Skip to main content

Full text of "Whole works; with life, and an account of his writings"

See other formats 


.  ;• '  *  ■  /"■ 


.   i     i' 


':.M- 


■-.• '.  ^ 


.  •-'     /' 


\ 


''i 


^-.A 


•feO"^ 


^^^i^£  Je^>€i^iAou^  -^A^^c^ '%A(i^tty  t/t^  /X '^' /<9/^^A^ 


-¥ 


THE 

WHOLE  WORKS 

or  THE 

MOST  REV.  JAMES  USSHER,  D.  D. 

LORD     ARCHBISHOP    OF     ARMAGH, 

AXD 

PRIMATE  OF  ALL  IBELAMD. 


VOLUME  XIV. 


CONTENTS 


THE  FOURTEENTH  VOLUME. 


I. 

Tractatu*  de  Coatroversiis  Pontifioiis 1 

II. 

Praelecliones  Theologies '99 


TRACTATUS 


CONTROVERSIIS  PONTIFICIIS. 


NULLUM  ESSE   CHRISTLA.NARUM  ECCLESLA.EUM  OMNIUM 
VISIBILEM  MONARCHAM*. 

Si  inter  Ecclesise  ministros  aliquis  unus  esset  monarcha, 
turn  in  Ecclesia  ejusmodi  dominatio  esset  admittenda,  qualis 
est  principum  in  gentibus.  At  ejusmodi  dominatio  in 
Ecclesia  non  est  admittenda :  ut  constat  ex  Luc.  cap.  22. 
ver.  25.  ubi  contendentibus  Apostolis  de  primatu  Servator 
noster  controversiam  hunc  in  modum  dirimit :  "  Reges 
gentium  dominantur  eis,  et  qui  potestatem  habent  in  eas, 
benefici  vocantur.  vos  autem  non  sic."  Respondet  Bellar- 
minus,  turn  hoc  loco,  tum  Mattli.  cap.  20.  ver.  26.  "  Domi- 
num  liic  non  removisse  monarchiam  ab  Ecclesia,  sed  potius 
eam  instituisse,  atque  admonuisse  diversam  esse  a  monarchia 
civili  gentium  :"  quam  diversitatem  ita  explicat,  "  Reges 
gentium  tyranni  sunt  plerumque,  imperantque  subjectis, 
ut  servis,  et  omnia  referunt  ad  suum  coramodum  et  glo- 
riam.  2.  Etiam  illi  qui  tyranni  non  sunt,  ita  regna  sua 
adminlstrant,  ut  propriam  hereditatem,  quam  filiis  derelin- 
quant.  At  prselati  Ecclesiae  non  sic."  Respondetur :  "  Imo 
vero  Christus  his  verbis  de  ipsa  dominatione  agit,  (eamque 
simpliciter  prohibet)  non  de  dominationis  modo.  nam  1™°. 

*  Contra  Bellarminum  lib.  I.  de  Rom,  Pontifice  cap.  9.  arg.  ex  Luc.  cap.  22. 
ver.  25.  et  Ephes.  cap.  4.  ver.  12,  13. 

VOL.  XIV.  B 


a  TRACTATUS    DE 

id  negatur  a  Christo,  quod  ambiebatur  a  Jacobo  et  Johanne. 
At  neque  tyrannicam  neque  hereditariam  aliquam  domina- 
tlonem  ambiebant  illi,  sedut  ipsiproxime  sub  Christo  regnum 
ipsius  administrarent,  reliquis  omnibus  conservis  prselati*. 
2'^''.  Si  de  modo,  non  de  ipsa  dominatione  et  praeeminentia 
simpliciter  respondisset  Christus,  controversiam  inter  dis- 
cipulos  ortam  nequaquam  diremisset ;  "  quis"  ipsorum  futu- 
rus  esset  maximus."  Qui  enim  dicit,  respectu  authoritatis  et 
prseeminentise  supra  reliquos  neminem  in  Christi  regno  futu- 
rum  esse  maximum,  qusestionem  tollit :  qui  autem  authorita- 
tem  et  prseeminentiam  illam  ponit,  modo  illo  tantum  negato, 
qusestionis  solutionem  omnino  non  attingit.  3"°.  Si  respexisset 
hie  Christus  ad  dominationem  tyrannicam  vel  dominatores 
ejusmodi,  qui  omnia  referunt  ad  suum  commodum  (ut  inep- 
tissime  fingit  Bellarminus)  in  hujus  comparationis  protasi 
minima  omnium  eos  reges  nominates  voluisset  qui  benefici 
vocarentur.  At  hujusmodi  expressam  mentionem  fieri 
voluit*^,  4'°.  id  in  comparationis  hujus  antapodosi  negat 
Christus,  quod  in  protasi  expresserat.  At  in  protasi  to  Kvpi- 
tvtiv  Koi  i^ovariaZitv  simpliciter  expresserat,  de  dominandi 
modo  nihil  dixeraf*,  rem  igitur  ipsam,  non  modum  Christus 
intelligi  voluit. 

Jam  rationes  quibus  monarchiam  ex  his  verbis  astru- 
ere  conatur  Bellarminus,  examinemus.  "  Non  ait  Domi- 
nus,  vos  non  prsesidebitis  uUo  modo,  sed  non  sicut  reges 
gentium.  Qui  autem  dicit;  Tu  non  sic  prseeris  ut  ille: 
id  significat,  prseeris  quidem,  sed  aliter  quam  ille."  Respon- 
detur.  Non  sic  simplex  est  negatio  ejus  quod  praecesserat  ut 
exempla  evincunt  infinita.  Matth.  cap.  19.  ver.  8.  "ab 
initio  non  erat  sic."  Genes,  cap.  4.  ver.  15.  Nehem.  cap.  5. 
ver.  15.  et  alibi  passim,  similiter  hoc  loco:  "reges  domi- 
nantur ;  vos  autem  non  sic,"  id  est,  non  dominabimini. 
2*°.  Clare  hoc  loco  subjungitur  :  '  qui  inter  vos  major  est, 
fiat  sicut  minor ;  et  prsecessor,  (Greece  riyovfievog  id  est 
dux  et  princeps,)  fiat  sicut  ministrator.'  Unus  igitur," 
inquit  Bellarminus,  "  erat   a   Domino    dux    designatus," 


«  Mat.  cap.  20.  ver.  20,  21.  l"  Luc.  cap.  22.  ver.  24. 

•=  Luc.  cap.  22.  ver.  25.  "^  Luc.  cap.  22.  ver.  25. 


CONTKOVERSIIS    PONTIFICIIS.  O 

Respondetur  cum  Junio.  Christus  ex  hypothesi  loquitur, 
et  mente  Apostolorum :  et  Matthseus  est  optimus  inter- 
pres  verborum  ejus  dicendo,  "quisquis  volet  magnus 
esse,"  et  csetera.  Non  ergo  re  primas  tenebat  quisquam,  sed 
animo  et  cogitatione  multi.  3"°  "  Exemplo  suo  rem  deelara- 
vit :  '  sicut  ego,  inquit,  non  veni  ministraii,  sed  ministrare  :' 
et,  '  ego  in  medio  vestrum  sum,  sicut  qui  ministrat.'  et 
tamen  de  se  dicit  '  vocatis"  me  magister  et  Domine  et  bene 
dicitis,  sum  etenim :'  sicut  ergo  Christus,"  inquit  Bellarmi- 
nus,  "  non  dominabatur,  nee  praeerat,  sicut  reges  gentium, 
sed  ministrabat  et  laborabat,  et  tamen  vere  praeerat,  immo  et 
Dominus  erat :  ita  quoque  vult  unum  ex  suis  vere  prae- 
esse,  sed  absque  libidine  dominandi,  qualis  est  in  regibus 
gentium."  Respondetur :  inepta  accommodatio,  humilitatem 
et  ministerium  suis  omnibus  imitanda  proponit  Servator 
noster :  jus  dominandi  nusquam.  est  vero  illud  Bellarmini 
somnium,  Dominum  voluisse  unum  ex  suis  vere  praeesse, 
cujus  in  locis  citatis  nullum  reperiri  potest  vestigium  :  illam 
potius  constitutionem  ex  Johanne  observare  debuisset : 
"  si  ego  lavi  pedes  vestros,  Dominus  et  magister  existens  ; 
et  vos  debetis  alter  alterius  lavare  pedes."  Si  Dominus  et 
magister  vester  ad  tale  ministerium  se  demisit,  multo  magis 
vos,  inter  quos  nulla  hujusmodi  dominii  aut  magisterii  re- 
peritur  insequalitas. 

Si  aliquis  a  Christo  institutus  fuisset  Ecclesiae  Monar- 
cha,  non  omisisset  eum  Paulus,  ubi  ex  professo  recenset 
ministrorum  gradus  a  Christo  institutos  "  ad*"  coagmenta- 
tionem  sanctorum,  ad  opus  ministerii,  ad  sedificationem 
corporis  Christi,  donee  evadamus  omnes  in  unitatem  fidei." 
Sed  in  ilia  recensione  CEcumenici  Pastoris  nullam  omnino 
facit  mentionem.  Sic  enim  ait  "ipse''  dedit  alios  quidem 
Apostolos,  alios  vero  Prophetas,  alios  autem  Evangelistas, 
alios  autem  Pastores,  et  Doctores."  Bellarmini  ad  hoc 
argumentum  duplex  est  responsio  :  Prior  :  "  Pontificatum 
Bummum  diserte  positum  ab  Apostolo  in  illis  verbis,  '  Et 
ipse  dedit  quosdam  quidem  Apostolos.'  et  clarius''  ubi  ait ; 

'  Joh.  cap.  13.  Ter.  13.  ''  Epist.  ad  Ephes.  cap.  4.  ver.  12, 13. 

«  Epist,  ad  Ephes.  cap.-iv.  ver.  U,        ■'  Epist.  ad  Corinth,  cap.  13.  ver.  12. 

B  2 


4  TRACTATUS    DE 

'  Et  ipse  posuit  in  Ecclesia  primum  Apostolos,  deinde  Pro- 
phetas,*   summam   potestatem    Ecclesiasticam   non    solum 
datam    esse   Petro,    sed    etiam    aliis   Apostolis :    at  Petro 
datam  esse  ut  ordinario  pastori,  cui  perpetuo  succederetur, 
aliis  vero  tanquam  delegatis,  quibus  non  succederetur."  Re- 
spondeo,   primo  de  primis  illis    Ecclesise  temporibus  :    Si 
summa  Ecclesise  potestas  non  solum  data  fuerit  Petro,  sed 
etiam  aliis  Apostolis,  quemadmodum  hie  agnoscit  Bellar- 
minus,    manifestum    igitur    esse,    Apostolicis    temporibus 
Ecclesise  regimen  non  fuisse  monarchicum.  Deinde,  de  tem- 
poribus sequent!  bus  :  si  Romanorum  Episcoporum  Ponti- 
ficatus  summus  sub    Apostolorum  nomine  a   Paulo  fuerit 
comprehensus,  consequens  esse  ut  Romani   Episcopi  hac 
ratione  Petro  succedant  ut  Apostolo,  non  ut  alterius  generis 
ministro.     At  hoc  falsum  esse  confirmat  Bellarminus,   his 
ipsis  verbis  :  "  Romanus*  Pontifex  propria  succedit  Petro, 
non  ut  Apostolo,  sed  ut  pastori  ordinario  totius  Ecclesise." 
id  quod  etiam  evincunt  argumenta,  quibus  eodem  in  loco 
probat  Episcopos  Apostolis  proprie  non  succedere,  quoni- 
am,  "  Apostoli  non  fuerunt  ordinarii,  sed  extraordinarii,  et 
quasi  delegati  pastores,    qualibus  non   succeditur."    frus- 
tra  igitur  in  functione  Apostolatus,  id  est,   extraordinaria 
quae  ad  successores  non  transit,  ordinarium  Pontificatum 
quairit  Jesuita.    Sic  etiam  adversus  Episcopos  disputat  eo 
loco  Bellarminus :  "  Apostoli  poterant  scribere  libros  ca- 
nonicos,  ut  omnes  fatentur;  hoc  non  possunt  Episcopi." 
assumere   similiter   potuisset,    hoc   non    possunt    Romani 
Pontifices,    ut  omnes   fatentur ;    si    forte    Gratianum   ex- 
ceperis. 

Pergit  Bellarminus,  "  Apostoli  habuerunt  donum  lingua- 
rum,  et  miraculorum  ;  non  habent  Episcopi."  addo  ego, 
ne  Romanus  quidem.  his  adjici  possunt  et  alia  Aposto- 
latus insignia.  Apostolos  oportebat  testes  esse  resurrec- 
tionis  Christi^  ideoque  et  Christum  suis'  oculis  videre% 
non  ab  hominibus  habere  vocationem,  sed  a  Jesu  Christo'', 
neque  etiam  ab  hominibus  Evangelium  discere,  sed  per  re- 

*  Lib.  4.  de  Rora.  Pontif.  cap.  25.         ''  Act.  Apos.  cap.  1,  ver.  22. 
'  1  Epist.  ad  Corinth,  cap.  9.  ver.  1.     ■*  Epist. ad  Galat.  cap.  1.  ver.  I. 


CONTUOVERSIIS    PONTIFICIIS.  O 

velationem  Jesu  Christi",  quorum  nihil  magis  in  Papam 
competit,  quam  in  alium  quemvis  Episcopum.  iudunt  igi- 
tur  operam  Papistse,  quum  inter  Apostolos  Pontifices  suos 
quseritant :  "  exploravimus''  enim  eos  qui  se  dictitant  Apos- 
tolos esse,  et  non  sunt,  ac  comperimus  eos  esse  mendaces." 
At  cum  Bellarmino  inquient,  licet  Romanus  Pontifex  non 
succedat  Petro  ut  Apostolo,  succedit  tamen  ei  ut  pastori 
ordinario  totius  Ecclesise.  quin  igitur  missis  Apostolis  alibi 
pastorem  ilium  totius  Ecclesise  ordinarium  in  Pauli  cata- 
logo  nobis  ostendant :  aut  fateantur  nullum  talem  a  Christo 
Ecclesiae  datum  esse. 

Sic  igitur  secundo  rem  aggreditur  Bellarminus  licet 
paulo  diffidentius.  " potest,"  inquit,  "responderi,  Apostolum 
hoc  loco  non  delineasse  hierarchiam  Ecclesise :  sed  tantum 
enumerasse  varia  dona,  quse  sunt  in  Ecclesia,  et  pastorum 
ac  doctorum  nomine  confuse  totam  hierarchiam  ministrorum 
Ecclesise  significavisse."  Respondetur :  At  sine  summa  im- 
pudentia  negari  non  potest,  ab  Apostolo  recenseri  ea  mu- 
nera  quae  a  Christo  instituta  sunt  ad  opus  ministerii,  ut 
ipse  confirmat  versu  duodecimo,  et  inter  ea  nulla  alia  quam 
Apostolorum,  Prophetarum,  Evangelistarum,  Pastorum, 
et  Doctorum  enumerari,  nulla  summi  Pontificatus  facta 
mentione,  quod  maximum  Ecclesise  munus  constituunt 
Pontificii.  Nam  quod  summum  Pontificatum,  quem  sub 
Apostolorum  nomine  diserte  comprehensum  tanta  confi- 
dentia  paulo  ante  affirmaverat,  jam  quasi  confuse  sub 
Pastorum  ac  Doctorum  nomine  contentum  cogatur  quse- 
rere  ;  miserrimum  sane  est  perfugium  :  neque  cui  Prima- 
tus  debebatur,  in  postremum  locum  ab  Apostolo  fuerat 
conjiciendus,  et  quasi  in  angulum  compingendus :  imo 
Apostoli  institutum  vel  maxime  flagitabat,  ut  hujus  unius 
Pontificis,  potius  quam  aliorum  quorumvis,  expressa  et  ex- 
plicita  fieret  mentio.  Hoc  in  loco  proponit  administra- 
tiones  in  Ecclesia  institutas  "  ad"=  coagmentationem  sancto- 
rum et  sedificationem  corporis  Christi  donee  evadamus 
omnes  in  unitatem  fidei."  Dicasvero  Bellarmine;  "De  qua 

*  EpUt.  ad  Galat.  cap.  1.  ver.  12.  '•  Apocal.  cap.  2.  ver.  2. 

*  Epist.  ad  Kphes.  cap.  4.  ver.  12,  13. 


O  TRACTATUS    DE 

re  agitur,  cum  de  priraatu  Pontificis  agitur?  brevissime 
dicam,  de  summa  rei  Christianse.  id  enim  quseritur,  debeatne 
Ecclesia  diutius  consistere,  an  vero  dissolvi  et  concidere."  ita 
judice  Bellarmino,  qui  totidem  verbis  in  Prsefatione  ad 
libros  de  Romano  Pontifice  ad  qusestionem  banc  respondet, 
coagmentatio  sanctorum  et  sedificatio  corporis  Christi,  ab 
hoc  Primatus  Romani  Pontificis  pendet  fundamento. 

Ilia  vero  unitas  fidei,  unde?  Audiamus  rursus,  eodem  in 
loco,  respondentem  Bellarminum  "unde  consensio  in  doc- 
trina,  vinculum  pacis,  unitas  fidei,  quse  est  ipsa  salus,  et  vita 
religionis,  nisi  ab  hac  sede  ?"  quamobrem  id  vero  tandem  ? 
quia  "  una''  fides  in  Ecclesia  esse  non  potest,  si  non  sit  unus 
summus  judex,  cui  omnes  acquiescere  teneantur."  O  igitur 
obliviosum  Apostolum,  qui  a  Pastorum  et  Doctorum  multi- 
tudine  confuse,  non  ab  hujus  summi  Pastoris  et  Judicis 
singularitate  distincte,  coagmentationem  sanctorum  et  uni- 
tatem  fidei  voluit  arcessere  :  eo  uno  prsetermisso,  quod  ad 
causae  suse  explicationem  faciebat  maxime.  Prsestaret  vero 
fortasse  simpliciter  cum  Stapletono''  agnoscere,  neque  di- 
serte  neque  confuse  hujus  unius  Pastoris  ab  Apostolo  factam 
esse  mentionem :  propterea  quod  in  illis  primitiis  Spiritus 
Sancti  non  admodum  magnus  usus  fuerit  supremi  capitis. 


•  Bellarm.  lib.  1.  de  Rom.  Pontif.  cap.  9. 
''  Lib.  6,  princip,  doctr.  cap.  16. 


CONTROVKRSns    PONTIFICIIS. 


n. 


DE  SCRIPTUKARUM  PEKSPICUITATK 

Bellarminus  libro  tertio  de  Verbo  Dei,  capite  primo, 
hunc  statum  quaestionis  proponit :  "  Sintne  Scripturae 
Sacrae  per  se  facillimse  atque  apertissiniEe,  an  vero  inter- 
pretatione  indigeant."  deinde  probandum  sibi  sumit, 
"  Scripturam  obscuram  esse,  et  interprete  indigere,"  ut 
ex  capitis  tertii  principio  licet  intelligere :  sed  pugnat  sine 
adversario.  neque  enim  nostri  omnia  in  Scripturis  tiacilliuia 
esse  asserunt,  ut  mentiuntur  Rhemenses,  in  Annotationibus 
ad  Luc.  cap.  6.  ver.  2,  neque  Scripturam  interpretatione 
indigere  negant.  Dicunt  cum  Augustino,  "  magnifice*  et 
salubriter  Spiritum  Sanctum  ita  Scripturas  modificavisse, 
ut  locis  apertioribus  fami  occurreret,  obscurioribus  autem 
fastidia  detergeret.  nihil  enim  fere  de  illis  obscuritatibus 
erui  quod  non  planissime  dictum  alibi  reperiatur."  dicunt 
cum  Chrysostomo  "  omnia''  necessaria  esse  aperta  et  mani- 
festa  in  Scripturis  divinis."  Non  simpliciter  Scripturarum 
obscuritatem  negant,  sed  tantam  esse  negant,  quantam 
fingunt  Pontificii,  qui  eo  prsetextu  populum  ab  earum 
lectione  arcendum  esse  volunt ;  et  pra^ter  Scripturam,  Tra- 
ditiones  quoque  non  scriptas,  et  infallibilemaliquam  autho- 
ritatem  Catholicse  Ecclesise,  Scripturam  explicantis,  et 
contrarios  errores  condemnantis,  admittendam  esse  conten- 
dunt".  Non  ergo  in  eo  quaestionis  cardo  vertitur ;  utrum 
ea  Scripturarum  sit  obscuritas,  ut  interpretatione  indigeant : 
sed  utrum  omnia  quae  ad  salutem  sunt  necessaria,  perspicue 


•  Angus.  Lib.  2.  de  Doctrina  Christiana,  cap.  8.  Op.  ton).  3.  p.  1.  pag.  22. 

*  Chryaos.  in  2  Tbeisal.  Homil.  3.  Op.  torn.  11.  pag.  528. 

'  Ex  Bavaricorum  Jesuitarum  assertione  in  Ratisbonensi  colloquio,  pag.  329. 
edit.  Monacliianae. 


8  TRACTATUS    DE 

in  Scripturis  proponantur.  sitne  Scripturse  obscuritas  tanta, 
ut  vulgus  Christianorum  cum  fructu  in  ejus  lectione  ver- 
sari  nequeat :  aut  ut  per  semetipsam  duntaxat  explicata  ad 
dirimendas  fidei  controversias  non  sufEciat.  Tantam  vero 
Scripturis  Sacris  obscuritatem  non  esse  affingendam,  his 
arg-umentis  adversus  Pontificios  evincunt  Cathollci. 

I.  Quod  non  est  occultum  a  nobis,  ut  ex  remoto  aliquo 
loco  peti  necesse  sit,  sed  prope  est  in  ore  nostro  et  corde 
nostro,  id  tanta  obscuritate  non  est  involutum,  quantam 
fingunt  adversarii.  Verbum  Dei  non  est  ita  occultum  a 
nobis,  ut  ex  remoto  aliquo  loco  aut  partibus  transmarinis, 
ne  Roma  quidem,  illud  petere  necesse  habeamus,  sed 
prope  est  in  ore  nostro  et  corde  nostro.  Ergo.  Probatur 
assumptio,  ex  Deuteronom.  cap.  30.  ver.  11-14.  Respon- 
det  Bellarminus  bifariam  hunc  locum  inteliigi  solere  :  ab 
aliis  quidem  non  de  facilitate  intelligendi  Scripturas,  sed  de 
facilitate  implendi  mandata  Decalogi,  cum  adest  gratise 
auxilium*.  ab  aliis  vero  de  facilitate  cognitionis,  non  qui- 
dem Scripturarum  Sanctorum,  quae  tunc  adhuc  nulla  erant 
fortasse,  sed  prseceptorum  tantum  Decalogi,  quae  cum  sint 
naturalia,  facillime  intelliguntur.  Verum  si  prima  expositio 
admittatur  :  praesupponenda  est  necessario  faciiitas  intelli- 
gendi voluntatem  divinam,  de  qua  inter  nos  controvertitur. 
cum  enim  id  prsestare  nemo  possit,  quod  prius  non  intellex- 
erit :  si  occulta  et  remota  a  nobis  fuerit  divinae  voluntatis 
cognitio,  non  potest  obvia  esse  ejus  in  actione  observatio. 
Deinde  Moses  ipse  distinguit  cognitionem  ab  actione,  tan- 
quam  destinatum  a  fine ;  et  facilitatem  cognitionis  disertis 
verbis  astruit.  "  Non"  est  in  ccelis,  ut  dicas  ;  quis  ascen- 
det  nobis  in  coelum,  qui  sumens  afferat  illud  nobis,  et  enun- 
ciet  nobis  illud,  ut  faciamus  illud.  neque  est  ultra  mare, 
ut  dicas ;  quis  transibit  nobis  trans  mare,  qui  sumens  illud 
afferat  nobis,  et  enunciet  nobis  illud,  ut  faciamus  illud." 
Quod  vero  ad  alteram  expositionem  attinet,  etiamsi  pona- 
mus  de  facilitate  cognitionis  prseceptorum  tantum  Decalogi 


•  Bellarm.  de  grat.  et  Lib.  arbitr.  Lib.  5.  Cap.  6.  posteriorem  expositionem 
priori  pluribus  nominibus  praefert. 
'  Deuteron.  cap.  30.  ver.  12.  13. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  9 

hie  agi ;  cum  tainen  constet  et  Mosem  et  alios  Prophetas 
ubique  fere  in  scriptis  suis  eadem  prsecepta  repetere  et 
plenius  explicare ;  etiam  hinc  erit  consequens  maximam 
Scripturarum  partem  non  esse  difficilem  intellectu:  nisi 
putandum,  ipso  textu  difficiliores  esse  habendos  commenta- 
rios.  Deinde  fidsum  est,  Mosem  hie  tantum  agere  de  facili- 
tate cognitionis  prseeeptorum  Decalogi,  quae  quod  naturaiia 
essent,  facillime  possent  intelligi.  Nam  in  versu  decimo, 
textum  a  nobis  citatum  immediate  prsecedente,  et  prae- 
ceptorum  meminit  (moralium  utique)  et  statutorum  sive 
ceremoniarum,  ut  reete  vulgatus  interpres  exposuit :  quibus 
etiam  in  sequentibus,  et  judicia  (sive  judicialia  mandata) 
adjungit  versa  16.  ne  ad  moralia  tantum  sive  naturaiia 
prsecepta  respexisse  existimemus.  Imo  respexisse  eum 
ad  cognitionem  voluntatis  divinse,  quae  Sacris  Scripturis 
fuerat  declarata  ex  verbis  illis  versus  deeimi  manifestum 
est,  "  Si  auseultaveris  voci  Jehovae  Dei  tui,  observando 
praecepta  ejus,  statuta  ejus ;  quicquid  scriptum  est  in  libro 
hoc  legis :  si  conversus  fueris  ad  Jehovam  Deum  tuum  ex 
toto  corde  tuo,  et  toto  animo  tuo."  Deinde  subjiciuntur 
verba  a  nobis  citata :  "  nam  prseceptum  hoc  quod  ego  prae- 
cipio  tibi  hodie,  occultum  non  est  a  te,  neque  longin- 
quum."  Ut  inscite  admodum  quaestionem  moverit  Bellarmi- 
nus,  an  Scripturae  ullse  turn  extiterint :  cum  hoc  ipsum 
novissimum  Mosis  scriptum  esse  constet ;  et  a  coepta  pro- 
mulgatione  primae  partis  Deuteronomii,  usque  ad  Mosis 
exeessum  dies  tantum  37.  aut  non  multo  plures  interflux- 
erint ;  quemadmodum  ex  Deuteron.  cap.  1.  ver.  3.  collate 
cum  cap.  34.  ver.  8.  et  Josh.  cap.  2.  ver.  2.  et  cap.  4.  ver.  19. 
intelligitur.  Quare  dubium  non  est  reliquos  libros  Mosaieos 
ante  postremam  banc  legis  repetitionem  fuisseeditos,  ut  non 
locum  Exod.  cap.  24.  ver.  4-7.  et  cap.  34.  ver.  27.  et  alia 
testimonia,  in  re  clarissima,  adhibere  necesse  sit.  postremo 
haecipsa  verba  quae  de  praeceptis  Dei  in  legis  volumine  com- 
prehensis  usurpat  Moses,  ad  verbum  fidei  pariter  accommo- 
dat  Paulus",  ne  ad  praecepta  tantum  naturaiia  restringi  posse 
arbitremur ;    neque   ad  alias  partes  divinaj   voluntatis  ea- 

*  Rom.  cap.  10.  ver.  8. 


10  TBACTATUS    DE 

dem  ratione,  qua  Decalogi  praecepta,  patefactas,  similiter 
pertinere. 

II.  Quod  lucidum  est,  et  illuminat  oculos,  lucerna  est  et 
lumen,  id  ita  clarum  est  ut  in  rebus  dubiis  certam  senten- 
tiam  ostendere,  et  a  Christianis  magno  cum  fructu  adiri  pos- 
sit.  At  verbum  Dei  est  ejusmodi.  Ergo.  Probatur  assumptio 
ex  Psalmo  19.  ver.  19.  "  prseceptum  Jehovse  purum  est, 
illuminans  oculos."  Psal.  119.  ver. 205.  "lucerna  pedi  meo 
verbum  tuum  est,  et  lux  itineri  meo."  et  ver.  130.  "  aditus 
verborum  tuorum  illuminat,  prudentia  instruit  simplices." 
et  Proverb,  cap.  6.  ver.  23.  "  nam  lucerna  praeceptum  est,  et 
doctrina  lux."  Bellarminus  duas  hie  affert  solutiones  sibi 
invicem  repugnantes.  1.  "  non  agi  hoc  loco  de  universis 
Scripturis,  sed  tantum  de  prseceptis  Dominicis  quae  dicun- 
tur  lucida,  lucerna  et  lux ;  quod  intellecta  et  cognita 
dirigant  hominem  in  operando."  Respondetur :  male  res- 
tringitur  ad  prsecepta  Dominica  stricto  modo  accepta,  quod 
de  universa  doctrina  Scripturarum  est  intelligendum.  Insti- 
tuta  coUatione  inter  cogfnitionem  Dei  ortam  ex  creaturis  et 
ex  divina  revelatione  in  Scripturis  patefacta,  demonstrare 
voluit  majorem  esse  cognitionem  quse  habetur  ex  verbo 
Dei  revelato  quam  ex  creaturis  :  ut  in  altera  solutione 
confirmat  ipse  Bellarminus.  Itaque  illud  prseceptum,  illud 
verbum,  ilia  doctrina  quam  David  intolligit,  commendatur 
ut  perfectse  sapientise  magistra" :  eoque  respectu  sapientise 
a  creaturarum  contemplatione  acceptse  opponitur,  ut  imper- 
fecta? ;  at  in  tota  Scriptura,  non  in  prseceptis  moralibus 
solitarie  consideratis,  invenitur  hsec  perfectio.  prseterea 
Propheta  in  utroque  Psalmo,  remissionis  peccatorum,  rege- 
nerationis,  promissionum  misericordise  divinse  tanquam  verae 
hujus  sapientise  partium  meminit^  et  effecta  hujus  verbi 
commemorat  Isetitiam  spiritualem,  &c.  quae  ad  Evangelium, 
non  ad  prsecepta  legis  moralis  spectant.  adde  quod  Bellar- 
minus, in  responsione  ad  primum  nostrum  argumentum, 
plane  asserit,  Davidem  in  Psalmo  119.  "nomine  legis  non 
intelligere  decem  praecepta  solum  sed  omnes  divinas  Scriptu- 


»  Psal.  19.  ver.  8.  et  119.  ver.  96. 

l-  Psal.  19.  ver.  13,  14.  et  119.  ver.  49,  SCTC.  88.  116.  132. 


CONTROVERSIIS    PONTIFtCIIS.  11 

ras,"  ea  significatione  qua  Dominus  utitur  in  Evangelio,cum 
ait :  "  ut'  adimpleatur  quod  in  lege  eorum  scriptum  est, 
quia  odio  habuerunt  me  gratis."  Nee  sane  dubium  esse 
potest,  prophetam  in  Psalmo  illo  nomine  verbi,  legis, 
judiciorum,  testimoniorum,  prseceptorum,  statutorum,  to- 
tum  Dei  verbum  intellexisse  :  ejusque  totius,  non  partis 
tantum  alicujus,  intelligentiam  toties  in  illo  Psalmo  a  Deo 
flagitavisse.  Itaque  ab  hoc  prsesidio  dejectus  Bellarminus, 
2.  "dici  posse  ait,  agi  quidem  hie  de  Scripturis  omnibus  ; 
(quod  in  priore  solutione  negavit :)  sed  Scripturas  dici  luci- 
das,  immo  lucem  et  lucernam,  non  quod  facile  intelligan- 
tur,  sed  quod  intellecta  cum  fuerint,  mentem  illustrant." 
Respondetur:  verum  est,  Scripturas  non  nisi  intellectas 
mentem  illustrate  et  viara  Christiano  homini  ostendere : 
quemadmodum  certum  est,  lucernam  non  nisi  visu  percep- 
tam,  iter  in  tenebris  monstrare  posse,  ut  tamen  ridiculus 
fuerit  qui  dicat,  lampadem  vel  facem  recte  dici  lucidam, 
immo  lucem  et  lucernam,  non  tamen  quod  ipsa  facile  possit 
conspici  sed  quod  conspecta  cum  fuerit,  viam  illustrat : 
ita  non  minus  vanus  fuerit,  qui  persuadere  nobis  velit, 
Scripturas  dici  lucidas,  immo  lucem  et  lucernam,  non  quod 
ipsse  facile  possunt  intelligi,  sed  quod  intellectae  cum  fu- 
erint, mentem  illustrant.  Nam  propter  lucernse  lumen, 
conspicuse  fiunt  res  circumpositte :  prtesupponit  hoc  neces- 
sario,  ipsam  lucernam  propter  hoc  innatum  sibi  lumen 
multo  magis  esse  conspicuum,  omninoque  absurdum  est, 
ut  lux  vel  lucerna  dicatur  aliquid,  quod  ipsum  in  se  tene- 
bricosum  sit  et  obscurum.  Deinde,  etsi  ad  rationem  lucis 
pertineat,  ut  intuentem  illustrare  eique  monstrare  viam 
possit :  non  tamen  in  eo  posita  est  natura  ejus  ut  actu  cer- 
natur,  neque  desinit  esse  lux,  si  desit  qui  ejus  beneficio 
fruatur.  At  si  Bellarmini  sophisticam  admittamus,  tota  lucis 
ratio  pendebit  ab  aspectu  nostro,  ut  tunc  deraum  lucerna 
verbi  gratia,  vel  Scriptura,  lux  sit,  et  dicatur,  si  adsit  qui 
vel  visus  acie  illam  vel  mentis  acie  banc  velit  percipere ; 
lux  vero  nee  sit  nee  dicatur,  quandocunque  vel  oculis  quis 
captus  est  ut  non  possit,  vel  claudit  oculos  ut  non  velit, 

*  Johan,  cap.  15,  ver.  2S. 


12  TRACTATUS    DE 

lumen  propositum  aspicere.  Concludamus  erj^o  Scripturam 
non  alia  ratione  lucem  et  lucernam  dictam,  quam  quod  cla- 
ritatem  in  se  habeat ;  quae  deinde  aliis  proposita,  mentes 
eorum  illustrat,  et  viam  ad  vitam  commonstrat ;  sicque 
potest  percipi,  quemadmodum  posita  lucerna  ab  iis  omni- 
bus cernitur,  qui  aut  caeci  non  sunt  aut  oculos  alio  non 
avertunt. 

III.  Qui  ad  hoc  delecti  et  vocati  sunt  ut  lux  essent 
mundi,  tum  in  prsedicatione  turn  in  scriptis  ad  mundum 
instruendum  editis  lucidi  esse  debebant.  at  hsec  Aposto- 
lorum  erat  vocatio,  ut  lux  essent  mundi.  "  vos"  estis  lux 
mundi."  Duo  respondet  Bellarminus.  1.  loqui  Dominum, 
de  luce  exemplorum  probitatis  et  morum,  ideoque  subjicere 
continuo  "sic  luceat  lux  vestra  coram  hominibus,  ut  vi- 
deant  opera  vestra  bona."  Respondetur :  imo  de  utraque 
luce  loquitur  Christus  et  vitse  et  doctrinae ;  sed  de  hac 
prsecipue,  utpote  parte  principali  officii  Apostolici.  Itaque 
ut  hie  lux  mundi,  ita  in  versu  praecedente  sal  terrse  dicti 
sunt  respectu  salvificae  doctrinae  ab  eis  in  mundo  sparsae : 
et  in  consequentibus,  vita  et  doctrina  simul  conjunguntur, 
"quisquis  igitur  solverit  unum  ex  mandatis  hisce  minimis, 
et  ita  docuerit  homines,  minimus  vocabitur  in  regno  coelo- 
rum  ;  quisquis  autem  fecerit  et  docuerit,  iste  magnus  voca- 
bitur in  regno  ccelorum."  Postremo  qua  in  re  mundum 
illustrarunt  Apostoli,  ea  re  lux  fuisse  mundi  negari  non 
possunt.  at  non  vita  tantum,  sed  etiam  doctrina,  tum  viva 
voce  praedicata  tum  scriptis  tradita,  mundum  illustrarunt : 
imo  lux,  qua  jam  fulgent  mundo,  ex  scriptis  tantum  peti 
potest.  Ergo.  Itaque  ad  alteram  perfugium  in  defensione 
secundi  argumenti  a  nobis  dejectum,  denuo  se  recipit  Bel- 
larminus et  respondet  2.  "  si  loqueretur  Dominus  de  luce 
doctrinae,  non  esse  sensum,  Apostolorum  Scripturas  esse 
facillimas  ad  intelligendum,  sed  intellectas  illustrare  men- 
tem,  et  erudire  de  rebus  altissimis,  et  tenebras  errorem 
omnium  efFugare."  Respondetur,  ut  lucem  mundi  Dominus 
vocavit  Apostolos,  ita  porro  addidit,  sic  accendendam  fuisse 
eorum  lucernam,    ut  non  poneretur  subter  modium,  sed 

•  Matth.  cap.  5.  ver.  14. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  13 

super  candelabrum  ;  quo  posset  splendere  omnibus  qui  sunt 
in  dome.  At  si  ita  obtecta  esset  lux,  quemadmodum  fingunt 
tenebriones  Pontifieii,  ut  cerni  ipsa  difficulter  posset :  quo- 
modo  posset  splendere  omnibus  qui  sunt  in  domo  ?  nisi  forte 
cum  Bellarmino  dicamus,  lucernam  etiam  subter  modium 
positam,  dici  tamen  posse  splendere  omnibus  qui  sunt  in 
domo :  non  quod  ipsa  facile  cerneretur,  sed  quod  tenebras 
dispelleret,  si  cerneretur.  qua  ratione  etiam  si  Scythis 
lingua  Graeca  prsedicarent  Apostoli,  ex  Bellarmini  tamen 
sententia  lucere  dicerentur,  imo  lucerna  et  lux  dici  possent : 
non  quod  prsedicatio  eorum  esset  facillima  ad  intelligen- 
dum,  sed  intellecta  illustraret  mentem  et  erudiret  de  rebus 
altissimis,  et  tenebras  errorem  omnium  eflfugaret.  Ipse  quo- 
que  Heraclitus,  qui  ab  obscuritate  '2kotcivov  nomen  adep- 
tus  cujusque  natatore  aliquo  Delio  librum  indigere  dixit 
Crates,  lux  tamen  et  lucerna  pbilosophis  dici  posset,  non 
quidem  quod  facile  posset  intelligi,  sed  quod  intellectus  de 
rebus  altissimis  erudiret : 

'Op(pvij  Ka'i  dKOTOQ  iaTiv  aXapLTriTOV  r\v  ti  at  fivaTfii 
'Etffayayy,  ipavtpov  XafiirpoTtp'  riiXiov. 

ut  est  in  epigrammate  de  eo  scripto,  apud  Laertium.  explo- 
sisigitur  Bellarmianis  ineptiis,  concludamus,quum  Apostoli 
vocati  fuerint  ut  lucem  ferrent  mundo,  ideoque  operam 
dederint  ut  praedicatione  sua  doctrinam  Evangelii  non  ob- 
scurarent  sed  quam  lucidissime  traderent ;  dubitari  non 
posse,  quin  scriptis  eandem  doctrinam  posteritati  tradituri, 
non  tenebris  eam  involvere,  sed  perspicuo  sermonis  genere 
proponere  voluerint. 

I V.  Lucerna  splendens  in  obscuro  loco,  non  potest  ipsa  fin- 
gi  tenebricosa  et  obscura.  at  Scriptura  Prophetica  est  lucerna 
splendens  in  obscuro  loco  :  "  habemus"  firraissimum  sermo- 
nem  Propheticum,  cui  recte  facitis  quod  attendatis,  velut  lu- 
cernse  splendenti  in  obscuro  loco^."  Respondet  Bellarminus 
'•  hoc  etiam  loco  Prophetarum  voces  vocari  lucernam,  non 
quia  facile  intelligantur  sed  quia  intellectse  illuminant,  et  os- 
tendunt  ad  Christum,  qui  est  verus  Sol  justitise."   Sed  hoc 

•  2  Petr.  cap.  1.  ver.  19. 


14  TRACTATUS    DE 

responsum  jam  semel  atque  iterum,  in  defensione  secundi  et 
tertii  argument!,  a  nobis  profligatum  est :  est  sane  ridicu- 
lum.  Sin  lucerna  illuminet,  et  iter  ostendat ;  consequens 
est  ipsam  facile  videri  posse,  quandocunque  oculis  fuerit  pro- 
posita,  et  sive  quis  eam  aspexerit,  sive  non,  semper  tamen 
natura  sua  lucidam-  remanere.  Imo  interim  dum  plenum 
intellectum  expectamus,  quando  elueescet  dies  et  lucifer 
exoriturus  est  in  cordibus  nostris,  Christianos  attendere 
vult  Apostolus  sermoni  Prophetieo,  tanquam  lucernae  hue 
nos  dirigenti;  non  ab  ejus  contemplatione  Christianos  de- 
terret,  quemadmodum  faciunt  Pontificii,  tanquam  et  ipse 
Propheticus  sermo  tenebris  esset  involutus  ;  nee  claram 
doctrinam  proponeret,  quae  certa  nobis  veritatis  itinera 
possit  ostendere.  Si  ipsa  lucerna,  quae  in  hunc  finem  data 
est  ut  splendeat  in  obscuro  loco  et  tenebras  dispellat, 
Pontlficiorum  oculis  tenebrae  videantur:  tenebrse  illorum 
quantte. 

V.  Quod  non  nisi  reprobis,  qui  vel  caeci  sunt,  vel  oculos 
ad  veritatem  claudunt,  obscurum  est,  id  per  se  et  natura  sua 
apertum  est.  Evangelii  doctrina  ab  Apostolis  tradita,  non 
nisi  hujusmodi  hominibus  obscura  est,  "  quod*  si  tectum  est 
Evangelium  nostrum,  iis  qui  pereunt  tectum  est :  in  quibus 
Deus  hujus  seculi  excsecavit  mentes,  nempe  in  infideli- 
bus,  ne  irradiet  eos  lumen  Evangelii  glorise  Christi ;  qui 
est  imago  Dei."  Respondet  Bellarminus,  "  Apostolum 
non  loqui  de  intelligentia  Scripturarum  sed  de  cognitione 
et  fide  in  Christum,  quam  Apostoli  praedicabant."  Respon- 
detur  [coBtera  desunt]. 

*  2  Epist.  ad  Cor.  cap.  4.  ver.  3,  4. 


CONTKOVERSIIS   PONTIFICIIS,  15 


III. 


DE  UNITATE  FIDEI. 


Ut  unus  est  Ecclesiae  Dominus,  ita  una  est  Ecclesiae 
fides*,  atque  hunc  in  finem  institutum  in  Ecclesia  minis- 
terium  ostendit  Apostolus,  "  ut*"  evadamus  omnes  in  uni- 
tatem  fidei  et  agnitionem  Filii  Dei  in  virum  perfectum ; 
nee  pueri  amplius  simus  qui  fluctuemus  et  circumferamur 
quovis  vento  doctrinae."  Hinc  Hieronymus  (vel  quisquis 
illorum  commentariorum  author  fuit)  "  Ecclesia"^  ex  plu- 
ribus  {)ersonis  congregatur,  et  tamen  una  dicitur,  propter 
unitatem  fidei."  et  Basilius,  "  eI*  yap  aXAoT«  aAAac  ^« 
•nitrrii^  avjypatpttv,  koI  ptra  twv  Katpwv  aWoiovaOai,  \pev- 
CiiQ  ri  air6<pa(riQ  tov  fiirovroc,  tic  Kvpiog,  pla  iriariQ,  tv 
{Mnmapa.  Si  alias  licet  atque  alias  fidei  confessiones  con- 
scribere  et  pro  temporum  varietate  mutare ;  falsa  est  sen- 
tentia  ejus  qui  dixit:  unus  dominus,  una  fides,  unum 
baptisma." 

Ut  hasc  fidei  unitas  in  Ecclesia  conservetur,  requiritur 
ut  eadem  sit  communis  credendi  regula.  Ita  fideles  horta- 
tur  Apostolus  "  T(^''  ahrt^  (TTOiytiv  Kavovi,  to  avro  ^povilv, 
eadem  incedere  regula,  idem  sapere."  et  inquit  idem, 
"  KoV  oaoi  Tt^  Kavovt  tovt(^  <rToi\i)<jov<Ti,  et  quicunque  se- 
cundum banc  regulam  incedent,  pax  erit  super  eos  et 
misericordia  et  super  Israelem  Dei."  lUam  etiam  Unam, 
Antiquam,  et  Catbolicam  Ecclesiam  quam  veneramur, 
"  ttf*  ivorryra  TTiortwc  piag  rr/f  Kara  rac  oiKfiac  StaOi'iKa^, 


■  Epiit.  ad  Ephe>.  cap.  4.  ver.  5.  '  Epist.  ad  Ephes.  cap.  4.  ver.  13. 16. 

'  Hieron.  Breviar.  in  Pial.  23.  Op.  torn.  2.  app.  pag.  177. 

'  Basil.  Epist.  226.  Op.  torn.  3.  pag.  348. 

<  Epist.  ad  Philipp.  cap.  3.  ver.  16.         '  Epist.  ad  Galat.  cap.  6.  ver.  16. 

(  Clem.  Alex.  Lib.  7.  Strom.  Op.  pag.  751. 


16  TRACTATUS    DE 

/uaAAOV    0£    KOTO     rrjv    ciadijKtjv    rfiv    fjiiav    Sia(j>6potc    ro7c 
XpofotC)  in  unitatem  unius  fidei,  quae  est  ex  propriis  testa- 
mentis,  vel  potius  ex  testamento  quod  est  unum  diversis  tem- 
poribus,"  electos  congregare  notat  Clemens  Alexandrinus, 
unitatis  fidei  fundamentum  in  unitate  hujus  ponens  regulse. 
Contra   Paulus    Samosatenus   "  aTrofrrae^  tov  Kavovog  iir) 
K('j38t)Xa  Kui  voda  SiSdyfiara  fUTiXriXvOi,  a  doctrinse  regula 
discedens  ad  adulterinam  et  depravatamque  doctrinam  se 
transtulit,"    ut  in  epistola  adversus  ilium  scripta  referunt 
Antiocheni  concilii  patres :  recteque  Basilius  Magnus  in 
oratione  de  judicio  Dei  dissidiorum  quae  in  Ecclesia  reperi- 
untur    originem   ad    hunc   fontem    refert,    "  quod''   relicta 
Domini  nostri  Jesu  Christi  doctrina,  unusquisque  rationes 
ac  regulas  quasdam  propria  sibi  authoritate  asserat  ac  vin- 
dicet  malitque  contra  Domini  praecepta  ipse  imperare  quam 
ipsi  parere."     Quod   planius  explicat   Isodorus  Pelusiota, 
"  To'^   Trjv  avayvto(nv  KanppvOfiriaOai  twv  Otiojv   jpaffidiv, 
KOI  TO  iKaaTOv  TO.  oiKiia  iradu]  rwv  deiwv  TrpoKpivuv  xpr]<j- 
fiwv,  Twv  ToaovTWv  rpwywStwv  airiov  yiyove-     Quod  lectio 
sacrarum  literarum  destructa  est  et  corrupta,  et  quod  unus- 
quisque suos  affectus  divinis  oraculis  praefert,  ea  res  tanta- 
rum  tragoediarum  et  calamitatum  causa  est."     "  KaOairtp^ 
yap  ol  ToiiQ  KavovuQ  SiSovreg  ovk  avayKdZov<n  jiivpia  fiirpa 
■mpiepyd(,tadai,aXXd  ro  coaiv  iKtlvo  Kari^^siv  KcXtvovcn'  ovtoj 
Koi  tirl  Twv  Soyfiarwv.    'AAA'  ovSeig  jiovXtrai  toiq  ypa<pa'ig 
■!rpoai\iiv.  tl  yap  Trpoatixofiiv,  ov  fiovov  oiiK  av  Tripitwiaofitv 
Ty  oTrdry,  aXXa   Kal  tTipovg  awaTwpivov^  aTrriWd^aptv  av, 
KOI  Tiiv  Kivdvvwv  i^eikKiKTaiuiv.  Nam  quomodo  qui  dant  re- 
gulas non  necesse  habent  mensuras  innumerabiles  curiose  in- 
quirere,  sed  illam  quae  data  fuit  jubent  tenere  :  ita  etiam 
in  dogmatibus.  sed  nemo  vult  attendere  Scripturis :  nam  si 
attenderemus,  non  solum  non  incideremus  in  fallaciam,  sed 
etiam  alios  deceptos  inde  liberaremus  et  de  periculis  abstra- 
heremus."     Ita  eleganter  Chrysostomus.    "  A  nobis"  con- 


»  Euseb.  Hist.  Eccles.  lib.  7.  cap.  30.      ^  Basil.  Op.  torn.  2.  pag.  214. 

<:  Isidor.  Pelus.  lib.  4.  epist.  133.  Op.  pag.  488. 

^  Chrysost.  in  Hebr,  cap.  6.  Horn.  8.  Op.  torn.  10.  pag.  89. 

'  Gretser.  Respons.  ad  theses  Hunnianas  cap.  8, 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  17 

tra,'.'  ut  ait  suorum  nomine  Gretserus  Jesuita,  "  sonora 
voce  proclamatur,  nos  in  rebus  ad  doctrinam,  fidem,  eultum 
et  salutem  pertinentibus  alias  regulas,  canones  atque  nor- 
Dias,  quae  certse  sint  et  indubitatse,  prseter  scriptum  Dei 
verbum,  nosse  et  agnoscere,  sancteque  venerari."  Imo 
Scriptura,  si  alios  illius  farinae  audire  volumus,  "non  est 
idonea  credendi  regula,"  sic  in  consultatione  sua,  ratione 
undecima,  scribit  Leonardus  Lessius;  estque  ipsa,  "regu- 
landa  ex  Ecclesise  prsescripto,  non  contra  haec  ex  ilia," 
ita  Bartholomseus  Carranza  loquitur.  Edita  denique  sunt 
scripta  ilia  "  non*  ut  prseessent  fidei  religionique  nostrse, 
sed  subessent  potius,"  quae  Alberti  Pighii  profana  vox 
est. 

Ut  semel  igitur  patentem  illam  errorum  et  dissidiorum 
omnium  fontem  obstruamus,  et  quaenam  fidei  unitas  in 
Ecclesia  Catholica  quaerenda  sit  certius  intelligamus,  te- 
nendum illud  est  in  primis,  ut  Principii  et  Fundamenti,  ita 
etiam  et  Regulae  considerationem  esse  duplicem.  Horum 
enim  nominum  complexu,  primo  quidem  verbum  ipsum 
Dei,  res  fidei  certo  et  infallibiliter  nobis  patefaciens,  deinde 
primariae  fidei  veritates  in  verbo  illo  revelatae  comprehen- 
duntur.  Principium  fidei,  ut  appellant,  doctrinale,  per 
quod  dogmatum  omnium  ad  fidem  pertinentium  Veritas 
demonstrator,  est  verbum  Prophetieum  et  Apostolicum. 
"  Habemus''  firmissimum  sermonem  prophetieum,"  inquit 
Petrus,  "  quern  bene  facitis  quod  attendatis  velut  lucernam 
splendentem  in  obscuro  loco."  At  principium  fidei,  ut  ita 
dicam,  materiale  res  ipsa  est,  quae  primo  et  principaliter 
cuique  Christiano  credenda  proponitur.  Eam  appellat 
Paulus  "  Tov'^  Trie  apxrJQ  rov  Xpiarov  Xojov,  quasl  primura 
Cbristianismi  principium,"  et  "  ro''  aroixua  rrig  apxifg 
rwv  Xoyliov  tov  Oioii,  elementa  principii  eloquiorum  Dei," 
eaque  ratione  conclusiones  fidei  a  fidei  principiis  passim 
schola  distinguit. 


*  Albert.  Pighii,  lib.  I.  Hierarch.  Ecclet.  cap.  2. 

•"  2  Pet.  cap.  1.  ver.  19.  '  Epist.  ad  Heb.  cap.  6.  ver.  1. 

*  Epist.  ad  Heb.  cap.  .5.  ver.  12. 

VOL.  XIV.  C 


18  TRACTATUS    DE 

Similiter  et  fundamentum  est  ipsa  primum  revelatio 
Prophetis  et  Apostolis  facta,  cui  innititur  fides  nostra,  dum 
credimus.  Innititur  enim  fides  nostra,  ut  recte  docuit 
Thomas,  "  revelationi*  Prophetis  et  Apostolis  fiictae,  qui 
canonicos  libros  seripserunt ;  non  autem  revelationi,  si  qua 
fuit,  aliis  doctoribus  factse."  Fundamenti  deinde  nomen 
obtinent  primaria  doetrinae  revelatae  capita,  quibus  credi- 
mus ;  inter  quae  et  alia  diligenter  distinguendum  esse 
monet  Augustinus.  "  Alia*"  sunt,"  inquit,  "in  quibus 
inter  se  aliquando  etiam  doctissimi  atque  optimi  regulae 
Catholicse  defensores,  salva  fidei  compage,  non  consonant, 
et  alius  alio  de  una  re  melius  aliquid  dicit  et  verius.  Hoc 
autem  unde  nunc  agimus  ad  ipsa  fidei  pertinet  funda- 
menta."  Priori  respectu  dicimur  "  superstructi'=  super 
fundamentum  Apostolorum  et  Prophetarum ;"  posteriori 
jactum  ab  Apostolis  dicitur  "  fundamentum*  resipiscentiie 
ab  operibus  mortuis  et  fidei  in  Deum,  baptismatum  doe- 
trinae ac  manuum  impositionis,  resurrectionis  mortuorum 
et  judicii  seterni."  Primus  vero  et  imus  fundamenti  lapis 
adeoque  fundamenti  fundamentum  est  ipse  Jesus  Christus". 
Pari  ratione  est  regula,  ut  ita  dicam,  regularis,  ad  quam 
Veritas  dogmatum  omnium,  quae  nobis  credenda  proponun- 
tur,  exploranda  est ;  cujusmodi  "  aKpipTf  Zvyov  andvTwv  koI 
yvio/iova  Koi  \av6va,  exactam  omnium  trutinam  et  gnomo- 
nem  ac  regulam,"  sacras  esse  Scripturas  confirmat  Chry- 
sostomus  :  quas  ideo  quoque  canonicas  appellatas  concedit 
ipse  Andradius  "quia^  pietatis,  fidei  et  religionis  canonem, 
hoc  est,  regulam  atque  normam  e  ccelis  summo  Dei  bene- 
ficio  ad  nos  delatam  continent  amplissimam."  Est  prae- 
terea  et  regula,  si  ita  dicere  liceat,  regulata,  summa  nimi- 
rum   doetrinae    sacrae   in    libris   propheticis   et   apostolicis 


*  Thorn,  in.  Summ.  par.  I.  qussst.  I.  Artie.  8.  ad.  2. 
■■  Augustin.  lib.  1.  contra  Juiianum  Pelag.  cap.  6.  op.  torn.  10.  pag.  510. 
<:  Epist,  ad  Ephes.  cap.  2.  ver.  20.         <i  Epist.  ad  Heb.  cap.  6.  ver.  1,  2. 
"  Isai.  cap.  28.  ver.  16.     Epist.  ad  Eplies.  cap.  2.  ver.  20.    Epist.  1.  ad  Cor. 
cap.  3.  ver.  1 1. 

'  Chrysost.  Horn.  13.  in  2.  Corin.  op.  torn.  10.  pag.  537. 
8  Andrad.  defen.  fid.  Trident,  lib.  3. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  19 

comprehensse :  quam  Paulus  modo  "dJv*  fiopfuaiv  rrj^ 
yvwa-taig  koI  rrJQ  aXr^Oda^,  informationem  cognitionis  ac 
veritatis,"  modo  "rwoi/''  StSaxvc,  formam  doctrinse,"  ali- 
quandoetiam  "  inroTvirwmv'^  vyiaivovrwvXoywv,  expressam 
formam  sanorum  sermonum."  Irenaeus*  et  Tertullianus' 
"regulam  veritatis"  appellant,  atque  in  hujus  utriusque 
regulse  consideratione  unitatis  fidei  conservatio  consistit. 
"  Ecclesia  enim  Christi  non  ob  earn  rem  solum  ab  unitate 
fidei  et  doctrinae  una  est  ac  dicitur,  quoniam  omnes  qui 
sunt  ejus  membra  in  eadem  fide  atque  doctrina,  quamdiu 
quidem  sunt  ejus  membra,  consentiant  actu :  sed  ob  id  in  pri- 
mis  ab  unitate  fidei  et  doctrinse  dicitur  Ecclesia  una,  quoniam 
modum  atque  rationem  ipsa  tenet  accoraodatissimam  ad 
consensionem  fidei  et  doctrinse  tuendam,"  ait  Gregorius^ 
de  Valentia.  De  modo  et  ratione  liac  quienam  veteris 
Eccleslae  doctorum  fuerit  sententia  tum  ex  iis  quae  jam 
producta  sunt,  tum  ex  sequente  Chrysostomi  testimonio 
promptum  est  colligere.  ""Epxtrat^  "EXAtjv,"  inquit  ille, 
"  Koi  Xiyu,  OTi  ^ovXofjLai  yeviadai  XP'ffTiavoc,  aW  ovk  ciiSa 
Tivi  TTpoauwfiai.  fia\t}  irap  vfuv  ttoAAij  icat  araaig'  noXiig 
Bopvfiog.  TTOiov  tXofiai  ioy/ia  ;  tI  aipijaopai ;  ticaoToc  Xiyu, 
OTi  iyi>  aXtidtvu).  rivi  irtiadu),  ptjSlv  oXwq  uBivg  iv  ratf 
yparfiatt; ;  KoKiivot  to  avTO  wpofiaXXovTm.  Venit  Gentilis 
ac  dicit :  vellem  fieri  Christianus,  sed  nescio  cui  adheream. 
multie  inter  vos  sunt  puguae,  seditiones  ac  tumultus: 
nescio  quod  dogma  eligam,  quod  praeferam.  singuli  dicunt, 
ego  verum  dico.  cui  credam  nescio  :  quum  ego  Scriptu- 
rarum  sim  ignarus,  et  illi  utrinque  idem  praetexunt." 
Respondet  Chrysostomus :  "  navv^  ye  tovto  iirip  ripCitv, 
Et  ptv  yap  XoytapoTg  iXtyofuv  irdOiaOat,  ukotuq  idopvfiov. 
El  ci  rate  ypafdlg  Xiyofxiv  iriartvuv'  avrai  St  aTrXai  km 
aXriOtig,  ivkoXov  aoi  to  Kpivopivov'  ti  ng  tKtlvaig  (Tvp<j>u)vti, 

*  Epist.  ad  Rom.  cap.  2.  ver.  20. 

''  Epist  ad  Rom.  cap.  6.  ver.  19.  c  gpigt  2.  ad  Tim.  cap.  1.  ver.  13. 

''  Iren.  lib.  1.  cap.  22.  op.  pag.  98. 

'  Tertull.  adv.  Hermogerem.  cap.  1.  op.  pag.  233. 

'  Analys.  fid.  lib.  6,  cap.  4. 

•  CbrysosL  in  Act.  Apo».  Horn.  33.  op.  torn.  9.  pag.  258. 
'  Ibid. 

c  2 


20  TRACTATUS    DE 

o5roe  XpiariavoQ'  ai  tic  naxsrai,  ovtoq  noppu)  tov  kovovoc 
TovTov.  Sane  hie  multum  pro  nobis,  nam  si  quidem 
diceremus  nos  rationibus  credere,  mente  turbareris :  sed 
quum  Seripturis  dicimus  nos  credere,  et  illae  simplices  sunt 
ac  verfe,  facile  tibi  fuerit  judicare.  Si  quis  illis  consentit, 
Christianus  est ;  si  quis  contra  illas  pugnat,  procul  est  ab 
hoc  canone."  "  Qtrinp'^  yap,  addit  postea  idem,  el  Kaviiv 
Tig  Tiv  Trpog  ov  navTa  (nrevOvvtadat  i\priv,  oil  noWrig  tSei 
aKt^iwg'  aWa  TovTrapaptTpovvTa  ivkoXov  fivXajdiiv,  ovTojg 
KOI  vvv,  nam  sicut  si  regula  esset,  secundum  quam  omnes 
dirigi  oportebat,  non  multa  opus  esset  disquisitione  sed 
male  metientem  facile  deprehenderemus :  ita  et  nunc." 
Nee  aliam  assignat  rationem  Augustinus  quare  inter  gen- 
tilium  philosophos  "  dissenserunt*"  ita  magistris  discipuli  et 
inter  se  condiscipuli,  nisi  quia  ut  homines  humanis  sensibus 
et  humanis  ratiocinationibus  ista  quffisierunt :  quid  enim 
agit,  aut  quo  vel  qua,  ut  ad  beatitudinem  perveniatur, 
humana  se  porrigit  infcelicitas,  si  divina  non  ducit  autho- 
ritas  ?"  Istorum  autem  dissensionibus  concordem  Ecclesise 
sensum  sic  opponit,  "  Af^  vero  gens  ilia,  ille  populus,  ilia 
civitas,  ilia  respublica  illi  Israelitse,  quibus  credita  sunt 
eloquia  Dei,  nuUo  modo  pseudoprophetas  cum  veris  pro- 
phetis  pari  licentia  confuderunt,  sed  Concordes  inter  se 
atque  in  nullo  dissentientes,  sacrarum  literarum  veraces  ab 
eis  agnoscebantur  et  tenebantur  auctores.  Ipsi  eis  erant 
philosophi,  hoc  est,  amatores  sapientise,  ipsi  sapientes,  ipsi 
theologi,  ipsi  prophetse,  ipsi  doctores  probitatis  atque  pie- 
tatis.  Quicunque  secundum  illos  sapuit  et  vixit,  non 
secundum  homines  sed  secundum  Deum,  qui  per  eos  lo- 
cutus  est,  sapuit  et  vixit."  Addit  Hieronymus,  "  Ecclesia"* 
Christi,  quae  habitat  bene  et  in  toto  orbe  ecclesias  possidet, 
spiritus  unitate  conjuncta  est,  et  habet  urbes  Legis,  Pro- 
phetarum,  Evangelii  et  Apostolorum,  non  est  egressa  de 
finibus  suis,  id  est,  de  Seripturis  Sanctis."  Istis  finibus 
Ecclesia  Catholica  se  circumseribi  libentissime  patitur. 

»  Chrysost.  in  Act.  Apos.  Horn.  33.  op.  torn.  9.  pag.  260. 

''  Augustin.  de  Civit.  Dei,  lib.  IS.  i.,.^i.  41.  op.  torn.  7.  pag.  522. 

'  Ibid.  pag.  .'523.  524. 

"•  Hieron.  in  Michaese.  cap.  1.  op.  torn.  3.  pag.  1503. 


b 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  21 

Contra  turn  Hsereticorum  omnium,  turn  ipsius  Anti- 
christi  notam  banc  facit  Chrysostomus,  quod  aliunde  quam 
per  Scripturarum  ostium  in  ovile  velint  ingredi.  Quare 
vero  Seripturis  ostii  nomen  tribuatur,  ita  explicat :  aurat* 
yap  riftag  irpoaayovai  rtjji  Qtt^  koi  tjjv  0eoyv<oaiav  avoiyov- 
atv'  avTai  TTpo^ara  woiovatv'  avTai  (j)v\aTTOV<Ti,  Ka'i  tovq 
XvKOvg  ovK  a<j>ta<Tiv  iTretatXOtiv.  KaOawep  yap  tiq  Ovpa 
a(i<paXrig,  ovTtog  uttokXiUi  rolg  aiptriKoi^  ttjv  tlaoSov,  (i> 
a<T(l>aXti<f  KautcTTwara  ri/xag  irtpX  wv  av  (iovXbjpeQa  TravTwv, 
Koi  oiiK  ICxra  TrXava<T9ai.  Kai>  prj  irapaXvawptv  avrriv,  ovk 
iaoutua  iv\iipwTOi  toTc  ixOpoig.  Eia  ravrriQ  koi  touc  iroipi- 
vac  KOI  Toi/f  oil  iroipivaQ  tlaofiiQa  aTravrag.  Ipsa  enim  nos 
ad  Deum  ducunt  et  ejus  nobis  cognitionem  aperiunt.  ipsae 
eves  faciunt,  ipsae  custodiunt  neque  lupos  irrumpere  per- 
mittunt.  Nam,  velut  firmum  ostium,  haereticis  praecludit 
ingressum,  tutos  nos  constituens  in  omnibus  quae  velimus, 
et  seduci  nos  non  sinens.  Et  nisi  illud  infringamus,  non 
facile  ab  inimicis  nostris  expugnabimur.  Inde  eos  omnes 
qui  pastores  vel  sunt  vel  non  sunt  facile  intelligemus."  Et 
paulo  post  :  "  b  pfj  raip  ypa(paig  \pti)pivog,  itXXa  avafiai- 
viov  a\Xa\o6(v'  Tovriariv,  trtpav  tavrtf  koi  prj  vtvopiapi- 
vijv  Tipvwv  oSov'  ovTOQ  KXiTTTriQ  f(TTt.  Qui  sacrfs  non  uti- 
tur  Seripturis,  sed  ascendit  aliunde,  id  est,  non  concessa 
via,  fur  est."  Falsos  illos  pastores  venturos  ad  nos  prae- 
dixit  Servator,  "in*  vestimentis  ovium"  cum  intus  lupum 
gererent,  et  ideo  "  vigilans  sensus,"  ut  recte  monet  Origenes, 
"  et''  mens  intenta  requiritur  quae  probare  noverit  vel  ovis 
in  propatulo  simpiicitatem  vel  lupi  latentem  rapacitatem. 
Unde  vide  quam  proximi  periculo  fiant  qui  exereeri  in 
divinis  Uteris  negligunt,  ex  quibus  solis  hujusmodi  exami- 
nationes  agnoscenda  discretio  est."  In  Gregorii  Nysseni 
de  anima  et  resurrectione  dialogo  pro  fundamento  ponitur 
cui  nemo  contradixerit  (adeo  res  ista  temporibus  illis  posita 
erat  extra  omnem  controversiam)  iv^  Tovrn>  povi^  tjjv  aXri- 
Otiav  TtOiadai  <J)   CTippaylg   tTriaTi   riig  ypaipiKiig  paprvptaf;, 

*  Chrysostom.  in  Joannem,  Horn.  59.  op.  torn.  8.  pag.  34fi, 
''  Matth.  cap.  7.  ver.  15. 

<=  Origen.  in  Epist.  ad  Rom.  lib.  10.  cap.  35.  op.  torn.  4.  pag.  684. 

*  Greg.  Ny«».  Op.  torn.  3.  pag.  207. 


22  TRACT AT us    DE 

in  eo  solo,  cui  Scripturarum  testimonii  adest  sigillum,  veri- 
tatem  ponendam  esse,"  estque  Basilio  favepa'^  sKirTuxris 
TTicTTtwc  Kot  vveprt^aviaQ  KOTrcyopia,  tj  aOtTtlv  ri  tmv  ye- 
jpafjifiivwv  rj  ivtiaaysiv  tu>v  ftr)  ytypanfitvwv,  manifesta  est 
fidei  eversio  et  superbise  argumentum  aut  respicere  aliquid 
eorum  quae  scripta  sunt  aut  aliquid  quod  scriptum  non  sit 
inducere." 

Videamus  jam  quid  Haeretici  veteres  et  posteriores  Anti- 
christi,  hoc  est,  ipsi  lupi  de  sacrosancto  hoc  canone  sen- 
tiant.  "  Cum''  enim  ex  Scripturis  arguuntur,  in  accusa- 
tionem  convertuntur  ipsarum  Scripturarum,  quasi  non  recte 
habeant  neque  sint  ex  auctoritate  et  quia  varie  sunt  dictae, 
et  quia  non  possit  ex  his  inveniri  Veritas  ab  his,  qui  nesciant 
traditionem.  Non  enim  per  literas  traditam  illam  sed  per 
vivam  vocem,  ob  quam  causam  et  Paulum  dixisse,  'sapien- 
tiam  autem  loquimur  inter  perfectos.'"  "  Confitentur^  qui- 
dem  nihil  Apostolos  ignorasse,  nee  diversa  inter  se  praedi- 
casse,  non  tamen  omnia  volunt  illos  omnibus  revelasse  : 
quaedam  enim  palam  et  universis,  quaedam  secrete  et  paucis 
demandasse :  quia  et  hoc  verbo  usus  est  Paulus  ad  Timo- 
theum  :  '  O  Timothee  depositum  custodi.'  Et  rursum  : 
'  Bonum  depositum  serva.'  "  Haec  de  veteribus  haereticis, 
Antichristi  praecursoribus,  Irenaeus  et  Tertullianus  scrip- 
tores  antiquissimi,  qui  eodem  pencillo  hodiernos  nostros 
Pontificios  graphice  admodum  depinxerunt. 

Cui  enim  rei  assimilant  isti  scriptum  Dei  verbum  ?  et 
quanam  comparatione  comparant  illud  ?  "est*  instar  va- 
ginae," inquit  Costerus  Jesuita,  "  quae  quemlibet  gladium 
admittit  non  modo  chalybeum,  sed  etiam  plumbeum,  lig- 
neum,  sereum :  patitur  enim  se  quavis  interpretatione 
trahi,"  "  Veluti'  nasus  cereus  est :"  aiunt,  ex  eodem  so- 
dalitio,  Censores  Colonienses.  Posteri'  grata  sana  et  pere- 
leganti  metaphora  Scripturam  vocarunt  "  ceream,  ejusque 

»  Basil,  de  fide,  op.  torn.  2.  pag.  224. 

**  Iren.  contra  Hseres.  lib.  3.  cap.  2.  op.  pag.  174. 

'  Tertiill.  de  prcescript.  Hieret.  cap.  25.  op.  pag.  210. 

^  Coster.  Enchirid.  cap.  1.  pag.  44.  edit.  an.  ICOO. 

'  Cens.  Colon,  in  Monhem.  Dialog.  4.  pag.  112.  edit.  An.  1582. 

'  Schol.  ad  cap.  39.  Preescr.  Tertulliani  adv.  lieeret. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICHS.  23 

cereum  nasum  dixere,  quia  possit  ad  libitum  quocuraque 
flecti.  Tam  facile  est  enim,  immo  facilius  est,  ad  res  profa- 
nas  et  impias  probandas  detorquere  Sanctam  Scripturam, 
quam  facile  est  ex  pedibus  ac  semipedibus,  aut  penthemi- 
meribus  Virgilianis,  epithalamia  seu  quidvis  aliud  in  unum 
congerere."  Itade  Scripturis  Sanctis  loquuntur,  Johannes 
Quintinus  Heduus  et  Jacobus  Pamelius.  De  iisdem  Alber- 
tusPighius  "sunt*ill8e(utnon  minus  vera  quam  festive  dixit 
quidam)  velut  nasus  cereus,  qui  se  horsum,  illorsum,  et  in 
quam  volueris  partem,  trahi,  retrahi,  fingique  facile  per- 
mittit :  et  tanquam  plumbea  qusedam  Lesbise  sedificationis 
regula,  quam  non  sit  difficile  accommodare  ad  quidvis 
volueris."  et  ut  Scripturas  accusando,  quasi  varie  sint 
dictse,  produnt  isti  sese  germanos  illorum  esse  posteros, 
quos  "lucifugas''  Scripturarum"  Tertullianus  nominat :  ita 
ab  iisdem  ad  traditionem  non  scriptam  appellando,  patris- 
sant  quoque. 

Melchior  Canus  quatuor  hie  ponit  "  fundamental,  quae 
Theolo^iae  Fideique  (puta  Pontificiae  :  quod  summopere 
notandum)  simul  nervos  ac  vires  continent.  1.  Ecclesiam'' 
esse  antiquiorem  Scriptura,  fidemque  proinde  ac  religionem 
sine  Scriptura  constare.  2.  non  omnia,  quae  ad  doctrinam 
Christianam  pertinent,  esse  etiamnum  in  Sacris  Literis  ex- 
pressa.  3.  multa  pertinere  ad  Christianorum  doctrinam  et 
fidem,  quae  nee  aperte  nee  obscure  in  Sacris  Literis  conti- 
nentur.  4.  Apostolos  maximis  de  causis  alia  quidem  literis, 
alia  autem  viva  voce  prodidisse."  Inter  alias  vero  et  banc 
assignat  quod  "conseiitaneumerat,  mysteria  qusedam,  prae- 
sertim  sacra  clam  populo  rudi  habere,  perfeetis  et  majori- 
bus  seorsum  communicanda."  et  ad  id  probandum,  illos 
producit  textus,  quibus  in  eadem  causa  veteres  abusi  sunt 
hseretici.  "  Sapientiam  autem  loquimur  inter  perfectos." 
et  "bonum  depositum  custodi."  priorem  quoque  locum 
urget  Bellarminus,  ad  astruendam   •'dignitatem'  mysteri- 


'  Alb.  Pigh.  Hierac.  Eccles.  lib.  .1.  cap.  3. 

*  Tertulliun.  de  Resurrect,  cam.  cap.  47. 

«  Can.  loc.  theol.  lib.  3.  cap.  2.  '^  Id.  lib.  3.  cap.  3. 

*  Bellarm.  de  verbo  Dei,  lib.  4.  cap.  8. 


24 


TRACTATUS    DE 


orum  multorum,  quae  silentium  requirunt;  nee  decet  ut  in 
Scripturis,  quse  toti  mundo  leguntur,  expliceiitur." 

Quid  igitur  hie  dicendum  ?  "  dico""  inquit  Bellarminus, 
"  Scripturam,  etsi  non  est  facta  prtecipue,  ut  sit  regula 
fidei,  esse  tamen  regulam  fidei,  non  totalem,  sed  partialein. 
Totalis  enim  regula  fidei  est  verbum  Dei,  sive  revelatio  Dei 
Ecclesise  facta;  qu^dividitur  in  duas  regulas  partiales,  Scrip- 
turam et  Traditionem."  Synodus  quoque  Tridentina*",  libros 
scriptos  et  sine  scripto  Traditiones  "  pari  pietatis  aifectu  ac 
reverentia  suscipit  ac  veneratur :"  quod  a  nulla  Christiana 
Synodo  unquam  antea  factum.  Imo  patribus  audacior  fac- 
tus  Scioppius  apostata,  (qui  ut  Pontificiorum  factus  est  pro- 
selytus,  factus  est  quoque  mog  yuvvrig  SnrXortpov  avTwv,) 
"  majorem'^  traditi  quam  scripti  verbi  divini  authoritatem 
esse,"  asserere  non  veretur.  At  Sacra  Liters,  si  Apostolo 
credimus,  "  possunt*  nos  sapientes  reddere  ad  salutem,  per 
fidem  quae  est  in  Christo  Jesu :"  quod  facere  non  possunt, 
si  non  continerent  omnia  ad  salutem  necessaria  :  possunt 
quoque  efScere,  4'  ut''  perfectus  sit  homo  Dei  (id  efet  verbi 
minister)  ad  omne  opus  bonum  perfecte  instructus."  Sed 
unum  demus  paulisper  istis,  defectum  Scripturae  Sacrae 
additamentis  aypa(j)(i)v  TrapaS6(mwv  supplendum  esse:  quae- 
ramus  an  duse  istae  regulae  partiales,  in  quas  totalem  regu- 
lam frangit  Bellarminus,  pro  regula  sufficiente  fidei  sint 
agnoscendae.  Ilespondet  BcJlarmini  socius,  Gregorius  de 
Valentia :  "  neque"^  Scripturam  neque  etiam  solam  tradi- 
tionem vivae  vocis  eorum,  qui  olim  vita  defuncti  sunt,  esse 
regulam  sufficientem  fidei,  quae  valeat  per  se  sine  alia 
aliqua  infallibili  ac  praesente  auctoritate  omnes  omnino  de- 
finire  fidei  quaestiones.  Nam  primum,  sicut  de  auctoritate 
ipsius  Scripturae  necesse  est  per  aliquam  aliam  certam  re- 
gulam coustare,  ita  etiam  de  auctoritate  traditionis,  si  ea 
quoque  revocetur  in  dubium.  Non  enim  traditio  loquitur 
etiam  ipsa  clare  et  perspicue  de  sese,  ut  neque  ipsa  Scrip- 
tura.   Deinde  cum  traditio  scriptis  fere  doctorum  orthodox- 

"  Bellarm.  de  verbo  Dei,  lib.  4.  cap.  12. 

•>  Synod.  Trid.  Sess.  4.  "=  Gasp.Sciop.  in  Ecclesiastico.cap.  135. 

^  2  Tira.  cap.  3.  ver.  15.  17.  '  1  Tim.  cap.  6.  ver.  11. 

'  Valent.  Analys.  fid.  lib.  5.  cap.  8. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  25 

orum  in  Ecclesia  conservetur  :  quaestiones  ac  dubia  moveri 
possunt  de  sensu  illius,  sicut  dubitatur  sajpe  de  sensu  ac 
mente  doctorum,  Ejusmodi  aiitem  quaestiones,  cum  erunt 
ortse  post  traditionem,  quae  semel  tantum,  ut  ita  dicam, 
locuta  est  neque  praeterea  amplius  loquitur,  certe  per 
eandem  ipsam  traditionem  definiri  satis  non  poterunt.  Pos- 
tremo  multae  in  Ecclesia  variis  temporibus  definitae  ac  de- 
claratae  sunt  sententiae  fidei  et  deinceps  similiter,  motis 
controversiis,  definiri  possent,  de  quibus  ante  non  fuerit 
usque  adeo  expressa  traditio."  Nempe  isti  non  sufficit 
"  auctoritas"  humana,"  ut  appellat,  divinitus  inspirata,  quae 
Scriptura  Sacra  continetur;  imo  ejusmodi  auctoritatem 
•'  illorum''  hominum  propriam"  esse  negat,  "  qui  olim  divi- 
nam  doctrinam  aut  verbo  aut  scrlpto  tradiderunt  et  vita 
defuncti  sunt :"  Prophetas  intelligit  et  Apostolos.  Requiri 
amplius  ait  "  ut  vivat  hsec  auctoritas  successione  semper 
inter  fideles  praesens."  Addit,  auctoritatem  illam  non  alibi 
Tel  quaeri  deberi  vel  inveniri  posse,  quam  in  Christi  Ec- 
clesia. Verum,  ne  erremus,  itase  explicat,  "  Haec''  Ecclesiae 
infallibilis  authoritas  ad  definiendum  non  est  in  singulis 
fidelibus,  quippe  qui  sine  controversia  possunt  errare  sin- 
guli  neque  est  etiam  in  omnibus  omnino  fidelibus  :  frustra 
enim  data  illis  esset ;  cum  fieri  vix  possit,  in  fidei  causis  ut 
ab  omnibus  illis  sigillatim  sententia  dicatur:  sed  residet 
ilia  summa  Ecclesiae  auctoritas  in  Christi  vicario,  summo 
Pontifice ;  sive  una  cum  Episcoporum  concilio,  sive  abs- 
que concilio  res  fidei  definire  velit,  sive''  in  definiendo 
studium  adhibeat,  sive  non  adhibeat."  "  Neque'  enim  putan- 
dum  est,"  inquit,  "auctoritatem  unam  infallibilem  habere 
Pontificem,  alteram  Ecclesiam,  alteram  Concilium  :  id  non 
ita  est.  Quin  imo  ilia  ipsa  auctoritas,  quae  in  uno  Pontifice 
residet,  auctoritas  etiam  esse  dicitur  Ecclesiae ;  quippe 
cum  Ecclesia  nimirum  quoddam  quasi  corpus  sit,  cujus 
caput  est  Pontifex,  ut  proinde  in  ea  quoque  esse  metito 
censeatur  ilia  auctoritas,  quae  in  ipsius  est  capite.  Atque 
eadem  item  Pontificis  auctoritas,   Conciliorum  auctoritas 

•  ValenL  Analys.fid.lib.  4.cap.  1.  et  2.       i"  Id.  lib.  5.  cap.  8. 
'  Id.  lib.  6.  cap.  4.  <>  Id.  lib.  8.  cap.  3. 

"  Ibid.  cap.  7. 


26  TRACTATUS    DE 

esse  dicitur,  quateiius  eorum   acta  et  determinationes  ille 
confirmavit.     Itaque  Conciliorum  auctoritas,  ut  est  quidem 
infallibilis,  non  alia  quaedam  auctoritas  est  per  se  distincta 
ab  auctoritate  Pontificis,  sed  eadem  plane,   uno  quodam 
modo  usurpata  ex  multis,   quibus   potest   Pontifex  suam 
infallibiliter  definiendi  auctoritatem  exercere."   Itaque  cum 
libro  tertio   Analysis  fidei  suae   Catholicse    confirmasset% 
aliquam  exstare  fidei  regulam  sufficientem ;  et  libro  quarto 
qualis*  sit  regula  fidei  sufficiens  ostendisset,  nimirum  Hu- 
mana divinitus    inspirata ;  deinde  libro    quinto,  regulam<= 
fidei  praesenti  aliqua  auctoritate  contineri  asseruisset :  et 
libro  sexto  porro  probandum  suseepisset,  in  sola  Ecclesia 
Romana  quserendam  fidei  regulam  :  concludit  demum  libro 
septimo,  "  Romani'' Pontificis  auctoritate  contineri  regulam 
fidei;"    hoc   ipso   etiam  titulo  omnibus   illius   libri   foliis 
superposito.  Atque  hsec  est  Jesuitica  (antiquitati  omni  in- 
audita)    fidei  avaXvcrie    vel    avaXoxrig    potius :     quae    loco 
Prophetarum  et  Apostolorum  ut  dudum  defunctorum,  vi- 
ventis  Romani  Pontificis  auctoritatem  divinitus  inspiratam 
nobis  commendat.     Nam  Canonistarum  analysis  satis  nota 
est,    quae    Pontificiam    auctoritatem    Prophetica   majorem 
statuit.    Cum  enim   in   textu  Decretalium''  ex  26°  capite 
Proverbiorum  citatus  fuisset  versus  :  ad  eum  (maledicta) 
glossa   banc   notationem   apponit :    "  adverte  quod  verba 
textus  non  sunt  verba  Papae  sed  Salomonis  in  Parabolis; 
et  habentur  originaliter  in  capite  26.  sed  quia  textus  hie 
est  canonizatus,  facit  fidem  et  inducit  necessitatem,  sicut 
si  editus  fuisset  a  Papa    (sapientiore  scilicet  quam  Salo- 
mone)  quia  omnia  nostra  facimus,  quibus  nostram   autho- 
ritatem  impertimur."    Et  hoc  sane  iniquitatis  mysterium 
quamdiu  obtinet,  nulla  pax  sperari  potest. 


»  Ex  titulo  in  summitate,  folii  15.  (operum  Valeiit.  edit.  Lugduti.  an.  1591. 

•i  Titul.  fol.  17.  •:  Titul.  fol.  19.  usque  ad  25. 

■i  Titul.  fol.  27.  usque  ad  45. 

'  Lib.  2.  tit.  23.  de  rrcesumptionib.  cap.  1. 


CONTKOVERSIIS    PONTIFICIIS.  27 


IV. 


DE  FUNDAMENTIS   CREDENDIS. 


Ut  ista  planius  percipiantur  :  distinguendum  est  primum 
inter  ea  quae  ad  Soy/xara  et  ea  quae  ad  woXiTiiav  Ecclesiasti- 
cam  pertinent.  Ad  quam  distinctionem  Justinianus  Impe- 
rator  respexit  illis  verbis :  twv'  TrpotiprifjLivwv  aylwv  aw- 
6cit)v  TO.  Soyfiara  Kadarrtp  rag  Oitag  ypatjiag  Se\6ixiBa  koI 
Toiig  Kavovag  wg  vo/xovg  <pv\aTTOnev,  Praedictarum  qua- 
tuor  Synodorum  dogmata  sicut  Sanctas  Scripturas  accipi- 
mus,  et  regulas  sicut  leges  observamus.  per  canones  sivc  re- 
gulas  intelligens  rovg''  iripl  rr\q  lKK\r}cna(mKr\g  noKtrtlag  v6- 
liovg,  uti  viginti  illos  Niceni  Concilii  canones  nominal  Theo- 
doretus.  Ita  Patres  concilii  Constantinopolitani  primi  in 
epistola  ad  Theodosium  Imperatorem, "  TrpCorov"  fiiv  avEvew- 
aofiida  Tr/v  Trpbg  aXXt'iXovg  ofiovoiav.  tiruTa  St  koI  tjjv  twv 

TTOTlpOlV  nioTlV  Tb>V  IV  NlKQiq    KVpwdaVTWV  VpOQ  Si  TOVTOIQ 

KOt  VTTtp  rijc  ii/Ta^lag  t<Lv  skkXiictkov  pt^rovc  Kavovag  wpicra- 
fiiv.  Primum  quidem  mutuam  inter  nos  concordiam  reno- 
vavimus ;  deinde  Patrum  qui  Nicaeae  congregati  fuerunt, 
fidem  confirmavimus :  praeterea  etiam  ad  recte  constituen- 
dum  et  ordinandum  statum  et  disciplinam  Ecclesiarum, 
certos  canones  statuimus."  Ad  politeiam  referenda  quaecun- 
que  tum  ad  ritus  turn  ad  ivTo^iav  Ecclesiae  pertinent : 
quae  in  variis  Ecclesiis  quam  fuerint  varia,  neminem  fugit, 
saltem  qui  Socratis  aut  Sozomeni  ecelesiasticam  historiam 
legerit ;  hie  enim  veterum  doctorum  judicium   laudat  qui 


*  Justman.  Novell.  131. 

''  Theodor.  lib.  1.  Histor.  Ecclesiast,  cap.  8. 

•  Concil.  Labb.  torn.  2.  pag.  1124. 


28  TRACTATUS    DE 

tvt)9t^^  (koi  juaAa  Sticatwc)  VTriXafiov,  Wiov  iviKtv  aXXi'/Xwv 
)(u>pi(,i<Tuat,  TTipX  Ta  Kaipia  r^c  OprtUKiiag  avfKJitovovvTai.  ov 
yap  Tag  avTag  vapaSoaetg  Kara  iravra  ofioiag,  Kq.v  ofxoSo^oi 
slev,  tv  Traaatg  raXg  ekkXijo-ioic  ivptiv  ifrri,  stultum,  et  qui- 
dem  merito,  censuerunt,  consuetudinum  (vel  rituum)  gra- 
tia a  se  mutuo  segregari  eos,  qui  in  prsecipuis  religionis 
capitibus  consentirent.  Neque  enim  easdem  traditiones 
per  omnia  similes,  in  omnibus  Ecclesiis,  quamvis  inter  se 
consentiant,  reperire  possis."   Similiter  et  Socrates  :  "ovSi- 

flia^    TWV     0pJI(TK£t<t)V    TO.    OVTO.    t01J     (pv\aTTSl,    K<}V    TJJV     alTJJV 

wepl  TOVTOJV  Sosov  arrnaZrirai.  KOi  yap  o'l  Trig  avriig  niaTtwg 
ovTtg  ^ia<^b)vov<ji  Trepl  to.  lOr]  irpog  iavTovg,  cujusque  reli- 
gionis et  sectae  varii  sunt  ritus,  licet  eadem  de  illis  habeatur 
opinio,  etenim  qui  in  eadem  fide  sentiunt,  iidem  in  ritibus 
et  ceremoniis  inter  ipsos  discrepant."  Ecelesiae  igitur  de 
politeia  dissentientes,  in  eadem  amicitise  consuetudine  per- 
manere  et  possunt  et  debent :  nee  unitati  fidei  quicquam 
officit  rituum  varietas ;  imo  ejusmodi  Sia^iovia,  ut  ad 
Victorem  Romanum  Episcopura  scripsit  olim  Irenseus, 
"  rrjv"  o/xovoiav  Trig  Triariwg  avvlaTr}(Ti,  concordiam  fidei 
commendat"  potius.  Ad  dogmatica  vero  quod  attinet ;  tam 
verum  est 

Non  eadem  sentire  bonos  de  rebus  iisdem  ; 

quam  certum  est  variis  laborasse  erroribus  viros  magnos, 
quos  ab  Ecclesise  communione  nemo  separaverit.  Sublato 
apostata  Juliano,  "  at"'  wip\  tmv  SoyinaTiDv  ZnTrjdug  Tt  KaX 
iiuXi^Hg  irdXiv  aviKivovvTO  Toig  irpoeaTMen  tCov  tKKXrimiov  : 
quaestiones  de  integro,  et  disputationes  de  doctrina  fidei  ab 
ecclesiarum  prsesidibus  agitari  coeptse  sunt ;"  ut  refert 
Sozomenus.  "  OStoj*  Trij  ToTg  avOpwTroig  <plXov  (inquit  ille) 
Trap'  tTipwv  fitv  (ittKov/uivoig  irpbg  to  ojuo^vXov  o/novotiv. 
cnrriXXaynivotg  Se  axiTolg  twv  tCwOsv  KaKwv,  wpog  a<j>ag 
avToiig  araaiaZtiv,  ita  natura  humana  comparatum  est,  ut 
cum  ab  exteris  injuriam  acceperint,  cum  suis  concordiam 


»  Sozom.  Hist.  lib.  7.  cap.  19.  <>  Sacr.  Hist.  lib.  5.  cap.  22. 

*=  Euseb.  Hist.  Rccles.  lib.  .5.  cap.  2G,      ''  Sozoin.  Hist.  Eccles.  lib.  6.  cap.  4. 

*■■  bozoni.  Hist.  Kccles.  lib.  6.  cap.  4. 


CONTROVERSIIS    FONTIFICIIS.  29 

habeant  et  pacem  ;  cum  autem  sint  malis  ab  exteris  impor- 
tatis  liberati,  ipsi  inter  se  seditionem  et  discordiam  conci- 
tent."  quod  nimis  varum  esse  vel  hodiernse  Belgicarum 
Ecclesiarum  de  quinque  articulis  digladiationes  fidem  faci- 
unt.  De  quibus  quid  aliud  dicendum,  quam  quod  in  simili 
rerum  turbatione  (nam  non  nunc  primum  exortse  sunt  in 
Ecclesia  ejusmodi  tempestates)  respondit  olim  Isidorus 
Peleusiota :  "  ri^  ovv  troir^Tiov  ;  i^i'ic-  t'  f^fv  Svvarbv,  Siop- 
OwTiov.  tl  Ss  jurj,  i}avxa<rriov,  quid  igitur  faciendum  est? 
inquis.  si  quidem  id  fieri  potest,  malum  hoc  corrigendum, 
sin  minus,  quiescendum  est." 

Nee  vero  ad  fidei  unitatem  constituendam  requiritur 
omnimoda  dogmatum  concordia  :  neque  ipsa  antiqua  sanc- 
torum patrum  consensio,  quemadmodum  prudenter  monuit 
Vincentius  Lirinensis,  in  omnibus  divinse  legis  quaestiun- 
culis,  sed  solurti,  certe  praecipue,  in  fidei  regula,  magno 
nobis  studio  et  investiganda  est,  et  sequenda.  Atque  inde 
est  quod  Augustinus  »•»••»••* 

Christianorum  igitur  dogmatum  alia  quidem  res  creden- 
das*",  alia  res  agendas  spectant :  in  quibus  utrisque  inter 
prima  fundamenta  et  structuram  fundamentis  illis  super- 
positam  tenenda  est  distinctio.  Proponitur  ab  Apostoio 
initio  sexti  capitis  epistolae  ad  Hebrseos,  his  verbis  :  Sio 
aipivTtg  Tov  rfjc  ao\rig  Toii  Xpiarov  Xoyov,  tTri  riji;  rtXtio- 
r»ira  (pipwfitOa.  firj  ttuXiv  dt/xiXtov  KarafiaXXofitvoi  /ucra- 
voiag  airo  vt\pu)v  loywv,  icai  Triarcaif  sni  Qtbv,  ftaitTiofxdJv 

•  Isidor.  Pel.  lib.  4.  episL  13.3. 

''  Ex  I  Tim.  cap.  1.  ver.  19.  retinens  fidem  et  bonam  conscientiam  ;  qua 
expuUa  nonnulli  naufragium  fidei  frcerunl.  Duo  sunt  Christianismi  gencraiia 
capita:  verus  de  Deo  lensus  et  rectus  in  Deura  cultus,  yviitjtQ  a\ridiiai,  xal 
rpaiig  ivat^iiac-  ibi  apprehendilur  Veritas  :  hie  exerceiur  pietas.  ibi  Deus 
noscitur:  hie  colitur  (Balb.  Meisncr.  Preefat.  In  Decad.  1.  AvOpuiroXoyins' 
sacrie,  edit.  Witeberg.  612.  4»)  agnitio  Del  (et  operum  ejus)  2.  cullus  Dcit 
(recie  redere :  et  pie  vi»ere.)  ntpi  ruv  vtaTuiv  <cai  wepi  tiZv  irpoKTuiv.  (Vid. 
Polan.  Syntagm  de  parlii.  Theologia  in  Fidem  et  Bona  opera.  Ignaliin,  epist.7.  rA 
oXova-iVrif  ij  «i'c  9ibv,  icai  ayairij  vtp't  tov  o/ioipvXov.  (utl  Job.  cap.  3.  vir.  23.) 
Lactantius,  lib.  4.  inslitut.  cap.  4.  idem  Deus  est,  qui  et  intelllgi  debet,  quod 
est  Sapientis  ;  et  bonorari,  quod  est  Religion!*,  sed  Sapientia  praecedit,  Religio 
lequitur.  quia  prius  est  Deum  scire,  consequens  colere.  Augustinus  in  pra:fat. 
Speculi  (torn.  3.  pag.  681.)  egregle  dislinctionem  banc  credendorum  et  agcii- 
dorum  proponit. 


30  TRACTATUS    DE 

SiSoT^^C,  tTriBiaiiitg  n  xeipwv,  avaaraaiwg  re  viKpiHv,  kolX 
KoifxaTOQ  aiwvlov,  quapropter  omisso  qui  in  Christo  rudes 
inchoat  sermone  ad  perfectionem  feramur :  non  jacientes 
rursum  fundamentum  resipiscentise  ab  operibus  mortuis,  et 
fidei  in  Deum,  baptismatum  doctrinse,  ac  manuum  imposi- 
tionis  et  resurrectionis  mortuorum  etjudicii  seterni."  Et  hsec 
quidem  fundamenta,  in  fine  praecedentis  capitis  to  aroiy^ia 
TijQ  ap^^^ijc  Tuiv  Xoyi(A)v  tov  Oeov,  elementa  initii  eloquiorum 
Dei  appellantur  et  laeti  conferuntur,  ilia  vero  TiXtiorrig,  hoc 
est  doctrina  accuratlor  et  perfectior,  solido  cibo  comparatur  : 
TtXiiiov'^  yap  tarn  i;  arrEpeo  Tpofj>i),  riSv  8ta  r^v  'i^iv  to.  aiflrj- 
rripia  ytyv/nvaafjiiva  i\6vT<i)v  Trpoc  SiuKptcriv  koXov  rt  Kai 
KOKov,  Adultorum  enim  est  solidus  cibus  eorum  videlicet 
qui  propter  habitum  sensus  habent,  exercitatos  ad  discre- 
tionem  boni  ac  mali."  Eadem  etiam  in  epistola  ad  Cor- 
inthios  usurpatur  similitude,  "  FaXa''  vjua?  tTroTiaa,  icai  oh 
fipwfia-  ovTTw  7ap  tSvvaaOi,  Lactis  potu  vos  alui,  et  non 
esca :  nondum  enim  poteratis  id  ferre."  Unde  Clemens 
Alexandrinus  :  ""Et"  roivvv  to  fxiv  yaXa  Ttov  vijttiwv,  to 
fipwfxa  Se  Twv  TtXeiwv  Tpotprj  npog  tov  AwoaToXov  upijrat. 
70X0  filv  17  KaTi'jXVi^t  oiovii  npuiTri  ^pvxnQ  Tpo<j>rj,  voi]Oh- 
criTai.  (ipw/ia  Si  t)  iiroiTTiKrj  Oiwp'ia,  Si  ergo  lac  quidem 
infantium,  cibus  autem  perfectorum  nutrimentum  dictus  est 
ab  Apostolo:  lac  quidem  intelligetur  catechesis,  veluti 
primum  nutrimentum  animse,  cibus  autem,  suspiciens  con- 
templatio :"  sic  enim  iiroirTiKriv  Oiwpiav  reddidit  interpres, 
quo  loquendi  genere  ad  gentilium  epoptas  aliusisse  Clem- 
entem  non  est  dubium;  ut  et  Dionysium  capite  tertio 
Caelestis  Hierarchise  scribentem,  oportere  "  tovc  TtXovfii- 
fovc,  £K  TOV  uTeXovg  fiiTaTaTTOfiivovg,  /xtToxovg  yivsadai  TrJQ 
TiSv  iTTOTTTtvOivTwv  hpwv  TtXuoTi\Tig  iirt(TTi]ptig."  apud  hunc 
enim  pvrjmQ  sive  initiatio  pro  catechesi,  iiroipia  pro  perfec- 
tione  passim  usurpatur,  atque  hue  pertinet  insignis  ille 
locus  Augustini,  de  parvulis  in  Christo  verba  facientis  qui 
lacte  nutriuntur :  "  bos'"   tales,  inquit,  si  etiam  antequam 


'  Epist.  ad  Hebr.  cap.  5.  ver.  14.  ^  Epist.  1.  ad  Cor.  cap.  3.  ver.  2. 

■^  Clem.  Alex.  lib.  5.  Strom,  op.  torn.  2.  pag.  685. 

^  August,  epist.  187.  ad  Dardanum.  op.  torn.  2.  pag.  687. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  31 

perveniant   ad   spiritalem    mentis    setatem,   ubi  non    lacte 
alantur,  sed  solido  cibo,  dies  vitse  hujus  extremusinvenerit. 
Perficiet  in  eis  habitator  iilorum  (Dei,  sc.  spiiitus),  quic- 
qnid  hie  intelligentise  minus  habuerunt :   quoniam  et  ab 
unitatis  corporis  Christi,  qui  nobis  via  factus  est,  et  a  tem- 
pli  Dei  societate  non  recesserunt:  unde  ut  non  recedant, 
regulam  fidei  pusillis   magnisque  communem,  in   Ecclesia 
perseveranter  tenent,  et  in  quod  pervenerunt  in  eo  ambu- 
lant, donee  eis  Deus  revelet.   Si  quid  aliter  sapiunt,  cogita- 
tiones  suas  carnales  non  dogmatizant :  quin  non  obdurant 
contentiosis   defensionibus   immanendo,   sed    quodammodo 
ambulando,  id  est  proficiendo  desudant,  intelligentiae  per- 
spicuitatem  impetrantes  per  fidei  pietatem."     Ad  creden- 
dorum  igitur  fundamenta  spectat  ilia  ab  Augustino  indicata 
regula  fidei  pusillis  magnisque  communis :  quam  Irenseus 
"  Tov^  Kovova  rijc  aXifOtiag  ukXivii,   Regulam  veritatis  im- 
mobilem"  appellat ;  ac  in  universis  totius  terrarum  orbis 
Ecclesiis  tam  a  pusillis  quam  a  magnis  unanimi  consensu 
susceptam  esse,  his  verbis  confirmat.  "  tovto^  to  Kvpvyfta 
ira(iet\ii(l>via,  icai  raurjjv  Trjv  iriaTiv,  wg  npoi<j>afiiv,  ri  £KtcA>j- 
aia  Kaiirtp  iv  oXo)  ti^  Koorjutj)  iitairapfiivi],   tTriniXijJg  ipvXaa- 
aii,  wg  sva  oIkov  otKoixra.   koI  bfioiwg  Triarivu  rovToig,  iig 
fiiav    ipv\r\v     Koi    Tr)v    avTr]v    i\ovaa    icapSiav,     koi     avfi- 
(ptovoig  ravTa  Kxipvaati  Kcii  StSatTKEt  Koi  irapaciduxiiv,  wg  iv 
iTTopa  KiKT)}fuvr).  Koi  yap  ai  kotu  tov  Koafxov  ciuXiktoi  avo- 
fioiai,  aXX  ri  ivva/nig  rrig  TrapaSoatiog  fiia  koi    7/   aurij.   koi 
ovTi  a'l  IV  Veppavlaig  iSpvfxlvai  tKKXtja'iai  aXXuyg  Tmriartv- 
Kaaiv,  ri  aXXwg  TrapaSiSoaatv,  ovTt  iv  rmg  lj3rtptaig,  ovrt  iv 
KiXroTg,  ovts  Kara  rag  uvaroXag,  ovre  iv  Aiy{nrT(^,  cure  iv 
Atfivij,  ovTi  al  Kara  fiiaa  rov  Koapov  iBpvpivai.  aXX^  Sxnrip 
6  i'lXiog  TO  KTiapa  tov  Oiov  iv  oA<fi  Tt^  Koaptjf)  tig  koi  6  awroc, 
ovTto    Koi  TO   Ki'ipvypa    Tiig    aXnOtlag    iravTaxti    <j>aivn,    koi 
<f>ti)TiZei  iravTag  avOpwTrovg  rovg  (iovXopivovg  ilg  iirlyvuxjiv 
aXridtiag  iXOnv.  Kai    ovTt  6  Trcii'u  SwuTog  iv  Ao-ytj)   t(ov  iv 
Tulg  iKKXrjrriaig  irpoiaTwTwv  iTipa  tovtwv    epil '    ovctig  yap 
xnrip  tov  cioaaKaXov,  ovti  6  andtvrjg  iv  tw  Xoyt^  iXaTTwati 


*  Iren.  lib.  I.  cap.  9.  op.  pag.  46. 

**  Id.  lib.  1.  cap.  10.  op.  pag.  49.    Epiphan.  haerea.  31. 


32  TRACTATOS  DE 

Triv  trapaSocFiv.  fiiag  yap  Koi  Trig  avrrig  Triortwc  oii<7»)c,  cure 
6  7roXi>  TTtpi  avTTig   Bvvafitvog   htthv  iTrXeovaaiv,   oute  6  to 
oXiyov  ^Xarrov))<T£,    Hanc    prsedieationem  cum    acceperit, 
et  hanc  fidem,  quemadmodum  prsediximus,  Ecclesia  et  qui- 
dem  in  universum  mundum  disseminata,  diiigenter  custodit, 
quasi  unam  domum  inhabitans  et  similiter  credit  iis,  vide- 
licet quasi  unam  animam  habens  et  unum  cor,  et  consonanter 
hsec  prsedicat  et  docet  et  tradit,  quasi  unum  possidens  os. 
nam  etsi  in  mundo  loquelse  dissimiles  sunt,  sed  tamen  virtus 
traditionis  una  et  eadem  est.    Et  neque  hse,  quae  in  Germania 
suntfundatse  Ecclesiae,  aliter  credunt  aut  alitertradunt ;  ne- 
que hse  quae  in  Hiberis  sunt,  neque  hse  quae  in  Celtis,  neque 
hae  quae  in  Oriente,  neque  hae  quae  in  ^gypto,  neque  hae 
quae  in  Libya,  neque  hae  quae  in  medio  mundi  sunt  consti- 
tutae  :  sed  sicut  Sol,  creatura  Dei,  in  universe  mundo  unus 
et  idem  est,  sic  et  praedicatio  veritatis  ubique  lucet,  et  illu- 
minat  omnes  homines,  qui  volunt  ad  cognitionem  veritatis 
venire ;  et  neque  qui  valde  praevalet  in  sermone  ex  iis  qui 
praesunt  Ecclesiis,  alia  quam  haec  sunt  dicet :  (nemo  enim 
super  magistrum  est)  neque  infirmus  in  dicendo  deminora- 
bit  traditionem.  cum  enim  una  et  eadem  fides  sit,  neque  is 
qui  multum  de  ea  potest  dicere,  ampliat,  neque  is  qui  minus, 
deminorat."     Quibus  postremis  verbis,  ad  illud  quod  de 
manna  est  scriptum",  allusit   Irenaeus  :    "  6  to  ttoXv,  ovk 
ivXtovaat  Koi   6  to  oXtyov,   oiiic  7)Xarrov>)(T£,   qui  multum 
coUegit,  plus  non  habuit,    et   qui    paululum,   minus  non 
habuit."     Cujusmodi  autem  esset  haec  fides,  vere   Catho- 
lica,  (siquidem  id  vere  proprieque  Catholicum  est,  Vincentio 
Lirinensi  definiente,  quod''  ubique,  quod  semper,  quod  ab 
omnibus  creditum  est :)   in  eodem  capite    declarat    idem. 
"  Ecclesia"^  per   universum   orbem    usque    ad    fines  terrae 
seminata  et  ab  Apostolis  et  a  discipulis  eorum  accepit  earn 
fidem  quae  est  in  unum  Deum  patrem  omnipotentem,  qui 
fecit  ccfilum  et  terram,  mare  et  omnia  quae  in  eis  sunt ;  et 
in  unum  Jesu  Christum  filium  Dei,  incarnatum  pro  nostra 
salute ;  et  in  Spiritum  Sanctum,  qui  per  prophetas  prsedi- 

»  Exod.  16.  18.  2.  Corinth.  8.  15.  >>  Vincent,  commonitor,  1. 

^  Iren.  lib.  I.  cap.  10.  op.  pag.  48. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  33 

cavit  dispositionem  Dei,  et  adventum,  et  earn  quse  est  ex 
virgins  generationem,   et  passionem,  et  resurrectionem   a 
mortuis,   et  in   carne   in   ccelos   ascensionem    dilecti   Jesu 
Christi  Domini  nostri,  et  de  ccElis  in  gloria  Patris  adven- 
tum   ejus,    ad    recapitulanda   universa,    et    resuscitandam 
omnem  carnem  humani  generis,  ut   Christo  Jesu  Domino 
nostro,  et  Deo,  et  Salvatori,  et  Regi,  secundum  placitum 
Patris  invisibilis  omne  genu  curvetur,  eoelestium,  terres- 
trium,  et  infernorum,   et  omnis  lingua  confiteatur  ei,  et 
judicium  justum  in   omnibus    faciat.      Spiritalia   quidem 
nequitise,  et  angelos  transgressores,  atque  apostatas  factos, 
et  impios,  et  injustos,  et  iniquos,  et  blasphemes  homines  in 
seternum  ignem  mittet.    Justis  autem  et  sequis,  et  praecepta 
ejus  servantibus,   in  dilectione  ejus  perseverantibus,  qui- 
busdam  quidem  ab  initio,  quibusdam  autem  ex  pcenitentia, 
vitam   donans,    incorruptelam   loco    muneris    conferat,    et 
claritatem  seternam  circumdet."     Haec  Irenaeus  ;  eorum  qui 
Johannem    Apostolum   audiverunt   discipulus.      Similiter, 
antiquitate  illi  proximus,  Tertullianus.  "  Regula^  est  autem 
fidei,  ut  jam  hinc  quid  defendamus,  profiteamur,  ilia  sci- 
licet qua  creditur :  unum  omnino  Deum  esse ;  nee  alium 
prseter  mundi  conditorem,  qui  universa  de  nihilo  produx- 
erit,  per  verbum  suum  primo  omnium  demissum.  Id  Verbum 
filium  ejus  apellatum,  in  nomine  Dei  varie  visum  Patri- 
archis,  in  Prophetis  semper  auditum,  postrcmo  delatum  ex 
Spiritu  Dei  patris  et  virtute  in  virginem  Mariam,  carnem 
factum  in  utero  ejus,   et  ex  ea  natum   hominem  et  esse 
Jesum   Christum :    exinde    prsedicasse    novam    legem,    et 
novam    promissionem    regni    coelorum,     virtutes    fecisse ; 
fixum  cruci ;    tertia   die   resurrexisse :    in   ccelos   ereptum 
sedisse  ad  dexteram  patris :  misisse  vicariam  vim  Spiritus 
Sancti  qui  credentes   agat :    venturum  cum   claritate,    ad 
sumendos  sanctos  in  vitse  jeternse  et  promissorum  eoeles- 
tium   fructum,  et  ad   profanos  judicandos   igni  perpetuo, 
facta  utriusque  partis  resuscitatione  cum  carnis  resurrec- 
tione.  Hiec  regula  a  Christo,  ut  probabitur,  instituta  nuUas 
habet  apud  nos  quaestiones,  nisi  quas  haereses  inferunt  et 

'  Tettallian.  lib.  de  prnur.  Iiteret.  cap.  13. 
VOL.  XIV.  -  D 


34 


TRACTATUS    DE 


quae  haereticos  faciunt."  Et  in  libro  de  Virginibus  velandis 
capite  primo :  "  Regula  quidem  fidei  una  omnino  est,  sola 
immobilis,  ct  irreformabilis,  credendi  scilicet  in  unicum 
Deum  omnipotentem  mundi  conditorem,  et  filium  ejus 
Jesum  Christum,  natum  ex  Virgine  Maria,  crucifixum  sub 
Pontic  Pilato,  tertia  die  resuscitatum  a  mortuis,  receptum 
in  coelis,  sedentem  nunc  ad  dexteram  Patris,  venturum 
judicare  vivos  et  mortuos  per  carnis  etiam  resurrectionem. 
Hac  lege  fidei  manente,  cetera  jam  disciplinse  et  conversa- 
tionis,  admittunt  novitatem  correctionis,  operante  scilicet  et 
proficiente  usque  in  finem  gratia  Dei." 

Ita  ab  Augustino*",  Leone'=,  et  aliis  Patribus,  symbolum 
Apostolicum  appellatur  "  Regula  fidei :"  eoque  fidei  tlaayu- 
yiKOc  Xoyoc  et  principia  ad  fideles  omnes  communiter  perti- 
nentia,  dicuntur  comprehendi.     Indeque  Leo  contra  Euty- 
chen,  ex  hac  Catholici  Symbol!  brevi  et  perfecta  confessione 
disputans ;  "non*  de  portiuncula,"  inquit,  "  aliqua  fidei  nos- 
trse,  quod  minus  lucide  clarescat,  quaeritur:  sed  hsecstultis- 
sima  insultatio  audet  incessere,  quod  Dominus  noster  in  Ec- 
clesia  neminem  sexus  utriusque  voluit  ignorare."   Et  Augus- 
tinus,  initio  libelli  de  fide  et  Symbolo,   "  Est'  fides  Catholica 
nota  fidelibus  memoriseque  mandata,  quanta  res  passa  est  bre- 
vitate  sermonis  :  ut  incipientibus  atque  lactentibus  eis,  qui  in 
Christo  renati  sunt,  nondum  Scripturarum  divinarum  dili- 
gentissimaetspiritali  tractatione  atque  cognitione  roboratis, 
paucis  verbis  credendum  constitueretur ;  quod  multis  verbis 
exponendum  esset  proficientibus,  et  ad  divinam  doctrinam 
certa  humilitatis  atque  charitatis   firmitate    surgentibus." 
"  Nam'sicut  fons,"  quae  Petri  Ravennatis  similitudo  est,  "ore 
angusto  manans  magnis  fluviorum  laticibus  ampliatur :  sic 
fides  Symboli  breviato  sermone  credulitatis  latissimos  dat 
meatus."     Nee  enim  posteriora  Symbola,  aliud  sunt  quam 
Apostolici  explicationes  :  omniaque  KoivoirKTra  aut  evidente 
hie  expressa  sunt,  aut  evidente  consequentia  hinc  deduci 
possunt.     Cujusmodi  sunt  ista  axiomata,  totam  salutis  nos- 

•i  Aug.  Euchirid.  ad  Laurent,  op.  torn.  0.  pag.  217. 

"  Leo  de  pass.  Donl.  Serm.  II.  cap.  2.     <<  Leo,  Epist.  13.  ad  Pulcheriam. 

'  Augustin.  op.  torn.  6.  pag.  151.  '  Petr.  Chrysolog.  Serm.  61. 


CONTKOVERSIIS    PONTIFICIIS.  35 

trae  rationem  complectentia  :  quae  ab  Ecclesise  filiis  et  omni- 
bus et  ubique  et  semper  agnita  sunt  pro  certis  Christianae 
fidei  fundamentis, 

Hsec  Catholicae  fidei  sunt  prineipia  pusillis  magnisque 
communia  :  de  quibus  Johannes  Serranus  in  dissertatione 
de  fide  Catholica,  sive  prineipiis  religionis  Christianse, 
communi  omnium  Christianorum  consensu  semper  et  ubi- 
que ratis,  confidenter  pronuntiat ;  "quicquid^  vel  molitus 
sit  vel  moliturus  sit  mendacii  pater,  non  tamen  vel  effecisse 
hactenus  vel  efFecturum  posthae,  ut  hsec  doctrina  Catholica 
omnium  Christianorum  consensu,  semper  et  ubique  rata, 
aboleatur ;  quin  potius,  illam  in  densissima  maxime  invo- 
lutarum  perturbationum  caligine  victricem  extitisse,  et  in 
animis  et  in  aperta  confessione  Christianorum  omnium,  in 
suis  fundamentis  nullo  modo  labefactatam.  In  ilia  quoque 
veritate  unam  illam  Ecclesiam  fulsse  conservatam,  in  me- 
diis  ssBvissimse  hyemis  tempestatibus,  vel  densissimis  tene- 
bris  suorum  interluniorum." 

Nee  in  his  tamen  prineipiis  homini  fideli  subsistendum  est 
semper,  ac  si  plus  ultra  non  esset,  quo  ilium  progredi  opor- 
teret.  Non  Paulus  "plantator'>"  tantum  Ecclesia;  estdatus, 
sed  etiam  "  Apollos  rigator:"  non  qui  fundamentum  tantum 
ponat  sapiens  architectus,  sed  etiam  qui  supersedificet.  Illud 
atl  TToiSec')  Christianos  maxime  omnium  dedecet :  si  intelli- 
gentiam  nimirum  spectes,  non  si  malitiam.  Sic  enim  ista  dis- 
tinguit  exhortatio  Apostolica  :  "AStX<j>oV',  firj  TraiSta  yiveaOe 
ratg  <ppitriv,  aWa  rg  KaKia  vriTTiaZiTi,  ratg  Si  ^ptaX  riXiioi  yt- 
vtaOt,  fratres  nolite  pueri  cffici  sensibus,  sed  malitia  parvuli 
estote,  sensibus  autem  perfecti  estote."  Ubi  observandum, 
tum  hie  turn  alibi  saepius,  ab  Apostolo  perfectos  dici  non 
absolute,  sed  comparatione  facta  cum  parvulis ;  et  perfec- 
tionem  intelligi  prsesentis  vitae,  quae  respectu  futurae  im- 
perfectio  est  et  mera  infantia.  Quemadmodum  in  decimo  ter- 
tio  capite  prioris  epistolae  ad  Corinthios  idem  clare  docet. 
Hujus  igitur  imperfectae  perfectionis  varii  et  dilferentes 

f  Serran.  Apparat.  ad  fidcm.  Catholic,  pag.  172.  edit.  Paris,  an.  Ifi07. 
••  Epist.  1.  ad  Cor.  cap.  3,  ver.  fi,  7.       '  Ibid.  ver.  10. 
*  Epist.  1.  ad  Cor.  cap.  14.  ver.  20. 

d2 


36  TRACTATUS    DE 

sunt  gradus :  eaque  pro  temporum,  locorum,  personarum 
ratione,  et  magis  potest  suscipere  et  minus.  Neque  enim  ab 
hebetioris  et  acutioris  ingenii  homine  eadem  perfectio  est 
requirenda,  non  a  docto  eadem  quae  ab  indoeto  ;  nee  eadem 
a  discipulo,  quae  a  doctore.  Nostro  seculo,  cui  summo  Dei 
beneficio  clarissima  Evangelii  luce  frui  datum  est  non 
eadem  cognitionis  mensura  sufficere  putanda  est,  quae 
praeteritie  ignorantiae  temporibus  sufBciet :  nee  hodie  nobis 
eadem,  qui  in  Britania  et  Hibernia  sub  invictissimi  antiquae 
JTidei  Defensoris  alis  degimus,  qua  contentos  esse  opor- 
tet  in  media  Italia  vitam  agentes,  ubi  thronus  est  Bestiae. 
Ut  uno  verbo  dicam,  ab  iis  qui  verbum  Dei  et  libere 
legere  et  sincere  praedicatum  audire  possunt,  atque  ab  aliis 
qui  hisce  mediis  destituuntur,  non  idem  perfectionis  gradus 
est  expectandus.  Interim  tenendum,  pro  mensura  doni 
dati,  requiri  hoc  ab  omnibus  communiter,  ut  crescant  "in 
gratia  et  in  cognitione  Domini  nostri  et  Servatoris  Jesu 
Chiisti."  Ad  hoc  fideles  cohortatus  est  Petrus' :  atque  ad 
hoc  perficiendum  se  et  reliquos  Apostolos  omnes  nervos 
intendisse  professus  est  Paulus  :  "  vovOirovvrtg^  navra  av- 
Qpwirov,  KOI  iiiudKOVTt^  TvavTa  avBpwnov  iv  waat^  (JO(j>iq, 
'iva  TrapauTiiaujfiiv  wavTu  avOpwirov  tiXuov  iv  Xpiari^  I>)<toi/, 
admonentes  omnem  hominem,  et  docentes  omnem  hominem 
in  omni  sapientia,  ut  exhibeamus  omnem  hominem  perfec- 
tum  in  Christo  Jesu."  Sic  enim  ille  de  se  scribit,  agite 
igitur  cum  Apostolo,  ♦'  a^c'vrte"  rdv  rFjc  apx^C  tov  Xpiarov 
Xoyov  iirl  rrjv  TeXEtoTjjra  (jiepa)fiida,  omisso  qui  in  Christo 
rudes  inchoat  sermone  ad  per  fectionem  feramur." 

Quum  Symbolo  Nicaeno  vel  potius  Constantinopolitano 
in  Occidente  primum  coepisset  addi  articulus  de  processione 
Spiritus  Sancti  a  Filio,  legates  a  Carolo  Magno  ad  Leo- 
nem  III.  Papam  anno  809.  missos,  qusestionem  banc 
Pontifici  proposuisse  legimus".  "  Si  quis  hoc  nescierit,  vel 
ita  non  crediderit :  num  salvus  esse  poterit  ?"  Cui  is  hunc 
in  modum  respondent,  "  Quisquis  ad  hoc  sensu  subtiliori 
pertingere,  potest  et  id  scire,  audita  sciens  credere  noluerit 

'  2  Epist.  Petri,  cap.  3.  ver.  18.  "'  Epist.  ad  Coloss.  cap.  1.  ver.  28. 

"  Epist.  ad  Heb,  cap.  6.  ver.  1. 

0  Baron,  an,  809,  §.  55.  vid,  Pithoe.  llbellum  de  processione  Spiritus  Sancti. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  37 

salvus  esse  non  poterit.  Sunt  enim  multa,  e  quibus  istud 
unum  est,  sacra  fidei  altiora  mysteria,  subtilioraque  sacra- 
menta,  ad  quorum  indagationem  pertingere  multi  valent : 
multi  vero  aut  setatis  quantitate  aut  intelligentiae  qualitate 
praepediti,  non  valent,  et  ideo  (ut  prsediximus)  qui  potuerit,  • 
et  noluerit,  salvus  esse  non  poterit."  Postea  legatis  asseren- 
tibussequum  videri,  ut  quod  creditur  etiam  Symbolo  inferre- 
retur,  aliam  illis  qusestionem  proponit  Pontifex,  "Numi"  uni- 
versa  hujusmodi  fidei  mystica  sacramenta,  quae  Symbolo  non 
continentur ;  sine  quibus  quisque  qui  ad  hoc  pertingere 
potest,  Catholicus  esse  non  potest,  Symbolis  inserenda  et 
propter  compendium  minus  intelligentium,  ut  cuique  libu- 
erit,  addenda  sunt?"  Respondentibus  vero  illis;  "nequa- 
quam,  quia  non  seque  omnia  necessaria  sunt."  Replicat,  "Et 
si  non  omnia,  certe  plurima  sunt  his  similia,  quae  nisi  a  capi- 
entibus  credantur,  Catholici  esse  non  possunt."  Et  illis  pe- 
tentibus  exemplum,  dat  hujusmodi''.  Numquid  magis salu- 
tare  est  credere,  periculosumve  non  credere,  Spiritum  Sanc- 
tum a  Filio  sicut  a  Patre  procedere,  quam  filium  sapientiam, 
Deum  a  sapientia  Deo,  veritatem  Deum  a  veritate  Deo 
genitum  esse ;  et  tamen  utrumque  unam  sapientiam,  unam 
veritatem,  essentialiter  Deum  esse  :  cum  tamen  constat, 
id  a  Sanctis  Patribus  eidem  Symbolo  inditum  non  esse." 

P  Baron,  an.  809.  §.  S.  i  Ibid.  §.  58. 


38  TRACTATUS   DB 


V. 


DE   JTJDICE   VERI   SENSUS   SCRIPTURJE. 

Ut  Donatistas  olim  majores  nostri,  ita  Papistas  hodie 
in  ratione  componendi  res  in  religione  controversas  urgere 
Solent  Orthodoxi  "  vos  dicitis,  licet :  nos  dicimus,  non 
licet.  Inter  licet  nostrum,  et  non  licet  nostrum,  nutant  et 
remigant  animse  populorum.  Nemo  vobis  credat,  nemo 
nobis  :  omnes  contentiosi  homines  sumus.  Quserendi  sunt 
judices.  Si  Christiani  de  utraque  parte  dari  non  possunt : 
quia  studiis  Veritas  impeditur.  De  foris  quserendus  est 
judex.  Si  paganus,  non  potest  nosse  Christiana  secreta  :  si 
Judseus,  inimicus  est  Christiani  baptismatis,  ergo  in  terris  de 
hac  re  nullum  poterit  reperiri  judicium  :  de  coelo  quseren- 
dus  est  judex.  Sed  ut  quid  pulsamus  ad  ccelum,  cum 
habemus  hie  in  Evangelio  ?  Testamentum,  inquam  :  quia 
hoc  loco  recte  possunt  terrena  coelestibus  comparari.  Tale 
est  quod  quivis  hominum  habens  numerosos  filios.  His, 
quamdiu  pater  prsesens  est,  ipse  imperat  singulis  :  non  est 
adhuc  necessarium  testamentum.  Sic  et  Christus  quamdiu 
prsesens  in  terris  fuit  (quamvis  nee  modo  desit)  pro  tempore 
quicquid  necessarium  erat,  Apostolis  imperavit.  Sed  quo- 
modo  terrenus  pater,  dum  se  in  confinio  senserit  mortis, 
timens  ne  post  mortem  suam,  rupta  pace,  litigent  fratres, 
adhibitis  testibus  voluntatem  suam  de  pectore  morituro 
transfert  in  tabulas  diu  duraturas.  Et  si  fuerit  inter  fratres 
contentio  nata,  non  itur  ad  tumulum,  sed  quseritur  testa- 
mentum :  et  qui  in  tumulo  quiescit,  tacitus  de  tabulis  lo- 
quitur ;  vivus  cujus  est  testamentum,  in  coelo  est.  Ergo 
voluntas  ejus,  velut  in  testamento,  sic  in  Evangelio  inqui- 
ratur  ;  etenim  prsesentia  quse  modo  facitis,  jam  futura  con- 
spexerat  Christus." 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  39 

Haec  in  libro  quinto  adversus  Parmenianum  Donatistam 
Optatus  Milevitanus".  Et  quod  mireris,  ipse  etiam  Robertus 
Personius  Jesuita  in  praefatione  Epitomes  controversiarum 
nostri  temporis,  ex  Bellarmini  et  Maldonati  dictatis  consar- 
cinatae:  "Diabolus,"  inquit,  "non  contentus  ipsas  fideinostrae 
veritates  oppugnare,  et  circa  illas  multas  contentiones  in- 
troducere,  sed  prsevidens  verbum  Dei  fore  judicem  harum 
litium,  et  medium  unicum  ad  eas  dirimendas  ;  voluit  ipsum 
etiam  Dei  verbum  oppugnare,  et  in  dubium  vocare  per 
ministros  sues."  Haec  dixit  proprius  ipsorum  propheta  :  et 
suam  ipsius  et  sociorum  suorum  patefaciens  csecitatem,  qui 
nondum  videre  possunt,  quod  si  illi  credimus,  ipse  prsevide- 
bat  Diabolus.  Est  enim  ilia  Thesis'",  quam  in  disputatione 
Ratisbonensi  defendendam  susceperunt  Theologi  Bavarici 
"  Sacra  Scriptura  non  est  judex  omnium  controversiarum 
fidei  et  religionis  Christianse.  Est  quidem  norma  infalli- 
bilis,  verum  nee  sola  nee  unica ;  sed  prseter  banc  necessario 
admitti  debent  traditiones,  et  Ecclesise  definitiones,  Doc- 
torumque  orthodoxorum  consensus."  Cui  et  illam  Cbris- 
tophori  Sacroboscani  assertionem  possumus  adjungere. 
"  Verbum'^  Dei  respectu  nostri,  non  habet  rationem  judicis  : 
non  quasi  certam  et  veram  non  contineat  sententiam  ;  sed 
quia  de  ejus  sensu  per  nos  ipsi  nequimus  infallibiliter  esse 
certi,  sicut  certi  sumus  de  mente  Ecclesise,  quae  et  audire 
et  referre  potest  voces,  unde  liquet  deesse  aliquid  Scripturse 
comparatione  nostri,  quo  minus  noster  judex  esse  queat, 
quod  non  deest  Ecclesise." 

Ita  nimirum  Verbi  Dei  judicium  subterfugiunt  isti 
"  Scripturarum  Lucifugse ;"  quorum  technis  ut  eatur 
obviam,  duplex  judicium  necessario  distinguendum  est, 
opiariKov  Koi  SiaKpiTiKov,  Decretivum,  ut  ita  dicam,  et 
Discretivum  ;  privatum  hoc,  publicum  illud.  Decretivum 
sive  Determinativum  appellamus,  quod  fit  cum  authoritate 
definiendi  et  alios  obligandi.  Estque  vel  Supremum  et 
absolutum,  vel  Ministeriale  et  limitatum ;   quorum  alterum 


•  Eadem  habet  Augustinus,  in  Psalm.  21.  enarr.  2.  op.  torn.  4.  pag.  101. 

**  Colloq.  Ratiabon.  sess.  1.  pag.  8.  edit.  Monach.  an.  1602. 

'  Sacrobosc.  Defens.  Decrct.  Tridentin.  part.  1,  cap.  6.  pag.  115,  116. 


40  TRACTATUS    DE 

in  foro  (ut  loquuntur)  interno  give  conscientise,  alterum  in 
externo  obligat. 

Supremum  et  absolutum  judicium  illud  dicitur,  cujus  est 
authoritas  irrefragibilis,  et  sententia  prorsus  infallibilis  ;  ita 
ut  ei  simpliciter  acquieseendum  sit,  nee  inde  appellare 
liceat.  Hujusmodi  vero  summum  et  avv-irsvOvvov  judicem 
Spiritum  Christi  esse  affirmamus,  in  verbo  suo  nobis  lo- 
quentem.  Ejus  autoritatem  esse  summam  et  infallibilem 
fatentur  omnes :  pro  judice  veri  esse  agnoscendam  ita  con- 
firmant  orthodoxi. 

1.  Qui  est  autor  Scripturse  et  religionis,  summam  autori- 
tatem habet  interpretandi  Scripturam  et  de  religionis  con- 
troversiis  judicandi.  Unusquisque  enim  suorum  verbo- 
rum  optimus  est  interpres,  et  ejusdem  est  interpretari  leges, 
cujus  condere.  At  Spiritus  Sanctus  autor  est  Scripturse 
et  religionis"'. 

2.  Quem  ipsi  Apostoli  summum  judicem  controversia- 
rum  religionis  agnoverunt,  eundem  et  nos  agnoscere  debe- 
mus.  At  Apostoli  Spiritum  Sanctum  summum  contro- 
versiarum  judicem  agnoverunt  ut  constat  ex  Act.  Apost. 
cap.  15.  ver.  28.  ubi  controversia  de  ceremoniarum  Mosai- 
carum  observatione  sic  ab  eis  determinatam  legimus, 
"  Visum  est  Spirituo  Sancto  ac  nobis,  ne  quid  amplius 
imponeremus  vobis  onus  prseter  necessaria  ista." 

3.  Qui  arcana  Dei  et  cognoscit  et  patefacit,  pro  judice 
controversiarum  de  sensu  Scripturse  et  religionis  agnosci 
debet.  At  Spiritus  Sanctus  arcana  Dei  et  cognoscit  et 
patefacit. 

">  Vide  Act.  Apost.  cap.  28,  ver.  25.  1  Epist.  Petri,  cap.  1.  ver.  21, 


CONTROVEBSIIS    PONTIFICIIS.  41 


VI. 


DE  SUPREMO  ET  ABSOLUTO  CONTBOVEESIARUM  JUDICE  : 
SPIRITU  SANCTO  IN  VEEBO  SUO  NOBIS  LOQUENTE. 

Hojus  supremi  judicis  vicem  Uteris  consignatam  esse 
asserimus  in  scriptis  Propheticis  et  Apostolicis :  in  quibus 
controversias  omnes  de  relisrione  vel  hactenus  motas  vel 
deinceps  movendas  a  Spiritu  Sancto  determinatas  esse 
dicimus,  ita  ut  publicum  Spiritus  Sancti  judicium  de  qua- 
vis  controversia  ex  Scripturis  certo  cognosci  possit. 

Nam  in  Scriptura  sententiam  Spiritus  Sancti  proponi, 
negari  non  potest,  nisi  simul  negetur  Scripturam  afflatu 
Spiritus  Sancti  esse  editum ;  quod  blasphemum  est.  In- 
deque  Scripturse  verbum"  et  eloquia  et  judicia  Dei  appel- 
lantur.  Et  ut  "  Deus""  conclusisse  omnes"  dicitur  sub 
contumacia,  ita  dicitur  "  Scriptura*^  conclusisse  omnia  sub 
peccatum."  Ac  ne  cum  Stapletono  quis  dicat,  "  Deum"* 
per  Scripturas  quidem  loqui,  sed  non  per  Scripturas  nos 
alloqui :"  porro  addimus  et  Scripturam  nos  ailoqui,  et 
Spiritum  Sanctum  per  Scripturam.  ""Oaa"  6  vo/xoc  Xiyu, 
ToT?  iv  rt^  vofit^  XaXii.  Qusecunque  lex  dicit  iis  qui  in  lege 
sunt  loquitur."  "  Obliti'  estis  exhortationis  quae  vobis 
tanquam  filiis  loquitur,  Fill  mi  ne  negligite  castigationem 
Domini."  Denique  "  Qui«  habet  aurem,  jubetur  audire 
quod  Spiritus  dicat  Ecclesiis,"  in  epistolis  scilicet  jussu 
Christi  a  Johanne  ad  septem  ecclesiarum  angelos  scriptis. 
Porro  etiam  Scriptura  accusare  quoque  dicitur  et  condem- 
nare.    ••  Ne**  putate  me  accusaturum  vos  apud  Patrem  :  est 

*  Pialm.  19.  et  119.  ••  Epitt  ad  Rom.  cap.  II.  ver.  32. 
'  Epist  ad  GalaU  cap.  3.  ver.  22. 

"■  SUpleton.  Defen.  Eccles.  author,  contra  Whitaker.  lib.  1.  cap.  7.  sect.  9. 

•  Epist.  ad  Rom.  cap.  3.  ver.  9.  '  Epist.  ad  Heb.  cap.  12.  ver.  5. 
«  Apocal.  cap.  2.  ver.  7.  11.  17.  29.  et  cap.  3.  ver.  6.  13.  22. 

"  iohan.  cap.  5.  ver.  4S. 


42  TRACTATCS    DB 

qui  accuset  vos,  Moses,  per  Scripturam  scilicet  suam." 
Quomodo  et  sermo  a  Christo  hie  editus  judicaturus  etiam 
dicitur  in  novissimo  die,  "  Qui'  rejicit  me,  nee  recipit  verba 
mea,  habet  qui  condemnat  ipsum  ;  sermo,  quem  loquutus 
sum,  ille  judicabit  (vel  damnabit)  eum  ultimo  illo  die." 
"  Num''  lex  nostra  condemnat  quempiara,  nisi  prius  audi- 
erit  ex  ipso  et  cognoverit  quod  faciat?"  ubi  tribuitur  judi- 
cium principale  ipsi  legi,  cujus  magistratus  tantum  est 
minister  ;  quemadmodum  innuit  Tullius  :  "  Ut'  magistrati- 
bus  leges,  ita  populo  praesunt  magistratus :  vereque  dici 
potest,  magistratum  legem  esse  loquentum,  legem  autem 
mutum  magistratum."  Nequealiudnoscontendimus,  quam 
principale  judicium  verbo  Dei  scripto,  velut  legi  "  unici™ 
legislatoris  nostri,  qui  potest  servare  et  perdere,"  conceda- 
tur :  hominibus  ministeriale  tantum  judicium  tribuatur, 
quod  ad  legem  illam  scriptam  alligatum  sit.  Quomodo 
etiam  in  bene  constituta  republica,  legibus  potius  com- 
mittendum  imperium,  quam  unicuique  civium  :  magistratus 
vero  constituendos  esse  vofiocpiiXaKac  koX  virripiTac;  rolg 
voixoiQ,  legum  custodes  ac  ministros,  defendunt  Politici". 

Neque  dici  potest  summum  judicium  de  rebus  in  reli- 
gione  controversis  a  sacris  Scripturis  hoc  modo  peti  non 
posse  :  nisi  quod  aut  obscurse  sint  illse  aut  minus  perfectse. 
At  ita  obscuras  non  esse,  ut  ex  iis  controversise  religionis 
definiri  non  possent,  in  qusestione  de  Scripturarum  perspi- 
cuitate  ostensum  est :  neque  imperfectionis  posse  argui  in 
disputatione  de  Scripturarum  perfectione  suo  loco  plenius 
demonstrabitur.  Ad  prsesens  institutum  unum  aut  alterum 
argumentum  suflfecerit. 

1.  Si  ex  Scripturarum  sententia  definiri  non  possent 
controversise,  ad  earum  tribunal  in  rebus  dubiis  homines 
non  remisisset  Deus.  Sed  remittit  "  ad"  legem  et  ad 
testimonium."  "Habemus'  firmissimum  sermonem  pro- 
pheticum  cui  recte  facitis  quod  attenditis." 

'  Johan.  cap.  12.  ver.  48.  ''  Johan.  cap.  7.  ver.  51. 

'  Cicero  de  leg.  lib.  3.  cap.  I.  ">  Jacob,  cap.  4.  vex.  12. 

"  Arislot.  Pol.  lib.  3.  cap.  12.  et  lib.  4.  cap.  4. 
"  Esai.  cap.  8.  ver.  20.  f  2  Petr.  cap.  1.  ver.  19. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  43 

2.  Si  ex  Scriptura  controversise  dijudicari  nequeunt, 
non  esset  ea  ita  utilis  ad  redargutionem,  ut  ad  opus  hoc 
perfecte  instructum  posset  reddere  hominem  Dei.  At  ita 
utilem  esse  testatur  Apostolusi  ad  Timotheum. 

3.  Si  doctrina  creditur  necessaria,  ex  Scripturis  dijudicari 
non  posset :  frustra  Beroeenses,  audita  doctrina  Pauli,  ad 
Scripturarum  judicium  recurrissent.  Non  autem  frustra, 
sed  magna  etiam  fructu  id  eos  fecisse  constat'. 

4.  Si  propterea  erratur  quod  Scripturse  non  sciantur : 
certe  sententia  Scripturse  cognita,  determinari  potest  quid 
in  religione  rectum  sit,  quid  erroneum.  Sed  verum  prius : 
"  Nonne'  propterea  erratis  quod  non  sciatis  Scripturas." 

5.  Si  Scripturarum  sententia  ita  incerta  esset,  ut  ex  ea 
religionis  controversise  componi  non  possent,  frustra  earum 
testimoniis  Judaeos  convincere  tentassent  Paulus  et  Apollos ; 
frustra  ab  Episcopo  requisivisset  Paulus,  ut  contradi- 
centibus  os  obturare  possit.  Sed  contrarium  liquet  ex 
Scripturis'. 

Bellarminus  tribus  rationibus  probare  conatur",  Scriptu- 
ram  judicem  esse  non  posse. 

1.  "  Quia  varios  sensus  recipit,  nee  potest  ipsa  dicere 
quis  sit  vera."  Respondetur  :  Unicus  est  verus  et  genu- 
inus  sensus  Scripturie  :  et  licet  sensus  mystici  et  spiritu- 
ales  constituantur  varii,  convenit  tamen  inter  nos  et  adver- 
saries ex  solo  literali  sensu  peti  debere  argumenta  efficacia, 
ipso  fatcnte  Bellarmino".  2.  Ubi  per  hominum  inscien- 
tiam  vel  malitiam  alienus  Scripturse  sensus  afSngitur,  ipsa 
sui  optima  est  interpres  ;  si  non  in  eodem,  at  aliis  in  locis 
cum  hoc  coliatis.  Non  igitur  requiritur  alius  judex  prin- 
cipalis veri  sensus  Scripturarum  :  requiritur  tantum  judex, 
qui  adhibita  diligenti  meditatione  et  collatione  genuinum 
Scripturse  sensum  ex  ipsa  Scriptura,  non  ex  hominum 
decretis,  possit  ostendere. 


1  2  Tim.  cap.  3.  ver.  16,  17.  '  Act.  Apost.  cap.  17.  ver.  11. 

•  Marc.  cap.  12.  ver.  24. 

'  Act.  .\post.  cap.  17.  ver.  2,  3.  cap.  18.  ver.  28.    Epist.  ad  Titum,  cap.  I. 
ver.  9,  10,  II. 

"  BellariD.  de  verb.  Dei,  lib,  3.  cap.  9.      "  Bellarm,  de  verb,  Dei,  lib.  3.  cap.  3. 


44  THACTATUS    DE 

2.   "  In  omni  republica  bene  instituta  et  ordinata  Lex  et 
Judex  distinctse  res  sunt.    Lex  enim  docet,  quid  agendum ; 
et  judex  legem   interpretatur  et   secundum  earn  homines 
dirigit."     Respondetur  :   1.   Ita  videlicet  in  republica  bene 
instituta  distinct*  sunt  res  Lex  et  Judex  :  ut  tamen  legi 
principale  tribuatur  judicium  ;  magistratui  tan  turn  secun- 
darium,  utpote  constituto  vo/io</)i)XaKt  koi  inrnpiry  Toig  v6/xoic 
(quemadmodum  antea   monuimus)    ut  non  ex  arbitris  et 
voluntate  sua,    sed  "  secundum  legem  homines  dirigat," 
sicut  hie  probe  monet  Bellarminus''.     Sic  vero  etiam  et  nos 
distinguimus  inter  sententiam  Spiritus  Sancti  canone  sacro 
comprehensam  et  sententiam  Doctorum  et   pastorum  Ec- 
clesise,   qui  ejusdem    canonis  administri  sunt :    sic  tamen 
ut   alteri  judicium   summum  attribuamus,   alteri  non  nisi 
ministeriale,   et  ad  ipsius  Scripturse  sententiam  alligatum. 
2.  Quamvis  in  republica  magistratibus  tribui  possit  judi- 
cium avTOKpuTopiKov,   uuUo  tamen  modo  tribuendum  est 
pastoribus  Ecclesise  ;  horum  enim  authoritas  non  cum  im- 
perio  conjuncta  est,  ut  illorum,  sed  cum  ministerio%  neque 
periculum  quod  ex  errore  forensis  judicii  oritur,  conferen- 
dum  est  cum  periculo  quod  ecclesiastici  judicii  aberratio 
creat.     Ut  hie  multo  majore  religione  quam  illic  ad  nor- 
mam  legis  judicem  astringi  necesse  sit,  nee  nisi  cum  summo 
rerum  discrimine  absolutum  judicium  permitti  possit. 

3.  "  De  Scripturse  interpretatione  qusestio  est:  non  autem 
se  ipsa  interpretari  potest."  Respondemus  nos,  Scripturam 
seipsam  interpretari :  et  ex  diligenti  variorum  locorum  col- 
latione  verum  sensum  erui  posse.  Sed  quserit  amplius 
Bellarminus,  "  Quid  si  multi  sint  linguarum  periti  et 
eadem  loca  conferant  et  tamen  adhuc  convenire  non  pos- 
sint,  quis  turn  erit  judex?"  Respondetur  :  Hie  ut  in  omni 
controversia  religionis  judicium  Sow/iaoriicoi'  et  discretivum 
(quod  dicitur)  cuilibet  docto  et  pio  Christiano  permitten- 
dum  est,  ut  pro  mensura  gratise  sibi  datse  quid  rectum 
videatur,  quid  secus  dijudicare  possit.  Judicium  determi- 
nativum  ministeriale  illorum  hominum  coetui,  qui  publicam 

'  Vid.  Deuteron.  cap.  17.  ver.  10,   11. 

'  jVid.  1  Cor.  cap.  3.  ver.  5.  2  Cor.  cap.  1.  ver.  24.  cap.  5.  ver.  18. 


CONTKOVERSIIS    PONTIFICIIS.  45 

vocationem  et  authoritatem  habent  judicia  ecclesiastica  ex- 
ercendi  deferendum  est.  Judicium  vero  absolutum  et  sim- 
pliciter  infallibile  ab  alio  judice  noii  est  expectandum,  quam 
a  Spiritu  Dei  publicani  sententiam  per  Scripturam  ferente 
eamque  patefaciente  "  privatim*  singulis  sicut  vult." 
Quod  si  nondum  pii  et  docti  idem  sentient,  ferent  alii  alios, 
donee  Deus  hoc  revelaverit ;  interea  in  eo  ad  quod  usque 
pervenerunt,  eadem  incedentes  via  et  idem  sapientes,  quem- 
admodum  ex  Apostoli  sententia''  pie  monet  doctissimus 
Jurius.  Hieretici  vero,  qui  sententiam  Spiritus  Sancti  ex 
Scripturis  a  Christi  servis  ipsis  propositam,  nolunt  agnos- 
cere,  post  unam  et  alteram  commonefactionam  ut  perversi 
et  avTOKaraKpiroi'^  sibi  relinquendi  sunt.  Nee  aliter  se  res 
habet  in  hoe  de  quo  agimus  judicio,  quam  in  adversarii 
refutatione.  Nam  sufficienter  confutari  potest  adversarius, 
ut  fatetur^  Stapletonus,  etsi  non  effieaciter,  quod  contingit 
"  non  ex  defectu  refutationis  justse,  sed  ex  protervia 
adversarii  refutandi,  Non  minus  enim  pertinaeia  invicta 
est  et  nescia  eedere  veritati,  quam  ipsa  Veritas  invicta  est  et 
nescit  cadere  falsitati."  Ita  ut  summum  et  infallibile  judi- 
cium de  rebus  in  religione  controversis  ex  sacra  Scriptura 
peti  possit,  non  requirendum  est  ut  id  fiat  effieaciter,  sic 
ut  utraque  pars  litigantium  in  proposito  judicio  acquieseat : 
cum  satis  sit  utid  fiat  sufficienter,  quod  nos  sacrse  Scripturse 
sententiie  eonvenire  contra  Pontificios  accurate  dcfendimus. 
Objicies  forte  ex  Gretsero,  "  omnis'  judex  ita  debet 
dicere  sententiam,  ut  altera  pars  litigantium  evidenter  sciat 
se  vicisse,  altera  pars  evidenter  sciat  se  causam  amisisse 
quantum  est  ex  parte  hujus  judieis.  Hoc  neque  sacra 
Scriptura  nee  Spiritus  Sanctus  per  Scripturam  potest 
faeere.  Ergo  neque  sacra  Scriptura  nee  Spiritus  Sanctus 
loquens  per  Scripturam  est  talis  judex."  Ilespondetur : 
Concedi  potest  conclusio  :  neque  enim  nos  dicimus  vel 
sacram  Scripturam   vel  Spiritum   Sanctum  talem  esse  ju- 

»  I  Epist.  ad  Cor.  cap.  12.  ver.  II.      ••  EpUt.  ad.  Philipp.  cap.  3.  ver.  15,  16. 
«:  Epist.  ad  Tit.  cap.  3.  ver.  10,  11. 

^  Stapleton.  in  Relect.  prin.  doctrin.  controv.  6.  qua;st.  2.  explic.  artic.  4, 
'  Oretwr.  in  sesi.  9.   Colloijuii  Ratisbon.  pag.  219.  et  Respons.  ad  Tlioes 
Hunnianai,  cap.  18. 


46  TRACTATUS    DE 

dicem,  ministerialcm  scilicet  et  enuntiativum,  de  quo 
propositio  tantum  admittenda  est,  quae  non  nisi  in  tribu- 
nali  practice  locum  habet,  ubi  actu  instituuntur  discepta- 
tiones,  et  judex,  prseeunte  lege,  fert  sententiam.  At  ipsa 
lex,  cui  summum  et  primarium  judicium  tribuimus,  senten- 
tiam de  re  controversa  fert,  sive  litigantes  percipiant  sive 
non.  Verbo  enim  Dei  revera  judicantur  inereduli,  etiamsi 
ignorant  se  judicatos  esse  vel  id  non  credant,  quemad- 
modum  Moses  Judseos  accusare  dicitur',  quantumvis  in 
ipso  sperantes. 

Objicies  postremo  hac  ratione  nunquam  terminandas 
esse  controversias.  Respondetur :  Ut  actu  terminentur 
omnes  controversise,  quamdiu  in  hoc  mundo  versamur,  frus- 
tra  expectamus.  Ut  enim  oifendiculai?,  sic  etiam  hsereses'' 
oportet  esse.  Quibus  tamen  terminandis  sufBcienter  Deum 
Ecclesise  suae  providisse  dicimus,  data  Scriptura  quae  ad 
omnium  errorum  redargutionem'  perfecte  instruere  potest 
hominem  Dei.  Ubi  vero  ex  verbo  Dei  sufficienter  propo- 
sita  fuerit  Veritas,  ad  alium  exitum  res  perduci  non  potest, 
quam  ilium  ab  Apostolo  notatum,  "  Si^  quis  sibi  videtur 
Propheta  esse  aut  spiritualis,  agnoscat  quae  scribo  vobis, 
esse  Domini  mandata.  Qui  vero  ignarus  est,  ignarus 
esto." 


f  Johan.  cap.  5.  ver.  45.  B  Matth.  cap.  18.  ver.  7. 

h   1  Epist.  ad  Cor.  cap.  11.  ver.  19.         '  2  Epist.  ad  Tim.  cap.  3.  ver.  16,  17. 

k  1  Epist.  ad  Cor.  cap.  14.  ver.  37,  38. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  4T 


VII. 

DE  MINISTEKL(\XI  CONTKOVERSIARUM   JUDICE  ET 
JUDICIO   ECCLESIASTICO. 

De  judicio  definitive,  quod  divinum  ideoque  supremum 
est  et  absolutum,  hactenus  dictum  est.  Sequitur  Eccle- 
siasticum  quod  ministeriale  et  limitatum  esse  dicimus. 
Judicium  enim  proprie  Dei  esse  asserimus  :  judicii  vero 
determinationem  ex  verbo  Dei  penes  eos  esse,  qui  legiti- 
mam  vocationem  et  publicam  autiioritatem  habent  de  causis 
controversls  cognoscendi  et  pronuntiandi.  Quum  autem 
"  Spiritus*  prophetarum  prophetis  subject!  sunt,"  judicium 
de  unius  cujus  iibet  prophetae  doctrina  ad  plurium  prophe- 
tarum coetum  pertinere  intelligimus.  Similiter  coutroversia 
difBciliore  oborta,  causae  cognitionem  ad  synodum  eccle- 
siasticam  referendam  esse  dicimus :  ubi  certo  ordine  et 
solenni  processu  disquisitione  facta,  exemplo  Apostolici 
concilii'',  et  sententiis  collatis  publicum  judicium  ex  Dei 
verbo  de  re  proposita  ferendum  sit.  Quo  in  genere  conci- 
lium CEcumenicum  supremum  Ecclesise  tribunal  agnosci- 
mus  :  nimirum  in  judicio  ministeriali  et  enuntiativo.  Nam 
quod  ad  absolutum  judicium  attinet,  non  alium  summum 
judicem  quam  Spiritum  Sanctum  per  Prophetas  et  Aposto- 
los  nobis  loquentem ;  neque  aliam  ullam  sententiam,  quae 
legis  loco  sit,  prseter  Spiritum  Sanctum  admittimus.  Om- 
nem  vero  Ecclesise  autoritatem  subordinatam  esse  dicimus, 
sic  quidem  ut  potestatem  judicandi  habeat,  non  absolutam 
tamcn,  sed  limitatam  et  ad  regulam  Scripturse  astrictam. 
Nee  vero  aliter  se  res  habet  in  foro  ;  ubi  sententia  judicis 
napavofiog  est  ipso  jure  nulla  :  quemadmodum  confirmat 

*  1  BpUt.  ad  Cor.  cap.  14.  rer.  32.         >■  Act.  Apost.  cap.  15.  ver.  6. 


48  TRACTATUS    DE 

Jacobus  CujaciusS  et  ex  ipso  jure  tam  civili  quam  canonico 
manifestum  est.  Nam  in  jure  civili  nota  est  ilia  Modestini 
sententia,  "  Si*  expressim  sententia  contra  juris  rigovem 
data  fuerit,  valere  non  debet :  et  ideo  sine  appellatione 
causa  denuo  induci  potest.  Non  jure  profertur  sententia, 
si  specialiter  contra  leges  vel  senatusconsulta  vel  constitutio- 
nes  fuerit  prolata:"  et  Macri,  "  cum"  contra  sacras  consti- 
tutionesjudicatur,  appellationis  necessitas  remittitur."  Cari, 
Carini  et  Numeriani  Imperatorum,  "Dubium'^  non  est,  id, 
quod  contra  jus  gestum  videtur,  firmitatem  non  tenere  et  sine 
appellatione  posse  rescindi."  Denique  Alexandri  Augusti, 
"  Sententiams  contra  manifesti  juris  formam  datam  nullas 
habere  vires,  palam  est :  et  ideo  in  hac  specie  nee  provoca- 
tionis  auxilium  necessarium  fuit :"  ubi  glossa,  "  Non  valet 
ergo  sententia  lata  contrajus  constitutionis."  Eadem  quo- 
que  sententia  a  Gratianp  inter  canones  relata  est,  "  Si*" 
sententia  contrajus  scriptiim  feratur,  nullas  vires  obtinet, 
nee  contra  eam  est  necessarium  auxilium  provocationis." 
Cum  qua  convenit  et  ilia  Gregorii,  "  Sententia'  contra 
leges  canonesque  prolata,  licet  non  sit  appellatione  suspensa, 
ipso  non  potest  jure  subsistere."  Et  Alexandri  III.  "cum"' 
aliqua  causa  appellatione  remota  committitur  et  sententia 
fertur  iniqua,  eam  evacuari  oportet :  nee  ei  debet  stari,  si 
iniquitatem  contineat  manifestam."  Sensus  est,  ut  in  reci- 
tationibus  ad  hoc  caput  notat  Cujacius,  "  sententiam  qute 
iniquitatem  continet  manifestam,  veluti  sententiam  latam 
expressim  contra  jus  publicum,  etiamsi  ab  eo  dicta  est  cui 
causa  delegata  fuerit,  adjecta  hac  clausula,  appellatione  re- 
mota, rescindendam  esse."  Videmus  igitur  judices  sic  con- 
stitutos  esse  vTrripirac  to'iq  vofxoig,  quemadmodum  ex  Aris- 
totele  antea  notatum,   ut  judicii    eorum    firmitas  a  legum 

■=  Cujac.  adlibrum2.  Decretal  titul.  27.  cap.  1. 

■*  Digest  lib.  49.  Tit.  de  appellat.  1.  19.      "=  Digest,  lib.  49.    Tit.  8. 

^  Cod.  lib.  7.  Tit.  64,  quando  provo.  non  est  necess.  le.  5. 

K  Ibid.  le.  2.  ^  Gratian.  caus.  2.  quaest.  6. 

'  Gregor.  in  Registr.  lib.  2.  epist.  6.  cap.  45.  Et  habetur  in  lib.  2.  Decret. 
titul.  27.     De  sententia  et  re  judicata,  cap.  I. 

**  Decretal.  lib.  2.  De  sentent.  et  re  judicata,  cap.  9.  et  tomo  3.  conciliorum, 
part.  2.  pag.  1374.  edit.  Binianae. 


CONTROVEHSIIS    PONTIFICIIS.  49 

judicio  pendeat:  nee  ideo  nullam  judicandi  autoritatem 
illis  tribui,  si  absoluta  et  irreformabilis  illis  denegetur. 
Neque  enim  si  judex  a  quo  (ut  loquuntur  jurisconsulti)  a 
judice  ad  quern  distinguatur,  consequens  est  ut  inferiori 
illi  judici,  a  cujus  sententia  provocari  possit,  omnis  potestas 
judiciaria  adimenda  sit.  Et  ipse  Bellarminus  defendit, 
"  concilium'  esse  verum  judicium  et  episcopos  veros  ju- 
dices,"  licet  addat  in  fine  capitis,  "  a  pontifice  posse  retrac- 
tari  illud  judicium ;"  et  alibi  sentiat,  "  generale"  quoque 
concilium  posse  errare  neque  esse  infallibile  ejus  judicium 
ante  confirmationem  Pontificis."  Quare  de  conciliorum 
autoritate  disputaturus,  has  duas  qusestiones  inter  se  distin- 
guit.  "  Possentne  Concilia  Episcopalia  judicare  controver- 
sias,  tum  fidei  tum  morum,  quae  in  Ecclesia  pro  tempore 
oriuntur,"  et  "  Sintne  certa  et  infallibilia  Conciliorum  ju- 
dicia  ?"  Prius  illud  facile  admittimus.  De  posteriore  vero 
respondemus :  judicium  ecclesiasticum  ministeriale  tantum 
esse,  non  absolutum  ;  ideoque  Episcopos  non  posse  absoluta 
sua  autoritate  judicare  quicquam,  sed  autoritate  et  judicio 
verbi  Dei.  Cum  vero  eorum  judicium  ita  limitatum  sit,  non 
absolute  aut  simpliciter  infallibile  et  irreformabile  agnosci 
posse,  sed  conditionaliter,  ut  eatenus  infallibiliter  judicent 
quatenus  a  norma  verbi  non  recedunt,  et  in  Scripturis  ex- 
ponendis  dictamen  Spiritus  Sancti,  non  tSiav"  iirikvaiv  se- 
quuntur,  quemadmodum  Apostolus  monuit. 

Pontificiorum  vero  sententiam  ut  intelligamus,  duo  ex- 
plicanda  sunt :  I.  Quantam  autoritatem  judicio  Ecclesiae 
tribuant.  II.  Quid  Ecclesiae  nomine  hie  intellectum  Telint, 
vel  in  qua  persona  illam  summam  Ecclesiae  autoritatem  resi- 
dere  autument. 

Quid  ad  primum  attinet  :  in  eo  a  nobis  dissentiunt 
Pontificii,  quod  Ecclesiae  potestatem  non  limitatam,  sed 
absolutam,  indeterminatam  et  infallibilem  attribuunt ;  ejus- 
que  autoritatem  in  controversiis  definiendis  non  minus  cer- 
tam  esse  statuunt,  quam  ipsius  sacrae  Scripturae.     Hinc 

■  Bellarmin.  de  concil.  lib.   1.  cap.  18. 

■•  Bellarnnin.  de  concil.  lib.  2.  cap.  11.       "  2  Petr.  cap.  1.  ver.  20,  21. 

VOL.  XIV.  B 


50  TRACTATUS    DE 

Bellarminus  a  concilio  Hierosolymitano  in  Actibus  Apos- 
tolorum,  ex  quo  aliis  conciliis  Ecclesiasticis  similem  autori- 
tatem  astruere  nititur,  tria  notanda  esse  monet.  "1.  In° 
eo  concilio  non  ex  Scripturis,  sed  ad  suffragia  Apostolorum 
definitam  esse  quaestionem.  2.  Apostolorum  sententiam 
non  fuisse  permissam  examini  discipulorum,  sed  simpliciter 
imperatum  fuisse,  ut  obedirent :  unde  colligit  nostros,  qui 
conciliorum  sententiam  examinari  volunt  ab  unoquoque 
homine  privato,  cum  Scripturis  manifestissime  pugnare. 
3.  Concilii  Apostolici  definitionem  veram  legem  fuisse  ob- 
ligantem  in  conscientia."  Hinc  intelligimus  quam  abso- 
lutam  potestatem  Conciliis  tribuendam  statuat  Bellarminus. 
Idem  asserit,  "  SpiritumP  Sanctum  certo  inveniri  in  Ecclesia, 
id  est,  in  concilio  Episcoporum  confirmato  a  summo  Ec- 
clesise  totius  Pastore,  sive  in  summo  Pastore  cum  concilio 
aliorum  pastorum:"  et  addit,  "  verbumi  Ecclesise,  id  est,  con- 
cilii vel  Pontificis  docentis  ex  cathedra,  non  esse  omnino 
verbum  hominis,  id  est,  verbum  errori  obnoxium,  sed  ali- 
quo  modo  verbum  Dei,  id  est,  prolatum  assistente  et  guber- 
nante  Spiritu  Sancto."  Hinc  illud  a  Stapletono  toties 
inculcatum,  "  Vocem  determinantis  Ecclesiae  esse  divinam," 
quod  in  Triplicatione  adversus  Wliitakerum  sic  ab  eo  expli- 
catum  est :  "  Vocis'  ecclesiasticae  autoritas  ideo  divina  est, 
non  solum  quia  ea  quse  ex  ore  Dei  prodierunt,  de  facto 
loquitur  (commune  quippe  hoc  omnibus  piis  est)  sed  quia 
ut  ex  ore  Dei  loquatur,  singularem  a  Deo  commissionem 
accepit,  et  divini  Spiritus  assistentiaiufallibili  donatur.  Sic 
vera  ratio  et  quse  a  priore  ducitur  cur  Ecclesiae  determinanti 
credam,  ea  est ;  quod  legitimam  autoritatem  et  gratiam  in- 
fallibiliter  determinandi  habet."  Mec  prsetermittendus  etiam 
est  noster  Christophorus  de  Sacrobosco,  cujus  verba  sunt 
ista  :  "  Respondeo%  Ecclesiae  autoritatem  esse  infallibilem, 
et  hoc,  cum  caetera  adsint,   sufficere  ad  officium  judicis. 

°  Bellarmin.  de  concil.  lib.   1.  cap.  18. 

P  Bellarmin,  de  verbo  Dei,  lib.  3.  cap.  3. 

1  Ibid.  cap.  10. 

*■  Stapleton.  Tripli.  adv.  Whitaker,  cap.  15. 

■  De  Sacrobosco  Defens.  Decret.  Trident,  part.  1.  cap.  6. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  61 

Scripturae  vero  aliquid  deest,  quo  minus  judex  esse  queat. 
Quantum  autem  ad  comparationem,  dico  Ecclesije  autorita- 
tem  parem  esse  autoritati  Scripturae.  Et  ratio  est,  quia 
unus  et  idem  Deus,  qui  regebat  Apostolos  et  Prophetas,  ne 
errarent  scribendo,  dirigit  Ecclesiam  ne  labatur  in  interpre- 
tando."  Parum  dixit  "  Ecclesise  autoritatem  parem  esse 
autoritati  Scripturae :"  dixisset  cum  Alberto  Pighio,  "  non', 
solum non  inferiorem,  non  solum  parem,  imo  et  quoddmmodo 
superiorem  et  notiorem  Ecclesiae  autoritatem  autoritate 
Scripturarum."  Id  certe  defendendum  sibi  sumpsit,  Tho- 
mas Bozius,  ubi  (ne  forte  quid  sibi  vellet,  minus  intellige- 
remus)  quaestionis  statum  sic  informat ;  "  cum"  dicimus, 
quodnam  horum  plus  habeat  auctoritatis,  est  sensus,  ob  quam 
causam  magis  sit  adhibenda  fides  credendis,  vel  quod  scripta 
sint,  vel  quod  Ecclesia  dicit  ea  credenda."  Addit  deinde, 
"  Christum  Deum  in  Ecclesia  residere,  et  esse ;  et  idcirco  vo. 
cem  doctrinamque  Ecclesiae  esse  divinam.  Quicquid  habet 
boni  ac  perficit  Scriptura,  quicquid  pleni  ac  solidi,  id  habere 
ab Ecclesia, quae  implet  eum,  qui  implet omnia:  sensum  Scrip- 
turae non  inhaerere  Uteris,  et  notis,'sed  ipsi  Ecclesiae.  Mutum 
fere,  languidumque  esse  scriptum  nisi  adsit  Ecclesias  mens. 
Deum  denique  esse  in  Ecclesia  magis  quam  Scriptis,  ac 
veritatem,  veritatisque  testimonium  eodem  modo."  Atque 
hinc  defensor!  Johannis  Pistorii  Ecclesia  non  solum  "  pro- 
pheta"  est^  sed  etiam  "  plusquam  prophetay,"  imo  "  major 
omnibus  prophetis"'.  Parum  aberat  quin  ipso  etiam  Spiritu 
Sancto  majorem  dixerit.  Et  an  non  hoc  quoque  dicit, 
"cum  Spiritum  Sanctum  Ecclesiae  vicarium"  dicit".  Id 
vero  MartinusBecanus  viderit,  qui  sacratissimo  Regi  nostro 
Jacobo  haeresis  Macedonianae  labem  conatus  est  aspergere, 
quod  in  monitoria  praefatione  ad  Imperatorem,  Reges  et 
Principes,  "  Christi  vices  explere,  quem  venturum  promi- 
serat,  Spiritum  Sanctum,"  aiBrmaverit.  Vicarius  enim 
"  propria  loquendo  minor  est,  seu  inferior  eo,  cujus  est  vica- 

'  Pighius.  Hierar.  Eccles.  lib.  1.  cap.  2. 

■■  Bozius  de  signis  Eccles.  lib.  16.  cap.  10. 

»  Sic  enim  loquitur,  pag.  415.  »  Circa  pag.  224. 

'  Circ.  pag.  286.  vel  289.  nequc  enim  liber  est  ad  manum. 

•Vid.pag.  416. 

B    2 


52  TRACTATUS    DE 

rius,"  ait''  Becanus :  et  Bellarminus  in  Apologia  contra 
eandem  Prsefationem,  "  cum'=  ordinarie,"  inquit,  "  inferior 
sit,  qui  alterius  vices  gerit  eo  cujus  vices  gerit;  certe  si  Spiri- 
tus  Sanctus  Christi  vices  gerit  in  Ecclesia  regenda,  Christo 
inferior  erit."  Tamen  "ilium*  vicarium Domini  Spiritum" 
a  TertuUiano  dictum  aliquando  audivimus  :  "  neglexerit" 
ofBcium  Dei  villieus,  Christi  vicarius,  Spiritus  Sanctus," 
inquit  iHem :  facileque  admittit  Becanus,  "  Spiritum  Sanc- 
tum improprie  saltem  vocari  aliquo  modo  posse  vicarium 
Christi :"  modo  Petrum,  vel  Romanum  Pontificem,  proprie 
ejusdem  vicarium  esse  teneamus.  At  Spiritum  Sanctum  vel 
proprie  vel  improprie  Ecclesise  vicarium  agnoscendum  ante 
hoc  tempus  ne  fando  quidem  auditum  est.  Itaque  si  Be- 
cano  novum  commentum  videtur,  Spiritum  Sanctum  esse 
vicarium  Christi :  quid  hoc  videbitur,  Spiritum  Sanctum 
esse  vicarium  Romani  Pontificis;  et  si  prius  illud  ad  Ma- 
cedonianam  haeresim  videatur  accedere,  alterum  hoc  quan- 
tulum  quseso  aberit  a  Montanismo  ?  quid  ni  enim  Montanus 
Romanensium  jure  merito  haberi  possit  Pontifex :  si  non 
solum  propheta  sit,  et  plusquam  propheta,  imo  major  om- 
nibus prophetis,  ipso  Mose,  Elia,  Johanne  Baptista ;  sed 
etiam  Spiritum  Sanctum  habeat  vicarium.  Cujusmodi  ego 
illis  Paracletum 

Non  equidem  invideo  :  miror  magis 


Nam  quod  Ecclesise  nomine  in  hisce  qusestionibus,  non 
alium  quam  Romanum  Pontificem  intellectum  volunt,  ut 
jam  ad  alteram  partem  explicationis  sententise  Pontificise 
accedam,  confirmat  Gregorius  Valentianus,  his  verbis, 
"  cum^  dicimus  propositionem  Ecclesise  esse  conditionem 
necessariam  ad  assensum  fidei,  nomine  Ecclesise  inteliigi- 
mus  ejus  caput,  id  est  Romanum  Pontificem  per  se,  vel 
una  cum  concilio,  ex  praedicta  auctoritate  propositiones 
fidei  fidelibus  declarantem."  et  "  si  quando  oriantur  con- 
troversiae  de  fide,  Ecclesia  non  potest  in  lis  definiendis  a 

''  Becan.  init.  2'''  partis  repelitionis  Prsefat.  Neg. 

■^  Bellarmin.  Apol.  cap.  8.  pag.  12).     "■  Tertull.  de  veland.  virg.  cap.  10. 

*  Tertull.  de  praescript.  Haer.  cap.  28. 

f  Greg,  valen.  torn.  3.  Commentar.  in  Thomen.  disp.  1.  qusest.  1. 


CONTKOVERSIIS    PONTIFICIIS.  63 

veritate  aberrare.  Hsec  autem  Ecclesife  infallibilis  auctoritaa 
ad  definiendum  non  est  in  singulis  fidelibus,  quippe  qui  sine 
controversia  possunt  errare  singuli,  neque  est  etiam  in  omni- 
bus omnino  fidelibus.  Frustra  enim  data  illis  esset,  cum  fieri 
vix  possit,  in  fidei  causis,  ut  ab  omnibus  illis  sigillatim 
sententia  dicatur.  Sed  residel  ilia  summa  Ecclesiae  auctoritas 
in  Christi  Vicario,  summo  Pontifice ;  sive  una  cum  epis- 
coporura  concilio,  sive  absque  concilio  res  fidei  definire 
velit."  Et  cum  Melchiore  Cano  statuit ;  "  eandem  prorsus 
auctoritatem  infallibilem  ad  definiendum  esse  illam,  quas 
Pontifici  summo,  et  quae  Ecclesiae  Catholicae,  et  quae  Con- 
ciliis  tribuitur.  Neque  enim  putandum  est  auctoritatem 
unam  infallibilem  habere  Pontificem ;  alteram  Ecclesiam ;  al- 
terum  Concilium.  Id  non  ita  est.  Quinimo  ilia  ipsa  aucto- 
ritas, quae  in  uno  Pontifice  residet,  auctoritas  etiam  dicitur 
esse  Ecclesiae ;  quippe  cum  Ecclesianimirum  quoddam  quasi 
corpus  sit,  cujus  caput  est  Pontifex,  ut  proinde  in  ea  quo- 
que  esse  merito  censeatur  ilia  auctoritas,  quae  in  ipsius  est 
capite.  Atque  eadem  item  Pontificis  auctoritas,  Conciliorum 
auctoritas  esse  dicitur,  quatenus  eorum  acta,  et  determina- 
tiones  ille  confirmavit.  Itaque  Conciliorum  auctoritas,  ut 
est  quidem  infallibilis,  non  alia  quaedam  auctoritas  est  per 
se  distincta  ab  auctoritate  Pontificis,  sed  eadem  plane,  uno 
quodam  modo  usurpata  ex  multis,  quibus  potest  Pontifex 
suam  infallibiliter  definiendi  auctoritatem  exercere."  Haec 
Gregorius  Valentianus.  Similiter  Bellarminus  statuit; 
"  Summum*  Pontificem  cum  totam  Ecclesiam  docet,  in  his 
quae  ad  fidem  pertinent  nullo  casu  errare  posse.  Generalia 
Concilia  saepe  errasse,  quando  caruerunt  summi  Pontificis 
suffragio.  Totam  denique  firmitatem  Conciliorum  legiti- 
morum  esse  a  Pontifice  ;  non  partim  a  Pontifice,  partim  a 
Concilio."  Stapletonus  quoque  inquit  "  Potestas*"  et  in- 
fallibilitas  papalis  est  potestas  et  gratia  personalis  personae 
Petri  et  successorum  ejus  a  Christo  data."  Et  post :  "  Ma- 
joritas  discretionis  et  maturioris  judicii,  side  scientia  rerum 
sacrarum  intelligatur ;  non  solum  Concilium,  sed  et  theo- 

t  Bellarm.  de  Rom.  Pontif.  lib.  4.  cap.  3. 

*■  Stapleton.  Prelect,  princ.  doctrinal,  conlr.  6.  quast.  3  in  explie.  attieuU.  5. 


54  TRACTATUS    DE 

logorum  collegium,  imo  unus  aliquis  theologus  Pontlfi- 
cem  facile  superabit.  Si  autem  de  judicio  fidei,  et  deter- 
minatione  sensus  Scripturae,  quem  credere  oporteat,  intelli- 
gatur  ;  non  est  concilium  supra  Papam,  sed  unus  Papa 
Petri  successor,  cui  uni  Christus  indefectibilitatem  fidei 
impetravit,  supra  omnes  est,"  Postremo,  thesis  a  Theologis 
Bavaricis  in  colloquio  Ratisbonensi,  septimae  sessionis  initio, 
exhibita  fuit  hujusmodi."  "  Sacra  Scriptura  non  est  judex 
omnium  controversiarum  fidei  et  religionis  Christianse : 
sed  hoc  munus  pertinet  ad  Pontificem  Romanum,  eoque 
hodie  fungitur  Clemens  VIII.  Petri  successor,  Christi  Vi- 
carius.  Cujus  definitio  toti  Ecclesise,  cum  authoritate  propo- 
sita,  in  controversis  religionis  qusestionibus  decidendis  infal- 
libilis  est,  sive  cum  Concilio,  sive  absque  Concilio  definiat." 
Ita  videmus  quae,  quanta,  quaiis  a  Pontificiis  Ecclesise  tri- 
buatur  authoritas  :  et  quicquid  tandem  de  Ecclesise  et  Con- 
ciliorum  authoritate  gloriantur,  hue  demum  recidere,  ut  ex 
scrinio  pectoris  Pontificii  jura  petantur  omnia.  Summa 
est  "  Scripturam  regulandam  ex  Ecclesise  praescripto,  non 
contra,  hanc  ex  ilia"  ut  inquit  Summse  Conciliorum  author, 
Bartholomseus  Carranza,  nee  enim  edita  esse  sacra  scripts, 
"  ut'  prseessent  fidei  religionique  nostrse,  sed  subessent  po- 
tius."  "  Quod  Ecclesia  docet,  expressum  Dei  verbum 
esse,  quod  contra  sensum  et  consensum  Ecclesise  docetur, 
expressum  Diaboli  verbum  esse,"  sic  Hosius  in  fine  libri 
de  expresso  Dei  verbo.  Itaque  "  si  tollamus  auctoritatem 
prsesentis  Ecclesise,  et  prsesentis  Concilii  (Tridentini)  in 
dubium  revocari  posse  totam  fidem  Christianam.  Omnium 
enim  dogmatum  firmitatem  pendere  ab  auctoritate  praesentis 
Ecclesise,"  Bellarmini  est  ista  vox*.  Uno  denique  verbo, 
Papam  Achitophelem  esse  alterum,  cujus  responsa  eo  sint 
loco  habenda,  "  ac'  si  quis  consuluisset  verbum  ipsumDei." 
Atque  haec  de  judicio  eeclesiastico  turn  Catholicorum 
turn  Romanensium  est  sententia :  in  qua  explicanda  diutius 
immorati  sumus,  quod    "  gravissimam  hanc  qusestionem" 


■  Pighius  Eccles.  hierar.  lib.  1.  cap.  2. 

''  Bellarmin.  de  Effect.  Sacram,  lib,  2.  cap.  25. 

'  2  Sam.  cap.  1 6.  ver.  23. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  55 

esse  dicat  Bellarminus,  et  "  ex™  ea  quasi  dependere  omnes 
eontroversias"  et  istorum  certe  "omnia  sunt  hominum  tenui 
hoc  pendentia  filo ;"  atque  ex  hoc  uno  positae  sunt  fortunae 
causae  Pontificise  :  ut  mysteria  hsec  prodidisse,  sit  ipsa  fun- 
damenta  structurse  Babylonicae  detexisse.  Totam  vero  illam 
molem,  quantacunque  sit,  non  super  petram,  ut  illi  jactitare 
Solent,  sed  super  arenam  sedificatam  esse :  indeque  fieri  non 
posse,  quin  collabatur  Babylon  ilia,  et  "  casus"  ejus  sit 
magnus"  sequentia  demonstrant  argumenta. 

■^  BelUrm.  de  verb.  Dei,  cap.  3.  ■>  Matth.  cap.  7.  ver.  35. 


56  TRACTATUS    DE 


VIII. 

JUDICIUM  ECCLESIASTICUM  LIMITATUM  ESSE,  NON 
ABSOLUTUM  ET  SIMPLICITER  INEALLIBILE  :  NEC 
AB  EJUS  AUTHORITATE  DOGMATUM  EELIGIONIS 
FIRMITATEM   PENDERE. 

SoLVUNTUR  argumenta  Bellarmini  ex  Vetere  Testa- 
mento  desumpta  libro  tertio  de  verbo  Dei,  capite  quarto. 

Dicit  Bellarminus,  "  Primum  testimonium  habetur  ex 
capite  decimo  octavo  Exodi :  ibi  enim  legimus,  quod  cum 
ccepisset  populus  Dei  redigi  ad  quandam  formam  eeclesi- 
asticse  reipublicae,  sedebat  Moses  tanquam  princeps  et 
caput  illius  ecclesise,  et  ad  omnia  dubia  circa  legem 
Domini  exorta  respondebat :  et  cum  eonstituisset  minores 
magistratus  qui  populum  judicarent,  semper  tamen  sibi 
servabat  dubia  circa  religionem,  nimirum  ut  intelligeremus, 
unum  esse  debere  commune  tribunal,  a  quo  omnes  petant 
divinse  leges  interpretationem,  et  cui  omnes  simpliciter  ac- 
quiescant."  Respondetur:  Nonsequitur,  quia  judicisextra- 
ordinarii,  qui  in  rebus  dubiis  ab  ipso  Deo^  responsa  acci- 
piebat  sententia  erat  infallibilis,  eique  tuto  acquiesci  potuit : 
ergo  sententia  judicum  ordinariorum  eadem  est  ratio.  Nam 
ut  demus  Bellarmino,  Mosen  fuisse  Pontificem,  et  quidem 
summum  in  quo  probando  is  frustra  sudat,  ipse  tamen 
fateri  eogitur,  summum  Pontificem  ordinarium  unum  tan- 
tum  esse  potuisse,  et  ilium  fuisse  Aaronem ;  Mosen  vero 
fuisse  "  extraordinarium  a  Deo  specialiter  constitutum." 
Moses  quoque  summus  fuit  Princeps  politicus ;  et  ut  talis, 
magistratus  illos  minores  constituit  (de  quibus  ex  Exod. 
cap.  18.  Bellarminus)  qui  controversias  politicas  discepta- 

*  Exod.  cap.  18.  ver.  15.  19. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  57 

rent.  An  vero  hanc  consequentiam  admittit  Jesuita,  infe- 
riores  magistratus,  quorum  erat  officium  civiles  controver- 
sias  dirimere,  difBciliores  causas  referebant''  ad  Mosen  ma- 
gistratum  summum,  cujussententiae  ut  infallibili  simpliciter 
erat  acquiescendum  :  ergo  etiam  nunc  summus  Reipublicae 
magistratus  in  ferenda  sententia  de  jure  politico  errare  non 
potest. 

II.  Deuteronomii  capite  decimo  septimo,  lex  generalis 
fertur:  "Si  difficile  atque  ambiguum  apud  te  judicium 
esse  perspexeris,  inter  causam  et  causam,  lepram  et  lepram 
et  judicum  intra  portas  tuas  videris  verba  variari  :  surge 
et  ascende  ad  locum,  quem  elegerit  Dominus  Deus  tuus, 
veniesque  ad  sacerdotes  Levitici  generis  et  ad  judicem, 
qui  fuerit  illo  tempore,  quseresque  ab  eis,  qui  indicabunt 
tibi  judicii  veritatem.  Et  facies  quodcunque  dixerint,  qui 
praesunt  loco,  quem  elegerit  Dominus,  et  docuerint  te  juxta 
legem  ejus,  sequensque  sententiam  eorum,  nee  declinabis 
ad  dexteram  neque  ad  sinistram.  Qui  autem  superbierit, 
nolens  obedire  sacerdotis  imperio  qui  eo  tempore  ministrat 
Domino  Deo  tuo,  ex  decreto  judicis  morietur."  Hie,  in- 
quit  Bellarminus,  "  valde  clare  non  remittuntur  dubi- 
tantes  ad  spiritum  suum,  sed  ad  judicem  rivum,  id  est, 
summum  Sacerdotem."  Respondetur  :  Neque  vero  a  nobis 
remittuntur  dubitantes  vel  ad  spiritum  privatum,  vel  ad 
judicem  aliquem  mortuum  :  sed  ad  publicum  judicium 
Spiritus  Sancti  in  Verbo  suo  nobis  loquentis,  et  Verbi 
ministros,  qui  non  privatam  Scripturae  interpretationem, 
quara  cum  Apostoio""  explodimus,  ex  suo  ingenio  textui 
inferant,  sed  sensum  cum  mente  Spiritus  Sancti  congru- 
entem  ex  publicis  ejusdem  archivis,  id  est,  ex  ipso  textu 
diligenter  expenso  et  cum  aliis  Scripturis  studiose  collate 
expromant.  Neque  vero  dum  ad  legem  et  testimonium 
homines  remittimus,  et  Deum  consulendum  dicimus,  mor- 
tuos'*  adire  jubemus  :  nisi  forte  Spiritum  Dei  viventis  mor- 
tuum judicem,  et  sermonem  ejus  vivum'  et  efficacem  et 
quovis  gladio  ancipiti  penetrantiorem,  rem  sine  anima  ;  et 

">  Exod.  cap.  18.  ver.  26.  '  2  Petr.  cap.  1.  ver.  20. 

'  Esai.  cap.  8.  ver.  19,  20.  '  Epist.  ad  Hebr.  cap.  4.  ver.  12. 


68  TRACTATUS    DE 

viva'  eloquia  literam^  mortuam  cum  Costero  appellare 
libeat.  Est  itaque  hie  inepta  et  calumniosa  (ne  dicam 
blasphema)  Bellarmini  conclusio.  Fallit  quoque  nos,  ut 
in  loco  Deuteronomii  valde  clare  remitti  dubitantes  aflSr- 
mat,  ad  judieem  vivum,  id  est,  summum  sacerdotem.  Nam 
neque  judex  cujus  ibi  facta  mentio,  sacerdos  intelligitur 
utcumque  libitum  sit  Gretsero,  per  sacerdotem  et  judieem 
unum  eundemque  intelligere,  neque  ad  unum  aliquem 
sacerdotem  remittuntur  dubitantes,  sed  ad  plures :  prius 
clare  patet  ex  versu  duodecimo,  ubi  disertis  verbis  sacerdos 
distinguitur  a  judice :  "  vir  autem  ille  qxii  commiserit 
superbe,  ut  non  auscultet  sacerdoti  stanti  ad  ministrandum 
ibi  Jehovse  Deo  tuo,  aut  judiei,  utique  morietur  vir  ille." 

In  textu  Hebraeo,  quemadmodum  etiam  in  Graeco  et 
Chaldffio  et  Latino  vetere,  quem  citat  Cyprianus,  eonjunc- 
tio  disjunctiva  cernitur :  pro  qua  in  vulgata  editione  La- 
tina  dementis  VIII.  jussu  edita,  conjunctio  copulativa 
legitur.  Ex  qua  ipsa  tamen  distinctionem  banc  coUigit 
Alphonsus  Tostatus :  ita  scribens:  "  iste'' judex  alius  erat 
quam  ipse  sacerdos  magnus;  quod  notat  ista  copulativa 
ET,"  nee  minus  clare  in  ilia  depravata  editionis  Latinse 
lectione,  quam  Bellarminus  est  secutus,  sacerdos  a  judice 
distinguitur :  "  qui  superbierit,  nolens  obedire  saeerdotis 
imperio  ;  ex  decreto  judicis  morietur." 

Alterum  illud  patet  ex  versu  nono,  ubi  legitur:  "et 
adibis  sacerdotes  Leviticos,"  vel  ut  est  in  editione  vulgata 
Latina,  "  Venies  ad  sacerdotes  Levitici  generis"  quan- 
quam  Bellarminus  fide  Jesuitica  citet  singulariter ;  "venies 
ad  sacerdotem  Levitici  generis."  Id  quod  etiam  facit  in 
libro  de  Romano  Pontifice,  ubi  clarissimum  testimonium 
esse  asserit  (postquam  ipse  verba  textus  apertissime  eor- 
rupisset)  "quod'  dubia  de  religione  exorta  ad  summum 
Pontificem  judicanda  referuntur."  Similiter  quoque  in 
Apologia  adversus  monitoriam  prsefationem  Regis  nostri 
invictissimi,  perorationi    regiae   respondens,    hune    locum 

'  Act.  Apost.  cap.  7.  ver.  38. 

f  Coster.  Enchirid.  de  sacr.  Scriptur.  lib.  1. 

I"  Tostat.  in  Deuteron.  quaest.  6. 

'  Bsllarmin,  de  Roman.  Pont,  lib,  4.  cap.  1. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  59 

citat ;  ubi  probandum  sibi  sumit,  "  utriusque  Testamenti 
tabulas  ad  Sacerdotis  Summi  judicium  nos  remittere"  et 
lie  vidoso  exemplari  usum  putemus  Bellarminum,  sed  con- 
sulto  in  corrumpendo  textu  causae  suae  inserviisse  intelliga- 
mus  :  alibi,  ubi  ipsi  visum  est  commodum,  ex  hoc  ipso  loco 
coUigit,  in  dubiis  recurrendum  esse  "  ad  Sacerdotum  con- 
cilia." Nempe  hoc  facit,  ubi  probandum  erat :  "  Epis- 
copos''  in  conciliis,  non  consiliarios,  sed  judices."  Libro 
vero  de  Romano  Pontifice  ubi  probare  voluit,  "  quod  Papa 
sit  summus  judex  in  controversiis  fidei,  et  morum  dijudi- 
candis :"  mutata  qusestione,  mutari  quoque  placuit  et 
Scripturam.  Porro  dubiis  circa  legem  divinam  exortis 
remittendos  esse  homines  ad  ministros  leg^is,  quis  nostrum 
negat  ?  illud  modo  controversum  est,  quanta  sit  ministeri- 
alis  hujusjudicii  authoritas:  utrum  limitata  et  ad  regulam 
legis  adstricta,  an  ita  absoluta  ut  citra  ulteriorem  disquisi- 
tionem  conscientiae  hominis  pii  illi  acquiescere  et  possit  et 
debeat  ?  quod  ut  intelligamus  diligenter  tenenda  est  diffe- 
rentia inter  forum  externum  et  internum,  forum  (ut  appel- 
lant) contentiosum  et  forum  conscientiae.  In  foro  exteriori, 
quod  Reipublicae  paci  et  Ecclesise  unitati  procurandae  ser- 
vit,  certos  judiciorum  gradus  constituit  Deus  :  atque  ut 
litibus  et  controversiis  aliquis  tandem  poneretur  terminus, 
unum  supremum  esse  voluit,  a  quo  provocare  non  liceret. 
Quanquam  vero  cujusque  judicis  sit  ofiicium,  recte  et  in- 
corrupte  judicare ;  et  quae  in  externo  peraguntur  foro,  ad 
pacem  Ecclesiae  et  Reipublicae,  ac  perinde  ad  pacandas 
conscientias  referantur  ;  ea  tamen  est  humani  judicii  infir- 
mitas,  ut  a  norma  legis  et  justitiae  nonnunquam  aberret. 
"  Neque'  hujusmodi  judicium,"  inquit  Gregorius  de  Va- 
lentia,  "  seu  sententia  judicis,  si  revera  sit  injusta,  vim 
obligandi  in  foro  conscientiae  habet :  ut  recte  tradunt  Inno- 
centius  etPanormitanus^et  Sylvester"  et  Sotus°  et  alii.  Nam 


^  Bellarmin.  de  concil.  lib.  1.  cap.  18. 

'  Gregor.  de  Valenu  Comm.  in  Thorn,  lib.  3.  dispiit.  5.  quest.  4. 

■°  In  cap.  Quia  plerique,  Extra  de  immunitate  Ecclesiae. 

■  In  verbo  sententia,  q.  II. 

°  Lib.  3,  de  justitia  et  jure,  quses.  4,  artic.  S. 


60  TRACTATUS    DB 

sententiajudicis  non  liiibut  vim,  nisi  quatenus  vcrc  dcccrnit 
id,  quod  est  justum,     Ituquo  quundo  hoc  vere  non  decernit, 
non  obligat,  otiainsi  iilioqui  osset  lata  servato  juris  online 
et   secundum   allegata  et  probata."     Ita    in    luco    notato 
determinat  Dominicus   Sotus;    "  nullam  sententiam   qiue 
contra  leges  justas  profertur,  obligare  in  eonscientia  :  con- 
clusio   (inquit)    est    niaiiilesta,    et    juris   etiani   doetorihus 
coiifessa;  ut  apud   Innocentium  et  Paiiormitanum'' videre 
est :  quia  cum  senteiitia   nullum  habeat  robur,  nisi   quia 
est  juris  declarativa,  ubi  non  est  recti  jtuis  interpres,  nulla 
est  in  eonscientia."      Ex   hisce  fundamentis   respondomus 
ad  locum  Deuteronomii  :  ad  rationeni  judicioruni  fori  ex- 
terni  legem  spectare  ;  neque  legislatoris  nientem  (uisse,  ut 
Bcntentia   lata    in    I'oro  externo,   perinde   etiam   valeret  in 
foro  conscientiie,  nisi  conditionaliter,  quutenus  niniirum  a 
norma  divinm  legis  non  abscederet.      Quud  ad  exterioris 
fori  judii'ia   lex    liiec   j)ertini'at,    inaiiifesluin   est   notationo 
causarum  judicio  subjectaruin  (illis  verbis,  inter  sanguiiu>m 
et  sanguinem,  inter  litem  et  litem,  inter  plagam  et  plagam) 
quarum  ali<piio  erimiiiales  sunt  et  sine  onuii   eontroversia 
Bpectant  ad  eognitionem  fori  eivilis.    (juod  auteni  judicium 
non  fuerit  ccrtitudinis  absolutie  sed  conditionalis  ;  ideocpie 
non  simpliciter  obligaret  conseientiam,  sed  quatenus  divinw 
legis  (quai  sola  conseientiam  obligat)  prtoscriptum  sequo- 
retur  :  duobus  ex   ipso    textu   petitis   argumentis   evinci 
potest.     Primum  est,  quia  hoc  in   loco  tam  ad  politicnm 
judicem    remittitur    causarum     eontroversarum    eognitio, 
quam  ad  sacerdotem  :  nee  alitor  judicis  sententiiB  obtem- 
perandum  esse  statuitur,  quam  i|)sius  sacerdotis.     At  ju<li- 
cem   politicum   in   jure  dieendo  labi    non   posse ;    ejusque 
sententiam   absolute   veram  esse  atque  irreformabilem,  ne 
ipse  quidem  dixerit   Bellarminus.     Is  vero,  ut  vim  hujus 
argumenti  declinet  duas  opponit  exceptiones.    1.  *'  Nomine 
judicis    posse    hie    intelligi  principcm    sacerdotum.     Nam 
in  HebrsBO  est :  ascende  ad  sacerdotem  et  judicem,  quasi 
diceret,    ad  concilium    sacerdotum,   et   eorum  principcm, 
summum  sacerdotem."     Respondetur :  At  ingenui  dispu- 

■'  In  cap.  Quia  pleriqiie,  de  immun.  Eccleiia, 


CONTnOVKRNriN    fONTirilillN. 


01 


tatofit  iWti  lion  (jiilil  |i(mfii<t,  Nt'il  (|iilil  (I.  i>.  Ill  it<«|Miii> 
dcri,  pr(ip«tni>r«<.  Non  ili<tMiU*i<  nut' hi  ti...  innilii  i't'ii|iiiiiili<rl 
Mqiiu  ilit  intitlliKi  liiciiiii  o|iiirliil>i><>  .  i<  iirii  iliiintiii  l|iiitittt 
Htillurmliiiim,   iilil  oliM<rvniiiliim  inotiKl,   **  ihiii«'>  \uw  loud 

penonuN  <lii«tin|(iii,  hiuutiIoiIn  itt  JikIIi'U,  I i    |i<iMllllt<l« 

•t  prinoipin."  Ilitriilntur  titliiin  liinr  liii<  i|H' i  ii"  '  i  vxrNii 
duodecimo,  iihi  in  U^xUi  i|iio(|ii*i  llclirino,  Uim  niwDrilotl* 
quam  JtuliciN  iiom«iti  oiiiKuliiri  iiriipoKlMirri  i<*l  iniirMiro  i  t>t 
inter  iitnimqiio  (■onjiiticlir)  turn  copiiliilivu,  h»i\  ili«|tiiii*llvM 
Mt  inlcrp'mitii.  **  Vir  niitcin  ill«<,  ipil  p)<r  Nitpnrltlnin  iioii 
■UMultttviirlt  NiiciTdoti  Htiiiill  lul  iniiii)il,riiii(lruirt  Ihi  Ji'liovw 
Deo  tuo,  nut  jiiflici ;  ii)i(pi<t  rnorii<l.ur  vlrill«,"  ll«>riili(hir 
•tiam  i-x  riifi'iUuU'flmi}  nono  iild  tntn  |ii(ll(<*m  (pmiri  mu'itnlo- 
tM  pluriili  prmili  niiiit  iiumtiro  :  tiU  vut\i\»,  "•l*iM<Mt  mk  «luo 
viri  fpiorum  fiinrit  (;oritrov(tr«in,  coram  JmhoVM  i  nnU<  *iwt>tm 
dotM  et  ju(li(;<tii  (pii  i-riinl.  in  (li(tl»)j«  illiM,"  CM  roMjinicfio 
%  diajonetive  tst'ium  nvlrli  p«;U<«t;  iit  in  mipMrlori  loco 
cap.  17.  var.  9.  eoilat.  cum  vtir.  13.  qiiw  NlKiiiflf^atio  (MrtltfiilM 
hujua  frequ«nt«r  aliaa  wmrrlt  iit  (ifiitm.  onp,  Vi.  vttr,  1 1, 
Exod.eap.  I  rar.lO.atcap.  3l.r«rr  Ift.  I7.«'t«.  lUfiitatttr «!«- 
niqttc  ex  3  Chron,  cap.  19.  vw,  H,  nM  r«x  J(/«npiiMf  im  liwA 
ipM  aoprMna  jadieia  (at  ex  retva  deetfiM  aomtat;  e«llap» 
M  natMtratartw,  Hieroadymia  aontriflain  dleft«r  "t<M 
Levitaa  et  Haeerdotea,"  turn  tithm  "  \tr\mtrfm  ftnlMrtmrum 
iMrfUarnn  laraelia,  ad  judii-ia  J»ih«,fm,  at  ad  \iUHt,"  Va 
fa  raiaa  ondeeiiiio  priinariMa  J«id«x  in  omni  lu/ffolUt  it^ttrfm 
id  eat,  eeeleaiaati«o  eonatitMiror  AnMriaa  aMard/M ;  '/yfitu- 
4fiaa  rero  Attna  lamaelia  mtUmmtot  to  doMO  iiwfaa  (Id  itM, 
to  pqino  eaa  repabUaia  iudaiaa)  to  «mtA  iMfMto  Mgftfy 
po€  eaiy  nffof  aive  ptnOt^t  tt4fut  mm  MH'eMNM  pfMNHN 
DellafMtoi  axa^lioMM>  3*  AeH  f  m  totefn^MMa  mimm 
Jwncfa  pantiewM  pvtoMpeMf  Ma  aaaa  dMtoato  mmm>    m* 

itocMMMMMaa.'*  U^froWiatrafMiJMMlf 
'  aMrf  aiHMtWaffft  aataaa  afcadin  aaaaadalia  iaMaitA.  att 
Mcrattf  jMMia  iMHietvf #     Es  ^|MMM  favMa  MalMply  ttMl 


is  Kami.  »«mX  Ca.  4<'Sf<  I, 


62  TRACTATES    DE 

sententise  pronuntiationem,  judici  politico  executionem 
demandari."  Respondetur.  Inepte  judici  adimit  Jesuita, 
quod  judicis  maxime  est  propnum,  sententise  pronuntia- 
tionem quam  in  causis  criminalibus,  cujusmodi  hie  com- 
memorantur,  "  inter  sanguinem  et  sanguinem,"  ad  sacer- 
dotem  pertinere,  non  ad  judicem  politicum,  itnpudentem 
admodum  esse  oportet  qui  aflBrmet.  In  textu  certe  Hebrseo 
(Grseco  quoque  et  Chaidaeo)  eadem  definiendi  authoritas 
tribuitur  sacerdoti  et  judici :  sic  enim  habent  verba  Mosis : 
"  Vir  enim  ille  qui  fecerit  per  superbiam,  ut  non  auscultet  sa- 
cerdoti stanti  ad  ministrandum  ibi  Jehovse  Deo  aut  judici ; 
utique  morietur  vir  ille,"  vel  ut  vetus  editio  Latina  qua 
Cyprianus"^  usus  est  legit :  "  et  homo  quicunque  fecerit  in 
superbia,  ut  non  exaudiat  sacerdotem,  aut  judicem,  quicun- 
que fuerit  in  diebus  illis,  morietur  homo  ille."  Nee  aliud 
sonaret  textus  ipsius  editionis  Vulgatse,  si  bona  fide  fuisset 
a  Jesuita  productus.  Ita  enim  turn  in  textu  quo  Alphonsus 
Tostatus  et  Cardinalis  Caietanus  uti  sunt,  tum  in  postrema 
Clementis  VIII.  editione  legitur:  "qui  autem  superbierit, 
obedire  nolens  sacerdotis  imperio,  et  decreto  judicis,  morietur 
homo  ille."  Ubi  Franciscus  Lucas  Brugensis  in  Romana- 
rum  Correctionum  observationibus  inquit  "legendaest  con- 
junctio  ET,  non  prsepositio  ex."  Bellarminus  tamen,  utper- 
euadere  posset,  ad  sacerdotem  sententise  pronuntiationem, 
ad  judicem  politicum  executionem  spectare ;  contra  Hebrae- 
orum  Grsecorum  et  Chaldseorum  codicum  fidem,  depravatam 
Latinorum  exemplarium  lectionem  sequi  maluit ;  atque  ita 
locum  extare,  "  ex'  decreto  judicis  morietur,"  vel  "  ex' 
sententia  judicis  morietur." 

Sic  igitur  primum  argumentum  pro  genuina  legis  hujus 
sententia  allatum,  a  Bellarmini  exceptionibus  vindicavimus. 
Sequitur  alterum  ductum  a  restrictione  ilia  in  textu  ex- 
pressa,  qua  sacerdotes  ad  legem  astringuntur,  ut  non  ab- 
soluta  authoritate  quicquam  judicarent,  sed  legem  Do- 
mini in  judicando  sequerentur.     Unde  concludimus  eorum 

'  Cyprian.  Epist.  55.  62. 65.  69.  Op.  pag.  81. 103. 112.  120. 

"  Beltarmin.  verb.  Dei.  lib.  3.  cap.  4. 

<  Bellartnin.  de  Rom.  Pontif.  lib.  4.  cap.  I. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  63 

judicium  non  absolutum  fuisse,  sed  limitatum  ;  et  quantse- 
cunque  authoritatis  fuerit  in  foro  externo,  in  interno  non- 
nisi  legis  divinse  authoritate  sufFultum  valere  debuisse. 
In  editione  vulgata  Latina,  quam  nemo  Pontificiorum 
(siquidem  sanctioni  Tridentinse  stare  velit)  rejicere  quovis 
prsetextu  audeat  vel  prsesumat ;  ita  locus  est  redditus : 
"  Facies  quodcunque  dixerint  qui  praesunt  loco  quem  ele- 
gerit  Dominus,  et  docuerint  te  juxta  legem  ejus."  In 
eandem  quoque  sententiam  legitur  in  Hebrseo  textu,  ne  vim 
argumenti  pendere  putet  Bellarminus  ab  authoritate  solius 
editionis  vulgatse  Latinse,  quanquam  vel  ea  sola  ad  Papis- 
tas  revincendos  sufficerit.  "  Secundum  os  legis  quam  docue- 
rint te,  et  secundum  judicium  illud  quod  dixerint  tibi, 
facies."  "  Juxta  os  legis,"  inquit  Hieronymus  ab  Oleastro, 
"  id  est,  prout  lex  dixerit ;  habet  enim  lex  vocem  suam  et 
loquelam  juxta  illud  Pauli  ad  Romanos  'scimus  autem 
quod  qusecunque  lex  loquitur  his  qui  sub  lege  sunt,  loqui- 
tur :'  unde  illi  supremi  judices,  non  debebant  pro  suo 
arbitrio  judicare,  sed  ore  legis  loqui  et  pronuntiare  senten- 
tiam." Neque  enim  hie  legem  possumus  intelligere  aliam 
quam  divinam,  illam  cujus  sacerdotes  constituti  sunt  minis- 
tri,  nisi  forte  vofio<j>v\aKac  in  vofioOtra^  libeat  convertere. 
Sed  ut  res  extra  omnem  ponatur  controversiam,  in  prophe- 
tiis  Ezechielis  habetur  luculenta  sententise  hujusinterpreta- 
tio:  "In"  lite  autem  ipsi  insistunto  juri,  secundum  jura  mea 
judicanto  illam,  legesque  measet  statuta  mea  cum  omnibus 
solennitatibus  meis  observanto."  Hinc  Strabus  in  Glossa 
ordinaria  Deut.  17.  "  nota,"  inquit,  "non  dicitur  tibi,  ut 
obedias,  nisi  juxta  legem  docuerint :"  et  Nicolaus  Lyranus, 
"Hie  dicit  glossa  Hebraica :  si  dixerit  tibi  quod  dextera 
sit  sinistra,  vel  sinistra  dextera,  talis  sententia  est  tenenda. 
Quod  patet  manifeste  falsum :  quia  sententia  nullius  ho- 
minis,  cujuscunque  sit  authoritatis,  est  tenenda,  si  contineat 
manifeste  falsitatem  vel  errorem  ;  et  hoc  patet  per  hoc  quod 
praemittitur  in  textu  :  judicabunt  tibi  judicii  veritatem.  Pos- 
tea  subditur  :  et  docuerint  te  juxta  legem  ejus;  ex  quo  patet, 
quod  si  dicant  falsum,  vel  declinent  a  lege  Dei  manifeste, 

°  Ezech.  cap.  44.  ver.  24. 


64  TRACTATIIS    DE 

non  sunt  audiendi."  Haec  Lyranus.  Similiter  Alphonsus 
Tostatus  contra  eandem  Rabbinorum  glossam  disputans, 
"  valde,"  inquit,  "  deficiunt  in  hoc,  quia  nulli  homini  con- 
tra per  se  notam  veritatem  dicenti  credendum  est :  maxima 
quia  hoc  includit  contradictionem.  Item  sequeretur  quod 
si  dicerent  esse  credendos  Deos  alienos,  credendum  esset  eis, 
et  sic  mandando  contra  aliqua  legalia :  sed  in  litera  ponitur 
contrarium:  quia  dicitur  quod  iliijudices  duas  conditiones 
habere  debent.  Prima,  quod  judicent  secundum  veritatem  : 
quia  dicitur  quod  judicabunt  tibi  judicii  veritatem.  Secunda 
conditio,  quod  non  judicent  contra  legem  :  idee  dicitur;  et 
docuerint  te  juxta  legem  ejus.  Ergo  videtur,  quod  si  judi- 
caverint  contra  veritatem,  vel  contra  legem,  quod  non  est 
eis  assentiendum,"  Hieronymus  ab  Oleastro  ex  lectione 
Hebraica  eandem  deducit  conclusionem  :  "  non  est  judici- 
bus  liberum  judicare  ut  volunt,  sed  juxta  leges :  et  illis 
parendum  prsecipit,  cum  secundum  eas  judicaverint."  Pos- 
tremo,  Cardinalis  Cajetanus  annotat,  positam  hie  esse 
"  conditionem  ex  parte  legisdivinae  :  ut  videlicet  conformis 
sit  doctrina  eorum  divinse  legi.  Unde  et  Hebraice  habetur : 
Super  OS  legis  quod  docebunt  te,  et  super  judicium  quod 
dicent  tibi,  facies.  Nisi  enim  divinse  legis  ori  congruat  tarn 
quod  docent  quara  quod  judicent  sacerdotes  et  judex  in 
ambiguis,  divina  non  est  fultum  authoritate."  Bellarminus 
tamen  contra  opponit,  illud  "  et  docuerint  te  juxta  legem 
ejus,"  non  sonare  conditionem  sed  assertionem,  sive  pro- 
missionem.  "  Non  enim  Dominum  voluisse  dicere,  '  sta 
judicio  sacerdotis,  si  docuerit  te  secundum  legem,'  sed 
voluisse  securum  reddere  populum,  qui  sacerdotis  judicio 
acquiescit.  Quod  facit  cum  affirmat  judicaturum  eum  se- 
cundum legem  suam."  Respondetur  :  in  textu  Mosis  nulla 
extat  hujusmodi  assertio  vel  promissio;  sed  mandatum  tan- 
tum,  ut  id  fiat,  quod  legis  ministri  secundum  os,  id  est,  ex 
prsestituto  legis,  docuerint  esse  faciendum :  ex  quo,  quid 
illi  debuerint  facere,  non  quid  semper  facturi  sint,  potest 
colligi.  Ut  omittam  Jesuiticam  assertionem  manifestae  re- 
pugnare  experientise,  quse  docuit  sacerdotes  aliquando  "  vim 
fecisse  legi  Dei,  et  prophanasse  res  sanctas  ejus,  inter  sanc- 
tum et  prophanum  non  discrevisse,  et  inter  impurum  et 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  65 

purum  discrimen  non  ostendisse,  ignorasse"  intelligentiam  et 
docerei'  nescivisse,  fecisse  denique  ut^  impingerent  multi  in 
legem."  At  conditionem  hie  intelligendam  non  esse,  sed 
promissionem,  tribus  ratiuneulis  probare  nititur  Bellarrai- 
nus.  1.  "  Aliter  fuissent  homines  magis  dubii  et  perplexi 
quam  antea."  Respondetur :  negamus  id  esse  consequens. 
Nam  quod  ad  forum  externum  attinet,  supremo  hoc  judicio, 
sublata  ulteriore  provocatione,  terminanda  erat  controversia. 
Quod  vero  ad  internum,  non  magis  dublae  et  perplexse  red- 
duntur  conscientise,  sed  dubitatione  et  perplexitate  liberan- 
tur,  audita  a  Sacerdotibus  sententia  legis  Domini :  ea  enim 
"  sapientiam*  affert  imperito  :"  dubitationem  et  perplexita- 
tem  non  auget.  2.  "  Non  opus  fuisset  ire  ad  sacerdotem, 
si  ipsi  potuissent  ex  lege  Domini  per  se  judieare  causam 
suam."  Respondetur  :  neque  vero  in  causis  quas  ipsi  pos- 
sent  ex  lege  Domini  per  se  judieare,  remittuntur  hie  ad 
sacerdotes  vel  judicem :  sed  quando  occulta  erat  ipsis  res 
in  judicio  ferendo.  Neque  enim  qui  in  genere  legem  intel- 
ligebant,  statim  rationem  decisionis  omnium  specialium 
casuum  inde  poterant  depromere.  Non  omnes  legis  divinse 
seque  gnari  erant,  nee  erat  ea  omnibus  ita  perspicua  ut  sa- 
cerdotibus, quibus  ex  speciali  vocatione  legis  divinse  minis- 
terium  erat  commissum.  Par  igitur  erat,  ut  ejusmodi 
dubiis  emergentibus,  clarior  legis  explicatio  a  sacerdotibus 
peteretur.  Adde  etiam  quod  in  foro  externo  (ad  cujus  con- 
troversias  banc  legem  spectare  ostendimus)  utcunque  ea 
intelligentia  prsediti  fuissent  homines  privati,  ut  ex  lege 
causas  suas  per  se  judieare  possent :  nihilominus  tamen  opus 
fuisse  ut  ad  publicum  judicium  recurreretur,  quo  controversise 
inter  partes  litigantes  terminarentur,  quie  sententia  privati 
hominis,  quantumvis  peritissimi,  componi  non  poterant. 
3.  "  Non  sacerdos  fuisset  judex,  sed  ipsi ;  quippe  qui  de 
sententia  Saeerdotisjudicaturi  erant."  Respondendum  cum 
Junio  nostro ;  "  aliam  esse  judicii  privati  rationem  quod 
privatus  apud  se  sentit,  aliam  vero  judicii  quod  publica 
authoritate,  interdum  etiam  cogente,  instructum  est."    Qui 

*  Ezech.  cap.  22.  ver.  26.  f  Esai.  cap.  .56.  ver.  10,  1 1. 

'  Malacb.  cap.  2.  ver.  S.  >  Psalm.  19.  ver.  8, 

VOL.  XIV.  y 


66  TRACTATUS    DE 

ab  inferioris  magistratus  sententia  ad  superiorem  judicem 
provocat,  de  sententia  lata  aliquo  modo  judicat ;  nee  inde 
tamen  sequitur  alterum  ilium,  a  quo  facta  est  provocatio, 
non  fuisse  judicem :   imo  et  de  supremi  judicis  sententia, 
utrum  ea  legibus  conformis  sit,  an  secus,  private  judicio 
statuere  apud  se  potest  juris  peritus  ;  nee  ideo  tamen  alter 
supremus  judex  esse  desinet.     In  fore  interne  nihil  erit  ab- 
surdi,  si  homines  privati  ad  conscientiam  melius  informan- 
dam  inquirant  in  rationes  prolatae  a  sacerdotibus  sententi*, 
et  ad  normam  legis  divinae,  cuiilli  suntadstricti,  sic  quidem, 
ut  ab  ea  aberrantes  omnino  conscientias  hominum  obligare 
non  possint,  examinent.     Quo  nomine  Berceenses  commen- 
datos  legimus,  quod  Pauli  concionibus  auditis,  "receperint" 
quidem  sermonem  cum  omni  alacritate"  sed  simul  "  quotidie 
Scripturas  scrutati  fuerint  an  h^ec  ita  se  haberent."     Neque 
hujusmodi  judicio  vel  Christus  ipse  vel  Apostoli  sese  sub- 
duxerunt :  neque  sacerdotes  ita  judicare  debuerunt,  ut  de 
prolata  a  se  ex  lege  Dei  sententia  aliorum  judicium  opus 
esset  extimescere. 

III.  "  Verba"^  sapientum  sicut  stimuli,  et  sicut  clavi  in  al- 
tum  defixi,  quae  per  magistrorum  consilium  data  sunt  a  pas 
tore  uno.  His  amplius,  fill  mi,  ne  requiras."  Hoc  loco,  inquit 
Bellarminus,   "  Solomon  docet,  non  esse  ulterius  inquiren- 
dum, sed  acquiescendum  penitus,  quando  sententia  data  est  a 
summo  pastore,    adjuncto   prsesertim    consilio   sapientum. 
Quod  si  hsec  dicuntur  de  sacerdote  veteris  Testamenti, 
quanto  magis  dici  possunt  de  sacerdote  Testamenti  novi, 
qui  longe  majores  promissiones  a  Deo  accepit."     Respon- 
detur :  per  unum  pastorem  intelligi  summum   sacerdotem 
Veteris  Testamenti,  Bellarmini  somnium  est,  contra  sco- 
pum  contextus,  et  veterum  interpretura  sententiam  ineptis- 
sime  confictum.     "  Chaldajus  exprimit  Mosem  hoc  loco, 
qui  pavit  solus,  inquit,  populum  domus  Israel  in  deserto. 
Sed  nos  multo  melius,  aut  potiore  jure  de  Deo,  et  Christo, 
Patres  secuti,  exposuimus :"  ait  in  commentariis  ad  hunc 
locum    Johannes     Lorinus   Jesuita.       Similiter    pastorem 
unum,    Deum  exposuit  Emmanuel  Sa  ejusdem  societatis 

>•  Act.  Apost.  cap.  17.  ver.  11.  '  Eccles.  cap.  12.  ver.  12. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  67 

theologus,  ut  et  Cajetanus,  Lyranus,  R,  Salomo  Jarchi, 
Alcuinus  et  his  antiquiores  Hieronymus  Olympiodorus,  et 
Salonius,  qui  ad  hanc  qusestionem,  "  Qui  sunt  illimagistri 
per  quorum  consilium  data  sunt  sapientium  verba,  aut  quis 
est  unus  ille  pastor,  a  quo  data  sunt?"  sic  respondet, 
"  Magistri  sunt  sancti  proplietse  et  apostoli,  pastor  unus 
est  Deus,  a  quo  data  sunt  omnia  verba  sapientum :  quia 
ipse  docuit  magistros,  id  est,  prophetas  et  apostolos."  An- 
selmus  Laudunensis  in  Glossa  interlineari,  non  male  dictum 
hoc  de  pastore  uno  cum  altero  illo  componit,  "  Magister<' 
vester  unus  est,  Christus."  Post  quem  Hugo  Carensis  Car- 
dinalis  ita  locum  exposiut,  "  data  sunt  a  pastore  uno,  id  est 
Christo,  qui  solus  verus  pastor  est  animarum :  unde  '  Ego* 
sum  Pastor  bonus'  et '  Magister' vester  unus  est,  Christus.'  " 
Id  igitur  voluit  Salomon,  verba  Prophetarum  data  esse  ab 
uno  eodemque  populi  sui  Pastore  Deo^  filioque  ejus  Jesu 
Christo,  bono  illo  pastore  et  curatore  animarum  nostrarum'' 
quem  sapientum  omnium  per  omnes  setates  magistrum 
unicum  agnoscimus  :  et  prseter  quem,  novi  Testamenti  sa- 
cerdotem  alium  ignoramus.  Similia  sunt  quae  de  "  consilio  sa- 
pientum," quod  summosuo  pastori  adjungit,  argutatur  Bel- 
larminus,  quod  enim  in  Hebraeo  est  mSDS  ""bSJi,  non  tam 
"  magistrorum  consilium"  quemadmodum  ex  editione  vul- 
gata  Latina  citat  Bellarminus,  significare  potest,  quam 
"  magistros  conciliorum"  seu  congregationum.  Proprievero 
redditur,  "  domini  collectionum."  quod  vel  ad  ipsos  sapien- 
tes  referre  possumus,  vel  potius  ad  eorum  verba.  Ad 
Sapientes  referri  poterit,  in  hanc  sententiam :  "  Verba  sa- 
pientum sunt  tanquam  aculei,  et  tanquam  clavi  plantati 
(sive  fixi)  sunt  verba  auctorum  collectionum,  ut  ita  dicti  fue- 

rint,  quasi  paip^^Soi.  nnnsD2mci3nn  nai  n-'SDiMtt?  •'sb  eo 

quod  collegerint  verba  sapientiae  in  libris  suis  :  ut  habet  in 
Michlol,  radice  fjDS,  R.  David  Kimchi.  Si  vero  ad  sa- 
pientum verba  referamus :  dicentur  ea,  phrasi  Hebraica, 
'♦  domini  collectionum,"  id  est,  lectissimse,  seu  summe  excel- 

"•  Matt.  cap.  23.  ver.  10.  "  Johan.  cap.  10.  ver.  11. 

