?u:

22, INDEX LBCTIONUM

IIV

VMIVERSITATE lilTTEMAMVM VM ATI^Ii A VIEMSI

PER AESTATEM A. MDCCCLIII.

A DIKi XI. IIKIV^I^ APmiill^

HABENDARUM.

INSUNT FR. HAASIf AD L. ANNAEI SENKCAE DIALOGOIIUM LlBilORUM VL ADN0TJ«1^NBi"c5mCAE.

TYPIS VNIVERSITATIS.

1)15 \il

i0419^

RECTOR ET SENATVS S. P. I). COMMILITOMBVS.

t^um proponimus vobis, commilitones humanissimi, copiosissimum scholarum iiidicem, quae in vestrum usum vobis et plurimae numero e1 genere diversissimae offeruntur, faciie existimabitis, qui olim voluerunt in academiis nostris tot ac tam varia litterarum studia con- iungi, hac id eos mente fecisse, quod vetere praecepto crederent nihil humani a nobis alie- num esse; quo praecepto ut imprudenter ii abutuntur, qui leves per omnia studiorum genera vagantur, ita magna cum utilitate utuntur ii, qui cum in uno studio sedem certam ac stabilem fixerint, simul tamen cognoscere student et qua id necessitudine cum reliquis cohaereat et quae eius origines, quae fata, qui gradus fuerint; ita enim continget, ut non in uno quasi angulo litterarum defixi haereant et taraquam sutores quidam ultra crepidam suam nihil vi- deant. sed cum et studiorum et temporum omnium continuam quandam cohaerentiam esse intelligant, quidquid ex aliis studiis aliisve temporibus utilitatis peti potest, id omne circum- specte et sapienter in eas quas ipsi colunt litteras convertant. Quamobrem iidem maiores nostri, qui tam diversa litterarum genera in una academia vel in uno, ut olim dicebant, studio generali comprehenderunt, pubiicum academiae oratorem ex eo potissimum studiorum ge- nere creaverunt, in quo reliqua omnia haberent communem fontem et vinculum; id autem antiquis litleris contineri ii quoque fatentur, qui mira vanitate in praesentium temporum do- ctrina adeo sibi pl;icent. ut praeslantissima superiorum seculorum ingenia contemptui habeant. Quare vetere more nos quoque, cum de omnis generis scientia scholas vobis indicimus, ex antiquitate petimus praefationis argumenlum, et iterum vobis L. Senecam proponimus, cuius dialogorum librum VI, qui est intei' reilquos facile princeps sed idem multis locis oraviter depravatus. diligenter emaculare studuimus; in quo libro non solum philosophi habebunt, quae de eius argumento et fontibus quaerant, sed ctiam theologi cognoscent, quam prope saepe ad christianam doctrinam Stoicorum accesserit philosophia , et iureconsulti videbunt, quomodo exempfum auciore Seneca appellaverit c. 1 0, 3. et medici, quomodo cum alia tum sin-

1

sulium dixerit, siquidem dixit, c. 11, i. itemque historici et alii haud pauca vel lectu iucunda vel utilia cognitu reperient, quae omnia ut omnes quoad eius fieri potest recte emendata legere queatis, philologorum studiis provideri debet; de his igitur pauca haec accipite, qui- bus quid in Teubneriana Senecae editione quibusque de causis novatuni sit explicavimus.

L. Aiiiiaei Senecae dialogorum liber YI. ad Marciam de consolatione.

CAP. I, "2. qualem te in perso/ia patris tui gesseris] Fuit haec vetustarum edd. scri- ptura, quam mihi non recte videntur sprevisse, qui post Muretum Senecam ediderunt secuti iili codicum auctoritatem, in quibus legitur: iii persoriam; ac poterant sane et librariis olim et nuper editoribus fraudi esse vulgaria de rectione /// praepositionis praecepta ; ceterum et alibi fit, ut in cuin ablalivo posita significet rerum quoddam gcnus vel conditionem quandam, jn qua aliquid fiat, non autem eam inter nonien et verbum necessitudinem, quae aut proprie localis est aut translate ; et in hac de qua ngitur formula id ita esse satis docere poterat Se- necae consuetudo diligenter observata, qui seniper di\it iii pcrsoiia, sive accusativum requi- rere sequens verbum videatur sive ablativum; atque in Marcia quidem satis perspicuum est non quaeri id, quomodo affecerif patrem co quod talem se gessit, qualcm Seneca praedicat; sed ipsa per se spectatur et virtus illa, cui probandae pater occasioneni praebuit idque etiam ita ut ad ipsum virtutis eius sensus pervenire non possct. Facile igitur apparet, cur Seneca scripserit ep. 18, 1 3. iit omties persoiias /lic cxardescit adfectiis ; cf. iiifra c. 7,4. sedinformula illa constans usus est; vid. de beneff". III, :21, 2. idem e contrario Jit iii persoiia servi. ib. IV, 40, 2. quid amplius iii Iiorum persuiia possiim quam relle ? ubi rursus editores idque contra librorum mss. fidem iii pcrsonam scripserunt. de clem. I, 2, 1. habet haec {clementia^ in persona quo- que iiinoccntinm locum. Nat. Quaestt. IV, praef. 0. fiitiiros miiltos Plancos cogita iii perso7ta tua. ubi item olim fuerunt, qui accusativuni mallent. ib. § 13. iioit mihi iit amicitia Getulici vel Caius fidem eripiiit , non in aliorum persoiia infeliciter amatorum Messala et Narcissus. quo loco item a me ablativus restitutus est ex uno codice. Dial. XII, 19, 1. illa quidem (soror tua) adfectus tuos semper scquitiir: iii mea tamen persona iion taiifum pro te dolet. ubi usus ignoratio eftecit, ut commate ante iion posito perversissima sententia oriretur, quam mira in gravissimo errore fiducia enarravit Ruhkopfius. Denique addi potest etiam locus ille epist. 93, 1. aequitatem fuam desiderari, quae tibi in omni persona, in omni negotio sitper- esi, in nna re deesi. Ceterum dubitandum non est, quin ex iurisconsultorum lingua formula illa fluxerit; vid. Ulpian. tit. VIII, (>. idem inris cst in pcrsona coelibis. — CAP. II, 4. iion dico iioit csf ausa] Vocem est tuentur codd. paene omnes ; nani ii quoque id facere putandi sunt, qui ex causa vel ex casa habent; quare vocem illam restitui, quae nihil incommodi ha- bet, requlrit tamen interpunctionem sententiae a vulgari diversam, qua ego usus sum. — CAP. III, 2. nec plus doluit quam aut hmiestum erat Cacsari aut aequnm matri.] Revocavi

3

scriptuiam inde a Gronovio vulgatam matri ; nam quod F. e sua coniectura posuit acquvm in alio, id quamquam proxime accedit ad optimi cod. A. et Berol. scripturam aeqiio inali/o. nuUo tamen aiio nomine placere potest; voluit enim Seneca iustum illud doiendi tempera- mentum significare, quod apte coniunctis contrariis officiis efficitur; atque in Livia poterat Caesaris splendor hanc vim habere, ut matris dolorem nimis facile exueret ; poterat item ma- ternus adfectus adeo vehemens esse, ut in odium vel contemptum ^jrincipalis fortunae erum- peret. Contra si in alio scribamus , materni amoris nulla ratio habetur, pro Caesare vero alius quivis ponitur, cuius fortunam si tenuiorem aliquam fingimus, ieiunum est dicere in hac quoque consolationis aliquid inesse; quid vero , si adeo mala sit, ut dolorem non soium non minuat, sed etiam augeat? Quare cum alius cuiusvis mentio aut ieiuna sit aut falsa. praetuli auctoritatem codicum Col. et Bong., praesertim cum ne ipse quidem optimus codex adeo longe ab illis discedat, ut non possit vitiosa eius scriptura ex illa orta esse. Ceterum simili oralionis forma in commendanda eadem dolendi modestia usus est Seneca Dial. XI, IS, 6. Sic rcge aiiimiim titum, ut et sapieiitibiis te adprobare possis et fratribiis. — ibid. cian viemo- ria illiiis rix{it. qnaiii\ nemo potest retiiiere ct freqnetitare , qiti illnm tristem sibi reddidit.] Locum graviter corruptum leni ac si non vera, at certe probabili emendatione usus ila correxi, ut neque in verbis neque in sententia oflendas; quae enim antea vulgabatur scriptura. tolerari non poterat: cu7n memoriam alterius nemo posset reiiiiere et freqiieiitare , quiti illam tristem sibi redderet. quis enim non videt, non ad solam Liviam haec verba spectare, sed commu- nem esse sententiam, in qua non erat iniperfeclis locus posset et redderet. neque alter com- mode dicitur, ubi significatur aliquis vel filius vel alius mortuus, quem alii magnopere et vivum amaverunt et desideraverunt mortuum; denique illud falsissimum est, quod dicitur nemo alte- rius memoriam frequentare posse quin illam tristem sibi reddat; nihil enim magis potest ab- horrere a Senecae mente; vid. Dial. XI, 18, 7. epist. 63, 4. 99, 2.3. Atque in hac quidem re verior est scriptura illa, quam Fickertus e diiobus codd. recentioribus adscivit: ciim memo- riam alteriits rix homo potesi retinere et frequeniare, qui illam tristem sibi reddidit. sed ne sic quidem omnia incommoda sublata sunt, ac plane intolerabilis est indicativus poiesi. Quare aliam emendandi viam ingressus sum, quam monstravit cod. antiquissimus A, qui sic habet: cum memorialius vix nemo poiest reiinere et freqiientare. Manifestum est librum unde ille flu- xit, in hac parte lacunas habuisse madore vel alio modo ortas; quod cum manifestum sit in depravata voce memorialius, non poterit improbabile videri in voce vix ; itaque restituo, quod est in cod. D., cum memoria illiiis et deinde scripsi vixit ; quae enim antea dicta sunt de Livia memoriam Drusi perpetuo et omni modo celebrante, vix poterant aptius comprehendi quam his verbis : cum memoria illiiis vixit , i. e. quasi comitem per totam vitam habuit filii memo- riam, non illam tam brevem, quae non nisi cum dolore maneret; cf. epist. 63, 3. pari modo Seneca convivere alicui donum dixit de benefi". I, 12, 2, quod ei perpetuo haeret nec in ob- livionem abit. Quae deinde sequuntur verba ad memoriam pertinere neminem latet; quare eodem loco, ubi vixit vox truncata est, statui excidisse vocem qiiam, in qua non nego esse aliquam ofTensionem ; cum enim communis sit quae sequitur sententia, apparet aliam esse me- moriam, quae in pronomine relativo intelligitur, aliam eam, de qua antea agebatur; illa omnium hominum est, haec unius Drusi; non tamen credendum est talem dicendi figuram inauditam

1*

4

esse quamquam reccntiores gr.unmatici in observanda ca indiligentes fuerunt, cjuippe qui toti sint in ea discrepantia demonstranda, quae in formis nominuni animadvertitur; medio vero aevo ad notionis diversitatem tani accurate attcnderunt, utFiorista v. (>() sqq. septem species eius o-eneris distinguat quamvis magis ilias subtiliter excogitatas quam Romanorum usu confirmatas, cuius tum cura nulla erat. In Scneca vero ferenda talia sant, cum eliam ludat (iguia similiima dial. I, c. 3, 12. ubi de Socrate dicit: de viorfe dispntavH vstpie. ad ipsam; et similius iliud est, quod infra c. 24, 2 de verecundia, quae ibi Metilii intelligitur, communem adiungit sententiam inter- posito pronomine relativo qiiae. Sed sive verum est quod ego dc conicclura posui qiianu sive alia ibi scripta fuerunt, in eo certe milii recte Scnecae mentem divinassc vidcor. quod priorcm sententiae parteni ad Drusi, posteriorcm ad dcfunclorum omiiium incmoriam pertineie statui. — ibid. J5 3. ipsaqne dcsiderans triste mairibiis omeii ocoirrere] Edebatur vulgo Murcto auclore occurres contra libros omnes; contra retiuebatur, quod est in omnibus libris ipsiiinqiie ; et Uuh- kopfius quidem Muretum Gronoviumque sequens sic interpungebat: ct iiins ipsiimqiie , deside- raiis; iriste — occnrrcs: rohiptates — reicies. quod nuilo modo ferri posse vidctur; non enim potest Marcia filium mortuum simui et desidcrare ct aversari dici, quae sunt inter se contraria; nimirum manifestum est, paucis repeti lioc loco, quac antea piuribus verbis de Octavia dicta sunt; illa enim el alienos iiberos et suos aversabatur in unius mortui filii memoria defixa, quem profecto non aversabatur sed dcsiderabat. Itaque participium desideraiis si cum antecedcnte verbo coniungitur, qne particuiam deleri necesse est; si quis Lipsium secutus participium cuin sequente verbo coniungi veiit, qiiod est occnrres . perit iila , quae placere polerat mortui filii cum liberis vivis comparatio, et superest alia, qua iila quoqiic ratio prcmitur, difficultas in voce ipsum posita; quis enim crcdef, una hac vocc appellari potuissc IMarcinc filiuni mortuum, cuius antea nulla mcnlio fuit? quare cgo lianc ipsam vocem corruptam essc ratus, qiiippc quam im- prudens librarius accommodasse videtur ad trisle omen, ipsaqnc scripsi et deindc c libris restitui occnrrere; ita enim aptissime Octaviae iila in lugcndo filio pertinacia signilicatur, quae non in- vita propter calamitatem suam triste matribus omcn occurrebat, quamdiu id vcl par erat vel necessitas cxigebat, sed quae id ipsa dcsiderare videretur, cum lugubicm vestcm numquam de- poneret talisque per omnem vitam essct, qualls in funere. Illud denique apcrtum est, quam apte in hac mea ratione participium dcsideraiis coniungatur cum verbo reicies et quae sequun- tur; ut enim trlste omen faciunt aves soiitariae maxime et lucem fugientes, cf. epist. 122, 3. ita Octavia quoque tenebris et solitudini familiarissima. voluptates honestas reiciens et invita haerens in luce non potuit si quando matribus occurreret, non esse pro tristi omine. Ceterum haud scio an deinde praestet inrita scribere pro inrisa; quamquam lu.r iiivisa dicitur alibi ut ap. Quintil. declam. XVIII, c. 17. extr. denique \ocem permissas suspicor ab interprete ilia- tara. — ibid. J^ 4. Voces ac mitius. merito suspectas Fickerto, vellcm uncis circumdedissem ; manifestum enim glossematis indicium cst, quod deest vox ac in optimis plurimisque codd., in uno est et. Similia exempla cum alibi sunt haud pauca, tum in dialogis haec : 11, 12, 3. VIII, 5, 5. X, (>, 4. 14, 5. XI, 4, 1. infra c. 11, 2. 12, 3. 23, 1. 26, 3. cf. Drakenb. ad Liv. IV, 53, 3. Paulo post vocem malnm nolui cum F. abicere, in qua quae sunt codicum discrepantiae, eae hoc solum comprobant, usum eius vocis ignotum fuisse librariis; nec movet me quod, si recte memini, apud Senecam nullum praeterea eius usus exemplum reperitur;

