Smithsonian
Institution
Libraries
Gift of
DR. FREDERICK M. BAYER
CONJl^DT GESNEni
DE RERVM
FOSSILIVM? LA^
PIDVM ET GEMMARVM
maximejfiguris&fimilitudimbusLi- ber;nonfolumMedicis>fed omnibus ‘ rerum Naturs ac Philologia ftudiofisjvdlis &iucun- dusfuturus.
Ctsni Gratia &PruiiIegio S.CjeRMalt^ ftatis ad annos VII.
QE
OBILI VIRO
D. ANDREAE SCHADCO- uio 3 Salinarum Cracouienfium No- tario 5 patris decori 3 Conradus Gefnerus Hcluetius S. D.
tA' R ,AE fmguldres tu£ "virtuTesyDir fmbilijiime tYone ohjerudnde ymuxime ro pietatis Jyncerioris feruens 3 dofirina inter tui ordJnts 'viros
excellens, Dt iampridem te fij^iciendum eo- iendumq; mlhideli&er€n7,jdci[eifiduxerunt, Pojlcjuam 'vero te (^uoq^ amore acheneuolen-^ tia me dignari hominem tihide facie ignotu^ iucuhrationihm forte 7neis cjualibujcunqi de-^ leddatum^ex \Antonij Snehergeri(ciuis ac dU fcipuli cjuondam mei charifimi^ nunc in cla^ rif ima Regni 'viflriyrbe Cracouia doBifi^ rni celeberrimif m edici f literis intellexi:^ beneficentia infuper tu& fructum ali que per~> cepi : quo pafto animum ohferuantifiimum fi mul amantifiimumqj tui^ non ingratum tibi
i
K
EPISTOLA
meum declararem (j^uod facereyvt par erat^ cupiebam^ duhitaui aliquandiu. Nunc^erh tande edituro mihi hunc de lapidihm ac^em mis libellum ydum pro more patronum eiqu& rojtu omnium primm in mentem mihi ueni^ Jit ) tum pr£di£l(t6 ob caufu : tum quod inter alias i)ir tute s^quibm patriam ornas^fumma ^it& modejlia ^ benigna erga omnes pro^ hos ac literarumjiudiofis pr&Jertim^ huma- nitas perpetuo in te elucejcunt. Iis -vero mihi quoq-y ad hanc luCubratiotiem opUs eli^ ytpo- te rudiorem ^ imperfefhorem quam cupie^ ham multo. Perficiendi autem ocium non in prsijentia filum deerat.fidneq-y intra Dnum alterumf annum, fluit a modo fltperfiitj inte grum mihi id futuru uidebam. Itaque malui tibi optimo ^ humanifiimo patrono , quod hoc tempore poteram proflare, quam differ- re diutiws. Quantum ad libri ordinem molui alphabeticum fiqui , utpote nimis uulgatum ^ ^triuialemineque adfuas claffes fecundum fubflantidi cuiufqy rationem fin^ula referre, hoc enim in fecundo libro (in quo lapidum ac metallorum omne genus uim naturam f
philo--
VEDTC^TOnT^,
philologiam qticque copi Je explicabo) fi quS- do illum huic adijcere^aut JeorJim ddere dahi tur^ohjeruare flatui, Hocifcrb in libro flqut rerum fofliliumfloc eft^metallorum lapi--
dum in primis, figuras exhibet) fimilitudinu ^ imaginum 3 quas ipfa genitrix Natura in rebus tam 'varijs 'veluti pingendo expreflit^ confideratione obleclatmj ipjos etiam Natu-- gradus ac ordines 3 flqui Dolui: hoc efl^ a Jlmplicibus dJmenflonum ac figurarum pr i n^ apijSjg^ lineamentis primts Opus aujficari: indei^ero ad ipfli corpora fmplicia primum^ ut coelum ac elementa^ab hijce rurjus ad co- pofita ex eis , Meteora 3. Plantas , ^nimalid tranfire:g^ infingulisquA ab eis de nomi nan- tur .^aut aliquam eorum fimilkudine habent^ f flilia enumerare : atque d coelo ^ coelefli- bus paulatim ad terram'^ qu£ in ipfa alun- tur uiuuntf aut yigent corpora defcendere: id quod phyficcrmti eftidum ratione ^ fenfk interiore omni firutantur Naturam: Xheolo gorum ueroflmo piorum hominum qucrum- wsfntelligentia melior ^quam mentem ritum appellamus ^ ne in hcc deflenfu animd
EPISTOLA
imtyt^YGtur nimmm^meliore ^ alti ore ^uam Natura eft^princi^io reli^lo^effiaL Itaq^ 'vi ce -verja ah hoc y eluti infimo mundi centro ajcendit^nosf ipfos^yt cs^teras res naturalem omneSy'veluti rejolues cogit ad.o in paries fim-^ pliciores^ad fifnpiicifima yfj-^ pergityjed ad-^ huc corpora^imo ynim corporis y quod^Mun-- dum appellamiiSjmemhraiex quorum ingore harmonia^motU:>ordinej ^ pulchritudincyO^ mnihm admirandis ^ in fup genere optimis maximis fynonpojp tantum hoc cor pm fme mente meliore Ct‘ perfedliore j quam qu& no- Jiro corpori ineji yfiam yitam yiuercy regiy, mouerijConfiruari ^ durare^ facile cogitat: inq; hoc ipfe fmmo principio optimo maxi’^ rnof acquiefcity gp* relidtis inferioribus Na-- tur&gradihuSyCumfummo hoc bono conim-. gi perpetubyineffabili dcfderio auet : fedinfr mitatis fu& ac indignitatis fihi conjcia quod amat cupit :>eo fe potiri pojf non jj)eratfo,
retf in hac delperatione repulfi plane yel ipfs belluis infislicicr g^miferior longh nifi y-Gcem ^ yerburn yocantis nos ad fe Fi lij Deiy (is ipfi enim Dei yerburn tJT) audiret: 0^ confilantk Spiritus fand\i yim- incredihs
V amore fkmmt boni exardejcens fentmti Hoc ipfo aut e -yeluti igncDtuentis fidei^<^U£t_ T>eo ^ 'veritati credit propter gratia ^ mi fericordiam eimin filio mirifice declarata^ ab omni indignitate Jua expiata tuflratafip in 'viui ^ Der i Dei conJpe6lum ^ Dt eo dUer-^ tmmf ruatur iDenir e lam audet : dM Gemas, illas fiiperctslejies^ qu£ mn terrenas modo no Jlras fidip fas etiam cxlifieUas^ ^ Solis Lu-- n£(j; iubar ^puritate 3 luce efs* pulchritudine longe excediityperpetua ^ ineffabili dulcedi ne cdteplatur.Talibmenim fmaragdu^chry’^ filithisfierj^Uisyhyacinthis^alfiqyhuiufinodt^ port&3 moenia 3 fundamenta eotafi Jl/uflur a &ternSiiUimyffmtua!as cceleJUs Hierufk^ lem conflat: in cuius meditatione ^fpe^om^ nis nofira felicim Dt hic incipit: ita perfide^, tur breuiper illum optimum imaximufnefff bilem reru omnium opifice 3mot or em y paren^ tem:qui idcirco ardentifiimum hocdefiderm fui animis noflrls inferuity Dt amare ipfurm non definentes immortalem aliquando huim, amoris ttpr* de fiderij f rufium caperemus, ^ed longttjs mihi abripior ^ nimio coelejlium
^4 4
l STOL^
Gemnfdmm fulgore cdptm unimm teyvenm propemodum ohlmijiitur. ^Ad eas igitur injii tutum d nobis eurUm qudkmcunp^piBu-^ ram. redeo.. Piclura certe ars homini pro- pridrg^ liheruli^^ddmirdtionefmul ohbr- elatione plerunqjj^ecldntes afficere /olet : A natura 'vero rebus impreffa- imagines acfgu rdtj ceu rener a cpu&dam hieroglyphk^ tiotdd^ aerius quidem quam iUdi Aeg^ptioru facrifi cis celebratdt^ malefatis etiam aliquid pr&Je ferunt ipr^fertim qu&nofortuitst fuerint ^fid plane naturales ^ (ut ita dicam') jfecifest, degeneri alicui femper ceu propria, bih&rere ^idetur,Dt in Stirpium genere ac Fof ilium., 3Sfam de alio illo terribilium gy* raro contin- gentium imao-inu genere, qua nel in aere fuh iimi^ iiei monfirofs partubus , alijsue ofentk conthgUntynmic mihlfermo non e ft, Prgo admirationis huius caufa, (gp Dt ad cognitio- nem rerum quarundam , qua Derbis dejerihi non ita clare pojfunt.^ facilius perueniant ha- rum rerum fludioffguras quotquot fere hoc tempore habere potui , adijeere 'vifum eft.
Accipe igitur jclarif ime Schadcoul^ hoc
quic!^
qutcquid honi conjule: donec fovfkn ali
quando ahjoluta Stirpium hifloria^ in quam nunc totus incumbo 3 idem hoc argumentum- altero libro ^ quem polliceor ^addito^Ji diuina fauerint^amplius excoloin : In quo de Sale f- tiamjpluribm agam : quod tibi eo iucundius futurum J^ero: quoniam Cracouienfium Sali- narum^per omnem Europam celeberrimam^ Jerenifimm Rex 3'vt eximi& Dirtutes tudty probitas ^ fdes in primis merebantur ^No^ rarium te confiituit. Vale 3 i)ir amplifime^ bonorum doblorum f omnium y apiorum in primisypatrone optime » 'viue qudmfoelj- cifime diutifimeq-yincolumis Eccleji^ Chri- fliytotiq-patri<&y ^ amicisy ac tuis omnibus^
. Tiburi Heluetiorumy M. D, L ^V» quinto Kai^ugufli.
>
CONRADI GES=*
NERI IN L I B RV M DE
Ldptdum^ Gemmarum ac Metallorum rk^Pr&fatio : qu<^ ordinis ratione red-^ dit, ^ Capitum XV. argumen- ta enumerata
E Lapidibus & Gemmis alij aliter fuos ediderufiC libros: mihi huc ordinetn
____ fequivifumefl:jqucm (vc
fpero)Iettores non improbabunt, ab ipfafere natura dedudum* Primo c- nira loco lapides illos, in quibus E- neas dun taxat & p unda, dc ad figura percindia magis quam ad corpus c6 iiderantur, enumero. Secundo, eoa qui vel fimile aliquid corporibus fim plicibus, vt coeleflibus & elementis habent:vel falcem ab eis denominan- tur aut cognominatur. Tertio, qui meteoris aliqua fimilitudine compa- rantur. Quarto, qui rebus terredri busmanimadSt Quinto, qui rebus
artifi^
:p R^EFutrio,
artificiofis natura fimiles funt. Se- xto,ijfdem no natura quidemjfed ar- tefimiles. Septimo^herbis. Oda- uo j fruticibus» Nono? arboribus,
Decimo, de Corallio, tanqua plan- ta marina agitur. Vndecimo, de a- lijs quibufdam marinis aut maritimis plancis lapideis, aut ad lapidum natu- ram accedentibus. XlI.Deijsqui animalibus quadrupedibus Cmilcs funt,fiue figura tantum, fiuefubflan- tia& corpore .-(Sequi exeispromun- tur>vel quomodocunq^ ab eis deno- minantur. X 1 1 1. De ijsquiabaui- bus fumimtur aut nominantur. De^ cimoquarto>ab aquatilibus animan- tibus. Decimoquinto,aferpenti- bus &infe(3:is.
De his autem potifsimum hoc li- bro agere volui, quod eorumforte o- mniu figura exprimi ac depingi pof^ fint,-qu2 ad rerum cognitionem adi- • pifcendam 'plurimum iuuant. Cogno fci autem res prius, quam de ip farina
P Ku4'E Foi ri o f «ra, viribus ac faculcatibus fermonS inftituijoperieprecium eft. Pofui auc £guras non omnium, fed quotquot hoc tcmporchaberepotui,plerafque exiliis quos domi ipfe feruo lapidis bus rede Sc graphice depidos .* ali- quas vero ab amicis miiraS:,Iohanne Kentmano prsferciiTijnon medico fo Ium doctrina proflanti, fcd omnium naturalium rerum confultifsimo o- ptimo<^viro;cui maximam huius co gnitionis partem accepta refero. Ab eo enim &res i{
^ dcfcnptiones cepi : quod vcvi tam libere fateor, quam libenter, cum illum & maximi facia, 6c fummoin-^ ter fummos amicos loco habeam.
^ » Scripfi autem primum hunc libru extemporanea quadam feftinationc, hifloriaj flirpium noflrs iamdiidum inchoacx,hoc tepusvelutiad lufum &recrcationcmfuflfuratus, vthomi- fies harum rerulludiofos in diuerfis
rc-
)ias quampluriraas^ figuras^ mulus ac- rum ingenuudeceta
TIO
regionibus ad alia quibus adhuc ca- tco ex illoru qui rede pingi poflunt, & memoria digni funr, genere iapidu, mihi communicada, excitare. Quod fi fecerint viri boni natur(^<^ftudiofj4. acihfupcr licubi forte emendandum aliquidinhoc libro videatur admo-*' nuerintjVtaliasCHifloriaflirpiLi priiis abfolutajDeo iuuante)hunc rurfus emendatiorem audioremej ^dam,& fecundum etiam librum (in quo co« piose de lapidum, gemmarum, metal- lorum acfofsilium omnium nomen- claturis in diuerfis linguis > Sc viribus eorum facultatibusqj, tum medicis tum reliquis , & vniuerfa eorum natu ra, agere decreui,)huic primo vt adda me promouebunt. Quantum vero ad dclincatas figuras attinet, cum ego primus lapides pidos volumine ijs di cato exhibere tentauerim , boni con- fulent ledlores qualemcuncj diligen- tiam hanc noflram: <5c fi forte aliquas non facile dignofccnt^non nobis, fed
P RU'E TI6, rei difficultaci imputent, perdifficik enimefl lapides aliquos ita pingedo reprisfentarevt facile fais lineamen- tis fuaqi figura cognofcantur,pr^fer- tim fine coloribus j cum ne aues qui- dem & pifces pleriqjfme ijsfacdea- gnofeantur. Quamobrem Typogra- phum h ortattis fum.vt in eorum gra-* tiam,qui forte defidelrarint, exempla ribus aliquot colores addendos cuh ret. Sunequ^perfe pingi no queaCji fed aliquo addico, vt Magnes maffa informis adpidlo acu quem adfetra-i hac,autfcobe ferri qus lima appofita inteliigaturJrisverOjliad pariete arn cus codeftis ei adpingatur : & vnio in! fua concha.Sedhuiufmodig accide^ pi61uras,vcita dicam, nullas ego exhi| bui,pcer Magnete fpeciminis gratiaJ Sunt etia quxfuo colore, queipfa dq fc reddur. pingi & repfentari queant| quoru tabella fub fine libri ,interuaL| lis aliquot, quorum fuo quode^ colcj re rei fofsilis diuerl* p:ngicur,aut pifj gi potcflj diftindlamfabiecimus.
ft
Hilofophus quarta Qua- ^ libatis fpeciera facit figu«
H & fua cuiufqj rei for-
in fuperfi cie apparente. Huic &cur-
manisexternara fcilicet&
uitatem &rcditudinera,<Sc fi quid hu iufmodi(inquit) eft, adnumerat. Fi^ guram eruditi definiunt, qualitatem feu differentiam quandam fuperficiei fecundum angulos, quosvei habet, vel eis caret. Figura autem differen- tia videtur propri'^, rotundum & an gulofum.angulofi vero, triangulum, quadratum^pentagonon, hexagonu, dceJAxe rurfosauc in fuperficie tan- tum,aut in folidis corporibus fpe6ia- tur. Videtur autem figure nomen fim
T)efigurh lapidum !
plicius aliquid fignificare, vc qu^e vc^ ex vna linea conflare pofsit, vc circu- j lus:.vel fuperficievnao vt fph2Bra:vcl paucis ccrtHineisjtribus^aut quatu- dr.Quod fi lineae du^fint, angulus & curuitas accedutin fuperficie mathe maticaiinfolida autem, tribus mini- mum opus efl. Forma vero e multis varijsc| lineis, angulis, 6c fuperficie- bus coilatjnec vno nomine commu- ni appellari folet,vt figura; quse nulli materiam fibi propriam habet, vt ma thematic^ figurae omnes, quare cogi tation e etiam abftrahi a materia, dc fi-» ne illa definiri ac confideraripofTunt. Formavero fua cuiq^ efl, vt interior & cfTentialis,qusrationefola cognofci tur;fic etiam externa 5 qus e pluribus figuris (vttotum e partibus) earumeg differentijs conflat* & certo partium lingularum ordine, ficu, ac proportio nefeii inter fe mutuo comparatione conflat:qus fi prdbefe habeant, for- mofa, pulchra, aut bene formata ^
1 mode-
S DSl
i
Conradm Gefherm. i
tnoderata,(GrsBce /(^IjrctKTnc^
& (Tv^^iTfct dicimus*) fin contra, de- formiajinformia.Fjguravero abfoiu- te dici folec.Eadem vc iimpliciorefl:, ira fiium nomen habet, & a quouis fa dlepirigitur. Forma nomen non ha- bet,nccj interna, nih fingamus, vc TTVe^
f cc 'hS^ c(^afci7r^yC>d/§§o^7fVTKS; •^cc. niS^
IvTTToWjficut Platonici fingebant* ne- que extcrnajnifi circumloquamur, vc forma bouis,forma equi .* quand & fi- guram aliqui nominant , fiue impro- priejfiuegenerisnome pro Ipedepd nentes, vt fieri foler. Figuram vero pri mbproprieqj di da, nemo formaj no- mine vocitacin fuperficie pr^efertim vna fola<^ “ cum formam fotundamj teretem, triangulam autfimiliterdice re non litvfiracum. Errant, Simplicid tefte, qui forma animalibus propria fadunc:figuraminanimatisa Sunt qui formam rebus naturalibus omnibus 4ttribuant:figurani mathematicis fo- luniiNos inhifce figuram primo dici
Bb
/
1
Defigurk lapidum,^ ^c,
putamus, no tamen folis : vc formam non naturalibus tantum, ccfi id magis proprie, fed artificiofis quocj tribui- mus:vt cum ftatua hominis, eiufdcm forma dicitur. Ergo q use figurata cSc formata funt^pingi poliunt; qu^ figu ra formae^ carenqnon polTunt, vt elc menta &fimilaria feufimplicia(7i^o- corpora tura mundi huius, tum linguiorum etiam mixtoru; quo ru fuaeuicj proxima propriat^ funt elementa ; vt homini fanguis ^ pituita &vtrac^ bilis.
Nos toto hoc in libro figuras for- mascjlapidum (Screrumfofsilium ac fimiiiura, aliquot pidas dabimus: a- lias quidem inalijs capitibus j prout aii^ alijs rebus fimiles funtjaut ex ali)S ate^ alijs rebus forma differentibus fumuntur. In pr^fenti vero capite delineis primum, ceu figurarum ini- tijs agemus : poftea etiam deangulis> qui ex lineis duabus^aut duarum fu- perficicrum coeuntibus fiunt, Quod
CoBradm GefnerU^.
£ qu*B occurrerent , figura aut for-- rei naturali alteri nulli Cmiies^ ese etiam huc referri poflent. Sed vix vlias huiufinodi reperiri puto. Ob- fcuriores enim plerunque fimi- Ucudioes funt .* nec certum dc con*^ ftans aliquid in his habemus. Quare liberum eilo vel huc vel alio talia re- ferre* Ante lineas pundalocumha beret:folet autem vel poteft pundo- rumcSc macularum difeurfus ac varie taSjferpentium corporibus coparari.
Onychipunda iafpis aPlimo co- gnominatur lafponyx gemma;qui& aliam lafpidis fpeciem celebrat j ruti-^ lisftellatam pundis. Idem de San- daftro:Commendatio eiusfumma/^x quit 5 quod velut in tranflucido ftei lances intas fulgent aures gutc^. Ip Sideropcxcilovanantgutcs, Plinius.
Punda quidem in iaperfiae vari^ .fparfa^ftellarum nomine quandoque eleganter vocanto, fjvc apparebit etia Capite 2.inter lapides aftellis deno-
B b 2
" Ve^figuris Uptdum^ ^c.
minatos. Acopis gema aureis gut- tis flellata efl:Piinio:(& Prafij alterum genus fanguineis pundis abhorret.
Ophites quidam cinerei coloris <Sc pundis varius eft,
fcoridi. Epiphanius Sapphiri fpecie facit, hoc efti putidis afper- fam aureis. Pundis maiores funtbul I2B & verruca. OdracitinPiinij coeru- lea: interdum bullas cingunt, Myrme- ciam verruca exafperant^
In lapidum gencre,faxis i rupibus, fcopulis,marmoribus, nulla certa fi- gura eft.quanquam enim indiuiduis omnibus intcrfolidacorpora, figura aut forma aliqua fit, propria tame eis vniuerfalis non efl:. Gemmarum ve rb & minorum lapidum,quorum ali- qua vis & admiratio efi, plurimi cer- tarii figuram aut forma habent:quod perfediormagiscj definita earum na tura fit,& a materi^ conditione rertio tior. A formsfimilitudine lapidum multi dcnominantur>idcjiuflius,qui
vide-
Conradm Gejrierm^ 7; 4
videlicet rei alicui naturali fimiles luD vtgloflbpctrajlithodcndr.UHijhiera- cites,enorchis.*^li) a figura, aut figur^ princIpijs,vtlineis3quod probarino dcbet,vtmefoleucus,polygrammqs> &c,qus nomina adiediua curn fint, & figurs propriasmale tribuuntur ijs ceu propria, cum abjs etiam conue- 'nirepofsint, fi figura eadem, e^dem ve linex in eis reperiantur. fic & a co- lore & alijs accidentibus fafta nomi- na,non funt laudanda* Increfcenti- bus quidem varie in gemmis , macu- lis,atej verrucis linearum, qu^e mul- tiplici dueSu & colore gemmam affi- ciunt,fi^penum ero in eadem materia, nomina variari, Erafinus Stella tradit, vir diligens eruditus, qui primus nofiro feculo gemmarum bifloriain literis illuUrauit. HienCardanus li- bro 7.De fubti]itate,iri quo de lapidi busfcribitjgenusiliud figurarum & i m agi n u in 1 apidib u s miratu r , qao d in eifdem femper apparet, Jteiut 4 na-
T)ejfigUrh Upidum^
turaproueniensj qu2B non fccus,m^ quit, ac in plantis foliorum Sc fruSuv iim numerant feruat & rationem. Ec hoc ipfum vim aliquam peculiarem habere, aliquid lignificare exifti-* mat. Et paulo pof!:: Earum (imaginu) quas proponit natura 5 qusedam funt veiut figursfubil:anti^acformse:aii^ quafi pidVurse.Qu^cunc^ vero formse loco funt,cafu etiam fiunt, fed non in omnibus. Illse ergo qus non feraper in eifdem lapidibus inucniuntur> fcd raro, fortuito nofecusac innubibus generant, nullitisq^ virtutis funt;qua- les in Alabandico lapide Sirai^,inue- 10 Fribergi:&qui ex eodem genere fcutulum habuit rubrum, quod qua- tuor line£B cireumambiebant , quaru primatertia(j alb«, fecunda & quar- ta rubr^. Et Annsebergi Alabandicus alius formam habuit crucis ; fed hsec potiusfuitformaquam imago. H«ci ille, ex Ge,Agricok libris nimiruiui
Conritdm Gefkems, $
Nunc ad particularia defcenda- mus.
Punflis etiam macul<e funt maio- rcs:Ophiten legimus marmor efle vi- ride, maculis totum plerun(j albis, tum vero alterius coloris diftindlu: porphyritenverb rubris ac quad caa didis maculis varium , feu potius ru- brum cum maculis internitentibus, &c$tera.
Lineam Plinius videtur etiam limi tem appellare in lapidibus : item filu, virgulam,2onam, venam, vt in ligno ferepedinem, , quida
d^^c|iV<ny.
Sed lines alis coloris tantum ra- tione confpicus funt : in folidis vero yjsi vocantur, id eft , fcifsilia, quoru corpus totum veluti ex lineis conti- guis compofitum videtur, vtin alumi nis & hsmatits generibus, &: amian- to,flibio,{ale Ammoniaco, alijs^ no nullis*Hsmatits quidem fpecies vna ab hocipfo yi^QS per excellentia no-
Ib 4
Ve fimm lapidum, (^c.
minatur.Araianti veri e Cypro quem Francifcus Calceolarius , pharmaco- pola Veronenfisvt artis fu speritifsi- muSjita omnium fimplicium medica , mentorum indagator acerrimus^ ad memidtjfruflulura dciineatu hic ex- hibeo: quod fila molliufcula neri te- xi apta remittit , (Sc ab alumine feif- lili tum vero & aluminis vim lapo- remej referente > tum falfo dcinnpi- do^quod alumen plum^ haflenusvo care foliti funt Medici ^ non parum difFert.
t KAmiantm e Cypro,
2 Smaragdus
O
Brefdicm^cy lindri Ipecic, ^ Hammites n)el^mmonites^tnmor^ minimis pijcium o- uis uel araneorum /imilis^Uflutiqj ex arenu^ lis coagmentatus.
Hic & alijs aliquot in locis, optime Le£lor,nGn vnamfolum, velpliires^fed inftituto ordini con-
uenicfi-
Conrddm Gefiierm, d
uenientes figuras pofuimus ; fed alias interdii or- dinis diuerfi. quoniam a principio cum fculpere- tur , non eofclem quos nunc fequimur. Ordines propofueramus. interim te vbicuqueopus eft ad iconem alibi pofitam remittimus ,vt facilior fit Venia.
Omnia tamen h^c genera antequa in filamenta fua refoluatur, fcifsilem compagem pr£efeferunt:Sicut6c En- talium a quibufdam pharrnacopolis didus lapis in SabauiaAmentu dul ce: Amenti nomine nimirum corru-
pto ab Amianto;non quod verus A- miantus hic fit,fed fimilis ei lapis, ebo risinflarcandiduS:.fplendens Sc fria- bilisdncj fila folubilis , fed fragiliora, videtur autem res gypfo cognata. In eojccrco quodam modo praeparato, facies Sc imagines exprimi poflunt, quas cum ebore aut ipfaniue cando- re certet: quales Petrus Coldebcrgus Antuerpienfis pharmacopoeus do- flifsimus celeberrimusqj mihi dona- uit. Amianuim Agricola Germani- ce interpretatur Alumen pluma vul-
Bb 5
/
DeJj^um
gb diaum,5cDcmS)p/y)tottt /0a^
man^?ir[W-& Amentum amarum a bufdam rccencioribus diftum addic* Eudcm vero iapidem Ashei^oo .* linu asbeftinum viuumj, aut Caryftium :i- tera Poliam , Spartopoliam , Corfoi- dem3Boftrychitem>& a Quadrigario Alumen vocari cenfct. Encciius A- miaati fpeciem ^agmflf&crAntcrpr© tatur:quod vocabulum Magnetidi 6cMic« melius tribuit Agricola. Idc refert in Hildcshcmio tradu lapidem inueniri fufci colorisjplanu:, Ammo- niaci {alis inftarfciffum.qui tubercu- la fupcriiis habeat clauorum capiti- bus fimilia.dc ad Hafdam pagum, aliu huic non difsimilem, candidum ta- men , & fine tuberculis. A fcilsili- bus differunt fifsilia , qu^ non in fila fibrasve>fed laminas quafda feu cru- ffas,vc ligna in fcandulas & tabellas facile findunf.-ficut lapis fifsilis fet vulgo diftus. In Afib Troadis Sarcophagus lapis fifsili vena feindi-
tur^
Conradm Cejherv^,
cur, Plinius.
Circulus figurarum folus ex vnica linea in fefc reflexa con fiat, & angulis caret. Horminodes Plinio cx argu- mento viriditatiSj in candida gemma velnigra>& aliquando pallidaj ambi- ente circuloaurei coloris appellat.
' Totus oriens pro amuletis dicitur gefiareeamjquaexijsCiafpidum ge- neribus) fraaragdo fimilis cft; &per tranfuerfum linea alba praecingitur,
Gramatias vocatur: qu« pluribus, polygrammoSjPlinius. Mefoleucos efi mediam gemmam candida diftin- guente linea: IVI efomelas, nigra vena quemlibet colorem fecante per me- diumiNafamonites eftfanguinea ni- gris venis 5 Idem, Sunt ei &Leuco- chryfi inter Chryfolithos , interueni- ente candida vena, Veientana Ita- lica gemma cft, Veijs reperta, nigram materiam difiinguente limite albo fi- dem. ^ Ophicardelon barbar] vo- cantjnigrum colorem binis lineis al^
De jigurh lapidum^ ^c.
bis includentibus, Plinius. Ophite^- tertius Diofeoridi lineas habctalbas# Prafi) genus tertium virgulis tribus diftindum 5 efl: candidum, Plinius.
^Perilcucos dicitur filo ab orege- mae ad radicem vf<5 candido defeen- dente^Plinius. Inter iafpidis fpecies
apudDiofeoridem. Polyzonos^ nigra, rnultis !z:onis candicat, Plinius.
lafpispolygrammos iamdidla eft. Resfofsiles qusedam lineis diuerfi co loris ornatae funt,fedquseffigies re^ rum non exprimunt, Agricola. Saxa pr5Bdura& lineis cinericeis conuolu ta effodiuntur prope Suarcebergum oppidum inter Snebergum 3c vallem diuiloachimi.
Fluor(idcff Iapis in magnoigneli- quefcens)incandidofubrutilus,An- nebergi in metaiio argentario reper- tus eft, crucis figura.* cuius recfta pars longa fuitfefquipalmumi tranfuerfa palmum vnum, dcc. Agricola. Cru- cem
V
ConradmGeJherm, S
cera autem Iinc« duaslat^fe decuflaa tes efficiunt. •
Ad linese redts rationem pertinet flri^ ac flrigcs di6i:^5 quibus voces Gerraaniese prtmcn & (Iric^ accedut: ita autem di&runt vc in agro fulci & porc^,hx prominent, illi fofsicaui^ funt. In columna ftriata,vt Vitru- uius traditspars eminula diciturflria: pars caua,flrix. Videntur autem ftri- gesaftrigilum fimilitudine d\d:x,c^ limiliterfulcat^dc canaliculata fine, feu carinat^. Strigiles vero quod eis corpora ftringantur feu ddiringan- tunStrix a fimilitudine firi^,^ qua par tiii fitufolo differt. Columnaruftri ges(inqt alibi Vicruuius)facieds funt xxiiij.itaexcauat^BjVt norma in cauo - ftrigis quum fuerit conieiSa, circum- ara,icaanconibusflriarum dextra ac finiftra angulos tangat* Et alibuCo lumnas autem ftriari viginti ftrijs o- portet. Plinius firiam rimofam di- xit;& alibi folia ftriata,fcapum moly
Ve fibris laptdum^
herbas ftriatum, conchas ftriatas. lu Dorica columna fui generis ilriatur* habebit perfectionem , Vitruuius* Strias Graeci dicunt: flriges vero \(T0)^5i Germani §of?4h'tt , quod caua q u^dam,ceu Ganalieuli,6c fulca timfadafint. Lines quidem proprie dids latitudine carent, liris ftriges^ aliquam,perexiguamtamen(ipe ha- bet. Res fofsilespartim pians funt, vt lapis fpecularis dc magnetis • par- tim conucxs,vt aetites, Agricola.
Curuitas 6c reditudo, difFerentia figurs propria eft. Lapides quidam inter Ofteocollos a nobis didos, cur uinaturainueniuntur,vt & inter Be- lemnitas flue natura fiue iniuria nos latente. Curiio & redo etiam aliqui adrcnbimt,T<i
^Huxrooii:ii^Tiz ipicwrcc ^.H.irld} TWJ cpvaiy ^
ol ^cc(Tt y Simplicio teile. Tales autem figura: tum m alijs quibufdam lapidibus, tum conchis
Conradus Gepmm, f
& infuroma tcftaceis didlif Japiddt praecipue i inueniuntur. cft
Bclemnitcs: Scrombus lapideus /tAi- <pccn9&di&Q vero funt Muiculi c6ch«,&Tellin3e,alis(jhuiuffnodL ; Rara, idem Simplicius do- kccjdiciitur corpora , quorum partes adeo inuicem diftaoc^vt aliud quod- pia corpus (t7i^a^i?2t)illabi autinfe
queat; fic uti Spongia» Pumex:dt alia eiufmodiqo^ forami- nulcnta,& poris fcu meatibus confpi cuis plena funt, Denfa vero, '©t/xvcr» his contraria funt; vtaurum> ferrum^, Quare duo h^c non tam ad figuram,
I quam ad partium fitum,& mutuam earum difl antiara pertinent.^vt figur<^ difcritnen ab his non proprie, fed per accidens petatunquemadmodum e- tiam ab afpero & i^ui.Lsuis enim di cicur fuperficieS} proprie ac prirn^» cuius partes squaliter &refta linea dirpofitsfuntjVcm polito marmore. Si c u it aSj qu ali tai a u r p o 1] ti 0 p arti-
T>e ji^uris Upidum^^c, um fuerit, media inter \ot>ylat Sc c^<?- yjw, Afperum vero , dicitur, cuius in fuperficie partes, in^quali- ter Gtx funt,cum alis promineant, a- lix deficiant. Porro craflrum,OT;(^t/, (quodindo6Hmuidcum denfocon* fundunt,) non ad partium fitum , fed | corporis profunditatem refertur: cui aduerfatur tenue, Cauietiami ; de quibus iam dicetur, rotundi fe- re funn
Cauuntiis ^ j figuram etiam cauitas pertined Caui aute funt lapides nonnulli, prse- • fertira qui ceu fatu grauidi , corpus ! aliud in fe contident, vt aetites geo- des,& enhydros. Cuius rei caufa efti docente Ge.Agricola, & materi^va: rictas: dc* quod eadem magna expar-- te ad figura giobofam aut quampro- - ximam accedat. Sunt 6c Smaragdi ^ quidam concaui,eodem tefle.
Rotundi, lu Cuba infula orbis alterius lapi- i
“^des exadie fph^rici natura folius be- neficio abundant, Cardanus. Tales !
ctiana ;
/
■ ConradusGefheru^, to
etiapidos tres lo.Kentman^s ad me inific,aptoS>qui pro plumbeis pilis ad bombardas fiue bellica tormenta in vfum recipiantur, coloris fufei, p un- dis referti partim albis,partim nigris.* icorum maximo dimetiens eft trium digitorum; minimo pollicaris.Repe- riuntur autem in ditione Comitum Mahsfeldenlium, duriores degrauio- res quam vulgares lapides. Icone po- nemus paulo poft.
Rotundifsimi funtt Aledori^j & alij fab^ comparati, de quibus £rd.
Aetits etia ab aquilis didi, quod Aette in eorum nidis reperiri credantur, ro
tupdi pleriquefunt.* magnitudine, co lore & fubdantia, differentes .* quo- rum hic difleretias tres exmeis,quos domi habeo, expreflas, exhibeo.
t>€pguns Ufidunt^^0^c*
t, Maior^rotuiidus fere, oui magni- tudine,fed rotundior,cum anfa qua- dam ceu vmbilico : e qua enatus , ea- demc^faxo alicui adnatus fuifle vide ripoteft. 2. Alius rotundus, minor multo, <Sc ipfevmbilicatus. 5. La- tus & planus.Luperficie nigra, afpera
dcveluti arenis q bufdam , quaru aliquajfplcndet, obfefla# Appofi cas icones duas a Chriftophoro Encclio mutua- tus fum ; qui de prima feribu: fe hanc
.€o'jmiu6 GijGtmu, ii
hanc Aetitsefpccicinueniffe aliquan- do foiam (nudam)sxtra matricem, pi Ici fcri forma. Deaker-a ver5 : Aeci- tsfpecissfexta (inquit) inuCnta a me ad Albim > praegnans cil candido fili- ce.-cuius matricem cum aperiremdn- ucni filicem tali formaicandidikfub- rotundum m longum j dunfsimyrn, quafi ad caput alicuius animalis ad- hsefilTen-erantqiin cius fuperficiccei- Jul^, quafi apum in fauis. Geodes hic lapis proprie dicituncum terram continet: Aetites, cum lapidejB aut a- rcnam:etfihoc nominum difcrimen non femperferuatur. Aquam fi conti neatjEnhydros vocabitur. Reperitur in aliquot Germania loci$5 dcin Gar gano Apulia; monte.-vnde etiam alla- ras fpecies eius tres Valer^Cordus in Syliia Variarum obferuationfi, (qua curcliquis eius operibus edidimus.) deteribit, Quiinfunt lapilli fi forte adhsrefcanc,non fonantt fed foluti duntaxat.foiuuaturautem «tatis /p-
Cc 2
Vefigurh lapidum, ^c,
grefluiVbi interiora magis ficcata fuc rint,<5c lapides veluti maturuerint^ Adulteranturinterdum & fingun- tur arte,nos lapidem fictitium, cui e<« piftola inclufa erat ab eo qui finxe- rat;, vidimus» Lapis (inquit Agrico- la)quem Taphiufius Aetites in fe con Caliimus. tinet,vocaturCallimus:necquicqua, inquicPlmiuSjtenerius.NecverbP^- antides, Gemonides etiam vocata, nec Cifsites,nec Gafidane, alij funt la pides quam Aetits candidi , &c. Plu- ra apud Agricolam leges libro quin- to de naturafofsilium. Caljimus in GeodeinuentuSj tres fere facies hu- manas referens 5 ponetur infra capite vndecimOjinclufus annulo.
I, Globus naturalis , pro homh ardis, de quo Juperius fcripjimus, z. Geodes rejonansjuhrotundus,
^Alius non fonans,terra crocea plentts.
4. Quartus cum ferramento igniario adtun 6lo,flex igniariusflue pyrites flerllu ejl,
Geodes
ConrddusGtfnerm,
Gseodes MifnenCs oblongus , con tincns harenam induratam : inuentus cft in Ludo illuftri Mifnenfi,cum effo deretur vinaria. Impolitus aqusftri- dorem varium emifit. Huius quidem piduramKcntmanusad me dedita» di gitos quatuorlatam> longa vero fex: colore rubiginis quse radi coeperit, &c. Enhydros eft rotunditatis ab- folu t^,in candore leuis : fcd ad m otu fluduat intus in ea veluti in ouis li- quor,Plinius^ Vidi ego lapides pia-
Piris UpUum, ^e.
rotudos 5 magnitudine & figura a» uiu quarundaouisgfimiles jiuacuio- fos (ni labat ffiemona)vt Coturnicu oua:quos qui habebat 3 ad facile red- dendum partum conducere perfua- fas erat.
Ell&Iudaicus vulgo dicflus lapis, oliu^e pene fpecie fubrotundiis: de quo Vide infra capite I X. Item Be- ^arvelBe‘z,oariapis,e capiteautven- triculo Indici cuiurdem animalis, vt putanf.de Lachryma cerui credita, dc ‘quibus etiam fuoloco agemus inter lapides eos, qui ex Quadrupedibus animantium petuntur. ^ Enorchis quoqucrotunduseft, Agricola ^cnjicmCquod nomen etiam pyrit^ ro tundo aliqui tribuunto) interpreta- tur. Videtur autem lapis maior dc in- formis, qui alium rotundum ac tclli fimilem in fe contineat, Enorchis po- tius appellandus; orchis autem, qui continetur. Sic Entrochus etiam Trochiies diftinguuntur,
hxc figura eft, Io annes Kcncma-
Conrddus Gejnef^m Lapide cuius
m
nus mifit,duru>
fplendidu£n>pal
lidum, l<BUC,gra uem. Enorchif Agricolas eandi
dus fragmentis tcftium fimilis: (hocelL fragmentis fuis inqusefran-» gitur vel diuiditur,tefl:ium fpcciem prxfeferens:) fed nec fulget>ncc pul- chro colore nitet. £ iNon procul Rotuilla oppido Heluetijs fiinitimo & confoederato, kpis rotundus, &pa ni cibario rufticove maximo fimilli- mus reperitur, ambitu ferc,fibcncme mini>dodrantum quinque, in medio protuberans parte fuperiorc,
hoc eft, Damonis panem nun cupant ineok agreftcs:& fi equus dc hoc lapide impofitum falem lingat> lumbricos pelli credunt. ^ Pyritcs «neo colore. £ Pyrites «nei colo-
T’ "Defipim lapidum :,^c.
ris^ alius informis eft, alius rotundus, 6ciplea teftium fimilitudine fftiti quibufdam diftus: alius quadra
tuSjiscjvelcu- bicusjvel alte- ra parte longi- or, &C.VC ini^ conibus adiu- 6Hs apparet. Quartus ex eis incerta eft fi- gurse.veluti mixtus ex figuris diucrfis muicem confertis. Primi & rotun-
4^.
difuperficies incBquabilis eft, angulis multis ‘prominentibus. Pyriten re- centioresMarchafitam vocat>noftri corrupto nomine S9?arisjiem. AdPy ritas forte referri poteftOthonnadi- dus quibufdam lapis in Aegypto, exi gua magnitudine, 2reo colore, 6cc.
Quin & Thyites mortarijs aptus ab Agricola rotundus efle fcribitur.
, Rotundi quodammodo vel fubro tundi funt etiam jQlices multi, (mul-
ConrddusGefjierus, *4
ds enim nulla certa figura prxei
pue qui in fluuijs ripis inueniutur.. qui etiam ex aqu^e volutatione angu- lis amifsis rotunditatem acquirere vi dentunScio filicis nomen latius pate rc,& fimpli citer pro faxo dc marmo- re quando^jponLEgo hic de vero fi- lice loquor, quem jltfcl vel noftri vocant, tranfpofitis literis : alij ^omjicimid eft, corneum lapidem, fiue a duritie, fiue a colore cornu. Is pleruncj durior eft marmore, vt do- cet Gc. Agricola, & non raro eius in- ftar fplendet.fed,quia ferro traftatus difsilit,adfcalpturas aptari nonpo- teft.quoniavcrbduruseftjcxeo i«ftu ferri facile ignis elicitur.Tam in venis metallicis quam proprijs nafeitur. E- ius fpecies coloribus diftinguuntur^ eft enim vel cornei coloris, vel candW dus, vel cinereus, vclfufcus, vel ater, vel rutiluSjVel iecoris colore , vel coe- ruleus, qualis Langouicij vtrinq^ iafpi dis venam complcflitur. Omnis aute
Depgurls Upidum^^c, illex igncliquefcitjfed in ardcntifti- mis fornacibus, (^quure^ fluor potms^ qmm Upk fimpliciter fuerit^) ali ter ign e m paticunfcd & pIuuias>^hycraes.quo circa fi ferro facile tradari poffct,vci^ lifsimus eflet ftrudur«, in fternendis vero vijs & igne vfumpr<Bbct.H^cil- le. Videturautemvno filicumnorai ne appellare tum illos quorum fre- quentior ad igne elidendum vfus no- bis eftjjfctfrfldsi, (qui proprie filices dicantur;) tum alios quibus viae fter- nuntur,^t^(m3/^fCg{fcm.quosEncc lius etiam vno Silicis communi nomi necomprehendit: fpccics vero duas facit, libro 5.operis ac rc metallica, ca
ffite 77. Calculus, inquit , feu ferupu - uSjffed ita forte minutiores rantbin huius generis lapides vocari debete] qui vere filex cft,reperitur ad flumina & inter arenas ad torrentes, interdu coloris candidi: cuius vfus etiam efl ad alia quam ad ignem excitandum. mterdumcolorisflaui,impurhnon^ ' nun»
C&nradm Gefnevm^
nunquam crocei, interdum coloris nigri, nonnunqualineis candidis pul cherrimHnfjgnitus. Ab hoc differt faxum cornutum Germanis dicffum^
5'c!tr|!dn, quia illo po- tifsimumignisexcutituncuius partes interdum funt continuata, vtvna ab altera vifus difcernere nequeat ; inter dum parteseius funt cofpicus aliqua interieflione.Reperiturinfodinis: i- te ad flumina>yt ad Albira , in agris in Saxonia^ in cuniculis calcuioru. Eft vero variaru fpecicrum: coloris cadi- dhnigri, coeruleis rufii, purpurei.cor- nu coloris, flaub crocei ^ liuidi : foris candidi, intus nigri;vaffarum propor tionura .* funt enim longi, lati, magnb parui , raraofi in modum corallioru; ^ reperiuntur & in modum cornu, ^
moji nimirum 7^
Silices quibus vici ffernunturper oppida, cum pluuia abluti funt,fufci, nigrijvirides, rubri, &alijs coloribus t piurads pujchre diffindi apparentt^ ViuumH»
' T^tfi^uyis Ltpidum,^e. ■
lapidem (Silicem nimiru) aliqui coi- nem huius lis Qu^fJriJpedum auncdunc, pro ai
aduerfus rabiem, vt Gratius rib’' di£lis ’ poeta teftatun Pyrit^ vulgares fte-: agitor, riles^quorum pracipuus ad ignem e-i lidendum apud nos vfus cft, colorei in rufFo pallefccnte , ad duas aut tres libras medicas magnitudine fere ac- cedunt^aliqui certa figura fubrotun-^ da aliave,funt:aliquibus aliquid pro-i minet^alijsnihiljaut minimum» De-i bet autem crufta eorum exterior mali leo alitervc decuti, interior em pars aptior eft igni excutiendo. Calculil albi in ripis fluuiorum dc torrcntiu,i in polline triti, pila magna vc figulo- rum,autin molis, optimum dentifri- cium prasbent. lidem poliri poflunt,
dc perforari, ad globulos precibus nu ' merandisdeftinatos. ^Orites ipe- cie globola efljPlinio;ego glebofam, id cftjgleb^fimilem legerim. ^ Re- rum fofsilium (inquit Agricola) ali^ funtrotunds globi inftar, fed modo
abfo-
Conrddm Gejrterm, 1 6
abfolu tijVC Thyites>qui inter Syenen & Philas inueniturrmodo compreP- (iinuncvero aliquid habetis emines^ aliquid lacunofum. quales lapillos e venis ereptos aquaruvis ad ripas de- ferre folet/alijs dimidiati globi figii- :ra eftiVt Callai Aftroit^. quadam ih mets figuramjquadam in turbinis formata, illam exprimunt lapides dc fucci cocreti ftirijs fimiles > qui ftant in fpelucis:hanc qui ex earum came- ris pendent. H^cille, Sunt&Chc lidonis ceu globuli dimidiati, vel len ticul^ hemirphxric^:<& his multo ma iores Chelonicidcs Ombricec^, Bufo- num lapides vulgo didi:hiscjrurfum maiores Echinit^j & Ouum angui- num Plinij, fi refte nomino. Judai- ci vero lapidis fpecies quseda ad glan dis formam accedunt.vide infra capi te 9. Lapis Judaicus probatur met« ftriatse forma, tener 6c friabilis, Sylui- us. Beleranits& Lyncis lapidi quo- rundam^dc Ceraunio apud quofdam
1
^ De figurh lapidum
difto fcu Aftrapise> pyramidis figural Strombi. Strombi Concharum genensia-H pideiiinfra non omittentur. |
C^lmdri. Cylindri modo teretes llmt Beryl-i
^ ii c3c Syenites, Agricola. Sunt quiBc>f
r y 1 1 o $ /exa n g u I o ii fa ci a n t ; fe d e a ligM ra artis dc fcalptars videtur. In Si- pylo monte nafciturlapis fimilis cy- iindro:quem fili) pij in delubro Ma- tris deum fi repofueriniXuam erga pa rentes pietatem, & in cognatos beni gnitatem perpetuo retinent , Plutar-;! chus defluuijs. .Smaragdus Brefili- cuS:.cylindri fpecie, ftriatus > vitro fin miiis, porracei coloris, perfpicousj exhibitus eftfupra cum Amianto Cy prio.
Tiiaiigiiii. Gemmsqusda triangula nafeun tur figura, Agricola* i
Quadrati; Saxum durum, magnas rupes fa-i cienSjeft circaThermas Caroli quarn ti,&propeElnbogen oppidum, can-^ didis veluti teffellis immixtis vari iim,j Val.Cordus* Sal gemmeus plerun-^
que
■I
Conradm Ge/herus,. 17
que tefferas auc cubos rcferf. Qua- drati etiam alijtj angulofi feu angula ti lapides reperiuntur: in quibus figu rsfimplicitcrfimilitudo potius intel ligitur, quam rei alicuius naturalis aut artifici ofa::ctfi quadratos Iapides teffcllis quidam comparanc, cum no folsetcffell^ tales fint. Amphitatie alio nomine appellatur Chryfocolla, in IndispartCjvbi formies eruunt au rum,inqua inueniturauro fimilisge- ma quadrata figura,6cc.PliniuSi Pyri t^quocj quadrati inueniunturinflu uijs &riuis>autlapidibus quibufdam inclufi. Androdamas quadrata cfl, dc femp teflellis fimiiis Plmio. Qua- drangulam vero figuram oblongam^ quam Graeci vocant, no me
mini in lapidum genere aliquo inue-^ niffe, cui propria (3c natiuadici poP- fer.-niG quod Cotes quafdam hac Ggu rarcpcnrhalias emaionbus faiis ex- cifasin eandem redigi Agricola feri- bir.
De Jj^urh lapidum
Pcntago- InHildcshcmio cradlu.&c.in lapi-
HUS# 1*** r** 4*
dicinis marmorumuemtur lapis pen^ tagoEius,a quin c]5 angulis quos habet Hcxago- appellatus. Similiter hexagonus, cuii «os. fexfunt anguli, vterc^ verb eft candi- dus : pleruncj latus fefcunciam > pla- nus, fed in medio habens alueolum: cuius margo, vtin tabulaluforia,vn- diqueeftaitior.Atin medio aiueolo eftpunftumra quo radij ad extimam partem^ficut in trochitis procedunt, Agricola libro ^.de natura fofsilium.
PentexochefeuMelpileus apud me eft (inquit Cardanus in libro de Gem mis) colore fufco.-durus, magnitudi- ne mefpili, dicas mefpilum in lapide tranfifle. Vbi Hnz h vertice defeen- dut, lapis buxeo eftcolore , quodpar . tes ill^B attrita lint. De Morio fexan gulo, dicemus interius inter Huores hoc in capite.
Gryiiaiii. Mira pr^cipucfua cryftallis figu- ra eft. Interdum vni cryftallo(inquit Georg. Agricola) magn^ & perfed:^,
agna-
CoHYctdm Gcfnerm, t$
agnafcuntur pluresparuse &imp‘er« {qBlx ac quafi dimidiat«,quibus tria- gula latera videntur effCjCum alioqui crydallisfexanguiarmc, fed maxima exparte in^qualia. etenim ex eisfi- pius bina tantum lata funtj quaterna ftrifta:rarius quaterna lata, bina ftri- fla.quodcj vero latus flriftum eflere giope flri(ao,quodcj latum lato. O- mnis infuper cryflalli mucrOjiimili- terac reliquum corpus eft fexangu- lus:fed in hoc differt quod latus ftri- (Surii,non fempereft aduerfumflri- ^o:fed interdum latutri eft contrariu dlriflo. Ac mucro pleruncj exiguam partem habet cryftaili.-magrtam j reli- quum corpus angulatutti. VerUnta- 'menquibufdam cryflallis, qi Blo- chebergi inueniuntur rupibus adh^e rentesjcontra magnus eft mucro, cor pus exiguum. Lateribus pr^terea tam mucronis quam reliqui corporis^niii fcabricie mfeftantur, ferme tantus eft la:uor,vt vix arte pofsit aequari. Hxc
Dd
Defixuris lapidum
ille» Ex thbus iconibus hic adic6Hs^
prima & ma- xima,fimplici ter Gryftalli cft, cui figura omnino fua natiuaquecfl:: tertia Pango- nij cognomi- ne, cui artificis manus angulos duo- decim addidit. Tertiam & minimam Guiliclmus Grataroius Bergomen- fis, philofophus & medicus clarifsi- musmihi donauit.cfl: autem tantilla, quantahicpingitur>vmnc]gcx squo mucronata, fiuc natura, fiuearte: dc quo dubito, cscerse enim cryftalli o- mneSyni fallor, ab vna folum parte in mucrone exeunt; bafis crafsior& in- foi;mioreft,quaceu radice faxis 6tru pibusmontium fiuc cnafei fiuc inna- Ici folcnt.Hanc Grataroius in Baldo monte qui prope Veronam cft,repc 'Iris. ririmonuit:&iridcm potius Cbivide
ri
/ ConrtidHs tf
ri qu^m cryftallum, ctfi cognatam g@ neri Cryftalloriim. Sexangulam qui- dem cfle Iridcra ^ vc Cryftaiiumjcon- flarc fcribit Plinius. Plura de Irid® adferemus infra Capite tertio» Cry- flallorumqufdcmfragmeca apud ms funCjCxquibus vnutn fupcrficie fca- bram & ilriatam habet Jridis forte gc nus.namCryftaili leujfsime elTe foleu Aliudrimamintuslatentem habet, cx cafu aut idu aliquo mmirum> (no flri vocant cr&eih.) <3c ea parte iridem^ ad efl: arcum coeleftem coloribus re- prsfentat,quod & alijs puris ac pel- lucidis corporibus accidiCi Aliud intus vclutiniucm habet. Aliud co lore infumato (Sc fubfufco in rufFuni tendit. Plures interdu cryilalli par- usefimulnarcuncur choeradu feullru luarunimilar, magnitudine iniEqua** les. AnguiiSjdc fecundum cos figu- ra Cryftallus a Cryflalio plurimum differt. Radixfeu bafis in quibiifda albicate noa pcliucida vt pars fupe-
Pd 3
f‘ Vcfigurh lapidum,
' rior. Ignis ex omnibus elidi potcrt*. " Indi mire gaudent longitudine Berylli. Beryliorum.-foios^ gemmarum efle ^ prasdicantjqui carere auro malint:,& ob id perforatos elephantorum fetis reiigant.Et alios conuenit non opor- tere perforari, quoru fit abfoluta bo- nitas ;ideo(^ cylindro? ex ij's faccre maluntquam gemmaSi quoniam eft fumma commendatio in longitudi- ne.Quidam angulofos putant fla- tim nafcf & perforatos gratiore? fie- ri,medulla candoris cxemptaj^cc.Pli nius. qui etiam Berylli fpeciem quin- tam Cryftaliisfere fimilem cfle tradit: & Indos cum alias gemmas Cryftallo adulterare , tum pr^cipue Beryllos» Ex recentioribus Marboda^us Bc- ryliwm hexagonam facit :Francifcus Rucus forma fexagula cas fculpi feri- bit,qu6 color alioquinhebes 6c lan- guidus^angulorum excitetur reper- culTu. Alberto Magno Beryllus can dida efl:,& tranfparct inftar aqu^.-qcF
forte
ConradtisGefherHS,^ to
forte de fepnma fpecie Gryftallis ftfe Cmili apudPlinium accipi poteft. na p ri m a fp e cie s viri di tat em (>^Aca/HpV«7fc potius, id ef|->glaucum vcl coeruleum dilutum colorem) puri maris imitat* Secunda paulo pallidior eft,inaureu colorem exeunte fulgore: vnde Chry foberyllus dicitur. Tertia Chryfopfa fus>pallidior efl. Quarta Hyacinthu semulatur. Quinta aeroidem vocant, [colore nimirum albicante cum par- cifsimo coeruleo , qui dilutior forte cfl: quam glaucus.] Sextam cerinam, acerbe colore vt conijeio. Sic omnis Beryllus velpallidi , id eft, lutei colo - ris fuerit, vel coerulei , plus minus ve, vltima excepta* ^ Quibufdam etia mucro fexangulus eft, Vt plerunquc cryftallojinterdu Adamati, Agricola.
VE B^SMLTE L^VIVE^ QVI angulis conftat, minimum quatu- or,plurimum feptem.
^ Lapides an^uloji plure s coagmentatlyBa--
Vd $ '
fklten repr&fentmt : cuim hanc figuram To^ annes Kentmanm miht communicauit, M JuhieBhs 'vero duohm paruh eminor xAdamor^ tts Cjprij nomine ex Italia ad me mljfm eft* eft autem -vilis lapilltts^ aut fluor potius^ iy€d-> amanti -vel Crjflallo perflmills^ alhaspelluci dtiSjpurws.Maioris meiio flet infra mox poli fnitam de Bafalte tra6lationem.
Piinius lib. ^^.^cap./.inCcr marmo- ra .-Inuenic (inquit) Aegyptus in Ae- thiopia quem vocant Bafalten , ferrei coloris acc^ duriti^e.vnde & nome ei dcdit.Nunquam hic maior repertus cft,quam in templo Pacis, ab impera icrc Verpafiano Augufto dicatus:ar- gumentoNili xvj. liberis circa ludea tibuSjper quos totidem cubiti fum- miincremeti augentis^fe amnis cius iateliiguntqr. Non abfimilis illi nar- rat in Thebis delubro Serapis, vtpu- tantMemnonis ffcatqa dicatus: quem quotidiano Solis ortu contadu So- liS radijs aepare dicunt, H5ec illci
Quincj
Canraiui Gepicrm^
jl"i:
/
T>efigurkUpidu%^c.)
Quinqj angulis conflat etiam Bafal tesMifcnus,[alij Stolpenfem,aut An nebcrgiutn cognominant,] fcd is va- riat numero angulorum : minimum enim quatuor, fummum feptcm ha- bet,Agricola. Idem ab initiolibri 6, de nat.fofsilium, (vbi parups quofda lapides, (Scgemmis fere adnumeratos, a magnis quibufdam fola magaitudi ne differre fcribic,) Sideriten (de quo nos plura inferius capite 4.) eundem Bafaltaj facit. Et alibi, Bafalten vix vul ncrari; vt Adamantem omnino non*
EX EP I STOL^ lO^N- nls Kentmani ad me,
HicBafaltes eft,quiStolpse [_stolpa eft urx Elecloris ScLXoni& ^J€ugufli in finibus Bohemi&^trihm milUribus d Drefda dijlas^ crefeit, forma &crafsitudine tigni mc ^diocris, lingularis quidem, fed eopio ^ fus,atcjitaiun(flus coaptatus^,veIu- ti ah arculario arte commiflus eflet.
I- Septem
0
Convadm Gejnertu*
Septem, fex, quincj nonunquam , fcd rarius quatuor angulorum j omnino figura trabis eredi^, foris leuis & tadu minirne afper, ferrugineus, pondero* fus,duritievelut Adamantis. Hislapi dibus fic coagmentatis e terra vlnas decem 6c feptem extantibus,arxStol pacum adiundlissdificijsinfiftit, ae- ri vndicj libere expofita. Inde frufta decutiuntur magna vi, quibuS fabri
ferrarijjbraftearijjCquiaUrumcudut, ad eius extenuationem,) & librorum colligatorcs , ad artificia fua incudis vice vtuntur. Verum ea prius fic ad v- fum aptari necefle eft. Poftquam dc- cuflafunt^refecantur ferra non denu ta,fedhebeti & obtufa. inter ferran- dum arena continuHnterferitur, li- quore dcfuper ftillante ,ncc dilTcca- ri hoc modo oftiduo citius poliunt, nec minori quam trium aurcorunb- ftratium precio. Porro quanto fpa- cio intra terram condantur, nemini adhuc eft exploratum. Quod ad no
Dd 5
T>efi^urh
fncn > vir quidam eruditus Bifaltenf hunc lapiaeqa nominandum coni;- citj(non Bafalten,) a Bifaltia regione Thracis aut Macedonis: cuius Pli- niuSjSuidas &Stcphanus Grammati cus memincrunt^itavtLydiusaLydia &ali;ab ali;s regionibus nomen ha*» bcnt.Sed obftat,qubd veterum nul- lus,hoc «lut aliud marmoris genus in hac regione inucniri tradiderit > cule pores in ca gemino iccinore capi non tacuerint, ne Bifalten quidem lapide, qui magno olim in precio fuit prstc- nturijfiiilic extare t. Verum cft quide hanc Macedonis partem metallis cla ruifle:At non ijfdcm in locis metallo rqm & marmorum copia effe folet* Ego vero exiftimo noftrum Stolpen- fcmlapidcm 5 multum referre ipfiim Lydium lapide coloris ferrei* habeo enimdeifto lapide particulam quan dam politam, (de qua & tibi nonnihil tranltoitto,)quem politum experior omnia mecaUaj non minus ac noftrfl
[ Conradm Gefierm,
Iapidem Indicerii jVC vocat recipere: in quo iimul gradus dcdifcrimina me taliorum quantum alterum alteri pr^ jftetjseque ac in peregrino Bafano, per jfpicuecognofci poliunt. His omni- |buseonfidcratis,non immerito Mife \nu$ Bi<rcu/^ vel BaraltesMifcnus di- Ici poted , em pioWcrfidti/
loDer tin SWcipmfcbcr fianar epfenfcrt^
[ttef S)?armoz. Non dubmm eftautc iquin vocabulu ipfum Bafaltes fit cor ruptum nomen Aegyptiacum, idcj coijeio ex verbis PlinijjVbi dicit;Quc Aegypti) vocant Bafaltem, ferrei co- loris atcjduriciei,vnde & nomen ei dederunt. (Sc fine dubio illud nomen a jS«<r<x*/#-fumpferunt , quod eftlapis Lydius, qui cfl: coloris & duri cici fer- re^edn quo aurum & argentum artifi- ces explorat, a verbo jSflCcrfu^ifwjquod explorare fignificat: nili contra poti- us verbum hoc a lapide faSum fit.
HscKcntmanus admc:qui huius lapidis etiam fragmenta mifit,&po- y
c ••
\ ' f
De Jigum lapidum j^c, \ \
litam exco coticulam, in qua dufli ini co auri, argenti , 6c aliorum metallo-s rum indicia tam clare apparent , vc a^ lio quam Coticula Bafaniue nomine hunc lapidem nominare indignuvinj deatur: prsfertim cum nomen aliud; eius nullum, vlla in lingua cultiore^ quod fciam,extct; Nam apudGrx- cos nemo prorfus cius meminit, ni fallor: inter Latinos vero folus Plinia us femel,non Latino, fed Aegyptio aut Aethiopico potius Bafalts nomi ne vfus. Et ne Germani quidem illi, , apud quos nafcitur>peculiari aliquo : nomine indigetant. Eocj amplius do ftifsimi Kentmani indullri^ debem% qui lapidis huius naturam , 6c aliaa^ li)s in linguis nomina , quibu^vocari merito poteft acdebet,nobisomniu primus oftendit.Cuius equidem co- ieftura tato facilius fubfcribd, quod Aethiopicam linguam HebraiccB fini timam efle norim. Barfel autem He- brsis ferrum fignificat : Barfcli, ferre- us:
1
ConradmGefierm» 14
iis.‘vndc&Bafalt2 &BafaniIapidutn nomina detorta fufpicor;dc Bafano minori lapidi arte fafto politocj5(n6 Siderit» vt Agricola putabat,) eunde eireBafalten. Ecfi vero Siderites Pli- ni), Adamanti cognatus > non fit,nifi !gofallor:eodem tamen noraine.vo- cari poterit, quod ferrum colore ac duritie »mulecur;& Germanice etia m Srpfrnfldn.nam ©olDtfidn & ^
fcstrjidnjtum demum refte appcllabi- turjcum iam ad auru argentumc^ pro bandain coticulam formatus & po- litus fuerit. Videtur autem redle a Plinio marmoribus adiiumerari, Sc marmor potius quam faxu cfle.Mar- morenim (quod in omni fere lingua fuam appellationem retinet, )oranc durum efle debet, & poliri aptum ad fplcndorcm:vnde ei nome apud Gr»
Schaifch vocat, nomine ad faxum ac- cedente. Csteris tamen marmoribus nulla certa figura cfl, qualis eft Bafal-
1
Syenitae la pides.
ttE.'vt eo nomine 5 fi quis lapidis ge- nus peculiare hunc facerc> auc com- muniori nomine petra potius quam marmor faxum ve appellare velit, litir gare nolim. Galenus quidem libro 9^ de fimplicibus medicamentis nomen in genere duris minusc^ duris lapidib® tribuit, quod veteres da-lsof dixerint, dc e petra vil:a calcem fieri.-Tarantinum vero & alios quot damreprehendiCjquipetricnome ad vnafolum lapidis durilsimi, & e qua fola calx fiat, rpeciemadringuDu His fcriptis incidi in Agricola lo- cum libro 7.dcnanfolsilium,quehic adrcnbedum cenfui : Natura, inquir, pilas gignit, modo teretes, cuiufmodi lunt Syemts lapidis in Thebaide in- ter Syenen dt Philas: modo angula- ras,cuiufmodi in Mifena Bafalt^, Y- tr.2cj autem funt arftius interfe iun- dts.inThcbaide cameninterdum fio- litarim quadam. Vtrobiqj altera m al teras videntur eircimpolitSjdc quide
mino-
Conradas Gejnerm, tf
minores in maiores. Sed ex Mifenis maximsfefquipcdccQcraflsfunc^al-
pedes quacuordecimrexThcbai- cis maxima duodecim pedes craflae? alt« interdum pedes centum, aut am- ipliiiSjVt cxobcli(cis,quos ftatuerunt freges Aegypti poteft intclligi. Haecil Ici-qui alibi etiam, Mifenum Bafaltem Aethiopico nccj colore, ncej dtiritic cedere ait. Coticulae ergo, vt dixi- Cotkiilie, mus,^Bafaltcfiunt auc fieri poffunt: inueniunturtamen c<^dem flatira fu^, in fluuijs.-olimm Tmolo omnes: ho- die in riuisHildcsheimijs & Gofcla- rianiSj&c.Vide Agricolam libro 5,dc nat.fofsilium.
Pyrita odaedri dcdodecacdri in- ueniunturquida. In Pro uincia Gal- liae montem altum cfib audio Mari- nauxnomme,in quo Cryfialiiaut fi- miles eis hexagonis vel hexaedri po- tius lapilli inueniantur,aiij albi pcllu cidijahjfubuiridcs, (5cc. Talem fer^ ruffi coloris, opacum j audiant pro-
{
Pangoni®-
/
T' Ve figuris lapidum
p^magnicudimSjdurirsimumjPetrus Coidcbcrgus egregius phamiacopo' la Antuerpia ad mc miOt, cuius ico- nem paulo ante exhibito Bafalts fub iecimus.-cftautem efubiedis duobus maior. ^Pangomus non longior di gitOi nc cryflallus videatur, numero plurium angulorum cauetur , Plinius l1b.37.cap.TO. Agricola dodccagonu Cryflallum intcrpretatur,(£ui^tpdlff<^
Nos Pango ni um fun prajnonnatiuum,fed artificialem cx hibuimuspid:um. Cryftalli fuccura natura (inquit Agricola)interdum in plures quam fex angulos formas , cffi cit gemmam, quam ea de caufa Grae- ci Pangonium vocant. qu« fi repcritji reperitur autem perraro, in ijfdem lo cis in quibus Cryflallus,ei fimillima cflefolet colore, facilitate tranlluci-l da,Isuore;fin in proprijs, plerunquc! obfcura,&vndique paruis cauernis,? , quafi fauuhs, plena. qualem Aliera dc: , Ochra fluuij deferunt, duodenis na-i
tum;
, Conrctdm Gejherm. id
tum lateribus, ajqoe ac Cryflalli defi- nentibus in mucronem. Etfi vero Pli- nius tradiceara nonlongiorem digi- to elTe, tamen normunquaiai longior cP::fed breuidr f^pius.
T>K T LV O R J BV S, QJ^ 6 S ' Germuni iful^o UQcant itindc ^ Ldtinum 7iomen Jinximm.
de fluoribus etiam didis hoc ca- pite agere vo
incertam pia ne &in^quaiem.hocpIerifc^ comu- ne,vt plures flmul inxqualiter cohse- rentes & conglornerad proueniant> [Choeradum feu ftrumarum quada fi- imiiitudinej vc noflri lo-
iquuntur:) qua forma tamen non foli
Ec‘
I
lui: quoniarri i ili figura qui dem habentj quspingi rc- dcpotertjfed
I
Ve^gumlapidumy^c,
fluores,fed <& lapides quidam aut gc mz > vt Cryftalli intcrdum> nafciitun^ & alio quodam modo QBaEfJctttafer xumioandis- ofsibus a chirurgis Gcr^ mani^ dicli lapides: in quibus vnus? pkruncj lapis continuus in^equalin ter protuberans dc bullatus hanc Ipc ciem reprsfeutac.*in Fluoribus vero multi inuicem iunfti> dc qui feparari facile poffe videantur, etliqua Ictan? gunt forte connati jftrumofam hanc| fuam mole implent. Quare de liocinloco dicam :fed de FluoribusJ prius. i
Fluor cuius hic figura apponitur, ; candidus eft,tranflucidus> (plendida • ad lucem fu perfici e, mollis & facil^^ dentibus cedes, fi morfum imprimas, infipidusferc.fubflantiam qualem Ia I pis angularis in ore mandentis relin-' quit. Ad ignem modicum aut cande- lam fi vraSj albefeit lentefcitqj , calcis ^ fimihtudinc,non Iiquefcit- Quod ad I compagcm,pQrtiones eius piures vi^ .
deu- ‘
Covrdim Gejherfis^ %f
d^nturabvno ceu centro oriri. Hid fluor e Mifnia ad me mifTus cft,vt lij diucrfi. Huic autem fimilis albus adAquasfcuThermasHeluetiorumj^ .quaeLimago flauionoflro adiaccnc, in faxis verfus flume rcpencun qui gii Iftu primum infipidus videtur, deinde acrimoniam quandam iri ore excitat cum exiccationd, dc ieuis cuiufdam ilrangulationis fcnfu>^ vc gypd fere na turamcidre conijeiam, neque carere ^nenoiquod flue ita fe habet, flue fc- cus>valdereprchcdendi funt exphar macopoli$ jimpofldrcs illi qui fluo- res diuerfos pro gummis diuerfls in rnedicimenta coijciuntrquod ita fie- ri ab iilis Agricola fcribiijfub firiem Ii bri y.dc natura fofsiliumi Et ibide* Reflat (inquit) vc de his lapidibus di- cam,quos noflni ab eo, quod in arde- tes fornaces conicdti fluunt, (facile e- nimliqucfcunngni,)nominauerunCi Eorum tria funt genera. Vnom, gem- mis fimUlimum tranilucidis diuerfiSi
E e 2i
VcfigumUpidum:,^c, Alterum cis non multum fimile. natii
plerun<^ non pellucet ^ raro partim, rarius tocum.Iilud fere fparfum repe- riturinargetarijs & emeteris metallis: hoc in proprijs venis f^pe copiofum* Tertium eu, ex quo conficitur vitru, [quanquactiam ex alijs duobtii po- tefl confici,] areiia potifsimumi^-
Hic lapis filice minus durus eft^* quare ex eo ignis elici^noa poceft.nontranfluceCjfed ipfi multi infident colores; candidus, fublutcr us>ciriereus, fufeus, niger, viridiSiCoe- ruleusjrutilussruben Rcpdriuntur au tem montanis locis ad ripas fluminu, & in agris quibufdam pafsim* Rario- resdntusforisqj nigri. Vteun^ colo-' ratos fipenumero alterius cdloris ve n^interfecanc,&Ci Hic lapis varium vfumpriebet.-eo, cuius tandem fuent coloris, fternutitur Vise,
^ ‘®ft^jldUnortrivocant;]coeruieus adijcitur ad cinerem abiegnumicum cxipfo fit alter cinis^ quo mfediores
vtun-
Conyadf^ Ge/herus, iS
5^7tuntur. Candidus vritur, tunditur, cribro fecernitunatcj ex eo conficiu turarense^ex quibus vitra conflantur, quanto candidiores, tanto vtiliores. ^Atrecundigeneris lapides , tot colo- res vt primi non habent, (5c rarbfua- Sues.etenim plcrunq} in candido pal- lent, aut nigricant, aut fublutei funt. hoS quonia celeriterigni liqucfcunr, ad venas adijciunt qui cx eis exco- quunt metalla-Primigeneris propter mollitudinem poliri quidem no pot funtiflquos tamen cxeisnamra fecit l£Bues,& quibus aptam forpiam de- ,dit,in annulos & fundum indudunt aurificostanquam gemmas. Hic cil- le. Germanicu quidem nome primo tantijm generi dcfecundo at- tribui video.nam in Germanica inter
iprctatione Metallicorum nominum idem Agricola fic habet: Lapides qui ^gni liquefcunt primi generis,
dcfluffc:fecundi^§ttffej«^
tertij, oher
I ^ ® 5
T)efytnfhpidunt,^c.
De certi) quidem generis lapi dibus,quibus vi^e fternutur, plura at- tuli fuperius inter res fofsiles rotun- das. Ad Fluores ab eodem Agrico^ Moriom referri videtur etiam Morion lapis,: Germanice enim inquit comuni no- mine appellari.Morion (inquit libro 6. de natura fofsilium) fola ex ni grisf gemmis] cranii u ce t.Nafci tu rm jMifcna,fub Alpibus^^in CyprOjjn Ty! ro,in Galatia, in India.Color ei aut ni!
Pramnion gcrrim^,qua: vocatur Pramnion; aut? cum nigro mixtus eil alius color: ne-| pe vel Garb u neu li,vel Sard ^:vel Hya-j cinthi, qualis in MifenaValcbefteinii cfFoditur.VideturautcmMorion ef-( fe radix iftarum gcmtnaru : ac ex craf-l fiorcfuccoiqui fublidit, fieri, attamej ca^quaPramnium vocari dixi,apud| nosinuenta cfl: habens Cryilallinana^ radicem, cum ipfa eflet nigerrima militer cius mucro.erat enim ei figu-: ra,vtCryfi;allo,fexangula. qualis etia ei]; Volchcfteinircpert^, in quaHy^-^
Conradu^ Qefnerm.
cmthus definitHas gcmm^ non alltcc qtjamCryftallus fcalpuntur. Alibi ctiatn Morion facUe fcalpi dixerat.
Pramnion forte a Pranmij vini ia ^phefia regione colore nafcetisdidu fuerit. Eode in loco Agricola paulo |ante:Vidi5inquic, glebam e noflris mc tallis erutam, qus conflabat exChry folithis amplius fexaginta, quibus o- mnibus erat figura quadrata, fcd ma- xima era t lata vnciam vnam, longa di gitos duosiomncs vero adeo molles, vt poliri non poflent.Sic ipfe.Fucrint autem nimirum hi quoque Fluores, quod tum ex pluribus coniundlis, tu ex mollicie colligo. Dc Fluoribus plura Enceliuslib.^.cap.i.
Poft Fluores pauca dica de lapidi- bus illis, qui ex aquis ortum habet, & paulatimexijs lapidefccntibus coa- crefcuntjfiue ftiri2& pyramidis aH- qua fpecie,vbi defluendi locum aqu^ habet.[Lapidcs quidam &fucci cqa cretiftirijs. fimiles in fpcluncis ftant>
Ec 4
V, . T>epgurhlaptdum:,^c, velin earum cameris pendent , Agri- cola. Et alibi .'Marmor candidum, i quod in Germania reperiturjaliquan dq i n ftirias concreuit.] Siue latiore quadam & cruftaceaformainh^ren- te;ficut & lebetibus, vt in balneorum^ valjs maxime apparet, dc canalibus Thermarum, in quibus aqua calida coquilongo tempore aut feruarifo- letjcruftsqusdam lapides infident- Grsce quidem lapides huiuftiiodi v~ 4pqjovovs cognominarim a refto v- proparoxy cono, cuius figni ficatiopafsiuaeH:, & ex aqua genitu fignificat. Aquas vero, qus resfibiin- ie<^as veiimmerlaSjin lapide verten- tendi vim ha,benu^>i^(jyomv<J^cc7te dixe rim>paroxytonavoce , fignificatione a6iiua,qubdlapides gignant, Solw^.Dc huiufmodi aquis lege Sene cam Naturalium Q^aftionum libro ^.cap.iT.&Sctabonemlib.i^. de aqua in lapidem durefeente. & Ghrifloph. Eflceiium de lapidibus ac gcmmisili-
Conrddm Gefiems, 50'
bro ^.cap.^. Sic & Thermarum Ca- rolinarum in Boemia gutta? in calcis gypfiuefubftantiam vertuntur* Chi rurgi Germanorum huiuftnodi lapi- desjftirijs pr<EfertimfimiIeSj autcru- ftaceos quidem, fed buIHsquibufda eminentibus in«quales,QBaflfia^ ap pellat, quali ofleocollosdicas: quod ijsin emplailra additis vim ofla,infan lium prsfertim, ferruminandi inefle cf!xifliment«Memmit eoru in fuaChij- rurgiaaGermanica Hieronymus Brun fuicenfis*Horum Ipecies duas hic de- linea tasfubijcioc
f . MoUris lapis,
2» oJleocoUm cruflacem:qui ^ 7rAcciipAi-> Ji6lo nomine dici potefi.
Ee 5
"Depgum yprdum,
1. Stiria lapidea; quam Germani ritti vocant, priuatira vero ritii
ryf id cft, ftillatitium lapide. Hac figura ,(pyramide mutila,& erone fradoOlapidem album, grauc, durum & fpicn dentem intusy ex mi- rabili quodam fubtcrranco Germa-, nisB antro, quod ®mimansfm( appcL lan tj vir genere nobilis, do6frina& vir j tute noDilipr,Ioanncs Reiffefteniusi admemifir, '
2. Silex pcrtufiis foraminibus alU^ quot, natura, vel cafu aliquo nos Ia- ^ tente, Huiufmodi autem lapides mu- * lierculas qusdam fuperftitiqfe quse^ ! runt, circa torrentes & fluuios 3 ftoli- ^
Conrddm Gefnevm,
depcri(ua& curarum iri vaccas qu2 fanguinem cum la6le reddunt, fi pa- pillis in h^BC foramina immifsis mul- geantur.
3» Lapilli quidam albi(simi,perexi- guijdurifsimi^.-quos Petrus Colde- ^ 'bcrgius pharmacopoeus Antuerpia mifit.Gypfellifi(Sitia vocc diminuti- tia,^ gypfi colore, dici poterunt.