'Matt.  cap.  23.  ver.  10.  '  Psalm.  23.  ver.  1.  et  80.  ver.  2. 

>>  Johan.  cap.  10.  ver.  14.  1  Pelr.  cap.  2.  ver.  25.  et  cap.  5.  ver.  4. 

F    2 


68  TRACTATUS    DK 

lentes  collectiones ;  quibus  alias  omnes  quasi  famulari 
oporteat,  quo  sensu  etiam  sermones'  sapientise  D-T^S  h.  e. 
antecessores  sive  principes  dicti  sunt. 

IV.  "  Hsec'"  dicit  Dominus  Deus  exercituum,  interroga 
sacerdotes  legem."  "  Labia'  sacerdotis  custodient  scien- 
tiam  et  legem  requirent  ex  ore  ejus,  quia  angelus  Domini 
exercituum  est."  Ex  his  verbis  coUigit  Bellarminus  "  non 
esse  privatorum  hominum  judicare  de  sententia  legis  Domi- 
ni, sed  sacerdotis ;  qui  cum  sit  angelus,  id  est,  nuncius  Dei, 
ad  eura  pertinet  ex  officio  explicare  sententiam  Dei."  Res- 
pondetur.  Ad  sacerdotem  pertinere  ex  officio  explicare  sen- 
tentiam Dei ;  inter  nos  non  est  controversum.  Id  quaeritur, 
an  apud  eum  certo  inveniri  possit  Spiritus  Sanctus  ;  possitne 
in  Dei  sententia  explicanda  labi ;  sitne  judicium  ejus  abso- 
lutum  et  simpliciter  infallibile?  Hoc  in  Haggseo  non  habe- 
tur  :  ubi  non  unus  quispiam  ex  sacerdotibus  de  lege  interro- 
gandus  proponitur,  sed  plures.  Cum  summo  tantum  sacer- 
doti  judicium  infallibile  tribuendum  contendat  Bellarminus. 
Malachias  quoque  in  loco  citato,  quodnam  sacerdotum  sit 
officium  ostendit :  sed  quam  probe  illi  officio  sue  functi 
fuerint,  verbis  immediate  sequentibus  declarat.  "  At"  vos 
recessistis  ab  ilia  via,  fecistis  utimpingerent  multiin  legem  ; 
corrupistis  fcedus  Leviticum,  ait  Jehova  exercituum." 
Unde  intelligimus,  uteunque  sacerdos  interrogandus  sit  de 
lege,  is  de  sententia  legis  ex  officio  respondere  teneatur : 
frustra  tamen  aliquando  legem  requiri  ex  ore  ejus,  nee  sem- 
per in  labiis  ejus  inveniri  scientiam.  Ut  populo  Dei  semper 
tutum  non  sit  ab  ore  sacerdotis  pendere  ;  et  absque  ulteriori 
examine  omnia  ejus  pronuntiata  simpliciter  amplecti :  ne 
cseco  ducente  caecum  ambo"  in  foveam  cadant.  Quod  enim 
hinc  inferre  vult  Bellarminus  "  non  esse  privatorum  homi- 
num judicare  de  sententia  legis  Domini:"  si  de  judicio 
loquatur,  quod  fit  ex  officio  ministeriali,  et  publica  authori- 
tate  (de  quo  jam  quaeritur)  libenter  concedimus.  Sin  autem 
ulterius  hoc  extendere  voluerit,  ut  privatorum  non  sit  sen- 

*  Prov.  cap.  8.  ver.  6.  ''  Aggse.  cap.  2.  ver.  12. 

'  Malach.  cap.  2.  ver.  7.  "'  Malach,  cap.  2.  ver.  8, 

"  Matt.  cap.  15.  ver.  14. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  C9 

tentiam  legis  Dominicse  cogrioscere  ne  private  quidem  judi- 
cio  (de  quo  in  proxima  quaes tione  disputandum  erit)  negamus 
hoc  ullo  mode  ex  Haggseo  vel  Malachia  posse  colligi.  Nee 
enim  sequitur :  sacerdos  de  lege  interrogandus  est,  et  lex 
requirenda  est  ex  ore  ejus :  ergo  solius  sacerdotis  de  lege 
interroganda  est,  nee  aliunde  quaerenda  est  lex  quam  ab  ore 
ejus.  Non  magis  profecto  quam  illud  :  sacerdotum  est 
scire  legem  Dei ;  non  igitur  privatorum  hominum.  In  sa- 
cerdotibus  quidem  requiritur  major  sapientiae  mensura :  non 
tamen  propterea  in  privatis  requirenda  est  nulla.  Sacerdo- 
tum est  ex  oflBeio  speciali  et  authoritate  publiea  de  sententia 
legis  judicare :  hinc  tamen  non  esse  consequens,  aliis  non 
esse  permittendum,  ut  pro  ratione  voeationis  suae  privato 
judicio  sententiam  legis  Dominicae  recognoseant.  Imo 
vero  ipsi  aliquando  saeerdotes  "  a°  laieis  diseerent  ut  qui 
noverint  ea  quae  ad  officium  pertinent  sacerdotum,"  monen- 
dum  putavit,  ad  locum  Haggaei,  B.  Hieronymus :  tantum 
abest  ut  omne  de  rebus  sacris  judicium  a  laieis  ad  saeerdo- 
tes putarit  ablegandum. 

V.  Sic  loquitur  ad  saeerdotes  rex  optimus  Josaphat: 
"  omnemP  causam,  quae  venerit  ad  vos  fratrum  vestrorum 
qui  habitant  in  urbibus  suis,  inter  cognationem  et  cogna- 
tionem,  ubicunque  quaestio  est  de  lege,  de  mandato,  de  ce- 
remoniis,  de  justificationibus,  ostendite  eis  ut  non  peceent 
in  Dominum.  Amarias  autem  sacerdos  et  pontifex  vester, 
in  his  quae  ad  Deum  pertinent  praesidebit :  porro  Zebadias 
filius  Ismahel,  qui  est  dux  in  domo  Judae,  super  ea  opera 
erit,  quae  ad  regis  officium  pertinent."  Vides  hie,  inquit 
Bellarminus,  "  quam  clare  rex  distinguat  officium  ponti- 
ficis  ab  officio  regis,  et  soli  pontifici  tribuat  judicium  de 
dubiis  legis."  Respoiidetur :  1.  Officium  pontificis  ab  offi- 
cio regis  distinguendum  esse;  cui  quaeso  est  obscurum. 
Quauquam  hie  eerte,  ubi  Amarias  praeficitur  •'  ncgotiis 
Jehovae,"  et  Zebadias  "  negotiis  regiis"  non  fit  distinctio 
officii  pontificis  ab  officio  regis,  sed  causarum  ecelesiasti- 
carum  a  eausis  politicis.  XJtrisque  vero  cognoscendis  a 
rege,  ut  utriusque  tabulae  custodes,  praefectos  esse  judices, 

•  Hieron.  op.  torn.  3.  pag.  1697.  i"  2  I'aralipom.  cap.  19.  ver.  10,11. 


70  TRACTATUS    DE 

et  consistorium  tam  ecclesiasticum  quam  politicum  au- 
thoritate  regia  esse  constitutum,  sacra  testatur  historiai ;  ne 
forte  putet  Bellarminus,  ita  ad  pontificem  res  ecclesiasti- 
cas  spectasse,  ut  earum  inspectlo  et  ordinatio  ad  regis  ofli- 
cium  nuUo  modo  pertinuerit.  2.  Soli  pontifici  tributum 
esse  judicium  de  dubiis  legis,  qui  dicere  potest  Bellarminus? 
cum  hoc  ipso  in  locoscribat,  ad  plures  sacerdotes  sic  locu- 
tum  esse  Josaphatum  "omnem  causam,  quae  venerit  ad 
vos  fratrum  vestrorum  ostendite  iis  ut  non  peccent  in  Domi- 
num :"  quanquam  nee  ad  solos  sacerdotes  sic  locutus  est, 
uti  innuit  Bellarminus,  sed  ad  Levitas  etiam,  et  "  primores 
paternarum  familiaram  Israelis"  quibus  judicia  in  supremo 
consessu  Hierosolymitano,  ex  prsescripto  legisS  seque  ab 
eo  demandata  sunt :  ut  manifeste  constat  ex  textu.  Certe 
soli  Amarise  non  magis  tributum  esse  judicium  in  negotiis 
Jehovse,  quam  Zebadise  in  negotiis  regni :  judiciis  hisce 
prffifuit  uterque,  sed  ut  prseses,  non  ut  absolutus  et  unicus 
judex.  3.  Quod  prsecipue  in  controversia  est  positum  id 
hoc  argumento  nequaquam  attingit  Bellarminus :  neque 
enim  jam  quseritur,  an  judicium  aliquod  ecclesiasticum  sit 
admittendum,  vel  penes  quos  illud  esse  debeat,  sed  quale 
illud  sit,  et  quantse  authoritatis :  limitatumne  sit  (ut  nos 
afBrmamus)an  absolutum  et  irreformabile,  ut  contendunt 
Pontificii,  Et  quidem  judicibus  istis  prsecepisse  Josapha- 
tum legimus,  ut  agerent  "  cum''  timore  Jehovse,  cum  fide 
et  cum  animo  integro,"  curarentque  ne  vel  ipsi  vel  populus 
rei  fierent  Jehovse,  et  incumberet  fervens  ira  ipsis  et  fra- 
tribus  suis :  quod  frustra  ille  metuisse  videri  posset,  si 
in  sententia  ferenda  judices  isti,  ex  Dei  promissione,  om- 
nino  labi  non  possent.  De  infallibilitate  vel  sacerdotum 
vel  pontificis  in  judicando  (quse  Bellarmino  fuit  confir- 
manda)  ne  verbum  quidem  in  textu  legitur. 


1  2  Paralipom.  cap.  19.  ver.  5.  8.  '  Deuteron.  cap.  17.  ver.  9,  10. 

•   2  Paralipom.  cap.  19.  ver.  9. 


CONTROVBBSIIS    PONTIFICIIS.  71 


IX. 


SOLVUNTUR  ARGUMENTA  BELLARMINI  EX  NOVO 
TESTAMENTO  PETITA  LIBBO  TERTIO  DE  VERBO 
DEI,    CAPITE    QtJINTO. 

I.  "  TiBi*  dabo  claves  regni  coelorum,  Et,  quicquid 
ligaveris  in  terra,  erit  ligatum  in  coelis  :  quicquid  vero  sol- 
veris  in  terra,  erit  solutum  in  ccelis."  Hinc  argumentatur 
Bellarminus,  "  cui  claves  regni  ccelorum  sunt  traditte,  ge- 
nerali  promissione  addita,  ut  non  quemcunque  modo,  sed 
quodcunque  solvent  in  terra,  solvendum  sit  in  coelis :  ab  eo 
nodi  omnes,  seu  legum,  dispensando,  seu  peccatorum  et 
pcenarum,  relaxando,  seu  dogmatum  et  controversiarum, 
explicando,  solvi  possunt.  Petro  autem  ej  usque  successo- 
ribus  hoc  modo  claves  sunt  traditse.  Ergo."  Respondetur  : 
De  assumptione  videbimus  in  controversiis  de  Romano 
pontifice,  ubi,  Deo  volente,  ostendetur,  neque  soli  Petro 
traditas  esse  claves  regni  ccelorum,  sed  communiter  cum 
aliis,  neque  solos  Romanse  urbis  Episcopos  in  hoc  munere 
ei  suecessisse.  Ad  majorem  propositionem  jam  responde- 
mus  earn  omnino  negandam  esse.  1.  Quia  per  claves,  et 
ligandi  solvendique  potestatem,  non  aliud  intelligitur,  quam 
ecclesiastici  ministerii  potestas,  in  peccatis  incredulorum 
et  impcenitentium  retinendis,  credentium  et  resipiscentium 
solvendis;  qua  illis  quidem  clauditur,  his  vero  aperitur 
regnum  ccelorum.  Illud  enim  quodcunque  non  ad  quidvis, 
sed  ad  peccatum  referendum,  ex  Johanne,  cap.  20.  ver.  23. 
apparet :  ubi  clavium  potestas  sic  a  Christo  explicatur,  "  si 
quorum  remiseritis  peccata,  remittuntur  eis ;  si  quorum  re- 
tinueritis,  retenta  sunt."  2.  Quia  etiamsi  locus  iste  ultra 
subjectam  materiam  extendendus  esset,  non  taraen  de  abso- 

'  Matt.  cap.  16.  ver.  19. 


72  TRACTATUS    DE 

luta  aliqua  potestate  loquitur,  aut  judicio  simpliciter  infalli- 
bili ;  sed  de  potestate  liraitata,  et  ad  Dei  voluntatem  in 
verbo  suo  patefactam,  cujus  ministri  praecones  tantum  sunt 
et  internuncii,  restricta.  Nee  enim  in  ilia,  de  qua  propria 
hie  ag^tur,  vinculi  peccatorum  solutione  vel  ligatione,  vel 
sacerdotes  vel  pontificem  suum  errare  non  posse,  affirmare 
audent  pontificii :  nee  quod  ligatur  vel  solvitur  in  terns, 
in  ccelis  quoque  ligari  vel  solvi  agnoscant,  nisi  supposita 
conditione  clavis  non  errantis.  Nee  enim  simpliciter  ullius 
pontificis  sententia,  vel  justificare  potest  impium,  vel  con- 
demnare  justum. 

II,  "  Si*"  Ecelesiam  non  audierit,  sit  tibi  veluti  ethnicus 
et  publicanus."  Hinc  disputat  Bellarminus :  "si  qui 
Ecelesiam,  id  est,  Ecclesiae  pastores  non  audit,  debet  esse 
ut  ethnicus  et  publicanus;  sequitur  pastorum  esse  ulti- 
mum  judicium :  at  verum  prius.  Ergo  et  posterius." 
Respondetur  :  Si  per  ultimum  judicium,  intelligatur  abso- 
lutum,  infallibile  et  irretractabile  judicium  ;  negatur  conse- 
quentia.  1.  Quia  Bellarminus  ipse,  priore  admisso  (hoc  in 
loco)  non  tamen  admittit  posterius,  libro  secundo  de  con- 
ciliis,  capite  undecimo,  ubi  hoc  argumento  disputat ;  con- 
cilium generale,  ante  confirmationem  Summi  Pontificis 
posse  errare,  neque  esse  "infallibile  ejus  judicium  :  quia 
sententia  ejus  concilii  non  est  ultimum  judicium  Ecclesiae, 
et  tamen  si  non  posset  errare,  esset  ultimum  et  irretracta- 
bile judicium,"  quibus  verbis  aperte  conclusionem  hie 
positam  evertit :  et  ultimum-  judicium  non  in  pastorum 
congregatione,  sed  in  Romano  Pontifice  coUocat.  2.  Quia 
antecedens  de  Ecclesia  particulari  a  Christo  est  dictum,  de 
qua  tamen  falsum  est  consequens :  quod  nee  ipsi  pontificii 
negare  possunt.  Agnoscit  enim  Bellarminus,  et  res  ipsa 
loquitur,  "  hie  Dominum  loqui  de  injuriis,  quas  unus  ab 
aliquo  patitur  :"  earum  vero  cognitionem  privatis  admoni- 
tionibus  frustra  tentatis,  ad  Ecclesiae  cognitionem  deferri 
jubet.  "  Non  autem  potest  fieri,  ut  deferantur  ad  con- 
gregationem  omnium  fidelium,"  inquit  Bellarminus  :  addo 
et  ego  :  nee  potest  fieri  ut  quotidianarum  offensarum  cog- 

i"  Matth.  cap.  18.  ver.  17. 


CONTBOVERSnS    PONTIFICIIS.  73 

nitio  deferatur  ad  congregationem  omnium  pastorum,  cum 
generalia  Concilia  et  rarius  cogantur,  et  de  quibusvis  pri- 
vatis  offendiculis  cognoscere  omnino  non  possint.  Superest 
igitur,  ut  ad  publicum  judicium  ecclesiae  particularis,  in 
qua  partes  litigantes  degunt,  post  privatas  admonitiones 
res  deferenda  significetur ;  at  ecclesiae  particularis  non  esse 
ultimum  et  irreformabile  judicium  agnoscunt  adversarii. 
3.  Quia  antecedens  ad  censuras  et  correctiones  ecclesiasti- 
cas  in  causis  criminalibus  a  Christo  applicatur,  (ut  constat 
ex  textu :)  in  quibus  tamen  non  alios  solum  prselatos,  sed 
ipsum  etiam  pontificem  quandoque  labi  posse,  fateri  cogun- 
tur  pontificii.  4.  Quia  quod  de  ministeriali  et  limitato 
judicio  (cujusmodi  est  omne  ecclesiasticum)  est  dictum,  ad 
absolutum  et  infallibile  contra  jus  et  fas  trahitur.  Nee 
enim  quia  Christus  Ecclesiam  audiendam  dicit,  sequitur 
magis,  Ecclesise  judicium  absolutum  esse  et  infallibile, 
quam  quia  Paul  us  dicit,  "  obedite"^  ductoribus  vestris,  et 
obsecundate,"  idcirco  singularum  ecclesiarum  pastores  ab 
errore  itidem  esse  immunes. 

III.  "  Super^  cathedram  Mosi  sederunt  Scribse  et 
Pharissei :  quaecunque  dixerint  vobis,  servate,  et  facite ; 
secundum  opera  eorum  nolite  facere."  Notat  hie  Bellar- 
minus,  "  non  obstante  mala  vita  prselatorum  sequendam 
esse  eorum  doctrinam  :  semper  deberi  honorem  sacerdotio 
et  pontificatui,  etiam  si  forte  persona  quae  in  cathedra 
sedet,  sit  minus  bona:"  denique  "quod  Dominus  de 
cathedra  Mosis  dicit,  intelligi  a  fortiori  de  cathedra  Petri." 
Respondetur :  Concedimus  doctrinam  eorum,  qui  sedent  in 
cathedra  seu  Mosis  seu  Petri  (vel  Christi  potius,  ut  probe 
monuit  Chrysostomus'')  sequendam  esse,  debitumque  eorum 
vocationi  honorem  esse  deferendum,  quantumvis  vita  doc- 
trinse  non  respondeat.  Sed  negamus  hoc  perinde  locum 
habere  debere,  ubi  iidem  sedent  in  cathedra  sua,  hoc  est,  non 
Mosis  et  prophetarum,  non  Christi  et  apostolorum  doctri- 
nam, sed  suas  inventiones  tradunt.  Nee  enim  per  cathe- 
dram Mosis  ordinaria  successio  intelligenda  venit :  (negat 

'  Epist.  ad  Hebr.  cap.  13.  ver.  17.         ^  Matth.  cap.  23.  vcr.  2,  3. 
'  Chrysost.  in  Johan.  Horn.  86.  op.  torn.  8.  pag.  S18 


74  TRACTATUS    DE 

enim  ipse  Bellarminus'  Mosem  fuisse  pontificem  ordinarium, 
cui  succederetur)  sed  doctrina  legis  (ut  recte  exponit  Hiero- 
nymus,  in  commentariis  ad  hunc  locum)  quam  doctores 
sedentes,  ut  ex  Christi  exemplo  liquet",  solebant  explicare. 
Hinc  vero  Christus  infert,  "  omnia  ergo  quaecunque  dix- 
erint  vobis,  servate  et  facite."  Ergo,  inquit,  hoc  est,  quia 
in  cathedra  Mosis  sederunt,  ideo  servate  quae  dixerint  vobis : 
qua  illatione  duo  significata  esse,  notat  Jansenius,  "  pri- 
mum*",  obedientiam  deberi  his  qui  ex  authoritate  docent  et 
jubent,  non  habito  respectu  vitse  ipsorum,  sed  respectu 
authoritatis  qua  funguntur,  et  propter  Deum  cujus  sunt 
legati.  Secundo  non  esse  illis  obediendum,  si  quid  male 
praecipiant,  aut  doceant :  nam  si  eis  est  obediendum,  quo- 
niam  in  cathedra  sedent  Mosis  ;  non  est  ergo  obediendum, 
quando  contra  earn  cathedram  aliquid  vel  docent,  vel  prae- 
cipiunt.  Dicit  tamen  absolute  Dominus,  omnia,  et  addit 
aliud  universale  signum,  dicens,  non  quae,  sed  qutecunque 
dixerint :  ut  perfectam  indicaret  eis  exhibendam  obedien- 
tiam ;  sed  quae  semper  praesupponit,  obediendum  esse 
magis  Deo  quam  hominibus  :  quemadmodum  et  Paulus 
dicit,  '  Filii'  obedite  parentibus  per  omnia.' "  Haec  Jan- 
senius. Similiter  Johannes  Ferus :  "  addit*  hie  Christus 
quatenus  malis  praelatis  obediendum  sit.  '  Omnia,  inquit, 
qua  dicunt  vobis,  servate  et  facite.'  Sed  praemisit :  '  super 
cathedram  Mosis  sedent.'  Neque  enim  voluit  Christus 
ut  omnia  Pharisaeorum  dogmata  susciperent,  sed  quatenus 
legi  consonarent.  Unde  et  supra'  cum  docuisset  eos  legi 
contraria  in  aliquibus  docere,  post  aliqua  interposita  sub- 
intulit :  cavete  a  fermento  Pharisaeorum."  Et  certe  loqui 
hie  Dominum  de  authoritate  et  obedientia  non  absoluta,  sed 
limitata;  et  nihil  minus  voluisse,  quam  Scribarum  et 
Pharisaeorum  judicium  infallibilis  fuisse  veritatis,  et  sim- 


'  Bellaimin.  de  concil.  lib.  3.  cap.  4. 

e  Matth.  cap.  5.  ver.  2.  et  cap.  26.  ver.  55.   Luc.  cap.  4.  ver.  20.  Johan. 
c.ip.  8.  ver.  2. 

■■  Jansen.  comment,  in  concord.  Evangel,  cap.  120. 

'  Epist.  ad  Coloss.  cap.  3.  ver.  20. 

•■  Ferus.  connment.  in  Matlh.  lib.  3.  cap.  23. 

'   Matth.  cap.  15.  ver.  5.  "■  Matth.  cap.  16.  ver.  6. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  75 

pliciter  sequendum,  duo  argumenta  necessario  evincunt. 
Primum  quod  alias  sequeretur  singulorum  pastorum  sen- 
tentiam  esse  infallibilem.  Nee  enim  de  uno  aliquo  Scriba- 
rum  et  Pharisseorum  principe  Dominus  hie  loquitur,  cujus 
hoe  proprium  asset  privilegium :  sed  de  Scribis  et  Phari- 
sseis,  qui  per  singulos  vicos  dispersi,  singulis  sabbatis 
Mosem  populo  in  synagogis  praedicabant" :  hos  vero  in 
doctrina  tradenda  errare  non  posse,  manifeste  falsum  est. 
Nee  privilegium  illud  vel  ipsi  Concilio  Qllcumenico  tri- 
buere  audet  Bellarminus,  sed  pontificis  solius  proprium 
esse  contendit.  Secundo,  quod  Christus  in  sequentibus 
aperte  ostendit,  Scribas  et  Pharisaeos  ejusmodi  duces  fuisse, 
quibus  tuto  fidi  non  posset :  quippe  "  qui"  praecluderent 
regnum  ccnlorum  hominibus,"  et  erroneas  doctrinas  populo 
proponerent ;  cujusmodi  erat  ilia  de  juramentis  a  Christo 
refutata.  "  VaeP  vobis  duces  coeci,  qui  dicitis,  quisquis  jura- 
verit  per  templum,  nihil  est :  quicunque  autem  juraverit  per 
aurum  templi,  debitor  est.  Stulti  et  coeci  utrum  enim 
majus  est,  aurum  an  templum,  quod  sanctificat  aurum." 
Sic  etiam  mandatum  Dei  de  honorandis  parentibus  per 
Pharisaeorum  et  Scribarum  traditionem  abrogatum"!  esse 
idemque  in  aliis  multis  ejusdem  generis  accidisse  ostendit : 
et  "  a  fermento^  Pharisaeorum  cavendum"  monet ;  doctrinae 
utique  fermento,  ut  diserte  exponitur.  Quomodo  ergo  hie 
Christus  ait,  omnia  quae  dixerint,  servanda  esse  ?  Kespon- 
det  Alphonsus  Tostatus :  "  quod  ilia,  de  quibus  Christus 
redarguit  Pharisaeos  et  Scribas,  non  includuntur  sub  gene- 
ralitate  praedicta.  Ut  si  expresse,  inquit,  praedicarent  illi 
contra  legem  Moysi,  manifestum  est  quod  non  erat  tenenda 
doctrina  eorum ;  licet  diceretur,  quod  ad  omnia,  quae  ipsi 
praedicarent,  tenerentur :  quia  praesupponitur,  quod  praedi- 
caturi  essent  isti  veram  doctrinam.  Simile  dicitur  Deu- 
teronomii  capite  decimo  septimo,  quod  non  esset  declinan- 
dum  ad  dextram  aut  ad  sinistram  eorum,  quae  dicerent 
judices,  qui  essent  in  loco  sancto  :  et  tamen  si  illi  expresse 
dicerent  contra  legem  Dei,  deviandum  erat  ab  eis." 

■  Luc.  cap.  5.  ver.  17.  Act.  Apost.  cap.  15.  ver.  21. 

•  Matth.  cap.  23.  ver.  13.  P  Mattli.  cap.  23.  ver.  16,  17. 

1  Marc.  cap.  7.  ver.  13.  ■■  Matth.  cap.  16.  ver.  6.  12. 


76  TRACTATUS    DE 

Et  Johannes  Maldonatus  in  commentariis  ad  hunc  lo- 
cum: "cum  jubet  servare,  ac  facere,  quie  Scribae  et 
Pharissei,  dum  in  cathedra  Mosis  sedent,  dicunt,  non  de 
ipsorum,  sed  de  legis  ac  Mosis  doctrina  loquitur :  perinde 
enim  est,  ac  si  dicat,  omnia  quae  lex,  et  Moses,  vobis  dix- 
erint,  Scribis  et  Pharisseis  recitantibus,  servate  ac  facite, 
secundum  autem  opera  eorum  nolite  facere,  ut  Hilanus  et 
Hieronymus  videntur  intellexisse."  Quo  referendum  et 
illud  Augustini  "  sedendo*  super  cathedram  Moysi,  legem 
Dei  docent :  ergo  per  illos  Deus  docet.  Sua  vero  illi  si 
velint  docere,  nolite  audire,  nolite  facere."  Summa  est: 
per  "omnia"  in  dicto  Christi,  intelligenda  esse  "omnia 
legi  Dei  consentanea,"  ut  recte  in  notationibus  monuit 
Emanuel  Sa  Jesuita :  nee  aliud  eum  voluisse,  quam  ea 
observanda  esse,  quae  Scribae  et  Pharisaei  praeciperent  "  ex 
praescripto  legis,  id  est  ex  cathedra  Mosis:"  (ut  ab.Aria 
Montano  notatum  est' :)  ideoque  ad  authoritatem  limita- 
tam,  non  ad  absolutam  et  simpliciter  infallibilem  locum 
hunc  pertinere. 

IV.  "  Simon"  Petre,  pasce  oves."  Hinc  tale  argumen- 
tum  extruit  Bellarminus  :  Cui  singulariter  commissum  est, 
ut  doceat  omnes  Chrlstianos :  ejus  singulare  est  officium 
docere  totam  Ecclesiam,  constituendo  ac  decernendo,  quid 
ab  omnibus  sit  credendum.  Nee  enim  potest  Pontifex  per 
conciones ;  nee  semper  solet  per  scripta  commentaria, 
omnes  homines  docere.  At  Petro,  et  successoribus  ejus, 
singulariter  est  commissum,  ut  doceant  omnes  Christianos. 
Ergo.  Respondetur  ad  assumptionem :  1.  Falsum  est 
Petro  commissum  esse  hoc  pascendi  officium  singulariter : 
communiter  ei  cum  caeteris  Apostolis  commissum  est. 
Petro  quidem  esse  commissum  pascendi  officium  ex  hoc 
loco  probatur :  sed  soli  commissum  esse  nunquam  proba- 
bitur.  Diciraus  igitur  cum  Johanne  Urbano,  Petro  singu- 
lariter esse  dictum  ut  pasceret  oves  Christi,  sed  non  ut 
singulariter  pasceret.  2.  Falsum  est,  omnes  Christianos 
docendos  fulsse  a   Petro,    magis  quam  a  Paulo   vel  aliis 

•  Augustin.  '  Ar.  Montaii.  Elutid.  in  Malth.  cap.  23. 

"  Johan.  cap.  21.  ver.  16. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  77 

apostolis.     Omnibus  enim  apostolis  conjunctim  commissa 

est  cura  universi  gregis  ;  et  inter  quosvis  populos  indefinite 

ofBcium  suum  exercere  poterant  singuli.     Ut  actu  tamen 

omnes  docerentur,  id  distributis  operis  factum  est :  offiei- 

umque  pascendi  omnes  et  singulos,  nee  ad  Petrum  nee  ad 

unum  aliquem  ex  illo  numero  pertinebat :  quo  factum,  ut 

Paulus   prsedicaverit   "  Evangelium",   non   ubi  nominatus 

esset  Christus,  ut  ne  super  alienum  fundamentum  sedifi- 

caret,"  sed  ubi  nondum  a  quoquam  annuntiatum  esset  de 

eo.     Nee  obstat,  quod  opponit  Bellarminus;  illud  "  Oves 

in  dicto  Christi  significare  omnes   Christianos  :  qui  enim 

non  vult  pasci  a  Petro,  non  esse  ovem  Christi :"  nee  enim 

aliud  Christus  dicit  Petro,  quam  quod  cuivis  apostolorum 

dici  poterat.     Indefinite  oves  dicit,  (ad  eas  respectu  habito, 

in  quibus  ad  ovile  suum  colligendi  Petri  usurus  erat  opera :) 

omnes,  et  singulas  non  dicit.    Nee  magis  ex  ovium  Christi 

numero  excludendus  est,  qui  nolit  pasci  a  Petro,  quam  qui 

nolit  pasci  a  Paulo.     Non  tamen,  si  pro  Christi  ove  non 

sit  agnoscendus,  qui  vel  olim  Pauli  legationem,   vel  hodie 

doctrinam  Evangelii  scriptis  ab  eo  Ecclesia)  traditam,  re- 

jiceret,  inde  erit  consequens,  omnes  et  singulos  Christianos 

ad  curam  pastoralem  Pauli  pertinere.     3.  Falsum  est,  uni 

alicui    Petri   successor!   singulariter   commissum   esse,   ut 

omnes  Christianos  doceant :  nee  ad  hoc  probandum  quic- 

quam  habet  ponderis,  quod  solum  profertur  a  Bellarmino, 

"  quod  dicitur  Petro,  dici  etiam  suceessoribus  :  nee  enim 

providere    voluisse   Christum    Ecclesise   ad   annos   viginti 

quinque  tantum,  sed  quousque  mundus  duraret."    Respon- 

detur :    Quod   dicitur   Petro,   turn  ad  reliquos  apostolos, 

turn  ad  omnes  qui  post  eos  ecclesiastico  ministerio  fungun- 

tur,    accommodari    potest :    quomodo   ab   ipso    Petro,    ad 

presbyteros   accommodatum   est,    "  pascite^    Dei    gregem 

qui  penes  vos  est,  illius  inspectioni  vacantes  non  coacte, 

sed  libenter."    Et  a  Paulo  ad  Ephesinse  ecclesise  prsefectos, 

"attendite^  vobisipsis  et  toti  gregi,   in  quo  vos  Spiritus 


'  Epist.  ad  Rom.  cap.  15.  ver.  20,  21.     r  1  Petr.  cap.  5.  ver.  2. 
'  Act.  Apost.  cap.  20.  28. 


78  TRACTATUS    DE 

Sanctus  constituit  episcopos  ad  pascendam  Ecclesiam  Dei, 
quam  proprio  sanguine  acquisivit."  Concedimus  igitur 
non  ad  paueulos  aliquot  annos  providere  voluisse  Christum 
Ecclesise :  sed  negamus  eo  modo  providisse,  quo  fingit 
Jesuita.  Rationem,  qua  pascendis  ovibus  rationalibus 
providit,  earn  esse  dicimus,  quam  ex  Jeremise  capite  tertio, 
notavit  hoc  in  loco  ipse  Bellarminus :  "  Dabo  vobis  pas- 
tores  juxta  cor  meum,  qui  pascent  oves  scientia  et  doc- 
trina."  Pastores  enim  eum  et  doctores  Ecclesiae  dedisse 
legimus,  "  ad^*  coagmentationem  sanctorum,  ad  opus  minis- 
terii,  ad  sedificationem  corporis  Christi :"  unum  aliquem 
Pastorem,  qui  universalis  omnium  Christianorum  doctor 
asset,  dedisse  non  legimus.  In  hoc  certe  loco  ejusmodi 
commentitii  pastoris  ne  umbra  quidem  apparet. 

V.  "  Rogavi''  pro  te,  ut  non  deficiat  fides  tua  :  et  tu 
aliquando  conversus,  confirma  fratres  tuos."  Hinc  argu- 
mentatur  hunc  in  modum  Bellarminus.  "  Si  Romanus 
Pontifex  errare  non  potest  ex  cathedra  docens  ;  certe  judi- 
cio  ejus  acquiescendum  est,  et  ipse  esse  debet  summus 
judex.  At  Romanum  Pontificem  ex  cathedra  docentem, 
non  posse  errare,  ex  hoc  loco  deducitur."  Respondetur. 
Negamus  assumptionem  ex  hoc  loco  ullo  modo  deduci 
posse :  quia  diversum  est  utriusque  turn  objectum,  turn 
subjectum.  Quod  ad  objectum  attinet :  quando  quseritur 
de  Romani  Pontificis  firmitate  in  fide  :  eo  sensu  accipi  id 
vult  Bellarminus",  ut  immunis  intelligatur  non  a  personal!, 
sed  a  judicial!  errore  ;  nee  aliud  ex  citato  loco  hie  deducit, 
quam  pontificem  "ex  cathedra  docentem,  errare  non 
posse."  At  de  cathedra,  et  errore  judiciali  in  textu  nul- 
lum verbum  :  pro  personali  Petri  fide  orat  Christus  ne  earn 
amitteret,  quantumvis  tentaretur  a  Diabolo.  Eam  enim 
defectionem  precibus  suis  avertit  Christus :  ad  quam  a 
Satana  solicitandus  erat  Petrus,  "  Simon*,  Simon,  ecce 
Satanas  appetit  vos  quos  ventilaret  sicut  triticum :  sed  ego 
rogavi  pro  te,  ne  deficeret  fides  tua."     At  non  ad  errorem 

*  Epist.  ad  Ephes.  cap.  4.  ver.  11,  12. 

•■  Luc.  cap.  22.  ver.  32.  '^  Bellarmin.  de  Rom.  Pont.  lib.  4.  cap.  4. 

^  Luc.  cap.  22.  ver.  31. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  (W 

aliquem  ex  cathedra  docendum,  Petrum  jam  solicitaturus 
erat  Satanas  :  sed  ut  personalem  fidem  per  publicam  Christi 
abnegationem  ex  corde  ejus  penitus  excuteret,  laborabat. 
lllud  vero  quam  clvokoXovOov  !  Oppugnaturus  est  Satanas 
fidem  tuam  personalem,  sed  cathedram  tuam  ego  sic  tuebor, 
ut  nulli  judicial!  errori  futura  sit  obnoxia.  Quod  ad  sub- 
jectum  attinet,  sive  personam  pro  qua  gratia  haec  a  Christo 
est  impetrata.  Petrum  eum  esse  ex  textu  scimus,  Romani 
Pontificis  hie  nee  vola  cernitur  nee  vestigium.  Bellar- 
minus  Dominum  hie  pro  universali  ecclesia  non  oravisse, 
hoc  argumento  contra  Parisienses  quosdam  confirmat. 
"  Dominus^  pro  illo  rogat,  cui  ait,  '  et  tu  aliquando  con- 
versus.'  At  hoc  certe  non  potest  Ecclesise  toti  convenire, 
nisi  dicamus  totam  Ecclesiam  aliquando  esse  perverten- 
dam,  ut  postea  iterum  convertatur."  An  vero  non  pari 
ratione  subsumi  posset :  "  hoc  certe  non  potest  Romanis 
Pontificibus  convenire,  nisi  dicamus  singulos  Romanes 
Pontifices  aliquando  esse  pervertendos,  ut  postea  iterum 
convertantur." 

VI.  "  Legimus'  cum  orta  esset  quaestio  gravis  de  fide, 
an  servanda  esset  lex  Mosis  a  gentibus  conversis,  non 
fuisse  remissos  unumquemque  ad  spiritum  suum,  sed  ad 
concilium  Hierosolymse  habitum,  cui  Petrus  prseerat;  et 
Petrum  omnium  primum  in  concilio  loquutum,  deinde 
Jacobum  sententiam  Petri  confirmasse,  et  sic  quaestionem 
solutam  illis  verbis ;  '  visum  est  Spiritui  Sancto  et  nobis,'  qui- 
bus  ostendunt  sententiam  concilii,  cui  prseest  Petrus,  senten- 
tiam esse  Spirltus  Sancti.  Et  ibidem  in  fine  capitis  legimus 
Paulum  quocunque  ibat,  prsecipere  solitum,  ut  servarent 
decretum  illius  concilii,  id  est,  ut  acquiescerent  et  non  vel- 
lent  ipsi  de  sententia  concilii  judicare."  Hiec  Bellarminus  : 
Respondetur.  1.  In  controversiis  fidei  non  esse  remitten- 
dum  quemque  ad  spiritum  suum,  ut  liberum  illi  sit  sequi 
quicquid  privatus  Spiritus  suggesserit,  facile  concedimus. 
Ad  publicum  euim  Spiritus  Sancti  in  Scriptura  loquentis 
judicium  recurrendum  esse  dicimus :  indeque  probandos^ 


*  Bellarmin.  de  Rom.  Pontif.  lib.  4.  cap.  3. 

'  Bellarmin.  de  Verb.  Dei,  lib.  3.  cap.  5.         '  Johan.  cap.  4.  ver.  1. 


80  TRACTATUS    DE 

spiritus  omnes  an  ex  Deo  sint.  Nee  conciliorum  authori- 
tatem  abrogamus,  sed  difEciliores  quasque  controversias  ad 
eorum  cognitionem  deferendas  esse  agnoscimus  :  ut  eas  non 
ex  absolute  suo  judicio,  sed  ex  sententia  Spiritus  Sancti 
componant  et  definiant.  2.  Petrum  concilio  Hierosolymi- 
tano  praefuisse  nunquam  ex  Actis  Apostolorum  probabit 
Bellarminus.  Quod  enim  ait,  "  Petrum  omnium  primum 
in  concilio  loquutum,"  ipsius  somnium  est.  Lucas  dicit, 
TToXXijc''  a-uSijrr/CTE'i'c  yEvojusvijc,  facta  jam  multa  discepta- 
tione,  surrexisse  Petrum  :  omnium  primum  in  concilio  lo- 
quutum nusquam  dicit.  Quod  vero  addit,  "Jacobumsen- 
tentiam  Petri  confirmasse ;"  id  Petri  principatum  infirmat 
potius  quam  juvat.  Nee  enim  superioris  sententia  ab 
inferioribus  confirmari  dicitur :  nee  Prsesidis  sententiam 
alii  dicuntur  sequi,  sed  principis  sententiae  ejus,  qui  primus 
sententiam  illam  proposuit.  Prsesidis  vero  est,  aliorum 
omnium  auditis  sententiis  postremo  loco  rem  totam  conclu- 
dere,  qua  ratione  Jacobus  potius,  quam  Petrus,  Hieroso- 
lymitani  concilii  prseses  fuerit  agnoscendus.  Post  Petrum 
enim  locuti  dicuntur  Barnabas  et  Paulus,  post  illos  vero 
Jacobus,  qui  in  oratione  sua  non  solum  Petri  sententiam 
confirmavit,  solenni  ilia  formula  concludens,  "  Bto  iyo) 
Kplvtt)  fiT)  Trapsvo')(Xtiv  toiq  awo  ruv  idviov  tTnttTpiipovaL 
tin  Tov  Qiov,  quamobrem  ego  censeo  non  esse  obturbandos 
eos  ex  gentibus  qui  ad  Deum  se  convertunt :"  sed  etiam 
alia  addit  a  Petro  prorsus  prsetermissa  :  scribendum  scilicet 
ad  gentes,  "  ut  abstineant  a  pollutis  per  simulacra,  et 
scortatione,  et  suffocatis  rebus,  et  sanguine."  Atque  in 
banc  sententiam  factum  est  decretum,  et  soluta  qusestio, 
his  ipsis  verbis :  "  Visum  est  Spiritui  Sancto  ac  nobis,  ne 
quid  amplius  imponeremus  vobis  onus  prseter  necessaria 
ista  ;  ut  abstineatis  ab  iis  quae  sunt  immolata  simulacris,  et 
sanguine,  et  suffocatis  et  scortatione  :  a  quibus  si  vobis 
caveritis,  bene  agetis.'  Ex  quibus  coliigere  esset  promp- 
tius,  "  sententiam  concilii,  cui  prseest  Jacobus,  sententiam 
esse  Spiritus  Sancti :"  quam,  quod  Bellarminus  colligit ; 
sententiam   concilii,  cui  prseest   Petrus,   sententiam   esse 

''  Act,  Apost.  cap.  IS.ver.  7. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  81 

Spiritus  Sancti.  3.  Nos  vero  libenter  concedimus  senten- 
tiam  concilii,  cui  praeest  vel  Petrus,  vel  Jacobus,  vel  Apos- 
tolorum  quivis  alius,  sententiam  esse  Spiritus  Sancti :  sed 
eandem  esse  rationem  conciliorum,  quibus  praeest  Pontifex 
Romanus  vel  aliorum  conciliorum  eandem  authoritatem 
esse,  quae  Apostolicorum ;  quis  sanae  mentis  concesserit? 
4.  Quod  Paulus  ecclesiis  "  tradebat  servanda  instituta  quae 
decreta  fuerant  ab  Apostolis  et  Presbyteris  Hierosolymi- 
tanis"  (quod  in  quibusdam  Latinis  exemplaribus  ad  finem 
hujus  capitis,  in  Graecis  vero  pariter  ac  Latinis,  capite 
decimosexto,  versu  quarto,  legitur)  :  jure  id  factum  merito 
agnoscimus.  Nam  et  decreta  ilia  sententiae  sacrae  Scrip- 
turae  consentanea  fuisse  novimus,  et  in  Apostolorum  concilio 
certo  inveniri  potuisse  Spiritum  Sanctum,  qui  duceret  ipsos 
in  oranem  veritatem,  inter  nos  positum  est  extra  omnem 
controversiam.  Hinc  vero  concludi  non  potest,  in  aliorum 
episcoporum  conciliis  quantumvis  a  Romano  Pontifice 
eonfirmatis,  certo  inveniri  hunc  Spiritum  :  quod  proban- 
dum  suscepit  Bellarminus.  Id  tantum  concludi  potest,  turn 
demum  illorum  judicio  acquiescendum,  quando  ipsis  non 
aliud  visum  fuerit  quam  quod  Spiritui  Sancto  visum  est. 
Id  vero  non  aliunde  quam  ex  sacrarum  literarum  monu- 
mentis,  quibus  Spiritus  Sancti  sententia  consignata  est, 
certo  intelligi  posse  confinnamus. 

VII.  ♦'  Ascendi',  inquit  Paulus,  Hierosolymam  cum 
Barnaba,  et  contuli  cum  illis  Evangelium,  quod  praedico  in 
gentibus ;  seorsim  autem  iis,  qui  videbantur  aliquid  esse, 
ne  forte  in  vanum  currerem,  aut  cucurrissem.  Quinam 
autem  essentilli;"  inquit''  Bellarminus,  "quibuscum  con- 
tulerat,  inferius  explicat,  dicens  fuisse  Petrum,  Jacobum  et 
Joannem.  Quern  locum  explicantes  Tertullianus,  Hiero- 
nymus  et  Augustinus,  diserte  affirmant,  Ecclesiam  non  esse 
Paulo  credituram,  nisi  ejus  Evangelium  a  Petro  confirma- 
tum  fuisset.  Ergo  Petri  erat  tunc,  et  proinde  successoris 
ejus  munus  de  doctrina  fidei  judicare."  Ita  Bellarminus. 
Respondetur :  1 .  A  Petri  authoritate  tunc,  ad  Papae  autho- 

lEpist.  ad  Gal.  cap.  2.  ver.  1,2. 
''  Bellarm.   de  verb.  Dei,  lib.  3.  cap.  5. 

VOL.  XIV.  a 


82  TRACTATDS    DK 

ritatem  nunc,  negamus  sequi  argumentum.  2.  Cum  in 
textu  Apostoli  de  Petro  nihil  dictum  sit  singulariter ;  et 
verba  ipsa  clament,  non  cum  uno  Petro  sed  cum  pluribus 
aliis  Paulum  contulisse  Evangelium,  nominatim  vero  cum 
Jacobo  et  Johanne  (quibus  seque  cum  Petro,  columnarum 
tributum  est  nomen') :  cum  etiam  Tertullianus,  Hieronymus 
et  Augustinus  in  locis  a  Bellarmino  citatis,  ab  uno  Petro 
confirmatum  fuisse  Pauli  Evangelium  non  dicant,  sed  alio- 
rum  Apostolorum  qui  cum  eo  erant,  disertam  mentionem 
fecerint  (id  quod  ex  ipsorum  locorum  inspectione  manifeste 
constat)  :  ex  eo,  quod  cum  aliis  fuit  commune,  Jesuita  nimis 
crasso  sophismate  unius  Petri  privilegium  concludit,  quasi 
ejus  fuisset  prse  aliis  tunc  (et  proinde  successoris  ejus  prae 
aliis  nunc)  de  doctrina  fidei  judicare.  3.  Collatio  Pauli 
cum  caeteris  Apostolis  instituta  fuit,  non  quod  illis  major 
authoritas  a  Christo  data  esset  quam  Paulo  ;  nee  quod  opus 
haberet  doctrinam  fidei  ab  illis  discere,  quam  ipse  per  annos 
septendecim  prsedicaverat ;  nee  quod  alias  Ecclesiae  libe- 
rum  fuisset  Evangelium  idem  a  Paulo  magis  quam  a  Petro 
aut  aliis  Apostolis  praedicatum  vocare  in  qusestionem.  In 
hujus  enim  epistolae  vestibulo  profitetur  ipse  authoritatem 
annunciandi  Evangelii  accepisse  se,  "  non™  ab  hominibus, 
neque  per  homines,  sed  per  Jesum  Christum,  ac  Deum  Pa- 
trem."  Et  doctrinam  ejus  didicisse,  "non"  ab  homine,  sed 
per  revelationem  Jesu  Christi :"  cujus  fidem  tantum  abest, 
ut  ab  hominis  alicujus  vel  Angeli  judicio  pendere  existima- 
ret,  ut  audacter  pronuntiare  nihil  fuerit  veritus ;  "  etiam°  si 
nos,  aut  angelus  e  coelo  evangelizet  vobis  prseter  id  quod  vo- 
bis  evangelizavimus,  anathema  esto."  Sed  instituta  fuit  hsec 
Pauli  cum  aliis  Apostolis  collatio,  consensus  testandi  causa ; 
ad  Pseudapostolorum  ora  obstruenda,  qui  eo  nomine  doctri- 
nam ejus  suspectam  reddere  conati  sunt,  quod  diversa  esset 
ab  ea  quam  alii  Apostoli,  et  ii  nominatim,  qui  "  existimaban- 
tur  esse  columnae,  profiterentur."  Hanc  suspicionem  homi- 
num  mentibus  injectam  ut  eximeret,  cum  Apostolis  conferen- 
dum  putavit  "ne''  quo  raodo  frustra  curreret  aut  cucurrisset," 

'  Epist.  ad  Gal.  cap.  2.  ver.  9.  ">  Epist.  ad  Gal.  cap.  1.  ver.  1. 

°  Ibid.  ver.  12.  "  Ibid.  ver.  8. 

P  Ibid.  cap.  2.  ver.  2. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  83 

hoe  est,  ne  alias  Evangelii  cursus  impediretur,  et  fructus, 
ut  alibii  appellat,  prsedicationis  ejus  interciperetur  ;  ne  irriti 
denique  essent  labores  ejus,  ut  cum  Christo  posset  conquer! : 
"  frustra"^  laboro,  inaniter  et  vane  vires  meas  consumo." 
"  Nihil"  vero  prseterea  "secum  contulisse"  prsecipuos  illos 
Apostolos,  quos  invisit  Hierosolymis,  hoc  est,  nee  majorem 
authoritatem  quam  qua  antea  instructus  fuerat  contulisse, 
nee  quid  illi  prsedicandum  esset  edocuisse :  affirmat  ipse 
versu  sexto  capitis  secundi. 

VIII."  Alii'  datur  per  Spiritum  sermo  sapientiae,  alii  sermo 
scientiee,  aliiinterpretatio  sermonum,  alii  prophetia  :"  ex  hoc 
loco,  collato  cum  altero,  "omnis'  prophetia  Scripturse  propria 
interpretatione  non  fit,"  ita  argumentatur  Bellarminus.  "Is 
solus  agnoscendus  est  judex  veri  sensus  Scripturae,  in  quo 
certo  inveniri  potest  Spiritus  Sanctus.  At  in  nullo  homine 
private  certo  inveniri  potest :  in  pastoribus  vero  ac  doetori- 
bus,ac  prsecipue  in  generali  eoncilio,  a  summo  Pontifice  ap- 
probato,  congregatis  certo  invenitur.  Hi  igitur  soli  judiees 
agnoscendi,  nonautem  homo  uUus  privatus."  Propositionem 
probat,  ex  illo  loco  seeundse  epistolae  Petri  unde  colligit, 
"  non  posse  sine  spiritu  interpretandi  bene  Scripturam  ex- 
poni."  Priorem  assumptionis  partem  hoc  argumento  con- 
firmat.  "  Si  omnibus  fidelibus  non  detur  spiritus  interpre- 
tandi Scripturas,  et  non  sciamus  quibus  detur,  nullus  homo 
privatus  certus  esse  potest,  se  habere  hunc  spiritum.  At 
omnibus  fidelibus  non  datur  spiritus  interpretandi  Scrip- 
turas, neque  scimus  quibus  datur.  Prius  membrum  probat 
ex  loco,  1.  Epist.  ad  Corinth,  cap.  12.  ver.  10.  posterius 
pro  confesso  sumit.  Posteriorem  principalis  assimipti  par- 
tem hoc  confirmat  argumento.  Si  de  ecclesia  dubium  esse 
non  potest,  quin  habeat  Spiritum  Dei,  et  filios  suos  sine 
errore  doceat :  tum  in  pastoribus  ac  doctoribus,  prsecipue  in 
generali  Concilio  congregatis,  certo  invenitur  hie  spiritus. 
Nee  enim  aliter  ecclesia  loquitur,  quam  perhorum  os.  At 
de  Ecclesia  dubium  esse  non  potest,  quin  habeat  Spiritum 
Dei,  et  filios  suos  sine  errore  doceat,  est  enim  "eolumna"  et 

1  Epist.  ad  Rom.  cap.  1.  ver.  13.  '  Esai.  cap.  49.  ver.  i. 

•  )  Epist.  ad  Cor.  cap.  12.  ver.  8.  '  2  Petr.  cap.  1.  ver.  20. 

"  1  Epist.  ad  Tim.  cap.  3.  ver.  15. 

g2 


84  TRACTATUS    DE 

firmamentum  veritatis.  Hsec  est  analysis  argumentationis 
Bellarmianse  :  ad  quam  respondemus.  Primum  quidem, 
quod  de  privatorum  hominum  judicio  concludit,  ad  hunc  lo- 
cum non  pertinere  :  ubi  de  judicio,  quod  publicam  authorita- 
tem  obtinet,  instituitur  disputatio.  Hie  verosi  per  judicem, 
ejusmodi  intelligat,  cujus  authoritas  sit  absoluta,  quique  in 
sensu  Scripturse  enuntiando  nunquam  labi  possit ;  cujus- 
modi  intelligendum  voluit  in  ea  conclusionis  parte,  quae 
Ecclesiam  spectat  per  os  pastorum  ac  doctorum  loquentem  : 
id  totum  concedimus  quod  de  hominibus  privatis  concludit. 
Nee  quisquam  est  tarn  obtusus  et  hebes,  ut  privates  homines 
in  sensu  Scripturae  indagando  nunquam  errare  posse  affir- 
met.  Sin  autem  omne  judicium  privatis  hominibus  velit 
detrahere,  ut  nee  a  vulgo  fidelium  doctrinam  ad  salutem 
necessariam  ex  Scripturis  intelligi,  nee  ab  iis  qui  dono  in- 
terpretationis  proditi  sunt,  difficiliorum  locorum  explica- 
tionem  certo  cognosci  posse  existimet :  respondemus  ad  id 
quod  assumptum  est  turn  in  principali  syllogismo,  tum  in 
ejus  prosyllogismo :  Apostolum  in  duodecimo  capite  prioris 
epistolae  ad  Corinthios,  a  Bellarmino  citato,  ita  distinguere 
dona  Spiritus  Sancti,  ut  alia  fidelium  omnium  sint  commu- 
nia,  alia  quorundam  propria.  Priora  versu  tertio  indican- 
tur :  ubi  Apostolus  ait,  "  neminem  posse  dicere  Jesum 
Dominum,  nisi  per  Spiritum  Sanctum."  Unde  intelligi- 
mus  in  omnibus  fidelibus  certo  inveniri  Spiritum  Sanctum  : 
ej  usque  ductu  dogmata  ad  salutem  necessaria  eos  amplexari. 
Itaque  quae  hujus  generis  in  sacris  literis  occurrunt,  posse 
eos  certo  agnoscere,  et  quantum  ad  suas  ipsorum  conscien- 
tias  confirmandas  sufBcit,  dijudicare.  Alterius  generis  dona 
versu  quarto  et  sequentibus  ab  Apostolo  recensentur  :  quae 
non  privato  illius  in  quem  collata  sunt  usui,  quam  communi 
aliorum  utilitati  inserviunt.  In  quibus  sunt  ilia  a  Bellar- 
mino ex  Apostolo  repetita  :  "  sermo  sapientiae,  sermo  scien- 
tiae,  interpretatio  sermonum"  (non  Scripturarum  utique, 
quo  dictum  hoc  accommodare  videtur  Bellarminus,  sed  "lin- 
guarum  :"  est  enim  in  originali  textu  kpfirivtia  yXbjaawv) 
prophetia,  etc.  Hujusmodi  vero  dona  omnibus  fidelibus  non 
dari  concedimus :  negamus  tamen,  quod  sine  probatione 
sumit  Bellarminus,  non  scire  nos  quibus  ilia  dentur.     Nam, 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS,  85 

ut  recte  respondet  vir  doctissimus  Jacobus  Kimedoncius, 
quandoquidem  constat,  aliquibus  in  Ecclesia  spiritual  dari 
explicandi  Scripturas;  si  nesciri  potes  quibusnam  detur, 
donum  reddetur  inutile,  et  prophetia  in  nihilum  redigetur, 
contra  admonitionem^  Apostoli.  Quibus  autem  detur  ille 
spiritus,  opus  ipsum  manifestat :  sicut  opere  ipso  declaratur, 
quibus  vel  sermo  sapientiae,  vel  facultates  edendarum  virtu- 
tom,  vel  genera  linguarum,  vel  alia  dona  per  eundem 
spiritum  sint  concessa.  Atque  haec  de  priore  parte  argu- 
mentationis  Bellarmianae  :  qua  privatis  hominibus  judicium 
omne  conatus  est  detrahere.  Veniendum  jam  ad  posterio- 
rem,  qua  illud  solis  pastoribus  et  doctoribus  ac  prsecipue  in 
generali  concilio  congregatis,  nititur  vindicare.  Ubi  no- 
tandum  primo  fallacem  esse  conclusionem  Bellarmini  : 
quando  innuit  in  pastoribus  et  doctoribus  certo  inveniri 
Spiritum  Sanctum,  ac  si  certum  esset  illos  quoque  docere 
sine  errore.  Nee  enim  alio  spectare  potest  illud  Bellarmi- 
ani  argumenti  extremum  :  porro  Ecclesia  (de  qua  se  dubium 
esse  non  potest  quin  habeat  Spiritum  Dei,  et  filios  suos 
sine  errore  doceat)  "  non  aliter  loquitur,  quam  per  os  pasto- 
rum  ac  doctorum,  ac  praecipue  in  generali  concilio  congre- 
gatorum  :"  quasi  etiam  per  os  pastorum  ac  doctorum  sine 
errore  filios  suos  doceret  Ecclesia  :  licet  hoc  prsecipue  face- 
ret  in  generali  Concilio.  Atqui  privilegium  docendi  sine 
errore  uni  Pontifici  Romano  tribuendum  contendit  Bellar- 
rainus :  alios  pastores  ac  doctores  in  docendo  errare  posse 
fatetur:  vel  ipso  igitur  Bellarmino  judice,  fallacem  conclu- 
sionem hie  nectit  Beliamiinus.  Quod  vero  ad  assumptionem 
attinet,  concedimus  Ecclesiam,  ut  et  singula  Christi  mem- 
bra, ex  quibus  ilia  constat,  habere  Spiritum  Dei :  sed  tan- 
tam  habere  mensuram  Spiritus,  ut  nulii  prorsus  errori, 
quamdiu  in  hoc  mundo  versatur,  sit  obnoxia,  pernegamus ; 
nee  id  voluit  Apostolus,  quum  Ecclesiam  "  columnam  et  fir- 
mamentum  veritatis"  appellavit,  filios  earn  suos  sine  errore 
docere.  De  pastoribus  enim  ac  doctoribus  eo  loco  non 
loquitur,  sed  de  fidelium  coetu. 

'   1  EpisL  ad  Then.  cap.  8.  ver.  20, 


86  TRACTATUS    DE 


X. 


DE  SACR-S  SCRIPTURE  PERFECTIONE  CONTRA  NON 
SCRIPTAS  TKADITIONES. 

Statum  controversiae  de  sacrarum  Scripturarum  perfec- 
tione,  ita  explicat  Bellarminus  :  "  Nos^  asserimus,  in  Scrip- 
turis  non  contineri  expresse  totam  doctrinam  necessariam 
sive  de  fide,  sive  de  moribus :  et  proinde  prseter  verbum 
Dei  scriptum  requiri  etiam  verbum  Dei  non  scriptum ;  id 
est,  divinas  et  apostolicas  traditiones.  At  ipsi  (nostras  in- 
telligit)  docent  in  Scripturis  omnia  contineri  ad  fidem,  et 
mores  necessaria ;  et  proinde  non  esse  opus  ullo  verbo  non 
scripto."  Et  recte  quidem  ille ;  nisi  quod  fraudem  nectat 
in  vocula  ilia,  expresse.  Cum  enim  ipse  quatuor  proponat*" 
modos,  quibus  dogmata  fidei  probari  soleant :  1 .  Ex  testi- 
monio  expresso  Scripturse.  2.  Per  evidentem  deductionem 
ex  iis  quae  habentur  expresse  in  Scripturse.  3.  Ex  verbo 
Dei  per  Apostolos  non  scripto,  sed  tradito.  4.  Per  evidentem 
deductionem  ex  verbo  Dei  tradito :  a  nobis  ut  tertius  et 
quartus  modus  rejicitur,  ita  secundus  seque  ac  primus 
asseritur. 

Duo  sunt  igitur  quae  adversus  Pontificios  defendimus. 
Primum,  in  sacris  Scripturis  contineri  omnia  dogmata  ad 
salutem  necessaria,  alterum  non  modo  nihil  admittendum 
tanquam  ad  salutem  necessarium,  quod  Scripturarum  desti- 
tuatur  testimonio  :  sed  etiam  nihil  omnino  pro  certo  et 
genuine  religionis  dogmate  admittendum,  quod  sacrarum 
literarum  authoritate  probari  non  possit. 

Argumenta  vero  quibus  haec  sacrarum  Scripturarum 
confirmatur  perfectio,  sunt  hujusmodi. 

*  Bellarmin.  de  verb.  Dei.  lib.  4.  cap.  3. 
**  Bellarmin.  de  Purgat.  lib.  1.  cap.  15. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  87 

I.  **  Non'^  addetis  ad  verbum  hoc  quod  praecipio  vobis, 
nee  auferetis  ex  eo,"  et  "  quicquid*  praecipio  tibi,  hoc 
facito,  nee  addito  quicquam,  nee  imminuito."  "  Ne'^  addas 
verbis  ejus,  ne  te  redarguat,  et  mendacii  convinearis."  Hinc 
conficitur  argumentum  pro  perfectione  Scripturarum.  Cui 
nihil  est  addendum,  id  integram  complectitur  doctrinam, 
nee  aliunde  est  supplendum.  Sacrse  Scripturse  nihil  est 
addendum.    Ergo. 

Bellarminus    ad    hoc    argumentum    duas    responsiones 
proponit.     1.    In  loeis  Deuteronomii,   "  non  agi   de  verbo 
scripto  sed  tradito  viva  voce  :  non  enim  Mosem  dicere,  ad 
verbum  quod  scripsi,  sed  quod  ego  praecipio."     Respon- 
detur.    At  praeeepta  ilia  omnia  sunt  scripta  in  libro  legis : 
nam  "  omnia  verba  legis,"  quam  Israelitis  praecepit  Moses, 
"  scripta  esse  in  libro   isto"    constat^     Similiter  legimus 
"  venits  Moses  et  narravit  populo  omnia  verba  Jehovae, 
omniaque  judicia  et  respondit    totus   populus    voce  una ; 
omnia  verba   quae   locutus   est  Dominus,  faciemus."     Et 
sequitur  statim  "itaque  seripsit   Moses  omnia  verba  Je- 
hovae," et  "aceeptum  librum  ilium  foederis  legit  audiente 
populo  :  et  dixerunt  illi,  quicquid  dixerit  Jehova,  faciemus 
et  auscultabimus."     Item,   "  edixit*"  Jehova  Mosi,    scribe 
tibi  verba  haee  ;  quia  ex  praestituto  horum  verborum  pango 
tecum  fcedus,  et  cum  Israele."     Hinc  Moses,  cum  dixisset 
"si'   servareris    ea,    quae    tibi    hodie    praecipio,    faciet   te 
Jehova  Deus  tuus  sublimem  supra  omnes  gentes  terrae  : 
seipsum  explieans  addit :  "  nisi''  servaveris  ea  omnia,  quae 
scripta  sunt  in  hoc  libro."    Est  igitur  ilia  commentitia'  Bel- 
larmini  distinetio  inter  verbum  quod  scripsi, et,  quod  eyoprm- 
cipio.  2.  "  Veram™  expositionem  ejus  loci  esse,  quod  Deus 
velit,  integre  et  perfecte  servari  muiidutu,  ut  ipse  praecepit, 
et  nullo  modo  ea  depravari  falsa  iuterpretatione.     Itaque 

'  Deuteron.  cap.  4.  ver.  2.  *  Ibid.  cap.  12.  ver.  32. 

*  Prov.  cap.  30.  ver.  6. 

'  Vide  Deuteron.  cap.  27.  ver.  26.  collat.  cum  Epist.  ad  Galat  cap.  3.  ver.  10. 

*  Bxod.  cap.  24.  ver.  3.  !■   Exod.  cap.  34.  ver.  29. 

'  Deuteron.  cap.  28.  ver.  1.  '  Deuteron.  cap.  28.  ver.  58. 

'  Confer,  etiani  Josu.  cap.  1.  ver.  9.  et  cap.  23.  ver.  6. 
■"  Bellarmin.  de  verb.  Dei,  lib.  4.  cap.  10. 


88  TIIACTATUS    UE 

non  vult  dicere,  non  servabitis  aliud,  quam  id  quod  nunc 
prsecipio  :  sed  in  hoc  quod  prsecipio,  nihil  rautabitis  addendo, 
vel  minuendo,  sed  integre  facietis,  ut  jubeo,  et  non  aliter." 
Respondetur  :  Sieut  vero  peccaret  minuendo  qui  diceret  in 
lege  prsecipi  nonnuUa  superflua :  ita  etiam  necesse  est  ut 
peccet  addendo,  qui  dicat  in  lege  desiderari  aliqua  prse- 
cepta,  aliunde  supplenda,  atque  hoc  ipsum  voluisse  legis- 
latorem ;  "  non  servabitis  aliud,  quam  id  quod  ego  prse- 
cipio," apparet  ex  occasione  legis.  Cum  enim  severe 
interdixisset  Israelitis  Deus,  ne  a  gentibus  ritus  aliquos 
mutuarentur,  quos  ad  cultum  suum  transferrent,  subjungit 
"  unamquamque"  rem  quam  ego  prsecipio  vobis,  eam  ob- 
servantes  facite ;  ne  addite  ei  neque  detrahite  ex  ea,"  hoc 
est,  "  quod  prsecipio  tibi,  hoc  tantum  facite  Domino :" 
quomodo  etiam  loci  sententiam  expressit  editio  Vulgata 
Latina:  quam  cum  Pontificiorum  "nemo  rejicere  quovis 
prsetextu  audeat  vel  prsesumat,"  mirum  est  Bellarminum 
legislatori  contrariam  sententiam  affingere  ausum.  "  Non 
est  necesse  ;  ut  quod  ego  prsecipio  tibi,  hoc  tantum  facias  :" 
aliud  enim  quam  quod  ego  prsecipio,  potes  facere ;  modo  in 
hoc  ipso  quod  prsecipio  nihil  mutes.  Veram  tamen  esse 
banc  glossam,  quse  tarn  aperte  corrumpit  textum,  hac 
ratione  confirmat  Bellarminus,  "quia  alioqui  peccassent 
Propjietffi  et  Apostoli,  qui  tam  multa  postea  addiderunt." 
Respondetur :  Non  illi  aliqua  postea  addiderunt,  sed  Deus, 
qui  hominibus  banc  legem  posuit,  non  sibiipsi. 

II.  "  Etiamsi"  nos,  aut  angelus  e  coelo  annunciaverit 
vobis,  prseter  id  quod  annunciavimus,  anathema  esto.  Ut 
ante  diximus,  etiam  nunc  iterum  dico ;  si  quis  annuncia- 
verit vobis,  praeterquam  quod  accepistis,  anathema  esto." 
Duplicem  hie  solutionem  affert  Bellarminus  et  utramque, 
si  illi  credimus,  solidam.  I.  "  Quod  Apostolus  non  loqua- 
tur  de  solo  verbo  scripto,  sed  de  omni  verbo,  sive  scripto, 
sive  tradito."  Respondetur  :  At  verbum  traditum  non  aliud 
erat  a  scripto,  ideoque  frustra  affertur  hsec  distinctio.  Cum 
enim  scriptionis  scopus  fuerit,  ut  agnosceretur  earum  rerum, 
quse  viva  voce   ab  Apostolis  acceptse  fuerant,  aaipaXtia  : 

"  Deuleron.  cap.  12.  ver.  32.  °  Epist.  ad  Galat.  cap.  ver.  8, 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  89 

eaque  ratio  in  universa  doctrina  apostolica  locum  habeat ; 
consequens  est,  ut  eadem  scriptis  fuerint  comprehensa,  quae 
viva  voce  fuerunt  tradita?.     2.  "  Quod  per  illud  pr^eter 
Apostolus  intelligat    contra:    et   proinde  non   prohibeat 
nova  dogmata,  et  praecepta,  modo  non  sint  contraria  jam 
traditis ;  sed  prohibeat  dogmata,  et  prsecepta  contraria,  et 
aliena."     Respondetur  :  At  cum  Apostolus  loquatur  hie  de 
omni  verbo  sive  scripto  sive  tradito,   ut  Bellarminus  ag- 
noscit,   si   Apostolus    non    prohibeat    hie   nova   dogmata : 
sequeretur  nova  dogmata  in   Ecclesia  admitti  posse,  quae 
nee  scripta  nee  tradita  fuerint  ab  Apostolis.     At  id  absur- 
dum'est,  et  ab  ipsis  Pontificiis  explosum :  et  a  Bellarmino 
his  verbis  refellitur,   "  nihil")  est  de  fide,   nisi  quod  Deus 
per  Apostolos,  aut  Prophetas  revelavit,  aut  quod  evidenter 
inde  deducitur.     Non  enim  novis  revelationibus  nunc  regi- 
tur  Ecclesia,  sed  in  iis  permanet  quae  tradiderunt  illi,  qui 
ministri  fuerunt  sermonis  ;  et  propterea  dicitur,  '  JSdificata 
supra  fundamentum  Apostolorum  et  Prophetarum ;'  igitur 
ilia  omnia,  quae  Ecclesia  fide  tenet,  tradita  sunt  ab  Apos- 
tolis aut  Prophetis  aut  scripto  aut  verbo."    Tamen  alteram 
banc  solutionem  suam  aliquot  hie  argumentis  corroborare 
nititur  Bellarminus.     1.    "  Quia  Apostolus  ipse  multa  alia 
postea    docuit :    et    post    hanc  epistolam   scripsit    Johan- 
nes Apocalypsiam,  et  Evangelium  suum."     Respondetur : 
Non   alia   docuit   postea  Paulus,    sed  eadem  prorsus :   et 
Johannes  licet  alios  libros  scripsit,  et  alias  rerum  futura- 
rum  Prophetias  edidit,  non  tamen  aliud  Evangelium,  aut 
nova  aliqua  Fidei   dogmata  tradidit.     2.  "  Ex  proposito 
Apostoli ;  ait  enim  contra  eos,  qui  docebant  servanda  esse 
legalia,    cum    ipse    docuisset    non    esse    servanda,    igitur 
cum   dicit  prcBter   intelligit    contra."      Respondetur :    Si 
pseudapostoli    docuerunt    non    solum    prceter    sed    etiam 
contra  Pauli  evangelium:  non  sequitur  tamen  ^er prater 
intelligendum  esse  contra.     Utraque  enim  ratione  valide 
refellebatur  ilia  pseudapostolorum  tTipo^ilaaKoXia.     Sic, 
ut  Israelitse  aedificareut  excelsa   Baali,   et  liberos  suos  in 

P  Luc.  cap.  1.  ver.  4.  Epist.  ad  Philip,  cap.  3.  ver.  I. 
1  Bellarm.  de  verb.  Dei,  lib.  4.  cap.  9. 


90  TEACTATUS    DE 

valle  Hinnomi  traducerent  Moleco;  quis  dubitat  fuisse 
contra  Dei  prseceptum  ?  et  Deus  tamen  eo  argumento  id 
convellit,  quod  prater  prseceptum  ipsius  factum  id  fuerit. 
"  Etsi"^  non  praeceperam  eis,"  inquit,  "  neque  ascenderat 
in  cor  meum  ut  facerent  abominationem  banc."  Adda 
quod  Apostoli  instituto  magis  quadrabat  illud  prater,  quam 
contra :  quandoquidem  evidens  erat,  et  omnibus  perspec- 
tum  novam  illam  doctrinam  a  Paulo  nunquam  fuisse  tradi- 
tam  :  quam  tamen  cum  inveherent  pseudapostoli,  Evan- 
gelium  a  Paulo  traditum  nequaquam  videri  volebant  ever- 
tere,  sad  supplara.  Neque  anim  justificationem  per  legem, 
quam  urgebant  pseudapostoli,  contrariam  esse  justificationi 
per  fidem,  quam  Paulus  annuntiavit,  agnoscebant  illi  magis 
quam  hodie  Pontificii.  3.  "  Ex  alio  loco,  ubi  Apostolus 
sic  utitur  voce"  prater,  siva  Trapa  pro  contra,  "  obsar- 
vate'  eos  qui  dissensiones  et  offandicula  praeter  doctrinam, 
quam  accapistis  faciunt."  Respondetur:  Vox  prater 
ganeralior  est,  et  comprahendit  sub  sa  illam  contra :  inde- 
que  pro  materise  subjectse  rationa,  ita  spacialitar  axplicatur. 
Cum  tamen  nativa  vocis  significatio  longe  latius  pateat : 
ast  ilia  in  latitudina  sua  relinquenda,  at  ad  specialem  no- 
tionem  accomodanda  quidem,  sed  minime  restringenda. 

III.  "A'  puero  sacras  literas  novisti,  quae  te  possunt 
sapientem  reddere  ad  salutem,  per  fidem  quae  ast  in  Christo 
Jesu."  Si  sacrse  literae  non  continerent  omnia  ad  salutem 
necessaria :  tum  non  possant  hominem  sapientem  reddare 
ad  salutem.     At  possunt,  teste  Apostolo.     Ergo. 

IV,  "  Tota^  Scriptura  divinitus  est  inspirata,  at  utilis 
ad  doctrinam,  ad  redargutionem,  ad  correctionem,  ad  insti- 
tutionem  in  justitia:  ut  perfectus  sit  homo  Dai,  ad  omne 
opus  bonum  perfacte  instructus."  Duo  his  raspondet 
Ballarminus:  primum,  "  Scripturam  sufBcientar  instruere, 
et  perficera  hominem  Dai,  quia  multa  expressa  continet, 
et  quae  non  continat,  ostendit  unde  sint  petenda."  Respon- 
detur :  At  neutro  illo  raspectu  potest  dici  parficere  homi- 
nem Dei,  nam  ut  parficiat,  non  sufEcit  ut  multa  contineat, 

"■  Jerem.  cap.  32.  ver.  35.  '  Epist.  ad  Rom.  cap.  IC.  ver.  17. 

'  2  Epist,  ad  Tim.  cap.  3.  ver.  15.        "2  Epist.  ad  Tim.  cap.  3.  ver.  16. 


CONTKOVBHSIIS    PONTIFICIIS.  9l 

sed  ut  omnia.  Et  "  ostendit  unde  ea  sint  petenda,  quse  non 
continet :"  non  ipsa  perficit  hominem  Dei,  sed  alio  perfici- 
endum  remittit.  Non  magis  profecto  quam  dici  potest 
discipulus  ab  eo  perfecte  instructus  ;  qui  magistrum  osten- 
derit,  a  quo  perfecte  instrui  possit :  aut  seger  ab  eo  per- 
fecte sanatus,  qui  medicum  ipsi  indicaverit.  Deinde  per- 
fectio  de  qua  loquitur  Apostolus  ejusmodi  est,  quae  ex 
universa  Scriptura  sit  petenda,  iraaa  jpa<pr)  fltoTrvtutrroc 
KOI  60£A«juoc  ;  at  ilia  quam  comminiscitur  Jesuita,  tantum 
a  particularibus  quibusdam  penderet  sententiis,  quae  osten- 
dant,  unde  sint  petenda  quae  Scriptura  non  continet. 
Cujusmodi  tamen  sententiae  vestigium  nunquam  in  Scrip*- 
tura  ostendit  Jesuita.  Postremo  perfectio  ab  Apostolo  notata 
Scripturse  tribuitur  tanquam  insigne  quoddam  privilegium. 
At  si  in  ipsa  non  posset  perfectio  ilia  inveniri,  sed  extra  ip- 
sam  esset  quaerenda  :  eoque  respectu  perfectio  ei  tribueretur, 
quod  ostenderet  unde  haberi  posset  perfectio,  nihil  magni- 
ficum  de  Scriptura  sacra  praedicaretur.  Hoc  enim  ex  qui- 
busvis  scriptis  peti  posset :  in  quibus  modo  legerentur 
generales  illae  sententiae,  "  obedite  prsepositis  vestris,  con- 
sule  Ecclesiam,"  et  alia  multa.  Pergit  tamen  Bellarminus, 
et  secundo  loco  dicit,  "  Paulum  eo  loco  ne  banc  quidem 
suflBcientiam  Scripturse  tribuere,  idque  ex  duobus  colligit, 
primo  ex  illo ;  omnis  Scriptura :  secundo  ex  illo  utilis  est. 
Nam  cum  dicit  omnis  Scriptura,  non  solum  toti  corpori 
Scripturarum,  sed  etiam  singulis  libris  tribuit  earn  laudem, 
quod  utiles  sint  ad  docendum,  arguendum,  cum  ipsi  tamen 
fateantur,  non  sufficere  quemlibet  librum  sacrum."  Res- 
pondetur :  Quasi  vero  necesse  esse,  illud  omnis  iraaa 
ypa(prj,  accipere  distributive  :  ac  non  potius  collective ;  ut 
idem  valeat  quod  dXij  sive  tota,  quemadmodum  ttSc"  o 
Xaoc  idem  notat  quod  oXoc^  d  Xadc,  et  a  vulgato  inter- 
prete  Latino,  nav^  to  awjua  redditur,  totum  corpus ;  et 
?ra<Ta*  ti  ayiXri,  totus  grex,  et  iracra''  17  ttoXic,  tota  ci- 
vitas,  et  caetera.  Hoc  autem  in  loco  intelligendum  esse 
totum  collectivum,  non  omne  distributivum :  inde  mani- 

'  Act.  Apost.  cap.  3.  ver.  9,  '  Act.  Apost.  cap.  2.  ver.  47. 

'  Epist.  ad  Bphes.  cap.  4,  ver.  16.  Epist.  ad  Coloss.  cap.  2.  ver.  10. 
•  Matt.  cap.  8.  ver.  32.  "J  Matt.  cap.  8.  ver.  34. 


yZ  TRACTATUS    DE 

festum  est,  quod  illud  ab  Apostolo  commemoratum  Scrip- 
turse  eulogium  sic  toti  corpori  conveniat,  ut  ad  singulas 
ejus  partes  nullo  pacto  aceomodari  possit.  Nam  quod 
Bellarminus  ait  "  in  quolibet  libro  has  omnes  utilitates 
inveniri,"  idque  exemplo  secundse  epistolse  Joannis  confir- 
mare  nititur  :  operam  plane  ludit.  Nam  illud  vcKra  ypa<pri 
distributive  acceptum,  non  solum  libros  comprehendit ;  sed 
etiam  singulas  sacrarum  literarum  sententias  :  in  quibus 
frustra  Bellarminus  omnes  has  utilitates  quaisierit.  Deinde 
ut  eas  omnes  vel  in  singulis  libris  vel  in  singulis  etiam  sen- 
tentiis  invenerit,  adhuc  tamen  nihil  efFecerit.  Non  tantum 
dicit  Apostolis  Scripturam  esse  utilem  ad  docendum,  argu- 
endum,  sed  etiam  ad  hsec  omnia  ita  esse  utilem,  ut  "  Dei 
hominem  ad  omne  opus  bonum  perfecte  possit  instruere." 
An  vero  ex  secunda  epistola  Johannis,  aut  libro  Ruth,  aut 
aliis  Sacrse  Scripturae  particulis  ita  perfici  possit  homo  Dei, 
•  viderit  Bellarminus. 

Tribus  tamen  argumentis  probate  conatur  is,  Apos- 
tolum  de  singulis  libris  loqui,  non  conjunctim  de  toto 
Scripturarum  corpore.  1.  "Ex  ipso  modo  loquendl. 
Nam  judicio  omnium  Latine  scientium  quod  dicitur  de 
omni  Scriptura  divinitus  inspirata,  dicitur  de  singulis  libris 
qui  sunt  divinitus  inspirati."  Ilespondetur  :  Quidni  etiam 
de  singulis  librorum  membris,  cum  non  libri  solum, 
sed  singulse  etiam  sententise  comprehendantur  sub  "  omni 
Scriptura  divinitus  inspirata ;"  si  quidem  illud  omne  dis- 
tributive accipiamus.  Sed  judicio  omnium  Graece  scien- 
tium, non  necesse  est  ut  iracra  'ypa<pri  omnem  Scripturam 
significet  distributive,  sed  totam  scripturam  collective 
(ut  ex  superioribus  satis  constat)  nee  Latinum  suam  omne 
collective  accipi  negaverit,  opinor,  Bellarminus  in  Latino 
suo  interprete,  "  Jacob'',  convocata  omni  domo  sua,  ait." 
Et  alibi  passim.  2.  "  Ex  eo  quod  cum  hsec  epistola  scri- 
beretur,  nondum  exstabat  Apocalypsis,  nee  Evangelium 
Johannis ;  et  forte  aliquid  aliud  deerat  ex  corpore  Scrip- 
turarum. Non  loquitur  igitur  de  toto  et  solo  corpore  Scrip- 
turarum."    Respondetur :  Loquitur  de  toto  Scripturarum 

^  Genes,  cap.  35.  ver.  2. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  93 

corpore  quod  turn  exstabat :  et  ex  eo  perfecte  instrui  posse 
hominem  Dei  asserit.  Id  quod  nunquam  refellet  Jesuita, 
nisi  possit  ostendere  nova  aliqua  religionis  dogmata  in  Apo- 
calypsi  vel  Evangelio  Johannis  primum  tradita,  quae  reli- 
quo  Scripturarum  corpori  prius  deerant.  De  novis  enim 
rerum  futurarum  prsedictionibus,  aut  clariori  dogmatum 
prius  traditorum  explicatione,  non  loquimur.  3.  "  Ex 
Apostoli  ratiocinatione,  nam  ex  hoc  principio  universali 
volebat  concludere  in  particulari,  Scripturam  Testamenti 
Veteris,  quia  divinitus  inspirata  erat,  utilem  fuisse  ad  docen- 
dum,  arguendum.  Sic  enim  ait :  ab  '  infantia  sacras  literas 
nosti  (id  est,  Testamentum  Vetus  :  nam  cum  esset  infans 
Timotheus,  nondum  exstabat  Testamentum  Novum,  ut 
patet,  et  adversarii  admittunt)  quae  te  possunt  instruere  ad 
salutem  per  fidem,  quae  est  in  Christo  Jesu,  ubi  Apostolus 
paucis  verbis  tribuit  Scripturae  Testamenti  Veteris  id  totum, 
quod  paulo  post  muitis  verbis  tribuit  omni  Scripturae.  Et 
ne  Timotheus  de  eo  dubitaret,  probat  Apostolus  subjungens: 
Omnis  Scriptura  divinitus  inspirata,  etc."  Kespondetur: 
Negamus  Apostolo  propositum  fuisse  "  concludere  in  par- 
ticulari, Scripturam  Testamenti  Veteris  utilem  fuisse  ad 
docendum,  arguendum,"  aut  id  ullo  modo  deduci  posse  ex 
illis  verbis,  "  ab  infantia  sacras  literas  nosti."  Nam  illud 
airo  j3(«'^ouc,  ab  infantia,  contra  omnem  rationem  restringi- 
tur  ad  ipsum  tempus  infantiae  :  quum  universum  vitae  cur- 
riculum notet  jam  inde  ab  infantia  deductum.  Nee  putan- 
dum  in  illo  ipso  infantiae  termino,  sacras  literas  universas, 
ne  quidem  Veteris  Testamenti,  novisse  Timotheum  :  sed  ab 
ineunte  aetate  notitiam  illam  inchoasse,  deinceps  vero  atten- 
dendo  lectioni*  eandem  subinde  continuasse  et  perfecisse. 

Deinde  ut  ab  Apostoli  proposito  aberrat  Bellarminus, 
ita  etiam  in  analysi  peccat  argument!,  quo  propositum 
suum  confirmat  Apostolus.  Thema  ejus  est  *'  sacras  lite- 
ras posse  sapientem  reddere  ad  salutem  Dei  hominem," 
ubi  universum  systema  sacrarum  literarum,  Veteris  saltern 
Testamenti,  intelligendum ;  minime  inficias  ibit  Bellarmi- 
nus.    Jam  si    Bellarmini    expositioncm    admittamus,    per 

'  1  Epist.  ad  Tim.  cap.  4,  ver.  13. 


94  TRACTATUS    DE 

omnem  Scripturam  intelligi  non  universum  Scripturarum 
corpus,  sed  singulos  libros  separatim  et  per  se  consi- 
deratos :  non  ex  universal!  concludetur  particulare,  sed  ex 
partleulari  potius  concludetur  universalius  ;  et  quidem  vi- 
tiosissime  concludetur.  Nam  vel  hoc  modo  instituendum 
erit  argumentum,  unusquisque  liber  particularis,  seu  Veteris 
seu  Novi  Testamenti,  potest  hominem  sapientem  reddere  ad 
salutem  ;  ergo  universa  Scriptura  Veteris  Testamenti  hoc 
potest  efficere.  Et  turn  error  erit  in  antecedente.  Vel  hoc 
modo :  nullus  est  particularis  liber  Scripturse  canonicse,  in 
quo  non  tradatur  aliquid,  quod  ad  salutarem  sapientiam 
spectet ;  ergo  universa  Scriptura  Veteris  Testamenti  potest 
hominem  sapientem  reddere  ad  salutem:  et  turn  infirmum 
erit  consequens. 

Atque  haec  de  primo  Bellarmini  argumento  quod  sub- 
jectum  pronuntiati  Apostolici,  "  Omnis  Scriptura,"  attin- 
git.  Sequitur  secundum,  quod  ad  prsedicatum  "  utilis  est" 
pertinet.  Hie  vero  monet,  "  Apostolum  non  dicere,  solam 
Scripturam  sufficere,  ad  docendum,  arguendum  et  proinde 
ad  hominem  perficiendum  et  absolvendum :  sed  ad  haec 
omnia  prodesse  etjuvare."  Respondetur:  ^oZam  Scripturam 
cum  dicit,  vel  simpliciter  excludit  universa  alia,  cujuscunque 
sunt  generis  (ut  internam  illustrationem  Spiritus  Sancti, 
externum  verbi  ministerium,  etc.)  quo  sensu  nee  Apostolus 
dicit,  neque  sen  timus,  "solam  Scripturam  sufficere ;"  neque 
etiam  ipsi  Pontificii  vel  traditiones  conjunctas  cum  Scrip- 
turis  suffecturas  audent  dicere.  Vel  ea  tantum  excludit, 
quae  ejusdem  sunt  cum  Scriptura  generis,  et  cum  Scriptura 
in  prsesente  quaestione  conferuntur;  cujusmodi  sunt  tradi- 
tiones non-scriptae,  quas  in  genere  principiorum  doctrina- 
lium  eodem  dignitatis  gradu,  quo  ipsas  Scripturas  veneran- 
tur  Pontificii.  Et  hac  ratione  Scripturam  non  prodesse 
tantum  et  juvare,  quod  solum  admittit  Bellarminus,  sed 
etiam  sufficere  ad  docendum,  arguendum,  ex  Apostolo  con- 
cludimus.  1.  Quia  verba  ilia,  "  Omnis  Scriptura  divinitus 
inspirata  est"  et  cetera,  continent  confirmationem  hujus  sen- 
tentise,  "  ab  infantia  sacras  literas  nosti,  quae  te  possunt  sa- 
pientem reddere  (id  enim  notat  Graecum  aofiaai,  pro  quo 
vulgata  editio  Latina  supposuit,  instruere)  ad  salutem:" 


CONTROVERSnS    PONTIFICIIS.  95 

et  paucis  verbis  id  totum  de  sacris  literis  hie  dicitur,  quod 
multis  verbis,  deinceps  de  omni  (seu  tota)  Scriptura  prse- 
dicatur  ;  quemadmodum  paulo  superius  agnovit  ipse  Bel- 
larminus.  At  si  ad  ista  prodessent  tantum  sacrse  Serip- 
turae,  prsestare  vero  sufficienter  non  possent :  non  idem 
utrobique  fuisset  datum,  adeoque  plus  foret  in  Apostoli  eon- 
elusione,  quam  in  prsemissis.  Longe  enim  aliud  est  "  sacras 
literas  posse  hominem  sapientem  reddere  ad  salutem,"  aliud 
ad  hoc  prodesse  et  juvare.  2.  Apostolus  non  tantum  dicit 
Scripturam  esse  utilem  :  sed  etiam  sufBcienter  esse  utilem 
docetillis  verbis,  quibus  pondus  argument!  nostri  innititur; 
ut  "  perfectus  sit  homo  Dei,  ad  omne  opus  bonum  perfecte 
instructus." 

V.  "  Lex"*  Jehovse  est  Integra,"  sive  (ut  Pagninus  cum 
Aria  Montano  convertit)  "  perfecta,  restituens  animam: 
testimonium  Jehovse  verax,  sapientiam  aflFerens  imperito." 
Si  sapientia  religionis  in  Scriptura  sufficienter  non  fuisset 
tradita :  non  posset  Scriptura  jure  dici  perfecta.  Quod 
enim  sufficienter  praestare  nequit  id  cui  ordinatum  est,  in 
suo  genere  non  est  perfectum.  At  Scriptura  sacra  quae 
legis  nomine  significatur,  perfecta  est.     Ergo. 

VI.  Scrutamini^  Scripturas,  quia  videmini  vobis  in  ipsis 
vitam  seternam  habere  :  et  illse  sunt  quae  testantur  de  me." 
Si  Scripturae  non  continerent  omnia  ad  salutem  necessaria : 
fallerentur  illi,  qui  putarent  se  in  ipsis  vitam  aeternam  ha- 
bere posse.    At  minime  falluntur.     Ergo. 

VII.  "  Perstiti'  in  hunc  usque  diem,"  inquit  Paulus, 
"  testificans  ista  turn  parvis  turn  magnis ;  nee  quicquam 
dicens  extra  ea  quae  Prophetae  ac  Moses  futura  praedixe- 
runt."  Si  extra  sacram  Scripturam  multa  religionis  dog- 
mata invenirentur  ;  non  probe  functus  fuisset  Paulus  officio 
suo,  qui  nihil  extra  Scripturas  auditoribus  suis  proponere 
voluit.  At  fideliter  functus  ille  officio  suo  :  totumque  Dei 
consilium?  auditoribus  suis  annuntiavit.     Ergo. 

Vlll.  "  Ut''  in  nobis  discatis,  supra  id  quod  scriptura 

^  Psal.  19.  ver.  8.  «  Johan.  cap.  S.ver.  39. 

'  Act.  Apost.  cap.  2C.  ver.  22.  ?  Act.  Apost.  cap.  20.  ver.  27. 

>•  2  Epist.  ad  Cor.  4.  cap.  ver.  6. 


96  TRACTATUS    DE 

est,  non  sapere,  to  /ir)  virip  o  ylypairrai  (ppoveiv."  Si  intra 
limites  Scripturarum  universa  sapientia  religionis  non  con- 
tineretur  :  "liceret  alicui  supra  id  quod  scriptum  est  sapere." 
At  non  licet.     Ergo. 

IX.  Argumentum  ex  nomine  Testamenti,  quod  Scrip- 
turse  tribuitur.  "  Humanum''  licet  foedus  seu  Testamentum 
sancitum  nullus  abrogat,  aut  aliquid  ei  superaddit,  u/ntog 
avOp^TTOV  KiKvpiofxivrtv  Stafli'/Kjjy  oiidtig  adersi,  »}  iiricia- 
TaaaiTai."  Testamentum  vel  foedus  legitime  factum,  ple- 
nam  testatoris  voluntatem  complectitur ;  sic  ut  nihil  ul- 
terius  ei  sit  addendum.  Ejusmodi  est  Scriptura  sacra. 
Ergo. 

X.  Argumentum  ex  nomine  canonicse  Scripturse,  quod 
indicat  fidei  et  religionis  canonem,  id  est,  regulam  et 
normam  in  ea  contineri,  qua  de  re  ita  Andradius,  "  Mini- 
me'  illorum  mihi  displicet  sententia,  qui  canonicos  libros 
ideo  appellari  dicunt ;  quia  pietatis,  fidei,  et  religionis 
canonem,  hoc  est,  regulam  atque  normam  e  ccelis  summo 
Dei  beneficio  ad  nos  delatam  continet  amplissimam."  Si 
Scriptura  sit  regula  religionis  et  fidei,  tum  nihil  in  religione 
admittendum,  quod  extra  ejus  mensuram  sit  positum.  At 
verum  prius.  Ergo.  Bellarminus  respondet  dupliciter. 
1.  "  Scripturse™  proprium  finem  et  praecipuum  non  fuisse, 
ut  esset  regula  fidei,  sed  ut  esset  commonitorium  quoddam 
utile,  ad  conservandam  et  fovendam  doctrinam  ex  prsedica- 
tione  acceptam.  Nempe  ut  variis  documentis,  exemplis, 
adhortationibus,  nunc  terrendo,  nunc  instruendo,  nunc 
minando,  nunc  consolando  adjuvaret  nos  in  hac  peregri- 
natione."  Respondetur :  Sacram  Scripturam  regulam  cre- 
dendi  certissimam  tutissimamque  esse,  agnovit"  ipse  Bel- 
larminus, quod  ad  prsesens  institutum  sufficit.  Fueritne 
is  proprius  et  prsecipuus  Scripturse  finis :  et  an  Scriptura 
etiam  data  sit  ut  esset  commonitorum  quoddam  (quod 
nos  non  negamus)  ad  rem  omnino  non  facit.  Esto,  prseci- 
puus totius  Scripturse  finis  sit  "  adjuvare  nos  in  hac  pere- 
grinatione :"    hujus  tamen  finis  pars  quaedam    principalis 

k  Epist.  ad  Galat.  cap.  3.  ver.  15.         '  Andrad.  defens.  fid.  Trident,  lib.  3. 
">  Bellarm.  de  verb.  Dei,  lib.  4.  cap.  12. 
■>  Ibid.  lib.  1.  cap.  2. 


CONTROVEBSIIS    PONTIFICIIS.  97 

est  ipsam  regulam  fidei  et  moruni  prsescribere.  Inde- 
que  canonicae  potius  quam  commonitoriae  recepta  ab 
omnibus  appellatione  dictse  sunt  Scripturse.  Denique 
dabit  nobis  veniam  Bellarminus,  si  ab  Apostolo  qui  sint 
prsecipui  Scripturse  fines,  quam  ex  ipso  malimus  discere. 
Illi  vero  sunt  quatuor  commemorati" :  SiSaaKoXia,  doctrina 
fidei ;  tXiy^oc,  errorum  circa  fidem  redargutio ;  natStia, 
doctrina  morum  ;  et  tiravopOdjcriQ,  errorum  circa  fidem  cor- 
rectio. 

Sed  audiamus  rationes  quibus  probat  Jesuita,  non  esse 
finem  prsecipuum  Scripturse,  ut  sit  regula  fidei.  1.  "  Tunc 
continere  deberet  omnia,  et  sola  ilia,  quae  ex  se  ad  fidem 
pertinent :  sicut  videmus  factum  esse  in  symbolo,  quod 
vere  dicitur,  et  est  compositum,  ut  sit  brevis  qusedam  re- 
gula fidei,  id  est,  quae  non  ideo  scripta  sunt,  quia  neces- 
sario  credenda  erant,  sed  necessario  creduntur,  quia  scripta 
sunt :  ut  patet  de  omnibus  historiis  Evangelii  et  Actuum 
Apostolorum,  et  de  salutationibus  Pauli  in  Epistolis  aliis- 
que  id  genus  rebus."  Respondetur :  Quod  omnia  con- 
tinere deberet  concedimus,  et  continere  defendimus  :  quod 
autem  sola  ilia  continere  deberet,  quae  ex  se  ad  fidem  perti- 
nent, frustra  requirit  Bellarminus  ;  cum  enim  probandum 
susceperit,  non  esse  finem  praecipuum  Scripturae,  ut  sit 
regula  fidei :  argumentum  id  tantum  concludit,  non  esse 
eum  solum  et  unicum  Scripturae  finem.  Nos  vero  in 
Scriptura  contineri  dicimus  non  solum  nudam  regulara 
fidei  et  morum  ;  sed  etiam  qute  ad  declarationem  et  illus- 
trationem  et  specialem  applicationem  illius  regulae  faciunt : 
quo  historife  omnes  sacrae  et  id  genus  alite  res  omnino 
referendse  sint.  Quid  quod  ne  ipsum  quidem  symbolum, 
quantumvis  brevissimum,  ea  sola  contineat,  quae  ex  se  ad 
fidem  pertinent.  Cum  non  solum  Christi  proponat  passio- 
nem,  quae  ex  se  ad  fidem  pertinet ;  sed  etiam  eam  fac- 
tam  notet  sub  Poniio  Pilato,  quod  pertinet  ad  historiam. 
2.  "  Scriptura  non  est  unum  opus  continuum,  quale  esse 
deberet  regula  fidei :  sed  continet  varia  opera,  historias, 
conciones,    vaticinia,    carmina,    epistolas."      Respondetur 

»  2  Epist.  ad  Tim   cap.  3.  vcr.  10. 
VOL.  XIV.  H 


98  TRACTATUS    DE 

cum  Junio  :  Ut  in  materiali  regula  totam  regulam  videmus 
esse  regulam,  sed  non  totum  regulse :  ita  et  Scripturam 
unam  esse  rerum  credendarum  faciendarumque  regulam  ; 
licet  modus  tradendse  et  applicandse  regulse,  multiplex 
propter  infirmitatem  nostram  et  variam  conditionem  Eccle- 
sise  in  ea  quoque  proponatur.  Quia  (ut  dictum  est)  in 
Scriptura  non  solum  continetur  nuda  fidei  et  morum 
regula  :  sed  etiam  ivM^eic  kuX  i(j)apfi6(Teic,  expositiones, 
applicationes,  et  repetitiones  regulse.  Ut  omittam  (quod 
addit  Kimedoncius)  jurisconsultorum  neminem  negaturum 
corpus  Justinianseum  in  hunc  prsecipue  finem  esse  editum, 
ut  regula  esset  juris  civilis  ;  qui  a  prseter  leges  civiles  con- 
tineat  multas  historias  et  res  sacras.  Atque  haec  de  prima 
Bellarmini  responsione.  2.  Dicit,  "  Scripturam  etsi  non  sit 
■facta  prsecipue,  ut  esset  regula  fidei ;  esse  tamen  regulam  fidei 
non  totalem,  sed  partialem.  Indeque  illi  accidere,  ut  non 
omnia  mensuret ;  et  propterea  aliquid  sit  de  fide,  quod  in  ipsa 
non  continetur."  Respondetur  :  Ita  regulam  imperfectam 
tradidisset  nobis  Deus  :  et  quse  consequenter  non  esset  om- 
nino  regula.  Perit  enim  haec  tola  ratio,  ubi  non  est  adsequa- 
tio  regulse,  et  ejus  rei  cujus  est  regula:  ut  si  admittamus 
fidem  latius  patere  quam  Scripturam,  fatendum  quoque  sit 
necesse,  Scripturam  fidei  regulam  esse  non  posse  quo  refe- 
renda ilia  definitio,  quse  in  Grseco  Varini  Phavorini  Ca- 
mertis  lexico  legitur ;  Kavtov  tan  vofxoc  airapdldaroQ,  koi 
fiirpov  aSiaxptvtrrov,  iracrav  TrpoaOtaiv  koX  a<j)al(H(Tiv  jurjSa- 
/udie  tTriSsxonevog.  Ut  quum  Bellarminus  dicat,  Scriptu- 
ram esse  regulam  fidei  et  tamen  sine  additione  non  posse 
quicquid  est  de  fide  mensurare :  in  id  incidat  absurditatis, 
quod  a  Basilio  magno  in  Eunomio  hseretico  notatum  est, 
"rr/f  avTTJv  /cat  Kavova  Xijn,  koI  TrpoaOi'jKiig  tpi'iaiv  aKpi- 
fiidTipag  dtiaOai,"  quemadmodum  a  doctissimo  Whitakero 
est  observatum. 

XI.  Argumentum  a  conditionibus  regulse  fidei.  "  Re- 
gulai'  Catholicse  fidei  certa,  notaque  esse  debet :  nam  si 
nota  non  sit,  regula  nobis  non  erit,  si  certa  non  sit,  ne 
regula  quidem  erit."  Ita  Bellarminus,  assumens  inde  contra 

P  Bellarmin.  de  verb.  Dei,  lib.  Leap.  2. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  99 

Swenkfeldianos,  "  Sacris  Scripturis,  quae  Propheticis  et 
Apostolicis  Uteris  continentur,  nihil  esse  notius,  nihil  cer- 
tius ;"  contra  vero  privatam  spiritus  interni  revelationem 
"  s«epe  fallacem,  semper  incertam"  esse:  illas  igitur,  non 
hanc,  pro  fidei  regula  agnosci  debere.  Similiter  et  nos 
contra  traditiones  assumimus  :  fallaces  eas  esse  et  admodum 
incertas,  ideoque  pro  regula  non  esse  admittendas.  Nam 
nee  ipsi  Pontificii  certum  catalogum  hujusmocU  traditio- 
num  possunt  pertexere  :  et  quae  apud  veteres  ex  Aposto- 
lica  traditione  repetuntur,  interdum  falsa,  interdum  varia 
et  sibi  invicem  repugnantia  deprehenduntur. 

XII.  Argumentum  ex  iis  Scripturse  locis  sumitur,  in 
quibus  damnantur  traditiones.  Christus  contra  "  tradi- 
tiones^ seniorum,"  ex  professo  disputat,  sententiam  Esaise 
adversus  eas  citans  ;  "  frustra  me  colunt,  docentes  doc- 
trinas,  mandata  hominum."  Paulus,  "Emulator' existens 
paternarum  mearum  traditionum."  •'  Videte*  ne  quis  de- 
praedetur  vos  per  philosophiam  et  inanem  deceptionem, 
secundum  traditionem  hominum,"  et  "  Redarguito'  eos 
praecise,  ut  sani  sint  in  fide,  non  attendendo  fabulis 
Judaicis,  et  mandatis  hominum  aversantium  veritate." 
Respondet  Bellarminus :  "  Christum"  et  Apostolos  non 
reprehendere  traditiones,  quas  acceperant  Judaei  a  Mose  et 
Prophetis :  sed  quas  acceperant  a  quibusdam  recentioribus, 
quarum  aliquae  inanes,  aliquae  perniciosae  erant,  et  contra 
Scripturas.  Haec  autem  nihil  facere  adversus  traditiones 
pontificias,  quae  Christum  et  Apostolos  auctores  habent, 
et  Scripturis  divinis  consonae  sunt."  Respondetur :  A 
Christo  et  Apostolis  non  reprehendi  traditiones  a  Mose  et 
Prophetis  acceptas,  quae,  praeter  scriptas,  nulla  erant, 
facile  concedimus :  sicut  nee  a  nobis  reprehenduntur  tradi- 
tiones, quae  Christum  et  Apostolos  auctores  vere  habent, 
cujusmodi,  prjeter  scriptas,  nuUas  ostendere  possunt  Pon- 
tificii. Sed  ut  hi  traditiones  suas  non  scriptas  Christo  et 
Apostolis,  ita  et  Judaei  suas  Mosi  et  Prophetis  similiter  af- 


1  Matt  cap.  IS.  et  Marc.  cap.  7.  ■■  Epist.  ad  Galat.  cap.  1.  ver.  14. 

•  Epist.  ad  Colos9.  cap.  2.  »er.  8.  '  Episl.  ad  Tit.  cap.  1.  ver.  14. 

*  Bellarmin.  de  verb.  Dei,  lib.  4.  cap.  10. 

H  2 


100  TRACTATOS    DE 

finxerunt.  Hebrai  enim  praeter  ansatt?  min  legem  quae 
in  scripto  est,  traditam  quoque  a  Mose  no  'bv^W  min 
legem  quae  in  ore  est,  defendunt :  ut  videre  est  in  R. 
Mosis  Maimonidae  prooemio  in  opus  quod  inscripsit 
nn^n  n^Wa  -.  quomodo  etiam  in  initio  m2N  ""p-iS   legitur. 

□''sptb  37B?in"''i  ya^in'^b  n-ioai  ''2''Dd  m^n  bap  nwa 
.nbiian  noaa   i2;3Nb   mion  a^N"in2i    Q-'S'^aib   Qi^pn 

hoc  est,  "  Moses  accepit  legem  de  Sinai,  et  tradidit  earn 
Josuae,  Josua  vero  senioribus ;  seniores  Prophetis ;  Pro- 
phetae  a  tradiderunt  earn  viris  synagogae  magnae."  Nee 
damnantur  tantum  a  Christo  traditiones,  quae  contra  ex- 
pressas  Scripturas  erant  inveetae :  sed  etiam  quae  expressa 
illarum  authoritate  erant  destitutae,  cujusmodi  erant  illae 
commemoratae  traditiones  ;  illotis"  manibus  non  vesci ;  ca- 
licum,  urcaeorum  et  lectulorum  lotiones,  etc.  Quod  vero 
aliquas  earum  inanes  fuisse  objectat  Bellarminus  :  si  hujus 
generis  nuUas  in  ilia  pontificiarum  traditionum  farragine 
reperiri  ausit  dicere,  omnium  longe  impudentissimum  eum 
oporteat. 

»  Marc.  cap.  7.  ver.  3,  4. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  101 


XI. 


BESPONDETUB  TESTIMONIIS  SCBIPTUEABUM  QUIBUS 
DEMONSTBABE  CONATUS  BELLABMINtJS  ESSE 
ALIQUAS     VEBAS     TBADITIONES. 

I.  "  MuLTA*  habeo  vobis  dicere,  sed  non  potestis  portare 
modo."  "  Sunt*"  autem  et  alia  multa,  quae  fecit  Jesus, 
quse  si  scribantur  per  singula,  nee  ipsum  arbitror  mundum 
capere  posse  eos,  qui  scribendi  sunt,  libros."  "  Constat" 
igitur,"  inquit  Bellarminus,  "multa  Dominum  fecisse, 
quae  non  sunt  scripta,  nam  istos  libros,  qui  exstant  una 
manus  capere  potest, — et  praeterea  ilia,  quae  proraitte- 
bat  Dominus  se  dicturum,  dixit  baud  dubie  post  resurrec- 
tionem  suam,  ut  Lucas  testatur,  '  per*  dies  quadraginta 
apparens  eis,  et  loquens  de  regno  Dei.'  At  de  gestis  et 
verbis  Domini  post  resurrectionem  paucissima  scripserunt 
Evangelistae.  Non  autem  est  ullo  modo  credibile,  Apos- 
tolos,  qui  ilia  viderant  et  audierant,  non  tradidisse  Eccle- 
siis :  nee  enim  invidi,  aut  obliviosi  erant,  ut  noUent,  aut 
non  possent  ea  dicere."  Haec  Bellarminus.  Respondetur : 
Locus  Evangelii  qui  diserte  loquitur  de  factis  Christi,  oaa^ 
Voiijtrf  d  I»((Toue>  inepte  transfertur  a  Bellarmino  ad  dog- 
mata, de  quibus  praesens  instituitur  controversia.  Neque 
enim  necessarium  esse  dicimus  ut  omnia  facta  et  miracula 
Christi  koA'  %v  (ut  loquitur  Evangeliographus)proponantur, 
neque  traditiones  Pontificiorum  hunc  defectum  supplere  ullo 
modo  possunt ;  quippe  quae  aut  omnino  aut  admodum  parce 
hoc  argumentum  attingunt :  certe  quotquot  extant,  "  unam 
manum   capere    posse,"    non    negaverit    (opinor)   Bellar- 

*  Bellarmin.  de  verb.   Dei.  lib.   4.  cap.  .?. 

^  Johan.  cap.  16.  ver.  12.  ''-  Johan.  cap.  21.  ver.  25. 

*  Act.  Apost.  cap.  1.  ver.  13.  •  Johan.  cap.  21.  ver.  25. 


102  TRACTATUS    DE 

minus.  Quod  attinet  ad  locum  Evangelii  Johannis  cap.  16. 
ver.  12.  "  Omnes  insipientissimi  hseretici,  qui  se  Christi- 
anos  vocari  volant,  audacias  figmentorum  suorum,  quas 
maxime  exhorret  sensus  liumanus,  hac  oecasione  Evange- 
licse  sententise  colorare  conantur,  ubi  Dominus  ait,  adhuc 
multa  habeo  vobis  dicere,  sed  non  potestis  portare  modo  : 
quasi  hsee  ipsa  sint,  quse  tunc  discipuli  portare  non  pote- 
rant :"  ut  habet  Augustinus,  tractatu  nonagesimo  septimo, 
in  hunc  locum  Johannis.  "  Sed*^  hsec  cum  ipse  tacuerit," 
inquit  idem,  "  quis  nostrum  dicat,  ista  vel  ilia  sunt  ?  Aut 
si  dicere  audeat,  unde  probat?  quis  enim  est  tam  vanus 
aut  temerarius,  qui  cum  dixerit  etiam  vera  quibus  voluerit 
sine  ullo  testimonio  divino  afBrmet  ea  esse,  quae  tunc  Domi- 
nus dicere  noluit?  quis  hoc  nostrum  faciat,  et  non  maxi- 
mam  culpam  temeritatis  incurrat,  in  quo  nee  Prophetica 
nee  Apostolica  excel  lit  authoritas."  Dicet  fortasse  Bellar- 
minus  ea  omnia,  quae  Christus  dicenda  habuit,  in  traditio- 
nibus  ecclesiasticis  contineri :  licet  in  particulari  non  intel- 
ligamus,  hsec  vel  ilia  esse  ex  coram  numero,  quae  tunc 
Dominus  noluit  discipulis  suis  dicere.  Sed  quomodo  pro- 
babit,  ea  esse  alia,  quam  quae  in  ipso  verbo  scripto  conti- 
nentar  ?  quomodo  probabit  per  traditionem,  non  autem  per 
Scripturam  ea  ad  posteros  esse  propagata  ?  quis  enim  ferat 
tam  ineptam  consequentiam.  Christus  non  omnia  simul 
discipulis  proponere,  sed  multorum  explicationem  in  com- 
modius  tempus  diiferre  voluit:  ilia  igitur  multa  sunt  alia, 
quam  quae  in  scriptis  Prophetarum  et  Apostolorum  sunt 
comprehensa.  At  "ilia  quae  promittebat  Dominus  se 
dicturum,  dixit  baud  dubie  post  resurrectionem  suam," 
quando  per  dies  quadraginta  apparens  discipulis,  locutus 
est  eis  de  regno^  Dei.  Sed  illud  suum  hand  dubium,  quo 
certo  argumento  extra  dubium  ponit  Bellarminus,  neque 
enim  omnino,  "  promittebat''  Dominus  se  dicturum  ista  :" 
sed  quum  venerit  Spiritus  veritatis,  ilium  de  suo  acceptu- 
rum,  et  renuntiaturum  eis.  Quod  referendum  ad  tempus, 
non  quod  resurrectionem,    sed   quod  ascensionem   potius 

'  August,  in  Johan.  Tract,  96.  op.  lorn.  3.  par.  2.  pag.  734. 

s  Act.  Apost.  cap.  I.  ver.  3.  ''  Johan.  cap.  16.  ver.  12. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  103 

et  missionem  Spiritus  Sancti  secutum  est.  "  At'  de  gestis 
et  verbis  Domini  post  resurrectionem  paucissima  scripse- 
runt  Evangelistse :"  an  vero  defectum  ilium  supplere  pos- 
sunt  traditionarii.  Proferat,  si  potest,  Bellarminus  ex 
cabala  pontificia  plenam  historiam  gestorum  et  verborum 
Domini  post  resurrectionem.  Interim  nugari  desinat. 
Christus  per  quadraginta  dies  cum  discipulis  suis  versatus, 
locutus  est  eis  de  regno  Dei,  teste  Luca  ;  ergo  locutus  est 
de  iis  rebus  quae  nusquam  in  toto  Bibliorum  corpore 
scriptae  extant.  Prseclarum  scilicet  argumentum,  et  Jesuita 
dignum. 

II.  In  capite  undecimo  primae  epistolae  ad  Corinthios 
Paulus  duas  qusestiones  tractat,  unam  de  modo  orandi  in 
ecelesia ;  alteram  de  modo  sumendae  Eucharistise,  ex  utra- 
que  pro  traditionibus  aliqua  observat  Bellarminus,  et  ex 
prima  quidem  duo  praecipua.  1.  Ex  versu  secundo,  "  laudo 
V08,  quod  per  omnia  mei  memores  estis ;  et  sicut  tradidi 
vobis,  praecepta  mea  tenetis."  Ubi  notat  Jesuita  Aposto- 
lum  primam  quaestionem  exordiri  a  traditione:  ista  enim 
praecepta  de  modo  orandi,  et  sumendae  Eucharistiae,  nusquam 
scriptainveniri.  Respondetur  :  Ex  traditionis  voce  nihil  con- 
cludi  potest :  nemo  enim  negat  universa  religionis  nostras 
dogmata  viva  voce  Christianis  ab  Apostolis  fuisse  tradita. 
In  eo  posita  est  controversia,  utrum  traditiones  istae  Pro- 
pheticis  et  Apostolicis  Uteris  hodie  non  extent  consignatae. 
De  non  scriptis  traditionibus  instituitur  quaestio,  non  de 
Sanctis  illis  traditionibus  quae  Uteris  mandatae  sunt,  cujus- 
modi  ilia  est  ab  Apostolo  commemorata.  "  Tradidi'^  vobis 
imprimis  quod  et  accepi,  Christum  videlicet  mortuum  esse 
pro  peccatis  nostris,  secundum  Scripturas :  et  sepultum 
fuisse,  et  excitatum  tertio  die,  secundum  Scripturas."  Hu- 
jusmodi  traditiones,  quae  Scripturarum  nituntur  authoritate, 
afferant  Pontificii :  nos  rcpugnantes  non  sunt  habituri.  In- 
stat  vero  Bellarminus,  praecepta  quorum  hie  meminit  Apos- 
tolus, "  fuisse  de  modo  orandi,  et  sumendae  Eucharistiae  : 
eaque  nusquam  scripta  inveniri."     At  "  authoritatem'  qui- 

'  Johan.  c«p.  16.  ver.  13,  14.  ^  1  Epist.  ad  Cor.  cap.  15.  vcr.  3,  4. 

>  Cicer.  de  Oiv.  lib.  2. 


104  TRACTATUS    DE 

dem  nuUam  debemus,  nee  tidem  commentitiis  rebus  ad- 
jungere."  Ubi  enim,  quaeso,  dicit  Apostolus,  traditiones 
istas  fuisse  de  modo  orandi,  et  sumendse  Eucharistiae  ?  In 
sequentibus  quidem  hoc  argumentum  tractat :  sic  tamen 
ut  Corinthios  non  laudet,  sed  reprehendat  potius,  quod  ista 
de  quibus  illic  agit  non  observarint.  At  in  hoc  loco  de 
ejusmodi  '-raditionibus  loquitur  Apostolus,  observabant  vero 
Corinthii  traditiones,  quarum  hoc  in  loco  meminit  Aposto- 
lus: et  hoc  illis  laudi  dat,  "  laudo  vos,  fratres  quod  omnia 
mea  meministis,  et  sicut  tradidi  vobis,  traditiones  retinetis." 
Deinde  ut  ilia  de  modo  orandi,  et  sumendse  Eucharistise, 
de  quibus  agit  in  sequentibus,  intelligerent :  an  non  ilia 
tamen  hoc  ipso  in  loco  scriptis  ab  Apostolo  mandata  sunt  ? 
Quid  igitur  ista  faciunt  pro  non-scriptis  traditionibus  ? 
Denique  si  per  modum  orandi,  et  sumendse  Eucharistise, 
ritus  quosdam  intelligat  Bellarminus  eo  pertinentes:  norit 
praesentem  controversiam  non  de  ritibus,  sed  de  dogmaticis 
esse  institutam.  Sin  vero  ad  ipsam  doctrinam  hoc  referre 
velit :  probet  earn  doctrinam  nee  a  Paulo  nee  ab  alio  aliquo 
Spiritus  Sancti  organo  in  sacris  Uteris  uUibi  fuisse  traditam  ; 
et  turn  aliquid  effecerit. 

Videamus  jam  secundum  argumentum  quod  ex  hac  Apos- 
toli  disputatione  deducit,  his  verbis  ab  illo  propositum, 
"  quia  adhuc  aliquid  deerat  prseceptis  traditis,  addit,  ut 
etiam  hoc  servent,  ut  viri  in  Ecelesia  orent  capite  aperto, 
mulieres  capite  velato,  et  ut  ostendat  multum  tribuendum 
esse  tradition!  et  consuetudini  Ecclesiae,  etiam  sine  seripto, 
concludit :  si  quis  autem  videtur  contentiosus  esse,  nos  ta- 
lem  consuetudinem  non  hab^hius  nee  Ecelesia  Dei,  itaque 
vult  reprimi  contentiosos  ex  Ecclesise  eonsuetudine."  Hsec 
Bellarminus.  Respondetur  :  Aliquid  prseceptis  ante  tra- 
ditis defuisse,  nusquam  indicat  Apostolus  :  fide  Bellarmina 
hoe  totum  nititur.  Prseceptum  de  virorum  et  mulierum  ha- 
bitu  in  sacris  conventibus,  prseterquam  quod  rituale  est 
(eaque  ratione  ad  praesentem  qusestionem  non  pertinet)  hoc 
ipso  in  loco  ab  Apostolo  scriptis  est  consignatum  :  ideoque 
pro  non-scriptis  traditionibus  nihil  omnino  potest  facere. 
Quod  vero  ex  versu  decimo  sexto  coUigit,  multum  tribuen- 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  105 

dum  est  traditioni  et  consuetudini  Ecclesise,  etiam  sine 
scripto ;  velleque  Apostolum,  ut  ex  Ecclesiae  consuetudine 
repriinantur  contentiosi :  responde  cum  Junio,  falsum  id 
esse.  Non  enim  vult  Paulus  reprimi  contentiosos  ex  Ec- 
clesiae  consuetudine ;  sed  missos  fieri,  et  Ecclesiam  sese 
reprimere,  ne  occasione  illorum  stulte  funem  contentiosum 
trahat.  Et  illud  ipsum  quod  dicitur,  non  esse  consuetudinem 
Ecclesiae  ut  contendat,  (neque  enim  agit  Apostolus  de  con- 
suetudine simpliciter,  sed  de  ejusmodi  consuetudine,  conten- 
tiose  scilicet  agendo,)  non  est  moris  seu  consuetudinis 
ayi>a<pov,  sed  divini  et  naturalis  et  scripti  juris™. 

Atque  hsec  de  duobus  argumentis,  quae  ex  primse  quaes- 
tionis  tractatione  deducit  Bellarminus.  Ex  secundse  trac- 
tatione,  totidem  quoque  proponit :  ex  exordio  unum,  ex 
conclusione  alterum,  nam  I.  Apostolum  hanc  etiam  quaes- 
tionem  a  traditione  exordiri  ait,  "  Ego  enim  accepi  a 
Domino  quod  et  tradidi  vobis."  Respondetur :  Haec  ipsa 
traditio  non  solum  a  Paulo  hoc  ipso  in  loco,  sed  etiam 
a  Matthseo,  Marco  et  Luca  in  Evangeliis  scripta  extat. 
Frustra  igitur  pro  stabiliendis  traditionibus  non  scriptis  ad- 
ducitur.  2.  Apostolum  ait  concludere,  "  caetera  cum  venero 
disponam,"  quid  autem  disposuerit,  inquit  Bellarminus,  nus- 
quam  scriptum  invenitur.  Respondetur:  Chrysostomus  in 
hunc  locum  ait  Apostolum  loqui  "  »}  irtpi  tovtov  tov  irpay- 
fxaroQ,  J)  TTioi  irtpwv  tivwv,  ov  a<j>6dpa  KaTtirtiyovTwv,  vel  de 
ulteriori  declaratione  ejusdem  rei  quam  proposuerat,  vel  de 
aliquibus  aliis  non  valde  urgentibus."  Et  verbum  Siara- 
^ofxai  (quo  hie  et  capite  decimo  sexto  utitur  Apostolus)  pro- 
prie  refertur  ad  ea  qute  ad  ritum  et  ordinem  ecclesiasticum 
spcctant.  De  dogmaiibus  vero,  non  de  ritibus  et  ordine 
politiae  ecclesiasticae  instituitur  controversia.  Contra  vero 
dicit  Bellarminus,  "  merito  censent  Catholic!  eum  non  so- 
lum disposuisse,  quae  ad  ritus  et  cseremonias  pertinebant, 
sed  etiam  tradidisse  alia  graviora  ;  ut  de  ordinationeminis- 
trorum,   de   sacrificio  altaris,    de  aliorum    sacramentorum 

■"  Vide  Epi»t.  ad  Galal.  cap.  5.  ver.  20.  Epist.  ad  Phil.  cap.  2.  ver.  3.  ct  alibi 
p.issim. 

"  Chrysos.  in  1.  Cor.  Horn.  28.  op.  torn.  10.  pag.  252. 


106  TRACTATUS    DE 

forma  et  materia."  Respondetur  :  Hoc  vero  est  hariolari, 
non  disputare  ;  stolide  nugari,  non  acute  adversarium  refel- 
lere.  Nisi  forte  ita  esse  nos  hebetes  existimet  Bellarminus, 
ut  qusevis  Pontificiorum  somnia  pro  indubitatis  oraculis  sus- 
cipienda  arbitremur.  "  Atqui  hseretici  non  possunt  ullo 
modo  contrarium  ostendere  :"  inquit  Jesuita.  Respondetur  : 
Atqui  probatio  incumbit  affirmanti :  et  orthodoxi,  quos 
hsereticos  appellat  Pseudo-Catholicus,  respondentium  hie 
partes  sustinent,  non  opponentium.  Personam  vero  mutare 
disputantis,  sophistse  est,  et  hominis  ad  inopiam  rationis 
redacti.  Nee  verum  tamen,  non  posse  nos  ullo  modo  con- 
trarium ostendere  :  nam  ut  ea  quae  paulo  ante  dicta  sunt 
omittamus ;  constat  Corinthios  accepisse  ante  hoc  tempus 
ab  Apostolo  Evangelium",  adeoque  ditatos  fuisse  "  iv^  wavTi 
Xo-ycj)  Koi  Ttaar)  yvw(TH."  Quomodo  ergo  quae  graviora  sunt 
Evangelii  ignorasse,  si,  ut  hodie  religionis  pontificise  prora 
et  puppis  est  altaris  sacrificium,  ita  olim  fuisset  Apostolicse  : 
an  putat  Bellarminus  Apostolum  tanti  momenti  mysterium 
non  fuisse  inprimis  traditurum  :  aut  doctrinam  eorum  quae 
ad  salutem  erant  necessaria  tamdiu  fuisse  dilaturum  ?  Imo 
respondeat  Bellarminus,  existimetne  sacrificium  altaris 
pertinere  ad  traditionem  non-scriptam,  necne  ?  Si  existi- 
met :  cur  ergo  abutitur  testimoniis  verbi  scripti  pro  sacrificio 
hoc  stabiliendo,  in  sua  de  Missa  disputatione.  Si  non  exis- 
timet, quorsum  affert  banc  instantiam  ad  non  scriptas  tradi- 
tiones  confirmandas?  Certe  ut  daremus  Apostolum  non 
solum  ritualia,  sed  etiam  dogmatica  hoc  loco  intellexisse  : 
adhuc  tamen  Bellarmino  probandum  superesset,  ilia  dogmata 
fuisse  ejusmodi,  quae  in  nullo  libro  sacri  canonis  reperiri 
possunt ;  quod  universa  Jesuitarum  ratio  nunquam  proba- 
tum  dabit. 

III.  "  Itaquei  fratres,  tenete  traditiones  quas  accepistis, 
sive  persermonem  sive  per  epistolam  nostram."  Responde- 
tur :  Argumentatio  inconsequens.  Quaedam  religionis  dog- 
mata viva  voce  ab  Apostolo  tradita  sunt  Thessalonicensibus, 
quae  in  epistola  ad  eos  scripta  non  sunt  comprehensa :  ergo 

°  1  Epist.  ad  Cor.  cap.  1.5.  ver.  1.  PI  Epist.  ad  Cor.  cap.  1.  ver.  5. 

1  2  Epist.  adThessal.  cap.  2.  ver.  15. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  107 

quaedam  viva  voce  ab  eo  sunt  tradita,  quse  nuspiam  in  uni- 
verse saerarum  Scripturarum  corpora  scripta  extant.  At 
contra,  duo  objicit  Bellarminus.  1.  "In  hoc  ipso  capite 
Apostolus  dicit,  se  illis  praedicasse  de  Antichristo,  et  prseter 
alia  docuisse,  quando  esset  venturus :  '  Et  nunc,'  inquit, 
'  quid  detineat,  scitis,'  et,  '  num  retinetis,  quia  cum  essem 
vobiscum,  haec  dicebam  vobis.'  Hoc  autem  nusquam 
scriptum  est,  quando  scilicet  sit  Antichristus  venturus. 
Quare  beatus  Augustinus,  libro  20.  cap.  19.  Civit.  Dei, 
dicit,  illos  scivisse  quod  Apostolus  docuerat  viva  voce, 
nos  autem  non  posse  id  scire,  qui  Apostolum  non  audivi- 
mus.  Ergo  non  omnia  scripta  sunt  quae  Apostolus  dixit." 
Respondetur :  Si  id  nos  scire  non  possumus,  quod  Apos- 
tolus Thessalonicences  docuit  viva  voce,  quod  ex  Augus- 
tino  deducit  Bellarminus,  certe  nee  per  Scripturam  nee  per 
Traditionem  ejus  rei  notitia  ad  nos  pervenit :  et  per  conse- 
quens  hoc  argumento  non  solum  insufficientia  Scripturarum 
sed  etiam  Traditionum  confirmaretur,  hoc  est,  nimium, 
ideoque  nihil,  concluderetur.  Necesse  est  igitur  ut  horum 
alterum  admittat  Bellarminus,  vel  qusedam  religionis  dog- 
mata esse,  de  quibus  nee  per  Scripturam  nee  per  Tradi- 
tionem constare  nobis  possit ;  et  tum  evertit  suam  ipsius 
sententiam,  Scripturam  cumTraditione  conjunctam  totalem 
esse  fidei  regulam  :  vel  quod  Apostolus  viva  voce  de  tem- 
pore venturi  Antichristi  Thessalonicenses  docuit,  ad  sub- 
stantiam  doctrinae  religionis  non  pertinere  ;  et  tum  nihil 
affert  quod  nostram  causam  laedat.  In  Scripturis  enim 
omnia  Christians  religionis  dogmata,  non  omnes  aut 
rerum  prjeteritarum  historias,  aut  futurarum  prophetias, 
contineri  defendimus.  2.  Augustinus  ad  ilia  Apostoli 
verba,  "  Et'  nunc  quid  detineat  scitis,"  ita  inquit,  "  quo- 
niam  scire  illos  dixit,  aperte  hoc  dicere  noluit.  Et  ideo 
nos  qui  nescimus  quod  illi  sciebant,  pervenire  cum  labore 
ad  id  quod  sensit  Apostolus,  cupimus,  nee  valemus."  Id 
nimirum  intelligit,  se  dicti  Apostoiici  de  eo,  quod  Anti- 
christi revelationem  morabatur,  sententiam  minime  assecu- 
tum  esse :  quod  apertius  postea  proponit  illis  verbis.  "  Ego 

'  Augiiitin.  de  Civ.  Dei,  lib.  cap.  19.  op.  torn.  7.  pag.  597. 


108  TRACTATUS    DE 

prorsus  quid  dixerit,  me  fateor  ignorare.  Suspiciones 
tamen  hominum,  quas  vel  audire  vel  legere  de  hac  re 
potui,  non  tacebo."  Nusquam  vero  dicit,  quod  illi  affingit 
Bellarminus,  nos  non  posse  id  scire.  Imo  quid  videatur 
verosimilius,  pauIo  post  aperit  his  verbis :  "  lllud  quod 
ait  Apostolus,  tantum  qui  modo  tenet,  teneat,  donee  de 
medio  fiat :  non  absurde  de  ipso  Romano  imperio  creditur 
dictum,  tanquam  dictum  sit :  tantum  qui  modo  imperat, 
imperet ;  donee  de  medio  fiat,  id  est,  de  medio  toUatur." 
Bellarminus  quoque  dicit,  "  Paulus^  non  ausus  aperte 
scribere  de  eversione  Romani  imperii,  quod  tamen  aperte 
illis  coram  explicuerat,  sic  loquitur,  et  sensus  est :  scitis, 
quid  impediat  adventum  Antichristi,  dixi  enim  vobis  Ro- 
manum  imperium  impedire,  quia  non  sunt  adhuc  impleta 
ejus  peccata ;  et  non  ante  veniet  Antichristus,  qui  hoc 
imperium  propter  sua  peccata  tollat  e  medio.  Ideo  qui  tunc 
tenet  Romanum  imperium,  teneat,  id  est,  regnet,  donee  de 
medio  fiat,  id  est,  aboleatur ;  et  tune  revelabitur  ille  iniquus. 
Ita  exponunt  Grseci  Patres,  et  Latini."  Hsec  Bellar- 
minus. At  idem  ibidem  hoc  ipsum  probare  conatur  ex 
Daniele  et  Apocalypsi :  quomodo  ergo  hie  inter  aypa^a 
recenset  ?  Et  certe,  ex  illo  Apocalypseos,  unus  est,  om- 
nino  intelligendum  esse  locum  hunc  Pauli,  "  Et  quid  deti- 
neat  scitis,"  non  male  notavit'  Franciscus  Ribera.  In 
Apocalypsi  per  septem  capita  bestiae  coccinese  dicuntur 
significari  septem  monies,  super  quos  sedet  mulier,  (urbs 
ilia  magna,  quae  habet  regnum  super  reges  terrse",)  nempe, 

Septem"  urbs  alta  jngis,  toto  quae  prsesidet  orbi : 

Turn  reges  septem^,  regna^,  sive  summi  principatus  ejus- 
dem  urbis  LirToXoipov  :  ut  in  disputatione  de  Antichristo 
plenius  demonstrabitur.  "  Quinque"  ceeiderunt,  unus  est, 
alius  nondum  venit :"  inquit  prophetia.     Qui  Apostolorum 


•  Bellarmin.  de  Rom.  Pontif.  lib.  3.  cap.  5. 

'   Riber.  Comment,  in  Apocalyp.  cap.  17. 

"  Apocal.  cap.  17.  ver.  9.  18.  "  Propert.  lib.  3.  Eleg.  II.  57. 

»  Apocal.  cap.  17.  ver.  10. 

'■   Vid.  Esai.  cap.  23.  ver.  15.   Dan.  cap.  7.  ver.  7. 

»  Apocal.  cap.  17.  ver.  10. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  109 

temporibus  summam  rerum  obtinebat,  status  erat  Impera- 
torius :  qui  in  Apocalypsi  o  ti^  iimv,  et  in  epistola  ad 
Thessalonicenses  eodem  plane  modo  o  Karixwv  ofjTi  nun- 
cupatur.  Sic  enim  versu  septimo  masculino  genere  effer- 
tur,  habito  respectu  ad  personam  seu  principatum  aliquem 
qui  tura  extabat ;  quod  versu  sexto  to  Kurixov  neutro 
genere  est  dictum.  Sextum  vero  illud  caput,  seu  Impera- 
toTum  Romanorum  regimen,  quod  turn  regnabat,  e  medio 
toUendum  prsedicitur  :  antequam,  succedat  septimura,  et 
novo  Romae  erecto  principatu,  retegatur  filius  ille  perdi- 
tionis.  Ita  videmus  pro  non  scriptis  non  facere  illud 
Apostoli :  *'  et  nunc  quid  detineat  scitis."  Multoque 
minus  illud  alterum  a  Bellarmino  ibidem  objectum.  Ex 
versu  quinto,  "  Num  retinetis,  quia  cum  essem  vobiscum, 
haec  dicebam  vobis."  Quis  enim  dixerit  haec  referri  debere 
ad  aliqua  non  scripta ;  et  non  ad  ea  quae  proxime  scripta 
sunt  in  hac  ipsa  epistola. 

Et  de  prima  quidem  Bellarmini  adversus  responsionem 
nostram  exceptione,  dictum  est  plus  satis:  sequitur  secunda, 
his  verbis  ab  eo  proposita.  "  Sive  scripta  postea  fuerint, 
sive  non,  quae  Apostolus  docuerat,  non  multum  refert, 
quantum  ad  argumentum  quod  ex  hoc  loco  coUigimus  : 
nam  Apostolus  non  promittit  se,  vel  alium  ea  scripturum, 
quae  ore  tradiderat,  sed  simpliciter  praecipit,  ut  non  minus 
observent  quae  acceperant  sine  scripto  quam  quae  per  epis- 
tolam."  Respondetur :  Nempe  argumento  suo  probare 
voluit  Beilarminus  quod  nullus  adversariorum  negat. 
Apostolum  quae  ore  tradiderat  non  minus  observari  volu- 
isse,  quam  quae  per  epistolam.  Illud  est  quod  negamus  : 
ea  quae  Thessalonicensibus  eo  tempore,  quo  nondum  con- 
signatus  fuit  Novi  Testamenti  canon,  erant  irapaSoTa  nobis 
esse  traditionem :  quandoquidem  ea  omnia  scripto  jam  ab 
Apostolis  sunt  tradita. 

IV.  "  O  Timothee'',  depositum  custodi,"  et  "  formam" 
habe  sanorum  verborum,  quae  a  me  audisti.  Bonum  depo- 
situm custodi  per  Spiritum  Sanctum,  qui  habitat  in  nobis." 
Et  "  tu"*  ergo,  fill  mi,  confortare  in  gratia  quae  in  Christo 

■>  I  Epist  ad  Tim.  cap.  6.  ver.  20.         °  2  Epiit  ad  Tim.  cap.  1.  ver.  13,  H. 
<■  2  Epist.  ad  Tim.  cap.  2.  ver.  I,  2. 


110  TRACTATUS    DE 

Jesu :  et  quae  audisti  a  me  per  multos  testes,  hsec  com- 
menda  fidelibus  hominibus,  qui  idonei  erunt  et  alios  docere." 
In  his  locis,  inquit  Bellarminus,  "nomine  depositi,  non 
potest  intelligi  Scriptura,  sed  thesaurus  doctrinse,  intelligen- 
tia  dogmatum  divinorum,  id  est,  tam  sensus  Seripturarum, 
quam  aliorum  dogmatum :"  quam  totam  doctrinam  propo- 
gari  volebat  per  traditionem.  Respondetur:  agnoscimus 
Apostolum  non  agere  de  codicis  et  membranarum  cusfodia 
(neque  erat  opus  ut  id  multis  argumentis  evincere  conaretur 
Bellarminus)  sed  de  sanse  doctrinse  in  animis  fidelium  con- 
servatione  :  eamque  non  solum  in  libris  recondi,  sed  etiam 
viva  voce  prsedicari,  et  aliis  communicari,  adeoque  per  tra- 
ditionem (quandoquidem  ita  velit  Bellarminus)  propagari 
voluisse.  Nee  enim  de  modo  tradendi  pugnamus  nos  cum 
Pontificiis  :  sed  de  doctrina  tradenda.  Eam  nos  universam, 
quocunque  demum  propagetur  modo,  sacris  Uteris  compre- 
hensam  esse  defendimus.  Bellarminus  alia  dogmata  non 
scripta  ad  banc  "  sanorum  verborum  formam  (cujus  capita 
ab  Apostolo  proponuntur®  duo :  fides  et  charitas)  pertinere 
asserit,  sed  asserit  tantum  :  nullam  enim  voculam  ex  tribus 
his  a  se  citatis  locis  producit,  qua  assertio  ilia  vel  in  speciem 
stabiliri  possit. 

V.  Ultimum  testimonium  ex  secunda  et  tertia  epistola 
Johannis  profert  Bellarminus  "  multa  habens  scribere  vobis, 
nolui  per  chartam  et  atramentum."  Ex  his  enim,  inquit, 
"  intelligimus,  multa  ab  Apostolo  Johanne  dicta  esse  disci- 
pulis  et  per  discipulos  Ecclesiae  universse,  quae  tamen  scripta 
non  sunt."  Respondetur  :  Nempe  a  Johanne  in  duobus 
hisce  epistolis  :  nee  enim  aliud  ex  hoc  habetur  testimonio. 
Arguta  vero  argumentatio.  Multa  sunt  dogmata  qua?  in 
duabus  brevissimis  epistolis  a  Johanne  non  sunt  scripta : 
ergo  multa  etiam  sunt  dogmata  quae  in  universis  libris  Pro- 
phetarum  et  Apostolorum  nusquam  scripta  extant.  Apage 
puerilem  sophisticam. 

«2  Epist.  ad  Tim.  cap.  1.  ver.  13. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  Ill 


XII. 


SOLVUNTUR    EATIONES    PR^CIPUiE    PRO   NON-SCRIPTIS 
TRADITIONIBUS   A   BELLARMINO  ALLAT^». 

I.  "  Vel  totus  canon  Scripturarum  simul  sumptus  est 
suflBciens,  vel  singuli  libri  per  se  sunt  sufficientes,  at  neutrum 
vere  afBrmari  potest."  Prius  membrum  (de  posteriore  enim 
non  est  controversia)  ita  confirmat  Bellarminus,  "multi 
libri  vere  sacri  et  canonici  perierunt :  igitur  non  habemus 
nee  habuimus  a  1500  annis  suflBcientem  doctrinam,  si  tola 
sita  est  in  Scripturis."  Respondemus  primum  cum  Jacobo 
Kimedoncio,  aliud  esse  totum  canonem  suflBcere  ad  doctri- 
nam, quod  nos  dicimus  ;  aliud  totum  ad  hoc  necessarium 
esse,  ut  sufficiens  sit  doctrina,  quod  minime  sentimus. 
Quemadmodum  signa  innumeraa  Christoet  Apostolis  edita, 
sufiiciunt  ad  Evaiigelii  coniirmationem :  nee  tamen  omnia 
ac  singula  prsecise  ad  hoc  necessaria  fuisse  dicimus :  ita 
Scripturarum  canonicarum  corpus  ad  doctrinam  sufficit  et 
sufficeret,  etiamsi  vel  Scripturarum  adhuc  extantium  parte 
aliqua  carere  nos  Dominus  voluisset.  Non  sequitur  igitur, 
si  aliquot  libri  canonici  periissent,  in  iis  quos  ad  Ecclesi* 
usum  superstites  esse  voluit  divina  providentia,  sufficientem 
doctrinam  non  contineri.  Deinde  cum  Thoma  Stapletono  di- 
cimus, "aliqua"  canonica  periisse,  valde  esse  improbabile." 
Hoc  enim,  ut  ait  idem,  "  contra  illam  Dei  providentiam  facit 
quae  in  rebus  ad  salutem  vel  necessariis  vel  plurimum  con- 
ducentibus  nunquam  deest :  quum  res  hujusmodi  potissi- 
mum  sit  canonicarum  Scripturarum  conservatio."  Eodem 
referri  possunt  pleraque  omnia  argumenta,  quibus  Sacrae 
Scripturae  fontium  integritas  est  asserta :  nee  contrarium 

*  Beilarm.  de  verb.  Dei,  lib.  4.  cap.  4.  S. 

'  Stapleton  Defen.  Eccles.  anth.  contra  Whitaker,  lib.  2.  cap.  2,  s.  JO. 


112  TRACTATUS    DE 

evincunt  loca  ilia  Scripturae,   quae  contra  nos  urgentur  a 
Bellarmino. 

Ut  probet  ex  Testamento  Veteri  multos  libros  perisse, 
tres  textus  citat.  "  Gesta*^  autem  priora,  et  novissima 
scripta  sunt  in  libro  Samuel  videntis,  et  in  libro  Nathan 
prophetse,  atque  in  volumine  Gad  videntis.  Et  "  Reli- 
qua**  autem  opera  Salomonis  scripta  sunt  in  verbis  Nathan 
prophetse,  et  in  libris  Ahise  Silonitis,  in  visione  quoque 
Addo  videntis  ;"  et  "  Loquutus'^  est  Salomon  tria  miliia 
parabolarum,  et  fuerunt  carmina  ejus  quinque  miliia." 
Respondetur :  De  primo  respondet  Paulus  Burgensis,  "  Si- 
cut^  primus  liber  Regum  rationabiliter  attribuitur  Sa- 
mueli,  eo  quod  ipse  fuit  principalis  propheta  contem- 
poraneus  Sauli :  simili  modo  possunt  attribui  secundus  et 
tertius  Regum  Nathan  prophetse,  seu  Gad,  qui  fuerunt 
contemporanei  prophetse  regi  David,  et  etiam  Salomoni." 
De  secundo  similiter  sentiunt  docti,  principium  tertii  libri 
Regum  intelligi,  a  tribus  his  Prophetis  conscriptum.  De 
tertio  dici  potest,  Salomonem  locutum  esse  tria  miliia  para- 
bolarum (id  enim  habet  textus)  quemadmodum  etiam  locutus 
esse  dicitur  de  plantis,  jumentis,  volucribus,  reptilibus,  pis- 
cibus;  non  autem  legi,  quod  ista  scripserit :  de  scriptis  vero, 
non  de  sermonibus  Prophetarum  nunc  institutam  esse  quses- 
tionem.  Si  istas  responsiones  admittere  nolit  Bellarminus  : 
probet  tandem,  libros,  quos  amissos  esse  dicit,  ad  Veteris 
Testamenti  canonem  aliquando  pertinuisse.  Neque  enim 
qusecunque  scripsit  Propheta  aliquis,  protinus  sunt  haben- 
da  canonica:  quemadmodum  etiam  qusecunque  scribit  nota- 
rius  non  sunt  authentica,  sed  quse  ut  notarius  ex  officio 
scribit,  ut  recte  monet  Junius.  Nee  sine  ratione  existima- 
vit  Augustinus  "  etiam^  ipsos  quibus  ea,  quse  in  authoritate 
religionis  esse  deberent,  Sanctus  utique  Spiritus  revela- 
bat,  alia  sicut  homines  historica  diligentia,  alia  sicut  pro- 
phetas  inspiratione  divina  scribere  potuisse  :  atque  hsec  ita 
fuisse  distincta,  ut  ilia  tanquam  ipsis,  ista   vero  tanquam 

•:  1  Paralipom.  cap.  29.  ver.29.  ''  2  Paralipom.  cap.  9.  ver.  29. 

'  3  Reg.  cap.  4.  ver.  32. 

'  Paul.  Burg.  Comm.  in  Paral.  cap.  ult.  addit.  2. 

s  August,  deciv.  Dei.  lib.  18.  cap.  38.  op.  torn.  7.  pag.  521. 


CONTROVEHSIIS    PONTIFICIIS.  113 

Deo  per  ipsos  loquenti  judicarentur  esse  tribuenda,  ac  sic 
ilia  pertinerent  ad  ubertatem  cognitionis,  haec  ad  religionis 
authoritatem,  in  qua  authoritate  custoditur  canon." 

Atque  haec  de  Testamento  Vetere. 

"  Ex  Testamento  Novo,"  inquit  Bellarminus,  "  cer- 
ium est,  periisse  epistolam  Pauli  ad  Laodicenses,  cujus 
ipse  meminit  ad  Colossenses  et  forte  aliam  ad  Corinthios, 
cujus  mentio  fieri  videtur,  1.  Corinth,  cap.  5.  in  illis 
verbis ;  scripsi  vobis  in  epistola.  Et  facile  potest  fieri, 
adhuc  aliqua  alia  periisse.  Viderint  ergo  hseretici,  unde 
resarcient  tam  insignem  defectum."  Respondetur :  Nempe 
ilia,  forte,  et  videtur,  et  potest  fieri  admodum  valida 
sunt  argumenta ;  quibus  ad  canonis  tam  insignem  defec- 
tum agnoscendum  haeretici  adigantur.  Nee  enim  quid- 
quam  hie  certi  pollicetur  Bellarminus,  nisi  in  unico  illo 
de  Pauli  ad  Laodicenses  epistola  argumento  ipso  :  quod 
ipsum  tamen  ne  omnino  certum  crederemus  in  operum  suo- 
rum  Recognltione  idem  Bellarminus  sic  nos  monendos  ex- 
istimavit,  "  Json  probo,  quod  dixi,  certum  esse,  periisse 
epistolam  Pauli  ad  Laodicenses :  quamobrem  vero  ?  quia 
S.  Chrysostomus  in  commentario  ejus  loci  scribit,  aliquos 
existimasse  Apostolum  loqui  de  epistola  scripta  a  Laodi- 
censibus  ad  ipsum,  non  de  epistola  scripta  ad  Laodicenses 
ab  ipso.  Et  ponderat  verba  Grseca,  ubi  legitur,  ut  eam, 
quse  est  ex  Laodicea,  non  autem  ut  ea  quae  est  ad  Laodi- 
censes. Et  ita  certe  legunt  Graeci  codices  :  rr^v  Ik  AaoSt- 
KiloQ,  quod  epistolam  Laodicea  missam,  non  ad  Laodicenses 
scriptam  manifeste  significat.  ov  rrjv  cnro  llavXov  irpog  Aao- 
BiKiag  {t)  yap  av  iiirs  Kai  T17V  fv  AaoSiKil<})  aWa  ttiv  otto 
AaoitKtwv  TtpoQ  UavXov  :  non  qua  fuerit  Pauli  ad  Laodicen- 
ses (alioqui  enim  dixisset,  et  quae  Laodiceae  est)  sed  a  Lao- 
dicensibus  scripta  erat  ad  Paulum  :  ut  ad  hunc  locum  ha- 
bet  Photius  apud  Qicumenium..  Similiter  et  Theodoretus  : 
•'  Quidam  existimarunt  ipsum  etiam  scripsisse  ad  Laodicen- 
ses. Iiaque  fictam  etiam  epistolam  proferunt.  Divinus  autem 
Apostolus  non  dixit  eam  quie  est  ad  Laodicenses  :  sed  eam 
quae  est  ex  Laodicea.  Ilii  enim  de  aliquibus  rebus  ad  eum 
scripserant.  Verisimile  est  autem  eos  vel  ea  accusasse  quae 
fiebant  Colossis,  vel  eodcm  morbo  cum  eis  laborasse.     Et 

VOL.  XIV.  I 


114  TRACTATUS    DE 

ideo  dixit  banc  quoque  epistolam  eis  esse  legendam."  Haec 
ille.  Postremo  Caesar  Baronius,  causam  totam  hunc  in 
modum  concludit.  "  Sane"  nullam  eidem  tabellario  ad 
Laodicenses  fuisse  a  Paulo  datatn  epistolam,  satis  constat ; 
dum  in  ea  quam  turn  scripsit  ad  Colossenses,  salutari  man- 
dat  eos  qui  Laodicese  assent  fideles,  sic  dicens :  '  salutate 
fratres  qui  sunt  Laodicese  et  Nympham,  et  quse  in  ejus 
domo  est  ecclesiam.'  Si  enim  ad  Laodicenses  tunc  scrip- 
sisset,  ipse  sua  epistola  ejusmodi  functus  esset  officio,  nee 
opus  habuisset  illud  Colossensibus  delegare.  Si  vero  antea 
ad  Laodicenses  Paulus  scripsisset ;  illis  utique  (ut  modo 
fecit  scribens  ad  Colossenses)  ut  suas  literas  legendas  tra- 
derent  Colossensibus,  in  mandatis  dedisset.  Libentius  ig;itur 
Chrysostomo  ac  Theodoreto  inhseremus,  quam  cseteris,  ut 
nulla  a  Paulo  scripta  fuerit  epistola  ad  Laodicenses."  Atque 
haec  de  epistola  ad  Laodicenses  :  sequitur  epistola  ad  Co- 
rinthios,  de  qua  in  Recognitione  operum  ita  Bellarminus. 
"  Certius  est  epistolam  unam  scriptam  ad  Corinthios  pe- 
riisse ;  ut  Anselmus,  Caietanus,  et  alii  colligunt  ex  illis  ver- 
bis '  scripsi  vobis  in  epistola.'  "  Respondetur :  Certius 
fortasse  quam  illud  alterum  nee  tamen  omnino  certum; 
si  quidem  Chrysostomum,  ut  in  superiore  ita  etiam  in  hoc 
loco,  audire  velit  Bellarminus.  Notat''  enim  ille  Apostolum 
respexisse  ad  ea  quae  superius  sunt  scripta  in  hac  ipsa  epis- 
tola :  "  non  potius  luctum  habuistis,  ut  de  medio  tollatur 
qui  est  hujusmodi ;"  et  "  expurgate  vetus  fermentum." 
Chrysostomi  quoque  sententiam  secutus  est  Theophylac- 
tus  :  et  Theodoretus  expresse,  "  non  in  alia  (inquit)  sed  in 
hac,"  dixit  enim  paulo  ante  "  nescitis  quod  modicum  fer- 
mentum totam  massam  corrumpit."  Similiter  Photius  apud 
CEcumenium',  "  ubi  scripsit?  Quando  dixit,  ut  non  magis 
luctum  habuistis  ut  toUeretur  de  medio  vestrum  hujusmodi 
non  hie  aut  ille,  sed  quicunque  fuerit  ejusmodi.  Rursumque: 
expurgate  vetus  fermentum  non  hoc  aut  illud,  sed  totum 
vetus  fermentum."  Et  author  commentariorum  in  episto- 
las  qui  tribuuntur  Hieronymo  :  "  hoc  ipsum  in  hac  epistola 

I  Baron.  Annal.  Eccles.  an.  60.  §.  13. 

''  Chrysostotn.  in  1  Epist.  ad  Cor,  Horn.  16.  op.  torn.  10.  pag.  134. 

'  (Ecumen.  op.  torn.  1.  pag.  4G0. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  115 

ita  scripsi,  non  ut  a  gentibus,  sed  ab  his  qui  peccant  in 
Ecclesia,  separamini." 

Ita  videmus  veteres  interpretes,  qui  Anselmi  et  aliorum  re- 
centiorum  authoritatem  prseponderabunt,  illud  Pauli  {■ypai^a 
tv  Ty  eVtoToAy  simpliciter  accepisse,  scripsi  in  hac  epistola ; 
in  earn  prorsus  sententiam,  quam  in  Paraphrasi  sua  expressit 
Erasmus,  quem  Bellarmini  Caietano  merito  possumus  op- 
ponere.  "  At  ne  quid  erretis,  quod  paulo  ante  jusserim  a 
vobis  vitari  consuetudinem  infami  libidine  contaminatorum : 
non  hoc  sentio  quod  postulem  ut  universes  hujus  regionis 
impudicos  devitetis,  nee  cum  ullo  consuetudinem  agatis,  qui 
avaritise  rapacitatisve  infamia  laboret,  aut  simulacrorum 
cultui  deditus  sit." 

II.  Secunda  Bellarmini  ratio  sumitur  ex  discrimine,  quod 
est  inter  praedicationem,  et  scripturam  Apostolorum  "  nam 
si  Christo  et  Apostolis  fuisset  propositum  verbum  Dei 
coarctandi  et  restringendi  ad  Scripturam :  1 .  Rem  tanti 
momenti  Christus  aperte  prsecepisset,  et  Apostoli  alicubi 
testarentur,  se  ex  Domini  mandato  scribere  ;  quemadmodum 
ex  Domini  mandato  in  toto  orbe  docuerunt,  at  id  nusquam 
legimus."  Respondetur :  Negamus  necessario  requirendum 
hie  praeceptum  aliquod  externum,  suffecisse  dicimus  inter- 
num Spiritus  Sancti  ductum,  qui  prsecepti  vim  obtinet : 
quemadmodum  in  praedicatione,  Paulus  et  Silas  dicuntur 
prohibiti™  a  Spiritu  Sancto  loqui  sermonem  in  Asia ;  et 
versu  sequente,  cum  tentarent  ire  versus  Bithyniam,  "non 
aivisse  eos  dicitur  Spiritus  Jesu  :"  et  Paulus  ait  se  "  vinctum" 
Spiritu,  proficisci  Hierosolymam."  Cum  vero  constet  to- 
tam  Scripturam  esse  OtonvivaTov",  Dei  instinctu  traditam, 
nee  libitu  hominis  allatam  nobis  esse,  "  sedP  actos  a  Spiritu 
Sancto  locutos  esse  sanctos  Dei  homines :"  ulteriorem  au- 
thoritatem ad  rem  tanti  licet  momenti  aggrediendam  inepte 
requirit  Jesuita,  Et  cum  mysterlum  Evangelii,  "  per  Scrip- 
turas'propheticas  ex  imperio  seterniDei  ad  obedientiam  fidei, 
omnibus  gentibus  declaratum"  testetur  Paulus  ex  eodem 

°  Act.  Apost.  cap.  16.  ver.  6.  "  Act.  Apost.  cap.  20.  ver.  22. 

"  2  Epist.  ad  Tim.  cap.  3.  ver.  10.  p  2  Petr,  cap.  1.  ver.  20. 

4  Epist.  ad  Rom.  cap.  IC.  ver.  2C. 

i2 


116  TRACTATUS    DE 

imperio  seterni  Dei  per  Scripturas  apostolicas  Evangelium 
gentibus  declaratum  qui  dubitari  poterit  ?  Ut  cum  Augus- 
tino  prorsus  sit  dicendum :  "quicquid'Dominus  de  suis  factis 
et  dictis  nos  legere  voluit,  hoc  scribendum  discipulis  tanquam 
suis  manibus  imperavit."  Mitte  quod,  ut  primus  scriptor 
Moses*,  ita  etiam  postremus  Johannes  in  uno  Apocalypseos 
libro  duodecies  jubetur  scribere,  ut  nimis  temere  dixerit 
Bellarminus  id  nusquam  nos  legere.  2.  "  Ad  praedican- 
dum  viva  voce  non  expectarunt  Apostoli  oblatam  occa- 
sionem,  vel  necessitatem,  sed  sponte  sua,  et  ex  proprio 
instituto  perrexerunt :  ad  scribendum  non  nisi  necessitate 
quadam  coacti  animum  applicuerunt.  Recte  enim  scribit 
Eusebius,  solum  duos  ex  Apostolis  duodecim  Evangelium 
scripsisse,  et  eos  necessitate  quadam  provocatos.  Ex  quo 
manifeste  colligitur,  Apostolos  non  de  scribendo,  sed  de 
praedicando  Evangelio  primaria  intentione  cogitasse."  Res- 
pondetur  :  Falsa  est  comparationis  hujus  turn  irpoTamg,  turn 
avToTroSoo-tc.  Prioris  falsitas  ex  Actis  Apostolorum  con- 
vincitur :  quae  passim  docent,  Apostolos  occasiones  praedi- 
candi  Evangelii  captasse,  et  opportunitates  expectasse". 
Posterioris  falsitas  ex  epistolis  Pauli,  Jacobi,  Petri,  Johannis 
et  Judse  constat  :  quae  sponte  sua,  et  ex  proprio  instituto 
eos  non  scripsisse,  quomodo  probabit  Bellarminus  ?  Ut  de  ' 
Actis  Apostolorum,  et  quatuor  Evangeliis  (ex  quibus  ille 
ineptissime  de  universis  scriptis  apostolicis  concludit,  quasi 
in  illis  solis  comprehensum  esset  Evangelium)  nihil  dicam. 
Necessitas  praedicandi  Evangelium  ex  aequo  imposita  est 
omnibus" :  et  quia  ad  universas  gentes  legationem  hanc 
Christus  perferri  voluit ;  omnium  simul  Apostolorum  hie 
requirebat  opera.  Necessitas  quoque  scribendi  de  communi 
salute  quibusdam  (specialiter  ad  hoc  a  Deo  incitatis)  incu- 
buit :  ut  omnibus  incumberet  nihil  erat  opus,  cum  vel  unus 
(si  quidem  ita  Deo  visum  fuisset)  huic  muneri  abunde  suffi  - 
cere  potuisset.     Necessitati  huic  a  Deo  impositae,  accessit 

■■  Augustin  de  consen.  Evangel,  lib.  1.  cap.  ult.  op.  torn.  3.  pag.  26. 

"  Exod.  cap.  17.  ver.  14.  et  alibi.  '  Apocal.  cap.  I.  ver.  11.  et  alibi. 

"  Vide  Act.  Apost.  cap.  8.  ver.  14.  25.  cap.  11.  ver,  21.  22.  cap.  16.  ver. 
29,  30.  cap.  17.  ver.  16.  20.  23.  item  Epist.  ad  Rom.  cap.  15.  ver.  22,  23,  24. 
1  Epist.  ad  Cor.  cap.  16.  ver,  7,  8,  9,        "1  EpIst.  ad  Cor.  cap,  9.  ver,  16. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  117 

et  voluntas  propria,  et  pnidens  occasionum  oblatarum  cap- 
tatio  :  quiB  in  utroque  turn  scribendi,  turn  prsedicandi 
munere,  simul  conjunctse  sunt :  sic  tamen  ut  semper  sit 
tenendum,  sicut  olim  Scripturam  propheticam,  ita  nunc 
apostolicam  "non>'libitu  hominis  allatam"  (quod  argumento 
proposito  insinuare  videtur  Bellarminus)et  qusecunque  scrip- 
ta  sunt  (quacunque  primum  oCcasione  scripta  sunt)  "  scripta^ 
esse  ad  doctrinam  et  admonitionem  nostrara,  in  quos  fines 
seculorum  devenerunt." 

III.  "  Si  doctrinam  suam  Uteris  consignare  ex  professo 
voluissent ;  cite  catechismum,  aut  similem  librum  confe- 
cissent,  at  ipsi  vel  historiam  scripserunt,  ut  Evangelistse ; 
vel  epistolas  ex  occasione  aliqua,  ut  Petrus,  Paulus,  Jacobus, 
Judas,  Johannes,  et  in  iis  non  nisi  obiter  disputationes  de 
dogmatibus  tractaverunt."  Respondetur  :  Quod  ad  histo- 
riam attinet ;  earn  scribendi  rationem  doctrinse  tradendie 
admodum  esse  idoneam,  vel  ex  Trojani  belli  scriptore  dis- 
cere  potuisset  Jesuita, 

Qui*  quid  sit  pulchrum,  quid  turpe,  quid  utile,  quid  non 
Plenius  ac  melius  Chrysippo  et  Crantore  dicit 

Deinde  meminisse  debebat,  Johannis  Evangelium  totum 
fere  esse  dogmaticum :  et  reliquis  etiam  Evangeliographis 
propositum  fuisse,  non  factorum  tantum  Christi,  sed  etiam 
doctrinse  historiam  contexere''.  Quod  vero  ad  epistolas 
spectat :  "  Apostolos  in  iis  non  nisi  obiter  disputationes  de 
dogmatibus  tractavisse,"  assertio  est  summe  audax  atque 
impudens.  Et  vero  cum  nemo  sobrius  negare  possit, 
Apostolos  hie  doctrinam  suam  Uteris  consignare  ex  pro- 
fesso voluisse ;  et  in  Epistola  ad  Romanos  (verbi  gratia) 
doctrinam  catecheticam  reipsa  proposuisse.  Et  aliam  ta- 
men scribendi  rationem  ad  hoc  requirat  Bellarminus, 
nempe  vel  catechismum  vel  aliam  aliquam  scriptionem,  quse 
proprius  ad  catechismi  naturam  accedat.  Quid  hie  molitur 
aliud,   quam  ut   Apostolos   doceat  et  ipsi  Deo  scribendi 

y  2  Petr.  cap.  1.  ver.  21. 

"  Epist.  ad  Rom.  cap.  15.  ver.  8.    1  Episl.  ad  Cor.  cap.  10.  vcr.  II. 

•  Hor.  Epist.  lib.  1.  epist.  2.  vet.  3,  4. 

''  Act  Apost.  cap.  1.  ver.  1. 


118  TRACT ATUS  DE 

modum  praescribat.    Scilicet  hoc  illi  Geta  monitore  indige- 
bant :  a  quo  catechismi  scribendi  rationem  possent  discere. 
Verum  "  non"^  sunt  cogitationes  meae  ut  cogitationes  vestrae, 
dicit  Dominus  ;"  nee  "  sicut  voluit  homo,  locutus  est  spi- 
ritus ;  sed  sicut  voluit  spiritus,  ita  locutus  est  homo :"  ut 
ex  Petro  recte  monet  author  operis  imperfecti  in  Matthseum. 
Quemadmodum  vero  author  ille  eo  in  loco"*  notat,  voluisse 
Spiritum,  ut  essent  Scripturse  "  obscurse  quidem,  ut  cum 
labore   inveniantur,"    non    autem    clausae,  ut  nulio  modo 
inveniantur :    ita   notare    potuisset    Bellarminus,    voluisse 
Spiritum    ut    Veritas   quse   est   secundum  pietatem   sacris 
Uteris   traderetur,   non  simul    quidem  et   semel    (quod  in 
catechismo  fit)  ne  sine  labore  inveniatur  ;  sed  hie  atque 
illic  sparsim ;  "  non   ut  non  inveniant  earn  qui  quaerunt 
earn,  sed  ut  non  inveniant  eam,  qui  quaerere  eam  nolunt : 
ut  ad  illorum  quidem  gloriam  pertineat,  qui  inveniunt  eam, 
qui  desideraverunt  eam,  et  qusesierunt,  et  invenerunt ;  ad 
illorum  autem  condemnationem   qui  non   inveniunt   eam, 
quia  nee  desideraverunt  eam,  nee  qusesierunt  nee  invene- 
runt.    Nee  potest  eis  esse  excusatio  condemnationis  igno- 
rantia  veritatis,  quibus  fuit  inveniendi  facultas,  si  fuisset  quse- 
rendi  voluntas.    Nam  si  Veritas,  salus  et  vita  est  cognoscen- 
tium  se,  magis  debet  quseri  quam  quaerere."    Hsec  praeclare 
author   ille :    cui    adde   Augustinum,    "  Si*   in    Scriptura 
Sacra  tantum  essent,  quse  faciliime  intelliguntur  (similiter 
etiam,  si  simplex  tantum   confectus  fuisset  catechismus) 
nee  studiose  quaereretur,  nee  suaviter  inveniretur  Veritas." 
Ut  verbo  dicam,  si  Bellarminus  rationes,  quas  assignant 
veteres,   cur  Deus    Scripturas   non  ubique  perspicuas,  sed 
multis  in  locis  obscuras    esse   voluit  (a  seipso  ex  eorum 
scriptis  repetitas*)  ad  reip  de  qua  nunc  agitur  accomodas- 
set  :  et  diligentius  considerasset,  quomodo  "  magnifice"  et 
salubriter    Spiritus   Sanctus    Scripturas    modificavit ;"    et 
quomodo   id   spectavit,    ut    "  sensus*"   exercitatus  caperet 

■^  Esai.  cap.  55.  ver.  8. 

■'  Horn.  44.  Chrysostom.  op.  torn.  6.  pag.  clxxxvi. 

^  Augustin.  de  vera  relig.  cap.  17.  op.  torn.  1.  pag.  758. 

'  Bellarmin.  de  verb.  Dei,  lib.  3.  cap.  1. 

B  Augustin.  de  doctrin.  Christ  lib.  2.  cap.  8.  op.  torn.  3.  pag.  I.-22. 

I"  Gregor,  in  Ezech.  Horn.  6. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  119 

quod  capere  non  posset  otiosus,"  facile  intellexisset,  quan- 
tum vis  religionis  Christianae  doctrinam  sacris  literis  perfecte 
comprehendi  Deus  voluerit,  alias  taraen  fiiisse  causas  ob 
quas  alio  scribendi  genere,  quam  mere  catechetico,  amanu- 
enses suos  uti  maluerit. 

Atque  hsec  de  tertio  discrimine,  quod  inter  praedicatio- 
nem,  et  scripturam  Apostolorum  assignat  BeUarminus. 
Sequitur  postremum,  cum  quo  totam  banc  rationem  con- 
cludit  his  verbis  propositum.  "  Denique  vel  singuli 
Apostoli  edidissent  scriptam  doctrinam  Evangelicam,  cum 
singuli  haberent  curam  alicujus  provinciae,  vel  certe  omnes 
simul  congregati,  antequam  discederent  in  suas  provincias, 
communem  aliquem  librum  edidissent:  sicut  constat  eos 
communiter  symbolum  fidei  composuisse,  quod  tamen  non 
scripserunt,  sed  viva  tantum  voce  tradiderunt."  Responds 
cum  Whitakero  :  "  nihil  horum  esse  necessarium  :  non  enim 
iilos  latuit,  Deum  velle  sic  illorum  voluntates  manusque 
regere,  ut  ii  scriberent,  quos  oporteret,  et  tantum  scribe- 
rent,  quantum  sufBceret,  et  in  tempore  omnia  facerent." 
Quod  de  symbolo  affertur,  ad  rem  non  facit.  Id  tantum 
de  eo  tenendum ;  quod  ab  Augustino  notatum  est,  ejus 
"  verba'  per  divinas  Scripturas  sparsa  esse  indeque  coUecta, 
et  ad  unum  redacta,  ne  tardorum  hominum  memoria  labo- 
raret. 

IV.  Quarta  ratio  ab  Ecclesiae  Catholicae  dignitate  de- 
sumpta  ita  urgetur  a  Bellarmino :  "  Ut''  olim  Judaei 
exeellebant  omnibus  nationibus,  quia  credita  erant  illis 
eloquia  Dei,  ita  nunc  praestat  Ecclesia  Christi  omnibus 
sectis,  quod  ipsa  sola,  quippe  quae  sponsa  Christi  est, 
noverit  omnia  mysteria  verse  religionis,  et  conscia  sit  se- 
cretorum  sponsi,  et  propterea  appelletur  columna,  et  firma- 
mentum  veritatis :  at  si  omnia  essent  scripta,  et  apertissime 
ut  haeretici  dicunt,  nullum  esset  privilegium  Ecclesiae. 
Nam  nihil  minus  scirent  haeretici,  et  pagani,  et  Judaei  de 
mysteriis  fidei  nostrae,  quam  nos  ipsi,  atque  antistites 
nostri  sciunt :  neque  esset  verum,  quod  ait  Irenaeus,  "  in' 

*  Augustin.  de  Symbol,  lib.  1.  op.  torn.  6.  pag.  S47. 
^  Bellarmin.  de  verb.  Dei.  lib.  4.  cap.  8. 
'   Iren.  lib.  3.  cap.  4.  op.  pag.  178. 


120  TRACTATUS    DE 

solam  Ecclesiam  tanquam  in  depositorium  dives  repositam 
ab  Apostolis  scientiam  rerum  divinarum."     Respondetur  : 
Perfectio   Scripturarum  nihil  derogat  Ecclesise  Catholicse 
dignitate.     Ut  enim  olim  Judseorum  primarium  erat  privi- 
legium  "  quod™  eis  credita  sunt  eloquia  Dei,"  quantumvis 
sacra  ilia  oracula  ad  exterorum  manus  pervenire  potuissent: 
ita  hoc  ipsum  hodie  Catholicse  Ecclesiae  manet  privilegium, 
quod  ei  concredita  sunt  oracula  Dei :  quantumvis  eadem 
haereticorum,   paganorum  et  Judseorum   lectioni   pateant. 
Est    enim    Scriptura    Sacra,    propria  Catholicse    Ecclesiae 
possessio  :  et  "  non"  Christiani  nullum  jus  capiunt  Christi- 
anarum  literarum,"  ut  recte  notat  TertuUianus  ;   hseretici 
denique  "  Scripturas"  tenent,  sed  ad  speciem,   non  ad  salu- 
tem,"  ut  inquit  Augustinus.     Deinde  ut  possessio,  ita  et 
vera   scientia    Scripturarum,   Catholicse    Ecclesise   propria 
est.     Nam  ut  illud  olim  Judseorum  privilegium  erat  singu- 
lare,  quod  habebant  "  fi6p<j>w(nv'^  t^c  yvwo-cwe  koi  rjje  aX??- 
Otla^  tv  Tog  vofiig,  formam  sive  informationem  cognitionis 
ac  veritatis  in  lege :"  ita  hoc  est  hodie  Ecclesise   privile- 
gium, quod  "ruTTov''  8i8ax^C>  formam  doctrinse,"  et  "  inro- 
rinriDaiv  vyiaivovTojv  Xoywv,   expressam   formam  sanorum 
verborum,"  ex  sacra   Scriptura  norit  eruere.     Unde   Ori- 
genes,  "  hsereticis'  non  dixerim  credita  esse  eloquia  Dei 
pro  eo,  quod  divina  apud  eos  volumina  relegi  videntur  :  sed 
quia  nihil  in  his  sentiunt  spirituale,   nihil  Deo   dignum, 
solam  apud  eos  quae  occidit  haberi  literam  dixerim."   Deni- 
que  summum   est  illud  Ecclesise   Catholicse   privilegium, 
quod  non  solum   ad    cam    pertineat  externa  mysteriorum 
regni   Dei  patefactio,    sed  etiam  interna    Spiritus    Sancti 
illustratio :  qua  fit  ut  filii  ejus  omnes  sint   "  BiSaKToV  tov 
Qeov,  docti  a  Deo ;"  et  "  quotquot'  sunt,  cognoscant  eum  a 
minimo  eorum  usque  ad  maximum  eorum."      Ut  enim  de 
Judseo  olim  dictum,   "  indidi"  verba  mea  ori  tuo:"  quod 

™  Epist.  ad  Rom.  cap.  3.  ver.  2. 

"  TertuU.  de  prescript,  adv.  hseret.  cap.  37. 

"  Augustin.  de  Baptismo  contra  Donat.  lib.  3.  cap.  19.  op.  torn.  9.  pag.  121. 

P  Epist.  ad  Rom.  cap.  2.  ver.  20.  i  Ibid.  cap.  6.  ver.  17. 

'  Origen.  Comm.  in  Epist.  ad  Rom.  lib.  2.  op.  torn.  4.  pag.  498. 

•  Johan.  cap.  6.  ver.  45.  '  Jerem.  cap.  31.  ver.  34. 

"  Esai.  cap.  51.  ver.  16, 


CONTROVERSllS    PONTIFICIIS.  121 

sane  maximum  illius  erat  privilegium  :  ita  ad  veros  Eccle- 
sise  filios,  et  ad  eos  solos,  spectat  illud  :  "  hoc"  erit  foedus 
meum  cum  istis,  ait  Jehova ;  Spiritus  meus  qui  est  in  te, 
et  verba  mea,  quae  posui  in  ore  tuo,  non  recedent  ex  ore 
tuo,  aut  ex  ore  seminis  tui,  aut  ex  ore  seminis  seminis  tui,  • 
ait  Jehova,  ex  hoc  tempore  usque  in  saeculum."     "  Isto- 
rum''  animalis  homo  non  est  capax,  nee  quidem  ea  potest 
cognoscere,  quia  spiritualiter  dijudicantur,"  neque  omnibus 
etiam  externa  communione  cum  Ecclesia  conjunctis,  (nedum 
hffireticis,  paganis  et  Judseis,)  patet  arcanum^  Jehovse,  sed 
illis  solis  qui  reverentur  ipsum.     Discat  vero  hie  Bellarmi- 
nus,  qua   ratione   Ecclesia  conscia  sit   secretorum  sponsi 
sui  :  nam  quaenam  ilia  sint  arcana  satis  se  ostendit  ignorare, 
cum  non  alibi    ea    quserat,    quam  in   traditionibus  nescio 
quibus  non  scriptis.    Quas  tamen,  opinor,  in  arcanis  nequa- 
quam  posuisset,  si  rectius  expendisset  quod  ab  ipso  scrip- 
tum  est,  "  etsi*  non  sint  scriptse  traditiones  in  divinis  Uteris, 
esse  tamen   scriptas  in  monimentis  veterum,   et  in  libris 
ecclesiasticis."     Cum  vero  negari  non  possit,   monimenta 
ilia  veterum  et  libros  ecclesiasticos  ad  haereticos,  paganos 
et  Judeeos  emanare  posse  non  minus  quam  divinas  literas : 
quoque  consequens  non  solum  verbum  Dei  scriptum,  sed 
etiam  ipsas  traditiones,  nihil  minus  scire  illos  posse  quam 
vestros  antistites.     Ubi  jam  igitur  illud  Ecclesise  privile- 
gium?    Certe  fatendum  necessario,  vel  aliam  revelationem 
Dei  Ecclesise  esse  factam,  quae  nee  Scriptura  sit  nee  tra- 
ditio  (quod  negant  omnes  Pontificii  ipso  quoque  Bellarmino 
astipulante'')  vel  certe  (quod  res  est)  ineptum  esse  totum 
hoc,  quod  ab  Ecclesise  Catholicse  dignitate  deductum  est, 
argumentum. 

V.  Quinta  ratio  sumitur  a  dignitate  mysteriorum  mul- 
torum,  quse,  ut  Bellarminus  inquit,  "  silentium  requirunt, 
nee  decet  ut  in  Scripturis,  quse  toti  mundo  leguntur,  ex- 
plicentur,  si  enim  ad  videnda  tremenda  mysteria  Missse  non 
licet  admittere  ullos  non  baptizatos,  quomodo  licebit  eis 

«  Esai.  cap.  59.  ver.  21.  »   1  Epist.  ad  Cor.  cap.  2.  ver.  14. 

'  Psalm.  25.  ver.  14. 

*  Bellarmin.  de  verb.  Dei,  lib.  4,  cap.  12. 

••  Ibid. 


122  TRACTATUS    DE 

eadem  scripta  tradere.  Hinc  Dominus  seorsim  discipulia 
interpretabatur  parabolas,  quas  populo  locutus  eraf^,  et 
Apostolus  ait  '  sapientiam  loquimur*  inter  perfectos :'  et 
passim  veteres,  cum  de  Sacramento  Eucharistise  loquuntur, 
dicere  solent :  norunt  fideles,  norunt  initiati."  Haec  Bellar- 
minus.  Respondetur:  Hie  etiam  illud  Bellarmino  non 
succurrebat,  quod  ab  eo  seriptum  esse  diximus  :  "  etsi  non 
sint  scriptse  traditiones  in  divinis  libris,  esse  tamen  scriptas 
in  monimentis  veterum,  et  in  libris  ecclesiasticis."  Si 
nihil  derogatur  mysteriorum  dignitati,  quod  scripta  sint  in 
monimentis  veterum,  et  in  libris  ecclesiasticis :  an  inde 
aliquid  eorum  dignitati  detractum  existimabitur,  si  divinis 
consignarentur  Uteris?  Ne  illud  etiam  succurrebat,  in 
sacris  Uteris  contineri,  et  omnibus  publicari,  mysteria  extra 
omnem  controversiam  majora  et  sublimiora,  quara  ulla  sint 
quae  inter  non-scriptas  traditiones  referantur  a  Pontificiis  : 
ut  mysterium  Trinitatis,  Incarnationis,  quod  rationem  banc 
a  dignitate  mysteriorum  sumptam  totam  esse  commenti- 
tiam  evincit.  Oblitus  quoque  est  se  damnatissimorum 
hsereticorum  hie  insistere  vestigiis,  "  qui  cum  ex  Scrip- 
turis  arguerentur,  in  accusationem  conversi  sunt  Scriptura- 
rum ;  quasi  varie  essent  dictae,  et  quasi  non  posset  ex  his 
inveniri  Veritas  ab  his,  qui  nesciant  traditionem.  Non  enim 
per  literas  traditam  illam,  sed  per  vivam  vocem  :  ob  quam 
causam  et  Paulum  dixisse  ;  sapientiam  loquimur  inter  per- 
fectos." Testatur  haec  Irenaeus",  cum  quo  secretis  istis 
Gnosticorum  et  Papistarum  mysteriis,  Ecclesiae  traditiones 
sacra  Scriptura  comprehensas,  et  toti  mundo  manifestatas 
opponimus.  Sic  enim  ille,  "  Traditionem'  Apostolorum  in 
toto  mundo  manifestatam,  in  Ecclesia  adest  perspicere 
omnibus,  qui  vera  velint  audire :"  et  post,  "  hunc  Patrem 
Domini  nostri  Jesu  Christi  ab  Ecclesiis  annunciari,  ex 
ipsa  Scriptura,  qui  velint,  discere  possunt  et  apostolicam 
EcclesiaB  traditionem  intelligere."  Quod  non  baptizati 
ad  Coenae  Dominicae  ante  (cujus  initiationis  sacramentum 
primum  susceptum  ipsi  non  debent  esse  participes)  admi- 


■^  Luc.  cap.  8.  ver.  10.  "^   1  Epist.  ad  Cor.  cap.  2.  ver.  5. 

«  Iren.  lib.  3.  cap.  2.  op.  pag.  174.  Ibid.  cap.  3.  pag.  175. 


b 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  123 

nistrationem  videndam  non  admittantur,  nihil  mirum ;  cum 
ne  baptizatis  quidem  ad  earn  videndam  patere  debeat  ac- 
cessus,  qui  sacro  epulo  ipsi  non  accumbunt.     "Ua^  -yap 
o  /iij   fiiTi\wv    Tutv    /uv<TT»)pi(i>v,    avoidyyvTWQ    Kcii    irafiilig 
iarriKtoQ,  quicunque  mysteriorum  non  est  particeps  impu- 
denter  et   inverecunde   adstat."     Et  in  eeclesia    Romana 
vetere   Celebris   fuit  ilia  Diaconi  denuntiatio :    "  Si''  quis 
non  communicat,  det  locum."     Quantumvis  in  missa  nunc 
Romanae   Ecclesise   rem  aliter  se   habere   novimus.     Cur 
vero  quae  initiatis  pandebantur,  catechumenis  ad  tempus 
occultabantur   mysteria,   docet  Augustinus :  etsi  enim,  ait 
ille,  "  catechumenis'  fidelium  sacramenta  non   produntur, 
non  ideo  fit,  quod  ea  ferre  non  possunt :  sed  ut  ab  eis  tanto 
ardentius  concupiscantur,  quanto  eis  honorabilius  occultan- 
tur."     Quod  ad  parabolas  attinet,  certum  est  nihil  in  lis 
contineri,  quod  non  in  Scripturis  passim  extet,  aut  quod  a 
fidelis   populi    notitia    celari    debeat :    quemadmodum   ex 
earum  explicatione,  quam  ibi  proponit  Christus,  manifes- 
tum  est.     Neque  omnino  ista  regni  Dei  mysteria  a  fideli 
populo  voluit  Christus  occultari  :  sed  ab  infidelibus  et  re- 
probis,  qui  "  videntes''  non  vident,  et  audientes  non  intel- 
ligunt,"  quorum  "  crassum'  factum  est  cor,  et  obstructae 
aures,    et  occsecati  oculi  ;    ne  quando  cernant  oculis,   et 
auribus    audiant,  et  corde  intelligant,  et  convertantur  et 
sanentur."     Unde  illud,  "  Vobis  datum  est  nosse  mysteria 
regni   Dei,"    Glossa  ordinaria  ita  explicat:    "vobis,  qui 
fideles   estis :    sed    Pharisseis   incredulis   sancta   non   sunt 
danda."    Postremo  sapientia  ilia,  de  qua  Apostolus  loquitur, 
de  alia  non  est  intelligenda,  quam  quae  sacris  Uteris  est 
comprehensa,    quae    hominem    Dei   possunt   "  sapientem"" 
reddere  ad  salutera,  adeoque  perfectum  reddere,  et  ad  omne 
opus  bonum  perfecte  instruere."     Haec  vero  est  Apostoli 
sentential  lis  qui  doctrinse  Christianae  rudes  sunt,  stultitiam 
fortasse  videamur  loqui,  at  inter  perfectos,  id  est,  eorum 

t  Chrysost.  in  Epist.  ad  Ephes.  cap.  1.  Horn.  3.  op.  torn.  2.  pag.  23. 

I'  Qregor.  Dial.  lib.  2.  cap.  23. 

I  Augustin.  in  Johan.  Tract.  96.  op.  torn.  3.  pag.  2.  pag.  735. 

'  Luc.  cap.  8.  ver.  10.  ■  Matt.  cap.  13.  ver.  13. 

"  2  BpisU  ad  Tim.  cap.  3.  ver.  15.  17. 


124  TRACTATUS    DE 

judicio,  quibus  probe  perfectum  est  pietatis  mysterium,  sa- 
pientiam  loquimur:  inter  vos  nihil  nos  scire  profitemur, 
"  nisi"  Jesum  Christum,  eumque  crucifixum,"  qui  "  Ju- 
daeis"  quidem  est  oifendiculum,  Grsecis  vero  stultitia  ;  ipsis 
autem  vocatis,  turn  Judseis  turn  Grsecis,  Dei  potentia  ac 
Dei  sapientia." 

"  1  Epistj  ad  Cor.  cap.  2.  ver.  2.  "  Ibid.  cap.  1.  ver.  23,  24. 


CONTROVEHSIIS    PONTIFICIIS.  125 


XIII. 

BESPONDETtTR     AD     EXEMPLA     TRADITIONUM     NON- 
SCBIPTARUM  A  BELLARMINO  PROPOSITA. 

Necessitatem  traditionum  astruere  conatur  Bellarmi- 
nus  ex  multis'  quae  ignorari  non  possunt,  et  tamen  in  Scrip- 
turis  non  continentur.  Constat  autem  hoc  argumentum 
exemplorum  duodecim  inductione :  quae  sigillatim  excu- 
tienda  sunt. 

I.  "  Tempore  Testament!  Veteris  sine  dubio  non  minus 
foeminae,  quam  viri  remedium  aliquod  habebant,  quo  a 
peccato  originaii  purgarentur,  et  tamen  pro  masculis  insti- 
tuta  erat  circumcisio  secundum  multorum  opinionem,  quid 
autem  esset  pro  foeminis,  nusquam  habet  Scriptura." 
Respondetur  :  Remedium  iuit  "  sanguis*"  Christi,  qui  pur- 
gat  ab  omni  peccato."  •"  Per"  gratiam  Domini  Jesu  Christi 
illas  servatas  esse  credimus  quemadmodum  et  nos."  Cum 
"non  sif"  in  alio  quoquam  salus,  nee  aliud  nomen  sub  coelo 
datum  sit  inter  homines,  per  quod  oporteat  nos  servari." 
Veritas  sacramenti  foeminis  aeque  communis  fuit  ac  viris  : 
sacramentum  aliquod  peculiare,  quod  ad  foeminas  pertineret, 
ex  aliquo  Dei  verbo  seu  scripto  seu  non  scripto  nunquam 
ostendet  Bellarminus.  Nee  video,  cur  ille  ejusmodi  aliquod 
necessario  statuendum  existimet :  cum  ipse  in  libro  secundo 
de  Sacranientis  (quaecunque  tandem  aliorum,  quorum  hie 
meminit,  multorum  opinio  fuerit)  contendat,  ne  masculos 
quidem  "  fuisse  justos  ex  eo,  quod  essent  circumcisi,  vel 
incircumcisi ;  sed  ex  eo,  quod  in  Christum  venturum  cre- 
derent."     Et   ad   id   probandum  hunc  in  modum   diserte 

•  Bellarmin.  de  verb.  Dei,  lib.  4.  cap.  4. 

'  1  Epni.  Johan.  cap.  1.  ver.  7.  ■=   Act  Apost.  cap.  15.  ver.  11. 

'  Ibid.  cap.  4.  ver.  12. 


126  TRACTATUS    DK 

ratiocinetur :  "  an  masculorum  Deu8  tantum,  nonne  et 
foeminarum,  quis  ergo  credat,  Deum  dedisse  remedium, 
quod  solis  masculis  prodesset ;"  ut  ad  Magistrum  Senten- 
tiarum,  qui  mulieres  sine  Sacramento  justificatas  fuisse 
docet  per*  fidem  et  operationem  bonam,  vel  suam  si  adultse 
erant,  vel  parentum  si  parvulae,  eum  ablegare  non  sit 
necesse. 

II.  "  Veteris  Testamenti  tempore  non  estullo  modocre- 
dibile,  non  fuisse  remedium  ullum  pro  masculis  morientibus 
ante  octavum  diem,  quo  solo  poterant  circumcidi :  et  tamen 
nihil  extat  de  hac  re  in  Scriptura."  Respondetur :  Aliud 
fuisse  remedium,  quam  id  quod  modo  a  nobis  est  propositum, 
ex  Dei  verbo,  vel  scripto,  vel  non  scripto  nunquam  demon- 
strabit  Jesuita.  Dei  pactum  erat  "  ero*^  Deus  tuus  et  semi- 
nis  tui,"  ejus  pacti  signum,  Circumcisio,  quod  signum  qui 

•negligeret,  "  pactum^  irritum  fecisse"  dicitur.  Neglexisse 
vero  dici  non  potest,  ideoque  nee  pactum  irritum  fecisse, 
qui  morte  praeventus  ante  tempus  a  Deo  statutum  circum- 
cidi non  poterat:  cum  non  privatio,  sed  contemptus  sa- 
cVamenti  excludat  a  gratia.  Ita  Thomas  eandem  esse  ratio- 
nem  asserit  "  puerorum''  qui  moriebantur  ante  octavum 
diem  tempore  legis,  et  eorum  qui  moriebantur  ante  circum- 
cisionis  institutionem."  De  quibus  idem  paulo  ante  "  sicut 
ante  institutionem  circumcisionis,  sola  fides  Christi  futuri 
justificabat  tam  parvulos,  quam  adultos ;  ita  etiam  et  cir- 
cumcisione  data.  Sed  antea  non  requirebatur  allquod  sig- 
num protestativum  hujus  fidei." 

III.  "  Gentiles  multi  salvari  poterant,  et  sal vabantur  tem- 
pore Testamenti  Veteris,  et  vere  ad  Ecclesiam  pertinebant : 
€t  tamen  nihil  prorsus  de  eorum  justificatione  a  peccato 
originali,  aliisque  peccatis  in  Scriptura  habetur."  Respon- 
detur :  Imo  vero  Abrahamo  imputatam  fuisse  fidem  legimus 
ad  justitiam,  quum  esset  "non'  in  circumcisione,  sed  in  prse- 
putio :"  acceptumque  ab  eo  postea  "  signum  circumcisionis, 
sigillum  justitise  fidei  receptae  in  prseputio,  ut  esset  pater 

«  Lib.  4.  distinct.  1.  '  Gen.  cap.  19.  ver.  7. 

8  Ibid.  ver.  14. 

^  Thorn.  Aqui.  Summ.  par,  3.  quaest.  70.  art.  4. 

'    Epist.  ad  Rom.  cap.  4.  ver.  9-12. 


CONTKOVERSIIS    PONTIFICIIS.  127 

omnium  credentium  in  prseputio,  imputata  etiam  ipsis  jus- 
titia ;  et  pater  circumcisionis,  iis  videlicet  qui  non  solum 
sunt  ex  circumcisione,  sed  qui  etiam  ineedunt  vestigiis  fidei 
patris  nostri  Abrahami,  quae  fuit  in  prseputio."  Imo  Bel- 
larminus  ipse,  ut  diximus,  ex  Apostolo  confirmat^,  ne  Ju- 
dseos  quidem  magis  quam  Gentiles,  ex  eo  fuisse  justos, 
quod  essent  circumcisi  vel  incircumcisi,  sed  ex  eo  quod  in 
Christum  venturum  crederent,  id  quod  etiam  ex  illis  verbis, 
concludit  "  an'  Judaeorum  Deus  tantum,  nonne  et  gentium, 
immo  et  gentium  :  quoniam  unus  est  Deus,  qui  justificat  cir- 
cumcisionem  ex  fide,  et  praeputium  per  fidem." 

IV.  "  Necesse  est  nosse,  extare  libros  aliquos  vere  divi- 
nes :  quod  eerte  nullo  modo  ex  Scripturis  haberi  potest." 
Respondetur :  In  Scripturis  hoc  ipsum  expressum  habetur  : 
"  TTatra™  ypa(j>ri  Oionvtvarog,  tota  Scriptura  divinitus  inspi- 
rata  est."  "  riafra"  Trpo(t>riTtla  ypa(f)ric,  iS/ac  iirtXvatwQ  oil 
yivtTai'  ov  yap  OiXi'ifiaTi  avdp(lt)Trov  rivi)(Ori  wotI  TrpotjirtTtta, 
aXX  viro  Trvtv/iaroc  dyiov  ^tpofiivoi  iXdXriaav  o'l  ayioi  Otov 
dvOpanroi,  Nulla  prophetia  Scripturae  est  propriae  explica- 
tionis,  non  enim  libitu  hominis  allata  est  olim  prophetia, 
sed  acti  a  Spiritu  Sancto  loquuti  sunt  sancti  Dei  homines." 
Et  "sicut"  charus  frater  noster  Paulus  pro  sibi  data  sapientia 
scripsit  vobis,  ut  in  omnibus  fere  epistolis  loquens  de  istis, 
in  quibus  sunt  nonnulla  difficilia  intellectu,  quae  indocti  pa- 
rumque  stabiles  detorquent,  ut  et  reliquas  Scripturas,  suo 
ipsorum  exitio."  At  contra  objicit  Bellarminus,  "  etiamsi 
Scriptura  dicat,  libros  Prophetarum  et  Apostolorum  esse 
divinos,  tamen  non  certo  id  credam,  nisi  prius  credidero, 
Scripturam,  quse  hoc  dicit,  esse  divinam.  Nam  etiam  in  Al- 
corano  Mahumeti  passim  legimus  ipsum  Alcoranum  de  coelo 
a  Deo  missura,  et  tamen  ei  non  credimus.  Itaque  hoc  dog- 
ma tam  necessarium,  quod  scilicet  aliqua  sit  Scriptura 
divina,  non  potest  sufficienter  haberi  ex  sola  Scriptura. 
Proinde  cum  fides  nitatur  verbo  Dei,  nisi  habemus  verbum 
Dei  non  scriptum,  nulla  nobis  erit  fides."     Ut  huic  objcc- 

''  Bellarmin.  de  Sacram.  lib.  2.  cap.  14. 

'    Epist.  ad  Rom.  cap.  3.  ver.  29,  30. 

""  2  Epist,  ad  Tim.  cap.  3.  ver.  10.  "  2  Petr.  cap.  1.  ver.  20,  21. 

°  3  Pet.  cap.  3.  ver.  15,16. 


128  TRACTATUS    DE 

tioni  plene  satisfiat :  retexenda  tota  est  argumentatio,  et  in 
particulares  syllogismos  resolvenda.  Esto  igitur  hie  princi- 
palis syllogismus. 

Vel  dandum  est  aliquod  verbum  Dei  non  scriptum  ;  vel 
concedendum  nuUam  habere  nos  fidem,  qua  credamus  ali- 
quam  esse  Scripturam  divinam. 

At  posterius  de  dogmate  tam  necessario  nuUo  modo  con- 
cedi  potest. 

Dandum  igitur  est  prius. 
Probatur  prima  Propositio : 

Si  verbo  scripto  fides  nostra  hie  niti  non  potest :  turn  vel 
dandum  est  aliquod  verbum  Dei  non  scriptum ;  vel  conce- 
dendum nullam  habere  nos  fidem,  qua  credamus  aliquam 
esse  Scripturam  divinam.  Necesse  enim  est  ut  fides  nitatur 
verbo  Dei. 

At  verbo  scripto  fides  nostra  hie  niti  non  potest :  Ergo. 
Probatur  hujus  argumenti  assumptio. 
Si  non  potest  hoe  dogma  sufficienter  haberi  ex  sola  Scrip- 
tura  ;  turn  verbo  scripto  fides  nostra  hie  niti  non  potest. 

At  non  potest  hoc  dogma  sufficienter  haberi  ex  sola 
Seriptura. 

Ergo  verbo  scripto  fides  nostra  hie  niti  non  potest. 
Probatur  denuo  Assumptum  : 

Si  ut  certo  credam,  libros  Prophetarum  et  Apostolo- 
rum  esse  divinos,  non  sufficit  ut  Seriptura  id  ipsum  dicat ; 
certe  non  potest  hoc  dogma  sufficienter  haberi  ex  sola 
Seriptura. 

Sed  ut  certo  eredam,  libros  Prophetarum  et  Apostolo- 
rum  esse  divinos,  non  sufficit  ut  Seriptura  id  dieat :  requiri- 
tur  enim  prseterea,  ut  prius  eredam,  Scripturam  quae  hoc 
dicit  esse  divinam. 

Ergo  non  potest  hoc  dogma  sufficienter  haberi  ex  sola 
Seriptura. 

Hie  vero  de  sufficientia  et  rebus  ad  fidem  requisitis 
necessario  distinguendum  est:  vel  enim  intelligitur  suf- 
ficientia respectu  revelationis  externse,  requisitse  ex  parte 
objecti  (ut  loquitur  sehola)  sive  rei  eredendse:  vel  intel- 
ligitur omnimoda  sufficientia,  etiam  respectu  revelationis 
internse,    requisitse  ex  parte  subjeeti,    id  est,    ipsius    ere- 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  129 

dentis.  Nam  ut  quis  certa  fide  dogma  aliquod  complec- 
tatur,  non  sufficit  ut  rem  credendam  Deu8  per  verbum 
suum  revelaverit :  sed  necessario  praeterea  requiritur,  ut 
Deus  per  Spiritum  suum  hominis  credituri  animum  moveat 
ad  assensum  prsebendum  rei  eo  modo  revelatse.  Priore 
modo  intellectam,  negamus  assumptionem.  SuflScit  enim 
ut  Scriptura  id  dicat :  nee  alia  aliqua  revelatio  requiritur 
ex  parte  objeeti ;  circa  quam  solam  Scripturse  Sacrae  sufB- 
cientia  a  nobis  adversus  Pontificios  defenditur.  Nee  obstat 
quod  requiritur  ut  credam  Scripturam,  quae  hoc  dicit,  esse 
divinam :  quod  enim  non  credam,  id  non  arguit  defectum 
revelationis  requisitae  ex  parte  objeeti  (quae  ex  alia  aliqua 
revelatione  non  scripta  sit  supplenda)  sed  ostendit,  aliud 
aliquid  desiderari,  et  nominatim  internam  illustrationem 
Spiritus  Sancti  requisitam  ex  parte  subjecti.  Quod  vero 
Alcoranum  Mahometis  de  ccelo  a  Deo  sit  missum,  objec- 
tum  fidei  esse  non  potest ;  quia  destituitur  revelatione 
divina  requisita  ex  parte  objeeti :  ideoque  cum  Scriptura 
Sacra,  quae  ejusmodi  defectum  non  habet,  iniquissime  com- 
paratur.  Si  posteriore  modo  intelligatur  assumptio,  con- 
cedenda  est ;  sed  neganda  propositio  hypothetica :  nam  ex 
eo  quod  tu  credas,  vel  non  credas,  non  est  consequens  vel 
sufficienter  vel  insufficienter  aliquid  haberi  ex  Scriptura. 
Ut  sufficienter  dogma  aliquod  habeatur  ex  Scriptura,  satis 
est,  ut  illud  ipsum  in  Sacrarum  Scripturarum  volumine  com- 
prehensum  extet :  estque  illud  ea  ratione  vere  objectum 
fidei,  et  necessario  credendura,  sive  a  te  credatur,  sive  non. 
Quandoquidem  hominis  "  infidelitas^  fidem  Dei  inanem  red- 
dere  non  possit,"  itaque  longe  aliud  est  quaerere,  utrum  in 
Scriptura  omnia  dogmata  sufficienter  contineantur,  quod  a 
nobis  affirmatur  :  aliud,  utrum  ut  fides  dogmatibus  in  Scrip- 
tura revelatis  a  te  adhibeatur  praeter  Scripturam  ipsam, 
nihil  aliud  requiratur ;  quod  nos  cum  Bellarmino  pariter 
negamus.  Nam  si  Jesuitse  argumentatio  aliquid  elFecerit, 
id  certe  effecerit,  quod  falsissimum  esse  fatebuntur  ipsi  ad- 
versarii :  credendum  esse  aliquid  in  religione,  quod  neque 
ex  Scriptura  neque  ex  Trjiditione  sufficienter  haberi,  ideo- 

'  Epist.  ad  Rom.  cap.  3.  vcr.  3. 
VOL.  XIV.  K 


130  TRACTATUS    DE 

que  aliud  verbum  Dei  admittendum,  prseter  illud  'quod  vel 
scriptum  est  vel  traditum.  Quidni  enim  hunc  in  modum 
instituatur  argumentum. 

Si  ut  certo  credam,  libros  Prophetarum  et  Apostolorum 
esse  divinos  non  suiEcit  ut  vel  Scriptura  vel  etiam  Traditio 
id  dicat :  certe,  non  potest  hoc  dogma  suflScienter  haberi 
vel  ex  Scriptura  vel  ex  Traditione. 

Sed  ut  certo  credam,  libros  Prophetarum  et  Apostolorum 
esse  divinos,  non  sufEcit  ut  vel  Scriptura  vel  etiam  Traditio 
id  dicat.  Requiritur  enim  prseterea,  ut  prius  credam  vel 
Scripturam  vel  Traditionem,  quse  hoc  dicit,  esse  divinam. 

Nam  etiam  in  Alcorano  Mahumeti  passim  legimus  ipsum 
Alcoranum  de  coelo  a  Deo  missum,  atque  hoc  ipsum  Turcae 
constanter  tradunt :  et  tamen  huic  vel  Scripturse  vel  Tra- 
ditioni  non  credimus.  Itaque  hoc  dogma  tam  neeessarium, 
quod  scilicet  sit  aliqua  Scriptura  divina,  non  potest  suffi- 
cienter  haberi  vel  ex  Scriptura  vel  ex  Traditione.  Proinde 
cum  fides  nitatur  verbo  Dei,  si  nullum  habeamus  verbum 
Dei  prseter  scriptum  et  traditum,  nulla  nobis  erit  fides. 

Hoc  argumentum  si  solvant  pontificii,  eadem  ratione 
solverint  sophisma  a  Bellarmino  propositum. 

V.  "  Non  satis  est  scire,  esse  Scripturam  divinam,  sed 
oportet  scire  quse  sit  ilia,  id  quod  nuUo  modo  potest  haberi 
ex  Scripturis.  Quomodo  enim  coUigemus  ex  Scriptura, 
Evangelia  Marci  et  Lucse  esse  vera ;  Evangelia  Tliomje  et 
Bartholomei  esse  falsa  :  cum  ratio  potius  dictet  magis  cre- 
dendum  libro  prseferenti  titulum  Apostoli,  quam  non  Apos- 
toli.  Et  unde  colligam,  epistolam  ad  Romanos  esse  vere 
Pauli,  epistolam  ad  Laodicenses,  quse  nunc  circumfertur, 
non  esse  Pauli :  cum  utraque  prseferat  titulum  Pauli,  et  cum 
Paulus  in  epistola  ad  Colossenses,  dicat  se  scripsisse  ad  Lao- 
dicenses, nusquam  autem  dicit,  se  scripsisse  ad  Romanos." 
Hsec  Bellarminus.     Argumentum  est  ejusmodi. 

Quae  sit  Scriptura  divina  nullo  modo  potest  haberi  ex 
Scripturis. 

Quse  sit  Scriptura  divina,  oportet  scire. 

Ergo  aliquid  oportet  scire,  quod  nullo  modo  potest  haberi 
ex  Scripturis. 

Respondetur :    Neganda  est  major ;  multis  de  causis. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  131 

1.  Quia  suppositis  Scripturis  ipsis,  quod  fit  in  praedicato, 
et  in  parte  conclusionis  inde  dedueta,  tollitur  quaestio  in 
subjecto  posita,  quae  sit  Scriptura  divina  :  ration!  enim  re- 
pugnat,  ut  Scripturis  divinis  prsesuppositis,  locus  aliquis 
relinquatur  quaestioni,  quae  sit  Scriptura  divina.    Nee  valent 
probationes  Bellarmini :  quia  etiamsi  daremus  id  nullo  modo 
colligi  posse  ex  Scripturis,  ut  conclusionem  ex  eo  principio 
probandam  ;  non  inde  tamen  sequeretur  non  esse  X^ju/io  hoc 
cum  ipsis  Scripturis  Sacris  necessario  supponendum :  sicut 
enim  in  aliarum  scientiarum  demonstrationibus,  necessario 
dandae  sunt  hypotheses  quaedam,  quae  principia  sint  ava- 
TroStdcTa  (ut  constat"!  ex  philosopho)  praecognoscenda,  non 
demonstranda  :   ita  in  theologicis  probationibu^  hujusmodi 
aliqua  hypothesis  necessario  danda  est ;  quam  frustra  eodem 
modo  probari  postules,  quo  reliquas  fidei  veritates  ex  eo 
principio  deductas  :   sic  enim  disquisition!  nullus  futurus 
esset  finis,  sed    in  infinitum  fieret  progressus :   quod  ab- 
surdum  foret.     Recte  ipse  Bellarminus,   "  Tametsi"^  arti- 
culorum  fidei  Veritas  non  potest  nobis  esse  evidens  absolute ; 
tamen  potest  esse  evidens  ex  hypothesi,  id  est,  supposita 
veritate   Scripturarura.     Quod  enim   a   Scriptura   eviden- 
ter  deducitur,  est  evidenter  verum,  suppositis  Scripturis." 
Ita  et  nos  asserimus,   omnia  dogmata  fidei  et  morum  ex 
Verbo  Dei  scripto  evidenter  deduci  posse,  suppositis  ipsis 
Scripturis.    Nee  tollitur  nostra  assertio,  data  instantia,  quae 
positam  hypothesin  in  quaestionem   vocet,   stulteque  om- 
nino  in  principio  illo  et  veritatibus  inde  deductis,  idem  evi- 
dentiae  genus  requiritur :  cum  principium  illud  ejusmodi 
evidentiae  nullo  modo  capax  sit,  ipsa  quoque   disiciplinae 
theologicae    natura  reclamante.      Si    enim  ilia  hypothesis 
eodem  evidentiae  genere  probari  posset,  quo  aliae  veritates 
fidei  probari  possent  admissa  ilia  hypothesi,  nihil  obstaret 
quo  minus  articulorum  fidei  Veritas  nobis  esset  evidens  ab- 
solute, nee  ea  ratione  supernaturalis  scicntia  difFerret  a  na- 
tural!,   quod    aOioXoyov   esse   agnoscit  ipse  Bellarminus. 
2.  Quia  utcunque  hoc  non  potest  haberi  ex  Scripturis,  eo 


''  Aristot.  Analytic,  poster,  lib.  1.  cap.  2.  et  Mctaphys.  lib.  4.  cap.  1. 
'  Bellarmin.  dc  Eccles.  lib.  4.  cap.  3. 

k2 


132  TRACT ATUS    DE 

modo  quo  alia  dogmata  per  Scripturam  mensurata,  habere- 
tur  tamen  ut  pars  ipsius  datae  mensurse:  et  licet  non  potest 
haberi  eo  modo,  quo  aliae  res  in  Scripturis  revelatse  ;  mhil 
tamen   vetat,   quo  minus  haberi  possit  ut  ipsa  Revelatio. 
Est    enim    Seriptura    ipsa    Revelatio:    eique    revelationi 
credendum   non   ob  aliam  revelationem,  sed  ob  seipsam  : 
ut  recta   docet«    Gregorius   Valentianus.     Itaque  ut   hoc 
habeatur,  non  requiritur  alia  aliqua  revelatio  aut  verbum 
Dei  non-scriptum,   ut  fingit  Bellarminus,   quo  ostendatur 
scriptam   illam    revelationem    pro   tali    esse   acceptandam 
et  credendam:  quia  tametsi  revelatio  ilia  obscura  est  et  m- 
evidens  (cujusmodi  iUa  est  qua  fides  niti  solet)  bene  requiri 
potest  persyasio  aliqua,  quae  eam  faciat  credibilem,  quo  per- 
tinent motiva  ilia,  "quibus  qui  vis  prudens  induci  possit, 
ad  acceptandam  ejusmodi  fidem,  quantum  vis  secundum  se 
inevidentem  etobscuram,"  ut  habet  in  citato  loco  Valentia- 
nus, de  quibus,  in  explicatione  qu^estionis,  unde  scis  Scrip- 
turam esse  divinam,    plenius  disseruimus.     3.   Quia  licet 
Bellarmino  demus  non  posse  hoc  ex  Scripturis  colligi  eo 
modo  et  tali  evidentiae  genere,  quo  alia  dogmata  fidei  ex 
iisdem  deducuntur  :  nullo  tamen  modo  haberi  posse  ex  Scrip- 
turis, nimis  temere  a  Bellarmino  dictum  est,  et  nullo  modo 
ab  hominibus   Christianus   admittendum.      Si  enim  nullo 
modo  hoc  potest  haberi  ex  Scripturis,  male  ergo  statuit  ipse 
Bellarminus  Ecclesiam'  discernere  potuisse  libros  canonicos 
ex  similitudine  librorum,  de  quibus  ambigitur,  cum  illis  de 
quibus  non  ambigitur:  male  probavitidem  "  Sacras"  Scrip- 
turas  certissimas  atque  clarissimas  esse,  nee  humana  inventa, 
sed  oracula  divina  continere  :"  ex  veritate  vaticiniorum  et 
pr^dictionum  rerum  futurarum,  quae  in  lis  continentur,  nee 
non  «  ex  incredibili  quadam,  et  plane  divina  conspiratione 
atque  concordia  tot  virorum,  qui  diversis  locis,  temporibus, 
lineuis,  occasionibus  sacra  volumina  conscripserunt.     Male 
eollieunt  Christiani  doctores  ex  Scripturarum  majestate  et 
puritate  et   aliis  internis  notis   (de  quibus  in   qu^stione, 
Unde  scis  ?)  eas  ab  aliis  humanis  scriptis  discerni  posse. 

•  Greg.  Val.  Commen.  in  Thorn,  lib.  3.  disput.  1.  quaest.  1.  punct.  1. 
t   Bellarmin.  de  Verb.  Dei.  lib.  1.  cap.  10. 
"  Ibid.  lib.  1.  cap.  2. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  133 

Deiiique  cum  notse  illae  divinitatis  librorum  canonicorum  et 
interna  indicia,  quibus  ab  humanis  scriptis  discerni  possint, 
(quantum  quidem  ad  inevidentem  cognitionem  satis  est, 
quali  contentam  oportet  esse  fidem  in  religionLs  fundamentis 
percipiendis  ;  ut  nobiscum  quoque  agnoscunt  adversarii)  in 
ipsis  Scripturis  tradantur :  quomodo  dici  potest,  nuUo  modo 
posse  haberi  ex  Scriptura,  qusenam  sit  divina  Scriptura, 
Sororem  Marcelli  Papse  a  Bellarmino  fuisse  honorandam, 
an  Bellarminus  dixisset  nuUo  modo  haberi  posse  ex  Scrip- 
turis; certe  nee  Bellarmini  nee  sororis  Marcelli  explicata 
aliqua  in  Scripturis  habetur  mentio :  cum  tamen  constiterit, 
matrem  illius  fuisse  banc;  agnoscet,  opinor,  aliquo  saltern 
modo  necessitatem  prsestandi  hujus  officii  haberi  posse  ex 
illo  Scripturse  praecepto,  "  Honora  matrem  tuam."  Catili- 
nam  et  Cethegum  morte  plectendos  esse,  ex  jure  scripto 
nullo  modo  haberi  posse,  quis  dixerit,  etiamsi  nee  Catiliuae 
nee  Cethegi  in  eo  nominatim  reperiri  possit  ulla  men- 
tio :  et  Mahumetanos  fidem  rejicientes  damnatum  iri,  ex 
Scripturis  haberi  posse,  quis  iturus  est  inficias,  licet 
euim  Mahumetanos  speciatim  expressos  in  Scriptura  non 
invenio :  intelligo  tamen  comprehensos  esse  sub  gene- 
rali  ilia  sententia,  "  qui^  non  crediderit  condemnabitur.' 
Summa  est,  ut  aliquid  vel  ex  jure  scripto  vel  ex  verbo 
Dei  scripto  haberi  possit,  frustra  requiri  ut  omnium  indi- 
viduorum  expressa  fiat  mentio-:  nee  recte  negari  aliquid 
ex  eo  posse  coUigi,  quod  ibi  habetur  in  genere  significa- 
tum,  licet  non  individuo.  Regulse  generales  ex  Scriptura 
peti  possunt :  particulares  applicationes  ad  singulas  species 
et  individua  nobis  relinquuntur.  Ita  in  Scripturis  non  lego, 
hunc  librum  esse  canonicum,  ilium  non  esse  canonieum : 
lego  tamen,  "  Doctrinamy  Jehovse  integram  esse,  restituen- 
tem  animum  ;  testimonium  Jehovse  verax,  sapientiam  affe- 
rens  imperito."  "  Vivum''  esse  sermonem  Dei  et  efficacem, 
et  penetrantiorem  quovis  gladio  aneipiti :  et  pertingere 
usque  ad  divisionem  animae  simul  ac  spiritus  et  meduUarum  ; 
et  dijudicare  cogitationes  et  conceptiones  cordis."  Jam 
vero  Deo  oculos  moos  retegente,  "  intueor*  mirabilia  ista  in 

»  Marc.  cap.  16.  ver.  16.  »  Pialm.  19.  vcr.  8. 

»  EpUu  ad  Ileb.  cap.  4.  vcr.  12.  *  Psalm.  119.  ver.  18. 


