De Zandvoortse Slooproute 2009

open

MONUMENTENDAG
fe

De samenwerkende verenigingen tot het
Behoud Zandvoorts Cultureel Erfgoed

Presenteren de (s)loop/wandelroute door Zandvoort

of 0i'

Zandvoortse (s)loop wandeling

(wat u nu ziet, is er straks niet)

Een wandeling langs het culturele erfgoed van het voormalige
vissersdorp

(duur circa anderhalf uur)

Wandelend door het dorp ontdekt men door de hoogteverschillen dat Zandvoort
ooit gebouwd is op de duinen. Ondanks het feit dat er geen harde bewijzen zijn,
wordt aangenomen dat de eerste bewoning in de loop van de twaalfde eeuw heeft
plaatsgevonden. Omdat de eerste bebouwing voornamelijk uit houten hutten heeft
bestaan, is hier weinig meer van teruggevonden. Tot eind 1800 was het
belangrijkste deel van de inkomsten afkomstig uit de vangst van kabeljauw en
schelvis door middel van bomschuiten. In de tweede wereldoorlog heeft het dorp
erg geleden van de sloop (door de Duitsers) van een belangrijk deel van de oude
bebouwing.

De wandeling probeert belangstelling te wekken voor de geschiedenis van
Zandvoort, voor wat er nu nog in gebouwde vorm van over is en wat eventueel
straks uit het straatbeeld gaat verdwijnen.

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009

Pagina 1

Start Gemeenschapshuis
(schoolplein 1) begin en eindpunt
van de wandeling (plattegrond nr.
1)

Het plein kreeg deze naam omdat het
inmiddels 115 jaar oude gemeenschapshuis
voorheen de functie had van lagere school
(school B) in de volksmond 'Het
Klompenschooltje' omdat de meeste
Zandvoortse kinderen op klompen naar
school liepen. Enige jaren na de tweede
wereldoorlog veranderde de functie van het
gebouw. In plaats van een openbare lagere school verhuisde de muloschool van de
Hogeweg naar het gemeenschapshuis. Later verhuisde de muloschool naar een nieuw
gebouw aan de Zandvoortselaan. Het gemeenschapshuis heeft ook nog dienst gedaan als
Openbare bibliotheek, WV kantoor en veel verenigingen maken nog steeds gebruik van
de zalen. Straks zal de sloophamer voor het gebouw komen om plaats te maken voor
nieuwbouw van het project LDC,

Keer het Gemeenschaphuis de rug toe en loop naar rechts (Louis Davidsstraat)

Voor u ziet u aan de linkerkant het postkantoor. Het oude postkantoor stond op de plek
van Jupiters winkelplaza en werd in 1965 afgebroken omdat het niet meer voldeed. Het
huidige postkantoor zal in de toekomst ook worden gesloopt en plaats maken voor de
supermarkt van AH en appartementen. Aan het eind van de straat is het busstation waar
nu nog de bus stopt. Van 1899 tot 1957 was dit de plaats waar de tram (uit Amsterdam)
zijn eindstation had en waar aan het eind van de middag de dagjesmensen in rijen
stonden te wachten tussen houten schotten (de schapenhokken) om weer naar huis te
gaan. Ook het busstation zal worden afgebroken. Kijk even naar rechts naarde gevels
(1905) in Art Deco stijl van de herenhuizen. Deze huizen staan inmiddels op de
gemeentelijke monumentenlijst.
Loop via de Louis Davidsstraat naar het Raadhuisplein (plattegrond nr.2)