Huiufinodi Iapides t^c^o^W,Theo phraftus fentire videtur generari \k «rf^/y(j«^>hoc eft^ paulatim ex aquaru & guttarum confluxu. Vidi aliquan- do flrumaru quadam fpecie craflos admodum splendidos intus & fub- ruifoSjdc foetentes; quales ad Andel- fingam pagum agriTiguriniinueniu- tur. Sunt qui ab huiufraodi aquis to fos (Sc lapides gignentibus>broncho- I celas etiam, id eft > gutturum ftrumas excitari putcnt.Lcge luLCsef.Scalige rum Exercit»6o. parte 2. An vero renu quoq5 dcvefic^Bj alijue in animalibus lapides crebro earu potu coire pot
T^efiguvhUpidum^^c. £nt,con(idcrandura. Amomum C01 <ftu cum aquis lapides generantibus J cas expurgare in Euppriftis Piofcori dis legim u s>Iib cap. I2L
DM PVMiCEy P O- rOy^Tofoy^c,
Pumex j Porus & Tofus di(9:i Iapi- des, ctfi ad Spongias forte Capite de Aquatilibus referri poterant, quod eis fimiliter multifora (vt ita dicam, licu t GrsBci TTvAtiifHTic , multifores lpecusPlinius,)fint corpora, cauis e- xiguis creberrimis, feu caucrnulis & foraminibus, pIena:hoc tamen loco, in huius primi Capitis fine,coru men
Conradus Gepicrm.
tioncm facere maluirquod pori,id cfi: meatus, dccaua, cum intrinfeca etiata fintjdc interiora penetrent, figun^ djf- 'erentiam potius conftituerc quam Forrfjsvideantur.Forma cniminfu^- icieextcrnajdc externa figura dii&- 'cntijs magis coniIil:it:ea inquam for maqusvnacumfigdranomiriaturim •ertia Praedicamenti Qualitatis ip€- cie. In loci$(inquit AgHcola libro 5. de nat/foff)qui oliiti arftrunr^ aut e- dam nunc ardent, Pumex reperitur, ex terra vel lapide excodus,(5t ad hac Sguramredaaus : Ccutin Campania monte Moderno & Vcfiiuio,in Ae- [iaria,in Aeolijs infulis, dcc. Effodi- :ur etiam ad Confluentiam Germa- ni^.Pumex autcra^quohiam hon ali^ ter ac Spongia cff fiftularum pienusj dicitur, vc Vitruuius autoreff, Spon- gia. Graecis vero missuoxs vocatur fi vermiculatum lapidem dicds^) q u o d vel u- :i a vermiculis (quos LUs Gr^ci vo- citant,) erofus videatur. Theophra-
'
/
De figuris U fidum
fliis etiam Alcyonium, quod ex ma-: ris fpuma concrcuitiPumiccm nomi« nat. Diilerunt autem inter fcPumi- ces. nam primo non ommbus vnuii color : fed funt aut nigri, aut cinereL autcandidi.Tum aii) m olies funt, ms nibuscj teri in arena poffunt : aii) duJ ri. Deinde omnes rari funt & ieucSjOH fiftul as,qu^e aerem in fe continenti eacj de caufa innatant in aqua: ficuo etiam ceteri lapides pumicofi,quam“| uis magni: quaiis eflTyrrhseus, & al-| ''ter e Nifyeo infuia:fi modo hic diftere a Pumice in eadem reperto j&c. Pliil ra de Pumice & trib^ eius gerieribus^ lulius C^far Sealiger De fubtilitatej Exercitatione 134; Pumicis duo gnificarus,(inquicHermoIaus Barba rusinDiofeoridem Gorollario9(^o.) alter notus omnibusraltero dicuntucj ita&c^etera faxa erofa anniSj qualial . in sdificijs , vi Plinius inquit Mufaeal V0cant,dcpendcntia,ad imagine fpc-^j CHS natiui arte reddendam ^ nunc in4
I n
if
I-
Conradm Gsjfherm,
pc Mufaica vulgo nominantur j &c; jl?umiccs fa(3itibs quofdam elTefcri- Ibit Vitruuiusjcxcodo alio genere la- pidis :& in Melo Pumices quandoc]^
^ n altera gigni lapide Thcophrafluf iautor cft. Agricola Pumicem inter- pretatur ^rauflan* Sed &
api des ex faxo arenario fafti (inquit) quibus affricamus pedes, vulgo ap- jcllancur J"Apud Diofcd
ride probatur Afsius lapis colore pu- Pumko^ meis, laxus ^
ais,friabilis> &c. Eft de Phrygius la- ^18 apud veteres didus^ gleba pumi- [:ofa,dcc. Acopis nitro iimilis eft, pumicor3,aureis guttis ftellata,Pli- fiius*. In Tmolo monte gignitur la- pis Pumici Cmilis, rarus inuentu.*qui quater die colore mutat^PIutarehus ^lc fluuijs in Padoli mcntiooec Ego in monte vel cOlle non procul Roc- ailla oppido de Neccaro fl^iaxa ma- ?na vidi, opere ceu MefaicQ (peeSiabi
lia natura. JPorus^p%^Rp«r W cirporug,
6
!
f
'I
l
i'
figuris lapidiimi^c* ' cunflexum:nam per o breue porulji meatum %nificat^)iapis idem' fort^ Tofus. quiTofus eft: h^c dii^io , Latina.dlla vero 5 Graeca eft. Sarcophago ( feui Afsio lapide)mitior feruaridis corpdf nbus,necabfomendis^ Chernites ert; eborifirniiiithus,(m qilo Darium co- dicum ferunt5)Parioqj fimihs cando- re & duritia, minus tamenpondero- fuSjqui Porus vocatur, Plinius lib. 31^. cap.17. Pori mentione edam Theo phraflus facit-*(3c Ariftoteles in tcrcid degenerationeanimalium, vbi Ga^ia Tofum vertic:&ante hunc Hippoera tes.Plinius imyndecimo (inquit Scan liger) videtur Tofum interprctarijCO! i memorans Tofum in ventre iuuenca
ruminuentum. GrammaticiTophu ' aiunt efle genus lapidis afperi,qiiifa^ cile in arenam refoiuatun Plinius libro I/. Nam Tophus fcaber natu-i| ra. Columella libro quarto areno-^ funi tophum, & plus iufto ieiiinum: fabulo dixit. Plura de Tofo Seal 1-4
gerde
'f
• ;
M
ConradmGeJherm» ^4
gcr de fubtilit. Exercitatione quin- quagefimafeptima. Agricola Ger- manice reddit Zo^f^cin vel noflri2^llg(fcm dicunt. Afsius lapis non efl: duriis vt pctrs,fed 'sjoofo&kns colore &cbnfifteiltia, Galenus; po»- fGccg Strabo libro de lapillis lentium Cmilibus>&c.
Ad Pumicis & Tofi Ip^ciera pro- e xime accedit etiam Salis ilia fpuma, quas dum patinae ingentes ferreae a- qua faifaplenie, ebulliunt^ defluere,
&m hanc qua exhibemus hictfpecie, trequente pumicofarrii coire folet. Numerus primusadfalislpumafloremveVqu^ in SalinisBurguiidi^ colligitur, per- tinet;altcf,ad eurn qui in Salinis Ger- maniae in vaildOeni. Nos plura de his inCoroliarid ad Cordi Iibelluni deHalofantho.”
1. SAlgemmem,
2. Sduf^umu e Burgundla,
3. BademexHakadOenum. ’
Adfinem huius Capitis primi, hic
etiam fortam Ia adijcerevo; lui: cuius nu- mer® primus indicat faxu,i quod matre Rubinoru vo eant; quonia; Rubini, 60 Rubini gemmx innafeuntur , in
Valle i
. Conradm Ge/herus, $$
Valle loachimica^fi probe memioi.Id olim Ge.Fabricius mifit. Secundus numerus Sapphirum denotat manu- Sapphirusj. J^rio plumbeo incIufam,vtitac6nio- f dius manu tenentis medici hac gem- Ima demulceantur carbunculi *• quod ^ hodie quidam £aciuntj quo fuccet fu nondum cognoui:& olim abAui- cenna ea vis^apphiro adfcripta eft,
& ab Epiphanio aduerfus papulas 6c tubercula, ^
DE ID I BV S l L L I By
(jmhus cum Sole^Luna^ dut eli-^ mentk aliq&id commune e fti Caput I L
VTveluti ordine natura j a co^Ig ad inferiora corpora, & a iimpli cibus ad magis magisc^ compolita grediamur:hoc in capite lapides lU loSjqui cixlojEellis ac elementis no- men,aut etiam rei aliquid commune liabentjcxponemus.
Deji^um lapldumy^c.
Ponticarum (gemmarum )Plinicii plura funt genera. Eli:, inquit, ftellaca nunc fanguincis, nunc atris guttisj qu^interiacras habetur. Alia pro ftcl lis eiufdem coloris lineas haben Alia, montium conualliumc^ effigies> Pli- nius. Ego lapidum genera duo, qu^ i hicpiftaadiunxijinhis Plinij vcrbiS; intelligialiquandoputaui.
Horum pri- mm Germani
^ii%ab -vnda^ rufimditudine
Sunt enim in priore fiellx plurcs' ■ confpicu(^:inpoP:criore vero pro ftel ! lis,alii quidam linearudu61us,vnda- rum fere smuli. Sed tertium eiufdem i generis nondum vidi. Obijei poteft i Ponticas, ede gemmas.*quos vero nos i
cx*
ce ©fcrtipcm
aJleUps dici po- tefl : fecundus
m ®a(|cr-
Conradus Ge^erm* ^6
cxhibemus> lapidum > non gemmaru generis cfle.Ge. Agricola etiam Pon- ticas Piinijj qu«& Thracie^ dican- tur, Achati cognatas facit. Achates autem gemma eft* Plinius libro 37. 'cap.iQ.vbi alphabetico ordine gem- imas aliquot deferibit ; Ponticaru, in- tjuit, plura funt gcnera.efl; ftellau nuc fanguineis>nunc atris guttis, quae in- terfacras habetur, <Scc. utpaulo ante recitauimus. Videtur autemno ani- maduertiffcjfe rurfus de Achate age- re, de quo prius etiam huiu? Capitis principio egeratin Aditera r montiii ..enim & conualliqm effigiem redde- re,ficut & fluminum , nemprum , ali- as(^ diuerfas, Acharis proprium eft. Et cum hic dicat vnam Ponticae fpe- ciem inter facras haberi ^ atris infigne guttis : eadem abit^Hip capitis, Coral loachatx tribuit,quam. in Crctaabu- dare ait,& facrum appellari, & guttis aureis(ficauteminPonticis'etiamle- gehdum videtur^non atris,) Sapphiri
T>eflgurkUpklHm^^c,
modo diftingui. Ergo Pontica locci iamcitato,appellatiuuiiigenirri«iiQ^ mcneft, Laciriis (foli quidem Plinioj quod fcia£n)vfitatum pro Achate: a- lias vero adiediuum& gentile: vt cu ciufdem libri capite p.Chryfolithos. quafdam>Ponticas cognominat* Ee paulo pofl inter Paederotis fpecies^ M ollius (in q ui t) radi at Pontica dC A- fiatica. Allerim certe nomen conu@i nit {bellata c duabus hic exhibitis: re-i centiores quidam aftroiten vocant^ quod nomen libentius ei iribuerimij quod veluciaftriSjidcftjlyderis coelebi ftisinftar ftellas iri fe complures ha-j beat:vt difccrnatur ab afteria Iblidai (llc enirn nominare nunc libet , cuius] Eguram addidi,)qur corpore toto radijs eminentibus flellam vnampr^i fe fert*Solent tamen plures eiufmodil inuicem connex^ nafci & inueniri| plerunrj, i
o
Comdm G€fl€rm^
i. ^Ajlerie!^ /eparatm^ %, Plures coniunBL
Afterias vcl
Sphragis afte- toB dici potefl: hic lapis , cui magnitudo fe-
is afte- _
requahicexhi betur. In hoc,
(quem ab illu^
ftri & nunquam fatis laudato baro- ne,totius antiquitatis incomparabili
fcrutatoreVvilhelmoVvcrnhcrOjp- pcRoteuiiIam,vbireperiunturincol le edito ad Cimmeriam arcem, acce- pi?) oftoni cohaerebant , ita concin- ne iunfti & aptatij^v^eluticj fuperinna tilibiinuicem, (feparabiles tame> (vt nullus artifex potuiflet melius. Singui lisytrincjftell^ figura ceu Cgillo im- prefla vcl infculpta videtur. Radi) e- minent fuis angulis quini.* in<^ fingu- lis radijs cauitas media efl. Margines
T>e figuris Upidumj ^c*
coru prxdura eft.©icrn(leiit dici p.o- tefl Germanice* Aftroiten accepi primum a lo.Iacobo CUufero ^ ciuc nieo & difcipulo olipa, optimi & do* (Sifsimiviri ChriftophoriClauferi vi bis noftr^ aircbiatrbcui egofuccefsb fiiio j pharmacpppeo fane perito diligente;ea fere qua bic apparet ma- gnitudine, orbictilatu , comprefTum; q ui fane a m ultitudine ftellaru , Afte- riaSjVelpptiiis nomen mere-
tur. Gc.AgricQla librp t).fofsilium^ AftroiteSjinquitsCandidavelfubcine rea,ftellarum, qua? radios iaciunt nu groSjeft plenifsima;at(^ ex ea re nome muenic.Hancnoftri a victoria appelJ lant: quod putent eum qui illam ge- ftauent cauftm obtinere ddioftes vin| cer^.Oculi figura pleruqj extuberat, | raro eftoblonga.in acetum pofita fe mouet loco,& in orbem nonihiltor-
quet.H^c ille:qui aftroiten Germanii ce interpretatur , dn ©tgjldu : afieria vero gemmam dn • ficut &
dero-
IConradtis Gejnerm, \ 58
derotem,& Opalum, 6cEriflalin ge- mas:quibus omnibus colores fuos va riarepro diuerfo ad lucem politu & ' motu, commune eO:. De aftroitenu per amicus quidam meus medicus in hsc verba ad me fcriplit: Habeo do- mi lapidem valde elegantem , non fa- nepreciofum vt gemma dixeris, fed qui afpicien^iibus rair^iB prsebeat iu- cunditatem.is per totarn fuam circu- ferentiam a fummQ adimumvfcjftel lulas repr^fentat adeo artificiofas^vc nullo artificio commodius depingi etiaa peritifsimo artifiqe potuilTent. Sic ille. Res autem admiratione di- gna eft, quod noti in fuperficie folum vndi(j,fed iiitus etiam in profundo ftellarum imagiiies habet:quod<^ me brana quadam ceu cuticula tegitur: quseacetiacrimonia eroditur, autfuC ci limonum.in bis enim liquoribus eum moueri aiunt. Xrochiten quo- dque in aceto moueri, Agricola tradit. Afterias feu allroitas in aceto bul-
Ff 5
T>epgumlcLfidum^
iienteSjin Cancris interdum repfcrirJjt gemmariusquidam olim mihiperfua
dere conatus eft. Sunt qui lapillum huncjfl:ellisin%neni,anobis exhibi-4 tum , e capite Draconis apud Indos; extrahi putent,vtMarfiiiusFicinusm de infra in Capite de ferpentibus. Pe- trus Bellonius vero in Gallis quoda traftu>magna omnino frufta huius la pidis reperirijdc sdificijs parietibuC- ^ueadhibcri,mihi rctulit-quorum aa itidem certa quspiam figura fit, & an \ fok magnitudine a minoribus diffe^ j rantmondum refeiui. Audio 6c a- 1 lium lapidejfimilitcr ©tgfidn a Ger- manis didlum^multas in corpore fuo ; vcluti rofas a natura piftas, oftende-^ re. Plinius lib.57. cap.p, Afteriam & : Aftriontanquam diuerfas deferibit, , cum gemma vna videatur, quod &A- gricola probat. Candidarum dux(in- quitPlinius)eflPsderos> 6cc. Proxi- ma candicantium eft afteria,princi-
roprietate naturs,quod
indu-
Conrciim Gepierm,
incluDim lucem pupilla modo quan dam contmet,ac transfundit cum in- clinatione, velut intus ambulantem ex alio atcj alio reddensieademcj c6- trariaSoii regerens candicanteis ra- dios,vndenomeinuenit, difficilis ad calandum. Indica; profertur in Car- mania nata.Similiter candida efl; qu« vocatur aflrioS:» [milim aflenos.exDio- v>fn'o,]cryflallo propinquans, ia India nafcens,& m Pallenes littorib^ intus a centro ceu flella lucet, fulgore Lun^ plens. Quidam caufara nomi-- nis reddunt, quodaftris oppofitaful gorem rapiat ac regerat.Optimam in Carmania gigni,nullam(^ minus ob- noxiam vitio.Cerauniam enim voca- ri qus fit deterioripefsimam, lucerna rum lumini fimilem. Et paulo poft: ^ Efl & inter candidas qus Ceraunia vocatur, fulgorem fiderum rapiens» Ipfa cryftallina fplendoris coerulei, in Garraanianafcens.Albam cfle Zeno- themis £|tetur^ fcd habere intus ite^
T)e figurts Uptdum^^c, co n cu rfan te m >[ forte corujcantem,'] Fi^ ri & hebetes Ceraunias:quas nitro 6c, aceto peraliquot dies maceratas c6- cipere ftellam eam,qu^e poft totidemi menfes rclanguefcat. Huculej Piw niasmamalia duo Ceraunia gcnera,i quorum mox e Sotaci feriptis memi^ nit,gemmanonfunt;dequibus infe- riusagemust Aflcriam igitur fiueA- ftriongemrnameffe conflat ex Plini; verbis : eiusc^ fpeciem vnam> Cerau- niam* Eode vero in loco .* Celebrat, j inquit, 6cA(lroiten;mirasc^Iaudes c- ' ius in magias Zoroaflren cecinifle, i quidam diligentius de ea produnt, i Quod ad Aflroita nominis termi- j natipnem , an ea rede 6c ex Gracoru j confiictudincanomine quod I cfl,fydus,formetur,viderintGrarama i ticiiquorum tamen perpauci his in re i busfunteurioh» Mihi melius aflrites i ternis fyllabis quam aflroites quater- nis ab aflro deduci videtur :vc apud medicos noflrosa nominibus
Conraim Gefherm, 46
^ojirnSiyLHhlrHS & iiv§
itT-Hs denominantur. Rhoitcs autem vinum e malis p unicis fadum a nomi ne focc formatur. Eft igitur afterias velaftriteSjVelaftrioSjaut afterios pd tius, lapis (dsio/ccSjH ‘fubaudL preciofus qui alibi a Plinio etiam Solis gemma difius vide tur AgricoliE:idem(^ alio nomine A- firobolusapudPliniu.-cuiusdodLifsi- rnis coicduris nos facile affeiitimur^ Figuram babetj inquit 5 fcalpta dimi- diati globuli, quare Sudines oculis pi fcium fimilem efle dixit Allrdbolom Solis gemmaPlinio,^andida eft,& ad fpeciem fyderis in orbeitl fulgen- tes fpargit radios. EidetiiMitraxdi- da, Feriis accepta efl, e Rubri maris montibus>muldcolor, contra Solem varie refulgens.Poteifauteh^ec quo- que Solis gemma vocari-etii a fuperio re qu^ candida eft, varietate coloru didat. ego Michram peryt.afpiratum j Icnpfcrim.-licenimPerfe Solem ap-
/I
Ve-figurh Upidum^
pellant.Sed cum «Sc Afterias & P^dd; ros,®cfc a Germanis \^ocecar : in ec di(Hnguutur,quod hic ad inclinatio nes mutat coIorem,ille rotundam Ii; cem inclufam transfundit cum indi natione, A Dionylio Afro non oe s^hcc^ prima> fed tertia inflc
Xioneprofcrtur,hisver(ibus.*
j / ^ \
isu^os (p^syi TrvcfA
[^LAlras AvyvLS legitur jpciroxy tonum mt fcnlinum:^ moXy 'wvfos ^?^yt vrrkyL7uo(M %
fioi'9".] hoc eft, Circa Pallenem Thra^ ci^e montem,
Najcitur ^Aflerim pulcher Upls\ ^ micm injlur
Sy deris Lychnia fmilk fpledore lucernitt,
Quod fi gemma viiareperireturn.c du lucens, illa profcdo prx cundij ceteris Hellas nomen promereretur* A fuperioribus forte difFert AHerh tes lapiSjCuius meminit Suidas in vo- cabulo verbis ;Aefopus qui
Mi-
^onradtis Gejherm, 41
Mithridati a leflionibusfuiti librum dc Helena edidit : in quo tradit pana vocari pifcem cetaceum,[cc?m^/^ for^ typanis dei pajlorum injlar pr<zditumj~\ in quo Aftentes lapis inueniatur,qui ac cendatur aSole,& ad philtra faciat^ Non cft autem verifimile lapidem in pifce aut ceto repertum , Sole accen- di,vt forte nec alium vllum lapidem: verilimilius vero fuerit eunde dc quo Plinius fcripfit , Arteriam hunc effe.- netjreucra accendi , fed Solis autfy- derum radios regerendo ^ ardere ac-* cendici videri. Porro ab Aftrite dif- fert OitriceSjde quo nos infra Gapite 4.plura adferemus 5 in Siderit^ men-
tioiicj
Sandartros quam aliqui Gataman titen V o can regione jcilket t nam ^ carbunculi quidam Garamantici cognomi- nantur^ carbunculis cognata, nafei- turiolndialoco ciufdc nominis. Gi- gnitur & in Arabia ad meridiem ver- fa.Gommendariofiimma^quodvdut
'!
Vejj^uris lapidum
in tranflucido ftellantes intus fulgent^ aurese guttai,fcmper in corpore, nun quam incute. Acqeditreligio narra-^ taa fiderum cognatione ab infpcfloi ribus.-quoniam fere ftellarum Hyadu & numero & difpofitione ftellanturi obid Chald^isin ceremonijs habi- t£e5&c.Inter omnes conflat^quantu numero liellarum accedat, tantu 6c precio accedere,PliniuS. In ipfo q-| dem Sandaftri nomine, barbarica; ve| EbraiccE originis, vt videtur, primani fyllabam eoioris ardentis fignificati^ onem habere conijeio , vt in Sandara chaquocj d{Sandyce:ad quam^ac-: cendere verbum apudLatinos, 6c pud hos iilriDot accedit. In Carbun culis Carchedonijs marib® aliqui tra duntftellas intus ardere.-foeminasvnt: uerfum fulgorem fundere extra fe,Plil nius. Et alibi: Syrtit^e in littore Syr-j tium , iam quidem &in Lucania inue! niuntur, melleo colore, croco reful- gentes^intus fteilas continent langui
das. i
I
Conrddm Gefhmm, 4»
das# Acopis nitro fimilis eft^pumi- cofa, aureis guttis flellata.-cum hac o- leum fubferuefadtum perunftis lafsi tudinem(fi credimus)foluit,Ide. Stel lis aureis diftinguitur etiam Sapphi- rus:6c Goraliachates, qus & Pontica aliter dicitur Plinio, (vt fupra monui mus,) fanguineis aut atris (aureis , le- go) guttis diftinda. Punda varie di IpOfita in fuperficie alicuius corpo- ris,ftelis quandocj nominatur apud veteres Graecos, pr^fertim fi fplende- ant:vt iniaipidequam cogno- minant; (5c inter aues in Ardea atque Acqipitre ftellaribusdnter pifces ve- ro in galeo# id eft,muftelo« Interia- fpidis fpecies vna c^qs-
}(pK ^ voca-
turapudDiofcoridera.alia leiiio ha bet i#", id eftj fyderea , nec difpli- cetJafpidis Ipecies rutilis pundis Rsl lata, memoratur aPlinio)
Sami^ terrae du^ funt: quse Syropi con CoIljrmhexVioJcoride^']^ 6C
f
)
' 0
qujc After appellatur : hsec globofior cft,& candida, Plinius. Diofeorides aftcrctn tradit efTe TtAxKcichi, 6c cotis inftardenfum:de colore nihil dicit.
Priorem, Collyrium didam puto, Cue ab eo quod mifccrifoleret oculo ‘ rum medicamentis; fiue quod mollis ac tenera fit & facile foluatur collyri) inflar. Alteraver6,All:er dida, vtru ex eo nome duxerit, quod ftella,ficu- ti Lemnia capra, fign aretur: an ex eo qu6dinipfa,ficut in argilla Eifleba- naimult^B mic<e interniterent, memo- riae proditum non eft, vc fcribit Agri- colarmihi a micis potius, hoc elLvel- utiargeceispfegmatisin eafparfis nO minatum Afterem animus inclinat. AdditAgricola,Aftcrem pingue efTe, ex Galeno :lsuemj ex Theophrafio: 6c crudis conflare, ita nimiru ^ Ti^cC’- intcrpretatus:vt in terra Samia rn boni fucci: qualis , inquit^ efl dulcis in pingui : is autem fuccus tum fen titur^ cura terra ad lingua ad-
mo^ f
Conrddm OeJnei^Us. 4|
mota, humore cius liqucfcitfQu^rea dum vero an <^l5(t/A9p,ho,cinloco,n6 boni fucci interpretari conueniat;,fi- ^cutalimenta qu® bonumfuccum (Sc probum fanguinegencrant.Tcd quod facile Iiquercit,'^tv?{pa
rh/oy^ & in lirigua facile infuccu abiti ropter mollem feu teneram & pin« guemfubftantiam. C^teru triah^Ci terra:, AH;er,& lapis, Samia, conicce- rim duritie fere folum differre. Terra enim leuior ac mollior cft; affer, den« Sor,glebofior, durior, folidior: lapis deni9 iam lapis, hoc eff, durifsimus 3tie illis, adeo vt auro etiam argeto<^ lieuigandis poliendiscj adhibereturt Color etia omnibus tribuitur albusj 5 in fuo quseq^ genere exccllaiit.alitcf mim etiam alius cis color eflepoteff^ 5ic &inter bituminis genera, gradus^ primus Naphtha feu liquidi eff : fccu- Ius crafsioris, quo marmorati intri- :sue loco vfi funt aliquKad£edificla^ cercius Piffalphalti^ quod digitis feii
Gg 2
J
- T) e figuris lapidum ^
vnguibu&adhuc cedit, non inquinac tamen‘quartusAfphaltijid 6ft, Bitu- minis firapliciter didi; quintus deni- que Gagatas autThracij iam lapidu. Sic in ouo prster album liquorem, membrailuiamteft^ inhaerentem, dc teftam ipfam, reperias* E Samio lapi' de candido fadaeft gemma, quaZo- roaftres Exhcbenum nominauic,A- gricola. RecentioresquidaTaikuni etiam Barbaris didum, Speculari lapi di cognatum, Stellam terras appellat^ aluce&radijsquibusfplendec:ficuti dcMagnetidemiargenteo nitore co- loree^ micantem. lo^Mefue lapidem ftellamm a fe didum, duplicem facit: alterum Marchafitam (Pyriten argen ti interpretantur,) qui nimiru 6c ipfe argenti modo fplendpt:altcrum vero lapidem Cyaneum , id eft, La:z.uli vul- go didum.-in quo gutts aure^ inter- dum clucent.-quarumoccafioneinfi- ■ gnis quida fcalptor Ferraria, in hoc : lapide Cicindelam fcalpfit, miro arti i
Conradm Gejherm, 44
ttificio, ita vt cauda extrema accenfa videretur, cum in guttam auream exi ret. ^Ponemus & inter Echinitas la pidem(Capitc de Aquatilibus infra,) in cuius globo dimidiato, qXiiocj ra- diorum ttcllam natura cselauir.
Afteria gemma contraria Solbre- gerit candicantes radios, vnde nome inucnit,Plinius»Nos plura de ea pau- lo ante.hic autem repetimus, ob raen tionem Solis.Huic &Mithraxcogna ta videturaSoleCquemitaPerfe vo- cant,dida.item Solis gemma, qu^ ei- dem Plinio candidaeftj&adfpeciem fyderis in orbem fulgentes fpargit ra- dios* Item Aftrobolos, quam Sudi- nes dicit radiare candido (colore ) v£ Solem, oculis pifeium iimilenL So- laris efl lapis, qui Solis oculus appel- latur,figuram habens pupillse, ex qua lumenemicatdtem carbunculus no- de rutilans, vt feribit Marfilius Fid- nus. Idem de vita coelitos compa- randa lib*3* cap.T5.HcIiofcIinon nomi
Gg }
'DeJi^urU lapidum,
natlapidem,qui Solis Lun«cj coiun- ikx Soli naturaliter imaginem habet/ Et Pantauram apud Indos lapidem, qui exteros ad fe lapillos trahat, ficut Magnes ferrum, maxime Solarem efle fcribit. Heliotropium etiam gemmaj nomen eft,qux ab altero Prafi^j gene- re, porracei itide coloris, in hop dif- fert,quod ipfa fanguineis venis diftin guatu^r, illud punSis, Agricola tefte* Plinius etiam I1b.37.cap jo. Heliotro pio fanguineas venas tribuit. Gaufa nominis, inquit, quoniam deiecSxiq. vas aqu^j fulgorem Solis accedente percuflu fanguineo mutat, maximp Aethiopica. Eandem aut perfimile eruditus quidi Italus pro lafpide In- dica ad me mifit; quam exhibebo ca- pite/dnterOrnamenta. Mithrax di -da gemma contra Solem varie refuU
get, (&c.
Tephrites nouxLunxfpeciemha beteuruatus in cornua, quamuis ci- nmi ^olori$9 Plinius* De hac plura
Coitradus Gefiierml
inferius. Selenites ex candido traC- lucet, melleo fulgore 3 imaginem Lu- continensjtedditqj camin dies fin gulos crefcentis minuentis<^ nume- .ro.nafci putaturin Arabia, Ide. Ge^ Agricola lib.^.de natura fofsiliu : Spe cularem lapidem(inquit(e Grsecis g,- dam <r%htwhluj appellant, quod plena node ad incrementum Lun^ foleac inueniri; vel quod imaginem Lun«, quam, quia pellucet^nodu concipit, in dies fingulos crefcentis minuetisc^ nqmero reddat. Alij vo-
cat, quod multis perfuafumeflet,(vc abfurdifsimaquaecj vulgo perfuade- ripoflunt,) Lunas eflefpumam.Sicil- le.Lunaticus quidem morbus dicitur comitialis, quo correpti ore Ipumat:
^OTTH yrt'n[oV7CC
pv&(%,Orpheus in prooemio dela- pidibuSj]& Plu tarch us in libro de flu minibus , S*elene herba in Apsefanto monteiuxta Inachum fluuium jlpu-^ maoi emimt. £x iam recitatis
■ Gg 4
^ De flgum lapidum
Agricolae verbis, apparet eum Selenl- ten Plinij , eundem Speculari lapidi ! cxiUimaffe, etfi mellei fulgoris nulla i fecitmentionem. Nos ipeculares la- pides alios fine colore 6c pellucidos, ^ alios vero coloris in fufco flauentis, quem melleum dixeris, habemus.Se- leniteslapisdnquitDiofcorides^que aliqui aphrofelenonnuncupat,qviod ! pernodem inueniatur plenus ad Lu- ns fulgorem;^ssTd? a%?<lwHs r^cuj
|«V«dnterpreces vertunt ad increme- ta Lun^. fed •:^oaj§H(ns videtur magis proprie decrementum fjgnificare,dC itafe habere ad
Decrefcente autemLunainue- niri minus verifimileeflj quam cu ple nartum enim imaginem eius plense c6 modius & ampliore afpeftu recipit, vt ita deprehendatur facilius, quare Graece ita legendum coniccerim , 4^
ip %C§l(TKiSvU VVK^S ^ fflhluJHS
Quod fi non placeat yL^^lw GrscenominarejVC plenam La
tine,
\ CortYdiim Gejherm, 4^
tine , quod forte authorum tef!irao^
enim pleruncj legimus ; etfi Diofcoridis flylus non adeo purus eft ac proprius> ac ita de- fendi pofsit hasc ledio.-licebit hoc pa d:o legere, <J\h^^iv^.ct,v,^ih7rvoiJ (« Acf/x-
hoc eft j eo
qu6dno6luejfFuIgete Luna fplendes reperiatur. Plinius certe non de a- lio Selenite quam Diofcorides fcri- benSjLuna ab eo reddi, inquit in dies Cngulos crefcentis minuentis^ nu- mero:vt mutilus forte Diofcoridis fit locus,aut Plinius aliter legerit. Ego Lun^e quocunque tempore lucentis imaginem in hoc lapide tanquafpe- culo reddi puto, amplifsimam vero cum plena eftddeocj tum facilius in- ueniri: 6c crefcere aut dccrcfcere in eo repercuffam Lunaris imaginis lu- cem,non autem ipfummetvtMarbo d^B US fingit his carminibus:
Lunares motm ^menjlrua tempora feruat, iCreJcit enim Luna cre/cente^mlnorq; minuta
Gg 5
"De figuris Upidum^^^c, \
^ffiatuy^tdtiquum coelejiihus anxU ddmnh* Quod fi idem fpecularis eft lapis,' (vt eruditi quidahodie exiftimant,& niihi quoq^ videte) cuj^icAa^
fioy a Graecis medici^ didus,quomo^; do is ad Lunam tiodiu fpicndeat, faci le erit deprehendere. Vitrum quide cum pr^ fe ferat , eoc^ ad Ipecularia aptus fit, (noflri quod glaciei inftar traniluceatjdiux Virginis glaciem voi cant,^??nferj?rautt>cn ep^,alij Germa-j ni ©pat appellantOfpeculi etiam in- ftarimagines, lucidas pr^fertim, red-| dere poterit. Cornarius eundemlapi- dem effe non putat^quod veteres di-1 uerfadevtrocjferipferintjdceundeml cfle nullus eorum dixerit, argumentis i parum firmis.Diucrfa enim de eadem J re fcribi nihil vetat, modo ne contra- ' ria : 6c rnulta recentiores acri inuefU- j gatione deprehendere, qu« veterum i plerofque latuerunt. Aphrofeleni no : men a fpumafadum conuenit, fiue a i remedio ad lunaticum & fpumante i
mOK^
CanYitim Gefncym, 4?^
morbuifiuc a colore albo fpurnx^ia rametis pr^fertiin ad remedia derafis.
^Aphrofelenum in Aegypto tan- tummodo inuenitur, quod itacrea- tupRos coeleflis politus ad Lun^ cla- ritatem in fpecie lapidiSjquem fpecu larem vocamus, coagulatus ftringi- tur» vnde & nomen fumpfiffe vide- tur. Cuius eligimus quod eft colore coeruleo dc lucido.Poteft autem om- nia vitia capitis potatum emendare; dc cephalalgicis & epilepticis vtiliter prodeflcjAuthor libri defimplicibus medicamentis ad Paternianum Gale no adfcripti. Ammonis cornu di- Ctus lapis , inquit Georgius Agrico- comu^ la, videtur aurei coloris armatura ob- duftus efle. na (&)in toto Hildeshci- miotradu,inuenitur lapis nou^lun^ fpeciem habens curuat^ in cornua, aurei coloris armatura veftitus , mo- 1 do magnus, modo paruus.mediocri- j ter autem durus & interdum ll:ria|uif.
j khro iegermU Sdm{tm hnu
1 ‘ ■' - '
(
•I
T>efigumUptdum,^c, ijuoqj lapidem 'vocat^jine authore quod (cia^. Sed eundem aliquando ferrei colo i ris armatura tcgit.*aut Adamanti fimi lis, <3cc. Ibidem effoditur lapis eiufde figurSjfed omni vacuus armatura j &• Teplirites, cinerei coloris: qui eftTephrites a*i pud Plinium. Haftenus Agricola, ego & tephriten> & fimilera illi lapi- dem alterum armatura inte(3:um,Mq noidempotiiis quam Selenitem no.: minarim, difcriminis gratia. Lunam enim corniculatam;, fiue triduanam; ^ in cornua curuari incipiente, Gr^n Menoides.ci nominant. Nuper tamen
amicus quidam meus rerum naturae lium peritifsimus, Menoidislapidisi nomine ad me mifitargiilaceu quen^ damdccruffaceura lapidem, cinerei coIoriSiplanu^nullacj alia forma infi gnem,nifi quodpaulatim additis erui flis multis tenuibus (vt ad latera lebe: tuminquibus aqua coquitur fimiles! quida lapides generantur,) coaluifle videtur. Hunc vero , etfi forte videri:
,1 Conrddm Gejtierm, 4S
|DofTctita ex cruftisfuis paulatim au-»* pjis, vtLunaiuis luminibus augetur, IcoiuiffbjaLunaego nondenomina- |im: multocj minus aLunacornicu- latajcum figuram eius non referat.
: ^ Circa Pallenen Thracia monte, DionyfioAfro tefte,nafcitur Afterius lapis, vt fupra etiam didum eft:& Ly- chnis flammse perfimilis. Quo in lo- co Euftathius in commentarijs fuis: Lychniten lapidem (inquit) alij Sele- nitem vocat 5 quod occulta quadam Vi cum Luna communicet , ficut & efi^ Icdrum quodaBoryfthene cogno- minant pariter
cum illa crefcat atcj decrefcat.Sed Se lenites ille, cum Luna crefcens atque decrefcens>(nonipfe,fedLun^in eo imago,) vt paulo ante diximus, hon alius quam fpeculans lapis videtur: q forte ne lapis quidem proprie fuerit, ^tum alias, tum quia flexilis cfl. Lych- nis vero, qus lychnites Agricola diciturjgcmmacftjigneofeu flamma
I
Defigurh lapidum^^e» lucernarum colore lplendens,-^elu^ ticj ardenSjinfcopulis Pallenes^ qu^e : cft peninfula Thraciae nafcens,6c cir- ca Orthofiam cautem , totacj Caria i ac vicinis locis, ceteris antecellit Ifi- i dica , quam quidam , vt Plinius inqt^ remifsiorem Carbunculum effe dixe- runt, Agricola hac interpretatur Gcr manisfuis id eft,
Rubinum coloris pallidi vel gilui.Ea- dem aut cognata eftjicet candido co lore, Aftrids vel Afterios potiits Pli- ni) ac Dionyfi) Afri, in India nafcens, &inPalleneslittoribus:cuiintus ceu ftellalucet/ulgore Lunas plense, quae verba funtPliniji In Perfide aiunt gi gni lapidem Selenitenjcuius mterio - rem candorem aiunt cum Luna cre- fccre, atque deficere, Auguftinus de ciuitate Dei 21. In Ballenxo monte Phrygii^ gigniturlapiSjAfternominc: qui folet no^le profunda ignis inflar Iplendcrc fub initium autumni (
I Conraim Gefneym. 4^
flt/.)cognominatur autem in- |ligenarum nomine Ballen,
|d cft,rex>vt tradit Herraefianax Cy- prius fecundo Phrygiacorura,cxPlu ;archi de fluuijs libro. Robcrtus ^onftantinus vari« dodlrinse vir, in Lexico Grxcolatinofuo, vulgo hanc gemmam nubi haJley a Gallis nomi- nari fcribitjfolerti conicdurajcx no-
minis vicinitate:, cui res ipfa conue- nit, Siue autem a Pallene Thracia peninfula,liue Ballcn^o Phrygi^ mo- te, Pallenaeam aut Ballcnxam hanc
gemmam cognomines, vt a cogna- tis carbunculorum generis diffingua tur, parum intereft. Agricola Car-^ bunculum candidum Germanice in- terpretatur ^atlag: (aliqui
a pallore diflum videri feri- bit: ABeriamvero ®cfe,vt fupra e- tiam monui. Du<e autem hs generis vnius fpecies videntur. Porro cir- ca Lychniten fcu Lychnide gemma, dequanunGdiximuSjcauendueftjne
I
Ve fl^uris lapidum, i^c.
cum lychnite marmore , quod ad lu^; . cernas cfFodi tradidit Varro 5 ( vnde nomen nimirum5)confundatur.
^Succinum etiam, quod Gr^ci E-| ledlrum vocitant, affinitatem quan«j dam habere cum Luna putant aliquij quod Lunari, id efl;, comitiali morbe aduerfetur.Dionyfius AferquocjciO hoc fydeire eius fympathiam indicat vbi feribit circa ofiia fluuiorumAl, defei & Panticapis in mare glaciale fe exonerantium nafciEledlrum, hhj verbis:
'Rd^vepans dloJ Tts cujyu i
quibus aliquis cot ijciatjfentire eum,Ele6irum cum Lu- na crefeente crefeere , quod de Sele- nite aiij prodiderunt.Ego de Eledrc noftra memoria nihil tale accepi: fer tire tamen ipfum vim LuniB,ficuti O ceanum totum,& pro eius incremeu to acdecrementOjparcius copioliuC veadlittorapromoueri^credibileeftl lac lunare quodLaclunare anoftris ap-,
pelia-
1
\ t
'Conradm Gefnerw».
pcllatur.quod in altifsimorutn quo- rundam montium Helueticoru fpe- luncisrcperitur,vc Scocchornijin di tioncBernenfium>6cFraflifiue Pila^
ftiniLuceriienfium:De quorepctarrt Mc ea fere verba qus in Fradi mon- tis Deferiptione noftra aiite annos fe dcdmpofui;mucatis iionnullis & ad tiitisdn fpclunca duadam per fummu montem^ fornici adherens nafeitur
fubftantia quadam fungofa»friabilis, alba,lcuifsima:quamFungum petri^u dixeris, vel Agaricutn faxatile: tam fi- inilis huius eft fasies. Incola
appeilatjid cft,LacLun^,a fub- ftantia alba & fpumola,e;k: qua cocre tus videtur hiclapisjfi Iapidis nomeii tncfetur.Aqu^B mixtus, albo ladis cd lore eaminficitJnfipidum eft. Siccat fine mdrfUtNulIa in eo afpetitas.-& td tum cuni faliua mandentis liquefciti .pr^jfcrtim quddmelius fuerit, nam & crafsius afperius^ reperitur> itnmatu riug nimirum & crudius: quod odo-
Hh
t)ejjgurk Idpidumj^t.
re etiam caret GoacoSum aut feflum^vt afperitate amittit, ita albi-i u s coi o r e,(Sc p on d ere Ic u i u s , & fua u i-i ter odoratum redditur. Videtur autc naturam HoloJfteis didis lapidibu$a; quim terra arctiofa in Palatinatu effo diuotur, proximam habere.’ & lapidi quem ego ab odore Cydoniten no‘^ mino.Superftitiofc quidam aduerfua quemcun^ morbum «groti cuiuf- uis,prppter quem cxprefToipfiusno! mineefpelunca petatur, falutarc efle putant Lucernsin pharmacopolio: v^enirefolet Pollinemeius chirurgi| vlceribus deficcandis infpergunt.Sut) qui nutricibusjadaugendaladis co-; piam, pollinis huius drachmam exhi^ beante iure ni fallor :[poteP: aute co- ; modius cxlade amygdalarum cuiim: mixtus hic pollen aliquot horis fue- rit, colato propinari, cum pauco fac-| charo Sc aqua feniculi.']aiunt autem ' mamillas euidenterhoc auxilio tur- gere repleri lade.Pr^terca a dodo
Conradus Gejnerm, 'fi
dam viroj nuper proditum inucnio» Lac Luna? in pronuuio fanguinis vti-» Iit«r dari tanquam fomnifcmm , idc^ Cbi experimento conflare. Quodad nomcnprifcum^ ego autipfumMo- rochthum vetcruni efle aliquado pu- tauiiaut eafdcm certe illi facultates obtinereXcd amicus quidam reruoi fofsilium omniu cognitione claruSi Margs friabilis genus effe raauuit.
Sardam cum arbore naturali & L(1 na cclipiim patiente > Hier. Cardanus olimadme mifit.
Nunc a coelo & fyderibus ad ele- menta dtffcendam:quorumfupremo loco efl ignis, Lunari iphsrs proxi^ mus, Ghryfokmpisia Aethiopia na fcitur , pallidi coloris die, & nodlii i- gncLPiinius. Geramaruaiardentiu p rin cip a c u m h ab c n t Ca r b un c u ii j a Ii militudine ignium appellati, cum ipii non fentiant ignes ob id a quibuida l apyroti vocati, Plinius. Oritesetkn^ a quibufdaiScSiderites vocatus> i|oS . . ' ^ Hh a
Ve figuris lapidum i^c.
non fcntit, idem: dc quo nos plura iri * ferius Capite quarto. Adamati quo- que ignium vi cirix natura,&nunquai incalcfccns tribuitur. Topa!z.iu aiut ' prohibere ne ferucat aqua: & rhanu i qu^Topaziutn habeat, ab aqua bul- liente citra iafturam eripi pofle* In Phlcgontide intus ardere quasdam vi detur flammajqu^ non eXcat, Plinius. | AlbertiisteftaturCarbunculu,An- 1 thracem (cd/S^ccf Gracis carbo cft:, fi- ; ue ardens, fiue extind:us) dici a Gr«- 1 cis: cutn<^ lucere in tenebris tanquai carboHem,fuperfu(a aqua limpida, in vafe vitreo mundo polito. Cathari- ; riairiAngliie reginam j Henrico oifta- uo nuptara^gemmam in tenebris lu- » ccntcra,in annulo habuifle audio.Ru binufuifle putant. Carbunculi gem; mx fpecies eft,Rubinus nofter 5 in- quit Encelius , quem alio nomine di- ; cere poffum us Lychniten.Nos de ly- chnitcjfupra in Selenite diximus. Lychnidem Dionyfiug Afer vocat, :
i
ConyadusGeJneytis. tp^yl •pftci^Trcui/ o(iotlaj£.{i cx arde- tium gemmarum genere etiam Lych- nites appcllata^a lucernarum acccn- farumgratia.Plinius. InHydafpcflu^ uio gignit lapis A^xyis diftus,(At^wff paroxyconu^ mafculino genere,) cui color qleofus>dcvald(? politus, feruidus;tnalim |£sir,ideft, politus.*) inucnitur autcni crefeente Luna, ad mclodiarntibiarqrni&vtuntureo jp- cereSjPlutarchus in libro de flumini- bus* Lychnites vero marmoris ge- nus quodnam fit, quarendumo Varro ad lucernas effodi folitum tradit.* fi- ue id verum cft,vt fubterraqea plera- que in m e tallis profun dio ribu 5,1 u cer nis adhibitis eruuntur; fiue afl augen di preci) caufam fiftum.Statuarij fiuc marmorum fcalptores > omnes tantu candido marmore vfifuntfe Paro in- fula,quem lapidem coepere Lychni- tem appellare : quoniam ad lucernas in cuniculis caderetur, vt autor eft Varro, multis poftea candidioribus
Hh j (
T)efigumUpldum^0^c* \
repertis. Nuper etiam mLunenGutE ^i lapidicinis,vc tradit Plinius, Marmo i ns autem albi mentio admohctm^al : “ oterius pellucidi.xuias generis tabulas !< duasex HifpaniaadueSa^ 3 nobilem mercatorem Leonhartum Cellarium SangalliinHeluetijspofsidercaudio: casqj pellucere,marmoriscadidi (pe : cie.Ex alabaftro quidem vulgo dieSa pQGulum candidifiimum de tranflu- cidumjpenes me efl.Marmor veroil- ' lud tranlparenSjPhcngitcsPlinij fbr- i tefuerit,ab eo didlu quod phengos, | id efljluccm tranfmittat. His feriptisi li teras ab amico accepi,cui profedlu- ro Sangallumvt hunc lapidem infpc-^ dum mihi deferiberet mandaram,
" Vuigo(inquit) lapidem Alabaftru : appellant5[i^o;^re autem hodie diflus^la- AlabaRrus bdjirmuel^lahcijlrkes lupis ^ nQH 'vere eft \ %AiubaJ}ni6 Deterum , ^ marmorum gene- rts^cum mollis Jit non durm lapis: oh colorem tamen magnitudinem xAlabaJlms exiJU ^rfr/^:]TabuIsbm^excofad«^ fiue
Conradus Gefieytis,
ccuflic/finguls circiter pedes duos iong« funtjfcfquipedelat^/ quas ma- gnitudo fpecukribus (fcneftris vul- go diftis) mediocribus fere conuc- fnitnn quem yfum marginibus ligneis includuntur: & lucis (plendoremc- ^diocre tranfmittunt i)s qui intu§ funr, itatamenvt neminem foris agnofcc- rc pofsint : foris autem artantium aut prieccreuntium vifus omninp no pe- netrat.Quare ad cubiculorum fpecu laria , qu« ad internas aedium partes fpeilant, aliquibus in vfufunt. InHk fpania ferunt temploru aliquot fpc- cularia ex hoc lapide faftacfle, vitri loco>&pi<rturis quibufdam ornata. Lapis albicatjalbo marmori ad fubfu fcum colorem vergenti, aut filici al- bo fluuiatili fplendido,pcrfimilis, n6 fine quibufdam maculis tamen. Qui- bus in partibus fraftus eft, aluminis inftar fplendet. PlanulaCvt recentio- jes vocant, noftri attenuari
& p oliri p 0 teft. Vngue digiti p ulfatus
m 4
T>ep^uylsldpldum^^c,
Vitri vel ^ris inftar fonat. TabuU no-j dum cxpolita,polIicis:polita vcr6,di^ giti crafsitudine erat. Fiunt &pocu-! la alia^ vafcula cx eod^ lapide in Hi^ lpania :qu«in alias regiones expor- tantur :&frada eti^tn, fi crtiftasintc-* gr« fint, ferruminari poflunt, Hxc a- micus. Nerone principe (inquit Pii nius)in Cappadociarepertus eftiapis duritia marmoris, Cfndidus at(j trat! lucens^ctiam qua parte fuluie incide-! rant yen^e, ex argumento Phengites i appellatus. Hoc conftruxeratiedcml Fortun^squam Seiam appellant a Ser ; uio rege fecratam. Quare etiam fori- ; b us apertis interdiu claritas ibi diur- ; naeratjhaud alio quam fpeculariunii "modo 5 lanquam inclufa luce non tranfmifla,
Iledep ad Carbunculumrquem E- piphanius tradit inuenirinodlu, emi . nus lucernx aut carbonis ardentis in ftar fcintillantem, id eft>
fcin tilias emittentem.Forte autc Spi-
nella
ConYddm Gefierus, 54^
jiella quocj vulgo di(Sa, Carbuncula rum generis gemma, ab huiufmpdi fcintiliis^quos Gr<eci fpincheras vo- cant,fuum nomen inuenerit. In An* diracitide fcintill^ difeurrere aliqua- do videntur, Plinius. Omnes carbun culi rubent fulgent >fed difsimili- tcrdnquitAgricola.nam coloreis cft egregie rub er,itemcj fulgor ; fcd ple- r uncj parui funt: quos app ellant Spi- nellas. Aut color item & fulgor egre gie rubetjfcd fere maiores funt; quos Itali a colore Rubinos appellant, Gr^ ci (vt etiam Ouidius ) quia valde ar- dent,ab ignis afpeflu, Pyropos. Ego Pyropi, apud Gr^curnauthoremPyropu ap- pella tiue pro gemma legilfe iam non memini.Epiphaniusadie£Huevtitur, Sardium fcribens-isn/ftoTwpiy id cft,colorc igneum. Inter Latinos poc taefoli, puto, hac didione pro gem- ma vtuntur, vtOuid.2.Metamor*
CUra. micante (turo^flammdsqy Imitante Pyropo,
Hh 5
tei*
Speculum
sauujii.
I)e figuris Umidum
Indufto pyropo falgcbat parmas, Propertius liK4.Eleg.iLPIuma rubro^ clara Pyropo,Lucreduslib.2. Cxtc^ rumvtLycn ni dem gemmam dixi mus ip^syi 'mi^TTcw o^otku: ita 6c Phlo|
flnus quidam lapis apud Plinium ^ amma denominatur, aurei fiueflam mei colorismam &chryfiten>inquit, vocantjOflrca; (Ochrae) Atticae afsi- milatam ^ in Aegypto. j^Hephaefti-i tci Sohs radijs oDuerfus j aridam ma-j teriam accendit, ficut 6c Cryftallus:!; de eo autem plura cap.5. leges. Spe- j culum etiam eoncauuminSolc accej dit fulfurata,ftramenta^farmenta; fic- 1 ut <& aqua in phiala vitrea. Pyrit<| di- cuntur e quibus ignis excutitur, va- rioruni generum: quas non modo co i loribusSc figuris >fed etiam fubftatia differunt. Pyfiten( inquit Hermo- laus in Corollario)funt qui & Sideri- ten vocitet, &Androdamanta & Bo- ilrychiten. In Cypro reperiri volunt argenteo colore^alterii aureoli
Ali^,
. ConyadmGefherus. ^
\liqul tcrtiu genus faciunt, quod plu rimuignis habeat, pondcrorifsimScj It 5 quos etiam viuos appellamus. HI exploratoribus caflroru maxime nc- ceflarijiquia clauo alterovc lapide p- cufsis, excutiuntur rcintills.-quaeful- Fure exceptae,aut fungis aridis , aut fo lijs, celerrime ignem trahunt. Pyrites & gemma cll (Plinio:) necfcio an di- ucrlh ab hac, nigra & attrita digitos adurcns.H2ciIle. Ceterum vt ex Py rite tum metallico, rum fterili (quem Silicem viuum, vel abfolute nomina- mus,)ignis excutitur: ita etiam ex a- lijsquibufdam duris ac lasuibus: etfi partibus qu^ i<Su in eis exalpcrat^ fuerint,facilius eliciatur; Sic etiam e Cryftalloj&Chalcedonio vulgo di- <Si:o,quo Tormentigeri (vt ita vocem illos qui tormenta bellica gerunt) v- tuntur.Ceraunio cuneiformi, 6c alijs» Pyrites ab Ariflotelc &Theophra flo, alio nomine Pyrimachus vocat, yt Agricola videtur, quod ignireptL-
\
Pyrims[|
chui^
gnct nam in ardentes tantum forn^^; ccsjinquitj coniedus fluit at vbi de- fluxerit in catinum, rurfus concrcfcit,, & durefcit, &c. In antiballomenisji id eftjflicccdaneis medicamentis Ga p^roboius leno attributisj Pyrica lapidi pyrobd Ius fubftituitur.Ego Pyrobolum , nifi idem Pyrit^fitsignoro. Ponit autem confarcinator ille alia
etiam quadam huiufinodi> qu« lyno nyma lecundum grammaticos flint,^ non antiballomena fecundum medi-i
CO S:Vt> y H 7Hhi5 : i
quidem IPlatarcho ini Camillo, tormenta feu inflrumcntal qu^dana beflicafunt ad ignem ciacu- landum comparata* Asbeflos inAr cadiie montibus nafeitur, coloris fer- rei,Plinius lib.37.cap.10, Asbeftos au ; tem Gr<ecis incxtinguibilem fignifi- i cat:<Sc hunc lapidem femelaccenfum I , extingui pofle negat Marbodebs. Idc i Plinius libr'0 36.cap.T9.Amiantus, in- quit, alumini fimilis> 1
nihil I
1
1 'Confdius Gejnerm.
lihiligni deperdit. Id quod pro alu- nine fcifsili vulgares pharmacopolae l/endunt i albi non ferrei coloris eftv \miantus vero qui e Cypro adfertur^ fufeus cum fitjCtfi filaforteiamab eo refoluta albicent, Asbeftos Plini) effe poterit; nam Agricola quotj Amian tum alio nomine Asbeftum j & Linu asbeftinum ab authoribus vocatum^ ^ tradit. Apfyctos Plinio fepteiUis die bus calorem tenet, cxcalfafla igni, ni Igra ac pondcrofaidillingu entibus ea venis rubcntibuS.Putantprodcfle co tra frigora* Eam ego hodie noftro in " j orbe nemini cognitam puto. ^Ad ignem fumus quotj & cinis pcf unet, ceu excrementa ipfius* lafpis qua- dam veluti fumo infedta ell:,quaeca-
fmias vocatur, Plinius libro Lcap.p. dem de ChryfoUthis; Sunt inhoege nere, inquit, capniae, eodem capitc.Ec decimo mox fequente: Capnites qui bufdam videtur fuum genushabcre, plurimis Ipiris fumida^vt fuo loco di
Tephritcs.
Acri fimi- Ira.
t>efiguruldpi^umi^c.
xiraus: in Cappadocia (ScmPhryg^ nafcitur, cboridmilis. HscPIinius. Agricola vero lib. 7. da nat.FofsiiiUj Marmor album>inquit, ploriniis Ppi^. ris fumidum clTe foict;eir quoiterum ficgemma,quamPlimu$ Capnitenap pellauiti Plmius lib.54.cap.ro. inter Cadmiie gcnera:Tenuifsima eftjinqtjj in ipfofornacum ore,qua flamma iuftantur, appellata capnitis, exufla, dc nimia leuitate limi lis fauiJl^. Idem( libro decimofeptimo , capite 7. inter ! Argi lias; Proxima efb ruffii> qu^e voca tur capnumargos, intermixto lapide tcrrcB minuta 3 harenolie. Tephrites' a cineris colorediftus eft,dequofu-' pra quDcp. Ophit^ marmoris genus tertium ernereum eft, quod idcirco: tephriam nominant, Agricolai i
Adamas colore fimilis eft aerii Epi : phanius. Sunt inter Beryllos quos ;■ aeroidesvocantjPlinius. Etalibida- ■ fpidemPerfe ferunt aerifimilem,ob ;j id vocat aerizufa.Et paulo poftiSin- '
Gefiern^,
guIis (laJpidu y iiffercntij 8) Grafd no- mina ex argumento dedere. Quarta apud eogvocaturborea, coelo autu- mali matutino fitnilis ; &h2BC erit ilia qux vocatur acrixufa.
Ab aqua nomen tulit Enhydrofj, de quo fupri Capite r. Argentum vi uum Gr^ci ab aqua & argento deno minatjVc^^^^t/f 5f/:huic enim fufo pras rcrtimiCoiorc(|)lcndorc<5 fimiliscfl:* aqu« autem & liquoris modo fluit.* quare & vocitant. Be-
ryllum Itali, Aquam marinam nun^^^ua m*« cupant. nam colore imitatur maris C€crulcos,Sed aliter Cardanus.* Calais(inquitin lib.de Gemmis (5cco calai^ loribOeO: gema paulo duriqrCryftal- lo:cuius,cumf¥era)ficrarirsima,maxi ma copia eft (fidlitis.) Na vitro adul- terat,Iu ucn item nitri fpecies no am- puJloC,ac durioris : quod fub terra fe puku eoiore c6traxitfubc(xrulcu,(Ss aqu« maris limile fermi.na & ipfa co ilore hab c t h uiufmo di, fe d q ad coeru^ licu poti® vergat, fcilicet inter modici
iye figuris tapidum^^c.
viridem & ccrcu. Nec obhocipfunij tam vocatur Aqua marina, (id eii Gar lais , qu«B alia efl a Calaide: ) quam ^ vclutin aqua maris nullus certus co-i , lordifccrni poteft,ita nec gemma h^c firmum colorem habet. Ob hoc> vt dixijvitro adulteratur: prsterea Cry- ftallo Scotica>& Amethyflo itnmatu rajtSc Chryfolitho ctia decodo dec* Augitcf» Vocatur etiam AugiteSra Plinio: qui Calain tradit Sapphirum imitari, catli didiorem > <St litprofo mari fimilenrj Litorofum autem,pro eo quod eftlic tori vicinum jaccej>erim.Sicille, Plw nius,& ex eo Agricola, Callaim , ldu*( plicifcribunt:an vero a Calaide diffd ratjVt.Cardanovideturiqu^rendum^ Ali^quidemfuntCalMii^ teftsmev^ dicis memorat«:de quibus nos iii voj lumine Aquatilium, capite deOftreis^ diuerlisfcripfimus. Hyacinthi fpeci- csapudEpiphanium^A«^<T«? dici-i tur amaris colore» lafpis 'mivAcuos' co> gnoraine ,fimili§ eft niui aut Ipumae,
mans^
Vonradm Gejherm. 5S
ftiarisjTde. P^antidifpccies eflaquse glaciatsej Plinius. lafpis quadam fi- milis eft aqua? glaciei , vcflctn»
Epiphanius. lafpides omnes iri vitio o coerulesB aut cryftallo fimiles funtjPii nius. Graeci quidem & gemma & gla cietn/cryftailum vocant. Speeula- ris quocj lapis candiduSj(nam &^i- gerinuenitur,6cmixtuS3)g^aciemre- pr^efentatjVnde nome ei Germani fe- ^ cere/^tlfi.r cum Iu-
dianus C<efar(mquit Agricola)in gla^- cie fliiuij Sequanse animaduertiflec/ eamfimilem efle feribit lapidi Phry- phrygius, gio.ficautcm vocat Speculare, quod in Phrygia reperiatur. quanquam & in alijsjmultis regionibus. Sed alius quocj Phrygius diduslapis eft, gleba purnicofa , &c. Onyches aliqui di- cunt ^ vdiccT(^ irod}&v '3r?:5Tj5^^cst^,Epi-° phaniusimihi deprauatus is locus vi- detur. Stiriae dicuntur, qu« ex aqua stinjgv congelatahyeme a tedis dependent. Lapides quidam & fucci concreti,
Ii
I
carum cameris pendet, Agricola.Plu ra leges fupracap.i. Achatse aliquan d6 fluminum imaginum reddunt, Pll; nio tefte. i
Geodes Iapis ferme rotundus efl, agcitiE cognatus: a terra quam conti^ net,didus. ExPonticis gemmisprU uatim didriSiCqu^ Achati cognata? vi dentur,) aliqusB montium coiiualli^ umcj effigies rcprxfentant. Boleni^: nimbo inueniuntur, glebse flmilitud^ ne,Plinius. BoiA©" Grascis gleba eft.-vil de jS&Aiw potius quam j^ojA^v/oc? re^ d:eformari videtur*
^ VE L^F ih I B VS QVI
Meteorls^id e ft.j,fHhlimihm in acre corpd- rihtis nomina fua mutuantuY, Camt 1 1 L
BRontia,Ombria & Ceraunia la des ab Agricolanominantur, i
minino gencreicgo prima apud Gr^i
i
J;
Cmradm Gefierm
Cos inflexione genere mafcuIinoBro- tias,Ombrias,& Cerauniasj(vt Aene- as,) eflerre malim ‘‘efl: autem ea quo- que adieftiua fere terminatio3(vc ab dpvifoSy^vdo/ccg^) & fubftantiuum raa- fculinum A/^(^,id eftjapis, quod veri- quelingux couehit.Nam in foe minino genere gem*mam fere,non la- pidem figniHcac, apud meliores au- thoresdnterim Ceraunium quocj la- pidem,Ceraunium petram, & Ccrau-^ ^nium faxum profei^ licebit. Sunt aii tem Ceraunia(faxaTubaudi)vcl Aero ceraunia, montesEpiriin mareexten fi:quorum meminit Ouidius de Pon- to,his verbis:
Qmm poteram rdh tranfire Ceramta 'veloy
Vt fera Vitarem fax admonendus eram^
Itetn Horatius:
Infames f opulos ^crocerauhia*
Et ali) quidam-. Sed magis placete vt dixi, terminatio prim« declinatio- ilis in fW, qus inter adicdiua defub-
Ii
I)e figuris Umidum
ftantlua ambigere quodammodo vi4 deturjdc rerum nomenclaturis elega- ter quadrat. Sic xiphia & anthi^pi-i fces dicuntur^nonxiphij & anthij. Inj hoc etiani Grammatici Grseci difcri-i men annotarunt: quod in ices termi- nata nomina, habitum qdendam & qualitatem permanenteni figniHcet» qualisaDiaIe<fticisn6 pafsio,fedpaf- fibilis qualitas diciturivt minem natura vel confuetudine mot; Boveriibentem^v^foi', quoquo mo- i dojfi ue pafsionc aliquajVt pudore^fi-i ucaliter. 6c {imiliter,(5caj Habent etiam lineas eminentes dd llrias lapides in agris nati : ex quibus | cum qui cura tonitruis, vtnuncquo- i que credit vulguSjCaditjBrontiara vo j cantGr^cijCapitibus tcftudinura milem:qui cum imbribus, Orabriam* Noftri fut modo fubluteijraodb fub- ? uirides^modo fubrubri, modo fubfu : fci ••nunevero variant colore; politi ; tanquamlpecula^ imagines reddunt. ,
Conrddus Gefhertis, 4o
Figura ipfis fere dimidiati globi , raro Dblonga.Interdum oui magnitudine funt.Ted fi^pius minores.Aliquibus bi ni fu nt circuli:, quafi quidam modu- li; \_Modioli Plimo funt medi& partes cau& ^rotund&rotarum jd c^uihwsradij in circu- (erentiam extendmturf\ a quorum fupe- riorijquins linccB eminentes squali- bus inter fe fpacijs diuifs , procedunt ad inferiorem:quarum Cnguis vtrin- qucftriamhabent.Totidem rurfusli ne? eminentes a fuperiori circulo per media fpacia defccndunt ad inferi o- rem;e quarum fingulis vtrinc^ mules lines tranfuerfs pertinent ad ftrias proximas. Inter eas autefemper fune humilia fpacia quadrata.Aliqui vero tantummodo habent haspoftremas quinas lineas defeendentes cum mul tis tranfuerfis,& fpacijs non admodu longis.reliqua autem media fpacia to ta eminent, carentej & lineis & ftrijs. Nonnullieodemmodo fchabet,nifi quod linearum loco habeant ftrias^
!
"Defixum lipiiunij^c
& quod fpacia tranfuerfa emineant.)
Haic Ge.Agricola libro 5.pe natu^ ra fofsilium. Idem Brontiam fimuli & Ombriara Germanice interpreta-- tur^gtoj? j?rottcnjlcitl/id ed, Batrachi-: ten(veiBufonis Iapidcm)vcl Cheloni tidem maiore:&^onnerjl?msideft. Tonitrui Iapidem ; & id
eB^Temp e liatis lapidem, Eifdem ve- Cejraunias ro trjbus nocninibus Ceraunia quoq^j intcrpretaturjnifi quod a l^uitate diB-j ferentia addit, gtol^gfaft Srotftnpcm,!' &c.cum Ombris Brontix(^ non lar-^ ues fintjfed partibus quibufdam inse-; quales, alijs eminentibus, alijs humi-i Chelouitis lioribus. Ch elonitide vero 5 cm f (cmett: jKyotWflcmjhoceft,Batrachitcn mi-1 norem.Nosplnra dehis omnibusjmii nori vero in priqais, fcripfimusin Ii-| bro De Quadrupedibus Ouiparis,ca? pite de Ranis rubetis G, BrontiaS gemma capitibus Teftudinum fimi- iis eft, & cum tonitruis cadit, vt pu^ tanc : &Kfulmiae ta£la reftinguit , fi i
ConyctdiU Gejherm* 4^
rredimus^Plinius. Vnde Brontiam quoque^ alio nomine Chelonitinvq cari poffe apparet. Ego teftudinei capitis fimilitudinem in nullo adhuc lapide animaducrti : Batrachits vero difti minores noflri, cum rotundife- re 6c caui fint, globis dirnidiati inftar» fpecie fua connexa cheloniumjhoc cft^operimentum feutcftam teftudi- nis potius>quam caput eius referunt* At fi teftudinis nomine ftrufturaca-» meratam accipias > & in ea caput ap- pelles medium fummum<^veIutimo
dio.lum,quem Ariftotcles in libro de mundo ad Alexandrum >vmbilicum^ appellat j pulchre fane videtur qua- drare fimilitudo .-etfi line«^quinque in Ombriaa medio procedat.-inftru- dlura,quatern2e>6cc. GrcBceveroChc ronitidas>diuerfos lapides, a teftudi- ^um animalium tegumenti figura fi^ t^ominabimus.
' Ii
I
T>e figuris Iapidum j
Omhr torum Ipecles d loanne Kent-^ mano ad me mijfia»
Luteus hic lapjs (inquit Kcntraa- nus)ex Ombriorum genere cfl; vnus, nifi qubdcomprcrsiore eft forma ^vt notoise in eo minus confpicuJB fint, quam in altioribus maioribus.
'Ceraunia qupcj (inquit G e, Agri- cola, yel Ceraunias potius, vt paulo ante monuimus,) ex eo nomen inue- nitjquod cum fulmine vt vulgus cre- dit, cadit. Nec tantum in Carmania nafcitunfed etiam innoftris agris.Ca retflrijs lineis.-atqj in hoc difFert a Brontia.L3Buisver6 eft:&nuncrbtu-
da,
Conradpis Gejnerus, 4^
3a,nunc oblonga.Eius genera colori bus diftinguuntur.nam alia partim eft candida & pcllucens^ partim fu- fca:alia nigra efl:,alia rubee* Hsc ille. Ex quo Germanica etiam eius nomi- na paulo ante cumBrontiapofui. Pii nius lib.37.cap*9.pofl Cerauni* gem m* candid* mcntionemjSotacusCin quit) &alia duo genera fecit Cerau- ni*5nigras,rubentcs‘<j:* ac fimiles eas cfTe fecuribus.per illas qu^ nigr^ fune &rotund*,vrbes expugnari & claC- fesjeasqjbetulos vocarirqu* vero 16- g*funtj ceraunias. Faciunt & aliam, raram admodum , & Parthorum Ma- gis qu*fitam, quoniam no aliubi in- ueniatur quarn in loco fulmine idlo.
Bsetylus quidem , velabadir, apud Grammaticos (Helychium & Phauo rinum)vocaturfaxum, quod pro lo- ue Saturnus in Libano Ilij monte dc- uorarit.
Lapis quem vir nobilis quidam & rerum natur* lludiofus mihi prola-
li %
T^eflguyh iipdumj ^.e,
pide fulminis (Germanice em ©tjral- lammcjp vocabat, dono dedit, cuius
hic iconem adiun^ xi.' longus cfl digi- tos qumque, latus vero tres qualatit fimus eft,nepe fub infimam parte, qua cunei inftarvtrin- que attenuatur, (Sc totus plan^ Guneu refert : crafsitudo ei pollicaris , qua crafiifsimus ^,cir ca mediumfcilicet.*vbicaput dclatc- ra angulis clauduncur,vt quadrangu- la corporaan cuneo vero anguli co- gunt, vt in aciem fecante exeant, craC* fitudine infra medium paulatim atte nuata. Germanico nomine |amttlCt,id cft, fulmineum malleu vo- cabat» Color in albo^fufcus,circa ca- put plus nigredinis eft. Grauifsimus eil durifsimustj, filici vulgari , ^quo
Conradfis Gefnerm. 43
ignis excutitur,i(imilis fubftatia; & cx ipfo quoc^ ignis fimilitcr dicitur.Cul tVoru <5cferramcntoru, qu^in co du- cuntjacicm dirigit, non etiam acuite De hoc genere nimitu fentit Carda- nuSjfcribes.-Obfcure nitet lapis fulmi neus,que lima noii tangit. Nam meus quocj non fcntit, propter fummadu rifsimamc^lsuitate, ne in angulis qui dem. Ceraunia lapides funt(inquic Chriftoph. Encelius ) quos Germani vocant 55onttCtrjlcin.cadlmt de nubi- bus 'CU tonitruo.Reperiutur in^Gra- nia:item in Hifpania candenti colore Vt ignis ferme. forte de Cerauni ct
gemfna potius 'veterum ahquts dixeritl\ In- ueniuntur etiam hinc inde in Germa nia 5 praecipue ad flumina, vt ad Al- bim:vbi ceraunias gemmas des fmplicius hos dixerim^ cryftallo fi- iniles > infeftos colore coeruleo in- uenijdiuerfe formx. nonnunquam ficuti clauas: nonunquam tanqiia py famidejVCrepr^fentaretcapuEfeccha
T>e figuris laptdum^^c. |Tittum>(feu e faccharo metam*) Inte- gras tamen nunquam inuenire potui, forfitan propter vim fulminis, qua cx cutiuntur nubibus, & refultationcm in terram. Harum vimeffe prodicant (Sicc ex Marhodeo ) pro uo care dulces fomnos,& valere contra fulmina : ite facere adpr^lia & caufas vincendas. H«c Encelius.-qui certe Cerauniam gemmam, quam nos capite fecundo Afterise nomine defcripfiraus, cum U pide e nubibus cadente, confundit, ficut & Marbodeus * Solinus in.fine capitis zj.quod cft de Germania : Ce rauniaru generaCinquit)diuerfa funt. Germanica candidaeftffplendet ta- men coeruleor&, fi fub diuo habeaSr fulgorem rapit fyderum. Similiter au fem Marbodeus & Albertus Ma- gnus,Germanica,legeru treum ex Pii- nij libro t^.cap.25.Carmanica fitlege- dum;de<^ gemma, non lapide intelliT gendu. Vidi ego & alium apud eun- aem nobilem virum,meo(quem is
/
Conradns Gefeierm.
doAauit)cuius iconem exhibuijCmi- lem>figura eade cuneirfed multo ma- iore, nigrum, & pertufum foramine rotudo:quod quidem nulla artCj fed \ impetu motus fadum coijciebat.Sic i & difeus lapideus perforabaturjVt ad proijciendu (ligno forte inferto) ido neus fieret:6c hoc ipfo diflinguitur a folo Gr^ecis difto , vt in DifFerentijs ^ vocu annotauit Ammonius,iiis ver- bis : <fh
A©" ^ ^A>(SuI/ o%9cr£pvQJioyf 6CC* Ex his
ergo Cerauniorum lapidunl difierea tijs > alios cuneiformes > alios difeoi- des , : alios vero clauifor-
meSjndn aclauijfed dauas>limilitudi ne:qualem & Encelius fe vidiffe feri^ bitmoscjpidum talemaKentmano accepim usdeonem tamen omifimus^ alias vero ab eodem miflas fpecies ea „ rum quatuor fequenti pagina fubij^ demusjliterigdillmftasj AB CD«
<0
T>ejigurh lapidum^
A. HuncIapidem,inquitKcntnia; hus, fulmen per molam, q u^e a veritis : agitatur^magna vi iecitTdrgse, anno 156 i.Maij T/.qui erutus deinceps ab adolefcentc fuit, eius formae qua hic depingiturdatitudinis trium fere digi torum, longitudinis autem quirique, ; Bifaltelapide,quo fabri apud nos iri- cudis loco vbi effoditur, vtuntur,du- rior.Siciile. Dixeris autem hanc fi- guram <T(^t/f(?«J^«,qu6d a Gr^
cis diftu mallei genus, ligneuth a no- ffris cm ©c^kgd priefe ferat, dupliccJ prsfcrtimvclvtrincjcapitatam-.ficut i .& Zyg^napifeis fuo capite, &c.
B.Cc-
/
/
Conrctim GeJherUS»
B» Ceraunius alius , eiufdem cum praecedeti coloris, (hoc ell:,nigri>par- tibus quibufdam in ooeruleu vergen- . tibusi) ficuti & duritis atqj ponderis eiufdem. Forma dififcrc.Jiuius enim cuneus>illius malleus eft figura>. Per- forati omnes.PropearcOuliam (quas nobis cft Culenbcrgii) terra cfloflus fuit, fulminis ivTtu per ingentem quer- cum deiedius. Sic ille. Videtur au- tem hic efle lapis, de que Sotacus^- pud Plinium feribk , figuram habere fecurifimilem : quoniam nimirum fi- gura cft lata, in cuneum ceu aciem cxit:&foramen adeft,quod tanquam in fecuri manubrio ve inferendo fa- ftum videri potefl,prsfertira cum al- tius fitumeft.
C. Alia alterius figura.
D. Hunclapidem (inquitKentms nus)in pago Siplit^jimpetu fulminis, intra terra vineas , per quercu quenda deie6Hi,ruO:ici effoderunt>6cqu2efto- riTorgenfi dono attulerunt^
Ve fi^um Iaf}idum,^c.
Eftprsterea quintus, cuius figura; aKcntman^mifTamnon appofuuni^ ger & alioru omniurh maximus: fphy roidipr^didofere fimilis : de quo h dem: Hunc grandem (inquit) lapide prsfentis forrn^ 6c magnkudinis C^/- ftum ipje mi jit digitos fere decemdongum , Id tum cLutemJexj) ciuis quidam Torgenn fis fide dignus faber murarius eflfodic Vienna in Auftria, in cella quadam, vbi opus fecit 5 vinis duodecini intra! terram^fulminis impetu c6 per tefiu-i dinemiaftum. Sunt qui omnehoc fulmineorum lapidum genus Germa nice (Scira(fcil,e fulmine & cuned co- po fi t o . vo cab u 1 o : ali j ralp ftb i d eft, :
fulminis pilum aut fagitta, quod no- men Belcmnit^ maiori etiam tribui- tunde quibusnimiru Cardanus quo- que fentit,cum fcribit; Sunt & Cerau ^ ni) forma,vt ferutjpyramidis. ©fraf- * vero, id eft , fulminis malieu> ' illum proprie qui cuneum referens; perforatus eft.Et ferunt aliqui, p enes ij
N
'Conradm Gefherm, 66^
quos fides eftojorgyiarumnoue pro- funditate hos lapides terra fubire fui Iminis impetu a(ftos:& fingulispofl- ea annis ad orgyiamvnam afeendere, ac fic paulatim tcrr« fuperficiei ap- propinquare. Hocetia accepi, co- lore viridi interdum reperiri genus il lud cuneiforme primo loco exhibi- tumrveri autem Cerauniae experimeii tu efleifi lapis totus tenui filo , ita ob - iioluatur,vc filum nufquani duplice- tur,& lapidis nihil appareat , fic pru- nsimpofito lapide, fi genuinus fic , fi- lum madefeere, non vri, aiunt, Ful- ininis quidem figuram, quipingendo exprimere conantur>vctcres acrece- tioresilonge aliam exhibet quam ho- rum fitlapidum; Lapis e coelo dcla- pfus,anno Salutis 149 2. qui Enfishc mij in templo fufpenfus vifitur, pon- dere trecentarum librarum ciuilium^ vc audio , (nifi fortMam imminutus eft multis fragmenta auferentibus^) hullam (puto) certam figura habuit
Kk
Vefigufisldpidum^^c»
PartiGulam eius ceiebemmus cius vr bis medicus Ge.Pidloriusad me mi- lle,a faxo areUario danneparum dif- ferente. In Capite de fofsilibus quic Aquatilium animantium figuras refe runt,Iapldem Aftaci fluuiatiiis caud? nondifeimilcm exhibebo, quem vir quidam eruditus Ombris nomine c Saxonia oiimmifir. Hocpenepras- terieramj in locis quibufdam Hclue- ti^ Cryftall u m,0traat jidm i d cft, ful- mini s lapidem vocari ab indigenis,fi- ueafulmine cadere gigni ve ipfum j- fuafis,figura lapidis ad id inuitante: il uc abicdia prima Latim Graecii^voca bulifyliabajfa^lo nomine. Poflrcmo Gallos audio, lignum in lapidis natu ram conuerfum,(fi modoiignuidali quado fuit.PetrusBellonius enimpu t a t n u n q u a h o c lign u ra fuiffe : fc d ta- le fianm a natura fadlum) vulgo lapi- , d e m fu I m i n h^Vierre defiudre^ nomina-
re.Inueniriaucin qmbufda Gailias lo cis magna ciusfrufta in agris, qu^«-
difi-
Cmradm GeJnerUSi
J jficijsctiamadhibeaBtun Sunt qui , ploflopctras etiam diftaSj Ccraunijs lapidibus cognatas putant.-no figura, fcdfubfiatiap durirsima folidifsimaqp;
^ t ri fc^,& fp 1 e n di da fu p erfici fe d m a gis in GloffopetrisiquasaudioaMiC- nenfibus etiam Sotmcrfdl vocari: ab Italis autem Saete^id efi/agittas.
Aftrapise in candido aut cyaneo di fcurrunte mcdiofulminis radij,Pli- niuslibro jy.capiri. SeBfuscft radios quofdam ceu fulminis e medio velu- ti centro lapidis allrapia: didi circu- ferentiam verfus extendi. Quseren- dura autem anBeleninicis fort^ coge ner hic fit» cuius rpecies vna tales dif- fundit radios, quaC fulminis i Cuc ve- ri fulminis etiam radi) quidam funn fiue alia cius figura efl , qualis a pido ribus exprimit. Et vulgo etiaquibuf-' dara in locis Germaniae Belcnices hic radiatuSi a fulmine tlenomjnat. Ems figuram dabimus infra^cap, d.
