-rf ■ j

f

y

. : V •■

X.

/

\

*• \-

V

V ‘

- ■ ■ ■ '■?:

I

/

/

\

( ■-

4 V

i

}

J

J

/

/

V '

- [

\

I

9

/

l

1 '-

1 •

/

/

J

t::

v3.

^

. , -;*V

J ••

^ ■ ..^ti

> ■

• ^ .

• ^ •

•fcj ^

t-

J:, V

-. ♦ > --

!

^ ■

DE ALGEMEENE

"i.

EN BYZONDERE

NATUURLYKE HISTORIE.

/ —

ZESDE DEEL.

f

, %

•• 1^

1 "m t' '■.»•

' ® . ■ ...

'V-'

Vi.

• >

)1

■.ï

I

de algemeene

EN BYZONDERE

natuurlyke historie,

MET DE

beschryving van

DES -KONINGS KABINET.

DOOR

DE Ileeren DE BUFFON EN D AUB ENTO N.

Z E S D E D E R

te AMSTERDAM,

J- H, S CHNEID ER,

M DCC LXXV.

Mef Pnvikgii van de Heeren Staaten van Holland en Weftvriesland,

I

N H

OUD

V A

N D I

T DEEL;

De wilde Dieren

• •

• • •

Pag. I.'

Het Hert

•

* • •

. . 6.

Het Damhert

• • •

« • •

. 61.

De Rhee

•

• • *

78*

De Haas

•

« •

104.

De Konyn

• •

• • •

: 136.

Door den Hr. de Buffon.
Vertaald

Door den Hr. C. van Engelen.

Befchryving van het Hert

Befchryving van dat gedeelte van het Kabinet, hetwelk be-
trekking beeft tot de Natmrlyke Hiftorie van
het Hert .....

Befchryving van het Damhert ....

Befchryving van dat gedeelte van het Kabinet, hetwelk be-
trekking heeft tot de Natuurlyke Hijlorie van
het Damhert . . ...

Befchryving van den Rheebok ....

Befchryving van dat gedeelte van het Kabinet, hetwelk be-
trekking heeft tot de Natuurlyke Hijlorie van
den Rheebok . . . . .

Befchryving van dm Haas

Befchryving van dat gedeelte van het Kabinet, hetwelk be-
trekking heeft tot de Natuurlyke Hijlorie van
den Haas .....

Befchryving van het Konyn

Befchryving van dat gedeelte van het Kabinet, hetwelk be-
trekking heeft tot de Natuurlyke Hijlorie van
het Konyn .....

Door den Hr. Daubenton.

. Vertaald

Door den Hr. Jacob Voegen van Engelen.

2 5 -

48.

Ö5.

74 -

86 .

100.

113*

134*

141.

158.

I

V

■ff - ■; 5 ' f'

■: F f' ■ ^

\j=\

i V

sli

:. a

v.i.:i A' ,.-:H £-b

>. B i ii« B,IB > >I

*>»m -w. <a .V

V*A\ V..A

■ c'

- » '■ * •■»'.'•■
^-T . /

» • V >«» >- 4 *‘

‘, . -ifed.

,w,. V\

(4,

--' «m .r*-
■ • ,

. . O - ■-

N , ^ ■*

• >^r

S .• « V

-’i '': ) '-..\

F- •;. A

_ ,*S

~ -”n^‘ * '

<^ 4 * '■'S& V

. 5 -). }. - , ,.\

^s.iï - - -,

v‘n'v% V

»■

V ;^..- 5 >^sd V '-U:.-.*

, . - ^ V .. -V.

/ n . T

r*'p ‘i

-\ê^

.0:^.

::.A'

"' .1 . ■- .- :•. 'V ."1-I rr.b

J ■--

p p

;J

-J

J

'1

_ c A T A LOG u E

Des Livres imprimés, ou qui fe trouvent en norabre
C II E z J. H. S C H N E 1 D E R,

Libraire i Amfterdam dans Ie Kalverftraat.

^Brégé de 1 ’Hiftoire Univerfelle, par M. La
Lroze ; Ctntinué y augmenté de l'HiJtoire
des Pays Bas , par M. Formey, cinquième E-
duton 12. Amjlerdam 1767.

^ de I'Hiftoire Ecclefiaftique, par M.

Formey, 2 vol. 12. Amfterdam 171)3.
lemêmeouvrage fur du grand & beau Papier.

““ de toutes les Sciences, avec fig. 12. 1772.

Atlas des Enfans , ou Méthode nouvelle ,
courte, facile & démonllrative pour appren-
dre la Géographie, en XXII Cartes enlumi-
Bees; avec une Defcriptiou abrégée du Cli*
mat, du Gouvernement, de la Religion,
du Caradlere, & des Moeurs de chaque Pays
« Nations ; & un Traité de la Sphere, de
^icles ; du Mouvement des Aftres , des
Syftemes du Monde anciens & modernes , de

ftgwes enlumi-

e . Nouvelle idition fort augmntée. 12.

Jfffdam. 1773. avec Privilege.

Avis au Peuple fur la fanté, par M. Tiffat, N,

E. augmenUe, 2 vol. i%. Amfterdam 1773.

Anecdotes pour fervir è l'Hilloire de la Maifon
3 pnrties 12. 1773.
iacile.par Gireaudeau,4.i 770.

Comptes Simulés 4. Amft ‘ nir<-rMirc„,ai- ps/ie !•. André, avecu

uaua IC xiaivcruraar.

Dialogues des Morts: par Mylord Lyttelfon.
TraduSion nouvelle. Fait fur la quatrième é-
dition A^loife; qui eft prés d'wi tiers aug~
mentee ö* de qnatre nouveaux Dialogues. 8.
Amjterdam 1768.

Diöiqnnaire Anglois-Frangois , & Francois-An.
glois , parBoyer. Nouvelle édition , dans laquel-
le on a retrancbé toiaes les exprejftnmmpropres ,

jorgies ou bors d'ufage dans l’un(f l'autre langue
^^ugmentéeprèsde i smille mots. 2 vol. 4. i
— leméme Ouvrage Abrégé.avol. 8. itör!

ces & Ha 4°“/ propres des Scien-

non de plus 30 mille Anicles, qui ne fe trou-
Dimonnaires , par M.
I Abbé F. Alberti de Fiile neuve 2 to/. 4. 1772.

dtf^T/fi Natwirlyke Hiftorie

6 Deel en . i i ‘ ^^ngelen.

o u eelen. 4. 1,75. 7e Deel op de Pars

iTir • r ^V<ie Werk, op groot Papier

Effai fur le Bonheur, ouRcflexionf Philofmihi-
ques fur les biens & les maux de Ia vie^hu-
maine, par Mr.de Beaufobre. 8. Amft.rqso

r^nrél ™

&«nco Ik d.., A.i! a comrlbué 1 éparet les SfpSc de l-Enc,cton/d^^^

“«“o'si'eSi s"r,or ce^e tS: s,? <

Des I’‘5ducation. 1 2. Amft. 1 768. qu’è nos jours 7 «ó/. 1 2 r F

de Ia Cdm”* C ochiüs, PréJicateur te fur la derniere de Geneve^ fort

fur la femm,. ^..Jf.-rtL^tStnentee

mana par M. Reclam. 12. Amft. 1769. Pour
jetvtr de buite aiix deux Ouvrnges précédens.

Dialopes des Animaus, OU leBonheur. 12. 1763.

^ confidcté comme

princip e de Morale. 12. 1770. ift Boyer. I2.’i7ö7 ‘

~rinn. p. J-J-B-oufleau, fur cetteques- Hiltoire de Mifs Weflers j

Sós£,?ril"f™^ï.i'l^ .d-Tw

' , » J (iugnientee

■^nglois Fra?i^ois

J ticrntere ae i
Efiai fur Ia femme,
l^ndres 1764 .

“i" “<S

HéroQi^«n«i ^ néceüaire aux

til 1 Héros i qui cette vcr-

^ tu a ma nqué. ra. Amft. 1759. ^

des - ^‘^‘fcancienne, desEgyptiens.
de Pe fef'"“/ Caldéens

derancL rr^"P''l^ ^ CnrK

DiftioZ;,! ” onluminée. ta. Amft.iqq/s.

SrTclV

■ - des Hommes Hluftres. 3 vol. 12.17150

Railbnné de Tlliftoire Naturelle
^ntenant I’Hiftoire des Animaux. des v/-
géaux, des Minéraux, &c. par M. de Bo-
dnare. 6 vol. 8. N. E. 176S). ^

de j) ;P>iarle-quint, Traduit de l'Angk
de Rohenfon, 6 vol. 1 2. 1773 ^

“~ Abrégée de la Philofophie, par M. Fo
mey, 12. 1760.

N^urelle, générale & particuliere,
^c la Defcnption du Cabinet du Rol, p;
Mrs. de Buffon & Daubenton 17 vol. 4, av
le Portrait de M. le Comte de Buffon, Cet
eduton eft confidérablement augmentée, tl y
24. Planchesdeplus f«f autantde Dejcriptioiu
qui ne fe trouvent pas dans aucune autre é<t
tion. On en donneunplus grand détail de fout,
les augmentations gratis. Avec un doublé pr
vtlege. Amft. 17C6— -1775.

C A T A L

Hiftühe klein , lemêmeOuvragefur dugr.pap.

Idem, avec lesfiguresuiagniliqueuienc

enlurainées d'après nature.

, Naturelle des Oifeaux , par M. Ie Com-

te de Buffon, 4- Tomé I. la fuite Jous preffe,

ijem Ie même Ouvrage , Jiir du grand Papier,

fuper-royal, pmr\y placer la figurts enkminks.
Inilriiaions Militaires du Roi de Prüfle pour
fes Généraux, avec Xlp\ Plancbes 3
12. 1772- N. E.

Imroduftion générale aux Sciences, avec les
Confeils pour foriner une Bibliotheque peu
nombreufe maïs choifis, par M. Formey. C:n
quième Edition, augmentée d'un nrticle des Lr-
vres de Commerce. I2. Anjl. 1765-
. 1'éuidc de la Politique, desFinances,

& du Counnerce, par M de Beatifobre, 3 vol. 12.
1.3 Niiit & Ie moment, ou les Matinées de Cy-
there, par M. Crebillon lefils, avec de jolles
figures. 12. Eondres 1764.

Le ‘Code des Nations, 12. 1775.

— — Magiftrats, 12. 1775-

Lettres fur Ia Dépravation de 1’Ürdre légal, 12.
Jnjlerdan 1769.

fur la Reftauratipn de rOrJrelégal, 12.

j-lmlierdam 17<>9. , , .

Secretes , concernant Ia derniere Guer-

re. de main de Maitre 3. parties 12. I773-

Secretes de M. Voltaire, Nouvelle édi-

ilon , augmentée avec des Lettres tres fecre-
tes, 12. Geneve. 1762.

idem le mé me Ouvrage, grand 8.

Le Maitre AHemand , ou nouvelle Grammaire.
A'lemande niéthodique & raifonnée , par
Godtsebed, 8. Sixième édition. 1771.

La Fetréade, ou Pierre Ia Créateur, Poême ,
par M. de Mainviller, gr. 8. .rimfi. 1763.
Mtgazin des Enfans , par Mad. le Prince de
Beaumont. 4. vol. 12. Haye 1760.

Mémoires & Avantures de Madlle. Mol Flan-
dres 8- Londres 1761.

Nouvelle Méthodecourte &facile, pourappren-
dreAlireauxEnfiiis. 12. AmjlerdamiTd^.
Oeuvres du Pbilofopbe de Sans-Souci. N. E.
avec de très-belles figures, de j olies Vignettes ö*
des Puriantes , 3 vol 12, Berlin 1764 — 1770-
Idem le même ouvrage fur du beau &

grand pap. ‘ , .

Idem avec des figures psmts enMigmat.

de M. Ilume: contenant: Effais Politi-

oues &Moraux, fur le Commerce. & le Lu-
xe. EiTais Philofophiques fur l’Etendement
buinaiu; liiftoire naturelle de la Religion ;
DiflTertations fur les Paffions, fut la Tra-
gédie , fur la Uegle du Golit,- Esfais de
Morale ; Traduit de l'Anglois. 5 vol, 8.

Amfi. 1772. , ,

Idem fur du grand & beau Papier.

de Villon, 8- Haye 1742,

-deM. de la Grange, aveede joliesvign.S.

de M. de Montefquteu, 6 vol, 12, N.

O

U

' £. yjmjlerdam 1765.

Principes Elémentaires des Belles-Lettres , avee
des Réflexions fur les Speélacles, par Mr.
Formey, Nouvelle Edition , confidérablement
augmentée. 12. Amfl. 1763.

Poéfies diverfes. Edition exaüement conforme ^
celle avouée par Jon Ulujlre Auteur , ornéf de
très-belles figures j olies vignettes, gravées

fur celles de l'idition in quarso. 12. Amfl. 1760.

Idem fur du grand & beau Papier,

Panégyrique du SieurJaqnesMatthieu Reinhart,
Maitre Cordonnier, Prononcé ie 13 mois de
l’an 1789, dans la ville de 1’Imagination, par
Pierre Mortier, DiacredelaCatbédrale S. I7S9*
Principes d’un bon Gouvernement, ou Refle-
xions t’oliciques & Morales , pour fervir i
faire le Bonhear de 1’homme, & celles des
Sodécés Politiques, par M. de Campagne, 3
vol. 8. Amfl. 1774.

Portrait (le) de Pierre Bayle fur du gr. & beau
Papier, nouvellement gravés pour le placer
^ la tête de fon Diftionnaite & a fes Oeuvres.
Portrait (le) de Mr. le Comte de Buffon , gravé
par Iloubraken , in folio in quarto , pre-
mières épreuves,

Rclation abiégée de la République que les RR.
PP. jéfuites ont étabüé dans le Paraguai, a-
vec les Pieces juftificatives, publiées par la
Cour de Portugal, 8. Amflerdam 1738.
Recherches Philofophiques fur lesEgyptiens &
les Chinois, par M. de Pauw 2vol. 8. 1773.
Réflexions fur TEducation en général & fur cel-
le des jennes Demoifelles en particulier, par
M. Formey. 12. Amflerdam 1761.

Remarques pour fervir de Supplement ê I'EfTai
fur le Hiftoire générale & fur les Moeurs &
i’Efprit des Nations, depuis Charles-magns
jufqu’è nos jours , par M. de Voltaire, Am-
flerdam 1764. grand in douze, pour ceiix qui
ont l' ouvrage dans ce format.

— Idem Ie même Ouvrage in grand Ofta*

ve, pour fervir aux éditions de ce format.

Recueil de 23 Ertampes, qui repréfentent les
Gueux de Csllot, Originaux. 4.

Traité des Délits & des Peines , par M. J. J.
Rouffeau. N. E. augmentée, avec les Remar-
ques de M. de Voltaire. 12. I77S-
Tablettes pour les Négocians & les Banquiers
12. Amflerdam 1772.

— h\em lemême Ouvrage en Flollandois 12. 1772.
Traité pratique fur la Góutte & fur les moyens de

guérir cette maladie, par M. Cofle, D. en M. 8.
Théatre du monde, ou la Géographie royale,
avec 54. Cartes. in plano.

Vies (les) des plus illuftres Philofophes de 1’An-
tiquité, ?vec leurs Dogmes, leurs Syftêmes ,
leur Morale & leurs Sentences les plus remar*
quables. Traduit du Grec de Diog.Lalfce, aux-
quelles on a ajouté la vie de 1’Auteur, celle d’E-
piélete, de Confucius, & leur morale; & un
abrégé de Femmes Philofophes de l’Ainiqui-
té, avec nombre dePortraits. 2vol. 12, Amfl. 17^8,
— — Idem fur du grand & l?eau Papier, ‘

DE ALGEMEENE EN BYZONDERÈ

natuurlyke historie.

DE WILDE DIERE

N.

hebben inde huisdieren , en in denmenfch, de Natuur niet gezien dan

\wt zelden volmaakt, dikwilsverbafterd, misvormd enaltoM

C ^ of met vreemde verfierfelenbelad^

tooi dan dien van haa-
zy zal meer treffen door haare onopgefmukte
lchoonheid,doorhaaren lugtigen tred , door haare vrije en ongedwongene Onding

en onafhankelyLid on’
oppervlakte der aarde, hs Opper-
zfen v^ bezittingen onder de dieren

vvtl ! " if " ï'" ‘^^'■5^’ver zyne hoofdftof, zyn klimaat, en zyn beflaan

haare omrwif hKJ onveranderlyke, wetten voorfchry vende , op ydere foort

leJen en re^en ««deelt, het goed en het kwaad in de fchaal zien

iiined ffV-v^n ? kanderen opweegen , aan den eenen de fterkte en den
Leèi nooddruft en gulzigheid; aan den anderen de zagt-

s DE NATUURLYKE HISTORIE,

heid, de raaatiffheid , ea de vaardigheid des lighaams, met de vrees , de ongeruftheicf;
de bedeesdheid; aan allen de vryheid met zeden en geaartheden die bedendig zyn;.
aan allen verlan<»ens naar de verfchillende fexen , en eene liefde , die altoos ge-
mak! vk te voldoen is , en altoos van eene gelukkige vrugtbaarheid gevolgd wordt.

Liefde en vryheid! welke gunften! de dieren, welken wy wilde dieren noe-
men omdat zy ons niet onderworpen zyn, hebben die iets meer van nooden om
gelukkig te zyn? zy hebben egter daar te boven de gelykheid, zy zyn noch de
flaaven noch de dwingelanden van hunsgelyken; geen hunner is in ’t geval om,
even als de raenfch, voor zyne geheele foort te moeten yreezen ; zy hebben
ftecds vrede onder malkanderen , en de oorlog komt hun met dan van vreemde-
lingen of van ons aan : zy hebben dan reden om het menfchelyk geOagt te ontvlug-
ten zi<T ons gezigt te onttrekken , zig in eenzaame plaatfen , verre van onze woo-
ningen afgezonderd-, te onthouden, zig van alle de toevlugten en hulmiddelen te-
bedienen, welke hunne natunrlyke ingeeving, hun inflinh, hun aanwyfl: om zig
in veiligheid te Hellen, en om zig, ter ontwyking van der menfchen magt en-
dwang van alle- de middelen te bedienen , welken de Natuur hun ter behoudenis-
hunner’ vryheid verfchaft heeft, terzelder tyd als zy hun de zugp tot onafhanke-

lykheid heeft gegeeveu. /- u u- a a u a m

Zomraigen^ en deze zyn de zagtHe, de onfchiildigfte de bedaardfte , verge-

HO^'^en zig met zig van ons ai- re lè'heiden, en brengen hun leeveii in onze vel-
d«n“door; zv, die wantroiuvendereiivvoeHer zyn, begeevenzig diep in de bos-
fchen- anderen, even alsof zy willen dat ’er geene veiligheid op de oppervlakte
der aarde is, graavcn zig onderaardfche vcrblyfplaatfen , ylugten in holen , of
beklauteren de kruinen der ongeiraakbaarllc bergen; emdelyk de vy;)dile, of lie-
ver de ficrfe , woonen niet dan in woeflynen , en regeeren als Souverainen m-
die brandende Iclimaaten, waarin de menfch , fchoon zo wild als zy zelve, hun de-

hèerfchappy niet kan bet witten. , , , n ••

En gelyk alles van natuurkundige wetten afhangt, gelyk de meed vrije we-
zens zelve daar aan onderworpen zyn, gelyk eindelyk de dieren, even als de-
menfch, den invloed van lugc ea aarde ondenrinden, zo fchynt het, dat de-
zelfde oorzaaken , die het menfchelyk gelligt in onze klimi-aten yerzagt en be-
fdiaafd hebben, detgelyke uitvvcrkzels Op alle andere loorten hebben vooctge*
bra"t; de wolf, die in dezen gematigden gordel milfchien ineefl: vvaeO: is van alle-
dieren is op verre na egter zo vcrfchriklyk, zo wreed, niet als de- tyger, de
paiither, de leemv, van ‘de verzengde lugcltreek, of de witte beer, delogt, de
iavtena van hetbevrozen klimaat: en dit verfchil heeft met Qegts plaats in ’t alge-
meen, even. als of de Natuur, om meer overeenkomit en eenllemmigheid ia
haaro’vvecken te brengm, het klimaat voor de foortcn, of de foorten voor het
klimaat, gemaakt hadr; miar men vindt zelfs, iu ydere foort in ’t byzondcr, het
klimaat gemaakt voor de zeden ,, en de zeden voor het klimaat.

In Amerika, alwaar de hitte minder is, en alwaar de liigt en d'c aarde zagter
zvn dan in Afrika , fchoon onder dezelfde breedte fgeno nen , hebben de tyger,. dc-
leeuw,, dc-pamher, niets vrcdielyks dan den naam; zy zyn met jneer di-e tyr.in-
ncn der wouden, die vyanden vuii den mcnlcn , zo lier a s onverfaagd , die mon*
fiers die zig met bloed cn (bgting mehen; het zyn dieren , die gemeenlyk voor
(ie menfchen vlngtcn, die, wel verre van hen regtftreeks aan te tallen, wei verre

DE WILDE DIEREN.

3 '

van den oorlog tegen andere wilde heeften met openbaar geweld te voeren den
teelten tyd zig niet dan op konftenarijen toeleggen , en liften gebruiken om hen
teverrallén; het zyn dieren , die men, even ais anderen, kan t’ondorbrengen, en
oyna tam maaken : zy zyn dan verbafterd en ontaard , byaldien de woeftheid mee
wreedheid gepaard hunne natuurlykc geaartheid was, of liever zy hebben den in-
vloed van* het klimaat ondervonden; onder een zagteren hemel is hunne inborft:
verzagt; het geen zy in een uiterft hadden is gematigd geworden, en door de
veranderingen , welken zy ondergaan hebben , zyn zy llcgis gefchikter cevvordea
voor t land, ’t welk zybewoonen.

De gewaflen, welke dat land, die aarde, bedekken, en die daar nog nauwer
mede yerknogt zyn dan het dier , dat dezelve aflcheert, deden ook meer dan hec
zelve in de natuur van het klimaat: yder land, ydere trap van warmte, heeft zv
ne byzondere planten; men vindt aan den voet der alpen die van Frankrvk en Ita-
lië; men vindt op hunne kruinen die der Noordfehe landen: men vindt die zelf-
de planten van her Noorden weder op de bevrozen toppen der Afrikaanfche ber-

Srtfw die hetRykdes Mogols van het Koningryk Cache-

mir affdieiden , naar den kant van ’t Zuiden, alle de planten der Jndidn, eu men
itaat veiwonderd van aan den anHeren kant niet dan Europeaaniche planten te
zien; het is ook uit dc -uitermaaten heete landen, dat men de geneöïmiddelen
de vvelnekende kruiden of fappen, de vergiften, en alle planten, vvelker hS

teïen nS H bekomt, terwyl gemaatigder geweften daaren-
tegen met dan gemaangde dingen vóórtbrengen; dezagtfte kruiden, de gezondfte
groentens, de zoetfte vrugten, de bedaardfte dieren, de belchaafdfte menfehen
zyn het deel van dit gelukkig klimaat-; dus maakt de aarde de planten, de aarde

Sn de aarde, de planten, en de dieren, maaken

den roenkh , want de hoedanigheden der planten komen onmiddelvk van de aar-
de cn van do lugt; de gefteldheid en dc andere betreklyke hoedLighedS der
d ren, die het gras of andere planten eeren, zyn nauw verbondrSt d?e der
planten, waar mede zy zig voeden; eiudelyk de natuurlyke hoedani<dieden van
denmenkh en der dieren, die van andere dieren zo wel hs van pEn leeveT
hangen, fchoon met zo onmiddelyk, van dezelfde oorzaal-en af
zig .elfs tot op hunnen inborft en'hmme zedÏÏ! uXk : e» het Sen Sog tefr
bevvyft dat alles in_ een gemoatigd klimaat gemaatigd wordt, en dSlS fn eene
l^tftteek die zelve ukermaatig inuiterftens looptfis, darde gSoue eSgedSn"
te, die voll rekte, beftendige, en bepaalde, hoedanigheden fcliEtezvn even-
eens egter als de betreklyke. hoedanigheden van den invloed d^erkhmStsaE

Sn Viervoetige dieren gelykt niet naar die van den olyfant

rhinoceros, den hippopotamus of het rivierpaard; onze arootfte vovek zvn

Soma ft^^»«vogel, deS comiS KarSSv^ C

cafiiaris; cn hoe veel verfchillen de viffehen, de ha-rediften
deuarS '"die ^ grootte met de walviüchen, de cachalotten’,

r Noorden bevolken; en met de krokodillen , dê

kZi idKS de wateren van

de H daarenboven ydere foort afzonderlyk in

meikelikè veïkhuL^^^^^^^ vergelykt, zal rae.^ zeer

uyke ver.chülendheden m dc grootte en geftalte vinden , omdiu zy allen meer

A a

4 DE NATUURLYKE HISTORIE,

of min van het klimaat overneemen (a) ; die veranderingen gefchieden niet dacr
langzaam en onmerkbaar; de gtoote werker in de Natuur is de tyd; gelyk dezel-
ve iïeeds meteeneenpaarigén,gelyken, en geregelden, tred voortgaat, doet hy
niets by fprongen, maar by trappen, by fchaduwingen , by agtervolging, doet
hy alles; en die veranderingen , eerft onmerkbaar, worden allengs duidelyk, en
reekenen zig eindefyk door gevolgen en uitwerkzelen, waarin men zigniet ver-
giffen kan.

Ondertuffchen zyn de wilde en vrije dieren, mogelyk, zonder zelfs den raenlch
daar van uit te zonderen, minft onderhevig aan verbafteringen, aan veranderin-
gen, aan verfcheidenheden van alle foort: gelyk zy volftrekt meefter zyn om hun
voedzel en klimaat te verkiezen , en zig zelven even weinig bedwingen als zy ge-
dwongen worden, zo verlchilt hunne natuur minder dan die der huisdieren , wel-
ken men onderwerpt, welken men overvoert, welken men mishandelt, en wel-
ken men voedt zonder hunnen fraaak raad te pleegen ; de wilde dieren leeven be-
ftendig op dezelfde wyze, men ziet heu niet van klimaaten tot klimaaten zwer-
ven, het woud, waarin zy geboren zyn, is een vaderland, daar zy ftandvaftig
aan verknogt blyven, zy verwyderen ’er zig zeldzaam van-, en verhaten het nooit,
dan wanneer zy bemerken, dat zy daar nier veilig leeven kunnen; en het zyn
minder hunne vyanden, welleen zy ontvlugten, dan de tegenwoordigheid van
den menfeh ; de Natuur heef; hun middelen en toevlugten Kgen de andere die-
ren gegeeven ; zy ftaan rac: hun op denzelfden voet, zy kennen hunne kragt en
behendigheid, zy beöordeelen hunne ontwerpen , hunne (lappen, en zo zy hen
niet kunnen ontwykeir, verdedigen zy zig ten minden lyf tegen lyf: het zyn, met
één woord, niet dan verfchillende foórten van hun dierlyk gedagt: maar wat ver-
mogen zy tegen wezens, die hea weeten te vinden zonder hen te zien, en hen te
vellen zonder hen te nadcreul

Het is dan de menlch, die hen ontrud, die hen vervvydert, die hen verdrooir,
en die hen duizendmaal wilder maakt, danzy inderdaad zouden zyn; want ds
meeden begeeren niet dan gemdheid, vrede, en het zo gemaatigd als onfchulJig
gebruik van lugt en aarde; zy zyn zelfs uit der aart geneigd om famen te blyven ,
om zig. in gezinnen te vereenigen , om foorten van maatfeaappijen te maaken ;
men ziet nog vocilpooren dier maatfehappijen in die lauden, daar de menfeh zig
nog niet volkomen meeder van gemaakt heeft; men ziet zelfs werken, die zy in
’t gemeen gemaakt hebben, foorten van ontwerpen, die, zonder beredeneerd te
zyn, op redelyke overcenkomden gegrond Ichyncn, waarvan de uitvoering ten
minden de overeenkomd, de verbmdtenls , ende gemeenfchaplyke p)>:ingen van
hun, die d.nraan medewerken, onJerdelt, en het is niet dooreenen rncuurkundi-
gen dwang, niet dooreeae blinde noodzaaklykheid, zo als die der ra'eren, der
bijen, enz, dat de bevers zig vereenigen om gezamentlyk te werken en te bou-
wen; want zy zyn noch door de ruimte , noch door den tyd , noc.h do >f het ge-
tal, gedwongen of bepaald , het is met keuze dat zy zig verbinden; de ziilken,
die by raalkandereii fdiikken , die zin in milkanderen hebben, blyven te (iirnen,
de zulken , die zig niet te famen (éhikken, verwydferen zig, en men ziet ’er eeni-

fa) Zie de Natuurlyke Ilidnrie van het paard, de. geit, het rarken, den hond, in de
voorgaande deeten van dit Werk.

DE WILDE DIEREN.

gett» die, altoos van anderen weggeftooten, verpligt zyn alleen te leeven: het is
ook niet dan in afgelegene eenzame landen , alwaar zy weinig vreezen den menfch
te ontmoeten , dat zy zig ter neder poogen te zetten , om hun verblyf fceviger en ge-
maklyker te maaken , metdaar woonplaattêff, footten van gehugten , te maaken ,
die de zwakke wyze van bouwen , en de eerfte poogingen van eene pas opryzende
Republiek, vry wel vertoonen : in die -landen daarentegen, alwaar de menfchen
zig verfpreid hebben, fchynt de fchrik met hun te woonen; daar is geene maai-
fchappy raeej onder de dieren, aHe kloekheid houdt op, alle konft is uitgeblufchc,
zy denken niet meer om te bouwen, zy verwaarloozen alle gemak; iteeds door
de vrees en noodzaaldykheid gedrongen zyn zy enkel bedagt om te leeven,
worden zy enkel bezig gehouden met zig te verbergen , of hunne vlugt te beraa-
men; en byaldien hetmenfchelyk geflagt, gelyk men moet onderftellen , in ver-
volg van tyd eveneens voortgaat met de aarde te bevolken, zal men de hiflorie
onzer bevers na verloop van eenige eeuwen als eene fabel kunnen teCrhouwen.

Men kan dan zeggen, dat de dieren, wel verre van in bekwaamheden en ta'-
lenten toe te neemen , daarentegen allengs minder worden; de tyd zelf werkt te-
gen hen; hoe meer de nrenlchelyke foort ^nwaft en zig volmaakt, hoe meer zy
het gewigt voelen van eene heerfchappy-, zo verfchriklyk als volftrekt, die hert
nauwelyks hun peribonTyk beftaan laaiende behouden, hun alle middelen van vry-
heid, alle denkbeeld van maatichappy, ten eeneraaal ontneemt, en hun vernuft
tot in zyne eerfte beginzelen verdelgt ; het geen zy geworden zyn , het geen zy
nog zullen worden, wyftmiflchien niet genoeg aan wat zy geweeft zyn, of wat
zy zouden kunnen zyn: wie weer, zo de menlchelyke fobrt vernietigd ware^
aan wellce hunner foorten de fcepter der aarde behooren zoude I

A5

£

DE NATUURLYKE HISTORIE.

H et hert

hier een van die onfchuldige , zagte, en gerufte dieren, die niet fchy-
,^'Z ^ nen gefchaapen te zyn, d.in om de eenzaamheid der wouden te verlee-
vendigen., en verre van ons de vreedzaame wykplaatfen van deze tui-
nen der Natuur te verfieren ! zyne fraeie en lugtige geftaJte , zyne lolïe
en wél gefchikte houding, zyne buigzaame en welgefpierde leeden, zyn hoofd
meer met een leevendig bofch verfierd dan met hoornen gewapend , en ’t welk
zig jaarlyks, even als de kruin der boomen, vernieuwt, zyne grootte, zyne
vlugheid, zyne kragt, onderfcheiden het hert genoeg van alle bewooneren der
boH’chen; en gelyk dit dier het edelfte onder hen is, zo dient het ook niet dan
voor de edelfte vermaaken der nienfchen : het hert heeft in alle tyden de ledigheid
der helden bezig gehouden ; de jagt-oeffening moet de oorlogs-vermoeijenilien op-
volgen, zy moet die zelfs voorgaan; paarden en wapenen te kunnen bellieren,
zyn talenten die aan den jaager, en aan den oorlogsman gemeen zyn; de heb-
lykheid van beweeging en vermoeijenilTen , de behendigheid , de vaardigheid des
lighaams, zo noodig om den moed te onderfcliragen , en zelfs te helpen, wor-
den op de jagt verkreegen en in den oorlog gebruikt; het is de aangenaarae fchool
van eene noodzaaklyke konft; het is ook de eenige tydkorting, die een volkomen
afwending maakt van ernftigc bezigheden, de eenige uitfpanning zonder verwyfd-
heid, de eenige die een leevendig vermaak geeft zonder kwyning, zonder ver-
menging , en zonder zatheid.

Wat Kunnen mannen, die uit hoofde van hunnen ftaat onophoudelyk door de
tegenwoordigheid van andere menfehen vermoeid worden, beter doen dan zig
met de jagt verluftigen ? de Grooten, fteeds door eene menigte van menfehen om-
ringd, bezet, en belemmerd, orn zo te 'fpreeken ; fteeds blootgefteld voor hunne
verzoeken, voor hunne aanfjaraaken , voor hunne pligtpleegingen ; fteeds ver-
pligt om_ zig met vreemde zorgen en zaaken bezig te houden ; door groote belan-
gen geflingerd , en des te meer gedwongen naarmaate zy in hoogeren rang ge-
'plaatftzyn;de Grooten, zeg ik, zouden in dezen ftaat niet dan den drukkenden
laft der grootheid voelen , en zouden niet dan voor anderen beftaan , zo zy zi'^
niet nu en dan aan de menigte der vleiers onttrokken. Om zig zelven te genieten*^

* Het Hert heet in ’t in ^'t Latyn Cervus; in ’t iMlhanfch Cervo; in ’t

Spaanfeh 'Cieroo; in ’t Pomigetfch Fcado; in 't 1'ranfcb Cerf; in 't Hoogduitfeh Hirfib-, in ’t
Engelfch Red-deer\ in ’t Deenfch Hiort; in ’t Zweedfeh Kron-Hiort; in ’t Poolfch jdijenii.
Cervus, Gesner Icon. Juimal. quadrup. pag, 43. 44--
Cetvus, Aldrov. Qiiadrup. bifulc. pag. 771 & 774-
Cervus, Jonston Mijl. Not. qmdr. pag 58. Tab. XXXV. fig. 2.

Cervus, Chahleton de differ. animal. pag. 8.

Cervus, Ray Synopf. anim. quadr. pag. 84.

Cervus, cornibus ramofis, teretibus, incurvatis. Linn. Syfi. Nat.

Cervus nobilis, ramis tereti/ms , omnibus nelus. Klein Hifi, Nat. pag. 23.

i. ‘ ■

V A N H E T HE R

T.

2endm£l aandoeningen,, om die innige gevoelens der ziele, die dni.

Iierroeoen denkbeelden der grootheid, in hunnen geeft te

aJndenna-’biedt^m'lp^^ de eenzaamheid , de afzondering, noodig; en welke af-

fereeiten^ leeupnHi(Tf.r welke eenzaamheid is, om zo te

Smm ? ^ oeffening is gezonder voor het

üb'wam, welke ruft aangenaaraer voor den geeft' ^ ^

kleedl''°ïrno" tevertoonen, altoos zyn ran^ te be-

volgde befcho^^^^^^^^^ - Natun? nief gemaakt

tezerfS^

ne noggedwonsener ffefteldhpid ^W»ib- j i P^^foon te vertoonen, ee-
wilkn\ebff,T“SrtS^^ een denkbeeld wy ven ons zelven mog.en

niet het zolRIp ie ii » ^ ^S*^yp^^n, en z..Ifs te voelen, dat zig te vertoonen-

nici net zeilde is als te zyn, en dat wy, terwvl wv onzen rano- i

?clven niet genieten ^ maar even duidelvk is het dar wm miv. i ^ P^kleeden , ons-
te denken, 'dan om te doen, niindef -emaakrnn, ?! f

ten; onze wezendlvke vermml'^n horrnn ■' u redeneeren dan om te genie-
zc ;aare goederen ^zynT v^y gebruik van ons zelven; on-

zyn die velden , Sie Sktèns dS^^^^ h^C

uitputtelvke, genietini-aaSd?^

tuinen, den landbouvv, een nauludyke fnaak vomT^ vilfchery, de.

diger miatlchappijen dan dè onze zvn I “ en in eenvou-

beireklyk tot deze levenswyze de Edel -i ® menlchen , beide

p™,,o„aoon,,„gercbl^

deze oefle.nng, de edclfie vnn allen , te.'imken , on

genmkt: de hertenjagt vordert konftvan

zelfde einde werken: de tot h,t

derdom en de fèxe van het fit en ne? oordeden over den ou-

of het te,, welks fpoor hy zy„e„ tóhoo!i

•. I». h ,ss

S DE NATUURLYKE HISTORIE;

van zyne eerfte kroon (c) is, of het een jong hert (d), een jongagtig getakt hert
(e), een getakt hert (ƒ), of een oud hert (g) isj en de voornaamfie kenmer-
ken, die hem deze kennis kunnen verfchaifen, zyn de voetftappen (^) en de mefc
(»■). De voet van ’t hert is beter gemaakt, dan die van de hinde, zyn poot^^)
is zwaarer en nader aan de hiel, zyne voetftappen (/) zyn beter oratrokken, en
zyne fchreden grooter : hy gaat geregelder voort, en zet de agterpooten in de
voetftappen der vooxpooten, terwyl de hinde den voet zo wel niet gemaakt heeft^
korter fchreden doet, en den agtervoet niet geregeld in het fpoor van den voor-
voet nederzet : wanneer een hért zyn vierde gewei («) of zyne vierde hoornen
heeft, is het gemaklyk genoeg te onderkennen, zo dat iemand zig daar in niet
Hgt kan verzmnen ; doch daar is oplettendheid en ondervinding noodig, om het
fpoor van een jong hert van dat cener hinde te onderfcheiden : en om hier in ze-
ker te gaan , moet men van tyd tot tyd naaiuvkenrig opmerken , en dikvvyls den
voetftap herfchouwen (o); de jongagtige getakte herten, de getakte herten
enz, zyn nog gereedcr te kennen; hunne voorpooten zyn veel breeder dan de
agterpooten , en hoe ouder zy zyn , hoe de kanten der voeten dikker en meer af-
, gelleeten zyn : daar echter de hoeven meer of min afflyten, naar den aart van den
grond, welken zy doorgaans betreeden, moet dit enkel verftaan worden, van
herten in dezelfde landftreek zig onthoudende; en bygevolg is,’er in den brons-
tyd, wanneer men dik wyls herten jaagt , die van verre komen, andere kennis en
opmerking noodig : maar bchalven dit afflyten der hoeven , kan men hier over-
gemakkelyker oordeelen uit den afftand der voetftappen, of de grootte der Ichre-
den , die ook veel geregelder zyn , dan die van jonge herten dewyl de voetftap
/ van den agterpoot juiie in dien van den voorpoot invalt , uitgenomen als zy
de hoornen^ hebben afgeworpen ; want dan zyn de oude Iterten , zo wel als de
jongen aan mistreden (p) onderworpen; doch zy doen dit op eene onderfcheide-
ne wyze, en met eene Ibort van geregeldheid, die de jonge herten en binden niet

in

Tiaguet of Spie!Ter, is een 'hert, dat zyne daguesoï fpieffen nog heeft, deze offpies-
fen zyn deeerflc kroon, cf de eerfte hoornen van ’t hert, die hetkrygt met het begin van
zyn tweede jaar.

(i) Jeune cerf, een jong hert, is een hert in het derde, vierde, of vyfde jaar van zyn
deeven.

(e) Cerf de dix cors jeune ment , een hert. dat in 'het zesde Jaar van zyn leeven is.

( f) Cerf de dix ctrs, een hert in het zevende jaar van zyn leeven.

(g) Vieux -f erf , een oud hert, is een hert in het agtfte, negende, tiende, enz, jaar van
^yn leeven.

(i) Pied, voetftap, is d.e indrak van den voet van ’t hert in de aarde. ''

(f ) Fuinées, de mell, of uicwerpfelen van ’t hert.

(A) Jambe, men noemt de poot de twee beenderen, die onder aan het agterfte deel zyn,
«n met den voet een ftreep «p de aarde maaken.

( I ) VoieSy zyn de voetlhppcn van -het hert.

(in) Allures, de fchreden, of de afftand der voetftappen van elkander.

(«) Tète, de kroon, of hoornen van het bert.

(o) En reveir , herfchouwen, dat is merkteekenen neeraen uit den voetftap van het hert.

(■ p) Semejuger, mistreden, bs luidt, ten aanzien van de htnen, den agtervoet buiten den
\;9.tftap van den voorvoet te zetten.

VAN HET HERT.

9

in acht neemen; zettende hunne agterpooten ter zyde van de voetftappen da
voorpooten, en nooit daar agter of daar over.

Wanneer de jager in drooge tyden van den zomer uit het fpoor niet genoeg,
zaam kan oordeelen , is hy genoodzaakt het ^oor fugwaards te volgen (^) , om te
tragten meft van het beell te vinden, en door dit blyk het zelve te herkennen,
hetwelk al zo veel, en mogelyk nog meer, ervaarenis vereifcht, als de voetftappen
te herfchouwen 5 nademaal het hem buiten dat niet mogelyk zoude zyn een vol-
doenend bericht te geeven aan het gezelfchap tot de jagt by een gekomen.
Wanneer op zyn berigt de honden geleid zyn tot de plaats, waar het hert is inge*
gaan (r), moet hy zynen leihond nog weeten aan te zetten, en hem te doen
blyven fnuffelen op de voetftappen , tot zo lang, dat het hert is opgejaagd ; op dat
oogenblik blaalt hy, die het opjaagt (ƒ), op zynen hoorn om de honden los
telaaten (O, en zo haaft alszy los zyn, moet hy 'hen met de flera en den hoorn
aanmoedigen ; de jager moet ook een goed kenner zyn en den voetftap van ’c
hert, dat hy vervolgt, wel opmerken, op dat hy het zelve herkenne in de ver-
willeling(t;), of ingevalle het van een ander vergezeld is: wam dan gebeurt het
dikwyls, dat de honden zig van een fcheiden, en twee jagten maakeu: als dat
gebeurt moeten de Pikeurs Oc) fcheiden , cn de honden die ver-

dwaald zyn, trftrekken om hen weder te regt te brengen, en te herceni-
gen met die, welke het regte hert vervolgen, dat men bedoelt: de Pikeur,
moet zyne honden wel byhouden , rydende altoos aan derzelver zyden , hen ge- '
dinirig aanmoedigen , zonder hen al te fterk te dryven , hen helpen in het wiftelen
cn omkeeren , en , om zig niet te vergiften , tragten het hert zo menigmaal ia
het oog te krygen als mogelyk is ; want het zal nooit nalaaten liften te gebrui-
ken , het gaat en keert dikwyls twee of drie reizen op den zelfden weg weder
het tragt zig te doen verzeilen van andere herten, om te verwilTelen, en dan
ftrykt het door cn vlugt eensklaps verre weg, of werpt zig wel ter zyden af
verbergt zig, en blyft op zyn buik liggen ; in dat geval, als men het fpoor byfter
IS Qs) , neemt men de voorlle honden en keert om na de agterften , de Pikeurs en
de honden werken te famen; indien men het fpoor van her hert niet vindt oor-
deelt men, dat het zig verfchoolen houdt in het kreupelbofch , ’twelk men’rond
om gaat en van nieuws doorzoekt; en als het hert daar niet gevond-n worlt h
•er geen ander middel oveng, dan te bedenken waar heen het zyne vlu^c moo-e

(q) Stiiire Ie contre-pied, dat is de voetftappen agtenvaards volgen.

(r) Btijées, de plaats, daar 't hert ingegaan is, en daar men de takken der boomen se-

nroken heeft , om ze weder te kunnen Vinden. °

opjaagen, dat is het zelve met den leihond ondoen en
te dwinecn om uit het te bofch loopen. ‘ opaoen, en

tiat is den een van den anderen, aan welken
■ cn vry laaien loopen, om het hert na te jaagen.
teW'l '‘^''''■‘‘^'^*'^‘3 ‘s. als het hert een uidtr gaat oj zoeken, om het in zyne plaats

docn^jdlgen ®S'er de honden , en die verzeilen om hen te

lie^geeÏTy vVivotïm ’ aftrekken, is lien te rug roepen cn hen te doen verlaaten

l.erMta*{gen:'In hetfe verwyderen cn eer.ig ander

/ /. 7Xc/, g

lo

DE NATÜURLYKE HISTORIE,

genomen hebben , naar de gelegenlieid van het land daar raen is , en het zel-
ve daar te gaan opzoeken ; zo haafi: als men het fpoor wedergcvonden heeft ,
en de honden hunne verbyilering verbeterd hebben (0), zullen zy met te meer
voordeel jaagen , omdat zy voelen, ikt het.liert reeds afgemat is; hunne vun-
righeid vermeerdert naar maate dat het dier verzwakt, en hunne reuk of lucht is
des te leevendiger en ondetfeheidener, als het hert meer verhit is : ook verdub-
belen *y hunne fclireden en geblaf; en alhoewel het zelve nu meer liften in ’t
werk ftêlt dan ooit, dewyl het egter niet langer zo hard loopen kan, en gevolg»
lyk zig niet verre van de honden verwydercn, zo zyn alle zyne liften en draaijen
ie V ergeeffeh , en het heeft geene andere toevlugt, dan het land, dat hem ver-
raadt, te ontvlugten, en zig te water te begeeven, om den honden zynen reuk
te ontrooven: de Pikeurs zwemmen het water over, of ryden het ten einde om,
en brengen de honden vervolgens weder op het Ipoor van het hert, dat niet ver-
re meer loopen kan, na dat het zig te water begeeven heeft, en wel haafi:
uitgepnt en tot het uiterfte (c) gebragt is; of het tragt zyn leeven nog te verde-
digen, enkwetft zomtyds de honden, en zelfs de paarden der jagers, die al te
vuurig zyn , met zyne hoornen , tot dat iemand van hun het de pees der waden
afkapt om het te doen vallen , en liet voorts afma.;kt door het eenen ftag of fteek
met den hartsvanger ageer in de nek te geeyeu ; terzelfder tyd viert men de uit-
‘vaart van het hert door het geldank der jagthoornen, men geeft het aan de
honden over, en laat hen den buit hunner overwinning volkomen genieten, door
hen daar op te vergallen (i).

Alle fiifoenen en tyden zyn niet gcfchikt voor de loopende (e) hertenjagt; ia
het voorjaar, wanneer de uitbottende takjes de wouden beginnen te verfieren, ea
de aarde met nieuwe kruiden en bloemen praalt, overweldigt, om zo te Ipree-
ken, deze geurden reuk der honden; daarenboven is het hert alsdan in ’t beft
van zyne kragt, en valt dus, zo ’t maar een weinig voor uit is, bezwaarlyk te
agterhaalen; de jagers zyn ook van gevoelen , dat, als dé hinden op het punt zyn
om hunne jongen te werpen , dit de ongefchiktfte tyd is voor de jagt, dewyl de
honden als dan dikwils een hert verlaaten , van ’t welk zy den regten reuk niet
hebben, om eene hinde na te zetten, die voor hen loopt; desgelyks fchynen de
Ipoorhonden in den bronstyd (/), in het begin van den herfft, met weinig drift
telpeuren; mogelyk doet de al te fterke Inge, die de herten tevens vaii zig af-
geeven en verfpreulen , hen het fpoor byfter worden : irriirchien hebben ook alle
herten alsdan bykans denzclfden reuk; in den winter, wanneer de fneeuw ligt,
kan men geene herten jaagen , de honden hebben alsdan geen lugt van ’t fpoor en

(s) Etre en défaut, wordt gezegd van de honden, als zy het fpoor van ’t hert verloorew
hebben; en relever en défaut, is het fpoor van ’t zelve wedervindeii, en het van nieuws op-

Battre l’eau , battre les eaux , is eene rivier of een vyver, na dat het hert lang gejaagd

is, overzwemmen. ...

(c) ^ibois, dat is als het hert tot het uiterfte, en geheel en ai van kragten uitgepat is.

(d) Faire curie, donnet la curie, dat is, bet hert, of het dier, dat de honie.i gevangen

hebben . van hun te laaten opeeten. , . ,

( e) Courre k cerf, dat is de herten jaagen met loophonceo, of dryfbrakken.

(ƒ) Rut , is de 'hitte , «f drift der liefde.

V A N H E T H E R T.

zouden alleen op ’t gezigt af moeten : nademaal de herten in dit jaargetyde , in
nunne gewoone verblyfplaatfen , geen genoegzaamen voorraad om te eeten (g)
vinden , komen zy uit dezelve te voorfchyn, en vertonnen zig in ’t open veld,
zoekende de kreupelbofchjes , het hakhout , en zelfs de zaailanden , op : omtrent
de maand december begeeven zy zig tot kudden, (Jj) en als het üerk vrieft zoe-
ken zy eene Ichuilplaats , onthouden zig digt by een , en verwarmen malkander
met hunnen adem; by het afloopen van den winter vervoegen zy zig aan de
buiten-kanten der wouden en boflchen, en op de koorenlanden. In het voorjaar
verhezen zy de hoornen (/), deze vallen van zelve af, of zy ontlaften ’er zig
van door eene kleine pooging, die zy doen, om dezelve even tulTchen boomtak-
ken te knellen; zelden gebeurt het, dat zy beiden gelyk afvallen, dikvvils ver-
loopt er een dag of twee tufichen het verlies van de eene en de andere zyde ; de
oude herten werpen het eerft hunne hoornen af, tegen het einde van febmarv of
het begin van maart : dit komt den herten van zeven jaar niet over dan in ’t mid-
den of inclaatfl: van maart; die van zes jaar ondergaan die verandering in april,
de jonge henen, en die tweejaaren bereikt hebben, of de fpiefiers, omtrent het
midden en in het einde van may ; hoewel ’er op dit Huk veele uitzonderingen zyn,
en men ziet zomtyds dat de oude bo«ten dc hoorns laater verwidèlen dan de ion-
ge; in ’t kort .«riimierrng op den kop der herten gefdiiedt vroe<rer wan-
neer^de winter zagt is, en gaat laater toe, zo dezelve Itreng en laVuurem

afgeworpen, fcheiden zy vaneen, de
jongen blyven alleen by elkander; zy onthouden zig dan niet in ’t dieoft der
wouden, maar kiezen de open velden, de kreupelboilchen , en het hakhout, waar
ze den gehcelen zomer doorbrengen , tot dat hun hooflfieraad weder volgroeit is
en in dezen tyd loopen zy met den kop voorwaard.s overgebogen uit vreeze van
dien te Hooien, dewyl hun kruin zeer gevoelig is, en zy b\vTdit LT tot
hunne hoorns den volen groa weder gekrengen hebben: omtrent het^ midden
van may IS het gewei der oude herten nauwelyks lulf volwaHèn en in ’t LTh van
july eerll volgroeid : ’t gewei der jonge herten hater afvallend’e komt ook hater
weder m Hand, maar wanneet de hoorns de volle lengte en geno»crzaame viH
heid verkreegen hebben , wryven zy dezelve te^en de rsVkpn j

te krygen, en dewyl zy dit verfcheiden dagen agter één doen, zo wïl‘^meï‘(^ )
dat de hoorns de kleur aanneemen vau het hp des houts,daar zy tegen gw?eeven
Iiehben, dat zy ros worden tegen de beuken- en dzeti-boomeo, bruin K<rerd”
eyken, CU zvvartagtig tegen de jokboomen en abeelen : men ze<rt ook dat de
hoorns der jonge herten, die gladder en min gerimpeld zyn dan dfetr oude nhr
zo zeer gekleurd worden als die der oude, welker* luorri's nir-i ^ ‘

Ikande rimpels gepareld ziet, waar door zy'het kleurend lap ov-rvloodiSr
neemen en vader beiaouden ; maar ik kan rit denken Mat dt de waa'^oorz'rk
van du vcrfchynzei zy , dewyl ik tamme herten in een bcilooten perk gehad heb^

c',’; ™

) y- s noujsau rrai'.é dt la Vénerk, Paris 1750.

pag. 27.

B 2

V ■

12

DE NATUUR LYKE HISTORIE,

waarin geene boomen gevonden wierden , ea waar zy gevolgelyk niet konden
wryven, welker hoorns nogtans eveneens gekleurd waren als die van andere
herten.

Korten tyd nadat de herten hunne hoorns, op de gemelde wyzc, gebruineerd
of gekleurd hebben, beginnen zy de aandoeningen. van ritzigheid te voelen : de
ouden gevoelen dezelve eerfl: ; omtrent het einde van augullus en het begin van
feptember verlaatcn zy het kreupelbofch en keeren naar digcere wouden en veili-
ger verblyfplaatfèn , alwaar zy de hinden (/) gaan opzoeken; zy brullen met
eene fterke Hem, hun hals en keel zwellen, zy lyden en raaken in geweldige
vervoering ; zy loopen op vollen dag over akkers en velden , ftooten met den
kop tegen de boomen, en loopen van land tot landj tot dat zy hinden gevonden
hebben; dit dan is niet genoeg, want zy moeten dezelve vervolgen en dwingen,
dewyl zy in ’c eerfl: de herten vermyden en ontvlieden en hen niet toelaaten te na-
deren , dan nadat zy door eene lange vervolging vermoeid zyn ; de oudite hinden
beginnen even als de oude herten eerll ritzig té worden; de minnedrift der jon-
geren komtlaater, en wanneer twee herten eene en 'dezelfde hinde ontmoeten, valt
'er een gevegt voor eer een van beide zyne drift kan bluirdien: in dien zy
van dezelfde Herktezyu dreigen zy elkander, wroeten den grond om, tieren ge-
weldig, en op malkanderen aanvallende vegten zy hardnekkig, en ftooten der-
maate met den kop en do hoornen, dat ’er dikwils de dood op volgt; de ftryd
eindigt niet dan met de nederlaag of de vlugt van een der herten , en de overwin-
naarlaat, na de behaalde overwinning , geen oogenblik voorby glippen, of hy
bedient zig van de bekomene gelegenheid , ten zy ’er zig een ander mededinger
opdoe, in welk geval hy zig weder tot het gevegt bereidt, en dien mode op de
vlugt poogt te dry ven: de oudlle herten winnen het altoos; zy zyn (loutmoedi-
ger, dapperer en fterker dan de jongen, die hen noch de hinden durven nade-
ren , en dus genoodzaakt zyn te wagten , tot dat het oude hert haat varlaaten
heeft: zomtyds befpringenzyegter de hinden, terwyl twee ouden vegten , doch
zy genieten maar haaftig , ongerull, en als in ’t voorbygaan,en de vrees dryft hen
welhaaftop de vlugt; de hinden geeven de voorkeur aan de oude herten, niet
omdat zy fterker maar omdat zy heetar zyn dan da jonge; zy zyn egter onbe-
ftendiger in hunne liefde, en hebben op denzelfden tyd verfcheiden hinden; zo
zy ’er maar e'dne hebben , houden zy zig daar niet aan verbonden , en bly ven ’er
maar eenige dagen by, wanneer zy weg gaan om eene andere te zoeken, waar
toe zy zig nog korter tyd bepaalen, en dus gaan zy van de eene naar de andere,
tot dat hunne kragten zyn uitgeput.

Die minnedrift of weelde duurt ftegts drie wecken, in welken tyd zy weinig
eeten , niet flaapen , en zig weinig ruft gunnen : n;igt en dag loopen zy rond ,
vegten, en geeven zig over aan de vervoeringen hunner drift, waardoor zy zo
zwak, vermoeid, en uitgemergeld, worden, dat zy een geruimen tyd noodig heb-
ben, om zig te herftellen en hunne kragten weder te krygen : alsdan vervoegen zy
zig doorgaands aan de buitenkanten der boflehen, in de n;ibuurlch;tp der befte

(O Lesbétes, de dieren , zyn naar de fpreekwyzen van de jagt, de wyfjes of hinden.

(m ) Raire , fchreemven.

(}i) ^ndomikrs , de takken der hoorens van de kroon der herten.