134  TRACTATCS    DB 

lege  Dei :"  eodemque  aures  meas  circumcidente  vocem 
Christi  in  verbo  suo  loquentis  agnosco :  inde  intelligo 
Epistolam  ad  Romanos  esse  OiowivaTOv  (etsi  non  alibi 
quam  in  eadem  epistola  legam,  scripsisse  Paulum  ad  Roma- 
nos, quod  ad  banc  rem  nuUius  profeeto  est  momenti),  Mar- 
cum  et  Lucam  in  Evangeliis  suis  fuisse  amanuenses  Spi- 
ritus  Sancti,  etiamsi  Apostoli  non  fuerint :  quod  ut  essent, 
nihil  erat  necesse.  Quomodo  vero  intelligi  possit  ex  Scrip- 
tura,  apocrypha  Evangelia  Apostolorum  titulos  prseferentia, 
falsa  esse;  ex  Eusebio  discat  Bellarminus,  "6"  rvg  ^pa- 
aewg  wapa  to  i^Oog  to  aTTOffroXiKOv  ivaWaTTH  \apaKTfjpf 
r)Ti  yvwfirj,  koX  ri  tHiv  iv  avTol^  ^spofiivtov  npoalpeaiQ, 
TrXeioTov  oaov  rijc  aXriOovg  opOoSo^ias  airaSovaa,  on  Si) 
aipsTiKwv  avSpwv  ovaTrXatrjuara  Tvyxavti,  aaipQg  irapia- 
TTiaiv.  dictionis  et  loquendi  forma,  longe  a  stylo  et  dicendi 
consuetudine  Apostolorum  discrepat :  sententia  quoque  et 
institutum  eorum  quae  in  illis  libris  continentur  (nimium 
quantum  a  vera  orthodoxaque  doctrina  dissonans)  plane 
perspicueque  ostendit,  ea  callida  solum  hsereticorum  esse 
commenta."  Ita  Eusebius  et  eum  secutus  Nicephorus'^, 
et  eerte  cum  constet,  in  pseudepigraphis  illis  Evangeliis 
contineri  qusedam  noxia,  ut  habet  Cyrillus  Hierosolymita- 
nus  Catechesi  quarta  ^wri^o/ulvwv :  quseque  "  Catholica'' 
atque  Apostolica  regula  fidei  et  sana  doctrina  condemnat," 
ut  ab  Augustino  est  notatum  :  mirari  subit  quae  ratio  dicta- 
verit  Bellarmino,  "  magis  credendum  libro  praeferenti  titu- 
lum  Apostoli","  sed  nihil  minus  quam  apostolicam  doc- 
trinam  proponenti ;  quam  libro  praeferenti  titulum  Evange- 
listae  et  Spiritum  apostolicum  ubique  spiranti  ?  Imo  quis 
spiritus  suggesserit  Johanni  Standicio,  Pontificiae  olim 
theologiae  in  Anglia  Doctori,  authoritatem  Ecclesiae  hac 
ratione  supra  authoritatem  Scripturae  esse   agnoscendam ; 


''  Euseb.  Hist.  Eccles.  lib.  3.  cap.  19.       <=  Nicephor.  Hist.  lib.  2.  cap.  46. 

■l  Augustin,  de  conscn.  Evang.  lib.  1.  cap.  1.  op.  torn.  3.  par.  2.  pag.  3. 

'  Si  tamen  Evangelium  quod  dicebatur  Thotnse,  titulum  praeferebat  Apostoli : 
cum  fuerit  Thomse,  unius  e  tribus  discipulis  Manetis  hseresiarchae,  non  Thorns 
unius  de  numeio  duodecim  discipulorum  Christi :  quemadmodum  in  sexta  Ca- 
thecliesi  indicat  Cyrillus  Hierosolymitanus,  et  Petius  Siculus  in  Manichseorum 
historia  citat.  a  Grots,  in  supplcm.  lib.  de  Expurg. 


CONTROVERSns    PONTIFICIIS.  135 

•'  quod  Ecclesia'  receperit  Evangelium  Lucae  et  Marci, 
et  rejecerit  Evangelia  ab  excelsis  illis  Apostolis,  Thoma 
et  Bartholomaeo  exarata."  Sic  enim  hominem  profa- 
num  scribere  non  puduit,  in  tractatu  contra  Scripturas 
Anglicanas. 

Nee  illud  praetereundum  est,  quod  habet  Gregorius  de 
Valentia  in  Analysi  fidei,  "sicut^  de  authoritate  ipsius 
Scripturse  necesse  est  per  aliquam  aliam  certam  regulam 
constare  ;  ita  etiam  de  authoritate  Traditionis,  si  ea  quoque 
revocetur  in  dubium.  Non  enim  Traditio  loquitur  etiam  ipsa 
clare  et  perspicue  de  sese :  ut  neque  ipsa  Scriptura."  Si 
ergo  quseratur,  unde  sciamus  traditionem  illam  esse  vere 
divinam,  quae  dicit  hoslibros  esse  canonicos,  illosnon  item? 
a  scripto  pariter  et  tradito  verbo,  ut  minus  sufficiente  hie 
exclusi,  ad  quam  aliam  Revelationem  erit  nobis  recur- 
rendum. 


'  Standic  Tract,  contr.  Scrip.  Anglic.  Londin.  1554,  cap.  6.  prob.  3. 
«  Gregor.  Val.  lib.  5.  cap.  8. 


136  TRACT ATUS    DE 


XIV. 


•  »  »  »  »  neque  preces  privatas  neque  sacra  publica 
lingua  peregrina  et  incognita  peragi  debere  pluribus  argu- 
mentis  ex  Apostoli  disputatione  in  capite  decimo  quarto 
priorisad  Corinthios  epistolse  desumptis,  evincunt  Catholici. 
Contra  quae  impudentissime  Stapletonus  in  Antidotis,  quae 
appellat  (sic  enim  ille  Antidoti  nomine  solet  propinare 
venenum)  ad  primum  et  secundum  ejus  capituli  versiculum, 
excipit  "  nee  de  ejusmodi  linguae  usu,  qualis  est  Latina,  nee 
de  ipso  divino  oflBcio  aut  precibus,  seu  publicis  seu  privatis, 
toto  hoc  capite  quidquam  disputare  Apostolum."  Quis  vero 
hujusmodi  impudentiam  ferre  possit  ?  Non  loquitur  Apos- 
tolus de  precibus,  seu  publicis,  seu  privatis,  cum  versu 
decimo  quarto  et  sequentibus  scribit :  "  si  precer  lingua,  spi- 
ritus  meus  precatur,  sed  intelligentia  mea  est  infructuosa: 
quid  est  igitur  ?  precabor  spiritu,  sed  precabor  etiam  intelli- 
gentia." Loquitur  omnino  Apostolus  de  universis,  quae  in 
coetu  Ecclesiae  proferuntur ;  et  requirit  "  ut  omnia  ad 
aedificationem  fiant."  Neque  minus  vana,  licet  non  aeque 
impudens,  est  altera  ilia  Stapletoni  exceptio  :  "  loqui  lingua, 
toto  hoc  capite,  non  esse  aliqua  dicta  lingua  loqui,  quam 
studio  et  arte  vel  intelligere  vel  legere  didicisti,  qualis  hodie 
Latina,  vel  Graeca  vel  etiam  in  perpaucis  Hebraea  est ;  sed 
loqui  ex  dono  divini  Spiritus,  absque  ulla  disciplina  prae- 


CONTROVEKSIIS    PONTIFICIIS.  137 

via,  varias  linguas  barbaras  et  peregrinas,  variisque  genti- 
bus  vulgares  :  ut  in  die  Pentecostes  Apostoli  loquebantur." 
Nam  loqui  lingua  apud  Apostolum  est  lingua  loqui  incog- 
nita, ut  agnoscit  Thomas  Aquinas,  et  omnes  facile  intelli- 
gunt.  Sive  igitur  sit  docta,  sive  indocta  sive  ex  dono 
divini  spiritus  habita,  sive  studio  et  arte  acquisita,  modo 
auditoribus  sit  incognita,  improbatur  ab  Apostolo.  Imo 
multo  magis,  si  non  ex  dono  Spiritus  extraordinario,  sed 
ordinaria  disciplina  prsevia  habeatur.  Si  enim  donum  mi- 
raculosum  Apostolus  auditorum  sedificationi  cedere  debere 
judicavit ;  atque  eum  qui  ejusmodi  dono  fuerit  prseditus, 
tacere  potius  in  ecclesia,  quam  verba  non  intellecta  efferre 
maluit :  multo  profecto  magis  linguae  incognitse  usum 
damnatum  voluit,  et  sedificationi  audientum  simpliciter 
postponendum,  quando  jam  omnis  miraculi  cessavit  ratio, 
et  nihil  in  lingua  cernitur,  quod  non  sit  ordinarium,  Quare 
tantum  abest  ut  hac  Stapletoni  exceptione  infirmentur,  ut 
ea  vel  maxime  confirmentur  argumentationes,  quas  ex 
Apostoli  disputatione  deducunt  nostri.  Eas  igitur  primo 
loco  proponemus :  deinde  alias  quasdam  ex  aliarum  Scrip- 
turarum  fundamentis  extructas  adjungemus. 

Ergo  primum  argumentum  ex  capite  decimo  quarto 
prioris  ad  Corinthios  epistolse  sit  hujusmodi.  Voces  et 
soni  aerem  inutiliter  ferientes,  in  ecclesia  audiri  non  debent. 
Verba  ab  audientibus  non  intellecta,  sunt  soni  aerem  inuti- 
liter ferientes.  Ergo.  Est  argumentum  Apostoli,  versu 
nono,  "itaet  vos  nisi  per  linguam  edideritis  sermonem  bene 
significantem,  quomodo  cognoscetur  quod  dicitur,  eritis 
enim  in  aerem  loquentes."  Hoc  autem  illustrat  similitu- 
dine  sumpta  ab  instrumentis  musicis,  ut  tibia  et  cithara, 
ac  tuba  bellica  :  quae  licet  anima  careant,  et  ad  hoc  tantum 
sint  comparata,  ut  sonos  edant ;  id  tamen  requiritur,  ut 
sonos  edant  ita  distinctos,  ut  quid  eis  significetur  homines 
possint  assequi.  Si  igitur  instrumenta  musica  ejusmodi 
distinctionem  tonis  dare  debent,  ut  cognosci  possit,  quod 
tibia  canitur  aut  cithara,  frustra  alioqui  sonatura  :  si  in  re 
bellica  requiritur  ut  tuba  significanter  sonet,  alias  nulli 
futura  Usui :  "  Si  incertum  sonum  tuba  dederit,"  inquit 
Apostolus;  "  quis  apparabitur  ad  helium  :"  profecto  homi- 
nes, in  ecclesia  praescrtim  verba  facientes,  ilia  loqui  debent. 


138  TKACTATUS    DB 

ut  ab  audientibus  possint  intelligi;  ne  frustra  alioqui  et 
inutiliter  sonos  fundant.     Ad  banc  Apostoli  argumenta- 
tionem  respondet  Bellarminus :    «'in»  magna  parte  hujus 
capitis  non  agi  de  lectione  Scripturarum,  nee  offieiis  divi- 
nis,  sed  de  exhortatione  spirituali,  sive  collatione.     lliud 
in  versu  vigesimo  nono,  '  Prophetse  duo  aut  tres  dicant,  et 
cseteri   dijudicent :'    et  illud   versu  tertio,    '  Si   alii   reve- 
latum  fuerit,  prior  taceat :'   et  illud  'mulieres  in   eccle- 
sia  taceant:'  et  similia  multa  non  nisi  ad  exhortationem 
referri  posse.     De  exbortatione  igitur  intelligi  ilia  verba 
versu   octavo   et   nono   a  nobis  objecta."     Respondetur: 
1.  Etiamsi  daremus  hoc  specialiter  intendisse  Apostolunj, 
non  idcirco  tamen  rationes,  quas  adhibet,  nuUi  alii  rei  ac- 
commodari  possunt.     Nos  vero  ex  rationibus  ab  Apostolo 
usurpatis  disputamus,  quae   non  solum  in  exhortationibus 
locum  habent,  sed  in  omnibus  sacris  actionibus  ad  sedifica- 
tionem  Ecclesise  institutis.     2.  Falsum  est  hoc  specialiter 
Apostolum  intendisse:    cum  extra  controversiam   sit,    et 
tum  ex  tota  disputationis  serie,   tum  prsecipue  ex  versibus 
14,  15,   16,   17.  26.  manifestum,    non  de  exhortationibus 
solum,   sed  etiam  de    precibus   et   psalmis,  et   gratiarum 
actionibus,  quibus  populus  debet  respondere  Amen.     Om- 
ninoque  inepta  est  ista  Jesultse  argumentatio  :  in  magna 
parte  hujus   capitis   agitur  de*  spirituali  exhortatione,  et 
verba,  quse  in  versu  29,30.  et34.  leguntur,  alio  referri  non 
possunt :  ergo  verba  ilia,  quae  ex  versu  octavo  et  nono  ob- 
jiciuntur,  de  exhortatione  intelliguntur.     Quin  potius  dix- 
eris  in  magna  parte  hujus  capitis  agitur  de  precationibus 
et  gratiarum  actionibus  et  psalmodiis ;  et  verba  quae  in  ver- 
sibus 14,  15,  16.  leguntur,  quaeque  proprius  cohaerent  cum 
disputatione  Apostoli,  in  versu  octavo  et  nono,  quam  quae 
ex  fine  capitis  producit  Bellarminus,  alio  referri  non  pos- 
sunt :  ergo  verba  ex  versu  octavo  et  nono  prolata  eodem 
sunt  referenda.    Certum  vero  est  Apostolum  in  loco  citato, 
de  usu  ignotae  linguae  in  genere  agere,  eumque  in  omnibus 
offieiis  sacris,  quae  in  coetu  ecclesiae  peraguntur,  seu  concio- 
nibus  seu  orationibus,  seu  psalmodiis  improbare.     Id  quod 
speciatim  postea  ad  precationes,  gratiarum  actiones  et  psal- 

»  Bellarra.  de  Verb.  Dei,  lib.  2.  cap.  16. 


CONTBOVERSIIS    PONTIFICIIS.  139 

modias  accommodat.  In  posteriore  vero  parte  capitis  a  versu 
vigesimo  sexto  deinceps,  prsescribit  formam  seu  modum  usus 
linguarum'',  deinde  prophetise'^,  unde  verba  ilia  Bellarminus 
citavit ;  quae  contra  seriem  tractationis  Apostolicse  cum 
verbis  octavi  et  noni  versus  ab  eo  sunt  connexa. 

II.  Secundum  argumentum  :  quod  ad  Ecclesiae  sedifica- 
tionem  non  facit,  in  ecclesia  admitti  non  debet.  Usus 
linguae  ignotse  ad  Ecclesiae  sedificationem  non  facit.  Ergo. 
Major  est  Apostoli  versu  vigesimo  sexto,  "  omnia  ad  aedifi- 
cationem  fiant :"  et  versu  duodecimo  ita  commendat  zelum 
spirituum  (seu  spiritualium)  ut  inprimis  aedificatio  Ecclesiae 
spectetur.  Minor  est  ejusdem  versu  quarto  et  quinto,  ubi 
id  discriminis  inter  Prophetiam  et  donum  linguarum  con- 
stituit ;  quod  qui  prophetat,  Ecclesiam  aedificet ;  qui  vero 
lingua  loquitur,  seipsum  tantum  aedificet,  Ecclesiam  vero 
nequaquam,  nisi  per  interpretem  loquatur.  Omninoque 
certum  est  illud  Beati  Augustini  axioma :  "  nemo'=  aedifi- 
catur,  audiendo  quod  non  intelligit." 

III.  Qui  in  ecclesj^  loquitur,  non  solum  Deoloqui  debet, 
Bed  etiam  hominibus,  qui  praesentes  cum  eo  agunt.  At 
qui  lingua'  utitur  incognita,  non  hominibus  loquitur,  sed 
Deo.  Ergo.  Major  est  Apostoli  versu  vigesimo  octavo,  ubi 
monet,  ut  qui  nee  per  se  nee  per  interpretem  loqui  potest, 
taceat  in  ecclesia ;  privatim  vero  sibiipsi  loquatur  et  Deo. 
Minor  est  ejusdem  versu  secundo,  "  qui  loquitur  lingua, 
non  hominibus  loquitur,  sed  Deo  :  nullus  enim  audit,  id 
est,  intelligit.  "  Nam  in  iis  Unguis,  quas  non  intelligi- 
mus,  surdi  profecto  sumus:"  ut  in  libro  quinto  Quaestio- 
num  Tusculanarum  habet  Tullius. 

IV.  Ita  loquendum  est  in  ecclesia,  ut  fructum  ex  ser- 
mone  capere  possint  auditores.  At  ex  usu  sermonis  incogniti 
fructum  non  capiunt.  Ergo.  Argumentum  est  Apostoli 
versu  sexto  ;  "  quod  si  nunc,  fratres,  veniam  ad  vos  linguis 
loquens,  quid  vos  juvabo. 

V.  Quod  efBcit,  ut  minister  populo  barbarus  sit,  aut  po- 
pulus  illi,   in    ecclesia  non  est  ferendum.       Usus  linguae 

"■  1  Epist.  ad  Cor.  cap.  14.  ver.  27,  28.         '  Ibid.  ver.  29,  30.  &c. 

*  Auguitin.  De  Genes,  ad  lit.  lib.  12.  cap.  8.  op.  torn.  3.  par.  1.  pag.  302. 


140  TBACTATUS    DE 

incognitae  hoc  eflScit.  Ergo.  Est  argumentum  Apostoli 
versu  undecimo  "  nisi"-'  igitur  sciero  vim  vocis,  ero  ei  qui  lo- 
quitur barbarus  ;  et  qui  loquitur,  apud  me  barbarus  fuerit." 
Respondet  Gretserus,  "  verbis*  illis  loqui  Apostolum  de  ex- 
hortationibus  et  collationibus,  quas  lingua  peregrina  non 
vult  institui :  quse  si  ignota  lingua  concipiantur  ;  et  loquens 
audienti,  et  audiens  loquenti  barbarus  efficitur.  At  in  pub- 
licis  precibus  divinisque  officiis  neque  loquentem  audienti, 
neque  audientem  loquenti  barbarum  esse  :  quia  divina 
oflScia  non  diriguntur  ad  populum,  sed  ad  Deum  qui  om- 
nes  liriguas  intelligit."  Verum  quod  ait  de  exhortation- 
ibus  et  collationibus  loqui  Apostolum,  (id  quod  etiam  aliis 
argumentis  superius  a  nobis  propositis  opponit,)  ad  hoc 
in  defensione  primi  argumenti  satis  est  responsum  :  nee 
deinceps,  quoties  ea  crambe  a  Gretsero  recoquitur,  opus 
erit  repetere.  Apostolus  loquitur  de  universis,  quae  in 
conventibus  ecclesiasticis  peraguntur  :  et  rationes  ab  eo  ad- 
hibitae  non  in  exhortationibus  solum  et  collationibus  locum 
habent,  sed  etiam  in  publicis  precilyas  et  divinis  ofBciis 
lingua  non  intellecta  celebratis.  Nee  barbarismi  ratio  in 
eo  consistit,  quod  vel  ad  hunc  vel  ad- ilium  dirigatur  ser- 
mo,  ut  ridicule  fingit  Gretserus :  sive  enim  secum  sive  cum 
alio  colloquentem  Atheniensem  audierit  Scytha,  Scythae 
Atheniensis  erit  barbarus :  sed  quod  ad  aures  hominis  non 
intelligentis  sonus  peregrinus  perferatur.  Tot  igitur  in 
mundo  existentibus  vocum  generibus,  iijquit  Apostolus, 
nisi  vim  vocis  sciero,  vox  audita  (sive  in  publicis  precibus 
sive  alibi)  erit 'mihi  plane  barbara:  "  sicuti*^  enim  Graecis 
hominibus  Illyrici,  Paeones,  Thaulantii,  et  Atintanes  bar- 
bari  esse  censentur ;  ita  rursus  et  eisdem  illis,  aliisque 
omnibus  qui  audire  (seu  intelligere)  Graecum  idioma  non 
possunt,  Attica  lingua,  Dorica,  ^olica,  et  lonica,  videntur 
barbariem  quandam  sapere  :"  ut  scribit  Theodoretus,  banc 
Apostoli  sententiam  cum  ilia  Anaeharsidis  Scythae  compo- 
nens,  "  Ejuot  iravTeg"E\Xriveg  (TKvOtt^ovai,  Mihi  Graeci  om- 
nes  Scythizant."    Adde  quod  preces  et  gratiarum  actiones, 

^  Gretser.  Defens.  lib.  2.  cap.  16.  op.  torn.  8.  pag.  485. 
'   Theodoret.  Tlierap.  Serm.  S.  Op.  torn.  4.  pag.  556. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  141 

licet  ad  Deum  dirigantur  ;  non  sic  tamen  ad  Deum  dirigun- 
tur,  ut  non  simul  ad  populi  prsesentis  sedificationem  compa- 
ratse  esse  debeant,  quemadmodum  ex  versu  septimo  intelli- 
gimus :  qua  de  re  post. 

VI.  Precationes  et  psalmodise  ita  debent  institui,  ut 
intelligentiam  cum  actione  sacra  sit  conjuncta :  at  lingua 
ignota  adhibita  hoc  fieri  non  potest.  Ergo.  Est  ipsa 
Apostoli  conclusio  versu  decimo  quinto,  "  quid  est  igitur : 
precabor  spiritu,  sed  precabor  etiam  intelligentia  :  psallam 
spiritu,  sed  psallam  etiam  intelligentia,"  et  Bellarminus 
quidem  concedit,  in  his  verbis  agi  non  de  exhortatione,  sed 
de  precibus :  quia  "irpoaev^ofiai  et  i/.aAw  et  ivxapiarsiCi  qui- 
bus  vocibus  Apostolus  utitur,  non  significant  concionari,  sed 
precari  et  canere  et  gratias  agere."  Negat  tamen  Aposto- 
lum  hoc  loco  agere  de  divinis  officiis,  vel  de  publica  Scrip- 
turarum  lectione  ;  quippe  quae  cum  Grsece  fierent,  in  Grae- 
cia  a  multis  intelligebantur :  sed  de  oratione  et  laude  Dei, 
et  gratiarum  actione,  quae  interdum  per  donum  linguarum 
in  coUationibus  illis  fiebant  lingua  aliqua  maxime  extranea, 
quam  nemo  intelligebat,  ut  Arabica  vel  Persica.  Consue- 
visseenim  Christianoscanticaspiritualiacomponere,  ad  lau- 
dandum  Deum,  et  gratias  ei  agendas,  et  simul  ad  suam  et 
aliorum  consolationem  et  aedificationem :  indequeApostolum 
Ephesios  et  Colossenses  hortari,  "  ut^  in  psalmis,  et  hym- 
nis,  et  canticis  spiritualibus  commoneant  seipsos."  Quo- 
niam  igitur  ista  cantica  fiebant  ad  populi  consolationem ; 
voluisse  Apostolum  ut  fierent  lingua,  quae  intelligeretur. 
Respondetur:  licet  id  specialiter  Apostolofuerit  propositum, 
ut  abusum  extraordinarii  linguarum  doni  corrigeret :  non 
tamen  rationes  ab  eo  adhibitae  in  eas  angustias  sunt  cogendae, 
ut  nulli  alii  subjecto  adaptari  possint.  Certum  vero  est 
Apostolum  simpliciter  hie  requirere,  ut  turn  preces,  tum  om- 
nia, quae  in  ecclesia  peraguntur  sive  ordinarie  sive  extraordi- 
narie,  ad  sedificationem  fiant,  et  generaliter  omnem  linguam 
auditoribus  non  intellectam  improbare ;  seu  in  usu  doni  ex- 
traordinarii, seu  in  officio  ordinario :  imo  in  hoc  magis  quam 
in  illo  ;  quemadmodum  in  responsione  ad  exceptionem  Sta- 

(  Epist.  ad  Ephes.  cap.  5.  ver.  19.  Epist.  ad  Coloss.  cap.  3,  ver.  16. 


142  TRACTATUS    DE 

pletoniam  (quae  cum  Bellarminiana  hac  coincidit)  observa- 
vimus.  Si  spiritualium  illorum  canticorum  finis  erat  laus 
Dei,  non  a  psallente  solo,  sed  ab  omnibus  audientibus  quo- 
que  agnoscenda :  an  non  ordinariarum  precum  eundem 
quoque  finem  esse  oportet.  Si  extraordinarise  illai  preces 
ita  erant  instituendse,  ut  audientium  sedificationi  inservirent ; 
omittendae  alioqui,  quantumvis  in  iis  miraculosum  donum 
eluceret :  an  non  ordinaria  quoque  ofEcia  ad  eundem  scopum 
dirigenda.  Si  denique  vult  Apostolus,  ut  cantica  ilia  spiri- 
tualia  fiant  lingua,  quae  intelligatur,  quia  fiebant  ad  populi 
consolationem,  ut  inquit  Bellarminus,  an  putamus  eum  de 
lections  Scripturarum  aliter  fuisse  pronuntiaturum,  quas 
similiter  scriptas  idem  agnoscit,  ut  per  earum  consolationem'' 
spem  habemus.  In  tam  pari  ratione,  cur  tam  dispar judicium? 
VII.  Ita  preces  publicse  sunt  instituendse,  ut  fructus  in- 
telligentise  ad  Ecclesiara  perveniat ;  et  non  solum  is  qui 
preces  concipit,  sed  etiam  qui  audiunt  inde  possint  aedificari. 
At  in  precibus  lingua  peregrina  conceptis  frustra  hunc  fruc- 
tum  quaeras.  Ergo.  Argumentum  sumptum  est  ex  versu 
decimo  quarto,  "  Nam  si  precer  lingua,  spiritus  meus  pre- 
catur,  sed  intelligentia  mea  est  infructuosa  :"  et  ex  versu  de- 
cimo septimo  "  nam  tu  quidem  bene  gratias  agis,  sed  alius 
non  sedificatur."  In  hujus  argumenti  vi  depellenda  multUs 
est  Bellarminus :  et  primum  quidem  pluribus  argumentis 
probare  nititur,  "  falsum  esse  ex  publica  oratione  Ecclesiae 
nullum  fructum  a  populo  pereipi,  nisi  ea  oratio  a  populo 
intelligatur :"  deinde  ad  locum  Apostoli  respondet.  Quod 
ad  primum  attinet,  cum  doctissimo  Junio  respondemus: 
aliud  esse  agere  de  utilitate  audientium  qua  audiunt,  id  est 
ex  auditu  percepta,  quam  aedificationem  vocat  Paulus  ;  aliud 
agere  simpliciter  de  utilitate  eorum,  pro  quibus  habetur 
oratio.  Agit  autem  Apostolus  (et  argumentum  nostrum  ex 
60  deductum)  de  priore  tantum,  fructu  scilicet  intelligentiae, 
quam  percipit  ex  oratione  audiens :  ut  constat  ex  verbis 
versu  decimo  quarto  et  decimo  septimo  in  argumento  nostro 
productis,  et  Alphonsus  Salmeron  Jesuita  pluribus'  confir- 

*<  Epist.  ad  Rom.  cap.  15.  ver.  4. 

'  Salmeron.  Disputat.  22.  in  1.  Epist.  ad  Cor. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  143 

mat.  Quare  argumentationes  Bellarmini,  quae  de  alio  fructu 
agunt,  vagantur  extra  oleas.  Eas  tamen,  quales  quales 
sint,  sigillatim  expendere  non  dedignabimus.  1.  Oratio 
Ecclesise,  inquit  Bellarminus,  "  non  fit  populo,  sed  Deo  pro 
populo;  itaque  non  est  opus,  ut  populus  intelligat  ut  ei 
prosit,  sed  satis  est  si  intelligat  Deus,  quemadmodum 
si  quis  apud  Regem  Latine  oraret  pro  aliquo  rustico ; 
certe  rusticus  fructum  inde  percipere  poterit,  etiamsi  non 
intelligat  orationem  advoeati  sui."  Respondetur :  At  in 
publicis  orationibus  Ecclesise  non  ita  se  res  habet,  ac  si  ad- 
vocatus  apud  Regem  pro  rustico  aliquo  oraret ;  nee  enim 
minister,  quum  in  ecclesia  precatur,  advocatum  agit :  nee 
orationes  ab  eo  prolatse  pro  populo  tantum  fiunt,  sed  etiam 
a  populo,  qui  ministrum  praeuntem  conjunctis  votis  prose- 
quitur, id  quod  Amen  demum  addito  ad  extremum  confirmat. 
Deinde  longe  alia  est  ratio  orationis,  quae  ab  advocate  fit  ad 
principem,  et  quae  ab  Ecclesia  fit  ad  Deum  :  quia  illius  sec- 
pus  est  ut  prineipi  supplicis  causa  innotescat,  hujus  vero 
non  tam  ut  Deus,  "  qui''  novit  quibus  sit  nobis  opus,  ante- 
quam  petamus  ab  eo  :"  quam  ut  ipsi  nos  penitius  causam 
nostram  intelligamus,  quo  et  majore  sensu  indigentiae  nos- 
trae  afficiamur,  et  major  zelus  in  animis  nostris  ea  ratione 
accendatur.  Hie  vero  nequaquam  satis  est  si  intelligat 
Deus  :  sed  requiritur  praeterea  ut  precantes  aedificentur,  et 
intelligentia  nostra  non  sit  infructuosa  :  quemadmodum  ex 
Apostolo  confirmavimus.  2.  "  Ecclesia  orat  pro  fidelibus 
et  aliis  peccatoribus,  qui  saepe  non  solum  non  intelligunt, 
sed  nee  audiunt,  nee  volunt  pro  se  orari ;  et  tamen  non 
frustra  Ecclesia  orat :  quanto  igitur  magis  non  frustra  orat 
pro  fidelibus  praesentibus,  et  cupientibus  orari  pro  necessita- 
tibus  suis."  Respondetur :  Ista  ad  rem  non  faciunt.  Quia 
quaestio  instituitur  de  orationibus,  quae  fiunt  non  pro  fideli- 
bus, sed  a  fidelibus :  nee  de  fructu  agitur  impetrationis,  qui 
potest  pertingere  ad  absentee  ;  sed  de  aedificationis  fructu 
ex  auditu  nascente,  qui  ad  solos  tum  praesentes,  tum  intelli- 
gentes  spectat.  3.  "  Deus  praecipiebat',  ut  dum  sacerdos 
Banctuarium  ingressus  pro  se,  et  pro  populo  oraret,  populus 

'  Matt.  cap.  6,  ver.  8.  '  L«vit.  cap.  16.  ver.  17. 


144  TRACTATUS    DE 

foris  maneret,  ita  ut  non  solum  intelligeret,  sed  nee  audiret, 
nee  videret  saeerdotem ;  quod  etiam  factum  esse  tempore 
Zacharise  legitur"",  et  tamen  quis  dubitare  potest,  quin  ilia 
oratio  populo  prodesset."   Respondetur  :  Idem  eommittitur 
error,  qui  in  superiore  argumento.     Adde,  quod  sacerdotis 
actio  separantis  se  a  populo,  typica  fuit :  representabat  enim 
Dominum  nostrum  Jesum   Christum   "  Sanctuarii"  minis- 
trum,  ac  veri  illius  tabernaculi,  quod  fixit  Dominus,  et  non 
homo :  qui°  segregatus  a  peccatoribus,  et  sublimior  ccelis 
factus,  proP  nobis  ingressus  est  in  ea  quae  sunt  intra  ve- 
lum, semper^  vivens  ut  interpellet  pro  nobis."     lUud  vero 
trahere  ad    statum    Evangelii,    in   quo   hujusmodi   omnis 
respectus    cessavit ;    ista    enim    fiierunt    "  umbra"    rerum 
futurarum,"  qua   corpori   cedere,   et  sole  justitiae  exorto' 
evanescere  oportebat,   perquam  esset  iniquum.     Multoque 
iniquius  actionem  sacerdotis   a    populi  prsesentia  prorsus 
semoti,   ejusmodi  actionem  normam  efficere,   quae  populo 
preesente  et  audiente  sunt  peragendae.     4.   "  Judaei  non 
frustra  colebant  Deum  figuris  et  caeremoniis  variis,  quarum 
significationes  multi  eorum  minus  intelligebant,  quam  verba 
Latina  rustici  nostri."     Unde  concludit  Bellarminus  popu- 
lum  ex  oratione,  quam  ipsemet  pro  seipso  ad  Deum  fundit, 
fructum  percipere  posse,  quamvis  eam  non  intelligat.    Re- 
spondetur :  Fructum  intelligentiae  sive  aedificationis  (de  quo 
solo  fructu  instituitur  argumentum  nostrum)  neque  pote- 
rant  olim  Judaei  ex  non  intellectis  caeremoniis  neque  possunt 
hodie  Pontificii  ex  non  intellectis  precibus  percipere.    Hac- 
tenus  enim  ista   sunt  inter  se   paria.      Alias  vero   longe 
iniquissima  inter  ista  duo  instituitur  comparatio.     Primum 
enim  alia  ratio  est  habenda  eorum  quae  expresso  Dei  man- 
date  nituntur  (cui    absoluta  debetur  obedientia)  alia  hu- 
manarum   inventionum,  quas    non  mandavit  nobis   Deus, 
**  nee'  ascendit  in   cor  ejus    ut  faceremus    eas."     Deinde 
eorum  temporum  status,  quibus  velamen  faciei  Mosis  est 


"  Luc.  cap.  1.  ver.  10.  »  Epist.  ad  Heb.  cap.  8.  ver.  2. 

«  Epist.  ad  Heb.  cap.  7.  ver.  26.  P  Ibid.  cap.  6.  ver.  19,  20. 

1  Ibid.  cap.  7.  ver.  25.  '  Epist.  ad  Colos.  cap.  1.  ver.  17. 

•  Malach.  cap.  4.  ver.  2.  '  Jerem.  cap.  32,  ver.  35. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  145 

impositum,  "  ne"  intentis  oculis  intuerentur  filii  Israel  in 
finem  ejus  quod  aboletur,"  perperam  componitur  cum  tem- 
pore EtopddxTtwg,  ut  appellat"  Apostolus,  quo  "  velamen'' 
illud  per  Christum  tollitur,"  et  "  veri^  adoratores  adorant 
Patrem  spiritu  ac  veritate."  Non  quidem  frustra  eolebant 
Judsei  Deum  figuris  et  cseremoniis  :  sed  dum  ita  eolebant, 
quasi  infantes  tutelar  subibant  jugum,  et  "  sub*  elementis 
mundi  erant  in  servitutem  redacti."  An  vero  ad  simile  jugum 
iterum  retrahenda  erat  Ecclesia,  et  ad  incunabula  denuo 
reducenda?  Adde  quod  veteri  Ecclesise,  quantumvis  sub 
tutoribus*"  et  curatoribus  constitutee  usque  ad  tempus  a 
Patre  prsefinitum,  ejusmodi  tamen  jugum  a  Deo  non  est 
impositum,  quale  Ecclesise  jam  adultae  imponi  jubet  Ro- 
manus  Pontifex :  ut  ipsis  orationibus,  quibus  Patrem  Cceles- 
tem  populus  Dei  alloqueretur,  hujusmodi  non  intellectse  lin- 
guae velum  obduceretur.  Quasi  cum  Rehoboamo  consilium 
iniisset  Pontifex  :  "  Pater  oneravit  vos  jugo  gravi,  ego  autem 
superaddam  jugo  vestro."  4.  "  Si'  preces  non  intellectae 
et  malse  non  sunt  infructuosae,  quando  dicuntur  bona  fide  : 
quanto  magis  preces  optimae  ab  Ecclesia  institutae,  etiamsi 
non  intelligantur  proderunt :  at  vero  preces,  in  quibus  aliquid 
haeretici  admixtum  est,  non  carere  fructu,  quando  simpliciter 
dicuntur  ab  eo,  qui  nescit  quid  dicat,  et  putat  se  bene  dicere  : 
ut  docet*  Sanctus  Augustinus."  Respondetur :  Etiam  hie  in- 
iquissima  instituitur  comparatio,  quia  argumentatio  fit,  1 . 
Ab  eo  quod  eget  condonatione,  et  omnino  probari^non  debet 
(cujusmodi  sunt  preces  haereticae,  quamvis  non  intellectae) 
ad  id  quod  per  se  Deo  est  acceptum  et  simpliciter  appro- 
bandum ;  id  enira  de  usu  precum  suarum  lingua  ignota 
editarum  statuunt  Pontificii ;  2.  Ab  ignorantia  involuntaria 
(quails  est  in  precibus  haereticis  quas  ii  recitant,  qui  per 
ignorantiae  simplicitatem,  ut  inquit  Augustinus,  non  eas 
valent  discernere :)  ad  ignorantiam  voluntariam,  qualem 
in  vulgi  precibus  defendunt  Pontificii ;  3.  Ab  ignoratione 

•  2  Epist  ad  Cor.  cap.  3.  ver.  13.  «  Epist.  ad  Heb.  cap.  9.  ver.  10. 
J  2  Epist  ad  Cor.  cap.  3.  ver.  14.  ^  Johan.  cap.  4.  ver.  23. 

*  Epist.  ad  Gal.  cap.  4.  ver.  3.  ''  Ibid.  ver.  2. 
'  Bellarmin.  de  Verb.  Dei.  lib.  2.  cap.  16. 

^  Augustin.  de  baptism,  lib.  6.  cap.  25.  op.  torn.  9.  pag.  176. 

VOL.  XIV.  L 


146  TRACTATUS    DE 

rei  malse,  quae  non  obsit ;  ad  ignorationem  rei  bonae  quae  pro- 
sit. 6.  "  Si  necessarium  esset  intelligere  quidquid  orantes, 
vel  Deum  laudantes  dicimus :  profecto  ran  aut  nuUi  pos- 
sent  Psalmos  Davidis  canere,  et  Prophetas  atque  Apostolos 
in  divinis  officiis  legere."  Respondetur  :  Ex  eo  quod  non 
intelligamus  quicquid  ex  Psalmis,  Prophetis  et  Apostolis 
legimus,  male  concluditur  usus  precum,  quarum  nihil 
omnino  intelligimus  :  nee  ab  imperfecta  cognitione  rerum 
ad  omnimodam  ignorationem  ipsorum  verborum;  aut  ab 
ignorantia,  quae  si  voluntaria  esset,  nunquam  esset  ferenda, 
(cujusmodi  ilia  est  quam  in  argument©  adducit  Bellarmi- 
nus)  ad  earn  quae  plane  voluntaria  est:  uUo  modo  tenet 
argumentatio, 

Istis  rationibus  et  aliis  quibusdam  Patrum  sententiis 
violenter  hue  detortis,  subjicit  Bellarminus  responsio- 
nem  ad  locum  Apostoli,  cujus  duo  praecipua  sunt  capita. 
I.  Non  reprehendi  hie  orationem  quae  non  intelligitur, 
ut  malam  et  penitus  infructuosam ;  aliter  enim  pronun- 
tiare  Apostolum  illis  verbis,  "  nam  tu  quidem  bene  gratias 
agis :"  sed  ei  anteponi  orationem,  quae  intelligitur.  Nam 
mentem  quidem  orantium  lingua  non  intellecta,  sine 
fructu  esse,  juxta  Apostolum,  quia  non  eruditur :  non 
tamen  manere  aflfectum  eorum  sine  fructu ;  quippe  qui 
affectu  et  spiritu  interim  proficiant.  Respondetur:  1.  Si 
orationem  quae  intelligitur.  Apostolus  anteponit  ei,  quae 
non  intelligitur  (ut  hie  fatetur  Bellarminus : )  stulte  igitur 
Papistae  lingua  incognita  precari  malunt,  potius  quam  in- 
tellecta ;  nisi  forte  Papam  suum  Apostolo  nostro  sapienti- 
orem  judicent.  Nee  est  quod  dicat  Bellarminus  "fructum 
mentis,  qui  deest  idiotis,  compensari  utilitatibus  multis, 
quae  inde  proveniunt,  quod  Scripturae  in  publico  conventu, 
communissimo  idiomate,  id  est.  Latino,  assidue  leguntur." 
Nam  praeterquam  quod  in  officiis  privatis  (in  quibus  etiam 
usum  linguae  non  intellectae  defendunt  Pontificii)  hujus- 
modi  commentitiae  Latini  sermonis  utilitates  obtendi  non 
possunt :  etiam  in  publicis,  nullae  tanti  momenti  proferun- 
tur,  quae  cum  fructu  intelligentiae  (cui  ipsius  quoque  mira- 
culosi  linguarum  doni  usum  posthabendum  vult  Apos- 
tolus) sint  uUo  modo  conferendae.     Quod  si  incommoda 


CONTROVERSTIS    PONTIFIC1I8.  147 

linguae  peregrinse  a  Spiritu  Sancto  notata,  aliis  commodis 
a  nobis  animadversis  prseponderari  debere  existimemus : 
an  non  hoc  ipso  sapientiam  nostram  divinse  anteponimus  ? 
Et  si  utilitatibus  nescio  quibus  sic  omnia  metiri  liceat ;  ut 
earum  preetextu,  integrum  nobis  fuerit  a  Dei  mandate, 
"  qui*  omnia  ad  sedificationem  fieri  voluit,"  recedere  :  non 
jam  "  sumus^  observatores  legis,  sedjudices."  2.  Falsum 
est  homines  rudes  recitando  vel  audiendo  precationes  lingua 
non  intellecta  propositas,  aflfeetu  et  spiritu  proficere.  Nun- 
quam  id  sensit  Apostolus :  nunquam  probavit  orationes 
ipsi  oranti  non  intellectas,  imo  quantumvis  ab  ipso  qui 
preces  conciperet  intelligerentur,  in  conventu  tamen  eorum, 
qui  pariter  ipsi  non  intelligerent,  proferri  vetuit,  velut  pe- 
nitus  infructuosas  respectu  alicujus  sedificationis,  quae  ad 
audientes  inde  manare  posset.  Ne  enim  aliud  innuunt  ilia 
verba  versus  decimi  septimi,  "  nam  tu  quidem  bene  gratias 
agis,  sed  alius  non  sedificatur,"  hoc  est  vel  ipso  Stapletono 
interprete,  "  Tu'  recte  ac  pie,  quod  ad  teipsum  attinet, 
Deum  laudas,  oras,  invocas,  doni  illius  spiritualis  ac  divini 
beneficio :  sed  alii  idiotse  et  simplices  et  hujusmodi  tam 
loquendi  lingua,  quam  orandi  spiritu  non  donati,  nullum 
ex  tuis  donis  fructum  percipiunt."  Quod  ergo  ait  Apos- 
tolus, '•  tu  quidem  bene  gratias  agis ;"  non  de  eo  qui  quid 
ipse  loquatur  non  intelligat  (quemadmodum  Bellarminus 
somniat,  non  intelligens  ipse  quae  loquitur,  neque  de  quibus 
affirmat)  sed  de  eo  dicit  qui  cognita  sibi  loquitur,  quia  scit 
quid  dicat :  ut  est  in  Ambrosiano  ad  hunc  locum  coramen- 
tario.  Et  ex  ilia  Apostoli  antithesi  plane  evincitur,  in 
precibus  ex  dono  spiritus  lingua  peregrina  editis,  audientes 
quidem  nullum  aedificationis  fructum  percepisse,  quippe 
qui  nihil  intelligerent :  ipsum  tamen,  qui  dono  illo  fuit 
praeditus,  intellexisse  preces  a  se  prolatas,  indeque  aedifica- 
tionis  fructum  percepisse.  Id  quod  ex  versu  quarto  mani- 
festius  est,  quam  ut  negari  possit ;  disertis  verbis  afBrmante 
Apostolo,  eumqui  ejusmodi  lingua  loquitur,  licet  Ecclesiam 
non  aedificet,  seipsum  tamen  aedificare.    Itaque  plane  per- 

*  I  Cor.  cap.  14.  ver.  26.  '  Jacob,  cap.  4.  ver.  11, 

'  Stapltton.  AntidoU  ver.  16,  17.  peg.  727. 

l2 


148  TRACTATUS    DE 

versa  est  ilia  versus  decimi  quarti  interpretatio,  et  ab 
Apostoli  sententia  maxime  aliena,  quam  Bellarminuss  et 
Anglo  Rhemenses"  sunt  commenti:  ut  persuadere  pos- 
sent  orationes  lingua  ab  ipso  orante  non  intellecta  enun- 
tiatas  ab  Apostolo  non  reprehendi  tanquam  infructuosas 
respectu  sedificationis  affectus;  utcunque  alterius  generis 
orationibus  postponi,  a  quibus  mentis  simul  et  affectus 
aidifieatio  posset  percipi.  Sic  enim  locum  exponit  Bellar- 
minus:  "si  orem  ex  dono  linguarum,  lingua  quam  non 
intelligam,  spiritus  meus  orat,  id  est,  affectus  mens  orat : 
tamen  mens  sine  fructu  est,  id  est,  intellectus  non  eruditur, 
quia  non  intelligo  quid  dicam." 

Dupliciter  vero  fallit  haec  interpretatio.     1.  Quod  Spi- 
ritus   nomine   affectum    hie   significari   ponat:    quum    eo 
nomine  in  tota  hac  Apostoli   disputatione    "a   principio 
in    finem    usque,"    ut   habet  in   hunc  locum    Alphonsus 
Salmeron,   et  ipse  Jesuita,    "donum   peculiare    Spiritus 
Sancti    significetur,    quo   quisque    impellitur    ad   loquen- 
dum,    canendum,    vel    psallendum,    vel    benedicendum." 
Ut    Spiritu   orare  nihil  aliud  hie   notet,   quam   ex  dono 
Spiritus  orare :  quemadmodum  cum  Chrysostomo  et  Cal- 
vino  agnoscit   etiam    Stapletonus'.     2.   Quod  mentem  ab 
Apostolo   infructuosam  dici  ponat,  respectu  intelligentise 
ipsius  orantis  ;  cum  respectu  Ecclesise,  peregrinam  linguam 
non  intelligentis,  id  dictum  sit :  ut  sensus  sit :  mens  mea, 
id  est,  sensus  seu  sententia  verborum  meorum  est  infruc- 
tuosa  audienti,  nam  "  quid  dicas  nescit."     Loquitur  enim 
Apostolus  de  audientium,  non  de  ejus  qui  orat  intellectu  : 
et  de  fructu  alienee    sedificationis,  potius  quam  fructibus 
orationis  in  ipsomet  orante:   ut  recte  observatum  est  ab 
eodem    Salmerone.      Si  quis  enim,   inquit,    "in   lingua 
peregrina  et    ignota  preces  fundat  coram  aliis,   qui  tale 
lingute  idioma  non  intelligant :  profecto  et  ipse  destituitur 
fructu  intelligentise  in  aliis,  et  consequenter  consolationis 
spiritualis,  et  refectionis,  ut  hie  ait  Apostolus."     Addamus 
et  veterum  Grsecorum  interpretum  explicationes.    In  regu- 

g  De  Verb.  Dei,  lib.  2.  cap.  16.  "■  In  1  Cor.  cap.  14.  ver.  14. 

'   Antidot.  pag.  723. 


\ 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  149 

lis   brevioribu8  Basilii  ad    interrogationem,    "  Quomodo'' 
spiritus  alicujus  orat,  et  mens  ejus  est  sine  fruetu  :"  hsec 
subjicitur  responsio,  "hoc  de  iis  dictum  est,   qui    lingua 
audientibus  ignota  orationes  factitarent.    Ait  enim  :  si  orem 
lingua,  spiritus  mens  orat,  mens  autem  mea  sine  fruetu 
est.   Quotiescunque  enim  iis,  qui  adsunt,  ignota  sunt  verba 
orationis,  tunc  sine  controversia  orantis  mens  sine  fruetu 
est,  quippe  cum  inde  fructum  nemo  capiat.  Contra  autem, 
quandocunque  qui  adsunt,  orationem  intelligunt,  quae  au- 
dientes  possit  juvare,  tunc  sine  dubio,  qui  orat  fructum 
habet,  quod  meliores  fiunt,  qui  juvantur."     Theodoretus 
in  hunc  locum  :    "  Fructus'  ejus,  qui  dicit,   est  auditorum 
utilitas :   hoc  etiam  dixit  in   Epistola  ad   Romanos  :  *  ut™ 
aliquem  fructum  habeam  in  vobis,  sicut  et  in  cseteris  genti- 
bus.'     Alia  ergo  lingua  disserens,  et  iis  qui  audiunt  inter- 
pretationem  non  afferens,  nullum  habeo  fructum,  illis  uti- 
litatem   non    accipientibus."      CEcumenius :  '«  Mens   mea 
sine  fruetu  est,  hoc  est,  non  accepit  fructum  ab  auditoribus 
coUectum,  vel  tanquam  ex  vindemia  congregatum ;   hunc 
non  sibi  lucrifecit  mens  ejus  qui  loquitur,  non  fruita  est 
tali   fruetu."     Photius   apud   eundem  :    <'  Si  quid   loquar 
eorum  quae  necessaria  sunt  et  honesta,  sed  id  non  inter- 
preter etiam  auditoribus,  meipsum  quidem  juvo:  nam  hoc 
est  quod  ait,  Spiritus  meus  orat,  id  est,  ego  solus  fruor  re 
ilia  necessaria  et  honesta.     Sed   alius  non  accipit  utilita- 
tem  :  ut  mens  mea  etiam  inde  lucrifaciat  fructum  utilitatis 
istorum." 

Secunda  Bellarmini  adversus  hoc  argumentum  exceptio 
est :  "  Apostolum  loqui  de  lingua,  quam  nemo  in  tota 
ecclesia  intelligere  potest :  ideoque  frustra  hac  apostolica 
verba  adversus  consuetudinem  Ecclesise  Catholics  adduci." 
Respondetur:  1.  In  Pontificiorum  synagogis  id  sffipe  usu 
venire  certo  certius  est,  ut  nemo  prsesens  adsit,  qui  linguam 
Latinam  intelligat.  Non  frustra  igitur  hsec  apostolica  verba 
adversus  consuetudinem  P:cclesi8e  Pontifici*  adducuntur. 
2.  Apostolum  loqui  de  lingua  non  modo,  quam  nemo  in  tota 

•■  Basil,  in  reg.  brev.  ad  Interrog.  278.  op.   torn.  2.  pag.  Hi. 

'  Theod.  op.  torn.  3.  pag.  190.  ■»  Epi.t.  ad  Rom.  cap.  1.  ver.  13. 


150  TRACTATCS    DK 

ecclesia  intelligere  posset,  sed  quam  vulgus  etiam  et  idiotae 
non  possent  intelligereex  versu  decimo  sexto  et  vigesimo  ter- 
tio  clarius  est,  quam  ut  sine  summa  impudentia  negari  possit. 
Ad  idiotarum  enim  intelligentiam  ilium  respicere,  clamant 
ilia :  "  Is  qui  implet  locum  idiotse,  quomodo  dicturus  est 
Amen  ad  tuam  gratiarum  actionem:  nam  quid  dicas  nescit;" 
et  "  Si  eodem  convenerit  tota  Ecclesia  et  omnes  Unguis  lo- 
quantur,  ingrediantur  autem  idiotse  vel  infideles,  nonne 
dicent  vos  furere."  Ejusmodi  igitur  linguae  usum,  quae  ab 
idiotis  non  intelligitur,  ab  Apostolo  improbatum  constat. 

VIII.  Octavum  argumentum  sumit  ex  illis  versus  deci- 
mi  sexti  modo  citatis  verbis.  "  Si  benedixeris  spiritu  is 
qui  implet  locum  idiotae,  quomodo  dicturus  est  Amen  ad 
tuam  gratiarum  actionem,  nam  quid  dicas  nescit."  Argu- 
mentum est  ejusmodi.  Eae  preces  ad  quas  populus  Amen 
debet  dicere,  in  lingua  vulgo  cognita  sunt  proponendae.  At 
ad  preces,  quae  in  sacris  conventibus  fiunt,  populus  Amen 
debet  dicere.  Ergo.  1.  Utraque  antecedentis  propositi© 
in  Apostoli  argumentatione  necessario  includitur.  Contra 
vero  Jacobus  Ledesima  in  disputatione,  quam  de  hac 
quaestione  edidit,  capite  vigesimo  septimo  observandum 
monet,  non  legi  in  Apostolo  idiotam,  sed,  qui  supplet 
locum  idiotae  :  quod  sane  urgendum  esse  adversus  hsereticos 
ait.  Inde  enim  colligi,  "jam  tunc  in  Ecclesia  alios  fuisse 
idiotas,  alium  vero  fuisse  qui  suppleret  locum  idiotae,  mi- 
iiistrum  scilicet  Ecclesiae."  Unde  et  eleganter  sumitur, 
inquit  in  commentariis  ad  hunc  locum  Ambrosius  Catha- 
rinus,  "non  convenire,  ut  mysteria  et  sacrae  literae  com- 
muni  idiomate  in  Ecclesia  recitentur.  Ministri  enim  jam 
eo  tempore  pro  aliis  respondebant."  At  hoc  commen- 
tum  ab  ipso  Bellarmino  refellitur  :  quia  "  ilia  verba  Apos- 
toli 6  iivairXrfpwv  tov  towov  tov  Hiwtov,  non  significant 
secundum  usum  Graecae  linguae,  qui  gerit  vices  idiotae,  sed 
qui  adimplet  locum  idiotae,  id  est,  qui  sedet  in  locis  idiotarum, 
qui  occupat  locum  idiotarum,  qui  est  ex  idiotis,  et  idiota, 
ut  exponunt  Chrysostomus  et  Theophylactus  hoc  loco." 
Quibus  et  author  commentariorum,  qui  Hieronymo  tribuun- 
tur,  et  Theodoretus  et  CEcumenius  addi  possunt.  Sed  et 
Sixti  Senensis  responsionem  refellit  Bellarminus,  qui  voluit. 


CONTROVKRSIIS    PONTIFICIIS. 


101 


"  Apostolum"  cum  dicit,  '  qui  adimplet  locum  idiotse,'  in- 
telligere  eum  qui  est  idiota :  tamen  idiotam  vocare  non  eum, 
qui  est  revera  idiota,  sed  qui  officio  est  idiota,  id  est,  qui 
respondet  pro  idiotis:  sicut  vocamus  interdum  hominem 
popularem  eum,  qui  etsi  patritius  sit,  tamen  sequitur  fac- 
tionem  populi."  Adversus  vero  banc  aequo  ac  superiorem 
explicationem  objicit  Bellarminus,  tempore  Apostolorum, 
(sicut  etiam  in  VetereTestamento  fiebat")  ;  "  totum  populum 
respondere  solitum  in  divinis  officiis,  nee  fuisse  ullum  pro 
laicis  constitutum."  Id  quod  ex  Justino  martyre  in  secunda 
pro  Christianismo  Apologia,  et  usu  Ecclesise  longo  post 
tempore  servato,  tarn  in  Oriente,  quam  in  Occidente,  con- 
firmat. 


°  Sext.  Senen.  Bibliothec.  Sanct.  lib.  6.  annot.  26. 

"  1  Paralipom.  cap.  16.  ver.  36.    Nehem.  cap.  8.  ver.  6. 


152  TRACTATUS    DE 


XV. 


AN  FILIUS  DEI  SIT  AYTOOEOS. 

H^c  qusestio,  de  qua  Bellarminus  agit*,  explicatione 
potius  quam  disceptatione  indiget.  Sciendum  est  igitur, 
nomen  avroOiov  dupliciter  accipi  posse :  vel  oiio-tcoSdic  es- 
sentialiter,  ut  notet,  Filii  essentiam  sive  Deitatem  esse  a 
seipsa,  id  est,  ingenitam,  increatam,  ab  alia  non  depen- 
dentem  (nee  enim  aliud  intelligendum  per  illud  avrog,  quam 
negatio  alicujus  alterius  prineipii),  vel  vwoaraTiKio^  person- 
aliter,  ut  significet,  filium  habere  banc  essentiam  ingenitam 
et  increatam,  sive  Deitatem  a  seipso  :  id  est,  a  propria  per- 
sona, quomodo  Patrem  eam  habere  constat. 

Priore  modo  Christum  avroBiov  esse  affirmamus  :  alias 
ne  Deum  quidem  futurum,  nee  vere  Jehovse  nomen  habitu- 
rum  ,  quandoquidem  ex  eo  consequens  sit,  fatente  Bellarmi- 
no,  "  filium  non  habere  essentiam  derivatam  ab  alia  essentia, 
sed  habere  illam  unam  essentiam,  a  qua  pendent  omnes  es- 
sentise."  Atque  hoc  sensu  Filium  avroQiov  esse  defendit 
Calvinus  contra  perfidiam  Valentini  Gentilis ;  qui  in  Pro- 
thesibus  suis  asseruit  solum  Patrem  habere  essentiam  vere 
divinam  et  ingenitam,  ideoque  solum  avroGtov  agnoscen- 
dum ;  Filium  vero  sic  esse  essentiatum  (ut  ille  loquitur)  ut 
aliam  habuerit  substantiam  productama  Patre,  quae  suo  tan- 
tum  modulo  Deitatis  plenitudinem  caperet.  Similiter  etiam 
adversus  errorem  Joachimi  Abbatis  Florensis,  qui  contra 
Petrum  Lombardum  docuit ;  nullam  esse  essentiam,  sub- 
stantiam, aut  naturam,  quae  sit  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
Sanctus ;  sed  hos  tres  unam  esse  essentiam,  substantiam  et 
naturam,  unitate  quadam  collectiva  et  similitudinaria,  quem- 

»  Bellarmin.  de  Christo.  lib.  2.  cap.  19. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  153 

admodum  dicuntur  multi  homines,  unus  populus ;  et  multi 
Fideles  una  Ecclesia ;  (atque  ita  Deitatem  quiddam  aggre- 
gativum  ex  tribus  illis  personis  constituit ;  et  essentiam 
divinam  generare  et  generari,  spirare  et  spirari  sensit)  In- 
noeentius  III.  in  Concilio  Lateranensi  cum  Petro  Lom- 
bardo*  profitetur ;  "  Quod  una  qusedam  summa  res  est, 
incomprehensibilis  quidem  et  inefFabilis,  quse  veraciter  est 
Pater,  et  Filius  et  Spiritus  Sanctus :  et  quselibet  trium  per- 
sonarum  est  ilia  res,  videlicet  substantia,  essentia,  sive  natura 
divina  ;  quse  sola  est  universorum  principium,  prseter  quod 
aliud  inveniri  non  potest :  et  ilia  res  non  est  generans, 
neque  genita  nee  procedens ;  sed  est  Pater  qui  generat, 
Filius  qui  gignitur,  et  Spiritus  Sanctus  qui  procedit :  ut  dis- 
tinctiones  sint  in  personis,  et  unitas  in  natura."  Quare  nee 
Richardi  Victorini'^  sententia  ab  orthodoxis  admittenda  est ; 
qui  licet  (aliter  quam  Joachimus)  crediderit,  Patrem  et  Filium 
et  Spiritum  Sanctum  absolute  unam  essentiam,  vereque  et 
realiter  unam  naturam  esse:  "  tamen  substantiam  genuisse 
substantiam  defendit ;  sic  ut  nihil  aliud  sit  Patris  persona, 
quam  substantia  ingenita,  nihil  aliud  Filii  persona,  quam 
substantia  genita."  Non  est,  inquam,  admittenda  hsec 
Theologia :  quantumvis  ab  authore  specioso  Patrum  et  pa- 
ternarum  Traditionum  titulo,  nobis  venditata.  Sic  enim 
ille,  *'  Multi*  temporibus  nostris  surrexere,  qui  non  audent 
hoc  dicere,  quin  potius  quod  multo  periculosius  est,  contra 
sanctorum  Patrum  authoritatem,  et  tot  attestationes  pater- 
narum  traditionum  audent  negare,  et  modis  omnibus  co- 
nantur  refellere.  Nullo  modo  concedunt,  quod  substantia 
g^gnat  substantiam.  Pertinaciter  negant,  quod  omnes 
sancti  affirmant :  ad  id  quod  ipsi  dicunt,  authoritatem  in- 
ve'nire  non  possunt."  At  certe  Patres  qui  dixerunt  substan- 
tiam Filii  esse  genitam ;  vel  locuti  sunt  improprie,  pro 
communicatam,  per  generationem  scilicet  communicatam, 
non  ut  in  Spiritu    Sancto  per    spirationem,    vel  substan- 

■i  Senten.  lib.  I.  distinct.  4.  et  5. 

^  Vide  tamen  Lucae  Waldingi  annales  Minorum,  torn.  2.  pag.  688,  689.  arm. 
12<J7.  §.  41.  et  Petri  Halloix  Notationes  ad  cap.  5.  Vitae  5.  Hierothei  torn.  1. 
Vitar.  Sanctor.  Oriental,  pag.  632,  633. 

•>  Victorin,  de  Trin.  lib.  6.  cap.  22. 


154  TRACTATOS    DE 

tiam  pro  persona  acceperunt ;  quemadmodum  in  Calvini  de- 
fensione  notavit'  vir  clarissimus,  et  in  his  causis,  si  quis 
alius,  exercitatissimus,  Hieronymus  Zanchius,  qui  etiam 
libro  quinto  de  tribus  Elohim,  capite  octavo,  commodum 
sensum  aflSngere  nititur  Pseud- Ignatii  sententise  in  epistola 
ad  Magnesianos  (qua  Filius  dicitur  ivipytlac  0£Vk^c  oiiaia 
Y£vj)TJ)) :  addens,  apud  Theodoretum  quoque,  Patres  Concilii 
Nicseni  passos  fuisse  dici,  essentiam  filii  fuisse  genitam. 
Verum  non  animadvertit  vir  doctissimus  ista  non  ex 
Concilii  sententia  vel  permissione  esse  posita  ;  sed  ex  Eu- 
sebii  semi-Arriana,  et  ad  Arrianos  ibi  scribentis  epistola 
esse  desumpta.  Cujus  vel  eo  nomine  hie  mentionem  fa- 
ciendam  esse  duxi,  quod  ei  hunc  ipsum  Joachimi  Abbatis 
de  Essentia  generante  errorem,  cujus  ille  strenuus  fuit  op- 
pugnator,  summa  impudentia  impingat  Gregorius  Valen- 
tianus^,  Jesuita.  Porro  in  divinis  essentiam  nee  generare 
nee  generari,  constans  est  scholasticorum  omnium'' sententia: 
Thomse  Aquinatis,  Johannis  Scoti,  Gulielmi  Occami,  Ri- 
chard! Mediovillani,  ^gidii  Romani,  Alberti  Magni,  Bo- 
naventurse,  Alexandri  Durandi,  Gabrielis  Biel,  Dionysii 
Carthusiani,  Claudii  Spinsei,  etc  :  et  hodie  quoque  Jesuita- 
rum,  Valentiani  (loco  notato),  Bellarmini',  Ignatii  Armandi"', 
Francisci  Riberee',  et  reliquorum.  Quo  major  est  inscitia 
Matthsei  Kellisoni,  pontificiae  theologise  apud  Duacenses 
Professoris ;  qui  in  opere  quod  adversus  novam  (quam  falso 
appellat)  religionem  anno  1605,  lingua  Angllcana  edidit ; 
Calvinum  et  Whitakerum  blasphemise  insimulare  non  est 
veritus,  quod  essentiam  Filii  non  magis  generatam  existi- 
marint,  quam  essentiam  Patris.  Sed  prsestat  audire  ra- 
tiones  belli  illius  theologi.  "  An™  non  Filii  essentia  est 
generata?"  inquit  ille,  "  turn  non  est  Filius  genitus  de  Patris 
substantia ;  turn  non  est  consubstantialis  Patri,  sed  potius 
alterius  naturae,  et  consequenter  vel  creatura  vel  alius  Deus. 
Concedunt  Theologi,  essentiam  et  Deitatem  absolute  sine 
additione,  non  dici  generatam,  quia  turn  in  Deo  Patre  quo- 

'  Zanchii.  Epist.  lib.  1.  pag.  51.  P  De  Trin.  lib.  3.  cap.  1. 

^  Seiiten.  lib.  1.  distinct.  5.  '  De  Christ,  lib.  2.  cap.  7. 

>^  III  Epist.  ad  Dan.  Chamierum.  '  In  Epist.  ad  Hebr.  cap.  1.  §.  1 1. 

'"  Kellison.  lib.  3.  cap.  1. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  155 

que  generaretur :  sed  tamen  affirmant,  Deum  Filium  esse 
Deum  de  Deo  et  a  Patre  genitum,  et  per  seternam  genera- 
tionem  recepisse  sine  omni  imperfectione  essentiam  suam  a 
Patre ;  et  consequenter  essentiam  esse  generatam,  non  ab- 
solute, sed  in  Filio  :  alias  non  esset  Filius,  nee  Patri  foret 
consubstantialis." 

Hsec  est  praeclari  [illius  novae  religionis  censoris  nova 
matseologia :  cui  breviter  respondendum,  libenter  quidem 
eoncedere  theologos  ilia  omnia  ;  Deum  Filium  esse  Deum 
de  Deo  et  a  Patre  genitum,  et  per  seternam  generationem 
recepisse  sine  omni  imperfectione  essentiam  suam  a  Patre : 
sed  negare  tamen  inde  esse  consequens,  ut  essentia  generata 
sit  in  Filio.  Nam  certe  ineptissimae  sunt  istse  Kellisoni 
consequentiae  :  "  Si  Filii  essentia  non  est  generata :  turn 
Filius  non  est  filius  ;"  turn  "  non  est  genitus  de  Patris  sub- 
stantia ;"  tam  "  non  est  consubstantialis  Patri,  sed  potius 
alterius  naturae,  ideoque  vel  creatura  vel  alius  Deus."  Imo 
vero,  si  essentia  Filii  fuisset  Patris  filia,  requireretur  neces- 
sario  ut  Filii  essentia  esset  generata :  sed  ut  Filius  Patris  sit 
Filius,  sufficit  ut  persona  Filii  generetur,  non  essentia.  Qua 
de  re  consulat  Kellisonus  Valentianum".  Item,  si  Filius  est 
genitus  de  Patris  substantia,  non  substantia  generatur,  sed 
Filius  de  substantia,  in  quantum  scilicet  essentia  Patris,  Fi- 
lio per  generationem  communicata,  in  eo  subsistit :  quemad- 
modum  orthodoxe  explicat  Thomas  in  prima  parte  Summae". 
Denique  ex  eo  quod  essentia  Filii  sit  ingenita,  consequens 
esse,  ut  "  Filius  non  sit  consubstantialis  Patri,  sed  potius 
alterius  naturae,  nempe  vel  creatura,  vel  alius  Deus  :"  non 
tam  impudentis  hominis  est  assertio,  quam  amentis  et  plane 
insanientis.  Attendat  enim  iste  paulisper,  cogitationemque 
sobrii  hominis  ad  punctum  temporis  suscipiat :  intelliget  ex 
generatione  essentiae  Filii,  necessario  sequi,  ut  Patris  et  Filii 
substantia  non  sit  eadem,  et  consequenter  ut  Filius  sit  vel 
creatura,  vel  alius  Deus.  "  Nam^  si  essentia  gignit  et  gig- 
nitur,  ergo  duae  sunt  essentiae ;  nee  enim  intelligi  potest 
unum  et  idem  a  seipso  produci :"  quemadmodum  contra 
Wigandum  recte  notavit  IJellarrainus.     Ideoque  recte  argu- 

°  De  Trin.  lib.  1.  cap.  27.  "  Quaest.  41.  antec.  3.  ad  2. 

'  Bellarmin.  de  Christo.  lib.  2.  cap.  7. 


156  TRACTATUS    DB 

mentatur  Thomas  "  omne")  quod  generatur  sive  perse,  sive 
per  aceidens,  oportet  quod  sit  diversum  in  generante  et  ge- 
nito  ;  quia  nihil  generat  se,  et  quia  divina  substantia  sive 
essentia  eadem  est  in  Patre  generante,  et  Filio  genito,  ideo 
nee  per  se,  nee  per  aceidens  generatur."  Semperque  im- 
mota  manebit  ilia  ejusdem  in  eodem  loco  conclusio.  "  Omne 
quod  generatur,  habet  principium  de  quo  sit :  sed  essentia 
non  habet  principium  de  quo  sit,  ergo  non  generatur." 
Atque  hoc  ipso  sensu  Filium  avrodiov  esse  defendimus,  es- 
sentialiter  sumpto  vocabulo  :  sic  ut  intelligamus,  essentiam 
non  habere  principium  de  quo  sit.  Nee  enim  volumus  esse 
earn  a  seipsa,  ut  a  principio  aliquo,  cum  nihil  a  seipso  pro- 
duci  possit"^ :  sed  a  productione  vel  generatione  divinae 
essentise  omne  principium  simpliciter  excludimus :  et  essen- 
tiam, quae  aliunde  ductum  habet  principium,  Deum  esse 
posse  constanter  negamus.  Qua  ratione  negavit  Basilius 
Filium,   qua'  Deum,   per   Patrem   vivere.      "  Et'  Sia  tov 

TTOTE/Oa  6  VIOQ  Z^i   8t'  STtpOV  KOI  OV  8l'  laVTOV  Z^'  oSt  Si   tTSpOV 

Zwv,  avToZayfi  sivai  ov  Biivarai."  Filium  aiiroZwriv  esse  asse- 
ruit.  "  riav"  yap  to  Si  'inpov  ^dJv  awro^toij  uvai  oii  Svva- 
rai.  J)f  ovSt  TO  vij>'  iripou  dfpfiavOiv,  avTodepfiOTt)^  tlvaf 
6  Si  XpKTToe  Kai  Gtoc  iljuwv  lipriKtv,  Eyw  ilfii  r\  Zioij. 
Quicquid  aliunde  vitam  habet,  per  seipsum  vivere,  quemad- 
modum  et  quod  aliunde  incaluit,  ex  seipso  callidum  esse  ne- 
quit.  Christus  vero  ac  Deus  noster  dixit :  '  Ego  sum  vita." 
Similiter  et  Marius  Victorinus  Afer  libro  tertio  adversus 
Arium  eundem  (rationem  divinae  substantia?)  avToyovov 
motum  appellat  et  non 

Auric  h'^i  f^^^'^"  TC  irarfip  ifxiq,  ?>'  yivot  f(T/»«v, 
'E/t0urov,  avTOTrpe/ivov  odiv  fvra  fivpia  Kov/iov. 

Ipse  ergo,  et  regens  pater  meus,  unum  genus, 
Insitura  per  se  radicatum :  unde  plants  infinite  mundi. 

1  Rom.  Script.  2.  in  Sentent.  lib.  1.  qutest.  5.  art.  2. 

"•  Improprie  locutus  est  Lactantius  libro  1.  Instit.  cap.  7.  dicens,  quod  Deus 
ante  omnia  ex  seipso  sit  procreatus :  ideoque  ab  Apolline  airo^uijf  a  Sibylla 
aiiToytvrls  etc.  nominetur. 

'  Aliud  est,  Deus  de  Deo ;  et  qua  Deus,  de  Deo,  illud  enim  qua  denotat  ab. 
stractum,  id  est,  Deitatem. 

'  Basil,  adv.  Eunom.  lib.  4.  op.  torn.  1.  pag.  290. 

"  Ibid.  Epist.  ad  Caesar,  op.  torn.  3.  pag.  83. 


4 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  15T 

Defendit  ergo  Calvinus  Filium  esse  aiiroOiov,  eo  sensu  quo 
negavit  Origenes'^  in  Evangelium  Johannis,  cujus  verba 
sobrie  accipienda,  recte  ibi  in  margine  annotatum  est :  alio 
scilicet  sensu,  quam  quo  ab  eodem  Origene  avToaXi'iOeia'', 
avToao^ta  et  avrovioQ^,  usurpatur. 

'  Comm.  in  Evang.  Johan.  torn.  4.  pag.  50. 
T  Origen.  in  Evangel.  Johan.  torn.  4.  pag.  107. 
'  Ibid.  pag.  449. 


158  TRACTAttJS    DE 


XVI. 

ANIMAM  CHRISTI  NON  SOLUM  PER  SYMnAOEIAN  CUM  COR- 
PORE  SED  ETIAM  PROPRIE  ET  IMMEDIATE  PERPESSIONES 
SUSTINUISSE>. 

I.  Qui  maledicto  legis  se  subjecit,  spiritualibus  tormen- 
tis  fuit  obnoxius.  In  his  enim  prsecipuum  pondus  maledicti 
legis  est  positum.  At  Christus  maledicto  legis  se  subjecit. 
"  Christus''  nos  redemit  a  maledicto  legis ;  ytvo/itvog  vnip 
rifMwv  Karapa,  dum  pro  nobis  factus  est  maledictum"  vel 
execratio. 

II.  Ea  naturae  pars,  quae  in  nobis  peccatum  principaliter 
et  proprie  commisit,  in  Christo,  seipsum  pro  nobis  avriXv- 
Tpov"^  dante,  principaliter  et  proprie  fuit  punienda.  Id  enim 
postulat  lex  justitiae :  cui  per  passiones  suas  Christus  satis- 
factum  voluit.  At  anima  rationalis  in  nobis  principaliter  et 
proprie  peccatum  commisit :  Ergo  anima  Christi  nostro  loco 
Patri  percutiendum  se  sistentis,  principaliter  et  proprie 
fuit  punienda. 

III.  Omne  genus  poenarum  naturam  nostram  peccato 
corruptam  consequentium,  Christus  pertulit.  "  Nam*  ipse 
dolore  affectus  est  a  defectionibus  nostris,  attritus  ab  ini- 
quitatibus  nostris :  castigatio  pacis  nostras  imposita  est  ei, 
et  vibicibus  ejus  facta  est  nobis  curatio.  Omnes  nos,  ut 
ovis  erravimus,  quisque  in  viam  suam  nos  convertimus ;  et 
Jehova  fecit  ut  incurreret  in  eum  pcena  omnium  nostrum." 
At  sensus  irse  Dei  in  anima,  prsecipua  poena  est  naturam 
nostram  corruptam  consequens  :  Ergo,  sensum  irse  Dei  in 
anima  Christus  pertulit.  De  poenis  universam  naturam 
corruptam  consequentibus  loquitur  propositio :  ne  quis  de 

»  Contr.  Bellarmin.  De  Christ,  lib.  4.  cap.  8. 

*•  Epist  ad  Gal.  cap.  3.  ver.  13. 

"  1  Epist.  ad  Tim.  cap.  2.  ver.  6.  *  Esai.  cap.  53.  ver.  5,  C. 


I 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  159 

passionibus  singularibus,  seu  personalibus  excipiat,  quae 
lion  omnibus  hominibus  communiter,  sed  quibusdam  per- 
sonis  particularlter  accidunt ;  ut  sunt  lepra,  febris,  poda- 
gra, etc.  quas  Christum  suscipere  non  fuit  necesse.  De 
toto  item  genere  poenarum  loquitur,  et  (ut  ita  dicam)  sub- 
stantia ;  non  de  accidentibus  et  circumstantiis :  ne  quis 
quod  Bellarminus  facit,  contra  objiciat,  ex  hac  propositione 
deduci  similiter  potuisse ;  debuisse  Dominum  seterno  tem- 
pore mariere  in  inferno,  et  infinitum  prope  numerum  poena- 
rum perpeti.  Cum  enim  propositio  nostra  de  ipsis  poenis 
agat,  de  poenarum  diuturnitate  et  numero  subsumit  Bellar- 
minus, fallens  elencho  fUTafiatnwQ  tie  aXAo  yivoQ.  Neque 
enim  ilia  temporis  seternitas  est  de  essentia  poenarum  infer- 
nalium,  quemadmodum  agnoscunt  turn  Pontificii  omnes 
patroni  purgatorii,  turn  speciatim  Scotus,  cujus  verba  sunt 
ista :  "  Quod^  poena  seterna  infligitur,  non  est,  quia  seternitas 
sit  per  se  de  ratione  pcense  in  quantum  sequaliter  punitiva ; 
sed  accidit  propter  aeternitatem  personse  punitse,  et  culpse 
remanentis."  Et  in  Reportatis  ad  eandem  distinctionem  et 
quaestionem :  "  quia  persona  manet  perpetuo  et  culpa 
semper  continuatur ;  per  accidens  est,  quod  seternaliter 
punitur."  Similiter  ex  nostris  Lambertus  Danseus,  Bel- 
larmino  hie  respondens  :  "  Mors  sive  prima,  sive  secunda, 
(quae  est  summa  affictio  corporis  vel  animse)  per  se,  et  qua 
mors,  debetur  ut  poena  peccato*'.  Mors  autem  ea  seterna 
fit  et  evadit,  quia  mediatorem  et  satisfactorem  non  habet, 
qui  in  eam  poenam  et  mortem  incidit.  Quoniam  igitur 
qui  hoc  apud  Deum  debitum  peccando  contraxit,  Deo  ]^cre- 
ditori  suo  satisfacere  non  potest,  perpetuo  debitor  manet 
apud  Deum ;  in  ea  quoque  poena  perpetuo  manet,  quia 
non  satisfacit ;  velut  qui  propter  suum  debitum  ex  pacto 
in  carceres  conjectus  est,  donee  satisfecerit,  ex  carceri- 
bus  non  egreditur,  sed  in  lis  ssepe  moritur.  Qui  vero  satis- 
facit, non  item.  Sic  pii,  qui  Christum  Mediatorem,  et 
pro  se  satisfactorem  apud  Deum  habent,  in  lis  poenis  non 
manent,    sed  ab  iis  Christi   beneficio  liberantur^.     Ergo 

'  Scot,  in  4  lib.  sentent.  distinct.  46.  quKst.  4.  art.  4. 

'  Genes,  cap.  2.  »er.  17. 

(  Augiistin,  de  Civ.  Dei,  lib.  13.  cap,  23.  op.  torn.  7.  pag.  344. 


160  TEACTATUS    DE 

mors  quae  poena  est  peccati,  fit  ex  consequente  sempiter- 
na ;  quia  solvi  hsec  poena  a  debitore,  id  est,  peccatore  non 
potest."  Hsec  ille,  Non  igitur  hie  cogimur  ad  dignitatem 
personse  mediatoris  confugere  :  quae  si  cum  prsecipua  poena 
peccatis  debita  dispensare  potest,  non  video  cur  cum  aliis 
poenis  similiter  dispensare  non  potuisset,  ut  nee  corpoream 
mortem  Servatori  nostro  subire  fuisset  necesse.  Nam  infi- 
nitam  vim  meriti  ex  personse  dignitate  provenientem  etiam 
ad  passiones  illas,  quas  ante  mortem  sustinuit  Dominus, 
spectasse  certum  est :  nee  putandum  plus  eum  sustinere 
voluisse,  quam  ad  opus  redemptionis  perficiendum  erat 
necesse.  Adde  quod  impossibile  erat  teneri''  Christum  a 
morte  :  et  ut  maxime  possibile  foret,  tantum  abest  ut  opus 
redemptionis  a  Christo  susceptum  promoveret,  ut  evacuaret 
prorsus  et  funditus  everteret.  Si  enim  Christus  morte 
superata  non  esset  excitatus ;  "  inanis'  foret  fides  nostra, 
adhuc  essemus  in  peccatis  nostris."  Ut  ista  Bellarminus 
inter  se  tanquam  paria  iniquissime  composuerit. 

IV.  Christus  ejusmodi  tentationes,  peccato  excepto,  ex- 
pertus  est,  quibus  hac  in  vita  maxime  anguntur  electi.  At 
diris  animi  cruciatibus  in  hac  vita  maxime  anguntur  electi. 
Ergo.  Probatur  major  ex  Epistola  ad  Hebrseos,  "non'' 
enim  habemus  Pontificem  qui  non  possit  aflSci  sensu  infir- 
mitatum  nostrarum,  sed  tentatum  in  omnibus  similiter, 
absque  tamen  peccato :"  et  "  'Ev'  t^  yap  TriirovOev  avrog 
TreipaaOilC)  Svvarai  toTc  TrctpaZofiivoiQ  ^otiOrjcrai.  Nam  ex 
eo  quod  perpessus  fuit  quum  tentatus  est,  potest  et  iis  qui 
tentantur  succurrere."  Certe  si  Christus  nunquam  pertu- 
lisset  hujusmodi  animse  cruciatus,  summum  consolationis 
argumentum  ab  Apostolo  adhibitum  filiis  Dei  esset  erep- 
tum  in  summo  tentationis  genere,  cui  minime  omnium  sunt 
ferendo,  et  in  quo  maxime  Christi  auxilium  desiderant. 
Spiritus  enim  viri  alias  sustentat  aegritudines :  "  spiritum" 
autem  fractum  quis  posset  sustinere." 

V.  Esaias  de  Christo"  D-ffiTI-QN  ''bnn  ")«3T  V"Sn  mn^ 
WD3  Dtt7N    Jehova  volens  contundere  (vel  conterere)  eum, 

•"  Act.  Apost.  cap.  2.  ver.  24.  '  1  Epist.  ad  Cor.  cap.  15.  ver.  17. 

'  Epist.  ad  Heb.  cap.  4.  ver.  15.  '  Ibid.  cap.  2.  ver.  18. 

"  Prov.  cap.  18.  ver.  14.  ■  Esai.  cap.  53.  ver.  10. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  161 

segrotare  fecit  (vel  morbo  affecit :)  quandoquidem  posuit 
reatum  animam  suam.  Quae  postrema  clausula  aliis  verbis 
ab  Apostolo  expressa  est,  "  t6v°  firi  yvovra  ajuapriav,  vwip 
rifiwv  afiapriav  iiro'nu&i :  eum  qui  non  noverat  peccatum, 
pro  nobis  peccatum  fecit." 

VI.  Christus  ante  passionem  coepit  "  tKBafi^iiaQai^  koI 
aSt)fjioveiv,  expavescere  et  gravissime  angi."  Et  dixit 
discipulis,  "  Undiquaque  tristis  est  anima  mea  usque  ad 
mortem." 

VII.  Christus  "  prociditi  in  faciem  suam,  precans  et 
dicens  :  Pater  mi,  si  possibile  est,  abeat  a  me  poculum 
istud  :  verumtamen  non  ut  ego  volo,  sed  ut  tu. 

VIII.  Apparuit  Christo  "  Angelus'  e  coelo  corroborans 
eum  ;  et  ipse  constitutus  in  agonia,  intentius  orabat :  erat 
autem  sudor  ejus  quasi  grumi  sanguinis  descendentes  in 
terram." 

IX.  "  In'  diebus  carnis  suae  deprecationibus  et  supplica- 
tionibus  oblatis  cum  clamore  valido  et  lacrymis  apud  eum 
qui  poterat  ipsum  servare  a  morte,  exauditus  est  ex  eo 
metu;  tlaaKOvaOtig  ano  riJQ  tvXafidag,"  id  est,  exauditis 
precibus  liberatus  est  ex  metu.  Vide  Bezse  annotationes 
in  locum. 

X.  In  cruce  "exclamavit'  Jesus  voce  magna,  dicens, 
Eli,  Eli,  lama  sabachthani  ?  hoc  est,  Deus  mi,  Deus  mi, 
cur  me  deseruisti." 

Objectio  prima  Bellarmini.  "Scripturae  totam  salutem 
nostram  tribuunt  sanguini  et  morti  corporali  ipsius  Christi, 
et  post  mortem  corporalem  nullam  ulterius  poenam  agnos- 
cunt."  llespondetur :  Sanguini  et  morti  Christi  salutem 
nostram  tribuunt  Scripturse :  sed  nusquam  sanguini  et 
morti  solum :  sic  enim  ad  salutem  non  conduceret  obedi- 
entia  Christi  et  passiones,  quas  in  vita  pertulit :  imo  nee 
resurrectio,  in  qua  vel  maxime  justificationis  nostras  ratio" 

°  1  EpUt  ad  Cor.  cap.  5.  ver.  21.  p  Marc.  cap.  14.  ver.  33,  34. 

4  Matt.  cap.  26.  ver.  39.  ''   Luc.  cap.  22.  ver.  43,  44. 

■  Epist.  ad  Heb.  cap.  5.  ver.  7. 
'  Matt.  cap.  27.  ver.  46.  Marc.  cap.  15.  ver.  34. 
"  Epist.  ad  Rom.  cap.  4.  ver.  25.  1  Epist.  ad  Cor.  cap.  15.  ver.  17. 
VOL.  XIV.  M 


162  TRACTATUS    DE 

sita  est.  Post  mortem  corporalem,  Christi  animam  poenas 
aliquas  pertulisse  nos  non  dicimus  :  ante  vero  pertulisse,  ex 
Scripturis  sufficienter  probavimus. 

Objectio  secunda,  ut  et  quinta  et  sexta  false  nititur  fan- 
damento.  Nee  enim  nostrorum  sententia  est,  "  ab  oratione 
ilia  in  horto,  usque  ad  resurrectionem  Christum  fuisse  in 
inferno,  aut  non  fuisse  securum  de  sua  salute ;  aut  emisisse 
verba  desperationis :"  aut  denique  esse  in  inferno,  nihil 
esse  aliud  quam  timere  Deum  iratum.  Larvas  suas  hie 
oppugnat  Jesuita. 

Objectio  tertia.  "  Si  redempti  essemus  per  infernales 
poenas  Christi ;  1 .  deberent  figurse  prsecessisse,  deberet 
etiam  aliquod  sacramentum  extare  in  memoriam  tanti  bene- 
ficii,  ut  est  Eucharistia  in  memoriam  passionis."  Respon- 
detur :  Holocausta,  quse  in  lege  pro  peccatis  oiferebantur  et 
tota  cremabantur,  passionum  Christi  universarum  figurae 
erant  et  typi.  Speciatim  vero  "  effusio"  sanguinis  juvenci 
versus  fundamentum  altaris  holocausti,"  insigniter  adum- 
brabat  "  profusionem''  animse  Christi  in  mortem."  Nam 
"  anima^  cujusque  carnis  in  sanguine  est,  inquit  Deus,  ego 
vero  destinavi  eum  vobis  in  altari  ad  expiationem  facien- 
dam  pro  animabus  vestris  :  nam  sanguis  is  est  qui  pro 
anima  expiationem  facit."  Eucharistia  quoque  cum  conti- 
neat  memoriam  passionis  (ut  recte  cum  Apostolo*  afiirraat 
Bellarminus)  cujus  partem  non  minimam  in  animse  crucia- 
tibus  positam  fuisse  defendimus,  horum  commemorationem 
in  Eucharistia  non  contineri,  quo  tandem  argumento  pro- 
bare  poterit  Jesuita.  Si  enim  in  priore  sacrae  coense  parte, 
sub  ratione  "  corporis*"  pro  nobis  fracti,"  universse  illse 
fractiones,  quibus  Pater  conterere  voluit  Filium  "  animam"" 
suam  pro  peccati  reatu  ponentem,"  non  sint  comprehensse : 
certe  non  video,  cur  in  sacro  calice,  ubi  sanguis  "  pro'* 
multis  effusus  in  remissionem  peceatorum"  esse  perhibetur, 
reprsesentatam  dicere  non  possimus  illam  effusionem  animse 

»  Levit.  cap.  4.  ver.  7.  18.  25.  30.  34. 

'  Esai.  cap.  53.  ver.  12.  '  Levit.  cap.  17.  ver.  11. 

»  1  Epist.  ad  Cor,  cap.  11.  ver.  26.      ''  1  Epist.  ad  Cor.  cap.  11,  ver,  24. 

'  Esai.  cap.  53,  ver,  10.  ^  Matt.  cap.  26.  ver.  28. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  163 

Servatoris  nostri,  qui  venit,  ut  "  daret*  animam  suam 
redemptionis  pretium  pro  multis."  Prsesertim  si  (quod  a 
veteribus  factum  et  ilia  corporis  traditi  et  effusi  sanguinis 
distinctio  subindicare  videtur)  sacramentum  hoc  analogi- 
cum  cum  Veteris  Testamenti  sacrificiis  conferamus.  Ita 
in  Ambrosianis  commentariis,  ad  caput  undecimum  prioris 
ad  Corinthios  Epistolae ;  "  Caro  Salvatoris  (inquit  author) 
pro  salute  corporis,  sanguis  vero  pro  anima  nostra  ef- 
fusus  est ;  sicut  prius  prsefiguratum  fuerat  a  Moyse.  Sic 
enim  ait :  caro  pro  corpore  vestro  oifertur,  sanguis  vero 
pro  anima :  ideoque  non  manducandum  sanguinem."  Si- 
militer etiam  alii  ejusdem  capitis  undecimi  interpretes. 
Walafridus  Strabo  in  Glossa  ordinaria :  *'  Caro  Christi 
pro  salute  corporis,  sanguis  pro  anima  nostra,  ideoque 
non  manducandum  praedixit  lex  sanguinem."  Et  post : 
"  Sub  duabus  speciebus  ideo  dedit,  ut  ostenderetur  Christus 
totam  humanam  naturam,  id  est,  corpus  et  animam,  assump- 
sisse,  ut  utramque  retineret.  Panis  enim  ad  corpus  refer- 
tur,  vinum  ad  animam,  quia  vinum  sanguinem  operatur, 
in  quo  sedes  animse  a  physicis  esse  dicitur.  Et  ideo  sub 
duabus  speciebus  celebratur,  ut  animse  et  carnis  susceptio 
in  Christo,  et  utriusque  liberatio  in  nobis  significetur." 
Haymo,  vel  Remigius  Lugdunensis  potius  :  "  Hoc  quoque 
sciendum  est,  quia  caro  nostri  Salvatoris  pro  salute  nostri 
corporis,  sanguis  vero  pro  anima  nostra  fusus  est,  quia  sedes 
animse  in  sanguine  consistit :  in  cujus  memoriam  corpus  et 
sanguinem  illius  sumimus,  quoniam  ipse,  ut  totum  hominem 
salvum  faceret  et  redimeret,  sanguinem  suum  fundi  permi- 
sit."  Anselmus  Cantuariensis,  vel  Herveus  Brito  potius  : 
"  Unde  et  ad  tuitionem  corporis  et  animse  nostrae  sacramenta 
ejus  percipimus.  Quia  caro  ejus  pro  salute  nostri  corporis 
est  oblata ;  sanguis  vero  pro  anima  nostra  eflfusus  est :  ut 
utraque  nostri  substantia  hsereditatem  vitse  perennis  accipere 
posset."  Atque  hue  ilia  in  Liturgia  nostra  Anglicana,  et 
Romana  etiam,  respicere  videtur  oratio,  qua  percepta  sacra 
coena  petimus,  "  ut  nostra  corpora,  peccatis  inquinata,  per 
corpus   servatoris  nostri   munda   fiant,   et  animae   nostras 

'  Hare.  cap.  10.  ver.  45. 


164  TRACTATUS    DE 

laventur  pretioso  illius  sanguine."  Quomodo  etiam  a 
Gregorio  Nazianzeno^  a  Jobio*  monacho  libro  tertio  de 
Verbo  incarnate  citato  dictum  est :  "  aapKa  yap  (pspd 
Sia  Ttjv  efiTJv  (TapKa,  koI  '4'^xy  voepq.  Sia  rijv  fjujjv  \pv)(rjv 
fiiyvvrai,  t(o  ofxolto  to  o/xoiov  avaKadalpiav.  Carnem  ges- 
tat  propter  meam  carnem,  et  anima  intelligente  propter 
meam  animam  miscetur,  simili  simile  repurgans."  "  Iva  rif 
Ofioui)  TO  Ofxoiov  laTiTai  (lamfTai)  rp  ^v^y  tjjv  ipv)(riv,  ry  aap- 
Ki  T^v  (TapKa,  ut  simile  simili  curaret,  anima  animam,  came 
carnem,"  quemadmodum  a  Dorotheo  abbate  sententia  ejus 
citatur,  Doctrina  prima.  Atque  hsec  de  prima  parte  argu- 
mentationis  Bellarminianae :  ad  secundam  respondemus, 
Ecclesiam  cum  celebrat  memoriam  passionis  Domini,  hujus 
quoque  beneficii  celebrare  memoriam  ;  quippe  quae  passio- 
nis illius  pars  sit  acerbissima.  Quod  vero  ad  tertiam  atti- 
net,  ineptum  esse  dicimus,  ut  a  pictorum  ofEcinis  argumenta 
petantur  theologica.  Quanquam  a  doctore  mendacii,  quid 
aliud  fuitexpectandum,  quam  ut  imagines  consuleret,  "men- 
daciorum"^  magistras.  Adde  quod  pictorea  si  maxime  intel- 
lexissent  mysteria  hsec  Domiijicse  passionis,  quae  ipsis  scho- 
Ise  pontificise  theologis  minus  fuerunt  perspecta :  utcunque 
corporeos  cruciatus  delineare  possent  spirituales,  tamen 
animae  passiones  pencillo  depingere  nullo  modo  potuissent. 
Ne  quidem  si  ipsum  Bellarminum  in  consilium  adhibuissent : 
qui  graviter  scilicet  monet  "  debuisse  depingi  Christum  in 
igne  gehennse,  in  medio  damnatorum,  ut  depingi  solet  in 
cruce  inter  duos  latrones."  Nam  ita  sane  figmentum 
Jesuitse  belle  depinxissent ;  orthodoxorum  sententiam,quam 
ille  depictam  voluit,  nullo  modo  expressissent. 

'  Horn,  in  Natal.  Christ,  op.  torn.  1.  pag.  671. 
B  Lib.  3.  de  Verb,  incarn.  in  Biblioth.  Pliotii. 
''  Habac.  cap.  2.  ver.  18. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  165 


XVII. 

CHEISTI  ANIMAM  NON  DESCENDISSE  AD  SUBTEREANEUM, 
QUEM  LIMBUM  PATRUM  APPELLANT  PONTIEICU. 

I.  FuNDAMENTCM  sententiae  pontificise  falsum  est ;  a 
Bellarmino  propositum,  "  Animas*  ante  Christi  mortem  nou 
fuisse  in  coelo,  sed  in  inferno  subterraneo  :  et  proinde  Chris- 
tum, qui  ad  locum  animarum  descendit,  in  internum  subter- 
raneum  descendisse."  At  in  propria  hac  de  re  disputatione 
ostensum  est,  animas  ante  Cliristi  mortem  fuisse  in  coelo, 
non  in  inferno  subterraneo.  Christus  igitur,  quum  ad  lo- 
cum animarum  concesserit  (ut  utraque  pars  agnoscit,  et  ratio 
postulat)  non  in  inferno  fuit  subterraneo  usque  ad  resur- 
rectionem,  sed  in  ipso  ccelo  ubi  membra  ipsius  requiescunt 
usque  ad  resurrectionem  suam. 

II.  Qui  relicto  mundo  abiit  ad  Patrem,  ad  coelum  abiit, 
non  ad  infernum.  At  Christus  relicto  mundo,  abiit  ad  Pa- 
trem :  ut  constat  ex  verbis  illius  extremis,  cum  quibus  et 
spiritum  reddidisse  dicitur ;  "  Pater*"  in  manus  tuas  commen- 
do  spiritum  meum  :"  collatis  cum  capite  decimo  tertio  Evan- 
gelii  secundum  Johannem,  ubi  Jesus  cognovisse  dicitur,  ho- 
ram  suam  advenisse,  qua  "  ex  hoc  mundo  proficisci  eum 
oportebat  ad  Patrem,"  et  "  Eo'  ad  Patrem,"  et  nunc"*  abeo 
ad  eum  qui  misit  me."  Prsecipue  vero  cum  illis  Domini 
verbis  "  paululum"  et  non  videbitis  me;  rursus  paululum, 
et  videbitis  me  :  quia  abeo  ad  Patrem."  De  quibus  cum 
hjesitarent  discipuli,  priorem  partem  ita  exposltam  ab  ipso 
Domino  legimus  :  "  Vos^  jam  dolorem  habetis,  rursus  vero 
videbo  vos,  et  gaudebit  cor  vestrum :"    posteriorem   ita : 

*  Bellarmin.  de  Christ,  lib.  4.  cap.  9.      *>  Luc.  cap.  23.  ver.  46. 
"^  Johan.  cap.  14.  vcr.  28.  "^  Ibid.  cap.  16.  ver.  5. 

'  Johan.  cap.  16,  ver.  16.  '  Ibid.  cap.  16.  ver.  22. 


166  TRACTATUS    DE 

"  Exivi*  a  Patre,  et  veni  in  hunc  mundum:  rursus  relinquo 
mundum,  et  proficiscor  ad  Patrem"  ex  quibus  intelligimus, 
ab  eo  tempore  quo  mundum  reliquit,  usque  ad  id  tempus 
quo  discipulis  paulo  post  restitutus  est,  Christum  fuisse  in 
regno  Patris,  non  in  inferno  subterraneo. 

III.  Eo  tempore,  quo  a  discipulis  desideratus  fuit  Chris- 
tus,  in  eo  loco  versatus  est,  quo  postea  secuturus  erat  eum 
Petrus,  cum  reliquis.  At  ad  coelum,  non  ad  Limbum  ali- 
quem  Patrum  secuturus  erat  eum  postea  Petrus,  et  reliqui 
discipuli.  Ergo.  Major  probatur  ex  Evangelio  secundum 
Johannem,  ubi  Christus  ait  discipulis,  "  adhuc  paululum 
sum  vobiscum ;  quaeretis  me,  et  non  invenietis  me :"  et  ubi 
Petro  respondet:  "  Quo  ego  abeo,  non  potes  me  nunc  sequi; 
postea  vero  sequeris  me."  Quibus  addatur  et  illud,  "  Et*" 
si  profectus  fuero,  ut  parem  vobis  locum,  rursus  veniam,  et 
recipiam  vos  ad  meipsum,  ut  ubi  ego  sum,  etiam  vos 
sitis." 

IV.  Quod  significatum  fuit  per  typum  Summi  Sacerdotis 
cum  sanguine  per  velum  in  Sanctum  Sanctorum  ingredien- 
tis  ;  id  Christi  anima  ex  corpore  excedente  completum  est, 
ut  colligitur  turn  ex  illo  Christi  jam  jam  morituri  pronun- 
tiato  ;  "  consummatum'  est  :"  turn  ex  conjuncto  signo,  scis- 
sura  ipsius  veli,  quod  in  duas  fissum  est  partes,  a  summo 
usque  ad  imum.  At  per  typum  Summi  Sacerdotis  cum 
sanguine  in  Sanctum  Sanctorum  ingredientis,  significata 
est  Domini  nostri  Jesu  Christi,  post  sacrificium  in  cruce  per- 
actum,  in  coelum  facta  ingressio* :  per  velum,  caro  ipsius, 
nova  ilia  et  vivens  in  Sanctum  Sanctorum  via' :  ergo  Chris- 
tus peracto  in  cruce  sacrificio,  per  velum  camis  suae,  in 
verum  sanctuarium,  id  est,  coelum  ingressus  est. 

V.  Si  Christi  anima  a  cruce  transiit  ad  paradisum,  certe 
a  cruce  non  transiit  ad  infernum.  At  Christi  anima  a  cruce 
transiit  ad  paradisum.  Ergo  a  cruce  non  transit  ad  infer- 
num :  nee  triduo  commorata  est  in  inferno  subterraneo ;  ut 

s  Johan.  cap.  16.  ver.  28.  '  Ibid.  cap.  14.  ver.  3. 

'  Johan.  cap.  19.  ver.  30. 

»  EpisU  ad  Heb.  cap.  9.  ver.  8,  9.  11.  12. 14.  21.  26. 

'  Ibid.  cap.  10.  ver.  19,  20. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  167 

fingit  Bellarminus'".  Propositionem  nemo  sanus  negaverit : 
nisi  forte  existimet,  unam  substantiam  finitam,  eodem  simul 
tempore  posse  esse  in  locis  maxime  dissitis,  ad  quam  sane 
insaniam  adactus  est  Bellarminus".  Assumptio  manifesta 
est,  ex  Lucse  capite  vigesimo  tertio,  ubi  Christus  latroni  in 
cruce  clare  pronuntiat :  "  Amen  dico  tibi,  Hodie  meeum 
eris  in  paradise,"  id  est,  in  coelo,  ut  ex  similis  loci"  coUa- 
tione  liquet ;  et  Bellarminus  agnoscit*. 

VI.  Descensus  Christi  ad  inferos,  cujus  Scriptura  sacra 
meminit,  quomodocunque  sit  intelligendus,  pars  est  humi- 
liationis  Christi,  non  exaltationis  :  ut  constat  ex  loco  Psalmi 
decimi  sexti  hac  in  re  citati',  "  Propter  hoc  Isetatum  est  cor 
meum,  etexultavit  lingua  mea,  insuper  et  caro  mea  requiescet 
in  spe  :  Quia  non  derelinques  animam  meam  in  inferno  (ita 
reddit  vulgatus  interpres)  nee  dabis  Sanctum  tuum  videre 
corruptionem."  At  commentitius  ille  descensus  ad  Tartara 
diripienda  factus,  quern  defendunt  Pontificii,  ad  exaltationem 
Christi  spectat ;  non  ad  humiliationem,  Ergo  non  est  ille 
descensus,  qui  in  sacra  Scriptura  fundamentum  habet. 

VII.  Quemadmodum  in  alia  quaestione  contra  nos  pug- 
navit  Fenardentius,  ita  in  hac  pugnamus  nos  adversus  ilium. 
Christus  non  tulit  pcenas  inferni,  ait  ille,  quia  non  comme- 
morant  Evangelistae,  qui  reliquas  ejus  omnes  passiones 
recensent.  Similiter  disputamus  et  nos.  In  sacris  Evan- 
geliis,  ubi  passionis,  mortis,  sepulturse  et  resurrectionis 
Christi,  atque  adeo  Sanctorum  simul  cum  Christo  suscita- 
torum',  particularis  contexitur  historia,  hujus  descensus 
animee  Christi  ad  infernum  subterraneum,  et  eductionis  Pa- 
trum  e  limbo  nescio  quo,  nulla  omnino  fit  mentio  :  quod 
fatetur  etiam  Andradius'.  At  incredibile  est,  longe  minoris 
momenti  circumstantias  Evangeliographos  consignare  vo- 
luisse,  rem  vero  tanti  momenti  (si  quidem  unquam  facta 
fuisset)  silentio  praetermittere.     Nee  vero  in  Evangelica 


"  De  Christ  lib.  4.  cap.  12.  ■  Ibid.  cap.  15.  in  fine. 

»  2  Epist.  ad  Cor.  cap.  12.  ver.  2.  4. 

p  Controv.  de  Sanct.  Beat.  lib.  1.  cap.  3. 

1  Act.  Apost.  cap.  2.  ver.  26,  27.  '  Matt.  cap.  27.  ver.  52,  53. 

•  Defen.  Trident,  lib.  2.  pag.  290. 


168  TRACT ATCS    DB 

tantum  historia,  Bed  nee  uspiam  alibi  in  universe  sacrarum 
literarum  eontextu,  fictitise  hujus  narrationis  uUum  extat 
fundamentum.  Non  habetur  ex  sacra  Scriptura,  quod 
Christus  descenderit  ad  inferos :  dicit  Johannes  Scotus  a 
Francisco  Maironio  in  libro  quarto  Sententiarum  citatus. 
Quanto  igitur  minus,  inquit  Picus  Mirandulanus',  dicere 
possumus,  quod  ex  Scriptura  habeatur  certus  et  determinatus 
modus  descensus  Christi. 

'  Apolog.  Queest.  2. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  169 


XVIII. 

RESPONDETUB  AD  LOCA  SCRIPTURiE  A  BELLARMINO* 
OBJECTA,  PRO  ANIM-S;  CHRISTI  DESCENSU  AD  IN- 
FERNXJM   SUBTEBRANEUM. 

I.  "  Contrivit''  portas  sereas,  et  vectes  ferreos  con- 
fregit."  Sed  hunc  locum  nihil  convincere  agnoscit  ipse 
Bellarminus  :  "Nam  ad  literam,"  inquit,  "  certum  est 
tractari  de  liberatione  ab  -iEgypto  :"  et  ut  idem  monet  alibi", 
"convenit  inter  nos  et  adversarios,  ex  solo  literali  sensu 
peti  debere  argumenta  eiEcacia."  Adeoque  symbolicam  theo- 
logiam  non  esse  argumentativam  schola  quoque  docet.  Ut 
nihil  sit  cur  in  hoc  argumento  refutando  diutius  immoremur. 

II.  "  Penetrabo*  omnes  inferiores  partes  terrse,  et  inspi- 
ciam  omnes  dormientes,  et  illuminabo  omnes  sperantes  in 
Domino."  Sed  nee  hoc  loco  nos  convinci  agnoscit  quoque 
Bellarminus :  tum  quia  librum  hunc  habeamus  pro  apo- 
crypho  (et  jure  merito,  ut  suo  loco  ostendimus)  tum  quia 
Latinae  editioni  sententia  hsec  assuta  est,  nee  in  Graeco 
Siracidae  textu  (ne  in  Romana  quidem  editione)  uspiam 
comparet. 

III.  "  Sicut'  fuit  Jonas  in  ventre  ceti  tribus  diebus  et 
tribus  noctibus ;  sic  erit  Filius  hominis  in  corde  terrse." 
Bellarminus  affirmat  hie  "  cor  terrae  non  esse  sepulchrum, 
sed  infernum  sepulchro  multo  profundiorem,  ubi  Christi 
anima  vivens  triduo  commorata  est."  Id  quod  ex  duabus 
circumstantiis  contextus  conatur  evincere.  1.  "  Cor  est  in 
profundissimo  loco  animalis :  sepulchrum  autem  est  prope  su- 
perficiem  terrae,  et  sepulchrum  videtur  fuisse  supra  terram  j 

•  BelUrmin.  de  Cbtisto,  lib.  4.  cap.  12.  et  13.  ^ 

■■  Pialm.  107.  ver.  16.  °  De  Verb.  Dei,  lib.  3.  cap.  3. 

<■  Eocliu.  cap.  24.  ver.  4, 3.  °  Matt.  cap.  12.  ver.  40. 


170  TRACTATUS    DE 

erat  enim  monimentum  excisum  in  lapide  supra  terram  ex- 
tans."  Respondetur:  Nee  usquequaque  verum  est  cor  esse  in 
profundissimo  loco  animalis :  et  ut  maxime  esset,  non  respon- 
deret  similitude  situi  Limbi  Patrum,  quem  non  in  centro 
terrae,  sed  in  suprema  inferni  parte  constitutum  somniant 
Pontificii.  Deinde,  verum  non  est,  locum,  in  quo  Serva- 
toris  corpus  sepultum  jacuit,  fuisse  supra  terram.  Nam 
ipsum  OS  sepulchri  prope  terrae  superficiem  fuisse  positum, 
ex  eo  intelligitur,  quod  saxum  grande  ad  illud  dicitur 
advolutum%  de  quo  revolvendo  solicitse  fuerint  mulieres'. 
Imam  vero  partem  in  qua  requiescebat  corpus,  profundio- 
rem  fuisse,  ex  eo  colligitur,  quod  Petrus,  et  alter  discipu- 
lus,  et  Maria  Magdalena  introspecturi  inclinasse^  se,  Petrus 
etiam  et  alter  discipulus  in  monimentum  introiisse  dicuntur''. 
Denique  esse  in  corde  terrae,  phrasi  Hebraica,  nihil  aliud 
notat,  quam  esse  intra  terram,  sive  in  medio,  sive  alibi, 
modo  inter  extrema.  Quemadmodum  congregatae'  dicun- 
tur  "  abyssi  in  corde  maris,"  "  ria''  navis  in  corde  maris." 
2.  "  Sicut  Jonas  fuit  vivus  in  ventre  ceti,  ita  aliquid  vivum 
debuit  esse  in  corde  terrae;  at  in  sepulchro  fuit  corpus 
mortuum.  Ergo."  Respondetur  :  Negamus  omnino  hac 
in  parte  positam  esse  rationem  similitudinis.  De  collatione 
viventis  cum  vivente  nihil  est  in  sacro  textu  :  commenta, 
quae  de  suo  in  textum  infert  Bellarminus,  non  est  quod 
pro  divinis  oraculis  habeamus. 

IV.  "  Non'  relinques  animam  meam  in  inferno."  Res- 
pondetur :  1 .  Etiamsi  proprio  sensu  acciperetur  hie  anima, 
ut  opponitur  corpori,  non  posset  tamen  necessario  concludi, 
Christi  animam  ad  subterraneum  aliquem  locum  descen- 
disse.  Nee  enim  dicitur,  non  deseras  animam  meam  blNDa 
iv  aSy,  in  inferno  :  sed  b"lN!2;b,  ilg  aBijv  (ut  reddiderunt 
Graeci  interpretes)  vel  elc  aSov  (ut  expressit  Lucas",)  sive 
locus,  sive  dolores,  sive  potestas,  sive  aliud  aliquod  nomen 
fuerit  subintelligendum.    Sic  etiam  clarissimus  vir  Francis- 


'  Marc.  cap.  16.  ver.  3,  4. 


«  Malt.  cap.  27.  ver.  60.  '  Marc.  cap.  16. 

I  Luc.  cap.  24.  ver.  12.  Johan.  cap.  20.  ver.  5. 11. 

■■  Johan.  cap.  20.  ver.  6. 8.  '   Exod.  cap.  15.  vci.  o. 

k  Prov.  cap.  30.  ver.  1 9.  '  Act.  Apost.  cap.  2.  ver.  29, 

»>  Act.  Apost.  cap.  2.  ver.  27.  31. 


CONTKOVERSIIS    PONTIFICHS.  171 

cus  Junius  per  metalepsim  Hebraicam  exponi  potuisse  cen- 
suit.  '•  Deseres  quidem  animam  meam  eousque  ut  inferni 
dolores  ac  tentamenta  experiatur,  et  cum  eis  coUuctetur ; 
sed  tamen  non  dedes  earn  ut  in  infernum  victa  detrudatur  : 
committes,  non  amittes,  neque,  ut  ait  Augustinus,  animam 
meam  inferis  possidendam  dabis."  2.  Cum  David  hoc  in 
loco  de  resurrectione  Christi  prophetaverit,  Petro  teste, 
quae  corpus  respicit,  non  animam  :  verisimilima  videtur,  si 
non  verissima,  ilia  Bezse  expositio,  quam  tantopere  exagi- 
tat  Bellarminus  (nesciens  de  quibus  loquatur,  nee  de  qui- 
bus  affirmet)  non  relinques  cadaver  meum  in  sepulchro. 
Neque  enim  me  movent,  quae  Jesuita  objicit  de  ipv^VQ  et 
aSov  nominibus.  Quae  de  iZ-vx^c  vocabulo  pluribus  dispu- 
tat  Bellarminus,  ad  duo  capita  reduci  possunt.  1.  ^vxnv 
animam  solam  significare,  et  nusquam  accipi  pro  cadavere. 
2.  Etiamsi  alibi  ita  acciperetur,  hie  tamen  nullo  modo 
posse :  quia  hie  anima  opponitur  carni ;  cum  dicitur : 
"  Neque  anima  relicta  est  in  inferno,  neque  caro  vidit  cor- 
ruptionem,"  Sed  quod  ad  primum  attinet :  agnoscit  ipse 
Bellarminus,  Hebraicam  vocem  tt7S3  in  plurimis  Scripturae 
locis,  et  animam  et  animal,  atque  etiam  corpus  significare  : 
ita  dicit  Baleiam :  "  moriatur"  anima  mea  morte  justorum." 
Et  dicuntur  omnes  animae"  sexus  foeminei  ex  praeda  Madian 
fiiisse  triginta  duo  millia.  Porro  anima  humana,  inquit 
Bellarminus,  "nee  mori  potest,  nee  sexum  habet.  Proinde 
in  illis  locis  anima  non  alteram  partem  hominis,  sed  totum 
hominem,  aut  certe  ipsum  corpus  significat."  His  addit  et 
alia  duo  loca,  quae  proprius  aceedunt  ad  id  de  quo  agimus  : 
"  nonP  interficiamus  animam  ejus  :"  ubi  anima,  inquit  Bel- 
larminus, nee  pro  anima  proprie  dicta,  nee  pro  homine  per 
tropum  (nam  repugnat  pronomen  ejus)  sed  pro  ipsa  earne 
proprie  accipitur :  et  "  cadaver'  vocatur  morticinium  ani- 
mae  hominis."  Hucusque  Bellarminus.  Addimus  vero 
nos  (quod  fide  Jesuitica,  et  reclamante  sine  dubio  con- 
scientia,  suppressit  Bellarminus)  non  solum  in  praesenti 
loco,  ex  Psalmo  decimo  sexto,  in  Hebrseo  positum  esse 


"  Numer.  cap.  23.  ver.  10,  "  Ibid.  cap.  31.  ver.  35. 

f  Genes,  cap.  37.  ver.  21.  i  Numer.  cap.  19.  ver.  13. 


172  TRACTATUS    DE 

K?D3,  in  Graeco  ^pvxnv  '•  sed  etiam  in  omnibus  illis  locis,  in 
quibus  agnoscit  »C3  non  pro  anima,  sed  vel  pro  toto  ani- 
mali,  vel  etiam  pro  corpore  usurpari.  Sic  enim  in  Grseca 
editione  legimus.  ' Awodavoi"  n'l/'ux'i  Z^""  '"  '/'"X"'^  StKaiiov 
et  \pvxaV  av9p(t)Trtov  airo  tCjv  yvvaiKuiv,  at  ouk  tyvuxrav  Koi- 
Tttv  avSpoc,  Traaai  ^i»X"''  ^"°  '<^°'  rpiaKOvra  x'^'aSec*  et 
oil*  TraTaKw/xEv  avTov  ti?  xpvx>iv,  et  quod  ad  loci  praesentis 
illustratiouem  facit  maxime,  d"  airrofievog  tov  rtBviiKOTog 
irdatfg  ■^v\rig  avOpwirov,  aKadaprog  tarai  tirra  t'lfiipag,  et 
TTae^  d  aTTTOfisvog  tov  rtOvriKoroQ  airo  \pvxrig  dvOpdjirov,  ubl 
expresse  \f>vxn  ponitur  pro  cadavere :  ut  et  iv"  raig  ^pv- 
Xaig  oil  fxiavOiiaovrai  ;  et  iir\  iraay  ^vx^  rsreXturijicui^  ovk 
elaeXsvasTai,  et  alibi^.  Frustra  igitur  persuadere  nobis 
voluit  Bellarminus,  utcunque  vocabulum  C£?S3  non  solum 
pro  anima,  sed  etiam  pro  toto  animali,  atque  adeo  ipso 
corpore  usurpari  consueverit ;  ipvxnQ  tamen  vocabulum  eo 
modo  accipi  non  potuisse.  Augustinus  in  epistola  ad  Op- 
tatum :  "  animae"  nomine  corpus  solum  posse  significari, 
modo  quodam  locutionis  ostenditur,  quo  significatur  per  id 
quod  continetur  illud  quod  contiiiet:"  et  post,  "  Sicut  ap- 
pellamus  Ecclesiam,  basilicam,  qua  continetur  populus  qui 
vere  appellatur  Ecclesia ;  ut  nomine  Ecclesiae,  id  est,  populi 
qui  continetur,  significemus  locum  qui  continet :  ita  quod 
animse  corporibus  continentur,  intelllgi  corpora  filiorum 
per  nominatas  animas  possunt :  sic  euim  melius  accipitur 
illud  etiam,  quod  lex  inquinari  dicit  eum  qui  intraverit 
super  animam  mortuam,  hoc  est,  super  defuncti  cadaver : 
ut  nomine  animse  mortuae  mortuum  corpus  intelligatur, 
quod  animam  con tinebat ;  quia  et  absente  populo,  id  est, 
Ecclesia,  locus  tamen  ille  nihilominus  Ecclesia  nuncu- 
patur." 

'  Nuraer.  cap.  23.  ver.  10.  '  Ibid.  cap.  31.  ver.  35. 

'  Genes,  cap.  37.  ver.  21.  "  Niimer.  cap.  19.  ver.  11. 

''  Ibid.  ver.  13.  J  Levit.  cap.  21.  ver.  1. 

2  Esai.  cap.  46.  ver.  2.  de  idolis  dicitur,  "  Anima  eorum  in  captivitatein 
ibit."  Ubi  KaTaxpiJCTtKuig  (inquit  in  eum  locum  Hieronymus,  comnientario- 
rum,  lib.  13.)  vocantur  anima,  membra  earum  rerum,  quse  absque  sensu  et 
membris  sunt :  ut  nilul  dicam  de  durissima  ilia  Karaxpv^^^t  qua  >pvxi)  in  LXX. 
ponitur  pro  niOi  Num.  cap.  23.  ver.  10.  et  Ezecli.  cap.  44.  ver.  25.  ut  mors  in 
vulgato  Latino  interpr.  Levit.  cap.  21.  ver.  1.  pro  Hebr.  (t^BJi  Greeco  'pi'X'l- 

'  Auguslin.  Epist.  op.  torn.  2,  pag.  705. 


I 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  173 

"  Ne*  dicas  in  corde  tuo ;  quia  descendet  in  abyssum,  id 
est,  Christum  a  mortuis  revocare."  Hinc  colligit  Bellar- 
minus  Christum  post  mortem  fuisse  in  abysso,  id  est  ut 
ille  exponit,  in  "  profundissimisterrse  partibus."  Responde- 
tur  :  1 .  Nee  abyssus  hoe  in  loco  profundissimas  terrse  partes 
significat :  neque  textus  omnino  dicit  Christum  fuisse  in 
abysso.  Certum  est  enim  hie  Apostolum  ad  verba  Mosis" 
respicere  :  et  abyssum  pro  eo  ponere  quod  apud  Prophetara 
est  □"<,  id  est,  mare,  ita  enim  et  vulgatus  interpres  locum 
reddidit :  neque  trans  mare  positum  est,  ut  causeris  et  dicas, 
quis  e  nobis  poterit  mare  transfretare,  et  illud  ad  nos 
usque  deferre,  et  Grseci :  ovSl"  iripav  r^e  BaXaaar]Q  tori, 
Xijwv  :  Tig  SiairtparTH  Vfuv  tic  to  nipav  Trig  daXaaarig,  Koi 
Xajiy  hfiiv  aiiTriv.  Quod  ab  Apostolo  ad  Christi  resur- 
reetionem  sic  accommodatum  est :  "  tic  Karo/Bj/o-tTat  tic 
Ttiv  a^vaaov,  TOVTi(TTt  \ptcnbv  Ik  vtKpwv  avayayuv.  QuiS 
descendet  in  abyssum,  nempe,  ut  Christum  reducat  a  mor- 
tuis." Vult  Moses,  non  ita  abstrusum  esse  mandatum  Dei, 
et  a  cognitione  nostra  remotum,  ut  illud  transnavigato  mari 
in  locis  peregrinis  quserere  sit  necesse.  Vult  Paulus,  non 
jam  in  dubium  revocandam  esse  Domini  resurrectionem,  ut 
ejus  rei  certam  intelligentiam  ex  locis  transmarinis  et 
maxime  dissitis  optare  oporteat :  sed  simpliciter  credendum 
esse,  quod  Christum  Deus  suscitaverit  a  mortuis  atque  ut 
ex  Mosis  verbis  deduci  non  potest  mandatum  Dei  fuisse  in 
mari :  ita  nee  ex  Pauli  verbis,  fuisse  Christum  in  abysso"*. 
2.  Si  id  voluit  Paulus  innuere  ex  abysso  revocatum  esse 
Christum :  quomodo  Syrus  interpres  accepisse  videtur, 
quum  '^Oaj»»  liDOcnl.  reddidit,  id  est,  ttjv  afivaaov  rov 
q.Sov,  quae  illi  eademest  cum  1K(lX>  jSvj,^2>  domo  mortuorum, 
in  fine  versus  :  instituti  ratio  postulat,  ut  sepulchrum  potius, 

I"  Epist.  ad  Rom.  cap.  10.  ver.  7.  "^  Deuteron.  cap.  30.  ver.  13. 

''  Chrysostomus  (homil.  17.  in  Rom.  10.)  locum  ita  ejplicat :  oil  fiaxpav 
oShv  ^aSitravTag  oiiSk  -jriXayog  vXtvaavTaQ,  ovSs  opt]  irapiKOovraQ  ovTittq 
Stt  atoQiivaty  dW  it  /itl^i  avrbv  ^ovXtjOyg  vTrtpfUjvat  Tr)V  ou^ov,  i^ttrri 
tjoi  (TuiOrjvar  iv  yap  rt^  (rrufiari  aov  xal  iv  ry  xapSia  iffTt  Tijg  fftt>Ti]piaQ  ij 
d^op/ir).  Non  opus  est,  ut  aut  longo  immenso  itinere,  aut  pernavigato  mari 
aut  superatis  montibus  salveris :  sed  si  ipsum  etiam  limcn  transgredi  nolueris, 
licet  tibi  domi  quoque  sedcnti  salutem  consequi :  in  ore  namque  tuo,  et  in 
corde  tuo  salutis  eat  occasio. 


174  TRACTATUS    DK 

quam  infernum  subterraneum  eo  nomine  intellectum  volu- 
erit ;  quippe  quum  de  morte  et  suscitatione  a  mortuis  (ut 
ipse  expresse  indicat)  quae  ad  corpus,  non  de  descensu  ad 
infernum  et  ex  eo  revocatione,  quae  ad  animam  refertur, 
agere  illi  fuerit  propositum.  Atque  ut  Hierosolymitanus 
paraphrastes  ad  Jonam  in  ventre  ceti  Mosis  verba  accom- 
modavit,  loci  sententia  sic  expressa,  W2"i  NXi''  "1^3713  sbl 
mnn  N''33  nars  ^^  ih  mn  ""ibs  la^ab  wnmN  m-'H 
7b  nn'<  Tl'i''")  Nm  «»•'  >p^^vb  «  Non  est  trans  mare  mag- 
num lex  ista,  ut  dicatur,  utinam  nobis  esset  unus  Jonse 
Prophetae  similis,  qui  descenderet  in  profundum  maris  mag- 
ni,  et  efFerret  eam  nobis,"  ita  Paulus  ad  Cliristum  in  corde 
terrae,  illo  Jonae  typo  significatum,  simili  ratione  accommo- 
dare  potuit.  Praesertim  quum  abyssi  nomen  eodem  prorsus 
modo  a  Graecis  interpretibus,  quorum  loquendi  formulas 
in  Novo  Testamento  libenter  sequi  solent  Apostoli,  usur- 
patum  constet,  "  E^woTroiijirac*  |us  koi  ek  tu)v  ajivaaujv  r^c 
7^C  iraXiv  avriyayig  fie  :"  hoc  est,  ut  etiam  vulgatus  inter- 
pres  reddidit :  "  vivificasti  me,  et  de  abyssis  terrae  iterum 
reduxisti  me."  Hinc  CEcumenius  ita  locum  explicat,  "  firj 
Stordo-jjc,  jurjSs  etwrig  iv  ry  Stavolq  aov,  irwc  6  Xptoroc  ko- 
TtfXdev  £K  T(ov  ovQavwv,  KOI  iaapKbjOri ;  fi  ttwc  anodavojv 
ave<rrt}  £k  ryg  ajivairov,  TOvriaTi,  rCJv  KOTwraraiv  tottwv  : 
aWa  navTa  Xoyto-juov  IkjSoAe  t^w :  ne  vacilles,  neque  in 
mente  tua  dicas  quomodo  Christus  descendit  de  coelis  car- 
nemque  assumpsit :  aut  quo  pacto  mortuus  surrexit  ex 
abysso  id  est  ab  infirmis  locis :  sed  omnem  cogitationem 
foras  ejice."  Nee  obstat  quod  Bellarminus  objicit.  1. 
"  abyssum  profundissimam  voraginem  significare,  qualis 
non  est  sepulchrum."  Respondetur  :  At  ostendimus  abys- 
sum ejusmodi  voraginem  aliquando  significare,  qualis  est 
sepulchrum,  voraginem  viventibus  inaccessam  notare  po- 
test, utcunque  non  profundissimam.  2.  "  Facile  fuisse  in 
sepulchrum  descendere :  cum  hie  ponatur  tanquam  res 
homini  viventi  impossibilis,  descendere  in  abyssum."  Res- 
pondetur :  Descendere  in  sepulchrum  nobis  hie  non  est,  in 
monimentum  intrare,  quomodo  Johannem  et  alterum  disci- 

'  Psalm,  70.  vel  71.  sec.  Hebr.  ver.  20. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  175 

pulum  intrasse  legimus,  sed  terrse  reddi  et  communem  mortu- 
orum  sortem  subire :  quod  homini  dum  inter  vivos  degit 
sane  est  impossibile.  Deinde,  ut  recte  notat  Junius,  neuter 
respicit,  nee  Moses  nee  Apostolus,  utrum  res  sit  ex  facto 
possibilis,  an  impossibilis ;  sed  utrum  liceat  post  adventum 
Christi  hsec  dicere  et  tentare,  necne  :  ac  propterea  dicitur, 
ne  dicas  in  corde  tuo.  3.  "  Opponi  hoc  loco  abyssum 
ccelo,  tanquam  terrse  superficies  sit  media  inter  abyssum  et 
ccelum."  Kespondetur  :  Sic  etiam  terrae  superficies  media 
est  inter  sepulchrum  et  coelum,  neque  ut  oppositio  constet, 
necesse  est  ut  ad  centrum  terrse  descendatur  :  in  coeli  dis- 
tantia  ab  ipsa  terra*',  satis  luculentam  oppositionem  obser- 
vare  poterat  Bellarminus.  Ut  omittam  nee  Mosem  marl 
nee  Paulum  abysso  coelum  omnino  opponere,  tanquam 
summum  infimo  :  ideoque  nuUo  prorsus  fundamento  niti 
illam  Jesuitae  conclusionem ;  "  fuisse  Christum  post  mor- 
tem, et  ante  resurrectionem  in  abysso,  quse  longissime 
abest  a  ccelo,  id  est,  in  profundissimis  terrse  partibus." 

VI.  "  Quis  ascendit,  ipse  est,  et  qui  descendit  in  infe- 
riores  partes  terrse."  Respondetur  :  Per  inferiores  partes 
terrse  non  intelligit  Apostolus  infernum  Bellarmini  subter- 
raneum,  sed  banc  terram,  quse  infima  pars  est  mundi.  Nee 
per  descensum  intelligit  descensum  Christi  ad  inferos  ut 
victoris  et  triumphatoris,  qualem  nobis  commendat  Bellar- 
minus, sed  humiliationem  Filii  Dei,  sive  per  incarnatio- 
nem'',  qui  primus  fuit  gradus ;  quomodo  locutus  est  David', 
VHM  nvnnna  TIQiTI,  id  est,  ut  Symmachus  expressit, 
inoiKiXOriv  tv  toIq  KarwroToig  rijc  yn?  '•  ut  Chaldseus  para- 
phrastes  D'T'tDUM  '•aNT  SDn^n,  formatus  sum  in  utero  ma- 
tris  mese ;  sive  per  mortem  et  sepulturam,  qui  fuit  extremus 
humiliationis  gradus ;  quomodo  idem  David  de  inimicis  suis 
locutus  est*,  V"'Nn  nrnnna  1M2''  quod  in  editione  LXX. 
ita  est  redditum  :  "  tlatXivaovTai  dg  ra  Karwrara  rfig  yijg, 
irapaSoOfiaovrai    tig    X"P"C    pofi^aiag,    nspiSeg   aXwirtKiDV 

'  Psalm.  103.  ver.  11.  »  Epist.  ad  Ephes.  cap.  4.  ver.  9. 

^  Augustin.  in  illud,  Psalm.  85,  Eruisti  animam  meam  ex  inferiori.  1.  Ad 
hoc  infernum  missus  est  nascendo  ad  illud  moriendo.  Lactantius  de  Orig. 
erroris,  lib.  2.  c.  2.  terras  inferorum  nomine  appellat. 

'  Psalm.  139.  ver.  15.  ■'  Psalm,  63,  ver,  10, 


176  TRACT ATCS    DE 

taovTai.  Introibunt  in  inferiora  terrse  :  tradentur  in  manus 
gladii,  partes  vulpium  erunt."  Sed  contra  opponit  Bellar- 
minus  verborum  proprietatem.  "  Nam  inferior  pars  terrse 
non  significat  totam  terram,  sed  unam  partem  eamque  aliis 
inferiorem  ;  non  ergo  significat  terrse  superficiem,  quae  est 
pars  superior ;  nee  etiam  sepulchrum  Christi  quod  etiam 
supra  terram  fuit."  Respondetur :  Quod  de  situ  sepulchri 
Christi  supra  terram  hie  dicitur,  falsum  fuisse  ostendimus  in 
refutatione  argumenti  tertii.  Ad  hujus  vero  argument! 
fundamentum  respondetur :  nullam  hie  institui  comparatio- 
nem  partium  terrse  inter  se,  sed  partium  terrse  cum  summo 
coelo.  "  Nam  "  r^  ava(5aaei  elg  v^oq,  ascensioni  in  altum 
vtrtpavw  TravTwv  twv  ovpavtjv,  supra  omnes  ccelos"  per  an- 
tithesin  opponitur  "  17  Kora/Satrtc  eic  to  KaTwripa  fiipv  rrig 
ytiQ,  descensio  in  has  partes  inferiores  terrse :"  quse  expositio 
ab  ipso  Lyrano  hunc  in  modum  proposita  legitur :  "  De- 
scendit  primum  in  sua  incarnatione,  in  inferiores  partes  ter- 
rse, id  est,  in  partes  hujus  terrse,  quse  sunt  inferiores  respectu 
aliarum  partium  mundi."  Ita  :  Exultate''  coeli  quoniam  fecit 
Dominus,  jubilate  ^HM  nvnnri  to.  OefiiXia  rijc  yng  reddide- 
runt  LXX. 

Aliud  argumentum  adversus  responsionem  nostram  arri- 
pit  Beilarminus  ex  verbis  illis  sequentibus,  "  Ut' adimpleret 
omnia."  Voluit  enim  Christus,  inquit  Beilarminus,  de- 
scendere  usque  ad  verum  infernum,  sicut  descenderat  in 
terras,  ut  prsesens  visitaret  omnes  partes  regni  sui."  Sed 
oblitus  est  ejus,  quod  ad  Ubiquitarios  locum  hunc  objicien- 
tes  primo  responderat :  illud  "  ut  adimpleret  omnia,"  posse 
intelligi  de  adimpletione  vaticiniorum.  Nam  fuerat  prse- 
dicta  a  Prophetis  tam  descensio,  quam  asceusio  :  et  quam- 
vis,  inquit,  "  hanc^explicationem  irrideant  adversarii,  tamen 
adhuc  eam  non  confutaverunt :''  sed  earn  fortasse  confutare 
potuit  Beilarminus.  Hac  vero  impletione  intelligendam 
visitationem  omnium  partium  regni  sui  per  prsesentiam 
suam,  quo  tandem  argumento  confirmabit  ?  Cum  et  ante- 
cedentia  et  consequentia  flagitent,  ut  Christum  omnia  im- 

^  Esai.  cap.  44.  vet.  23.  '  Epist.  ad  Ephes.  cap.  4.  ver.  10. 

"  Bellarmin.  de  Christ,  lib.  3.  cap.  16. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  177 

plevisse  intelligamus  donis  suis,  potius  quam  prsesentia. 
Statim  enim  prsecesserat,  "  Unicuique  autem  nostrum  data 
est  gratia,  secundum  mensuram  donationis  Christi :  propter 
quod  dicit ;  ascendens  in  altum,  captivam  duxit  captivita- 
tem,  dedit  dona  hominibus."  Statim  quoque  sequitur,  "  Et 
ipse  dedit  quosdam  quidem  Apostolos,  quosdam  autem  Pro- 
phetas,  etc.  in  aedificationem  corporis  Christi."  Unde  col- 
ligitur  Apostolum  nihil  aliud  hoc  loco  spectasse,  quam  quod 
dixerat  in  praecedentibus :  Christum  esse  "  t6v^  navra  iv 
iratri  TrAjjpov/ufvov,  eum  qui  omnia  implet  in  omnibus ;" 
sanctosque  ejus  "  irXupwOrivai"  slg  vav  to  irXripwfia  row 
Oeov,  impleri  ad  omnem  usque  plenitudinem  Dei." 

■  Epist.  ad  Ephes.  cap.  1.  ver.  23.  °  Epi>t.  ad  Ephes.  cap.  3.  ver.  19. 


VOL.  XIV. 


178  TRACTATUS    DE 


XIX. 

ANIMAS  PIORUM  ANTE  CHRISTI  ASCENSIONEM  FUISSE 
IN  CCELO,  NON  IN  LOCO  SUBTEKEANEO,  QUEM  LIMBUM 
PATRTTM  APPELLANT  PONTIEICII,  A  DEI  PRiESENTIA 
SECLUSA8. 

I.  Qui  fruebantur  vita  seterna,  et  in  condemnationem 
non  venerunt,  sed  transiverunt  a  morte  in  vitam,  post  mor- 
tem non  sunt  conjecti  in  carcerem  infernalem,  et  in  eo  ad 
aliquot  annorum  millia  a  Dei  prsesentia  separati.  At  Patres 
ante  Christi  ascensionem  fruebantur  vita  seterna,  et  in  con- 
demnationem non  venerunt,  sed  transiverunt  a  morte  in  vi- 
tam. Ergo.  Probatur  assumptio :  <jui  fide  erant  praediti, 
fruebantur  vita  seterna  et  in  condemnationem  non  venerunt, 
sed  transierunt  a  morte  in  vitam.  Patres  fide  erant  prsediti. 
Ergo.  Major  habetur,  Johan.  cap.  5.  ver.  2.  Minor 
Epist.  ad  Hebr.  cap.  11.  ver.  2. 

II.  Quos  Deus  in  vita  justificavit,  peccatis  remissis  et 
imputata  justitia;  eos  post  mortem  ad  carceres  non  condem- 
nat,  et  a  prsesentia  sua  non  ablegat.  At  Patres  Deus  in 
vita  justificavit,  peccatis  remissis,  et  imputata  justitia. 
"  Credidit'  Abraham  Deo,  et  imputatum  est  ei  ad  justi- 
tiam." 

III.  Qui  in  hac  terra  versabantur  ut  hospites  et  advenae, 
ccelestem  quserentes  patriam,  transacta  peregrinatione  asse- 
cuti  sunt  patriam  ;  at  Patres  in  hac  terra  versabantur  ut 
hospites  et  advenae,  coelestem  quserentes''  patriam,  quemad- 
modum  et''  nos. 

IV.  Si  Patres  ante  Christi  ascensionem  poenam  damni 

*  Epist,  ad  Rom.  cap.  4.  ver.  3. 

>>  Epist.  ad  Heb.  cap.  11.  ver.  10.  13,  14.  16. 

'  Epist.  ad  Heb.  cap.  13.  ver.  14. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  179 

sustinuerunt,  nee  ad  regnum  coelorum  admitti  poterant ;  ex  eo 
hoc  accidit,  quod  ante  Christi  adventum  ejus  passio  et  resur- 
rectio  sua  earuerint  efBcaeia.  At  falsum  consequens  :  quia 
hoc  respectu  datur  "  agnus*  occisus  ab  origine  mundi,"  et 
Patres  "eandem^  escam  spiritualem  ederunt,  et  eundem 
potum  spiritualem  biberunt,"  et  si  Christi  passio  ac  resur- 
rectio  sua  caruissent  efBcaeia,  non  solum  pcenam  damni, 
sed  etiam  pcenam  sensus  necessario  sustinuissent  Patres. 
Quod  enim  a  Gehennas  suppliciis  liberatur  quis,  passionis 
Christi  beneficium  agnoscendum  est. 

V.  Pari  posita  justitia,  par  debet  poni  remuneratio. 
Nostra  et  Patrum  justitia  par  fuit  et  eadem :  nempe  per 
fidem'  in  Christum  Jesum,  quae  in  omnibus  est  i<t6ti/xoc^  et 
aeque  pretiosa,  par  igitur  debet  poni  remuneratio,  ideoque 
cum  nobis  post  mortem  pateat  regnum  ccelorum,  illud  Patri- 
bus  non  est  claudendum. 

VI.  Si  reatus  peccati  primi  Adami  impios  statim  post 
mortem  in  Tartarum  praecipitat :  communicatio  justitiae  se- 
cundi  Adami  fideles  statim  post  mortem  in  coelum  evehet : 
sed  verum  prius  :  Ergo  et  posterius.  Probatur  connexum, 
quia  alias  peccatum  primi  Adami  plus  valeret  ad  mortem, 
quam  secundi  ad  salutem  contra  comparationem''  Apostoli 
ad  Romanos. 

VII.  Iter  vitae  sursum  constituitur  in  coelo,  non  deorsum 
in  inferno,  "  Iter"  vitae  sursum  est  intelligenti,  ut  reddat  a 
sepulchro  (vel  inferno)  deorsum." 

VIII.  Si  ccelum  usque  ad  ascensioncm  Christi  clausum 
esset  Patribus,  Elias  non  ascendisset  In  coelum  ante  Christi 
adventum.     At  "ascendit''  Elias  turbine  in  coelum." 

IX.  Si  ante  Christi  ascensionem  in  carcerem  aliquem 
compingerentur  Patrum  animae,  non  fuissent  in  statu  glo- 

*  Apoc.ll.  cap.  13.  ver.  8.  «   I  F.pist.  ad  Cor.  cap.  10.  ver.  3,  4. 

'  Act.Apost.  cap.  15.  ver.  11.  Epist.  ad  Gal.  cap.  3.  ver.  8,  9.  Epist,  ad  Rom. 
cap.  4.  ver.  23,  24. 

f  2  Epist.  Petr.  cap.  1.  ver.  1. 

••  Epist  ad  Rom.  cap.  5.  ver.  17,  18,  19. 

'  Proverb,  cap.  15.  ver.  24.  '  2  Reg.  cap.  2.  ver.  11. 

n2 


180  TRACTATUS    DE 

riae.     At  fuerunt :  ut  colligitur  ex  apparitione'  Mosis  et 
ElisB  cum  gloria. 

X.  Si  ante  Christi  ascensionem  animabus  in  regnum 
coelorum  nullus  patuisset  accessus :  turn  latro  non  fuisset  in 
coelo  cum  Christo  eo  die,  quo  passus.  At  contrarium  patet 
ex  verbis,  "  Hodie"  mecum  eris  in  paradiso,"  id  est,  regno 
coelorum  :  ut  pluribus"  confirmat  ipse  Bellarminus. 

XI.  Locus  in  quo  quis  a  Dei  prsesentia  exulat,  non  est 
locus  consolationis.  At  locus  in  quem  receptee  sunt  piorum 
animse  ante  Christi  ascftnsionem,  fuit  locus  consolationis. 
Ergo.  Major  per  se  patet  et  confirmari  potest  ex  Psalmo 
decimo  sexto,  versu  undecimo,  ubi  in  conspectu  Dei  gau- 
diorum  plenitudo  constituitur.  Minor  manifesta  est,  ex 
Evangelio",  ubi  diris  cruciatibus  Divitis  in  gehenna,  oppo- 
nitur  solatium  Lazari  in  sinu  Abrabse. 

XII.  Inter  limbum  inferni  et  ipsum  infernum  damnato- 
rum,  non  est  constitutus  ingens  hiatus,  et  admodum  lon- 
ginqua  distantia.  At  inter  sedes  Rdelium  ante  ascensionem 
Christi  vita  defunctorum,  et  infernum  damnatorum,  ingens 
constitutus  est  hiatus,  T^ofrjuaP  ftiya  et  longinqua  admodum 
distantia,  ubi  Dives  in  tormentis,  sublatis  oculis  suis  Abra- 
hamum  proculi  vidisse  dicitur,  et  Lazarum  in  sinu  ejus, 
indeque  Augustinus,  coUigit,  "  non''  esse  quandam  partem, 
et  quasi  membrum  inferorum,  tantse  illius  felicitatis  sinum. 
Chaos  enim  magnum  quid  est,  nisi  quidam  hiatus,  multum 
ea  separans  inter  quae  non  solum  est,  verum  etiam  firmatus 
est  ?" 


'  Luc.  cap.  9.  vcr.  31.  "  Ibid.  cap.  23.  ver.  43. 

»  Bellarmin.  de  Sanct.  Beat.  lib.  1.  cap.  3. 

•  Luc.  cap.  16.  ver.  25.  P  Ibid.  ver.  26. 

<1  Luc.  cap.  16.  ver.  23. 

'  August.  Epist.  164.  ad  Evodium.  op.  torn.  2.  pag.  575. 


CONTBOVERSIIS    PONTIFICIIS.  181 


XX. 

SOLVUNTUR   ARGUMENTA   BELLARMINI   DE   LIMBO 
PATRUM. 

I.  Ea  sententia  est  prorsus  inaudita  in  Ecclesia  Dei. 
Respondetur  :  Quorsum  ilia  Origenis,  libro  primo  in  Job, 
verba  ilia  explicantis,  Nudusibo  illuc;  "  Illucibo,  ubi  sunt 
tabernacula  justorum,  ubi  sunt  sanctorum  glorise,  ubi  est 
fidelium  requies,  ubi  est  piorum  consolatio,  ubi  est  miseri- 
cordium  haereditas,  ubi  est  immaculatorum  beatitudo,  ubi 
est  veracium  leetitia  et  exultatio.  Illuc  ibo,  ubi  est  lux  et 
vita,  ubi  est  gloria  et  jucunditas,  ubi  est  Isetitia  et  exultatio, 
vel  unde  aufugit  dolor,  tristitia  etgemitus,  ubi  obliviscentur 
priores  tribulatlones,  hse  quae  sunt  in  corpore  super  terram. 
Illuc  ibo,  ubi  est  tribulationum  depositio,  ubi  est  remune- 
ratio  laborum,  ubi  Abrahse  sinus,  ubi  Isaac  proprietas,  ubi 
Israel  familiaris,  ubi  sauctorum  animse,  ubi  angelorum  chori, 
ubi  archangelorum  voces,  ubi  Spiritus  Sancti  illuminatio, 
ubi  Christi  regnum,  ubi  seterni  Dei  patris  infecta  gloria 
atque  beatus  conspectus."  Abrahse  sinus  et  receptacula 
auimarum  defuuctarum  Patrum  in  ccelo  hie  posita  descri- 
buntur,  non  in  carcere  aliquo  infernali. 

Augustinus,  eumque  secutus  Beda,  et  Strabus  in  Glossa 
ordinaria  :  "  Sinus^  Abrahae  est  requies  beatorum  pauperum, 
quorum  est  regnum  coelorum ;  in  quo  post  hanc  vitam 
recipiuntur."  Similiter  Titus  Bostrensis,  vel  quicunque 
author  fuit  illorum  Collectaneorum  in  Lucam. 

II.  Jacob  ait  "descendam''  ad  filium  meum  in  infer- 
num."  Pius  erat  Jacob,  inquit  IJellarminus,  plus  etiam 
Joseph :  et  tamen  utrumquc  non  ascendisse  ud  coelum,  sed 

*  August.  Quxst.  Evang.  lib.  2.  cap.  38.  op.  toDi.  3.  par.  2.  pag.  264. 
'  Geno.  cap.  37.  yet.  35. 


182  TRACTATUS    DE 

ad  inferos  descendisse,  Scriptura  significat.  In  eum  locum 
Nicolaus  Lyranus  :  "  Hebrsei  expoiiunt,  in  foveam  vcl  se- 
pulchrum.  Catholici  autem  melius  exponunt,  dicentes  in 
infernum,  id  est,  ad  limbum  sanctorum  patrum,  qui  est 
superior  pars  inferni,"  Contra  vero  Augustinus,  Steuchus, 
Eugubinus,  in  eundem  locum,  Hebrseorum  tuetur  senten- 
tiam :  his  tandem  verbis  concludens,  "  Haec  diximus  nihil 
facientes,  quae  de  hac  re  somniat  Nicholaus;  vere  enim, 
figmenta  sunt,  quae  de  limbo  scribit  hoc  loco."  Objicit 
vero  Bellarminus,  capite  decimo,  vocem  blKtt?  non  posse 
hie  accipi  pro  sepulchre  :  "  quia  dicit  se  iturum  ad  filium 
suum,  quem  putabat  mortuum,  et  devoratum  a  feris,  et 
proiude  caruisse  sepulchre."  Sed  respondet  Franciscus 
Junius  etiam  ventrem  ferarum'=  figurata  locutione  sub  no- 
mine sepulchri  comprehend!  posse :  quemadmodum  Pro- 
pheta  Jonas,  quum  in  ventre  ceti  esset,  se  vociferatum 
fuisse  dicit  blSO?  Itaaa  e  ventre  sepulchri :  ut  omittam 
phrasim  illam  descendi  in  biStP  communiter  nihil  aliud 
significare  quam  simpliciter  mortuorum  statum  subire ;  ut 
docet  Jansenius*,  et  liquet  ex  antithesi,  '♦  Quia"  non  infer- 
nus  confitebitur  tibi  neque  mors  laudabit  te  :  non  expecta- 
bunt,  qui  descendunt  in  lacum,  veritatem  tuam:  vivens, 
vivens  ipse  confitebitur  tibi." 

III.  "  Dives  in  inferno  cum  esset,  vidit  a  longe  animam 
Lazari  in  sinu  Abrahse,  et  audivit,  inter  loca  ipsorum  mag- 
num hiatum  esse  :  id  enim  significat  \a(T(ia,  ex  quo  apparet, 
nihil  solidi  fuisse  interjectum  inter  locum  damnatorum  et 
sinum  Abrahae,  sed  utrasque  animas  in  eadem  voraginc 
fuisse,  licet  multum  inter  se  distantes."  Respondetur : 
Negamus  consequentiam ;  si  inter  loca  ipsorum  magnus 

'  Ita  Cicero,'  lib.  1.  Tusc.  qusest.  in  Hircania  ali  dicit  canes,  a  quibus  lanien- 
tur,  eamque  optimam  censere  illos  esse  sepulturam.  Author  ille  qui  Dorica 
dialecto,  wtpi  tSi  koKSi  icai  ai<!\pia  scripsit  (ab  Henr.  Stephano,  simul  cum 
Diogene  Laertio  editus :)  JAaaaay'iTui  (iiiquit)  tu>q  yoviuQ  KaraKo^pavTis 
naTiaOovTi  Kai  raipos  KaWnrroi  ^oKtT  y/uv  iv  rots  TiKvoig  TtOdpQai, 
Contra  L'oeta  ille  apud  Ciceronem  (de  Xiiyeste,  ut  videtur :) 

Nati>  sepulchrum  est  ipse  parens. 
*  Comment,  in  Prov.  cap.  15.  '  lisai,  cap.  38.  ver.  18. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  183 

fuit  hiatus',  ergo  fuerunt  in  eadem  voragine :  contrarium 
enim  rectius  a  Tertulliano^  et  Augustino''  deducitur,  si 
ejusmodi  vorago  inter  loca  ipsorum  interposita  fuit,  in 
eadem  ergo  voragine  non  fuisse.  Adeo  quidem  ut  ipse 
Maldonatus  Jesuita  in  commentariis  ad  liunc  locum  dis- 
simulare  non  potuerit :  "  se  valde  suspicari  summum  hie 
coelum  designari,  inter  quod  et  infimum  damnatorum 
locum,  ubi  dives  erat,  magnus  utique  erat  hiatus,  totum 
scilicet  spatium  aeris,  quod  quasi  hiatus  quidam  vacuum,  et 
impermeabiie  videtur  esse."  Utrum  vero  xacrfia  hoc  ad 
aeris  spatium,  vel  potius  ad  hiatum  aliquem  extra  visibilem 
hunc  mundum  (ubi  atSrjg,  locus  ille  animarum  invisibilis,  a 
quibusdam  coUocatur)  inter  beatorum  et  damnatorum  loca 
interjectum  sit  referendum:  viderint  ii  qui  de  inferorum 
situ  disputare  solent.  Id  monuisse  satis  sit,  quamdiu  certi 
nihil  nobis  de  situ  inferorum  constiterit,  tamdiu  certi  nihil 
ex  hoc  Bellarmini  argumento  confici  posse. 

IV.  "  Anima'  Samuelis  apparens  Sauli  de  terra  ascen- 
dere  visa  est."  Respondetur:  1,  Si  vere  apparuisset 
Samuel  Pythonissae,  hoc  tamen  nihil  faceret  pro  limbo 
animarum  subterraneo  :  neque  enim  solius  animae  descri- 
bitur  apparitio,  sed  animae  cum  corpore  conjunctae.  "  Vir'^ 
senex  ascendit,  qui  est  amictus  pallio."  At  licet  anima 
separata  prius  fuisset  in  coelo,  quum  tamen  resumendum 
esset  corpus  ex  ccelo,  in  terram  deduci  oportuit,  atque  ex 
terra  emergere  :  quemadmodum  in  extremo  judicio  animae 
mortuorum  simul  cum  corporibus,  prodibunt  e  monumen- 
tis',  nee  id  tamen  argumento  erit  animas  separatas  in  loco 
aliquo  subterraneo  commoratas  esse,  ac  in  coelo  nondum 
fuisse.  2.  Non  fuit  verus  Samuel  qui  apparuit,  sed  spec- 
trum diabolicum  idque  propter  has  rationes.   I.  Versu  deci- 


'  ianaenius,  de  Concor.  Evangel,  cap.  96.  Quod  si  quia  speciatim  ezprimi 
qusrat,  quid  per  hiatum  ilium  magnum  sit  intelligendum,  recte  dicetur  signi- 
ficari  tirmissimum  Dei  statulum  in  modum  hiatus  prohibens  illorum  et  illorum 
permiztionem.  Ut  sit  sensus :  firmissimo  et  immutabili  Dei  riecreto  sic  sumus 
nos  a  vobis  separati,  ut  ii,  qui  volunt  hinc  transire  ad  vos,  non  possint. 

»  Contra  Marcion.  lib.  4.  cap.  34.         ''  Epistol.  164.  op.  torn.  2.  pag.  575. 

'    1  Sam.  cap.  28.  ver.  14.  i*  Ibid. 

'  Johan.  cap.  5.  ver.  28,  29. 


184  TRACTATUS    DB 

mo  quinto  dicit  Pseudo-Samuel  ad  Saulem  :  "  quare  inquie- 
tasd  me  ut  suscitarer."  At  impium  seque  ac  absurdum  est, 
ut  existimemus  sanctorum  quietera  Magorum  vel  Dsemo- 
num  opera  interturbari  posse.  2.  Pseudo- Samuel  passus 
est  se  a  rege  adorari.  "  Inclinavif"  enim  se  super  f'aciem 
suam  in  terra  et  adoravit."  At  verus  Samuel  se  a  rege 
adorari  non  fuisset  passus  :  non  magis  quam  Petrus  a  Cor- 
nelio",  aut  Angelus  a  Johanne".  3.  Deus  Sauli  respon- 
dere  noluit,  vel  per  somnia,  vel  per  Urim,  vel  per  Prophe- 
tas ;  quomodo  ergo  jam  Pythonissse  opera  respondisset  illi 
per  Prophetam.  4.  Non  est  Dei  voluntas  ut  excitentur 
mortui  ad  instruendos  vivosi'.  5.  Dicit  Pseudo- Samuel 
ad  regem  :  "  Cras  tu  et  filii  tui  mecum  eritis,"  unde  author 
quaestionum  ex  Vetere  Testamento  (quse  Augustino  tri- 
buuntur)  ejusmodi  colligit  argumentum,  quod  etiam  ex  eo 
retulit  Gratianus"",  "  quomodo  homo  Dei,  qui  cum  Abra- 
ham in  refrigerio  erat,  dicebat  ad  virum  pestilentiae,  dignum 
ardore  gehennse,  cras  mecum  eris.  His  duobus  titulis  sub- 
tilitatem  fallacise  suae  prodidit  improvidus  Satan,  quia  et 
adorari  se  permisit  sub  habitu  et  nomine  Samuelis  contra 
legem :  et  virum  peccatis  pressum,  cum  magna  distantia 
peccatorum  et  justorum  sit,  cum  Samuele  justissimo  fu- 
turum  mentitus  est :  ad  eum  enim  transmigravit,  quem  ado- 
ravit." 6.  Dicitur,  "  mortuus"^  esse  Saul  propter  praevarica- 
tionem  suam  :  quod  consulere  Pythonem  quaesilsset,"  et 
•'  quod  non  requisivisset  Jehovam,  ideo  morte  aifecit  eum ; 
et  avertit  regnum  ipsum  ad  Davidem  filium."  Falsum  est 
quod  pseudopropheta  iste  praedicit,  proximo  die  Saulem 
cum  filiis  in  praelio  occubiturum  :  idque  hoc  argumento 
ostendimus. 

Quod  factum  est  post  ilium  diem,  quo  Philistaei  Shu- 
nemo  Aphekum  et  Israelitae  Gilboa  ad  fontem  Izreelis 
castra  moverunt,  non  est  factum  eo  die  qui  Saulis  reditum 
a  Pythonissa  proxime  est  secutus. 


"   1  Sam.  cap.  28.  ver.  6.  "  Act.  Apost.  cap.  10.  ver.  25,  26. 

*•  Apocal.  cap.  22.  ver.  8,  9. 

p  Luc.  cap.  16.  vcT.  30,  31.  Esai,  cap.  8.  ver.  10. 

1  Caus.  20.  qu.  5.  §.  14.  'I  Chron.  cap.  10.  ver.  13,  14. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  185 

At  praelium  inter  Israelitas  et  Philistaeos  factum  est  post 
ilium  diem. 

Ergo  praelium  non  est  factum  eo  die,  qui  Saulis  reditum 
a  Pythonissa  proxime  est  secutus. 

Probatur  major  :  quia  inter  tempus  quo  Philistsei  Shu- 
nemi,  Israelitse  Gilboae  castra  habebant,  et  diem  quo  ilii 
Aphekum,  hi  ad  fontem  Izreelis  moverunt,  facta  est  Saulis 
ad  Pythonissam  profectio,  et  reditus  ejusdem  per  eandem 
noctem,  ut  constat  ex  serie  sacrae  historiae'.  Minor  hoc 
argumento  probatur.  Quod  tempore  absentiae  Davidis  est 
factum,  post  ilium  diem  quo  Philistaei  Shunemo  Aphekum 
et  Israelitae  Gilboa  ad  fontem  Izreelis  castra  moverunt, 
factum  est.  At  praelium  inter  Israelitas  et  Philistaeos  tem- 
pore absentiae  Davidis  factum  est.  Ergo  post  ilium  diem  est 
factum. 

Probatur  major:  quia  ex  versibus  primoet  ultimo,  capitis 
vigesimi  noni  inter  se  eollatis,  manifestum  est  Davidem  toto 
eo  die  in  castris  Philistaeorum  praesentem  fuisse,  nee  ante 
proximum  matutinum  dlscessisse.  Sed  nee  statim  post  Da- 
vidis discessum  factum  fuisse  praelium,  ex  eo  coUigitur ;  quod 
si  id  ita  esset,  sequeretur  sex  integros  dies  fuisse  elapsos,  pri- 
usquam  David  factam  cladem  rescivisset ;  at  hoc  incredibile. 

At,  inquit  Bellarminus,  "  deducitur  hoc  satis  aperte 
ex  textu  divinae  Scripturae  :  cum  vidisset,  inquit,  mulier 
Samuelem.  Item:  dixit  Samuel  ad  Saul."  Respondet 
Hainoldus,  "appellari'  Samuelem,  quod  gesserit  personam 
sive  similitudinem  Samuelis,  non  quod  fuerit  ipse  Samuel. 
Ut  apud  Virgilium  de  Cupidine  induto  specie  Jul!, 

Mirantur  dona  JEneas,  niirantur  Julura. 

et  in  libro  Geneseos,  tres  viri  apparuisse  dicuntur"  Abra- 
hamo,  et  vir^  luctatus  esse  cum  Jacobo,  ad  mane  usque :" 
et  Aben  Ezra,  notat  "  Scripturam^,  cum  facit  mentionem 
Dei  alieni,  loqui  secundum  cognitionem  servientium  illis." 
Porro  autem  ilia  Scripturie  verba  premit  Bellarminus, 
"  Intellexit  ergo  Saul,  quod  Samuel  esset,"  certe  inquit,  non 

<  2  Sara.  cap.  28.  ver.  4,  5.  25.  cap.  29.  ver.  1. 

'  Rainnld.  de  Apocr.  Pr*Iect.  89.  pag.  1091. 

"  Gen.  cap.  18.  ver.  2.  «  Ibid.  cap.  32.  ver.  24. 

'  Abeii  I^zra  in  Exjd.  cap.  20. 


186  TRACTATUS    DE 

diceret  Scriptura ;  intellexit,  sed,  putavit,  vel,  cogitavit,  si 
non  esset  verum.  Respondetur  :  Et  hoc  refertur  ad  eorum 
opinionem,  de  quibus  loquitur  Scriptura.  Ut  in  parabola 
"  Domine^  noveram  te  hominem  durum  esse,  qui  metas 
ubi  non  sevisti,  et  inde  colligas  ubi  non  sparsisti :  ecce 
babes  quod  tuum  est.  Cui  Dominus  :  Serve  male  et  piger, 
sciebas  me  metere  ubi  non  sevi,  et  inde  colligere  ubi  non 
sparsi."  In  quem  locum  Cajetanus :  "  non  est  quseren- 
dum  quemadmodum  hsec  proprie  verificentur  de  Deo ;  quia 
falsse  sunt  sestimationes  :"  et  ante  eum  Hieronymus,  in 
eundem  locum,  servum  eum  malum  appellari  notat,  "  quo- 
niam*  calumniam  fecerit  Domino."  Ita  ubi  Rahab  explo- 
ratores  occultante,  nuntii  dicuntur  emissi,  "  qui  persecuti 
sunt  ipsos,  (inquit  textus''),  sequuti  post  ipsos."  Nempe 
quoniam  putabant  se  persequi :  non  enim  reipsa  perseque- 
bantur.  _ 

»  Matt.  cap.  25.  ver.  24,  25,  26.         •  Hieron.  in  Matt.  op.  torn.  4.  pag.  123. 
^  Josu.  cap,  2.  ver,  7. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  187 


XXI. 


DE   SCIENTIA   ANIM^   CHEISTI. 

In  Christi  persona  duplex  exspectatur  Scientia: 

Increata :  naturse  divinae  :  quae  iiifinita  est,  seterna,  om- 
nisque  successionis  et  mutationis  expers :  adeoque  ipsa  es- 
sentialis  Dei  sapientia. 

Creata :  naturae  humanse  :  qua  anima  Christi  non  ut  Del- 
tas, per  essentiam  suam,  et  uno  simplici  actu,  sed  successive 
et  cum  mutatione  res  intelligit,  idque  vel  in 

Verbo :  cui  vTro(rraTiKw^  est  unita  ;  et  cujus  visione  imme- 
diata  fruitur  modo  beatissimo.  Ea  ratione  anima  Christi, 
etiam  intellectu  create,  multa  intelligebat,  quae  secundum  fa- 
cultatem  humanae  naturae  ignorabat  (cogitationes  cordium 
verbi  gratia,  et  res  futuras)  :  Deitate  non  suam  aliquam 
perspiciendi  vim  in  naturam  humanam  transfundente,  sed  in- 
tellectum  illustrante,  et  quascunque  vellet  notitias  in  anima 
sibi  unita  accendentc.  Ita  Marc.  2,  8,  cognovit  Jesus  spiritu 
suo,  quid  Scribae  ratiocinarentur  in  cordibus  suis.  "  Nee" 
opus  fuit  ut  quisquam  ei  testaretur  de  homine  ipse  enim  sci- 
ebat  quid  esset  in  homine."  Cognovit  autem  haec  Christus  in 
verbo,  ut  notat Thomas,  "non'' autem  cognitione prophetiae : 
quia  prophetia  est  quaedam  imperfecta  participatio  illius  vi- 
sionis,  qua  videntur  resin  verbo:  quae  cum  inChristo  perfecta 
fuerit,  imperfectio  prophetiae  in  Christo  locum  non  habuit." 

Vel  in  genere  proprio  per  species  intelligibiles,  quae  cog- 
nitio  est  vel  virtpipvaiKri  vel  (pvatKr). 

Y-irtp^vaiKri,  infusa,  qua  superat  Adamum  in  statu  inno- 
centiae  constitutum.    Qualem  enim  cognitionem  habent  an- 


*  John,  cap.  2.  vcr.  25 


*  John,  cap.  2.  vcr.  25. 

■■  In  qasilion.  disputat.  de  vetit.  qu.  20.  art.  6. 


188  TRACT ATUS    DB 

geli  naturalem  8ibi,  talem  habuit  Christus  animse  suae  infu- 
sam,  unctus"  a  Patre  oleo  Isetitise  supra  consortes  suos^ 

^vaiKii  est  vel  indita  vel  acquisita. 

Indita,  potentia  naturalis  ad  imaginem  Dei,  qua  anima 
Christi  res  intelligit  per  species  intelligibiles  intellectui  ma- 
teriali  sive  possibili  eo  modo  impressas,  quo  posteris  Adami, 
si  integram  imaginem  Dei,  sub  qua  sapientise  et  sanctimoniae 
habitus'"  eomprehenduntur,  retinuissent,  imprimerentur. 

Acquisita,  qualis  est  ordinaria  cognitio  humana,  est  vel. 

Universalis  et  abstracta,  qui  habitus  est  scientificus  virtute 
intellectus  agentis,  species  intelligibiles  a  phantasmatibus 
abstrahentis,  acquisitus. 

Particularis  et  sensitiva ;  vel  in  experientia  rerum  per 
sensus  posita,  quomodo  Christus  ex'=  iis,  quae  passus  est, 
obedientiam  didicisse  dicitur. 

Quaeritur  quomodo  Christus  sapientia  creverit :  nam  cre- 
visse  certum  est,  ex  secundo  capite  Evangelii  secundum  Lu- 
cam ;  versu  enim  quadragesimo  legitur :  "  Puerulus  autem 
crescebat,  et  corroborabatur  Spiritu,  implebaturque  sapi- 
entia :  et  Dei  gratia  erat  super  eum."  Et  additur :  "  Jesus' 
autem  proficiebat  sapientia  et  statura,  ac  gratia  apud  Deum 
et  homines."  Respondet  Bellarminus,  "  certam^  et  com- 
munem  expositionem  esse  Patrum  Gregorii  Nazianzeni, 
Cyrilli,  Damasceni,  Theophylacti,  Bedae,  Anselmi,  Ber- 
nardi,  et  aliorum,  quod  Christus  profecerit  sapientia  et 
gratia  opinione  hominum,  quibus  indies  magis  aperiebat  sa- 
pientiam  suam.  Quomodo  Sol,  quo  magis  ascendit  versus 
medium  coelum,  tanto  magis  dicitur  proficere  in  lumine  et 
calore ;  non  quod  in  se  fiat  lucidior  et  calidior,  sed  quia 
magis  apparet  ejus  virtus."  Addit  secundo  loco,  ex  sen- 
tentia  Damasceni,  "  quod''  sicut  episcopus  dicitur  proficere 
in  ecclesia  sua  suis  concionibus,  quando  populus  proficit ; 
et  doctor  in  schola  dicitur  proficere,  quando  doctos  reddit 
auditores ;  ita  etiam  Christus  dici   potest  profecisse,   quia 

'  Heb.  cap.  1.  ver.  9. 

<■  Ephes.  cap.  4.  ver  24;   Culoss.  cap.  3.  ver  10. 

'  Epist.  ad  Heb.  cap.  5.  ver.  8.  '  Luc.  cap.  2.  ver.  52. 

f  Bellariniii.  de  Christ,  lib.  4.  cap.  5. 

''  Daniascen.  de  fid.  lib.  3.  cap.  22. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  189 

fecit  alios  proficere."  Verum  utraque  haec  expiicatio  a 
Bellarmiiii  socio,  Francisco  Toleto  Cardinale,  improbatur. 
Prima  quidem,  "  turn*  quia  Evangelista  sequalem  videtur 
fecisse  profectum  sapientise,  setatis,  et  gratise ;  qui  autem 
setatis  est,  non  in  ostensione  tantum,  sed  in  reipsa  positus 
est :  ergo  et  reliqui  duo  similem  debent  habere  rationem  : 
turn  quia  juxta  hanc  expositionem  dicere  etiam  possumus, 
Verbum  seu  Christum  ratione  naturae  divinse  profecisse  : 
quod  asserere  isti  doctores  reformidantes,  confugiunt  ad 
naturam  humanam.  At  quantum  ad  ostensionem  dici 
etiam  posset  profecisse,  quia  Verbi  sapientia  paulatim  se 
prodebat  per  humanitatem  illam.  Turn  etiam,  quia  im- 
propria  est  significatio  verborum,  profecit,  id  est,  videbatur 
proficere,  seu  paulatim  se  ostendebat." 

Altera  vero,  quia  in  contextu  hoc  sermo  est  de  Christo 
in  se :  quemadmodum  constat,  tum  ex  antecedentibus  turn 
ex  verbo  illo  mtatis  adjuncto  ;  quod  manifesto  dictum 
est  de  Christo,  ratione  corporis  proprii.  Et  quia  tunc 
temporis  nondum  Christo  prsedicante,  non  videtur  corporis 
ejus  mystici  factus  profectus.  Ut  similitudo  episcopi  in 
schola  et  doctoris  in  schola  proficientis  a  Bellarmino  (nam 
in  Damasceno  quem  citat,  eam  non  invenio)  allata  locum 
hie  omnino  non  habeat.  Rectius  igitur  respondent  nostri, 
patribus  quoque  suffragantibus  (quod  Maldonatus  Jesuita'^, 
licet  id  segre  ei  esset.  dissimulare  non  potuit)  Athanasio',  Epi- 
phanio™,  Ambrosio",  Cyrillo°,  FulgentioP,  Beda',  et  Euthy- 
mio', Christum  non  quidem  divina,sed  tamen  humana  sapien- 
tia vere  profecisse:  unde  Ephremius  AntiochenusPatriarcha 
ex  Cyrilli  in  Johannem  commentario,  "Ei  St  S17  XeyotroTrpo- 

KOTTTtW  6  'It|<TOUC  llXtKl'fll  Kol  <Tq<j>lq  KOI  XaplTl  '.    TTIQ  OlKOVO/niaQ 

iarai  to  ^pq/ua,   avvtxwpei  yap  6  tov  Ofov  \6yog  Sia  rwv 

'  Tolet.  in  2  cap.  Luc.  annot.  6.  k  In  Luc.  cap.  2.  ver.  40. 

'  Sermon.  3.  cont.  Arianosop.  ton).  1.  pag,  599. 
"  In  Ancorato.  op.  torn.  2.  pag.  84. 
"  De  Incar.  Dom.  Sacr.  cap.  7.  op.  torn.  2.  p.  719. 

"  Thesaur.  lib.  10.  cap.  7.  et  lib.  de  recta  fide  op.  torn.   2.  pag.  303.  et  691. 
Ed.  Par.  1572. 

P  Ad  Thrasimund.  lib.  1.  19  Photii.  Biblioth.  pag.  425. 

**  Comment,  in  Luc.  cap.  2. 


190  TRACTATUS    DB 

rijc  idla^  <j>v<n<o^  lOiov  livai  ro  av9pu)Trivov.  Si  Jesus  profi- 
cere  dicebatur  sapientia,  et  setate,  et  gratia,  incarnationis 
opus  est  :  permittebat  enim  Dei  verbum,  humanitatem 
suis  moribus  ferri,"  et  Euthymius,  in  hunc  locum :  "  tanquam 
puer  lege  humanae  naturae  paulatim  ad  hsec  proficiebat ; 
nam  ut  Deus  omnino  perfectus  erat." 

Quod  ut  intelligamus  distinguenda  Humana  Christi  sa- 
pientia in  actualem  et  habitualem.  Quemadmodum  divi- 
nae  sapientise  essentiale  est,  ut  in  acta  sit  perpetuo,  ita 
animae  humanae  connaturalis  est  hie  modus,  ut  quandoque 
sit  intelligens  actu,  quandoque  in  potentia,  ut  in  tertia 
parte  Summae'  notat  Thomas.  Licet  igitur  Christi  ani- 
ma  jam  inde  a  conceptione  potentiam  intelligendi  habu- 
erit,  non  sequitur  tamen  eum  actu  ea  omnia  cognovisse, 
quae  temporis  progressu  intellexit.  Quemadmodum  vero 
de  posteris  Adami  in  statu  innocentise  non  eadem  est  doc- 
torum  Pontificiorum  sententia  ;  plurimis  defendentibus,  non 
statim  ab  initio  ortus  sui,  sed  progressu  aetatis  usum  rationis 
et  scientiam  rerum  habituros  fuisse,  omnis  interim  vitiosse 
et  culpabilis  ignorantiae  expertes  :  quod  a  Thoma  in  prima 
parte  Summae  manifestis  argumentis  probatum  affirmat 
Gregorius  Valentianus' ;  aliis  opinantibus,  quod  statim  ha- 
buissent  rationis  usum,  profecissent  tamen  in  scientia  per 
experientiam  ;  aliis  rem  in  medio  relinquentibus,  ut  deter- 
minatu  difficilem,  "  tum  quia  authoritates  super  hoc  non 
reperiuntur  expresse  ;  tum  quia  ad  hoc  vix  haberi  possunt, 
nisi  rationes  congruentiae,  quae  frequenter  sunt  ad  utramque 
partem  ;  tum  etiam  quia  in  statu  sumus  caliginis  et  miseriae, 
adeo  ut  vix  possimus  cogitare,  quae  in  statu  illo  fuissent :" 
quae  difBcultatis  rationes  his  ipsis  verbis  assignantur  ab 
Alexandre  Halensi'^ :  praeter  quem,  de  hac  quaestione  con- 
suli  possunt  Petrus  Lombardus"  cum  omnibus  Sententiariis, 
Thomas  cum  suis  interpretibus  in  citato  loco  ;  Hugo  de  S. 
Victore,  de  Sacramento  fideiy  et  Pererius  in  librum  Gene- 


*  Qusest.  11.  artic.  5. 

«  Comm.  in  Thom.  torn.  1.  disp.  T.quaest.  5.  punct.  3. 

"  Summ.  par.  2.  quaesU  89.  membr,  2.  «  Sent.  lib.  2.  dist  20. 

>  Par,  6.  lib.  1.  cap.  26. 


CONTROVEHSIIS    PONTIFICIIS.  191 

8eos^.  Ita  de  usu  rationis  et  scientia  in  anima  Christi  variai 
sunt  turn  veterum  turn  recentiorum  Theologorum  sententise. 
Scholastici  tenent,  animam  Christi  a  primo  instanti  concep- 
tionis  suae  usum  fuisse  ratione,  et  habuisse  actus  intelli- 
gendi:  contra  author  opens  imperfecti  in  Matthseum,  de 
Magis  Christum  adorantibus  verba  faciens,  inquit :  "  Pu- 
tas  adorassent  infantem  non  intelligentem  adorationis  ho- 
norem,  nisi  aliquid  divinum  credidissent  in  eo.  Ergo  non 
pueritise  detulerunt  honorem  nihil  intelligenti,  sed  divini- 
tati  ejus  omnia  cognoscenti."  Et  Ambrosius  locum  Esaise 
ad  Christum  accommodans :  "  Per"  quem  sensum  Esaias 
dixit,  patrem  puer  nesciebat  aut  matrem ?  Scriptum  estenim : 
'  Priusquam''  sciat  puer  patrem  aut  matrem,  accipiet  virtu- 
tem  Damasci  et  spolia  Samarise.'  Sapientiam  enim  Dei 
futura  et  occulta  non  fallunt  ;  expers  autem  agnitionis 
infantia,  per  humanam  utique  imprudentiam,  quod  adhuc 
non  didicit,  ignorat."  Hinc  paulo  ante  locum  hunc  Lucse 
ita  idem  explicat,  "  Si  proficiebat  aetata  hominis,  proficiebat 
sapientia  hominis.  Sapientia  autem  sensu  proficit,  quia  a 
sensu  sapientia."  Fulgentius  quoque  utrumque  locum  et 
Esaise  et  Lucse  tractans :  "  Anima'^  igitur  humana,"  inquit, 
"quae  rationis  capax  naturaliter  facta  est,  bonum  malum- 
que  infante  Christo  nescisse  dicitur"*,  qua  secundum  Evan- 
gelicam  veritatem  in  puero  Jesu  sapientia  et  gratia  profe- 
cisse  narratur"  :  nam  sicut  carnis  est,  setate  proficere,  sic 
est  animse,  sapientia  et  gratia  profecisse  :  quse  tamen  in  sa- 
pientia nuUatenus  proficeret,  si  naturalem  intelligentiam 
(quae  hominibus  rationis  causa  coucessa  est)  non  haberet." 
Quicquid  vero  de  usu  rationis  et  scientia  in  anima  vel 
Christi  vel  posterorum  Adami  in  statu  innocentise  statuen- 
dum  sit  (qua  in  re  videndum,  ne  authoritate'  verbi  Dei 
destituti,  ratiociniis  humanis  nimium  indulgeamus,  ausi 
"  sapere  supra  id  quod  scriptum  est")  id  sine  periculo  affir- 
mari  potest,  jam  inde  ab  ortu   imaginem  Dei,  ideoque  et 

■  Comm.  in  Gen.  cap.  2,  sect.  45,  46,  47. 

*  Ambros.  de  Incar.  Dom.  Sacr.  cap.  7.  op.  torn.  2.  pag.  720. 

''  Esai.  cap.  8.  ver.  4.  '   Fulgent,  ad  Thrasim.  lib.  1, 

''  EsaL  cap.  8.  ver.  4.  *  Luc.  cap.  2.  ver.  40. 


192  TBACTATUS    DB 

sapientiae'  et  sanctimoniae  saltern  habitus  inditos  et  habuisse 
ilium,  et  si  in  innocentia  perstitisset  Adam,  habituros  fuisse 
istos.     Sic  tamen  ut  quemadmodum  in  actibus  obedientiae, 
ita  etiam  in  actibus  sapientise,  simul  cum  setatis  incremento 
major  indies  fieret  progressus.   Et  ut  internos  rationis  actus 
in  ipsa  infantia  exercuerit  Servator  noster,  (de  quo  nihil  te- 
mere  pronuntiare  ausim),  atque  theorice  res  omnes  intellex- 
erit :  certum  est  tamen  externa  sapientiae  opera,  nonnisi  pro- 
cedente  aetata,  edidisse.  Nam  ut  in  Ancorato  inquit  Epipha- 
nius:  iTntSrj^ yivvr^Otig  airo KOiXiag,  tvOvg XaXwv,  sliSa'iKVVTO 
Kol  KaOapwg,  oTa  Sjj  apriTratc,   i<j>9iyyeTO,  (pavraata  av  tvo- 
filaQri,  KOI  oiiK   aXr/0i7e,  17  /uaXXov  8oKrj(7£t  x]  tvcrapKog  avrov 
KVtiaig-  Siaroi  tovto  vnofiivei  to  oXiyov  rriQ  riXiKiac,  "va  firi 
CKpaviari  to  aXriOig  Trie;  aKoXovOiag.      Quoniam  genitus  ex 
utero,  si  statim  loquens  idque  pure  ostensus  fuisset,  et  velut 
pueritiam  egressus  aliquis  (illud  enim  apTiirai^  puerum  adul- 
tum  signat :  quod  exemplum,  ut  hoc  obiter  notem,  adden- 
dum est  Thesauro  Henrici  Stephani,  ubi  authorem  hujus 
vocabuli  desiderat)  verba  faciens ;  imaginatio  sane  putata 
fuisset,  et  non  vera,  aut  potius  in  apparentia,  ipsius  concep- 
tio  :  propterea  expectat  aliquid  aetatis,  ut  ne  consequentiae 
veritatem  dissiparet."  Jam  vero,  ut  recte  observat  Toletus'', 
non  solum  habitus  sapientiae,  sed  etiam  verba  et  opera  ex- 
terna a  sapientia  procedentia,  frequenter  in  Scriptura  nomine 
appellantur  sapientiae  :  quomodo  dicuntur  venisse  ex  omni- 
bus populis  "ad'  audiendam  sapientiam  Salomonis  :"  eamque 
Regina  Sabae  turn  audivisse'',  turn  vidisse'  dicitur.     In  hac 
igitur  sapientia  Christus  vere  profecit,  sicut  in  aetate :  quia 
secundum  aetatis  incrementum,  opera  indies  sapientiora  ede- 
bat,  et  verba  sapientiora  loquebatur.     "  Non  enim  omnia 
externa  opera  aequalem  sapientiam  habent,  sed  contingit 
sapienter  et  sapientius  operari  et  loqui."  Ita  Toletus  :  cujus 
explicatio  potior  est  multo  utravis  ilia  Bellarminiana  supe- 
rius  proposita  et  refuta. 

'  Epist.  ad  Ephes.  cap.  4.  ver.  24.  Epist  ad  Coloss.  cap.  3.  ver.  10. 
f  Epiphan.  op.  torn.  2.  pag.  46. 

''  In  Luc.  2.  annot.  86.  '  3  Reg.  cap.  4.  ver.  34. 

^  Luc.  cap.  II.  ver.  31.  '2  Cluoa.  cap.  9.  ver.  3. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  193 

Urget  Bellarminus"  locum  Esaise  "  Et"  requiescet  super 
eum  Spiritus  Domini,  spiritus  sapientiae,"  et  alia  loca°  ubi 
dicitur  Christus  unctus  a  Deo  Spiritu  Sancto.  Sed  nega- 
mus  inde  concludi  posse  illam  Pontificiorum  sententiam, 
quam  in  fine  capitis  primi  proposuit :  "  Christi  animam  ab 
ipsa  sua  creatione  ita  scientia  repletara,  ut  nihil  postea  didi- 
cerit,  quod  antea  nesciret."  Ad  quam  probandam  etiam 
frustra  adduntur  illse  Scripturae,  in  fine  capitis  secundi. 
I.  "  DeP  plenitudine  ejus  omnes  accepimus."  Responde- 
tur  ex  Toleti  commentario  in  hunc  locum  :  "  Plenitudo 
haec  est  ipsa  divinitas  unita  humanitati,  de  qua  dicitur  '  In 
quQi  habitat  omnis  plenitudo  divinitatis  corporaliter.'  Est 
etiam  gratia  ex  unione  divinitatis  in  humanitatem  deri- 
vata,  quae  ut  fons  quidam  in  ea  residet,  unde  in  membra, 
quorum  Christus  caput  est,  diffunditur.  Proptereain  Christo 
est  plenitudo  redundantiae  in  alios  soli  Christo  propria." 
Sed  hinc  humanitatis  omniscientia  nullo  modo  probari  po- 
test. II.  "  Non''enim  ad  mensuram  dat  Deus  Spiritum,  ni- 
mirum  Filio  suo."  Respondetur  ex  Jansenii  commentario 
in  concordiam  Evangeliorum  :  "  Si  hoc  dictum  sit  de  Filio, 
et  quidem  secundum  humanam  naturam  (de  quo  inter  inter- 
pretes  non  convenit)  sensus  erit :  Non  dedit  ei  ad  men- 
suram, hoc  est,  non  dedit  ei  parce  et  mediocriter,  sed  largis- 
sime,  secundum  omnes  scilicet  spiritus  dotes,  et  omnem 
spiritus  capacitatem  quae  convenire  potest  humanae  naturae ; 
cum  reliquis  omnibus  ad  certum  moduni  datus  sit  spiritus. 
Secundum  quem  sensum,  dare  ad  mensuram  proverbialis  est 
sermo,  pro  eo  quod  est ;  parce  dare.  Qui  enim  parce  dat,  me- 
titur  aut  numeral :  qui  vero  effuse  absque  mensura  dat.  Alio- 
qui  gratia  Spiritus  quifuitin  Christo,  cumfuerit  finita,  men- 
surata  dici' posset."  III.  "Domine' tu  omnia  nosti."  Res- 
pondetur :  Dicitur  hoc  de  persona,  non  de  humana  natura. 
IV."  In"  quo  sunt  omnes  thesauri  scientiae  et  sapientiae  Dei." 

"•   De  Christ,  lib.  4.  cap.  2.  "  Esai.  cap.  1 1,  ver.  2. 

°  Pialni.  44.  Bsai.  cap.  61.  Act.  Apost.  cap.  4.  et  10. 
P  Juhan.  cap.  1.  ver.  16.  1  Epist.  ad  Culoss.  cap.  2.  ver.  9. 

'  Johan.  cap.  3.  ver.  34.  •  Cuiifer.  1  Chron.  cap.  22.  ver.  .1.  14. 

'  Johan.  cap.  21.  ver.   17.  °  Kpisl.  ad  Colos>.  cap.  2.  ver.  3. 

VOL.   XIV.  O 


194  TRACT ATUS    DH 

Respondetur :  Hoc  etiam  dictum  est  de  persona :  quemad- 
modum  in  paraphrasi  sua  expressit  Franciscus  Titelman- 
nus  :  "  In  quo  Christo  inhabitat  ab  aeterno  omnis  plenitude 
sapientise  et  scientiae  spiritualis.  Est  enim  Patris  verbum 
et  seterna  sapientia,  a  quo  omnis  sapientia  derivatur."  Addo 
ex  ipso  Bellarmino  "  Aliud"  esse  communicari  humanitati 
divinitatisplenitudinem,  et  thesauros  sapientise,  quod  Paulus 
non  dixit :  aliud  inhabitare  divinitatem,  et  latere  thesauros 
scientiae  in  Christi  humanitate,  quod  Paulus  dixit.  Nam 
illud  primum  significaret  Christi  humanitatem  esse  Deum, 
quod  non  significat  hoc  secundum." 

Capite  quarto  sententiam  suam  probare  nititur  Bellar- 
minus  ex  doctrina  Patrum,  cujus  argumenti  examinatio  non 
est  prsesentis  instituti.  Vindicandi  tamen  sunt  orthodox!  ab 
Agnoetarum  haeresi,  quam  tum  hie  turn  capite  primo  adver- 
9US  nos  objicit  Jesuita.  Sciendum  est  igitur  Agnoetarum 
haeresim  in  eo  versatam  esse,  quod  personam  Christi  omnis- 
ciam  esse  negarent.  Quae  sententianecessario  supponit,  vel 
Filium  non  esse  Patri  ofxoovaiov,  cum  Arrianis  et  Eunomi- 
anis  ;  vel  duas  habere  personas,  non  minus  quam  duas  na- 
turas,  cum  Nestorianis;  vel,  ut  personam,  ita  etiam  naturam 
unam  habere  ex  divinitate  et  humanitate  compositam,  cum 
Eutyche  et  Monophysitis.  Ita  Agnoetarum^  haeresim  rivum 
quendam  Arriani  dqgmatis  appellat  Nicephorus'',  ubi  etiam 

<  Bellarm.  de  Christ.  lib.  3.  cap.  16. 

y  Victor  Tununensis  in  Chroiiico.  "  A  Tlieodosianis  aliae  duae  hsereses  exie- 
runt:  una  Agnoitarum,  et  altera  Tritheitarum.  Agnoitae  siquidem  perversitati 
a  qua  exierunt,  id  adjiciunt,  quod  Christi  divinitas  ignoret  futura,  qu£e  sunt 
scripta  de  die,  et  hora  novissima.  Trilheitae  vero  sicut  tres  personas  in  Trini- 
tate,  ita  quoqiie  tres  adstruunt  Deos  esse." 

Gennadius  de  haeresibus  (a  Claudio  Menardo  editus,  Parisiis  an.  1617,  pag. 
31.)  "  Gnoitae  et  Tritoitae  (leg.  Agnoitae  et  Trilheitae)  a  Theodosianis  exorti  sunt: 
ex  quibus  Gnoitae  (Agnoitae)  ab  ignorantia  dicti,  quia  perversitati  a  qua  exorii 
sunt,  id  adjiciunt,  quod  Christi  divinitas  ignoret  futura,  quae  sunt  scripta  de  die 
et  hora  novissima,  nee  (non.  Isidor.)  recordantes  Christi  personam  in  Esaia  lo- 
quentis  '  Dies  judicii  in  corde  meo.'  Tritoitae  (Tritheitae  ita  Isid. )  vero  vocati, 
quod  sicut  tres  personas  in  Trinitate,  in  (leg.  ita,  ut  in  Victore  el  Isidor.)  quoque 
tres  adstruunt  Deos  esse,  contra  illud  quod  scriptum  est :  '  Audi  Israel,  Dominus 
Deus  tuus,  Deus  unus  est.'  "  Quae  eadem  ad  verbum  quoque  habentur  apnd 
Isidor.  Hispalens.  libro  8°.  Origin,  capite  5".  Vid.  et  Gratiam  24.  qu.  3.  Qui- 
dam. 

«  Hist.  Eccles.  lib.  18.  cap.  50. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  1^ 

ex  hoc  fundamento  Arrianos,  Aetianos,  et  Eunomiaiios  con- 
clusisse  indicat  alterius  esse  naturae  Patrem,  alterius  Filium : 
itaque  cum  Eutychius  Constantinopolitanus  Eunomii  secta- 
tor,  novissimam  horam  scivisse  Filium  asseveraret,  ut  qui  sine 
defectu  cuncta  accepisset  a  patre  ;  schisma  inter  Eunomianos 
factum  narrat  Sozomenus".  Hinc  in  disputationibus  adver- 
sus  Arrianos  et  Eunomianos,  Athanasius'',  Ambrosius%  Gre- 
gorius  Nazianzenus"*,  Cyrillus',  Vigilius  Tridentinus  Epis- 
copus,  author  disputationis  inter  Arrium  et  Athanasium 
coram  Probo  habitae,  Filium  novissimam  horam,  ut  Deum, 
cognitam  habuisse,  ut  hominem  ignorasse  defendant :  nee 
haereseos  tamen  eo  nomine  a  quoquam  postulati  sunt.  Ag- 
noetarum  etiam  errorem  Nestorianismi  propaginem  esse  affir- 
mat  Gregorius  Romanus  his  verbis  :  "Res'  valde  manifesta 
est,  quia  quisquis  Nestorianus  non  est,  Agnoita  esse  nuUa- 
tenus  potest.  Nam  qui  ipsam  Dei  sapientiam  fatetur  in- 
carnatam,  qua  mente  valet  dicere,  esse  aliquid  quod  Dei 
sapientia  ignoret :"  et  in  eandem  sententiam  Johannes  Da- 
mascenus,  "  Qui?  Christum  progressus  in  sapientia  et  gra- 
tia perinde  fecisse  aiunt,  ac  si  earum  incrementum  acciperet, 
non  a  primo  illo  carnis  ortu  factam  esse  unionem  asserunt, 
nee  personalem  unionem  tuentur,  verum  stulto  homini  Nes- 
torio  fidem  adhibentes,  habitualem  quandam  unionem,  ac 
nudam  inhabitationem  prodigiose  confingunt,  nescientes, 
nee  quae  dicunt,  nee  de  quibus  affirmant.  Nam  si  caro  ab 
ultimo  ortu  Deo  Verbo  unitaest,  imo  potius  in  ipso  extitit, 
ac  personalem  cum  eo  identitatem  habuit;  quid  tandem 
afferri  potest,  quin  omnibus  prorsus  sapientiae  gratiaeque 
opibus  affluxerit :  non  ipsa  gratiam  more  nostro  percipiens, 
nee  in  partem  eorum,  quae  Verbi  erant,  per  gratiam  ve- 
niens;  quin  potius  ob  personalem  unionem  tum  humana- 
rum,  tum  divinarum  rerum,  quae  unius  Christi  factae  erant 

»   lli>t.  Eccles.  lib.  7.  cap.  1 7. 

^  Alhan.  Serin.  3.  contra  Avrian.  op.  U>m.  I.  pag.  391. 

'  Ambros.  De  Fide,  lib.  5.  cap.  8.  op.  torn.  2.  pag.  569. 

"•  Greg.  Naz.  Oral.  4.  de  Tlieol.  op.  loni.  1.  pag.  5,50. 

<  Cyril.  Thesaur.  asaerl.  xxii,  op.  (oni.  5.  pag.  218. 

'  Greg.  Reg.  lib.  10.  Epist.  38.  op.  torn.  2.  pag.  1070.     . 

'  Daniaacen,  de  Orthodox,  fid.  lib.  3.  cap.  22. 

o  2 


196  TRACTATUS    DE 

(quandoquidem  simul  et  Deus  et  homo  erat)  gratiam  ct 
sapientiam  ac  denique  omnium  bonorum  cumulum  muiido 
fontis  instar  effundens."  Ex  hac  vero  Damasceni  ratioci- 
natione,  ut  in  concordia  Evangelica  observat  Cornelius 
Jansenius,  "  tantum  consequitur  Christum  non  absolute 
profecisse  sapientia,  quasi  scilicet  non  fuerit  ab  initio  plenus 
sapientia.  Probat  enim  Christum  ratione  unionis  hyposta- 
ticse  ab  initio  semper  plenum  et  perfeetum  fuisse  in  sapientia 
ilia  quaeVerbo  propria  est.  De  qua,  ut  ratio  ejus  solum  eon- 
cludit,  ita  etiam  eum  loqui,  manifestum  satis  est  ex  eo  quod 
camera  dicit  sapientise  plenitudinem  participasse,  non  per 
gratiam,  sicut  nos,  sed  per  unionem  hypostaticam  ea  quae 
sunt  Verbi  participasse.  Proinde  habito  respectu  ad  banc 
Christi  sapientiam,  non  potest  dici  Christus  profeciss^  sa- 
pientia, nisi  quia  majorem  semper  sapientiam  factis  dictisque 
demonstravit.  Verum  cum  praeter  banc  divinam  sapientiam 
necessario  oporteat  Christo  quatenus  homini  humanam 
etiam  tribuere  sapientiam  ;  non  consequitur  ex  Damasceni 
sententia  impium  esse  et  Nestorianum  asserere,  hanc  re- 
vera  quibusdam  gradibus  in  Christo  auctam  fuisse."  Obji- 
ciebant  Nestoriani :  "  Si  Christum  hominem  et  Dei  Verbum 
unum  prorsus  eundemque  Filium  esse  certo  statuitis  ;  quo- 
modo  is  consummationis  diem  ignoravit."  Respondet  Cyril- 
lus,  in  libro  de  recta  fide  ad  Reginas :  "  Divinorum''  se- 
cretorum  ignorationem,  neque  probrosam  esse  creaturse, 
neque  eidem  quoque  inusitatam.  Scriptum  est  enim  :  '  Quis 
novit  mentem  Domini  ?'  Si  ergo  Filius,  prout  homo  fac- 
tus  est,  ab  Angelorum  perfectione  nonnihil  defecisse  prae- 
dicatur  (nam  ut  Deus,  universae  creaturae  praestat),  quid 
mirum  est  si  aeque  atque  Angeli,  Dei  secreta  ignorare  per- 
hibetur.  Nam  ad  se  absolute  quod  attinet,  cum  is  Dei 
Patris  sapientia  et  virtus  sit,  non  potest  ea  nescire  quae  in 

ipso  abdita  latent, Quare  licet  ut  homo  aliquid  nesci- 

visse  dicatur :  ut  Deus  tamen  omnia  norat.  Etsi  ergo,  ut 
homo  ignorationem  prae  se  ferret,  dum  de  Lazaro,  ubi  posu- 
istis  eum,  percunctaretur  :  mox  tamen,  dum  potenti  virtute 
ex  mortuis  ilium  exuscitat,  Deum  se  esse,  aperte  declarat. 

I"  Act.  Coiicil.  Ephes.  tarn.  1.  cap.  6.  Ed.  Peltani.  pag.  151.  Ed.  Grsec. 


CONTROVERSIIS    PONTIFICIIS.  197 

Pie  proindeprudenterque  observemus,  quodhumana  quidem 
largiatur  incarnationis  dispensation!,  divina  vero  Patris 
Verbo  nobis  assimulato."  Similiter  adversus  Arianos  et 
Eunotnianos,  libro  none  Thesauri,  "  sicut  voluit,  tan- 
quam  homo  fame  ae  siti,  caeterisque  hujusmodi  laborare : 
sic  etiam  ut  homo  diem  ilium  ignorat.  Aliquando  enim  ut 
Deus,  aliquando  ut  homo  loquitur,  ut  et  Deum  et  hominem 
se  verum  ostendat :  ut  Deus  dixit  ad  discipulos,  Lazarus 
amicus  noster  dormit,  quum  nullus  ei  nunciasset :  ut  homo 
quum  ad  sororem  Lazari  longo  peracto  itinere  pervenisset, 
interrogabat,  ubi  posuistis  eum  ?  qui  longe  absens  mortuum 
esse  sciebat,  quomodo  jam  prsesens  locum  ignorabat  ubi 
corpus  Lazari  erat :  non  enim  est  verisimile  illud  eum  sci- 
visse,  et  ignorasse:  sed  utrumque  ut  Deus  scivit,  et  utrum- 
que  ut  homo  ignoravit.  Ita  igitur  diem  ilium  etiam  et 
horam  et  ignorat  et  scit,  alterum  ut  homo,  alterum  ut  Deus." 
Denique  in  Scholio  de  Incarnatione  Unigeniti  adversus 
Nestorium  "  Quomodo  proficit  puer,  et  sapientia  impletur 
et  gratia  ?  secundum  aliud  et  aliud.  Cum  sit  enim  idem  ipse 
homo  simul  et  Deus,  propter  unitatem  quidem  propria 
ducit  humana :  est  autem  perfectus  et  sapientise  et  gratise 
dator,  ut  Deus."  Hsec  divinus  Cyrillus :  quem  doctorem 
si  sequamur,  intelligemus  qua  ratione  humanse  naturae 
Christi  quarundam  rerum  tribui  posset  ignoratio,  sine  omni 
vel  Eunomianismi  vel  Nestorianismi  periculo. 


CATHOLICA 

ASSERTIO  INTEGRITATIS  FONTIUM, 
HEBRAICORUM  VETERIS, 

ET 

GRjECOEUM  NOVI  INSTRUMENTI: 

ADVEBSD8 
PARTIS  PONTIFICI^  THEOLOGOS. 

BX 

PR^LECTIONIBUS 

JACOBI    USSERII, 

SACKiE  THEOLOGLS  IN  ACADEMIA  DDBLINIEN8I  PB0FE8S0BU. 


UlERONXM.  Episl.  102,  ad  Marceltam  : 
"Si  dUplicet  fontia  uada  purissimi  ;  canosos  rivulos  bibanL" 


MDCX. 


CATHOLICA 

ASSERTIO  INTEGRITATIS  FONTIUM 

VETERIS  ET  NOVI INSTRUMENTI, 
&c.  &c. 


CAPUT  I. 


De  Tero  Controversue  Statu  :  et  Christophori  de  Sacro  Bosco  Jesuitse 
tergiversatione. 

ExpLiCATA*  controversia  de  Sacrse  Scripturse  canoiie,  de 
editionibus  ejusdem  variis  deinceps  disputandum  est :  ubi 
de  fontium  primo,  deinde  de  translation um  authoritate 
erit  disserendum.  Hac  vero  de  re  in  sessione  quarta  Sy- 
nodi  Tridentinse  ita  statutum  legimus  :  "  Ut  libri  Sacrae 
Scripturse,  cum  omnibus  suis  partibus,  prout  in  Ecclesia 
Catholica  legi  consueverunt,  et  in  veteri  Vulgata  editione 
Latina  habentur,  pro  sacris  et  canonicis  ab  omnibus  susci- 
piantur."  Deinde :  "  Ut  hsec  ipsa  editio  in  pubiicis  lee- 
tionibus,  disputationibus,  praedicationibus  et  expositioni- 
bus,  pro  authentica  habeatur ;  et  ut  earn  nemo  rejicere 
quovis  prsetextu  audeat  vel  prsesumat."  Hinc  statum  con- 
troversise  inter  orthodoxos  et  pontificios  Whitakerus*  nos- 
ter  elicit:  "  Utrum  Latina  haec  vulgata  editio  sit  authentica 
Scriptura,an  potius  Hebraicus  textusin  VetereTestamento, 

*  Prwlectiones  de  canone  Sacrae  Scripturse  desiderantur. 
I"  Wliitak.conlrovers.  de  Scriptur.  quest.  2.  cap.  1. 


202  Pa^LECTIONES    THEOLOGICiE. 

et  Graecus  in  Novo."  Et  Tridentinum  Concilium  defini- 
visse  ait,  Latinum  esse  authenticum :  nostras  vero  Ecclesias 
statuere,  Hebraicam  Veteris,  et  Graecam  Novi  Testamenti 
esse  sinceram  et  authenticam  Dei  Scripturam ;  itaque  omnia 
esse  ex  liis  fontibus  definienda,  et  versiones  sic  esse  pro- 
bandas,  ut  cum  his  fontibus  conveniunt.  Hie  vero  excla- 
mat  Christophorus  de  Sacro  Bosco"  a  scopo  aberrare 
Whitakerum,  ut  qui  maxime :  Tridentinam  enim  Synodum 
hujusmodi  comparationem  non  fecisse;  neque  Hebraici  tex- 
tus,  GrsBciveomnino  meminisse.  Hoc  fuisse  Calvini  menda- 
cium  :  decrevisse  Tridentinos  Patres,  minime  esse  audiendos 
eos,  qui  ex  fonte  ipso  purum  liquorem  proferunt,  et  ex  certa 
veritate  falsum  coarguuut.  Bellarminum*  idem  ipsum  obser- 
vavisse  (ne  quis  hie  per  impudentiam  lapsum  putet  Whitake- 
rum) quod  Patres  horum  fontium  mentionem  nullam  fece- 
runt,  sed  solum  ex  totLatinis  editionibus,  quae  nunc  circum- 
feruntur,  unam  delegerunt,  quam  cseteris  anteponerent.  Ad 
extremum  Stapletoni,  Reginaldi,  et  aliorum  ex  ista  fsece 
querelam  renovat :  sectarios  centies  refutatas  ineptias,  dis- 
simulatis  callide  solutionibus  a  Catholicis  ad  eas  datis,  pro 
novis  mercibus  identidem  orbi  ostentare.     Verum 

"  Quis  tulerit  Gracchos  de  sedilione  querentes  ?*^  " 

Conqueritur  iste  dissimulasse  Whitakerum,  quod  Calvino  a 
Bellarmino  objectum  est ;  interim  homo  sapiens  ipse  dissi- 
mulat,  Bellarminianam  banc  calumniam  a  nostris*^  non  semel 
depulsam  fuisse  :  ut  eam  cramben  nobis  reponere  denuo 
ipsi  non  fuerit  necesse.  Quod  igitur  Bellarmino  illi  pro 
Calvino  responderunt ;  idem  sibi  pro  Whitakero  responsum 
habeat  Christophorus  :  utut  Tridentina  Synodus  Hebraici 
Grsecive  textus  mentionem  explicitam  non  fecerit ;  sponte 
tamen  ex  ejus  definitione  sequi  illud,  quod  Whitakerus 
voluerit.     Respondet  quidem  ad  hoc  Jacobus  Gretserus^ : 

<=  Sacrobosc.  Part.  I.  Defens.  cap.  1. 

■•  Bellarm.  de  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  10. 

'  Juvenal.  Satyr.  2.  ver.  24. 

'  Sihrando  Lubberto,  de  princip.  Christian,  dogmat.  lib.  2.  cap.  6.  Fr.  Junio, 
Animadv.  in  Bellarm.  de  verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  10.  iGgidio  Hunnio  in  Examine 
ejusd.  loci. 

(  Gretser.  Defens.  Bellarm.  lib.  2.  cap.  10. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^E.  203 

sed  ita  respondct,  ut  Whitakeri  et  nostrum  de  Patrum  Tri- 
dentinorum  hac  in  re  sensu  sententiam,  contra  Christopho- 
rum  plane  confirmet.  Nam  "si  quid  (inquit)  purum  adfe- 
ratur  ex  fontibus,  id  nunquam  dissentiet  a  Latina  editione 
vulgata :  si  autem  dissentiat,  jam  hoc  ipsum  purum  non 
erit."  Ait  quidem  ille,  impudenter  mentiri  Calvinum; 
"  Patres  Tridentinse  Synodi  statuisse,  minima  audiendos 
esse  alios,  etiamsi  ex  fonte  ipso  purum  liquorem  adferant :" 
(quamquam  ipsi  Gretsero  impudentiae  nota  potius  debeatur, 
qui  sacrorum  fontium  puritatem  adeo  non  agnoscat,  ut  tur- 
bidae  etiam  versioni  postponendos  putet ;  non  Calvino,  qui 
de  fontium  puritate,  ita  ut  res  est  loquitur,  non  quomodo 
Babylonicae  meretricis  calice  ebrii  de  ea  imaginantur)  sed 
quum  addit,  "  Si  purus  sit,  obviis  ulnis  acceptabitur :  quia 
non  divertet  ab  ea  editione,  quam  Tridentini  Patres  authen- 
ticam  esse  declararunt :  si  autem  divertat,  jam  liquor  purus 
non  erit:"  banc  Patrum  Tridenlinorum  sententiam  fuisse 
aperte  significat :  editionem  Latinam  regulam  esse  debere 
sententise  Spiritus  Sancti  in  Sacris  Uteris,  ad  quam  etiam 
ipsius  Hebraei  et  Graeci  textus  Veritas  sit  exigenda.  Atque 
ita  rcvera  illos  sensisse,  manifestum  est.  Nam  primo  qui 
solam  Vulgatam  Latinam  editionem,  in  publicis  lectionibus, 
disputationibus,  prsedicationibus,  et  expositionibus  pro  au- 
thentica  habendam  statuunt :  iis  textum  Hebrseum  Veteris 
et  Graecum  Novi  Testament!,  authenticam  esse  non  volunt, 
nisi  quatenus  textus  ille  cum  Vulgata  ilia  editione  congruit. 
atque  ita  versionem  textui  originali  prseferunt :  et  fontem 
Hebraeum  atque  Grsecum  ad  translationem,  non  transla- 
tionem  ad  fontem  exigendum  definiunt. 

At  Synodus  Tridentina  solam  Vulgatam  Latinam  editio- 
nem pro  authentica  habendam  esse  statuit.  ita  in  MS.  Con- 
troversiarum  epitome  notat  Robertus*"  Personius.  Concilium 
Tridentinum  in  ilia  quarta  sessione  determinasse,  "  ut  haec 
sola  editio  logatur  scu  exponatur  in  scholis,  cantetur  in divinis 
officiis,  et  ex  ipsa  decernantur  controversiae."  Unde  etiam 
Thomas  Stapletonus'  in  Principiorum  doctrinalium  Kclec- 
tione,  controversiam  hanc  scholastico  more  ita  proponit : 


^  Epitom.  Cuntrov.  de  verbo  Dei,  i\uassl.  3. 

'  8U|i'elon.  Kelect.  controv.  5.  <{U»iit.  3.  artic.  3. 


204  PR^LKCTIONES    THEOLOGICjE. 

♦'  VideturJ  quod  Latina  vulgata  editio  Veteris  et  Novi  Tes- 
tamenti  non  debet  ab  Ecclesia  pro  sola  authentica  et  sacra 
Scriptura  approbari  etc.''  sed  in  contrarium  est  authoritas 
summa  sedis  Apostolicae  et  Concilii  Tridentini':  quae  unicam 
videlicet  Latinam  veterem  et  vulgatam  pro  authentica  ap- 
probavit."  Et  omnium  clarissime  Gregorius  Valentianus 
concludit ;  "  nullo™  modo  auctores  illos  audiendos  esse,  qui 
adhucpost  Concilium  Tridentinum  contendunt,  posse  etiam 
nunc  editionem  Vulgatam  per  Hebraicos  et  Grsecos  co- 
dices, tanquam  per  fontes  (ut  aiunt)  in  locis  aliquibus, 
quod  ad  ipsam  sententiam  attinet,  emeiidari.  Non  licet 
hoc  facere,  quin  potius  Grseci  et  Hebraici  codices,  sicubi  a 
nostra  editione  dissideant,  per  nostram  corrigendi  et  emen- 
dandi  sunt.  Nam  banc  Ecclesia  peculiari  definitione  per 
omnia  probavit,  non  illos :  quamquam  nee  illos  rejecit,  nisi 
ubi  huic  nostrae  editioni  forte  contradicerent."  Hactenus  Va- 
lentianus. 2°.  Qui  partes  omnes  librorum  Sacrae  Scripturse 
non  aliter  quam  prout  in  Ecclesia  Romana  legi  consueve- 
Tunt,  et  in  vulgata  Latina  editione  habentur,  pro  sacris  et 
canonicis  suseipiendas  statuerunt :  sententias  illas  prout  in 
Hebrseo  et  Grseco  textu  habentur,  pro  sacris  et  canonicis 
agnosci  nolunt.  Longe  enim  aliter  ibi  se  habent,  quam 
in  vulgata  Latina  habentur  :  quod  ex  uno  Psalmorum 
libro  manifestius  elucescit,  quam  ut  sine  summa  impuden- 
tia  negari  possit.  At  vero  Tridentini  Patres  hoc  statue- 
runt  et  quidem  merito,  si  Sixtum  V.  Pontificem  audiamus. 
Merito,  inquit  ille  in  Bulla  Bibliis  suis  prefixa,  "  sacra 
Tridentina  Synodus  veteris  vulgatse  editionis  libros  non 
aliter,  quam  prout  in  Ecclesia  legi  consueverunt  pro  canon- 
icis suscipiendos  decrevit."  3".  Qui  vulgatam  editionem  ita 
authenticam  esse  statuunt,  ut  eam  nemo  rejicere  in  disputa- 
tionibus  et  expositionibus  quovis  prsetextu  audeat :  ne  eam 
deseramus  interdicunt,  quoties  aliam  nobis  sententiam  ex- 
hibet  interpres,  quam  quae  in  textu  Hebraeo  vel  Graeco  cer- 
nitur.  Praetextum  enim  nullum  admittunt,  qui  quemvis  ex- 
cludunt:  ut  recte  observat  Mortonus  noster.  Neque  ille  solum 
sed  et  ante  eum  Johannes  Hartus,  nobilis  ille  sacerdos  et  con- 

i  Ibid.  pag.  523.  ^  lyd.  pjg.  524. 

'  Ibid.  pag.  525. 

"*  Greg.  Valent.  in  Analysi  fidei  Catholics,  lib.  8.  cap.  5. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  205 

fessor  insignis  (his  enim  elogiis  a  sodalibus  suis"  exornatur) 
idem  observavit ;  in  Collatione°  cum  D.  Johanne  Rainoldo 
pro  Latina  sua  editione  ex  decreto  Tridentino  ita  ratiocinatur. 
"  Si  nemo  illorum  quovis  praetextu  possit  rejicere,  turn  nee 
praetextu  textus  Hebrsei."  Atque  inde  demum  concludit 
prsefracte  satis:  "Hebraeum  textum  ad  versus  Judseos  allegare 
poteris  ;  nam  me  quidem  nunquam  moturus  est :  ad  Latinum 
nostrum  semper  provoco  :  quern  nuUo  prsetextu  sum  relictu- 
rus."  et  Johannes  AzoriusrecitatodecretoTridentino,  Hinc'', 
inquit,  "  colligitur,  quid  sit  dicendum  cum  quaeritur,  an  in 
Sacrarum  inteiiigentia  sit  recurrendum  ad  Hebraica  vel 
Grseca  exemplaria,  et  an  Vulgatae  Latinse  editionis  codices 
sint  per  Hebraicos  vel  Grsecos  corrigendi.  Olim  cum  multa 
esset  Latinorum  codicum  varietas,  Patres  dicebant  ad  He- 
braicos vel  Grsecos  codices  recurrendum  esse.  Sic  Hierony- 
mus  in  libro  adversus  Helvidium,  inepistolaad  Marcellam, 
ad  Damasum,  et  capite  octavo  Zachariae :  sic  Augustinus 
libro  secundo  de  doctrina  Christiana,  capite  decimo  quarto. 
Sed  postquam  tam  longo  usu  vulgata  Latina  editio  est  in 
Ecclesia  approbata,  etConcilii  Tridentini  auctoritate  confir- 
mata,  et  Romanorum  Pontificum  testimonio  munita;  non 
est,  quod  ad  Hebraica  vel  Grseca  exemplaria  recurramus, 
aut  quod  Vulgata  Latina  editio  per  Hebraicos  vel  Graecos 
codices  emendetur."  Denique  Jacobus  Gretserus,  "  Si- 
cubiS"  inquit,  "  sit  dissensus  ;  dicam  potius  corruptum 
textum  Hebraeum  quam  versione  inesse  vitium  :  et  hoc 
dicam  innixus  Kcclesise,  columnae  et  firmamento  veritatis, 
quse  banc  versionem,  ut  authenticam  nullo  praetextu  re- 
pudiari  sinit." 

Verum  quid  multis  opus  est  in  re  tam  aperta?  Et 
Tridentini  Patres  et  Beilarminus  Latinam  editionem  au- 
thenticam esse  credunt.  Qui  vero  Latinam  esse  authen- 
ticam Scripturam  asserunt  :  ii  fontes  Hebraicos  Grae- 
cosque  obstruunt  :  quemadmodum  vere  aflBrmavit  Whi- 
takerus'  ;    unico  illo  axiomate    Beilarminianam   objectiun- 

»  In  ConcerUt.  Eccl.  '  Collat.  cap.  6.  §  2. 

'  Azor.  Instit.  nior.  par.'l.  lib.  8.  cap.  3. 

'  App.  2.  ad  lib.  2.  Uellarmini  de  verbo  Dei,  col.  2061. 

•  Whitak.  de  Scriptur.  quest.  2.  cap.  9. 


S06  PR^LECTIONES    THEOLOGIC*. 

culam  prosternens,  quam  ab  illo  callide  dissimulatam  ca- 
villatur  Sacroboscanus.  Quid  vero  ad  argumentum  pro- 
positum  respondet  ipse  Christophorus.  "  Dico',"  inquit, 
"  id  esse  falsum  :  turn  quia  nihil  liujusmodi  intendunt  (Tri- 
dentini  Patres  et  Bellarmjnus)  turn  quia  si  forte  fontes  isti 
sintmisere  corrupti  (ut  quidem  volunt)  ipsi  sunt  qui  secon- 
demnant.  Solum  enim  ex  eo,  quod  constat  vulgatam  editio- 
nem  esse  authenticam,  sequitur  juvari  nos  ad  cognoscen- 
dum,  quonam  modo  se  habeant  exemplaria  fontium."  Sed 
de  his  plura  capita  tertio.  Hsec  in  fine  primi  capitis  Chris- 
tophorus.  Quonam  vero  modo  se  habeant  exemplaria  fon- 
tium, et  an  tam  misere  corrupti  sunt  quam  miseri  isti 
Tridentinse  perfidise  patroni  comminiscuntur,  erit  paulo 
post  disquirendi  locus,  jam  ostendendum  breviler,  ve- 
rum  esse  illud  pronuntiatum,  quod  falsum  esse  dicit  Chris- 
tophorus.  Qui  omnem  editionem  a  vulgata  Latina  passim 
dissentientem  improbare  tenentur,  necesse  est  ut  exemplaria 
Bibliorum  Grseca  simul  et  Hebraea  iidem  improbent.  Earn 
enim  ab  his  plurimis  in  locis  discrepare  ;  qui  tantillum  fron- 
tis  habet,  inficiari  non  poterit  :  et  pluribus  nos  infra  demon- 
strabimus.  At  vero  qui  Latiiiam  editionem  "  in  omnibus  suis 
partibus"  authenticam  esse  defendant,  editionem  omnem 
quae  ab  ea  passim  dissentit  tenentur  improbare,  cum  uti- 
que,  ut  inquit"  Hieronymus,  "  non  possit  verum  esse  quod 
dissonat ;  ut  qui  utrumque  velit  defendere,  nihilo  plus  agat, 
quam  si  det  operam,  ut  cum  ratione  insaniat."  Patres  igi- 
tur  Tridentini,  Bellarminus,  etillarum  partium  reliqui,  cum 
Latinam  vulgatam  editionem  authenticam  esse  defendunt; 
necesse  est  ut  simul  intendant,  fontes  Hebrseos  et  Grsecos 
qui  ab  ea  dissentiunt  deserendos  esse,  adeoque  fontes  in 
omnibus  locis  in  quibus  ab  eadem  discrepare  deprehendun- 
tur,  condemnent.  Et  quidem  Bellarminum  hoc  intendisse 
(quicquid  dicat  Sacroboscanus)  tota  ipsi  us  disputatio  fidem 
facit :  nominatim  vero  capite  undecimo  libri  secundi  de 
Verbo  Dei,  postquam  nostrorum  argumentum  recitasset, 
"  Magis  credendum  esse  quod  habetur  in  fontibus  Hebrai- 
corum  et  Grsecorum  codicum,  esse  verbum  Dei  quam  quod 

■  Sacrobosc.  Defens.  Par.  I.  in  fine  cap.  1. 
"  Hieronytn.  prsfat.  in  Josna. 