Chalazias grandinum & colore &
Kfe
Veflgumlapidum^^c,
figuram habet:» adamantinae duritiei Narrant etiam in ignem addita mane re fiiurn frigus, Plinius: qui ipfum etia Adamantem igni inui6lum cfle fcri- bit:,&: nunquam incalefcere. Chala ^a quidem Grscis grandinem fignifi cat. Idem forte aut fimillimus fuerit Aledorias , e ventriculis gallinaceo- rum,cryftallina fpecie, magnitudine fab^.-dequainfraCap.iq. Ad conie- duram accedit ,.qubd vt Chala^i^ a- damantinaell: durities: ita d Aledo- risefortej hoc enim Milonem Cfoto- nicnfemvfumincertaminibu^Gnui- dum fuifle videri volut,vt feribit Pii- nius:tanquam e durifsima eius natu- ra in idibusinuida, ficut d adandan- tis, geftantem quoq^inuidura atque indomitum proflare pofleo Faciles enim ad fuperfbtionem d credulita- tem multorum animijin ijs prefettim qu^e cupiunt d optant, friuoias hu- iufmodi'd magicas ab aliqua rerum iimilitudinedudas facultates comi-
nifeun-
f
Conradm Gejnerm, '
nifcuntur. Quod autem MarbodcB- us & Albertus Magnus, (in cuius li- bris GalaCa vel Gelofia pro Chala^zi- as perperam fcribitur,) addunto non incalefcere igne hunclapidem,&g- pecub frigi dueffcsquis facile credat.''' curn ne cryftalii quidem perpetui al- piumfrigoris alumnse ignium calori reliftant:nec Adamantes , quibus ni- hil in rerum natura durius. Sed Mar- bodeusfimpliciterhocfcribitjAlbec tus dubie; Tant<ej inquit, frigiditatis cft>vt vixvel nunquam calefieri pof- fit:quare dcivx & libidinis feruores, <3c huiufmodi calidas pafsiones extin guit. Orpheus fimiliter de Cryfiallo canit 5 ab ea quidem Soli oppofitain lignis aridis excitari ignem: e quo fi mox rapiatur, frigidam adhuc efle; & renibus(calidis nimirum ad libidi- nem pronis)appofita, eis medcri,Vn- de apparet in multis 'Chala:z:ia &Cry- ftallum conuenire : fed illum grandi- nis figura & adamantina duritie ex-
Kk 5
t>epgurhldptdum,^€,
ccllere* Orpheus in poemate, quo Ia pides contra ferpennum morfusfaiu tares dcfcribit , vltimo loco meminit Chaba2,ij:quod ego vocabulum pia- p^deprauatum iudico pro Chalazio: vt carminis caulaChala^iu pro Cha- lazia dixeri c. S cnbi c a u tem ab eo refri gerari febrim j (fic enim
interpretor;) & iftus feorpionum fanari. ‘ ' . ■
Iris. Proximum Ccraunixnomen. [inter candidas gemmas] apud Par- thorum magos habet, qus appella- tur Iris. Effoditur in quadam infula Rubri maris, qu2B diffat a Berenice Ix. M.pafTcastera fui parte Cryff alius. I- taej quidam radicem Cryftalli effe di xcrunt.VocaturcxargumetoIris.Na fub tcdapcrcufla SoIc,fpecies 6c eo- iores arquuscoeleffisin proximos pa rietes ciaculatur,fubinde mutans, ma gnaqj varietate admirationem fui au- gens. Sexangulum cfle vtCryftallum conftatSed efle aliquas fcabris lateri
Conradus ^9
faus &angulis inaequalibus dicunto in Sole aperto proie£tas,radios in fs ca dentes difcutere: Aliquas vero ante fe proiedi^o nitore adiaccntia iiludrarc» Colores vero non nificx opacqrcd- duntjnccvt ipfae habeant, fcdyt repet cuffu parietum elidant;optima^ quq maximos arquus facit, ficnillimosc^ coelcftjbus.Ert & alia Iris ccr« fimilis
& praedura: qua Horu sin Perfide na?
fci tradit.Simiiis efl: alpeftu , fed non eiurdem effeflus qu^ vocatur Zeros.Zcrosf albanigracj maculam trafuerfum di- ftinguente Cryftallura, Hxc Plinius lib.37,cap.p. ^Cryflallus {CryftuUiJ}e aes) qu2B expolita Solis radijs pcria- nua,oftium,fencftra, rimamve pene- tratib^figura & varietates coloru ar- cuscoeleftis iacit in ^ximu pariete, ex efltedu Iris nominat. Talis auteeft in primis cadida& lympida>fiia natura le habes figura.iXexagula. Etem angu li 1 caufa fut,cur Solis radios exciptes arcu l parietefaciatrcgculTu. quine tia
Kk 4
Defiguyh Upidum^^c,
in ciufdem vno aut altero angulo , fi con{picitur luci okuerfa, intus colo- res arcus coeleftis videtur. Reperitur hxcitiiam didiis xcgionihmy {alpibm Sedunorum ^ Germanorum cu exteris CryftailisXed prxeipue in Sa- xonibusad Virurgim,&c.in monti- bus inter Treuiros & Rhenum fitist Efl: altera Iris minus candidi q Cryftal Ius coloris,qux luci obuerfajuteo ci tri colore &lget.atcj ob id a gemma- ri) s Ci trina [©trtn] nominatur. Vete res eadem de caufa cerx fimilem elTe dixerunt. Quia vero minus candida eftCryftallo:, minus pellucetjmagiscf fpiflbs colores arcus coeleflis in pro- ximos eiaculaturparictes. Reperitur inMifenx dc Boemix metallis, aefere inijfdem locis in quibus Cryftallus: 6c,vt Horusfcripfit, in Perfide :qusB cum prxdura fit, noftra non multum cH: dura,fed fere mollis &fragilis.Cry ftallus quidem in aliam quam angu- latam figuram formata, non arcus coe
leftis
I XonYcLiusGepiems,
jleflis colores, fcd fui fimiles iacit in proximum parietem. HiBC omnia Ge. Agricola libro 6.denaturafofsilium.
^Audio&aliam quandamgem- inam Germanis dictam , ( quo nomine tamen Agricola gemmas di- uerfas interpretatur, Aftenum, Erifla lim,&: Opalum,) coeleftis arcus colo res ad parietes reddere. Video & in alijs quibufdaalbis acpellucidis cor- poribus,vtlapidis Specularis Salis gemmei, cum pars aliqua fatifcit aut rimam habet, latentem forte intus, idu aut cafu aliquo conceptam, Iri- dis colores intrinfecus reddi. In Mur rhinisvafisfunt quimaximHaudent extremitates, <Sc quofdam colorum repercuITus 5 quales incoelefti arquu lpedantur,Plinius lib.37.cap.i.
EftinterfafpidisfpecieSjinquitPli nius,qu2 nubem compIeditur,(Sca- liaquseniu es imitatur. Et alibi, Leu- copetalos candorem niuis ex auro di ftinguic. lafpis cognomine,
Kk 5
Nubes4
Nix»
Ve^ppirkUptdmn^
fimiliseft niubEpiphanius.
Drofobthus vari) eoioris Iapis ef!: qui igni admotas vclut fudorem e- mittitjVnde nomen ei a rore: vtCa- miilus Leonardus libro fecundo de lapidiburferibit^authorenullonomi Bato* Ego n on vni lapidum generi proprium hoeputarim: fed omnibus forte qui valde folidi dtlseuilsima fu- perficic funtjVt Ceraunio, Gloffbpe- tr«, dcc. dtqui aquam continent, vt Enhydro.
AdMeteoravapor etiam & fumus pertinent. Cum dc in aercconfiftapt, dc aliquid m eo gignant. Inter lafpi- dis fpccies cfl quadam veluti fumo infeda,qu« capnias vocatur, Plinius. EtaHbi:Capnitesqoibufdam videtur fuumgcnushabcre,plurimis fpiris fu |nida,vt fuo loco dixim*us:in Cap- padocia & in Phiygia na- fcitur,ebori fi-
Conyadm GeJheYU4* 7t
X>Z LsAl? ID I BV S BT iW B-
tallhs^ denomincmtur d rebu6 terre-
JlribmJnttmmittls, Cup, II IK
ARenarum fimiUtudo efl in Am- mochryfo, vclut auro harcnis mixto^Plin.Dehoc paulo poft plura.
HamtDitcsouispirciumfimiiiseft* ^ & alia vclut nitro cp oi p ofita, praedu- ra alioquinjPlinius 37.10. Efl: a tue lo- cus obfcurus,&(vt rufpicpr)dcpraua rus, in his verbis^ & alia vclut nitro c6 pofita: quibus otnifsis, clarior eflet fententia. Quid fi pro ijs fubflituas?
& tota velut arenis compofitajfic e- nim ctymologi<^ ratio conflaret, quu ab ammo fiue hammo, qu« Graeca di £lio arenam fignificatjderiuetur. Ali- q.legut Amonites 5 q& mintis placer* neq^ em ab fcd
^9^ redte formari pot6ft.Ammonites> ' inqt Agricola, ex arenis ita coponif, t Qiiafia,* vtbuispifciuquod ad figura attinet,
^rnilis videat efle; nitro tinterdu,q# gatur.
pe figuris Upidum^^c,
^dfubftanciam & colorem. Id gcng^ i lapides inueniuntur in Saxonibusad Alfeldara & Hildcsheimum, nucis iu glandis magnitudine;.aIiquando etia maiores. Sunt eiufdem generis fa- xa,qus in fepumo libro perfequar^ Ji«c ille.
Ex tribus figuris hic exprefsis, pri- ma efl: lapidis ex multis veluti pifis c6 creti, quem Pifolithum velOrobiam dixcrim> (Germanice vel
Ammoniten Ammitenve maiorem^ Videinfracap.7.
Secunda Ammonitem fiue Ham-
I Conrddm Gejrierm» 7k
tcft,) minorem: qui ouapifcium mi- norajVel aranearum refert , autpapa- ucris miiii ve femina conglobata:(vn de c3c Meconites & Cenchriccs Plinij nominari poffet;) Agricola Dtogcn- fldn vel Dlagcn jtdrt interpretat, quod tamen nomen faxo arenario quoq-uc tribuitiHunclapideBernaadme mi- fit vir doflifsimus ,facrarum literaru interpres Benedidus Arctius, dupli- cemialbum , e lura monte : ruiFum ex Cinereis Bernenlium ditionis rhonti- bus,quos 2(cfr^cplirg vocan Eundem autem (vel paulo maiufculis granis) prius miferat nobilis medicus jioan- nes Kentmanus Drefdcnfis.q& alios permultos mifit. Videturautem to- tus quafi ex arenulis rotundis confla tusiideb^ouispifcium fimilis,qu^ receiitiores quidam arenida cogno- minarunt,hocefl:,^l.cs%5c & friabilia* Confriatur autem 6c refoluitur facile hic quocjlapis in arenulas flue granu la c quibus conflat, qu^ quidem fin-
0
/
Ammoni
irum.
De fgurk hptdum^
gula pr^dura func,infipida & inado- ra.Germanico nomine Kagcnlldnin- terpretatur Agricola : nos oua pifciu ( per Q. in prima fyliaba, non per a.)ndminamus. Eodem verb no ininc Saxum arenarium quocjiOJo- genfidnCibi n.per o.fcriblt:)&@anD-
fliin appellar. Plura lege moXin Sta- agmice.
Tertia Thermarum Carolinarunj
i'
inBoheraia guttas, iapide<e formse vciutipifac6uerfas,qu£egypfiauc cal eis plane naturam, colore & fubflan- liapr^e fe ferunt.
Ab hoc Am monite , fiue x^immite potius , plurimum differt Ammoni^ trum a Pimio diilum > lib.3(^. cap.26^^ maffa qusdam ex harena alba& mol liftima,qus pila raola(^ teritur. Dein mifcetur tribus partibus nitri pon de re vel menfura;ac liquata in alias for- naces transfunditur. Ibi (inquit) fit mafla qu2 vocatur AmmonitrG. atqj h«crecoquituri& fit vitrum purum.
Venrddm Oejhenis, Tp
ic snafli vitri candidiJam vero & pes GalliasHifpaniasc^iirailimodohar^ rcmperantur. Sic Plinius# Hodie ^itri loco cincrcmberbarum quarun dam>vt alkali di<S2>& filicis fiibflitui puto. Aliqui tamen vitri locofalcm fofsilcm : aut fi dccftj marinum fafii- tiumve aliuna .'aliqui etiam ex arbori- bus Cinerem ponunt, Agricola tcfte* Csetcrum vc Hammites totus are- nulis rotundis conflat ; ita Stalagmi- tcs^ apte fane a do^lifsimo viroGc- orgio Fabricio didtuss^ guttis itidem rocundisdn lapidem gypfca^ fubflan- tiae conuerfis, totus coagmentatur, de quo fic aliquado ad meideFabrici usfcripOtiHamitcs alius cftaStalag- . mite.fic em npio q c guttulis calidar& in terra arenaria format.-q qualita- te cerrs, modo cadid^modo grifeuS:^ (fu(cus;)f)quautateaqgutraum de- fiuetis, modo piforUj modo coriadri refere coagnicudine.'& reperiunt in v- »a mafla plurimi quafifemimciufi/di .
ibefigum lapidum
eximu cur ea ceu grana. vc-*^
ro corpus vnum eft, faxea duritie : &; ex vna fit materia,auc ex fola harena,; qui coloris cinerei efFodicur inPruf-| liaj eo loco qui Hortus rofarii nomi^ natunautex fucco lapidcfcentcjqui eft candidus. Veri (j funtinfperfe mi- cx coloris argentei. Stalagmites^^co-i piolifsimus e(i in thermis Carolinis propeSchlacceualdam, Calparis Pflui gij oppidum inBoemia; ;
Stdagmits iam dido perfimiiis cfl' lapis quem ego Pifolithum aut Oro-i biam voco quod e multis ceu pifisi vel eruis c6flet,prsduris 5 & qu^ dem tibus frangi nequeant, eoiore fufco;i Hic non male Hammites maior ap-i
peilarecuFGermanic^rolYcriXdgm^ jtdtt/oDcr Plura vide infra
capite odauo.
C^Bterikm vt Stalagmites e guteisi fuam formam feruantibus coit : fic v- bidefeendunt inlongitudinem gut- velutiftirias efficiunt^ (quales e
inuibui
■I
1
Conradws Oefherm, 74
hiulbus liquata ledorum alibi ve a- qu£e,rurfus antequam defluant gelu aflrid^ pcndentjpyramidum (pede, plures plerunq^ pariterjmagnitudine insquali:) aut m^qualitcr protube- rantem choeraduin fiueflrumaru ipe de 5 lapides gignuntur 5 quos pcm Germam vocant, ab eo quod of- fa ferruminare credantur emplaflris additiidependcrit autem j ni fallor^ a faxis fcre^per qu« crafsior aqua 6c fri gidior, paulaum defluit: vc in arce Brune^go no procul Lenceburgo iri Heluetijs:& prope catarrhadchRhe ni inferiorem ad LaujfFeburgum oppi dum iii proximo montcjqui plane fli rijs fimiles funt>oblohgi i teirctcS) nifi quod in mucronem vt pyramis exe- imt,albi5peIIucidiJnuemuhtur& to- fi fubftantia alibi , vt in Hunga- fiaDacico feu Septemca- flrenfitradui
Li
Ve figuris Idpidum^^c.
' xAmetaUkdenommdtafofiilU^^ primum ab auro,
ChryCtcs. Ad cotes, ad quas lapi- des casteros atterunt, accommodata atcj vtiles fune cruft^faxi, inter nicam oppidum & Rofeburgum ar- cem in Mifena reperti . ‘Ytquooda la- pisThebaic^interftinftus aureis gut- ti s.-6c ex Chala^Lio Chryiites^ Ge. Agri colalib.7»de nardbfsilium. Et alibi: Coticulam alij chryfitida nominantj quod aurum ipli attritum colore, taa quam, trutina examiner.
PhloginoSjCid cd, flammeus ; f ce- nimlego> non Philoginus) quoniam armatura aurei coloris obdudlus cf* fet , Chryfites cfl: appellatus, is vero oflrc^ Attica afsitnuiatus inuenitur, vt Plinius fcnbit,in Aegypto, Ide lib. 5. de nat.fQr$iliu.Ego pro oftre^ repo no ochrs.h^c enim Attica probatur^ dc color aureus accedit. Pynte in Cy pro reperiri volunt, vnum argeeeo co lore, alterum aureo.
Spuma
‘Conrdim Gejhtrm.
Spuma argenti optima, qua chry fi- tin vocant:fecunda,qua argyritin, PH nius. Non igitur rei vnius appellati- uii nomen elljfcd adiedliuu, mafculi- no genere o^^t/o-iT^^-ifoeminino,» quare &terra chryfitis dicit, id efli aureola,vbi fune fru fla a uri.*& Polluci ^vcriris Asipis Lydius quo aurfi exp 1 D r a t f dc ;!^ H e r o do « to,arena qu^ alijs artimochryfos.
Ab auro pterea denominant, Ghry- focolla,Chryfolapis qui <Sc Tbpa^i- us, pallidi coloris die , & nbeSu igneb Chryfolithusi Chryfophis g^ma au- rum videt eire,Plinius 37.10. niihi Grb cah^cdi&iono arhdec, malim 7^/^- ^v(Toqt(KHS yYt efti
fuauiter fpiendens , epitheton Succi- ni apodDionyjCAfrUjIicut eiufdeibide.Higc Succini fpeci es auri inftar fplendida, Chryfolg&u dide a Plinio, quali colorisaiirei,37, ^.hac Calliftraco fcnbit matutino graCifsi-« mi afped^ effe/^^'acifsioiaigniUjdcci
L1 z
■ i
I . - ,
Ve figuris lapidum
Aliqui chryfocleftru fcribut quin- que lyllabis;fed melius fcribitur chry feled:rum , )^vcrfjAccT(B'»
&c*Ec apud Plinium eiufdetn libri ca pice 9. Appellant, inquitjalicjui(^^<//;^ aliqu^^Jcilicet chryJolithL<(^c.) & Chryfe- leilrbin colorem Eiedlri declinatesi matutinus afpedus iucuhdior. Vide tur autem fui oblitus , gemmam pro- prie didam, & chryfolithi fpecie hic faciens 5 fu pra autem Eleflri proprie didijid cfljuccinha cuius colore no men etiam Eledro metallo commu- nicatura eft. ' Topazij duo genera fa ciunt, Plinius Iib. jy.cap.S. prafoide, atcj chryfoptcron iimilero Chryfo- prafo : q u o r um alter u raj i d vide t u r ef- fe cuius fulgor inauri exit colotem: cuius in pallidiorem , alterum 5 Agri- cola. Chryfoprafus quidem legitur Apocalypfeoscap.ir.Aliqui nonre- de Chryfoprafiu quinq^ fyllabis fcri- bunt. Piinius lib.37. cap.5. cum dc beryllis fcripfiflet, fi|bdit; Proximi g
vocan-
Conrddm Gefheym, 76
vocantur Chryfobcrylli: & funt pau- lo pallidi ores ;»fcd in aureum colore cxeutefulgorc* Vicinum genus huic ert pallidius, & aquibufdam proprij generis exiftimaturj vocaturj^Chry- foprafus» Et cap.8. Vilioris turbae vi ridantium prafius eft.-cuius alteru ge- nus fanguineis pu^is obhprret;Ter- tium virgultis tribus diftinSum cft, * candidum.Prsefcrtur hisC^cfww /go) Chry foprafus, porri fu ccu &ipfa re- ferens,fed pauliim declinans aTopa- !z:io in aurum. Et capji.Cplps appcl- lauitChryfoprafum herbaceus. Pro Chryfoprafo indodi ChryfppafTum fcribunt;;i^v<??5Ta?©^ quidem Graecis auro vel aureis p undis cpnlperfum fignificatr^t/cTOOTs©^ ,^pes au- ro intertextus , apud Chryfoftomum legitur. Sapphirum regiam 'j^vavsiyn Epiphanius cognominat.*qui (ScChry folithon alio noraincChryfophyllon Vocari tradit. Coralloachates gut- tis aureis Sapphiri modo diftingui-
Ll 3
T>epguyhldpUumy0^a , tur»,PIiniu5.
Arenarufimilitudoefl: in Ammo- ^xy^^o{alias Hammochryfi^) velut aiiro harenis mixto ^ Plinius. Vt Magne- tis lapis cftCinqilic Agricola) argentei f oloris, ita aurei Ammochryfo§. are- na tamen ell: magis quam lapis, pror- fus auri colore fimillima, vnde nome • inuenitmon cx eo, vt Plinius feribit, quod velati auro aren«“ miAz Cnt.Me taliicinoftri appellat nomine ex fele &auro dudo (^agCttgol!),vel@tra' gol^O nihil enim auri in. fe continet. Hinc conficituraureuspuluis, quo q fcribunt,aren2e loco vtuntur. H^cU- }e. Mihih^ecetiaMagnetis aurea dir ci polTe videtur: quodita aurAfimilis fit, vt Magnetis argento, de qua p oft- ca. Ego. Ammochryfon in glebula habeo,qu<gin arenas facillime refolui tur,omnes ex sequo aurei coloris> vt non idem fit Ammochryfos compo fito nomine, & foluto fiue 4«^
e(l,wna aureola, vti a-
Oefnevm, ^ 77
pud Herodoto appellatur: qualis ni- mirum in fluuijs quibufdam reperi*» tur.quos Latini auriferos cognorai- ,nant,Xf t/cn>/|o£tt Gr^ds fluuij aliquot, ceu proprio nomine dicuntur, quoru aliqui non arenas modo aureas, fed ramenta edam dc maflulas auri defe- runt.Huiufmodi feuramen
taauriarcnje tcrrscj permixta, a chry foply ds artificibus, vt B udsus nomi- nat , in Chryfoplyfijs officinis lauan- do feparatur» Eft & chryfulca aqua Budxo, qua ita lauant res inauratas, •srcnikil depereat. DeAmmochry- fo plura leges apud Georgium Fa- briciumin libello deMetallidSjCapi- te de auro. ^Inter Chryfolithos fune 6c Melichryfi, vclud per aurum fyncc ro meile tranflucejite, quas Indiamic tit,quanqua ad iniuriam fragiles, Pli- nius 37«9« Fiunt & Leiicochryfi(ingc ibidem inter Chryfolithos) interue^ niente candida vena. Leucopetalos candore niuis cx aura diftinguit, Ide«t
L 1 ^
pe fgurts Upidum^^c»
Aurichalcum quocj ab aureo co^ lore nomen traxiffe videri poterat, fi feriberee Gr<ecij yetuftio
res etiam. Auripigmento verpjColor aureus qui inde pingitur» quin nome dedcritjdubium non eft. Cornu Arq monis & ahj quidam lapides, arman- tur interdum ita, vt eorfiarmaex au- ro vel orichalco polito picruncj efle fadla videantur, Agricola.
Argenti colorem imitatur Afpila- tes altera, Plinio. Andrpdamas(gem ma) argenti nitore habet vt adamas, quadrata, 6c femper teflellis fimilis, &c. Eadem fitan alia Argyrodamas. autoresnon explicant, Plinius 37.10.
Galaicos eidem Argyrodamantifi milis eft, paulo fordidior. & Ati^oe argenteo nitore fulget, &c. Argen- tum viuum, quod Grsci vdjosffyu^off ' ^ vocitant, omnibus no
tifsimum eft, eft, fpu
ma argenti, optima quam chryfitin vocant:fccunda quamargyritin, Pii-
I Conraim Gejnerm. VS
jnius, Argyrites colore argenti Iapis 'eftjhabens ftigmata aurea, Obfcurus.
I Pyritcn in Gypro reperiri voluntsV- fnum argenteo colore , qui & argyri- tis a Democrito cognorpihari vidc- tur.-alterum aureo 5 Hermolaus. Di Jcitur & ctfyvfins tcrra> equa foditur ;argentum: &
argentei coloris arena, nominat Dio- fcoridi libro 5.cap.ioi.Et
vena argentaricB,ab Ariftidc* Csecerumytfuperius in Auri men- tione Ammochryfon & , feu
c^yv^iTty differre monui: fimi liter circa Argentum , Magnetis ceu Ammochryfos fueritjhoc eft, corpus argento fimile : Germani appellant , & : alij @(im-
ttlcr/S^alf.Mica verb,aren2B inftar,«5y- yv^tvis quz itidem a Germa- nis ©fimmetf vel ^a^mftt&crnomina- tur squiuoce: cum Magnetidi verius hsBC nomina quadrent .-Micavero c6 pofita a lapide aut arena nomine, me-
L1 5
f
'Defigu?t6 lapiiumj
Ims-©eeiitgJit!imcr vcl diceretur. Conflat Magnetis cx cru- ftis vt lapis fpcculark > argentei nito- ris:nec efl friabilis^ vtfofsilium plera- €|ue,fed fragilis cum in partes duas di liiidi pofsit: Muka de ea dilige ter Ge* Agricola libro 5.de natura fofsilium. Magneti(il^<g'/?er/rfV lego^ 'vt a Magnete U pidedtjlingm-i etjl ifeteres nou ha dijlmxif- fiputoP)in(:imt idem ibidem, colore fi- ellmica^tiaturs difsimilis. Etem argctei efl coloris, fed igni confumiL Inlapidib^,marmoribuS}arenislucet, ita his agnata vt feparari non pofsit.
Aba&re>quod Gracis cfl, dc<? nominatur chalcanthum, )^AKixA/hif» quafi <erifloram dicas cotnpofito vo- cabulo:quod ex ^re aut metallis atris efflorefcere quodammodo videatur: vitriolumrccentiorcs vocant, a qua- dam vitri fimilitudine , viridis prafer- tira:fimilitcr enim pellucet* Germani vulgo Cupri aquam vocitant. Ccllus atramentum futorium interpretatur^
cui
/
Conrddm G^Jherm. Vp
colcognata eft chalcitis ,)(ct^mw,kq: ceu lapis quidam rubicundus eft, ex quossipfum excoquit. Achalcan- fho aut plurimum differt xscAk^ i^cH:, seris floSjduobus norainibusap pellatuSjVC norunt medici. Aeris eo lorcm imitatur chalcites, teftc Plinio inter lapides, lib.37.cap.Ti. videtur au- tem non alius lapis^quam metallicus jllcjde quo iain dixi inteiligendps : & i s fi u c cJ.vtfubaudiatur a/^0":
veli(aA«mf,«.abfolute,aut yh aut sv-
Tr7«e/<«fubaudiendo,dicipdire.nam a-
pud Hippoc.legitur ynyccKwts^id cft terra sraria, nec aliud q chalcitidem : fimpliciter dida fignificat.teftc Gale np in Glofsis.*& pto
pro eadem fimpliciter difta Chalciti de.Quanqua Plinius lib.35'.cap.i5. ds generibus Aluminis agens/Hocquo- quetinquit) fit ex lapide, exquo 6c id Chalcitin vocat :vt fit fudor quidam eius lapidis (nempe Ch^lcitidis) ia fp urnam coagulati.
"pe figuris lapidum
^^Balanit^e genus alterum , aeris Cc prtthij colorem imitatur, vt Plinim mdit. Chalcophonos nigra efl: (ge* ma,) fed illifa aris tinnitura redditui tragoedis, vt fuadentjgeflanda , Plinia ysl1b.57xap.10. SicdcPirnenfi mar- mori fimileHanoberanum^ lapidig- cuSum,t:mnitum reddit >vt obferua^ yit Agricola^ In alpibus rcperitui faxififsiiis genus rubicundum, quo c mutua cpllifione laminarum in quas foluitur,fonu argutu aeris propemo du l^editt Alabaftrit^ aut Phengita genus e quo Ipecularia fiant, & quoo digito percuffumYitri aut «rismodq fonet, quale fit, iamfupra inter ea qua ab igne denominantur dixu Oftra cias quocj digitis perqulTus* tanqua olla fonitum edit, Agricola tefte.
Chalcedonius apud veteres nullus eftjquod moneo ne qiiis putet > hanc quoque gemmam ab srcdiftam effeij Apocalypfeos quidem cap. 21. inter gemmas numeratur, vbl
Hiei
Conradus GeJherPiS.
Hieronymus &ErafmusRot,vertunt Calcedonium:fed Grsca vox corru- pta videtur, lcgendum(^ LccfxpMviQl^ ’d eft, Carchedonius : quse fpecies cft Carbunculi gemmsBj Granati nomi- ae hodie celebris > a Carcfaedone,iii eft,CarthagihCjvrbe totius Africa o- lim potentifsima,- a cuius opulentia Carchedoniosfuifle vocatos , non circaCarthaginem inuenirentur , fed quodaPoenisnegociatoribus Roma afferrentur , auihor eff Plinius iib.37» cap.7.Hanc noffram fententiam noa dubito, quin dodlifsimus quife^ fit ap probaturus .* fi quis tameii tnorofior Calccdonij vocabulum retinere ye«^ lit,quoniam&GrsBcefer^n Apd^i- lypfi ita feribatur, dc hodieiii tniilto- riira ore fit Galcedoniuslapis.-fruatur ille dpinione fuaifed ita quoqj
in Grseco legendum foret : & i Latine Chalcedonius,c.arpirato. Eff: I autem Chalcedon vrbs Bithyni<e iu-» xca BofphorumThracium^exoppo-
4
T>ejl^urlsUpldumj^C,
fitoByZantij:a qua rame ciuitate mam vllam denominari veterum ne motradiditjquodfcia. Quivero ho- die nefcio quomodo Chaiccdonu Vuigb dicuntur, ad Ony ehem Mui rhmam veterum ab eraditis referun- tur. lafpide turbidam Chaleidia tnii tic, inquit Plinius. Chalcofrliaragdoi c Cypro adfertur, turbida «reis venis, Piimus lii37.cap.5. J^Chalcolibanonj in Saens , Apocal. cap.l. didlio eft compollta ex «re & thurc^ vt quidam fcnbtmt: aut forte a Liba- no mote. Suidas indicat effe genus e-j lediri,preciofius aurO.-Eledirum autS 'leflefui generis aurum,
conflanqi ex vitro & iapide,(vfeH j(^Ai^^^,)te(lans eius temperatur^ fuifle menfam fandtam magn(^(vc i pfd vo ca t) E c cl e ii ^ . Vi d e c u r a m e m cc,
no quemuisJapidem, fedpreciofuni Egnificare, 6c f^rce ex vitro ac gem-i mis quibufdam pellucidis in vnum conflatis, genus hoc eledri^ aurunij
Xonrddm Gefherm. %i
aliter diftum> cofidebatur.
Adamantis fpecies Cypria voca- ta , vergit in ^reum colorem. Ar- matura lapidum quorundam , ferro aut xn polito fimilis eft. Orichal- cum (ecundum Grammaticos eftsg aurei coloriSjquodin montibus Inue nitunvndc nome traxit. At noftrum orichalcum , artis > non haturs opus cfl;:nec ex vilis montibus aut fodinis eruitur, fcd genere quodam cadmis xs ita tingitur, vt aurum pr^ele ferat, Cicero tertio Officiorum: Si quis au- rum Vendens, inquit, orichalcum le putet vendere, indicdnc ei vir bonus aurum illud ciTe?Tibia vinda orichai. cojHoratius de Arte, prima & fecun- da correptis* Sunt qui Aurichalcum
feribant, *» ^&)((kAmiocpct-
Bv»,HeCodusin Ciypco Herculis, vbi Hnterpres: j^^atcco-
c§%oi yO’ <Ai
i>efigurh tabidum
Ferrum, Grscis cft <ri<Av§@'. Ferrd^ go,rubigo ferrijto^ cuius colof] foris quidem j e fufeo ruflo^ mixtisi»! ad coeruleum tendit* vnde ferruginei us color ih hyacinthis &violis celc-| bratus. hodie violaceum colorem vd cantjVt quibufdam placet, mihi pau- lo nigrior, vel coeruleo faturadonn hyacintho quam in viola videtur: etfi ‘ apud Claudianum i.dc raptu Profero pintE legimus, !
^ dulci Diolcis ferrugine pingit. Proxinius quidem^fi non idem, color cft,& a violis ianthinus, ab hyacinthis (quos Vergilius ferrugineos cogno- tninat, Hyacinthinus dicitur; Sunt q eundem caftanex colorem faciunt.
(vulgo jKcflcnenhzaim / "Jldgcfcfar&j) g tamen paulo pius ruffi j minus autem caerulei habere videtur. 'Raf^ vero fet ruginis color alius eft,& nigredine rd milia ruffefeit magis , vc xerampeliij nus. dicitur aut cognomi-
^ tiatur potius terra ybi fodit, vel e qu£
coquitui
\
\
<1
I
ConrcidmGeJhenus. si
^?oquiturferrum. Magnes quoque^ Hcraclius vel Herculeus lapis aliter didus, (quod nomen tame etiam Co ticul^ aliqui tribuunt?) Sideritcs(Pli- hio etiam cefle) merito vocatur, nani, ferruep facie ac pondere natura<^ re- prsefentatj & eiufdcm fcobem parti- culasque minores >vt acus, anhulos, •fumma cum admiratione ad fe trahit.
Oritesgl6bo*fa,(^lias glebofa, me- lius) fpecie,a quibufdam 6c Siderites vocatur, ignem non fentiens. Plinius: lib.37.cap.io.Eiufdcm vero libri cap. 4,Adamantis(inquit)duritia inenar- rabilis efti limule^ ignium vidrix na- tura,&nunqincalcfcens. Huius fpc- cies Cypria vocata, vergit in xreu co- lore: poft huc eft SideriteSjiferrei fple doris,pondere ante ceteros, fed natu ra difsimilis.nam dcidibus frangitur, dcalio Adamacepfotaripoteifjquod & Cyprio eucnit : brcuiter(^ vt dege- neres,nominis tantum autoritate ha b ent.Sic ille, vnde Oriten ? dc Sideti-
Min
De figuru Idpidum^
ten, Adamantum generis efle aliquis conijciat:fed eu capite decimo igni- bus hanc gemmam(Sideriten) ccdc- rc ncgeuguartOj optimo Adamati fo litm id triipit, ficut & inuidam ad i- dus vim:fideritem degenerem idib*^ frangi air^^dc dc ignibus eundem cc^ dcrcverifi mile fuerit.’ fl modo non o- mnis adamas ceditjcatenus faitemvt. incalefcat. Orpheus inter lapides thc riacoSiVt ita dicam^id efliferpcntium morlibus rcdftentes, Oftritcn nume- ra tjosffT^djii modo rcde legitur in le- mate fimul & carmine:
l-iuZ OiVCO XldojJ^^Tfl^^CCi/TlXCo
Forte autem q^ItIw legendum, vel tfp«T/6y,aut propter carme* In- ferius enim legimus, ^
‘Xoloy yoilcc o^&rlw4
falias,o^«T/a/, quod non probo.J
Eunde vero & Sideritcn nominat; 6c lapidem facit fubafperui nigrican- te,denfum,(blidu,cirGundantib. eum
vndic^ fibris quibufdamrugofis.
Conradiis Gejherm,
Sk TI^It
lKi?si ^utIc/Io^i^ u^j^oc^J^Hcju Tcd/Jo vroUi
Agricola liiec no confiderauic,nc<s alius quod fciam. Cauedum aiucncc- "vbi Magnes & Adama'S,cum vterquft SideritesdieaturiCofundanturrquod forte fecit Plinius cum Onten glebo- fafpecieedetradit^quodcouenitMa gnctifeu Magnetidi.* & igne no ienti- rcjquod Adamati tribuit. Orphei ccr te Oritcs Magnetidi potius q Adama ti cognatus fuerit i cum intra corpus fumatur cocra ferpentiu morfus:Ada inas aute veneni rationehabcac intro fumptus: Quin & tritu e vino bibi iu bet^cu Adamas noterati^:^inigne proijcijVtodpre fuoferpentes fuget; ^ Adamas autem ignibus muiftuS:, nui Ium proculdubio halitum odorem veemittct. Obiicipoccd:, Orpheum dp Magnete Ibnm antea egifTe : ve hic Magnes efle non pofsic. Re- IpQndeOjDe Magnete poetam prius
' Mm z
I'
T>e figuris lapidum j^c,
cgiffe vltimo loco inter lapides dijs gratos & facrificijsadhibcndo^‘Ori- ten vero, noniprum Magnetem (im- pii cicer, fed eius fpeciera, primum fa- cere inter illos qui morfibus venena- tis aduerfentur. De fibris illis rugaru limiiibuS;, lapidem vndiquaquc ambiant, quaerendum. Sunt aute for- te nihil quam line? quxdam aut flri?» quales in Schifto lapide vKuntur: qui fpecies cft h^matitSj vc hxmatites Magnetis, (vnde & Hae.matites Mag- nes pro H?matite fimpliciteraPlinio dicitur>) etfi no eMem attraheiidi fer ri natura praeditus. Quod ad ndmeri ipfum>Magnes aLatinis fcfibitur, Pii nio di. alifs.-aGrscisfere y.ciyvnLs H^ccKhLcc, , Gale-
nus lib.9*Simpliciu,)vc fubaudiatur Orpheo etiam ii^yi^no^oc, A Magncfia enim vrbis nomine, (quam altera Macedonia, altera Afis eft ^ ab vtrac^ autem hunclapidem mitti Pli- nius e Socaco repetit,) Magnetes vel
Magne-
MagneCj populi dicunturjtnafc.gene re.nam & regio ipfa Macedonias Ma^ gnefia vocatur. (/.xymTis vero & fecc- ge tilia fccminini generis funt. Longe vero alia ell: Magnetis illalapi-
bem qua t.«-
hit^ab eo hcBrentem exp^efsi,ficuti & acum, vt ferrum efTeintelligerecur.
Redeo ad nomen esf/Te;r:quod et- fi iam difto Orphei loco male pro cf/ w mihi poficum videtur, cScipfum ta men lapidis oftreo fimilis nomen ef- fe non negarim : vtab Oflreo deriue- tur osf £iw,fyllabis quatuor.-vel osf&- TH9 tribuS:,carminis gratia. Nec tamc hunc cffc putarim Philoginon(T>fo^>«
pra. Libui*' pidluram gnetis hiC' dere^ qua perfer^dc primi no p fet, ferri fi
di fpeculari Craiiis, de qua fcripfi fu-
Mm I ^
Ve figuris lapriuMj^^c,
fe phloginon legendum d colore flammeo ; ai^f fhilogynonper y.inpenult.) dicSum alicef gemmam, quam dcChryiicenvocantjr inquic Plinius, oftress Atticce afsimu latam in Aegypro.vbi ochr^ , non o- ftrcs legendum cenfeo ,vt rupraeda monui. Oftraciti oftrea nomen 6c fi militudinem dedere, Plinius:quem ia hocdeceptum dixerim, quod ofira- cum pro oftreo accepifle videatur: cum dc res fint diuerfie> &qui deno- minantur ab yeraej lapides plurimu differant. Ab oftracoenim,idefl,tc- fta figulmaCcui quideni etiam teftie concharum & turbinatorum in ma- ri animantium comparantur, qu^ab hoc ipfo etiam generali
vocabulojdc csfQflc per adiphthongfi in penultima, appellantur; enim eorum fpeciesvnafunt^pcr t.nudum inpenult.)oll:racias vel oftracites de- riuat:quxduo nomina legunt apud PIin.lib.37.c3.io.Oftraciasfiueoftra- citcs(inqOeft tefiacea, durior : altera
Conrddas Gefierus» 8^
AchatSB firailisjiiifi ^ Achates politu rapinguefcit; duriori tanta incft vis, vt alia; gem^fcalpantfragmetis eius^ Ide Iib.3^. Oftracit£e limilitudine tefl^ habetivfus eoru pro pumice ad lasui- ganda cute» Agricola Oftracitcn Gei! manic^ interpretat, Oftra ciam altera vero^^UXpjflfVJ^* quo nomi ne mihi oftenfa eft gemma fatura tifsi- mi Indici coloje:qui oftendebat gem marius magni preci) efle dicebat, pras duram, ita vt alias gemmas incideret, maioris autem preci) elTe in eo gene- re, cui aurei coloris aliquid mixtum eflec. Germanicum nomen, a Lynce an aliunde ei fadum fit>nefcio :cumi Lyncurio quidem nihil ei commune video. Ex Oftracite (inquit idem) natura in Hildeshemio tradu inter antru dc charadra, facit Hasmatiten, ars ex Magnete, vtracj vredo.Et alibi; Ad cute laeuigada & pilos amouedos c6uenitoftracites>ita didusq» tcftat limilis l|t. Euiuniores Gr^ci
Mm 4
«1
T>e figuris Idpidums^e.
videnturnominaffe, vt ab oftracorG teftis diftinguerent: veteres &Cera- micen,cum tefts habet colorem .*&
✓ • - ' • 'i
cheramide, maxime cum eum coeru- leie bulis cingunt.Ex cruftis conftat: facdccj findi poteft. digitis percufiTus, tanquam oliafonitum edic.Hodiere • peritur in Hildeshemio circa antrum ananisappellacum,colorefubrubes* Eum tradlurajVt dixi, quondam arfif- fe,muItaindicant.Exiccatoftracites, 6c aftringit , &c. Quod ad remedia quidem forte non multum intercft Oftraciten teftis fimilem^dcOflreiten lapidem fimilcm oftreis confundi. tertim vt oftreorum qu^ proprie fic dicuntur teftafuperficiem valde afpe ram&inajqualera habet, vt earatio- ne pumicis vicaria efle pofsit,fic & 0- ftracices vel Oflreitcs potius lapis. [Deoftracodermis quidem varijs in lapides conuerfis^infra fuo loco dicc mus.] Oftra cis alteri tranflu eida vi riditas eft mixta nigrore. Eius fragmp
, toHYdius Otfmvm, - f ^
tis quidam nofcris etiam temporibus alias gemmas fcalpuntjAgncola. A Sidente pr^di<fto vtrocj differre vide Siderites* turis cuius iimiliterlib.57.cap.10.me ^inicPliniuSjhis verbis : Siderites fer Iro iimilis,<5c litigio illata difeordias lfacit:qu2E^ nafeitur in Aethiopia Si- jderopoecilos ex ea fit, variatibus gut- tis. Pyri t en quoq5 (in quit Hermola- us Barbarus)funt qui Sideriten yocir tent. Siderites denicj alius, idem qui Bafaltes videtur Agri do Ise irt itio libri l^.de nat.foff.vbi paruas quofdam la- pides,gcrais fere adnumeratoSva ma- gnis quibufdafola magnitudine dif- ferre feribit. ^ Id«i dadyli in Creta ferreo colore pollicem humanu ex- primunt:,Plinius. Balaltcs fertum eo lore & duritie «mulatun vnde 6c no- men inucnit,vt Capite i.oftepdi. Af- beftosin Arcadise montibus nafciCt coloris ferrei, Plinius. Mach^ra la- bis ferro fimilis, proximo capite mox picetur. Armatura quprundatn Ia-
Mm 5
Vefi^rhldftdum^^^ i
pidum dida^fimilitudinem geritfem autisris.
Poftremb a plumbo, quod Gr^cls (ioAv§</l©^ eft, nominatur lapis pium-; barius.-plumbago, quas Graecis §S"(WJC(. eft, dc alio nomine Galena, ite Lirhargyrijideft, Argenti fpurnas fpc- cies tertia ac vilifsima, ab eodem Mo lybditis cognominatur. Lapidis i quoplumbum candidum fit, colore eil qu;e dicitur Lupi fpuma, Agrico-i k. \^Hasmatitcn quarti generis, co«: Sum^Miltiten vocari Sot^cus traditi Bolcnias nimbo inueniunturgkb^ fimilitudine, Plinius. i
. ^ ^ i. ■
]
pE F O S S I LI BVS MFBV^ iidturd fimiles funt ni dlicuidrtU jiciojk^ ordine literdrum, i
Cd^ut VI
1
''ConYAim Gefierm* 87
;ricola rtn Germanice,) y erri politi aut aeris fimilitudinem ge- at.at neutrum metallum non modb ;ft,fed ne tantillum quidem illius ex iopoteft confici.verumcft vclutina lurae rudimentum ea metalla facere iifcentis.Lapis vero qui tandem fue- rit hac armatura indutus , Hoplites Hoplite^ Graece dici poteft. Armari autem fo- let faxum fcif$ile;vnde interdum alte ^um venae latus ad longitudinem fex pcdqm,aut amplius :» ferri politi mo- do fplcndefcit. Similiter cornu Am- monis &alij lapides armantunfed eo rum arma ex auro vel orichalco poli- to pleruncj videntur eiFe fada.
M(^^f«,ideft, culter vel gladius di ftus lapis >reperitur in Berecynthio • monte Phrygi^jferro fimilis ; quem fi quis inuenerit quo tempore myftc- ria Matris deum peragunturdn furo- rem incipere fertur, Plutarchusin%
brodefluuijs.
.
■r-
p^efigurhldpidum^^c,
Efledorum tScftaticulorurn ^cci-^ fm Achata alrquando redduntjPliq.
Mols figurarepr^efentat Iapis mo- laris Vulfinijs iniient;us, Agricola. ^ Oll«e alicubi effodiuntur> natius; molies in terra, foris iapidefcunt, vi! Ge.Agricpla tradit: (Sc Germanice in tcrpretatur, (frDltfpff^licuti Oflracite Sopffjlctn. Nonnullis in locis Ger-J inanis cfFodiuntur etiam vrns fidlin lesjin quibus cineres mortuorum c6 buftorum conditi fuerat, antequam religio Chriftian a recepta fuerat, eas imperitum vulgus intra terra eflena-i tas libi perfuadet, Idem. j
Pani firailis cfllapis rotundus: que Dxmonis panem nominat prope Ro teuillamHeluetijsfinitimu oppidu.
PatinsB in modum ercauati. Pii- nius dicit HephxRitcn in Coryco na tum Ipeculi naturam habere inreddei dis jmaginibus,quanquam rutilum#^ Nomen exeo inucnitjqubdinSokm! s^idiK\x${pofim) aridam materiam ac-:
cen-
II
i
' .1
A ■!
. ■ !
t
Cotirdim Gefnerm, ^
tendat , non aliter acfpeculum con- cauum faifurata,fl:ramina, farmenta« 'dgenuslapidesin rubro nigri colo- :is reperiunt Hildeshemi in foffa moe liorumjquafpedatSepteritriqnes.m , iiodum vero patina cxcauatifuntjdC lurea armatura rutiiant.quare & red ^ duncimaginem,& ob Solis radios oh aerii aridam materiaip accendunt^ Agricola/ ,
InRotse figuram formaturTrocH cjc ab ea ipfa diftL De quo idem Agri- cola:Cura lapide ludaico (inquit) co gnationem habet Trochites. Etenim cumeinatura dederit tympani figu- ramjCius pars rotundal^uis efl:, vtra- que vero lata habet quendam quali modulum, (modiolum;) a quovndi- que radij ad extimam orbis partem, qusipliseftioco canthorum, proce- dunt ita erriinenteSjVt Eri ^ fiant. Mul tum variant quantitate; fed minimus adeo paruus eE»vt maximos decupli maior lit.Maximus vero eE latus digi
\
r
Entro
thos*
hefigurk Upidum^
tutn tranfucrfum: craflus tertiam eiui dem partem, aut acnpiius.Diflert co- lore, nam aut cinereus eft, aut nigri- cat,aut luteus eft. fed is magis jpptei: contagionem terrse talis clTe foiet. irt tus coi m ceteris candidior; Omnis fraclus lapidis ludaici inflar Ixuis eftj nitet.Frangitur aute fimilicer vt il^ le, in longumilatum, obliquum. In a*, cetum impolitus, vt AflroiteS:, bullas agit:atcg etiam repetitur interdum gi fe tanquatn Aftroites moueatde lo-^ co. Atcxtrochitis nondum feparad tis conflat Entrochos .-modo ex bn nis,modb ex terniS:,modo exquater-: nis,nuc vero explunbus/viceni enim ficinueniuntur coniundi. Eius du«; funtipecies:aut enim ^qualiter teres eft.aut teres quideraXed pars eius me; dia tumet, vtruque caput flridliuserij] Cuius autem trochit^ radios habenti eminentcs>in eo, qua parte duo com: mittunturifemperineffe cingulum re tortum videcur/at cuius humiles, ca^i
rensi
i Conradti6 Gejherui^,
rcnt cingulo jtoticj Iseues funt Tro- chkx vero fic coniunguntur,vt vnius radij ingrediatur in alterius ftrias. Eri trochi quidem tumidi trochitse, ple- runcj humiles admodum habent ra- dios.quin f^penumcrolapis informis repentur vna cum trochite & entro- cho,rot£einfecontinensfigura:quae ineo quafi quasdam radixi trochitis iam abruptis, rcmanfit.Hos autem la- pides gignitSaxonia ad Hildesheimu vitra montem Mauricijsm commiffu ris marmoris in cinereo candidb& in terta glutinofa^ &c. Hac Agricola.- quiTrochiten interpretatur genoDcrDtchcrjtem. Ego quem a vi- ro quodanobili accepi/equenti pa- gina exprcfsu apponi: tu lingulare, tu ternos ludos.Lapis cltfufcusjfatis du rus,in medio centru habet cu leui iu- diciomodioli.-in circuitu radij emine tes apparet, inceruallis medijs cauis.fi cohsreces fepares, lingulis vtrincj ve k ti figillo imprefla t © r 9 fp e cies videfe
Vc figuris Upidumj^t.
¥t Rotse figiiium non inepte hic Ia- pis vocari queat. Figura autem cius hxc ell:.'
I.
Belemnitcs Sagitta (quae Gr^- ds dicitur) ef- figie repraefcii- tar.quareSaxo nes eum voca- bulo exephial te dc fagitta c6pofito(^(pfcf|c^C/ (c.^Op,)nominant:potumc^ contra e-: iufmodi fupprefsioncs 6c no£Hs ludii bria valere dicuritjac fafcinationibus occurrere. hunc lapidem hddie qui- dam medici pro lyncurio habent & vcunturjqui ex vrina Lyncis non c6- creuitineeenim vllum tale fuit Lyn-i curium, fed veteres feriptores fucci iium, vt dixijfic appeOarunt , quod i- pds opiniotie perfuafum efiet ex vri- nalyndsfieri. Si quis tamen vilquatii Gr^corumLyncurium, quod no ef
fe«
Conradm Gejnerm, \
fet Succinum, vidit , hos belemnitas> opinor, vidit.nam ex eis quidam fuc- cini Falerni habent colorem, & pellu cent;quidam paleas alias<^resminu- taSitanquam Succinu ad fe alliciunt» reperiturautcm belemnites in pluri- bus Germania locis. Bclcmnites eft aut cinereus, autcandicans, aut inru bro niger, qui omnes inueniuntut Hildesheimi: aut Succini Falerni co- lore, vtPrufsicusdc Pomeranicus. v- ftus vel candidus fit, vel in candido cinereus, vterque reperitur inter vr- bemHildesheimum&arcemMarie- burgum in marm ore antri, quqd a na nis appellant, adfiniftram. nam locu illum quondam arfifle alia multa, prae ter huius lapidis odorem, indicant, quin aurea armatura non modo bc- lemnitera Hildesheimi in fofia moe- niorum generatum ortu, fcd eius etia radicem conueftit cxtrinfccus ; quse armatura fine arce mirifice nitet, atej
Nn
Ve jiguris lapidum
imaginem inftar fpeciili reddit; bcle-* nitas autem fi confriccntur>cx cis qui dam olent cornubouis limatum auc vftumjVt Hildesheimi in marmoris e- iufdem odoris commiflurisnad* ali-* qui fine odore funt, vc reliqui, diucr- favero cft ipfis magnitudo; curti ci&. maximis effe foleat digiti longitudo dccrafsitudOjHildcshcimijs in fofla moeniorum, qua fpedlat ad Septen- trion€S>repertis, eft interdum fefqui- pedis longitudo, brachij crafsitudo. at figura omnibus eftfagittx ex am- plaradice deficientisin tenuifsimam acienrt/omnibus a natura ineftquieda quafi rima, qua fit ut facilius in longi Tudinem diffindantur, fed ea pelluci- dis magis quam ceteris eft cofpicua* . eadem interdum aurea armatura vc- ; fluor intus.in alijs prsterea ineft ter- ra,in ali js arena, in abis lapis>quinon ipfe foiuin vc Belemnitx in .conum acutum eft turbinatus, fed etiam are-
Conrddm Gefnerm. fi
hd & terra, veriim lapis quem conti- net B elemnites aurei coloris armatu- ra teflus,plerunque conftac cx cru- ftis,tanquam membranis quibufdS primg lacisj mox magis ac magis ftri- <5Hs. quoniam Vero Belemnit^ cxic- canc j Prufsicis & Pomctanicis chi- rurgi curantvulnera: ijfdem medich & Saxoncsfuisjnon aliter ac lapide Iu4aico frangunt calculos. HxcA-
Belemnit^ icones hicpoCtasX^^-^ eundum numeros deinceps enarrabimus^ e,
•i'
Nn %
T>'efigtim lapidum
I* Bclemnites,vel Dadylusld^us, maionfic didus a figura fagitt^: vnde & Germani quida
^fagitcam Incubi appellant. Nigricat, & radios a centro diffundit , vtappa- rct;folidus, excepta bafi.-ficut etiam cornua animalium aliquoufqj caua funtjindefolida. Accedunt autem o- dore quoque ad cornu vel os vftura, autfeliumferevrina. Subffantia fria- bilis fere eff, colore nigricat,Quidam ex eis fradi fuiffe videntur > & rurfus fponte coagulati.
2. Eiufdem bafis cocaua in me^ dio, terram vcllutum continens.
3, Eiufde aliafpecics, intus atra & l^uifsima, nullis radijs, foris albicas,
‘ tanquamcruftaecretainduda.Tub- ffantia ei durifsima, vt dc ignem emit tat tanqua Silex.fetoris nihil habet, magnitudine &figura, cacuminis ctia ^ modice inclinati, pollicis articulu fu penorem referens. ^
4. Belenitsei^adiatilpecics minor,
^ linea
«
/
Cmyadm Gejtierus,
linc^ per medi u m di uifa, & ad Iu cem perfpicua^minus nigra, e fufca candi- cans? vel etiam fubruffa, obfcuriusra diatamccitafoetida ; qua multi phar- macopola habent pro lapide Lyncis: eam prsfertim fpeciem, qu^parte al tera pcllucet,& fubruffi coloris cft,Ii neamediam fecundum longitudine, diuidente. Hic in Borufsia prope Re^ giomontem magna copia ex monte effodituna veteribus obpcrfpicuita- tem,vtIo,Kentmanus ad me fcripfitj. Lyncurius appellatus. Sagittae no- mine Italos audio, iion Belemnitem noftrum,fed GlolFopetrani nuncupa "^rcjvulgo Saeta.-iii qua quidem non to tUmfagitts telum, fed mucro ferreus tantum reprsefentatur^ cum fuis bar- bulis., vt ita vocem, quas Gv2kciiKi<i^ccs vocant. has enim aliqui ^ weiycjm^ ap u d Hipp o cratem inter pr0tantur:(Galenus iirapliciter ferru telL) ego non ci)/«2f^,ied o;yw2f5*,(id eft, 'vnco§)legerim.
Nn 5
Ve ppirh Upidum^
Pollux. fed ali- bi meiius*?(pw dKldl^oymvoi y^.-dJ M' Lapis Beleninites omnis plerunc^ conflat cortice j & parte in- teriore ceu carne: nonnullis etia me- dulla inefl mollior. Germani qui- dam hunc lapidem vocat ideflXynos lapidem :[etli pharma- copolas quidam, non quamuis huius fp e ci e m vt dixi , fs d m i n o r e m , fu h- ruffam j & aliqua ex parte peliucen^ t em , p ro Lymeeo lapi de vfurpan t;] a - |ij ©c|pf^cm > a fimilitudine teli qcFi fc^op vocarauSjVnde etiam ad vulne-: raprodefFe coni)ciunt^& ad pleqriui dcm,’qu5svcluti telum quoddam ternum vno in loco pungit & affli-i git,tanquam exipds rerum formis ad figuris vfum earum remedia indij cante natura.Alij Oiappcnffdtl, id eftj Coracian aut Coruinum lapidem , fi-i iic a colore nigro, quo fpecies eiui qusedam colorantur : fiue,vt quidam' nugantur , a coruini veretri fimilitu-
Conyddm GeJneyHSo 0
dine. Ad renum caiculos in Hifpa*^: nia eius vfum efic accepi, vftus qui^ dem videretur mihi vtilior, faxifra-* ga prasfercim & alijs admixtis;auc po^ tiusliquor,in quo macerata hasc fuc- rint,colatus. Dentes etiam vflus ex-^ purgat;poflct autem odoris gratia liquid iridis mifceri.Malleo percuC* fus> pertranfuerfum pkrunquefran- gitur>& graue okt intus vt diftum cft: & ne vftus quidem virus illud dc- ponir. Sunt qui oculis equorum ad exterendas cicatrices>vilum inflent. Audio & ad vitrum nefcio quem e*^ ius vfum cfTe, & Alabandicum nefcia quim rede appellari. Reperitur cir ca Siblingam pagum , qui Scaphu^' fiaHeluetico oppidodtincre duarum hojrarum diftat: & in vicinia, fupra Hallouiam,dc iuxta Ae2ingara,ina-^ gris afperiSjlapidoCs, & foli ruben«? tis, ni fallor, aliquando etiam in ar- uis , vbi franguntur aratris. Inte^ gros etiam rcperiri aiunt, fqfi quadi
IMn ^
Defig urlsUptdum^^c» !
feu rhombi oblongi vtrincj mucro'-» nati fpecie , aut pyramidis potius du- ^ plicis iundisinuicem baiibus, mucro i nibus autem oppofitis. Sed tales vide re nondum mihi contigit. Is qui ter tio loco piftus a nobis exhibitus eft,. i praecseterisvidetur dadylildi^i nomi ne dignus,a dadylbid efl^digiti , pol- licis pr^fertim, humani fimilitudine, nam dccrafsitudine fere pollicis eft, in tercte figura latiufculus ad late- ra, ^obtufior in extremo: dc. in ftar pollicis porrefti in fummo inclina- tur modice in obliquurnrdccute can dida veftitarJdsei Dadyli, inquit Pli- nius,in Creta ferreo colore polliceni humanum cxprimunt.Fcrreus q uide, fi pro nigro accipiatur, his etiam ma- gis c6nuenerit;ficuti:& durities ferri. Id^i autem ab Ida Cretae monte di£H videntur:in quo nimirum nafeuntur: a cuius montis, aut alterius forte co- gnominis iuxta Ilium nomine, nafee- tes in e o,au t etiam in alij s 3 fed al tifsi-
Convitdm Gejnerm, *; ^4
mistatum,qualesfunt Alpes hoftrse, medici veteresGracifdcBas quafdain plantas cognominarunt. Ab eodem quidem Cret<e monteXorybantes e- tiam olirnTimilitcr Da^lylild^i didi funt.hoslouem nutriuiffe fabulatur: & ne vagitu puer proderetur jnouo lufus genere cxcogiratosclypeolis neis inter fe concurfantes, seris tinni- tu & numeroC pedis compofitione, qui dadylus inde didus cft, Saturnu fefellerunt. Petrus Bellonius Singu- larium fubriim lib.i.cap.15. tradit huc lapidem, Dadylum Idseum feu Belem niten(non enim diflinguit) in monte diuilohannis dido propeLucembur gum oppidum nafci tanta copia, vt cum Gallorum rex Francifcus muni- mentum eo in moiite extrui iufsiflet, foffbrescum tres paflus profunditas tis cxegiffent,nihil vberius his lapidi- bus inuenerint. eofdemcj falfo lapi- dum Lyncis nomine pharmacopoeis diuendi. PaEoniamtumahjsnomi-
Nn 5
1
T)eJt^umUl>idum:>^c^
Ilibus diucrfisjtum Dadylumld^euim^ quoc^olim vocatam obferuauimus: ab eo nimirum, quod Pronis foemt- ns radices, bulbofefere feu nodofe,:
& huic lapidi figura fimiles,ficut &] Haftulse regisB radices , nafei foleant,; ia horum lapidum genere maximumi aliqui Ceraunite vocant , vei fupra e- tiam monui:ego Piioij Aftrapiam elTc puto.Vnum excis depidum diligen-» tifsimusKentmanus ad cnc mifit, no- eem digitos longumjdiamctro in ba- fi (qu^ radijs diftinguitur)duoru pol licum^colore fufeo in cinerco;his ver bisadfcriptis:Hic maior lapis > vulgo Ceraunites vocatur : fed male, nam Hildeshemi in fofla circum moeniare peritur: & alterius lapidis reive attri- tu , vt cornu vftuiatum olet, fed alij ibidem inueniuntur odoris expertes. Idem Gepping^e in ducatu Vvirtem** bergenfi, quatuor miliaribus aTu- binga, in magna copia ex agris inter
aran-
t
Cmiradm G^Jhertis^
arandum cruicun DifJercndas cius plures funt. Inuenitur enim cinere-* us,qui olet vt cornu bouis vftum; A- lius cinereus j qui non olet, lapidem infe continens: Alius eiufdcm colo- xiS) fine odore, terram continens: Pel Jucidus.*Albus‘N]ger radiatus : Cine- raceus lucidus, quem audio inlta- }ia nonnullos Pnigitin,Cnefcio quam rede^) & lapidem Alabandicum no- minare. Ego in arce prope Rotcuil- lam apud barone Vvilhelmum Vver- nerum , lapidem Belemnits fimilcm vidijpedaiem fere, non radiatum dp. cuius fuperficie animalcula quseda,
lacerti, eminebant, CumDadylo Idseo Cmilitudinem aliquam habetla pis>quemSteatit2e nomine infra ex- hibebo, arte fortafsis ita fedtus :vni- cum enim vidi.
Andro damas argenti nitorem ha- bet, vt Adamas, quadrata, &fempqr TcffeiIis fimilis,PliniuSt Sic & Pyri-?
quidam.
•i
T)eJi&umIdpfdum^0>c.
ATeftsjEgliiK^fimilitudineCeraui
aGr<eci$didus, videtur:ficur& Odracites: quemta-^ Hie Plinius pro Oftreite(idefl:,Ofl:reo conchae marina priuatim did:«,fimi- fi lapide, aut Oftreo ipfo in lapidem conuerfoj)accepit:vtpluribus fupra; Cap.4. in Siderit* lapidis mentione ( indicaui. Ceramites eadem ellct qua I Oftraciten vocant^ifi quod hac coe- < ruleae interdum bull* cingunt, Plini- 1 us:qui Cadmi* etiam Ipeciem Oftra- ^ citin vocat, totam nigram, & c*tera- I rum fordidifsimam. Gr*- >
ca diftio tcflam vel tegulam figiiifi- ! cans 5 ad Germanicum ©cfectb aece- 1 dit:<3c«. ii teram Gr*ci quidam, tan- ^ quam Sch.proferunt. Plinij quidam 1 codices habent Cheramides, ego Ce 1 ramites vel Ceramoides 1
legerim :vt pro Cepionide, i
in eodem^
Tigni ercftifimilitudine habet Ba- falcesMifeaus&:Syenites:TrabisC^i’<^ >
Conrciii46 GeJneYMS^ f
faxa in Hildesheirriio, Agricola* Vide infra cap.io,
. Vitrea fpecie nafcitur gemma Be- lus difta in Arbelis, nucis iuglandis magnitudine, Plinius.
REBVS URTIFICIO^. Jis feti artefdFltSi ex metallis^ lapidi- hmacgemmts, Cap. VL
De rebus fofsilibus qus natura fimiles fint rei alicui artificiof^, prascedenti capite didumefl:: in hoc vero de artis operibus qu^eab homi- ne fiunt ex metallo, lapide, aut gem- ma diccmus.*fcd paucis duntaxat, & fpeciminisgratiaiomnia enim perfe- qui nimis prolixum foret. Sequemur autem hic quocj Ikcrarum ordinem^ sA. Ad «dificia & flruiluras lauti- ores adhibetur Marmora diuerla,pr§ cipue ad columnas, & incruflando® parietes, <Scfepulchra,&c. Marmora (inquit Agricola) noa habmt fingu-
T>e pluris lapidmn^^d^
laria nomioa : fcd vd ex coloribus quieisinlident,vel ex regionibus iil quibus nafcuntursnominantur. Dc Alabadrite^quod nomen fuuni fer- uacin plenfqj linguis, Latina, Grsca^i Germamca>alijs5(licuc & ipfuni com intme Marmoris nomen)nonnihil di ximus fupra :icem deBafalte. Mar- mor in metallis repertum Agricola interpretatur. Aedifidjs eci- amalij lapidcS:,faxa,calx(3carena nc«^ ccfTariafunnde quorum lingulis mul taVitruuius>(3c Plinius. Gemratee- tiam ad eam aliquando magnitudi- nem perueniuntjVt pro faxis aut mar moribus fere, sdibusfacrispr^cipu^ ornandis accedant. Harum enim pa- rietes lafpide incruftatas vidit EraC* mus Steila.laipide (inquit idem ) mul tum nobilitatur noftra Cygnea Tu- bantinorum:»vbi tanta copia eruitur® vc<edificj)s publicis (rudi tamen for- ma)^ veteribus Iit inclufa. Et rurfus.’ luba aulhor eftSmaragdum,qua Cbo
Coitrddm Gejheru^i,
lam vocanticedificijs includi: idc^ vi- demus in plenfqj Germaniae templis^ nam & illic in argenteis metallis inue niuntun PfeudoCnaragdi Theophra ftus meminit: Eius forte generis eft, quiin BohemiaPragas in diui Viti fa- ccllo confpidturj parietibus illic ex eoincruftatis. Alabaftra fiucpyxi- , des vnguentaris fiunt ex Alabaflritc dcLygdinojiamindeavctuftis tepo- ribuSiAgricoki
Annulii Annuloru alij fine gema fiunt ex quouis metallo, alijs , aureis pr^fertimjgcma includitur in ea qua fundu(Graci fimiliterjVel
cant.caqi vel figura habet aliqua» vel nullam# figuraruauteali^ cau^ funt‘ alisB cxtanc,quas edypaSjo::^ nd^iy&^T'iy7TVi/ appcliant.Et quia ge- mas aut fculpcuras cdypas apudau- thores aliquando legimus^paulopli; • ra de his dicamus. Seneca de bcnc- ficiji libro 4. Paulus JnquitjPr^ta-
De Ji^urts
rius inconuiuio quodam Tiberi) Cse faris habens imaginem edlypa (3c emi- nente gemma. Vnde liquido appareC cdypondici-Cuius figura prommety ideocj manifeftior eft:<?= ts
. TVTToo^oif, quare etiam Grammatici Qrxci lK[v7rd)'r7^oif interpretant cpcw^• fcI)T^oy. Solent autem fere plaftarum, aliorum(^ artificum:»primae imagines feu exeplaria>of Tij7f0t^'T0C7if0i)'T0TV7nc^ eu <r£p^xylJ^(^lf,caux effingi fcalpive; ab ijs vero imprefsis in molliore aliqua & cedentem materiam imagines (qh9
^'dlft(i7r&}d(r(/.(CTrc>ei liccr^fccyia-^xrcCi \k^cc
exp reflue, extan te sej redduntur, quseprotypasfeu proto- typosfuas ideas, (Tai- vt PiatonicMoquar,) omnino imitant, i vndc& imagines dictas, c3c referunto Sic & in annulis fignatorijs figura ca ua, ^ TiforvTTp^ efi : cera vero lignata,;
* Plaflae ad fuos typos>:
argilla, gypfo,&ali)s vtuntur. Gem-; marij vero fcu fcalptores gemmaru,'
• Conrddm Gefiems,
^iAi§oy?i‘Jq>oh gemmas minus duras ad ,hoc deligunt :vc quas Germani vul- go aleni mollitie puto, ©pecfjicmap pelianc, 6c Icd aliter A-
gncola : Lapidis (inquit) q uem , quia cius color candidus, pinguiorvide- tur ^ffe, Germani ex lardo nominaue runc, (quidam Vocant Gemma huia, limes albus diftinguitmodb nigraixii modo cineream materiam. Eius pars potifsiraum candida latior, &Sardai noftris teporibus omnium maxime aptantur ad edypas fcalpturaSiNatu ra quidem totum huius lapidis Cor- pus vicifsitudine quadam nigroris 6c .candoris ornauit. Efafmus Stella Ge- mohuidasnominansi eafdemveterfi Pxantides non refte facit. De eisCtia ' funt Mcfomel^ {MefomeUms^mtfiemU hinogemreMefomeUn£) nigra Vena que libet eoiorem fecante per mediuni. Vidi albiieantesinfculptafacie huma iia^ad magnitudinem figuram de- narii. Sic ille.
Oo
Ve figuris Upidum^^c.
Annulisfequ enti pagina adiunge- mus figuraro, qua annuli duo, & gcm mx in circuitu duodecim reprasfen- tantur.Annulus minor gemmam c6- tinct Adamantem. Maior totus Elc- flrocoftatjeoqueFalernOjfiucChry- fele<5lro>id eftjaurei & peliuccntis co loris j in quo animalculum quod ia hortis reperitur cimicum Jpecie, ru- bro nigroc^ eoiore diftindum, natu- ra inhsefit.artifex roaflula tornata ani malculopal^ locum dcdit.Hunc do- no mihi miCt e Polonia Antonius Snebergerus meus. Gemmae in cir- cuitu duodecim e nobilium nutnero funt,quae annulis includi folent:quas licebit duodecim Gemmarum in Pc- dlcrali fiuc Oraculo fummi Pontifi- cis in VctereTeftamento nominibus appellare 5 de fuum cuique colorem addere.-ficutnos in Corollario ad E- piphanij de Gemmis libellum mo- nuimus» ,
An-
I
Cmradu^ Gejnemi»
n
Annulus cum Callimo lapillo, du- plici facichumanainfigni, infra pone turcap.ir,
t. Capulis (Cultrorum &enchiri- diorum aptatur Cryftalli, lalpides, dC aliseforfangcrhra^, - Cochlearia fiunt e Succino pcrqua elegantia. Item ex marmore Zcbii- cio,(vt Agricola nominat ab oppido Mifcnas iuxta quod effodit ; videt ayt
Oo 2
1
Ve figuris Upidum^^c, ,
OphitJe cognatum cffe.nam vulgo e-> tiam Scrpentaria nominant, )cochlca ria,& pocula faciunt Mifeni.* quod ve ncnojefiftere perfuafidint: atc^ etiam * gloJioSj quibus mulieres ficcat linea capitis velamina, cu ealauerint;pras- terea cruftas pknas <St"eonuex^s , qui busfealefaftis noftri hycme,cum in le
do cUbicularifunt, frigida foucnt me bra:& illis quidem pedus & ventre:, his latef*aj.pedes , brachia. Ex hoc la- pide fadi cochlearis iconem reperi- csinfra hoc in capite in V.iitera cum
Vafis.. r , ^
CpVolIx precarias figurani torqui Emilemjinfra in Oditera pofui^ Corpus metallicum > montis qua- dam fpecie,ex omni variorum metal- lorum & lapidum genere, ab artifice aliquo, maltha feu lithocolla tenaci, fummainduftria coagmentato, ad di- tis etiam ex argento inflrumentis qui bufdam fodinarum, & Metallicoru, hoc eft, in fodinis laborantium ope- rarum.
Copradm Gefherm» loo
raru, imaginibus aliquot /parfim^rcs admiratione & c.ontemplatione di- gna,confici potefl, Quale pulch erra- mum dc maxime varium, Ge,Fabriciu illufiris Scholae Redorem Mifen^, vi rum multifaria dodrinaconfumraa- tum,habereaudio. quale etiam mihi is idem ex omnibus fere fofsilium re- rum loachimic^ vallis diflferetijs , fua & clariisirai apud Fribergenfes Sena- toris Valentini Graui; Iiberalitate an te annos aliquot fieri cur^uit. QucC mihi fane prima fere & primaria, vt a- liquid temporis ftudij(^ fuccifiui in his rebus cognofcendispoitercm,oc
cafio extitit.
Cos. Cautes & Cotes in plurali numero fcre,funtfaxa dura: & afpera. Cos m fingulari Japis quo cultri dc a- liafcrramcnca acuuntur^ a Graeco axi vff nimirum per aphserefin.Earum plu res funt differentia. Olearijs didis o-
lcum:,quo trahat aciem > illinitur.his tonfornouaculas exacuit. Aquarias
Oo 3 ^
Vefigurh lapidumj^e,
aquamadefaeiut. Colore funtnig?«, virides, fufcse, quasdam album grura alternant.Figura quadrat^ funt aucfiunt: quadam e marmoribus, vt Naxio, Naxis. Cotes autem ma- gns tympani figura c lapide mola- ri duro fiunt, quas vel homo vel ro- tula verfat. Aquaris qusdan^unt etiam ex ligno in lapidem verfo in Bocmia, ad Cracauicium arcem ^ in figuram fere triangulam formats. Hsc Agricola; apud quem plura le- ges libro quinto dcnaturafofsilium. Extat de Gqte Ge.Pidppi carmep*
fl^EC SE Oy E NTJf exhfbehtur.
Cos duplex aquar r it ^ olear ta : quarum . differentia i>el in tonjlrinis facile e ft audire» Coticula^cum lineis auri gyaduum^^ ar genti &risq-, colorum.
Vugillaris e laminis Saxi nigri ffilis, cu Jl^lo ex codem^
Coti^
Coticula a Catcdiminuium nome e(l : ad coci^ enim qua culcri acuun^ tur figuram, quadrata formari foler, naturae alioqui longe diuerfae, vt Ca- pite i.in Bafaltcdixiraus;cquo durii- fimi & ferrei marmoris genere fieri fo Ictautpoteft.Quadocjtnctia jppar- ua coteaccipitur^quam GrqQiKum^j^
Oo 4
7
lOsfignyh lapidum
fid collyria terenda in vfu medicis. Contra lufFuliones oculorum cura l^i die in coticulis teritur, Plinius Coticulam qua aurum dc argentum probatur, Grasci nominant>
aliqui Lydium lapidem alij
velHeracleum alocis vbi reperieban tur.Lege Agricolam lib.5. de natJoC lilium^ Ouidius Indicem;
— ^ periuraqy peBora -vertit
In durum fdlcem , qui nunc quoque dicH tur Index,
Icon eius proximi retro cum Co- tibus habetur.
F* Facieshominum,imaginesrc- rum, ligna dditerain yarijs rebus fot lilibuSjfundunturAmprimunturJcal punt^r. Exemplaria pro typa fiunt in argiilis quibufdam , vel gypfo , aut mafla aliqua artificiofa^ cui & fpecu- larcm lapidem aliqui adduntrquonia non comburi tur.His cauis metalla in fundutjVt imagines edyp^ exprima- tur. Edypje etiam fiunt in argilla aut
alia
\
Conradm Gejtierm, fg%
alia moliiorc materia > qus typos ca- uos habeant, imprimendo. Sic ex- preiTam facie fuam in argillis mar-
gis aliquot diucrfis orbi culari figura, inalijs vero infignia familiie loannes Kentmanus ad me mifit : quarum fpc cimcnfequenti pagina exhibeo ctfi facies npii fatis probe expreffa cftjtnc lius favTta a principio Catalogi rerum fofsilium ab eo ^diti:ybi famili^ quo- que infignia nonnihil variant, orna- mentis quibufdam Ferdinandi Csfa- ris libcralitatc additis, corona nempe capiti , & brachio armilla, vt viri vir- tus & doftrina merebatur. [Sic aTur cis terra Lem- nia ali^qjj Ara bicis liceris in figniuntur: vt in appofita fi- gura apparet, cui ctiaHoro logiu additu cft.jppterMagnctea nobis delineatu]
Oo 5
/
T>e figam Uptdum^
Addidi & effigiem refurgentis Do «lini argilla Syriaca imprclTam^qua nuper Iohannes Kentmanus pro ra- rifsimo munere ad me dedit , his ver- itis inEpiftola adfcriptis.-Miccpima-
gun-
C&nYadm Oejnerm* lof
gunculam quandam cx ifta terra fa* iiam, quam ipfc filius Deis pedibus fuiscalcauic^ cum pro nobis miferis vidima fieret. Quam imaginem do- no accepi a viro nobili Volrado 4 VYat2,dorfI. is fecum exterra Sanda attulit : & mihi retulit , Monachos e- ius loci nonnullos, qui ad Sanflaoi terram accedunt^cum magna teftifi- catione amoris fui peregrinatores c- iufmodi donofolerc ornare, H^cilk,
\j^dtunxmm ^ dtiammuUm, Cafr£ icone infignem , (jUdm pro 'vevA Lemnia, Fk Calceolaytm Veronenfis pharmacopoetiffiim mimdujlrmadmemijit,'^
jyejiguris lapidum
Eius terr^ Syriaci color in albc| gd rofeucD vergit perparum, modici arenofa videtur guftanti,non afpera tamen : nec giutinofa vt alix argill^;, ab altera parte Crucifixi imago eft. j
In motibus apud nos, Vocetio pr^ fertim,^ viciniore nobis Albio, argi] I2 genus cinereum eSc duriufculumj vt laptdefcat ferme,reperitur, quod aliqui vulgo Hepatiten lapidem (44^ llcrffctn) a rnollitie puto, nominant: alij S9?crgd quafi margam ,* eam & ad| prototypaSjfic vt formis cius cauis in fundantur metalla, cum induruit : ad cftypas imagineSjCum adhuc moti lis ipfa prototypis imprimitur, ido'^ neam elleaudio.Gr^ce di
xerim,compofito ex lapide 6^ argilla vocabulo.NonnuIIis in locis, hoq ar-! gillae genere agros etiam ftercorari au| dio. Entaliumquoc^ officinis didu,i alijs Amentum, (eft aute lapis albus, j fpiendidus,totus<^ fibris feu filamen tts Goftat, Amiarito cognatus & Ala- mini-
ConradmGeJhertii, to4>
mini plumeo vulgari,) in calcem redi gicur: ^quacumaquafitquafi puiti^ culafpiffaniuei candoris; cui imagU nes edypseimprimuntunqualcs fane pulcherrimae Antuerpia ad me miffaj funt. Scalpuntur autem non folunt metalla, (St lapides gemm2eq5,redetia Conchae & Cochlea marinas, fpifsio- res prasfertim & elegantiores, vt Por- cellan^edidl^*
H» Horologij fciaterici (Com- palTum vulgo nominant) pidlura ex- hibui paulo fuperius, cuius gnomoni ferreo illitus cftMagnes, vt Septetrio ne verfus a quo trahitur, ficut ab ipfo fcrrura,gnomonem dirigai:*
/. Imagines. VidcFacies fuperius- Incudes fabrorum e ferro fiunt, a- pudMifends etiam e Bafalte ferri co-^ loris ^ duridje lapide.
Inftrumenta varia diuerforum ar- tificum, e diuerfis metallis fiunt.
Stylus inferius depidluSjad feribe- dum faflus eft, plumbi cuiufdam (&«-
ty e figuris lapidum
fiitlj putojquod aliquos Stimmi Ati- ‘
glicutn voca-i
re audio) gc^ nere > in mu- cronctn dcra (i, in manubri um ligncurii inferto.
Zi Lateres
luto finguntur & coquunt, ad «dn fidorum parietes, pauimenta , cami-| nos ntem ad furnos, alioscj vfus^ Lithoftrota dicuntur loca lapidn bus ftrata:vt apud Varronem paui- menta nobilia lithoftrotaificbancauH tem e cruftis paruis , marmoreis pr^e cipue, quibus foIumpauimetiincruH ftabatun Vide Agricolam iibro 7«dd nat.fofsilium.
M. Menfe fiunt no folura Higno2 fcd etiam laoidibus & marmore , fiud folida?:fiue marmore aut lapide fifsili jhcruftataj duntaxat.
Molarislapidisicon pofitacft Ca^:
pitd
Cmradm Gefierus,
pkc i.adiuAa Iapidi cuidam cxaqua nato. Graeci ptnKhlw & yLvhiav ypcanc. cum carmine celebrauit GcotgiusPi ^loriuSi Emolari duriori Cotes tym panorum figura fiunt, vefuperius di- flumeft.
Mortaria fcu piis ex diucrlls m etal lis fiuntpro vfu diuerfo, medico prs- fcrtim,vt 5rc5orichalco,pI»mbo:qu{ dam ex marmore duro alijstj lapidi- busjVt Aethiopico ftibiiiridi , Thyi te athyiJSjidcftjmortarijs dido apud Aegyptios;cui figura eftrotuda^ &c^ fit autem ex Merode etiam dido , te- fte Agricola. ItcmcxAlabaftritcAd- gyptib>6c Ophite albo. Nunc ex no- fira lafpidc & Onyche conficiuntuir tnortarioladn quibus Smins &cSte- ri lapides duri,quoru arenis vtutuf hi qui«poliunt gcmraas>conterunturi
O. OrnametavariafAppediautg^ ftari in corpe qda fold ornat’ gratia. Coii cio au ceti a ea^ apridpio Ipefai nicatis app|debani,ceu amuleta|fu^«
j
'Defigurk lapidum^ ^c,
ftitiofe quidem pieracj omnia , in Iil-: xunKScoflentationem moxabi)fl"ea-i pud gentilesdn noftra vero religione carum nonnulla, vc monilia &armiWj laSjad pietatem aliquos trahere 6ona tosjglobulps precarios in vfum pro- duxiflea Noshic globulorum feriemi
figuris eoru diuerfis exhiberaus:qu6-i niamin alijs ali^ effingi folent figur^j rotundae, l5eucs,anguiat$jrhombis di ftindae.intcr c^eteros vnus magna ex parte erofus apparet: quem idcircG addidi, quonia talem exgemisquas Chalcedonios vulgo nommacdnGal linacci ventriculo reperi , teporis mei ra calore eius,vt conijcio,ea parte c6 fumptumdn duobusmulc^ appareri
quj
I
Conradm Gcjherm
qui efuccino.funt:cuif<^pe infcdain- nafcunt:& cgd cofollas e Succino ab amicis donatas aliquot habeo, quam finguli fere globuli iingula animalcu lacontinent.Fiuncautchi globuli cx materia diuerfa, lalpidc, Chalcedo- hio vulgo difta, Cryflallo, Amethy- fto, Silice cadi do, Corallio, Succino, Gagate,&c*Galchusde viridilafpide fcribenSj%/AC€^/tf|/fc«Ai^icA{aAhuiufmo- di ferieni appellat, a collo fufpeiidcti dam,ita vt os ventriculi contingat, adeam partem &flomachtim robo- randum* ^Gcmm^ fimplidtef di- pleru<j annulis ( de quibus fupra diximus) includebatur, rotunda, aut quadrata figura* Ali^ vero orhamen toru figura, auro argeritove excejfltis gemis, a collo fufpendi aut aliter gc- ftari fbIcbant.Ex B cryllis quibufdaih Indi cylindros facere malunt, qudn gemmas, .Plinius. Tympana, Eien^ choSjPrifmata, figurarum in Orna-
menti^ nomina
nunc praetereo.