V A N II E T II E R T, ^

paair'orn een overvloed van voedzel vinden, dat hen ba.
weder sekreeffeif lichhp ^ onthouden, totdat zy hunne kragre'n

vang h=«en begint met den Sn-

zeven jaarcn^voelen de drilhSenïSn ^3" r°T ‘^‘3

begin van odober op • deionlre lipr3/° |j^Ptember, en dezelve houdt met het
den 206" fepteraber^ ’tot deiw ininnedrift geprikkeld van

geene dan de herten van ^‘"de dier maand zyn

len deze drift ook het laatfl: de bmns'rvV-^3'^” ’ de jongde hinden voe-

heel over, en de herten zvn in dp^pn^f f aan vang van november ge-

jaaren wanneer een overvLd vi3epl-(?«^ T ^""‘d<beid gemaklyk te vangen : in
zei, binnenkorten huSefteLe wS^ T ’ ^y, door dit kragtigvoed-

trent het einde van Xber eei ?p ’ i bel^penrt als dan dikmaals, om-
de eerde. ’ '"'^""den bronstyd, doch die veelkorter duurt dan

vat" om?ïör“ almar ds Dii-otne, „oejer &,•

beeld, gclyk Aristoteles (I') beri-rr «Griekenland, by voor-
niet feptember. De hinden draa-Ten^^L augullus en eindigt

doorgaands maar één jona-<:-^-aort, zelden twee, zv w-rü-n 13 dpn
en in het begin van juny : zv zvn zeer ^nrtumMin. ’ L m de maand may

den te bewaaren, zv v^tooneifzif in I voor de hun-

op haar zelve jaa<ren om de Iinmtn ■! ^ d^zer oorzaak dikwils , en laaten
zodra zy oordeelen de baare jongen af te trekken, waarna zv,

derkomen. ' verwyderd te hebben, tot haare jongen we!

worden bnaldiem^ gdSetïiT brygen nooit jongen ; en deze

zyn zy vroeger ritzil; men de andere, ook

ten, en dit is niet volftrekt onwaarfdïynlvk £ fJf «"et Jioornen als de her-
kalf, tot dat het omtrent zes maanden bereikt 'heeft van

eerll voor den dag te komens deze hoorns allenï, nk’ pJ '^"*"1 hoorns

de, geeven aan het jonge dier den mam 5 *® ^^n pook of (pies nirgroeijen-
in de eerde tyden niet, en fdioon het fterk J!od3 ^3r.i '^'^^der

len zomer : m den winter verzamelen de hinden ’ dp Fi dezelve den gehee-
jonge herten by malkanderen met troepen è3diP%mp
het weder ürenger is: in den voortvd^fchL'dpn^iV talryker naarmaate

de hinden gaan zig verbergen , om haare ionapn verdeden zig en

«11 de jonge herten alleen de fpieffers

ten genegen om by malkanderen m leS de her-

het IS nier dan vrees of noodzaakivkhpi a a- ^ ■’^^^'^bap te famen te loopan en
Het hen is op den ouSS vt ï . d«^" anderen doet afgaan

wam men ziat dat fpieflers of ir.ncS’" tnaanden m Haat om voort te teelen
den in don heifil dekkpn ’ pn van de lento dos voorgaanden iaars de hin-
vnigibaar zyn : het geen ons hier'^aan"fclPu ^’^'j^^^den, dat deze voorrceelingen
(O AnisTOTKt.s. L 3 ' , doen twyflden,is, dut'zy

(P) Fe,o,i hecka f pf k 29. ^

doa, 20 genoemd. J°"Setje van de hinde, word in het eerfie jaar' van zyn omter-

B 3

*4

DE NATUURLYKE HISTORIE,

alsdan nog maar de helft of flegts twee derden van hunnen groei gekreegen heb»
ben , dat zy in hoogte cn dikte groeijen tot dat zy agc jaaren bereikt hebben , er»
dat hunne hoorns tot aan dien ouderdom alle jaaren toeneemen ; maar men moet
hieromtrent in aanmerking neemen, dat het kalf in korten tyd kragten krygt, dat
het in ’t cerfte jaar fterk groeit, en in het tweede zo voortgaat, dat het dan reeds
eenc overmaat van voedzel heeft, dewyl de hoorns voortkomen, en dit is het
ontwyffelbaarll; merkteken van bekwaamheid ter voortteeling : het is waar dat de
dieren in ’t algemeen niet ter voortplanting van hun geflagt in ftaat zyn, voordat
zy het grootft gedeelte van hunnen groei weg hebben , maar zy, die een bepaal-
den tyd van ritzigheid of kuitfchieting hebben, Ichynen eene uitzondering op
dezen regel te raaaken. De viflchen Ichieten kuit en teelen voort eer zy een 'vier-
de, of zelfs een agtfte, gedeelte van hunne grootte bekomen hebben; en onder de
viervoetige dieren zyn de zulke, die, als het hert, de eland, het damhert, de
reebok, enz, op een bedemden tyd ritzig worden, vroeger ter voortteeling be»
kwaara dan de andere dieren.

Daar zyn zo vcele betrekkingen tufichen de voeding, het voortbrengen der
hoornen, het ritzig worden , en de voortteeling dezer dieren , dat het, om de
byzondere uitwerkzelen daar van wél te begrypen, noodig is zig hier te herinne-
ren wat wy algemeenft cn zcekerfl: ten opzigce der voortteeling gezegd hebben {q).
Zo lang het dier groeit, (en het groeit altoos ftcrkll in den eerden tyd,) wordt
het voedzel gehee'l en al bedeed aan de ontzwagteling , de uitbreiding, en ver-
grooting des lighaams; daar is derhalven geene overmaat van voedende deelen,
en gevolgelyk geene voortbrenging of affclieiding van zaadvogt, en het is om
deze reden, dat de jonge dieren onbekwaam zyn om voort te teelen; maat wan-
neer zy het grooid gedeelte van hunnen groei verkreegen hebben , begint zig de-
ze overvloed door nieuwe voortbrengzelen te ontdekken : in den menfeh gaan de
baard, het hair aan zommige deelen, het zwellen der borden, het uitzetten der
teeldeelen, de huwbaarheid voor : in de dieren over ’t algemeen, en in het hert
in het byzonder, vertoont zig deze overmaat van voedzel door nog zigbaarer te-
kenen; dezelve brengt de hoornen voort, doet de zaadballen. (O uitzetten, den
hals en de keel zwellen, brengt het vet (y") voort, verwekt de ritzigheid, enz;
en daar de groei van ’t hert in ’c eerd zeer Ipoedig toegaat, zo loopen ’cr, dnts
de geboorte tot ien tyd dat deze overmaat van voedzel zig uitwendig door het
voortbrengen der hoornen begint te vertoonen, maar dén jaar voor by : indien
het hert in de maand inay geboren is, zal men , een jaar daar na in dezelfde maand,
de beginfelen der hoornen , die op het voorhoofd Q) beginnen uit te botten , zien
te voorfchyn komen : het zyn twee Ijrielfen , die in lengte en dikte toeneemen ,
en hard worden naarmaate het dier voedzel neemt : omtrent het einde van augus-
tus hebben zy reeds den vollen groei, en zyn fterk genoeg, dat het jonge 'hert

(f) Zie de Ilde Hl.Ie cn IVJeTToofditiilikcn vnn het tweede Dec! van dit Werk, alwaar
over lie hervoortbrenging, de voeding cn de voortteeling gehandeld wordt.

(r) Lfx daintkrs du cerf, zyn zyne ballen.

(/) Pmaifon, is ’C vet van ’t hert, dat in den zomer vermeerdert, en waar mede het in ’t
begin v.m dan hei.ffti den bronstyd, ovcrladen i.s.

(f) Ls tJt , het voorhoofd, is dat gedeelte van het voorhoofdsbeen , waar op de kroon i
Qf de hoornen van ’c hai fteutwn.

/

VAN HET hert.

ft boomeii wryft om ’er de huid af te krygen : terzelfder tvd
nt^ rif» iiisgelyks door overmaat van voedzel , ’c welk dan

vpr..,«rft^ yoortteeling begint te werken , en in het hert eene ritzigheiii

ria ^ 1 woedende maakt; en ’t geen ten vollen bewyft , dat

zaadvogts van dezelfde oorzaaken afhangt,
«OM* hieii door lubben de noodzaakelyke deelen voor deze

woni^v , men tevens het voortbrengen der hoornen verhindert

wanneer het hert de hoornen af-
^worpen heeft zullen er gcene nieuwe hoornen te voorfchyn komen; doet men

vfzvn f iiitgegroeid zyn, het hert behoudt dezel-

ve zjn gintfche leeven lang m dien ftaat, waarin zy waren, toen het cefiieelen-

J'inger de drift der riezigheid voelt, zo verdwynen
dezelve vergezellen ; daar is nu geen vet,^eene zwcHincr^aiii
den hals of de keel, en het beeil wordt van eene zaSte en blaarde laa

vLdzdTtribl?'i^^ dcrhalven noodzaaklyk idet flegis om hef overtollig
hft nïr ali dftn f ’ verleevendigen , om

ven 'en'ln-rnnd gedaante van vet buiten waards te dry-

yen, en bjzonderlyk op den ktui« hooftis j Biw^ar hcc zfg zigbaaril vertoont:

door het voprib^ng— ^ iiöörnen : het is waar, dat da gelheèden herten ook
vet worden, doch zy krygen met meer hoorns, -hunne lials en keel zvvelt nS
ErnnVrvT nimmer geil als dat der andere herten , ’t welk in dere

CSKjSsiSSÏS;!'””

ftoord wordt door honden of mcnlchen, waar het n vïedf hèrLuwVeTru^
altoos eene fchoone kroon hebban, wel voorzien met vede
ken (.), de tronk (.v) grof en digt gapïïrekf; heV"''ft '1'

zyn yerblyt moet houden in eene lanJIlreelt waar het geene S en Inen ^

gÜpilÉsp

noch leveren fiSef4^wiHftfft T’ «^o^d geikn,

ben m.er tyd SS om £ hun bronstyd komt ook laater; en zy heb’

iunoodig om hun hookifieraad ivcder ta krygen; zy werpen insgo

grootte, we^

W Mrai,, r. de uonk . de ilau. van de l.roon of de hoornen van ’t hert.

I

l6 DENATUURL Y K E HISTORIE,

lyks het gewei laater af dan de andere herten ; dus loopt alles famen om ons ta
toonen, dat dit hoofdfietaad , even als het zaadvogt , maar eene overtolligheid is,
die zig zigtbaar vertoont, en ontftaat uit voedzel-deelen, welke niet geheellyk
gebruikt kunnen worden tot de ontzwagteling , de gtoeijing, en het onderhoud,
des lighaams van het dier.

De Ichaarsheid van voedzel vertraagt derhalven den groei van de hoorns der
herten , en vermindert derzelver omtrek in lengte eh dikte zeer veel ; miflchieti
zou het zelfs niet onmogelyk zyn door-eene zeer ftrenge vermindering van het
gevvoone voedzel, dit voortbrengzel geheel te beletten, zonder tot het fnyden toe*
vlugt te neeraen-^ het geen zeker gaat, is, dat de gefneeden herten minder eeten
dan andere, cn dit is de reden, dat in deze foort, zo wel als in die der damher-
ten, rcebolvken, en elanden, de wyljes gcene hoornen hebben, omdat zy minder
peten dan de mannetjes, cn omdat, zo ’er al een overvloed van voedzel plaats
hadt om dezelve voort te brengen, zy juift bezwangerd worden in den tyd, wan-
neer dat overmaatig voedzel zig uitwendig zoude kunnen vertoonen; en dewyl de
overmaat van het voedzel dan gebruikt wordt oni de vrugt te voeden, en vervol-
gens om het kalf, ofgeworpen jong , te zoogen , zo is ’er nooit iets overtolligs :
de uitzondering, welke men hier zou kunnen inbrengen van het wyfje des ren-
diers, ’t welk zo wel als het mannetje met hoornen voorzien is, hrêkt meer tot
begunftiging dan tot wederlegging van mync verklaaring; want van alle ge-
hoornde dieren heeft het rendier (yj, naarniaate van zyne grootte, de grootfte,
breedile, en raeeft getakte, hoornen, die zig voor-en agter-waards uitftrekken,
dikwils ter lengte van hun gehecle lighaam ; het wordt ook vetter en fyner wild-
braad dan alle ander, en 'daarenboven zyn de hoorns der wyfjes zeer klein in
vergelyking van die der mannetjes : dit voorbeeld bewyfl derhalven alleen, dat,
wanneer de overtolligheid zo groot is, dat dezelve ten tyde der dragt door den
groei der vrugt niet uitgeput wordt, dezelve zig uitwendig openbaart, en in ’c
wyfje zo wel als in ’t raaoneije hoorns voerrbrengt, die inderdaad wel van de-
zelfde natuur, maar die in het wyfje veel kleiner, zyn, omdar deze overtolligheid
van voedzel, die de hoornen doet groeijen,by haar in eene mindere hoeveelheid
dan by de mannetjes plaats heeft.

Hetgeen ik hier zeg van het voedzel, moet niet verllaan worden van de mas-
Cl noch van den hoop der fpyzen , maar alleen van de hoeveelheid der werktutge-
lyke voedende deeien , in de fpyzen begreepen ; dit is de eenige leevendigraaa-
kende en voortbrengende fiof, het overige is flegts een dood overblyfzel, ’t
welk minder of meer overvloedig zyn kan zonder eenige verandering in het dier
te weeg te brengen : en nademaal de lichens , welke het gewoon voedzel des
rendiers nitmaaken , een meerder voedzel verfchaflen , dan de bladeren , de bad:
vanboomen, de jonge fcheuten , en het gras dat de herten eeten, zo is’ het niet

te

(y) Le Ranglsr, la mme, het rendier gelykt aan 't hert, heefc zyne kroon veel groo-
ter cn meer getakt; hec draagt wel tagtig takken aan zyne hoornen, zomtyds bedek: zyne
kroon zyn gantfche lyf; het heeft veel racer vet, clan een hert in zyn belle fdzotn heeft.
SL.e zyne Hillorie in bet XII en XV Deel van dit Werk, en taCksJJ'e du rot Ibxhus, utpri-
mu é ia fuite di la Feiteris de du Fouiikux, Rouen löjC. pag. 97.

T.

VAN II E T HER

17 t

ffevoh^lyk grooter overvloed van dat werktuiglyk voedzel en

ia^lfde herte^^ voortbrengen der hoornen en het vet" in de reSiereJ
welke de hoorns in cleze”riv^°^*' toeftemmen, dat de vverktuigelyke ftof.
onwerktuiSvke deden niet geheel ontbloot is van bmel

lietdierlvllighaara doorgegaan de drlncf

ften-llaar, toen dezelve nnf in •• ^ behoudt van den eer-

hert fel, i« voortr?roeirfn " ^ O' ™” "et

zelfftandigheid is nfot^elvk min heenflo?irT^f'’^’i ^ * de takken van een boom, de
groeiends op den kruTn van het diert^nf ware, iets

en maakende een van deze verfchei^i^hM^’ deelende in de natuur van beiden,

de uiterften voegt,

In een dierlyl wezef Soei^n ïeïvkrv ^ verfchillendfte dingen,
(s) de beenderen aan befd?reindtf S W^^lderd hebben,

kragt hunner uitzetting in de lenote werkt/ ^.^funpunt, waartegen de

beens; dit middelfte gedeelte wofdt oTk eeVo L” '

twee uiteinden komen fteeds voort ^ ^ gevormd en eerft verhard, en de
ven zagt tot dat het been den verwydereu, en bly-

het gtoeiend Ryk daarentegen S-?n&t"m1^^r^^ JP

zig uiibreidt» en »icii unt zal vornien ts mt» v o.n 4 a i c cincie^ de bot diC
a&e, en hier op werkt de krarSeV uitbat f?"

verfchil uiflchen den groei van hpenrir.pptf t duidelyk

ptargewalTea orrrdekr <1= vafte deelei, der

voorlchyn komen, integendeel niets v-]ukp”m«« te

booraen; de hoorn van het hert ftrekt fia^iw groei van ’t hout der

dient tot een fteunpunt fin ? eefftt S/nmT ^«der

hy hard als hout; de huid, die zie uitftrekr en rf wordt
de baft, waarvan het hert zig ontdoet wanneer voortgroeit, is

lang het gewei groeit, blyven de SopereindeM hoorns volvvairen zvn ; zo
vericheiden takken; het dikfte gede^eke is de anm verdeelt het zig in

met één woord, in alles is ee^ geMvorLSd zyn de takken;

botting, de uitbreiding, en den <5oeV'^en°^iS iv’ !.^u overeen, met de
deeltjes, die dc leevendige zelfPandieheid derh^rM behouden de vverktuigelyke
inrtok V», h«ptataar4, Sfzf utoaaken, „o| L

pichrkt zyn; de (loffe heeft dethalven bL de overtand Ry'‘

t welk Zig in de boffehen onthoudt en van rï ^ rE het hert,

fterkeenc cigenfehap van het hout aan dat hpf boorafcheuten leeft, neemt zo
brengt, ’t welk de tonierkei. vanTv’rren ™" '™“' voort-

men daar in niet kan mistasten: en d “ itwÏK* behoudt, dat

evenwel met het eeniirft vin dion u fchoon zeer zonderline is

W*c ik, i„ dit wlk™ee“S dS

wyzcn. _ » ™ecr dan eens, gelegenheid gehad heb aan te

ndenatuutisdemdrukof vorm vanyderefoort,zoin de dieren als in de planten,

f'J. Ded^ “ den ilooj, in het tweede Deel van dit Werk'

c

18 dENATUURLYKEHISTORIE,

hPdendbft en onveranderlykfl, terwyldeftoffe, daar zy uit bellraat, het ver-
ïndedS eiï bederflykftis: de (lof in ’t algeraeeii fchynt onverfchillig m het aan-
tieemen van deze of gene gedaante, en voor alle mogelyke indrukzelen vatbaar ,
de werktuigelyke deeltjes, dat is te zeggen, de leevendige deeltjes van die ilof-
fe gaan van het groeiend Ryk in het dieren-ryk, zonder verdelging, zonder
verandering, over, en formeeren eene leevende zelfdandigheid ’ °ut,

vleefch, en been. Het fchynt derhal ven in deneerften opflag,dac de ftofnoo t d
overhand moed kunnen hebben over de gedaante,^ en dat welk een v<Kdza het
dLook nuttige, indien het daar uit de werktuigelyke deeltjes,

Seeoen kunne haaien , en door voeding zig eigen maukeii , dit voedzel met m
fhat zal weze^^^^^^^ de gedaante van het dier te veranderen, en geene au-
dere uitwerking zal te weeg brengen dan het onderhouden of doen groeijcn van
£ ligSm . dSor zig naar'allc de'deelen van den inwendigen vorm te voegen^ jn
denzelven inwendig te doordringen; het geen dit bewyft, ^iat in ^
de dieren, die van gras alleen leeven, ’c welk eene zeer verfchül^de ZLlfilandig
heid van die huns lighaams fchynt te zyn, uit dit gras alles haaien, wat
pn bloed maakt , en daar door desgelyks toeneeraen , en vet worden , zelts veel meer,
dan die zi<^ alleen met vleefch voeden. Wanneer men cgter de Natuur met een
ilSet oog befchouwt, zat men bemerken, dar 4eze »etkm.getyke deel-
ties zio zomtyds niet volmaakt vereenigen , of gelykaartig worden met den mwen>
dieren vorm en dat de ftof dikwUs zeer merkbaar op de gedaante werkt; de groot-
tt bv voorbeeld, welke eene der eigenfehappen van de gedaante is, verandert
S’elkefoort, naaJ’c verfchilderlugtftreek; de hoedanigheid en hoeveelheid van
St vleefch, welke andere eigenfehappen van de gedaante zyn, veranderen naar het
verfchil van het voedzel: die vverkuiigelyke ftoffe, welke het dier door de voe-
dinff of fpys-bewerking gelykaartig met zyn lighaara maakt, is derhalven met vol-
ftrekt onverfchillig in deze of geene wyziging te ontvangen i dezelve is met vol-
komen ontbloot van de gedaante welke zy te voren hadt, en behoudt ecnige ken-
merken van den indruk des voorgaanden fiaats en werkt overzulks door haare ei-
gene gedaante op die van het bewerktuigd lighaam, ’t welk daar door gevoed
lord?; en alhoewel deze werking bykans onmerkbaar is, en ^

kino' desgelyks oneindig klein in vergelyking van de kragt die de voedende ftof
noc^zaakt o.n gelykllagtig te worden met den vorm die dezelve ontvangt, mo -
tpn ’pr e^ter met den tyd zeer zigtbaare uicwerkzels van voortkomen ; het hert,
toin dcioVS.m ware, alken van bout leeft, draagt eene

foort van hout op ’t hoofd, ’t welk alleen een overblyfzel is van dat voedzel: iets
dergelyks ontdekt men ook in andere dieren; de bever, by voorbeeld, die zig
in en omtrent het water onthoudt, en op vifch aaft, heeft een ftaart met fcliubbeii
bedekt; het vleefch van de otters , en van de raeefce watervogelen, is eene foort
van vleefch zo als men in de vaften vergunt te eecen, eene foort van vtlch-vleelcli:
men mag derhalven vermoeden , dat dieren , die altoos eene en dczdhie loort van
voedzel gebruikten, in korten tyd iets van dat voedzel zouden aanneemen, en
dat hoe fterk ook het indmkzel der Natuur moge wezen, indieii men fteeds
aauhieldt met hen niets dan het zelfde voedzel te geeven , daar met der lyd eene
foort van gedaante-verwifleling uit zoude ontlcaan ,door eene volllagen tegenoverge-

VAN HET II E R T.

fcelde gelykflagtigheid met de eerfte; het voedzel zou zig niet langer geheel ver-

*■ gs^I^ante van het dier , maar het dier zou deels eenflagtig worden

fi-oorf j voedzel, gelyk men m de hoorns van het hert en in dea

uaart van den bever ziet.

1'pP^ van het hert zyn dan flegts een bykomend deel, en om zo te fpree-
ppn zyn hghaara, zy zyn een voortbrengzel, ’t welk men niet als

’r «tpU-'”' ^ aanmerken, dan omdat het op- een dier groeit, maar

vlnTr IS ; naardien het de merktekens der plantgewaflen ,

naar hè! hniu Ïp ondeent, behoudt; naardien deze foort van plant

taklchietiiw Pn^nn gelykt.in de wyze van groei, van ontzwagteling, van

Uchieting, en naardien het hard wordt, droog wordt, en zig aflcheidt; v^anc

S WppI’ TJÏ' 'vanneer het zj?ie volrhardlS

heeft, en geen voedzel meer ontvangt, gelyk eene vrugt welker fteel-

van den tak aflcheidt; de naam zei!, k kis a’un

zelve’ akhont Pn£rP^“ voortbrengzel geeven, toont, dat men het

fchSn lir ^ hoorn , been, dagtanden , tanden , enz , befchouwd heeft ; en

ik ceter n et genoegzaam rs , om ditftuk buiten tegenfpraaktefteUen,kaii

i.„ ? • . by eene byzonderheid_te melden, die d^ior de Ouden aancetee*

kendis; Aristoteles J a:».. t-«ophrastüs en Punius CO, verSen
dat zy khmop zig hebben zien vafthegten, voort fchieten, en groeien, on de nog
weeke en zagt zynde hoorns der herten; indien deze waLneeming grSd heS^
pn 'èi'r gemaklyk vallen zig hier van door eene proefueeraing te verzekeren ’

overeenkomft tulTchen deze hoorns, of dit Lut’
met het hout der boomen bewyzen. ’ *

7 hegts zyn de hoorns en klauwen van andere dieren van eene sanfeh andere
z mandigheid dan de hoorns der herten . maar dcrzelver voortSr on^

ren is dezelfde als ^ gemelde die-

vilTclien ; die van het licrtsgwei êeUta S rÏÏ bon ' d?n f

:?'SSé ïisiif

1 » oordcclen; in'ftede va„,|c|y^ heïh™S;,‘er;afrlrbt^^^^^^^

ff .rr*‘

CunmovH (inquü 'fuTiüs'scAUG'r^n^^ *” csmilus centetiam aliquanda.

enim eofeminium detulit f^c cerui cornibus bcerm

(O In moltioribus f/; Cap. 23.

Pi IN. ds adwi jnd. aiiditigiiibus, coakjc.t , diim ex arborwu actritu üla experimtur'^

C 2

ao 'de NATUURLYKE HISTORIE,

groeijéii, neemen 'zy van onderen aan toe, even als de nagelen, het hair, de
vederen , enz ; het zelfde mogen wy zeggen van de tanden der olyfanten , der
walriiflen , de flagtanden der wilde-zwynen , en andere dieren ; zy zyn hol van
binnen, en groeien van het benedenfte gedeelte aan, en dus hebben de hoorns
en tanden geene meerdere ovcreenkomft met het hertsgeivei, dan nagels, hair,
of vederen.

Alles wat groeit kan derhal ven tot drie foorten gebragt worden; in de eerde fbort ge-
fchiedt de groei aan ’t boven einde, als kruiden, planten, boomen , hertshoornen , en al-
le andere gewaden : in de tweede gefchiedt de groei integendeel aan ’t beneden einde, of
woijlt van onderen opgedrongen , geiyk de hoorns, de nagels, de haanenfpooren,
hetvlashair, het hair, de vederen , deichubben, de flagtanden, de tanden, en an-
dere uitwendige deelen van de lighaamen der dieren: dederdefbort is, wanneer de
groei aan beide einden tevens werkt, als in de beenderen, kraakbeenderen, gie-
ren , peezen , en de andere inwendige lighaams-deelen der dieren ; de ftoffelyke oor-
zaak van alle drie isdeovermaat van het werktuigelyk voedzel, en het uitwerkzel
de fchikking en plaatfing van dat voedzel, naar gelykheid van den vorm , die ’tzelve
ontvangt en inneemt ; dus groeit een dier langzaamer of fchielyker naar gelang van dit
voedzel, en wanneer het dier byna den hoogflen .trap van zyn groei bereikt heeft,
vervoegt het overtollig voedzel zig naar de bewaarplaatfen van het zaad, poogt
zig naar buiten uit te breiden, en door ’t paaren andere bewerktuigde wezens
voort te brengen; het onderfcheid, ’t geen men aantreft tulïchen 'dieren , die
een bepaalden bronstyd hebben , als het hert , en tuflehen andere dieren , die op
alle tyden van het jaar voortteelen kunnen, ontftaat alleen uit de wyzc van voe-
ding: demenfeh, en alle de huisdieren , die alleda.gen omtrent even veel voed-
zel nuttigen , ja dikwils in overmaate , vinden zig op alle tyden van het jaar ter
voortteelinge bekwaam ; het hert daarentegen, en de raeefle andere wilde die-
ren, die in den winter groot gebrek lyden, hebben alsdan niets overtolligs , en
kunnen niet voortbrengen, dan nadat zy in den zomer nieuive kragten gekreegen
hebben; onmiddelyk hier op neemt ook de bronstyd een aanvang, 'in welken het
hert zig dermaaten uitput, dat het zig den geheelen winter in een kwynenden
ftaat bevindt, het vleelch is dan van allen fraaak ontbloot, het bloed zo verma-
gerd en bedorven, dat ’er wormen onder zyii huid groeijen, die zyn deerlykeri
toefland nog verergeren , dit duurt tot in den voortyd, wanneer het als ’t ware
een nieuw leeven krygt, door het kragtig voedzel, ’c welk de nieuwe voortbreng-
zels der aarde aan ’t zelve verfchaffen.

Het hert brengt derhalven zyn geheele leeven door in eenc bcurtwiireiinT van
volheid en uitputting, van overlaading en gebrek, van vetheid en magerheid,
gezondheid, om zo te fpreeken, en ziekte, en nogtans zyn deze altoos over-
maatige ftaaten , verre af van zyne gefleltenis te benadeelcn; het leeft zo lang als
andere dieren, die aan deze verwiflèlingen vantoefland niet onderhevig zyn; na-
demaal het vyf of zes jaaren rot den groei befleedt, leeft het ook zevenmaal vyf of
zes jaaren, dat is dertig of veertig jaaren. „ Wat my betrelf, zegt een geiicht
„ Schryver van onzen' tyd (<•/), ('vvien de beoordeeling hieromtreiK bill.yk toe-
„ komt), zonder in eenige onderzoekingen over dit onderwerp te treeden, ik

(d) „ Pourmai, fans entrer dans aucune difcujfm d ce fuj et, mon fentim^nt ejl , que les cerfs
,, ne peuvent vivre plus de quarante ans". Nouveau Traité de la Vénerie, -pag, 141.

V A N H E T II E R T.

herten niet langer dan veertig jaaren kunnen leeven”
too<!' , . der herten verteld heeft- fteunt op geen grond al-

louter volks vooroordeel , hetwelk reeds plaats hadt ten tyde van
f" ^y^Se^rzegt met reden, „ dat het hem niet gelooflylc

” ne mnrin'^’ van het jonge hertgêc-

ftaandfdfr « «P’^'^fden, die een lang leeven beloofden (e)”- en niettegen-
zvn ^ A^'stotelrs, ’t welk genoegzaam behoorde gewed! te

vSeeven 1 ^ 2rZ?ïlï^r^^^ onweetendheid

v^ sS vh,? L V S ' Seen Karei de VI. in het bolcli

njsenhs ving, en t welk een halsband omhadc met dit opfdirift; Cafar h;c

d= Mr\7T„Th«^lTto ’’<’?*'= . ™h« wca-

in denzelfden’ (land ^ (tpI f bevallig en ten naafleiiby

de hArfo geduurende i-^Tya zyns leevens; maar wanneer

zelfde herfhet Ze ha? ecVzeSr ^",'S?eurt dikwils, dathet-

st^lSd

dieren ze,ge„, „ie .eer

leijen, en heuvelen, waar veel kooren Pmoir 7vi ' herten der vlakten , va-

hooger van pooten, dm de herten dZop droogé Zrrf Zn
leeven: het lyf der laatngemelden is laa/ kZZln Z ’ ^«^enige, bergen
liicl niet loopen, doch zv ktmnZ’rlS’MT ’ f zy kunnen zo

fynkv«,,ir.i(.«, el;iibto Un.lrr ?n?„^ïen de eerrtgenrelden ; zy

dt “ T L"®’ ‘J^vlP‘do?s

■^sovnrden, .erwjlde kop ven de herben te

/ \ . ^ ^

ex iis, qucB narrantur . videmus-,
« uU . Lid . ri. cap . 2s . ” ““ ^ J)et praknga , Aristüt. Hifi. A , ü ^

c 3

< 2.2

DE NATUüRLYKE HISTORIE,

en roodaatig van kleur is, gelyk het hout en de haft der hoornen , die in een goe-
4en grond groeijen : deze kleine ingedrongen herten houden zelden hun verblyf m
hodchen van hooggeflamde hoornen , maar leeven meeftal in kieupelhoflchen en
hakhout, alwaar zy zig heft tegen de laagen der honden kunnen verbergen ; hun
wildbraad is fyner en beter van fmaak dan dat van de herten der vlakten. Het
hert van Korfika (ƒ) fchynthet kleinfte van alle de herten der bergen , hebbende
nauwelyks de helft der hoogte van de gewoone 'herten; het is, o™ zo te Ipree-
ken, onder de herten, wat de dashond onder de honden is; de kleur van de
huid is bruin, het lyf gedrongen , en de pooten kort: en het geen my overtuigd
heeft, dat over ’t algemeen de grootte der geftaltein de herten van de hoeveel-
heid en hoedanigheid des voedzels volftrektelyk afhangt, is deze proefneeming;
ik heb een hert laaten opvoeden, het welk ikvicr jaarcn lang rykelyk heb doen
voeden; het zelve overtrof op dien ouderdom, in grootte, vetheid, en^lgedaan-
heid, de oudfte herten mynèr bolTchen, die evenwel van eene zeer ichoone ge-
ftalte zyn,

De gevvootifte kleur der herten is vaal; daar worden er egter ook, en in vry
grooten getale, gevonden die bruin, en andere, die ros zyn; de witte herten
Ivn zeldzaam, en fthynen herten re zyn, die tam zyn geworden; maar reeds
van zeer oude tyden af, want Aristoteles en Plinius fpreeken al van witte
herten, doch zy fcbynen in hunnen tyd niet gemeener te zyn geween: dan zy thans
zvn * de kleur der hoornen (cliynt, even als die des bairs, byzonderlyk af te han-
gen’van den ouderdom en den aart van het dier, p in het algemeen van de
luetsgefteldheid;de hoorns der jonge herten zyn witagtiger en minder gekleurd
dan die der ouden; de herten, die ligt vaal van kleur zyn, hebben doorgaands
een bleek en niet fchoon geverfd gewei; dat der hoogvaalen is doorgaands rood; en
de bruine, en vooral die zwarthairig van nek zyn, voeren een zwart hoofdfieraad;
’t is waar, dat de hoorns van alle herten inwendig even wit zyn, doch deze hoorns
verlchillen zeer veel van elkander in vaftheid van ftof, en geftootenheid van weef-
zel, want zommigen zyn vol poriën, en vry groote holligheden; dit verfchil
van weefzel wy!!: genoegzaam aan , waar het verlchil in kleur aan toe tc fc.iryveu
is en het is niet noodig hier toevlugt te neeraen tot het fap der booraen, cm dit
verfchynzel opteloflen, nademaalwy dagelj'ks zien, dat het witfte yvoor in de
lugt eene geele en bruine klelir aanneemt, fchoon deze ftof veel digter en minder

poreus is dan de hertshoornen. .

^ Het hert fchynt fcherpvan Rczigt, fyn van reuk, en fiiel van j,ehoor te zy n .
wanneer het ergens naar wil luifteren fleekt het den kop in do lugt, heft de ooren
on en dan hoort het op een grooten afdandj wanneer het in het hakhout gaat,
ofineenige halfoverdekre plaats, ftaat het alle oogenblikken ftil, kykt aan alle
kanten rond , en zoekt onder den wind te komen , om te ruiken of ’er iets zy ,
dat het konne ontrulleh : het is van eene vry eenvoudige onfchuldige geaartheid,
en evenwel is het nieuwsgierig en loos; als men fluit ofop eenigen aftland roept
blvft het kort ftil ftaan, kykt ernftig rond en bcfchouwt als met verwondering wa-
gens vee , en menfchen ; en indien die geene wapens of honden by zig hebben ,
tlyven zy, met een gercgelden tred, geruft voortgaan, vervolgende hunuen weg

(/) Zid de lil. Plïat.

VAN HET hert.

KEf/r t'S '’f met vcrmaak to luifcren naar

om het fferui> f Si ^ bedienen zig in tyds van deze liO:

veel minder vnr>^^ houden ; in het algemeen gefprooken vreeft het

loosheid naarmaite h? honden, en toont alleen wantrouwen en

neemen vaS SS ^ het eet langzaam en is kiefch in ’t

ctmen van voedzel; wanneer het verzadigd is, zoekt het gerull en zam te li^-

üvHiSmSif het herkauwen fchyiit de herten ?o gt

k^llt h« SeS niet dan byfdiok.

zaakt door de lengte en de flrekkiS ^oet opkomen ; dit wordt veroor-

doorgain- de kne van den weg, door welken het voedzcl moet

SSïBE

- atsSilS -iS “ ™

op dien tvd niets in u ► bronstyd, en is dan dermaate vervoerd dat
wordt het alsdan geraakivk IJSS''* ? of bevreefd te maaken ook

i«ngondoope„!TSK^^^^^^^ Ss1^inl'1;;grgebnS‘^

het zigdan met woede op dezelve ftoit: het drinkt weinig ff ^
minder in het voorjaar ; het teder en vogti-/ rrras is dS ^
te leni-hen , maar in den zomer Sk’fwf ^ V -^^^zaam om zyn dont
vieren , poelen en wellen • in den bmner ts , gaat het drinken in ri-

W»J=, o?kt, “veral

te baaden en te verfrilTchen. Het hert yw^^mr ^o,lolTchen, maar ook om zig
den bronstyd beter, dan op'ecnigen and’rcn algemeen, goed, doch in

door de omtrek van zyiufghLnf naar ^cvenSUhln vetheid, waar-

klomp van water, en waardoor het derhalven rh^s hgter is dan eene gelyke
malfa,of de lloffelyke hoeveelheid van dat IiVhmm . ‘■ter dry ft, dan wanneer de
»cb, meerder is; men Sc d=

men vertelt malkanderen, dat zv in den hrfner f o verz wemmen , en

aangelokc, zig in zee geworpen^hebben , en eeZ f

pzwommen zyn, fchoon dezelve verfcheiden mvlèf Sn

loopen nogtans beter dan zy zwemmen en vcrvolffa "^^j^ander allagen : zy

tig over eene heg, en zelfs over een’ fchuttin-r^ll fpnngcn zy lug.

«et voedzcl der herten verfchilt naar de

tyd , zoeken zy de groene fcheiuen der boomen^ denherfd, na den brons*
bladeren der briiimftruiken enr* ïnr^iT * * ? bloemen van de heide ds"

is. fdrdb, zy ; brto Itr Sm ,t

fep Krf/„ SrSr» t' s i;.^/y s 7=:

men en knoppen der kornouilleboomen’ jnz °P

-s voor b„„ rota voorzio„;t7yrbbm.-o.fe"„rvr^;zt

#4 DE NATUURLYKE HISTORIE,

ven aan de rogge de voorkeur boven allegraanen, en aan den Iporkenbooin boven
alle foorten van hout. Het vleefch der hertkalven is het fmaaklykft; dat der fpies-
fers komt ’er naaft aan^ dat der hinden en jonge herten is niet geheel te verach-
ten, doch dat der oude herten heeft altoos een onaangenaamen en geilen finaak:
de nuttigde dingen, welken de herten ons verfchafFen, zyn de hoornen en de hui-
den; de huid, wel bereid, verfchafteen zeer leenigen duurzaam leder, de hoorns
worden door meflemaakers, zwaardveegers , enz, gebruikt; ook haalt men ’er
door de Scheikonfl: een vluggengeeft uit^ daar de Geneeskunde een veelvuldig
gebruik van maakt.

B £-

liA Biche

UESCHRYVING VAN HET HERT. ^5

beschrtving van het hert.

1 n f der vcrfcheidenc foottcn van viervoetige

||^)^ dieren van eenezogroote verfcheidenheid van ge-

daaue en maakzcl at, dat wy met dan een verward en onvolmaakt
«7 A 1 kunnen hebben van alle die foortelvke kentekenen wanneer

hellede? NaJI! S'^ooten getale befchouwen : verwonderd over de uitgeftrekt-
heid der Natuur, bewonderen wy de almagt van derzelver Schenner • d,.H, ^
zo veele.wonderen verbaasd, onderfcheide^n wj rS £n SSrn me? aauw
keurigheid: welverre van dus onze oogen zonder onderfcheid o? alird,?ren

fte middel om tolden eerllen „an v™

ondcrfeiSln“yrit^^^^^^

het pmd"ïi ’de1i\S"l;£f T"|" f^'^rk gevolgd heeft : men heeft eerft
door hun maakzcl; vervolgens zvn de^ft?e?-^ de

dat zy zeer verfchihenrzvf ?an Ir na.rd ^ T ’ gekomen , om-

malkanderen gelyken ; het varken isvolD-ens

herkaauwende dieren met gefpleeten Jiiw? wdke^Trl^’ tuflchen de
die met gevingerde pooien, gely^den hlden ,f en

de gefpleeten hoef van het varken wezendlvk uit v^Jr’ f
dit dier verfcheiden andere kentekenen hceft^ betrrkkeïK^^^^
gefpleeten hoeven en gevingerde nooren ^ der dieren met

Ichry ving , die van hetzelve gegeeven is be-

De lborten der ciikelhoevige dieren zvn in zulk pf»n rro •
ken bygevolg zo veel naar c!kanderen,^dat dé ktnmkefen"^dié
Icheiden, geene irdfende tegcnoverllclling of nriSf-r ’ ‘^^^elven onder-
die verfcheidenheid van gedaante en van maakzp? maaken : men kan daar
fchil der middelen aanwylf,vvelke de Natuur uphn aan erkennen, die het ver*
de dierlyke huishouding voort te bren'ren ■ ifet irprai uitwerkzel in

met gevingerde pooten is integendeel zo o-mnr ?n bieren

fchiilende kentekenen onder dat de nvprpp*^i- vindt daar zo veele ver-

ben, in iheontzaclielyke verfcheiJenIipn" '°? ^^"’'^'^ nialkanderen heb-
te de overecnkomilen van de foortivke ken^rpL^^*^*^” i minder moei-

nen; derzelver verfchillen zvn duidplvb r-v. herkaauwende onderken-

grootzy; tnilchen deze affeheidinénn^ I ’ c^er foorten niet zeer

Fl. Deel aticheidingen bepa^d, is het onderwerp van onze naar-

a5 DE NATUÜRLYKE HISTORIE,

vorfchingen uitgeftrekt genoeg om onze eerde befchoiiwingen te vedigen, en om
ons kundigheden te verfchaffen , die ons tot aigemeener kenuiflen mogen opleiden.'

Wy hebben diie foorten van dieren befchreeven, namelyk den dfer, den ram,
cn den bok , die malkanderen door de voornaamde kentekenen gelyken , en die
niet dan in byzonderheden verfchillen , waarvan de meeden door hunnen daat van
tamheid of van huis-dieren veroorzaakt zyn: de vergelykiiig , dfe van die dieren
met malkanderen is gemaakt geworden , zal ons in daat dellen om drie andere
foorten van herkaauwende dieren, het hert, het damhert, en den rhee, of rhee-
bok, beter te kennen, die ook meer overeenkomden met, dan verfchillen van,
malkanderen hebben, maar die van de drie eerdgenoemde (borten genoeg ver-
fchillen, zo wel door hunne uiterlyke gedaante als wilde geaartheid, om ons
naauwkcuriger en uitgedrekter kundigheden aangaande deze zes foorten van die-
ren te geeven.

Het hert(P/./) vcrfchilt minder van den dier door de kloekte van zyniighaam,
de gedaante van den muil , de lengte en de hoedanigheid van zyn hair , dan van
den ram en van den bok^ maar indien men de ranke gedalte van het hert met
de lompe gedaante van den dier vergelykt , zal men gelooven wezendiyke verfchil-
len tuflchen die beide dieren in het maakzel der inwendige deden van hun lig-
haam te zullen vinden : het is op deze wyze dat de eerde opfl?.g van her oog ons
byna altoos doet d waaien, en daar zyn niet dan agtervolgde wanrneemingen , die
zekere waarborgen kunnen zya van de echtheid van zommige fafta : zodra men
de uit-en in-wendige deelen van het hert afzonderlyk befchoiiwt, bemerkt men
dat dit dier, hetwelk met zo veelc vaardigheid door het digd der boffchen heen
dringt, hetwelk met zo vede fchidykheid de vlakten doorfndt, en hetwelk met
zo veel kragc en lugtigheid fpringt , door zyn maakzel, veel naar den zwaarden ,
traagden, en lompden os gelykc; hunne ingewanden verfchillen niet merkdyk
van den anderen, dan door het gemis van het galblaasje, dat men in het hert
niet vindt, het maakzel der nieren, de gedaante van de milt, en van het roede-
hoofdje, en door de lengte van den daarc: voor het overige heeft het hert het-
zelfde getal beenderen als de dier, en fclioon zy dunner en naar evenredigheid
langer zyn , hebben zy egter dezelfde gedaante , en geleeden zig op dezelfde wy-
ze. Het hert heeft twee baaktanden in het hovend' kaakbeen meer dan de dier;
deszelfs hoorns zyn niet hol maar vad en getakt, terwyl de hoorns van den
dier hol ivn , en geene takken maaken.

De zelfdandigheid van de hoornen der herten verfchilt ook van die der hoornen
van den dier, van den ram, van den bok, enz; ik weet niet of het om deze re-
den, of ter oorzaak van de verfchillende gedaante gewoed is, dat men in de fran-
fche taal den naam van hoornen in dien van hout veranderd heeft, dewyl men in
dezelve de hoornen van een dier, enz, cornes, hoornen, en die van het hert
iois^ hout, noemt; de Grieken en Romeinen gebruikten flegrs één woord voor
de benaaming van deze beide disriyke voortbrengzels, en by de Franfchen zel-
ven is de benaaming van de hoornen van een hert, en niet die van het hout van
■een hert, in de Apotheeken en de Scheikunde in gebruik: miflehien is ook de
benaaming van bout, voor die van hoornen genomen, in het eerll flegts eene
jagt-term geweed, welker gebruik algemeen geworden is: wy neemen dk woord
an onze Natuurlyke liidorie aan om ons naar dat gebruik te fchikken , en omdat

BESCHRYVINGVANHET HERT.

voordeel heeft, van namelyk door zyne eigenlv-
hoornen van het hert aan te duiden, die zeer ver-
mar riA ^ waaren hoorn, en die veele overeenkomft heeft

rrrnMiVn ^ ^ 1 zatnenftdling, en zyne wyze van

mimrnn w ‘i bcfchryving van het hert gecne andere benaa-

trekkm/fn/ ongevoeglyk zouden geplaatft zyn, met bC'
met riip^Hpp^ welke wy van de verlchillende dcelen van het hert

Sapn ff manken zullen; zulk eene onderfcheiding in de benaa-

Si dai? nki STf' ’u^" moeijelyker te begrypen raaaken; ife

het vel SeeJ 1 ^“«rns van dit dier de kroon, de ooren pluimen ,

Sy« hielen y)>ünye«, cn de kleuren tekeningen, enz, heeten, od de!

ÏÏLr H ? ■ “hryving van het wild 2wyn alle de linSSgen vïï
myd heb, die voor het tamme varken niet in gebruik zvn. ‘‘‘“UHigen ver-

Ivk H ^ n- inwendig geenê holligheid hebbende rre

'4\t Ü Sb™ "vS ieXr/o\ve1tls^‘'“r

on -I k h'nnenft der hoornen uu : wanneer het hertekalf onftrent zes maaÏden
wf rl heginnen de hoorns zig in de gedaante van twee knobbels , bulten of bïi”
en te vertoonen ; dan verandert ook het kalf van naam , en krygt d en vmr loo

«egts eenen Uam op yderf kroon , zonder eeJIige^SVi Tan^-^ d
waariam men aan die Icheuten den naam van fpSen (4?/ ? f
aan het hcrr, zo lang het in zvn tweede jSr^ s , die,; va44i,^^; ‘f ""
op het derde jaar heeft het, in nlaats van fnleU^n r f f geelt; maar

waurvan elk ' p Vl) wezendlyke hoorns,

Ür A \ 0 -uL ■' *1 3 ï " , pg. A) twee of drie takken i C D K üi i . n n
P^- 4-J icliiet, welken men Icheuten, of leden heer- )un i-r ’ ^

naam van jong hert, cn dezen naam i-,pL„ o i f ^ y^*^ het dier den

gewei van het vierde jaar heeft drie fcheuicn iaii dfeSefri

de andere, (z>e PL J) want derzelvÏÏ geS s nie^e^f en drie of vier aan
zdveongelykzyn, rekent men als of een^SS wïs S f

üe heelt, en in allen gevallen rekent men het eTnd 7i/ i i T
yderen fiam voor eene fcheut- dnsirannok UU pg.^; 1 , fig. 4) van

- ,.r, 1. ">«re^r

fcorV VQor de hoernTnltJ^h H aveehton bew-oogen hebben nm i e d

Lyzonderc naamen gn tweede en derde. fcheut \an ydvrea

a8

DE N A T U U R L Y K E HISTORIE,

den ouderJom van zes jaaren; (choon het hert dan twaalf of veertien fcheuten aan
zyne hoornen moge hebben , doet dit zynen naam van een hert met tien fcheuten
niet veranderen; en in de volgende jaaren noemt men hetzelve een groot oud hert,
en men geeft dan meer acht op de dikte en het maakzel der hoornen dan op hèc
getal der fcheuten.

Het onderft eind van yderen ftam is omringd van een rand, {K, fig.y, L,
fig. 4, PI. A jS, fig. I , PI. VI') in de gedaante van eenenring, welke men
den naam van ring of kraag geeft; deze rand is bezet met kleine knobbeltjes, en
daar zitten op de dammen der beide hoornen, en op hetonderll gedeelte der fcheu-
ten, andere kleiner knobbeltjes, die den naam van paarltjes draagen; deze zyn op
eenigeplaatlèn door lleuven van den anderen gelcheiden , die zig langs den ftam en
de fcheuten uitftrokken, en welken men den naan van gooten geeft; naarniaate
liet hert in ouderdom toeneemt, is zyn gewei hooger en opener, dat is te zeggen
dat de beide hoorns verrer van elkanderen ftaan , dat de ftam van beiden dikker
is, en de Icheiuen langer, dikker, en talryker zyn, *de ringen breeder , derzelver
knopjes grooter, en de gooten langer en dieper zyn : op alle oudcrdommon even-
wel vallen ’er veranderingen in deze deelen voor, die van de eigenfch<appen des
voedzels en getemperdheid der lugt afhangen.

Men noemt groote Icheut die geene (C ö, fig. i, PI, VI) welke digtft by
den kraag zit; dezelve komtuit de voorfte zyde van den ftam, ftrektzig naar voren
uh, en kromt zig een weinig naar omhoog en naar buiten : daar zitten twee ande-
re fcheuten {E F G H') aan yderen ftam , die tennaaftenby dezelfde rigting heb-
ben: maar de tweede fchcut F) zit gemeenlyk digter by de eerfte (C D)
dan by de derde (G //), en deze zit byna op een gelyken afihnd vin den ring
(zf S) en van de fjjlyting (/ K.) van den ftam : deze fplydng heeft llegts twee een-
voudige takken in de jonge herten (Af, fig. 3, PI. zy fchiet ’er nog ver-
fcheiden uit in de volgende jaaren , en dan verwydt zig de plaats der Iplyting (/,
fig. I ^Pl.Vl) eenigermaate gelyk de palm van de hand , waarom men aan dat ge-
deelte van het gewei des hcrts den naam van greep (d) geeft; ydere ftam ngt zig
naar buiten en een weinig naar agreren , en omhoog met zyn onderft gedeelte ;
vervolgens buigt hy zig naar omhoog en een weinig naar voren en naar binnen;
eindelyk loopt hy boven in de greep in fcheuten uit, walker voornaa nfte fchuinfch naar
binnen, en de andere naar voren geboogen zyn; daar zyn ’er ook die agterover ,
en zomtyds die naar buiten over hellen;, in de herthoórnen die vier -en -twintig
fcheuten hebben, moeten ’er ten miiiflen negen op de ‘greep van een der bei ie
(lammen zitten; het gebeurt zomtyds , maar zeer zelden’, dat ’er zig eene twe 'de
greep vormt, aan het eind van de derde fcheut; of dat de groote fcheuc een klein
takje uitfchiet; nictikan hiervan voorbeelden vinden in de be'.chryving van dat

ftam gegeeven , maar alle de fcheuten zyn onder' den naam van takken begreepen in de benaa-
ming van een hert met tien takken ; en men zegt thans nog een welgetakt gcwe' , wanneer da
fcheuten welgemaakt zyn.

{d)DeEmpamiure of degréep, heeftookbyzonderenaamengchid.diehaareverrchflendeeedaan-
te te kennen gaven : dus wierdt zy anders genaaniJ, wanneer da fcheuten, dia hoven haar Haan,
allen op dezelfde hoogre geplaatft waren, en anders wanneer zy plat wis. dan wanneer zy rond was,
en de fcheuten in de ro'dte o n haar gefchikc waren, in de gedaante van eene kroon: in dit
Uatll geval wierdt zy ook kroon genaamd; men zie hier over laFénerie, door. nu fouiktoux.

o. Je ')^c.

t

I

Sumt Jfii .

BESCHRYVING VAN HET HERT.

25 >

gedeelte des Kabinets, hetwelk tot de Natuurlyke Iliftorie van het hert behoort;
men zal daar nok zonderlinge verfcheidenheden in het raaakzel van zekere hoornen
vinden; verl'cheiden heden die men milielyk noemen zal, omdat zy vvezendlyke
wanllaliigheden zyn.

De onderlle oppervlakte 3, PI. V-, O, fig. 4; P,fig. 5, alwaar dc binnenzy-
de van eene Ipies vertoond wordt, en ftg. 6 , dte den onderden kant van den (tam
van een hert van drie jaaren vertoon.) van de beide hoornen van een hert, is bolrond
naar buiten , en bezaaid met kleine puntjes die zeer digt by den anderen geplaatft
zyn, en die kleine holligheden tullchen malkanderen open laaten: de bovenfle
zyde der uitlteekzelen van her voorhoofdsbeen heeft ook punten en holligheden ;
de puntjes fluiten wederzyds in de overflaande holligheden, zo dat de hoorns door
eene loort van geleeding , in de gedaante van eene naad , met het been vereenigd zy n ;
wanneer men, terwyl de nieuwe hoorns uitbotten, dezelven, en de verlenging
van het voorhoofdsbeen, in de lengte midden door fiiydt , ziet men onderfeheideuly k
de tanden van de naad; na de eerlt uitkomende Ipieflen en het uitfleekzel des
voorhoofdsbeens van een rheebok in de lengte te hebben doorgefiiecden , heb ik met
weinig moeite de fpies van den hoorn kunnen aflcheiden , en ilc heb aan beiden de
holligheden en de tandjes der naad erkend ; ra.iar wanneer het gewei van het hert,
van het damhert, vnn den rheebok, enz, al zynen groei gekreegen heeft, en
tot een zeker punt hard en vafl: geworden is, onderfcheidt men in de doorfneeden ,
welke men volgens de lengte van de hoornen en der voorhoofdstiitlleekzden maakt,
geen voetfpoor meer van de naad die hen vereenigt, men bemerkt daar geene fa*
menvóeging meer, en het been Ichynt met den hoorn flegts éen Iluk uit te mia-
ken , iudien men daar niet dan door de hardheid en gladheid over oordeelt : wel-
ke poogingen men ook aanwende, men kan den hoorn niet van het been losniaa-
ken, en men kan denzdven gemakkelyker breeken dan ter plaatfè van de verou-
derde geleeding fcheiden : deze geleeding moet by elk nieuw gewei evenwel nieuw
gemaakt worden , en de hoorns moeten zig in den vveit3’-d van zelven losmaaken : ’
om deze werking van de Natuur wel te b.'grypen, die in de dierlyke voortbreng-
fels zo zonderling fchynt, moet men dezelve met die vergelyken, welke in de
vrugten voorvalt, wanneer Zy zig, ten tj'de hunner rypheid, v.in den boom los
manken.

Wanneer het gewei is afgevallen, blyft de bovenkant der verlengingen van
het voorho ifdsbeen bloot, maar weldra verlengr zig het beenvlies en de bekleed-
zeis die de beide kroonen omringen , derzelvor randen vereenigen zig op den bo*
venkant, en raaaken daar een klomp, die van eene zeer weeke zelfftandig'ieid
is, om.lit zy veel blocds bevat , en die met korte hairen bekleed is, tennaaften-
by van dezelfde kleur als die van den kop van het dier: deze klomp verlengt zig
naar omhoog gelyk de fpruitvan een boom, en werpt, naarraaate dezelve grooter
wordt > zvdelingfche Iclieiiten uit, die de rakken zyn van welken wy hooger ge-
fprooken hebben; dit nieuwe gewei (2/s PL fig. 2) hetwelk men eene «/evm-
g' 'd noemt , is in het begin van Z\ nen groei van eene weeke zelfhmdigheid , de we-
derwcrki'ig die tegen de kroonen gefchiedt, nviakt de knobbels of fchyven {A B')
d 'orhvt g.-declte flof, dat zig aan het onderfl eind van yderen hoorn (C D) in
(.e rondie ui- zet: de hoorn heeft eene Dort van bad , die eene verlenging ii v.ii
de bekleedzclen (E) van den kop; die b.ift, of dat vel, is ruig, en bev.ii bloed-

30

DE natuurlyke historie,

vaaten die tot den groei der hoornen medewerken; dezelve verfpreiden ziff en
fehieten takken uit, langs den ilam en de fcheuten der hoornen: de Hammen en
de voornaame takken van deze vaaten maaken daar indrukzels, in de gedaante van
fleuven, die in de lengte van den hooni loopen, en dit zyn de gooien; de kleine
takjes en derzelvcr taklchietingen maaken andere kleinere gootjes, tulTchen wel-
ken op de oppervlakte van den hoorn de beide foorten van knobbeltjes, die
knopjes en paarltjes genoemd zyn , gevonden worden ; deze knobbeltjes zyn bree-
der en hooger naarmaate de vaaten tnirdien welke zy zitten, grooter zyn, eii
gevolgelyk verder van den anderen alïlaan ; aan het eind van den ftam en van de
iclieuten zyn de taklchietingen der vaaten zeer klem, en daar zyn geene paarlties
en zo er al waren zouden zy zo klein moeten zyn dat zy door de minfte vvryving
zouden verpletterd worden ; de zelfllandigheid van het nieuw gewei des herts begint
van o»deren af hard te worden, terwyl het bovenft gedeelte nog opgezet en zagc is
t G-; ; maar wanneer hetzelve zynen vollen groei bekomen heeft, worden de

geheel gevormd, fchoon het nog zo vall van zelf-
Pk Iktnaderhand wordt; het vel waarmede het^bekleedis, wordt

zo hard als leder, het verdroogt m korten tyd, en valt met lappen af; het heit
bevordert dezen afval door zyn gewei tegen do boomen aan te wry ven.