PR^LECTIONES    THEOLOOIC^.  207 

habeturin  rivulis  versionum ;"  respondet,  "negari  non  posse, 
quin  sint  fontes  Scripturarum  anteponendi  rivulis  versionum, 
quando  constat  fontes  non  esse  turbatos.  Jam  vero  fontes 
multis  in  locis  turbidos  fluere  ;  vixque  dubitari  posse,  vigi- 
lantiorem  fuisse  Latinam  Ecclesiam,  quam  Grsecam,  in  suis 
codicibus  a  corruptione  defendendis,"  ita  sine  uUo  eircuitu 
sententiam  suam  aperuit ;  quandoquidem  fontes  turbati 
sunt,  versionis  rivulos  fontibus  Scripturarum  anteponen- 
dos  esse.  Quid  vero  sibi  vult,  quod  hoc  in  loco  seri- 
bit  Christophorus :  '*  Ex  eo,  quod  constat  Vulgatam 
editionem  esse  authenticam,  sequi,  juvari  nos  ad  cognos- 
cendum,  quonam  modo  se  habeant  exemplaria  fontium." 
An  non  etiam  ille  in  eorum  concedit  sententiam  (adversus 
quos  pugnat  Whitakerus)  :  qui  non  fontibus  Vulgatse  edi- 
tionis  exemplaria,  sed  ex  Vulgata  editione  fontium  exempla- 
ria sestimanda  existimant.  Et  certe  capite  tertio,  quo  nos  ad 
sententiam  suara  plenius  cognoscendam  hie  remittit,  ultro 
dat*,  "  sequi  ex  sua  sententia,  et  Ecclesise  suae  definitione ; 
si  Hebraica  aut  Grseca  exemplaria  quae  modo  habentur  us- 
piam  in  iis  quae  ad  fidem  aut  mores  Ecclesise  attinent,  dis- 
sideant  a  Vulgata  editione  Latina,  tunc  ea  postponi  opor- 
tere  Vulgatae  edition!,  et  quid  mirum  ?  (inquit)  nam  ea 
hypothesi  data  sequitur  ilia  exemplaria  non  convenire  cum 
primis  exemplaribus,  quae  fontes  fuerunt  editionis  Vulgatae : 
quod  facileacciderepotuit  culpa  Hebraeorum,autGraecorum, 
qui  non  ita  bene  conservarunt  fontes  ac  Latini  suam  trans- 
lationem."  Turn  multa  subjicit  de  locis  quibusdam  ab 
Hebraeis  in  Vetere  Testamento  corruptis,  ac  de  mala  cum 
Judaeorum  turn  Graecorum  fide  :  quae  nos  suo  loco  reserva- 
bimus,  concludit  tamen  ad  extremum,  ista  non  eo  esse  a  se 
dicta,  •'  quo  damnata  velit  Hebraica,  vel  Graeca  exemplaria 
quae  ad  nos  pervenerunt."  Quod  perinde  est  (ut  quod  inepte 
Whitakero  ipse  paulo  ante  accommodavit,  nos  justissime  ad 
authorem  transferamus)  ac  siquis  Christophorum  vocaret 
nebulonem,  moneret  tamen  se  bene  de  homine  sentire.  Quo- 
modo  enim  ille  Hebraica  et  Graeca  exemplaria  damnata  nolit, 
qui  cum  hie  turn  alibi''  tot  corruptelis  depravata  contendit  ? 

»  Sacroboic.  Par.  I.  cap.  3.  p.  18.  »  Pag.  35,  36,  382,  etc. 


208  PRiELECTIONES    THEOLOGIC*. 

quorsum  igitur  hsec  omnia  de  Hebraicis  et  Graecis  exem- 
plaribus.  "  Nimirum=',  ut  ostendam,"  inquit,  "  si  quid 
majoris  moraenti  in  iliis  reprehendendum  sit,  cuinam  causae 
id  possit  merito  adscribi :  ita  ut  non  propterea  in  dubium 
revocari  oporteat  authoritatem  Vulgatae  editionis."  Nimi- 
rum  hoc  illud  est  quod  nos  indignamur  a  Bellarmino  et 
aliis  decreti  Tridentini  patronis  defendi,  et  defendi  Christo- 
phorus  negavit,  tantam  esse  Vulgatae  editionis  authoritatem, 
utpotiusquam  admittantur  ad  normam  fontium  exigendam, 
causas  nescio  quas  a  quibus  fontium  corruptela  profecta 
fuerit,  comminiscantur ;  atque  ita  quae  a  Deo  fontibus  est 
data  avOivTiiav  detrahant,  ut  illam  versioni  humana  opera 
elaboratae  impertiantur.  Quam  sententiam  suam  etiam  in 
quarto  primes  partis  capite  aperte  prodit  Jesuita  hie  noster. 
Asserit  enimjure  facere  Pontificios,  quod  nolint  versionem 
suam  ad  fontes  examinari,  "si''  per  fontes  inteiligantur  ii 
codices  Hebraici,  et  Grseci,  qui  modo  habentur:  non  enim 
constat  (ait  ille)  eos  cum  suis  fontibus,  id  est,  primis  exem- 
plaribus  convenire  :  quibus  tamen  conformem  esse  nostram 
versionem  nos  certos  facit  Ecclesia''."  Additque  ad  hujus 
rei  confirmationem  :  Hieronymi  tempore  non  fuisse  semper 
tutum  translationem  ad  codices  qui  tunc  habebantur  emen- 
dare ;  multoque  igitur  nunc  minus,  cum  adeo  crevit  malitia 
et  inscitia,  tum  Hebraeorum,  turn  Grsecorum.  Mitto  quod 
parte  secunda,  capite  sexto%  profanam  illam  Wilhelmi  Re- 
ginaldi"'  apostatse  sententiam  approbat :  "  Appellationem  a 
Vulgata  editione  ad  Hebraicam  et  Graeeam  lectionem,  cum 
ea  libertate  quam  sibi  nunc  sumunt  homines,  expeditissi- 
mam  esse  viam  ad  fidem  penitus  extirpandam,  ad  aposta- 
siam,  ad  atheismum."  Illud  tantum  observari  volo,  quanam 
fide  (qui  fidem  hie  in  adversario  suo  desiderat)  in  hac  causa 
usus  fuerit  Sacroboscanus  :  dum  Whitakerum  cardinem  con- 
troversise  ex  Calvino  expiscatum,  et  pro  statu  qusestionis  pa- 
rentis sui  confutatum  mendacium  (sic  enim  homo  mendacis- 
simus  appellat)  nobis  proposuisse,  cavillatur.   Si  enim  editio 

2  Sacrob.  p.  23.  '  Sacrob.  p.  34. 

"  Cone.  Trid.  Sess.  4.  '  Sacrob.  p.  109. 

■'  Reginald,  in  Refutat.  Reprehens.  Whitakeri,  cap.  14.  p.  297. 


PR^LECTIONES   THEOLOGICjE.  209 

Vulgata  Latina  ita  authentica  sit,  ut  ad  codices  Hebraicos 
et  Grsecos,  qui  modo  habentur,  examinare  earn  non  liceat ;  si 
loca  Hebraicorum  et  GrsECorum  exem planum,  quae  ab  edi- 
tione  Vulgata  dissentiunt,  a  priniorum  et  authenticorum  ex- 
plarium  fide  recesserunt.  Si  ea  fuit  Synodi  Tridentinse  sen- 
tentia  (quemadmodum  ex  ipsius  Decreto,  ejusque  interpre- 
tibus  Pontifice  et  Pontificiis  planum  fecimus),  si  denique 
Bellarminus,  si  Christophorus  de  Sacro  Bosco  (sicut  locis 
ex  ipsorum  disputationibus  prolatis  evicimus)  illud  ipsum 
arete  tenent,  qua  fronte  clarissimum  Whitakerum  damnare 
potuit  Jesuita,  quod  statum  hunc  esse  quaestionis  concluse- 
rit :  "  Utrum  Latina  Vulgata  editio  sit  authentica  Scrip- 
tura ;  an  potius  Hebraicus  textus  in  Vetere  Testamento,  et 
Grsecus  in  Novo  ?"  Certe  Johannes  Azorius',  cum  qusestio- 
nem  proposuisset,  "  An  ex  approbatione  Vulgatae  et  La- 
tinae  editionis  damnentur  exemplaria  Hebraica  vel  Graeca, 
ex  quibus  tanquam  ex  fontii)us  Latina  editio  fluxit  ?"  res- 
pondet  quidem,  eodem  modo  quo  Bellarminus  et  Christo- 
phorus de  Sacrobosco,  "  Concilium  nihil  decrevisse  de 
Hebraicis  aut  Gr«cis  exemplaribus,  quae  nunc  extant ;  sed 
inter  Latinas  editiones  veterem  Vulgatam  tanquam  authen- 
ticam  recepisse :  quare  Hebraicam  vel  Graecam  lectionem 
in  Concilio  damnatam  non  esse."  Verum  quum  ulterius 
qusereretur,  "  An  suam  fidem  et  auctoritatem  etiam  nunc 
retineant  exemplaria  Hebraica  et  Graeca,  quam  ante  habe- 
bant?"  Respondet,  "  retinere  quidem  ubi  incorrupta  et 
Integra  fuerint,  ita  tamen,  ut  si  cum  sensu  Vulgatas  Latinae 
editionis  omnino  pugnent  ea,  quae  nunc  extant,  Hebraica 
sive  Graeca  exemplaria,  pro  canoiiica  Scriptura  sit  nobis  ha- 
benda  Vulgata  Latina  editio,  posthabito  contrario  sensu 
Hebraicie  vel  Graecae  lectionis  :  "  nuiiquam  cnim  (inquit)  in 
rebus  fidei  et  morum  dubius  sensus  est  eligendus  aut  se- 
quendus  rejecto  certo  et  indubitato  :  sed  Ecclesise  decreto, 
vel  usu  approbata  est  Latina  Vulgata  editio  :  ergo  sensus, 
quem  certo  et  evidenter  reddit  nobis  est  certus  et  iiidubita- 
tus;  at  quem  reddit  Hebraica  vel  Graeca  lectio,  quae  nunc 

•  Aior.  Part  I.  Inttitut  Moral,  lib.  8.  cap.  3. 
VOL.  XIV.  P 


210  PR^LECTIONES   THEOLOGIC*. 

extat,  dubius  et  incertus,  quoniam  nihil  certi  de  ea  lectione 
Ecclesia  constituit,  ergo  tenendum  est  certum,  relinquen- 
dum  incertum  et  ambiguum."  Similiter  Guilhelmus  Ala- 
nus,  Gregorius  Martinus,  Richardus  Bristous^,  cum  reliquo 
Anglo-Rhemensium  sodalitio,  in  prsefatione  quam  Novo 
Testamento  in  Anglicum  sermonem  a  se  translato  praefixe- 
runt,  libere  profitentur'' ;  Vulgatam  editionem  non  modo  re- 
liquis  omnibus  Latinis  translationibus  meliorem  esse,  sed 
et  Grseca  ipsa  editione,  in  iis  locis  in  quibus  diiferunt :  se- 
que  hac  ratione  inductos,  Latinum  vulgarem  potius  quam 
Grsecum  textum  transtulisse  ;  quod  ilium  Graeco  sincerio- 
rem  et  minus  incorruptum  esseperspexissent.  Posteaque  ad 
idem  seminarium  factus  transfuga  Guilhelmus  Reginaldus 
(qui  toties  in  Sacroboscani  margine  apparet)  in  Refutatione 
Reprehensionis  Whitakeri,  capite  duodecimo',  hoc  ipsum 
pertinaciter  defendit :  Latinam  editionem  Vulgatam  fonti- 
bus  quos  nunc  habemus  esse  puriorem  :  et  capite  decimo- 
tertio  addit'' :  "Tridentini  Concilii  decretum  multis  clarissi- 
mis  et  evidentissimis  niti  rationibus ;  sive  cum  Hebrseo  et 
Graeco  nunc  extantibus,  sive  cum  novarum  versionum  ali- 
qua  comparemus."  Ita  Thomas  Stapletonus  negat'  "haereti- 
corum  (quos  appellat)  opinionem  illam  subsistere  posse, 
quae  asserit,  caeteras  versiones  Veteris  Testamenti  sic  esse 
retinendas,  ut  liberum  sit  semper,  adeoque  necessarium,  ad 
fontem  Hebraicum  recurrere,  tanquam  certius  quiddam  et 
indubitatum  Dei  verbum  :"  et  in  articulo  tertio  ait,  "  textum 
Graecum  (ut  et  Hebraeum)  varium,  corruptum,  et  dubium 
esse  :  solam  Latinam  versionem,  sicuti  et  Latinorum  fidem, 
puram  et  sinceramet  orthodoxam  permansisse."  SimiliterNi- 
colaus  Zegerus  in  Epanorthotas  sui  Prologo,  negat  "  Grae- 
cam  editionem  Novi  Testamenti  solidae  veritatis  fontem 
esse:  illique  tantum  fidendum  esse,  quantum  Vulgatae  La- 
tinae :  quod  Graecorum  codices,  praesertim  paulo  antiquio- 

(  Possevin.  lib.  2.  Biblioth.  select,  cap,  12. 
*  Rhem.  Prefat.  ss.  35.  48.  et  51. 
'  Reginald,  contr.  W'hitak.  pp.  295,  296. 
k  Ibid.  p.  390. 

'  Stapleton.  Prelec.  Princ.  doctrin.  controv,  5.  quaest.  3.  in  explicatione  arti- 
euli  primL 


PR-ELECTIONES  THEOLOGICE.  211 

res,  longe  sint  corruptiores  quam  Latinorum."  Est  igitur 
ille  genuinus  hujus  controversiae  status,  a  Melchiore  Cano 
(quem  erudite  sane  et  diligentissime  hac  de  re  scripsisse  ait 
Valentianus™)  propositus  :  "  An"  scilicet  in  sacrarumlitera- 
rum  intelligentia  ad  Hebraicum  Grsecumque  fontem  sit  re- 
currendum?  An  potius  editio  ipsaLatina  tam  magnse  sit  auc- 
toritatis  et  ponderis  ut  nee  ab  originali  Scriptura  pendeat, 
nee  per  earn  aut  corrigi  oporteat,  aut  limari?"  vel,  ut  quaes- 
tionem  statuit  Wilhelmus  Lindanus  libro  primo  de  optimo 
genere  interpretandi,  capite  primo,  "  Undenam  solida 
sacrarum  literarum  Veritas  sit  petenda  ?  an  ex  veritate 
Hebraica  vel  fonte  Graeco  ?  an  de  Vulgata  potius  editione 
Latina  sit  perquirenda,  quod  venerandis  in  Concilio  Tri- 
dentino  Patribus  nuper  placuit  ?"  Turn  defendendum  sibi 
sumit :  "  Vulgatam  versionem  aliis  omnino  non  versionibus 
tantum  et  castigationibus  novis,  verum  ipsis  etiam  Hebrai- 
cis  codicibus  Grsecisque  hodie  in  valgus  nobis  esse  multo  et 
prsestantiorem  et  veriorem,  adeoque  sententise  authoris  sui 
multo  affiniorem."  Idque  omnino  defendi  oportet  ab  iis  quj 
decreti  Tridentini  seriam  defensionem  in  se  recipiunt.  Ut 
Sacroboscanus  noster,  dum  certamen  hoc  voluerit  defugere, 
in  ipso  primo  congressu  arenam  turpiter  deseruerit ;  cau- 
samque  Pontificiara  plane  prodiderit.  Itaque  nobis  contra 
Tridentini  decreti  patronos  fontium  Hebraeorum  et  Grseco- 
rum  authoritas  asserenda  est :  cujus  justissimae  assertionis 
solidum  hoc  a  nobis  substernitur  fundamentum. 

Ea  editio  quae  ab  ipso  Spiritu  Sancto  profecta  est,  et  a 
Prophetis  atque  Apostolis  Ecclesise  primum  tradita,  pro 
authentica  agnoscenda  est ;  normaque  esse  debet,  ad  quam 
translationes  humana  industria  elaboratse  examinari  debeant. 
Hujusmodi  vero  est  Hebraica  Veteris,  Grseca  Novi  Tes- 
tamenti  editio  :  ne  ipsis  quidem  adversariis  refragantibus. 
Agnoscunt  omnes,  Vetus  Testamentum  per  Prophetas  ser- 
mone  Hebraeo  exaratum  esse  :  exceptis  quibusdam  capituiis 
Danielis  et  Ezrae,  ac  unico  Jeremiae  versiculo,  Chaldaice 
scriptis  :  similiter  et  "  Graeca  editio  Testamenti  Novi  uni- 

"  Can.  lib.  2.  locor.  Theolog.  cap.  12. 

•  Valentian.  Analys.  fid.  Cathol.  lib.  8.  cap.  5. 

p2 


212  PR^LECTIONES   THEOLOGICiE. 

versa,  Apostolos  et  Evangelistas  auctores  habet,"  fatente 
Bellarmino". 

Hebraica  igitur  editio  Veteris  et  Grseca  Novi  Testa- 
ment! editio  authentica  est :  et  norma,  ad  quam  versiones 
omnes  sunt  exigendse. 

Hoc  firmissimum  sententiae  nostras  fundamentum  con- 
cussisse   sibi    videntur   adversarii,    omnemque   argument! 
hujus    vim   infregisse :    dum   propos!t!onem    nostram    de 
editione  pura  et  sincera  intellectam  coiicedunt ;  corruptse 
vero  et  depravatse,  qualem  earn  esse  d!ctitant  quae  ad  nostra 
tempora  pervenit,  accommodalam  infic!antur.     Ita  Bellar- 
m!nus,  "  dubiumP  (!nquit)  esse  non  potest,  quin  editio  Apos- 
tolica  summae  sit  authoritatis ;  nisi  forte  constet  eam  esse 
corruptam."     Addit  idem  capite  undecimo  :  "  negari  non 
posse  quin  sint  fontes  Scripturarum  anteponendi  rivulis  ver- 
sionum,  quando  constat  fontes  non    esse  turbatos  :    nunc 
autem  fontes  multis  in  locis  turbidos  fluere."     Et  Thomas 
Stapletonus  ad  argumentum  quo  dicebatur :   Majorem  esse 
puritatem  fontis  quam  rivuli,  ideoque  Hebraica  potius  ve- 
ritate,   quam  alia  versione  uti  debere  Ecclesiam :    respon- 
det ;  "  verum''  id   esse  de  fonte  puro  et   incorrupto :  sed 
talem  nunc  non  esse  Hebraicum  textum,"  quomodo  :  et  ar- 
ticulo  secundo,  "  Novi  Testament!  Graecum  textum  prop- 
ter   exemplarium    maximam    varietatem   et   dissonantiam, 
atque  item  corruptelas  varias,  hodie  valde  incertum  et  du- 
bium  esse"  respondet.      Similiter  Anglo  Rhemenses,  Prae- 
fatione  in  Novum  Testamentum    Anglice  conversum',   se 
hac  ratione  inductos  Graeco  textui  Novi  Testament!  Lati- 
nam  editionem  praetulisse  affirmant :  eamque  duntaxat  ob 
causam  fontes  se   dereliquisse,   quod  eos   corruptos  fuisse 
judicaverint ;   profitetur  Guilhelmus   Reginaldus^     Sic  et 
Julius  Rugerius  dicit,  "  tum*  Hebraicos  turn  Graecos  codi- 
ces vitiatos  et  inquinatos  esse :  quorum  propterea  lectio- 

0  Bellarm.  de  Verb.  Dei,  lib.  2.  cap.  7.  P  Ibid. 

1  Stapleton.  Relec.  Princ.  doctiin.  cont.  quxst.  3,  art.  1. 
'  Rhem.  Prjefat.  ss.  35.  et  51. 

■  Reginald,  contr.  Wliital(.  cap.  12,  pag.  292. 
'  Ruger.  opusc.  de  lib.  canon,  cap.  42. 


PR^LECTIONES    THEOLOGICJE.  213 

nem  Vulgatae  Latinse  opponere  non  debeamus."  Et  Al- 
phonsus  Salmeron  "  Hebrseam"  lectionem  multis  in  locis 
corruptam  esse  asserit,  et  vitiatam  :  ac  proinde  non  esse 
tutum  illi  omnino  niti,  et  fidem  nostram  adjungere,  nisi 
judicium  adhibeamus,  ac  diiigenter  omnia  verba  pondere- 
mus."  Additque  postea  "  Judseos^'  pro  libidine  sua  infini- 
tes pene  Scripturarum  locos  depravasse :  et  Hebraeam^ 
lectionem  ita  esse  variam,  dubiam,  et  incertam,  ut  nihil 
pene  sit  illi  fidendum,  nisi  rectum  et  certum  judicium  ha- 
beamus,  quare^  non  esse  sic  consulenda  Hebrsea,  ut  putemus 
esse  fontem  purum  et  incorruptum  :  quia  Graeca  LXXII. 
virorum  interpretatio,  et  Latina  Hieronymi  plerumque 
purior  sit  atque  emendatior."  Defendit  etiam  Johannes 
Mariana,  Jesuita,  Grsecos  et  Hebraicos  "  fontes"  multis 
magnisque  saepe  maculis  esse  turbidos,  ut  illis  fidendum 
esse  non  magnopere  videatur."  Hoc  ipsum  defendit  pecu- 
liari  libro  Wilhelmus  Lindanus  :  et  libro  secundo  Locorum 
Theologicorum,  Melchior  Canus,  cui*"  sanioris  consilii  vide- 
tur,  "  iimpidam  aquam  e  lacunulis  defsecatis,  quam  ex  tur- 
bato  fonte  liquorem  obsccenum  bibere."  Id  quod  etiam 
Gregorio  Valentiano  probatur  :  ut  alios  innumeros  ejus- 
dem  sententiae  assertores  praetermittam.  Quare  ilia  quses- 
tio  disceptanda  relinquitur:  An  fontes  ita  contaminati  sint, 
ut  avdevTtiav  amiserint ;  et  Latinse  translationi  postponendi 
sint  ? 

Id  vero  nos  pernegamus  :  et  ad  sententiam  nostram  con- 
firmandam  argumenta  eadem  proferimus,  quae  ab  ipsis  Pon- 
tificiis,  Roberto  Bellarmino,  Aria  Montano,  Sixto  Senensi, 
Johanne  Driedone,  Uidaco  Payva  Andradio,  Johanna 
Isaaco,  etc.  ad  fontium  authoritatem  tuendam  adhibentur. 
Etsi  enim  Bellarminus"  et  alii  id  tantum  suis  argumentis 
confectum  volebant ;  Judaeos  in  odium  Christianae  fidei  ne- 
quaquam  studiose  depravasse  et  corrupisse  multa  loca  Scrip- 
turarum ;  adeoque  in   universum  atque  omnino  fontes  non 

°  Salmeron.  Prol   4.  in  Evang.  pag.  29.  '  Ibid.  pag.  36.  a. 

7  Ibid.  pag.  39.  b.  <  Ibid.  pag.  41.  a. 

*  Mariana,  pro  edit,  vulgata,  cap.  16.  et  24. 

''  Can.  loc.  Theol.  lib.  2.  cap.  14. 

'  BcUarm.  lib.  2.  de  Verbo  Dei,  cap.  2. 


214  PR^LKCTIONES   THEOLOGIC^. 

esse  corruptos  :  nos  tamen  ex  iisdem  etiam  illud  deducemus 
quod  proposuimus ;  fontes  ita  corruptos  non  esse  ut  authen- 
tic! esse  desierint,  utque  ex  Latina  editione  tutius  ac  certius 
sententia  Spiritus  Sancti  quam  ex  illis  petenda  fuerit.  Id 
quod  illi  tenere  debebunt,  qui  Tridentini  decreti  patroci- 
nium  susceperint :  quemadmodum  ante  pluribus  a  nobis  est 
ostensum. 


J 


PR^LECTIONES    THEOLOGICE.  215 


I 


CAP.  II. 

Arguments  pro  Fontium  Integritate  proponuntur. 

I.  Primum  vero  illud  nobis  argumentum,  quod  a  Bellar- 
mino  ultimo  loco  proponitur;  "  a  Providentia  ductum,  qua 
Deus  Ecclesiae  suae  semper  prospicit.  Non  enim  verisimile 
est,  Deum  id  passurum  fuisse,  ut  verba  tot  illustrium  Pro- 
phetarum(similiteret  Apostolorum)generaliterfalsarentur :" 
ait  Bellarminus*.  Addunt  vero  nostri :  cum  profanorum 
scripta,  Homeri,  Pindari,  Herodoti,  Xenophontis,  Platonis, 
Demosthenis,  etc.  aliquot  ante  Novum  Testamentum  se- 
culis  exarata,  ita  in  integritate  sua  conservata  fuerint ; 
ut  ipsorum  translationes  linguae,  in  qua  a  primis  authori- 
bus  sunt  edita,  exemplaribus  semper  subjicerentur,  ad  quae 
quoties  de  sententia  authoris  moveretur  controversia,  su- 
prema  semper  fieret  provocatio  :  minus  esse  verisimile,  in 
scriptis  illis  divinis,  quae  tantopere  ad  aeternam  spectant 
hominum  salutem,  ita  dormitasse  custodem  Israelis,  ut 
Scriptura  originalis  Spiritus  Sancti  aiHatu  edita,  quae  ali- 
quando  princeps  fuerat  et  omnium  domina,  Latinae  trans- 
lationi  jam  fieret  tributaria. 

II.  Adjungunt  et  aliud  nostri  argumentum,  ab  eadem 
Dei  providentia  desumptum ;  quae  cum  in  minimis  non  de- 
fecerit,  in  maximis  defecisse  non  est  putanda.  Si  ne  mi- 
nima quidem  et  vilissima  sit  creatura,  quae  Dei  omnia  sus- 
tentantis  potenti  manu,  in  specie  sua  hucusque  non  fuerit 
conservata,  etdeinceps  conservabitur  :  quanto  minus  putan- 
dum  erit,  divina  oracula,  prtecipuum  manus  opus  ejus,  unde 
major  et  ipsi  gloria,  et  populo  ejus  fructus,  quam  ex  creatu- 
ris  illis  accidit ;  excidere  potuisse  ?  Imo  si  Dei  providentiae 
librum  Levitici  et  ceremoniarum  jam  abolitarum  memo- 
riam,    ad  nostra  tempora  conservare  visum  est,  quod  inde 

•  Bellarm.  de  Verb.  Dei,  lib.  2.  cap.  2. 


216 


PR^LECTIONBS    THEOLOGIC^. 


utilitas  aliqua  ad  Ecclesiam  dimanare  posset :  si  nee  mini- 
mum Psalmum'>  perire  passus  est,  ne  ilia  quidem  quae  iis- 
dem  fere  verbis  in  aliis  Scripturae  locis  repetuntur  :  quanto 
magis  Providentiam  illam  excubuisse  existimabimus,  ne 
utriusque  Testamenti  verba  a  Sancto  ipsius  Spiritu  dic- 
tata  ita  corrumperentur,  ut  amissa  primseva  avOtvnia,  ab 
humanse  translationis  authoritate  dependere  opus  habeant. 
III.  Si  fontes  hoc  modo  essent  depravati,  sequeretur 
verba  ilia  periisse,  quibus  sententiam  suam  expressitSpiritus 
Sanctus.  Hoc  vero  admittendum  non  esse,  in  hunc  modum 
confirmamus.  Si  verba  ab  ipso  Spiritu  Sancto  dictata  amit- 
tenda  essent,  deberent  eorum  loco  substitui  alia  laoSvva- 
fiovvga,  quaescilicet  non  minus  commode  ac  plene  sententiam 
Spiritus  Sancti  exprimere  possent,  quam  ilia.  At  nulla 
dantur  hujusmodi  :  "  ov  yap  IcroSvvafiii  aiiTa  iv  iavroig 
'EjSpai'crrt  Xeyojun'a,  Koi  orav  fisv  Ta\dy  tXg  iripav  yX^iraav  : 
non  enim  seque  valent  eadem  per  se,  quum  dicuntur  He- 
braice,  et  quando  fuerint  translata  in  alteram  linguam," 
quemadmodum  in  Ecclesiastici  sui  Prologo  confirmat  Jesus 
Siracides  :  "  aWa  koi  aiiroe  6  vofioQ,  kcli  al  Trpo<p7}Ttiat,  koi 
ra  Xonra  twv  /3(/3Xt(uv  oil  fxiKpav  s\u  rrjv  Sia(l>opav  iv  lavToig 
Xiyofitva  :  sed  et  ipsa  lex,  et  prophetise,  et  libri  reliqui, 
non  parvum  habent  difFerentiam,  sermone  suo  enuntiata  :" 
quantumvis  a  peritissimis  traducta  interpretibus,  cujus- 
modi  Siracidse  temporibus  Integra  extabat  Legis  interpre- 
tatio,  LXXII.  interpretum  opera''  sancte  et  fideliter  ela- 
borata.  Hinc  ille  Augustini  Canon  (qui  in  Decretum'^  etiam 
relatus  est)  "  Locutio'  divinarum  Scripturarum  secundum 
cujusque  linguae  proprietatem  accipienda  est.  Habet  enim 
omnis  lingua  sua  quaedam  propria  genera  locutionum,  quae 
cum  in  aliam  linguam  transferuntur  videntur  absurda." 
Hinc  etiam  qui  integritatis  fontium  hostes  sunt  acerrimi, 
Wilhelmus  Lindanus',  Melchior  Canus^,  Gregorius  Valen- 

•i  Ut  Psalm.  14  et  53.  Psalm.  18  et  2.  Sam.  22.  etc. 

'  KaKiiig  km  oaiuig  xai  d<:pi/3w£.    Aristaeus.  in  lib.  de  LXX.  Interpr.  Euseb. 

lib.  8.  praepar.  Evang. 

<•  Dist.  33.  c.  Locutio. 

'  August  de  vera  rel.  cap.  50.  op.  lorn.  1.  pag.  783. 

'  Lindan.  de  opt.  gen.  Interpr.  lib.  3.  cap.  10.  II. 
8  Can.  lib.  2.  locor.  cap.  15. 


PR^LECTIONES    TIIEOLOGIC^.  217 

tianus'',  coguntur  concedere  a  codicibus  Latinis  ad  fontes 
recurrendum,  ut  intelligantur  vocabula,  quae  magnam  em- 
phasim  habent,  aut  aliqiiam  innatam  proprietatem  apud 
Hebrseos  et  Grsecos,  quam  Latinus  sermo  exprimere  non 
valet:  cujus  generis  dictiones  multas  cum  in  Hebraicis  quses- 
tionibus  turn  in  commentariis  ab  Hieronymo  annotatas,  ob- 
servat  Canus.  Quibus  addo  Ariam  Montanum,  in  Commen- 
tatione'  de  variaHebraicorum  librorum  scriptione  et  lectione, 
in  hunc  modum  argumentantem  :  "  Grsecam  linguam  ver- 
borum  splendore  et  ubertate,  et  multiplici  compositione,  ac 
significatione  Latinse  prseexceliere,  nemo  vel  qui  utramque 
leviter  degustarit,  est  qui  ambigat.  Atqui  sacrorum  verbo- 
rum  majestatem,  pondus,  numerum,  et  significationis  vim 
Greece  reddi  exprimique  posse,  Ecclesiastic!  libri  concin- 
nator  negat."  Conclusionem  Christophoro  nostro  eolligen- 
dam  relinquo  :  et  simul  expendat  rogo  major  in  illo  fuerit 
audacia,  an  inscitia,  qui  scribere  non  erubuit :  "  Latinum'' 
textum  emphaticum  satis  esse,  et  Spiritus  Sancti  sensum 
explicare,  majestatemque  assequi,  satisque  in  se  lucis  ha- 
bere ad  Scripturse  sententiam  illustrandam."  Quod  si  me 
monitorem  non  audiat,  Lindanum'  suum  consulat,  capiti- 
bus  aliquot  integris  insanum  hoc  paradoxum  refutantem. 
Andradium  consulat,  Tridentinse  item  fidei  defensorem. 
Is  coUatione  Latinorum  exemplarium  cum  Hebraicis  agens, 
"  Ut"  vulgatam  (inquit)  interpretem  concedamus  summa 
omnia  fide  et  integritate  reddidisse,  efficere  tamen  non 
potuit,  ut  Latinse  linguae  angustiae  cum  Hebraea  foecundi- 
date  certarent :"  et  de  collatione  textus  Latini  cum  Graeco 
verba  faciens,  "cum"  saepe,"  ait,  "  ac  saepius  accidat,  ut  sen- 
tentiae  vel  sint  obscurius,  vel  parum  diligenter  a  Latino  in- 
terprete  redditse,  vel  Grsecie  orationis  vis  non  possit  Latine 
apte  explicari :  magnum  certe  nobis  aditum  ad  Novi  Testa- 
menti    cognitionem    Graeca   afferre   solent."     Si    nee   hos 

^  Valent.  lib.  8.  Analys.  fidei,  cap.  5. 

>  Bibliis  interlineatis  anno  1584.  editis  prtefixa. 

*  Sacrobosc.  part  2.  cap.  9.  pag.  188. 

'  Lindan.  lib.  2.  de  opt,  gen.  intcrpr.  cap.  10,  11,  12. 

"  Andrad.  Defens.  lib.  4.  pag.  657.         °  Ibid.  pag.  690. 


218  PE^LECTIONES   THEOLOGIC-S. 

audire  volet  Christophorus,  Patres  saltern  audiat,  a  Cano 
citatos"  id  ipsum  passim  testificantes.  Hilarius  in  illud 
Psalmi  118:  Omnis  consummationis  vidi  finem  :  "  frequen- 
ter," inquit,  "  admonuimus,  non  posse  satisfactionem  intel- 
ligentiae  ex  Latinitatis  translatione  praestari.  Alia  enim 
vis  dicti  hujus  est  ex  Graeco  enuntiati."  Similiter  Ambro- 
siusin  explanatione  Psalmi  118:  "  Latinos,"  ait,  "  non  posse 
in  omnibus  vim  Graeci  sermonis  exprimere.  Quod  in  Grseco 
plerumque  major  sit  vis  et  pompa  sermonis."  Et  Hierony- 
mus  in  commentariis  Epistolse  ad  Ephesios  :  illud  quod  in 
Vulgata  habetur  editione,  "  A  constitutione  mundl"  expli- 
cans,  "Non  id  ipsum,"  inquit,  "icara/BoX)?,  quod  constitutio 
sonat.  Unde  et  nos  propter  paupertatem  linguae  et  rerum 
novitatem,  et  sicut  quidam  ait,  quod  sit  Grsecorum  sermo 
latior  et  lingua  felicior,  conabimur  non  tam  verbum  trans- 
ferre  e  verbo,  quod  impossibile  est,  quam  vim  verbi  quodam 
explicate  circuitu."  Summa  est :  cum  in  versionum  rivu- 
lis  sententia  Spiritus  Sancti  plene  et  plane  inveniri  non 
possit ;  integros  nobis  et  illibatos  relinquendos  esse  fontes, 
in  quibus  suis  ipsius  verbis  sententiam  suam  Spiritus 
Sanctus  expresserit. 

IV.  Sacrosanctse  Scripturse,  quod  corrupta  sit,  impin- 
gere,  impium  esse  recte  pronuntiat  Johannes  Isaac  contra 
Lindanum  "  Cum°  enim  hie,"  ait  ille,  "ipsius  Christi  et 
Sacrosanctse  Scripturse  Veritas,  honos  et  majestas  in  du- 
biumvocetur;  quis  non  impietatis  plenum  facinus  judi- 
cet?  quis  tales  homines  legis  Cornelise  non  reos  peragat, 
qui  impudenti  ausu  Hebraicse  veritati  derogare,  omnem- 
que  authoritatem  adimere  non  vereantur?"  Neque  hie 
evadent  Bellarminus,  et  alii,  qui  satis  esse  putant,  si 
agnoscant  fontes  in  universum  non  esse  depravatos ;  cum 
ita  tamen  depravatos  volunt,  ut  eorum  vacillet  authori- 
tas.  Sic  enim  ex  uno  loco  colligit  Abulensis  adversus 
universorum  Hebraicorum  codicum  fidem :  "  CumP  semel 
constet    aliquid  deficere,    semper   erit    prsesumptio,    quod 

■  Can.  loc.  theol.  lib.  2.  cap.  15. 

°  Joh.  Isaac.  lib.  2.  contr.  Lindan.  pag.  80. 

P  Alph.  Tostat.  in  Josu.  cap.  21.  quaest.  12. 


PR-ELECTIONES    THEOLOGIC*.  219 

aliquid  deficere  poterit."  Et  est  sane  ilia  in  Talmude"» 
Hierosolymitano  Hebrseorum  sententia  non  aspernenda : 
nba  nbt32  nnspa  nbtantC  N|Trm  :  Testamentum  quod  de- 
ficit in  parte  deficit  in  toto.  Quomodo  argumentatur  Au- 
gustinus,  "  Mihi''  videtur  exitiosissime  credi  aliquod  in 
libris  Sanctis  esse  mendacium, — Admisso  enim  semel  in 
tantum  authoritatis  fastigium  officioso  aliquo  mendacio, 
nulla  illorum  librorum  particula  remanebit,  quae  non  ut 
cuique  videbitur,  vel  ad  mores  diificilis,  vel  ad  fidem  incre- 
dibilis,  eadem  perniciosissima  regula  ad  mentientis  autoris 
consilium  officiumque  referatur."  Et  "  Si'  ad  Scripturas 
Sanctas  admissa  fuerint  velut  officiosa  mendacia  quid  in  eis 
remanebit  authoritatis?  Quae  tandem  de  Scripturis  illis 
sententia  proferetur,  cujus  pondere  contentiosse  falsitatis 
obteratur  improbitas.  Statim  enim  ut  protuleris,  si  aliter 
sapit  qui  contra  nititur,  dicit  illud  quod  prolatum  erit,  ho- 
nesto  aliquo  officio  scriptorem  fuisse  mentitum."  Ad  eun- 
dem  modum  de  exemplaribus  Novi  Testamenti  disputat 
Sixtus  Senensis :  "Si'  quid  quantumvis  minimum  in 
Novo  Testamento  falsatum  esse  dicatur;  omnis  Novi  In- 
strumenti  fides  auctoritasque  adimitur.  Sicut  enim  de  cor- 
ruptlone  partis  unius  suspicari  licebat,  ita  et  de  cseteris 
ejus  parti  bus  opinari  licebit :  cum  nulla  potior  causa  sit, 
cur  haec  magis  pars  quam  ilia  incontaminata  servari  debue- 
rit."  Et  de  Hebrseis  codicibus  Veteris  Testamenti  Andra- 
dius.  "  Illud"  si  semel  persuadeant,  nullum  non  dubium, 
nullum  non  calumnise  invidiseque  obnoxium  testimonium 
peti  non  poterit.  facile  enim  quisque  ex  his,  quae  a  Judseis 
illi  contaminata  fuisse  contendunt,  omnia  poterit  in  dubium 
revocare,  et  quae  a  majoribus  se  Judaei  didicisse,  et  sanctis- 
simos  vates  a  Deo  accepisse  affirmabunt,  ab  eisdem  fuisse 
conficta,  non  sine  aliqua  verisimilitudine  opinari:  cum  levis- 
sima  sit  eorum  authoritas,  quos  gravissimi  saepius  mendacii 
convincimus."    Denique  de  universa  sacra   Scriptura  Al- 

1  In  ?mnjD  fol-  20. 

'  August,  ad  Hieronym.  epist.  28.  op.  torn.  2.  pag.  47. 

'  August,  ad  Hieron.  epist.  40.  op.  torn.  2.  pag.  84. 

■  SUt.  Sen.  lib.  7.  Biblioth.  Sanct.  hares.  1. 

°  Andrad.  lib.  4.  defens.  fidei  Trident,  pag.  623. 


220  PlliELECTlONES   THEOLOGICA!. 

phonsus  Tostatus :  "Si"  dicamus  hie  Sacram  Scripturam 
esse  corruptam,  eodem  modo  poterimus  dicere  de  quolibet 
alio  loco,  cum  sit  eadem  ratio :  et  cum  non  possit  probari 
Veritas  Sacrae  Scripturse  per  aliquam  rationem  priorem,  ma- 
nebit  nobis  dubium  de  tola  Sacra  Scriptura,  quia  poterimus 
dicere  eam  in  omnibus  locis  esse  corruptam,  vel  saltem  non 
erit  nobis  firmum  aliquam  partem  ejus  esse  veram.  Sic  enim 
arguit  Augustinus,  et  habetur  in  Decretisy."  Et  Gilbertus 
Genebrardus  in  Chronographia  sua :  "  Nimis^  temere  Se- 
verus  Sulpitius  erroris  vel  mendi  arguit  locum  3.  Reg.  6 
cap.  et  Fundus  cap.  13.  Actorum.  Nam  utinquit  Augustinus 
si  semel  fateamur  locum  aliquem  Scripturse  esse  corruptum, 
aliorum  authoritas  vacillat,  nee  jam  sacra  est." 

V.  Prointegritate  Scripturarum  illud  etiam  usurpare  lice- 
bit  argumentum,  quo  utitur  in  'Odrtyt^  suo  Anastasius  Sinai- 
ta,  ita  scribens  :  "  'At"  /liv  yap  svayyeXiKoi,  koi  airoaToXiKol 
[■y/oa^at]  ofSajuev  ort  avoOtVTOi  dm,  KaOa  inpi  tovtov  Sia(p6- 
pwg  avvtra^afiev  Xiyovreg,  ort  SiaSoOivroc  koI  ypa(j>ivTOQ  tov 
tvayyfXlov  tv  TOig  ypapfiaai  twii  E/3SojUJ)Kovra  Svo  yXiiiaawv, 
Kai  idvu)v,  aSvvarov  iart  padiovpyiav,  rj  /xstaxriv,  rj  irpoa- 
BfiKr)v  VTTOfiuvai  avrd^.  Kqv  yap  piag  rj  Koi  Sivripa^  yXdjr- 
Tjjc  iTrexitpri(Ti  rig  voOtiiaai  ra  j3(j3Xia,  rtXey\eTO  tvdvg  virb 
Twv  aXXwv  t^SofiriKOVTa  ■yXwcro'aJv  »')  paSiovpyia  avTrj. 
Scripta  Evangelica  et  Apostolica  scimus  depravari  non 
posse ;  quemadmodum  variis  locis  jam  ostendimus  ;  eo  quod 
Evangelium  septuaginta  duarum  linguarum  et  gentium 
Uteris  consignatum  sit.  Quare  fieri  nequit,  ut  vel  detrac- 
tione  vel  additione  a  sceleratis  corrumpatur.  Nam  licet 
quis  unius  vel  alterius  linguae  libros  falsare  conaretur;  im- 
probitas  tamen  ista  statim  delegeretur  et  redargueretur  ab 
aliis  septuaginta  linguis."  Haec  Anastasius.  Eodem  ar- 
gumento  usus  est  etiam  Hieronymus,  Prsefatione  in  Evan- 
gelistas  ad  Damasum.  "  Prastermitto  eos  codices  quos  a 
Luciano  et  Hesychio  nuncupatos  paucorum  hominum  as- 
sent perversa  contentio ;  quibus  utique  nee  in  toto  vetere 

'  Tostat.  Abulens.  in  4.  Reg.  cap.  24.  quaest.  8. 
T  Distinct,  9.  cap.  Si  ad  scripturas. 
'  Genebrard.  Chron.  lib.  1.  an.  mund.  2727. 
*  Anastas.  olriy.  pag.  338. 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC^.  221 

instrumento  post  Septuaginta  interpretes  emendare  quid 
licuit,  nee  in  Novo  profuit  emendasse  :  Cum  multarum  gen- 
tium Unguis  Scriptura  ante  translata,  doceat  falsa  esse  quae 
addita  sunt."  Nimirum  iilorum  iibros  non  recepit  Ecclesia, 
ut  inquit  in  commentariis  ad  hanc  Hieronyrai  Prefationem 
Alphonsus  Tostatus,  "  quia*  cum  ante  hoc  totum  Novum 
Testamentum  scriptum  est  per  totum  orbem  in  variis  lin- 
guis ;  cum  iegerunt  exemplaria  Luciani  et  Hesychii,  inve- 
nientes  in  eis  plura  esse  quam  fuerant  in  antiquis  codicibus, 
quos  Ecclesia  a  principio  susceperat,  viderunt  clare  falsa 
esse,  et  ab  istis  conficta,  quae  addita  fuerant."  Extant 
vero  hodie  Veteris  Instrumenti  Chaldaicae  versiones  anti- 
quissiraae',  quarum  aliquse  ante  Christi  tempora  conscriptae, 
ut  Targum  Jonathanis  filii  Uzzielis  ;  quaedam  paulo  post, 
ut  Onkeli  proselyti,  quem  Hebraei  sororis  Titi  Iraperatoris 
filium  fuisse  asserunt;  aliae  circiter  quartum  a  Christo  nato 
saeculum  ut  R.  Joseph  atque  Hierosolymitana  paraphrasis. 
Jam  Chaldaicae  istae  paraphrases,  quemadmodum  recte  ob- 
servatum  est  a  Francisco  Luca  Brugensi,  "  antiquissimo- 
rum*  Hebraicorum  exemplarium  loco  usui  nobis  esse  pos- 
sunt:  ut  cum,  ut  fit,  corruptelae  arguitur  Hebraicus  qui 
hodie  est  textus,  quique  ei  consonat  Vulgatae  editionis  Lati- 
nus,  ex  Grsecorum  qui  aliter  legisse  conspiciuntur  interpre- 
tatione,  his  paraphrasibus  adversarii  redarguantur."  Quod 
idem  etiam  dici  posset  de  Latino  Vulgatae  editionis  textu, 
praesertim  in  Psalmis,  "  de'  quorum  depravatione  prae- 
cipua  quaeriraonia  est" :  ubicunque  ab  Hebraica  veritate 
dissidet.  Quo  spectat  imprimis,  Latine  ex  Hebraeo  ab 
Hieronymo  translatum  Psalterium  :  quod  ab  editione  Vul- 
gata  Latiiia'  ubique  fere  dissentit,  saltern  quoad  verba  ;  et 
tamen8  cum  textu  Hebraico,  quae  nunc  extat,  in  omnibus 
convenit,  quemadmodum  agnoscit  Bellarminus.  Mitto 
quae  a  veteribus  passim  citata  habemus  Grsecorum  Inter- 

'  Tostat.  commentar.  in  prolog.  2.  in  Evang.  Math,  quaest.  5. 

'  Elias,  in  prsefat.  Methiirgeman.  Galatin,  lib.  1.  cap.  3. 

''  Luc.  Brug.  in  parte  priore  tractatus  de  usu  Chaldaicae  Paraphras. 

*  Bellarm.  de  verb.  Dei,  lib.  2.  cap.  2. 

'  Ibid.  cap.  9.  ( Ibid.  cap.  2, 


222  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

pretum  fragmenta :  Aquilse,  Symmachi,  Theodotionis,  au- 
thorum  item  quintse  et  sextae  editionis  (quos**  Hebrseos,  sed 
pios  putat  Hieronymus)  qui  ex  Hebrsea  lingua  Vetus  Tes- 
tamentum  transtulerunt.  Hue  facit  et  Syriaca  utriusque 
Testament!  translatio,  quam  "  ab  Apostolorum  temporibus 
hucusque  magno  omnium  Orientis  populorum,  qui  Chal- 
daica  sive  Syriaca  utuntur  lingua,  consensu  retentam,  et 
semper  summa  in  veneratione  et  autoritate  esse  habitam  et 
demum  publice  in  omnibus  eorum  Ecclesiis  antiquissimis 
eonstitutis  in  Syria,  Mesopotamia,  Chaldsea,  ^gypto,  et 
denique  in  universi  Orientis  partibus,  dispersis  ac  dissemi- 
natis,  lectam  esse  ac  legi,"  in  Prseludio  de  Chaldaicse  lin- 
guae utilitate  (Gramraaticae  suae  Syriacae  praefixo)  refert 
Georgius  Amira  Syrus.  Ac  novi  quidem  Testamenti  editio 
Syriaca,  typis  aliquoties  excusa  passim  extat :  cujus'  exem- 
plar, jam  ab  anno  1500  regni  Alexandri  (circa  annum 
Christi  1190)  manu  descriptum,  secum  ab  Oriente  attulit 
Guilhelmus  Postellus  :  "  Eoque  ut  a  S.  Marco  con  verso  om- 
nes  Ecclesiae  Asiaticae  et  Africanse  usque  ad  hunc  diem, 
etiam  ipsi  Abyssini  qui  presbytero  Jobanni  subsunt  (licet 
alterius  linguae  sunt)  utuntur  :"  si  Roberto  Personio'' 
fidem  adhibemus.  Unde  non  male  tenet  Franciscus  Lucas 
Brugensis,  "  Syriacum'  Novi  Testamenti  textum,  vetustis- 
simi  exemplaris  Graeci,  et  quidem  in  primis,  loco  haben- 
dum ac  venerandum  esse  :"  atque'"  "  ad  eadem  conferre  in 
Novo  Testamento,  ad  quae  in  Veteri  Cbaldaica  confert 
Paraphrasis."  Quod  idem  etiam  de  Syriaca  Veteris  Testa- 
menti translatione  dici  posset :  cujus  apud"  Veteres  crebra 
mentio  ;  quamque  S.  Thaddaei  Apostoli  et  Abgari  Syrorum 
regis  tempore  factam  fuisse,  ex  Prologo  quodam  Psalterio 

■■  Baron,  an.  231,  s.  9. 

*  Guido  Fabricius,  praefat  in  Nov.  Testam.  Syriac.  tomo.  5  Bibli.  reg. 

^  Person,  in  Epitome  controvers.  de  verbo  Dei,qii.  3.  cap.  de  Edit.  Syriaca. 

'  Fr.  Luc.  Brug.  in  Frolegomenis  commentar.  in  4  Evang. 

■^  Idem  in  priore  parte  tractatus  de  usu  Chaldaicse  Faraphras. 

"  Basil,  magn.  in  Hexaemeron,  homil.  2.  Euseb.  Emesen.  in  Catena  Grisca  in 
Genesin.  Ambros.  lib.  1.  Hexaemer.  cap.  8.  Augustin.  de  civit.  Dei,  lib.  15.  cap. 
13.  Theodoret  in  Jonse  3.  cap.  Polychronium  in  Daniel  3.  cap.  in  Catena  Graeca 
test.  Caraga  Mosem  Bar-cepha,  in  commentar.  de  Faradiso. 


pr;elbctiones  theologicje.  223 

Syriaco  prsemisso  tradit  in  loco  citato  Georgius  Amira. 
Cum  enim  editio  qua  in  Ecclesiis  suis  et  olim  usi  sunt  et 
adhuc  utuntur  Syri,  in  Vetere  quidem  TestamentoP  conve- 
niat  cum  Hebrseo  textu,  in  Novo  vero  consentiati  cum 
Greecis  exemplaribus  locis  omnibus,  in  quibus  a  versione 
Latina  ii  discrepant,  etiam  in  illis  quae  corrupta  esse  vitio 
temporum  aut  hominum  culpa  suspicantur  Pontificii: 
magno  illud  argumento  est,  neque  a  recentioribus  Rabinis 
Hebrseum,  neque  a  Graecis  Grsecum  quern  hodie  habemus 
textum  depravatum  esse.  Neque  etiam  hie  contemnendae 
fuerint  librorum  Veteris  Testamenti"^  traductio  Persica  a 
Jacobo  Tavusio  Pavone,  et  Arabica  a  Rabi  Sahadia  Gaone 
elaborata  quae'  in  Africa  ubique  legitur,  et  quam  He- 
braeorum  peritissimi  sequuntur  ac  allegant  tanquam  authen- 
ticam  :  aut  Novi  Instrumenti  in'  easdem  linguas  factse 
translationes.  Ubi  de  Arabicis  Evangeliis  illud  Nicolai 
Clenardi  testimonium  non  est  prsetereundum,  "  Nactus" 
sum,"  inquit,  "  codicem  descriptum,  et.  versum  abhinc 
annis  sexcentis.  Habeo  et  aliud  exemplar  ex  eadem  trans- 
latione  descriptum,  Reperio  pleraque  omnia  sic  se  habere, 
ut  hodie  legimus  in  Grsecorum  codicibus  quos  secutus  est 
Erasmus.  Illud  Johannis  ultimo:  '  Si  eum  volo  manere.' 
Et  illud  in  Luca.  '  In  terra  pax,  hominibus  bona  voluntas' 
et  reliqua  quae  Erasmus  restituit :  ne  putemus  olim  aliter 
legisse  Graecos,  quam  hodie  sonant  vulgata  exemplaria." 
Haec  ille.  Idem  de  aliis  omnibus  antiquis  Novi  Testamenti 
Versionibus  sentiendum" :  cujusmodi  ilia  est  qua  utuntur 

P  P.  Galesinius  de  Bibliis  Grtecis,  pag.  53.  Josephus  Scaliger.  lib.  3.  Canonum 
laagogicorum,  pag.  261. 

1  Job.  Mariana  pro  edit,  vulgata,  cap.  12. 

'  Utriusque  meminit  Albert  Widmanstadius  in  Praefat  Novi  Testamenti  Sy- 
riaci  ad  Ferdinandum  Caesarem  :  et  post  eum  Guido  Fabricius  in  Praefat.  Testam. 
Syriaci  ad  Henricum  III.  Francorum  rcgem.  Persica  etiam  et  Arabica  Penta- 
teuchi  ediiio,  characteribus  Hebraicis,  Constantinopoli  excusa  est. 

•  Rob.  Wakfeldus  in  disputat.  de  fratris  uxore  non  ducenda,  prsefijta  Syntag- 
mati  de  Hebraeorum  codicum  incorruptione. 

'  Possevin.  lib.  9.  Biblioth.  select,  cap.  8.  P.  Victor  Cajetanus,  in  Paradigm, 
linguae  Armense,  pag.  73. 

°  Clenard.  epist.  ad  Rutjerum  Rescium,  anno  1536. 

'Jos.  Scaliger.  lib.  3.  Canonum  Isagoge,  pag.  138. 


224  PRJELKCTIONES    THEOLOGICJE. 

bodie  turn  Gothi,  qui  sub  Praecopensi  Tartarorum  dynastia 
degunt,  ut  ab  Ulphila  translata  (cujus  translationis''  exem- 
plar vetustissimum  Gothicis  Uteris  majoribus  scriptum  in 
aliqua  Germaniae  Bibliotheca  delitescere  dicitur),  turn  Ar- 
meni,  quam  ipsi  Johanni'' Chrysostorao  acceptam  ferunt; 
turn  etiam  Dalmatse",  sibi  ab  Hieronymo  traditam  asseve- 
rantes.  Extat  et  jEgyptiacum  exemplar  Epistolarum  Pau- 
linarum  manu  descriptum  quod*"  a  Clemente  VIII.  mutuo 
accepit  Episcopus  Ebroicensis  :  extant  et  Evangelia  (cum 
Novi  Testamenti  aliis  nonnullis)  idiomate  ^thiopico 
Romee  anno  1548  typis  excusa,  quibus  cum  vulgata  Evan- 
geliorum  editione  coUatis  Theodorus  Bibliander*^  Latinam 
interpretationem  allquoties  emendare  nititur  :  non  magis 
60  nomine  reprehendendus,  quam  Leo  Papa  decimus,  qui  ex 
regno  Prete  Joan  ^thiopas  evocavit  (quemadmodum, 
qui  tum  Romse  vixit,  refert*  Elias  Levita),  "  ut  castigaret 
ex  codicibus  eorura  exemplaria  Evangelii  Latine  scripti." 
♦'  Dignus  scilicet,"  ex'=  Gretseri  censura,  "qui  ad  extremos 
^thiopas,  sed  non  ad  illos,  quos  Homerus  vocat  a/xifiovag, 
ablegetur." 


•  »•••• 
»  '  •  *  »  •  • 

•  ♦♦••• 


I  Bonav.  Vulcanius,  Praefat.  in  comraentariolum  de  Uteris  et  lingua  Getarum. 
Videet  Suffridi  Petri  Praefat.  in  Scriptorum  Frisiae  Decadas. 

»  Sixt.  Senens.  lib.  4.  Biblioth.  Sanct.  in  Johan.Crysost.  Job.  Azorius,  parLl. 
Institut.  moral,  lib.  8.  cap.  2C. 

*  Sixt.  Senens.  lib.  4.  Biblioth  sanct.  in  Hieronym.  (Johan.  Dubraviuslib.  1. 
historiae  Bohenaicae)  Jus.  Scaliger  apud  P.  Merulam,  parte  2.  Cosmographise ; 
lib.  1.  cap.  8. 

■>  P.  Victor.  Cajetan.  in  paradigm,  linguae  Armenae,  pag.  73. 

*  Bibliand.  in  ampliore  consideratione  Decreti  Tridentini. 
**  In  Praef.  3.  Masoreth  Hamniasoreth. 

*  Gretser.  in  appendice  2.  ad  librum  2.  Bellarmini  de  verbo  Dei  (col.  1055). 


I 


prjElectiones  theologic^.  225 


[Sequuntur   fragmenta  tantutn  Defensionis    integritatis 
fontium  Hebrseorum  Veteris  Testamenti.] 


II.   Hose.  cap.  9,  ver.  12,  Qrra  mtra  nnb  MN-nj-is. 

Sed  et  vae  eis,  cum  recessero  ab  eis.  Porchetus  de  Sal- 
vaticis  a  scribis  mutatu  m  fuisse  hunc  locum  asserit  : 
cum  textus  Prophctaj  verus  olim  habuerit  Incarnatio  (vel, 
care)  mea  ex  eis,  quemarimodum  est  a  LXX.  inter- 
pretibus  redlitnm.  Ejusdem  correctionis  scribarum  post 
Porchetum  mentionem  ffcerunt  cum  alii,  turn  Johannes 
Mariana  Jesuita.  "  Iste  est  unus  de  passibus  Scriptu- 
rae  Veteris  Testamenti  corruptis  a  Judseis,  secundum  quod 
dicit  frater  Raymundus  in  Hebraica  lingua  valde  peritus  :" 
inquit  in  hunc  locum  Nieolaus  Lyranus  ;  Raymundo  sub- 
scribit  ipse  Lyranus,  una  cum  Paulo  Burgensi  in  additione 
secunda  ad  caput  novum  Hosese.  Argumentum  vero  quo 
Raymundus,  Lyranus  et  Burgensis  moventur,  ut  credant 
banc  esse  veram  literam,  "  Quia  etiam  vse  eis,  incarnatio 
mea  de  eis:"  non  autem  illam  quae  in  Vulgata  editione  ha- 
betur,  "  Sed  et  vse  eis  cum  recessero  ab  eis  :"  hoc  est : 
"•"iltrn  in  Recessus  significatione  nusquam  in  toto  Veteri 
Testamento  scriptum  inveniri  per  E?  sed  per  D :  "it£73  vero, 
quod  carnem  significat,  semper  scribi  cum  W  :  ideoque  dic- 
tionem  "'niBJD,  scri]ttam  cum  W  ex  posteriori  voce  deriva- 
tam,  Incarnationem  significare. 

Respondetur  1.  Si  ""nwa  Incarnationem  significet,  ut 
isti  volunt  (et  vult  etiam  Marcus  Marinus  in  Area  Nose, 
radice  ntP3)  cur  textus  Hebraicus  a  scribis  immutatus 
esse  fingitur  ?  Quamvis  enim  Hebrsei  contendant,  '<"nt£?2 
sumendam  esse  in  Recessus  significatione,  posito  W  loco 
D :  consentiunt  tamen  omnes  in  textu  scriptum  esse  W 
non  D,  atque  ita  constanter  legunt  omnia  exemplaria : 
et  ne  a  quoquam  mutaretur  textus,  monuerunt  hie  Mii- 
sorethae,  scribi  banc  vocem  per  W,    itaque  scriptam  nuUo 

VOL.  XIV.  Q 


226  PR^LECTIONES   THEOLOGIC^. 

alio  in  loco  occurrere.  Id  enim  sibi  vult  ilia  margiiia- 
lis  annotatiuncula  :  yw  STlS  b  :  ut  omittam,  a  Maso- 
rethis  et  veteribus  Hebrseis,  illud  "'ITOn  non  recenseri 
inter  exempla  a''"iD'lD  pp'^H,  sed  recentiorum  Papista- 
rum  hoc  esse  figmentum,  locum  a  scribis  correctum  esse. 
2.  Recte  notatum  est  ab  Hebrseis,  R.  Salomone  Jarchi, 
Aben-Ezra,  et  David  Kimehi  in  commentariis  ad  hunc 
locum,  W  positum  esse  vice  D.  Nee  obstat  quod  a  fratre 
Raymundo  et  ejus  sectatoribus  objicitur :  quod  haec  litera  in 
loco  Veteris  Testamenti  non  invenitur  alibi  sic  punctata.  Si 
enim  de  ipsa  vocei"ntt?2  loquantur,  verum  est  quod  dicunt: 
quia  videlicet  nusquam  alibi  in  tota  Scriptura  vocabulum 
hoc  itaseriptum  occurrit,  quemadmodum  annotarunt  Maso- 
rethse.  At  ut  nusquam  alibi  occurrit  "'"iwa  in  Recessus  sig- 
nificatione :  ita  nee  uspiam  alibi  in  Incarnationis  signifi- 
catione  ostendi  potest.  Sin  de  communi  usu  literae  W  lo- 
quantur :  certum  est  quod  hie  a  Ribera  refertur,  ssepe  has 
duas  literas  tr  et  D  propter  magnam  similitudlnem  soni  sui 
permutari  inter  se,  ut  Deuteron.  cap.  32.  ver.  15.  n'^W^  pro 
n''D3  opertus  est.  2  Sam.  cap.  1 .  ver.  22.  2W3  pro  2103  re- 
troactus  est,  etc.  atque  hoc  est  quod  de  '<")W2  notavit  hie  R. 
Salomo  Jarchi  lOD  T'np")  1>W  fana  miDD  p  Sini.  Et  est 
ex  traditione  eorum  quae  cum  scribantur  per  Sin,  leguntur 
per  Samech.  Nimirum  in  Massoreth,  ad  Hose.  cap.  2.  ver.  8. 
annotantur  istiusmodi  voces  ~jttD  l"'''"ip1  1'^W  )^'<'an  T'ba  et 
inter  eas  ""nwa  quod  hoc  loco  legitur :  et  exponitur  pro 
mt&a  a  Jonathane  Chaldseo  Paraphraste  (qui  locum  ita  red- 
didit :  iinaa  Tis'^aE?  -^mpbDn  pnb  i"l  •'-in.  Quia  vse  illis, 
quum  subtraxere  majestatem  meam  ab  eis)  et  ab  Hieronymo, 
qui  ita  locum  vertit,  Sed  et  vse  eis  cum  recessero  ab  eis. 
LXX.  tamen  interpretes,  et  Theodotio  vocem  banc  a 
radice  1272  repetentes,  ita  transtulerunt ;  dtort  koi  oval 
avToig  tort,  aapK  fJ-ov  t?  avTwv.  quod  ab  Hieronymo  in 
commentariis  ad  hunc  locum  animadversum  est.  "  In  eo 
(inquit)  loco  in  quo  nos  diximus,  '  vse  eis  cum  recessero  ab 
eis,  LXX.  et  Theodotion  transtulerunt,  '  vse  eis  caro  mea  ex 
eis,'  quserensque  causam  cur  sit  tanta  varietas,  hanc  mihi  vi- 
deor  reperisse.   Caro  mea  lingua  Hebreea  dicitur  "iiw^,  rur- 


PR^LECTIONES    THKOLOGIC^.  227 

sum  si  dicamus,  Recessio  mea,  sive  decHnatio  mea,  dicitur 
"'"iwa.  LXX.  igitur  et  Theodotio  pro  eo,  quod  est  Recessio 
inea,et  declinatio  mea,  verterunt,  caro  mea."  Hactenus  Hie- 
ronymus  :  cujus  interpretatio  multo  aptius  cum  tota  oratione 
Prophetse  cohseret,  quam  ilia  altera  Grsecorum,  (ut  recte  no- 
tavit  Andradius,  libro  quarto  Defensionis  fidei  Tridentinse),  et 
non  solum  a  Romana  Ecclesia,  sed  etiam  ab  Hebrseis  auc- 
toribus  magno  consensu  comprobata  est.  Ac  ne  hos,  inquit 
Ribera,  "quasi  hostes  causeris  veram  lectionem  depravasse 
in  odium  Christiani  nominis  :  S.  Julianus  Pomerius,  Archie- 
piscopus  Toletanus,  qui  et  Judseus  prius  fuit,  et  postea 
Christianus,  contra  Judseos  scripsit,  nihilque  prsetermisit 
quod  fidem  nostram  ad  versus  illorum  impietatem  juvare 
posset ;  ita  hunc  locum  refert,  ut  est  in  Vulgata  transla- 
tione,  libri  primi  contra  Judaeos  in  medio,  nee  queritur 
codices  ab  Hebrseis  esse  vitiatos."  Hsec  Franciscus  Ri- 
bera  in  commentariis  ad  caput  novum  Hosese :  ubi  pluribus 
demonstrat,  hunc  locum  a  Judseis  non  esse  depravatum,  et 
ad  Christi  Incarnationem  non  nisi  violenter  trahi  posse  : 
quia  nimirum  vidit  cum  Andradio'  et  Bellarmino?;  "  ne- 
minem  hie  posse  Hebrseos  codices  accusare,  qui  non  Vul- 
gatam  Latinam  editionem  gravissima  aiSciat  contumelia." 
III.  "  Justinus  Martyr  in  Dialogo  cum  Tryphone  acri- 
ter  perstringit  majores  Judteorum,  quod  sacra  Prophetarum 
oracula  scelestissime  corruperint,  resectis  inde  pro  arbitrio 
verbis  ac  sententiis  :"  inquit  Christophorus  de  Sacrobosco*, 
ubi  in  margine  nos  remittit  ad  Eusebium',  ubi  recte  dicit 
Eusebius  convictum  a  Justino  Tryphonem  fuisse,  majores 
suos  e  Scripturis  qusedam  abstulisse.  Qusenam  vero  ilia 
fuerint,  ostendit  in  citato  dialogo  Justinus,  tria  producens 
loca,  quse  a  Judaeis  ex  te.xtu  Bibliorum  sublata  esse  aifirmat, 
praeter  locum  Jerem.  cap,  11.  ver.  19.  "  Emittamus  lignum 
in  panem  ejus,"  ad  quem  superius  est  responsum.  Primus 
locus  est  ex  sexto  capite  libri  Esdrie.  Kai  dirtv  "EaSpac 
Ttf  Xay.    TovTO  TO  irda\a  6  awriip  iJA*w»',   Kai  ri  jcara^icyj) 

'  Andrad.lib.4.Defen8.  fid.  Trid.  (pag.  601,  1602.) 

f  Uellarm.  lib.  2.  de  verbo  Dei.  cap.  2. 

■•  Defens.  Decret.  Tridentin.  part  1.  cap.  3. 

>  Lib.  4.  hist.  cap.  17.  vel  18. 

q2 


228  PR^LKCTIONES    THEOLOGlC.i;. 

Vfiiov'  KoX  tav  ciavorfOriTe,  Kai  avnjSij  vfiiov  iv\  rr)i>  ko/jSiov 
OTi  fitWofitv  aiiTOv  TaiTiivovv  iv  <T»jju£(([>'  icai  /jira  ravra  IXttI- 
awfiiv  £7r'  avTov,  ov  ju»(  iprifiwOfi  6  tottoq  ovtoq  tic  tov  airavra 
■)(p6vov'  Xiysi  6  ©Eoe  Toil/  Swafiifov.  tav  Si  jujj  inaTivar\Tt 
avTij^,  fitice  tlaaKOvariTi  tov  Kripvyfiarog  aitrov,  t(T«Tut  iiri- 
Xapfia  roTc  tOvtai.  Qui  locus  etiam  a  Lactantio  in  hunc 
modum  citatus  est.  "  Et*  dixit  Esdras  ad  populum  :  hoc 
pascha  Salvator  noster  est,  et  refugium  nostrum.  Cogitate, 
et  ascendat  in  cor  vestrum,  quoniam  habemus  humiliare 
earn  in  signo :  et  post  hsec  sperabimus  in  eum,  ne  dese- 
ratur  hie  locus  in  seternum  tempus,  dicit  Dominus  Deus 
virtutum.  Si  non  credideritis  ei,  neque  exaudieritis  an- 
nuntiationem  ejus;  eritis  derisio  in  gentibus."  Secundus 
locus  ex  Jeremia  resectus  esse  dicitur.  'Efivi'iaOri  ^i  Kv- 
piOQ  6  Qtbg  T<5v  vsKpiov  aiirov  tmv  KiKoiprtpivwv  Etc  7')*'  X*^" 
fjiaroQ,  KOI  KUTtfiri  tt/ooc  aiiTOvg  sva-yytXl(Tacidai  avTOiQ  to 
(TWTjijOtov  avTov.  Qui  locus  ab  Irenseo  ita  citatur.  "  Com- 
memoratus'  est  Dominus  Sanctorum  mortuorum  suorum, 
eorum  qui  ante  dormierunt  in  terram  stipulationis  (forte 
sepelitionis)  et  descendit  ad  eos,  extrahere  eos,  et  sal- 
vare  eos."  Tertius  locus  est  ex  Psalmo  95°.  (vel  96°. 
secundum  Hebraeos)  ubi  cum  legeretur  versu  decimo  :  "Ei- 
TTors  kv  toXq  tuvtai,  6  Ku|Oioc  i^aaiXtvatv  ano  tov  c,v\ov  : 
verba  ilia  otto  tow  ^vXov,  a  ligno,  Judaji  erasisse  dicuntur. 
Atque  ita  sane  in  editione  Graeca  quae  LXX.  interpretibus 
tributa  est,  olim  legebatur ;  ut  ex  Cassiodori  commentariis 
in  hunc  locum  apparet :  indeque  retenta  est  haec  lectio  ad 
nostram  aetatem  in  vetere  Latino  Psalterio  Romano,  quo 
olim  in  publica  liturgia  usa  est  Romana  Ecclesia,  et  Go- 
thico,  cujus  in  Hispania  Gothorum  temporibus  fuit  usus, 
quemadmodum  confirmat  Johannes  Mariana'"  et  Marianus 
Victorius",  ubi  ait  penes  se  esse  vetustissimos  aliquot  manu- 
scriptos  Bibliorum  codices,  e  caenobio  Montis  Cassini,  qui 
vocem  eam  adhuc  retinent,  quae  erant  proculdubio  exemplaria 
Psalterii  veteris  Romani :  nam   in   Psalterio,  quod   Galli- 

'  Lactan.  de  vera  sap.  lib.  4.  cap.  18. 

'    Iren.  lib.  5.  cap.  26.  vel  31.  ut  Fcnardentius  distinguit. 

"  Pro  edit.  vulg.  cap.  5.  et  7. 

»  Annotationib.  ad  Hieron.  commentar.  in  Math.  cap.  16. 


PR^ELECTIONES    THEOLOGIC^.  229 

cum  vocaiit,  et  quod  hodie  Romanse  Ecclesiae  est  in  usu, 
nusquam  leguntur  ilia  verba  "  a  ligno,"  quanquam  in  Ro- 
manensium  precibus  ecclesiasticis  lectio  ista  alicubi  occur- 
rat:  et  nomiiiatim  in  Hymno  de  cruce  (qui  Theodulpho 
Aurelianensi  Episcopo  tribuitur)  ita  adhuc  canunt  Pontificii 

Impleta  sunt  quae  concinit 
DaTid  fideli  carmine ; 
Dicens,  in  nationibus 
Regnavit  a  ligno  Deus, 

quae  tamen  ex  vetere  editione  citata  esse  constat,  a  Tertul- 
liano  in  libro  contra  Judseos  et  libro  tertio.in  Marcionem; 
ab  authore  tractatus  de  montibus  Sina  et  Sion,  qui  Cypti- 
ano  adscribitur ;  Augustine  et  Cassiodoro  et  Arnobio  in 
examine  Psalmi  95.  Leone  Papa  in  sermone  quarto  de 
Passione,  Ambrosio  (vel  quisquis  alius  author  fuit)  in 
1  Corinth.  15.  etc.  Urgentur  ista  multis  a  Mariano  Vic- 
torio  in  annotationibus  ad  Hieronymi  epist.  145.  ad  Dama- 
sum  ;  et  commentar.  in  16.  cap.  Matthsei :  Wilhelmino  Re- 
ginaldo  in  Refutatione  Reprehensionls  Whitakerianae,  cap. 
12.  Alphonso  Salmerone  in  quarto  Prolegomeno,  Johanne 
Mariana,  pro  editione  vulgata,  cap.  7  et  8.  Julio  Rugerio, 
in  opusculo  de  libris  Canonicis,  cap.  45°.  etc.  Quibus  op- 
ponimus  Pontificiorum  alios  doctiores,  qui  Hebraicae  veri- 
tatis  patrocinium  hie  susceperunt,  Nicolaum  Sanderum  in 
Disputatione  pro  Hebraicorum  codicum  veritate  (cui  per 
epistolam  respondit  Johannes  Mariana,  pro  editione  vul- 
gata, cap.  8),  Ariam  Montanum,  Didacum  Payvam  An- 
dradium,  Uobertum  Bellarminum,  etc. 
I.   Qui  ista  in  Adversarios  regerunt. 

"  Et°  mortuus  est  Abraham  in  senectute  bona,  senex,  et 
plenus,  et  collectus  est  ad  populum  suum.  Male  in  LXX. 
interpretibus  additum  est,  '  et  deficiens  Abraham  mortuus 
est :'  quia  non  convenit  Abrahse  deficere,  et  imminui,"  in- 
quit  Hieronymus  in  Traditionibus  Hebraicis  in  Genesim  :  in 
quem  locum  ita  annotat  in  scholiis  suis  Marianus  Victorius : 
"  invenitur  tamen  hoc  hodie  apud  Hebrseos;  quapropter 

°  Genes,  cap.  25.  ver.  8. 


230  PRELECTION  ES    THEOLOGIC*. 

aut  diversa  olim  exemplaria  Hebraica  circumferebantur  : 
aut,  quod  magis  reor,  mutatus  multis  in  locis  Hebraicus  tex- 
tus  ab  eo,  qui  Hieronymi  tempore  vulgatus  erat,  nunc  est." 
Demum  tanquam  re  bene  gesta  concludit :   "  Quapropter 
magnifacienda  est  Vulgata  Ecclesise  editio,  et  tot  novorum 
interpretum  petulantia  secundum  Tridentini  Concilii  doctri- 
nam  compescenda  ac  retundenda."  Hsecille.    Respondetur  : 
Verum  bono  viro  aliud  agenti,  illud  non  succurrit ;  Vulga- 
tam  Latinam  editionem,  quam   cum  Tridentinis  suis  tam 
mao-ni  facit,  et  Hebraicis  codicibus  prseferendam  putat,  il- 
1am  ipsam  lectionem  sequi,  quae  ab  Hieronymo  reprehendi- 
tur.     Sic  enim  habet :  "  Et  deficiens  mortuus  est  in  senec- 
tute  bona."     Quomodo  LXX.  reddiderunt :    koi  EKXtiVuv 
cnriOavev  AjSpaajj.  ii>  ynpa  kuXi^'  et  Onkelos  Chaldffius  pa- 
raphrastes  :   Snta    "O'^Da   Cn-QN  n'-ai  T^asnwi.    A  quibus 
non  dissentiunt   Hebraici   codices,   qui   constanter  legunt 
nn"i2M  na''')  I'la""!    et   expirans,    mortuus    est   Abraham. 
lUud   enim  v^^''  significat  egressionem  spiritus  e  corpore, 
quse  fit  subito  sine  dolore:  ut  tradit  Aben-Ezrain  hunc locum, 
cum  quo  consentit  II.  David  Kimchi  in  Radicibus,  scribens 
verbum  S12  significare,  leniter  mori,  sine  longa  aegritudine, 
per  lentam  scilicet  resolutionem,  et  defectum  paulatim  la- 
bentis  Spiritus  obire,  quomodo  Augusti  Csesaris  excessum 
describit  Suetonius :  "  Sortitus  est  exitum  facilem,  et  qua- 
lem  semper  optaverat.      Nam  fere,  quoties  audisset,  cito 
ac   nuUo  cruciatu  defunctum  quempiam,   sibi  et  suis  tv- 
Oavaalav  similem  (hoc  enim  et  verbo  uti  solebat)  preca- 
batur."    Cujusmodi  facilis  ac   lenis   mors,    plaeidoque  (ut 
inquit   ille)  simillima  somno,  senili  setati  maxime   conve- 
nit ;  quemadmodum  eleganter  in  libro    de  Senectute   ex- 
plicatM.  Cicero.      "  Quid  est  (inquit)  tam  secundum  natu- 
ram,  quam  senibus  emori  ?  quod  idem  contingit  adolescen- 
tibus,  adversante  et  repugnante  natura.  Itaque  adolescentes 
sic  mihi  mori  videntur,  ut  cum  aquae  multitudine  flammse  vis 
opprimitur :  senes  autem,  sicut  sua  sponte,  nulla  adhibita 
vi,  consumptus  ignis  extinguitur.     Et  quasi  poma  ex  ar- 
boribus,  si  cruda  sunt,  vi  avelluntur ;  si  matura  et  cocta, 
decidunt  :    sic    vitam   adolescentibus    vis   aufert,    senibus 
maturitas."     Hsec  ille.     "  Ex  quibus  extat,  et  apparet," 


PR^LKCTIONES    THEOLOGIC^.  231 

inquit  Benedictus  PereriusP  (placet  enim  petulantiam  Vic- 
torii,  testimonio  Jesuitse  magis  hie  sobrii  compescere)  "  im- 
merito  LXX.  interpretes  hoc  loco  esse  ab  Hieronymo 
reprehensos,  quod  dixerint,  Abraham  deficientem  esse  mor- 
tuum  ;  quia  inconveniens  sit  dicere  Abraham  virum  utique 
perfectissimum  defecisse  atque  imminutum  esse.  Nam  ut 
defectus  moralis,  inconveniens  atque  indecens  fuerit  Abra- 
hse :  non  tamen  naturalis  ac  vitalis,  de  quo  hie  agitur. 
Quid  est  enim,  ut  ex  TuUio  jam  notatum  est,  tam  secun- 
dum naturam,  quam  senibus  emori.  Nee  id  solum  dix- 
erunt  LXX.  interpretes, sed  idem  quoque  in  Latina  trans- 
latione  Vulgata,  quse  ipsius  esse  Hieronymi  creditur,  posi- 
tum  est,  nee  id  Hebrsese  Scripturse  non  optime  respondet." 
Discat  igitur  a  Jesuita  Victorius,  importunus  calumniator 
Scripturae,  non  tam  Hebrseae  quam  Latinse,  id  est  suse,  fal- 
sam  esse  illam,  quae  ab  eo  posita  est,  disjunctionem  :  Aut 
diversa  olim  exemplaria  Hebraica  circumferebantur ;  aut 
mutatus  multis  in  locis  Hebraicus  textus  ab  eo  qui  Hiero- 
nymi tempore  vulgatus  erat.  Discat  (inquam)  posse  dari 
tertium :   Aut  potius  hie  lapsus  est  Hieronymus. 

Deuteron.  32.  capite  inter  versum  42.  et  43.  interjici- 
endum  esse  alium  contendit  Alphonsus  Salmeron,  quern 
vitiose  deficere  in  textu  Hebraico  in  hunc  modum  confir- 
mat.  Apostolus  ad  Hebraeos  capite  primo  producit  Scriptu- 
ram  dicentem  :  "  et  cum  iterum  introducit  Primogenitum  in 
orbem  terrae,  dicit.  Et  adorent  eum  omnes  angeli  Dei." 
Hoc  autem  testimonium  nisi  in  Hebraeo  inveniretur,  homo 
Hebrseus,  et  ad  Hebraeos  scribens,  minime  produceret.  Et 
certe  in  Hebraeo,  ut  jacet  modo,  non  invenitur ;  sed  bene 
apud  LXX.  Nam  in  cantico  Moysis  inter  versiculum 
ilium  "  Inebriabo  sagittas  meas  sanguine"  et  alterum  se- 
quentem  "  Nempe  laudate  gentes  populum  ejus"  integer 
versus  desideratur,  qui  est  in  editione  LXX.  nimirum 
Kv(j>pavd>iTt  ovpavoi  afia  avri^  Koi  TrpoaKwrirraTuxrav  avTif 
TTavTtQ  ''A77£Xoi  Qsov.   h.  e.   laetamini  cceH  simul  cum  eo ; 

et  adorent  eum  omnes  Angeli  Dei. 

♦         •         •         •         •»•**«» 

P  Perer.  dUput.  6.  in  cap.  25.  Genes. 


232  PR^LECTIONES    THEOLOGICiE. 

Josu.  cap.  15.  ver.  59.  unHecina  civitatum  tribus  Judae 
omissio,  a  Johaiine  MarianaP  objicitur  "  scilicet,  Theco 
et  Ephrata,  hsec  est  Bethleem,  et  Phagor,  et  ^Etham, 
et  Culon,  et  Tatami,  et  Soris,  et  Carem,  et  Gallim, 
et  Baether,  et  Manocho,  civitates  undecim,  et  vieuli  earum  ; 
quod  Hieronymus  in  eommentariis  ad  ilia  verba  Michsese, 
capite  quinto,  '  Et  tu  Bethlehem  Ephrata'  in  Hebraicis 
Josuse  codicibus  haberi  negat,  ac  in  LXX.  tantum  in- 
terpretatione  extare;  sive  ab  his  additum,  sive  de  veteribus 
libris  erasum  malitia  Judseorum,  ne  Christus  de  tribu 
Juda  ortus  videretur."  Hsec  Mariana  ex  Hieronymo  : 
cujus  etiam  hie  authoritas  a  Richardo  Cenomano''  produci- 
tur  ad  axioma  illud  suum  confirmandum ;  quod  Hierony- 
mus Hebraeorum  codices  sua  etiamnum  setate  coepit  in  non- 
nullis  locis  habere  suspectos.  Verum  ad  hoc  Hieronymi 
testimonium,  ut  ad  ea  quoque,  quae  statim  producenda  erunt 
ex  eommentariis  illius  in  tertium  caput  epistolse  ad  Galatas, 
recte  responsum  est  a  Roberto  Bellarmino'^,  quod  "  Hierony- 
mus hicdubitat,  non  asserit.  At  in  eommentariis  Isaiae,  quae 
postering  scripsit,  ut  patet  ex  praefatione  commentariorum 
in  Isaiam  et  ex  libro  de  viris  illustribus  extremo,  aperteridet 
eos,  qui  putant,  Hebraeos  codices  esse  falsatos."  Ita  Bel- 
larminus,  et  vere  quidem  :  Nam  Hieronymum  dubitare  hie, 
non  asserere,  manifestum  est  ex  illis  verbis :  "  Nequaquam 
liquido  cognoscentes,  certum  quid  novimus."  Quanquam 
certe  nihil  est  quod  dubitem  LXX.  ut  alia  passim  plurima 
(nequis  mireturid  hoc  in  loco  contigisse),  ita  ista  quae  nota- 
vimus,  textui  Josuse  addidisse  :  quandoquidem  ea  (quod  hie 
diserte  notat  Hieronymus)  nee  in  Hebraico,  nee  apud  alium 
invenitur  interpretem  ;  ne  apud  ipsum  quidem  Hierony- 
mum, in  ilia  videlicet  editioue  quam  authenticam  declara- 
vit  Synodus  Tridentina,  quamque  tueri  Jesuitam  opor- 
tuit,  vel  illam  saltern  inscriptionem,  quam  singulis  foliis 
operis  sui  praefixit,  pro  Editione  Vulgata,  inducere.  Adde 
quod  in  Syriaco  codice  Andraeae  Masii,  (qui  mille  ferme 
abhinc  annis,  conversus  est  ad  verbum  de  Graeco  exemplar! 
LXX.  quod  manu  Eusebii  ad  Origenis  libros,  qui  in  Cse- 

P  Pro  edit.  Vulgata,  cap.  7. 

1  Prul.  in  coi>im.  P.  Lombard!  in  Psaluios.       '  Ue  verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  2. 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC^.  233 

sariensis  Ecclesise  bibliotheca  asservabatur,  fuerat  emenda- 
tum),  ea  omnia  obeliseis  jugulata  sunt :  et  in  editione 
LXX.  interpretum,  quae  in  Regiis  bibliis  posita  est,  ut 
superflua  prorsus  omissa.  Neque  etiam  leguntur  in  Chal- 
daica  Paraph  nasi  Jonathanis;  qui  ante  Christi  tempora 
Targuin  edidisse  dicitur,  quod  argumento  est,  Vetera  exem- 
plaria  aliter  non  habuisse,  quam  Hieronymi  tempore  habe- 
bant  et  hodie  habent :  neque  post  Christi  natalitia,  de 
veteribus  libris  erasa  esse  ista  malitia  Judseorum,  ne  Chris- 
tus  de  tribu  Juda  ortus  videretur.  Et  sane  si  Judseos  eo 
usque  perpulisset  malitia,  ut  ipsis  verbis  Spiritus  Sancti 
manus  inferrent:  quis  tam  vecordes  fuisse  credat,  ut  locum 
Josuie,  in  quo  ne  minima  quidem  mentio  Christi  de  tribu 
Juda  oriundi,  corrumpere  voluerint  (atque  ita  corrumpere, 
ut  non  modo  Bethlehemi  sed  et  decem  aliarum  urbium 
nomen  nulla  prorsus  de  causa  expunxerint)  locum  vero 
Michaeae,  capitequinto,  ubi  disertis  verbis  hoc  asseritur,  in- 
tactum  reliquerint.  Nam  in  ipsa  editione  Graeea  libri 
Josuse,  numeratur  tantum  Bethlehem  "  inter  urbes  tribus 
Judae:  quod  ut  ibi  non  extaret,  tamen  et  de  libro  Judicum 
hoc  ipsum  possumus  approbare,  quod  Bethleem  in  tribu 
Juda  sit,"  quemadmodum  hoc  ipso  in  loco  notavit  Hierouy- 
mus,  locum  Judicum  capite  xix.  ver.  1,  2.  designans,  cui 
adjici  possunt  et  Judicum  caput  xvii.  ver.  7,  8,  9.  Ruth, 
caput  i.  ver.  1,  2.  1  Samuelis  caput  xvii.  ver.  12.  caput 
XX.  ver.  5.  2  Chronic,  caput  xi.  ver.  5,  6.  quae  omnia  loca 
si  immutassent  Judaei  (et  eadem  mutandi  ratio  fuit  qua 
locum  Josuae)  an  etiam  ipsum  urbis  situm  omnibus  notissi- 
mum  mutare  se  posse  sperabant  ?     llidiculum. 

Deuteronomii  capitis  21.  versus  23.  ^ibn  DTrbs  nbbp 
inter  loca  in  textu  Hebraeo  corrupta  recensetur  ab  Alphonso 
Salmerone,  quod  LXX.  reddiderunt :  KiKarripafxivog  viro 
Btov  irag  Kpifiafiivog  iir\  ^vXov.  Editio  Vulgata  Latina  : 
"  Maledictus  a  Deo  est,  qui  pendet  in  ligno."  Paulus,  ita 
citat :  ^ EiriKaTaparoc:'  ttoc  6  Kpifiafxivog,  iiri  ^uXou.  Quem 
locum  libro  secundo  Commentariorum  in  Epistolam  ad  Ga- 
latas,  edisserens  Hieronymus,  "  Scire,"  inquit,  "non possum 

*  Epist.  ad  Gal.  cap.  3.  ver.  13. 


234  PRiELECTIONES    THEOLOGICiE. 

quare  Apostolus  in  eo  quod  scriptum  est ;  '  Maledictus  a 
Deo  omnis  qui  pendet  a  ligno,'  vel  subtraxerit  aliquid  vel 
addiderit.  Si  enim  semel  auctoritatem  LXX.  interpretum 
sequebatur,  debuit,  sicut  ab  illis  editum  est,  et  Dei  no- 
men  adjungere.  Sin  vero  ut  Hebrseus  ex  Hebrseis,  id 
quod  in  sua  lingua  legerat,  putabat  esse  verissimum,  nee 
'  omnis'  nee  '  in  ligno'  quae  in  Hebrseo  non  habentur,  as- 
sumere.  Ex  quo  mi  hi  videtur,  aut  veteres  Hebrseorum 
libros  aliter  habuisse,  quam  nunc  habent :  aut  Apostolum 
(ut  ante  jam  dixi)  sensum  Scripturarum  posuisse,  non 
verba :  aut  quod  magis  est  sestimandum,  post  passionem 
Christi,  et  in  Hebraeis,  et  in  nostris  codicibus  ab  aliquo 
Dei  nomen  appositum,  ut  infamiam  nobis  inureret,  qui 
in  Christum  maledietum  a  Deo  credimus.  Audaci  itaque 
pede  ad  hoe  procedo  certamen,  ut  ad  libros  provocem,  nuUo 
loco  scriptum  a  Deo  quenquam  esse  maledietum,  et  ubi- 
cunque  maledictio  ponitur,  nunquam  Dei  nomen  adjunc- 
tum."  Probat  scilicet  illam  additionem  "  a  Deo"  factam 
esse  ab  aliquo,  ex  eo  quod  cum  multi  in  Scripturis  dican- 
tur,  nunquam  tamen  a  Deo  maledicti  dicuntur,  atque  hue 
adducit  multa  testimonia  :  "  Maledictus  tu  ab  omnibus 
bestiis,"  dicitur  ad  serpentem.  Et  ad  Adam  :  "  Maledicta 
terra  in  operibus  tuis,"  etc.  Sic  Hieronymi  authoritate  nos 
premit  Alphonsus  Salmeron,  asserentis  Hebrseos  codices 
vitiatos  ;  et  tribuentis  Judseis,  quod  addiderint  textui.  Si- 
militer hoc  ipsum  urgetur  a  Richardo  Cenomano  Francis- 
cano,  Prologo  in  Commentarios  Petri  Lombardi  in  Psal- 
mos,  Wilhelmo  Reginaldo  in  Refutatione  Reprehensionis 
Whitakerianse,  capite  duodecimo,  et  Johanne  Mariana  pro 
editione  Vulgata,  capite  septimo,  ut  probent,  Hieronymi 
fuisse  sententiam,  Hebraeorum  codices  sua  etiamnum  aetata 
fuisse  vitiatos. 

Respondetur  •«•»•** 

******         *         *         *         *         * 

"Job  capitis  13.  versu  15.  legimus,  Etiamsi  occiderit 
me,  in  ipso  sperabo.  Hebraeus  habet  desperatam  senten- 
tiam, et  contrariam  prorsus,  '  Non  sperabo.'  Ubi  manifes- 
tum  est  mendum,  nisi  quis  gratis  desipiat.  Error  autem 
irrepsit  quod  '  in  ipso'  sive  '  in  ipsum'  et  negandi  adver- 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  230 

bium,  in  voce  apud  Hebrseos  non  differant,  sed  scriptione. 
Nam  illud  per  lamed  et  vau,  lb,  hoc  vero  per  b  et  S,  wb. 
Hine  Sanches  vertit ;  '  ecce  occidet  me,  non  sperabo.'  Sed 
et  Munsterus,  sentiens  intelligentiam  simpliciter  acceptam, 
blasphemum  quid  sonare,  coactus  est  dicere,  quod  alterum 
loco  alterius  positum  sit,  aut  interrogative  debere  legi,  ut 
redeat  eodem  sensus.  Ecce  clamant  isti  Geneseos  capite 
octavo  negationem  esse  abradendam,  et  editionem  nostram 
mendosam  ;  et  ibi  permittunt  sibi  quod  volunt,  quandonon 
inveniunt  quod  rcspondeant."  Haec  Richardus  Cenomanus 
Minorita,  Prologo  in  Collationem  diversarum  translatio- 
num  Psalterii,  editam  cum  commentariis  Petri  Lombardi  in 
Psalmos.  Quo  referenda  sunt  etiam  ilia  Alphonsi  Salme- 
ronis  Jesuitse,  in  quarto  Prolegomeno.  "  Frequentissimum 
est  apud  Rabbinos  Nb  negationem  ponere  pro  "lb,  id  est  sibi, 
et  e  contrario  :  et  ssepe  tollitur  vel  additur  negatio.  Nam 
Esaiae  capite  nono  quod  dicitur  :  '  Multiplicasti  gentem, 
non  magnificasti  laetitiam,'  LXX.  sine  negatione  reddide- 
runt :  sicut  Geneseos  capite  octavo  de  corvo  eunte,  et  re- 
deunte,  addiderunt  negationem,  quam  Hebrsea  lectio  non 
habet.  Et  quod  habetur  Ezechielis  capite  decimo  sexto.  'Ex- 
posuisti  fornicationem  tuam  omni  transeunti,  ut  ejus  fieres :' 
ubi  interpres  legit  lo  lb  cum  Vau  quod  sigiiificat  '  ejus,' 
Jonathan  tamen  Benuziel  legit  lo  sb  cum  Aleph,  dicens 
'  Adjunxisti  te  ut  coleres  idola  cum  omni  transeunte,  quod 
nondecebat  te  ita  facere.'  Ad  hsec  caput  vicesimum  Deutero- 
nomii  '  Quoniam  lignum  est,  et  non  homo,'  Hebrsei  sine  ne- 
gatione'habent :  '  lignum  est,  et  homo.'  Chaldseus  tamen 
interpres  ponit  negationem.  Et  quod  habetur  Psalmo  de- 
cimo tertio  '  Non  est  usque  unum  in  eis.'  Rabbi  Abraham 
negat  legendum  cum  negatione :  et  in  lectione  Kb  et  lb 
multa  controvertunt  Hebrsei,  an  sit  ponenda  negatio,  necne. 
At  hoc  gravissimum  est  facinus,  autafBrmare  quod  negatur, 
aut  negare  quod  affirmatur,  quare  nihil  incertius  et  incon- 
Btantius ;  et  nihil  magis  potest  officere  veritati,  et  integritati 
Scripturae." 

Respondemus  pro  his  locis  id  ipsum  quod  Munsterus  : 
vel  capi  sb  pro  "lb ;  vel  si  negative  accipiatur  sb,  cum  in- 
terrogatione  legendum  esse :  quod  eodem  redit.     Quorum 


236  PR«LECTIONES    THEOLOGIC^. 

neutrum  accommodari  potest  ad  locum  ilium  importune  hic 
a  Pontificiis  objectum,  Geneseos  caput  octavum,  ubi  He- 
braeo  nee  S7  nee  i?  legitur,  nee  sententia  iiiterrogationem 
admittit.  Verum  de  corvo  eunte  et  redeunte,  satis  supra  dic- 
tum. lUud  hie  monuisse  sufBciat,  Hebrseis  non  esse  inso- 
lens:  ut  sb  capiatur  pro  sbn  interroj^ative,  vel  lb  affirma- 
tive. Ita  illud",  D^nt£?bs:i  HDn  nrQ-i-sb  nnv-^'2  legendum 
monet  11.  David  Kinchi  nn^'Dn  "pi  viainterrogationis,  quo- 
modo  vulgatus  interpres  reddidit,  "  nonne  major  plaga  facta 
fuisset  in  Philistium  ?"  quod  eodem  sensu  affirmative  red- 
diderunt  Grseci  interpretes  :  vvv  av  /lii^wv  iytyovsi  ri  TrXrjyjj 
(V  Toig  aKXo<j>vXoiQ. 

"   1  Sam.  14.  30.  (al.  32). 


PR^ELECTIONES    THEOI-OGIC^.  237 


Absoluta  defensione  integritatis  fontium  Hebraicorum 
Veteris  Testamenti :  superest  ut  fontium  Grsecorum  Novi 
Instrumenti  sinceritatem  adversus  Pontificiorum  objectiones 
propugnemus. 

1.  Primum  igitur,  Christophorus  de  Sacrobosco  in  hunc 
modum  ratiociiiatur.  "  Scribit"  Hieronymus,  profligato  a 
GraecispatrimonioapudLatinos,  tan  turn  incorruptam  patrum 
hsereditatem  servari  ;  quod  tanti  ponderis  testimonium  hac 
nostra  tempestatemulto  magis  locum  habere  oportet,  quando 
videmus  Grsecos  (quos  malam  sobolem  vocat  Hieronymus) 
non  secus  ac  Judseos,  ob  suam  perfidiam  derelictos  et  in  re- 
probum  sensum  dates."  Et  ante  eum  Robertus  Bellarminus : 
"  certe' vix  dubitari  potest,  quin  sicut  Latina  Ecclesia  con- 
stantior  fuit  in  fide  retinenda,  quam  Grseca :  ita  etiam  vigi- 
lantior  fuerit  in  suis  codicibus  a  corruptione  defendendis. 
Quodenim  olim  Hieronymus  scripsit  adDamasum  in  epistola 
de  nomine  Hypostasis,  nunc  maxime  habet  locum,  videlicet 
profligato  a  Graecis  patrimonio,  apud  Latinos  tantum  in- 
corruptam Patrum  hsereditatem  servari."  Alphonsus  Sal- 
meron  paulo  timidius  hoc  ipsum  effert,  in  trigesimo  tertio 
Prolegomeno  ita  scribens  :  "  Ad  Dei  Providentiam  specta- 
bat,  ut  Scripturam  integram,  ac  incorruptam  servaret  in 
Ecclesia  sua.  Cum  autem  Ecclesia  Dei  ilia  sit,  quae  sub 
Romano  Pontifice  Christum  agnoscit,  ac  profitetur,  a  qui 
pluries  Graeca  Ecclesia  defecisse  dignoscitur,  videtur  plus 
fidei  esse  tribuendum  Latinis  codicibus,  quam  Grsecis." 
At  Thomas  Stapletonus:  "  Quum^ad  Latinos  devolvi  jam 
fidei  Veritas  coepit,  Graecis  a  fide  orthodoxa.  et  unitate  ec- 
clesiastica  per  schisma  et  haereses  discedentibus,  textus  Grae- 
cus  varius,  corruptus  et  dubius  esse  coepit;  solaque  Latina 
versio,  sicut  Latinorum  fides,  pura  et  sincera  et  orthodoxa 

*  Sacrobosc.  Defens.  Bellarm.  part  I.  cap.  4.  pag.  36. 

y  Bellarm.  lib.  2.  de  verbo  Dei,  cap.  II. 

■  Stapleton.  Relect.  controv.  5.  qucest.  3,  (pag.  525). 


238  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

remansit."  Denique  Wilhelmus  Lindanus :  "  Graeci*  fre- 
quentioribus  ut  contentionibus,  ita  erroribus  quoque  impli- 
cati,  Scripturse  non  raro  manus  attulere  ;  ut  earn  vel  immu- 
tando  vel  accidendo,  suis  quasi  faventem  inflecterent  opi- 
nionibus." 

Respondetur  1.  Hieronymi  testimonium,  quod  tanti  pon- 
deris  dicit  Sacroboscanus,  ad  Jesuitse  institutum  pro- 
bandum  nallius  profecto  est  ponderis.  Quod  enim  ille  in 
epistola  ad  Damasum  de  profligato  ab  Orientalibus  patri- 
monio  scripsit,  et  apud  solos  Latinos  incorrupta  Patrum- 
servata  hsereditate :  id  ad  Domini  nostri  Jesu  Christi  Tes- 
tamentum,  contra  Hieronymi  et  Damasi  mentem  a  Chris- 
tophoro  iniquissime  trahitur;  quasi  corruptius  illudinGrsecis 
legeretur  codicibus,  in  libris  vero  Latinis  incorruptum  ser- 
varetur.  Qui  factum  igitur,  ut  Hieronymus  "  Novum*  Tes- 
tamentum  Grsecse  reddiderit  auctoritati;  et  ad  "  Grseci 
sermonis  normam,"  multa  in  Latinorum  "  veteribus"  libris 
addiderit,  mutaverit,  correxerit,"  idque  jubente  Damaso, 
quemadmodum  prsefatione  in  Evangelistas  ad  eundem  ipse 
testatur.  Ubi  ad  versus  obtrectatores  hujusmodi  utitur 
apologia.  "  Si"*  Latinis  exemplaribus  fides  est  adhibenda, 
respondeant  quibus  ?  tot  enim  sunt  exemplaria  pene  quot 
codices.  Sin  autem  Veritas  est  quserenda  de  pluribus  :  cur 
non  ad  Grsecam  originem  revertentes,  ea  vel  quae  a  vitiosis 
interpretibus  male  reddita  ;  vel  a  praesumptoribus  imperitis 
emendata  perversius ;  vel  a  librariis  dormitantibus  aut  ad- 
dita  sunt  aut  mutata,  corrigimus  ?"  Quibus  et  alibi  res- 
pondet,  "  se  Latinorum*'  codicum  vitiositatem,  quae  ex  diver- 
sitate  librorum  omnium  comprobatur,  ad  Graecam  originem, 
unde  et  ipsi  translata  non  denegant,  voluisse  revocare. 
Quibus  si  displicet  fontis  unda  purissimi :  caenosos  rivulos 
bibant."  Haec  mirifica  fuit  Latinorum  vigilantia,  quam 
praedicat  Bellarminus,  in  suis  codicibus  a  corruptione  de- 
fendendis  :  ista  Graecorum  perfidia  in  Novi  Testamenti 
Graecis  codicibus  corrumpendis.    2.  Quantumvis  Hierony- 

*  Lindan.  de  opt.  gener.  interpr.  lib.  2.  cap.  2.  in  fine. 

''  Hieron.  epist.  54.  ad  Lucinium.  op.  torn.  4,  par.  2.  pag.  579. 
'  Idempraef.  in  4  Evang.  ad  Damasum.  op.  torn.  1.  pag.  1426. 

*  Id.  Ibid. 

'  Hieronym.  epist.  25.  ad  Marcellam.  op.  torn.  4.  par.  2.  pag.  62. 


PR^LECTIONES    THEOLOGICjE.  239 

mus'  Graecos  malam  sobolem  vocet  (quod  objicit  Chris- 
tophorus)  et  profligatum  ab  iis  dicat  patrimonium :  Grse- 
cum  tamen  Testamentum  (ut  vidimus)  fontem  agnoscit 
purissimum,  et  normam  ad  quam  Latinorum  codicum 
lectio  sit  exigenda.  Quinimo  in  Vetera  Testamento  ad 
"  Hebraeos*"  recurrendum  et  ex  eorum  "  archivis"  veritatem 
exprimendam  judicavit  Hieronymus  :  nee  judicium  ejus 
improbare  possunt  Pontificii,  nisi  editionem  suam  authenti- 
cam  damnent,  quam  ab  Hieronymo  ex  Hebrseo  translatam 
defendunt.  Et  istos  tamen  Christianse  fidei  hostes  infestis- 
simos  quis  neget,  super""  quos  etiam  pervenit  ira  Dei  ad 
extremum  usque.  Ut  demus  igitur  Bellarmino,  "  Lati- 
nam  Ecclesiam  constantiorem  fuisse  in  fide  retinenda, 
quam  Grsecam  :"  ut  Stapletono  concedamus,  "  Grsecos  a 
fide  orthodoxa  et  unitate  ecclesiastica  per  schisma  et 
hsereses  discessisse  ;"  imo,  "  non  secus  ac  Judseos,  ob  suam 
perfidiam  derelictos,  et  in  reprobum  sensum  datos,"  quod 
vult  Sacroboscanus,  non  inde  tamen  erit  consequens  vigi- 
lantiores  fuisse  Latinos  in  suis  codicibus  conservandis, 
quam  in  Grsecis  Graecos,  non  magis  profecto  quam  vel 
Graecos  vel  Latinos  vigiliantiores  fuisse  in  sacris  codicibus 
a  corruptione  servandis,  quam  Hebraeos.  Etsi  enim  hi 
Christianam  professi  sunt  fidem,  a  qua  totis  animis  Judaei 
abhorrebant:  "  Grseci  tamen  et  Latini  hac  in  re  cum  eis 
coUati,  proculdubio  segnes  fuerunt  indiligentesque,"  quem- 
admodum  a  Roberto  Wakfeldo  in  Syntagmate  de  He- 
braeorum  codicum  incorruptione  notatum  est.  Tantum 
abest,  ut  hinc  concludi  possit  corruptum  esse  Testamentum 
Graecum  ;  "  solamque  Latinam  versionem,  sicuti  et  Lati- 
norum fidem,  puram  et  sinceram  et  orthodoxam  reman- 
sisse  :"  quae  prodigiosa  est  Stapletoni  conclusio.  3.  In 
eo  quoque  falluntur  adversarii,  quod  Graecorum  codicum 
Novi  Instrumenti  Grtecos  solos  custodes  faciunt:  quasi  ad 
Ecclesiam  Catholicam  (cujus  Scripturam  parvam  posses- 
sionem esse  propriam  recte  affirmat  Tertullianus)  sacrorum 
fontium  cura  communiter  non  pertineret,  et  Ecclesia  Latina 

'  Hieron,  epitt.  14.  ad  Damasum.  op.  torn.  4.  par.  2.  pag.  19. 
'  Hieron,  prcfat.  in  libroa  Regum  et  Esther  et  epist.  ad  Damasum  ;  et  alibi 
passim. 

I"  1  Thess.  cap.  2.  ver.  16. 


240  PR^LECTIONES    THEOLOGICiE. 

suo  satis  functa  esset  officio,  si  suos  libros,  id  est,  Latinos 
conservaret  ;  Grsecos  vero,  id  est,  ipsos  archetypos  ab 
Apostoli  Spiritu  Sancto  dictante  exaratos,  tanquam  alie- 
nos  negligeret,  et  schismaticis  Grsecis  relinqueret :  quibus 
ex  ipso  Jesuitarum  sodalitio  oppono  Marianam  :  cujus  in 
disputatione  pro  editione  Vulgata,  capite  nono,  est  ilia  con- 
elusio.  "  Sit  ergo  fixum,  non  minus  ad  Ecclesise  curam 
Hebraicos  et  Grsecos  codices  quam  Latinos  pertinere."  Si 
Latini  vigilantissimi  fuissent  in  suis  codicibus  conservandis 
(quemadmodum  ab  iis  "  hac  in  re  multifariam  et  dormita- 
tum  et  peccatum  est :"  quod  agnoscit  Zegerus'  et  res  ipsa 
loquitur)  non  aliam  nobis  exhiberent  editionem,  quam  earn 
quae  ex  veteris  interpretis  officina  profecta  est.  At  in  ilia 
nee  veteres  acquieverunt ;  nee  quisquam  acquiescendam 
judicabit,  qui  interpretis  iiifantiam  perspectam  habuerit,  et 
versionem  cum  fontibus  in  iis  locis,  in  quibus  nulla  corrup- 
telse  in  Graecis  suspicio  esse  possit,  comparaverit.  Qiio- 
modocunque  igitur  conservata  sit  versio  Latina,  ut  Grae- 
ca  Veritas  in  Ecclesia  extet  necesse  est :  cui  ilia  Latina 
editio  subjicienda  foret,  etiamsi  eodem  nunc  extaret  modo, 
(ne  verbo  quidem  immutato)  quo  ab  authore  primum  est 
profecta.  Postremo  quod  asserit  Lindanus,  "  Graecos 
Scripturae  non  raro  manus  attulisse,  ut  eam  vel  immutando 
vel  accidendo,  suis  quasi  faventem  inflecterent  opinionibus," 
sine  omni  probatione  accusatio  est.  Graecos  "  certe''  ab 
hac  falsitatis  suspicione  liberat  vel  illud,  quod  in  his,  de 
quibus  iis  nobiscum  fuit  controversia,  eorum  libri  nobis- 
cum  consentiunt:  nee  de  litera  unquam,  sed  de  sensu  lite- 
rae  quaestio  fuit.  Nunc  igitur,  quid  comminisci  quisquam 
potuit,  cur  alia  falsarent,  cum  ea  nobis  reliquerint,  quae 
vel  sola  falsare  voluisserit."  Ita  olim  contra  Martinum 
Dorpium  Thomas  Morus :  ita  contra  Lindanum  nos. 

IL  Secundum  Adversariorum  argumentum  sit  illud, 
quod  a  Lindano  per  Rhetoricam  wapaXtfipiv  in  hunc  modum 
proponitur.  "  In'  praesentia  nee  illas  persequi  est  animus 
suppetias,  quas  ad  banc  instruendam  aciem  mittant  cano- 

'  Zeger.  in  Prologo  Epanorthotae. 

•*  Tho,  Morus  in  epist.  adversus  Mortinum  Dorpium. 

'   Liiidan.  de  opt.  gener.  interpr.  cap.  2. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  241 

nes  illi  Nicaeni,  tanto  cum  sacrilegio  vel  Athanasii  setate 
suppress!,  ut  eos  integros  in  Grsecia  inveriire  non  potuerit. 
Rursus  illi  ipsi  Augustini  sseculo  ita  mutilati,  ut  nisi  30 
(20;  opinor,  volebat)  quos  hodie  videmus  reliquos,  non 
suppeditarint  Grsecse  bibliothecae  concilio  tertio  Africano." 
Quo  referenda  et  ilia,  quseCanus  multis  verbis  hie  prosequi- 
tur, de  Conciliorum  et  Patrum  codicibus  a  Grsecis  vitiatis. 
Respondetur:  Quod  ad  Nicsenos  canones  attinet :  pa- 
rum  profecto  ad  Lindani  causam  aflFerunt  illi  prsesidii : 
quin  Latinorum  potius  fitlem  in  dubium  vocant,  non  Grse- 
corum  ;  plures  enim  canones,  quam  eos  quos  hodie  videmus 
reliquos,  Niceno  Concilio  nunquam  agnovit  antiquitas  :  tan- 
tumque"  abfuit  ut  Augustini  temporibus  de  Grsecorum 
codicum  integritate  dubitatum  hie  fuerit,  ut  ipse  Augustinus 
cum  aliis  216  Episcopis  in  Africano  Concilio  congregatis 
ad  Bonifacium  Romanse  urbis  Episcopum  ita  rescripserit. 
"  Quis  enim"  dubitet,  exemplaria  esse  verissima  concilii  in 
Graecia  Nicsenae  Synodi  congregatse,  quae  de  tam  diversis 
locis,  et  de  nobilibus  Grsecis  ecclesiis  adlata  et  comparata 
concordant."  Illam  vero  Athanasii  epistolam  de  canonibus 
Nicsenis  "  tanto  cum  sacrilegio  suppressis,"  qua  tantopere 
nititurLindanus,  commentitiam  esse  fatentur  illi  "  Romanse" 
ecclesise  doctores  incomparabiles"  BellarminusP  et  Baro- 
nius"",  cujus  comment!  author,  non  Grseculus  allquis  fuit, 
sed  "  sapiens'  ille  architectus,  qui  assertion!  Zosimi  et  Bo- 
nifacii  de  Nicaeno  canone  extra  nunfbrum  allegato  bene 
consultum  voluit :"  quem  etiam  in  finem  novos  canones 
Nicseno  Concilio  supposuit  in  ilia  quam  Julii  nomine 
finxit  ad  Orientales  epistola.  Quod  si  Can!  conjectura 
foret  probanda:  videri  depravata  Nov!  Testament!  Grseca 
exemplaria,  quod  in  sanctorum  codicibus  Grsec!  nonnulli 
fecerunt  idem  :  cur  non  eadem  ratione  inductus  suspicar! 
quis  posset,  a  Latinis  sacras  literas  vitiatas :  quandoqui- 

"■  Concil.  Carthagin.  VI.  Cod.  Canonum.  Rufiin.  lib.    1.  cap.  6.   Theodoret. 
lib.  1.  cap.  8.  Gelasius  Cyztcenus,  part.  2.  act.  Concil.  Nicen.  cap.  31,  32. 
"  Concil.  African,  cap.  101.  turn.  1.  Concil.  pag.  644.  b.  edit.  Binii. 
•*  Inst.  Baron.  Pracscript.  advers.  heeret.  Iractat.  4.  pag.  421. 
>■  Bellarm.  de  Rom.  Pontif.  lib.  2.  cap.  23  ;  Baron,  toin.  3.  Anal,  an,  336. 
1  Baron.  Ibid.  §  60. 

'  Jul.  1 .  epist.  2.  tomo  I.  Concil.  pag.  402,  etc.  ubi  notas  Binii  vide. 
VOL.  XIV,  R 


242  PRJELECTIONES   THEOLOGICJE, 

dem  compertum  sit,  eorum  artificio  non  solum  fictitiam 
Athanasio  epistolam,  iictitios  Nicseno  concilio  canones ; 
sed  etiam  veteribus  Romanse  ecclesiae  episcopis  tot  Decre- 
tales  epistolas,  aliisque  Patribus  alia  quamplurima  scripta 
esse  supposita.  Sed  absit  ut  ex  istis  iniquorum  hominum 
factis  liberum  sibi  quis  putet,  scripta  qusevis  pro  suo  arbi- 
tratu  in  corruptelas  suspicionem  trahere  :  vel  etiamsi  iniquis- 
simi  forent  homines,  existimet  ita  dormitasse  vel  Dei  pro- 
videntiam  vel  Ecclesiae  diligentiam,  ut  'quod  in  hominum 
monumentis  corrumpendis,  idem  etiam  in  Sacrosanctis  Dei 
oraculis,  a  quibus  salus  nostra  pendet,  violandis  elFectum 
dare  posset  humana  malitia. 

Argumentum  petunt  adversarii  a  testimoniis  Patrum  Am- 
brosii  et  Hieronymi :  Ambrosii  authoritate  ita  nos  premit 
Nicholaus  Zegerus  in  Epanorthotae  sui  Prologo.  "  Hinc  fac- 
tum est,  ut  gravis  ille  Ecclesiae  doctor  Beatus  Ambrosius 
Graecorum  lectionem  non  modo  parvifecerit,  verum  etiam 
postposuerit  lectioni  suae  Latinse :  quum  tamen  ea,  qua  ipse 
turn  utebatur,  versio  haudquaquam  tam  fuerit  solida  atque 
authentica,  quam  haec  est,  qua  nunc  utitur  ecclesia  Roma- 
na :  et  probabile  sit,  Grsecos  codices  turn  adhuc  fuisse  incon- 
taminatiores,  quam  sint  hodie.  Et  tamen  idem  Ambrosius 
non  dubitavit  alicubi  contemnere,  ac  veluti  damnare  con- 
silium sententiamque  beati  Hieronymi  de  restituendis  codi- 
cibus  Latinisex  fide  Graecorum.  Indignum  enim  judicans  ut 
locus  ille  ab  Roman?)s  '  Regnabat  mors  ab  Adam,  usque  ad 
Moysem  etiam  in  eos  qui  peccaverunt'  juxta  Graecos  (ut 
turn  habebant)  legatur  cum  negatione  '  qui  non  peccaverunt,' 
quod  negat  fuisse  tum  in  Latinis,  quum  tamen  hodie  le- 
gatur utrobique  :  scribit  in  haec  verba.  '  Sic  (inquit)  prae- 
scribitur  nobis  de  Graecis  codicibus,  quasi  non  ipsi  invicem 
discrepent ;  quod  facit  studium  contentionis.  Quia  pro- 
pria quis  auctoritate  uti  non  potest  ad  victoriam,  verba  legis 
adulterat,  ut  sensum  suum  quasi  verba  legis  adferat ;  ut  non 
ratio,  sed  auctoritas,  praescribere  videatur.  Constat  autem, 
porro  olim  quosdam  Latinos  de  veteribus  Graecis  translatos 
codicibus,  quos  incorruptos  simplicitas  temporum  servavit 
et  probat :  postquam  autem  a  concordia  animis  discedentibus 
et  haereticis  perturbantibus,  torqueri  quaestiones  cceperunt, 


PRJELECTIONES    THEOLOGIZE,  243 

multa  immutata  sunt  ad  sensum  humanum,  ut  hoc  contine- 
retur  [in  Uteris]  quod  homini  videretur,  unde  et  ipsi  Graeci 
diversos  codices  habent.  Hoc  autem  verum  arbitror,  quando 
et  ratio  et  historia  et  auctoritas  observatur  :  nam  hodie  quae 
in  Latinis  reprelaenduntur  codicibus,  sic  inveniuntur  a  ve- 
teribus  posita,  Tertulliano,  Victorino,  et  Cypriano.'  "Haec 
ille."  Similiter  Lindanus'  Ambrosii  authoritatem  urget, 
in  hunc  modum  :  "  Divus  Ambrosius  eximium  Christianse 
Ecclesise  columen  extra  omnem  ut  adulationis,  ita  calum- 
niae  suspicionem  constitutus,  Grsecos  suse  setatis  homines 
gravissime  non  dubitavit  accusare,  quod  contentionis  studio 
verba  legis  adulterassent,  quo  sensum  suum,  quasi  verba 
iegis  asserant,  ut  non  ratio  sed  authoritas  prsescribere 
videatur.  Ita  enim  ad  verbum  est  in  ejus  commentariis 
in  epistolam  ad  Romanos :  '  In  eos  qui  non  peccaverunt,* 
quod  capitulum  simul  atque  firmissimis  demonstrasset  ra- 
tionibus,  aflSrmative  legendum  subtexuit.  Et  tamen,  in- 
quiens,  sic  praescribitur  nobis  de  Grsecis  codicibus,  etc.  (ut 
supra).  Rursus  in  secundum  caput  ad  Galatas  idem  Am- 
brosius Grsecos  alio  item  loco  Scripturam  suis  corruptelis 
vitiasse  ostendit.  Tria  haec  mandata,  inquiens,  ab  Apos- 
tolis  ut  senioribus  data  reperiuntur,  quae  ignorant  leges  Ro- 
manae,  id  est,  ut  observent  se  ab  idololatria,  (vel  potius,  Ido- 
lothyto),  et  sanguine,  sicut  Noe,  et  fornicatione.  Quae 
sophistae  Graecorum  non  intelligentes,  scientes  tamen  a 
sanguine  abstinendum,  adulterarunt  Scripturam,  quartum 
mandatum  addentes,  et  a  sufFocato  observandum :  quod 
puto  nunc  Dei  nutu  intellecturi  sunt,  quia  jam  supra  dic- 
tum erat  quod  addideruiit.  Graecos  ergo  codices  ante 
■  annos  1200,  si  Divus  Ambrosius  meretur  fidem,  jam  tunc 
fuisse  passim  non  modo  inter  se  diversos  et  immutatos  con- 
stat, verum  etiam  adulterates  est  demonstratum."  Hac- 
tenus  Lindanus,  cui  adjungo  Julium  Rugerium,  qui  in 
opusculo  de  libris  canonicis'  ut  probet  Graecos  codices 
magis  esse  corruptos  quam  ipsos  Latinos,  citat  tum  Am- 
brosium  in  quintum  caput  epistolse  ad  Romanos ;  tum  etiam 
Hieronymum  Praefatione    in   Pentateuchum   de    tota  La- 

*  Lib.  2.  de  opt.  gener.  interpr.  script,  cap.  2.        '  Cap.  46. 

r2 


244  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

tina  editlone  dicentem  :  "  aliud  est  si  contra  se  postea  ab 
Apostolis  usurpata  testimonia  probaverint,  et  emendatiora 
sint  exemplaria  Latina,  quam  Graeca,  et  Hebrsea." 

Respondetur  :  "  Si  Ambrosius  in  caput  quintum  ad  Roma- 
nes non  dubitavit  contemners,  ac  veluti  damnare  consilium 
sententiamque  beati  Hieronymi  de  restituendis  codicibus  La- 
tinis  ex  fide  Graecorum,"  quemadmodum  objectionem  banc 
proponens  affirmat  Zegerus,  qui  factum  dicemus  cum  Ru- 
gerio,  ut  Hieronymus  idem  senserit  cum  Ambrosio,  emenda- 
tiora esse  Latina  exemplaria  quam  Graeca.      Certe  quidem 
ut  Hieronymus  passim,  ita  etiam  in  libro  de  Sacramento 
Incarnationis  Dominicse,  capite  octavo,  Ambrosius  profiteri 
non  dubitavit ;  Graecorum  codicum  potiorem   auctoritatem 
esse  quam  Latinorum  ;  certumque  omnino  est,  Hieronymo 
adfingi  hie  ab  adversariis,  quod  ille  ne  per  somnium  quidem 
cogitavit ;  Ambrosiique  citatum  nomine,  quod  ex  ofEcina 
Ambrosii   nunquam   prodiit.     Et  Hieronymo  quidem  eam 
adscribi   sententiam,  quam  ipse  absurdissimam  censuit,  ip- 
sius  authoris  verba  clamant,    et    omnes  illius   interpretes 
Hugo  Carensis,  Brito  Franciscanus,  Erasmus  Roteroda- 
mus,  Alphonsus  Tostatus,  Marianus  Victorius  uno  ore  con- 
fitentur.      Sic  enim  scribit  Hieronymus,    contra  invidos  : 
*'  Sicubi"  in  translatione  tibi  videor  errare,  interroga  He- 
brseos,  diversarum   urbium  magistros  consule.     Quod  illi 
habent  de  Christo,  tui  codices  non  habent.   Aliud  est,  si  con- 
tra se  postea  ab  Apostolis  usurpata  testimonia  probaverunt,  et 
emendatiora  sunt  exemplaria  Latina,  quam  Graeca,  et  Graeca 
quam  Hebraica,"  Nimirum,  "  Ironice  loquitur :  quasi  diceret. 
O  aemule,  si  velis  dicere  Latina  exemplaria  veriora  quam 
Graeca,  et  Graeca,  quam  Hebraea,  etitasuggillare  translatio- 
nem  meam,  quae  immediate  sumpta  est  ab  Hebraea :  hoc  non 
est  verum  nee  verisimile."     Ita  Hugo  Cardinalis.     Simili- 
ter Johannes  Driedo" :  "  Hieronymus  non  asserendo  dixit 
emendatiora  esse  Latina  exemplaria  quam  Graeca,  et  emen- 
datiora esse  Graeca  quam  Hebraica :  sed  hoc  inducit  tan- 
quam  absurdum."     "  Qua  phrasi  TertuUiana  saepe   utens 
Hieronymus,  contrarium  intelligit  ex  dissentaneo:    quasi 

»  Hieronym.  Praefat  in  Pentateuchum. 

*  Driedo  de  Scriptur.  lib.  2.  cap.  1.  fol.  40.  a. 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC^.  245 

dicat,  Hebraea  Graecis,  Graeca  Latinis  (ut  res  est)  emenda- 
tiora:"  ait  in  sua  in  Novum  Testamentum  Prsefatione, 
Nicolaus  Naucelius  Trachyenus.  Et  Marianus  Victorias 
quantumvis  fontibus  iniquior,  ut  quos  multis  in  locis  vitiatos 
contendit,  non  aliter  tamen  locum  Hieronymi  accipi  potuisse, 
animadvertit.  "  Hoc^  dicit  veluti  maxime  absurdum,  et 
aSvvaTov,  tanquam  si  nos  diceremus  :  aliud  est,  si  Evan- 
gelio  non  credis,  et  veriorem  putas  esse  Platonem  quam 
Apostolum :  quasi  dicamus,  si  hoc  nobis  principium  in- 
ficiatus  fueris,  actum  est  de  te,  nee  tecum  de  fide  dispu- 
tare  possumus."  Denique  Erasmus  Roterodamus  :  *'  Hunc 
locum  insulsissime  citat  Glossematarius,  quisquis^  is  fuit : 
putans  Hieronymum  vere  sensisse,  Grsecorum  exemplaria 
emendatiora  esse  quam  Hebrsea,  et  Latina  emendatiora 
quam  Graeca.  Et  hunc  nodum  multis  modis  dissolvit, 
nugacissime  nugans  in  re  non  intellecta,  vel  die  vel  die, 
vel  die.  Tantumne  istis  auctoritatis,  ut  cum  rem  pror- 
8US  non  intelligant,  tamen  iliis  jus  sit  quicquid  lubitum 
fuerit  dicere.  Nam  Hieronymus  inducit  hoc  velut  aSvva- 
Tov,  et  dictum  absurdum,  quo  magis  refellat,  quod  isti 
volebant."  Atque  ita  C£eco  glossematario,  et  simul  cum 
eo  etiam  Julio  Rugerio,  de  loco  Hieronymi  responsum  esto. 
Ambrosius  sequitur  :  quem  "  ut  gravem  Ecclesias  doc- 
torem"  Zegerus ;  ut  eximium  Christianas  Ecclesiae  colu- 
men,  extra  omnem  ut  adulationis  ita  calumniae  suspicionem 
constitutum,"  Lindanus  hie  coramendat.  Quas  laudes 
ut  beato  Ambrosio  non  negaverim  :  ita  ad  testimonium 
ipsis  prolatum  aliquid  authoritatis  pondus  inde  accedere 
plane  inficior.  Commentaries  enim  in  Paulinas  Epistolas 
non  esse  Ambrosii  agnoscunt  doctiores  Pontificii* :  sed  vel 
Hilarii  Romanae  ecclesiae  diaconi,  qui  libros  adversus  Ec- 
clesiam  de  Hsereticis  rebaptizandis  edidit  (ob  quem  ana- 
baptismum  ab  Hieronymo''  Deucalion  Orbis  appellatur) 

T  Marian.  Victorius  in  scholiis  epist.  104.  Hieron. 

•  Joh.  Semeca,  in  glossa  Decreli,  distinct.  9.  cap.  6.    Ut  veterum  librorutn. 

»  Henric.  Grarius,  annotat.  in  7  torn.  Augustin.  lib.  4.  contra  duas  epist.  Pela- 
gianorum,  cap.  4.  Rob.  Bellarminus,  in  censura  qusEStionuni  Vet.  et  Nov.  Tes- 
tamenti  Augustine  falso  tribut.  apud  Ant.  Possevinuni  in  Apparatu  sacro.  in 
Augustin.  cap.  5. 

**  Hieronym.  contra  Luciferianos. 


246  PU^LECTIONES    THEOLOGICiE. 

vel  alterius  alicujus  hominis  non  parum  suspecti.  Certe 
quod  ad  locos  illos  attinet,  in  quibus  Grsecos  codices  La- 
tinis  postponendos  existimat,  ubi  tamen"  "  nee  universaliter 
loquitur,  omnes  Latinorum  codices  esse  emendatiores,  quam 
Grsecorum,  sed  particulariter  et  indefinite  dixit,  quosdam 
codices  Latinorum  esse  emendatiores,  quos  temporum  sim- 
plicitas  servavit  incorruptos." 

Objicit  Wilhelmus  Reginaldus*  dilFerentiam  nostrorum 
Grsecorum  exemplarium  a  veteribus :  cujus  duo  exempla 
profert  ex  Beza,  in  Johannis  cap.  7.  ver.  53.  et  Epistolse 
ad  Ephesios,  cap.  3.  ver.  14.  In  priore  loco,  ait  Reginal- 
dus,  "  Bezam  rejicere  totam  historiam  mulieris  adulterse, 
cujus  in  capite  octavo  Johannis  fit  mentio:  quia  scilicet 
veteres  illi  rejecerunt,  Chrysostomus,  Theophylactus,  Non- 
nus,  etc.  neque  erat  in  antiquis  Testamentis  Grsecis,  et  ex 
septemdecem  vetustis  codicibus  Henrici  Stephani,  unus 
duntaxat  illam  non  habebat :  in  reliquis  scripta  quidem 
erat,  sed  ita  ut  mira  esset  lectionis  varietas  unde  ita  in- 
fert :  '  Tanta  varietas  lectionis  facit  ut  de  totius  istius 
narrationis  fide  dubitem.'  Et  tamen,"  inquit  Reginaldus, 
"  non  obstante  contraria  hac  praxi  veterum  Grsecorum 
et  Grsecorum  Testamentorum,  atque  exemplarium  infinita 
varietate ;  novse  impressiones  earn  habent  (quantum  ego 
comperire  possum)  universe  et  consone :  et  in  omnibus 
Testamentis  Anglicanis,  ex  Grseco  translatis,  non  minus 
est  canonica  quam  alia  qusevis  pars  Evangelli  Johannis. 
Sic  igitur  magna  hie  apparet  diversitas  inter  Grseca  Testa- 
menta  Vetera  et  nova,  ideoque  periculosum  est  nova  hsee 
sequi,  si  id  facere  non  possumus  sine  condemnatione  vete- 
rum, neque  minus  tamen  est  periculosum  vetera  etiam  sequi, 
si  id  facere  non  possumus  sine  condemnatione  ejus  quod 
Ecclesia  ut  partem  Evangelii  Johannis  acceptat."  Hsec 
de  primo  suo  exemplo  Reginaldus.  De  altero  id  tantum 
profert,  quod  in  annotationibus  ad  Ephesios  habet  Beza, 
testari  Hieronymum,  verba  ilia  Domini  nostri  Jesu  Christi 
in  Grsecis  codicibus  suo  tempore  non  extitisse,  sed  tantum 

'  Joh.  Driedo,  de  Scriptur.  lib.  2.  cap.  1.  fol.  40.  a. 

*  Reginald  Refutat.  Reprehens.  Whitak.  cap.  13.  pag.  363. 


PRJELECTIONES   THEOLOGIC^.  247 

in  Latiuis,  cum  nunc  tamen  in  omnibus  veteribus  libris  et 
scholiis  quoque  Grsecis  hsec  particula  addatur.  Atque  ista 
duo  sunt  a  Reginaldo  allata  exempla  :  in  quibus  si  quae 
sit  novorum  codicum  a  vetere  lectione  discrepantia,  non 
magis  ad  Grsecorum  exemplarium  fidem  minuendam  facit, 
quam  Vulgatse  editionis  Latinse  a  Tridentinis  authenticse 
declaratae,  quae  a  veterum  Grsecorum  lectione  a  Reginaldo 
producta  non  minus  dissentit,  quam  nostri  Grseci  codices. 
Paulo  prudentius  a  Reginaldi  magistris  Rhemensibus  fac- 
tum, quod  in  Prsefatione  exempla''  proferunt,  in  quibus 
editio  Vulgata  Latina  a  nostris  Grsecis  exemplaribus  dis- 
sentiens,  consentiunt  tamen  cum  vetustis  codicibus  quos 
exposuerunt  Patres  Graeci.  Et  ubi'  conjecturae  omnes, 
Graecique  omnes  Patres  deficiunt,  ad  Latinorum  Patrum 
consensum  provocant,  qui  veterem  Vulgatam  versionem 
sequuntur  fere  et  exponunt. 

Respondetur  :  Dicimus  cum  Sixto  Senensi,  "  eum^ 
Graecum  codicem,  qui  nunc  in  Ecclesia  legitur,  eundem 
ilium  esse,  quo  ecclesia  Graeca  temporibus  Hieronymi, 
et  longe  antea  usque  ad  tempora  Apostolorum  usa  est, 
verum,  sincerum,  fidelem,  et  nuUo  falsitatis  vitio  con- 
taminatum :  idque  continuatam  omnium  Graecorum  Pa- 
trum lectionem  lucidissime  ostendere ;  uno  semper  atque 
eodem  Scripturae  tenore  legentibus,  Dionysio,  Justino, 
Irenaeo,  Melitone,  Origene,  Africano,  ApoUinario,  Atha- 
nasio,  Eusebio,  Basilio,  Chrysostomoj  Theophylacto, 
atque  aliis  et  ante  et  post  tempora  Hieronymi  patri- 
bus."  Ad  haec  dicimus  cum  Bessarione  Cardinale,  lectio- 
nem et  expositionem  doctorum  Latinorum,  qui  vulgatum 
textum  quem  repererunt,  quemque  suo  tempore  corruptum 
agnovit  Hieronymus,  simpliciter  secuti  sunt,  non  negantes 
interim  ad  Graecorum  exemplarium  normam  Latinos  om- 
nes codices  exigendos,  non  esse  sufEciens  veritatis  testi- 
monium, frustraque  Graecorum  doctorum  authoritati  op- 
poni:  "quibus^  certe  cum  de  his,  quae  in  eorum  linguae 

«  Prsef.  Rhem.  sect.  44.  '  Ibid.  sect.  46. 

«  Sixtus  Senen.  Haeres.  1.  Novi  Testam.  resp.  ad  4.  argum.  Lib.  7.  Bibliothe- 
cse  sanctx. 
*■  Bessar.  de  loco  Johannis,    "Si  eum  toIo  manere." 


248  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

scripta  sunt  loquantur,  et  alioquin  nee  sanctitate  vitae,  nee 
(loctrina  habeantur  inferiores,  credendum  potius  esse  faten- 
dum  est."  Porro  etiam  addiraus  cum  Anglo- llhemensibus 
ipsis  non  continuo  textum  vitiosum  esse  existimandnm, 
"  quando''  aliter  in  Patribus,  vel  Grsecis  vel  Latinis  legi- 
mus  :  quia  non  semper  verba  exacte  citant,  sed  commodum 
eorum  aliquem  et  pium  sensum  secuti  sunt."  Si  enim  ini- 
quum  putant  Khemenses  nostri,  ut  hac  ratione  editionem 
Vulgatam  Latinam,  quod  a  Patrum  vel  Graecorum  vel 
Latiuorum  citationibus  dissentiat,  corrigendam  quis  exis- 
timet :  quanto  minus  ferendum,  ut  adversarii  eadem  in- 
ducti  ratione,  ipsos  Verbi  divini  fontes  in  corruptelse 
suspicionem  vocent.  Ut  hie  imprimis  ilia  Theodori  Bezae 
sententia,  quae  a  Rhemensibus  pro  editione  Vulgata  La- 
tina  urgetur,  locum  habere  debeat :  "  quisquis'  ex  veterum 
scriptis  aut  Graecis  aut  Latinis  ista  emendanda  susceperit, 
nisi  admodum  attente  et  considerate  id  faciat,  omnia  certe 
corruperit  potius  quam  emendarit.  Scriptores  enim  illos 
seu  Graecos  seu  Latinos  non  est  existimandum,  quoties 
locum  aliquem  citarunt,  toties  vel  libros  inspexisse,  vel 
singula  verba  numerasse."     Denique      *         •         »         • 

Argumentum  ducunt  Pontificii  a  Graecorum  exemplarium 
varietate. ;  "  GraecamNovi  Testamenti  editionem  corruptam 
esse  non  temere  conjicimus :"  inquit  Julius  Rugerius, 
"  varia"  enim  imprimis  fuisse  Graeca  exemplaria  veteres 
testantur :  ut  Origenes,  qui  ait,  '  multam"  differentiam 
inter  exemplaria  invenimus,'  et  Hieronymus  «sed°  apud 
Graecos  exemplaria  sunt  diversa.'  Ambrosius  '  GraeciP  di- 
versos  habent  codices.'  Hanc  autem  codicum  varietatem 
et  dissimilitudinem  toUere  ne  Origenes  quidem  ausus  est, 
qui  narrans  se  conversionem  LXX.  interpretum emendasse 
atque  obelis,  et  astericis  distinxisse,  haec  verba  statim  ad- 
scripsit.  '  Ini  exemplaribus  autem  Novi  Testamenti  hoc 
ipsum  me  posse  facere  sine  periculo  non  putavi :  tantum 

k  III  Prafat.  Rhetn.  sect.  47.  '  Bez.  Praefat.  in  Nov.  Testani. 

■"  In  opuscule  de  libris  canonicis,  cap.  46. 

»  In  Math.  horn.  8.  °  In  Epist.  ad  Gal.  cap.  5. 

V  In  Epist.  ad  Rom.  cap.  5.  i  In  Math,  hom.  cap.  8. 


PH^LECTIONES    THEOLOGIC^.  249 

suspiciones,  rationesque  et  causas  suspicionum  me  debere 
exponere   existimavi    non  esse   irrationabile.'      Quis    vero 
ejusmodi  loca  ab  Origene  observata  correxit,  et  codicum 
varietatem  sustulerit  ignoramus ;  cum  adhuc  dissimilitude, 
et  corruptio  in  illis  appareat."     Sic  Rugerius.     Johannes 
Mariana  in  disputatione  pro  editione  Vulgata,  ut  ostendat 
Graicorum  codicum  fidem  vacillare,  quoties  ab  editione  Vul- 
gata Latina  discrepant,  capite  decimo  septimo  sibi  demon- 
strandum sumit,   "  Graecos  codices  Novi  Testamenti  olim 
variasse ;  et  si  vetusti  codices  evolvantur,  nuUo  ferme  loco 
Latina  a  Grsecis  discrepare,  in  qua  non  inveniatur  Grseca 
lectio  favens  Latinse."     Ac  prius  illud  in  ipso  capitis  ci- 
tati  initio  in  hunc  modum  probat.     "  Cum  multa  indicant 
Grsecos  quondam  Novi  Testamenti  variasse  veterum  patrum 
scripta,  eorumque  qui  modo  extant  discrepantia,  turn  nihil 
magis  declarat,  quam  Latini  interpretis  diligentia :  neque 
enim  tam  multis  locis  quibus  a  Grsecis  Latina  discrepant, 
de  suo  capite  finxisse  verisimile  est."     Posterius  vero  pro- 
nuntiatum  "  ex  Novo   Testament©  Grseco   confirmat,    ad 
cujus  exteriorem  marginem  minio  varias  lectiones  sua  manu 
sedecim  codicum  facta  collatione  (in  quibus  octo  erant  ex 
RegiaBibliothecaD.  Lauren tii,  plerique  vetustateinsignes), 
adjecerat  Petrus  Fagiardus  Velesius  Marchio."     Summam 
quoque  in  Grseco  cerni  varietatem  lectionum  ait  Christo- 
phorus  de  Sacrobosco  :  "  et  quidem  ita  ut  exemplaria,  quse 
numero  sunt  pauciora,  meliorem  habeant  lectionem,   teste 
Beza ;  qui  in   Prsefatione  Novi  Testamenti  anni  1556  af- 
firmat  inter  antiqua  Grseca  exemplaria,  quibus  usus  fuit  ad 
novam  suam  translationem,  fuisse  duo  (secundum  et  octa^ 
vum  vocat)  quae  vix  unquam  a  nostra  Vulgata   editione 
dissentiebant :    eaque    censet  correctiora  :"  Haec   Christo- 
phorus  :  qui  ad  illud  quod  de   duobus  Bezae   (vel  potius 
Roberti  Stephani)  exemplaribus  cum  editione  Latina  con- 
sentientibus  dixerat,  in  margine  amplius  addit:  "  Horum 
alteram  fuisse  reor  exemplar,  quod  misit  Academise  Canta- 
brigiensi.     Nam  in  epistola  una  missa  scribit  ita  illud  a 
Graecis  quae  circumferuntur  dissidere,  et  cum  Vulgata  edi- 
tione convenire,  ut  consultum  non  putaverit  prselo  com- 


h 


250  PR^LECTIONES    THEOLOGICJE. 

mittere :  quemadmodum  narrare  memini  D.  Alabastrum." 
Et  alibi  idem  Christophorus,  ut  ostendat  Pontificios  recte 
facere,  quod  versionem  Latinam  ad  Grsecos  codices,  qui 
modo  habentur,  examinari  nolint,  prseclare  scilicet  in  hunc 
modum  disputat :  *' Hoc  praeclare  confirmat,  quod  habet 
Theodorus  Bezain  Prsefatione  Novi  Testamenti:  ait  enim 
*  multis  in  locis  se  observasse  lectionem  Vulgatse  editionis, 
quamvis  dissentiret  a  Grsecis  codicibus,  longe  tamen  melio- 
rem  esse:  quod  in  aliam  causam  referrenonpotuit,quamquod 
vetus  interpres  fidelioribus  examplaribus  uteretur,  quam  quae 
sit  hodie  reperire.  Neque  hoc  negat  noster  Whitakerus,  sed 
admittit  responsione  ad  Reginaldum%  quse  ut  iterum  con- 
cludam,  si  confitente  etiam  adversario  nostro,  ea  exemplaria, 
quae  ipse  fontes  vocat,  sunt  corrupta,  et  cum  veris  fontibus 
non  conveniunt ;  cur  nobis  vitio  vertit,  quod  nolumus  quo- 
ties  dissentiunt  nostram  editionem  ad  ilia  emendare  :  et  ita 
de  iis  loquitur,  ac  si  essent  illi  ipsi  codices,  quos  sancti 
Apostoli  suis  manibus  exararunt."  Hsec  Sacroboscanus, 
qui  in  margine  etiam  hie  notat  Bezse  Prsefationem  Novi 
Testamenti  anni  1556,  et  videre  porro  jubet  annotationes 
ejusdem  in  cap.  13.  Actorum  ver.  20,  quod  transcripsit 
ex  Anglo-Rhemensium  Prsefatione  in  Novum  Testamen- 
tum' :  ubi  defendunt  illi  nihil  ex  eo  derogari  authoritati 
editionis  Latinse,  quod  a  Graeco  textu  dissentiat :  quando- 
quidem  translata  sit  ex  aliis  Graecis  exemplaribus,  hodie 
partim  extantibus,  partim  non  extantibus,  vel  aeque  bonis  at- 
que  antiquis  vel  melioribus  ac  antiquioribus,  cujusmodi  illi 
Graeci  codices  fuerunt,  quos  doctiores  et  diligentiores  vocat" 
Augustinus.  Id  vero  confirmant'',  turn  ex  Graecis  exem- 
plaribus quibus  usi  sunt  Robertus  Stephanus,  Crispinus, 
Erasmus,  Beza  et  Gagneius ;  tum  ex  Theodori  Bezae 
testimonio  in  prefatione  ad  Novum  Testamentum  a  se 
editum,  ita  de  Erasmo  Roterodamo  scribentis.  "  Quam 
immerito  multis  locis  veterem  interpretem  reprehendit, 
tanquam   a    Grsecis  dissentientem.     Dissentiebat,  fateor, 

'  Pag.  326  et  327.  '  Rhem.  Prsef.  sect.  39. 

■■  Augustin.  de  Doctr.  Christ  lib.  2.  cap.  15.   "  Rhem.  prsfat.  sect.  39. 41. 43. 


PRJELECTIONES    TIIEOLOGICiE.  261 

ab  iis  exemplaribus  quae  ille  nactus  erat :  sed  non  uno 
loco  comperimus  aliorum  codicum,  et  quidem  vetustissi- 
morum,  autoritate  earn  interpretationem  niti,  quam  ille  re- 
prehendit.  Quinetiam  aliquot  locis  animadvertimus  veteris 
interpretis  lectionem,  quamvis  cum  nostris  Grsecis  exem- 
plaribus non  conveniat  interdum,  tamen  multo  melius  qua- 
drare :  nempe  quod  emendatius  exemplar  secutus  esse  vi- 
deatur."  Eandem  Bezse  confessionem  denuo  inculcat  Wil- 
helmus  Reginaldus^,  eandemque,  velut  quae  ipsius  quidem 
"  judicio^  omnia  argumenta  longe  multumque  superet"  ur- 
get  Andradius  :  ubi  etiam  multis  de  Grsecorum  exemplarium 
varietate  disserit.  "  Illud%"  inquit  Andradius,  "  principio 
constitutum  esse  volo,  Grseca  exemplaria,  ex  quibus  plu- 
rimi  Latina  corrigenda  susceperunt,  usque  adeo  inter  se 
dissidere,  ut  Veritas  non  semel  sit  conjecturis  ex  illis  hau- 
rienda."  Et  paulo  post :  "  Si*"  aut  nullum  aut  perexiguum 
fuisset  in  Grsecis  voluminibus,  quemadmodum  in  Hebrseis 
dissidium,  vel  certe  Graecum  aliquod  exemplar  reperire 
Hcuisset  tam  certum  et  incorruptum,  ut  illius  nemo  posset 
fidem  in  dubium  revocare,  concederem  fortasse  ut  ex  eo 
Latina  corrigerentur  :  verum  in  tanta  illorum  varietate,  et 
in  tam  innumerabilibus  dissimilitudinibus,  ad  quod  quseso 
sine  magna  levitatis  suspicione  provocabimus,  aut  ex  quo 
Latina  multorum  seculorum  consensione  firmata,  Romanse- 
que  ecclesise  auctoritate  commendata  corrigemus,  aut  qua 
fronte  prse  Graecis  Latina  contemnere  audebimus  aut  quo- 
modo,  (nam  hucusque  etiam'=  postea  progreditur)  nisi  ex 
veteri  Latina  editione,  statuere  poterimus,  quae  Graeca  sint 
vitiosa,  et  quae  corrupta  et  quae  integra,  casta  et  incorrupta." 
Hoc  etiam  argumento  utitur  Melchior  Canus.  "  Magna"" 
est  dissensio  saepenumero  Graecorum  codicum,  qui  nunc 
habentur  in  manibus.  Unde  et  qui  nostris  temporibus  ad 
Graeca  dicunt  se  expendere  Latina,  baud  raro  inter  se  dis- 
sident, non  in  verbis  modo,  sed  in  sententiis  quoque."  Et 
post.     "  Qui  ad  Graeca  exemplaria  nos  revocant,  eandem 

'  Refutat.  repr.  Whilak.  cap.  13. 

'  Andrad.  Defens.  Fid.  Trident,  lib.  4.  pag.  706,  707. 

•  Ibid.  pag.  673.  ^  Ibid.  pag.  674. 

<  Ibid.  pag.  684.  '  Can.  de  loc.  Theol.  lib.  2.  cap.  3. 


252  PRiELECTIONES    THEOLOGICjE. 

varietatem  inferre  volunt,  a  qua  olim  Hieronymus  libros 
nostros  asseruit ;  imo  eandem  falsitatem,  a  qua  ille  codices 
nostras  expurgavit.  Nam  varietas  codicum,  facilis  depra- 
vationis  occasio  esse  solet."  Lindanus  quoque  ut  pro- 
bet,  "  Grsecam  Novi  Testamenti  editionem  non  esse  puram 
putam :"  ostendit,  multa  "  variare'^  in  codicibus  Grsecis, 
ut  nescias  quidnam  pro  genuine  legendum."  Deinde  libra 
quarto  exemplar  subjicit  et  Stapletonus.  "  Certe*,"  in- 
quit,  "  hodie  exemplarium  Grsecorum  magnam  fuisse  di- 
versitatem  et  contrarietatem  satis  apparet  ex  scholiis  Ro- 
berti  Stephani,  qui  quatuordecem  diversis  exemplaribus 
usus  est."  Respondetur  ••»*•» 
.*•««•         *         •         •         «         «         * 

IV.  "  Veterum"  hsereticorum  plurimi  fuerunt  Grseci, 
ideoque  Scripturse  ea  in  lingua  magis  ab  eis  corruptae  fue- 
runt, quemadmodum  antiqui  Patres  saepe  conqueruntur." 
Hoc  argumento  probant  Anglo- Rhemenses  editionem 
Vulgatam  editionem  non  modo  reliquis  omnibus  Latinis 
translationibus  meliorem  esse,  sed  et  Grseca  ipsa  editione, 
in  iis  locis,  in  quibus  difFerunt :  et  post  eos  Christophorus 
de  Sacro  Bosco,  "  Antiqui^  Hseretici,  maxima  ex  parte 
fuere  Grseci,  qui  quanto  studio  incumberent  corrumpendis 
Scripturis,  quse  ipsorum  haeresibus  adversabantur,  videre 
potes  apud  TertuUianum^,  Ambrosium"^,  et  alios :  immo  hoc 
studium  fuit  tantum,  tamque  notum,  ut  Catholici  saepe  du- 
bitarint  de  veris  partibus  librorum  Novi  Testamenti,  exis- 
timantes  fuisse  eas  ab  haereticis  additas,  non  ab  Apostolis 
conscriptas  :  ut  de  historia  fletus  Christ!  super  Hierusalem, 
et  de  sudore  sanguinis  in  horto  instante  tempore  passionis, 
quae  e  pluribus  libris  erant  abrasae,  quod  insertae  putarentur 
ab  Arianis,  notat  Franciscus  Panigarolla,  sermone  decimo 
de  passione,  et  insinuat  in  Ancorato  post  medium  Epipha- 
nius."  Haec  ille.  Similiter  Nicolaus  Zegerus  in  Prologo 
Epanorthotae  sui  conqueritur  hac  ratione,  "  non  in  nostris 

<^  Lindan.  de  opt.  gen.  Interp.  lib.  2.  cap.  7. 

"•  Stapleton.  Prelect,  de  doctrin.  controv.  5.  quaest.  3.  art.  2. 

«  Rhem,  Praef.  in  Novum  Testam.  sect.  36. 

'  Sacrobosc.  part.  1.  Defens.  Bellarm.  cap.  1.  pag.  23. 

(  Lib.  5.  contra  Mar. 

i"  De  Spiritu  Sancto,  lib.  3.  cap.  10.  op.  torn.  2.  pag.  676. 


pr;electiones  theologic^.  253 

tantum  esse  peccatum,  sed  etiam  in  priscse  ac  primse  pene 
setatis  exemplaribus.    Mox  enim  ubi  perfidla  grassari  ccepit 
hseretica,   ccepit  simul  et  quorundam  temeritudo  vel  sacro- 
sancta  violare  divinarum  literarum  oracula,  ut,  quod  persua- 
dere  baud  poterat  sapientia  seu  verius  malitia  humana,  men- 
tita  adstrueret  authoritas  divina."    Turn  ex  libris  Tertulliani 
adversus  Marcionem,  pluribus  ostendit,  "  multa  ex  Scriptu- 
ris  subtracta  fuisse  per  Marcionem,  quae  adversari  videban- 
tur  ipsius  dogmati :"  nee  voces  modo  et  sententias  nonnullas, 
sed  "  etiam  integra  capita,  imo  integros  libros,  ut  Evangelia 
omnia  (solius  Lucse  excepto),  librum  Actorum  Apostolico- 
rum,  et  Apocalypsin."     Alia  prseterea  loca,  inquit  Julius 
Rugerius,  "  contaminarunt  Arriani:  ut  est  illud  quod  Am- 
brosius*"  expresse  notavit  ♦  Spiritus  est  Deus :'  quae  verba 
illi  sustulerunt,  nee  soli  ipsi,  sed  alii  quoque  hseretici  codi- 
ces corruperunt:  quod  testatus  Tertullianus  dicebat  'Hsere- 
sis'  non  recipit  quasdam  Scripturas,  et  si  quas  recipit,  adjec- 
tionibus  et  detrectationibus  ad  dispositionem  instituti  sui 
intervertit.'  Idem  comprobans  Hieronymus  ait :  '  HaereticiJ 
quicquid  contrarium  suo  dogmati  viderunt,  eraserunt.'  Cum 
vero  ejusmodi  hsereses  in  Graecia  maxime  viguerint ;  Grseci 
quoque  codices  valde  sunt  corrupti."  Ita  Rugerius,  in  opus- 
culo  de  libris  canonicis.  Plura  hie  testimonia''  de  Hseretico- 
rum  perfidia  addit  Canus,  ex  Eusebio,  libro  quinto  Historiae 
Ecclesiasticse,  capite  ultimo  :  Irenseo  adversus  hsereticos,  li- 
bro primo,  capite  vicesimo  nono :  Basilio,  libro  secundo contra 
Eunomium  :  Ambrosio  in  commentariis  super  epistolam  ad 
Romanos,  et  in  prooemio  primi  libri  super  Lucam :  Hierony- 
mo  in  prooemio  super  epistolam  ad  Philemonem ;  et  Origene 
ill  commentariis  super  epistolam  ad  Romanos,   quo  probet 
scilicet,  "  Grsecos  multis  locis,  ut  Scripturam  ad  suum  sen- 
sum  traherent.  Novum  Testamentum  violasse."    "  Nee'  du- 
bium  est,"  inquit  Johannes  Mariana,  "  ssepe  ab  Hsereticis 
Grsecos  codices   contaminatos  multis   locis  fuisse :  et  fuit 
Grsecia  ab  omni  memoria  hseresum  sectarumque  ferax  ;  quo 
periit  malo."  Turn  ut  probet  ab  Haereticis  divinas  Scripturas 

'  Lib.  3.  de  Spiritu  Sancto,  ca.  1 1.  '  Tertull.  de  praescriptionib. 

i  In  procem.  Epist.  ad  Tit.  k  Can.  de  loc.  Tlieol.  lib.  2.  cap.  13. 

'  Marian.  Pro  ed.  Vulg.  cap.  16. 


264  PR^LECTIONES   THEOLOGIC^. 

vitiatas,  prseter  testimonia  a  Cano  ex  Irenseo,  Basilic  et 
Eusebio  notata,  Theodoretum  citat ;  qui  libro  secundo[con- 
tra  haereses,  "  Hydroparastatas  (sic  dictos,  quod  aquam 
offerrent  in  sacrificio)  afErmat  ex  quatuor  Evangelistis 
confecisse  evangelium,  quod  per  quatuor  ipsi  vocabant ; 
detractis  genealogiis,  aliisque,  unde  Christus  ex  Davide 
ortus  secundum  carnem  monstratur :  aitque  plures  ducentis 
invenisse  se  apud  Catholicos  absque  uUa  veneni  suspici- 
one  lectitari."  Concludit  demum  Jesuita  :  "  Porro  ex 
tantis  corruptionibus  tantaque  licentia  contaminandi  Scrip- 
turas  verisimile  est  plures  errores  ac  vitia  in  Graecos  codices 
ad  nostram  setatem  manasse."  Respondetur  •  »  * 
»**  *»»»  *»« 

Sed  illud  longe  gravius  adhuc  superest  adversariorum  ar- 
gumentum™,  quod,  ut  illi  jactitant,  "banc  rem  semel  eflS- 
ciat :"  nimirum,  "  Vulgata  Grseca  exemplaria,  et  inde 
transfusam  Erasmianam  editionem  eas  plane  habere  cor- 
ruptelas,  quibus  prisci  olim  hseretici  Novum  Testamentum 
vitiare  atque  corrumpere  sunt  aggressi."  Id  vero  ita  de- 
monstrare  aggreditur  Wilhelmus  Lindanus,  capite  nono 
libri  secundi  de  optimo  genere  interpretationis,  quod  huic 
argumento  totum  destinavit.  "  Cum  ille  Marcion  Pon- 
ticus  Evangelicas  literas  non  adulterasset  modo,  sed  ita 
etiam  arrosisset,  ut  non  fuerit  mus  Ponticus  tam  comestor, 
ait  TertuUianus,  quam  qui  Evangelia  corrosit :  varia  ejus 
tam  adulteria  quam  arrosiones  in  plerisque  etiamnum  appa- 
rent Grsecis  codicibus.  Quod  enim  Divus  Paulus  scripsit : 
'  primus"  homo  Adam  in  animam  vivam,  novissimus  Adam 
in  spiritum  vivificantem,'  stultissimus  hsereticus,  ait  Ter- 
tuUianus libro  quinto,  noluit  ita  esse :  Dominum  enim 
posuit,  pro  novissimo  Adam.  Et  paulo  inferius  dicit  eun- 
dem  Marcionem  illud,  '  secundus  homo  de  coelo  ccelestis,' 
corrupisse,  '  secundus  Dominus  de  ccelo,'  Quam  corrup- 
telam  quis  adeo  sit  oculis  captus,  qui  eam  in  Erasmianis 
et  aliis  Grsecis  omnino  omnibus  in  vulgus  notis  non  agnos- 
cat  ?  vide  locum,  lector,  et  ipse  judica.     '  Primus  homo  de 

"■  Lindanus  de  opt.  gener.  interp.  lib.  2.  cap.  9, 
"  EpistadCor.  cap.  IS.  rer.  45. 


pr;electiones  theologic^.  256 

terra  terrenus :  6  SevTipog  avdpwTrog  6  Kvpiog  I?  ovpavov : 
secundus  homo  Dominus  de  ccbIo.'  An  non  hie  ipsissimam 
videas  Marcionis  illius  Pontici  muris  arrosionem?  Atqui 
hanc  corruptelam,  si  Erasmo  fidem  habes,  omnia  quse  vidit 
exemplaria  Grseca  circumferunt.  Grseci  lectionem  habent, 
ait,  a  nostra  diversam  :  idque  constanter  ad  eundem  modum 
interpretantibus  Chrysostomo  et  Theophylacto,  sic  et  Ro- 
berti  omnia  ilia  18.  ni  ejus  hie  dormitarit  vigilantia,  aut 
operarum  fallat  industria. 

"  Sed  quam  ista  lectio  etiam  Chrysostomi  et  Theophy- 
lactimunita  exemplo,  male  sapiat  Erasmi  palato,  verba  ejus 
subtexta  loquuntur. '  Quanquam  ut  ingenue  dicam  (inquit), 
mihi  magis  probatur  quod  in  nostris  codicibus  scriptum  est, 
prsesertim  cum  italegunt  Hieronymus  et  Ambrosius  et  ma- 
gis respondet  ad  id  quod  prsecesserit  de  terra  terrenus.'  Sed 
corruptelse  hujus  conjecturam  adfert  prseposteram :  '  Proinde 
arbitror,  inquiens,  6  Kvpiog  asscriptum  a  studioso  quopiam, 
qui  voluit  orationem  reddere  explanatiorem.'  Quam  hie  toto 
erret  coelo  Erasmus,  ex  TertuUiani  liqueat  animadversione, 
qui  hane  Grsecorum  codicum  lectionem  non  a  studioso  de- 
monstrat  orationis  explicandae  gratia asscriptam,  sed  a  Marei- 
one  imposturse  hsereticae  causa  eorruptum.  Ejusdem  prorsus 
notse  est  illud  ejusdem,  capite  decimo  quinto  epistolae  ad  Co- 
rinthios  prioris,  si  TertuUianus  meretur  fidem,  '  Portemus  et 
imaginem  coelestis.'  Quod  Marcion  depravarat,  portabimus, 
hoc  est,  loco  rou  t^opiawfitv  substituit  tpopiaofiev.  Hsec  enim 
verba,  inquit  TertuUianus  libro  quinto  adversus  Marcionem, 
'  ad  exhortationem  spei  coelestis  Paulus  subjicit,  non  ad 
substantiam  ullam  referens  resurrectionis,  sed  ad  prsesentis 
temporis  disciplinam.  Portemus  enim,  inquit,  non  portabi- 
mus :  prseceptive  non  promissive,  volens  nos  sicut  ipse  in- 
cessit  ita  incedere,  et  a  terra,  id  est,  veteris  hominis  imagine 
abscedere,  quae  est  carnalis  operatio.'  Cum  igitur  vera  Pauli 
lectio  habeat  portemus,  sive  ipopiatDptv,  et  non,  portabimus, 
<f>opiaofxtv  per  o,  liquet  cujusdam  sit  fidei  versio  Erasmiana, 
quae  hanc  corruptelam  portabimus,  pro  germana  venditat 
Apostoli  sententia."  Rursus  "  et  cujus  sint  fidei  isthaec 
Graeca  volumina,  quae  pleraque  per  futurum  legunt,  etsi 
pauciora  nobiscum  per  optativum." 


256  PRiELECTIONES    THEOLOGIC^E. 

Haec  Lindanus.     Eum   quoque  secutus  Johannes  Ma- 
riana pro  editione  Vulgata,   capite  decimo  sexto,  "  Non" 
inquit,  "  incuria  librariorum,  quod  erat  tamen  miserandum, 
sed  haereticorum  audacia  non  pauca  in  Novo  Testamento 
vitiata  esse,  et  fraudibus  confirmant  subjecta  exempla.  Ter- 
tullianus,  libro  quinto  contra  Marcionem,  ilium   affirmat 
multa  in  divinis  libris  corrupisse.     Ex  lis  1  Corinth.  15, 
45,  ubi  nos  legimus :  '  Primus  homo  de  terra  terrenus,  se- 
cundus  homo   de   coelo  coelestis,'  Marcionem  supposuisse 
ait :  '  Secundus  homo  Dominus  de    coelo.'     Rursus  versu 
49  :  '  Sicut  portabimus  imaginem  terreni,  portemus  imagi- 
nem  terrestris  ;'  quo  nimirum  futurae  resurrectionis  modum, 
sectse    commentum   Pauli   verbis   confirmaret.       Utroque 
autem  loco  in  Graecis  codicibus  vulgo  pro  vera  lectione 
Marcionis  lectionem  invenimus  :  in  primo  6  Kvpioc  iE  ov- 
pavoxi,  in  posteriori  <^opi(jO)iiv  km  rriv   tiKOva  tov  iirovpa- 
viov.   Vade  ergo  et  fide  Grsecis  codicibus,  ad  eos,  quasi  ad 
primos  fontes,  revoca  exortas  de  religione  controversias." 
Verum  non  difficile  fuerit  istam  Pontificiorum  insolentiam 
retundere.      Tria  a  Lindano  proferuntur  loca  ex  decimo 
quinto  capite  prioris  epistolse  ad  Corinthios,  quse  a  Marcione 
corrupta,   ex  libro  quinto  TertuUiani  adversus  hsereticum 
ilium  scripto,  astruere  conatur :  e  quibus  postrema  duo  a 
Johanne  Mariana  similiter  contra  Grsecorum  codicum  fidem 
producuntur. 

Primus  locus  est  versus  quadragesimus  quintus,  ubi  pro 
novissimo  Adam,  stultissimum  hsereticum  posuisse  Domi- 
num  novissimum  testatur  TertuUianus.  Verum  cum  Grseca 
exemplaria  constanter  hie  legant,  6  iaxarog  'ASa^,  neque 
corruptelse  Marcionis  extet  in  lis  vola  aut  vestigium  :  inep- 
tissime  ab  hoc  exemplo  demonstrationem  suam  exorsus  est 
Lindanus,  quod  quum  ad  rem  omnino  non  facit  idcirco  a 
Johanne  Mariana  hie  omissum  est. 

Secundus  locus  qui  versu  47.  legitur  non  a  Lindano 
modo  et  Mariana ;  sed  etiam  ab  Anglo- Rhemensibus°,  Ro- 
berto Bellarminoi",  Nicolao  Zegero  in  Epanorthot*  Prologo, 

•  Prsef.  Rhem.  in  Nov.  Test.  "  De  Verb.  Dei,  lib.  2.  cap.  7. 


prjElectiones  theologic^.  267 

Thoma  Stapletonoi,  Julio  Rugerio  in  opusculo  de  libris 
canonicis  urgetur.  "  Pro  illo  '  Secundus  homo  de  coelo  coe- 
lestis'  Marcion  substituit  '  Secundus  Dominus  de  coelo :' 
sicuti  in  hodiernum  usque  diem  legitur :"  inquit  Zegerus. 
Tertullianus,  aiunt  Rhemenses,  "  notat  Grsecum  textumqui 
hodie  extat,  veterem  esse  corruptionem  Marcionis  bseretici, 
ilium  autem  verum  esse  qui  in  nostro  Vulgato  Latinohabetur 
'  Secundus  homo  de  cceIo  coelestis.'  Sic  alii  Patres  antiqui 
legunt  (Ambrosium  notant  in  margine)  et  ita  esse  oportere 
existimat  Erasmus  ;  id  quoque  Calvinus'  ipse  sequitur." 
"  Certe,"  inquit  Bellarminus,  "  1  Cor.  15.  legendum  est : 
'  Primus  homo  de  terra  terrenus,  secundus  homo  de  ccelo 
coelestis;'  ut  non  solum  nostra  Latina  versio  habet,  sed 
etiam  Calvinus  probat.  At  Grseci  constanter  legunt,  Do- 
minus de  coelo,  6  Siiripoc:  avdpwrrog  Kvpiog  t^  ovpavov. 
Quam  depravationem  mansisse  vitio  scriptorum  ex  corrup- 
tionibus  Marcionis,  patet  ex  Tertulliano,  libro  quinto  in 
Marcionem."  Hactenus  Bellarminus.  Post  quem  Ruge- 
rius  :  "  loca  quidem  aliquot  a  Marcione  corrupta  Epipha- 
nius  turn  observavit,  turn  etiam  restituenda  monuit :  sed  nee 
propterea  sublata  ilia  menda  omnino  fuisse  novimus  ;  cum 
in  Grsecis  codicibus  nunc  quoque  legatur,  '  Secundus  homo 
Dominus  de  coelo  :  cum  Integra  et  germana  lectio,  quam 
etiam  in  Vulgata  Latina  editione  habemus,  sit  '  Primus 
homo  de  terra  terrenus,  secundus  homo  de  coelo  coelestis.' 
quam  detractionem  et  corruptionem  Marcionis  fuisse  testa- 
tur  Tertullianus."  Et  postea  "  locum  ilium  corruptum 
esse  omnes  fatentur,  quem  legendum  dicunt  '  Primus  homo 
de  terra  terrenus,  secundus  homo  de  coelo  coelestis :'  idque 
negare  non  audet  Calvinus  ille  qui  Latinos  codices  ex 
Grsecis  emendatos  esse  monebat."  Respondetur ;  quod 
ait  Rugerius,  Epiphanium  loca  aliquot  a  Marcione  corrupta 
restituenda  monuisse,  nee  propterea  tamen  sublata  ilia 
menda  omnino  fuisse  :  nugatorium  est.  Neque  enim  dicit 
Epiphanius  corruptelas  a  Marcione  invectas  Catholicorum 
iibros  occupasse  :  neque  ex  tot  corruptelis  ab  Epiphanio 
indicatis,   vel  una    ostendi  potest  in  Grsecis  codicibus  qui 

1  Prelect,  princ.  doctrin.  controv.  5.  qusest.  3.  art.  3.  ^  Cap.  46. 

•  InUit.  lib.  2.  cap.  13.  par.  2.     Ibid.  cap.  7.  sect.  12. 
VOL.  XIV.  $ 


268  PR^LECTIONES    THEOLOGICJE. 

hodie  extant.  Nam  ad  textum  illud  1  Cor.  16.  47.  quod 
attinet  :  inter  loca  a  Marcione  depravata  ab  Epiphanio 
omnino  non  numeratur :  neque  etiam  uspiam  dicit  Tertul- 
lianus  genuinam  esse  earn  lectionem  quae  in  Vulgato  La- 
tino Interprete  habetur  "  Secundus  homo  de  coelo  ccfilestis  :" 
a  Marcione  vero  suppositam,  quae  in  Grsecis  codicibus  cer- 
nitur  "  Secundus  homo  Dominus  de  coelo."  Pontificii  hie 
'  ipsi  sibi  somnia  fingunt.'     Nam.  1. 

«  «  •  »  »»»•«»* 
Inter  Marcionis  corruptelas  numerat  etiam  Nicolaus  Ze- 
gerus  in  Epanorthotse  Prologo,  postremorum  trium  ver- 
suum  Epistolse  ad  Romanos  omissionem  ;  t(^  Si  Svvafiiv(f> 
Vfia^  arripi^ai,  Kara  to  ^vayyi\i6v  fiov  koi  to  Krfpvjfia  Irjcroi) 
KpioTov,  Kara  airoKaXviptv  jxvaTiipiov  \p6voig  alwvioiQ  <Tt- 
aiyrifxivov,  tjyaveptoOivTOc  Si  vvv,  Bia  Te  ■ypa<p<a)v  irpo<priTi- 
Kwv,  icar'  tTTiTayrjv  tov  alwviov  Qeov,  ilg  vTraKorjv  tt'kttkjjq, 
tlgiravTa  to  tOvri  •yviopiaOivTog.  Movq)  aotpi^  0«^,  S'a  'Iijirov 
XjOt<TToD,  (j>  T)  So^a  sic  Toiig  aiwvaQ.  Ajur)v.  Hanc  enim  clau- 
sulam  "  ab  eo  sublatam  fuisse,  refert  in  suis  commentariis 
Adamantius,  aut  certe  ipsius  interpres  Hieronymus,  quem- 
admodum  et  hodie  abesse  cernitur  in  commentariis  Theo- 
phylacti."  Ita  Zegerius.  Et  post  eum  Canus',  ut  probet 
Graecos  Novum  Testamentum  violasse,  citato  Origene 
in  commentariis  super  epistolam  ad  Romanos,  subjungit : 
"  Nam  in  plerisque  Grsecis  exemplaribus,  deest  tota  ilia, 
clausula.  Ei  autem  qui  potens  est,  etc.  Quam  ne  Theo- 
phylactus  quidem  habuit."  Respondetur  :  olim  sane  in  ple- 
risque exemplaribus  (Graecis  an  Latinis  an  utrisque  incer- 
tum)  totam  iliam  clausulam  defuisse  apparet  ex  sequentibus 
Hieronymi  verbis.  "  Qui"  volunt  prophetas  non  intellex- 
isse  quod  dixerint,  sed  quasi  in  ecstasi  locutos,  cum  prae- 
senti  testimonio,  illud  quoque  quod  ad  Romanos  in  pleris- 
que codicibus  invenitur,  ad  confirmationem  sui  dogmatis 
trahunt,  legentes  :  '  Ei  autem  qui  potest  vos  roborare  juxta 
Evangelium  raeum'  et  reliqua."  Verum  in  Graecis  exem- 
plaribus, quae  typis  excusa  in  omnium  sunt  manibus,  coronide 

<  Loc.  Theol.  lib.  2.  cap.  13. 

"  Hieron.  Comm.  in  Epist.  ad  Ephes.  cap.  3.  lib.  2.  op.  torn.  4.  pag.  351. 


PR^LECTIONBS   THEOLOGIC^.  259 

hac  Epistola  ad  Romanos  clauditur.     In  manuscriptis  non 
habentur  quidem  isti  versiculi  in  calce  Epistolae,  sed  inter 
decimum  quartum  et  decimum  quintum  caput  interseruntur 
integri,  quo    etiam   in    loco   exponuntur   a  Chrysostomo, 
Theodoreto,  scholiis  Grsecis  quae  Theoduli  et  Qilcumenii 
feruntur  nominibus,  atque  ipso  etiam  Theophylacto.     Ne- 
que  enim  ab  illo  omissa  est  hujus  clausulse  interpretatio, 
(quod   Zegerus  et   Canus  afErmat),    sed  a  Latino  ipsius' 
interprete,  quod  accidisse  casu  Erasmus  arbitratur.     "  Pri- 
ore''  videlicet  loco  prsetermisit  ut   consentiret  cum  Latinis 
codicibus,  ad  finem  ubi   ventum  est,  oblitus  non  adjecit." 
Quod  vero  Zegerus  in  Epanorthota  ad  decimum  quartum 
caput   Epistolse    ad  Romanos,    et  post   eum  Beza,    hujus 
transpositionis  "  Marcionem  opinatur  autorem,   aut  certe 
occasionem  fuisse :    utpote   qui   reliquam    epistolae    hujus 
partem  (quae  decimo  quinto  et  decimo  sexto  capitibus  con- 
tinetur)  notham  afErmans,   adeoque  rejiciens  ut  testis   est 
Hieronymus'',  hac    epistolam    coronide    claudendam   cen- 
suisse  credatur :"  et  sibi  ipsi  contradicit,  et  authori  quem 
testem  advocat.     Si  enim  a  Marcione  "  sublata  fuerit  haec 
clausula,"  quemadmodum  in  Epanorthotae  suae  prologo  ex 
Origene  aut  ejus  interprete  Hieronymo  confirmat  Zegerus: 
quomodo  credibile  est,  hac  ipsa  "  epistolam  coronide  clau- 
dendam censuisse."      Origenes  vero  aut  illius  interpretator 
(RufBnus   utique,   falso    creditus   Hieronymus)  a   Zegero 
citatus,  non  modo  affirmat  verba  ista  Marcionem  de  hac 
epistola  penitus  abstulisse ;    sed   etiam  codices   in  quibus 
ea  post  decimum  quartum  caput  reponuntur,  diserte  nume- 
rat  inter  ilia  exemplaria  "quae  non  sunt  a  Marcione  teme- 
rata."     Descriptis  enim  verbis  hujus  coronidis  ita  subjicit. 
"  Caput^  hoc  Marcion,  a  quo  Scripturae  Evangelicae  atque 
Apostolicae  interpolatae  sunt,  de  hac  epistola  penitus  abs- 
tulit,  et  non   solum  hoc,  sed  et  ab  eo  ubi  scriptum  est, 
Omne  autem  quod  non  est  ex  fide  peccatum  est,  usque  ad 
finem  cuncta  dissecuit.     In  allis  vero  exemplaribus,  id  est, 
in  his  quae  non  sunt  a  Marcione  temerata,  hoc  ipsum  caput 

"  Erasm.  annot.  in  Rom.  14.  J  In  Comm.  Orig. 

'  Orig.  Commentar.  lib.  10.  in  Kom.  cap.  16. 

s2 


260 


Plt^LECTIONES   THEOLOGIC^. 


diverse  positum  invenimus.  In  nonnuUis  etenim  codicibus 
post  eum  locum  quem  supra  diximus,  hoc  est,  Omne 
autem  quod  non  est  ex  fide  peccatum  est ;  statim  cohaerens 
habetur,  Ei  autem  qui  potens  est  vos  confirraare,  alii  vero 
codices  in  fine,  id  est,  ut  nunc  est  positum,  continent." 
Sic  igitur  fontes  Graecos  a  muris  Pontici  arrosionibus  in- 
tegros  atque  illsesos  exhibuimus :  "  quarum  aliquiB  in 
Grseco  textu  ad  hunc  usque  diem  haerere  dicuntur,"  inquit 
Gregorius  Martinus,  timidius  aliquanto  hoc  afierens  nee 
ea  qua  socii  confidentia  asseverare  ausus.  Sed  quam  vere 
ista  dicantur  ab  adversariis  jam  vidimus  :  videamus  tamen 
an  labem  aliquam  ex  Nestorianorum  fsecibus  contraxerint 
Graeca  exempiaria. 

"  Sic  enim  objiciunt  Anglo- Rhemenses,  "  Ecclesiastica 
historia  quae  Tripartita  dicitur  notat  Graecum  textum  qui 
nunc  habetur,  1  Joh.  4.  3.  a  Nestorianis  haereticis  corrup- 
tum ;  eamque  lectionem  esse  veram  quae  extat  in  editione 
Vulgata  Latina;  Omnis  Spiritus  qui  solvit  Jesus  ex  Deo 
non  est,  et  fatetur  Beza'  Socratem  in  Ecclesiastica  historia 
ita  legere  in  Graeco,  nav  irvtv/ia  o  Xvh  tov  Ir^aovv  Xpiarbv, 
etc.  Haec  Rhemenses  nostri  Prefatione  ad  Novum  Testa- 
mentum,  qui  etiam  ad  Latinam  lectionem  tuendam,  praeter 
Socratem  et  Tripartitam  historiam'',  citant  etiam  Ire- 
naeum",  Augustinum*  et  Leonem*.  Objicitur  nobis  haec 
corruptio  a  Stapletono^  quoque.  Respondetur :  quod  lo- 
cus iste  a  Nestorio  corruptus  dicatur,  id  totum  ab  uno  So- 
crate  pendet :  in  Tripartita  enim  historia  nihil  habemus  aliud 
quam  ipsum  hoc  ex  Socrate  repetitum. 

•  Socr.  Hist.  Eccles.  lib.  7.  cap.  32.    >>  Lib.  12.  cap.  4. 

«  Lib.  13.  cap.  18.  op.  pag.  207.         ^  Tract.  6.  in  Joh.  op.  torn.  3.  pag.  871. 

'  EpisL  10.  cap.  5. 

^  Relict.  Princ.  Doctrin.  controv.  .5.  quaest.  3.  art.  2. 


PR."ELECT10NES    THEOLOGICiE.  261 


Primum  defectus  exemplum  a  Lindane  producitur  ex 
Matthaei  capite  primo,  versu  undecimo,  ubi,  inquit,  "  at- 
testantibus  Epiphanio  et  Hieronymo,  deest  una  generatio 
in  omnibus  exemplaribus  Erasmianis  ac  Roberti  Stephani, 
uno  tantum  excepto,  quod  tS  est  insignitum."  Johannes 
Mariana  pro  editione  vulgata,  capite  decimo  sexto :  "  Epi- 
phanius  testatur  libro  primo,  Epicuri^  sectam  explicando, 
Math.  1.  11.  bis  Jechoniam  legi  debere  '  Josias  autem  ge- 
nuit  Jechoniam,  Jechonias  autem  genuit  Jechoniam  et  fra- 
tres  ejus,'  et  a  quibusdam  indoctis  rerum  Evangelicarum 
ad  ambiguitatem  tollendam,  velut  emendandi  gratia  deletum 
esse  posteriori  loco  Jechonise  nomen,  cum  eundum  esse 
putarent ;  cum  prior  Jechonias  alio  nomine  Amasias  dicere- 
tur,  posterior  '  Sedechias  et  Joachim,'  qua  correctione  ex 
quatuordecim  generationes  tredecim  factae  sunt."  Haec 
Mariana.  Andradius  quoque  libro  quarto  Defensionis  fidei 
Tridentinae  existimat,  "  tarn  Latina  quam  Grseca  exem- 
plaria  hoc  in  loco  corrigenda  esse  :"  quod  confirmat  turn 
authoritate  Epiphanii**,  et  Hieronymi',  turn  ex  eo  prsecipue, 
quod  "  si  Joachim  generatio  desideretur,  constare  non  pos- 
sint  quae  Matthseus  ait  a  Davide  Rege  ad  transmigrationem 
Babylonis  generationes  esse  quatuordecim,  atque  inde  ad 
Christum  usque  totidem."  Eademque  est  Johannis  Mal- 
donati  in  commentariis  ad  primum  caput  Matthaei,  sen- 
tentia. 

Respondetur  si  una  generatio  necessario  hie  addenda  : 
facit  id  adversus  authoritatem  Latinae  Pontificiorum  edi- 
tionis,  non  Graecse :  agnoscit  enim  ipse  Andradius''  omnia 
Latina  exemplaria  habere  :  "  Josias  genuit  Jechoniam,  et 

I  Imo  post  explicatam  Epicuti  sectam  in  Prolegomenis  ad  sectas  Samaritano- 
rum  et  Judeeorum  qua  dittinctio  in  impressis  libris  neglecta  Jesuitam  induzit 
in  erroTem. 

•■  Lib.  l.sect.  8.  '  In  Leap.  Matii. 

''  Andrad.  lib.  4.  pag.  686. 


262  PRJELKCTIONES   THEOLOGIC^. 

fratres  ejus  in  transmigratione  Babylonis  :"  verum  vetus- 
tissima  Grfeca  habere:  Josias  autem  genuit  Joachim,  Joa- 
chim autem  genuit  Jechoniam,  et  fratres  ejus  in  transmi- 
gratione Babylonis."  Et  in  priorem  quidem  lectionem  con- 
sentire  Latina  exemplaria,  constat  ex  codicibus  quibus  in 
suis  editionibus  usi  sunt,  Robertas  Stephanus,  Nicholaus 
Zegerus,  Johannes  Hentenius,  Lovanienses  Theologi,  Six- 
tus  V.  et  Clemens  VIII.  Posteriorem  vero  in  nonnul- 
lis  Grsecis  codicibus  extare,  confirmat  quoque  Johannes 
Mariana' :  quam  videre  etiam  licet  in  variarum  Novi  Tes- 
tament! lectionum  libellis  a  Roberto  Stephano™  anno 
1568,  et  Gulielmo  Cantero,  anno  1571  concinnatis  :  quo- 
modo  et  in  Simonis  Colinaei  editione,  quae  Parisiis,  anno 
1534  prodiit,  habetur.  louiac  St  iyivvrias  tov  'IwawijU 
IwaKtifi  Si  iytvvr](T£  Tti^oviav,  vel  tov  ^ls\oviav.  ut  etiam 
Jacobus  Faber  Stapulensis  in  commentariis,  quos  in  Evan- 
gelia  Meldis  anno  1521  in  lucem  dedit,  ex  vetusto  arche- 
typo  Grseco  reprsesentavit :  fallitur  enim  Maldonatus,  cum 
scribit  Stapulensem  affirmare  se  in  antiquo  quodam  Grseco 
codice  legisse  :  "  Josias  autem  genuit  Joachim  et  fratres 
ejus  in  transmigatione  Babylonis  ;  Joachim  autem  genuit 
Jechoniam."  Quae  lectio  utut  Jesuitse  probetur,  nobis  ta- 
men  absque  veterum  exemplarium  fide  probari  non  potest : 
ut  nee  altera  ilia,  quam  ex  Epiphanio  aifert  Johannes  Ma- 
riana :  "Josias"  autem  genuit  Jechoniam,  Jechonias  autem 
genuit  Jechoniam  et  fratres  ejus,"  quemadmodum  et  ilia 
duorum  Jechoniarum  distinctio  quam  ex  eodem  Epiphanio 
producit  Mariana,  omni  fundamento  caret;  priorem  Jecho- 
niam alio  nomine  Amasiam  dictum,  posteriorem  Sedechiam, 
et  Joachim.  Nee  tamen  vel  illam  Graecorum  lectionem 
quae  Joakimum  Christi  genealogiae  inserit,  vulgatae  lectioni 
temere  prseferendam  :  nee  Jechonise  duplicis  distinctionem 
omnino  contemnendam  esse  existimamus.  Nam  ut  vulgata 
lectio  hodie  constanter  cernitur  in  exemplaribus  Evangelio- 
rum  Latinis,  Syriacis,  Arabicis,  iEthiopicis,  Anglo-Saxoni- 
cis,  etc.  ita  et  Graecorum  codicum  istam  olim  fuisse  commu- 

'  Marian,  pro  edit.  vulg.  cap.  16. 

■"  Vid.  edit.  Aldi  et  Erasnii  et  complect,  et  MSS.  in  eos. 

"  Vid.  Petav.  in  Epiphan. 


PRjELECTIONES    THEOLOGICiE.  203 

tiem  lectionem,  vel  illud  argumento  est,  quod  hinc  calumniam 
Ecclesiae  struxerit  impius  Porphyrius,  ob  unius  generationis 
in  tertia  Tesseradecade  defectum,  Evangelistam  Matthseum 
insimulans  falsitatis  (ut  constat  ex  Hieronymi  commentariis 
ad  initium  primi  capitis  Danielis)  :  et  veteres  patres  Hiero- 
nyraum,  Ambrosium,  Chrysostomum,  Augustinum,  etc.  ista 
qusestio  exercuerit.  Ad  earn  vero  solvendam  duorum  Jecho- 
niarum  distinctio  non  parum  facit,  a  veteribus  hie  adhibita. 
Quod  enim  dicitur,  "  Post"  transmigrationem  Babylonicam, 
Jechonias  genuit  Salathiel :"  accipiunt  de  Jechonia  Joakimi 
filioP,  eo  scilicet  qui  Jehojacin  sive  Joachin  dictus,  patri  in 
regno  successit,  atque  a  Nebuchadnetzare  in  Babyloniam 
deportatus,  anno  demum  captivitatis  suae  37  ab  ejus  suc- 
cessore  Evilmerodocho  ad  regiam  dignitatem  in  aula  Baby- 
lonica  evectus  est,  quemadmodum  ex  fine  sacrse  Regum  his- 
toriae  intelligitur.  Itaque  ab  hoc  inchoanda  tertia  tessera- 
decas,  quae  a  transportatione  Babylonica  ad  Christum  proten- 
ditur;  connumerato  nimirum  turn  ipso  Jechonia,  tum  etiam 
Christo  :  nee  enim  alias  summa  constare  potest.  Quod  au- 
tem  versu  illo  legitur,  "  Josias  genuit  Jechoniam  et  fratres 
ejus,  in  transmigratione  Babylonica :"  minime  intelligen- 
dum  volunt,  de  Jechonia  illo  Joakimi  filio,  cujus  nulJi  le- 
guntur  in  Scriptura  fratres  :  sed  vel  de  ipso  Joakimo  cum 
Ambrosio,  vel  de  Joachazo,  qui  Josiae  patris  proximus  in 
regno  successor  fuif,  cum  Euthymio.  Quia  enim  in  Graecis 
Bibliis  et  Ecclesiasticis  scriptoribus  Joakim  pater  et  Joa- 
chin filius  uno  et  eodem  Joakimi  censebantur  nomine,  idcir- 
co  et  Jechoniae  appellationem  utrique  communem  fuisse, 
Ambrosius  censuit.  "  Ergo  pater  inter  generationes  supe- 
riores  est  computatus,  qui  successit  Josiae,  filius  inter  poste- 
riores  qui  successit  patri,  id  est,  nepos  Josiae  :"  inquit  ille"^, 
ita  demum  concludens,  "  Non  igitur  suppressit  alteram 
Evangelista,  sed  utrumque  signavit ;  quod  uterque  Jecho- 
nias dictus  sit.  Ita  addito  juniore  Jechonia,  generationes 
quatuordecem  computantur."  Verum  hac  de  re  Hieronymus 
audiendus,   initio  commentarii  in    Danielem   quo   spectat 

•  Mat.  1.  12.  P  l.Chron.  3.  16. 

<  2.  Reg.  23.  30,  31.  ■•  Libro  3.  commentar.  in  Luc.  cap.  3. 


264  PR^LECTIONES   THEOLOGICJE. 

etiam  Fastorum  Siculorum'  locus  ille :  (iauiXtvaag  tri)  6 
'Is;^a)v(ac,  o  koi  'itoaicatjU,  anidave.  koI  (5aai\tvii  jU£r  avTov 
^IwaKiifx  viog  avrov,  ikjovoq  'lojtriou,  ovriva  r)  pipXog  rajv 
irapaXiiroiiivwv  koi  to  'EwayyAiov  'Is^'^vtai'  6vofxaZ,u,  oortc 
Tpinr)vov  ifiaaiXtvaev,  ut  sensus  sit,  Josiam  genuisse  turn 
Jechoniam  sive  Joac4iazum,  qui  in  ^gyptiaca  captivitate 
defunctus  est ;  turn  fratres  ejus  Joakimum  et  Sedekiam,  qui 
in  Babylonica  captivitate  abducti  sunt :  postquam  demum 
Jechonias  alter,  Joakimi  filius,  genuerit  Salathielem'. 

Joachazam  vero  Jechoniam  dictum  fuisse,  ex  tertio  libro 
Esdrae  (qui  Grsecis  primus  est,  ut  canonicus  Ezra  et  Nelie- 
mias  secundus)  confirmat  Euthymius.  Ubi  enim  in  vul- 
gatis  nostris  Graecis,  et  in  editione  vulgata  Latina",  Joa- 
chaz  rex  constitutus  fuisse  scribatur  pro  Josia  patre  ipsius ; 
in  suis  libris  Jechoniam  ille  reperit :  quomodo  et  in  Vati- 
canu  editione  LXX.  hodie  legitur,  pro  qua  sententia  facit 
et  Clemens  Alexandrinus :  cujus  in  primo  Stromatum  libro, 
verba  haec  sunt :  'Itixriov  SiaSixirai  'Itxojviag  [6]  icai  'IwuKag 
6  v'log  avTov,  ixTivag  rpiiQ'^  koi  r)fxipag  Seko.  Tovtov  N£;;^a) 
fiaaiXiiig  ^ Aijvtttov  Si/o-aCj  airi'iyayev  ilg  Aijvtttov,  icara- 
aTi}tiag  avr  avrov  jBacriXia  rov  aSiX(pbv  avTov  ^IwaKtifx,  tTrl 
(popdf)  Trig  yrig  irt}  evStKa. 

IV.  Mat.  cap.  10,  ver.  J  2.  "  Intrantes  in  domum,  sa- 
lutate  earn,  dicentes  pax  huic  domui :  hoc  totum  (incjuit 
Lindanus),  dicentes  pax  huic  domui,  deest  codicibus  Erasmi 
Grsecis,  et  Roberti  Stephani  plerisque,  verum  esse  locum 
apud  Grsecos  mutilum,  testatur  nobis  editio  Complutensis, 
Italicus  codex  Roberti  et  Regii  5  (leg.  2.)  ar.  iS.  Suffra- 
gatur  nobis  et  Syriacum  Evangeliura."  Cui  et  Chrysosto- 
mum  addif  Andradius.  Nicholaus  Zegerius  in  Epanorthote 
suo  confirmat  haec  verba  adjicienda  esse;  I.  ex  interpreta- 
tione  Hilarii  autoris  antiquissimi.  Secundo  ex  ipso  ser- 
monis  tenore.  "  Quo  enim  (inquit)  referetur  quod  sub- 
ditur.    '  Et  siquidem  fuerit  domus  digna,  veuiet  pax  ves- 


*  Apud  Bezam.  in  Math.  1.  '  Vid.  Broughton  conciliat. 

"  3  Esdr.  1.  34.  '  Josephum  in  eo  secutus,  non  Scripturam. 

r  Andiad.  lib.  4.  defens.  lid.  Trid.  pag.  676. 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC.«.  625 

tra  super  earn :'  si  nulla  imprecandse  pacis  precedat 
mentio.  Certe,  ut  citra  lisec  verba  probe  cohsereret  sermo, 
potius  dicendum  fuerat ;  salutatio  vestra  ad  vos  reverte-' 
tur.  Tertio  ex  Hebrseo  codice,  qui  ita  habet  imbwtt^ni 
iT'an  ntb  aibw  -lasb  IJaiba^n,  i.  e.  salutate  eam  salutatione 
sua  dicentes,  pax  huie  domui." 

Respondetur:  si  addenda  sunt  ista  verba,  non  probant  ad- 
versarii  mutilatam  esse  Graecam  editipnem,  sed  qusedam 
tantum  illius  exemplaria.  Ipse  enim  Lindanus  agnoscit  ea 
verba  reperiri  in  Complutensi  editione  et  quatuor  MSS.  co- 
dicibus  Roberti  Stephani.  Quibus  addere  licet  et  Simo- 
nis  CoUinsei  editionem,  et  Biblia  Regia  ab  Aria  Montano 
adornatam,  et  textum  Grsecum  Theophylacti  Romse  anno 
1542excusum.  Variant  enim  hie  Grseca  exemplaria  :  quem- 
admodum  etiam  et  Latina.  In  codice  enim  MS.  emen- 
datissimo  Augusti  Hunnsei  omnino  horum  nihil  lectum 
esse,  testatur  Fr.  Lucas  Brugensis,  eandemque  lectionem 
ex  duobus  MSS.  et  textu  qui  cum  Hieronymi  comraenta- 
riis  excusus  est,  annotant  Lovanienses,  quibus  addo  et  ve- 
nerandse  vetustatis  exemplar  quatuor  Evangeliorum  quod 
nostri  inter  veterum  Keifju'jXia  venerati  sunt.  Porro  etiam 
Erasmus,  et  post  eum  Franciscus  Lucas,  non  temere  suspi- 
cantur,  verba  ista  (quod  alias  ssepe  factum)  ex  aliis  Evange- 
listis  hue  addita  fuisse.  In  vetustissimo  enim  quodam  ex- 
emplar! Latino  adscriptum  est,  sed  in  margine  :  "  Primum 
dicite,  pax  huic  domui,"  eodem  prorsus  modo,  quoapud  Lu- 
cam,  cap.  10.  ver.  5,  locus  legitur,  cum  Latine  tum  Graece. 
Necquicquamproferuntadversarii  quod  evincat,  verba  ista  in 
Matthffio  retinenda.  Quod  enim  Zegerus  Syriaci  Evangelii 
et  Andradius  Chrysostomi  authoritatem  urget :  inconsulto 
utique  id  factum,  cum  neque  in  Syriaco  Evangelio,  neque 
etiam  in  Chrysostomo  Grseco  (Latina  enim  Arriani  versio 
hie  infida  est)  verba  ista  inveniantur ;  quemadmodum  nee 
in  Euthymio.  Hilario  vero  opponimus  Hieronymum,  cu- 
jus  apud  Pontificios  potior  debet  esse  authoritas,  qui  ista 
in  commentario  suo  non  agnovit ;  quemadmodum  ab  Eras- 
mo  et  Francisco  Luca  hie  observatum  est.  Hebraico  codici, 
qui  e  perfidorum  Judaeorum  officina  prodiit,  et  nullius  pror- 


266  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

8U8  apud  doctos  authoritatis  est ;  opponimus  codices  Syria- 
cos  et  Arabicos,  veterum  Christianorum  opera  elaboratos. 
Quod  denique  "  ex  ipso  sermonis  tenore"  a  Zegero  prolatum 
est  argumentum,  id  ex  Hieronymi  commentario  recte  so- 
lutum  est  a  Francisco  Luca.  Occulte,  inquit  Hieronymus, 
"  Salutationem  Hebrsei  ac  Syri  sermonis  expressit.  Quod 
enim  Greece  dicitur,  xalpt,  et  Latine  Ave  ;  hoc  Hebrsuco 
Syroque  sermone  appellatur  ~fb  Dlbc:?,  sive  "psy  Dlbt!?  id 
est,  pax  tecum."  Itain  salutatione  Angelica^  ubi  in  Grseco 
est  x"'pE»  iri  Latino  Ave,  in  Syriaco  est  — '^  p'^-^  Pax 
tibi  :  et  in  Apostolicis"  illud  aarraaaaQt,  quod  toties  oc- 
currit,  a  Syro  interprete  redditur  ]v^\'«'''  Q^|-m,  petite 
pro  pace,  vel  postulate  pacem.  Ita  hoc  in  loco,  aawaaaadi 
avrriv  salutate  eam,  nihil  aliud  est,  quam  pacem  illi  preca- 
mini,  quemadmodum  recte  observavit  Euthymius,  quomo- 
do  et  Syrus  paraphrastes  reddidit  "|;to_oj  en  viNo  (X^iii. 
Postulate  pacem,  vel  Rogate  pro  pace  domus,  h.  e.  sa- 
lutate domesticos  ;  adeoque  et  ipse  codex  Hebraeus  imbsci^ri 
taiba^a.  Interrogate  eam  de  pace  sua,  h.  e.  salutate  eam 
salutatione  sua,  quemadmodum  Zegero  locum  interpretari 
libuit.  Qui  cum  hoc  ipso  agnoscat  perinde  esse,  sive  pacem 
sive  salutationem  dixeris ;  mirum  est  non  animadvertisse  il- 
ium ex  defectu  illorum  verborum  "  pax  huic  domui"  nuUam 
orituram  orationis  inconsequentiam  ;  ac  si  dicendum  potius 
fuisset  salutatio  vestra,  quam,  pax  vestra  ad  vos  reverte- 
tur,  si  salutationis  tantum  et  non  pacis  prsecessissetmentio. 
Atqui  ex  Hebrseorum  et  Syrorumi  diotismo  synonyma  sunt 
ista,  unamque  et  eandem  rem  denotant,  unde  Mat.  cap.  23. 
ver.  7.  ubi  Pharissei  dicuntur  salutationes  amare  in  foro,  rove 
acnraa/MovQ  iv  toiq  ayopaig,  Syrus  dixit,  ]r>r>  ^  -\  |vf<N.^ 
Pacem  in  plateis ;  et  quod  ab  Apostolo  scriptum  est""  6 
ao-TToo-jLioc  rp  ifiy  X*'i°'  "  Salutatio  mea  manu,"  id  Syrus 
expressit  w^->l  >6oj6vjxo  ]^\^  Pax  per  scripturam  ma- 
nus  mese.  Itaque  ArabicusMatthseiinterpres,  nullum  dis- 
crimen  inter  Pacis  et  salutationis  vocabula  hie  agnoscens, 
totum  locum  ita  reddidit  :  "  Et  cum  intraveritis  domum 

'  Luc.  1.  28.  »  1  Pet.  5.  14.  Rom.  16.  etc. 

I"  1  Cor.  16.  21.  2  Thess.  3.  17. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  267 

salutate  earn  ;  et  si  fuerit  domus  (iigna,  salutatio  vestra 
veniet  super  earn  :  et  si  fuerit  indigna,  salutatio  vestra  re- 
vertatur  ad  vos." 

V.  Mat.  cap.  24.  ver.  41.  ilia  verba  "duo  erunt  in  lecto 
uno ;  unus  assumetur,  et  unus  relinquetur,"  in  Graecis 
vulgo  codicibus  desiderantur,  quse  tamen  Chrysostomus  ad 
eum  locum  explanat,  et  Robertus  Stephanus  in  vetusto  et 
correcto  eodice  se  invenisse  indicat.  Objectio  est  Johannis 
Marianse,  pro  editione  vulgata  capite  decimo  sexto.  Respon- 
detur  #******** 

•        «»»»«***»• 

Job.  cap.  21.  ver.  22,  23.  vocabulum  oSrwe  in  Graeco  de- 
sideratWilhelmusLindanus'',  illam  germanam  esse  lectionem 
affirmans :  "  Si  sic  eum  volo  manere  donee  veniam,  quid 
ad  te,  quod  vel  solum  sufficiat  ad  redarguendos  istos  Grae- 
canicos  codices,  qui  nunc  passim  in  studiosorum  versantur 
manibus,  qui  constanter  tav,  si,  legunt.  Verum  legendum 
esse,  uti  Vetera  Latina  habent  non  Si,  aut  Sic,  sed  Si  sic,  tes- 
tatur  inprimis  codex  aureus  Caroli  Magni  Aquisgrani,  ubi 
rasura  germanam  loquitur  fuisse  pridem  lectionem.  Accedit 
codex  pervetustus  Cusanae  bibliothecae,  quem  ex  praeclari 
viri  Nicolai  Eschii  fide  recitat  Nicolaus  Zegerus  in  diligen- 
tissimo  suo,  quem  nuper  in  lucera  dedit,  Correctore.  Divus 
Hieronymus  libro  primo  contra  Jovinianum  nobis  recitat ; 
'  Si  eum  sic  volo  esse.'  Jam  Novi  Testamenti  editio  Syriae 
hunc  in  modum,  '  Si  eum  volo  sic  manere.'  "  Sic  Linda- 
nus.  Adhaec  addit  illea  Lindane  laudatus  Nicolaus  Zegerus, 
qui  banc  lectionem  in  textu  Evangelii  a  se  correcto  reposuit, 
"  Si  quis  propius  expendat  veterum  Graecorum,  praesertim 
Cyrilli  commentarium,  utut  contextus  habeat,  non  me  frustra 
divinare  probabit.  Nacti  quoque  tandem  sumus  vetustum 
quoddam  correctorium,  quod  testatur  olim  tam  in  Graecis 
quam  in  antiquis  Latinis,  Si  sic,  scriptum  fuisse."  Haec  Cor- 
rectore suo  Zegerus.  Respondetur  :  Si  ista  sit  germana  lectio 
ea  rationeredarguendi  erunt  Lindano,  nou  Graecanici  solum 
quos  iste  insectatur  codices,  sed  etiam  Latini,  quorum 
authoritatem  sacrosanctam  esse  voluit  Patrum  Tridentino- 

^  Lib.  2.  de  opt.  gen.  interpr.  cap. 


268  PRiELECTIONES   THEOLOGICiE:. 

rum  sanctio.  Ut  enim  in  Grsecis  desideratur  vox  ovtwc 
(quam  tamen  hie  addendam,  nullo  solido  ut  mox  videbimus, 
argumento  evincunt  Adversarii :)  ita  a  Latinis  codicibus 
multo  majore  errore  conjunctio  "  Si"  abest,  et  contra  ma- 
nifestam  Christi  sententiam  ex  hypothetica  propositi©  facta 
est  categorica,  quemadmodum  ubi  ad  Vulgatse  editionis  La- 
tinse  examen  perventum  fuerit,  Deo  bene  volerite,  plenius 
demonstrabitur.  Dices  fortasse,  in  Latinis  codicibus  errorem 
particularem  esse,  quandoquidem  Vetera  nonnuUaexemplaria 
exhibeant  lectionem  illam  "  Si  sic:"  in  Grsecis  vero  omni- 
bus constanter  deesse  illud  oiirwc-  Verum  in  quibusdam 
Grsecis  libris  extare  illam  particulam,  in  notis  vaiiarura 
lectionum  textus  Latini  quas  commentariis  suis  in  Evangelia 
subjecit,  confirmat  Franciscus  Lucas  Brugensis.  et  si  Ze- 
gero  credimus,  vetustum  quoddam  correctorium  (jam  supe- 
rius  citatum)  hoc  ipsum  diserte  testatur.  Et  antiquissimus 
quidam  Graecus  codex,  quem  Tridentum  attulit  Claromon- 
tamensis  Episcopus  anno  Domini  1546,  habuit  tav  avrov 
6i\w  nivHV  ovTWQ,  i(i}Q  ipxpfiai ;  quemadmodum  in  scholiis 
ad  priorem  Hieronymi  librum  contra  Jovinianum  fidem  facit 
Marianus  Victorius,  Amerinus  Episcopus.  Sic  etiam  ha- 
buisse  codicem  Graecum  Archiepiscopi  Rhemensis  et  alium 
Lugdunensisrefert  Alphonsus  Salmeron"* — Denique  in  com- 
mentario  quodam  in  Johannem  haberi  "  iav  ovroog  id  est,  Si 
sic  eum  volo  manere :"  author  est  in  hujus  loci  interpreta- 
tione  Johaimes  Gagneius.  Quod  vero  ad  Latinos  codices 
attinet:  qui  vetustiores  erant  ac  majori  fide,  si  fidem  hie 
meretur  Johannes  Mariana  Jesuita",  Sic  eum  volo  manere, 
legebant;  etiam  Gothicus  ante  sex  centos  annos  descriptus  : 
et  Paulus  Forosemproniensis''  Romse  codicem  Novi  Testa- 
menti,  ut  fama  fert,  ipsa  Hieronymi  manu  descriptum,  earn 
lectionem  praeferre  ait.  Quibus  addo  et  codicem  ilium  Evan- 
geliorum  longe  vetustissimum  magna  veneratione  in  Hi- 
bernia  nostra  habitum :  et  veterem  translationem  Anglo- 
Saxonicam :  adeoque  (quod  maximi  est  apud  Pontificios 
raomenti)  Missale^  Romanum  ex  decreto  Concilii  Tridentini 

'  Commeiitar.  in  Evangelicam  Historiam,  torn.  II.  tractat.  32. 

«  Pro  edit,  vulgata,  cap.  17.  '  De  Cel.  Pasctis,  par.  2.  lib.  2. 

S  Missal,   in  festo  S.  Johannis  Apost. 


PR^LECTIONES  THEOLOGIC^. 


269 


restitutum  ;  et  Biblia  vulgatse  editionis  Sixti  V.  et  demen- 
tis VIII.  Pontifieum  authoritate  edita,  in  quibus  non  alia 
cernitur  lectio,  quam  vetus  ilia  corruptela;  "  Sic  eum  volo 
manere  donee  veniam."  Unde  et  Anglo- Rhemenses'^  affir- 
mant illam  Hieronymi  lectionem  (a  Zegero  et  Lindane  ex 
libro  primo  adversus  Jovinianum  citatam)  non  solum  a  Grseca, 
sed  etiara  a  Vulgata  Latina  differre.  Quod  ut  de  Vulgata 
Latina  concedam  :  ita  de  Grseca  non  facile  admiserim.  Quod 
enim  asserunt,  Hieronymum  legere;  "  Si  sic  eum  volo  ma- 
nere: idque  secundum  nullum  exemplar  Grsecum  quod  hodie 
extat :"  falsum  omnino  est.  Nam  et  a  nobisjara  ostensum  est, 
extare  Grseca  exemplaria,  in  quibus  tav  oSrwc  legatur :  cer- 
tumque  est  Hieronymum  a  sententia  vulgatse  lectionis  Grae- 
corum  codicum  nequaquam  recessisee.  Sic  enim  eo  loco,  non 
tam  verba  quam  sensus  verborum  Dominicorum  ab  eo  re- 
latus  est :  "  Si  eum  sic  volo  esse,  quid  ad  te."  Quid  vero, 
ut  recte  monuit  Cardinalis  Bessarion  in  disputatione  de  hac 
parte  Evangelii  Johannis  "  aliud  est  sic  esse,  nisi  manere." 
Quod  idem  de  Ambrosio  dicendum,  qui  in  oratione  de  ex- 
cessu  fratris  sui  Satyri,  locum  similiter  citavit :  "  Si  eum 
volo  sic  manere  donee  venio,  quid  ad  te."  Nimirum,  quod 
scripsit  Christophorus  de  Sacro  Bosco',  "  ipsum  manere 
donee  veniam,  implicite  continet  particulam  Sic  sive  additum 
fuit  sive  non."  Neque  enim  manere  aliud  hie  notat,  quam 
in  vita  permanere,  seu  non  mori :  ut  apud  Johannem,  cap.  12. 
ver.  34.  et  1  Cor.  cap.  15.  ver.  6.  Unde''  Cyrillus  locum  in 
hunc  modum  est  interpretatus:  "  Nam  si  etiam  vellem  mi- 
nime  istum  mori,  quid  tu  unquam  emolumenti,  aut  quid 
consolationis  consequereris."  Ut  frustra  omnino  divlnarit 
ex  hoc  Cyrilli  commentario  Nicolaus  Zegerus,  aliter  legisse 
eum  quam  ipsius  contextus  habeat :  qui  in  ipsa  Georgii 
Trapezuntii  versione,  qui  libelload  Papam  edito,  corruptdm 
illam  Latinse  editionis  lectionem,  "  Sic  eum  volo  manere," 
stabilire  conatus  est,  eodem  plane  se  habet  modo,  quo  in  vul- 
gatis  Graecis  legimus ;  "  Si  eum  volo  manere,  donee  veniam, 


I"  Prxfat.  Novi  Testam.  sect.  47. 

'  Sacrobosc.  defens.  Bellarm.  part  4.  cap.  6.  (pag.  373). 

^  Cyrill.  in  Joban.  lib.  12.  cap.  66. 


270  PR^LBCTIONES    THEOLOGIC^. 

quid  ad  te."  Nam  quod  ad  aliorum  etiam  veterum  Graeco- 
rum  commentarios  nos  ablegat  Zegerus,  non  magno  id 
causae  suae  facit  compendio :  quum  in  promptu  sit  ilia,  a 
Luca  Brugensi  quoque  hie  adhibita  responsio  :  quod  "  sic" 
particulam  in  textu  non  locent,  sed  verbum  "  manere"  ex- 
plicent ;  id  quod  quoddam  "  sit"  in  se  comprehendit,  aut 
subaudiendum  relinquit.  Ut  omittam  ex  Grsecorum  horum 
veterum  commentariis,  promptius  potuisse  colligi,  legisse 
eos,  Si  hie  eum  volo  manere,  quam  Si  sic  :  cum  apud  Chry- 
sostomum  legamus :  ti  yap  d  koI  /3ouXojuai  avrov  fiivuv  Iv- 
ravOa ;  apud  Theophylactum  :  tovtov  St  iav  OiXa)  jxiviiv 
ivravda  iv  rol^  Trspl  tjjv  TaXiXaiav  tottoiq,  koI  firj  ovv- 
aTTotrrelXal  (toi,  ti  irpog  <rt;  et  apud  Nonnum,  in  Para- 
phrasi : 

Itemque 

E(  fiiv  Sivpo  fievtiv  in  PovXoftat,  tiaoKtv  l\9u, 
IIpoc  ai  tI  rovro  TreXti. 

Venio  jam  ad  Novi  Testamenti  editionem  Syriacam : 
quam  Lindanus  affirmat  hunc  in  modum  habere,  "  Si  eum 
volo  sic  manere."  Sed  falso  :  Syriaca  enim  editio  cum  vul- 
gata  editione  Grseca  plane  hie  consentit  eoque  nomine  a 
Johanne  Mariana  Jesuita  accusatur,  verba  textus  Syriaca 
sunt :  i^  Vc  c^  ill  Hlj  "i:Oj_i.  Ijot  1clcu»  1j1  ^.  ^1 
"  Si  volo  ego  ut  maneat  iste  donee  veniam  ego,  quid  ad  te." 
Nee  minus  fallit  nos  Lindanus  in  codice  aureo  Caroli  Magni 
Aquisgrani  observato,  in  quo  rasuram  loqui  ait,  priorem 
lectionem  "  Si  sic"fuisse.  Nam  rasura  ilia  (quemadmodum 
confirmat  in  notationibus  ad  varias  lectiones  Latinorum 
Bibliorum  Franciscus  Lucas  Brugensis)  non  est  in  Caroli 
codice,  qui  '  si'  duntaxat  habet,  habuitque;"  sed  in  alio, 
qdi  Aquisgranensium  sacerdotum  cura  ex  eo  descriptus  est, 
ne  airoy/oa^ov  frequenti  usu  atque  inspectione  detereretur, 
aut  maculas  sordesve  contraheret.  Vetusto  vero  Nicolai 
Zegeri  Correetorio,  testanti  olim  tam  in  Graecis,  quam  in 
antiquis  Latinis,  "  si  sic"  scriptum  fuisse,  opponimus  aliud 
Augustini  Hunnaei  antiquum  Bibliorum  Correctorium ; 
quod  testatur,  antiques  codices  Latinos,  una  cum  Augustine 
et  Glossa,  "  Sic"  legere ;  sed  Graecum,  "  Si  eum  volo  ma- 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  271 

nere."  Si  tamen  aliud  fuerit  illud  Correctorium,  idem  enim 
ipsum  esse  suspicabat  propemodum'  Lucas  Brugensis,  et  non 
eadem  fide  manuscriptos  codices  citaverit  Zegerus,  quo  nuper 
Lindanus:  ut  non  temere  istis  manuscriptos  codices  nobis 
venditantibus  fidem  adjungere  debeamus.  Nimirum  "sim- 
pliciter  purior,ac  verior  videtur  lectio,  qusehabet,  Si:  (non 
nobis  tantum,  sed  etlam™  Alphonso  Salmeroni  Jesuitse) 
deinde  variante  scriptura,  quum  in  aliis  Sic,  in  aliis  Si 
reperiretur,  aliquis  ascripsit  alterum  in  margine,  tandem 
utrumque  relatum  est  in  contextum."  Quemadmodum  in 
annotationibusadhunclocum  ab  Erasmo  Roterodamo  obser- 
vatum  est. 

Rom.  cap.  5.  ver.  17.  ol  T-qv  TnpicKrtiav  rjjc  \apiTOQ  KOI 
TTiQ  Sttiptac  rfjc  SiKajoo-vvj/e  Aaju/Savovrtf.  Editio  Latina 
habet :  Abundantiam  gratise,  et  donationis  et  justitiae  acci- 
pientes.  Deesse  vero  postremo  loco  in  textu  Greeco  con- 
junctionem  copulativam,  confirmant  Anglo- Rhemenses" 
ex  Theodoreto,  qui  ita  in  Grseco  legerit. 