. Het Raadhuisplein werd pas in 1950 zo
1 vernoemd, voorheen was de naam van
het plein Grote Krocht en later
Tramplein. Het bronzen beeld 'een
gezin' van Hans Bayens stond in 1967
op een andere plaats. Tijdens de
heropening in 2006 van het
gerenoveerde Raadhuisplein is het
beeld meer naar de zijkant van het
plein verplaatst. Het past goed in het
kloppende hart van het centrum met
als achtergrond het monumentale
Raadhuis. Het Raadhuis is in 1911
gebouwd. De fontein (1948) is een
afscheidscadeau van de Zandvoorters
aan burgemeester van Alphen. Het ontwerp is gemaakt door Ir. Friedhoff en architect de
heer J. Zietsma. Het werk is uitgevoerd in Belgische natuursteen. De toepasselijke
spreuk op de fontein is Trekt u niet aen wat yeder secht maar doet dat billijk is en
recht'. Drie spuitende haringen (naar een ontwerp van de beeldhouwster
Mevr. K. Limpers te Amsterdam) symboliseren het wapen van Zandvoort. De
versierselen in zandsteen zijn gebaseerd op zeemotieven (schelpen, dolfijnen en drietand
van Neptunes) en is gemaakt door de Haarlemse beeldhouwer G. Veldhuis.

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009

Pagina 2

Eind 2005 is het dak van het raadhuis grondig
gerenoveerd. Onder meer zijn grote delen van het
dakbeschot vernieuwd, de bijna 100 jaar oude leistenen
zijn vervangen door nieuwe en de goten en al het
loodwerk is vervangen. Alles is zo gemaakt dat het dak
zeker weer 100 jaar mee kan. De windvaan die het
orentje op het dak siert, verkeerde ook in zeer slechte
taat. Bij de dakrenovatie zijn gelijk de door weer en
|wind aangetaste stukken vervangen, waarna een
nieuwe laag bladgoud is aangebracht. Het schip ziet er
nu weer als nieuw uit. Geheel in stijl met het
vernieuwde dak en de herstelde kapellen. De herkomst en de bedoeling van het schip
zijn niet meer exact te traceren. Hoogstwaarschijnlijk heeft de windvaan een relatie met
het verleden van Zandvoort als vissersdorp. Wel is bekend dat het bootje gemaakt is
door de Zandvoorter Pieter van der Geer (1861-1928).

Het raadhuis beschikt sinds 1981 over een carillon. Dit bevindt zich in het torentje
boven de entree en telt 18 klokken. Het carillon werd op 19 maart 1981 bij de officiële
opening van het verbouwde raadhuis in gebruik gesteld door oud-burgemeester A.
Nawijn en zijn echtgenote. De aanschaf van het carillon is mede mogelijk gemaakt door
schenkingen van verenigingen, bedrijven en oud-burgemeester A. Nawijn ter gelegenheid
van zijn afscheid bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Naast de trap naar
het bordes bevindt zich een plaquette. Om het half uur speelt het carillon een liedje.
Midden op het Raadhuisplein staat het muztekpaviljoen die burgemeester van der Heijden
in 2007 als afscheidscadeau aangeboden kreeg. In het zomerseizoen is er elke
zondagmiddag een muzikale uitvoering

Aan de overkant van het
Raadhuisplein is een drogist
gevestigd in een bijzonder
gebouw. In 1902 liet Dr.Gerke het
als apotheek en woonhuis
bouwen. Na zijn vertrek is het
gebouw in gebruik genomen door
de gemeente en later werd er een
badhuis (Doessie-bad) in
gevestigd. In eerste instantie
stond het gebouw na het
verdwijnen van het badhuis op de
nominatie om afgebroken te
worden. Het monumentale
gebouw is behouden gebleven,
alleen de binnenkant is
gerenoveerd.

Loop langs de Hema naar het Kerkplein (plattegrond 3) maar voordat u naar het
oudste plein loopt, kijk dan even rechts naar de mooie authentieke veranda's op de
eerste verdieping van het restaurant zijn nog intact en het gebouw is van anno 1890. Het
huis waar het Italiaanse restaurant in is gevestigd, wordt afgebroken. Op die plaats
worden naar het Raadhuisplein toe appartementen en een restaurant met terras
gebouwd daardoor zal het Raadhuisplein kleiner worden. Vervolg uw weg en loop over
het Kerkplein richting Kerkstraat.