' • T)ef guris lapidum
Orsamenu pertinent 8ciamfubk<S« icones^
.t* .a,
e.
lajpidum foedes quatuor:
\
Cordis effigie^rubicunda^albkdtihm cuBs.
Rotunda i yario linearum ^ macularu duduele^dtipma^C^l^eeuli injiarima gines reddens.
Indic^j^viridlsyrubentibus maculis , ma^ toribm'.'vtJequens minoribus j ipJaetiaM 'viridis.
laljyls y iridis orientalis.' Vide qu& cu ter-^ tiajcripjimm
/af])is
tof
ConMim Gefuermi h laf^ k ruj^ '
ifelxerampelm . i ^ 2^ *
€oIgyps^ maculis djJlinBofufcis,
»4 aAHa fellucl- dai^magtsqui dc Juperiori par tciHauci Del cor
nu firecokris ^ tribus lineis rubentibus in^
.T.
*‘4*.
ti Carneo Ius 'Vel CarncoU duI^q aidla^i?^ (pua arboris efjigies^^LunsL eclippm pa ti entis, confpicnmmr, Hieronymi Carda-* ni munus»
3 * »Aledlorias,^emma candida j purij^ima^
Pp 5S
l
Vefiguyhltp!dum,^c, tMnslucid(i^globoJa:(juct TDominicus M.o- thejkurus Verone fis medicum me donauit.
0, ChelidonU dicti Upilli^ lentium fmilitu-- dine ^ mdL^nitudine^ ruffi tn fthflmo^ fd inferior p^rspUnct edfiperior modi* ceconuexd lenttcuU infar ,
mcitfleinfe.
4. ophthalmici yulgb in Gallia circa Grd tianopolim,yhi in fonte quodam reperiun tur di8i lapilit^qmd cum liuifimi luhri-- ciffntjn oculos facile indi y olui f pof fnt ad Cos expurgandos Chelidoniarum infary minimi yide licet ex eis rotun*
dioresjnterta enim eis figura efl: nec yna magnitudo minimi fere lenticulis pare^ funt i alq multo maiores. Color eis fufcm^ duritie smira,fplendor ceu oleo inunctis,
*«
1. Lapis feu gemma viridis^ quo Iri- dise occidentalis incolx vtuntur.in- fcrut autem pertufis labijSj ita vt pars crafsior in ore h$reat,rcliquapromi- ru ci
;ns dependeat. Oripenduii nomen fingi poteft.vtFilipendulam herba
dici-
V
Conradu>5 Gcjnerm^
(dicimus. Hoc lapide me donauitvir fummsB dodri- n« Io. Ferrcrius M ^ Pedemotanus: ^ '
ba funt : Mitto viridi coloris Ia M
pillumteretcad ^
longitudinem digiti in manu homi- nis medij,tSc;n aUera extremitate dua bus anfulis muni|:um^quem nobilio- res Brefsillicnfcscumin publicu pro dcunt , ad labia eorurn ab adolcfcen- tia perforata applicant, vnum vel plu res pro lingulorura dignitate, & co- medentes aut quoties volunt dclo» co vbi hsrentyicifsim detrahunt.
2. Molpcbitcs vulgo Germanis di- dus lapis, Cyaneo cognatus , viridis,
^ opacus, politus, Iplendidus: quo A- chilles Pyrminius Gaflerus medicus AuguftanJB Reipubl.clarifsimus,mc donare voluit. Sunt qui Turcoim
cuius in epifto- la h^cadmever
PP '5
'DefigurhUpidum^&c^
Germanicam nominent.
P. Pauimcnta vilifiima fiut ex in- ' trita/quam vulgo emplaftri nomine, vocamus;)exlatcrib® alia^ra- ra & magni prccij paruis Marmorum: cruftis mcruftantufj vt in Lithoftro- ■ tis diximus. Pauimentum Germani Sffcrirfj vocantJtali Eftrico: vtruncji autem a Gr^co Qftracon fadum vi-| detur^quod teftam fignificat.
Pocula fiunt ex Metallis diucrfis,: ^ auro dc argento prscipua : vulgaria e vitri materia funduntur^ve! ex luto an gilla ve a figulis tornantur. Ex gemn mis verojMurrhina, lafpide, Cryftal-I lo: item ^ Marmoribus, Alabaftrite in primis^ qu^pellucent:[quale'pulchei: rimu dodifsimus medicus ciuis me^ Os Cafpar Vvolphius Venetijs olim emptum dono mihi dedit:] ex Ophi^ te quoqjj&ei cognato apud Mifenos ^eblicio marmore.
Pugillares Hapide fi fsili nigro ele- gantes fiunt. ficut& tabellae fingulai
ConYAdm Gejherm, " i
res, qua ad parietes fufpenduntur.Pu gillariufn ex hoclapide icon paulo fu pcriiis cum Cotibus exhibita cft.
aT. Salina. Vide inter Va{a,infc?» rius.
Serra qui fccanrur lapides ad va- rios vfus.TireifFOi a Gr^cis dicunturve qui in laminas fdndi fin dive poliunt, ^isi?hidcft,fcifsiles, Cruftas marmo rcaSjCUtn lapicidinx Iponte natur® non fupp^ditant, arte facere folenu' fteando glebas. Arena hoc fit, inquit Plinius>& ferro fieri videtur; ferra in prxtcnui linea premente arenas verr fando, tra(Su<^ ipfo fecan te, &c. Le- ge Agricolam lib. 7. de nat.fofsilium^ qualis arena in hunc vfum optima fir. Bafaltes ferra quide diuiditur,fed dif- ficillimdvt Cap.i.expofitum eU.
Sigilla varia e Gagate cflormatur; qualia qui diuilacobi Gompoftella- ni reliquias vifuntfin fuis pileis affixa ferre folent.
Specularia, qu^ vuIgQ fcncftrasva-
pp 4
c
^ Tie figumUplium^^c*
cant> e vitro maxime fiunt: aliquan^ do e Phcngite^de quo fupra Cap.i.di ximus. Sspius etiam e Speculari la- piderqui ab his ipfis nomen tulit. So- let autem rbonabi figura marginibus
^rcis includi, no plumbeis vt vitrum ; fi- cut appofita figura often- di|. Plura dc hoclapide,fi Iapis eft,legc§ fupra Cap.2.inSelenite, ' '
Specula e vitro prxcipue fiunt, 6c ex chalybe hodie* olim etiam ex alijs inetaliis,argentea maxime: dcBrundi finajftanno ac ^eretnixtis*LegePliniu libro 35. capite 9»vbi etiam pocula it^a figurari fcribit , cxpulfis (exprej^is) in- tus crebris ceu fpeculiSjVt vel vno in^ tuente;, populus totidem imaginuna fiat.Hodiccdamconfpicilia dida pa ratur, angulis referta, quae rem vifam
mul*
I
Conyadm Gcjherus, ti©
fnultiplicant. Specularis lapiSja (pe fularibusvtiam diflum cfl,nona(pe culis nomen habet* Gatopyrites in Cappadocia prouenit, Plinius libro 37.capitedccimo>vbi conijeio legen dum Catoptrites , Catoptron Grascis fpeculumcft: dc eundem effe dequo ftatim fubijcit; Cepites,fiuc Cepocapites, candida cft,venaru no- dis coeundbus>candore imagine re- gerens.Et ijdem fprtfe de quibus pau- lo infcrius:Cepionid<e(inquit)in Aeo lide Atarnejnucpago>quondam op- pido , nafcuntur> multis coloribus tranflucentes, alias vitreae, alias Cry- ftallin<E, alias iafpidc;c. fed & fordidis tantus cft nitor vt imagines reddant ceu fpecula,Cepus Gr^cis hortus eft; vnde & Cepo quadrupedi nomen i colorum varietate .* dc gemma nimiru Cepites vel Cepoides > LnTro&J^H^j (no Cepionides,)vel Capites(non Cepo- capitcs,)quod Aeolicum cftjV.in fonuerfo. conuenit autem in Aeoli-
Pp 5
T>eflpirhldpidum,^c» n afcen ti gera m ^ A colicu m n o m c» , FiuntVenetijs vitrei quidagiobi per- foratijVario colorum genere pulcher rimi, quos non immerito iiHTtv&dl&c di\ xeris.egofimiic fegmentum globi cx\ lafpi dum genere VI di. Heliotropium gcmmafpeculimodo Solem accipi deprehendite^ dcfcdiis fubcimteLuj nam oftendensjdem ibidem. Hc-»! phjeflitcs quocj fpeculi nataram ha«j bet jnreddendis imaginibus >quan-| quam rutila, ibidem, nos plura dc €oi fupra capite ^.patin^ enim fimilis eft. Nitcntiumqu^dam,imagiiiesrcruail reddunt, vt Carbunculus ex Orcho- ^ meno Arcadi$:& omnes lapides du- ri,fi politi fuerino Agricola. E Sma- ragdis ill^e quarum corpus cxtcnfuni j eftjlupinse rerum imagines reddunt. | pb id Nerp prmeeps gladiatorum pu» gnas Smaragdo fpedlauit. '
Tabulis aleatorijs aptantur lalpi^ des, Erafmus Stella.
TedUs adhibentur tegula dcimbri’
_ CCS,
Conradu^Gefnerm, ii»
Ctt e Iuto:aut lamina e Japide fifsili. Torno formari lapides qui finta- Grsce dixcris,quiiiimi- rum ferro ccdut5i)dcmq^ r^H'T5t funt, id eft, fedlionen^ admittunt, moxin V.litera dicetur.
n Vafa (deut & pocula, dc qui- bus iam fupra diximus) diucrfa ex mni metallorum gcncrc fiunt, funde- do, aut malleis ducendo. Plura elu- to argillacj a figulis finguntur, & fidli lia dicuntur.
Fidlilibus c(£riajje ferunt ^y^athoebed re^em» Alia vero c lapidibus & faxis diuer fis cxcauatis ca:dendo a lapidicidis feu latomis fiunt. Alia torno exijfde,
Cochleariuex Ophite^Delmarmore Zc* hlicio.VideJiiperius de Cochlearibus,
2, Sabinum ex ^yCUhaflrite: ex quo et ia xides DnguentarU^ quas alabajlra eant funt,
L fes t ornatus e lapide lebetp di^o^ cum anfa ferrea, .
pefi^urkUptdum^
Pluri), qui pagus efl Rhetorum e-f gregius vitra Alpes , proxime Clauen »am oppidum lacui Lario (quem Co menfem hodie vocant)vicinu, in mo- te proximo effpfsi lapides quida pul Ii coIoriS|&molliufcuIi,adlebercs & varia vafatornaptur:& inde indiucr- fesItali5Byicinas<j regiones exporta- tur. Io. Auguftinus Pantheus chemi- flajhunclapidcm Lebetum vocat, &, m falIor,alio nomina petram Colum binam >nefcio quam obeaufam. In Siphno(inquit Plinius lib.^6.cap.22.) iapis eft^qui cauatur,tornaturc5 in vafa coquendis cibis ytilia, vel ad e-
fculcn-
i
I
Conrdim Gejherm, *ii
fculcntorum vfus:quod & in Comcfi Italiae lapide accidcrc feimus* Sedim Siphnio fingulare,qu6d cxcalfa^us oleo nigrefdt durefeitej, natura mol lifsimus. Horum & Agricola itieMi- nitlib.7. de nat.foff.E faxis mollibus, inquitj& in opere tradabilibus, fabri serati) faciuiic formas ad fundendfi aptas^quiaignerrifuftihet.qualiafunc apud Chattos faxa in fufeo cineracei^ in quorum formas qubduis metallS liquidum funditur. Hoe gehus inSi- phno,& in Italia circa Comum exca- uatur, tornatur<5 in vafa loquendis cibis vtilia^qu^ circundantur circu- lis ferrcis.Sed dura (axa ^ quamprimfi ex lap i d i ei e i s ex e m p ta fu e rin t , ferro furit craftan da.nam in acre magis du- refcimtiEx his fioiitdc mortaria phat mac6poiarum,6c cotes, &c Hepa- titcnlapidem fupra(in F.litcra huius . capiris)aquibufdam Germanis voca ridixijqui inter argillam & lapidctii fer^ medius fit; is quocj tornanfimiii
j
Vefi&urh Upidum^i^c.
tervtComcnfisiam didus poteft : & quidemfacilius^cum eo mollior fii3 &c force quod nimium mollis fit iuv- fum vaforum nondum venit: ego ta- men vafcula qusedam exeo mihi pa- rarifsci. Tornatur & Gagates ad mi nora quadam vafculaj vt (alina ; & in eodem genere Saccinum ad crepun- dia quadapreciofajvdagenulas par- uaSidcc-J" Ex Ophite albo veteres va fa & cados fiiciebanc.
Noftra secate (inquit Erafmus Stcl la)miramurGatinuefmaragdo apud Genuam ciuitatcm Liguri2e,quo nul- lus preciofiorvifus vfquam, nulla ge- ma nobilior, nulla fpecies vafismira- bilior , quo dicunt Chndu in vlcima ; coenafua vfum fuiffe ex apparatu Hc : rodis regis , qui a Galilsa Hierofoly- ma ad agnu Pafchale comanducandu i venire decreucrit.Teddiuina jpuidc-' tia confiiio mutato alibdiuerterit. In Gallia Narbonenfi in coenobio quo- dam Lugdunenfis agri^alia paropfis:
Conradu^ Gtjtierm. tif
cernitur, qua Cmiliter vfum ChriftQ volunt in ea ccena^fed minor mulca fuperiorijnobilitatccjmferior*
IconadiuneSa fiiccftvafisjpate rf inftar,quoda- liq Porcellana, ali) a Maiori ca mediterranei ma ris infula denominant. Eft aut tcfla fi- u e materia figlina, albo coeruleocj di ftindarfiglina artc:fubflantia: durj^fo lidxcj&alb^per totum. Nos dehu- iufmodi vafis plura fcripfimus in lib* de Aquatilib. Corollario de conchisjj -
pagina 335. &fcq. ^ Dc poculis,fu- pra leges in P.litcra huius Capitis.
, Vcrticclli didifeu fphondyli>quib^ fuos fufeos onerant mulieresjcx ijfde bib’ fieri pofsutsequib.vafa.vulgarcj^
teftacci fit,autvitrei.Vidim® (Scl Suc
dno, Haden^devarijsreru figuris^q exiapidib.aut metallis arte fiuc, ada- liqae vfii vit? vuIc.Dc fujftitiofis auCpefi|[®of^'
/
' IbefigurnUpidumi^c.
figuris, nocis & charailcribus, qui’ ^ pinguntur aut exprimuntur quoqud ' modo in gemmis autalijs foCsilibus, cum eas ex religionis noftr^ infti tuto nequaquam approbemus, quod vel ridicul^^vel impi^Cnt, vtrseq^ vanae, nihil addemus. Multa de ijsKirani- des magus, &Plinius mtcrdiim obi- ter ac irridens, ali J(^.Deijfd em Camii Ius Lcoiiardus Pifau renfis in Spccuioi lapidum toto fere libro terno agit* lafpis viridis, Galeno tefte, dpperi- fus ftoniachu & os ventriculi luuat* quare 6c annulis inferitur, inquit, ini- fculptum gerens draconem radian- tem.Talemego etiam memini mevi- difle Laufanni olim apud ciue queti- dam fcribam.EgO! tamen, inquit Galc nus, efficaciam cius etia fine hac fcal- jytura probaui,fa61a torque exeiut modi lapillis, ita vc collo fufpen:- li os ventriculi contin- gerent.
ConrAdm Gefierm* 114
L I T H o P HT T I ET rehm foj^ilihm illis y qu<& plant(ts imitantur ^ in petiere primum: ieinde prmatim qu& her^^ harum fimilitudinem aliquam pr<^ .
Je ferunt yordine liter aru»
'Caput VI L
LIthophyta quadam iuntjfeu lapi des epdls&d^^s» (ficut zoophyca di cimus>) inter plantas & lapides me- dia:vt Corallium;, luncus lapidefces, & alia qusda^prarcipue marina. Hsc autemjni fallor, dc qu^cunq^in lapi- dibus radices agunt, cum imperfedo aut licciore alimeco alantur, nec cau- lem proprie diceiidum>nec flore nec femen proferunt: fleut inter herbas non lapidefccotes, qu^ lapidibus <Sc inuris plcruncj innafeuntur Adianti genera^ Phyllins, Hemionitis > & hu- iufmodi.fedhsc radices habent ma- nifeftasi dc Filici in terra nafcenti affi- nem naturam«qus vero ad lapidum formam accedut, exteriori fakcm par
r
te,tadicibus carent, &imam fui paf^ tctii:,qua adhsretfupcr lapidibus aut conchis, qui adnafeuntur extendut, pateiiarum inftar inhsrcntes. Radi- ceSjft:ipites,rami> cortices, foIia> flo- rcSjfrudus, mutatur inlapides in his fontibus &fluuijs: quos comemora- uilib.2.denaturaeoruqu« cffiuutcx terra, Agricola. Sunt qux non tam formavelfubftantia, quamacciden- tealiquOjVC colore, odore, ad aliqua ftirpera accedant. Tclirrhi^2:os cine- rei coloris aut ruffi , candidis radici- bus fpeSatur, Plinius. Ex marinis aut maritimis plantas aliquas, qu«^ la- pides videnturin fupcrficic potirsi- mum,^Cplerifc5 enim lignum fube/i,) inHiftoriaftirpium exhibebimus fpe ro. Gemmasaliquota plancis deno- minatas Plinius lib.37.cap.1r. enume- rat,quas noshicctiarcijfuo quanque loco 5 non omittemus. Cepiten vel Cepoidem, ab hortis nominatam ob colorum vari^atem, procedenti ca- pite
'Conradm Gefnerws,
pke meraorauirous , inter illas qtise fpccuIiinO-arimagines regerunt. La- pilli quidam alba crifpac^ fpeciej, fe- minibus autalijsrebus quas pharma* copoLisfaccharo incrufi:aiiCi& vulgo confeOtioiies vocante fimiies, iuxca balneum Buliearae vel Oche didurii in agro Vitcrbienh reperiuntur.
Arundinis Indics in lapidem verfeCoralli) fere naturae limilis? rad minitThcophradus mlibro de lapi- dibus. Calanutes nomen habeta ca- lamo: fcruntc^ plures (imui coniun« ftosinuenirbPlinius. Inuenio <5c Ia fpidis calamo fitiiilis mentionem fa- d:am. Gra:ci arundinemjCaiamutn vocant, & fpeciem eiusvnam fyrin- giam faciunt. Myringites in-
ternodio fimilis ^ perpetua nflula ca-^ uatur, Plinius,
C Goraliinavulgo nominat medi ci herbula maritima , q & e £ixia hae
radice nafcif, (Sciubftatiaforis tanq e limoquodi albicate circunato ferm^
Q.q 3
Ve Jj^urls lapidum j^c,
lapidefcentem habet.Eius icone qu^ res pauio pbft cum Fungulis marinis.
Coriandri femina magnitudine & forma interdum refert Stalagmites a nobis didus,qui e guttis thermarum Carolin.arum Bohemis cocrefcit : a- lias vero piforum. Iconem qusere in PJitera mox*
Croci color appellauit Crocia la- pide^Plinius. Et alibi.-Sunt & vitreis fimiles Chryfolithi, veluti croco re- fulgentes. Fuerintautem ijdem fortJi Crocis.
Adamantis ipecies alia eft Macedo nica,Cn cumeris femini parjPliniuSi
K Fabs magnitudine Ale(3orias eft. Cyamea nigra efljfed fra6Ia exie fabs fimilitudine paHt,Plinius; Con- flat ea forte e pluribus quali fauis:vt ali) quidam lapides e pifis5dcc.iriqu5 refoluuntur.*vt frangi pro rdfolui Pli- nius dixerit. Lapis (niger^vtStobs- us habeqPiutarchus nonhabet)fab^ limilis m Nilo nafcitur ; quo vifo ca- nes
(
Conradm Gejnerm,
nes non latrant.Idem optime facit ad ycxatos daemonio. aiunt enim quam- primum naribus appofitus fuerit, d« • monium egredi, Thrafylus apud Sto- b«um Sermone 98. & Plutarchus de fluuijs.Syluatico Lithod^mon eftla- pis dsemonis^qui dicitur Gagates,dc ipfc niger, & fuffitu dsemones fugare fertur, fed figuram certam is nullam habet.Forte fcriptorum aliquis > fab« de CQ magnitudinem, oOTjf/ it/flcfc©-, fuf- firiiufsi^dc aliquis pro legit otoit vel o^pioy, Chriftophorus Encelius fcribitft habuiffe lapidem , qui a bu- fone vulgo dcnominatur,nigrum,no tulisliuentibus nigris, mediocrisfa- magnitudine & figura. Fabama rinam aliqui vocant concha?, cuiufda marinse operculum lapideu; de quo infra inter Conchas* Encelius capi- te vitimo libri 3.de lapidibus & gem- faiiSjPorcellanam conchulam , in fuo genere minima, Fab^ marinae &Vm- biliciVeneris nomine accipere videt,
Q.q 3
/
T>cj}gum LipidurH:>^c.
Filices & alia in quibufdam fonti- bus,vt Sarni iriItaiia,Iapidefcut,PQil- tanusin Meteoris.
Ficres, Gafidanem Medici mit- tunt coloris olorini 3 veluu floribus fp arfum ,Pli o i u s . I d e m alibi fcn bit A- chatesreperiri in Thracia alibi(j, fi- miles limitum floribus.
' f 1 *
Folia Grsci & '13 vocat. Eupetalos quatuorcolcrcs habet, C(^ ruleumvigneum,mini)3mali, Plinius.
‘pOVTQCQ
^ca^oy^Ks \nsi'3iy.^HS3
Orpheus de lapidibus, quorum ver- fuum ego lemma, non vt co-
dex Aldinus habetifed tt/TrlrccAQ^ fe- cerim. Leucopetalos candorem ifi- iiis ex auro diflinguitjPlinius.
Galeazius Mundella Veronenfis» fummi medici Alpifij patruus, lapide habuit, q nihil aliud videbat repr^fea tare, q grana frumeti inuice connata. Fungos exiguosiapideos colore ca
didif
'Ccnyddm Gefmrm. u7
didifsirno cxpriiBit, her|3ula mai-iti**
tima hic exhibita, cui Corallina etiam
fuperius a no- bis memorata fubijcit,» Hos fungulos, qui Androfaces di <5tani a Gr^cis herba faciunt, vt primus (qcF fciam) Antom Mufa Brafauo Ius, (5c pofl eu Matthiolus Se nenfiSjillorum fentendamno probo. Theophraftus libro 4.cap.8. Hiftori^ftirpiu, tradit in mari ad co- lunas Hcrcalis,(/Icdtaf.M/7e/i£us likz. Theophrafli codex hahet^ in mari rubro) cu abundauericaqua,fungosiuxtamare 4iafci,q a Sole ip lapidis fubftatia ver- tantur. J^Lapis fungifer admirabilis» ^ apud Romanos magno in pcio eft» •
Q.q 4
T)e figuris Idptdum^^c.
Vnum vidimus Neapoii^quo in rc, gno tradut inueniri. Crufta crafla eft. Ea terrx dodrante operta, afpcrfa<^ tepida irroratione, quarto poli: die Cungos edit,IuiiusC^farScaliger.Her molaus in Corollario 69%, e lapide Lyncurio velLyncis vulgo didtojhos fungos nafcifcribitjvnde&nosrepc tiuimus in Lupi ceruarij hiftoria C, Querendum auteanidera huiefun- gifero lapidi fit is qui a pharmacopo- lis quibufdam pro Lyncurio vendita gleba quadam pumicola^&c.vt plu- ribus eodem in loco fcripfimus^ .
H, Hyacinthusgemma, nomen a colore floris nirniriim accepit.
/. luncoslapideosapiid marem brumprouenirejquosnemovifu ave ris pofsit difeernere, retulere qui ex India mifsiab Alexandro id mare na uigarunt: item plantas marinas illic!, quo'adinaqua fintjCdlorem alg« mi nutae habere: cum vero exernptae ad Solem ponuntur, mox fali fimiles fie-
Conraim Gefierm. fi|
ri ilarraucrutjTheophraftas. Hiftor. ftirpjib.4*cap.8*vbi etiam fcribitin finu eiufde maris Heroo cognomina- to,Laurum ejre5& Oleam &Thymu; tauras* verum non viridia, fed lapidis fpecie, xhjmil parte e mari eminente:fimilia tame vi ridibus,tam folijs quam germinibus, colorem quoq^ floris in thymo , tanq nondum perfede floruerit, liquido deprehendi. lunci in lapidem verfi genera duo Vlyfles Aldrouandus me qicus excclleritirsimusBononi^ ha- bet. Lapidem in iunco amicus qui- dam meus Monfpelij inuenit,in radi- cis quodam veluti nodo totum abdi- tum &innatum, quem a viro quoda dodo lapidem Cyperi vocari aiebat. Cyperi & ad amuletum aduerfus epilepfiam, fi rede memini,magni fieri.
L. Leguminum fpecielapides qui da inueniuntur,pifis(de quibus mox in P.)aut lentibus fimiles.-partim co- agmentati ex pluribus ceu granis aut feminibus, partim etiam grana fingu-
Qq S
Ia &feparata;qu« fua foris tunica te- guntur,vc intus etiam plane referunt lega mina vera, duritie fummajd^. ne Taiidorutn quidem dentium morfui cedente, Lithofprca dixeris Graecp» Huiufmodi granis audio agros quof- dam alicubipienosjvelutifatos, repe jriri. Figuram exprimit Lentis arena Africae, calculi in colle Cappado- ciae, Agricola. Galenus lib.^.dc lim- plicibusmcdic.in Argaeo Cappado- ciae (qui mons altifsiraus cft Strabo- nij&femper infummo niucs habet): Japides quofdam nafeiferibie , qui militer vc Spongiarum lapides>con- tra calculos renu vtiles fint,&infuc^ cum colore lafteum foluatur.Plinius iib.37.cap.10. Capniten ait in Cappa-^ do cia& in Phrygia nafei, ebori fimi- Jem:qui nimirum fuccum etiam eiuf dem coloris reddiderit, ego hunc nc Capniten plurimis fpiris fumidu effe puto.fcd Cepiten fiue Capite(de quci fupra dixi^hoc in capite) eundemq
Cato
Convciim Gejnerm, ttp
Catoptriten didu^in Cappadocia, d: in Aeolide quocj proucnientem, co- lore candido, (3cc. Hsc obiter.riam Cappadocici illi lentium figura lapii li, a Capite Cappadocico mrniru dif- ferunt. Strabo lib«i7. de pyramidi- bus Aegyptifcribithis verbis: Ex tri- tura lapidu(t«:?l acer ui qui-
dam ante pyramides iacent;in quib^ lapilli & forma & niagnitudiiie letis inueniunt, {4>^yyi(ircc Tt/Tr» fifif^fl:KS>Qj^/i;)quibufda etia veluti cor- ticis particula, vt lentis femidecorn- cat^,fubefl.(yi'«cii^
niXLKi'/nsoay interpres male
vprtitjquida vc hordei grana (qus fe- midecorticata excurrunt.) Dicfitreli quias ciborii, quib^ opcr« vefcebant, in lapide induratas. (^od quide fatis verifimile eft. nam & apud nos collis quidam eftoblongus,in campo fitus, qui tofi calculis in modii letis plenus
lego 'srajf«(s:r.dSic Strabo. AI
drpuadusBononis tale epyramidib?
V
I
Stetacri-
' T>e figuris Upidiim^^c^
lapillum habet, 6c Chelidonia vulgjj difto ab hirundinibus, perfimilem ef fe ait. Atizoen gemmam in India , & ih Perfide ac Ida monte nafti tradii; Democritus, argenteo nitore fulgen| tem, magnitudine trium digitorum adlenticulsB figuram, odoris iucun di, Plinius.
Lilia. VtEntrochosdiuifus rot( rum effigiem reprsBfcntat , ita Encri-: noslilioru.cuni enim angulata par;| vna ab altera feparatur, ytracj quin.' lilia oftenditonam alterius eminenti( ingrediunturin alterius ftrias. quxlil bet vero talis pars quinos habet ad guloSj latera totidem, vtrinc^ quinj lilia:vndePentacrinos Grsece potef dici.Conftat autem ex pluribus intei dum coni undis. Agnafeitur lapi dii bus in rubro nigri coloris jipfe rufus Eradis fingulis intus eft Iapidis lu^ daici colord^uorjac fplendor.quan obtinet eandem vim medendi^Repe- ritur in foflTa moeniorum vrbis HiP
defi
I
Conraim Gefherm, ii©
dcsbeimije, Agricola. Germanice in- terpretatur
Linum asbcftmum, idem quod A- tniantus Agricolie. In Acheloo flu- uio nafeitur lapis liuens Linurgus(A« diftus ab euentu. linteolo em fi imponas <A’ ^
hct^^cuJa jc^Ec (XfyiQyyiv%Tui-i Plutarchus de fluuijs.Videttir autem locus depra Uatus. Forte homines fuperfliElofe creduli, kpidem in linteolo ligabant^ cuius colorem non
yioy ^el c^’^voy^id efljCahdidum fi ac ciperetlapiSjliuore depofito,bene o- minabantur dc fperabant de fuis a- moribus*
Lithorpermon herba , a femine la- pideo nomen tulit* durum enim id, & fragile candidumt^iliiargaritis ma gnitudine, figura dc colore fimile ha bcLSuntqUi eandem herbam Leon- tion,& Leoninum lapidem nominet^ hodie vulgo milium Solis : & eius fe- men forte Lapidig Solig nomine intel
De Jr^um lapidum
ligiturapud Haliabatbe PradicsliBl^ IO. in Antidoto de Caphura. Herba i nonnullis Lachryma lobi vocata, folijs arundinaceis , fimilia Lithofped iriofemina profert, ni(i quod mulco maiora & natura pertufa fuiiT : quare filo ea rraijciunc plebei), & pro giobu lis precarijs alicubi vtuntur. Alia eflLeontice, qu^ alio nomine Caca- lia vocaturjcuifemen margaritis mi- nutis fimiIe,interfolia grandia depe-i det, apud Plinium & Diofcoridem.
M, Maluam Grxci malachen:, ali quando molochen vocant, vnde ge-j mx nomen. Non traflucet Molo-i chices fpifsius virens, a colore malusfi notiiine accepto, reddendis laudata figni§‘, dc infantium cuftodia quada, iniiato contra pericula ipforum me-; dicamine, Plinius, Agricola C^if interpretatur , nomine etiam a-s pud Germanos feruato. Vide fupr^i Capite 5.
Genchriten milij granis velutl Ipat
fis
Conrddm Gepterm, tti
fis ifiGgncm Plinius nominat. Fuerit aiite idem forte Ammonites vel Am- rdites minor, ouis pifeium Cmilis,dc> Ec idem forte, aut fimilis , Meconi- tes. Vide iconem mokin P.litera.
DeLithofpcrmo,quodhod[icMi- lium Solis vocitantjpaulo ante dixL N. Narcifsit^ lapidis meminit Dionyfius Afer ; quo tcftc in Colchi- de funt petrx , (ti (puou(n[j Kicy^iriiu, Eudathius 'Narciffo plantae (flori) colore fimilcm & pellucidum intei^precatur^vc forte pro
?ivcpi')yLcc accipere oporteat.
fcifrites in carididd collucet ede- TX folijs^qusB totam tenent ; Narcift fites Venis etiam edec« diflinguitur, Plinius libro trigefimoreptimo , ca- pite vndecimo. reliquit autem du- bitandi locum, ne Narcifsiten cum Ciisite forte confuderiq eder^j a qua Cifsites denominatur, flmilem vtraa que faciens, nulia NarcifsiinNarcifr fitsmeatidne.
X
T>€ -pluris lapidum^
P, Papauera exprimit Meconites, i Plinius. Vide paulo ante inMeconi- te,qui milij grana repr^fencat. Eft aii temmilij <Sc papauerisieminibus'eaHi demfere tum magnitudo tumfiguraJ Smaragdi Medici rerum imagines compiectuntur,vt verbi gratia papa- ucrura, aut auium pinnarumc^, &Ci Plinius, Mecon Graecis papauer di- citur, vt eodem nomine aren^qu^e-j dam fpecies Polluci, fujDtilioris ni-
mirum;
Phycites cxaig(^limilitudineappc)| latur.Pliniiis.
Piforum & lentium fimilitudineni| lapides aliquoshaberefuperius mL| litera.didum eftt Iconem eim fofui fui prd 'paulo po(i principium Capiw quarti, \ Vide fuperius in Coriandro. PiE lapidea multa mueniri audio iri agre prope oppidum BernenliumHelUe^ tiorum ad Arulam, aponte peridflm men denominatum. Pifolithum ad me mifit Io, Placotomus medicus ex:
1
i
Conrdim Gefherm. ' lit
tuie doftus^hoc tempore Dantifd: Mi£Co(inquit)lapidcmcx multis gra nis quali Compadum:qui copiosein oppido Alfleben inuenitur>& ex md tibus clioditur.ad muros extruedos Eius fpecies vna friabilis cft, altera no
vocant.
PorrbquodGr«cisprafonefl:>co- lor Pralium gemmam nominauin Viridantium gemmarum, inquit Pli- nius,plura fune genera^ vilioris cli tur bsPralius.*cuius alterum genus fan^ guincis punflis obhorret.tertium vir gulis tribus diiftindumellicandidu^’ .Pr(gfertur his ChryfoprafiuSjporri fud cum 6c ipfa referens: fed h^cpaululfi declinat a Topazio in aurum. Or^ pheus petram vocat,
T«? ovofid^oiH Tt
& contra afpidis venenum prodicat.
De Chryfoprafo lege fupra in Auri mentione Capite 5. Recentifsimiau thores Topazij duo genera faeiunt,
Ve pgurls lapidum
* Prafoidem at(^ Chryfoptcron^.fim^*- lem chryfoprafo. eius enim tota fi- militudo ad fuccum porri dirigitur, Plinius.
T. Thyrfites Coralio fimiliSjin po lufomnuminduccre fertur, Camillus Leonardus.
V, Violam Grsci ion vocat. Ion (gcmma)apudIndos violacea eft>fcd rar6 faturo colore lucet, Plinius. Imi t^tur lafpis & violas, Erafmus Stella:' de colore nimiru ianthino, id eft, vio- laceo fentiens. Ego lapidem a Gc- orgioFabricio iam oIim,qui violas c- tiam odore prsfeferret,accepi. Av Geodes Mlfenus <& Berriingeri lapis,' inquit Agricola, non ipfi olent vio- lam,vt nec Aldenbergij faxi fragraeci Mufeus. ta;fcdmufcusqui eis adhasrefcit. ' | Violaceis fluoribus pido- ' i
res pingunt, Agri- J
cola^
vti
c
Conmim GeJherUS, Sf
Di T RVT iCl BV S IN L J£- -
pides 'verjis^ ^ IVuticuniieorumye partium aliqua cum Fojiilibm pmilitudine.
Caput VIIL
FRutcxin lapidem vcrfuaTiburtbin geuerev apudVIyllcm Aldrouan^um Bo nonise* Virg^ > frondes j aliaquc , in quofdam fonces immerfalapidefcuti vc Capite i.retulimus. Argentum & alia quadam metalla Iponte natura in fodinis aliquando ceu fruticis auc capillorum fpecicnafcuncur. Silices quidam reperiuntur ramofiin modu Coralli) jEncelius. Vide moxfcquen- ti Capite dc Stelechitis.
H. Giftitcs ab hedera denominat. Smgilk^ Vide procedenti CapitCi in Narcifsi- te : cum eo enim confundere Plinius videturiibro 35.cap.11. Videntur au- tem lapides duo diuerfi: & alius forti ab cis Cifsitcs ille fuerit, quem eiuft de libri capite decimp circa Coptoa nafei tradit, candidanij&vidcri msu$
Rr 2
Ve figum Iapidum, ^c.
habere partum^ qui fenciatur ctia ftrd picu.cx quibus verbis ad Aetitas huc referendum cfle apparcc,& forte non aciflb,idcft,hcdera,fed aliunde deri uari.Ki<?jSf/ quidem verbum procon cipercjinfacris Carminibus aSeptua- ginta tranflatis legitur ; "ty i-
Kv&y veroiii ca~ dem fignificatione poeticum videt.
Hedera folium in lapidis naturam verfumi AldrouadusBononi? feruat.
Lapis piperis cftjqui reperitur inter grana piperis, colore dc magni- tudine non difsimiliSiAndrcas Bel^ lunenfis.
Rho dites a rofa? liniilitudine (in colore nirairu;nam & Melites Ma li coloris fcquitur) didus raemora;- turPlinio^ Ceterum vtAftritesmul tis depingitur ftellulis a natura, pm Germanice di£lus:fic fpecicra a- liam reperiri audio > multis inCgnem rofis.
S. Polia (P«Aio:)canicicm quanda
Sparti
Conyadus Gefterm,
u4
5parti indicat:candcm duriorem^» ni- gra Spartopolips, Plinius. Agricola nos lapides nihil ab Amianto differre putat, Sunt fane fifsiles quidam lapi- des,quos Amenti nomine pharmaco poIsvocitant;qui fifsili reftacj & denfaexiliuni fibrarum fpeci e, & co- lore cauo jfplendidocj capillos fenu pr« fc feruntt
T>'E O Rl BV S r o/f-
rumq‘y punlbm^0* rerum foj^ilium curn eis affinitate. €ap. IK»
Emorum iimilitudinem expri-
mit AchateSj (Plinio etiam te-
fte)dc Marmor viri de, Agricola. Den drites lapis ab^ arbore fuum nom? cfl: mutuatusfinterpretantur autem Go- rallium. Vide Capite mox fequenti.
Dendrachates vclutarbufculainfi ghiSjPlinius lib.37. cap.io. Vbi Viftu Ia exonerat ad Isuam in littore Puei- ci finus,5cc.rcperiuntur concreti bi-
Rr 3
Quercus.
Buxi.
'Deflgwh Ufidum^^€> tuminis glebsc fatis durae, diucrfbrfi colorum, qu2 accenfiardenCjfcdno fuaui odore. His adnafeuntur arbu- fculx paiiid2,& q pifces olent ; Quer cusfciliccc atque Buxi.*alc^ tres^aut ilimmum quatuor palmos. Carent ve rb radi cibus, & ficut Patellae, vocant Graeci,ad glebas adhseret. Ta les cfle videtur lapides, quibus in ma- ri,vtTheophrafl:usfcriDit,adnafcun tur Quercus , <Sc Abietes, tametfi ille eafdcm oflreorum tertis dicit adna- fci,Agricolalibr.4.de nat. fofsiiium. Germanice autem interpretatur, fld- |tc2??ccrl>dam(c/id ert,arbufculas par- uas mannas. Et eiufdem operis li- bro 7.Cum natura (inquit) lapides ar boifluh fimiles procreer, diligentervi denduraert an corticem & medulla alia(^habeant.quajfi abfunt,nonrti- pites in lapides conuerfi funt , fed na- ?:ura fecit lapides ftipitum iimillimos, quales funt trabes irte Hildesheimii^, 4cc.paulo ante autem dixerat intra-
&M
Conrddm Gefierm»
fcu Elbogano inultas cflc pctmagnas Abietes in lapide» vna cum cortici- bus verfas, 6ccr Lege plura ibidem.
Gemmam Sardam, in qua natura arborem & Lunas cclipfim cxprefsic, exhibui fupra Capite fextp inter Or- namenta. loanncsKcntmanus raifit ad me portiunculam arboris efroffi in Valle loachimica: quam feribit in- tegram cum ramis dcfolijs inuentam effejconucrfam iniapidem j in fodi- na:» loco ad racnfuras quas vocant (quarum vnaqu^c^ altitudi- nem hominis equo iniidcntis conti- nct)feptuaginta:nec arbor folumjfed etiam terra circunquaejad vna ciuC- dem altitudinis raenfuram , in lapide induruerat. Ab eodem accepi, li- gna,carbones, folia5Cortices,ofla,co- . chaS:» qu2 obducuntur maceria iapi- dofa^e fonte Franefordiano ad Ode- ratii. Delignis in lapide mutatis^plu ra deinceps aderent in Abieps, Alni, Quercus, dc Vlmi montana metione»
Rr 4
Defigurh lapidum
De Silicibus ramoGs 5 fcripfi fupr| Gapitc primo. S telechi tes ftipitis fpe- ciemoftendit, cuius rami funt muti^ latixolorc cinereus rcpcritur inChar tis ad Spangebergum arcem, Agrico- la .Iconem dabimus infra Cap.ii.cum Oflco collis. Stclcchitseetiam(afimi litudinc ad truncos arborum, quos Grsci vocant,) dici poflunt la pides, quorum mentionem faciam in fraCap.ir.qui etiam ramorum rudi- menta habent.
'FiguYa fubjequens ad numerum 'i.portim culam arboris in lapidem Derpt^ de qua pau- lo ante fcripfi , reprsfintat. Numerus 'vero ‘xdapidem ofii Mali perfici fimilem.
Lignutn
Convddm Gejherm, tz^
Lignum fubterraneura^ quod ali ^ qui e ligno in lapidem verfum arbi- trantur, in Gallia vulgo lapidem ful- minis appellant: vt fcripfi fupra Gap* 3. Eflvbiadcb induretur lignum, vc yel Cotes ex eo fiant>aut fieri pofsint.
Samothraciainfulaeiufdem nomi nis gemmam dat nigram,ac fine pon- dere^ ligno fimilem, Plinius. Forte au- tem Gagates hsec fuerit, Lignum in Bolum Armenia conuerfum , Aldro- pandus Bononia habet. Orbis (cccr«- f«)di<9:us inligniS:,iniquior, traftatu- que difficilior quam nodus artifici obftat-fimilitcr autem vt in lapidibus qui ftimulus vocatur, nafei
‘ vidctunTheophraftus hiftor.libro s* cap.3. Inueniuntur etiam lapides & alia interdum plantis, (arborum pr^- cipuHignis,)inclufa;LcgeTheophra ftum loco iam citato , & Scaligerum Exercitationis I37.parte i. Lapis qui truco arboris pro cunei more impin- gi folec, foetus retinet, Aedus.
Rr 5
T>efigum lapidum^f^l
Abies Grascis fcAsT» cft>vnd@ EUtitaj lapidi nomen. Heematitcn quard generis Elati te vocari Sotacus mdit apud Pliniumjorteaute Abie- tis lignum aliquo modo refert pc&i* jjum afpeftUj alicerve.
Alni lignum in lapidum conucr^ fum>Ckthrites a quiDufdahodie vo- catur^nam clcthram Grsed Alnum di eunt. Tale ad me mific Ge.Fabricius cum innato pyrite. Fontanus in Me tcoris cap.44*dcamaris fontibus:
yideas Updefieye Sarni
C&fiileo fuh fonte abiumjfilicisqj maniplos: Et pale& intortos lento cum uimme culmos, Amygdaloides dici poceft lapis a- mygdali ofsi periimilis,qualein Ve- rona miffiim accepi, inuenitur etiam eidem frudui idem faccharo incru- flato fimilis.
Bekoino lachry ms CmiliSjBo noni^ apud Aldrouardum.
■C, Gerafum reprsfentat Crocal- lis^Plinius 3740, Eidem globulus e Co ' ' ' ' ral-
CoHYdim Gejnerm, 127
rallio tornatus fimiliscft. Kfinst^y 6c i^oYjtAlat Grammatici interpretantur calculum, lapidem albicantem^ are- namlitoralcm. Sunt autem ij calculi ferme rotundi, ccrafi quadam fpccic fi color adefler,
E, Ebenus arboris peregrina no- men,Grscis dc Latinis vfitatum, He- braica originis cft, a nomine eben, q^odlapidem fignificat.lapidem au- tem ebeni lignum fuo pondere refert.
Sed aliud eft Ebenum fofsile, quod Agricola Germanice ^rDfldcf fdn in- terpretatur^ (quali dicas flipicem vel truncum paruum fubrerraneum,) &: inter res fofsiles Icues cum Gagate, Pumice & Tofis numerat. Et fub fi- nem libri feptimi de nac.fofsiliu ; Hil- desheimifinqpit, intra terram aiumi- nofam,ad(iuxta)lignuin lapidemu- tatum,& in eius coraifluris, reperitur Ebenu fofsile: qu od etia Iparfum in a- Joru lapidu cauernisj tanqua in aluo, latere Theophraflias non ignorauic-»
T)e figuris lapidum,
Stirps cft nigra, folijs & frudu carcs^ cornu politi modo fplendida>folida; fedleuis omninocj afpeftu fimilisGa gatJB lapidi, fcd natura admodum di- ticrfa,vtquodigncmn6 fentiat* Hoc Ebenum rarnofum Venetijs olim qui dam mihipro Corallio dedit«Dc hoc Paufanias accepit a Cyprio medico, radicem efle terr^ c6ditam,<Scc. J’Ab $x£ebenu dificrt Exhebenus, quam (gem- mam)Zoroaftrcs fpeciofam & candi dam tradit, ea^ aurificesaurum po- liunt,authore Plinio»Eundcm lapide Agricola Samiuni vocat : vel e Samio candido(nam & alterius coloris inuc nitur) hac gemmam fieri tradit. Vide fupraCap.a.in ijsquat de Afterc Sa- mio fcripCmus/
jF. Fagum arbore recenti ores vo- cant, Oxyam Graecorum, Germani ^ftc^.*&atriquctra huius arboris fru ftuum figura ®flcftU,fimilcs cis mal^ fulas auri, quas in montibus Bohemi^ inucniuntur. ^Sy cites lapis a fici co
lore
ConradusGeJnerm. itB
lorenominaturPlinioiib.57.cap.ir.
G. Glandem Gr^ci balanon vo- cat,vndcBalanita: lapidi nome. Ba- lani IX genera duo habetj fubuirides, & Corinthi) seris fimilitudine. Illa k Copto, h^c exTroglodytica regione vcniuntjmedias fccantcflammca vc- na,Plinius. Vide inferius in Phoeni- citc.Phoenix em palma eft i cuius fria- dumetiam balanum vocant GrsecL Glandem lapideam in porco in- uentam, plim me vidiffe memini : Sc rurfus alias non dirsimilem lapidem, quem e Suis madati vefica exemptu aiebant*
P. Phoenix Grsecis Palriia eftj cu-* ius frudum etiam balani , id cft, glan- dis nomine appellari dixi. Phoenici tes ex balamumilitudine appellatur, Plinius^ Lapides quidam e marmori bus,autfaxis fiunt, quod genus funr lapidesludaici> Trochit^, Dadylil- confimiles.Lapis autem ludai- cus aDiofeoride didus,Syriac« ab
I
"De figuris hpidumy^C»
Aedo vocacur:&ab ali;s Phocaicitesi vel ab oliusB nuclei fimilicudinc Pyrc nc;vcl Tecolichug,a vi lapidem ( rend auE veli ese) liqucfacicndu Nonnullis Eurrhoeus, quod , quia comminuit calculos dcmouecvnnam,faciIcflue re videatur j dcc. Hsc fere Agricola libro quinto de natura fofiilium.Nos hic quatuor eius difFerenciarum figtt raspofuimus.
i. Minimus & rotundior, oui fc^ re figura : foemina, vt conijcio,exifti- raatus a vctcribus.frequenter <5c coni munior pharmacopolis.Reliqui tres,' oblongi>rariorcsamafculi, & esetera.
ter-
Conradus GepteM»
tSftium ftriatum cognominare licct^ In co quidem & fteundo principium quodaam , i quo lapis enafei vide- tur^anf^autvmbilici inftar apparetj^ vtin Actitis nonnullis.
Sunc quiCyflcolithon Tocent, id eftjVeficselapidenpuquod calculos ius comminuere crcdcrctur.-Galenue idnegatrin folis renum calculs cem- minuendis efficacem faciens. T cco- lirfios quidem eriam Spongiarum la- pides a fimili effcftu, a quib ufdam vo cari Plinius tradit .’ vbi aliqui Cyftco- lithoslcguqquod minus probo. Eu reos nucleo oliuas fimilis eft , ftriata concharum modo> non adeo candi-^ da, Plinius. Galeno ludaicus Iapis ell
(id eft> fcitS con- cinnata; figura;, quod vocabulum ad Eurcos videtur accedere;) & lineasf habet vcluti torno fa(Sag;quod ter- tio ex quatuor illis, quo? dclineaui- uimus^conuenirevidetur.^
Pyrene ab oliu^ nucleo diftaefty
t)e figuris Upidumj^c,
tiuic aliquando inefle pifcium fpin^ videtur, Plinius. Ecalibi.-Tecolithos oles nucleo fimilis videtur: neque eft gemm<^ honos, fed lingentium calcu- los frangit pcllitcj.
Z. Laurum Grascia daphnen nurt cupat. Daphniam (lapidem) zoroa- ftres morbis comitialib^dcmonflrat, Plinius. Ad Lutetias Pariliorum fa- xum nuper diuifum*coron3B laureas Ipeciem reddidit>Agricola.
M. Mali Cydoni) fere 'odore lapis quidam albus & friabilis eft, is Cydo nites dici poteft,exOfteocollis,qui ofsium hominis fimilitudine nafeun tur,cadem(^fra(fta ferruminant. In- dicam(gemma,qua: politur)mali co- lore aut olei viridis, oesimprobant* Plinius .* qui & Meliten a mali colore diftum commemorat* folent autem Grxei malum cum (impliciter nomi- nant, Cydonium inteliigere* ^ Me- Mcfpileus. fpilcus lapis, inquitCardanus/cu Pen texoche^j apud me eft, colore fufeo,
durus.
Conradm Ge/ricrm^ i|o
duruSjmagnitudincmcfpilijquod in lapide tranfifle dicas. Vbi ftri^e c ver- tice defcendunc, lapis buxeo eft cold rcjqubd partes ills-attritx fine. Vires ' autem ei ineffe exiftimatno leues/ed nobis ignotas. Ego fi ex charafteribr naturae vires fimt sftimand^> vt qui- dam putant, Mefpileu lapidem plus ad Mcfpilos arbores forte tutandas q ad homines virium habere coniece- rim. j^Myrrhites myrrhse colore ha- Myrthites. bct/aciemcj minima gemmie, vngue ti odore:attrita, etiam nardi, Plinius;
Eidem Aromaticis in Arabia nafeiti & in Aegypto circa Pifas , vbicj lapi- dofa,dc myrrh^ coloris & odoris, ob hoc reginis frequentata. Antacha» tes etiam cum vritur,rayrrhamei re- . dolet. Antipathes la<Si immifla fi in co coquatur, facit idmyrrhs fimile.
Idem. j"Myrfinitcs melleum colore habet, myrti odorem, Plinius.
N, Nucis iuglandis magnitudine, fpccie vitrbnafciturgeramaBelus di-
Ss
T>e figuris lapldum^^c*
fia in Arbelis, Plinius,
o. Oka ex faluo, nigro, viridi ae candido colore lapis , Camillas Leo^ nardus line authorc, J^OIiua; nucleo £miiem Pyrenen & Eurcon,6cTcco- lithon/upra in ludaico diximus, lite-^ ra G. ^Indicam Cgcmmam) Mali co lore aut olei viridis, omnes impro- bantsPiinius,
Oiiryae arboris (quam nos Carpi- nu Latine vocamus, Germanice gcn&'^)iignum in durifsimam fiiicc- amoj cotem mutatum iuxtaFranco- furtum ad Moenum fl.& inVvirten- bsrgenfiSueuia, a fc vifumVai. Cor- dus prodidit.
P. PalmatilapidescircaMundam in Hilpania, vbi C^far didator Pom- peium vicit,repsriu tur , idcj quoties fregcriSjPlinius, Videntur quidem ta leg ciIeilIi,qua]esTrochit2e dcAftc- ri«'e a nobis exhibiti>hoc cft,plurcs in- Uicem connexi, lirailes mcerfe om- xies:PaImativer6 vnde dicantur, non
faci-
ConradusG^fierm, iii
facile dixerim. Dc Ccruis palmatis m Hiftoria animalium diximus* j[Pfice nidtes lapis diftus eft a fimilitudins balani , id cft , frudus palm^ arboriSp quam phoenice Gr^ci vocant. J^Cir ^ cos piris fimilis cftjPliniusi 0^ DrynGr^ci nominant Quer- cutBjVndeDryitie lapidinorae,Dryi-- tes trucis arborum fimilis ef( , & ligni tnodoardet jPiinius. Etfi aute liguu querniim fub terra, vc & alia mulca, te poris longinquitate auralia vi, lapide feere potcil:,& Dryites appellarhvide tur tamen alius eflePiinij Dryites, ex ligno mutatus 5 fed a natura fiefa- 6uSi Exeo quidem quod ligni mo- do ardet, bituminis nonnihil ei mifce ri vel totum efie bicuminofum ^Ga- gatse cognatum Goniecerim. Pyritcii cquernolignolo.lventmanos habet: quiDryiten etiam ad me mific,udo- his Ipdcieinigrum/riabileca , guftu a- tramcntofum:fymOj fi vras, fulfureoa Quernum lignum aquis merfumg
S S 2 ■
' De f guris Li fidum
nigrcfcii: durefcirq^adeb vcpfo Ebd- rio quidam venditent,
r. ThurisLibanochrus fimilitu- dlnem (colorem) oilendit, fed fuccu meliis^Piinius.
K Dionyfias nigra ac dura , mi- xtis rubentibus macuhsrcx aqu^ trita faporem vini facit, dc ebrietati relifle reputatuTjPiinius.
D£ COr\aLLIO^
Caput iXi
COrallium maris planta exfucco la pid cfce te> 0 c u c & Anti p a th eSi Hic enim durefeit cum ex profundo maris extradia planta a circunfufo aS re.veiuti candes ferrum in aquam im- mcrfumjtemperatur&folidefcit^A- gricola. Idem fub fine libri 4. de nat. fofsiliiim.-TheophrafiusOnquic) Cu- ralii um voca t;alij Lichodendron par Ltthoden- tim ex eo quod in lapidem conuerta- dron. tur,partim quod arbufeuia fic.qua-
^ Deadrite vocatum, [i pZ/Wo
Den-
Conr^dm Gejrierm.
Dendritis fcemininogemreP^ nani>Vt res i- pfa dcmoftratjfrutcxcfl: fub aqua ma rina,viridiS}baccas habes fimiles cor- nis nanuis fpecie 6an3gnitudine,ctc.
Reliqua breuitatis cau(a omittG.Gor gonia riihilaiiud cft q Corailium.no Gorgoaia
f
1
'Bcjiguru lapidum minis caufa^quod in duritia
mutaturjPlioius. Iconem eiui^quale habuiXuperius adieci; non quod om nes eandem omnino-forma pr^ fefe- rant.eaenira m diuerfis variat. Radi- are caret, fedvt alis piersque marios plantsfaxis patellarum inftaradhs- rec. Rubrum, album & nigrum inue' nirur.-in lingulis autem eoioribus rur fus multsruntdiflerentis. EO: quod albicat forisrintus rubet. Sexu etiam 'diflinguutur. Rubri mas rubentior, foemina dilutior eft. Ad hominis jp- jcent^tem aliquadp accedere audio.
I. Gypfum qcF corailoi^ des cognonii nari potefl* efl enim Co^ rallioaibop- Crnile, ramb- fa feu frutica- te fpeci e.
3t Corallii
Conradm Gefjierm. i?l
ck5,qu2e maior vcl vcrrucofa nomi- nari potcft, quam Pecrus Coldcber- gus pharmacopola Aotucrpia ad me picl:um niirit,<Sc in epiftola defcrip/it: Corallium talc(inqoit)habeo>ea qua vides magnicudinej {jjmtuorfirepahn^ rum minorum^stji panes du^ Juprem^ muti lcit& funt:Utitudo in trunco picto , qu&mmi-^ tum circumfosenti & dimidium fere impleti, palmum fere^ifbi latijiima ejhcolore rofeo pr& pe^ hoc €S% in a&o modice rubente/] Cok>r intusjVtin fracturis apparet, cinere- us.Durities dtppnduSjCoralli) rubri* Parte infima rupi adh^fit. Superficies tota lineis inzqualibus fcatet> quas ia huius pidlurae ramo infimo tantum, qui l^uo fpe<51:aniis lateri opponitur, aliqua exparte exprimuncun Vndicj etiam frequentes habet verrucas :^x quibus nos pauculas exprcfsimus .‘in ijsftigmataqus vides^pori funt aper ti.H^ verrue^ veficulas , cum in mari funt habentjquas Congri fugunt. In jBsri Hifpaniqo pife^tprum retibus
S s 4
^pefigurk Upidum^^c»
adh^efit dum pifcarentur Congros Audio & maiores multo huius gene- ris piatas reperiri.HiSc Coidebcrgus^ 3. Preudocorallium album, vide- turhoc,autfungofum nominari pof- fe. Sunt autem ceu cylindri quidam breues,insquales,tubcrofi, & vcluti leuiter articulati, fragiles , penna; an- ferin^fere crafsitie. Confiant, autem ambiente crufia albida, & parte inte- riore tota fungofa ac friabili , plenara diolis exilibus & crebris, qui a corn- muni centro incipiunt, & in cruftam definunt, Subfiantia afperiufcula,& denufricijs aptavidetur.de qua dixe- ris quod deHa lofachne & AI cyonio Arifio- teles .• ferro li-
cet acuto fcca-
4
tinon cito ce- dere:,citb aute, fi quis fimul di gitis terat, cpfriari. Sapor manifeftus
ei nui-
Conradm Gejhems, . ■154
ci nullus. Piftum fuperius pofitum» Corallium album verum eft,(autcilc putat apud pharmacopolas pafiim,) quod arubro vero llibflantia no dif- fert,fed colore tantum:etfi quida Co- rallium album non reperiri putant, aut fi reperiatur, inutile efle. Polo in Ppl^ Hifpania vulgo vocari audio, id qcF pafsim apudpharn^acopolas pro Co rallio albo receptum cft.inueniri au- tem in Catalania Hifpania a pifcanti- bus Corallium rubrum,& in litus ab- iedumjaprstercuntibus legi pro Co rallio albodibram eius drachmis ar- . . genteis feptcm vel odo haberi pofle, cu Coralli) albi veri vel*vna vnciaeq pcio emeda fit.Polo didu carere cor- tice, d: crefcere in fundo maris; vera Corallia in faxis deorfum tendentia nafci.Polo autem per fundum dilata- ri,in ijfdem quidem locis vbiCorallia crefcunr.Hscanitafe habeant, confi derandum. Cdrallium quidem albu pharmacopbliorum, exiguus quida
Ss 5 •
eiies,
T)e jj^urls Idptdum^
trunculus cHe videtur 3 c§u Stel#clii« tesmannus^raeatibus per totum ca- uis, (cum veru fortafsis folidura fit,) folidifsimum , cum ra-
mis paucis acbcduibus ceu mutilis# Antipathes Piinius gemmam nigra non tranflucentcmcflefcribk. Dio- feorides Corallio gentilem facit, ra- snoGorem,&c, Hodie rarifsimum eft.audio tamen viros quofdam rerii naturalium ftudio deditos id habere, vt Peuceru Vitcbergse, Aldrouandli B ononia? cum fuo cortice faxeo. Ni
gmm verum in Gallicia Hilpanix in- uemri audio .•fpuriumc Barbaria vcl Aphrica mitti, Sauaiia vulgo difium, dequo mox fequenti Capite dicaro, & exhibebo iconem# Coralli) nigri nomen Ebeno fofsili aliquos tribue- rc>fupra didlum cft.
^oraifis; Coralijs minio fimilis eft>gignitur- que in India & Syene, Plinius. Co- loa ^ rUloachates fimilis eft Coralio aurc- € ites. guttis diftindx, Idem*. Alibi vero . ’ guttis
Conrddm GeffievHs,
guttis aureis Sapphiri modo earadi- ftinda effe cradic.qualiSjinquitjCOpi- ofifsima eflin Crctajfacra appellaca^ Thyrfitis Coraliio hmilis efl>Ca- tnillusLeonardas fineauthore.
Alcyoni) genus aliqui putant ef- fe, fp o n giofu m a u t p g dus fifl: u lofu tn quiddam:, coralii) rubri eoiore, pa- ralleli enim dc retuli funt mcatus/eu canaliculijinanesdnternodijsquibuf dam dilHnd:i:qus dura inter fe coalc fcuat, fuperficies aliquot per inter- ualk conffituunt.Dentibus facikfra gile hoc genus eltjnfipidumfercjfub (alfura. Hoc quidam puto Alcyo- niurn pecrsum vocant, lapidea enitn. cifubflantiaefl.Petris quidem anin- nafeatur haud fcio.
^LIIS QVIBVSD^M j)Untk Mdrirns qudi lupidejcw^^i Caput XL
INter plantas qu^ in mari, aut mari- timis locis/axiSjtcflis, aut alijs, na-
fcSntes lapidefcuc, nobililsimum efH Corallium.de quo cognatis ci> xirae diftum eft.ignobiliores vero ac minus not^alisE quadam funt, deq-: Bus deinceps paucis agemus. J^De Buxo & Quercu qus glebis bitumi- noGs adnafcimtur, vide fupra mox a Capitis noni principio.' Gorallina, luncuSjLaurus^Olea, Phyci tcSjThy-i mum, Capite 7#memorantur.
I. Lithophytofp^ mctrimmy m j^on^iola ena< fcente. ab ead&, radice.
\
t, Lapk fj)dnA m folio berh<& €umfdamma^\
« k\
nn& per cauu eius trajkutel^
Arbufculam; hanc marina a lo.Bauhino
medicoj
I
ConradmGeJherm,
nicdico diligcntifsimo acccpi.-vide- ram autemprius & collegeram fimi- . les in mediterranei maris Gallis rCiSpecieseius dusfunt; qus Mc re- prsfcntatun omni ex parte al bi catfo ris,hoceft,cruO:aquada e limo:qus ad lapideam ferejfcd molliorem & a- rcnacearajfi dentibus mandas, friabi- lemc^ fubftantiam accedit. Alterius crufta in quibufdam partibus ^ rubri feu purpurei coloris eft:vndenonnul li Corallijs cognatam effe plantam fta fpicaci funt. Conflat autem partes il- is purpures cruda mulco crafsiore;» ^tubcrofa. Vtra<j lignum intus ni- gricans:.durirsimum fine medulla habet, Cyufifere ligno fimile. Cruda afpeclu afperaed, vt Pices rami, cui foiia d ccider un t,reli6li s vedi gi j s. V e- digia hsc in priori Ipecie prominent modice ab omni ramulorum partCij rotunda cum pundlo cauo ceu cen- tro,acetabulis minimis fimiiia; incfl autem finguiisminimu quid rufium^
#
I
Vefigurhliptiurrij^c. c ^cu vermiculus multipes. Inaltera, fi bene mcmini>caua funt>iiue natura, fi ue quod defluxere. Cortex nonalius prstcr cruftaoi quam dixi. Ligni du- ritiem fi fpsdesj Quercum marinam dixeris aut EbenumjGytifum ve : fi a- ip era virgarum veftigia, Piceam aut EricammarinamoHuius generis arbii feul£,aIiiefuasvirgasre(SainfubIime tendunt.-ali^sintranfuerfum etia. Po- nemus aute alias quoq^ icones in Hi- ftoria Stirpium.H^c dum fcriberemj epitlolam ab amico accipio', de hac i- pu plantam hsec verba ad me fcribe- tis:Fruticcm hunc marinum inlitorc ramia. Baiano,incoI*e vocantParmafua iin- gua;qucm cum res herbaria? peritifsi- mis viris oflendiirem,alij aliter, Goral liumimpcrfed:um,Adarcen, Antipa- thes, Autolides Ariflotclis appclla- bant.Sic ille. Sed cum alise etiam fi- miles mults huiufmodi plants repe- riantur,quae licet in fuperfi cie lapide- feere videantur, intus tamen ligneaixs
€ onraip^ Gejntrm. f0
«^thcrbaccam naturam perpetuaro tmcntjvcl omnes illas Corallio(cuiu« & Antipathes fpccics cft) cognatas e- runr,quod non probo:vel potius fua e u i u fcj gen ensj for m a fu en e, & fi ngu lac facultatibus inter fe diflerentcf^ crufta fingulis elimo alia ve caula ex- terna,innafccnce, Corticem an huiuC- modi arbufcula: initio habeant, qui cruft«poftca Goncorporctur&ab ea corrumpatun quaerendum cfl: dilige tius. Caeterum Aucolides Ariftotcligf quifquisnominauit, fomnialTe mihi vidctur.ego in cius libris talenihilie- gifle memini Jn altefo quide ex duo- bus de plantis>qui ei adicribuntur fi- bris,vbi dcftirpibus faxorum incolis^ agitjhis verbis: w
mjrdcc.] nec huius nec alterius ilirpit nomen ponit, fed in genere tantuni de ijs loquitur. Poflremb AdarcCy pianta non eif ,fed plancis , ve aruodi- aibijs de aigis ia€uum(marinoru)ad-^
befigurhUpiimn^^c.
txret.xruftx podiis plantarum^ de ^
^ bus nobis fermo eft, quam ipfis cog- nata. Tiieophraftus Hiftorise libi4. cap./.Ficum marinam ait carere fo- ^ lijs,norimagnam efle/eiusej cortici colorem puniccudi.H^c igitur vide- ri poteftj quam exhibuimus , fecundi pr^efertim (pecies.*aut illi fimililma:fi- cut & illa cuius h lapide enafeentis icon em hic fu bi j cim us.
Lapis e qud ', pia fit a mari~\ na Juperiort'^ eadem fone^, aut cop-natae^, najcitur ^ aut innajcitur p.o^ tiusy hafi in la tum fe j^arge te radicis lo^ cOi Prodit ex eodem ^ mU Jcm quidam, i
ii ojlrd marini cumfdam tejia^eide lapidi
adnau
I
Conrdim Gefhsrm, ' 133
ddndtct^vclqmjla^lutinata. ofirei prmattm di6\i tejld lapidea eFruf^ * JiaXithoJlreum dixerim.
Pfcudocoralliutn nigru hanc plan tam dixcris.incus enim lignum trafit per omnes partes.foris fubftantia fe- re lapide^ el^cralTa & tenacjfsim^ in
Tc
t
)
PCeudoco-
ni
giuna*
T)e fgum lapidum
nata^non ita mollis ac friabilis vt pr^- (pedentium. Cutem extima fi adimas» ^ expolias, nigro colore pulchre ni- tebit. Accepi a rhopopola quodam, qui ex Italia attulit.is aiebat Coralliu nigrum aliud verum efle : aliud vero Ipurium dt '\^'|vA^>^,hocipfumfcili^ cettdcj e Barbaria fiue Africa adfetri Saualia. Saualia nomine, adh^rcre faxis in ma ri. extrahitote e profundo ad orgyias fere fexaginta.Tnteriorpars,vt dixi,li- gnumeft:inde partim cornea quxda & tenacior crufta , partim lapidea> hoc eft durior fragiliorcj, non tamen friabilis, circumnafeitur. Color cutis € fufeo Juteo & fubuiridi coflat. Sed crufla illa crafla & nigredine aliove colorelplendensjfi polias^ in minori bus tantum ramis eft, qui fuperipres funtdt prominent, minimo intus li- gno.Crafsiores partes plcrsec^ (ni fal- lor,' aut inferiores fdte) cutetantuta teguntur: quam fi radas, marinus qui dara depifeofus odor fentitur:& nio:^
lignum
VoWdiniGefheYm,
tij|nura fubcft^quod ipfum quo«^ pd licum nitct.PkncaquamhabeOj quiit que fere palmor longa cft. Radix feu bafis potius plana fere latac^ eft,fed in^qualiSj&afpcra tofacea quadam fubftantia & cauernofa, lata digitos quinc^jlongafeptcm. Truncus^ jp- Cedentes abeo parces quaidam lac<e funt j & in ramos vc ■vEoia feu palma manus in digitos finduntur: vnde Pal ma marina non immerito nominari polTcc. Alia quidem Videturjfed co- gnata Palma marina Thcophrafli (Hi ftorisB 4.7, vbi de alijs etiam marinis plantis agit)cui ab intensi rubro fcU punicco colore nomen Palms com- municatum videtur, potius quam a fi guratctfi ca quo<^ vt alia pieracjCpr^- ter colorctndcfoliajconucnirc ci^i- denciiriCaulii riiedms, inquit, tranfit peir totUipekgica efl:: caudice admo- dum breui:virgis replis > qu^E ab infe- riore parte furfum tendunt, novin and bitu,fedvciut in latitudine, Ho®
VefigurhUpidum.^c,
notatu dignum cft hac in piata, quoa C m ili t er V t i n Co ra i 1 1 o r a m i a i i q u i , ve luci exaduerfo inuiccm occurretes iu' vnum coalefcunt. Sufpicatus fum aliquando Agricolam hanc plantam pro Ebeno fofsili dcfcripliffe. vide fu pra Capite 9*
DE L^V ID I BV Sy Qjr I .AB homine aut quadrupede aliquo denominans turyautin eis repertuntur. Cap.Al^* quod in partes tres diui fimus,
J? AB S P B r M A, DE L c/d ' pidihiss qui ab homine denominan- tur ^aut in eo nafcuntur,
ANdrodamas itghi nitorem ha- bet vtAdamas^dcc.Plinius.
De calculis qui in corpore, huma- no nafcuntur, librum admirabile mir hi dicatum lo.Kentmanus edidit Dc lapidum in animalibus generatione lege Alexandrum Bcnedidum, cap.
84^,
Co7jr£tdtis Gefherus, 140
dc calculis. Lapides aliquot
a membris hominum,8cabanimali-
bus nominatos recenfet Plinius libro
»
57.cap.11.
Partium corporis humahialise Cm plices funt,ali<e cppofitaj. Nos a prio nbus ordiemur, inter quasfunt pili, caro,ofla>Y^^gues. Capillorum figu Capilli, ram exprimunt, Amiaqtus^ Alumen, Argentum rude puruiHj Agricola. Vi de plura de Jiifce Cap.i, in linearum mentione»
I ■ ' • >
^Argenti fruticd-^ ttone fm pilos cri~ [pos ^ cincinnos re ferentis yfigurdm hic appoJuL
Vcnfris
ctmcs»
Veneris crines nigerrimi nito- ris continent in fe fpecie ruffi cri nis, Plinius. Polythrixin viridi’capiIpoi7thrix
Tt ^
BoSiychl-
«fs.
Ve fi^um lapidum,
latunfed (lego, dc ad) defliiuia coma* rum facere dicitufiPlinius, Sic & Po- lytrichum,ideft,Adiantum:quod 6^ Veneris capillos vulgo vocant:quod }ierba quidem eft,fea in lapidibus &
£ arietib u s nafeitur, Goliculosautem abet nigros ac nitentes, capillis fimi , les :vn d e Eb en o tri cli on, T err^e ca pil« Jos dc Cincinnalem vacat aliqui. Hac herbam fi forcH^linius prolapide ac- cepit^ de Polytricha,& Veneris crines appellauiticontrariumfecit quam in Lcucographide^quse cum lapis fit, ab ipfo inter hefbas rccenfetur. Boftry- chitenZoroaftresvocatjCrinibusrau licrum Cmili orem, Plinius: malim, fi- milcm.nara Botryitis, qu^ praecedit, non capillis fed vuis fimilis eil:. Pyri- ■ ten funtqui&Sideritcn vocitent , dc bollrychiten, Hermolaus Barb. Puto autem pyrit$ fpcciem inueniri, qu^^ rcfcratpUos:aut jSosjJt/^j-srrjhoc eftjCir- rhos, concinnos, vel plexos mulieru crines, A<^Bpflrychit£ nomen acc?
dk
1
CoitrAdm Gejherm, 141
dit Borfycitcs,ncfcio quis aut vndc Boifydtc§ di<9:us:dc quo Plinius etiam dubitaf* fe videturiRatio noniinu,inquitjnon cft inBorlycitc^in nigro ramofa, can didis au t fanguin cis fr on dib u s. Idem nc Sy cites fit,a fico di6lus,qu(^rendu.
^ In fanguinc craffam aliquando fa-
burra deprehendimus^S caliger. Sar- dam vel Sardium gemma, vulgo Car- Cameola. ncolam vocant,(^qui non rede Cor neolam,)aviuo rofeo carnis huma colore. SarcophaguSsquitSc Af- fius^carnes & cadauera hominu exe- dit;a quo forte Germanicum nomen
fa<Sum cft. Onyx Graecis eft Onyj?. ^ ^ vnguis, vndc &gemmcB nome. InO- nyche Sudines di citeffc candore vn- guis humani fimilitudine, Plinius. Ta le Aldenburgi in Mirniainueniri feri- bit Vale.Cordus, Murrheus Onyx> Propertius. Cadmia quadam ony- chitis cognominatur apud Plinium.
De Enofteis & Ofteocoilis,in fecfi
da huius capitis parte dicam.
T c 4
'DefigurnUpidum^^d»
Pyrrhum , qui aduerfus Romanos bellum gcfsitjhabuifle traditur Acha ten>in qua xj.Mufe & Apollo citha- ram tenensfpefl:arentur> no arte, fcd fponte natura ita difcurrentibus ma culis, vc Miliis quoqj iingulisfua red- derentur infignia ^ Plinius. Scaliger Exercitatione 117. contra Cardanum
negantem hiecita cafu contigiiTe;Cur (inquit) aut Apollinem autMufas in Achate pidas credere vojuifti? Macu las in lapidibus multas cofpeximus: quibu^ vidi potetiores pro fuo qucn quefupercilio varia imponere nomi na.Marmoris fruftum fedum ad late- ritium parietem mcruftandum , edi- dit effigiem barbati fenis*qua ad Pau- lum primum Eremitam vno confen- fu omnes referebantSane pingunt c- iufmodijftantem, palmacea ami<Sum florea. Eum lapidem Leonardus Craf fus ciuis hofter afferendum curauit ad Maximilianum,cum effemus Ra- tisbon«.H<ec ille. In Pario marmo-
remi-
Conrddpis Gejherm,
rc mirabile proditur, gleba lapidis v- nius cuneis diuidcntium foluca, ima- ginem Sileni intus cxtitifl'e,Plinius.In Sagari fluuio Phrygiie gignitur lapis Autoglyphusdidus, ab eo quod na- tiua ei Matris deum imago infitiPlu-^0-^ tarchus defluuijs. Et rurfus: In Ta- nai fluuio Scythixmafcitur lapisCry ftallofimilisjhumana effigie 5 corona tuSjdcc. Conftantinopoli in Sapien ti*B templo funt duse candidi marttio ris diflefli crufe : quarum vtriufqut macula nonnihil cinerei coloris, ita fpontcnatur^ difcurrunt,vt totam di Ili loanis Baptifta,veftiti tergore Ca- melbimaginemjreprafententjprater alterum pedem quem non fatis expri muntjAgricola. Cercopes apudEu flathiu alicubi legimus»
id cftjin lapides conucrfos : poet^ in Simias mutatos fabulantur .• vt Oui- dius Nioben aliosej Gorgonei capi- tis afpedlu in faxa diriguilTe: & in Sa-. crisvxorcm Loth in ftatuam Salis. -
Tt 5
De JtgurM lapidum^
Callimo inucnto in Gcodc » mirar imaginem impreffar fuerunc.-quaruni Ge.Fabriciug & figura in annulo>qu^ fiic exprimi tur,6c defcriptionem ad aos
Callimushic/mquit, ferfe lupini efl magnitudine, forma cius rotunda & oblonga, corpus partim pellucidum^ vt cryilalli.-partim nebulofum , vt Sar dxjaut gemma quam vocanrbuia. Inuentus lapillus eft in Geode gran- di:» qui inclufos fluores varios habu- it,fcd in medio iacuit feparatusdta vt argentum capillare aut in lapide, aut in pyritcinuenitur,quafiimpofitum fit,& pa*rs corporis integri non fitJgi |urdc forma>& trafluciditas locus
per fe admirationem mo-
uent:
• X^onrddm Gejherm, «41
luent ; fcd multo magis funt imprcIT* a natura imagines admirandas.cx vna enim parte lapillus, m latus imiftruoi verfuSj duas refert facieS3& terti» ve- lutivmbrara:primam monachofimi- lem cum cucullo, alteram viro gran- di imberbi, tertia vt vmbra nd cogno fcitur.Verfusin latus dexterum, vna tantum faciem habet priori non difsi njilcm,quaecucullatacfl;:quavultuni conuertitj ea pars lapilli pellucet in- ftarlun»gibbof»,feu (vt Ladantius) concauiEjqu» Gr»cis citur.Curaui autem includendum e- iufmodifund», qu»in annuli fupre- moinucrtipotcfljita vtvtrinq^confi derari pofsintinfcuJpt» natur» artifi cioirnagines.Geor.AgricoI» deferi- ptiojin lib.5.forsiIium editionis po- ilcrioris, paulo eft alia. Verum &ipfa conuerfo alijs modis lapiIlo,a vero a- liena plane nem apparet.Hanc in exi- guo corpore varietatem, nullus arti- fex fatis exprefferit. H»c ille.
tOrioflo.
Spartopo-
fl08*
pefigumlaptdumi^c, Corfoidcs caniciei hominis fitnilif eft>Piinius. ko^j-^ & Hp/f» Graecis ca- put iignificati vndd^«pf«w«</?>tfVvcapiti Idem fuerit fiueCor
fius Orphei, quem contra morfus <5c idus venenatos , fcorpij prsfertim commendat;
1 3^ H9f <no^inSs hiSoy
<^^(rii^^o</loio yiit^4cdLrf>^Atin^et, ^HTnJ^coi/o^if uKisvc ^ihkyLvaty cras^yrioii &pyi^ Cpnicccrim autem Achata cogna tum effe.in eq enim variaimagines rc periri folent; A fpecics eius quadam contra araneorum & feorpiopu iftus laudatur.Si cui tamen non capitis fi- gura,fed color & canicies in Corloi- de effe videtur, idefn efto cum Polia fequente. Polia fndA«a,fubaudi At- ^(^jcaniciem quandam Sparti indin cat: ean dem duriorem , nigra Sparto-^ polios, Plinius libro 5%cap*iLmihi in verbis illis, eandem duriorem , locus cftfulpciftus. Agricola tum Polia, tu
Spar-
Conrdim Gejherm. i4#
Spartopolion pro eodem Iapide ac • cipic,&Amianturo interpretatur. ^
Exora palpebra, vbi hordcoloru collcftionci fiunt, lapillum eximi iuC- fimus, tritico figura, colore, magnitu- dine p are,d uri 1 1 a fu p e rio r e, S ca 1 i ge a Bdidculusalbicans,pupiHampinBeii^cii*« gitnigraro,e medio aureo fulgore lu- centem. Hacpropter fiiam fpcciem facratiisimo Affyriorum deo dicat,
Plinius. Agricola lib.^,denat.fofsi- liumduniores (inquit) corrupto to- tabulOjBdloculamC^SciofcOvocant: etfi ipfiit^ fe hanc gemmam appella- re ai unt>c]ubd pulchra fic;& aliq uam adoculu fimilitudindhabeat. d u n ep hr o s, or r e n c rh' fi gni ficac,)^^^^
ciufdem oculus dicitur. Deus & bjc coliturSyris, Plinius. potefi: autem la- pis idem partim renis>partim oculi fl miiitudinem pr2efefcrre,rotun ditate figura prsfertim. Lcucophthalmos tencopV oculi humani fpcciem exprimitj Agri cola. Ac Plinius Ii.57.cap.u.Leucoph-
lOefgUYulctfiium^^c. .
tlialmuSjinquiCjrutila alia^, oculi £pB
ramc^corineLEt :Lycophth3lraos m, ex rudiore ftn guiiieo inracdio nigru candido cin- gitur^vcLuporuni oculi,iiUs per om» niafimilis.Vnde apparet eandem efle gca5raara,& praecedenti quoqj capi- te ^Lycophehairaon:, non Leuedph- thalmon legi oporcere, deceptumcg Agricolam qui humani oculi fimili- Trioph. tudinem ei tribuit; Triophthalmos tkaimos,' Plinio difta Ionaccnafcitur,& tres hominis fimul oculos exprimit;
Auricula firnilitudinem expriitiu^ lapides interdu gemis fimiles, Agric< Vidi ego lapidem generatum fub lirigua cuiufdam viri, prohibentem ei locutionem, dc eo remoto, redijt ci lo quclajAbyn^zoar.