tanta enim esl Ckeronianorum excmpiorum similitudo, vix ut dubiles ea Senecae h. 1. in mente fuisse; vid. maxlme Accus. in Verr. II, 17, 43. Quac, malum, ista fiiif amoilia.^ ib. I, 20, 54. Qiiae, malinn, cst ista tatiia ai/dacia atqiie amciitiuf cf. Pliii. I, (i, 1;5. X, 5), 18. Offic. II, 15, 53. Adde Liv. V, 54, 6. Gell. XII, 1, 17. XIII, 12, 8. XV, 31, 4. Vopisc. Tacit. c. 5. quac omnia liabent eandem speciem, in qua soli comici non continentur. — ibid. est enim quaedam ct dolendi modcstia. illiim ipsiim iiireiiem, dignissimiim [qiii te'] qiiietam scmper iio- minatiis cogitatiisqiie faciat, meliore pones loco, si — ] Magnopere hic locus viros doctos exer- cuit neque tamen quisqnam eum sic aut cmendavit aut interpretatus est, ut non gravissimae oHensiones supcressent. Ac primum quidem illud constare debct primis vcrbis conimunem contineri sententiam, in quam non potest inlrudi scqucns accusalivus taniquam a dolendi vcrbo pendens; ne quis cnim cum Fickcrto paucisquc aliis editoribus faciat, salis declarat ipsa sen- tentiae forma, qua magnopere Seneca delectalus est; vld. epist. 99, 21, csf alicpiis et dolendi decor. ib. § 2. discant qiiasdani etiam lacrimariim ineptias esse. epist. fi3, 2. esf aliqiia et doloris amhitio. Dial. XI, 15, 5. indicarit non militandi tantiim disciplinam esse servandam, sed etiam dolendi. epist. 52, 1'2. cst aliqna ef laiidandi licentia. Quare accusativum illum ipsiim iurenem necessc est coniungamus cum illis: melinre pones loco ; nam Gronovii ratio pro- bata a sequentibtis cditoribus pluribus r.ominibus repreliendenda esl ; scripslt enim sic: dinnis- sime qnietvm semper nominans co^itansqnc facies. et meliore pones loco ; in qua scriptura non minus quliiqules discessit a vetcrum librorum fidc; orationcm aulcm cflcclt contortam et Sencca paruin dignam ; voluit enlm verba liia: dif^niss/nie qnietnm bis inteiligi, ita ut iuvenis et pcr se talis sit et talis item a matre nominetur et cogitetur; sententiam denique Senecae tribuit ab lioc loco allenam; non cnlm lioc agllur, qnomodo possit mortuo Marciae filio quies dignissime parari. sed ipsa Marcia quomodo ad quietem et dolendi modestiam pervenlat. lam vero cum satls intclligalur, in \eyho faciaf iuvenem subicctum essc, siquidem optimos libros secuti scribimus quietam seinper nominafns cogitatnsqi/e , cumque iam antea demonstratum sit, accusativum invcnem cum verbo pones construendum esse, efficitur verbis illis contineri sen- tentiam secundariam primariae interposltam, quam ego slc reslitui, ut pro eo quod in libris est dignissimc qnietani, scribercm dignissimnm qi/i te qnietam; itaque cavi, ne plus quam uno loco a codicum scriptura rccedamus, nec potest mutatio iusto audacior videri; facillime enlm qiii te voces ante syllabas siniillimas excidere potuerunt, praesertim si antecedens vox dignissi- JKJ//K non plene scripta fuit , sed vel dignissini. vel digniss. fan modo ortum videlur, quod infra c. 22, 3 legltur in A. cod. et aliis plerisque /)ro.T//«c' pro eo quod verum est, pro.Timi/7n ; saepe autem voces in hoc maxlmc libro truncatas habere codlcem omnium praestantissimum A. dixi in vol. I. praefat. pag. VII. quae res videtur non esse huius sed alius codicis scribae tribuenda, c quo Mediolanensis derivatus est. Ceterum ad firmandam emcndationem meam hoc quoque addam, solcrc Senccam, ubi de Iiominibus rebusve iudicium facit, saepissime uti bac formula: dignns qni ■ — aut dignus aliqua re ; vid. infra c. 9. 5. 13, 2. Dial. IV, 23, 3. 33, 6. V, 14, 4. 18, 2. de beneflr. IV, 37, 4. III, 37, 2. VI, 31, 12. Tota denique oratio quam nunc commoda sit, quamque apta sentcnlia, nolo verbis plurlbus enarrare. Illud unum fortasse vitiosum, quod in fine occurrit iegitur, ubi malim occnrret. — CAP. IV, "2. consol[a- tori se] Areo praebuit] In optimo cod. A. scriptum est vitiose consolareo, unde varii orti re-

cenliorum codd. eirores, in duobus autem plane abiectae sunt syliabae illae cotisol et scriptum se Areo, quod nollem probasset F. ; certe scriptum oportuit Areo se ; sed profecto se prono- men eodem ioco excidit, ubi antecedens vox in fine truncata est; quare aut quod olim edeba- tur scribendum est cotisolatidam se Areo, aut quod ego propter quandam iitterarum similitudi- nem probabiiius esse credidi cotisolafori se Areo ; possis etiam cotisolati/ro se aut consolatiti se coniectare; nulia enim in codd. causa est, cur non omnia haec pariter verisimilia putentur. — ibid. § 4. coUocatas scripsi cum optimis codd., quod non video cur non probetur; vulgo ede- batur coKocatis, F. vero ex uno cod. recentiore coUocatos scripsit. — CAP. VI, 3. Vocem mare omittit cod. A cum G, quorum tamen uterque eam supra adscriptam babet, ut dubites sitne errore omissa an ab interprete addita, qui non videret, tiai/fragii/m intelligi posse. — CAP. VII, '2. Niniis foi tasse tenax fui scripturae codicum editionumque tantum non omnium, cum redieritit restitui, quod Fickertus auctore uno cod. D. in redieriiiit mutavit: videtur ta- men illud quoque aliquani defensionem habere; cum enim protasis duplex sit. utraque e cum particula apta, non taraen ita, ut parem utraque dignitatem habeat sed ut altera alteri illata sit, prior nil nisi tempus significat; ci/tn enim dictum fere est ut postquatii vel n6i; posterior vero habet vim causalem vel restrictivam, ut cum pro qnamris accipiatur et antecedat rem mi- ram et inexspectatam, quae in apodosi est, quo sensu Seneca alibi saepe dicit: cum omtiia fe- cerint, ciim mutta fecerint et quae his similia sunt; vid. Ep. 11, 6. 87, 7. 89, 21. 90, 39. 94, 67. 100, 5. 124, 22. rem. fort. 2, 2. Dinl.XIl, 20, 1. infra c. 17, 5.— CAP. VIII, 2. 7ivnc te ipsa cusfodis] Dixi de hoc loco iam in adnott. crit. ad Dial. V, 27, 5. ubi quamquam ipsara quidera sententiam Senecae recte exposui, tamen iterum iterumque considerato loco si- millirao epist. 63, 3. adducor ut credam iure damnatam esse quam tum defendebam codicum scripturam : tion te ipsa custodis. et probandam eam, quae est in edd. omnibus: nutic te ipsa custodis ; nam etiarasi loci illius similitudinem negiigas, quae superiores interpretes fugisse vi- detur, tamen vel sic praestat nuiic scribere quia, si non dixisset Seneca, vix dubites, quin cu- stodies scripturus fuerit; quoniam autem custodis scripsit, manifestum est, non voluisse eum dicere tertium, quod paulo ante iam bis dixit, forc, ut tristitia Marciae vel nolente ipsa exstin- guatur, sed adiungit potius causam, cur id nondum factum sit aut tiat; nunc enim adhuc ipsam se Marciam custodire, ne aliud agendo animus relaxetur. Ceterum commutari inter se voces ?ion et tiunc cum alibi saepe observatum est, tum in Senecae libris haud pauca exempla docent, quae passim Fickertus in scripturae discrepantia adnotavit; quorum pauca, sed tamen aliqua sunt e codd. optirais; de ipso cod. A. vid. vol. III, pag. 378. de cod. Paris. p. vol. I, pag. 123. de vetere codice Bambergensi Nat. Quaestt. vid. vol. III. pag. 702. 710. de Nat. Quaestt. cod. optimo Berol. vid. vol. III, pag. 457 extr. 463. 508. 581. 644. e variis libris recentio- ribus exempla sunt vol. III, pag. 309. 378. 502. 578. 707. 710. vol. II, pag. 355. vol. I, pag. 257. 261. — CAP. IX, 2. Quae miilto atite procul visa sunt] Quod in codd. mss. est ^nte perculsa sutit, unus defendere conatus est F., qui sic interpretatur: quorura vis multo ante (cogitatione) fracta est; ego tali interpretationi vel audacissimam emendationem praefero si et latina sit et ad sententiara apta. itaque probabilius mihi visura est scribere procul visa, ut in oratione abundantiore siraul et tempus indicatum sit et locus; cf. ad Dial. I, 4, 3. nec desideres et particulam; sirailiter in pari abundantia dixit Seneca Dial. XII, 13, 3. iti

iiniversum semcl lincitiir. Quae de aliorum coniectura in edd. scripta sunt prorisa aut prae- visa, hac una difficultate laborant, quod fjuomodo in percnha corrumpi potuerint, non satis apparet. Ceterum Seneca ipse in eadem re dixit inidlo aiite prospicere Dial. XII, 5, 3. ad sententiam cf. epist. 7(), 34. 7S extr. — ibid. JJ 3, exposifiim scripsi, rjuod praeter unum Palat. 4. in omnibus codd. legitur, item paulo post securmn et c. 18, 1. intraturus es. et ib, § 7. spectator et ipse ; praeterea c. 17, 1. pariter genitus es scriptum volui. sed festinans vul- gatam scripturam genita es intactam reliqui; omnibus enim locis illis editores ncglecta libro- rum mss. auctoritate femininum genus ponendum censuerunt, frustra ideo reprehensi ab Heusingero in Emendatt. pag. 24! sq. accedit quod c. 18. 4 satiatns mutaverunt in satia- ios. Scilicet non est credendum, ad Marciam illis locis oralionem speclare ; nec profecto tam inconsiderata eloquentia utitur Seneca, ut cap. 9, 3 feminani eamque semerniem iubeat inter tela vibrantia obsidionem subire; nec c. 18, 7 de femina dicere potuit illa: ridebis niliil hu- manoe auclaciae intempta/um erisque et spectatrix ct ipsa pars magna conanfium , quasi vero femina illa alter quidarn Aeneas esset Aeneaeque verba iactare posset! \i(l. Virg. Aen.II, 5 sq. Sed qui recte noverit Senecam, facile intelliget praeter eos locos. in quibus ad ipsam Mar- ciae personam orationem convertit. alios csse in quibus niore suo loquitur tainquam philoso- phus in magna audientium corona publice disputans. itaque queniadniodum iii aliis libris, qui uni alicui amico inscripti sunt, saepe plures compellat, ita hic quo(|ue c. J). 4 ait: quis unquam reslrum cle exifio, cle egestafe. cle fiicfu cogifare ausus esf .' Quare fore spero. ut lo- Cis illis quos dixi, grammaticorum lilii oninem de masculino genere per soloecismum pro feminino posito sollicitudinem abiciant. — ibicL J5 -l- si aclmoneafur uf cogifef. famquavi cli- Tum omen respuat] Gronoviuni proximosque editores secutus scripsi ut cogifef . lenissima adhibita mutatione; in codd. mss. enim et plurimis et optimis est ef cogitef ; contra deest vox cogifef relicta non eleganter et particula in duobus codd. quos secutus est F. glossema esse ratus vocem cogifef e\ antecedente verbo cogitare ductum; ego non sine causa et re- ctissime idem verbum repetitum esse existimo; non enini iis. de quibus agit Seneca, satis est admoneri. sed ipsos necesse est cogitare ad omnes se fortunae ictus expositos stare, ne di- cant, quod deinde sequitur: non putavi futiiruyn. — ibitl. 55 3. egregium rcrsum ef clig?ium qui 7ton e populo exiref:] Nihil mutandum putavi h. 1. nisi quod pro conupla codicum voce eriet scripsi exiret hac sententia : dignus esset hic versus, qui non efflueret e popull memoria. etenim eliam alibi Seneca quamquam mimos ipsos conteiiinit, inultos tamen in iis versus esse iudicat disertissimos et dignos qui memoria semper retineantur; vid. epist. 8, 8. 9, 21. 94, 28. 43. 198, 9. 11. Quod F. scripsit: clignum qui e Piiblio exierit . longe a codicum scriptura discedit et locutionem habet vehementer incommodam; quanto eiiim et brevius et simplicius erat in illam sententiam scribere: egregium versuiii et dignuni Publio. — Paulo post pro praevidiinus scripsi providimus . quod praeter codicem g. habel etiam A a secunda manu ; iieque eiiim probabile est id glossema esse. quo nihil opus erat, sed est correctio li- brarii libruni archetvpum denuo conferentis. — CAP. X, 4. Fortasse restituendum erat, quod habet codex optinius cum aliis nescifis in fuga vivere. — CAP. XI, 1. Scripsit P. in dolores humanum pecfus dispensandum ; idein coniecit: in dolorcs hu?nani pctforis clispe?i- sandae, quod ego praetuii quia propius accedit ad scripturam codicis A: huuiaui pccfus dis-

8

pensniidn. in quo etiam paulo ante scriptum l/elito pro beluae ; c. 7, 3. a qita pro ea (juae ; c. 11, 4. aura pro avrae. c. 18, 5. quarnvi alia pro a//ffe. c. 22, 8. quanta pro quatdae. c. 26, 7 r?/!>m pro ruiiiae. nec illud rari exempli est, quod pectus est scriptum pro pectoris.