Uaar zit onder den voorllcn hoek van yder oog van het hert eene' holligheid
welker diepte van meer dan een duim is; zy opent zig naar buiten door eene
Ipleet die naar den kant van het oog omtrent twee lynen breed is , en eenen duim
lang: zy Itrekt zig in eene regte lyn uit naar de zyde van de fplyting der lippen;
deze holligheid IS gemeenlyk een duim lang, en omtrent vier lynen breed in het
midden, het v hes . ac dezelve bekleedt, is op den grond met kreukels en zir
dun, hetzelve behelft eene lbort van zeifel van eene zwarte kleur, van eenp vette
tedere cn dunne zclHlandighcid : de klomp dien zy maaken wordt PI l'^fl fis
I, van voren, en fir, 2, van agteren vertoond; men geeft aan deze hollighfl
dendennaamvantraanpimen, en aan de ftof , die zy bevatten , dien van traahen,
of van bczoars-llcen van theit; doch de eerde fchynt gepaller te zyn dan de an-
dere, omdat de traanen , die 11 ic het oog vloeien , in een klein gooije Ichynen te
kunnen loopen , dat zig van den hoek van het oog rot op den rand der JiolÜgheid
uitllrekt, daarin vloeien, en door haare uitwaalïeming een zetlèl na zi<r laa-
ten ,or liever, het vogc,dat uit de wanden dezer holligheid voortkomt, maak” door
in dezelve bennoten ts blyven eene Hof van denzelfden aart als lier oorlineer: men
Vindt deze hrilliglicdei) iii alle herten en in alle hinden, m.iar men vindt dezelve
met altoos vol met eene verdikte ftof; dikvvyls is daar flegts eene kleine hoeveel-
heid en van eene zeer weeke zelfllandigheid van voorlianden.

Het hert heeft aan ydere zj-de van bec^ieusbeen digt by de fpleet waarvan wv
op het oogenblik melding maakten , een bosje liair in de gedaante v^n een halm
gefehikt, ge yk dar he; welk op het voorhoofd van het paard zit; men vindt weS
bu.tcnfle zyde van de in de agtcrfte pooien , een bosje hair, aan hetwelk men

een zit dan het overige Iiair van de pyp. ® ^

bui » z<^dra hot geboren wordt, en zelfs in den

ouderdom van negen maanden
'e jO,i^g!.ooorca.oilljc I t) hetwelk men my op het eind

3t

RESCHRYVING VAN HET HERT.

v;ui de maand april bragt, woog twaalf ponden; het was twee voeten eenen
duim lang, van het eind van den bek tot aan den aars in eene regte lyn gemce-
ten ; de lengte van den kop was van zeven duimen , van het eind der lippen tot
aan de plaats tuflchen de ooien , en de omstek bedroeg elf duimen tuflTchen de
ooren en de oogen gemeeten; de hals was drie duimen en een halven lang, juiil:
zoo hoog als lang, enTiadc agt duimen omtrek; die van het lighaam was van
eenen voet drie duimen ; het voorfte Hel hadt eenen voet zéven duimen hoogte
van het onderft van den poot tot aan de fchofc, en het agterfi: ftel was een hal-
ven duim hooger; de lengte van den ftaait was van twee duimen.

Dit kalf hadt eenen zwarten flreep , die zig van de fchoft tot aan het midden
van den rug iiitftrekte, tuflchen twee witte ftreepen in, diebeide drie lynen breed-
te hadden ; het agterft gedeelte van den hals , de fchouders , de zyden des lig-
haaras, de lendenen, debuikzyden, het voorfl: gedeelte van het kruis, de heu-
pen en het bovenfl: der dijen, waren bezaaid met witte vlakken op een grond, die
met vaal en bruin gemengd was : deze vlakken hadden vyf of zes lynen raiddcl-
lyns, zy waren op ongelyke afftanden geplaatft, en op zommige plaatfen op eene
rei gefchikt: het onderfl kaakbeen, het voorfte van den hals, de okfels, de buik,
de binnenkant van de dijen en van hetbovenft gedeelte der pooten, waren vvitag-
tig; deftaart, en de piaattèn rondom denzelven, waren van eene roodagtigvaa-
le kleur.

Wanneer het hert gereed is om’ het levrey af te leggen , neemen de ftreepen en
de vlakken, die wit waren, eene tint van ligt vaal aan, die haar nog eenigen
lyd onderfcheidt van de vaale grond-kleur, die haar omringt en die nog donkerer
is; maar korten tyd daarna verdwynen zy geheel: ik heb een jong hert ontleed
dat in Bourgogne, op het landgoed van den Hr. de Buffon, in een park was
opgevoed; hetzelve woog agt-en-negentig ponden, en was vier voeten lang, in
eene regte lyn gemeeten, van het eind van den bek tot aan het begin van den
ftaart: de lengte van den kop was van tien duimen en een halven, en de omtrek
van een voet en een halven ter dikfte plaats gemeeten ; het lighaam hadt twee voe-
ten agt duimen in den omtrek agier de voorpooten gemeeten, drie voeten op
het midden des lighaams, en tweevoeten en een halven voor de agterpooten, de
Haart was vier dunnen lang, en het voorfte ftel twee voeten zeven duimen hoog:
de hoerfchende kleur van dit jonge hert was het vaal, ondertuflehen hadt het ook
zwart op de kruin van den kop; de ooren, het agterhoofd, de bovenfte zyde
van den hals, de fchoft, de rug, het kruis, én het bovenft der heupen, de zy-
den van den kop, en de omtrek der oogen, waren van eene gryze kleur met va d
gemengd; dtar was ook vaal op den ftaart, en wit met vaal vermengd in den
omtrek deszclven; het onderft gedeelte d:s onderften kaakbeens was insgelyks
wit ; men zag ook grys voor op den hals , en bruin op het voorft gedeelte van
het borftbeen; de buik, en de binnenfte zyde der armen en van het bovenft ge-
deelte der d'jen, waren wit: daar was eene tint ros om den mond der voorhuid:
de hals was van onderen afchkleur g, zo wel ah de buitenfte zyde van het onderft
ged. elte der dije, en het overig gedeelte van de agterpooten; die zelfde kleur was
evenwel o uier aan de dijen met wit en vaal gemengd, en men zag onder aan de
ponten en op de voeten witte hairen onder 'de bruinen, en anderen die ros wa-
len.

32

<

DE NATUURLYKE HISTORIE,

Een oud hert op het eind van november in de boflchen van het graaffchap de
Tonnerre gevangen , hadt over het groorft gedeelte zyns lighaams eene donker vaa-
le kleur; deze kleur zat evenwel flegts aan de uiterfte puntjes der hairen, die voor
het overige ros van kleur waren ; dezelve waren ongeveer twee duimen en een
halvcn lang, en afchklcurig , welke kleur helder was by derzelver wortel, maar
donkeren op het midden hunner lengte ; daar zat eene zwarte kleur aan de beide
zyden van de onderfte lip, boven de neusgaten, op het neusbeen, tulTchen de
kroonen, op den rand der ooren, op de plaats van den elleboog, onder den
buik, onder aan de dijen, en op de vier pooten: daar begon een zwarte band
tuflchen de ooren, alwaar hy twee duimen breed was ; dezelve wierdt langzaamer-
hand fmaller, en ftrekte zig uit tot op het midden van den rug, alwaar dezelve in
eene punt eindigde; de onderkant van het onderkaakbeen , en van den neus, de
zyden van den kop, de oratrek der oogen, en de gtheele ooren, behalven den
rand van welken wy zoeven Ipraken, waren van eene grysagtig witte kleur, die
evenwel met eene ligte tint vaal gemengd was : de binnenfte zyde der voorpooten
onder de fchouders waren van eene onvermengde vaale kleur ; de binnenfte zyden
der dijen , en het agterft gedeelte van ’c kruis aan ydere zyde van den aars, en een
weinig daar onder, waren witagtig, en aan ydere zyde van dat witte vak liep een
zwarte band, die langs de dije nederdaalde, her hair van den ftaart was ros, en
langer dan dat van het lighaam ik heb in een hert, dat jonger cn kleiner dan het
voorgaand was, dewyl het flegts ie') honderd een-en-zeventig ponden woog, ee-
ne zwarte vlak gezien, van omtrent een duim middellyns, op den binnenkant der
ooren geplaatft, digt by den agterften rand , en op eenigen afitand boven de baQs
van dezelven.

Eene hinde op het eind vnn november in de boflchen van het graaffchap de
gevangen , woog tweehonderd vvf-en-zeflig ponden; dewyl zy ten on-
derwerpe voor de bcfchryving der teeldeelen gediend heeft, zal men de voor*
naarafte afmeetingen van de uitwendige deelen haares lighaams by de tafel der af*
meetingen van de uitwendige deelen van het hert en van de hinde vinden : zy Itadc
eene vaale kleur over het grootft gedeelte van haar lighaam , maar die kleur was
mirder donker dan die van het oude hert, waarvan wy melding gemaakt hebben;
de buik, de binnenzyde der armen en der dijen waren wit; -het binnenfl der
ooren, de zyden van den kop, de onderkant van het onderft kaakbeen, de zy-
den en het voorft gedeelte van den hals, hetborftftuk, het onderft gedeelte van
de zyden des lighaams, de fchouders, de buitenflc zyde der armen, het onderft
gedeelte van de dijen en van de vier pooten, boven de voeten, waren grys van
kleur, met afchgraauw, en een weinig met vaal vermengd, voornamelyk onder
aan de pooten , en cp de agterfte zyde van de pypen der agterpooten : daar zat
aan wederszyden op de onderfte lip eene zwarte vlak, op eenigen afftand van de
hoeken van den bek, en eene derde vlak, die grooter, maar minder donker van

kleur,

(e) De Ilr. Daübekton fchynt vergeeten te hebben de zwaarte van het voorgaand hert,
hetwe'.k hy zegt ouder en grooter dan dit geweeft te zyn, in deszelfs befchryving te niet-
den; ik heb deze byzonderheid ten minften in niet eenen druk van dit Werk aangetekend
gevonden. dVéct ïtan Vtrtaaler.

BESCHRYVING VAN HET HERT.

S3

kleur, en eer bruin dan zwart was, op het neusbeen, boven de neusgaten: de
rand der ooren was gedeeltelyk zwart, en men zag eene vlak van dezelfde kleur
op den binnenkant, digt by den agterften rand, en byna in het midden van de
hoogte der ooren : de plaats tuflchen beide dezelven was byna geheel zwart: eene
llreep van die kleur ftrekte zig langs den hals en den rug tot omtrent het derde
gedeelte van deszelfs lengte uit, tennaaftenby gelyk op het oude hert; maar deze
band was fmaller by de hinde, want hy was ilegts omtrent eenen duim breed; de
ftaart was van eene roflè kleur; men vondt aan ydere zyde een vak dat ros was,
omtrent vyf duimen breed, zeven duimen lang , en boven aan het agterft deel der
dijen geplaatft, dat gelyk wy gezegd hebben wit van kleur was; dat witte vak
wierdt door eenen zwarten band gezoomd, die minder breed was dan die van
het oud hert, en zig’ langs het kruis en het bovenft gedeelte der dijen uitftrekte,
naaft de ftraksgenoemde vaale en witte plaatfcn.

Eene andere hinde, die in Bourgogne in een park van den l-ïr. deBüffon op-
gevoed, en jonger was, dan die, van welke wy hier voor gefprooken hebben, zo
tvel als kleiner, dewyl zy flegts honderd agt-en-vyftig ponden woog, verfchilde
van dezelve daarin dat zy de borft grys, het binnenfte der ooren wit, en derzel-
ver randen van eene bruine n&hgraauwe kleur hadt, zonder eenige tint van zwart,
den omtrek der oogen van eene witagtig gryze kleur, de knie, en de binnenfte
zyde van het onderft der dijen , en beneden aan de agterde pooten , benevens de
vier voeten wit hadt, zonder eenige vermenging van eene afchgraauwe gryze kleur:
eene derde hinde, grooter en ouder dan de beide voorgaanden, hadt geeae
zwarte vlak op het agterft gedeelte der dijen.

De kleur der herten en hinden verfchilt ook naar hunnen verfchillenden ouder-
dom, naarmaate zy ouder zyn hebben zy meer vaal en zwart, en zyn deze kleu-
ren donkerer. Men vindt herten en hinden die wit op het voorhoofd , het neus-
been, en aan het eind van den bek hebben {zie PI. /ƒ); men vindt ’er ook die
geheel wit zyn. De Hr. du Fouilloux (ƒ) heeft herten van drieerleije kleur on-
derfcheiden, bruinen namelyk, vaalen, en rooden. Volgens dien &hryver zyu
’er groote bruine herten , en anderen die kleiner zyn , fchoon van denzelfden ou-
derdom : de eerftgenoerade zyn lang van lighaam , hun gewei is zwaar en van
eene roode kleur, zy houden hetzelve zeer hoog, en loopen zeer langen tyd: de
kleine bruine herten zyn kort en ingedrongen , hunne hoorns zyn laager en ftaati
wyder van e'dn; dezelve zyn zwart, fraai, en wel getakt, als de herten ouden
wel gevoed zyn , maar zy kunnen niet even lang loopen als de groote bruine her-
ten : de vaale herten , voornamclyk de licht vaale , zyn minder moedig en fterk ;
derzelver hoorns zyn hoog en wit van kleur, de ftararaen zyn minder dik, en de
Icheiuen dun en lang: wanneer integendeel het vaal donkerer , is, loopt ’er eene
bruine ftreep langs de ruggraat, en het lighaam is dun en lang , en hun gewei hoog,
zwaar , en wel getakt ; ook zyn deze herten fterk en moedig : dezulken eindelyk ,
die eene helder roode kleur hebben , zyn raeeftal jong en fterk.

Het neusbeen^ van het hert is lang en dik , de oogen liaan zeer verre van elkande-
ren af, en het eind van den bek is breed naar evenredigheid van de dikte van den

(/) ia Vènmt , Cbap, XX.

Deel. F.

34

(

l"

hS?:

%%■

'r.

/

DE NATUURLYKE HISTORIE,

kop: deze trekken zouden hetzelve geen voorkomen van leevendigheid geeven,
indien zy niet verholpen wierden door de plaatfing der ooren, die hyna reg-c liaan;
derzelver lengte doet het neusbeen minder lang föhynen : het gewei maakt even-
wel het voornaamH fieraad van het hert uit, door de hoogte van de 11: un nen , de
overeenflemmende buiging vanyder lid, de breedte van de greepen , en het getal der
fcheuten; de lange, neergebukte {hals, welken men voor een gebrek in het paard
befchouvvt , is eene fierlyke houding voor het hert, dewyl zy hetzelve een *
grootfch voorkomen geeft: hoe hooger hetzelve den kop houdt, hoe meerdesïells
gewei agterover buigt, en hoe meer het zyn voorhoofd verflert, zonder den
fchyn te miaken van hetzelve overlaaden te hebben; maar zodra dit dier den kop
in de laagte houdt, cn zyne hoorns vooruit zet, worden dezelve een gevaarlyk
wapen, van hetwelk het zig, in geval van nood, wel weet te bedienen. De
hoogte der pooten beantwoordt aan de lengte van den hals en aan de grootte van
het gewei ; de grootte van den kop en van den hals is ook wel geëvenredig 1 naar
die van het lighaam. De ligte lighaimsgeflalte van het hert duidt de gezwindheid
van zynen loop aan;deszelfs drooge en walgefpierde pooten verkondigen de kra<rt,
met welke het voorlnelr, wanneer het verlchrikt is; en deszells zwaare hals ver-
toonen dc hevige ftooten, welken hst in den tyd zyner ritzighsid, allen toe-
brengt , die hetzelve vveerlland bieden.

Lengte van hetgeheele lighaam van een hert, in eene regte lyn
geraeeten van het eind van den bek tot aan den aars
Hoogte van het voorllc ftel ....

Hoogte van het agterftc ftel . .

Lengte van den kop, van het eind van den bek tot aan het begin
der hoornen _ . . • . . , °

Omtrek van het eind van den bek agter de neusgaten gemeeten
Omtrek van den bek

Afftand tuirdien de hoeken van het onderft kaakbeen
Afftand tuftchen de neusgaten omlaag
Lengte van het oog van den eenen hoek tot aan den anderen
Afftand tuflchcii de beide oogleden wanneer zy geopend zyn
Afftand tulFclicn den voorften hoek en het eind der lippen .
Afftand tuftchen den agterften hoek en het oor . .

* Afftand tuffehen de voorfte hoeken der oogen in eene regte lyn ge-
mecten . . . . . .

Omtrek van den kop voor de hoornen gemeeten
Lengte der ooren

Breedte van de b.ifis over de buitenfte kromte gemeeten

Aflland tulfchen de ooren cn de hoorns

Afftand tulfchen de beide ooren om laag gemeeten

Lengte van den hals .....

Omtrek van denzelven digt by den kop

Omtrek digt by de Ichouders ....

Hoogte van denzelven . , . . ' .

Omtrek des lighaams agter de voorpooten gemeeten

Omtrek ter clikftc plaats . . . .

'Omtrek voor de agterpooten . . , . ^ ’

voeten.

duimen, lynen.

6.

4*

o.

3-

6.

6.

o

0’

10.

6.

I.

o

0'

6.

. I.

O.

o.

O.

ir.

o.

0.

3-

6.

o.

I.

2.

. o.

I.

o.

I.

a

, o.

lO.

3'

o.

4-

o.

o.

6.

6.

2.

4-

o.

O.

9-

6.

0.

8.

o.

O.

I.

o.

0.

4-

3'

I.

5-

o.

2.

4-

o.

3-

o.

o.

o.

lO.

o.

4-

o

o.

4'

5-

6.

3*

9-

<x

3S

BES CHRY VING VAN HET HERT.

Lengte van den ftomp van den ftaart . .

Oratrek van denzelven by zyn begin

Lengte van den arm , van dïen elleboog tot aan de knie

Omtrek van denzelven ter diklle plaats . . . .

Omtrek van de knie , ....

Lengte van de pyp ....

Omtrek ter d.unlte plaats ...

Omtrek van den kogel . .

■ Lengte van de koot , . , . ,

Omtrek van de koot .....
Oratrek van de kroon . • .

Hoogte van het onderft van den voet tot aan de knie

Afftand van den elleboog tot aan de fchoft ...

Afil:and van den elleboog tot onder aan den voet

Lengte van de dije van de kniefchyf tot aan de waade

Oratrek digt by den buik .....

I.engtc van de pyp van de waade tot aan den kogel

Omtrek van dezelve . - »

Lengte der fpoorgezwr>iipi> ....

Hoogte der hoeven . • _ *

Lengte van den voorhoef af tot aan de enkels in de voorpooten .
Dezelfde lengte in de agterpooten

Breedte der beide hoeven te famengenomen in de voorpooten.
Dezelfde breedte in de agterpooten

AflVand tulTchen de beide hoeven . ...

Omtrek der beide hoeven te famengenomen en aan de voorpooten
gemetten . .....

Dezelfde omtrek aan de agterpooten gemeeten

voeten, duimen, lynen.’
O. 6. O. ‘

0. 6. o.

1. 2. 6.

I. I. 6.

o. 8. o,

o. . 10. 6.

O* Om

O. 7* Om

O* 2. 6 .

o. 6 . 8,

0. 8. o,

1. 3. o.

1. 6. 6.

2. 3. o.

I. 4. . 6.

I. 9. 6,

I- 3' O'

o. 5, o,

o. o. 10,

o. 2. 6.

. o. 3. o.

o. 2. 8,

o. 2. 3.

o. 2. o,

o, o. 5»

o. 8. 6,

o. 8. o.

Het hert, dat ten onderwerpe voorde befchryving der weeke inwendige deeleii
gediend heeft, woog honderd een-en-zeventig ponden; deszclfs hoogte bedroeg
twee voeten tien duimen, van den grond af tot aan de fchoft; het was vyf voe*
ten en eenen duim lang van de punt van den bek tor aan den aars, en de omtrek
des lighaanis was van vier voeten drie duimen.

Het netvlies flrekte zig , gelyk dat van den os, over alle de ingewanden heen
tot aan de blaas uk, De vier maagen hebben in deze beide herkaauwende dieren
tennaaftenhy dezelfde rigting en dezelfde gedaante, behalven de pens (/I, fig.
3. PI. FIl.) die in het hért drie agterlle bolronde verhevenheden heeft, en maar
twee in de runderen; de derde C-S)is de kleinde, zy is aan de regterzyde van die
(C) geplaatfl:, welke met de regter verhevenheid van de peiis in den os overeen-
komt. Na de maagen van het hert en van de hindert geopend te hebben , heb ik ge-
zien dat de pens byna geheel met tepeltjes bezet is , en dat in het midden van de derde
bolronde verhevenheid een zak zit, even groot naar evenredigheid als de beide
anderen; maar de tepeltjes of puntjes van de pens zyn korter en fmaller, en de
fcheidzels van de muts minder hoog dan in den fHer, den ram, en den bok: de
punqcs van de bladen der derde maag zyn ook kleiner, en de pfooijen of rimpels
van de lebbe minder hoog en minder talryk , zo wel als de bladen van de derd“

36 DE NATUURLYKE HISTORIE,

maag, wantik heb ’er flegts omtrent zes-en-zeventig geteld: de' darmen gelyken
naar die van den os, door hunne ligging , gedaante en groote lengte. '

In het eerftgebooren kalf, welks befchryving reeds gegeeven is, was de leb*
be fig- 2* giilyk in het koe-kalf, veel grooter dm de pens (5);

want deze hadt flegts zeven duimen in haaren dwarfchen omtrek, en even veel
omtrcks over haare lengte, ter langfte plaats (C D) gemeeten, tervvyl de lebbe
zeven duimen en eeiv halven dvvarlchen omtreks hadt op de dikfle plaats gemee-
ten, en een voet omtreks in de lengte, volgens deregte lyn gemeeten, De

drie zakken (G Hl') van de pens waren reeds wel gevormd ; men ■ heeft door
de bovengemelde tweede figuur van Pl. IF den geheelen bundel der vier maa-
gen afgebeeld; men ziet daar de muts (/<T), de boekenpens (iL), een gedeelte
(Af) van den flokdarm, en van den twaaUVingerigen darm (N).

De lever van het hert is geplaatfl en gemaakt gelyk die van den Hier, den
ram, en den bok, maar men vindt aan dezelve geene galblaas; ik heb dezelve
van buiten en van binnen altoos zwartagtig blaauvv van kleur gevonden; dezel-
ve woog twee ponden zeven oneen twee groöen in het hert , van ’t welk wy hier
de befchryving geeven. De milt is zeer verichillend van die van den os door zyne
byna eyronde gedaante : derzelver groote middellyn ftrekt zig fchninfcli van boven
mar beneden, en van agteren naar voren uit; zy was van dezelfde kleur als de
lever, en zy woog twee oneen en twee groflen.

Het alvleefch heeft de gedaante van eene ruit, en uitflcekzels gelyk dat van
den os ; maar de nieren van het hert verfchillen veel van die van her laatflgenoenid
dier, want zy beflaan niet uit knobbeltjes; zy gelyken naar de nieren van den
rara en van den bok door haare plaatfing met 'betrekking tot raalkanderen , door
de grootte van haare bekkens, enz.

Ik heb geen verfchil opgemerkt tuflehen de longen van het hert en die van den
os, behalven dat de kwabben- van de longen, der herten in eenige onderwerpen my
niet zyn voorgekomen , rot den wortel van een gefcheiden te zyn , en dat de in-
fiiydingen bygevolg niet zo diep waren als in de longen van den os.

Het hart van het hert is gelyk dat van den os geplaatfl: , hetzelve heeft ook
twee beenderen gelyk aan die uit het hart van den os door hunne plaatfing en
door hunne gedaante: het grootfle wordt by figuur/^^ PI. VIU en het kleinll by
figuur 5 vertoond ; ik heb het grootfl been ook in het hart van eene hinde gevon-
den, maar het was naar evenredigheid veel kleiner dan in het hert: de bbgt van
de groote (lagadcr in het hert gaf, gelyk die van den os, flegts eenen tak uit.

Het voorfl: gedeelte van de tong is met kleine witte knobbeltjes bezaaid, en met
zeer dunne tepeltjes bezet, die zeer kort en naauwlyks zigtbaar zyn: de tepeltjes
op het agterft gedeelte van de tong zyn een weinig grooter maar minder talryk,
en hier waren ook eenige holle of kelk-klieren gelyk op de tong van den os: men
ziet ook eenige knobbeltjes onder de tepeltjes van het agterfl gedeelte der tong :
het verhemelte hadt eene zwarragtige kleur, en agtien of negentien vooren, die
door ribbetjes of graatjes gcfcheiden'wierden , welke in raalkanderen vatteden; zy
wierden nfgtbrookin door eene voor, die in de lengte liep, en die haar in het mid-
den haarer lengte dwarfch doorfneedt : do randen der eerfte cn der la.ulle vooren
vin de eene zyde des verhemelren eindigden juifl over het midden der voo-en van
de andere zyde. Het llrotklapjc is omgeboogen en aan zyn eind uitgerueeden.

I!

1

J

-zr?.

. j .

M.IJL.

BESCHRYVING van het hert. 37

De herflenen woogen negen oneen zesgroflen ,en de agterherflenen eene once ze-
ven groflen.

Het hert heeft vier tepels, twee aan ydere zyde; de agterfte ftonden twee dui-
men van den balzak, en drie duimen van elkandcren af; de voorde Honden twee
duimen van de agterflen en vier duimen van elkanderen aÈ

Het roedehoofdje , PI. FlU. alwaar hetzelve leevensgrootte vertoond wordt,
fnet de voorhuid, die geopend is) verfchilt in gedaante veel van dat van den Hier
en van den rara; het is lennaaltenhy rolrond, en wordt door eene foort van
wrong B) geëindigd, die met plooijen is, en die eene vry diepe holligheid in
het midden maakt; de pisbuis (C) eindigt aan de buitende zyde van liet onderd
gedeelte der wrong; men heeft een dilet {D) in de pisbuis ingebragt, om liaarca
mond te vertoonen : het voord gedeelte E FF) van de voorhuid was met
eene foort van velletje bekleed , dat omtrent twee duimen breed was, van den
rand der voorhuid tot digt by het uitetde van ’t roedehoofdje ; dit velletje was
zeer dun, liet zig gemakkelyk vvegneemen, en als men hetzelve fchoonmaakte
wierdt het zo blinkend als eene vilchfehub ; de plaatfing en de glans van dit velle-
tje deeden denken dat het een zetlël was uk de pis van het dier, die zig over dat
gedeelte der voorhuid verfpreitit eer dat zy naar buiten vloeit; daar zaten eenige
rolfe hairen (G G) binnen in de voorhuid.

In alle de herten, welken ik ontleed heb, heb ik altoos de zaadballen midden in
den balzak gevonden, deneenen naar voren en den anderen naaragteren geplaatd:
in eenige onderwerpen zat deregter, en in anderen de linker, zaadbal vooraan; in
allen raakten de beide ballen raalkanderen met hunne binnende zyden, en zaten
aan malkandereri vad door een celagtig weefzel , dat los genoeg was om toe te laa-
ten dat men dezelve naad raalkanderen lchikte;doch zodra men eenige beweeging
aan den balzak of aan de dijen van het dier maakte , herdelden de "ballen zia; in
hunne eerde plaatfing met betrekking tot raalkanderen ; hetgeen zonder uvyfel
gebeurde omdat het hertfmaller van kruis is dan de dier, de dijen digter by een,
en de bilnaad korter heeft, en omdat ’er dus ter plaatfe van den balzak geen
riiimre genoeg is voor de zaadballen om naad elkanderen te blyven zitten: wat
derzelver grootte betreft, waren zy veel kleiner naar evenredigheid dan die van
den dier, maar zy hadden dezelfde gedaante, dezelfde kleur van binnen , en ook een
witten kern: de roede maakte geene ploojen; de koorden, de zaadbbasjes, en de
voordanders geleeken veel naar diezelfde deden in den dier, fchoon zy veel dun-
ner en kleiner waren,

De pisblaas (A, fig.6, Pl.FII) was zeer lang, en op zulk eene wyze gebo>
gen dat de plaats (^B) naar den kant der Ichaamdeelen naar binnen gong, terwyl
^ gronl C C) van de blaas laager neerdaalde, en aan derzelver bovenile zyde (D)
bolrond was: men ziet in die figuur de pisbuis {F) van de fpier (/*), die dezel-,
vc omrinQde, losgemaakt, een gedeelte (G) van het linker zaad blaasje, een ge-
deelte (//) van de afvoerende buis derzelfde zyde, en de pisleiders (i I)-

Jn eene draagende hinde, weikcr vrugt zeer klein was , hadt de klieragrigc
zeltitandigheid der uiers zes luimen bngte, vvf duimen breedte, en twee duimen
en een halven dikte; dezelve maakte twee uiers, gelyk in de koe, en ydere uiec
haat twee holligheden, welker diepte van.eenen duim was: de tepels üaJJca
een halveu duim hoogte, en een en een halven duim omireks.

Es

38 DE NAT UUR L Y. K E H I S T O R I E,

Het hoofdje van den kittelaar zat in de voorhuid gedooken , die eene vry groo*
te holligheid maakte naar de onderfte zyde van den kittelaar. Daar, waren binnen
in de fcheede rimpels die in de lengte liepen gelyk in de koe , en aan derzelver
mond of ingang zat een geplooid velletje gelyk aan dat, hetwelk binnen in de voor-
huid van hcc hert gevonden wordt; dit velletje bekleedde debinnenzyde der fchee-
de op zommige plaatfèn ter breedte van tien lynen, voornamelyk tegen over den
mond der pisbuis, en llegts van drie lynen op de tegenoverftaande zyde; de blaas
hadt eene eyfonde gedaante ; de mond van de lyfraoeder was onizet met knobbel-
tjes , het lighaam der lyfmoeder zeer klein , en de hals zeer naauw; de hoorns za-
ten aan elkanderen vall door vliezen, die negen' duimen lang waren, het overige
van yderen hoorn was naar omlaag en een weinig naar de zyde geboogen ; de lin-
ker hoorn hadt twee duimen omcrek meer dan de ander, en dezelve bevatte de
vriigt; de regter bal was grooter dan de linker, omdat dezelve een vry groot
vlcelchig uitwas hadt; men zag verlcheiden waterblaasjes op de beide zaadbal-
len.

De bekicedzels van de vriigt van het hert gclyken zeer veel naar die van de
vrugt van den hier: hetadervlies zit aan de lyfmoader van de hinde, gelyk dat
van de koe , door knopjes vaft, maar derzelver getal is veel minder. Eene draagen-
de hinde geopend hebbende,, heb ik de fcheede fig. i. PI. /X), van de
lippen (B B) van de klink af tot aan den mond(C) der lyfmoeder, opengefneeden ;
ik zag toen het velletje (D D) dat den ingang der fcheede bekleedde, en dat zy-
ne grootfle breedte hadt op de plaats (E), die vlak over den mond (F") der pis-
buis is; de blaas (G), met lugt gevuld zynde, nam eene gedaante aan, welke
naar die der blaas van het hert geleek , want de zyde (JT) die de fchaamdeelen raakte
was hol; men ziet nog in deze figuur de pisbuis (/) en de pisleiders (K k\ Na
het openen der lyfmoeder (L V) vond ik niet meer dan vyf knopjes in yderen
hoorn; zy hadden omtrent twee duimen middellyns, en vier of vyf lynen dikte :
zy worden op zulk eene wyze vertoond dat men het gedeelte (M MM), dat aan
de lyfmoeder (EL) vaft zat, van dat gedeelte (N N N) oiiderfcheidde , het-
welk aan het adervlies (O) gehegt was.

De vrugt (P) ligt op het lams vlies (Q^Q_) neder, uit hetwelk zy genomen
was : deze vrugt zat in den regter hoorn der lyfmoeder, en hadt niet de halve
lengte van een eerftgebooren kalf : die van den kop was van twee duimen tien ly-
nen van de kruin tot aan het eind van den bek, en de gelieele vrugt was negen dui-
men lang van de kruin tot agter de dijen : de lenme der ooren was van negen lynen ;
zy hadt de cogen geflooten, maar de fpleet(/U van de holligheid der traanputten
was reeds open; de ftaart was agt lynen lang, het voorft en het agterft ftel waren
vyf duimen agt lynen hoog ; deze vrugt was mannelyk ; men ondericheidde zy-
ne fchaamdeelen , en zyne vier tepels.

Het ader-en lams-vlies openende, had ik het pisvlics(5) in zyn geheel gelaa-
ten, zodat men deszelfs geheele holligheid heeft kunnen opblaazen, met door de
navclftreng (T) higt in hetzelve te brengen; dit vlies wordt in dien ftaat ver-
toond, en in die gedaante welke het heeft aangenomen, na door de lugt uitgezet
te zyn: ydere hoorn (5 V) hadt een voet vier duimen lengte, de omtrek ter
di'>>’fte plaats (5) was van vyfeien diiiinen; dit pisviies geleek naar dat van de
vrugt van eene koe; het vogc, dat in hetzelve bdlaoten was, was melkagtig, en

39

BESCHRYVING VAN HET HERT.

ftadt een zetfel (X) van denzelfden aart als de paardenklomp nagclaaten; het ver-
icaiJae hiervan niet dan door de kleur, die witagcig was; het hadc de gedaante
van pn plat eyrond , agt lynen lang, vier breed, en omtrent twee dik; deszclfs
2 elritandigheid was zeer week; zodra het aan de lugt was blootgedeld, droogde
letin korten tyd, en verminderde tot een zeer kleinen klomp: behalven alle die
men ziet men nog in dezelfde figuur den linker zaadbal (T), het paviljoen
\ ), de trompet (0) en de zaadvaaten (^). De tweede figuur vertoont den geo-
penden zaadbal eener hinde; men ziet in denzelven de doörfiieede van een vlee-
icnig uitwas, hetwelk dezen bal merkelyk in grootte hadt doen toeneemen.

Eengte yan de pens van voren naar agteren van de muts af tot aan
net eind van de linker bolronde verhevenheid .

Breedte van dezelve ....

Hoogte van dezelve . . ...

Owarfche omtrek van het lighaam der pens
vjtMttek van dezelve in de lengte gemecten, van voren by den flokda:
i-n van agteren over den top der groots bejronde verhevenheid,
f^trek van den hals der ....

Hiepte van dc inniyding die denzelven van het lighaam affeheidt.
Umtrek van de bafis van de regter bolronde verhevenheid.

Umtrek van de_ bafis der linker bolronde verhevenheid.
piepte van de infnyding die dc beide verhevenheden van een il’heidt,
Lengte van de muts .....
Hratrek op de dilefte plaats • . . . .

Oroote omtrek van de boekenpens ....
Kleine omtrek van dezelve

Omtri^ van de lebbe in de lengte gemeeten . .

Hwarfche omtrek van dezelve ter dikfte plaats

Omtrek van den flokdarra . . . . *

Omtrek van den portier

Lengte der langfte tcpelen van de pens . ’

Breedte van dezelven ...

Hoogte van de middelfchotjes van het net der muts ’ ,

Middellvn der grootfte gedaante van het net
Breedte der grootfte bladen van de derde maag
Breedte der middelmaaiigen

Hoogte der grootfte plooijen van de lebbe .’ . ‘ .

*darm ingewanden, van den portier tot aan den blinden-

oSïr? nn” twaalfvingerigen darm op de dikfte plaatfen.
^ratre V op de dunfte plaatlen .

oSS „Tcifd"„Sl'3S’.réT •

pmSk S"d?cUftf phS * •

Lengte van d!en biindendarm

Omtrek van den kronkeldarm op dc d'ikfte plaatfea . * .

voeten,

.duimen.

lyncn.

I.

5 -

0.

I.

6 .

0.

0.

8 .

6 ,

3 -

n.

8 .

0.

3 -

5 -

0.

I.

5 -

0,

0.

0

0 *

0.

I.

3 -

6 -

I.

I.

0.

:. 0.

3 -

0.

0.

7 *

o.'

I.

3 -

0.

I.

3.

0,

I.

0.

0.

2.

4-

0.

X.

5 -

0.

0.

5 -

0.

0.

4.

0.

0,

0.

4.

0.

0.

I.

0.

0.

I.

0.

0.

6 .

0.

2.

3 -

0.

X.

0.

0.

I.

6 .

38.

0.

0.

0.

2.

0*

0.

n

0,

0.

2.

r*

Cr

0,

2.

O,

0.

4 -

U

0.

2.

6.

I.

4-

0,

0.

9 -

0.

0.

7 -

0.

0.

&

0.

•40

DE NATUUR LYKE HISTORIE,

Omtrek van denzelven ter diinfte plaatfen

Omtrek van den regtcndam by den kronkeldarm

Omtrek van den regtendarm by den aars

Lengte van den kronkel-en regten-darm te' famen

Lengte van de gehecle ingevvandsbuis behalveii den blindendarm.

Lengte van de lever ....

Breedte van dezelve . . . •

Derzelver grootfte dikte ...

Lengte van de milt ....

Breedte van dezelve ....

Dikte van dezelve ....

Dikte van het alvleefch . • i •'

Lengte der nieren ....

Breedte .....

Dikte van dezclvcn .

Lengte van hetzenuwagtig middelpunt des middelrifs van de holle
ader tot aan de punt . ... . .

Breedte .......

Breedte van het vleefchig gedeelte tuflehen het zenuwagtig middel-
punt en het borftbeen . . . . -

Breedte aan ydere zyde van het zenuwagtig middelpunt
Omtrek van den bodem van het hart

Hoogte van hetzelve van de punt af tot aan den oorfprong der longen
flagader .....

Hoogte van de punt af tot aan het longenzakje
Middellyn van de groote flagader, van buiten naar buiten gemeeten.
Lengte van de tong ...

Lengte van derzelver voorfle deel van den tongriem af tot aan der-
zelver eind . . ...

Breedte van de tong .....

Breedte van de vooren des verhemelten ...
Hoogte van derzelver randen . . . .

Lengte der randen van den ingang des ftrottenhoofds.

Breedte van die randen ....

Breedte tulTchen de beide onderfte einden

Lengte der herflenen ....

Breedte derzelven .....

Dikte derzelven . . .

Lengte der agterherflenen

Breedte van dezelven ...

Dikte van dezelven . . ...

Afftand tuflehen den aars en den balzak

Hoogte van den balzak . . . .

Lengte van denzelven . . ...

Breedte van voren . . . .

Affland tulTchen den balzak en den mond der voorhuid
Aliland tufl’chen de randen van de voorhuid en het eind van het roi
dehoofdje .....

Lengte van het roedehoofdje . , . .

Middellyn ...

voeten, duimen, lynen.

o.

2.

6 .

o.

3.

4.

o.

5.

0,

ey.

0.

0 .

65.

0.

0.

I.

0,

0.

0.

6.

0.

0.

I.

6.

0.

8.

0.

0.

5 -

0.

0.

I.

2.

.0.

0.

4 -

0.

4 -

0.

0.

2.

0.

0.

I.

0.

0.

3 -

6 .

0.

7 -

0.

0.

3 -

6 .

0.

4 -

9.

I.

2.

0.

i-

0.

6.

6.

0.

4 -

6.

0.

I.

2.

0.

7 -

6.

0.

2.

9 -

0.

I.

3 -

0.

0.

5 *

0.

c.

I.

0.

I.

4 -

0.

0.

4 *

0.

0.

10.

0.

4.

3 *

0.

3.

3 -

0.

1.

10.

0.

I.

7 -

0.

2.

I.

0.

I.

5.

I,

0.

0.

0.

2.

0.

0.

3 -

6 .

0.

r»

D*

0.

0.

7 -

0.

0.

2.

0.

0.

2.

3 -

0.

0.

8 .

Leng-

BESCHRYVING VAN HET

■Lengte van de roede, van de van eenfplyting der fponsagtige lighaa-
men tot aan de inplanting van de voorhuid
Breedte van de roede .....

Dikte . . . . ...

Lengte van de 'zaadballen ....

Middellyn ......

Breedte van den opperbal

Dikte van denzelven , ....

Lengte der afvoerende vaaten . ...

Middellyn van het grootfte gedeelte hunner lengte
Middellyn digt by de blaas . ■ • ...

Lengte der koorden van de roede ...

Middellyn . . . • • •

Groote omtrek van de blaas
Kleine omtrek van dezelve

Lengte van de pisbuis • ....

Omtrek van dezelve . • ...

Lengte van de zaadblaasjes • • •

Breedte van dezelven . ' '

Dikte - • • ■

Lengte der voorftanderen . •

Breedte derzelven - • ' ,

Lengte van het geheel lighaara eener hinde, in eene regte lyn
gemeeten van het eind van den bek tot aan den aars .
Hoogte van het voorfte ftel . ■ • •

Hoogte van het agterfte ftel •,

Lengte van den kop, van het eind van den bek tot agter de ooren,
Orafrek van het eind van den bek agter de neusgaten gemeeten.
Omtrek van den kop agter de oogen gemeeten
Omtrek van het lighaam voor de voorpooten gemeeten
Omtrek van het lighaam, in het midden, ter dikfte plaats gemeeten
Omtrek voor de agterpooten gemeeten
Afftand tuftchen den aai's en de klmli • . • •

Lengte van de klink • •

Lengte van de fcheede ......

Omtrek van dezelve •

Grooten omtrek van de pisblaas ....

Kleine omtrek van dezelve ....

I.cngte van de pisbuis
Omtrek van dezelve . • •

Lengte van den hals en van het lighaam der lyfmoeder.

Oratrek van het lighaam derzelve ....

Lengte van de hoornen der lyfmoeder
Omtrek op de dikfte plaatfen

Omtrek aan het eind van yderen hoorn • ,*11," ... j

Afftand in eene regte lyn gemeeten tuftchen de zaadballen en het eind

der hoornen . . • • ' . ' 1 * ‘

Lengte van de kromme lyn welke de trompet doorloopt
Lengte van de zaadballen • • ...

Breedte van dezelven . . • • • *

Dikte . . . • • •

FL Deel. 'F

RT.

voeten, duimen, lynen.’

a-

0.

8.

0.

0.

0.

§■

0.

0.

6 .

0.

I.

7 *

0..

0.

10.

•

0.

0.

3 -

0.

0.

I.

I.

3 -

0.

0.

0.

I.

0.

0.

2.

I.

6.

0.

0.

0.

2.

I.

6.

0.

0.

II.

6 .

0.

3 -

8.

0.

I.

0.

0.

I.

9 -

0.

0.

7 -

0.

0.

3 *

0.

0.

5 "

0.

0.

3 -

•

6.

0.

0.

3 -

5 *

0.

3 -

9 -

6.

I.

4.

0.

0.

10.

0.

2.

0.

0.

cn.

3 -

9 *

0.

4 -

3 -

< 5 .

3 -

I.

0.

0.

.2.

0.

0.

3 -

0.

0.

8.

0.

0.

8.

9 -

I.

9 -

3 -

I.

3 -

0.

0.

4 -

0.

0.

I.

0.

0.

4 -

0.

0.

2.

0.

I.

2.

0.

0.

6 .

0.

0.

0.

6.

o.

o.

G.

O.

O.

I.

. 3 -

I.

o.

o.

o.

o.

o.

6 .

4.

4s DE NATUUR LYKE HISTORIE,

De kop van het hert, van zyne QMeren ontbloot , is dunner en langer naar even-
redigheid in dit dier dan in den flier ; het eind des bovenden kaakbeens is fmal-
ler, het onderft kaakbeen loopt- minder boogswyze, en het agterhoofd fteekt veel
meet uit en is boller , fchoon fmaller, naar evenredigheid der breedte van den kop ,
op de plaats der flaapbecnderen geinecten : dit verlchil van de lengte van het ag*
terhoofd komt daar van dat de uitfteekzels (z/, PI. X) van het voorhoofdsbeen,
op welken de hoorns ruften , digter by de oogpiitten (jÖ) geplaatft zyn dan die
welke in de hoorns van den ftier infehieten j het voorhoofdsbeen van dat dier is
ookgrooter, maar de opperhoofdsbeenderen integendeel zyn kleiner dan in het
hert j het voorhoofdsbeen van dit dier heeft geenen dwarichen rand tuflehen de
beenige verlengzcls , maat het agterhoofd heeft een uitfteelzel tennaaftenby gelyk
in den hond ; onder dit uitfteekzel of deze graat is hetzelve byna even veel ingedrukt
als het agterhoofd van den ftier. Daar zit voor ydere oogput van het hert, ter plaat*
fa van de holligheid der tnanputten, een indrukzel (A M, fig. i. PI. Vl) dat
van eene diepte en uitgeftrektheid is evenredig aan die van deze holligheid. Men
vindt onder het voorhoofdsbeen , aan ydere zyde van de eigenlyke beenderen
van den neus, eene ledige plaats twee duimen en een halven lang, en omtrent ee*
nen duim in het midden breed; die ruimte {N O) zlc aan de regter en aan dc
linkcrzyde, tufichen het voorhoofdsbeen, een der eigenlyke beenderen van den
neus, van het bovenft kaakbeen, enz; men ziet op deze plaats eenige beeni-
ge plaatjes en holliglieden, die zig tot in de voorhoofdsholliglieden en de hoe-
ken van den neus uitftrekken.

De fnytanden van het hert zyn ten getale van agt in het bovenft kaakbeen, ge-
lyk die van den ftier, maar zy verfchillen van dezen daarin dat de twee middelfte
veel breeder zyn dan de zes anderen , terwyl in den ftier de vier middelfte ten-
naaftenby van dezelfde breedte zyn. Het hert en de hinde hebben daarenboven
twee baaktanden in het bovenft haakbeen meer dan de ftier, eenen (C, PI. X)
aan ydere zyde, ter plaats van die van het paard; zy komen door hunne plaatfing
met de hondstanden overée'n, en gelyken hun nog door hunnen wortel; maar in
plaats van puntig te zyn, zyn zy rond aan hun eind. Daar zitten zes baktanden
of kiezen aan ydere zyde der beide kaakbeenderen ; deze tanden gelyken naar die
van den ftier door hunne plaatfing en hunne gedaante zo wel als door hun getal.

Het voornaamft onderfcheid dat men tuflehen het tongbeen van het hert en dat
van den flier vindt, beftaat daarin dat de beide grootfte beenderen, dat de twee
eerften zyn, minder lang zyn in het hert naar 'evenredigheid van deloverige been-
deren; zy hebben geen knobbel in het midden, en hun voorft eind is meer naar
om hooggeboogeti. Het middelft been der vork was nog niet gevormd in het on-
derwerp dat voor deze belchryving gediend heeft.

De wervelbeenderen van den nek des herts verfchillen weinig van die van den
ftier, zy zyn ondertuflehen , langer voornamelyk het derde, vierde, en vyfde: het
zydelingfche uitfteekzel van het iweede is dunner, dat van het derde ilrekt zig
meer naar agteren en naar voren uit; dat van het vierde is minder Ichuinlch, en^

De wervelbeenderen van den rug, de ribben, het borftbeen, en de wervel-
beenderen der lendenen, gelyken naar die zelfde beenderen in den ftier gezien,
wat derzelver getal, gedaante, en plaatfing betreft : ik heb flegts op gemerkt dat
het voorft gedeelte des kofièrs, tot aan dc vierde en vyfde rib van ydere zyde.

BESCHRYVING VAN HET HERT.

43

meer ingedrongen en naauwer is , dat de vier eerfte beenderen (D) des borftbeens
veel platter zyn, en dat de bykomende uitfteekzels der lenden wervelbeenderen
minder breed zyn in het hert.

De beenderen van het bekken verlchillen niet van die van den fHer dan daarin dat
het geheel, hetwelk zy uitmaaken , naauwer is. Het heiligbeen beftaat in zommi-
gc onderwerpen uit drie valfche wervelbeenderen , en uit vier in anderen ; derzeb
ver doornagtige uitfteekzels (E) zyn allen met malkanderen vereenigd,ende ftaart
bellaat uit tien valiche wervelbeenderen, terwyl het heiligbeen, gelyk wy ge-
zegd hebben , llegts uit drie van dezelven bellaar. Het onderlt gedeelte (F) van
het ichonderblad is minder breed dan in den itier. Het buitenll uitfteekzel des
bovenden deels van het ichouderbeen is veel minder dik dan de beide binnende,
hetgeen vlak drydig is met die van den dier; de onderde knobbelagtigheid is
hooger en in de gedaante van eene kam gemaakt.

Het getal en de plaatdng der beenderen van de voorhand en van den voorvoet
van het hert zyn dezelfde als in den dier, maar die beenderen zyn minder groot
in het herr, en depypen (G) zyn dunneren veel lanacr: daar bitten niet alleen
groeven op hunne voorde, maarocJtup nuime ageerde zyde, en deze laatde zyn
breeder en diepen? «Jon uc anderen.

Ik heb in yder der fpoorgezwellen drie beentjes gevonden , agter malkanderen
geplaatd, gelyk de rijen of regels der vingeren. Om derzelver fchikking re doen
zien, heeft men den onderkant van den voet, en het onderd gedeelte van den
linkerpont van een hert, vanagteren gezien op de i. figuur van PI. XI afgebeeld,
/I 5 vertoont het onderd gedeelte van de pyp, CD de beenderen van de eerde
regelen der vingeren, A) i^de beenderen van de tweede regelen, G///A' de zaad-
beentjes die in het hert gelyk in den dier (g) gevonden worden, L L het eerde
beentje van de fpoorgezwellen, dat door zyne plaatdng met het been der eerde
regelen van yderen vinger overeenkomt, M M het tweede beentje der Ipoorge--
zwellen, dat met het been van den -tweeden regel der vingeren overeenkomc; het
derde beentje der ijioorgezwellen is in de hooniagcige zelfi'hodigheid opgefloocen,
die de Ipoorgezwelien (A/’ N) uitwendig uitmaakc, gelyk het been van den derdeti
regel der vingeren in de hoeven (O O) bevat is : heuelfde gedeelte van het been
desherts, dat menbyy%. i. van agteren vertoond ziet, is met zyne inwendige
zyde benevens den voet by fig. 2. afgebeeld /I vertoont liet agterll gedeelte van
de pyp, B het been van den eerften regel van den binnenilen vinger , C het been van
den tweeden regel, D het buitenfte zaadbeentje der binnenlle zyde, E het aerfte beentje
hetfpoorgezwel, het tweede beentje, en G het fpoorgezvvel. Deze beide
beentjes (// ^) worden leevensgrootce vertoond by de figuunn 3 4, en het

{^^fig- 3) ligt gedeeltelyk bloot, omdat men een gedeelte van het fpoor-
pzwel (D) heeft weggenomen ; alle deze beentjes zyn platagtig aan de zyden ;
net eer/t is het kleinft , en het laatll het groot;! van drieën : het gelykr door zynQ
gedaante naar die van de derde regelen der vingeren ; ook is het bekleed met den
hoorn van het fpoorgezwel, die aan dien der hiieven gelyk is.

De beenderen der regelen van het hert zyn dunner dan die der regelen van

C?) de befchryving van dgn ftier in het IV Deel van dit Werk, biz. aön.

F 2

^■4

DE N A T U U R L Y K E H I S T O R I E,

den ftier,* voor het overige kan men de andere verfchillen tuflchen deze dieren iii
de afmeetingen hunner beenderen zien, als men die, welke in de volgende tafel
worden opgegeeven, met die geenen vergclykt, welke in de befchryviag van
den ftier ftaan aangetekend.

voete», duimeii) lyneiu

Lengte van den kop van het hert dat van zyne bekleedzelen en fpie-
ren ontbloot is, van het eind des bovenden kaakbeens tof aan de
plaats tuiïchen beide de uitfteekzels of verlengingen des voor-
hoofdsbeens , daar de. hoorns op ftaan
Breedte van den bek . . . • .

Breedte van 'den kop ter -plaats van de oogputten
Lengte van het bovenft kaakbeen van het eind der fnytanden tot
aan den omtrek van deszelfs takken
Hoogte van de agterfte zyde van den kop
Breedte.

Breedte van het onderft' kaakbeen buiten de fnytanden. . .

Breedte ter plaats van de ftangniimtens

Hoogte der takken van het onderft , kaakbeen ..tot aan het knokkel-
wyze uitfteekzel'

Hoogte tot aan het kroonswyze uitfteekzel
Breedte ter plaatfe van de kromte dér takken
Breedte der takken onder de groote uitranding
Afftand tuflchen de kromte der takken van buiten naar buiten ge-
meeten .....

Afftand tufTchen de knokkelswyze uitfteekzelen
Dikte van het voorft gedeeltè des bovenften kaakbeens..

Breedte van dat kaakbeen ter plaats van de ftangruiratens. -
Lengte van de bovenfte zyde ....

Afftand tufTchen de oogputten en de opening der neusgaten.

Lengte van - de opening . . . . .

Breedte . • .

Lengte der eigenlyke beenderen van den. neus
Breedte op de breedfte plaats .....

Lengte der oogputten
Hoogte -

Lengte der hoornen
Omtrek van den kraag of het gewas
Lengte der iangfte fnytanden buiten het been
Breedte aan het eind - .

Afftand tufTchen de fny-en bak-tanden

Lengte van het gedeelte des bovenften kaakbeens dat voor de bak-
tanden is

Lengte van de grootften dier tanden buiten het been-
Breedte . . . . .

Bikte . . . . „

Lengte der twee voornaamfte deelen van het tongneen.’

Breedte ter fmalfte plaats
Lengte der tweede beenderen. ♦

Breedte derzelven .....

Lengte der derde beenderen : • . .

Breedte derzelven .. •• • t-

I-

I.

6.:

o.

I.

lO.

0.

6.

o.

I.

0.

o.

o.

7-

o..

o.

5-

o.

o.

I.

5-

o.

I.

o.

o.'

r>-

O*

II.

0.

5-

7i'

o.

3.

6.

o.

I.

5-

0.-.

4-

3v

o.

2.

lO-

o.

O.

li.

Q.

2.

7-

o.

7.

o.'

0.

6.

.2.

o.

3-

6.,.

o.

2.

o.

0.

5*

II.

o. .

I.

3-

o.

I.

II.

o.

2'.

I.

2.

5'

o.'

o.

7-

o.

o.

o.

lO.

o.

o.

6.

o.

4-

0.

o.

5.-

f>

0-

o.

o.

9-

0.

I.

I.

o;

o.

6.

o.

4-

6.

o.

o.

3-

o.

3.

I.

o.

O.

3-

o.

o.

3..

0,

Ov

r»

BE SCHRY\riNG' VAN H E T' H E R T.

E^gte der takken van de vork
Breedte in het midden . . :

Lengte van den hak . . .

Lengte van het gat des eerften wervelbeens van boven naar beneden.

Lengte van de eenc ^de naar de andere

Lengte der zydclingfche uitfteekzelen van voren naar agteren.

Breedte van het voorft gedeelte des wervelbeens

Breedte van liet agterft gedeelte . . : .

Lengte van den bovenkant ....

Lengte van den onderkant . . .

Lengte van het>lighaam des tvvéeden- wervelbeens-
Hoogte van het doornagtig uitfteckzel . . .

Breedte van hetzelve . . . . . .

Lengte van het lighaam des kortflen wervelbeens, dat het zevende is.
Hoogte van het langfl doornagtig uidleekzel , hetwelk dat van het
zevende wervelbeen is . . . .

Deszelfs grootfte breedte ....

Deszelfs grootfte dikte , : ....

Hoogte van het kortft doornagtig uitfta^'^^'*' ' Uotwejjc -uat van “Ret
derde wervelbeen is - • ...

Oratrek van den nais, over het zesde en zevende wervelbeen geinee-
ten, alwaar dezelve het dikft is .....
Lengte van het gedeelte der ruggraat, dat uit de wervelbeenderen
van den rug bellaat ... . .

Hoogte van het doornagtig uitfteckzel des eerften wervelbeens . .
Hoogte van dat van het derde, dat het langft is . . .

Hoogte van dat van het laatft,.dat het kortft is , . .

Breedte van dat van het laatft, dat het hreedft is . . .-

Breedte van dat, hetwelk het finalft is . . .

Lengte van het lighaam des laatften w^ervelbeens dat het langft is.
Lengte van het lighaam des eerften wervelbeens, dat het korft is.
Lengte der eerfte ribben _ . • •

Hoogte van den driehoek dien zy maaken . . .

Breedte op de breedfte plaats . . ï .

Lengte van deagttte rib, die de langfte is . . .

Lengte van de laatfte der waare ribben , dia de kortfte is . • .-

Breedte van de breedfte rib . . . .

Breedte van de fmalfte. . . . . .

Lengte van het borftbeen • • •

Breedte van het zesde been, dat het breedft is . . .