Respondetur  :  ita  quidem  legit  textus  qui  cum  Theodo- 
reto excusus  est :  an  vero  ipse  ita  legerit  ex  commentario 
ejus  intelligere  non  possumus.  Sic  etiam  textus  Graecus, 
qui  cum  Johanne  Chrysostomo  excusus  est,  legit  Koi  t^c 
SiKaioavvq^  :  quam  conjunctionem  tamen  non  legit  Chrysos- 
tomi  interpres  Germanus  Brixius.  Desideraturque  in  Theo- 
phylacto  ;  et  Graeca  Catena,  quae  Q^cumenii  et  Theoduli 
praefert  nomen.  Quanquam  inter  utramque  lectionem  non 
multum  sane  intersit :  nisi  quod  ilia  prior  ad  mentem  Apos- 
toli  longeaptius  quadrare  videatur.  "  Dixit  enim  Apostolus 
(quemadmodum  ad  hunc  locum  observavit  doctissimus 
Beza)  ex  Hebraeorum  idiotismo  irtpiaaiiav  t^c  xapiro^  pro 
Tif\v  iripiaatvovaav  \apiTa :  deinde  quod  subjicitur,  koI  rfjc 
Swpiag  T^e  StKaioavvtfQ  in  epexegesi  positum  est,  quia 
gratiae  nomen,  quum  ad  omnia  Dei  beneficia  pertineat,  fuit 
explicandum,  ut  intelligeret  lector,  non  de  omnibus  Dei 
benefices  quae  per  Christum  percipimus,  sed  proprie  de  obe- 
dientiae  Christi  imputatione  hie  agi."     Hue  accedit  quod 

'  Luc.  Brug.  loc.  citat.  not  494. 

"  Salmeron.  in  Evangel,  torn.  11.  tract.  32.  pag.  257.  a.  et  259.  a. 

"  Praf.  in  Nov.  Testam.  §  44. 


272  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

Grsecam  lectionem  secuti  sint  in  hujus  loci  enarratione,  ex 
Pontificiis  doctissimi  Cajetanus  Cardinalis,  et  B.  Arias  Mon- 
tanus,  a  quorum  sententia  non  multum  recedit  Alphonsus 
Salmeron :  qui  in  quadragesima  prima  ad  hanc  epistolam 
disputatione,  ita  scribit.  "  Pro  gratia  quae  opponitur  de- 
licto, posuit  (Apostolus)  gratiae  effectum,  sive  abundantiam, 
et  donationem  justitise,  non  enim  Grsece  est,  abundantiam 
gratise,  ei  donationis,  et  justitiae,  ut  legit  Ambrosias  et  in- 
terpres:  sed,  abundantiam  gratiae,  et  donationis  justitiae  ;  ut 
sint  duo  membra,  non  tria."  Postremo  Erasmus  Roteroda- 
mus,  in  annotationibus  ad  hunc  locum,  inquit  "  legendum 
est  Doni  justitiae,  ut  intelligas  ipsam  justitiam  esse  donum, 
sublata  conjunctione  :  jamque  non  erit  opus  ilia  distine- 
tione  Thorase  explicantis  quid  intersit  inter  gratiam,  dona- 
tionem, et  justitiam.  Quanquam  Ambrosius  addit  nostro 
more  conjunctionem,  legens,  Et  justitiae  :  sed  arbitror  men- 
dum  esse  codicis,  quando  quidem  tale  nihil  indicat  illius 
enarratio.  Certe  Chrysostomus  ac  Theophylactus  nobis- 
cum  faciunt."  Haec  Erasmus. 

I  Epist.  ad  Corinth,  cap.  12.  ver.  28.  Post  yivri  -yXwir- 
awv  genera  linguarum,  deesse  ipfiitvtiaQ  ykiixrawv,  In- 
terpretationes  sermonum,  confirmat  Wilhelmus  Lindanus", 
"  quod  Ambrosius  exponat,  et  Augustinus  in  Specnlo 
recitet ;  imo  ipse  textus  requirat,  et  TheophylactusP  aperte 
indicet  se  legisse."  Textum  autem  hanc  additionem  requi- 
rere  ait  propter  alias  duas  clausulas  huic  respondentes : 
quorum  altera  posita  est  supra,  versu  decimo,  'Ert'/atj)  Si 
ytvjj  yXbJaawv,  akXw  Si  tpfxrivda  ■yXoxra-dd' :  altera  infra, 
versu  trigesimo  :  fifj  iravrtg  yXuxradi^  \a\ovat ;  firj  iravTeg 
Supixr)vtvov(n  ;  propter  quam  rationem,  una  cum  Ambrosii 
commento,  et  citatione  Augustini,  conclusit  ante  Lindanum 
in  Epanorthote  suo  Nicolas  Zegerus,  corruptos  hie  esse 
codices  Graecos,  etiam  ante  Chrysostomi  aetatem. 

Respondetur:  quasi  vero  tam  esset  insolens,  in  sacris 
Uteris  ofFendere  ra  avavTairoSora.  Quanquam  nulla  subest 
ratio  quod  opinemur  versum  hunc  vigesimum  octavum  cum 
versu  decimo,  qui  tam  longe  ante  prsecesserat,   cohaerere  : 

"  Lib.  2.  de  opt.  gener.  interpr.  Scriptur.  cap.  11.         P  Vid.  Theophyl. 


PR^.LECTIONES    THEOLOGICJE.  273 

aut  etiam  in  versu  trigesimo  qui  sequitur,  accuratam  fieri 
antecedentium  repetitionem;  cum  ibi  nee  avT(A>'j;//f(i»v,  nee 
Kv(itpvri(Ti(i)v,  (quae  versu  vigesimo  octavo  recensentur), 
ulla  facta  sit  mentio.  Fierique  potest,  quod  in  Apologia  ad 
Jacobum  Stunicam  notavit  Erasmus,  "  ut  eruditus  apud 
■Latinos  videns  non  consentire  partes  in  medio  cum  iis,  quae 
praecesserant  ac  sequuntur,  adjeeerit,  ex  versu  decimo,  quod 
suspicabatur  deesse."  Certe  additionem  iliam  vulgo  non 
esse  vel  in  Graecis  exemplaribus  vel  Latinis,  fatetur  ipse 
Lindanus  :  eamque  nee  Graecos  habere,  nee  Latinos  quos- 
dam  codices  quamvis  vetustos,  agnoscit  quoque  Zege- 
rus.  Id  quod  de  vetustis  Latinorum  codicibus  confirmat 
Erasmus  "  ex  iis  quos  ipsi  exliibuit  collegium  S.  Dona- 
tiani  Brugis,  et  duobus  aliis  quos  exhibuit  collegium  eccle- 
siae  Constantiensis."  Quibus  addere  licet  vetustissima  ex- 
emplaria  a  Roberto  Stephano  notata :  unum  Caroli  quinti 
Gallorum  Regis,  cognomento  Sapientis,  jussu  descriptum; 
duo  ex  coenobio  S.  Germani,  alia  ex  ccBnobio  S.  Victoris 
Parisiis  ;  illud  denique  quod  Johannes  Coletus,  Paulinae 
ecelesiae  apud  Londinenses  decanus,  exhibuit  Erasmo, 
"adeopriscis  literarum  typis,  ut  eiabintegro  discenda  esset 
legendi  ratio,  et  in  noscitandis  elementis  fuerit  repueras- 
cendum."  Mitto  recentiora  exemplaria  Manuscripta  quae 
ipsi  consuluimus,  in  quibus  adscripta  non  erat  haec  par- 
ticula ;  Bibliorum  Regiorum  et  Lovaniensium  editiones, 
quae  eandem  ex  textu  summoverunt  in  marginem.  Neque 
ejus  Graeci  meminerunt  interpretes,  Chrysostomns,  Theo- 
doretus,  CEcumenius  :  neque  in  Syra  aut  Arabica  interpreta- 
tione  ullum  extat  ejus  vestigium.  Quibus  omnibus  frus- 
tra  duorum  Latinorum  opponitur  authoritas ;  praesertim 
quum  de  uno  non  constet,  cujusmodi  sit  authoritatis,  id 
modo  constat  inter  doctos  Ambrosium  non  esse  (quemad- 
modum  etiam  superius  meminimus)  :  de  alterius  authoritate 
quidem  constat,  sed  quanta  hoc  in  loco  esse  debeat,  ut  du- 
bitaremus  scioli  alicujuseffecit  temeritas  :  quemipse  Bellar- 
minus  in  censurai  tertii  tomi  operum  Augustini  suspicatur, 

1  Apud  Possevin  in  apparat.  sacr.  verb.  Aurel.  Augustin.  cap.  5.  vid.  et  Zege^ 
rum  in  EpanorthoUe  Prologo. 

VOL,  XIV,  T 


274  PRiELECTIONES    THEOLOGIC^. 

in  Speculo  hoc  "  mutavisse  textum  Scripturse  ;  ut  pro  eo 
quern  Augustinus  posuerat,  posuerit  ipse  eum  quern  Vul- 
gataLatina  translatio  habet."  Nisi  igiturfirmiori  aliquanos 
premere  possint  adversarii  authoritate:  nihil  vetat  quo 
minus  cum"^  Cajetano  Cardinale  sentiamus  illud  "  Interpre- 
tationes  sermonum"  in  textu  non  haberi ;  sed  adjectitium 
esse. 

2  Epist.  ad  Tim.  cap.  2.  ver.  14.  ubi  in  Grseco  legimus 
firi  \oyofia)(iiv,  tig  ovSiv  yjiqaifiov,  hri  KaraaTpotpri  rwv 
uKovovTtov :  objiciunt  Anglo- Rhemenses*  nostros  interpre- 
tes  ad  postremum  membrum  conjunctionem  addidisse,  quae 
in  Graeco  desiderabatur,  ut  sensus  fieret  commodior  ac  faci- 
lior,  quemadmodum  est  in  editione  Vulgata  Latina.  In  ea 
vero  sic  locus  est  expressus.  "  Noli  contendere  verbis:  ad 
nihil  enim  utile  est,  nisi  ad  subversionem  audientium." 
Respondetur  »*•»*«»• 
*••»*•»#*•* 

Argumentum  ducunt  Pontificii,  ab  additionibus  ad 
Grsecum  textum  temere  atque  inconsiderate  factis,  cujus- 
modi  ostendi  posse,  duobus  exemplis  prolatis,  probare  cona- 
tur  Wilhelmus  Reginaldus' :  Christophorus  de  Sacrobosco", 
et  ex  eo  Jacob  Gretserus",  affirmat  Grsecos  in  hoc  genere 
satis  fuisse  liberales,  sed  exempla  non  alia  profert,  quam 
ilia  duo  quibus  ante  ipsum  usus  est  Reginaldus.  Atque 
horum  alterum  est  unicum  illud,  quo  illam  Graeci  textus 
accusationem  confirmavit  Bellarminus'' :  "  Constat  qusedam 
in  omnibus  Graecis  codicibus  inveniri,  quae  non  sunt  partes 
divinae  Scripturae."  Quem  secutus  in  Controversiarum 
Epitome  RobertusPersonius:"InGraeco,"inquit,  "quaedam 
habentur,  quae  de  Scriptura  non  sunt,  sed  addita  fuerunt  a 
Graecis  ex  Missa  ipsorum  :  ut  illud  Matt.  cap.  6  :  Quiatuum 
est  regnum,  etc."  quasi  scilicet  plura  ejus  generis  exempla 
ab  eo  proferri  potuissent.     Wilhelmus  Lindanus''  ex  Evan- 

■•  Caietan.  in  1  Cor.  12.  •  Praef.  Nov.  Test  s.  37. 

'  In  Refutatione  Reprehensionis  Whitakerianse,  cap.  13.  pag.  365. 

"Sacrob.  defens.  pag.  361  ;  parte  quarta  Defens.  Decret.  Tridentin.  cap.  7. 

"  Defens.  Bellarm.  de  verbo  Dei,  col.  726. 

y  Bellarm.  lib.  2.  de  verbo  Dei,  cap.  7. 

■  Lib.  2.  de  opt.  gener.  interpr.  Scriptur.  cap.  7. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  275 

gelii  secundum  Matthaeum  decern   primis  capitulis,  septem 
loca  urget;  ut  ostendat  in  Grseco  vulgari  textu  quaedam 
redundare  superflua  :  et  producuntur  alia  ab  Anglo- Rhe- 
mensibus%  ubi  affirmant,  "  Grsecum  textum  in  locis  longe 
plurimis  seipsum   superfluse  redundantise    condemnare,   et 
summopere  Latini  Vulgati  integritatem  asserere."    Quod 
probant   ex  Roberti  Stephani  et  Johannis  Crispini  Grsecis 
Novi  Testamenti   editionibus:    "  in  quibus    cum    passim 
plurimae    voces  et  sententise   in  Graeco    ut  superfluse  sint 
notatse,  quse  in  Vulgato  Latino  non  comparent,  argumento 
est,  Latinum  textum  esse  iis  in    locis   Grseco   meliorem, 
veriorem  atque  sinceriorem."    Verum   istud  argumentum 
oppido  est  ridiculum.     Neque  enim  doctissimi  illi  typogra- 
phi  (quod  olim  in  Homero  Aristarchum  factitasse  legimus*") 
notam  apponebant  ad  nothum  versum  :  neque  id  agebant  ut 
textum  Scripturse  a  se  editum  veluti  superfluis  additionibus 
corruptum  condemnarent :  hoc   tantum  significatum  vole- 
bant,  hujusmodi   voces  aut   sententias  in  aliquibus  exem- 
plaribus   MSS.  inventas   non  esse;  quae    quidem  reliquis 
amplius  aliquid  iis  in  locis  legentibus  praeferenda  esse,  om- 
nino  non  pronuntiant.     Atque  hoc  ipsum  a  Lovaniensibus 
theologis    in   Latinorum    Bibliorum   Editione  praestititum 
est:    in   qu4   obeli    cernuntur   innumeri,    illis    dictionibus 
praefixi  quae  in  aliquibus  codicibus  MSS.  non  legebantur. 
Itaque  pari  ratione  concludi  posse  contra  Rhemenses,  recte 
colligit  D.  Fulco  :  "  Vulgatum  Latinum  textum  seipsum 
superfluae  redundantiae  condemnare,   et  summopere  Graeci 
textus  integritatem  asserere ;   utpote  in  quo  passim  voces 
et  sententiae   nonnullae   ut  superfluae  sunt  notatae,  quae  in 
Graeco  non  comparent"  quomodo  exempli  gratia.  Act.  cap.  5. 
ver.  8.  vox  "  mulier"  et  Act.  cap.  15.  versu  ultimo,  senten- 
tia  ilia;   "  praecipiens  custodire  praecepta  Apostolorum  et 
seniorum"  obelo  signatae  sunt :  earumque  neutra  in  Graeco 
extat  contextu. 

Examinemus  jam  exempla  ilia  illustria,  quibus  se  de- 

»  Praefat.  in  Nov.  Test.  s.  38.  i"  Cicer.  in  Pisoiiem. 

T  2 


276  PR^LECTIONES    THBOLOGIC*. 

claraturum  promittit  Lindanus"*,  Graecae  veritati  quaedam 
assuta  esse  redundantia:  additis  etiam  ejusdem  generis 
aliis,  quae  ab  aliis  adversariis  proferuntur. 

1 .  Matt.  cap.  5.  ver.  1 1 ."  Dixerint  ad  versus  nosomne  malum 
prina,"  illud  piifia  redundare  probat  Lindanus ;  "  quia  non  sit 
Vaticano,  nee  Chrysostomus  legat  ad  Eph.  4  :  nee  Augus- 
tinus  de  Serm.  in  Monte  :  et  Hieronymus  in  eommentariis, 
in  Mattheum  videatur  legisse ;  cum  dixerint  omne  malum  ad 
vos."  Similiter  Johannes  Mariana",  vocem  prifia  addititiam 
esse  confirmat,  ex  Chrysostomi  lectione'  eum  locum  Mat- 
thaei  aiferentis,  ut  est  in  codicibus  Latinis.  Respondetur 
sive  addatur  ista  vocula,  sive  praetermittatur,  ad  loci  senten- 
tiam  nihil  interest.  Et  cum  Erasmus  hie  annotat  Graecos 
codices  quosdam  addere  pr\p.a,  satis  indicat  in  quibusdam  de- 
fuisse ;  id  quod  ita  esse,  etiam  Bezae  vetustissimus  codex,  et 
exemplaria  ilia  Graeca  Vaticana  a  Lindano  citata*,  fidem 
faciunt.  In  Latinis  quoque  codicibus  deest :  quos  (ut  alias 
saepe  solet)  secutus  est  Augustinus  in  libro  de  sermone 
Domini  in  monte.  In  textu  quoque  Matthaei,  qui  cum 
Hieronymo  excusus  est,  deest :  sed  ex  commentario  colligere 
non  potest  Lindanus  legisse  Hieronymum  "  cum  dixerint 
omne  malum  ad  vos:"  habet  ille  tantum,  "  omne  maledictum 
adversus  vos"  quod  quidem  to  irovtipov  pfifxa,  proprius  ex- 
primere,  quam  illud  simplex  irovtipov,  nemo  non  videt.  Jam 
vero  pro  additionevocisp^jua,  facit  consensus  quindecimGrae- 
corum  exemplarium,  quibus  usus  est  Robertus  Stephanus  : 
quibus  accedit  ab  Erasmo  commemoratum  exemplar  quod  a 
Leone  pontifice  missum  secuti  sunt  Hispani :  quae  lectio 
etiam  in  Bibliis  Regiis  Antuerpiae  editis  retenta  est.  Eandem 
quoque  exhibet  textus  Chrysostomi,  Theophylacti  et  Eu- 
thymii,  eandem  translationes  Syriaca  et  Arabica  :  quarum 
ilia  \jkj.^  (t^,  haec^  <uJ^  reddidit.  Etiam  author  operis 
imperfecti  in  Mattha^um''  habet;  "  Omne  verbum  malum." 
Et  quanquam  pro  altera  lectione,  Chrysostomi  citetur  au- 

'  Lindan.  de  opt.  gen.  interp.  lib.  2.  cap.  7.  fol.  77.  6. 

*  Pro  edit,  vuigata.  cap.  16.  ^  Lib.  3.  de  Sacerdotio,  cap.  11. 

>  Lindan.  de  opt.  gen.  interp.  lib.  2.  cap.  3.  ^  HomiL  9, 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 


277 


thoritas,  a  Mariana  quidem  ex  libro  tertio  de  Sacerdotio, 
a  Lindane  etiam  ex  homiliis  in  quartum  caput  Epistolse  ad 
Ephesios  :  tamen  dum  Graecum  Chrysostomum  consulo, 
utrobique  illud  prifia  reperio  :  nimirum  Dialogo  tertio  wipl 
lepocrvvtfQ,  in  Augustana  editione  a  Davide  Hseschelio  ador- 
nata,  pag.  77.  et  homilia  octava  in  epistolam  ad  Ephesios, 
pag.  1079  editionis  Commelinianse.  Ut  rectiusjudicaverint 
Laurentius  Valla,  et  Cardinalis  Cajetanus,  verbum  hoc  in 
Latina  editione  deesse :  quam  Lindanus  et  Mariana  in 
Graeco  textu  redundare. 

2.  Mat.  cap.  5.  ver.  22.  "  Qui  irascitur  fratri  suo  tlKrj 
temere,  reus  erit  judicio,"  £(k^  superfluum  esse  confirmat 
Lindanus',  quod  illud  "  non  habeant  codices  Vaticani,  nee 
castigatiores  codices  setate  Augustini  et  Hieronymi."  Et 
Johannes  Mariana*  "  Adverbium  illud,  inquit,  esse  additi- 
tium  ex  Augustino  libro  primo  Retractationum  capite  vigesi- 
mo  nonoetHieronymoin  eum  Matthaeilocumsatiscolligitur: 
et  secundo  Dialogo  contra  Pelagianos  quasi  redundans 
induci  jubet."  Respondetur:  hujus  loci  lectione,  et  olim 
variabant  et  hodie  variant  Grseca  exemplaria :  id  quod 
Erasmi  annotatio  indicat.  "  In  nonnuilis^Grsecorum  codi- 
cibus  ascriptum  est  ilKti."  Atque  ut  in  Vaticano  exemplari 
(ad  quod  collatus  fuit  codex  Werneri  Neomagi,  quo  usi 
sunt  Wilhelmus  Lindanus  et  Franciscus  Lucas  Brugensis) 
non  erat :  ita  in  Bibiiis  Complutensibus  quae  ad  vetustissima 
exemplaria  etiam  ex  Vaticana  Bibliotheca  petita,  fuerunt 
excusa,  et  omnibus  MSS.  codicibus  quibus  usus  est  Ro- 
bertus  Stephanus  erat  ascriptum.  Eandem  lectionem  con- 
firmat editio  Syriaca :  ipsa  Grseca  voce  ]jxi"|  retenta :  in 
editione  Arabica,  quae  Romae  prodiit,  desideratur  haec  par- 
ticula :  verum  in  Arabicorum  canonum  codice,  quern  MS. 
habeo,  hunc  in  modum  citatus  est  textus.  Vetus  quoque 
Latina  editio,  ante  Hieronymi  emendationem,  habebat : 
"  Oronis  qui  irascitur  fratri  suo  sine  causa,  reus  erit  judicii." 
quam  lectionem  etiam  in  MS.  exemplari  Christophori 
Plantini  repertam   indicat    Franciscus    Lucas    Brugensis, 

'  Lib.  2.  de  Opt.  gen.  interpr.  cap.  3.  7.  et  12.  ■>   Pro  edit.  vulg.  cap.  Id. 


278  PEiELECTlONES    THEOLOGICiE. 

eamque  author  operis  imperfecti  in  Matthseum  homilia 
undecima  et  Augustinus,  libro  secundo  de  Sermone  Domini 
in  Monte  ut  receptam  lectionem  exponunt.  Neque  aliter 
legisse  videatur  Hilarius,  quando  in  commentario  hujus 
loci  scripsit :  "  ex  praecepto  fidei  non  minus  ream  iram  esse 
sine  ratione  susceptam,  quam  in  operibus  legis  homicidium." 
Augustinus  tamen  postea'  "  codices,  inquit,  Grseci  non 
habent,  sine  causa,  sicuti  hie  positum  est :  quamvis  idem 
ipse  sit  sensus."  Et  post  eum  Anselmus  Cantuariensis, 
in  hujus  loci  enarratione :  "  sine  causa,  addunt  quidam 
codices  :  sed  in  Grseco  non  additur,  nee  est  opus.  Idem 
enim  sensus  est ;  si  quid  sit  irasci  fratri  attendatur."  At 
vero  illud  tlicri  in  Grsecorum  codicibus  non  defuisse  (quem- 
admodum  hi  significant)  manifestum  est  ex  Chrysostomi 
Theophylaeti  et  Euthymii  in  hunc  locum  commentariis, 
qui  hanc  particulam  et  legunt  et  exponunt  :  eodemque 
modo  textus  iste  legitur,  in  Justini  Martyris™  epistola 
ad  Zenam  et  Serenum ;  et  Basilii  Ethicis".  Et  non  nisi  in 
quibusdam  codicibus,  illud  "sine  causa"  defuisse,  apparet 
ex  illo  Hieronymi  loco,  libro  secundo  adversus  Pelagianos  : 
"  licet  in  plerisque  codicibus  antiquis  '  sine  causa'  additum 
non  sit :  ut  scilicet  ne  cum  causa  quidem  debeamus  irasci." 
Neque  usquam  eo  in  libro  jussit  Hieronymus  hasce  voces 
'  sine  causa'  eradi,  ut  fingit  Lindanus",  aut  quasi  redun- 
dans  induci,  ut  mentitur  Mariana? :  imo  vero  postea  tex- 
tum  Evangelii  hoc  ipso  modo  citavit :  "  Omnis  qui  iras- 
citur  fratri  suo  sine  causa,  reus  erit  judicio ;"  atque  ita 
legendum  esse  in  Vulgata  editione,  quam  hie  mancam 
esse  aflSrmat,  in  scholiis  ad  eum  locum  Hieronymi  annotavit 
Marianus'  Victorius,  quod  ipsumetiam  Laurentius  Valla,  et 
Magdalius  Jacobus  Gaudensis  (a  Francisco  Luca  notatus) 
censuerunt.     Negari  tamen  non  potest  Hieronymum'  prae- 

'  Lib.  1.  Retract,  cap.  19. 

"■Pag.  395.  edit.  Commelianffi.  "  Pag.  413.  edit.  Giaecffi,  Basileens. 

">  Lindan.  de.  opt.  gen.  interp.  lib.  2.  cap.  3. 

P  Marian,  pro.  edit.  vulg.  cap.  16. 

1  Marian.  Victor,  in  Hieronymum  lib.  2  ;    advers.  Pelagian,  schol.  19. 

'  Lib.  1.  commentar.  in  Matt.  cap.  5. 


prjElectiones  theologicse.  279 

ferre  codices,  qui  non  legunt  '  sine  causa*  tanquam  veriores. 
Sic  enim  scribit.  "  In  quibusdam  codicibus  additur  '  sine 
causa  :'  ceterum  in  veris  definita  sententia  est,  et  irapenitus 
tollitur,  dicente  Scriptura  ;  Qui  irascitur  fratri  suo.  Si  enim 
jubemur  verberanti  alteram  praebere  maxillam,  et  inimicos 
nostros  amare,  et  orare  pro  persequentibus ;  omnis'  irae 
occasio  tollitur.  Radendum  est  ergo,  '  sine  causa :'  quia 
ira  viri  justitiam  Dei  non  operatur."  Verum  quo  judicio 
summus  ille  vir  particulam  "sine  causa"  radendum  censuerit: 
vel  inde  sestimari  potest,  quod  hac  correctione  pravum  dogma 
stabilire  voluerit,  quasi  scilicet  ne  cum  causa  quidem  debea- 
mus  irasci,"  ut  loquitur  idem  libro  secundo  contra  Pela- 
gianos.  Quae  aTradEm  ut  ab  orthodoxis  jampridem  explosa 
est :  ita  exemplo  Christi,  agni  illius  immaculati  et  incon- 
taminati%  in  quo  nuUus  vitiosus  afFectus  locum  habere 
potuit,  perspicue  refellitur,  qui  Judseos  cum  ira  circum- 
spexisse  dicitur'.  Unde  Nicolaus  Zegerus,  in  scholiis  ad 
quintum  caput  Matthaei :  illud  £ik^,  inquit,  "  legunt  vetus- 
tissimi  scriptores,  uno  Hieronymo  dempto  qui  siKn  radendum 
putat.  Alioqui  si  de  qualibet  ira,  et  quolibet  convitio  ao- 
cipias,  peccasset  et  Christus."  Chrysostomus",  6  opyiZo/ie- 
voc  T(^  oSeXi/xjT  aiiTOv  ukti  ivo-)(og  iarai  ry  Kpiati,  ^t)(Ttv.  ov 
yap  TravTy  to  -rrpajfia  avtiXi.  wpwTOv  fiiv,  on  ovk  iariv 
avBpwirov  ovra  waQHiv  airr\Wa\Qai'  aWa  Kpariiv  fitv  8i»va- 
Tov,  iKToc  Si  avTwv  TravrtXw?  tivai  afii]\avov-  "Eirfira  Se  ort 
Kol  ■^(priatfiov  ravrl  to  iradoc,  av  jusra  tov  Trpoar)KOVTOQ 
olSa/jLEv  avTilf  xpnadai  Kaipov,  "  Qui  irascitur,"  inquit,  "fra- 
tri suo  sine  causa,  reus  erit  judicio.  Non  enimomnino  istum 
extinxit  affectum.  Primo  quidem,  quia  impossibile  est 
hominem  passionibus  liberari.  Nam  ut  regere  illas  pos- 
sumus,  ita  absque  illis  per  omnia  esse  non  possumus. 
Deinde  quia  etiam  multis  utilis  est  affectus  iste,  si  illo  vide- 
licet opportune  ac  scienter  utamur."  Hactenus  Chrysosto- 
mus:  ex  hoc  loco  vere  concludens,  "  ou  toIvvv  to  opyiZccrdai, 
irapavofxov,  aWa  to  UKalpwg  tovto  noiilv,  Non  ergo  ipsum 
irasci  malum  est,  sed  inopportune  irasci."     Similiter  Theo- 

'  Jacob,  cap.  1.  ver.  20.  •  1  Pet.  cap.  I.  ver.  19. 

■  Marc.  cap.  3.  ver.  5.  <■  In  Matt.  5.  homil.  16. 


280  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^, 

phylactus  :  "  6  opyiZofttvog  ti^  oSeA^j^  aiirov  ttirij  sKtivof 
KaTUKpiviTai,  sav  Bi  rig  dpyiZt]Tai,  tvXoywg  koi  iirt  waidi'Kf 
Koi  Kara  ^rjXov  TTvcv/iariKOv,  ov  KaraKpidriatTai."  Et  Euthy- 
mius  :  "  Addens  autem  tiK^  temere,  non  omnimodam  ab- 
stulit  iram,  sed  intempestivam  tantum  abjecit :  quae  enim 
opportuna  est,  utilis  est." 

3.  Matt.  cap.  6.  ver.  4  :  "  avroc  a-rroddxTii  aoi  iv  t(^ 
<pavtp(^,  Ipse  reddet  tibi  in  propatulo."  Objicit  Lindanus, 
"  non  esse  in  vetustis  Grsecis  Roberti  Stephani,  signatis 
S.  S-.  rj."  sed  plane  fallitur :  neque  enim  notavit  Robertas 
Stephanus,  in  tribus  illis  exemplaribus  defuisse  integram 
illam  sententiam,  vel  etiam  verba  ilia  iv  rt^  (pavtpi^  :  sed 
tantum  pronomen  avrbc.  Christophorus  de  Sacrobosco" 
objicit  "  particulam  illam  tv  no  favtpio  desideratum  fuisse 
in  Grsecis  tempore  Augustini :  quare  oportere  vel  Grseca 
tunc  fuisse  vitiata,  vel  nunc  esse  Latina  integra."  Gret- 
serus  etiam*  repetit  hie  Lovaniensium  theologorum,  et 
Lucse  Brugensis  annotationem ;  quae  ita  se  habet.  "  Multa 
Latina  exemplaria,  teste  Augustino  in  hunc  Domini  ser- 
monem,  addunt  'palam.'  Addit  et  unum  eorum  quae  hodie 
extant,  quod  Robertus  Stephanus  S.  Germani  latum  dixit : 
consentiunt  Syra :  conformia  sunt  Grgeca ;  non  ea  solum, 
quae  nunc  extant,  sed  et  ea  quibus  usi  sunt  interpretes 
Graeci.  Verumtamen  in  eis,  quae  olim  consuluit  S.  Augus- 
tinus,  defuit :  et  etiam  nunc  in  exemplari  Vaticano  deest." 
Respondetur.  Non  recte  quidem  hinc  infertur  (quod  colligit 
Christophorus  de  Sacrobosco)  "  vel  Grseca  tempore  Augus- 
tini fuisse  vitiata,  vel  nunc  esse  Latina  integra ;  sed  illud 
potius,  ut  hodie,  ita  olim  quoque  variasse  in  hujus  loci  lec- 
tione  exemplaria  et  Graeca  et  Latina.  Augustinus,  de 
Sermone  Domini  in  Monte%  "  Multa,  inquit,  Latina  exem- 
plaria sic  habent  '  Et  pater  tuus  qui  videt  in  absconso, 
reddet  tibi  palam' :  sed  quia  in  Graecis,  quae  priora  sunt, 
non  invenimus  '  palam' :  non  putavimus  hinc  aliquid  disse- 
rendum  esse."  Haec  ille.  In  Vulgata  Latina  editione  illud 
"  palam"  sublatum  fuisse  putat  Franciscus  Lucas  Brugen- 

'  Sacrob.  Part.  4  :  pag.  360  ;   Defens.  Deereti  Tridentini,  cap.  7. 

y  Defens.  cap.  14.  lib.  2.  Bellarm.  de  Verbo  Dei.  •  Lib.  2.  cap.  2. 


I 


PR/ELECTIONES    THEOLOGIC^.  281 

sis,  ab  Hieronymo  illius  editionis  castigatore  :  licet  vetus 
illud  exemplar  coenobii  S.  Germani  Parisiensis  a  Roberto 
Stephano  citatum  retineat  "  in  palam."  In  Grsecis  codici- 
bus  quos  consuluit  Augustinus,  illud  tv  ^avtpi^  non  lege- 
batur  :  sicut  nee  hodie  versu  quarto  et  sexto  legitur  in 
Graeco  Vaticanse  Bibliothecse,  et  Theodorse  Bezse  vetustis- 
simocodice.  Habeturtamen  utrobique  inBibliis  Compluten- 
sibis  ac  Regiis,  et  MSS.  omnibus  quibus  usus  est  Robertus 
Stephanas :  eodemque  modo  in  Grseca  Ecclesia  hodie" 
legitur ;  ut  et  olim  a  Theophylacto  et  Euthymio  lectum  est. 
Et  ne  quis  putet,  quia  Augustinus  in  Grsecis  quae  ipse  con- 
suluit, non  invenit  illud  "  palam,"  idcirco  in  codicibus 
quibus  eo  tempore  Ecclesia  usa  est  prorsus  desideratum 
fuisse ;  eo  nos  errore  liberavit  Johannes  Chrysostomus 
Augustini  sequalis,  qui  homilia  decima-nona  in  caput  sextum 
Matthsei  legit,  ut  hodie  Grseci  habent  codices,  iv  tQ  ipavspw. 
Etiam  author  operis  imperfecti  in  Matthseum  habet:  "  Et 
pater  tuus  qui  videt  in  abscondito,  reddet  tibi  in  manifesto." 
Consentit  vetus  editio  Syriaca  ^^^,^^3  reddens :  et  Arabica 
<UJ  Ic  atque  etiam  Hebraica  utraque  a  Munstero  et  Titio 
edita(si  alterutrius  uUasit  authoritas)  "<lb32.  Denique  Cardi- 
nalis  Cajetanus  in  Vulgata  Latina  editione  defectum  hoc  in 
loco  notavit,  non  in  Graeco  textu  redundantiam. 

4.  Matt.  cap.  6.  ver.  13.  •         •         *         •         •         • 

•        •••»•••••• 

5.  Matt.  cap.  6.  ver.  25.  "  Ne  estote  soliciti  de  anima 
vestra,  quid  esuri  sitis,  aut  quid  bibituri,"  koI  tI  irn'tTt,  in 
Graeco  superfluum  esse  confirmat  Jacobus  Gretserus''  ex 
Erasmo  in  hunc  locum  ita  annotante.  ♦'  Etiamsi  '  quid 
bibatis'  reperitur  additum  in  nonnuUis  codicibus,  superfluum 
est ;  quod  cibi  nomine  potus  contineatur,  et  aquae  potus 
nemini  non  pateat.  Certe  nee  apud  Chrysostomum  additur 
nee  apud  Hilarium.  Hieronymus  indicat  in  nonnullis  co- 
dicibus a.scriptum  fuisse,  verum  edisserens  negligit.  Nos 
passi  sumus  adjici,   ne   Latina  non   responderent  Graecis. 

*  Xaj3/3ar(fi  r^  rvpo^ayov  Kai  ri]  y  itjTripaQ  r^c  ir/uwrijc  i^SofidSo^  ruv 
vrjarniSv.  Lection.  Evangel,  excus.  Venet.  ab  Antonio  Pinello. 
>>  Uefens.  lib.  2.  Bullarm.  de  Verbo  Dei,  col.  727. 


282  PRiELECTIONES    THEOLOGIC^. 

Certe  in  pervetustis  exemplaribus  non  ascribitur."  Res- 
pondetur :  Cur  vero  hie  filum  orationis  Erasmianae  abrum- 
pit  Gretserus,  et  verba  quae  sequebantur  proxime  callide 
suppressit,  licet  paulo  inferius  etiam  potus  fiat  mentio  : 
"  Nolite  esse  soliciti  dicentes,  quid  manducabimus  aut  quid 
bibemus."  Videbat  nimirum  sic  prorsus  enervari  duas  illas 
Erasmi  ratiunculas  :  ideo  hoc  loco  superfluum  existiman- 
dum  "  quid  bibatis,"  quod  cibi  nomine  potus  contineatur,  et 
aquse potus  nemini  non  pateat.  Istae  enim  rationessi  valebunt, 
toUenda  erit  hsec  particula,  non  solum  ex  versu  hoc  vigesimo 
quinto,  sed  etiam  ex  versu  trigesimo  primo  in  quo  constanter 
legitur  in  omnibus  codicibus,  non  Graecis  solum  sed  etiam 
Latinis.  Verum  quidem  est,  in  pervetustis  exemplaribus 
Latinis  earn  particulam  in  hoc,  de  quo  agimus,  loco  non 
ascribi,  sed  in  Graecis  tamen  adscribitur,  quorum  potior  est 
authoritas.  Hieronymus'^  variasse  hie  olim  exemplaria  sig- 
nificat,  quando  in  nonnullis  codicibus  additum  esse  ait : 
"  neque  quid  bibatis."  Atque  ita  citatus  est  locus  a  Petro 
Chrysologo"*  :  "  Nolite  soliciti  esse  animae  vestrae  quid 
manducetis,  aut  quid  bibatis."  Ut  recentiores  interpretes 
Graecos  Theophylactum  et  Euthymium  omittam.  In  Syris 
codicibus  legitur  .o>t^jil.  |x2Co  atque  etiam  in  Hebraico 
Evangelio  (si  quae  ejus  authoritas)  turn  illo  a  Sebastiano 
Munstero,  turn  altero  a  Johanne  Titio  edito.  In  Arabica 
editione  Roma  impressa  deest,  sed  in  MS.  exemplari,  quod 
punctis  vocalibus  distinctum  est,  legitur 


»  *         # 


Erasmi  vero  annotationi,  quid  ni  opponamus  Laurentii 
Vallae  annotationem  :  "  Deest  apud  nos  '  et  quid  bibatis' 
sed  quia  potus  utique  aquae  solicitudinem  non  requiverit, 
ideo  visum  est  aliquibus  satis  esse  ut  dicatur ;  ne  soliciti 
sitis  animae  vestrae  quid  manducetis.  Nee  oportere  addi  et 
quid  bibatis ;  cum  praesertim  sequatur.  Nonne  anima  plus 
est  quam  esca  ?  non  facta  mentione  potus.  Verum  ego 
nescio  an  minus  simus  soliciti  de  pane  edendo,  quam  de 
vino  potando,  aut  sicera,  cseterisque  potionibus  praeter 
aquam.  Et  Graece  non  tam  esca  dicitur  quam  alimentum, 
quod  etiam  potum  comprehendit,  rpofnQ)  sed  quid  attinet 

'  Lib.  1.  in  Matt.  cap.  6.  "i  Sermone  70. 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC^.  288 

disputare.  Certe  Graece  legitur,  et  quid  bibatis,  koX  re 
viriTi,  et  posterius  dicitur :  Nolite  ergo  soliciti  esse,  dicen- 
tes,  quid  mandueabimus  aut  quid  bibemus.  Ex  quo  liquet 
de  potu  quoque  fieri  mentionem."    Hactenus  Valla. 

6.  Matt.  cap.  9.  ver.  13.  "  Non  veni  vocare  justos  sed 
peceatores  eie  fitravotav,  ad  Pcenitentiam,  habent  Erasmi 
volumina  et  Roberti  plurima.  Sed  non  est  in  Syro,  nee 
Vaticano,  nee  Roberti  Italico  /3  signato,  nee  Regie  t  (i .  Sane 
D.  Hieronymus  nobiscum  non  legit."  Ita  Lindanus^.  Simili- 
ter Andradius':  "  Quamvis  Grseca  illud  volumina  maxima 
ex  parte  habeant ;  tamen  in  omnibus  fereLatinis,  Graecisque 
nonuUis,  et  Syriaco  Novo  Testamento  diutissime  suppresso, 
Viennse  vero  Austrise  in  lucem  nuper  emisso,  desideratur. 
Quin  etiam  et  D.  Hieronymus,  qui  Latina  cum  Grsecis 
summa  diligentia  contulit,  in  solo  Evangelic  Lucae  verba 
ilia  apposuit,  in  quo  et  Latina  exemplaria  summa  ea  con- 
sensione  habent.  Quare  mihi  persuadeo,  verba  ilia  a  Mat- 
thaeo,  atque  Marco  consulto  omissa,  ab  aliquo  ex  Luca  illis 
fuisse  adjecta,  ut  sententiam  fortasse  redderet  apertiorem 
aut  ne  dissidere  Evangelistae  inter  se  viderentur.  Verum 
qui  rem  diligenter  expenderit,  satis  perspiciet,  non  sine 
Spiritus  Sancti  instinctu  illam  orationis  Christi  particulam 
Matthaeum  atque  Marcum  praetermisisse."  Ejus  autem  rei 
banc  assignat  rationem  quod  "  Matthaeus  atque  Lucas  idem 
significare  nobis  voluerunt,  cum  alter  peceatores  dixit  a 
Christo  non  justos  vocari,  alter  ad  pcenitentiam  addidit; 
atque  misericordiae  sine  poenitentia  consequendae  spem  om- 
nem  peccatoribus  praeciderunt.  Divina  autem  providentia 
factum  esse  Augustinus*  putat,  ut  Evangelistae  eadem  non 
eodem  semper  modo  exprimant,  ut  discamus  res  verbis,  non 
verba  rebus  praeponere,  nihilque  aliud  in  loquente  quaerere 
nisi  voluntatem,  propter  quam  insinuandam  verba  promun- 
tur."  Hactenus  Andradius.  Etiam  Bellarmino*"  fit  verisimile, 
illam  particulam  tig  utrdvoiav,  Matthaei  capite  nono  in 
Graeco  esse  superfluum,  et  in   emendatis  codicibus  Graecis 

'  Lib.  2.  cap.  7. 

'  Lib.  4.  Uefensionis  Fiilei  Tridentinie,  pag.  680. 

I  Aug.  de  Verbis  Domini,  aerm.  11.        •■  Lib.  2.  de  Verbo  Dei,  cap.  U. 


284  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

non  fuisse."  Nam  B.  Hieronymus  (inquit)  in  commentario 
earn  non  legit ;  et  tamen  Hieronymus  diligenter  contulit 
Graecum  cum  Latino,  et  ex  Grseco  Latinum  correxit." 
Cum  Bellarmino  quoque  tenet  Christophorus  de  Sacro- 
Bosco'  particulam  illam  non  esse  a  Matthseo  sacro  textui 
appositam,  sed  ab  alio  aliquo  ad  majorem  explicationem 
inter  describendum  additam."  Eandemque  Bellarmini  sen- 
tentiam  defendit  Jacobus  Gretserus'',  addens  "  Bezse  testi- 
monium, qui  hsec  in  duobns  vetustls  exemplaribus  defuisse 
scribit."  De  altero  etiam  loco  Marc.  cap.  2.  ver.  1 7.  monet, 
codices  Vulgatae  editionis  carere  illis  verbis  ad  poenitentiam  : 
et  duos  etiam  ex  antiquis  exemplaribus  Grsecis  (teste  Beza 
in  caput  secundum  Marci),  et  Syriacam  editionem  Tremelii : 
et  ad  eum  Marci  locum  banc  annotationem  adjecisse  Eras- 
mum.  "  Grajci  addunt  tie  ficravotav,  ad  poenitentiam. 
Quanquam  id  suspicor  adjectum  a  quopiam.  Nam  nee  in 
antiquissimis  codicibus  nostris  reperitur,  nee  in  Constan- 
tiensi,  nee  in  meo  vetustse  typographiae.  Etiamsi  apud 
Theophylactum  additum  est."  Quae  eadem  de  loco  Marci 
alFert  quoque  Lindanus'. 

Respondetur  *»»•»** 

9.  Matt.  cap.  14.  ver.  3.  "Propter  Herodiadem  uxo- 
rem  Philippi  fratris  sui."  Christophorus  de  Sacrobosco™, 
♦'  opinatur  audacem  aliquem  Graeculum  nomen  Philippi  ex 
Marco  hue  transtulisse.  Nam  Matthseo  in  animo  erat  tan- 
tum,  rem  brevissime  perstringere."  Et  post  eum  Gretse- 
rus" :  "  Defuisse  in  uno  vetere  exemplari-Gra;co  apud  Mat- 
th8eum,in  plurimis  autem  vetustis  exemplaribus  apud  Lucam 
capite  tertio,  testatur  Beza,  et  satis  aperte  olet  glossema°." 
Respondetur  :  Quis  vero  Christophoro  nostro  revelavit, 
quod  in  animo  habuerit  Matthseus:  et  ut  maxime  illi  de- 

'  Sacrob.  Defens.  Decret.  Trideiitino.  part.  3.  cap.  6.  pag.  314, 
'  Grets.  Defens.  Bellarm.  de  Verbo  Dei,  pag.  703;  in  Defens.  lib.  2.  Bellarra. 
de  verbo  Dei,  cap,  14. 
'  Lib.  2.  cap.  3. 

■"Part.  4.  Defens.  Decret.  Tridentin.  cap.  7.  loc.  10. 
■■  Defens.  Bellarm.  lib.  2.  de  Verbo  Dei,  col.  728. 
"  Bez.  postr.  edit. 


PRJELECTIONES    THEOLOGIC^.  286 

mus  Matthseum  hie  prae  Marco  brevitatem  afTectasse,  an 
illud  propterea  dare  necesse  erit,  cum  instituta  brevitate 
unius  nominis  expressionem  consistere  non  potuisse  ?  an 
qui  alias  voces  ad  historiam  non  ita  necessarias,  imo  et  sen- 
tentias  quoque  a  Marco  prsetermissas  in  hac  narratione  ex- 
primendas  censuit ;  ita  studuisse  brevitati  existimabimus,  ut 
nomen  proprium,  quod  ad  lucem  historise  imprimis  faceret, 
supprimendum  putarit  ?  Sed  magis  miranda  alterius  critici 
sagacitas,  cui  hoc  scilicet  satis  aperte  olet  glossema.  Certe 
enim  sagacissime  olfecisse  oportuit,  qui  sensit  tam  aperte 
nominis  Philippi  mentionem  in  Matthaeo  olere  glossema ; 
quod  tamen  in  loco  Marci?,  cujus  eadem  prorsus  cum  altero 
conditio,  odorari  omuino  non  potuit.  Quod  vero  ad  Grseca 
exemplaria  attinet,  nomen  <l>iXt7r7rou  hoc  loco  retinent,  non 
modo  codices  omnes  typis  excusi,  Complutenses,  Regii, 
Erasmiani  alii:  sed  etiam  MSS.  omnes,  numero  quindecim, 
quibus  in  sua  editione  usus  est  Robertus  Stephanus :  quomodo 
et  Origenes  in  commentariis  hujus  loci  legisse  videatur.  con- 
sentit  textus  Chrysostomi,  Theophylacti  et  Euthymii;  edi- 
tio  quoque  Syriaca,  Arabica,  et  Anglo-Saxonica  :  adeoque 
et  textus  (quod  notandum)  ipsius  Hieronymi;  unde  et  in  ipsa 
Latina  editione,  quae  in  Bibliis  Complutensibus  ac  Regiis 
est  impressa;  atque  in  duobus  manuscriptis  codicibus  a 
theologis  Lovaniensibus  signatis,  Philippi  nomen  hoc 
loco  legitur.  An  vero  etiam  hie  opinabitur  Sacroboscanus, 
audacem  aliquem  Grseculum  nomen  Philippi  hoc  ex  Marco 
codicibus  Latinis  (ne  de  Saxonieis  et  aliis  quid  dicam)  in- 
seruisse.  Nimis  profecto  isti  sunt  audaces,  qui  quidlibetde 
quolibet  effutire  non  verentur  ;  et  quselibet  segrorum  capi- 
tum  somnia  satis  esse  ducunt  ad  authoritatem  divini  Verbi 
fontium  exhauriendam. 

10.  Matt.  cap.  15.  ver.  8.  ubi  Latinus  interpres  habet, 
Populus  hie  labiis  me  honorat ;  textus  Grsecus  plenius  legit, 
quemadmodum  habetur  in  ipso  propheta  Esaia"!.  ^EyyiZu 
fjLOL  6  Aaoc  ovTOQ  Ti^  (TTOfiaTi  avTwv,  Kol  Toig  ■)(tiXiai  fit  ri/na : 
priorem  sententiae  partem,  ^EyyU^ti   fioi  tw  arofiari  aiirwv 

P  Hare.  cap.  6.  ver.  17.  1  Cap.  29.  ver.  13. 


286  PR^LECTIONES    THEOLOGICiE. 

superflue  Grseco  textui  appositam  esse  affirmat    Christo- 
phorus  de  Sacro-Bosco%    ait  enim  "  Christum  breviter  ex 
Isaia,  quae  ad  causam  qua  de  agebatur  pertinebant  decerp- 
sisse :    recentiores  vero   Grsecos,  quod    amplius    legerunt 
apud  LXX.  textni  apposuisse:  quare  Grsecos,  non  Lati- 
nos codices  esse  corruptos.    Probatur  autem  (inquit)  nam 
ut  noster  interpres,  legit  Chrysostomus.     Grsecorum  nos- 
trorum  codicum  lectionem  secuti  sunt  Euthymius  et  Theo- 
phylactus  :    et    Arabicus   interpres    locum    ita    reddens  : 
Hie  populus  propinquus  est  mihi  ore  sue."    Hebraica  edi- 
tio,  turn  ilia  a  Munstero,   turn  altera  a  Titio  edita,  habet 
"<312D  vnst:;^!  T>Qn  mn  dSn     Populus  iste  ore  suo  atque 
labiis  suis  honorant  me.     Variasse  tamen  olim  exemplaria 
non  nego  :  indeque  factum  est  veterum  nonnuUi  locum  hunc 
ita  legerint,  quemadmodum  in  editione  Latina  legitur.     Id 
enim  non  ex  Chrysostomi  solum  textu,  sed  etiam  ex  Syriaca 
editione,  et  Hieronymo'  intelligitur,  "  At  recentiores  Grae- 
cos,  quod  amplius  legerunt  apud  LXX.  textui  Matthsei 
apposuisse."     Jesuitae   afBrmanti  non  magis  credo,   quam 
ille  mihi  crediturus  sit,  si  dicam,  veteres  Grsecos  quod  lege- 
runt apud  Esaiara  Iv  tw  arofiari  diirov  in  aliis  interpreti- 
bus  amplius  quam  in  editione  LXX.  authoritate  Matthsei 
permotos,  verba  ilia  textui  Grseco  LXX.  interpretum  appo- 
suisse.    Quanquam  enim  in  editione  communi  Grseca,  qua 
hodie  utimur,  et  qua  olim  usus  est  Origenes',   legantur  ea 
verba:  tamen  in  antiquo  textu  LXX.  desiderata  fuisse, 
turn  ex  Justini  Martyris"   citatione  in  Dialogo  cum  Try- 
phone,  tum  ex  Graeco  Esaia  quem  ex  Hexaplis  desumptum 
una  cum"   Procopii  commentariis  in  lucem  dedit  Johannes 
Curterius,  intelligitur. 

11.  Mat.  cap.  15.  ver.  31.         *         •         •         •         • 

•        •*»•*»*♦** 

13.  Marc.  cap.  6.  ver.  11.     Verba  ilia  ut  superflua  in 

Graeco    textu   a   Roberto    Stephano    et    Crispino    notari 

'  Part.  4.  Defens.  Decret.  Tridentin.  cap.  7.  loc.  17. 

'  Lib.  9.  comment,  in  Esai.  cap.  29.  '  Orig.  in  Matt  15. 

«  Justin,  pag.  238  ;  edit.  ComnQelianae.         «  Procop.  in  Esai.  pag.  358. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  287 

afiBrmant  Anglo-RhemensesJ'.  'Afifiv  Xlyw  vfuv,  aveicro- 
Ttpov  iarai  "Siodofioig  ^  ro/xoppoig  Iv  Vfiipq  Kpiatwg  tj 
Ty  TToXti  iKiivy.  Respondetur :  Non  notant  typographi 
ista  in  Graecis  redundare,  sed  in  aliquibus  MSS.  exem- 
plaribus  desiderari.  Nempe  ex  sedecim  codicibus  quibus 
usus  est  Robertus  Stephanus,  duo  tantum  carebant  hac 
sententia,  alter  ex  Italia,  alter  ex  Regis  Gallorum  biblio- 
theca  petitus ;  quibus  tertium  addit  Theodorus  Beza.  In 
reliquis  MSS.  et  excusis  omnibus,  ut  Matt.  cap.  10.  ver.  15. 
ita  etiam  hie  constanter  legitur  :  lectaque  olim  fuit  a  ve- 
tustissimo  interprete  Syro,  et  enarratoribus  Graecis  Theo- 
phylacto  et  Euthymio.  Unde  non  immerito  Laurentius 
Valla  Latinum  textum  hie  defectus,  potius  quam  Graecum 
redundantiae,  accusandum  existimavit  "  quod  (inquit)  a 
nobis  (qui  scilicet  Latinum  textum  sequimur)  detruncatum 
esse,  minus  mirabile  facit,  quod  ex  oratione  Dominica  mul- 
tum  detruncatum  est." 

14.  Marc.  cap.  10.  ver.  29.  in  Graeco  superfluum  esse 
r}  yvvaiKa  aut  uxorem,  ex  Erasmo  notant  Anglo-Rhe- 
menses^.  Quod  quidem  "  perperam  a  quopiam  additum," 
inquit  Erasmus ;  "  vel  hinc  licet  conjicere  quod  mox  cum 
repetit  eas  relictas,  non  addit  uxores.  Verisimile  est  uxoris 
nomen  hie  adjectum  ex  Matthaeo  et  Luca.  Verum  Mar- 
cus brevitatis  studiosus,  sub  nomine  domus  judicavit  con- 
tineri  uxorem."  Haec  Erasmus.  Respondetur  :  Cum  Graeca 
omnia  exemplaria,  non  ea  solum  quae  hodie  extant,  sed 
etiam  quibus  usi  sunt  Theophylactus  et  Euthymius,  item 
interpretes  Syrus  et  Arabicus  constanter  legerint  i)  ywatKa : 
dicendum  potius  fuerat  cum  Cardinale  Cajetano  deesse  ali- 
quid  in  editione  Latina,  quam  cum  Erasmo  redundare  in 
Graeca,  presertira  cum  Erasmi  conjectura  admodum  infirmo 
nitatur  fundamento.  "  Quae  enim  in  secunda  enumeratione 
relicta  sunt,  ea  brevitatis  causa,  et  quasi  jam  nota  sunt  prae- 
termissa :"  ut  recte  monuit  Euthymius.  Quemadmodum 
1  Cor.  cap.  12.  avTiXi)\pttg  et  Kvfiepvnaug,  quae  versu  vige- 
simo  octavo  sunt  propositae,  in  repetitione  quae  sequitur 

'  Rbem.  Prtefat.  Nov.  Testam.  sect  38.  •  Pr«f.  Nov.  Test.  sect.  38. 


288  PR^LBCTIONES  THEOLOGIC^. 

versu  trigesimo  sunt  prsetermissee.  Et  hoc  ipso  loco,  ubi 
repetuntur  res  relictse,  non  "  uxoris"  tantum  mentio  est 
omissa  sed  et  "  Patris,"  cujus  in  versu  praecedente  nomen 
retinent  oranes  codices  Graeci  et  Latini.  Neque  magis 
sub  nomine  domus  judicavit  Marcus  contineri  uxorem, 
quam  Jiberos,  quorum  tamen  versu  trigesimo  una  cum  domo 
facta  est  repetitio, 

15.  Job.  cap.  5.  ver.  2.  "Etrrt  dltv  Tolg'lipo(To\vfioig  inl 
Ty  wpofiaTtKy  icoXuju)3/)0pa  r)  iiriXtjofxivti'E^pdiaTl  BrfOtaoa. 
De  hoc  loco  ita  Andradius%  "  Omnia  quae  vidi  Grseca 
exemplaria  habent,  Est  Hierosolymis  tn)  ry  irpo^aTiicg, 
KoXvju/3>)0paidest,  adprobaticam  piscina:  atque in  Constan- 
tiensi  exemplar!  expunctam  esse  particulam,  ad  sive  super, 
putat  Erasmus.  Apud  Cyrillum  vero  et  Theophylactum, 
qui  inter  auctores  Grsecos  sunt  gravissimi,  desunt,  sicut  in 
Latinis  exemplaribus,  particulae  illse,  iin.  ry  id  est,  super, 
sive,  ad."  Et  Anglo-Rhemenses,  *'  In*"  quo  Grjeco  exem- 
plar! quod  hodie  extat,  est  textus  hie  Joh.  cap.  5.  ver.  2  : 
Est  autem  Hierosolymis  probatica  piscina,  et  tamen  S. 
Chrysostomus,  S.  Cyrillus,  et  Theophylactus,  ita  in  Graeco 
legerunt ;  et  Bezadiciteam  esse  meliorem  lectionem  ;  atque 
ita  Latinus  textus  Romani  Missalis  confirmatur,  et  octo  alia 
Latina  exemplaria,  quae  eo  modo  legunt.  Nam  nostra  vul- 
gata  Latina,  cum  Graeco  textu  hie  legit,  '  Super  probatica.' " 
Haec  illi.  Respondetur.  In  Graeco  Evangelii  textu,  qui 
excusus  est  cum  Chrysostomo,  et  cum  Theophylacto  ut 
quidem  Romae  est  editus,  ita  legunt :  "Ean  Si  tv  toIq  'lipo- 
aoXvfiotg  TrpoldaTiKrj  KoXvpfii'idpa.  quomodo  et  Latinus 
qui  cum  Cyrillo  est  editus:  "  Est  autem  Hierosolymis 
probatica  piscina."  An  vero  ipse  Chrysostomus  aut  Cyrillus 
ita  legerit  ex  commentariis  intelligi  non  potest,  unde  Eras- 
mus in  annotationibus  ex  Chrysostomo,  inquit,  aut  Cyrillo 
certum  deprehendi  non  potest  de  loci  hujus  lectione.  Et 
Maldonatus  Jesuita,  licet  existimet  alios  veterum  complures 
earn  lectionem  secutos :  non  audet  tamen  ea,  qua  Rhemen- 
ses  faciunt,    confidentia  Chrysostomo  et  Cyrillo  tribuere. 

'  Lib.  4.  Defens.  Fidei  Tridentins,  pag.  670. 
*■  Prsefat.  in  Nov.  Test.  sect.  44, 


Pn^.LECTIONES    THEOLOGICJE.  289 

Sic  enim  ille  paulo  cautius  hac  de  re  scribit:  "  Theophy- 
lactus  et  ut  videtur  Chrysostomus  et  Cyrillus  videntur 
legisse  Trpo/SartKJ)  KoXv/ifBi'iOpa,  probatica  piscina."  Theo- 
dorus  quoque  Mopsuesta  et  Ammonius  ita  in  Graeca  catena 
videntur  interpretari,  quasi  eodem  modo  legerint:  conjun- 
gunt  enim  duo  hsec  verba  irpofiaTiKrj  KoXvfif3ii6pa,  quanquam 
in  contextu  eorum  Grseco  altera  sit  lectio :  eodem  modo 
Hieronymus  in  locis  Hebraicis,  et  alii  auctores  Latini  le- 
gunt,  et  Theophilus  Antiochenus'^.  Et  banc  lectionem  (si 
Alphonso  Salmeroni*  credimus)  "  Doctores  Grseci  et  an- 
tiqui  sequuntur,  et  codex  Syriacus  illam  tantum  novit : 
alterius  autem  ne  meminerunt  quidem.  Eidem  subscribit 
Hieronymus  in  libro  de  locis  Hebraicis :  et  ita  se  legisse 
testatur  Theophylactus  in  comraentario."  Hieronymi  hsec 
sunt  verba  :  "  Bethesda,  piscina  in  Hierusalem  quae  voca- 
batur  irpofiaTtKT),  et  a  nobis  interpretari  potest  pecualis,"  ex 
quibus  coUigit  Salmeron,  ir/oo/3artKjj  in  casu  recto  legisse 
Hieronymum,  et  non  in  dativo  irri  t^  Trpo^ariKy.  Theophy- 
lacti  vero  ista  :  "  Tr/oojSarticJ?  St  iXiytro  v  KoXvfijifiOpa,  Siori 
TO  irpoQ  6va(av  TrpofiaTa  iKtl  ovviyytTO,  koi  to  tyKara  avT<I>v 
tTrXvvovTo  tKti.  Probatica  autem  dicebatur  piscina,  eo  quod 
oves  ad  sacrificium  destinatae  illic  congregabantur,  et  intes- 
tina  earum  illic  abluebantur."  Similiter  et  Beda  in  quin- 
tum  caput  Johannis  probaticam  piscinam  appellat :  et 
nominis  rationem  reddit.  Verum  omnino  non  sequitur 
authores  istos,  qui  probaticam  piscinam  nominant,  ista  in 
nominandi  casu  legisse,  omissis  illis  particulis  tTri  ry  "  in" 
vel  "  super  probaticam  piscinam."  Eo  enim  modo  legisse 
poterant,  quo  in  Aldina  Grsecorum  Bibliorum  editionehodie 
legimus,  etti  rp  wpoftaTiKi)  icoXuju/3»'j0/oct,  in  probatica  piscina, 
perinde  ac  si  esset  adjectivum  cum  suo  substantivo  conjunc- 
tum,  quomodo  et  Tlieophylactum*  et  vetustiores  alios  legisse 
notavit  Beza ;  neque  deesse  qui  ita  legant  et  exponant,  in- 
dicat  ipse  Maldonatus,  ut  sensus  sit :    "  Est*^  Hierosolymis 


'  Tlieoph   libro  quarto  Allegor. 

"*  Salmer.  comnienlar.  in  Evangel,  torn.  6.  tractat.  18. 
'  Vid.  Latin,  vet.  text.  Tlieophyl.  nam  Roman,  liic  mutatua. 
'  Luc.  Brug.  not.  sect,  in  Bilil.  sect.  483. 
VOL.  XIV.  C 


290  pr;electiones  thbologic:e. 

ad  probaticam  piscinam,  domus  nimirum,  quae  vocatur, 
domus  benignitatis  seu  misericordise."  Quod  vero  ad 
Syriacura  codicem  attinet  a  Salmerone,  et  Theophilum 
Antiochenum  a  Maldonato  citatum  :  verum  non  est,  illam 
secutos  eos  esse  lectionem,  quae  habet  "  Probatica"  in  casu 
nominativo.  lUius  enim,  TrpojSarticije,  ne  meminerunt  quidem. 
In  Syriaco  enim  tantum  habetur :  Est  autem  ibi  in  Uris- 
chelem ');^^»c».i£ii>iO»  )*-w"iivi30»  locus  quidam^  ablutionis. 
Et  apud  Theophilum  Antiochenum  :  "  Est  autem  Hieroso- 
lymis  natatoria  piscina,  quinque  porticus  habens."  Falsum 
item  est  quod  affirmat  Salmeron  doctores  Grsecos  legere 
npofiariKrj  KoXuju/3/)0/oa,  alterius  autem  lectionis,  Itti  ry 
irpofiaTiKy,  KoXvfxfiliQpa,  ne  meminisse  quidem  :  falsum  quod 
affirmant  Rhemenses,  Bezam  dicere  priorem  illam  lectionem 
esse  meliorem.  Nam  vulgatam  Graecorum  codicum  lectio- 
nem, in  paraphrasi  sua  secutus  est  Nonnus  : 

'*Hi'  ^e  Ttg  tvTToitjroQ  ^v  evv5p({>  Trpo^ariKy, 
"EvpvTivriQ  aaa/iivBot. 

Erat  autem  quaedam  elegans  ad  aquosam  probaticam. 
Lata  piscina. 

Similiter  legit  et  exponit  Euthymius ;  "  Est  lerosoly- 
mis  piscina  in  loci  situ  qui  dicitur  Probatica."  Et  Jo- 
hannes Maldonatus  testatur  se  "  consuluisse  multos  ma- 
nuscriptos  antiquos  codices,  imprimisque  Vaticanum  ilium 
vetustissimum,etcorrectissimum  majusculis  scriptum  Uteris, 
totoque  orbe  celeberrimum  :  et  invenisse  in  omnibus.  'Eori 
Sa  iv  Toig  'ItpocroXvixotg  Itti  ry  Trpo^artKy  KoXvfifiridpa." 
Eamque  lectionem  sequitur  et  interpretatur  Beza:  "Est 
autem  Hierosolymis  ad  portam  pecuariam,  piscina."  Nomen 
enim  TrvAr,;  subintelligendum  recte  observat,  ex  Nehem. 
cap.  3.  ver.  1.  32  :  et  cap.  12.  ver.  39. :  ubi  ]S!Jn  lyit?  quod 
Hieronymus  portam  gregis  transtulit,  Grseci  interpretes  ri)v 
TTvXrjv  rj7v  TrpoftaTiKriv  expresse  appellarunt:*ad  quam  portam 
scilicet  piscinam  Bethesda  sitam  fuisse,  recte  in  Nehemia^ 
suo  notavit  Arias  Montanus.  De  Latinae  editionis  lectione, 
dissentiunt  hie  inter  se  Andradius  et  Rhemenses :  consentire 

(  In  Apparat.  Sacr.  Biblior.  Regior. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  291 

earn  cum  textu  Grseco  affirmant  Rhemenses,  haberi  enimin 
ilia,  super  Probatica,  sicut  in  hoc,  tirt  wpofBariicy  :  dissentire 
affirmat  Andradius ;  praepositionem  in  ea  deesse  asserit,  quae 
in  Grseco  est  expressa.     Et  sane  variant  hie  inter  se  exem- 
plaria.   Pro  Andradii  lectione  facit  Sixti  V.  editio  :  quae  ita 
habet :  "  Est  autem  lerosolymis  Probatica  piscina."  quo- 
modo  etiam  in  triginta  MSS.  exemplaribus  lectum  notarunt 
Lovanienses  theologi.     Rhemensium  vero  lectio,  quaj  cum 
Grseco  textu  consentit,  habetur  in  textu  Bibliorum  Regio- 
rum,  Hentenii   et   Lovaniensium    theologorum ;  atque   in 
textu  Evangeliorum   qui  cum  Hieronymi  operibus  excusus 
est,  et  in  codicibus  quos  Laurentius  Valla  secutus  est.  "  In 
Constantiensi  codice  sciolum  quempiam  erasisse  praeposi- 
tionem, super,"  animadvertit  Erasmus.    Habetur  autem  ex- 
pressa  non  in   impressis  solum,  qui  a  me  nominati  sunt 
codicibus,  sed  etiam  in  antiquis  et  fide  dignis  manuscriptis  : 
quemadmodum   confirmat    Franciscus    Lucas   Brugensis'' ; 
qui  ad  hujus   rei    probationem    tria  producit  exemplaria, 
praeter  sex  ilia  quae  a  Rob.  Stephano,  et  tria  coenobii  Gem- 
blacensis  quae  a  Nicolao  Zegero  signata  sunt.    Quibus  ex 
Hispaniae  bibliothecis,  codicem  Pallantinum  addit  Antonius 
Nebrissensis  in  Quinquagenis.    In  illo  venerandae  vetustatis 
codice,quem  inter  sanctorum  reliquias  venerati  suntHiberni, 
habetur,  "  super  probaticam  :"  quam  lectionem  in  vetustis 
exemplaribus   se    reperisse,    nominatim    in    codice   Caroli 
Magni,  et  Donatianico,  testatur  in  Epanorthote  suo  Nicolas 
Zegerus.      In   Latinis    Bibliis   anno   1369.  Coloniae   apud 
Quentelium  excusis,  et  in  textu  Johannis,  qui  cum  Bedae 
commentariis  est  impressus,  legitur :    "  Est  autem  Hiero- 
solymis  in  Probatica,  piscina  quse  cognominatur  Hebraice 
Bethesda  :"  eamque  lectionem,   ut  emendatiorum  codicum 
Latinorum,  secutus  est  in  concordia  sua  Evangelica   Cor- 
nelius Jansenius:  sive  vero  quis  legerit,  "  super  probatica," 
sive,   "  super  probaticam,"  sive  *'  in  probatica"  a  Graeca 
lectione  en-t  ry  TrpoftaTiic^  non  discedit.      In  ilia  autem  lec- 
tione quae  a  Sixto  V.  et  Ciemente  VIII.  comprobata  est: 
"  Est  autem  lerosolymis  Probatica  piscina,  quae  cognomi- 

>>  Notationib.  ad  Biblia,  sect.  483. 

V  2 


292  PE^LECTIONKS   THEOLOGIC^. 

natur  Hebraice  Bethsaida :"  tria  errata  observat  Antonius 
Nebrissensis.  Primum  quod  "  in"  prsepostio  est  detracta. 
Alterum  quod  "  probatica"  et  "  piscina"  perinde  videntur 
esse  conjuncta,  acsi  esset  adjectivum  cum  suo  substantive  : 
cum  sint  interpungenda.  tertium  quod  pro  "  Bethesda"  le- 
gitur  "Bethsaida."  Hsec  Antonius  Nebrissensis',  a  quo  etiam 
in  commentariis  ad  hunc  locum  non  dissentit  Cardinalis 
Cajetanus. 

16.  Joh.  cap.  5.  ver.  16  :  "  redundare  in  Graeco  ilia  verba 
Kai  iZi'jTovv  avTov  anoKTeivai  et  quserebant  eum  interficere;" 
afBrmat  Christophorus  de  Sacro-Bosco;  et  ex  versu  decimo 
octavo  hie  esse  posita,  indeque  non  legi  apud  Chrysosto- 
mum.  Eadem  ex  eo  repetit  Jacobus  Gretserus,  addens 
etiam  hanc  Erasmi  annotatiunculam  :  "  In  Grsecorum  codi- 
cibus  additum  reperio,  koI  e^jjt-ouv  aiirbv  airoKTtivai,  fortassis 
ob  hoc  quia  sequitur ;  propterea  magis  quserebant  eum  in- 
terficere :  sed  reclamantibus  magno  consensu  Latinorum 
codicibus."  Respondetur:  Variant  hie  Grseca  exemplaria. 
Duo  Roberti  Stephani  MSS.  secundum  et  octavum,  quo- 
rum alterum  ex  Italia  accepit,  alterum  ex  Bibliotheca  Regis 
Gallorum  cum  vulgato  interprete  Latino  verba  hsec  omit- 
tunt,  pro  quibus  etiam  facit  Nonni  paraphrasis  et  Cyrillus''. 
Alia  MSS.  et  excusa  omnia  hsec  verba  legunt :  quse  etiam 
habentur  in  textu  Theophylacti  et  Euthymii,  atque  etiam 
in  editionibus  Syra  et  Arabica.  Quid  vero  Chrysostomus  a 
Sacroboscano  citatus  hie  legerit  incertum  est.  Nam  ex 
commentario  nihil  hie  coUigi  potest :  et  textus  ei  adjunctus 
varius  est.  Ut  enim  quidam  codices  clausulam  hanc  non 
habent,  ita  alii  eadem  plene  exhibent  ;  quemadmodum 
videre  licet  in  Grseco-Latina  editione  Commeliana.  Utra 
lectio  praeferenda,  doctiorum  esto  judicum.  certe  Cardinalis 
Cajetani  sententia  fuit,  non  redundare  in  Grseco,  sed  deesse 
in  Latino  quatuor  illas  dictiones ;  "  Et  quserebant  ipsum 
interficere." 

17.  Joh.  cap.  8.  ver.  59  :  "  SuXOwv  Sia  fxiaov  ai/rwv,  koX 
Trapriytv  ovTwg,  Transiens  per  medium  eorum,  et  prseteriit 
sic.     Haec  verba  quse  reperiuntur  in  Graecis  libris,  sed  non 

'In  Quinquagen.  cap.  5.  ■■  Commentar.  in  Jolian.  lib.  2.  cap.  32. 


PR.ELECT10NES    THEOLOGICiE.  293 

in  Latinis,  Beza  cum  Erasmo  censet  a  quopiam  textui  ad- 
juncta ;  et  priora  quidem  ex  Lucse  cap.  4.  ver.  30  :  poste- 
riora  vero  non  ex  aliquo  Scripturae  loco,  sed  ad  concinne  nec- 
tendum  dictum  caput  sequenti :  quod  ita  sine  dubio  se 
habet.  Neque  negandum  putavit  ipse  Whitakerus."  Hsec 
Christophorus  de  Sacrobosco,  et  ex  eo  Gretserus  :  ut  pro- 
bet  scilicet  Grsecos  temere  qusedam  textui  addidisse,  quae 
quidem  mutuatus  est  a  Wilhelmo  Reginald©™,  qui  banc 
accusationem  confirmat  ex  hac  Theodori  Bezse  in  Job. 
cap.  8,  ver.  59,  annotatione :  "  Assentior  Erasmo,  qui 
priorem  partem  putat  ex  Luc.  cap.  4,  ver.  30.  irrepsisse  in 
contextum,  culpa  librariorum,  qui  in  margine  descripta  in- 
venerunt :  deinde  ut  hsec  cum  proximo  capite  cohsererent, 
additum  fuisse  icai  wapri-ytv  ovtw^.  Ut  autem  ita  credam 
adducor  non  modo  ea  ratione  quam  ille  adfert,  quia  videli- 
cet nee  Chrysostomus  nee  Augustinus  istius  appendicis 
meminerunt,  nee  Latina  vetus  versio :  sed  etiam  quod  vide- 
antur  ista  parum  probabiliter  cohaerere.  Nam  si  sese  occul- 
tavit,  quomodo  per  ipsos  medios  transiit." 

Respondetur  :  Verum  quidem  est  Erasmum  et  Bezam  in  ea 
fuisse  opinione,  quae  jam  exposita  est,  sicut  etiam  in  contraria 
fuit  CardinalisCajetanus,  qui  deesse  hie  septem  dictiones  in 
editione  Vulgata  Latina  pronuntiat ;  ejusdem  quoque  cum 
Erasmo  et  Beza  opinionis  participem  fuisse  Whitakerum 
nostrum,  non  nego.  Verum  addit  ille,  "  corruptelam  banc,  si 
quae  sit,  ex  antiquis  exemplaribus  notari  posse  et  corrigi :  at- 
que  ita  hoc  respectu  nuUam  esse  causam  cur  Graecus  textus 
integer  aut  rejiciatur  aut  improbetur."  Et  variasse  qui- 
dem hie  exeraplaria  ilia  Erasmi  annotatio  innuit.  "  Post 
haec  verba  nonnulli  Graecorum  codices  habebant,  SieXOdJv 
Sia  fiiaov  avriov,  koI  wapriyiv  ovrwc"  Et  Bezae  vetustissimus 
codex  ea  verba  lion  habebat.  Quanquam  vero  ea  lectio  con- 
firmari  videatur  Chrysostomi  et  Augustini  authoritate,  qui 
de  horum  verborum  sententia  omnino  non  loquuntur,  non 
tamen  eorum  silentium  praejudicare  debet  communiori  Grae- 
corum  codicum  lectioni,  cujus  apud  alios  longe  plures  diser- 
tam  mentionem  factam  invenimus.  Ita  enim  Syrus  Interpres 

"  Refutat.  Reprehens.  Whitakerian<«, 


294  PRjELECTIONES   THEOLOGICjE. 

legit :  "^|]o  ^oon;tu-k^  ;.j:i^o  et  transivit  inter  eos,  et 
abiit.  Et  Arabs :  "  et  transivit  per  medium  eorum,  excur- 
rens  sic."    Et  Nonnus  Grsecus  paraphrastes : 

TiyaXkoi^  Sk  TroStatn  SiepTrvi^tov  fieffoQ  avriov, 
*Awpu'iSffg  -TTf^oprjToXiOoffffdov  iufibv  idaac 
"OvTio  jiiv  vapafitijit. 

Tacitis  autem  pedibus  gradiens  per  medium  ipsorum 
Improvisus  ferebatur  lapidatorera  ccetum  relinquens ; 
Sic  quidem  evasit. 

Theodorus  Heracleensis,  citatus  a  Johanne  Maldonato,  ex 
Grsecaiu  Johannem  Catena,  "  i%ova[<}OiiKy  aoparov  iavrov 
toIq  itri^ovXtvovai  KaraaTijaa^,  Sia  fxiaov  avTU>v  jutj  upiofitvo^, 
KOI  i^nXOev,  Koi  irapnytv  ovrtog.  Divina  virtute  invisibilem 
insidiantibus  se  constituens,  per  medium  eorum  non  visus, 
exiit  et  ita  praeteriit."  Similiter,  ab  eodem  Maldonato  eitati, 
Leontius,  Theophylactus,  et  Euthymius,  verba  hsec  lege- 
runt  et  interpretati  sunt.  Quod  vero  ad  objectum  ivav- 
Tio(j>avtQ  attinet :  illi  a  Maldonato  eitati  Grseci  interpretes 
Theodorus  Heracleensis,  Leontius,  Theophylactus  et  Eu- 
thymius, quibus  etiam  accedit  Judocus  Clichtoveus  in  sup- 
plemento  coramentariorum  Cyrilli  in  Johannem,  et  Cardinalis 
Cajetanus  in  commentariis  ad  locum  hunc  Evangelii,  ita 
rem  expediunt,  ut  Christum  dicant  sese  abscondisse,  "  non 
occultando  se  in  loco  aliquo  secreto,  ubi  a  Judseis  inveniri 
non  posset,  sed  reddendo  se  invisibilem,  interim  dum  per 
medios  hostes  suos  gradiens  de  templo  egrederetur."  Ipse 
etiam  Beza,  qui  nodum  hunc  nexuit,  re  postea  melius  ex- 
pensa,  eundem  aliterquoque  solvi  posse  agnoscit;  si  dicamus, 
Christum,  "  et  ab  iis  qui  in  templo  erant  sese  subduxisse, 
ac  deinceps  per  eos  medios  quos  foris  reperiit  transivisse." 

18.  Act.  cap.  7.  ver.  14  :  "  ^ AtroarsiXaQ  8e  lwarj(j>,  juertKa- 
Xiaaro  Tov  iraTipa  avTov  TaK(i»|3,  Km  iraaav  rffv  (rvyyivitav 
avTov,  iv  \pvxalg  iftSofit'iKovTa  nivTi.  Mittens  autem  Joseph 
accersivit  patrem  suum  Jacob,  etomnem  cognationem  suam, 
in  animabus  septuaginta  quinque."  Additionem  "  quinque" 
hie  superfluam  esse  existimant  aliqui :  authoritate  Mosis 
ducti,  qui  Genes,  cap.  46.  ver.  27.  et  Exod.'  cap.  1.  ver.  5. 
animas   taiitum  septuaginta  numeral :  cui  tamen    numero 


PRvELECTIONES    THEOLOGICjE.  295 

Grseci  interpretes  quos  LXX.  vocant,  addunt  quinque. 
Atque  hsec  corruptela,  inquit"  Augustinus  Steuchus  Eugu- 
binus,  "  sive  a  librariis  profecta  sit,  sive  ab  ipsis  interpre- 
tibus,  fecit  ut  etiam  Actuum  Apostolorum  capite  septimo  is 
locus  male  legatur.  Neque  opinandum  est,  D.  Lucam,  He- 
braica  quomodo  se  haberent,  ignorasse ;  sed  vel  hunc  locum, 
ut  se  haberet  ea  tempestate,  eitasse,  vel  eandem  ibi  corrup- 
telam  a  librariis  accidisse,  quae  et  hie."  haec  Augustinus 
Steuchus.  Erasmus"  ait,  "  Lucam  secutum  videri  autoritatem 
LXX.  tum  ubique  receptam  :  sive  quod  apud  Hebrseos  de- 
tracti  sunt  a  librariis  anni  quinque,  sive  quod  non  existimarit 
numeri  rationem  ad  id  quod  tum  agebatur  pertinere."  Simi- 
liter Melchior  Canus^  affirmat  LXX.  interpretes  septua- 
ginta  quinque  animas,  Genes,  cap.  46.  et  Exod.cap.  Lposu- 
isse ;  quinque  scilicet  filiisManassiset  Ephraim  annumeratis: 
Lucam  vero  LXX.  interpretum  editione  usum  esse,  quo- 
niam  eo  tempore  ilia  erat  prsestantissima.  "  An  vero  (inquit) 
Hebraica exemplaria,  quae  LXX.  interpretes  converterunt, 
nepotes  illos  Joseph  in  ilia  generatione  supputarint,  an 
potius  ipsi  LXX.  interpretes  per  anticipationem  addide- 
rint,  incertum  est."  Atque  eadem  fere  ad  verbum  repetit 
Alphonsus  Salmeron"",  addens  ad  extremum,  LXX.  inter- 
pretes "  veriores  fortasse  codices  Hebrseos  nactos  esse,  quam 
quos  habuit  Hieronymus :  quanquam  demptis  illis  quinque 
lectio  Hebrsea  veritatem  quoque  suam  habeat."  Anglo- 
Rhemenses^  objiciunt  hie  Bezam  plurimum  laborare  ut 
probet  magna  corruptela  locum  Actorum  esse  depravatum: 
adduntque  nostros  dum  se  Hebraic©  solum  textui  adstrin- 
gunt  in  Vetere  Testamento,  eo  adigi  ut  GrsecumNovi  Testa- 
menti  deserant ;  aut  si  Graecum  Novi  tueri  velint,  necesse 
ut  Hebraicum  Veteris  aliquando  deserant.  In  eandem  fere 
sententiam  disserit  quoque  Gregorius  Martinus*. 

Respondetur  :  Perplacet  quidem  Bezse  Bertrami  Cornelii 
conjectura,  qui  Lucam  putat  non  irivrf  sed  navng  scripsisse. 

°  Commen.  in  Genes,  cap.  46.  °  Annotat.  ad  7.  cap.  Actorum. 

P  Lib.  2.  loc.  Theolog.  cap.  18.  i  Commenlaiiorum  tomo  12.  tractatu  21. 

'  Praef.  in  Nov.  Testam.  sect  44. 

•  In  Prxfat.  Detectionis  Haereticarum  quas  appellat  S.  Scriptura  versionum, 
sect.  18,  19. 


296  PR^LECTIONES   THEOLOGIC*. 

Verum  huic  suspicion!,  quae  non  modo  omnium  exempla- 
riumfidei,  sed  etiam  rationiGrammaticse  et  syntaxi  contextus 
repugnat,  non  magis  nos  quidem  tribuendum  existimamus, 
quam  Augustini  Steuchi  conjecturae  tribuendum  putant 
Pontificii;  de  qua  ita  Melchior  Canus :  "  Nullum  auctorem 
ante  Eugubinum,  quum  et  in  ea  loca  et  in  banc  quaestionem 
incurrissent  plurimi,  rem  apertissimam  animadvertere  po- 
tuisse,  mihi  quidem  non  fit  verosimile.  Atque  si  hujusmodi 
solvendis  nodis  librariorum  injuria  pro  libidine  abutimur, 
verendum  sane  illud  est,  ne,  dum  alienam  prodere  conamur 
inscitiam,  prodamus  nostram.  Alioqui  si  ita  placet,  omnes 
ambiguas  qusestiones,  et  quae  in  Scriptura  sacra  videnturesse 
pugnantia,  ad  istum  modum  explicemus.  Id  quod  passim 
Eugubinus  facit."  Benedietus  Pererius' :  "  Et  olim  hodie- 
que  omnes  Graeci  codices  sic  habuerunt,  et  habent;  nee  ante 
Eugubinum,  superiorum  ullus  doctorum  in  tractatu  hujus 
difficultatis,  ad  illud  inscitiae  librariorum  asylum  con  fugit:  sic 
enim  nibil  asset  negotii,  quaestiones  omnes,  quantumvis  ar- 
duas,  expedire."  Alphonsus  Salmeron" :  "  Profecto  difficile 
hoc  recipimus,  omnia  exemplaria  tum  nova,tum  Vetera,  Graeca 
et  Latina  tribus  simul  locisfuisse  corrupta:  quod  Hieronymus 
non  admisit.  Et  alioqui  facile  est  omnes  quaestiones  dissol- 
vere,  si  liceat  asserere  pro  libidine  vitium  librariorum  subesse 
Scripturis."  Et  Johannes  Lorinus''.  "  Unde  obsecro  habet 
Eugubinus  mendum  irrepsisse,  quod  ante  ipsum  agnovit 
nemo,  et  omnes  tam  codices  quam  expositores  pro  mendo 
non  habuerunt."  Atque  ut  ea  Steuchi  conjectura  nuUo 
modo  est  ferenda,  ita  nee  reliquae  ejusdem  generis  ex  Pon- 
tificiorum  scriptis  a  me  relatae  probandae  sunt,  ut  dicamus 
scilicet  fieri  potuisse,  vel  cum  Cano  et  Salmerone  antiqua 
"  exemplaria  Hebraica,  quae  LXX.  interpretes  converte- 
runt,  quinque  Josephi  nepotes  in  ilia  genealogia  supputa- 
rint :"  vel  cum  Erasmo,  "  quod  apud  Hebraeos  detracti  sint 
a  librariis  anni  quinque"  (quanquam  de  annis  quid  attinebat 
hie  dicere ;   ubi  non  annorum,  sed  personarum  instituitur 

*  Perer.  disputat.  in  Genes,  cap.  46.  ver.  27. 
"  Saliner.  comnientar.  turn.  12.  tractat.  24. 
"   Lorin.  coinii.eiit.  in  Act,  cap.  7.  ver.  14. 


PRJELECTIONES    THEOLOGlCiE.  297 

enarratio) :  vel  cum  Gregorio  Martino  et  reliquo  Anglo- 
Rhemensium  sodalitio,  quod  in  eas  nos  hie  adigi  angustias 
sitnecesse,  ut  vel  textus  Hebraicus  Mosis,  vel  textus  Graecus 
Lucse  sit  deserendus ;  vel  cum  Augustino  Steucho  denique, 
quod  Lucas  locum  Geneseos,  ut  Greece  habebatur  ea  tem- 
pestate  citarit,  qui  cum  corruptus  fuerit  vel  a  librariis  vel  ab 
ipsis  interpretibus,  factum  inde  ut  etiam  in  Actibus  Apos- 
tolorum  is  locus  male  legatur  :  quam  postremam  rationem, 
prima  ilia  qua  usus  est  idem  Steuchus,  multo  pejorem  esse 
pronuntiat  Pererius,  "  nee  solum  reprehensione  sed  etiam 
detestatione  dignam.  Si  quidem  dicere,  Beatum  Lucam 
scriptorem  Canonicum  qui  a£9atu  et  ductu  Spiritus  Sancti 
scripsit,  falsum  aliquid  scripsisse  aut  scienter  aut  inscienter, 
temerarium  est,  ne  impium  dieam :  si  enim  hoe  semel  ad- 
mittatur,  continuo  totius  Scripturse  fides  et  auetoritas  labas- 
cet."  Ita  Pererius.  Et  ante  eum  Canus :  "  Lueam  Evan- 
gelistam  locum  ex  Veteri  Testament©  ut  ea  erat  aetate, 
depravatum  citasse  ;  multo  absurdius  invenio,  eum  ad  veri- 
tatem  eoepi  revocare  rationem.  Aut  enim  ignorantera  faei- 
mus  Evangelistam,  si  eum  latebat  depravatio ;  aut  timidum 
facimus,  si  divina  auctoritate  pollens,  non  est  ausus  depravata 
restituere,  quod  sine  uUa  auctoritate  Eugubinus  est  ausus." 
Similiter  seribit  et  Lorinus :  qui  falso  tamen  sententiam 
hanc  Bezse  eum  Eugubino  eommunem  facit. 

Id  igitur  primoloco  erit  ostendendum,  nequetextum  Lucse 
Graecum,  neque  Mosis  Hebraieum  in  numerorum  notatione 
esse  depravatum :  deinde  rationes  indicandae,  quibus  Moses 
et  Lueas  inter  se  eonciliari  possunt.  Quod  ad  primum  atti- 
net,  illud  constat,  non  modo  Hebraica  omnia  Mosis  exempla- 
ria  in  numero  septuaginta  et  Lucae  Graeca  in  septuaginta 
quinque  eonsentire ;  sed  etiam  eosdem  plane  numeros  utro- 
bique  exhiberi  in  Latina  editione,  quam  authentieam  decla- 
ravit  Synodus  Tridentina:  ut  si  quae  corruptelae  suspicio 
fontibus  impiiigatur,  cadem  textum,  quem  omnibus  viribus 
propugnare  conanturPoiitificii,  involvi  necesse  sit.  Deinde 
et  illud  constat,  Hieronymi  temporibus,  eodem  modo  se 
habuisse  lectionem  Graecam  et  Hebraicam,  quo  hodie  ha- 
bet  :  quod  ex  ipsius  in  Genesim  quaestionibus  manifes- 
tum    est.     Ulterius  vero   etiam  illud    demonstrare  aggre- 


298  PR^LBCTlONES   THEOLOGIC^. 

diar,  temporibus  vel  Apostolicis  vel  quae  proxime  ab  iis 
abfuerunt,  utrumque  numerum  et  septuaginta,  et  septua- 
ginta  quinque  celebrem  extitisse :  ut  nuUo  modo  fiat  ve- 
risimile  posterioribus  temporibus,  numerum  quinarium  li- 
brariorum  inscitia,  vel  Mosis  textui  detractum  (quod  fieri 
potuisse  existimat  Erasmus),  vel  Lucse  adjectum,  atque 
ex  eo  corrupto  Graecorum  Mosis  interpretum  editionem 
esse  depravatam,  quod  Beza  factum  dicit.  Et  numerum 
quidem  septuagenarium,  quern  Moses  habet,  esse  integrum 
confirmat  Hieronymus!'  ex  ipsisLXX.  interpretibus  in  Deu- 
teronomio  dicentibus,  "  quod  in  septuaginta  animabus  in- 
gressus  est  Jacob  in  jEgyptum.  Si  quis  igitur  (inquit  ille) 
nostrse  sententise  refragatur,  Scripturam  inter  se  contrariam 
faciet :  ipsi  enim  LXX.  interpretes,  qui  hie  (in  Genesi) 
posuerunt  septuaginta  quinque  animas,  per  ■n-p6\r]\piv,  cum 
Joseph  et  posteris  suis  iEgyptum  ingressas  esse  dixerunt, 
in  Deuteronomio  septuaginta  tantum  intrasse  memorant." 
Et  Philo  in  libro  wepX  airoiKiag,  sive  de  migratione  Abraha- 
mi,  ita  locum  ilium  Deuteron.  cap.  10.  ver.  22.  legit :  *Ev 
tjiSofir'iKOVTa  \pv\aig  KaTtfiriaav  oi  Traripig  (tov  tig" Aiyvrrrov. 
quomodo  etiam  in  Bibliis  Complutensibus  ac  Regiis  et 
Romana  editione  LXX.  interpretum  hodie  legitur:  quan- 
quam  in  editionibus^  Germanicis  vetere  lectione  immutata 
habeatur,  'Ev  l/BSoju/jKOvra  koi  irivre  xpvxaic-  Earn  deinde 
recensionem  quae  in  Hebraicis  codicibus  capite  quadragesi- 
mo  sexto  Geneseos  habetur,  luculenter  confirmant  Flavius 
Josephus%  et  Onkelos  in  Chald^ca  sua  paraphrasi.  Quibus 
addere  liceat,  testimonium  R.  Simeonis  filii  Jochai  in  Zo- 
hare*",  et  Ezekieli  Poetse  vetustissimi  in  Tragoedia,  quam 
de  Hebrseorumeductione  ex  iEgypto  scripsit :  qui  Jacobum 
cum  septuaginta  animabus  in  ^gyptum  descendisse  asse- 
runt:  ut  omittam  quod  nonnulli  hue  allusum  esse  putant, 
cum  in  deserto  Elim  duodecim  fontes  et  septuaginta  palmas 
invenerunt,  ex  adverso  duodecim  tribuum  et  septuaginta 
hominum,  qui  descenderant  in  iEgyptum :  et  sicut  etiam 


y  Hieron.  tradit.  Hebraic,  in  Genesiin. 

'  Argentorat.  an.  1527  i  Basil,  an.  1550;  Francofurt.  an.  1597. 

■  Lib.  2.  apxaioXoytac,  cap.  4.         ^  Zohar  in  Exod.  col.  27. 


PR^LECTIONES   THEOLOGIC*.  299 

cum  septuaginta  discipuli  cum  duodecim  Apostolis,  judica- 
turis  duodecim  tribus  Israel,  a  Christo  electi  sunt.  Adscribo 
tantum  verba  Ezekieli  Poetae,  qui  in  prologo  dramatis 
quod  inscripsit  E^aywyrii',  quemadmodum  citatur  ab  Euse- 
bio%  Mosem  italoqueiitem  introducit : 

'A^  ov  lajcw/S  yijv  XtTrwv  Xavavaiav 
KaT^\9'  ig  ' Aiyvirrov,  l^i^v  ivrajcis  Sixa 
^v\dQ  avv  avTfp. 

Ex  quo  Jacob  terrain  linquena  Chanansean 
Venit  in  ^^gyptum^  habens  septies  decern 
Animas  secum. 

Ita  ex  antiquissimis  authoribus  numeri  septuagenarii  quern 
Mose  legimus,  integritas  asserta  est.  De  quinario  vero 
superaddito  illustre  habemus  testimonium  Philonis  Judsei, 
qui  Lucae  avjxpovog  fuit,  Xtyerat''  yap  (inquit)  on  ijcrav  at 
TTucrai  \puxa\  eS'Iokw/S  ttevte  icai  tjSSo/uJjKovro.  Narratur  quod 
in  universum  erant  septuaginta  quinque  animse  in  Jacob 
progenia.  Hsec  Philo,  septuaginta  quinque  animas  ex  Jacobi 
progeniecum  septuaginta  annis  setatis  Abrahami  conferens  : 
ne  quis  errorem  etiam  hie  irrepsisse  putet  in  numeros.  Huic 
adjungo  et  alteram  antiquitatis  testimonium,  ex  dementis 
Alexandrini  libro  primo  Stromatum.  "Ev^opoe  Sfj  koL  aXXoi 
TreXXoJ  Twv  laTOpiKhJV,  Koi  iQvr\,  Koi  yXtixjaaQ  Trivre  Kal 
if^Sofii'lKOVTa  Xtyovaiv  ilvai'  iTraKOvaavTig  rjjc  (pwvrig  Mov- 
(T£a>c  Xt-youcTJic'  i^crav  ci  iraaai  a'l  \pv\ai  i^  'laicw/S  nivn  koi 
ifiSo/iriKOVTa,  a'l  ili;  " AiyvKTOv  KOTiXOovaai.  Ephorus*^  autem 
et  alii  multi  Historici,  et  gentes  et  linguas  dicunt  septua- 
ginta quinque  cum  audiissent  vocem  Mosis  dicentis :  Erant 
autem  omnes  animse  ex  Jacob  progenie  septuaginta  quinque, 
quae  descenderunt  in  ^Egyptum."  Postremo  numerum  sep- 
tuaginta quinque  in  septimo  Actorum  capite,  magno  con- 
sensu exhibent  editiones  omnes,  Graeca,  Latina,  Syriaca, 
Arabica,  jEthiopica,  etc.  neque  uUum  exemplar  a  quoquam 
productum   est  quod  aliter  habuerit,  nee  aliquis  veterum 

•^  Lib.  9.  Prseparat.  Evangelic,  cap.  4. 

''  Phil.  Jud.  'EvT<f  Tftpl  dvoiKiaStfUg.  286;  edit.  Graecee. 

'  Ephorus  80.  Isocratis  discipulus  ideoque  LXX.  interpretib.  antiquior. 


300  PRiELECTlONES  THEOLOGlCiE. 

interpretum  in  hujus  quaestionis  tractatione  diversam  lectio- 
nem  indicavit.  Ut  veterem  illam  et  ab  omnibus  gentibus, 
quae  Christianum  profitentur  nomen,  receptam  lectionem 
contra  omnem  et  veterum  authoritatem  et  exemplarium 
fidem,  post  tot  demum  secula  mutare  velle,  plane  temera- 
rium  videatur. 

Itaque  videndum  potius,  quomodo  antiqua  lectione  utro- 
bique  retenta,  Moses  et  Lucas  inter  se  conciliari  possint. 
Eucheriusin  quaestionibus  Veteris  Testamenti,  proposita  hac 
interrogatione :  "  Cum  in  Deuteronomio  septuaginta  tantum 
animse  cum  Jacob  ^gyptum  scribantur  ingressse,  quomodo 
postea  in  Actibus  Apostolorum  introisse  ^gyptum  quinque 
et  septuaginta  animasrefertur"?  banc  responsionemsubjicit. 
"  Constat  quidem  eo  tempore  quo  Jacob  ingressus  est  cum 
Joseph  filiisque  ejus  Ephraim  et  Manasse  septuaginta  ani- 
mas  tantum  fuisse.  Ibi  vero  ubi  septuaginta  quinque  ani- 
marum  numerus  refertur,  quasi  per  anticipationem  etiam 
filios  nepotesque  Ephraim  et  Manasse  numerandos  puta- 
vit,  quos  postea  in  JEgypto  natos  divinse  relatio  lectionis 
ostendit."  Nimirum  in  postremo  Geneseos  capite  narrat 
Moses,  "  habitavisse  Josephum  in  ^gypto,  ipsum  et  fami- 
liam  (sive  TravoiKiav,  ut  habet  textus  Grsecus)  patris  sui : 
vidisseque  ab  Ephraimo  natos  filios  usque  ad  tertiam  gene- 
rationem ;  etiam  filios  Machiris  filii  Manassis  natos  esse  et 
educatos  super  genua  ejus  :"ubi,  quod  res  peculiari  animad- 
versione  digna  occurrere  videretur,  in  voce  QiDbtt?  mem 
majusculum  "TID-i  Da  notarunt  Hebrsei.  Cum  vero  ex  vi- 
gesimo  sexto  Numerorum  capite  constaret,  Ephraimo  natum 
Shutelachum,  Shutelacho  Heranem  (Grsecis  Edomum  vel 
Edenem  dictum)  itemque  Manassi  Macirem,  Maciri  Gilea- 
dem  :  istos  quatuor  Josephi  nepotes,  una  cum  Taehano 
(quern  Taamum  et  Tanachum  appellant)  alio  Ephraimi  filio, 
ad.Jacobi  progeniem,  quae  Geneseos  capite  quadragesimo 
sexto  recensetur,  adjecerunt,  atque  ita  septuagenario  capi- 
tum  numero  quinque  insuper  addiderunt  Graeci  interpretes, 
quos  Lucam  in  Actis  simpliciter  secutum  esse,  communis 
veterum  est  sententia ;   a  posterioribus  etiam  recepta,  Beda', 

'  Bed.  in  Genes,  cap.  4R  ;  et  Act.  7. 


PR^ELECTIONES    THEOLOGIC*.  301 

Lyrano'',  Tostato',  et  reliquis.  Ita  Hieronymus  in  tra- 
ditionibus  Hebraicis  in  Genesim  (et  ex  eo  Albinus  sive 
Alcuinus  in  quaestionibus  in  Genesim,  et  Strabo  Fuldensis 
in  Glossa  ordinaria)  :  "non  debuit  (inquit)  Sanctus  Lucas,  in 
gentes  Actuum  Apostolorum  volumen  emittens,  contrarium 
aliquid  scribere  adversus  earn  Scripturam,  quae  jam  fuerat 
gentibus  divulgata,  et  utique  majoris  opinionis  illo  duntaxat 
tempore  Septuaginta  interpretum  habebatur  auctoritas, 
quam  Luese'',  qui  ignotus  et  viiis,  et  non  magnse  fidei  in  na- 
tionibus  ducebatur.  Hoc  autem  generaliter  observandum, 
quod  ubicunque  Sancti  Apostoli  aut  Apostolici  viri  loquun- 
tur  ad  populos,  iis  plerumque  testimoniis  abutuntur,  quae 
jam  fuerant  in  gentibus  divulgata."  Quod  postremum  (ut 
hoc  etiam  obiter  moneam)  velut  parum  prudenter  et  consi- 
derate ab  Hieronymo  scriptum  notat  Wliitakerus'  noster : 
verum  non  videtur  animadvertisse  vir  doctissimus,  verba  uti 
et  abuti  Hieronymo  esse  synonyma:  ut  cum  scribit  "  Abu- 
timurque™  hoc  testimonio  si  quando  opus  fuerit,"  et  "abu- 
tendum"  est  hoc  testimonio  et  adversum  Ecclesise  feminas," 
et  de  Christi  in  cruce  clamantis  voce  agens :  "  Principio" 
(inquit)  vicesimi  primi  psalmi  abusus  est :"  et  alibi  passim. 
Verum  ilia  maxima  adhuc  superest  difficultas,  quomodo  de- 
fendi  possit,  Jacobum  cum  septuaginta  quinque  animabus 
in  iEgyptum  intrasse ;  cum  ex  sacra  historia  certo  constet 
quinque  Josephi  nepotes  a  Graecis  interpretibus  superaddi- 
tos,  post  Jacobi  descensum  in  lucem  esse  editos.  Eum  no- 
dum  hunc  in  modum  solvit  Augustinus,  in  Quaestionibus 
super  Genesim :  et  eum  secutus  Eucherius  in  fine  tertii 
libri  commentariorum  in  Genesim  :  "  SiPquisquam  (inquit) 
exigit,  quomodo  etiam  secundum  historiae  fidem  verum  sit, 

^  Lyr.  in  Genes.  46.  '  Tostat.  in  Genes.  40. 

'  Atqui  verba  ilia  non  Lucae  sunt,  sed  Stephani,  et  quidem  Stephuni  non  apud 
gentes,  sed  apud  Synedrium  Hierosolymitanum  peroraniis.  Et  si  Stephanus  ipse 
Hellenista  fuisset,  dicendo  75.  Hebrseis  displicuisset,  dicendo  70.  neque  illis 
neque  Heilenistis  tiuis  :  quia  in  Deuteronoin.  x.  22.  tain  Greecus  quam  Hebrseus 
textus  habet  70 :  ut  hoc  ipso  in  loco  notavit  etiam  ipse  Hieronymus. 

'  Whitak.  de  scriptur.  qusest.  I.  in  fine  cap.  3. 

"  Hieron.  Com.  in  Esai.  lib.  1.  cap.  1.         °  Ibid.  lib.  2.  cap.  3. 

°  Hieron.  Comment,  in  Matt.  lib.  3.  cap.  27. 

P  Aug.  QuiEst.  173.  in  Genet,  op.  tom.  3.  par.  1.  pag.  422. 


sot  pr;electiones  theologic^. 

Jacob  cum  septuaginta  quinque  animabus  in  iEgyptum  in- 
trasse :  non  illo  uno  die  quo  venit,  ejus  ingressum  oportet 
intelligi,  sed  quia  in  filiis  suis  plerumque  appellatur  Jacob, 
hoc  est  in  posteris  suis,  et  per  Joseph  euro  constat  in  ^Egyp- 
tum  intrasse,  introitus  ejus  accipiendus  est,  quamdiu  vixit 
Joseph,  per  quem factum  estut  intraret.  Toto  quippe  illo  tem- 
pore nasci  et  vivere  potuerunt  omnes,  qui  commemorantur, 
ut  septuaginta  quinque  anim^e  compleantur  usque  ad  nepo- 
tesi  Benjamin.  Sicut  enim  dicit,  '  Hi"^  filii  Sise,  quos  peperit 
ipsi  Jacob  in  Mesopotamia  Syriae,'  loquens  etiam  de  iis 
qui  non  erant  (ibi)  nati :  quia  illic  parentes  eorum,  ex 
quibus  nati  sunt,  pepererat,  ibi  eos  perhibet  natos ;  quoniam 
causa  qua  nascerentur  ibi  nata  est,  id  est  parentes  eorum, 
quos  Lia  ibi  pepererat :  ita  quoniam  causam  intrandi  in 
^gyptum  Jacob  in  Joseph  habuit,  totum  tempus  quo  in 
^gypto  vixit  Joseph,  ingressio  erat  Jacob  in  ^gyptum  per 
suam  progeniem,  quae  illo  vivo  propagabatur,  per  quem  fac- 
tum est  ut  ingrederetur."  Quare  sicut  cum  Moses  dicit, 
"  Omnes'  animas  familiae  Jacobi  quae  venit  in  JEgyptxim, 
fuisse  septuaginta"  non  stricte  accipienda  sunt  verba,  sed  ita 
necessario  exponenda,ut  non  septuaginta  animas  cum  Jacobo 
in  iEgyptum  venisse,  ("  nam'  utique  quos  ibi  invenit,  non 
cum  eis  intravit :"  invenit  autem"  in  iEgypto  tres  animas, 
Joseph  scilicet  cum  duobus  filiis  ejus)  sed  septuaginta  ani- 
mas ad  Jacobi  familiam,  quando  intravit  in  JEgyptuia  (annu- 
meratis  ipso  Josepho  scilicet  cum  duobus  filiis,  quos  tum 
natos  habuit)  pertinuisse,  intelligimus  :  ita  cum  Stephanas 
dicit,  Josephum  accersivisse  patrem  suum  Jacob,  et  omnem 
cognationem  suam,  Iv  ipvxalc  ijiSo/nfiKOvTaTrivTi,  non  neces- 
sario hinc  colligitur  septuaginta  quinque  animas  accersitas 
(cum  ne  septuaginta  quidem  fuerint  uti  diximus ;  demp- 
tis  a  summa,  prseter  uxores  filiorum  Jacobi,  a  Mose"  disertis 
verbis  exceptas,  etiam  Josepho  cum  duobus  filiis  quos  reli- 

1  Nepotes  Benjamin,  in  edit.  Grseca,  Gen.  46.  commemorantur,  qui  in  edit. 
Hebrsea,  Chaldaica  et  Latina,  et  Josepho  antiqui.  lib.  2.  cap.  4.  recensentur  in 
filiorum  numero. 

'  Genes,  cap.  46.  ver.  15.  "  Genes,  cap.  46.  ver.  27. 

'  Augustln.  in  qusest.  super  Genes,  qnaest.  152;  Eucher.  lib.  3.  in  Genes. 

"  Hieron.  tradit.  Hebr.  in  Genes.  »  Genes,  cap.  46.  ver.  26. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  303 

quis  accenset  Moses)  sed  latiori  modo  possent  verba  accipi, 
ut  innuerent,  septuaginta  quinque  animas  ad  illam  avyyl- 
vtiav  pertinuisse,  additis  nimirum  ipsius  Josephi,  qui  au- 
thor profectionis  fuerat,  non  filiis  tantum,  sed  etiam  nepo- 
tibus  quos  ad  tertiam  usque  generationem  vidisse  eum  refert 
Moses. 

Verum  erunt  fortasse,  quibus  non  facile  persuaserls  Ste- 
phanum  hie  ad  Grsecam  editionem  Veteris  Testament!  res- 
picere  voluisse :  vel  quod  is  non  tarn  ad  Hellenistas  qui 
illi  editioni  assueverant,  quam  ad  Hierosolymitanura  Syne- 
drium,  cui  in  pretio  erant  ipsi  fontes  Mosaici,  concionem 
habuit :  vel  quod  non  oranes  filios  quos  vivente  patre  sus- 
cepit  Ephraim,  Grseci  interpretes  in  ilia  recensione  nume- 
rasse  videantur :  vel  denique  quod  Grseca  editio  in  loco  illo 
Geneseos  ita  vitiosa  sit,  et  non  modo  cum  Hebraica  veritate, 
sed  etiam  secum  ipsa  pugnet,  ut  ipse  Augustinus  acerrimus 
illiusy  editionis  patronus  hie  plane  hsereat,  et  "  nescire  se 
utrum  possint  cuncta  ad  literam  convenire"  ingenue  agnos- 
cat.  Videndum  est,  inquit  ille^  et  post  eum  Eucherius", 
"  quid  sibi  velit,  quod  cum  Joseph  et  filii  ejus  non  amplius 
quam  octo  commemorantur,  Benjamin  vero  et  ejus  filii 
simul  undecim  reperiantur;  non  decem  et  novem  omnes,  sicut 
sunt  octo  et  undecim,  sed  decem  et  octo  referantur  in  summam ; 
et  postea  Joseph  cum  filiis  suis,  non  animse  octo,  sed  novem 
fuisse  dicantur,  cum  octo  inveniantur.  Haec  omnia  quae  in- 
dissolubilia  videntur,  magnam  continent  sine  dubitatione 
rationem :  sed  nescio  utrum  possint  cuncta  ad  literam  con- 
venire;  prsecipue  in  numerisquosin  Scripturis  esse  sacratis- 
simos  et  mysteriorum  plenissimos  ex  quibusdam,  quos  inde 
nosse potuimus,  dignissime credimus."  Hactenus  Augustinus. 
Videndum  igitur  an  aliae  rationes  suppetant,  quibus  Moses 
et  Stephanus  conciliari  possint.  Et  ejusmodi  sane  possunt 
assignari,  sive  ad  traditionem  aliquam  celebrem  eo  tempore 
apud  Hebrseos,  sive  ad  ipsam  Scripturam  Mosaicam  Ste- 
phanum  in  numero  proposito  respexisse  dicamus.  Lau- 
rentius  Codomanus*  dicendum  putat,  ultra  sexaginta  sep- 

y  Vid.  hie  Liveli.  contra  LXX.  '  Qnaest.  152,  in  Genesim. 

'  In  Genes,  lib.  2.  cap.  32.  •>  Lib.  1.  Chronologis,  cap.  7. 


304  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

tem  personas,  quae  cum  Jacobo"^  in  iEgyptum  descenderunt, 
vixisse  adhuc  octo  vel  septem  infantes  in  utero  materno 
simul  descendentes.  Quemadmodum  Hebrsei  ad''  complen- 
dum  numerum  triginta  trium  filiorum  Lese'  asciscunt  Joce- 
bedam  filiam  Levi',  uxorem  Amrami,  quam  in  ^gypto  na- 
tam,  sed  in  terra  Canaan  conceptam  affirmant.  Affert  autem 
ad  sententiae  suae  confirmationem  Codomanus,  quod  Moses^ 
dicitur  "  asino  imposuisse  suam  uxorem  et  suos  filios;" 
quarum  alter,  videlicet  Eliezer'*,  tunc  temporis  in  utero  ma- 
terno adhuc  gestabatur.  Nam  si  uterque  natus  fuisset,  non 
unum  sed  duos  circumcidisset  Zippora',  nee  propter  libera- 
tionem  a  gladio  Pharaonis  natu  minor  dictus  fuisset  Elie- 
zer'',  ideoque  textus  Hebrseus'  non  duorum  natorum,  sed 
tantum  unius  filii  Mosis  mentionem  facit."  Haecille:  quae  nee 
tueri  nee  refellere  propositum  est.  Aliam  affero  ista  conci- 
liandi  rationem,  quae  mihi  quidem  longe  videtur  probabillor. 
Scribit  Moses",  omnibus  editionibus  consentientibus,  non 
Hebraea  solum,  Chaldaica  et  Latina  sed  etiam  ipsa  Graeca, 
"  omnes  animas,  quae  ingressae  sunt  cum  Jacobo  iniEgyptum 
exceptis  uxoribus  filiorum  Jacobi,  fuisse  sexaginta  sex." 
Additisenim  tum  Josepho  cum  duobus  filiis,  qui  jam  fuerant 
in  iEgypto,  tum  ipso  Jacobo,  ex  Hieronymi"  et  aliorum  doc- 
torum  sententia,  constituitur  numerus  ille  septuagenarius. 
At  praeter  Josephum  qui  in  ^gypto  antea  fuerat,  undecim 
filii  cum  Jacobo  in  ^gyptum  descenderant :  quorum  unius, 
Judae  scilicet,  Scriptura'',alterius(Reubfenis  fortasse)  traditio, 
uxorem  prius  mortuam  fuisse  indicavit.  Duos  enim  pa- 
triarchas  qui  incestu,  nurus  unus,  novercae  alter,  se  poUue- 

■^  Gen.  cap.  46. 

^  R.  Salonok.  Jarchi  in  Genes.  46.  et  Num.  26.  :  R.  Moses,  bar  Naehman.  R. 
Abr.  Aben-Ezra^  in  Gen.  46.  etc.  Vid.  Guil.  Langium  de  annis  Christi  Hb.  2. 
cap.  4.  pag.  262. 

*  Genes,  cap.  46.  ver.  15. 

'  Exod.  cap.  6.  ver.  20  j  Num.  cap.  26.  ver.  59. 

«  Exod.  cap.  4.  ver.  20.  "■  1.  Paral.  cap.  23.  et  Exod.  cap.  18. 

Exod.  cap.  4.  ver.  25.  i*  Exod.  cap.  18.  ver.  4. 

'  Exod.  cap.  2.  ver.  22.  "  Genes,  cap.  46.  ver.  46. 

"  Hieronym.  Tradit.  Hebr.  in  Genes.  Beda  in  Act.  7.  Albin  qusest.  in  Genes. 
Strabus  in  glossa  ordinaria. 

"  Genes,  cap.  38.  ver.  12. 


pkjElectiones  theologic^.  305 

rantjUxoribuspostea  seorbasse,in  Judseorum  historiis  legisse 
poterat  Stephanus.  Cseterorum  vero  novem  Patriarcharum 
uxores,  numero  illi  sexaginta  sex  eorum  qui  cum  Jacobo  in 
jEgyptum  descenderunt  additi,  septuaginta  quinque  consti- 
tuent. Ex  ipsa  Scriptura  Mosaica  conciliationem  eruere 
conatur  Franciscus  Junius,  turn  in  annotationibus  ad  Gene- 
sim''  turn  fusius  in  Parallelis. 

19.  Act.  cap.  18.  ver.  21  :  Sti  fis  Travrw^  rrjv  topTrjv  rrjv 
ipxonivriv  iroitiaai  ti?  '\ipoa6\vfia.  Haec  verba  adulterina 
esse  confirmat  Christophorus^  de  Sacro  Bosco  ex  Lyrano, 
qui  in  hunc  locum  ita  annotat :  "  Quod  autem  in  aliquibus 
iibris  interponitur  :  Oportetme  diem  solennem  advenientem 
facere  Jerosolymis,  non  est  de  textu,  nee  est  in  Iibris  cor- 
rectis  :  quia  nee  tunc  Paulus  ivit  in  Jerusalem,  sed  postea 
per  magnum  tempus."  Respondetur:  Sententia  hsec  habe- 
tur  tum  in  aliis  omnibus  Grsecis  exemplaribus,  turn  in  textu 
Cbrysostomi,  CEcumenii  et  Theophylacti.  Eandem  habent 
editiones  Syriaca  et  Arabics.  Vetusquidam  Castigator  in  suo 
correctorio,  a  Nic.  Zegero  citatus,  indicat,  "  haberi  quidem 
in  Grjeco,  non  item  in  antiquis  glossematibus,"  ubi  glosse- 
mata  intelligenda  Latinorum  :  qui  editionem  vulgatam  ex- 
posuerunt.  Quanquam  etiam  in  nonnuUis  Latinorum  Iibris 
lectum  esse,  "  Oportet  me  diem  solennem  advenientem  facere 
Hierosolymis  :"  ex  ipso  Lyrano  intelligimus,  atque  sic  fere 
in  uno  quodam  quo  usus  est  exemplari  se  legisse  confirmat 
Zegerus  in  Epanorthote  :  et  in  aliis  nonnullis  codicibus 
manuscriptis  se  vidisse  testatur  Johannes  Lorinus  ;  qui  in 
commentariis  ad  hunc  locum  ita  scribit :  "  Carthusianus 
agnoscit  banc  lectionem,  monetque  incertum  esse,  de  quo 
festo  loquatur.  Quod  idem  facit  Cajetanus,  legunt  eodem 
pacto  Vatablus  et  Clarius,  utpote  Grsecum  secuti  textum,  et 
nonnulli  codices  manuscripti,  quos  vidi.  Et  cum  Chrysos- 
tomus  etiam,  ac  CEcumenius  ita  legant ;  non  ausim  tam 
facile  negare,  esse  de  textu."  Hsec  contra  Lyranum  Lori- 
nus :  cujus  authoritas,  prsesertim  aliorum  quos  citat  docto- 
rum  (a  quibus  etiam  non  dissentit  Alphonsus  Salmeron') 

'  Cap.  46.  V.  27. 

"  Sacrobusc.  defens.  decret.  Tridentin.  part.  4.  cap.  6.  loc.  50, 
'  Salmeron.  commeiitar.  torn.  12  :  tractat.  48.  in  Act. 
VOL.  XIV.  X 


30G  PRiELECTIONES    THEOLOGICJE. 

testimoniis  roborata,  longe  potior  est  habenda  quam  Sacro- 
boscani  cum  Lyrano  delirantis  judicium.  Nam  ratio  quam 
ex  Lyrano  profert  Christophorus,  nuUius  est  momenti,  Un- 
de  enim  didicit  Lyranus  "  Paulum  tunc  non  ivisse  Hieroso- 
lymam."  certe  quum  additur  versu  sequent!,  icat  KanXOilfv  tic 
Kaiaapiiav  ava(iag  Kol  aairaaafiivoq  rfiv  lKK\r\<jiav,  Karipn 
Eic  ^ AvTioxiiav :  ex  illo  ascendendi  verbo,  nemo  est  qui  non 
intelligat  Paulum  tum  Hierosolymam  venisse  :  quod  etiam 
interpretatio  Syra,  ab  Immanuele  Tremellio  ex  antiquissimo 
codice  manuscripto  Heidelbergensis  Bibliothecse  edita,  di- 
sertis  verbis  expressit.  Hinc  Emanuel  Sa,  in  notationibus 
ad  versum  vigesimum  primum,  Paulum  ait  Csesarea  ascen- 
disse  in  ecclesiam  scilicet  Jerosolymse  :  deinde  ex  Jerusalem 
Antiochiam  venisse.  Et  Cardinalis  Cajetanus :  "  Ascendit 
procul  dubio  Hierosolymam  :  et  salutavit  ecclesiam,  quae 
erat  Hierosolymis  :  et  descendit  in  Antiochiam.  Voluit 
Lucas  inteiligi  adventum  Pauli  in  Hierusalem  ex  descripto 
ascensu  ex  Csesarea,  et  descensu  in  Antiochiam  salutata 
ecclesia,  insinuans  simul  per  hsec,  quod  Paulus  nihil  aliud 
fecit  evangelicum  Hierosolymis  quam  quod  salutavit  Eccle- 
siam ;  prohibitus  a  fratribus  ne  excitaretur  tumultus  propter 
ipsum.  Et  hie  est  quartus  Pauli  in  Hierusalem  aditus  post 
conversionem  ejus."    Hactenus  Cajetanus. 

20.  Rom.  cap.  1 1 .  ver.  6  :  Ei  Se  tf  epywv,  ovdri  iarl  xo/"C' 
tTTtl  TO  ipyov  ovKiTi  ipyov.  Si  vero  ex  operibus,  non  est  am- 
plius  gratia  :  alioquin  opus  jam  non  est  opus.  Totam  banc 
sententiam,  quse  in  Graeca  editione  habetur,  non  autem  in 
editione  vulgata  Latina,  textui  superflue  esse  additam,  ob- 
jiciunt  Anglo- Rhemenses",  quod  conlirmant  tantum  testi- 
monio  Erasmi  qui  ad  hunc  locum  ita  annotat :  "  Quoniam 
banc  additionem  non  reperio  apud  Origenem,  nonnihil  addu- 
bito,  num  ea  sit  germana  lectio  :  prsesertim  quum  Chrysos- 
tomus  hunc  enarrans  locum  tantum  legat,  d  ^i  xapin,  ovk 
en  tS,  ipywv,  inel  i)  xapig  oiiK  Itl  yiverai  -xapiQ.  nee  addit 
his  quicquam.  Atque  ut  Latinse  lectioni  magis  faveam  (ait 
idem  post  alia  nonnuUa  interjecta),  facit  quod  Paulus  non 
hie  agit,  an  opus  sit  opus ;  sed  gratiam  astruit,  quam  Judsei 

"  PrsefaL  in.  Nov.  Testam.  sect.  38. 


PH-ELECTIONES    THEOLOGICiE.  307 

conabantur  expellere."     Hinc  Andradius  monet ;  "  Eras- 
mum"  et  ipsa  Pauli  disputatione,  et  Chrysostomi  Origenisque 
auctoritate  commotum,  Latina  exemplaria  Grsecis  antetu- 
lisse,  neque  enim  verisimile  esse  putavit,  integram  illam  sen- 
tentiam  a  duobus  Pauli  Apostoli  gravissimis  enarratoribus 
potuisse  temere  prsetermitti.     Quibus  adde,  minime  etiam 
Augustinum,    Primasium,  atque   Hieronymum,  et  Grtecse 
linguae  peritissimos,  et  in  Pauli  non  modo  sententiis  expli- 
candis,  sed  verbis  etiam  numerandis  diligentissimos  illam 
orationem  fuisse  prieterituros,  si  in  Grsecis  et  Latinis,  quibus 
usi  fuere,  exemplaribus  extaret.     Hieronymi  vero  eo  in  hac 
parte  auctoritas  major  esse  debet,  quo  fuit  in  Novo  Testa- 
•  mentoeGra3Co  eonvertendoAugustini  testimonio  diligentior. 
ad  ipsum  enim  ad  hunc  modum  scribit^ :  non  parvas  Deo 
gratias  agimus  de  opere  tuo,  quod  Evangelium  ex  Grseco 
interpretatus  es ;   quia  pene  in  omnibus  nulla  oflfensio  est, 
cum  Scripturam  Grsecam  contulerimus."    Post  Andradium 
etiam  Bellarminus^  fatetur  quidem  "  esse  in  Grsecis  codi- 
cibus  illam  sententiam,  et  a  Theophylacto  explicari;  tamen 
ab  ullis  aliis   agnosci  negat.     Nam  nee  Origenes  (inquit) 
nee  Chrysostomus,   nee  Ambrosius,  nee  ulli  alii  explana- 
tores  hujus  loci  ejus  meminerunt :  sed  nee  Augustinus  qui 
frequentissime  hunc  locum  tractat  et  prsecipue  libro  secundo 
de  bono  persever.  cap.  18.     Immo  et  Erasmus  in  annota- 
tionibus  ad  hunc  locum,   rejicit  banc  additionem  tanquam 
superfluam."    Hsec  Bellarminus.    Similiter  et  ejus  assecla 
Christophorus  de  Sacro-Bosco%  *'  sine  dubio  (inquit)  ea 
sententia  non  fuit  in  correcto  exemplari,  quo  usus  est  vetus 
interpres;  unde  nee  Ambrosius  nee  Augustinus  ejus  memi- 
nerunt, neque  Origenes :  quod  magno  argumento  est  earn 
sententiam  ab  aliquo  Grseco  additam,  ut  metathesi  (antithesi 
volebat  dicere)  locum  illustraret ;   ut  ita  successu  temporis, 
irrepsisse  in  quosdam  codices,  ad  quos  nostri  Grseci  fuerunt 
excusi."      Alphonsus  Salmeron   in  Epistola  ad  Romanos, 
"  Erasmo  haec  lectio  non  placuit,  nee  codex  Aldinus,  aut 


»  Andrad.  Lib.  4.  Defens.  fidei  Tridentinie,  pag.  676. 

T  Augustin.  epiat.  71.  op.  torn.  2.  pag.  161. 

«  Lib.  2.  de  Verbo  Dei,  cap.  14.  »  Parte  4.  defens.  cap.  2.  loc.  4. 

x2 


308  prjElectiones  theologic^. 

Hispaniensis  illam  habet,  nee  Origenes  nee  Chrysostomus 
Graeci,  nee  Ambrosius aut  Hieronymus  Latini :  et  ideo  videtur 
adjectitia."  Postremo  Jacobus  Gretserus'',  ut  probet  contra 
Hunnium  verba  ilia  esse  superflua:  hsec  addit,  quae  ad  ver- 
bum  ex  Toleti  annotationibiis  (suppresso  illius  nomine) 
transcripsit :  "  Prior  ilia  pars,  '  Si  autem  ex  operibus,  jam 
non  est  gratia,'  superflua  videtur.  Jam  enim  dixerat '  si  ex 
operibus  jam  non  est  gratia.'  Posterior  autem  pars  'alioquin 
opus,  jam  non  est  opus'  quantum  ad  sensum,  in  priori  sen- 
tentiasignificata  est." 

Respondetur :  Quod  ad  Erasmum  attinet,  cujus  solius 
testimonio  accusationem  banc  Graeci  textus  firmant  Rhe- 
menses,  a  Bellarmino  quoque  et  reliquis  adversariis  re- 
petito :  non  ille  quidem  rejicit  banc  additionem  tanquam 
superfluam  (quemadmodum  fingit  cum  Anglo- Rhemensi- 
bus  Bellarminus) :  "  sed  nonnihil  se  addubitare  ait,  num 
ea  sit  germana  lectio."  et  hujus  suspicioni  opponimus  Ja- 
cobi  Fabri  Stapulensis  et  Thomse  Cardinalis  Cajetani  ju- 
dicium ;  qui  verba  haec  non  in  Graeco  textu  redundare,  sed 
in  Latino  deesse  adfirmate  pronuntiant.  A  quorum  sententia 
ut  discedamus  non  cogunt  vel  authoritates  vel  rationes  quas 
hie  producunt  adversarii. 

''  Defens.  Bellartn.  de  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  14.  loc.  G. 


PR^LECTIONKS   THEOLOGICJE.  309 


I 


PosTREMUiM  accusationis  caput  ea  loca  complectitur,  quae 
vocum  aliquot  commutatione  in  Greeco  textu  putantur  de- 
pravata  :   cujusmodi  fere  sunt  quae  sequuntur. 

1.  Matt.  cap.  21.  ver.  30.  'Eyu)  Kvpu.  Christophorus  de 
Sacro-Bosco'^  affirmat  "  errorem  esse  in  Graeco,  ron  enim 
legendum  Ego  Domine  :  sed,  Eo  Domine,  ut  in  Latino, 
sic  (inquit)  legit  Chrysostomus  :  '  Vado  Domine  ;'  quomodo 
legendum  res  ipsa  loquitur."  Haec  ille.  Respondetur  :  Ita 
sane  locum  intelligendum  res  ipsa  loquitur  :  non  legendum 
tamen.  Altera  enim  lectio  etiam  Francisco  Lucae  Brugensi 
"  germana  esse  videtur  :  quippe  cui  (inquit^)  praeter  Grae- 
corum  exemplarium  multitudinem,  etiam  Syri  et  Graeci 
interpretes  Theophylactus  atque  Euthymius  consentiant." 
estque  hie,  ut  notat  idem',  "  Hebraismus,  qualis  legitur 
Genes,  cap.  37.  ver.  14.  et  1  Sam.  cap.  3.  ver.  4.  5.  6.  9. : 
promptum  se  offerentisad  parendum;  pro  eo  quod  nos  dici- 
mus  Latine,  Prsesto  sum."  In  Chrysostomo'  non  legimus, 
Vado  Domine  (quomodo  Christophorus  citat)  sed  simpliciter, 
a-rripxajiai,  Vado.  Ut  ex  eo  non  magis  possit  coUigi  in 
Graeco  textu  reponendum  esse  aTrip\ofiai,  quam  auferen- 
dum  Kvpis.  ut  non  dicam,  pari  ratione  in  textu  reponi  posse, 
vat  Kvpii :  quod  apud  Originem*  legamus  ;  "  Secundus  re- 
spondit,  Etiam  Domine."  Erasmus  quidem  in  nonnullis  Grae- 
cis  reperit  pro  lyw,  viraya),  id  est,  abeo,  sed  ut  arbitratur  ad 
Latinorum  exemplaria  castigatis.  Et  Beza  vetustissimum 
exemplar  Graecum  habuit  tyw  nvpii  xnrdyw  :  quomodo  et 
Arabs  vertit  t_j.  b  ,<a^l  Iji  Ego  vado  Domine."  Qui- 
dam  etiam  codices  leguntt7w  Kvpit,  iyio  iiirayw  Ego  Domine 
ego  vado  :  "quae  duo  in  Novi  Testamenti  a  se  anno  1563 
editi  margine   Basileenses  signarunt  i"  quemadmodum  in 

'  Parte  4.  defens.  Decreti  Tridentini,  cap.  7.  loc.  20. 

<*  Luc.  Brug.  notat  in  Biblia.  sect.  446. 

'  Luc.  Brug.  conimentar.  in  Matt.  21.         '  Chrysost.  in  Matt,  horuil.  68. 

t  Origen.  in  Matt,  tractat.  18. 


310  PR^LECTIONES    THEOLOGIC^. 

suis  ad  Biblia  notationibus  monet  F.  Lucas  Brugensis. 
"  Quae  omnia  (ut  idem''  alibi  observat)  verisimile  est  fuisse 
substituta,  ab  iis  qui  non  intellexerint  primam  illam  ger- 
manamque  lectionem  tyw  Kvpu,  Ego  Domine."  Sed  et 
idem'  dubitari  posse  ait,  "  Scriptorumne,  vel  errore,  vel 
audacia,  pro  '  ego'  positum  sit  in  Latino  textu  '  eo  :'  quod'' 
si  etiam  Latinus  interpres  non  vertit  '  ego'  sed  *eo  ;'  sensum 
tamen  Grseci  textus  expressisse  pronuntiat,  non  ipsa  verba." 
Cui  adjungere  liceat  et  Laurentii  Valise  censuram  in  hsec 
verba ;  "  Eo  Domine.  Quia  sequitur  et  non  ivit,  mutave- 
runt  temerarii  corruptores,  ego  in  eo ;  non  intelligentes  non 
satisfacere  banc  responsionem  filii  jussioni  patris,  quse  fuit  : 
fill,  vade  hodie  operari  in  vinea  mea,  quia  nee  fill  us  prior 
respondit  non  eo,  sed  nolo,  id  est,  ire  et  operari.  Ita  cum 
hie  respondet,  ego  Domine,  perinde  est  ac  si  dixisset,  obtem- 
perabo  tibi  Domine.  Sed  quid  argumentor,  cum  Veritas 
Grseca  sic  habeat,  tyw  Kvpie."     Hsec  Valla. 

2.  Matt.  cap.  27.  ver.  9  :  totc  ewXrfpwOt,  to  pndlv  Sia 
'lepc/ilov  Trpo<ji{)Tov,  Tunc  impletum  est  quod  dictum  est 
per  Jeremiam  prophetam.  Cardinalis  Cajetanus  in  com- 
mentariis  ad  hunc  locum,  credi  posse  ait,  "  quorundam  ma- 
lignitate  aut  errore  pro  Zacharia  scriptum  esse  Hieremiam  : 
quia  sententiahorum  verborumin  illo',  non  in  hoc  invenia- 
tur."  Scriptorum  etiam  errore  fieri  potuisse  ut  nomen 
mutatum  fuerit :  existimat  Erasmus,  Claudius  Guillian- 
dus,  et  recentiorum  tractatorum  alii.  Ex  antiquis  Hierony- 
mus'"  errore  librariorum  factum  putat,  ut  Jeremiae  nomine 
citetur,  quod  in  Zacharia  est  scriptum.  Eusebius"  ■.'EvOa 
KoX  £7rjoT})crE(c  iirii  firj  ravra  ipiptrai  tv  ry  tov  lepeplov  irpo- 
^rfrda,  ure  \pr)  vttovouv  Trepiyprjcrdai  avra  tS  avTrig  Kara 
Tiva  paSiovpytav,  fi  Koi  (r^aXfia  ypa(piKOV  yeyovtvai,  twv 
aibie\i<TTepov   to.  twv  upwv    ivayyekiwv  avTiypa(j>a   irfTTom- 

''  Luc.  Brug.  in  notis  ad  varias  lectiones  edit.  Grsecse  evangel. 
*  Luc.  Brug.  notat  in  biblia.  sect.  445. 
^  Idem  in  commentar.  ad  Matt.  21,  30. 
'  Zachar.  cap.  11.  ver.  12,  13. 

"  Lib.  4.  commentar.  in  Matt.  cap.  27  ;  et  in  Psal.  77.  si  modo  liorum  com- 
mentariorum  idem  sit  author. 

"  Euseb.  Libre  10.  Demonstrat.  Evangelicse,  cap.  4. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  311 

nivwv  (T<pa\ivTog  rtvbg,  Koi  avri  juiv  Tov  7.a\api.ov   Itpifiiav 
TedetKOTOQ,  wg   Biov   ovTwg  avay(ypa<j>6ai.     Tore  lirXrtpwdi) 
TO  pr/div   Sta  Za\apiov  rov  ttjoo^jjtou.      Hie  diligenter  con- 
siderabis,  quum  haec  in  Hieremiae  prophetia  non  habean- 
tur ;  num  arbitrari  oporteat  ea  per  quandam  malitiam  ex 
ilia  sublata  esse,   an  vero  librarii  erratum  fuisse,  qui  ne- 
gligentius  sanctorum  Evangeliorum  exemplaria  confecerit, 
et  ex  negligentia  in  errorem  incident,  et  pro  Zacharia  Hie- 
remiam  posuerit :  ut  pote   quum  ita  scripto  opus   fuerit ; 
Tunc  completum  est  quod  dictum  est  per  Zachariam  pro- 
phetam."  In  priori  sententiaest  Anastatius  Sinaitaita  scri- 
bens :  Aia(popa.°  Ttv\ri  tptjXafriaag,  lepepiov  roii  Trpotprirov, 
ov\  ivpov  oAtuf  iv  avToig  ra  rpioKovTa  apyvpia  rjjf  Tipr\g 
TOV  XptcFTOv  ovTt  Tifv  TTpaaiv  TOV  aypov  TOV  Kipapiwg.  el  ovv 
avTtjg  lepag  ypaipfit;   ovk   i<piicTavTO  ol  KaKonKTTOt,  iroat^  koi 
juaAXov   Tb)v  SiSa<7Ka\iKu>v  Xoyuv.      Cum  diversa   exem- 
plaria Jeremise   prophetse  in    manus  sumpsissem :  in  illis 
peiiitus  non  reperi  triginta  argenteos,  pretium  Christi  ven- 
diti,  neque  figuli  agrum  venditum.     Si  igitur  ne  ipsis  qui- 
dem  sacris  a  fide  orthodoxa  alieni  parcunt :  quanto  minus 
falsarias  manus  a  doctorum  lucubrationibus  abstinebunt." 
Hsec  Anastasius :  cujus  sententia  nuUo  modo  probari  po- 
test, quandoquidem  locus  a  Matthseo  citatus,  in  nullis  om- 
nino  Jeremise    exemplaribus  inveniatur,  Hebraicis   Chal- 
daicis   Gracis   aut  Latinis :   neque  iis   solum  quae   hodie 
extant,  sed  etiam  quse  ante  Anastasii  tempora  tum  in  Sy- 
nagoga  tum   in   Ecclesia   legebantur.      Quod   constat  ex 
verbis  illis  Origenis,   "  Inter?  ea  quse  scripta  sunt,   non 
invenitur  hoc  Jeremias  alicubi   prophetasse  in  libris  suis, 
qui  vel  in  ecclesiis  leguntur  vel  apud  Judseos  referuntur : 
si  quis  autem  potest  scire,  ostendat  ubi  sit  scriptum."     Et 
Hieronymi :  "  Hoci  in  Jeremia  penitus  non  invenitur/'   Ut 
si  veterum  aliqui  testimonium  hoc  Jeremiae  prophetae  no- 
mine citarint  (quod  facit  Gregorius  Nysenus,  in  Psalmorum 


°  Anas.  Sin.  in  'Oiriyt^.  cap.  12. 

f  Orig.  Tract.  35.  in  Matthaeum.  op.  torn.  3.  pag.  916. 

1  In  lib.  de  optimo  genere  interprelandi  ad  Pammacliium.   op.  torn.  4.  par. 
2.  pag.  252  ;  et  lib.  4.  commentar.  in  Matth.  torn.  4.  par.  l,pag.  132. 


312  PR^LKCTIONES    THEOLOGIC^. 

inscriptiones  tractatu  secundo :  et  author  qusestionum  ad 
Antiochum,  quse''  Athanasio  tribuuntur)  id  factum  sit,  non 
quod  in  ipsa  Jeremise  prophetia  legerint,  sed  quod  eo  no- 
mine in  vulgato  Matthaei  textu  citatum  invenerint.  Neque 
vero  uUo  modo  verisimile  est  (quod  ad  Euthymii  commen- 
tarium  a  Johanne  Hentenio  editum  ex  Grsecorum  ut  vide- 
tur  scholiis  annotatum  invenimus)  "  abjecta  hsec  esse  ab  eo 
Jeremiae  libro  qui  legitur,  dolo  ac  malitia  Judeeorum,  cum 
multa  sint  alia  in  Propiietis,  quae  magis  urgeant  myste- 
rium  Messise  contra  Judaeos,  nee  tamen  ausi  sunt  ilia  abra- 
dere,"  quemadmodum  tomo  decimo  commentariorum  in 
Evangelia,  tractatu  vlgesimo  quinto,  confirmat  Alphonsus 
Salmeron  :  quanquam  idem  paulo  post,  nescio  quomodo, 
ipse  hie  impingat.  Sic  enim  scribit,  "  Ne  corruptum  esse 
locum  asseram,  ut  illi  Patres  existimant,  dicendum  est  re- 
vera  haec  verba  in  vero  Jeremia  olim  scripto  inventa  fuisse, 
in  quo  nunc  vitiato  non  extant:  et  hujus  sententiae  est 
Origenes  in  hunc  locum,  quem  sequuntur  Chrysostomus  et 
Euthymius."  Egregium  scilicet  sacri  contextus  defenso- 
rem,  cui  religio  est  textum  Matthaei  unius  voculae  vel  addi- 
tione  vel  commentatione  corruptum  existimare  ;  et  ita  tamen 
facile  persuaderi  sibi  patitur,  Jeremiae  prophetiam  (cujus 
apud  hominem  Christianum  non  minus  sacrosancta  esse  de- 
beat  quam  ipsius  Evangelii  authoritas)  unius  aut  alterius 
periodi  substractione  esse  vitiatam.  Sed  illud  tam  veruin 
est  scilicet,  quod  asserit  Jesuita,  "  revera  haec  verba  in  vero 
Jeremia  olim  scripto  inventa  fuisse"  (in  quo  tamen  qui^a 
invenisse  se  dixerit,  nemo  hactenus  inventus  est)  ;  quam 
quod  ejusdem  sententiae  patronos  facit  Origenem,  Chrysos- 
tomum  et  Euthymium.  Cum  Chrysostomum  hac  de  re 
nullum  quidem  verbum  habere,  Origenem  vero  et  Euthy- 
mium, non  de  vero  Jeremia,  qui  nunc  vitiatus  sit,  sed  de 
alio  aliquo  libro  Jeremiae  apocrypho  scripsisse  certum  sit. 
Ut  non  dicam  ipsum  Salmeronem  concludere  ad  extremum 
"  haec  esse  verba  Jeremiae,  ex  traditione  fortasse  accepta  :" 
quod  si  ex  traditione,  non  igitur  (ut  idem  antea  somniavit) 
ex  scripta  prophetia,  olim  integra,  nunc  vitiata.     Origeni 

'  Alhan.  op.  torn.  2.  pag.  319.  edit.  Commelimiana. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  313 

vero  magis  placet  altera  ilia  ab  Eusebio  proposita  sententia 
(quae  etquibusdam  recentioribus,  ut  dixi,  non  displicet)  :  in 
Matthsei  textu'  "  errorem  esse  scripturse,  et  pro  Zacharia 
positum  Jeremiam  :"  verum  cum  nee  Origenes  nee  Eusebius 
nee  quisquam  alius  in  uUo  exemplari  Zacharise  nomen  repe- 
risse  indicet;  et  constanter  reclament  omnes  codices,   qui 
variis  Unguis  habentur  editi,  nobis  omnino  haec  suspiciopro- 
bari  non  potest.    Itaque  longe  prseferenda  est  eorum  sen- 
tentia qui  existimant,  Matthseum  tantum  scripsisse  per  Pro- 
phetam,  omisso  omni   Prophetae  nomine:  scriptorem  vero 
aliquem,  quum  putaret  Jeremiae  citari  testimonium,  ejus  no- 
men  ad  marginem   adscripsisse,   quod  postea  aliquis  alius 
in  contextum  inseruerit.    Nam  et  in  hoc  ipso  capite  semel" 
et  ssepe  quoque  alias''  Matthseus  Prophetarum  citans  testi- 
monia,  quem  intelligat,  non  est  solitus  exprimere  (ne  enim 
cum  Baronio^  nunquam  exprimere  consuevisse  affirmem  ; 
facit,  quod  alibi  quoque^  Jeremiam,   quater*  vero  Esaiam 
nominatim  ab  eo  citatum  inveniam)  :  et  variasse  olim  hoc 
in    loco   codices   Evangeliorum,  nee  omnes  habuisse,   per 
Jeremiam  prophetam,  sed  tantummodo,  per  prophetam,  con- 
stat  Augustini  testimonio,  cujus  haec  sunt  verba  :    "  Si" 
quis  movetur  quod  hoc  testimonium  non  invenitur  in  scrip- 
tura  Jeremiae  prophetae,  et  idee  putat  fidei  Evangelistae  ali- 
quid  derogandum  :  prime  noverit  non  omnes  codices  Evan- 
geliorum habere,  quod  per  Jeremiam  dictum  sit,   sed  tan- 
tummodo per  Prophetam  :  possemus  ergo  dicere  his  potius 
codicibus  esse  credendum,  qui  Jeremiae  nomen  non  habent. 
Dictum  est  enim  hoc  per  Prophetam,  sed  Zachariam :  unde 
putatur  codices  esse  mendosos  qui  habent  nomen  Jeremiae  ; 
quia   vel  Zachariae  habere  debuerunt :   vel  nullius,   sicut 
quidam,  sed  tantum,  per  Prophetam  dicentem,  qui  utique 
intelligitur  Zacharias."  Haec  Augustinus.   Similiter  Strabus 
in  Glossa  ordinaria,  Zacharias  Episcopus  Chrysopolitanus 
libro  quarto  Concordiae  Evangelicae :  et  Anselmus  Archie- 

'  Origen.  tractat.  35.  in  Matt.  cap.  27.  op.  torn.  3.  pag.  916.  "  Ver.  35. 

»  Malt. cap.  1.  ver.  22. ;  cap.  2.  ver.  5.  15.23.  ;cap.  13.  ver.  35.  ;  cap.  21.  ver.  4. 
y  Baron,  torn.  1.  Anna),  cum  34.  sect.  19.         '  Matt.  cap.  2.  ver.  17. 
»  Matt.  cap.  3.  ver.  3. ;  cap.  4.  ver.  14. ;  cap.  8.  ver.  17.  j  cap.  12.  ver.  17. 
''  Aug.  de  con.  Evang.  lib.  3.  cap.  29.  op.  torn.  3.  par.  2.  pag.  1 1 4. 


314  PR^LECTIONES    THEOLOGICiE. 

piscopus  Cantuariensis  in  Matthaei  caput  vigesimum  septi- 
mum  :  "  Quidam  (inquiunt)  codices  non  habent,  per  Jere- 
miam,  sed  tantum,  per  Prophetam."  Et  Nicolaus  Lyranus  : 
"  Vox  Jeremiam  non  est  de   textu,  ut  dicit  Hieronymus  : 
nee  etiam  in  antiquis  libris  est."  Apud  Rupertum  Tuitien- 
sem'^  textus  ita  legitur  :   "  Tunc  impletum  est  quod  dictum 
est  per  prophetam,  dicentem  :"  addit  vero  in  commentariis 
Rupertus  :  "  Propheta  per  quem  hoc  dictum  fuerat,   Za- 
charias  est :  sed  per  incuriam  scriptorum  inolevit,  ut  hie  pro 
Zacharia  nominaretur  Jeremias."     Adde  quod  in  vetusto 
manuscripto  Latinorum   Evangeliorum  exemplari  quod  ex 
Jesuitarum  bibliotheca  Theologis  Lovamiensibus,   qui  in 
Latinis  Bibliis  emendandis  laborarunt,   commodatum  est; 
scriptum  sit  similiter :  "  Tunc  impletum  est  quod  dictum 
est  per  Prophetam,  dicentem."     Et,  quod  majus  est,  vetus- 
tissimus  interpres  Syrus  eodem  plane  modo  legit.     Cui  et 
Arabem,  adjungit  Franciscus  Junius'* ;   proculdubio  quod  a 
manuscripto  codices  quo  ille  usus  est,  Jeremise  nomen  abes- 
set,  quod  tamen  in  Romana  Arabicorum  Evangeliorum  edi- 
tione  repositum  videmus.     Atque  hsec  sententia  maxime 
placet,  turn  doctioribus  Pontificiis,  Francisco  Titelmanno", 
Cornelio  Janseniof,  Johanni  Maldonato?,  et  Csesari  Baro- 
nio'' ;    turn  Theodoro   Bezse  et   aliis  nostrorum  plurimis. 
Augustino  tamen  non    placet,   et   cur  non   placeat,  banc 
causam  assignat,  "  quia*  et  plures  codices  habent  Jeremise 
nomen  ;  et  qui  diligentius  in  Grsecis  exemplaribus  Evange- 
lium  consideraverunt,  in  antiquioribus  Grsecis  ita  se  perhi- 
bent  invenisse  :  et  nulla  fuit  causa  cur  adderetur  hoc  nomen, 
ut  mendositas  fieret :  cur  autem  de  nonnuUis  codicibus  tolle- 
rentur,  fuit  utique  causa,  ut  hoc  audax  imperitia  faceret ; 
cum  turbaretur  quajstione,  quod  hoc  testimonium  apud  Je- 
remiam non  inveniretur."     Verum  ista  tanti  non  sunt  pon- 


"  Lib.  ll.de  gloria  et  honore  filii.  hominis,  super  Matthseum. 

••  Lib.  1.  Sacrorum  Parallelorum,  sect  48. 

"  Titelman.  in  Elucidat.  cap.  27.  Matt. 

'  Jansen.  comment,  in  Concord.  Evangelic,  cap.  140. 

s  Maldonat.  comment,  in  Matt.  27.  29. 

I*  Baron.  Annal.  torn.  1.  an.  34.  sect.  19. 

'  Augustin.  de  consens.  Evangel,  lib,  3.  cap.  7.  op.  torn,  3.  par.  2,  pag.  114. 


i'k.i:lectiones  theologic^.  315 

deris,  ut  aliter  opinantes  asententia  cogant  abscedere.   Illud 
enim  ad  defensionem  satis  fuerit,  quod  in  nonnullis  Grsecis 
exemplaribus  Jeremise  nomen  sit  desideratum,  quanquam 
forte  vel  antiquiora  vel  plura  illud  adscriptum  habuerint, 
Neque  enim  tantum  fidei  illis  codicibus  qui  Jeremise  nomen 
habent,  addere  potest  vel  multitudo  vel  antiquitas,  quantum 
aliis  hoc  ipsum  quod  in  Jeremia  citatum  testimonium  om- 
nino  inveniri  nequeat :  prsesertim  cum  id  omnes  intelligant 
qui  in  exemplarium  coUatione  vel  mediocriter  versati  sunt : 
non  illam  semper  prseferendam  esse  lectionem  quam  codices 
antiquiores  exhibent;  et  majorem  exemplarium  numerum 
ssepenumero  vincere  meliorem.    Neque  id  admodum  move- 
bit,  quod  nulla  causa  fuisse  videatur,   cur  adderetur  hoc 
nomen,  ut  mendositas  fieret :  si  consideremus  in  alio  Mat- 
thsei  loco,  non  meliori  sane  de  causa  depravationem  huic 
similimam  olim  contigisse.     Ut  enim  ubi  dicitur  :  "  TuncJ 
impletum  est  quod  dictum  est  per  Prophetam,"  quod  Jere- 
mise nomen  temere  ab  aliquo  adjectum  asseritur,  cum  testi- 
monium illud  non  in  Jeremise  sed  in  Zacharise  scriptura  sit 
prophetia  :  ita  ubi  omnia  exemplaria  nunc  legunt,    "  Ut'' 
impleretur  quod  dictum  erat  per  Prophetam,"  in  nonnullis 
codicibus,  qui  Augustini  ferebantur  sseculo,  Esaise  nomen 
est  additum',   cum  citata   Prophetia  non  in   Esaia  sed  in 
Psalmo  septuagesimo  septimo  (vel  septuagesimo  octavo,  se- 
cundum Hebrseos)  inveniatur.     Jam  vero  lectionem  neque 
recentiorum  tantum  neque  paucorum  fuisse  codicum,  argu- 
mento  est,   quod  impius  ille  Porphyrius  adversus  nominis 
Christiani  professores  hoc  ipsum  proposuit :  "  Evangelista 
vester  Matthaeus  tam  imperitus  fuit,  ut  diceret,  quod  scrip- 
turn  est  per   Esaiam  prophetam  :  Aperiam  in  parabolis  os 
meum,  et  loquar  propositiones  ab  initio."     Si  causam  quse- 
ras,  cur  additum  Esaia;  nomen  fuerit :  vel  nulla  dari  potest, 
vel  ilia  certe,  quod  Asaphi  nomen  (cujus  titulo  Psalmus  ex 
quo  desumptum  fuit  hoc  testimonium,  inscriptus  est)  ab 
aliquo  adscriptum  videatur,  quod  alius  non  iutelligens,  et 
scriptoris  vitium  existimans,  supposito  Esaise  notioris  Pro- 

>  Matt.  cap.  27.  ver.  0.  ^  MatL  cap.  13.  ver.  35. 

'  Hieronym.  in  Matt.  )3.  op.  torn.  4.jag|54.  et  Psalm.  77.  torn.  2.pag.  316. 


316  PRiELECTIONES    THEOLOGICJE. 

phetae    vocabulo  emendare   voluerit.     Atque  ita  in  altero 
loco,  quum  ad  marginem  primo  adscriptum  fuerit  nomen 
Zacharise,  facile  mutari  illud  potuit  in  nomen  Jeremise  :  vel 
quod   oscitante  librario  (quod  saepe  fit)  unum  nomen  pro 
altero  exciderit :  vel  quod  inter  voces  ipsas  nonnuUa  esset 
affinitas  (non  minor  saltern  quam  inter  Asaphi  et  Esaise  no- 
mina),  vel  quod  in  literarum  compendiis  facile  potuit  Zov  in 
lou  degenerare  (quae  Bezse  est  conjectura),  vel  etiam  quia 
secundum  translationem  LXX.  qua  vetususaest  Ecclesia, 
non  videbatur  in  Zacharia  hoc  testimonium  reperiri  posse  ; 
quippe  quod  ita  discreparet  ab  Hebraica  veritate,  ut  nihil 
habere  simile  videretur,  quemadmodum  in  commentariis  suis 
Jansenius  et  Maldonatus  confirmant.  Sic  enim  locus  se  habet 
in  editione  quae  dicitur  LXX.     Kal  ipio  wpog  avrovg,  tt 
KoXov  ivwiTiov  vfiwv  tart,  Sort  tov  fiiaOov  fiov,  rj  atttiiraaOf.. 
Koi  E<jT»)<rav  TOV  fiiadov  fiov  rpiaKOvra   apyvpov^.   koX  UTn 
Kvptog  TTjOoc  fiii  KaOeg  avTovg  tig  to  ■)(wvtvTi)piov,  koI  OKiipai 
II  SoKi/xov  i(7Ti,  6v  TpoTTOV  tSoKijuadfljjv  vnip  ai/Tuyv-  koi  tXa- 
/Sor  Toiig  TpiaKOVTa  apyvpovg,  koX   ivijiaXov  ovtovq  ilg  tov 
oIkov  Kvp'tov  etc  TO  \ii)vivTripiov.  quseHieronymus™  ex  Vul- 
gata  editione  ita  Latine  repetit :   "  Et  dicam  ad  eos ;  si  bo- 
num  est  coram  vobis,  date  mercedem  mihi,  aut  renuite.    Et 
appenderunt  mercedem  meam  triginta  argenteos.  Dixitque 
Dominus  ad  me  :   Pone  illos  in  conflatorium  ;  et  considera, 
si  probatum  sit,  sicut  probatus  sum  ab  eis.     Et  tuli  triginta 
argenteos,  et  misi  eos  in  domo  Domini  in  conflatorium." 
Hie  nihil  est,  inquit  Jansenius,  "  quod  cum  citato  ab  Evan- 
gelista  testimonio  conveniat,  nisi  illud  ;  '  et  statuerunt  mer- 
cedem meam  triginta  argenteos.'     Unde  illud  ;  '  Pretium 
appretiati  quem  appretiaverunt  a  filiis  Israel,  et  dederunt 
eos  in  agrum  figuli,  sicut  constituit  mihi  Dominus  :'  Au- 
guslinus  existimat  nee  apud  Zachariam,  nee  apud  Jeremiam 
reperiri,  ac  proinde  accipiendum  ex  persona  Evangelistae 
dictum.     At  Evangelistae  testimonium,  quod  citat,  adducit 
non  tantum  ut  ostendat  pretium  Christi  fuisse  praedictum  ; 
sed  magis  ut  ostendat  praedictum  esse  eo  pretio  a  Judaeis 


"'  Hieronym.  de  optim.  gener.  interp.  ad  Pammacb.  op.  torn.  4.  par.  2.  pag. 
252. 


PR^LECTIONES   THEOLOGIC^.  317 

agrum  figuli  emendum."    Hsec  Jansenius  :  et  qui  eum  koto 
TToSac  hie  sequitur  (licet  egregie  id  dissimulet)    Alphonsus 
Salmeron.     Deinde  etiam  (quod  monent  iidem,  et  ante  eos 
monuit  Claudius  Guillandus")  ut  nomen  Jeremise  adseribere- 
tur,  in  causa  facile  potuit,  quod  apud  eum  capite  trigesimo 
secundodeagroase  empto  ex  prsecepto  Domini  legatur.  Hue 
enim  respexisse  Mattliseum,  etiam  nostristemporibus  defen- 
dit  Franciscus  Vatablus"  (quam  recte  ;  nihil  attinet  dicere) 
neque  ab  ea  sententia  alienus  est  ipse  Augustinus?.    Itaque 
mirum  est,  inquit  hie  Johannes  Maldonatus,  "  cum  eodem 
loco  dicat,  satis  esse  causae,  cur  hoc  testimonium  Jeremise  tri- 
buatur,  quod  Jeremias  cap.  32.  ver.  9.  emerit  agrum  ;  negare 
nunc  eam  ipsam  causam  satis  esse  potuisse,  ut  aliquis  pu- 
tans  Evangelistam  ad  ilium  Jeremiae  locum  allusisse ;  nomen 
Jeremiae  ad  marginem  annotaverit,  alius  in  contextum  tran- 
stulerit."     Adde   quod  erroris  quoque    causa   esse   potuit 
Graeci  textus  cum  Hebraico,  quod  apud  Veteres  ferebatur 
et  pro  ipsius  Matthaei  vero  atque  germano  a  multis  habeba- 
tur  Evangelio,  inconsiderate  facta  collatio.    In  eo  enim  ve- 
risimile  est,  ita  se  locum  habuisse,  quomodo  nunc  in  Evan- 
gelio  Syriaco   legitur  :    Tunc  impletum  est  quod  dictum 
fuit  N"'2^."p2  per  manum  prophetae :  hie  enim  communis 
Hebraeorum  et  Chaldaeorum  est  idiotismus.     Verso  a  f  in 
"I  (quod  ob  literarum  similitudinem,  proclive  admodum,  et 
saepe  a   LXX.    nonnunquam   etiam    Hieronymo  factum) 
emergit  "T'3  id  cum  nota  compendii  vatet  Sta  Itptfilov,  sive 
in  Jeremia,  quemadmodum  in  notis  ad  Parallela  Sacra  ob- 
servat  vir  Hebraicarum  rerum  peritissimus  Johannes  Dru- 
sius.     Verum  quia  multi  fortasse  non  facile  sibi  persuaderi 
patientur  tot  codices  vitiari  potuisse  :  non  abs  re  fuerit  etiam 
aliorum  sententias  proponere,  qui  vulgata  lectione  retenta, 
propositam    difficultatem    solvere    conati    sunt,  si    quidem 
"  commodiusplures  exitus  inveniuntur,  quibus  qusestiones 
diflBciles  dissolvuntur :"  ut  in  simili  re  dixit  Augustinusi. 
Atque  ut  ab  ipso  incipiamus  Augustino  is  (et  eum  secutus 


■  In  Matt.  cap.  27.  °  In  annotationibus  ad  Jerem.  cap.  32. 

f  De  con.  Evang.  lib.  3.  cap.  SO.  op.  tooi.  3.  par.  2.  pag.  1 15. 
■)  Augustin.  quiest.  25.  in  Genesim.  op.  tom.  3.  par.  1.  pag.  384, 


318  PHa;LECTIONES   THEOLOGIC^. 

Strabus  in  Glossa  ordinaria,  Beda  et  Anselmus  Cantuarien- 
sis  in  Matthsei  caput  vigesimum  septimum)  existiraat,  "  se- 
cretiore^  consllio  providentise  Dei,   qua  mentes  Evangelis- 
tarum  sunt  gubernatse,   fieri  potuisse,   ut  animo   Matthsei 
Evangelium  conscribentis  pro  Zacharia  Jeremias  occurreret: 
atque  sic  esse  insinuatum,  ita  omnes  sanctos  Prophetas  uno 
spiritu  locutos,  mirabili  inter  se  consensione  constare,  ut  hoc 
multo  amplius  sit,  quam  si  omnia  Prophetarum  uno  unius 
hominis  ore  dicerentur  ;   et  ideo  indubitanter  accipi  debere 
qusecunque  per  eos  Spiritus  Sanctus  dixit,  et  singula  esse 
omnium,  et  omnia  singulorum."     Verum  hsec  responsio  vi- 
detur   duriuscula.     Dicere   enim   Jeremiam   pro   Zacharia 
citari  potuisse,  quod  idem  per  omnes  Prophetas  spiritus  lo- 
cutus  sit,  non  immerito  Johanni  Maldonato  violenta  videtur 
interpretatio,  ut  de  eapronuntiare  non  dubitaverit  Johannes 
Major :    "  Istud'*  secretum  consilium  non  reclpio  sed  abji- 
cio."     Aliter  igitur  respondetur,  petitum    esse  locum  ex 
utroque  Propheta  conjunctim,  puta  ex  Jeremise  capite  tri- 
gesimo  secundo  et  Zacharise  capite  undecimo.     Ita  Strabus 
in  Glossa  ordinaria,   et  Anselmus  Cantuariensis  :  "  Apud 
Jeremiam  (inquiunt)  invenitur  de  empto  agro,  sed  non  sub 
hoc  nomine  pretii :  apud  Zachariam  de  triginta  argenteis, 
et  nihil  de  emptione  agri.     Utrumque  ergo  interpretatur 
Evangelista  ad  hoc  quod  de  Domino  completum  est :  et 
confert  in  unum  triginta  argenteos,  quod  est  in  Zacharia;  et 
agrum  emptum  quod  est  in  Jeremia."     Inde  et  Anastasius 
Abbas'  in  libro  contra  Judseos:  "  De  venditione,  et  pretio 
triginta  argenteorum  Zacharias  et  Hieremias  Prophetse  lo- 
cuti  sunt  et  acceperunt  triginta  argenteos  pretium  appretiati, 
quod  appretiarunt  filii  Israel."  ***** 

*         *         •         *         *#'»*»*• 

3.  Marc.  cap.  1.  ver.  2.  <I»c  yiypanrai  iv  roig  Trpo(priraig. 
Editio  Vulgata  Latina  legit :  "  Sicut  scriptum  est  in  Esaia 
Propheta."   Ubi  Melchior  Canus"  novitios"  ridet  interpre- 


>'  Augustin.de  consen.  Evang.  lib.  3,  cap.  30.  op.  torn.  3.  par.  2.  pag.  115. 

"  Maj.  in  Matt.  cap.  27. 

'  Apud  Hen.  Canisium,  torn.  3.  par.  3.  Lect.  Antiq. 

"  Canus,  lib.  2.  loc.  Thes.  cap.  18. 


PR^LECTIONES    THEOLOGICiE,  319 

tes  qui  e  pravis  Graecis  Latina  emendant  nonprava  :"  colli- 
gitque  "  summo  eosjure  magnaque  ratione  facere,  qui  non 
in  hoc  solum  sed  in  aliis  quoque  locis,  Grsecis  exemplaribus 
posthabitis  Latinam  editionem  venerantur.  Grseca  autem 
hie  esse  vitiata  ita  probat  Erasmus,  tametsi  fatetur  Graeca 
exemplaria  omnia,  quae  videre  quidem  ipse  potuit,  Iv  irpo- 
^I'lrai^  habere  ;  lectionem  nostram  probat  tamen,  Grsecam- 
que  asserit  a  Grsecis  fuisse  immutatam.  Hieronymus  etiam 
in  epistola  ad  Pammachium  de  optimo  genera  interpretandi 
solamhanc,  quam  habemus  lectionem,  habet :  alterius  autem 
eo  loco  ne  meminit  quidem.  Et  Porphyrius  libro  decimo 
quarto  Marcum  Evangelistam  eo  nomine  accusal,  quod  homo 
imperitus  et  rudis,  vel  suas  literas  nesciat,  idque  quasi  ab  uno 
eodemque  propheta  scriptum  referat,  quod  non  ab  uno,  sed 
a  duobus  scriptum  est.  Cui  calumnise  Chrysostomus"  res- 
pondens  non  causatur,  aut  codices  mendosos  esse,  aut  certe 
ab  impio  locum  depravatum  :  sed  plane  consentit,  eo  pror- 
sus  modo  lectum  iri,  quo  Porphyrius  in  objectione  legit. 
Qua  ex  re  perspicuum  fit,  ante  Chrysostomi  et  Hieronymi 
tempora  in  editionem  nostram  omnes  et  Grsecos  et  Latinos 
codices  consensisse."  Haee  Canus.  Et  legendum  esse,  "  in 
Esaia  propheta,"  clarissime  probari  asserit  Wilhelmus  Re- 
ginaldus^,  "ex  Syriacis  Bibliis,  S.  Hieronymo^,  S.  Augus- 
tino%  S.  Epiphanio*",  et  S.  Chrysostomo"'  speciatim  hunc 
locum  adversus  Porphyrium  defendente," 

Respondetur ;  Et  hodie  variant,  et  olim  variabant  in  hu- 
jus  loci  lectione  Graeca  exemplaria.  Quamvis  enim  exem- 
plaria omnia  quae  vidit  Erasmus,  tv  ■!rpo(^nTaiQ  habuerint 
(quod  etiam  secuti  sunt  Theophylactus  et  Euthymius)  indi- 
carunt  tamen  alii  "  in  bibliotheca  Vaticana  haberi  codicem 
Graecum  majusculis  descriptum,"  qui  legat  iv  ti^  'Haaia 
irpo0(;rr) :  quod  ipse  Erasmus  monet,  et  Lucas  Brugeusis 
in  Notationibus  confirmat.  Sed  et  Bezae  vetustissimus  co- 
dex majusculis  item  descriptus  ;  exemplar  quoque  vetustis- 

'  In  hoDi.  de  initiis  Evang.  secundum  Marc. 
»  Reginald,  in  Refutat.  Reprehensis. 

*  Hieron.  de  optimo  genera  interpretandi.  cap.  3. 

*  Aug.  queest.  57.  Vet.  et  Nov.  Testam.  op.  torn.  3.  App.  pag.  64. 
'  Epiphan.  contra  heeres.  lib.  2.  '  Cbrysost.  cap.  1.  Marci. 


320  PRiELECTIONES    THEOLOGIC^. 

simum  quod  ex  Italia  nactus  est  Robertus  Stephanus,  et 
aliud  quod  Regis  Gallorum  Bibliotheca  eidem  suppeditavit, 
similiter  legunt  tv  'HcraV^  t<^  Trpo^/jry.  Olim  vero  variasse 
exemplaria  ex  Irensei  scriptoris  antiquissimi  libro  tertio 
adversus  haereses  manifestum  est.  Nam  in  capite  quidem 
undeeimo  non  procul  a  fine  ita  citatum  habetur :  "  Initium 
Evangelii,  quemadmodum  scriptum  est  in  Esaia  Propheta." 
Verum  prius  in  eodem  capite,  Irenseus  in  hunc  modum 
scripserat :  "  Marcus  interpres  et  sectator  Petri,  initium 
Evangelicae  conscriptionis  fecit  sic.  '  Initium  Evangelii 
Jesu  Christi  filii  Dei,  quemadmodum  dictum  est  in  Prophe- 
tis,  Ecce,  mitto  Angelum  meum  ante  faciem  tuam,  qui  prse- 
parabit  viam  tuam  :  Vox  clamantis  in  deserto ;  Parate  viam 
Domini,  rectas  facite  semitas  ante  Deum  nostrum.'  Mani- 
festo initium  Evangelii  esse  dicens,  sanctorum  prophetarum 
voces  ;"  et  postea  capite  decimo  octavo,  "  Propter  hoc  et 
Marcus  ait :  '  Initium  Evangelii  Jesu  Christi  Filii  Dei, 
quemadmodum  scriptum  est  in  Prophetis,'  unum  et  eun- 
dem  sciens  Filium  Dei  Jesum,  qui  a  Prophetis  annunciatus 
est."  Ut  omnino  falsum  sit,  quod  perspicuum  esse  afErmat 
Canus:  "in  alteram  lectionem,  ante  Chrysostomi  et  Hie- 
ronymi  tempora,  omnes  et  Grsecos  et  Latinos  codices  con- 
sensisse."  Quamvis  enim  illam  jam  olim  fuisse  receptam 
lectionem  ex  Porphyrii  objectione  sit  perspicuum  :  non  est 
tamen  consequens,  Qmnes  in  eam  codices  consensisse  ;  non 
magis  quidem  quam  in  illam,  Matthsei  cap.  13.  ver.  35.  quae 
jam  in  nuUis  vel  Graecis  vel  Latinis  habetur  codicibus  ; 
"  Ut  impleretur  quod  scriptum  est  per  Esaiam  prophetam  :" 
quia  et  impius  Porphyrins  (quemadmodum  in  commenta- 
riis  qui  Hieronymo  tribuuntur  in  Psalm.  77.  modo  notavi- 
mus)  proposuit  adversus  nos  hoc  ipsum  dicens  :  "  Evange- 
lista  vester  Matthaeus  tarn  imperitus  fuit,  ut  diceret,  Quod 
scriptum  est  per  Esaiam  prophetam,  Aperiam  in  parabo- 
lis  OS  meum :"  neque  etiam  si  Chrysostomus  et  Augusti- 
nus  (quanquam  nee  commentariorum  in  Marcum  Chry- 
sostomum  neque  Quaestionum  in  Vetus  et  Novum  Tes- 
tamentum  authorem  esse  Augustinum  doctinorunt)  aliter 
objectam  difficultatem  solvere  conati,  codices  mendosos 
esse   causati    non  sunt  :    sequitur   ab   aliis   aUter   respon- 


PR^LECTIUNSS    THEOLOGIC^.  3 

deri  non  potuisse.  Hieronymus  quidem  in  libro  de  Op- 
timo genere  interpretandi  qusestionein  tantum  proponit : 
"  Quomodo  Marcus  statim  in  principio  voluminis  sui  po- 
suit :  '  sicut  scriptum  est  in  Esaia  propheta  ;  Ecce  ego  mitto 
angeium  meum  :'  quod  non  scribitur  in  Esaia,  sed  in  Mala- 
chia  novissimo  duodecim  prophetarum."  Verum  libro  primo 
Commentariorum  in  Matthaeum  ita  ipse  solvit :  "  Nos  nomen 
Esaiae  putamus  additum  scriptorum  vitio,  quod  et  in  aliis  locis 
probure  possumus,aut  certe  de  diversis  testimoniisScriptura 
rum  unum  corpus  efFectum."  Epiphanius  initium  Marci  sic 
recitat:  'Apxi)^  tov  evayyiXiov  we  yiypairrai  tv  Herai'^  rif 
irpo^Z/ry,  ^wvri  (iowvTog  iv  ry  ipi'ifxtf)  '■  non  Esaiae  prophetae 
nominisubjungens  testimonium  ex  Malachia  petitum  (quem- 
admodum  fh  in  editione  vulgata  Latina)  sed  alterum  quod 
versu  trigesimo  sequitur  re  vera  ex  Esaia  petitum.  Cumautem 
in  omnibus  qui  extant  codicibus,  primo  loco  positumvideamus 
Malachiae  testimonium,  atque  ei  deinde  adjunctum  aliud  ex 
Esaise  prophetia  desumptum,  recte  pronuntiat  Theodorus 
Peltanus  Jesuita,  "  emendatiores"  esse  codices  Graecos,  qui 
legunt,  Sicut  scriptum  est  in  Prophetis :  quam  alios,  in 
quibus  legitur,  Sicut  scriptum  est  in  Esaia  Propheta ;" 
quod  etiam  ante  ipsum  inter  Pontificios  senserunt  Hofmeis- 
terus  et  Cajetanus. 

4.  Marc.  cap.  7.  ver.  3.  lav  /ifi  nvy/iy  v(\pt^vTai  rac 
XiipaQ.  Author  editionis  Vulgatae  Latinae,  vertit,  "  Nisi 
crebro  laverint  manus.  Ubi  Erasmus  existimat  legisse  eum 
in  Graeco  TTUKPp,  quod  sonat  frequenter  aut  crebro:  ejus- 
que  conjecturam  Beza  et  alii  commendant,  atque  earn 
translationem  Anglicana  Biblia  retinent.  At  nunc  legitur, 
iruyfx)],  quod  brachii  longitudinem  usque  ad  lacerti  junctu- 
ram  significat.  Quis  vero  non  putet  Evangelistam  sic  dictu- 
rum  ;  Pharisaei  crebro  lavant,  quia  alias  non  edunt :  potius 
quam  ita,  Nisi  ad  cubitum  usque  laverint,  non  edunt." 
Haec  Anglo- Rhemeiises'.  Respondetur:  Theophylactus qui- 
dem in  Marc.  cap.  7.  et  Euthymius  in  Matt.  cap.  15.  (vel 


'  Epiph.  card  avoqruv,  pag.  186.  libro  seeundo  haeres.  51. 
*  Peltan.  not.  in  Victoria  Antioclienicoinnientar.  in  Marc.  cap.  1. 
'  Prefat.  in  Nov.  Teitani    lect.  45. 
VOL.  XIV.  Y 


322  PR.ELECTIONES   THEOLOGIC-E. 

ut  apud  eum  capita  distinguuntur,  27),  wuy^y  lavari  expo- 
nunt,  axpi  Tov  ayKwvoc  v'nrTeadai,  ad  cubitum  usque  lavari, 
TTuyjuij  yap  Xiyirai  to  otto  tov  ayKwvog  axpi  Koi  riov  aKptav 
SaKTv\(x)v :  inquit  Theophylactus.  Tantum  vero  abest  ut 
Graeca  lectione  retenta,  ista  sententia  necessario  sit  amplec- 
tenda :  Graeci  contextus  rationem,  earn  prorsus  non  ad- 
mittere  contendant  Erasmus  et  Beza,  quandoquidem  neque 
irvynrj  ipsum  ayKuva  sive  lacerti  juncturam  declarat :  et  ut 
maxime  deelararet,  non  nvyfir)  dicendum  fuisset,  sed  Trvyfiri- 
Oev  potius,  id  est,  a  cubito  sive  cubito  tenus.  Sed  nee  illud 
TTVKvn  probat  Beza,  quod  prorsus  inusitatum  est  (pro  quo 
TTVKva  vel  irvKvuig  authoribus  est  in  usu) :  neque  oninino 
aliud  legisse  videtur  Latinus  interpres,  quam  quod  hodle  in 
libris  Grsecis  legimus.  Arabicse  duse  diversse  paraphrases 
(ut  notat  ScaligerK)  omittunt :  tertia  ab  illis  diversa  expo- 
nit  '  ssepissime'  ex  interpretibus  Grsecorum,  qui  nvyfiy  pro 
eo  quod  Homero  nvKu,  id  est,  frequenter,  accipiunt.  Inde 
infiinse  vetustatis  Christiani  scriptores  nv^  et  nvyny  pro 
eodem  usurpant,  id  est  '  saspissime :'  nv^  vero  adverbialiter 
sumptum,  idem  interdum  significare,  quod  diiigenter  et  assi- 
due,  ex  hoc  incerti  authoris  (quem  Procopium  putat)  apud 
Suidam''  loco,  ostendit  vir  doctissimus  Isaacus  Casaubo- 
nus' :  of  Se  (ppayyoi  "va  ItTKrjvij^lvot  iTvy\avov,  Trv%  Tt  icai 
iirl  TroXi)  jiodpovg  opv^avTsg,  ravry  a(T(paXt<TTara  ejuevov. 
Inde  cognatum  vocabulum  irvyfiy  tertio  casu  adverbiascere 
(ut  icukX([),  irappriala,  aliaque  id  genus)  et  non  aliud  signi- 
ficare quam  iirl  ttoXu,  id  est,  sedulo  et  accurate,  existimat 
Casaubonus.  Quam  expositionem  confirmat  Syrus  Marci 
interpres,  qui  vvypy  hie  reddidit  Zv^(Ujjsj  id  est,  diii- 
genter et  accurate:  quemadmodum  Luc.  cap.  1.  ver.  39. 
fitTo.  a-TovBtig  vertit  Aj)lxjjs  studiose  et  sedulo.  Neque 
aliter  vocem  iruyjufjaccepit  Epiphanius  de  Scribis  inquiens: 
TTvyfiy^  ptv  Tag  xtipae  vnrTOfiivoi,  irvypy  St  koi  KaQapiapovg 
Tivag  St'  wSarwv  (cat  XovTpwv  aTroafi-n\6ptvot ;  quod  Cornarius 
vertit :  "  Crebro  manus  lavantes,  crebro  item  purificationes 


s  Scalig.  Elench.  Trihaeret.  Serarii,  cap,  7. 

'■  Suid.  voc.  iruj.  '  Casaub.  not.  in  Marc.  7.  3. 

'^  Epiphan.  lib.  1.  hsires,  1$. 


PR.ELECTIONES    THEOLOGId:.  323 

quasdam  per  aquas  et  lavacra,  detergentes."  Ita  Nicolao 
Serario  Jesuitfe',  Truyjuy  aliquid  agere,  est  hoc  ipsum  ite- 
rato,  siepe  ac  enixe  agere  :  "  ducta  (ut  ille  ait)  metaphora 
a  pugilum  pugna,  quae  Trvyfiii  dicitur.  In  hac  enim  ssepe, 
ac  magno  cum  conatu,  et  magna  cum  diligentia  pugni  jac- 
tantur."  Neque  multumab  hac  sententia  discedit  ipseBeza, 
qui  hie  significatum  putat  "  summo  studio  aiFectatas  fuisse 
istas  ablutiones  a  Judseis ;  ut  facere  solent  qui  manum  manui 
affricant,  et  pugnum  (quod  irvyfixi  proprie  notat)  inserunt 
alterius  palmae."  Ut  hoc  vocabulo  notare  voluerit  Evan- 
gelista,  Pharisaeos  non  tam  solitos  crebro  lavare,  antequam 
cibum  caperent  (quod  non  videatur  verisimile),  quam  dili- 
genter  lavare ;  et,  pugno  in  cavum  manus  alterius  immisso, 
magno  se  conatu  defricare,  ne  quid  sordium  forte  adbseres- 
ceret.  Josephus  Scaliger  in  Elencho  Trihseresii  Micolai 
Serarii,  capite  septimo,  agnoscit  quidem  hoc  factum :  et 
voce  TTvyfxiJ  diligentem  et  accuratam  lotionem  significari. 
Ipse  tamen  notari  putat  ritum,  qui  Judseis  D'^T  nb^to^  dici- 
tur, hoc  est  ^iipapaia,  sive  elevatio  manuum  in  pugni  figu- 
ram  compositarum,  cum  vero  ritum  his  verbis  exponit : 
quae  quia  ad  loci  hujus  intellectum  multum  faciunt,  transcri- 
bere  placuit :  "  Judseus  lotioni  manuum  operans  quinque 
digitorum  oKpa  inter  se  jungit:  et  quum  extremitates  di- 
gitorum  sic  inter  se  commiscuit,  inde  fit,  ut  manus  in  pugni 
speciem  collecta  sit,  non  tamen  ut  nexum  pugnum,  qui 
Grajcis  Trvjfifj  Koi  ypovOoi;  dicitur,  faciat,  sed  Truypi)  voca- 
tur,  quia  aliud  nomen  reperiri  non  potuit.  Tlvyfiri  enim 
proprie  est  manus  compressio  digitis  quatuor  in  volam  in- 
clusis,  solo  poUice  in  indicem  incumbente.  Hoc  vero  manus 
schema  colligitur  poUicis  ungue  cum  quatuor  digitorum 
summitatibus  conjunct©.  Cum  igitur  manus  sic  configuratee 
fuerint,  attoUuntur  ita  ut  aqua,  quse  inter  lavandum  mani- 
busliseserit,  unacum  sordibus  per  exteriores partes  manuum 
ad  cubitum  usque  defluant,  et  mox  manibus  eodem  sche- 
mate  manente  terram  versus  pronis  demissis,  ab  cubitis  in 
terram  decidant.  Itaque  in  lotione  manuum  tria  fiunt :  la- 
vantur  manus  ita  ut  omnes  sordes  eluantur.    Componuntur 

'  In  Triheereaio,  lib.  2.  cap.  3. 

Y  2 


324 


PR^LECTIONES    THEOLOOICJE. 


deinde  in  pugnum,  postremoelevantur  et  demittuntur.  Iiide 
vides  quare  elevatio  manuuin  vocata  sit  accurata  ilia  x"P"" 
Xovma,  quae  ab  antiquis  usque  temporibus  hactenus  utuiitur 
Judaei.     Sordes  autem,  et  si   quae  in  manibus  adhuc  cum 
aqua  adhaeserint,  vocantur  nb''3t3  "i^lJin  ra  XtirTo.  rijc  Aou- 
atuig."    Haec  Scaliger.    Quibus  addi  possunt,  quae  ex  Cen- 
tum benedictionum  libro  in  notis  ad  caput  octavum  Deute- 
ronomii    transtulit    Sebasfianus   Munsterus.     Hujus  enim 
accuratae  lotionis  et  elevationis  manuum  manifesta  habent 
vestigia.     Tradunt  igitur  prius  quam   edendum  sit,  manus 
esse  abluendas  et  tergendas :  alioquin  panem,  qui  come- 
ditur,  immundum  judicari.     Turn  modum  lavandarum  ma- 
nuum sic  definiunt.     "  Standum  est,  cum  lavas  manus  ;  et 
non  innitendum  parieti,  aut  aliquo  sustentaculo.     Eligenda 
aqua  pura,  non  salsa  aut  corrupta,  quam  canis  dedignatur 
bibere.     Fundenda  est  aqua  tribus  vicibus  supra  manus:  in 
prima  fusione  sunt  digiti  sursum  levandi,  in  posterioribus 
vero  demittendi.    Sunt  manus  simul  levaiidse,  non  una  post 
alteram.     Nee  satis  erit,  si  manus  absque  aqua  cum  mappa 
bene  terseris,  aut  si  illotis  matiibus  ad   mensam  accesseris 
et  cochleari  usus,  nuda  manu  cibum  non   contigeris.     Qui 
vero  e  cloaca  ad   mensam  accedere  voluerit,  is  tenetur  bis 
lavare  manus  suas.     Deinde  opus  est  in  lotura  manuum,  ut 
manus   sinistra  tanquam  famula  subserviat  dextrae.     Turn 
lotae  manus  sursum  sunt  levandae,  ad  benedicendum  Deum, 
etc."     Hujusmodi  sunt  Judaeorum   StvTEpaxnig,  a  Spiritu 
Sancto  hoc  in  loco  notatae. 

5.  Marc.  cap.  15.  ver.  2.5.  ''Hv  Si  wpa  Tpirri,  icai  earav- 
pwaav  avTOv.  Erat  autem  bora  tertia,  et  crucifixerunt  eum  : 
cum  vero  Johan.  cap.  19.  ver.  4.  legamus,  fuisse  horahi 
quasi  sextam,  cum  Pilatus  in  Christum  sententiam  jam 
proxime  laturus  esset :  credit  Cajetanus,  "  in  capite  decimo 
quinto  Marci,  errore  scriptorum  mutatam  sextam  in  tertiam 
propter  characterum  similitudinem  designantium  ternarium 
et  senarium."  Et  Johannes  Mariana',  proposita  Cajetani 
sententia,  "  quod  locus  aliquis  in  divinis  libris  in  omnibus 
codicibus  et  Unguis  vitiatus  esse  possit,"  ad  ejus  confirmatio- 

'  Pro  edit,  viilgata,  cap.  23. 


I 


PR^ELECTIONES    THEOLOGIC^.  326 

nemhocaddit:  "  Quidam  Marc.  cap.  15.  ver.  25.cum  Johan. 
cap.  19.  ver.  4.  conciliant :  Marci  locum  in  omnibus  co- 
dicibus  et  Unguis  propter  similitudinem  notarum  Grsece 
ternarii  et  senarii  corruptum  esse  putantes  viri  antiquitate  et 
auctoritate  prsecipua :  in  quo  numero  Hieronymus  erat  in 
Psalmi  77.  initio,  et  S.  Thomas'" :  quibus  addi  poterit  et 
NounusPoeta,  qui  in  ipso  carmine  (ubi  error  non  admittitur, 
propter  syllabarum  quantitatem)  locum  Johannis  sic  ex- 
pressit : 

'Hv  H  TtTatvo^tt'Tj  rpiTOLTrj  6avarii<popog  utpij 
Kai  HtXaroQ  raxvepyo^  tn'  tvXd'iyyi  Oowki^ 
^jSpaioic  t/36ij(Tev,  I^€  trxf^ov  Vtrrarat  avijp, 

Erat  autein  extensa  lertia  rnortifera  hora. 

Et  Pilatus  celeriter  agens,  in  confecta  ex  bonis  lapidibus  «ede 

Hebrseis  magna  voce  dixit ;   Ecce  prope  Stat  homo'*." 

"  Hujus  loci  Johannis  difBcultas  (ait  Laurentius  Rami- 
rez de  Prado)  ita  torsit  aliquos  nostri  et  praeteriti  aevi 
interpretes,  ut  eos  coegerit  profiteri  depravatam  litteram 
incuria  librariorum  ;  et  ausi  sint  sacrosanctam  Bibliorum 
fidem  communibus  vioiare  manibus,  asserentes  scribarum 
peccatum  inde  fluxisse,  quia  Grseci  litteris  Alphabeti  scri- 
bebant  numeros,  et  ternarium  sic  notabant,  y,  senarium 
sic,  T,  figuris  satis  apud  eos  propinquis.  Itaque  cum  pla- 
nius  velient  scribere  explosis  notis  horam  tertiam  pro  sexta 
per  errorem  litteris  scripserunt.  Ego  vero  qui  neminem 
debere  affirmo,  ut  sensum  eliciat,  verba  corrumpere 

(Nobi.i  non  licei  esse  tam  disertis 
Qui  Musaii  colimus  severiores.) 

textus  nostri  veram  scripturam  esse  contend©. "  Haec  ille  in 
Pentecontarchi  sui  capite  trigesimo  octavo,  ubi  recte  repre- 
hendit  illain  Cffisaris  Baronii  assertionem  :   "  Evangelistas° 


"  Thoiii.  3.  p.  9.  art.  9.  ad.  2. 

"  Vid.  Cas^ub.  exercit.  pag.  668.  670.  et  ibi  Baron.  Petr.  Alexandrin.  in 
Chronic.  Sallianum  ;  Maldonat.  in  Matt.  27.  47.  Luc.  Brugens.  in  Marc.  15.  2S. 
Job.  Buison.  Harmon.  Evangelic.  Torniell.  an.  Mund.  4084.  s-^ct.  14.  etc.  Au- 
gustin.  de  consens.  Evangelist.  lib.  3.  cap.  13.  op.  torn.  3.  par.  2.  pag.  122, 

"  Baron.  Annal.  toni.  l.an.  Christ.  34, 


326  PR^LECTIONES   THEOLOGICiE. 

in  conscribendis  horis  horologium  non  habuisse  prse  mani- 
bus,  ut  per  sua  puncta  singulas  horas  distribuere  potuissent ; 
sed  de  horis  scripsisse,  quod  tunc  opinati  essent."  Sic  ne 
opinari  potuit  qui  praeeunte  Spiritu  Sancto  verba  profert? 
absit,  absit,  inquit  Ramirez  •         •         #         *         • 

•        »•»»•«»•*• 

6.  Luc.  cap.  2.  ver.  14.  de  ilia  Hymni  angelici  clausula, 
iv  av6p,viroic  tiiBoKia,  ita  in  commentariis  suis  scribit  Jo- 
hannes Maldonatus.     "  Omnes  nunc  Grseci  codices  habent 
(vSoKia,  bona  voluntas,  atque  ita  omnes  non  antiquissimi 
Grsecorum  interpretes  legunt,  Andrseas   lerosolymitanus, 
Nicephorus,  Theophylactus,  Euthymius,  et  his  antiquior 
Gregorius  Nazianzenus°.     Sed  non  dubito   multis  fretus 
auctoribus  affirmare,  Graecos  nunc  codices  hoc  loco  esse 
corruptos,  legendumque  esse  ivSoKiag  bonse  voluntatis,  ut 
noster  legit  interpres,  cujus  magna  profecto  auctoritas  esse 
debet :  et  omnes  fere  antiquissimi  auctores  Latini  simul,  et 
Grseci,  Originesi",  Cyprianus",  Cyrillus%  Ambrosius',  Au- 
gustinus',  Csesarius",  Leo",  Gregorius^,  Beda^  et  Bernar- 
dus*.     Ratioque  ipsa  docet,  ita  esse  legendum.     Nam  quis 
quseso  sensus  est ;  '  in  hominibus  bona  voluntas.'    Exponunt 
quidam,  Et  in  terra  pax  hominibus,  quae  est  bona  Dei  erga 
illos  voluntas,  ut  sit  appositio :  sed  hoc  quam  violentum  est? 
Prseterquam  quod  non  sunt  hsec  duo  membra  sed  unum  ; 
quare  nomen  pacis  necessario  cum  hominibus  jungi  debet. 
Itaque  non  potest  alterum  substantivum,  nisi  in  secundo  casu 
cum  iisdem  recte  conjungi."    Hsec  Maldonatus.     Similiter 
etiam  Andradius'',  "  Graeca  (inquit)  omnia  exemplaria  summa 
consensione  habent :  Gloria  in  excelsis  Deo,  et  in  terra'pax. 


0  Orat.  2.  de  Pascha.  P  Homilia  in  Lucam,  cap.  13. 

1  In  libro  de  nativitate  Domi;ii.  '  Cateches.  12.  sect.  32. 
'  Ambros.  serm.  3.  de  nat.  Dom.  op.  torn.  2.  app.  pag.  396. 

'  Aug.  lib.  2.  de  Sermone  Domini  in  Monte,  cap.  10.  et  alibi. 

»  CsBsar.  homil.  1 2.  »  Leo,  serm.  6.  de  Nativit. 

I  Gregor.  lib.  28.  Moral,  cap.  7.  et  torn.  8,  in  Evangelia. 

'  Bed.  in  commcutar.  Luc.  2. 

'  Bernard,  serm.  4.  in  vigilia  natalis  Domini,  et  serm.  2.  de  septifornii  spiritu 
in  Christo,  et  serm.  1.  de  S.  Andraa,  et  serm.  13.  de  laude  et  gloria  semper  at- 
tribuenda. 

'>  Lib.  4,  DefensioDis  Fidei  Tridentios. 


pr.i;lectiones  theologic^. 


327 


hominibus  bona  voluntas;  verum  cum  Origenes'',  Chrysosto- 
musque"*  non  semel  cum  vulgato  interprete  evSokiocj  id  est, 
bonae  voluntatis,  legant ;  quis  eos  existimabit  a  veteribus  ex- 
emplaribus  temere  defecisse?  cum  prsesertim  Latina  hsec 
verba  sententiam  contineant  non  apertam  modo  atque  per- 
spicuam,  sed  cum  aliis  Scripturae  locls  mirabiliter  consentien- 
tem?  Nam  cum  Hebrsei  soleant  genitivis  appellativorum  pro 
adjectivis  uti ;  et  filii  promissionis,  atque  vasa  irse  vel  miseri- 
cordise  ii  dicantur  ab  ipsis,  quibus  promissiones  destinantur, 
aut  in  quos  iram  vel  misericordiam  decrevit  Deus  exercere, 
homines  certe  bonse  voluntatis  dicuntur,  quos  tanta  Deus 
fuit  benevolentia  prosecutus,  ut  eorum  causa  mortalium  sese 
miseriis  socium  adjunxerit.  Quocirca  Deo  Optimo  Maximo 
admirabiles  illi  atque  angelici  spiritus  gloriam  immortalem 
concinunt,  hominibus  vero,  quos  singulari  quadam  benevo- 
lentia sempiternum  numen  complexum  est,  pacem,  hoc  est, 
bonorum  omnium  affluentiam,  Hebrseorum  dicendi  more, 
annuntiant."  Haec  Andradius :  quae  plenius  referre  placuit, 
quod  recte  et  orthodoxe  (quod  etiam  Maldonatus  facit)  loci 
sententiam  explicavit.  Multo  profecto  rectius  quam  Anglo- 
llhemenses  nostri :  qui  non  solum  in  praefatione  quam  Novo 
Testamento  a  se  verso  prsefixerunt,  cum  istis  objiciunt, 
'♦  Origenem'  et  Chrysostomum  legisse  ;  '  Hominibus  bonae 
voluntatis  :'  eamque  lectionem  Bezae  magis  probari  addunt, 
quam  quae  in  Graeco,  qui  hodie  extat,  textu  extat :"  sed 
etiam  in  annotationibus  ad  hunc  locum,  quod  Maldonatus 
et  Andradius  ad  Dei  benevolentiam  vere  retulerunt,  id  illi 
ad  liberum  hominis  astruendum  arbitrium  violenter  trahunt. 
"  Similiter  observa  (inquit'  Christophorus^  de  Sacro  Bosco) 
Origenem  et  Chrysostomum  Lucae  capite  secundo  legisse 
*  pax  hominibus  bonae  voluntatis :'  quamvis  Graeca  hodie 
habent,  ♦  in  terra  pax,  in  hominibus  ti»SoKia  :'  item  hos  au- 
thores  intelligere  textum,  non  de  beneplacito  divino  sive 
de  favore  Dei  erga  homines,  sed  de  ipsorum  hominum  bona 

^  Origen.  in  Luc.  homil.  13, 

<>  Chry3ost.  in  Matt.  Iiom.  36.  item.  serm.  de  nat.  et  de  asccnsione  Domini. 

*  Prjef.  in  Nov.  Teat,  sect.  44, 

'  In  seciinda  parte  Defens,  Occret,  Tridentini,  cap.  9, 

s  Sacrob.  pag.  186. 187. 


328  PR^ELECTIONES    THEOLOGlCiK. 

dispositione.  Sic  enim  homilia  de  nativitate  Domini  Chry- 
sostomus :  '  In  terra  pax  :  in  quibus  pax  ?  in  hominibus,  et 
quare  Gentiles  pacem  non  habent?  quare  Judaei  pacem  non 
habent?  ideo  adjecit  pax  in  hominibus  bonse  voluntatis,  hoc 
est  qui  suscipiunt  natum  Christum.'  Sic  vero  Origines  in 
Lucam  homilia  decimatertia:  '  Pax  quam  non  datDeus  super 
terram,  non  est  pax  bonse  voluntatis.'  Et  paulo  post*" : 
•  neque  ait  simpliciter,  non  veni  pacem  mittere,  sed  cum 
additamento,  super  terram  :  neque  e  contrario  dixit,  Non 
veni  pacem  mittere  super  terram  hominibus  bonae  volun- 
tatis.' Atque  hsec  sine  dubio  valde  commendant  Latinam 
nostram  translationem."  Hactenus  Christophorus  de  Sacro- 
bosco  :  et  Johannes  Mariana  monet  in  codice  Petri  Fa- 
giardi  Velesii  Marchionis  "  prorsus'  ut  in  editione  vulgata 
lectionem  diversam  adnotatam  esse  :  /cai  iiri  yijc  tipjivj), 
avOpwTTOtg  evdoKtac  •  ne  putes  Ecclesiam  temere  nostram 
lectionem  prsetulisse,  eaque  uti  in  precibus  Ecclesiasticis." 

Respondetur  :  Non  est  verum  quod  scribunt  Maldonatus 
et  Andradius,  omnes  nunc  Grsecos  codices  summa  consen- 
sione  habere;  "hominibus  bona  voluntas."  Nam  praeter 
exemplaria  quae  secutus  est  Velesius  Marchio  (de  quo  Ma- 
riana) etiam  Theodori  Bezai  vetustissimus  codex,  qui  in 
publica  Cantabrigiensis  Academise  Bibliotheca  asservatur, 
et  codex  Lugdunensis  (si  modo  is  alius  est)  antiquitatis  ve- 
nerandae  ab  Alphonso  Salmerone*  citatus,  tvSoKtag  legit, 
hoc  est,  Benevolentiae,  sive  ut  vetus  interpres  Latinus  red- 
didit, Bonae  voluntatis  :  quam  lectionem  secuti  sunt  Patres 
plurimi,  Latini  praesertim  a  Johanne  Maldonato  citati :  qui- 
bus addere  etiam  liceat  Irenaeum',  Hilarium™,  Origenem 
vel  quicunque  author  fuit  Tractatus  primi  in  Matthaeum  : 
Pseudo-Pontianum    in    tertia   epistola,    Hieronymum",    et 


**  Imo  statim  post;  neqtie  enim  locum  inspexisse  videtur  Christophorus. 

*  Mar.  pro  edit  vulg.  cap.  17. 

^  Salmer.  torn.  3.  conimentar.  in  Evangel,  tractat.  35. 

'    Iren.  adv.  heer.  lib.  3.  cap.  10.  op.  pag.  186. 

■"  Hilar.  De  Trin.  lib.  2.  op.  pag.  802. 

"  Hieron.  Comm.  in  Esai.  lib.  1.  cap.  2.  op.  torn.  3.  pag.  23.  et  lib.  3.  cap.  6. 
pag.  60,  et  comm.  in  Ezecli.  lib.  4.  pag.  785.  et  comm.  in  Hab.  lib.  2.  cap.  3. 
pag.  1622.;  Comm.  in  Mall.  lib.  4.  cap.  28.  tom.  4.  par.  1.  pag.  142. ;   Epist.  53. 


I 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC^.  329 

Severianum  apud  Chrysostomum,  in  sermone  de  pace,  et 
authorem  operis  imperfecti  in  Matthseum,  homilia  secunda. 
Beza  quoque  licet  in  contextu  interpretatus  sit,  in  homini- 
bus  benevolentia:  "  non  recusem  tamen  legere  tvSoKiag," 
inquit  idem  in  annotationibus.  Neque  sane  causa  est  cur 
quis  lectionem  illam  recuset  :  neque  periculum  est  ut  vel  a 
Grsecorum  qui  hodie  extant  codicum  consensione,  vel  a 
sententia  orthodoxa  recedamus,  si  illud  siiSoKiac  referamus 
ad  homines  :  raodo  intelligamus  (quod  in  annotationibus 
probe  monet  Erasmus)  homines  sic  dici  bonae  voluntatis, 
quemadmodum  dicuntur  filii  gratise,  filii  charitatis,  filii  elec- 
tionis,  et  filii  irae,  quos  Deus  sua  gratia,  suaque  charitate 
dignatur,  aut  quos  elegit,  aut  in  quos  exercet  iram  suam  ; 
ita  dicantur  homines  bonae  voluntatis,  erga  quos  Deus  gerit 
bonam  voluntatem  :  qui  non  secundum  justitias  nostras  sed 
secundum  suam  misericordiam,  salvos  nos  fecit.  Ut  illud 
bonae  voluntatis  additum  fuerit  (quemadmodum  idem  ob- 
servat  eodem  loco)  "  ne  putaremus  eam  pacem  cunctis 
hominibus  promiscue  dandam :  sed  electis  tantum,  quos 
Deus  libera  voluntate  sua  dignatus  est."  Quomodo  Vete- 
rum  nonnulli  acceperint,  et  quid  de  Sacroboscani  ea  in  re 
observatione  sentiendum,  malo  ut  a  viro"  egregie  docto,  et 
sibi  olim  in  Gallia  noto  Johanne  Maldonato,  quam  a  me 
discat.  Sic  enim  in  eommentariis  suis  de  Veterum  senten- 
tia scribit  Maldonatus :  "  Quo  sensu  dicantur  homines 
bonae  voluntatis,  in  eo  niihi  videor  a  muitis  eorum,  non  sine 
ratione  dissentire.  Putant  enim  illi,  bonae  voluntatis  ho- 
mines appellari,  qui  bonam  habent  voluntatem,  et  ad  reci- 
piendam  divinam  misericordiam,  et  pacem  illam,  quae  an- 
nuntiabatur,  propensam :  quales  illi  ipsi  pastores  erant, 
quibuscum  angeli  loquebaiitur.  Kt  quidem  ita  ut  Ambro- 
sius  significari  his  dicat  verbis  pacem  non  debiti  esse,  sed 
meriti ;  quasi  pax  non  quibusvis  hominibus,  sed  bona  eam 
voluntate  merentibus  promittatur.  Quod  a  summo  licet 
profectum  auctore,  imitari  lectorem  nolim."     Haec  ille,  de 

pag.  580. ;  Epi»t.  ad  Algasiain,  pag.  206. ;   Epist.  53.  lotn.  i.  par.  2.  pag.  580. 
Epi»t.  80.-  Epitaph.  Paula,  pag.  675. ;    Lib.  adv.  Helvidium,  j>ag.  134. 
"  Sacrobosc.  part.  4.  defens.  decret.  Tridentin.  cap.  7.  pag.  362. 


330  PR^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

sententia  veterum :  suam  vero  quae  sana  et  orthodoxa  est, 
ita  aperit.  "  EuSoiciav  esse  ait  proprie,  quse  ab  Hebrseis 
vocatur  ]")Tn  :  nisi  quod  7"1!n  in  scriptura  sacra  et  de  Deo, 
et  de  hominibus;  tiiSoKia  vero,  quantum  equidem  obser- 
vare  potui  (inquit),  fere  de  solo  Deo  dici  solet :  significat 
enim  bonam  Dei  erga  homines  voluntatem,  et,  quam  vulgo 
vocamus  gratiam  :  quod  vetus  interpres  solet  reddere  bene- 
plaeitum.  sicut  verbum  iiiSoKiiv,  bene  placere°."  Itaque 
sensum  esse  affirmat :  Et  in  terra  pax  hominibus  bonae  vo- 
luntatis, id  est,  iis,  quos  Deus  amavit,  qui  Deo  placuerunt, 
quos  bona  Deus  prosecutus  est  voluntate,  quibus  verbis 
prsedestinatos  designari  addit,  atque  ita  demum  concludit : 
"  Potius  ergo  significatur,  non  hominum  merito  sed  sola 
Dei  misericordia  atque  liberalitate,  et  ut  ipsius  prsedestina- 
tionis  verbo  utar,  ry  tv^oKfq,  beneplacito,  ut  noster  vertit 
interpres,  banc  inter  Deum  et  homines  reconciliatam  esse 
pacem.  Hoc  enim  est,  quod  quasi  hunc  locum  explicans  scri- 
bit  D.  PaulusP,  in  quo  habemus  redemptionem  per  sangui- 
nem  ejus,  remissionem  peccatorum  secundum  divitias  gratise 
ejus."  Cum  Maldonato  et  Andradio  consentit  Johannes 
Gagneius;  monens  hie,  "  Grsecum  verbum  (vSokIo,  apud 
veteres  Grsecos  theologos  usurpari  pro  antegressa  Dei  in 
nos  bona  voluntate,  ac  propenso  favore :  ideoque  hoc  in 
loco,  iv  avQpwtroiQ  ttiSoKi'ac,  exponendum  esse,  in  homini- 
bus quos  propenso  favore  suo  dignatus  fuerit  Dominus." 
Nos  observare  vult  Sacroboscanus,  Origenem  et  Chrysos- 
tomum  non  solum  in  genitivo  legere  bonae  voluntatis,  sed 
etiam  "  textum  intelligere,  non  de  beneplacito  divino  sive 
de  favore  Dei  erga  homines,  sed  de  ipsorum  hominum  bona 
dispositione  :"  apparet  ab  ipso  recte  non  fuisse  observatum. 
Illam  enim  quam  citat  de  Nativitate  Domini  homiliam'', 
non  Chrysostomi  esse,  sed  incerti  alicujus  monachi,  qui 
se  in  Occidente  vixisse  indicat,  in  quarto  Bibliothecae 
sanctae  libro  animadvertit  Sixtus  Senensis,  Et  in  altero 
testimonio,  quod  ex  Origene'  citat  nihil  habetur,  ex  quo 
possit  quis  colligere,  non   de  beneplacito  divino  sive  de 


"  Ephes.  cap.  1.  ver.  9.  •■  Ephes.  cap.  1.  ver.  7. 

1  In  Luc.  cap.  2.  '  'In  Luc.  homil.  13. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  331 

favore  Dei  erga  homines,  sed  de  ipsorum  hominum  bona 
dispositione,  authorem  textum  intellexisse :  Immo  vero 
ex  primis  illis  verbis,  quae  ab  ipso  Christophoro  produ- 
cuntur:  "  Pax  quam  non  dat  Dominus  super  terrain,  non 
est  pax  bonse  voluntatis  :"  bonam  voluntatem  referri  ab 
eo  non  ad  homines,  sed  ad  pacem,  perspicuum  esse  af- 
firmat  Erasmus  Roterodamus,  qui  et  ipse  quoque  existimat, 
genitivum  referendum  non  ad  homines,  sed  ad  pacem  :  quo- 
modo  et  Cornelius  Jansenius  sensum  loci  reddidit :  "  Et' 
in  terra  sit  hominibus  pax  bonse  voluntatis  Dei,  hoc  est,  pax 
et  reconciliatio  proveniens  non  ex  hominum  meritis,  sed  ex 
gratuita  et  propensa  Dei  erga  nos  benignitate."  Et  ne  dicas 
cum  Stapletono'  Jansenium  hie  infeliciter  sequutum  esse 
Erasmum:  ipse  Bellarminus  aflBrmat  "  illud"  '  bonse  volun- 
tatis' melius  conjungi  cum  pace,  ut  hie  sit  sensus  :  In  terra 
pax  hominibus.  Pax,  inquam,  bonse  voluntatis  Dei  erga 
homines.  Nam  ivSoKia  (inquit)  ut  plurimum,  non  est  bona 
voluntas  hominis,  sed  bona  voluntas  Dei  erga  homines." 
Et  Emanuel  Sa  Jesuita%  bonae  voluntatis,  interpretatur,  ex 
bona  Dei  voluntate,  seu  beneplacito,  nam  Grsece  (inquit) 
est  EvSoKta.  Ita  videmus  quocunque  modo  ista  legantur 
verba,  vel  ipsis  adversariis  judicibus  rectius  hinc  coUigi 
liberam  Dei  gratiam,  quam  liberum  hominis  arbitrium. 

Jam  quod  attinet  ad  alteram  lectionem,  quae  in  Grsecis  co- 
dicibus  vulgatis  habetur  :  eam  confirmant  cum  alii  authores 
Graeci  fere  omnes,  turn  Origenes  quoque  et  Chrysostomus, 
quos  pro  Latinse  editionis  lectione  notarunt  adversarii.  Ait 
Stapletonus"  Origenem,  libro  primo  contra  Celsum,  cuSoKiag 
in  genitivo  legere,  sicut  Latinus  textus  habet,  quod  falsum 
est :  legit  enim  in  nominativo  ivSoKia,  sicut  Graeci  codices 
habent,  quod  advertere  debebat  Genebrardus,  vel  quisquis 
notulam  illam  ad  Origenem^  editum  Parisiis  apposuit.  "  Le- 
git vero  Origenes  cum  Latinis  *  bonae  voluntatis  ;'  non  ut 
Graeculi  'bona  voluntas.'"  In  Ariani  vel  Trapezuntii  po- 
tius  Latina  translatione  commentariorum  Chrysostomi  in 

■  Janscn.  commentar.  in  Concord.  Evangelic,  cap.  8. 

'  Stapleton.  Antidot.  in  Luc.  cap.  2.  "  Lib.  2.  de  Verbo  Dei,  cap.  1 1. 

'In  Notationib.  ad  Luc.  cap.  2.ver.  14.     "  Staplet.  loce  citato. 

'  Orig.  homil.  13.  in  Lucam. 


332  PRiELECTIONES   THEOLOGIC^. 

Matthaeum  tribus  locis  habetur  pax  homiiiibus  bonae  vo- 
luntatis, sed  in  Graeco  Chrysostomo,  homilia  vicesima  sexta 
in  Matthaeum,  capite  octavo,  et  homilia  sexagesima  nona, 
capite  vicesimo  primo  (indeque  homilia  vicesima  sexta  ad 
populum  Antiochenum,  de  monachorum  vita,  quae  hinc  tota 
est  decerpta)  diserte  legitur,  iv  avOpdinoiQ  euSoicfa,  in  ho- 
miiiibus bona  voluntas.  Homilia  vero  trigesiraa  sexta  in 
Matthaeun,  capite  decimo,  ab  Andradio  citata,  illud  "  ho- 
minibus  bonae  voluntatis,"  omnino  non  habetur,  sed  tantum, 
Ao^a  ev  vipioToiq  OtQ  koI  Jtti  -y^e  tlpiivn.  Quod  ad  ser- 
monem  de  Ascensione  Domini  attinet,  ab  eodem  Andradio 
citatum,  legit  quidem  Latinus  interpres,  "in  terra  pax  ho- 
minibus  bonae  voluntatis  :"  sed  contra  authoris  mentem 
legisse  manifestum  est,  turn  ex  epithetis  quae  ipse  adjungit, 
"  hominibus  qui  rebellati  sunt,  qui  inimici  fuerunt,  qui  alie- 
nati  erant,  qui  contumaces  judical!  sunt :"  quae  argumenta 
sane  sunt  non  bonae,  sed  pessimae  voluntatis  :  turn  ex  Grseco 
Chrysostomi  contextu,  in  quo  expresse  habetur,  ev"  avdpu)- 
TTOtc  evooKta,  rolg  iKTmroXiudjfiivotg,  rot?  ajvwfioaiv.  Idem 
veroChrysostomusin  epistolam  ad  Colossenses,  homilia  ter- 
tia,  diserte  liiSoKia  legit,  et  non  de  hominum  bona  disposi- 
tione,  sed  de  reconciliatione  cum  Deo  interpretatur.  "  Aia 
ToiiTO  tv)(api(TTOVvTtg  Xiyopiv,  Ao^a  iv  vTpioTOi^  0tu»,  icai  iirX 
7»}e  sipiivt),  iv  avdpwiroiQ  ivSoKia.  ISov,  (jtrim,  Koi  avdpwwoi 
ifavriaav  tvapecrTovvTi^  Xonrov.  ri  i(TTi  svSoKia  ;  KaTaWayrj. 
Propterea  gratias  agentes  dicimus ;  Gloria  in  excelsis  Deo, 
et  in  terra  pax,  in  hominibus  bona  voluntas.  Ecce  inquit, 
apparuerunt  etiam  homines  de  caetero  beneplacentes.  Quid 
est  ivSoKia,  bona  voluntas,  vel,  beneplacitum?  Reconci- 
liatio."  Atque  hinc  intelligimus  quid  de  eo  dicendum  sit 
quod  ait  Johannes  Mariana  :  "  Ecclesiam  non  temere  alte- 
ram lectionem  praetulisse,  eaque  uti  in  precibus  Ecelesias- 
ticis."  Etsi  enim  Romana  Ecclesia,  vulgatae  editionis  La- 
tinae  lectionem  secuta^  in  sua  liturgia  usurpare  soleat ; 
"  Hominibus  bonae  voluntatis :"  Graecam  tamen  Ecclesiam 
communem  Graecorum  codlcum  lectionem  praetulisse,  eaque 

«  Chrysos.  torn.  5.  edit.  Savilians,  pag.  599.  43. 
f  Ut  in  CoDcil.  Toletan.  IV.  cap.  12.  videre  est. 


PRXLECTIONES    THEOI,OGIC«.  333 

in  precibus  Ecclesiasticis  usam  esse  ilia  Chrysostomi  verba 
ostendunt.  Aia  tovto  iv\api<TTOvvTS^  Xiyo/xiv,  Ausi  fv 
vxpioTot^  did^,  Kot  in\  yriQ  (ipijvrj,  sv  avdpwTroiQ  tiiSoKta.  quo- 
modo  etiam  in  Grseca  Liturgia,  quae  Jacobo  Apostolo'  tri- 
buitur,  et  constitutionibus  Apostolicis  quae  a  Clemeiite 
dicuntur  editse*,  hymnus  iste  totidem  plane  verbis  repetitus 
habetur.  Sequuntur  banc  leetionem  Epiphanius,  Andradius 
Hierosolymitanus,  et  Eusebius'',  quos  Alphonsus  Salme- 
ron",  mira  vel  negligentia  vel  impudentia,  alteram  lee- 
tionem secutos  affirmat.  At  Franciscus  Feuardentius''  non 
solum  legisse  eos,  iv  avOpivwoiQ  ivSokIo,  in  bominibus  bona 
voluntas,  sed  etiam  recte  legisse  notat :  et  legisse  certe  du- 
bitabit  nemo  qui  ipsos  authores  consulet,  Eusebium  loco 
notato,  Epiphanium"  et  Andream  Hierosolymitanum  ser- 
mone  in  salutationem  Angelicam,  ubi  et  tv^oKiav  interpre- 
tatur,  "  fiv  avTog  ivSoKi^aev  6  Trarrip,  rov  v'lbv  avTov  rov 
ayawtfTov  UTroaruXag  irpog  roue  KaraKpirovc;  ripag,  tva  rrjv 
evSoKtjOtlaav  tv  avrHj  irapa  tov  Trarpog  aojTtipiav,  toe  i>po- 
flfXirje  TOV  irarpog  tJc  i?/^ac  tKirXripillxTri,  qua  ipsimet  benepla- 
cuit  patri,  iilium  suum  dilectum  ad  eondemnatos  nos  mit- 
tere,  ut  probatam  et  acceptam  patri  per  ipsum  salutem, 
quasi  consentiens  patri,  in  nobis  expleret."  Eandem  quo- 
que  leetionem  sequuntur  ab  ipso  Salmerone  citati  Graeci  au- 
thores, Gregorius  Nazianzenus  oratione  in  Pascha  secunda, 
Chrysostomus,  Theophylactus,  Euthymius  et  Leontius  et 
ex  recentioribus  autoribus  plerique.  Eandem  sequuntur 
Paulus  Emisenus  in  homiliapriorede  incarnatione  Christi', 
Nazianzeni  scholiastes  Nicetas,  et  Nicephorus  Calistusi', 
necnon  Gregorius  Nysenus"",  si  eum  suis  verbis  loquentem 
audiamus,   on  ISov  oi  ayyeXoi  iirX  yrig  rifv  tlprivrfv  rrfv  virtp 

*  Jacob.  Liturg.  pag.  17.  edit.  Grscc.  Paris. 