Deinde scripsi quac deiiide ex cod. A. pro vulgato: qiiae demuni. — ibid. J$ 3. scriben-

dum erat opus est , non cst opus. Paulo post quod inde a Mureto edd. omnes liabent: quo- ruiH modo copia iiiodo iiiopia riiiiipilur. quainquam et sententia et verbis aptum est, verum tamen non potest videri, poslquam inteileximus in cod. A. legi: quorum iiiodiitn iii iiiopia rum- pitiir; neque ulla alia est scripturaj quae non e\ illa derivata sit; quare cum non solum, verba, quae sunt in cod. A., intelligi nullo modo possint, sed etiani sententiae pars desit, copiae enim mentioneni desiderari recte Muretus perspexit, manifestum mihi videtur verba aliquot excidisse, quae si supplere conamur, non ideo reliqua quoque attrectanda sunt, id quod Mu- retus fecit; ego igitur nulla littera in codicis A scriptura mutata sic supplevi: quoruin modum \in copia excedens rel] iii inopia rumpHur ; atque ita simul causa lacunae apparet; aberravit enim librarii oculus a vocibus in copia ad similes illas in inopia. Sed quamvis haec plau- sibilia vidcantur, vanus tamen sit, qui non concedat, posse aliud quid et melius a Se- neca ipso scriptum esse. Ceterum copiam et inopiam simililer coniungit Dial. VII, 14, 1. — ibid. *5 4. Sequuntur rursus verba corruptissima, quorum partim videor mihi emendatio- nibus certis in integrum restituisse, de reliquis alii viderint. Versamur autem in loco com- muni, quem saepius Seneca exornavit, de hominis imbecillitate mortisque causis plurimis ac levissimis. cf. Nat. Quaestt. II, ;59, 3. 9 sqq. VI, 2, 3 — 6. 32, 2 — 5. cpist. 120, 13 sq. M. Seneca suas. II, 6. VI, 15. Debel autem oninis emendatio a cod. A. proficisci, in quo hic locus sic habetur: praecare spiritus et male haereulis qua parum repentinum audiet ct improviso soTius aiiribus graris cxcutit. soli semper sibi niiirimentum vitiosum et iinitHi. miramvr in hoc moriem quac nnius singulius opus est ' Levia in his menda sunt et dudum correcta practare pro prt ca/vV et iinitili ^vo iuutile; sed in postrenia sententia cum omnes librarii recentiores pro siugulius scripsissent singulis, in quo editores omnes accjuieverunt. aucta potius est quam sublata loci depravatio; quis euim credat hoc latine dici potuisse aut sensum ulluni habere: 7iiors uuius singiilis opiis csf . quasi vero hoc inculcare operae pretium sit, non binis pluribusve mortibus unum liominem perire ; et quid putabimus hanc sapientiam ad levandum Marciae dolorem prodesse? aut quomodo opi;s csse dici potest, ubi de necessitate raturae agitur? Non multo melius est neque quod ante F. legebatur ab Erasmo inventum: mo. ^em uniua qua singulis opiis est, nec quod ante Erasmum vulgatum erat: niortem unius quae singulis opus est ; nam quamvis tolerabilis sententia haec sit, non mirandam esse unius hominis mortem, quae subeunda omnibus nccessario sit, tamen neque verba ad eam sententiam apte delecta sunt neque tale est oratioiiis consilium, ut seutentia illa interponi possit; agi enim de mortis causis minimis et innumerabilibus et antecedentia demonstranl planissime et sequentia, quae per enim particulam adiunguntur. Ruhkopiius quidem haec sic enarrat: ,,Quum tot tantaque sint, quae hominis vitam consumant, miramur, unum hominem mori, ad quam singula, quae- dam valent?" qua interpretatione quid faciam nescio, nec opus est quaerere; nemo enim negabit, recte me singultus scripsisse pro singulius, mutatione paene nulla; nam i et t lltterae in cod. A. solent permutari; veluti idem habet hoc libro c. 1, 4. florei pro J^oret. c. 10, 3.

9

ameiu ire cessiira pro amet vt reccssura. c. 18, T. ei spectator pro et spectatiir. c. 23, 5. indictum pro imliciiim; c. i8, 6. /// aHuni pro /// allnvi. Dial. J, 0, 1. r/ /■/'t/e pro d recfe. Dial. VIII, O, 7. ei vsque pro ef nsqiie. Dial. IX, 1, 8. paedag^ogit pro paedaf!;ogii. sic supra c. 5, 2. fl//>/<i ortum, cum esset altum. et vid. infra ad c. 21, 6. Apparet iain loiige alio et longe aptiore sensu dici mortem unius singultus opus esse; intelligitur enim quod Seneca alibi dixil ultimum suspirium, Nat. Quaestl. VI, 32, 8. ac ne quis dubitet, addo locum Quin- til. declamatt. XIX, c. 113. ille, quo rcdditur a/iima, sinpiltus. Si quis forte de suspirio illo cogitandum esse censet, de quo narrat Seneca epist. ij4. mihi nihil interesse \idetur, quo quis modo ad poslremum ilium singultum pervenerit; nam in morbo quoque illo unus tantum est, qui finit \itam; „facit enim aiiquando spiritus ille, quod saepe conatus est" ut ait Seneca ep. 34, 2. Redeo ad verba anteccdentia, quae F. slc scripsit: qua, parum re- pentinum cuni audit et ex inproviso , sonus auribus gravis excutit , soli semper sibi nutr. V. et inutile. in his pariim particulae vim minus usitatam tribuit, quam comprobare stu- duit loco epist. 116, 6. puto voluit dictum esse pro temperate, modire ; sed toti senten- tiae quam vim tribuerit, neque ipse dixit neque ego rcperio. Audacius Gronovius ut tole- rabilem sententiam eliceret, Lipsii vcstigia sequens sic scripsit: qiiem pai-or repentiiius adiectusve ex iinproriso soiius auribus firaris excutit. Lipsius pro adiectusre coniecerat aut item; sed ea recte iudicat F. vi\ posse laterc in codicum scripturis. Verum ego me vidisse in hoc arbitror, quod pro pnrum scripsi pnrlum, et pro andiet el improriso scribere volui au- ditus ex improviso ; nam e.r praeposilio per erroreui in ed. mea excidit; ceterum nulla in his mutatio defensione eget; nam illud quoque, quod auditus pro audiet scripsi, in aiiis codicis A. partibus probari non potest, in hac potest, in qua vocum terminationes saepe depravatae sunt, sicuti c. 1), 1. admonet scriptum est pro adinonemi/r. Quare sententiam liabemus de partu repentino, qui non uUa vi maiorc sed audito ex improviso sono auribus gravi excutitur, aptam iilam profecto loco huic, ubi de hominis imbecillitate agitur, neque eam tamen aut cum antecedentibus aut cum sequentibus verbis commode copulatam; nani illa quae deinde legunlur: soli sempcr s/'i/ niitriincnium vitiosum ei inutile, fateor me non salis intelligere, nisi addatur quaerit vel simile quid, et quae antecedit vox qua obscura est admodum, vix ut sana videri possit, nisi forte eo loco plura alia exciderunt, quibus et ordo orationis restitueretur et cpia iliud commodum explicatum acciperet; vereor tamen , ne haec vox a singulari aliquo vel more vel errore libraril originem liabeat; nam etiam Dial. X, 2, 2 eo loco, ubi ego vo- cem cura posui, alii vel odium vel iacdiuin poni voluerunt, in cod. A. qua legitur, et ib. paulo post in versu qui Menandri fertur, aut qua corruptum est aut certe post eam vocem excidit nos; item Dial. VII, 22, 1 vitiose legilur in cod. A: in pnupertate? qua — . et rursus ib. c. 10, 3, ubi scribendum credidi nec si probavil, in eodem codice est 7iec quasi profjavit, unde alii scribere maluerunt uec quas prubarif, minus, ut puto, probabiliter. Sed quidquid hoc rei est, certe non tam in una hac voce qua haeret huius loci difticultas, quam in universae ora- tionis nexu, cui si qua potest medicina rcperiri , feliciori divinalioni relinquo. — Extrerao hoc capite recepi quod quamvis truncatis verborum terminationibus sed ita tamen, ut dubi- tare non possis, habet cod. A. pnucissimoriim circuifus annorum pro vulgato pauci sunf cir- cuitus annorum. — C.4P. XU, !. Fortasse scribendura est morit pro moret ; alioquin etiam

2

in Senecae usu nimis durus ac praeceps est iransitus ad tenipus (juod sequitur, rcp/ssts. Paulo post scripsi tont/g/( pro vulgato col/eg/sf/, quod qui invenit, non habuit profecto aliud ante oculos nisi illud ipsum co/l/g/f , quod nunc quoque est in codd. A et Col. sed cuni tardiore ingenio de verbo ipso non dubitaret, errorem in persona tantum commissum ratus secundam posuit pro tertia; alius vero idem coU/g/t licentius mutavit in cep/st/, recordatus superius illud cep/sses. Sed verum est quod ego posui cofit/g/t. e quo ortum est coiil/g/t et deinde coll/gtt eam ob causam, quod l et i facillime inter se permutantur; eodem modo Dial. VIII, 1, 4. en/t/ natum est, cum fuisset se>i/l/ ; et supra c. 10, 3, item c. 24, 4. in A et aliis est exem- plum pro exernpfiim. c. 18, 7. /ntemplato pro /nfemptatiim. et id genus alia saepe aiibi; quam convenienter autem amt/g/t verbum restituatur, apparet ex § 3. ubi in continuanda eadem re idem verbum positum est. — ibid. J$ 3. Voceni ma/or uncis inclusi; vid. supra ad c. 3, 4. — CAP. XIll, 1. 3. Manifesta glossemata /?o'///^r/a cnrm/iia et /ncl/t/ reg/s ?iomen uncis jnclusa recepi, ut certis eius generis exemplis convincantur, qui in verisimilibus nimis diffici- les sunt. — ibid. Ji "2. Addidi et particulam ante voces pr/miis /mpctiis e codd. ADg. nam in A quod fuerat est. recte secunda manus in ct correxit. — ibid. J5 4. ef quem mag/s pote- rat permorere faiifa miitat/o?] Dc A codice hoc loco non constare dixit V. iri recentioribus vero libris quamquam soiet saepe ct qii/s pro ec(/i//s scribi. ut Dial. I e\tr. IV, 11,2. 23, 1. non tamen satis gravis ea causa est. cur consentiens eorum teslimonium reiciatur, praesertim cum hoc loco cf qiiem haud paulo aptius esse quam ecqiiem . facile sentias; vult enim Seneca in et particula quasi consislcrc paulum cogitationem , ut intelligatur quanto gravius sit id quod modo dixit, cum etiam accedat quod sequitur; nimirum si voluisset accuratius definire, qua ratione coniuncta sit una sententia cum altera, poterat ct tamen scribere. — CAP. XV, l. Verba illa d/s gen/t/ deosqve geii/fiir/ poteram indicare Senecae non esse sed Virgilii Aen. IX, ()42. sicuti illa Dial. II, 10. 3. tantum de se licere. quae sunt ex Virg. Aen. VI, 502. sed id facere neglexi. ubi non integra sed aliquo niodo mutata poetae verba posita sunt; sed in observanda ea imitatione parum diligentes fuerunt editores , adeo ut nonnum- quam etiam totos A irgilii versus ego primus iudicaverim. — ibid. Ji "2. taiiquam ciiiiis /am res agebafiir] In cod. A. et aliis non est fanquaiii sed qnam ; facillimum tamen visum est illud reslituere cum sit in quatuor codd. et in edd. vetustis; atque etiam Dial. \, 32, 3. iamqi/am pro qiiam reponendum esse docui; nam quod F. voluit tam in antecedente sententia intelligi, non comprobatur idoneis exemplis; et famen particulam aegre desideres, si velis pro ea tam ponere. — ibid. Jj 4. et /n qiios tot an/m/ bona] Abest ab edd. et particula, quam addidi ex cod. A.. in quo deest /n praepositio, in quibus vocibus frequentissima est fluctuatio, maxime in epistolarum codd. sed hic quoque c. 16, 2 cum in cod. A sit contem- pfo /n Itoste, dubito an recte legatur in cod. g. contempto et hoste ; ib. § 7 \ero nihil novi quaerendum in eo quod codd. habent et /nm/ssariim vel et /n am/ssarum pro vulgato ct am/s- sarum. cf. ad cap. 18, 6. Ceterum sive addas ef particulam sive omittas, elcgantiam Sene- cae profecto non laudabis, qui duas sententias relativas pariter iunxerit. quaruni impar ratio est; sed videlicet in toto hoc genere saepe Ciceronis artem desideramus, quae ab Se- isecae ingenio abhorret. — CAP. XVI, I. ciim mul/ebr/bus /ngcn//s] Restitui scripturam inde a Mureto vulgatam; minus enim probabilis illa coniectura est, quam secunda manus in codicem D intulit et F. recepit cu7n mul/eriim /ngen//s ; in cod. A vero et aliis plcrisque legi-

Jl

lur miilieris, (|uod est duobus siiiiul ciroribus sed iis adiiioduin vuigaribus corruptum; nam priinuni cum saepe pcrmutentur is et i/jiis termiiialiones, videtur oiim simpiici vitio scriptum esse miilieribiis, id c|Uod habeiit codd. D et Bongarsianus ; siuiiliter in cod. Bainb. scriptum esl iri collis pro in collibiis epist. 104, 'o'?>. et contra in eodem ep. l:il. J). cons/itudoniius suae ; item in cod. Pari.s. P. epist. 86, 18. arhoribus pro arboris ; in cod. Paris. p. terrori- bus epist. 1-1, 3 pro lerroris ; epist. (i4. 7 operibiis p lo operis ; qua de causa epist. 60, 2 non recepi quod idem code\ habct elepliaiitibus. praesertiiii cum sequatur vo\ eadem termi- nationc pluribiis. Deinde vero mulieribns aitero errore natum ex muliehribus. sicuti Dial. IV, 3tJ, 1 in cod. A scriptum e^\, fiiucres , ego correxi finiebrcs. — ibid. 55 3. et Caium Grac- chum] Noinen Gracchiim noii iterum ponunt edd., (|Uod ut est in codd. recentioribus, ita etiam in cod. A. fuisse ex eo colligitur, quod ibi desunt voces et Caiiim Gracchum; scilicet causa omittendi posita est in ipsa eiusdcm nominis iteratione. — ibid. J5 i>. post coulinuit con>enientius mihi visiim est interiogaiidi signum ponere. — ibid. $$ 7. ad damua scripsi ex cod. A. pro vulg. in damtia. — ibid. Jj S. rectius puto scribatur exple et unutri, quod habet A a sec. inanu, cuiii antca fuisset e.vplet uuiim ; et paulo post iiialim sacriret pro sae- vieril. quamquam id ex uno tantuni cod. g notatum. — CAP. XVII, 3. sire ipsuni in ter- ris flume/i] ita e coiijeclura scripsi diiabus vocibus transpositis ; in codd. eniiii est: sive fn ipsum terris //. uiidc F. edidit: sire id ipsum terris //. alii aliter; ego noiidum sanatum hunc lociiiii arbitror. — ibid. Ji G. iucidissct restitui. (juamquam in A. est incidi. \id. vol. I. praef. pag. \ II. extr. Paiilo post F. codices sequens sic scripsit: tu si filios siistuleris. poteris ha- hcre /ormosos. rl deformes polcris Jorlassc. multi uasceutiir : es.se aliquis cx illis tam servator patriae quam prodilor polerit. id sic tolerari iioii potuit; facit enim Seneca ipsam naturam loquentem. quae qiiaiii anceps sit omnium paientium in liberis procreandis conditio explicat; qiiare iieri non |)otest. ut recte liabeant verba illa: mnlii nascentiir , (|uia lilios multos fore non certius est quani formosos; et in antecedenle senteiitia id quod iieri polest. satis ipso >erbo poteris signilicatum est, ul moleste feras quasi in cumulum accedere ultimo loco adie- cimn fortasse. Quod autem antc P. vulgo legebatur: poteris ef deformes: ct si forlasse tibi multi uuscenliir. csse ex illis — ■. id neque a libris mss. praesidium habet et diflicultatem ut verbis legit. ita re ipsa auget; cur enim Senecam hanc conditionem ponere credamus , ut mullos nasci lilios dicat, cum possit etiani e duobus alter servator patriae existeie. alter pro- ditor? nec pluies iVlarcia habueral. Quamobreiii fateiiduin est haerere adhuc vitiuin in hoc loco, quod (jiiale sil satis indical \o\ furlasse. ([uam (iiruterus abiciendam iudica\it, plerique incommode ponunt post si. quo loco Seiieca aeqiie atque iiVii Jorte ponere solet; cum autem fortasse vox id quod lieri potest signiticet, eflicitur, ul illa quo(|ue sententia bipertita esse debeat siculi reliquae. quibus inteiiecta est; denique qiioniani videmus quater res contrarias componi, (|uae fieri pariter possunt. prout fortuna diversa est in filiorum forma, civili virtute, dignatione, aetate, idein etiaiii in eorum numeruni cadere consentaneum est; itaque ipsa re- rum necessitate in hanc conjectuiam duciiuur ut sciibendura sitfortasse pauci.fortasse multi nasceniur. vitiumque ortum videatur quo solet modo in cjusdem vocis iteratione. — Deinde haud improbabile est quod liabent codices quidam in ignem positura pro eo quod est in A et duobus aliis iri igne iripositura ; cf. Dial. V, 23, 6. — CAP. XVIII, 1. Ad hanc imagi-