In pulmonibus quxftoris Albretn ei, lapides aliquot durifsimos dci^qua bili iuperficie, argillaceo colore de- prehendimus,Sealigcr, Nuper atm»
cus
o
ciem candidam ni_
iycoph- xnox fcq ueti capite thalum». ^ n 1
quatuor cltcoioru
' ^mYddukGeJnerm* <4|
cus quidam mcus>mcdicus dofiusiii Sucuia,his verbis ad me fcripfit:Lapia Cqucm mitto)proximc cx thorace cu iufdam monialis cum maxima tufsi prodi) t per interualla,ferael vel bis inannOjfanguiiiis reiedione cxrefpi ratorijs partibus cum tufsi crumpea tedaborat, ambulat hincindc,& per- egre proficifeitur. colorata & degas cii^nec de vilis doloribus conquerit^ nifi quod anhelitus feteat, & difficul tatem fpirandifentiar. tufsis rara>(ic- ca6phthifim vix effugiet. Matthiolus & alter medicus in Epiftolis adferune nullum cxvetuffioribus authoribus de lapillis hepatis fcripfiflc. Imb dc hepatis & pulmonis quo<| caiculisi Nicolus difleritrquamuis m animali- bus madatis idem etiam confpiciau Monlpefluliindiffedione iuuenig cuiufdam, plurimos lapj^es pulmo- num fubftanti^ infixos fuifleanimad perfuraeff.
\ «
‘‘ ' Vefgum lap^tdum^^c. isani, ex thorace, hepatejinteftinisjfel lc,dc(j tophis in articulis & inteil:i- nisjlege Vuicrum De pr^fligijs libri 3,cap.ii.ItemIo.Langium in Epiftolis medicinalibus Tomo 2. cpifl.s'/. de calculis genitis in pulmonco follicu- lo fellis,rembus 6l velica. Salfeldse in • Thuringijs ex puteo vigintiduas or- gyias alto cfFolTus efl: lapis , qui folidi peftoris fpeciem prs fe ferebat ^ lon- gus fcfquipedem> latus palmos tres. cralTus anteriori parte , vbi coftse ter- minabantur^digitos fex.fedfpina va- cua erat ab eo^quod medullam cxpri meret, Agricola.
‘ In ventriculo hominis calculos ro tundoSjduros& albos colore inuen tos Norimberg(^jamicus quida meus anatomes peritus mihi retulit.
In iecore dc alioru olim, & poftre- mb Senacoi^s inuentos lapides atro$; qui in aquam iniedi intumuere; (3c in remigis hepate lapidem durilsimum inuentum, carnei coloris diluti Jul,
C^far
f
s»
Conradm Gefierus,
Casfar Scaliger refert. Auguftinus Barbadicus patritius Venetus, cu in- certo morbo obijlTct>in eius diffedi iccore inuetus eft Iapis iuxta fellis ve fica, grandior oliu« nucleo.- &,quod tnagis mirum eft, viridis ad liigrcdme ddcliilans.'cjui colos durioribus lapi- dibus foium inefle folct, Cardanus id Varijs- De lapidibus iri icCore 6c fcl lismcatui lege iri Epiflolis Matthioli 523.524. per totam lilam paginam & fequencerri.
Defperata ab omnibus valetudine fcneriii futrimo dolore inteftinorum, cum videremus carere febre, ne^ tu- morem extare quetripiam : quotidia- nis deieflioriibus aluurri exonerare: pondus in ipfis inteftinis fentire, fata- li quadam conieduralapidem fubef- {eratijCncmacaexBdeliio dcoleo no ftroTclino^croceo malagmate, boty ro, certo dccodo infundi iufsimus. Tertio clyfmate magna vis lapidum cduda cft^Scaligcr. la iateftmis aii-
Vu
‘ "De figurh Iapidum^
quando retinentur feces omnino ptercrafsitiem dcduritiefuse fubftan^ tantum quod efficiuntur quafi lapides, Abynzoar.
Adadu nephros(hoc eft, rcn)did* lapis: vide fupra in ijs qui ab oculo denominantur.
Subfcquens figura tres lapides hibet: primum exvcfica hominis ex- traeSum, qualis ac quantus fere appa ret,afperum, racemi quadam fpccic* Secundum, itidem e vcfica, minore, feuem. Tertium erembus, que ad- natum fuifle apparer.
Lapides e vefica deprehendi mul- toSjCeparum modo lamellis incrufia tos, inferiore fubinde coloris diucr-
fi.Duo
Conradm Gefjsym.
fi.Duoprster hafce genera. Vtruncp apudmeefl:. Ex Bouillis oppidanus noftrisadiucus medicairicntis erain- xicvicreum, fant exilia nobili Praxa^ gor« pituita:dum mingerecur, albu-s minis mollitie >cmiflam nirri duritia ac (plcndore. Senatoris filius eieclti pultis modo multos> ac maximos : g aeris cotadtu poilea in gypfeam lutn fpeciemtum firmitatem concreuere- Hic quo(^ nunc rede valet, Scaligen Toforum & capillorum qui con- crefeunt in renibus, par eft generatio nis moduSjGalenusCommet.l.inlibi 6Tpidem.cap.5'. In renibus Perdi- nandi Imperatoris defundi, calculos multos reperuntmedicidicut&in ve fica dum viueret interdum fupra triginta, fine vllo dolore>cum exiguo ardore emingebat. Non tamen hoc morbo confumptus obijtjfedmaioi ribuscaufis.nam dum medici poflri- dieamorte inteftinaate^ vifcera exi^ merent, ometum aliqua ex parte Gor-*
Vu i
Ve Jiguris lapidum, ^c,
ruptum j ac fincorani adipe, ficut& intcftina&ftomachum deprehende rut; <Sc pulmonem magna ex parte pu tridum ac grauiter foetentem, cum pi tuita & fanie ita membranis pedoris infiniftro latere adhaerente, ve diffi- culter auelli poflent*
Monlpeli; in cadaiieris cuiufdatii diffedione jtcfticuli lapillis pleni in- uenti funt*
Diphris {lego Viphyes,Si<pvn$y cum grkola^a fem duplici) duplex, cadida ac nigra, mas acfoemina,genitale vtriuf- quefexus diffinguente linea, Plinius.
In dioecefi Treuerenfi,cum cemen- to pro reparandis ftruduris , quae vi- tium feccrant,arcisErebreitefteincn- fis crucrcntur,inuenti funt lapides ni- gricantes & duri,qui muliebre pude- dum exprimerent, Agricola. Carda- nus lapidi huic Hyfterapctra nomen . finxit,nonrede.*ncque enim vs<^'ct,dp yjjucxjLKmy ^oQioy fignificat. addit dcMa ri«burgiinueniri.
Ratio
CoHYdim GeJneYHS, f 4S
Ratio nominum no conflat in Bor fycitc,&c:ncc in Gcmite> vclut in pe- tra candidis manibus inter fe cople- xiS;,Plinius. Ego aliquando conieci Plinium pro Gemite, legere debuifle GamitCjVC ratio nominis & origo c6 flaret anuptijs, quas Grsci yimoy vo cantan quibus fponfi & fponfk ma- jiuSjtanq fide inuicc datiu>copulant.
Id^ei dadyli in Creta ferreo colore pollicem humanum exprimunt, Pli- nius. Vide fupraCap,5. Pyritas quida digitis fi miles inueniuncur.
Ex podagricoru iundluris , muria,
& cafeo yctuflo^dc Pyrit® yfti feobe, rupta cute, plurimos lapides extraxi- muS)Cldore fleatis > duritia inuidos, Scaliger*
Myrmecias nigra habet eminenti- as fimiles verrucis^Pimius.' in quo n5 Myrmc- probo,qu6d terminationem Qrxeo rum in ias,foemininam facit, quafi ge mam fubaudiat.cum Grasci fimplici- tcr A/%fubaUdirefoleant, genere ma
Vu 5
Vejipirhldpidum^^e, ^
rculino inflexione prima. Suntqnia fimilitudine quadam ftrumarum irk gutture hominis jtropfffidn, id efl:, Scrutnei lapides appellentur, de qui- bus fub finem Capitis primi diximus. Fluores etiam didli Germanis, eSc Cry ftalliinterdu:, eadem fpecienafcunu
CAPITIS XII, P^RS II, JDe iUts qu& a quadrupedium denominantur^ primum in gener e d comunibm quo-t rumuls animalium partihm 3 tum milarihiuSitum compoJitU,
ANimalia quadam lapidibus aui faxis inclufaviuuntjVt bufonu genus,quod Ranam venenatam fof- fiiem Agricola vocat; de quo nos ii> Hiftoria Quadrupedum ouiparoru pag.74.0fl:rea etiam qu<edam viuen-^ tia in faxis medijs reperta conflat.
Albertus Magnus de rebus metalli cis libri i. tradi. 2.cap.9. Admirabile, ipquitj omnibus videt, quodaliquaq,
do
ConYddm Gejnerm,
dolapidcs inucniuntur,qui intus foris habent effigies animalium. Fo» ris enim habent lineamenta, & quan- do franguntur, inucniuntur in cis fi- gurseinteftinorum, Cuius rcicaufam dicit Auicenna effe^quod animalia fc eundum fe tota aliquando mutantur' inlapides, & praecipue in lapides fal- fos,no duros vtplurimumj&c. Tofi gignuntur inanimalium corporibus cxpurulcnto humore, vel ex hoc eu pituita commixto.-quales fiunt in ar- ticulari morbo, Galenus Comment, i,m lib.^.Epidcm.cap.j.
H^matites lapis (anguinis eoiore H^matkcs exprimit, medicis & pharmacopolis notus. (SmMfttfIcm Germanis, Agri- colainterpretante. Speciem eius al- teram Schiftum,id efljfcifsile aut fifsi lem nominant. Nigri turriti in hoc 2cnere,Val. Cordus meminit. machates languinci coloris Achates teL eft,apud Plinium lib.57.cap.10. Vul- go quidem noftri lafpidis fpecicra e-
Vu 4.
Galaftitcs
Steatites*
'pejtgtim lapidum^(^c,
iufdetn coloris, appellant, | perruafione, quafi fanguinetn fiftat fi geftetur,auc manu comprimatur du incalcfcat, J"E fanguine in mamillis fosminarumconcodo inanimalibus , lacfic-aquo nomen Galaftit^ lapidi impofitum^qubd is ad coticulam vel in pila tritus cum aqua ad oculorum remedia in laftci coloris fuccum rc- foluatur:yt & alij quidam ^ (Sc Meliti- tes quocj afucci eiufdem dulpcdinc Ccdi(Sus,itcm Leucpgraphis yclMo rochthus appellatus, S: qui in Argseo Cappadocis montenafeuntur^ quo- rum meminit Galenus»
, ■ . V •• • . , yt i *. 'S
5eiium Qr^ci proprie sice^ nomi- nantjadipem quod Plinius
iq Stcapte lapide non animaduertiffe videtur. A membris corporum(inqt) habent nomina, Hepatites aiocinerc, Steatites Gngulorum animalium adi- pe numerofa. Conijciasaumm eGrs co aliquo fcriptoremalehscvertiflc Plinium.*& effe tw tzP 'fS'
Conracttis Gejherus, l|^
id cfl:, anima- lium fcui firailituine infigncm. 4^0^©- autem Graecis videtur 6c pro in figni vel excellente, & pro numerofo vel multiplici quibufdam diffcrcu|s accipij
I. xAmiAnti quihuflum di&i lapidis frujlulu.
Veriorem e Ov- pro^ Cap.primq pofkL
z, Steatites forte ^ uel Leu- cographidi Morochtho ye ( altas Moroxd) comatum,
"^S|:eatitcs hic propofitus lapis vo- cari ppfle videtur, quod mollis eius fubftantiafit feuoperfimilis, fed du- riufcula, Morochtho cognata, vtfu- fpicor.licetenim fufeiin rufto colo- ris fitdineas tamen albas in ligno du- cit,fi afltricetur.quod fi lapis alius fub flantia fimul, & pinguedine &colo-
Vu 5
Cerebri fi- snllitude.
OSafolsi"
Tiep^urls lapidum 3^€. ft Stcatit^e /imilior inueniatur, is cHo Sceatites:quaiisfortereperietinTer- yar u m velBoloru m (vc vulgo vocan t) genere,qua}is maxime efl: » id
cftjtcrrafullonUjVel cft,
Saponis terra,n ominata.* q use fi duri- or^ lapidi Cmiliorfitj si£tt7iTiuA/^<?|p app ellarl nihil vetabi c.
Cadmis fofsihs > quam Cobaltum Germani vocantjfpeciem vidi ferreo eoiore , virofo odore > cruftacea fpc- cie& cerebro fere fimiii.
Theophraftusautor eftofla ter- ra nafci,inueniriqj lapides ofleoSjPli- Ilius. Humorem hunc terra (e quo lapis fpecuiaris fiCjquidam autumant cryftalh modogiaciari.Ecin lapidem cocrefceremantfcfib apparet: quod cum fers deciderem puteos tales > (criam)mcduils ex ofsibus carum ia eandem lapidis naturam poft vnam hyeraem figurantur, Idem Piinius.^ Fontes quidam immerfa fibi in la^ pidis naturam coiiuertuat* EranGo.-.
for-
ConrddmGeJhevm^ tp.
fordis ad Oderam fons eft ^ cuius vi ligna, folia, cortices, offa, conebs, ob ducunturraa^eria lapidofa. Qusda res fofsiles funt fimiles ofsibus, cuiuf- modieft lapis Arabicus4alis,medul- Is quam continent offa, quod genus cft marga liquida candidi coloris, A-^ gricola* Videtur fanemargs nomen Marga^ Germanies originis effe.'S0?(iircf enim Germani, noflri 9)?ar3, medullam vo citant» Enofteos lapis diuifus, ofsiu EnoRcosft effigie repr«fentat> Agricola.-qui huc lapidem Germanici? interpretatur.
Idem lib.j.de nat.fofsi _ lium:Cotibus aquarijs grandibus ta- tum(inquit)tympanifigura datur, & ex faxo molari duro fiunt.Ex his autc ipfis>qu^ exinferiori Germania affe- runtur,variae nigro &: candido colo- re, quaedam fraff^ ofsis fpede repr^- fentant;quas iccirco ^A/osfczjpGrasciap pellarcnt. Eftin animali P6ms ofsis duritia (inquit Scaliger ) a Natura in quaii defunSi ofsis locu fuftefla fuc-^
pep^uyls lapidum 30*^,
cen turiatavc.Callum Latini appcllS^ Sic Sc in terra offa lapidea, autlapi^ des offeos eadem meditata cft, vt legi musapudPliniutn.
Figuras quas fubduntur quatuor,U pidumfunt, quos Ofteo{ithos dixe- iis>ab anucis mifforum*
Sfyecks pii primus in Palatinatu locis
ima. arenofis copiose nafeitur ex fabulo, ofsiura fpccic>ytAs^o«(^«f,lioc efl,trti-
eorum
C onradns Gejherm,
€orum quadam forma, cum rudimca tig ramorum jvnde & dici
pofrunt;veros£/Tca,a fimilitudine of- iium:vel Ammoflci, compofita ab a- rcna<Sc olTc didiotic:VelOfteocoi!f3 a facultate qua offa frafta intra cor- pus fumptij&foris cmplaftris additi, mitifice fefruminant.&ab eadem Ho lofteirvndc & Gcrmanicfe & appellant.pdffunt autem
etiam tiomi-
nari.-fed nomcii ©anbf ft^fn Saxd are- nario potius tribuitur. ali qui nominant>ficut 6c ftillatitios lapt deS;»de quibus fupra diftum cll,qubd ad offairafta Valeant > Jft&enMntrfi- Noftri faxaqu« ex Latomijs c- ruuntur,&: quafi refringuntur, vel ex ciduntur^® jUC^Ilcm appeilac.De ho- rum lapidum natura &vfu Commea tarium doflifsimumThomas Eraftus rei medica profeflor Hcidclbcrg^,vic in omni philofophia fummus, in me- am gratiam confcripfiu-quehuicno
Secunda 5c tertia»
Quarta.
Stelcchites
De ji^urh lapidum .
ftr« lucubrationi quia non licet infi- rcre,vt cupiebam, propter feftinatio^ ncratypographi, prima quacjocca- fionc alias, cdcndumjVt dignus eftjCU rabo.
Secundus & tertiuSj figuraaprimo difterunt.-tertius quidem cafola.-quar^ tus vero fubftantia quocj:qu(^non a- renofa vel terrea dc friabilis ei eft, fed tenacior (Scofsifimilior. odor aut fa^ porpotiuSjidera qui cornui Monocc rotis falso di6lo, quod diufub terra marcuitjgratus & fubaftringens. Eu mifitIoa.Kentmanus,dc alteri lapidi inclufum fuiffe , Cgnificauit , Enoftei nomine.
Quartus a clarifsimo medico loan ne Dryandro felicis memorise, priua- timStelechit^ nomine ad mcmifliis eft. differt autem a praecedentibus eisdurior^ magiscj lapideus fit, (imo foliduslapis,cumillileucs,molles & friabiles, aibi(^ fintjprimus de fecun- dus etiam caui:vc no modo foris , fed
intus
Conradus Gejfierm» /
intus quocj prafe ferant,) 6c coloris fufci^figuramodicHnflcXa coflarum inftar. Ego hunc vnum tantum duos pollices longum vidi, coijcio autem hunc cantum cire, quiinfaxis e qui- bus Cotes aquarisc fiunt, inucniri ab Agricola fcnbitur.ea enim colore dc fubftantia refert.
Quod ad facultatem attinet, no du bito quin ad multos aftcftus egregie faciat,albi prsefcrtim illi ac probe ma turi, fi medici curatione experiri vei^ Icnt* Sed nimia plerorumque iner- tia (Scignauia efl, multorum etiam flo liditas^qui vetera folum retinenda a- iunc,noua experimenta non facien- da, ranquam periculofa. immo ne vetera quidem, fi 4 Galeno aut illis quos fequuntur, medicis nocradits^ paucis, vel plebi ^ruflicis forte tan- tum in vfu fint, facile admittunt. Ego Ammofteorum vim ad offa confoii- danda,(Sc chirurgis vulgaribus &agrc flibus quo^ illueratis hominibus h
&e figurh Idpidunt^
fiiaiaribus traditam, percj aliquot ft-s cula confirmata, natura ipfaindican- te dc propcmodura loqucntc illam cx ca quam habent forma § noii vulga rem efle multorum & fide dignoruni hominum, tumindo£l:orum,tunl e- tiam do(Sorum quorundam experi- mentis credo medicos adhortor vt pharmacopolas iubeant hos lapi- desfemper in proptu habere .-qui jp- culdubio ad alia etiatii multa vtiles e- runt, qu2cun(^ ficcari, fifti, aflringi^ finevlla acrimonia opus fuerit.Laua- ri etiam vt ab arena crafsiofe feparen- tur,& in paftillos formari poterunt^ Lemni» terr» inftancui non impares forte vires in pr»feruandis etiam ape flilentia corporibus habuerint:ij pr» fertiixii qui in hoc genere odoratiores funt, qualis videtur qui in ditione Co mitum aSolms>non procul vrbe le- na efFodicur monte arenofo , femoris quandoque figura & magnitudine, quandocj alioruolsium,®amhuf^
appel-
Conradm Gefietfps, 154
appellant : & vtuntur ad frada crura coiblidada, intra corpus per aliquoc dies exbibito>& ad dentium nitorcnl conciliandum.-vtLaurenciusHieldo difsimus medicina* inienenfi Acade m i as p rofe (Ibr ad m c fcrip Ii t j ac fi m ul mific lapidem: qui mihi mali Cotonci fere odore repr^fen care vifijs efl:*Lin- gux leuifsime adh^rent fruftula eius^ minimum enim glu tinofi , idqj probe exiccatumhabec. cauernulis etiimo dice fpongiofus efljideoqj leuion E- iufdem planefacultatisdc fubftanti^, Ladun*. Laciunae etiam didum a noftris vidc- tur:&iprurninterdum fatis boni odo ris. figuram nefcio, plura autem de co fcripfi fupra Gapice 2* Nuper verbofieitse lapides quofdam oEibus Vfiis milcSjfedfoiidos dc paruis foraminU bus in fupcrficie plenoSiPetrus Col- dcbergus pharroacopdeusAntucrpm ad me mifit: infarcinis nucum mufca tarum repertos: vnum redum fere, al icrum curuum in medio prommente
Xx
VcjlgHrk lapidum,
ceu articulo infignem^qui intus quo- que rpongiofam ofiium quoruiidata compage prs fc fcrt.hos Oftcitas foe- tidos appellarim. attriti enim vcl vfti, lotij veterisinflaraut ofsis vfti foetec> vt offa vera fuiffe in lapides mutata furpiccris.
Ab Ammofteis illis, qui in Palati- ni Elcdoris ditione non procul Spira ad Rhenum vrbe Epifcopali fodiunt, & aJijs qui non procul Icna Saxonias, non differt Darmftetenfis lapis>quc a nobili viro lo.Guil.Rciffcftenio ac- cepi;& fimilitef ad o fla frada in cruri bus aut braGhijs commendatur, fi dra chma vna aut fefqui detur quotidie g triduu,applicatis interim etiam em- plaftns,quibusmifcet:quanquam dc fine his proficere aiunt, modo offa ab initio rite fuerint reftituta.^
Cornua Eifdcm in locis nonprocul Spira
toiii la. dixi-
mus,inueniuntur etiam Cornua x aut Cornibus fimiles lapides, quos Ccra-
citas
'Conradm GcfutYm-,
titas dixeris. Vulgo Monocerotfi taa quamindiiuuio per orbem terras di- fperforiim cornua cfTe putant.fcd ma gnitudo 6: figura ionge aliaeil:, q Ve- rorum Monocerotis cornuum, quo- rum vnum Argcndns vidi.Hcecqui- dem Gmilitcr fub terra Ipontc natur^ nalcLvt iam didos Dileitas, non du • bitant erudiciinon tamc Mabulofor* te,fed argilla. Portiuncula quam do- difsimus Eraftus ad me mifit, alba^ tnoHis & lenis cfli fimilis medulla, nullis ytOrteit^poris, foiida {>Ianb fragilis & friabilis, eximie ficcans &a- ftnngeris, validius multo q Ofteitasj ac lingua adherens valide; mandenti grata, veiuti amygdali odore. Virc^ contravenenad: ceteras, cafdem fe- re quas Bolo Armenia ei tribuerim* Inucniuntur h^c etiam alibi, vt in Spe cu lubtcrraneo(quem ^aumanfjf^ol vulgo vocant)prope Elbingcrodani fylu^e Hercynia fiucChcrufc^ in di^
iione Comitum Stoibergcafiudn ciH
Xx %
Vefi^urh lapldum^^c. ■
iusDefcriptionenondum cdita^prae- flans nobilitate dodrina vir loan.‘ Guil,Rcii}cftenius.’Ofla vero^inquit, qu2 iliic infolitsB magnitudinis cfFo- diuntursmulti impoftores pro Mono cerotis fragmdiSs iimplicioribus ven dunt:fcd quia vicinis ha:c fraus nota cft> ad remotiora loca fe conferunt nebulones.
De Aflcria gemma qus inclufam lucem pupillae modo quandam con- tinet,ac trasfandit cum inclinatione velut intus ambulantem ex alio atej aliorcddenSjdiximusfupra Cap.2. l?tudo^^* Solaris eRkpis>q Solis oculus ap- pellatur,figuram habens pupilk > eX qualumen emicatjMarfilius Ficinus.
Zmilacesin Euphrate nafcit,Pro- connefio marmori Cmilis, medio co- lore glauco, Plinius. Agricolae hiEcvi detur effefada exid genus marmore, cuius fragmenta, vt fieri foletji fluuius detulerit. Camillus Leonardus apud Plmium legit Zmilacc$ feu Zmilan-
Cortradus Gejhsrm. i $6
this, in medio habens quafi pupillam glauci coloris,Orpheus meminit la- pidis cuiufdam quem Barbarum no- minatinEuphratenati;& eum videt Baccha gratum facere, cui nimirum etiam Smilax hedera accepta fertur.
Callais in rupibus inuijs ac gelidis o- Caliais, culi figura extuberatjcuiterc^ adhae- ret, Plinius 37.8^. Ocellusgeramaeft^*^^^^^^* tricolor, cuius medium candidu eft, extremarum partium vna ferruginea, altera nigra opaca eft,CardanuSt Ea- dem aut fimilis forte fuerit Lcucoph thalmus, ftu potiiis Lycophthalmus Plinijjdequoparte Lhuius Capitis di xi.colorem enim habet rutilum.* & in medio niger candido cingitur, quod magis conuenit oculo, q quod de O- ccllo fcribitCardanus in libro de Ge- mis:Operis vero De fubtilitate Iib.7. Onychis(inquit) tertium genus ferru ginei eft coloris in fupremo,inimo nigri, in medio candidi: vocaturaple nfej Oculus.Sic iile.‘6c forte oculi no
Xx 3
pepgum lapidum, ^€n snpn ab Onychio corruperunt illite- ratijficut NicoU alterius fpeciei in eodem genere. Alius eftTrichrus Pii nio>a triplici colore did^: niger ipft, fuccQS vero reddes, a radice nigrum, medio fanguineurajfumtno candidu. Chelonites etiam ille quem vulgo 4 Bufone denorpinant Japis e candida fufcus,inmedio quando<j cceruicu habet oculum. Zenothemis tradit
©nychem plures habere varietates, i- gneam, nigram, corneam 1 cingetibus candidis venis oculi modounterueni entibus quarundam oculis , obliqui^ venis, Idem.
pentej fof Dentes quoq^ fofsiles inucniuntur ^ alicubi, fiue ex cadaueribus animaliu
quprundam, fiucfpontcnaturse orti. Dente in lapidem verfum Aldrouaa-
dus Bononia feruat.
1. , • . . • *
“ ». Lapis Hy&ni& mmine d pr^PantiLn^^ pshemij medico Ge.Piclorio ad me 'Ombrijs qmrmdam forti cognatm-^ durifi^
mm^
Conyddus Gejiicrm* mm,fuhfluuHs,
at. Dsns in lapidem -ver/m^ yel lapis odoft toldesM ed^dentiformhiaut papiU^flmiltSp ^Hhs^dCHS:(juem a loSahncio Montano spa-' JloreZcclepA Curienjis apud Rhsitos doUiJ^l mo aecepi
Infpecu fub terraneo pro- pe Elbingero- dam ( de quo pauloante feri p/imus )rcpc- riuntur ofFa dc
dentes tam hominum quam anima- lium aliorum 3 maxima ac tantSB ma- gnitudinis >vc¥ix credi pofsicvixilTe vnquam tantae magnitudinis homi- * nes aut animalia vlla. Egoinvolumi ne De aquatilibus Corollario de Hip popotamo, dentis maximi apud nos inuenti ieonem pofui; fed poflea aiiu quadruplo fere maiorem ex Polonia aegepi^a viro nobili quodam asdifi-»
Ve f^urh lapidum
d) futuri fundamenta laciente inucn tum>vna cum cornu maximo ) quod plcricj Monocerotis effe putarutrfed, craftitics di figura eius curua obdat..
Glofropetra didu lapidem (Giot- tideni Cardaniis nominat fine autho- re)alij hominis, vt Plinius, alij alterius 'animalis lingua comparant: alij den^ ti pifcis Lamiae,
Cordi fimi Encardia cognominatur & Cardi*^
les* fce:yna in qua nigra effigies cordis e- minet.altera epde nomine , viridi co- lore,cordis fpcciem repriefentat;. Ter tia nigru cor oflendit>reliqua fui par- te (ambiente, Agricola) candida,?!!- nius. Telicardjos colore cordis Per fas apud quos gignitur, magnopere dcledtatjMaculamcj appellant, Ide.
Hepatites. Hepatitcs a iocmerc nome habet, Plinius,
Enorchis, Enorchis candida efl:;diuifa4> fra- gmentis teftium effigiem repr^fentat, Plinius. Agricola Germanice inter- pretatur Figuram eius re
' peries
Conradii^ Gejhcrus^
pcrics Cap.i.intcr rotundos, Pyrita: quidam tefl:icul\s binis aut ternis fi- miles repcriuntur.
C\A VITIS XIL V^RS IIT*
T>€ nhm fojiilibmjqudi, in Quadrupedibus mmantibm reperimtur j uel alluam cum eis earumye partibm fmilitudinem hdbent. Et primum de manjuetis^
SArcites bubulas carnes prxfen-Sos» ^ tatjPlinius,
Bouis capiti lapillum tradunt inef- fejqu era ab eo expui fi necem timeat: inopinatis p- ^ cifo capite ex- emptu adalli- gaturae^) mire ^ defle denti- tioni, Plinius.
Lapis hieni- gricans fiiicca
duritie, (nam idu ferri etiam ignis eli-
Xx 5
T>e figuris
crtur>)oculi vitulini fcr^ 4 capitcer- tFafti, magnitudinem & figuram prae fefert: ofA^iccrtauf hiSoif, vel dixcriSjGerraanicc 3[ugjtriii,Huncla pidem Io.Pontanus Saxonise princi* pum racdicus exccllentifsimus Go- thaadmemifit.
InBouis corde lapidem inuentunis virfide dignus mihi retulit. Bucar- dia bubulo cordi fimilis ^ Babylone jtantiim nafcitur>Plinius.
In iuuencarum fecundo ventre in- ucniturpil?ro4:unditatc nigricans to phuSjHuIlo pondere: fingulare vtpu- tant,rcmedium aegre parientibus, fi terram non attigerit, Plin.libr, ii. cap, 37.quidam etiam partum ab eo gefta- to cuftodiri nugantur. De his pilis, dce^rum generatione lege quae loan- nes Vvicrus Dp prslligijs dxmonum liH.3,ca.infcribit. Ego (imiles,pugno maiores, leuifsitnos^ fu perfide Is ui, vidi dchabeo.ln capris alpinis cciania
j
Convaius Gefnevm» » ^
les f eperiuntur,6c in alijs quibufdam fort^ScaligerExercIr.uj. Equas (in^ quic)dum hxc proderemus, egerebat Tofos d urifsim os jicuifsira os, fler co- ris facie j rotundos, quorum vnum habemus,
Dclapide infelleBoumaTaurorfi inaxim^,iam olim annotaui quadam, in Hiftoria Quadrupedum de Bouc G.pagina 70,6cinTauroiP9. Dcco demlegcAuicenna invltimo exqu4 tuor illis capitibus, qu« libro fecun- do ei a s B cllun e p fi s p rs m ifi t;vb i & dc feriptionem cius 6c ex eo remedia po nit. SyluaticusMafTatum interpreta tur Iapide qui inueniaturin fclleBo- uis. Scaliger Haram rabiei dici fcribit. Eum qui eftin felle Tauri ad i (S eru m face re Ni o fes Kira h i feri p tu reiiquitin fuis Coramentarijs. Ego talem ab amico miffum habeo , rufii coloris, friabilem.
iErencBouis lapide AIdrouandui Bononiae habet.
)
I
T>efigum Uptdum^
^mmonh i^el Hammonis cornu Flmijj dim (jukm\Ammonites ifd Hammites eiufdem^ quem< ouis pifiium comparat,
Hammonis cornu in ter fa- cradOimas Ae thiopise gem- mas,aureo co- lore , arietini cornus effigie reddens, jpmit titurpriediuina fomnia rcprxfcntarc, Piinius. Videtur autem is fsepe gem- mas putaffe qui lapi des funt , ficut & Hammonitesanobispofitus:quem a lo.Kcntmano accepi» Efl aurem ve- luti cornu arietis in fe reuolutu. A- gricoIaUb.j.dc nat.forsi[ium,eum de Hoplite, id eft,quQuis lapide ceu ar- matura induto, locutus fu5flet,fub- dii:SimiIiter Cornu Ammonis a- lij lapides armantur: fed eorum arma exaurovel orichalco polito pierucg videntur effcfafta. Athbro4.Deor
tu &
C&nrddmGeJncrm, i^o
tu & caufis fubterrancoru : Hammo- nis cornua (inquit) qua; plcruncj ar- maturafcrri politi colorem referm- te,obducuntur, fucco aluminis infe- fta, aurei coloris fiunt ; C eo fuccono inficiuntur armatura* , colorem fer- uant. Idem alijs quibufdam lapidi- bus accidit. Ammonis cornu ma- gnum^cuius dimetiens eft digitorum feptern, & reuolutio in fefc duplex, vt apparet 5 & fpccies tota pulchre crifpis vndantibuscj lineis articula- tim (nodofum eft enim, inqt>(Sc quali iumSuris coha2ret)dIftinda,a loan- nc Kentmano ad me milium eil depi fiucn: ipfe vero a perito & fene medi- co Burchardo Mythobio Cornu i- pfum accepit. Mifit aliud depi- <^tum, cum armatura ferrei coloris^ Cardanus in libro de Gemis^ Ham m onium lapidem cornibus arietis 5- mikm,primu ex tribus rarifsimis clTc fcnbit>iinc aurhorc , nefeio de qua ge ma inteliigens ; cum noflru m nc c ge- mainec admodum rarum fit.
f)epgHns Uf^idum
Pro srqvrntirv s icd^^
n^stcmt^YHi qn^fcul^tdtirt promptu erant pd Jmmips: ceteris qu£ ad idem argumetum ad^ ferri pot erant yomif lsicum Typographi fejlinatio J7c yrgeret^
Be:^arapudKArabesd}cli lapidk /uhro^ tundi differentia tripleXyJecundum magnittt dinemycum fragmentis exiguk quatuor* Ta-^ les autem lapides Ferdinandm iAugujlm Im perator habuit aliquot : cuius deUneationes has qualejcunq-yycum fragmentulis pro fpeci-^ mincy archiatros tum eius ficut ^ nunc fdij Maximitiatii Cafark ^Augudli^ loannes Crd toadmemifiu
A.liccra pofita cft inter duas figu-
ra!
ConTadH^Ce/ticruSi
ras Iapidis fpecie oualis» tBagnitudi- nis autem qua: hicajpparct,duplcxfe readfabam,fufcus/plcndidus>leuis» molIis:ab vua parte fimpiicior, ab al- tera lineas quafdam habet, qui Ccrui lachrymaa recentioribus dicltur> & Be2oar lapidi i^quipollcrt exiftima- tur.Hancinfpiciendaadmcmificdo-
ctifsimus medicus Adolphus Occo AugUftanusE
CsAPVT XI IL
PUo Capite XIIhquoLapidcsab Auibus denominati, aut ex aui- bus fumpti enumerantur, no alios ia pr/^fentiapiflos babemuSjquam quihiccxhibcn tur.
I. Hicraciten:
& 2.Perdicitcn: ab aliqua pen- narum in his a-
uibusuniilicudine diSos, Eos autes^ iloanneKentmanQ acccpw
t> e figuris lapidum, ^c. .Chelidonias ab Hirundinibus di- ftoSjVt ab Aquilis Aedtas > Alcdoria a Gallo^fupra dedimus*
Batrachit^ vel Crapodins vulgo diffi lapides, aBufonibus, quorum ca pidbuseos contineri perfuafum efl* Sunt autem {pecies cius tres hieexhi- bit^jmagnitudine differentes : figuri hemifph^rica,caui intus, foris conuc xi. Q^i^rtus maior dc oblongior cft. Csetcrosfere i?rottcnj?tlU,id eff, Bufo num lapides noffri vocat. Quartum, qui rarior eff > audio ot)arsroj]Vr^rottmjlem vocan,id eff, Serpentium lapidem, tanquam Ophi ten dicas. Tertium minimu minuscp cauum,Caluariae Bufonis nomine ab
Hier*
'Cotirdi^ Gefiems,
Hicr.Cardano accepi. Sed in huiuf- itiodilapidum noihinibusmagnapaf fim varietas dc inccrtitudo cft»
d:e l iiD i bv s qvi
qudtilium animanthim efjigkm refe- runt» Caput X-llIh
L Apis IflebianuSjC quo 2ES confla- turiniger,durusilarriins inftar:pi fcis formam ^neis fquamiscofpicua pr« fe fercns.^aliquando & alioru anl- malium. egd duosfingulis^Vriu vero geminis pifcibus iniignem liabco ab amicis roiffos. Agricola Eiflcbianu lapidem vocat„& imagiiies eXpritrie- re fcribit pifciu,Luci j, Pcrcie, Palleris marini, de nat. fofsiLIib.r. Libro i6.au
eiufde operisi Spino a prifeis dido
Yr
Vefigtirh lapidum
hpidi eunde^aut cognato facit , fifti- lejnigrUjbituminofurRj^rofum , dcc*
§ Q 0 0
Lapilli c pifcifi qu oranda O- ccani , Afcllo- ru pr^fertim generis capici- bus>talcs,tan- ticj.
ConYetdUi Gefntrmo
Ia tribui hifcc formulis^ qiisfe nota- tur literis A.B.Clapidcs cxprimuht> quos Gloflbpctras appellamus > aliq Laroiarum dentes, Cardanus Glotti- des,Germani ^latcrttlngKn.-ideft, Na tricu linguas. Gloflbpetra nigri caiiS> inquit Agricola, Germanis Natricu lingua dicituncuifimilis non cftjfed hiagislinguiePici. Reperitur in terra aluminofa. Sic ille, apud nos nonni- groifed albii^^antc in rofeo feri colo- re dS^lplcndido reperiuntur, faxis in^ terdum incIufi.Venenopr^fcntc fu^ dare inmenfacrcduntunfed facile ad vaporem ali) quoqj Isues & pr^duri lapides fudant.Dmcrunt colore, ma- gnitudinc^figura. Ali) dentatis aut fer ratis marginibus ftint, ali) i^uibus.De eo qui in A.formula exprimitur, plu- ra leges in Volumine Aquatilium no flrOjVbi deCanecarcharia & Lamia agimus, pag.210. In formula C.adnu merum primum cxpreflus lapis, fimi- lis cft esceris, fubRatia^ duritie & fplS
Yy 2
T>e fgurk Idpidum^
dore:fed auis alicuius, Merul^fcrcjrd ftnfuperiorcm partem prse fe fert, mi nor emeteris ><Sc vero Lami« aut Car- ( charis cienti (qualem Petrus Colde-
bergus pharmacopoeusAntuerpiaad me mifit) fimillimum. Vnci retro emi nentcSidentisveluti radices funt'aut fi quis adlmgus (imilitudinem refer-^ re malit, ofsi Hyoidi bipartitOjquod lingus animalium fubditurjnon dif- Cmiles. In eadem formula me^ia fi gura GlofTopetram latiufculam & fi- ne radice fuareprsfentat. Tertia ve- Cornu Comu ferpetisa quibuf-
dam dictum: quo nomine picturam hanc Georgius Sittardus medicus fa- ne dodirsimus dc logiore vita dignuS Norimberga olim ad me mifiL
I. Genus Cochle^marinf, arte po litcCjCum fuo operculo plane lapi- deo, quod vulgo Fabam marinam vo eant j prona numero 2. fupinac^ par- te numero 3. expreffb» VideinHilFo
i
Conradi^GeJherPis,
l-Ia Aquatilium iioiira pag.285. ceteras GochlcaSyde Cochlea caelata aRondeletiodifla.
Cochlea q- da(aIo.Kcnc- mano ad me mifla, ficuc <3c ali^ plures,X qua
a fiip fi cie fer- ro Cmili 5 ycl hopliten cognominare licebit. Lapis cft intus cultro cedens.-foris crufta tc nuij{plendida,& ferri politi inftarin- tedusjfufci vel cinerei coloris. Ambi tus externus totus pulchre intortus
Xy 5
Depgurh lapiiuntj
€{l5itavtmargines placentarum, rotu la coquinaria vel placentaria dilTcfti. Videtur quidcpi fimilitudincm alU quamhabcreprimo afpedu cura cor nu Ammoais , fimilitcr fere ftriata 6c rcuoluta fuperficic; pluriraum vero difFert* nam huius exterior ambitus,, non teretifiguravt Cornu fpcdlatur, fed in angullum margine tortofe coi ligit:& tura foris ferro firailioreft, tu intus lapis durior; totacj figura lati- orsplaniorjCoraprefsior. Sed necjfoe tetin ore mandentis, vt illud/ Media pars j qua reuolutio definit ^ caua cft ab vno latere; ab altero protuberat, nec apparent reuolutiones. Ad ferrft ignem emittit.
1. Strorabus lapideus, Strombites,
2. Strorabulus quidam minimus, fl benememini.
Conchae ftriatsaRondcletio di ^se genus. Primum & fecundum CK his En.cehus non rede pro Cheloni-
ds
tiscxhibuit# Primo & alium fimilcna pharmacopolsB quidam vocant Aga«
})cnncfcio qua ratione, cft autem exi ior^dc magis in acutu fuis fpirisexit*
T. Pedten lapideus. Subftatia intus eft pallidajalbicans^ ceu luti in lapi- dem indurati,
2* Cochles lapides genus planum vcl fefsile,fubruffo colore fons, in tus albo.Conchas & cochleas huiufmo«-
Yy 4
'Depgum Ltpidumj^e.
4» aliquot pomipicusMonthcfaurui medicus & philofophusincompara- bilis Verona, dc Francifcus Calceola rms eadein vrbe pharmacopoeus pe^
“ A. Lapis cu cochleis lapideis, par- tim extantibus , p^rtim in eo latenti- buSjitayt totus excis compofitus vi- deatur* poteft antcm Cochli^es vo- cari,
B. Ctenit« fpccies:qu« Hildeshe- mij inlapidicinisreperitur. Oris Ce- ti (vtfcribitKentmanus > qui vrranqj h uiUs for m ul^e ico nem mifi£}figuram repraefcntans»
Conchae
I, ConchcB (id eft, ferra-
ta,aut ferrcolx , fi ita dicere licet) gc- nus:Caftanc^B fere figura magniru^ dinCjCum germine glifcerc incipien- te,dcvmbilico infra» 2. Pcdlunctt Ius ferrcoluSjXT^^d^ <n(AH§o&<Ai^,
3* Alius lapideus totus»
4» Vml|ilicus ferreus^
Yy s
/
‘DefigumUptdum^
% Strombus tantillus lapideus, 3^ fotus folidus : ab imo tamen per mo- dica cauitate habet, cruffo albicans» 2. Alius maiufculus,fufci coloris.- fupcrius tantum in cochlean^ rccor- tus:infcriori parte planus & pilse fcu columnae ro tud^ fere fimilis,nifi pau- lo anguftiorcflet in imo.
j. Porcellana minima, alba:no mu cata quid-em inlapidem;fed fuapte na tura, vt reliqua etiam porccllanar^fcr- snUapidea»
1.2. Lapides funt foIidi,pugno mi- nores > miro naturse artificio depi6li. Pondus cis mediocre, crufta ambies filicea , alba, crafsiufcula, & prxdura
eift in
Conyddu6 GefhevHs^
«ftin vtrocp euidcntius in altero : qui planior cft,&.Stclla marinafuis radijs refert* Primus altior & turbinatior eft, &ab Echini marini Cmilicudme, ni kllor,cui tefta exterior fit detradla, Echinites vocari potefl:. In vtroq^ ra- dij afuperioreparteverfus imadefee dut:in ouo anguino Cquod infra mox dabimusOcontra.Idcmvcrb&accu bula quadam habet,hi duo no habet-
Pagurus la- pideus, parte iupinaexpref fus*
f. Lapis cauds Cancri >fiucAftaci fluuiatilispotius,perCmiIis,Ombri2s nomine ad me miffus.Ego fupra cap* 2.0mbriam alium exhibui.
2. Idem, parte- altera. Totus pau- ibbreuiorefl: fuperiore pollicis arti^
€tn fiiinintt £0?ierfr#/o^
I
I)tfigumUpidumj^e>,. culojciufdec^fere latitudine &crat fitiejefufcopaliidus.Pars yna^ qu«in, foior cflc vi- ^
(fctur , Bionis trafucrfis mo- f . [ diceincuruiSj cjuinis diftin- guitur,qusp latcr^ etiS in^ ficx^eafcedGr^
Superior ^ut| para Iseuia eft. In extre- mo tubcrculuratundurn prominet:, cuiin parte oppolita refpondet caui- tas.Satis durus & grauis cll:^
VE L^jP iniBV S QVl SEB- pernes ^ inJeBa r e fer ut C^poK V-
LApis huiu fruodi,no multo maior g hi,c app^retdn uetuscftinma te quoda Hei- ueti«,fcrpetis. infpira reuolu ti e(.
tonraiui Gepi^rtis, ^ iM
Vicffigie^itavc caput in circumferen- tia promineat, extrema vero cauda^ centro fit. Erat <Scalia pars lapidis, fo ris aliqua ex parte ambiens tang alte- rius maiufculi ferpentis minore hunc ambientis:quam in haefigurano ad- didimus, quod frafta tlTet. Hiclapis apud me eu,fatis durus 6c fufcus,infc riorc parte planus & ihformis , nifi ^ vno inloco ferpentini corporis bre^ Uc indicium apparet.
Lapis hic admirabilis ihuetltuselt an agri Tigurini torrente, qui T ofam nominantjpugno maior paulo, vncia rum xxj.pondcre>lfufco albicans, iit tus vero^fi Tcalpatuti candidus : mir^
Ouum an guimim»
pe jigurk lapidum
duruSjforis pr^fertim. ambitur enioi ccucrufta filicea, intus paulo molli-» or.figura ei lenticularis, vcl globi di- midiati. Vtranc^fpeciem apud me fer uo. A bafi,qua; plana & l^uis efi in medio, vt ad a.numerutn apparet , q- nseveluticaud^ ferpentium aut lacer torum,vcrfus fuperiorem partem eia tse paulatim attenuantur. IntcrftitiS autequodq^ inter duas caudas, duos acctabularum,qu<B ceu verrucae qu« dam eminent, ordines habet. Hoc fane Ouum anguinum Plinij videtur, deferiptum ab eo pluribus libro 2p. cap,5. An vero aliqua fit cognatio ci Brontijs ab Agricola deferiptis libro 5.dc nat.fofsilium, nondu explorauh
Hos
Hos procedentes duos Iapides Pe Crus Coidebergus Antuerpia ad me milit. Prior, (pecies eft Marmoris O- phito,non infupcrficie folum, miris maculis,lincis & figuris : (cd intus e- , tiam per totum variegata, colore ex ^Ibo dnerea,maculis fufeis tanquata arte fadis. Alter, forte ei cogener fcd lineis plurimum differens : quo quidem albo colore cymatili vel vn- darum fer^ duSujlatiufculo per totii lapidem cernuntur, pleno vtrincj bre uifsimis ceu petiolis tranfucrfis> ficut inter vermes (colopcndro, i quarum . fimilitudincScolopendritcs drues! hic lapis dici po- terit.
FINIS.
r
errata.
liiEpipfeani) libello, folio i<?. Vcrfu7.proi}on« lege notu In iibro primo Kentmani,poft f©Iio= nim numerum 70. fe^uentei aIi<|uot numeros corriff®»
S N C T I
PATRIS
PIPHANII EPI^
SCOPI CYPRI AD DIO- dorum Tyri epifcopunii De X 1 I, Gemmis, quse erant in vefte Aaronis^ Liber Grscus , & e regione Latinus, lolaHierotarantino interprete: cum Corollario Conra» ’ di Gefneri.
■«
TlGVni M.D.LXK
\
•V ^
^ CLARISSIMO
VIRO D. ADOLPHO OC-
CONI F. I N C L Y T AE R E T P V B* Auouftanae medico do£Iifsimo,Conradiis Gerrierus medicus Tjgliri- nus S. Di
Mitto adte doSiJiime:,'Epi'^
phanijdc XJ Lgemmu libellu Grir~ mm ^ Latmum,ah amico itidem meo y optl mo pererudito Diro conuerjum. <Audio quidem Lutetia l?ariJiorum etiam emiigatil ejjeijede^o ha£lemis nec Gracum neque La-> tinum typi^ editu Didere potui, Quamohrem Cdtterts qui hoc codice conmndlt funt^ amico^ rum meisjde metallis ac lapidibips lihellis^
hunc etiam adiungere Doluhquem JEpiphamj f Teterk^fanBiJ^imi ac dn^lijiimi i lliits epifco pi Cypri genuinu ejjefcetunon dubito ^etfi in^ ter reliquas eim Gr&ce Latineqj BajUe^ edi tas lucubrationes non habeatur. Fuit enim ,Dir illeyion piu^ filum ^erudhm in literis /acris epifioppisi fed rerum etiam naturalium fcietifiimm:quod relicli ab eo libri declarat^ in quibus Jkpe fimilhudines a naturalibus r0
w ^
EPISTOLA
hm^ctfimiuntihwsprsjertim ^ad ficrus egre^^ gie ^ eleganter fane^trahit atque accommo dat.Et ego alium etiam eiuflem authom^no editum hadlenu^^pJryJtolGgi titulo lih) u ma-< nujcriptum habeo. : in quo ex profejjo ducdoA ab animalium numero iKiKXI Xmaturk Ji militudines cxplicat:que alio tempore fi di-- iiina fauerint ^edamXu m prt^Jentia^ amico^ rum optime ^ candidij^ime^ exiguu hoc mu nujculum boni confides : quod propter multa maximaq; beneficia in me tua^quibm fddrn de ^ ob ledi are me^dP* lucubrationum mea--~ rum labores promouere pergis j qualecunque p^ratitudinis fpecimen ^ aut potius pignus ac publicum obligationis medi tibi
offero : ^ rogo f quid in Grdico exemplari, cui emendationes quaflam ex coiedlura dun taxat mea marginihm adiecijmutandum iu- dicaueris,pro tu& in Gr dicarum liter arum co gnitionis rerumq; naturalium omnium excel lentiafe eo libere candide ut /oles , me com- mone facias, videor quidem mihi fntentiam filtem authoris^fttion 'verba^ubiq--, fere con^ fecHtussyno loco excepto : qui e(i capite du6^
£ P I S T O L
deamo de onjiche gemma : quam ait ali quo f. ^
putare i Dbi a-
mxiKja nfox corrupta -videtur: quomodo aute eme dari deheat^ne diuinare quidem pojjum, plahui autem Dnicum filum exemplar m a-- nufiriptum.qmd ante annos aliquot Vir ge- nere nobilis eruditione pr^fians Gaf^a-
rmaNjdbruc^ I.C. Ferdinandi Romanoru Maximiliani Bohemi& regum a confilijs^ immatura morte nobis ereptm^ .adme mifit. Peto pr Ater e a 'vt per occafionem in Photijpa( triarcliA Catalogo authorum qmsdegit {(que ^ugujlA apud iws in gener ofii -viri D.Io.Ta- cobi Fuo-^eri Mecoenatts meibenemeriti nobi lifiima Bibliotheca GrAce manufiriptum ~vi di) locum yfii modo e ft aliquis^ de Fpiphanio eiusqj firiptis inquiras : yt an pr^fins hic lir- her;, alter phy fiologm infiripttis^ab ipfi
quoque ad hunc authorem referantur, certio res reddamur. In Corollario addendo proli- xior ac dili^enfior fuijfiemfiper alias occupa tiones licuijjet. Delebior enim non parum in- dagandis Hebraicis rerum naturalium pro- prijsnomenddturistyt aliquid hac fialtem in
W 3
I
r p T tr o L ^
payte luch , quonUm in melioriht46 non pop Jumpcris etiam litem adfiram: idque ut in mjlm ^nimalm libm decUraui:, 'ita in Stir pium quoque hijioria non minus diligenter ^ T>eo iuuante, faciam. Vale nir ornatifimet ^ meo nomine venerando doBifimoq-y feni parenti tuo f hi cognomini (cuius tu \k tc2- yovlccg iccTfosflius esiauus autem Maximis liani C&Jarts primum medicus fuf deinde iU lujlrts Reipuh.^ugufianA ) plurimam ojfi^ ciojamqj falutem dicito. Tiguri 15^5^ Nonis lulij 5 ex tempore Ad ' ^ prelum.
His fcriptis offertur mihi locus di ui Hieronymi lib.9.Commcnt. inE2echiele,cap.28.vbi inter alia qu^ delapidibus preciofis feribit:, italegi tur.Horu coloresjatcjnituras & effi cientiasfinguIoru>noneft huius tem poris dijGTerere.fed proprium volume « defiderantrita vt in Ei:echiele,& in E- xodo3& Apocalypfi, <Sc in Efaia , fibi « omnes lapides & lapidu ordines c6- <6 para tb magnam di legenti & difleren w ti faciant quxftionem. Super quibus «r (Sc virfanftus EPIPH^NIVS epi- feopus^proprium volumen inihi pr? « fens tradidit. Hsc ille: quo locuplc < tius teftimoniunijhunclibru effc ger- manum Epiphani), non ell: quod defi deremus.-pr^efercim cum idem Hiero nymusad Fabiolamde vcllitu facer- dotum, dcLyncurio gemma> eadem plane que Epiphanius hoc in li- bello fcribat:vt inde tran- ftulifle eum fatis ap- pareat.
■ W
TOY EN AFIOIS
JP A T P O 2 H M XI eV I OAN i*OY
^iTH^-TTOV KVTlf^ ^loJ^GO^Oy iTTlCTH^^
Tm^Tvfa i^.htQcs^y^^^^yroa^
f^rpis soAicr^cns tt!D ha^^y,
MdYginihm qu&ddm ex ccnkBurd ' ddjcripfmm: idq-^ monemm^ne quis di ip^rfim kclio/iem ulioru Codicum exH JUmcf,
"V H-2 A 'Z{'^^\y.v)niXi.a}'Ttc^ Tt (^hMcafC) 7p^ 'ffy W A9 yicf} \7rct3/A(P-(^ rpv ttfplcos Accj>^'y t
rrxyrjSivooy '7z>7i\p.7r'c7ro§7rHSvcc Ai^ODy, raf^ cvopxcnas , 'fccs t£ y^occs , &r cJI/
’^VSTi'3d7r0V$yi{^T0CS&S ^<iiQ(PiC^CO/ Cp(ipi^
■ CK5 ^ cdj'^A,lo(oif ?./-
0(^3 -Wfcf TtvlcCS CpVhHS iTirXt&l TrV^qVTi T>eejT: dlk STixi (S issoiccs 'isiX'Tfl(J^@^,f quid^ ^ ‘1^'rfcf^ di Jiou^aTTU do hoytoy^ cuj-
' Jententid ^ "rC^ccyCfiVoyy ajJi^yLnS diJfQ*
pendet, cp.oi(tiS* Ts? TifwTisslyp aM©^
2CCf-
SANCTI PATRIS
t. P J P H^NI I ' EPISCOPI
Cypri ad DwdorumTyrt epijcopum de X7 /• Gemmis cpa& erant ini^efte KAaronvs^ Liher^IoLi Hkrofarantino interprete.
Vod petijfli^ virprxftan- tifsime, de Geiimiis quas inRationalifiue Oraculo ■ di61o Epomidis humera- :is , fupra pedus Aaronis Dominus iufsitt alligari:vccum eoru t infihuU nomina,coloresfiueformas locos, <5c ri^id e$I, qu^ faciunc indead pietatem medi- fihulain-^ tationeSjtum etiam ad quam indican nedlL dam qualibet Gemma pofita fuerit, quocj in loco & in qua patria inue- niatur, id paucis tibi exponam: Hoc quidem ita fe habet.
Quadrifariam 'diuiditur Rationa- le.Et ipfum quadratum t palmi longi ^dodratis tudinem aclatitudinem habet. Pri- mi quidem ordinis prima Gemma,
;w 5 ■
. is facerdol
BP ip
'pTpilioi/ ^krcc <rix,kfcty^0^l Tov S <A<^'^(ii/ 7ifcST(^ Atd^
(ri7r(pG^(^j&rixlctc0iSi Tflw 7f i^y siyfOi/ •TifwT®^ Ai3(^ , AiyvQto^ :
VCC CC)(^THS 3 krcc ^.yLSiQvs©^» IQV TtT^iy- *?py siyov 7ifwr(^j y^vaohi^^ : &toc £>h-^
■> / V -r* ^ , ■> e
f^7i\,iOfj j ^rcc Qvv^oy^ Kou. ov'f>i ySiu ^cty ot i3, ol '7H fe7ra)//ZcA Tpy J<^pLodS VQh W ol T^TSti
A.
tTj>55rO^ Ai^(^ ai^<D(Q^ a
0VT6U feSi ISV^OOT^S «-
c/2« cU^(^^(Ahs j (7tt^J)[[a ^sT /^^vV t6-
j(3a Afc^-
Tca j fee tPv G</lous hcc^^y iTTi^vofio^, <^ BocSvA(Spi <It 'm TT^s A^^yf iW yiVcTta, ist
Ji (Picwyns 0 At^©', Jhjj^jjciODS <At ^
TTdVLKHg^ ^ L’k‘\^lm v:ii ol ic&Tfol tf^SoIcAh^ fixrcc 3 Kpw a.>Axs Tiknyks ^o <n$"i^ov yi- yvQj^xs. iSL j(^ xTA©' 3 atcf J^ovv^^ ti^AsiTm fc^Asjj^V. ^xAxkLt^s (/ii ^ s%x^
<k ccJ?l iHxs
^ Ay
Di? Xlr. GAMMIS. t
SardiuSjtumTopaziuSjdeinSmarag^ dus. Secundus ordo prima gemma habet Carbunculum, fecunda Sapphi rumjtertia lafpidem. In tertio ordine funt:,primatLigurius, fecunda Acha- 1 tes,tertia Amethyflus. In quarto, pri rium. ma ChryfoiithuSjfecudaBerylluSj te!- tiatOnychiu. Etiftas quidefuntXIL i^Onyx, Gemmae , qu<e in Humerali (Epomir- de) facerdotis funt annexa, quaru tu difcriminatuqilocifuntiftb
L
Prima gemma, SardiusBabylonius’ didIa.Eft vero form a ignea, & q fangui nis colore rcferattSardio pifci faic c6 -\Sdrd£. dito (Scinuetcrato fimilis ; qua de cau faetia Sardius dicit, a forma (colore) nomine defumpto.Nafcit in Babylo- ne Affyrioru.Pellucida eft:&vim ha- bet medendi ad tumores ac vulnera ferro inflida. Efl & alia quae Sardo- nyx vocat, &tMolochites, vim cmol- liendi fleatomata habens.Eiufde hxc coloris eft cum fuperiprc> fubuiri-
/
£PIPH^NIVS
Ji (zK'^cif 7ra- ^cc tIw ce^^^lw 7i5) ort « thz^
&%»
B*
, \§uS§o^ rm G(Ae
t W^HTUL ^y C^3fCC1iffi.iylvi'trXl J TOTTCC^jH WA» ^ > VC^ tS' THJTt hi^QVS ^IXtZ^
fcot/Wo)^,^’ 1’fi^at/ Attfot/; o// o# Afe:'^- (jL^a-ca/ns ^iccjKy^ot cpocLc/jf^oy^ icpa -im(A^ iFot’te^S ccAa^ctsfoy 7iaiy^i7rl</lovf> oAtyoif
dM§x- 7tfc^'f£«:T(^. Oh^cuoi S it^<rluuiyKca/ vii Sfoy:^l, H^Thi^ivoy licufoy Jixcrt^lc^sH. « A^c^<?v-
^(fivp-ocljL ^^dby vav f££Tw?r» 93^^, 5i^fe^<3p. 0 a/^O" rroioA/J^,
'TZi^cy^^ IxT^QiKH kHPV{£ , IfuSfoy h^J}f<A(x)crt rkyyp>\)>y^ ccT^a ycc^
A<<«'J‘ctfc/i9.fcpt‘7ri'?iA«<7i c/^ K^XTTt^ecs caovs ccS ^Iah a ^reitcDy, i(gu 'rbv 7s^'t€^Qv st>cdu,ou " cCk OVc/T oA&JP, p^«(77/zdl/« </i
J(pcc 0 ^ CU/TlSl 0V7©"yvAo$ 7t6d^ TTK&fB' OCp^ ^Ayitay, <(p&5 *7nvop^®^ cfi pcvTJTratfS yj}^0t}7rv(^^ t(^ Trtisk:^ stCcfvhns ^AaacrfW fiO^xiVoySUoi^,
DE Xll GEMMIS. f dis. Grauifsima autcm eft fubinitiu veriSjCum huiufmodi malae afFc^tio-’
nes incipiunc, ■ ' " ' ■ *
II.
Topa^ius gemma colore rubetma gls q Carbunculus. Nafdtur in To- pa^a vrbelndi-ejinucnta quondam il lic a lapicidis in corde alterius lapi- dis.*qua cum fplcndidam vidiffent,^ Thebanis quibufdaoftcndifrcnt,par uo precio vendidere. Thebani vero, tum temporis regnum adminiftranu Regina attulerunt.llla vero diadema tiruoimpofuitinmcdiofrontis. Ha- bet tale experimentum haec gemma. Attrita medica cote reddit luccum non pro fuo colore rubrum, fcdla- deum. Impletautem fucco illius at- tritse quot crateres voluerit is qui af- fricat,id<^abfq3 prioris ponderis vlU planeimminutione. Vnhseil fuccus hic ad morbos ©culoru. Epotus ad« uerfatur hydropi, & medet tabefeen tib us ab vua marina fumpta.
4
t fiatfk,
EPlPH\ANirS
r.
7F^i(ny(^. feS7 cfi yAoofos M «o^a, K9^- t^l^^po^cd W VOJTdI^ » TJS^W ctJc^
Ns^&y/istyavf? njK‘h9v<ny» ^}Kot <f^ li^o^irtcc^
. VQV^..X^ q i^fi%^rj^VlCWO%/S^ TSIK^OQXsI iiJ^^y '^cpo<^ct yAc&Q^c^O!)^ ^
§00^, j(^A^Stxc m^oovicu/cy hl^voty , 'TjLU/ Aou&cofoy, J\ff. ‘TDioujTLu ulricw:on cpcc G‘ly\Aca.Qyfii,^(avcc &'r^ AOfcinxyoy <jv <r;c^ii ci JiccA^y (Kca/oky ^(^\k 'tdv tov'h^ )^gvo^ yAoofcdviSva do iAixzoy, j(^ \k 'rovrtv 'tIuj ^l’7fO(J‘/ TTOdl^O Jk^lwTld^O^OTd^l^ cf^PU/^Gy VH '^Ol^i d>Aol /fe (pPC(Jl Ni^Ccvi TlVCCT^y^ Vi^jdfy mAcat^y Trtva^oTtqioy yd-mojj A<- Sovf.yly \<^({h^^y d=> m/ccynctcorcchy •r <ritc6- fxyo^ov^ Kgu tK Tvvrou Kt^coviov/oy HpiA^^ ohx£l olM Aoui'it(XA/oy, A?A^K9^ dAKoi^-- <rl (ryL^ctyd^QK o rm lovcAsccai^
'*ZSCKA/U \0UmQ W . O Ji feTl^©^
T/v dn hldiOTnk^ oy j^psc <j// %T <^'GO^CvVCC TTO^ 'fccydjo Atyc'tm. yt.”^jhdka. ^Go^^y ~o% ^ 5 iFnq 'B.?Ancny ivj^os n^AsifyihQ^y Bcc^Si^ois Ji xiiy^HS. Akyovtn S doy.
D£ XIL GEMMIS. 4 III. ^ ^ ^
Smaragdus gema. Vocat h^c etiam Prafin^Ell<5 viridi colore, <5c difFeruc tame aliquantu inter fc. Qnjda enim, illos vocat Neronianos? alij Domitia iiios. Et Neronianus quide parua cft cft forma, valde viridis, pellucidus, & fplendes. Appellatu vero Neronianu liue Domitianu huiufmodi de caula fcrut.NeroneaiutliueDomitianu o- le u i mn ulta vafa infu difle.- & in ter u al lo teporis, oleu viride colore contra- xifie , hoc<^ oleo petra copiofius riga ta floridioris coloris cualifle. Alij di- cuntNerone quenda antiquu artifi- cejgemmaru fcalptore?Smaragdi prf cipuu vfum inuienifle, & gemma ifta ab illo Neronianadifta-alij vero Do- mitiana appellari malut. Sunt au t & ali) Smaragdi;& primus gdenafcitin Iudiea?Neroniano valde fimilis .* alter vero inAethiopia,que etiainPhifone .j^fluuio nafei dicunt. Phifon aut apud "Grscoslndusjapud Barbaros Gage:|
JR P TP Ha isrt v s-
ytvt^px.iK^ yocp<pH(ny S
fc^^fdf^ icguo a/§Q^ 07T^‘>d<nvQ^. k <fi(hjjjd^ liLs cpcc<n '73V Ki^ov , cAuAdc/lk tov cr^dfk^ y</lQt/y7T^ff ih ^^'nJ^^iSvcc 7rfo<rot)7roy, Ai- y%,'T0ULS^’^K 'fik yt-vidTroms Tr^yvoo^i^
ra ■
. A. . .
t (pOiP^’- OVT&* &J^a^ t ^ucpoivt^
KTsy forte^ fkyty^, ylviinu Jt <jv’ Kd^^^Hc/iovi 'VsL o|v- «5* , « 7?^ AcpWH X^A&Tta» iT^Ol </li (pOCfft tpomK^ yvy Atioy npdipy ovtoos iv^ia-KiSvU , qCk
kyLi^a. nd^'^(fOo^oy\dl‘Aa tIw vvh\cC TUijf^ooS^ ^kLjj Acc^ttucJ^Q' ^ H av^^CCK©^ coakv^nplovr^ ^ Lea yLcCK^o^^ epoavov- '5T©^. KdK rpvrpv uB^ytvdixrv^VT^ , ot akpy ^xJ)iooS W^icTHS>vcrjy aju'roy^ 3cc^^LySU^oy Ji ^(Pu^cerpy ^Acc^eiy, oTrvi- ois ly^ccnois vjcrccK^v^k , « o^tojL^
yGcc oujrp^ ^ "^v^^oAns (podviTmi
c-]^ ^ LIkAhtUI, ^OAtyoy 'j a Li^dJj
viQ' Ai^(^ exJj^S^ ioiJCi, Kd^svffj cfi rray Li- t fcwvtQy , olvcoTToy, tsi efi o f ydAKV<f^ovt®^
f!^QVi^, MscT^vphf^!^ AiQ@^ rF^dTiAvcn^ rp\j joy , o-> 71(&\kT& yjjT^ I^TSIS
At^Q^
DIS Xtl GAMMIS, $
vocaLAiunt etiaCarbunculu inhoc fiuuio gigni, lilic eflim.inquic (Vlofes^ Carbucuius & gemaPfahnus.Fcrunc auc Smaragdu Ipeculi inftariroagincs reddere.Tradutetia fabulatores uitii €U habere ad pr^dicedas res futuras*
1 1 J f.
Carbucuius gema, paniceo color& ardet.Nafcit in Carthagine Liby«, q dicitur Afnca,Sunt q ita inueniri hac gemma dicantdnterdiu quide no vi- derijfed noSu inftar lampadis & car- bonis fcintillatis eminus ac jpcul ap- parerCiHinc agnita qeam quxrut,fa-^ cile inucniut. Gcdata quibufcuc^ ve- ftibus tegatur, latere no potdL Splen dor enim eius extra vedes appdretl vnde etia Carbucuius appcllaL Car- bunculo n6nihil,paru quide, hmilis cft gemma Ceraunius, que aliqui oim •Tsiy avini nigricantis colore cogno- minant. Ed etiam gemma duda Car- chedonius non abUmilis huic, quo- niam & ibidem ioci repentur.
(^)
i
- » 7 7izf>cpv^
puto pro inter pretcLtio- ne in mar ^ine Jcri- ptu fuijje
t 'Tvis
i:PXPHyANIVS
E»
. r-)
aH^ mTTipGfQ' 7T0f(pV§t^(ai/j as jSAC!?'? Thsf 7SZ^(pV^CCS [jLcAodvHS “TO TTC A
Ac^ c/l' 'pvrpv -^QS^^vcrip, ^ yc^ o J^cc<rihtrhSy ^vov^y^s. ov iscu/v <fi oi/rQ^ cus 0 J}cA9V 7TV^ipt/fi<^0!}f/r
ovr©^ Ji My^TDCL 'Si ^/J 'jil ivjix
AidiOTiic^ . J}o '7V 'li.fjiSlj/Q' iV(f^oi$
(Tiy "Si 'PV AlQVV(7tV T |t. (XA/X§CidlMOVS fc-
yo^iK (tccTT^Gfov Ai^av^ « nPis TrvTAoiS •^CCP)(& XTtt^y , £57 cfi ^CWIJ.XSQS 0 AI^(^ ^ <^l/ac/ltsU'T©^5 <Do ^ <yv
t yAiJ^ocn o^pi(noiS xstTCtn^iXo-t (^y , yictKi^ 01 Jix(nA&s, AAi^tTfovQ' </ll ifh. ^vJfjoiKCay cpv^
ftccTCo^ yivoy^ccs TfAnyocs ovjj y&AxKh Ix» 'TttJLji y^oySlM©' pjs nAKayStMOis.
^ vcycop^ 'liw M&)V<rS o<^^S-
irco/ ofa, ^ </lod^(rccv voyLO^
iiorlccv^f^Aiiov acC7r<^«^<JV is^chVK^ (xjla\.-- yiTvu»
s.
jeJS@‘ IkaafiS. «\nis 2(^-%T cn«s«~
7^h
DE :xir. ' 6
V.
Sapphirus gemapurpurarclt vtfpe cies Biattse,! d efl^Purp ur^ nigr^. M ui ta funt eius genera. Efl enim Regius^ aureis pundis varius* No ertverohiG in tacaadmiracione,quata iile q, pror fus purpurafeit. Ec hic dicitur efll* cu in India cum etia in Aethiopia. Quo- circa aiuntapudindos cemplii extru 6Iura Baccho extare^quod gradus cx Sapphiro trecentos fexagincaquinc^ habeat, quis multi fide no adhibeant* Efl: vero gemmaadmirabilis, pulchcC rima,gratifsim& propterea etiain ar-» millis dc monilibus reponi rosueuirjs idqj potifsmiu a regibus. Locu etiam incerremedia habet. Attrita em dc Ia dti pmixta plagis q fiut ex pullulis al b*s dc tuberculis medcE fi lilis illinaE Scnpiu efl &i in lege,vifionem q Moli apparuit in monte, & legem datarn^ia gemma Sapphiro fuilFe exprciram.
VL
lafpis gemma, li^c Smaragdii
(fi) ^
XPIPHsANTV S
\
yj)i^cs)^. </t<c TU y&hv *fiv 0d^fco5</?or- VAfJiCcS^v rQ' •moTcc^o^ ivfta-K^cTta, (^ tAfc«-
vccrtdj §OLWT<tS j <3t/ (W KVTrfc»} j <x^ is7 Kv?»f^. 'axiJAv nstTsvfJ^tfo^ Ay.x^ov<Ti^y, <fit
•Tiovck <fh 7®t) hi^Qv:\^f tIw <ryLX^oty<Aoit ^ cc?A(i dfL^AVT^cc ^ cffcou/-
fO'rffcc, Lod yAoofoy (rayLoc^
t tV5&. >jcAK9t/5 t ^Afc^(C«^ T£7J^<8-
t (^'1‘cw- HH^ValXpuUf eil/ <pM^-- 'rluuKKQ^rxcrUs ds ol yLV^oAo'^i Atyou<np,
Vii cpcc(^cc ^ yAca/np'i^cz ^Acco^k^ , B<x.iv'r€fit hS
c^aTCoyj ccv^G ^ 'in Jh(t(pH. d.7Av cfit ^ nPiS cuthAcu- 01 [^vL (CiSy^ M' o§a ^ 1(Ah^ <y/ 'jn <t>fvyiotA
t 7iv§cp\}-- lAQii^ovatt T« ^ tPv fiiyAsv y
^(CP'? ciuy‘k.-^i§cc ixxlAoi/j Si acu <fp oivoo o^aofcc^ov(^>«
^CUiA. ^^jLidvs-OV t lcoj^QrC^(X,»QV ydf
t 3cc^vri j ov </li ?i CUJTTiS JhjHKfAiCOC* a^’ «
£cc, ycwvoT^cCj Lcu AdVt{9'^iA y OV'^ tucca/v
^?i§ovQii ovn TrvcAiy oLT?</lfcov&. kAAv <A% k^v^AAov vcAccri o^olx . Aij^Tta <fi% v- t cpcci^ccu Tiv ^v^oTToiZjJ cc«©- cit' T cp^Tccarii^/o fcKTOJf/. A I^9j?cTi, (6 'dTOiixicrti/ Yf npr-
'3®i^ t/o/ H^cxuiccvylw, ^AKf/<Aua*
) / , f N f»
£cD*^j (3V AoC^TVVVUtt yACO^GC^ HTlC tj^ei
D3? xri GtMMIS. 7
ma (colore) refert. Inuenitur ad ripas Thermodontis fluujji, <Sc circa Ama- thunte oppidu Cypri. Huius vero la- pidisAmathufij didi multafunt gene ra.QcFad colore, viretvtSraaragdus; fed eft obeufior dchebetior.intus cor 'pus habet viride, fimilis «rugini, ha- bete^ venas quatuorordinu. Ha^cno xia phacalmata expellit, vc quida fabu lant. Eli: & alia magis glauca q marc^ faturatior flore &tindura.Aliarcpc rit in fpelucis montis Ida! in Phrygia, pellucidior purpura q cochlccc mari- na fanguinc tingit,(3c vini nigricantis colori fimilior>amcthy flo faturatior. Nec enim vnius dc eiufde coloris ac facultatis eft lafpis.-Sed hzc gde mol- lior cftdc albior, qu^nct^ valde nitcr, nc<j rurfus fpledore deftituit:alia ve- ro umilis aqua: glaciei. Traduc fabu- latores hac ipfa pelli phatafmata. In- ucnit aut apud Ibcros &Paf1:oresHyr canos q terra Cafpiaaccolut. Eft& alius lafpisjiio valde fplende$jviridis*
W 3
1? ? I ? H ^ NIV ^
fslfe. lccairi$o ^mkcuh
vs^}'SVijhif^fi^Oi^H-^ioviy H acpf^k SmAcsir- cpcccrl^$l ^uh^roioi (^hd-n^as cBs TCC (picri^arit.
•Z.
\foyte\vr AiS-Q^ t KiyvQj.Qy, (fii, tZlI %(/§%•
<^iy ot/cA£Cfx.oi)g iyvca^v, oiri t^oc (^vcrioAc-
?r|(« TJcr^f/ «jai/-
^A%(^'ceA(^i'Hfis(np , </ti Aczy*is>'^^
ejioy ‘hroj KSC?sv^Ji^‘oy Ai^oyjoy tiv^ tu 'rycti^ VH cfl^AiKT:^ Accyv2Aoy )isc?<9dtn, Kca rvcy^ (OT oluou ^ Alyx/^loy, \7T&(Ah ou &acu 7^cs- (p(XAT^OU()f.t(^TCC {jL^TiTTtfiHCrCKM/nP:
<^y cf^yLCcyxyJ^oy 7ff(kcrivoy. ^on 'tiriik' ^ th ■ ■ nP^TCay cvoyLcc&-ii^ t ovk
<r«^ ^ ucCH.tv^oVittod iPiy(, Ts^oTriov I ftcv oVt©"A/So!^,- voujj fifjLXS Acc§&y^
(i^TTOTb Aiyy^oy ifSiA^ n
qipj, vxkiv^Q^ ouL rd$ ty^
t J}>xSv7% cpofov^, o(Tt» yf iC^io-Kirva cA/^^t 3x- 7u )^oiXy rPartvnPjJ oU^xyKouor^os t u ■vjsro- i^ooy. \qik% Ji vkmv^©^ -/«dJJta, t«'v^- TTo^cpugh 7fO§^'fJp(ooy iSQcriSi 4
^65
DE Xll GEMMIS. % Eft&aliusitetantiquus vocatus fimi TrxTims lisniui feufpura^K marins. hunc tra- dunt fabulatores tumvenenatas be- ftias>tum etiam fpe6lra metuere»
VII.
Ligyrius vel Lyncurius gema.De hu iusinuetionevei apud naturs indaga tores^vel apud alios veteres, qui hara reru meminerut, nihil cognouimus. Inuenimus tii Lancuriu gemma voca ta,qua vulgari lingua Laguriuappel- lant.Et forte puto hunc effeLyguriu, qiiandoquide diuins liter^e nomina t ra nfp o fu e ni t : ex e p li gra t i a, S m a r a g- du,Prafinu appellates. Et inter nomi na gemmaru Hyacinthi, qui &: pcipu® preciofus elilapisnotuscjomnib. no meminerut;vt in mente nobis ve- nerit,num forte ligyriu hanc gemma appellet fan(Sa fcriptura. Hyacinth® igit diuerfas habetforraas.Qao enim repent .colore jpfundior,eo ceteris p ftatioreft.Similis eft colori lan^qfup purpurafcit aliquatenus, Quajjpter
C^) 4
^PTPHUI^IVS
VmlvSoV 'WOfCpv^CCS TCC h^cclcm vcc LiHscriMSKi <pn(rt, K<a A§
^TXA^«<Kr^T«^ ; o dt dldlJ^r^pQ', ^ ^oJ)vO$,0'7fl7‘Q'^ VliZ.§@^,0 TtrCCfT^^
t TTx.{ 0 dii njl^TrjQ^y t ‘J^aAdl;-
fi9S in fe~ Kt,^. iVfi'(TH9yTtu dti. ov^Pt ^ irn WijoTjffc^ aueticajp, Jict^^cc^icic ^ ^kv^iccs, oi/ipi dtiol/ii^oiui-
•7CC TP.v eii/ TTohyTiyLQi , <c^v(n © tVi^y&ciAf
^PiCUJTtw: J^(Z?k0U^0l &s CW^^CCHSiS tSTt/foV, cuJiPt ov jSAec5r7ovToa j fw </^i txM§^c€Hp:ff a^yvvvov(Tty, ov ^lovoy dii fS^jj^TAcc a AfC- Sdy ns ddy ?iid-ojj ^oiA/csy^ o&oi'« , © t'7r' cdf^^^ccy^S '^Uf 09^ ov<Fcuj7h HHPtAvTrJy-» Q: od-ov^ (pT^ayl^iTCXi 5 k^rivis, At-
yc.'roudl^ o At^Q^TvIs 'Tttcbxicrou.c ymai^ly &S (^T^KVtcu/ }^Wilid\j&y» isi dti. (pcC(Tiyti^ Vdny «5TfcAA:siJ(j?^.
H.