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009

Pagina 3

Op het plein staat of beter gezegd ligt een gezellige
dame 'Madame Migraine'. Het bronzen beeld van René
Rikkelman is in 1998 in opdracht van de eigenaar
bar/ café Scandals geplaatst. Het pandje waar frites
d'Anvers in gevestigd is, was vroeger de slachterij van
slager Heek. De bovenverdieping van het pand is in
1986 afgebrand daarvoor in de plaats is er een nieuwe
gekomen. Als je omhoog kijkt, zie je op de gevel een
beeldhouwwerkje gemaakt door beeldhouwer Edo van
Tetterode. Het werkje stelt een zwevende reuzenhand
voor die gebaseerd is op de (H)Antwerpse legende
waar de fam. Pieters oorspronkelijk vandaan kwam.
De gevelsteen is tijdens het 40 jarig bestaan (1987)
van de zaak geplaatst.

Loop langs de Protestantse kerk die al eeuwenlang
op deze plaats staat. Hoe lang is niet precies bekend maar de kerkklok heeft een
inscriptie uit 1493. De kerk en de toren zijn verschillende keren verbouwd. De 'nieuwe'
toren uit 1618 is inmiddels een van de oudste bouwwerken van Zandvoort en is een
Rijksmonument. Als de kerkdeur open staat, ga dan beslist vooreen bezichtiging naar
binnen.

Vervolg de route naar de Kerkstraat
met op de linkerhoek een oud pand {waar
nu een winkel 38 Avenue in gevestigd is).
In 1850 heeft Dr. Gerke, voordat hij naar
het Raadhuisplein verhuisde, dit pand
laten bouwen. Loop een klein stukje door
en kijk naar het derde huis aan uw
rechterhand van de Kerkstraat nr, 33. Het
huis dateert van 1895, op de eerste
verdieping zijn in de erker glas in
loodramen met het toenmalige
huisnummer C18 en het wapen van
Zandvoort. De Kerkstraat kreeg in de
loop der eeuwen, vooral in de 19e eeuw, steeds meer voorname winkelpanden. Van een
vaste stijl is geen sprake, omdat er veel herbouwd en veranderd is.

Loop door en ga de eerste straat links in (plattegrond nr.4)

dat is de Bakkerstraat met aan de rechterkant het VVV. Ga
rechtdoor, op de hoek van de Bakkerstraat/Schelpenplein staat een
oude schampsteen die mogelijk diende om de hoek te beschermen
voor de wielen van de schelpenkarren.

Loop langs café Harlekijn die ontstaan is door samenvoeging van
2 visserswoningen uit ca. 1870. Ga naar links het Kerkdwarspad in
waar een monumentale kastanjeboom staat die zelfs op de
gemeentelijke monumentenlijst geplaatst is (net zoals de
kastanjeboom op het Gasthuisplein). In de muur van de voormalige
drukkerij van Petegem is een leuk gevel steentje 'het zetduiveltje' te
zien gemaakt door beeldhouwer Edo van Tetterode.

Via de treden van de trap kom je in de Poststraatf plattegrond nr. 5). Het

hoogteverschil van 3 meter tussen het duin waarop de Zuidbuurt is gebouwd en de vallei
waarin de toenmalige N-H kerk en de huizen aan de Poststraat staan is duidelijk te zien .

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009

Pagina 4

De Poststraat behoort tot één van de meest beeldbepalende en culturele
historische straatjes van Zandvoort.

In de Poststraat, naast de kerk, staat de pastorie (1875) waar vroeger de dominee en
zijn gezin woonden. De pastorie is verkocht maar het huis is in dezelfde stijl
gerestaureerd en is omgebouwd tot appartementen. Verder staan in de Poststraat
diverse monumentale huizen die zowel op de Gemeentelijk als op de
Rijksmonumentenlijst staan. De naam Poststraat komt voort uit het midden van de 19 e
eeuw. Omdat Zandvoort nog geen postkantoor had woonde destijds Siem (Simon)van
der Mije, geboren 29 juli 1831 en in deze straat is overleden 24 januari 1900. Eén van
zijn beroepen was onder andere 'brievenvergaarder ' wat eigenlijk een voorloper was van
de latere postagentschappen. Siem zorgde voor de ontvangst en de bestelling van
poststukken die voor Zandvoort bestemd waren en hij 'vergaarde' de poststukken die de
inwoners wilden versturen. Het is aan te nemen dat de naam Poststraat aan deze functie
is ontleend.

dfefe JÊfrifn < ^

ÉËéÊk

r-'-t mm.i u~i

\

~^n*JM Ij

beperking, onder begeleiding, zelfstandig wonen.