Breedte van het eerfte been dat het Ihialft is ....
Dikte van het derde been, dat het dikft is _ •

Dikte van het zevende been, dat het dunft is . . .

Hoogte der doomagtige uitlteekzelen van de lendcnwcrvelen .
Breedte van dat van het derde, dat bet breedft is . •

Breedte van dat van het laatft, dat het fmalft is . . .

Lengte van het zydelings uitfteekzel des vierden wervelbeens, dat
her langft is _ .

Lengte van het lighaam der wervelbeenderen • • •

Lengte van het heiligbeen . . .

F

4^

voeteflj duimen, lynen..

O.

2.

ó, ■

o.

O.

I.

7-

9-“*

0.

I.

o.

1.

3. "

o.

4-

:>•

o.

o

0*

i’

o.

4-

6.

0.

.3-

0.

I.

0.

o.

r>

0'

7-

Ot’

I,

5*

o:

4-

o.

0.'

8.

o.

o

3"

o.-

o.

I.

I.'

o.

O.

3

o; ■

o;

IO.‘

I.-

4--

0,’-

I.

7-

6.

o .

§•

6.

a-

6.

3-

o. -

I.

lO.'

ö.

I.

2.-

o.'

Oi

o.

I.

6.

o.

ïi

4.-

o.

7-

4..-

o.

S"-

lo.

o.^

2.

6.

I.

4^

z,-

o.

10.

o.

I.

2.-

0.

ö.

3-'

I.

o.

6.-

0..

3*'

6.-

o.

o.

O;

a.

o.

o.-

3-'

o.

I.

Ö.'

o.

I.

9--

o.:-

I*-

2.--

O.

3-

4.-

o.

I.

6.-

0.-

6,

46

DE NATUURLYKE HISTORIE,

Breedte van het voord gedeelte ,

Breedte van het agterd gedeelte . ’ ’ * » *

Hoogte van het doornagtig uitfteekzel dés eerden valfchen vver-
vclbeens dat het langd is

Lengte van het eerde valfche wervelbeen Van den daart, dat he

langit IS • , ^

I.engte van het laatd dat het kord is ‘

Middcllyn van hetzelve . . ‘ *

Lengte van de hovende zyde des heupbeens

Hoogte dezes beens, van het midden der knokkelwyze holfigheii
tot op het midden der hovende zyde . ^ “oingnen

Breedte boven de knokkelswyzc holligheid

Middellyn van deze holligheid . . • • .

^'wrtoo^r van het been

Dikte ' *

Breedte der waare takken te famengenomen
Lengte van de goot . .

Breedte in het midden . . . ’

Diepte van de goot . . . ^ '

Diepte van de uitranding des agterden einds
Amand tuffehen de beide einden der uitranding, van buiten naar
buiten gemeeten . . ...

Lengte der eyronde gaten
Breedte derzelvcn

Breedte van het bekken . . ’ ^ '

Hoogte . . . . . * . ’ .

Lengte van het fchouderblad

Lengte van deszelfs bafis , . . . " .

Lengte der agterftc zyde . . ‘ ^ ‘ ’

Lengte der voorde zyde . .

Lengte van het fchouderblad ter fraalfte plaatfe
Hoogte van het doornagtig uitfteekzel op de verhevenfte plaats
Middellyns van de panswyze holligheid
Lengte van het fchouderbeen
Oratrek op de dunfte plaats

Oratrek van deszelfs hoofd . . , \ '

Breedte van het bovenft gedeelte . ’ '

Dikte . . . . ■ . ■ /

Breedte van het onderft gedeelte

Dikte . . , . ....

Lengte van de ellepj’p
Dikte ter dikfte plaats
Hoogte van den cllcboogsknokkel
Breedte aan het eind
Dikte op de dunfte plaats

Lengte van het ftraalbecn . . . ' . *

Breedte van het bovenfte einde . ’

Dikte op de binnenzyde . ... *

Dikte op de buitenzyde

voeten

, duimen, lynen.

O.

5 -

2,

0.

I.

Ö.

O.

t

I.

10.

0.

1 .

2.

O.

0.

7 -

O.

o.

I.

O.

i.

5 -

3 -

o.

7 -

4 -

o.

I.

3-

0.

I.

6.

0.

I.

6.

o.

o.

8.

o.

I.

5 -

o.

• 4 *

o.

0.

3-

7 *

o.

2.

0.

o.

2.

4 -

o.

4 -

0.

o.

2.

5 .

o.

I.

4 -

o.

4 -

o.

o.

5 -

o.

o.

11.

o.

o.

6.

r.

0.

lO.

6.

o.

ir.

2.

0.

I.

3-

o.

I.

7 .

o.

I.

o.

o.

9-

2.

o.

4 -

0.

0.

I.

10.

o.

s.

7 -

o.

f,

0*

2.

o.

I.

lo.

0.

I.

10.

I.

O.

o.

o.

0.

2.

0.

2.

6.

0.

I.

5 *

o.

0,

n

0*

o.

9-

3-

o.

I.

II.

0.

I.

I.

0.

0, :

CO.

BESCHRYVING VAN HET HERT.

Breedte van het midden des beens

Dikte

Breedte van het onderft eind .

Dikte ... . .

Lengte van het dijebeen ...
Middellyn van deszelfs hoofd . . .

Middel lyn van het midden des beens
Breedte van het onderft eind . . .

Dikte . . ... ...

Lengte der kniefchyven ....

Breedte

Dikte ........

Lengte van het fcheenbeen ....

Breedte van deszelfs hoofd • ...

Dikte ....

Omtrek van het midden des beens
Breedte van het onderft eind op de plaats der enkelen
Dikte ... . -

Hoogte van de voorhand ....

Lengte van het hicioeen .....

Breedte . . . • • • • •

Dikte ter dunfte plaats . • . . .

Hoogte van het wigge-en fchip-been, te famengenomen.

Lengte van de pypen der voorpooten

Breedte van het hovenft eind ....

Dikte . . • • • • •

Breedte van het midden des beens

Dikte . . • . • • ...

Breedte van het onderft eind

Dikte ....

Lengte van de pypen der agterfte pooten

Breedte van het bovenft eind

Dikte . . • • •

Breedte van het midden des beens

Dikte . • ....

Breedte van het onderft eind . . .

Dikte . • .....

Lengte van de beenderen der eerfte regelen
Breedte van het bovenft eind ....

Breedte van het onderft eind ....

•Dikte op de dunfte plaats . ...

Lengte van de beenderen der tweede regelen

Breedte op de fmalfte plaats

Dikte op de dunfte plaats . . . . .

Lengte van de beenderen der derde regelen

Breedte

Dikte . ......

voeten, duimen, Ijmcn

O.

I.

2.

0.

0.

8.

o.

I.

lO.

o.

I.

4-

0.

II.

o.

o.

I.

c*

o.

I.

0.

o.

2.

6.

o.

n

0'

4"

o.

I.

10.

o.

I.

5-

o.

I.

o.

I.

o.

6.

o.

2.

8.

o.

r*

0*

o.

o.

3-

6.

o.

I.

8,

o.

I.

3-

o.

I.

4-

0.

n

0'

II.

0.

I.

I.

o.

o.

5-

o.

o.

9-

o.

8.

4.

o.

I.

6.

0.

I.

I.

0.

0.

10.

o.

o.

lO.

o.

I.

5.

o.

o.

ïi.

o.

9'

L6.

o.

I.

4*

o.

I.

6.

o.

o.

9-

o.

I.

o.

o.

I.

6.

0.

o.

II.

0,

I.

ir.

o.

0.

8.

o.

o.

8.

0.

o.

7-

o.

I,

4-

o.

0.

6.

o.

0.

7.

ü.

I.

lO.

o.

o.

7*

O-

I.

2.

natuurlyk:e his.torie,

B E $ C H R Y V I N G
VAN DAT GEDEELTE 'VAN HET KABINET,
iiETWELK BETREKKING HEEFT TOT DE NATUURLYKE HISTORIE
y A N H E T HER T.

No. DXLVIil. Eéne vrügt van het' hert.

Dit is dezelfde vnigt die met haarè bekleedzelen blz. 38 befchreeveö is.

No. DXLIX. Opgezette vellen van tvoee mouftcragtige kalven^ aan
de borfl met malkanderen vereenigd.

Het vel van het een zit met dat van het ander ter plaats van de borfl: verbon-
den , zy omhelzen malkanderen met de voorpooten , en de agterpooten van een
dezer kalven ftrekken zig tuflchen die van het ander uit j elk der beiden ia een
voet vier duimen lang , van de kruin tot aan den aars gemeeten 4 de vier pooten
zyn onder aan de pypen afgefneeden.; het levrey is wel getekend door witte
vlakken van.eene eyronde gedaante, die zig op den bovenkant van den hals, op
de fchoften , de fchouders , den rug. en de zyden des lighaams vertoonen.

No. DL. • De geraamten der twee -monjieragtige .kalven van welken
• hy het vorig Nommer gejprooken is.

Men vindt in deze beide geraamten flegts eene holligheid voor de borfl der
beiden; het borftbeen van elk dezer geraamten, in plaats van, naar gewoonte,
van voren ge.pkacft te zyn, ftaat ter zyde, zodat de linker ribben van het een en
de regter van het ander aan ydere zycïe aan een zelfde borllbeen eindigen : alle
de ribben zyn mismaakt, ihet zy door hunne gedaante, of hunne kromte en
plaatfing; de ruggraat is ook mismaakt.^ Beide deze geraamten hebben dertien
ribben ter regter, en flegts twaalf ter linker zyde.

No. DLI. ■ Trctanen van een -hert. •

Men geeft aan deze traanenflof den naara van bezoar van het hert ; zy wordt
in de holligheid, die onder de beide oogen van dit dier zit, gevonden ; zy is van
eene zwarte kleur, en weeke zelfftandighejd. 7 a e de.hefchryving van bet hert,

blz. 30. . . •

Men bewaart in het Kabinet , twee van deze bezoar-fleenen , die uit de traan-
putteu van een oud hert genomen zyn; zy zyn zeer ligt, beiden omtrent elf ly-
nen lang, zeven lynen breed, enzes-lynen dik.

No. DLil. Haaktanden van een hert.

Dit zyn de {anden, welken het hert meer heeft dan de'ftier, de rara, en de
bok, en die met de 'baaktanden des bovenften kaakbeens in het paard, of met de
. hondstanden dcszclfden kaakbeens in den hond, en in de meefle andere dieren

over een komen.

No. DLIII.

BESCi-lRYVING VAN HET KABINET.

’ 4 i>

No. DLIII. Bee/i uit bet hart van een hert.

^len bewaart in bet Kabinet een groot getal van deze beenderen ; zy zyn ten-
naaftenby van dezelfde gedaante als die van den os, van welken in het vierde Deel
van dit Werk, blz. 260 melding gemaakt is; de meellen dezer beenderen Ichy-
n£n onder het halveraaanswyze klapvlies, dat agter het regter oor des herts zit,
gevonden te zyn , en anderen, die klebier waren , agter het linkeroor; zy zyn
op hunne randen alle met knobbeltjes bezet ; de grootllen zyn drie duimen lang
over hunne grootfle kromte gemeeten.

No. DLIV. Been uit het hart van eene hinde.

iJit been is veel minder geboogen dan die van de herten, ook is het veel klei-
ner, want het is flegts eenen duim lang.

_No. DLV. Bezoarfleen van een hert.

Het is van eene platte , ej'ronde gedaante , en van eene geelagtige kleur van
buiten, en wit van binnen; het is twee duimen eene lyn lang, eenen daim tien
lynen breed, en vyftien lynen dik; deszelfs oppervlakte is glad en elfen; het
weegt drie oneen vyf grolTen en een halven.

No. DLVI. Het geraamte van een hert.

Men kan de evenredigheden van dir garaamte ïn dc befchryving der beenderen
van het hert, voor welke Jtet icu onderwerpe gediend heeft, aangeteekend vin-
den; deszelfs lengte is van vyf voeten tien duimen, van het eind des bovenften
kaakbeens tot aan het agterft eind des heiligbeens. De kop is een voet vier dui-
men lang, en heeft een voet negen duimen en een halven omcreks, voor de
hoorns en op de hoeken van het onderll kaakbeen gemeeten. De omtrek van het
koffer is van vier voeten ter dikffe plaats; het voorfte ftel heeft drie voeten zeven
duimen hoogte , van den grond af tot boven het hoogft uitfteekzel van alle die
der wervelbeenderen , en het agterftftel was drie voeten zeven duimen hoog, van
den grond af tot aan het bovenft gedeelte des heupbeens; dit geraamte is dat van
een oud hert , welks gewei twaalf Icheuten hadt.S

No. DLVIl. Het tongbeen van een hert.

Alle de beenderen, waaruit dit tongbeen beftaat, zitten aan elkanderen door
hunne natuurlyke banden vaft; derzelver maaten zyn by die der beenderen van
het hert, blz. 44 opgegeeven.

No. DLVlII. Ander geraamte van een hert.

Dit geraamte {BI. X) is zes voeten lang van het eind des bovenden kaakbeens
tot aan het agterll eind des heiligbeens ; de kop is een voet vyf duimen lang, en
heeft een voet tien duimen omtreks, voor de hoornen gemeeten; die van het
koffer bedraagt vier voeten en eenen duim : het voorfte ftel heeft vier voeten en
een halven, en het agterft vier voeten vyf duimen hoogte; het gewei is van
fcheuten ; de ftammen zyn omtrent twee voeten en een halven lang, en
nebben omtrent zeven duimen omtreks boven de gevvalTen.

No. DLIX. Spieden van een hert.

De fpies der regter zyde is zeven duimen negen lynen lang, en die der linker
zyde agt duimen en een halven; de bafis dezer Ipieffen beeft omtrent drie duimen
en een halven omtrek, en het overig gpdeelte der Ipies omtrent eenen duim en
negen lynen: de uitfteekzels of verlengingen des voorhoofdsbeens, die deze fpies-
rj. Deel. G

go DE NATUURLYKE HISTORIE,

fen draagen, zyn anderhalven duim lang; zy zyn glad, behalven aan de bafis
alwaar eeniggefteenteofeenigepaarltjes zitten; men kan nog niet zien welke de-
ze eigenlyk zyn , dewyl de ring of de kraag nog niet regt gevormd is.

No. DLX. Spiejjen van een tam hert.

Deze zyn grooter en heboen meer paarltjes, dan die van welken onder het vo-
rw noramer gefprooken is, en men ziet zelfs fpleeten of fleuven op dezelven, on-
getwyfeld omdat de groei fchielyker toeneemt in een tam dier dan in die welke
wild zyn; deze fpieffen {PI. F, fig. i en 2,) hebben omtrent vyf duimen om-
trek aan de bafis, en eenen duim negen lynen aan het eind; de regter fpies is
negen, en de linker tien duimen lang.

No. DLXI. Ge wei van een tam hert van drie jaaren oud.

Dit gewei is van hetzelfde her: als de Ipieflen, waarvan by het voorgaand nom-
mer verQag gedaan is ; de regter flam {PI. P , fig. 3) heeft drie, en de linker
{fig. 4) twee fcheiiten. Als men de einden der ilammen mede voor (cheuten re-
kent, heeft dit gewei *er zeven, vier aan de regter-, en drie aan de lin!ter-zyde‘;
maar het moet gerekend worden agt onvolmaakte fcheuten te hebben , omdat men
gewoon is het getal der Icheuten van den Ham, die de meeften draagt, te ver-
dubbelen, om derzelver geheel getal uit te drukken: de kraagen en derzelver ge-
fteente, de paarltjes, en 'de fleuven op de ftammen zyn reeds gevormd; ydere
ftam heeft omtrent vyf duimen omtrek, tegen de kraagen aan gemeeten, en
is omtrent een voet tien duimen lang.

No. DLXII-. Gewei van een tam hert van vier jaaren oud, met
deszelfs geraamte.

Dit gewei is van. hetzelfde hert als de fpieffen en het gewei, waarvan onder de
voorgaande nonamers gefprooken is ; het heeft vyf fcheuten aan wederszyden ,
waaronder de einden der ftammen mede gerekend zyn; yder van deze beiden
heeft vyf duimen drie lynen omtrek boven de kraagen, en is omtrent twee voe-
ten lang: de kraagen, het gefteente, de paarltjes en de fleuven zyn op dit ge-
wei niet veel grooter of duidelyker dan op het gewei dat by het voorgaand nom-
merbefchreeven is.

Het geraamte is vyf voeten agt duimen lang van het eind des bovenden kaak-
beens tot aan het agterft eind des heiligbeens; de kop is een voet twee duimen
en een halven lang en heeft eenen voet agt duimen omtreks voor de hoorns ; de
omtrek van het koffer is van drie voeten en elf duimen. Het voorde ftel is drie
voeten tien duimen , en het agterftc vier voeten hoog : de pooten , en voornaa-
melyk de pypen , zyn , naar evenredigheid van de grootte des lighaams , langer
dan die van het geraamte dat ten onderwerpe voor de befchryving van de beende-
ren des herts gediend heeft, en waarvan by nommer DL VI verilig gedaan is;
de hoeven zyn ook veel langer, omdat het dier, in een klein park geleefd hebben-
de, dezelve door de wryving of fchuuring niet zo veel gefleeten heeft als de her-
ten die in de bolfchen leeven ; de meerdere lengte van de beenderen der pooten
komt ook mifl’chien door gebrek aan beweeging , want de voorpooten van het tam
hert waren ter plaatfe van de voorhand op zyn derde jaar naar binnen geboogen ,
en het onderft des ftraalbeens is opgezet , tennaaftenby gelyk in rachiticke been-
deren.

13ESCHRYVING VAN HET KABINET.

No. DLXIII. Hoorns van een hert met tien fcbeuten.

Yder der flamraen eindigt in drie fcheuten , het geen eene foort van greep
maakt; ydcre ftam heeft zes dniinen en een halven ointrek by de gewaden, en is
omtrent twee voeten lang: de kraagen zyn een weinig breeder, en het gefteente
wat grooter dan die van het gewei dat in het voorgaand noramer befchreeven is;
roaar dc fleuven zyn niet grooter, noch de paaiitjes hooger.

No. DL-XIV. Gewei van een hert met twaalf ongelyk verdeelde
Jcheuten.

De regter {lam heeft flegts vyf fcheuten, en de linker zes, maar de tweede
fcheut van dezen ftani is afgebrooken zo wel als dc einden der drie bovcnlle
fcheuten , de tweede {cheiu van den linker (laiu is zeer kort in vergelyking van de
anderen. Daar zit op de voorde zyde van yderen dam tuffehen de beide eerde
icheuten eene langwerpige knobbelagtigheid: de regter dam, wiens eind geheel is,
is twee voeten elf duimen lang, en heeft zeven duimen omtreks boven den kraag.

No. DLXV. Gewei van een hert met tivaalf fcheuten.

De dammen van dit gewei zyn kort naar evenredigheid Imnncr diJtte en platag*
tig op dc zyden ; de derde fcheut van den.regter Ibui is langer en dikker dan de
anderen , maar de driefcheiu«»»«»*'= ‘■id greep van dezen dam daan , zyn korter
dan die van de greep van den linker dam ; daar zit op de binnenlle zyde van den
regter dam , aan het begin van de eerde fcheut een knobbeltje dat de vertoo-
ning maakt van een uitkomenden tak. Dit gewei is van een oud hert, want het
heeft een breed gefteente , groote paarhjes , en wyde fpleeten : de linker dam ,
die de langde is, is twee voeten zes duimen en een halven lang, en heeft zeven
duimen omtreks boven den kraag.

No. DLXVI. Linker gedeelte van bet gewei van een hert met twaalf
fcheuten.

Sehoon deze dam ftegts zes fcheuten heeft, zyn evenwel alle de tekenen van
den ouderdom van het hert duidelyker op denzelven uirgedrukt dan op de hoorns,
die by de voorgaande nommers belclireevcn zyn : deze hoorn is veel dikker ,
Want de dam heeft agt duimen omtreks boven den kraag, en twee voeten zeven
duimen lengte; de tweede fcheut fchynt aan dezen dam te onibreeken , die in vier
fcheuten eindigt, welke eene groote greep luaaken. Dit duk is aan het Kabinet ver-
eerd door den 1 Ir.. Baron D’ANSTituDE, van welken ik reeds in het vyfde Deel
van dit Werk, blz. 70 melding gemaakt heb.

No. DLXVIl. Gewei van een hert met veertien ongelyke fcheuten.

De linker dam heeft flegts zes fcheuten, de zevende fcheut van den regter dam
is zeer kort en zeer dun , zy zit onder de fplitfing van den agterften tak der greep
geplaatd; de drie andere fcheuten van deze greep, cn die der greep van den ande-
ï'en dam , zyn naar binnen geboogen , zodat de beide hoorns niet ver van mal-
kanderen afdaan ; de derde fcheut van den linker dam is veel langer dan de andc»
ren , en de eerde van den regter dam is gedeeltelyk afgebrooken. Men ziet ter
plaats van deze breuk dat het binnenft van de fcheut vezelagtig , en om zo te
fpreeken , gelyk een hol hout verrot is : het is op deze plaats met een zeer vaften
bad overtrokken, maar op welken geene paarhjes zitten: de dammen zyn oin-
trent twee voeten tien duimen en een halven lang, en hebben zes duimen en een
halven omtreks boven de kraagen.

G a

, é-i DE N A T U U R L Y K E HISTORIE,

No. DLXVin. ^nder gewei van een ben met veertien ongelikt
fcheuten.

De regter ftam van dit sewei heeft flcgts zes fcheaten, de zevende van der
linker ftam maakt eene Iplyting op de greep van dien ftam-, terwyl ’er llegts twee
Iplitfingen op de greep van den regter (lam zitten, die evenwel de langfte is,
want hy heeft twee voeten zes duimen lengte, en zeven duimen omtreks boven
den kraag,

No. DLXIX. Gewei van een hert met veertien ongelyke fcheuten^

De linker ftam heeft flegts zes fcheuten , fchoonde derde gevorkt zy, dus zit-
ten ’er flegts twee aan de greep; daar zitten ’er daarentegen vier aan de greep van
den regter ftam , waarvan ’er drie aan hét eind van den agterften tak der eerfte
fplyting van die greep geplaatft zyn : de tweede fcheut van den regter ftam is de
langfte. Daar zitten eenige knobbeltjes digt by het eind van den linker ftam; déze
ftam is twee voeten tien duimen lang, en' heeft zes duimen agt lynen omtreks by
den kraag.

No. DLXX. Ander gewei van een hert met veertien ongelyke Jcheur
ten.

De linker ftam heeft flegts zes fcheuten, de tweede ontbreekt geheel aan den-
zelven ; deze zelfde fcheut is zeer kort aan den regter ftam; Daar zit, vyf duimen
onder het eind van den linker (tam , een knobbeltje dat niet hoog genoeg is om voor
een fcheut gerekend te worden, en eene andere verhevenheid in de gedaante van
eenen kam. De greep van den regter ftam is meer naar binnen geboogen dan die
van den linker ftam; beide da hoorns zyn omtrent twee voeten zeven duimen en
een hal ven lang, en hebben zes duimen en een halven omtreks by de kraageii.

No. DLXXi. Gewei van een bert met veertien fcheuten.

De fcheuten zyn aan deze beide hoornen gelykelyk verdeeld; zy zyn van een
oud hert, want hetzelve heeft de ftammen dik , het gefteente breed en de paarltjes
verhe ven , fc hoon zonder een groot getal fcheuten ; de greep van yderen ftam heeft
drie fplytingen , de twee eerften z>m zeer digt.by malkanderen ; de derde (laat van
de tweede af, en beftaat flegts uit zeer korte fcheuten; daar zitten op dit gewei
nog eenige lappen van den nieuwgroei : de regter ftam is twee voeten zeven dui-
men lang , en heeft negen duimen omtreks by den kraag.

No. DLXXII. Ander gewei van een hert met veertien fcheuten.

De greep van de regter zyde heeft twee gevorkte takken , maar die van de lin-
ker zyde heeft ’er flegrs eenen, die naar agteren ftaat, en twee Icheuten van vo-
ren, die aan liet omlerll eind van den gevorkten tak vaftzitten.

No. DLXXlll. Regter gedeelte van bet geivei van een hert met veer^
tien fcheuten.

Deze ftam eindigt in vier fcheuten die overgeboogen ftaan , de een naar voren
de ander naar binnen, en de overigen naar agteren. ^

No. DLXX IV. Gewei van een hert met zefiien ongelyke fcheuten ^
dat aan den kop vajlzit.

De regter ftam heeft agt Icheuten, en is- twee voeten negen duimen lan^; de
Ihiker heeft flegts zes fcheuten , en is niet meer dan twee voeten zeven duimen
en- een halven lang; dit verlchil van lengte komt hier van dar de bukenfte tak vaiï.

)

/

I

/

N ■ * " ' ^

yf ‘■'t

j

I •

i

r

1

I

VI.

II.. xa.

BESCHRYVING VAN HET KABINET.

531

het eind van den regter ftam langer is dan die , welke met dezen in den Imker dam
overeenkomt. Deze zelfde tak heeft ook eene fcheut meer, en de vierde fche ut
der regter zyde is gevorkt, terwyldie, welke men aan de linkerzyde vindt, en-
kel is; hierom zitten ’er agt fcheiuen aan den regter ftam, en flegts zes aan den
linker; deze heeft flegts zeven duimen vyf lynen onitrek by den kraag , terwyhdi
ander dikker is, en negen lynen meer in zyiien onitrek heeft; de kleur van dit ge-
wei is donker, het geftéente en de paarltjes zyn groot, de fleuven vvyd, enz;
daar zitten evenwel geene greepen aan dit gewei.

No. DLXXV. Ander geivei van een hert met zeflien ongeïyke fchii'
ten.

De linker ftam heeft flegts zeven fcheuten , de agtfte van den regter ftam maakt
eene vierde fplyting op de greep, terwyl die van den linker ftam ’cr flegts dne
heeft , de buitenfte fcheut van de eerfte fplyting der greep van yderen ftam is ^

tennaaftenby in het midden zyner lengte doorgcbrooken; yder van deze fcheuten

is hol aan zyn middelpunt, en om zo te fpreeken weggevreeten. De ftammeii
Zyn omtrent tweevoeten en een huiven lang, en hebben omtrent zeven duimen

omtrcks boven de kraagen. . ,,

No. DLXXVJ. Ander gewei van een hert met zejlien ongelyjt ver>-

deelde fcheuten.

De regter ftam (^A,fig. i, PU XII) heeft flegts zeven fchemen^ deszelfs •
greep heeft drie fplytingen, en bygevolg, vier fcheuten (5 C D
Py) van den linker ftam (G) heeft daarentegen flegts drie fcheuten (« I K) die
flegts twee fplytingen maaken ; deze ftam zoude dus niet meer dan zes icheuieii
hebben , indien de derde fcheut (L) van dien tak flegts eene gemeene punt hadt;
maar dezelve heeft ’er drie, welker grooifte (M) tot drie duimen negen lynen
lengte heeft, zodat die punten, fcheuten en eene greep (N) uitmaaken. De regter
ftam, die de langfté is, is twee voeten zeven duimen en eenen halven lang, es
heeft zeven dtiimen drie lynen omtreks by het gewas.

No. DLXXVII. Ander gewei van een hert met zejiien ongelyk v-r-
deelde fcheuten. _ . .

De regter ftam heeft agt fcheuten en de linker niet meer dan zes; dit gewei iS’
wiia'rtigvan kleur, en het fchynt van het dier genomen te zyn terwyl'her nog
niet van zyne lappen ontbloot was, want ciaar zitten nog eenige ftukken van vcï-
kn aan hetzelve , die met hair begroeid zyn, „ . ^ ,

No. DLXXVIII. Gewei van een hert met zeflien jeheuten.

De fcheuten zyn op dit gewei gclykelyk verdeeld, en aan hetzelve ontbreekt
niets behalvenhet grootft gedeelie van de tweede fcheut van den regrer ftam , dut
afgcbrookeii is. De greep van yderen ftam heeft vier fplytingen en vyf fcheuten*’, .
tennaaftenby in eenen halven kring gefchik'r, en ter zdfie hoogte geplaatft, zo-'
dat men aan deze greepen den nanni van trolfen ofbolfen geeven kan, om de be--
naatningen der oude jageren te behouden; d‘ (lammen zyn omtrent twee voetein
v\f duimen lang, en hebben zeven duimen omtreks boven de kraagen-
No. DLXXIX. Ander geivei van een hen met zeflien

De tweede fcheut van den regter (tam is cedeeltelyk gebrooken. gdy't die vaR'^
het gewei bv het voorgaand nommer befchreecen; dit gewei vcrlcjiht van

G 3

54

DE NATUURLYKE HISTORIE,

daarin dat de flarmnen langer en dikker zyn , en dat de grecpen in plaats van tros*
gewyze geplaatft te zyn ydere twee greepen raaaken , de eene fiimengefteld uit
twee, en de andere uit drie fcheuten , omdat de derde fplyting zeer verre afftaat
van de tweede: de onderlle fcheuten zyn naar voren gerigt; de Hammen zyn om-
trent twee voeten en zeven duimen lang, en hebben byna zeven duimen oraireks
boven de kraagen,

No. DLXXX. Ander gewei van een hert met zeflien fcheuten.

Het grootft verfchil, hetwelk tuflehen dit gewei en het voorgaand gevonden
wordt, beftaat daarin dat de ineefte fcheuten langer zyn, dat de paarkjes minder
groot zyn, en dat de vierde fplyting op den linker ftam verre van de derde af-
ftaat.

No. DLXXXI. Linker gedeelte van het gewei van een hert met
zeflien jehemen.

Deze fiam heeft agt fcheuten ; deszelfs lengte bedraagt flegts twee voeten en ee-
nen duim; hy heeft zes duirticn en een halven oratreks by den kraag: hy is plat
en maakt eene foort van greep ter plaatfe van den oorfprong van de tweede en van
de derde fcheut, die zeer digt by raalkanderen ftaan en zelfs aan heur begin ver-
eenigd zyn; deze ftam is eenen duim tien lynen breed, en heeft flegts eenèn duim
twee lynen dikte tulfchen de derde en de vierde fcheut.

No, DEXXXIJ. Gewei van een hert met agttien ongeluk verdeelde
takken.

Schoon dit gewei eene fcheut meer op den linker ftam heeft dan dat, hetwelkby
het voorgaand nommer, op édn na, befchreeven is,gelykthet voor he/overio-e het-
zelve door het getal en door de plaatfing der andere fcheuten; de negende van
den linker ftam is op de eerfte greep geplaatft, doch byna geheel afgebrooken Maa
ziet op het onderft gedeelte van den ftam eenen looden koogel dié rot in de bim
nenfte zelffiandighcid van dien hoorn is doorgegaan , en eenige fplinters van het-
zelven lieeft afgenomeu : de ftammen zyn omtrent twee voeten vier duimen en
een halven lang, en hebben zes duimen omtreks boven da kraaien.

No. DLXXXIII. Ander gewei van een hert met actiën ongelyk ver-
deelde fcheuten.

De greep van den linker ftam heeft drie takken, van welken de een uit niet
meer dan eene enkele fcheut beftaat, en de beide anderen gevorkt zyn: daar
zitten ook drie takken op de greep van den regter ftam, die de breedfte is : yder
van die takken eindigt in twee fcheuten, dezelve zyn kort, en de fcheuten zitten
allen tennaafienby op dezelfde hoogte, in de gedaante van troffen geplaatft- de
ftammen zyn omtrent twee voeten zes duimen en een halven lang, en hebben ze-
ven duimen omtreks.

No. DLXXXIV. Gewei van een hert met twintig ongelyk verdeelde
fcheuten.

De drie eerfte fcheuten van den linker ftam zyn geheel gevormd, de tweede is
op eemgen afftand boven zynen oorfprong in den weityd naar buiten uiteeboo-
gen, en het emd van dezen ftam heeft met eene fcheut uirgegeeven; hy is vezel-
agtig , en heeft noch zynen volkomenen groei noch zyne behoorlyke hardheid
verkreegen; ook Ziet men geene paarlijes op denzelven. De regter ftam heeft tien

BESCHRYVING VAN HET KABINET.

SS

Icheuten : men kan zyne greep in drie verfchiüende takken onderfcheiden , van
welken de eerfce flegts eene fcheut, de tweede twee, en de derde vier Ichenren
heeft: deze ftam is twee voeten agt duimen lang, en heeft zes duimen vyf ly-
nen omtreks : dit gewei is wyd uitgegrocid.

No. DLXXXV. ^/ider gewei van een hert met twintig oiigel'^^k ver-
deelde jebeuten.

De linker ftam van dit gewei heeft flegts negen fclieuten ; de greep is in drie
voornaame takken verdeeld , waan'an elk in twee fcheuten uidoopt; die. van den
eerften zyn de kortfte, en die van den tweeden de langfte, de tiende fclieut van
den regter ftam is op het buitenft loot van den tweeden tak geplaatfc, welks eind
zig in 'twee kleine fchetitjes verdeelt. De ftammen zyn omtrent twee voeten tn
een halven lang, en hebben agt duimen omtreks boven de kraagen.

No. ULXXXVJ. Het gewei van een hert met twintig fcheuten.

De greepen zyn yder in drie voornaame takken verdeeld; de eerlte tak van dc^
greep (yf, fig. 2 , PI- X//) van den linker ftam (5) is aan zyn eind in twee'
kleine fcheutjes (c U) verdeeld; de tweede tak heeft eene groote fcheut(A)
en eene kleine en de derde twee groote (G AT) en eene kleine fcheut

(/): de eerfte tak van de greep (A) van den regeer ftam (Z; wordt flegts do-«
een enkele fcheut CM) gevormd, de tweede heeft eene groote (N) en eene
kleine CO), cn de derde twee grooten (Z’ Qf), en twee kleinen (A S) die tus-
fchen de grooten inzitten : die derde tak maakt op yderen ftam eene breede greep,
welker fcheuten, om heure gedaante en plaatfing, tennaaftenby naar die van het
gewei van een damhert gelyken: de derde fcheuten (T V) van den geenen, van
welken wy hier fpreeken , zyn veel langer dan de anderen : de ftammen zyn om-
trent twee voeten en agt duimen lang , en hebben agt duimen en agt lynen om-
treks boven de kraagen.

No. DLXXXVII. Beenuitwas aan het voorhoofdsbeen van een hert.

Dit beenuitwas fig. x. PI- XIII) zit op de binnenfte zyde van de beenige
verlenging (A) van het voorhoofdsbeen, die den regter ftam (C) draagt, welks
onderfc eind aan een gedeelte (A) van die verlenging vaftzit, die in de lengte ge-
brooken was, zodat men het binnenfc van de huisjes of poriën van het been be-
fchouwt. Het beenuitwas zit aan het been door eene foort van fteel (D) valt, die
omtrent eenen duim lang is, en drie duimen omtreks heeft op de dunfte plaatfen;
dit beenuitwas maakt bovendien fteel eenen knobbclagtigen klomp {A) van eene
onrcgelmaatige gedaante, maar die evenwel eenigerraaate rondagtigis, en plat op
de kruin, die omtrent drie duimen middellyns heeft : de zelfftandigheid van dat
beenuitwas is van eene gryze kleur, gelykende naar die van het gewei van een
hert, dat kortelings van zyne huid ontbloot is, en van eenen aart, die meer over-
oenkomfligis met dien van de hoornen van het hert, dan met dien van het been,
uit hetwelk hetzelve is voorrgekomen ; her geen bewyfl dat hetzelve door flippen
gemaakt is, dienaar buiten uicgevloeid zyn, in plaats yan tot de vorming van
het gewei mede te werken; de kraag is ondemiflchen duidelyk van het beemiit-
was gefcheiden. De flam (C) heeft flegts vier duimen omtreks by den kraag (/i) ;
hy fchynt van een hert van drie jaaren te zyn , ten zy de bnitenyloeijing der (,ip-
pto deszclven groei in de dikte belet heeft; men . kan van deszclfs lengte met oor-

55 DE NATÜURLYKE HISTORIE,

deeleir, noch van het getal van deszelfs fcheuten , dewyl ’er in dit fiuk niet dan
een gedeelte van den llam en van de eerfte fcheut QF) overblyft.

No. DLXXXVllI. Mofijïeragtig gewei van een hert.

Dit gewei zit aan het voorhoofdsbeen fig. 2 , PI. XI II) en beflaat flegts
Bit het onderft gedeelte (5 C) van de beide ftaramen. De kraagen (D E) en der-
zelver gcfleente zyn wel gevormd , zo wel als de paarltjes van het onderft gedeelte
der ftanni.en. Wen zoude. denken dat dit gedeelte aan zyn eind {F G) gebrooken
was, indiien men geene paarltjes gewaar wierdt tulJehen de punten die daar zit-
ten, en die het begin van fcheuten kunnen zyn, zo wel als de overblyffels van
de fpiinters van cene breuk, voornamelyk de grootfte punt Qll O, die byna ter
plaailè van de eerfte fcheut van de andere hertshoornen zit: de ftainmen van
dit gewei zyn zes of zeven duimen lang, en hebben zeven duimen vierlynen om-
treks boven de kraagen, hetgeen toont dat het hert, dat dit gewei droeg, zeer
oud was; millchicn was het ook doorzynen ouderdom zo veel verzwakt,dat het
hier door niet in ftaat was um zyn gewei geheel te fchieten.

No. DLAXXIX. Mismaakt gewei van een hert.

De regter ftam {A, fig. i , Pl. XLF) van dit gewei heeft vy^f fcheuten, ge-
]yk gewoonlyk gemaakt en geplaatfr,- de linker ftam (ZJ) heeft ’er ook vyf, maar
heure plaatfing en heur maakzel zyn zeer onregelmaatig : de kraag van dezen ftam
was flegts gedeelt&lyk gevormd. De tweede fcheut zit aan den agterkant van den
ftam vaft, en zy is byna even lang als dezelve: derzelver eind is in twee kleine
fcheuten CD É) verdeeld, en dat van den ftam in twee nog grooter CFG): de
regter ftam is twee voeten zes duimen en agt lynen lang, en de linker flegts' ee-
nen voet tien duimen en eenen h.ilvcn De omcrek der ftammen is van omtrent ast
duimen boven de kraagen. ^

No. DXC. Ander mismaakt gezvei van een hert.

De linker ftam fig. 2 , Pl. XI V) draagt agt fcheuten; de greep maakt
twee groepen, welker onderfte uit twee fcheuten (Z? C) beftaat, en de Wenfie
uit drie (D E F): de tweede fcheut (G) van den regter ftam (D) zit aan de
buitenfte zyde van den ftam vaft, zy is aan zyn begin agter over gebóogen en
ftrekt ziggelyklynig met den faro ter lengte van eenen voet en drie duimen naar om-
hoog uit. De greep van dien ftam fchiet aanftonds twee groote fcheuten Cl K) op
eenigen afftand van malkaadercn uit; wat hooger komen ’er vier kleinef/, M N O)
uit dezelve voort, die trosgewyze gefchikt zyn; het eind van den ftam maakt een
groote fcheut {P), zodat hy ’er den in het geheel beeft: de ftammen van dit
gewei zyn omtrent twee voeten negen lynen lang, en hebben zeven duimen om-
treks boven de kraagen.

No. D.Xd. Ander mismankt gewei van een hert.

De linker ftam (^A , fig. i , Pl. XF) is boven de eerfte fcheut ( K) die
zeer kort is, afgebrooken; de regter ftam (D) heeft vier fcheuten (D^EFG^
welker tweede (D) aan de agterlte zyde vaft zit; deze is een weini^ bo<rti<r en
byna zo lang als de ftam , die eenen voet negen duimen lang is, en zeven'^dm’mpn
omtreks heeft by den kraag (D). Daar komt uit de agterfte zyde van £ onderft
gedeelte van den ftam eene knobbclagtigheid (/) voort, die zig naar omlaa<r uit-
farekt, en in drie knopjes eindigt. °

No. DXCII.

r

i

j

j

:?/. jrvT.

c.r.-i-ji

beschryving van het kabinet.

57

No. DXCII. Ander mismaakt gewei van een hert.

De linker fiam (^, fig. 2, PI. AT) heeft zeven fcheuten, waarvan de twee-
de byiia geheel is afgebrooken ; de greep heeft twee takken (C D), die yder in
twee fcheuten eindigen , maar de buitenfte fcheut (£) van den agterften tak is
zeer klein: de regter ftam (F) is afgehrooken boven de eerfte fcheut (G), en
op de agterfte zyde tot aan den kraag toe afgefchilferd ; de zelfftandigheid van
het gewei is op de randen van de breuk wat aaogegroeid , en daar is eene vry
groote fchilfer (//) ter plaats van den kraag overgebleeven.

No. DXCIII. Ander mismaakt gewei van een hert.

De regter ftam {A, fig. 3, PI. XF) heeft vyf fcheuten, welker eerfte voor
een gedeelte is afgebtooken, en de linker (£) heeft ’er zes, waar van de een
(C)"zeer klein is; dezelve is ook byna geheel afgebrooken.^ Daar zit op de
voorfte zyde van den regter ftam eene vry groote knobbelagtigheid (D) boven
de derde fcheut (E ) ; maar het zondcrlingft dat aan dit gewei te zien is , is ee‘
ne andere knobbelagtigheid (/')opde binnenfte zyde van de linker kroon ( G)
van het voorhoofdsbeen (i/) gepiaatft ; deze knobbelagtigheid is beenagtig
in het deel dar aan het voorhoofdsbeen vaft zit, cn over het grootll gedeel-
te haarer lengte tot aan het eind toe is derzelvec zelfftandigheid dezelfde als die
van het gewei van het hert, zy is langtverpig gepunt, en dwarfch van de lin-
ker naar de regter zyde gepiaatft: het gedeelte van die knobbelagtigheid dat de
zelfftandigheid van hertshoorn heeft, is bezet met paarltjes, maar men ziet gee-
nen kraag aan deszelfs bafis, dat is te zeggen aan de plaats die het beenagtig ge-
deelte raakt; men zoude evenwel hetzelve voor eene kleine fpies kunnen aan-
zien, dewyl het door eene foort van kroon gedraagen wordt.

No. DXCIV. Ander mismaakt gewei van een hert.

De eerfte fcheut (AB,ftg. r , PL XVI ) van yderen ftam is op eene zeer zon-
derlinge wyze gemaakt; die (.<f) van den regter ftam (C) is zeer dik aan haar be-
gin, en oinzet met knobbeltjes, voornamelyk op de onderfte zyde, alwaar eene
zeer lange knobbelagtigheid (D) zit, die zig naar omlaag uitftrekt; de eerfte
fcheut CB) van den linker ftam (E) is zeer kort, en van eene zeer onregelmaatige
gedaante; zy is aan haar eind in twee punten verdeeld, en daar zit een groote
knobbel op de inwendige zyde; ter plaatfe van de tweede fcheut van den reg-
ter ftam zitten niet dan eenige vry groote knobbelagtigheden (A).

No DXeV. Ander mismaakt gewei van een hert.

Dit gewei is van een oud hert, elke ftam heeft zeven fcheuten, en' eene agt-
fte (// J3, fig. 2, PI. XFl') die omtrent eenen duim drie lynen lang is, en op
debovenfte zyde van de eerfte fcheut (C D), en digt by derzelver begin, ge-
piaatft zit; deze twee kleine fcheutjes , die om zo tefpreeken overtollig zyn, be-
wyzen dat alle fcheuten van het gewei van een hert takken kunnen fchieten: de
tweede fcheut (£) van den regter ftam (E) van dit gewei is gedeeUelyk afge-
brooken.

No DXCVL Ander mismaakt gewei van een hert.

Dit gewei heeft veertien gelykelyk verdeelde fcheuten , maar de agterfte fcheut
(,A, fig, £ j PI. XFII^ van de greep (E) van den regter ftam (C) ligt agterover,
en de eerfte fcheut (D) van den linker ftam (£) is nederw.aarts geboogen en van
FL Deel. II

58

DE NATUUR LYKE HISTORIE,

eene zeer onregelmaatige gedaante, de punt (i^) is buitenwaards uitgeboogen,
plat op de zyden,, en vier vry groote knobbeltjes bezet: de tweede fcheut
(G) van den re^er ftara (C) is gedeeltelyk afgebrooken.

uK(^\ni Jnder miffelyk gewei van een hert.

heeft zeven Icheiiten, en daar zit e“-
ne knobbelagnglieid (5) op de voorde zyde boven de tweede fcheut ,'C) De
linker dam fZ)) iszeer verfchillend van dien der regter zyde; fchoon dezelve airt
fcheuten heeft, ontbreekt daar de tweede fcheut geheel aan, die (E) welke de
plaats van de derde fchynt te bekleeden , is^ gevorkt hi’

aandit gewei is, is dat de kraag van den linker dam (D) Üegts cJe-

wordt, terwvl "de

eerde fcheut (Z} langer is dan die (G) van den regter dam. ^

No. DXCVIII. Nieuivgroei van een hert met zes fcheuten
Dap zitten degts drie fcheuten aan elke zyde, en het eind der ftammpn
d?r^ gevormd ; in plaats van in eene punt te eindigen was dezelve dorap

dat eind IS op zo te fpreeken gelinolten, terwyl het ovirige gedroS ire^ï
daar f^hben zig zeej: dikke lappen losgemaakt, die het gewei bloot gemaakt heb-
ben. De huid, die de dammen en de fcheuten bedekt, is met eene foort van hak
Dezet, dat zeer digr en zeer zagc is , en omtrent twee lynen lengte heeft.

No. DXCIX. Nieuivgroei van een hert van zyne" bekkedzelen ont-
bloot.

Dit is het nieuwgroei, dat PI. Vf fig. a, met zyne bekleedzelen en zyn
hair vertoond wordt; het is voor een groot gedeelte ontbloot door in het wS!
te weelpn; wanneer men hetzelve daar uit genomen heeft is het zeer li.Tt en va^

eene witte kleur bevonden; men ziet de vezels, uit welken het is faamgedeld en
yoornamelyk aan het eind der dammen. ““‘iJëcueia, en

No. DC. Doorfneede van het gewei van een hert met veertien
Jcheuten.

van den linker dam is in de lengte doorgefneeden geworden

Z Z Ir nederwaards te b?igen , tot

aanden kraag toe en door de kroon heen, volgens de geheele lengte van het voor-

van die doorfneede het poreus en bruin ge-
S binnend van den dam zit, en de witte, harde en vafce

huid , die het poreus gedeelte omringt, en twee of drie lynen, of zelfs no<r meer
dikte heeft, op de miderfte zyde van den ftatn : men erkent de verouderde za*

welker bovenft vedeelte vm
dezelfde zelffcandigheid als het gewei is, terwyl het onderft gedeelte beenaS"^
Dezelfde Imker ftam is boven de derde fcheut dwarfch f

regter ftam IS dat in de lengte gedaan , van het midden der greep af mt’op’vvf

duimen onder dezel ve toe ; de poreufe zelffcandigheid van hef gewei vm het iSr

cn deszelfs v.ifte baft zyn in deze twee doorfneeden zeer onderfcheiden

No. DCI. Doorfneede van een ander geivei van een hert\ met zes-
tien ongelyk verdeelde fcheuten.

Men heeft cp de kroon en op net ouderlc gedeelte van den ftam der refter zy-

»

'Jmn/. VI.

xVJL

BëSCHRYVJNG van het kabinet. S 9

de dezelfde doorfneede gedaan als op het onderfi gedeelte van den ftam en van
de kroon der linkeizyde van het gewei by het vorig nommer befchreeven , en men
bemerkt hier hetzelfde verlchil tulTchen het hart van den hoorn , en deszelfs huid.
He linker ftam is by het onderfte gedeelte van de greep dwarfch doorgezaagd ge-
worden , en de regter fiam is dit aan zyn bovenft eind gedaan. Men ziet uit deZe
beide doerfheeden, dat de huid niet dikker is aan de greepen dan op de dunfte plaat»
fen der ftaramen en der fcheuten ; maar het hart of het pit, in plaats van rond te
zyn, is meer of min langwerpig naarmaate de greep meer of minder breed is. De
eerfce fcheut van den linker ftam is in het midden haarer lengte dwarfch doorge-
fneeden geworden , zo wel als een der fcheuten der greep van den regter ftam aan
zyn eind. Men erkent in deze beide doorfneeden zeer gereedelyk .het pit en de
huid, die de fcheuten tot aan het eind bekleedt.

No, IDCII. troelen van een hert, in welken de beentjes der fpoorge^
zwellen bloot liggen.

De drie beentjes uit de fpoorgezwellen van welken bl?. 43 gefprooken is, zit-
ten in hiinne natuurlyke plaatfing in eenen voorlten en in eenen agterften voet , aan
Welken de pypen nog vaft zitten.

No. DCIII. Oewef van een hert van Kanada.

Dit gewei {PI. kVuI') is zeer dik en zeer lang in vergelyking van die der
herten van onze Itigtftreeken ; het zit aan den kop vaft die ook grooter is dan die
van onze grootfte herten; dezelve is eenen voet drie duimen en agt lynen lang,
van het eind des bovenften kaakbeens tot aan de plaats tulTchen de verlengingen
des voorhoofdsbeens die het gewei draagen ; de breedte van den bek is van twee
duimen twee lynen , die van den kop is van zeven duimen en eenen halven ; het
voorft gedeelte des bovenften kaakbeens is twee lynen dik ; de breedte van dat
kaakbeen bedraagt ter plaatfe van de ftangruimtens drie duitnen vier lynen, en de
lengte van deszelfs bovenkant is van agt duimen. Daar zit een afftand van zes
duimen negen lynen tulTchen de oogpucten en de opening der neusgaten ; de leng-
te van die opening is van drie duimen twee lynen, en de breedte van twee dui-
men vyf lynen. De eigenlyke neusbeenderen zyn zes duimen lang, en op da
breedftc plaats eenen duim drie lynen breed; de lengte der oogputten was van
twee duimen, en de breedte was gclyk aan de lengte. Diar is in dit kaakbeen
niet eene tand overgeblceven, maar men ziet duidelyk alle_ de kasjes, en zelfs
die der baktanden ; het onderft kaakbeen ontbreekt geheel in dit ftuk. De huid
was aan den kop verdroogd , en wel genoeg bewaard om de holligheid der traan-
putten te doen*^ zien. Na het vel te hebben weggenomen , heeft men de ledige
plaats {A), die aan elke zyde tulTchen het voorhoofdsbeen , het eigenlyk neusbeen ,
en het bovenft kaakbeen , enz, zit, ontbloot; deze plaats is twee duimen en een
halven lang, en eenen duim twee lynen op de breedfee plaats breed. Het gewei
heeft veertien fcheuten , zeven aan elke zyde ; yderc tak van de greep van dcia
regter itam is gevorkt ; de voorfce tak der greep van den linker fam is enkel,
maar de agterfte tak heeft twee andere looten , welker voorfce gevorkt is. Daar zit
een knobbel (J5) op den binnenkant van den regeer ftam , digt by het begin van
de eerlte fcheut. Het gelleente der kraagen is breeder, minder in getale, en
fiaat vorrer van malkandercn af dan die der herten van onze lugtftreeken. Dit ge-
il z

'■Éf.

6o

DE NATUURLYKE HISTORIE,

wei is witagtig; deszelfs paarltjes zyn klein, en deszelfs gooten niet zeer diep;
het heeft twee voeten openings, of de beide ftamrnen ftaan van boven twee voe*
ten van elkanderen, en dezelve zyn omtrent twee voeten negen duimen lang,
en hebben tien duimen en een halven omtreks boven de kraagen.

Dit gewei van een hert van Kanada is ons benevens de raeeite anderen, op
bevel van den Koning, uit de diergaarde van Verfailles gegeeven,

I

VAN HET DAMHERT.

6i

‘ ^

'■ w ^ ^ '**'?

?!S

HET DAMHERT (*).

foorten van dieren grenzen na Ier aan malkander, dan die van
% r' het damhert en het hert: deze dieren egter, die .inalkanderen in zo
^ G ^ vede opzigten gelyken , gaan niet te famen, maar ontvlugten den an-
deren, vermengen zig nooit, en maaken derhalven geen tuUelien-
foort; het is zelfs ongewoon damherten te vinden in landen, daar vcele henen
hun vervlyf houden, ten zy men de eerden daar gebragt mogte hebben: zy fchy
nen van eene minder fterke gefteldheid, en van eene minder veld-natimr, te zyn dan
het hert- zy zyn ook veel minder gemeen in de boflehen, men voedt hen in de
parken ’p, afwaar zy, om zo telprecken, half huiifelyk zyn. Engeland is het
land, daar men hen menigvuldiger dan ergens in Europa vindt, en men maakt
daar veel werk van dit wildbraad: de honden varkiezen het ook boven het veefch
vnn alle andere dieren, en wanneer zy eens d.imherten-vleefch gegeeten hebben,
ÏÏet miStn In tl beletten, dazy op de jngt van henen of rheen hun fpoot
verlaaten en door de lugt der damherten daarvan afgetrokken; worden. Daar
zyn damherten in den oratrek van' Parys , en in eenige Provintiën van Frankryk ;
daar zyn ’er in Spanje en in Duitlchland ; daar zyn ’er ook in Amerika, _ die daar
moselyk uit Europa zyn overgebragt ; het fchynt een dier van gemaatigde lugt-
ftreeken te zyn, want daar zyn ’er geeiie ia Rusland, en men vindt^ hen maar
zeer z.lden in de boflehen van Zweeden (a) en andere Nuordfehe landen.

De herten zyn veel algemeener verfpreld; daar zyn ’er overal in Europa, zelfs
in Noorwegen, en in ’t geheele Noorden, met uitzondering miflehien van Lap-
land; men vindt ’er ook veel in Afia, inzonderheid in Tartarije (è) en in deNoor-
delykfte Provintiën van China: men vindt hen in Amerika weder, want die van
Kanada fc) verfchillen van de onze niet dan in de hoogre der hoornen , en m t
getal en de rigting der takken die zomryds met regt van voren is, gelyk op de
Lppen iiizer'herten, maar die met eene h.iakswyze buiging ;agcerwaards, draeit,

* Het Damhert heet in ’t Griefch in k La'yn örma; in ’c Italiaanfch in

’tSpianfch Daino, Corza; in ’t Franfch Dam-, in ’t Hoog iuitfch Dam-i/jryci ; in t lingel.ca
Faliow-Deer; in 't Zweedfeh Dof, Dof-Hiorf, in ’t Poolfch Latut.

Eurium, Uppiani.

Platyceros, PuKii.

Damavw arü, Aldrovand. Quadrup. hjuk. pag. 74t-

Damt vut^nris , Jive recentiorum. Gesner. Icon. Anim. Q^mdr. pag. 51.

Cervus P.iiyceros, Rat fynopj. Anim. Quadrup. pag 85

Cerviis rornibus ramoUs comprejfts, J'uinmilatibus palmatis , Linn.ï:us Syjt. Naturx.

Ceruus palmatus , Dama-Cervus, Klein Qaadr. Hijl. Nat. p.ig. 25,

(a) Linn/eus. Faun Suecica. „ ^ d

t (6) Defcription de linde, par Marc aul, Liv. I. pag. 38. Lettres Edtf. 20. Kec.

^ Ie) Het hert van Kanada is. v.ulftrekt hs'zelfde als dat van Frankryk. Dsjcrtpt.
veilt France , par Ie ?. CiiKRLEvoix , Tom. II J pag. i29-_ j di -

(d) 7Jft in de Mémoires pow fervir & i'bijioire des animaux, par M. fRRKA'JLT , de Plaat
van ’t Kanadiaanfch-hert.