AtS'@' ccy^r^s» ovT©^ ??J *art-
^ihdbK^ H^^VfdUQ'^ oV 7T!|/ iv^i<rK%Toa, ^ccuy^ocslQ didh^r^
ilxicppw-
T©'. i TfaTTOjJ H t l^iCpcy/TlVO-V ^
? ; • ^ ■ * ' ■■’ t " ■ ^
DH XIL G1EMM7S. ^
veftesfacerdotales hyacintho & pur pura ornatas fuiffe tradit diuina feri- ptura. £t primus quide lapis>vocatur \ tMarinus; fecundus’^Rofeus;tcrtius^ Naciuusrquartus^ Channi^us.-quin- itus, Perileucus. Inueniutur h^e gem^‘t in interiori Barbaria Scythis: & pter quod funt valdepciohej mira quotj efficacia habet. Nam in ignis carbo- nes coiedsjpfs quide tantu abeft vt abfumanturjVt ipfos carbones extin- • guat:necidtm,fed fi quis hac gemma panniculo inuolutain carbones igni tos cpieccrit, paniculus quocj ill^fus conferuat.Dicit etiahxc gema coda cere mulieribus parituris, vt faciliui parian t.pr^tcrea fugat Ipeftra.
Gemma Achates. Hanc gemmam fufpicati funt quida efle eam qux dici tur Perileucos,qua \n Hyacinthi me- tioe difla efta nobis.Mirabilis eftge- ma coloris fubcqcrulei, extrinfecus circufeceatia habens alba inftar mar* ' (3)’ 5
TEVIVH^NIVS
'j 7p^Tlih'ZKvB-ica/w^l(rK^c'7T^» ( fes-i Vife \k 'p\J'fOo^ MScojj dyktns ^5- , ^Ct \^00y AiOVT^r' : TQX^OiJ^(^ </li ??-
(Afjy^cCT©^ d-n^tot/^
k^ifi/TG icy (THB^yitQV ^ (^ l^iJ^vasiJ ^ Lc^ ^iPi^vrcs)^^
0,
A/9-(^ (XpLt^VS©^y Ol/T©^
'Sj^(pifGccv cpToyi^cs}^ ^ Ba^iCoS!, « ^ cw/t^ ^ A crt/ ;(9 'ttP ftfc (?« t', (3 ^Vct) ^ 7r&/4 -
ttovQc ^J^og,n ^ofcpHCWT^ ri
y^ (/tx. 9^’ rafr* oficri yiVi'na ^ Af-
t ^tcAc^cr- ^ W cw^P^ vccKiv^m S) j ^^l'^cc7s^y(rLQQ:oA%^'\hyL(ym)(^^^?.^ym 9v ^cckct^i&t ?1 dvck^&SHg ?\ ou/fl Ai
^ykoy:uel I»
potius cd- Ai^oS ^v<Toki^05.’T£^riy riv^^^ov^vA^ -ijL'xlc npy- %sy L<cKkm<ti. ^U(ri(ctiy yM <ihy : w^io-Ki- Avyi^t fh^ ^Tta cA& 9^ *7D JV/T&Tfco, s^-cc '9? 'r^yos
pra m Je- 7^ Ay^ycwlncBog BccSvkmog. tIw yxf Bt«- xto lapi-^ Qvk^vx. (^ ^ l/tSyo Ay^yL^vlnd^a hjx-
de, ?svcny^ori cp^crly o TStcru^ Kvfov t& B(t.cn-
IfAyou^l- l^^tJ&vTrvc^
Dn XIT, Gj^MMIS. to
m oris vel eboris.Inuenitur circa Scy- thia. Eflctia inter Achatis fpecies,q leonis colore habet.Si terat cu aqua^
'^Sc iilinaturmorfui venenato , auertic |venenum^orpij,viperarum/& hu- (iufmodi venenatarum beftiarum,
^ IX.
Amethyflus gcmma.Hsccircufe- 'rentia habet jpfundo ccu colore flam tn^ardente.ipfa vero circuferctia in medio albior ef{:,& a Vino Gr^cjs di- <Su colore vibrat. Forma eiuseft va- ria,forte aut & ipfa in montib® Libyas nafcit.Q^xdaex eis puro hyacintho cft fimiiis^alteravero purpurx;nafci* tur(^ilitorc dcpruptis locis maris e- iufde Libyae. X.
Gema Chryfolithus. Hunc aliqui tChryfophylluvocarut.Auruqdeco t chryjo- lorefuo refert.Inuenituraut in puteo phylluulij duplicis petr^ ad moenia Achsmeni- authores tidis Babylonis. Babylone em&pu* nohabet^ tcu iilu, Achxmenitida cognominat, chry-^ g> dicat regis Cyri patre Achaemene foheryUu^
I
'EVlVHsANlV S
\jdcn:3aurekpm6li6 cojiJ^erJm ^ mulrm\ 3 qu& gemma colore porri Juc* curefert^auri interuenientihm gutth^ Dttde jimhiter ah auro , n)t ChryJolithpi4 nomen, accepit :non Chryfolitho tamen ■, fed Beryllo^\ de qm m^x agetur 3CognataJ\ j(9t5 HpxAffgHst^ mvQySikos^
ix^cS^nss
I A.
Attf©' J^H§v?iKioi;,y^cajKt^ct}if ySdi <lh , 3tc ?^ct,o^o^ccq>HS -i^xpn/ vJ^ctpistgct^,
vctKivSn,ylvcT^ j 71^'n T^yLct *3nS> cfvs rpii HSthntiSUln ToU/fU, « dll *ns cdtTt^
+ <5^(9WcA(C K§\f T* Hhin t cd(txpt^i<rccc^ (pcdviTUl WS'
Kly^tfslyo^lf Jicojy^g,
dll 71S > 7W H9^0US -r OCp^^hlJLQlt
7TJ> c^cch9V'7c? ^ •^stT^natct, isn di aM^! 5tkA/// o(Aola
7i5J £v<^f aTzr 7n>7fl:^a^
I B.
opvyioy. ^pa/Sii
^ccvviyei t/w 75 ht^oo
7jw Tvcs vv^A^toeg dj
tKTrd^ (ncpy cwd^By^cu,Z.y6y (S t \K7t^i^xlx Woc
|1 D2? Xll. GtMMIS. ft
vocatum fuiffe. Tnuenicur &: Chryfo- )aftus, qu2 ftomachicis & coeliacis hjionka - >ocavim medendi habet* , qmdhuk
^ j io coconm
Beryllus gemma glauca eft, colore naris, aut hyacinthi dilutioris. Nafci ur circa finem montis Tauri. Si quis /clit hanc e regione Solis contempla *i 3 videbitur non fecusaevitrum in- -.rinfecus grana milij habere peliuci*! ia. Eft dcalia Beryllus pupillis ocu- lorum ferpentum fimilis. item alia ce rx fimilis, qu<e circa Euphratis exi- tum reperitur.[^eo'^^ j^hdiric^fiant^
^ radijs Solk opponantur 3 ignem emittunt ^ yt j^ecida concaua^^nonymus, Sic^Crj^ l:cilii,'\
XI L
OnyxvelOnychium, gemma. Eft hsc valdeflauo colorc.plurimum de Icdan hac gemma aiunt regum di-
uitum hominum fponfas, qu« hanc gemmam in poculorum vfum con-
lEP IP HMNTV S
(jLi^ct , et c^^'Tfl’4'CCcr(ui)(0U(n'^y hiQoy oHjche e- hv)^'mioiJi(iivv^oiiS ol
nim pocw^v^y M' p^cKiy^oM ^(ri '^ceTfhyczoh Lifacla le TivhS <Al cpacn^ cwcS^ ^ V(AcC7Q^ ^ ixtou-* o-tmm, ?&i/ 'tffx7r7iv§ou, 'ovv\Itocs cfif^rmvs
^ c 5. I <■ »/ J ,-S®'' ^ '
<n cpvaioToyiK^iiS , & ovv^ 'fw ocsmyy cio'-
tcrau4e^- c/}3% ^tpyLQc^oo ^ f ^crwi
^0.0^.$'©^, VH '3'®V cdpCCT©^ Ic/liX, IX?iK0l c/Ife TTOt/ (2^ TT?!/
-yeloycotccAihy tSI <P^oki^^ , 4^-
J^(t)vupcx)s ovt/)(trljuj }(^A's<n ^ e/J^ i=>
1 CC- <?1 Adl/KpV»T©^s kqxjoi? ^
P ^ P I T a’a AMAMT02 At^ Sgv, ou K^i ca)-3vy IcpcfG o , ^ ^p^dJJT GS
,. f/ C^« c t . .
TQixyiciTW ccyiocy.
a/^©^ 0 dcJ^xpLcesiyc^ptfpyS ^ t/o> ulqx.rpOTvy JiicpQ^a o oTt '2^ ixyiccpi
'foliQ Jt 'TtV <pi^JJ''py GCnjpy^ : 7« t(3f 77i 7SV i TTXyOC,^ ^£7-7cix/37r«}^;-
Tmxtgv svh^s '^v
I £)£* XIT. GAMMIS. n
;ucrtimn Sunt& ali) onychit^^quL uocc did:i,qui cer^^meliis colore ha bendsjfunt hmiies*Aiuntaute aliqui cos ex aqua^ coire ac veluti congela-
ri.Onychitas appellant a natiuoeoru colore: quia elegantium virorum vn guisficmarmonhmilis, non fine co- lore fanguinis tamen. Ali) vero fane <Sdpfum marmor ab exploratione vn guisonychita vocat.falfo nomine ,p- ptertpuricate albedinis. {j^Ubaftri^ res fiide lapis d Dio/c.etia Onyx 'vocatur tu
litijiimn
VE ^D^M^JVTE GEMM^.Uuorem, cjuam etiam ^ejl ah at fummus Ponti-- fex^ dum t er in anno im^redere- ^ tur SanclaJanSlorum*
A Damas colore fimilis efl aSrL *
X^J4uncgefiabatrumrausP6tifc}C
in landla fandiorum ingrcdiens. Ter vero mannoingrediebat. inPafcha- tc.Pentccofl:e,d TabernaGuloru fc-
[lo.Poncbatiir aut fupp edus funiiTii
I
£PiPH^4:ivirs
0T\ 7roc/?^^9j fc-.
TTCufco^ny TTvJ^i^OVS iTT^tof^t/Qa fioj XlTOi- (^(Aoi^H§L'A^oCLVi H i7T&'iA'S oAtyc^ tWiTci- v^oy ^y siious, (w 'j<Xf axrt^yuiis Hf^u <mas ^yLHKlb'» \k cfk^t&y Ji ^ (^oovy- i ilAOtty ytcoy \7TM^oo^<y\/ Tcjy t y^ct^iy , <Avo k-
csti(Pia-HSi Horpcv (rWJifjxySb/Oi » XTTfi.vjilw^fl <Avo (ryiifccyc/loi, a^yL^cwy <fi nsyrooy Iw « f nrot oMXcucng ^ ’\oq Ljj o J^uAoo^dg ccJ^iytccg^-rluJ t/luA» ^oiocv ^^QA^coy, tTTca/oo Jt ^ycocy ot
dy/ Tidf (^utxA^iSt At^oi, nrQytg Jt ^g ^^ht^ul t& iJlvT^vrp ^eT AfsS) ipv Teird- A9V, ductfTicc. <cy^i,Q Hcrcu/ , yiH «jv
‘Ttdg ^//'tdAcus » & i<A(AdK& 0 ^iog , ttQp (pcccriy n^oid tpv Ai§&Vyi{^\yyj(^ Accg, ticu \k 'nVTDit\yiv(a(noy ort ^ca/d(sy y^ccTT^s^iAi Lx/qaQ'. nvitiiz </i <yi/ yccc^^fcug
(KJUC^ XTr^^TTC!^ 5 CUyLK TiV©' CU$ <JV
• ri^li^iyCLx (pH(r'iy:'£;^cC7rv<s&?^y «r Accoy cw^t Kj {/^iA^iTbxrca/y oovi ^ca/cc^yy&g bcu/c^y: covi yLxyou^ccVjGg yidy^^cxM: oavi &g Ai^
ytoy^ ^g Aiycoy : Lcd oovi &g cuyjAxAoicrtcw , &g cdyyiCcAoo<rtpcv» Ei cM lyivGp cLa-^yi^y Actyt, •n^g^iyivbicrK^j oAesog ori oyd^ay^oO dyLct^^
•jicc:
/
!D£ xii. GEMMIS. fj '
i. y
lacerdotisjvbiis talareveftej(5c fug ta ^ -larethumcraldinduiffec. Dcfcedebat vero humerale paulo infra pcft^ erat dem :D. crheius longitudo "^dodraciscu dltni dio. A dextris & a finirtris "^^fupra nia Juperhu-- ■ miilaS:,vbi duoparua ceu fcuta cdfur merde taerac, pedebat duo SmaragdUn mt -yemt* dio authoru era tt^Declaratio,^ erat ^ cpfSts:- ia didusAdamaSjColordaererefereSi Sup humeros vero li.ia indiCat^ ge- ’ m^e.Ter verojVt diflu efl^p annu ofte mjymu6^ debat ( fic ornat* potifex) populo cu inhu^ lamina auifeatt.C^tf fi in peccato dep mem. hederentjfiinpceptis q dederat De*, iio ambulafircnt,mutabaf, vtferutico lorlapidiS;,& fiebat niger, hinc agilo- '\fgalera fcebat qcF Dns niort6 miflurus cfTct. addita. Cu vero e6§ gladio gdere vellet, effi- ciebat failguinei coloris, vt p Hiere. inqt:Emitte populu ipfiuS,& egredia tur:qcuq5adm"orte,admorte: qcucj‘^ ad gladi-Ujad gladiu.-qcunc^ ad fame, ad fame: qcucj ad captiuitat6 j ad ca- pduitate# Q^odfi venix fplederet,a- ®
(?)
SPIPH^NIVS
: Lo(l TiDTt i a>s Aty& o
•THS l^CftCC^i 10\i(/lciC TCC? crj>v y a7rt>-
rks ^P(cc? (Tov : Ts^&Ai LvfiQ^ tgc. cc-
i^lKi^JLCCTtC mv^ AiAV'7fCt)xi (T& Ix
jS^<7jAdl/cra LvfL<^ <mv^
6VK 0’4'fi ^vxiri, Aio ^ Zcc^^.q/ov ,
•TilP TTtC^Tf QS lOOPCVUOV 'TU CO/TOV, |
^ 7fdC<^rty AcCf^TT^s lyivQp 0 At^©^. *70-»
‘74 ^)^/w iha^l *TQV h^ccr^fll^i^ *2=>f^
C(JJ'TOjJ, © TTp uBroUTi1'n^(&' CC^£Act/z6*tfa'4 7t>|/|
•7T0<!^4fV- 2t4 Bj^CiJhjL/QVrf^^ inv Zcc^cs^iov] &s T^ (kyix''f^ ^yicaj/ '^/v kydjvicc Lu o Axes» |
(A^TTSTt isOCl O Al^@^ (XUrTdls \Avy^QS
*nxs, K(x2 £^4A^cVt©^ c«/vov ., Lou. yycvr^j en fsCiyxA^s o^xcrlou/ \m§XK^^ ^H(Tcw<r(poJ}^xAoe(XjJvnsy^ Lu 'tvx^xt ^ 0 xy/%A(^ Tod XQisroO, Jlts Jk(Ao^i t §xcr^o^ ^ ']'7ifL7FAoif\ipca/f;. \
3^^. c/£ T^s (AiLcf^KSi
IcTfXHAdi <A(it)An&, Atht o\j'Tdt *flyi^x- crccv t. \yH^’txA^^^huou,^ ms ^x Ai^oy^ KAG^H- fC^Xi/ CpVAluJ H^fXOO^^^QIJ •itA^cn>iMi^
W. ^ 7rQ>’7t^£>ci/ t/o/ xHPi
'fS' yu'^n^y^(!Ojj tisv ixxmB^^
tfTOfi
XIL GBMMIS. i4 gnofccbac fe no pcccafle, & tuc fe.fl:u cclebrabac.Queadmodu ^pphet^aic; Gelebrafeftatualuda.-reddeylDra tua; .Abftulic Dns cuas ini«g.cat:es.Iled^ « te e manibus holliu tuoru. Regnabit Dns in medio tui. No videbis ylterius mala.ldcirco etia tepore Zachari^ pa trisIoanis,du adeu vicesrpedarecjin «« Pafchate> fpledidus fuit lapis.. Tu ‘Crn coepit hoc a4ino fungi facerdono.Se queee aut alius tunieS talare fumpiit; qfi etia tardante Zacharia m Sandis landoru, anxius eratpopulusjnefor- te geina eos redargusrec.C^teru ipfo egreflo agnofcentcs,q? magnae glori? vifionevidifl.ee, valde exhilarati funu Nafciturus enim erat loannes pr?nu- cius Chrifli. quapropter etiam lami- na aurea glorifi cata apparuit.
Q ih ve r b i fli I2fla p i d e s i u fs i fu n t i n- ferunRationaIe,fccudu la.trib^ Ifrag liticaSj,vc vnyfqfcj lapis vni tnbuire- fpondererj venia luxta diuifione pro- cedentem ad hhorum lacob^j nato-
MPiPHoiNlV S ycJf ^^^oJltofj (nW7i'^&p
T5Vr.
Vcu<A^A&ccs </l^ Vzs^Lu^crifJ^oy i)}f,iP7rvc^ioiJ‘: aM > <r^(X^ctycfi^ : lov<A{^s> cwdfic^^
Vcu<A<i^ B<e;ViS^ jS* H Bcc?iioc iscaSicrK^ IZ P«^9A.(^ fc7r« i^271^i^<fic/loo<n y' oZjhh yxocuHSi 7r^g 7rOLH<rou. J^CC^.&(rl <fi VTVt : Aca/^ (TK7T£p^§Q' hdyL^Moxns,
■ T^cci<A^ 'ZiP^^xs j6» H 7XTCuZ<rK9
Iw AciXSyHj^ (DJ^oocrt W IXK^^ yjjucuHSC rTS^S 7^ TTOincrcu wcuj^xg, «<r< </E 'tfTPi : r«C</'* Aj^v®£o^:Aa’if ,fiC^T«r‘.
Vcu<J^(iyA&xs j3. lai)(^f^(x^iSvs^:Zct
€*ffAa!//j^VcroAitf©^. •
Vcu^^ib' Pxy»^ J3. laoiTHcp^j^H^vT^iOfjtt^^
'vix^ly-iQVvyioy,
OvTOi Qcri^ ot »^i40cr(/Jb/ot </ii<fkHSt
T £ A O 2.
T>E XII. GMMMIS, i|
ru fcrie.ita em couenit eos(filios laco bi & lapides)idoneo ordine coiungi.
Filij Lese cjuatuor. Rubcn>Sardius: Symeon,Topazius:Lcui, Smaragdus* ludas^Carbunculus.
Fili) Biih2e>duo. Bilha ancilla erat Rachelis.Rachel vero cuno pareret, dedit eam lacobo in yxorem,vt filios cx ea fufeiperet : riati aut funt ex ea; Dan,Sapphirus:Ncphthali,I^is.
Filij Zilp^jduo. Zilpa ancilla erat Le«e,& dedit eam Lea lacobo invxo- reraj»vr ex ea filios prpcrearet.funt vc rb ifti: GadjLigyrius : Afer, Achates.
‘ Filij Le«, duo : Ifafchar, Amcthy- ll:us:ZabuIon,Chryfolithus.
Filij Ra, chelis, duo: Iofeph,Beryl- lus:Beniamin,Onychium.
H«funt 12. gemm^^vnicuic^ tribui Ifraelis rclpondentesi^
i
FINIS.
t
(>”) 5
TC OH O LL A RI VM
C 6 N R AD t <3 E S N E Rl
V inEpiphanij
lRis lil^eilum
Rittlomtls s^arom, PeiforaU 'iudicij^ Ao^. yioy JJcJen Hcdraire: dijiinBd
coloriha^s qui}? que : aureo ^ hyacinthino^pur^ pmofoccinoJyJ^i}md ' ■
Sardonyxin hiimero.-
Al cera in filcero.
N n
cr c "-s
o o
J— y ^
n
T3 31.
I — . ►—
C
5c r
a.!:
^ a ^ " N-^ '“sa
M
n;?
• . y»
co,
< —
•vs
r *
’ o S ^ |
> |
^ 3 |
|
cr n> |
|
f>. '-t |
|
5' |
r ♦ r-* |
i, , , |
K |
O;
. Crt
n. .
EJ i.;
t—
at"
•r\
d
>i*^
c. . '
tin-
!U
^ « T!
'n
' ta dr-
•
' . c '■
.
a- F'
tr
w
l-> »
W
.5«
p
cr
C/>
M
C
(A
H
^ £J
o n:
( S/.J
a
V- »
'f'
c-
P
(A
la ha^
'COROLLiARlVM* li
INhac tabella propofui gemas XIL numero , totidem Ifraelis tribubus accommodatas > luxta Epiphani um^ hoc ordine,vt prima gemma filio pri ixiogenito, hoc cft, maximo natu trU buaturjvltima vltimo & minimo na- tu;fecunda fecundo , 6c reliquae reli- quisjfecundum cEtatisprdinem.-ficut: etiam in duabus humerorum maiori bus gemmis, quas Sardonyches intec pretanturjdextr^B quidem lena maio-» rum natu filiorum Ifraelis infculpta erant nomina, finiftrae vero totide mi norum. Addidimus autem fingulis litcrammaiufculam > quic matris cu- iuf(j nomen indicat .-L.Lese. Z.ancii- l^eius, R.Rachelis. B.Balae, ancil- la eius.
Colores jfi cui addere libeat, rotu-? dam aut quadratam figuram in quo- que fpacio defignet:& colores adda-» tui% vchic fubiccimus. l In primi loci figurajcolor Sardijdd eftjCarne'? ol^ diflasgemra^B , quse apud aurita^
iy) 4 ^
XIL GnMMI^
bros <& locupletiores facile inuenie-» turjVt&fequentiuplcrcBCj.Nonpof' funt autem verbis fatis reS^.defcribi colores multi, qui ex rebus ipfis inlpc ftis melius pingentur. In fecundo & tertio loco Topa2:ius 6c Smarag- dus vulgo non funt, Similiter in j. 6.8. & 12. Sapphirus Jafpis, Achates, &Onyx, omnibus fere ijfdem nomi- nibus per diuerfas linguas feruatis nq fcuntur.Et cum plerxcj plures habe- ant fpecies, deligi polTuni;, quarum e- legantior in fuo genere color efl , aut qui In eodefrequentiorhabetur,Pro Onyche, Germanis didtus,
velChalcedoniusyulg6(^a^cbemcr) albicans' pingatur. In quarto loco pco Carbunculo, Rubinus. In feptt mo pro Lyncurio , Succinu aurei co^ loris, Innono Amethyftus orienta Jis apud Germanos cognominatus. In decimo pro Chryfolitho^ Hya- cinthus vulgo di(5lus. nomina enint funt permutata. In vndecimo Be-
ryl/us
COROLLsAnlVM,
ryllus eftjCui figura cylindri , & color csruleus dilutus conuenicnf. De- cebit ptiam lingulas linea latiufcula aurei coloris ambiri.auro enim in Ra tionali in clufe erant. PoftrembcU diftinfta fint fpacia quin^ tranfupr- fa^ coloribus totide, vt in Sacris pr^- cipiuntur, exornari poterunt; Spaciu primum fiue fupremum, purpureo^fi uc rubro cui aliquid nigri admixtum fit. Secundum, hyacinthino fiue ian- thino, qualis inyiola Martia pft,aut paulo faturatior ad csruleum verges. Tertiumjaureo. Quartum ^ puniceo fiue cocci, id efl:,fcarlati yulgo didi colore.Quintum5bylsino.cft autem byfti color fplendidu$5 aurotj fimU lis^fed dilutior. Denicjgema ij.inv- troque humero, cum Onyches fint, eodem cum duodecima gemma calo "" re pingentur. Ac fi quis Sardonyches interpretari malit, nigredo fit ih.imo> candor in medio^ruborinfuramp/m XtaD.Auguftinumin Pfalmum
(>•) . 5
1
r
X
G E M M A-RV M I N .R A^ tionali omniu, nomina in diuer- fis linguis, fecundu diuer^ fos interpretes*
vliehrdkii nominet ex Biblijs fi^mpJimMS» ' Gy^cdiCX tr as latione L XX.inteypretu. Latina^ex diui Hieronymi interpretatio^ ne: qui L XXdnterpretes /equitur ificut ^ Bhilo ^ lo/ephtisfere /;? Qr&cU^
- ’ I. . , V . .
/
SArdius.ZcJf cAo^/.Hebra^is m-
bore fic di(Sus,vt videtqr.-vnde ^ lud^inpflrifeculi vulgo Rubinu in*^ terpretatunChaldaicus interpres bli.orumSamkan,vt Paulus Fagius an notauitxuius Commentaria in Exo- dum noS;CQnfuluimus.Eft autem ad- hibenda fides Lxx.interpretibus Grg cis, circa nomenclaturas r«rum falte, potius qiiarn lud^eis: qui pofiquam a Deo rj^probati funtj vt excitate erga
filiuoi
V
COROLL^RIVM. tS
ilium eiuSjita fumina ignorantia fux itiara lingus va^cabulorum, laborata lofephushcll: loco Sardotiychem nterpretatur; vndecimam vero gem aiam^quie Schoham Hebraice dici- cur,onychem:cum code nomine ma-^ jcimas in humeris pontificis gemmas, Sardonychesinterpretetur. tanta eft inconftantia. Mihi hoc in loco Sar- dium verri placet.Schoham vero vn- decimo loco Onychem interpreta- ri,in humeris vero Sardonychem ,no eft abfurdum reum duie hx gemms vnius generis fp e cies fint.-Sardonyx autem Onyche preciofior.quareSar- donyches S^Smarcigdi^fecundum LXXd] ducC raagnajj tanquam nobilifsims^ aut lucidifsims certe gemm$,fupra exteras feorfim in humeris poneban tur. Ex exteris enim vc aliqux etiam maioris preci) forte finrmon seque ta menfplendent,aut ad eam certe ma- gnitudinem non accedunt.
Dn Xll GEMMIS I
II. .
Topa!z,ius» iQTrdliQy^ Hebr.Pitdah.ii mxi?a. Chaldxus vertit larkan.Iarofc quidem Hebrseis viforem lignificat;: 6c gemmam viridem eflj? dicunt : vn- de quidam (Iud«i) Smaragdum inter pretantur. RJonasait hunclapidcm Arabice vocari Smerad. Sedpptiiis fueritTopa^iuSj nomine etiapa poni difsimili, fi primam fyllaba adijeias/' Epiphanius quidem Topa2:iu fupra : Carbunculu rubere feribit; ego fplcn dere potilis quam rubere dixcrim.Mi rificc enim fulget:exit(^ eius fulgor in colorem auro fimilem.* & cuminter- diu non facile pofsit videri, quod ra- dij Solis ei fimilcs circucitca refplen- deant; nodlu confpiptur ab his qui cara colligunt. Sed necj virore caret.* & cura fuccum porri ferme referat, ficutabhocipfodidaprafitisgemma TheophcaftOjPrafius aiijs : ab hac ta- men differt,qu6d no tranfluceat mo dojfed etiam mirifice fuIgeat.DuV) e-
I
COROLL^ARIVM
ius genera faciunt, prafoidem > atque chryfoptcron, fimilcm chryfoprafo. Videtur autem eadem & Chryfolam- 'pisPiinij;qu2 pallidi coloris diceft, nodu ignei : qua ratioiic forfan Epi- phaniuin aliquis defenderit, quafi ad nodurnum eius colorem refpexerit.
Pas, Hebraeis aurum bonum & purum fonatretfi quidam gemmas in terpretatutjPialmis t^.SC zr.pro quo Cantici Salomonis quinta Miipas, > fcribitunvt citat Munfterus in Hebraicolatino Lexico : at Biblia ab ipfo edit3,eoinlocofimpliciter pas, non mupas habcnt.inucnio & Vpas> lanK > in Lexico trilingui Munfteri,ne fcio quamredeia quolibet aute ho- rum Topazij nomen deduci potuit, quod aurum optimum fuo coloreae fplendorcjemuiatun AuthorcftPli nius circaThebaidis Alabaflrum na- ifciTopa^ium; vnde fubic> corruptu i clTeEpiphanij hunc locum deTopa- I ZlO,\^<A&§ewT^ &c.
f
DE XII, GIBMMIS
HI. I
Smaragdus* Hcbr. BareKet> rvp'i3^' Z{j.ifccyc/l(^ Lxxi cu fupra Schoham.! verterint Smaragdum,quam nos po- tius Onychera aut Sardonychem ef- Ib diximus. Symmachus CeraUniumi reddidit.Chaidisus transfert Barkan.i Barak quidem fulgur 6c fulgorem fi- gmficat.-qua origine indudtus Fagius,; cara ludiis rccendoribus carbuncu- lum interpretatun De Ceraunio Vel: Ceraunia gemma (narn dclapis efte- iufdemnominis)quie fpeciesefl afte ris.plura dicam in libro De figuris Ia; pidumcap.4.
IIIL ^
Carbunculus.(^^fcr|.HebraIce No.j pek,vei Nophech , tig3. Rabi Dauid; Kirahi in libro lladicu dicit effe gem- mam nigri coloris, vcFagius citat.- vc i alius quidam, colore fufeo & rutdan; tc.Sunt qui rubinum vulgo diclu effe piuent,Mun(lerus ; hunc foluml o cui (^Ezechidi^ 27.citans, Diuu sHie-i
CORQ LL^RIVm, m
ronymus Commenc. in Efaiam lib. 3. cap.d.Calculus ifte(inquit)quiafolis Lxx. anthrax, idefl, Carbu"nculus efl:
^ interpretatus , potcfl: noil carbonem ; iignjficarc velprumam,vcplcri(^ exi- ftimant.fed Anthraca,idcfl: Carbun- culum lapidem, quiob coloris flam- mei limilitudinc igneus appellatur. Sic ille; fed Hebraice legitur rizpah> Idcm’adDamafum inEpifloIa cuius initium, Septuaginta .-Calculo, inquit, Sephora filium circuncidit,
\_at hic Hehrake legitur :^r^non mpho/i^^ Jllicem JigmJicat.'] & lefus populum puE gatavju)s,& in Apocalypfi Domi- nus pollicetur vincentibus , vt acci- piant calculum, &fcribat Tupereum nomennouum. Videncurautem mi- hi di Lxx.ineo quod anthraca traflu Ierunt, idem fenfiflc quod c^eteri. an- thrax quippe quem nos Carbunculi interpretamur , genus efllapidis fui- ' gidiatqj nitentis, queni etiam inXIL lapidibus inuenimus.
p
i) E XI t gemmis
Sapphirus. Hcbr.' Sap*
pir, nao. Efle quidem hanc Sapphiru i vel ipfum Hebraicum nomen loqui^ i tur:vcrionfintaudieridiIud^i,quige- msB huic colorem rubrum aut candi- dum tribuunt : aliqui tarrieii aerei>id I cft^fub coerulei coloris elle rede feri- j bunt.Sunt qui cryftallum vertant. R, ^ Dauid Kimhiin radicibus tradit lapi dem effe qui fuper incude rton rum- paturjfcd incus potius.-albi & puri co : loris: qu£B duo Adamanti* non Sap- phiro conueniunt-
V L
lafpis. Ictcuuit Hebraice labalom, n7n\Munfterus & Fagius Adamante : redduc.De hoc Abenezra fic feribit.* Magnus fapiens Hifpanus dicit eum efle lapidem * qui-alio nomine almas i \_corruptum pro 4ddmiii\voccx.\M : 6c fran gat omnes lapides, at(^ etiam bedel- , li um {yniones aliqui interpretantur^ p e r- forct:a verbo haiam,quodcft percu- tere.
COROLLsAUlVM. it
tcrcjcontundere, vtiod in principi® litcra adieditia fit. In medio Ra- • tionalis Deus ponere iufsit Vrim & ThummimjLxx^vertunt «A«fcat',ideft, doftrinam & veritate, yt quidam interpretantur. Epipha- nias Adamantem, ficut <5cSuidas in vocabulo Non redlc tamehuc in medio Sardonychum (Smaragdos ipfi interpretantur) collocant. Sar- donyches cnimin humerislocaban- tur,Vrira&. Thummimin medio Ra tionalis fupraipfura cor.Porro de V« rim 6c Thummim fententias autho- rum multas variascj , rccitantjFagius in Comm entarijs in Exodum cap.28. & Munfterus in Annotationib® fuis.
Ego iahalom Hebraeis Adamantem cflTe cenfco;nam fchamir Hebraica di filo, quam Eiechiclis 5«& Zachariae 7.adamanccm reddunt plcrique om- nes,no huncjfed Iapidem fmirin Grae cis diclum > ab Hebra;is nimirum fa- <So nomine» fignificareraihi videtur.
w
DM XIL GMMMtS
Idem nonaen Germani fere feruanr^ Ctn ©mirgd. Cxtcrura iafpidis aliud nomen Hebraicu infra numero XII. proferemus* \
VII;
Lyncurius* AvyKh&Loy^lxx, ctfi co- dex nofter perperam habet (Xj>yv§iop^ Hebraice Lefch em, n^V. Epiphanius, & fccutus cum Hicronymus,eandem Hyacintho gemmam effe fulpicatur. ludxiTurcicam vulgo didam efle pu tant. Ego Lyncunum a Succino non differre video : & id quocj pro gem- tna habitum olim,pr^rcrcim quod au reo colore pellucet aclplendet, mmi me dubito. Et forte Lefchem vel Le- lem vox, ad Gleffum accedit: quo n*b mine veteres Germanos Succinu ap- pcllalTc Plinius refert, hodie quidem ; exoleuit.
VIIL
Achates.A\KT«r* Hebraice Schebo," t •\3M7. R DauidKimhi tradit hanc ge- naam ad hyacinthinum color^cm de- clina^;
1
€6nbtL^nivM. 2% clinare.Chald^^ vertit Turcicam vulpodidlam nimirum in^ tclligenSrf
IX
Amethyftus. A{Ai3vs(B^, Hebraici Achlamah>vclAhalamahjniaVn^. Vi- detur autem Grammaticis Iud;eor& dcnuarihoc nortjen k chalom> id eft^ fomnio:qu6d qui geftaCjfempcr fom f nia videat. Chaldaice vocat, En eglaj id eft> oculus vituli fiini-
litudinCi
X.
ChryfoIitbus.Xfvc^Af^^^.I-lebraic^ Tarrchifch , HancR, Dauid
Kimhi coloris cxruici facit, Vuierut Ruteni ^ mari, vhde proucnit (inquil Pagius)nomen fuum ac, epiile. Qua- re dcParaphrafles Chaldsus trasferti UlT' o"ADjKarusiaraa,fi rcfleiego.Ma nus eius quali fph<erul^ aureje , ha- beres inclufum Tarfchifch (Tharlis^ IVIiinrterus,)Canuci 5. Sunt ex erudi £isRabinis,qui Hyacinthum mterprs
(^) a
/
JDJP XIL GEMMIS
tentur>Munfl:ero tcfte:dicentcsliabc rcformamXekcleCjnVi^n^quod nomi pro colore hyacinthino leu ca:rulco lanse aut ferici>femper accipi video in Sacris, nufquam autem pro gemma. Tharfisquide alijs in locis alij inter- pretantur mare, portum vel nauale, infulam,Aphricam.Mihihocin loco Hyacinthum vertere placuerit: quo- niam aliudnullum huius gemm^ He braicum nomen inuenimus: 6c habet hsecquoq^ maris’ fubcoeruleum coi© rem:ca prsefertim Hyacinthi fpecies, quam Veneti aut violacei coloris eC- fe legimus, & imitari fapphirura. Etfi cx nominis fimilitudineTharfis,TuF cicam vvlgo vocatam eflc aliquis co-? iecerit.-qu^itide coerulei coloris efl:. fed prior opinio magis arridet.
X I.
Onyx, vel Onychinus vt D.Hiero- nymiinterpretatio habet.-praeftat au- tem onychem>velonychium voce di minutiua dicere. Septuaginta hocin
loco
ConOLLsARIVU.
Beryllium,jS?ff fcquente autem,
& vltimo Onychium> pofuc- runt,ficuti 6c Iofephus*HebraicMegi turSchoham Erant autem Scho ham duo magni, etiam inhumeris E« pomidis,Lxx» Smaragdos verterunt, lofephusSardonyches, euhoe in lo- co onych em vertatJege fupraqusin Gemmae prim^ explicatione fcripfi- mus. ludiBus quidam Bibliorumpa- raphrafles/ere vbi(^ vertit «Vnna, Bur la,qu2 vox ad Beryiium accedere vi- detur,inquit Fagius. Phifon fluuius Circuit totam terram HauUah: in qua cfl: aurum bonum, Bdolah, [yelBe- doUh : cjHod alij dlittr interpretantur^"]. 6c
Schoham , Genefeos 2. Auguftinus Steuchus in recognitione in Vetus
Tcftametum:Variatur,inquit5in hoc lapide Schoham.-quem Aquila, Sym- machus dcThcodotion, Onychinu funt interpretati, quos fequitur Pa- gninusinfuoThcfauro. Septuaginta Iapidem Prafinum. Schoham, inquit
(<^) 5
Vn XIL 0MMMI3.
Agon Hebrseus, lapis eft prcciofu?^ candidus & permixtus, (quod Oay-^ ch i GO n u en i r c vi d c t u r, ) v' t cj t a t /i u e II Ezra^fe quidem ignorare profelTus, Vide plura fuperius dcHebraicohoc vocabulo mprima gemma.
XI L
Beryllus>velBeryliium ,Lxx& lo-v fcpho mterprenbus. Vide proxime rc tro, numero XI. Hebraicum nome ed: larchpbeh,m'a?’'> quod adlafpide Grscis & Latinis vfitatu vocabulum itaaccedit, vt minime dpbitandfi vi- deatur» quin hiec vere Cii lafpis: non qu32 fexto loco lahalom Hebraice di Citur , (Sc iafpis a quibufdam vertitur^
' GumCtAdamas.
Hsede duodecim Gemmis Ratio j jialis fiue potms Oraculi ponrihcij. i Porro E|[<eGh!clis cap.28.1n ihefau- ris (yel in diademate) principis Tyri, '
€X duodecim iam diftisjnominantur noucm,in Hebraico textu : ^Lxx.ve- ZQ & P.Hieronymoijdem omnes» Y-
COROLLsARlVM, s.4
na cum auro & argento. Et forte
in textu fcrip tum fuit; Aiy\ifio(j vero in margine ad emendatione ad- fcnptumdrrepfit poftea in textum.ia Hebraico enim auri tantum mentio fic^argenti nulla. & Exodi etiam cap.
hiyv^ioy malMcgi>iam
monui.
Poftremo Apocalypfeos cap.2r.de Hierufalem ciuitatc ccelell:i tic legi- mus: Et lumen eius fimile lapidi prc-^® ciolifsimojtanqualapidi iafpidi cry-‘^ flallifanti.Ethabcbat murum magnu^*^
& altum^cura portis duodecim , &c/^
Erat<^ jftrufturamurleius exiafpide:^*'
& ciuirasaurum purum, fimilis vitro puro. Et fundamenta munomnila» pide preciofo ornata. Fundamen- tura primum, lafpis. Secunduj Sap- phirus. Tertium 5 1 Chalcedonius.**^ ‘\Cdr^ Quartum, Smaragdus, Quintum, cWo- Sardonyx. Sexscum, Sardius. Se-^*" ptimum,Chryfolithus. 0(Sauum,“ BerylluSj» Nonum, Topazius. De-^*
(<^) 4
Dn XII. GAMMIS citnuiiijChryfoprafus. Vndccimfi, „ Hyacinthus. Duodecimum, Amc- thyftus.
Exhifcc, odo nominantur etiam inter duodecim gemmas Rationalis Aaronis-‘atChaIcedonius,Sardonyx, Chryfoprafus & Hyacinthus, hicno- minathm Rationali non inueriiutur.* pro^ijs ponuturCarbunculuSiLyn- curiuSjAchates & Onychium,Pocefl: autem pro Lyncurio intclligi Hyacia thuSjVCi Epiphanius etiam Hiero- nymus eonijciunt.Pro Carchedonio \_fic enim h^ertm ^non
. ^^iJ>i;eLchulcedomm^yt Hojlri Codices ha-- bent,'] Carbunculi fpecies, Granatus vulgo didus.*pro Sardonyche, Onyx vel Onychium,cumfint congeneres, Sardonyx 'i Sardio & Onyche mi- xtus.Atq) ita reliquu erit vt pro Sche bo Hebraicum nomen in Ratiohali, quod Achaten interpretantur, nos Chryfoprafum reddamus > gemmam multo preciofiorem, & Aaronis or- natu
COROLLjiRlVM. tf latu digniorem. Etficijdemduodc :im vtrincj lapides fuerint.
Statueram in principio huiusCo- rollarijdocosSacrsfcripturx depo- dficaliAaronis ornatu (circa Ephod fiuc epomide pr^fertim, dcEffen [Ho rchcn,quod& pcdlorale iudicij:. Ao- Kwim interpretantur] fiue Ra tionalc in medio epomidis anteriore parte fupraipfam cordis fcdem> duo- decim gemmis diftincSum) recitare ad verbura:vt habentur Exodi capiti bus 2S.& 39.6C Leuitici cap.8. Dein- de E^^echiclis 28.1ocum,in quo exde fere gemm^ nominantur; & ex nouo Tcftameto ApocalypfectJS cap.iuScd cum hos locos quifep in fuisBibiijs le gere pofsit,brcuitatis caufa omiG.
Deincepsvero vtanguftum quod fuperefl huius quaternionis fpacium vel in Typographi gratia expleatur, veterum quorundam loca argumen- to prxfenti apprime conuenientia» adferibam.
(^) I
xn anMMTs Ephodetn lofephus Antiquitatum ludaicarumlibro tertio capite o6ia- uojGr^canicse epomidi limiiem fa- cit. In huius medio (circa pedus me- dium) lacuna quasdam relinqueba- tur,cui inferebatur frurtu qfdem co- loribus, quibus ephodes , variegatu. Id vocabatur cffen, ac fi dicas Rdtio- nale: (Sc lacunam adamufsim exple- batJnvtroquc autem humero fingu- li fardonychcs> fibularum vice epo- midem annedebant.
Ci^terum de bello ludaico libro fc- Xio capite fexto.-Epomis, inquit, tho racifimilis videbatur: duabus aureis afpidum \^/crnomm ^(pccic vincieba- tur: quibus inciufi erant optimi ma- Ximic^ fardonyches. Rurfus Anti- quitatum libro tertio capite nono.* Sardonyches, inquit^ quos pontifex in humeris gcftabat , mir^ fplcnde- bant: is qui dextrum humerum oc- cupabat, quoties litatura effet, tan- to fulgore cmilTojVt procul etiam in-
sucn-
COMOLLsARJVM.
:ucntibus confpiceretur , idqj creaturam fuam &*confuetudinem* qmfi dli^s fulgere filithfed non adeo.^ Per duodecim vero gemmas^ quas ia in pedlore pontifex infutas efi*cni gs- ftatjin bello vidoriam pr^nunciare^ Deus folebat» nam priusquam exer- citus fe moueret, tantus fulgor ex eis cmicabatjVt toti populo facile inno- tefceret,adcfle DeUj opemque Sc au- xilium fuum inuocancibus effe alla- turum. quapropter Gr^ci>quo£quot a religione noftr a non abhorret, cum hoc miraculum pro eompertifsirno habeat, ita vt negari non pofsit, efse- na vocant Koyioy, hoc eH:, oraculum. Sed defijt tam efTcn quam fardonyx fulgorem emittere, annis ducentis an tequamhaec commentaremur, irato peo propter legum fuarumpraruari- cationem. Haecille. Plura au- tem de Ephod leges apud Suidam in vocabu- lo ’
)
DE XIL GEMMIS
MX COMMEMT^RtORVM difti Hieronymi lihi^o isJnEjk- icm C4p,$^.
De natura duodecim lapidu atcj gemmarum non eft huius tem- poris dicere^ cum &Gra:corum plu- rimi fcripferint>& Latinorum; e quw bus duos tantum nominabo, virum fanda; 6l venerabilis memoris epi- fcopum Epiphanium.*qui infigne no- bis ingeni; & eruditionis iu^ reliquit | volumen, quod infcripjit EtPlinium Secundum, &c* Cstcru’ cx duodecim lapidum in Rationali ; Aaronis politorum numero in qua- tuor ordines diuifo, fecundus habet \ carbunculum, lapphirum &ia{pide: i qui tres itidem hoc in capite Elais | 54.fimul nominatur. Quare de tribus i his tantum dicemus in prsfcntia.
Carbunculus igitur videt mihiigni i tus fermo doftrinx, qui fugato erro- re tenebrarum, illuminat corda ere-
den-
5
COROLL^RIVM. ^7
entiG,t&c. Porro Sapphirus qui onitur in fundamentis ^ coeli habec militudinera>& fupra nos aeris. hiclis quo<j fcripcura commcmo- it: quod locus in quo thronus Dei t)fapphiri habeat fimilitudinem , & loria Domini in hoc colore confi- :at,qui portat imaginem fupcrcoele- :is.Sedpropugnaculavrbis Domini ac,hoc cftjraurorum raeenia, ialpide oborancur : qui poffunt omnem alti udinem eleuantcm fe contra feien- iam Dei deftruerc attj conuinccre, kmendacium fubij ccre veritatuQui rgo in difputando fortifsimus eft,(SC an(3:arura feripturarum teflimonijs oboratus,ifte propugnaculum Ec- defiseeft. lafpidum multa funt gene dki\y lietur h^c ex JEpiphanio tranJiuLi^^ tji parum hene^i^ in quihufdam 'yariansi\ ilius eft enim Smaragdi habens fimi itudinem : qui reperitur in fontibus Thermodoontis fluminis, devocatur >J. quo omnia phantafiaata fugari au
.
KIL GMMMIS
tumanc.AIiusviridiorman,&tln(2:u q aa I/fi o ri b u s . h u n c i n Ph r y gi ^ mon- te ida.dc in profundifsirais ipecubu ciusnafci rcferunc. Alium vqro iuxt^ JberosHyrcanoscjjjdc mare Cafpium rcpcnrb&pr^eipue iuxtalocuNeu- fin, Efi & alius lafpis niui 6c fpuma marinorum fluduumfimilis, & de' mearer quafi mixto cruore fubifuti kns. Hoc diximus vcvniuerfas gra tias fpirituales in Ecclefise propugna culis cognofcamus: quas quihabue-l rir, vanos timoresfugac, &potcf!:c£ fponfa diccre/Fratruelis meus candi dus rubicundus. Port^autemi- Eius ciuitaris de lapide fune cryfial lo.-qui fcalpiturvarijs modis : quola pide nihil purius efi.Dcnicjvehemcn tifsimis alpium frigoribus, dcinacccP fis Soli fpcluneis , concrcfcere aqux ^ dicunturin cryfiallucOjdc tadu qui demlapidemjvifu aquam efie,dcc.
Q^od ad colores, quibus vc vcl. tempiijita ^Pontificis Epomis
COnoLL^RlVM. ai
donalediftingucbantur, (aureu^byf- Gnum>coccinum fcu puniccum,pur«- pureum,& hyacinthinum vel ianthi- num,)deijshicquicquamadferre>an gultia temporis (5c loci excludimur* Cui vacat & libctjlegat lofcphum An tiquitatum 3. 8. & Philonem de viu Molis libro tertio : Originem
Homilia nona in Ex- odum.
TINIS.
»
^ 'l
•f 'i
" ■ ■
M. '. "f 4' ,•!
li-v-Nt
. . i -s*# ■ « -
>' :: #
'■ y
1
DE G EMMIS
A L I a V P T? IIS
P R sXE S E RT I M Ciy^RVM
Dium loannes ,y(^oJlolm in fuct <Af>ocalypJi meminit : De alijs quocjue , quarum yjm hoc Aui apud omnes percrebruit yLihri duo : xheo lo^tsnon minus utiles quam Philofljphis ^ ^ omnino felictoribws in^enqs periucundi ,e non 'yuigarihm i>triufquephilofophr& adytis prompti : authore Francijco P^ueo» Do^lore medico Infu^ lanou
Editio fecimda.nam prima mutilaj& in-»
Tao authore edita £uerat.
TICy-RI M.D.LXVL
0
^rTHo HE s IN tiis
, lihm citdth
AVtius
Albertus Magnus Antonius Lodoiciis Apuleius Anftoteles
Arnoldiis a Villa noua Auerrois D,Auguftinus Aiiliis Gellius Car olus Bouil Ius C. Plinius 3Diofcorides Galenus
Georgius Pi£loriusVil= lingenfis Halyabbas Hermolaus Hieronymus Hunge* ftiis
Iamblichus
loannes Manardus Marbodeus poeta Gal* Ius
Marfilius Picinus
Nicolaus Florentinus
Numcnius
Paulus A egineta
Petrus A ponenlis
Petrus Crinitus
Plato
Plotinus
Rafes
Solinus
Theodoretus Cyrenfis epifcopus Theophraftus Thomas Aquinas Vincendus in Speculo naturalis hiAori^,
2,
LIBRI PRIMI GAPITA.
Laptdu ^ Gem Genimarurh
mm ^^nerationis prktutes occulti» ,
caujjdi, • 3. Deratmjeetcm
Quid fintj ^ Dn fis niriu in Gern-^
denimjortiatur^ ‘ mk.
LIBRI SECVNDI PARS prima,De Gemmis XIII* in D Joan. Apocalypfi memoratis.
Cap.i.Delal^idlsdlf 7. T>e Chryfilithdb. 'feretijs ^ 'virih 8^ T)e Beryllo^
T)e Sdpphiro^ p* De Topa:^o.
De Carchedonio* 10. De Chryfiprafo^
4. De Smaragdo, ii. De ^methjfio,
5. De Sardonyche* De Hyacintho^
6* De Sardio* ij; De Margaritis^
PARS IL DE CAETERIS A- 1 quot Gemmis (Sclapidibus.
Cdp. 1 4, De Carbun- 1 6. De Michare* culis. 17. DeMiletlorm
^j* De adamantei %d* De Torcoide,
-2.
tp. De Corallio,
io. De Corneolo,
De Cyaneo,
i 2. De chelidonio,
Z3, De KjCetite,
*4. De Magnete, c>
25. De Hsmatitf* 2(^. De Succino,
27. De fidlitiarum d -veris Gemmk ■ differentia, .
® His fubijcluntur:
JExcerpta qus^dam ex xAuthoris DpiJloU apologetica, qud de figuris, cpu& infialpuntur Gemmls->agitur,
^ V^SCHGCSn Balduini Canonici Vhalempinenjis ad Fr.Rueum Bpijiola eru^ dita : quajuper his dmhm Ruei libris iudiciit xotinetur primum: deinde de Hebraicis Gem marum nominibus, detj; earum admi* ratione, -vfu,dbufu yirD
Ints trallatur.
DE
/
i
DE GEMMARVM
O R T V, L I B E R
PRIMVS.
<
Ve lapidum ^ Gemmarum geneva^ tioms caufis diuerfis. Ca~ .
put jr» y
NumqueiK^ lapidem ex alcero maxime duoru cie- j
menrorum, terra fcilicet ‘ ^
vel aquajConflari apud
mnes rerum naturalium peritoSj. tam in confefl o efl atque naturali rationi peruium,vt nullus, ni vel leberide cior,addubirarit. Porro qui lapides Non per» non perfpicuifunt, ex terrea crafsio- recj quadam fubftatia,humido tena- cauife. ci perfufa, generationis materiam mu tuatifunt. Quivero pellucidi vifun- mamcau» tur,exaquapr^fertim confiftuntjCui fubtilis quasdam terrea nec obfcura materies immixta e/l,vt dc in cryftal-
S
TRUNCIS CI Rvni
/
Ip ac beryllo glaciei rpeclem plane ferentibus videre eft.Quanqua&h<^c inteiligi velim, no quod duo reliqua rerum principia 5 ignem dico ac acre, ab illorum mixtura feparem. Ap«d principes nanque philofophos com- ' plures conuenit> Omne mixtum ex quatuor elementis conflare. Verum- cnimuerbita qu^e diximus accipien- da fune vt alterum illorum, terram ni mirum velaquajinquouis lapide pr^ cellere inteliigasfetiamli aliter Ploti- Bus fentirevideripofsicjde quo alibi fulnis egimus.
Quod autem ad efFeftricem voca- dens^d^’ tam .cauilam attinet , duplicem eam plpy. vtriufquephilofophis principes rxu- tnerarunt; altera nanque fuprema, al- tera vero inferior. Piinceps cauffa en I peus. Deus ipfe Optimus Maximus 5 rerum
omnium creator bc feruator , in quo, cum quo,& per quem funt omnia, & finequofdiuoIoanneApoflolote- fie) nihil fadum eft, Quem &Arifto^
teles
VIR 1. a
teles Ens entium , fupremamque vo- cabat intelligentiam , afferens omne opus naturae , opus effe intelligentiae.
Ilium itaque Deum ^ vt omnium re- rum creatorem, ita Cngulorum pri- mariam (Sdimpliciter neceffaria cau- fam , vt etiam lapillorum gemma- ' nimque, Chriftiani omnes norunt. Quandoquidem fapientis eft oracu- lum.- Qui viuitin sternum, creauit o-
mniafimul.-quod equidem bifariam simul crea
. * . <r\ -1 rj omnia,
interpretatum inuemo: Quibuidarn^^omod^ quod dicitur fimul, non ad creatio- nis initans referentibuSjVeriim ad in- itas propofitidiuinbvtfcilicet iitfen fus, quod.Dominus D^us decreuit ab sterno omnia creare.
Ita enim librum Diuo Augiiiti- no relatum, qui de mirabilibus facrs fcripturs inicribitur , habere repe- rio. Simul itaque Deus vniuerfos lapides fingulafque Gemmas crea- uit , dum videlicet vnicafolaque fua voluntate multiformem quarumuis
. ' 4.
TR^l^CT SCI BVEt
fpecierumac indiuiduorum diuerfi- tatcm fieri vo)uit:in qua voluntate v- nica fimplicifsitnacj fingula fimul fe- cit,qu^ ab eorum ortus principio per tempus difpenfarc non defiftit. Qua- uis& hic accedere pofsit germanior forfan intclledlusjcui philofophi c5- plures & non obfcurij ipfa quocj ra- tio fubfcnbunt: fcilicet quod Deiis omnia fimul creauic, dum omnium formarum ac rerum futurarum rudi- mentum, principium ac femfnarium quoddam materia prim«,ante gene- rum,fpecierum ate^ indiuiduoru di- feretionem, infudit. Illa fiquidem ma terieSjdiuifionis adhuc & produdlio nis expers^moles erat quadam infor- mis,omnium tamen formarum femi- f fande ali nio ab ipfocrcatorc perfufa;vndctta- ^uando dem,quando,& ijs medijs quibus fu premus opifex ab sterno prsfcit& vuit,perfeda rerum produ<S:io,& foc- tura cxtimularctur. Ideoc^ & hi ad- mittunt omnia quide fimul efle crea-
%A,
t «5-
' fi
nn GIEMMIS. LTB, r. X
ta^nonautem fimuleffefada.Gonfir- mac&idfentcntiai diuusille Augufti nus fupcr Genefin3,adferens, ^ qus a natura gsnerantur , fecundum ratio- nes feminales in materia confftetes, producuntur:quod & multo copio- fius dilTeruit tertio deTrinitate cap* c).vt fcilicct inaudias materiam infe habere,dc qliafi fouerecuftdaru for- marum rationes feminales (ibiapri- mxua conflitutione ingenitas infitas ve;ex quibus tandem, agentis adio- nem,pro modo, expertis , educantur extimulenturcjformsenaturales, ele- mentorum commixtionem eflentia- literconfequentes,vt& hinc qu^Bin potentia materi» tantummodo ine- rant vere, &(vtdicunt)in adlumaba- gentisadione producantur. Verum dehlsalibifuhus. Nucverbh»cdc principe illa cauffa&Gcmraaru plaf- matorefuffjciant. Qu» tametficun- d:isfateire queant; quia tamen pul- chrum,decorum atcjvtile cft homi-
U, 5 '
jFRaisrcisci Rvni
niIiaudvfquequaqueindo6i:o, nofle Caofe in- quibus fecundis mediisA caudisjvn-
ferioresle- i n i -i \ r^
cnnde, vei de cuncta de quibus diiceptaturj ori- liicdiae* gineoi capeifunc, non pigebit hoc lo ci aliarum quoque inferiorum cauf- farurn commeminiflTe. hocnanq^pa- (So het vt abfolutior de his noftra fic traditio. Quanquam enim Deus om- nium ht caufla immediata, quadam tamenfolus j dc citr^alicuius coagen tis admifsionem, efficit; ideoque (vc aiuntTheologi) eorum cauffaeff to- ta. Nonnunquam , fualiberalifsima bonitate, cooperantes alias fecu ad- feifeit affbuetque cauflaS5& hoc pro pter connexionem vniuerfi ; ita tarae vc nulla alteri aduerfetur. Proinde(vc 53 inquit Bonauentura libro fecundo, 5, qu^ftione fecunda,circafinem)quia 55 diuina voluntas no cognofcitur, nec 53 ipfa ab adtione excludit operatio- 53 nem cauffi creat*; nec etiam ab ea- 53 rum cognitione humanam capacita- 3, tem arcet.rdeocjue bo''niim dc peruri-
j X)£ G'EMUIS. zm I. f
h efl:>fefe exercere in pognitione cau« farum creatarum. Ante hunc item«
multis fecuIisPindarusafTeruit, quod .quicquidintrafe terra occultat, & vl tra coelum politum eil: , homo con- templatur. Necidinfruduofum pu- tes;quoniam, diuo Paulo autore ^ in- uifibilia Dei a creatura mundi per ea qu2efa<^a Punt, inteliecla cofpiciunt, fimpiterna quoq^ eius virtus (Scdiuir nitas.Veru vndc digrefsifumuSypede referre libet. Pr^cermifsis itacj nuc eVide- fuperioribus cau(sis,in fequentium duorum capitum gratiam^ non vul*onem. garium philofophorum placita nar- raturi dicimus, quod a primario il- lo omnium principio, inferior humi- liorque Gemmarum caulTa dici po- tePj facultas coeleftis orbis moti, ab ipfo Deo transfufa,pro ipfius orbis diuerfarum partium varia politione, quam aflrorum periti afpedum ap- pellant. Porro quid Iit coeli orbium, planetarum , fyderiim ve afpeftus^
t
TKuiNCisci nvni Ctusfiue configuratio, non eft huius ' inflituti.-quamobrcm Mathematices penus relinquo. Hocvnum praefatus - quod pro variorum afpeduum ratio ne & materiei muldiugapriparatia- ne diucr/as in fubiedta hxc corpora . roelum creditur transfundere virtu- tes.Qua de rephilofophi illi propin- quiores fenfibiiescj cauffas ferutati, coelo ipfi extenfo vim illam minerale Japidificam tribuendam cenfueruntj iBediatevelimmediatCjVt dicut, hoc cft intercurrente alia caulTa vel non. Mediate quideni , quod tametfi cor» pora coelica loca no raro mutent, ap- paret tamen fedes caslapidificas fa- cultateillam,fcmel ac efificacifsimo ( coeli conatu conceptam.tam contu-
maciter retinere, vt lapides per mul- tum xuum gignendo >iam didic po- tenticX fidem propalam tcftentur.
Hincfien arbitror quiddam mira- bile &filentio minime premendum. Relatum mihi raiiipridem eft a domi- na
GlEUMTS. LIB. /. • 4
aa quadam fide digna , quod Domi- la Heuerenfis e Luxemburgorum il- Adai^ares .ufin genere oriuda, duos habeat fer- jete^ hereditarios Adamantes, qui ilios crebro, tanto nature miraculo,
5rodu canCjVC eos quicucj fiatis tem- 5oribusintueantur,crv;y^«,idefic6- gcncrem hbi prolem eniu, palam iudi ccnt.cuius caulTam,l]quidem in nam re tam raro opere nobis philofopha- ri Iicebit,putauerim efle, quod vis il- la coeleftis parentibus tenaciter infi- Quata(quamadamantificam quis no minaueric) acrem circumfufum in a- quam primum, congruamc^ fubftan- ciam, demum in Adamantem gemma duraueric transformaueritej. Quod neiufio plusadmireturqudpiam,au- torcfiTheophraftuscffe lapides qui
Eiariant.-nimirum quod virtus liia coe cfiis tenaci rnatene, vti prefiruxi- muSjfemei cransfufa,fubicCte contu- macius coheret fubfiantie; que vi- delicet quo vcheoientiore coeii adio
' . FR^NCISCI RVEt
'' ' M.
nem experta cil, eo pertinacius hand reEmereinceiligitur. i
l^UsQ^n^ Vicina aut & c6iun£i:a feu inflru- m.uu cau- mentalis lapidum caufla duplex an- numerat. Vel enim calidu quoddatni ed:, (fi ex elementis corpora fubftan-i tialiterfieri ftatuamus;) aut caliditas^ (fi folas in mixtis qualitates alTeruari fentiaraus)ia materia terrea perfideSj & hurnidu tenaxpcr terreie molis te* nuifsimas quafq^partes diducens, di- gerensqj:hac ratione fingulorumele- raentoribterr^prsfertim dtaqu^pop tionestamaptedcadamufsim cofun dens at(j coglutinans/ed Sc ab omnii excrementofafece defpumas, vtproi lapidis Gemmsve formaproducen- da m^iteria ipfam rede pr^paret. Aut demum ea caufa frigidii quodda eft,i fiue frigiditas, in aquea fubdantia ter reftns & ficce materia adionem per- pefia confidens, fua condridionc(frii ' gidi nanc^ ed codringere) omnem fu pcrabundance humorem adeo exprii
menSj
GEMMIS. LIB. T. ^ neSjVC etia impendio induret, adeo cj rantum eius relinquat, quantu ad de- centem partium connexionem fit ne ceflarium,vt & hinc inuitand(^ form^ materia difponaturexcolaturcj.Qua iere non diflitentur philofophi illi, quod quamuis lapilli hi a frigido coa lucrint,a calido tamen, citra alterius humoris appulfum, liquari contuma citer rccufant : quod videlicet tanta in illis huraidificciij naturalis com- mixtio,germanitas necefsitudo, vt fuo omni ex parte contrario affici re- nuanL*necnon,nifi familiaris qualita- tis illicio affedli,ad extern qualitatis adionem conniueant.Quanquanon declTe compertu habeamus qui duo tantum elementa recipiant; ac frigi- dum vta natura, ita ab omni adionc fecludant, qui debile calidum.
Gemmarum cauflam con- ffitiiunt:de quibus alias.
FR^NCTSCt RVEI
Quid fint^i^i>nde Dim fortUntur^ Gcmmurum proprietates oc- culta, Cap. IL
AVtor eft Galenus nono fimpli-
, ■
ciumpharmacoru libro, quod: Gemms vires habeancpartim fecun- dum fubflantiie totius proprietatem, partim fecundum qualitateseffedri- ceSjhoccO: manifeftas:quas cum po- tentijs hicemanantibus eamedicmg , pars, quam Grxci <pcipii.xKd\fLK(w ^ La- tini medicatiuam appellat , in primis contemplatur, cuius condderatione prxfens inftitutum non ampleditur. fubdanti^ totius proprietate catur. philofophi vocant occultam, quod fubftantia virium, quibus flupenda il la munia abfoluuntur,humanx ratio nis fugiat captam :vt ne fummis qui- dem viris illarum aliqua penitius affe qui contigerit aliter quam multo v- fu-Nimirum quod omnis proprieta- tis vera ex methodo cognitio colli- genda
Q'EMM1S. Ltn. /. ^ ,,
gcndafiti ab cius caufsis proximis e- uidcncibuscj quas bifariam difcrimi- nanturivel enim ex mixtionis modo, vel ab ipfius formx fpecific<e ratione.
Porro commixtionis modus mifcibi^^®
f|. . o " t ■ • pnetatis
lium^mixtura ^ coglutinatione per- cauiT«. " 'ficitur,qu£e exade perueftigari huma na diligentia nequeat, vel eo maximi nomine quodinfinita fit illorum co- mifcendorum proportio. Eius Vero quxfpcciem adfertforms rationem,
Vel ideo imperfcrutabilem intellige- re eft,qu6d ipfam prodire autumat, partim quidcm(vti prseftruximus) ex vide illua* potentia materia, formaru rudimcn-
r r ■ \ ' n- iunda phl
tis leulemmijs a phmseua cdeititu-lorophom tione perfufe, partim autem (vt raa* gn^ philofophorum illuftrium turbig m onome piaGet)ab ideis in mente diuina ftentibus(quas diuus AuguEinus pri fione. mordiales Vocat) id cd, ab ipfo Deo, hinc ab anima mundi ( fi Platonicis confentimus) & alijs inferioris ordi- , nis c^Iicis corporibus, in elementa
TRcANCTSCI RV'ET
primum influentibus .-deinde & pcf camedia ad formaro lampridcm infe minatam de ceu inchoatam (lanqua fciiicct mentis alicuius de voluntatis diuins cninifl:ris)dirponentjbus: Cu- ius prsparationis ablolutacn eonOde rationem, humana etiam quantuuis diligens autfublimis fagaci tas no affe quatur.Cumitaqj reconditarum ilU rum facultatum cauflaj humano fen- fu nequeant prchcndi,ncmini dubiu efle fufpicor, quinommbus peruiCj quod nulla illarumproprietatumra- tionabilijhoceft, per rationem huma namdedudio inuentocj experiraen- tO:>fed cafuali duntaxat euentu com- perta explora taqj dici pofsit; vel om- nino aliquo reuclationis modo^vti perfomnianonnunqua legimus coa' tigiffe.Quo modo fcitu cflfylucftriS' rofjE radicem aduerfus canis rabidi morfumi aqujB pauore omnis(^po- tusraetfl&graue faftidium adferen-' tem^pr«ftare.Macrcfcilicec, cuius fi- lius
DH GEMMIS. LJB. /. f
litis in Lacetania Hifpanis finitima belligerans, rnorfuspericlitabat, per fomnum (vifa in fruteto illius radice fibifuauiterapplaudente) prasmoni* tarquam deinde qua potuit dilige-^ tia filio rnifit3exla6tepotandara,filiu obfecras vt religioni parens matri ob fecundaret bibercteji QuoTnicofini plicicj remedio, miles ille praeter ora iiem expedationem feruatus, occa- fionem prsbuit cognofccnda? eiqs ra dias occulta: contra iilum afFeduni facultatis. Eil igitur mixti latens oc- Quidiiiia cultave proprietaSj facultas quadam f Tprepter ca^ynde ipfum effentialitcr tas. confill:it,infifa:perc|| priuatas opera- tiones, multo vfu periculdve folo,veI aliquareuclationcicitra rationem cq gnita; Quod demu mixtionis ac c6- giutinationis meminimus, illud obU terlucidiorisdodlrmajgratiahis qu® que conedere libet (forfitanetn can* tq diuerfitatis oecaiionefcifcitcrls as libeter audus) quod tam difcrepad|
Flt^lVCISCI FVFI
mixturx 6c coapta.tionis cauffain phi lofophi funt arbitrati efle, vim quan- dam coeleflem fubiefl:^ materiae par- tes,varias licet>pro fua virtute permi fcentecn; adeoe^, vel vario huius per- mixtionis tenore, eam materiam ad nouam formam decenter apparente* in quam tandem ad amufsim difpoG^ tam & excultam mirific<e ill<e tranl- fundunturvirtuteSjformasconfeque tes fpecificas.Porrobac dicendi con fcquutione eo tande deuenimus^vn* de earum qux in Gemmis funt pro- prietatum facultatumc^ reconditaru caulT^j quas ante pr^ellruximus, no- bis fefe vitro ac pr^ter expeftationc diligentius perferutandie^ ac in con- fpedum reuocand^,infinuent. Cele-^
Omnium bris cft itaqj philofophorum fenten-
cauffarum quod omnis cauffarum turba ab
ceps* vnaeademc^ principe pendet, duci- turatej conferuatunad quam & pro pterqu am, ceu ad communem om- nium finem caufl"^ omnes fua munia
G^MMTS. LTB. l 8
tanquam communi quodam <5cinfi- to confenfu dirigunt. -Deinde & oms- niaficri defupcrafummo bonojhoc cfljDeoipfo: eadem cj effe& optima 6cordinatifsima.Proindenoniretin- ficias, Gemmas ^ earu virtutes aDa- mino Deo efle, etim(^ etiam folutn eundorum caufTara dici poflevera, alias autem caufTas improprie &ceu per analogiam nominari non diiffite- rentur. Veruntamen quanquanrphi- lofophis illis cognitum id & optime pcrfpedum cflet, nihilo tamc magis conquicuic mira infatigabilisc^ illo-^ rum auiditas dircendi,& in fuis operi bus creatorem admirandi contem- plandic^ defiderium.Quinimo infito quodam coelcfli ardore vigorcej ad propinquiores rerum cauflas,ceu vi- delicet primx illi ac verse vtcuncj in- ftrumcntariasjanimorum fuorum pe ne diuinam atqj perfpicacifsimamfu blimitatem intenderunt. Hinc ita- que,cum bono, mentem, hoc eft,pri-
tii 5
FR^NCISCl SVET
ma6i fdpietiam > quam & boni verbu illorum quidam nominant.* & cum mienre^intcliedtUjtotu vcruc^ munda t fenfibile (inccliigibilem dico 6itvj,t^E) ftatuere fune opinati* Quu yerb bonu ipfura, mentem &mtcJieeium vnuquid cOTe, ac vnica fimplicifsimac| lubitatia pfi ftere adfiruunc,vaicum cfTc rerum o- mnium & lingularum principiu pro- fitenturjfemper omnib® adftanSiCun- <3:a fouens>viuificans,excicans> com- plens & roborans. De quo facer ille Orpheus ita cecinit:
Cwida foues^atq':, hje feres fuper omnid fep.
Hinc<!k diuinus ipfe Plato diuino , Sole colluftratus ita in SophiPa ait:
Animalia cunela mortalia pIaiKas(^ 55 & qusECunqj terra ex feminibus radi- 35 cibus ve nafcuntur,& quiECunq^ ina- 35 riimata in terra conCftunt,liueIique- 35 fieri pofsincfiue noOjnunquid aba- 35 lio quodam opifice fabricata quam a 35 Deo fadla elTe, cum prius n 6 failTent> ?3 ^icimus?An multorudofirinaferinp
nes^
I>5 GSMMIS. LIB. /. p ^
ncs^fedabitnur dicentium ifta,na- tura ipfa, gigni a caufla quadam for- tuita line mente hsc agente: vel cum ^rationepotius fcicntiatj diuina,qua^^
I ab iploDcofitorta.^ Nos enimuero ^
I Chnftianafide ac veritate edo£li,pri- : miimhoc reru omnium principium, lingulari fubftantia,^ tribus perfo- nis,conformi»fimplicifsimacj volun- tate,vnitatejmaieliatCjasqualitatc, ac omnipotentia coprehendimus dcvc ^ neramurjPatrcmcj vocamus, que illi bonum fimpliciter.-Filium Sc verbum patris, nos; mente, primam^ fapien- tiam, illi. Spiritu q^o<J fandtunosap pellamus, quem illoru diuiniorc« bo nuntellefiu dc amorem nuncupant, vel animam cuncta viuificante & ani mantealij. DequoPlotinus libro dcvHe egre. inteliedu ca.a.irainfit .• Quifnaeftpo tilsimu qui tradir, animo lapientiam< tenriam, hic ^fcdlo nccefiario cfl intelle<3us: “ inteileftus (inquam) qui non alias q- dem in^Ileftus fit, alias vero expers^
tJ3 4
JFR^NCISCI JRVRT
intelligentiscrfed verus potius intellc dusj qui hanc ob cauffam feipfo Cc 55 puichcnScdnuquidinhocvelutprir 55 mo,nobiseflquiefccndum, an poti- 5, us fupermcntem quoque progredi- 55 endum?nempe mens ipfa nobis in al- 55 tum progredientibus prior occurrit 55 qqam principium omnium primum, '55 quafiin ipfius bopi vertibulo confti- 55 tuta, omnia inTeipfo nuncias & figni- 55 ficanSj velut quadam ipfius boni fi- gura, Deinde (3c eiufdcm libri cap. 55 3, Eadem quoc]^ (inquit) transferes ad >5 vniiierfumjin eo fimiliter perueniec 55 adintelk^lumjCOgnofcens eumeffe- 55 doremreucrato^iusc^arpficem. ha- (Sf nus Plqtinus, Porro in intclledu mundum quendana intelligibilem ha beriyoluerunt:.hoccft omnium recu, idearum plenitudinem, fed & in men te omnium iuxta &fingularum cre- andarum,gignendarum acproducen darum,id eft, futurarum rerum ideas, aeterna, Cmplid congenca^ fubftan-
BJ? GtUMlS LIB. T. lo
tiajfolis relatiuis rationibus abinuice difpefcitas, perliftereincellexerut.E- afdeiiK^ ideas principes efle reru om ,nium caufTas arbitrati fimt,ab eis<^ Iceu quofdam adus, pendere & ellea- bimas omnes intelleduales, inteliige tias^corpora coeleftia:, & quicquidin inferiori hocmundo efl vipiam.Pro- inde proximam creati mundi cauC- fam,item& eundarum proprietatu, meti d intelledui, hoc eE verboDei & fpiritui fando detulerunt: quan- quara ne ipfum quidem bonum ab hac creatione fcpararintjVt ex locis iamiam citatis & alijs non raris phi- lofophorum autoritatibus patere li- quido poteftrqueraadmodum facras etiam literas legere eftDco patri per verbum in fpiritu fando>tanquam vni principio mundi creationem tri- buere. Qui fecifti (inquit Sapientia) omnia verbo tuo : & PfalteSj Verbo Domini coeli firmati funt,& fpiritu ©ris eius omnis virtuf eorum. Verum
t/J 5
I4es quid fint.
Dium» I- dex*,ideft, Deus jpfe» omniu re- rum caufla pnaccps.
FR^ANCISCI RVSI
/
enimuero omnibus«xploratu velitnj Ideas ilJas in nientc diuina nihil die abipfaDeirubilancia dc pr^efcicntia, id dl omnium pr<ECogniuone & vo- luntate sterna, difcrecum. Quem, in- quam,Deum certum eftnon cantum finguloru generu, verumetiam Ipecic rum ac mdiuiduoru omniu exaclifsi- inam proprijfsimara^ & conftituere 6i ab sterno prasfcire iubftantia^com poiitione, formam ac vires tum pro- prias rum communes, dc li quid praj- tereaillisinfit.Vtdc hinc accipias di- uinas illas Ideas cuiufuis fpecici ac in diuidui principes eile caullas: nomo do quod fint:, verumetiam cuiufcjea rumpotdiatistam communis quam proprite* Cui & id mihi pulchre arri- dere videtur quod plcrifc^ philofo- phis placere inuenio: Nempe ^ virtu tibus ccrtiSj id eft, certam ftabiiemcj rationem habentibus, non fortuitis, fed efficacibus,potentibus,indcfici- cncibus>nihil fruftrainuanucj ex fefc
mo«
I
' GtMUIS. LIS, T. «
'I .
imolientibusjtnoueantur vires in reru
inatura confiftences, fcd de his in alio inoflro opere fufiiis ac fynceriuS dijs anipia fauentibus diueremus.Forro amen- dumphiio te ipfa & intclleduilloru plurimi vo- iophospk lunt effufam creatam ve animam vna intelle(ftualemjVniuerfo orbi comu- nem^quam idcirco mundi anima vo- cant.Eandemc^ fub mente illa mun- ^ di regina rcdriceve^toti mundo pr^ effbjattjper eum totum diffundi* vc fcilicct tanquam prims illi cauffs mi niftras, cunfta per eam & fub eius im perioraoucretjCogeretffouereCjmo- deraret, efficeret, primaria illius cau- fejDeividelicetiplius , praecepto pa- ! rens obfccundansqj. Quapropter & in animam illam mentem imprcfsiflc fenferunt rerum omnium primarias principefque rationes feminaleSjtan tum ab Ideis diuinis nobilitate difsi- tas, quantum ignobiliori fubiedio ad obfequiuminfufs hsrent. Quas for- |itan mteilexeric quifpiam rationem
FR^NCISCI EVEl
cfTe omnium producendarurn rer5, ac mediorum, quibus Deus ipfe eas producere ac proferre voluerit con^ llicueritc^ > cum facultate qua media illa proriioucre ipla pofsit anima; fi j tamen fimilis quxdam anima pioa^ lioqui Chrifiiano admitti debeat. Ve rumphilofophorum quorunda pla-^ citanarramus,non approbamus. Illa pr^terea animam fentiunt per omnia in omnibus difFundi: & omnia menti obedientetiijcicjminiftrantem pro^ mo uere ac vegetare 5 vt &: hinc no ab redici pofsit inftrumentum primum eorum qus Deus ordinato commu- ni<^ euentUihoc cft^fecundum natu- ram efficit;qua de re hanc animam a mente & intelleftu primam vita nun cuparunt.Cui quo(^ mentem, fubfta- tiam ac rationem : intellcdum ve- , ro vtcfletintclleftualis, impartiuiffe Spiritus in literis fecerunt.Eam denicjper oru’
Lim fpirare vitalem fpiritua- rodiderunt, dumfuo fcilicet
tpi-
\ '
jminaipninia flati
Joiopuis , ,
«juid kmc^ p
T>E GAMMIS, LIB. J. t%
piricu per omnia penetrans omnia \ fidet, tangit fentit<^;&id quidemo-'^ do quodam fuo,nod:ris fenfibuslon- g^e impari, incognito <5c multis nomi- nibus diferiminato. quo deni<^ vni- co flatu fpirituqj, adu lucido, vi cali- do 6c omnis generationis fomitc:cca fcilicet interioris vits quadam pro- pagine, atej verius tanquam diuina: virtutis vehiculo, femper vbicj pullu lare animam illam yniucrfalem mun- di exiftimarunt.* quam dcibrhtan in- lellexeruc fub Deo ipfo , principium cfleintrinfecum,quo formatu in ma- teria rationes fcminales ad fui fcatu- riginem promotionemqj moueatur ac emergant. Sed hxc miffa fiant. ^Difcaueo nancj, longius me fortafsis tpalatum,vela ventis prsmature con cedere.Iamitacj quie diximus paucis perflringentes addamus,Dcum Opt. Max.tprudentilTomnipotente/um- mum denic^bonum, t eieraentipiuri mum acliberalifsima fua bonkace^re
tcua^ata Ciui(^l:a & a Deo &ad Deu ex or- dine colli- turafunr. t fapietilsi mum^ t cleniefia f iuiamaj, •
TRjiNClSCI RVRI
bias eundis pro fola fua volutate, haf moniatB, concentum ordinem(^ (Sc k fc 6c ad fefe pr^ftituifltvqucm dabilc acincocuffutn eatenus efle vultjqua- tenus aliter non difponcre decreuit/ Harmonico presterca illo confenfu^ fibi omnium creatori minirtrare vo- luit;:primum quidem (quod ad hund materialem inferioremc^ mundu (pe-i dat) fecundum philofophosillos,i- piam mundianimam aeeius ipiritil: deinde ccel^m ipfum extenfum orbi- bus,figuris i aftris maximis , planetis, ffeilisdt luminibus coniiftens^ Illam itaq? animam, hoc quoc^ coelu, prin- cipq caulTtecj fu b coelo formatarum generatarumc^ rerum 6c transfufaru proprietatu ratione quandam inijf- fe,,ideo phdofophnlii putarut, quod ad mundi difpenfation^, tamstii noa ex necefsitate.vberrima tarae Dei bo liitate , quadantenus admittuntur. Quod dc Auicennas ipfein fuis Me- taphyfids fenfiflc videtunQu^cun^
que
DE GEMMIS. Lin. K i|
^ue (Inquit) hic fiunt > oportet pr«- ‘ iXirtcre m motibus conceptioni- bus rtellariim & orbium. Ab ijs enim ipfa etiam elementajnonnunquam dc artes qu2edani,fimiliter & res artifici^ of« accidentalis faltcm vcl cxtcrnsB caufDe quandam fibi denominatione vendicanc. Placet itacj philofophis iliis formam & ex ea vim occulta om ms mixti cfiTe, primum quidem abi- deis illis diuiniSiidcftiaDeoipfo cm Bium creatore 6c plarmatore, mini- flranribus ei anima mundi (fi Platoni cis confenumus adferimusve) dein- de dcipiis orbibus coelicis<^ corpori bus^planetiSjfydeybus,figuns>luiBi- Pj^opmfa- nibus,&fi quidpr^terea coelo exten fo fimilis rationis infitipoilh^c & c- fevnde lemetorum temperaturis coeiicis m- ’ fluxibus afFedis,cauflis inquam prae- parantibus,&: materiam ad nouafor- mam Goaptantibus.Habennraqj^iu- xcaphiiofophorum illorum fenfura) Virtutes ili« recondita hi orismc ab
FR^NCISCt RVFI
‘l
cxprefsis fpecifids detcrrainatisquei formis, a coelo tamen materiali per vi - res pr^paratorias,in archetypo per I- deas ac formas exemplares, quse om- nes cauflfe adcuiufuis rei generatio- nem abfolutam (quod ad commune^ ordinatamcjDei conftitutione per- tinet)conuenire illis videntur. Vnde tandem id eile verum commonere- tur, quodiamiam dicebamus, quod Deus fcilicet rebus omnibus pro li- bera fua voluntate 5 altifsima acpr^e- ftabilirsima bonitate>harmonia> con centum ordine a fe & ad fefe quen damineituitdndecj rerum omnium cum prima cauffa, Deoipfo,fympa- thiajconnexiojcorrefpondencia con fcnfusvCjDiuinum de lingulis decre- tum natura feqnens , non inepte fla- tuaturihoc eft,vt omnes vires creatu ris rebuscj artificiofis inlitas, a Deo i- pfo^qui omnium eft aftus primus, dc aflionis omnis principium creaturis impermiidbilej miniftrantibus eis ia
didis
T>E GEMMIS. LIB. /» 14
difliscaufsisj quse ideofccund<e vo- canturjpedercac effe intelligas. Qui tamen pro libera & omnipotenti fua voluntatc(omifsis quandoqj ijs quo- rum meminimus medijs acminiftris) immediate ex feipfo ca facit q vult> quibus quoq^ miraculis nomen eft. C;£terum ex his luce meridiana da- rius patere mihi perfuafi > diuerfos in rebus efFeftus pendere nonfolum aS^eauiMii materia varia alteratione f^u pr^pa- rationejfcdadiuerfocoeli afflatu , ma xime autem a difcriminatisformis:di ferimine, inquam, no folumfpedem accior confequente,fed & cuiuis indiuiduO proprio: Tametfi materis apparatu rebus gignendis ac perficiendis non obfcuricflemomeci certum fiti Qua ratione videre cfl: indiuidua eiufdem etiam fpeciei, alia alijs etiam efle cla- riora,vel virib us ignobiliora , pro vi- delicet fymmetria, puritate Velconfu fione eorurfifubfl:antis»Nemini nan- que rerum naturalium gnaro dubiu
TUsA^cisci kvli
cfle fufpicor,coeiicos influxus impe^ diri pofle vel omnino minui, propter ineptitudinem materieru in quas fu- as exercerent potentias. Cui <Sc illud fubfcribit Virgilianum:
l^nem 4(1 ollis i^izor ^ cooleftis ort^o^ Seminibus quantum non noxia corpora tardant.