Aan de rechterkant staan de
prachtige verandahuizen van de
Poststraat die in 1898 gebouwd zijn.
De verandastijl is karakteristiek voor
Zandvoort. Ook in de
Haarlemmerstraat staan diverse
mooie verandahuizen. Op nummer
10 is het eerste vissershuisje te zien
met aan de overzijde een nieuw
gebouw dat goed past in het oude
straatbeeld. Voorheen stond hier het
voormalige mortuarium dat in 2004
is afgebroken. Daarvoor in de plaats
is 'de 8 sprong' gekomen waar acht
jongeren met een geestelijke

Ernaast staat het oude hotel Faber, ook dit pand is heel mooi in de
oude stijl gerestaureerd met een schitterend mozaïek van een
zwaan gemaakt door kunstenaar Hilly Jansen. De gemeenteraad
heeft in 2003 besloten om het voormalige pand 'Het Oude
Posthuis" (zie foto re.) Poststraat 11 niet op de Gemeentelijke
monumentenlijst te plaatsen. Het oude posthuis is in 2009
afgebroken en maakt plaats voor een modern
appartementencomplex.

Loop vervolgens de trap op naar de Hoge weg (plattegrond
nr.6) Kijk nog even van deze hoogte naar het mooie uitzicht op
de Protestantse kerk, Dit uitzicht zal straks voorgoed verdwijnen
als op de hoek het appartementencomplex geplaatst wordt. Vanaf
hier is ook het niveauverschil goed te zien tussen het centrum en
de andere bebouwing aan de Hogeweg. In 1826 is de Hogeweg
gelijktijdig met de aanleg en bestrating van de toen nog Zandweg
(nu Zandvoortselaan) aangelegd. Aan de Hogeweg stonden
vroeger karakteristieke hotels die goed paste bij de Zandvoortse
badplaats. Ook deze hotels zijn gesloopt (op een enkele na) en de
monumentale panden zijn vervangen voor hoge appartementencomplexen

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009

Pagina 5

Vervolg de weg naar re. langs het politiebureau. De politie verhuisde in 1949 van
het Raadhuis naar de voormalige school A op de Hogeweg. U kijkt nu echter tegen een
modern gebouw aan. Het oude gebouw uit 1884 werd na honderd jaar alweer gesloopt
en vervangen. Het enorme nieuwe gebouw bleek echter snel te groot voor het
Zandvoortse korps, dat halverwege de jaren negentig flink moest inkrimpen vanwege
een landelijke reorganisatie. Rechts naast de ingang zit de (witte) eerste steen die door
de toenmalige burgemeester Machielsen is gelegd.

In het eerste straatje rechts staat de brandweerkazerne die straks naar Nieuw Noord
wordt verplaatst (achter de Alg. Begraafplaats). De kazerne zal in de toekomst ook plaats
moeten maken voor appartementen. We laten het straatje liggen en vervolgen onze weg.

Aan de linkerkant staat in de verte de
watertoren die na de oorlog is gebouwd (1952/53).
De oude watertoren stond op een andere plek (op het
huidige De Favaugeplein herinnert een steen in het
parkeerterrein daar nog aan). Op 17 september 1943
bliezen de Duitsers de watertoren op. Zij vernietigden
namelijk alles wat binnen 250 meter vanaf de zeereep
stond over een lengte van 3 kilometer.
De verklaringen hiervoor was dat ze een vrij
schootsveld wilden hebben in het geval de
geallieerden zouden landen.
Loop door tot het ronde poortje aan uw
rechterhand, aan de linkerkant van het poortje staat
het huis met de naam 'blankebil' het is de bijnaam
van de vader van de eigenaar. Veel Zandvoortse
huizen dragen bijnamen zoals: de bokketemmer en de
Koekoek etc.