II 3

paa- 371.

de la nou-

d)2

DE NATUURLYICE HISTORIE,

zodat de punt van yderen tak naar den ftam gekeerd is ; en deze gedaante des
hoofdsis niet voUirekt byzonder aan de herten van Kanada, want men ziet een
dergelyk hootd in het Werk van nu Foüilloux( 0 afgebeeld, en het gewei van
het Kanadiaanlcn-ocrt, dat wy hebben laaten gravecren op de XVIli Plaat heeft
regte fcheiiten, waaruit genoegzaam blykt, dat dit verfchil flegts eene verfchei-
deftiieid is, die men zomtyds in de herten van alle landen aantreft; dus zyn ’er
ook die op den kop, ter plaatfe daar de hoorns uitkomen, eene menigte fcheuten
in de gedaante van eene kroon hebben , dewelke men maar zelden in Frankryk
ymdr, en die, zegt «u houiLLoux,uir liet land der Muskoviten en uit Dnitfch-
land komen (ƒ), Dit is weder eene verniheidenh'eid , dewelke niet belet, dat
deze van dezelfde lbort zyn als de onze ; in Kanada , gelyk als in Frank-
ryk, hebben dan de meelle herten regte takken, maar hunne liootns zyn in ’t al-
gemeen grooter en dikker, omdat zy in deze onbewoonde landen meer voedzel
en ruft vinden, dan m zeer bevolkte geweften ; daar zyn groote en kleine herten
in Amerika, gelykalstn Europa; maar hoe verlpreid deze lbort moge zvn, Ichynt
dezelve zig egter ain koude en gemaatigde kiimaaten te bepaalen ; de herten van
Mexiko en andere deden van zuid-Amerika; dezulke, die men bofch hinden heet,
de engehoornde herten van Cayenne, die welken men herten van den Ganges
noemt, en die welken men in de Memories \mn den Hr. Perrault onder den
naam van hinden van Sardinië vindt aangeduid , dezulken eindelyk, waaraan de
Reisbefebryvers den naam van Kaapfehe-herten, van Guineefche-herten , of die
van eenige andere heete landen , gogeeven hebben , zyn niet van de foort van onze
herten 5 gelylv men in de byzonderc hifloric V3ii elk dezer dieren zien ksn
En gelyk het damhert een minder wild, tederer, en om zo te fprecken’ huis-
felyker dier, is dan het hert, zo is het ook aan meer verfcheidenheden onderhe-
vig; behalven de gemeene damherten, en de witte damlaerten , waarvan men ’
hieragrerde befebry ving zien kan , kent men ook nog verfcheiden anderen - de
Spaanfehe damherten, by voorbeeld, die byna zo groot zyn als herten, maar die
een dikker hals en donkerer kleur hebben, met een. zwartagtigen ftaart, die niet
wit van onderen , en langer is dan die der gemeene damherten ; de damherten van
Virginie , die byna zo groot zyn als de Spaanlche, en die zig door 4e grootte van
het teellid en de dikte der zaadballen doen opmerken; anderen, die het voorhoofd
ingedriikt, plat tuflehen de oogen, deoorenenden Haart langer hebben dan het
gemeene damhert, en die met een witte vlak op de nagelen der agtervoeten gete-
kend zyn ; anderen eindelyk die met witte , zwarte , en ligtvaale , vlakken gete-
kend, of met die kleuren geftreepr, zyn; deze allen hebben lofTer, voozer, hoor-
nen, dieplacagtiger, meer in de breedte uitgeHrekt, en naar evenredigheid met
meer takken voorzien, zyn dan die van het hcrt;zy zyn ook krommer Wn voren
en loopen in breede en lange Hammen op den kop uit, en zomtyds, wanneer dè
kop Herk en wel gevoed is, hebben de groote takken zelve een kleinen afzon-
derlyken Ham : het gemeen damhert heeft een langer Haart dan het hert en een
helderer kleur van hair : de kop van alle damherten ruit , even als die der herten
maar het geweide valt laateraf, zy hebben ten naaHenby denzelfden tyd noodig.

(e) La Vènerie de Jacques du Fouilloux, fol.
(/) ld. ibid. fol. 20 . verfo.

22 ,

verfa.

VAN HET D A ]M H E R T.

om het wederom te krygen , ook komt hunne bronstyd veertien dagen of drie
wecken na dien van ’thert; de damherten fchreeuwen alsdan vry dikwils, maar
met eene laage en als afgebrooktn flem; zy zyn zo driftig niet als _ de herten,'
en putten zig dus in den bronstyd minder uit ; zy verwyderen zig niet van hun
land om wyfjes te gaan zoeken; zy betwiften dezelve egter aan malkanderen, en
vegten met woede; zy zyn geneigd om by malkander te blyveii, zy voegen zig
met troepen by een , en blyven bykans altoos te famen. In parken , daar zy zig
in grooten getale by malkanderen bevinden, maakeii zy gemeenlyk twee troepen,
die wél ondericheiden, wél afgezonderd van den anderen zyn, en die welhaaü:
vyandig worden, omdat zy beiden dezelfde plaats van ’t park eveneens willen in-
neemen; elk dier troepen heeft zyn hoofd, die vooraan trekt, en dit is de oudilc
en de fteikfte; de anderen volgen, en allen fchikken zy zig tot vegten, om de
andere troep uit het goede ftuk gronds te dryven : die gevegten zyn zonderling
door defchikking, dewelke daar in fchynt te heerfchen; zy tarten malkanderen
met orde aan, vegten met moed, onderileiinen den anderen, en achten zig door
een enkelen fchok geenfms overwonnen, want de rtryd wordt dagelyks vernieuwd ,
tot dat de fterkften de zwakften veJti“»S=“5 ^ Aegte land verzenden.

Zy houden veel van hooge gronden, die met kleine heuveltjes doorfuceden
zyn, zyloopen, gejaagd wordende , niet verre weg , gelyk het hert, maar nee-,
men hunne toevlugt tot keerenen wenden, en zoeken alleenlyk de honden door
lift, en door hen van hun fpoor te verbyrteren, te ontkomen: wanneer zy even-
wel fterk gedrongen, verhit, en uitgeput,; worden, ftorten zy zig, even als de her-
ten , in ’t water, maar zy waagen het niet om dat in zulk eene groote uitgeftrckt-
heid over te zwemmen; dus is ’er tuflchen de jagt der damherten en die der her-
ten geen wezendlyk verfchil; de kundigheden, die tot de eene cn andere ver-
eifcht worden, zyn dezelfde ; het damhert heeft in ’t klein hetzelfde vernuft of
dezelfde loosheid als ’t hert, zy hebben dezelfde rtreeken gemeen, het damliert
herhaalt dezelve alleenlyk wat meer; gelyk het minder onderneemend is, en min-
der verre uitloopt dan het hert, zo heeft het meer noodig een ander op tejaagen,
den eigen weg weêr af te komen, euz, waar door de damherten jagt in t alge-
meen ongemaklyker is dan die der herten; gelyk de eerften daarenboven kleiner
en ligter zyn, zo is hun fpoor zo diep, en duidclyk niet, en hunne weg wordt
door de afgebrooken of geboogen takjes der boflehen minder aangeweezen ; door
al het welk de honden niet rtegts ligter verbyfterd raaken , maar ook de herllelling
van hunnen misflag, wanneer zy een verkeerden weginllaan, moeijelyker wordt.

Het damhert laat zig ligtelyk tammaaken; het eet verfcheiden dingen, die het
hert weigert; ook behoudt het zyn vet beter, want de bronstyd, van de geftrengfle
en hng<luurigfte winters gevolgd, fchynt her niet ra.tger te raaaken of te doen
vervallen; het is het geheele jaar door by.kaus in den zelfden Haat; het eet het
gras en de jonge fcheuten korter by den wortel, of den ftam, af dan het hert, waar-
door het hout, door den tand des damherts afgefchooren, moeijelyker weder uit-
fpruii dan dat, ’c welk door het hert is afgegeeten; de jonden eeten (chielyker en
greetiger dan de ouden ; zy herkauwen ; zy zoeken de wyfjes reeds met het twee-
de laar hunnes ouderdoms; zy blyven aan dez.lve niet verknogt, gelyk de rhee-
bokken, maar zy veranderen van wylje gelyk het hert: de damhinde dr.ugt agt
maanden en eenige dagen; zy werpt gemeenlyk één jong, zomtyds twee, ca

64 DE NATUURLYKE HISTORIE,

zeer zelden drie; zy zyn in ftaat om van den ouderdom van twee jaar af, tot aan
dien van vyltien of zeftien jaaren toe, vdort te teelen: eiiideiyk zy gelykeu in by-
kans alle natiiurlyke gebruiken en neigingen naar de herten , enihet grootil verfchil,
dat *'cr tiiüchcn deze dieren plaats heeft, is in de duuring des leevens: wy heb-
ben., op het getuigenis der jagers, gezegd, dat de herten vyf-en-dertig of veer-
tig jaar keven, en men heeft ons verzekerd, dat de damherten flegts twintig jaa-
ren Iceven. gelyK zy kleiner zyn, zo is het waarfchyniyk , dat hunne groei ook
nog vaardiger is dan die van het hert; want in alle de dieren is de duuring des
leevens evenredig met die van den groei, en niet met den tyd der drast , zo als
eerften opflag zou kunnen Icliynen ; naardien de tyd van de dragt hier
dezelrae is, en naardien men in andere foorten, gelyk die van de koe, bevindt,
dat, Ichoon de tyd van de dragt zeer lang zy , het leeven egter maar kort is ; by-
gevolg rnoetmen de leevens-dmiring niet afmeeten naar die van den tyd der dragt,
maar enkel naar deij tyd van den groei, gerekend van de geboorte af, tot op de
byna volkomen ontzwagteling van het lighaam dea diers.

£ E

\

/

BESCHRYVING van het damhert. 65

BESCHRTVING FAN BIET DAMHERT.

gytt^vS^ e befchryving van het hert en van de hinde is voor een groot gedeelte
^1 D dezelfde als die van het damhert (P/. XlX}^ van de dein (P/. ■XA),

IJ van den rheebok, en van de zeeg; want deze dieren hebben meer overeen-

komft met elkanderen dan met eenige andere dieren van onze lugtilree-
ken • ZY gelyken elkanderen door de voornaamfte kentekenen van de uitwendige
gedaante des lighaams, en men vindt byna geen verlchil in het maakzel hunner
ingewanden. Het damhert heeft meer gelykenis naar het hert dan naar den rhee-
bok, fchoon de foort der damherten om zo te fpreeken middelfoortig is tuüchen
de beide anderen; het verfchilc evenwel meer van het hert, dan de ezel van het
paard verfchilt. Maar om minder veraf zynde voorwerpen van yergelyking te ge-
bruiken zal ik niet van de herkaauwende en hoorndraagende dieren afgaan; on-
der dezulken, welker befchryving reeds in dit Werk gegeeven is, verfchillen de
rara en de bok uitwendig meer van malkaiideren , maar zy hebben evenveel over-

eenkoraft voor de inwendige deden. • , , 1 1 i u a

De gedaante van het gewei, dat het damhert draagt, is het blykbaarft kente-
ken dat hetzelve van het hert onderfcheidt; dit gewei verfchilt voornamelyk daar-
in van dat van het hert, dat de greepen zeer lang, zeer breed, maar met zeer dik
zyn; de Icheuten Haan op derzelver agterllen en .bovenften , en zomtyds zelfs op
dcrzelver voorden rand gcplaatft. Het ecrlle gewei van het damhert ryfl nier ^
even weinig als dar van het hert, voor deszelfs tweede jaar, en beftaat flegts uit
twee fpieflen (a\ Reeds in het derde jaar heeft yder ftain twee fcheuten naar
voren, een digt by den kraag, die de groote fclieiit is, en de andere op eenen
srómen afSand boven dczcK-ê ; deze fchynt met de derde fd.ent van het hert
overeen te komen. De greepen beginnen zig dan te voinicn, en gceven eenige kleine

fchciuies uit : in volgende jaaren worden zy grooter , hunne fcheuten talryker, en

men vindt ’er aan ydereu flam cone fcheut meer onder aan de greep, en op
derzelver agterllen rand. Depaarlijes zyn naar evenredigheid minder groot, en
deaooten offpleeten kleiner dan die van het gewei des beits, maar zy zyn aan-
merkelvker naarmaate het damhert ouder is; naarmaate het in jaaren toeneemt
heeft het de drie fcheuten der ftammen langer, de greepen grooter, derzelver
punten talryker, en derzelver uitrandingen dieper (/>)• . „ , ,

Daar zyn damherten die nooit geene levrey draagjn 3 de meeiten brengen de-
zelve evenwel by hunne geboorte mede, en vcilaaten ze op geenen ouderdom.

Zie PI. XIX. ,

Het damhert, naar hetwelk ik de maaten der uitwendige hghaamsdeelen geno-

(0) Alle de benaamingen, die in de befchryving van het hert gebruikt ^

ne verfchillende ftaaten apn te duiden , en oin zekere deelen van het lighaam dezes lers uit te
drukken , zvn aan het damhert en den rhetbek gemeen.

(b) Zie de byzondere befchryving van verfcheiJen geweien van damherten m de bstchryvino
van dat gedeelte des Kabinets , hetwelk betrekking heeft tot de bJaUiurlyke Hiflone van
dier. ,

Tl. Dcd. I

€6

DE NATUURLYKE HISTORIE,

men heb, die in de volgende tafel worden opgeg;eeven , was in de maand jiiny
g{ dood geworden; _ het was toen in den weityd, en zyn nieuwgroei hadt nog
maar een icbeut uitgezet. De lengte der itammon was flegts van een hal ven
voet, en die der fcheuten van drieduimen en een halven; de ftaniinen liadJen
vyf duimen agt lynen omtreks by de kraagen of het gewas, vier duimen vier ly-
nen boven de fcheut, ei vyf duimen drie lynen aan het eind; de omtrek van
de fcheut was van drie duimen , derzelver eind was het dunft, hetgeen tegenftry-
dig was met dat der Hammen, hetwelk dikker was dan het midden van den ftam,
en van eenc zeer vveeke zelfdandigheid , omdat het gewei op verre na zynen vol*
len groei niet gekreegen hadt; het was met een buigzaam vel bekleed van eene brui-
ne kleur, en met korte zeer zagte en afchgraauwe hairen bekleed; daar was een af-
ftand van twee duimen tuflehen de beide kraagen of gevvaflen , die niet zeer icherp
’ waren. ^

Het wezen , het bovenfl: van den kop , de ooren en het bovenfl gedeelte van
den hals waren afchgraaiiw met eene bruine tint; het onierft kaakbeen , de zydeii
van den kop, de zyden en het bovenfl: van den hals waren van eene minder don-
kere afchkleur, die naar den gryzen helde, en met eene zeer ligte tint vaal ge-
mengd was. Met bovenfl gedeelte der fchouderen en des iighaams, van den hals
af tot aan den aars toe, en de ftaart waren zwartagtig; daar zaten evenwel eenige
witte hairtjes op deze deden. De borfl,debuik,het onderfl gedeelte van de zyden
des Iighaams, en de vier pooten, waren afchklcurig, met grys cn eene tint vaal
gemengd. De voorhuid was mee hairen omzet, die omtrent eenen duim lang over
het giootfl gedeelte hunner lengte wit, en hun eind vaal waren. Het hair van het
lyf was flegts eenen of andcrhalven duim lang, maar op zomm'ige plaacP*n,'voor-
namelyk op den elleboog en agter de dijen , zaten hairen, die drie duimen of drie
en een halven lang waren.

Eene dein, in herbegin van fepterober gevangen, was drie voeten tien duimen lang,
van het eind van den bek tot aan het begin van den ftaart ; de lengte van den kop
was van negen duimen, van het eind der lippen tot agter de ooren, en de om-
trek voor de oogen van eenen voet. Het lighaam hadt twee voeten en een halven
omtreks agter de voorpooten, twee voeten en tien duimen in het midden, ter
dikfle plaats , en twee voeten drie duimen voor de agterpooten ; de lengte van
den ftaart was van zes duimen. Het voorfte ftel was twee voeten vyf duimen , cii
het agterfte twee voeten agt duimen hoog.

Het bovenfl van den kop en van den hals, de rug,' en het bovenfl gedeelte van
de zyden des Iighaams, de buitenkant vanjiet bovenfl gedeelte der pooten, de
voorfte zyde van de voorpooten, cn her eind van den ftaart, waren vaal v.in
kleur. De onderkant van het onderfl kaakbeen en van den hals, de borft d“
buik, de binnenkant van den ftaart, en van het bovenfl gedeelte da- aerterfte poo-
ten, en de agterfte zyde van het onderfl derzelven, hadden eene witte kleur • de
mond en de oogen waren met zwart omzet. Het hair w.is op den ru»'- omtrent ee-
nen duim drie lynen lang, deszelfs wortd was wit, de punt zwart en het overi-
ge van eene vaaiekleur; deze kleur was de heerfchende, en het was met witte ban-
den en vlakken bezaaid, welke mende l*-vrey noemt; deze vlakken waren van ver-
fchilIenJe grootten , en hadden van twee of drie tot tien lynen midde!lyns; zona-
migen waren in eene lyn aan weder zyden van de ruggra:ïc gepiaatfl, van de fchoft

4 -

a.

2 .

o.

o.

o.

O.

o.

o.

o.

o.

o.

0.

1.

o.

o.

o.

0.

1.
I.
2*
O.

o

O*

3-

o

0‘

O.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.
o.
9-

6 .

o.
o. II.

I- 3*

lO.

8 .

IC.

8 .

7 *

6 .

3-

o.

6 .

5-

4 -

2 .

3-
7-

1.

9-

7-

7-

4-

lO.

9 -

5'

7*

3-

5-

2 .

i;

BESCHRYVING VAN HET DAMHERT. 6/

af tot aan den ftaarttoe, de anderen waren onregelmaatig °P
haams vcrfpreid, en daar zat een band van eene witte kleur, die den ^

venkant der voorpooten tot aan de dije uitürekte, geduurig ^

gen volgende. Deze band klom aan wederzyde van den ftaart op, wiens ouiien*
kant zwart was, zo wel. als de omcrek van den aars en van de klink. ,

Het damhert en de déine,van welken. ik zo even melding maake, hadden traa
putten zo wel als het hert, maar men vondt geenen bezoar in dezelven; de diep*
te dezer holligheden was van zes lynenj derzelver opening was drie lynen lang,
en anderhalve lyn breed.

voeten, duimen, lynen.'

Lenste van het geheel Hghaara van een damhert, in eene reg-
te lyn geraeeten van het eind van den bek tot aan den aars . .

Hoogte -van het voorfte ftel • • * '

Hoogte van het agterfte ftel • I uJi Kr.m-n

Lengte van den kóp, van het eind van den bek tot aan het begin

Omtrek '^™^et eind van den bek, agter de neusgaten gemeeten.

Omtrek van den bek . ■ , ^ 1 1 ’

AflVand tiiflchcn de hoeken van het onderlt kaakbeen ....

Afiland tuffchen de neusgaten omlaag . '

Lengte van het oog van den eenen hoek tot den •

Afiland tulTchen de beide oogleden wanneer zy geopend zyn . .

Afiland tulTchen den voorden hoek en het eind der lippen . .

Afiland tulTchen den ggterften hoek en het oor _ . • •

Afiland tulTchen de voorfte hoeken der oogen, in eene regte lyn

gemeeten . • . •

Omtrek van den kop voor het gewei gemeeten . . •

fefrn van ^deïafis, over de buitenfte kromte gemeeten . . .

Afiland-tullchen de ooren en het gcvvci • • • *

Afiland tulTchen de beide ooren om laag gemeeten

Lengte van den hals , •

Omtrek van denzelven by den kop .

Omtrek van denzelven by de fchouJers

Omtrek van hS^Hghaam agter de voorpooten gemeeten . , .

Omtrek op de dikfte plaats . . • •

Omtrek voor de agterpooten • •

Lengte van den ftomp van den Itaart . . • •

Oniwck aan deszelfs begin • • : ,

liiwte van den arm van den elleboog tot aan de knie . . .

Omtrek op de dikfte plaats

Omtrek van de knie . • •

I.engte van de pyp .

Omtrek op de dunfte plaats . . • •

Omtrek van den kogel . . ' !

Lengte van de koot

Omtrek van de koot . • • • ' ^

Hoogït win £’Serft van den voet tot aan de knie . •

1 2t

D»

6 .

o.

6 .

9-

4 -

o.

o.

4 * 3 '

5 -

II. d.

ifjóvd'4-d'dc3'oddödo d

68

DE NATUURLYKE HISTORIE',

Afftand tufTchen den elleboog en de fchoft
Afftand tuflchen den elleboog en het onderft van den voet .
Lengte van de dije, van de kniefchyf af tot aan de waade
Omtrek digt by den buik ....

Lengte van de pyp van de waade tot aan den kogel
Ointi-ek , ^ .

Lengte der fpoorgezwellcn ....

Hoogte der hoeven .... ...

Lengte van den voorhoef af tot aan de hiel aan de voorvoeten
Lengte aan de agtervoeten ....

Breedte der beide hoeven te famengenonien aan de voorvoeten.
Breedte aan de agtervoeten ....

Afftand tuflchen de beide hocv'cn . ....

Onitrelc der beide hoeven te famengenomen en aan de voorvoel
gemeeten _ . . . . .

Oiiitrek aan 'de agtervoeten gemeeten . . . .

voeten, duimen, lynen.

I.

7-

6.

1 .

• 8.

d.

I.

I.

6.

I.

8.

o.

0.

11.

o.

0.

3'

6.

0.

0.

9-

o.

I.

lO.

. o.

3.

6.

o.

3.

4f-

. o.

I.

8.

o.

I.

71-

o.

1

0.

3.

0.

6.

lO.

o.

6.

•5-

De lengte der dunne darmen van het damhert, welker maaten in de vorige tafel
zyn opgegeeven , was van twee-en-vyfiig voeten ; de blindedarm was eenen jvoet
vyf duimen lang, de kronkeldarm en de regtedarm te famengenomen vyf-en-twin-
tig voeten , zodat de geheele lengte der darmen , die van den blindendarm uitge-
zonderd, zeven-eu-zeventig voeten bedroeg. De deine, van welke by gelegen-
heid van de kleuren gefprooken is, kleiner zynde dan het damhert, geiyk men
uit de opgaaf der afmeetingen heeft kunnen zien , hadt de darmbuis ook korter ;
de lengte van derzelver dunne darmen was flegts van een-en-dertig voeten. De
kronkel-en regte-darra te liimengcnomen waren flegts zeventien voeten lang, het-
geen in het gclieel flegts agt-en-veertig voeten maakt.

Het damhert woog honderd vier-en-vyftig ponden ; de lever hadt eene roodag-
tig gryze kleur van buiten , en eene bruinagtig roode van binnen ; dezelve woog
twee ponden tien oneen en twee grolfen. De milt hadt dezelfde kleur ais de lever,
derzelver inwendige kleur was evenwel een weinig donkerer; zy woog zeven on-
een en zes grollen.

De tweede kwab van de regter long was zeer kort, en de inluyding die dezel-
ve van die van de linkerzyde affeheidde, ftrekte zig niet tot aan den wortel uit.
Men vondc een groot been in het hart , geiyk in dat van het hert , maar men zag
flegts een hard kraakbeen ter plaatfe van het kleine been.

De vooren van het verhemelte waren ten getale van veertien.'HDe herflenen woo-
gen zes oneen en eene halve gros, en de agterherfl'.nen zeven grollen zeftig
greinen.

üe balzak was flegts twee duimen hoog ; de zaadballen hongen niet geheel bui-
ten den onderbuik; zy waren eenen en een halven duim lang, eenen dal n breed,
en negen lynen dik; de regter bal zat gedeelcelyk voor den linker gepl.ütfl. De
lengte der zaadblaasjes was van twee duimen en een halven, de breedte van elf
lynen , en de dikte van vyf lynen. Dc voorltanders waren agt lynen lang, en had-
den drie, lynen middellyns , de beiden te liimengenomen ; de roede maakte geena
bogt of plooi.

De zaadballen van de dein waren zo groot als groote hazelnootcn ; daar

1

beschryving van het damhert.

69

zaten op den linker twee klieragtige lighaamen, grooter dan eene groote lins, en
een ander klieragtig ligliaam op den regter zaadbal. Men zag op de hoornen der
lyfmoeder overblyfzels van knopjes, die de grootte van eene groote erwt hadden. !

Daar heeft geene mindere gelykheid plaats tuflehen de beenderen van het dam-
hert en die van het hert dan tuflehen de weeke inwendige deelen dezer beide dieren.
Het geraamte van het damhert (P/. XX '//) beldaat uit dezelfde beenderen als
dat van het hert , en die beenderen hebben dezelfde gedaante en gelecden zig op
de eigene wyze ; het damhert heeft ondertuflehen geene haaktanden aan het bu-
venft kaakbeen ,en het tongbeen verfchilt van dat van het hert daarin, dat de twee-
de beenderen korter zyn naar evenredigheid van de lengte der anderen. Men kan
over dit verfchil oordeelen, en over die, welke beflaan, in de grootte der an-
dere beenderen van het damhert, met betrekking tot die van het hert, en do af-
meetingen uaargaan, die in de volgende tafel worden opgegeeven, als men dezel-
ve vergelykt met die, welke in de bolchry ving van het hert , blz. 44 en de vol-
genden, zyn aangetoekend.

• De ledige plaats, die aan den kop van het hert, nadat dezelve van zyne Ijncron
ontbloot is, aan wederszyden van het neusbeen gevonden wordt, zit ook aan dien^
van het damhert: deze plaats is anderhalven [duim lang en agt lynen breed ter
brecdRe plaats.

Het getal der valfche wèrvelbeenderen van het heupbeen en van den Haart,
was grooter in het damhert dan in het hert; want daar zaten vyf valfche wervel-
beenderen aan het heiligbeen, en twaalf aan den Haart.

Lengte van den kop van een damhert, die van zyne fpleren en be-
kleedzelen ontbloot is, van hei: eind des bovenden kaakbeens
- tot op de plaats tuflehen de beide beenige uitflcekzeJs of vei'-
lengingen des voorhoofUsbeens , die het gewei draagen, gcmce-
ten . • ...

Lengte van den bek .....

Breedte van den kop ter plaats van de oogputten . .

Lenrrte van het onderft kaakbeen van den buitenkant der fnytan-
• den tot aan den onttrek van tkszclfs takken
Hoogte van den agtcrkjint van den kop ....
Breedte van denzelven • ’ , '

Breedte van het onderft kaakbeen voor de fnytanden gemceten.
Breedte ter plaats van de ftangruimtens . .

Hoogte dor takken van het onderft kaakbeen tot aan het knokkel-

wyze uitftcckzel • •

Hoogte derzclvcn tot aan het kroonstvyze unfteekzel

Breedte ter piaatfe van de kromte der takken

Breedte der. takken onder de groctc ii:tranding . . _ .

Afilind tulFchen de kromten der takken van buiten naar binten ge-

meeten • • r. ‘ i ' '

Afftand tuftchen de knokkelvvyze uufteckzels
Dikte van het voorfte deel des bovenften kaakbeens
Breedte van dat kaakbeen ter plaats van de ftangruimtens .
Lengte vau da bovenfte zj'de . - -

Afftand tuflehen de oogputten en de opemng der neusgaten

i 3

voeten, duimen, lyncru

O.

O.

O.

O.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

7 -

5-

n

0 -

I.

O.

2 .

0.

1.

3 -

o

O’

6 .

O

9

O.

6.

o.

6 .

0.

8 .

8 .

1.

II.

1.

2.
6 .
1.

7 -

8 .

?Q

DE NATÜURLYKE HISTORIE,

I. engte van die opening • . > .

Breedte / , , j'

Lengte der eigenlyke beenderen van den neus

Breedte ter brccduic plaats • • •

Breedte der oogpiitten

Hoogte • . . * .

J. engte van het gewei . . . , .

Ointrck van het gewas . . . . ,

Lengte der langfte fn^'tanden buiten het been

Dcrk'lver breedte aan het eind ....

Afib.nd tuflehen de fny-cn bak-tanden ....
Lengte van dat gedeelte des bovenften kaakbeens dat voor de bak-
tanden zit .

Lengte van de grootllen dier tanden buiten het kaakbeen . . .
Breedte ... ...

Dikte , . . . .

I.engte der twee voornaamfte ftukken van het tongbeen . . .

^Breedte op de fnialfte plaats .....

Lengte der tweede beenderen ....

Breedte , . .....

Lengte der derde beenderen • • . . .

Breedte ... ...

Lengte der takken van de vork

Breedte in ’t midden . , - • . .

Lengte van den hals . * i," •

Breedte van het gat van het eerde wervelbeen van boven naar

beneden . " . 1

Lengte van de eene zj'de naar de andere

Lengte der dwarfche uitfteekzelen van voren naar agteren . . .
Breedte van het voorde gedeelte des wervelbeens
Breedte van het agterd gedeelte ....
Lengte van de hovende zyde ....

I.en|te van de onderde zyde . , ,

Lengte van het lighaam des tweeden wervelbeens
Hoogte van het doornagtig uitdeekzel ...

Crccdtc • • • ? •

Lengte des lighaaras van het kortde wervelbeen, dat het zeven-

C^C IS f • • ^ •

Hoogte van het laiigd doornagtig uitdeekzel, hetwelk dat van het

zevende wervelbeen is ...

Deszelfs grootde breedte • ...

Deszelfs grootde dikte . . . ’ „ ’ .

OnT-rek van den hals, om de zesde en zpvende wervelbeenderen

gemeeten , dat de dikdc plaats is . • • •

Leiwte van dat gedeelte der ruggraat, hetwelk uit de wervelbeen-
deren van den rug bedaat ^ ^ • •„ •

Hoofftc van het doornagtig uitdeekzel des eeritcn wervelbeens.
Hoogte van dat van het derde, dat het langu is ,

Hoogte van dat van het laatd, dat het korft is ^ ,

J5rocJre van dat van het laij'ft, dat het Jjrcedft is

Breedte van dat, hetwelk het finald is . . .

voeten,

O.

O.

O.

O.

o.

o.

,o.

o.
o.
o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

0.

1.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

Q,

o.

o.

o.

o.

0.

1.
o.
o.
o.
o.
o.

duimen,

2 .

I.

n

O'

0.

1.

1.

5 *

5 -

o.

o.

ï.

2 .
o.
o.
o.

3 -

o.

o.

o.

o.

0.

1.

0.

1.

0.

1.

2 .
2 .
3 -

I.

1.

2 .

0.

2 .

1.

I.

o.

o.

2 .

2 .

a.

I.

o.

o.

lyaea.

2 .

2 .

8 .

8 .

6 .

8 .

o.

0.
6 .
5 -

II.

9 -

7 -

10 .

5 .
2 .
2 .

6 .

2 .

II.

4 *

1,

0.

8 .

1.
6 .

6 .

o.

10.

2.

3 -

10 .

7>

li.

2 *

o.

9 '

' 10 .

2 .

II.

4»

BESCHRYVING VAN HET DAMHERT.

voeten,

dat het langft

Lengte van het ligliaara des laatften wervelbeens
is t ■ * * • •

Len^e des Hghaanis van het eerde wervelbeen, dat het kortft is.
Lengte der eerfte ribben ....

Hoogte vin den driehoek, welken zy maaken
Breedte van denzelven ter breedfte plaats .

Lengte van de agtde rib, die de langde is
Lengte van de laatde der valfche ribben, die de kortde is
Breedte van de breedde rib

Breedte van de fraalde rib , . • .

Lengte van het bordbeen . .

Breedte van het zesde been, dat het breedd is
Breedte van het eerde been , dat het dnald is
Dikte van het derde been, dat het dikd is _ «

Dikte van het zevende been, dat het dund is • ,

Hoogte van de doornagtige uitdeekzelen der tendcnwervelbeende-

0 .

duinien,Iynen.

I. 2,

ren

Breedte van dat van het derde, dat het breedd is .

Breedte van dat van het laatd, dat het fniald is
Lengte van het zydelingfch uitdeekzel des vierden wervelbeens , dat
het langd is . . • • '

Lengte van het lighaara der lendenwervelbeenderen . .

Lengte van het heiligbeen

Breedte van het voord gedeelte . . • •

Breedte van het agterd gedeelte • •

Hoogte van het doornagtig uitdeekzel des eerden valfchen .....

beens, dat het langd is . • ; ‘ .

Lengte van het eerde valfche wervelbeen van den daart dat het k
is . ■ ' • . • • *

Lengte van het laatde, dat het kortd is « •

Middcllyn van hetzelve

Lengte van de bovende zyde des heiipbeens 'n-..#,..'- j

Hoogte des beens, van het midden der panswyze holligneid, tot
bet midden der bovende zyde . *

Breedte boven de panswyze hollighcKl
Middeüyn van die holligheid • • •

Breedte van den tak des zitbeens , die het hghaam des beens ver-
toont .

Dikte van denzelven . * • •

Breedte der waare takken te famengcnoinen
Le.igte van de goot ...

Breedte in het midden . • • •

Diepte van de goot . • _

Diepte van de uitranding. des agterden einds_ . • _

Afdind tudchen de beide einden der uitranding, van buiten na
buiten geineeten ....

Lengte der ey ronde gaten ....

Breedte derzelven . . . . .

Breedte van het bekken . , . •

Hoogte .... •

Lengte van bet fchoudcrblad ï . . .

is.

a.

0.

II.

0.

4-

lo.

0.

3-

8.

o.

2 .

3^

o.

II.

3'

•-

0.

8.

3'

o.

o.

9-

o.

o.

2.

o.

11.

6.

o.

I.

10.

o.

o.

; •

o.

o.

6.

de-

ö.

o.

li.

o.

I.

I.

•

ö.

I.

3'

dat

ö.

•

o.

II.

o.

I.

II.

••

o.

I.

I.

o.

5*-

o.

•

o.

3-

A'

o.

0.

II.

o.

ï.

I.

ïngft

o.

I.

o.

©.

o.

5*

o.

o.

st.

s-

ö.

4 *

I,

aan

o.

5-

J.

o.

o.

lO.

0.

I,

o.

0.

r.

J.

0.

o.

0*

o.

ö.

lO.

Q.

ö.

O,

I.

II.

0.

I.

Q<#

O,

I,

o>

:ar

o.

2.

9'

o.

2.

o.

o.

I.

Gt.

0.

2.

0.

o

.■>•

4'

(5.

li*

I

71 DE NATUURLYKE HISTORIE,

Lengte van deszelfs bafis ;

Lengte van deszelft agteme zyJe

Lengte van deszelfs voorffe zyde

Breedte van het fchouderblad ter fmalfle plaats " .

Ilnogte van den doorn ter verhevenfte plaats

Middcllyn van de panswyze holligheid

Lengte van het fchouderbeen

Onitrek op de diinfte plaats

Middcllyn van deszelfs hoofd

Breedte van deszelfs bovenft eind

Dikte van hetzelve . . . . ^

Breedte van deszelfs onderft eind

Dikte van hetzelve ....

J.engte van de ellcpyp

Dikte ter dikfte plaats

Hoogte van den elleboogsknokkel

Breedte aan het eind . . .

Dikte ter dunfte plaats

Lengte van het llraalbeen . . .

Breedte van deszelfs bovenft eind . , .

Dikte aan den binnenkant

Dikte aan den buitenkant

Breedte van het midden des beens

Dikte ....

Breedte van deszelfs onderft eind
Dikte . . .

Lengte van het dijebegn . . . .

Middcllyn van deszelfs hoofd ....

Middellyn van het midden des beens
Breedte van het onderft eind ....

Dikte . . ...

Lengte der kniefchyven . . » .

Breedte . . ...

Dikte ....

I.engte van her fcheenbeen

Breedte van deszelfs hoofd . • .

Dikte .....

Óratrek van het midden des beens
Breedte van het onderft eind ter plaats van de enkelen
Dikte . . ...

Hoogte van de voorhand

Lengte van het hielbeen ....

Breedte

Dikte ter diinfte plaats

Hoogte van het wigge-en febip-been te fameiigenonicn
Lengte van de pypen der voorpooten
Breedte van dcrzclvcr bovenft eind
Dikte . •

Breedte van het midden des beens . . . ,

J)ikte .....

Biecdte van deszelfs onderft eind

voeten, duimen, lynen.

o.

4 .

6.

o.

6.

lO.

o.

6.

10.

o.

o.

‘ll.

o.

I.

I.

o.

I.

I.

o.

6.

10.

o.

2.

8.

o.

I.

4 -

o.

I.

ir.

0.

2.

6.

o.

I.

6,

o.

I.

4-

o.

9 -

o.

o.

o.

li-

o.

I.

9 -

o.

I.

I.

o.

o.

2.

o.

7-

3 -

o.

I.

5'

o.

o.

8.

o.

o.

7-

o.

o.

9-

o.

o.

5 *

o.

I.

3 -

o.

I.

o.

o.

8.

lO.

0.

o.

ir.

o.

0.

9 -

o.

1.

lO.

o.

2.

5 -

o.

I.

5 -

o.

I.

I.

o.

O.

lO.

o.

lO.

2.

o.

2.

I.

o.

2.

^2.

o.

2.

6.

0.

I.

2.

o.

I.

0.

o. .

O.

II.

0.

3 -

I.

0.

o.

9 -

0.

o.

4 -

o.

o.

7 *

o.

7 -

2.

o.

I.

I.

o.

o.

10.

o.

o.

8.

o.

I.

8.

o.

o.

I.

Dikte

\

\

BESCHRYVING VAN HET DAMHERT.

Dikte , : : .

Lengte van de pypen der agterpooten ,
Breedte van derzelver bovenft eind
Dikte . . . : '

Breedte van het midden des beens .
Dikte . . . ; ;

Breedte van het onderft eind , ;

Dikte . • . .

Lengte van de beenderen der ecrfte regelen
Breedte van het bovenft eind
Breedte van het onderft eind , ;

Dikte ter diinfte plaats ;

Lengte van de beenderen der tweede regelen

Breedte ter fmalfte plaats

Dikte ter dunfte plaats

Lengte van de beenderen der derde regelen

Breedte . . . •

Dikte . . ! • •

voeten, duimen, lynei»;

O. o.

9‘

p. 8.

o.

O. I.

o.

0, Ia

I.

O. 0.

6 .

o, . 0 .

9-

o. I.

I.

o. o.

9»

o. 1 .

7.

o. o.

6 .

p. p.

<5.

Pa Oa

4.

Pa I.

I.

o. 0 .

4*

o. o.

6,

P. Ia

5»

Oa Oa

5-

0» Q.

9*

VL Deel.

K

DE N A T ü U R L Y K E HISTORIE,

B E s C H. R Y V I N G

VAN DAT GEDEELTE VAN HET KABINET,

HETWELK BETREKKING HEEFT TOT DE NATUURLYKE HISTORIE

VAN HET DAMHERT.

No. DCIV. Been uit het hart van een damhert.

Mén heeft in de befchryving van het damhert, blz.68, van dit been melding,
gemaakt. ,

No. DCV. Het geraamte van een damhert..

Dit is het geraamte hetwelk ten onderwerpa voor de befchryving der beenderen
van dit dier gediend heeft. De lengte van dit geraamte {PI. XXlll') is van vier
voeten, van het eind des bovenden kaakbeens tot aan de agterde punt van het
heiligbeen; de kop is tien duimen lang, en heeft eenen voet vier duimen omtreks,
voor de hoornen en op de hoeken van het onderft kaakbeen gemeeten. De omtrek
van het koffer is van twee voeten agt duimen ter dikfte plaats het voorde en het
agterde del hebben twee voeten negen duimen hoogte. De lengte van her gewei
is van eenen voet zeven duimen ; de dammen hebben zeven duimen omtreks bo*
ven het gewei, en de grootde dergreepen is van drie duimen vier lyncn. Daar iS’^
eene wydte vnn eenen voet vier duimen en een halven tudchen de einden der bei-
de hoornen 5 yder dam heeft twee fcheuten die naar voren, en eene die naar ag- •
teren daat, en rondom de greep vier zeer kleine fcheutjes, van welken de mees-
ten llegts knobbeltjes maaken..

No. DCVI. Het tongbeen van een damhert.

Dit been is met de andere beenderen van het damhert hier boven befchree-
ven, en men vindt deszelfs afmeetingen in de.tafél die deze befchryving volgt,.
Wz. 69. °

No. DCVII. De kop van een jong.^ damhert met eene van deszelfs ‘
fpiejfen

Deze kop-is agt duimen agt lynen lang van het eind des bovenden kaakbeens -
tot aan het agterhoofd, en heeft eenen voet twee duimen omtreks voor de fpies-
fen en op de hoeken van het onderft kaakbeen gemeeten. De verlengingen d’s
voorhoofdsbeensjdiede fpieffen draagen, zyn omtrent eenen duim lan®, en heb--
ben twee duimen en een halven omtreks. De ^ies der linkerzyde is ter^pJaats van-'
het gewas doorgefneeden geworden; de fpies der regter zyde is giad, zy is bvna'
drie duimen lang, en heeft llegts veertien lyuen omtreks in het midden; die van
het gewas is daarenboven van drie duimen en een halven ; dit deel is van eene
zeer onregelmaatige gedaante; het heeft een vry groot gefteente. De fpies, in

plaats van in hetmiddeavan het gewas te zitten, ftaat op deszelfs buitendea*
kant.

BESCHRYVmG VAN HET KABINET.
No. DCVIII. Gewei van een damhert va?i drie jaaren,

75

De {lammen van dit gewei {A B, fig.i^ PI. XXI) zyn
twee duimen lang, en hebben drie duimen en een halven omtreks boven het ge-
Z 'c D), yd^r’ftam heeft twee fchenten (E F G H) , die naar voren ftaan
De greepcn (/ K) zyn ter breedfte plaats ilegts twee duimen breed, die van üe
re-Tterzvde heeft-op zyn agterften rand twee welgemaakte icheuten {L tn
men vindt Qegts twee knobbels (N O) op de greep van den linker üam.

No. DCIX. Gewei van een ander damhert van drie jaaren.

Dit gewei verfchilt niet van dat, van hetwelk onder het voorgaand nommer is
gefpiooken, dan daarin, dat de greep van den regterüam drie kleine fcheuten heeft
op zynen agterflen rand , en dat de greep van den linker (lam er eenen grooten heeft
aan-zvnonderft gedeelte; en eenen kleinen aan zyn boyenitdeel.

No. DCX. Gewei van een damhert van vier jaaren, . , .

De {lammen zyn omtrent eenen en een halven voet lang , en h Jben vier dui-
men en een halven omtreks boven de gewalfen. De breedte der geepen (
dn 'I Pl. XXL) is van twee duimen en een halven ter breedfte plaats, en d^r
zHten’op yderen Ham twee fcheuten (^C D E F) naar voren, en yen CG H)
naarag?eren oiider de beide greepen, die daarenboven yder twee kleine fcheurjes

OD den aaterften en bovenden rand hebben.

No. DCXI. Gewei van een ander damhert van vier jaaren.

'De agterfte fcheut der beide Hammen is korter dan die , welke met dez^ over-
eenkomen aan het gewei datby het voorgaand nommer befchreeven is, maar de
raeefte fcheuten der greepen zyn dikker en langer ; daar zitten er vier of vyf op

cllcct

No. DCXII. Gewei van een damhert.

Tder ftam heeft byna zeven duimen omtreks by het gewas, en anderhalven voet
lengte zv hebben beide twee fcheuten naar voren en eenen naar agteren ; die
Sen refter E eindigt in twee punten. S^^epen zyn orntmnt een halvat
voet breed op de breedfte plaats; die van de linker ^or eene u

ftivding verdeeld, en hadt Ilegts drie fcheuten en twee knobbels , daar zitten vyt

fcheute^n en twee knobbels op de greep van den regter ftam.

No DCXIII. Ander gewei van een damhert. , , .

De oratrêk der {lammen by de gewaflen is van omtrait vyf duimen, en. de

lenffte van eenen voet agt duimen ; zy hebben elk drie fcheuten , twee , die naar
lengte breedte der greepen is van byna

am X’imen ; zy hebben elk negen fchenten , van welken verfcheiden Ilegts door
knobbeltjes getekend zyn ; die van den linker ftam is door eene mfnydmg ver-
deeld, die naar evenredigheid minder groot is dan die, van welke onder het voon

gaand nommer- melding gemaakt is.

No. DCXIV. Ander gewei van een damhert. _ _

De {lammen van dit gewei zyn teniiaaftenby even lang en een weinig cJi >
dan die van het gewei, dat onderbet voorgaand nommer

oen zvn ondertuifchen veel minder breed, maar die van den regter ftam iscioor ee-
ne zeer diepe infnyding in twee deelen verdeeld ;

van den linker Ilam onder de greep een groote fcheut te vooriOiyn? die atj,ebioo,
ken is.

K a

DE NATUURLYKE HISTORIE,

No. DCXV. Ander gezvei van een damhert.

De lengte der ftammen is van oimrenteenen voet en elf duimen, en de omtrek
van byna zes duimen by de gewaden ; daar ftaan op yderen ftarn twee fcheuten
. naar voren, en een naar agteren op dien van de linker zyde, maar deze laatfte is
afgebrookcn. De greepen zyn veel grooter dan die der beide hoornen waarvan
onder de voorgaande nommers gefprooken is, vooral die van de linker zvde, die
omtrent zevpi duimen breed en eenen voet lang is; zy eindigen in verfcheideti
kleine fcheutj^, die in getale, gedaante, en plaatling verfchillen, gelVop
dere damhertshoornen van welken gewag gemaakt is? op ae an

No. DCXVI. Gewei van een oud damhert.

De dammen zyn twee voeten zes lynen lang, en hebben vyf duimen omtreks
boven de gewaöen: dit gewei is van een zeer oud damhert, want het geftee ite en
de fpleeten daan zeer duidelyk op hetzelve. Daar daan vier fcheuten (A B C D

naar agteren; de grooie fdieuten
vfer9«2 d • f " halven lang, de lengte der greepen is van eenen

voet twee duimen, en de breedte van vyf tot zes duimen. De greep (G) van dan
regter dam eindigt in zeven welgemaakte en welgefchikte fcheuten ; de greep (H)
neett er flegts zes, en deze zyn niet even regelraaatig gele hikt. ^ ^

No. DCXVII. Mismaakt gewei van een damhert
Dit gewei komt van een damhert dat ten minden zo oud is als het gewei waarvan
Jn het voorpand nommer verflag gedaan i,s,daar van Hegts naar het gedeente en de fplee-
en oordeelende ; maar de uitrandingen der , greepen zyn ook veel dieoer en der 7 el-
ver fcheuten veel langer. Dit gewei heeft 4 vier (ABCD x If XyTK
naar voren , cn twee (A' F) naar agteren, waarvan ’er een (fJ* gevorkt’ is Daar
komt mt den voorden rand van de beide greepen een zeer lange fcheut re /n

^«digtin twee Sm

fcheuten, de Imker (A") heeft ’er ook vyf^en
tvvee knobbeltjes. De lengte van ydoren dam is van een4 voet tien duimen en
de omtrek van vyf duimen agt lynen by de gewalfen. Dit gewei is torin mis-
maakt, dat er bovenden pooten Icheiit, op den binnenkant van den linker dam
een overtollige Icheut (^5 zit, die vry lang en naar agteren geboden Ts. ’

No. DCXVilI. Ander mismaakt gewei van een dumfrrt

regter Itam {A,fig z, Pl. XXH) kan- opmaaken, die niets zonderlings heeft
dan de kromte van den grooten icheut (7J), die naar boven geboogen is , maar de
linker dam (C) ipeer mismaakt, cn zelfs het gewas (D), waarop dezelve daat
d-bynt verpletterd en van voren en van agteren platgedrukt te zyn, groofp
Icheut (F) is veel korter dan die (B) van den regter dam, e:i dezelve fta4^meèr
naar binnen en naar boven gengt. Met overige vau den dam hef^d n f
fch.u< (e': eu =e.. knobbel, j^CG) dig, by zya%ind hTl S? “5"
en deszdfs lengte is flegts van eenm voet drie duimen, tervvyl die vau Ln r?o-!
ter dam twea voeten tvvee duimen lang is. ^

No. DCXIX. Nieuwgroei van het damhert.

Deze nieuwgroei is in het begin van zyiien groei afgefiieeden geworden • hv
woidt in een glas met raoutwyii bewaard; dezelve is van het vaalf damhert’ dS

C.T.^Jc.

ï ^

O '

i ttV-^. jA- ' -

',:v >?■ ■;■■ •~ ■ ■ . '"

.

r ,-

«■ ■•

-^ .

BESCHRYVING van het kabinet. 7;

ten onderwerpe gediend heeft voor de befchryving van dit dier , en by is biz. 6S
befchreeven geworden.

No. DCXX. /{o/> van em damhert met een nieuwgroti daar aan.

Het vel van dezen kop is aan de beenderen gedroogd, en dat van den hals
is over een houten mal gefpannen. Men ziet in dezen kop de tanden zitten ; de
ooren zyn redelyk wel bewaard, en daarftaan verglaasde oogen in de oogpntten.
Het hair is gedeeltelyk op het velen op het 'gewei blyven zitten, want het dier is
in den weityd gedood geworden, en na dat zyn nieuvvgroei byna volgroeid wasj
het dier was ook reeds volwalTen.

NV. DCXXI. Door f mede van het gewei van een damhert.

De kroonen en het onderft gedeelte der ftammen zyn in de lengte doorgefnee-
den «reworden; derzelver inwendige zelfftandigheid is zeer hard en wit, zonder
dat ’er eenig verfchil tuflehen het hart of het binnend en den bad fchyne plaats te
hebben ; maar men onderfcheidt de fponsagtige en gryze zelfdandigheid van het
binnenft in eene andere dwarfche doorfneede , die onder den tweeden fcheut van
den linker dam gedaan is. De greep is met eene doorfneede in de lengte en eene
in de breedte verdeeld , zo dat men in het uitwendige de fponsagtige zelfdandig-
heid tuflehen de beide ballen gewaar wordt, gelyk het tafelfclieitzel der beende-
ren van het bekkeneel tuflehen de beide beenige tafelen. Dit gewei komt van een
zeer oud damhert, want het fchynt dat de greepen yder tot negen fcheuten had*
den, waarvan verfcheiden afgebrooken zyn.

K 3

f8 D E N A T U U R L Y-K E H I S T O Ri E,

-D JE R H E .E ■*.

'^¥5^“|?et hert, als het edelft der bofch-bewooneren ,' beflaat die plaatfen in de
■ ^ I? door de verheven kruinen der hooggeftamde-boomen be-

lonirneid worden j de rheën, als zynde een minder fbort, vergenoegen
zig onder laagere gewelven te woonen, en houden zig gemeenlyk in het
digts-getakt gedeelte der kreupelboflchen , en het jong hakhour, op : maar zo zy
minder edel, minder iterk, en veel laager van geftalce,zyn, hebben zy egter in
vergoeding meer bevalligheid, meer lecy^ndigheid, en zelfs meer moed dan de
herten {a ) : zy zyn yrolyker, fchooner, waltkerer; hunne gedaante is beter ge-
vorri'.d, hunne houding fraeijer, hunne figuur behaagelyker : hunne oogen heb-
ben inzonderheid meer glans en Ichittering, en fchynen met een leevendiger ge-
voel bezield; hunne leden zyn buigzaainer, de beweegingen vaardiger, en zy
Ipringen, zonder moeite, met zo vee'le.kragt als vaardigheid: hunne vagt is altoos
zinlyk, hun hair zuiver en glanzig; zy rollen zig nooit in het llyk, gelyk de
herten, zy vermaaken zig niet dan in de hoogfte.en droogde landen, alwaar de
lugf zuiverft is ; de rhee heeft ook meer liften en behendigheid om zig den hon-
den en jageren te onttrekken, en is moeijelyker te.agtervolgen: want fchoon hy
het doodelyk nadeel heeft van fterkere indrukzels agter zig te laaten, waardoor de
honden meer drift, en geweldiger graagte naatz;yri uleefch krygen, dan indeher-
tenjagt plaats heeft, zo weet hy zig egter hunner vervolging cioor de feelheid van
zyn eerften loop, en door zyne menigvuldige wendingen en draeingen,te onttrek-
ken: hy wagc, om de lift te werk te ftellen, niet tot dat hem de kragt ontbreekt;
zodra hy integendeel beraerla , dat de eerfte poogingen eener fiielle vlugt geene
gewenfchte uitwerking hebben, komt hy op, zyn Ijjoor te rug, wendt zig, keert

* De Rhee heet in ’t Grie};fch in ’tLatyn Capreolus, Capriohis-, in ’t Italiaanfch Ca-

friolo; in 't Spaanfeh Zorlito, Cabronzillo montes; in ’c Portugeefch C»bra'!»ontes ■, in ’t Franfch
■ Cbevreuil; in ’t Iloogduitfch Rebe ; in ’t Engellch Roe-Deer; in ’t Zweedfeh Ra:Diuri in
’t Deenfch Raa Diur ; in ’t Schotfeh Roe-Buck.

Dorcas , Aristotelis. Caprea, Plinii. ■

■Capra, Caprtolus Jive Dorcas, Ghsmer. Icon. ^nim. Quadr. pag. 64.

Capriolus , Jonston. Hijl. .minimal. Quadrup.. tab. 33.

Dorcas Scotia perquam familiaris. Charleton. de differ. atiim. pag. p-12,

Caprea Plinii. Capreolus vuig o ; Cervuluf JUveftris Jeptentrionalis nofiras, Ray Sviobf anim
quadr. pag. 89. ■'

Cervus cornibus ramojis , teretibus, ere&is. Lrmxüs.

Cervm minimus Capreolus. Cervulus, Caprea, cornibus brevibus ramofis, annuatim deciduis.
Klein. (Juadr. Iiijt. Nat. pag. 24.

(a) „ De rheebok neemt, wanneer zyne jongen worden aangetaft, hunne verdedieino- zo-

„ dra hy dezelve voor de zynen herkent, kloekmoedig op zig ; en fchoon het een t vrv° klein
„ dier is, heeft het egter fterkte genoeg om tegen een jong hert te kampen, en hetzelve op
„ de vlugt te dry ven . Zie Nouveau Traité de la Vénerie, Paris 1750. pag. 178.

V A N D E N R n E E,-

79

nogmaals weder, en wanneer hy door zyne ftrydige beweegingen het Ipoor van
zyn uitloop met dat van zyne te nigkomfl: verward, wanneer hy zyne tegen-
woordige met zyne voorledene uitwaalFeming vermengd, heeft, fcheidt hy zig
door eenen fprong van de aarde af, en zig ter zyde werpende legt hy zig plat op
zyn buik neder, en laat, zonder zig te verroeren, de geheele bende van jagers-
en honden voor by trekken,

Hy verfchilt van het hért, eri het damhert, in natuur! yke geaartheid, in geftel,.
in zéden, en bykans in alles wat de Natuur inboezemt : in plaats van zig by troe-
pen famen te voegen, gelyk de gemelde dieren doen, en met grootc benden
voort te trekken, bly ven de rheën met hun gezin alleen by malkanderen; de va*
der, de moeder, en de jongen, gaan famen, en men ziet nooit, dat zy zig met
vreemdelingen verbinden ; zy zyn ook zo ftandvaftig in hunne liefde, a!s de her-
ten ligczinnig en veranderlyk zyn : gelyk de zeeg gemeenlyk twee jongen we-pt , een
mannetje en een wyfje, zo krygen deze jonge dieren, by malkanderen gezoogd’
en opgevoed, zulkeene fterke vèrknogiheid voor malkanderen, dat zy den an-
deren nooit verhaten, ten zy een van beiden de onregtvaardigheid van ’t noodlot
beproeve, ’t welk nimmer gelieven van malkanderen behoorde te fcheiden;. het '
is. inderdaad meer verknbgtheid en trouw dan enkele drift van koppeling, die
hen dus te famen verbindt' en by malkanderen houdt, want zy gevoelen, fchoon'-
geftadighmenleevende, de aanprikkelingen der ritzigheid niet , dan in den brons-
tyd, en die tyd duurt maar veertien dagen ; hy begint op ’t eirlde vaii oefober, en" ■
eindigt voor den vyftienden november. Zy zyn alsdan niet, geiyk het hett, met
een overvloedig vet overlaadeiij zy hebben geene fterke lugt , geene woede,,
niets met één woord, dat hen doe vervallen, en hun ftaat verandere; zy dulden-"
alleenlykiüet, dat hunne jongen geduurende dien tyd by hen blyven; de vader ■
jaagt hen weg, als -om hen te verpligten hunne plaats in te mimen voor anderen'-
die liaan te komen, en te noodzaaken om zelve een nieuw gezin te gaan maaken
nadat egterde bronstyd voor by is, komen de jongen weder by hunne moeder,.
en zy blyven daar nog eenigen tyd by, waarna zy haar voor altoos verhaten, en
zig beiden op eenigen afftand van hunne geboorteplaats , gaan nederzetten,

De zeeg draagt vyf en eene halve maand ;zy werpt tégen ’t einde van april of-
in ’t begn van may; de hinden, gelyk wy gezegd hebben, draagen meer dan'
agt maanden, en dat verlchil alleen zou genoeg zyn om te bcwyzcn, dat d’za
^cren van eene al te verfchilléndé foort zyn om malkanderen ooit te naderen , coiti
te vermengen, of een tuffehen-foort te hraen voort te brengen; door deze over-
eenkonift, zo wel ais’ in dc figuur en geftairé naderen de rheën zo veel naar de'
foort der bokken en geiten als zy zig van de foort der herten verwyderen : wanJt^ ,
de geit draagt ten naaftenby den zelfden tyd, en de rhee kan als eene wilde geit -
béfc’.iouwd worden, die, niet dan van hout Icevenfte , eene foort van houtgewas in'
plaats van hoorn op den kop krygr. De rheebinde fcheidt van den-rheebok af,-
als zy werpen wil, zy verbergt zig in het digft van het boich, orn den wolf te'
vermyden, die haare gevaar’ykfte vyand is; na verloop van tien of twaalf dagen"
hebben de jongen reeds fterkee genoeg om dc moeder te volgen; zodra zy van"'
etnigapvaar gedreigd wordt, verbergr zy hen in eene digt begroeide plaats, zy*'
verilorit zig voor den vyand, en laat zig’ in plaats van haare jongen jaajen ; luaacs

8o

DE NATUURLYKE HISTORIE,

alle hasre zorgen beletten niet, dat de menfchen, de honden, de wolven hen
dezelve niet dikvvils omneemen : dit is de gevaailykfle tyd voor deze dieren , en
waarin de grootfte vernieling wordt aangeregt in eene foort, die reeds niet te gemeen
is 5 ik weet dit by eigen ondervinding j ik onthoude my dikwils op een buiten-froed
in een land (p'), waar van de jonge rheebokjes grooten roem hebben van ui?nee-
mend lekker te zyn ; daar zyn geene jaaren , dat men my in de lente niet ver-
sheiden van dezelve brengt, zommigen door raenlchen gevangen, zommigen
door de honden gedood, zodat ik zonder die mede te rekenen, welke door de
wlvcn verflonden worden , duidelyk kan nagaan, dat men ’er in de maand may
alleen meer verdelgt dan in het geheel beloop van ’t overige jaar; ik heb des niet-
tegennaande fints meer dan vyf-en-twintig jaaren waargenomen , dat zy gelvk
-er in alles een volmaakt evenwigt tuiïchen de oorzaaken van verdelging en ver-
nieuwing fchynt te zyn, altoosten naaftenby even talryk in dezelfde ïtreeken Wv-
ven : het vak niet moeijelyk Iic-n te tellen , omdat zy nergens talryk zyn in ge-
zin by malkander trekken, en yder gezin afzonderlyk woont; zodat ’er by voor-
beeld in een laagllanid-, of hakliout^bofch van honderd arpents (c') één gezin,
dat is te >zeggen drie, vier, of vyf, zullen zyn; want de zeeg die gemeenlyk
twee jongen voortbrengt, werpt zomtyds maar één en zomtyds drie, fchoon zeer
zelden : in eene andere ftreek, die eens zo uirgeftrekt is, zal men zeven of agt,
dat is twee gezinnen, vinden; en ik heb opgemerkc, dat dit in ydere ftreek
fteeds op het zelfde getal blyft, met uitzondering egter van die jaaren , waarin de
winter al teftreng, en de fneetiw zwaar en aanhoudende, geweeft is; alsdan wordt
dikwils een geheel gezin verdelgd , maar in het volgend jaar komt ’er weder een
ander te voorfchyn, en de ftreeken, welke zyby voorkeur beminnen, zyn altoos
ten naaftenby even veel bevolkt : men denkt egtef , aar «ver het eeheel

genomen vermmderc, en het is waar, dat ’er Provintiën in Frankrj-k zyn al-
waar men hen niet meer vindt; het is ook waar, dat zy, fchoon nog gemeen in
Schotland, niet meer in Engeland zyn; dat zy veel zeldzaamer zyn in Zwee-
den, dan zy daar voormaals waren Qf) enz; maar dat zoude kunnen ‘voortkomen
of van de vermindering der boflehen, of door een gevolg van eenigen zwaaren
winter, gelyk die van I/09, die hen bykans allen in Bourgonje deedt omkomen,
zodat ’er verfcheiden jaaren zyn verloopen , eer de foort zig weder herfteld heb-
be: daarenboven zyn alle landen hen 'op verre na niet onverfchillig, dewyl zy
in hetzelfde land nog byzondere plaatfen zoeken ; zy beminnen de heuvels of de
vlaktens boven de bergen verheven; zy houden zig niet in de diepte der boflehen
npch in ’t midden van groote wouden ; zy beflaan gaarne de punten der boflehen
die van bouwland omgeven zyn, de hakhout-boflehen , die, in flegte gronden ge-
plant , gebrekkig greeijen, en veelal met fpoikenboom, braam, enz, bezet
zyn.