■  Constit.  Clem.  fol.  125.  b.  et  145.  a.  edit.  Grac.  Venet.    lib.  8.  cap.  13.   et 
lib.  7.  cap.  4S.  (al.  47). 

^  Lib.  4.  denionstrat.  Evangelicae,  cap.  10. 

*  Salmer.  commentar.  in  Evang.  torn.  3.  tract.  35. 

>■  Feuard.  annotat.  in  Irenee.  advs.  heeres.  lib.  3.  cap.  11. 

'  Hxres.  30.  contra  Ebionieos,  pag.  72.  edit.  Grsecae. 

'  Tom.  4.  operum  Cyrilli  Alexandrini,  edit.  Basil,  col.  102. 

(  Lib.  1.  hi<tor.  Ecclesiast.  cap.  12. 

^  Tractatu  2.  in  Fsalmorum  inscript.  cap.  14. 


334  PR.ELECTIONES  THEOLOGICi:. 

rijc  iv  avOptonoig  tvSoKlag  tm  (iu^  r)fxtov  tTri^avitaav,  quae 
Jesuita  Gretserus,  non  fidus  interpres,  ita  Latine  red- 
didit :  "  Quando  Angeli  viderunt  pacem,  quae  vitae  nos- 
trsB  in  hominibus  bonae  voluntatis  illuxit."  Neque  aliam 
secutus  est  Titus'  Bostrorum  episcopus  (ut  vulgo  babe- 
tur)  in  secundi  capitis'"  Lucse  enarratione,  ubi  Christum 
"  factum  esse  nobis  pacem,  bonamque  voluntatem"  scrip- 
sit.  Eodemque  modo  in  epistola  ad  Rutgerum  Rescium 
anno  1536.  scripta  reperisse  se  ait'  Nicolaus  Clenardus 
in  Arabicorum  Evangeliorem  codice  ante  annos  sexcen- 
tos,  translato,   quomodo   et  in    Romana  editione  legitur : 

Sj^\   (^U«  J,  jJJl   J>j)i\  Jj^j  JUi(!  J  dSJ  jc^l 

Gloria  Deo  in  excelsis,  et  in  terra  pax,  et  in  homini- 
bus hilaritas,"   et  in    Syra  interpretatione  vetustissima : 

]»  1 .  1  -sS.  ]~.  f  Gloria  Deo  in  excelsis,  et  super  terram 
pax,  et  voluntas  bona  erga  filios  hominis."  Ubi  observa, 
in  utraque  translatione  et  Syriaca  et  Arabica,  ad  extremum 
membrum  copulam  esse  additam,  quae  in  Graeco  textu  non 
cernitur,  atque  ita  tria  gratulationis  hujus  membra  clare 
distingui,  quae  etiam  distincte  explicata  sunt  tum  a  Graecis 
Andraea  Hierosolymitano,  Theophylacto  et  Euthymio,  tum 
a  Fabro  Stapulensi,  Cajetano  et  aliis  recentioribus :  a  qui- 
bus  Maldonatus  poterat  discere,  quem  sensum  prae  se  fer- 
rent  ilia  verba,  in  hominibus  bona  voluntas.  "  Cum  autem 
apud  Graecos  non  intercedat  conjunctio  '  et'  inter  duas  has 
partes,  '  in  terra  pax,  in  hominibus  bona  voluntas  vel  be- 
neplacitum,'  sicut  intercedit  inter  illas  '  Gloria  in  altissimis 
Deo,  et  in  terra  pax :'  apparet  convenientissime  duos  illos 
nominativos,  '  pax  et  bona  voluntas'  conjungi  per  apposi- 
tionem,  ut  sit  iste  sensus  :  in  terra  pax,  hoc  est,  bona  vo- 
luntas Dei  erga  homines.     Nihil  enim  aliud  est  pax  Dei 

■  Tit.  Bostr.  tomo  1.  Bibliotli.  Patr.  col.  1 100. 

''  In  Epiphanii  oratione  de  laudibus  S.  Mariee,  ut  in  6.  tomo  Surii  impress. 
Colon,  an.  1575.  pag.  814.  edita  est,  legitur  :  In  terra  pax,  in  hominibus  bona 
voluntas,  verum  in  2.  tomo  Bibliothecae  patrum,  impress.  Paris,  an.  1589.  Col. 
39.  ita  immutatam  invenimus  lectionem :  In  terra  pajc,  hominibus  bonse  volun- 
tatis. 

'  Clenard.  lib.  1.  epistol.  ult. 


PH^LECTIONES    THEOLOGIC.i:.  335 

cum  hominibus  quam  beneplacitum  illius  erga  eos  quibus 
prius  offensus  erat."  Haec  Cornelii  Jansenii'"  est  sententia  : 
qui  conveniendssimam  esse  censuit  appositionem  illam,  quae 
Maldonato  tam  violenta  visa  est.  Sed  et  Salmeron  quoque 
verbum  euSoKla  in  nominativo  non  incommode  per  apposi- 
tionem legi  potuisse  judicavit,  ut  esset  sensus :  "  In  terra  pax 
hominibus;  quae  quidem  pax  nihil  est  aliud,  quam  beneplaci- 
tum Dei  in  Christo,  per  quem  salvare  nos  voluit."  Etante 
utrumque  Erasmus:  " Nominativus hie  euSoki'o  perappositio- 
nera  refertur  ad  pax ;  perinde  quasi  percontanti,  unde  ista  pax 
quam  nunciatis,  respondeant  Angeli :  non  est  ex  meritis  ves- 
tris,  sedhaecpax  est  plus  affectusDei  erga  homines."  Sic  enim 
ordinandus  est  sermo  :  In  terris  pax,  quae  est  bona  voluntas 
Dei  in  hominibus,  id  est,  erga  homines.  Adjungam  et 
Theodori  Bezae  sententiam,  quandoquidem  ejus  hie  authori- 
tatem  urgent  adversus  Graecam  lectionem  Anglo-Rhemen- 
ses.  "  Quod  si,"  inquit  ille,  "  tria  membra  constituamus 
(ne  quis  miretur  copulam  in  secundo  membro  expressam, 
quum  potius  vel  totam  orationem  esse  aavvStTov,  vel  tertio 
demum  membro  copulam  exprimi,  ex  omnium  linguarum 
more  oportuerit),  erit  tertium  hoc  membrum  quasi  £7ri^(ovijjuo, 
pronuntiatione  adjuvandum;  ut  sic  designetur  omne  illud 
suum  beneficium  ex  ilia  immensa  Dei  <pi\avdpwTria  ex- 
oriri."  Ita  videmus  utramque  lectionem  et  commodam  esse, 
et  a  magnis  authoribus  approbatam,  ut  non  facile  dixeris 
quae  cui  sit  praeferenda  :  sententiam  vero  eodem  redire  (quo- 
cunque  modo  verba  inter  se  construantur)  ut  sciamus,  pacem 
illam  ab  Angelis  annuntiatam,  non  ex  hominum  meritis,  sed 
ex  mera  Dei  misericordia  provenire. 

7.  Luc.  cap.  20.  ver.  28,  Eav  rtvog  aSiX^og  airoBavy 
ixwv  yvvaiKa,  kol  ovtoc  areKvog  anoOavy,  Si  alicujus  frater 
mortuus  fuerit  habens  uxorem,  et  hie  sine  liberis  moriatur. 
Vetus  interpres  Latinus  ita  habet :  "  Si  frater  alicujus 
mortuus  fuerit  habens  uxorem,  et  hie  sine  liberis  fuerit," 
quasi  artKoe  v,  non  uTroBavg  legisset,  quod  rectius  esse  opi- 
natur  Beza  :  cujus  testimonium,  Latinae  editionis  lectionem 
Gracis   omnibus  exemplaribus   praeferentis,  objicit  nobis 

■»  Janscn.  comment,  in  Concord.  Evangelic,  cap.  8. 


336  PR^LECTIONES   THEOLOGlC-i:. 

Wilhelmus  Reginaldus"  et  Reginaldum  secutus  Christo- 
phorus  de  Sacrobosco°,  et  Sacroboscanum  secutus  Jacobus 
GretserusP,  Hoc  vero  cum  propter  alia  dixisse  Bezam  ait 
Sacroboscanus,  "turn  maxime  eo  quod  melius  Graeco  fluat 
contextus  Latinus." 

Respondetur:  non  magisadversus  nosvalere  potest Bezae 
authoritas,  ut  verbi  avodavy  repetitionem  in  Graeco  textu 
redundare  dicamus  ;  quam  adversus  Pontificios  Cardinalis 
Cajetani,  ut  cum  ipso  iilud  in  Latino  deesse  dicant.  Neque 
enim  si  alicui  videatur  Latinus  contextus  melius  fluere  quam 
Grsecus  ;  tanti  id  est  momenti  ut  adversus  omnium  Grseco- 
rum  codicum  consensum  valere  debeat,  cum  eadem  etiam 
lectio  in  Theophylacto  et  Euthymio  inveniatur,  neque  aliter 
etiam  Arabicus  interpres  legisse  videatur,  qui  sic  locum 
interpretatus  est.  "  Si  mortuus  fuerit  frater  alicujus,  et  ei 
fuisset  mulier,  et  non  fuisset  mortuo  filius." 

8.  Job.  cap.  7.  ver.  39.  "  Pro  illis  verbis,  '  nondum  erat 
Spiritus  datus  :'  Grseci  codices  habent,  '  nondum  erat  Spi- 
ritus  Sanctus.'  At  Chrysostomus  vulgatae  editionis  lectio- 
nem  sequitur  commentariis  ad  eum  locum.  Victorinus  item 
contra  Arianos,  tum  Leo  magnus  sermone  tertio  de  Pente- 
coste."     Ita  objicit  Johannes  Marianai  *         •         • 


9.  Job.  cap.  10.  ver.  29.  'O  irariip  fiov  oc  SfSoJKt  fioi, 
/ifi^wv  TraiTwv  iaTi.  Pater  meus  qui  dedit  mihi,  major 
omnibus  est."  Objiciunt  Anglo- Rhemenses'  S.  Cyrillum" 
ita  locum  legere  et  exponere,  quomodo  habetur  in  editione 
vulgata  Latina:  "  Pater  meus  quod  mi'ii  dedit  majus  om- 
nibus est."  Imo  si  Nicolao  Zegero'  credimus,  "ita  legunt 
vetusti  interpretes  omnes  Grseci  pariter  ac  Latini,  prseter 
unum  Chrysostomum  ;  quijuxta  modernos  Grsecorum  co- 
dices legit ;"  pro  sua  vero  lectione  e  Grsecis  unicum  tautum 
citat  (eundem  scilicet  quem  Rhemenses)  his  verbis :  "  Nos- 

°  In  Refutat  Reprehens.  WbitakeriaiiB,  cap.  13.  pag.  393. 

°  Defens.  parte  2.  cap.  3.  pag.  154.  et  parte  4.  cap.  5.  pag.  336. 

V  "Defens.  Bellarm.  de  Verbo  Dei,  lib.  2.  col.  747. 

1  Pro  edit.  vulg.  cap.  16.  '  Prsefat.  in  Nov.  Testam.  lect.  44. 

*  Lib.  7.  in  Johan.  c.  10.  '  Zeger.  fchol.  in  Johan.  cap.  10. 


I 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  337 

tram  lectionem  D.  Cyrillus  Graecus  (si  Latinorum  minor 
tibi  est  authoritas)  interpretatur :"  qui  idem  etiam  a  Ri- 
chardo  Bristoo"  ita  citatus  est :  "  Qusedam  Grseca  exem- 
plaria,  etiam  antiquis  temporibus,  eodem  modo  habebant 
quo  nos  habemus :  nominatim  vero  exemplar  quod  S.  Cy- 
rillus qui  Graecus  fuit  doctor,  exponit." 

Respondetur:  concedimus  quidem  Latinos  authores  La- 
tinse  editionis  lectionem  secutos  esse :  ut  videre  est  apud 
Hilarium",  Ambrosium^,  Hieronymum'',  et  Augustinum*  : 
apud  Tertullianum  quoque  in  libro  adversus  Praxean,  in 
vulgatis  codicibus  legitur  :  "  Pater  quod  mihi  dedit,  majus 
est  omnibus,"  verum  Vaticani  tres  codices  manuseripti,  a 
Pamelio  in  annotationibus  ad  eum  locum  citati,  habebant : 
"  Pater  qui  major  est  omnibus,  dedit  mihi."  "  Grseci  vero 
omnes  codices,  et  impressi  typis,  et  scripti  manu,  omnesque 
auctores  Graeci  legunt :  6  naTiip  fxov,  oq  SeSwke  fioi,  fjuZwv 
iravTwv  i(m  :"  inquit  in  commentariis  ad  caput  decimum  Jo- 
hannis  Johannes  Maldonatus.  Tantum  abest  ut  cum  Zegero 
dicendum  existimarit,  "  omnes  vetustos  interpretes  Graecos 
prseter  unum  Chrysostomum,  ita  hunc  locum  legisse,  quem- 
admodum  in  editione  Vulgata  Latina  legitur."  Vulgatam 
enim  Grsecorum  lectionem  interpretati  sunt,  non  solum 
Chrysostomus,  Theophylactus  et  Euthymius :  sed  etiam 
Theodorus  Mopsuestiensis,  et  Leontius,  a  Maldonato  ex 
Grseca  Catena  citati.  Quibus  accedit  et  Nonnus,  in  para- 
phrasi  sua  locum  hunc  ita  reddens  : 


■  ytvsriyc  kftbc  orri  vofisvetv 


"Of  /lot  iriiia  luiKtv,  viripTipoQ  iirXtro  irdvTwv. 
Pater  meus  quia  ad  pascendum 


Qui  mihi  greges  dedit,  superior  est  omnibus. 

Similiter  legit  et  Basilius,  libro  primo  ad  Eunomium,  et 
Athanasius  (vel  quicunque  author  fuit  sermonum  illorum 
contra  haereses,  antiquus  certe  et  plus)  in  primo**  contra 
Macedonianos  Dialogo.    Neque  aliquem  ex  Graecis  docto- 

"  Bristo  in  Replic.  ad  Fulconem,  cap.  6.  par.  4. 

'   Lib.  7.  de  Trinilate.  ^  Lib.  3.  de  Spiritu  sancto.  ca.  18. 

^  Lib.  G.coinmentar.  in  Ezech.  cap.  18.     '  In  Jobann.  tract.  48. 
'■  Tom.  2.  oper.  Athanas.  pag.  239.  edit.  Commelin. 
VOL.  XIV.  Z 


338  Pn^LECTIONES    THEOLOGICJE. 

ribus  nominare  possunt  adversarii  qui  aliter  legerit :  nam 
quod  Zegerus  Bristous  et  Anglo- Rhernenses  S.  Cyrillum 
nobis  objiciunt,  doctorera  et  Grsecum  et  antiquum  :  omnibus 
debent  ludibrium.  Fugit  enim  bonos  illos  viros,  quatuor 
libros  intermedios  Cyrilli  in  Johannem  commentariis  inter- 
jectos  (inter  quos  est  Septimus  hie  ab  illis  citatus)  non  esse 
S.  Cyrilli  veteris  illius  Alexandrini  Episeopi,  quod  isti  som- 
niarunt;  sed  Jodoci  Clichtovei  scriptorisrecentissimi.  Ipsum 
vero  Cyrillum  legisse  eo  modo,  quo  Grseci  hodie  habent 
codices,  apparet  ex  Thesauri  illius  libro  duodecimo  :  immo 
et  in  commentariis  in  Johannem  ita  et  legisse  et  interpreta- 
tum  esse,  fragmenta  inde  decerpta,  quae  ex  Grseca  Catena 
retulit  hie  Maldonatus,  fidem  faciunt.  Grsecorum  vero  codi- 
cum  et  interpretum  lectionem  confirmat  paraphrastes  Sy rus  ; 
ita  locum  reddens  .ocn  ^rsi  '"^o  ^  ^^  o-^cttjj  ;_k^  ows] 
Pater  enim  meus  qui  dedit  mihi,  omnibus  major  est.  et 
Arabs :  JCi\  ^j^  ^\  jis  ^^\  ^^  ^^  J^  quia  pa- 
ter meus  qui  dedit  mihi,  est  rnajor  omnibus.  Ipse  quoque 
textus  editionis  Vulgatae  Laiinae,  qui  in  Complutensibus 
et  Regiis  Bibliis  est  editus,  et  qui  ab  Emanuele  Sa  Jesuita 
in  notationibus  explicatur,  ita  legit :  "  Pater  meus  qui 
dedit  mihi  major  omnibus  est."  Et  omnino  praeferendam 
ease  banc  lectionem,  evincuntargumenta  a  loci  circumstan- 
tiis  et  sensu  petita,  quae  hisce  ipsis  verbis  a  Johanne  Mal- 
donato  proponuntur:  "  Primum  Graecte  lectionis  sensus  et 
melior  est,  et  facilior.  Deinde  manifestum  est,  Christum 
argumentari  probareque  neminem  posse  de  manu  sua  oves 
suas  rapere,  quod  quomodo  faciat,  Graeca  lectione  perspi- 
cuum  est,  apparet  enim  argumentum :  Pater  qui  dedit  eas 
mihi  oves,  major,  potentiorque  omnibus  est :  Ergo  nemo 
potest  de  manu  ejus  eripere :  atqui  ego,  et  Pater  unura 
sumus  ;  ergo  nemo  de  manu  mea  potest  rapere.  Quo  autem 
modo  Latina  lectione  argumentetur,  prorsus  non  apparet. 
Praeterea  si  voluisset  Christus  dicere,  quod  sibi  Pater  de- 
disset  majus  omnibus  esse,  non  dixisset.  Pater  meus,  quod 
dedit  mihi,  sed  quod  dedit  mihi  Pater.  Denique  quorsum 
dicat.  Pater  qui  dedit  mihi,  major  omnibus  est,  nemo  non 
videt :   quorsum   autem   dixerit,   Pater  quod  dedit  mihi, 


PR^LECTIONES  THEOLOGICJE.  339 

majus  omnibus  est,  iion  facile  quisquam  viderit."  Itaque 
merito  Grsecorum  lectionem  secuti  hie  sunt  cum  alii  viri 
docti,  turn  Pontificii  ipsi  Faber  Stapulensis,  Cardinalis  Ca- 
jetanus,  Emanuel  Sa  Jesuita. 

10.   Act.  cap.  7.  ver.  16.   Grsecus  textus  legit :  "Kai  fiE- 
TeTiOtfuav  tig  Su^^e/i,  icat  iriOriaav  iv  Tif  ixvi'ifiari,  6  ojviiiraro 
'Ajipaafi  Tifxrjg  apyvpiov  irapa  twv  vImv  'Eju/iop  tov  'S.vxtfi. 
Et  translati  sunt  in  Sichem,  et  positi  sunt  in  sepulchro, 
quod    emit   Abraham    pretio    argenti    a  filiis   Hemor  filii 
Sichem."     Ubi  Augustinus  Steuchus,  et  Aloysius  Lipo- 
manus,   trigesimum    tertium   Geneseos    caput   enarrantes, 
locum  esse  depravatum  affirmant,  et  scribendum  :   "Positi 
sunt  in  sepulchro,   quod  emit  Jacob  pretio  argenti  a  filiis 
Hemor  patris  Sichem."    Similiter  Andreas  Masius,  in  com- 
mentariis  ad  caput  ultimum  Josuse,  existiraat   "ad  hunc 
modum  emendari  debere  codices  Grsecos :  ut  pro  Abraham, 
scribatur,  Jacob,  illudque  tov  Suxf^j  expungatur,  tanquam 
supervacaneum,  et  non    minora  audacia,  quam  inscientia 
olim  a  quopiam  additum  sacris  verbis.    Neque  enim  temere 
omissum  a  Syro  esse  opinor,  interprete  longe  vetustissimo. 
Quod  si  vero  retinendum  est,  scribendum  omnino  esse  non 
TOV   J,v\tix,  sed  TraTpog  '2vxip,  ut  est  in   Geneseos  capite 
trigesimo  tertio."     Contra  hos  vero  integritas  sacri  textus 
erudite  asseritur  a  Benedict©  Pererio,  cujus  ista  sunt  verba: 
"  Equidem"^  video  pianam  et  facilem  esse  viam  banc  sol- 
vendi  propositam  difficultatem ;  eamque  libens  ipse  insis- 
terem,  nisi  me  multa  inde  revocarent,   immo  vero  quasi 
prehensum  manu  veheraenter  retraherent.     Principio,  ad 
probandum  aliquem    Scripturse  locum   esse  corruptum  et 
mendosum,  proferre  oportet  complures  libros,  vel  excuses 
typis  vel  manuscriptos,  aut  certe  utium  et  alterum  reverendae 
vetustatis,  spectataeque  fidei,  atque  exploratje  sinceritatis, 
qui  diversamvel  etiam  contrariam  lectionem  haberent.  Hoc 
isti  auctores  nee  faciunt,  nee  vero  facere  possunt.     Nullus 
enim  est  in  hac  setate  nostra,   nee  in  uUa  superiori  aetata 
fuit,  aut  Graecus,  aut  Latinus  codex,  secus  habens  eo  loco, 
quam  habet  vulgata  lectio  Latina.     Deinde  permirum  est 

'  Perer.  in  2.  disputat.  in  Genes,  cap,  23.  ver.  19. 

z2 


340  PII^LECTIONES   THEOLOGICJE. 

tarn  insignis  mendi  et  depravationis  Scripturae,  non  venisse  \n 
meiitem  Beato  Hieronymo,  Bedae,  llabano,  aliisque  rimandi 
codicum  errata,  lectionumque  varietatem  indagandi  curiosis- 
siiuis  atque  solertissimis.  Nee  sane  inter  nomen  Jacob,  et 
nomen  Abraham,  ulla  est  literarum  similitudo,  propter  quam 
utique  facilis  est  et  proclivis  unius  vocis  in  aliam  commu- 
tatio.  Nee  Jacob  emit  sepulchrum  pretio  argenti,  ut  eo 
loco  dixit  Stephanus;  sed  centum  agnis  emit  partem  agri, 
in  usum  prsedii,  non  autem  sepulturse."  Itaque  concludit 
Pererius,  probari  non  posse,  hoc  in  loco  mendum  esse ; 
"  cum  contra  ejus  integritatem  ostendat  omnium  codicum' 
cujusque  secuii  constans  et  perpetua  consensio,  et  mira  La- 
tinorum  cum  Grsecis  concordia,  magnumque  veterum  scrip- 
torum,  nihil  de  hujusmodi  suspicantium  mendo, sileiitium." 
Atque  iisdem  de  causis,  etiam  ab  aliis  Pontificiis,  Melchiore 
Cano*,  Alphonso  Salmerone,  et  Johanna  Lorino,  sententia 
haec  ut  temeraria  jure  explosa  est.  Beda  vero,  et  eum  secu- 
tus  Rabanus  Maurus^,  suam  hac  de  re,  sed  modeste  hunc 
in  modum  proponit  sententiam.  "  Beatus  Stephanus  vulgo 
loquens,  vulgi  magis  in  dicendo  sequitur  opinionem,  duas 
enim  pariter  narrationes  conjungens,  non  tam  ordinera  cir- 
cumstantis  historiae,  quam  causam  de  qua  agebatur,  inten- 
j^jj  "»•♦         •         •         »         «         •         »         » 

11.  Act.  cap.  13.  ver.  20.  "  Kai  fitra  ravra,  u>c  trtcn  rt- 
TpaKoaioig  Koi  TTEvrj/KOvra  tSwKt  Kpirac  cojc  2a/ioii»)X  rov 
Trpo(j)iiTov.  Et  post  haec  annis  circiter  quadringentis  et 
quinquaginta  dedit  Judices  usque  ad  Samuelem  Prophetam." 
Hie  inquit  in  commentariis  ad  hunc  locum  Cardinalis  Caje- 
tanus,  "  scite  corruptos  esse  codices  Graecos  :  et  legendum 
esse  trecentis  quinquaginta  annis,  nam  fere  tantum  temporis 
intercessit  inter  Josue  et  Saulem,  quo  toto  tempore  fuerunt 
Judices.  Convincitur  autem  hie  error  scriptorum  ex  tertii 
libri  Regum  sexto  capite,  ubi  clare  dicitur  quod  anno  qua- 
dringentesimo  ac  octogesimo  ab  egressu  filiorum  Israel  de 
iEgypto  fundatum  est  templum.  Ex  hoc  siquidem  numero 
si  subtraxeris  octoginta  annos  regum  (Saulis  et  Davidis)  et 

^  Can.  lib.  2.  loc.  Tlieol.  cap.  18.  '  In  commentariis  ad  7.  cap.  Actonim. 


PR^LECTIONKS    THEOLOGICJE.  341 

quinquaginta  annos  deserti  et  Josue,  350.  relinquuntur  Ju- 
dicibus.  Nee  Paulus  dicit^adamussim  350.  sed  fere  350. 
annis  dedit  Judices  usque  ad  Samuelem  inclusive."  Hsec 
Cajetanus.  Anglo-Rhemenses'  ad  Bezae  annotationes  in 
hunc  locum  nos  remittunt,  ubi  is  non  quidem  Latinos  codices 
Grsecis  prseferendos  putat  (quod  illi  sectione  trigesima  nona 
insinuare  volunt)  sed  cum  Luthero^,  pro  TtTpaKoaloiQ  Lucam 
scripsisse  TpiaKoaioig,  adeoque  Latinam  pariter  atque  Grae- 
cam  scripturam  vitiatam  hicj  esse  arbitratur,  nee  eo  usque 
tamen  cum  Luthero  progressus  est,  ut  vel  in  Grseco  raani- 
festum  errorem  esse  dixei-it,  quod  Rhemenses  illi  fingunt 
vel  receptara  scripturam  in  translatione  sua  immutandam 
existimaverit. 

Melchior  Canus*"  Grsecorum  exemplarium  fidem  hie  de- 
fendit:  sed  ita  defendit  ut  alteri  scripturse  in  capite  sexto 
libri  tertii  Regum,  adeoque  toti  sacrae  Chronologiie  non 
minus  grave  vulnus  infligat.  Ait  enim  non  numerum  450. 
qui  in  Actis  Apostolicis,  sed  480.  qui  tertio  libro  Regum 
habetur,  vitio  librariorum  esse  corruptum  :  verum 

Non  tali  auxilio,  nee  defensoribus  Utis 
Tempus  eget. 

Ut  enim  Alphonso  Salmeroni'  minime  ferendum  videtur, 
quod  Cajetanus  sua  authoritate  mutat  numerum  annorum 
in  Actis  Apostolicis,  quasi  omnes  Graeci  et  Latini  codices 
essent  corrupti :  recteque  judical  Johannes  Lorinus'',  satis 
eum  "  refelli  ex  fide  communi  auctorum,  et  ex  authoritate 
eodicum  omnium  atque  Vulgatae  editionis' :"  ita  omnino 
ferendum  non  est,  ut  unus  Canus  contra  omnem  et  aucto- 
rum et  eodicum  et  ipsius  quoque  Vulgatte  editionis  aucto- 
ritatem,  numerum,  qui  in  Regum  historia  legitur,  scriben- 
tium  errore  dicat  esse  inductum  :  omninoque  argumento 

'  Praefat.  in  Novum  Testam.  «ect.  39.  et  49. 

K  Luther,  in  supputnt.  annorum  mundi,  in  iine  7.  tomi  operum. 

^  Lib.  11.  locorum  Tli(;olugic.  cap.  5. 

'  Salmeron.  comnientar.  tomo  12.  tractat.  .'^7. 

^  Lorin.  commentar.  in  Act.  13.  20. 

'  Vid.  hie  Genebrard.  contra  Funceiuin.  In  Funceium,  350.  hie  legeiilciu,  in- 
vehitur  Beda,  Prselat.  Uetraclat.  in  Acta  Aposl.  Genebrarilus  in  Chronograph, 
locum  in  texiu  Grseco  vitiatum  esse  suspicari  se  non  posse  dicit. 


342  Pa^LECTIONBS   THEOLOGIC^. 

asse  debet  ipsius  rationes  esse  falsas,  quod  mendum  in  hoe 
X-cripturae  loco  inesse  dicat,  ac  proinde  ad  veram  rationera 

•dices  Hebraicos,  Grsecos  et  Latinos  esse  corrigendos. 
Sciendum  est  igitur,  annorum  450.  numerum,  licet  in  omni- 
bus codicibus  constanter  retineatur  (ideoque  sine  magna 
teraeritate  mutari  non  possit)  eodem  tamen  modo  in  omni- 
bus codicibus  non  esse  coUocatum.  ISam  inter  diversas 
lectiones,  quas,  ex  antiquissimis  exemplaribus  desumptas, 
ad  calcem  Novi  Testamenti  anno  1568.  a  se  excusi  edidit 
Sob.  Stephanus,  etiam  banc  reperimus :  KarticXjjpoi'O/ir/o-tv 
avTOig  T^v  yiiv  avTwv  (og  tnai  TirpaKoaioig  TnvTiiKOvra.  koi 
iura  ravTu  tSwKtv  Kpirag,  etc.  atque  ita  habuisse  codicem 
quemdam  Grsecum,  Parisiis  editum,  notavit  Beza ;  et  Jo- 
Iiaiines  Mariana"  testatur  se  in  quibusdam  manuscriptis 
Graecis  codicibus  scriptum  invenisse  :  "  KaTtKXijpoSorjjatv 
avroiiQ  rjjv  yfiv  avTtijv  cjatl  fitra  nTpaKoaia  Koi  TrevTijKOVTa 
?r»},  Kai  fiCTcL  ravra  idwKt  Kpnag,  quo  modo  legunt  Latina 
omnia  exemplaria :  "  Sorte  distribuit  eis  terram  eorum,  quasi 
;i03t  quadringentos  et  quinquaginta  annos  :  et  post  hsec  dedit 
jvidices,  usque  ad  Samuelem  Prophetam."  Sed  "etillam  tem- 
porum  circumscriptionem  ad  antecedentia  pertinere,  doctissi- 
iiiiquidam  viri"  raemoria  nostra  putaverunt,  ut  refert  Fran- 
c  iscus  Junius:  etiam  vulgata  Grsecorum  codicum  lectione 
.elenta,  sic  videlicet,  ut  commodum  aliquod participium  sub- 

ntelligendumjudicarint:  tanquam  si  ita  legeretur,  "koi  fxtTo. 
7  aura  we  tnai  TirpaKoaioig  icai  nivTrjKOvra  yivofuva,  tScoKt 

-irac-  Et  post  hsec  (facta  annis  quasi  450.)  dedit  Judices," 
:ujusmodi  eclipsis  participii,  cum  alibi  observari  potest,  tum 
hi  Matthsei  capite  primo,  versu  undecimo,  ubi  vel  Josias  vel 

'oachim  genuisse  dicitur  Jechonian  et  fratres  ejus  iirX  r^c 
■  froticEfTtac  Ba(5v\u)V0Q,  non  quodgeniti  isti  fuerint  tempore 
Joportationis  Babylonicae  (id  quod  sacrse  historiae  repugnat) 
sed  quod  eo  tempore  adhuc  superstites  fuerint,  quo  coepit 
ilia  deportatio  :  ac  si  in  Grseco  legeretur,  rove  inl  rijc  furoi- 
KSffiag  Ba/3uX(Zpvoc  yeyovorag.  Incertum  vere  est,  an  ita 
'•)Cum  liunc  Actorum  acceperit  ChrysostomusP,  quum  scri- 

"  Pro  edit,  vulgat.  cap.  17.  "  Lib.  1.  Parallelorum  sacrorum,  sect.  95. 

i>  Chtysost.  in  Act.  13.  liomil,  29.  op.  torn.  9.  pag.  225. 


PR^ELECTIONES    THEOLOGICiE.  343 

bit.      "'Etra  Tfjv  KaroiKiav  Xeyei.  Koi  KaOeXiJJv  Wvri  titra  iv 
yy  Xavaav,  KareKXripovofiricTtv  avrolg  rjyv  yi}v  avriov.  koi  6 
Xpovog  TToXv^'   TtTpuKoaia  yap   irevTifKOVTa  trif.      Km  /utra 
ravra  a»e  irtai  TtrpaKoaioiQ  Koi   TTtvTijKOvra  tSwKev   avToTg 
KpiTag  iuig  'EafiovrjX.     Deinde  inhabitationem  terrse  dicit : 
Et  deletis  gentibus  septem  in  terra  Chanaan,  sorte  divisit 
eis  terram  illorum.     Et  multum  intercessit  tempus,  nempe 
anni  quadringenti  quinquaginta.  Et  post  hsec  circiter  annis 
quadringentis  et  quinquaginta,  dedit  illis  judices  usque  ad 
Samuelem  prophetam."     Hac  vero  ratione,  quemadmodum 
notavit  qui  earn  omnino  amplecti  oportere  statuit,  doctissimus 
Junius,  dlcendum  est  "  Apostolum  his  verbis  comprehen- 
disse  totum  illud  tempus,  quo  ese  res  gestae  atque  confectse 
sunt,  quas  tribus  proxime  prsecedentibus   versibus  inde  a 
narrationis  principio,  exposuit."     Ita  ut  principium  hujus 
supputationis  pendeat  a  primis  illis  verbis,  "  Deus  populi 
hujus  Israel  elegit  patres  nostros,"  quod  quidem  referendum 
est  vel  ad  annum  eetatis  Abrahami  nonagesimum  nonum, 
quo  eleetio  Isaaci  et  patrum  in  Isaaco  pronuntiata  esti :  turn 
enim  primum  inquit  Junius,   "  Deus  Ismaelem  excludens, 
vim  et  authoritatem  electionis  suae  testificatus  est,"  vel  sal- 
tern ad  sequentem  annum,  quo  Abrahamo  jam  centenario 
natus  est  Isaac,  in  quo  vocandum  ipsi  erat  semen.     Ilecte 
enim,  ut  in  Animadversionibus  ad  hunc  locum  liabet  Ludo- 
vicus  de  Dieu,  "  ad  Isaaci  tempus  refertur  illud  versu  deci- 
mo  septimo  '  elegit  Deus  patres  nostros.'  Tum  enim  Deus, 
qui  jam  Abrahamum  elegerat  ex  omnibus  terrse  populis,  ex 
omnibus  Abrahami  liberis  elegit  Isaacum,   in  cujus  familia 
foedus  consisteret,  dicens,  'in  Isaaco  vocabitur  semen  tuum.' " 
13.   Rom.  cap.  12.  ver.  11.  "Ubinos  legimus;  Domino 
servientes  :   Graeci  non  habent  KvpiM  sed  xaipt^  BovXivovreg, 
id  est,  tempori  servientes.     Et  tamen   nostram  lectionem 
esse  verissimam,  patet  tum  ex  Hieronymo  in  epistola  ad 
Marcellam,  quae  incipit,  '  Post  priorem  epistolam ;'  ubi  dicit, 
in  emendatis  Grsecis  codicibus  haberi  non  Kaip(^  sed  Kvpii^  : 
tum  ex  Origene,  Chrysostomo  Theophylacto,  etaliisGraecis 
Patribus,  qui  sic  legerunt,  et  explicaverunt  in  suis  commen- 

1  Genes.  17.  vcr.  1.  19. 


344  PR^LECTIONES    THEOLOGIC*. 

tariis."  Ita  pugnat  Bellarminus  adversus  Grsecorum  codi- 
cum  integritatem"^.  Et  ante  eum  Melchior  Canus'  "  ubi 
nostra  (inquit)  editio  habet,  '  Domino  servientes,'  novi  fere 
interpretes  reddunt,  '  tempori  servientes :'  et  tamen  nostra 
litera  prseferenda  est,  quam  et  olim  Grseci  emendati  co- 
dices habuerunt.  Chrysostomus  siquidem  et  Theophylactus 
non  legunt  rt^  kqi/x^  dovXevovng  sed  ti^  Kvpl(^.  Quam  etiam 
lectionem  habuit  Origenes.  Atque  adeo  Hieronymus  in 
epistola  ad  Marcellam,  cujus  initium  est, '  Post  priorem  epis- 
tolam  :'  cum  lectionem  aliam  reprehendisset,  asseruit,  secun- 
dum Grsecam  veritatem  legendum  esse.  Domino  servientes." 
Joliannes  Mariana',  "  ubi  nostra  editio  habet,  '  Domino  ser- 
vientes,'Graeci  fere  'temporiservientes:'  nempe  facili  permu- 
tatione  vocem  Kvplt^)  mutarunt  in  Kaip(^.  Nam  antiqui  Patres 
Graeci  etiam  legerunt,  ut  est  in  editione  Vulgata."  Julius 
Rugerius",  "  legunt  Grseci  '  tempore  servientes,'  cum  non 
solum  Latina  Vulgata,  sed  Origenes,  Chrysostomus,  Theo- 
phylactus, cseterique Grseci  Patres  legant '  Domino  SLrvien- 
tes :'  et  Hieronymus  ad  Marcellam  scribens  dicat,  lectionem 
illam  Grsecam  non  esse  Apostolicam."  Postremo  Anglo- 
Rhemenses",  objiciunt  "  nostros  interpretes  non  hie  transtu- 
lisse  secundum  Grsecum  textum,  tempori  servientes,  quam 
corruptelam  necessario  agnoscendam  esse  afBrmat  Beza  : 
sed  secundum  editionem  Vulgatam  Latinam  Domino  ser- 
vientes." 

Respondetur  :  "  Cum  Greece  Kvpl(^  et  Kai/xJI  vicinse  sint 
admodum  voces,  et  quia  per  compendium  illud  scribendiK(^ 
putatum  est  Kaipd^  fuisse  scriptum  ;  inde  natse  sunt  variae 
hujus  loci  lectiones  :"  quemadmodum  post  alios  notavit  Al- 
phonsus  Salmerony.  Ita  vero  inter  se  variabant  olim  ex- 
emplaria ;  ut  vulgata  Latinorum  codicum  lectio  retineret 
'tempori  servientes;'  Grsecorum  vero,  'Domino servientes.' 
Hinc  Hieronymus  in  ilia  quse  ab  Adversariis  citata  est  ad 
Marcellam  epistola,  respondens  obtrectatoribus,  eo  nomine 
eum  accusantibus  quod  ex  Grsecorum  fide  qusedam  in  recepta 

•■  Lib.  2.  de  verbo  Dei,  cap.  7.  '  Lib.  2.  iocor.  Theolog.  cap.  13. 

*  Pro  edit,  vulguta,  c.ip.  IG.  "  In  opusculu  de  iibris  Canonicis,  cap.  46. 

*  I'raefat.  in  Nov.  Teslain.  sect.  37. 

y  Lib.  4.  ill  episL  ad  Koman.  disputat.  3. 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC.K.  345 

Latinorum  editione  immutasset :  "  Illi,  inquit,  legant  '  spe 
gaudentes,  tempori  servientes  :'  nos  legamus  'spe  gaudentes, 
Domino  servientes.'"   Neque  hac  de  re,  aut  illis  Bellarmini 
emendatis  Graecis  codicibus,  verbum  amplius  addit.   Eadem 
quoque  de  re  Ruffinus  (falso  Hieronymus  creditus)Origenis 
interpolator,  "  Scio'  inquit,  in  nonnullis  Latinorum  exem- 
plaribus  haberi ;  '  tempori  servientes  :'   quod  mihi  videtur 
inconvenienter  insertum,  nisi  quis  forte  ita  dictum  putet,  ut 
in  aliis  idem  Apostolus  ait :  '  Tempus'  breve  est,  superest  ut 
qui  habetit,  tanquam  non  habentes  sint,'  vel  ut  illud  dictum 
est:  '  Redimentes''  tempus,  quoniam  dies  mali  sunt.'"   Ha;c 
ille.     Contra  vero  author  commentariorum  in  Pauli  epis- 
tolas,  qui  Ambrosio  tribuuntur,  illam  alteram  Graecorum 
codicum  lectionem  rejicit,-  et  legendum  contendit,  "  tem- 
pori servientes."   Verba  ejus  adscribam.   "  In  Grseco  dicunt 
quidam  sic  haberi :  '  Domino  servientes,'   quod  nee   loco 
competit.     Quid  enim  opus  erat  summam  hanc  ponere  to- 
tius  devotionis,  quando  singula  membra,  quae  ad  obsequia  et 
servitia  Dei  pertinent,  memoret :   In  omnibus  enim  iis  quae 
enumerat,  plenum  Domino  servitium  exhibetur.     Nam  ser- 
vire  tempori  quid  sit,  alibi  solvit,  cum  dicit :  '  Redimentes" 
tempus,  quoniam  dies  mali  sunt :'  ut  sciatis  quemadmodum 
unicuique  respondeatis.     Quoniam  autem  dixerat ;  '  spiritu 
ferventes,'  ne  hoc  sic  acciperent,   ut  passim  et  importune 
verba  religionis  ingererent  tempore  inimico,  per  quod  forte 
scandaium  excitarent,  statim  subjecit :  tempori  servientes,  ut 
modeste  et  cum  honestate  aptis  et  locis  et  personis,  et  apto 
tempore  religionis  fidem  loquerentur.     Sunt  enim  quidam 
etiam  in  hoc  tempore  quo  pax  est,  qui  sic  perhorrent  verba 
Dei,  ut  audientes  cum  magna  ira  blasphement  viam  Christi. 
Nam  et  ipse  servivit  tempori,  quando  quod  noluit  fecit. 
Invitus  enim  circumcidit  Timotheum  :  et  raso*"  capite  puri- 
ficatus  secundum  legem  ascendit  in  templum,  ut  Judseorum 
sopiret  insaniam.      Postquam  autem  dixit,  '  tempori  servi- 
entes'adjecit,  'spe  gaudentes;'  ut  si  forte  propter  iniquitatem 


>  Lib.  9.  in  Epist.ad  Rom.  cap.  12.         >  1  Cor.  cap.  7.  ver.  29. 

**  Ephes.  cap.  5.  ver.  16.  °  Ephes.  cap.  5.;  2  Tim.  cap.  4. 

<•  Act.  cap.  21.  ver.  24. 


846  PRiELECTIONES    THEOLOGICJE. 

temporis  non  liceat  de  fide  publice  loqui,  sed  esse  in  metu, 
sepegaudeat,  quia  hsec  tristitia  parit  laetitiam."  Hsec  author 
ille,  cum  quo  et  Strabus  in  Glossa  ordinaria  similiter  locum 
exponit:  "  Quamvis  ferventes,  non  tamen  passim  et  impor- 
tune verba  Dei  ingeratis ;  sed  tempori,  id  est,  opportunitati, 
servientes."  Hac  vero  de  re  tota  ita  pronuntiat  Franciscus 
Toletus  Cardinalis  :  "  Fateor'^  et  sequentibus  et  antecedenti- 
bus  accommodatam  esse  banc  interpretationem,  et  documen- 
tum  valde  utile  continere  :  nam  aliqui  etiam  nunc  nimio  suo 
fervore  plus  aliis  nocent,  quam  prosunt ;  prudentia  opus  est, 
ad  quam  pertinet  servire  tempori,  quantum  oportet.  Huic 
expositioni  id  solum  adversatur,  quod  communis  antiquorum 
sensus  cum  vetere  interprete  non  '  tempori'  sed  '  Domino' 
legendum  censet,eaque  de  causa  sumus  hujusmodi  lectionem 
secuti,  quee  etiam  accommodatissiraa  est." 

Sane  ad  veterem  interpretem  quod  attinet :  ex  iis  quae 
diximus  apparet,  veterem  et  magis  vulgatam  illius  lectionem 
fuisse,  '  tempori  servientes,'  indeque  Franciscus  Lucas  Bru- 
gensis  existimat,  "  Hieronymi'  castigationem,  banc  legendi 
rationem  'Domino  servientes,'  Latinse  editioni dedisse,"  et 
utramque  lectionem  Anselmus  Laudunensis  in  Glossa  inter- 
lineari,  Thomas  Aquinas  et  Hugo  Carensis  in  commentariis 
suis  annotarunt :  denique  Latinorum  manuscriptorum  an- 
tiquissimi,  a  Luca  Brugensi  citati,  "  qui  libris  capitum 
argumenta  prsefigunt,  hujus  epistolae  caput  quadragesi- 
mum  octavum,  de  tempori  serviendo  inscribunt :  nimirum 
quod  retinuerint  capitum  argumenta,  ei  Latinorum  editioni, 
quae  ante  nostram  fuit,  accommodata."  Hodie  tamen  Vul- 
gatse  editionis  exemplaria  constanter  retinent,  "  Domino 
servientes  :"  quomodo  et  textus  cum  Beda  excusus  habet, 
et  Haymo,  Anselmus  Cantuariensis,  Nicolaus  Lyranus,  et 
alii  recentiores  enarratores  interpretantur.  Quibus  ex  anti- 
quioribus  Latinis  addi  possunt,  author  Commentariorum 
m  Pauli  epistolas,  quse  Hieronymo  perperam  suntadscripta, 
Sedulius  et  Primasius  in  hujus  loci  expositione :  itemque 
libro  quarto  de  Providentia  Salvianus  episcopus  Massiliensis. 

'  Tolet.  in  Rom.  cap.  12.  annotat.  22. 
'  Luc.  Drug,  notat.  in  Biblia.  sect.  525. 


PRJ3LECTIONES    THEOLOGIC^.  347 

Sed  et  vetustissimus  Paraphrastes  Syrus  ita  locum  reddidit : 
^on;  viN    ^uJii^    ^c^ocn.      Estote    servientes  Domino 
vestro.     Et  quod  maximum  est,  in  nuUo  scriptore  Grseco 
(quantum  quidem  comperire  possum)  alterius  lectionis  ti^ 
Kaipt^  SovXevovTig  uilum  extat  vestigium,  contra  vero  t(^ 
Kvptijt  SovXivovTec,   tum    ab    omnibus    qui    vulgo    extant 
GrsBcis   hujus  epistolw    interpretibus  videmus  expositum, 
Origene,  Chrysostomo,Theodorito,Theophylacto,  et  Grse- 
cis   scholiis  quae  Oilcumenii   et  Theoduli    nomen    ferunt, 
tum  ab  aliis  Graecis  authoribus  passim   citatum,  Clemente 
AIexan(hino«,  Basilio'',  Aiitiochomonacho  S.  Sabae',  Ignatio 
Constantinopolitano  Patriarcha,  apud  Nicetam  Paphlago- 
nem  in   ejus  vita.     Quibus  addit  etiam  Salmeron  Sophro- 
nium  in  vita  Mariae  ^Egyptiacte,  eum  authorem  intelligens, 
qui  Pauli  Neapolitani  diaconi  nomine  in  vitis  Patrum  est 
editus,  nam  in  eoquemSurius  tomo  secundo  Historise  Sanc- 
torum ad  nonum  diem  Aprilis  edidit,  frustra  quaesieris.  Hanc 
igitur  lectionem  ut  veterum  Grsecorum  scriptorum  calculo 
confirmatum  et  contextui  Apostolico  maxime  accommoda- 
tum,  sccuti  sunt  cum  Beza  nostri  interpretes  :  nee  idcirco 
tamen  (quod  fingunt  Rhemenses)  Graecum  textum  utcorrup- 
tumhoc  inlocodeseruerunt.  Ita  enimin  probatissimis  quibus- 
que  codicibus  vetustis  et  Graeeis  scholiis  fuisse  lectum  testa- 
tus  est  BezaJ,  et  ita  sane  legunt  Biblia  Complutensia  et 
Regia  ex  vetustissimis  exemplaribus   expressa  ;   eamque 
lectionem  in  quinque  antiquis  codicibus  manuscriptis,  qui- 
bus ipse  usus  est,  repertam  confirmat  Robertus  Stephanus. 
Itaque  Bellarmino  non  male  hie  respondit  hunc  in  modum 
Franciscus  Junius.    "  Male'',  quod  paucorum  est,  exempla- 
ribus Graeeis  omnibus  tribuitur,  et  ex  particular!  adstruitur 
universale.      Sic   probari   corruptionem   Novi   Testament! 
Graeci  oportuit  scilicet.  Hoccine  Catholici  hominis  officium, 
aut  factum  ?"     Ei  tamen,  qua  solet  fronte,  sic  occurrit  Ja- 
cobus Gretserus.      "  Hoccine'  Calviniani  hominis  officium 
aut  factum,  mentiri  ?  Non  enim  dicit  Bellarminus  in  omnibus 

«  In  Paedagogo,  lib.  3.  cap.  extreme.       "i  In  Ethicis,  ilefinit.  69. 

'  In  Pandect,  homil.  36.  i  Beza.  annot.  in  Rom.  cap.  1 2.  ver.  1 1 . 

'  Jun.  animadvers.  in  Bellarm.  lib.  2.  de  »erbo  Dei.  cap.  7.  num.  8. 

'  Gretser.  defens.  Bellarm.  dc  verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  7.  col.  500. 


348  PRiELECTIONES    THEOLOGIC^E. 

Grsecis  exenoplaribus  haiic  corruptelam  extare,  quid  igitur 
dicit?  nempe,  hoc  adstruit.  In  Grseco  textu  inveniuntur 
manifesta  quaedam  menda  et  errata :  ergo  falsum  est,  quod 
preedicantes  perpetim  jactant ;  Grsecum  textum  ubique  esse 
purum  et  incorruptum."  Cui  ego  cur  non  respondeam : 
Hoccine  hominis  Jesuitse  ofBcium  aut  factum,  nugari  ?  Cum 
enim  ipse  agnoscat™,  in  multis  Grsecis  codicibus  legi  Kvpiif), 
non  Kaipi^ :  idque  ipsum  editiones  Antwerpianae,  Lugduno- 
Batavicae  et  Genevenses  (ut  alias  omittam)  quae  omnium 
teruntur  manibus,  plane  loquantur :  an  defeudi  oportebat, 
quod  dixit  Bellarminus, Grsecos  non  habere  Kvpit^,  sed  Katpt^. 
Et  in  ilia  ipsa  praeclara  argumentatione  a  Gretsero  propo- 
sita,  quis  est  tam  hebes,  ut  non  animadvertat  damnatam 
illam  sophisticam,  qua  ex  assumpto  particulari  adstruitur 
eonclusio  universalis?  Cum  enim  ait,  "in  Graeco  textu 
in  veniri  manifesta  quaedam  menda  et  errata :"  si,  ut  verba  prae 
se  ferunt,  de  mendis  et  erroribus  universalibus  loquatur,  qui- 
bus  scilicet  universa  Graeci  textus  exemplaria  contaminata 
sint;  tum  id  dicit,  quod  Bellarminum  dixisse  negat,  et  quod 
ipse  manifestum  esse  mendacium  negare  non  potest,  "  In 
omnibus  Graecis  exemplaribus  banc  corruptelam  extare." 
Sin  id  tantum  velit,  in  quibusdam  exemplaribus  Graeci 
textus  inveniri  manifesta  quaedam  menda  et  errata  (quod, 
quis  praedicantium  negavit  ?)  absurde  omnino  infertur  inde 
generalis  ilia  eonclusio,  falsum  esse,  quod  nostri  asseverant, 
"  Grjecum  textum  ubique  esse  purum  et  incorruptum," 
nisi  fortasse  ita  nos  insanire  existimet  Gretserus,  ut  pute- 
mus  omnia  exemplaria  Graeci  textus  ubique  esse  pura  et 
incorrupta :  quod  tum  demum  putabimus,  quando  ut  scrip- 
tores  sacros  in  divinis  oraculis  exarandis,  ita  exscriptores 
omnes  et  librarios  in  transcribendis  libris  sacris,  Spiritu 
Sancto  sic  gubernatos  fuisse  crediderimus,  ut  nuspiam  vel 
labi  vel  errare  potuerint.  Et  tamen  hujus  vanitatis  adeo 
Jesuitam  non  puduit,  ut  denuo  quoque  putidum  hoc  com- 
mentum  repetendum  duxerit,  illud  Katpt^  BovXivovre^", 
etiam  loco  maxime  alieno,  importune  ingerens.  "  Egregiam 
vero  laudem,  et  spolia  ampla." 

"■  Gretser.  Defens.  Bellarm.  de  vevbo  Dei,  lib.  2.  cap.  7.  col  499. 
"  Gictser.  loco  citato,  pag.  502, 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  349 

14.   1  Cor.  cap.  7.  ver.  34.    Msjut'/onrrai  i^  ywrj  koi  i^  wap- 
6ivoc,  r\  ayafio^  fiipifivq  to.  tow  Kvpiov.       Hie    Grsecum 
textum  corruptum  ostendere  conatur  Bellarminus"  his  ver- 
bis.   "  Ubi  nos  habemus :  '  Qui  cum  uxore  est,  solicitus  est 
quae  sunt  mundi,  quomodo  placeat  uxori,   et  divisus  est. 
Mulier  innupta,  et  virgo  cogitat,  quse  Domini  sunt :'  Grseci 
codices  longe  aliter  habent :  nam  illud,  '  divisus  est,'  conjun- 
gunt  cum  sequentibus,  sic,  ptpiptarai  ri  yvvfi  Kai  j;  Trapdivog, 
divisa  est  uxor  et  virgo.    Quam  lectionem  B.  HieronymusP 
aflirmat  non   esse  Apostolicse  veritatis."     Eandem  corrup- 
teiam,  objiciunt  etiam  Anglo-Rhemenses'',  Melchior  Canus% 
Thomas  Stapletonus*,  et  Julius  Kugerius',  sed  hoc  unicum 
tantum  Hieronymi  testimonium  proferunt :  quod  a  Johanne 
Driedone",  hunc  in  modum  urgetur.     "  Ex"  doctrina  Hie- 
ronymi discimus,    quibusdam  in  locis  editionem   nostram 
Latinam  esse  emendatiorem  quam  Grsecorum  codices.  Nam 
I  Corinth,  cap.  7.  quod  legimus  in  vulgatis  Latinorum  co- 
dicibus  '  et  divisus  est,'  hoc  Hieronymus  scribit  esse  Apos- 
tolicse veritatis :  quod  tamen  in  Grsecis  exemplaribus  non 
sic  habetur.     Si  Apostolica  Veritas  habeat,  quemadmodum 
nos  habemus  ;  et  Grseci  codices  non  sic,  sed  aliter  habeaht : 
consequens  est  exemplaria  Latina  in  quibusdam  esse  veritati 
Apostolicse  magis  consona  quam  Grseca."     Et  Johannes 
Mariana,   "  Grseciy  (inquit)  permixtione  utriusque  versus 
(33.et34.)Iegunt:  Qui  cum  uxore  est,  solicitus  est  quae  sunt 
mundi,  quomodo  placeat  uxori.     Mox  ab  alio  principio : 
Divisa  est  mulier  et  virgo  rursus  :  innupta  cogitat  quae  Do- 
mini sunt,  quae  vix  profecto  intelligas,   ita  sunt  implicata. 
Et  Hieronymus  primo  contra  Jovinianum  negat  Graecam 
lectionem  Apostolicae  mentis  sententiam  explicare."     Res- 
pondetur        •*•»*••»» 
•  •  •»••»•♦»» 

15.   1  Corinth,  cap.  15.  ver.  51.     Xlavrec  fiiv  oil  ko(/ut)0i)- 

'  Lib.  2.  de  verbo  Dei,  cap.  7.  P  In  lib.  1.  contra  Jovinianum. 

1  Prufat.  in  Novum  Testam.  sec.  36.       '  Lib.  2.  locor.  Theolog.  cap.  13, 

*  In  Relect.  principior.  doctrinal,  controv.  d.qusest.  3.  artic.  2. 

'  In  opusculo  de  libris  canonicis,  cap.  46. 

"*  De  scriptur.  ecclesiast.  lib.  2.  cap.  2. 

»  Dried,  de  Scriptur.  fol.  37.  lat.  2.  et  39.  lat.  I. 

7  Marian,  pro,  edit,  vulgata.  cap.  16. 


360  PR^LECTIONES    THEOLOGICJE. 

aofitOa,  rravTeg  St  aXXaynaofitda.  Non  omnes  quidem  ob- 
dormiemus,  sed  omnes  mutabimur.  Editio  Vulgata  Latina 
lectionem  longe  diversam  exhibit :  "  Omnes  quidem  resur- 
gemus,  sed  non  omnes  immutabimur."  Quid  vero  de  hoc 
loco  ac  ejus  similibus  sit  dicendum,  Lindanus^  non  longa 
esse  opus  arbitratur  consultatione.  "  Ketinendum  scilicet, 
quod  Latina  exemplaria  legunt,  et  si  omnia  hodierna  refra- 
gentur  Grseca.  Nobis  enim  sensus  suflFragatur  liquidior, 
atque  ipsum  Paulinse  disputationis  filum."  Audacius  longe 
Nicolaus  Zegerus,  in  scholiis  ad  hunc  locum :  "  Quum 
scriptores  (inquit)  omnium  vetustissimi  Tertullianus  et 
Origenes,  et  post  hos  Hilarius  et  Ambrosius,  idem  legant 
quod  vulgatus  noster  vertit  interpres :  hinc  certam  sumo 
conjecturam,  Grsecorum  lectionem  etiam  Chrysostomi  et 
Hieronymi  setate  a  sciolis  aut  hsereticis  fuisse  corruptam." 
Similiter  Grseco  textui  corruptionem  hie  objicit  Thomas 
Stapletonus%  Hieronymi  epistolam  ad  Minerium  et  Alex- 
andrum  hac  de  re  citans.  Idem  quoque  in  Defensione 
Ecclesiasticse  authoritatis  adversus  Whitakerum,  "  Grseco" 
contextui,  inquit,  certo  fidendum  non  esse  ne  quidem  ut 
tempore  D.  Chrysostomi  et  Theodoreti  se  habebat,  vel  ille 
illustris  locus  I  Cor.  cap.  15,  ver.  51.  '  Omnes  quidem  re- 
surgemus  sed  non  omnes  immutabimur,'  perspicue  docet : 
ubi  lectio  Grseca  sic  corrupta  est,  ut  doctrinam  de  resurrec- 
tione  mortuorum,  quam  eo  capite  Paulus  summo  studio 
confirmat,  in  discrimen  vocet."  Postremo  in  antidotis 
Apostolicis  hoc  ipsum  verbosissime  persequitur"^ :  textum 
Grsecum  non  solum  hac  in  parte  corruptum,  sed  etiam  fal- 
sum  et  impium  esse  affirmans.  Stapletonum  quoque  secu- 
tus  Christophorus  de  Sacrobosco""  (ej  usque  exscriptor  Ja- 
cobus Gretserus'^)  ita  totam  banc  disputationem  concludit. 
"  Ex  his  patet  quam  immerito  Whitakerus   Grseca,  quae 


'  Lindan.  de  opt.  gener.  interpr.  script,  lib.  3.  cap.  12. 

»  In  Princip.  Doctrinal.  Demonstrat.  et  in  Relectione  controv.   5.  quiEst.  3. 
attic.  2. 

•i  Lib.  2.  cap.  2. 

<=  Stapleton.  antidot.  Apostolic,  torn.  3.  pag.  810.  812. 

*  Parte  4.  Defens.  Decreti  Tridentini.  cap.  7.  loc.  70. 

*  Defens.  Bellarm.  de  verbo  Dei.  lib.  2.  col.  746. 


I 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  351 

hodie  circumferuntur,  vocet  purissimos  fontes :   quamque 
perverse  egerint  Calvinus  et  Beza,   qui  quo  vulgatam  edi- 
tionem   traducerent,  maluerunt  generalem  mortuorum  re- 
surrectionem  contra  Ecclesise   sententiain,    et  apertissima 
Scripturse   testimonia   negare,    quam   vitiositatem  suorum 
Graecorum  codicum  agnoscere."     Similes  scilicet  hac  de  re 
in  Erasmum  excitarunt  tragcedias  Johannes    Standicus  in 
Anglia,  et  Nicolaus  Ecmondanus  in  Lovaniensi  Academia, 
quorum  alter  in  corona  frequenti   nobilium  et  eruditorum 
hominum  apud  Henricum  VIII.  Anglise  Regem,  et  Regi- 
nam  uxorem  ejus,    Erasmo  impegit,   quod  tolleret  resur- 
rectionem,  propterea  quod  concederet,  aliquos  in  adventu 
Domini  non  morituros  :  et  ad  principum  genua  provolutus, 
sublatis  in  coelum  oculis  et  manibus,  obtestatus  est  Deos 
atque   homines,   ut  tantis  Ecclesise   periculis   occurrerent, 
brevi  collapsurse,  ni  celeri  remedio  prospectum  esset.  Alter 
in  publica  et  ordinaria  professione  eidem  impegit  hseresim, 
quod  induceret  lectionem  contradictoriam  ei,  quam  sequitur 
Ecclesia.     Verum  vanissimorum  hominum  futilem  calum- 
niam,  edita  de  hoc  loco  erudita  Apologia*^,  depulit  Erasmus. 
Quod  igitur  ad  Grsecam  lectionem  attinet,  sciendum  est, 
earn  a  vetustissimo  interprete   Syro    confirmari.      Eodem 
enim  prorsus  modo  locum  expressit.    Non  omnes  obdormi- 
emus,  omnes  autem  immutabimur.     Similiter  et  Arabs  nos 
omnes  non  moriemur,  sed  nos  omnes  mutabimur.   Origenes* 
in  tertio  volumine  t^ij-yij^iariKwv  epistolse  Pauli  ad  Thessalo- 
nicenses  primae  similiter  locum  citat :   "  Omnes  non  dormie- 
mus,  omnes  autem  immutabimur."   Idem  libro  secundo  con- 
tra Celsum,  ex  1  Cor.  cap.  15.  et  1  Thessal.  cap.  4.  colligit, 
distinguendos  esse  ^wvrac  Koi  aXXayneofiivovc;,    vivos   qui 
immutandi  erunt,  a  Kojjuw/iti/otc  dormientibus,  qui  a  mortuis 
erunt  excitandi,  et  libro  quinto''  ita  diserte  citat  hunc  lo- 
cum :   oil   TravTt^  KOifiridriaofiiOa,  ttovtec    S'  aWayriaofitda. 
Sic  etiam  citat  in  libro  contra  Marcionera,  qui  in  Vaticano 
extat    manuscriptus,    Mariano'  Victorio  et  Gerardo  Vos- 

'  Tomo.  9.  oper.  Erasm.  pag.  359. 

•  Apud  Ilieronyinum  epist.  ad  Miner,  et  Alex.  op.  torn.  4.  pag.  216. 

■•  Pag.  248.  edit  Augustana:. 

'  Marian.  Victor,  in  Hieron.  epist.  1.52.  annot.  2. 


352  PRJELECTIONES    THEOLOGICjE. 

siol  testibus,  quo  modo  legitur  in  tertio  contra  Marcionistas 
Dialogo,  qui,  Laurentio  Hunfredo  interprete,  Origenis  no- 
mine habetur  editus.  Apud  authorem  Qusestionum  et  Re- 
sponsionum  ad  Orthodoxos,  quae  Justino  Martyri  tribuuntur, 
qusestioni  centesimse  nonse  qua  quserebatur,  qua  ratione 
Dominus  diceretur  judicaturus  vivos  et  mortuos,  si  omnes  a 
mortuis  resurgant  ?  hsec  subjicitur  responsio.  'Ou  7ravr£e> 
^rjdi,  KOifirjdriaofitOa,  Kpivit  ovv  ^oivrac  fJiiv,  touc  toti  ^wvrac* 
viKpovc  St,  Toiig  avKTTafxivovQ  ek  tCjv  vtKpwv.  "  Non  omnes, 
inquit,  dormient.  Judicabit  ergo  vivos  quidem  ille,  qui 
tunc  vivent :  mortuos  autem,  qui  resurgent  e  mortuis." 
Theodorus  Heracleotes'',  in  commentariolis  Apostoli  Sancti, 
inquit  "  qui  die  consummationis  atque  judicii  in  corporibus 
reperiendi  sunt,  cum  aliis  Sanctis,  qui  ex  mortuis  resurrec- 
turi  sunt,  rapientur  in  nubibus  obviam  Christo  in  aera,  et 
non  gustabunt  mortem ;  eruntque  semper  cum  Domino, 
gravissima  mortis  necessitate  calcata.  Unde  ait  Apostolus : 
'  Omnes  quidem  non  dormiemus,  omnes  autem  immutabi- 
mur.'  "  Ephrsem  Syrus'  inquit,  "  Paulus  orator  pietatis, 
disciplina  sacrorum  imbuit  fideles,  dicens  :  ecce  mysterium- 
vobis  dico ;  omnes  quidem  non  obdormiemus,  sed  omne-* 
immutabimur."  Johannes  Chrysostomus""  similiter  citat 
TTavTig  niv  oil  KOifiriBrjaofiiOa,  TravTtg  St  aWayr\(i6/ii6a.  In 
textu  quidem  Chrysostomi"  Gentianus  Hervetus  interpres 
Pontificius  editionis  Vulgatse  Latinse  lectionera  expressit : 
reclamante  non  modo  Graeco  contextu  et  vetere  versione 
Francisci  Aretini,  sed  etiam  ipsius  Chrysostomi  interpre- 
tatione  apertissima.  Sic  enim  ille  locum  Apostoli  diserte 
interpretatur :  "  'O  8e  \iyti  tovto  iarlv.  ov  iravreg  ftiv 
cnroOavovfitda,  TravTig  Si  aXXaynaofisda,  /cat  ol  firj  airodvi'ia- 
KOVTtg,  OvrtTol  yap  kukuvoi.  Mjj  toivvv  itreiSri  inroOvijiTKug, 
Sia  TOVTO  Siiarig,  (j>ri(n,  wg  ovk  avaaTtiaofiivog,  (l&i  yap,  Tivig 
ilaiv,  ol  icai  TOVTO  Sia<j>iv^ovTai :  koi  ofiwg  ovk  apKti  tovto 
avToig,  tig  rrjv  avaaTuaiv  SKeivrjv,  aXXa  cet  koI  tKtiva  ra 
awfiaTu   Ta  pfi  cnroOvt)aKOvTa  aXXayijvai,  koi  tic  (K^Bapaiav 

i  Gerard.  Voss.  in  Ephrssin.  de  Resurrect.  Mortuorum,  pag.  218.  edit.  Colon. 
k  Citat.  ab  Hieron.  epist.  152. 

'  In  sermone  contra  negantes  Resurrectionem,  pag.  214.  edit.  Coloniensis. 
"■Hoinil.  19.  in  epist.  ad  Rjinan.  cap.  11.  °  Homil.  42.  in  1  Corinth    1). 


rn^ELECTIONES    TIIEOLOGIC.E.  358 

fitTairetruv.  Hoc  est  autem  quod  dicit :  Non  omnes  quidem 
moricmur,  omnes  autem  immutabimur  etiam  qui  non  mori- 
untur.  Nam  illi  quoque  sunt  mortales.  Ne  ergo  quoniam 
moreris,  propterea,  inquit,  timeas  tanquam  non  resurrectu- 
rus.  Sunt  enim,  sunt  etiam  aliqui  qui  hoc  eft'ugient :  et 
tamcn  hoc  eis  non  sufBcit  ad  illam  resurrectionem,  sed 
oportet  ilia  quoque  corpora  quae  non  moriuntur,  immutari 
et  transire  ad  incorruptionem."  Usee  Chrysostomus:  quern 
etiam  secutus  est  Theophylactus  et  Qilcumeiiius  in  Grsecis 
ad  hunc  locum  scholiis.  Theodoritus  Cyrensis  Episcopus" 
eandem  lectionem  habet,  etiam  in  Latina  versione  Gentiani 
Herveti :  nam  in  ipso  loco,  1  Cor.  cap.  15,  eadem  fide  The- 
odoritum  tractavit  qua  Chrysostomum,  pro  germano  illius 
textu  editionis  Vulgatae  Latinie  lectionem  substituens. 
Author  commcntariorum  in  Paulinas  epistolas,  quse  Hiero- 
nymo  perpcram  tribuuntur,  cum  duas  Grsecorum  codicum 
lectiones  proposuisset,  eam  tamen  prsefert,  quae  in  vulgatis 
Grsecorumexemplaribus  hodie  reperitur:  "  Aliter  (inquit) 
in  quibusdam  Grsecis  codicibus  habetur.  •  omnes  enim  dor- 
miemus,  non  omnes  immutabimur  :'  In  aliis  autem  :  '  om- 
nes enim  non  dormiemus,  omnes  autem  immutabimur,'  quod 
quadrat  magis  ad  sensum  Apostoli :  quia  hie  sermo  non  de 
omnibus  generaliter  dicitur,  sed  de  sclis  Sanctis."  Quod 
vero  ad  ipsum  attinet  Hieronymum :  in  epistola  ad  Mine- 
rium  et  Alexandrum,  explicat  tantum  "quid?  eruditi  viri 
de  hocsentirent  loco,  et  quibus  argumentis  suas  vellent  pro- 
bare  sententias,"  ut  ipse  in  fine  epistolse  loquitur :  suam 
vero  sententiam,  quantum  intelligo,  eo  loco  non  aperit. 
Quod  enim  prsefertur  ilia  lectio,  "  omnes  quidem  dormie- 
mus, non  omnes  autem  immutabimur ;"  alteri  illi,  "  noii 
quidem  omnes  dormiemus,  omnes  autem  immutabimur  :" 
id  ex  Didymo  et  Acacio  vidotur  recitatum,  non  ab  ipso 
Ilieronymo  pronuntiatum.  lUe  enim  quod  hac  de  re  sen- 
serit,  ex  iis  quae  alibi  scribit,  aperte  intelligimus.  Nam  libro 
decimo  quarto  commcntariorum  in  Esaiam  Grajcorum  co- 
dicum lectionem  sequitur  (quod  etiam  iti  sclioliis  ad  cum 

"  Comment,  ad  I.  Thess.  cap.  4.  P  Hloro".  epUt.  op.  torn.  4.  pag.  212. 

VOL.  XIV.  2  A 


^54  PRiELECTIONES   TIIEOLOGICiE. 

locum  confirmat  Marianus  Victorius'')  de  ccelorum  muta- 
tione  in  hunc  modum  scribens  :  "  Si'  de  Sanctis  scriptum 
est,  '  Non  omnes  dormiemus,  sed  omnes  immutabimur,' 
quanto  magis  hoc  de  coelo  ac  sole  stellisquc  credendum 
est."  Et  in  epistola  sexta  Marcellas  interroganti,  utrum 
sancti,  qui  in  adventu  Salvatoris  vivi  deprehensi  fuerint, 
sic  Domino  in  corporibus  occurrant,  ut  non  ante  moriantur  : 
respondet,  in  iisdem  corporibus  ita  ei  occursuros,  ut  "  cor- 
pus" ab  anima  non  deseratur,  sed,  anima  habitante  in  corpore, 
fiat  inelytum,  quod  ante  inglorium  fuit."  Quod  etiam 
sensisse  Diodorum  Tarsensem,  qui  Johannis  Chrysostomi  in 
sacris  literis  praeceptor  fuit,  et  ApoUinarium,  refert  idem  in 
epistola'  ad  Minerium  et  Alexandrium.  Quibus  addere 
etiam  licet  authores  Qusestionum  quae  Athanasio  tribu- 
untur,  cujushsec  sunt  verba.  "  Zalvrf?"  ilaXv  ol  ivpiaKOfuvoi 
TOTi  tv  Ty  avaaraait,  koi  yap  tvpi6i)aovTai  avBptoiroi  iv  ry 
Vfilpa  tKHvy,  KOI  oiiK  vtpovrai  Bavarov,  TrXijv  oit  fifi  (pOaawai 
Totig  KOifiriOivraQ)  irpwroi  yap  avaaT{i<jovTai  ol  TiKf-VT-ijaavTig, 
Koi  fiira  ravra  ol  ^wvrte  aXXayifcrovTai.  Viventes  sunt, 
qui  tuminvenienturin  resurrectione.  Invenientur  enim  ho- 
mines in  illo  die,  nee  videbunt  mortem,  verumtamen  non 
prsevenient  eos  qui  obdormierunt  ante.  Namprimum  resur- 
gent mortui,  deinde  qui  vivunt  immutabuntur."  Idem 
quoque  sensisse  Epiphanium^,  ex  iis  quse  scribit  contra 
Origenem,  apparet.  Cui  adjungi  potest  et  Tertullianus  in 
libro  de  Resurrectione  carnis,  ubi  in  banc  sententiam  etiam 
vulgatam  lectionem  Latinam  accipit:  quod  "omnes"  quidem 
resurrecturi  sint  (quandoquidem  et  ilia  ipsa  translatio  a 
statu  mortali  ad  immortalitatem  resurrectionis  qusedam  spe- 
cies habenda  sit)  non  autem  omnes  demutandi  sed  illi 
scilicet  soli  qui  invenientur  in  carne."  Aliter  etiam,  sed  in 
eandem  sententiam,  editionis  Vulgatae  Latinse  verba  expo- 
nit  Primasius  :  "  Omnes  resurgemus,  qui  mortui  invenie- 


1  In  torn.  4.  operum  Hieronym.  col.  1201  j  edit.  Paris,  an.  1579. 

'  Hieron.  comm.  in  Esai.  lib.  14.  cap.  51.  op.  torn.  3.  pag.  3G7. 

'  Hieron.  op.  tom.  4.  par.  l.pag.  160.     '  Ibid.  pag.  211. 

»  Athan.  op.  tom.  2.  pag.  332. 

*  Epiphan.  liaeres.  64.  op.  tom.  1.  pag.  COl. 

"  Tertul.  de  resur.  earn.  cap.  42.  op.  pag.  351. 


I 


Pn^LECTIONES    TIIEOLOGIC.E.  000 

mur  Christo  veniente.  Sed  non  omnes  immutabuntur,  qui 
in  corpore  fuerint  reperti:  quia  sancli  assumentur,  peccatores 
vero  jEterno  incendio  relinquentur."  Eandem  quoque  in- 
terpretationem  proponunt  authores  commentariorum  in 
Paulinas  epistolas,  quse  Ambrosio  et  Hieronymo  falso  sunt 
tributa  :  "  Omnes  resurgemus,  qui  in  adventu  Christi 
raortui  inveniemur.  Non  omnes  immutabuntur  qui  in  cor- 
pore  sint  reperti ;  quia  soli  sancti  beatitudinis  gloriam  con- 
sequentur,"  et  Strabus  in  Glossa  ordinaria :  "  Secundum 
Hieronymum,  qui  vivos  repertos  non  morituros  asserit  ad 
Marcellam  scribens,  omnes  mortui  resurgent ;  non  omnes 
vivi  reperti  immutabuntur,  sed  soli  sancti."  Atque  hac  ra- 
tione  fuerit  inter  Grsecam  et  Latinam  lectionem  apparens 
tantum  avriXoyla  :  quia  de  diversis  subjectis  id  in  una  affir- 
matur,  quod  in  alia  negatur.  Augustinus  liac  de  re  varie 
scribit,  libro  secundo  de  peccatorum  meritis  et  remissione 
contra  Pelagianos,  "  Hoc'',  inquit,  quibusdam  in  fine  largie- 
tur,  ut  mortem  istam  repentina  commutatione  non  sentiant ; 
sed  simul  cum  resurgentibus  rapiantur  in  nubibus  obviam 
Christo  in  aera,  et  sic  semper  cum  Domino  vivant."  Ad  hoc 
testimonium  Ilichardus  de  Mediavilla^  dicendum  ait,  quod 
iliud  retractat  Augustinus  libro  secundo  Retractationum, 
quod  etiam  affirmat  in  commcntariis  ad  locum  liunc  Apos- 
toli  Ambrosius  Catharinus.  Verum  non  retractat,  ut  rccte 
notavit  Gabriel  Biel'",  sed  diligentiori  inquisition!  reservat. 
"  Aut''  enim  (inquit  ibi  Augustinus)  non  morientur,  aut  de 
vita  ista  in  mortem,  et  de  morte  in  seternam  vitam  celer- 
rima  commutatione  tanquam  in  nictu  oculi  transeundo, 
mortem  non  sentient."  Idem  in  responsione  ad  tertiam 
Dulcitii  qusestionem  ex  epistola  quam  ad  Mercatorem 
scripsit,  ista  de  sententia  loci,  I  Thess.  cap.  4.  repetit  "  Re- 
vera'=  quantum  ad  verba  beati  Apostoli  pertinet,  videtur 
asserere  quosdam  in  fine  seculi  ad  veniente  Domino,  cum 
futura  est  resurrectio  mortuorum,  non  esse  morituros,  sed 
vivos  repertos  in  illam  immortalitatem,  quae  Sanctis  etiam 

'  August,  op.  torn.  10.  pag.  07. 

'  Mediavill.  in  lib.  4.  Scntent.  distinct.  43.  artic.  4.  quoest.  I. 

'  Bieil.  suppl.  in  4.  Sententiar.  distinct.  48.  qurest.  I. 

>>  August,  op.  torn,  l.pag.  j4.  <:  Ibid.  torn.  2.  pag.  714. 

2  A  2 


356  pr.i;lectiones  theologic*. 

cseteris  datur,  repente  mutandos,  et  simul  cum  illis  raplefi- 
dos,  sicut  dicit,  in  nubibus.  Nee  aliquid  aliud  mihi  visum 
est  quoties  de  his  verbis  volui  cogitare,  sed  vellem  hinc 
potius  audire  doctiores  :  ne  illis  etiam  qui  putant  aliquos 
morte  non  prsecedente  vivificatos,  ad  vitam  transituros  per- 
petuam,dicere  in veniatur  Apostolus; '  Stulte'',tu  quod  semi- 
nas  non  vivificatur,  nisi  prius  moriatur."  Et  post :  "  Vellem 
de  his  verbis  ut  dixi,  audire  doctiores :  et  si  modo  potuerint 
hsec  ita  exponi,  ut  in  eis  possit  intelligi,  omnes  homines  qui 
vivunt  vel  post  nos  victuri  sunt,  esse  morituros,  corrigere 
quod  hinc  aliquando  aliter  sensi.  Neque  enim  debemus 
esse  indociles  doctores,  et  certe  melius  homo  corrigitur 
pravus,  quam  frangitur  durus  :  cum  iis  quae  descripsimus,  ita 
nostra  vel  aliorum  exerceatur  et  erudiatur  infirmitas,  ut 
tamen  in  eis  nulla  velut  canonica  constituatur  authoritas. 
Si  autem  in  his  verbis  Apostoli  nullus  alius  sensus  potuerit 
reperiri,  et  hoc  eum  intelligi  voluisse  claruerit,  quod  viden- 
tur  ipsa  verba  clamare,  id  est  quod  futuri  sint  in  fine  se- 
culi  et  in  adventu  Domini,  qui  non  exspolientur  corpore, 
sed  superinduantur  immortalitate,  ut  absorbeatur  mortale  a 
vita :  huic  sententiae  proculdubio  conveniet,  quod  in  regula 
fidei  confitemur  venturum  Dominum,  judicaturum  vivos  et 
mortuos :  ut  non  hie  intelligamus  vivos  justos,  mortuos 
autem  injustos,  quamvis  judicandi  sint  etjusti  et  injusti : 
sed  vivos  quos  nondum  exiisse,  mortuos  autem  quos  jam 
exiisse  de  corporibus,  adventus  ejus  inveniet."  Libro  vige- 
simo  de  civitate  Dei,  eo  potius  inclinat,  ut  "  existimet" etiam 
illos  quos  hie  vivos  inventurus  est  Dominus,  in  ipso  parvo 
spatio,  et  passuros  mortem,  et  accepturos  immortalitatem  :" 
sed  pro  solita  sua  modestia,  ad  extremum  ita  concludit. 
"  Quomodo  sit  futurum,  quod  nunc  pro  nostrse  ratiunculte 
viribus  utcunque  conjicimus,  tunc  erit  potius,  ut  nosse  pos- 
simus.  Resurrectionem  quippe  mortuorum  futuram  esse 
in  carne,  quando  Christus  venturus  est  vivos  judicaturus  et 
mortuos,  oportet,  si  Christiani  esse  volumus,  ut  credamus  : 
sed  non  ideo  de  hac  re  inanis  est  fides  nostra,  si  quemad- 
modum  futura  sit,   perfecte  comprehendere  non  valemus." 

^  1.  Cor.  cap.  15.  ver.  36.  '  August,  op.  torn.  7.  pag.  5&9. 


I 


I 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^.  357 

Hactenus  Augustinus :  et  ex  eo  Beda',  Gennadius  Massi- 
liensiss,  "  Omnium  hominum  erit  resurrectio.  Si  omnium 
eritjcrgo  omnes  moriuntur,  utmors  ab  Adamoducta  omnibus 
filiis  ejus  dominetur,  et  maneat  iliud  privilegium  in  Domino 
quod  de  eo  specialiter  dicitur  :  '  non''  dabis  sanctum  tuum 
videre  corruptionem,'  hane  rationem  maxima  patrum  turba 
tradente  suscepimus.  Verum  quia  sunt  et  alii  seque  Ca- 
tholici  et  eruditi  viri,  qui  credunt  anima  in  corpora  ma- 
nente  immutandos  ad  incorruptionem  et  immortalitatem  cos, 
qui  in  adventu  Domini  vivi  inveniendi  sunt,  et  hoc  eis  re- 
putari  pro  resurrectione  ex  mortuis,  quod  mortalitatem  im- 
mutatione  deponant,  non  morte  :  quolibet  quis  acquiescat 
modo,  non  est  hsereticus,  nisi  ex  contentione  hsereticus  fiat. 
Sufficit  enimin  Ecclesiae  lege  carnis  resurrectionem  credere 
futuram  de  morte."  Et  ut  ad  recentiores  veniam,  Petrus 
Lombardus  cum  proposuisset  contrarias  hac  de  re  veterum 
sententias,  ita  demum  concludit :  "  Horum'  autem  quid  ve- 
rius  sit,  non  est  humani  judicii  definire"  et  Hugo  de  Sancto 
Victore :  "  DeJ  hoc  nihil  certum  habemus."  Thomas 
Aquinas  ait,  "  super''  hac  qusestione  varie  loqui  sanctos :  et 
literam'  hanc,  Non  omnes  moriemur,  etc.  non  esse  contra 
fidem :  licet  idem  "  probabilius™  et  convenientius  teneri  sen- 
tiat,  quod  omnes  illi,  qui  in  adventu  Domini  reperientur, 
morientur  et  post  modicum  resurgent."  Melchior  Canus  : 
"  Neutra"  lectio  a  viris  Ecclesiae  reprobataest.  Quin  admo- 
nuere  semper  lectionem  dubiam  et  variam  esse  :  nee  alter- 
utram  ex  eis  ut  certam  et  exploratam  amplexi  sunt.  Neutram 
igitur  lectionem  recipere  cogimur :  quia  neutram  partem 
doctores  Ecclesiae  tanquam  exploratam  et  Catholicam  assc- 
ruere."  Sixtus  Senensis"  utramque  lectionem  et  opinionem 
in  incerto  relinquit.  Johannes  Driedo  :  "  Hie'  etsi  sint 
contrarii  sermones,  non  sunt  tamen  sententise  contrariae  unde 

'  In  I.  Thessal.  cap.  4.  (In  libro  de  Eccleaiatticis  dogmatibus,  cap.  7. 

I"  Psal.  cap.  16.  ver.  10. ;  Act.  cap.  2.  ver.  31. 

'  Pet.  Lombard,  lib.  4.  sent.  dU.  43.      i  Hugo  in  I.  Epist.  ad  Tliess.  qiixs.  12. 

'  Thom.  in  4.  Sentent.  distinct.  43.  arlic.  4.  quaest.  1. 

'  Idem  in  1.  Corinth,  cap.  15.  lect.  8. 

"'  Tiiom.  in  prima  secundx,  quaest.  81.  artic.  3.  ad  1. 

°  Melch.  Can.]oc.  theol.Iib.  2.  cap.  14.     <>  Biblioth.  Sane.  lib.  6.  annot.  269. 

c  Driedo  de  Script,  et  dogm,  ecclea.  Ii|>.  2.  cap.  1. 


358  PR^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

diligenter  considerato  ordlnc  sententiarum  Apostoli,  quibus- 
dam  magis  congrua  veritati  Apostolicse  videtur  Graecorum 
lectio,  ut  iiitelligamus :  Non  omnes  dormiemus,  scilicet  in 
pulvere,  veluti  qui  in  adventu  Domini  reperiemur  vivi : 
omnes  tamen  immutabimur  in  incorruptionem  et  immorta- 
litatem  seternse  glorise ;  intelligendo  non  omnes  absolute,  sed 
cos  omnes  qui  fuerunt  justificati  per  Christum,   de  quibus 
prsemisit :  '  In  Christo  omnes  vivificabuntur.'     De  quibus 
et  subjungit  :   '  Mortui  resurgent   incorrupti.'  "      Isidorus 
Clarius  in  1.  Cor.  cap.  15  :  "  Hie  locus  etsi  apud  Grsecos 
etiam  variare  inventus  sit,  videtur  tamen  illud  aptius.    Non 
omnes  quidem  dormiemus,  omnes  autem  immutabimur,  et 
respondet  illis  ad  Thessalonicenses  verbis:  Deinde  nos  qui 
vivemus,  etc.     Ut  intelligantur  ii  qui  superstites  erunt  in 
novissimo  die,  non  morituri,  sed  immutandi  tamen  ad  im- 
mortalitatem."     Idem  quoque  videtur  Valise,  Fabro,  Eras- 
mo,  et  Cardinali  Cajetano.     Postremo  Franciscus  Suarez 
Jesuita,  postquam  multum  laborasset,  ut  probaret  omnes 
homines,  quos  vivos  Christi  adventus  deprehenderet,  esse 
morituros  ;  ad  extrcmum  proponit  hoc  dubium  solvendum  : 
"  Qusereti  tandem  aliquis,  quam  sit  certa  hsec  sententia, 
quam  defendimus.    Aliqui  enim  putant  esse  de  fide  propter 
testimonium  Pauli,  et  generales  locutiones  Scripturarum  ; 
et  quia  in  symbolis  fidei,  prsesertim  Athanasii  dicitur,  ad 
Christi  adventum  omnes  homines  resurrecturos.     Sed  cer- 
tum  est  non  esse  de  fide,  ut  ex  Augustino  notavit  Pamelius 
super  Tertullianum  :  in  quo  etiam  conveniunt  omnes  Scho- 
lastici  cum  Magistro,  et  Thoma.     Quia  nulla  est  in  hoc 
Ecclesise  definitio,  et  loca  Scripturte  variis  modis  exponun- 
tur  a  Patribus,  qui  a  general!  regula  aliquos  excipiunt  ab 
actuali  morte,  quamvis  ex  peccato  essent  morti  obnoxii,  ad 
mortemque  perpetuo  tenderent,  quod  est  continuum  quod- 
dam  mori,  ut  dicunt  Patres  in  illud  '  In"^  quacunque  die 
comederis  ex  eo,  morte  morieris.'  Alii  dicunt  quamvis  nostra 
sententia  non  sit  dc  fide,  esse  tamen  ita  certam,  ut  contra- 
ria  sit  temeraria.    Ita  Catharinus  1.  Cor.  cap.  15.  Et  idem 


1  Suarez.  totu.  2.  comm.  in  3.  par.  Xhomx,  disput.  50.  scet.  2. 
'  Genes,  cap.  2.  vcr.  17. 


PR.ELECTIONES  THEOLOGIC.E.  359 

seiitit  Sotus^ :  Sed  non  video  quo  fundamento  id  asserant, 
cum  tot  ac  tanti  Patres  illam  sententiam  docuerint :  qui  non 
tamen  decepti  fuerunt  (ut  alii  loquuntur  Catharinus  scilicet 
et  qui  eum  hie  Kara  iroBag  sequitur,  licet  dissimulato  nomine, 
Alphonsus  Salmeron  Jesuita'),  falsa  lectione  illius  loci  1  Cor. 
cap.  15.  sed  adeo  permoti  sunt  testimonio  Pauli  1.  Thess. 
cap.  4.  ut  Augustinus  aliquando  dixerit  se  non  invenire, 
quomodo  possit  aliter  intelligi.  Neque  post  tempora  illorum 
patrum  nova  aliqua  ratio,  novumve  testimonium  inventum 
est,  quo  hsec  Veritas  magis  illustraretur,  neque  Ecclesiae 
authoritas  magis  in  alterutram  partem  inclinavit.  Quo- 
modo ergo,  nisi  temere,  potest  temerarium  dici,  quod  tanti 
patres  docuerunt,  quodque  in  Scriptura  habet  tam  apparens 
fundamentum."  Hsec  Franciscus  Suarez,  magnse  temeritatis 
socios  suos  Sacroboscanum  et  Gretserum  convincens ;  qui 
Calvinum  et  Bezam,  non  aliud  quam  veteres  illi  patres 
sentientes,  ut  contra  Ecclesise  sententiam,  et  apcrtissima 
Scripturse  testimonia  pugnantes,  perversitatis  (quemadmo- 
dum  Stapletonus"  improbitatis)  audacissime  condemnarunt. 
Intelleximus  vero  ex  testimoniis  hucusque  citatis,  Ec- 
clesiae sententiam  falso  hie  obtendi,  et  magni  nominis  autho- 
ribus  turn  ex  veterum  tum  ex  ipsorum  Pontificiorum  numero 
lectionem  Grsecam,  quam  falsam  et  impiam  pronuntiat  Sta- 
pletonus, placuisse :  atque  in  cam  sententiam,  quam  nu- 
peri  isti  theologi  tanta  cum  prtefidentia  rojiciunt,  non  te- 
mere tot  ac  tantos  viros,  sed  gravibus  inductos  argumentis, 
concessisse.  Primum  quidem  quod  Apostolus  ad  hujus 
rei  explicationem  descendens,  quo  attentiores  redderet 
Corinthios,  prsemittat  hoc  :  *'  Ecce  mysterium  vobis  dico  : 
fXvaTTipLov  TO  ayvoovfiivov,  koX  air6ppr\rov  Xtywi',  icai  ttoXu 
fiiv  TO  Oav/xa,  ttoXv  Bs  to  rrapaSo^ov  txov '■"  "mysterium 
dicens,  quod  incognitam  est  atque  arcanum,  et  multum 
habens  quod  mirabile  sit  et  prseter  opinionem :"  quemad- 
modum"  monet  Johannes  Chrysostomus.  Itaque  mysterii 
nomine  admonet,  ut  discant  rem  sibi  incognitam,  quemad- 
modum   ad   hunc   locum   agnoscit  ipse  Salmeron.     Cum 

•  Dist.  43.  qu.  2.  ar.  4.  '  Disputat.  28.  in  1.  Cor.  15. 

"  Stapleton.  Antidot.in  1.  Corinth.  15.  51. 
'  llomilia  19.  in  epist.  ad  Roman,  cap.  11. 


360  PR.EI.ECTIONES    THEOLOGICiE. 

vero  toto  capite  prsecedenti  de  mortuorum  rcsurrectione 
tlisputasset,  si  aliud  jam  non  prodidisset  quam  quod  ex 
ilia  doctrina  probe  erat  cognitum  ;  nihil  secretum,  nihil 
prjBter  expectationctn  dixisset.  At  vere  hoc,  quemadmodum 
recte  notavit  Cajetanus,  erat  "magnum  mysterium  quod 
aliqui  electorum  absque  morte  intcrcedente  assequentur 
mutationes  omnes  supra  descriptas  :  incorruptibilitatis,  glo- 
rise,  potantise."  Deinde''  quia  sermo  hie  non  de  omnibus 
generaliter,  sed  de  Sanctis  instituitur :  ut  recte  observavit 
author  commentariorum  in  Pauli  epistolas  quEe  Hieronymo 
tribuuntur,  ipso  ctiam  astipulante  Hieronymo^.  Demonstant 
illud  tum  ea  quae  in  Apostolo  proxima  praecesserunt,  turn 
quae  consequuntur.  Dixerat  enim  versu  praecedente;  "  Hoc 
autem,  dico  fratres,  quia  caro  et  sanguis  regnum  Dei  pos- 
bidere  non  possunt,  neque  corruptio  incorruptelam  possidc- 
bit,"  et  versu  quiiiquagesimo  quarto  subjungit :  "  Quum 
autem  corruptibile  hoc  iiiduerit  iiicorruptionem,  et  mor- 
tale  hoc  iuduerit  immortalitatem ;  tunc  fiet  sermo  qui  scrip- 
tus  est,  absorpta  est  mors  in  victoriam.  Ubi  est  mors 
stimulus  tuus  ?"  Magis  igitur  ad  sententiam  Apostoli 
quadrat,  ut  legamus  versu  quinquagesimo  primo,  "  om- 
nes mutabimur,"  restringendo  scilicet  ad  omnes  sanctos,  de 
quibus  totus  sermo  est  institutus  (eo  prorsus  modo,  quo 
versu  vigesimo  secundo  dixerat,  "omnes  in  Christo  vivifi- 
eandos")  :  quam  "  non  omnes  immutabimur  ;"  quasi  Paulus 
commemoraverit  seipsum  cum  damnatis,  quod  Cajetano  du- 
rum videtur.  Tertio,  quiahuic  sententiae  optime  convenit, 
quod  in  Ilegula  fidei  confitemur,  "  venturum  Dominum, 
judicaturum  vivos  et  mortuos."  Id  enim  tum  symbolum 
Apostolicum  docet,  tum  Apostolus  Petrus  confirmat,  asse- 
rens  Christum  "  definitum''  esse  a  Deo  judicem  vivorum 
ac  mortuorum,"  quia  videlicet  judicaturus  sit  et  eos^  quos 
quum  de  ccelo  redierit  viventes  reperiet,  et  cos  qui  mortui 
jam  fuerant.  Postremo  quod  Paulus  testctur,  eos,  qui  iu 
secundo"  Domini  adventu  vivi  invenientur  cum  Sanctis  qui 

J  Vld.  Scdul.  in  1.  Cor.  13.    Ambros.  in  1.  Cor.  15.;  Acaciuni  apud  Ilicron. 
epist.  ad  Minervum  et  Alcxandrum  op.  torn.  4.  par.  1.  pag.  213. 
'^  Hieron.  Comm.  in  Rsai.  lib.  14,  cap.  51.  op.  toni.  ^  pag,  367. 
«  Act.  Apoit.  cap.  10.  vcr,  42.  '  1  Tlicss.  cap.  4.  ver.  15,  16,  17. 


PR.ELECTIONES    THEOLOGIC.i:.  361 

e  mortuis  rcsurrexerint,  simul  raptos  in  nubibus  Christo 
occursuros. 

Videarnusjam  argumenta,  quibus  Stapletonus,  Sacrobos- 
canus  et  Gretserus  textum  Graecum  hac  in  parte  corruptuin, 
convincere  conantur.  Primum  vero  Stapletono  illud  est, 
"  quod  Graeca  lectio,  generalem  omnium  mortem  et  conse- 
quenter  resurrectionem  generalem  negat  contra  manifestas 
Scripturas,  et  fidei  Christianse  symbolum,  quae  resurrec- 
tionem mortuorum  credens,  non  nisi  generalem  illam  esse 
intelligit.  Certe  Paulus  ipse  banc  omnium  mortem  gene- 
ralem nullo  excepto  manifestissime  tradit.  Primum  hoc  ipso 
capite  versu  trigesimo sexto, '  Insipiens,  tu  quod  seminas  non 
vivificatur,  nisi  prius  moriatur.'  Etiam  cum  objurgatione 
et  a  communi  rerum  experientia  docet,  non  nisi  corruptione 
praecedente  sequi  novam  et  meliorem  generationem  :  ut  vel 
hoc  argumento  discamus  corpora  fidelium  non  glorificari 
nisi  prius  morte  intercedente,  et  mediante  morte  corrupta. 
Quod  et  Christus  in  Evangelic'^  ex  eadem  similitudine  aper- 
tissime  docuit.  '  Nisi  gramen  frumenti  cadens  in  terram' 
mortuum  fuerit,  ipsum  solum  manet :  si  autem  mortuum 
fuerit,  raultum  fructum  adfert.'  Mortem  tam  suam  quam 
omnium  sanctorum  necessariam  docet,  ut  sequatur  glorifi- 
catio.  Deinde  alibi  Paulus  :  '  Constitutum"^  est  omnibus  ho- 
minibus  semel  mori.'  Denique  nota  est  ilia  Scripturae  vox  : 
'  Viam  universae  carnis  ingressus  est.' "  Hsec  Stapletonus : 
Christophorus  de  Sacrobosco  et  Jacobus  Gretserus,  plura 
Scripturae  loca  hie  accumulant.  "  Primum  (inquiunt)pugnat 
Graeca  lectio  cum  indubitatis  Scripturae  sententiis  '  consti- 
tutum^  est  omnibus  hominibus  semel  mori ;  post  hoc,  judi- 
cium,'similiter  hie  'per"^  hominem  mors  et  per  hominem 
resurrectio  mortuorum  :'  et  '  sicuts  in  Adam  omnes  moriun- 
tur,  ita  et  in  Christo  omnes  vivificabuntur.'  '  Sicut*"  per 
unum  hominem,  peccatum  in  hunc  mundum  intravit,  et  per 
peccatum  mors,  et  ita  in  omnes  homines  mors  pertransiit, 
in   quo  omnes  pcccaverunt.'     '  In'  quocunque  die  come- 

'  Johan.  cap.  12.  ver.  24,  25.  ''  Ilebr.  cap.  9.  ver.  2. 

'  Heb.  cap.  9.  ver.  2.  '   1.  Cor.  cap.  15.  ver.  21. 

'  1  Cor.  cap.  15.  ver.  22.  ''  Rom.  cap.  5.  ver,  12. 
*  Gen.  cap.  2.  ver.  17. ;  cap.  3,  ver.  19. 


362  Pn.'ELECTIONES  THEOLOGIC^. 

deris  ex  eo,  morte  morieris :  pulvis  es,  et  in  pulverem  re- 
verteris.' " 

Respondetur :  Qui  sentiunt  omnes  omnino  homines  expi- 
raturos,negant  huic  sententise  repugnare  lectionem  Grseeam. 
Acacius  Csesariensis  episcopus  apud  Hieronymum,  «'  dormi- 
tionem''  in  prsesenti  loco,  non  mortem  accipit,  per  quam 
anima  a  corpore  separatur,  sed  peccatum  post  fidem  et  ofFen- 
sam  Dei,  dormitionemque  post  baptismum."  Longe  proba- 
bilius  alii,  in  Grsecis  CEcumenii  scholiis,  "  aiunt  Apostolum 
dixisse,  non  dormiemus,  de  longa  morte,  quasi  corruptione 
ac  dissolutione  opus  esset.  Siquidem  in  puncto  temporis, 
et  in  nictu  oculi,  subitoque  impetu,  et  mori,  et  resurgere, 
ne  dormitioncm  quidem  esse  dicunt,  ut  locus  ita  sit  acci- 
piendus :  lin  jutv  ov  KOifiriBiiaoixtOa  rriv  xpoviKriv  KOtfitfcriv, 
wars  SfjjOijvat  ra^fiQ  koi  Xvcrswc  rrj^  ilg  <pBopav,  aWa  avv- 
TOfxov  Tov  Bavarov  ol  tots  tvpiaKOfievoi  VTrofiivoxiai,  fir)  oeo- 
pivot  XPOWK^c  KOtfirjtTSdiQ,  Sio.  Trjv  TrapavTiKa  yivofiivriv 
avaaramv :  iravrtg  8e  aXXay/jo-ovrot,  Tovriari  atpdapmav 
tvSv(TovTai.  quod  non  dormiemus  sanediuturna  dormitione, 
ut  opus  sit  sepulchro,  ac  solutione  ad  corruptionem ;  sed 
brevem  mortem  sustinebunt  qui  tunc  reperientur ;  quibus 
non  erit  opus  diuturna  dormitione,  propter  factam  subito  re- 
surrectionem :  omnes  tamen  immutabuntur,  hoc  est,  induent 
incorruptionem.  Alii  conferentes  locum  hunc  in  quo  ad 
sonitum  extremse  tubse  suscitandi  dicuntur  homines,  et  im- 
mutandi  puncto  temporis,  et  in  momento  oculi ;  cum  capite 
octavo  et  nono  Apocalypscos,  ubi  ad  sonitum  sex  prima- 
rum  tubarum  mors  hominibus  induci  dicitur,  non  simul 
omnibus  sed  paulatim  ac  pedetcntim :  existimant  illud  iv 
arofiw,  Koi  iv  pnr>j  6(j)9aXnov,  ad  utrumque  membrum  referri 
posse,  ut  sit  hie  sensus."  Havng  piv  oh  KOipr\9r}<r6piBa,  olov 
aiToOavovptOa  iv  aroptf),  iv  pnry  6(l>9a\pov,  Sia  to  Kara 
pipoQ  iTTayiaOai  to  tIXoc,  Kara  tov  Xoyoi;  T»/e  ^AttokoXv- 
^tug,  iravTtc  pivTOi  aWayriaopiOa  Iv  ciTopif),  sv  piiry  o^OaX- 
pov,  (V  Tp  iaxary  aaXinyyi.  Non  omnes  quidem  dormiemus 
sive  moriemur  in  puncto  temporis,  in  momento  oculi,  eo 
quod  sensim  inducatur  mors  juxta  verbum  Apocalypsis : 

,*  Ilieron.  epist.  ad  Minerv,  ct  Alex.  op.  torn.  4.  par.  1.  pag.  215, 


pn.'ELECTIONES  THEOLOGIC-'E.  363 

omnes  tamen  immutabimur  in  puncto  temporis,  in  momento 
oculi,  in  extrema  turba."  Haec  CEcumenius.  Gregorius 
Valentianus,  hunc  sensum  esse  dicit :  "  Die'  illo  novissimo 
quo  veniet  Dominus,  non  esse  futures  omnes  jam  ante 
mortuos :  omnes  autem  etiam  qui  tunc  vivent  immutatum 
iri ;"  non  quidem  per  gloriam  (non  enim  ea  immutatio  con- 
tinget  omnibus),  sed  per  mortem  atque  adeo  etiam  per 
resurrectionem.  "  Vel  aliter,  inquit  Franciscus  Suarez, 
"quia™  Grseci  textus  non  habent,  Non  omnes  dormiemus, 
sed,  Omnes  quidem  non  dormiemus,  quamvis  juxta  phrasira 
Grsecam  fortassesequipoUeant:  possumus  tamen  Latine  uni- 
versaliter  interpretari,  hoc  sensu  ;  Omnes  non  dormiemus, 
id  est,  omnes  evigilabimus,  seu  non  perpetuo  somno  corri- 
piemur,  quod  est  ac  si  diceret,  Omnes  resurgemus.  Vel 
denique  (ut  alii  exponunt)  ut  illud  '  non'  positum  sit  pro 
'non  tantum',  et  sit  sensus:  Omnes  non  tantum  dormiemus, 
sed  etiam  immutabimur  a  morte  ad  vitam.  Similis  enim 
modus  loquendi  non  semel  in  Scriptura  reperitur :  ut  Marc, 
cap.  9  :  '  Quicunque  me  susceperit,  non  me  suscipit,  sed 
eum,  qui  misit  me,'  id  est  non  tantum  me,  et  1.  ad  Corinth, 
cap.  7.  (ut  recte  ibi  notat  Thomas)  '  scripsi  vobis  non  prop- 
ter eum  qui  fecit  injuriam,  neque  propter  eum  qui  passus 
est,  id  est,  non  propter  eos  tantum  :  sed  ad  manifestandam 
solicitudinem  nostram."  Hactenus  Franciscus  Suarez.  Quod 
igitur  Sacroboscanus  et  Gretserus  Grsecam  lectionem  cum 
Scripturie  sententiis,  quae  generalem  omnium  mortem  con- 
firmant,  pugnare  asserunt,  falsum  erit,  si  socios  ipsorum 
audire  libeat ;  qui  lectionis  hujus  interpretationes  bene  mul- 
tas  nobis  procuderunt,  quarum  si  vel  una  consistat,  totam 
hanc  Stapletoni  et  Jesuitarum  argumentationem  concidere 
necesse  est.  Et  Stapletonus"  quidem  primam  illam  quam 
ex  Qi^cumenio  retulimus  expositionem  commemorat :  addit 
tamen,  "  non  esse  necesse  in  has  quasi  angustias  Pauli 
verba  compingere,  et  generalem  omnium  mortem  a  divinis 
Scripturis  tam  manifeste  traditam  propter  corruptam  Grse- 


'  Valent  torn.  4.  commentar.  in  Thorn,  disput.  11.  quxst.  3.  punct,  3. 
■»  Suarez.  tomo  2.  commentar.  in  3.  partem;  Thomx,  disputat.  50.  sect.  2. 
■  Staplelon.  Anlidot.  in  1  Cor.  15.  51.  pag.  817. 


364  Pn;ELECTIONES  theologicje. 

cam  lectionem  in  discrimen  vocare."  Atqui  si  haec  expositio 
admittatur,  non  opus  erit  propter  Grsecam  lectionem  hujos 
loci,  licet  propter  alterius  loci,  1  Thessal.  cap.  4.  tam  Grae- 
cam  quam  Latinam  lectionem  generalem  omnium  mortem 
in  discrimen  vocare,  eripieturque  Stapletono  primarium  illud 
argumentum  (et  quod  alicujus  sit  momenti  unicum)  quo 
falsam°  et  corruptam  convinci  Grsecam  lectionem  jacti- 
tabat. 

2.  Qui  vero  sentiunt  eos,  qui  in  adventu  Domini  super- 
stites  invenientur,  non  interveniente  separatione  animse  et 
corporis  immutandos  esse,  jure  negant,  quod  fingit  Staple- 
tonus,  hac  ratione  "  doctrinam  de  resurrectione  mortuorum, 
quam  hoc  capite  Paulus  suramo  studio  confirmat,  in  discri- 
men vocari,"  neque  enim  si  a  morte  ordinaria  nonnuUos 
speciali  quodam  privilegio  eximendos  dicunt,  de  aliorum 
qui  mortem  sunt  perpessi  resurrectione  dubitare  sunt  pn- 
tandi.  Estque  hsec  sententia  multo  magis  quam  altera  ilia 
Christianse  fidei  symbolo  consentanea.  Imo  vero  inquit 
Stapletonus,  "fides  Christiana  resurrectionem  mortuorum 
credens,  non  nisi  generalem  illam  esse  intelligit."  Nimirura 
ita  intelligit  esse  generalem,  ut  omnium  mortuorum  sit 
communis,  nee  omnes  tamen  futuros  mortuos  pronuntiat, 
quum  Christum  venturum  profitetur  et  vivos  et  mortuos 
judicatum.  Addit  Stapletonus,  Paulum  ipsum  hanc  om- 
nium mortem  generalem  nuUo  excepto  manifestissime  tra- 
dere.  Sed  manifestissime  hoc  ab  eo  traditum  non  concedit 
Suarez  Jesuita :  neque  omnino  traditum  admittit  in  ea, 
quam  de  hoc  loco  scripsit  Apologia  Erasmus  Roterodamus. 
Nam  ad  illud  quod  hujus  capitis  versu  trigesimo  sexto  di- 
citur :  "  Insipiens,  tu  quod  seminas  non  vivificatur  nisi 
prius  moriatur :"  respondet  non  hoc  agere  hie  Paulum,  "  ut 
ostendat  neminem  non  moriturum,  sed  ut  adhibita  simili- 
tudine  a  rebus  humanis,  omnium  sensui  notissimis,  doceat 
non  esse  incredibile  quod  Evangelica  doctrina  polllceretur. 
Etenim  si  quotidie  videmus  omnes,  frigidum  et  aridum  gra- 
num  mortuum,  ac  terra  veluti  sepultum,  posteaquam  com- 
putruit,  ceu  redidivum  emergere  primum  in  herbam  teneram 

•  Stapleton.  ibid.  pag.  814. 


fniELECTIONKS  THEOLOGIC.S:.  3G5 

fic  succulentam,  mox  in  maturam  segetem,  idque  juxta  com- 
munem  ordinem  naturte  :  cur  dubitemus  de  Dei  promissis, 
qui  nostra  corpora  quamlibet  humo  putrefacta,  sua  peculiari 
virtute  revocaturus  est  ad  vitam,  ac  statum  etiam  felicio- 
rem.  Hoc  igitur  agit  iilic  Paulus,  quod  multis  videbatur 
incredibile,  ut  semel  mortui,  reviviscerent :  Porro  an  pauci 
per  occasionem  sint  perducendi  necessitati  communi,  mini- 
mum habet  momenti  ad  humani  generis  summam  :"  inquit 
Erasmus.  Ad  locum  ex  Epistola  ad  Hebrseos  objectum,  idem 
responderi  posse  ait :  "  Paulum  non  iilic  agere  de  necessi- 
tate moriendi,  quam  nemo  mortalium  possit  effugere,  sed 
hoc  agit,  ut  intelligamus  homines,  qui  communi  lege  nascen- 
tium  moriuntur,  non  mori  nisi  semel,  neque  jam  post  mortem 
semel  obitam  quicquam  restare,  nisi  ut  pro  semente  quam 
quisque  fecerit  in  vita  messem  faciat.  Atque  banc  rem 
omnium  sensu  comprobatam  et  confessam,  accommodat  ad 
docendum  Christi  mortem,  qua  redemit  hominum  genus, 
nunquam  esse  iterandam,  nee  aliam  hostiam  expectandam 
pro  peccatis  humani  generis.  Kec  aliud  restare,  nisi  ut  qui 
hie  in  corpora  humane  apparens  semet  ipsum  immolavit 
Patri,  moriens  in  cruce,  idem  suis  appareat  gloriosus  et  in- 
clytus  in  adventu  supremo,  judicem  omnium  acturus,  qui 
prius  Servatorem  omnium  prasstiterat,  quod  quidem  in  ipso 
fuit.  Est  enim  hsec  una  ratio  deprehendendi  verum  Scripturse 
sensum,  si  diligenter  observemus,  quid  agat  iilic,  qui  scrip- 
sit."    Ita  Erasmus. 

Loci  vero  illius  sententia  1  Cor.  cap.  15.  versu  vigesimo 
primo  et  secundo  citati  ab  Augustino  optime  estexposita: 
"  neminemi"  ire  in  mortem,  nisi  per  Adam;  ncminem  ire 
in  vitam  seternam,  nisi  per  Christum ;  ideoque  dictum  esse, 
et  hie  Omnes,  et  ibi  Omnes,  quia  sicut  omnes  qui  mori- 
untur, non  nisi  in  Adam  moriuntur  ;  ita  omnes  qui  vivifica- 
buntur,  non  nisi  in  Christo  vivificabuntur,  quiaT  in  mor- 
tem nemo  nisi  per  ilium,  in  vitam  nemo  nisi  per  istum, 
quia"^  sicut  in  regno  mortis  nemo  sine  Adam,  ita  in  regno 
vitae  nemo  sine  Christo.     Sicut  per  Adam  omnes  injusti, 

P  Augustin.  epist.  Ifl7.  op.  torn.  2.  pag.  591. 

1  Id.  epist.  187.  r^g-  6S8.  '  Id.  epist  90.  pag.  702. 


366  Pn;ELECT10NES  theologic*. 

ita  per  Christum  otnnes  justi  homines ;  sicut  per  Adam 
omnes  mortales  in  poena  facti  sunt  filii  seculi,  ita  et  per 
Christum  omnes  immortales  in  gratia  fiunt  filii  Dei."  Quod 
item  ex  Genesi  objicitur ;  de  communi  mortalitatis  condi- 
tione  exponunt  Veteres,  qua  factum  est  ut  omnes  morti  sint 
obnoxii  (quemadmodum  monuit  Franciscus  Suarez)  atque 
ad  mortem  perpetuo  tendant,  quod  est  continuum  quoddam 
mori,  ut  dicunt  Patres  in  illud  Gen.  cap.  2. :  "  In  quacun- 
que  die  comederis  ex  eo,  morte  morieris,"  quomodo  et  Bel- 
larminus  concedit,  Virginem  Mariam  juxta  Apostoli  sen- 
tentiam  2  Cor.  cap.  5.  "  ergo  omnes  mortui  sunt,"  mortuam 
dici  posse  (morte  peccati)  "  quod  obnoxia  fuerit  morti,  et 
necessario  moritura  ex  vi  suae  generationis,  nisi  eam  gratia 
prsevenisset."  Ita  Chrysostomus* :  "  A  quo  tempore  au- 
dierunt :  Terra  es,  et  in  terram  abibis ;  et  sententiam  acce- 
perunt  mortis,  mortales  fuerunt :  etex  illo  tempore  fuerunt 
perinde  ac  si  quis  illos  dicat  mortuos  fuisse.  Hoc  igitur  et 
Scripturasignificans  dixit ;  quocunque  die  comederis,  morte 
moriemini :  hoc  est  sententiam  accipietis,  mortales  posthac 
vos  futuros.  Sicut  enim  in  humanis  judiciis,  quando  quis 
sententia  lata  ut  capite  mulctetur,  iterum  in  carcerem  conji- 
citur  ;  et  licet  ibi  multo  tempore  agat,  nihil  melius  tamen 
habet  defunctis  et  mortuis,  utpote  jam  per  sententiam  mor- 
tuus  :  eodem  modo  et  illi,  ab  eo  die  a  quo  mortalitatis  sen- 
tentiam acceperunt,  tametsi  longo  tempore  duraverint, 
nihilominus  sententia  mortui  erant."  Et  Theodoritus',  mor- 
tem hie  appellatam  scribit  "tov  r^c  Ofrirorjjroc  opov,  id  est, 
mortalitatis  sententiam :"  atque  ad  ejus  rei  confirmationem 
Symmachi  interpretationem  citat  (ab  Hieronymo"  quoque 
laudatam)  »J8'  av  Vfxipq.  fayy  airo  tov  ^v\ov,  Ovr}Tog  imj, 
Quacunque  die  comederis  de  ligno  hoc,  mortalis  eris.  Hsec 
mors,  inquit  Augustinus"  "  ea  die  accidit,  qua  factum  est 
quod  Deus  vetuit.  Amisso  quippe  statu  mirabili,  corpus 
ipsum  duxit  morbidam  et  mortiferam  qualitatem."  Statu 
videlicet  immortalitatis  amisso  (ut  habet  Gregorius>'),  cursus 

•  In  Genes,  cap.  3.  liomil.  17.  '  Quxst.  33.  in  Genes. 

"  Hieronym.  Tradit.  Hebraic,  in  Genes. 

«  Augustin.  de  Genes,  ad  literam,  lib.  II.  cap.  32. 

y  Gregor.  lib.  25.  Moral,  cap.  2. 


rniELECTIONES   TIIEOLOGIC.iE.  367 

eum  mortalitatis  absorbuit."  Denique  ad  generales  Scrip- 
turse  sententias,  qu£e  de  communi  morte  loquuntur,  recto 
responderi  posse  monuit  Erasmus  :  "  Paucorum  prseroga- 
tivam  non  ofEcere  legi  communi,  quemadmodum  aliquoties 
admonet  Origenes."  Cui  etiam  addimus  Francisci  Riberae 
sententiam  :  "  Sicut^  paucorum  privilegium  non  derogat 
legi  communi,  prsesertim  cum  sine  privilegio  illo  necessc 
erat  eos  lege  ilia  contineri ;  ita  nee  verba  legis,  aut  locutio- 
nis  mutare,  etiamsi  universalia  sint."  Non  est  igitur  ne- 
cesse,  ut  locutionibus  illis  quse  mortem  generalem  propo- 
nunt,  excludi  dicamus  illorum  privilegium  qui  in  die  judicii 
extremi  superstltes  invenientur  ;  prsesertim  cum  illi  ipsi  et 
mortales  fuerint,  et  morituri  etiam,  nisi  casu  illo  ab  actuali 
morte  fuissent  erepti. 

Sed  objicit  Stapletonus  :  "  Ad  illos  solos  Paulum  in 
his  verbis  respexisse,  aut  propter  illos  solos  mortem  ge- 
neralem hoc  loco  negasse,  nuUo  modo  fieri  verisimile ; 
quum  talis  negativa  generalis  multo  latius  patere  debeat, 
quam  ad  solius  unius  diei  solos  superstites  fideles."  Verum 
hsec  objectio  nihil  est.  Ut  enim  demus  alias  negativam 
generalem  multo  latius  patere  debuisse  quam  ad  solius 
unius  diei  solos  superstites  fideles,  quod  affirmat  tantum, 
non  probat  Stapletonus,  tamen  nemo  hoc  daturus  est,  ubi 
de  rebus  unius  illius  diei  sermonem  ex  professo  institutum 
videt.  Agit  autem  hie  Apostolus  de  die  illo  extremo,  quo 
Dominus  venturus  est  ad  judicandum  vivos  et  mortuos :  quo 
ethane  de  qua  agit  immutationem  futuram  scribit,  "in" 
momento,  in  ictu  oculi,  ad  novissimam  tubam."  At  in  Cal- 
vinum  hie  invehitur  Stapletonus  :  qui  in  commentariis  ad 
hunc  locum,  ita  nodum  hunc  solvendum  censct.  "  Quum 
mutatio  fieri  nequeat  quin  aboleatur  prior  natura,  ipsam 
merito  censeri  speciem  mortis  :  sed  quum  non  sit  animee  a 
corpore  solutio,  non  reputari  in  morte  ordinaria.  Erit  igi- 
tur mors,  quia  erit  corruptibilis  naturae  intcritus;  non  erit 
dormitio,  quia  anima  non  migrabit  a  corpore :  sed  erit  sub- 
itus  transitus  a  natura  corruptiblii  in  bcatam  immortalita- 
tem."     Contra  banc  Calvini  solutioncm,  duo  objiciuntur  a 

»  Riber.  commentar.  in  Ilebr,  11.  sect.  43.         »  1  Cor.  cap.  15.  vcr.  51. 


3G8  PIlJELECTIONES   THEOLOGIC-^. 

Stapletono.  "  1 .  quod  mortem  in  epistola  ad  Hebrseos.  cap.  2. 
vult  esse  corruptibilis  naturte  interitura,  id  est  ut  ipse  (Cal- 
vinus)  in  sequentibus  exposuit,  subitum  transitum  a  natura 
corruptibili  ad  beatam  immortalitatem,"  Id  vcro  admodum 
absurde  dici  sic  probat  Stapletonus.  "  Si  ad  Hebr.  cap.  2. 
mors  hunc  sensum  habet ;  ergoPauli  verba,  Omnibus  consti- 
tutum  est  semel  mori,  hunc  sensum  habere  debent,  omnibus 
constitutum  est  a  natura  corruptibili  in  beatam  immortalita- 
tem transire,  id  est,  Omnes  debent  esse  beati,  idque  nulla 
interveniente  separatione  anlmse  a  corpore  seu  vera  morte. 
Quis  non  videt  Paulum  ibi  generalissime  loqui  de  morte  tam 
impiorum  quam  piorum  fidelium  ?"     Haec  Stapletonus. 

Kespondetur  :  Verum  quidem  est,  id  voluisse  Calvinum 
in  nono  capite  epistolse  ad  Hebrseos  (pro  quo  Stapletonus 
in  primi  hujus  argumenti  tractatione  quinquies  secundum 
caput  citavit)  per  mortem  significatum  esse  corruptibilis  na- 
turae interitum :  sed  interitum  hunc  ab  illo  esse  expositum, 
"subitum  transitum  a  natura  corruptibili  ad  beatam  im- 
mortalitatem" (quod  Stapletonianse  absurditatis  est  funda- 
mentum)  delirantis  Stapletoni  somnium  est.  Calvinus  mor- 
tem in  genere  definivit  esse  corruptibilis  naturse  interitum, 
ejus  duas  constituit  species,  unam  ordinariam  (quae  et  dor- 
mitio  in  Scripturis  appellari  soleat),  quae  fit  "per  animse 
solutionem  a  corpore  :"  Alteram  extraordinariam,  quae  in 
extreme  die  futura  est  per  "  subitum  transitum  a  natura 
corruptibili  in  beatam  immortalitatem."  Cum  enim  per 
mutationem  banc  contingat  prioris  vitse,  nempe  naturalis 
seu  animalis,  cessatio  et  corruptibilis  naturse  abolitio  :  non 
immerito  speciem  quandam  mortis  esse  censendam  judicat, 
quomodo  et  Veteres*"  translationem  banc  a  statu  mortal!  ad 
immortalcm,  pro  resurrectione  babendam  censuerunt.  Mor- 
tem vero  illam  generalem  (de  qua  in  capite  nono  ad  Hebrseos 
agitur)  Calvinum  interpretatum  esse  a  natura  corruptibili 
in  beatam  immortalitem  transitum  (quam  ille  mortis  spe- 
ciem merito  censendam  asserit)  nemo  mentis  sobrise  animum 
inducere  poterat  ut  crederet. 

2.  Altera  Stapletoni  objectio  petita  est  ex  2  Cor.  cap.  5. 

I"  Chrysost.  in  1  Corinth,  cap.  15.  liomil,  42. ;  TertuUian.  de  Resurrect.  Car- 
nis,  cap.  42.  ct  ioi  Pamel.  not.  291, 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC^.  369 

ver.  4.  ubi  Paulus  "  distinguit  mortem  a  naturse  corrupti- 
bilis  transitu  in  beatam  iramortalitatem.  Illam  vocat  exspo- 
liationem  quam  omnes  naturaliter  defugimus,  sed  frustra. 
Hunc  vocat  supervestiri :  quod  omnes  etiam  appetunt,  sed 
appetitu  inani,  quia  omnibus  semel  constitutum  est  mori." 
Respondetur  :  Nihil  habetur  hoc  in  loco  quod  faciat  contra 
Calvinisententiam.  Distinguit  enim  tantum  Apostolus,  inter 
exspoliationem  illam,  quae  fit  corpore  ab  anima  separate ; 
et  superindumentum,  quo  salva  conjunctione  animse  et  cor- 
poris, fit  naturae  corruptibilis  transitus  in  beatam  immorta- 
litatem.  Quae  duo  tantum  abest  ut  confundat  Calvinus : 
ut  mortis,  late  acceptse,  duas  distinctas  species  constituat. 
Neque  posterius  illud  inani  appetitu  desiderari  affirmat 
Apostolus,  quasi  quod  in  nullos  homines  possit  cadere,  quia 
"omnibus  semel  constitutum  est  mori :"  imo  vero  futuram 
potius  hujusmodi  mutationem  absque  mortis  ordinarise  in- 
terventu,  ex  hoc  loco  cum  altero  prioris  ad  Thessalonicense3 
epistolse  collato,  confirmat  Tertullianus; — "  Divisionem 
(inqmt  ille")  facit  Apostolus,  quum  subjicit :  '  Nam*  et  in  hoc 
ingemiscimus ;  domicilium  nostrum  quod  de  coelo  est,  super- 
indui  desiderantes,  siquidem  exuti  non  nudi  inveniamur:* 
id  est  ante  volumus  superinduere  virtutem  ccelestem  seterni- 
tatis,  quam  carne  exuamur.  Hujus  enim  gratise  privilegium 
illos  manet,  qui  ab  adventu  Domini  deprehendenturin  carne, 
et  propter  duritias  temporum  Antichristi  merebuntur  com- 
pendio  mortis  per  demutationem  expunctse  concurrere  cum 
resurgentibus,  sicut  Thessalonicensibus  scribit  '  Hoc*  enim 
dicimus  vobis  in  sermone  Domini,  quod  nos  qui  vivimus, 
qui  remanemus  in  adventu  Domini,  non  praeveniemus  eos 
qui  dormierunt.' "  Hieronymus  quoque,  epistola'  ad  Mar- 
cellam,  locum  2.  Cor.  cap.  5.  cum  illo  1.  Thessal.  cap.  4. 
similiter  comparat.  Denique  Cardinalis  Cajetanus  in  com- 
mentariis  ad  quintum  illud  caput  posterioris  ad  Corinthios 
epistolse,  sententiam  elicit  illi  Stapletonianae  ex  diametro 
oppositam,  cujus  verbis  responsionem  hanc  ad  primum  et 
prsecipuum  Adversariorum  argumentum  placet  concludere : 

'  Inlibro  <le  Resurrect,  carnis,  cap.  ill'       ■  2  Cor.  cap.  i.  ver.  2. 
«  1  Thessal.  cap.  4.  ver.  13. 

'  Hieron.  episl.  59  [olim.  148]  0pp.  torn.  i.  ed.  Vallars. 
VOL.  XIV.  2  B 


370  PR^LECTIONES  THEOLOGIC*. 

"  Cur  non  dixerit  indui,  sed  superinduiK,  ipsemet  Paulus 
explanat  subjungens,  •  Sitamen  vestiti  et  non  nudi  invenia- 
mur.'  Dixi  quod  cupimus  superindui,  explicando  affectum 
non  rei  impossibilis,  sed  rei  possibilis,  quae  in  quibusdam  im- 
plebitur  pure.  Quod  ut  intelligas,  scito  differentiam  inter 
indui  et  superindui  doniiciiium  quod  est  e  coelo  consistere  in 
hoc,  quod  indui  est  animam  separatam  uniri  corpori  glorioso, 
anima  enim  separata  est  velut  anima  nuda  non  vestita  cor- 
pore.  Et  hoc  appellavit  Paulus  habere,  quum  dixit,  si  terres- 
tris  dissoluta  fuerit  habemus  sedificationem,  etc.  Superindui 
vero  est  animam  nunquam  a  corpore  separatam  donari  glo- 
riosa  immortalitate  corporis.  Anima  enim  juncta  corpori  est 
velut  anima,  vestita,  et  superinduitur  corpore  glorioso  qua- 
tenus  gloriosum  est,  quum  absque  dissolutione  a  corpora 
donatur  gloria  immortalis  et  impassibilis  corporis,  utroque 
modo  habebimus  corpora  gloriosa,  nam  electi  modo  mi- 
grantes,  nudi  invenientur  tempore  resurrectionis,  et  indu- 
entur  corpore  glorioso.  Electi  vero  residui  in  adventu 
Domini  invenientur  vestiti,  utpote  habentes  corpus,  et  su- 
perinduentur :  quia  absque  hoc  quod  moriantur,  induentur 
gloriam  immortalis  et  impassibilis  corporis.  Quod  apta 
similitudine  appellatur  superindui:  quia  super  vestem  cor- 
poris adjacentem  adjungitur  velut  supremum  indumentum. 
Quia  inquam  possibilis  res  est  superindui  gloriam  impassi- 
bilitatis  corporalis,  et  de  facto  quibusdam  concedenda,  ideo 
(dicit  Paulus)  dixi  superindui.  Si  tamen  vestiti  corpore, 
ut  residui  in  adventu  Domini,  et  non  nudi,  corporea  extra 
veste,  inveniamur,  tempore  adventus  Domini  quo  corporali 
donabimur  gloria."     Hactenus  Cajetanus. 

Secundum  argumentum  corruptionis  (Grsecae  lectionis,  1. 
Cor.  cap.  S.ver.  51.)  affert  Stapletonus,  "  Quod  in  proxima 
prorsus  sententia  subjungit  Paulus: — '  In  momento,  in  ictu 
oculi,  in  novissima  tuba,  mortui  resurgent  incorrupti  et  nos 
immutabimur.'  Hie  enim  prsecedens  sententia  veluti  repe- 
titur  et  explicatur,  mortui  quidem  resurgent  incorrupti,  id 
est  integro  corpore  omnes  quoad  reparationem  naturae.  Nos 
vero  electi  et  glorificandi  immutabimur,      statu  videlicet 

(  2  Cor.  cap.  6.  ver.  2. 


PH^LECTIONES    THEOLOGIC.B.  371 

miserse  mortalitatls  ad  statum  immortalitatis  beatse,  ut  vera 
sit  praecedentis  sententise  lectio  vulgata  in  utroque  suo 
membro.  Omnes  resurgemus  :  quia  mortui  resurgent  in- 
corrupt!, non  omnes  immutabimur,  quia  nos  electi  immuta- 
bimurnonalii."  Haec  Stapletonus.  Similiter  Christophorus 
de  Sacro-bosco,  et  ex  eo  Gretserus:  *'  Si  Pauli  mens  ex 
Paulo  investiganda  sit,  vide  quod  sequitur :  '  In  momento, 
in  ictu  oculi,  in  novissima  tuba,  mortui  resurgent  incor- 
rupti,  et  nos  immutabimur,'  ubi  manens  in  eadem  antithesi 
Paulus,  sicut  prius  prsedixerat  omnes  morituros,  sed  non 
immutandos  omnes;  ut  intelligeremus  de  qua  mutatione 
esset  sermo,  subjungit  explicando,  et  repetendo  priorem  sen- 
teotiam  :  mortuos  quidem  omnes  resurrecturos  incorruptos; 
sed  solos  electos  immutandos,  ad  statum  videlicet  melio- 
rem."  Et  Emanuel  Sa  in  notatione  ad  istum  versum  quin- 
quagesimum  secundum  :  "  Hinc  apparet,  legendum  supra. 
Non  omnes  immutabimur,  et  non  ut  Graeca  nunc  habent," 
Ita  Thomas  Aquinas  in  fine  octavse  lectionisad  1.  Corinth, 
cap.  15. :  "  Secundum  hunc  modum  exponendi  apparet,  quod 
melior  est  litera  ilia  quae dicit,  omnes  quidem  resurgemus, sed 
non  omnes  immutabimur,  quam  ilia  quae  habet,  omnes  immu- 
tabimur: quia  licet  omnes  resurgant,  tamen  soli  sancti  et 
electi  immutabuntur."  Ne  quis  tamen  alteram  lectionem 
velut  ab  Apostolica  sententia  alienam  abjudicaret,  addit  inge- 
nue:— "  Posset  tamen  etiam  secundum  illos  qui  habent;  non 
omnes  quidem  moriemur,  sed  omnes  immutabimur ;  legi  sic : 
mortui  resurgent  incorrupti,id  est,  ad  statum  incorruptionis  : 
et  nos  qui  vivimus  licet  non  resurgamus,  quia  non  morimur 
tamen  immutabimur  de  statu  corruptionis  ad  incorruptio- 
nem.  Et  videtur  consonare  iis  quae  dicit  l.Thessal.  cap.  4. 
Nos  qui  vivimus,  qui  relinquimur,  simul  rapiemur  cum  illis, 
etc. :  ut  sicut  et  ibi  et  hie  connumeret  se  vivis."  Haec 
Thomas.  Et  optime  sane  huic  loco  cum  alteroillo  ad  Theg- 
salonicenses  convenit:  ut  singula  fere  membra  singulis 
utrobique  aptissime  respondeant,  quod  etiam  observavit 
Origenes"",  in  tertiovolumineeSij-yrj^arjKdiv  epistolaeadThes- 
salonicenses  primae,  hunc  in  modum  scribens.    "  Hoc  quod 

)■  Apud  Bieronym.  epitt.  119  [olim.  152.]  ad  Minerriumet  Alexandr, 

2b2 


372  PRJELBCTIONES  THEOLOGIC^. 

in  prffisenti  loco  (ad  Thessalonicenses)  scriptum  est ;  '  In 
tuba  Dei  descendet  de  eoelo :'  compara  illi  quod  ad  Corin- 
thios  dicitur;  'in  novissima  tuba;  canet  enim  tuba:'  illi 
autem  quod  ad  Thessalonicenses  legitur ;   '  et  mortui  in 
Christo  resurgent  primi :'  hoc  quod  ad  Corinthios  scriptum 
est;  '  et  mortui  resurgent  incorrupti.'    Porro  quod  sequitur. 
'Deindenosqui  vivimus,  qui  residui  sumus[:'  illi  respondet ; 
•  et  nos  immutabimur.' "     Ne  minus  apte  cohseret  hsec  sen- 
tentia  1.  Cor.  cap.  15.  ver.  52.  cum  ea  quam  versu  prsece- 
dente  Graeca  exhibet  lectio,  quod  doctissimi  Erasmi  malo 
quam  meis  verbis  exponere  :  "  Quum  igitur  Paulus  expli- 
caturus  modum  resurrectionis  dixisset,  non  omnes  quidem 
morituros,  sed  tamen  omnes  immutandos  ad  immortalitatem, 
et  eo  qui  revixerint,  et  eos  quos  subitus  adventus  Christi 
deprehenderit  in  vita  :  quod  in  genere  proposuerat,  pergit 
explanare  distinctius.     Perinde  enim  quasi  quispiam  inter- 
rogasset,  qua  ratione  fiet,  ut  simul  immutentur  vivi  cum 
mortuis ;  docet  rem  mira  celeritate  gerendam  esse,  nimirum 
ad  nutum  Dei,  qui  omnia  potest  non  naturae  viribus,  quae 
lento  molimine  peragit,  quod  agit.    In  momento  inquit,  in 
ictu  oculi,in  novissima  tuba,  canet  enim  tuba,  et  simul  utrum- 
que  fiet.  Quod  utrumque  ?   Primum  mortui  reviviscent,  nee 
reviviscent  iterum  morituri,  sed  jam  incorruptibili  corpore. 
Atqui  paulo  ante,  Paule,  dixeras  quosdam  non  morituros  ; 
quid  de  illis  futurum  est?  ad  hoc  respondens:  etnos,  inquit, 
immutabimur,  sive  ponens  seipsum  inter  eos  quos  adventus 
Domini  deprehensurus  esse  in  vita,  sive  personam  illorum 
in  se  transferrens  docendi  gratia."     Hsec  in  Apologia  Eras- 
mus.    Quibus  et  cam  qnse  in  Q^cumenii  catena  habetur 
expositionem  addere  liceat.     "Canet  enim  tuba  ilia  tre- 
menda,  et  mortui  resurgent,  immutati  videlicet  et  incor- 
rupti :  et  nos,  hoc  est  qui  ad  id  tempus  relinquimur  viven- 
tes :  nam  de  illis  et  non    de  seipso  dicit :   et  nos  igitur 
immutabimur.     In  his  enim  non  erit  suscitatio  ;  quum  non 
dormierint :  sed  tantum  immutatio.     Mortui  quidem  qui 
antea  mortui  fuerant,   suscitabuntur  incorrupti :  at  ii  qui 
tunc  vivent  quomodo  suscitabuntur  ?  solum  velut  in  mo- 
mento immutabuntur  ad  immortalitatem." 

17.  1.  Tim.  cap.  6.  ver.  20.    Ubi  Grsecus  textus  habet 


PR^LECTIONES   THEOLOGIC^.  373 

KEvo^wvj'ae,  quasi  vani-loquia,  sive  de  rebus  inanibus  cla- 
mores,  Author  editionis  Vulgatae  Latinse,  eumque  secutus 
Vincentius  Lirinensis  cum  aliis,  "  vocum  novitates"  reddi- 
dit, ac  si  in  Grseco  legisset  Kaivo^uivtae.  "  Sic  vero  S. 
Chrysostomus  legit  et  exponit '  contra  hsereticas  et  erroneas 
novitates.'  Nunc  tamen  Grsecum  nullum  exemplar  novimus 
quod  ita  legat:"  inquiunt  Anglo- Rhemenses'.  Responde- 
tur:  in  Grseco  Chrysostomi  contextu  Kevo(pojviag  legimus  : 
nee  in  loci  hujus  interpretatione  omnino  vocem  banc  de 
hsereticis  et  erroneis  novitatibus  exponit,  alias  vero  alicubi 
(ut  videtur)  rag  viioTipag  wapaiviatig  Kaivo(j)0)viag  tlire,  sen- 
tentias  recentiores  vocavit  noviloquia  :  unde  CEcumenio  et 
Theophylacto  visus  est  legisse  Kaivo(pwviag  per  ai  diphthon- 
gum ;  sed  visus  est  tantum.  Neque  enim  necesse  est  ut 
ad  hunc  locum  eum  dicamus  respexisse  potius  quam  ad  al- 
terum  2.  Tim.  cap.  2.  ver.  16.  Ibi  enim  et  Chrysostomus 
et  Grseca  scholia,  Kaivo(l>wviag  legunt  et  exponunt,  ut  et  Au- 
gustinus*, ubi  nostraGrseca  exemplaria  etiam  Ktvo^wvi'ac  ha- 
bent,  consentientibus  quoque  veteribus  interpretibus  Latino 
et  Syro,itemqueOrigene  (vel  quisquis  fuit  author  seu  inter- 
pres  libri  iliius  qui  Cypriano  tribuitur,  De  singularitate  cle- 
icorum,)  Theodoreto,  Sedulio,  Primasio,  et  Hieronymo  (vel 
Pelagio  potius)  in  2.  Tim.  cap.  2.  In  hoc  vero  quern  prae 
manibus  habemus  loco,  Theophylactus  et  CEcumenius  kei/o- 
^lov'iag  legunt,  et  rag  ^aTalo\oyiaQ  interpretantur.  Et  his 
longe  antiquiores  Clemens  Alexandrinus'',  et  Gregorius  Na- 
zianzenus',  Kevoipajviag  legunt :  licet  Pontificii  interpretes, 
dementis  quidem  Gentianus  Hervetus,  Nazianzeni  Jacobus 
Billius,  "  vocum  novitates"  in  Latinis  suis  versionibus 
substituerent".  Quin  et  Syrus  interpreslAnj^jS)  ]lo  Lxsi 
reddidit,  quasi  filias  vocum  inanium  dicas,  hoc  est,  voces 
sive  propositiones  inanes. 

Non  negamus  tamen  veterem  interpretem  Latinum  in  sue 

'  Praefat.  in  Nov.  Testam.  sec.  44. 

J  Tractatu  97.  in  Jolianncm,  et  libro  4.  contra  Faustum  Manichseum,  cap.  2. 

1^  Lib.  2.  Stromatuni,  pag.  165.  edit.  Grxcie  Commelinianse. 

'  Initio  orationis  33.  [ed.  Ben.  Orat.  27.  torn.  i.  p.  488.  A.]  quae  de  Theologia 
1*.  est  (pag.  529.)  edit.  Grjerolat.  Paris.      1630. 

■°  Rationem  reddit  Billius,  nota  3.  in  lianc  orat.  quam  vide,  ut  et  Grsco3  tcho- 
liattas,     [Novi  editores  autcm  "  inania  verba"  substituunt] 


374  PRiELECTIONES    THEOLOGIC^. 

codice  videri  legisse,  Kaivoipwvlag :  quod  etiam  secutus  est 
Irenseus",  et  Augustinus" ;  facileque  concedimus  Alphonso 
SalmeroniP,  "  utramque  lectionem  bonam  esse  :"  ita  tamen 
ut  cum  Erasmo  et  Cardinale  Cajetano  earn  quae  Kevojxo- 
viag  habet,  meliorem  judicemus. 

18.  Hebr.  cap,  10.  ver.  34.  "  Ubi  editio  Latina  habet ; 
'  nam  et  vinctis  compassi  estis :'  Grseca  omnia  Robert! 
Stephani,  prseter  duo,  cum  Erasmo  legunt,  Kai  yap  Totg 
StcT/uoTe  fiov,  nam  et  vinculis  meis.  Contra  CEcumenius, 
Theophylactus,  Theodoretus,  et  Chrysostomus  legunt  Sca- 
fiioiQ,  id  est,  vinctis.  Suffragantur  huic  lectioni  veteri  unum 
Regium  ?  inscriptum,  et  alterum  Roberti  Stephani.  Eodem 
modo  legit  et  Ecclesia  Syra."  Hsec  Lindanus"!,  qui  hoc 
ipsum  etiam  repetit  capite  duodecimo,  cui  titulum  fecit : 
"  Quod  Latinis  codicibus  a  Grsecis  hodiernis  concorditer 
dissentlentibus,  illi  nobis  sunt,  non  hi  sequendi."  Verum 
si  Franciscum  Riberam  audiamus,  dupliciter  in  hac  objec- 
tione  peccat  Lindanus :  tum  quod  error,  si  quis  tandem 
ostendi  possit,  non  universalis  sit,  cum,  ipso  etiam  Lindane 
fatente,  duo  manuscripta  exemplaria  Sitrf^iote  legant :  non 
quidem  unum  Regium  ^  inscriptum,  sed  utrumque  e  regis 
Gallorum  Bibliotheca  petitum,  Uteris  e  et  ^  a  Roberto 
Stephano  notatum  :  tum  etiam  quod  authores,  quorum  tes- 
timoniis  errorem  convincere  conatus  est,  bona  fide  ab  ipso 
non  fuerint  citati.  "  Sciendum  est"  (inquit  in  commentariis 
ad  hunc  locum,  Franciscus  Ribera)  "in  Grsecolegi:  'Nam 
et  vinculis  meis  SeofioTQ  fiov,  compassi  estis  :'  atque  ita  le- 
gunt omnino  Chrysostomus,  Theophylactus,  CEcumenius. 
ExTheodoreto  non  potest  intelligi,  an  ita  legerit ;  aiuntque 
illi  Hebrseos  non  solum  alios  adjuvisse,  sed  ipsum  etiam 
Paulum  in  vinculis  manentem.  Verum  alii  codices  etiam 
Grseci  pro  Seo-juoTc  /j-ov  habent  Sia/jitotQ,  id  est,  vinctis,  sicut 
legit interpres,  et  translatio  Syriaca,  in  qua  est:  Etdolorem 
passi  estis,  propter  eos,  qui  erant  vincti."  Cardinalis  vero 
Cajetanus  juxta  alteram  illam  lectionem  Latinam  interpre- 


"  Lib.  2.  adversus  hsereses,  cap.  19.  °  Tractatu  97.  in  Johsnnem« 

P  Salmer.  torn.  15.  in  1.  Tim.  6.  disput.  17. 

1  Lib.  2.  de  optimo  genere  interpret.  Script,  cap.  10. 


I 


PR^LECTIONES  THEOLOGICiE.  375 

tationem  emendandam  judicat,  ut  pro  •'  vinctis,"  legatur 
"  vinculis  meis."  Et  Sixtus  Senensis''  hoc  argumento, 
epistolae  ad  Hebrseos  Paulum  potius  quam  Clementem  au- 
thorem  fuisse  confirmat,  quod  "  vinculorum  suorum  men- 
tionem  faciens,  juxta  Grsecam  veritatem  sic  in  capita  decimo 
scribit :  koi  yap  Totg  Setrfiolg  fiov  (TuvETrafl/jtraTs.  Hoc  est, 
siquidem  et  vinculis  meis  compassi  estis."  Sic  etiam  Al- 
phonsus  Salmeron^ : — "  Graeca  habent :  '  Nam  et  vinculis 
meis'  Ex  quo  Valla  solide  coUigit,  hujus  epistolae  autorem 
fuisse  Paulum.  Quis  enim  alius  in  Italia  vinctus  erat,  aut 
ministro  Timotheo  utebatur."  Ita  Valise  judicium  suo  cal- 
culo  comprobat  Jesuita  :  ita  tamen  ut  verba  quibus  is  sen- 
tentiam  suam  expresserit  consulto  supprimendaputarit.  Ea 
yero  ne  nescias,  in  hunc  se  habent  modum.  "  Pudendum 
est  (inquit)  vicem  Latinorum,  qui  ita  sacrorum  librorum 
veritatem  corrumpi  permiserunt,  ne  dicam  corruperunt, 
nam  hie  locus  praecipue  probat  hanc  epistolam  esse  Pauli ; 
cum  dicat  Compassi  estis  vinculis  meis,  non  vinctis,  de(Tfio7c 

$9 

flOV. 

19.  Apocal.  cap.  1.  ver.  5.     Kai    cnrb   'Ijjtroi;    Xpiarov, 

O  flapTVg  6  ITKTTOQ,   6  TTpOTOTOKOQ  £K  TU>V  ViKpwV,   KOt  6  ap')(<i)V 

Ttov  (iaai\i(i}v  Tiqg  yrig'  rw  ayoTrijeravrt  i7;U(ie,  Koi  \ovaavTi 
jjjuac  airo  rcliy  a/xapTiwv  rifiwv  ev  rtji  aifxari  avTov,  Koi  ittoC- 
ijCTfv  J7/xae  paaiktig  kol  hpiig  tw  0£(j»  Kai  irarpX  avTOV'  avTt^ 
T)  So^a  Kai  TO  Kparog  iIq  Toiig  alQvag  tHjv  a\<!i)V(i)v.  Quae 
Vetus  Interpres  ita  expressit :  "  Et  a  Jesu  Christo,  qui  est 
testis  fidelis,  primogenitus  mortuorum,  et  princeps  regum 
terrae  :  qui  dilexit  nos,  et  lavit  nos  apeccatis  nostris  in  san- 
guine suo :  et  fecit  nos  regnum  et  sacerdotes  Deo  et  Patri 
suo,  ipsi  gloria  et  imperium  in  secula  seculorum."  Blasius 
Viegas,  in  Apocalypseos  caput  primum,  existimat  "  vitiatam 
esse  Grsecam  lectionem,  et  in  vetustis  exemplaribus,  quibus 
usus  est  interpres,  non  fuisse  rc^T  ayairtiaavTi  Kai  Xovaavri, 
Bed  vel  Tov  ayaTri'icravTOC  koX  XovaavTog,  ut  referatur  ad 
'Ijjffoi;  XpioToii,  vel  6  ayaTrrjcrac  Kai  Xovaac,  ut  jungatur 
cum  6  fiaprvc  6  TTioToc,  6  TrpororoKoc-     "  Nisi  quis  (inquit) 

'  Libro  7.  BiblioUiecae  Sanclse,  haeres.  8. 
•  Tomo  15.  in  epist.  ad  Hebr.  diepulat.  19. 


376  prjElectiones  theologic^. 

nialit  cum  Aretha  dicere  t(^  ayoTr/jcravri  koi  Xovaavri  ad 
sequentia  spectare,  jungendumque  cum  ilHs  verbis,  'ipsi 
gloria  et  imperium:'  ut  sit  sensus,  ei  qui  dilegit  nos  et 
lavit  nos  in  sanguine,  ipsi  gloria  et  imperium  in  secula 
seculorum."  Sed  quoniam  "  ea  expositio  coacta  videtur, 
et  non  admodum  vulgatse  editioni  consentanea,"  priorem 
responsionem  sibi  magis  probari  affirmat  Jesuita.  Similiter 
et  ejus  socius  Franciscus  Ribera',  de  Vulgata  lectione  La- 
tina  scribit :  "  Hanc  lectionem  et  recentiores  enarratores,  et 
veteres  probant  ac  sequuntur :  adeo  ut  Victorinus  etiam,  qui 
Valeriano  et  Galieno  Imperatoribus  floruit,  anno  Domini 
270,eodem  modo  sine  dubio  legerit:  non  enimjde  Patre  inter- 
pretatur,  Dilexit  nos  et  lavit  nos,  sed  de  Christo.  Ex  quo 
constat  Latinos  codices  sine  dubio  Grsecis,  qui  nunc  extant, 
esse  longe  emendatiores,  et  ita  olim  habuisse  Grsecos  vetus- 
tiores.  Etenim  etiamsi  cum  Aretlia  affirmaremus,  verba 
hsec  referri  ad  ea  quae  sequuntur,  Ipsi  gloria  et  imperium, 
etc.,  ut  sit  sensus  Ipsi  gloria  et  imperium  qui  dilexit  nos,  et 
lavit  nos  a  peccatis  nostris,  durissime  id  etiam  diceretur ; 
cum  inter  hsec  etilla,  Ipsi  gloria,  etc.,  haec  interjecta  sint: 
Et  fecit  nos  regnum,  et  sacerdotes  Deo,  et  Patri  suo.  Vi- 
tiata  sunt  ergo  Grseca  exemplaria,  et  vera  atque  castigata 
noster  interpres,  ut  semper  solet,  secutus  est ;  semper  enim 
vertit  ut  in  Graeco  invenit,  nee  potuit  quisquam  in  re  tam 
aperta  errare.  Sed  neque  Apostolus  scribere  potuit  quod 
nihil  ad  csetera  verba  pertineret."      Hsec  ille. 

Respondetur:  Si  vetus  interpres  vertit,  "qui  dilexit  nos 
et  lavit  nos :"  eaque  verba  non  de  Patre  sed  de  Christo  in- 
terpretatus  est  Victorinus,  (quanquam  illequidem  hsec  verba 
neque  omnino  recitavit  neque  interpretatus  est :  quantum- 
vis  id  extra  omne  dubium  ponat  Jesuita)  :  non  tamen  sequi- 
tur  sine  dubio  vel  Latinum  interpretem,  vel  enarratores 
eum  secutos,  in  Grsecis  quibus  usi  sunt  codicibus  diversam 
a  nostra  lectionem  reperisse,  non  magis  profecto  quam  nos- 
tris temporibus  Theodorum  Bezam  Graecum  textum  aliter 
legisse  :  quod  eodem  modo  verterit  "  qui  dilexit  nos  et  lavit 
nos :"  atque  de  Christo,  non  de  Patre  intellexerit.     Ut  non 

<  Commentar.  in  Apocalyps.  cap.  1.  sect,  42. 


PRiELECTIONES    THEOLOGIC^.  377 

dicam,  quani  ilia  absona  sit  conclusio :  quia  Grseca  lectio 
Vulgatae  editioni  Latinse  non  admodum  sit  consentanea 
(licet  nee  admodum  dissentanea)  constare  igitur,  "  Latinos 
codices  sine  dubio  Grsecis,  qui  nunc  extant,  esse  longe 
emendatiores."  At  si  cum  Aretha  dicamus  banc  esse  loci 
hujus  syntaxin  :  Aurt^  ij  ?o5a  icai  to  Kparo^  rt^  ayairijaavTi 
VfiaQ  KOI  XovaavTi  rifiaQ  iv  tw  Iditfi  oi/iaTi.  "  Ipsi  gloria  et 
iraperium,  qui  dilexit  nos  et  lavit  nos  per  sanguinem  :"  id 
Jesuitis  coactum  videtur,  et  dictum  durissime.  Atqui 
longe  aliter  visum  non  modo  Arethse,  sed  etiam  Andreas 
Csesareensi  episcopo,  authori  imprimis  bono,  qui  sic  locum 
est  interpretatus.  Tovt<^  (^ijitiv)  ri  So^a  irpiirei  ti^  Si 
ayairtfv  rwv  Ssit/xwv  tov  davarov  Vf^ac  Xvaavri,  koi  tK  twv 
riJQ  a/xapTiag  KtiXiSwv  XoicFavrt  ry  iK^vati  tov  ZwottoXov 
alfiaTog  avTov  koi  vdaTog,  Koi  vonjaavTi  ri/xac  (iaaiXuov 
UpaTiVfia.  "  Ilium  (inquit)  decet  honor,  gloria,  et  imperium; 
qui  ardenti  caritate  incensus,  sua  morte  genus  nostrum  a 
mortis  vinculis  liberavit,  sanguinisque  vivifici  et  aquae  efFu- 
sione,  a  peccatorum  sordibus  nos  abluit,  ac  in  regium  sa- 
cerdotium  cooptavit."  Quod  vero  ait  Ribera,  Apostolum 
scribere  non  potuisse,  quod  nihil  ad  caetera  verba  pertineret, 
ubi  verba  tantum  dat  Jesuita".  Nee  enim  [quicquam  hie 
potest  ostendere,  quod  ad  caetera  nihil  pertineat ;  neque  om- 
nino  quicquam  aflFert,  cur  Arethae  expositio  durissima  videri 
possit  ;  nisi  quod  inter  haec  verba,  t<^  ayairriaavTi  vfiag, 
etc. :  ac  ilia,  avT<^  n  So^a,  etc. :  haec  interjecta  sint :  koi 
tTTOiJiuev  TJixaQ  /BaffiXttc  koi  UpttQ  ti^  0£((»  KOI  Trarpi  avTOV. 
Verum  hunc  scrupulum  exemit  ipse  Arethas,  et  quomodo 
ista  inter  se  cohaererent  optime  ostendit:  quando  notavit, 
irpotrviraKOvoTiov  trpoQ  to  iwoir\atv,  to,  6c,  avcKJiopiKov  ap- 
Opov,  "iva  y,  oc  iiroiriai:  "  Subaudiendum  ad  verbum  fecit, 
qui  relativum,  articulum  ut  sit  sensus ;  qui  fecit."  Quem- 
admodum  in  ipso  quinti  versus  initio,  ubi  scriptum  est, 
Kai  airo  Iriaov  XpiffTOv,  6  fiapTvg  6  TTtoroe,  idem  subintelli- 
gendum  monuit,  oc  iotiv  :  quod  Latinus  interpres  in  sua 
versione  expressit :  "  Et  a  Jesu  Christo,  qui  est  testis  fide- 
lis."     Similiter  et  Johannes  Gagneius,  licet  Graeco  textui 

■■  Vid.  Alcasar.  in  Apocalyps,  pag.  193.  194. 


378  PR^LECTIONES   THEOLOGIC^. 

solcecismos  hie  impingat,  hoc  tamen  in  loco  articulum  sub- 
audiendum  esse  vidit,  ac  si  fuisset  dictum,  6c  koi  i-iroiriae. 
Neque  id  durum  videbitur  iis,  qui  norint  Apostolis  esse  per- 
quam  familiare,  ut  ex  Hebrseorum  more,  id  est  ex  gentis 
suae  idiotismo,relativa  pronomina  in  oratione  subintelligenda 
relinquant;  cujus  generis  suntillaaBezanotata;  Ephes.  cap. 
2.  ver.  5,,  1.  Jacob,  cap.  5.  ver.  6.,  1.  Petr.  cap.  14.  ver.  1., 
1.  Job.  cap.  3.  ver.  12.  Quod  si  Hebraicam  ellipsim  ad- 
mittere  nolint  Jesuitse,  discant  saltern  ab  Aretha,  quodnam 
illud  est  schema,  quod  Grseci  appellant  'aXXoiwaiv'  riviTai 
Si  TOVTO  (inquit)  ots  ry  TrpoKHfiivy  (jipacni  ri  iiri(j>ipojxivr} 
ivvoLa  fit}  unoioTTTbjTWQ  To'tg  ^Oaaaaiv  ETTive^Ori,  aXXa  tt/ooc 
rijv  inayofxivriv  tvvoiav  fi£Ta\r}<j>9i).  Sortic^e  -yajO  nriiXTewg 
TrpoXiKpOdaric  iv  T<j»  Aovaavri  iifiag  iirriyaye,  to  'ETTOtrjerfv 
nfiag,  iWiiTTTiKwg  Tov  ava(j)opiKOV  apOpov,  ?5v  yap  to  aveX- 
XiTTtg  ovTO),  T(^  XoixravTi  riixac  iv  ti^  a'ifiaTi  avTov,  kol  iroirf 
aavTi  vfiag,  Kq.v  fiiv  t)  iTn<^ipofxivr\  tvvoia  o/ioiotttwtodq  ett^- 
vcKTO  OVTO)  irpoayofifvri,  (j)  koX  twoirjaev  rip.ag,  ovSiv  vvv  r)iuv 
TTipX  TOVTOv  TTpovKiiTO  ^7)T»)jua"  Ivipytiav  St  vTToaTiiaavTog  Slo, 
TOV,  'ETToirjtTE,  prifiaTog,  avayKaiwg  ett'  tvOdav  tttuxjiv  awo- 
kXivo/kv,  tov  ivepyovvTa  tTrnrodovvTSc  fiaOiiv  tovtov  Se  TrUig 
av  tTvyxovofiiv  pij  Ttjg  ovofiaariKrig  wTW(T£wg  TrapaXafi^avo- 
jUEvtjc ;  Si'  oTTcp  TO  EXXEtTTE?  apOpov,  7]  ovofiaaTiKfj  EudcTa 
irapiaytv  ovtwq  i^uKOVtadai  aveXXsnrwg,  "Of  Koi  tirotriaev 
vpag  j5a(TiXtiav,  hoc  est,  Johanne  Henteniointerprete,  "  Fit 
autem  id,  quando  ad  phrasim  propositamsubjungitur  senten- 
tia  quae  non  coincidenter  ad  ea  quae  expressa  sunt  profertur, 
sed  ad  subsequentem  intelligentiam  commutatur.  Siquidem 
ad  dativum  casum  qui  praepositus  fuit  in  particula  Xovcravri 
rtfiuQ,  id  est,  lavanti  nos,  subjunctum  est  itroiriaiv  vixag,  id 
est,  fecit  nos,  cum  defectu  articuli  relativi,  absque  defectu 
vero  ita  positum  fuisset,  rt^  XovaavTi  Vfiag  koI  iroir^aavTi 
rtfiag  nempe  utrumque  dativum.  Quod  si  etiam  subse- 
quens  sententia  coincidenter  subjuncta  fuisset  in  hunc 
modum  ;  t^  kui  liroiriaiv  vfiag,  id  est,  per  quern  etiam  fecit 
nos :  nulla  tunc  fuisset  nobis  relicta  quaestio.  Porro  ac- 
tionem quam  protulit  in  verbo  sTroitjo-E  necessario  declinamus 
ad  casum  rectum,  discere  cupientes  quis  sit  qui  eflSciat.  Id 
autem  quomodo  consecuti  sumus,  nisi  assumpto  nominandi 


PRiELECTIONES   THEOLOGIC^.  379 

casu,  propter  articulum  qui  deerat?  Nam  hoc  modo  nomi- 
nativus  rectus  id  eiFecisset,  ut  absque  defectu  intelligeretur 
6c  Koi  iiroiriaiv  i7juae  /BaaiXtiav,  qui  etiam  fecit  nos  regnum, 
etc."  Hsec  prolixe  Arethas  episcopus  dehujusloci  sententia 
disseruit :  a  quo  Riberam  nostrum  si  non  Theologiam,  at 
Grammaticam  didicisse  oportuit,  prius  quam  tantatemeritate 
Latinos  codices,  Graecis  qui  nunc  extant,  longe  emenda- 
tiores  assereret.  Meminisse  saltem  debuerat  sententiae, 
quam  ipse  de  Erasmo  et  Gagneio  paulo  ante  tulerat :  qui 
Graeca  verba  versu  quarto,  airb  tov  &  wv,  koi  6  ^v,  Kai  6 
fp\6fxtvog,  nullum  sensum  habere  affirmarunt.  Id  vero 
dictum,  et  incivile  fuisse  et  audax,  non  immerito  pro- 
nuntiavit  Ribera :  "  Apostolus  enim  (inquit)  ipsa  Graeca 
verba  scripsit,  quae  si  nullum  sensum  habent,  nihil  ille 
dixit,  nihil  dixit  Spiritus  Sanctus,  quod  si  turpe  dictum 
est,  dicamus  potius  Erasmum  et  Gagneium  nihil  dixisse." 
Dicamus  et  nos  quoque  Riberam  nihil  dixisse ;  dicamus 
etiam  et  incivilem  et  audacem  fuisse,  nisi  ostendat  verba 
Graeca,  quae  corruptelae  hie  accusat,  majis  esse  aoXoiKo  quam 
ilia  altera ;  cum  nemo  tamen  negare  possit  priora  ilia  longe 
magis  esse  aoXoiKO<pavij :  vel,  quod  nondum  ab  eo  factum, 
nee  a  quoquam  fiet,  aliud  aliquod  argumentum  in  medium 
proferat,  ex  quo  constare  possit,  Apostolum  ilia  potius 
quarti  quam  haec  quinti  versus  scripsisse, 

20.  Postremus  locus  habetur  Apocalyps.  cap.  11.  ver.  2. 
ubi  Anglo- Rhemenses  objiciunt,  nostros  interpretes  "  trans- 
tulisse*  non  Graecum  textum,  '  Atrium  quod  intra  tem- 
plum  est:'  sed  sententia  plane  contraria,  juxta  editionis 
vulgatae  Latinae  lectionem,  quam  Beza  veram  esse  dieit, 
*  Atrium  quod  est  foris  templum,'  nisi  quod  Anglicana  tan- 
tum  Biblia,  anno  1562.  edita,  Graeci  contextus  errorem  sunt 
secuta."  Respondetur:  Qui  transtulerunt  hie  "  Atrium  quod 
extra  templum  est,"  non  sic  secuti  sunt  Latinam  editionem, 
ut  Graecos  codices  deseruerint.  Ut  enim  qusedam  Graeca 
exemplaria  legunt  tawdtv  :  ita  quaedam  habent  t^ojOtv  : 
quemadmodura  monuit  Nicolaus  Zegerus  in  Scholiis,  et 
Cuthbertus  Tonstallus  vel  quisquis  ille  fuit  qui  notulas  ad 

•  Praefat.  in  Nov.  Tcstam.  sec.  37. 


380  prjElectiones  theologic^. 

commentarios  in  Apocalypsim'',  quae  Ambrosio  tribuuntur 
apposuit.  Complutensia  Biblia  quae  ex  fide  vetustissimorum 
codicum  a  Card.  Ximenio  sunt  edita,  et  Biblia  Regia  ab 
Aria  Montano  adornata,  similiterque  editiones  Novi  Testa- 
menti  Lugduno-Batavicae,  et  Parisiensis  ann.  l584  legunt : 
Ttiv  auXjjv  T)jv  iKwOev  tov  vaov  ek/BoXe  i^wdiv.     Genevenses 

editiones  et t^v  awAijv  ttjv  t^wOsv  row  vaov  sK^aXe 

i^(o  :  quomodo  habet  textus  qui  cum  commentariis  Andreae 
Caesareensis,  Heidelbergae,  et  Arethae,  Veronae,  excusus  est. 
Quanquam  enim  textus  Andreae,  qui  in  manuscripto  codice 
Augustanae  Bibliothecae  extat  ri)v  avXi)v  ttjv  tcrwOtv  hie 
legat  (quod  a  Friderico  Sylburgio  notatum  est :)  rectius 
tamen  habere  alia  exemplaria,  ex  ipsius  Andreae  commenta- 
rio  intelligimus,  ubi  ttjv  i^ojQev  avXr)v  et  aiiXijv  i^tiirepav 
expresse  nominat.  Ita  cum  authore  editionis  Vulgatse 
Latinae  "  Atrium^  quod  est  foris  templum,  ejice  foras :" 
legunt  Paula  et  Eutochium,  vel  potius  earum  nomine  B. 
Hieronymus;  Tichonius*  (falso  creditus  Augustinus)  Ho- 
milia  octava  in  Apocalypsim,  Gregorius'',  Haymo,  Ruper- 
tus,  Anselmus,  et  Simon  Baringuedus  (cujus  commentarii 
B.  Ambrosio  perperam  suppositi)  in  explicatione  undecimi 
capitis  Apocalypseos.  Primasius  habet:  "  Aram  autem quae 
est  a  foris  templi,  ne  metiaris."  Victorinus  Pitabionensis  : 
"  Aulam  autem  exteriorem  ejice  foras,"  Gregorius"'  et  Beda 
"  Atrium*  autem  quod  est  extra  templum,  ejice  foras."  At 
Erasmi  codex,  et  quindeeem  MS.  exemplaria,  quibus  usus 
est  Robertus  Stephanus,  legunt:  rijv  avX-^v  tjjv  eo-oiOev  tov 
vaov  tK^aXt  £?w,  atque  ita  ubi  Latina  versio  habet:  "Atrium 
autem  quod  est  foris  templum :"  ad  marginemBibliorum  quae 
cum  Glossis  et  Postilla  Lyrani  edita  sunt  Venetiis,  anno 
1588.  notatum  est  "intra:"  tomo  vero  primo  Bibliothecae 
Patrum  edit.  Parisiis,  anno  1589.  col.  1308.  notatum  est 
amplius  (a  Peltano  Jesuita,  ut  videtur)  :  "  rectius  intra  tem- 

y  Tom.  3.  oper.  Ambros.  edit.  Paris,  an.  1586.  col.  888. 

'  Hieron.epist.  (ad  Marcellam)  44.  op.  torn.  4.  par.  2.  pag.  549. 

"  Aug.  op.  torn.  3.  app.  pag.  169. 

■■  Gregor.  Mor.  lib.  28.  cap.  6.  op.  torn.  1.  pag.  900. 

'  Gregor.  in  Ezechiel.  lib.  1.  hom.  12.  op.  torn.  1.  pag.  1295. 

■■  Beda  in  Apocalyps.  cap.  II. 


PR^LECTIONES    THEOLOGICiE.  381 

plum."  Et  rectior  fortasse  visa  est  ilia  lectio,  quod  magis 
congruere  videretur,  ut  internum  atrium  potius  quam  quod 
jam  ante  extra  fuit,  foras  ejici  diceretur.  Porro  "  ad  sen- 
sum  baud  magni  referre  utrum  legas  ;"  aiErmat  in  scholiis 
suis  Nicolaus  Zegerus.  Et  certe  Johannes  jubetur  tantum 
metiri  "  Templum  Dei"  (ipsam  videlicet  domum)  proprie  ita 
dictam*,  quse  Sanctum  Sanctorum  et  Sanctum  compreben- 
debat,  seclusis  quae  circum  illam  erant,  atriis)  "  et  altare" 
(quod  erat  in  atrio  interiori)  "  et  adorantes  in  eo  :"  atria  vero 
nequaquam  sive  "  exterius"  quod  populi  dicebatur,  sive 
etiam  "  interius,"  ubi  positum  fuit  altare  illud,  in  quo 
omnes  victimae  immolabantur,  et  quod  solis  templi  ministris 
qui  serviebant  altari,  patebat ;  eoque  nomine  "  intra  tem- 
plum" contineri  (paulo  latius  sumpto  Templi  vocabulo)  dici 
posset. 

Atque  ita,  per  Dei  gratiam,  prima  pars  Disputationis  de 
Sacrse  Scripturse  editionibus  ad  exitum  perducta  est :  et 
Fontium  integritas  variis  Adversariorum  accusationibus 
vindicata.  Quod  studium  si  hominibus  doctis  et  piis  (qui- 
bus  solis  placere  cupio)  probari  intellexero  :  major  dabitur 
animus,  ut  vel  in  instituto  Latinse  editionis  examine  per- 
gam,  et  quod  hujus  Disputationis  erit  reliquum  absolvam  ; 
vel  aliud  aliquod  argumentum,  quod  magis  ex  re  studioso- 
rum  Theologiae  futurum  videbitur,  deinceps  aggrediar. 
Interim  vero  Benigne  Lector, 

Si  quid  novisti  rectius  istis, 

Candidus  imperti ;  si  non,  his  utere  mecum. 

•  1  Reg.  cap.  6.  ver.  2. 


I 


PRJILECTIONES  THEOLOGICJI, 

ANNO    MDCVII. 

INITIO  TERMINI  SS.   TE.INITATIS  IN  ACADEMIA 
DUBLINIEN8I 

NUNC  PEIMUM  EX  AUTOGRAPHO  EEVEEENDISSIMI 
AUCTOEIS  EXCUSE. 


2  Tim.  iii  14,  15. — "2i  It  iiivt  iv  oig  l/taOcs  Kat  Iwiffrciflijc,  fi^wci 
irapA  r'tvos  liiaOts,  Kal  8rt  Airi  fipi^ovc  rd  lipd  ypa/i/iaTa  olSag,  rd  ivva- 
fiiva  at  ao<piaai  lie  aurifpiav,  £td  iriariui  r^f  iv  XpiiTT<f  Iqffav." 


PR^LECTIONES    THEOLOGIC^, 
ACADEMIA   DUBLINIENSI 

HABITS, 
ANNO   MDCVII. 


I. 

APBIL  16,  160r. 


*'  Natukam  hominis  hanc  Deus  esse  voluit"  (ut  pre 
clare  observat  Christianus  ille  Cicero,  Lactantius  Firmia- 
nus*)  "  ut  duarumrerumcupiduset  appeteiis  esset ;  religionis 
et  sapientise.  Sed  homines  ideo  falluntur,  quod  aut  religio- 
nem  suscipiunt,  omissa  sapientia;  aut  sapientise  soli  student, 
omissa  religione  ;  cum  alterum  sine  altero  esse  non  possit 
verum." 

Id  vero  in  hominibus  Gentilibus,  qui  verbo  Dei  destituti 
depravatse  naturae  ductum  secuuti  sunt,  iuculentissime  de- 
monstrat.  Cadebant  ilii  "  ad  multiplices  religiones,  sed 
ideo  falsas,  quia  sapientiam  reliquerunt,  quae  ilios  docere 
poterat,  decs  muitos  esse  non  posse  ;  aut  studebant  sa- 
pientise, sed  ideo  faisse,  quia  religionem  surami  Dei  omise- 
runt,  qui  eos  ad  veram  scientiam  potuit  erudire."  "  Idcirco" 
(inquit  alibi  idem'')  "  nee  philosophise  potuit  veritatem 
comprehendere ;  nee  religio  Deorum  rationem  sui,  qua 
caret,  reddere."  Et  sane  si  verum  serio  volumus,  non  a 
came  et  sanguine,  vel  religio,  vel  sapientia  vera  discenda 
erit,  sed  longe  altius  assurgendum  vpog  Tr\v  iivwdsv  ao<j>iav, 
non  eam  quse  est  seculi  hujus,  neque  principum  seculi  hu- 

•  Mvin.  Instit  lib.  3.  cap.  H.  "  Instit.  lib.  4.  cap.  3. 

VOL.  XIV.  2  C 


386  PR^LECTIONES  THEOLOGICiE. 

jus,  qui  abolentur,  sed  sapientiam  Dei  latentem  in  mysterio, 
occultam  illam,  quam  prsefinierat  Deus  ante  secula  ad  glo- 
riam  nostram";  "  quid  enim  agit,  aut  quo,  vel  qua,  ut  ad 
beatitudinem  perveniatur,  humana  se  porrigit  infelicitas, 
si  divina  non  ducit  auctoritas?"  ut  pulchre  Augustinus*. 

Haec  igitur  sapientia  quam  Theologiam  appellamus,  et 
quam  Sapientiam  Religionis  recte  definire  possumus, 
sola  divina  revelatione  nititur :  tanto  disciplinis  caeteris 
prsestantior,  quanto  divina  auctoritas,  in  qua  ilia  sustentatur 
humana  omni  ratione  potior  et  antiquior  est.  Cum  enim 
hsec  supernaturalia  sint,  nulli  unquam  mortalium  venissent 
in  mentem,  nisi  Deus  ipse  ilia  manifestare  voluisset,  "sicut 
scriptum  est%  Quae  oculus  non  vidit,  nee  auris  audivit,  nee 
in  mentem  hominis  venerunt,  quae  paravit  iis  qui  ipsum 
diligunt.  Nobis  autem  Deus  ea  revelavit  per  Spiritum 
suum." 

"  Quid  ergo  ?  Nihilne  simile  praecipiunt  philosophi  ? 
Imo  permulta"  (ait  Lactantius',)  "  et  ad  verum  frequenter 
accedunt.  Sed  nihil  ponderis  habent  ilia  prsecepta,  quia 
sunt  humana,  et  auctoritate  majori,  id  est,  divina  ilia  carent. 
Nemo  igitur  credit,  quia  turn  se  hominem  putat  esse  qui 
audit,  quam  est  ille  qui  prsecipit.  Praeterea  nihil  apud  nos 
certi  est,  nihil  quod  a  scientia  veniat.  Sed  cum  omnia  con- 
jecturis  agantur,  multa  etiam  diversa  et  varia  proferantur: 
stultissimi  est  hominis  praeceptis  eorum  velle  parere :  quae 
utrum  vera  sint  an  falso  dubitatur,  et  ideo  nemo  paret,  quia 
nemo  vult  ad  incertum  laborare."     Haec  ille. 

Intelligimus  igitur  quid  nobis  polliceatur  Theologica 
haec  disciplina  :  jam  quod  ab  ejus  discipulo,  i.  e.  homine 
Christiano,  ad  complectenda  divina  istaec  documenta  requi- 
ratur,  expediamus.  Hie  vero  duo  imprimis  necessaria  esse 
dicimus;  Ut  assensus  veritati  revelatae  adhibeatur,  quod 
fidei  est,  et  Religionis  ;  deinde,  ut  assensus  ille  ratione 
aliqua  nitatur  (ne  incerta  pro  certis,  humana  pro  divinis, 
temere  amplectamur),  quod  Sapientije  est  et  prudentiae 
Christianae ;  quorum  alterum  quidem  ad  Esse  fidei,  alteram 
ad  Bene  Esse  necessarium  afBrmamus. 

■:  1  Cor.  2.  7,  8.  ■>  De  Civit.  Dei,  Ub.  18.  cap.  41. 

=  1  Cor.  2.  9,  10.  '  Institut.  lib.  3.  cap.  27. 


PR^LECTIONES  THEOLOGICJE.  387 

Jam  utassensus  verltati  revelatse  adhibeatur,  duo  neces- 
sario  requiri  dicimus  ;  Externam  Propositionem,  per  quam 
Veritas  revelata  ad  intellectum  perferatur ;  et  Internam  Spi- 
ritus  Sancti  illustrationem,  quae  ut  veritati  hoc  modo  pro- 
positae  eredamus  efficit.  Illam  contra  Enthusiastas,  hanc 
defendimus  contra  Pelagianos,  qui  ad  fidem  comparandam 
non  aliquo  interno  Dei  adjutorio,  sed  doctrina  tantum  ex- 
terna opus  esse  judicabant?.  Hanc  autem  Spiritus  Sancti  in 
cordibus  fidelium  operationera,  propriam  causam  statuimus 
cur  verbum  Divinum  a  nobis  firma  fide  credatur.  Exter- 
nam vero  illam  propositionem,  causam  sine  qua  non,  sive 
conditionem  necessario,  (secundum  legem  Dei  ordinariam), 
ad  fidem  requisitam  constituimus.  Cum  enim  rei  quae  non- 
dum  ad  intellectum  pervenit,  fides  adhiberi  non  possit,  se- 
cundum legem  Dei  ordinariam  necessario  requiruntur  media, 
per  quae  propositiones  illae  credendae  ad  intellectum  nos- 
trum perferantur.  Id  vero  hie,  ut  in  aliis,  fit  beneficio  sen- 
suum,  vel  visus  vel  auditus ;  sive  per  lectionem  Scripturae 
divinae,  seu  in  Textibus  originalibus,  seu  in  Translationibus, 
vel  aliorum  scriptorum,  non  quidem  OeoTrvevartDv,  sed  tamen 
divinam  verltatem  complectentium ;  sive  per  auditura,  vel 
ab  aliis  lectarumhujusmodiScripturarum,  vel  sermonis  turn 
a  privatis  aliquibus,  turn  a  ministris,  (idque  non  orthodoxis 
modo,  sed  interdum  etiam  haereticis  veritatem  docenti- 
bus)  nobis  prolati.  Et  quanquam  his  omnibus  mediis  uta- 
tur  interdum  Deus  ad  veritatem  suam  nobis  proponendam, 
omnium  tamen  et  potentissimum,  et  maxime  ordinarium 
organon  est  Ecclesiasticum  ministerium  in  Praedicatione 
Evangelii,  quae  potentia  Dei  est  ad  salutem  cuivis  credenti'". 
Etsi  enim  immediata  revelatione  potuisset  nos  Deus  eo  quo 
prophetas  olim  et  apostolos  modo  instruere,  libuit  tamen 
sapientiae  ipsius  perstultitiam  praedicationis  servare  creden- 
tes'.  Quomodo  igitur  credent  ei  (inquit  Apostolus"")  de 
quo  non  audierint?  aut  quomodo  audient  absque  praedi- 

s  Quemadmodum  intcUigimus  ex  Aug^ustino,  De  Gratia  Chriati  cap.  7.  36.  et 
39.  vid.  Bellarmin.  De  Gratia. 

Kom.  1.  6.  '1  Cor.  1.  21. 

k  Kom.  10.  14,  17. 

2  C  2 


388  pr.5:lectiones  theologic^. 

cante.  Ergo'  fides  in  auditu  est,  auditus  autem  per  verbum 
Dei.  Valeant  igitur  Enthusiastarum  somnia,  qui  ccelitus 
sine  externis  aliquibus  mediis  doceri  homines  volunt.  Etsi 
enim  nos  quoque  Spiritus  Sancti  internam  lucem  ad  fidem 
efficiendam  necessarlam  esse  dicimus;  earn  tamen  non  re- 
velare  credenda,  sed  ut  credamus  revelatis  facere,  arete  te- 
nemus,  aceurateque  defendimus.  Sed  cumadversusEnthu- 
siastas  certamen  a  nobis  non  sit  instituendum,  iis  omissisad 
Pontificios  transeamus,  et  quid  illi  hac  in  parte  diversum  a 
nobis  sentiant,  breviter  inquiramus. 

Ac  primo,  ubi  diximus  fidem  rei  minime  intellectse  ad- 
hiberi  non  posse,  repugnare  videtur  Bellarminus,  Libro 
primo  De  Justificatione,  capite  septimo,  ubi  melius  per 
ignorantiam  quam  per  notitiam  deliniri  fidem  asserit.  Va- 
rum distinguendum  inter  KaraAT)i//iv™,  sive  perceptionem 
mysteriorum  fidei,  et  ETrKrrij/xrjv,  quam  Inteiligentiam  appel- 
lat  Augustinus,  assensum  nimirum  ilium  qui  ratione  ni- 
titur,  atque  rei  evidentia.  "  Quod  enim  intelligimus  aliquid, 
rationi  debemus,"  ait  Augustinus,  "  quod  autem  credimus, 
auctoritati"."  Hujusmodi  lwiaTi'}fir\v  seu  inteiligentiam  ad 
fidem  minime  requirimus,  atque  in  hunc  sensum  illud  Au- 
gustini  accipimus  in  libro  contra  epistolam  Fundamenti, 
cap.  4°,  "  Turbam  non  intelligendi  vivacitas  sed  credendi 
simplicitas  tutissimam  facit."  Verum  ut  concedimus  quod 
ex  Philosopho  producit  Bellarminus'',  "  Addiscentem  opor- 
tere  credere,"  ita  etiam  illud  addimus,  Addiscentem  opor- 
tere  intellectu  percipere  ea  quae  discenda  proponuntur.  Si- 
militer Christianum  oportere  credere  dicimus,  sed  prius 
necessarium  esse  asserimus  ut  intellectui  res  credendse  pro- 
ponantur.  Unde  in  Scripturis  credere  et  cognoscere  pro 
eodem  sumi  invenimus,  cum  sermo  est  de  rebus  fidei  sub- 
jectis  ;  ut  Esai.  53. 11,"  Cognitione  sua  justificabit  Justus 

'  Contra,  Ethnicus  Latinus  Pacatus  in  Panegyrico  quern  scripsit  Theodotlo  Im- 
peratori  Hispano ;  "  Fidem  constare  nescimus  auditis  Deum  dedit  Hispania  quem 
vidimus"  [apud  Panegyric,  vet.  Antw.  1599  :  p.  248.]  cf.  Joh.  1. 18. 1.  Pet.  1.  8. 

"  KaToKti^iQ  eat  intelligentia.  Vid  Anast.  Sinait  pag.  286.  [ed.  Gretser, 
1606]  cui  contraria  Academicorum  dicaraXiji/'ia. 

"  De  utilitate  credendi,  cap.  11.  [opp.  torn  8.  60.  ed.  Bened.] 

•  [Opp.  torn.  8.  153.]  P  De  justif.  lib.  1.  cap.  7.  n.  2. 


PRJELECTIONES  THEOLOGIC^.  389 

Servus  meus  multos ;"  et  Joh.  17.  3.,  "  Hsec  est  vita  seterna, 
ut  te  cognoscant  esse  ilium  solum  verum  Deum,  et  quem 
misisti  Jesum  Christum."  Eodemque  modo  alicubi  scribit 
Augustinus,  "  Ita  apud  omnes  vulgatam  et  confirmatam 
esse  Catholicam  fidem,  ut  nee  notitiatn  possit  fugere  popu- 
larem ;  in  eoque  irapletam  esse  Jeremise  prophetiam,  cog- 
noscent  me  omnes  a  minimo  usque  ad  maximum^."  Et  in 
Psal.  118,  (circa  illud  "  Da  mihi  intellectum"  etc.)  "  Nisi 
aliquid  intelligat,  nemo  potest  credere  in  Deum."  Hujus- 
modi  notitiam  si  ad  fidem  requiri  neget  Bellarminus,  ab- 
surdus  est;  atque  inepta  omnia  quae  ad  sententiam  suam 
coniirmandam  producit  argumenta,  pro  quorum  solutione 
legendus  Amandus  Polanus,  in  priore  Thesium  Theologi- 
carum  sylloge'',  edit.  Basil.  1597. 

Deinde  ubi  diximus  Externam  Propositionem  medium 
fuisse,  cujus  ope  Veritas  revelata  ad  intellectum  nostrum 
perferretur:  quseri  potest  an  ad  fidem  requiratur  necessario, 
ut  Proponens  sit  infallibilis.  Et  quidem  Bellarminus%  ut 
fides  sit  certa  ex  parte  objecti,  duas  causas  infallibiles  re- 
quiri asserit ;  causam  revelantem  articulos,  et  causam 
PROPONENTEM,autdeclarantem,  articulos  revelatos.  "Nam 
si  is,"  (inquit)  "qui  revelat,  et  cujus  auctoritate  nitimur 
falli  possit,  fides  etiam  incerta  redditur.  Itaque  causa  re- 
velans  non  debet  esse  nisi  Deus.  Et  pari  ratione,  si  is  qui 
articulos  revelatos  proponit,  aut  declarat,  errori  sit  obnoxius, 
et  possit  aliquid  proponere  tanquam  a  Deo  revelatum,  quod 
vere  non  sit  a  Deo  revelatum,  tota  fides  mutabit."  Hacte- 
nus  Bellarminus.  Addit  Christophorus  a  Sacro  Bosco', 
"  ad  fidem  non  solum  opus  esse  ut  Ecclesia  sufficienter  cre- 
denda  proponat,  infallibili  ilia  sua  auctoritate,  quam  a 
Christo  habet  nos  docendi,  etc.,  sed  etiam  necesse  esse 
utatur  homo  Ecclesiae  propositione  formaliter  ut  sufliciens 
est,  scil.  in  illam  tendendo  ut  in  infallibilem."  Hsec  ille 
suo  more,  spiiiose  satis  atque  perplexe. 

Nostra  vero  sententia  est,  ad  fidem  necessario  requiri  Re- 

iHeb.  8.  11. 

■■  In  loco  De  Fide.    Et  Chamieros  [Panstrat.  Cathol.],  torn.  3. 

•  Lib.  6.  De  Gratia  et  libero  arbitrio,  cap.  3.  sect.  10. 

'  Defens.  Decreli  Trid.  part  1.  cap.  6.  pag.  95, 


390  PRiSELECTIONES  THEOLOGIC*. 

velantem  infallibilem,  nimirumDeum,  qui  nee  fallere  potest, 
nee  falli;  Proponentem  vero  infallibilem,  si  aliam  intelligas 
quam  Scripturam  sacram",  nequaquam.    Satis  enim  esse  si 
res  proposita  sit  infallibilis  veritatis,  ut  qui  earn  proponit,  ea 
quidem  in  re  fallere  nos  non  possit,  licet  simpliciter  et  ab- 
solute infallibilis,  non  fuerit  authoritatis.   Neque  enim  verbi 
Divini  vires  ab  authoritate  hominis  illud  proponentis  de- 
pendere,  sed  a  bona  voluntate  et  potentia  Dei  authoris  pro- 
manare.     Quo  fit,  ut  fideles  OeoSiSoicrot  vocem  Christi  ag- 
noscant  a  quocunque  proponatur ;  divinaque  ilia  Veritas, 
spirante  ubi  vult  Spiritu,  divinam  virtutem  ad  corda  homi- 
num  penetranda  obtineat.    "  Vivus  enim  est  per  se  sermo 
Dei,  et  efficax,"  quemadmodum  habet  Apostolus",  "  et  pe- 
netrantior  quovis  gladio  ancipiti ;  et  pertingit  usque  ad 
divisionem  animse  simul  ac  spiritus,  compagumque  et  me- 
dullarum  ;  et  dijudicat  cogitationes  et  conceptus  cordis." 
Et  prsedicationem  suam  "  non  versatam  ossein  persuasoriis 
humanse  sapientise  verbis,"  profitetur  Paulus'',  "  sed  in  de- 
monstratione  spiritus  et  potentiae,"  idque  ne  fides  auditorum 
"consisteret  in  sapientia  hominum,  sed  in  potentia  Dei;" 
quae  ratio  imprimis  observandum  est.     Itaque  gratias  Deo 
agit  idem,  quod  Thessalonicenses  sermonem  ab  eo  annun- 
tiatum  acceperint,  "  non  ut  sermonem  hominum,  sed,  sicut 
est  vere,  ut  Dei  sermonem,  qui  etiam  agit  in  vobis  qui  cre- 
ditis,"  ait  ille^     Unde    vero   virtutem    illam   ivepysriKriv 
dicemus  procedere  ?  a  semente,  an  a  seminante  ?  A  semen- 
tis  proculdubio  natura,potius  quam  amanu  hominis  semen- 
tem  ilium  spargentis.     "  Regeniti*  enim  sumus  ex  semine 
incorruptibili,  id  est,  per  sermonem  Dei  vivi,  permanentis 
in  aeternum."     Hinc  factum  est,  ut  Paulo  semen  hoc  spar- 

°  Dicimns  ergo  aliquando  faaberi  in  propositis  proponentem  infallibilem,  ut 
scriptorem  sacrum  Prophetas  et  Apostolos,  sive  loquentes,  sive  scribentes  (in 
scriptis  enim  prophetant,  Apoc.  10.  11.),  quorum  alterutrum  in  Ecclesia  fuit  per- 
petuum.  Nunquam  enim  dcfuit  vel  deerit  Ecclesioe  talis  infallibilis  prophetia  cui 
tuto  iimiti  posset  fides  nostra.  Aliquando  fallibileni,  ut  pastorem  ordinarium  (re- 
porting it  as  in  times  past,  one  miglit  report  the  sayings  of  Abraham,  etc.,  who 
himselfe  could  not  immediatelye  prophecye  to  all). 

»  Heb.  4.  12.  »  1  Cor.  2.  4. 

»  1  Thess.  2.  13.  »  1  Pet.  1.  23. 


I 


'      '  PR^LECTIONES  THKOLOGICjE.  391 

gente,  Lydiae  purpurarise  cor  Dominus  adaperuerit,  ut 
attenderet  iis,  quae  ab  eo  dicebantur,  quemadmodum  Act. 
16. 14,  legimus,  etiam  prius  quam  de  auctoritate  illius  apos- 
tolica  ipsi  constaret.  Id  quod  quamplurimis  aliis  gentibus, 
quamprimum  evangelium  ab  Apostotis  annuntiatum  fuit, 
contigisse  non  est  dubium.  Postremo,  quando  verbum  Dei 
populo  prsedicatur,  non  per  totam  Ecclesiam  proponitur,  sed 
per  ministrum  aliquem,  quem  infallibilem  esse  proponentem 
nemo  asseret.  Certumque  est  e  vulgo  plurimos  ignorare 
utrum  Ecclesise  doctrinam  ipsi  proponat  minister  ille,  vel 
etiam  utrum  Ecclesia;  ipsius  auctoritas  sitinfallibilis.  Quo- 
modo  igitur  dicit  Sacroboscanus,  ad  fidem  necessarium  esse, 
ut  homo  tendat  in  Ecclesiae  propositionem,  ut  in  infalli- 
bilem. 

Post  externam  propositionem,  attingenda  qusedam  bre- 
viter  sunt  de  interna  Spiritus  Sancti  illustratione,  per  quam 
corda  nostra  eflBcaciter  persuadentur,  ut  veritati  revelatse 
assensum  praebeant.  Hsec  antem  interna  persuasio  nos- 
metipsos  tantum  attingit,  servitque  ad  nostram  ipsorum 
tantum  confirmationem,  non  autem  ad  confirmanda  aliis 
dogmata,  vel  ad  refutationem  adversariorum  ;  ad  nostras 
autem  ipsorum  conscientias  stabiliendas,  suiBciens  est,  et 
certam,  ac  minime  fallacem,  persuasionem  gignit.  "  Vos"" 
unctionem  habetis  a  Sancto  illo  profectam,  et  nostis  omnia ;" 
et  post"^  "  Unctio  quam  vos  accepistis  ab  eo,  manet  in  vobis, 
nee  necesse  habetis  ut  quisquam  doceat  vos ;  verum  sicut 
eadem  unctio  docet  vos  de  omnibus,  quae  et  verax  est,  et 
non  mendax,  et  sicut  docuit  vos,  manebitis  in  eo."  Sic  ubi 
divina  Veritas  nobis  proponitur  per  hominem  aliquem  de 
cujus  auctoritate  nihil  nobis  constat,  vel  quando  motiva 
quibus  ad  credendum  inducimur,  sunt  in  se  incerta,  ac  fal- 
libilia;  vel  quando  nobis  non  succurrit  indubitatum  aliquod 
Sacrae  Scripturae  testimonium,  quo  dogmatis  a  nobis  recepti 
Veritas  confirmetur;  vel  quando  argumentis  in  oppositam 
partem  productis  satisfacere  non  possumus,  non  fit  ut  fides 
nostra  incerta  evadat,  et  conscientiae  nostrae  haesitentin  fide 
atque  vacillent.     Nam  etiam  quando  nulla  Scriptura  Otoir' 

'  1  Joh.  I.  20.  <:  Ver.  27. 


392  prjelectiones  theologicje. 

vevoTOQ  extitit,  quemadmodum  in  25  primis  mundi  secuHs 
U9U  venit,  arcanum  hoc  Spiritus  Sancti  testimonium,  ut 
verbo  divino  nude  sine  ulla  confirmatione  propositio  red- 
deretur,  effecit :  et  quemadmodum  qui  visu  prsediti  sunt 
nivem  album  esse  certo  cognoscunt,  nee  ab  ea  sententia 
uUo  modo  dimoveri  se  patiuntur,  etiamsi  Anaxagorse  argu- 
mentationibus  quibus  nivem  atram  esse  concludere  conatus 
est,  satisfacere  nequeant  ;  ita  qui  cordis  oculos  interno 
Spiritus  Sancti  lumine  lustratos  habent,  veritatem  Divinam 
certissime  agnoscunt,  ut  ut  ad  adversariorum  sophismata 
omnia  respondere  non  valeant.  Ut  autem  homo  ratione  alio- 
qui  fallibili,  prudenter  inducatur  ad  fidem  amplectendam 
secundum  se  infallibilem,  nullum  absurdum  esse  fJatetur 
Gregorius*  ipse  Valentianus. 

Summa  est,  motivorum  omnium,  quibus  ut  assensum  veri- 
tati  prsebeamus  inducimur,  defectum  ac  infirmitatem,  certis- 
simo  hoc  Spiritus  Sancti  intus  in  cordibus  nostris  loquentis 
magisterio,  abunde  suppleri  atque  compensari.  Quod 
quidem,  ut  in  se  sufficiens  est ;  ita,  eo  remoto,  omnia  alia 
media  ad  fidem  in  nobis  efficiendam  invalida  esse  atque  in- 
suflBcientia,  exploratum  est.  Hinc  Moses%  convocans 
omnes  Israelitas,  dixit  illis :  "  Vos  videtis  omnia  quae 
fecit  Jehova  ante  oculos  vestros  in  terra  iEgypti,  Pharaoni 
et  omnibus  servis  ejus,  totique  regioni  ejus :  Probationes 
illas  maximas  quas  viderunt  oculi  tui;  signaetprodigiailla 
maxima:  sed  nondum  dederat  vobis  Jehova  mentem  ad 
cognoscendum,  et  oculos  ad  videndum,  et  aures  ad  audien- 
dum,  usque  in  diem  hunc."  Et  de  Christo  Johannes  Apos- 
tolus', "  Quum  autem  tot  signa  coram  eis  edidisset,  non 
credebant  in  eum;  ut  sermo  Esaiae  prophetse  impleretur, 
quem  dixit,  Domine  quis  crediditsermoni  nostro,  etbrachium 

"i  Tom.  3.  Commentarior.  in  Thomam,  quoest.  1.  punct.  1.  (col.  30.  edit  Ve- 
netse,  1598)  Staplet  Relect.  p.  467.  "  Obj.°  Naturam  medii  sequitur  conclusio ; 
imo  deteriorem  partem  argumentationis  sequitar  conclusio,  juxta  dialecticos.  Non 
potest  igitur  ex  mediis  infirmis  et  incertis  deduci  conclusio  certa  et  infallibilis." 
Besp.  pag.  474.  "  Non  sequi,  quia  procedit  de  argumentatione  scientifica,  et 
in  materia  natnrali,  nee  naturam  mediorum  sequitur  conclusio,  sed  Spiritus  Sancti 
suggestionem." 

«  Deut.  29.  2.  ^Joh.  12.  37. 


PR^LECTIONES  THEOLOGICiE.  393 

Domini  cui  detectum  est.  Propterea  non  poterant  credere, 
quia  iterum  dixit  Esaias,  ExcEecavit  oculos  eorum,  et  ob- 
duravit  corda  eorum  ;  ne  videant  oculis  et  sint  intelligentes 
corde,  et  sese  convertant,  et  sanem  eos"8. 

f  Vid.  Armenii  Orationem  de  Certitudine  S.  Theologise,  pag.  109.  H2.  et 
Matth.  [Hutton]  Eborac.  Archiep.  De  elect,  et  reprobat.  pag.  36.  36. 


394  PR/ELECTIONBS  THBOLOGICJE. 


II. 

APEIL.  22,  1607. 

Jam  non  solum  requiritur,  ut  Assensus  veritati  revelatse 
adhibeatur,  quod  fidei*  esse  et  religionis  diximus :  sed  am- 
plius  etiam,  ut  assensus  ille  ratione  nitatur;  quod  sapientise 
est  et  prudentise  Christianae.  "  Nam  in  colendo  sapere  debe- 
mus,  id  est  scire,  quid  nobis  et  quomodo  sit  colendum,"  ait 
Lactantius*.  'Oraxv  l/iwicrrBvwv,  Kov<j>og  Kapdla,  inquitSira- 
cides".  "  Qui  credit  cito,  levis  corde  est."  "  Valde  autem 
cito  credit,"  ait  non  male  Bellarminus*,  "  qui  res  longissime 
remotas  a  humanis  sensibus,  et  quae  omnem  intelligentiam 
superant,  sine  ulla  persuasione  credit." 

Etsi  vero  hoc  non  requiratur  ad  Esse  fidei,  quae  aliquando 
elicitur  ex  divina  vi  veritatis  revelatae",  simpliciter  sine  ulla 
alia  persuasione  propositae,  requiritur  tamen  ad  Bene  Esse; 
nimirum  ad  firmiorem  fidem  acquirendam  et  retinendam; 
"va  yivdxiKWHSV,  koi  ■iriir\ripo(^opi)fitOa  i(f  ola  tt'kjtu  iarr)- 
KUfxev,  Koi  Kav-)(<j)neda  TTappr\aial^6fiivoi,  koI  IXivOcpoarofiovv- 
TSQ  ry  avTTiQ  onoXoyiq,  inquit  Theodorus  Rhaetensis ;  h.  e. 
ut  ejus  fidei  in  qua  stamus  scientes  ac  certiores  evadamus, 
libere  ac  ingenue  illam  profitentes.  Denique  '*  ne  simus  am- 
plius  pueri  (ut  est  apud  Apostolum)  qui  fluctuemus  et  cir- 

■  Videndum  ne  credulitas  confundatur  cum  fide. 

■i  Divin.  Instit.  lib.  4.  cap.  3. 

<=  Ecclesiastic.  19.  4.  citat.  ab  Ignatio  in  Epist.  ad  Heronem  (vid.  loc),  sed  ex- 
ponitur  de  fide  bumaua  a  Bernardo  contra  Petrum  Abelardom,  Epist.  190. 

■i  De  grat.  et  lib.  arbitrio,  lib.  6.  cap.  1. 

«  Vide  exemplum  in  philosopho  apud  Sozomenum  lib.  1.  cap.  17.  (ed  Ruffin.) 
In  simplicibus  vero  Christianis  exempla  quotidie  occurrunt,  ut  et  olim  in  Eth- 
nicis  plurimis  ab  apostolis  ad  fidem  conversis,  qui  operante  Spiritu  Sancto  sermoni 
crediderunt  nuUis  rationibus  fulto ;  cumque  neqiie  de  Apostolorum  neque  de 
Scripturse  authoritate  aliquid  iig  constaret.  Vid  Gelas.  Cyzicen.  in  Act.  Condi. 
Nicsen.  pag.  90.  Nicephorum  lib.  8.  cap.  15.  et  Cedrenum  pag.  236. 


PRJSLBCTIONES  THEOLOGIC^.  395 

cumferamur  quovis  vento  doctrinse,  per  hominum  aleam,  per 
veteratoriam  ad  insidiose  fallendum  versatiam."  Ut  igitur 
necessarium  hoc  non  sit  necessitate  medii  (ut  cum  schola 
loquar)  necessarium  tamen  dici  potest  necessitate  praecepti : 
quod  requirit,  ut  parati  simus*^  semper  npog  cnroXoyiav 
iravTi  T(^  aiTOvvTi  i7ju£tc  Ao-yov  irepi  ttiq  iv  rifuv  iXirloog,  ad 
respondendum  cuilibet  petenti  rationem  ejus  spei  quae  in 
nobis  est.  Atque  ita  ipse  Petrus  fidem  eorum  ad  quos  scri- 
bit,  corroborare  nititur.  "Non  enim"  inquit^,  (rtffo^tffjutrotc 
ftvOoig  l^aKoXovOriaavng,  etc. ;  tunc  rationes  proponit  duc- 
tas  a  testibus  avroirTatg,  miraculosa  transfiguratione  in 
monte**,  authoritate  denique  sermonis  prophetici,  quam  jure 
firmissimam  esse  confirmat.  Paulus',  non  tantum  requirit 
a  Timotheo  assensum  et  fidem,  sed  etiam  constantem  et 
firmam  fidem,  certissimis  subnixam  persuasionibus,  Apos- 
tolica,  viz.,  sui  ipsius  et  divina  Sacrse  Scripturse  authoritate. 
In  hunc  etiam  modum  cum  adversariis  disputat  Christus" 
ex  testimonio  turn  humano  Johannis  Baptistae,  turn  Divine 
Patris  e  caelo,  et  scripturarum  sacrarum. 

Hie  vero  duo  nobis  examinanda  veniunt.  Primum,  an 
dogmatum  quae  nobis  proponuntur  ut  a  Deo  revelata,  ex- 
aminatio  ulla  sit  admittenda,  et  rationes  eorum  aliquse  ex- 
quirendce.  Secundum,  si  ita  fuerit,  quomodo  examen  illud 
fuerit  instituendum. 

Ac  de  priore  quidem  dubitatio  exoritur  tum  ab  authori- 
tate eorum  a  quibus  dogmata  ilia  accepta  sunt :  tum  a  peri- 
culo  atque  incertitudine  subsecuturis,  si,  missa  authoritate 
ilia  fundatissima,  ulterior!  inquisition!  nos  commiserimus, 
ac  proprias  rationes  consectati  fuerimus. 

Authoritas  ilia  duplex  est ;  tum  Dei  revelantis ;  tum  ho- 
minum veritatem  a  Deo  revelatam  accipientium,  eademque 
nobis  proponentium.  Ac  ad  Dei  revelantis  authoritatem 
quod  attinet;  ea  tanta  est  agnoscenda,  ut  veritati  ab  eo  re- 
velatse  simpliciter  acquiescendum  sit,  atque  ulterius  in  earn 
inquirere  summum  nefas  videatur.  Verum  notandum  du- 
plicem  occurrere  qusestionem ;  unam  on,  alteram  Bion ;  ut 

'  1  Pet.  S.  15.  8  2  Pet.  1.  16.  vide  locum. 

»  Matt.  17.  '  2  Tim.  3.  14. 

k  Job.  5.  31-89. 


396  PR^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

philosophus'  appellat.  Aliquando  enitn  de  veritate  propo- 
sita  ;  nobis  omnino  non  constat  an  sit  a  Deo  proposita ; 
et  turn  quaestio  moveri  et  potest  et  debet,  sitne  hsec  doc- 
trina  Dei  necne.  Prudentise  enim  iliud  Christianae  est, 
inter  vocem  Dei  ac  vocem  hominum  posse  discernere.  At- 
que  illud  nos  volumus  quando  inquirendum  nobis  proponi- 
mus,  qusenam  ilia  sint  principia  fidei  (ut  appellant)  doo- 
trinalla,  ex  quibus  certo  cognosci  possit,  quaenam  doc- 
trina  pro  divina  amplectenda  sit,  qusenam  velut  adulterina 
aversanda.  Postquam  vero  de  on  constat,  atque  explora- 
tum  nobis  fuerit  doctrinam  propositam  a  Deo  esse  patefac- 
tam,  non  procedendum  ulterius  ad  Sioti,  non  poscenda  ra- 
tio patefactionis  Divinse,  sed  subsistere  hie  debemus,  et 
simpliciter  in  veritate  revelata  acquiescere,  Xoytafioiig  kuO- 
aipovvroQ  (ut  ait  Apostolus™)  evertentes  rationes  omnes, 
Koi  al)(jjiaXwTi^ovTeQ  irav  voijjua  ti?  tjjv  viraKOriv  Toii  XpitTTOv, 
captivam  ducentes  omnem  cogitationem  ad  obediendum 
Christo.  Neque  enim  rationibus  nobiscum  agere  Deus" 
necesse  habet,  sed  legibus.  Legem  vero  brevem  esse  opor- 
tet  (ait  Seneca")  quo  facilius  ab  imperitis  teneatur,  velut 
emissa  divinitus  vox  quae  jubeat  non  disputet.  "  Bonum 
est  igitur"  quemadmodum  pulchre  alicubi  AmbrosiusP,  "  ut 
rationem  praevenerat  fides,  ne  tanquam  ab  homine  ita  a 
Domino  Deo  nostro  rationem  videamur  exigere.  Etenim 
quam  indignum  ut  humanis  testimoniis  de  alio  credamus, 
Dei  oraculis  de  se  non  credamus."  Et  quod  Maximus 
Taurinensis"*  de  Servatoris  nostrilncarnatione  praeclare  dixit, 
"  Tantae  dignationis  gratiam  non  debemus  examinare,  sed 
credere;  nee  discutere,  sed  mirari:  quid  enim  est  aequius, 
quidvetam  congruum,  quam  utin  rebus  divinis  omnipoten- 
tiam  magis  sequamur  Dei,  quam  sapientiam  mundi."  Haec 
Maximus^ 

'  Arist.  2.  Analyt.  1.  »'  2  Cor.  10.  5. 

"  Contra  Galenum,  qui  libro  2do.  De  pulsuum  differentiis,  queritur  Mosis  et 

Christi  leges  fuisse  avavoStiKTovs- 
°  Senec  Epist.  95. 

P  Lib.  I.  de  Abraham,  cap.  3.  ad  fin.  [0pp.  torn.  1.  289.  C.  ed  Bened.] 
1  Homil.  5.  de  natali  Domini  [Bibliotii.  Patrum.  Lugdmi.  torn.  6.  pag.  7.  C] 
■■  Vid.  Canum,  lib.  2.  cap.  4.  yersus  finem,  ex  Basilio  et  Hilario.     ''ATropof 

oSrof  0  Xoyof,  dnopoe  KfKfXvog,  Kai  irldTii  dfitfioTipuiv  rj  Xw(T(£.     Justiji. 

Mart. 


PRiELECTIONES  THEOLOGIC^.  397 

Sed  de  authoritate  hominum  qui  religionem  nobis  per 
manus  tradunt,  et  tanquam  a  Deo  acceptam  credendam 
nobis  proponunt,  major  movetur  controversia  :  utrum,  viz. 
in  doctrina,  quam  ab  iis  propositam  constat,  simpliciter  ac- 
quiescendum  sit,  quemadmodum  in  ea  quam  a  Deo  pate- 
factam  constaret  acquiescendum  fuisse  diximus  ;  an  vero 
ulterius  liceat  in  earn  inquirere  ac  ad  immotse  veritatis  tru- 
tinam  expendere  atque  examinare.  Sunt  vero  homines  illi 
in  duplici  differentia  constituti ;  alii  in  iEtate  nos  antecesse- 
runt,  quos  Majores  appellamus;  alii  prsesentes  nobiscum 
agunt,  quos  prsesentis  Ecclesiae  nomine  commandant  nobis 
Pontificii. 

Atque  ad  Majores  quod  attinet :  similiter  nobiscum  hie 
agunt  homines  Pontificii  atque  olim  cum  majoribus  nostris 
egerunt  homines  Ethnici,  de  quibus  Lactantius%  "  Use  sunt 
religiones,  quas  sibi  a  majoribus  suis  traditas  pertinacissime 
tueri  ac  defendere  perseverant;  nee  considerantquales  sint, 
sed  ex  hoc  probatas  atque  veras  esse  confidunt,  quod  eas 
veteres  tradiderunt :  tantaque  est  authoritas  vetustatis,  ut 
inquirere  in  eam,  scelus  esse  ducatur'.  Itaque  creditur  ei 
passim  tanquam  cognitse  veritati.  Denique  apud  Ciceronem 
sic  dicit  Cotta  Lucilio  ;  'Habes  Balbe,  quid  Cotta,  quid 
Pontifex  sentiat;  fac  nunc  ego  intelligam,  quid  tu  sentias, 
a  te  enim  philosopho  rationem  religionis  accipere  debeo. 
Majoribus  autem  nostris,  etiam  nulla  ratione  reddita,  ra- 
tionis  est  credere.'  " 

At  vero  hsec  ratio  nobis  omnino  probari  non  potest ;  qui- 
bus certa  ratione  persuassimum  sit,  in  omnium  omnino 
hominum,  sive  majorum  sive  minorum  gentium  fuerint, 
doctrinas  inquirendum  esse.  Est  quidem  sancta  apud  nos 
majorum  auctoritas,  ad  aras  usque;  sed  divinse  tamen  au- 
thoritati  sequari  non  debet :  estque  nobis  religio  a  Patrum 
institutis  deflectere,  nisi  ubi  ex  aperto  Dei  verbo  iilos  ipsos 
de  via  deflexisse  constiterit.  Et  quidem  si  a  nobis  profec- 
tum  foret  consilium  istud,  in  justam  reprehensionem  incur- 
rendum  nobis  foret :  sin  vero  ex  Deo  fuerit,  illi  nos  in 


•  Diviu.  Instil,  lib.  2.  cap.  G.  (p.  144.  ed  SpaA.  Oxon.  1684.) 
'  [Dicatur,  Spark.] 


398  PR^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

viam  unde  aberrarunt  majores  revocanti  obedire  necessum 
est,  fxr'iTTOTi  Kol  BtofiaxoL  ivpiOiifitv,  ne  etiam  cum  Deo  pug- 
nare  comperiamur".  Ac  quidem  Petrus  Apostolus  praeclare 
nobiscum  actum  esse  confirmat,  "  quod  redempti  fuerimus  Jk 
TrJQ  fxaraiaQ  rifiwv  avaarpo^rig  TrarpaTrapaSorov,  ex  vana  nos- 
tra conversatione  ex  patrum  traditionibus.  De  Samaritanis 
affirmat  Spiritus  Sanctus''  quod  Dei  mandatis  posthabitis, 
juxta  copsuetudinem  suam  pristinam  perpetrabant :  et  sicut 
fecerunt  patres  sui,  ita  fecerunt  et  filii  eorum,  et  filiorum 
filii,  usque  in  prsesentem  diem.  Unde  satis  confidenter 
Samaritana  ilia  muliercula^'  ad  Christum,  "Patres  nostri  in 
hoc  monte  adoraverunt  ;  et  vos  dicitis  Hierosoiymis  esse 
locum  ilium  ubi  oporteat  adorare."  Cui  tamen  Christus^ 
'Y/ifig  TTpotTKUvetre  tl  ovk  oiSare,  rifiiig  7rpO(TKvrou/z£v  6  oi'Sa/i£v. 
utrisque  commune  fuit,  quod  a  patribus  accepta  fuerit  reli- 
gio ;  sed  hoc  verse  proprium  quod  non  ilia  tantum  perquam 
levi  authoritate  sed  ulteriore  cognitione  commendata  est. 
Sed  ipsum  Deum  audiamus  sua  voce  controversiam  hanc 
componentem",  "  Dixi  ad  filios  eorum  in  solitudine :  in  prae- 
ceptis  Patrum  vestrorum  nolite  incedere,  nee  judicia  eorum 
custodiatis,  nee  in  idolis  eorum  poUuamini.  Ego  Dominus 
Deus  vester:  in  praeceptis  meis  ambulate,  judicia  mea  cus- 
todite  et  facite  ea."  Hsec  Dominus  Deus  noster:  cujus, 
consilio  si  auscultemus,  profecto  nee  de  Patrum  inopia 
laborare  necesse  erit,  quorum  vestigia  insistamus.  Pro 
patribus  illis  carnis  patres  habebimus,  Apostolos,  Prophe- 
tas,  omnes  fideles  qui  nos  antecesserunt,  ipsum  Dominum 
Patrum  Patrem.  Unde  Apostolus  ultra  parentes  illos 
proximos  prospiciens'',  "  Hoc  vero  tibi  confiteor,  me  secun- 
dum viam  illam  quam  hseresin  dicunt,  ita  servire  patrio 
Deo  (t(^  iraTpt^t^  9£([7)  ut  qui  credam  omnibus  quae  in  lege 
et  in  Prophetis  scripta  sunt."  Quid  vero  multis  hac  in  re 
opus  est  ?  cum  negari  omnino  non  possit  falsam  saepissime 
religionem  esse  TrarpaTrapaSorov,  cui  qui  idcirco  acquiescen- 
dum  esse  dixerit,  insanum  esse  oporteat :  et  ut  maxime  vera 
esset,  Kara  avfi^t^r\KOQ  ixovov,  ut  praeclare  ait  Theodoras 

"Act.  5.  39.  '2  Reg.  17.  40,  41. 

y  Joh.  4.  20.  '  Job.  5.  22. 

•  Ezech.  20.  18.  "  Act.  24.  14. 