2*

13

netn agedi/m iotiiis vifae r/iiroiium referamus.] Quamquatn ad sententiam ipsam non multum interest, aliouanto tamen nunc aptius videtur cum uno cod. g. sic scribere: Haiic imagi/iem a"edum ad fotius r. iiifroiium ref. quod non fit contia codicis A fidem; in eo enim et aliis deest vox ad. — iblcl. 5$ 2. Adieci uncis inclusum ridere verbum, quod prope est ut genui- num dicani, quia est in codd. ABGD. quod autem ABG habent micabis pro iniraberis, haud scio an indicio sit aliud vitium hic adhuc latere. Deinceps in A et aliis codd. est aequalivs- que, quod solus F. tenuit sed non explicavit nec defendit; reliqui aeqiialifer scripserunt, ego aequaliter itsquc . quod in aliis scriptoribus offensionem nullam habet; apud Senecam vero haeret mihi scrupulus de hoc usu vocis usquc ; vid. vol. III. praef. pag. XIV. — ibid. § 4. fortasse scribendum: alia forma rerum aliter aliferque mirabilis. — ibid. J$ 5. adiuta fructu seges, et arbusfa siue cultore fertilitatis] Sic scripsi secutus codicem A, a quo in hoc tantum discessi, (luod fcriiliiafis nomen posui jiro ferifafis , quam coniecturam praeiverat cod. Col.; ante F. vulgo legebatur: adiuta cultu seges et arbusia si//e cultore fertilia ; ipse denique F. recentiorum maxime codd. vestigia legens sic edidit: ad ritam frucfus, seges et arbusta siue ciilfnre feriiaiis. quae scriptura parum commoda est, quia non satis perspicitur, quomodo tria iila, fructus, seges et arbusta vel coniungantur vel discernantur; Seneca enim solet eorum quae terra fert, duas partes facere, arbusta et segetem; vid. BenefT. VI, 4, 4. vel arbusta et sata. Nat. Quaestt. VI, 16, 1. epist. 58, 10. cf. Nat. Quaestt. II, 6, 6. III, 27, 4 sq. 29, 2. ad haec non video quomodo tertium genus accedat fructus, nec ratio est hoc uno segetem et arbusta comprehendere, quia hoc agit Seneca, ut varietatem rerum de- monstret; quare rectius in vulgata scriptura duo tantum genera proponuntur, seges et arbu- sta, illa hominum cura adiula. liacc sine cura fertilia. Sed id ipsum inest in scriptura codicis A.; id enim quo adiuvatur seges, ipsius fructus est, id est semen; similiter dixit epist. 95, 64. ipsae radices iis quae ge/n/ere, adiuraniiir. et alibi opponit inter se quae manu seruntur et quae sponte succrescunt; ^id. Nat. Quaestt. III, 27, 4. VI, 28, 1. epist. 90, 21. quod cum hoc quoque loco fiat. nemo volet ad ritain scribere pro adiiita . cum illud in re proposita in- utile sit, hoc vero ad efficiendani oppositionem necessarium. Denique quoniam non de feris solum arbustis agitur sed de iis, quae etiam sine cultore fructum ferunt, necesse est levi mu- tatione fertilitatem pro feritate ponere. cf. epist. 90, 21. pliirima cultores agrorum 7iora in- veniuiit , per quae fertilifas augvafur. de Beneff. II, 11, 4. IV, 14, 2. — Paulo post restitui quod ante F. legebatur: insi/lae^ quar infervcnfu suo maria distingnunt ; nam etsi paria, non maria. est in optimo codice, videtur id tamen adeo importunum et longe petitum , ut malim accusare librarii errorem quam desiderare iudicium Senecae. — ibid. § 6. Quid lapidum gemmariimqiie fulgor [et] in ierra, rapidorum torrentium auriim arenis interflnens] Le- gebatur vulgo ante F. : fulgor et inter rapidorum cursum torrentium aiirum a. i. ; F. vero scripsit: fulgor et inier rapidorum torrenfium arenas anri/m inferfiuens, quod habent quidam codd. recentiores et aliquot edd. In utraque scriptura vituperes quod in illa senten- tiae parte, in qua lapides et gemmae commemorantur, nulla est loci significatio, quae non deest in reliquis partibus. ac praeterea quod in sequentibus longe discessum est a fide codi- cis A, in quo legitur, quod ego restitui: forrenfium anriivi harenis iiderfliiens atque id ipsum habent quinque alii codd. mss. et edd. vetustissimae; neque est in iis verbis quicquam ofTen- sionis; eadem structura usus Seneca epist. 100, 5, dixit aquas ciibiculis interfiuentes. quare

13

cum iii superiore sententiae parte non solum desit loci quam dixi significatio sed etiam iuter vox vitiose sine casu posita sit, sedes vitii potius in hac erit parte quam in sequente; utrique autem incommodo iili facile sic medeor, ut syliaba ra addita quippe omissa ob initium se- quentis vocis rapidorum. pro inier scribam in lerra, omittam autem et particuiam , quae ante syllabam i?i facile videtur addi potuisse; vid. ad cap. XV, 4. itaque cum antea de mari di- xisset Seneca, iam dicit in terra esse lapides gemmasque, aurum vero in rapidis torrentibus idque arenis interfluens , quamquam hic genitivo posito non locum proprie sed speciem auri indicavit, deinde ignium faces simul et in teiTis et in mari emergere subicit, denique ocea- num memorat terrarum vinculum, aptissimo in enumerandis variis locis progressu. Magis etlam dubia lectio est in iis quae sequuntur; nam terrentes vox cuni per se suspecta est, tum a codd. parum firmatur, et in cod. Palat. 2. incertuni qua fide adscripsit aliquis ,,hic plus minus viginti vocibus deficit"'. ac deinde cn/ifine/itis scripsi e codd. ABG. quia terras intel- ligi posse existimo; reliqui codd. mss. et edd. habent co/iiin/iatio/ie/n. — ibid. S 7. praetuli quod Opsopoeus coniecit et unus cod. D. habet videbis liic pro vulg. Iiis. quia deinde quo- que in anaphora legitur videbis hic ; deinde et partlculam, quae facile oriri potuit e sequente sjilaba, delendam iudicavi. nisi forte exciderunt aliqua verba aut alia vitia latent; certe illud probandum nunc puto. quod Lipsius et Gronovius non terre/dia sed vel terreua vel terrestria scribi voluerunt. — ibid. § S. Duram corporinn animornm compositionem alii addlta ei vel que parlicula lenire studuerunt; ego malui vocem mille repetere , quae per unam litteram scripta facile post syHabam um excidere potuit. — CAP. XIX, 1. videbis scripsi cum ple- risque codd. recentioribus; certe aut hoc aut videas praeferendum fuit, non videa/niis, quod habent edd. ; in cod. A. enim aliisque duobus est videatis. Deinde quoniam abest et post illoriim in libris optimis, vide ne rectius emendetur: ciim conspectii ; sic enim nim facile perire potuit et co/ispeclii habent duo codd. GV. — - ibid. § 3. Quoniam constat in hoc iibro saepe omissas esse vocabulorum terminationes in cod. A, facile fieri potest, ut ab initio scriptum fuerit non mori. sed morituriim ; ac fortasse eodem loco simul periit vox «/, quam si ante co- gita addas. nihil causae erit, cur cum Grutero putemus plura excidisse; altera enim pars disputationis, quam hoc loco bipartitam instituit Seneca, sequitur deinde c. 21, 1. — ibid. {$ 5. Mors d(ilorn/n omniii7/i exsohtiio est et finis uUra qiiem mala nostra no/t exeu/it, quae] Legebatur vulgo et so/utio. quod cum optimis plurimisque iibris mss. mutavi; Item deinde scripsi qiiem pro vulgato qiiam ; nam mortem profecto nemo hic intelligere volet; finem au- tem vix credo usquam a Seneca feminino genere dici; nec debet repetito superiore genitivo finis omnium dolorum intelligi, sed in eius locum succedit ipsa quae sequitur tota sententia relativa; denique finitis his, quae per appositionem de morte praedicata sunt, de eadem novi aliquid praedicat per sententiam relativam, ut qiiae sit fere qiiippe qiiae; quae ratio si cui minus commoda videtur, non tamen adeo grave in Seneca quidem incommodum videri debet, \it ideo optimorum codd. auctoritas spernenda sit; cf. quae dixi ad c. 15, 4. — CAP.XX,2. haec est, pusf qnam nihif qiiisquam alieno fecit arbitrio] Cum in edd. vulgo scriberetur q/tae pro post qnam. ut ipsa mors diceretur nihil alieno fecisse arbitrio, recte et necessario legeba- tur quicquam sententia quidem parum apta et ita tantum tolerabili. sl in morte intelligerentnr homines mortui; nunc vero postquam F. ex cod. A. restituit quod haud dubie verum est

post quam pro qiiac. manifestissimum est scriptum oportere quisquam , sive id in cod. A. est sive non est. — ibid. S •>• T i^l-eo tstic vriices] F. e\ cod. A. posuit adverbii formam >sti, quam ego ut Senecae tribuan), aniniuni inducere non possum ; atque hoc quidem loco aper- tum est c iitterani excidisse propterea quod eadem sequitur. Praeterea quantum ego rep- peri, loci duo sunt, quorum altero F. scripsit //// pro illiv infra c. ^5. "i, ubi parnm credibile est Senecam ad vitandum hialiim. id quod F. credidit. .seinel ////. seniel illic in eadem sen- tentia scripsisse. et recle videtur iii iji.so A cod. secunda mnnus //// in illiv mutasse ; altero loco. qui est epist. 3:2. '1. Schweijjhaeiiserus ediderat ////. quod ipse V . recte damnavit, quamquam id quod e\ optimis libris ibi lepostiit illo. neque rectc >idetur intellexisse et exem- plo certe falso defendit. Qtiare (|uae cxstant adverbiorum /.s7/ et //// vesligia, non plura aut certiora sunt quam in quovis scriplore inter bonoruiii codicum vitia indages: iiec ea profecto sufficiunt, ut iis formis usum esse Senecam puleinus. — Paiilo post ieoebatiir vulgo: sed vtdeo et mtiriein aptissime ; F. scd particulam delevit. quae in uno tantum cod. Pal. :>. reperta est; non tamen spernendum erat quod in A et aliis codd. el legitur pro scd. uiide ego at feci, quod antecedente « littera facile inutari potuit. — Deinde restitui quod vulgo legebatur ante F. domini ; nam <|Uod in codd. scribiliir domi/iiitn. sive ortuni illud e\ liuius vocis vul- gari compendio sive errore sic terininatum propler eiindein exituiii setjuentis vocis, vitiosuni certe est: pro accusativo haberi le\ grammatica non patitur; pro genitivo autem accipere eam formam multo etiam minus sustineo. quanu|uam id lieri iusserunt Gruterus et F. — ibid. § 4. qiioe iiifeticis rcliqtiiac smit] Sic scripsi «-um cod. A. et aliis plerisque sublata interpunctione . quae post voceni caesas poni viilgo solebat, cum Ut^ereiur qiiam ii/felices Teliqiiiae siint : ab his enim tum vocibus pendere volebant seqiienteiii inlinitivuin si/pcrfitisse, quem ego cuin antecedente verbo ridit coniungo. Incommoduiii atitem in illa ratione hoc quoque est, <|Uod noii apte Pompeii Senecaequc .sensus niiscetur ; ceite teinpus praesens illud sii/it vi\ feras. F. (|uideiii videtur in reliquis eandem ralionem tenuisse. sed qiiam vo- luit in q/iac inutari. (|Uo ali(|uanto etiaiii deterior oratio fiitura erat. iMihi videntur verba illa, quae sunt in codd. mss.. aptam atque eliam acutam sententiam liabere, quam Seneca de suo interponit; hoc enim dicit, non felicem esse diicein. ([ui amisso exercilu ipse incolumis eva- serit; potius infeliceni eum esse <|ui iiullas alias reliquias habeat nisi se ipsuni ; iii eandem sententiam deinde demonstrat, Pompeiuni (|Uo<)ue salutis poenitentiam acturum fuisse, etiamsi incolumis fuisset, — CAP. X\l. 1. Priiiii/iit pi/la \m/ilii/iii\ illi si/pcrfiiissc.\ .Non credo du- bium esse quin aut vo\ m//lli/in. quam e\empli causa interposiii, aut iii eandeiii sententiam aliud quid exciderit, <|Uod deinde sequentibus verbis dilatatur; nam <|uae praeterea in promptu est emendatio. ut verbum coi/iprcl/c/idc tollatur, minus pla<-et propterea qiiod verbum illud nihil habet, cur suspectum videatur; versari autem nos in loco male habito et lacunoso com- probant illa, quae deinde legtintur: cito cessi/ri loco '■' venici/ti in pact//m '"' l/oc prospicimvs hospifii//ii. quorum mihi emendandi nulla ratio succurrit quamquam ;ro/././ri.' odoi? i).06v%i (pqovTidoi nj.dvoic. neque in proxima sententia veruni videtur, quod e duobus codd. recen- tioribus adiectum est constat ; quo loco si quis nihil deesse credere mavuit, cum in cod. A. scribatur convolvii, facile corrlgas incredibilis celeritas; nam iempus nomen, de quo F. cogi- tavit, inteliigi nulio roodo potest. — Ibid. § 2. quid ergo interest [in] id extendere] Vocem