Cui etiam pulchre & id Platoni- cum adftipulatur, fecundum merita materis ipfunduntur vires coelefteSi Proinde ex eundis his diuinioribus meditatis , multis nominibus claret fcemoenti Dcmocritiillius extollenda multum fententia,qua dijs, id eft diuinis virtu tibus omnia efle plena, conflanteraf- feuerabat. Is fiquidem coelcftium vi- res cum inferioris huius mundi gene^ rum^rpccierum a,ciAdiuiduorura na turis ac proprietatibus conferes : fed dc eorum cum fuperioribus, maxime- vero cum bono ipfo, connexionem ^ perpendens^afummo ipfo bono lin- gula & efle 3 propriorum munio- rum
bM aSMMIS, LIB. l
rum exercendorum potcftatem adp pifei dodus,in ijs ipfis Dei vires aded que Deum ipfum clarere cernebat, (^as virtutes nonulii diuinas illices vel idcirco appellarunt, quod conte piantium animos ad Deum alliciaac tam infignem opificemjvelquod po- tenti® ili® diuin® omnem in omni-
i
buspromoueant fundlionemjquod & Ouid.perfenfifTe videtur hoc car-^^ mine.*
BJI Detis in nobis ugitante cdlejcimm tUo^ Impetas hicfucrA femina, metis habete Porro, nefeio quo tandem Tugge- rente Mercurio, a propofito fcopo di iapfus quodammodo forfitanvide- bor;pr®rtatitacj eo recurrere vnde di fccfsi. Inchoatam tamen iamdudum hancdifputatione in medium cornu neqj theatrum addudam, prius libec ablolucre. Qu®da eiiim digitulo tan tum tetigimus c]uq dilucidiori enod^ tione egere fortalsis videbunt, quam fic accipias velim. Vulgata mukueft
ty z
/ FRUNCISCI RVEl
Arlftotelisfenteciaj quod neceffcfic mundum hunc contiguum effe fupc- ^ rioribuslationibuSjhoceftcoeiocx- tenfojVt inde vis omnis iiiius guber- netur,vc dehinc plurimis creditu con fpiciamqubd coelum ornniugigncri dorumfic cauflaeffediua» Quapro- pter vt pro philofophorum celeber- rimorum tantum non diuinismedita cis rem hanc omnem explicemus , o- per^precium fadlurus videbor , fi his ^ quoc^ adijeiam duplex philofophis Ccdu du fublimioribus efiTe coelum, primariu plex. videlicet de princeps, coelum coelo- ' "rumjquoddc fpirituaiea quibufdam nuncupatur: idemcj illis efie inteliigi tur,atc^ anima illa mundi, qux afeita fibi quadam fimplici plurimum, fed congenea confentaneave fubflatia, fpiritus euadit per omnia diffufibilis, omnium poft Deum ipfurri dtab eo fundionum primarium minifterium. Ne9 defuntqui lynccrius exiftimac coelum illud effe in mente diuina ceu
omnium ^
DS CnMMIS LIS. t. t6
omnium rerum prototypum, quan- quam & intelligentias quafdkmefre creatas coelo extenfo mouendo atc]^ dirigendo non inficientur. Q^od & diuusille Auguflinus fentire videtur fuperGenefim dicensj quod Deus fic rnundumordinauiCjVtfpiritum om- ni creaturx praeficeret. Cui etiam fub feribere videtur Bonauentura lib. 2. dift.i4.qucell:.2.Art.3.his vcrbis.-Sicut ^ congruu efi: angelos deputari ad mi- nifterium hominum, fic etiam con- “ gruumeft ipfos deputari ad motum & regimen coelorum, cum in hoc mi niftrenthomini viatori de diuina fub ^
feruiantmaieftati. Eth^c pofitio cft magiftrorum tam in theologia quam in philofophia ; quia concors pietati dc fidei dc rationi plurimum efle vide tur.Hascille. Alterum coelum yelut Coslum al prioris ymbram quand^m dcinftru-^^^^”^’ mentum ftatuunt, dc in eo fph«;:as fi- tu difponi pro earum excellentia,na- tuns& viribus fenferunt. Q^as om-
5
JFRuiNClSCl
ries &vicifsimfingulas ad prima c6- piunera^ mundi illam animam, vq- rius autem ad fpiritualem illam intel- ligentiam;&hincad Deumipfumjin- eSabili quodam ac obfequentifsimo confenfu cpfpirarefunt arbjtrati. ke figna:»plarietas, fydera,dt quicquid pr^terea in coelo hoc exteniq cpnfti- tutum ekjVci fuperioribus feruire,ita inferioribus & fubmifsis potetias fu- as transfunderpj vt dehinc fub terra quadam quali coclica gigni cernere fit: dum videlicet corpora illa coele- fliaproprijslumine,radijs ac viribus, idck afflatibuS:,matcriamforrriaruoi auidifsimam difpumant contempe- rantc^5&m eafeminariarn introduce dx formae ratione ad fui propagatio- jiem extimulant,atq^adforms fufee ptionern plafmatori rite prxparant. Siputi nancj h$c, illa, virtute prsc^l- Junt, nobilitate ac fitu:ita 6c in inferio ra vires fuas,ipfa trasfunderefupcrio- ^ rapr^ftabiliora^, vniuerfi ordopo-
— fcere
T>E GAMMIS. LIB. A iT
fcere videtur, & betiignitas creatoris voluiflc perfpicitunNirairutn vt qua ratione cftmouens aliquod non mo- bile,fi militer & alterans fit quoddam non alterabile,ijifdem dico qualitati- bus.Necjenim quod varips afflat in- fluxus,eft(vt pleri (j putarunt)q> qua- litatis diuerfae participes fint,fed ^ il- la viribus a creatore donata fint mul- tijugis. Quum nani^ in fti tuta fintin- corruptibiliaillaccelefliavt vcgetet^ regant, 6c fub creatore tueantur adfe- rant(jinfimah$c>multimodiB tranf* mutationi obnoxia, «quu fuit yt mui tifornies eis irppartirentur virtutes, quibus fcilicet iuucnt extimulentc^ fubiecl^ naturse vim;tion profcdto vc llbifirailc quicquaprodu.cant, fedyt Deo pareat at(j fubminiftret. Quod reuera proflare coelica corpora pbi- lofophari putarunt cum vi luminisj tum virtutibus proprijs fpccie totam CQfequentibuSjpradios lume^inin feriora h^c demifsis. Dii fcilicet coeli
4
Cl RVS I
eorum corporum radij ad terra (qu« ceu punftum accentrumad coeli ara bitum (Sccapacitate exifl:iniatur)traf- mifsijaflumptactiamnii forlitan qua dam tenuiori 6dibi confentanea cie mentoru,perqus penetrantjfubftan tiajardantunproindct^ denfiores ef- fefti(Scpotentiores, materiam rite & adportionem squanteoaptantej, & preeinfufasin eam feminales rationes adaftuminuitantjdonecad formam, tandem materiailla adamufsim,hoc cft prodiuin^ide2eratione,difpona- tur,vt (Sc hmenon paucis fenfualibus philofophis(vti pr<^rcripCmus) vifu Iit atej receptura, coelum illud exten- fum eundorum qu2 hoc in inferiori mundo generantur cauflam effe effc dricem ; quod tam rationi profedo alienum efl:^ quam fi inftrumentum, non autem artificis intelligentiamjO- peris alicuius forma artificialem effi- ^ cere putarent, Quam obrem vt cselica . illa corpora miniflratoris, vel fima-
uis
} T>t GEMMIS. LIB, /. i8
uls inftrumetari^,caufI<B fpecie qua- dam a Deo ini jfle eorum qusftatana turae confuetudine producuntur, pri pioribus illis &fere diuinis philofo- phis iudicentur, nunquam tamen ve- r^jhoc cft creatricis aut plafmatri- cis caufl^ rationem illis concefFerinu Cseterumpro Chriftiana noflrave ra(^ philofophia hoc loci non pige- bitfubnedere verba diui illius Augu il:ini,rummi profedb & diuiniphilo- fophi dc dodorisnomenmeriti, qui- bus Deum formarum ommum fpcci- ficarumdc proprietatum fingularum autorem cffe & caufam veram princi- pemqj propalam tcftatur ; Inuifibiliu < (inquit) feminum creator, ipfe crea- ec toreftomnium rerum, quoniam qu^ u cunque nafcendo ad oculos noftros <c exeunt, ex occultis feminibus accipi- <« untprogrediendiprimordia:&incre « menta debita magnitudinis, diftin-^c dionemcj formarum ab originalibus.ee tanquam regulis fumunt. Et mox«
5
Tl^UNCISCl RVEt
fubdit:Itacj apoftolus Paulus difcer-, j,, nens intenus Deum creante at(^ for- 55 mantem j, ab operibus creaturae qudi 55 admonetur extrinfecus, & de agricul 55 tura fimilitudinemaflumens, ait; Egqi 55 plantaui, Apollo rigauit.fedDeus m- 55 crementum dedit. Hadenus Augu- dinus. Atqui pro huius capitis fu- premamanu fubnedendu duximus> quod proprietatis eftedus bifariam difcriminatur;aut nanc^ ytilis eft, auti! Proprreta- HQCuus. V tilis cenfecur quo homim «is vtliis cf quippiam innitatur adfertiir ve emo-^ feaus. lumentijVtCverbi gratia) eius fundioH
nes aut vires conferuet, vegetet, robot retjreparetjabfoluatjdc ab internecioj ne vindicet: Vel etiam ad meliore fa-i cilioreracj vitam quicquam adferati vtilitatis.lNocnus autem huice^t metro contrarius iudicatur. Deindci fnmilis^. vtilis inutilisve dicitur proprietas vell toti corpori, vel pnuatim cuida par-: ti.Totifiquide corpori venenato, fini gulis ite figillatim eius particulis, the
riacai
>
I
Dn G'EMMIS IIB. t ip
riaca exvfu cfl". fpcciatim vero Hya- cinthus,GranatuSiMargarit^jAuriijP^opj'*^^^- corledes(^virtutu:Coralliurn autem & Achates flomachu& ventre fola- tur,&anoxijs caufsis aflerunt. Simili modo Napelli VIS deleteriatoti iuxta ac lingulis quibufcjpartibus ipimica cognofcit.C<^terum proprietatu qu^ ab aduerhs defenduc, qusda hoc mo liunturnoxiu,adf«primu quidecon uellendojdeinde immutado.Qua ra- _ tionc Amethyftus vmbilico admotus vini vapore cu primis allicit, & Scam moniu bilem reuellit. Alia vero quod flagitiofum efl deturbant, ac tandem propellut, velutiia didi* thenacxcu alijs medicamentis aducrfus venena I valentifsimiscotingit, quod & Sma- ragdo, lapidi Cyaneo & alijs npnul- lis familiare efle perpetuo euentu c6- fpicit.Alia deniq^ pr<^fcnte effe velim minuere cauffam aduerfam certo in- dicio c6monfl;rat,vtiElcdl:rp at q^ A- damati cora toxicp madere cdungit
)
I
FRANCI SCI RVEl
1
& Torchois vel findi vcl omnino rui- nam aut maculam quandam cfFerrc! dicitur appetente periculo. Eoru ruc| fas quae viribus occultis nitunt^quie-i dam ad actionem corporis extim ulan tionc egentjquemadmodum pleraq^ pharmaca in a£lum(vt phyficis vulga tum Termone vfurpemus) reduci ne- ceflum eft>priufquaad opuspropriui emergant. Alia vero citra omne a cor pore immutationem propria munia exercent, quibus exercendis Tola de-- bita applicatione opus eft, quod fci- licetvireS Tuas a61u>vel habitu faltem folam accidentalem potentiam con- ftituente na£ta funt :ideoqj Tola eget conuenienti adobieftum admotio- ne,vt(^ impediens nullum adfit. Qua de cauiTa Cpraliiu etiamfi flomacho diutius adhcereatmihila corpore de- trimenti admittit:pariter nec Sapphi rus anthracem fanando vires vel tan- tillo perdit, quanquara dcidciquida falso adferibant*
\ Dc
/
DJ? GMMMIS, LI^. t 20
"Pg ratione ^ cauj^is yirium in Gem- mu, Caj?, 1 1 1»
COgnationem certe non obfcu- ram ea qux huic capiti inferen- lafunt,cumijsqu2E nouirsime dilTe- uiraus habere videtur, vtriufq) enin^ L'apitis idem fere obieftum ^ eade pe- leracioddeaipropemodum argume :u , vc & hic quocj bonam eoru qujB jrsftruximus partem adieftam intcl igivelimiquara & adieciflemprofe- ^lonifiproiixitatisnimi^ ylcc^/id eftjrepedtionis accerfi metus iuifletjnftituturn itac^adgrefsi dici- nuspr^claras multu m Gemmis ex- :ellere virtutes Jdeotj & in magnail- as antiquitus fuiJle maicftatc ta con- picuum efl>vt eum nihilo confultius 'aClurumexiftimem, qui illarum di- gnitatem multis encomiis comrrfen- lare niteretur, quam qui folis lumen euiculo quopiam fulgore clarius ef- icerejautiuxuriantibus aliquot (ion
Alexandri Gr^ci opi ano*
Tempera - metu,call- fa inrtru* jnentaria.
PR^^CISCI RVEI
ge tamen imparibus)piftorum more coloribus illud alTequi conetur. Sed enim cantarum vircutu tamc^ vere ftu; pendorum mumoru cauflasperrequi non omnibus ex squo facile fuerin Qua de rcjpaucis libet deillarupote-j tiaru ratione qusdam recenferejnoil fioccipendcnda.fueruc enim qui Ge- mas viuere, & a fua anima fpecialcS adeocj fere diuinas fundiones exer- cere crediderunt, quoruiudicium rc ceptu haflenus no efl:. Aliter Alexan- derilieGr«cusfenfic.nanc5 quodill^ rum proprietates clementis vnde c5-i flituuocur referuntur accepta 3 nimi*; rum quod in mixto alia xdant o-j pera quam extra ipfuraiinquo qualii tatem elemcntalem,id eft, innatu tem pcramcntum,tanquam inftrumentu ad opus moueri ratus cil:. Cuius fen- tenCia,eciam li plenfqjpiactatjmulcia tamen no mediocribus phiiofqphu vel ideo abfurditatis cxpolfuiaturi quodinflrumencari^ tantiim cauflaj
recpr^
^ i
t>E Onumis, L lB. 4
recordatus , efFeftricem , qux prin- ceps eftjprastermiiiffe videri pocefl:, quam perueftigare prsfentis cft nc- gocij. Hermes autem ille Trifmegi- ftus Coelum Gemmis occultas pro- prietates trasfundere perhibet.-e quo gignendorum feu producendorum omniumfacultates tam lingulares q vulgares in h^c inferiora tranfmitti non dubitauit affeuerare , duplici (vc inquit) modoi Aut videlicet nobili- ter <3c ex amufsij quoties materia in quam coelum vim fuaexcrcetjeius or bis ac luminis quandafpecie feu co- gnatione refert: ad qua fcilicet quo propius acceflerit gignedus lapillus> in hunc felicius acabundantius pro- pter materiae rymmetriam , connexio nejatej confenfum,c<xlu fuilTe opera tum intelligat.Sed<5c ideo multa ad- sniratione dignas Gemis efle proprie tates inditas aflent , quod lumine & perfpicuitace coelo quadantenuspa- centioresdemonftrat^jciui adionS
Princeps
caufa.
Her metis de <3ema' rum viiib.
fexxfus^
FRANCIS CI RVFT
perfedius admiferunt conceperutcj, Vndefciiicec tandem hominis fpiri- tus affedifpecificis pateant Gemmc; rum proprietatibus, qua racioneTo-' paziumXarbunculum, Adamatem^ occultis gratiaru proprietatibus pra: ditas efle confirmant viri non pauc necincelebres>vt non deuoratis tan’ tumjfed & etiam gedatis fuas adere 1 ceatcalicas potentias.-* primum qui- dcmin hominis fpiritus, demuinhu-i mores dc fo'Ii di ores eius partes > qui busapefle ac venenis defendat. Sec A coelo ef- enimaco&lo hocipfum,quicquid re-i mm conditavipoffunt,Gemmasaccepif, oftendit. fe^vel hoc argumcfito confirmantjq magnos parua mole mirificos<^ pro mant effedus* Nulli nancj eleraente cocedum volunt paruo corpore pl rimum fubito pr^date^vti necignetr pufillum magnam vnico impetu ll gnorum congeriem vrere, Vel aquai pauxillum terr^ plurimum perfund re. Qu^ vero coeiica vi nituntur, cj
haut
i
jbn G^MMTS. LIK 7. ii
Haud multa materia (ceu fcilicctvinl eam jn no magnopere rclui^antia ob leCta^facilioperaidiflTundantjadmira tioneetiarnnurrt dignas fuas funcflio- ncsabloluunt* Nimirum cjubdco*n- trarijsaduerrahtibusVc caulis non a-* gunt , a Validifsima coelefti poten- tia in adliorte extirriulantur.Quo ruo do ( VC phyliologis cjuibufdam noil Vulgaribus placet)Cora]iiO, Carche- doniusXhryroiythusqjGemm^jab loue pr^efertini aC Venere id funt in- depta virtutis qud ab atr« bilis me- lancholia ve fymptomatis vel feren- tem adfercre Valeant. Deinde & Mer- curio Achaten facra perhibent, ided- que & facundiam inuitarej <5c homi- ni contra Venena amuletum efTe te- ftantim Aduerfus qu^e etiam e Creta CoUedam didtamnum iPhoebo (qui Pythonem transfixiffc jfingitur)id eft* aSoleomniS Vif^ &. propaginis forni tc>mutuatam effe profitcnturfaculta tem* Sed ^ herba Pentaphyllon coe-
FRJ€I^CISC1 RVEI licavi palam prodita creditur no ve-i^ nenatis modo auxiliari potens, fed v- nico folio diariam febrem, fi bis in di- es fingulos fumatunternis, tertio quo * qijie recurrentem: quatuor autem fo- lijs quartanam febrem pellere atquet conficere polle laudata. Nec iniuria, profedo, quum nempe febres hsBva- l rijs pugnent cum naturis tum intem- pcrancijs^haud facile fucrit(fi me no omniafallat) explicare quam ob cau famnaturalem,vnico fimplicifsimd-| que hoc remedio , Pentaphyllo lcili-| cetjtam dilsimilis rationis aneftus a- 1 bigi queant^fi non virtutem hanc coe i Ium ipfum illi irapendille cauficris*;; Quidprsterea Phoebo facri^Pasoni^: a comitiali morbo vel portante vin-^ dicare pofltj prastercoeluraj concela ferit naturalis fenfualisque philofo*^ phus?Necjenim pauca reperias me- dicamenta qusB fimilis caliditacis, fi.c-; citatis ac modica adftricSionis cofor i anes promant qualitates j quarum ra- tione 1
;
c
DE QtUMlS. LIB, t tioile tamctfi germanas aedanc opera tioncsmanifcftaSjaduerfus tamen il- lum afFedlium tam prasllabilia cfTe mi nime experiaris. Sedhiec quorfum? nempevcrairu nonCt,quod philofo phi illi arbitrati iint, ccslum Gemmis occultasprofundere potentias : quu pr^rertim fimiles poteftates in pbfca irioris fubftanti^ herbas pala fit illud infinuare creditum. Quid pr^cerea? Nonaea veteribus obferuatu eftqua rundam arborum, Ole^inquaJopu Ii albxjdc Salicis folia folditiali tepo^ reconuerti.vfierietiavt ipfo brumali die frondes qu^dareuirefcant? Vc cSc h^c Marcus Varro (lupenda difcrimi na nominarit:, quibus videlicet anni tempus difcernaturi <Sc ex foliorum verfura folAitium, ex recens autem erumpente quarundam herbarum vi rore brumalis dies internofcat. Qu® neiulfe quismiretur,nonpigebit6s hic quoque contexere quajM.Cice- ro exitoicorumplacitis refert ;Pro-
t«/l a
TRs^NClSCI nvnf
batum e{ljnquic,a Scoicis in ipfa bru ma mufculorumiecufcula augeri, pu legiutn andum florere brumali dic# ‘ itcnimflacas rumpi vcficuias,(3r.l'emi* na malorum qu« inijs medijsinclu- fa funtjin contrarias partes fe vertere: : Oftreis 6c conchylijs e 6 tingere ve dk\ Luna pariter crcfcant& decrefeant, Cociufio. Vnde manifeftum effe puto (vd etia pr«ftruximus)quod & philofophis diligenter probatum recepCum^in-| uenio, quod rebus fu pernis Vis quas-l daminiitacft vehemes» qusemaxima^ exparte cum inferioribus conuenit: | indec^lympachia quadam & ccu c6- fe n fu s e m ergi t>q u o a ni m an dum m o - j tus tacitic^ concentus coeli cis corpp : ribusCinrcbus qusflata natura fiuc)| concordare videntur; Quo nomine i h.ec quocj inferiora codicis fuisnu- ■ mmibus adferipta repeno, Apollmt nanc^ ArieSj Leo, Gallus ,Crocod]l- ^ lu$, Cantharus, a Ch^remonePorphy^ no(j tribuuntur. Ex arboribus vero
Palma).
I
T>n GIMMTS, LIB, L 24 PaIma,Lotus, Laurus Soli feruntur ac cepca!,Nirairum quod coram intuca ristLodfolia prius quam fol emergat Lotus^^c contrahi, & eo exorto fenCm explica ri.Mitto qu2 de Heliotropio> & alijs bor. non raris hcrbis^vclitens proditu cft, ita re ipfa q uiui s non ncghgcns expio rator proprio obtutu cernere poteft*
Porro de lapidibusmulcancc tamc difsimiUaaPhilofophis Acgyptijsac Magis perhibentur.qui quofdam la^ piliosfyderum imagines plane repr« fentare adllruunt^ quos ideo abijs virtutes in fefe c5cepiffe crediderur,
& experimento comprobafle tcftad funt.Q^uidnancj philofopho natura limirum cxilbmare limiJitudineGc- marum<^cum cc3elo cognatione ma- iorem , cfnccrc vt cius vinbus obno- xius pateant ate^ hincvalentiorcs e- mergant, quum maxime fimilitudo °
& extimulata tandem germanitas ma tenet apt%im prjeparationcra , & coe- lo obnoxium confenfum nonobfcu
J
{
fn^NClSCI RVMl re fubindicet* A cun(5lis fiquide phy-' liologis receptum eft quod agenti^ a6lus fiunt in patiente difpofito (li- bet enim eorum vulgatam multufen* tentiam adverburcferre)quod(jfin4.i gui^ fimilitudinesfefenatiuo quoda t Hc^ecm afFedu appetunt. tVcriim ne becqui
prima edi- j i r ^ i * »• • . ^
tione obii ^blnrda ludicauerit, qui monn teradaCe- meritorum magicorum aftrologico-
sor quida
iud! C.1 uir. rumqjnoimutusmemment.hiquip- vi^de iubHpeinrebus fimilitudincmnonmedio ne pperis. ad effeclus naturales habere ro- bur certa veluti hypothefi ilatuere. Sed vt magica omittamus, quibus vel folo nominem ulti terrentur j aftrolo gicum aliquod adferemus exemplu. Inter omnes aftrorum pcritiorescon ucmt(quibus etiam medicorum non vulgarium bona pars fafto periculo fubfcribit) Leonis imagine aduerfus ' calculum amulctu ede: fi tamen flato tempore, hoc cfl , Sole Leonis primu gradum occupante inauro®fculpta,a collo portetur. Cuius ratione nemo,
credi-
T>1E GEMMIS, LIB, L rrcdidcritu, aliam facile attulerit fal- cem naturalemjCjuam confenfum apj petitumc^ quendam rerum ccxiciliu cum congenea figuratione, in conue nienti materia ab illa faltem harmo- nia inuitatu procuratumej. Propter quem virtus illa coduqu^ conftituto illius configurationis tempore polle bat^a iam didta parilitate,& materia, ideftaurbad menfuram prsparatio- ne, in aurum iam dida imagine figu- ratu allicitur, transfunditur, comme- at:quaj proximu,geftacis fcilicet,cor- pus fua vi afficit>qua a calculo ipfum tueaitVeruntame nolim cenforeno tHaaemis ftru imitatus intelligas,philofophos illoSjVel etia me fentire virtutem hac le. efleimagini,fedauro tali effigie figu- rato & efformato transfufam , vt fcili
cctfubaudias illos exiftimare ^ pr^- paratio,qua per fculptura did^ ima- gini fabricandae neceflaria, auru coe- licisradijs & influxibus cocipiendis 1 1' t r — -'-yt materia
4-
TRUNCI SCI nv^Ei h 7ZC pacen d or r ed da tur c ccl i cis affla* libusadmitcendiS5&(vtait M.Vitrw. ujus iibr, ude Archjteft»cap.(5.) dc la-‘ tenabus egeii rationibus , artifici ofi| rcruiB jnuentionibus , diu initatis exr. primcrc veritatem rerum peritus vic' polle credatur. De quibus fufius fu^ pradifreruimus.Sedenimnepfiiloro^ phorum illorum placita abfurdiora putes, quam yt humanam apparen- temc^ laitem aliquam non habeant’ rationemiMaximc autequo fclicio;^ ra,fublimiorac^ ingema oblcdlemus cre (rton vero quod ita cire flatuamus)
jnprimis & hic nobis vi- Piato. , detur Platonis illms cekbertirni, & tn ulto ru m n o n m ed lo eri u m phil ofo phorum celebrata vulgata<^ fenten- tia.quod fcilicet mundus cU animal vn u m 5 y n a q u a d ara ani m a i n i el 1 edi ua -li(ea eft de qua paulo ante difceptaui m us)fub m ente principe pmni u crea trice Yita donat.um,qu« (menti obfe- cuadans)c6gcnco fup Ipirituper om
nia
DJ? GKMMTS. LJB. L
ilia diflfufo vniuerfum orbem alit> fo- vet, moderatur. Cui & id Maronis c- gregij illius non minus philoiophi ^ poeraifubfcribit: Omnia,
Spirhus intm alit > totam jue infuja per artm^
Mens abitat motem.
Quibus non oblcure oflcndk natu^- ratn hanc tranfmutationi obnoxiam a na tura Habili ordinatricc<^ regi : fm gula ctia artus & particulas effe quaf- dam mundani illuis ac magni anima- lis,cademqi falcem communi vita vi-
, , . t r . njbus vi-
ucre,aadc<x communi quodam ipu ra^omma ritu in jppriamuniaextiraulariJdc6-p^«J^^^^ que & iliorum efl confiliumjvnamin contpfsia omnibus vitam fub mente effeac vi quada
r. . • o • • commufu
gere,qu?e cuncta ems vi oc imperio ^aic. agat, ita tamen yt ad fuas funali ones obeundas tumcoclicis, tum nonnun quam etiam rudioribus inHrumen- tis vtatur. Quapropter 6c in haccom muni omnium vita fendunt lingulas fo r mas cum inuicem, tum per anima
5
PMUNCISCT JUrE!
illam Ymuerfalem ad omnium vicimf finem, hoceft fupremum ipfumbo num, tandem confpirarC j vt 6c qu$ _ cunque fiant mundi opera> figillatim mundi partes fintveiadeasfpe6lent vt (Scad totum. Quod 6cipfePytha I»yt1iag6r? goras fuis numeris demonilrare cor
Omncm IlU
5e & vnita prirDumj
jendiofa
:nteat;ia.
ts per nu
sncros co- vnitate Sc binario temanurtl
(id eflTrinitatem quandam) copre hcndi,dcinde& in fimplicem vnitate alium omnem numerum rerolui,mu taingenij dexteritate differebat. V(' rum vnde digreffus eftnoftertanderr redeat fermo.Senferunt item 6c philc' fophi illi, quod citra fubfiantiale prc ximamqj cauffam non pofsitin ho( inferiori mundo naturaliter produc fubftantia,neG fine viuente cauffa vi^ uens quippiamgenerari:deinde dcdi; ce quodam communi diuerfa quteq conciliari. Proinde & per fubfiantia lemillum mundan» Axiimx vbiqk prs^
fenten:
! DJS GEMMIS, LIS. I.
[entem Ipiritum 5 omnia confenfum, cuius nunc comeminimus, participa :c volunnAddcjiquod & inter philo- fophps cpnuenicj qubdlumenintel- ligend^ eft a61us;intelligetias quocj & fuperiora lumine &fpirjtu nomo id6c6muni>fed & jpprio agere. Quid Igitur illis arduu fu: t opinari fpiritu il lumvniuerfale, coeli vim materis ad eariteparatsadrDouere, vnde ratio- nis eius feminalis virtus ad opus pri- de a creatore infeminatu exfufdtet. Prsfiattamen Chimericam illam arii mam>Chriflianisincognita:,philofo- phisinhancperfuafione duftis relin quere:dc attendere ijs qus ratio diui nis oraculis fubnixa fuadendc quoti- diana natursconfuetudo common- ftrat.Naturam aiite fic operari vide- m us vt coeli lumen non defit, & ratio num feminalium iri elementis, id eft, iiiiipfa materia, latentium per id ex- citetur foecunditas. Quemadmo- dum quippe prudes agricola terram
I
SCT RV^El
frmcatemcjjficfua arte ac diligcntli prxparatquofpeciem ret cuias infe miae rudimentum aiiquod a naturi dclicefcere fcit, coelum omnibus nu meris felicius abfoluatdca folertil fimam prouidifsimamc^ naturam, vc' hominem afcificiorum aurum lapii Ium ve lic aptare pofle putat, vt qui in ijs per creationem coepta cft vii tuSjVeiinnta , per naturam^ vel arter cius quamproximecemulam>ad pcE fedionem tandem excimuktur.Pro indc<^nulliiam mirum iit, quod phi; lo fophi illi fenfcrut> coelum ^ arter t Qijodq; fe fc inuiccm non raro iuuarc; tQuoi enim pro coelicis concipiendis vin bus,&materijs decenter adparand ili coeteftium motiones & fitus obCeru re docuerint j vel ideo quot
h«c ad materiam pertineat, ahter v^ aliter aptaada.Nempe quod elemej ta pro illorum motu, poiltione, prol pinquitateaut diftantiaqualitaies «I uananc^quasDon pauci rerum natut , ^ raliuB!
.
T>n GlEMMU. LTS, /. 29
ralium proximas effedlric^svc cauf- fas cxiftimanCjVcl falcem in hocfupc- rionbus miniftrarc quod pro eorum mixtura temperamento formam quaadam xdanc qux ad (pccificam quampiurimum difponat: Vt &idfic cmdens^quodfuperiore capite pr«te XLnmus>Deum ordinem quendacoa ilmulle omnium rerum dc a fe<& ad
ic. Q.5em Deum credi non ab re po- cm- ^^prie tcftJupra ea qu«B ab vniuerfah rerum naturalium connuxu qu^ec^ IpeciesDco indi- & quoduisindiuiduum reccpit>pro-^^^^®^* prictatem quandam humano captui, non rationc>fed folo experimento ^•o- uiam, ad hominis vfum^ liberalifiima fua pietate mfudifleatcj impartiuif- fc.Vt& vdhtatem inde homo capef- ferctjdc tanti tam(^ reconditi operis admiracioneillectus,adDci6t Domi
ni fui omnium creatoris contempla- tionem amorcmc^raperecur conuo- laret<^.Hic na<^ordo vnuierfj,6t h^c rerum proprietatum^ admiranda ya
IRUNCISCI RVEI
rietaSjdum ab intelle^lu diligentmJ; auidmsqueincrofpicitur,illuminanji
tandem mentis oculis, principiufu- um,quod eO: bonum ipfam,id eftDe* I um,referCjincomprchenfam fubiimH tatem j ac maieftatem fimplidfsima^: fapienti6imam,potentiftimam, beni gnifsiraamque virtutem atque boni- tatem efTe. Sed inftitutum tandem abfoluamus.forlitan enim longius ps latidifccfsimus. Itaque tametilTriC megiftus ille non abfurde videri pof- fitfcnfiffe, quod coelum lapillis viresj abditas impertiatur, proxima tamen carum caufe non meminit, quam in- ter philofophosconuenit in materii conliftercj&indefuas promere fun- driones. Qua ratione patet , coelum i- pfum materiale ac extenfum non elTA principemproximamque, vcl fi ma-i mSjConiundam cauflam earum quq in Gemmis latent potentiaru. Qua-j obrem quuo^fupenus oftenderimusi reconditarum virium cauflas a n
T>n GnUMIS. LIB, l
fieri coplexionali qualitate ;fed nec ab aliquo elemento aut forma ele- mentorum temperiem primarie atc]^ cfTentialiter confequence , voluit AI- bertus ille Magnus cum numerofa non mediocris literaturse ac iudici)|netatue£ virorum turba, quod fpecies feu fub- ientialkau flantialis Gemmarum formafit tcfcentium^qu^ exijis experimur, fa- cultatum caufTa effeftrix atque im- mediata. Quanquam nec illf forte negarint fubflantiali ilii forms vim aliquam adijci coeleflem , qu^ velfe- ipla >nonnunquam autem Gemma- rum adiuca temperaturis elementa- libus> pr^cipuse illi caufe fufFrage- tur.^ His autem non de nihilo fubte- xendum videtur, quod qu^ Gemmse natura punfsimie nafcuncur, 6c ab omni forde defecat^ , nullam artis © pr^parationem ambiunt, nili vt ri- te corporiadmoueantur&nihilob- ftet.Qme vero terra aut cruda obdu-
preciofum intro condunt the- " ,
I
TR^NCTSCt RVRt fjurum & gratam pulchritudinem# mangonum ofdcio, abieda crufta,<Sc^ virtutibus & illecebris diflfundcndisi idonea redduntur. Neque etiam tibi perfuafum velim Gemmas aqualitet {^jisfundionibus corpora quauis.e*| riam humana afficere. Q^andoqui- K6 in qiif dem pro corporum cum coelicis or arcibus 6c afflacibuSjVnde vim bpill w/ijualiter mucuatt funt non modicam, maiori opeuru rninoriconfenfu, aut eorum cor porum conueniente vel aducrfanti - teperamento dc innata proprie- tate,efficacius aut fegnius I
Gemmas operari
contingit. I
0
V RtMt LIBRI FINIS.
r
v' i : jo
!^DE GEMMIS
Xtii- <iy^RVM Drws
tohiinnes in xAfotcilypfimeminih Liber SeCuMm^
A R G V M E N T V M.
Adlis inftituti noftrifutl-^ damcndsjabipfo fecundi huius liba litrune pr^te- xendum videtur, quod di uusiiic loannes Apoftolus ATrcH^thxj- id crt, Rcu elationis libri Capitfi penultimd^dum ciuicatis fanfiai Hic- rufalem de coelo defccndetis, ac Dei claricate illuftrisrtruduram defcnbe retjtredecim Gctnrnariirn Ilo Cnetna gno facramento ( quod ne in aliena meffe metamus, in prsefentJarum pr^e termictimus)commemihm Quas no pigcbit;,ex ordine eo loci feruato,hic quocj recefere.Neqj enim Video qua meliori ratione, Dominus omniom Deus nobiscommonflrauentjdiui-
h
Fn^Ncisci nvFi
nas quafdam Gemmis incfle naturaS j & jpprictatcs, quam ijsipfis coeli maij ros , hoc eft, eius virtutes, vel ( li ma- 1 uis)Chriil:i Icfucum duodecim eiusi Apoftolis , Ecclefi^ videlicet capitis 6c columnarum amplitudinem, maie| flatem , cumulatam denicj nobilita- tem dc inuincibilemvirtute per Gem mas defignado.Suntitaq? omnes 6*:^ Iarpis,Sapphirus,Carchedoni.us,Sraa; ragduS:,Sardonyx, Sardius, ChryfoliH thus,Beryllus,Topa2ius,Chryfopra^ fus,Hyacintnus,Amethyil;us;nouifsi mas vero fecitMargantas. De fingu-i li$ autem his hoclibro primum exofi dine differcre confilij eft.
Ve Idf^tdisj^eckhm ^ -vmhwSi ^ Cdput L
IAfpidis plura ab autoribus enumi ranturfafligia.Eatamen quxapu» Indos nata Grammatias , ah)s Polyj grammo§ vocata cft:quigc^ vires, Smi
DE GEMMIS. LT^. II |a
ragdo quadantenus Omllis pellucet (vc &hmcrolarubn:anti^ecrafsitie ab hocdefcifcere fere videri pofsicjfa- premam obtinuit maieflate. Ab hac vero diuerfa multum Cypria vificurji colore glauco, fubftantia pingui, Gal lis lafpis alba dida. Perfica %n fimiiis^ Aerizufanominaca>c6rpicitur. Thet modontiaca autem lafpis , casrulearu ©ptimaeft. Cappadox ex purpureo coeruleum refertin materia opaca, i- deocjnonfulget.Phrygia ruboris na nihil admifit,ThracicaIndiCi£iEmu- la, Chalcidica turbuletaac varix mul tumfubftantix, omnium minime iu- eunda. Cundarum vulgo prxftan-* tifsima eft, qux purpurx quippiam compleditur. Secundum habet locu qux rofeum quiddam nadla eft. Ter- tiam obtinet dignitatem, qux Smara gdum;quartam, qux Autumnale ma rutinum ferenumej coelum imitatur,. Eft & quxdam lafpachates ceu lafpi- dem & Achaten quocjcp plexa, vires
t% 2
/ ti ^ I
FRANCI SCI RVFl
vtrarumcjpcrftringcre credita. Sunt & alix(aucore Vincendo) peregrina s Thetel, lafpidis fpeciesr ex Thetel enumera- tae.Nam inuenitur(ait)inlafpide fcu- tum habens in collo, dc cufpidem in^ * manUjdcfub pedibus fcrpentcm , qui habeat contra omnes inimicos virtu tcm.Item 6c aliusin quo fit homo ha bensfafciculum herbxin collo ^ cu- ius virtus fit omnes difcernendt mof bos,acfanguinem reftringedi: quem Galenum in digito gcftafle referunt.: Deinde dc cruce fignatum viridem re perire efl^ne quis fubmergatur effica cem.Hadenusille.Hicitac^ferHndU,
- . gitauimus optimam prmcipcmqj la-i fpidem, virentem illam dc Indam qu^ (quod prse exteris amuletum efle cre datur)Polygrammos nuncupata exin ’ flimatur,qux tamen celeberrima afle . ritur fi ex viridi purpureum quiddi
c6plcxa,alba prxcingaturlinea. Vn-: ci)s vndecim magnam vidifie Plinius teflaturdnde^arteconfculptam Ne
ronis
r>^ GJ^MMTS LJB. IL
ronis iboracatacffigie. Porro quod ad vires attinet, omnes pro fingulari larpidig aduerfus perniciofifsima qusqj vene rxa amuleto toto Oriete deferri, idem Plinius infcriptis reliquit. Verume- nirnuero eam qusGrammatias dici- tur,alba infigncm linea prxfcrut^qu^ fi geminata candidam efferat cruce>a nonnullis firmiter prodicatur fcren- tein^dep contra aquo iniurias adfe- rere,vc & hunc ^ fubmerfione vindi- care queat.Galenus medicino vfuiil las cffe confirmat , quod fuo adhofu ffomachum firment, quem ventricu- li os effe idem autor dixit: illiuscj rei fe periculum feciffe profitetur, tor- que videlicet exlafpideacolloitafu- fpenfo vtftomacho edirefto rcfpon deret. Affirmatej fibi coram explora- ; tum cffe fculpturo expertes nihilo- minus prodeffe, quam fi dracone ra- diato figuratf fuiflent.-quales Neche-
f>fus rex infculpi inftituit , yt ide Ga- enus refert. Adde quod lafpis mulic-
S
l
FRANCIS CI RVEl
ribus menfcs cohibet drachtncB pon- dere deuoratuSj fanguine fudorem(^ compefcit, hydrope & febres arcet> ocaloru aciem fuo virore reficit, Ve- nereorum petulantecn appetentiam retundit: partum proprietate quada Occultiori moderari creditunSunt q ab aduerfia cafibusgeftantemiibera- rejphantarmapellerejCoceptioniad- uerfarijtSt oculos ab omni forde puE garelafpidem dicant.
Ve Sdpphiro, Cdput IT,
IOuiPhoeboqjantiquitusfacrafap
phirum in duo paftiutur prscipuaj r . . . r ^ ^ f
^ nommadifcrirnina.Suntnanque quaOrien taks feu lnda,funt & quiE Podia,a Id cofciIicetfusegenerationiS:,appellai: Syi-titcs. tur.Inuenio quocj illam & Syrtitem ab inuentionis loco, vocari. Quan quam non eam putauerim eflc, cuiu Plinius meminit libro 37.hift.natural cap.io. his verbis ; Syrtitae (inquit ) ii litcore Syrtium, hm quidem & m Li
cani;
DIS GSMMTS. LIB, II n
caniainueniucur, e melleo colore re- fulgentes j intus autem flellas conti- nentlanguidas.Tametfi nanrpnomi ne & originis loco conucnire videan tur, color tamen huius fyrtitis, e mel- leo croco.refulgens.manifeftius rccla mae quam vt a quoquam fufpicari de ceathancfyrtitem eirefapphiru. Sap- phiri nanc^ coelefti colore confpicui funt. Porro earum qu^apud MedosSapphirl repcriuntur,fupremam hbi vendicarunr,quie ferenifsimi vernicj coeli colorem efferentes, csrulee c6- fpiciuntur,& ceu transfufas nu becu- las (immixta etiamnumleui quadam purpura)rcpr2efentat:vc videlicet fui phuris primum accenli colorem refe rantjaureis infuper pundis colluceat fcintillentcjjita tamcvtvifusaciema ^ teriei crafsitic retundant, vt & admo taru reru m imagine fpeculi inftar mi- nim^reddat.funtitacjhsoptimf fap phiri.Mult^ tame ali^ vifunt qu^ quo magis ab his vel fubllantia vel colo-
Fn^iisrcisci nvii
redefciuerint,eo viliores ceafcbunf. Inter quati qu<e tanqua lubcandican- 1 tes quardam nub<^culas ofl:entat,pr^^ ferantur, vc aboptmiis primumTibi locum occupauerinc. Suprema olim ;
' Sapphirum auroritacem habuijTe.yC j 6capud dmos gradam , ipraperhibct _ antjquicas,Tam quippe di)s, Phoebo maximejgraiam hanc Gemmam cau fantur, yt tum pr^cipuefuahuicfacra . placuifle creditum fic, cum inter hxc fapphirum(tanquam videlicet cocor I disfignaculunijenamfi non citra fa-i ftum fuperftitionemcj , oftentarcnt. I Qua de caulPaPontificibus in primis, i dem etiam regibus , fummis denique c viris, pr^ ceteris dignam > ob prope- ^ mocfum diuinas illius facultatcSjphi-i Sappliiri lofophi iucjicarunt.Venereoscompej
vires
Super pfe cr
tionem, pietatem, conftantiam>pacis ambitionem, deorum munera, opi-
maej
’ kere affectus creditur Gdeoqj caitiS!
pr^cipuo vfui effe perhibetur; dem-’ edita de animi in Deum propenfione,deuo 3
Z>r GAMMIS. LTB, IL
nacjCquod ad hanc vitam fpe6lat)b« aeficia inuitare conciliareq^ ferturivt ^elhinc ecclefiafticis pr^fuiibus om nium maxime dignam rude.etiam vul ^us proficeacur.Addunt dc contra ira cundiam, inuidiam, fraudes dctrifli- dam pollere. Adeo fcilicet contra ef- frenes animi mores efficax ell; credi- ta.Verum h^EC adanimam perfinent^ Corporis pr^terea incremeniumo lirnfolidas principescjfouere & afler uarepartes>cordis oculorum^ vires reficere, horum cxcrefcentias & pu- ftulas inhibere.Tuptas quoque mem- branas cogere Galenus Diofeori- des autores funt. Addunt & aduerfus fcorpionum idus <Sc intcftinas exul- cerationes bibi, venenis etiam peftifc ris refiflere,d: cotra veneficia omnia> adde etiam & incantamentapr^fidio efle^febrientes cordis venis pulfanti- bus admota iuuare, fudorem arcere, fanguinem cotinere: carbunculis ab- fccfsibus^ calidis, peftiferis pr^efer-
S
TRsANCJSCl nv^BI tim, mirum in modum aduerfari tra dunc. Commentitium puto quodJ plerifcj dicitur Sapphirum Carbun culo extinSo viribus dcftitui. Sunii & qui falso iac^entfcniiire Diofcorl) dem quod Sapphirus araneam m py Xiderepolitam occidat, fi diutius fu- pra animitcm pendula admoueatur Mitto pr^terqa qux de hoclapillc fuperft tioforum Magorum pr^fligi^ ofa vanitas nugatur.
T)e Carchedonio^ Cap, ///,
CArchedoniura c Carbunculoru cffe generibus Plinius inter Latii nosphilofophoslocopletifsimus tc-i ftatur. Q^anquam 6c hic prasmonitu te velim fere omnia tam Gr^caquam Latina Apocalypfis exemplaria Cal-i cedonium habcre:quu tamen dehoci nomine vocato lapide nihil apud au^| thores clafsicos inuenerim: de Car-i chedonio autem multa. Vt &hinc| non ab reputem fcriptorum incuria
DB G^EMMIS. ZIB. Ih 3$
vtrac]^ exeplariaiam olitn vitiata effe> qu^ pr^ellruere vifum eft nefacri te- xtus veritatem ac dignitatem negle- XiiTe videremur. Porro Carchedoni- osputant imbrediuinogenerari.Lu- naplena maxime repentur. In Nafa- monijs montibus nafcitur^deinde <Sc apudThebasin Aegypto;veru quam uo. prsediCti obfcuriores ac magis fragi- les,venofi & monetis carbonis haud ablimiles.Necj etiam defunt viri non incelebres qui iuxtaBafileam Argen- tinamc^ claras muitu & infignes Ger mani^ciuitates quofdam Carchedo niosreperiri adftruant. Prxtereaau- tor eft Symphorianus Campegius in Lotharingiaquocj Carchedonios o- riri mirse magnitudinis> & fi ferro per cutianturfonoroSjquos dcviprxdi- ^ tos feribitaduerfus raucedinem: voas cecj clarificarc.Ego vero abfolutifsi- mo Carchedonio cu Lotharingo coi lato, hunenon putaucrim (tanti viri
pace diclum fit) efle verum Carch^r
TRuiNCISCI RVRT
doniu.Qjiandoquidem optimus co ptLf ^ore confpicitur medio inter Berylli & Hyacinthum, accedente etiam le uicula quadam Sc fubardente purpi:* ra,vt Sc proinde facilis Iit fufpicio ccj ijilc Beryllum cum Hyacintho. IdediI que Carbunculis pallidior Sc fubob-j fcuriorvilitur^quanquam Sc Sole vel igne acrior excitetur. Dicunt etiami Carchedonios vmbra purpureos o-| ftsnderejfub dio vero flammeos vide rij& foli expolitos fcintillare. Qui au| tem aLotharingis pafsim circunferu-^ tur rubri femper ^qualiterconfpiciuj ( tur, tantum abefl: vt pr^didos gratia Sc proprietatibus adfequantur.Qua- obrem fpurium potius Lotharingum Carchedonium efle iudicauerim , vel ( omninoignobiliorem eius quandana ! fpcciem. Pr^tcrea commune omni-i bus Carchedonijsinuenio, qubdee- | ram lignandam fuo contadu ita qui- < dem liquefaciant, vt eius adhaerente ; partem conuellant. Carchedonij (vt i
T>B GEMMIS. LIB. II. ^6
in omni Gemmarum gcnere)lVlafculi^^^*^^‘^“ acrius, foemin^ laguidius fulget. Seal ptur<e contumaces efle Carchedoni- os inuenio. CiEterum facultates eis Carchedo tribuunt non obfcuras contra Caco- dxmonas , & atr^ bilis fymptomata, hoced: triflitiam timoremqj. Neque defunt qui viftoria ei promittere au- [deanequi illum fecum geflauerir. Fer !tur&.feducas calfatSus trahere. Pr^- cipuseaute dignitatis funt mares qui ftellas incus ardenteis oftentant, vel coelefti hoc fcheraate diuinas ferec- ius vires atceftante.
^ T>e Smaragdo. Cap. II II.
Viridium Gemmarum iucundif- lima primaque habita Smara- gdus. Nullus nacj colos oculis squ^ placuiCjqubd horum acies virore ma xime demulceatur,vt (Sc eapropter vi ridariavifus & animi recreandorum gratia petantur.Ideot^ fit vt nullis lu- mina noftral^pilli« quam Smaragdis
FRANCI SCI RVEI
plus obiedlaraenti confcquantur.Ni hil quippe cum herbis de viriditate^ melion ratione certauerit, quum etia' quarundam virorem non raro Sma- ragdus fuperet. Porro optima apud, Smaragdi Scythas in aitifsirnis montibus acinj genefis. metalHs aureis nafdtur, vnde non (i- nem^gno difcrirnine ac nego cio fo-=^ letadipifci : Gryphis alitibus ferocit- fimis in i)s auro nidificantibus j & il- Arimafpi.Ias tutantibus ab Ariraafpis vnico ini fronte media ocuioinfignitis> viris ar matis eo auri & Smaragdorum cupUi - ^ dicate nimta confuetis accedere* Cas-! terum quantu reliquas virentes Gem: mas Smaragdi fuperant, Scythicx cuf fubfianti^ puritate tum viridi catis il- lecebra reliquas fui generis fpecies antecellunt. Secundam vero fibi di- gnitatemBadtrians vendicat* Ab his autem Aegyptia;, Quanqua dc in Bri-I tanniamaiore (quam nuncAngliam^ vocant)reperin non ignobiles, autor; e (1 x\lb er cu s M agn u s*Po(l ge nero fi fs i;
maa
DH GnMMlS LIB, II.
nas itatj qu«(j,pro fui puritate& vi
oris conflaupertinacia,ruperioraut
nferiora^flimandafuenc. Porro prip-
. Optime batio.
e s
ntuitutn vbertirn expier, & multo la bore hebetatam oculorum aciem rc- Bcitivtvclhincapudfcalptorcs maxi mam inierit gratiam. Qumetiam H6- ginquo fefe efferunt Smaragdi quod vicinum circumfufum ve aerem fuo inficiant tindu* Tamctfi vero duo- decim eius enumerantur omnia fa- ftigia,principis tamen &; abfolutifsi- tnx defcriptionem hic adnotafle fat nobis fuent. ea fiquidem vcognita, reliquas pro fuis meritis metiri ac affimare haud difficile fuerit. Sele- ledifsima itaque Smarag^dus ea cft qu*e viridirsima, lucidifsima ac pu- rifsima exiffens , fuo quidem viro- re oculos conftantcr explet , fati- it ve ; ita vicmum aerem propffo
danfsima Smaragdus virenti iucun iitateamoemfsima prata proximer 5r^rcntat,rola(^ pr<c omnibus aiij
I
Smaragdi
Vires.
FR^NCISCI RVEl
tmftu,mficiens/vcneq^foU necf vm- bris feu incernis cedac : quin potiiiS' perpetuo contumacic^ virenti fulgo refcmper irradiat, fui lemper probet confped:um,fubll:ant!a pertinaci ac; durifsima.Porro Smaragdorum quae pians ac isues funt, fpccub fpeciem referunt, & imagines rerum admota^ rum fupins reprsfentant. Ideoqj iti fcriptiscft, Neronem gladiatoru ccr-* tamina Smaragdo confpexiffc. VircS ■ huic adfcribunt prsftantifsimas ad- ucriusvenenaomniatvt&hinc odo| granorum hordei pondere in pollinei deuorata, venenatos a morte vindica i re potens iampridem explorata lit.gi Afiirmat etiam ferpentis oculos dif-_ fluere, fi optimam Smaragdum diuti-^ usintueatur.Comitiali prxtereamor i bo vel a collo pendulam vel annulo geftatam , ceu amuletum generofum prodeire,Heraitrit^um(^ lanare, con firmant. lam vero apud omnes conuc ; nii lapidem hunc rerum V encrearunr
DIE Gl^MMTS. LIB, II.
impatientem effe. Vt etiam Albertus lille Magnus adfeuerare non dubit^- iritjregi Hungariie cumvxorerem ha ibenti, Smaragdum quamanriulo por ftabatjin tres chuulfum fuiffe parteis^ Proinde palam ,efle creditum compc iriojadcaflitatem don mediocre huc lapillum habere proprietateni. Ad- dunt deiiicj &ipfum memdriaiii fo- uere,vifum recreare, opes augere.Mit to quas delapillo hoc fuperftitioforii bagoru nugacirsima impoftura meti titur. Porro q ui non vfqueadeb vi- rent, vino & oleo abluti (au tore Ph- dio)emendantur.
' t>e Sardonyche, Cap, V.
'O Ardonychas olimRomanis in ma fuiffe precio au cor eft Demo Klratus. Porro numerofa fpecicvi-* jruntur.-quarum India parens eft,cele- ^Derrimx habcntun Poflhas Arabicis ^audem detulerunt, circuli pr^claro )garidore,n€C tamen nioiis gracili, ve»
te
FR^Ncrscr RriT ^ ^
ritm in vmbonibus nitido. Optim3& aiicctn judicantur qu^ colore coh- • ftantveluti carnibus humanis vnguc intcrfufo (quale audio valgus incar- natum vocare) vtroque nihilo fecius colore vicunc^ pellucido at(j langui co,ccuG:jliCetquis rubricam vifam tranfmiuere iiudligat afilifo etiam»* num colore vccuntjj glauco. Icac^ In- dicas pradlanc.Colorurxiquocjvaris- j. . tatcfuamortcntatdignicatem, vc vix in alia Gemma depingendanature di uinafagacitas magis reluceat. Ex his Optima: nanc^ gencrofiores , radice taiiquam delimatio. ^ quadam nigricante (quam quis non iniuria^e nigro ad coeruleum de- fcifccre crediderit) Onychas primu quadantenus repr«fenrant:hinc imi- tante Sardiumfubrubcnte2,onapras- cinguntur,d qua deinde linea albairt gyn modum ambiuntur.-Tandcmir© rolata attj diucrfa intercapedine m;l amplior®m> nec minus artificiofum i ac candidam circulum'meant.Poftrc i
DE GEMMIS. EIB. /Z
niaomnib.i)szonis,veIutibafis qua- dam altera fubftcrnitunqu^vc Arabi bus nigerrima eft , ita Indis cerea vel * cornea confpidturquafi videlicet iti cadido pinguivnguis humanus traf^ fundi* accedente etiam fubobfcura quadanubecula^cxiftimetun Ideoq^ nemini mirum die dabcat,fi quis Sar^ donychasexSardfjsSard^&Onychis coitu fierifufpicetur, quum Sardony chas palam fit trium illarum G«mma ru referre colores ac fubllantias*Pr^- feruntur quibus candida vel purpu^ re^e 2onai fefe ex ordinejCitraaitcriuf reiintermixtionem, recipiunt, <kaibi cantes circuliiimmixcaieuipurpurajj^robati^j GGeleftis arcus anhelationem quandi i referunt. Mellea vero dc fecuient^ re I ijciuntur, cum ijs euam qmbus cir- culus aliquis fefe quidem did-undiCjs non autem recipit. Aduerfus vene~Potentiai,
! rea pollere, & animi faftum ,tOny- tOnychu. charum item nocuos dFciSus arcere credi>tur«
IPR^NCISCI^RVni
Ve Sardio. ' Caput V J.
SArdmtn a Plinio Sarda vocari in- uenio.tamecfi non dcfinc viri non incelebres qui ab hac Sardium multu difcriminariiudicec, qubd videlicet hicruberdlla vero alba viiitun Forfi- tan vocum vicinitas Plinio impofuir.
, fuit autem Sardius apud antiquos n6 infiminominis:nuc autem nullus aut minimus eius vfus.Porro colore con fpiciturrubrojverum fubobfcurO:,vt Sardi) deiif] imaginetur terram rubricam neatio. quidem,fed fubobfcura of
fundi nubecula. Adeoqjis fui generis optinius cefetur;,(Sc quo latius ab hac Probatio, perfedfione reliqui abibunt, hoc mi- nus nobiles iudicabuntur.Timorcm pellere, audaciam pr^Eflare, avenefi- virtutes* cijsmakficijsc^ geftantem adferere, fanguihem e naribus fluentem com- pefcere^animolastitia, ingenio quo- tOuychu. que acume inuitare^perhibetur. t O- nycharura praeterea retundere iniuri» as creditur.* vc vel hinc Sardonychas
inno-
I
GnUMTS, L1B,IL 40
innocuas efleconfirmentjquod Sar- dium compleftuntur»Sardij itemma res acrius fulgentjideoc^ pr^ftantio- res habentur,quoddcalijsfereGetn- mis commune eft.
"peChyyJol^tho» Cdp, VI L
CHryfoluhos multiplici difcrimiChiy^oli-
' f" - 11* tni ipccics
ne partiucur,quarumignobilio- ^^encfis.
res Arabica dicuntur>qupd vario co loif« ac turbulento cofpedu funt. Re perio etiam & Chryfolichos in Ger- mania nafcijin iugis feilicet Myfina- cis & locis conterminis, fplendore ta men ad candidum languido,quam a- li^ magis fragiles. Seledifsimarum In- dia nutriX;, qu^e quadantenus ceeru- Optim® lex lunt, mannae aquiB virore ita prse ^ . fe fercntesjvt auru in collatione qua- dam veluti argenti fade cogant albi- care.Porrb partibus refpirationiS:, a- Facultates* deocjaflhmaticisChryfolithum c6 ferre tradunt. AduerfuspuCllanimita tem,(5c contra melancholicos metus
r
TRaNCjSCl UVIT
pro amuleto defert. Da!^ ; monas prauos pcliere, fapientiam,a-^^ nimi quo(^ conftantiam proinoucrei: creditur.Nofturnis item pauoribus, ' &molcftis intcrfomnijs ^duerfari crcji brb £um expertus. Addit & ThetcHu i d^us philofophus Chrylblichos rep^ riri infignitas foemina, vna manu auc,: altera vero pifccm continentcimerca toribus vciles quodilultidam pellarj inuitcnt autem folcrtiara,quaiili fuis: negocijs bene abfoluendis raaximfe egent, Quanquam 6c idfuacci ^bundfe redoleat vanitatem,
l>e Beryllo, Cdp, VII B !
BEryllorum India parens cft,ita v| raro alibi oriantur, Efl: aute Bcryl ^auo. Ius vnaexvirentibuslucidis^ Gem- mis. Probatifsimse funtqu^ limpidi maris virorem proxim^referunt. Abi his Chryfoberylli paulo laguidiorcsjj fulgorem aurum vergente, laudatur*; Sculpuntur fingulse forma fexangu-i
.U,quqi
i
i OtMMlS, LIS, II 4«
lia, quo color alioqui hebes & langui idus angulorum excitetur repercuflu:
Ivix nanc^ aliter polit» fulgeTit.Porro quamuis decem eius faciant genera, fat tamen nobis eife putamus princi- pem indicaffe,vel hoc pr»fertim no- mine quod hac cognita, facde cuiuis fuerit reliquas fpccics ad lam indige- tat» Berylli faciem metiri. Oculis ha mcntibus,rudibus,fufpirijs , iocine- ris quoq^ Hialisj. illius ex aqua dilutu vireta (infafionemnoftri Scplafiarij vocat) ^ non mediocriter auxiliatur. Inuenio dchancGcmmain aduerfus hoftiutn iniurias,& contra fegnitiem pollere, ingenio pradefle 6^ coniugatos intii cem conciliare,
Cdp,
Q V» de Topa^ijinucntione va- ria adferuntur,tanquam a no-^ flro inftituto aliena (quod <5c in fm- gulis fere capitibus obfet;uarc ad niti mur) omittimus. Porro Topazium Gemmarum ftwphfsitpsm tradk PiU
I
f
FH\ANCISCI MV^T nius> vt etiam Arfino^ Philadelphi vxofiftatuam prsbuericquatuorcu i bitoruEtiin delubro aureo facra. Du- PuplexTo plex eius diflerentia cfty priorem Pra foidenjd eil: porraceam, alteram au- tem Chryfopteron.Tcdius aut e Chry foptefin(te>C'elT:ad filicis herbae viro rem iticlinantem)nuncupant.Neque ' enim e voce Gr^ca Latinis a- lam fignificante aut pennam 3 verum a voce 'Ttfifts filicem herbam indican ' te,Ghr^fdpterinderiuari putauerira: eft nancjfilicis viror quam porri dilu ‘tior.Vti fit GhryfopteroSj vel fi mauis GhryfopterisTopa^ius aureo colo- re,transfufa infuper blanda quadam viriditate ad glaucu accedente.Qua- , lemTopa^ziummihiseftatefuperiore c6raonftratam£uifrereminifcor,fub flantia quidem non mediocriter te- nui,multum autem pellucida, colore tamcexflauo in pallidum languido^ immixto etiamnum aqued quodam yirore^adeocj filicis foliorum viridi- ■; tatem
I
i
TilB, G^EMMIS. LIB. W '
fatem reprcBfei>tante. Solae autem hx praecellentium Gemmarii limam ad- mittunt vfucj atteruntur. Topa^ij laus non vulgaris profedo : quando- quidem vires eiaduerfus fanguinis c- Facultates rupciones tribuuntur.-ideoc^vulneri admota fanguinem e veftigio compe fcere : iracundiam prsterea ac vene- rca cohibere creditur. Nec defunt q, fa<^o periculo audeant affirmare,^ manusTopa^iu habens, abaquabul liente citra iafturam eripi pofsit ; vt quseaqujeferuorem vfqueadeo tem- peret vt ab ea omne bullam mox pel-- lat & calorem nocuum. Mirum vero quod vires pro Lunae augmento aut decremento euariet:vt 6c hinclunati icos iuuare perhibeatur. Sunt quihuc ilapillum flultitiam pellere 5 delirium iauertere,dc a momentanea morte fe- rentem vcndicare, & phrenitidi obnoxijsamuletum el^
] fe pro dant.
5
1
FRu^ISfClSCl RVni " -
T)e Chryfopydfo, Cap. JKl
CHryfoprafum 6cChryfoprafium Plinius 1'cribcrc videtur, nam li- bro 37.eap.8.Topa!Lij genera di feri- minati tn narraturus iii hunc moduoi' fenbit: Duo cius genera bciunt Pra-- foideatej Chryfopteron iJmilc Chry foprafio. Nec 3 ta multo pbft fubdit; Vilioris turb^ eftPrafms > cuius alte^ rum genus fanguineis pundHs obhoi JTC t.T er ti u m virgu Ii s tn b u s d i fti ndt Uj eft candidum* Priefercur hisChryib-; praiiusporn fuccum & ipfa referen-j te>(edh«c paululum declinans aTp*; pazio in aurum. Eiufde vcrolibrica-^ pite ^.Beryllorum diferimina deferi^j pturus; Vicinura(infic)genus huic efl pallidius, & a quibufdam propri; gc^ neris cxifl:imatur,vocatur<j Chryfo- prafus.Itcra & cius libri cap.ii.Coloi (inquit)appellauit ChryColithur» au reus, Chryfoprafum herbaceus. Puto ^amevel l^riptorutn vel typographoi yuip ofciuda Chry foprafio, Jp Chry-i
DI G1MM2S. LIB. ll 41 oprafo, & prafius pro prafus fubflt- tutu effcjveihac ratione quod vtran-
que afleritporn fuccum referre, cui Chryfoprafi & prali voces longe me- lius refpondent: ficuti & ibidem his pro is, & Chryfopterin pro Chryfo- pteron reponendum cenfeo^vtfcili- cecinhuc modum Pliniana leflioca ftigctur. Et duo eius genera f^icmnt Prafoidem atc^ Chrylopcerin fimilecap^s. Chryfoprafo, & demum vilioris tur- bae eftprafus(nifi tamen prafius voce ! adiediuu quoddam eflc cenfeas) cu- sus alterum genus fanguineis pundis obhorret.Tcrtium virgulis tribus di flinflum eftcandidum.Pr^fertur his Chryfoprafus porri fuccum &ipfar^ fcrente.Palam enimcftPlinium cbld ciChryfoprafura tribus Prafi generi- bus conferre, eundcmcj prasftantio- rem haberi velle. Sed hsBcmiffa.
Chryfoprafus itacj lapis porri vi- Defaiptit riditate ad aurum inclinante confpi- f itur : ideocj herbaceum colore imi-?
* PR^NCrSCI^ RVRl
taL Optimus itacj cft qui aureis gjlt tisconfpergitur. Mirum quodlumi 1 m tam importunum fcribut quidam^ vt genuinum decorem per folasten^i bras oftentet. Vires ei tribuunt con- irkmtfs. tra facram auri fitim:Cordis vires re^ ficere>(St oculorum imbecillitatem fi nire creditur.
T)e ^methyflo. Cdp.
PR^cipua inter violaceas Gem- mas Amethyflo laus dcautoritas;! CIUS autem plura enumerantur fafti-| gia.Porrolndic^efupremamfibi ven-| , dicarunt maieftatem : Pofl has veroi
Arabic^,Armeniac^e> Aegyptia &qj Belisseatio in Galatiare;periuntur.Infim^ ommui quse inThafoaut Cypro gignuntur.] Singulse tame violas vtcunc^ referut, fulgent quoqj , fcalptur^e vt (i quse a- iis faciles. Abfolunfsiraam purpura i fiofeatio. IndiccE reprsfentanf.inter quas C2 g- dem praecellunt qu^veluti excarbu- culo irradiatis in murice rofei cuiuf- jdam nitoris iucudam anhelationem
cfFun-
Vn GEMMIS. LIB. fl. 44
o
unt.Quarum, qu2e blando quodam, fpeftutanquam ignitam eiaculacur :intiilam generofifsimse atc^ effica- ifsimxpurancur.Nccj etiamhicad- otarc pigebit quod accedant quidc Lmethyfti omnes ad vini rubore ,vc- am eonon adepto inviolaceuiB fi- iuntur, vt purpura videlicet fulgor ■fqueadeo igneus non fitifedin vini olorem euariet.Quanquam inuenia k. AmethyflosquofdamadHyacm- hos deficere, alios vero ad vinu ma- rismullsB tamen vinofi coloris exper es omnino laudantur. Qus vero ad rryflallum ceu fubalbida quadam ac eui purpura defcifcunt, eundis igno filiores habentur. Veneris gemmam, roloris luxus dc illecebra vocari fe- rit. Ariftotelesautor eft amcthyflum potoati». umbilico admotum vim vapore pri- num ad fc trahere, ddnde eum difcu :ere:proinde<^ a crapula dc ebrietate ■erentem vindicare, hommi pristcrca rontratopica amuletum eile compe
fR^JS^CtSCl RVll
rib. Addunt alij malas ilio m arcer^^ cogitationes,(Scprscox foclixqj inge niu ef£cere,-Ad hxc vigilante & priaj cipibus gratum reddere eum a quo portecur.Sunt qui grandinem auerce re dc omnia profpc ra in uicare illu cra-^. dant,Mitto hicqus dehoc lapillo fii perflicioli impoflores credulis nimiu auribus infufurranc,canquarn videli- cet Chrifliano inftituto indigna^ qua lia fere funtetiatn quadam exijs^qu<j partim paulo ance^partim etiam dcifi alijs huius libri capitibus > e certis ta-i; men autoribus, retudimus > cuius tei velideo monitum cupimus > ne qua| egregio ilii ccnforbautalij fimilis far raginis hommi calumniandi anfa relil ^avideatur;qu^ ea venia a nobis jp-i di polTciudicauimus, qua ab alijs jp-i dicafuille Vidimus, quanquam ea puii nind prstergrefsi iimus qu^ prasftn giofam illam Magiam plus redolerei cernebantursquam Chnitianara em-l ditionem deceret admutcre*
DE GEMMIS. IIB. It. 4!
Dc Hyacwthoi, Cap, SCth rjrYacinthus a fui nominis flore
£^nomenhabct;eiusnancj colore
juamproximc rcprajfencac. Eft itacp dfyacinthus colore quidem fuluo,ab \mcthyfl:o (Plimo tcftc)djffercns ^ ijux in hoc emicat vidia , in illo dilu^ ;ior cofpicituTjVtquis feilicet ab A* nethyfto ad aurum immixta etiam le li quadam fedfubobicura purpura> Icfcifcerc dixerit Hyacinthum. Tri- plicem ciusinuenio diiferentiam. cfl: enim qui ad rubrum plus inclinat, i- gni<^ purpurafeit magis, cui nonnul- li primam adiudicaruc autoritatctHi Eftdc aliuSjC fuluo croceu repr^efen- tans >qui<^ igne obfcurior redditur*. Tertium e fuluo ad coeruleum no in-^ gratam prae fefert anhelationem, inde iapphirini nom6 habctjcui alij fupre- iham maieflatem adiudicant, vel hoc nomine quod Hyacinthi , Sapphiric^ naturas compl edi, cxvcnufc^ tindu ra videatur.Hicprs ommbug slijs ae-
/ .
, FR^NCISCI RVET
rafentire perhibetur, fercno fcilicet coelo ceu gratulabundus j impenfiiis fuperbiens, nubilo autem aut omni- no obfcuroiniucundior, humiliore^ Probatio, a^parens. Probantur qui nec obfcu riores nec clariores funt, quique igni admoti vtcunc^purpurafcunt. Miru quodtemporu conftitutionibus qcj- affici videantur, vc coelo placido pel- luceanc.-ingrato ver6> tanquam eius iniurias ^gre fereteSjtrifti afpedlu c5- ' pareantjVt vel hinc coeleftis illum eP. fenacursjno ab re qms alTeueret.Pro batifsimus quifque rrigidifsimus ore ^ fentitur, & fcalptur^e contumax vix Proprietas tandem cedit. Porro quod ad facul tates fpedlatjpertmaci frigiditate cor i pora denfare atq^ reficere, fomnu c6- ciliare,vir£utes(cordis pr<Bfertim)tue ri>a populatim fsuiete pefte> cum ma ‘ nifeftafua qualitate, tum recondita quadam proprietate, geftantem adfe rere,crediturJdeoqj pro amuleto coi lo rufpendicur e regione cordis, vteu :
tem '
DE GEMMIS LIB, It
tem contingat. Nec: defunt qui Hya- cinthum confirment diuitias auge- re,animi alacritatem efficere prae- terea 6c a fulguribus portantem de- fendere.
De Margaritis. Cap. XI II.
OMnib^ certe notiores funt Mar garitje^quam vt carum delinea- tione opus eflefufpicer. Porro quod ad earu originem attinet,varid efl au- Genefe torum fententiaj cuius tamen diuerfi tatetri difsimiii earum geriefi accepta tulerimmon autem illorum aut igna- u\x aut ofcitatijB.nec enim video cur cuiquam mirum videri debeat, fi pro diucrfa coeli conftitutioncillarum ge neratio Variet. Qu^idnanqj prohibet aliter nafei eas quseabErytbr^o ma- ri,qu^ueaTaprobahe & Toidis, vel etiam ab Arabi^ petunturlittoribus? fe cus a u te ra q 11 s ^ Pa ria vi cinis cj A d itorinis vel etiam occiduis Septentrio faalibus<^ Occanis ab cdo<Sis vrini^
njsfolcrcifsima petuntur arte.Proin« de Plinium rcru naturalium pcritifsi^ inum nullius infeiti^aut ncgligcnti^ infimulandum cenfco,qu6d dcMar- garitarum natalitijs aliter fcripferic quam Auftrinarum, Occiduarum (j nuper inuentarum regionum luftra- tores literis prodidere^ quorunamo- nimentapraitcrco neprolixior fiam. Sat nanc^ nobis in pr^efentiarum fuc- rltapud omnes conuenirc. Conchas, profua astate ac magnitudine maio- rcS:.prQ roris verb(appetcnte genita-, li tempore)concepti puritate velob- fcuritategenerofiores vel ignobilio- res eniti. Qua ratione vberiorem has cumcoelicanaturajquam cum^quo rea confenfum 6i cognationem dbti- nuilTc manifeftum puto. Flauefeere deinde has vel igncj vel omnino fene- dla,at(^ etiam craflefeere , Isuoremc^ fenfim deponere omnibus inconfei- foeft. Inuenio praeterea & concham prsuifa manu apprthenfuraj^fefe con
tinuo
i) E GEMMIS. LIM. Ih 4f tinuocomprimerejVtpocc fua&opcri turam diuitias, gnaram fcilicec quod haru caufla impetatur, inimica quoc^ manum C forte comprehenderit , ani putarci* iufhfsima (Vei Phnio autorc) tatsB temeritatis, luxus & auariti^e pos naiEfl&prstcrca apud Vogefum ia Lotharingia montem amnis Margari tarum ferax .-vcriim non vfqueadeo fplendid<e funt. Mirum tamen quod quiepergeneCm gratia in eis defyde-» raturjpcr columbas refarcitur ;qu^B fcilicetdeuoratas puriores tande eas cum fecibus reddunt reftituuttj. Pr| feruntur qua; candidifsim»^ lu cidifsi m«>rotundifsim^>leuifsims <Sc mini liii ponderis funt , maxime auCe fi na^ tura perforata Cnt. Porro pr^cipua margaritis iaus cft , quod ficcitate nata corporis redundatias abfumut: vt vel hinc vires, fpiritus, cor ^princi pes corporis partes recreent, Idcoc^ contra cardiacos & melancholicos affedus plurimum cdtbraotur^ ma^
5
FK^lSrCI SCI RVEi
gnocjvfu comendantur.Addequbd a vulgaribus peftiferiscj morbis de- fenduntjdc diarrhoeis magnopereco ferunt^hac tatnc ratione, vtvd in pol line vel aiio quouis modo infutnan- tur. Oculorum pr^tereaabudantera humorem finire, idco<^ dcvifuipro- ^ defle, oculis fcilicetquamtenuifsimo earum puluere immiflb, eraduntur. Ne«j enim folo geflatu quippiam il- las pofle reperio, qu^m inexplebili humano luxui arridere^
TDe Ceirbunculk. Cap. ^IIIL
POfteaquara de tredecim illis,qu^ rumfacra Apocalypfis meminitj Gemmis, fermoni coronidem impo- fuimus,pro noftri abfolucione infli- tuci, de alijs qui nunc pafsim in vfii funclapillis operieprecium fuerit dif- ' ferere,apreciofirsimiscjCarbunciiliS Carbuncu ordiri. Carb unculos itaqj (ab igni-
iorum de- . , . , . ^
fcnpno- ti carbonis colore ita vocatos; inter ardentes igneas(j Gemmas fuprema
fibi
DJ? G15MM1S, II, 4S
fibi vendi ca'{Tc maieflatem,apud om- nes conuenit.Porro in nurnerofas di- uancanturfpecies*funtnan<^qui Ga ramanticidndicijAethiopicijAlaban dici nommanturjfmguli fcilicec afu« generationis loco. PerfuafumauCem habeo prxfenti huic noflro argumcn to abundef^Suru me fatis^ fi Carbun culorum quatuor genera explicaue- ro. Itacj vcrifsimo generofifsimocj, imo & imperatoribus dignifsimo jp- prie vocato Carbunculo, Balagium, Rubinura, ac Granatu Gcmrnas vul- gatifsimaS annumerabimus.'h^ (iqui- dem inter ardentes ignem a certifsi- mo Carbunculo propius repr^fen- tant, Porro fcledifsimorum carbun- culorum multiplicem inuenio diffe- rentiam. Quidam enim colore vehe- menterigneoinmodu ardentis pru- tranflucentj ita tame vt extremus carum igniculus in Amethyfli viola •definere videatur: fed & per tenebras lumen diflEundunt non iniucundum:
t« 5
TRUNCI §€I nVMT fuHt&alij qui pinnato fulgore pell» ^enc^Alij alba pr^cindi venula , qui coloris proflantia atc^ illecebra nul- lisalijscedantjquibus etiam familia- re efie perhibent inter ignitas prunas ceu mortuos languidosc^ compare- re:fupereffufa autem aqua, carboni- bus extindis , e vefligio priori gratia ceurediuiuQ colore gioriabudos re- -fpiendere; tanto naturo miraculo, vc hincCarbucubgenus hocprocipuu nonnuilircputent. HuncCarbuncu ApyfQtWf Ium Apyrotum nuncupari compe- rio, quod ignem non videatur fenti- re.Deraum dhuncfequiturqui fan- draflos quibufdam,alijs Garamantis t es vocatus cfl. Hic ex India vd Ara- bia,quameridiem fpedat^pctitusfus pcriorum fplendore atqj igneo colo- re nobilis, aureas infupcr guttas con- tinet yeluti ftellantes: intro quidem femper^nunquam tamen in facie con fpedaSjhoc etiam ordine diffemina- Hyades icum guttarum nume-
VS GEMMIS, Z/B. IL 4% to tura fericiudicari valeant* Idcoc^
& hoc Carbunculi genus viri quida non incelebres casteros albis (quod aiunt) equis pratire confirmat, quod pr£e alijs longe vberius coeleftes coni I ple<51aturvirtutcs,fyderum<j conce- ^pilTcfimilitudineravideatur. Quads re & Chaldais facrum quibufdara §- {limatum eft.Gemmarum omniu ca- rifsimse funt Carbunculi, vteademfic earum cum reliquis comparatio qug auriad metalla qusuis analogia. Iu- cundiores tamen exiffimantur qus Amcthyfti!2Lontes dicuntur : quarum fcilicet extremus igni culus in violam definit ac purpura quandacfFcrt an- helationem. Porro in omni carbun- culorum genere, mares foeminis cxci tatius fulget, foeminse autem ceu pin- guiores crafsiiis nitent. Quod autem ad vires attinet, Carbunculi Cngulis CatbuncB quibus Gemmae omnes ali« praeditas funt virtutibus comendantur, vt vel hincomniumnobilifsimi fi.nt habiti»
^ t? 4
.Fji^jvcisci nvni
Soli liquidem eiaculato igne fulgori ye rutilo foiem imitari vel hoc fchc- mate palam confpiciutur. Vt&hinc pr^ ceteris Phoebo dicari creditum Iit, quem cunilis fyderibus tanquam regem pr^elTe adftmunt philofophi. Ideoqjdcfolumhunc Japillum fuarn in reliquos polle figuram imprimere» quum tamen alius nullus in illum idc prsellando Iit > Aaftoteles autor ell.