Derhee-kalven blyven in •’t geheel agt of negen maanden by hunne vader en

moe-

(h) Montbard in Bonrgonje.

(c) De maat van het arpent verandert naar de verfchillende Provintiën men rekene het
op een half morgen. *‘«viuucn, men xeitene net

id) LiKKffiüs, Fuun, Suecica,

VAN DEN RHEE.

8l

moeder, en wanneer zy daar van afgefcheiden zyii, dat is te zeggen tegen het
einde van het eerfte jaar hunnes ouderdoms , beginnen hnnne eerlte hoornen zig
te vertoonen onder de gedaante van twee fpielïen , veel kleiner , dan die der her-
ten; maar hetgeen nog een groot verfchil tullchcn deze dieren aanwyft, is, dat
het hert zyn gewei niet daif'in de lente afwerpt, cn het niet dan in den zomer
wederkrygt^ dsar de rliee het tegen het einde van auguftus afwerpt, en geduu
rende den winter wederkrygt. Verlcheiden oorzaaken loopen famen om deze
verfchillende uitwerkzels voort te brengen : het hert nuttigt in den zomer veel
voedzel, het belaadt zig met een overvloedig vet, het put zig vervolgens m
den bronstyd derwyze uit, dat het den geheelen winter noodig heeft om zig te
herllcllen en zyne kragten weer te krygen ; wel verre derhalven , dat er alsdan
eene overtolligheid zoude wezen , zo is ’er integendeel eene Ichaarsheid , en zelfi»
een ^rebrek, van zelfftandigheid , en bygevolg kan ’er geene uitgroeijing uit zyn
hoofd zyn dan in de lente, wanneer het voedzel genoeg gekreegen heeft om daar
een overtollig gedeelte van te hebben • de rliee daarentegen , die zig zo veel niet
uitput, heeft ook zo veele herdelling niet noodig, en gelyk hy nooit met vet be-
kaden , gelylc hy altoos dezelfde, is, en de bronstyd mets in zyn ftaat veran-
dert lo heeft hy op alle tyden den zelfden overvloed van voedzelftof, zodat hy
in dén winter zelven, en korten tyd na den bronstyd, zyne hoornen afvverpt en
wederkrygt, dus gaat, in alle deze dieren, het overfchot van het vverktmgelyk
voedzel, voordat het zig naar de zaadvaaten bepaalt, en het zaadvogt maakt,
Sr het hoofd, enopenLart zig uitwendig door het voortbrengen van het ge-
wei op dezelfde wyze als in den menfeh het hair aan verfcheiden lighaamsdee-
len ’en byzonderiyk de baard, het zaadvogt aankondigen en voorgaan; en het
fchynt dat deze voortbrengzelen, die, ora zo te Ipreeken, groeijende zyn , ge-
formeerd worden uit eene organilche ftof , wel overvloedig maar nog onvol-
maakt, en met brute, onwerktuigelyke, deelen vermengd , dewyl dezelve in hun-
nen groei, en in hunne zelfliandigheid, de hoedanigheden der plantgewalfen be-
houden: daar integendeel het zaadvogt, welks voortbrenging langzaamer toe-
gaat, eene louter organifche, werkcuigelyke, flofis, van de brute dtelen geheel
ontdaan , en volmaakt gelyk gemaakt met het lighaam des diers.

Nadat de rhee zyne hoorns weder gekreegen heeft, wryft hy, even als het
hert tegen het hout, om dezelve te oinblooten van het vel, daar zy mede be-
kleed zvn • en dit doet hy gemeenlvk in de 'maand van maart , voordat de hoo-
rnen bennen het isderhalven het fap van ’t.hout met ’c welk de

hoorns van den rhee kleurt; die hoorns krygen eene bruine kleur by die rheen,
die deze kleur van hair hebben, en zy worden geel by die, welke ros zyn, want
daar zyn rheën van die twee kleuren van hair en bygevolg komt de kleur der hoor-
nen, gelyk ik vroeger, in de Hiilorie van het hert, gezegd heb, niet dan van
de natuur van het dier en van den indruk der liigt: by de tweede verwiflTeling
heeft de rhee reeds twee of drie takken aan yderc zyde ; by de derde heeft hy
drie of vier, aan het vierde gewei vier of vyf, takken , en het is zeldzaam rheen
te vinden , die ’er meer hebben ; men herkent alleenlyk dat zy oude rheen zyn
aan de dikte van den ftam, aan de zwaarte der roozen of knobbels, aan da
grootten der paarlen, enz.

yi. Deel. L

82

DÊ NATUUR LYKE HISTORIE,

Zo lang hun hoofd week is, zyn de rheën ten uiterften gevoelia; ik ben ge-
tuige geweeft van een fliaphaanfchoot, waarvan de kogel een der ^rden van de
hoornen , fchieten, juill aflchooc; de riiee werdt zo

verdoofd van die füiooc, dat hy voor dood ter aarde viel; de fchieter, die daar
digt by w^, wierp zig op het dier, en vattede het by een poot, maar de rh--
zyn gevoel en zynekragcen eensklaps wedergekreegen hebbende, haalde hem op
den grond neder, en Üeepte hem meer dan derti| treeden in 1 -t bofch vS.rc
rohoou h« ee» fterk ma was; dnddyk doos delS êe^mes
zynde, zagen wy dat hygeene andere wonde te voren ontvanren 5, 3^ 0“
zyn mclpruitenden hoorn : men weet daarenboven , dat de vliegen hï her z^er
hilhg zyn, terwyl zyne hoornen groeijen; het verbergt zig dan in het
het bofch, 3hvaar het minder geplaagd wordt van de vliegen, die hem inderdaS
onverdraaglyk zyn als zy zig op de weeke punten zyner hoornen zetten; dus
K h »iwendige gemeenfchap te zyn tulTchen de weeke deden vanditlee-
vend hout, en het geheel zenuwgeltel van bet lighaam dezes diers : de rhee, die
de vliegen niet te vreezen heeft, omdat hy zyne hoornen in den winter weder
verbergt zig met, maar hy gaat met voorzigtigheid , en houdt den kop
laag, om met aan de rakken re raaken.

^ het hert, het damiiert, en den thee heeft het voorhoofdsbeen twee uit*
waffen of verhevenheden, waarop het gewei draagt : die twee uitpuilingen van
t been beginnen op de vyf of zes maanden te groeijen, en krygen in korten tyd
haaren vollen wasdom : maar, wel verre van zig,naarraaate het beeft ouder wordt.
nog verheffen, vcriaagen zy van jaar tot jaar, zodanig dat de roozen in

een oud hert, of ouden rhee, zeer digc op „aorhoofdsbeen liriren welks
uitwaflen dan zeer breed en kort geworden zyn ; dit is zelfs S zek4r°tle^
waar aan men den ouderdom in alle deze dieren kan ontdekken: het komt mv
voOT, dat er gemaklyk reden van dit verfchynzel te geeven is, ’c welk in den
eerften opliag zonderiingvoorlprat, maar ’t welk ophoudt zodanig te zyn, zodra
men acht geeft , dat het geweide , ’c welk op deze uitpuiling draagt , op dat fteun-
punt, geduurende al den tyd van zynen groei, dringt en werkt, en dat hetbyo-e-
volg hetzelve jaarlyks verfcheiden maandenlang met eene grooce kragt drukt ; en
plykdit been, fchoon hard, egter minder hard is dan de andere beenderen, zo
kan het met miflen een weinig toe te geeven aan de kragt, waar door het gedrukt
wordt, zodat het natuur yker wyze breeder en grooter in omtrek moet worden,
terwyl het by elke verandering van het gewei dezer dieren telkens op dezelfde wv-
ze gedrongen, om de eigen reden moet invallen en verhagen; en dit is de reien
dat, fcho m de roozen en de ftammen fteeds dikker worden, en wel des te m»er
naarmaate het dier m leeftyd vordert, de hoogte van het gewei egter en het ^etal
der takken zo fterk verminderen, dit zy eindelyk, wanneer zy z^r oud wordm
met meer dan twee dikke ftompen of Ipieflen hebben, gelyk men in de twS
figuur van de XIII Haat zien kan; of ook mismaakte wanftalti^e ho imen «.Sr"
van de ftam zeer dik is, en de nikken zeer klein zyn. ” )nien, waar

Gelyk de zeeg maar vyf en een halve maand draagt, en da ion (re rheethq hun-
nen groei fchielyker krygen, dan de kalven der herten, zo is het niet vreemd dat
de leeftyd der rheën korter is, en ik geloof niet dat dezelve zig meer dan tot

/

VANDENRHEE. 83

twaalf, of ten hoogflen vyftien, jaaren uitftrekt: ik heb ’er verfcheiden opge-
kweekt, maar dezelve nooit langer dan totvyf of zes jaaren kunnen behouden ; zy
zynzeer kiefch en lekker omtrent de keuze van hun voedzel; zy hebben bewee-
ging, frillchelugt, en veel ruimte noodig, en dit maakt, dat zy de ongemak-
ken van den huilfdyken Haat niet dan geduurcnde de eerde jaaren hunner jonk-
heid weêrllaan kunnen : zy hebben een wyfje en een park van vyltig morgen gronds
noodig om naar hunnen zin te leeven ; men kan hen temmen , maar niet onder-
werpelyk, of zelfs gehoorzaam, maaken; zy behouden altoos iets van hunnen
wilden aart; zy verfchrikken ligtelyk of raaaken zig bang, en ftorten dan met zo
veel geweld tegen de muuren, dat zy zig dikwils de bcenen breeken; hoe tam
zy mogen zyn, men moet hen egter altoos mistrouwen; de mannetjes bj'zonder-
lyk zyn aan gevaarlyke grilligheden onderhevig, waardoor zy eenen weerzin tegen
zommige perfoonen opvatten, en dan Horten zy zig met geweld op zulk een
menfch, en Gaan zo heftig met den kop, dat zy denzelven dikwils om verre
werpen, waarna zy hem nog met de pooten gaan vertrappen, nadat zy hem op

den grond gefmecten hebben. _ 1 1, . t. * j •

De rheebok brult niet zo zwaar of zo menigvuldig als het hert ; de jongen
hebben een fyn, kort, afgebrooken, klaagend-geluid , mi, mi, waar mede zy
hun gebrek aan voedzel te kennen geeven; dat geluid laat zig geinaklyk naboot-
fen, zodanig dat de zeeg, hier door verlokt zynde , onder ’t bereik van des ja-

In den winter verhouden de rheên zig in de digtfte kreupelbollchen, leevende van
braamftruiken, brem, hei, en verder van de katten der wilgen , populier- en. ha-
zelnooten-boomen , enz ; in den voortyd begeeven zy zig in de ylfte boflchen van
hakhout , alwaar zy de knoppen en uitfpruitende bladeren van meed allerlei ge-
boomte en hout afknabbelen: dit heet voedzel, in hunne maag aan ’t gillen raa-
kende, maakt hen zo dronken, dat zy dan ligtelyk te betrappen zyn; zy wee-
ten als dan zelve niet waar zy gaan, en komen dikwils buiten de boflchen, na-
derende zoniCyds zelfs de kudden vee en bewoonde plaatfen : des zomers blyven
ZY iu het hoog opo^efchooten hakhout , en komen er niet dan zeldzaam uit te
vWchyn om hunnen dorft in groote droogte aan eenigc bron te leflchen ; want za
de dauw flegts wat overvloedig is , of de bladeren door den regen bevogtigd zyn,
drinken zy in het geheel niet: zyeeten niet alles onverfchillig gelyk de herten,
maar zoeken het fynde voedzel, en gaan zeer zeldzaam op de bouwlanden graa-
zen , omdat zy de fcheuten van den fpoikenboom en de braamftruiken boven het
graan en de peulvrugten verkiezen.

Het vleefch dezer dieren is, gelyk men weet , een uitmuntend voedzel ; daar is
egter vry wat verkiezing in te maaken; de hoedanigheid hangt voornaamlyk af
van ’t land , dat zy bewoonen , en zelfs in de befte landen worden nog goede
en kwaade gevonden; de bruinen hebben fyner vleefch dan de rode, alle de rhee-
bokken, of mannetjes, die over de twee jaaren oud zyn, hebben een bard en on-
fmaaklyk vleefch : dezeegen, of wyijes, fchoon even oud of zelfs ouder, zyn
malfcher: dat der jonge theetjes, of kalven, is week, wanneer zy al te jong
zyn, maar het is volmaakt, wanneer zy een jaar of anderhalf jaar oud zyn: die
der vlakke landen en der valeijen zyn niet goed, die van vogtige gronden nog

«4 DE NATUURLYKE HISTORIE,

minder, die, welken men in parken opvoedc hebban nog flegter fimak; eindelyk
zyn ’er geene zeer goede rheën , dan die van drooge en verheven landen met
heuvelen, boITchen, bouwlanden, en drieftgronden doorfneden, alwaïr zy zo
veele ruimee, lugt, voedzel, en zelfs eenzaamheid , hebben, als Iien noodg isj
want zy, die dikwils outruil: worden, zyn mager, en die welken men vangt,
nadat zy afgejaagt zyn, hebben een flegt Hnaakeloos vleefch.

Deze foort van dieren, die minder talryk is dan die van ’t hert, en die zelfs
zeer zeldzaam in zommige dealen van Europa voorkomt, fchynt veel overvloe*
diger te zyn in Amerika. Hier kennen wy ’er maar twee varfcheijenheden onder;
de rolfe, die de grootile zyn, en de bruine, die een witte vlek van a-neren heb-
ben , en die de kleindie zyn ; en gelyk deze dieren zo wel in de Noordelyke als
in de ZuiJelyke dreeken van Auirika gevonden worden, zo moet men vermoe-
den, dat zy raogelyk meer van milkanderen, dm van de Europeaanlche ver-
fcliillen ; by voorbeeld zy zyn zeer gemeen in Louifiana (?) , en zy zyn daar
grooter dan inFrankryk; men vindt hen in Brifiliëii weder, want het dier, ’t
welk men C'ijuaca-apara noemt, verfohilc niet meer van onze rheën als het Ka-
nadhanfeh hert van onze herten verfchilt; daar is alleenlyk eenig verièhil in da
gedaante hunner hoornen, gelyk men zien kan in de Plaat van ’t Kanadiaanfch
hert door dm Hc PaiutAULTgegeeven, in de XXIX Blaat van dit Deel van ons
Werk, in de i m a figaur^ alwaar wy twee geweiden van die Braziliaanfche
rheën hebben doen vectoonen , dewelke wy ligtelyk herkend hebben uit de be-
fohcyving en de figuur , welke Piso.nt daarvan gegeeven heeft. „ Daar zyn , zegt
„ hy (O iu Bi-jzilië.i (bjcteii vaa rhaëi, waarvan zommigen geene hoornen
,, hebben, en Cujuacu-ets genaamd worden, cn «i® amigretj hebben hoornen, en
„ worden Cajaacu-apara geheeten; die, welke hoornen hebben, zyn kleiner
„ dan de anderen; het hair is glanzig, glad, met bruin en wit gemengd, in-
„ zonderheid, wanneer het dier jongis, want het wit verdwynt met dejaaren:

„ de voet is in twee zwarte nagels verdeeld, elk van welken een ander kleiner
„ als bove'i op zig geplucil, heeft; de lliiart is kort, de oogen zyn groot en
„ zwart, de neusgaten open, de hoornen middelmiatig, met drie takken, en
„ die jaarlyks afvallen; de wyfjes draagen vyf of zes maanden; men kan ze -
,, tam raukeii, enz. Ma^corave voegt ’cr by, dat de apira hoornen met
„ drie takken heeft, en dit de ouJerlle tak dier hoonien da langde is en in
,, t ween gedeeld wordt”. Men ziet wel uit deze befahryvingen, dat de apara
flegts eene verfo heidenheid in de foort vau onze rheën is, eu Rav vermoedt,

(g) dat de Cujuacu-eta niet dan eene verfchillenie foort is van die der C ijaacu-
apara, en dat de een het mm netje en de andere het wyfje is: ik zou volkomen
van zyn gevoelen zyn , zo ƒ xson niet uiedrukkelyk zeide, datzy, die hoornen

(e) „ Men nrnkt in Loaifiani ook vee! gebruik van het rhesn- vleefch ; dut dier is dnar
„ minder groot dan in Eiropi, e.i heafc hoornen gelyk aan die van het hert, maar het heeft
niet deaelf.ie kleur, qf’t üelfJo hiir; Je Invvooners gebruiken het voor fchaapen-vleelch”.
Zie de Mi noires fur la Lmjiins, pv Mr. Dumont Tom. 1 , pag. 75.

(f 1 Pi ON, Hifi- Braftl. pag. 98. alvviir men ook de figuur ziet. *

(jS) Ray, Synopf. Animal Q^iadmp. pag. 90.

VAN

den R H E E.

« 5 .

zy in Europa kleiner vallen; dus zullen wy, terzv,yd>.r tyd, y *

niet beQilTen wat de Cujuacu-ets zya moge, tet tyd toe, dat wy daaco
dere ophelderingen ontvangen hebben»

L 3

85

DE NATÜURLYKE HISTORIE,

beschh-'^^ing van den rheebok.

1

..nnaal enby van deadfde groo,,= zyn; maafde^hlebot d«« efn^S^
het hert , en geene hoornen gelyk de bok. Die verfrbil :«
den rheebok veel overeenkoinftiser met het hert het danSr ^ i p?^’ ?
den eland, dan n,e, den tak, of „,c, eenige anijl^fce ^ e’ ta „“tbbeta

^XZZZ f'r'" 'f'“™ gevonden worden die tenSenta de-
zyn^^ kloeivtc heboen als de rheebok, terwyl de vier eerftgenoemde veel grooter

De rheebok is veel kleiner dan het hert, maar gelykt veel meer naar hetzelve
dan naar eenig ander dier door het maakzel der nit-en inwendi'eTelen H«
hert en de rheebok verfchiilen minder van malkanderen dan zommL dSn van
dezelfde foort , minder dan by voorbeeld , de krulhonden en de deinen en zelfs
minder dan degroote en kleine krulhonden, of de groote en kleine deenen De

flaart verlojft

"“ 8 “

Alle de jonge rheetjes komen ter wereld met de Icvrev rrelvk alle hprfcw>„
de meefte damherts-kalveren. De rheebok heeft oo zvn LfeZ rrlïpir ”
lyk het hert en het damhert op dien ouderdom^en dr
fpiefler; op het derdejaar krygt yderftam eenenfeheut nafr voren, onnrcntSe
duimen boven het gewas; vervolgens hebben zy beiden eenen tvleeden fcheu?
naar agteren, geraecnlyk twee duimen boven den eerften • de vXS Wr,
komen er nog andere fcheuten uir Wanneer het gewei agt of tien fchluten heeft
^it IS e zeggen vier of vyf op yderen ham, gelft men het dier den nTam van

Het gewei van den rheebok is naar evenredigheid van de dikn» pm .
het dier minder groot d... dat van het hert? het ontefgSehe “ïlS™™

(a) De Hr. Daübenton zegt eigenlyk dat de naamen van ci^reui/ en rA, » 4 ^

zouden veroorzaaken , indien men dagt dat deze dieren o>n die rpa “®ze dwaaling

de Mken en geim hadden dan met eenige andere dieren- maar overeenkomft met

taal flegts aangaande de mannetjes dezer dieren door, en ik heK ri«f in onz»

op die wyze vertaald, dewyl de neerduitfche naam van ileg“

lf;eg vertaalt, geene overeenkomft met dien van ckvre. geit heêft^^ ^

I'

tSfyt lUi .

LE CHETliEUIE .

I

1

I

Cheyio: t te .

■ WiiUUr yi-

JLa

57 .

BESCHRYVINÜ VAN DEN RHEEBOK.

volo't tennaaftenby de rigtingen van de verlengingen des voorlioofdsbeens ter leng-
te van omtrent eenen dninii hooger op zyn dezelve, tot aan den eerden Iclienc
toe, buiten waards uitgeboogen; dut gedeelte van yderen dam, hetwelk tuirchen
dien en den tweeden fcheut" bevat is, helt agter over, en het eind drekt zig naar
omhoog uit; de eerde fcheut (laat gemeenlyk loodlynig, en de tweede horizon-
taal geplaatd. Daar zyn meer fpleeten op het gewei van den rheebok dan op dat
van het hert, maar de paarltjes vertoonen zig niet zeer diüdelyk dan op de binnen-
fteenagterfte zyden van heconderd gedeelte dep dammen. Voor het overige wordt
men zeer veele verfcheidenheden gewaar in de middellya , ia de lengte , in da
rigting der dammen en der fcheuten, in de dikte en de hoogte van het gedeenta
des geweis van rheebokken , in verfchiilende inJividus befchouwd, onaf hangel yk
van de mismaaktheden die door verfchiilende toevallen kunnen veroorzaakt wor-

^^Hef hair der rheebokken en zeegen is op het grootd gedeelte van derzelver lig-
haam afchgraauw van den wortel af tot op eene zekere lengte toe , die niet deeds
even groot is, en deszelfs overig gedeelte is vaal van kleur. Dewyl het hair digc
op één ftaat of ligt, ziet men nik dan deszelfs vaale kleur, wanneer het afchgraauw
flegts omtrent ter halver lengte van yder hair komt ; maar wanneer hetzelve zig
verder naar het eind uicdrekt, vertoont het zig zo wel als het vaal-, dat aan het
eind van her hair zit, en zelfs derker dan deze vaale kleur.

Een rheebok (PI XXl^^ en eene zeeg in de maand july , in het park van Ver-
failles gevangen , hadden eene vaale kleur over het geheele lighaam , behal ven aan den
kop, op welken ook andere kleuren zaten. De kin was wit benevens het gedeelte
van de hovende lip dat onder de beide neusgaten zit ; de onderde lip hadt een
zwarten rand op het voord gedeelte van den bek , en was geheel zwart aan de
zyden; deze kleur drek te zig ook op het overdaand gedeelte der bovende lip tot
aan de neusgaten uit. Het neusbeen , de kruin van den kop , en de buitenkant der
ooren wareri bruin en met wit en vaal gemengd, omdat er wit of vaal aan het
eind der hairen zat; het hair, dat binnen in de ooren zat, was vuilwit, of licht-
vaal van kleur. Het hovend van den hals, van de fchouderen, van de zyden des
lighaims en van de dijen, derzelver ageerde zyde boven de waade, de rug en
het kruis hadden eene donker vaale kleur; fchoon het hair van alle die deden
van den wortel af tot op omtrent het midden zyner lengte toe afchgraauw was, zag
men niets dan deszelfs vaale kleur, die zig langs deszdfs andere helft tot aan het
eind uitllrekte. Het overig gedeelte des lighaains en der ponten was lichtv.aal van
kleur en byna wit aan de oxelen, op den buik, en in de liezen. Deze rheebok
woog rwee-en-vyftig ponden; deszelfs afmeetingen worden in de volgende tafel
opg'%eeven. De zeeg was tennaaftenby even groot.

iienezeeg {PL XkV^ in de maand february in het bofch van Mmthard gtvm-
gen", woog dtie-en-veertig ponden , en was drie voeten twee duimen lang van het
eind van den bek tot aan den aars; het voorfte ftel was twee voeten hoog, en de
omtrek van het lighaam ter dikfte plaats was van twee voeten vyf duimen. Het
\

(h) Zie de bvzondere befchryving van verfchsidene gewoij'en van rheebokken, in de bs-
fchryving van dat gedeelte van het Kabinet, hetwelk betrekking heeft tot de Natuutly.-te tiU-
■ lOiie van dit dier.

88

DE NATUURLYKE HISTORIE,

grootft gedeelte des lighaams van dit dier wfls vaal van kleur, met eene tint aföh-
graauvv gemengd , welke laatfte kleur zig veel fterker vertoonde wanneer men de
zeeg van agteren dan wanneer men dezeWe van voren belchouwde. Yder hairwas
licht afchgraauw van den wortel af tot op twee of drie lynen onder de punt toe ,
die bruin was, en onder dat bruin vondt men eene vaale kleur, die zig ter lengte
van omtrent eene lyn tiitlfrekte, en wat laager eene tint zwartagtig afchgraauw;
de kleur van den rug was minder vaal en meer afchgraauw dan die van de zyden
des lighaams, alwaar het vaal fterjctr was, zó wel als op den buik en de borft; het
hair agter de ooren aan de bafis, aan de oxels, en tuflehen de dijen hadt eene
vaale kleur van den wortel af tot aan het eind. De hovende lip was zwart en die
kleur flrckte zig tot boven de neusgaten irit ; daar zat ook zwart op de onderfte lip,
byde hoeken van den bek; men zag onderden hals twee witte banden met grys
gemengd; den een digt by de keel, en den anderen laager. De aars en de klink
zaten in het midden eener andere witte vlak, die veel breeder was, en zig ter
wederszydcn tot den affiand van omtrent drie duimen, en flegts eenen duim bo-
ven den aars uitfirekte. Het agterft gedeelte der dijen hadt eene zeer donker vaale
kleur. De borflels, die, gelyk by het hert, op het bovenfl: gedeelte van den bui-
tenkant der pypen van de agterlle pooten zaten , hadden eene veel donkerer afch-
graauwe kleur, dan die van het overig gedeelte der pooten. Ik heb in Bourgogne
verfcheiden andere zeegen waargenomen , en eene menigte rheebokken , die allen
tennaaftenby dezelfde kleuren hadden als de zeeg, die vpor deze befchryving ge-
diend heeft.

Lengte van het geheel lighaam van eenen rheebok, in cene regre
lyn getneeten van het eind van den bek tot aan den aars . .
Hoogte van het voorde del . ...

Hoogte van het agtei-de del . ....

Lengte van den kop van het eind van den bek tot aan het begin
des geweis . ...

Omtrek van het eind van den bek, agter de neusgaten gemeeten.
Omtrek van den bek . ....

ABfand tufTchen de hoeken van het onderd kaakbeen .

Afftand tuflehen de neusgaten aan het eind ...
Lengte van het oog van den eenen hoek tot den anderen . . .
Afdand tuflTchen dé beide oogleden wanneer zy geopend zyn . .
Afftand tufl’chen den voorften hoek en het eind der lippen .
Aflland tufTchen den agterften hoek en het oor
Afftand tufTchen de voorfte hoeken der oogen in eene regte lyn
gemeeten . . . . . • . .

Omu-ek van den kop voor het gewei gemeeten , ,

Lengte der ooren . . . .

Breedte van derzelver bads, over de buitende kromte gemeeten.
Afdand tufTchen de ooren en het gewei . . . .

Afdand tudchen de beide ooren om laag
Lengte van den hals
Omtrek van denzclvcn digt by den kop
Omtrek digt by de fchouders
Hoogte

voeten, duimen, lynen.

gemeeten

3 -

2 .

2 .

O.

O.

O.

O.

O.

o.

o.

o.

o.

0.

1.

o.

o.

o.

o.

o.

0.

1.

o.

5 -

2 .

6 .

6,

5-

5 -

2 .

0.

1.

0.

4 -

2 .

2 .

1.

5 -

3 -

I.

I.

II.

II.

3 -

5 *

6.

o.

o.

o.

o.

o.

6 .

5h

o.

7 -

6 .

6 .

o.

8 .

t.

o.

6 .

6 .

o.

Om-

beschryving van den rheebok.

89

Omtrek van het lighaam agter de voorpooten gemeeten . • •

Omtrek ter dikfte plaats . . . ...

Omtrek des lighaams voor de agterpooten gemeeten _ .

Lengte van den arm, van den elleboog tot aan de knie . . .

Omtrek ter dikfte plaats ....

Omtrek van de knie . . • • • •

Lengte van de pyp • ...

Omtrek ter dunfte plaats

Omtrek van den kogel .....

Lengte van de koot

Omtrek van de koot . . • • ^

Omtrek van de kroon . • > ' . '1 '

Hoogte van het onderftvan-den voet tot aan de knie . . •

Aflland van den elleboog tot aan de fchoft
AmLd van den elleboog tot onder aan den voet .

ÈS S de dije van > kniefchyf tot aan de waade . . .

Omtrek digt by den buik . •

Sgte van de pyp van de waade tot aan den kogel , .

Omtrek van dezelve .

Lengte der

Lengt? van d?n ^voorhoef tot aan de hiel aan de voorfte voeten .

ioorfteW-

voeten,

2 .

2 .

I.

O.

O.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

. o.

0.

1.

0.

1.
o.
o.
o.
o.

. o.
o.

duimen, lylien.

O. o.
6 .
6 .
o.
6 .
6 .
6 .
3*

l:

o.
6 .
o.
o.
6 .
o.
6 .
6 .
o.

9-

I. 3-

I. 10.

8 .

8 .

7-

I;

2.

3-

1.

4-
3-
9-

II.

4.

10.

o.

9-

3«

o.

ten

en aan de voorfte voe-

o.

o.

o.

p.

o.

I. 8,
I. i-j.

I. 2,

ö,

5 '

Breedte aan de agterfte voeten
Afftand tuffehen de beide hoeven
Omtrek der beide hoeven te famengenomen,

ten gemeeten . * n '

Dezelfde omtrek aan de agterfte voeten

De befchryving der weeke inwendige deden is „aar de,j^^lfden rheebok oi.ge-
fteld, bMdSw^s b'’verrcSai' onderwerpen zeer ver-

fch^5e;r& ^ rr^fydsTn't ie,t

ke onderbiiiksftre " efgen^e onderbaikstlreek uitgellrekt gevoii-
dezfverfcheidenheden ontmoet men ook in het hert en in het damhert,
e^iez? V fe ettrn nS dat deze drie dieren malkanderen door de plaatfing hun-
nerlngewaSTel^ Die der maagen is ook dezelfde, maar daax heeft ee-
nig verfchil in derzelver gedaante plaats; de pens van den rheebok heeft üeg s
tWee zeer duidelyke bolronde verhevenheden aan zyn agterft gedeelte, ge'yk diu
v?n de pens van den ftier, van den ram, en van den bok: de derde bolton^
heid die nog op de pens van het hert voorhanden is , vertoont zig naauwly P
die van den rheebok^ het is eene kleine verhevenheid welke men niet
merken indien men hier op niet verdagt was door de oycreenkomften , we
tuffehen’ het hert en den rheebok ontmoet. De tepeltjes f ^omtvds

zyn even veci in getal als die van het hert, zy zyn even lang
nog langer, want ik heb ’er gezien die tot zeven lynen lengte hadden, de mid*

y 'l, DceL

93

DE NATUURLYKE HISTORIE,

delfchotten of affcheidzels van de muts zyn integendeel zeer weinig verheven He
getal der bladen van de derde maag is grooter dan in het hert, want ik heb ’êr tot
tagtig toe geteld. v\^I is waar dat de kleinften nog naauwlyks geheel gevormd wa-
ren, maar ik.erkende dezelve door den regel van tepeltjes, die hunne plaats aan-
vvees, en die gelyk aan die , welke de andere bladen omzoomt.

Men kan op PI- AXj'I, de vier raaagen en de darmen van eenen rheebok in
hunne natuurlyke plaatfing zien. ƒ , fig. i , vertoont het middelrif, B de lever,

verhevenheid, (E) de regter bolronde vee
hevenhetd, ^ de plaats^ alwaar men de derde bolronde verhevenheid der pens
van het hert vindt, (G).de muts, fi de lebbe, ƒ de milt, K een Ihik van het n^c-
vlies, dat een gedeelte der wentelingen van den omgeboogendarm bekleedt,''en
-Düze rheebok was gevangen in den tyd dat de nieuw-
grou QM) begon uit te botten. De vier maagen zyn by figuur 2 met haare bo*
ventte zyde voor vertoond. A A vertoont hier de pens, B de muts, C de boe-
Kenp^s, Z) de lebbe, Ë een gedeelte van den üokdarm, F een Huk van den
twaalfvingerigendarm , G de milt. Men heeft by figuur 3. de groep vertoond
welke de dikke darmen maaken, met hunne ondertte zyde voor gezien. A ver-
toont een ftuk van den omgeboogendarm dat aan den blindendarm eindigt, B den
bmidendarin , C het begin van den kronkeldarm, D de eyrondc omwentelingen
van den kronkeldarm, die allen om een middelpiint loopen, en gelyk zyn aan die
des krOnkeldarms van den (Her, en van de andere herkaauwende dieren, die in
d t Werk belchrceven zyn , E vertoont eindelyk de overige omwentelinsen van

den kronkeldarm, en den regten-of endeldarm.

De lever en dc milt hadden dezelfde gedaante en waren od dezelfde wvze 'te-
plaacftals in het hertj de lever hadt van buiten eene zwarFagtig rooie Ideur en
van binnen eene grysagtige; zy woog een pond en een. gros. De lever was blaauw-
agtig van buiten en zwartagtig rood van binnen j derzelver gewigt bedroeg drie
oneen vyf grotten en een halven.

In eenige onderwerpen zat de regter nier wel zo veel als haare geheele lengte
bedroeg meer naar voren geplaatft dan de linker, en in eenigen "verfchilde dit
fiegts de helft van die lengte. De meetto rheebokken welken ik geopend heb, had-
den de kwabben der longen tot aan den wortel gefcheiden , ik heb ’er evenwel
ook gezien die aan raalkanderen vafl: zaten , gelyk die van het hert. Ik heb een
^groot been in het hart van den rheebok gevonden, gelyk in dat van het hert, maar
’er zat (Icgts, gelyk in het damhert, een hard kraakbeen terpliats vanhetkleine been.
De herflenen woogen twee oneen en een gros, en da agtcriierttanen vier grolfen.

De rheebok heeft vier tepels zo wel als het hert, zy waren op den afihnd van
ceneii duim van milkanderen geplaacll. Het roedehoofdje (rV, XXV H

heeft eene rolronde gedaante, deszelfs eind is zo klein dac men n-t kan onder-
fcheiden of h^zelve, gelyk in het hert, in een knopje of knobbeltje eindigt of
met. De z.iadballen zyn, gelyk die van dac dier, voor elkan leren <rmlaattt het
zy geheel en al of flegts voor een gedeelte; ik heb opgemerkc dac linker C O)
meettentyd.s naar voren, en de regter (P) naar agceren zat; ik heb ’er gevonden
die op deze wyze aan raalkanieren vaLfzaten, zoJat men dezelve niet naait el-
kmieren koude brengen. De pisblaas geleek naar die van het hert; de koorden
van de roede waren ook op dezelftle wyze in deze beide dieren geplaatft.

/

BESCHRYVING VAN DEN RHEEBOK.

De uiers van de zeeg , die voor de belcliry ving der wyfjes teeldeelen gediend
heeft, waren op vier duimen afftands van de klink, en op cenen duim negen lynen
van malkanderen geplaatft. Het hoofdje van den kittelaar was eene halve lyn hoog.
De hoorns der lyfmoeder zaten ter lengte van twee duimen drie lynen aan elkan-
deren verbonden. Daar liepen verfcheiden rimpels in de lengte door den hals der
lyfmoeder , en daar zat een rand by derzelver mond , die zeer breed was : de zaad-
ballen hadden eene eyronde gedaante, derzelver kleur was geelagtig van buiten
en witagtig van binnen.

Op het eiud der maand april eene draagende zeeg hebbende doen openen, vond
ik eene vrugt in eiken hoorn der lyfmoeder; daar zaten flegts vier knopjes in den
eenen en vyf in den anderen hoorn ; deze waren zeer groot , want de meeiten wa-
ren drie duimen lang, eenen duim vier lynen breed, en eenen duim drie lynen
dik ; men zag op de oppervlakte der knopjes , die naar den kant der lyfmoeder ge-
keerd was , een fcheur of eene fpleet van vier lynen langen van twee lynen breed , die
een ftuk van de lyfmoeder bevatte. Als men, ter plaats van een knopje, de lyfinoe-
der naar de eene, en het adervlies naar de andere zyde trok, begon het gedeelte
der lyfmoeder, dat in de fpleet bevat was, zig aan de randen uit dezelve los te
roaaken ; het ftuk van het adervlies dat een gedeelte van het knopje uitmaakte ,
opende zig langzaamerhand naarmaate het ftuk der lyfmoeder buiten uitkwam ,
en toen het adervlies en de lyfmoeder van malkanderen gefcheiden waren , fcheen
het knopje byna geheel aan de lyfmoeder gebleeven te zyn , tcrwyl er flegts een
overblyffel van eene fnotagtige ftof op het adervlies overig was; hetgeen bewyft:
dat het grootft gedeelte van yder knopje door de lyfmoeder gemaakt wordt, en
dat dezelven doorliet adervlies flegts bekleed zyn. Het fcheen my toe dat de ader-
vliezen der belde vrugten malkanderen met het eind van een hunner hoornen raak-
ten, en dat zy, om zo te fpreeken , in malkanderen gefchooven zaten, ten min-
ften zy waren op zulk eene wyze vereenigd dat het my moeijelyk viel dezelve te
fcheiden. Schoon ik het pisvlies niet geheel heb kunnen opblaazen , om dat het
gekwetftofniet geheel was, bemerkte ik egter dat deszelfs gedaante tennaaftenby
dezelfde was als die van het pisvlies der hinden, maar ik heb in hetzelve geen
zetfel gevonden ; dit was daar zonder twyfel met het vogt uitgeraakt, want ik
twvfel niet of daar zit in het vogt van het pisvlies der zeeg een zetfel van den-
zelfden aart als de paardenklomp , en gelyk aan dar, hetwelk ik in het pisvlies van
de koe, van de geit, van de ooy, van de hinde, enz, gevonden heb.

De vrugten waren tien duimen en een halven lang van de kruin van den kop
tot aan den aars, de eene was een mannetje en de andere een wyfje; het hait
zat byna over het geheel lighaam , en de levrey was wel getekend door verfcliei-
den geelagtige banden en vlakken ; daar zaten op den hals twee banden van die
kleur, derzelver breedte was van twee of drie lynen; zy ftrekten zig van de
plaats tuflchen de ooren tot aan de fchoft uit, vervolgens verlengden zy zig
langs ydere zyde van den rug en van de lendenen tot aan het kruis toe ; maar de
geele kleur wierdt op byna gelyke afftanden afgebrooken en maakte fle^gts ronde
vlakken, welker middellyn het vierde gedeelte van eenen duim evenaarde, en die
op eene rei en zo digt by malkanderen geplaatft waren, dat de meeften malkande-
ren raakten : men zag gelyke ronde vlakken die onregelmaatig boven op de fchou-
ders, op de zyden des lighaams, op de buikzyden, op de heupen, en boven op

M a

9

92 DE NATUURLYKE HISTORIE

de dijen zaten. De witte vlak, die rondom den aars zit van volwaffenen rheebok-
ken, die afchgraauw van kleur zyn met vaal vermengd, was in deze vrugt geelagtig
zo wel als de levrey ; zy hadden de Ipoorgezwellen en de hoeven puntig en aan
hun eind omgeboogen, dat eene vuil witte kleur hadt, terwyl het overige zwart-
.agtig was. De lengte van den navehlreng was van vier duimen, en de middellyn
bedroeg vier lynen.

Lengte van de pens van voren naar agteren, van de muts af tot aan
het eind van de linker bolronde verhevenheid . ' .

Breedte van dezelve • .....

H 'ogte • • . . . ■ .

•Dwarfche omtrek van het lighaara der pens
Omtrek van dezelve in de lengte gemeeten van voren by den flok-
darm, en van agteren op den top van de groote bolronde ver-
hevenheid- . . . ...

Omtrek van den hals der pens . . . .

Diepte der infnyding die denzelven van het lighaam affeheidt
Omtrek der bafis van de regter bolrondheid
Omtrek van de bafis der linker bolrondheid
Diepte van de infnyding die de beide bolronde verhevenheden van
één fcheidt ......

Lengte van de muts , . . , ,

Omtrek ter dikfte plaats . ...

Groote omtrek van de boekenpens - . . .

Kleine omtrek . . . . ’ , *

Omtrek van het lighaam der lebbe, in de lengte gemeeten .
Dwarfche omtrek ter diklie plaats
Omtrek van den flokdarm . . ...

Omtrek van den portier .... ,

Lengte van de grootfte tepeltjes der pens
Breedte . ... . .

Hoogte der middelfchotten van het netwerk der muts . .
Middellyn van de grootfte gedaanten van het net
Breedte der grootfte bladen van de derde maag
Breedte der niiddelften . . . ' .

Hoogte der grootfte plooijen van de lebbe . . . _

Lengte der dunne darmen van den portier tot aan den blir
darm .... ...

Omtrek van den twaalfvingerigendarra op de dikfte plaatfen .
Omtrek op de dunfte plaatfen . _ . . • .

Omtrek van den nugterendarm op de dikfte plaatfen
Omtrek van denzelven op de dunfte plaatfen
Omtrek van den omgeboogendarm op de dikfte plaatfen . .
'Omtrek van denzelven op de dunfte plaatfen
Lengte van den blindendarni ....

Omtrek van denzelven ter dikfte plaats «...
Omtrek ter dunfte plaats . • •

.Omtrek van den kronkeldarm op de dikfte plaatfen
‘Omtrek van denzelven op de dunfte plaatfen
Omtrek van den regtendarm by den kronkeldarm

voeten, duimen, lynen.
11 •

O.

8.

9*.

O.

II.

o.

O.

4-

ï'

2.

2.

6.

I.

II.

o.

0.

TO.

9-

O.

3-

5-

o.

lO.

o.

o.

7-

o.

o.

2.

0 .

o.

4-

9-

0.

II.

0 .

o.

8.

4-

o.

5-

8.

1 .

3-

9-

0.

6.

0 .

0.

I.

3-

o.

I.

6.

o.

0 .

4-

o.

0 .

I.

o.

0 .

I.

o.

0 .

4-

o.

I.

6.

o.

• 0 .

3-

o.

0 .

6.

' 23 .

0 .

0 .

0 .

I.

6.

0 .

I.

9-

0.

I.

6.

0 .

I.

9-

0.

2 .

0 .

0.

I.

6.

0 ,

7-

0 .

0 .

6.

0 ,

0 .

3-

o.

0 .

5*

0 .

0 .

1 .

6.

0 .

. 3-

0.

93

BESCHRYVING VAN DEN RHEEBOK.

Oïntrek van den regtendarm by den aars
Lengte van den kronkel-en regtendarm te famen
Lengte van de geheele darmbuis, zonder den blindendarm
Lengte van de lever ....

Breedte . • . ...

Derzelver grootfte dikte ... .

Lengte van de milt . ...

Breedte • • • ...

Likte . .....

Dikte van het alvleefch ....

Lengte der nieren . .

Breedte . . .

• • • • i •

Lengte van het zenuwagtig middelpunt, van de holle ader
de punt ....

Breedte . • , . * ^ ,

Breedte van het vleefchig gedeelte tulTchen het zenuwagtj|
delpiint en het borftbeen . . . •

Breedte van ydere zyde van het zenuwagtig middelpunt .

Omtrek van den bodem van het hart . . _

Hoogte van hetzelve , van de punt tot aan het begin van
genflagader .

Hoogte van de punt af tot aan het lorgenzakje
Middellyn van de groote flagader van buiten naar buiten ge
Lengte van de tong . . .

Lengte van het voorft gedeelte van hei: toompje af tot het
Breedte van de tong- ... . .

Breedte van de vooren van het verhemelte
Hoogte der randen . •

Lengte der randen van den ingang des ftrottenhoofds .

Breedte dier randen . • . . •

Aflland tuflehen de onderfte einden
Lengte van de herffenen • • •

Breedte van dezelven. ...•••

Dikte • , k- * ■ ‘

Lengte van de agterherlTenen

Breedte . • ■ ’ . *

Dikte . •

Afftand tufTchen den aars en den balzak ....
Hoogte van den balzak .....

Lengte . ....

Breedte van voren • « • • *

Aflland tuHchen den balzak en den mond der voorhuid . . .

Aflland tuflehen de randen der voorhuid en het ruedehoofdje . .
Lengte van het roedehoofdje ■ • . ■ •

Middellyn . . ,

Lengte der roede, van de fplytlng der Iponsagtige lighaamen af tot
aan de inplanting van de voorhuid
- Breedte van de roede ...

Dikte . • ♦ ...

Lengte der zaadballen ■ .

M 3

voeten.

duimen. lynen.

O.

4'

6.

. 14'

O.

o.

. 37*

o.

o.

0.

7-

o.

o.

4-

o.

o.

I.

0.

o.

4-

4*

o.

o

0'

6 .

o.

0.

9-

o.

o.

3*

o.

3.

4-

o.

I.

0’

o.

0.

aan

o.

3.

3*

o.

4.

o.

ld-

o.

I,

4*

. o.

2.

5-

. o.

7.

6.

Ion-

0,

o

0"

6.

o.

3.

6.

ten. o.

0.

7-

0.

4-

4'

ld. 0.

I.

2.

0.

o.

10.

, o.

o.

2..

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o,

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

!•

8 .

2 .

o. 3’

3.

I.

I.

I.

I.

8 .

o. II.

5-

2.

3.

I.

3-

0.

1.

6 .

0.

4*

1.
6 .

7*

8 .

o. i|-.

5 '

o. 2 .

0. 3*

1. 8»

..|ei'0 O «

«94

DE NATUURLYKE HISTORIE,

Middellyn van dezelven . , » ■ ,

Breedte van den ópperbal , ^

Dikte j •

Lengte der afvoerende vaaten

Middellyn van het grootft gedeelte hunner lengte

Oratrek digt by de pisblaas . ^

Lengte der koorden van de roede

Middellyn . . . '

Groote omtrek van de pisblaas

Kleine omtrelc van dezelve

Lengte van de pisbuis . . ‘ ^ '

Omtrek . . . ,

Lengte van de zaadblaasjes ‘ .

Breedte . , ' '

Dikte . . ; * •

Lengte der voorftanderen . * . ‘ ,

Breedte . .... *

Lengte van het geheel lighaam eener zeeg in eene regi
meeten van het eind van den bek tot aan den aars
Hoogte van het voorfte ftel
Hoogte van het agterfte ftel .

Lengte van den kop van het eind van den bek tot agter
Omtrek van het eind van den bek agter de neusgaten g(
Omtrek van den kop agter de oogen genieeten
Omtrek van het lighaam agter de voorpooten eemee’ten
Omtrek van hetzelve ter dikfte plaats ^ ®

Omtrek voor de agterpooten gemeeten . . * ,

Afftand tuflehen den aars en de klink
Lengte van de klink .

Lengte van de lyfmoeder fcheede

Omtrek van dezelve

Groote omtrek van de pisblaas

Kleine oratrek van dezelve

Lengte van de pisbuis

Omtrek van dezelve ...

Lengte van den hals en van het lighaam der lyfmoeder
Omtrek van derzelver lighaam
Lengte van de hoornen der lyfmoeder , * . *

Omtrek van dezelven op de dikfte plaatfen
Oratrek van het eind van yderen hoorn
Afftand in eene regte lyn gemeeten tuftchen de zaadbaliei
emd van yderen hoorn ....

Lengte van de kromme lyn welke de trompet doorloopt
Lengte der zaadballen

Breedte . . . . ’

Dikte ....

voeten, duimen, lynea.

O.

I.

2.

O.

o.

2.

0.

o.

1

2 •

I.

o.

O.

. o.

o.

f

o.

o.

, o.

9-

o.

o.

o.

1

2 •

I.

I.

O.

o.

8.

o.

o.

I.

6.

o.

o.

9-

o.

I.

4*

0.

0.

6.

o.

o.

4*

o.

o.

. 4-

o.

o.

2^.

ge-

• 3-

2.

O.

I.

lO.

6.

2.

4-

o.

•en. o.

o.

7-

n. 0 .

4.

0.

I.

o.

o.

. I.

8.

6.

2.

o.

0.

I.

9-

o.

O.

I.

o.

0.

0.

8.

o.

5’

o.

o.

4-

6.

I.

2.

6.

0.

9*

6.

o.

I.

o.

o.

I.

2.

. o.

I.

6.

o.

I.

.o.

o.

4-

o.

o.

I.

lO.

o.

o.

4.

et

o.

I.

O.

. o.

I.

6.

0.

o.

5-

0.

o.

3-

o.

o.

2.

De rheebok gelykt met minder naar het hert en naar het damhert door zyn ge-
raamte (/*/. XXI' II ) dan door zyne weeke deelen ; deze drie dieren hebben het-
zelfde getal beenderen in alle de deelei^van hun lighaam, behalven in den Haart,

^uyac dU

95

BESCHRYVING VAN DEN RHEEBOK.

die in den rheebok uit vyf vallche wervelbeenderen beftaat. Hy heeft ook geene
baaktanden in het bovenfl: kaakbeen zo als het hert, maar alle zyne overige tan-
den verfchillen niet het geringd van die van het hert en van het damhert, ten zy
door de grootte, welke zy evenredig hebben aan de mindere grootte van het
dier.

Het tongbeen van den rheebok gelykt meer naar dat van het hert dan naar dat
van het damhert; het verfchilt ondertuffchen van die beiden daarin, dat de takken
van de vork plat zyn op de zyden in plaats van rond te zyn , gelyk in het hert en
in het damhert, hetgeen dezelveu naar evenredigheid breeder maakt.

Als men de afmeetingen, die in de volgende tafel zullen worden opgegeeven,
met die vergelykt, welken men in de belchry vingen van het hert en van het damhert
vindt aangetekend, kan men de voornaame verfchillen zien, die in de evenredig-
heden der beenderen van die dieren plaats hebben Zy zyn op dezelfde wyze ge*
plaatil en geleed of vereeuigd ; men zoude zelfs kunnen zeggen dat de rheebok het
hert en het damhert meer door zyne beenderen dan door zyne uitwendige deelen ge-
lykt , omdat ’er onder yderen oogput een indrukzel is gelyk aan die, welke men terzel&
de plaats van de traanputten , ouder de oogputten van het hert en het damhert vindt;
dit indrukzel is naar evenredigheid in den rheebok byna even diep, fchoon het
geene traanputten heeft. Hy heeft gelyk het hert en her damhert eene ledige plaats
of onene holte aan ydere zyde van de eigenlyke neusbeenderen, tuirdien een de-
zer beenderen, het voorhoofdsbeen, en het been des bovenften kaakbeens, enz,
bevat. Deze holte is omtrent tien lynen lang en vyf lynen breed op de breedfte
plaats ; de beenige plaatjes welke men hier vindt fchyuen veel grooter en minder
poreus dan in het hert en in het damhert.

Lengte van den kop van eenen rheebok die van zyne fpieren en
beklcedzelen ontbloot is, van het eind des bovenften kaakbeens
tot aan de plaats tuflchen de beide verlengingen des voorhoofds-
beens die het gewei draagen . * • •

Breedte van den bek . . . . •

Breedte van den kop ter plaatfe van de oogputten gemeeten . .
Lenute van den kop ter plaats van de oogputten . ■ .

Lengte des onderften kaakbeens van het eind der fnytanden tot aan
. de kromte van deszelfs takken ....

Hoogte van den agterkant van den kop
Breedte . • * .

Breedte van het onderft kaakbeen voor de fnytanden gemeeten.
Breedte ter plaats van de ftangruimtens . . • .

Hoogte der takken van het onderft kaakbeen tot aan het knokkel-
wyze uitfteekzel gemeeten . . ...

Hoogte tot aan het kroonsw'yze uitfteekzel ....
Breedte ter plaats van de kromte der takken . • . .

Breedte der takken onder de groote uitranding . . _ .

Afftand tuftehen de kromten der takken van buiten naar buiten ge-
meeten .....

Afftand ta.Tchen de knokkclwyzc uitfteekzel

Dikte des voorften deels van het been des bovenften kaakbeens • •

Breedte van dat kaakbeen ter plaats van de ftangruimtens . • •

voeten, duimen, lynen.

O.

6 ,

O,

o.

I.

o.

o.

3'

4*

o.

3-

4-

o.

6.

o.

o.

4-

4-

o.

4*

o.

O.

6.

o.

o.

5*

o.

3.

2.

o.

3*

3-

o.

I.

7*

o.

o.

lO.

o.

2.

6.

o.'

I.

5*

o.

O.

1

o •

o.

I.

3-

95

DE natuur LYKE HISTORIE,

Lengte van de bovenfte zyde ....
Afftand tuflchen de oogputten en de opening der neussaten
I.engte van die opening . ... *

Breedte van dezelve ....

Lengte der eigenlyke beenderen van den neus . ' . ’

Breedte ter breedfte plaats
Lengte der oogputten *

Hoogte van dezelven , *. ' '

Lengte van het gewei . . ’ ’

Omtrek van het gewas . * * '

Lengte der langRe fnytanden buiten het kaakbeen '

Derzelver breedte aan het eind ...

Afftand tulTchen de fny-en baktanden

^Tandei^zi/*'*'^ gedeelte des bovenlten kaakbeens dat voor de 'bak-

Lengte van de grootften dier tanden buiten het been’

Breedte van dezelven . ...

Dikte . . . . ; • • _

Lengte der twee voornaamfte deelen van het tonsbeen
Breedte ter fnialfte plaats . . . . ° .

Lengte der tweede beenderen

Breedte van dezelven , ' , ’ . ‘ ^

Lengte der derde beenderen . ,* ’

Breedte

Lengte van de takken der vork

Breedte van dezelven m het midden ’ . * ’ ’

Lengte van den hals . . «...