PRiELECTIONES  THEOLOGIC^.  399 

Rhsetensis";  casu  duntaxat  veram  fidem  amplexos  eos  qui 
ottXwc  (ut  ille  ait)  koI  wc  iTv\tv  sk  iraTpaTrapadorov  o-vvjj- 
Ociag  iv  ry  ahr^  iriani  ticri  yvwpiZofin'ot,  simpliciter  et  for- 
tuito  ex  consuetudine  a  patribus  acceptis,  earn  ipsam  rectam 
fidem  secuti  fuisse  comperiuntur.  Adeo  quidem  ut  si  pigros 
illos  et  fidei  inquisitionis  negligentes  contigisset  ex  hsereti- 
cis  nasci,  de  paternse  quaque  impietatis  abnegatione  minime 
solliciti  futuri  fuisse  videantur.  Verum  Lactantium  nostrum 
egregie  causam  sane  perorrantem  paulisper  audiamus. 
"  Quare  oportet  (inquit  ille*^)  in  ea  re  maxime  in  qua  vitse 
ratio  versatur,  sibi  quemque  confidere,  suoque  judicio  ac 
propriis  sensibus  niti  ad  investigandam  et  perpendendam 
veritatem,  quam  credentem  alienis  erroribus  decipi  tanquam 
ipsum  rationis  expertem.  Dedit  omnibus  Deus  pro  virili 
portione  sapientiam,  ut  et  inaudita  investigare  possent,  et 
audita  perpendere.  Nee  quia  nos  illi  temporibus  anteces- 
serunt,  sapientia  quoque  antecesserunt :  quse  si  omnibus 
sequaliter  datur  occupari  ab  antecedentibus  non  potest.  Illi- 
babilis  est  tanquam  lux  et  claritas  solis :  quia  ut  sol  oculo- 
rum,  sic  sapientia  lumen  est  cordis  humani.  Quare  cum 
sapere,  id  est,  veritatem  quserere,  omnibus  sit  innatum  : 
Bapientiam  sibi  adimunt,  qui  sine  ullo  judicio  inventa  ma- 
jorum  probant,  etab  aliis  pecudum  more  ducuntur,  sed  hoc 
eos  fallit,  quod  majorum  nomine  posito,  non  putant  fieri 
posse,  ut  aut  ipsi  plus  sapiant,  quia  minores  vocaiitur;  aut 
illi  desipuerint  quia  majores  nominantur.  Quid  ergo  im- 
pedit,  quin  ab  ipsis  sumamus  exemplum,  ut  quomodo  illi 
qui  falsa  invenerant,  posteris  tradiderunt :  sic  nos  qui  verum 
invenimus  posteris  meliora  tradamus."  Hsec  pulcherrime 
Lactantius. 

Quse  vero  de  majoribus  nostris  hucusque  dicta  sunt, 
ea  multo  etiam  magis  cohibere  nos  debent  ne  lis  qui  prae- 
sentis  Ecclesite  nomine  dogmata  proponunt,  assentiamur 
temere,  pastoribusque  visiones  fortasse  capitis  sui  pro- 
ferentibus,  sine  ulteriore  uUa  inquisitione  simpliciter  sub- 
scribamus.      Et   tamen    non   puduit   Tlio.    Stapletonum 

•  [Sire  Theodoras  de  Rhaithu.] 

'  Instit.  lib.  2.  cap.  7.  [pag.  14C.  ed  Spark.  Oxon.  1684.] 


400  PEiELECTIONES  THEOLOGIC*. 

projectae  audaciae  hominem  palam  asserere  atque  defendere 
pertinaciter"=  "  quod  in  doctrina  fidei  non  quid  dicatur  sed 
quis  loquatur  a  fideli  populo  attendendum  sit."  Quae  mihi 
vox  pecudis  non  hominis  semper  visa  fuit'.  At  ne  sine  ra- 
tione  videatur,  observare  nos  jubet  Stapletonus,  juberi  pas- 
sim in  Evangelio  fidelem  populum,  de  personis  cavere  ma- 
gis  quam  de  doctrina.  Ideoque  clamare  Sal  valorem  "at- 
tendite  p.  falsis  prophetis."  Quasi  vero  qui  falsos  doctores 
vitandos  monet,  non  etiam  doctrinarum  genera  notari  vo- 
luit,  unde  Pseudoprophetse  hujusmodi  dignosci  possent. 
Cavendum  quidem  nobis  a  pseudoprophetis  serio  praemonuit 
Servator :  sed  idem  tamen  rationem  qua  dignosci  iidem  a 
nobis  possent  non  minus  diligenter  inculcat.  "A  fructibus 
(inquit)  eorum  agnoscetis  eos"^.  In  fructibus  autem  bisce 
doctrinam  prsecipuum  obtinere  locum,  negare  quis  potest? 
"  Fructus  hominis  (ait  author  Operis  imperfecti  in  Mat- 
theum'')est  confessio  fidei  ejus  et  opera  conservationis  ipsius. 
Si  ergo  videris  hominem  Christianum,  statim  considera,  si 
confessio  ejus  conveniat  cum  scripturis,  verus  est  Christia- 
nus :  si  non  est  quemadmodum  Christus  mandavit,  falsus 
est."  "  Impia  ergo  et  execranda  dogmata  (ait  Theodoretus' 
per  se  sufficiunt  ad  suum  patrem  ostendendum.  "  Ex  fructu 

*  In  Demonstration,  principior.  doctrinal,  lib.  10.  cap.  5. 

'  \_H(EC  sequentia  in  margine,  manu  aitctoris,  quasi  secunda  cnra  inseruntur : — • 
Quanto  prudentius  Christi  Apostolus  Johannes  (in  secunda  sua  epistola  ver.  10.) 
doctrinam  solam  animum  advertendum,  indeque  de  doctore  sestimandum  conau- 
luit.  "  Si  quis  (inquit)  venit  ad  vos  et  illam  doctrinam  non  affert,  ne  recipite  eum 
domum  nee  Ave  el  dicite."  "  In  cathedra  Mosis  sedebant  Scriboe  et  Pharisffii ;" 
habebant  ergo  doctorum  authoritatem,  et  in  eorum  tamen  doctrinam  inquirendum 
monult  Servator,  Matt.  16.  "  Cavete  de  fermento  Pharisaeorum,  i.  e.  de  doctrina 
quse  mandatisDei  adversatur,  utrecteexponitJanaenius  (Concord,  in  hunclocum); 
Stella  in  Luc.  12. ;  etMaldonat.  in  Matt.  23.  Hue  referatur  sententia  iUa  quam 
ex  quodam  scriptore  ecclesiastioo  citat  Joh.  Newenklaius  (annot.  62.  in  Gregor. 
Nyssen.  de  Hominis  Opificio) :  to  koKov  ottov  dv  iro0'  evptOfitj  r^f  dXjjOeiac 
iSiov  ilvai.  "  Quod  bonum  sit  ubicunque  tandem  reperiatur  deberi  veritatis 
proprinm  censeri."  Nicephor.  lib.  10.  Histor.  Eccles.  cap.  26.  (citat.  a  Zehnero 
in  lambos  Amphilochii,  pag.  59.)  Item,  Qusecunque  apud  haereticos  vera  et 
bona  sunt,  ea  etiam  nostra  sunt  et  ex  Deo,  inquit  Augustin.  lib.  de  patientia 
cap.  27.  28.  et  de  unico  Baptismo.  Greg.  Horn.  10.  Super  Ezek.  idem.] 

K  Matt.  7.  16. 

i"  Hom.  19.  [In.  0pp.  S.  Chrysost.  torn.  6.  p.  829.  ed.  Bened.] 

'  Initio  lib.  3.  Hsereticarum  fabularum. 


PR^LECTIONES  THEOLOGIC^.  401 

^^inquit)  arbor  cognoscitur.  Unde  prseclare  Origenes*"  Do- 
minus  (inquit)  in  Evangeliis  dicit :  Attendite  vobis  ab  iis 
qui  veniunt  ad  vos  in  vestimentis  ovium,  intus  autem  sunt 
lupi  rapaces'.  Et  ideo  vigilans  sensus  et  mens  intenta  re- 
quiritur,  quae  probare  noverit  vel  ovis  in  propatulo  simpli- 
citatem,  vel  lupi  latentem  rapacitatem.  Unde  vide  quam 
proximi  periculis  fiant  hi,  qui  exerceri  in  dlvlnis  Uteris  ne- 
gligunt,  ex  quibus  solis  hujusmodi  examinationis  agnos- 
cenda  discretio  est."  Hactenus  Origenes.  Atque  hinc  etiam 
solvitur  alterum  illud  putidum  sophisma,  quo  irapaSo^ov 
suum  stabilire  conatur  Stapletonus™ :  populo  fideli  attenden- 
dum  non  quid  dicatur,  sed  quis  loquatur,  quia,  viz.,  fides 
authoritati,  ut  scientia  ration!,  nititur:  nam  fidem  quidem 
authoritate  niti,  libenter  damus :  verum  authoritate  non 
hominisproponentis,  (ut  somniat  Stapletonus,)  sed  Dei,  vo- 
luntatem  suam  in  sacrosanctis  suis  oracuiis  nobis  revelantis. 
Itaquenon  in  praedicatoris  cujusquam  authoritate  subsislen- 
dum  nobis  erit :  sed  probandi  sunt  spiritus  an  ex  Deo  sunt", 
eorumque  dogmata  consideranda  sunt,  et  ad  divini  verbi 
trutinam  appendenda.  Illud  quidem  Apostoli  praeceptum 
arete  tenendum  est":  "  Prophetias  ne  aspernemini ;''  neque 
illud  tamen  negligendum  quod  statim  subjungitP  "  Omnia 
explorate;  et  quod  bonum  fuerit  retinete''."  Est  quidem 
ilia  Berceensium  laus :  quod  sermonem  cum  omni  alacritate 
receperint:  neque  minima  tamen  laudis  pars  in  eo  posita  est, 
quod  quotidie  examinarint  Scripturas  an  haec  ita  se  habe- 
renf.  Verum  Pontificii  Doctores,  ejusmodi  esse  volunt, 
quales  depingit  nobis  Hieronymus' :  "  Isti  tantam  sibi  assu- 
munt  auctoritatem,  ut  sive  dextra  doceant  sive  sinistra,  id 
est,  sive  bona  sive  mala,  nolint  discipulos  ratione  discutere, 

'  Lib.  10.  in  Epist.  ad  Roman,  cap.  16.  '  Matt.  7.  15. 

■"  Staplet.  in  Defens.  Ecclesiastic.  Authorit.  lib.  3.  cap.  7.  sect.  4.  "  In  doctrina 
religionis  non  quid  dicatur,  sed  quis  loquatur  attendendum  esse ;  quia  fides  au- 
thoritati, ut  scientia  rationi  nititur." 

"  1  Job.  4.  I.  •  1  Tbess.  5.  20. 

P  1  Thess.  5.  21. 

1 1d  est  ex  confessione  DocTRiNyE  discernitur  inter  spiritura  Christi  et  Xnti- 
christi ;  (ut  in  hunc  locum  recte  notant  Aquinas  et  Caietanus). 

'  Acts  17.  11.  •  In  Esai.  lib.  9.  cap.  80. 

VOL,  XIV.  2  D 


402  PRiELECTIONES  THEOLOGICjE. 

sed  se  praecessores  sequi."  At  quanto  aliter  affeclus  fuit  Cy- 
rillus  Hierosolyinitanus,  etiam  cum  catechurnenis  suis  ageiis. 
Atl  yap  (iiiquit  ille')  TrtjOt  twv  Oelwv  tcai  ayiwv  Tr\g  ttiotewc 
fivtrrripioiv,  /xriSt  to  tv)(ov  avtv  twv  9itwv  Trnpadtooauai  jpa- 
<j>u>v-  /x»)8f  airXHig  TruOavoTriai  icai  \6ywv  KaTnaKtvaig  irapa<pt- 
piaOai.  jurjSf  tjuot  ti{>  ravra  aoi  XiyovTi  inrXwQ  Tridrevai^g,  tav 
riiv  oTToSfistv  Twv  KarayjiXXofisvoiv  airo  riov  Ohwv  pij  Xafoi^g 
ypa(j)<Lii.  'H  awrrfpia  yap  a'vTi]  tTjc  TridTHog  ripiiv,  oiiK  it,  tvpe- 
aioXoyiag,  aXXa  i^  aTroddS,i(iig  riov  Od(i)v  tari  ypa(pu)v,  h.  e. 
"Necesse  est  <1e  divinis  fidei  mysteriis,  nee  sine  saeris  scrip- 
turis  temere  quiequam  tradere;  nee  simplici  eredulitate  et 
verborum  apparatu  circumferri.  Neque  mihi  dicenti  sim- 
pliciter  credas  ;  nisi  demonstrationem  annunciatorum  ex 
Sacris  litteris  accipias.  Salus  enim  ipsa  fidei  nostrae  non  ex 
commentitia  disputatione,  sed  ex  demonstratione  divinarum 
Scripturarum  est."  Hsec  Cyrillus  Hierosolyinitanus;  cui 
comitem  adjungere  liceat  Joannem  Chrysostoinum  Constan- 
tinopolitanum  archiepiscopum:  qui  ita  concionatur";  UCig 
yap  oiiK  aroTTOv  virtp  piv  )(pi}paTwv  pr/  tripotg  TTiaTSvuv,  aXX 
apidpi^  Kot  '4'^)(p^>  rovTO  tTriTpiirHv,  VTrip  hi  irpaypaTwv  )//»)- 
^iZopivovg  anXwg  ralg  tripoiv  vapaavpiaOai  do^aig,  kuI  ravra 
oicp(/3f)  Zvyov  airavrwv  'ixovrag,  icai  yvwpova,  koi  Kavova,  roip 
Btiiiiv  vopwv  Triv  airo^aatv ',  Sio  TrapaKoXCo,  koi  Oiopai  ttuvtwv 
vpCov,  CKpivTtg  Ti  Ti^  Stivi  Ktti  r(j(  Stivi  Sokh  ttejoi  tovtu>v.  irapa 
Twv  ypa(j)u>v  ravra  uiravra  TTuvOavtaue  '.  h.  e.  "  Annon  enim 
absurdum  ac  praeposterum  i'uerit,  nos,  quum  de  pecuniis 
agitur,  aliis  fidem  non  habere,  sed  nurnero  et  calculo  id  com- 
mittere,  quum  autem  de  rebus  judicandum  est,  in  aliorum 
opiniones  temere  ac  velut  obtorto  colic  trahi :  idque  quum 
exactam  rerum  omnium  iancem  ac  normara  et  amussim 
habeamus,  nempe  divinarum  legum  sententiam  ?  Quocirca 
vos  omnes  rogo  atque  obsecro,  ut  quid  hie  aut  ille  de  his 
rebus  sentiat,  nihil  morantes,  Scripturas  sacras  de  his  om- 
nibus consulatis."  Haec  ille.  Sed  hac  de  re  plura  in  Quses- 
tione  de  Controversiarum  Judice  disputanda  occurrent : 
ubi  etiam  cum  Christophoro  de  Sacrobosco  negotium 
nobis  futurum  est,  qui  illud  absurdum  esse  conatur  osten- 

'  Catech.  4.  17.  [pag.  CO.  ed  Ben.]  "  In  2  Cor.  7,  Homil.  13. 


■N 


PE^LKCTIONES  THEOLOGICiE.  403 

dere,  unumquemque  suo  arbitrio  esse  relinquendum,  ut  ea 
sectetur  dogmata,  quae  sibi  videbuntur  conformia  Scrip- 
turae. 

Superest  ut  quod  extremo  positum  est  loco  considere- 
mus,  pericuium  viz.  illud  quod  futurum  autumant,  si,missa 
authoritate  proponeDtis,  in  doetrinse  propositae  certitudinem 
inquirendi  iicentia  concedatur.  Aiunt  vero  hoc  modo  fenes- 
tram  aperiri  ad  omnimodas  sectas  atque  haereses  inducendas: 
consensum  nullum  expectandum,  sad  ita  incerta  futura  om- 
nia, ut  quo  36  quisque  vertat,  aut  cui  se  potissimum  sectae 
addicat,  prorsus  ignoret.  Ad  quod  breviter  respondemus : 
subvereri  quidem  haec  nos  jure  potuisse,  si  unusquisque  sibi 
relinqueretur,  ac  proprise  rationis  indiigini :  sed  cum  ad  cer- 
tam  astricti  simus  regulam,  ad  quam  doctrinae  quaevis  exi- 
gendaesint.fideinostrjecertitudini  satis  provisum  esse.  Atque 
ita  respondere  nos  docuit  Johannes  Chrysostomus",  et  in- 
stantiam  solvens  "  ilium  dicere  hoe  habere  scripturam,  alium 
aliud  dicere,  aliter  scilicet  enarrando  sciipturas  :  Die  milii 
(inquit)  mentemne  habes  et  judicium  ?  Certe  non  est  viri 
accipere  simpliciter  omnia  quae  audit.  At  si  mentem  atten- 
deris,  omnino  quod  bonum  est  scies.  Emturus  vestem 
quamvis  artii*  textoriae  imperitus  sis,  non  dicis ;  Nescio 
emere,  illudunt  raihi :  sed  facis  omnia  ita  ut  dicas.  Ne 
ergo  dicas,  Discipulus  sum,  et  judex  esse  nolo  nuUumque 
dogma  vel  dijudicare  vel  condemnare  potero.  Non  jam  ille 
praetextus  locum  habet :  ne  cavillemur,  ne  praetextus  quae- 
ramus;  haec  enim  facilia  sunt  etc."     Haec  Chrysostomus^. 

Itaque  ad  banc  regulam  si  attenderemus  :  tantum  abest 
ut  haereseos  inquinamentum  metueremus,  ut  spes  etiam 
non  contemnenda  oreretur,  nos  hoc  modo  alios  ab  haereti- 
corum  laqueis  liberare  posse.  Ita  sane  Chrysostomus': 
"Quomodo  qui  dant  regulas  non  necesse  habent  mensuras 
innumerabiles  curiose  inquirere,  sed  illam  quae  data  fuit,  ju- 
bent  tenere:  ita  etiam  in  do<rmatibus.   Sed  nemo  vult  atten- 

o 

'  In  Act.  homil.  33.  not.  4. 9.  259.  [opp.  torn.  9.  Ed.  Ben.] 
!  Ita  Augustinns  lib^  18".  de  Civit.  Dei  cap.  41    De  Philc:so|)liis  inquit:  Cur 
dissenserunt  et  a  magistrisdiscipuli,  et  iuter  se  condiscipuli,  nisi  quia  ut  liomiues 
humanis  sensibos  et  humanis  ratiocinationibus  ista  qusesierunt. 

»  Homil.  8.  iu  Epist.  ad  Hebr.  cap.  5.  [opp.  torn.  12,  p.  90.  Ed.  Ben.] 

2  I)  2 


404  PR^LECTIONES  THBOLOGIC^. 

dere  Scripturis.  Nam  si  attenderemus,  non  solum  non  atten- 
deremus  errori  et  deception!,  sed  etiam  deceptos  liberare- 
mus,  sed  etiam  extraheremus  a  periculis." 

Ratum  igitur  ae  fixum  illud  maneat,  quicquid  in  con- 
trarium  obstrepant  adversarii,  dogmatum  examen  insti- 
tuendum  esse :  neque  ad  authoritatem  quam  Pontifex  et 
Pontificii  obteridunt  Apostolicam  ita  nobis  obstupescendum, 
ut  a  ve'eratoribus  iilis  nos  ptvdg  aytaOat  nescio  quo  simplicis 
obedientiae  prsetextu  permittamus. 

Illud  jam  nobis  porro  inquirendum  est,  Quo  modo  ex- 
amen hoc  instituendum  sit,  ut  de  sinceritate  dogmatis 
propositi  nobis  constare  possit.  Et  duplex  quidem  hue  spec- 
tat  consideratio :  roii  Kptrripiov  sive  Normse  ad  quam  dog- 
matum Veritas  exigenda,  una;  tov  Kpiroii  sive  Judicis  qui 
secundum  normam  illam  de  re  tota  pronuntiare  possit,  altera. 
Kpirijpiov  sive  Normam,  secundum  quam  judicandum  sit, 
quid  in  religione  rectum  sit  vel  non  sit,  legitimam  argu- 
mentationem  statuimus,ex  legitimis  factam  principiis.  Prin- 
cipia  enim  vocamus  rationes  illas  et  firmamenta  quibus 
id  quod  credendum  faciendumve  proponitur,  verum  justum- 
que  esse  demonstratur*.  Cum  vero  in  omni  argumenta- 
tione,  vel  forma  consideranda  veniat  vel  materia  f'ormse  non 
alia  quserenda  est  norma  quam  intellectus  ordinis  syllogis- 
tici,  a  Deo  mentibus  nostris  inditus,  per  quem  sagaciter  ani- 
madvertimusquidex  alio  consequatur.  Certum  est  enim  vim 
illam  ac  methodum  inferendi  aliud  ex  alio,  omnium  homi- 
num  mentibus  insitam,  esse  unam  atque  eandem,  quae  qui- 
busvis  rebus  cognoscendis  seque  adhiberi,  et  non  magis  in 
Philosophorum  et  Medicorum  et  Jurisconsultorum,  quam 
in  Christi  et  Prophetarum  et  Apostolorum  etTheologorum 

*  Augustinus  de  Doctrina  Christiana,  lib.  2.  cap.  31.  "  Disputationis  (al»)  dis- 
ciplina  ad  omnia  genera  quisestionum,  quae  in  Sanctis  literis  sunt  penetranda  et 
dissolvenda,  plurimum  valet:  tantum  ibi  cavenda  est  libido  rixandi  et  puerilis 
qusedam  ostentatio  decipiendi  adversarium.  Sunt  enim  multa  qu»  appellantur 
Sophismata,  falsae  conclusiones  rationum,  et  plerumque  ita  veras  imitantes,  ut 
non  solum  tardos,  sed  ingeniosos  etiam  minus  diligentur  attentos,  decipiant." 
(Ibid.)  "  Sententiarum  autem  Veritas  in  Sanctis  libris  Ecclesiasticis  investiganda 
est.  Ipsa  tamen  Veritas  connexiouum  non  instituta,  sed  animadversa  est  ab 
hominibus  et  notata,  ut  earn  possint  vel  discere  vel  docere.  Nam  est  in  rerum  . 
ratione  perpetua  et  divinitus  institiita." 


prjElkctiones  theologiCjE.  405 

disputationibus  notari  potest.  Hiiic  recte  concludit  Philoso- 
phus'',  unam  tantum  esse  viam  seu  rationem  componendi  syllo- 
gismum queinlibet,in quavis scientia.  'H jutv ovv 6S6c(inquit) 
Kara  vravriDV,  17  avrii,  koI  inpl  (piXoaotpiav  icai  irtp).  te^vijv  ott- 
oiavovv,  Koi  fiadnfia,  "Omnium  qusestionumconcludendarum, 
turn  quae  in  Piiilosophia  sunt,  turn  quae  in  quavis  arte  ac  dis- 
ci plinatractantur,  una  est  eteademviaet  ratio."  Nequetamen, 
quum  formam  syilogisticam  in  argumentationibus  theolo- 
gicis  requirendam  dicimus,  ita  sumus  intelligendi,  ac  si  eos 
qui  arte  Dialectica  instructi  non  sunta  palsestra  Theologica 
abigendos  putaremus,  neque  quicquam  in  disputationibus 
de  religione  susceptis  admittendum,  quod  non  e.xacta  ilia 
syllogismi  forma  vestitum  et  tribus  quasi  punctis  conciusum 
exliibeatur"^.  Hoc  enim  Theodoto  haeretico  ej usque  sec- 
tatoribus  relinquimus  :  de  quibus  ita  Eusebius'' :  "  Non 
quid  sacrae  et  divinae  litterae  de  CInisto  dicant,  conquisi- 
verunt;  sed  quaenam  syllogismi  figura  ad  suam  impietatem 
confirmandani  reperiretur,  studiose  indagarunt.  Quod  si 
quisquam  forte  illis  aliquod  divini  eloquii  testimonium  pro- 
ferat,  quaerunt  utrum  eonjunctam  an  disjunctam  syllogismi 
figuram  possit  efBcere."  Quin  potius  ad  simplicis  illius 
Laici  sententiam  accedimus,  quern  in  Synodo  Nicaena  cum 
hujusraodi  Dialecticis  hunc  in  modum  congressum  refert 
Socrates"  :  ojc  apa  6  XptdToc  koi  01  arrooroAoi,  011  S(a- 
\iKTiKriv  I'lixiv  TrapiSoaav  ri-^viiv,  ovSi  Ktvriv  uTraTr\v,  aWa 
yvfivfiv  yv(ijpi}v,  TriaTU  koi  koXoT?  Iqjoi^  (pvXaTTOfiivriv, 
"  Christum  et  Apostoios  artem  Dialecticam  neutiquam  no- 
bis tradidisse,  neque  iiianes  fallacias,  sed  mentem  apertam 
et  simplicem,  quae  fide  et  bonis  operibus  integra  servari 
solet.  Et  negari  tamen  non  potest  quod  habet  Clemens 
Alexandrinus',  "esse  Dialecticam  veluti  vallum  quoddam 
ne  Veritas  conculcetur  a  Sophistis."  "  Aliud  est  (inquit  Au- 
gusiinus")  nosse  regulas  connexionum  :  aliud  sententiarum 
veritatem.  Quidam  autem  sic  se  jactant,  quum  veritatem 
connexionum  didicerint,  quasi  sententiarum  ipsa  sit  Veritas. 

''  Lib.  I.  Analytic,  prior,  cap.  30. 

'  Vid.  Beumlerum  in  Tlieodoret.  fol.  36.  b ;   42.  b. 

*  Lib.  5.  Histor.  cap.  ult.  '  Lib.  I .  Hist.  cap.  5. 

'  Lib".  6".  Stromal,  (pag.  207).       8  Lib.  2.  De  Uoctrina  Christiana,  cap.  34. 


406  prjELECTiones  thkologic^e. 

Et  rursus  quidam  plerumque  retinentes  veram  sententiam, 
male  se  contemnunt,  quia  leges  conclusionis  ignorant." 
Hoc  igitur  est  quod  volumus,  non  necessario  requiri  hie  ut 
argumenta  omnia  actu  in  striotam  syllogismorum  formam 
redigantur  :  sed  satis  esse  ut  Swafin  seu  potestate  ejus- 
modi  sint,  ut  in  legitimos  syllogismos  ab  artifice  converti 
possint.  Nam  et  Christiis  et  Apostoli  et  veteris  Ecclesise 
Patres,  quando  cum  veritatis  hostibus  disputant,  aut  raro 
aut  nunquam  syllogismos  tribus  versibus  scholastico  more 
proponunt,  verum  Kpuirrticdic  argumentantur,  vel  dempta 
aliqua  propositione,  vel  additis  simul  prossyllogismis,  vel 
inversis  syllogismi  partibus.  Quae  omnia  in  ordinem 
ilium,  qui  in  arte  describitur,  cuivis  qui  in  dialecticis''  vel 
mediocriter  versatus  est,  revocare  facillimum  fuerit.  Et 
quamquam  negari  non  potest,  nudam  illam  syllogisticam 
formam  omnium  esse  accuratissimam  ad  argumentorum  vim 
dignoscendam  ;  conandumque  nobis  esse  in  scholasticis  dis- 
putationibus,  ut,  quando  cum  contumacibus  prsesenim  nobis- 
cum  est  negotium,  intra  certos  cancellos  formae  legitimse 
adversaries  coarctemus,  tamen  in  popularibus  disputationi- 
bus  eam  rationem  non  tantopere  urgendam  viri  docti  non 
imprudenter  censuerunt,  quod  auditoribus  minus  exercitatis, 
nimis  subtilis,  spinosa,  atque  hinc  molesta  quoque,  videre- 
tur.     Et  de  argumentationum  quidem  forma  hactenus. 

Ad  materiam  quod  attinet :  sunt  ea  axiomata  quaedam 
veraet  certa,  ex  quibus,  adhibita  forma  disserendi,  colligun- 
tur  conclusiones  Theologicse.  Suntque  vel  prima  et  avavo- 
duicra  :  vel  hypotheses  ex  primis  necessaria  consequentia 
deductse,  quae  etiam  primorum  rationem  in  deraonstratione 
jure  obtinent.  Jam  vero  quum  varia  a  variis  tradantur  loca, 
quibus  axiomata  hujusmodi  contineri  dicuntur :  "  operse 
pretium  fuerit  ea  diligentius  indagare,   ne  unicuique  libe- 

'■  "  Hanc  enim  artem  quam  dialecticam  vocat,  quae  niliil  aliud  docet  quam  con- 
sequentia demonstrare,  seu  vera  veris,  velfulsa  falsis,  nunquam  doctrina  Christiana 
fiirmidat:"  ut  pulchre  idem  Augustinus.  (contra  Crescon.)  lib.  1.  [cap.  28.] 
etiamsi  ab  ea  argutandi  abhorreat,  qujs  vult  ilia  quidem  videri  se  esse  Dialecticam, 
sed  abest  ab  ea  distatque  plurimum.  Quin  adeo  nulla  pemicies  Tlieologiae  major 
inveniri  potest,  quam  in  sophismatum  fece  simulatio  Theologia; ;  de  qua  graviter 
ronquestus  est  Caniis  lib".  9".  Locor.  Theol.  cap.  I. ;  et  Ludovicus  Vives  De  Tra- 
dendis  Disciplin. 


PR^LECTIONES  THEOLOGICE.  407 

rum  sit  rationes  ac  regulas  quasdam  propria  auctoritate 
sibi  arrogare."  Loca  vero  hujusmodi,  unde  argumenta 
ducuntur  theologica,  in  genere  duo  sunt:  Ratio  vel  Auc- 
toritas.  His  enini  duobus  modis  cujusque  rei,  quae  in 
controversiam  venit,  assensionem  facimus.  "  Cum  vero  in 
reliquis  disciplinis  omnibus  (ut  recte  observat  Canus')  pri- 
mum  locum  Ratio  teneat,  postremum  Auctoritas  :  at  The- 
ologia  tamen  una  est,  in  qua  non  tarn  rationis  in  disputando, 
quam  auctoritatis  momenta  quserenda  sunt.  Etenim  locum 
ab  auctoritate  adeo  sibi  proprium  vendicavit,  ut  rationes  vel 
tanquam  hospites  et  peregrinas  excipiat,  vel  in  suum  etiam 
obsequium  asciscat  quasi  longe  repetitas.  Quippe  fide  potis- 
simum  innititur:  quae  nisi  ab  auctoritate  proficiscatur,  non 
modo  fides  esse,  sed  ne  intelligi  quidem  potest.  Est  namque 
fides  (ut  Apostolus""  tradit)  argurnentum  rerum  non  appa- 
rentium  ;  quas  si  certas  certa  velis  ratione  facere,  cum 
ratione  prot'ecto  insanies.  Principem  itaque  locum  sicut 
apud  fideles,  ita  apud  Theologos,  Auctoritas  habet :  ratio 
deinde  veluti  pedissequa  sequitur."  Postulatque  ratio,  ut 
primo  de  Dominae,  posteriore  delude  loco  de  Ancillae  au- 
thoritate  sermonem  instituamus. 

"  Nee  vero  soleo  probare  (ait  Tuliius  in  prooeraio  libri 
primi  de  Natura  Deorum)  id,  quod  de  Pythagoricis  accepi- 
mus,  quos  ferunt,  si  quid  affirmarent  in  disputando,  cum  ex 
iis  quiereretur,  quare  id  ita  esset,  respondere  solitos,  Ipse 
dixit;  Ipse  autem  erat  Pythagoras.  Tantum  opinio  prae- 
judicata  poterat,  ut  etiam  sine  ratione  valeret  auctoritas." 
Haec  quidem  ille.  At  vero  nostram  disciplinam  esse  Py- 
thagoricam  recte  pronuntiavit  in  prima  adversus  Julianum 
oratione  Gregorius  Nazianzenus.  Verum  enimvero  quae- 
nam  ilia  sit  autlioritas,  cui  totos  vos  addicere  oporteat, 
etiam  atque  etiam  inquirendum  est  :  ne  lubrico  atque  in- 
firmo  fundameiito  fides  nostra  innitatur.  Aulhoritatem 
vero  dupliceni  (iistinguimus  :  Divinam  et  Humanam.  Quae 
Divina  authoritate  nituntur  certissima  esse,  non  est  dii- 
bium  :  ideo  enim  vera  esse  iiecesse  est,  quia  a  prima  veii- 
tate   profecta,  atque  a  Deo  qui  verax  est  et  mentiri  non 

'  Cauus,  lib.  1.  Loc.  Theol   cap.  2.  '  Hel).  1 1.  1. 


408  Pn^LECTIONES  THEOLOGICJE. 

potest.  Divina  vero  ilia  Authoritas  vel  per  Revelationes, 
vel  per  Miraeula  Dei  potentia  patrata,  hominibus  innotescit. 
J3e  utrisque  videndum  nobis  erit.  Et  primo  de  Revela- 
tionibus :  quas  etiam  distinguendas  esse  iiobiscum  agnos- 
cunt  adversarii,  ut  aliae  Privatse  dicantur,  privatis  factse 
hominibus :  alias  Publicse,  public-is  personis,  extraordinariis 
Spiritus  Sancti  donis  oriiatls,  ad  publicum  Eeclesise  usum 
patefactse.  Ac  publicis  quidem  bisce  revelationibus  (ut  de 
iis  primo  agamus  loco)  Verbum  Dei  continetur,  Propheta- 
rum  et  Apostolorum  ministerio  ad  Ecclesise  perfectam  in- 
structionem  a  Deo  traditum.  "Et  intiitur  sane  fides  nostra 
(quemadmodum  orthodoxe  sensit  Thomas',  in  prima  parte 
Summae,  ad  secundum,)  revelationi  Prophetis  et  Apostolis 
factse,  qui  Canonicos  libros  scripserunt  :  non""  autem 
revelationi,  si  qua  fuit,  aliis  Doctoribus  factae."  Jam  vero 
Bellarminus"  (et  reliqui  cum  eo  nostrorum  PapistiE  tempo- 
rum)  agnoscit  quidem  id  solum  esse  de  fide,  quod  est  a  Deo 
revelatum  :  sed  revelationes  istas  divinas,  partim  scriptas 
esse,  partim  non  scriptas  affirmat.  Itaque  de  Verbo  Dei 
scripto,  prioribus  tribus,  quos  de  prima  generali  contro- 
versia  conscripsit,  libris  disputandum  sibi  putavit :  quarto 
dein  ac  postremo,  de  Verbo  Dei  non  scripto  disputationem 
absolvit.  Ut  igitur  illius  insistamus  vestigiis  :  de  Verbo 
iyypa^il)  primo  loco  erit  disserendum,  deinde  ad  aypa^ov 
iliud  transeundum. 

Controversise  quae  de  Verbo  Dei  scripto  inter  nos  et  Pon- 
tificios  agitantur,  aliae  sacrarum  Scripturarum  Canonem, 
aliae  Editiones  ejusdem  varias,  aliae  denique  Interpretationem 
illius  spectant.  Canonem  appello  sacrorum  librorum  cata- 
logum :  sic  enim  hoc  nomine  multis  locis  utitur  Eusebius. 
Quomodo  et  apud  Ecclesiasticos  scriptores,  kovwv"  catalogum 
eorum  designat  qui  ecclesiis  in  quocunque  munere  servie- 
bant :  nee  non  et  fidelium  episcoporum,  et  praesertim  marty- 
rum  catalogum,  quorum  in  solemnibus  precibus  memoria 
celebrabatur.     Unde  et  canoniznli  sunt  dicti,  qui  Sanctorum 

1  Qusost.  1.  Artie.  8.  •"  Vide  Greg.  Valent.  t.  12.  2.  4.  pag   20,  21. 

»  Bellarm.  De  Purgatorio,  lib.  1.  cap.  11. 

»  Vid.  Henr.  Stephani  Thcsaurum,  voc.  Kavuiv. 


PR^LECTIONES  THEOLOGICjE.  409 

catalogo  inscripti  sunt.  Kavwv  vero  ideo  pro  Catalogo 
ponitur  (quemadmodum  in  Thesauro  suo  notavit  Henricus 
Stephanus),  quod  catalogus  certa  norma  et  regula  esset  iis 
dignoscendis  qui  in  illo  recensebantur.  Sic  igitur  sacra 
nostra  Scriptura,  oinc  aopiara  (ut  ait  Atlianasius  in  Synop- 
seos  suae  vestibulo)  aWa  fiaWov  w^tafieva  Koi  KeKiivo- 
vianiva  txu  ra  j3(/3X(a,  "  libros  habet  non  infinitos,  sed 
finitos,  ac  certo  canone  comprehensos."  Hinc  iiidicem  hu- 
jusmodi  sacrorum  librorum  decreto  suo  in  quarta  Sessione 
proraulgato  ascribendum  eensuerunt  Theoiogi  Tridentini; 
"  ne  cui  dubitatio  suboriri  possit,  quinam  sint,  qui  ab  ipsa 
Synodo  suscipiantur;"  deinde  anathemate  rem  totam  in 
hunc  modum  concludunt :  "  Si  quis  libros  ipsos  iiitegros 
cum  omnibus  suis  partibus,  prout  in  Ecclesia  Catholica  legi 
consueverunt,  et  in  veteri  vulgata  Latina  editione  habentur, 
pro  sacris  et  canonicis  non  susceperit,  anathema."  Nos  con- 
tra, cum  validissimisinnixi  rationibus,  tum  veteris  Ecclesiae 
authoritate  suifulti,  ac  nuperorum  istorum  Theologorum  ter- 
riculamenta  pro  deridiculo  habentes,  libros  in  indiculo  Tri- 
dentino  recensitos,  non  omnes  ejusdem  ordinisatque  authori- 
tatis  esse  asserimus,  ideoque  diligenter inter  se distinguendos 
esse  dicimus.  Sciendum  igitur  est,  alia  esse  /3(/3X(a  Kavovil^o- 
fitva,  alia  juj?  KavoviZofieva;  quemadmodum  ab  Athanasio 
distinguuntur  in  Paschali  Epistola,  et  in  Sacrae  Scripturse 
Synopsi.  Bi(5\ia  KavoviZo/itva  sunt  libri  proprie  et  univoce 
canonic!  dicti:  qui,  videlicet,  fidei  vitteque  regulam  divinitus 
prffiscriptam  continent,  Kavova  tvOiwg  koI  yvdifiova  aXij- 
Oilag,  ut  loquitur  Basilius ;  sive  InravTwv  oKpt^tj  ^u-yoi-  koi 
yvwfiova  Koi  Kavova,  ut  habet  Chrysostomus".  Atque  ita 
Apostolus'!  etiam  loquitur:  "  Quicunque  secundum  hunc 
canonem  incedent,  pax  erit  super  eos  et  misericordia."  Ef, 
T(^  avT(^  (TTOi\tlv  Kavovi.  Horum  librorum  canonem,  cum 
alii  tum  lluflBnus'  ex  veterum  Patrum  sententia  refert  (in 
quorum  sententiam  et  nos  prorsus  concedimus,  quantumvis 
reclamantibus  Tridentinis  paterculis),  in  hunc  tandem  mo- 
dum concludens:  "  Hsec  sunt  qua  Fatuks  intra  Canonem 

!•  In  2  Corinth.  Ilomil.  13.  i  Galat.  6.  16. 

'  Philip.  3.  16.  '  Ruffin.  in  expositione  Symboli. 


410  rit^LECriONES  THEOLOGIC^. 

concluserunt,  ex  quibus  fidei  nostrae  assertiones  constare 
voluerunt."  "  Neqiie  enim  sine  caussa  (ait  Augustinus')  tam 
salubri  vigilantia  Canon  Ecciesiasticus  constitutus  est,  ad 
quem  certi  Prophetarum  et  Apostolorum  libri  pertineant; 
quos  omnino  judicare  non  audeamus,  et  secundum  quos  de 
cseleris  Uteris  vel  fidelium  vel  intidelium  judicamus."  At- 
que  itafueruntsciiptaCanonica,  (ut  Hieronymus,  RufBnus, 
Athanasius,  et  alii  vocant,)  quae  et  ivdiadnKa,  h.  e.  Tes- 
tamentaria,  cum  Eusebio"  appellare  possumus.  Inde  vero 
intelligimus  j3(j3Xi'a  juij  KavovtZofxtva,  ejusmodi  scripta  esse 
quae  non  sunt  tvSiaOijKa,  neque  in  canone  divini  foederis  jussu 
et  auctoritate  Dei  penes  Ecclesiam  deposita,  ut  canonica, 
nisi  improprie  et  sequivoce,  dici  non  possint.  Haec  autem 
omnia  Hieronymo  (in  Prologo  Galeato)  Apocrypha  dicun- 
tur.  "  Quicquid  (inquit)  extra  hos  est  (libros  videlicet  vere 
divinos  et  canonicos)  inter  Apocrypha  est  ponendum.  Apo- 
cryphos  vero  appellari  libros  ait  August! iius",  non  quod 
habendi  sint  in  authoritate  aliqua  authoritate  secreta,  sed 
quia  nulla  testificationis  luce  declarati,  de  nescio  quo  se- 
creto,  nescio  quorum  prEesumptiane.  "  Apocrypha  vero 
nuncupantur  (ait  Augustinus''),  eo  quod  eoruin  occulta 
origo  non  claruit  Patribus,  a  quibus  usque  ad  nos  Autho- 
ritas  veracium  Scripturarum  certissima  et  notissima  suc- 
cessione  pervenit."  Vel  Apocryphi  dicti  sunt  libri,  quod 
quoties  de  qusestione  fidei  agitur,  abscondi,  nein  lucem  pro- 
ferantur  ad  controversias  dirimendas,  debeant.  Porro  scripta 
ilia  non  canonica  in  eodem  omnia  ordine  non  sunt  sta- 
tuenda.  Horum  enim  alia  aTr6Kpv<pa  speciali  modo  dicunt 
(otto  tov  aTTOKpinrTHv,  ab  occultando),  aTTOKjOu^ijc  fiaXXov  rj 
dvayvwaiwg  a^ia  (uti  concinne  interpretatur  Athanasius 
in  fine  Synopseos),  digna  quae  abscondantur  magis  quam 
quae  legantur.  Has  enim  hcripturas  apocryphas  nomina- 
verunt  Patres  (ut  in  expositione  Symboli  ait  Ruffinus) 
quas  in  Ecclesiis  legi  noluerunt.    "  Scripturae  enim  Apo- 

'  Lib".  ■2°.  contra  Cresconiura,  cap.  31". 

"  IJb.  3.  Hist.  Eccles.  cap.  19.  (vel  25.  iu  Graeco.) 

«  Augustin,  lib.  2.  contra  Faustum  Maniihsuin,  cap.  2. 

>  Augustin.  de  Civit.  Dei,  lib.  lo.  cap.  23. 


PR^LECTIONES  THEOLOGICiE.  411 

cryphae  appeilantur  (ut  est  apud  Origenem),  eo  quod 
multa  in  eis  corrupta  sunt,  et  contra  fidem  inveiiiuntur 
t^adita"^ 

Ad  hoc  argumentum  ita  respondet  Gretserus*  :  "  Nego 
Majorem  si  intelligatur  de  Prophetis  proprie  dictis;  quales 
Isaias,  Hieremias,  Ezechiel,  et  alii,  qui  per  excelientiain 
Prophetae  nomen  fecerunt  suum  :  concede  autem  Majorem, 
si  intelligatur  de  Prophetis  latius  acceptis  quatenus  Pro- 
pheta  dici  potest,  quisquis  aliquid  divinitus  sibi  revelatum 
cognoscit,  literisque  commendat.  Sed  in  hac  secunda  Pro- 
phetse  acceptione  falsa  est  Minor.  Nam  etiam  isti  libri  (in- 
quit)  de  quibus  cum  Haereticis  digladiamur,  conscripti  sunt 
ab  illis,  qui  ea  quae  scribebant,  caelesti  lumine  illustrati,  et  a 
SpirituSanctoedocti,scribebant;  atqueadeoProphetJeerant, 
quia  ea  enuntiabant  et  in  literas  mittebant,  quae  Spiritus 
Sancti  magisterio  didicerant.  Et  scripturae  loca  quae  VVhit- 
akerus  (quem  Haereticum  hie  appellat  haereticus),  fuci  faci- 
endi  gratia,  accumulat,  plus  non  probant,  quam  Scripturam 
esse  hocsecundo  modo  sermonemPropheticum."  Responde- 
mus,  perProphetas  intelligi  a  nobis  personas  publicas  extra 
ordinem  a  Deo  vocatas  "  viros  Dei,  immediate  a  Spiritu 
Sancto  inspiratos"''  et  Spiritu  Sancto  a£9atas,  ad  populum 
Veteris  Testamenti  de  voluiitate  Dei  edocendum ;  sive 
res  futuras  praedixerint,  sive  non.  Et  ab  his  solis  librum 
canonicum'^  Veteris  Testamenti  conscribi  potuisse,  citatis 
Scripturae  testimoniis  evicimus  :  quae  quidem  nullius  fuci 
faciendi  gratia  accumulata  sunt  a  nobis,  sed  ad  causam 
plane  necessariam.  Etsi  enim  Gretserus  rem  ita  mani- 
festam  esse  agnoscat,  ut  nulla  probatioiie  indigeat ;  eo 
tamen  impudentiae  progress!  sunt  Pa()istarum  alii,  ut  rem 
manifestissimam  in  quaestionem  vocent.  Id  facit  Johannis 
Pistoriidefensor(fals.  109),  nee  ab  eaabhorretsententia  Six- 
tus  Senensis''  ubi  asserit  Maccabaicorum  librorum  fidei  nihil 


"  Origen.  Prolog,  in  Cant.  [Opp  torn.  ili.  p.  66.  B.  ed.  Bened.] 

*  Defens.  pag.  97.  '■  2  Pet.  1.21. 

"■Alb.  Plghius  lib.  1.  Hierarcb.  Eccles.  cap.  2.  ait  "Ecclesiain  inipertire 
canonicam  autboritatem  quibuadam  libris  Scripturse  quam  ex  seipsis  non  ba- 
buerunt." 

'  Biblioth.  Sanct.  Lib.  viii.,  Hseres.  sii.  §  7. 


412  PR^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

derogari  etiamsi  ab  authore  profano  scripti  sint:  cum  libri 
fides  non  ab  authore,  sed  ab  Ecclesise  Catholicae  authoritate 
pendeat;  ut  quod  ilia  acceperit,  verum  et  indubitatum  esse 
oporteat.     Haec  ille.     Similiter  ille,  de  quo  dixi,  Pistorii 
defensor  (false  202),  negat  veritatem  librorum  ab  auctoribus 
dimanare.   Et  (false  109),  ratienem  veram  ac  propriam,  cur 
liber  aliquisin  Vetere  Testamento  sit  Canonicus,  banc  esse 
ait:  quod  Spiritus  Sanctus  per  Ecclesiam  Judaicam  canone 
dignum  judicarit,  a  quocunque  tandem  scriptus  sit.  Affirma- 
mus  lies,  omnesque  sanae  mentis  Tlieologi  simul  iiobiscum 
affirmabunt,  libri  fidem  ab  authore  eatenus  dependere ;  ut 
scriptum  ab  authore  qui  divinitus  inspiratus  non  sit  profec- 
tum,canonicum  esseomnino  non  posse:  minimeque omnium 
inEcclesise  authoritate  positum  esse, utprofani  homiius  scrip- 
tum, aut  humano  elaboratum  ingenio,  possitfacere  canoni- 
cum.    Quid  enim  hocesset  aliud  quam  Kcclesiae  potestatem 
tribuere,  ut  possit  facere  librum  canonicum  de  non  canonico  ? 
Quod  pernegat  Bellarminus*,  negabuntque  omnes  qui  om- 
nem  sanam  raentem  non  ejurarunt.    Et  audet  tamen  ille  Pis- 
torii defensor  nescio  quis  (nam  nomeii  non  apposuit:  credo 
quod  puderet  ilium  vanitatis :  pudere  certe  debuit  blasphemi- 
arum  quas  hie  evomuit);  audet,  inquam,  perfrictae  frontis 
homo  (falso  299),  Mentzerum  falsi  insimulare  in  hunc  mo- 
dum :  "  Quod  scriptos  humano  ingenio  libros  a  Canone  no- 
vus  Apostolus  excludis,  id  quolies  falsum  est?"     Et  addit : 
•'  Verum  est,  humani  etiam  ingenii  librum,  cum  a  Spiritu 
Sancto  comprobatur,  fieri  divinum."  Et  (falso 302)  librorum 
humanoingenioscriptorumhancdivisioneminstituit:  "  Libri 
humano  ingenio  scripti,  vel  manent  sicut  scripti  sunt,  vel 
accessione  divinae  confirmationis  mutant  naturam,  et  divini 
fiunt,  ffique  ac  si  primum  a  Spiritu  Sancto  dictati  fuissent." 
Divinam  autem  confirmationem,  cujus  accessione  libris  hu- 
mano   ingenio    conscriptis    divina   concilietur   authoritas, 
Ecclesise  approbationem  intelligit :  quae  huic  Theologo  non 
solum  Propheta  est  (sic  enim  loquitur,  falso4 15)  ;  sed  etiam 
plusquam  Propheta  (circ.  fal.s.  224)  imo  major  omnibus  Pro- 
phetis  (circ.  fals.  286  vel  2S!}  etc.  iieque  enim  librum  habeo 

•^  Lib.  1 .  de  verbo  Dei.  cap.  1 0. 


PR^ILECTIONES  THEOLOGIC.E.  413 

a(i  manum).  Sed  videamus  quibus  argumentis  confirmet 
Theologaster  iste  suum  paradoxon,  Humani  ingenii  librum, 
accessione  confirmationis  alicujus  divinum  posse  fieri.  Tria 
proponuntur  (falso  299)  :  Primum  ex  sermonibus  ab  humano 
ingenio  profectis,  quales  sunt  Ethnicorum  sparsim  iiiter- 
jecti  in  libris  Biblicis,  ut  Pharaonis,  Balaami,  etc.  (etiamsi 
ipsius  Diaboli'),  quos  iste  autumat  naturam  priorem  exuere, 
quando  in  sacra  Biblia  transferuntur  et  confirmantur  a 
Spiritu  Sancto.  Sed  ea  in  re  longe  fallitur.  Nam  (ut  recte 
monuit  Mentzerus)  aliud  est  historice  recitare  aliorum  homi- 
num  dicta  factave  (id  quod  in  Scripturis  ssepe  fit)  aliud  ilia 
dicta  factave  per  se  habere  pro  canonica  veritate.  Ipsa  facta 
hominum  et  dicta  proficisci  possunt  humano  ingenio  vel  a 
malo  etiam  spiritu  (cujus  instigatione  peccata  ab  hominibus 
fiunt,  quae  in  libris  sacris  describuntur)  ;  at  illorum  dictorum 
et  factorum  descriptio  in  libris  Biblicis,  non  proficiscitur  ab 
humano  ingenio,  nee  a  motu  profanorum  hominum,  vel 
Diaboli,  sed  a  solo  Deo,  qui  propter  suos  fines  ista  Uteris 
mandari  voluit.  Manent  tamen  ut  erant :  videlicet  Job.  1., 
manent  ista  verba  Diaboli  non  Dei.  Secundum  argumentum 
snmitur  a  sententiis,  quae  ex  profanis  authoribus  in  Scrip- 
turis citatse  inveniuntur.  Ut  Arati,  Act.  17.  28  ;  Menandri, 
ICor.  15.  33;  Epimenidis,  Tit.  1.  12.  Respondeo:  Sen- 
tentias  istas  vel  referri  tantum  a  Spiritu  Sancto  atque  ita 
priorem  naturam  non  exuere,  neque  fieri  versus  Spiritus 
Sancti  (quales  sunt  Davidici),  sed  manere  uti  erant,  veras 
quidem,  sed  humanas,  non  divinas,  (quomodo  de  aliorum 
hominum  dictis,  quse  in  Scriptura  referuntur,  in  argumento 
superiori  responsum  est,)  vel  a  Spiritu  Sancto  pro  suis  usur- 
pari  (ut  usurpata  est  ilia  Menandri^).  Et  ea  ratione  divinas 
jam evasisse,  quod  denuo  quasi  recoctsesintin  Deiofficina,  et 
per  Spiritus  Sancti  calamum (quasi  per  conflatorium  aliquod 
ignem  sacrum)  transierint.  Quemadmodum  caro  sacrificii, 
profana  prius,  altari  admota,  per  sacerdotum  menus  trans- 
iens,  sacra  est  facta''  ;  et  aurum  templi'.  'I'ertium  argu- 
mentum deducit  ex  locis  qui  in  sacris  Uteris  ex  Apocryphis 

'Job.  1.  s  1  Cor.  1.5.  33. 

••  Hagg.  2.  13. ;  Mat.  23.  19.  '  Matt.  23.  17. 


414  pr;ei-ectiones  theologic^. 

librisallegantur:  qualesnotat  Job.  9.,  et  in  Judse  Epistola. 
Verum  probari  noii  potest  hujusmodi  aliquid  ex  Apocry- 
pbis  esse  allegatum.  Job.  9,  nibil  quod  buc  facial  re- 
perio.  In  Epistola  Judae  ex  apocrypbo  Enocbi  libro 
assumptum  esse  testimonium,  nonnuUorum  veterum  fuit 
opinio,  a  quibus  eo  etiam  nomine  rejectam  fuisse  Apostoli 
epistolam,  autbor  est  Hieronymus''.  Sed  opinio  fuit  ista, 
nulla ratione innixa.  Piopbetia  enim  Enocbi  citatur  quidem 
a  Juda,  non  Scriptura  illius  aliqua:  et  vero  est  simillimum 
(quod  a  Benedicto  Pererio'  Jesuita  notatum  est)  tempore 
Judse  nullum  fuisse  librum  Enoch;  sed  jam  mortuis  Apos- 
tolis,  bffireticos  aliquos,  capla  occasione  ex  propbetia  Henoch 
a  Juda  commemorata,  librum  hujusmodi  quasi  antiquitus 
scriptum  publicasse.  Diiiora  sunt  quae  profert  anonymus 
ille  (falso  302),  ubi  negat  "  Spiritum  Sanctum  immediate 
inspirasse  quae  sciipta  sunt  in  libro  Ruth,  Judicum,  Jobi, 
Regum,  Paralipomenwn."  Et  iterum :  "  An  vero  (in- 
quit)  omnes  libri  Pro[ihetarum,  omnes  sermones,  omnes 
commentarii  dictantur  a  Spiritu  Sancto,  et  immediate,  et 
non  interdum  ab  ingenio  humano  ?"  Deinde  jubet  Mentze- 
rum  cogitare  qusescribit  Augustinus™,  et  tacere.  Respondeo: 
Prophetarum  scripta  in  duplici  sunt  differentia.  Qusedam 
enim  ediderunt  ut  homines  (quemadmodum  alicubi  recte  ob- 
servavit  Augustinus")  et  ista  ut  ab  humano  ingenio  profecta, 
nunquara  vel  ab  illis  commendata,  vel  ab  Ecclesia  accepta 
sunt  pro  canonicis.  Alia  ediderunt  ut  homines  divinitus 
inspirati;  quae  et  erant  et  babebantur  sacrosancta  atque 
canonica.  Neque  aiiud  quid  innuitur  ab  Augustino",  (quo 
sine  causa  Mentzerum  iste  ablegat,  nuUo  bono  causae  suae,) 
ubi  de  Propbetis  scribit  :  "  Quod  cum  multi  fuerint,  pau- 
corum  et  apud  Judaeos  et  apud  nos  canonica  scripta  reti- 
nentur."  In  canonicis  vero  scriptis  exarandis  etsi  non 
negamus  Scriptores  sacros  religioso  usos  studio  in  inda- 
gaudis  rebus  et  penitus  cognoscendis  (quod  de  se  profitetur 

k  In  Catalogo  in  Juda.    Et  eum  secutus  Beda,  in  epist.  Judie. 

'  Lib.  7.  comment,  in  Genesim,  cap.  5.  §  1C5. 

<o  Lib.  18.  de  Civit.  Dei.  "  Apud  Staplet.  de  aiiroTrior.  script. 

»  Lib.  18.  de  Civitate  Dei,  cap.  26. 


% 


PR^LECTIONES  THEOLOGICjE.  4  15 

Lucas"")  :  affirmamus  tamen  a  Spiritu  Sancto  ita  in  hoc 
opere  fuisse  gubernatos,  ut  quicquid  scriberent,  id  totum  es- 
seta  Spiritu  Sancto,  turn  quoad  res,  turn  etiam  quoad  verba'. 
Statque  firmum  illud  principium  (quod  impiis  Sophistarum 
strophis  oppouimus)  Tlaaa  ypa<j)ri  OtoirvevaTog,  "  Omnia 
scriptura  divinitus  est  inspirata''".  Et  illud  :  ou  OsXrifiari 
avOpwirov,  "  Non  hominis  libitu  allata  est  olim  Prophetia, 
sed  acti  a  Spiritu  Sancto  locuti  sunt  sancti  Dei  homines^" 

Probanda  est  jam  assumptio,  quam  (propositione  con- 
cessa)  negat  Gretserus.     Est  autem  probata  supra. 

Secundum  argumentum  sumitur  a  charactere  et  dicendi 
genere  quo  authores  horum  librorum  usi  sunt :  qua  nota 
Eusebius'  scripta  apocrypha  Apostolorum  nomen  prseferen- 
tia  discernit  a  genuinis :  'O  rijc  (jypaaewg  (inquit)  irapa  to  7i6oq 
TO  aTToaToXtKov  ivaXXuTTsi  \apaKTiip,  "  Dictionis  etloquendi 
forma  longe  a  stylo  et  dicendi,  consuetudine  Apostolorum 
abhorret."  Quod  etiain  ipsi  Stapletono"  unura  est  ex  inter- 
mediis,  quibus  et  ipsa  Ecclesia  et  nos  uti  dehemus  ad  discer- 
nendas  Scripturas.  Quomodoet  Bellarminus''  defendit,  quis 
libersit  habenduscanonicus,  "Ecclesiam  pro  arbitratudecla- 
rare  non  posse,  sed  ex  veterum  testimoniis  et  similitudine 
librorum  de  quibus  ambigitur  cum  illis,  de  quibus  non  am- 
bigitur,"  etc.  At  qui  libros  controversos  cum  certo  canon- 
icis  contulerit,  omnia  dissimilia  reperiet.  Desiderabit  in 
illis^  qute  in  Scripturis  reliquis  ehicent,  gravitatem,  sim- 
plicitatem,  ivipyiiav,  vim  et  majestatem  divinam.  Testor 
experientiam  cujusvis  religiosi  hominis  qui  sensus  exer- 
citatos  habet  in  Verbo  Dei.  Et  experiatur  qui  volet,  vel 
in  ipso  libro  Sapientise,  in  quo  pleniorem  majestale  stylum 
quam  in  libro  Ruth  agnosci  vult  profanus  apostata  Johannes 
Pistorius^.     Memini  aliquaiido  me  in  ecclesiam  ingressum, 

p  Luc.  1.  3.  t  Vide  Bellarmin.  lib.  2.  Ue  Coiicil.  cap.  12 

'  2  Tim.  3.  16.  »  2  Pet.  1.  21. 

t  Lib.  3.  Hist.  Eccles.  cap.  25  (ut  in  Grseca  edilione  capita  diatinguuntur). 

»  Lib.  2.  De  Authoritate  Script,  cap.  5.  §  8. 

«  Lib.  1.  De  Verbo  Dei,  cap.  10. 

J  Humi  serpnnt  (ut  temgena),  non  in  altum  assurgunt,  ut  altera  ilia  in  ccelis 
Data.  Sin  vel  in  libro  Baruch  (in  quo  major  elucet  gravitas) ;  in  quo  tamen 
phrasis  non  eat  tarn  presaa,  nervosa,  sedata,  majestatia  plena. 

'  Pistor.  in  Wegweiser,  artic.  1. 


416  PR^LECTIONES  THEOLOGIC/E. 

quum  praelegerettir  aliquid  ex  libro  Sapientiae  (quod  ego 
non  sciveram),  vix  una  vel  altero  audito  versiculo  (qui 
continebat  sententiam  sane  probam)  statim  illud  tacite 
apud  me  cogitare  coepisse — Vox  hominem  sonat :  habuique 
persuasissimum,  et  quovis  sacramento  contendissem,  me 
quemvis  potius  quam  Prophetam  divinitus  inspiratum  lo- 
quentem  audivisse.     Ut  quod  ille*  ad  suum  poema  : 

"Vive  precor: — nee  tu  divinam  JEneida  tenta, 
Sed  longe  sequere,  et  vestigia  semper  adora," 

id  ad  alia  omnia  seripta  frustra  sacrorum  semula  tanto 
certius  accomodare  possimus,  quanto  Deum''  ipsum  (elo- 
quentise  et  linguaj  authorem)  creaturas  suas  omni  modo,  et 
ultra  comparationis  modum,  majestate  quadam  superare 
certum  est. 

Certe  Hieronymo%  illud  argumento  fuit,  Sapientiam  Sala- 
monis  pseudepigrapham  fuisse,  quod  ipse  stylus  Graecam 
elegantiam  redoleret.  Idemque''  de  additamentis  ad  librum 
Estlierae:  "  Quem  librum  (inquit)  editio  vulgata  laciniosis 
hinc  inde  verborum  funibus  trahit,  addens  ea  quae  ex  tem- 
pore dici  poterant  et  audiri,  sicut  solitum  est  scholaribus 
disciplinis  sumpto  themate  excogitari,  quibus  verbis  uti 
potuit,  qui  injuriam  passus  est,  vel  ille  qui  injuriam  fecit." 
Ex  hujusmodi  scholastica  declamatione  constat  totum 
16""  caput,  contra  formam  rescriptorum  regum  Persicorum 
(non  magno  sane  judicio,  a  qua  maxime  abhorret  nedum  a 
stylo  Spiritus  Sancti).  "Non^enim  cecidit  potens  eorum  a 
juvenibus,  nee  filii  Titan  percusserunt  eum,  nee  excelsi  gi- 
gantes  imposuerunt  se  illi,"  etc.  Quae  Graecam  vanitatem 
plane  olent,  et  recentioris  alicujus  commentum  manifcste 
arguunt^  De  cujusmodi  elegantiis  eleganter  Canus* : 
[Certe,  quod  olim  puer  magno  assensu  virorum  sapientium 


'  Statius,  Thebaid.  lib.  12.  prope  finem.  ^ 

''  Quanto  majorem  constat  esse  differentiam  inter  oracula  Dei  et  .£neida  Vir- 
gilii,  tanto  diflScilius  ut  homo  Deum  quam  ut  homo  hominem  assequatur. 
•=  Hieronym.  praefat  in  libros  Salom. 

<■  Hieron.  prsefat.  in  Esth.  '  Judith  16.  8. 

I  Vide  Concord.  Bibl.  Lat,  voc.  Cocytus. 
8  Canus,  lib.  2. ;  loc.  Theol.  cap.  ult. 


PRJELECTIONES  THKOLOGIC^.  417 

dixi],  "  Si  aut  Christus,  aut  Paulus  istorum  mihi  lingua 
loquerentur,  nee  Christus  mihi,  nee  Paulus  essent.  Non 
est  nitidulus  Christus,  mihi  crede,  non  est  comptulus,  non 
elaborate  ornatus,"  etc. 

Atque  ut  hie  affectatiora  sunt  omnia,  ita  alibi  humiliora 
sunt  nonnullaetineptiora  (viliora,  seu  abjectiora)  quam  ut 
Spiritus  Sancti  majestatem  deceant :  cujusmodi  reperias 
in  authoribus  libri  Tobiti  et  Jasonis  Cyrensei  Epitomes*", 
qui  idiotse  videntur  fuisse,  vel  certe  mediocriter,  ac  medio- 
critate,  eruditi.  Prior,  verbi  gratia,  Tobiam  iter  ingre- 
dientem  deseribens' :  "  Profectus  est  (inquit)  Tobias,  et 
canis  secutus  est  eum."  Telemachi  comitatum  diceres  de- 
scriptum  ab  Homero'' : 

B^  p  tju£v  eic  ayoprjv 

OliK  oloQ'  af^a  ti^  ye  Svw  KvvtQ  apyoi  sttovto. 

Deinde  Tobiae  reditum  deseribens  author' :  "  Tunc  prse- 
cucurrit  canis,  qui  slmul  fuerat  in  via;  et  quasi  nuncius 
adveniens,  blandimento  suae  eaudse  gaudebat™."  Et  hoc 
etiam  juaXa  'O/uJiptKwc" : 

Ovpy  fifv  p  oy'  iayvc,  icai  ovara  Ka/3]3aXEv  afiipw. 

Similiter  ridicula  sunt  quae  de  tribus  noetibus  scribuntur 
in  fine  cap.  6,  Tobiti".  Author  Epitomes  Jasonis  Cyrensei, 
in  operis  sui  procemio"":  "Sieut  hi,  qui  praepurant  convivium, 
et  quaerunt  aiiorum  voluntati  parere  propter  multorum 
gratiam,  libenter  laborem  sustinemus."  Et  in  epilogo*" : 
"  Sicut  vinum  semper  bibere,  aut  semper  aquam,  contra- 
rium  est;  alternis  autem  uti  delectabile  :  ita  legentibus,  si 
semper  exactus  sit  sermo,  non  erit  gratus.  Atque  hie  finis  fu- 
turus  est"  (vel,  ut  vuigata,  "Hie  ergo  erit  eonsummatus"). 
Tertium  argumentum  sumitur  a  constitutione  Canonis 
per  Ezram  Proplietam  :  quam  hue  accommodant  Isidorus'', 

k  Lib.  3.  Maccab.  '  Cap.  6.  1.  (al.  5.  25.) 

k  Odyss.  B.  vs.  10.  '  Cap.  11.9. 

">  Ut  Colloq.  Eatisb.;  et  Colloq.  Campiani.     Deest  tamen  illud  de  cauda  io 

Graeco.  °  Odyss.  P.  302. 

"  In  editione  Latina.  p  2  Maccab.  2.  28. 

1  2  Maccab.  15.  40.  '  (n  Liliro  de  Offic. 
VOL.  XIV.  2  E 


418  PEaiLECTIONES  THEOLOGlCiK. 

Rabanus  Maurus',  Leontius',  et  authores  Hebrsei.     Est 
autem  hujusmodi :  Librisacri  Veteris  Testamenti  ab  Ezra 
collect!  sunt,  et  in  canonem  relati.     At  isti  libri  de  quibus 
controvertitur  non  sunt  ab  Ezra  collecti,  etc.     Propositio 
major  plurimorum  authorum  testimoniis  confirmatur  a  Bel- 
larmino,"  ubi  inter  alios  citantur  Patres  vetustissimi  Ire- 
nseus",  Tertullianus'',  etClemens  Alexandrinus%aflBrmantes 
Esram  recensuisse  et  instaurasse  libros  omnes  Testamenti 
Veteris.     Nee  Graecorum  solum  et  Latinorum  ista  est  sen- 
tentia  communis,  sed  etiam  Hebrseorum.     Unde  Elias  Le- 
vita"  Ezram  dicit  reformasse   coronam  juxta    vetustatem 
Buam,  et  ordinasse  et  correxisse  libros  sacros.      Propositio 
minor  confirmatur  ab  authoribus  initio  notatis.     Isidorus 
et  Rabanus  aiunt,  "  Totum  Vetus  Testamentum  ab  Esra 
fuisse  in  22  libros  constitutum ;    ut  tot  libri  essent  in  lege, 
quot  habentur  et  literse."  Leontius  totidem  ab  eodem  resti- 
tutos  commemorat :  eosdem,  viz.  qui  a  nobis  recipiuntur, 
exclusis  illis  quos  Canoni  inserendos  contendunt  Pontificii. 
I.  Quse  in  vulgata  editione  Latina,  ad  Estherae''  historiam 
adjecta  habentur,  vel  pro  veris  partibus  operis  prsecedentis 
sunt  agnoscenda,  vel  ab  authoritate  Canonis  sunt  remo- 
venda.     At  pro  veris  partibus  operis  prsecedentis  non  sunt 
agnoscenda.    Major  probatur :  quia  partes  ad  alterum  opus 
spectantes,  pro  canonicis  non  sunt  habendse.     Bellurminus 
quidem  dici  posse  putat,  duplicem  fuisse  editam  (et  quidem 
Hebraice,  ut  ille  somniat)  Estherse  historiam  :  contractiorem 
unam,  quse  Hebraice  ad  nos  pervenerit  (unde  et  vulgata 
editio  Latina,  usque  ad  quartum  versum  capitis  vicesimi 
expressa  est) ;  fusiorem  alteram  ad  quam  partes  istse  contro- 
versise  pertinuerint;  quas  tamen  ille  canonicas  nihilominus 
et  divinas  esse  contendit.     Nobis  igitur  ostendendum  est, 
fusioris  istius  historiae,  quam  nobis  obtrudit  Bellarminus, 

•  De  InsUt.  Cleric,  lib.  2.  cap.  54  ;  et  lib.  3.  cap.  7.  Vide  hidor.  Et}-mol.  lib. 
G.  cap.  1.  '  In  Lib.  de  Sectis,  Act.  2. 

"  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  1.  Vid.  B.  Pererio,  Prsefat.  Commentar.  in 
Genes. ;  et  Baronio,  torn.  2.  Annalium  ad  an.  180. 

»  Lib.  3.  cap.  25.  y  Libro  de  Habitu  mulierum. 

'  Stromatum  lib.  1.  '  Prasfat.  3.  Masoroth  Hammasorcth. 

>>  A  vs.  4.  capitis  10  usque  ad  finem  capitis  16. 


PRiELECTIONES  THEOLOGICjE.  419 

partes,  quae  in  contraction  ilia  (quae  Hebraice  extat,  et  in 
vulgata  editione  usque  ad  quartum  versum  capitis,  Latine 
expressa  legitur)  non  habentur,  pro  canonicis  agnoscendas 
non  esse.  Sic  igitur  breviter  assumptionem  nostram  con- 
firmamus,  duobus  argumentis.  1 .  Quod  a  Tridentinis  Pa- 
tribus  in  Canone  non  reponitur,  id  pro  canonico  non  est 
habendum  a  Pontificiis.  At  vero  partes  ad  alterum  opus 
spectantes,  quam  illud  quod  habetur  in  veteris  vulgatae 
Latinse  editionis  capitibus  9  prioribus  (cum  16'  initio);  ex 
Hebraica  editione  (contractiore  videlicet  ilia,  quam  Bellar- 
minus  appellat,  historia)  expressum  ;  in  Canone  non  repo- 
nuntur  a  Patribus  Tridentinis.  Neque  enim  additamenta 
haeca  Synodo  speciatim  in  Canone  recensentur:  sed  tantum 
liber  Esther  cum  suis  partibus.  Si  igitur  partes  illze,  quae 
capite  10°  et  sex  sequentibus  habentur  ad  aliud  opus  refe- 
rendae  sunt,  non  autem  ad  praecedens :  a  Synodo  Tridentino 
canonlcam  authoritatem  non  obtinent.  2.  Si  partes  ad  alte- 
rum opus  spectantes,  pro  canonicis  essent  habendse,  turn 
duo  Hesterse  volumina  essent  in  Canone  reponenda.  Alte- 
rum enim  quod  in  Hebraico  habetur  (quod  historiae  tantum 
summum  continere  ait  Bellarminus)  canonicum  esse  non  est 
dubium.     Atqui  hoc  napdSo^ov  est  hactenus  inauditum. 

Minor  probatur. 

1.  Si  essent  istae  verae  partes,  tum  in  editione  originali 
extarent :  (partes  omnes  praecedentis  libri  in  Hebraeo  repe- 
riuntur.)  At  istae  in  editione  originali  non  habentur,  in  textu 
enim  Hebraeo  desiderantur;  quod  et  Hieronymus  confirmat, 
et  omnibus  manifestum  est.  Ergo.  Respondet  Bellarminus", 
et  quidem  cum  Origene  (ut  ille  ait)  in  Epistola  ad  Julium 
Africanura  :  probabile  esse,  aliquando  ista  etiam  capita  in 
textu  Hebraico  fuisse,  deinde  casu  aliquo  excldisse.  At  nos 
negamus,  cuiquam  sapienti  probabile  esse,  Scripturam  me- 
lius in  Grseco  quam  in  Hebraeo  servari  potuisse.  Imo  inju- 
rium  hoc  esse  asserimus  in  Dei  providentiam,  quae  in  rebus 
ad  salutem  plurimum  conducentibusnunquamdeest  (ut  recte 
affirmat  Stapletonus'')  :  quails  potissimum  est  canonicarum 

'  Lib.  1.  cap.  7. 

<*  In  DefeDsione  Ecclesiastics  Anthoritatis,  lib.  2,  cap.  1.  §  7. 

2  E  2 


420  PR^LECTiONBs  theoloqica:. 

Scripturarum  conservatio,  et  quidem  in  illis  verbis  in  quibus 
a  Prophetis  exaratse  sunt,  (quemadmodum  ostendit  Beliar- 
minus*).  2.  Deinde  injurium  hoc  essetin  priscse  Ecclesiae 
fidem,  quse  oracula  Dei  sibi  commissa  fideliter  non  conser- 
vasset,  si  ea  interire  (negligentia  nullo  pacto  cxcusanda) 
permisisset.  Ecclesiam  vero  ita  officio  suo  deesse  potuisse, 
admittendum  non  est;  praesertim  a  Pontificiis  qui  tantopere 
de  Scripturis  Ecclesiae  sua?  opera  conservatis  jactitare  so- 
leant.  3.  Ipse  Bellarminus'agnoscit,  et  ex  Philone  confir- 
mat,  tantam  fuisse  in  conservandis  libris  sacris  religionem, 
ut  centies  potius  mori  vellent,  quam  ut  paterentur  legem  in 
aliquo  mutari.  Quomodo  igitur  jam  probabile  illi  fit,  tot 
capita  ex  textu  casu  aliquo  excidere  potuisse  ?  4.  Ipse 
stylus  hoc  convincit,  quern  Grsecanici  cujusdam  esse  mani- 
festum  est ;  qui  sermonis  sui  elegantiam  in  postremo  capite 
ostentare  voluit,  ut  recte  observavit  Francis  Junius.  5.  Si 
hsec  ex  textu  casu  aliquo  excidissent,  tum  hiatus  aliquis  in 
originali  textu  appareret,  praesertim  cum  non  ad  unum 
locum  ista  pertineant  omnia ;  sed  quaedam  ad  initium  libri, 
quaedam  ad  medium,  quaedam  ad  finem,  quemadmodum 
ipse  confirmat  Bellarminus.  At  in  textu  Hebraeo  omnia 
optime  inter  se  cohaerent,  ut  ne  vestigium  quidem  appareat 
e  medio  volumine  quicquam  intercidisse :  imo  tota  narrationis 
series  turbatur,  si  additamenta  ista  interserantur,  quemad- 
modum postea  ostendemus.  Ad  Origenis  vero  authoritatem 
quod  attinet  (quanquam  ea  apud  Catholicos  magni  non  sit 
ponderis)  fallit  nos  Bellarminus  quando  pro  concesso  sumit, 
ilium  se  habere  sententiae  suae  astipulatorem.  Dicit  enim  in 
Epistola  ilia  ad  Julium  Africanum,  apud  Hebraeos  quidem 
ista  non  haberi,  sed  apud  LXX.  et  Theodotionem  :  at 
aliquando  in  textu  Hebraico  fuisse,  deinde  casu  aliquo 
excidisse,  id  vero  nusquam  affirmat.  Imo  si  Sixto  Se- 
nensi*  credimus,  Origenes  in  Epistola  ad  Julium  Africanum 
haec  etiam  additamenta  explodit :  quod  an  ita  sit,  iis  quibus 
ad  manum  sunt  Integra  illius  Epistolae  exemplaria  inquiren- 
dum relinquo.     Illud  tantum  de  editione  Septuaginta  (ne 

•  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.2  '  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  2. 

i  Bibliothecffi  Sanctic,  lib.  1.  sect.  3. 


PR^LECTIONES  THEOLOGIC^.  421 

quis  erret)  moiiere  visum  est:  illam  hie  ab  Origene  intelligi 
quie  turn  temporis  apud  Christianos  erat  vulgata"*.  Nam 
post  LXX.  interpretum  setatem  Graeca  ista  additamenta 
esse  edita  ex  eo  constat,  quod  cap.  11,  vers.  1  (in  vulgata 
editione)  mentio  fiat  anni  quarti  regni  Ptolemaei  et  Cleo- 
patrae.  Errat  enim  Fr.  Junius',  cum  putat  Ptolemseum 
Philadelpiium  hie  intelligi,  qui  LXX.  interpretes  in  expo- 
nendo  Vetere  Testamento  occupavit,  ut  narrat  Josephus"". 
Nee  enim  uxorem  habuit  ille  Cleopatram,  sed  Arsinoen, 
(quemadmodum  ex  ipso  Josepho  in  historia  LXX.  inter- 
pretum intelligimus,)  neque  etiam  pater  ipsius  Ptolemieus 
Lagi  ullam  hujus  nominis  habuit  eonjugem.  Sed  Ptole- 
maeam  potius  Philometorem  hie  intelligendum,  ex  verbis 
illis  Josephi'  coliigitur :  'O  Ss  4>iXo/x7/rajp  nroXtjuatoc  kqI 
7)  yvvi]  avTOv  KXiOTrarpa,  t^v  fiaaiXdav  oX»)v  rriv  savToJv 
lovSaiotg  iTTiaTivaav,  Koi  arparjj-yoi  Traa-qg  rfig  Svvaiitojg 
7](Tav  Oviac  koi  AoaiOtog  louSaToi".  Hie  enim  Dositheus 
Onia;  sacerdotis  avyxpovog  ille  ipse  videtur  cujus  in  Addi- 
tamentis  hisce  ad  Estheram  facta  est  mentio.  Sed  premit 
nos  Bellarminus  testimonio  Josephi",  ubi  historiam  Esther 
enarrans,  duas  epistolas  Assueri  et  orationem  Mardoeha;! 
non  praetermittit :  cum  tamen  nihil  horum  nunc  in  He- 
brceorum  eodicibus  habeatur.  Neque  credibile  est  (inquit 
Bellarminus)  a  Josepho  haec  esse  confieta  :  cum  ipse  idem" 
de  se  ista  loquatur  "  In  ipso  (inquit)  historiae  meae  principio 

>  Vide  Hieroo.  in  pnefatione  et  notis  ad  librnm  Esthene  Latine  a  se  editum  ; 
ista  Bcripta  se  reperlsse  notat  in  editione  vulgata,  qua;  in  Grfecorum  lingua  et 
iiteris  continentur  (uot.  in  cap.  10),  et  apud  uuUuoi  penitus  ferii  iuterpreteni 
(not.  in  cap.  13). 

'  In  notis  ad  cap.  11.  '  Antiquitat.  Jndte.  lib.  12.  cap.  2. 

'  Contra  Apion.  lib.  2. 

"  De  quibus  etiani  idem  Joseplius,  Antiq.  lib.  20.  cap.  8,  et  lib.  18.  cap.  G, 
ubi  Oniam  notat  templum  in  /Egypto  ffidificassc  ;  (quod  erat  contra  Dei  luandu- 
tum  :  ut  ostendit  Pererius,  comment,  in  Daniel.  lib.  3,  pag.  138,  edit  an.  1594  ;) 
additque :  "  Nee  defuerunt  Onise  similes  ipsius  Levitaj  ac  sacerdotes,  qui  illic  divi- 
num  cultum  frequentarent,  et  instaurarent  ceremonias."  Cum  quo  confer  illud  in 
vulg.  edit,  apocr.  Eathera),  cap.  11  (quo  concluditur  Esther  in  Grsecis  cxemplari- 
bus):  "Anno  quarto,  regnantibus  Ptolemajo  et  Cleopatra,  attulerunt  Dositheus, 
qui  se  sacerdotem  et  lycvitici  generis  ferebat,"  etc.  Et  nota  ndditamenta  ista  pro- 
fecta  ab  iEgyptiis  Judicis.     Vide  Scalig.  in  Euscb.  pag.  124  6,  dc  Ilellcnistis. 

"  Antiquit.  lib.  11.  cap.  6.  »  Lib  10.  cap.  12  (Riifliiii),  11  Gra!e. 


422  PR^LECTIOMBS  THBOLOGIC^. 

propter  eos,  qui  qusestiones  faciunt,  aut  in  aliquo  culpare 
nituntur,  astruxi  dicens  translaturum  me  libros  Hebraicos 
in  eloquium  Graecum  :  et  hos  volentibus  aperire,  neque  ad- 
jicereipse  aliquid  seorsum,  neque  subtrahere  me  promittens." 
Respondeo :  Transtulit  quidem  Josephus  libros  Hebraicos ; 
verum  non  divinos  solum,  sed  et  alios  quoslibet,  etiam  profa- 
nos  et  suspectae  fidei.  Multa""  enim  aliena  in  librum  suum 
congessisse  ilium  (undecunque  accesserint)  divino  Canoni 
non  admodum  respondentia,  clarius  est  quam  ut  negari  pos- 
sit.  Ejusmodi  sunt  fabulosae  narrationes  de  Mose  trienni, 
ed  eodem  juvene  belligerante  contra  ^Ethiopes,  de  Tharbi 
Regis  ^thiopiae  filia  connubium  Mosis  expetente,  etc.  Ita- 
que  Nicolaus  Lyranus  in  fine  commentarii  in  hunc  librum 
non  dubitavit  asserere,  Additamenta  ista  non  esse  de  Scrip- 
tura  canonica,  sed  videri  magis  a  Josepho  et  aliis  auctoribus 
conficta,  et  postea  vulgatse  editioni  inserta.  A  qua  sententia 
non  multum  discedit  Sixtus  Senensis*".  Si  essent  istse  verse 
partes  operis  praecedentis'',  turn  in  editione  quze  apud  Ro- 
manam  Ecclesiam  authentica  est,  a  reliquo  libri  canonici 
corpore  non  resecarentur,  atque  de  loco  suo  ad  operis  cal- 
cem  rejicerentur.  At  hoc  factum  est:  quemadmodum  in 
omnibus  exemplaribus  vulgatse  editionis  videre  licet.  Ergo. 
Ait  quidem  Bellarminus  pati  Ecclesiam  ea  capita  simul 
ad  finem  libri  permanere,  ubi  ea  S.  Hieronymus  collo- 
cavit :  ut  intelligamus  quid  hujus  libri  sit,  et  quid  etiam 
non  sit  in  codicibus  Hebrseorum.  Sed  addere  etiam  debuit 
Ecclesiam,  quum  Notationes  quoque  et  Prsefationem  Hie- 
ronymi  hie  retinendas  putarit,  Hieronymi  hac  in  re  consi- 
lium approbasse.  Ait  veto  ille  se  Additamenta  ilia  quae 
ad  finem  libri  subjecit,  juxta  consuetudinem  suam  obelo, 
id  est  veru,  prsenotavisse.  Hanc  autem  esse  Hieronymi 
consuetudinem,  ut  veru  ea  quae  ab  interpretibus  perperam 

p  "Josephus  frequenter,  omissa  vera  historia,  rarrat  fabulas:  nt  lib.  2.Aiiti- 
quitatis  Judaicse,  cap.  5.  et  sequentibus,  multa  de  Mose  fabulatur,  etc.  Sed  infinita 
sunt  hsec,  si  singula  conemur  persequi,  quibus  omissa  vera  rerum  historia,  in  il- 
lius  locum  fabulas  snfficit."  Hsec  Leo  a  Castro  in  disputations  de  translationibus 
S.  Scriptura:,  prsefixa  commentariis  in  Esaiam,  cap.  36. 

1  Biblioth.  Sanct.  lib.  1.  sect.  2. 

'  Vereo  partes  non  mcrebantur  c  loco  suo  cxturbari ;  At  istsc  exturbari  merc- 
bantur:  Ergo. 


PR^LECTIONES  THEOLOCHC^.  423 

ad  textum  sunt  adjecta  jugularet  nemo  ignorat.  Et  ipse  in 
Praefatione  in  librum  Esther  (quae  in  editione  vulgataadhuc 
retinetur)  sententiam  suam  plane  aperit.  "  Librum  Esther 
(inquit)  variis  translatoribus  constat  esse  vitiatum  :  quem 
ego  de  archivis  Hebrseorum  revelans,  verbum  e  verbo  ex- 
pressius  transtuli.  Quem  librum  editio  vulgata  laciniosis 
hinc  inde  verborum  sinibus  trahit,  addens  ea  quae  ex  tem- 
pore dici  poterant,  et  audiri:  sicut  solitum  est  scholaribus 
disciplinis,  sumpto  themate,  excogitare  quibus  verbis  uti 
potuit  qui  injuriam  passus  est,  vel  qui  injuriam  fecit."  Haec 
Hieronymus;  Additamenta  ista,  ceu  vitiatam  partem,  a 
toto  Esther  volumine  resecans,  ut  ait  Sixtus  Senensis'. 

3.  Si  essent  ista  vera  membra  operis  praecedentis,  turn  si 
singula  fragmenta  in  locum  suum  denuo  insererentur:  cum 
reliquo  corpore  apte  cohaererent.  At  vero  non  cohaererent, 
quia,  1°  otiosa  statim  occurreret  repetitio  insidiarum  struc- 
tarum  Regiab  Eunuchis,  etc. :  2°.  Quaedam  sunt  quae  inseri 
non  possunt,  nisi  prius  versus  aliqui  de  opere  prascedente  (et 
textu  originali)  eximantur  ;  quod  certissimo  argumento  est, 
pannosa  ista  additamenta  (ut  Sixtus  Senensis'  appeliat)  ab 
incognito  aliquo  authore  temere  hue  esse  apposita,  et  ut- 
cunque  insuta.  Verbi  gratia:  15""  caput,  a  versu  4°  (ad 
capitis  finem)  attexendum  esset  initio  capitis  5'.  Id  vero 
fieri  commode  non  posset,  nisi  prius  verba  ilia  demantur, 
quae  in  principio  capitis  quinti  leguntur  :  "  Die  autem  ter- 
tio  induta  est  Esther  regalibus  vestimentis,  etstetitinatrio 
domus  regiae,  quod  erat  interius,  contra  basilicam  regis: 
at  ille  sedebat  super  solium  suum  in  consistorio  palatii  con- 
tra ostium  domus.  Cumque  vidisset  Esther  reginam  stan- 
tem,placuitoculiseju3,etextenditcontraeamvirgamauream, 
quam  tenebat  manu.  Quae  accedens,  osculata  est  summi- 
tatem  virgae  ejus."  Itaque  in  Graeca  editione  Sixti  V. 
authoritate  ex  Vatlcano  edita,  haec  omnia  in  textu  pra^ter- 
missa  videmus  :  quo  locus  scilicet  praeclaris  istis  addita- 
mentis  parari  posset. 

II.  Quae  cum  canonica  Scriptura  et  historica  veritate 
pugnant  ea  pro  partibus  Scripturae  canonicae  non  sunt  ha- 

•  Lib.  1   pag.  27.  '  BibliothecK  Sanctie,  lib.  1.  sect.  3. 


424  PR^LBCTIONEB  THEOLOGIC£. 

benda.     At  in  additamentis  istis  plura  sunt  quae  pugnant 
cum  canonica  Scriptura  atque  liistorica  veritate. 

1.  Quod  insidias  duorum  Eunuchorum  ad  versus  regem 
Assuerura  narrat,  quasi  anno  secundo  regis  Assuere  factas, 
pugnat  cum  Scriptura  canonica  et  historica  veritate.  Constat 
enim  ex  secundo  capite  liistorise  canonicseEstherse  contigisse 
eas  post  nuptias  regis  cum  Esthera  celebratas,  quse  septimo 
demum  Assueri  anno  factse  sunt".  Eam  vero  conjurationera, 
Estherae  jam  in  regio  connubio  constitutse  patefecisse  Mar- 
dochseum,  Estheram  vero  regi,  sacra  confirmat  historia''. 
At  in  Additamentis  istis  insidise  duorum  Eunuchorum  ad  ver- 
sus regem  narrantur,  quasi  anno  secundo  Assueri  factse, 
quemadmodum  apparet  ex  collatione  capitis  11,  I,  cum  ca- 
pite 12,  1.     Ergo. 

Ilespondet  ad  assertionem  Bellarminus  caput  11  et  12  ad 
Initium  libri  pertinere,  atque  ibi  narrari  insidias  per  antici- 
pationem,  quae  rursus   narrantur  postea  suo  loco,  capite 
secundo.     Ilia  enim  verba  capitis  undecimi.  Anno  secundo 
regnante   Artaxerxe,   etc.,  non   debere  extendi  usque  ad 
narrationem  insidiarum,  sed  solum  ad  ea  quae  dicuntur  in 
ipso  capite  secundo,  id  est,  ad  somnium  quod  Mardochaeus 
vidit  antequam  Esther  Assuero  conjungeretur.      Nos  vero 
nihil  aliud  hoc  esse  quam  ipsius  Bellarmini  somnium  confir- 
mamus.  Nam,  primo,  si  inepta  ista  Bellarmini  anticipatio  es- 
set  admittenda,   sequeretur  quinque  integros  annos  inter 
somnium'  Mardochsei  et  insidiarum  detectionem  effluxisse 
(quot  nimirum  inter  secundum  etseptimum  Assueri  annum 
iiitercipiuntur).     At  historia  haec  eo  tempore  insidiarum  de- 
tectionem factam  narrat,  quo  somnium  somniatum  est;  sic 
enim  capitis  duodecimi  initio  legimus:  "  Morabatur  autem 
60  tempore  in  aula  regis  cum  Bagatha  et  Thara  eunuchis  re- 
gis, qui  janitoreserant  palatii.    Cumqueintellexisset  cogita- 
tiones  eorum  et  curas  diiigentius  pervidisset,  didicit  quod 
conarentur  in  regem   Artaxerxom  manus  mittere,  et  nun- 
tiavit  super  eo  regi,"  etc.     Plx  textu  vero  originali  Graeco 
unius  solummodo  diei  intervallum  inter  somnium  et  insidi- 
arum detectionem  intercessisse  colligi  posse  videatur. 

"  Esther,  2.  26.  •  Esth.  2.  22. 


PRJELECTIONBS  THEOLOGICjK.  425 


QuEMADMODUM  de  Canotie,  ita  etiam  de  Editionibus 
Scripturarum  variis,  inter  nos  et  Pontificios  controverlitur. 
Ac  de  Editionibus  quidem  turn  Authenticis  turn  Vernacuiis 
atque  vulgaribus:  de  utris  queetenim  qusestiones  moven- 
tur.  Authenticas  vero  appellamus  ilias  editiones  quae  adeo 
certain  et  justam  authoritatem  oblinent,  ut  ad  aliarum 
normam  eas  expendere  atque  examinare  fas  non  sit,  sed 
soiidain  Sacrarum  iiteraruin  veritatem  inde  haurire  liceat. 
Hujusmodi  nos  Originalem  editionem  (ut  par  est)  essecon- 
tendiinus:  Hebrseamniinirum  in  qua  Vetus,  etGrsecaminqua 
Novum  Testamentum  Spiritum  isanctum  dictavisse  constat. 
Idem  privilegium  in  alias  editiones  inde  translatas  alii  con- 
ferunt.  Itaque  de  Fontium  prirao,  deinde  de  Translatio- 
num  avdivTia  erit  disserendum.  Separatim  enim  de  istis 
qU£BStionem  instituere  visum  est,  licet  inter  se  valde  con- 
junctis ;  ne  disciplinse  nos  ineapaces  criminaretur  Sacrobos- 
canus^,  quemadmodum  Whitakerum  insimulavit,  homo  om- 
nia disciplinae  bonae  rudis  atque  ignarus.  Et  quidem  in 
sessione  quarta  Synodi  Tridentinae  statutum  legimus;  1°. 
"  Ut  libri  sacrse  Scripturse,  cum  omnibus  suis  partibus, 
prout  in  Ecclesia  Catholica  legi  consueverunt,  et  in  veteri 
vulgata  Latina  editione  habentur,  pro  sacris  et  canonicis 
ab  omnibus suscipiantur."  2°.  Deinde  :  "Ut  hsec  ipsa  editio 
in  publicis  leclionibus,  disputationibus,  prsedicationibus,  et 
expositionibus,  pro  authentica  liabeatur ;  et  ut  cam  nemo  re- 
jicere  quovis  prwtexlu  audeat  vel  prifisumat."  Hinc  statum 
controversite  inter  Orthodoxos  et  Pontificios  Whitakerus* 
noster elicit:  Utrum  Latina  hgec  vulgata  editio  sit  authen- 
tica Scriptura,  an  potius  Hebraicus  textus  in  Vetere  Tes- 
tamento,  et  Grsecus  in  Novo.  Et  Concilium  quidem  Tri- 
dentinum  definivisse  ait,  Latinura  esse  authenticum :  nostras 
vero  Ecclesias  statuere  llebraicam  Veteris,  et  Grascam  Novi 
Testamenti,  esse  sinceram  et  authenticam  Dei  Scripturam: 

*  Part.  1.  cap.  1.  non  procul  a  fine. 

■  Controvers.  de  Scriptur.  quiast.  2.  cap.  1. 


426  PR>£LECTIONE6  THEOLOQICiE. 

itaque  omnia  esse  ex  his  fontibus  definienda  et  versiones  sic 
esse  probandas,  ut  cum  his  fontibus  conveniunt.  Hie  vero 
exclamat  Christophorus  de  Sacrobosco",  a  scopo  aberrare 
Whitakerum,  ut  qui  maxime  :  Tridentinam  enim  Synodum 
hujusmodi  comparationem  non  fecisse ;  neque  Hebraic!  tex- 
tus  Grsecive  omnino  meminisse.  Hoc  fuisse  Calvini  men- 
dacium :  decrevisse  Tridentinos  Patres  minime  esse  audi- 
endos  eos,  qui  ex  fonte  ipso  purum  liquorem  proferunt, 
et  ex  certa  veritate  falsum  coarguunt.  Bellarminum''  idem 
ipsum  observavisse  (ne  quis  hie  per  imprudentiam  lapsum 
putet  Whitakerum)  quod  Patres  horum  fontium  mentionem 
nullam  fecerunt,  sed  solum  ex  tot  Latinis  editionibus,  quse 
nunc  circumferuntur,  unam  delegerunt,  quam  caeteris  ante- 
ponerent.  Ad  extremum  Stapletoni,  Reginaldi,  et  aliorum 
ex  ista  fsece  querelam  renovat :  sectaries  centies  refutatas 
ineptias,  dissimulatis  callide  solutionibus  a  Catholicis  ad 
eas  datis,  pro  novis  mercibus  identidem  orbi  ostentare.  Ita 
ille :  cui  quid  aliud  reponamus,  quam  illud  Satyrici" : — 

"  Quia  tulerit  Gracchos  de  seditione  querentes  ? 
Quis  coeluin  terns  non  misceat,  et  mare  caJo, 
Si  fur  displiceat  Verri,  homicida  Miloni, 
Clodius  accuset  moechos,  Catilina  Cetliegum  ?" 

Ecce  enim,  ne  longe  abeamus,  hoc  ipso  in  loco  in  quo 
adversus  nostros  stomachatur,  ejusdem  criminis  cujus  alios 
insimulat,  ipse  reus(et  quidem  ett' airo^wptj*)  deprehenditur. 
Conqueritur  ille  dissimulasse  Whitakerum,  quod  Calvino  a 
Bellarmino  objectum  est.  Interim  homo  sapiens  ipse  dissi- 
mulat,  Bellarminianam  istamcalumniam  a  nostris*  non  semel 
depulsam  fuisse:  ut  earn  cramben  nobis  reponere  denuo  ipsi 
non  fuerit  necesse.  Quod  igitur  Bellarmino  illi  pro  Cal- 
vino responderunt;  idem  sibi  pro  Whitakero  responsum 
habeat  Christophorus  :  Utut  Tridentina  Synodus  Hebraici 

•  Defens.  Decreti  Trident,  part.  1.  cap.  1. 

^  De  Script,  lib.  2.  cap.  10. 

°  Juvenal.  Satyr.  2.  ver.  24. 

"•  SibranJo  Lubberto,  de  Principiis  Christianorum  Dogmatum,  lib.  2.  cap.  6. 
Fr.  Junio.  Animadv.  in  Bellarm.  de  Vcrbo  Dei,  lib.  2.  cap.  10.  iEgidio  Hunuio 
in  Examine  ejusdem  loci. 


I 


PRiELECTIONBS  THEOLOGICJE.  427 

Graecive  textus  mentionem  explicitam  non  fecerit ;  eponte 
tamen  ex  ejus  definitione  sequi  illud  quod  Whitakerus  vo- 
luerit.  Respondet  quidem  ad  hoc  Jacobus  Gretserus^ :  sed 
ita  respondet,  ut  Whitakeri  et  nostram  de  Patrum  Tridenti- 
norum  hac  in  resententiasententiam,  contra  Christophorum 
plane  confirmet.  Nam  si  quid  (inquit)  purum  adferatur 
ex  fontibus,  id  nunquam  dissentiet  a  Latina  editione  vul- 
gata ;  si  autem  dissentiat,  jam  lioc  ipso  purum  non  erit.  Ait 
quidem  iile  impudenter  mentiri  Calvinum  ;  patres  Tri- 
dentinse  Synodi  statuisse,  minime  audiendos  esse  alios, 
etiamsi  ex  fonte  ipso  purum  liquorem  adferant:  (quanquam 
ipsi  Gretsero  impudentise  nota  potius  debeatur,  quisacrorum 
fontium  puritatem  adeo  non  agnoscat,  ut  turbidae  etiam  ver- 
sioni  postponendam  putet;  non  Calvino,  qui  de  fontium 
puritate,  ita  ut  res  est,  loquitur,  non  quomodo  Bablyonicse 
meretricis  calice  ebrii  de  ea  imaginantur:)  sed  quum  addit, 
•'  Si  purus  sit  obviis  ulnis  acceptabitur ;  quia  non  divertet  ab 
ea  editione,  quam  Tridentini  patres  authenticam  esse  decla- 
rarunt:  si  autem  divertat;  jam  liquor  purus  non  erit;" 
hanc  Patrum  Tridentinorum  sententiam  fuisse  aperte  signi- 
ficat,  Editionem  Latinam  regulam  esse  debere  sententiae 
Spiritus  Sancti  in  Sacris  Uteris,  ad  quam  etiam  ipsius  He- 
braei  et  Graeci  textus  Veritas  sit  exigenda.  Atque  ita  revera 
illos  sensisse  manifestum  est.  Nam,  1°.  Qui  solam  vuiga- 
tam  Latinam  editionem,  in  publicis  lectionibus,  disputati- 
onibus,  prsedicationibus,  et  expositionlbus,  pro  authentica 
babendam  statuunt,  ii  textum  Hebrseum  Veteris,  et  Grsecum 
Novi  Testamenti,  authenticum  esse  non  volunt,  nisi  quate- 
nus  textus  ille  cum  vulgata  ilia  editione  congruit.  Atque 
ita  Versionem  textui  Originali  praeferunt:  et  fontem  Grae- 
cum  et  Hebrseum  ad  Translationem,  non  Translationem  ad 
fontem  exigendam  definiunt.  At  Synodus  Tridentina  solam 
vulgatam  Latinam  editionem  ita  pro  authentica  habendam 
esse  statuit.  Ita  in  manuscripta  Controversiarum  Epitome 
confirmat  Robertus  Personius' :  Concilium  Trldentinum  in 
illaquarta  Sessione  determinasse,  Uthaec  sola  editio  legatur 

'  Defens.  Bellarm.  lib.  2.  cap.  10. 
'  De  Vorbo  Dei,  Quaest.  3. 


428  pujElectiones  theologicje. 

seu  exponutur  in  scholis,  cantetur  in  divinis  ofRciis,  et  ex 
ipsa  decernaiitur  controversias.  Unde  etiam  Thomas  Sta- 
pletonus*  controversiam  hanc  scholastico  more  ita  proponit : 
"  Videtur  quod  Latina  vulgata  editio  Veteris  et  Novi  Tes- 
tamenti  non  debet  ab  Ecciesia  pro  sola  authentica  et  sacra 
Scriptura  approbari,"  etc.  "  Sed*"  in  contrarium  estauthori- 
tas  summa  Sedis  Apostolicae  et  Concilii  Tridentini :  quae' 
unicam  videlicet  Latinam  veterem  et  vulgatam  pro  authen- 
tica approbavit."  Et  omnium  clarissime  Gregorius  Va- 
lentianus  Jesuita"  concludit:  "  NuUo  modo  auctores  ilios 
audiendos  esse,  qui  adhuc  post  Concilium  Tridentinum 
contendunt,  posse  etiam  nunc  editionem  vulgatam  per 
Hebraicos  et  Grsecos  codices,  tanquam  per  fontes  (ut 
aiuut)  in  locis  aliquibus,  quod  ad  ipsam  sententiam  attinet, 
emendari.  Non  licet,  inquit  ille,  hoc  facere,  Quin  potius 
Grseci  et  Hebraici  codices,  sicubi  a  nostra  editione  dissi- 
deant,  per  nostram  corrigendi  et  emendandi  sunt.  Nam 
hanc  Ecciesia  peculiari  definitione  per  omnia  probavit,  non 
illos:  quanquam  nee  illos  rejecit,  nisi  ubi  huic  nostras  edi- 
tioni  forte  contradicerent."     Hactenus  Valentianus. 

2°.  Qui  partes  omnes  librorum  sacrae  Scripturae  non 
aliter  quam  prout  in  Ecciesia  Romana  legi  consueverunt, 
et  in  vulgata  Latina  editione  habentur,  pro  sacris  et  cano- 
nicis  suscipiendas  statuerunt,  ii  sententias  illas,  prout  in 
Hebraeo  et  Graeco  textu  habentur,  pro  sacris  et  canonicis 
agnosci  nolunt'.  Longeenim  aliter  ibise  habent,  quam  in 
vulgata  Latina  habentur  :  quod  ex  uno  Psalmorum  libro 
manifestius  elucescit,  quam  ut  sine  summa  impudentia  ne- 
gari  possit.  At  vero  Tridentini  Patres  hoc  statuerunt:  et 
quidem  merito,  si  Sixtum  V.  Pontificem  Maximum  audia- 
mus.  "  Merito  (inquit  ille  in  Bulla  Bibliis  suis  praefixa) 
sacra  Tridentina  Synodus,  veteris  vulgatae  editionis  libros 
non  aliter  quam  prout  in  Ecciesia  legi  consueverunt,  pro 
canonicis  suscipiendos  decrevit." 

IT  In  Relectione  Principior.  Doctrinal.,  controv.  6.  quoest.  3.  art.  3.  pag.  523. 
h  Pag.  524.  '  Pug.  526  (vid.  liii.  21  et  24.) 

••  In  Analysi  Fidci  Catholioe,  lib.  8.  cap.  5. 

I  Hinc  sequeretur,   ubi  differentia  est  inter  tcxtus  (ut  in  Psalmis),  vel  duos 
esse  textus  divinos,  vel  Hebraicum  non  esse  divinum. 


PR^LECTIONES  THEOLOGIC^.  429 

3°.  Qui  vulgatam  editionem  ita  authenticam  esse  sta- 
tuunt,  ut  earn  nemo  rejicere  in  disputationibus  et  exposi- 
tionibus  Quovis  praetextu  audeat,  earn  deserendam  nobis 
interdicunt,  quoties  aliam  nobis  sententiam  exhibet  inter- 
pres,  quam  quaein  textu  Hebrseo  vel  Grsecocernitur.  Prse- 
textum  eniin  nullum  admittunt,  qui  Quemvis  excludunt : 
ut  recte  observat  Mortonus  noster.  Neque  ille  solum,  sed  et 
anteeum  Johannes  Hartus,  nobilis  ille  sacerdoset  confessor 
insignis  (his  enim  elogiis  ab  authore  Concertationis  Ec- 
clesiae  Catholicaj  in  Anglia  exornatur)  idem  observavit,  dum 
in  Collatione™  cum  D.  Joanne  Rainoldo  pro  Latlna  sua  edi- 
tione  ex  decreto  Tridentinoita  ratiocinatur :  "  Sinemoillam 
Quovis  prastextu  possit  rejicere,  turn  nee  praetextu  textus 
Hebraei."  Atque  inde  demum  concludit,  prsefracte  satis : 
"  Hebraeum  textum  adversus  Judseosallegare  poteris;  nam 
me  quidem  nunquam  moturus  est.  Ad  Latinum  nostrum 
semper  appello :  quem  nullo  praetextu  sum  relicturus." 

Quid  multis  opus  est  in  re  tam  aperta?  Et  Tridentini  Pa- 
tres  et  Bellarminus  Latinam  editionem  authenticam  esse 
volunt.  Qui  vero  Latinam  esse  editionem  authenticam 
Scripturam  asserunt,  ii  fontes  Hebraicos  Grsecosque  ob- 
struunt :  quemadmodum  recte  afErmavit  Whitakerus" ;  unico 
illo  axiomate  Bellarminianam  objectiunculam  prosternens, 
quam  ab  illocallide  dissimulatam  cavillatur  Sacroboscanus. 
Quid  vero  ad  argumentum  propositum  respondit  ipse  Chris- 
tophorus  ?  "  Dice  id  esse  falsum  (inquit  ille)°,  tum  quia 
nihil  hujusmodi  intendunt  (Tridentini  Patres  et  Bellarmi- 
nus), tum  quia  si  forte  fontes  isti  sint  misere  corrupt!  (ut 
quidam  volunt)  ipsi  sunt  qui  se  condemnant.  Solum  enim 
ex  eo,  quod  constat  vulgatam  editionem  esse  authenticam, 
sequitur  juvari  nos  ad  cognoscendum,  quonam  mode  se 
habeant  exemplaria  fontium.  Sed  de  his  plura  capite  ter- 
tio."  Haecille.  Quonam  vero  modose  habeant  exemplaria 
fontium,  et  an  tam  misere  corrupt!  sunt  quam  miseri  isti 
Tridentinse  perfidiae  patroni  comminiscuntur,  erit  paulo  post 
disquirendi  locus.     Interim  verum  illud  esse  pronuntiatum 

"  Cap.  6.  §  2.  ■"  Queest.  2.  cap.  9, 

o  In  fine  capitis  1,  pag.  9. 


430  PRSLKCTIONKS  THHOLOOIC5;. 

ostendemus  quod  falsum  esse  dicit  Christophorus :  qui 
quid  dicat  (modo  aliquid  dicat)  nihil  pensi  habet.  Ita  igi- 
turbreviter  concludimus:  Qui  omnem  editionem  a  vulgata 
Latina  passim  dissentientem  improbare  tenentur,  necesse 
est  ut  exemplaria  Bibliorum  Graeca  simul  et  Hebrsea  iidem 
improbent.  Earn  enim  ab  his  plurimis  in  locis  discrepare ; 
qui  tantillum  frontis  habet,  inficiari  non  poterit:  et  pluri- 
bus  nos  infra  demonstrabimus.  At  vero  qui  Latinam 
editionem  "  in  omnibus  suis  partlbus"  authenticam  esse 
defendunt,  editionem  omnem  quae  ab  ea  passim  dissentit, 
tenentur  improbare.  Qui  enim  quae  inter  se  dissentiunt  ut 
vera  esse  velit  defendere,  nihilo  plus  agat  quam  si  det  operam 
ut  cum  ratione  insaniat,  cum  utique  non  possit  verum  esse 
quod  dissonat :  ut  recte  Hieronymus''.  Patres  igitur  Tri- 
dentini,  Bellarminus,  et  iliarum  partium  reliqui,  cum  Lati- 
nam vulgatam  editionem  authenticam  esse  defendunt,  ne- 
cesse est  ut  simul  intendant,  fontes  Hebrseos  etGrsecos  qui 
ab  ea  dissentiunt  deserendos  esse,  adeoque  fontes  in  omnibus 
locis  in  quibus  ab  eadem  discrepare  deprehenduntur,  con- 
demnenf.  Et  quidem  Bellarminum  hoc  intendisse  (quicquid 
dicat  Sacroboscanus)  tota  ipsius  disputatio  iidem  facit. 
Nominatim  vero'',  postquam  nostrorum  argumentum  reci- 
tasset,  "  Magis  credendum  esse,  quod  habetur  in  fontibus 
Hebraicorum  et  Graecorum  codicum,  esse  verbum  Dei, 
quam  quod  habetur  in  rivulis  versionum,"  respondet :  "  Ne- 
gari  non  posse,  quin  sint  fontes  Scripturarum  anteponendi 
rivulis  versionum,  quando  constat,  fontes  non  esse  turbatos. 
Jam  vero  fontes  mui.tis  in  locis  turbatos  fluerb,  vix- 
que  dubitari  posse  vigilantiorem  fuisse  Latinam  Ecclesiam, 
quam  Graecam,  in  suis  codicibus  a  corruptione  defendendis." 
Ita  sine  ullo  circuitu  sententiam  suam  aperuit:  quandoqui- 
dem  fontes  turbati  sunt,  versionis  rivulos  fontibus  Scriptu- 
rarum anteponendos  esse.  Quid  vero  sibi  vult,  quod  hoc  in 
loco  scribit  Christophorus?     "Ex  eo,  quod  constat  vulga- 

p  Prsefatione  in  Josue. 

1  Ita  concludit  Johannes  Azorius,  Jesuita,  lib.  8.  Institut.  Moral,  cap.  3., 
Grseca  et  Hebraja  exemplaria,  qua:  nunc  extant  si  cum  seusu  vulgatse  Latinfc 
pugnent,  pro  Canonico  Scriptura  esse  nobis  habendam  Latinam  editionem. 

'  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  41. 


PRffiLECTlONES  THEOLOGIC*;.  431 

tam  editionem  esse  authenticam,  sequi,  juvari  nos  ad  cog- 
noscendum,  quonam  modo  se  habeant  exemplariafontium." 
An  non  etiam  ille  in  eorum  coneedit  sententiam  (adversus 
quos  pugnat  Whitakerus  noster),  qui  non  ex  fontibus 
vulgatse  editionis  exemplaria,  sed  ex  vulgata  editione  fon- 
tium  exemplaria  sestimanda  volunt?  Certe  cap.  3,  quo 
nos  ad  sententiam  ipsius  plenius  cognoscendam  hie  remittit, 
ultro  nobis  dat  (non  diffitetur)',  "  Sequi  ex  sua  sententia,  et 
Ecclesise  suae  definitione  ;  si  Hebraica  aut  Grseca  exem- 
plaria quae  modo  habentur,  uspiam  in  iis  quae  ad  fidem  aut 
mores  Ecclesiae  attinent,  dissideant  a  vulgata  editione  La- 
tina,  tunc  ea  postponi  oportere  vulgatae  editioni.  Et  quid 
mirum  ?  (inquit)  nam  ea  hypothesi  datasequitur  ilia  exem- 
plaria non  convenire  cum  primis  exemplaribus,  quae  fontes 
fuerunt  editionis  vulgatae :  quod  facile  accidere  potuit  culpa 
Hebraeorum,  aut  Graecorum,  qui  non  ita  bene  conservarunt 
fontes,  ac  Latini  suam  translationem."  Tum  multa  subjicit 
de  locis  quibusdam  ab  Ilebraeis  in  Vetere  Testamento  cor- 
ruptis,  ac  de  mala  cum  Judaeorum  tum  Graecorum  fide  : 
quae  nos  suo  loco  reservabimus.  Concludit  tamen  ad  extre- 
mum,  ista  non  eo  esse  a  se  dicta,  quo  damnatavelit  Hebraica 
vel  Graeca  exemplaria,  quae  ad  nos  pervenerunt.  Verum 
hoc  perinde  est  (ut  quod  inepte  Whltakero  ipse  paulo  ante 
accommodavit,  nosjustissime  ad  authorem  transferamus)  ac 
si  quis  Christophorum  vocaret  nebulonem,  moneret  tamen 
se  bene  de  homine  sentire.  Quomodo  enim  ille  Hebraicis 
et  Graecis  exemplaribus  detractum  nolit,  qui  cum  hie  tum 
alibi'  tot  corruptelis  depravata contendit  ?  Quorsum  igitur 
haec  omnia  de  Hebraicis  etGraecisexeraplaribus?"Nimirum, 
ut  ostendam  (inquit)",  si  quid  majoris  momenti  in  illis  repre- 
hendendum  sit,  cuinam  causae  id  possit  merito  adscribi :  ita 
ut  non  propterea  in  dubium  revocari  oporteat  authori- 
tatem  vulgataa  editionis.  Nimirum  hoc  illud  est,  quod 
Christophorus  negat,  et  nos  indignamur  a  Bellarmino  et 
aliis  decreti  Tridentini  patronis  defendi :  tantam  esse  vul- 
gatae editionis  authoritatem,  ut  potius  quam  ad  fontium 

•  Part  1.  p«g.  18.  •  P»g.  382,  etc.,  35,  36. 

»  Pag.  23. 


432  pr;electiones  theologic;e. 

normam  earn  exigi  admittant,  caussas  nescio  quas  a  quibus 
fontium  corruptela  profecta  fuerit,  comminiscantur  :  atque 
ita  fontibus  aiiOsvriav  a  Deo  profectam  detrahant,  ut  illam 
version!  humana  opera  elaboratac  impertiantur.  Quamsen- 
tentiam  suam  etiam  in  quarto  primae  partis  capite  aperte 
prodit  Jesuita  hie  noster.  Asserit  enira*,  jure  facere  Pon- 
tificios,  quod  nolint  versionem  suam  ad  fontes  examinari, 
si  per  fontes  intelligantur  ii  codices  Hebraic!  et  Gra;ci,  qui 
modo  habentur.  "  Non  enim  constat  (ait  ille),eos  cum  suis 
fontibus,  id  est,  primis  exemplaribus  convenire  :  quibus 
tamen  conformem  esse  nostram  versionem,  nos  certos  facit 
Ecclesia''."  Additque,  ad  hujus  rei  confirmationem,  Hiero- 
nymi  tempore  non  fuisse  semper  tutum  transiationem  ad 
codices  qui  tunc  habebantur  emendare :  multoque  igitur 
nunc  minus,  cum  adeo  crevit  malitia  et  inscitia,  tumHebraeo- 
rumtum  Gra;corum.  Mitto  quod  profanam  illam  Willielmi 
Reginaldi^  apostata:  sententiam  approbat":  "  Appellationem 
a  vulgata  editione  ad  Hebraieam  et  Graecam  lectionem, 
cum  ea  libertate  quam  sibi  nunc  sumunt  homines,  expedi- 
tissimam  esse  viam  ad  fidem  penitus  extirpandam,  ad  apos- 
tasiam,  ad  atheismum."  Illud  tantum  observari  volo, 
quanam  fide  (qui  fidem  hie  in  adversario  suo  desiderat) 
in  hoc  negotio  usus  fuerit  Sacroboscanus  :  dum  Whitake- 
rum  cardinem  controversise  ex  Calvino  expiscatum,  et  pro 
statu  qusestionis  parentis  sui  confutatum  mendacium  (sic 
enim  homo  mendacissimus  appellat)  nobis  proposuisse,  ca- 
viilatur.  Si  enim  editio  Latina  vulgata  ita  autheiitica  sit, 
ut  ad  codices  Hebraicos  et  Graecos,  qui  modo  habentur,  exa- 
minare  eam  non  liceat ;  si  loca  Hebraicorum  et  Grsecorum 
exemplarium,  quae  ab  editione  vulgata  dissentiunt,  a  primo- 
rum  et  authenticorum  exemplarium  fide  recesserunt;  si  ea 
fuit  Synodi  Tridentiiiae  sententia  (quemadmodum  ex  ipsius 
decreto,  ejusque  interpretibus,  Pontificeipso  et  Pontificiis, 
planum  fecimus)  ;  si  deniqueBellarminus,  si  Christophorus 
de  Sacrobosco  (sicut  locis  ex  ipsorum  disputationibus  pro- 

»  Pag.  34.    '  '  Concil.  Trident.  Sess.  4. 

■  In  Rcfutatione  Repreliensionis  Whitakeri,  pag.  297. 
.Tart  2.  cap  6.  p.  109. 


I 


PR^LECTIONES  THEOLOGICiE.  433 

latis  evicimus)  illud  ipsura  arete  tenent :  qua  fronte  potuit 
clarissimum  Whitakerum  damnare,  quod  statum  hunc  esse 
qusestionis  concluserit :  Utrum  Lalina  vulgata  editio  sit 
authentica  Scriptura,  an  potius  Hebraicus  textus  in  Vetere 
Testamento,  et  Grsecus  in  Novo  ?  An,  quod  res  est,  in 
eorum  ipse  reponendus  est  numero,  qui  ut  ejus  caussae, 
"quam  cupiditate  magis  quam  ratione  delegerunt,  patroni 
habeaiitur,  de  industria  alienum  statum  controversiis  ac- 
commodant:  quo  et  negligatur  Veritas,  et  quod  dicant  ipsi 
semper  habeant,  cum  secus  jejuni,  arid!,  et  plane  infantes 
apparerent?"  agnoscit  verba  opinor  sua.""  Certe  Gulielmum 
Aianum,  Gregorium  Martinum,  Ricardum  Bristoum,  cum 
reliquo  Anglo- Rhemensium  sodalitio'^,  in  Praefatione  quam 
Novo  Testamento  in  Anglicum  sermonem  a  se  translate 
prsefixerunt,  libere  profiteri  non  puduit :  Vulgatam*  edi- 
tionem  non  modo  reliquis  omnibus  Latinis  translationibus 
meliorem  esse,  sed  et  Grseca  ipsa  editione,  in  iis  locis,  in 
quibus  differunt" ;  seque  hac  ratione  inductos,  Latinum  vul- 
garem  potius  quam  Grsecum  textum  transtulisse ;  quod 
ilium  Graeco  sinceriorem  et  minus  incorruptum  esse  per- 
spexissent.  Posteaque  ad  idem  seminarium  factus  transfuga 
Guilhelmus  Reginaldus  (qui  toties  in  Sacroboscani  mar- 
gine  apparet),  in  Refutatione  Reprehensionis  Whitakeri', 
hoc  ipsum  pertinaciter  defendit :  Latinam  editionem  vulga- 
tam  fontibus  quos  nunc  habemus  esse  puriorem.  Et  addit*  : 
Tridentini  Concilii  Decretum  multis  clarissimis  et  eviden- 
tissimis  niti  rationibus;  sive  cum  Hebraeo  et  Grseco  nunc 
extantibus,  sive  cum  novaruni  Versionum  aliqua  compare- 
mus.  Similiter  Nicolaus  Zegerus  in  Epanorthotse  sui  Pro- 
logo,  non  tantum  fidendum  esse  judical  editioni  Grsecae 
Novi  Testament!,  quantum  vulgatse  Latinse" ;  negatque 
Graecam  editionem  solidae  veritatis  fontem  esse.     Et  Tho- 


'  Part  1.  cap.  1.  pag.  2.  '  Possevin.  Bibliotb.  Select,  lib.  2.  cap.  12. 

'  Sect  35.  '  Sect.  51.    Vid.  sect.  48. 

'Cap.  12,  pag.  295,  296.    Vide  et  pag.  387. 

K  Cap.  13,  pag.  390. 

"  Circa  Prologi  iaitium,  tutum  ease  negat  ad  originem  Graecam  recurrere  ;  qnod 
Grsecorum  codices,  praesertim  pauIo  antiquiores,  longe  siut  comiptiorea  quam 
Latinorum. 

VOL.  XIV.  2  F 


434  PUJiLECTIONES  THEOLOGIC^. 

mas  Stapletonus'  negat  hsereticorum  (quos  appellat)  opi- 
nionem  illam  subsistere  posse,  quae  asserit,  cseteras  ver- 
siones  Veteris  Testament!  sic  esse  retinendas,  ut  liberum 
sit  semper,  adeoque  necessarium,  ad  fontem  Hebraicum 
recurrere,  tanquam  certius  quiddam  et  indubitatum  Dei 
verbum.  Et  in  artic.  3,  ait,  Textum  Graecum  (ut  et  He- 
brseum)  varium,  corruptum,  et  dubium  esse;  solamquc 
Latinam  versionem,  sicuti  et  Latinorum  fidem,  puram  et 
sinceram  et  orthodoxam  permansisse.  Mitto  alios  innume- 
ros  ejusdem  sententise  assertores.  Ex  his  enim  quae  pro- 
duximus,  manifestum  evadit,  genuinum  esse  ilium  hujus 
controversise  statum,  quem  Melchior  Canus''  (quem  erudite 
sane  et  diligentissime  hac  de  re  scripsisse  ait  Valentianus)' 
in  hunc  modum  (eodem  prorsus  quo  Whitakerus)  proponit : 
*'  An  scil.  in  sacrarum  literarum  intelligentia  ad  Hebraicum 
Grsecumque  fontem  sit  recurrendum  ?  An  potius  editio 
ipsa  Latina  tam  magnse  sit  auctoritatis  et  ponderis,  ut  nee 
ab  originali  Scriptura  pendeat,  nee  per  eam  aut  corrigi 
oporteat,  aut  limari  ?"  Vel  ut  quaestionem  statuit  Wilhelmus 
Lindanus"  :  "  Undenam  solida  Sacrarum  literarum  Veritas 
sit  petenda  ?  an  ex  veritate  Hebraica,  vel  fonte  Graeco  ?  an 
de  vulgata  potius  editione  Latina,  sit  perquirenda?  Qoud 
venerandis  (inquit  ille)in  ConcilioTridentinoPatribusnuper 
placuit."  Turn  defendendum  sibi  sumit :  "  Vulgatam  ver- 
sionem aliis  omnino  non  versionibus  tantum  et  castigationi- 
bus  novis,  verumipsis  etiam  Hebraiciscodicibus  Grajcisque 
hodiein  vulgusnotis,  essemultoet  praestantiorem  et  verior- 
em,  adeoque  sententiae  authoris  sui  mi;lto  affiniorem.  Idque 
omnino  defendi  oportet  ab  iis  qui  Decreti  Tridentini  seriam 
Defensionem  in  se  recipiunt.  Ut  Sacroboscanus  noster,  dum 
certamen  hoc  voluerit  defugere,  causam  Pontificiam  prorsus 
prodiderit,  et  in  ipso  primo  congressu  (et  disputationis  ves- 
tibulo)  arenam  turpiter  deseruerit,  et  manus  quodammodo 
victus  dederit,  etc.  Nobis  igitur,  contra  Tridentini  decreti 
patronos,  fontiumHebraeorum  etGraecorum  authoritas  atque 

'  In  Eelect.  Principior.  Doctrinal.  Controv.  6.  Qusest.  3  (in  explicatione  primi 
Articuli). 

^  Locor.  Theolog.  lib.  2.  cap.  12.  '  Analys.  Fid.  Cathol.  lib.  8.  cap.  5. 

""  De  Optimo  G«n.  Interprat.  lib,  1.  cap.  1. 


PR^LECTIONES  THEOLOGIC^.  435 

integritasasserenda  est;  cujusjustissimaeassertionissolidum 
hoc  a  nobis  substernitur  fundamentum  : 

Ea  editio  qute  ab  ipso  Spiritu  Sancto  profecta  est,  et  a 
Prophetis  atque  Apostolis  Ecclesiae  primum  tradita,  pro 
authentica  agnoscenda  est ;  normaque  esse  debet,  ad  quam 
translationes  omnes  humana  industria  elaborate  examinari 
debeant. 

Hujusmodi  vero  est  Hebraica  Veteris,  Grseca  Novi  Tes- 
tamenti  editio:  ne  ipsis  quidem  adversariis  refragantibus. 
Vetus  enim  Testamentum  per  Prophetas  sermone  Hebrseo 
exaratum  est :  si  capita  quaedam  Danielis  et  Ezrse  Chal- 
daice  scripta  exceperis ;  quod  tanti  non  est,  quo  minus  vere 
Hieronymus  dixerit,  Vetus  Testamentum  esse  totum  He- 
braice  scriptum.  Similiter  et  Graeca  editio  Testament! 
Novi  universa,  Apostolos  et  Evangelistas  auctores  habet; 
fatente  Bellarmiiio". 

Hoc  firmissimum  sententiae  nostrae  fundamentum  concus- 
sisse  sibi  videntur  adversarii,  omnemque  argumenti  hujus 
vim  infregisse,  dum  propositionem  nostram  de  editione 
pura  et  sincera  intellectam  concedunt ;  corruptse  vero  et  de- 
pravatae,  qualem  earn  esse  dictitant  quae  ad  nostra  tempora 
pervenit,  accommodatam,  infieiantur.  Ita  Bellarminus": 
"  Dubium  (inquit)  esse  non  potest,  quin  editio  Apostolica 
summae  sit  auctoritatis  nisi  forte  constet  eam  esse  corrup- 
tam."  Addit  idem"":  "  Negari  non  posse  quin  sint  fontes 
Scripturarum  anteponendi  rivuiis  versionum,  quando  con- 
stat fontes  non  esse  turbatos :  nunc  autem  fontes  multls  in 
locis  turbidos  fluere."  Similiter  Anglo-Rhemenses''  se,  hac 
ratione  inductos,  Graeco  textui  Novi  Testamenti  Latinam 
editionem  praetulisse  affirmant,  quod  eum  minus  sincerum 
atque  incorruptum  quam  vulgatam  illam  Latinam  fuisse 
perspexissent.  Eamque  duntaxat  ob  causam  fontes  se 
dereliquisse,  quod  eos  corruptos  fuisse  judicaverint,  pro- 
fitetur  Guilhelmus  Reginaldus.''    Saniorisque  consilii  vide- 


»  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  7.  °  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  7. 

Plb.  cap.  11. 

1  Praefatione  in  Novam  Testamentum  a  sc  versum  §  35  et  51. 
'  Eefatatione  Reprchcnsionia  Whitalieri,  cap.  12  (p.  292). 

f2 


436  PR^LECTIONES  THEOLOGlCi^. 

tur  Cano",  "  Limpidam  aquam  e  lacunulis  defieecatis,  quam 
ex  turbato  fonte  liquorem  obscoenum  bibere."  Id  quod  etiam 
Gregorio  Valentiano  probatur'.  Eodem  modo  Julius  Ruge- 
rius",  "  Turn  Hebraicos  turn  Graecos  codices  (dicit)  vitiatos 
et  inquinatos  esse  :  quorum  propterea  lectionem  Vulgatae 
Latinaj  opponere  non  debeamus."  Denique  iisdem  insistens 
vestigiis  Thomas  Stapletonus',  adargumentum  quo  dicitur, 
Majorem  esse  puritatem  fontis  quam  rivuli ;  ideoque  He- 
braica  potius  veritate  quam  alia  versione  uti  debere  Eccle- 
siam,  respondit :  Verum  id  esse  de  fonte  puro  et  incorrupto  ; 
sed  talem  nunc  non  esse  Hebraicum  textum.  Quomodo,  et 
in  articulo  2,  Novi  Testament!  Grsecum  textum  propter  ex- 
emplarium  maximam  varietatem  et  dissonantiam,  atque 
item  corruptelas  varias,  hodie  valde  incertum  et  dubium 
esse  respondet.  lUud  igitur  nobis  inquirendum  restat : 
An  fontes  ita  contaminati  sint,  ut  avOtvrt'tav  amiserint,  et 
translatio  Latina  illis  sit  anteponenda.  Partem  affirmati- 
vam  sustinent  patroni  decreti  Tridentini.  Negativse  partis 
nobis  incumbit  probatio;  in  qua  ea  prsecipue  a  nobis 
adhibebuntur  argumenta,  quae  ab  ipsis  Pontificiis,  Roberto 
Beliarmino,  Aria  Montano,  Sixto  Senensi,  Johanne  Drie- 
donc,  Didaco  Pay  va  Andradio,  Isaaco  Levita,  etc.,  ad  fon- 
tium  authoritatem  tuendam  adhibentur.  Etsi  enim  Bellar- 
minus*,etalii,  id  tantumsuisargumentisconfectumvolebant, 
Judseos  in  odium  Christianse  fidei  nequaquam  studiose  de- 
pravasse  et  corrupisse  multa  loca  Scripturarum,  adeoque  in 
universumatqueomninofontesnon  essecorruptos:  nostaraen 
ex  iisdem  etiam  iilud  deducemus  quod  proposuimus,  Fontes 
ita  corruptos  non  esse,  utauthentici  esse  desierint,  atque  ex 
Latina  editione  tutius  ac  certius  sententia  Spiritus  Sancti 
quam  ex  illis  petendafuerit.  Id  quodilli  tenere  debebunt,  qui 
Tridentini  decreti  patrociniumin  se  susceperint(quemadmo- 
dum  ante  pluribus  a  nobis  est  ostensum).  Primo  igitur  loco 


'  De  Locia  Theolog.  lib.  2.  cap.  14. 

t  Aualya.  Fidei  Catliol.  lib.  8.  cap.  5. 

"  In  Opusculo  de  Libris  Cauonicis,  cap.  12. 

» 111  Relect.  Princip.  Doctrin.  Contror.  5.  qnteit.  3.  artic.  1, 

"  DeVerlio  Dei,  lib.  2.  cap.  2. 


PR^LECTIONES  THEOLOGIC^.  437 

ea  a  nobis  proponentur  argumenta,  quae  profontium  faciunt 
integritate;  deinde  ea  solventur,  quae  adversus  eorum  sin- 
ceritatem  objiciunt  Pontificii. 

1  Primum  vero  erit  illud  nobis  argumentum,  quod  a  Bel- 
larmino^'  ultimo  loco  proponitur,  a  Providentia  ductum,  qua 
Deus  Ecclesiae  suas  semper  prospicit.  "  Non  enim  verisi- 
mile  est,  Deum  id  passurum  fuisse,  ut  verba  tot  illustrium 
Prophetarum  (similiter  etApostolorum)  generaliterfalsaren- 
tur,"  ait  Bellarminus.  Addunt  vero  nostri:  cum  profanorum 
hominum  scripta,  Homeri,  Pindari,  Herodoti,  Xenophontis, 
Platoiiis,  Demosthenis,  etc.,  aliquot  ante  Novum  Testa- 
mentum  seculis  exarata,  ita  in  integritate  sua  conservata 
fuerint,  ut  ipsorum  translationes,  linguse  in  qua  a  primis 
authoribus  conscripta  sunt  exemplaribus  semper  subjice- 
rentur,  ad  quae  quoties  de  sententia  authoris  moveretur  con- 
troversia,  suprema  semper  fieret  provocatio :  minus  esse 
verisimilein  scriptis  illis  divinis,  quae  tantoperead  aeternam 
spectant  hominum  salutemitadormitasse  custodem  Israelis" 
ut  Scriptura  originalis  Spiritus  Sancti  aiBatu  edita,  quae 
aliquando  princeps  fuerat  et  omnium  domina,  Latinae  trans- 
lationi  jam  lieret  tributaria. 

II.  Adjungunt  et  aliud  nostri  argumentum,  ab  eadem  Dei 
providentia  desumptum,  quae  cum  in  minimis  non  defecerit, 
in  maximis  defecisse  non  est  putanda.  Si  ne  minima  qui- 
dem  et  vilissima  sit  creatura,  quae  potenti  Dei  manu  omnia 
sustentanlis,  in  specie  sua  hucusque  non  fuerit  conservata, 
et  in  posterum  conservabitur:  quanto  minus  putandum  erit, 
divina  oracula,  praecipuum  opus  manuum  ejus,  unde  major 
quam  ex  creaturis  illis  ipsi  accedit  gloria,  et  populo  ejus 
fructu^,  excidere  potuisse?  Imo,  si  Dei  providentiae  librum 
Levitici  et  ceremonias  jam  abolitas,  ad  nostra  tempora 
conservare  visum  est,  quodindeutilitasaliqua  ad  Ecclesiam 
dimanare  posset :  si  nee  minimum  Psalmum  perire  passus 
est,  ne  ilia  quidem  quae  iisdem  verbis  in  aliis  Scripturae 
locis  repetuntur;  quanto  magis  Providentiam  illam  excu- 

«  lb.  lib.  2.  cap.  2. 

1  Tho.  Cartwright  ad  Prajfat.  Anglo-Rhemens. 


438  PR^ELECTIONES  THEOLOGIC^. 

buisse  existimabimus,  ne  utriusque  sui  Testamenti  verba,  a 
Sancto  ipsius  Spiritu  dictata,  ita(a  falsariis)corrumperentur, 
ut  authentica  esse  desierint,  et  ab  Humanse  Translationis 
authoritate  dependere  opus  habeant. 

III.  Si  fontes  hoc  modo  essent  depravati,  verba  ilia  pe- 
riisse  dieendum  esset,  quibus  sententiam  suam  expressit 
Spiritus  Sanctus.  Hoc  vero  admittendum  non  esse,  in  hunc 
modum  confirmamus :  Si  verba  ab  ipso  Spiritu  Sancto 
dictata  amittendaessent,  tumaliaeorumlocosubstituerentur, 
quse  non  minus  commode  ac  plene  sententiam  Spiritus 
Sancti  exprimere  possent  quam  ilia.  Nulla  vero  dantur 
hujusmodi :  nam  in  fontibus  omnia  esse  tju^ariKwrspa  et 
pleniora,  quam  in  rivulis  Translationum  inde  deductis 
negari  non  potest.  Hincille  Augustlni  Canon  (qui  in  De- 
cretum^  etiam  relatus  est)  "Locutio"  divinarum  Scriptu- 
rarum  secundum  cuj usque  linguae  proprietatem  accipienda 
est.  Habet  enim  omnis  lingua  sua  quaedam  propria  genera 
locutionum,  quae  cum  in  aliam  linguam  transferuntur, 
videntur  absurda."  Hinc  etiam  qui  integritatis  fontium 
hostes  sunt  acerrimi,  Wilhelmus  Lindanus*,  Melcliior  Ca- 
nus*^,  Gregorius  Valentianus"^,  coguntur  concedere,  a  codi- 
cibus  Lalinis  ad  fontes  recurrendum,  ut  intelligantur  voca- 
bula  quse  magnam  emphasim  habent  aut  aliquam  innatam 
proprietatem  apud  Hebraeos  etGraecos,  quam  Latinus  sermo 
exprimere  non  valet.  Hujusmodi  dictiones  multas,  cum 
in  Hebraeicis  qusestionibus  turn  in  commentariis  annotavit 
Hieronymus  (ait  Melchior  Canus).  Et  rem  totam  luculenter 
confirmat  in  Ecclesiastici  sui  Prologo  Jesus  Siracides : 
TlapaKiKXriCfOe  ovv  (ait  ille)  jutr'  svvoiag  tcai  ttp<to)(iiq  rijv 
avayvuxnv  TroiuaOai,  Kai  avyyvwuriv  s\iiv  t<^'  oTe  av  Sokwjuev 
Tujv  Kara  rijv  ip/xriviiav  Tre^iXoirovrifiivwv  rial  tuv  Xi^ciov 
advvaixtiv" .  ov  70^  laoSvvafiu  aitra  cv  tavroi^,  'E/3jOai(Tri 
Xeyo/jievai  ical  orav  /liTaxOr]  eie  kripav  yXuirrcrav'  6v  /xovov 
Si  ravra,  aWa  (cai  aurof  6  yojUOf,  koi  a'l  irpoipriTuai,  Kai  ra 

■  Dist.  38.  c.  Looutio.  *  De  Vera  Religione,  Cap.  49  ct  50. 

'  De  Opt.  Gen.  Interpret,  lib.  3.  cap.  10,  11. 
=  Locor.  lib.  2.  cap.  15.  ■*  Analys.  Fidei,  lib.  8.  cap.  6. 

•  Debuissent  snbstitai  verba  tiroSvvaiioivTa.  At  dari  non  possunt  hujus- 
modi. 


( 


PR^LECTIONES  THBOLOGIC^.  439 

AoiTTtt  Tuv  pipXiwv  oh  fxiKQuv  6^4'  Tiji'  Sia(j)Opav  iv  favTOiQ 
Xsyofxeva;  hoc  est:  "  Hortor  itaque  vos,  cum  benevolentia 
et  atteiitiore  studio  lectionem  facere,  et  veniam  habere,  si 
facultate  vocum  quarundam  destitui  videbimur,  quibusdam 
in  locis,  in  quibus  interpretandis  studiose  laboravimus.  Non 
enim  aeque  valent  eadem  per  se,  quum  dicuntur  Hebraice, 
et  quando  fuerint  translata  in  alteram  linguam .  Neque  so- 
lum ista ;  sed  et  ipsa  Lex  et  Prophetise,  et  libri  reliqui,  non 
parvam  habent  differentiam  (excellentiam)  sermone  suo 
enunciata."  Hsec  ille.  Ex  quoin  hunc  modum  argumen- 
tatur  Arias  Montanus  in  Commentatione'  de  varia  Hebrai- 
corum  librorum  scriptione  et  lectione  :  "  Grsccam  linguam 
verborum  splendore  et  ubertate,  et  multiplici  compositione 
ac  significatione,  Latinas  praeexcellere,  nemo,  vel  qui  utram- 
que  leviter  degustarit,  est  qui  ambigat.  Atqui  sacrorum 
verborum  majestatem,  pondus,  numerum,  et  significationis 
vim  Graece  reddi  exprimique  posse,  Ecclesiastici  libri  con- 
cinnator  negat."  Conclusionem  Christophoro  nostro  colli- 
gendam  relinquo:  et  simul  expendat  rogo,  audax  fuerit  ille 
magis,  an  ignarus,  qui  scribere  non  erubuit^ :  "  Latin  UM 
textum  emphaticum  satis  esse,  et  Spiritus  Sancti  sensum 
explicare,  Majestatemque  assequi,  satisque  in  se  lucis 
habere  ad  Scriptural  sententiam  illustrandam."  Quod  si 
me  monitorem  non  audiat,  Lindanum""  suum  consulat,  capi- 
tibus  aliquot  integris  insanum  hoc  paradoxum  refutantem. 
Andradium  consulat,  Tridentinx  item  fidei  defensorem. 
Is',  de  collatione  Latinorum  exemplarium  cum  Hebraicis 
agens :  "  Ut  vulgatum  (inquit)  interpretem  concedamus 
summa  omnia  fide  et  integritate  reddidisse  ;  efficere  tamen 
non  potuit,  ut  Latinse  linguaj  angustiaj  cum  Hebrsea  foe- 
cunditate  certarent."  Similiter',  de  collatione  textus  La- 
tini  cum  Graeco  verba  faciens:  "  Cum  ssepe  (ait)  ac  saepius 
accidat,  ut  sententiae  vel  sint  obscurius,  vel  parum  diligenter 
a  Latino  interprete  redditse,  vel  Graecaj  orationis  vis  non 

'  Bibliis  intcrlincatis,  anno  1684  editis,  prtefixa. 

8  Sacrobosc.  part.  2.  cap.  9  (pag.  188). 

"•  De  Opt.  Gen.  Interp.  lib.  2.  cap.  10,  11,  12. 

'  Defensionis  »u»,  lib.  4.  p.  657. 

J  Pag.  690. 


440  PRiELECTIONES  THEOLOGICJE. 

possit  Latine  apte  explicari :  magnum  certe  nobis  aditum  ad 
Novi  Testamenti  cognitionem  Gracca  afferre  solent."  Si 
nee  hos  audire  volet  Christophorus,  Patres''  saltern  audiat, 
id  ipsum  passim  testificantes.  Hilarius,  in  illud  Psalmi  118, 
Omnis  consummationis  vidi  finem,  "Frequenter(inquit)ad- 
monuimus,  non  posse  satisfactionem  intelligentise  ex  Latini- 
tatis  translatione  praestari.  Alia  enim  vis  dicti  hujus  est  ex 
Graeco  enunciati."  Similiter  Ambrosius,  in  explanatione 
Psalmi  118,  "  Latinos  (ait)  non  posse  in  omnibus  vim 
Graeci  sermonis  exprimere ;  quod  in  Graeco  plerumque  major 
sit  vis  et  pompa  sermonis."  Et  Hieronymus,  in  commen- 
tariis  Epistolae  ad  Ephesios,  illud  quod  in  vulgata  habe- 
tur  editione,  A  constitutione  mundi,  explicans,  "  Non  id 
ipsum  (inquit)  KarajioXr),  quod  constitutio  sonat.  Unde 
nos,  propter  paupertatem  linguae  et  rerum  novitatem,  et 
(sicut  quidam  ait)  quod  sit  Grsecorum  sermo  latior,  et  lingua 
felicior,  conabimur  non  tarn  verbum  transferre  e  verbo 
(quod  impossibile  est)  quam  vim  verbi  quodam  explicare 
circuitu,"  etc.  Summa  est :  cum  in  versionum  rivulis 
sententia  Spiritus  Sancti  plene  et  plane  inveniri  non  possit, 
integros  nobis  et  illibatos  relinquendos  esse  fontesin  quibus 
suis  ipsius  verbis  sententiam  suam  Spiritus  Sanctus  expres- 
serit. 

IV.  Sacrosanctse  Scripturse,  quod  corrupta  sit,impingere, 
impium  esse,  recte  pronuntiat  lo.  Isaac  Judseus  contra  Lin- 
danum'.  "  Cum  enim  hie  (ait  ille)  ipsius  Christi  et  sacro- 
sanctse Scripturaj  Veritas,  lionos  et  majestas,  in  dubium 
vocetur;  quis  non  irapietatis  plenum  facinus  judicet?  quis 
tales  homines  Legis  Corneliae  non  reos  peragat,  qui  impu- 
denti  ausu  Hebraicje  veritati  derogare,  omnemque  authori- 
tatem  adimere  non  vereantur  ?"  Haec  ille.  Neque  hie 
evadent  illi,  ut  Beliarminus  et  alii,  qui  satis  esse  putant, 
si  agnoscant  fontes  in  universum  non  esse  depravatos ; 
cum  ita  tamen  depravatos  volunt  uteorum  authoritas  vacil- 
let,  etc.  Et  Hebraeorum  ilia  est  in  Hierosoiymitano  Tal- 
mude"  sententia  non  aspernanda :  "  Testamentum  quod  de- 
ficit in  parte,  deficere  in  toto." 

i*  A  Cano  citatos,  lib.  2.  cap.  15.  '  Lib.  2.  p.  80. 


PR^ILECTIONES  THEOLOGICa:.  441 

Augustinus"  ita  argumentatur  :  "  Mihi  videtur  exi- 
tiosissime  credi  aliquod  in  libris  Sanctis  esse  mendacium, 
etc.  Admisso  enim  semel  in  tantum  authoritatis  fastigium 
ofBcioso  aliquo  mendacio,  nulla  illorum  librorum  particula 
remanebit,  quaj  non,  ut  cuique  videbitur,  vel  ad  mores 
difficilis,  vel  ad  fidem  incredibilis,  eadeni  perniciosissima 
regula  ad  mentientis  autoris  consilium  ofBciumque  refera- 
tur."  Haec  Augustinus.  Ad  eundem  modum  recte  etiam 
colligit  Sixtus  Senensis":  "  Si  quid  quantumvis  minimum  in 
Novo  (et  Vetere  pariter)  Testamento  falsatum  essedicatur, 
omnis  Novi  (et  Veteris  similiter)  instrumenti  fides  autori- 
tasque  adimitur.  Sicut  enim  de  corruptione  partis  unius 
suspicari  licebit,  ita  et  decEeteris  ejuspartibusopinari  licebit: 
cum  nulla  potior  causa  sit,  cur  hsec  magis  pars  quam  ilia 
incontaminata  servari  debuerit."  Similiter  et  de  Hebrajis 
codicibus  Andradius"" :  *'  Illud  si  semel  persuadeant,  nullum 
ab  illis  non  suspectum,  nullum  non  dubium,  nullum  non 
calumnise  invidijeque  obnoxium  testimonium  peti  poterif: 
facile  enim  quisque  ex  his,  quae  a  Judseis  illi  contaminata 
fuisse  contendunt,  omnia  poterit  in  dubium  revocare,  et 
quae  a  majoribus  se  Judsei  didicisse,  et  sanctissimos  vates 
a  Deo  accepisse  affirmabunt,  ab  eisdem  fuisse  conficta  non 
sine  aliqua  verisimilitudine  opinari :  cum  levissima  eorum 
sit  authoritas,  quos  gravissimi  ssepius  mendacii  convin- 
cimus." 

V.  Pro  integritate  Scripturarum,  illud  etiam  usurpare  li- 
cebit argumentum  quo  utitur  in  'OBijyw  suo''  Anastasius  Si- 
naita,  ita  scribens  :  Al  fiiv  yap  tvayjsXiKal  koX  airoiTToXtKal 
[ypa(pa\]  oiSa/itv  on  avoOtvroi  ilai,  KoOii  irtpi  tovtov  Bia- 
<j)6p(og  (jvviTai,afxtv  XiyovTi^  on  SiaSodivrog  Koi  ypa<pivTOQ 
rov  tvayytXlov  tu  ro'ig  ypap.fiaai  ruiv  ifiSo/Mi'iKOVTa  Bvo  yXwcT- 
CTWv,    KOI   Etfvwv,   aSvvarov  tern,  paBiovpyiav,   rj  fjidw(Tiv,  r) 

"  Epist.  8,  ad  Hieronymiim.  •>  Bibliotli.  Sanct.  lib.  7.  haeres.  1. 

P  Defens.  Fidei  Trident,  lib.  4.  p.  623. 

1  Alphonsns  Tostatns  in  Commentar.  ad  cap.  21  Josuas,  queest.  12  (fol.  154, 
col.  2),  ita  ex  uno  loco  coUigit  contra  universum  Hebraicorum  codicum  fidem  : 
"  Cum  semel  constet  aliquid  deficere,  semper  erit  prtesumptio  quod  aliqiiid  defi- 
ccre  potent,"  etc,     Videeum  in  4  Beg,  24,  fol,  247,  col,  1,  K. 

'  Pag,  338. 


442  PRJELECTIONES  THEOLOGICiE. 

TTpOfffl/jKJjv,  virofiiivui  avT(^.  K^v  yap  (iiaq,  t}  koi  ^ivH^aq 
yAwTTijc  iTTiXHQr\ai  rig  vodtvaai  to  j3t]3Ata,  yikiyxiTO  ivQvQ 
xiTTO  Twv  aXXwv  ifido/n'iKOVTa  jXwcrawv  ri  paSiovpyia  airij : 
hoc  est;  "Scripta  Evangelica  et  Apostolica  scimus  depravari 
non  posse;  quemadmodum  variis  locis  jam  ostendimus,  eo 
quodEvangelium  septuagintaduarum  linguarumet  gentium 
Uteris  consignatum  sit.  Quare  fieri  nequit,  ut  vel  detrac- 
tione  vel  additione  a  sceleratis  corrumpatur.  Nam  licet 
quis  unius  vel  alterius  linguae  libros  falsare  conaretur, 
improbitas  tamen  ista  statim  detegeretur  et  redargueretur  ab 
aliis  septuaginta  Unguis."  Hsec  Anastasius.  Eodem 
argumento  usus  est  etiam  Hieroiiymus  in  praefatione  in 
Evangelistas  ad  Damasum,  itascribens:  "  Prsetermitto  eos 
codices  quos  a  Luciano  et  Hesychio  nuncupates,  paucorum 
hominum  asserit  perversa  contentio,  quibus  utique  nee  in 
toto  Veteri  instrumento  post  Septuaginta  interpretes  emen- 
dare  quid  licuit,  nee  in  Novo  profuit  emendasse  :  cum  raul- 
tarum  gentium  Unguis  Scriptura  ante  translata,  doceat  falsa 
esse  quse  addita  sunt ;"  hoc  est,  ut  exponit  Alphonsus  Tos- 
tatus':  Voluerant  isti  fallere  Ecclesiam  innuentes,  quod 
sui  libri  continebant  puram  veritatem  sacrse  Scripturse.  Non 
recepit  tamen  Ecclesia  libros  suos:  quia  cum  ante  hoc  totum 
Novum  Testamentum  scriptum  esset  per  totum  orbem  in 
variis  Unguis ;  cum  legerunt  exemplaria  Luciani  et  Hesy- 
chii,  invenientes  in  eis  plura  esse  quam  fuerant  in  antiquis 
codicibus,  quos  Ecclesia  a  principio  susceperat,  viderunt 
clare  falsa  esse,  et  ab  istis  conficta,  quse  addita  fuerant. 

Extant  hodie  versiones  Chaldaicse' :  quaram  qusedam 
ante  Christi  tempora  conseriptse,  ut  Targum  Jonathanis  filii 
Uzzielis ;  qusedam  paulo  post,  ut  Onkeli  proselyti,  quern 
Hebrsei  sororis  Titi  Imperatoris  filium  fuisse  asserunt;  aliae 
circiterquartum  post  Christum  sseculum,  ut  R.Joseph,  atque 
Hierosolymitana  Paraphrasis.  Jam  Chaldaicee  istas  para- 
phrases (quemadmodum  recte  observatum  est  a  Francisco 
Luca  Brugensi")  "  antiquissimorum  Hebraicorumexemplar- 

•  Commentar.  in  Prologum  hunc  Hieronymi. 

'  Elias  Levita  in  prsefatione  Methurgeman.     P.  Galatinus,  lib  1.  cap.  8. 

"  In  parte  priore  Tractatus  de  Usu  Chadaicse  Paraphrasis. 


PnjELECTIONES  THEOLOGIC^.  443 

ium  loco  Usui  nobis  esse  possunt :  ut  cum,  ut  fit,  corruptelae 
arguitur  Hebraicus  qui  hodie  est  textus,  quique  ei  consonat 
vulgatse  editionis  Latinus,  ex  Graecorum  qui  aliter  legisse 
conspiciuntur  interpretatione,  his  Paraphrasibus  adversarii 
redarguaiitur."  Quod  idem  etiam  dici  posset  de  Latino  vul- 
gatse  editionis  textu,  prsesertim  in  Psalmis  (de  quorum"  de- 
pravatione  praecipua  querimonia  est),  ubicunque  ab  He- 
braica  veritate  dissidet.  Hue  etiam  imprimis  spectat,  quae 
in  operibus  Hieronymi  habeturex  Hebrseo  facta  Psalmorum 
translatio :  quae  fere  ubique  dissentit  a  nostra,  saltem  quoad 
verba,  ut  ait  Bellarminus'';  et  tamen  cum  textu  Hebraico, 
qui  nunc  extat,  in  omnibus  convenit :  quemadmodum 
agnoscit  idem  alibi"  :  firmo  argumento  inde  concludens, 
post  Hieronymi  tempora  depravationem  Hebraicorum  11- 
brorum  nequaquam  contigisse.  Mitto  quae  a  veteribus 
passim  citata  habemus  Graecorum  interpretum  fragmenta: 
Aquilae,  Symmachi,  Theodotionis,  authorum  5"  et  6"  editi- 
onis (quos  Hebraeos'',  sed  pios,  putat  Hieronymus)  qui  ex 
Hebraea  lingua  Vetus  Testamentum  transtulerunt.  Hue 
facit  et  Syriaca  Veteris  Testamenti  translatio :  cujus  apud 
veteres  mentionem  factam  habemus,  Basilium  Magnum'^, 
Eusebium  Emesenum",  Ambrosium'',  Aurelium  Augusti- 
num*^.  Earn  tempore  S.  Thaddaei  Apostoli,  et  Abgari  Sy- 
rorum  Regis  factam  fuisse,  ex  Prologo  quodam  Psalterio 
Syriaco  praemisso  tradit  Georgius  Amira  Syrus*.  Ad- 
dit  etiam  ille:  Utrumque  Testamentum  ab  Apostolorum 
temporibus  hucusque  magno  consensu  omnium  Orientis 
populorum,  qui  Chaldaica  sive  Syriaca  utuntur  lingua 
retentum,  et  semper  summa  in  veneratione  et  auctoritate 
esse  habitum;  et  demum  publice  in  omnibus  eorum  eccle- 
sils  antiquissimis  constitutis  in  Syria,  Mesopotamia,  Chal- 
daea,  ^gypto,  et  denique  in  universi  Orientis  partibus 
dispersis  ac  disseminatis,   lectum  esse  ac  legi.     Ac  Novi 

'  Bellarm.  lib.  2.  cap.  2.  "  Lib.  2.  cap.  9. 

"  Lib.  2.  cap.  2.  r  Baron,  an.  221  §  9. 

•  In  Hexaemeron,  Homil.  2.  '  In  Catena  Grseca  in  Genesim. 

'■  Hexaemer.  lib.  1.  cap.  8.  '  De  Civit.  Dei,  lib.  15.  cap.  13. 

■•  In  Praeludio  dc  ClialdaicaB  linguK  utilitatc,  GrammaticB  susb  Syriac»  pr»- 
flxo. 


444  PR^LECTIONES  THEOLOGICJ;. 

quidem  Testament!  editio  Syriaca  typis  aliquoties  exeusa 
passim  extat;  cujus  exemplar"",  jam  ab  anno  1500  regni 
Alexandri  (circa  annum  Christi  1190),  manu  descriptum, 
secum  ab  Oriente  attulit  Guilhelmus  Postellus.  Eoque  ut 
a  S.Marco  converso,  omnes  ecclesise  Asiaticse  et  Africanae 
usque  ad  hunc  diem,  etiam  ipsi  Abissini  qui  presbytero 
Johanni  subsunt  (licet  alterius  linguae  sunt)  utuntur:  si 
Roberto  Personio',  in  Controversiarum  Epitome,  fidem  adhi- 
bemus.  Unde  non  male  illud  tenet  Fr.  Lucas  Brugensis^, 
Syriacum  Novi  Testamenti  textum,  vetustissimi  exem- 
plaris  Grseci,  et  quidem  in  primis,  loco  habendum  ac  ve- 
nerandum  esse*" :  atque  ad  eadem  conferre  in  Novo  Testa- 
mento,  ad  quae  in  veteri  Chaldaica  paraphrasi.  Quod  idem 
etiam  de  Syriaca  Veteris  Testamenti,  quae  apud  Maronitas 
in  Syria  hodie  obtinet,  interpretatione,  dici  posset.  Cum 
enim  ea'  cum  Hebraeo  sensu  conveniat,  manifestum  facit 
Hebraeum  textum  a  posterioribus  Rabinis  depravatum  non 
esse.  Hue  facit  et  librorum  Veteris  Testamenti  versio  Ara- 
bica  Sahadiae  Gaonis;  et  Persica  Jacobi  Tavasii  Pavonis 
(cujus  meminit  Albertus  Widmanstadius  in  Praefatione  Novi 
Testamenti  Syriaci  ad  Ferdinandum  Caesarem,  et  post  eum 
Guido  Fabricius  in  Praefatione  Testamenti  Syriaci  ad  Hen- 
ricum  III.  Francorum  regem).  Necnon  Novi  Testamenti 
Arabica  et  ./Ethiopica :  ubi  hac  etiam  in  re  usus  esse  poterit. 
Nominatim  vero  de  Evangeliis  Arabicis,  itascribit  Nicolaus 
Clenardus  in  Epistola  ad  Rutgerum  Rescium,  anno  1536 

e  Guido  Fabricius,  Prsefat.  in  Nov.  Testam.  Syriac.  tomo  5.  Biblior.  Keg. 

'  De  Verbo  Dei,  qu.  3.  c.  De  Editione  Syriaca. 

B  In  Prolegomenis  commentar.  in  Quatuor  Evangelia. 

I"  Idem  in  priore  parte  Tractatus  de  Usu  Chaldaicse  Paraphras. 

'  P.  Galesiniusde  Bibliis  Grascis,  pag.  53.  Hinc  Polyclironius  notat  (inNotis 
ad  Biblia  Graca  LXX.  Romse  a  Carafa  edit,  eitatus :  quod  etiam  habetur  in  Catena 
Graeca  in  Cantica  utriusque  Testamenti  ab  eodem  Latine  reddita)  Hymnum  Trium 
Puerorum  in  Daniele,  in  Syriacis  libris  non  secus  ao  in  Hebraicia  desideratum 
fuisse.  Et  Jos.  Scaliger,  lib.  3.  Canonum  Isagogicorum  (pag.  264) :  "  Psalterium, 
quo  Antiochena  Ecclesia  utitur,  non  ex  Grffico  LXX.  Hellenistarum  Alexandri- 
norum,  sed  ex  Hebraeo  convcrsum  est."  Hiec  ille.  Ubi  etiam  indioat  penes  ae 
fuisse  Parapliraatem  (Psalterii)  Arabem,  cujus  interpretatio  singulis  verbis  Syria- 
cis inter  binas  lineas  interjecta  fuerit.  Vid.  Mosera  Bar-cepha,  De  Faradiso, 
part.  1.  col.  439  (torn.  1.  Biblioth.  Patr.). 


Pn.ELECTIONES  THEOLOGIC^.  445 

data :  "  Nactus  sum  (inquit)  codicem  descriptum,  et  versum 
abhinc  annis  sexcentis.  Habeo  et  aliud  exemplar  ex  eadem 
translatione  descriptum.  Reperio  pleraque  omnia  sic  se 
habere,  ut  hodie  legimus  in  Grsecorum  codicibus,  quos 
sequutus  est  Erasmus.  lUud  Joannis  ultimi:  'Si  eum  volo 
manere;'  et  illud  in  Luca :  'In  terra  pax,  hominibus 
bona  voluntas ;'  et  reliqua  quae  Erasmus  restituit,  omnia 
sic  habent  Arabes  :  ne  putemusolim  aliter  legisse  Grsecos, 
quam  hodie  sonant  vulgata  exemplaria."  Haec  ille.  Evan- 
gelia  etiam,  cum  Actis  Apostolorum,  et  Epistola  ad  He- 
braeos,  anno  1548  ^thiopico  idiomate  imprimenda  curavit 
Petrus  ^thiops :  ex  qua  translatione  nonnuUis  in  locis 
textus  Graeei  lectio  confirmari  potest.  Quanquam  .^tlii- 
opicas  translationes  nuperas  esse  confirmet  Josephus  Sca- 
liger,  quod  omnes  varias  lectiones  habeant,  quae  ultimis 
temporibus  in  textum  saerte  Scripturae  irrepserunt.  Apos- 
tolorum vero  Acta  ex  vulgari  Italica  conversa  esse,  in  con- 
fesso  sit. 

VI.  Titubabit  fides,  si  divinarum  Scripturarum  vacillat 
authoritas  :  ut  recte  monet  Augustinus''.  Titubabit  etiam 
Ecclesia,  quae  Prophetarum  et  Apostolorum  fundamento 
superstructa  est'.  Si  vero  Hebraici  Graecique  fontes,  in 
quibus  edita  primum  fuit  Scriptura  a  viris  divinitusinspira- 
tis,  corrupta  fuerint,  necesse  est  ut  divinarum  Scripturarum 
vacillet  authoritas.  Translationes  enim  humana  opera 
elaboratse,  eatenus  tantum  pro  Verbo  Dei  suscipiendse  sunt, 
quatenus  sententiam  originalis  textus  a  Spiritu  Sancto  pro- 
fecti  fideliter  exprimunt.  Unde  vero  constabit  eas  per 
omnia  sententiam  Spiritus  Sancti  exprimere,  si  textui  ori- 
ginal! authoritatem  detraxerimus?  Nulla  profecto  Ecclesise 
relicta  sunt  media,  quibus  hoc  intelligat,  sisacrarum  Scrip- 
turarum fontibus  sua  non  constet  authoritas. 

VII.  Si  textus  originalis  ai/OtiTtiav  amiserit,  authoritati 
Scripturae,  et  privilegio  quo  alia  omnia  scripta  excellit, 
plurimum  per  hoc  esset  detractum.  Est  enim  illaspecialis 
Scripturae  praerogativa,  ab  ipso  Bellarmino™  posita,  quod 
in  ea  non  solum  sententiae,  sed  etiam  verba  omnia  et  singula 

K  Pe  Doctr.  Christian.  lib.  1.  c  37.  i  Epties.  2.  20. 

"  Pe  Concil.  lib.  2.  cap.  12. 


446  PRJELECTIONES  THEOLOGICJK. 

ad  fidem  pertinent.  "  Credimus  enim  (inquit  Bellarminus) 
nullum  esse  verbum  in  Scriptura  frustra  aut  non  recte  posi- 

tum At  in  Conciliorum  decretis  de  fide  non  verba, 

sed  sensus  tantum  ad  fidem  pertinet ;  non  enim  est  hsereti- 
cum  dicere,  in  canonibus  conciliorum  aliquod  verbum  esse 
supervacaneum,  aut  non  recte  positum,"  etc.  Hasc  Bellar- 
minus". Tota  (inquam)  Scriptura  deoTrvtvarog  est,  sive 
sententiam  spectessive  verba.  Qui  verofontesitaturbatos 
esse  dicunt,  ut  eorum  loco  ad  versiones  recurrere  sit  necesse, 
tanquam  illis  tuto  fidere  non  possimus,  nisi  quatenus  cum 
translatione  convenit,  rei  sunt  hac  in  parte  laesae  majestatis 
sacrarum  Scripturarum. 

VIII.  Verbum  Dei  ita  in  Ecclesia  extare  oportet,  ut  nihil 
ab  homine  eiadditum  vel  detractum  vel  immutatum  constet. 
Est  enim  ilia  summa  illius  prserogativa,  quod  " nihil  habeat 
superfluum  aut  diminutum,"  quemadmodum  ex  loco  illo 
Deuteron.  4.  2.  confirmat  Alphonsus  Salmeron" :  "  Non 
addetis  (inquit  Dominus)  ad  verbum  quod  vobis  loquor, 
nee  auferetis  ex  eo''."  Cujus  loci  veram  expositionem  esse 
alErmat  Bellarminus''  "  quod  Deus  velit  integre  et  perfecte 
servari  mandata,  ut  ipse  praecepit,  et  nuUomodo  ea  depra- 
vari  falsa  interpretatione."  At  si  toUatur  avOevriia  origina- 
lium  textuum  id  constare  non  poterit.  Nam  (si  Concilium 
Oxoniense  audiamus',)  "  Periculosa  res  est,  testante  beato 
Jeronymo,  textum  sacrae  scripturse  de  uno  in  aliud  idioma 
transferre,  eo  quod  in  ipsis  translationibus  non  de  facili 
idem  in  omnibus  sensus  retinetur." 

IX.  Sioporteretadmittere  ScripturamesseifiiacEirtXvo-Ewci 


"  Cum  quo  confer  etiam  Augi\stinum  de  Consensu  Evangelistarum,  lib.  1.  et  2. 
prsesertim  vero,  lib.  3.  cap.  13.  ubi  ostendit,  Spiritum  Sanctum  Evangelistie  verba 
saggessisse,  ipsumque  narrationia  ordinem, 

"  Prolegom.  1 .  in  Evangelia. 

r  Vide  Deut.  12.  32.  Prov.  30.  6.  Apoc.  22,  9,  18,  19.  Vide  eundem  Sal- 
meron. Prolegom.  4.  fol.  30  a.  b. 

1  De  Verbo  Dei,  lib.  iv.  cap.  10. 

'  Constitut.  7  adversus  Sacr.  Script,  versiones  vemac.  Sub  Thoma  Arundell 
Cantuaricns.  Archiepisc.  an.  1407.  [Wilkins,  Concilia  Mag.  Brit.  vol.  lii.  p.  317.] 

•  Argumenta  pro  intcgritate  foiitium,  vide  in  Loc.  Commun.  ;  et  Riberam  in 


pr.?:lectiones  theologic^.  447 

X.  "  Verissime  mihi  jam  videor  (inquit  Sanderus')  cum 
Apostolo", «  O  Timothee,  depositum  custodi,  devitans  profa- 
nas  vocum  novitates,  et  oppositiones  falsi  nominis  scientiie, 
quam  quidam  prtemittentes,  circa  fidem  excideiuiit.'  Quod 
enim  unquam  depositum  fuit  custodiendum,  si  non  illud, 
quod  ipse  Christus  et  Apostoli  ejus  nobis  commendassent? 
Nee  enim  quicquam  Apostoli  apud  Ecclesiam  deposuerunt, 
quod  non  '  a  Christo  et  Spiritu  ejus  accepissenf.'  Constat 
vero  (inquit  Sanderus)  Apostolos  tradidisse  Ecclesiis  sanctas 
Scripturasin  Grsecam  linguam  a  Septuaginta  interpretibus 
conversas,"  etc.  Nos  similiter  subsumimus.  Quicquid  sit 
de  LXX.  interpretum  versione  (de  qua  suo  videbimus 
loco)  certissimo  constat  Hebraico  Bibliorum  Veteris  instru- 
menti  contextu  uses  esse  Apostolos,  et  Novum  Testamen- 
tum  Grseca  lingua  et  exarasse,  et  ita  exaratum  Ecclesiis 
tradidisse. 

SuPEREST  ut  ad  Adversariorum  argumenta,  quae  adversus 
fontium  integritatem  proferunt  respondeamus. 

Et  primo  quidem  loco  examinanda  venit  profana  ilia  Guil- 
helmi  Reginaldi  assertio  (a  Christophoro"  nostro  approbata); 
"  Appellationem  a  vulgata  editione,  ad  Hebraicam  et  Grae- 
cam  lectionem,  cum  ea  libertate  quam  sibi  sumunt  nunc 
homines,  expeditissimam  esse  viam  ad  fidem  penitus  extir- 
pandam,  ad  apostasiam,  ad  atheisraum."  Hujus  absurdi 
paradox!  declarationi  integrum  14"™  caput  Refutationis  Re^ 
prehensionum  Whitakeri  destinavit  Reginaldus  :  cui  etsi 
jamjudum  a  doctissimo  Whitakero  abunde  satisfactum  est, 
quia  tamen  Christophoro  libuit  cramben  illam  decoctam 
denuo  nobis  objicere,  et  homines  exteri  (qui  Anglicana 
Whitakeri  et  Reginaldi  scriptaconsulere  non  possunt)  intel- 
ligere  possent,  Quid  tanto  dignum  ferat  hie  promissor  hiatu  ; 
quo  plenior  denique  existat  Defensio  ista  adversus  quasvis 
Pontifieiorum   calumnias ;    summara   prolixi  istius  capitis 

Minorca  Prophetas,  pag.  137  a;  Alphons.  Salmeron.  Prolegom.  p.  416,  etc. 
To8tat.  Prafat.  in  Matth.  fol.  35.  B.  G.  Driedo,  fol.  40.  a.  24.  a. ;  WakQeld  ; 
Broughton  ;  Erasmum  ;  Prasf.  Hieron.  ab  Oleastro. 

»De  Visibili  Ecclesise  Monarcliia,  lib.  7.  ad  an.  1541,  pag.  595. 

»  1  Tim.  6.  »  1  Cor.  2. 

»  Defani.  las,  part.  2.  cap.  6.  p.  1G9.     Vide  Gretser.  p.  5G5. 


448  PR^LKCTIONES  THEOtOGIC*. 

breviter  retexere,  subjectis  ad  singula  capita  responsioni- 
bus,  visum  nobis  fuit. 

Primum  igitur  Reginaldi  argumentum  est  bujusmodi: 
Quod  sectae  quajdam  Protestantium,  ista  prsecipue  ratione 
inductae  (qua,  Grsecse  et  Hebraicse  veritatis  prsetextu,  in 
nulla  una  Versione  consistentes,  ad  infinitam  diversarum 
translationum  varietatem  recurrere  llberum  fuit)  eo  deve- 
nerunt,  ut  Biblia  et  Scripturas  omnes  contempserint ;  ac 
pro  certissima  veritate  Evangelica  concluserint,  nihil  cer- 
ium esse,  ideoque  suo  quemque  relinquendum  esse  ingenio, 
ut  credat  quo  modo  libuerit.  Hujusmodi  esse  ait  sectas 
Swenkfeldianorum,  Anabaptistarum,  et  Academicorum:  at- 
que  ad  hunc  ipsum  scopum  tenderc  Sebastianum  Casta- 
lionem  in  Prsefatione  Bibliorum  suorum  ad  Edovardum  Sex- 
turn  Anglise  regem;  in  quaillam  etiam  impietatem  inducere 
voluerit,  Messiam  in  Lege  promissum  nondum  advenisse, 
verum  secundum  expectationem  Judseorum  postea  ventu- 
rum  esse.  Respondeo:  Frustra  ilium  Swenkfeldianorum, 
Anabaptistarum,  et  Academicorum  deliramenta  adversus 
Protestantes  objicere  ;  qui  a  sectis  illis  non  minus  quam 
ipsi  Pontificii  abhorrent,  et  in  illis  refellendis  (debellandis) 
plus  quam  Pontificii  laborarunt.  Addo  etiam  Pontificios 
illos  ipsos  esse,  ex  quorum  uberibus  Swenkfeldiani  et  Ana- 
baptistae  venenum  suum  exsuxerint.  Nam  Swenkfeldii 
quidem  ilia  fuit  sententia  :  Scripturam"  mortuam  esse 
literam  ;  necnon''  incertam  et  flexibilem  doctrinam,  quae  se 
in  varios  sensus  trabi  pateretur.  Atque  hinc  nata  est  bias- 
phema  ilia  fanaticorum  hominum  conclusion :  "  Scripturas, 
quarum  tot  jam,  non  diversas  modo,  verum  et  contrarias  in- 
terpretationes  adferri  videmus,  facessere  jubebimus.  Non 
oportet  Legis  aut  Scripturse  esse  peritum,  sed  a  Deo  doc- 
tum,"  etc.  Quam  vero  aliam  cantilenam  occinunt  nobis 
hodie  Pontificii?  "  Scripturam"  esse  literam  mortuam 
scriptam  atramento  in  membrana  vel  charta,  quam  si  quis, 

»  Swenkfeld.  in  lib.  de  Sacra  Scriptura. 
y  Idem  in  libro  de  Evangclio. 

•  Apud  Hosium  de  expresso  Dei  verbo ;  et  lib.  1.  contra  Prolegom.  Brenlii. 

*  Costerus  in  Euchirid.  cap.  1.  de  Sacra  Scriptura  (p.  44).  Vide  Martin.  Pe- 
resium  de  Traditionibus,  fol.  32  6. 


PR^LECTIONES  THEOLOGICiG.  449 

vel  truiicare  velit,  vel  torquere,  vel  pravis  expositionibus 
corrumpere,  nihil  sentiat:  esse''  quasi  mortuum  atramentum: 
ideoque  majorem  habendam  esse  fidem  viventi  Ecclesiae, 
quatn  per  se  velut  mortuis  codicibus ;  potius  consultis,  man- 
datis,  institutis,  prseceptis  atque  exemplis,  quam  literarum 
monumentis,  quam  scriptionibus,  quam  chartulis,  quam 
macrocollis,  quam  membranulis  standum  esse,  Scripturam" 
esse  veluti  nasum  quendam  cereum,  qui  sehorsum,  illorsum, 
et  in  quam  volueris  partem,  trahi,  retrahi,  fingique  facile 
permittit  ;  et  tanquam  plumbeam  quandam  Lesbiae  aedifi- 
cationis  regulam,  quam  non  sit  difficile  accommodare  ad 
quid  vis  volueris.  Itaque'*  Christum  noluisse  Ecclesiam  suam 
a  chartaceis  scriptis  pendere,  nee  membranis  mysteria  sua 
committere  (quod  Moyses  olim  magna  ex  parte  fecerat  car- 
nal! populo),  quandoquidem^  Evangelica  lex,  testante  Eze- 
chiele  Propheta,  non  scripta  sit,  sed  indita  cordibus,  Spiritu 
Sancto  interius  docente.  Quae  Scriptura'  "  unctio  ilia  sit 
quae  docet  nos  de  omnibus,  quam  qui  percepit,  non  necesse 
habet  ab  alio  doceri,"  sicut  Johannes  loquitur,  cum  sit  OeoSi- 
SanTog.  Anabaptistae  vero,  a  quibus  pestilentissimam  illam 
hauserunt  haeresim,  qua  asserunt,  Libros*  Novi  Testamenti 
ab  haereticis  esse  falsatos,  ac  multis  erroribus  contaminatos 
fuisse;  in  Veteribus  item  Scripturis  multa  esse  falsata,  multa 
quoque  partim  superaddita,  partim  subtracta  fuisse,  hoc 
opinor  a  Protestantibus  non  didicerunt :  certe  argumenta 
quibus  hseresim  illam  perniciosissimam  stabilire  nituntur, 
et  quae  a  Sixto  Senensi  refutantur,  eadem  fere  sunt  cum  iis 
quae  contra  fontium  Sacrae  Scripturae  authoritatem  usurpant 
Pontificii ;  ut  vel  Pontificios  Anabaptistarum,  vel  Anabap- 
tistas  Pontificiorum  discipulos  esse  appareat.  Ut  longe 
fuisset  consultius  Reginaldo,  sectariorum  istorum  hoc  in 
loco  nequaquam  meminisse  quam  cum  Protestantibus  (qui- 

''  LudoTicus  Canonicus  Lateraoensis  in  Orat.  ad  Condi.  Trident.,  Dilingae  an. 
1563  impresaa. 

•  Pighiua,  Hierarch.  lib.  3.  cap.  3.  (Censur.  Coloniens.) 
"■  Costerus,  ubi  supra  (pag.  43). 

'  Petrus  Sotus  contra  Brent.    Hosius,  lib.  3.  contra  Prolegom.  Brentii. 
'  CoBterus,  ubi  supra  (pag.  43,  44). 
>  Sixtus  Senensis,  lib.  7.  hseres.  1,  et  lib.  8.  hxrcs.  2. 
VOL.  XIV.  2  Q 


450  i'r«:lkctionks  theologic*. 

bus  cum  illis  nihilestcommercii)huncin  modumconjungere. 
Nam  quod  adCastalionemattinet,quodolim  cumTertulliani 
urgebatur  opinio,  respondit  Hieronymus  ;  De  TertuUiano 
nihil  amplius  dico,  quam  Ecclesiae  hominem  non  fuisse ; 
idem  de  Castalioiie  recte  respondit  Whitakerus  noster :  in 
nonnullis  Cathoiicae  fidei  et  religionis  Christianse  capitibus 
nequaquam  ilium  sanum  extitisse,  quemadmodum  ex  factis 
et  scriptis  ipsius  appareat:  ideoque  non  tanti  a  nobis  sesti- 
mari,  ut  attendamus  quidnam  ille  aut  tenuerit  aut  consu- 
luerit,  vel  quid  ex  operibus  illiusrecitari  poterit.  Injuriam 
tamen  a  Reginaldo  illi  factam,  cum  ab  eo  disputari  dicit, 
Messiam  nondum  venisse,  et  privatosuojudicio  unumquem- 
quereJinquendumesse.  Disputatillequidemin  eaquam  citat 
Reginaldus  praefatione,  Promissiones  aliquas  quae  in  Pro- 
phetarum  habentur  scriptis,  et  nominatim  de  magna  quae  sub 
Christo  futura  erat  Dei  cognitione,  nondum  completas  esse: 
(quam  quidem  iis  de  rebus  opiiiionem  ipsi  relinquit  Whi- 
takerus'') nusquam  tamen  blasphemia  ilia,  a  Reginaldo  ob- 
jecta,  apparet,  et  alio  prorsus  tota  ilia  ducit  prtefatio.  Porro 
ulterius  argumentatur  Reginaldus'  ex  fundamentis  Protes- 
tantium  :  nuUam  fidei  et  religionis  certitudinem  hominem 
habere  posse,  quando  edoctus  est,  antiquitatem  omnem, 
omnia  prseterita  secula,  synodos  omnes  atque  concilia  Pa- 
trum,  et  Doctorum  veterum  ac  novorum,  pro  libitu  negli- 
gere ;  et  religionem  suam  in  solum  Testamentum  juxta 
novam  formam  translatum,  in  qua  majorem  reperiat  varie- 
tatem  quam  colores  sunt  in  Iride,  suspendere. 

Respondeo:  Falsum  est,  Antiquitatem  omnem  a  nobis  ne- 
gligi:  qui  ex  antiquissimis  Hebraicse  ac  Grascse  Scripturse 
fontibus  Spiritus  Sancti  sententiam  haurire  malumus,  quam 
cum  Pontificiis  recentioris  Interpretis  Latinos  rivulos  con- 
sectari.  Neque  verum  est,  pendere  nos  ab  aliqua  omnino 
translatione,  seu  Latina  seu  alia  quacunque,  aliter  quam 
cum  originali  textu  congruit :  certum  vero  est  et  Ecclesiam 
et  religionem  Pontificiam  in  Testamentum  translatum  sus- 

i"  In  Responsione  ad  Prsefationem  Reginaldi.  (Vide  au  non  similem  habeat 
opinionem  author  Oneris  Gcclesiie  apud  Seb.  Meyser  in  Apoc.  20.  et  Anni. 
Viterb.  ibid.) 

'Pag.  410. 


PR.ELECTIONES  THKOLOGIC^.  451 

pensam  esse,  et  quidem  Latinain  solum  translationem,  quae, 
corruptelis  passim  scatet,  suspensam  esse.  Nullam  enim 
aliam  Scripturam  quam  banc  (talem  videlicet  translationem) 
Ecclesia  Pontificia  vult  agnoscere.  Quod  vero  postremo  loco 
suspicatur  Reginaldus;  non  facile  responsurum  Whitake- 
rum,  quos  Grsecos,  quos  Hebraeos,  quos  Gragcos  intelligat 
textus,  quando  eos  supra  vulgatum  (Latinum)  Testamen- 
tum  tantopere  extoUit :  responsum  illi  est  jamdudum,  Uni- 
cum  tantum  extare  Hebraicum,  unicum  Grsecum  textum : 
utcunque  in  diversis  Grasci  Testament!  editionibus  vari- 
etas  aliqua,  et  ea  parvi  fere  moment!,  reperiatur.  Alioqui 
ut  ipse  Reginaldus  quseri  potuisset,  Quamiiam  editionem 
Latinam  intelligat,  quam  Synodus  Tridentina  authenticam 
declaravit,  et  ipse  Hebraicis  et  Graecis  prsetuiit  fontibus  ? 
cum  non  minus  varias  Bibliorum  Latinorum  qiiam  Grse- 
corum  editiones  extare,  multoque  in  eis  plures  lectionum 
varietates  deprehendi,  manifestum  sit.  Hujusmodi  videlicet 
gravis  olim  et  seria  a  Petro  Sutore  mota  est  qusestio : 
"  Dic^  precor  ubinam  est  ilia  sacrosancta  Blblia  cui  dicis 
inniti  fidem  Christianam  ?  Num  in  coelo  ?  num  in  acre, 
vel  infra  terram  ?  Si  abs  te  putetur  esse  in  quodam  acervo 
librorum  carioso ;  quid  illic  quasso  tantisper  jacere,  et  jugem 
situm  contrahere  hactenus  passa  est  ?"  Ad  quem  Erasmus' 
breviter  atque  acriter  :  "  Stolidissime  bipedum,  an  tibi  vide- 
tur  putrescere  situ,  quod  toties  orbi  est  seditum,  quod  ser- 
vatur  in  Bibliothecis  Pontificum  et  Cardinalium,  quod 
volitat  per  manus  hominum  eruditorum  ?  An  nusquam 
esse  putas,  quod  non  vides  in  antro  tuo?"  etc.  Atque 
hactenus  deprimo  Reginald!  argument©,  inanissimo  quidem 
illo  et  ineptissimo. 

Sequitur  alterum  ejusdem  formaR  atque  moment!.  Si"" 
libertas  concedatur  appelland!  ab  uno  certo  Latino  textu 
a  Concilio  general!  constituto,  ad  varios  textus  Graecos, 
Hebraeos,  Latinos,  vulgares,  impossibile  futurum  est,  ut 
homines   in    fide    contineantur,  vel  ut  homines  ad   fidem 

k  De  Translatione  liiblia;,  cap.  25  (fol.  62  6). 

I  In  Apologia  adversus  Debacchationes  Siitoiis,  p.  614. 

•"Pag.  411  et  428. 

2  G  2 


452  PriJELECTIONES  THBOLOGICJE. 

reducantur,  denique  ut  pars  ulla  Christianse  fidei  confirme- 
tur.  Si  enim  seponantur  Ecclesia,  Doctores,  Consuetude, 
Concilia,  et  in  solis  Scripturis  ac  privata  earundem  expo- 
sitione  acquiescamus",  nuUus  textus  proferri  poterit,  quern 
haeretieus  vel  mediocriter  doctus  et  iinguarum  peritus, 
hujusmodi  aliquo  prsetextu  non  possit  eludere:  vel,  1°, 
refutando  ut  non  canonicum;  eo  quod  liber  a  Protestanti- 
bus  nostrorum  temporum  rejectussit,  vel  de  eo  a  Catholicis 
priorum  temporum  dubitatum  sit :  vel,  2°,  unum  aul  alte- 
rum  Grsecum  exemplar  objiciendo,  in  quo  verba  desideran- 
tur:  vel  3°,  falsam  aliquam  translationem  proferendo, 
eidemque  adhserendo :  vel,  4°,  varias  significationes  Grseci 
vocabuli  indagando,  et  earn  quae  pro  ipsorum  maxime  faciat 
commodo,  accipiendo :  vel,  5°,  unum  vocabulum  corrum- 
pendo,  aliud  cum  Grseco  hujus  aut  illius  dialecti,  tertium 
cum  Judaeorum,  Chaldseorum,  vel  Helvetorum  idiotismo, 
conferendo;  atque  ita  sensum,  partlm  Christianum,  partim 
Germanicum,  partim  Ethnicum,  partim  Judaicum,  consar- 
cinando  :  supremum  denique  (quod  caput  rei  est)  de  omni- 
bus sententiis,  interpretationibus,  scripturis  et  Unguis, 
judicium  sibi  semper  reservando.  Hujus  rei  exemplum 
profert  in  iis  locisqui  ex  Novo  Testamento  proferri  possent 
adversus  Antinomos  hsereticos  in  Germania;  qui(utrefert 
Sleidanus")  "  Statuunt,  qusecumque  tandem  sit  hominis 
vita,  et  quantumvis  impura,  justificari  tamen  eum,  si 
modo  promissionibus  Evangelii  credat."  Quam  impiam 
conclusionem  ex  communi  Protestantium  de  Fide  sola 
justificante  doctrina  inferri,  impius  apostata  asserere  non 
erubescit.  Hue"  deinde  TertuUiani  sententiam,  quam 
ille  de  sui  temporis  haereticis  protulit,  et  de  nostri  tem- 
poris  haereticis  (ut  Reginaldo  visum)  prophetavit,  ac- 
commodat.  Sic  enim  ille*" :  "  Istahaeresis  non  recipit  quas- 
dam  Scripturas;  et  si  quas  recipit,  adjectionibus  et  detrac- 
tionibus  ad  dispositionem  instituti  sui  intervertit :  et  si 
recipit,    non   recipit  integras  :    et  si  aliquatenus  integras 

»  Vide  Whitak.  contra  Praf.  Rcginaldi,  ct  Fulc.  contra  Praf.  Greg.  Martin. 
§  14,  15,  41. 

0  Lib.  12.  an.  1538.  p  Pag.  430. 

1  De  Prescriptionibns  adversus  Hxreticos,  cap.  17. 


PR^LECTIONKS   1  HE01,OGlCiE.  453 

prsestat,  nihilominus  diversas  expositiones  commentata  con- 
vertit.  Quid  proraovebis  exercitatissime  Scripturarum, 
cum  si  quid  defenderis,  negetur  ex  diverse,  si  quid  nega- 
veris,  defendatur.  Et  tu  quidem  nihil  perdes,  nisi  vocem 
de  contentione  :  nihil  consequeris,  nisi  bilem  de  blasphe- 
matione."  Turn  ad  Hebrseum  textum  transiens  Reginaidus, 
ostendere'  conatur,  ex  eo  multo  minus  constringi  posse  hse- 
reticum  quam  ex  alia  quacunque  lingua.  Atque  haec  ille 
verbose,  suo  more,  prosequitur.  Quem  secutus  Christo- 
phorus  de  Sacro  Bosco,  qui  illud  Reginald!  TrapaSosov  suo 
calculo  approbavit'.  "  Si  (inquit)  prseter  earn  libertatem 
quamusurpantexponendi  scripturam  ut  illis placet,  des  etiam 
facultatem  accipiendi  Hebraicum  et  Grsecum  textum  ut 
volunt ;  Deus  bone  quid  tandem  erit  in  quo  consentiamus  ? 
Exemplis  res  haec  perspicua  fiet.  Interpres  noster  sic  inci- 
pit  caput  primum  Joannis :  '  In  principio  erat  verbum' ;  quod 
recentiores  aliqui  sic  vertunt :  '  In  principio  erat  sermo  ille.' 
At  quo  jure  ita  vertunt,  reddere  potes  tu :  'In  principio 
erat  fabula,  vel  disceptatio.'  Nam  prseter  alias  raultas,  has 
quoque  significationes  habet  Grseca  dictio  Xoyog.  Hujus 
generis  ex  Hebraicis  possim  infinita  exempla  proferre." 
Haec  Sacroboscanus :  eo  gratius,  quo  brevius.  Nos  ad 
utrumque  breviter  respondebimus.  Quse  de  haereticis 
Scripturas  vel  rejicientibus,  vel  detruncantibus,  vel  corrum- 
pentibus  sunt  dicta,  et  TertuUiani  de  his  querela,  et  ad 
qusestionem  praesentem  non  faciunt,  et  nos  omnino  non  at- 
tingunt;  qui  totum  Scripturse  corpus  agnoscimus,  ejusque 
integritatem  adversus  Pontificios  defendimus,  quibus  deni- 
que  vel  literulam  in  Bibliis  consulto  immutare  religio  est. 
Quod  vero  illud  effugium  iilicitum  esse  contendit  Reginai- 
dus, ac  expeditissimam  ad  Atheismum  viam  opinatnr,  quod 
in  Scripturis  exponendis,  translationem  ad  Hebraicos  et 
Graecos  fontes  exigendam  et  corrigendam  esse  volumus  : 
eodem  crimine  necesse  est  ut  veteres  omnes  involvat  Patres, 
et  nominatim  D.  Augustinum,  Ambrosium,  et  Hierony- 
mum,  qui  et  ipsj  fontes  authenticos  subinde  appellant,  et 
aliis  ut  idem  faciaiit  consulunt;  quemadmodum  suo  loco 

'  Pag.  432.  •  Part.  2.  cap.  6.  pag.  169. 


454  PR.tLECTIONKS  THEOLOGIC^,. 

ostensum  est.  Quae  de  locis  ex  Grseco  Testamento  adver- 
sus  Antinomos  prolatis,  pluribus  persecutus  est  Reginaldus 
quam  hoc  quidem  in  locofuit  opus,  eaa  Whitakeroexpensa 
sunt:  nos  vero  consulto  prsetermisirnus,  turn  tsedii  vitandi 
caussa,  turn  quod  propria  eorum  consideratio  ad  controver- 
sias  de  Libero  Arbitrio  et  Justificatione  sit  potius  referenda. 
Quod  vero  ex  primo  Johannis  a  Sacroboscano  profertur 
exemplum,  ejusmodi  est,  quale  talis  theologi  peritiam  et 
sapientiam  decuit.  An  enimsi  fabulam  vel  disceptationem 
aiiquando  vocabulum  Ao-yoesignificet:  cum  nomen  illud  ad 
Dei  filium  accornmodatur,  eodem  jure  Fabula,  vel  Discep- 
tatio  possit  reddi,  quo  a  recentioribus  aliquibus  (inter  quos 
est  etiam  Tlieodorus  Beza)  Sermo  redditur.  Dicat  igitur 
bellus  iste  theologus  eodem  jure  verti  potuisse,  In  principio 
erat  fabula  vel  disceptatio,  quo  a  vetere  interprete  versum 
est,  In  principio  erat  Verbum.  Nam  apud  Latinos  certe 
idem  valet  (notat)  Sermo  quod  Verbum  :  nisi  quod  Sermo 
multis  nominibus  rectiuset  aptius  exprimat  Grsecam  vocem 
Tov  \6yov  quam  Verbura,  quemadmodum  confirmat  Eras- 
mus :  "  Et  GrsBci  melius  Xo-yov  dicunt,  quam  nos  Verbum, 
sive  Sermonem  ;  ait  Lactantius'.  Ao-yoc  eiiim  et  Sermonem 
significat,  et  Rationem  :  quia  iile  est  vox,  et  sapientiaDei. 
Ita  Lactantius."  Ac  Tertulliano  quidem  magis  arridet  ra- 
tioiiis  vocabulum,  qui  tamen  non  semel  appellat  filium  Ser- 
monem, in  libro  adversus  Praxeam,  adducens  hunc  ipsum 
ex  Joanne  locum,  et  ostendens  in  usu  Latinorum  fuisse  sic 
legere  :  In  principio  erat  Sermo.  Unde  et  ipse  Tertullia- 
nus",  et  Cyprianus',  locum  Johannis  in  hunc  modum  retu- 
lit :  In  principio  fuit  Sermo,  et  Sermo  erat  apud  Deum,  et 
Deus  erat  Sermo.  Ne  a  Beza  solum  et  recentioribus  ali- 
quibus ita  locum  hunc  conversum  esse  cum  Christophoro 
suspicemur.  Quia  et  .\ugustini  etiam  temporibus,  in  non- 
nuliis  codicibus,  quibus  turn  utebatur  Ecclesia,  eodem 
modo  ita  lectum  fuisse,  ipse  Augustinus,  in  enarratione  loci 
hujus,  "  Sermo"  tuus  Veritas  est,"  locupletissime  testatus 
est:  nihil interesse  innuit  utrum  Sermo legatur an  Verbum. 

'  Institut.  lib.  4.  cap.  9.  "  In  libro  advers.  Hermog.  c.  20. 

'  Contra  Judsos,  lib.  2.  §  3  et  6.        '  Johannis  cap.  17. 


I 


pbjElectionks  thkologic^.  455 

"  Graecum  (inquit)  Evangelium  X070C  habet,  quod  etiam 
ibi  legitur,  ubi  dictum  est:  '  In  principio  erat  Verbum,  et 
Verbum  erat  apud  Deum,  et  Deus  erat  Verbum.'  Et  utique 
Verbum  ipsum  novimus  unigenitum  Dei  filium,  quod  caro 
factum  est,  et  habitavit  in  nobis.  Unde  et  hie  poni  potuit, 
etin  quibusdam  codicibus  positum  est, '  Verbum  tuum  Veri- 
tas est' ;  sic  ut  in  quibusdam  codicibus  etiam  ibi  scriptum  est, 
'In  principio  erat  sermo.'  In  Graeco  autem  sine  uUavarietate, 
et  ibi,  et  hie  Ao-yoe  est."  Hactenus  Augustinus.  Qui  plura 
hac  de  re  desiderat,  consulat  Erasmi  Apologiam  de  In  prin- 
cipio erat  Sermo.  Nos  ad  postremumillud  Reginald!  pro- 
nuntiatum  properamus,  Contentiosos  hsereticos  ex  Hebrseo 
contextu  minus  constringi  posse,  quam  ex  alia  quacunque 
lingua:  quodnonimmeritoblasphemum  esse  affirmavitWhi- 
takerus^.  "  Cum  enim  (inquit  ille)  Deo  placuerit,  ex  omnibus 
hominum  Unguis  Hebraicum  eligere,  in  qua  verbum  etora- 
cula  sua  conscribi  voluerit ;  ut  certam  et  perfectam  religionis 
regulam  haberet  Ecclesiasua:  an  istum  Papistam  Deisapi- 
entiam  in  qusestionem  vocare  oportuit,  dicendo,  Hebraeum 
textum  minus  esse  commodum  ad  contentiosum  haereticum 
constringendum?"  Respondet  quidem  ad  hoc  Sacrobosca- 
nus^,  "  Se  non  accusare  Deum,  quod  verbum  suumHebraice 
et  Graece  conscribi  voluerit;  sed  sectaries  solum  accusare, 
qui  fontibus  abutuntur,  et  detegere  technas,  ob  quas  ad 
fontes  appellant."  Sed  effugere  non  potest,  quin  haec  accu- 
satio  ipsam  etiam  Dei  sapientiam  attingat :  id  quod  ille  ex 
ipso  Whitakero,  si  voluisset,  discere  potuisset.  Hie  enim 
consequens  esse  ostendit,  etiamsi  ipsa  avroypa^a  et  authen- 
tica  exemplaria  quse  Moses  et  Prophetse  suis  ipsorum  ma- 
nibus  conscripserunt,  nobis  superfuissent:  ea  tamen  minoris 
a  Pontificiisistis  aestimanda  fore,  quam  vulgatam  Editionem 
Latinam,  utpote  quae  minus  possent  haereticosconstringere 
quam  ilia.  Quanquam  (ut  recte  idem  disputat)  priusquam 
natus  est  Latinus  interpres,  Scripturas  (prout  in  originali- 
bu8  suis  Unguis  conscriptae  extal)ant)  ad  convincendos 
adversaries  utiles  fuisse  pronuntiavit  Apostolus';  et  ad  eas 
legendas  Timotheum  cohorlatus  est,  ut  inde  haereticorum 

'  P»g.  356.  1  Pag.  170.  »  2  Tim.  3.  16. 


466  PRjELECTIONES  THEOLOOlCiE. 

ora  posset  obstruere.  Sed  operae  pretium  fuerit  rationes 
considerare,  quibus  fretus  Keginaldus,  sententiam  banc  de- 
fendendam  suscepit.  1.  "  Cum"  Hebrasi  pauca  admodum  ha- 
beant  vocabula ;  fit  ut  plerumque  vox  eadem  Hebraica  varia 
significet.  2.  Et  cum  illorum  substantiva  sint  maxima  ex 
parte  a  verbis  derivata,  accidit  non  rare,  ut  idem  substan- 
tivum  ad  diversas  radices  revocare  possis  cum  significationis 
mutatione  maxima."  Hae  sunt  duse  Reginaldi  rationes;  a 
Christophoro  etiam  de  Sacrobosco  in  suo  opere  repetitse. 
Ad  prioris  illustrationem  profert  Reginaldus  locum  ex  Psal. 
54'',  ubi  LXX.,  et  Latina  vulgata  editio  habet:  Extendit 
Deus  manum  suam  in  retribuendo,  iv  t(j[i  airoSidovat.  Quo 
loco  Cathoiicos  usos  ait,  Ad  bonorum  operum  prsemium 
comprobandum.  Pro  quo  alii  vertunt :  Misit  manus  suas 
in  paces  suas,  (ut  est  in  Martorati  editione.)  vel,  In  colentes 
pacem  secum,  (ut  habent  alii).  Quam  diversitatem  ortam 
dicit  ex  variis  significationibus  Hebraei  vocabuli  VJ3bE72. 
Ad  posterioris  vero :  locum  ex  Psal.  59  (qui  Hebraeis  est 
60."),  ubi  LXX.,  vulgata  editio  Latina,  et  Hieronymus  in 
versione  ex  Hebraeo,  transtulerunt :  Dedisti  metuentibus  te 
significationem  ut  fugiant  a  facie  arcus,  tSwicac  rote  <pof5ov- 
fiivoiQ  ai  (Tr)fiiiw<xiv  tov  (j)vyi1v  awb  irpoawnov  T6t,ov,  voca- 
bulum  DDiarinb  referentes  ad  radicera  D!13,ubiin  Protestan- 
tium  versione  apud  Martoratum  habetur :  Dedisti  metuen- 
tibus te  vexillum  ad  vexillandum  propter  veritatem."  Hsec 
Reginaldus :  cujus  rationibus  respondit  (eademque  opera 
Christophoro  de  Sacrobosco  eadem  denuoinculcanti;  nenos- 
tram  amplius  operam  quis  hie  desideret)  Whitakerus  noster, 
in  banc  fere  sententiam.  Varietatem  istam  significatio- 
num  ac  derivationum,  non  nuper  ccepisse,  sed  ejusmodi 
semperab  initio  fuisse:  ideoque rationes istas non magisfacere 
adversus  eum  quem  nunc  habemus  Hebrseum  textum,  neque 
ad  hsereticos  constringendos  minus  sufficientem  reddere, 
quam  eum  qui  primum  a  Prophetis  conscriptus  est,  et  semper 
in  Ecclesia  obtinuit.  Deinde,  varietatem  istam  significatio- 
num  nihil  obstitisse,  quo  minus  veteres  Hebraei  aeque  certo  ac 

•  Sacrobo.sc.  p.  169.  ^  Vel  55  secundum  Hebrseos,  vs.  21. 

•  Psal.  60.  6. 


PR^LECTIONKS  THEOLOGIC*:.  457 

perspicue,  verbis  ac  scriptissensaexplicare  potuerint,  atque 
populus  quivis  alius;  linguaque  Hebraica  et  lectae  et  intel- 
lectae  fuerint  Scripturse,  multis  ante  seculis  quam  ulia 
earuni  portio  in  linguam  Latinam  translata  fuisset.  De- 
niqueutcunquehujus  varietatis  respectu  itaincertus  fuisset, 
ac  ilii  persuadere  vellent,  nullam  tamen  futuram  rationem, 
cur  Latina  transiatio,  potius  quam  Grsca  aut  alia  quaecun- 
que,  pro  indubitato  Dei  verbo  esset  agnoscenda;  cum  eae 
omnes  nihil  sint  aliud  quam  Translationes,  quarum  una  non 
plus  habeat  authoritatis  quam  alia,  nisi  qua  sincerior  appa- 
ruerit  in  textu  Hebraeo  fideliter  exprimendo.  Quod  vero  ad 
locum  Psalmi  55.  (vs.  21)  attinet,  qui  pro  Bonorum  operum 
prasmio  (quod  nos  quidemnon  negamus,  licef*  meritum  non 
agnoscimus)  urgeri  solet:  certum"  estillud  iv  to^  inrodiSovai, 
in  retribuendo,  non  satis  apte  exprimere  naturam  vocabuli 
Hebrael  Vribtoa,  quod  cum  nomen  sit,  conjunctum  cum 
pronomine'  affixo,  per  verbum  vel  gerundium,  idque  a  pro- 
nomine  separatum,  eo  modo  proprie  reddi  non  possit.  Ut  si 
retributionis  significationem  hie  retinere  placuerit  (quam 
eidem  vocabulo  in  Psal.  69.  23.  tribuit  Hieronymus;  ettri- 
buendam  apparet  ex  apostoli  citatione*,)  vertendum  potius 
sit,  {(c  avraTToSofiaTa  avToii,  in  retributiones  ejus,  vel  suas. 
Sed  et  usitatius  vocabulum  illud  apud  Hebrajos  pro  ilpr)vt- 
Kotf,  sive  pacificis,  accipitur:  et  textus  circumstantiae  requi- 
rftnt  ut  ea  acceptio  etiam  in  hoc  loco  retineatur.  Atque 
ita  Hieronymum  videmus  in  Psalterio  suo  ita  reddidisse : 
Extendit  manum  suam  ad  pacifica  sua.  Similiter  et  Chal- 
daeus  paraphrastes  (sed  plenius  sententiam  exprimens)  ex- 
posuit:  PT'ObK? ''t£73S2  ■'iT  I2''BiN,  Extendit  manus  suas  in 
homines  pacis  suae.  Et  ex  Graecis  interpretibus  (quemad- 
modum  in  hunc  locum  notat  Theodoritus),  Tres''  hanc 
clausulam   sic  exposuerunt,  'E^jVsive  ttjv  xtTpa  avrov  tig 


^  Miserum  pro  prtEmio  vel  merito  hoc  argnmentum. 

'  Cum  tamen  ad  Deum  hoc  non  sit  referendum  (ut  Beginaldus  voluit)  sed 
potius  ad  hominem  impium :  sicut  ipse  Genebrardua  in  hunc  locum  anuotavit. 
'  Et  tali  quod  Terbo  non  convenit  (viz.  v). 
»Rom.  11.  9. 
''  'Oi  y'  sunt  Aquila,  Symmachus,  et  Thecdotion. 


458  PK^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

roic  ilprivtvovTac  irpof  avrov,  Extendit  manum  suam  in 
eos  qui  pacera  habentsecum  Et  Aquila,  'AjrtorftXf  xtipn 
avTov  tv  hpriviKoXg  aiirov,  (ut  ad  Grseca  Biblia  Romse 
edita  notatum  est  a  Cardinal!  Carafa).  Ne  Protestantes 
nostris  temporibus  primes  hoc  tentasse  putet  Reginaldus, 
ut  bonorum  operum  pretium  diminuerent.  Atque  hsec  de 
duabus  Reginaldi  rationibus  hactenus  dicta  sunto. 

Tertio  loco,  de  literali  vocum  Hebraicarum  sensu  quserit 
Reginaldus',  Quos  hie  nos  sequi  oporteat  magistros  ?  Et 
ex  communi  quidem  Protestantium  sententia,  veteres  ait 
Rabbinos  sequendos  esse,  Davidem  Kimhi,  Aben  Ezra, 
et  similes.  Idem  repetit  Christophorus  de  Sacro  Bosco*^; 
et  male  factum  asserit.  Ac  primum  opponit  Doctoris 
Humphredi  testimonium,  qui  monet  non  esse  fidem  his 
Rabbinis  adhibendam ;  ne  quidem  in  explicatione  Hebrai- 
carum dictionum,  quoniam  cseci  sunt,  et  duces  csecorum. 
Verba  D.  Humphredi,  quemadmodum  a  Wilhelmo  Kegi- 
naldo  citantur  (a  quo  objectionemhancmutuatus  est  Chris- 
tophorus'), sunt  hujusmodi :  "Neccredendumillis  [Rabbi- 
nis] meo  quidem  judicio,  et  salvis  doctiorum  censuris,  in  ipsa 
vocabulorum  Hebraicorum  expositione  et  derivatione.  De 
his  Christus  pronuntiavit,  illos  esse  csecos  ac  duces  caecorum. 
Itaque  hac  non  itur  ad  veram  interpretandi  rationem;  nee 
hos  poterimus  imitari,  nisi  tenebras  luci,  errores  veritati, 
certis  ambigua,  tutis  periculosa,  piis  et  cathoiieis  impia  et 
blasphema  voluerimus  anteponere."  Secundum  banc  sen- 
tentiam  omnes  novas  nostras  ex  Hebrseofactas  translationes, 
tenebricosas,  erroneas,  ambiguas,  periculosas,  irapias,  et 
blasphemas  pronuntiari  notat  Reginaldus.  Ac  demum 
nobis  objicit  nostrorum  Doctorum  hac  in  re  discordiam  : 
quod  Beza  Novum  Testamentum  corrigat,  et  Graecas  ineo 
citationes  atque  vocabula  omnia  ambigua  ad  Hebrseorum  et 
Rabbinorum  sensa  trahat :  D.  Humfredus  contra  Hebraica 
Veteris  Testamenti  vocabula  itainterpretanda  velit,  quem- 
admodum ab  Apostolis  juxta  LXX.  in  Novo  Testamento 
citantur.      Hactenus   Reginaldus.      Ilia    etiam   adversus 

'  Pag.  434.  !■  Part.  2.  cap.  6.  (pag.  172). 

•  Ex  libro  2°  De  Ratione  Intcrpr.  pag.  219,  220. 


PK^LECriONES  THEOLOGIC^.  459 

Whitakerum  urget  Christophorus  de  Sacro  Bosco"",  quae 
habentur  in  Francisci  Riberse  Commentariis",  ubi  ita  legi- 
mus  :  "  lUud  est  diligenter  memoria  tenendum  (inquit  Ri- 
bera)  multorum  vocabulorum  veram  propriaraque  notionem 
latuisse  hunc  Davideni  [Kimhi],  cujus  setate  jam  propter 
injurias  temporum  et  captivitatum,  et  peregrinationes  varias 
Judaeorum,  et  propter  incuriam,  dum  magis  qusestui  student 
quam  Scripturae,  Hebraica  lingua  tona  ex  parte  ignoraba- 
tur  :  ut  necesse  sit  eos  ssepe  errare  qui  hunc  authorem  et 
ducem  sibi  proposuere;  ut  aliis  in  locis  annotabimus. 
Multo  aequius  erit  ut  nos  Hieronymo  credamus,  qui  et 
doctissimorumHebrEeorum  auditor  fuit,  quo  tempore  lingua 
ipsa  erat  multo  notior,  et  indefatigabili  multorum  annorum 
labore  earn  optime  calluit."  Haec  ille.  Quibusaddaturet 
Gilbertus  Genebrardus,  qui,  in  Prsefatione  quam  Commen- 
tariis  suis  in  Psalmos  praefixit,  ad  versus  nostros  ita  scribit : 
"Nostrihi  veteres  interpretes,  quia  examinanturexpendun- 
turque  ex  uno  Kimhi  et  paucissimis  aliis,  quibus  perpetuo 
honorificum  visum  fuit  a  superioribus  dissidere,  ut  famam 
apud  posteros  sibi  conciliarent,  ab  istis  male  audiunt,  qui 
novitiis  duntaxat  delectantur.  Atqui  illi  saepe  dormiunt, 
magisque  sunt  Grammatici  quam  Theologi;  praesertim  R. 
Kimhi,  qui  proinde  a  Judaeis  negligitur,  tantum  habetur 
pro  Medacdec,  i.  e.  Gramraatico,  etiam  si  kot'  t^oxnv  apud 
istos,  male  quidem  feriatos  interpretes,  intelligatur  Docti 
nomine.  In  istorum  enim  annotationibus  "  Doctus  inter 
Hebraeos"  est  Kimhi;  qui  inter  eos  tamen  censetur  iiidoc- 
tissimus,  quantum  ad  rem  etsententiam  ettheologiam  per- 
tinet.  Hos  autem  unos  isti  legunt,  sive  quia  alios,  utpote 
obscuriores  et  abstrusiores  non  intelligunt,  sive  quia  his 
content!  sunt,  quos  vident,  suo  ingenio  eongruenter,  lon- 
gissime  a  receptis  Majorum  interpretationibus  discedere." 
Haec  sunt  quae  hac  in  re  a  Pontificiis  nobis  objiciuntur  :  quae 
ita  simul  proposuisse  libuit,  ut  una  opera  omnibus  simul  sa- 
tisfieret.  Primumigitur,  ad  Reginaldi  quaestionem,  huncin 
modumrespondetWhitakerus":  "Sidevocabulisignificatione 

■»  Part.  2.  cap.  6.  pag.  172,  tollat.  cum  cap.  0.  pag.  186. 
"  In  3  cap.  Hosca;,  vers.  1.  "  I'ag.  359. 


460  PR^LECTIONES  THKOLOGIC^. 

controverslafuerit,  quosnatn  sequamurpotius  quam  doctissi- 
mos  illius  linguae  magistros  ?  Qui  enim  linguam  callent  op- 
time,  illi  nobis  optime  possunt  satisfacere.  Cumque  hsec  ad 
vocabula  intelligenda  in  aliis  omnibus  Unguis  via  sit  certis- 
sima :  etiam  in  Hebraica,  sicubi  de  voce  aliqua  dubitaverimus 
qua  ratione  melius  nobis  possit  satisfieri,  quam  si  ab  illis  qui 
linguae  peritissimi  sunt,  et  nativam  verborum  vim  norunt, 
optime  didicerimus.  Quis  negare  possit,  multo  id  esse 
melius,  quam,  quod  vulgatus  interpres  saepe  facit,  nigrum 
vocare  candidum,  et  talem  voci  significationem  affingere, 
quam  Hebraei  omnes  falsam  plane  atque  erroneam  [esse] 
confirmare  possint.  Et  quia  Humfredum  nostrum  contra 
Whitakerum  producere  visum  est  Reginald©,  proferemus 
nos  ex  adversariorum  castris  Andradium,  qui""  contra  Regi- 
naldum  literalem  vocum  Hebraicarum  sensum  ex  Rabbino- 
rum  commentariis  petendum  esse  asserit.  "  Quemadmodum'' 
(inquit)ex  Marco  TuUio  Cicerone,  Sallustio,  Caio  Caesare, 
et  ex  Demosthene,  ^schine,  Xenophonte,  ethnicis  homi- 
nibus,  non  sacrorum  oraculorum  sensus,  sed  Latini  Graeci- 
que  sermonis,  quibus  sacra  oracula  conscripta  sunt,  cogni- 
tionem  haurimus,  ut  sacras  literas,  Graecae  Latinaeque  linguae 
venustate  perfecte  cognita,  facilius  commodiusque  percipi- 
amus:  ita  Hebraeorum  vocabulorum  vim  atque  naturam  ex 
Rabbinorum  plerumque  commentariis  petimus :  ad  recon- 
ditos  vero  sensus  non  nisi  Ecclesiae  fide,  sanctorumque 
Patrum  doctrina  deducimur."  Hsec  Andradius.  Ubi  ob- 
servandum  distinguendas  esse  inter  se  Significationem  vocum 
quae  in  sacris  Uteris  usurpantur,  et  Intelligentiam  rerum  : 
quae  a  nonnuUis  inscite  hie  confunduntur.  Ad  priorem 
cognoscendam,  linguae  requiritur  peritia,  quae  cum  apud 
infideles  reperiri  possit,  eos  hac  hucusque  quidem  in  re  ma- 
gistros audiendos  esse,  negari  jure  non  potest.  Ad  poste- 
riorem  vero  assequendam,  non  sufEcit  linguarum  peritia,  sed 
requiruntur  cum  alia  multa,  tum  imprimis  verae  religionis  et 
mysteriorum  fidei  solida  scientia  :    quae  cum  apud  Judaeos 

p  Defens.  Fidei  Tridentinae,  lib.  4. 

1  Ita  Augustinus  Ciceronem  et  Horatiiun  adducit,  non  ad  fidei  aut  morum 
dogmata,  sed  ad  verborum  explanationem.     In  Genes,  qu.  31.  et  contr.  Adim. 


I 


PR^LECTIONES  THEOLOGICa:.  461 

et  Ethnicos  inveniri  non  possit,  insanus  merito  esset  haben- 
dus,  qui  illos  potius  quam  viros  ecclesiasticos  scriptores,  in 
rebus  ad  fidei  negotium  spectantibus,  duces  sibi  vellet  deli- 
gere.  Hinc  de  Judseis  non  male  Humfredus  noster :  "  Quae"" 
Christum  verum  Messiam  promittunt  et  annuntiant,  ab 
istis  turpissime  conspurcata  sunt :  quorum  arbitiio  judicio- 
que  qui  plusculum  in  hoc  periculoso  ac  scrupuloso  fidei 
negotio  tribuunt,  nae  illi  nimis  delirant :  cum  de  his  nomi- 
natim  Christus  pronuntiaverit,  illos  esse  csecos,  ac  duces 
caecorum,"  etc.*  Hac  ratione  usum  D.  Humphredum  fingit 
Sacroboscanus  (caecum  ducem  suum  Reginaldum  secutus) 
ut  confirmaret,  fidem  Rabbinis  adhibendam  non  esse  ;  ne 
quidem  in  explicatione  Hebraicarum  dictionum :  quasi 
Christus  caecos  eos  cum  dixit,  linguae  Hebraicae  imperitos 
fuisse  innuerit,  et  non  potius  rerum  theologicarum  et  mys- 
teriorum  fidei  rudes  fuisse  significaverit.  Neque  dubium 
est  hue  respexisse  D.  Humphredum  :  etiam  ubi  de  tenebris, 
erroribus,  periculosis,  impiis  et  blasphemis,  quae  a  Rabbinis 
invecta  sunt  conqueritur.  Ut  pessime  hinc  collegerit  Re- 
ginaldus  ex  illius  sententiatranslationes  nostras  exHebraeo 
factas,  ut  tenebricosas,  erroneas,  ambiguas,  periculosas, 
impias,  et  blasphemjis  condemnari.  Cum  ille  ad  Rabbino- 
rum  interpretamenta  hie  respexerit,  quibus  insincere  et 
parum  caste  nacrosancta  Biblia  tractaverunt :  quod  vel  ex 
Pagnino,  Pellicano,  Munstero,  aliisque  nostris  intelligi 
posse  ait,  qui  diligentissime  perscrutati  sunt  omnia  peni- 
tissima,  et  fidelissime  communicarunt.  Et  isti  tamen,  ac 
imprimis  Munsterus  (quod  Reginaldus  non  nescivit),  Rab- 
binos  fere  in  explicatione  Hebraicarum  dictionum  sibi  se- 
quendos  proposuerunt :  ututinsinceras  et  blasphemas  expo- 
sitiones,  quibus  sacras  iiterascontaminarunt,  etdetexerint  et 
confutarint.  "Nee  protinus  omnia  (inquitMunsterus'),  quae 
apud  illos  inveni,  more  aliquorum  pro  oraculis  habui;  sed 
cumjudicio,  ut  par  erat,  legi.     Non  enim  ignoro,  quibus 

'  De  Eat.  Interpr.  lib.  2.  pag.  219. 