Csteriim Carbunculis proximam Baiagij de fi bi gratiam dignitatec^ Balagius co- lineatio. Iqhs mcunditate illecebra fecit:La pis quidem colore rubro 6c prxluci- dojfed qui fuperaffufo fublanguido quodam fulgore cramelinum vulgo didum colorem quadantenus refe- Rubini delate SequitLir deinde Rubinus lapisT ciiptip. ita vocatus, laudatus maxime fi per te nebrasinfpeciem blanda cuiufdam fcintill^ micare videatur dcfimplicit fima confillatfubftantia* Illis denicj . Granati fuccedunt longe obfcurio-
ddmeatio re ac minus grato colore j tanqua vi-
- deU«
DB GEMMIS LIB, II. 5-®
ielicet opaca quadam vmbra vel nti becuIaRubinumoifundiiudices. La dIs certe non rarus , proinde & hoc £ui in minimo precio habitus* Porro hiarum Gemmarum vt quaque ma- Probati®, ^israinusve ad verum carbunculum icceditjita commendatior aut igno- 3ilior& clarioribus aut obfcuriori- 3US proprietatibus donata cenfetur.
Balagio itaej fimiles ac Carbunculo facultates^ fed imbecilliores tribuut* vhes. ilubinurn aduerfus peftilentcm aercRubinjyi^ Dro infigni amuleto portat & contra terrentia fomnia. Granatum prster- Granati tamclancholi<eaduerfari &correfi-^'*‘ tere credunt. Adulterantur autem □mnes vitro rubore infed:o; fed& e- languidos folijs brafteiscj quibufda rubicundifsimis fubftratis excitatio- [■ es reddunt, vt non fit facile a fpurijs veras fecernere. Scalptura t certifsh tveiirsini > contumaces funt.Adulterse cote deprehenduntur, quod fragiliore ac . molliore fint compareantej materia. -
t« 5
FRANCI SCI nrni \
fed & centrofa fcobe dinofcunt , n5- nunquam cciampuftulis argenteis in tus nitentibus.
I>e u4^dam4ttte> Cup. XK.
MAximara in rebus humanis ti
gloriam afciu it Adamas, multa quidem suo folis regibus & ijs pau- cis agnitus. Nunc autem tam crebeq vt omnibus pene in delicijsfit & lu- xu. Eflautegenerofilsimns Adanlai^ colore ferro candenti haud abfimi-^ Adamatis lis.Fatifcit hircino fangumc,maxim^ ISC? fi aliquot ante dies hircus petrofelk no, filere montano &vinafiteducM tus:plumbo item diffblui feperio. | Porro in fex Adamantem partiun|* tur genera. Indicus non in auro nafci tur^fed quada cumCryftallo cogna- tione , candore plaeido tranflucet. Huic proximus eft Arabicus j minor tantummec alibi quam in fynccrifsi-^ moaurogcneratus.Tncudibusdc ■ seiftnalleis vtercj deprehendittir : ita j
)
JD? GIBMUIS, IIB. Jh 51
lanq^ijs vtercj reCftitvc indomitus citra omnem ia^luram , a ferro & in* :udc fefe explicet» Quinimo pufilU :ametfi mole, ignibus etiam vaflifsi- piis inieftus medius, pertinax ate^ il- Ixfus ita pcrmanetjVt nullam prorfus gnis adlionem admiCfle(etiam C mul cos dies ibi perfeueret) palam often* datjvndcdc indomitam antiquis vo- cari Gemmam in uenireefl:. Eft&a- lius Adamas Cenchros nominatus, milio magnitudine rcfpondens. A* lius deinde Macedonicus cucumeris femen sequans. Hunc fequitur Cy- prius infulphureum dcfcifccns,qui licet a prioribus fulgoris laguorc dc- fieiatjprsecipui tam en in medicina v- fuscft Plinio, Poftremus vero Sidc- rites ferreo fulget nitore. Hunc ab an tiqua petitum mincra pafsim dici au dio, at^ ideo ab inerti vulgo reliquis praferri. Sic vulgus ignauumfuo du-- citurfehfujVt crebro vilifsima quxr|5 ipro optimis reponat.Hicniiiq^fid©*? ’
FR^NCISCi RVni
fitcs iftibus cedit malleis, adeo vb ' deiicec ab adamatis natura palam de4
generans, vc vel hinc folamapu4 eoj
nominis gratiam vCurpalTe credatur, qui rebus externis contenti ad omn4| veritatem ofeitareconfueuere. Necj Mira Ada» pigebit etiam fccundo recenfere,n6|
Basietis ad ^ . 1 r ■ i
fesrcmifan unc magno natur^ miraculo heri, vc giMfiis vmi vis liia Adamantis indomita, qua fci licet luarum partium mtegram con-i tra ferri ignisejj miurias conexionemj pertinaciter tuetur, ab hirci languinc^ calido quidem dc recenti ita afficiafJ vt tandem conniu eat <5c atteri patia-| tur. Indcq^ repolito omni fuperbo,i quo antea gloriabatur, faflu, malieisj &mcudibus cedat, vt fefe in minimas i etiam partes frangi, mangonun^ vfui> | permittat, qui ijs pollea fragmentisJ nullam duricicm nqn fuperant» Por-^ ro maxima Adamantis quantitas a- j uellanx nucis magnitudinem defor-; tfofeatio, aquare pethibetunGenerolilsi musitac]^ dcfeledifsimusiudicabitur :
Ada-
i
DM G'EMMTS. LIB, Tl
idamas,quiiam narrata defcnpta<j luida natura proditus, cryd-alio paa 3 o bfc uri ferrum candens nitore efcrtj coerricocj quodam interfufo plendor^d:a quidem refulget vtfla- aeumfolarcmquequendam radium, ranfmittere videatur.' quali fcilicct ^aho tranflucenti<^ fCio fulgore qua- iara c<xleflis arcus anhelationem rC“ tr^efentet» Porro vires Adamanti fe- e diuinas tribuunt phiiofophi ^ radores tamen in auro, quanqua qui )ufdam placere inueniaierrea quan- Jam tenuifsimambradeam fubder- li debere. Contra venena <Sc incanta- ri en taamuJetnm elTe pra‘fentaoeui;a :ell:antur > qui Adamantem pra^fente :dxlco madere confirmannldeoc^ pc liferis caulis rdiifere credit • negd<^ erentemfafeinan poirc,adebralice£ :acod^monibusi,nuilus perhibe mnlr^niam^metus quo^ vanos 'ac :errentiainterfomnia arcere fert. Ge- na rccocUiatiom^ prodicatur quod
TR^NCISCI RVll
lioftllem demulceas furorem , vlrl eum vxorc nectefsitudine foueac. Ab incubis &fuccubis eum adferunt qui adamantemportac. Vanum omnino & profligi) quandam pr<e fc feres inla, ginem eorum nugamecumputOj qui adamantem dicunt vxoris infei» ac^ dormientia capiti fuppofitura ftatini prodere fit pudica, necne. Vel hacra| ' tione quod ipfa a mariti confortiol
quafifugibundaflatim excidatjISLquii dem fideli toro iniuriam impudica fe^ ccrit ; Adamante fcilicec marito ca-; ftoqj toro indignam muliercula hocj fcheraate palam ofiendifnte.Huic Ia- 1 Difsidium pillo natura rerum omnium parens i tale cum Magnete difsidium ingenu-i it, vt illo pra^fente omnem vim tradri cem a magnete direptam plane con- fpicias.. Qj-iin magis tradum ab hoci ferrum feroci quadam VI ab admoto; Adamante reuelii cernere efl:: Vt hinc multis vifura cfle fufpiccr Ada- mantem alijs Gemmis iundum ipfa-.
rura;
jDj? Gemmis» lib. ii,
:um ad fc virtutem omnem trahere^ quod non crediderim. Gasterum nu reconditas illas vcre<j admirandas p briecates ad diemonum impofturaj flcmandabimus, quod carum caufam Naturalem nemo(vt puto)adfcrat cx- i6i:am,vii cenfori noftro acfimilibui riris parum circumfpc(5li8inihil<jfu| gnoranti» cocederc volentibus for itan videtur? abfitnonab hoctantfl mojicddc aquouis alio vere dofio Sc pi^ Chriftiano. Qmnimb eapro- pter in Dcidc Domini noftri omniu creatoris propcnfibrera admirationi cramur^ eiuscj magnificentiam ar- Icntiori ftudio ac necersitudine c& iramus.
DcxAch^tt» Cap» XV L
MAximam tempus autoritafcm ademit Achat«, non quod vi- pbus minus qu4m antiquitus polleri iic>fedqu6d copiofior fit: qua enim bccafionefoletin rebus humanis cla fionem fafturatj raritas adferre: cadi
I
I
n
FR^ANCISCI RVRl \
etiam multitudo, 6c crebrior familia * ricas contemptum parere confiieuic, 'I Plinius autor qH Pyrrhum Epirotaru regem Achaten habuiffejnouem Mu fis cutnApoiiine cithararri manu te- nente infignem -nulla arceifed fola na ; tur^efolertlaac YirtutCjfponte macu ^ lis ita difeurrentibus,vcMuiis (juocj lingulis fua redderentur iiifignia* Porro tam ell vulgaris Achates vt . delineationem eiiis &generafcribere omnino fuperuacaneu arbitrer. Pro- j batifsim£evero funt perfpicuce, quas- i que leoninae pelli iimilesfuntjvel etia nigri^ albis incerfecSi^lineisi Mercurio • Probatio, facram Achaten rudis nimium anti-- quitas credidit, eam prsfercimqiij^a- pud Indos nata efl: , vbi vario colore^ guttis etiam phoeniceis confperfa vi- ' rmutesi hcun Cicerum omnem Achatem ve- ' nenispeftiferis, araneorum atcj fcor- pionum idibus, aduerfari, prudentia acfacundiara pr^flarcjab aduerfafor tuna tutari, vifumfouere, cor recrea-
XCi
I
• /
b E GEMMIS, ^4
ore coteocam arcere adftru- lunc.Necdefuhc quitum maximeeffi jcacem fcributjcumfetis leoninis in- uoluta defertur, quod quam a vanita .tequocjabfitjiudex efto.
Ve xA'le6torw, Cap. JCVit,
ALeSoriuslapis in ventriculo caGeneCs at pireperiturjobfcuri ctyftalli (J. tnilis (3c colore & fubftatid , nifi quod paulo crafsioradparet, non excedes fab^ magnitudinem. Probatur intus velut ftagnatemingefticibimi- kam,modicamnecvrqueadeb obfcii I tamoflentac. Sunt quoc^ qui audeat iaffirnlare caponem in quoAledori- .us lit abfolutusj bibere nunquam .* i- debquellrenuis militibus ex vfu efle f creditur.Proinde Milonem Crotoni- ehfem eiiis Gemm^ m ore cdntentjg pr«fidio,nulId vnquamcertamirlefa j peratum prasdicarlt.Porro Aledorid viimtel.' i vires tribuunt non incelebres contra ) pericula qu^euis^ Praeterea Venerem ■ * .
1
TRuiNClSCI nvii
ciere, homini conflatiam, mulieribus tirorum gratiam conciliare, ferenti quoq) facundiam prsftare, potes ere ditur.Sed &fitim ac cordis «ftum ar* eere ore inclufa experimento noft ra ro confiat.
r>e Torcoide. Cap. X VH f,
T Orcoiden tam in magno preci® efle fere apud omnes confpicuu cfijVt multi fu o tunc demum luxui ali qua ex parte fatisfadum putent cum pr^claram quandam na<fii fuerint. «cnera& Duo itaoue funt cius fafiigia, a fusc Icilicet propagationisloconuncupa ta.Inferior fiquidem HifpanicaiAlte- ra Indica feu Orientalis nuncupatur. Veraej tamen confmili j crafladt mi- ninae perfpicuafubftantia.Porrb Hi- fpanica colore vtcuncj virente, fub- obfcuro adeoqj ingrato confpicitun ideo<^ refpuitur ceu vilifsima. Indica autem ex herbaceo, cyaneo quodam laflcfccnce nitoregratiam init no vul
garem#
Dt 6tUUlS. LtB.it.
garcm. Colorem igitur prxbet ceu Irt coeruleurn ex viridi, lacteum quidda perfufum imagineris: Raro citra rima Venulamue reperta. Probatifsima ta- Probati## mencftqu^ Cmphcifsima,& perfimi lifubftanciajpurifsimoq} dc citra om* nem labem colore fuam commendat iucundiratcm. Mirum quid de diui-^ niscius virtutibus caulTantur. Noui reuera virum quendaminfulanu, mi ^ hi quide multa necefsitudmc deuiU- <-lum,qui dum viueretTorcoidenin dclicijs habebat annulocj aureo per^ petubgeftabar. Is cum forte, e^dsua segrirudinein fata concederet eunde quoq^retinuerat.Tumc^ natur^qut> damvcluti miraculo contigit, vtTor COIS illa,qu<^ fuperftite etianinum fuo idomino cum numerofis fui genens myriadibus de pulchritudine acinte i gra puritate certare pouiiliet,tanqua heri fui necem lugens, longe tum ob- fcurior adparcreCi adeoq^ continuo rimam per medium porraceam cffcr«
a
m^NClSCl MVMI
' rctiVt& hinc tum maximamfuastna- ieftatis partem depofuifle videretur, ^ Proinde de ea mihi aliquando copa* randaauidicatem abegi. Ego nanquef cum ob periucudas lapilli illecebras, i tum ob ingentes vires quibus idem| vir,fafto periculo, Gemma eam pol* Iere conftanter alPcuerare folebac : ea fi quando iiceret,quauis etiam ratiq* ne comparare coftitueram. Sedeninxl meus me fefellerit error^ nam dum ini audione venui expolitam, eandem ijl lam litura &vicijs confperfara conJ t^mno, hanc alter ciuisvili coempta eveftigio mihioftendit.Atcumillam cgopriftina, ceu poftliminiorediui-i ua lynceritate Sc maicfl:ate(rcnou3tQ domino)perfpicio,occoepimecuve7 hcmenter mirari, inopinatum naturit ac admiratione dignifsimum porten tum, deinde & e re nata , meam dam-| nare infelicitatem. Velhoceuentu co ram edodus diuina quadam lapillu il Ium facultate donatum efle» Porrq
oden':
I>n GEMMlS^. LIB. IT. oftendendis prodigijsilluftris pluri- vires, mum eftTorcois j vt dcvix credibili virtute ferentem ab imminenti peri- culo(tanquam videlicetinnato con- tra aduerfa qu^cf quodam amuleto medicametoq})fortiter vindicare ce- , lebrctur. Adde quod cor & oculos recreare, & hilaritate proipentatecj adfcifcere creditur.
Ve Corallio, Cap, XIX.
COrallium dcLitho dendrum ap-Genefis- pellariinuenioj quod arboreus Iapis adpareatdn mari mollius primu crefcit^inde vero duratur. Cumc^fub aqua quidem vireatj,ftatim atq^ hanc fuperarit,rubefcit. Adftruunc candi- das illud intra, aquam proferre bac- caSj quae extra eam in fanguineas de- generent: eas<^6c forma & magnitu- dine ad hec dc colore corna fatiua re- ^
prsfentare.Mirum quod tadurolapi defeit fi viuit,proinde refiibus primu reuellunt,aut ferramento acri pr^ci- dunt.-quadereCuraliiumTheophra
TR^N ClSCI RVET
flus^aradeado, Grscx voci alludes', illud appeilauit,Porro arboreum clT$ Corallium vcl ipfius rami palam oflc- derint.Diuerfam pr^terea aferro igni to naturam Corallium exhibet: illud nancjvcaqua,ita& hocmolliorcac- |»robatio re illico duratur. Commcndatifsi- mum cfl quod rubicundifsimum, vel albifsimum, aequabili vfquequaquci concremecojforma fruticis, ac tcreo! t! facile cedens. Quod autem in lapi- dis exacftam duricicmcoijtjfcrupula; fumjnaneJacunofumcj eft, damna-;; lur.In magna antiquitus, apud Indos: pf^fertim, fuiffc autoritate CoralUuj in literis comperio. Hi nanqj pro eoj fuos olim confucuifle Vniones per-i mutare tradutur. Nuncautem quodj crebrius efl^in magno adeo noncftf Tires. precio. Daemonas infenfos arcere; perhibetur. Vt & hinc (ulpicandumj iit prudentem vetuftatcmXoralliop^ diuerfas formas ( non fine licet faftu quodam auc illecebra nunc vfurpe^
tur;
VI GAMMIS, IIS. IT. ST
tur)cffigiato,& cx ordine infilato,prc CCS Marianas docui^e numerare. Ma gnus illius in medicina vfus pcrcre- buic. Quandoquidem refrigerat fi c- cat(^ mediocriter; Ideoc^-fanguinis reicdiombus & eruptionibus pro- deft. Albugn vero corallium a collo fufpenfumvt ftomachutnvel pedus contingat, c naribus confuetum flue re fanguinem nen raro compefeuif- fcvidimus.Cor pr«terea ventricu Ium, vcl ingeftum, vel extra, vt adhae- reat admotumj roborat. Surculose- ius pro amuletis infantulorum collis appcndunt.-fulrainibus & marinis ae- ftibus tcmpeflatibuscj refiflere sefti- matur. Proinde loui Phpebocj facru putatum c(LReIigiofumpr2tccea ge- ftamen efle amoliendis periculis c6- pcriOjVt decore ac religione gaudeat* ^ Ad hxc & contra veficx tormina & calculi mala, in puluerem vftos furca los dc cx aqua potos auxiliari fertur,^ item& lienem abfumi, fi id medica-
U 4
)
■ f \ !'
’ IS Un tisci ' i vEZ '
* ' '■
mentum r^pius potetur: Oculis dcirt deprodeffejylceruiii caua explere^ci’ s Catrices tenuare,denique &rurculos | axVino potos vei ex aquaCfi febris vr- i geat) fomnum conciliare Plinius au- * tored:,Nec defuiit qui affirmet illius i pollinem erofis dentibus infardlum, aegros dentes radicitus eruere , demu &gingiuas firmare. Commentitium omnino puto quod Coralii puluere i fruges euadant vberiores. Quanqua i & Coralli puiuerem inuenia amaras i aquas dulces efficerce
De Corneolo^ Cap, XX-
'Orneolus Gemma cft vulgaris minij colore, fublaguido tame,
^ cei| videlicet in humanam carne per- fpicuicas perfurafit. Rheno frequen- Probatio. tilfsim4 eft. Probatur quse purifsima iuxca'ac nitidifsima confiftit fubflan- tia, colore carneo translucido. San-^ vires, gtiinem’ propalam cohibet, liuentes dcntesfuo polline emendat omnem>
ab
niR GAMMIS. LTJ5. Jl. eis detergens fordetn. Iracundum- animum placare creditur,
Cyaneo Gr^clSyCceruleo Latinlf^yul- _ ^arihm autem La-;^li Docato ' lapide, Cap. JCiXi.
MAgnam profedIbautoribus pc perit obfcuritatemjlegentibus vero perplexionem , coerulei feu cya- nei nominis diucrfafignificatio: alijs fcilicet fub hac voce coeruleam hare- nam cum cyanea Gemma cofunden- tibusralijs autem folam eadem di&io ne metallicam arenam compleflenti bus. Plinius nancj naturalis Idifloriac lib.33.capite vltimo ita infit: Coeruleu arena eftjhuius tria genera fiiere anti- quitiis.-Aegyptium quod maxime jp- batur.-Scythicumjhoc diluiturfaciie, “ cumq^ teritur in quatuor colores mu tatur, candidiorem > nigriorem , craf- florem, tenuiorem ve. Profertur huic eciamnum Cyprium. Accefsit his Pu-
5
FRANCI SCI RVRl i^jteolanu^cHifpanicnfe, arenaibi cS- 55 fici coepta. Diofcorides item libro 5| P5 cap.97.fic habet ad verbum; Coerulc 55 ongo cxxrarijs metallis cftJnCyprci ,5 copiofus exarena litorali, fecundum; 55 quofdam fub cauatos fpecus mari« 55 inuenitur,quod & magis probatur Galenus vero Simplicium pharmace rum hbro nono, inter metalla Coerm kurn reponit.Pcinde Paulus Aeginc ta de eocruleb, Diofcoridis fcntentii pene ad verbum refert: quam etiam Plmius>co quo diximus capite# imita tus palam oftendit no de Gemma fci monem fe facere, fed de metallico coci t*rofartileo:quodtarrofa quadam fubftan-i tia,non tamen lapidea, confiftcrc ad OGulu videre eft.vt vel hincin cofelTo effe debeat, i js locis autores illos Dio
fcoridem>Galcnum,Paulumcj(dicoJ no de Coeruleo lapide Gyaneaue Ge^ madilTeruifle, verum de metallico il-i lo Coeruleo quo ad generofas imagf aes pictores vti cofueuere, Galli azu-
GtMMJS. tTB. Il $9 rum vocant. Sedenim Plinius idem il le libro 37,qucm Gemmis dicauit ita habet:Rcddetur & per fe Cyanos ac- comodacopauloantMafpidis nomi^ ne colore coeruleo. Optima Scythi- ca,dein Cypria, poflrcmb Aegyptia. Adulteratur maxime tinftura,idcjin gloria, regis Aegypti aferibit, qui pri- mus eam tinxit.Diuiditur aute h^c in mares foeminaS(^. Ineft aliquando &
I aureus puiuis,non qualis in Sapphiri nis : Sapphirus enim & aureis punftis collucet, Coerulea Sapphiri raro<^ cum purpura.Optim^e apud Medos, nufquam tamen pellucidx. Quibus verbis flatim ab ipfo limine videtur Plinius vtruqj confundere, Ccerulcu fcilicct metailicu Gemma coerulea, Primuquidevelhdcmaximc,q?Scy- •thic<e, Cypria 6c Aegyptia: ratione ha buerit , quemadmodu etia fuperiore libro 33.de arenofo Cyaneo lingulari ter agens Cyanei Aegypti) , Scythici ^ Cypri) meminit, Hmereueranoa
1
^ TRUNCIS Ct k VH ' mediocrem hos locos video impofu ifTe difficultate tn viris etiam dodifsi> mis,alijs videlicet de vtrife^ confuse Plinium intelligentibus, alijs de folci , arenofo coeruleo hos torquentibui fermones^ autorem infimulantibui damnantibuscj, tanquamhanc intei Gemmas arenam male collocarit.In- ter qu os Hermolaus ille Barbarus,vii alioqui periufsimus aede re medies Plinio optime meritus (pace tanti viri, pro veritate tamen, dixerim)ne^ feio qua iudicij adumbratione per^ culfusmonvereturPiinium negliger tis calumniari. Mihi vero (abfit om- nis arrogantia)PlinianaIe(3:io rcftius confultiuscj hocloco>id eft libro 37, cap.9. ealligandavideturjdein hunc modum fuoautorireponenda. Red- Caftjgatur dg^ur pcr fc Cvanos nomine, accci aio iib.37. modato paulo^ante lafpidi colore c^ tap.?. ruleo.Vt his fcilicet verbis dclafpidis dc Cyanea Gemmae fubflantias con- uenire quidem, fed colore alterum ab
ali
/
t
tiB GBMMIS. LIB. IT, altero difcriminari declaret oftedat- <]ue,vc(Sc quis ex lafpide Cyaneum ia pillum ementiri polTe intelligat fi illi , eoiorem csruleum addat. Cui& id optime adfiipulatur quod moxfub- nexuit: Adultcratur(inquit)maxime tindlura; Quod demum hoc loci Pli- nius non de csruiea h arena differat» manifeftant h^c eius fubieda verba: Inefl aliquando &aureus puIuiSjCuni ijs quaiTequuntur qu^<^fupra retuli mus. Nam & ea non arrofie ilii hare-^ nse/ed Cyaneae (vulgato nomine La- ±u\i vocatae ) Gemmae ita adamufsim confentanea effe coftat^ Vt nemini du bium(meo tame iu dicio) efli debeat Plinium hocloci de fola Cyanea gem ma agere; neque etiam facili creden- dum fuerit tam celebrem autorem» :ac rerum naturalium tam indefeffuna acrem ac peritum indagatorem feri- ptorem(^, vulgatifsima hanc gemam latuiffe. Neque etiam Vei leuiter fufpi candum puto quod agnita nufquara
Pn^i^ctsci RVit ^
meminerit, quum pr^efercim diliget tifsimum fefc natura mirabilium pe‘ fcrutatorem, prsconem > promulga toremc^femper exhibuerit. Sed neqi huic noftr^ opinioni refragatur citatis locis Aegyptij , Scythici, Cy prij<^ Coerulei meminerit. Quid nan que impedit vtramqjicoerulcam are na,m dico ac Gemmam Cyaneam , tr busiam indigetatis locis orin?Sedc nim libri 35.cap.vltimo Aegyptiumt xime probari fcribit/ecudo loco Ci priu, nouifsimo vero Scythicu repo; nit;qai.bus accefsilTeadnotauit & Pt tcoianum & Hifpanicnfe. VbiverJ de Cyanea gemaCqux ci Cyanos pej fe vo ca c u r) h o c e fl: li b ri 3 7. C3 p* 9. fcri> bitjomnibus Scythicam proferri dii cit.Dein Cypriam comendae, nouifs: mam autem Aegyptiam xflimat. Eci ce quam hic vltimam facit, illic pri| mam cfFerc: Midi hinc non deijrdeni Pr-n um diuerhs his locis fcnbeten iniePigere debeas-Quinimo Sapphi
run
OIMMIS LIB. IL €i
mm hoc capite cum Cyaneo lapillo podea complexusUta infit. Coerulea ^ Sapphiri raro(vbi cnam coniun- <SioncmquaEfcmouendam puto) eu purpura, (5cc. His ego certe rationi- bus c6 fum addudlus, vt Piimum illis locis non de arena Cyanea aut Gtttir ma tantum/cd libro trigefimotertio de arenofo Coeruleo, libro autem tri- gcfimofcptimo de Cyanea Gema ca- piendum exiftimem. Quis cnini (ob- fccro) tam_ inerti, aut in Plinium alio- qui grauifsimumautorem tam infen- fo ingenio fuerit, vt ea quse Cyanea! Gemmf (emendata licet lc<3:ione)Pli mus propalam tribuit, arrofe illi a- rense quadrare inaudiat ,*^quam ne- mo lapidea fubftantia vel puluerc au- reo gloriari reile quidem dixcril?Po lius itaque Lazuli vulgo nuncupa- ta! Gemmse confentire hsec profe- 66 videbuntur: cum eafubftantiafic lapidea, la/pjdi fcilicct gcrmana,au- rewmque pulucrem coram oftenut*
r FR UN Cl S Cl R VE I
Q^adere fubinde vehementer tnir4? ri fubiitj hoc loco Plinij fenfum tot: tariicjceleberniiros authores Piinia- ’t\x ledionis etiam ftudiofifsimos ha- (5enus(quodlegerim)itafagiirejVCv- trumq^ confuderintjmagno humani conditionis detrimento:dum nempe apud omnes fere feplafiariosharen^ pro Gemmam medicandis corpori-i bus quamineptifsime vfurpatur. Sed; Eo nempe hscquorfumtNancjvt melioris do-' drin^ gratia omnem de medio tolidi remusimplicationemj&aliquam Plii niano fenfui adferremus reftituere-J Deferiptio mufuelucem. Elticac^CyanoSjC^-j ruleauc Gemma lapillus fubftantid quidem lafpidi hau dabfimiiis, colo-: re Caeruleo. Probatur aureo puluere cofperfa. Vn.de & ftclla tum lapidem Probatio, diciinucnio, quodfteilis hmiliterlu-; mini expolitus aureo pulucre fcintiiTj let.Prafertur qu^e C^ruleumfuino* minis priertantilsimum ( quem noftr Axurum vocat ) colorem alTequitun
con
t>W OnMMlS LIB, II.
confimili vndequaque fubftantia 6c concremento.Lapis eftrcuiptur^e no vfqueadeo contumax«Vidi ego ex ep ’ Cantharidem tam a^bre tatn<^ gra- phice conflatam^vt eminus veram iu’ dicarem:puloere nimirum aureo tam • appofitCi quod in animante fuiuuin natura fecitiimitante, vt eumlapiiiu ad id muneris procreatum quiuis fa- na mentis non immerito iudicaffct.
Porro ’qu6d ad vires attinet. Ad- , uerfus melancholicos affeftus pollen toties ablutus, dum eius dilu- tum peregrinum nullum pra fe ferat faporem j efficacifsime ingern literis & experientia confirmatur. Melari.-- cholicum enim humorem per infer- na deponit.npn lotus vero, cum infer nisfuperiora,n6 citra magnum labo- rem,commouet. Nec defunt qui pue risacoilo gefiatum nodurnos arce- re pauorcs teflentun^OcuIorum acie reficit atque demulcet. Collo appen-^ fuspragnantesababorfu adferereg^
ii
V
FRsANClSCI RVFI
hlbetur.Voluntaucemappetentcpar
tufemoueri.
T>e chelidonio, XFCITd
CHelidonius velChelidonia(vtro que enim genere dicitur) lapil- lus cft paruuSjperfpicuusminime:^ iuucncularum Hirundinu ventre cxe Generatio dius.Mcnfe Auguflo,Lunacrefcente, repenuntur optimi 3 magnae^ ex par- te bini>aiiquando autem Unguli, in ea rum fcilicct ventriculis aut lecufcu- lis.Dicuturnancj(autorePIinio)ma- tresexciufispullis hucdarelapillum Naturs ad deuorandum Jnuenio & hic quoquc mirandum (oiertifsims natursnon fupprimen- sjiiiaculu, ; nempe quod illaru
p ulli per coniunda roflra in fefe rec6 ditas has gemmasprodant.Dicunte- tiam dc has debere crui priufqua pri- migenius pullus terram contingar. Quanquam ne hoc quidem fua vani- Diflferetis, tatc carerc putcm. Hanc bifariam di- fcriminari tradit Plinius: aut enim eft ruffa^autnigra>,vel potius cxpullo ni
i
m GEMMIS. LIB. 11. 4
>
gricaSjhirundinum vel pauonum lore ^ minimeqj pellucec , fed afpedla ingrata vificur. fune & earum aiiqu^» parte quidem vna nigricantes > altera vero purpurafcentesjnigris intercur- rentibus maculis* Probgcifsimas effb Piobad^i
comperio qus fubftantia purifsima ac ,firaplicifsimaj& aureis guttis infi- gniuntur. Porro fingul^tametii in- viree, iucundsefint (Scpufiiix magnis tame virtutibus pra^diCi^ adiltuuntur, vt & deipiis redlHd occini pofsit;
Regndtin exiguo pr^icellens corpore 'vir^
tm.
RufFam liquide fub ala finiftra gefla*^ tam lunaticos, hoc efl , comitialesi infanos, & languidos fanare perhi- bent; Prstere^a dc facundiam, & apud homines gratiam, promouere confir manr.Nigricantem vero firailiterpor tatam tcllantur reges & principes c6 ciliare, & coepta negocia pro ani- mi fententia abfoiuere,omniiimque gratiam inuitare. Ems vero ex aqua
t « 2
FR^NCrSCI RVET
dilutum, oculorum aciem reficere di eunt. Necj fuperftidone vacarepute quodruftam inpannolineo mundo, nigram autem in croceo tantum in- uoiutas filis prxfiare potefiatibus nu gantur,cui&id accedit qupdparen- nbusprsfentibus erutis vires effluar. Hic magna mihi profecto inccfsic admiratio de viri cuiufdam de literis alioqui bene meriti, non Icui olcitan tia quiin fcholijs fuisin Marbodeum vbiagic de Chelidonia, autorem cita i turus quoCbeljdoniam Gemma ocu ^ lis ofiendere proficeret, Plinium ad- ■ duxit libri 8,cap,27. ^ libri 25:. cap.8. i dc ii.quibusin locis non de Gemma, ; fedde eius nominis herba palam cftl Plinium differuilTe. Siquidem, vtrem per capita ex ordine recenfiamus, ita j habet didi ia capitis 27.titulus.- Quae ( animantia quas herbas oftenderint! ceruijacertij&c. Demum in conte-; xcu de Chelidonia ages ita infit: Che- lidoniam vfuifaluberrimam hirundii
'X)J? GAMMIS. //.
les raonfl;rauere>vexatis pulloru ocu iis illa medentes. Deinde libro 25.vbi codatPIinium de herbarum viribus difceptadonemex profello inftituiP- fe, capite oftauo fichabet; Anima- lia quocj inuenere herbas , in primis Chelidoniam: hac enim hirudines o- Gulis pullorum in nido reftituunt vi- fum,vc quidam volunt erutis etiam oculis. Capite denicj eiufdem lib.i2. pofteaquatn Ccntaurium vtranque, maiorem fcilicet& minorem oculos iuuare tradi ditdtafubncftit.-Iam Che lidonia fupradidiis omnibus mire jp- deft.Ex quibus luce meridiana clari- us eflecoftatPlini) locos hos.ab Am ftelredamo noftro citatos non pofle ad Chelidoniam Gemmam torqueri, verum defimilis nomenclaturae her- ba tantum debere intelligi.Qme ideo annotauimusnequis eiusauto- ritate falfus,in fimilem errorem impin- gat.
I
; , jFR^NCISCI RV 11
Demetite, Cup.XJ^ITL
AEtit^ quatuor genera refert PIU niuSjVulgato tamen nomine fiii guiijAquiL^ lapides vocatur, Vidi e- Genera. go cincrco colore Aeiiten, alterii aL Probatio, bo, tertium puilo. Sonitu dignofctm. tur fiquaciantur.tum emmin fefc c5- ceptumiapillum manifcde produnt... p^Iijieatio Lapis cft corticc duro,fcabf o <Sc mini rpH<^ui.Sant qui aquilam in nido ma rem dtfoeminam habere adftruuc,ne gantc| illam fine eis ouaparererideo- quefolisijsqu^ee nidis eius alitis em i ta: fuerint vim medicam concedunt. , Nihii igne hiclapis deperdere credit. , /Virtutes, Porro Aetites grauidis ,quce obveeri i imbecillitatem foetu xgre continet, | brachio finiftro alligatur magno ea-. ; rum vrui, parturientibus autem bra- ' chio arnoucn debet/foeminibus iteni: alligata citra dolore ( notatu dignu) i foetum dicitur extrahere.Nec defunc* qui hanc vehnt ftatim a partu auferri,^ ne vterys fcqu ax partum Vitiet. Miru
quo4
DE GEMMIS. LTB. IL 6$
quod furem prodere fertur fi quis m pane conditum ofFsrat: neque enim manfum,vcl etiam cum ea deco(5tum quicquam/urem deuorare poffc c6- firmant. Tritum cerato exceptum comitiales flrenue iuuare comperio, >
Mitto qus de hoc lapide prsftigiofi illi ac toto coelo aberrantes magi nu- gantur.-neque enim vxorum furta de- prehendere, vel fu tura pr^fagire hue citra incantameta pofTe crediderim#
Qiib ego qu<^ de furis proditione pr^ notauijrcferrcmjfi non autorum tgra uicas & fides reclamaret. gna fide "
DeMdgnete. Cap. XXIUL grauitas#
NAtura,vtfaxisvoce homini ob- loquentem, immo dcEcho rc- fonantem dedifle videri potcft- ita & Magneti fcnfum maniisquc tribuifle quodammodo non inepte exiftime- tur. Ferri nanque indomita propc- modum pugnacifsimac^ natura tra- hctiilli extemplo cedit, vtqj propius acccfsitabeo continetur & quodam
ti 4
FRsANClSCl RVEI Nomina. ygluticoplexucohcBret. Sunt qui ab inuentore/ita vocato inlndia pafto- re, nomenclatura illius rationem ad- ferantiquibufdam autem Siderites^a- lijs Herculeus nominat. Hic tametii Genefis, in Ida primum repertus fitjpafsim ta- men apud Hilpanos &inalijs quoq^ locis nafcitur,Qui vero a Troade pe- titur^quidcalbus pumicihaudabfi^ milis comparet, foemineus eft, Sc non vfqueadeo efficacis potentis , ideocj refpuitur. Aethiopicis laus&prsci- • pua commendatio, ijsprsfertim qui ad coeruleum magis inclinantjquales maximHn Aethiopia Zimiri regione 1 arenofareperiri inuenio, Aethiopici argumentu eftjqubcJ Magnete quoq^ alifim trahit.In metallis ferreis oritur* Hunc Germani atej Itali habent, fer- rugineo tamenfeu pullo magis colo- t^uire:tquodqua parte coeruleum pro- pinquius refert, acrius trahit* Autor eft tamen Diogenianus,probatifsimu Magnetem argentf adeo fimilcm efle
V
X>E GEMMIS. LIB. II.
vt incautos facile Jallat^quem & ad maleficia prseftantiorem efle Porro omnibus priefertur qui m axi- Probatio, me trahit, & qui vftus Hsraatiten fe- re reprsfentat. Q^pd autem ad vires vhtutes. attinetjPotus triobolorum pondere ex fucco foeniculi hydropicis aquam detrahit : ferro item intoxicato vulnc ■ ratis pr<efenti remedio fubuenit, ocu lorum medicamentis imponitur,pr<B terea & ad epiphoras:aduil:a vero crc matus tritusc^ fanat. Commentitiu puto quod de Magnete quidam nu- gantur.Nempe quod in fomnis igno- rantis foemins capiti fubditus ^ adul- teram ledo deturbat: fidele vero jp- bam^ vxorem ad mariti amplexus*, etiam dormientem, proledett Va- num infupernec ere publica efle iu- dicO:,quod quidam Magnetem furi- bus fuo fumo atq^ nidore vfui effenar rant: quafi fcilicet ad furta lapis natus fit. Hic fubit vehementer mirari, ad- miratione non vulgari dignam huius
5
3
IPR^NClSCI RVMI
Iapidis tradricem virtutem , qua vi- dciicetferrum non folum quod con- tingit corarp trahere , verumetiam & teq^atadu^yQ tcollifu flmilesinid transferre vi- res trahentes,vnde & aliud quodeun que congencum ferrum conueliere pofsitjVt viderim non raroplures a- cus hac ratione fefe fufpcndere>tan- quafcdicet mutuis fefe manibus inui ccmcorDprehendifTcnt.Quinimono defunt qui fado periculo affirmare au dcatsfcrrum a Magnete in libra po- fito tradum nihil Magneti ponderis adqcerc:, ceu nempe ferri grauitasvi lapidis abforbeatur. Porro tradrice hanc virtutem ab vrfacoelefti Magne; tem mutuatum cfle coniedant,argu- ta2ri£ia quod acus hoc tafFeda libere ;
in folanbus horologijs pendens ad| Vrlam laltcm minorem fere moueaf,^ Magnetis potentijs acum (equace tra ? hentibus:vrfa vero vtru<^ acum la- ! piliiin eavirtutemjCeufibi affine con gencaaiye->conuelknte at^ allici en-
■I
DE GEMMIS. LIB. Il ^7
f€>cadem<^ vi fidus hoc appetente. Quodfi itaeftjfaculcas illaMagneti cum ab initio perfufa efii^tum perpe- tuo Vr&radijs & iniluxu vegetatur. Pro inde fi quis eorum qu^ de iapiili huius trahentepotedate diximusjra tionem expetat, non infcite refpon- deri pofsic virtutis eius caufam ciFe cutnlapiilifpecificam formam , tum cius germanitatem cum ferri natura^, & eorum quidem vtriufcj cofenium cum Vrfa illa cgelefli, cui & obno- xior fit lapillus ipfo ferro. Quibus & id adftipulari video , quod folum ferru Magnetis viribus patere palam, confpiciaturjeasc^ contumacius reti nere pcrpendatur;Ad hseCjqubd (au- torePlinio)vulnera afperiora nue fer roMagnece cptadlo,Porr6huiclapi- di contraria inuenioTheamede Ge-^ ma, omne a fe ferru refpuente profli* gantecj. Ed & PImio genus aliquod Magnetis, vitri liquore alliciens. La- pillo ite illicam allio difcordia eftnc
Theanif* des Ispis,
Difcordia»
^ PR.ANCIS CI RVRI ttraanceQ^^f^yj-^.jg fiquidcm allio illitust con uulcricem omnem facultate perdere fertur. Difsidet etiam cum Adaman- te, qui & iuxtapofitus illum trahere non linit, quinimo couulfum iam fer- rum admotus ilico reuellit* An au tem vires occultx mirifics^ Ca^ cod^monumimpofturisadfcribi de bcantian potius indeauidius admira- dusatc^ laudandus Dominus omniu creatorDeuSsacpereaquceinhocla- pide fada funtjfempiterna eius virtus dc diuinitas magis cognofcenda,6c in mirabilibus fuis operibus benedicen da,tuumcftoiudiciumLed:or.
'DeHAmdtite, Cdp.
QVando fuperiore capite H^ma titismeminimuSjndab requ£ Camdchicde eorecenfere operxpre cium videtur, Duo itaque H^ematitis genera Plinius facit: Alterii a Magne- te cognominatum, fanguineo exteri- us colore, ideocj tritus is fanguine re
fert
nn GIMMTS, LIB. //.
tertjferr.um tamen Magnetis modo minime trahit.Hunc pro veroMagne teanonpaucis pharmacopolis darn- nofo errore venundari vidimus. Alte rum autem H^matiten dicit idem Pii nius venis rubentibus difcerhi,hoc eft ab optimo defciuifle iudicari:ita cnimPliniumintelligo.Hicfiquidem Diofcoridi probatifsimus.eftj no qui ihtermiftas habet venas rubentesjredprobati©. qui puro colore (vt eius verbis vtar) niger eft,duruSjin fe «qualis^ & nulla infe61us forde nuiloij zonaru excur- fu.Ita<5 duae nobis praicipux haemati tisfpecies relinquuntur: Altera exte- riusrubens, interius autem nigricas, vt Magnetis colore quadantenus imi tari videatunaixera vero omni ex par tcnigra. Quanquam necmefugiata- lia etiam a Plinio numerari illius falli gia, verum duo hscnoftro inllituto luffecerint. Neq^ enim de lingulis Ge mis/ed defeledifsimis yulgatifsimiP* que differendum fufeepimus’. Porro
%
Virtmtes.
Glcncfis.
Plinius lib. 57. ca. 3.^ in edulia lualim la- chrymauel reiiaa*
FUiAlSrCI SCI RVll
quod ad vires attinet.' oculis crudf6 fuffafis mire prodefl:, muliebre pro- fluuium (iflitj&cum-mali putiicifuc- co ijs qui fanguinera reijciimt Cdrl- fert.Veiic^pr^cereavtiliseftj <3c fer- pentiumidlibus.Hx lade oculosala- chrymisvindicat.lmo «Scipfos proci- dentes ingenita vi contiftet cohibet- que. Calia^oris & cxtenuatori^ cft facultatis.
De Succino. Cap. XV T.
VAriie multum de Succini ortu autorum fentenne funt-Pr^ter- mifsis tamen de eius origine Cenatu- ra opinionibus diuechsjrcd &de eo ridiculis Poetarum fabulis j in India atqjGermania Plinius tradit nafei de- fluente tniedulla arboris e pinearum gen er e- q i! c rn a d m o d u m e C erafo, gu- raij& exPicea^refina redditur.Erum- p c r e n a n b Lun o r 1 s a b u n d a n t i 3 5 f u c- cofumqj primum eflfijdein vero vel rl ! gore Vel tepore autumni denfari atejj durari confirmant, <& intumefcenci-
bus
DE GEMMIS. LIB.TT.
bus tandem marinis «eftibus rapi^ ac iniittora nonnunquam tranfportari aduerfajndecjfuccmo nomen, quod pini arboris fu ccus eflc credatur, argu mento quod attritum pineum refert odoremjacccnfiimtj ted^ modo ni- dore flagret. At liquidum primo ftil- lareindicio quidem funt qusdam in tus tranflucentia. Porro fu cci noru c^ncrai tria effeprsEcipua genera literis pro- ditum efl.Primum , quod melleo co- lore confpicitur/rccundu:, quod Pha lernum vmumrtcrtmm , quod candi*- dum refert, quod& odore praeflam Probatio^ tifsimum cfl:. Proferunt quidam Pha- Iernum,fuiuum fcilicet ac tranfluces confimilivndequaqjfubflantia Scco cremento, ea tamen legevt no nimio ardore flagret, fed leuemtantu ignis oftentet anhelationem , non autem igneum fulgorem adfequatur. Apud multos autem album odoris illece- bra commedat.Rudc quidem primu ^ auflcrum legitur, tande vero adipe
FR^NCISCI RVEI
* ladentis fuis incoquitur, deinde ex- politur* Porro quod ad fuccini vir- vires* tutes fpedlatjinfantibos pro amuleto ‘ ligari, iymphationibuSjpdeffe, ac lo- ti) difficultatibus, inuenio. Pr^terea • in polline exhibitum albos menfes>
' ftomachi fluxiones, ventus(^proflu- uiafiftere, crebro didicimus experi- mento. Cor & cerebrum vel odoris proflantia propalam recreat.Ex mei- le teritur ad oculorum finiendas hu- miditates. Attritum & caifadlum fe- ftucas,quirquiiias&leuirsima quoq^ allicit attrahit , proter Ocimi tame furculos, quos autorePlutarcho , re- ijcitrepellitc^, vnaetiam cum ijs qui^i cunc^ oleo pcrfufa fuerint. Succinui feplafiariorum officinis charabebar- . bara Arabam voce didcur.Hocgene Lynguriusre & Lynguriurn vel (vt alijs placet) ^ Lyncurium continerijcoloris:» fubflai I tiodc proprietatum congeneagerma! nitas 5 muitis perfuafit : forfitan eniras fuerit fecundi generis ^ hoc efl,Pha4
lernii
t)E GEMMIS. LIB. It 7&
t
ierni ruborem referentis fpecics quse damardentiori Fabulofum omnino cffefufpidocft, quod pletifcj Gem- inarQ perfcrutatoribus Videtur> Lyn-r curium ex Lyncis animalibus vrin^ harcnamoxa dcieftu contedai SoliS deinde ardore concreta ac duratei ConfifterCt^
* * ' ' I
fiBhUrum a yens Gemmis different - dignojcendi ratione» Caf.JC JCV II»
'yltimunii
NOri mediocrem fidei ac maiefla tis parte Gemmis ademit de re^ publica pe|sime meritorum hominu pertinax auaritia dcluxuSi Quando- quidem iiidefadum eft/vc tanifubti li dolb fere omnis generis Gemse ad- ulterentur, vt a fidis veras digftofce- re vix fit aliquis modus* Sunt quippe qui ex veris, at vilioribus , alterius ge- ficris lapillos ementiuiitur:vti iam v- fus percrebuit multo contumacique
t «
TJRjtl^CTSCl RV^^T
igne Sapphiro Adatnatem fingere, & tanta arte imitari ,vt multis hic fucus non raro irapofturam faciat: vocat<^ albam Sapphirum. Quibus longe per niciofiorcsfuntjquinuro,vitro,aca- iijs vilifsimis materijs,adic(9:o colo-
ris mendacio, optimas ita asmulanf* vtfua nequitia natura opus,fagacifsi mamci & inuincibilemarte, tantum noaauequantur>quivtinam arepu*. blica amandarcntur:fuis nancj id ge- nus fallacijs tam huic quam autori- bus qui folerti ftudio diligentia de verarum Gemmarum natura & viri- bus doilifsime diffcruerunt,ita qui- dem imponunt a vt dum qui ementi- tas decepti > pro Germanis emerunti cafque ijsnon effe praeditas faculta- - tibus deprehendunt > quibus philofo phi naturales donatas efle confirma- runt,& Gemmas & de ipfis definien- tes autores vel vilitatis vel mendaci) atc]^ temeritatis damnent, vel ctiaple runcj male audiant qui certifeimas
ab-
T>E GEMMIS. LIB. IL 7^
abfoIudfsimas<j commendaac. Vt itac^impoftorum vitari queant fcclo ftifsitnifud, paucis Gemmarum pro- bandarum rationem perfequi libec> vbi primum tc monuerimus <Sc has jneiccre. multo asuo fcnefccre, proindeque &
o • P r ^ \ r V “■isisGcm
gratiam oc Vires lenii m multis iecuiis mis opp©^ deponere* Pelluccnces igitur lapil- li ferendae matutino coelo; omnmo autem in horam quartam probari dc bcnt.Renancj compertum eft ijs ho- ris acaeris conftitutione penitius 16=«- geintrofpicipoffe quicquid vicijha- beat.Porro & pondere internofei c6 perio^quang &hicdiuerfas multum aucborumcue fententias animaduer ^ tam.nonnullis enim placet generofas grauiore8cire;alijscontrM'entienti- buSj casfciiicet icuifsimas minimic^ ponderis dTejQuod & fa<51o periculo deprehedunecid citra ranone fuerii. vel hoc prd^rtim nomine quoancti- lias cum ab ignobthon adeoq? mi- poadens. nus cfficad a^exue.tu cx lonc^ obfcu
I?4 a
r / FRsANCISCI RVEl
riori ae magis terreftri fubftantia fie- ripalatn fit, quibus etiam Plinius ad- flipulatur lib.37.cap.vlc. Experimen- < ta(mquit) pluribus modis conftanc. Primumpondere grauiorcs fentiunt* Poft h^c corpore:fi^iicijs puftul^ in profundo apparent jfcabritia m cute (SccapillamcntOjfulgoris inco‘nftan- tiaj&c. Quibus coram oftendere vi- det,quod afal/is intelligat veras pon dere fuperari.Cui 6c id lufFragatur, ^ Margaritas pr^fcrtjqu^ minusgraues func.Examinantur denic^ &corpore: .t ' Ementitis quippe bullas m profundo
Bulla: emS comparenc^quas & fcabraeiite & ca pillamentis j flaminum tenuifsimoru Fuloorisininflar incercurfantibus,c6fpicias.' ful coitantia. gorc item ioconflante atc^iniucudo,
. ' nitore videlicet priufquam aciem c6
pleftaturelanguido. Cemfsimaru fi- quidem rplendor colorve noninfa- cie tantiim(vtin adulterinis) fed(Sc g ; omne corpus,quibufuisctiamforma i dcficugracifsim$iucundifsim^e<^ vi-
'fun- ^
t
r>E GEMMIS LIB. II 7t
funtur,ccu fcilicet ad fui decoris fpc- d:aGulum blanda quadam oculos alii ciant comitate.quo nanq^ diutius in- fpiciuntur^ho c magis deledat, aegra tisB non inefficaci illicio obtutus ex- plpnt.Laudat^e item limam non capi- Argumen- unt;vcvelhocfolovcrasafalfis difpe^^*^^ fcere mangonum m^gna pars norit. Sunttamen quiSmaragdum &Topa ^.iumexcipiant.Deinde&ignibus jp- Experime
‘ r • '11 r j \ tu Jib ig;nc
pinqu^ non Ipurise j ill^lse euadunt: ^
excepto tamen Chryfolcftro ignium rapacifsimo. Ad hsec duriores maxi- me commendantur, nimirum quod lapidi propria fit durities. Quod aute Laudatom ad optimarum deledum pertinet,^- eicaio.
qualibus cauas vel extuberates poft- ponunt.Oblongas quadratis pr<Etu- lit antiquitasiverum nunc anteponut quadrataSjVt quibus angulofis mini- , maolim fuerit autoritas, nunc verfa vice clarior fit gratia.Illas fequuntur qua lenticula forma, deinde qua tri-i angula.Omniuverbnouifsima afti-
U 3
Epiiogur,
%
. . TJt^NCIS CT Jnvtl friantur rotund^,quamuisforfitan o- mnibus proferri deberent fi iigurxra tionctnfpefte^.
Noftnsvero his lucubratiunculis ad vmbilicum tandem perduftis,po- ftremb te quocj,beneuolcicd:or,ad- monere vifum efi, nii tibi mirutp die debere quod Gemmas quandoque mafculino, aliquando autem femini no genere icripferira , nimirum cum veroqj genere ac promifcoHllas col- locari apud clafsicos autpres crebro legere fic.Cuius quidem reivel vmcus jnihiteftis&autorcfl: idoneus Gale-t nusille Medicorum abHippo- craceabunde princeps, li- bro ^.fimpliciu phar- macorum,
F i N I S.
/
7^
ad lectorem.
HOrum librorum authorRueu?, prxmifcrat bene longam Purga tionem fiuc Apologiam > qua Anony micuiufdam ccnfurism hos libros re fpondet,& in hoc plurimus eft » Figu ns certis lapidumicu Gemmaru cer- to tepore infculptisjpecuiiarcs quaf* dam vires codeftes influere. Eam nos propter prolixitatem fimul,&qubd fynceriori religioni non cofentaoca» fed Magica potius videretur, omifi- mus.ExccrpCmus tamen pauca qua- dam.,qua: nec fuperuacanea nec indi- gna cognitu vi debantur, Theologo- rum prasfertimquorundam teflimo- nia:qu£ hic fubiccimus.
0^2 de auro Leonis effigie cofcul pto narraucram,Cenfor meus(in pri- ma 2editione)obliterauit: tametfi ego me narratorem praebueram folufen- tentias quorundamphilofophoru no vulgariu, dc virib® auro leonis effigis
4
I
z:ectojiem
rite infignito a coelo tr^nsfu Cs: coru vero opinionem probaucram minU me. Et multis intfrpofitiSjBonaucn- tur^ verba recitat, ex libro 2. Diftindh 55 12. Quxft.z, Art.vlt. Dicunt philqfp- 53 phi, quod corpus coeleftc qiediante 5, fuo lumine influit vfcj ad profundu 53 terrae, vbi mineralia corpora generari 5.1iabent;<5c quantum ad hoc ycrum di eunt. Hoc teftimonio Rueus putat inferri poffejflellarum radios fimili- ter in metallo lapilloscj varijs figuris confculpta > cutn allatis fecum pote<* ftatibus^pofle transfundi : quas vires diuinirus(inquit) aprima conflituti- one, totam fpeciera confequentes>il- lis infitas effe coelicis corporibus vul- tibusq^>idemBonauetura dicit libro eodemjdiftindfione 14. quseflione 2. ad finem. SicRueus, Sed h coelo & : aftris vim corporibus inferioribus in : fluere tum rebus alijs omnibus, tum fubtcrrancis quo(j, non opus erat eu multis probare^ cura id nemo fqrtaC^
UV LE CTOJISM 74
fis neget, veluti natura confcntaneii» In figuras vero certaSj ab homine fa- dasjcoeleftem vim aliam at<j aliam, ^prout figura djffcrunt, & alijs atq> a-
[lijs teraporibuSjin^ conuenientema
iteria fculpt$ funt, influere , homines Ipij & Chriftiani vix concefTerint,
• Et mox:Singulis ftellis (ingtRuc- us) fu^ infunt facultates totam fpc- ciem confequentes; (qvas effentiaies ac fpecificas noiriinaucris)per quas proprijs funguntur munijs»Cui 6c id ieiufdemBonaueturs diftinfl,4-Aru vlt.qu£eft.2.in hunc modum dicentis adftipulatur. Ratio vero quadiuerfa imprimunt(fubaudiluminaria coeli- ca^npneftjVt putant aliqui, propter diuerfitatem quali tatum:fed ex parte diuerfitatis virtutum, Quia enim con ditor mundi corpora coelcftia incor- ruptiliapofuit ad regulandum dc re- gendum corruptibilia 5 qu2 funt di- uerfa & multiformia , dedit eis virtu- tes confequentes fuas fpccies,fecun-
v4D Z:MCT01iKm
dum quas diucrfa luminaria afpcflfi habent ad ditierfa elementa, & addi- uerfa corpora mincralk:haftcnus Bo nauentura. Sed hoc etiam concelTo nonfequitur, ad figuras &res arcifi- ciofasquoc^ftellisitafuumeflerefpe <ftum,vt ad naturales. Minimi etia firmum cfl: ad hoc quod intenditpra bandum,argumemra a fpeculo; vni- cum (inquit) nec rarum autincoper- tum exemplum his annedere confi-^ lij eft.,{pcculum fcilicct rotundu, le- ue,cauumnitidifsimum(^(folis orbe vclhacrationc referens) quodob ta- lem figuram (Sc concinnam praepara- tione, arte tamen hominis folh citata Phoebi in fe radios tam ampliter effi- caciccrcj comprehendere palam eft, vt non tantum abunde incalcat, veru fuamvfqueadcb in propinquum cor pus caliditatem transfundat vtid etia adurere queat.
Etmox.Philolbphoru illorufentc ti^Thomas Aquinas doflor fanftus
voca^
UT> inero R'EM. 7f v0catuS5lib.de fato fuflragari videt, 'V vbi dicitjVcftcs, ^dificia & quaecuacj arcis opera certam a fyderibus lufcipe re vim qualitatem ve. Quamuis non ^camillis admiferim efficaciam, quam llcgerc eftnon paucos fuperftitiofos impoftores(magi« id efi ver;e phiio- fophis nomine mdignifsimos Sophi ftas)eis tribuere.Scd dias ex arte figu- ratasrem cum eodemThoma iib.co tra Gentiles non negarimjijs perfun- di pofle facultatibus, quas euides cfl: coelum herbis rebusc^ ali)s<^ infun- dere. At apud nos non tanta efl: A- quinatis authoritas,vt tantum tribua mus imaginibus, vtveluti idololatria quanda magica in eis coipmittamus.
Etrurfus:Sinan<j (inquit) vel A- quinate autorc, per cfliguratione vis qusedam coelica fimiiis ei qu^ a coelo herbis impartitur hauriri potefl, mul- tas autem herbas calculo tu pr^ucr- tendo tu deturbado ac fanado effica- ces efle apud omnes receptu eft medi
LSCTO HEM >
COS 5 adde & longo vfu firmatum ploratumcj, nonne fequitur aurum leonis figura rite infignitu,arteq[} con flatum>contra calculum remedio cf- ftpofle.Proinde Petrus ille Aponen- fis conciliator didus,adfi:ruit medi- cu morbos figuris pellere polle. De- nique Albertus ille multa eruditione* magni nomen meritus > Theologiae phiiofophi^cj profeflbr fpedatifsi- mus in libro quem Speculum vocat, vbi a licitis illicita fe difereturum pol licetur, adfirmat, figurationes ab a-* ftroru peritis conftrudasj» colica vir- tute efficaces fieri, quinimo figuras, diftiones, literas, imaginibus inlculpi permittit, ad hoc duntaxat^ vtsethe- rea qu<edam in cis Hauriatur : tametfi profuo officio abufum damnet : ma- * gis autem orationes, fuffitus, carmina &id genus fuperlliti olas ac vanifsi- mas impofluras quibus non pauci eo rum qui fc magorum nomine, maxi- ma virorum fapientiumillullrium no
lAD LACTOREM. yS
nis iaftura, venditat, dpmonibus pra wis figuris adhibendis vti confucue- re. H^cRueus. Nos inter Aqui- natis, Aponenfi^ & Alberti authori- tatem non magnum difcrimcn faci- mus: & ad facrarum literarum tefli- monia, piorumc^ hominum iudicia prouoCamuS^
Pofi: h«ec : His (inquit) impofituro c6f5nidemfubijthisquo<janne£ic- rejPhiloRratum referre, Hyarcha pri- mum inter Indorum fapienteSjfepte conftruxifle annulos>fcptem plane- tarum nominibus infignitos &fcul- ptos: eofdem<^ Apolloilio Tyaneo dediflcjfingulis fcilicet proprijs fta- tis<j diebusCpro dicrudc pereos do- minantium planetarum difcrimine) partiendos deferendoS(^. deinde 6c affirmafieipfumHyarcham Apollo- nio,auum fuura philofophumjccntu atcjtriginta annos fimih fretum coe- lefti beneficio vixific.Indec^ Apoilo- niuijs annulis magna vtilitatc vfum»
.ad lec toasm
ccntcfirao cciamnum anno iuucncrfl reculiffe.. Nos Apollonium Tyanefi hominem magum fuiffe , ^ his in re- bus auchoncacc CIUS cocra piu Eccle- cofenfum vtijUcfas exiftimamus* Deinde HermetemTnfmegiftum quoc^ fu^fententigauchorem facere Videtur. Ad quod rcfpondeo ; in ijs qu^ exeant TnfmegirtijGrscis, nihili tale reperiri.-refcrri autem ad illum auf thorefpuria qu^da 4'<^<^'?siy^cs{pcc4 Ec inferius: Quid ergb(inquit) cun] da qu^ humana ratio non compledij tur,aucfacra eloquia non confirmat,! dicmonum impofturis dicanda rcle-l gantur, vt ne ipfi quidem perlpicuara coram experientia; credendum ille (meus Cefor) audeat affirmarefNon- nePsonis radix fingulari proprietas te comitiales arcet accdsioncs?hu-i ius tamen facultatis ne fapidifsimusj quidem philofophus (puto) ration8 reddiderit exadam. An propterea vi- tio dandu fuerit msdiCO,illi adedui
fanans
LECTOHEM 79*
£a'nando,PaeGniaYti? Ex duobus his argumentis, prius diluitur, G reprobe mus omnia quse vel (acris literis pro- hibentur aperte, vcl qu£K optimi dc (a picntilsimi Gue pijfsimi plurimi rc- probarint,vt omne in amuletis , ima- ginibus & huiufmodi rebus curioGs lupcrflitioncm , ne dicam , impietate & uiAtaAxre/ccs fpeciem* Pronia Giu- uat, naturali quadam vhaut G libet c- tiam coelefti , iuuerit; fcd hoc nihil ad imagines certas dc curiofas.
f / N I S.
\
CLARISSIMO AC ERVi
DITISSIMO VIRO FRa N C I- fco Rueo Medico, Infulis artem Apollineam pro* fitcnti,frater Pafchafius Balduinus ca- nonicus Phaiempinenlis S» R D,
Udc tipiJioU fuper lou duohm.Ruei librh iudicium continetur primum .* deinde de He^ hr dicis Gemmdrum nominihm^ deque ed^ irum ^ddmirdtione ^'yju, dbuju^ ^ 'vmhu4\ trddddtuiTi '
PEflc(So libello quem de viribugi;
ac natura Gemmarum nuper cla borafti, non potui tibi non gratulari,! optime Francifcejhoc a te argumen-j ti geniis efle trad:atum ac iliufiratuii tum quod tuam profefsionem no de- deceret ciurmodifludiorum inquifi-i tio , tum quod nos quibus potifsimul facris oper nauare opus efi,permole-j fla animi anxietudine atc]^ labore le^^ uaueris.Ea enim nonihil adfacra per-^ tinere nullus>reor, inficias ibit , ‘quumi tamfcdulo ac ferio illis interferaturs;
ac or-i
‘ -7' '
USPISTOL^. 7§
4Cordinedifponantur. Atqui peniti- us ifta exquirite, quia pervariapro- phanorumferipta difperguiitur, at^ ea mente ab eis explanantur Vt ad te- porale commodumprofidat,pero- cium nobis non conceditur. Sed dc
0
poiitificijs decretis plus nimio eifde incumbere vetamur, cogimur quocj prjefcriptis diuihis facras euoluere li teras.ScrutaminifcripturaSjinquit i- pfe facrofandorum oraculorutn c6- ditor, quia vos putatis in iplis vitam 2tcrnamhabere,&c. Quod vero lo- annis locum tibi potif-
fimum delegerisjsibicj traditum brdi nem tehuerisjac deinceps csterarum Gemmarum qu^ celebriores habena tur,non omiferis elucidationera, ma- xime probo. Certifsimum enim ac folidifsiraumlocumquiin diuinis li- teris habetur qui tuo congrueret inffituto felegiili, vtpote cuius inter- pres dc autoridem euet de quo ambi gere nepharium fit Jlla autem nome-
tA
\
Hebraica
nomina
Gemmaru
P^SCTl^Sll nULD.
tlatioqu^inExodilibro digeritur ta pice 28. incertior ob variam interpre- tum tranflacione,& diucrfas fcripto- rum opiniones habetur. Si voces He braic^perinde comperta elTcnc atej Gr^csenuliafuiflec eligendi ratio, ni- fiforte quiahsB ad faccrdotalium or- nametorum fplendoremj illcB aurem adeiuitatis diuiniE cultum & ornatu pcrtinet.Nunc quiaHebraicus fermo paucilsimisfuitagnitus qui externa- rum linguarum habuere peritiam:, tu ob vecullatcra , tum ob (olitaria He- braeorum vitam qui abalijfs gentibus fegregatij earum commercijs rarius vccrencur. Graecus autem tam nobis familiaris vtin quotidianu vfum no- flrum tranfierit, merito quod ficvfi- tatumhabetur^pr^ altero tibi in ex- planationis maceriafurapfi{li>ne am- biguis fundametisiactis cotum quod i fupcrflruerecur^ vacillaret, Hebr^i li- quidem > maxime huius ietacis , tanta : calielnein horum notitia excutiunt,
VC:
:bpistol^. 79
vt plufquam talpas exoculatos crede rcfas fit : nifi forte quorundam lapil- lorum Hebraica vox m externam Un guamderiuataantiqu^e veritatis vedi gia etiam ciEteris nationibus relique- rit, ac inde a primis auisad nos vfq^ permanaritilloruincolumis nomen- clatura, Q£orumprieccr Sapphirum Sapphims^. qui ipfis vniuocc quocj dicitut:, & Ia fpidem iafpeh nominatum , nullum crediderim hacrationecognitu.tam- etfi etiam iniafpide aliud interpretes nonnulli fentiant>eundem in Beryllu vertentes, ciECerorum nominaad lin^ guamnodram tranflata variant, alijs aha fufpicantibus.Vnde non fatis c6 pertumhaberuran idcmdiuus loan-* nes faens illis gemmis antiquitus per h^ofen.prodius alludere vel conueni rcvoluerit, quandoquidem in nomi- num defcnpiione cum interpretibus antiquis non plurimum diOcruitjhoc cd tantum in carbuncuio,achate, Li- gurio & Onychino, quaru vice Chal*^
|A 2
VjiSCHj£Sn
ccdonium fiue Carchedonium, Sar- donychen, Hyacinthum Chryfo- prafum confticuic, vc non fatis liqui- dum iic de interpretum fide, quU lam omnisiilorum verfioin dubiUa non- nullis vocata fit. Arbitror tamen illu non eofdem lapillos adijCere voluif- fe,quum onychis, qui apud Mofenin ter duodecim Gemmas memoratur nullam mentionem fecerit, quem ple ri(5 omnes eo nomine ab Hebraica voce fcoham tralatum vocitant: nifi forte Sardonychem idemloannes jp illo flatuerit, quod lofephus facere videtunCuius onychini lapilli in tuo opufculo vix recordatus es, quum ta ‘men pr^ caceris in veteri inftrumen- to eius mentio frequetius repetatur. Arbitror id confulto tibi accidifTe,^ malignioris fit naturas, nec inter cele- briores Gemmas rupputetur, neque tanta: fit dignitatis &vfus,vtcur^ ti- bifuerit illum enucleatius explicare. Quod idem in Lyncuno,quem no-
Itra-
"E V I S T O L Jf.. 80
flrates theologi aut phy fiologi Liga- rium appellitant efficere vifus es , nifi Probatioi.', quod fuccini naturani demonftrans CIUS aliquantulum memineris. Porro c<eterorum qui facris libris continen tur^quos tamen Apocalypfis nonha bet, gaudeo tenon fuifle oblitUjqua- tenus non minus e re theolpgicafue- rit, hos nofcerequam illos.Carbun- culum6c Achaten Exodus liber cap*
28.at<5 Ezechiel nobis exhibent, ada mas quoc^abeodetnE^echielecap.
3 dc aZachariavfurpatjquamuls hoc potius interpreti Latino quam verita ti tribuerim. Neque enim Hebraicus fermo ibi permittit Gemmam omniu nobilifsimamintelligi:quum duriti- , cs indidem tantum, non prsB fignis c-vutmes, ^ minentia petatur, vc etiam fit e filice il lic memorato. Intellexerim itai^ prp illo aliquod faxi genus : quod etiam- num Grscus interpres oftendit, in pc tram eam vocem vertendo. Sunt qui in Exodo ac E^icchiele.Ioco lafpidis,
P^SCH^SII JBuflD.
adamantem collocent j tanta cftHe- ' br^oru oculis ofFufacaligo.Necnon , funtalij qui pro vitro, quod lob cap. 28.ab interprete poCtumefl, Vocem Hebraicam Zecucith in adamantem vertendam autument. Idipfum pene in omnibus Gemmis reliquis vfuue- nitHebr^ds, vtfubindenouam vela- lia m pro alia excogitent: fic funt casci errorum magillri , quibus \llx ikx a facroPralteprofufe imputantur. Ob fcurentur,inquit, oculieorura nevi- deanf.Bflquocj eodem cap. lob vo- cabul5,quodinCoralliu trahut quu -Tiufquam in facris habeatur;id autem cft pro quo, cxcelfa, traduxit inter- pres Latinus, minus confiderate voce Hebraicam pro altera fumens. Inucni mus quo<^ altera voce, in eminentia, in eodem capite verfam, quam etiam volunt efle cuiufdaGemm^ fymbo- Gabis. lum,Gabis ea didio fcribit. H^c au tem dixerim vt tuu confiliu approbe, qui diui loannis Getpis explanandis,
relU
^ P 2 S TO L
reliquas etiam vfu & dignitate ccle- brioresnon omittendas cenfucris,in queis eas qux fparfim in diuinis lite- ris legunt, tamct/i clarum non fit qu^ dintjVerifimilefuerit cotineri.Non ab nuerim tamen illud primu feculum> quofacrscoditxfuntfcripturse^hoc gO: Mofis «tate, non vfqueadeo fuifle edoduvt omnium Gemmarii perno uerit naturas & vires , quum inficiari no queamus illud tunc primu omne ruditatem exuilTe^dc perfpicuu fit, ab aetate Plini) non parum immutatam efiTc earum Gemmarii ^flimationemj Gemmam d^quibufdam non parum preci) ccfsifle, quum eo tempore primum vel fecundu dignitatis locu obtineret vniones,nuc aut vix quartu fortiant,
H-sJd eiUeflertiu centies vna Cleo- patra Aegypti reginas Margarita;qu^ fumma no minus (^flimatur ducenas & triginta quatuor milibusjtreccntis , quocf&feptuagintaquinq^ ducatis* Potuerut itach eo rudi feculo Adama-
tA 4 '
Gemmaru
admiratio*
P^SCHjfSII
tcs & nonnulli ali) lapilli primx nuc indicatura fuifreignoti:& qui maxi- tunc dignitatis fuere;^temporis ac cefsione,nobiliorit)us cedere coepe- runt. Ecce quo me protraxit tuiis dc Gemmis Sc lapillis operofus labor^ Cernis quis tandem Epiftolse finis e- ritjfi eunda examuffatim pergam edi icere qu^ foecundum hoc tuum argu mencu parere pofsit, fi myfiicas a fin- gulis Gemmis fignificationes eruere parem; fi duodecim fundamenta his lapillis ornata:»portas(^ fingulis Mar garitis extrudas > theologorum mo- re,ad morum fabricam & facramen- torum exprcfsionena trahere yelirn. Quem h^c contemplatio, atq^ ta de- cori habitaculi adumbratio , ad vit^ purioris fplendorem non pertrahat? quis prauos mpres ad reditudinis li- ngam huius ciuitatistamfpeciofasde fiderionon corrigatfquis tamobefas mentis &fiebetis ingeni), qui non ex his perpendat, quanta mundicie pr^-
EPISTOLA. 8»
S
pollere debeant duitatem tantis or- natam miraculis ingredi cupientes, quum nihil coinquinatum , vt palam diuusipfe loannes afferit, in illam re- cipiendum fit, lampaulifpcr no pi Cotralu^ gcbit animu attendere in eps qui ho- ^is gelSl rum lapillorum gcflaminibus gaudet dis, onerari, vel yt fe ad exercitia fpiri talia inde promoucant,quodin illis mirifi ds veftibus quas facerdoti magno ap paratas legimusjfadu credimus: vel vt eorum fulgoribus fefe venditent a- pud vulgus ignobile gloriolam qua- piam exhis captantes, & quiddam di uinum fibi arrogantes^ quod Tyrio ' regi impingit prophetaExechieI,quc in medio ignitorum lapidum ambu- lafle fuggiilat: de quo paulo ante di- xerat, E6 quod eleuatum cor tuum quafi cor Dei, Et pbft. Omnis lapis preciofus operimentum tuum, Eiuf- modi homines quis non fateatur de- generis effe animi, qui proprijs orna- tibus priuatrihoc eft virtutibus .denu
tA 5 .
V^SCHJI sn BC/tLB,
dati, exoticos 6c externos cultus afci fcunt, tiaras, digitalia, cingulos, 6c gd non, frequetifsimis. lapillis infarciut? perinde ac fi in illos vertendi efientj animi natiua ornamenta faftidientes. His hominibus fi vel mentis micain- c(Tet,cura diuerfa,eanimiru quseom ne fadicium & commentitium afper ^ natur,inprimisappeteretur,quaho- nedos mores iilisipfis lapillis defigna tos induere fatagcrent.ExcclIens qui Admiratio Jem natUrS opus & no exiguum mi- fus,&gefta raculum eic Gemmaru natura cx viSj licita i] fpcftctur materiae temperamentum dc quadam lucis cu elementaricrafsi tie copulatio, & eo prscelletius quo durabilius:& tameft mirabile, vtipfa naturam fuam totam vim inearuopi ficium collegiffe ac effudifiTe videat. Qqamobrehasgcfiatuns, quia lum- mopercintuentium oculos alliciunt, expedit, vt in cuiufdam infignioris o- perisfymbolum aut fignum adfuma- 'tup,quo meus haud in paucis natur»
gradi*
tio
qur
^prsToz^,
gradibus illas antecellens vegetior, ad fu^ operationis promptitudi- ncmaccommodatiorreddatur: &ad ^ seternam beatitatem, ad quam beni- fgnus conditorillam defl:inauit,com- pendioGus perucniat. Hoc prjEcipu- um horum lapillorum munus credi- derim, quod G defuerit , indignum prorfus celGtudini humana gefta me poterit iudicarij ne vnde corpus qcF corrumpitur ornatum aucunaturjin- dc maius difpendium animus C(xle- j ftibus natus incurrat, & ne nimio la- pillorum fulgetris addit5lus, lapideus etiam ipfeanimus euadat,ac proin- de a fua conditione decidat : nec ab ijs honoris fubGdium quxrat , qui-- bus ipfe opinionem honoris elargi- tur. Hac ratione agnofeant reges dc ponti6ceSj& quicunque horum ge- ftiunt adiacenti luccgloriofiores ap- parere,eorunde vires, iUas<^ ad animi vegetatione transferant^vt in Sapphi- 1:0 fitcaftitasdt coeleflium amor/m
P^SCH^STI B jtL D.
Carbunculo ardens charitas^in Ada- mante iuftitisB conftantia , in Smara- gdo facilis humanitas, & in CcBteris fi- mile aliquid quod menti virtutem tri buatme quiddam fimiaticum referat, hoc eftme ficut fimiain purpura faftu quendaoftentcnt &fe ridendos pr^ vires natM^eant. Nolim tamen falubresGem- marum vires attenuare, corporibus humanis oppido quam profuturas, fi commode illis applicentur. Qiias vires proprietate^vtreliquarum re rum, corpori humano conducibiles, fuerit phyficorumveftigare: illa vero Cgna qu<e mentcmmoueant,theolo- goruro;vt in eadem retractent medi- ca phyfici,^ diuina theologi, atej fic vhumquodi^ membrum in myftico Chrifti corporcjfuo munere digne g- fungatur. Vides optime Francifce, tui libelli lectione menon parum fu- iflTe dele61:atum,qui tot verbis gaudiu teftatum reliquerim , afFectus hos vclufoeftro percitus velpotiusnumi
ne
epistola: $4
ne afflatus ediderim, ne prorfus perdi tum laborem tuum autumes* Namii eiufmodifruftus neutiquamfequan- tur,frufl:ra fuerat a facris tuum argu- mentum petiffe. quandoquidem lu- ce clarius efl in his Gemmas efle me- moratas rion vc corpori decorando fer u ire Ii tjfe d a n i m i VI rt u ti b li s Vel c6- quirendis vcl-conferuandis profice- rent, fed neq^ alioqui pluirimum dc- cuiflTet eundem libelium cuiuis yii/Tooy dicare^ quibus facra tradarc femperincumbic;fed neq^meccnfo- rem flatui oportuilFet, cuius Vires taa tse rei expediend^a^impares funnNon pauca etenim e philofophofum ady- tiS;, nonnullae theologorum placitis inmediumdeduxifli, dequibusccr- cumferre iudiciu difficile fuerit^qur- do nec furarnus philofophus pofsic omnibus his fufficere*j <Sc theologus interdum conniuebit,nonnunquani difsimuiabit, modo nihil fit oraculis coeleftibus ac eccleliaflicis dogmati-
S P I S T O L lA:
bus repugnans. Eiurcnodi fcntlmcn- torum nonnunquam narratorem no affertoremrufpiciOj^quod habeas no infimos autorcs quibus acceptum fe- ras quod expromis quibus te tuea ris>quum liberum fit in plerifc]^ vtran quepartemfoucre.Dc quibus nunc eflec longius quicquamdiflerere,pr<^ ferum quu probe calleas quid intus habeam.Relinquo fua aftrologis apo telcfmata>theologorum turbam non modorcfragantem, fed manibus pe- dibuscjillo adrepentem mterim dif- limulo, dc qinb^ nihil mihi libet nuc fcnbercjquado prolixior ipfe fuerim quam putaueram, proferam tibioc- cupatifsimo, cuius feria inter- | pellare, piaculi quid- :|
dam refert. Va- - '|
le.
ALARDVS RVEVS ETIAM num puer,Patris obferuandirsi- nulibeiium,Lcdori com- mendac hoc Ele- giaco.
legii mmfi cotmtma erudit ThjeJlie^ D^cerptumd^ v<iqU eurrihw Hippolytum^ Oedipodemij^ oculu captumijlruH^m^ venenis MedeAmyepum hedaq^ legis:
Qm legis HArpyias^CentAmos^GorgoniUy Qmd niji monJlrayprecor^prodigiefA vides i* Talia qua cruciant animum male fana facejpmt^ Quaq^ virum fipiant perlege Jcripta Patris:
Hic vim gemmarum traBat,qua cognita Unge illarum vmeit commoditate decm.
Eiufdcixi ad patrem integerri- mum^ Epigramma.
Ecce pater volitant totum tua firipta per orhem, DqBa per aternos (cripta legenda dies: Nempe tuo exemplo memjlrum nomen m auras Spargere vk:tutum nunc mihi pandis iter.