/■/( quamquani habet cod. A. cum aliis, recle ableceruiil editores praeter F. omnes ; neque ea ulla ratione defendi aut excusiiri potest; cf. eplst. JMt, 10. ftoc ijuod aclnlem i-tiiamns liiima- ?iam, compara immejiso: ridcbis, qiiam exi^iium sil . i/uod nplami/s , qiiod extendimus. epist. 77, 12. In hoc puuvto cnuicctus es, qund ut extendns. qiioiisque extendesf et similiter exten- dendi verbum saepe alibi dicitur; vid. epi.st. 110, 4. I'i2, 3. Dial. X, 15, 4. — Ibid. J$ 3. Licet mihi vivaces et in meinorinm Iradilue seiieclidis riros nomines] Nihil ieiuniu.s scriptura vulgata: Licet mihi vaces. ad quam nolleni redisset Fickertus , postquam egregiani plane et facillimam emendationem Ruhkopfius protuiit e Lipsii nt ait codice, digniorein illani ingenio Lipsii. vivaces ; faciiiore occasione periit in \oce rivi prior syllaba Dial. ITI, (i. 4. Ac for- tasse rectius scribas riracis; cf. Sen. Tro. 42. sed vel sic in et particula cur hacserit F., causam nullam reperio; certe quod adiectiva et qualitatis genitivi sic tamquam paria iungun- tur, adeo mirum non est apud Senecam, ut sit etiani muUo frequentius et usu liberiore quam apud Ciceronem. Deinde quod vitii F. in voce perrensrns latere putabat, id ipse intulit re- pudiata sanissima plurimorum et optimorum codd. scriptura percenseas . quae erat antea in edd. paene oinnibus; nam quod vetustissimae hahcnt pertensiis. non erat cur e\ illo sterquili- nio margaritae peterentur. — ibid. $$ 4. Legitur in optimis libris mss. : Deinde si immatii- rus decessit, (vixit enim, quanium debuil rirerc): niliil illi iam iiltrn siipererat . qiiae sic pri- mus edidit F. adiectis ad intellectum iuvandum parenthesis signis; sed si quis bene norit Senecae morem disputandi et argumentandi . non poterit talem orationem ferendam putare; absoluto enim primo illo argumento, de <|Uo dicere «-oeperat § 1.. his ipsis verbis ad novum argumentum procedit idque ut solct voce deinde praeposita diligenter indicat; est autem ordo disputationis planissimus hic: non est, quod queraris immaturum lilii obiliim: nam etiamsi superfuisset ei longior aetas, nulla difierentia est brevis.simi longissimiqu<- aevi ; at re vera nihil ei ultra superfuit ; vixit enim quantuin debuit. quantum fato ei promissuin est; tu- lit suum. quare cum appareat ipsam novi argumenti summam <'ontineri verbis illis: vixit quafitum debiiit, incredibile est haec in parenthesi poni cum enim particula. quasi vero ea iam nota et concessa sententia sit. ad quam iiceat quasi obitcr pro^ocan-. S<'d p<'rv<Tsam ora- tionem esse etiam alio modo colligi potest; etenini cui cum moreretur nihil ultra aetatis su- pererat, is profecto non immaturus decessit sed morti maturus ; igitur si omittas parenthesin, quod licere debet, sic argumentatur Seneca: si immaturus decessit. non immaturus decessit; quae sic inter se iungi item incredibile est, nisi iniuriam facere Senecae ingenio velis, eadem- que opera demonstravi non posse probari Fi<'kerti coniecturam. qui quae in parenthesi verba posuit, post vocem supererat collocari voluit. Quae cum ita sint, intelligitur haiui paulo re- ctius iam olim in duobus codd, recentioribus emendatiim esse sic: Deinde non immaturus decessit; atqu<' id ante F. in omnibus edd. fuit; sed ne sic quidem locnlum esse Senecam probabile <'st; obstat priinum codicum optimorum auctoritas. in quibus non est non , sed si, quae nemo credet inter se commutari potuisse neque errore, quia dissimillima sunt. neque consilio, quia ita plana ac facilis sententia liebat difficilis admodum et manca: deinde non du- bito quin aliquanto modestius nec sine aliqua praefatione Seneca refutaturus fuerit querelam Marciae de immatura filii morte; vide enim, quomodo deinde agat § 6: non est itaque , quod sic te oneres: ,,potuit diutius rivere.^^ cf. c. 22, 1. nec ullum aliud exemplum memini, ubi

16

Seneca iii media argumentatione aliam sibi atque adversario sententiam esse ita professus sit, ut nihil aliud quam illius verbis von suum praeponeret. Quare cum utraque ratio, quam ad- huc in scribendo et explicando hoc loco viri docti inierunt, probari non possit, ego ?;v ev axondii' tvQKjy.oi' i'u(Tti> fioMH', ravTip' inquiu. non enim visuni est uUis machinis fieri posse, ut tres illae sententiae, quas supra ex optimorum codd. fide adscripsi, in probabilem et ac- commodatam Senecaeconsilio disputationemcoeant; itaque excidisse aliquot verba ratus locum sic supplevi: Veiiide si vumaiHrus [dccessit tibi , cerie fato non immaiurus] deccssit , neque hoc mihi sumo, ut ipsa Senecae verba restituisse Aidear, sed demonstrare volui, qui fere po- tuerit orationis ordo esse, quae erroris occasio. — Paulo post ex cod. A et aliis scripsi defatigavii, in quo commode intelligitur senectus; vulgo defatigauiur. — ibid. § 5. In cod. A leguntur haec: nec illum ulterius diligcntiam ut graiia promorebit. [Sic iiabent: illum ul- terius difigeuiiam ex consilio perdidisse.] Tulit suum. Leve iliud est, quod diligcntiam ut scriptum est pro diligeutia auf; de sequentibus vero difficilis quaestio est; ac reliqui quidem codices in multiplici discrepantia nihil tamen habent, quod ad veram scripturam propius ac- cedere suspiceris quam quae sunt in A cod., a quo qul coniectando longissime discesserunt, ex iis petita est vulgata scriptura haec: promorebit. scit Ubenter illum uUerius diligentiam ex consilio perdidisse. Tiilit siium. quae verba Ruhkopfius non puto quod ab omnibus intelligi crederet, sed quia ipse non intelligebat, silentio transmisit; neque ego iis interpretandis ope- ram perdam; F. denique totum illum locuni, quem uncis inclusi, tamquam spurium abiecit, non recte, ut puto; nam illud quidem manifestum est voces illum nlleriiis diligcntiam spurias sane esse: eas enim librarius ideo adiecit, quia cum duae lineae a voce illum inciperent, ocu- lorum errore rursus ad antepenultimam delatus est, eamque iterum perscripsit, deinde ani- madverso errore sequentem lineam non scripsit iterum. quae pari fere litterarum numero ha- bebat illa: nt gratia promovebit. Sic habent, falso autem iteratam non delevit; quare illa: Sic habenl iUutn ex consilio pcrdidisse , non abicienda sunt sed emendanda; haeret autem vitium profecto in voce habeui. quae in extrema linea posita laeso fortasse codicis margine corrupta est, sicuti etiam voces diligeniiam nt, quae et ipsae in extrema linea fuerunt, in fine deprava- tae sunt. lam vero perdidisse verbuni adeo non spurium est, ut videatur de industria oppo- situm ei quod sequitur: ////// siium, i. e. de suo nihil perdidit; nec eam inanem hariolationem esse, documenlo est locus geminus epist. ()9 extr. JSemo nisi suo die moritur. nihil perdis ex tuo tempore. nam (juod relinquis, alienum est. itaque illata negatione, qua careri nequit, scripsi: sic liabe: nil illum e.r consilio perdidisse. Miruni vero quod in eodem cod. A. in ea- dem locutione iteium vo\ //// excidit infra c. 24, 2. Atque formulam quidem illam sic habe non niemini me alibi apud JSenecam legere, sed dixit tamen ila habes Dial. II, 6, 8. et habes Dial. IX exlr. Magis dubito quid sit illud e.r cousilio. et eram emendaturus ex constituio, quod nunc quoque aptissimum videtur; acquievi tamen in codicum scriptura, quae videtur hanc sententiani habere posse : nihil ex eo perdidit, quod ci divino consilio promissum erat, — ibid. {5 6. iutcricif scripsi ex cod. A. et aliis duobus, quod praestat vulgato iuteriecit. - — Deinde vulgo edebatur de Pinciani coniectura eimt ri sua fata , nam in codd. est ut pro ri ; cum autem / et i litterae in cod. A. saepe permutentur, id quod exemplis comprobavi supra ad cap. 11. 4., poterat ea coniectura admodum probabilis videri, nisi obstaret senten-)}

17

tia; dicuntur enim ri sua agere vel fieri ea, quae aliena ope nec adiuvantur nec impediuntur, veluti lacrhnas dicit Seneca epist. 99, 18, vi siia latas. qaas naturalis nLcessitas expriinit; eodem modo fata quoque vi sua ire alibi dici poterant, hoc loco non possunt, quia non cogi- talur de alia vi, quae fata vincere nequeat, sed de constantia fatorum qua quod promissum

est solvuht nec de via unquam declinant; quamobrem ego scribere malui via sua.

CAP. XXII., 1. Addidi rivere post vocem expedierit ex cod. A. Deinde voce sint , quam idem omisit, videtur careri posse. Paulo post scripsi: neipie i/lla pars. ut habet codex Me- dlolanensis D. in marg. in quo saepe scripta sunt quae habet optimus Mediolanensis A, sive ex ipso illa petita, id quod est verisimillimum, sive ex alio simili; in A tamen traditur le^i nequitia pars, quae si recte dividas sic: neq. vitia, et si memineris quod supra ad c. 12, 1. demonslravi, littcras / et / inter se commutari, facile apparet in scriptura illa potius inesse vocem vlla, quam quod F. elicuit alia. — ibid. § 2. recipit scripsi ex cod. A et aliis tribus pro vulgato recepit. Abieci deinde Phil. Roberii coniecturam a F. receptam : conserratum iri potuisse aiit morhos ita evadere ; ita enim et maia syntaxi conserratum iri dicitur pro con- serrari et sentenlia Senecae pervertitur, quam ego ex optimis codd. restitui una littera mu- tata; in illis enim iri non legitur; ante wor6os autem habent neque aut, neque quod ego scripsi et, sed nt, quarum vocum frequentissima est confusio ; hoc autem dicit Seneca: naturae beneficio Metilio pulcherrimum corpus obtigisse; idem deinde cura summa conser- vatum esse; sed neminem recipere aut praestare posse. morbos quoque ei nihil damni illaturos fuisse, si diutius ille vixisset. — Deinde scripsi in adiilesccnliam nimis fortasse tenax scripturae codicis A pro vulgata : in adulescentia. — Paulo infra recepi quod habet cod. Palat. 2. proiecti [sunt]; aegre enim careas verbo substantivo; rectius fortasse conieceris: provoluti suni; sed cum in codd. A et B sit prololi, facile credas plures voces errore esse in unam con- tractas, veluti ;orr»/ec// vel proroluli s//nl toli. — ibid. ^ 3. Adieci per praepositionem ex cod. D et Pinciani libris; nam accusativum simplicem dolorem habent plurimi et optimi; et videtur facilius /)fr excidere potuisse quam mutari ablativus, quem tenent edd., in accusativum. — Deinde quod edd. habent l>reritate ritae defunctos. dubium non est quin ab emendatore sit; legitur enim in uno cod. D recentiore; in reliquis omnibus r//oe nomen deesl; quare quoniam aequa nobis emendandi liberlas est et facilior emendatio quamvis veteri praeferri debet, ego illam vocem abieci et pro breritate scripsi breri aelate , ut vitium tale sit, quale est in cod. Paris. P. epist. 87, 4, qui proptcr slalem habet pro vera scriptura propter aestatem. — ibid. § S. consecralur subscriptio.] Haec cst codlcum mss. scriptura, quae mihi adeo non falsa videtur, ut etiam acuminis aliquid habeat Seneca haud indignum, quippe cui in statua Seiani consecranda ipsa quodammodo subscriptio et tota delatorum perniciosa industria consecrari videatur: quare opus non esse arbitror Gronovii et F. coniecturis subscriptione et subscripto. — Deinde scripsi impetralum e coniectura, proxime tamen accedens ad codicis A scripturam imperiatnm ; cum enim / et / litterae semel confusae essent, ut fieri solet, simul etiam traiectae sunt. Olim scribebatur imparalum, donec Gronovio auctore imperatum vul- gatum est, in quo intelligunt imperatum ad mortem; sed neque usus ille et cllipsis exemplis salis confirmari potest et videtur hoc aliquanto aptius esse, quod dicuntur delatores impe- trasse hominem; nimirum rogantibus iis potestas data est impetum in eum faciendi; incipiunt