Lengte van het gat des eerften wervelbeens van boven naar bene
den .....

Lengte van de eene zyde naar de andere

Lengte der zydelingfche uitfteekzelen van voren naar agte’ren

Breedte van het voorfte deel des wervelbeens . ° .

Breedte van het agterft gedeelte . . *

Lengte van de bovenfte zyde .

Lpngte van de onderfte zyde

Lengte van het lighaam des tweeden wervelbeens .

Hoogte van deszelfs doornagtig uitfteekzel . . ’ ’

Breedte van hetzelve ....

Lengte van het lighaam des kortften wervel’beens ,* dat liet zeven-
de is ...

Hoogte van het langft doornagtig uitfteekzel, hetwelk dat van het
zevende wervelbeen is , .

Deszelfs grootfte breedte . ’ . ’

Deszelfs grootfte dikte . . ’

Hoorte van het kortft uitfteekzel hetwelk dat van het zevende iver
velbeen is - . . ‘ .

Oratrek van den hals, gemeeten op het zesde en zevende wervel
been, dat de dikfte plaats is . . wervei-

Lengte van dat gedeelte der ruggraat, hetwelk uit de wervel’been-
deren van den rug beftaat . . . vvcrveioeen

Hoogte van het doornagtig uitfteekzel des eerfte’n wervelbeen'^
Hoogte van dat vaji het derde, dat het langft is rvemeens ,

voeten

O.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

(luimen, lynetj.
cj. O.

3 . 4 .

I. 10,

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

b.

o.

o.

o.

o.

3.

0.

1.
I.
8 .

4"
o.
o.
. I.

3,

o.

o.

0.

1.

o.

o.

o.

o.

o.

0.

1.

8 .

o.

0.

1.
I.
I.
I.

0.

1.

o.

II.

1.

2 .

3-

o.

10 .

5.

4.

1 '

3-

10 .

i;

I.

6 .

1.
8 .

H-

9 -

6 .

I

6 .

11.

■ 2,

9*

2.

7.

I. 10 .

o. 10 .

o.

o.

o.

I.

o.

o.

o.

6 .

II.

I.
6 ,
I.

3«
9-

o.

3 . o.

3. 3.

Hoogte

BESCHRYVING VAN DEN RHEEBOK.

9 ?

Hooete van dat van het laatfte, dat het korft is . '

Breedte van dat van het laatfte, dat het breedft is . • •

Breedte van dat hetwelk het fmalft is . . • • , • .

Lengte van het lighaatn des laatften wervelbeens, dat het langft is
Lengte van het lighaam des eerften wervelbeens, dat het kortft is

Lengte der cerfte ribben . • ’

Hoogte van den driehoek dien zy maaken
Breedte ter breedfte plaats

Lengte van de agtfte nb, die de langfte is . . ,

Lengte van de laatfte der valfche ribben, die de kortfte is . .

Breedte van de breedfte rib . • . • • ' ' .

Breedte van de fmalfte • . : • - '

Lengte van het borftbeen jn'-

Breedte van het zesde been , dat het breedft is , . «

Breedte van het eerfte been, dat het fmalft is ...
Dikte van het derde been, dat het dikft ^ ,

v^jn het zevende been^ d^t het dunit is • • ♦

Hoogte van de doornagtige uitfteekzelen der lendenwervelbeende^

BrSdte van’ dat van het derde , dat het breedft is ...

Breedte van dat van het laatfte , dat het fmalft is . .

L^gte van het zydelingfch uittteekzel des vierden wervel

LeSgteTan 'hif lighaam 'der le'ndenwe’rvelbeenderen •

Lengte van het heiligbeen •

Breedte van het voorft gedeelte ...

HooJe van hS doornagtig uitfteekzel des eerften valfchen wervel

wa^elb=e„3 'v,,. denfean. da. he,

L.'ngfe des laatften, dat het kortft is . • •

Middellyn van hetzelve . . ‘ . . '

panswyêe holligheid, tot

bS? de"S."s S4°rï'anSs^e heiligheid ' . . .

voeten, duimen, lynen.

toont

Breedte der waare takken te famengenomen
Lengte van de goot . • '

Breedte in het midden • ^ •

Dieüte v<in de goot • n • 1

Diente der uitranding van het agterft eind
Afftand tuflehen de beide einden der uitran
buiten gemeeten . ,

Lengte der eyronde gaten . ^ •

Breedte . ■ .

Breedte van het bekken . . .

/</. Dee^.

o.

o.

o.

o.

Q*

o.

o.

4-

. 0.

I.

I.

. 0.

0.

8.

o.

3-

9-

o.

2.

9-

0.

I.

5-

o.

8.

2,

o.

5*

O.

o.

o.

7-

o.

p.

2.

. o.

9-

9'

0.

I.

4-

o.

o.

o.

o.

4.

p.

o.

I.

o.

p.

9.

0.

I.

o.

0.

0.

7*.

>

o.

I.

4.

0.

Q.

II.

0.

3-

2,

0.

2.

3*

0.

0.

9«

d

L

O.

• *5.

o.

o.

7«

Q.

p.

4-

Q.

o.

1

2’

Q.

2.

3’

o.

3-

6.

o.

o.

8,

0.

o.

8*

0.

p.

7.

0.

p.

3t

0.

0.

6.

0,

2.

o.

Q.

I.

ft.

o.

P.

ir.

p.

r

O.

9n

o.

2.

3t

o.

I.

2.

o.

P.

9i

o.

I.

lp,

N

98

DE N A T U U R L Y K E HISTORIE',

Hoogte van hetzelve .

Lengte van het fchouderblad

Lengte van deszelfs bafis

Lengte van de agterftc zyde

Lengte van de voorfte zyde

Breedte des fchouderblads op de fnialfte plaats

Hoogte van den doorn op de verhevenfte plaats

Middcllyn van de panswyze holligheid

Lengte van het fchouderbeen

Onitrek op de fmalfte plaats

Middellyn van deszelfs hoofd . / . ;

Breedte van het bovenft gedeelte ; *; ’

Dikte . . . \

Breedte van het onderft gedeelte

Dikte . ;

Lengte van de cllepyp ....
Dikte ter dikfte plaats . . . .

Hoogte van den elleboogsknokkel
Breedte van denzblven a'an het eind . . . ,

Dikte ter dunfte plaats . . . .

Lengte van het ftraalbeen ...

Breedte van deszeifs bovend eind

Dikte op de binnenfle zyde

Dikte op de bultende zj^de . . .'

Breedte van het midden des beens . •

Dikte . • . . :

Breedte van het onderd eind . . .

Dikte . . . .

Lengte van het dijebeen . . • .

Middellyn van deszelfs hoofd

Middellyn van het midden des beens

Breedte van het onderd eind

Dikte van hetzelve . ■ .

Lengte der kniefchyven . . . .

Breedte ...

Dikte • . ...

Lengte van het fcheenbeen • . . • .

Breedte van deszelfs hoofd

Dikte . . . . .^

Omtrek van het midden des beens -. • .

Breedte van het onderd eind ter plaats van de enkelen
Dikte .....

Hoekte van de voorhand
Lengte van het hielbeen

Breedte van hetzelve . . , .

Dikte op de dunde plaats . . . .

Hoogte van liet tvigge-en fchipbeen te famengenomen

Lengte van de pypeh der voorpooten

Breedte van het hovend eind

Dikte . ....

Breedte van het midden des beens ï

voeten, duimen, lynen.

O.

2.

6.

O.

5-

o.

O.

3 -

2.

o.

5 '

0.

o.

4-

II.

o.

o.

7 -

o.

0.

9 .

o.

o.

9 -

o.

5 '

lO.

o.

I.

9 *

o.

I.

o.

o.

I.

3 .

o.

I.

è.

0.

I.

I.

0.

I.

0.

o.

7 -

3-

o.

o.

I.

o.

I.

3 -

o.

o.

lO.

o.

o.

I.

o.

6.

I.

o.

o.

II.

o.

o.

6.

0.

0.

5.

0.

0.

8.

o.

o.

3 *

o.

I.

0.

o.

o.

7 .

o.

7.

o.

0.

0.

8.

o.

c.

6.

o.

I.

5*

o.

I.

10.

o.

I.

o.

o.

o.

7 -

o.

o.

6,

o.

8.

lO.

o.

I.

5'

o.

I.

7 ’

Q.

2.

I.

o.

I.

I.

o.

0.

9 -

o.

O.

10.

0.

2.

o.

0.

o.

7-

0.

o.

3 -

o.

o.

5-

0.

5-

II.

0.

o.

9 *

o.

o.

7*

0.

5-

BESCHRYVING VAN DEN RHEEBOK.

Dikte • , - • . ■ • .

Breedte van het onderft eind

Dikte . . . :

Lengte van de pypen der agterpooten

Breedte van het bovenft eind

Dikte • •

Breedte van het midden des beens

Dikte • ' /I • * * *

Breedte van het onderft eind :

Dikte ... .

Lengte van de beenderen der eerfte regelen
Breedte van derzelver bovenft eind
Breedte van derzelver onderft eind
Dikte op de dunfte plaats . .

Lengte van de beenderen der tweede regelen
Derzelver breedte op de fmalfte plaats
Derzelver dikte op de dunfte plaats
Lengte van de beenderen der derde regelen
Derzelver breedte •

Derzelver dikte * • •

99

veeten, duimen, lynen.’

^ •

o.

0.

5-

o.

o.

lo.

• • •

o.

o.

6.

• •

0.

7-

o.

• «.

0.

0.

9*

• _ •

0.

0.

?•*

• • •

o.

o.

6 .

« •

p.

0.

7- .

« • «

o.

o.

10.

• « -

o.

o.

7-

• • •

o.

I.

4*

* • •

o.

o.

5.

.

o.

o.

5.

• • •

o.

o.

4.

• • ^

o.

o.

10.

• • •

o.

o.

4*

•' •

o.

o.

4.

• •

o.

I.

o.

• «

o.

o.

4,

• 5

0.

0,

5»

N 2

ïoo

DE NATÜURLYKE HISTORIE,

beschryving

VAN DAT GEDEELTE VAN HET KABINET,

HETWELK BETREKKING HEEFT TOT DE NATÜURLYKE HISTORIE

VAN DEN RHEEBOK.

Nö. DCXXII. Drie vrugten van eene zeeg.

‘ Zy zyn geboogen zo als die van de koe, van welke bynominer CDXXXVIII
is verflag gedaan. Zy zyn tennaallenby vyftien lynen lang.volgens de kromte
des ligbaams van de kruin van den kop tot aan den aars gemseten ; man onder*
Icheidt aan dezelven den mond, de oogen, de ooren, en de gefpleeten hoeven,
die reeds wel gevormd zyn.

No. DCXXlIl. Twee vrugten van eene zeeg, die veel grooter zyn
dan de voorgaande.

Men vindt de befchryving van dcrzelver levrey in de belchryving van den rhee*
bok, blz. 91.

No. DCXXIV. Been uit bet hart van eenen rheehok.

Dit is hetzelfde been van hetwelic in de befchryving van den rheebok, blZ. ^90
melding gemaakt is. Hetzelve is Ilegts agt lynen lang?

No. DCXXV. Het geraamte van eenen rheebok.

Hetzelve is drie vosten twee duimen en eenen halven lang van het eind der kaak-
beenderen tot aan het heiligbeen i de lengte van den kop bedraagt zeven duimen
en een halven, en deszelfs omtrek is van eenen voet agt lynen, voor het gewei
en op de hoeken van het onderd kaakbeen gemeeten. Het koffer heeft eenen voet
elf duimen oratreks op de dikfte plaats; de hoogte van het voorde del is van
twee voeten drie duimen en een halven van den grond af tot boven het langde
doornagtig uitdeekzel van alle die der wervelbeenderen, en het agterde del is twee
voeten vier duimen en een halven hoog van den grond af tot boven het heupbeen.
Dit gerannte (PI. XXi^ll') heeft ten onderwerpe gediend voor de befchryving
der beenderen van den rheebok. Het gewei van dit geraamte heeft zes fcheuten,
de einden der dammen mede voor fcheuten gerekend; hetzelve is agt duimen
lang; ydere dam heeft drie duimen omtrek by het gewas; d;rzclver uiteinden
daan op eenen afdand van twee duimen tien lynen van elk inderen af.

No. DCXXVl. Het tongbeen van eenen rheebok.

Dit is het tongbeen van hetwelk in de befchryving van den rheebok, blz. 95
melding gemaakt is, en welks afmeetingen in deze befchryving blz. 96 zyn opge-
geeven.

No, DCXXVII. Kop van eenen rheebok, aan welken de fpieffen be-
gonden uit te botten.

Deze kop is niet geheel, dezelve is tien duimen tien lynen lang van het eind
der fny tanden tot aan het agterhoofd : de verlengingen des voorhóofdsbeens zyn

BESCHRYVING VAN HET KABINET. loi

omtrent*tien lynen hoog, en hebben zeftien lynen omtreks. De fpiefTen zyn flegts
omtrent eenen halven duim hoog en even dik als de verlengingen des vouraoofds-

No. DCXXVIII. Spiejjen van eenen rheelok.

Zv hebben twee duimen omtrek by het gewas dat reeds wel gevormd en inet
gefteente omzet is; de regterfpies is gedeeltelyk afgebrooken ; de lengte van die
van de liokerzyde is van twee duimen en een halven, en de omtrek van vyHi'-n
Ivnen aan het eind; daar zit geen gefteente op het grootfte deel van haare lengte.

^ No. DCA-XIX. Kop van eenen rbeebok met een geivei dat zes jeheU'

ten heeft.

Deze kop is zeven duimen en eenen halven lang van het eind der fnytamien tor
aan het asterhoofd, en heeft eenen voet zes lynen oratreks voor het gewei en op
de hoeken van het onderft kaakbeen gemeeten: de ftammen zyn omtrent agt dui-
men lans en hebben drie duimen omtreks by de gewaflen, die breed zyn en een
ïroot gefteente hebben. De paailcjes der ftummen zyn zeer verheven, en zuren
voornamelyk op de binnenzyde van yderen ftam; zy hebben elk dne fcheuten,

hun eind daar onder begreepen. , rt .

No. DCXXX. Gewei van eenen rbeebok van zes fcheuten.

Dit gewei is grooter dan het voorgaand , yder ftam heeft omtrent negen dui-
men lengte en drie duimen en een halven omtreks by de gewaflen; voor het ove-
ïige gelfkt dit gewei naar het voorgaand door het getal der fcheuten , de hoeda-
uighefd der gewaflen en van derzelver gefteente, de dikte der paailtjes, derzel-

ver pq;j^xXI. Gewei van eenen rbeebok , met agt ongeluk verdeelde

fcheuten.

De linker ftam (z?, fig. i , PI. XXV lil') heeft ftegts drie fcheuten C D),
waar onder nog deszelfs eind'(D) begreepen is, maar daar zitten er vier aan den
ÏSer ftam fl), een naar voren, twee (G //) naar agieren, beha ven het
eind fO van den ftam. Dit gewei is agt duimen lang, de ftammen hebben om-
trent vier duimen oratrek by de gewaffen ; de paaltjes zyn nog dikker en hooger
dan die der beide geweijen by de twee voorgaande nommers befcliri.e,en,

No DCXXXII. Mismaakt s;etvei van eenen rbeebok
De regter’ ftam (A, fg. 2. PI. XZ^///) is naar gewoonte gemaakt, maat
Anker is buitenvvaards uitgeboogen, eenen duim boven het gewas; hy
ftrekt zlg ter lengte van drie duimen naar omlaag uit, dit gedeelte vm den ftam
bv de plaats (B), alwaar het eenen elleboog of winkelhaak maakt, drie klei-
ne fcheuten (C D É) uit, welker rigcing loodregt naar omhoog is; deszelfs emd

(F) fchvnt afgebrooken te zyn. ,

No. DCXXXllI. Xnder mismaakt gewei van eenen rbeebok.

De re<^ter’ftam heeft geene fcheuten , _hy maakt eenen winkelhaak of eeiie regt-
hoekige*^bogt naar voren toe, een weinig hooger dan het midden zyner lengte;
liet bovenft deel van den linker ftam is naar voren geboogen, en zyn eind aige-
brooken; daar zit aan dezen ftam flegts een kleine fcheut. Die gewei zit aan den
ken vaft, en is, even a^s c’e beenderen van den kop, geelagtig van kleur, het-
ceen veroorzaakt is door het verblyf dat het in Bourgogne, alwaar het gevon-
den is , onder den grond gehouden heeft.

N 3

102

DE NATUURLYKE HISTORIE,

No. DCXXXH^ ^ndcr mismaakt gewei van een rbeebok.

Yder ftam (y? ZJ, 3 ^XFIU') is in twee takken (C D E F) ^ van
zyn begin boven het gewas af verdeeld, de langde der vier dammen (£) is vyf
duimen en een halvcn lang, en maakt een gedeelte van den linker (lam (É) uit;
de kortftc (C) is cenen duim minder lang; twee van die takken (D p) zyn naar
voren en een weinig naar de linkerzyde geplaatd; derzelver rigting is byna lood-
regt; dc agterde takken zyn ook een weinig ter linkerzyde gerigr.

No, DCXXXV. Ander mismaakt geivei van een rheebok.

De regfer dam (^A , fig. 4, PI. XXFllI') is een weinig naar agteren geboo*
gen, hy heeft dnefcheuten, zyn eind daar onder begreepen; de linker dam (E)
is veel mismaakter, en om zo te f})reeken dubbeld; eenen hal ven duim boven het
gewas fC) heeft hy aan dc agterde zyde twee vry lahge fcheiiten (D E), die
naad elkanderen daan. Deze dam is zeven duimen en eenen halven lang; des-
zeds bovenkant is plat aan dezyden, naar agteren geboogen, en een weinig
gedraaid; dezelve eindigt in twee kleine fcheuten (GH), waarvan de een w
korter is dan de ander. Aan den binnenkant van de verlenging des voorhoofds-
beens die dezen dam draagt, vindt men een ander gewas (/), waar uiteen twee-
de dam QK) te voorlchyn komt, die dezelfde rigting als de beide voornaame
dammen volgt, en welker lengte van zes duimen is.

No. DCXXXV'1. Aienwgroei van eenen rheebok.

Daar zit degts een fcheut aan yderen dam; het vel dat dezen nieiiwgroei be-
kleedt is wel bewaard , maar daar zit flegts weinig hair op.

No. DCXXXVJl. Mismaakte nieuwgroei van een rheebok.

De linker dam is geheel gevormd, en heeft twee fcheuten omtrent eenen duim
boven het gewas. De regter dam is naar buiten en naar omlaag geboogen ; de fcheut
van dezen dam die met den eerden fcheut van den anderen ftam overeenkomt
heeft eene loodregte rigting naar boven; het overige, is niet ten vollen gevormd^
en fchynt gedeeltelyk afgebrooken.

No. DCXXXVllI. Doorgefneeden fpieffen van eenen rheebok.

Deze Ipiedèn zyn met de kroonen in de lengte doorgefneeden , men ziet inwen-
dig de lamenvoegingj die de fpies en de kroon verbindt; ik heb dezelve met wei-
nig moeite van den anderen gefcheiden , en toen vertoonden zig de tanden van
den naad, welken zymaaken, bloot.

No, DCXXXIX. Doorgefneeden gewei van een rheebok met zes fcheU'
ten.

Dit gewei is in de lengte en in de breedte doorgefneeden geworden , zo dat
men in deze doorfneede de famenvoeging gewaar wordt, die het gewei en de
kroonen vereenigt, benevens de verfchillende kleur van het gewei en van den
bafl, op dezelfde vvyze als aan het gewei van het hert.

No. DCXL Gewei van eenen Amerikaan fchen rheebok.

Dit gewei {PI. XXIX, fig. i) zit aan het voorhoofdsbeen {A) vaft, dat veel
breeder en minder hoog is dan dat der Europeaanfehe rheebokken ; ook ftaan de
beide gewaffen , die malkandcren in de meefte rheebokken raaken , en in anderen
flegrs eenige weinige lyneii van elkanderen ftaan, in den Amerikaanfchen rhee-
bok twee duimen van malkandcren De verlengingen des voorhoofdbeens, die het
gewei draagen, zyn vier lyncnlang, en hebben twee duimen en een halven om-

c.Arji.

Jc7rv.~VI.

:flxxix.>

BESCHRYVING van het kabinet. 103

treks. Het gewei is byna even lang, en heeft hetzelfde getal fchcnten en dezelf-
de pa'arlties als dat van den gewoonen rheebok, en het is van denzelfden aart;
maar het verfchilt daarvan door de kromte der Hammen , de plaatfing der fcheu-
ten en der paarltjes en de dikte dcrgewaflen. De tlamraen zyn omtrent negen dui-
men lang, en hebben drie duimen omtreks bydekraagen, die dun zyn, en wel-
ker gefteente zig byna verwarren doet met de paarltjes der Hammen; yderc Ham
Haat Ichuinfch van binnen naar buiten geplaatH op een derde gedeelte van zyne
lengte; vervolgens kromt hy zig naar voren en naar binnen, zodat ’er uiHchen
derzelver beide uiteinden eena opening van zes duimen drie lynen overblyft. Da
Hammen hebben yder twee fcheuten (B C -D Ai), welker rigting lordregt naar
boven Hrekt; de eerHe (B C) Haat op de bovenlle en binnenHe zyde van dien
Ham, anderhalven duim boven het gewas (F G), en de tweede {D Li') drie
duimen en een hal ven hooger; de paarltjes zyn voornamelylt op de binnenHe en
voorde zyde der Hammen geplaatH. ^

No. DCXLL Ander gewei van eenen Amenkaanfcben rheebok.

Dit Huk verfchilt niet van het voorgaand dan daarin dat het Huk des voorhoofds-
beens hetwelk men tuflehen en een weinig voor, de beide Hammen vindt, met het
vel van het dier bedekt is , en met hair dat meer dan een halven duim lang is. Dit
hair is vaal aan zyne punt, en het overig gedeelte zyner lengte bruin, en meet
of min rood-of zwartagtig van kleur. . ,

No. DCXLll. Gewei van eenen Amerikaanjchen rheebok met tien oa-
gcLyk verdeelde fcheuten.

De linker Ham (z/, Pl. XXIX, fig. 2) heeft vier fcheuten (B C D £), en
deregterdrie (^FG H), zonder het eind (/ K) van yderen Ham mede te reke-
nen ;^de fcheuten zouden aan dit gewei gelykelyk verdeeld zyn , indien men niet
eenen kleinen fcheut (O) naaH den tweeden fcheut op den linker Ham vendt ; de
Hammen zyn elkflegts omtrent negen duimen lang, en hebben ongeveer vier dui-,
men omtreks. Men kan uit deze afmeetingen opmaaken dat het gewei van dit
dier niet langer noch diltker is dan dat van den gewoonen rheebok.

104

DE NATUURLYKE HISTORIE,

DE HAAS *

talrykfle dieren zyn geenzins de niittigfle; niets is zelfs fchadelyker,
^1 D p dan diC menigte van rotten, veldmuizen, Ipringhaanen , rupfen , en zo
vecle andere inlekten, van welken de Natuur de fterke vermenigvuldi-
ging veel eer fchynt te gedoogen en toe te laaten, dan te beveelen : maar
da haazcn en konynen zyn te gelyk talryk en nuttig voor het menfchdora : de
liaazen vindt men overal en zeer menigvuldig onder allerleije Ingtttreeken ; de
konynen, icitoon ocrfpronkelyk aan eenigc landdreeken eigen , vermenigvuldigen
zo verbaazend op alle plaatièn, werwaards men hen gevoerd heeft, dat het bykans
onmogelyk is ben nit te roeijen , en het veel moeite koft het getal te verminderen,
wanneer het te groot of tot ov^erlad geworden is.

Wanneer \vy ’t oog vefligen op die onbepaalde vrugtbaarheid aan elke foort
vergund, op de ontelbaare voortbrengzeis, die ’er waarlchynlyk uit ftaan voort te
lamen, op de fchielyke en verbaazende vermenigvuldiging van zekere dieren,
die eensklaps , als ’t ware , uitbotten , onmiddelyk voortteclen , en by millioenen
aankomen om de velden te verwoeden, ftaan wy verfteld, dat zy de Natuur niet
verdelgen; wy vreezen, dat hun getal alles zal vernielen, en denken, datzy,
na allen voorraad vcrllonden te hebben , zelve zullen omkoraen.

Men ziet inderdaad met ontfteltenis die dikke wolken , die ontelbaare heirlegers
van gevleugelde infekten, die uitgehorgerd en greetig naar alles wat hen voor-
komt , den gebeden aardkloot fchyncn te dreigen , in de vmgtbaare vLkten van
Egypte, Polen, ofindiën nederftryken, en in een oogenblik den arbeid en de
hoop van een geheel volk verydelen , fpaarencte noch graanen, noch vrugten, noch
gras, noch wortelen , noch bladeren , öntblootende het aardryk van haare groente,
en verkeeren het lagchend gelaat dervrugtbaarftelandftreeken, in eene droeve dorre
wildernis. Men ziet de rotten in ontelbaaren getale uit de gebergten in ’t Noor-
den te voorfchyn komen, zy ftorten zig ais een zondvloed, of liever als eene
overftrooming van leevende Ichepzelen in de vlakten , verlpreiden zig door de Zuid-
lyker geweften , en na al het groen in hunnen doortogt afgeknaagd te hebben,
beftnetten zy de aarde en lugt met den ftank hunner doode lighaaraen. Duizenden
millioenen van mieren komen in ’t Zuiden eensklaps uit de wild ernilïèn voort, die als
een ftroom, uit eene onuitputbaare welontfpringende,in gedrongen kolommen aan-

ko-

♦ De haas heet in ’t Griekfch AaySt’, in ’t Latyn Lepui, quafi Ltvipes; in ’t Italiaanfch
Lepre-, in ’t Spaanfeh Liebre; in ’t Portugeefch Lebre; in 'cFranfch Liévre; in ’t Hoogduitfeh
Hafe; in ’t Engcifch Hare-, in ’t Zweed fc h in ’t Poolfch Sajonz-, in ’t Sclavonifch Saiz‘,
in ’tRuflIfch Zaitza-, in ’t Arabifch Ernab, Harneb, Arnepb, in ’t ïurfch Taufan-, in ’t Per-
fiaanfeh Kargos; in Braiiliëu Thabati; in Noord-Amerika

Leptis Ray S-jnopf. Jnimal. quadr. pag. 204.

hepus cauda abrupta pupillis atris ; Linn^iis.

Lepus vulgaris, cinereus, cujus venatio ar.imum exMkrat, Klei» Quadr. Hijl. Nat. pag. 51.

105

VAN DEN HAAS.

komen, zis. cnophciideljk vernieuwen, maikanderen opvolgeii, zig van alle be-
woonde plaatfen meefter niaaken, de dieren en de raenfcben daar uir verdiyven,
en niet dan na het aanregten eener algemeene verwoefting jware vonga ver^^
blyfplaatfen wcdeikeeren. Teoityde, dat de nienichennog half ^

als de dieren, aan alle de wetten, en zelfs aan alle imeillcn, der “

worpen waren, heeft men de Noormannen, de Alaanen, de Hunnen en
als zwermen van dieren met meufchen aangezigten, zonder woonplaats, zonuei
naam fchiclyk uit hunne fchuilboeken zien te voorfchyn komen , om alles door
hun getal te onderdrukken, de tteden te verwoeden, de Ryken om te keeren ,
daar zy de Volken verftrooid, en de bewoonde Itreeken der aarde ontvolkt, neb-
bende, dezelve weder bevolkten met een nieuw geflagt, nog barbaatlcher dan zy

sroote gebeutteniflen, die zo merkwaardige tydperken in de gelchiedeuis
des menfchdonTs, zyn nogtans maar kleine omwentelingen m den algemeenen loop
der leevende Natuur, welker voortgang, over ’t algemeen gelprooken, beften-
dicr en altoos dezelfde, is: haare fteeds geregelde beweegmg draait op twee on-
wrikbaare fpillen; de eene is de onbepaalde vrugibaarbeid aan elke foott vergund ,
detS te o".èlba,r g«al van hindUen,di=

baarheid tot eene bepaalde maat verminderen en veroorzaaktn , dat u ten allei
tvdo bvkans een gelvk getal individu’s in elke fborcis: en gelyk deze dieren, die
fonStaare “eni m fcl c “fc B voorfchyn tomen ook Icliidyk verdwynen, en
de foort S weneemt, zo blyfe het menfehelyk gedagt ook altoos hetze fde: de
veranderingen gaan daar in langzaamer toej dewyl het keven der menfehen veel
kn<rer duurt dan dat dier kleinere dieren, zo volgt noodwendig , dat deze beurtwis-
felingen van vermeerdering en vermindering niet zo fchielyk toegaan , en in een
grooter tydpeik voltrokken worden ; maar zelfs deze tyd is maar édn oogenbliK
mde duuring, één oogenblik in de opvolging der ceuvven, en wy worden door
die omwentelingen alleenlyk te aangedaan, orndat^^ J -

woeffing vergezeld gaan; want, de gehoele »arde e der dieren op

meen befchouwd zvnde, zal het getal der mmfehen , even als üat aer meren, op

V hT.n-ThS wezen, dewvl dit van het evenwigt der natuurlyke
oorzaaken afhangt : tot dit evenwigt nu z’yn zy allen reeds voor langen tyd S^ko-
Tn de poogingen der menfehen ,' fchoon famengevoegd met alle de om landigne-

denvan eenenzedelyken aart, kimneiuliteveiuvigt niet wegneemen,dewylde^^

flandigheden zelve afhangen van dusdanige natuurlyke oorzaaken , waarvan zy
dSoSe uitvverkzels zyn; welk eene zorg ook de menfehen voor hunnefoort
mogen draagen, die zorg zal met uitwerken , dat dezelve op de eene plaats over-
vloedig zy, zonder die op eene andere te verminderen; wanneer eene
met menlchen als overlaaden is, verfpreiden zy zig van maikanderen, “gten
onderlinge verwoeflingen aan, en dan grypen er wetten en gebrui,v.en, j
de overraaatige vermenigvuldiging dikwils d te veel beletten. kinderen

Li zeer vrugtbaare landen , als China, nn

weegezonden, ontmand, verkogt, of verdronken; hier fchikc men hen to e n on-
gehuwd keven : zy die in wezen zyn maatigen zig eene
niet beftaan ; die reeds keven voorkomen bet lecven der geenen au geboren moes

FI. Deel. O

iö6

DE natuürlyke historie

/

ten worden, en de tegenwoordip verdrukken naar welgevallen de toekomende ge-
Aagten: het gaat met de menfchen , zonder 'dat zy het bemerken, even als met
de dieren; zy worden bezorgd en zy vermenigJuidigcn , zy wórden ve wSr-
loofd of verpeft naar de voorkomende gelegenheden , de voLof nadeelen dL
met hun beftaan verbonden zyn, het vermaak of de onaangenaamhcdeï, d?e’daS

ftaat en beftendig evenwigt zyn , zo blykt het dat h»*!- vaften

foort j ten opzigte van den menfch zo wel als tèn opziótc^valÏJ
beftendig zyn kan. Voor het oprigc heeft men deze biftendigheid , SeSdïe"
tal, met aan te merken als volftrekte hoeveelheden ; maar alfe natóurlyke en S-
lyke oorzaaken , alle uitwerkzelen, die daar uit voortforuiteu , zvn beLeoen en
loopen heen en weder, tuflchen zekere bepaalde grensperken , die Ln mLderen
of minderen afltand van malkanderen hebben, maar nooit zó verre veTwyderd ,

^ dat het evenwigt daar door gebLken
worde. Nademaal alles m t Heela in beweeging is, en alle de kragten, in de
werkende ftof yerlpreid, tegen malkanderen werken, en elkanderen opweegen ,
20 gefchiedt alles by wyze van flmgering, waarvan dc middelpunten die zyn, daar
wy den gewooncn loop der Natuur toe pngen, en de uiterfte punten deVootfte
afwerkingen der_ Natuur betekenen. Inderdaad, zo wel in het dieren-als in het
planten-ot groeijend-Ryk, wordt de overmaatige vermenigvuldiging door onvrugt-
baarheid gevopl; overvloed en fdiaarsheid vertoonen zi-r bv beurten en zvn
dikmaal zo va ft aan édn verbonden dat iemand uit de Jior^Sn’vm een
voorgaand jaar kan prdeelcn, wat het volgende zal oplevcrcn
boomen, eyken en beuken en het mecrendeel der vrugt-en wildeïLnaC S-
gen overvloedig om het ander jaar: rupfen, kevers, veldmuizen, en vertóieiden
andere dieren, die op zekere jaaren zeer fterk vermenigvuldigen, vertoonen zi»
het volgende maar weinig; wat zou ’er van alle de vr?-.-ten der aar Ie van alló
p nuttige dieren, van den menlch zelven, geworden,
tigvrugtbaare jaaren de gemelde dieren naarmaate van hun overgroot getal ver-
menigvuldigden, enin t volgen^ jaar een geOagt daar aan geëvenredigd oolever-
den? üodi dit gebeurt met; de oorzaaken van verwoefting, vernieuging, en
onyrugtbaarhcid volgen onmiddelyk op die overmaatige vrumbaarheid Ón bnitm

de belmctting, het noodzaaklyk gevolg van eene al „i’ ‘ ^ ’i

11 j /ï <7 ft-, , te groote verzmelmg van al-

k iKvCKte I of op eene en .leze.lji phm, zyn 'er in vdcre foor: byzonjete oor-
zaaken van dood en vernieling, die alleen genoegzaam" zvn om het ov-rminio-»

_ Voor fier overip, ik l,:r!,p het, moet dit niet i„ volrtrct-en en z»lfs
met in cm (Inkten zin worden opgenomen, inzonderh m' 1 fo-, T ' \

foorten, die niet volftrekt aan de Namur zyn overgelaaten J ‘die dnr'* ramfeh
voor zore;t, beginnende met zyne eigene loort, zyn overdo-hn^d n zv
die zorg zouden wezen, docli dewyi deze zorgen haare padón h-vlm Vól ook
de vermeerdering, daar me onriraande, bepaald, en re-^g- ’ 5^1

«en onvetaiiJorijko iitrkon bollooten zjiij cn lc:,oo„;t b^naflie de

10 ^

van den haas.

mpnC-hen en nutte dieren talryker zyn dan in andere geweften, zyn zy het egter
vermits die magt, die hen voottbrengt, hen ook vermeit,

”ln ftreeta toï,''dt" t«'hèt vermaak van de jagt gehouden worden , doodt
^-/nmrvris vier of vvflionderd haazen op eene jagt: zy teelen fterk voort, en
zvn van hun eerde jaL af in ftaat om bevrugt te worden. De wyfjes draagen
STertigof een-en-dertig dagen, en brengen drie of vier jongen voort; zodra
S^geSpen hebben laaten zy zig weder dekken, ook laaten zy dit t

Svfzy bevrugt zyn, en door eene byzondere gefteldheid der teeldeelen heeft et
d^wils eene overbevrugting plaats; want de fcheede en het hghaam der
dï zvn aln een vaft (a% ef daar is geen mond ot hals van de lyfmoeder gelyk m
Sderf dieren, maar de hoornen der lyfmoeder hebben elk eene opening, die
deanaere Qieic , baaring verwydert; dus zyn die twee

hoornS'twee onderfcheidene afgelonderde lyfmocders , en die onafhankelyk van
hoornen twee „.prken zodat de wyfjes van dezefoorc van dieren door elk

fnnr Kezer lyfmoeders, baaren; en bygevolg moeten de overbeyrugtingen
zrmer!fgvulSg onder deze dieren voorvallen, als zy zeldzaam zyn m andere,

die ditdubbeld ritzig worden en draagen, en ’t geen

Deze wyfjes zyn , is nog eene andere byzondecheid

mnal-?el- zy^bebben de klier van den kittelaar uitpuilende, en byna zo
ïro^ot als hèuidofdlan de roede van ’t mannetje; en gelyk de vu^va {b) zig uit-
wendig bykans niet vertoont, en de mannetjes daarenboven van buiten in hunne
ïeSd^ioch balzakken noch zaadballen hebben , zo is het dik wils vry raoeijelyk
iie/mannetie van het wyQe te onderfcheiden. \s ook het geen heeft doen ver
IS onder

lïSnneSfa? vï^e n-aren; een denkbeeld, h >velk te meer ingang l«ft ge-
Ungs mannetje UI vv> J _ bperer dan de manni

kreeger
den, d

het mannetje ter wereld; de moeder zoogt hen twintig

. ?'/nfwelt^rtNd zy zfg afzonderen en hun eigen voedzel zoeken. Zy ver,
X niet vlrre van de plaats hunner geboorte; zy zyn egter voor het
wyderen ziö ^ ^ elkanderen gefclieiden m.iar op eeii klei-

atgezonderd , j’ tagtig fchreeden, zodat, wanneer men ergens een

vall gaat kan maaken dat men daaromlfteel. nog
eeXof twee zal aantreffen. Zy zoeken haar voedzcl meer by nagt dau over dag,

C«) Zie hier agter de befchryving van de inwendige deden der haazeq.
^6; De uitwendige wyfjes fchaamdeden.

ïo8 DE N A T U U R L Y K E HISTORIE,

hetzelve beflaat uit gras, kruiden, bladeren, vrugten, en graan; bovenal ver-
kiezen zy melkliippige planten, oak knaagen zy in den winter den balt der boo-
men af; en daar is nauwelyks déne foort van booraen, behaiven de elzen en lin-
den, die zy niet aanraaken. De tain.ue haazen worden met filaad en moeskrui-
den gevoed, doch het vlecfch dezer gevoedde haazen is nooit lekker van Gnaak.

Overdag flaapen of rallen zy in hun leger, en zy leeven , om zo te fpreeken,
niet dan ’s nagts. Dit is de tyd, op welken zy uitgain, eeten, enpaareo; men
ziet hen in den tnaanefchyn fpeelen, loopen, fpringen, en malkander nazetten,
maar de minde beweeging, liet vallen van een blad, is genoeg om hen te tlooren ;
zy vlugten en kiezen elk hunnen verfclhllenden weg.

Eenige Schryvers hebben verzekerd, dat de haazen herkauwen , doch dit denk-
beeld fchynt kwalyk gegrond te zyn, dewyl zy llegts ééne maag hebben, eu de
fchikking der maagen eu ingewanden geheel verfdiillende is van. die der herkau-
wende dieren : de blinde darm dezer dieren is klein , die van den haas is zeer ruim ,
en zo men by de ruimte van hunne maag die van dazen grootcn blin.lendarni
voegt, za! men ligtelyk begrypcn, dat dit dier, eene groots hoeveelheid voed-
zel tevens kunnende neeraen, van enkele groenten leeven kan, gclyk het paard
en de ezel, die insgeiyks een groo:cn blindendarra en ook raiarecnc maag heb-
ben, en die bygevolg niet herkauwen kunnen.

De haazen flaapen veel en flaapen met open oogen; zy hebben geene hairtjes
aan de oogIeeden,en zy fchynen liegt van gezigt te" zyn; 'doch zy hebben, in ver-
goeding, "een Icherp gelioor, en zeer groote ooren, naar evenredigheid hunner
lighaamen; zy kunnen deze lange ooren met eene verbaazende gez windheid be-
weegen, en bedienen ’er zig ook van orn zig te ftuuren in hunnen loop, welke zo
vlug is, dat zy alle andere dieren vooruit fnellen: dewyl hunne voorpooten veel
korter zyn dan hnme agterpooten , zo valt het hun veel gemaklyker op-dan af-te
klimmen, waarom als zy gejaagd wordende, de hoogten zoeken : hunne beweeging in
’t loopen is eene foort van galoppeeren , van zeer fchielyke en vaardige fprongen
vergezeld ; hunne loop maakt in ’t geheel geen geraas , dewyl hunne pooten van
onderen ook met hair begroeid zyn; ook zyn zy milTdiien de eenig te dieren, die
hair binnen in den bek hebben.

De haazen leeven flegcs zeven of agt jaar ten langden (^) , en de dnuring
haars leevensis, gclyk a1s in de andere dieren, evenredig met den tyd der ge-
heele ontwikkeling haars ligha.ams. Zy krygen in één jaar bykiiis himnen vollen
groei, en leeven zevenmaal één jaar; men wil alleen'yk, dit de raannetjas langer
leeven dan de wyfjes, maar ik twySfel of deze waarneeming gegrond zy. Zy
brengen hun leeven in de eenzaamheid en ftiice door, men hoort hen geen geluid
flaan, ten zy dat zy geweldig aangegreepen , geplaagd , of ge wond worden , en dan is
het geluid niet fchreenweiiJe maar vry fterk, ccnigzins zweemende naar een men-
fchen ftcm. De haazen zyn zo wild niet als haar voorkomen en manieren fchynen
aan te kondigen; zy zyn integendeel goedaarcig en vatbaar voor eene foort van
opvoeding; men kan ze gemaklyk te nmen, zy worden zelfs ftreelende en vleijen-

(e) Zie la Fiiierie de du Fojilloux, Paris 1514. fol. 65. «Sa. !

V A

109

N DEN HAAS.

,, verbinden zig nooit zo terk «n de bfiTe'Xïyn!!"

t Sn "y;„dfSeS 3 ®“Xd ‘V'“ 3 '>

,e„, by zvn, èn m. eigen l^nvee-

'ï' ‘■'^«'rou" Sire de au'.rmen gcbmtitin, l.ecit men l..n.t ge-

ging wel poetlerijen aan ts regten. . ^

leerd op den t ^..vurppkt het den baas niet aan venink voor zyn eigen b-i

worden, «leben gof e“ wal dar Iry. zodra l.y het

„ buFoüilToOUx (^), een haas leger oprees, cn z.g 1,1 hec
geluid van eenjagti u S k,vartier luns van hem af, tuildien de

:: Lrtby gelegen Sdr; fch zelfs nog geene honden op

biezen begaf, een haas uvee volle uuren voor de honden zien

hem waren los f en zig in deszelven leger neder-

loopen, dieeindelykeenandaen naa j waarvan

U^khebanderengezien, die tveeot

hel minne tagtig pafTcn ^reed was^ fcbaapflal inlloopen en zig

uuren fterk gejaagd ^ezyh, , . Qp gelyke wyze heb ik gezien, dac e^n

onder de kudde verborg, zi<r onder eene troep wol-vee, die m het land

haas, door honden hieldt. Ik heb gezien, dat anderen, als

weidede, E„ ' vir in den grond verborgen. Het is my voor-

zy de honden hoorden bopen,^ nfgezet wordende, langs de andere

gekomen , dat een haas , bn^s paitr alleen tuirehen hem en de hon-

zvde te rug keerde , zodat de di.ctu - o geloopen te hebben ,

S.fwas.6okhebik-ere»g^^^^^^ Ue.g,,t, met

OP een ouden muur klom van zes voet noo^

„ klimop bedekt, ging riviertie overzwommen”. Doch dit zyn on-

twintig reizen ag^^r malkander een r v 1 gewoone druaijui-

lr^twylreld de uiterftc zy laaten het, op-

genen wendingen zyn ^Vende, meeft al aankomen op eenc fnelle vingt

leftooten zynde en vervolgd ^ ordemu^^ ^ ^

tn herhaalde zo verre niet af als de mannetjes , doch maa ;en

wind af; de wyf]« h^en b d - gedaagd op de plaats

v.-clvuldiger wendingen, n hun leger weder en

V7 mr zy gebooren zyn , _ ‘ ^ b nvaaken zy dezehde wendu'

warden zy twee dag^n ^ jer m ^ j,, jpt o? een gtooten afdand

gen als daags te voren, wannea een s aan dat hy een vreemdeling, en

5 an de plaats daar hy IS opgcftoOtCn, wyd^ aerkllcn bronsty ■-

, . K\7 Tnpv.nl .arpkoni211 1 ülC J'-ö- n?mir*

99

99

9 >

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

van de plaats daar hy isopgeftooten, wy^ aerkllcn bronsts-f

daar alleen by toeval ’ V l Jaart invalt; de mannetjes namdyl

dewelke in de maanden jar.uary , fcbrinry tn m.an mvan.

(4; Zie la rhierh dc duFouilloux, fo!. 64^ SS- nSo.

IIO

DE NATUURLYKE HISTORIE,

in hunne landftreek geene wyQes genoeg h.ebbende gaan verfcheiden mylen ver
om wyfjes op te zoeken, om ’er zig eenigén tyd by te onthouden j deze, door
honden opgeftooten zynde, gaan weder naar hunne vaderlyke landftreek, en waa-
gen dien buitemogt niet weder. De wyfjes verlaaten nimmer haarén geboortegrond.
Zy zyiikloeker van geftalte dan de mannetjes, doch zwakker, logger, en vrees-
agtigcr, want zy wagten de honden in hunne legers zo lang niet af als de man-
netjes, maar fpringcn eer op, en roaaken ook meer bogten en wendingen in ’t
loopen j zy zyn ook tederer cn aandoenlyker voor de lugt^ zy vreezen het wa-
ter en den dauw t terwyl onder de mannetjes verfcheiden gevonden worden , wel-
ken men fchurft-of lazarus-haazen noemt, die het water zoeken, en zig in de
meeien, de moerall'en, en andere modderige plaatfen, laaten jaagen. Het vleefch
van die fchurft-haazen is zeer liegt van fmaak, en in het algemeen hebben alle
haazcn, die zig in laage vlakten of valeijen verhouden, een laf, fmaakeloos, en
witagtig vleefch, terwyl niet ilegts de jonge haasjes, maar zelfs de oude haazen,
op de heuvelen of op de vlakten der bergen loevende, alwaar overvloed is van
wilde thym en andere fync kruiden, uitmuntend van fmaak zyn. Men merkt al-
leenlyk aan, dat zy die het binnenft der bollchen in die zelfde landen bewoonen,
op verrena zo goed niet zyn als die, welke zig aan de kanten ophouden, of die
in de koren velden, en in de wyngaarden, leeven, en dat de wyQes altoos tede-
rer vleefch hebben dan de mannetjes.

De natuur van het land heeft ook veel invloed op deze,gelyk als op alle ande-
re, dieren: de berghaazen zyn grooter enzwaarer dan de haazen der vlakten; zy
zyn ook van eene veiTchillende kleur; die der bergen zyn bruiner over ’t lighaam,
en hebben meer wit onder den hals dan die der vlakten, die byna rood zyn. In
dehooge bergen, en in de Noordelyke landen, worden zy des winters wit, en
neemen des zomers hunne gewoone kleur weder aan; daar zyn Ilegts eenige, en
dat zyn mog,el,yk de oudfte, die altoos wit blyven, want allen krygen zy, oud
wordende , meer of min van het grys of wit, De haazen der heete landen van Ita-
lië, van Spanje, van Barbarijen, vallen kleiner dan die van Frankryk, en andere
Noordelyke landen ; volgens Akistoteles vielen zy ook kleiner In Egypte dan
in Griekenland. Zy zyn in alle deze klimaaten eveneens verfpreid; daar' zyn ’er
veele in Zweeden, in Dceneraarken, in Polen, in Moskovië; veel in Frankryk,
in Engeland, in Duitfchland; veel in Barbarije, in Egypte, in de eilanden van
den Archipel, inzonderheid te Delos (e) thans Sdile, ’t welk door de oude
Grieken Lagia genaamd vvierdt wegens de menigvuldige haazen, die men daar
vondt; eindelyk zyn ’er ook veele in Lapland (/'), alvVaar zy, geduurende tien
maanden in ’t jaar wit zyn , en hunne vaale kleur niet dan in 'de twee heetfte zo-
mer maanden krygen. De klimaaten fchynen him derhalven gelyk te zyn ; men
merkt egterop, dar ’er minder haazen in ’t Doften dan in Europa gevonden wor-
den, en dat ’er weinige of geene in Zuid-Araerika zyn, fchoon men ’er in Vir-

CO Dappsr’s, Eefchryving dar eilanden van den Archipel.

(/) Reg-Vasfj, P=ris 1742. Tm. I. pag. igo. II genio vagants, Panna löpi.

Toin. II. pag. Fo^jage ili la M-utixieke, Paris 1Ö71. pag. 74.

lil

VAN DEN HAAS.

clnie en in Kanada (g), en tot in de landen die aan de Hudfons baai (Z?), en
de Straat van Magellaan grenzen, aantreft. Maar die haazen van Noord- A^nevika
zvn miflchien van eene verfcliillende foort van die onzer haazen; want de Reisbe-
fchryvers berigten , dat zy niet alleen veel zwaarer zyn , maar dat hnn vleefch oo,c
wit en van een geheel iverfchillenden fmaak is van dat onzer haazen (0, enzy
voegen ’er by, dat het hair dezer haazen van ’t Noorden van Amerika nooit
uitvak, en dat men ’er voortrelFelyke peltery van maakt. In uitermaaten hee-
te landen, gelyk in Senegal, in Gambia, in Guinee (Jt), en boven al in di
ftreeken van Fida, van Apam, van Akra, en in eenige andere landen onda- de
verzengde lugtftreek in Afrika en Amerika, gelyk in nieuw Holland, en in de
ftreeken der landengte van Panama, vindt men ook dieren, welken de Reini-
gers voor haazen genomen hebben, maar die eer foorten van koiiynen zyn (/);
want het konyn, is uit heeter landen herkomdig, en worde niet in de Non'dely-
ke klimaaten gevonden, terwyl de haas des te fterker en grooteris, als hy in een

kouder klimaat leeft. e . j r i j

Dit dier in Europa zo gezogt voor de tafel, is niet van den fmaak der Oos-

‘terlingcn; het is waar dat de wet van Mahomet, en nog ouder die der Jooden,
het gebruik van het haazenvleefch , even als dat van het varkenvleefeh, verooo-
den heeft: maar de Grieken en Romeinen maakten ’er zo veel werk van als wy:
IntsT quadrupedes gloria prima Lepus^ zegt Martialis: „ De haas lï)ant onder
de viervoetige dieren de kroon”. Het vleefch is inderdaad uitm .uitend Rkker,
het bloed is zelfs goed om te eeten ; het is de zoetfie van alle foorten van bloed ;
het vet heeft geen deel in de lekkerny van ’t vleefch, want de haas wordt nooit
vet, zo lang hy in ’tveld in vryheid leeft, en evenwel fterft hy dikwils van te
veel vet, wanneer men bemin huis voedt.

De haazenja.Tt is de tydkorting, en dik wils de eenige bezigheid, der lieden , die
zonder bezigheden op ’t land leeven; gelyk dezelve weinig toeftel q£ onkoften
vordert, en zelfs nuttig is, zo is zy voor yder een gefchikt : men gaat des morgens
en ’s avonds eenen haas in zynen uittogc of v/ederkom!l m een hoek van her bofcli
opwa'Tten; op den dag zoekt men hem in zyn leger. Wanneer de liigt helder is,
de zon doorfchynt,ende baasgelobpen heefc,zigiazyn leger nederlegt, zo maakt
zvne uitwaalferaing een damp, dien de jagers, inzondemeid zo hunne o ogen
OP die waarneemingen zyn afgerigt,op een verren afdand kunnen ontdekken; ik
heb ’er vezien, die, door dit teken verwittigd en geleid, eene halve myl g.-gaan
zvn om'’een haas in zyn leger te verkloeken. Hy laat veal.il iemand zeer na'oy tot
hbm komen, boven al indien deze zorgdraagt om niet regtdreekfeh op hmi aan re
gaan, maar hem, langs omwegen, met bogten of ichuinlleiis te naderen, Hy is

' fO Zie h Rilation de la Gifpêpe, p^r Is P. le Clerc(J, Paris lögr. 488 , 489-49i-4^’-
.(ï) Le T'oyage de Rosert L^0!:, PJiis ly.jj. Tom. H. pag. 117. IhJmcs des Fo-jiges 02
Dampier, Tom. V. pag. 167.

(i) I:km ibidem.

(k) H iloire géa-'de des Vo-^oges , por M. l'A'ihé Parvi^a', Ton. ITT. paj. 235, en rnS.

{■!) D.^mpu'r', T’oyage aun Terres Ailrales. Tom. l'A pig. iii. Ö’ k Voyogs d\ ■, A”.na,
c Juiw , Ton, //r pgg. 224..

II2

DE NATUURLYKE HISTORIE,

banger voor de honden dan voor de raenfchen, en als hy een hond riekt, of hoort,
gaat hy vlieden. Schoon de haas de honden in ’t loopen voorby fnelt, valt hy,
door ’t veelvuldig wenden en keeren rondom de plaats alwaar hy is opgeftopten ,
de windhonden in den bek, die meer op ’t gezigt dan op den reuk afgaan. In
den zomer houdt de haas zig gaarne in de velden en in de wyngaarden, in den
winter in de kreupelboflchen of in de boöchen, op, en men kan hem op alle ly-
den , zonder ichieten , met dryftrakken jaagen; men kan hem ook door roofvo-
gels laaten vangen; de nagtuilen, de buizerts, de arenden, de vollen, de
wolven , de menlchen, voeren allen den kryg tegen hem : hy heeft zo veele vyan-
den, dat hy dezelve niet dan by louter toeval ontkome, en het gebeurt zelden,
dat zyhem den korten Jeefryd, dien de Natuur hem toegetelt heeft, vreedzaam
laaten genieten.

/S B.

• ■«

^ ->i V»v

<S(i.

II3

EESCHRYVING VAN DEN HAAS.

beschrtfing van den baas.

^^i?^aar heeft minder ondarfcheid plaats tuffchen de lierlaau wende dieren
^ met gefpleeten hoeven , welker befchry ving wy in dit Werk g ’gee ven
4JF ^ hebben^ dan men aantreft uiflchen den haas en de andere dieren met
gevingerde pooten, welken wy reeds befchreeven hebben. Schoonde
hond en de kat door verichciden zeer onderftheidene kentekenen van den anderen
verfchillen , heeft de haas een grooter getal byzondere eigenlciiappen, die luni
door hunne vereeniging niet alleen van den hond on van de kat, maar ooit v.m
alle andere dieren ouderfcheiden , welke men uic-of inwendig bdchouwd beeft ,
het konyn alleenlyk uitgezonderd , welks befchryving wy oniniddelyti agter die
van den haas zullen laaten volgen.

JDat dier heeft de bovenfle lip tot aan de neusgaten geljdeeten , de ooren zeer
groot, de agterpooten veel langer dan de voorpooten, en den (taart kort; het
mannetje heeft geenen balzak voor dat het eenen zekeren ouderdom bereikt beert,
en wanneer dezelve zig dan vertoont is hy dubbdd, want daar zit er een m el 'e

lies; daar zit ook by de mannetjes ZQ wel als by de ^

uitwendige teeldeelen, eene vry groote plek die met met wr bewaffen ƒ , cn aan
ydere zyde van den bilnaad by de mannetjes en van de klink iii de wytjv-S een.
klier, diegeplaatfl: zit aan den voorden rand van een indrukzel, dat men in her
vel ziet. De uitwendige teeldeelen vertoonen zig zo weinig in het mannetje da:
men , om dezelve gewaar te worden , ze van digc by moet befchouwen ; het koofa-
je van den kittelaar is daarentegen in het wyfje byna zo groot als het roede. looulje
in het mannetje. De opening van de voorhuid zit niet veel verder van den aar»
dan van de klink af, hierom heeft men gemeer.Iyk geloofd ,
de foort der haazen de beide kunnen hadt; maar A

die dwaaling vervallen, die zelft nietby alle jageren

z.il in het vervolg dezer befchryving zien dat het gemarkclyk s dc raannetjts en
wYfies haazen van allen ouderdom te ondcrfcheiden. De zaadblaasjes van het man-
riêtic maaken eenen vry wyden zak; het lighaam dor lylmoeder van het vvylje
heeft geenen hals die hetzelve van de fcheede affeheidt, en de beiae hoorns heo-
ben eenen mond of opening dic zig gediuirende het werpen verwydc; het pis-
vlies van de vrugt is langs den navelürcng geplantll:, en eindigt aan den moeu'.'r-
koek, die plat en rondagtigis. Do blindedarm is zeer ling en op eenc zeer zon-
derlinge wyze gemaakt; daar zit by de inplanting van den omgeboogendann ir
don kronkeldarm een mondje dat gemeenfehap heeft met eenen tweeden banav-U-
d.irm , die zeer klein is in vergelyking van den anderen , en in dc ged.iaute van
e nen eyronden zak gemaakt; eïe haas heeft eindelyk twee lange (lyiainien in
vdcr katdtbeen ; dit laatflc b. nmerk heeft de haas met veffcheidcn^anacre uieicn
eeaiccn, zo als het flek' Ivarken , den inkhoorn , den bever , de roït-'n cn.t: , e:i
dic i.s ook dc reden w.aarom de Naanilylhnaakers alle deze dieren oiy.icr cc i
eehr',!'-! Iiebben, welks benaaming van dat der liaazon onilcci: ü ;''0- -^act is gv

roa Genus kporinum, Rav Synopf. qnlin. quadrup.

yi. Dici.