Als u daarna het poortje ingaat (plattegrond
nr.7), wandelt u tussen en onder de huizen door die
als eerste na de oorlog neergezet zijn, Tijdens de
oorlog hadden ir. Friedhoff en burgemeester Van
Alphen al een omvangrijk plan gemaakt voor de herbouw van Zandvoort. Slechts een
deel van die plannen is uitgevoerd. Een pier zoals in Scheveningen is er nooit gekomen.
Na vier treden komt u uit in de Westerstraat, ga rechtdoor. U loopt precies op de
sloopgrens uit de oorlog. Rechts ziet u dan ook twee leuke vissershuisjes uit 1850 van de
familie Molenaar die vereeuwigd zijn bij het Zandvoorts museum. Links is even later de
voormalige smederij van de familie Gansner te zien die honderd jaar later gebouwd is.
De gebroeders Gansner waren de laatste smeden van Zandvoort. In de smederij bevindt
zich nu een atelier voor glaskunst. Als de deur open staat loop dan gerust naar binnen,
het oude interieur van de smederij is nog intact.

Voordat u doorloopt richting Kerkstraat, ga rechtsaf het Schelpenplein op. Loop

(na een paar meter) links even het doodlopende
steegje (sloppie) in en uit anders mist u het
oude vissershuisje met drie opmerkelijke
opschriften en de gevelsteen. Als u langer in dit
buurtje zou rondlopen, zou u meer
vissers huisjes tegenkomen. Dat ze zo verspreid
staan, komt niet alleen maar doordat er
verschillende zijn afgebroken. Er was nog zoveel
ruimte in die tijd dat het niet noodzakelijk was
om dicht bij elkaar te bouwen. Latere generaties
zetten de nieuwere huizen er gewoon tussen.

Even verderop, bij de inham, heeft vroeger een dorpspomp gestaan(zie li. Foto).

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009

Pagina 6

Aan de overkant van het Schelpenplein vallen de mooie hoeken van de huizen op. Dit
buurtje, de Zuidbuurt, had tot de jaren vijftig, zestig van de 20e eeuw veel kleine
middenstanders en ambachtelijke bedrijfjes. Zo waren er een groenteboer, een bakker,
een meikwinkel, smederij, galvaniseerbedrijf en een drukkerij gevestigd. Die zijn helaas
verdwenen. Uit deze Zuidbuurt is de folkloristische vereniging de Wurf ontstaan die één
keer per jaar een Zandvoorts toneeluitvoering verzorgd in authentieke klederdracht en in
Zandvoorts dialect.

Loop weer terug naar de smederij (plattegrond nr. 8) en ga rechtsaf richting de
Kerkstraat. U loopt tegen de ijssalon Giraudi aan met zijn mooie klokgevel. Loop langs
Giraudi de Bodeweg in. Na circa tien meter komt u op het Dorpsplein. De huidige functie
van het gebouw aan de rechterkant verschilt eigenlijk niet zo veel van vroeger.
Tegenwoordig zoeken de jongeren er wiet, vroeger staken ze een sigaret of pijp op bij
een toneelvoorstelling in "Ons Huis". Predikant G. Hulsman liet het rond 1898 bouwen
om de jeugd van de straat te houden. Het huidige gebouw stamt uit de jaren dertig van
de 20e eeuw.

Sla rechtsaf, loop naar beneden naar het Gasthuisplein (plattegrond nr. 9). Het

Gasthuisplein is vernoemd naar het Oude Mannen - en Vrouwengasthuis dat hier vanaf
1583 stond. Het is in 1928 afgebroken. Het was voorzien van een prachtige trapgevel
waarvan het topbeeld nog te zien is in het Zandvoorts Museum. De oude kastanjeboom
(stond in de tuin van het Gasthuis) rest nog als stille getuige op het Gasthuisplein.