3

18

auteni impetum lacere Ita, ut tamquam acerrimi canes sanguinls humani avidi hominem cir- cunilatrent. — ibid. § 6. et particulam tollendam iudico; neque enim sufficit Gronovii de- fensio, in qua P. acquievit; cf. c. 26, 1. — - ibitl. § 7. Cum in cod. A et B omissa ut fieri solet in hoc libro, terminatione scriptum sit iit interpeUa, licuit et interpeUarcnt scribere, id quod P. praetulit, et inicrpeUaiites, quod omissa nt particula ante F. vulgatum erat; mihi hoc alterum magis placuit scrvata tamen iit particula. — ibid. § S. Praeposttionem in delendam arbitror, ut rectius significetur delatorum consilium. — Deinde voces paene non licuit mihi etiam pro Senecae consuetudine nimis abrupte illatae videntur ; itaque suspicor ante illas aut unani vocem alicni vel iUi vel aliam, qua Cordus significaretur excidisse aut etiam plures simul, veluti: olim flevisti quocl alicui, vel similes. CAl*. XXIII, 1. Vocem ponderis ego cum P. pro glossemate habeo ; vid. ad. c. 3, 4. — ibid. S 5. De formula ita est dixi in praef. pag. V. nec dubito quin eam recte h. I. restituerim; sed quod sequitur verbum est nisi unum certe auctorem diceretur habcre Pinciani vet. librum, non eram post indicium additurus sed ante vocem adpetit loco et particulae, quae rectissime aberit. — CAP. XXIV, 4. Locum graviter corruptum cum neque ab aiiis probabiliter emendatum vidcrem et a me recte emendari posse desperarem , talem posui qualis est in optimis libris, additis depravationis et lacunae signis. Ceterum duae sunt emendandi huius loci leges, quas viri docti parum adhuc perspexisse videntur; nam de sententia dubitandum non est quin redeat Seneca ad superiora illa: Incipe rirtutibus iUum, non annis aestimare: satis diu rix/f ; quae postquam singulatim persecutus est, videtur pro more suo antequam novam sententiam adiungeret, superiorem illam repetivisse. Praeterea non magis dubitandum est quin nova sententia verbis his conti- neatur: nunc iUe tibi magis vacat. hanc autem Seneca non fingit sed tamquam veram ac cer- tam ponit et rursus deinceps singulatim pertractat; itaque male emendant sic: quasi nunc ille tibi iiiagis vacet , propterea quod ct vo\ illa (/i.asi et coniunctivus vacct ab hac sententia ab- horret; accedit quod nunc particulam per anaphoram bis positam esse manifestum est, sicuti deinde numquam pariter bis ponitur; unde intelligitur prius illud 7iunc non post vocem quasi sed in principio sententiae collocatum fuisse. Quare separandae sunt voccs depravatae: j^//tf/K geri quam si, quas credendum est de pluribus supcressc, quibus et superior sententia repete- retur et progressus fieret ad novam. — Deinde dubito nunc, an rectius vel evocetur vel de Pinciani conjectura avocetur scribendum sit; cf. de benefl'. VI, 15, 2. — ibid. «5 3. Scripsi de mea coniectura effocatur ; in optimo enim codice aliisque pluribus est effugatur ^ in uno B. qui saepe proxime ad A cod. accedit, effucatur ; solent autem o et u litterae saepissime confundi itemque c et g, sicuti paulo ante in A cod. est efficies pro efjigies. Itaque nemo iam probabit quod vulgo legebatur obfuscatur , quo verbo neque omnino usus esse Seneca videtur neque si esset, apte hoc loco usurus fuisse; ad meam emendationem cf. Dial. X, 2, 4. adspice iUos, ad quorum feliciiaiem concurritur: bonis suis effocantur. — Deinde pro gravi scripsi grave fortasse minus recte. — CAP. XXV, I. Certissima emendatione in- tulisse mihi videor vocem sui ante verbum fugit, pro qua habent libri transpositis litteris vis et ius et quod ex mala emendatione ortum in cod. D ui.r; nec placet quod F. coniecit aufugit; hoc enim agit Seneca ut demonslret, nullam sui partem Metilium in terris reliquisse, sed totum et integrum excessisse. — Paulo post F. uncis circumdederat voces: excepit iUum

19

coetus sacer Scrpiones Caionesqtie, credo quod et structuram sententiae turbare \idebanlur et colorem habere christianum; atque ego hactenus assensi, ut priora illa: e.rrrpii — sacer inclu- derem, Scipionum vero Catonumque nomina appon! velleni nA. felives animns . quae antea dicuntur. Nunc vero aliter statuo ; nam structurani quidem quamquam ita turbatam esse \ideo, ut ne parenthesis quidem auxilio recte corrigi possit, non tamen ideo dixerim >erba ilia abicienda esse; similiter Seneca septem sapientes appellavit sacrum iUitm tii;men/m epist. 90, 6. et de Scipione scribit epist. 86, 1. animinn qiiidem eiiis in coelnm, ex qiio erat, redisse perstiadeo miki ; de Catone vero certe non peius eum sensisse certissimuni est, quippe quem, ne alias laudes multas al^eram, paene supra exemplar suum esse profitelur Dial. II. 7, 1 . hunc igitur profecto non minus quam Socratem epist. 67, 7 dicere potuit post morlcm /// eoe- lum translafiim esse; cf. epist. 71, 16. quid, quod etiam fratrem Polybii dicit emiriiissc iii eiim. lociim. qiii solittas rinculis animas beafo recipit sinu, et illic libere vagari. vid. Dial. XI, 9, S. Quamobrcm nolim sacrum illum coetum Senecae eripi; at orationis cohaercnliam quomodo reslituemus? nam quod ante F. in edd. erat ntique — liberi ^tro eo quod in libris mss. est interque — liberos, id dubium non est quin meiilo spretum sit; nec crcdo aliam rationem. quae quidem probabilis sit, reperiri posse; quare ego, id quod ipsa structur averum esse monstrat, transponenda verba sic existimo, ut legas: inter felices currit auimas interque contemptores vitae et inortis beneficio liberos. excepit illiim coetns sacer. Scipiones Cafoiiesqiie. Parens tiins, Marcia, illic nepofemsuiivi — adplicat sibi. — lam vide quam pulchre oratio procedat: primo appellat communi laude lelires animas, deinde electo de industria uno virlutis genero con- temptores vitae et morlis beneficio iiberos dicit; tum coetum illum sacrum propriis nominibus significat Scipiones Catonesque memorans, denique ad ipsuniMarciae patrem pervenil, in cuius recordalione et oratione aplissime totus iiber (inilur. Ac ne quis de transpositione illa dubi- tet, addo aliam, quae nescio quo casu in eadem pagina accidit g 2. eaque eliam ct'i'tior; quis enim ferat voces illas iiivaf enim — respicere collocatas post aciem? quod incomniodum nescio num F. crediderit aliquo modo excusari posse; certe non crediderunt Erasmus et qui eum secuti sunt editores omnes ; scripserunt enim sic: permiflcre aciem iiivaf . delectat eniin c.v olto relicta respicere. sed verbi iliius deleclaf in codd. mss. nec vola nec vestigium; et vero si id vel optime a libris munitum cssel, plane tamen perversus et intolerabilis deberet senten- tiarum ordo videri : causa enim , cur domesticns interpres praeter ceteros gratus sil, indicata illa per eiiim particulam, in eo posila est, quod relicla respiciunt animae felices. quippe quae cum domestico illo interprete comniunia habuerunt; id autem minus cadil in profunda lerra- Tum, quae ad amplificandam sententiam adiecta domesticum interpretem non desiderant, quippe ad quae monstranda quivis alius interpres idoneus erat. Quare sic ille locus collocandus est: domesficiis inferpres. iiiraf enim ex allo relicla respicere et in profinida fcrrarniu permittere aciem. Sic ifaqne. — ibid. g 3. eriibesce qiiicquatn htimile auf votgare [facere] et miitafos in meliijs tiios fiere\ Verbum illud facere miror quod superiores edilores abesse facile pasci sunt; ego qua id ratione abesse possit non reperio ; ceterum idem in optimis codd. excidit Dial. VII, 11, 1. in sententia illa: ciim dico me nitiil vohiplntis causa facere. — In extremo capite scripsi : tramifes omnium plani . quia omnium est in codd. et videntur slc dici posse tramites in omnia ducentes vel quos omnia habent;

ceterum iii iisdem codd. legitur plaria , nec video quomodo quae sequuntur possint aut ad tramites omnia aut ad mortuos Marciae cognatos referri; quare suspicor in hoc loco grave adliuc vitium haerere. — CAP. XXVI, 1. Particulam et , cui F. vim explicativam tribuit, ego ferendam hic non magis existimo quam supra c. 22. 6. — iljid. § '2. Rectis- sime F. vidit in scriptura illa optimi cod. A et aliorum: qiiod inte domi/s stati/s inte ipse ad maiores Tecepil siios terminationes esse oraissas/ itaque pro illo iiite eandem vocem bis repo- nendam ratus scripsit: quod i/rle^ro domiis staiu iiitcgra te ipsa ad maiores se recepit suos. Atque ipsam quidem emendandi rationem probo, sed eadem paulo aliter utor; niniium enim videtur et te addere et pronomen ipse mutare in ipsa, praesertim cum in integro domus statu ipsa etiam Marcia comprehensa sit; praeterea se pronomen facilius excidere potuit post ipse ; itaque sic scripsi: qiiod iiitegro domus staiu iiiieger ipse se ad »«. r. s. Ipse quomodo integer fuerit intelligitur ex c. 22, 2. 3. 23, 3. 24, 3, eodemque pertinent verba statim sequentia. — ibid. $$ 3. Locus adhuc corruptissimus visus est, quem e Bongarsii coniectura F. sic edidit: c/f/o prohibitus oslendi quam magno me iuraret aiiiino scripsisse, ancipiti et parum verisimili verborum collocatione, quam F. quidem sic explicat: quam me iuvaret magno animo scripsisse ; poterat etiam sic: quam magno animo scripsisse me iuvaret. Alii cum qui- busdam codd. eodem servato ordine non iuvaret sed ii/rat ediderunt. Gronovius scripsit: quam magiio et quam vivaci animo scripsisseiH. Tota depravatio orta est e duobus tribusve vitiis, quae qualia sint optime docet cod. A. in quo scriptum est: quam uibar animo scribsisse. deinde non correcto illo uibar omissa verba in margine addila haec: magno me quam, quae ab aliis deinde inter voces quam et iiibar illata et varie emendata sunt; mihi vero vldetur librarius facili errore non accurale supplevisse omissa; vocem quain enim ex abundanti ad- didit non quia omissa erat sed ut indicaret, in qua voce scriptura continuaretur; praeterea iam vocem quae erat re vera omissa, neglexit. Quare ego sic scribendum putavi: osteudi tam inagiio me quam videbar animo scripsissc. qua emendatione nihil faciiius; vid. praefat. pag. VIII. nec desunt similes sententiae; vid. Dial. XI, 11, 6. ne commiseris, iit quisquis — scripfa tua mirabitiir , quaerat. qiiomodo iam grandia tamque solida tam fragilis aiiimus coti- ceperit. — ibid. <$ 5. Nisi forte verum est, quod habent duo codd. recentiores conlextam seriem, putaverim seriem glossema esse adiectum ad r.onlextum; vid. ad c. 3, 4. — ibid. § 6. Suspecta mihi visa est. vox sccum, quae deest in A cod. sed cst tamen in margine addita. — Multa sunt praeterea etiam in iis, quae tangere non licuit, dubia ac difficilia; sed quoniam totum librum pertractare huius loci angustiis prohibemur, haec boni consulite. Valete.

Dabamus Vratislaviae mense lanuario a. MDCCCLIII.

ORDO THEOLOGORUM CATHOLICORUM.

lOSEPHUS IGNATItlS RITTER, Dr. P. P. O. h, t. Dec. Publice I. In semi- nario regio theologico interpretalionem libri scctmdi historiae ecclesiasticae Eusebianae mo- derabitur bis per hebd. h. v. Privatim II. Historiae ecclcsiasticae partem alteram a Gre- gorio VII. nsqiie oil iiostra tcmpora enarrabit (|uinquies per hebd. h. xi.

lOANNES BAPTISTA BAL'J'ZER, Dr. P. P. O. Publice I. Hexaemerou explicabit ratio/ie habila reriim pcr astroiioviiam. physicen ef geolopam detectarvm dieb. Merc. et Sat. h. XII. II. Repeiitoriiim et dispiitulurium de rr^biis difficilioribus ex ii/iiversa t/ieologia petilis instituet d. Mart. h. iii. III. In seminario regio theologico selecta capita ex S. S. pa- iribus adiectis cxercitationibus dopnaticis interprefabitur d. Mart. h. iv. et v. Privatim IV. Theologiae dogtiiaticae Christiaiiae catholicae partem primam de Deo wio et triiio eiusqiie pro- prietatibiis docebit dieb. Lun. Mart. Merc. Ven. h. xir.

FRANCISCUS CAROLUS MOVERS, Dr. P. P. O. Publice I. Antiquitates sacras Hebraeorum exponet d. Merc. et Sat. h. vii. II. In seminario regio tlieoiogico exercifatio- nes exegeticas moderabitur bis per hebd. Privatim IIl. Librum Jobi interpretabitur dieb. Lun. Mart. lov. Ven. h. vii.

lOANNES FRANCiSCUS POHL. Dr. P. P. O. Publice I. De sacro tofius anni ec- clesiastici cnltu disseret d. Merc. et Sat. h. ix. d. Lun. et Ven. h. iii. II. Repefitiones de iiniversa theologia practica iiistituet d. lov. I>. iii. Privalim III. Tkeologiae pracficae par- tem alteram et tertiam tradet dieb Lun. Mart. lov. Ven. h. ix.

lOSEPIlUS HENRICUS FRIEDLIEB, Dr. P. P. O. Publice I. Episfolas SS. Pefri ei ludae catholicas exponet d. \'en. et Sat. h. x. II. In semlnario regio theologico sodaiium exercitationes exegeficas iii N. T. moderabitur d. Sat. h. v. et vi. Privatim III. Episto- las S. Pauli ad Corinfhios expiicabit dieb. Lun. Mart. Merc. lov. h. x.

FRANCISCUS ANTOMUS BITTNER, Dr. P. P. O. Publice I. Theo- logiae moralis quae resfant capita pertractabit d. Mart. et Merc. h. xi. II. Repetifiones iotius iheologiae dogmaticae atque moralis compendiarias tum patrio tum latino sermone insti- tuet dieb. lov. Ven. Sat. h. xi. Privatim III. Tlieologiae moralis partem generalem tradet dieb. Lun. Merc. Ven. h. ix. IV. Compendiariam totius N. T. interpretationem per- petuis scriptorinn quos rocaiif classicorum comparatiotiibus exhibendam offert commilitonibus et theologiae et philologiae studiosis d. Mart. et lov. h. ii.

CAROLUS FRIDERICUS S TERN , Theol. Lic. P. P. E. des. Publice I. Herme- veuiicen docebit d. Lun. et Merc. h. viii. Privatim. 11. S. Pauli ad Romanos epistolam interpretabitur dieb. Mart. lov. Ven. h. viii.

4

22

lOSEPHUS HUBERT US REINKEiNS, Theoi. Dr. Giatis 1. Praei/puorum histo- riae ecrlesiasiicae capHum repefitiones moderari perget d. Lun. et Merc. h. xi. Privalim II. Dogmaium liaeresium liisioriatn expoiiet dieb. Lun. Merc. [ov. h. vi. pomerid.

ORDO THEOLOGORUM EVANGELICORUM.

HENRICUS MIDDELDORPF, Dr. P. P. O. h. t. D. Publice l. In seminario regio theol. sodalium excrciiaiiones exe^eiico criticas in Vet. Testam. moderabilur d. Sat. h. x. Privatim II. Jcia Jposiolorum e\plicabil quinquies per hebd. h. x. HI. Peuiateuchum interpretabitur sexies per hebd. h. \i.

DAVID SCHULZ, Dr. P. P. O. Publice I. In seminario regio iheol.

exercitaiiiim-s i-x^fieficas et criticas in N. Testam. regere perget d. Merc. h. i\. II. Kpisto- lam Paiili ad Romauos interpretabitur d. Lun. et Ven. h. ix.