■  Jadffii  in  dirinis  Scripturis  miiioris  sunt  intelligentis  quam  asini,  ut  ex  verbis 
Rabi  Pinhas,  filii  Hair,  refert  Petrus  Galatinus  in  opere  deArcanis  Catholics; 
Veritatia,  lib.  3.  cap.  11. 

'  Epist.  ad  Lectorem  prx^xt  Bibliit  suia. 


462  PR^LECTIONES  THEOLOGICiE. 

Cabalisticis  deliramentis  sint  addicti,  et  quam  extortas 
nonnunquam  adferant  expositiones;  prsecipue  ubi  Messiae 
incident  mysterium.  Illic  enim  deprehendimus  eos  esse 
pertinacissimos,  nee  cessant  usque  in  hunc  diem  torquere  ad 
sua  placita  divinas  literas,  quo  suos  tueantur  errores,"  etc. 
Idem  alibi"  tamen  :  "  Vel  saltern  linguam  noverunt,  tenent 
linguae  idiotismos,  interpretationem  a  majoribus  veluti  per 
manus  traditam  non  omnino  ignorant;  etiamsi  prsecipuum 
scopum  Scripturse  ignorent,  quem  nobis  Christus  et  Apos- 
toli  ostenderunt."  Haec  ille.  Atverosi  Genebrardumaudia- 
mus,  deditaopeia  recesserunt  illi  a  receptis  Majorum  inter- 
pretationibus.  Itaque  multo  sequius  fuerit  (quemadmodum 
monet  Ribera)  ut  nos  Hieronymo  credamus,  qui  doctissimo- 
rum  Hebrseorum  auditor  fuit,  quo  tempore  lingua  ipsa  erat 
multo  notior,  etc.  Respondeo :  Quse  Genebrardus  sine 
ulla  probatione  audacter  asseverat,  negligenda  prorsus  sunt. 
Imo  vero  ex  paraphrasibus  Chaldaicis  (quae  ante  Hiero- 
rymi  tempora  conscriptse  sunt)  constat,  Hebrseos  in  vocum 
interpretatione  a  Majorum  suorum  sententia  ita  non  reces- 
sisse,  quo  modo  fingit  Genebrardus.  "  Hoc  unum  scio 
(inquit  Munsterus")  multa  esse  apud  D.  Hieronymum  in 
commentariis,  qtise  asseritse  didicisse  a  Judseis;  quae  etego 
in  Rabi  Salomone  inveni.  Et  putas  Hieronymum,  homi- 
nem  Christianum,  ab  Hebraeis  didicisse,  quod  posteri  He- 
braeorum  a  majoribus  suis  non  didicerunt?  Si  Judaei  cus- 
todire  potuerunt  oracula  divina,  atque  totum  Bibliorum 
corpus,  ut  nihil  corruptionis  illis  accederet,  idque  in  com- 
modum  nostrum  :  et  magistrorum  interpretationem,  si ve  se- 
niorumtraditionem,  quamHieronymitemporibushabuerunt, 
et  quaHieronymus  ipseususest,  conservare  non  potuerunt?" 
Est quidem ilia  D.Humphredi sententia:  In  ipsa  vocabulo- 
rum  Hebraicorum  expositione  et  derivatione  Rabinis  credi 
tuto  non  posse.  Sed  quum  addit:  "  Novum  fortassis  videbor 
ac  paradoxon  afferre,"  etc.,  satis  indicatse  hac  in  re  a  com- 
muni  doctorum  sententia  recedere,  quorum  tamen  idem" 
censuras  salvas  esse  voluit.     Et  vero  licet  lingua  Hebraea 

"  Prsefatione  in  Veins  Testaraentuni.         '  Prsefationc  in  Vetus  Testaraentum. 
'  Salvia  (inquit)  doctioram  censuris. 


PR^LECTIONBS  THBOLOGICjE.  463 

jam  eorum  patria  atque  vernacula  esse  desierit :  tamen  ne- 
gari  non  potest  inter  doctiores  illius  linguae  studia  semper 
viguisse  et  eontinuata  esse  (quemadmodum  inter  nostros 
Latinse,  qu»  jampridem  vulgaris  esse  desiit).  Sed  nee 
ipsius  Hieronymi  temporibus  vernacula  fuit  Hebraica  lin- 
gua (Chaldaica  enim  Hebrsei  tunc  scripserunt)  quo  tamen 
tempore  apud  doctos  Judseos  usus  linguae  conservatus  est: 
et  Barhanina  qui  doctor  ab  Hieronymo  adscitus  est,  Da- 
vidi  Kimchi,  in  linguae  cognitione  praeferendum  non  facile 
dixerira.  Utrumque  certe  sequaliter  a  fide  Christiana  ab- 
fuisse,  vix  poterit  dubitari.  Quanquam  nos  Davidem 
Kimchi  non  ut  Theologum  sequamur  (quemadmodum  nee 
Barhanina  secutus  est  Hieronymus),  sed  ut  doctum  Gram- 
maticum.  Ut  ridiculus  sit  hie  Genebrardus,  qui  non  Theo- 
logum fuisse,  sed  tantum  plpllS  nobis  objiciat,  quasi  aliud 
nos  hac  quidem  in  re  ab  homine  Judaso  requiramus.  Hie 
vero  nee  illud  prsetereundum,  Hieronymum,  cum  suam  ex 
Hebraeo  translationem  (de  qua  isti  tantopere  gloriantur) 
adornaret,  Judseos  (utcunque  a  fide  Christiana  alienos)ase 
consulendos  statuisse.  Neque  enim  ilium  fateri  puduit^ 
se  Bethlehemi  Barrabanum  (sive  Barhanina)  Judaeum  noc- 
turnum  habuisse  proeceptorem :  quem  non  parvo  ad  hoc 
ipsum  pretio  conduxerit.  Et  postea  cum  libros  Paralipome- 
non^in  Latinumsermonemesset  translaturus,  se  deTiberiade 
(Masoretharum  sede)  quendam  legis  doctorem,  qui  apud 
Hebraeos  admirationi  habebatur,  "  assumpsisse,  et  contulisse 
cum  eo  a  vertice  (ut  aiunt)  usque  ad  extremum  unguem. 
Et  sic  (inquit)  confirmatus,  ausua  sum  facere  quod  jubeba- 
tis."  Atque  hinc  natum  est  illud  Ruffini^  ad  versus  D.  Hiero- 
nymum convitium  quodBarabbam  (sic  Barhanina  appellare 
libuit)  de  synagoga  magistrum  suscepisset.  Et,  "  Ignosce 
mihi  (inquit)  pro  hoc  quod  malui  ante  imperitus  et  indoctus 
videri,    quam    Barrabae  discipulus    dici.      Proposito    enim 


«  Epist  65.  Ad  Pammachium  et  Occanum. 

y  Hieron.  Praefat.  in  lib.  Paralipotn.  ad  Domnionem  ct  Bogatiannm.  Idem 
lib.  7.  comment,  in  Esaia.  cap.  22.  "  Hebrseus  (inquit)  qui  nos  in  veteris  instru- 
menti  lectione  enidivit,  gallum  gallinaceum  transtulit." 

■  Lib.  2.  loTectivarum  in  D.  Hieronrmum. 


464  PR^LECTIONKS  THEOLOGIC^. 

Christo  slmul  etBarraba,  egoquasi  imperitusCliristuraelegi. 
Tu,  ut  video,  cum  illis  clamas  qui  dicunt,  Non  hunc,  sed  Ba- 
rabban."  Usee  maledicus  ille,  impio  sarcasmo  ex  Evangelic 
in  virum  sanctum  ludens.  Contra  quern  pulchre  (similiter 
et  Pontificios,  eandem  cantilenam  occinentes)  Hieronymus*: 
"Quod  Demosthenes  in  una  littera  fecit,  exprimendo  ut  a 
cane  rho  disceret ;  tu  in  me  criminaris,  quare  homo  ab  ho- 
mine  Hebrseas  litteras  didicerim.  Inde  est  quod  [quidam 
inerudite  sapientes  remanent,  dum  nolunt  discere  quod  ig- 
norant; nee  Horatium  audiunt  commonentem  :  Cur  nescire 
pudens  prave,  qvam  discere  malo  ?"  Et  post :  "  Tibi  ipse 
tantam  assumis  authoritatem  ut  de  haeretico  martyrem,  de 
Origenis  libris  hsereticorum  adulteria  mentiaris:  mihi  non 
licebit  disputare  de  verbis,  et  in  commentariorum  opere 
Latinos  docere  quod  ab  Hebrseis  didici.  Nisi  enim  et 
prolixum  esset,  et  redoleret  gloriolam,  jam  nunc  tibi  osten- 
derem,  quid  utilitatis  habeat  magistrorum  limina  terere,  et 
artem  ab  artificibus  discere."  Adde  et  Mariani  Victorii 
pro  Hieronymo  apologiam" :  "Annon  Abraham  in  omni 
Chaldseorum,  et  Moyses  ^gyptiorum  sapientia,  docti  fue- 
runt:  etChristiano  homini  non  licet  in  utilitatem  Ecclesia;, 
argutarum  apum  instar,  undique  qusB  recta  sunt  coUigere  et 
comportare."  Nee  vero  hoc  solius  Hieronymi  studium  fuisse 
putandum  est.  "  Etiam  Origines  (ut  habet  in  citata  Apo- 
logia Hieronymus)  et  Clemens,  et  Eusebius,  atque  alii 
complures,  quando  de  Scripturisaliqua  disputant,  et  volunt 
approbare  quae  dicunt,  sic  solent  scribere:  Referebat  mihi 
Hebrajus;  et,  Audivi  ab  Hebrajo ;  et,  Hebrseorum  ista  sen- 
tentia  est.  Certe  etiam  Origines  patriarchen  Huillum, 
qui  temporibus  ejus  fuit,  nominat;  et  tricesimum  tomum  in 
Esaiam,  incujusfine  edisserit,  Vse'^  tibicivitas  Ariel,  quam 
expugnavit  David,  illius  expositione  concludit :  ut,  cum 
aliter  prius  sensisse  se  dicat,  doctum  ab  illo,  id  quod  est 
verius  confitetur.  Octogesimum  quoque  nonum  Psalmum, 
qui  scribitur  Oratio  Moysis  hominis  Dei ;  et  reliquos  unde- 
cim,  qui  non  habent  tituios,  secundum  Huilli  exposilionem, 

»  Apolog.  adversus  Raffinum,  lib.  1.  ''In  Vita  D.  Hieronymi. 

.  Esai.  29. 


I 


PR^LBCTIONES  THEOLOGICJE.  465 

ejusdem  Moysi  putat :  nee  dedignatur,  Hebraeam  scriptu- 
ram  interpretans,  per  singula  loca,  quid  Hebraeis  videatur, 
inserere."  Haec  Hieronymus.  Mitto  Judseum  Aquilam, 
Symmachum,  et  Theodotionem  Judaizantes  haereticos : 
quos  tamen  idcirco  Ecclesia  non  putavit  rejiciendos  in  li- 
terali  vocum  interpretatione.  Quamvis  enim  multa  mys- 
teria  Salvatoris  (Hieronymo  teste)  subdola  interpretatione 
celavissent,  nonnuUaetiam  ad  hsereses  suas  stabiliendas,  Ju- 
daicam  putaet  Hebioniticam,  studiosepervertissent  (quem- 
admodum  cum  ab  aliis  turn  ab  Irenseo'',  Athanasio  in  Syn- 
opsi,  et  Epiphanio  de  Mensuris,  notatum  est),  eorum  tamen 
Versiones  curiose  legerunt  et  explanarunt  Catholici  (ut 
testatur  Hieronymus''),  et  per  Origenis  laborem  iv  i^airXol^ 
ecclesiis  dedicarunt'. 

Neque^  tamen  nos  ita  in  recentiorum  Rabbinorum  verba 
juravimus  ut  prse  illis     ....... 


"  In  primis  (inquit  Bellarminus)  Calvinus  Institutio- 
num"*  contendit  esse  legendum  Isaiae  9,  Et  vocabitur  admira- 
bilis,  etc.  At  Hebraeus  textus  modo  non  habet  vocabitur, 
id  est,  Kn|T,  sed  vocabit  vn'p\  Neque  ignoravit  Calvinus 
meliorem  hoc  loco  vulgatam  editionem  esse  quam  Hebrai- 

*  Lib.  3.  cap.  24. 

•  Hieron.  in  Apolog.  »dvers.  Ruffinnm  ;  et  Prtefat  in  Job. 

'Tide  Baron,  an.  231  §  42;  et  Eusebiuro  lib.  6,  cap.  16,  et  17,  ubi  Originera 
refert  prseter  Hebraice  descriptos  sacros  libros,  et  scripturas  LXX.,  aliorum 
etiam  versiones  scrutatura  esse  et  contulisse. 

s  Interpretes  Chald.  et  Griec.  (supra  arg.  5),  cum  collat.  aliorum  locorum  et 
linguarum  aflinium  Syriac.  Arabic.  .^Ethiopic.  etc.  nunc  in  usu.  Vide  Kimchi  in 
Prffif.  Michlot.  (Contra  Hieron.  Oleaster  in  Genes.  33.  19.  qui  errare  Rabbinos 
asserit  cum  a  lingua  Arabica  signiticationea  verborum  Hebraicorura  indagant  et 
matuantur.) 

I"  Cap.  6  §  11.  Eat  lib.  1.  cap.  13  §  9  in  postrema  editione  (Genev.  an.  1592. 
8").  Sed  Bellarmino  potius  libuit  veteres  Calvini  editiones  sequi,  earn  nomiuBtira 
quae  excusa  est  Genevaj  an.  1564,  sine  libronim  distinctione  :  ubi  nota  turn  in 
ilia  turn  in  postrema  editione,  textum  ita  a  Calvino  citari :  "  Hoc  est  (inquit) 
nomen  quod  (postr.  edit,  quo)  vocabunt  eum,  Deus  fortis.  Pater  futuri  seculi" ;  iion 
contendit  legendum  "Vocabitur"  (ut  fingit  liellarminus).  Vide  Petri  Costi 
Tjpnm  MewiiB,  T.  10,  1.  10,  pag.  96. 

VOL.  XIV.  2  H 


466  PRiEI.ECTIONES  THEOLOGIC^. 

cam.  Sic  enim  ait:  '  Neque  est  quod  oblatrent  Judsei,  et 
sic  lectionem  invertant :  Hoc  est  nomen  quod  vocabit  eum 
Deus,  fortis,  pater  futuri  seculi ;  ac  demum  hoc  unum  filio 
reliquum  faciant,  ut  sit  Princeps  pacis.  Quorsum  enim 
tot  epitheta  in  Deum  hoc  loco  congesta  forent  ?'  Igitur 
confessione  Calvini  turbidus  alicubi  fluit  ille  fons,  quem 
ipse  idem  ubique  purum  videri  volebat."  Hsec  Bellarminus. 
Cujus  etiam  hie  insistit  vestigiis  Christophorus  de  Sacro 
Bosco'.  Lyranus,  in  commentariis  ad  hunc  locum,  Judseos 
textum,  contra  Christi  Deitatem,  corrupisseasserit :  et  cor- 
ruptionem  probat  ex  duabus  antiquis  translationibus,Gr8eca 
LXX.  interpretum,  et  Chaldaica'',  quae  verbum  hie  passive 
reddiderunt,  Vocabitur.  Eum  secutus  Guilhelmus  Regi- 
naldus,  unde  etiam  confirmare  nititur,  Judseorum  iniquitate 
Hebrasa  Biblia  corrupta  esse,  et  ab  ea  puritate  quam  Hie- 
ronymi  temporibus  et  ante'  habuerunt,  degenerasse.  Hie- 
ronymum  enim  tum  in  textu  tum  in  commentariis,  legisse 
et  transtulisse:  Puer  datus  estnobis,  et  filius  natus  est  nobis, 
et  vocabitur  nomen  ejus,  Admirabilis,  Consiliarius,  Deus, 
Fortis,  Pater  futuri  sseculi,  Princeps  pacis.  In  Hebraicis 
vero  quos  nunc  habemus  fontibus  pro  thesauro,  carbones 
inveniri.  '  Puer  datus  est  nobis,  et  filius  natus  est  nobis ;  et 
vocabit  nomen  ejus  qui  est  admirabilis,  consiliarius,  Deus, 
fortis,  et  pater  aeternitatis  vel  futuri  sseculi,  principem  pa- 
cis.' Atque  ita  prsecipuum  pro  Deitate  Christi  ex  Vetere 
Testamento  testimonium  sublatum  est. 

Resp.  1°.  Si  puncta  de  textus  substantia  non  sint,  et 
textum  non  mutant,  quemadmodum  opinantur  ii  qui  hunc 
locum  objiciunt  adversarii™,  textum  hie  depravatum  esse 

•  Part.  1.  cap.  3. 

■■  It  may  be  demanded  why  the  Jewes,  if  they  corrupted  the  Hebrew,  left  the 
Chaldye  pure  and  uncorrupt.  Had  they  more  care  and  conscience  to  preserre 
this  then  that  which  they  esteemed  and  acknowleged  to  be  the  holy  authenticall 
writing  of  God  his  word?  or  was  this  their  purpose,  by  preserving  the  trutbe  in 
the  Chaldye,  to  leave  an  argument  and  marke  of  their  falshoode  to  all  the  worlde 
in  ages  to  come  ? 

'  Quomodo  ergo  ante  Hieronymum  locum  hunc  transtulit  Theodotio  (quemad- 
modum, testaturEusebius),  Kai  iKaXtae  roovo/aa  aiiTov  Oavfiaarog,  (rviijSov- 
\iiii)v,  iaxvpog,  SwaarijCj  Trari'ip  atavOQ,  apx<^v  tlpi)V7)t. 

"  Lyran.  in  2  Reg.  8.  et  Hose.  9.      Bellannin.  lib.  2.  de  Verbo  Dei   in  fine 


PRiELECTIONES  THEOLOGlCffi.  467 

concludere  non  possunt.  Textus  enim  Hebraicus  sine 
punctis  utramque  fert  lectionem  (snp^  et  Nip^)  quemadmo- 
dum  observat  Christophorus  de  Sacro  Bosco"  :  et  res  non 
eget  probatione.  2°.  Etiam  punctis  additis,  Sip'',  ex  He- 
braeorum  idiotismo,  idem  valet  quod  M'lp'';  Tradunt  enim 
Hebraeorum  Grammatici  (quod  et  Vatablus  in  hunc  locum 
notat ;  et  qui  prima  linguae  Hebraeae  rudimenta  degustarunt 
ignorare  non  possunt,)  verba  tertiae  personae  saepenumero 
indefinite  et  impersonaliter  usurpari :  ita  quidem  ut  passive 
aliquando  a  Latinis  evidentiae  gratia  reddi  possint.  Plura 
enim  verba  primae  aut  secundae  conjugationis  activa3  vocis 
neutro-passivam  significationem  habenf :  id  quod  ex  Spi- 
ritus  Sancti  interpretationibus  evidenter  docet  Arias  Mon- 
tanus^.  Quemadmodum  quod  Michseaei  in  Hebrseo  active 
legitur  bttfe  D3'«b5  8b^,  Latinus  interpres  (Hieronymus), 
atque  etiam  Gra3cus,  passive  reddidit,  Suraetur  super  vos 
parabola,  \ri<j)0i]<TCTai  6^'  vfiag  TrapajBoXi)'.      Quod  etiam 


capitU  2 ;  Guilhclinus  Reginaldiu,  et  Chrirtophorus  de  Sacro  Boko.  Bdlar- 
mini  verba  sunt,  in  fine  capitis  illiiu  eecundi,  (quia  hie  responsionis  loco  adhiberi 
adversos  ipsum  possunt);  "Errorea  qui  ex  additione  punctorum  acciderunt, 
nihil  omnino  veritati  of&ciunt.  Puncta  enim  extrinsecus  addita  sunt,  nee  textum 
mutant.  Itaque  possumus,  si  volumus,  puncta  detrahere,  et  aliter  legere."" 
Hffic  ille. 

"  Part.  2.  cap.  9.  pag.  184. 

'  Ut  illud  Esaia,  "  Absorptit  mortem  in  rictoriam,"  passive  redditur  in 
1  Corinth,  c.  15  [54],  Sic  Genes.  15.  6.  Imputabit  ei  ad  justitiam,  h.  e.  im- 
putatum  est  ei  ad  Justitiam,  Rom.  4.  8,  (cut  in  prime  loco  subaudiendum  sit 
Dens). 

p  De  Commnnib.  Hebraicffi  Liugun  IdiotUmis  (§  42)  in  Bibliorum  Begiorum 
apparatu,  agens. 

1  Cap.  2.  vers.  4. 

'  In  quern  locum  (Mich.  2  §  17.)  ita  scribit  Fr.  Ribera  :  "  Non  debuerant  viri 
docti  ignorare,  quod  passim  occurrit  in  Scriptura  futurum  activuni,  sive  prse- 
teritum,  sine  supposito,  passivam  habere  significationem."  Similiter  et  ipse 
Bellarminus,  in  Grammatica  sua  Hebraa,  parte  4.  cap.  4,  notat,  non  raro  usur 
pari  tertiam  personam  verbi  activi  in  pas-siva  significatione.  Ut  Gen.  ]  6. 
»»»^  'nS  ^^ra  ittaS  S^S  p'S''  P^opt*'**  vocatum  est  putei  (i.  e.  putei  nomen) 
Puteu3  viventis  et  videutis.  Sed  hie  grammaticte  suss  oblitus  est  liellarminus. 
Vide  etiam  Genebrardum  in  Sjntaxi  posita  ad  calcem  Hebraicse  Grammaticas 
Clenardi. 

2  H  2 


468  PIl^LECTIONES  THEOL-OOIC^. 

Geneseos  capite  48,  vs.  1  et  2,  ab  iisdem  factum  est :  et 
alibi  passim". 

Frustraigitur  illud  a  Lyrano,  Sacroboscano',  et  aliis,  hie 
urgetur,  non  solum  Latinuminterpretem,  sed  etiam  LXX., 
itemque  Chaldaicam  paraphrasim,  locum  hunc  passive  le- 
gisse.  Verbum  enim  snp''  passive  eos  reddidisse  constat : 
passive  vero  scriptum  Nipi  legisse  non  constat,  (non  quidem 
magis  quam  nostris  temporibus  ita  legisse  Ariam  Monta- 
num,  quando  in  Bibliis  cum  interlineari  interpretatione 
editis  vocem  Hip*"),  notavit,  Et  vocabitur,)  quia  videlicet 
activa  apud  Hebrsos  saepenumero  impersonalem  et  passi- 
vam  habent  significationem. 

3°.  Etiamsi  active  acciperetur  hoc  verbum  Vocabit,  ad 
sententiam  nihil  interesset:  sic  videlicet  ut  vel  indefinite 
referatur  ad  quemvis  Christianum,  qui  sic  Messiam  suum 
vocaturus  sit ;  vel  definite  potius  ad  Deum  (Patrem),  qui 

•  Etiam  hoc  ipso  in  verbo  quo  Propheta  hie  utitur,  ut  Genes.  11.  19 :  Vocavit 
nomen  ejus  Babel,  i.  e.  vocatum  est,  (ut  et  Graecus  et  Latinus  interpres  reddidit). 
Genes.  19.22:  Idcirco  vocavit  nomen  urbis  illius  Tzohar,  h.  e.  vocatum  est,  nomen 
urbis  illius  Segor  (ut  ab  iisdem  est  redditum).  Genes.  21.  31. :  Ideo vocavit  locum 
ilium  Beershebah,  i.  e.  Ideo  vocatus  est  locus  ille  Bersabee  (ut  habet  et  Latina  et 
GraBca  editio).  Genes.  25.  30.  Vocavit  nomen  ejus  Edom,  i.  e.  vocatum  est  no- 
men ejus  Edom ;  ut  Latina  vulgata  editio  recte  transtulit.  Genes.  16.  14. 
Propterea  appellavit  puteum  viventis,  videntis  me,  (quemadmodum  etiam  habet 
vulgata  versio,  et  Pagnini.  Tamen  certum  est  (inquit  Lubbertus)  verbum  ap- 
pellandi  non  accipi  hie  active,  neque  referri  ad  Agar ;  ponendum  enim  esset  in 
foeminino  genere,  quemadmodum  positum  est  versu  praecedenti,  ubi  dixerat  de 
Agar  quod  ipsa  vocaverit  mpn  (>n  foeminino)  nomen  Domini,  qui  loquebatur  cum 
ea,  Tu  Deus  qui  vidisti  me ;  sed  accipi  neutraliter,  sen  impersonaliter.  Ideo 
notat  ibi  Vatablus ;  Subaudiendum  est  (inquiens)  is  qui  ei  nomen  indidit.  Satis 
tritum  est  Hebrajis  verbum  sic  indefinite  accipi.  Quo  tamen  sensus  clarior  sit, 
quidam  in  passivum  verbum,  Vocatum  est,  ait  Bellarm.  Grammat.  Hebr.  part.  4. 
cap.  4.  Hebraei  sajpe  verba  activa  tertise  personje  singularisnumeri,  sine  certo  no- 
minativo  ponunt,  subaudito  Benoni  ejusdem  verbi,  ut  Job  27.  23  pBB",  plaudet 
super  eum  manibus  suis,  hoc  est,  complodens  complodet  manus  suas ;  vel,  quod 
idem  est,  manus  super  eum  complodentur.  Et  Genes.  48.  2.  ij^v  annuntiabit 
Jacobo,  hoc  est,  nuncius  nunciavit  Jacobo  ;  vel,  quod  idem  est,  nunciatum  est 
Jacobo.  (Mercerus  in  Job.  27.  23).  Eodem  modo,  Vocabit  ejus  nomen  Deum 
fortem,  hoc  est,  vocans  (sive  vocator)  vocabit  nomen  ejus,  viz.  Deus,  qui  solus 
talia  nomina  accipere  et  dare  potest.  Psal.  72.  15.  ubi  in  Hebraeo  est  active, 
Et  dabit  ei  de  auro  Arabiae;  editio  Graeoa  et  Latina  vulgata  passive  reddidit, 
Et  dabitur  ei  de  auro  Arabia. 

'Pag.  21. 


Pn^LECTIONKS  THBOLOGICjE.  469 

solus  haec  nomina  magnifica  potest  dare:  quo  modo  hie 
locus  a  Tremeilio  et  Junio  fidelissimis  Veteris  Testamenti 
interpretibus  expositus  est.  Hie  vero  supra  modum  ridi- 
culum  ostendit  se  Christopliorus  Sacroboscanus,  dum  Ju- 
nium  et  Tremellium  hie  ut  Judaizantes  haereticos  accusat ; 
et  eontra  Whitakerum  summa  eum  impudentia  asserit,  si 
demus  banc  lectionem  esse  legitimam,  nunquam  nos  ex  hoc 
loco  Christi  divinitatem  probaturos.  Quis  enim  sani  capitis 
dixerit,  ex  his  verbis  Deitatem  Christi  probari  posse  :  Vo- 
cabitur  nomen  ejus  admirabilis,  consiliarius,  Deus,  fortis, 
etc. ;  ex  istis  vero  probari  non  posse  :  Ejus  nomen  vocabit 
[Jehova]  Admirabilem,  Consiiiarium,  Deum  fortem,  etc. 
Nisi  id  fortasse  aliquid  ponderis  argumento  detrahere  vi- 
deatur,  quod  Deus  Pater  hoc  nomen  Filio  tribuere  dicatur, 
potius  quam  alius  quivis,  (acnonpotius  maximum  momen- 
tum addere).  Hujusmodi  vero  iiiterpretes  qui  Judaizare 
dicit,  nse  ille  parum  habet  pensi  quid  dicat.  Annon  vero 
Wilhelmus  Reginaldus  (et  ejus  assecla  Sacroboscanus,) 
Judaizare  potius  dicendus  erit,  qui  asserere  non  veretur 
in  Hebraeis  quos  nunc  habemus  fontibus,  haberi  :  Et 
vocabit  nomen  ejus  qui  est  admirabilis,  consiliarius,  Deus, 
fortis,  et  Pater  aeternitatis,  Principem  pacis".  Quasi  vero 
in  textu  Hebrseo  essent  ista  Dei  Fatris,  et  non  Filii  nobis 
dati  epitheta:  ac  non  potius  construciionis  natura  repug- 
naret,  ut  ea  nomina  quae  relativo  suffixo  (in  iatt?  Nomen 
ejus)  proxima  sunt,  ad  puerum,  de  cujus  nomine  ex  pro- 
fesso  disseritur,  non  pertineant:  sed  tantum  id  quod  om- 
nium est  remotissimum.  Id  enim  si  itaesset,  recta  syntaxis 
ratio  requireret,  ut  dei  nomen  praemitteretur  (quod  jam  in 
medio  habetur  loco)  vox  vero  icD  (Nomen  ejus)  trajice- 
retur  ad  extremum,  hoc  modo :   Et  vocabit  Deus  Admira- 

•  Petrus  Cluniacensis,  libro  2  coDtra  Jadgeos,  postquam  notasset,  sex  ista  tam 
snblimia  nati  parvali  nomina  reticoisse,  et  pro  illis  magni  consilii  angelum 
transtulisae,  ad  textam  Hebraum  hie  provocat :  "  Si  non  habent  (inquit)  no- 
mina ilia  Grseci  libri,  habent  Hebraici :  si  non  habet  ea  Graecus,  habet  Hebrteas. 
Relegite  Esaiam,  scrutamini  verba  ista,  et  non  verbis  meis,  sed  literis  vestris 
credite :  non  libris  alienis,  aed  propriis  adquiescite."  Excus.  Parisiis  cnm  ipsius 
et  aliorum  in  earn  annotationibus.  Item  Castalionis  postiemam  annotationem 
is  illud  Numer.  21.  Dedit  filios  ejna. 


470  PR«LECTIONBB  THEOLOOICJE. 

bilis,  Consiliarius,  Fords,  Paler  futuri  saeculi  nomen  ejus, 
Princeps  pacis.  Quemadmodum  nostri  adversus  impias 
Judseorum  glossas  distutant :  quas  propugnare  conatus 
Reginaldus,  arma  Christianis  adimit  quibus  perfidi  Judsei 
debellari  possint.  Atque  ut  id  efficiat,  textui  addit  ilia 
verba  Qui  est,  et  postremum  epitheton  ita  a  prioribus  om- 
nibus secernit,  ut  illud  accusative  casu  proferat,  reliqua 
nominandi  casu  enuntiet :  cum  nihil  hujusmodi  in  textu 
Hebrseo  compareat.  Et  audet  tamen  ille  somnia  capitis 
sui  Hebraico  textui  aflSngere,  et  ex  iis  fontium  authorita- 
tem  diminuere,  etc. 

4°.  Calvinus  non  dicit  Judseos  corrupisse  hunc  locum 
Esaiae,  quemadmodum  mentitur  Sacroboscanus,  (qui  tamen 
ut  aures^  erigat,  Whitakerum  hie  monet",  et  magistri  sui 
verba  attcnte  excipiat:  cum  ipse  humanas  suas  aures  eri- 
gere  prius  debuisset,  et  verba  a  se  citanda  accuratius  ex- 

•  Parturiunt  monies. 

"  Wheras  Calvin  hath  Vocabitur  (lie  hath  Vocabunt,  not  Vocabitur,  ut  fingit 
Bellar.)  for  that  which  is  in  Hebrue  Vocabit :  it  was  not  for  that  he  judged  and 
acknowledged  the  Hebrue  word  to  be  falsified ;  but  to  make  the  meaning  of  the 
Prophet  more  plaine  and  easie  to  be  understood,  who,  according  to  the  manner 
and  custome  of  the  Hebruea  (wherof  hath  bene  spoken  before)  used  that  active 
verbe  indeSnitelye  la  impersonall  and  passive  signification.  Calvin  himselfe  can 
best  declare  his  own  meaning.  In  his  commentaryes  therfore  on  that  place  of 
Esay,  thus  he  translateth  it :  Vocabitur  nomen  ejus  admirabilis,  etc.  And  in  his 
exposition  theron  thus  he  writeth  :  Quanquam  activum  est  verbum,  quia  tamen 
indefinite  capitur  non  dubitavi  reddere  in  neutro  genere.  Tantundem  enim 
valet  ac  si  in  plurali  numero  dixisset  Vocabunt.  Et  nos  Galli  phrasin  banc  imi- 
tamur,  On  appellera.  Quod  enim  ad  Deum  referunt  Judsei,  et  legunt  uno  contextu, 
Vocabit  nomen  ejus  admirabilis,  etc.  facile  apparet  studio  vel  potius  libidine  ob- 
scurandse  Christi  glorise  hoc  fieri.  Hffic  Calvinus.  Et  Gretserus  tamen,  qui  hoc 
apud  nostros  (quos  confutandos  suscepit) ,  toties  legit,  impudenter  in  sententia 
pereistit.  Imo  in  Appendice  ad  sec.  librum  Bellarmini  (1030.  a.)  "  Impudentis 
mendacii,"  nos  arguit  homo  mendacissimus ;  quod  negemus  Calvinum  contendere 
legendum  esse :  Et  vocabitur  admirabilis,  cum  tamen  in  Hebrseo  textu  legatur, 
Et  vocabit.  Tametsi  (inquit  Gretserus)  in  posterioribus  Institutionum  editioni- 
bus  sic  legit:  Hoe  est  nomen  quo  vocabunt  eum,  Deus  fortis,  etc.  Sed  tensus 
cum  nostra  versione  coincidit,  ut  suo  loco  dictum ;  et  veritatis  Spiritus  Calvinum 
hie  verum  fateri  coegit  meliorem  esse  versionem  Latinam  quam  Hebra;am,  prout 
bodie  constituta  est.  Bespondeo  quod  nusquam  hoc  apud  Calvinum  legitur, 
qui  vulgatam  versionem  neque  approbat  neque  improbat ;  multo  minus  eam  textui 
Hebrseo  prsefert ;  sed  reprehendit  falsam  JudaBorum  explicationem.  (Et  nisi  ille, 
qui  locum  aliquera  secundum  morem  usitatum  interpretatur,  ex  eodemque  argi^- 
menta  deducit,  hoc  ipso  corruptum  eum  esse  dicat,  Calvinus  quoque  hunc  locum 
corrnptum  esse  nunquam  confitetnr.) 


PR«LECTIONBS  THEOLOUIC^.  471 

pendere,)  neque  putat,  meliorem  hoc  loco  vulgatam  editio* 
nem  esse,  quam  Hebraicam,  atque  turbidum  hie  fontem 
fluere,  quemadmodum  fingit  Bellarminus  :  non  contendit 
(ut  idem  mendtur)  in  textu  Hebraeo  aliter  legendum  esse 
quam  hodie  legitur :  uno  denique  verbo,  non  Hebraicam 
lectionem,  sed  pravara  interpretationera  Judaicam  refellit; 
quam  textui  pessime  affinxit  Reginaldus  (ut  ostendimus) 
Judaeorum  hie  causam  agens.  Differunt  vero  inter  se 
malitiosa  verborum  constructio  et  verborum  falsificatio. 
Sensum  vero  suum  apertissime  explicat  in  commentariis 
iuis  ad  hunc  locum,  ubi  monet,  "  Etsi  verbum  vocandi  sit 
activum,  tamen  indefinite  hie  capi,  ac  proinde  non  dubitasse 
se  id  vertere  neutraliter:  Et  vocabitur  nomen  ejus,"  etc. 
Tum  Rabbinorum  commentum,  sententiam  hujus  loci  per- 
vertentium,  pluribus  argumentis  ex  contextu  petitis  refel- 
lit: et  studio  vel  potius  libidine  obscurandse  Christi  glorise 
id  ab  illis  factum  monet.  Atque  hue  referendum  quod 
Lutherus''  dixit :  Totum  hunc  textum  misere  et  scelerate  a 
Judseis  esse  crucifixum,  qui  Christum  ipsumcrucifixerunt : 
quod  nobis  a  Guilhelmo  Reginaldo  et  Christophoro  de 
Sacro  Bosco  hie  objicitur.  Sed  quomodo  hie  locus  cruei- 
fixus  sit  a  Judaeis,  explicat;  quod,  viz.,  ex  sex  nominibus 
quae  Propheta  Infanti  et  Filio  hie  tribuit,  quinque  priora 
legant  in  nominativo  casu,  sextum  in  accusative,  ad  hunc 
modum  :  Et  vocabit  nomen  ejus  is  qui  est  Admirabilis, 
Consiiiarius,  Deus  Fortis  et  Pater  aeternitatis,  Principem 
pacis :  et  de  Ezechia  Rege  intelligant.  Istas  vero  duas 
corruptelas  non  in  verbis  Hebraici  contextus  inhaerere  sed  in 
Rabbinorum  expositione  manifestum  est :  cum  hujusmodi 
casuum  variatio  in  textu  Hebraico  non  cernatur,  et  ne  mi- 
nima quidem  de  Ezechia  intelligendo  suspieio  inde  oboriri 
possit.  Cum  igitur  Reginaldus  in  Hebraicis  quos  nunc 
habemus  fontibus  ista  legi  asserat  (Judaice  plane  atque 
impie),  Et  vocabit  nomen  ejus  qui  est  admirabilis,  consi- 
iiarius Deus,  fortis,  et  pater  aeternitatis,  Principem  pacis, 
ex  Lutheri  sententia  cum  lis  conspirat,  quos  itle  textum 
crucifixisse  monet,  et  a  Deo  in  reprobum  sensum  esse  tra- 

>  Turn.  1.  Enarration.  Esai,  cap.  9. 


472  PR^LKCTIONES  THEOLOGICJE. 

ditos.  Addit  quidem  postea  Lutherus,  textum  videri  per 
punctatores  corruptum,  qui  pro  N^j?*!  passive,  scripserunt 
M"ii7^1 :  sed  viDBRi  tantum;  neque  id  alia  de  causa,  quam 
quod  puncta  viderentur  recens  Judaeorum  inventum:  quae 
hypothesis  quam  infirma  sit,  sue  loco  a  nobis  ostensum  est. 
Illud  interim  Lutherum  non  latuit,  ex  punctis  quae  hodie 
in  textu  leguntur  eandem  sententiam  deduci  posse  :  ut  ne- 
cesse  non  fuerit,  locum  depravationis  arguere.  "  Quod 
vero  (inquit)  dicitur  in  Hebrseo  legi,  Vocabit  nomen  ejus, 
non,  Vocabitur  nomen  ejus,  inanis  est  cavillatio  Rabino- 
rum.  Constat  enim  ssepe  verbum  activum  accipi  passive, 
seu  potius  impersonaliter  :  ut,  Dabunt  mensuram,  i.  e.  da- 
bitur.  Sic,  Vocabit,  pro  Vocabitur.  Ac  prorsus  usitatum 
est,  Impersonalia  etiam  efFerri  per  activa."  Hsec  ille. 
Concludimus  igitur  cumLuthero:  nihil  aliud  esse  objec- 
tionem  banc,  quam  inanem  Pontificiorum,  cum  impiis  Ra- 
binis  conspirantium,  cavillationem. 

II.  Jerem.  23.  6.  "  Calvinus,  in  loco  citato^,  vult  esse 
legendum  :  Et  hoc  est  nomen  quod  vocabunt  eum,  Domi- 
nusjustitia  nostra.  At  fons  Hebraicus  constanter  habet 
iN")p\  vocabit  eum  ;  non  :iras~ip\  vocabunt  eum."  Ita  Bel- 
larminus.  Kicolaus  Lyranus  in  commentariis  ad  hunc 
locum,  et  in  Probationer  incarnationis  divinae  personae  con- 
tra Judaeos,  ait :  Hebraeos,  ne  ex  hac  authoritate  coge- 
rentur  Christi  divinitatem  confiteri,  textum  ita  corrupisse: 
Et  hoc  est  nomen  ejus  qui  vocabit  eum,  Dominus  Justus 
noster.  Falsitatem  vero  deprehendi  posse  asserit:  prime 
per  LXX.  interpretes,  qui  fuerunt  Judaei  valde  literati,  et 
in  hoc  loco  sic  transtulerunt :  Et  hoc  est  nomen  quod  vo- 
cabunt eum  Dominus  Justus  noster.  Deinde  per  transla- 
tionem  Chaldaicam  (quae  est  authentica  apud  eos)  quae  sic 
habet:  Et  hoc  est  nomen  quod  vocabunt  eum.  Addit 
Guilhelmus  Reginaldus,  Hieronymum  in  commentariis  ad 
hunc  locum  monuisse,  lectionem  Hebraicam  fuisse  (suo  tem- 
pore) :  Nomen  ejus  vocabunt.    Jam  vero  malitia  Judaeorum 


!  Institut.  lib.  1.  cap.  13  §  9. 
'  In  fine  Glos.  Novi  Tettamenti. 


piiaiLECTioNEs  theulogica:.  473 

in  universum  depravata  esse  (idque  turpiter  et  prodigiose) 
Hebraica  omnia  Biblia  :  sublato  illustrissimo  pro  Christi 
Deitate  testimonio. 

Respondeo  1°.  Verba  hujusmodi  tertias  personse  imper- 
sonaliter,  indefinite,  vel  neutraliter,  apud  Hebreeos  usur- 
pata,  (quo  modo  frequenter  accipiuntur,  ubi  actio  ad 
multitudinem  refertur*,)  vel  pluraliter  per  vocem  activam, 
vel  singulariter  per  vocem  passivam,  verti  possunt.  Etqui 
ita  vertit,  nequaquam  textum  corruptum  esse  putat ;  sed 
phrasim  Hebraicam  Hebraeis  usitatam,  alia  phrasi  quae 
Latinis  est  usitata,  reddit''.  Atque  ita  non  Hieronymus 
tantum,  sed  etiam  Vatablus,  Calvinus,  Pagninus,  et  Arias 
Moiitanus,  qui  is"ip^  in  textu  legerunt,  locum  transtule- 
runt:  Et  hoc  nomen  ejus  est  quo  vocabunt  eum.  Quo 
modo  et  Jonathan  Chaldaeus  Paraphrastes  reddidit :  ]"iii 

nb  pp  ^irf'^  nCE?.  Eodemque  modo,  in  loco  prorsus 
consimili%  131772  nin";  nVs'Ji'/^^nKW  nn,  Graecus  interpres 
reddidit,  koi  tovto  tarXv  rb  ovofxa  6  KoXiaovaiv  avri^ ;  Jona- 
than Chaldaeus  interpres  rib  pp  lirfT  nSE?  ]m;  et  vul- 
gata  Latina  versio,  Et  hoc  est  nomen  quod  vocabunt  eum, 
Dominus  Justus  noster.  Etsi  igitur  Vocabunt  hie  legatur, 
minime  sequitur  aliter  se  habere  textum  Hebraicum  quam 
hodie  legitur.  2°.  Etiamsi  singulari  numero  verbum 
itOp^  redderetur,   non  iiide  tamen   sequeretur,  vel  locum 


*  At.  Montan.  De  Commnnibns  Hebraicn  Linguae  Idiotismis  (§  40),  in  Biblior. 
Begior.  Apparato. 

"  Qui  Tel  prima  ruditamenta  Hebraes  linguse  attigerunt,  illi  sciunt  Hebrais 
esse  usitatissiinum  ut  verba  irapersonalia*  vel  neutra  exprimant  per  verba  activa, 
quandoque  plurali,  quandoque  singulari  numero.  Ita  pro  eo  quod  nos  dicimus, 
Quid  agitur  ?  luditur  ?  dormitur  ?  illi  dicunt  Quid  agit  ?  ludit  ?  dormit  ?  vel 
Quid  agunt?  ludunt  ?  dormiunt?  Subaadiunt  enim  homines,  vel  quivis  homo, 
vel  Benoni  ejusdem  verbi,  nempe  quid  agitur?  sc.  quivis  agens;  dormit,  quivis 
dormiens ;  ludit,  quivis  ludens  :  et  hoc  non  solum  Hebrseis,  sed  omnibus  pene 
gentibus  usitatum  est.  Ita  Graeci  in  plurali  dicunt  ipaai ;  Latini  sic  ainnt,  Ferunt 
80.  quivis  homines ;  quod  idem  est  ac  si  dicas,  sic  fertur.  Germanice,  Man  tbuet, 
Galli,  On  fait,  q.  d.  homo  facit  i.  e.  fit  a  quolibet  homin*.     Lubbert  haec. 

'  Jerem.  33.  16. 

•  vide  Mercer  in  Job.  4.  19  et  7.  3.    rrtedpue  Fr.  RIberam  In  Hose.  W.  pag.  174. 


474  PR^LECTIONKS  THEOLOGICiE. 

depravatum  esse,  vel  minus  facere  ad  divinam  Christi  na- 
turam  confirmandatn.  Posset  enim  vel  indefinite  sumi 
(quomodo  hujusmodi  verba  tertiae  personse  impersonaliter 
usurpata  saepissime'^  redduntur)  hoc  modo,  Vocabit  quisque 
eum^.  Quod  in  Germanica  sua  versione  secutus  est  Lu- 
therus,  ut  hoc  ad  quemque  fidelem  hominem  referatur. 
Vel  potius,  nomen  Israelis  ex  proxime  prascedentesententia 
hie  repeti  posset :  quo  modo  Tremelliua  et  Junius'  senten- 
tiam  loci  expresserunt :  Atque  hoc  nomen  ejus  est,  quo 
vocabit  eum  [Israel].  LXX.  interpretes  ad  Deum  Patrem 
videntur  retulisse  :  ita  enim  verterunt,  Kai  roiro  to  ovo/xa 
avTov  6  KaXiati  avrov  Kipiog,  Hoc  est  nomen  ejus  quo  vo- 
cabit eum  Deus.  Unde  etiam  et  Hieronymus  liberum 
nobis  facit,  ut  vel  Vocabunt,  vel  Vocabit  legamus.  Sic 
enim  habet  textus  qui  cum  commentariis  ejus  conjunctus 
est :  Et  hoc  est  nomen  quo  vocabunt  eum  (sive  vocabit 
eum)  Dominus  Justus  noster  (sive  justitia  nostra).  Quod 
maximo  adversus  Reginaldum  argumento  est,  non  ita  pro- 
digiose  corruptum  esse  hunc  locum,  ac  ille  persuadere  nobis 
voluit ;  multoque  minus  a  Judaeis  post  Hieronymi  tempora 
immutata  esse  verba  contextus,  quod  ille  ex  Hieronymo 
frustra  confirmare  conatus  est,  cum  authoritate  LXX.  in- 
terpretum  (qui  singulari  numero  verbum  legerunt)  apertis- 
sime  refellatur.  Calvinus  in  loco  citato  adversus  sinceri- 
tatem  textus  Hebrsei  ne  unicum  quidem  verbum  habet. 
Tantum  refert  ex  Jeremia;  hoc  fore  nomen  quo  vocabitur 
germen  Davidis,  Jehovah  justitia  nostra,  quod  ad  rem  de 
qua  quseritur  nihil  spectat.  Ait  quidem  ibi  Judaeos  captare 
latebras :  non  id  quidem  volens,  immutatum  esse  ab  iis 
TO  pr\Tov,  sed  pessime  detortam  esse  loci  sententiam.  Neque 
omnino  eo  in  loco  versio  ilia  quam  Bellarminus  citat,  Et 
hoc  est  nomen  quod  Vocabunt  eum,  uspiam  comparet :  ut 
dormitasse  hie  Jesuita  videri  possit;   nihil  aliud  enim  ex 

*  Martin.  Gram.  Hebr.  lib.  2.  cap.  3.  Tremell.  in  version.  Genes.  16.  14  j  19. 
22;  21.  31,  etc. 

•  Vel  eubaudito  Beuoni  ejusdem  verbi  (qtiemadmodum  ex  Mercero  in  Job.  27. 
23.  in  responsione  ad  superius  argumentam  notatum  est)  vocabit  eum,  sc. 
Tocans. 

'Et  Hebreeue  etiam  Scholiastee  David  Kiincbiin  loci  illius  expositione. 


PltiELECTlONES  THKOLOGICA:.  475 

Jeremia  producit  Calvinus  quam,  Hoc  fore  nomen  quo 
vocabitur  germen  Davidis,  Jehovah  justitia  nostra,  (tarn  in 
vetere  editione  quae  est  sine  librorum  distinctione  edita 
Genevae,  an.  1554,  quam  hie  sequitur  Bellarminus,  quam 
in  nova  editione  Geneva,  an.  1592,  8".°)  Bellarminus  ait  in 
priore  loco  Esaiae  Calvinum  legere  Vocabitur,  in  hoc  Je- 
lemise,  Vocabunt ;  cum  contra  plane  sit :  atque  ita  neutro 
in  loco  Calvinus  cum  vulgari  editione  consentiat.  In  prae- 
lectionibus  quidem  ad  locum  hunc  Jeremise  legit,  Hoc  est 
nomen  quo  Vocabunt  eum :  non  tamen  quod  Hebraeum 
textum  putaret  vitiatum,  sed  quod  verbum  quo  usus  est  Pro- 
pheta  pro  Indefinite  acciperet,  (sic  enim  ibi  ipse  appellat,) 
quemadmodum  ibidem  videre  licet.  Illud  autem  Vocabit 
indefinite  sumptum  idem  valere  quod  Vocabitur,  vel  Voca- 
bunt, in  commentariis  ad  locum  Esaise  9.  6.  jam  citatum, 
ostendit  idem  Calvinus :  et  nos  jam  demonstravimus''. 
Quare  nisi  ille  qui  locum  aliquem  secundum  morem  usita- 
tum  interpretatur  ex  eodemque  argumenta  deducit,  hoc 
ipso  eum  corruptum  esse  dicat,  Calvinus  quoque  hunc  lo- 
cum corruptum  esse  nunquam  confitetur.  Certum  est 
enim  Calvinum  nusquam  scribere,  vulgatam  versionem  esse 
te.\tu  Hebraeo  puriorem  :  neque  hoc  ullo  modo  ex  eo  potuit 
colligi,  nisi  posito  hoc  putrido  fundamento:  Quicunque 
verbum  activae  vocis  vertunt  indefinite  seu  neutraliter,  illi 
fatentur  textum  Hebraicum  esse  depravatum. 

Responded".  For  the  Greek  interpretation  of  theLXX. 
it  is  so  farre  from  impayring  the  creditte  of  the  Hebrue  in 
this  place  that  it  strengtheneth  it  altogether,  translating  it 
in  the  singular  number  according  to  the  Hebrew  now  ex- 
tant (as  St.  Hierom  also  maketh  mention  in  comment,  ad 
Jerem.  cap.  23);  being  word  for  word  the  very  same  ti  ko- 
Xiaei  aiiTov,  quod  vocabit  eum,  not  vocabunt  eum,  as  Ly- 
ranus  telleth.  And  seing  the  Greek  interpretation  cannot 
be  challenged  for  any  malicious  alteration  of  the  text  against 
Christ,  it  followeth  likewise  that  the  place  was  not  cor- 
rupted by  the  Jewes  for  such  a  cause  as  Lyranus  (and 
Reynolds)  surmise.   2°.  Touching  the  Chaldye  paraphrase 

*  Vide  Petri  Costi  Typum  Messue,  T.  10.  1.  10.  pag.  90,  92,  93. 


476'  prjElectiones  theologic^. 

it  may  be  demanded  :  Why  the  Jewes,  if  they  corrupted 
the  Hebrue,  left  the  Chaldye  pure  and  uncorrupt.  Had 
they  more  care  and  conscience  to  preserve  this  then  that 
which  they  esteemed  and  acl<nowledged  to  be  the  holy 
authenticall  writing  of  God  his  worde?  or  was  it  their  pur- 
pose, by  preserving  the  truthe  in  the  Chaldye,  to  leave  an 
argument  and  raarke  of  their  falshood  to  all  the  worlde  in 
ages  to  come  ?  Agayne,  the  worde  as  it  is  in  Hebrewe 
may  be  true,  though  there  it  bee  somwhat  otherwise  trans- 
lated :  neyther  must  we  thinke  every  worde  in  Hebrue  to 
be  falsified  from  the  which  the  Chaldie  disagreeth.  Some- 
time he  keepeth  the  sense,  not  the  worde,  which  is  here  to 
be  seen.  For  wheras  it,  and  the  vulgar  Latin  hath,  Hoc 
est  nomen  quo  vocabunt  eum,  the  verbe  here  hath  an  im- 
personal signification  according  to  the  Hebrues  and  Chal- 
dies  familiar  manner  of  speaking,  in  many  places  also 
used  both  of  Latin  and  Greek  authors.  Expellent''  eum 
de  luce  in  tenebras,  habet  Hebrseus  et  Chaldaeus,  i.  e.  Ex- 
pelletur.  Vulgata  Latina,  Expellet.  Cor'  ejus  ab  hu- 
mano  (sive  humananatura)  commutetur,  Vulgata  Latina: 
pro  quo  in  Chaldseo,  Commutent.  Hac'  nocte  animam 
tuam  repetent  a  te,  i.  e.  repetetur.  So  here  in  these  wordes 
of  the  Chaldye  interpreter,  Vocabunt  eum,  the  meaning 
is,  Vocabitur.  Now  that  this  impersonall  and  passive  sense 
may  be  likewise  in  the  other  speeche  which  is  now  redde  in 
our  Hebrew  books,  Vocabit  eum ;  hath  before  bene  suf- 
ficiently proved  in  the  answere  to  that  place  of  Esay  next 
going  before.  Conclusion  :  The  Chaldye  translator  doth 
not  therfore  use  a  verbe  plurall  because  he  founde  it  so  iu 
the  Hebrue  :  but  seeing  that  the  sense  is  all  one  this  way 
and  that,  he  declareth  the  meaning  by  an  other  manner  of 
speache.  Quamvis  fatemur  Chaldaeum  paraphrastem,  Hie- 
ronymum,  et  Calvinum,  pluraliter  vertisse ;  non  tamen 
concedimus  earn  ipsam  lectionem  in  Hebrseo  non  haberi. 

As  for  the  Jewes  who  are  here  charged  with  the  corrup- 
tion of  the  Hebrue  worde,  it  is  to  be  noted,  that  they  them- 
selves  have  no  other  meaninge   by  it  then  the  Chaldye 

>>  Job.  18.  18.  '  Daniel.  4.  16.  i  Luc.  12. 10. 


pr*:lectiones  THEOLooiCii;.  477 

and  the  vulgar  Latin  translator  approveth.  For  the  He- 
brue  scholiast  David  Kimchi,  in  his  exposition  of  that 
place,  understandeth  it  thus  :  That  Israel  should  call  the 
name  of  Christ  Jehova  our  righteousness.  Now  what 
diflPerence  is  there  between  these  speaches,  They  shall 
call  Christ,  or,  The  Israelits  shall  call  Christ,  The  Lord 
our  Righteousness.  The  sense  is  all  one,  that  Christ  in 
the  Church  should  commonly  be  called  by  that  name  of  the 
people  of  God.  Likewise  in  the  Jewes  Talmud  in  the 
treatise  called  Baba  Bathra,  in  that  chapter  which  begin- 
neth,  Hamocher  eth  hasephina ;  and  in  Eca  Rabbathi'',  it  is 
expresselye  sette  downe  that  Christ  should  be  called  by  the 
four-lettered  name  of  God  Jehovah,  and,  to  prove  it,  this 
sentence  of  Jeremye  is  aliedged.  Behold  by  this  the 
Jewes  falsifyinge  of  this  place  who,  as  well  of  ancient  as 
latter  time  understand  the  same  as  Christians  doe,  and  no 
otherwise.  I  mean  for  that  worde  iS^p'*,  which  here  is 
suspected  of  corruption.  Yea  the  Jewes  in  this  place  have 
the  name  of  Christ  more  significant  then  the  Latin  Bible 
of  Christians  hath,  even  this,  Jehovah  our  righteousness. 
For  that  is  more  emphaticall  and  forcible  for  the  honour 
and  glorye  of  our  Saviour  then  this,  Our  righteous  Lord: 
and  more  clearlye  agreeth  to  that  which  the  Apostle  testi- 
fyeth  of  him',  that  He  was  made  of  God  for  us  wisdome  and 
righteousness  and  sanctification  and  redemption". 

Psal.  19.  5.  Veteres  interpretes  non  videntur  legisse 
rap,  nam  olim  proculdubio  legebatur  cblp,  vox  eorum". 
Respondeo  1°.  Aquila"  legit  6  kuvoiv  avrwv,  regula,  aut 
linea  eorum.  2°.  LXX.  non  videntur  legisse  obip,  turn 
enim  retinuissent  eandem  vocem  (at  t^wvai  avrwv)  qua 
expresserunt  nbp  in  fine  versus  praecedentis,  sed  substi- 
tuunt  o  <^Q6y^oQ  avrHiv.  Similiter  Symmachus  in  fine 
versus  4.  habet   tpwvai,  in  initio  5',  6  Jixoq.     £t  in  Bib- 

»  In  Lamentat.  1.  16.  '  1  Corinth.  1.  SO.  «■  Lively. 

°  Mariana,  pro  Vulg.  Edit.  cap.  7. 

"  Theodorct.  in  hnnc  locum  (et  in  Catena  Graeca  in  Psalmoe,  pag.  181  a)  : 
ubi  nota  ex  Eusebio  Apostolum  non  citaie  Ijunc  locum,  »ed  destringere.  (Conira 
Gretser.) 


47S  PRKLECTiONES  THEOLOUICiE. 

liis  Regiis  (ex  Masiano  exemplari,)  Chaldaica  paraphra- 
sis,  vs.  5.  linn*3"»5  nna,  extensio  prospectus  eorum".  Ita- 
que,  3°.  LXX.  more  sue  ad  sensum  respiciunt,  et  locutio- 
nem  emoUiunt,  secuti  sententiam  proximi  versus,  ut  David 
more  suo  se  expHcef.  Est  enim  ilia  quasi  ocularis  vox"*, 
ut,  Si'  non  auscultaverint  voci  primisigni.  Sic  et  Andra- 
dius',  et  Caietanus,  et  Vatablus,  et  Flaminius.  Fr.  Titel- 
mannus  lectionem  improbat'.  Cui  adde  quod  Augustinus 
Steuchus  in  commentariis  hujus  loci  putat  rapreddi  posse, 
Harmoniam  eorum.  Locum  ita  explicat,  tum  ex  suo,  turn 
ex  liabbinorum  sensu,  viz.  Abraham  Aben  Ezras,  et  Sala- 
monis  Jarchi.  Vide  locum  ubi  ita  ipse  inquit,  "Certissi- 
mum  est  non  multum  variare  sensus,  etsi  non  conveniant 
verba.  Et  fortassemaluerunt  dicere  LXX.,  Sonus  eorum, 
etiamsi  legerent  D^p,  ut  servarent  eandem  ubique  trala- 
tionem  sermonis  ac  locutionis,  quje  datur  caelo"."  Felix 
Pratensis  putat  verti  posse.  In  omnem  terram  exivitcursus 
eorum.  Jo.  Reuchlinus,  libro  Rudimentorum  Hebraicorum', 
"  In  omnem  terram  exivit  sonus  eorum,  Rectius  (inquit) 
norma,  directio,  regula,  aedificatio  et  architectonia  eorum." 
In  Syriaca  versione  manuscripta''  est,  ^pOlZ^iiCD,  pnmao, 
prolocutio  eorum,  nam  (ut  Masius  notat,  in  Syriaco  textu^,) 
Psal.  112,  in  Syriaca  editione  -12D  ponit  pro  Hebraico 
V^bs,  viz.  Proloqui  verba  sua  cum  judicio,  eaque  veluti  dis- 
pensare,  ne  quid  temere  dicatur''.  "I2p  idem  est  quod  mp,  ex- 
pectavit,  speravit,  (unde  "ip  deductum)  et  Itvn,  annuntiare, 
evangelizare.     Item  "laD  est  aspectus  et  vultus*.    Cur  non 

">  Psalterium  Angustini  Nebiens.  et  Bibl.  Venet.  habrnt  ?''i,T3'3'V>  '"'<!  *3t, 
extensio,  vel  ductus,  corporis  eorum  (ut  reddit  Aug.  Steuchus),  vel  rerum, 
effectuum,  negotiorum  eorum  (Fr.  Raphele).  In  Var.  I^ct.  Bibl.  Reg.  Titel- 
man.  ait  Chald.  habere,  In  terram  extensi  sunt  effectus  eorum. 

P  Genebrard.  in,  Psal.  18.  i  Vide  Steuchum. 

'  Exod.  4.  8.  ■  Col.  3. 

'  In  annotationibus  ex  Hebneo  in  huno  Psalmum. 

"  Steuchus.  '  In  Exposit.  roc.  n  in  Psal.  19. 

"T.  1.  1.  II.  'Fol.  31. 

'  Masius. 

•  Guido  Fabricius  in  Dictionarlo  Syro-Chald»ico. 


PRJ!LECTIONES  THEOLOOlCiK.  479 

igitur  mp  et  ^P  Hebrseorutn,  quod  idem  est  cum  "120  Sy- 
rorum  et  Chaldaeorum,  possit  admittere  hsec  significata? 
Considera  et  nomen  (jtOo'yjov  an  non  id  notet  proprie  quod 
Isaac  habet,  sonum,  viz.  qui  dicitur  ex  chorda  (musica),  quae 
inde  nomen  videatur  habere*.  Grseci  interpretes  explica- 
runt  trochum  propria  locutione. 

Exod.  ii.  22.  Deest,  Alium  quoque  genuit,  et  vocavit 
nomen  ejus  Eliezer,  dicens,  Deus  patris  mei  auxiliatus  est 
mihi,  et  liberavit  me  de  manu  Pharaonis. 

Responsio  1',  Desumpta  ex  cap.  18.  4.  (a  Caietano  in 
istum  locum),  Tola  ista  particulade  secundo  filio  superflua 
est"".  "  Sciat  lector,  verba  quae  hie  ponuntur  de  generatione 
secundi  filii,  appellati  Eliezer,  et  de  nominis  ejus  etyraolo- 
gia,  ea  verba  non  esse  in  Scriptura  Hebraica  ;  esse  tamen 
in  translatione  LXX.  interpretum,  unde  sumpsit  ea  inter- 
pres  Latinus."  Sunt  tamen  ipsius  Scripturae,  non  quidem 
in  hoc  loco,  sed  infra  in  cap.  18,  ubi  eadem  plane  verba  re- 
peries  quae  hie  ponuntur.  2°.  Obeliscus  est  junctus  huic 
loco  etiam  editione  Lovaniensi.  Hentenius  notat  in  duobus 
manuscriptis  exemplaribus  Latinis  deese.  Robertus  Ste- 
phanus,  in  duobus  etiam,  viz.  S.  Dionysii  lato,  et  S.  Germani 
oblongo  (vetustissimo).  lo.  Harlemius,  et  alii  Lovanien- 
ses  theologi,  in  Varils  Lectionibus  Latinorum  Bibliorum'^ 
ad  hunc  versum  ista  annotant :  "  Hie  versus  in  quibusdam 
manuscriptis  non  legitur,  nee  apud  Hebraeos  aut  Chaldaeos 
est;  Graeci  tamen  legunt."  Gretserus''  ait  hasc  aegrorum 
somnia  esse.  Unde  enim  probant  isti  LXX.  interpre- 
tes intrusisse  in  caput  secundum  verba  ilia  ex  cap.  18 ; 
unde  probant  eos,  non  vertisse  id,  quod  in  capite  2°  inve- 
nerant;  sed  caput  secundum  hoc  assumento  auxisse  ? 

Resp.  Quasi  vero  respondenti  incumberet  probatio,  ac 
non  probantis  partes  misere  profecto  sustinenti  Gretsero  ; 
qui  tergiversatur  hie  ac  terga  dat.  Nobis  sufScit,  quod  Grae- 
cis  interpretibus  hoc  in  more  positum  esse  constat;  ut  ubi 

*  Vide  Stephani  Thesaunim,  H.  1.  6.  3.  toc.  ipBiyyoiiai.  col.  136.  lin.  44,  66, 
«8.  74.     Vid.  WUh.  Kainold.  p.  287. 
'  Perer.  Disp.  13.  in  Exod.  cap.  2.  J  7i. 
'  In  Regioram  Bibliorum  Apporatu.  ''  Col.  275. 


480  PR^LBCTIONES  THGOLOOIC^E. 

eadem  res  plenius  in  uno  Scripturse  loco  habetur  quam 
altero,  ex  altero  illo  pleniori  aliquid  mutuentur  quo  sup- 
pleant  (ad  planiorem  et  pleniorem  intelligentiam)  alterius 
loco  defectum,  ut  in  hisce  exemplis  ex  libro  Geneseos  (a 
Liveleio  hie  commemoratis):  "  Bina^  omnibus  ingrediantur, 
ad  te,  ut  nutriantur  tecum,  masculus  et  fcemina."  Postrema 
ilia  verba  {apaiv  koi  Qn\v)  non  reperta  sunt  in  Hebrseo,  sed 
ex  versu  praecedenti  desumpta.  "  Crescite'  et  multipiica- 
mini  et  replete  terram"  illud  icai  TrXripaKTare  Trji-  yijv, 
mutuata  sunt  ex  Gen.  9.  1.  BacrtXttc^  eflvdJv  Ik  aov  ectov- 
Toi,  lieges  gentium  ex  te  erunt :  illud  idvCjv  desumptum 
est  ex  vers.  16  ejusdem  capitis.  'Oxo^aS"  6  vvfjKpayuiybg 
aiiTov,  desumptum  ex  capite  26.  v.  26.  Septuaginta  habenl', 
"  Fuerunt  autem  filii  Manasse,  quos  peperit  ei  concubina 
Syra,  Machir:  Machir  autem  genuit  Galaad.  Filii  autem 
Ephraim  fratris  Manasse,  Sutalaam,  et  Taam  :  filii  autem 
Sutalaam,  Edem" :  ex  Numb.  26,  et  1  Chron.  7. 

II.  Deinde  (inquit  Gretserus)  autor  vulgatae  editionis, 
hoc  est,  S.  Hieronymus,  in  sua  interpretatione  non  est  se- 
cutus  LXX.  interpretes,  sed  textum  Hebrseum,  quod  ipse 
in  singulis  praefationibus  perpetuo  repetit,  maxima  Prooe- 
mio  in  libros  Regum,  ubi  intrepide  hsec  de  se:  "  Mihi 
conscius  non  sum,  mutasse  me  quidquam  de  Hebraica  ve- 
ritate,"  etc.  Elt  audent  tamen  efFrontes  istse  frontes  accu- 
sare  D.  Hieronyraum  quasi  aliqua  transtulerit,  quae  in 
Hebraicis  exemplaribus  non  repererit  ? 

Respondeo  :  Quid  vero  non  audeat,  qui  frontem  omnem 
exuisse  videatur  Jesuita?  Oblitus  est  videlicet  quod  ipse 
scripseratJ :  "  Vulgatam  interpretationem,  teste  Bellar- 
mino,  esse  aliquando  mixtam  ex  Latina  versione  LXX.  in- 
terpretum.  Ideoque  non  esse  mirum  si  quajdaminvenian- 
tur  in  Latina  editione  quae  non  comparent  in  Hebraeo,  quia 
ex  LXX.  senioribus  desumpta  sunt."  Haec  Gretserus. 
E[xtractam]  esse  banc  editionem  ex  utraque  agnoscit  non 
Bellarrainus  solum,  sed  etiam  Baronius,  Hugo  Victorinus, 

•  Gen.  6.  20,  'Gen.  8.  17. 

e  Gen.  17.  6.  ''  Gen.  21.  vs.  22,  et  32. 

I  Gen.  46   post  vs.  20.  )  Col.  506. 


I 


PRvELECTIONE^S  THEOLOGIC^.  481 

Driedo,  Mariana",  et  aliquando  Latinam  Hieronymi,  et 
Grsecam  LXXII.  interpretationes,  in  Latinis  libris,  impe- 
rita  temeritate  conjunctas  confirmat  Fr.  Lucas  Brugensis^ 
Neque  certe  negari  potest  saepius  usu  venire,  ut  in  vulgata 
editione  Latina  retinebantur  superfluae  additiones  contextus 
Grseci,  quae,  teste  Hieronymo,  in  Hebraicis  quaestionibus 
in  Genesim,  non  fuerunt  in  textu  Hebraeo  :  ut,  "  Egre- 
diamur*  foras"  ;  "  cum'  Isaac  filio  suo"  et  vocabulum  "  mag- 
nam"  est  additura  ex  Graeco,  in  ilia  sententia,  "  Faciam" 
in  gentem  magnam."  Denique,  turn  in  Graeca  turn  in  La- 
tina editione  verba  ista,  "  Si"  ascendam  contra  Philisthaeos, 
et  tradas  eos  in  manus  meas  ?"  addita  sunt  praeter  fidem 
Hebraici  textusex  vers.  19.  ejusdem  capitis;  quemadmodum 
in  hoc  loco  Exodi  de  quo  quaeritur  factum  dicimus. 

Objectio.  Esai.  7.  TTabv- 


Objectio.  Zachar.  9.     Eduxisti  vinctos  tuos"". 


Gen.  49.  10.  quod  hodie  legimus,  "  Donee  veniat  qui 
mittendus  est,"  longissime  variat  ab  eo  quod  Judaei  et  Se- 
michristiani  isti  legere  malunt,  "Donee veniat  Silo;"  quod 
unde  factum  sit,  ex  Hieronymiano  Siloach  nemo  homo 
Christianusignorare  potest.  Hocenim  minus  atque  illud,  ur- 
geat  Judaeum  qui  suam  velit  caecam  tueri  pertinaciam.  Haec 
Lindanus''.  Quod  pluribus  persequitur  Alphonsus  Salme- 
ron'',  "  ubi  Hieronymus  (inquit)  videtur  legisse  nib'^ttJ  etc. 

"Pag.  91,  92.  cap.  18. 

i  In  Notationibas  ad  1  Sam.  21.  7.  et  2  Sam.  4.  6. 

k  Gen.  4.  8.  <  Gen.  21.  9. 

"  lb.  vera.  13.  '2  Sam.  5.  23. 

<■  Lindanns.  '  Ribera  et  Sacroboscanus. 

1  Lib.  1.  cap.  4. 

'  Prolegom.  4.  pag.  31.  a.  Et  pag.  30.  a.  Locoa  moltos,  qaibus  peculiariter 
Jesus  Rex  Judaoram  promittitur  veiiturus,  illi  depravarunt,  vel  de  medio  sus- 
tiilerant ;  ut  illud,  Donee  veniat  qui  mittendus  est,  i.  e.  Christua  Rex,  et  Meseiis. 
VOL.   XIV.  2  I 


482  PR^LECTIONES  THBOLOOIC^. 

Judaei  vero  coiruperuiit,  et  leguiit  riVtP,  quae  vox  apud 
Hebraeos  nihil  significat;  aut  occulta  est,  et  ignotaejussig- 
nificatio."     Haec  ille. 

Resp.  1.  Falsum  est  quod  fingit  Lindanus,  ideo  a  Judaeis 
esse  corruptum,  ut  prophetiam  haiic  a  Christo  amoveant, 
etc.;  nam  1.  maxima  pars  Hebraeorum,  tamantiquorumquam 
recentiorum,  verbum  hoc  de  Christo  intelligit  (ad  Messiam 
refert).  Targum  Hierosolymitanum,  sn-'EJa  "•n';';'^  )T2f  IV 
Hn-1Dbo  S''n  H'^T'I^,  hoc  est,  Ad  tempus  quo  veniet  Mes- 
sias,  cujus  est  regnum.  Et  Onkelos :  NlT'DJp  "'^V'^/f  IV 
sniabn  STI  n^VT^,  Idest,  Donee  veniatMessias,  cuius  est 

T        :  -  •  "     •    : 

regnum;  et Jonathanis,  ^133  l^yt  snida  NSbn  "'n>  •"T  ^Ot  fV, 
Usque  ad  tempus  quo  veniet  rex  Messias,  parvus  filius 
ejus.  Qui  ergo  locum  corrupissent  Judaei  cum  eos  magis 
Chaldaei  paraphrastae  urgeat  authoritas  ?  "  Translatio 
enim  Chaldaica  (ut  hie  notat  Lyranus)  est  ita  authentica 
apud  Judaeos,  ut  nullus  doctor  eorum  ausus  fuerit  ei  con- 
tradicere;  imo  quando  vet  us  expositio  Hebraica  est  ob- 
scura  recurrunt  ad  illam  pro  explanatione."  Haec  Lyranus. 
Hanc  eandem  sententiam  amplectuntur  etiam  Rabbini  an- 
tiquissimi  in  mas  £»"na,  Midras  Agade,  et  qui  earn  citat 
R.  Salomo  Jarchi  in  scholiis  suis  ad  hunc  locum,  ea  expo- 
nens,  "  Donee  veniat  ille  ibcj  n2^bi::r\W  rftssn  tyba,  id 
est,  Rex  Messias,  cujus  est  regnum,  vel,  "  quia  regnum  ejus 
est."  Similiter*  R.  Johanan  Messiam  vocat  Shiloh.  De 
Christo  etiam  exponitur  in  Breshitli  Rabbah'  et  Breshith 
msp  (i.  e.  abbreviata  expositione  super  Genesim)  super 
hunc  locum  :  in  ^nSl"!  n3"'N  (expositione  Threnorum  Je- 
remiae)  super  illud  Thren.  cap.  1,  Quia  elongatusest  a  me 
consolator,  convertens  animam  nieam.  Denique  in  com- 
mentariis  R.  Mosis  Hadarsan  super  hunc  locum,  Gen.  49, 

•  Gerardus  Vcltwlck,  in  Shibole  Tohu. 

>  Galatini,  lil).  3.  cap.  10;  lib.  4.  cap.  4 ;  lib.  12.  cap.  5.  In  antiquissimo  libro 
Bereshith  Kabba  scribitur  -iSo  M  rhv<  Shiloli  est  rex  Messias.  Sic  tt  Talmud 
in  Cod.  Sanbedrin,  cap.  11.  fol.  98,  "E.  Johan.m  dixit :  Messis  quod  est  nomen  ? 
Qui  de  schola  R.  Shela  responderunt :  Shilob,  jjxta  ilbid,  Donee  veniat  Shiloh.'' 
(Buxtorf  in  Lcxico.) 


¥ 


PR^LECTIONKS  THEOLOGICjE.  '483 

cujus  istasunt  verba  Tnyn  ]Vipn  ):irf  Sim  rh^w  Na>  '*3  ny 

nni'':7T21,  Galatino  interprete,  Quousque  veniat  Shiloh,  id 
est,  Mesias,  qui  et  filius  parvulus,  qui  erit  ei  post  multos 
dies;  uti  exposuit  Onkelos  de  prophetia  et  de  parvitate 
ejus.  Etiatn  in  Talmude,  tractatu  Sanhedrin,  cap.  11.  de 
Messia  intelligitur,  e  cujus  nominibus  unum  ibi  dicitur  esse 
Shiloh". 

2.  Quod  Lindanus  dicit,  Judseos  minus  hoc  vocabuio 
Siloh  urgeri,  quam  illo,  "  Qui  mittendus  est,"  plane  falsuin 
est:  cum  Hebraica  Veritas  multo  melius  pro  nostra  fide  ha- 
beat,  quam  verba  ilia  Latini  interpretis,  "  Qui  mittendus 
est,"  quae  facili  negotio  in  alium  sensum,  quo  minime 
urgerentur,  inflecti  et  detorqueri  ab  ipsis  Rabiiiis  posset : 
quemadmodum  confirmat  P.  Galatinus",  et  eum  secutus 
Johannes  Isaac*.  Quo  faciunt  ista  R.  Davidis  Kimlii  ex- 
positio  hujus  vocabuli,  in  Hebraico  Lexico  (quod  Librum 
Shorashim  sive  Radicum  inscripsit)  in  radice  b'^W  (unde 
transcribe  hue  verba  Hebraica),  "Donee  veniat  fib''XO,  id  est 
filius  ejus;  fceminini  generis  e.xponitur.  Et  est  prophetia 
de  Davide  aut  Messia.  Derivaturque  rib'^C?  a  vocabuio 
rT^b""!!?,  quod  est  sacculus  quidam  in  quo  manet  infans  in 
utero  matris,  qui  aliquando  in  Scriptura  pro  erabryone  in  ma- 
trice  sumitur."  Haec  R.  David  Kimchi;  ex  cujus  sententia, 
cum  VtD  deducta  sit  a  voce  rfbw,  quae  Secundas  vel  Se- 
cundinam'  significat:  (ut  significet  Messias,  qui  primum 

"  Vide  Paalum  Faginm  in  liunc  locum. 

"  De  Arcanis  Catbolicse  Veritatis,  lib.  4.  cap.  4. 

<  Contra  Lindanum,  lib.  3.  Aben  Esra,  post  rariai  vocis  Silo  cxpUcationeB, 
coDcludit  dicens :  "Autdenique  ph<v  idem  eat  quod  'jja  filiua ejus,  et  ,-|  est  loco  i 
ut  in  riSriM  (tabernaculis  ejus),  et  multis  aliis :  idque  ex  signi£catione  verbi  in 
2  Reg.  4.  28.  et  R.  Bectai  in  Comment,  suo  in  hunc  locum  scribit  fiS'lff,  'd  est, 
OnVjjn  -Ss  ^"1713  n®S«  nSwO  iSnw  I'jS  Filius  ejus,  qui  nascetur  ex  secundis 
mnlieris,  juxta  viaro  omnium  qui  nascuntur.  Gstque  tox  desumpta  ex  signifi- 
catione  vocis,  Deut.  28.  57.  Quodantem  potius  dicit  nS'W  quam  "jja  eoannuit 
Jacob,  se  de  Messia  peculiariter  loqni,"  etc.  Usecille  (apud  Buxtorf  in  Lexico). 
Literae  riS'W  l«3'  (Gen.  49.  10)  faciunt  3.58,  totidem  n»w'D  apud  Cabalistas,  in 
Chaskuni,  et  in  Pentateucho  cum  triplici  Targnm  (Id.  ibid,  in  nSw) 

'  Hoc  eat,  pelltctilam  iUam  qua  partus  obvolutua  utero  prodit.  (Deut.  28.  67.) 

2  I  2 


484  FRjELSCTIOMBS  XHKOLOGICiE. 

fuit  infans'),  liabeatque*  iii  posteriore  syllaba  literam,  qua 
iiotari  solet  pronomen  generis  foeminini ;  punctum  vero  vo- 
cale,  quo  significatur  pronomen  generis  masculini'' :  relado 
facta  videatur  simui  ad  Judam,  tanquam  efficientem  supe- 
riorem,  et  ad  matrem  Domini,  tanquam  eflBcientem  proxi- 
mam ;  ut  ribitl?  notet  Christum  proditum  e  secundis  virginis 
oriturse  ex  Juda.  Hinc  P.  Galatinus""  palam  esse  inquit, 
Prophetam  dixisse,  Donee  veniat  Siloh,  ut  ostenderet 
Messiam  de  matris  materia,  sine  viri  semine  concipiendum 
fuisse ;  ut  riVa?  idem  fuerit  quod  Filius  ipsius,  mulieris 
scilicet,  (non  viri).  Quod  mysterium  in  hoc  ipso  textu, 
quern  ut  corruptum  incusat,  agnoscit  Alphonsus  Salme- 
ron. 

3.  Solus  editionis  Latinae  author  ita  interpretatus  est : 
Donee  veniat  qui  mittendus  est.  LXX.  interpretes  (quos 
vocant)  et  Chaldsei  paraphrastae,  ita  reddiderunt,  ut  aper- 
tissime  intelligatur,  eos  non  niVt^,  sed  rib^E?  legisse.  Sic 
enim  Grseci  interpretes  :  ?a»e  iav  t\6i^  ra  cnroKHfiiva  aiirt^'', 
Donec^  veniantquse  deposita  sunt  ei,  vel,  utalii  legunt,  twe 
iav  i\9y  <^  airoKttTai,  Donee  veniat  cui  repositum  est.  Si- 
militer et  Arabicus  Geneseos  interpres,  quem  manuscriptum 
habeo.  Quasi  Hebraica  dictio  composita  esset  ex  W  servili, 
quod  significat  relativum  Qui,  quae,  quod  ;  et  rh  quod  sig- 
nificat  Ei  vel  Ipsi,  posito  n  loco  1,  utaliquoties  fieri  solet'; 
quasi  dicat,  Donee  veniat,  quod  ei,  aut  cujus  est,  hoc  est, 
cui  regnum  illud  debetur  et  repositum  est. 

Alia  corruptio  a  Reginald©^  et  Sacroboscano*"  objicitur 
ex  Esaise  53.  vers.  8,  ubi  redditur  ratio  passionis  Christi, 
qui  ideo  mortem  subiit,  ut  debita  nostra  persolveret.  Sic 
enim  legit  vulgatus  interpres  :   Propter  scelus  populi  mei 

■  Ut  sapra  ex  R.  Mose  Hadarsan. 

'  Piscator  in  Gen.  49.  tO.     Vide  Janium. 

*>  Filius  ejus,  i.  e.  Judae  (ex  stirpe  Juds  natus). 

•  Lib.  4.  cap.  4.  et  lib.  8.  c  2. 

■•  Ita  legunt  et  intelUgunt  Cyprianus  et  Chrysostomus. 

«  Augustin.  lib.  12  contra  Fanstum,  cap.  42,  et  lib  17  de  Civitate  Dei,  cap.  41. 

'  Quod  lo.  Isaac  ostendit  in  Grammatica  sua,  fol.  143. 

»  Pag.  311.  'Pag.  22. 


PR^LECTIONKS  THEOLOGIC^.  485 

percussi  eum  ;  et  LXX.  'Airo  twv  avofiiuv  rov  Aaov  fiov, 
rixOi}  ftp  Oavarov,  i.e.  Ab  itiiquitatibus  populi  mei  ductus 
est  ad  mortem.  Hieronymi  vero  tempore,  Hebraica  ita  se 
habebant :  Propter  scelus  populi  mei  percussit  eos.  Quod 
vitium  etiamnum  inhaeret  textui  Hebrseo  :  ita  enim  habet 
iab  y23  ^a^  rEJsa,  A  praevaricatione  populi  mei  plaga, 
vel  percussio  ipsis.  Nostros  vero  interpretes  non  textum 
Hebrjeum,  sed  vulgatam  Latinam  versionem  hie  sequi  no- 
tat  Reginaldus;  indeque  colligit  earn  non  solum  omnibus 
quae  nunc  prostaut  Hebraicis  Bibliis,  sed  etiam  iis  quas 
Hieronymi  temporibus  extabant,  ab  ipsis  Protestantibus 
prseferri. 

Respondeo  :   Quae  Hieronymi  tempore  extabant  Hebraea 
Biblia,  ab  iis  quae  hodie  extant  non  dissentire,  agnoseunt 
adversarii.      Vulgatam  vero,  quae  nunc  habetur  Latinam 
editionem,   ab  ea  quam   Hieronymus  edidit   versione  hie 
dissentire,  negare  non  possunt.       Hieronymi  enim   versio 
habet:  Propter  scelus  populi  mei  percussit  eos:  ea  vero 
quae  pro  Hieronymiana  vulgo  obtruditur,   Propter  scelus 
populi  mei   percussi  eum.     Graecos  interpretes  ab  utraque 
dissentire  manifestum  est,  quum  vertunt :   Propter  iniqui- 
tates  populi   mei  ductus  est  ad  mortem  ;  ac  si    legissent 
n-iab  3?23  pro  iab  W2.    Nostros  vero  interpretes  qui  eodem 
sensu  locum  hunc  reddiderunt,  quo  a  vulgato  Latino  inter- 
prete  expressus  est,  ab  Hebraicis  Bibliis,  vel  quae  nunc 
extant,  vel  quae  Hieronymi  temporibus  extabant,  dissentire 
pernegamus.     Unde  couficitur,  neque  ab  Hebraeis  corrupta 
esse  verba  textus  (de  glossis  enim  quibus  sensum  contex- 
tus  depravant  dicere,  ad  praesentem  quaestionem  nihil  at- 
tinet)  neque  Protestantes  hie  textum  Latinum  libris  He- 
braicis anteponere,  quod  calumniantur  Adversarii.    Hie  vero 
in    Whitakerum  nostrum  involat  Cbristophorus  de  Sacro 
Bosco,  et  turpiter  ilium  errasse  clamat,  dum  ait,  Hebraicum 
textum  hujus  loci  nunc  convenire  cum    vulgata  editione 
Lalina  :  et  haberi,   Propter  defectionem  populi  mei  plaga 
ipsi.     iab  enim  (inquit  Christophorus)  non  significat  Ipsi, 
sed  Ipsis:  nam  est  daiidi  casus  numeri  muliitudinis  pro- 
nominis   primitivi    Hie.      Unde    colligere    licet    hominem 


486  PR^LBCTIONES  THEOLOGIC^. 

fuisse  Hebraice  imperitum  et  deceptum,  quia  in  Bibliis  ab 
Alio  Montano  editis,  vidit  ex  textu  Pagnini  Ei  scriptum 
supra  iab.  Neque  enim  in  illis  Bibliis,  Latina  verba  respon- 
dent ad  amussim  semper  Hebraicis.  Nam  Isaise  9,  supra  hnf?^ 
habes  positum  Vocabitur,  cum  tantum  Slp^  significat  Vo- 
cabit.  Hsec  Christophorus,  quasi  ex  cathedra,  Whitakerum 
hominem  Hebraice  imperitum  erudiens.  Memini  vero  ego, 
doctissimum  virum  Joannem  Rainoldum,  cum  superiori  anno 
Oxonii  de  Christophori  opere  una  coUoqueremur,  hoc  ipso 
loco  prolato  Sacroboscanum  Hebraice  imperitum  confir- 
masse.  Ut  turpe  hie  sit  doctori  nostro,  cum  culpa  redarguit 
ipsum.  Turpiter,  inquit  doctor  noster,  errat  Whitakerus. 
Quamobrem  vero  ?  Quia  videlicet  inb  non  significat  Ipsi 
(ut  ille  vult),  sed  Ipsis.  Atqui  vero  turpiter  potius  erravit 
Christophorus,  quandoquidem  iob  et  Ipsi  significat,  et 
Ipsis.  Cum  enim  pronomen  i!3  ex  D  plurali  et  1  singular!' 
aflfixo  conflatum  sit;  vel  singularis,  vel  pluralis  numeri, 
prout  sententiae  ratio  requirit,  esse  potest:  quemadmodum 
a  Davide  Kimchi  Grammaticorum  Hebrseorum  facile  prin- 
cipe,  in  suo  Michlol,  notatumJ  invenimus.  Ita  singulariter 
accipi  notat  wb^".  Et  Esai.'  inVl^on  bos  ^nbv,  vul- 
gatus  interpres  vertit,  Fecit  sculptile,  et  curvatus  est  ante 
illud.  Et  hoc  sensu  debere  omnino  accipi  in  singular!  iob,  in 
hoc  loco  Esai.  53.  8.  confirmat  F.  Ludovicus  Sancti  Fran- 
cisci  Minorita"  :  "Quidquid  (inquit)  Rabbini  hallucinentur 
et  Forerius  scribat."  Neque  aliud  sensit  Arias  Montanus, 
quum  in  Bibliis  suis  interlinearibus  ex  textu  Pagnini,  Ei 
scripsit  supra  iab.  Frustra  igitur  hinc  deceptum  Whita- 
kerum putat  Sacroboscanus  (ipse  fortasse  quicquid  habet 
Hebraicum,  ex  Bibliis  interlinearibus  didicit  ;  indeque 
Whitakerum  nihil  amplius  habuisse  quam  quod  inde  hau- 
serit  existimat)  frustraque  monet,  in  illis   Bibliis  Latina 

'  Vide  de  ■)  pluraliter  sunipt.  Neh.  4.  ult.     Ezr.  8.  16.     Neh.  11.  8.     Esth.  3. 
2,  5.  4 ;  ^S  illis.  2.  4  (vel.  4.  8.) 
i  Fol.  68,  edit.  Venelae,  initio  col.  3. 
k  Job.  20.  23,  et  22.  2,  '  Cap.  44.  15. 

I'  In  Globo  Ciiiioiium  Linguie  Sanctie,  lib.  6.  cap.  10. 


PBjELBCTIONliS  THEOLOGICvG.  487 

verba  non  respondere  ad  amussim  semper  Hebraicis.  Et 
quod,  exempli  gratia,  ex  Esai.  9.  profert,  a  nobis  supra  re- 
futatum  est:  ubi  ostendimus  ex  more  Hebraeorum  S"i(7^, 
impersonaliter  sumptum,  recte  transferri  posse  Vocabitur. 
Ut  cum  hie  scientiam  linguae  Hebraicse  ostentare  voluerit 
Christophorus,  inscitiam  suam  palam  prodiderit,  et  omnibus 
raanifestam  feeerit. 

Psaimo  144  (vel  145,  secundum  Hebraeos")  versum  14°!° 
deesse in  omnibus  Hebraicis  exemplar! bus,  etiamque  Hiero- 
nymi  temporibus  defuisse,  asserit  Guilhelmus  Reginaldus". 
Cum  enim  Psalmus  sit  Alphabetarius,  utSS"',  (vel,  secun- 
dum Hebraeis,  34"',)  et  22  versibus,  quemadmodum  et  ille 
constare  debeat,  singulis  versibus  in  Hebraeo  a  singulis 
Uteris  Alphabet!  ordine  incipientibus,  manifestum  estununi 
hie  desiderari  versum",  nimirum  14",  qui  a  litera  Nun 
incipere  debuisset,  et  quidem  a  voce  ]!2N3,  quemadmodum 
ex  translatione  LXX.  et  vulgata  editione  Latiiia  planissi- 
mura  fit,  ubi  integrum  hunc  versum  ita  suppletum  legimus: 
Fidelis  Dominus  in  omnibus  verbis  suis,  et  sanctus  in  om- 
nibus operibus  suis.  Ita  ut  certissimum  sit,  Hebraica  ex- 
emplaria  erronea  esse.     Haec  Reginaldus. 

Respondeo  :  Non  habetur  hie  versus  in  paraphrasi  Chal- 
daiea;  neque  in  Hebraicis  habebatur  Bibliis  quaiido  puris- 
sima  extitisse  existimantur.  Hieronymus  enim,  in  Psalterio 
suo,  quod  ex  Hebraico  *'xpressit,  versum  istum  nobis  non 
exhibuit :  utcunque  in  Grsecis  exemplaribus  versum  hie 
insertum  esse  non  ignoraverit.  Sed  et  in  veteribus  libris 
Grsecis  obelo  transHxus  est  totus  iste  versus,  veluti  additi- 
tius  :  quemadmodum  ex  Graeeo  ScholioP  in  Vaticanae  Bib- 
liuthecae  codicibus  reperto  manifestum  est,  quod  ita  se 
habet :  utpiXiaTai  it  to,  Yltaroc  icvpioQ,  8J  oXov  tov  aTt\ov, 
fir]Tt  Trap  Eppaioig  ^tpofitvov,  fir]Ti  napa  roie  aXXoiQ  (p/i>j- 
vtwaic-     Hinc   Arias   Montanus  (ut  alios  prxteream)  in 

■"  Vide  Moller.  et  B^mchi  in  huoc  locum. 

'  Pag.  332. 

•  Objicitur  ab  Azorio,  part  1.  pag.  634.  a. 

'  In  Bibliia  Grecia  edit.  Romn,  an.  1587.  Annot  in  PkhI.  144. 


488  PRiELECTIONES  THEOLOGlCiE. 

Poetica  sua  Psalmorum  paraphasi,  versum  hunc  sibi  ne- 
gligendum  putavit.  Quin  et  in  ipso  Arabico  Psalterio 
(quod  alioqui  ad  Grsecam  editionem  conformatum  est  potius 
quam  ad  Hebraeum)  quod  ab  AugustinoJustinianoNebiensi 
Episcopo  editum  est,  expunctum  ilium  cernimus.  Unde 
et  in  hunc  locum  Lyranus  :  "  Totus  (inquit)  iste  versus 
videtur  hie  appositus  ab  aliquo  translatore  vel  expositore  : 
quia  non  est  in  Hebraeo,  nee  in  translatione  Hieronymi." 
Haec  ille.  Quia  nimirum  versus  a  litera  Nun  incipiens 
desiderabatur  in  Hebraeo,  LXX.  interpretes  (quemadmo- 
dum  non  nostri  Eolum  existimant,  sed  etiam  Pontificii  Ri- 
chardus  Cenomanus  Franciscanus',  et  Gilbertus  Gene- 
brardus""  Parisienses  Theologi)  ut  Psalmus  esset  integer, 
ac  constaret  suis  numeris,  versum  hie  interseruerunt,  ex 
sequente  17°  versu  totum  ad  verbum  fere  expressum.  Ex 
versu  enim  17°,  Justus  Dominus  in  omnibus  viis  suis,  et 
sanctus  in  omnibus  operibus  suis:  pauculis  immutatis  for- 
marunt  versum  14;  Fidelis  (^awa  ex  Psal.  II 1.  7)  Dominus 
in  omnibus  verbis  suis,  et  sanctus  in  omnibus  operibus  suis*. 
Idem  etiam  ab  illis  factum  videmus  in  Psal.  37.  28',  (qui 
alternis  fere  versibus  alphabeticum  literarum  ordinem  con- 
tinet ;  sed  multis  intersertis  occultatum,)  ubi  cum  ad  com- 
.  plendum  numerum  Alphabeti  Hebraici  deesse  videretur 
hemistichium",  incipiens  a  litera  V,  addiderunt  de  suo  (quem- 
admodum  ibi  a  Genebrardo  notatum  est)  avo/xoi  Ss  ikSkdx- 
OriaovTai,  Injusti  autem  punientur:  quae  verba  neque  in 
Hieronymi  Psalterio  ex  Hebraica  veritate  translato,  neque 
in  Chaldaica  paraphrasi  leguntur;  neque  a  S.  Augustino 
aut  Origene  lecta  fuisse  videntur.  Quare  interrupta  hie 
fuerit  Alphabeti  series,  et  litera  Nun  omissa,  R.  Salomo 
cum  Talmudicis  rationem  conatur  reddere;  etsuamquoque 
hie  conjecturam  affert  Gilbertus  Genebrardus'.     R.  Kimchi 

1 1n  coUatione  Psalterii  Latini  cum  editione  Hebraica. 
»  Commentar.  in  Psal.  144.  14. 

•  Sic  Grsec.  et  Lat.  Psal.  147.  8 ;  add.  ex  Psal.  104.  14. 

•  AI.  Psal.  3C.  31. 

"  Hoc  adversiis  sacri  contextus  integritatem  objicitnr  a  Mariano  Victorio,  in 
Annotationibus  ait  Procem.  Hieronymi  in  lib.  17  Scrmonum  in  Esai.  (col.  1210.) 
'  In  Psal.  HI.  14. 


PKJEI-ECTIONES  THEOLOGlCiK.  489 

causam  se  ignorare  confitetur.  Quicquid  sit,  illud  certum 
est,  etiam  in  aliis  Psalmis  non  semper  exacte  a  Propheta 
servari  Alphabeti  ordinem,  sed  literas  alicubi  omitti  in 
sua  serie  ponendas  :  ne  quis  hinc  firmum  argumentum  peti 
posse  existimet  ad  textus  Hebraei  sinceritatem  coarguen- 
dam.  Ita  in  Psalmo  33,"  cum  quo  nostrum  hune  confert 
Reginaldus,  versus  quidem  sunt  22  (ut  ille  ait),  sed  postre- 
mus  praeter  Alphabeti  seriem  adjectus  est,  a  litera  Q  inci- 
piens;  nuUusvero  a  1  litera  inchoatur  versus.  Idem  quoque 
in  Psalmo  24^  observatum  videmus :  et  illud  etiam  amplius, 
quod  duo  simul  versus  inchoentur  a  litera  Aleph,  duo  a 
Resh  ;  nullus  vero  a  Beth  (non  enim  prima,  sed  secunda 
secundi  versieuli  vox  incipit  a  Beth)  nullus  omnino  a 
Koph'.     Quare  nihil  hinc  certi  concludi  poterit. 

Gregorius  Martinus'  tria  loca  producit,  quae  in  Hebraico 
textu  erronea  esse  contendit.  2  Chron.  28.  19.  Achaz" 
rex  Israelis  appellatur,  quod  verura  non  est,  cum  Rex 
Judae  fuerit :  quemadraodum  recte  hie  habet  et  Graecus 
textus,  et  Vetus  interpres  Latinus*^. 

Respondeo.  Cum*  enim  Juda  pars  fuerit  Israelis,  (i.  e. 
12  tribuum,  tov  SwStKa^vXov'),  recte  Achaz  appellari  pos- 
set,  per  synecdochen  integri,   Rex,    vel  unus  e  Regibus 

'  Vel  34,  secundum  Hebraeos. 

»  Tel.  25,  secundum  Hebrseos. 

J  Threnorum,  cap.  1.  y  sno  ordine  ponitur  ante  g  :  in  tribus  seqnentibus,  ordine 
inverso,  g  ponitur  ante  y. 

'  In  Detect.  Hsereticar.  Version.  Scriptnra,  cap.  22. 

•  See  Perkins,  Cases  of  Conscience,  part.  2.  Etin  Galat 

'  Martin,  c  22.  §  10. 

■*  Kecte  ad  bunc  locum  notant  Masoretbs,  falso  existimari  acribendum  esse  in 
textn  rn>fV  ihp,  ubi  cum  annotant  '1301  sexies  in  Scriptura  Begem  Israelis  pro 
Rege  Jndee  positom  esse,  significare  videntur.  Certe  nnns  locus  huic  plane  limilis 
occurrit,  2  Chron.  21.  2.  ubi  Jehosapbat,  Rex  Israelis  dicitur,  in  Hebrseo,  sed  non 
in  Graeco  aut  Latino.  Et  filii  Israelis  et  filii  Judse  habitabant  in  civitatibos 
Jadffi.  2  Chron.  31.  6.  Unde  mimm  non  est,  Regem  Judse  cum  adhsrentibus 
illi  regno  Israelitis,  regem  Israelis  appellatum  esse.  Priesertim  cum  defuncto 
Jeroboamo  filio  Nebati,  regnum  Israeliticum  ad  posteros  Davidis  (Reges  Judae)  de 
jure  8|iectaverit.  Unde  post  exciUium  regni  Israelitici  jus  suum  sibi  vendicasse 
videmus.  2  Chron.  31.  1.;  34.  6,  7,  33.  Vide  Fulc.  contra  Martin.  p«g.  518. 
et  T.  C.  pag.  133 ;   et  Lirelei. 


PH^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

Israelis  :  quo  modo  in  actibus  Carthaginiensis  CoUationis 
subiiide  occurrunt  :  Aureiius  Episcopus  Ecclesiaj  Catho- 
licae,  Fortunatianus  Ecciesise  Catholicae  Episcopus,  A ugus- 
tiiius  Episcopus  Ecclesiae  Catholicae  :  prEesertim  cum  hie 
etiam  Israelitas  multos  regno  Judse  adhaesisse  constet:  ni- 
mirum  praeter  tribum  Symeonis  (quae  tola  tribui  Judae 
permixta  fuit',)  et  partem  Benjarainis^,  etiam  convenas 
aliarum  tribuum''.  Et  ut  alibi  passim  in  Scriptura,  prte- 
sertim  vero  in  Epistola  ad  Romanes',  Israelis  nomine  Judaeos 
significatos  constat :  ita  in  hoc  ipso  capita  ac  postremo 
versu,  ubi  de  sepultura  Achazi  agitur,  non  in  Hebraeo  so- 
lum, sed  etiam  in  Graeco  et  Latino  textu  regum  Israelis 
sepulera  dicuntur,  in  quibus  reges  Judas  sepeliri  consue- 
verunt.  Cujus  loci  coUatione  abunde  huic  objection!  sa- 
tisfactum  est :  ut  et  aliorum  similium,  2  Chron.  15.  17^  et 
Mich.  1.  14,  ubi,  Erunt  mendaces  regibus  Israelis,  Tre- 
mellius  et  Junius  recte  exponunt,  Fallent  expectationem 
regum  Jehudae. 

2  Chron.  36.  10,  in  Hebraeo  Zedechiah  Joacbinis  frater 
dicitur,  cum  revera  patris  frater  fuerit,  quemadmodum  in 
Graeco  textu  hie  habetur,  et  Scriptura''  confirmat'. 

Uespondeo.  Cui  vero  ignotum  est,  qui  sacras  literas, 
vel  a  limine  salutarit,  fratrum  nomine  etiam  cognatos  quos- 
que  designari  ?  Quo  loquendi  genere  Abrahamum  et  Lo- 
tum  fratres  appellatos  legimus™,  cum  tamen  Lot  filius 
Harani  fratris  Abrahami  extiterit".  Sed  et  in  loco  2  Chron. 
36.  10.  variant  vulgatae  editionis  exemplaria.     Etsi  enim 

'Josu.  19.  1.     1  Chron.  4.  24. 

B  1  Reg.  12.  VS8.  21,  23.  '  2  Chron.  11.  vss.  13,  14,  16. 

'Bom.  9.  4,27;  10,  21;  11.  7,26. 

1  Et  R.  David  Kimchi  in  Mich.  1.  14,  quern  vide. 

k  2  Reg.  24.  19  (al.  17) 

1  Martin  §11. 

"Genes.  13.  8,  et  14.  14,  16. 

»  Genes.  12.  5.  Ita  et  Lyrauus  in  liunc  locum  ;  In  Hebrteo  habetur  Fratrem 
ejus,  eo  modo  loquendi,  quo  Abraham  vocavit  Lot  nepotem  suum,  Fratrem  suum. 
Et  Card.  Caietanus :  Revera  Sedechias  patruus  erat  istius  Joachin  :  sed  hie 
appellatur  frater  ejus  ca  Scripture  consuetudiue,  qua  consangainei  appellantur 
Fratres. 


i 


PRjELECTIONKS  THEOLOGIC^E.  491 

Biblia  a  Sixto  V.  et  Clemente  VIII.  edita,  Patruurn  hie 
legaiit  (quo  modo  recte  ab  Interprete  exponi  potuisse,  quod 
Hebraice  legitur  Fratrem,  Fr.  Lucse  Brugensi"  rion  gravate 
concesserim  :  ut  interim  tamen  Gregorio  Martiiio  constan- 
ter  repugnem,  textum  Hebrseum  corruptum  hie  afiirmanti,) 
Biblia  tamen  Compluteusia  et  Regia  Fratrem  hie  legunt, 
voce  Hebraica  ad  verbum  expressa,  quam  lectionem  in 
duobus  manuscriptis  vuigatae  editionis  exempiaribus  re- 
pertam  notat  Hentenius.  Robertus  Stephanus  in  Latinis 
Bibliis  duo  quoque  hujusmodi  vetusta  signat  exemplaria 
ex  ecenobiis  S.  Germani  et  S.  Dionysii  petita.  Graeci  vero 
interpretes  ad  sensum  respexerunt  quando  vns  reddide- 
runtaScX^oi'ToiiTrarpoeaiiToi),  fratrem  patris  sui ;  quomodo 
et  eandem  voeem">  per  rov  ttSe\<j>iSovv  aiirovQ.  e.  nepotem 
suum)  expresseruntP. 

1  Chron,  2.  18.  Textus  Hebraeus  habet,  Genuit  Azubam 
uxorem  suam  et  Jerioth,  nuilo  sensu*". 

Respondeo:  Falsum  est  ita  legi  in  textu  Hebrseo,  qui 
ita  se  habet  nisni-riNI  n©«  n2^TS-nS  T'bin,  hoc  est,  ge- 
nuitex  Hazuba  uxore,  et  ex  Jerihotha.  Neque  enim  particula 
ns  accusativi  casus  semper  nota  est:  sed  aliquando  Prae- 
positio  est,  idem  valens  quod  Ex,  vel  A,  Latinorum;  ut, 
Acquisivi'  virum  nin";  ns,  a  Jehova.  Egressi"  T^SnTIN, 
ex  civitate.  Ostendit'  et  Doroinus  totam  terram  l^bsnTIN 
a  Gilhade,  Danem  usque.  Ita  loci  hujus  sententia  est : 
Calebum  suscepisse  liberos,  tum  ex  Hazuba  uxore  (qui 
versu  42°  nominantur,)  tum  ex  Jerihotha  concubina  (cujus 
tres  filii  hoc  18°  versu  recensentur).  Hoc  Graeci  interpretes 
animadverterunt,  cum  sensum  loci  ita  expresserunl:  Km 

°  Nutat.  Roman.  Correction,  in  Latinis  Bibliis  a  Slxto  V.  Editis,  in  2  Cbronlc. 
36.  10. 

'»  Gen.  14.  16. 

r  Vid.  Fulc.  contra  Marlin.  pag.  519.  T.  C.  pag.  134,  et  Livelei. 

1  Martin.  §  12.  Vid.  Fu!c.  contra  Martin,  pag.  520.  T.  C.  pag.  134,  et 
Livelei. 

'  Gen.  4.  4.  •  Gen.  44.  4. 

'  Dcut  34.  1. 


492  PR^LECTIONES  THEOLOGICiE. 

XaXt/3  vibe  'Effptiju  iXafie  riiv  raKovfia  yvvalKO,  Kai  rjjv 
'lepidV.  Kot  ovToi  viol  avrfic,  laaap.  Km  2ow/3oj3,  Kai  'ApBiov. 
Latinus"  vero  vulgatus  interpres  id  non  assecutus,  textui 
quaedam  de  suo  addit,  Ut  Jerioth  filium  Azub  facial. 
Caleb  (inquit)  filius  Esron  accepit  uxorem  nomine  Azuba, 
de  qua  genuit  Jerioth.  Ut  culpa  hie  non  in  Hebraicum 
textum,  sed  in  editionem  vulgatanj  Latinam  sit  confe- 
renda. 

Deuteron.  21.  23',  Hebraeus  textus  tantum  habet:  Ma- 
ledictus  est  suspensus,  "'.'ibri*.  Apostolus''  vero  hiEc  verba 
addit  (quae  etiam  in  Graeca^''  et  Latina  editione  habentur) : 
In  ligno;  rrac  KpsfidfiEvo^  IttI  ^vXov. 

Itesp.  Ista  verba  a  Paulo  non  sunt  addita  praeter  He- 
braeum  textum:  habentur  enim  turn  in  isto  ipso  versu, 
turn  in  eo  qui  praecessit  diserte  expressa.  Sic  enim  ibi  le- 
gimus,  vers.  22,  "  Quum  erit  in  aliquo  peccatum  adjudicaii- 
dum  morti,  et  tradetur  morti ;  si  suspenderis  eum  de  ligno 
(V^'by)  vers.  23,  Ne  pernoctato  cadaver  ejus  in  ipso  ligno 
(VI?n"b?)  sed  omnino  sepelito  eum  eodem  die ;  nam  sus- 
pensus exsecrationi  est  Deo." 

Objectio,  quam  ex  literis  cujusdam  (Lindani  fortasse) 
qui  Regia  Biblia  suggillabat,  refert  et  refellit  Fr.  Lucas 
Hrugensis,  in  posteriore  parte  Tractatus  de  usu  Chaldaicae 
Paraphraseos,  viz.  Genes.  2.  24,  textum,  Servator  nostery 
citans  ita  refert:  Erunt  duo  in  carne  una.  Vox  vero  dtto 
Hebraice,  unaque  Chaldaice  non  legitur. 

Respons.  Ad  hoc  ita  respondet  Fr.  Lucas.  Atqui  me- 
minisse   oportet   canonis,    quem    toties    B.    Hieronymus' 

•  Ita  HieroDymui  ipse,  initio  Qusstionum  Hebraicanun  in  1  librom  Paralipo- 
menon. 

'  Object,  a  Reginaldo  (contra  qnem  rid.  Whitak.  circ  pag.  272  etc.)  et  LiTelei, 
circ.  pag.  227. 

'  Samarit.  itnSr  (">  reliquo)  plane  cum  Hebrso  consentiens. 

«  Gal.  3.  13. 

«»  Sed  non  in  Chaldjea  paraphrasi  Onkelosii.  LXX.  KiKartipaiiivog  Inrb  Otoi 
TraQKptfiafitvoQ  fTri  CvXov. 

T  Mat.  19.  5. 

'  In  Commentar.  in  Mat.  cap.  27  ;  et  ad  illud  Ephes.  5,  Derelinqiiet  homo 
patrem,  etc.  (nbi  ad  hone  ipsum  locnni  canonero  accommodat.) 


PRiELKCllONES  THEOLOGICiE.  493 

inculcat :  Christum  et  Apostolos,  non  verba  veterum  Scrip- 
turarum  referre,  sed  sensum,  qui  et  in  Interpretibus  locum 
frequenter  habet.  Vocem  duo  expressit  ipse  Christus, 
aut  Evangelista,  vel  ex  LXX.  qui  expresserant,  ut  postea 
Apostolus  Paulus,  recitavit,  (erat  enim  Christi  Apostolo- 
rumque  temporibus  magis  LXX.  virorum  translatio  quam 
Hebraica  Scriptura,  in  vulgari  usu;)  quia  etsi  in  Hebraeo 
suarum  literarum  sono  non  legatur;  tamen  ex  locicircum- 
stantiis  tam  aperte,  quam  quod  apertissirae,  intelligenda 
datur.  "  Dixit  enim  haec  Adam,  unius  mulieris  de  sua  came 
formatse  occasione  :  (Masculum  enim  et  fceminam  creaverat 
eos,  non  masculum  et  foeminas;)  dixit:  Et  adhaerebit  uxori 
suae,  non,  Uxoribus  suis.  Cum  ergo  subjunxit :  Et  erunt 
in  came  una,  vel  in  carnem  unam,  utique  intellexit,  Vir  et 
uxor  ejus.  Ego  et  uxor  mea,  duo  scilicet,  non  plures ;  non 
vir  unus  et  uxores  plures.  Nee  possunt  vir  unus  et  uxores 
plures  una  esse  caro  :  Unius  enim  mulieris  caro  non  est  al- 
terius,  divisaque  est  viri  caro  pluribus.  Quare  hinc  Domi- 
nus,  ratiocinatus  est :  Quod  Deus  conjunxit,  homo  non 
separet,  Unam  carnem,  quam  fecit  ex  duabus  Deus,  homo 
non  separet,  alteram  ducens  uxorem,  sive  retenta  sive 
repudiata  priori.  Manifeste  igitur  intelligenda  datur  vox 
Dtu),  etiamsi  non  legatur :  quam  LXX.,  Christus,  Apos- 
tolus, Latinusque  Pentateuchi  interpres,  prudenter  expres- 
serunt,  cum  majoris  explanationis  gratia,  turn  ut  clarior 
gratiorque  esset  insinuata  antithesis  dttorum  et  unius.  Erunt 
duo  in  carne  una."     Haec  Fr.  Lucas. 

Objectio.  Psal.  26.  7.  Legitur  in  libro  Rabboth  dicto", 
super  illud,  Et  hoc  est  verbura ;  in  hunc  modum  :  Hoc  est 
quod  scribitur  Psal.  26.  7.  "  Lavabo  (in)  puritate  manus 
meas,  SOtrb  ut  audiam,  in  voce  laudis,  vel  confessionis. 
Quid?  ad  offerendum  etiam  vitulos?  Minima,  quin  potius 
SQtDb,  ad  auscultandum  in  voce  confessionis.  Et  post  pauca: 
Idcirco  David  non  inquit,  ad  offerendum,  sed  sa^b,  ad 
auscultandum  in  voce  confessionis,  qua  scilicet  verba  Legis 
esse  vera  tibi  coiifiteor."     Judaei  nihilominus  hodierni  pro 

*  111  EUe  Sheraoth  38*  DivUione. 


494  ph*;lectionks  thbologic*. 

J?att5'7,  ad  audieudum,  ex  Masara  constanter  legunt  yntrb 
ad  audire  faciendum,  puncds  vocalibus  immutatis," 

Resp.  Ita  quidem  legit  Masora  eo  in  loco:  monetque 
semel  tantum  vocabulum  iliud  occurrere,  deficiente  >.  Si- 
miiiterque  legit  Chaldaeusparaphrastes,  qui  vertit  NS'^ac^sb, 
Ut  audire  faciam  in  voce  laudis,  hoc  est,  ut  personem  et 
canam  voce  laudis :  quod  cum  loci  sententia  optime  qua- 
drat: etinterpretationeilla,  quasin  commentariisHieronymo 
attributis  legitur,  Ut  cum  didicero,  exponam  ceteris  mira- 
culum  illud;  et  ex  voce  V^tf^  i"  Hiphil,  (Ut  audire  fa- 
ciam) clarius  iiitelligitur,  quid  Vales  sentiat,  quam  ex 
V"J3tpb  in  Cal  (Ut  audiam),  quemadmodum  agnoscit  in  hunc 
locum  Augustinus  Steuchus.  Fr.Titelmannus  etiamin  No- 
tis  ad  hunc  locum  ex  Hebraio  ait  Hieronymum  paraphrastice 
vertisse  :  Ut  clara  voce  praedicem  laudem;  (quod  tamenin 
Versione  illius  ex  Hebraeo  non  invenio,  nisi  sit  in  Basiliensi 
editione.)  Neque  probare  potest  Marinus  authorem  She- 
moth,  aliter  legisse  quam  juxta  Massoram  hodie  legimus; 
siquidem  in  dictione  'S'Owh  non  aliae  sunt  literae  quam  hodie 
in  textu  Biblico  leguntur ;  nee  quicquamaffert  Marinus  quo 
ostendi  possit  authorem  ilium  3?'DC£?b,  potius  quam  yacsb, 
legisse. 

Objectio.  Psal.  4.  3.  "  Codex"  Hebraicus  mutatus  est 
Psalmo  quarto,  eo  versiculo,  Filii  hominum  usque  quo 
gravi  corde.  Duplex  enim  ibi  mutatio  facta  est.  Pro  mN 
supposita  est  vox  D''N;  et  pro  nab  ab  factum  est  riJsbDb. 
Hebraiese  linguae  periti  hoc  norunt :  verum  autem  id  esse, 
constat  non  solum  ex  ipso  Hieronymo,  in  Commentariis 
super  l6"™  Alatthsei  caput;  verum  etiam  ex  ipsis  LXX.  eo 
in  Psalmo.  Qui  cum  interpretati  sint  viaii  avOpwirtvv,  non 
autem  avSpoc,  constat  eos  legisse  mN  ""Sn  non  jp^s  ''32. 
Quippe  cum  moris  eorum  sit,  si  quis  sedulo  omnia  eorum 
perpendat  loca,  proDHN,  avOpwiroe,  et  pro  tJ7''S,  av?ip,  ititor- 

>'  Marcus  Mariiius  PrsefatioDe  in  Lexicon  suum  Hebraicnm,  quod  intcripsit 
rj  ran-  .4-rca  Noe. 

'  Objicitur  illud  de  \g((j  a  Rich.  Cenoman.,  Prafat.  in  Comment,  in  Psalm.  P. 
Longobardi,  (quern  vide  ibi,  et  in  Paal.  4.  fol.  8.  b.)  ubi  notat  ipsumetiain  Hie- 
roinmum  legisse  ut  est  in  Hebrao  jam,  ^y*s(,  non  q^k- 


PRiELECTIONES  THEOLOGIC^.  495 

pretari.  Similiter  autem  quod  lejreriut  nob  ab  mao,  gravi 
corde,  ut  quia:  non  autem  nabsb  ^1133,  gloria  mea  ad 
igiioininiam,  ut  Hebraei  et  Novatores  hodie  iegunt,  apparet 
ex  eorum  versione,  dum  dixerunt,  viol  avdpwirwv  ewe  Tron 
j3apvKapSioL,  Filii  hominum  usquequo  gravi  corde.  Tanta 
est  autem  in  Hebrseo  litterarum  apicumque  similitude,  ut 
qui  Hebraice  peritus  sit  mutationis  causam  facile  agnoscat. 
Sensus  autem  ipse  verse  lectionis  est  judex."  Haec  Ma- 
rianus  Victorius,  Episcopus  Amerinus,  in  Indice  in  sex 
tomos  posteriores  operum  Hieroiiymi,  in  voce  Sidonem. 
Locus  autem  Hieronymi  quern  citat  ex  commentariis  in 
cap.  16  Matthaei,  est  hujusmodi:  "  Nota  quod  ubicunque 
scriptum  est  in  Veteri  Testamento,  Filius  hominis,  in 
Hebrseo,  Filius  Adam  positum  sit.  Illud  quoque  quod  in 
Psalmo  legimus  :  Filii  hominum  usquequo  gravi  corde  :  in 
Hebrseo  dicitur,  Filii  Adam."  In  quem  locum  ita  annotat 
idem  Marianus  :  "  Itafuisse  olim  Hebraicum  codicem  Psal. 
4,  non  solum  ex  hoc  Hieronymi  testimonio,  sed  clare  etiam 
ex  ipsis  constat  LXX.  qui  transtulerunt  viol  av6pwiru)v. 
Quippe  cum  vocem  Hebraicam  Q"TS  avOpoiirov  semper  inter- 
pretantur:  B7""N  autem  avrjp  reddant.  Psalmo  1°,  C7''S  "'"ibJn, 
fiOKaptOQ  avrip.  Psalmo  3,  EJ^M  ^"IB^N,  naKaptoQ  av^p.  1  Reg. 
26,  nns  tr''N  Sibn,  ovk  avrip  av.  Et  ita  alibi  semper.  Si- 
cut  enim  ms,  GraBce  avOpwirov,  et  Latine  Aominem,  ita  tt^^S' 
GfiEce  avrjp,  et  Latine  virum  vocamus.  Ilium  enim  quarti 
Psalmi  locum  Judseoscorrupisse,  apparet  etiam  ex  eo  quod 
pro  nab  2b  substituerint  nobsb,  et  pro  ""TiSD,  graves.fe- 
cerint  '''ii23,  gloria  mea.  Vera  enim  illius  loci,  et  vetus- 
tissima  lectio  est  ea,  quam  Latina  Grsecaque  LXX.  edi- 
tiones  retinuerunt.  Hoc  est,  Filii  hominum,  usquequo 
gravi  corde?  Ut  quid diligitis  vanitatem?  Et  non  quam 
corrupte  Judsei  nunc  Iegunt,  Filii  viri  usquequo  gloria  mea 
ad  ignominiam  ?  Ut  quid  diligitis  vanitatem  ?  Vera  me 
hie  prodere,  non  solum  Hieronymi  et  LXX.  constat  auc- 
toritate;  sed  ex  ipsa  etiam  Hebraici  idiomatis  proprietate, 
ipsoque  etiam  sensu,  diserte  apparet."  Hactenus  Maria- 
nus Victorius""*^. 

"  In  Annotat.  ad  Commentar.  Hieron.  in  16  cap.  Matthaei. 


496  PRALECTIONES  THBOLOGIC^. 

Kespon.  Ad  primam  corruptelam :  Nullo  justo  argu- 
mento  probare  potest  Marianus,  lectum  fuisse  olim  in  hoc 
loco  DIN  ""aa,  non  qJ^N*^32.  Hieronymum  enim  memo- 
ria  lapsum  apparet,  turn  in  loci  hujus  notatione,  tuin  in 
observatione  ilia  generali.  Quod  enim  Hieronymus  no- 
tavit,  "  Ubicunque  scriptum  sit  in  Vetere  Testamento 
Filius  hominis,  in  Hebraeo  Filius  Adam  esse  positum :" 
indeque  (nimium  memoriae  confisus)  in  loco  hoc  Psalmi,  in 
Hebraeo  Filii  Adam  legi  scripsit;  omnino  afiaprij/ia  fuit 
/uvijjuoviKov.  Nam  ad  hunc  locum  Psalmi  quarti  quod  at- 
tinet,  ipse  Hieronymus,  in  Psalterio  juxta  Hebraicam  veri- 
tatem  a  se  converse,  interpretatus  est  Filii  Firi  (e7''N"^33) 
non,  Filii  hominum,  aut  Adam.  Certumque  est  in  vetere 
editione  Grseca  ac  Latina  (ex  ea  expressa)  nonnunquain 
occurrere  illud  Filius  hominis,  ubi  in  Hebraeo  tamen  non 
legitur  DIS  p.  Verbi  gratia  in  Psalmo  143'',"'  vs.  3,  legitur 
Filius  Hominis  (viog  avOpuitrov)  ubi  in  Hebraeo  est  E?i3S"73, 
non  mW  72.  Et  Psalmo  48',  vs.  3,  pro  eo  quod  in  Hebrao 
est  W>)A  ^32■C2  mN-^52-Q2,  in  Latino  interprete  habetur,  Qui- 
que  terrigenae  et  filii  hominum  (ut  in  Graeco,  oirt  7»iy£i/£tc 
icai  utoiTdiv  avOpiiirwv).  Et  Psal.  61.'  vs.  9,  ubi  in  Hebraeo 
habetur  B7''«-'32  2t2  D"TS-''32  ban  "jjS,  in  Latino  legimus, 
Verumtamen  vani  filii  hominum,  mendaces  filii  hominum  : 
quemadmodum  in  Graeco,  TrXfjv  fiaraioi  oi  violriov  avOpwwwv, 
xptvSiig  oi  v'loi  toJv  avOpiLnwv-  Et  cum  LXX.  (quos  vocant) 
interpretes  t£5''S-^32,  alibi  reddiderint  ufoi  twv  av0/3a>Va»v  (ut 
vidimus),  inepte  omnino  concludit  Marianus  Victorius  ex  eo 
clare  coiistare  legisseeosinPsalmo4,  ms  ^32  (non  aj^s  ""iSl) 
quod  transtulerunt  v'loi  avBpwirwv-  Nam  quod  aitillos  vo- 
cem  Hebraicam  D"TM  avOpwirov  semper  interpretatos ;  ttJ^H 
autem  avSpa  semper  reddidisse,  insigniterfalsum  est.  Videat 
lector  Hebraico-Graecas  Conradi  Kircheri  Concordantias  : 
videbit  loca  448  consignata,  in  quibus  Graeci  interpretes 
Hebraicam  vocem  eJ^S  reddiderint  per  Graecam  afOpwirov, 
ut  Mariani  in  prima  corruptela  urgenda  impudentiam  mirari 


^  Vel.  144,  secund.  Hebr.  '  Vel  49,  sei-und.  Hebr. 

'  Vel  62,  secund.  Hebr. 


PBJELECTIONES  THEOLOQICiK.  497 

satis  non  possis.  Altera  corruptela  non  ab  illo  solo  objecta 
est;  sed  ab  aliis  etiam  PontificiisTheologis;  Lindane  in  pri- 
mis,  qui^  hac  de  re  ita  scribit :  "  Ubi  Spiritus  Sanctus  ore 
Davidis  asperrime  taxat  humanum  genus,  quod  corde  esset 
humi  repente,  atqueincurasistas  inanesmiserrimedepresso; 
Filii  hominum,  inquiens,  usquequo  gravi  corde  ?  quam  re- 
prehensionem  geminato  exaggerat,  asperioremque  facit 
erotemate,  Ut  quid  diligitis  vanitatem  ?  et  quseritis  men- 
dacium  ?  ibi  posterioris  setatis  Rabbini  litera  2  in  3  contra 
veterem  codicum  fidem  perversa,  ex  duabus  vocibus  con- 
fiarunt  unam,  orationis  sententiae  tanturn  abest  ut  lucem 
affuderint,  ut  densas  offuderint  tenebras  quse  varios  in 
sensus  abripiunt  recentiores  interpretes."  Haec  Lindanus. 
Qui  etiam'',  ut  probet  multa  esse,  quae  D.  Hieronymi  setate 
aliter  legebantur  atque  nunc  sunt  punctis  sufBxis  expressa, 
locum  hunc  Psalmi  quarti  producit.  "  Quod  Psal.  4 
(inquit)  legitur  nunc  apud  Hebraeos  "'"1'123  singulariter 
Kevodi,  Gloria  mea,  ille  legit  Kevodai  pluraliter,  Gloriosi 
mei."  Bellarminus'  ait,  "  Valde  verisimileesse,  corruptum 
esse  textum  Hebraeum  vitio  librariorum ;  nam  si  mutetur 
3  in  3,  et  puncta  mutentur,  fiet  '  Graves  corde  ut  quid,' 
nimirum  sic  nnb  nb  '<"n33."     Eandem  canit  cantilenam, 

T    T         ••       ••         : 

et  paulo  eo  confidentius,  illius  {j-mQaaTnaTriQ  Christophorus 
de  Sacro  Bosco" :  "  LXX.  (inquit)  habent  ctoe  ttote  |3apu- 
KapSiot  ;  'iva  rt,  quemadmodum  habet  noster  interpres : 
quare  argumento  est,  ut  monet  Jansenius,  corrupte  nunc 
legi  textum  Hebraicum :  haec  auteAi  corruptio  contigit  vitio 
lil)rariorum,  qui  3  mutaruntin  3,  literam  illi,  ut  ovumovo, 
pene  similem:  punctorum  vero  ratio  nulla  liabenda  est,  ut 
alibi  est  dictum.  Vera  igitur  hujus  loci  lectio  est  ^"7=133 
nab  3b,  id  est.  Graves  corde  ut  quid  ?  non  nJ2b3b  ""lisS, 

T    T  '•  *  T     •  ;    •        •  ; 

quod  est,  Gloria  mea  ad  ignominiam."  Hactenus  Aristar- 
chi  nostri :  qui  tamen,  quoquo  se  vertant,  nunquam  osten- 
dent  Hebraeos  codices  hie  esse  depravatos.  Ad  cujus  rei 
probationem  quod  Lindanus  non  solum  interpretaiionem 

f  De  Optimo  Genere  luterpretandi,  lib.  1. 

'>  In  cap.  4'  ejusdcm  libri.  '  De  Verbo  Del,  lib.  2.  cap.  13. 

'  Defens.  Deoret.  Tridentin.  Part.  3.  cap.  8. 
VOL.  XIV.  2  K 


498  PR^LECTIONES  THEOLOGIC*. 

LXX.  interpretum  advocat.sed  etiam  Hieronymi  versionem 
ex  Hebraso,  id  inepte  ab  eo  factum,  quis  non  videt  ?  quando 
una  interpretatione  posita,  tollatur altera  necesse  est:  neque 
idem  vocabulum  legi  possit  vere  et  ^7.133  et  "»li23.  Et 
vero  neutrum  vocabulum  (quicquid  somniet  Lindanus)  in 
textu  originali  hujus  Psalmi  scriptum  fuit :  nee  vel  '>Ti33, 
graves,  vel  "'liM,  inclytos  meos,  significat :  imo  nee  hoc, 
nee  illud  in  ulla  omnino  significatione  apud  Hebraeos  usquam 
occurrit,  quemadmodum  notavit  Johannes  Isaac'.  Itaque 
ad  Hieronymum  quod  attinet,  nequaquam  dicendum  legisse 
eum  '»'li23  (quod  nusquam  legitur),  sed  ^"rias,  quod  hodie 
in  omnibus  codicibus  legitur,  atque  olim  lectum  fuisse  inde 
certo  intelligimus,  quod  Syrus  pariter  atque  Chaldseus  in- 

terpres  singulariter  reddiderit  w^TIj],  ''"ip"'N,  honorem  meum, 
ut  prorsus  dicendum  videatur  Hieronymum  illud  gloria 
nomen  C'T'IM  inquam  in  numero  singulari,  nam  pluraliter 

apud  Hebr^os  non  reperitur)  acceperit  quasi  St'  vTraXXayiig 
dictum,  pro  eo  quod  est,  Gloriosi,  inclyti,  ut  recte  a  doc- 
tissimo  Junio"  nostro  est  observatum  ;  a  quo  nee  ipse  Bel- 
larminus  dissentire  videatur,  sic  enim  ille,  (in  loco  citato) : 
"  Secundum  Hebrseum  (inquit)  textum,  ut  modo  se  habet, 
vocat  eos  gloriam  suam,  seu  inclytos  suos."  Quod  vero  ad 
alterum  illud  ^"7.123  attinet,  in  eo  Hebraicse  linguae  rudem 
se  prodit  Lindanus :  nam  lias  non  Gravem  significat,  sed 
Gloriam:  et  in  plurali  numero  non  reperitur:  123  vero, 
quod  Gravem  notat,  habet  in  plurali  numero  D'^liS  et  in 
statu  contracto  "f^TSS  non  ^11*23.  Neque  multo  peritiorem 
se  ostendit  Bellarminus,  quamvis  Hebraicam  scripserit 
Grammaticam,  quando  ait  illud  "'1123  esse  posse  vel  parti- 
cipium  passivum  verbi  f23,  vel  nomen  verbale.  Hujus- 
modi  enim  verbale  figmentum  est  Bellarminianum,  nee 
usquam  in  totum  Bibliis  comparet  (sed  in  Bellarmini  tantum 
officina,  in  qua  primum  fabricatum  est).    Et  122  in  passivo 

'  Contra  Llndanum,  lib.  3. 

"»  Fr.  Junius,  Animadvers.  in  Bellarm.  De  Vcrbo  Dei,  lib.  2.  cap.  13. 


PRiELECTIONES  THEOLOGIC^.  499 

non  significat  Gravis  esse,  sed  Honorari,  vel  glorificari". 
Ut  amplius  videndum  sit  Christophoro  de  Sacrobosco 
quomodo  illud  >TO3  (quod  pro  vera  loci  hujus  lectione 
nobis  tam  confidenter  obtrudit)  tueri  possit.  Argumenta 
vero  duo,  quibus  probare  conantur  in  fontibus  legendum 
esse  nab  dh  "'I'lSS,  infirma  sunt.  I.  Ex  ipsa  Hebraici 
idiomatis  proprietate,  ipsoque  sensu,  inde  enim  disputat 
Marianus  Victorjus  (et  Lindanus,  ubi  supra).  Respondetur, 
sensusoptime  congruit,  necquicquam  adversus  ilium  objici 
recte  potest ;  nisi  forte  illud  quod  habet  Genebrardus  in  scho- 
liis  hujus  loci :  duin  Ma8oreta3  legunt,  "  Gloria  mea  igno- 
minise,"in  sequent!  membro  "Diligitis  vanitatem,"  cogun- 
tur  per  zeugma  repetere  "Usquequo,"  verum  hujusmodi  re- 
petitione  (siquidem  ulla  opus  est)  nihil  tritius  aut  usitatius". 
II.  "  Quod  sic  sine  dubio  (inquit  Bellarminus)  legerunt 
LXX.  quorum  versionem  omnes  Patres  Grseci  et  Latini 
sequuti  sunt,  prseter  Hieronymum;  qui  quoniam  aliter 
legit,  vertit,  Inclyti  mei.  Respondetur  1.  Imo  non  solus 
Hieronymus  ita  vertit  sed  omnes  veteres''  Interpretes,  qui 
Scripturas  ex  Hebraico  in  Graecum  transtulerunt,  praeter 
authores  editionis  vulgatae  quse  LXX.  tribuitur.  Quid 
enim  ibi  aliud  vult  illud  Scholion  quod  in  Graecis  Bibliis 
Vaticanis  legimus,  evSo^ot  ixov  oi  irairec''.  Syrus  interpres, 
(ut  monui)  convenientius  textui  nostro  reddidit  -;^  ■],  ho- 
norem  meum.  Et  R.  Joseph  Coecus,  in  Chaldsea  para- 
phrasi,  wn^rasnsb  '«-ip>N  nn  b^tssa  sD'as  ■'3a,  Filii  ho- 

'    _    _  T       T  :    :   ■    :        ■  't    .  -  ;  t  tv:       ••  : ' 

minis  usque  quo  honor  meus  ad  vituperium?  Hieronymus 
vertit,  Filii  viri  usquequo  inclyti  mei  ignominiose  diligitis 
vanitatem;  quasrentes  vanitatem  (quomodo  etiam  tomo 
tertio  operum  Augustini,  in  Speculo,  legitur).   Cui  vel  uni 

"  Vide  Concordantias. 

0  VideDrus.  Animadv.  lib.  1.  cap.  25.  (with  ChaL  or  M.  Lidyat)  Augustinus 
Stencbua  in  Psalmi  hujos  enarratione  agnoscit  Hebrieonim  seusum  congmere 
magis  argumento. 

p  Et  recentiores  Augustini  Justinianus,  et  Felix  Prateneis,  Pagninus,  Caie- 
tani  interpres. 

'Aquila  vertit,  Usque  quo  probati  mei.  Symmachus,  Usque  quo  gloria  mea, 
tetle  Eusebio  (la  Grteca  Catena  Fsalmorum). 

2  k2 


500  Pn^LECTIONES  THEOLOGICiE. 

Hebraicam  veritatem  ex  professo  interpretanti,  plus  merito 
tribuendum  ubi  quaestio  est  de  lectione  textus  Hebraei, 
quam  reliquis  Grajcis  et  Latinis  Patribus,  qui  non  ipsos 
fontes,  sed  Vulgatae  editionis  lacunas  sectati  sunt.  Quan- 
quam  nee  illi  fontes  corruptos  esse  dixerunt :  quin  potius 
ubi"'  dispersum  aliquid  in  utrisque  codicibus  reperitur,  ei 
linguae  potius  credendum,  judicarunt,  unde  est  in  aliam  per 
interpretes  facta  translatio.  "  At(inquit  Gretserus')  quam- 
vis  D.  Hieronymus"  (cujus  authoritas  contra  nos  hie  im- 
pudenter  usurpatur  a  Victorio)  "  aliter  verterit,  quando 
Psalterium  ex  Kebraeo  Latinitate  donavit,  nihilominus  lec- 
tionem  nostram  minime  repudiavit.  Nam  si  repudiasset, 
utique  in  Psalterio  Latino  amplius  non  comparuisset;  cum 
illud  habeamus,  non  quidem  ex  translatione,  sed  tamen  ex 
emendatione  et  correctione  D.  Hieronymi.  Quseso,  si 
mendum  hoc  in  loco  veritati  Hebraicse  contrarium  hserere 
existimabat,  eur  non  sustulit  ?  Si  LXX.  interpretes  per- 
peram  vertisse  arbitrabatur,  eur  Psalterium  ex  LXX.  inter- 
pretibus  in  Latinam  linguam  translatum  ab  hac  macula  non 
liberavit?"  Respondeo,  Quia  nimirum  ex  LXX.  inter- 
pretibus  corrigere  illi  erat  propositum,  non  ex  Hebrseo, 
quod  alio  opere  prsestitit  (nam  vulgata  editio  non  in  eo 
tantum  vitiosa  erat,  quod  discreparet  ab  Hebrseo,  sed  etiam 
quod  a  Grseco.  2.  Quod  Bellarminus  ait,  "  sic  sine  dubio 
legisse  LXX."  nee  illud  est  "  sine  dubio,"  neque  si  esset, 
"  argumento  est,  corrupte  nunc  legi  textum  Hebraicum," 
quemadmodum  asserit  illius  defensor  Christophorus  de 
Sacrobosco :  LXX.  enim  quos  vocat  Interpretes,  certum 
est  in  quamplurimis  locis  de  industria  a  textu  Hebrseo  re- 
cessisse  (ut  in  annisTratSoTroiiae  Patriarcharum,  et  alibi  sae- 
pius)  multisque  pro  arbitrio  additis,  detractis,  immutatis 
(quo  consilio  incertum)  lusisse  potius  vertendo,  quam  in- 
terpretum  munus  serio  obiisse.  Et  lusisse  certe  hoc  loco 
quis  neget?  si,  ut  Genebrardus  autumat,  non  modo  puncta 
prout  libitum  erat  supposuerint  (quorum  rationem  nullam 
habendam  esse  pro  authoritate  sua  audet  statuere  Christo- 

•  Augustin.  De  Civit.  Dei,  lib.  15.  cap.  13. 

•  Defens.  Bellarm.  da  Verbo  Dei;  lib.  2.  cap.  13.  (col.  641). 


w 


PR^LECTIONES  THEOLOGICJE.  501 

phorus)  et  unum  vocabulum  in  duo  diviserint  (quod  alienum 
semper  non  esse,  acute  scilicet  defendit  Genebrardus',  Ma- 
soritarum  exemplo,  qui  in  tribus  locis  partiti  sint  in  duas 
dictiones  quod  in  unicam  coaluerat :)  sed  etiam  Caph  pro 
Beth  acceperint,  litteras  illas  non  tantum  ob  similitudinem 
confundentes  (quam  agnovit  Christophorus)  verum  etiam 
(quod  ille  ignoravit)  per  Albach,  quod  genus  est  Cabbalis- 
tici  tlilT'S  siveAlphabetarifflrevolutionis,  quaNetb,  2et3, 
aliseque  similiter  literse  in  se  invicem  commeant  (ut  videre 
est  apud  Reuchlinum", 

Perdere  si  qois  in  tiis  dignabitor  otia  nugis.) 

Id  enim  ut  prae  aliis  sapere  videretur,  monuit  de  hoc  loco 
Gilbertus  Genebrardus  in  Epistola  ad  Lectorem,  quam 
Commentariis  suis  in  Psalmos  praefixit.  Interim  corrupte 
nunc  legi  textum  Hebraicum,  non  est  ausus  dicere  :  quod 
non  solum  ausus  est  dicere  Sacroboscus,  sed  etiam  Janse- 
nii  authoritate  confirmare,  (Jansenio  tribuere,)  quiejusmodi 
nihil  dicit,  nee  unico  quidem  verbulo  Hebraicse  lectionis 
authoritatem  minuit,  (sed  stabilit  potius).  Atque  ut  demus, 
LXX.  ita  vel  legisse,  vel  legendum  putasse,  quemadmo- 
dum  isti  volunt ;  an  ideo  erit  consequens,  istos  recte  legisse  ? 
Quaerimus  enim  cum  Augustino  (a  Bellarmino*^  citato), 
utrum  credibilius  LXX.  homines  aberravisse,  an  totam 
gentem  in  libris  omnibus  ?  utrum  verisimilius  illos  litera- 
rum  similitudine  decipi  hie  potuisse;  an  omnes  Hebrseorum 
libros  (qui  hie  jam  consentiunt,  et  Masoretharum  tempori- 
bus  consentiebant)imperitia  librariorum  corrumpi  potuisse? 
Quod  (ut  Johannes  Isaac*  Lindane  hie  respondet)  perinde 
est,  ac  si  dicas :  "  Unus  Judseus  insanit,  aut  stultus  est, 
ergo  omnes  tales  sunt."  Sed  contra  pro  authoritate  LXX. 
objicit  hie  Gretserusy :  "  Quis  credat  tot  tamque  prsestantes 
viros  ad  Ptolemseum  regem  missos  in  hujus  loci  translatione 
deceptos  fuisse,  aut  exemplaria  corrupta  Hierosolymis  se- 
cum  attulisse  ?"     Et  ante  eum  fusius  (et  infelicius)  Chris- 

•  Genebrardus  in  Psal.  4.  4.  "  Cabbalae,  lib.  3. 

'  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  2.  »  Lib.  3.  pag.  127. 

f  Defens.  Bellann.  lib.  2.  cap.  13  (col  641). 


S02  FBJGLECTIONES  THKOLOGICiG. 

tophorus  de  Sacro  Bosco'  ita  in  Whitakerum  insurgit : 
"  Quasi  vero  majores  ac  doctissimi  Judseorum  delecti," 
etc.  Respondeo:  Non  pudet  vanitatis?  Quasi  videlicet 
in  hujus  solius  loci  translatione  tot  tamque  prsestantes  viri 
decepti  sint,  aut  exemplaribus  corruptis  usi :  ac  non  hoc 
solentes  faciunt.  Et  si  codices  quibus  illi  usi  prgeferendi 
sunt  codicibus  qui  extabant  tempore  Hieronymi  (ut  delirat 
Sacroboscus),  quid  Latina  editione  fiet,  qua,  excepto  Psal- 
terio,  cum  Hebrseis  codicibus  magis  convenit,  quam  cum 
Grscis,  ut  notatum  est  a  Bellarmino%  hac  Christophori 
posita  hypothesi :  "  fateri  cogentur  Pontificii  (ipso  in  loco 
citato  agnoscente  Bellarmino)  vulgatam  editionem  Lati- 
nam,  quam  Tridentinum  Concilium  authenticam  esse  judi- 
cavit,  totam  quoque  esse  corruptam."  Hsec  nimirum 
prseclara  placita  sunt  Christophori  de  Sacro  Bosco,  digni 
sane  qui  authoritatis  vulgatse  editionis  Latinae,  et  de  ea 
Decreti  Tridentini  atque  sententise  Roberti  Bellarmini  pa- 
tronum  agat :  cum  unica  hac  defensione  (vel  ipso  Bellar- 
mino judice)  et  vulgatse  editionis  authoritatem,  et  Decre- 
tum  Tridentinum,  et  Bellarmini  sententiam  prorsus  enervet 
funditusque  evertat.  Adde  quod  canoras  tantum  nugas 
nobis  hie  isti  venditant:  quum  de  majoribus  ac  doctissimis 
Judseorum  ad  Ptolemseum  missis,  deque  exemplaribus  ex 
archivis  summi  Pontificis  Juda^orum  petitis,  tarn  magnifice 
loquuntur.  Neque  enim  unquam  probatum  dabunt ;  ab  istis 
LXX.  Psalterium  esse  versum ;  nedum  ut  ita  ab  illis  sit 
versum  quomodo  nunc  extat,  tarn  multis  vitiis  deformatum. 
Lindanus"  multis  ostendit,  Psalmorum  versionem  non  esse 
LXX.  editionis.  lo.  Mariana"  (ipseque  Bellarminus'') 
ostendit  Grajcos  Psalmos  non  ex  LXX.  versione,  sed  ex 
KoivTig,  id  est,  communi  et  vulgata,  quam  Hieronymus  in 
Epistola  ad  Suniam  et  Fretelam,  aliam  esse  notat  ab  edi- 
tione LXX.  interpretum,  qua  in  t^aTrXoIc  codicibus  repe- 
riebatur:  proque  locis  et  temporibus,  et  pro  voluntate 
scriptorum  sunt  vitiata.     Eat  nunc  Christophorus,  &c. 


'  Defens.  Bellarm.  cap.  8.  pag.  287.  '  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  6. 

'  De  Opt.  Gen.  luterpr.  cap.  6.  •  Pro  Editione  Vulgata,  cap.  8,  et  15. 

^  De  Verbo  Dei,  lib.  2.  cap.  9. 


FRiELECTIONES  THEOLOGICiE.  ^  503 


2  Paralipom.  15,  ita  legimus  :  "Bellum"=  vero  non  fuit 
usque  ad  tricesimum  quintum  atinum  regni  Asa."  Et 
e  vestigio  in  initio  capitis  16' :  "  Anno  autem  tricesimo 
sexto  regni  ejus  ascendit  Baasa,"  etc.  Quo  utroque  loco 
pro  tricesimo  legere  oportet,  Vicesimum.  Nam  Baasa 
anno  tertio  regis  Asa  regnare  ccepit,  solumque  regnavit 
annos  24,  ut  3  libro  Regum,  cap.  15,  traditur.  Non  ergo 
ad  tricesimum  sextum  annum  regis  Asa  regnum  vitamque 
perduxit.  Id  quod  perspicuum  quoque  fit  ex  3  Regum 
libro,  cap.  16,  "  Anno,  (inquit)  vicesimo  sexto  Asa  regis 
Juda  regnavit  Heja  filius  Baasa  super  Israel,"  etc.  Et 
posterius,  "  Anno  vicesimo  septimo  regis  Asa  regnavit 
Zamri,  qui  scilicet  occiderat  Hela."  Ita  Melchior  Canus', 
ubi  exemplaria  Hebrsea,  Grseca,  et  Latina,  hie  corruptaesse 
contendit :  quod  ipsum  etiam  ante  eum  affirmavit  Cajeta- 
nuss,  et  Jo.  Lucidus".  Respondeo:  Verum  minime  tole- 
randa  est  ista  temeritas,  quae  omnia  Bibliorum  exemplaria 
quae  extant  falsi  insimulareaudet.  Recte  igitura  Tostato' 
in  hunc  modum  rejicitur:  "Ista  est  periculosa  solutio: 
quia  si  in  uno  loco  Scripturse  corruptionem  esse  fateamur, 
de  omnibus  aliis  iocis  dubitabimus,  an  corruptio  ibi  sit,  si- 
cut  dicit  Augustinus,  et  habeturin  Decretis^,  scilicet,  Quod 
si  aliquod  mendaciumin  sacra  Scripturaconfitemur,  nuUam 
auctoritatem  inde  relinquemus.  Ideo  aliam  solutionem  co- 
gita,  si  occurrat."  Haec  Alphonsus  Tostatusprudentersane 
et  graviter.  Occurrit  vero  ista  solutio'  vera  et  facilis:  Per 
regnum  Asse  intelligendum  esse,  regnum  Judae  ab  Israele 
lacerati  et  sejuncti,  quod  tunc  obtinebat  Asa;  quod  ob  ho- 
norem  pii  regis  a  Spiritu  Sancto  positum  videatur;  etsimul 
etiam  fortasse,  quod  sub  regni  illius  inltium  natus  idem 
fuerit,  quemadmodum  nonnuUi  conjectura  augurantur.  At- 
que  hsec  prima  est  e  tribus  illis  difficultatibus,  quas  egere 
sapientisc  coelestis  a£3atu,  ut  aperiri  et  intelligi  possint,  af- 
firmat  Mat.  Beroaldus". 

•  2  Chion.  16.  19,  et  16.  1.  '  Loc.  Theol.  Ub.  11.  cap.  6. 

«  In  2  Paralip.  cap.  15  et  16.  '  Temporam,  lib.  2.  cap.  9. 

'In  2  Paralipom.  16,  qujest.  3.  ''  Dist.  9.  cap.  Si  ad  Scripturas  sacra*. 

'  Aliam  dat  Paludanus,  pag.  242,  243.  ">  Lib.  3  Chronici  sui,  cap.  5. 


504 


PRiELBCTIONES  THEOLOGICa;. 


1  Sam.  13.  1,  scribitur  quod  fillus  unius  anni  erat  Saul, 
cum  regnare  coepisset.     Existimat  hie  Melchior  Canus" 
authorem  sacrum  filium  eum  viginti  et  unius  anni  scripsisse: 
sed  scriptorum  vitio  majorem  numerum  in  Hebrajis  exem- 
plaribus   omissum.      Quem   deinceps   errorem  in   Graca 
Latinaque  exemplarla,  autalii  quilibet,  aut  etiam  interpre- 
tes  transfuderunt.     Quod  idem  2  Paralip.  c.  15,   16,  et  36 
accidie,  sicuti  paulo  ante  demons  travimus.     Hkc  Can  us. 
Ilespondeo :  Verum  cujusmodi  demonstrationes  nobis  is  ex- 
hibuerit  in  libris  Paralipomenon  jam  vidimus  :  de  loco  Sa- 
muelis  nunc  videndum  an  aliter  cum  veritate  conciliari  non 
possit,  quam  per  temerariam  et  pericuiosissimam  banc  novo- 
rum  criticorum  emendationem.     Sane  Theodoritus,  Quses- 
tionibus  in  libros  Regum  (quatenus   ex  Basilii  Zanchii 
excerptis  intelligere  possumus)  Angelomus,  author  Glossse 
Interlinearis   et  Moralis,    Nicolaus   Lyranus,    Alphonsus 
Tostatus,  Cardinalis  Caietanus,  Emmanuel  Sa  Jesuita,  et 
alii,  ita  hunc  locum  exponunt:  Saul  quando  primum  regnare 
coepit,  quasi  puer  unius  anni,  simplici  fuit  animo  atque  in- 
nocente:  et  duobus  annis  regnavit  super  Israel,  in  hujus- 
modi  videlicet  puerili  innocentia  et  simplicitate.     Quomodo 
etiam   Jonathan    Chaldseus    Paraphrastes  locum   reddidit 
"qbi^i  T?  b-iN27  ]"i2in  n-'a  n^bn  toe?  ins,  «<  Sicut  filius 
anni  in  quo  non  sunt  culpse,  Saul  erat  quando  regnavit." 
Gilbertus  Genebrardus,  Chronographus,  ita  exponit :"  Post 
annum  a  sua  electione  (de  qua  capite  decimo)  regnare 
coepit,  sive  regni  administrationem  adiit.     Cum  autem  reg- 
nasset  duobus  annis  elegit  sibi  tria  satellitum  millia  (ut 
capite  13°  habetur)."     Laurentius  Codomanus,  in  Annali- 
bus  Sacrse  Scripturse,  ita:  "Saul  fuit  filius  anni  in  regno 
suo,  et  cum  regnasset  annos  duos,  scilicet  non  completes, 
sed  adhuc  versaretur  in  anno  secundo  regni  sui,  eli»-ebat 
tria  millia  virorum  ad  miiitiam."    Tremellius  et  Junius  ita  : 
»'  Agens  primura  annum  Saul  in  regno  suo  (duobus  autem 
annis  regnavit  super  Israelem ;  legitime  videlicet,  nondum 

»  Loc  Theol.  lib.  2.  cap.  6.     Vide  tamen  eundem,  lib.  2.  cap.  15  (pag.  113); 
et  Job.  Loriuum  in  Act.  cap.  13.  ubi  Saul  quadraginta  annos  regnasse  dicitur. 


PBjELECTIONBS  theologic^.  505 

plane  rejectus  a  Deo,  et  Spiritu  ejus  destitutus :  postea 
enim,  cap.  14,  47,  regnum  cepisse  dicitur,  id  est,  ty- 
rannice  occupasse:)  Elegit  sibi  Saul  tria  millia  ex  Israel- 
itis." 

Jerem.  52.  verss.  28,  29,  30.  Iste  est  populus  quern 
transtulit  Nebuchadonozor  :  In  anno  septimo  Judaeos  3023 : 
In  anno  octavo  decimo  832.  In  anno  vicesimo  tertio,  745. 
Rabanus  in  commentariis  ad  hunc  locum  ter  Judasos  a  Na- 
buchodonosoro  captos  scribit;  harumque  trium  captivita- 
tum  numerum  hie  a  Propheta  censeri.  Primam  ponit  in 
transmigratione  Joakimi  filii  Josise,  de  qua  2  Paralip.  36. 
Secundum  in  transmigratione  Jechoniae,  de  qua  2  Reg.  24. 
Tertiam  in  Urbis  ac  Templi  excidio,  sub  Sedechia,  de  quo 
2  Reg.  25.  Quae  si  vera  sententia  est  (inquit  Canus"),  tres 
numeri  mutandi  sunt,  ut  pro  septimo  anno  in  prima  capti- 
vitate  scribatur,  Primo  :  in  secunda,  pro  Octavo  decimo 
scribendum  sit,  Octavo  :  pro  vicesimo  autem  tertio  in  cap- 
tivitate  postrema  legi  oporteat,  Undevicesimo.  Respondeo : 
At  quis  prudens  non  potius  judicarit  falsam  esse  sententiam 
Rabani,  quam  falsatos  esse  omnes  Bibliorum  codices,  He- 
brseos,  Chaldseos,  Grsecos,  et  Latinos  ?  Quare  prudenter 
Emmanuel  Sa*" :  "  Quidam  putant  esse  errorem  in  numeris, 
et  legendum,  pro  septimo,  Primo ;  pro  octavo  decimo,  Oc- 
tavo ;  pro  vicesimo  tertio,  Undevicesimo,  ut  patet  ex  4  Reg. 
24  et  25,  et  2  Paral.  o6.  Ego  id  non  ausim  dicere,  potius 
dicerem  de  aliis  hie  translationibus  agi  quam  4  Reg."  Et 
sane  quid  vis  potius  dicendum  fuerat  quam  ad  hocdesperatum 
remedium  recurrendum.  Dici  igitur  potest  quinque  fuisse 
deportationes  a  Nebucadnetzare  factas.  Primam,  qua  vinc- 
tus  Babylonem  ductus  est  Jehoiakimus'' (data  fide  Nabuco- 
donoseri,  in  regnum  postea  remissus  desinente  tertio,  ineunte 
quarto  regni  anno,  hoc  est  Nebucadnetzaris  primo%)  quando 
etiam  deportatus   est   Daniel   cum   sociis'.      Atque  hujus 

P  Loc.  Theol.  11.  cap.  6.  i  In  Notationilms  in  Jer.  52,  28. 

'  2  Paralip.  36.  6. 

•  Sic  Josephus,  lib.  1.  contr.  Apion.   ex  Beroso  r«fert,  Nabuchodonosorum 
primo  anna  regni  Bui  quosdam  Judaeorum  captives  in  Babylonem  adduxisse. 
>  Daniel.  1. 1. 


506  PRiELECTIONES  THEOLOGICiE. 

captivitatis  hie  omnino  non  meminit  Jeremias;  quicquid 
Rabanus  dicat.  Secundam,  qua  deportatus  est  denuo  Je- 
hoiakimus,  postquam  fidem  Regi  Babylonio  datam  violas- 
set,  sed  insepultus  extra  moenia  Hierosolymi  abjectus  est, 
sive  ut  JeremijE,  22.  18.  prsedictum  est,  "  sepultura  asini 
sepultus";"  quod  factum  anno  Nebucadnetzaris  septimo  de- 
sinente  (octavo  enim  Jechonias  pro  patre  Rex  constitutus 
dicitur").  Scribit  autem  Josephus"  tria  millia  Judseorum 
Babylonem  in  captivitatem  esse  ducta:  rovg  8'  iv  a^idjfiaTt 
rpiaxiXlove  ovrac  tov  aptO/xov,  avTOvg  alxjiaXwrovg  \aj5wv 
amijayBv  elg  BafivXuva.  Atque  hsec  videtur  prima  esse 
deportatio  cujus  hie  meminit  Jeremias,  quando  deportatos 
scribit  anno  Nebucadnetzaris  septimo  Judseos  3023.  Ter- 
tiam  qua  deportatus  est  Jechonias,  anno  octavo  Nebucad- 
netzaris (ineunte),  cum  decies  mille  captivis^. 

1  Reg.  6.  numerus  480  corruptus  objectus  a  Cano. 
Respondeo  :  Ilium  jure  reprehendit  Fr.  Ribera  de  Templi 
fabrica'' 


ObjectusaJohanne  Mariana',  Mich.  5.  2.  "Et  tu  Beth- 
leem  Ephrata  parvulus  es  in  millibus  Juda."  Quse  verba 
Matth.  2.  6.  negatione  adjecta  citantur,  fortassis  quoniam 
Michsese  locus  vitiatus  est  Hebraice :  nam  auctores  veteres, 
Origenes,  Cyprianus,  ilia  verba  negative  citant,  et  textus 
LXX.  commentariis  Hieronymi  adjunctus  negationem 
habet.  Ex  Hebraicis  autem  codicibus  id  vitium  in  vulga- 
tam  editionem  translatum  est"".  Respondeo :  Temere  id 
vitium  Hebraicis  codicibus  adscribitur,  cum  negatio  defuerit 
non  solum  in  omnibus  quae  nunc  habentur  exemplaribus, 
sed  etiam  in  iis  quae  in  Hieronymi  et  Jonatbanis  Chaldaei 
Paraphrastse  temporibus  extabant.  Nam  et  ille  in  Latina 
versione,  et  hie  in  Targum  negationem  praetermisit :  quod 
idem  dicendum  de  texlu  LXX.     Nam  et  in  editionibus  quae 

»  Vide  Polanum  in  Daniel,  cap.  1.  '2  Reg.  24.  12. 

»  Antiqu.  lib.  10.  cap.  8.  y  2  Reg.  24.  vers.  12,  14. 

'  T.  8.  b.  26.  part.  2.  pag  11.  »  Pro  Editione  Vulgata,  cap.  21. 

'  Mar.  1.  104  a. 


PB^LECTIONES  THEOLOGIC^.  507 

liodie  extant  (etiam  ilia  quae  e  Vaticana  Bibliotheca  pro- 
diit)  legitur,  oXtyoarbg  «  tov  ilvai  iv  xiXiaaiv  lovSa.  Atque 
ita  legit  Eusebius*^,  quanquam  in  secuudo  loco  Interpres 
Latinus,  prseter  fidem  Graeci  codicis,  negationem  addi- 
derit ;  quod  etiam  librariorum  errore  factum  in  Basileensi 
editione  Augustini"!,  et  in  Ambrosio'',  quanquam  enim  ibi 
textum  ita  citatum  legimus :  "  Et  tu  Bethleem  domus 
Ephrata,  non  es  minima  inter  principes  Judse,"  paulo 
post  tamen  subjungit  Ambrosius :  "Hie  tamen,  id  est,  in 
libro  prophetico  invenimus,  oXiyoaTog  fi,  id  est,  in  paucio- 
ribus  es.  In  Matthseo  autem,  "  Et  tu  Bethleem  domus 
Judae  non  es  in  paucioribus."  Neque  dubium  est  etiam  li- 
brariorum errore  negationem  adjectam  esse  ad  textum 
LXX.  qui  commentariis  Hieronymi  adjunctus  est  in  Basi- 
leensi editione:  nam  in  Mariani  Victoris  editione  expuncta 
est :  quippe  cum  manuscripti  codices  Brixia  eam  non  ha- 
berent:  et  Hieronymus  in  commentariis  testimonium  a 
Matthaeo  citatum,  nee  Hebraico,  nee  LXX.  interpretibus, 
convenire  affirmet :  plenissimeque  id  ipsum  ostendat,  in 
libro  de  Optimo  generi  interpretandi  ad  Pammachium,  ubi 
citato  loco  ex  secundo  capite  Matthsei  subjungit:  "Hoc 
exemplum  in  vulgata  editione  sic  fertur :  Et  tu  Bethlehem 
domus  Ephrata,  modicus  es  ut  sis  in  millibus  Juda  :  de  te 
mihi  egredietur,  ut  sit  princeps  in  Israel.  Quanta  sit  inter 
Matthseum  et  LXX.  verborum  ordinisque  discordia,  magis 
hoc  admiraberis,  si  Hebraicum  videas,  in  quo  ita  scriptum 
est:  Et  tu  Bethlehem  Ephrata,  parvulus  es  in  millibus 
Juda :  ex  te  mihi  egredietur,  qui  sit  dominator  in  Israel. 
Considera  gradatim,  quae  abEvangelista  sunt  posita:  Ettu 
Bethlehem,  terra  Juda.  Pro  terra  Juda  in  Hebraico  habe- 
tur  Ephrata,  in  LXX.  domus  Ephrata.  Et  pro  Nequa- 
quam  minima  es  in  ducibus  Juda,  in  LXX.  legitur,  Modi- 
cus es,  ut  sis  in  millibus  Juda:  in  Hebraeo,  Parvulus  es  in 

=  Demonetr.  Evan.  lib.  2  (demonstr.  51),  lib.  6  (cap.  IS),  et  lib.  7  (de- 
monstr.  4). 

^  De  Civitate  Dei,  lib.  18.  cap.  30.  (Ubi  Lovanienses,  ex  fide  sex  Manoscr. 
omiserunt  illud  Neqnaquam.) 

'  De  Abraham  Patriarcha,  lib.  2.  cap.  3 ;  et  Observationibus  in  Michaeam  Pro- 
phetam  (qose  in  Basileensi  editione  babentur  initio  lib.  5  Epistolarum. 


508  PR.ELECTIONES  THEOLOGIC^;. 

millibus  Juda."  Hactenus  Hieronymus;  ex  cujus  testimo- 
niis  manifestum  evadit,  ipsius  temporibus,  ab  editione  He- 
braea,  Graeca,  et  Latina,  negationem  in  hoc  Prophetse  loco 
abfuisse.  Unde  recte  arbitratur  Franciscus  Ribera',  ubi 
in  veterum  libris  negatio  legitur,  factum  id  esse,  vel  libra- 
riorum  errore  putantium  ita  esse  debere  in  LXX.  sicutest 
apud  Matthseum,  vel  oblivione  ipsorum  patrum,  vel  potius 
perspicuitatis  causa,  quoniam  apertius  quod  ipsi  volebant 
dictum  est  ab  Evangelista  quam  a  Propheta.  Unde  et 
Chrysostomuss,  locum  hunc  citans,  Prophetse  et  Evange- 
listae  verba  ita  inter  se  miscuit :  "  Et  alius  (inquit)  locum,  in 
quo  nasciturus  erat,  ostendit  dicens :  '  Et  tu  Bethlehem  terra 
Juda,  nequaquam  es  minima  in  principibus  Juda;  ex  te 
enim  egredietur  dux,  qui  reget  populum  meum  Israel :  et 
exitus  ejus  ab  initio  a  diebus  saeculi.'  "  Atque  ita  respon- 
sum  est  ad  argumentum  Marianse  ductum  a  citationibus  ve- 
terum, et  textu  LXX.  interpretum.  Reliquum  est  ut  osten- 
damus  lectionem  Hebraicam  non  pugnare  cum  citatione, 
non  tam  Evangeliographi  quam  Scribarum  et  Pontificum, 
quorum  sermocinatio  refertur  Matthaei  capite  secundo. 
Proponam  vero  ab  ipsis  Pontificiorum  scriptis  varias  ista 
inter  se  conciliandi  rationes  :  ut  illo  figmento  Johannis 
Marianse  opus  non  fuerit,  Michsese  locum  vitiatum  esse 
Hebraice,  atque  ex  Hebraicis  codicibus  vitiumin  vulgatam 
editionem  transfusum  esse.  Ac  primum  Pontificiorum 
nonnuUis'',  (quemadmodum  testatur  Franciscus  Ribera) 
placuit  Andreae  Osiandri  sententia :  qui  ita  ista  inter  se  con- 
ciliat,  ut  Hebraicos  codices  integros,  vulgatam  editionem 
Interpretis  errore  vitiatam  confirmet.  At  ille'  verba  ilia 
Prophetae  :  n'lJin';  ""SbHa  nVilb  -liys,  ita  vertenda  fuisse, 
Parum  est  ut  sis  inter  Chiliadas,  seu  Chiliarchos,  Judae. 
quod  nihil  est  aliud  quam  quod  in  Evangelic  habetur  :  Ne- 
quaquam minima  es  in  principibus  Juda.  Nam  qui  inter 
principes  esse  dicitur,  non  excellit  aliis  principibus :  sed 

'  In  Commentariis  ad  5"">  MichiEse. 

K  In  Demonstratione  quod  Christus  sit  Dens. 

'  Martin.  Martinez,  Hypotypos.  lib.  6.  cap.  i.    Graiar.  in  Mich.  6. 

'  In  Annotationibus  in  lib.  1.  Harmonias  EvaDgelice. 


I 


PR^LECTIONES  THEOLOGIC^.  509 

si  de  eo  dicas  :  Parum  est,  ut  sit  inter  principes;  jam  prin- 
cipe  major  esse  intelligitur,  aut  certe  cum  paucis  inter  reli- 
quos  principes  excellere.  Et  quidem  dubium  non  est, 
infinitivum  nvnb,  row  tivai  (ut  Grseci  reddiderunt),  verti 
posse  per  illud,  Ut  sis.  De  voce  n''V'2  tantum  quseritur, 
an  verti  possit  per  Parvum  est,  vel  Parum  est.  Duo  enim 
possunt  objici :  1,  quod  TiyiJ  masculini  sit  generis,  non 
neutrius.  Contra  vero  dici  poterit,  cum  sit  revera  mascu- 
lini generis,  non  convenire  cum  nomine  urbis  Bethleemi- 
ticse  (ad  quod  vulgo  refertur)  quod  generis  est  foeminini, 
quomodo  in  vulgata  editione  Latina,  contra  grammaticam 
analogiam,  locus  est  redditus:  "Et  tu  Bethlehem  Ephrata 
parvulus  es  in  millibus  Juda,"  pro  Parvula  es.  Hebraeos 
vero,  cum  neutro  genere  careant,  pro  illo  nunc  masculino 
uti,  nunc  foeminino,  monet  hie  Osiander;  ut  quemadmodum 
aita  rfV,  Non  bonus,  idem  notat  quod,  Non  est  bonum,  ho- 
minem  esse  solum  ;  ita  hoc  loco  n^SS  Parvus,  idem  sit 
quod  Parvum  est,  sive  Parum  est,  ut  sis  in  millibus  Juda. 
2  Hebraicam  vocem  -^^^2  non  significare  quomodocunque 
parvum,  sed  adolescentulum,  sive  natu  minorem  atque 
aetate  parvulum  :  ideoque  non  nisi  ridicule  posse  pro  neutro 
adverbiascere.  Hoc  argument©  Osiandri  interpretationem 
(quam  non  contemnendam  dixerat  Whitakerus,  nee  ille 
solus,  sed  etiam  apud  ipsos  Pontificios  nonnulli,  ut  ex  Ri- 
bera  notavimus),  non  novam  solum,  sed  etiam  vanam  esse  ac 
falsam,  confirmat  Christophorus  de  Sacro  Bosco*,  Francis- 
cum  Riberam  secutus,  qui'  jubet  Osiandrum  osteudere  ubi 
11^2  aliud  significet  quam  adolescentulum,  aut  parvulum, 
minoremque  natu.  Cui  quem  alium  locum  designare  fuerit 
opus  quam  hunc  ipsum  Michseae,  qui  est  prae  manibus  ?  Ut 
enim  demus  Riberae  et  ejus  sectatori  Sacroboscano,  Scrip- 
turam  loquisolere  de  urbibus,  non  solum  ut  de  mulieribus. 
Bed  etiam  perinde  acsi  viri  essent,  (ad  quod  probandum  pro- 
fertur  ab  istis  jocularis  ilia  interpretatio  LXX.  qui  locum 

J  Genes.  2.  18. 

^  Defens.  Bellarm.  Fart.  3.  cap.  6.  pag.  268. 

>  In  Commentarib  ad  Mich.  6.  §  20. 


510  PR/ELECTIONES  THBOLOGIC^. 

Josuse"  N!in  D>ip3y2  bitsn  Diiin  saiM  nnp,  Urbs  Arbae, 

'■T-;  T  T  -         T  T  T        -   :  ~         -  :'• 

is  homo  maximus  inter  Anakimos  fuit;  ita  reddiderunt, 
n-oXte  Ap(iai,  firjTpoiroXig  rwv  'Evaici/i  aSri),)  quomodo  tamen 
ostendunt,  Bethlehem  dictam  esse  Parvam,  non  quovis 
modo,  sed  astatis  habita  ratione?  cum  negari  non  possit 
quovis  potius  respectu,  quam  illo,  parvitatis  notionem  hie 
fuisse  accipiendum.  Quomodo  et  m^Sn  ^rinSttJp"  fami- 
iiam  infimam  notat,  pro  quo  Vulgata  Latina  habet,  Cog- 
natio  mea  novissima  inter  omnes  familias  de  tribu  Benjamin ; 
LXX.  Koi  ij  Ttarpia  fiov  oXiyocrTT}  irapa  iraaag  rag  rrarpiag 
TovBtviafilv,  eodem  vocabulo  usi,  quo  hie  inMichsea;  quod 
ad  aetatem  relatum  nusquam  opinor  ostendere  posse  Jesuitas. 
Et  cum  "iS2!3  passim  aliter  usurpata  occurrat",  omnino 
somniasse  oportet  Christophorum  nostrum,  dum  tam  confi- 
denter  afBrmat  vocem  T'SS  non  significare  quomodocunque 
parvum,  sed  aetate  parvulum.  Atque  hsec  de  prima  conei- 
liationis  ratione. 

Altera  ratio  est  a  Ludovico  Vive''  proposita,  Jansenio', 
et  aliis  :  Verba  Prophetse  cuminterrogatione  esse  legenda, 
in  hanc  sententiam :  Tu  Bethleem  Ephrata,  num  minima 
es  in  millibus  Juda,  aut  minor  es  quam  ut  numerari  possis 
in  millibus  vel  principibus  Juda?  ac  deinde  per  sequentia 
intelligatur  negative  respondendum  esse,  quasi  dicat,  Ne- 
quaquam,  certe  minima  es :  quia  ex  te  mihi  exibit  princeps 
recturus  populum  meum  Israelem.  Cum  enim  Hebrsei 
signo  interrogationis  careant,  ex  sensu  colligendum  relin- 
quunt,  quid  interrogative  sit  eflFerendum;  quemadmodum 
nos  sine  peculiar!  nota,  ex  sensu  quae  sunt  ironice  pronun- 
tianda  dijudicamus,  ut  illud  Ecce"^  Adam  factus  est  quasi 
unus  ex  nobis,  (quemadmodum  hie  observat  Sacroboscanus 
noster.)  Atque  hoc  dictum  per  interrogationem,  (ut  notat 
in  loco  citato  Vives.) 

Esai.  49.  6.  ubi  Hebr.,  Parum  est  ut  sis  mihi  servus,  ad 

■"  Cap.  14.  vs.  16.  "  1  Sam.  9.  21. 

°  Ut  Esai.  63.  18 ;  Job.  8.  17;  2  Chron.  24.  24  ;  Paal.  42.  7. 

P  Ad  lib.  18  de  Civitate  Dei,  cap.  30. 

1 1n  Cap.  9.  Concotdise  Evangelicai. 

'  Genes.  3.  22. 


PRjELECTIONES  THEOLOGIC^E.  511 

suscitandas  tribus  Jacob,  etc. ;  LXX.  verterunt,  Magnum 
tibi  est  ut  voceris  puer  meus,  ut  suscites  tribus  Jacob. 
Quia  videlicet  interrogando  ista  legebant:  quomodo  et 
Chaldaeus  paraphrastes,  qui  vertit :  Numquid  parum  vobis 
est,  quod  vocemini  servi  mei  ?  etc. 

Extant  duo  antiquissimi  codices  Gothici  S.  Isidori  contra 
Judseos.  Extant  et  Biblia  Gothica  antiquissima,  quae  ec- 
clesia  Toletana  dono  accepit  a  S.  Ludovico  rege  Galliae,  ut 
tradunt,  et  honorifice  servant  ut  pretiosissimum  thesau- 
rum  :  in  quibus  omnibus  legitur  hoc  loco :  Et  tu  Bethle- 
hem Ephrata,  numquid  parvula  es?  etc.  Haec  Fr.  Eibera. 
Similiter  et  Johannes  Mariana',  notat,  banc  lectionem 
Gothorum  tempore  usitatam  in  Hispania  fuisse  videri,  cum 
Biblia  Gothica  ante  sexcentos  annos  conscripta,  quae  in 
Toletano"^  templo  servantur,  ita  legant.  Addit  prseterea 
Julianum  Toletanum^  additainterrogatione,  legere  :  Num- 
quid parvulus  es?  Quemadmodum  et  Isidorum"  (licet 
genere  masculino  in  foemininum  mutato) :  Et  tu  Bethlem 
Ephrata,  numquid  parvula  es  in  milibus  Juda  ?  quod  sensu 
omnino  nihil  differt  a  citatione  ejusdem  ex  Micheea  loci 
quae  habetur  apud  eundem",  Non  es  minima  in  millibus  Juda. 

■  Pro  Editione  Yalgata,  cap.  6.  '  Libio  1,  contra  Jadteos. 

»  Libro  1,  contra  Judseos,  lib.  1.  cap.  11. 
'  Libr.  2,  contra  Judseos,  cap.  3. 


512  PH«LBCTIONK«  THEOLOGICJB. 


Ubi  de  authoritate  vulgatse  editionis  Latinse  quaestionem 
esse  dicit  Whitakerus,  Utrum  ea  sit  authentica  Scriptura; 
fraudem  hie  ab  eo  commissam  ostendere  conatur  Christo- 
phorus  de  Sacro  Bosco".  Quoniam  viz.  Whitakerus  non 
semel  insinuat  nullam  versionem,  quantumvis  sinceram  et 
fidelem,  esse  posse  Scripturam ;  eoque  nomine  in  litem  vo- 
catur  a  Reginaldo'^.  Hie  igitur  Whitakerum,  Authenti- 
cam  Seripturam  nominasse,  quo  verisimiliuscalumniaretur; 
cum  illudtantum  Concilium  Tridentinum  declaraverit,  Edi- 
tionem  vulgatam  esse  versionem  authenticam,  ut  qusestio 
sit,  An  editio  vulgata  sit  editio  authentica  necne,  non,  An 
sit  Scriptura  authentica.  Respondeo  :  Sane  versio  sincera 
et  fidelis,  quod  ad  formam  attinet  (quse  in  sensu  sive  signi- 
ficatione,  ex  mente  Dei,  vocibus  et  phrasibus  imposita, 
consistit)  Scriptura  dici  potest :  non  autem  quoad  primam 
et  originalem  materiam  (quae  in  vocibus  posita  est)  quem- 
admodum  istse  a  Bartholomaeo  Keckermanno^  distinguun- 
tur.  Ad  litem  vero  quam  ipse  intendit  Reginaldus,  jam- 
judum  respondit  Whitakerus'  agnoscere  se,  "Translationes 
convenientes  cum  originali  textu  esse  Verbum  Dei :  quia 
Verbum  Dei  non  sit  idioma,  sed  doctrina  a  Prophetis  et 
Apostolis  tradita."  Id  quod  Christophorum  nostrum  latere 
non  potuit,  qui*  sententiam  banc  ex  Whitakero  repetit. 
Illud  tamen  recte  ibidem  addit  Whitakerus :  "  Translationes 
eatenus  tantum  pro  Verbo  Dei  agnoscendas,  quatenus 
Authentici  textus,  a  Prophetis  et  Apostolis  exarati,  senten- 
tiam fideliter  exprimunt.   Ideoque  vulgatam  versionem,  cum 

"Part  1.  cap.  1. 

»  In  Kefutatione  Reprehensxonis  Whitakeri,  pag.  286. 

y  Systematis  Theolog.  lib.  1.  cap.  8.  Eectius  vero  distingtii  videntur,  utsignnm 
et  res  signata:  to.  yap  iv  ry  (pti)vy  tCjv  iv  ry  ^v^y  7ra9tjfidru}v  trii^/SoXa, 
rd  SI  ev  ypaipy  Tuiv  kv  ry  ^a>vy,  teste  philosopho,  iripi  epfirjvtiag.  Vide 
Augustin.  de  Doctrina  Christian,  (de  signi»),  et  Gretser.  p.  545.  A''el  distinguere 
ut  animam  a  corpore  (animus  cujusque  is  est  quisque). 

•  In  Responsione  ad  Reginald!  Refutationem,  pag.  235. 

•Cap.  3.  pag.  16. 


PR^tBCTIONES  THSOLOGICjE.  513 

pluribus  in  locis  corrupta  sit,  iilis  quidem  in  locls  Verbum 
Dei  esse  non  posse."  At  vero  Concilium  Tridentinum, 
cum  statuit*,  Editionem  vulgatam  Latinam  ita  pro  authen- 
tica  habendam,  ut  earn  nemo  rejicere  quovis  praetextu  (ne 
illo  quidem  quod  a  Grseco  et  Hebrseo  textu  dissentiat, 
quemadmodum  antea  ostensum  est,)  audeat  vel  prsesumat ; 
adeoque  libros  Sacrae  Scripturse,  cum  omnibus  suis  partibus, 
prout  in  veteri  vulgata  Latina  editione  habentur,  pro  sacris 
et  canonicis  ab  omnibus  suscipiendos;  manifestum  est,  ex 
Patrum  Tridentinorum  sententia,  Vulgatae  editionis  autho- 
ritatem  non  jam  pendere  a  fontibus  Hebraicis  et  Graecis 
(quos  Pontifieii  depravatos  esse  asserunt,  et  ad  vulgatae 
Latinae  editionis  normam  exigendos)  sed  absolute  et  per  se 
esse  authenticam,  atque  ita  omnibus  modis  absolutam,  ut 
ipsa  omnino  non  emendanda  sit,  sed  aliae  omnes  ad  earn  ex- 
aminandae  sint.  Ita  nimirum  eam  omnium  editionum  Do- 
minam  constituunt,  quod  est  proprie  esse  authenticam.  Eo 
nimirum  sensu  Paulus*"  vetat  uxorem  nvOevruv  avSpbg,  id 
est,  dominari  in  virum  (ut  vulgatus  interpres  vertit),  vei 
authoritatem  sibi  in  virum  usurpare.  Avdcvre7v  enim  est 
i^ovaiaZiiv,  et  Avifllvrrjc  est  l^ovcrtaaTrj^  (quemadmodum 
habet  in  lexico  Hesychius),  6  tavrbv  itratptlg  tig  Travra,  kcA 
iov  avTf^oiiiTiog,  KaX  jur)  aXXov  aXX'  fttvTov  &v,  quemadmo- 
dum optime  exponit  Etymologus.  Et  in  eandem  senten- 
tiam  ab  Accursio"^  expositum  est  Authentici  nomen,  quo 
Novellae  Justiniani  imperatoris  ab  Jenerio  appellataa  sunt. 
"  Authenticum  est  id  cui  vel  ipsi  fides  adhibeatur,  quasi 
accersitis  aliunde  probationibus  haudquaquam  indigeat; 
vel  quod  a  seipso,  non  ab  alio,  dependeat,  quemadmodum 
dicas,  Originale.  Quemadmodum  et  is  author  dicitur,  qui 
ipse  facit,  non  ab  alio  accipit :  et  in  quo  jus  est  potestas  et 
dignitas,  nee  ab  alio  pendet.  Ut  hinc  scilicet  Justinianum 
intelligas  constitutiones  has  postremas  Authenticas  ob  id 
dixisse,  quod  jus  earum  ratum  esse  cuperet  nee  ambiguum, 
nihilque  jam  exoticum  ad  suam  firmitatem  desiderans; 
utpote  a  se  authore  quoddam  velut  Apollinis  oraculum 
profectum." 

'  Session.  4.  b  1  Tim.  2.  12. 

'  Accurs.  in  Auth«ntic.  Jujtifiian. 
VOL.  XIV.  2  L 


514  PHfiLECTIONES  THEOLOQICJE. 

Atque  banc  Tridentini  Decreti  sententiam,  si  nescit 
Christophorus,  pontificem  suum  Optimum  Maximum,  ac 
alios  Doctores  Pontificios  ejusdem  interpretes  consulat. 
Sic  enim  Sixtus  V.,  in  Bulla  Bibliis  suis  prsefixa,  de  Apos- 
tolicse  potestatis  pleiiitudine  statuit  ac  declarat,  "  Vulgatam 
sacrae  tarn  Veteris  quam  Novi  Testamenti  paginse  Latinam 
editionem,  prius  quidem  universali  sanctse  Ecclesiae,  ac 
sanctorum  Patrum  consensione,  deinde  vero  Generalis  Con- 
cilii  Tridentini  decreto,  nunc  demum  etiam  Apostolica  slbi 
a  Domino  tradita  auctoritate  comprobatam,  pro  vera,  legi- 
tima,  authentica,  et  indubitata,  in  omnibus  publicis  priva- 
tisque  disputationibus,  lectionibus,  praedicationibus,  et  ex- 
planationibus  recipiendam  et  tenendam  esse:  tantamque 
PER  SE''  esse  Vulgatae  versionis  auctoritatem  pronuntiat, 
tamque  excellentem  praestantiam,  ut  majorem  desiderare, 
penitus  inane  videatur.  (Hie  recognoscat  Christophorus 
illud  PER  SE,  quod  Whitakerum"  ait  homo  insulsus  reponere 
potuisse  in  sua  pera.)  Ostendit  postea  Sixtus,  seinemen- 
dandis  Latinis  Bibliis  aliquando  ad  Hebrseorum  Graeco- 
rumque  exemplaria  sibi  confugiendum  duxisse:  "non'  eo 
tamen  (inquit)  ut  inde  Latini  interpretis  errata  corrige- 
rentur:"  concluditque  demum  in  hunc  modum  :  "  Quare 
merito  sacra  Tridentina  Synodus  veteris  Vulgatae  editionis 
libros  non  aliter  quam  prout  in  Ecclesia  legi  consueverunt, 
pro  Canonicis  suscipiendos  decrevit."  Adde  Stapletonum^ 
controversiae  statum  scholastico  more  ita  Tridentini  De- 
creti sententiam  aperientem :  <'  Videtur  quod  Latina  vul- 
gata  editio  Veteris  et  Novi  Testamenti  non  debet  ab 
Ecclesia  pro  sola  authentica  et  sacra  Scriptura  approbari. 
Sed  in  contrarium  est  authoritas  summa  sedis  Apostolicse 
et  Concilii  Tridentini,"  etc.     Hie  habet  Christophorus  ex 


*  Id  est,  merito  suo,  remota  Ecclesiae  authoritate. 

«  Part.  2.  cap.  i  (pag.  162).     Vide  Part.  1.  cap.  4  (pag,  87). 

'  Ita  Stapletonua  in  Kelectioue  Principior.  Doctrinal.  Controv.  5.  quseat.  3. 
artic.  3.  (in  fine) ;  "  Eecurreread  Ilebraicum  vel  Grajcumet  licet  et  expeditsaipe 
nnracro;  sed  ad  id  quod  obscurum  est  elucidandum,  non  ad  textum  vulgarem 
falsitatis  alicujus  condemnandum.  Et  hoc  sensu  solam  Latinam  vulgatam 
editionem  pro  authentica  haberi  Concilium  Tridentinum  statuit." 

t  In  Eelectione  Princip.  Doctrinal.  Controv.  5.  qurest.  3.  Art.  3. 


PBiELECTIONBS  TUEOLOOICiE.  515 

Synodi  Tridentinae  sententia,  vulgatam  editionem  Latinam 
non  solum  authenticam  Scripturam  esse  (quod  indededuxit 
Whitakerus)  sed  et  solam  authenticam  et  sacram  Scriptu- 
ram. Unde  et  nostros  perstringit  Gregorius  Martinus"", 
quod  ab  ea  quae  re  ipsa  vera  et  authentica  Scriptura  est, 
vulgata  nimirum  Latina,  recedamus :  dum  Hebrseum  et 
Grsecum  qui  nunc  habetur  contextum,  antique  approbate 
Latino  textui  prseferendum  putavit.  Hinc  et  Wilhelmus 
Reginaldus',  Ecclesiam  fidelissime  Scripturas  conservasse 
asserit,  licet  non  in  Grseca  aut  Hebraica  lingua.  Et  Jo- 
hannes Azorius  JesuitaJ  asserit,  Grseca  et  Hebrsea  exem- 
plaria  quae  nunc  extant,  si  cum  sensu  vulgatae  Latinae 
pugnant,  pro  Canonica  Scriptura  esse  nobis  habendam 
Latinam  editionem,  (multo  ergo  magis  quando  inter  se  con- 
sentiunt).  Quid  multis  hie  opus  est  ?  ipsum  Christophorum 
hie  audiamus.  "  Nostra''  (inquit)  versio  continet  Scripturam 
a  Prophetis  et  Apostolis  editam  :  estque  ipsa  Dei  verbum 
authenticum."  Quod  vero  per  authenticam  editionem  intel- 
ligat,  idem  explicat'.  "  Meminisse  (inquit)  oportet,  in  hac 
disputatione,  cum  dicimus  vulgatam  editionem  authenticam 
esse,  aliud  nos  non  velle  quam  cam  esse  omnino  in  senten- 
tia conformem  suo  fonti ;  seu  fidelem  esse,  ac  sinceram ; 
proindeque  dignam  quae  eam  authoritatem  apud  omnes  ha- 
beat,  quae  tali  Scripturarum  versioni  debetur."  Isto  vero 
modo  codices  Hebraicos  et  Grsecos,  qui  modo  habentur, 
authenticos  non  esse  confirmat  Christophorus™,  ubi  asserit, 
"jure  se  nolle  versionem  suam  ad  fontes  istos  examinari. 
Non  enim  (inquit)  constat  eos  cum  suis  fontibus,  id  est, 
primis  exemplaribus  convenire ;  quibus  tamen  conformem 
esse  nostram  versionem  nos  certos  facit  Ecclesia." 

Atque  ita  videbamur  statum  hujus  controversiae  assecuti : 
nisi  Christophorus,  cum  videret  plurimis  in  locis  vulgatam 
editionem  originalibus  Scripturarum  fontibus  adeo  confor- 

^  In  Prsefatione  DetectionU  Hoereticar.  Version.  Scriptur.  §  36,  37. 

'  In  Refutatione  Reprehens.  Whitakeri,  cap.  12  (p.  346). 

i  Inatitut  Moral,  lib  8.  part,  l.cap.  3. 

k  Part.  2.  cap.  10  (pag.  194).     Vide  pftg.  16. 

'  Cum  alibi  pag.  7,  10,  162,  turn  parte  2*.  cap.  7.  (p.  173). 

■"  Parte  1.  cap.  4  (pag.  34). 


616  PR^LECTIONES  THEOLOGIC^, 

mem  non  esse,  ut  nulio  pacto  inter  se  conciliari  possintr 
distinctionem  quandam  a  quibusdam  doctioribus  hujus 
causse  patronis  propositam  repetendam  putavisset",  per 
quam  elaberetur  quoties  loca  ab  adversario  objecta  aliter 
solvere  non  posset.  Ut  ex  eorum  numero  se  esse  ostende- 
ret,  '*  qui",  ut  ejus  caussse,  quam  cupiditate  magis  quam 
ratione  delegerunt,  patroni  ae  defensores  habeantur,  de 
industria  alienum  statum  controversiis  accommodant :  quo 
et  negligatur  Veritas,  et  quod  dicant  ipsi  semper  ha- 
beant;  cum  secus  jejuni,  aridi,  et  plane  infantes  appa- 
rerent."  Agnoscit  verba,  opinor  sua.  Sic  igitur  iile 
distinctionem  suam""  explicat :  "  Cum  hsec  fides  ac  sinceritas 
spectari  possit  vel  absolute,  vel  tantum  in  ordine  ad  fidera 
et  mores  Ecclesise :  posteriore  modo  in  disputatione  nostra 
consideratur.  Ideoque  quod  Ecclesia'*  supra  definivit, 
nosque  cum  Bellarraino  defendimus,  est:  editionem  banc 
esse  sinceram  in  his  qua;  pertinent  ad  fidem  et  mores  :  nee 
multum  laboramus,  si  forte  verbulum  aliquod  in  ea  desit 
vel  redundet,  vel  minus  commode  versum  sit,  quamdiu 
praedictis  capitibus  non  prifijudicat ;  sive  id  acciderit  negli- 
gentia  librariorum,  qui  vel  earn  vel  fontium  exemplaria,  ex 
quibus  ipsa  manavit  descripserunt,  sive  ignorantia  perverse 
corrigentium,  sive  quod  interpres  ipse  ita  fortasse  reddide- 
rit.  Hoc  est  quod  paulo  obscurius  indicavit  Bellarminus"", 
dum  ait  Ecclesiam  quidem  banc  approbasse  editionem,  non 
ita  tamen  approbasse  ut  asseruerit  nuUos  in  ea  librariorum 
errores  reperiri ;  sed  certos  nos  reddere  voluisse,  in  iis  pr^- 
SERTiM  quae  ad  fidem  et  mores  pertinent,  nulla  esse  in  hac 
versione  interpretum  errata.  Hinc  intelligis  nisi  aliquem 
errorem  fidei  vel  moribus  Ecclesise  prsejudicantem,  huic 
versioni  inhserere  ostendat,  caussa  cadere  Whitakerum, 
contra  Tridentinum  decretum,  et  Bellarminum  disputan- 
tem :  atque  etiam  quoties  ille  alio  quam  hie  collimat,  toties 
extra  scopum  sagittas  dirigere  suas;  nisi  alius  quam  Tri- 
dentina  Synodus,  aut  Bellarminus,  sit  adversarius."     Hsec 

»  Part.  3.  cap.  1  (pag-  200).  °  Part.  1.  cap.  1  (pag.  2). 

p  Part,  1.  cap.  1.  "i  Synod.  Tridentin.  Sess.  4. 

'  Cap.  11. 


rn^LECTIONES  THKOLOGICiE.  517 

ille.  Nee  primus  tamen  iile  qui  fianc  effugiendi  viam  rep- 
perit.  Etiam  Andreas  Vega  Hispanus,  qui  Tridentino 
Concilio  interfuit,  multis'  eonfirmare  nititur.  Triden- 
tinos  Patres  vulgatara  Latinam  editionem  authenticam 
eatenus  haberi  voluisse ;  ut  certum  omnibus  esset,  earn 
nuUo  foedatam  esse  errore,  ex  quo  perniciosum  aliquod 
dogma  in  fide  et  moribus  coUigi  possit :  atque  ideo  adjecisse, 
Ne  quis  illam  quovis  prajtextu  rejicere  auderet.  Cujus  rei 
testem  citat  Cardinalem  Sanctse  Crucis'  (qui  postea  Papa 
Marcellus  dictus  est)  Concilii  tunc  legatum ;  a  quo  illud  se 
inquit,  pridie  quam  hoc  decretum  rogaretur,  accepisse,  et 
postea  id  ipsum  confirmantem  et  obtestantem  non  semel 
audivisse.  Et  hoc  etiam  Andradio"  magis  videtur  veritati 
et  rationi  conscntaneum  :  ita  tamen  ut  nihil  de  Concilii 
mente  atque  sensu  statuat,  sed  veram  et  integram  illius 
sententiam  a  Romano  Pontifice  expectet.  Eandem  etiam 
aliorum  priorum  et  catholicorum  sententiam  esse  confirmat 
Dominicus  Banes' :  quod  interpres  Latinie  editionis  vul- 
gatse  in  quibusdam,  quaj  neque  ad  fidem  aut  mores  perti- 
nebant,  hallueinatus  est :  atque  ita  intelligunt  Tridentina; 
Synodi  decretum  de  vulgata  editione,  quae  nimirum  pro 
authentica  habenda  sit  in  rebus  ad  fidem  et  mores  pertinen- 
tibus.  Et  "plurimos  (ait)  se  commemorare  posse  viros  Ca- 
tholicos  ac  doctissimos,  sibi  de  facie  notos,  qui  in  banc 
sententiam  summa  cum  modestia  Ecclesise  Catholicaj  ju- 
dicium expectantes,  tamen  vehementer  inclinant.  Imo 
vero  si  res  haec  sola  ratione  definienda  esset,  persuasum 
habent,  in  Latina  editione  vulgata  qusedam  loca  esse  errata 
interpretis  inadvertentia."  Scilicet  rationi  cederent,  et  in 
nostram  sententiam  concederent  homines  doctissimi:  nisi 
Romanse  Ecclesiae  authoritas  velut  moles  opponeretur,  et 
ne  rationi  cederet  impediret.  Tantum  opinio  prsejudicata 
potest,  ut  etiam  sine  ratione  (imo  et  contra  rationem)  valeat 
authoritas.     Adeo  quidem  ut  Dominicus  ille  qui  aliorum 


•  Iq  Concilium  Tridentinuni,  lib.  15.  cap.  9. 

'  Roberli  Bellarmini  avanculum. 

°  Defcns.  Fidei  Trident.,  lib.  i. 

'  In  sccnndam  Partem  Thomaa,  Qnwst.  1   Artie.  8  (dubio"  4). 


518  PR^LECTIONES  THEOLOGIC^. 

sententiam  libere  refert,  suam  tamen  proferre  non  audeat 
(utpote  in  Hispania  inter  medios  Inquisitores  agens),  sed 
veritatem  sibi  cognitam  supprimere  potius  quam  proloqui 
satius  ducat.  "  In  re  (inquit  ille)  tam  gravi  expectanda 
est  Ecclesise  Catholicae  censura.  Unde  neque  audeo,  neque 
debeo,  Ecclesiae  judicium  mea  sententia  praevenire.  Scio 
quidem,  si  ab  Ecclesia  interrogarer,  quid  viva  voce  respon- 
derem :  interim  tamen  pio  justoque  silentio  me  contineo. 
Hoc  unum  dumtaxat  dixerim,  vehementer  me  desiderare, 
ut  contentio  haec  inter  pios  Theologos  summi  Pontificis 
auctoritate  decideretur,  ac  componeretur,"  etc.  Quo 
audacior  videri  posset  Christophorus  noster,  qui  non  modo 
non  silentium  Hie  continet,  et  Romani  Pontificis  oraculum 
expectat :  sed,  quasi  res  certa  esset  et  explorata,  pro  con- 
cesso  sumit,  non  aliam  fuisse  Tridentinorum  Patrum 
mentem,  quam  quae  ab  ipso  exposita  est.  Id  quod  iile, 
cum  nulla  vel  ratione  vel  authoritate  (praeterquam  sua) 
firmaverit:  unum  ex  firmis  principiis  suis  facit,  quod  Whi- 
takeri  nostri  argumentis  tanquam  propugnaculum  opponit. 
Sic  enim  bellus  iste  Principiorum  architectus™,  "  Instar 
autem  propugnaculi  nobis  sint  oportet  nostra  principia; 
quae  si  constantia  sint  ac  firma,  certa  effulget  spes  victorise. 
Ea  vero  sunt  hsec.  Primum,  corruptiones  qusB  fidepi,  et 
mores  Ecclesise  non  attingunt,  alienisunt  aprsesenti  dispu- 
tatione.  Nam  ut  testificati  sumus  ssepe,  et  parte  ac  cap.  1. 
demonstravimus,  non  dehujusmodiinhaccaussaquserimus." 
Hsec  ille:  tanquam  ex  tripode.  Instar  propugnaculi  nobis 
sint  opoETET  NOSTRA  PRINCIPIA,  ait  Dictator  noster,  satis 
certe  pro  imperio.  Quae  quam  constantia  sint  ac  firma  (et 
consequenter  quam  certa  ipsi  effulgeat  spes  victorise)  con- 
sideratis  primarii  hujus  propugnaculi  munimentis  conjicere 
licebit.  Quomodo  vero  illud  munitum  cernimus  ?  "  Ni- 
mirum  testificati  sumus  ssepe"  (inquit  ille) ;  quasi  si  millies 
hoc  testificatus  esset  Pythagoras  noster,  illius  avrog  i^a 
tanti  apud  nos  momenti  esse  debeat,  ut  firma  ac  constantia 
principia  constituat.  "  Sed  et  idem  demonstravimus"  (in- 
quit).     Ac  vero  nos  in  parte  ac  capite  illo  primo  quaesitam, 

,  "  Parte  3.  cap.  1. 


PRJELKCTIONES  THEOLOGICJi.  519 

ne  tenuem  quidem  umbram  invenimus.  Immo  nihil  rep- 
perimus  praeter  Christophori  de  Sacro  Bosco  asseverationem 
(quae  quanti  est  apud  suos  et  apud  iios  esse  debebit  ponderis, 
judicent  alii)  et  Bellarmini  testimonium,  quod  ipse  tamen 
paulo  OBScuRius  esse  non  diffitetur.  Nobis  vero  ita  est 
obscurum,  ut  plane  nullum  videatur.  Quid  enim  dicit,  in 
loco  citato,  Bellarminus  ?  "  Ecclesiam  videlicet  certo  nos 
reddere  voluisse,  in  iis  pe^sertim  quae  ad  fidem  et  mores 
pertinent,  nulla  esse  in  hac  versione  Interpretum  errata." 
Ubi  illud  Prcesertim  mirum  est  fugisse  perspicacissimi 
Christophori  oculos :  qui  sponte  hie  videntur  caligasse. 
Alioqui  hinc  potius  concludi  potuisse  vidisset,  etiam  in 
aliis,  quae  ad  fidem  et  mores  directe  non  pertinent,  erratum 
non  esse,  licet  in  illis  prsecipue  nos  certos  esse  voluerit 
Synodus  Tridentina  editionem  vulgatam  ab  Interpretum 
erratis  immunem  esse.  Unde  et  paulo  ante  absolute  Bel- 
larminus scripserat:  "  Dicimus  interpretem  non  errasse  in 
ilia  versione,  quam  Ecclesia  approbavit."  Et  antea  in 
eodem  capite,  Latinam  editionem  magis  a  corruptionibus, 
quam  fontes  qui  nunc  habentur,  immunem  esse,  non  obscure 
innuit.  Ut  frustra  Christophorus  neget  hie  Whitakerum 
habere  Bellarminum  adversarium.  Sed  nee  ea  Concilii 
Tridentini  mens  fuit  quam  fingit  Sacroboscanus;  in  iis 
tantum  quae  ad  fidem  et  mores  spectant,  vulgatam  editionem 
Latinam  pro  authentica  agnoscendam  esse.  Nam,  1°, 
decreverunt,  libros  sacrae  Scripture  cum  omnibus  suis 
PARTiBUS,  prout  in  veteri  vulgata  editione  Latine  habentur, 
pro  sacris  et  canonicisab  omnibus  suscipiendos.  Si  omnes 
partes  Bibliorum,  prout  in  Latina  editione  habentur,  pro 
sacris  et  canonicis  agnoscenda  sint,  tum  non  illae  tantum 
quae  fidem  et  mores  spectant.  Alioqui  enim  ad  Historicas 
narrationes  (et  eorum  circumstantias)  quae  insignes  Scrip- 
turae  partes  sunt,  non  spectaret  hie  canon.  Quaeratur,  verb! 
gratia,  an  sacra  et  canonica  sit  sententia  ilia  qua;  in  Vul- 
gata editione  legitur,  "  Alium^  quoque  genuit,  et  vocavit 
nomen  ejus  Eliezer,  dicens,  Deus  patris  mei  auxiliatus  est 
mihi,  etliberavit  me  demanu  Pharaonis."     Respondcbitur, 

"  Exod.  2. 


520  PRiELECTIONES  THEOLOGICffi. 

opinor,  ex  Decreti  Tridentini  sententia,  esse  sacram  et  ca- 
nonicam ;  quandoquidem  ut  pars  libri  Exodi  in  vulgata 
editione  Latina  habetur.  Sic  enim  in  similibus  caussis 
Concilli  decretum,  quasi  murum  quendam  objici  posse, 
ostendit  Bellarminus''.  At  vero  si  liberum  relinquatur,  ut 
Coneilii  verba  ad  ea  taiitum  quiE  fidem  et  mores  spectant 
restringi  possint,  aries  profecto  parabitur,  quo  murus  ille 
Bellarminianus  funditus  possit  dirui.  Historica  enim  ilia 
proprie  ad  fidem  non  pertinent :  nisi  dicamus  in  sacra  Scrip- 
tura  nihil  esse  quod  ad  fidem  non  pertineat.  Ex  qua  hypo- 
thesi  etiam  illud  aequetur  quod  volumus,  omnia  quas  in 
vulgata  Scripturarum  editione  habentur,  pro  authenticis  a 
Patribus  Tridentinis  esse  comprobata.  2°,  Ubi  Lex  non 
distinguit,  ibi  nee  nos  distinguere  debemus,  sicut  dicunt 
jurisconsulti.  Synodus  vero  Tridentina  absolute  loquitur, 
cum  vulgatam  editionem  Latinam  pro  authentica  habendam 
statuit:  neque  limitationem  hujusmodi  adjecerunt.  Quae 
quidem  cum  tanti  fuerit  momenti,  et  tam  facile  posset  ad- 
jici:  sine  dubio  ita  non  prseteriissent,  si  decretum  suum 
eo  modo  voluissent  intelligi.  3°,  Quod  Concilium  addit, 
"  ne  ullus  illam  quovis  praetextu  audeat  rejicere :  id  pro- 
fecto evidenti  argumento  est,  in  omnibus  omnino  locis,  et 
quod  attinet  ad  omnes  Scripturae  sententias,  esse  banc  edi- 
tionem ut  authenticam  a  Concilio  approbatam.  Secus 
enim  prsetextus  allquis  superesset,  quo,  non  obstanti  hac 
definitione  Coneilii,  posset  aliquando  ea  editio  indisputation- 
ibus  rejici :  nempe  sidiceretur,  in  hoc  certe  aut  in  iilo  loco 
non  esse  hujus  editionis  auctorem  Spiritus  Sancti  mentem  as- 
secutum.  At,  ne  uUo  unquam  praetextu  hsec  editio  rejicere- 
tur,  omnino  voluit  Concilium  prohibere.  In  omnibus  igitur 
locis  earn  haberi  voluit  pro  authentica.  In  hunc  modum 
progenuina  sententia  Decreti  Tridentini  argumentatus  est 
Gregorius  de  Valentia^.  4°.  Ulterius  decreverunt  Tri- 
dentini Patres  vulgatam  editionem  pro  authentica  haben- 
dam esse  (ita  ut  earn  nemo  rejicere  quovis  praetextu  audeat 
vel   praesumat)    in    publicis   lectionibus,    disputationibus, 

J  De  Verbo  Dei,  lib.  1.  cap.  7. 

"  In  Analysi  Fidei  Calliolicro,  lib.  8.  cap.  6. 


PnjEtECTIONES  THKOLOQICJE.  621 

prsedicationibus,  et  expositionibus.  Et  postea  Sixtus  V.*, 
pro  vera,  legitima,  authentica,  et  indubitata  in  omnibus 
publicis  PRiVATisQUE  disputationibu3,  lectionibus,  prsedi- 
cationibus, et  explanationibus,  recipiendam  et  tenendam 
esse.  At  in  disputationibus,  non  solum  de  rebus  ad  fidem 
et  mores  pertinentibus  agitantur  controversiae :  in  lectioni- 
bus vero,  prsedicationibus,  ac  expositionibus,  ea  omnia 
tractari  quse  in  corpora  Bibliorum  continentur  (non  ea 
solum  qu£e  ad  iidem  et  mores  spectant,  nisi  omnia  quae  in 
sacra  Scriptura  habentur  ad  fidem  pertinere  dicamus)  ma- 
nifestum  est,  Atque  hinc  Anglo-Rhemenses  totum  Novi 
Testamenti  contextum  (non  ea  tantum  quae  ad  mores  et 
fidem  pertinent)  ex  editione  vulgata  Latina,  non  ex  fonti- 
bus  Graecis,  exprimendum  sibi  putaverunt.  Si  nihil  aliud 
sanxissent  Tridentini,  quam  sinceram  esse  banc  editionem 
in  iis  quse  ad  fidem  et  mores,  nihil  magni  de  ea  pronun- 
tiasse,  non  esset  ilia  melior  nostris  translationibus  :  saltern 
si  paucula  quaedam  in  illis  emendentur.  Nam  in  Veteri 
Testamento  Leonis  Judae  cum  Vatabli  notis  a  Salmanti- 
censibus  edlto,  Novi  Testamenti  Latina  versione,  Tremel- 
lii  ex  Syriaco  (et  Bezse,  opinor,  cum  eadem  conjuncta  ex 
Graeco)  nihil  in  fide  et  moribus  devium  reperire  potuerunt 
censores  Belgici  in  Indice  Expurgatorio*.  Imo  nostrae 
versiones,  Tremellii  puta  ilia  (et  Bezae  forte)  praeferendae 
essent  vulgatae  Latinee.  Nam  cum  hac  quidem  in  re  pares 
sint,  in  aliis  quae  ad  fidem  et  mores  non  spectant,  propius 
accedere  ad  fontes,  eorumque  ivipytiav,  elegantiam,  etc. 
propius  exprimere  quam  vulgatam  illam  manifestum  est. 

Postremo,  quid  hie  ampllus  desiderari  possit,  cum  illud 
quod  tantopere  Andradius,  Dominicus  Banes  et  alii  optave- 
rintjprsestiteritpostea  Sixtus  V.  Romanus  Pontifex,  in  Bulla 
Romae  anno  1589  promulgata.  Cum  enim  ibi  diserte  neget 
ad  Hebrseorum  Graecorumque  exemplaria  esse  confugien- 
dum,  ut  inde  Latini  interpretis  errata  corrigantur ;  tantam- 
que  per  se  esse  Vulgatae  editionis  auctoritatem  astruat 
tamque  excellentem  prsestantiam,  ut  majorem  desiderare, 
penitus  inane  videatur,  totam  controversiam  mihi  plane 
diremisse  videtur.     Ut  hie  Christophoro  nostro  cavendum 

•  In  Bulla  Editionl  sure  preefixa.  '  Pag.  217. 

vol..  XIV.  2    M 


522  pr-i:lectionks  theologic^. 

sit,  ne  ad  versus  authoritatem  pontificiam  rebellis  deprehen- 
datur.  Verum  quidem  est  Pontificiorum  aliquos,  qui  post 
Concilii  Tridentini  decretum  (sed  ante  prolatam  Sixti  V. 
sententiam)  scripserunt,  in  quorum  numero  ab  Azorio 
Jesuita  reponuntur  Vega,  Sixtus  Senensis,  Canus,  Payva, 
Lindanus,  fateri  aliquos  esse  in  vulgata  editione  errores, 
non  solum  vitio  scriptorum,  sed  etiam  ipsius  Interpretis 
incuria  vel  ignorantia.  Qua  vero  ratione  inducti  in  sen- 
tentiam hanc  concesserint,  ex  Dominico  Banesio''  possumus 
intelligere.  "  Quoniam  (inquit)  cum  fiant  argumenta  ad 
solvendum  difficillima,  et  quae  more  humano  videntur 
convincere  qu8edt;m  esse  errata  in  vulgata  editione  quae 
non  sunt  magni  ponderis  ;  si  haecipsa  negaverimus,  fortassis 
hseretici  nos  ignorantia),  aut  protervise  redarguent,  atque 
apud  suos  infamabunt,  et  reliqua  magni  ponderis,  et  quae 
ad  fidem  aut  mores  pertinent,  quse  ipsi  in  vulgata  editione 
errata  esse  contendunt,  putabunt,  nos  simili  protervia 
clausis  oculis  defendere."  Scilicet  vulnus  suis  partibus  a 
nostris  inflictum  dissimulare  non  potuit  Dominicus  utcun- 
que  illud  alto  pectore  conetur  premere  Gregorius  Valen- 
tianus.  Sic  enira  ille"*  rem  istam  satis  confidenter  definit. 
"Nam  de  locis  quidem  aliquibus  minutioribus  non  perti- 
neutibus  ad  ipsa  dogmata  fidei,  aliqua  potuit  esse  contro- 
versia  quamdiu  Ecclesia  nuUam  editionem  Bibliorum  spe- 
ciali  definitione  approbavit.  Jam  vero,  post  Concilium 
Tridentinum  dubitake  non  licet,  quin  editio  vulgata 
vetus,  quae  imprimis  a  D.  Hieronymo  partim  conscripta, 
partim  emendata  est,  divinam  doetrinam  contineat,  sitque 
per  omnia  in  sensu  quidem  concors  ille  Scripturse,  quae 
primo  ab  auctorlbus  sacris  Spiritu  Sancto  dictante  est  ex- 
cepta."  Tum  vero  nostra  argumenta  quasi  levissima  et 
nullius  ponderis  (quae  difficillima  tamen  sensit  Banesius) 
uno  verbo  amoliri  nititur".  "  Et  certe  (inquit)  quod  ad 
rem  ipsam  attinet,  nihil  adversus  hanc  editionem  objiciunt 

'  In  1  partem  Thomae,  qusest.  1.  artic.  8. 

■'  In  Analysi  Fidei  Catholicso,  lib.  8.  cap.  5. 

'  Similiter  Rob.  Personius,  in  Controvcrsiarum  Epitome,  (homo  scilicet 
Ilcbraice  valde  peritns,)  "  Objiciunt  raulta  loca  ex  editione  vulgata,  qu.u  conan- 
tnr  convincere  erroris.  Sed  omnia  facile  defenduntur  collatione  Ilebroci  GraK;ique 
textus." 


PH^LECTIONES  THEOLOGICiE.  523 

Sectarii,  quod  alicujus  sit  ponderis.  Nam  quod  illam  ab 
Hebraicis  aut  Graecis  exemplaribus  discrepare  dicunt,  id 
vel  falsum  est,  si  correctiora  exemplaria  inspiciantur,  vel 
certe  quod  ad  ipsam  sententiam  attinet  nihil  interest." 
Hinc  etiam  Jacobus  Gretserus  Jesuita',  "  Hsec  vulgata 
versio  (inquit)  authentica  est,  eo  quod  Spiritus  Sanctus 
interpretem  ita  gubernavit  ut  a  sententia  divina  nusquam 
avius  abiret  et  exorbitaret.  De  hujus  interpretis  praeroga- 
tiva  ac  privilegio  certos  ac  securos  nos  reddit  columna  veri- 
tatis  Ecclesia"  (pauculi  videlicet  illi  Tridentini  Episco- 
puli^).  Postremo  Johannes  Azorius,  Hispanus  Jesuita*", 
necessitate  victus,  a  Vega,  Cano,  Sixto  Senensi,  Payva, 
Liiidano,  secessionem  facere,  et  controversise  hujus  statum 
in  hunc  modum  informare  cogitur.  *'  Quaastio  est,  utrum 
vulgata  editio,  a  Concilio  Tridentino  approbata,  ita  sit 
perfecta,  ac  si  omni  careat  errore,  ut  verius  verti  non  po- 
tuerit."  Et  "  mihi  (inquit)  verior  esse  videtur  eorum 
sententia,  qui  existimant  Latinam  non  mode  in  rebus  fidei 
et  morum  omni  errore  carere,  sed  cseteris  quoque  omnibus 
prsecellere.  Quare  licet  aliqua  clarius,  significantius,  pro- 
prius,  et  latinius  reddi  potuerint,  non  tamen  verius,  aut 
simpliciter,  certius."  Haec  ille.  Ut  etiam  atque  etiam 
videndum  sit  Christophoro  nostro,  ne  dum  alienura  causae 
huic  statum  conatur  affingere,  non  modo  ab  Anglo- Rhe- 
mensium  sodalitio,  et  aliorum  decretl  Tridentini  propugna- 
torum  sententia,  sed  etiam  a  suae  Societatis  Theologis, 
addo  etiam  a  Romano  ipso  Pontifice,  et  Synodo  Tridentina 
(cujus  8e  patronum  videri  voluit)  recessisse  deprehendatur. 
Et  de  statu  quidem  praesentis  controversiae  satis  jam 
multa  dicta  sunt.  Argumenta  ilia  consideranda  nunc 
veniunt,  quibus  absurdum  istud  Pontificiorum  dogma  a 
nostris  convellitur. 

'  In  Dcfensiono  capitis  10,  libri  2,  Bcllarinini  de  Verbo  Dei,  col.  542. 
t  Vide  ct  col.  545  D.     Adde  et  Riberam  ("egregium  ilium  ScriptursB  inter- 
pretem," utappellat  Cbristophorus)  in  Ilabacuc  1,  p.  520,  col.  2. 
••  Institut.  Moral,  lib.  8.  cap.  3.  §  4.     (Vide  ibi  ejus  rationes.) 

END  OF  THE  FOURTEENTH  VOLUME. 


/. 


•!  ;  ''>'•  ;-.>?!*>'■