De witte huisjes aan het begin van het plein horen bij het Gasthuishofje, dat in 1947
als eerste project van ir. Friedhoff na de oorlog klaar was. Een gevelsteen herinnert daar
nog aan. De plaquette rechts van de poort is in opdracht van de Rijkscommissie voor
aankopen en opdrachten aan kunstenaars, vervaardigd door Mevrouw K. Limpers. De
vernietiging en de wederopbouw van Zandvoort zijn er symbolisch op voorgesteld. Een
mannenfiguur zakt, door de bliksem getroffen, ineen (de vernietiging van Zandvoort).
Een drakenfiguur stelt het oorlogsgeweld voor. Daarboven stijgt een vrouwenfiguur in het
zonlicht op, het gezicht gericht naar Zandvoort, weergegeven door enkele gebouwen (het
raadhuis en de kerktoren zijn duidelijk te herkennen) rustende op een schelp, symbool
der zee.

Het is de moeite waard om de trap op te lopen en een kijkje te nemen in het rustige
hofje die inmiddels een Rijksmonument is. In het plantsoen staat een replica van de
laatste oude dorpspomp die voor het drinkwater zorgde. In 1912 kreeg Zandvoort zijn
waterleidingen en riolering.

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009 Pagina 7

Na bezichtiging van het
hofje loopt u langs het
hofje (de Noorderstraat)
en ga dan het eerste
straatje re. in
(Smedestraat). U loopt
tegen het witte huisje van
de oude smederij van
Dorsman, Ga vervolgens een
klein stukje naar rechts en
dan naar links naar de
Achterom. Ue loopt eigenlijk
om de smederij heen. Het
oudste deel van de smederij
dateert uit 1780. Het
woonhuis is er iets later
tegenaan gebouwd. Hierin bevonden zich de bedstee, een keuken en een 'koppieskast'
(servieskast). Op het plaatsje is nog te zien waar de molensteen heeft gelegen. Daarop
maakte de smid ijzeren banden om de karrenwielen. De smederij is tot in de jaren zestig
in gebruik geweest. Architect Wagenaar heeft het pand (in 1992) gerestaureerd, net als
veel andere huizen in deze buurt (de Noordbuurt). Aan de re. kant met de smederij
in de rug bevindt zich een bruine houten schuur van Dorsman waar de wagens en
paarden van een voermanderij in stonden. Op de zolder werd het hooi opgeslagen. Het
dak wordt ook wel schilddak genoemd omdat het vier schuine vlakken heeft. Voor de
muren is aangespoeld (jut)hout gebruikt. De geschiedenis van de schuur gaat terug tot
1875.

Loop langs de schuur en ga rechtoor om vervolgens bij de T splitsing naar li. te
gaan (plattegrond nr. 10) u staat in de Swaluëstraat. Deze straat is als eerbetoon
vernoemd naar ds. C. Swaluë die van 1837 tot 1882 predikant was van de Nederlands
Hervormde gemeente in Zandvoort. Swaluë schreef ter gelegenheid van de opening van
de bewaarschool in 1846 het Zandvoorts volkslied

Loop rechtdoor en ga vervolgens de eerste straat re. in met de naam
Rozenobelstraat (plattegrond nr. 11). Ga het korte verbindingsstraatje door naar de
Haltestraat. Vanaf de Rozenobelstraat kunt u de mooie gerestaureerde trapgevel uit 1891
(het vroegere magazijn van een kruisvereniging) bewonderen. Steek de Haltestraat over
en kijk even achterom naar Haltestraat 13-15-17. Deze drie huisjes (anno 1894) worden
ook afgebroken, daarvoor in de plaats komt een modern appartementencomplex.

Loop vervolgens door de Schoolstraat naar het Gemeenschapshuis (plattegrond
nr 1) waar de route ook begonnen is.

Zandvoort, september 2009 (BZCE)

Deze wandeling is samengesteld door:

Christien Kemp (Hist. Werkgroep Amsterdamse Waterleiding Duinen)

Nel Kerkman (Het Juttersmu-ZEE-um)

Martin Kiefer (Genootschap Oud Zandvoort)

Wandeling gemaakt door Behoud Zandvoorts Cutureel Erfgoed 2009

Pagina 8