AUGUSTUS HAHN, Dr. P. P. O. Munere ecclesiastico. quo fungitur, impeditur, f|uo- minus per nesiiilem lectioiies liabeat.

GUILELMUS BOEHMER, Dr. P. P. O. Pnblice I. Historiam sacrorum a Lu- ihero et sociis reformatorum tradet semel bisve per hebd. h. iv. II. Si/stema antiquiiatum. chrisliannriim el ecclesiasiicarum. ratione habita libri sui: Die christl. kirchliche Alter- thu ms«' iss en schaf t proponet bis per hcbd. h. iv. IIF. Co/ifessiimem Jugustauam aliamve scripturiiiii si/uibolicam sndalibu.s semiuarii iheolo^ici interpretandam exhibebit seniei per hebd. h. III. Privatim IV. Si/siema vifae chrisiianae ratione habita libri sui: Die Wis.scn- schaft des christlichen Lebens nach Bcgriff, Form und Noth w endigkeit do cebit ter per liehd. h. i\.

CAROLUS FRIDERICUS GAUPP. Dr. P. P. O. Publice L ExercHationibus homiletiris in seminario regio practico praeesse perget d. Merc. h. viii. Privatim II. Theolo^iae prnciicae primnm ei ferfiam pnrfem ( liturgicen et doctrinam de regimine ecclesia«) tradet scxies ptr hebd. h. vii. III. Episfolas ad Corinthios interpretabitur dieb. Liin. Mart. lov. Veii. Ii. v)M.

FRANCISCUS LUDOVICUS STEINMBYER, Theol. Lic. P. P. O. des. Publice I, Episiolas diei Aposioli lohannis explicabit praemissa isagoge in huius Apostoli scripta bis terve per hebd. h. xii. II. Exercitationibus homileticis et cniecheticis in seminario regio practico praeesse perget bis per hebd. Ii. xii. III. Exercitationes exe-^eiicas latino sermone instituere pcrget semel per hebd. h. xii. Privatim IV. Viiam Domini nostri lesu Christi exponet quinquies per hebd. h, xi.

lULIUS FERDINANDU.s RAEBIGER, Theol. Lic. Philos. Dr. P. P. E. Publice I. Amosi vaticinia interpretabitur bis per hebd. h. ix. Privatim II. Encyclopaediam fheo- /og/cow evplicabit quater per hebd. h. ix. lll. Hisioriae ecclesiasticae partem priorem trad^ 4]uinr|iiies per hebd. h. viii.

HERMANNUS FERDINANDUS REUTER, Theol. Lic. P, P. E.. Publice I. Prolegojnena ad tkeologiam dogmaticam tradet d. Sat. h. viii. Privatim II. Hlstoriae ecclesiasticae partem primam usque ad Gregoriiim VII. enarrabit sexies per hebd. h. vij. III. T/icofogiam symbolicam tradet quinqules per hebd. h. viii.

GUILELMUS NEUMANN, Theol. Lic. Phil. Dr. P. P. E. des. Privatissiine et gratis I. Exercitationes exegeticas instituet selecta quaedam lesaiae capita (c. XLIl — LIII.) explicaturus d. Sat. h. x. P u b I i ce II. X>f servi diviiii ( mn^ "lHy ) persona quam Icsaias cele- brarit, disseret d. Sat. h. ix. III. Zachariae raticinia interpretabitur d. Sat. h. vii et viii. Privatim I\ . Genesin illustrabit quinis recitatioiiibus h. i\. V. Veteris Testavienli histo- riam tradet iiiia ciiiii Hebraeorum antiqiiitatibiis quinquies per hebd. h. x.

GEOKGIUS LUDOVICUS IIAHN, Theol. Lic. Phil. Dr. Gratis I. Jpor.alypsin loannis inlerpretabitur dieb. Lun. Mart. lov. h. ix.. Privatim II. Theologiam N. T. expo- net quinis dieb. b. viii.

ORDO lURECONSULTORUM.

lULIUS FRIDERICU.S HENRICUS ABEGG, Dr. P. P. O. h. t. Dec. Publice l. Summa iuris puniendi principia sive doctrinam de iustitia poenarum adhibito libro suo: Die verschiedenen Strafrechtstheorien inscripto exponet d. Lun. h. vi. mat. II. lus naturac sive phHosophiam iiiris examinaiido et dispntando rcpetet d. lov. h. ix. Privatim. III. lus criminale coinmunc et Borussicuin secundum librum suum: Lehrbucli der Straf- rechts wissen s ch aft et novum codicem poenaltm Boruss. docebit quotidie h. vii. atque dieb. Mart. et Merc. h. vi. mat. IV. Processum civilem secundum praeccpta iuris communis et Borussici conspectutn a. 1851 et librum: Versuch einer Geschichte der Preus- sischcn Civi I - Process - Gese tzge bu ng. \ ratislaviae 1848. a se editum tradet quo- tidie h. viii.

PHILIPPUS EDUARDUS IIUSCHKE, Dr. P. P. O. Publice I. lus pignorum et hypothecariim docebit d. Ven. ct Sat. h. xii. Privatirn II. Pandectas iuris civilis, ex- cepto iiire personarum ct pigjioruni hypothecariimque tradet quotidie h. viii. et ix. III. lus hereditarium exponet dieb. Lun. Mart. Merc. lov. h. xii.

ERNESTUS THEODORUS GAUPP, Dr. P. P. O. Publioe I. Historiam iuris Gernianici in Silesia adumbrabit h. def. Privatim II. lus canonicum cum iure eccle- siasticoCatholicorum et Evangelicorum coniunctum docebit quinquies per hebd. h.ix. III. Hisio- riam imperii et iiiris Germanici tradet quinquies per hebd. h. x. IV. lus gentium positivum quod vocant, ex propriis schedis docebit dieb. Lun. Mart. Merc. Ven. h. xi. V. lus feudale commune et Borussicum, ita ut simul Icges recentiorcs ad hanc iuris partcm spectanfes expli- ceniur, ex propriis schedis docebit dieb. Mart. et Ven. h. xii. atque d. Sat. h. xi.

GUILELMUS EDUARDUS WILDA, Dr. P. P. O. Publice l. Taciti Germaniam interpietabitur duab. h. def. Privatim II. Encyclopaediam ac methodologiam iuris vni- rcrsi diice WheWo Lndorici Arndts: Juridische Encyciopadie uod Methodolo-

4*

24

gie. Monac. 1850. tradet quotidie exc. d. lov. h. xi. III. Ivs Germatiicum privatum do- cebit quotidie h. x. et d. lov. h. xi.

LUDOVICUS GITZLER, Dr. P. P. O. Publice I. De ordine iudicionrm pri- vatorum Romanorum disseret d. Mart. et Ven. h. viii. II. Historiam ordinis iudiciorum publicorum apud Rommios tradel d. Merc. et Sat. h, viii. III. lus quod ad personas perti/iet, docebit dieb. Lun. Mart. Merc. h. vii. Privatiin IV. bisittutiones, fiistoriatn et antiquilates iuris Romaiii tradet (luotidie h. ix et \.

GEORGIUS FRIDERICUS FELIX EBERTY, Dr. E comitiis Borussicis, quae Berolini aguntur, redux factus lcctiones indicabit.

lOANNES THEODORUS SCHIRMER, Dr. Privatim I. Exercitaiiones iuris civilis practicns instituet bis per hebd. h. def. II. Examhiaiorium et repetitorium paudecia- r«w<lial)ebit quinquies per hebd. h. def

ORDO MEDICORUM.

lOANNES C.AROLUS LEOPOLDUS BARKOW, Dr. P. P. O. h. t. Dec. Privalis- sime et gratis I. Exercitaiiones zuotomico-practicas moAerMUir <\\io\\i\e h. Aei. Pu- blice II. Exnminatorium anaiomico-pathnlo^icnm instituet d. Merc. et Sat. h. ii. III. De- monslrationes in museo zootomico habebit semel per hebd. h. def. Privatim IV. Anaio- men coiuparaliram tradet dieb. Liin. Mart. lov. Ven. h. ix.

TRAUG. GUILELMUS GUSTAVUS BENEDICT. »r. P. P. O. Publice L Dociririnm de fasciis et instrumentis in chirurgiae prnxi adhibendis exponel quaternis dieb. h. v. II. Exnmi/ialorium et repclitorium continuabit binis dieb. hor. def. Priva- tim. III. Atteram chirurziae specialis ac dnctrinne de operatiouibus chirurfiicis partem sub- iunciis demotislrnliouibiis chirur^icis tradet senis dieb. h. iii. IV. Ophlhalmiatricen docebit quaternis dieb. h. ii. V . Cliuicen morhorum chirurnicorum ac mnrborum oculi moderabitur quotidie li. viu. et ix.

AUG. EDUARDUS THEOD. GUILELMUS HENSCHEL. Dr. P P. O. Publice L Encyi liipnvdinm ct hodegeticeu sfudii mcdici <\oceb\t bis per hebd. Ii. iii. vel iv. Privatim II. S'iiiiijliceri explicabit ternis per helid. dieb. h. in. III. Thcrapiam geueralem tnidet quaternis per hebd. dieb. h. iv.

lULIUS GUILELMUS BETSCHLER, Dr. P. P. O. Publice I. Cursum operatio- num obsletriciarum instituet bis per hebd. h. def. Privatim II. Morhos sexus sequioria docebit senis per hebd. dieb. h. vii. mat. III. Clinicum gynaecologicum moderabitur senis per hebd. dieb, h. ix.

FRIDERICUS TH. FRERICHS, Dr. P. P. O. Publice I. De morbis hepaUs disseret bis per hebd. h. d. Privatim II. Paihologiae et therapiae pariem iertiam docebit sexies per hebd. h. xii. III. Clinicen medicarn cum exercilnlionibus policlinicis coniunctam, moderabitur quotidie h. x. et \i.

CAROLtJS LUDOVICUS KLOSE, Dr. P. P. O. honor. Publice I. Ue mnrbis meniis disseret d. Lun. et lov. h. lu. Privatim W. Pathologiam ge/ieraUm exponet dieb. Lun. Mart. lov. Ven. h. ii.

CAROLUS lULIUS GUILELMUS PAULUS REMER, Dr. P. P. E. Publice I.

J?e ossiiiin fractitris ei liixniioiiibiis disseret ler p.er hebd. h. def. Privalim II. Chirwiam geiieralem docebit sexies pcr hebd. h. def. III. Operaiiones r/iinirnicas demonstrabit et exercitaiiones in cadareriljiis insiiiiiendas moderabitur sexies per hebd. Ii. vi. mat.

lOANNES lOSEPHUS SEIDEL, Dr. (iratis L Ve metalloriim nsu medico ii\s- seret ter per hebd. h. def. II. Metlwdnm formnlas mcdicas coiicinnnndi docebit bis per hebd. h. def. Privatim III. Maieriam 7nedicam exponet sexies per hebd. h. def.

CAROLUS GUILELMUS KLOSE, Dr. Gratis I. De lierniis disseret bis per hebd. h. def. Privaliin 11. De medicina /c^a// disseret ter per hebd. h. iv.

lOANNES AUGUSTUS BURCHARD, Dr. Grati.s L Ve morbis infantiim ad- nexo cursu vaccinationis disseret bis per hebd. Ii. def. II. De diaj;nosi obsteiricia disseret semel per hebd. h. def. Privatim III. De arte obsteiricia disscret quater per hebd. Ii. def. Privatissime I\ . Repeiiioriiim theorefico practicum de arteobsieiricia oIFert.

HENRICUS NEUMANN, Dr. Gratis I. De impiitabilitate di.sseret semel per hebd. h. def. Privatiin II. De inorbis mentis disseret ter per hebd. h. def.

lOANNES CAROLUS CHRISTIANUS KUH, Dr. P. Privatim. Fathologiam et therapiam morborum chiri/rgicoriim exponet sexies per hebd. h. def.

THEOBALDUS B4SILIUS PAULUS REYMANN, Dr. Gratis I. De tiiberculosi piilinonum disseret semel per hebd. h. def. Privatim II. Therapiam ^* /(cva/cw docebit r|uater per hebd. ii. def.

GUILELMUS HENRICUS CAROLUS GROSSER, Dr. Gratis I. Anatomiae chirurs.icae cnpita selecia exponet semel per hebd. h. def. II. Exerciiationes microscopicas instituet semel pcr hebd. h. def. Privatim III. Osteologiam et syndesmolo;;iam tradet bis hebd. h. def. IV. Jngio/osiam docebit l)is per hebd. h. def.

ALBERTUS THEODORUS MiDDELDORPF, Dr. Gratis I. De sirictiiris ure- ilirne disseret semel per hebd. h. def. Privatim. II. De rcsectionibiis ossium cum demon- straliouibus in cadan^re disseret bis per hebd. h. def.

VICTOR lULIUS NEGA, Dr. Gratis I. De remediis resolreniibi/s et alieraniibus disseret bis per hcbd. h.def. II. De usu aqunriini medicaiarum artificialiiim scci/udum Tiormam Dr. Strurii et Soltmauui pnratarum disseret semel per hebd. h. def. Privatim III. Dia- gnosin morborum phijsicalem praecipue percussionem et auscultationem cum cxerciiationibus prncticis et experimentis coniunctam docebit ter per hebd. h. def.

HENRICUS ROBERTUS GOEPPERT, Dr. P. P. O. Privatim. De plantis offi- cinalibus seciindum ordiues naiurales una cum demousirationibus pharmacologicis disseret dieb. Lun. Mart. lov. Ven, h. x.

ORDO PHILOSOPHORUM.

HENRICLIS FIUDEIUCUS IIAASE. Dr. P. P. O. h. I. Dtc. PuMice I. Semfna- rii phfhlo^ki excrcituiiories reget d. Liin. et lov. h. ]\. et \. Pri>atim II. E/ici/clopae- diam p//ilologiae explicabit dieb. iVlait. Metr. \en. Sal. li. i\. III. 'JVSitHi carmina iiiterpre- tabltur prinfatns de eii/s rito cf inn^eiiio, dieb. Mart. Meic. \ en. Sat. h. \.

lOSEPilUS lOANNES KOHO\SK\ , Dr. P. P. O. Publice I. Ciceroiiis de fiiiibiis l)Onori/m et maloriim libriim III iiiterpretabitnr d. Merc. et Sat. h. vni. Piivatim II. P/afo/iis Sop/iistam e\plic3bit d. Merc. et Sat. h. vii. III. Fri/icipia philosophiae natt/- ra/is docebit d. Mcic. et Sat. h. \n.

lOANNES LUDOVICDS (IIKISTIANUS GIIAVEMIORST. Dr. P. P. O. Publice L Hisforiam iiatnrnlem rcptili/nii , duce ('u\iero. tradet d. Mart. et V en. h. \IT. Privatim II. Zoohs^iam. e coinpeiuiio. \ ei«jl e i c lien de Zoologie inscripto. docebit quotidie h. x.

CAROLUS ERNESTUS cilRlSTOPHORUS SCILNEIDER. Dr. P. P. O. Publice

I. Seminarii phi/o/o^ici exercilationcs moderabitiir d. Meic. et Sat. ab h. \i. Privatim

II. Doctri/iae nietricae pnrtevi posteriorem secinnliim Ilermaniii epilome/i tradet dieb. Lun. Mart. lov. Ven. h. xi. Pri va tissime 111. Vlnlonis Ciritalem inteipretabilur d. Merc.et Sat. h. IV.

GEORGIUS HENRICUS BER^STEIN. Dr. P. P. O. Publice L Evangelitm Joatniis, Syriace a semet (Lip.<. 1853.) editum inlerpretabitur d. Lun. et Io>. h. ii. Priva- tim II. Selecla Ilamnsne cnrmina explicabit d. Mart. et Ven. h. II.

GUSTAVUS ADOLPIIUS STENZEL. Dr. P. P. O. Publice I. Esercitationea kisforico-crilicns niodcraii perget binis per hebd. horis. Privatim 11. Ilistoriam medii aeri tradet qiiinquies per hebd. h. IV. III. Rcs a Francos;a/lis ah ainio MDCCLX.YXJX geslas narrnbit quater per liebd. h. v.

PETRUS lOSEPHUS ELVEM(^II. Dr. P. P. O. Publice I. Exercitafiones dialecficas de rebiis nd philosophiam perlinentibns institi/endas nioderabitur d. lov. et V en. h. V. Privatim II. Lo^icam docebil dieb. Lun. Mart. Merc. h. vi. matut.

ERNESTUS FUIDERICUS GLOCkER, Dr. P. P. O. Publice I. Repefitortvm mineralogicnm instituet d. Lun. h. ii. Pri vatim. II. ]\/l iiieraloniam sire ori/ctogftosin gene- ralem et specialem tradet quolidie h. vj. matut. atque d. Ven. h. ii.

CHRISTOPHILUS lULIUS BRAMSS. Dr. P. P. O. Publice I. Disptilalionrs d^ Tebtis philosnp/iicis moderari perget bis per hebd. Privatim II. Historiam p/ii/osopliiuc vniversam enarrabit sexies per hebd. !i. v.

lULIUS ATHANASIUS AMBROSCH , Dr. P. P. O. Publice 1. Antiqiia vionn . menta 7ntisei regii explicabit d. .Meic. inde ab h. xi. Privatissime et gratis I. Exerci- tafiones pki/ologicas et antiqtiarias vioderaturns phi/o/ogis. qni scholis de aiifiqiiifafibtis Grac- cis ef Romanis habitis interfiieriinf . aiifiqtios nnmos fhesatiri regii considcrandos proponet d. Lun. et lov. h. xii. Privatim III. Aniiqtiifafiim Romanarnm partem alteram dieb. Mart. Merc. lov. Ven. h. viii. atque d. Lun. el lov. h. x. enarrabil.

27

HENRICUS ROBERTLS (iOEPPERT, Dr. P. P. O. Publue 1. Exvursio- nes, quas vocarit botantcas. in afiro Vratislavieusi insliluet d. Sat. h. iii. II. Plantas horti dotanici rariores exponet seme! per hebd. Privatini III. Botanicen oerieratem docebit dieb. Lun. Mart. Merc. lov. Ven. h. \i. l\. Botanicen specialem seit si/stematicam iiva cum expositioT-e familiarum natiiraliiim docebit d. Lun. et lov. h. iv. A'fl. Lectiones, quae ad rnedicinani pertinent. schoiis Medicorum sunt annexae.

ERNESTUS EDUVRDUS KUMMEU. Dr. P. P. O. Privalissime et gratis I. Exercitationes mathemnticas moderabilur d. Lun. et lov. h. x. Privatim II. Calculum integralem docebit dieb. Lun. Marl. lov. Ven. h. i\.

ADOLPHUS FRIDERICUS STENZLER, Dr. P. P (>. Publice Grammaticam linguae Sanscritae tradet dieb. Lun. Mart. lov. h. m.

lOANNES LUDOVICUS TELLKAMPF, Dr. P. P. O. Publice I. Repetitoria tle oeconomia politica instituet hor. audit. coenm. Privatim II. Oecanomiam nationalem pro- ponet quinquies per hebd. h. iv. III. Scie/itiam eoriim. (juae ad oeronomine publicae curam pertinent (Staats w irthschaftsl eli re oder s. g. Wirthschaftspo lizei ) etdoctrinamde reditibus et sumptibiis publicis ( Fi nan z w issensc ha ft ) docebit quinquies per hebd. h. v.

MAURITIUS LUDOVICUS FRANKENHP^IM, Dr. P. P. O. Privatissime et gratis I. E.vercitationes physicas moderabitur d. Sat. h. \i. et mi. Privatim II. Ptiy- sicen docebit et experimentis iilustrabit quinquies per hebd. h. xii.

I. C. LOEWIG, Dr. P. P. O. des. Privatim I. Chemiam experimentalem Aocc- bit quotidie. II. Chemiam ors,anicam genera/em expiicabit horis quaternis. III. Exercitatio- nes practicas in lafjoratorio chemico moderabitur quotidie.

AUGUSTUS KAHLERT, Dr. P. P. E. des. PubliceL De iis, qui nomine „Ro mantische Schule"" sionificari soletit , poetis Germanicis disseret semel per hebd. h. xii. Privatim II. Rhetoricen docebit ter per hebd. h. mi.

RICHARDUS ROEPELL, Dr. P. P. E. des. Publice \. Seviinarii histnrici exer- c//a//o»cs moderari perget. Privatim II. Historiam recentioTum temporum inde ab refor- matione ecclcs. narrabit quater per hebd.

GODESCHALCUS EDUARDUS GUHRAUER, Dr. P. P. E. Publice I. Histo- riam imiversitatem medii aevi tradet semel per hebd. Privatim II. Historiam philosophiae apud Christianos usijue ad saecuhim XV]. docebit ter per hebd.

AUGUSTUS SCHMOELDERS, Dr. P. P. E. des. Privatissime et Gralis I. Jrchaeologiam et encyclopaediam litlcrarum Arabicarum enarrare perget d. Lun. et Mart. h. m. Publice II. 6?raff;«ia//ca/« //«g»/ae ^rai/tac tradet binis per hebd. h. III. Linguae San scriiae elementa docebit d. Lun. et lov. h. x.

FREDERICUS GUILBLMUS WAGNER. Dr. P. P. E. Publice L Exercitationea Laiine loquendi ef scribendi '\nsi\iui!t d. Lun. et lov. h. ii. Privatim II. Historiae liitera- rum Graecarum partevi alteram enarrabit quotidie h. viii.

ADOLPHUS DUFLOS, Dr. P. P. E. des. Publice I. Chemiae analyticae elemenia docebit bis per hebd. h. vii. Privatim II. Chemiam pliarmaceuticnm tradet quoti die b. VI.

28

GUSTAVUS KIRCHHOFF. Dr. P. P. E. des. Publice I. De ihiuria hcis dissc ret bis per hebd. Privatissime et gratis H Kxercfiaiiones physicas moAevalniuY a&meX per hebd. horis binis.

lOANNBS GODOFREDtlS (JALLE. Dr. P. P. E. des. Publice I. Trigommeiriam planam, sphaericam ei ajialyiicam tradet dieb. Lun. Mart. lov. h. xi. Privatim H. Farias iempus deiermiiiandi ?neihodos e\plicabit de Mart. et V en. h. iii.

HENRICUS RUECKERT, Dr. P. P. E. des. Publice I. CoUoquia ei exerciiaiiones de rebns ad ^^rammaticam ei ariiiquitaies Germaniias speciantibus instituet semel vel bis per hebd. hor. dotin. Privatim. \\. Pariem alieram grammaiiccs germanicae linguae, syiiiaxin tradet dieb. Liin. Mart. lov. h. mat. vii. TII. Taciii Germauiam loco inirfducfinnis iu atifi- quiiaies Germanicas interpretabitur dieb. Lun. Mart. lov. h. viii.

GUSTAVUS GUILELMUS KOERBER. Dr. Privatlm Boianicen gencralem tm- det quinfjuics pcr hebd. li. def.

PAULUS EDU.VRDUS CAUEU. Dr. Gratis Dc /onfibus historiae orbis auiiqui disseret ter per hcbd. h. def,

CAROLUS FRIDERICUS ADOLPHUS MUTTKE, Dr. Privatim Isngogen encyclopaedicam in philosophiam tractabit ter per hebd.

CAROLUS LEONARDUS HENRICUS SCHWARZ, Dr. Gratis l. De alcoho- lis et cerevisiae coufectione disscret semel per hebd. Privatim II. Chemiam organico- iechnicam docebit quinquies per hebd. Privatissime III. FTerciiationibus chemicis in laboratorio suo praeerit hor. conimilit. comm.

GUSTAVUS FRIDERICUS GUILELMLS SUCKOW. Dr. Privntim L Jrtis paedagogicae praecepia et succinciam eius hisioriam trndet (|uaternis pcr hcbd. hor. II. Pla- ionis Eufhyphrona, Jpologiam Socrafis ef Phaedonem intcrpretabitur ternis per hebd. hor.

EDUARDUS MAXIMILIANUS ROBERTUS GROEGER, Dr. Gratis I. De principiis studiorum liberatium apud Gcrmauos inde ah IJegelio disseret semel per hebd. Pri- vatim II. Philosophiam Aautii ct Fichiii Uaciahit his per hthd.

FERDINANDUS lULIUS COHN, Dr. Gratis L Geographiam planiarum exponet semel per hcbd, Privatim II. Familias planfarum Jiaiurales fiorae Germanicae adum- brabit quater per hebd. ]II. Anaiomiam ci biologiam planiarum docebit et excrciiaiionibus microscopicis illustrabit bis per hebd.

CAROLUS lULIUS BERGIUS, Dr. Pri>atim. Occonomiam poliikam docebit dieb. Lun. Mart. lov. Vcn. h. jx.

CAROLUS ADOLPHUS CORNELIUS, Dr. Privatim. Historiam saecuii reforma- fionis ecclesiasficae narrabit ter per hebd.

lOANNES GUILELMUS SCHARENBERG, Dr. Gratis I. De glacie perpefua dis- seret d, Merc. h. ix. II. Excursiones ad geognosiam speciautes instituet dieb. def. Priva- tim III. Geographiam physicam docebit dieb. Mart. Merc. lov. h. viii. IV, Geognosiam tradet dieb. Mart. Merc. lov. h. vu. et excrcitationes geognosiicas reget d. lov.

CAROLUS GUSTAVUS STBNZEL, Dr. Gratis I. Historiam regni vegetabilis enarrabit bis per hebd. h. def. Privatim IL Elementa boianices tradet terper hebd. h. def.

lOANNES THEODORUS MOSEWIUS, Dr. Gratis L loatmis Sehastiani Bachii Cantalas et ecclesiasticos modos tractabit bis per hebd. II. Canendi exercitationes per rocea viriles binas, ternas, quaternas instituet bis per hebd. III. De voce ad cantnm formanda prae- cepta theoretice et practice dabit bis per hebd.

EXPEDITUS BAUMGART, Dr. Gratis I. Legum harmoniae musicae pariem prio- rem tradet trinis horis. II. Organi pulsatitW artem docebit binis horis.

LECTORES LINGUARUM.

CHRISTOPHILUS HENRICUS NEUMANN, Dr. Gratis I. Libros Samuelis grammatice explicabit ter per hebd. h. def. Privatim II. Grammaiicam Hebraicam exem- plis e T etere Testamento tradet ter per hebd. h. def.

AUGUSTUS THEODORUS PEUCKER, Dr. Gratis. L Grammaticam Neo-graecam docebit d. Lun. et lov. h. v. Privatissime II. Rudimenta tingtm Hispanicae docebit binis horis audit. comm.

ARMINIUS EDMUNDUS OTTOMAR BEHNSCH, Dr. Gratis. I. Shakespearit Macbethum interpretabitur, semel per hebd. Privatim II. Grammaticam linguae AngUcae docebit, bis per hebd. 111. Historiam litterarum Anglicarutn narrabit bis per hebd.

ALEXANDER MAROCHETTI, Lect. Gratis L Italice et Franco-Gallice loqvendi et scribendi exercitatio/ies insiituet bis per hebd. h. def. Privatim II. Rudimenta linguae Italicae tradet bis per hebd. h. def. III. Litterarum Italicarnm historiam narrabit bis per hebd. h. def.

VINCENTIUS KRAINSKI, Dr. Lector hon. Gratis I. Littcraturani Slavicam exponet d. Lun. h. V. II. Grammaticam Polonicam et exercitationes linguae Polonicae instituet d. Lun. et lov. h. nr. et iv. III. Litteraturam Polonicam exponet d. Sat. h. xr.

lOANNES NICOLAUS FRITZ Gratis L Grammaticam linguae Polonicae AocehM secundum elementa a se edita d. Mart. et Ven. h. iii. Privatim II. Polonice scribendi h- quendique exercitationes reget d. lov. h. iir.

Artem rel graphide deiineandi vel penicilio imitandi docebit Siegeri, rerum, quae ad physicam pertinent, deiineandarum Weiiz, taxidermiam Rotermnnd, artem equitandi Preusse, batuendi Loebeling, saltandi Arene.

5

30

Bibliothecae Acadeniicae lecturie apertae patebunt diebus Lun. Merc. lov. SaL hor. n. et ni., libros petituris et reddituris dieb. Mart. Merc. Ven. Sat. hor. xi. Leges indicnt scheda in coenaculo studiis dicato proposita. Ex reliquis tribus urbis bibliothecis Rhedigerana cum Burgiana ad aedem S. Elisabethae consociata patebit diebus Merc. et Sat ab hora ii. ad iv. ; ea autero, quae est ad aedem S. Bernardi, singulis diebus lovis eisdem horis; de tertia, quae ad aedem S. Mariae Magdalenae servatur, conveniendus singulis 4iebus Saturni ab hora x. ad :«ii. bibliothecnrius est, qui est gymnasii M. Magdalenensis rector.

Collectiones rerum et instrumentorum ad physicam, astronomiam, anatomcn, physio- logiam, zoologiam pertinentium, artis et antiqnitatum Museum et pinacotheca inspiciendi venia suo loco et tempore impetrata monstrabuntur.

^

PA Haase, Frledrich

6661 Ad L. Annaei Senecae

D35H3 dit-logoru:.! libronin VI adnotationes criticae

PLEASE DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

^

■ *M

■S.'< !!

. .S-S1I.3J

GltSi^S^Hq.

1