H4 DE NATUURLYKE HISTORIE,

roeg deze kentekenen te hebben aangeweezen om een eerft denkbeeld wegens
het maakzel van dit dier te geeven; wyziillea dezelven vervolgens elk afzonder-
lyk bofchryven, overeenkomftig niet het ontwerp», dat wy in dit Werk aan «maande
de befchryving der dieren volgen.

Een jong haasje, dstop het eind van den herfft in Bourgogne gedood was en
dat ten onderwerpi voor de befchryving der kleuren van het hair gediend heeft,
vvAs eenen voet en eenen en een halven duim lang van het eind van den bek tot
aan den aars, de lengte der ooren bedroeg vier, en die van den ftaart twee dui-
men. De rug, de lendenen, het bovenft gedeelte van het kruis, en van de zvden
des hghaams hadden eene rosagtige kleur, die met eene vvitagtiee tim seroenerd
was, en waren op eenige plaatfen zwartagcig. Als men het hafr van een Tcheidde
zag men dat ’er tvveederleije foorten van waren ; de eene maakte eene foort van
dons, deze waren dekortite,cn hadden eene afchkleur, diezig van den wortel tot
op omtrent de helft hunner lengte uitdrekte; daar zat aan hetzelve, maar wat
hooger, eene rosagtige kleur, en het eind was zwartagrig; de overige hairen
waren langer en zy waren ook een weinig zwaarer en ftyver dan het 'donshair,
maar zaten minder digt op een ; zy waren van den wortel af tot op een derde ge-
deelte hunner lengte afchgraauw van kleur, het volgend derde gedeelte w'as zwart-
agtig , en het overig gedeelte tot aan her eind toe rosagtig of witagtig. Alle deze
hairen digt tegen elkanderen ziuende zag men niet dan de rosagtige kleiir der lan-
ge hairen, en de zwartagtige kleur, die op het midden hunner lengte, en aan
het eind der korte hairen zat. Daar zat op de kruin van den kop een afchgraauw
dons tuflehen langer en üyver hairen, die afcligraaiuv aan den wortel, zwart in het
midden, en yaal aan het eind waren. De oogen waren met eenen band van eene
witagtige kleur omzet, die zig van voren rot aan de knevels, en van aoteren tot
aan de ooren uitllrekcc. Het voorll gedeelte van den buitenkant der ooren was
met zwart en vaal getekend, het agterfc gedeelte hadt eene kleur die uit afch-
graamv en vaal gemengd was, en zig van derzelver bafis tot op omtrent drie vierde
deden van derzelver lengte van de bafis af uitflrekte, en het overig gedeelte was
zwart. In nog jonger haazen, dan van welken wy hier Ipreeken, was het agterfi:
deel van den buitenkant der ooren gedeeltelyk wit of witagtig. Het onderfc ge-
deelte van het onderfc kaakbeen, de ooren , het agterfi: gedeelte van de borft, de
buik, de teeldeden, de liezen, en de binnenkant der dijen en der pooten waren
met wit hair bezet, met ligte rosagtige tinton op zommige plaatfen; de plaats
tuflehen de ooren , de Iials, het voorde deel van de borfi:, de fchouders, het on-
derrt gedeelte van de zyden des lighaams, en de vier pooten waren vaal van kleur;
de nnderfie zyde van den ftaart hadt eene kleur die uit wit en zeer bleek vaal
gemengd was, en de bovenkant was zwartagtig.

Een oude haas, zowel als de voorgaande jonge haas, on het eind van den
herfll in Bourgogne gedood , was eenen voet agt duimen lang van het eind van
den bek tot aan den aars; hy verfchilde van den jongen haas hier in dat het dons
van den rug, van de lendenen, van het bovenll van h'et kruis, en van de zyden des
lighaams van den wortel des hairs tot op het grooift gedeelte van deszeïfs lengte
wit was, dat her eind der ftyve hairen van eene don'kerer vaale kleur was dan dat
der hairen van den j >ngen haas, en dat deze hairen langer zynde men meer zwart
aan dezelven zag; daar zat op de kruin van den kop eene doukerer vaale kleur;

BESCHRYVING VAN DEN HAAS.

1x5

de witagtige vlakken welke men aan den jongen haas tulTchen de voorde hoeken
der oogen en de knevels, entuflchen de ageerde hoeken en de ooren waarneemt,
waren veel uitgeftrekter by den ouden haas van welken wy hier fpreeken , en wa- ,
ren wit van kleur. Het agterft gedeelte van den buitenkant der ooren is b yna wit
op de plaatfen die afchgraauw waren by den jongen haas Daar zaten tulil'heu de
ooren en het nek-hair zeer veele hairen welker eind wit wasj het overige van
deze Iniren, en de andere geheel, zo wel als die van den hals, van het voord
gedeelte van de bord, van de fchouderen , van het binnend gedeelte van dezy-
den des lighaams en van de vier pooten, hadden eene rolle, en niet eene vatle,
kleur, zo als de bovengemelde jonge haas. De binnen ^yJe van den ihart hidt
fle"ts eene ligte tint vaal digt by den aars, voor het overige was dazelve byna ge-
heelenal wit.' Ik heb eenige andere haazen gezien die deze ligte tint va il niet
hadden, ook fcheen het ray toe dat de rode k'eur, die over verlchei'len declcn van
hè: li<Thaam dezer dieren veiTpreid is, by verfchillendo individu’s meer of ininder
donker was ; maar in het algemeen ben ik geene verfc'iillen van cenig belang ge-
waar creworden in de kleur der rammelaarenen der voedieren, tcnnaaflenby op den-
zelWeli ouderdom en in dezelfde landllreekyi befchouwd- Het lionshair des lig-
haams was omtrent eenen duim, en het overig. hair anJerhalven duim lang; daar
zaten nog langer hairen, op eenigen aflhnd van elkanderen geplaatd, over het
f>eheelelyf, en deze waren to: twee duimen lang. _ ...

De meefte jonge haazen hebben op de kruin van den kop eemge witte hairen
die eene plek maaken welke men de ftcr noemt; deze verdwynt doorgaands met
het eerde ruien, maar blyfe in eenigen zonder weg te gaan tot in den hoogden ou-
derdom zitten , want ik heb dezelve aan eenen haas gezien die zeer' oud was; en
onder tagiig haazen die op denzelfden dag in de parken van Verfailles gedood wier*
den vondt men eene voedder die gedernd was (h).

De haas die (/^/..YArX)daat afgebeeld, heeft een langwerpigen fmallcn kop, en
die van den bek af tot aan het begin der ooren bolrond ol boogswyze gemaakt is^
de fnoelisftomp of dik, en de opening der neusgaten hebben de gedaante van
e'^nen tweeden bek, die omtrent vieriynen boven de opemng der lippen gcpl.atd
zou Ie zyn , omdat men in het niiddelfchot der nansgaten een indrukzel gevvaar
wor h /dat’eene verlenging van derzdver openingen fchyiit te zyn, en dttdezel-
ven beide in ééneljilect vereenigt, dieeyeii lang is als de bek; de hovende lip htefc
in hermidden eene infnyding, en is byna geheel gefcheiden daor eene vty breede
fpleet, die zigtot aan het indrukzel van het middelfchot der neusgaten uitllrekc ;
öeoüKn zyn groot, langwerpig rond, en tenn.iallenby op het mid-ien des bo-
venden gedeeltes van de zydelyke vlakten van dui kop geplaatll. Daar zit aan
Y.icrezy'de van den bek een knevel die uit hordeis bedaar, welker grootde vier
duim-'u en meer lang zyn ; zyzyn z wart aan iuinnen wortel , en her geheel overig*
gedeelte van hunne lengte is tot aan hun ei.id toe wit , doen de klcindeu zyu geheel

D-’ze waarneening is my door den Hr. ls Rot, 0,iz'ffer der parken van VeiTaÜIes,
mede '’sdeeld, die dikwy's kvznndcrheden voor ons Werk heeft opaec-eeven door de zug!_ wel-
ke Iiy '^voorde Natunrlj’keH ftoris voeje, door de kiinJiehed.'n welke hy doorzyne nuvorlcliin-
rr 'n weer te verkrysen, door de gcm.-kkelyke {'elegenhe.leii wc r.; liein zyn :vnp: ve.':'du:t,
en door de welk-o dsMarquIs nz Noailt,--s de goe IheiJgeli.iJ hecU u.is te oewyzeu mei

ons de dieren te doen b-ezorgen, welken wy nuo.iig had-ien.

P 2

IIÖ

UE natuurlyke historie,

rde?de”o% eï d'ÓoÏoJ S™ "Tf" " ' f '

SeXnnen de ope°r. S i ^ welke de jagers ook aan dit teken

Sndt^aar binnen f èn ^elSft^ ^Ifs voorfte

haam van den haas is lang, en owr binten orngekruld. Het lig-

dikce; fchoon de flaart zeerkort is kruk i ^ lengte byna van dezelfde

ten zyn kort en dun, vooniaLlvkVn S naar omhoog; de voorpoo-

dat gedeelte der agterpooten hSSk met her gedeelte van den voorarm;
is mar evenrediaheid ^ T herbeen van den menfch overeenkomt,

voetS dT de voorarm; maar de agterlle voet, de voor’

oenoemd do knirr lendenen, gemeenlyk de nieren

pooten doet zien' hoe opm loopen kan, en de lengte zyner agter-

ger?Sn de by vooruufchieten kan. De haas iheeft vier^in-

na^el van ccne ^ ^ voeten; yder vinger wordt door een

wTm zvne vo-ren rvn g^ö^ndigd, die onder het hair verborgen zit,

vin de atrterha'ïid van gcjieel ruig, en daar zitten op het agterll: gedeelte
Se haifS di^ 7 iITn£ T sgtervoet, en van den voorvoet,

uifftrekLn! ’ ^ ^ ^ gedaante van bosjes, kvvatsjes ofborftels, tot aan de hiel

vkrhërci^d van regte

Hoogte van liet voorde ftel ' gemeeten

Hoogte van het agterftc del " ‘ •

bet aj

Onttrek van het eind van den bek ’ . *

Omtrek van de openiiig van den bek * ’ * '

Afdand tuirchen Se beide neusgaten

''‘Ko'f "" voOTftcn'hoek'

AfflanJ tulTclicii den agterllén boek én liet oor

Ó™elb,g™i ?,c “““ *“ “j"'" '

”»e™, over de kromte
Dezelfde a^dand in eene rcgtc lyn gemeêtcn ' ■ ' *

lSc^'er”oo“„'‘°*’ °'‘8cn e„ de ooren gemeeten

Lengte van den hals .... " ’

Omtrek van den hals . . ’ " ’ ’ *

Omtrek van hef Jighanm, agter dë vooipooten ‘gemeeten ‘
Omtrek ter dikde plaats . , , * '

Ontrek voor de agtcrpootcn ,

Jrcngtc van den domp van den daart

O.iiCie.t van den kaart by het begin van den liomp

voeten.

duimen, lyneii.

lyn

. I.

9-

6 .

o.'

II.

8.

I.

2,

0.

;ter-

0.

■ n

0*

8.

0.

4-

3-

o.

I.

9-

o.

o.

2.

van

o.

2.

I.

o.

I.

4.

. . 0.

O.

7-

0.

O.

5-

van

o.

•

4-

o.

I,

6.

. . o.

7-

9-

o.

5-

o.

. . o.

2.

6 . i

. 0.

O.

II. '

0.

2.

8.

o.

4-

10.

. o.

lo.

4-

o.

II.

'2.

o.

10.

3*

0.

4-

o.

0.

2,

4'

'Jcnv. VI.

iLmncT.

Sey& .

Z^.ÜnJae^ ^ .

\

voeten.

117

duimen, lynen.

. 0.

5-

o.

O.

I.

3-

C.

0.

6.

C.

I.

8.

0.

2r

o.

. 0.

2.

8.

. 0.

6.

2.

1 . o.

I.

9-

o.

0.

10.

c.

0.

II.

c.

2.

6.

o.

5-

6.

o.

o.

10.

o.

o.

II.

c.

o.

6.

o.

o.

li-

beschryving van den haas

Lenete van den voorarm van den elleboog tot aan de hand .

Breedte van dén voorarm by den elleboog ...

Dikte van den voorarm ter zelfder plaats
Omtrek van de hand

Lmigt?vln”d?biu5ng^^<=’^ hand tot aan het eind der nagelen
T pn^te van den agterpoot, van de knie af tot aan de hiel toe
Bree^ltc van het boven ft gedeelte der agterpooten onder de di;

Dikte • * . * * * *

Breedte ter plaats van de hiel

Omtrek van den agtervoet • • • •

Lengte van de hiel tot aan het eind der nagelen
Breedte van den voorften voet . • • •

Breedte van den agterften voet . • •

Lengte der langfte nagelen • • ■ •

Derzelver breedte aan de balis ...

ne te die ten onderwerpe voor de befeteyvinj. der weclte inwendige deelen

eed end heeft, woog zeven ponden; hy was eenen voet zeven doimen ,ang van

St eind van den bek tot aan den aats; de kop was drie tioinwn tra lynen ang
liet eind van t ui o agterhoofd; de bek hadt drie duimen agt ly-

van het eind der lippe^^ en de kop zes duimen agt lynen agtec

n!^ir-^de omfrek des'^lighaams was van tien duimen drie lynen agter de voor-
noo°tS va?elf duimen en efn halvenophet midden des lighaams ter dikfte plaats ,
en van’ agt duimen zes lynen voor de agterpooten. , - •

Het netvlies zat agter de maag tuflclien de dairiien verborgen: by de opemng
van den onderbuik vertoonde zig üegis de blindedarm Q/J ü CD, LH. XAJLI }
ISenromtrck zeergroot is, het begin (E F) van den kronkeldarm, eemge wen-
teliii'-en (GH IK) der dunne darmen, de maag (A), en t.e pisblaas (M). Deze
ha ^ waterblaasjes die aan verfche.den trosjes (N) by een za-

en èn vder van dif waterblaasjes (00) hadt eene eyronde gedaante. De blinde-
darm b"aoe- Wnn geheel het onderft gedeelte van den buik, zyn begin

iif de navclftreek en maakte eene krullyn door zig naar voren uit te ftrekken en
aar d^regterkant , naar agteren , en van de regter naar de Imkerzyde om te bui-
«In liLeui den eerften flag van deze krullyn maakte; vervolgens ftrekte hy zig
S vo en uit, en boog zig van de linker-naar de regterzyde en een weinig
amèren, een lialven flag van eene krullyn omgaande, eindelyk boog hy zig
ma omhoog en naar agteren, en gong van de regter-n^r de Imkerzyde over
fte Lwentelingenheen. De twaalfvmgerigedarm ftrekte zig langs de reg-
Szyde tot in de darmftreek uit , en zells tot in de ftreek van den eigenlyken on-
fteibuik, alwaar hy eenige kleine wentelingen maakte door zig naar yorem te bui-
gen; die van den Lgtefendarm lagen in de iiavelftreek op den b mdeiidarni en in
d- linker darmftreek; zomtyds vindt men ’er ook in de bovenbuikftree.<, het klu-
wen dat zy maaken is beweegbaar zo wel als dat van den onnpboogendarm ; de
wemX<^en van dezen darm lagen in de liiikerzyde , eindelyk de orageboogedarm
volgde den blindendarra van zyn begin af tot op het midden zyuer lengte en zac
daar met een vlies aan vaft. Dit gedeelte van den orageboogendarm 1 iep langs de bm-

3

ÏIS DE NATUURLYKE HISTORIE,

Bcnfte kromte van den blindendarm heen , en ftrekte zig in het agterft gedeelte
van de naveldreek van de linker-naar de regterzyde uit, verlengde zig naar vo-
ren, en boog zig naar bkinen en een weinig naar agteren by de inplanting van den
blindendarm. De kronkeldarm volgde eene vlak flTydige rigting, want hy llrekte
zig onder den onigeboogendarm een weinig naar voren, en vervolgens naar den
regterkant uit, en boog zig eindelyk naar agteren en van de regter-naar de linker-
zyde tot aan het eind van den blindendarm, en hy zat aan dien darm en aan'
den blindendarm door een gemeen vlies vaftgehegtj voorby het eind van den
blindendarm maakte de Icronkeldarm eenige omwentelingen in de navelftreek bo-
ven den blindendarm, en ftrekte zig tot agter de maag uit, vervolgens maakte
hy nog eenige grooce wentelingen voor dat hy zig met den regteiidarm vereè-
nigde.

fh dunne darmen waren allen byna even dik over hunne geheele uitgeftrekt-
heid, en hunne vliezen waren zeer dun; die der dikke darmen waren niet dik-
ker; de regte-en de kronkeldarm waren niet veel wyder dan de dunne darmen,
behalven dat gedeelte van den kronkeldarm , dat aan den blindendarm vaft zat.
Deze darm (// B, fig. 3, PI. XKXH) was zeer dik en zeer lang, maar hy ver-
minderde langzaamerhand in dikte van zyne inplanting in den omgeboogendarm
(C) af tot aan de plaats D toe, het ,geen omtrent \^yf zesde deelen van des-
zelfs lengte maakt ; het overig gedeelte van den blindendarm van de plaats D
tot aan zyn eind {B) was dun, vaii eene rolronde gedaante, doorgeweeven
van eene roodagtige kle- r, en bezaaid met bloedvaaten welker takken een zeer
regelmaatig netwerk maakten Daar liep op het kegelvcrmigc gedeelte van den
blindendarm, dat zig van deszelfs begin (z?) tot aan de plaats D uitftrekte, ee-
ne fleuf die een-en-deitig llagen rondom dien darm maakte; deze krullyn maak-
te den eerften ilag by de plaats en den laatflen by de plaats D ; daar zat naaft
de inplanting van den omgeboogendarm (C) in den kronkeldarm (£i) eeneiöort
van zalt, die" eyrond van gedaante was, en wiens groote raiddellyn ecneii duim drie
lynen en de kleine elf lynen bedroeg; deze zak was roodagtigen zo wel als het eind
van den blindendarm met bloedvaaten doorweeven. Het begin (Zt) v'an den kron-
keldarm maakte het dikfte gedeelte van dit ingewand; rondom hetzelve liep eene
fleuf in de dwarfchte; by de plaats G wierdt de kronkeldarm wat minder dik,
hy verminderde ook in dikte ter lengte van byna anderhalven voet; de kronkel-
darm hadt over die lengte drie peesagtige banden en eenige opgeblaazen plaailen
gelyk de kronkeldarm van het paard ; daar zat flegts een peesagtige ban d op den
blindendarm, en daar zaten ’cr geen op het begin (E) van den kronkeldarm.

Dekru'lynigelleuf, die den blindendarm uitwendig omringde, zat aan den wortel
van eene zeer dunne vliesplaac, van eenegdykevadheid als die der lebbe in de her-
kaauwendc dieren; deze vliesplaat wasvierof vyflynen breed als zy uirgeftrekt lan-,
zyflingerde tegen de inwendige wanden aan van den blindendarm aan welkenzyvlft
zat, en ftrekte zig volgens eene krullyn uir zo als de fleuf uitwendig deedt. Óm
deze vliesplaat te vertoonen heeft men op P/. XXXIII de inwendige wanden van den
blindendarm (_/! B) vertoond, met een gedeelte {A C) van den kronkeldarm
volgens de lengte doorgefiteeden. Men onderfcheidt in die afbeelding alle de
krullynige llagen welken de vliesplaat (D E FG) in den blindendarmma.ikt tot aan
de plaats //, PI. XXXIII, en D, PI. XXXII, De wanden van het gedeelte

(iel .

I

*

I

BESCHRYVING VAN DEN HAAS.

X19

DB-, Pi- XXXII, fa. H B, PI. XXXIII, van den blinclendarm waren eene
lyn dik, zy waren van binnen met een roodagtigen wolligen rok, (/, PI- XX XI II)
bekleed, die met eene oneindige menigte kleine kliertjes bezet was. De zak (F,
PI. XXXII, en K, PI. XXXI 11^ die naaft de inplanting van den oingeboogen-
darm (C, PI. XXXII, &n L, PI. XXX UI) zat, hadt eene opening (^M, PI,
XXXIII) van vier lynen middellyns naad; den mond (A/’) van den omgeboo-
gendarm j deszelfs wanden waren even dik en van dezelfde kleur als die van het
eind des blindendarras, en metgelyke klieren bezet. Deze zak is eene foort van
darm , want de ftoffen die in de darmbuis bevat zyn komen in denzelven even
als in den blindendarm.

De maag (fig. i , PI. XXXII) ftrekte zig fchninfch van de regter-naar de lin-
kerzyde, en van voren naar agteren uit; de groote bolronde verhevenheid zat
omlaag aan dezelve , en het regterdeel raakte aan het middelrif en was tuflchen
twee kwabben van de lever geplaatft. Men heeft, byy%. 2 , het agterfl gedeelte vait
de maag afgebceld, datintweegelyke deelen gelcheiden is door eene doorlheede
die in het midden van dengrooten blindenzak (C,y%. i e« 2),vandenflokdarm(D)’
van den portier (£), vaneen gedeelte van den twaalfvingerigeridarm {F), van
de kleine kromte van de maag (G), en door de groote kronim van dezelve (A) door-

J ;aat; door middel van deze doorlheede ziet men eene plooi of een ribbetje (//,
g. 2 ) dat in het regterdeel van de maag zit , ter plaatfe van den hoek QI ,fig. i)
welken zy maakt. Defpyzen, welken het dier gebruikt hadt, waren reeds in de
maag in kleine klompjes vermaalen, die door hunne gedaante en grootte naar de
keutels der uitwerpfelen gekeken. De dunne darmen, benevens het grootft ge-
deelte van den kronkeldarm, en de endeldarm hadden eene roodagtige kleur, de
blindedarm, en herbegin van den kronkeldarm waren groenagtig. Men vondt ia
de dunne darmen een platten worm, in verfcheiden diikken gelcheiden, die aan
malkandercn gelegd zeven duimen lang en drie lynen breed waren ; deze worm
was witagiig, zeer dun, en uit zeer fmallc ringen lamengefleld.

De levcr^llrekte zig byna evenveel ter linker-als ter regterzyde uit, maar der-
zelver grootd gedeelte lag in de linkerzyde, omdat het regeer gedeelte van de
maag aan het middelrif raakte, en tuflchen twee kwabben van de lever geplaatlf
was. Dit ingewand hadt drie groote kwabben, eene ter regtcrzyde, eene in het
midden, en eene ter linkerzyde; behalven deze drie groote kwabben hadt dezelve
nog eene vierde kwab, die veel kleiner was, en ter linkerzyde agter de derde, of
linkfche, kwab geplaatd. De tweede was door eene diepe inliiyding in twee byna
gelykc deelen gefcheiden; de hegtband ging in deze inlhyding door; en het reg-
ter gedeelte van deze kwab, die de grootfle van allen was, bevatte de galblaas;
het regter gedeelte der maag was tuflchen de tweede en de eerfie kwab geplaatft,
en het kleine kwabbetje zat aan den wortel van de tv\'eede vaft. Deze vyf kwab-
ben, en vooral de eerfte of de regter, hadden infnydingen, uitrandingen, aan-
hangzels, en andere onregelraaatigheeden welken het mitceloos is le belchryven,
omdar men dezelve niet fteeds in verfchillende onderv/erpen vindt. Deze lever
hadt eene roode kleur, die uitwendig donker, maar inwendig zwart was; dezel-
ve woog drie oneen vyf groflen en een halven. liet galblaasje was in het midden
van het regter gedeelte der tweede kwab geplaatft en byna opgeflooten ; her hadt
eene langwerpige en byna eyronde gedaante; de galleider of galbuis maakte eenen

hoek in zyne vereeniging met het galblaasje; men heeft een vogt van eene zwart-
agtig roode kleur uit hetzelve gehaald, en wel in eene hoeveelheid die dertig
greinen woog.

De milt lag agter het linker gedeelte der maag, en was fchuinfch van de reg-
ter-uaar de linkerzyde , en van boven naar beneden , gepiaatli ; zy was een wei-
nig broeder aan haar onderft dan aan haar bovenft eind; zy was uit-en in-wendig
zw^rtagtig van kleur, en zy woog zeven-en-twintig greinen. '

Het alvleelch ftrekte zigin de regterzyde langs een gedeelte van den twaalfvin*
gerigen en van den kronkeldarm uit, deze tak befloeg eene vry breede plaats
zonder dezelve geheel te vullen, wnint de zelfllandigheid van het alvleefch lag
door dezelve met kleine gedeelten op verlchillende plaatlcn verfpreid; het alvleefch
ftrekte zig ter linkerzyde langs de milt uit , alwaarjhet eerien diltken en vaften tak
maakte, die veel Imaller was dan de andere.

_ De regter nier zat ter breedte van haare geheele lengte meer naar voren gcplaatfl:
dan de linker, derzelver indrukzelen of kuilen waren niet zeer diep, en de bek-
kens klein; alle de tepeltjes liepen in één uit.

Het or.derfl: gedeelte van het zenuwagtig middelpunt des middelrifs liep in ee-
ne punt uit , en boven aan zaten twee takken welker lengte van omtrent twee dui-
men was, op eene breedte van zes of zeven lynen.

De longen kwamen in het getal hunner kwabben en in hunne plaatfing met die
van den hond overeen , want daar zaten ’er vier ter regter-en twee ter liikerzyde ;
dc gedaante dezer kwabben was ook tennaaftenby dezelfde als in den hond; de
groote flagader verdeelde zig in drie takken.

, De tong was dik, vooruamdyk aan haar agterft gedeelte, alwaar het fcheen
als of ’er opdc tong nog een ander kleiner tongetje geplakt zat, omdat dit deel
hooger was dan het voorde deel. Op dezelve zaten, van het een eind tot het an-
der, tepeltjes die zo klein waren dat men moeite hadt dezelven te onderfcheiden ,
en digt by derzdvcr wortel twee kleine kelkklieren , eene aan elke zyde.

Het verhemelte was met vyftien fleiivcn doorfneeden , welker randen in ver-
fchillende rigtingen geboogen, cn meeftentyds in het midden afgebrooken of ge-
fcheiden waren.

Het ftrotkl.'tpje was breed, dun, en in het midden van den rand van deszelfs
voord: gedeelte uitgefneeden ; het agterd gedeelte van de opeaing des flrotten-
hoofds maakte eene punt die agterover geboogen was. De herfleneu van dezen
haas hadden minder hobbelagtigheden of oneffenheden als die der dieren, welke
reeds in dit Werk befchreeven zyn; de groote herffenen woogen drie grollen, en
de kleine agt-cn-dertig greinen.

De mannetjes en wyfjes haazen hebben tien tepels, vyf aan ydere zyde, vier
namelyk op de bord, en zes op den buik, maar zy zyn zo klein by de mannetjes
dat het vry moeijelyk is dezelven te vinden ; dit getal ‘is daarenboven by alle indi-
vidu’s niet oven groot, en dikwyls ontbreeken ’er eenige tepels, het zy op dc
bord, het zy op^ den buik. Deze dieren hebben geeaen balzak die tuffehen dan aars
(^A^PkXXXlV\ /%•, 1 , alvvaarde uitwendige teeideelen van een jongen haas zyn
afgebeeidj en de*opening van de voorhuid (5;gep!aatd zit ; deze opaniiig zit fleges
vyf lynen van den aars af. Dc roede zit niet, gelyk in de meede. viervoetige dia-
. ren, aan den onderbuik vaft, zy is daarvan afgefcheiden , en het vel dat dezelve

.mf.-

BESCHRYVING van den haas. lat

omrin<rt en dat de voorhuid maakt, wordt door eene foort van toom (C) naar de
zyde van den aars getrokken, zodat zy krom is, en het roedehoofdje naar agteren
gerigt is wanneer ’er geene oprigting plaats heeft ; maar in de oprigting buigt zig
het hoofdje(^, Pl. XXXy, fig i, alwaar de uitwendige teeldeelen van een ou-
den haas, wiens roede zig uitwendig vertoont, ftaan afgebeeld) zig naar voren,
omdat de voorhuid (A), die hetzelve naar agteren gerigt hieldt, langs de roede (C)
heenglydt, en dezelve niet meer belet zig naar voren te rigten. Het vel van de
roede en van de voorhuid (D D, PI. XXXIF, fig. i) is niet witte hairen be-
zet, gelyk aan die van den buik (É E); dit maakt eene vry groote bos (i^ F)
die by twee andere boffen van gelyk hair ftaan ; zy ftaan aan elke zyde van de
roede en bedekken de zaadballen. Deze zitten elk afzonderlyk in eene foort van
beurs of van balzak (D E, fig. i, Pl. XXXF) die in de lies tuffchen de roede
en de dije hangt j deze beurzen zyn omtrent anderhalven duim hoog, twee dui-
men lang, en zes lynen dik; zy zyn by jonge haazen nog niet gevormd, omdat
derzelver zaadballen in den onderbuik zitten. De zyde van ydere beurs die de
roede raakt, en die zyde van het vel der roede, welke aan de beurs raakt, zyn ont-
bloot van hair. Daar zit aan ydere zyde van de roede tennaaftenby in het midden
van de bloote plek eene eyronde klier (G H, Pl. XXXllX , fig. i, en G,
Pl. XXXF^ fig. i) welker groote middellyn vier lynen, en de kleine tvyee lynen
en'eene halve lengte heeft; de rigting van de groote middellyn volgt die van de
roede t men ziet op het midden van die klier eene opening , die naar binnen ge-
mecnfchap heeft. Agter ydere zyde van die klieren zit tuffchen de roede en den
regtendarm eene holligheid in het vel , welker randen tennaaftenby dezelfde
kromte hebben als die van eene halve maan ; de klier zit in het middelpunt van
dezen halven kring; de breedte van deze holligheid is van omtrent drie lynen,
de diepte van drie of vier, en de lengte van agt,a!s men de kromte van den uitwen-
digen rand volgt ; de wanden van deze holligheid zyn met eene opgedroogde ftof
bezet die geelagtig van kleur is, en eene llerke en ftinkende lugt by zig heeft.

Daar zaten eenige zeer duidelyke klieren rondom de opening van de voor-
huid ; het hoofd je Pl. XXXVI) van de roede was van eene kegekigtige ge-

daante, en de roede (A) zeer klein, zo wel als de voorftanders (C). De zaad-
blaasjes’ maakten eenen langwerpigen zak (D) wiens bodem even groot was als
deszelfs midden; de pisblaas (E) hadt de gedaante van eene langwerpige peer; de
zaadballen (F G) waren langwerpig en een weinig geboogen , zo wel als het knob-
beltje vandenopperbal(/i/); de zelfftandigheid van den zaadbal was roodag-
rig van buiten en witagtig van binnen, met eene tint vleefchkleur ; daar liep in
het midden der lengte van denzelven een wortel door. Men heeft ook op dezelf-
de Plaat de twee beurzen {K L) waar uit de zaadballen gehaald zyn , den aars
(M), een ftuk van den regtendarm (N), de koorden (O) van de roede, en
de afleidende vaaten (P afgebeeld.

By den eerften opflag van het oog verlchillen de uitwendige teeldeelen der wyf-
jes weinig van die van het mannetje; de klink Pl. XXXlV , fig. 2, die de

uitwendige teeldeelen eener jonge voedfter vertoont) (laat , zo wel als de opening
der voorhuid naar den aars CA) geboogen; zy is ook gelyk die opening onder
eene zwaarebos hair (C) geplaatll; daar zit aan ydere zyde van de klink eene
n. Deel. Q

122

DE NATUURLYKE HISTORIE,

klier (D D), en eene holligheid voor die klier gelyk aan de klier en aan de hol-
ligheid , welke men aan ydere zyde van den bilnaad der mannetjes vindt j de bin*
nenzyde van de dijen der wyfjes is ook op eene plek {E Fj, die omtrent eenen
duim lang en negen lynen breed is, zo wel als by de mannetjes van hair ontbloot.
Schoon de klink indedaad grooter en digter by den aars geplaatft is dan de openin'^ der
voorhuid, kan men dezelve den meellemyd niet gewaar worden dan na derzel-
ver randen verwyderd of van lién gebragt te hebben , want dezelve zitten gemeen-
lyk aan hun bovenft gedeelte tegen elkanderen gekleefd, op zulk eene wyze dat
deopening der klink even naaaw, en even ver van den aars af,lchynt te zyn als die
van de voorhuid, en wanneer men derzelver randen naar de laagte drukt om te

daarliet hoofdje des kittelaars (^,
c de uitwendige teeldeelen van eene oude voedfter liaan

argebeeldj uit te voorlchyn komen. Dit hoofdje is even duideljdc als dat der roe-
dc van het mannetje, vooral in oude voeJflers^ het vertoont zi^^ in dezen in de
gedaante van een tongetje(v^, P/. XXXV ll'^ dun en puntig, en het heeft drie
of vier lynen breedte. Wanneer men de fcheede naar voren haalt,' ziet men het
hoofdje van den kittelaar niet meer, en dat zit als aan de wanden der fcheede ge-
kleefd; wanneer men daarentegen de klink op zulk eene wyze toeknypt dat daat
het hoofdje van den kittelaar uit te voorlchyn komt, ziet men hetzelve ter lengte
van omtrent twee lynen naar buiten komen; in dien Raat gelykc het zeer veel naar
het roedehoofdje van Jiet minnetje, dat zeer klein is, en zig zeer zeldzaam uit-
wendig vertoont; dat is de reden waarom men gemeend heeft dut de rammelaars
en de voedliers van kunne veranderden of de beide lèxen hadden. Het is evenvvel
gemakkelyk hunne kunne te onderlcheiden , ichoon de beurzen der mannetjes no^^
niet gevormd zyn door het neergaan der zaadballen uit den buik; indien ’er een
bilnaad onder den aars zit is het dier een mannetje , en de opening der voorhuid
ftaat op vier of vyf lynen afilands van den aars; in het wylje is deldiak integen-
deel flegts door haare winden en door die van den regtendarm van den aars ge-
icheiden, hetgeen een aficheidzel maakt van minder dan eene lyu dikte in jonge
voedliers , en van op zyn meelt twee lynen in moederhaazen.

De randen van de klink. en de winden van de fcheede (5, PI. XXXV zyn
zeer dun ; het is niet dan in drangende voedRers dat men de plaats ei kennen kan
alwaar zig de fcheede met het ligiiaam der lyfmoeder vereenigt, want de lyfmoe-
der dezer dieren heeft geenen ‘hals, noch inwendige opening, die zig duidelyk
vertoont; men onderfcheidt het begin des lighaams van de lyfmoeder niet dan
daardoor dat haire vvanden veel dikker zyn, vooral in draagende voedRers, dan
de wanden der fcheede; men erkent aan dit teken dat de fclieede eindigt cn het
U^aaiii der lyfmoeder begint, een weinig voorby den mond (C} van de pisbuis
^D). De hoorns F) van detyfnoeder zaten ter lengte va i vier lynen aan
hun begin (G)aan elkanderen vaR, zy waren byna overal even dik over hunne
geheele iiirgeRrektheid ; men heeft eenige lliletten CJi. I) door de op-nin^ren der
hoornen ingebragt. om dezelve dmdeiyk te vertonnen; hun agterR eind -reïykt ee-
nigermaate mar den hals der lyfmoed.-r van andere dieren en de opruiingen ver-
wyden zig door het werpen. De beide eijerneRen of zaadballen zaten' byna hilfin
het pav ,joen gewonden ; zy waren groot, geelagtig van kleur, en met kleine wa-

Toni/, vr.

L

-i>LJCx:xvi.

•*1

Ji-

v'^r'.l..,' ' • -

"!&*'■" "**J^-'"‘^

'I -i'

■SÈS^ '

,

-V;

■

\

■ ï#

-

. .,/.-.'-t--<‘.rr-':‘.-ji^.^.

■ iï ■ '

'■' j ^ ' ■

'% - '-'''-%:

:. P--' ^

ÏÏ^ . - ■

■ ^ >

/

V

■. 'ytxJkeiasJ^ ■

JSuyóe iiél' .

liSw. VI.

J

BESCHR.YVING van den haas. 125 -

terblaasjes bezet; de inwendige zelfftandighcid hadt eene bleeker kleur dan. die
van den buitenften kant; de pisbuis was zeer kort, en de blaas (JM.) hadt de_ge-
daante eener langwerpige peer. Men ziet op dezelfde Plaat de trompetten {JS O)
den aars {P), de klier holligheid (R) afgebeeld, die aan beide zyden

tuflchen de klink en den regtendarm (S) zitten.

De voedfter,aan welke de afmeetingen der teeldeelen genomen zyn, woog zeven
ponden en een vierde deel, zy was van het eind van den bek tot aan den aars
eenen voet agt duimen en eenen halven lang; de lengte van den kop bedroeg drie
duimen negen lynen van het eind der lippen tot aan het agterhoofd; de fmoel hadt
vier duimen omtreks agter de neusgaten gemeeten, en de kop zeven duimen vyf
lynen agter de oogen. De omtrek van het lighaam was van tien duimen zes lynen
agter de voorpooten, van eenen voet in het midden ter dikfte plaats, en van tien
duimen voor de agterpooten gemeeten.

Het pisvlies van de haazen verfchilt door zyne gedaante en plaatfing zeer veel
van dat dier dieren , welke reeds in dit Werk befcbreeven zyn, en de moederkoek
is ook zeer verfchillend van dien der gemelde andere dieren of van de deelen die
voor denzelven dienen. Om de bekleedzels der vrugtcn van haazen te befchryven
opende ik eene draagende raoederhaas, die my op den agttienden auguflus van Vet'
faüles naar don tuin des Konings was toegezonden ; zy woog agt ponden veertien
oneen , en zy was eenen voet negen duimen lang v’au het eind \'an den bek tot
aan den aars; de omtrek des lighaams was van tien duimen agter de voorpooten,
van eenen voet drie duimen in het midden op de dikfte plaats , en van negen dui*

men voor de agterpooten. , ^ , -t j 1

Daar zaten drie vrugten in den linker hoorn der lyfmoeder; ik nam dezelven
daar uit zonder dat het my toefcheen dat haare vliezen aan de wanden van den
hoorn valt zaten; deze vrugten zaten in de geftalre die op PI. XXXV UI, byj%.

I , vertoond wordt, met den kop {/P) op de borft geboogen en met de voorpoo-
ten (B^ aan ydere zydeyan den kop geplaatft; het adervlies (C ^ O bekleedde
de vrugt geheel, en men zag digt by den buik den moederkoek (D) die de ge-
daante hadt van eene fchyf tennaaftenby gelyk de moederkoek van den menfeh ; dezel-
ve hadt tennaaftenby anderhalven duim roiddellyns; zyne kleur was geelagtig met
eeniffo tinten rood gemengd. Deszelfs buitenfte zyde fig* i i 3)

was ongelyk, en deszelfs randen (FF, fig. i; GG,fig. z en 3) waren rood
van kleur Daar zaten op het binnenft gedeelte van den hoorn der lyfmoeder eenige
klompjes van eenezelfftandigheid, die gelyk was aan die van het midden der buiten-
fte zvde van den moederkoek, die de overbiyffels fcheenen te zyn van de vereeni-
mng die tuflchen deze beide deelen hadt plaats gehad. De binnenfte zyde vaa dm
moederkoek (fig. 4) was rood en een weinig knobbelagtig over haare geheele uit-
geftrektlieid , gelyk de randen van den buitenkant; men ziet by deze figuur. Qen
gedeelte (H) van den navelftreng, met de takfehietingen welke deszelfs vaaten

manken. .,1

Het adervlies PI. XXXIX) gefchenrd en uitgefpreid zynde , zag ik het

lamsvlies dat de vrugt geheel bekleedde: na dit tweede bekleedzel gelyk het eer-
fte gefcheurd te hebben, nam ik daar de vrugt (li') uit. Terwyl ik dezelve op eeni-
gen aüland boven de lappen (A A) van het adervlies hield, die op eene tafel uit-

Q a

X34

DE NATUURLYKE HISTORIE,

gelpreid lagen , erkende ik de lappen (C C) van het lamsvlies die rondom den
navelftréng (D) wapperden ; deze navelftreng eindigde aan den moederkoek (E),
die in het middelpunt van het adervlies (zf /f) zat , maar het onderfl gedeelte
van den navelftreng was veel dikker dan het bovenft gedeelte (D), en deszelfs
eind liep in de randen van den moederkoek uit, en maakte van boven eene hol-
ligheid, in welke ik eenig vogt op den moederkoek zag dry ven. Toen twyfelde
ik niet of dit vogt was dat van het pisvlies, en of dit vlies zig niet met den navel*
ftreng tot aan den moederkoek uitftrekte. Om hier van zeker te zyn blies ik het
onderil gedeelte van den flreng op, door Ingt in denzelven te brengen ter plaatfè
(F) alwaar het lamsvlies (C C’) zig van den ftreng losmaakte, en alwaar ik eenen
band lag om de lugt den uitgang te beletten; door dit middel maakte het onderft
gedeelte van den navelftreng, of liever het pisvlies boven den moederkoek, een
bobbel (G G) van byna twee duimen middellyns; men zag binnen in dien bobbel
dtie draadjes of vezeltjes (H IK'), die van het bovenft gedeelte des navelftrengs
voortkwamen en die zig elk digt by den moederkoek in twee takken verdeelden;
deze draadjes waren de bloed vaaten van den navelftreng; het pisvlies maakte een
affcheidzel tuITchen elk de/er drie draadjes en de wanden van den bobbel, zodat
de holligheid voor de helf: in drie huisjes verdeeld was, tennaaftenby gelyk eene
plantvrugt met drie zaadkasj.'S, De lengte van den navelftreng, van den navel tot
aan den bobbel door het pisvlies gemaakt, was ftegts van negen lynen. Ik zal hier
de afmeetingen der vriigt niet by voegen, omdat de voornaamfte in de befdiryving
van dat gedeelte van het Kabinet, hetwelk betrekking heeft tot de Natuiirljfke
Hiftorie van den haas, by nommer DCXLltl, bevattende de befchryving eener
vrugt, zyn opgegeeven : figuur en daarenboven van XXXF LU en XXXIX

Plaat zyn leevensgroocte afgebeeld.

Lengte der dunne darmen van den portier tot aan den blindendarm.
Omtrek van den tvvaaifvingcrigendarm op de dikfte plaatfen ,
Omtrek op de dunfte plaatfen ... , .

Omtrek van den nugterendarin op de dikfte plaatfen
Omtrek op de dunfte plaatfen ....

Omtrek van den omgeboogendarm op de dikfte plaatfen
Omtrek op de dunfte plaatfen ....
Lengte van den blindendarm . . . .

Omtrek ter dikfte plaats . . . :

Omtrek ter dunfte plaats

Oratrek van den kronkeldarm op de dikfte plaatfen
Omtrek op dc dunfte plaatfen ...

Omtrek van den regtendarm by den kronkeldarm
Omtrek van den regtendarm by den aars ....
Lengte van den kronkcl-en regtendarm te faraengenomen .
Lengte van de geheele darmbuis, behalven den blindendarm
Groote oratrek van de maag

Kleine omtrek van dezelve ....

Lengte van derzelver kromte van den flokdarm tot aan den 1
welken het regter gedeelte maakt ...

voeten, duimen, lynen.

1.

II.

6.

o.

o.

I.

6.

o.

I.

3-

o.

I.

6.

o.

I.

3-

•

o.

I.

6.

o.

I.

3-

I.

o.

o.

5-

6.

o.

I.

9-

o.

5’

9-

o.

5*

o.

o.

I.

6.

o.

1.

9-

•

5-

o.

o.

i6.

6.

o.

I.

o.

o.

<

o.

8.

0.

o.

o.

10.

I

Tl.. XTIXIX.

V

/

•X-

*■

j'^r

i

.S',| ;

'■•f

t-

>K

j-

V.

J

BESCHRYVING VAN D’EN HAAS

Lengte van den flokdarm tot aan den bodem van den grooten blin

denzak ' * '

Omtrek van den flokdarm • • , • • •

Omtrek van den portier . . ^ . r

Lengte van de lever • /

Breedte *. •

Derzelvcr grootfte dikte ....

Lengte van het galblaasje . . • - •

Deszelfs grootfte middellyn , . , .

Lengte van de milt *. j ’ ■ *

'Breedte van het onderft eind • . • • ■

Breedte van het bovenft eind

Breedte in het midden ... • •

Dikte . • . . . •

Dikte van het alvleefch • . . . .

Lengte der nieren. , . • ' * ' '

Breedte

Len^e van het zenuvvagtig middelpunt des middelrifs van de hol-
le ader tot aan de punt . • • ■ •

BrSdïe van het vleefchig gedeelte tuflchenhet zenuwagtig middel-

Br?edtVJa^ heS?L"n ydere' zydc van het zenuwagtig middel-
punt . • • •

Omtrek van den bodenr van het hart . • ^ ,

Hoogte van de punt tot aan den oorfprong van de longenllagader.
Hoogte van de punt af tot aan den longeiizak . • -

Middellyn der groote flagader van buiten naar buiten gemeeten.

Lengte van het*^voorfte deel van het toompje tot aan het eind.

Breedte van de tong * , ’ ’

Breedte der vooren van het verhemelte . • . - • ^ •

Hoogte van de randen ... •

Lengte van de herflênen . . • • .

Breedte • * "

Dikte . ^ * • -

Lengte van de agterherflenen • • ...

Breedte • - • - ; / '

Afftand tufl-chen de randen der voorhu’id en het eind van het roe

dchoofdje • L- ' * ‘

Lengte van het roedehoofdje ....

Lengte van de roede van de vaneenfplyting der fponsagtige ligha:
men tot aan de inplanting van de voorhuid
Onitrek van dezelve . . • •

Lengte der zaadballen . ....

Breedte van dezelven . . • •

Dikte . . , . - .

Q S

125

veeten, duimen , lynen.

O.

2.

o.

o.

O.

6 .

o.

I.

4.

o.

4*

II.

0.

4-

6,

o.

o.

8.

o.

I.

o

0»

o.

c.

4-

Oi

2.

2.

o.

O.

4-

o.

O.

2.

o.

O.

3'

o.

O.

u.

o.

O.

li.

o.

I.

5.

o.

O.

II.

o.

o.

7-

o.

2,

o.

a

3-

6.

o.

I.

0.

o.

2.

Or

o.

4-

4-

. o.

2.

0.

o.

I.

5.

o.

O.

3'

o.

2.

2.

o.

O.

lO,

o.

O.

6.

o.

O.

I.

o.

o.

I.

o.

I.

I.

o.

I.

2.

b.

o.

9*

o.

o.

7 ’

o.

o.

lo.

0.

o.

5-

0.

'o.

r.

0.

o.

5

o

a-

o.

O;

I.

2.

o.

o.

6 .

o.

I.

4-

o.

o.

6.

o.

o.

5^»

U6 D É N A T U ü R L Y K E H I S T O R I E,

Breedte van den opi>erbal , ...

Dikte , • . . •

Lengte der afleidende vaaten , . ,

MiddelliTi van het grootft gedeelte van dcrzelver lengte .
Middellyii digt by de pisblaas . .. . ,

Groote bmtrek van de pisblaas ....
Kleine oratrck van dezelve . . . ' ,

Lengte van de pisbuis . . , .

Omtrek van de pisbuis * • . .

Lengte der vooiftanderen . . . ,

Breedte ... . . .•

Dikte .....

Lengte der zaadblaasjes ....
Breedte • . ....

Dikte . . . ...

Afftand tulTchen den aars en de klink
Lengte van de klink .....
Lengte van de lyfraoeder fcheedc . .

Oratrek ter dikflc plaats ....

Omtrek ter dunfte plaats . ...

Groote onitrek \'an de pisblaas . . .

Kleine omtrek
Lengte van de pisbuis

Omtrek van dezelve . . . .

Lengte van het lighaam der lyfmoeder
Omtrek van hetzelve . .

Lengte van de hoornen der lyfmoeder
Oratrek van dezelven . ,

Afftand tuflehen de zaadballen en het eind van den hoorn
regte lyn genieeten . ... .

Lengte van de kromme lyn welke de trompet befchryft .
Lengte der zaadballen .

Breedte .....

Dikte . ... .

voeten, duimen, lynen.

mseene

o.

0.

li.’

ü.

0.

1

?*

o.

6.

0.

o.

0.

1

T*

o.

0.

r.

o.

9 -

6 .

o.

5 -

3 -

o.

I.

0.

o.

0.

9 -

o.

0.

4.

o.

0.

4.

o.

0.

I.

o.

0.

10.

o.

0.

5 -

o.

0,

4.

o.

0.

, 1

2*

o.

0.

4-

• o.

2.

0.

o.

I.

9 -

.0.

0.

I.

0.

9 -

0.

0.

5 -

0.

0.

0.

2.

0.

0.

6.

0.

2.

6.

0.

2.

0.

3 -

0.

0.

0.

0.

0.

5 -

0.

I.

I.

0.

0.

8.

0.

0.

4-

0.

0.

3 -

Dekop van den haas (//, PI. XL, en fig. i, PI. XLI), van zyne fpieren
en bekleedzelen ontbloot , fchynt meer overeenkomft te hebben met den kop der
enkelhoevige dieren, of met dien der herkaauwende dieren met gefpleeten hoeven ,
zo als het hert, het damhert, en den rheebok, dan met diender dieren met gevin-
gerde pooten die reeds in dit Werk befchreeven zyn ; want de liaas heeft in het
bovenft kaakbeen voor de oogputten eene plaats (/f , PL XLI, fig, i) die ge-
deeltelyk ledig en gedeeltelyk met beenige draadjes of vezeltjes bezet is, die eene
foortvan netwerk maaken, welks niaazen van eene onregelmaatige gedaante enon-
■gelyke grootte zyn; deze plaats is dertien lynen lang, en terbreedfte plaats zeven
lynen breed, De haas heeft ook , gelyk de herkaauwende dieren met gefpleeten
hoeven, en gelyk de enkelhoevigén , aan de beide kaakbeenderen eene plaats op
welke geene tanden ftaan; dezeplaatfen komen met de flangruimtens in de enkel-

i

lam. VI.

Tl.JGLI.

L

beschryving van den haas.

127

hoevisen overeen, en deze ftangruimtens (S C)

in de haazen, om dat die gcene fnytanden hebben. De baktanden (D) gdykcn
mcï naar “e tai der enkdhoevi*^ dan naar die der dieren met gevin-

gerde pooten , welken wy reeds befchreeven hebben. p; y7ƒ^

De cigenlvke beenderen van den neus PI. AL, en E , ”/. XLl)

ftrekken liff bvna even ver naar voren uit als hetbovenll kaakbeen, en zy zyn naar
evenredigheid even lang en breeder dan die van het paard. De takkeii van het
onderlT: kaakbeen. PI. XLI, fig. i) zyn lang, de kroonswyze intacetvzels
zvn niet langer dan de knokkelswyze, en daar is geene uitranding voorhanden die
dezelven van een fcheidt; de omtrek (G) van den hoek van dit kaakbeen is z >er
aanmerkelyk , en dezelve maakt een uitfteekzel QII) naar voren , en een ai^er (/ )
naar acteren, dat het grootft is. Het uicfteekzel des voorhoofdbbeens K) , dat
tot den oogpat behoort, is driehoekig van_ gedaante , want men kan dne punten
aan hetzelve onderfcheiden ; eene dezer zit aan het been vall, dw tivcede flrekt
ïïs naar voren, endederde, die de breedde van allen is, naaragteren uic; dezy-
tk die door deze beide laatfte punten geëindigd wordt , maakt een gedeelte van den
rand der oogput. De beenige gehoorbuis is tennaallenby gelyit in het paard
Jpkaatft, maar ftaat evenwel een weinig meer naar omhoog en naar agteren ge-

"^De haas heeft zes fnytanden, vier (M) in het bovend: kaakbeen, twee (iV)
in het benedmft, en twee-en-tvvintig baktanden , twaalf van boven, zes aan ydere
zyde , en tien beneden , vyf namelyk aan eiken kant, hetgeen te famm een getal
van a^t-en-twintig tanden maakt. De bovenfte fnytanden liaan agter elkanderen ge-
olaatft, daar ftaan ’er twee van voren , die zeer lang zyn , en die elk (y%. 2 ) veel
naar de üagtanden uit het bovenft kaakbeen der wUde zwynen gelyken ; de-
zelve ftaan tennaallenby als een halve cirkel geboogen , en ftaan meer dan ter diep-
te van de helft hunner lengte in het been, wdke,alsmcn derzelver kromte yolgt,
raiTenen daim is; op het midden hunner voorlle zyde innpt eene 1 onf die zig
ra^fefeene eind tot hel nader uitarekc. Het agtetrt gedeelte CO is ho
ter halver lenfite van den tand, en deszelfs voorft en ond-dl ged.elte (B)
fchuinfch in eenen Icherpen rand af, die in de dwarlche voor der groote tanden
van het bovenft kaakbeen, of in den hoek, welken zy door himne vereenigiog
S de kleine tanden van datzelfde kaakbeen maaken, gev.it is. Het is door rnid-
del van alle deze fnytanden dat de haazen den baft der boomen afknaboelen, het-
welk zy met hunne onderfte fiiytanden verrigcen , die naar evenredigheid der groot*

te V3n liet dicr Zccr ftcrlv zyn» i i n

Dl ondetfte zyden (z?, [%. s) te bovOTSe bjtanden , en de bovenfte en on-

d»rfte zvdcn (aI p. 6) van die in het onderre kaakoeen, zyn gegroefd gelyk m
het paard. De groo?fte dier tanden zyn zeven lynen Ung 5 die van het bovenft
kaakbeen komen niet zeer ver buiuin het been. De wortel jig. ^ ^ *

Ie da baktanden is hol en heeft geene takken ; zy hebben in elk kaakbeen eene
kromte die in de lengte loopt; de laatfte zyn de klemfte, en in het bovenlt kaac-
heen zyn de tweede, de derde, de vierde, en de vylde b.iktanden , oogt inaai,
want zy ilrekkenzig tot ainden oogpiit mt en maaken door nunne eiiKien Kleine
boiroiidheden {0^ O op deszelfs wanden.

128 DE NATUURLYKE HISTORIE,

Het tongbeen fchecn ons flegts uit drie beenderen te beftaan, een dat in het
midden zit en ten bafis (Irekt , en twee die naar agteren zitten , en die twee tak*
■ken , of twee hoorns inaaken. Het middelfte been is in verichillende rigtingen
bolrond en holrond, en van eene zeer onregelmaatige gedaante; de takken zyn
dun, platagtig aan de zyden , bolrond van buiten, en bolrond van binnen.

Den kop uitgezonderd,gelykt het geraamte van den haas (Pl.XU) genoeg naar
het geraamte van den hond om de befchryving van het ecrftgenoemde door die
van het laatltgenoemde te kunnen bekorten. De zydelingfchc uitfteekzels van het
eerde wervelbeen van den hals waren minder breed dan die van den hond, en drek-
ten zig maar weinig naar voren en naar agteren uit ; het doornagtig uitdeekzel (B')
van het tv/eede wervelbeen verfchilde niet van dat van den hond dan daarin dat het
puntiger was aan zyne beide einden, zo wel zyn voorde als zyn agterde; het
derde en het vierde wervelbeen hadden byna geen doornagtig uitdeekzel; de on-
derde tak van het dwarlclie uitdeekzel des zesden wervelbeens was minder uitge*
drekt om laag, en meer verlengd naar agteren, zo dat hy met zyn agterd eind
eene punt maakte. De wervelbeenderen van den nek waren zeven 'in getal, gelyk
by alle dieren, welker befchryving wy in dit Werk reeds gegeeven hebben.

Daar waren flegts twaalf wervelbeenderen in den rug, en bygevolge even zo
veele ribben , zeven w^aare en vyf vallche , de doornagtige uitfleekzels van alle
deze wervelbeenderen waren naar agteren geboogen , behalven die der twee laat-
fte wervelbeenderen die regt waren. Het bordbeen bedont uit zes beenderen ; de
twee eerde ribben eene aan elke zyde, geleedden zig met het eerde been, de
twee volgende tuflehen bet eerde en het tweede, de derde ribben tuflclien het
tweede en het derde been, en zo voorts tot aan de zesde ribben toe, die zig,
zo wel als de zevende , tuflehen het vyfde en het zesde been des bordbeeiis
geleedden. Daar waren zeven lendenwervelbeenderen , welker doornagtige en
zydelingfche uitdeekzcls naar voren gerigt waren, en de zydelingfche iiitdeek-
zels der eerde .wervelbeenderen waren, gelyk die van den hond, aan hun eind ge-
fpleeten.

Het heiligbeen bedont uit vier valfche wervelbeenderen , en de daart(C) uit
zedien, welker eerde de langde waren. Het heupbeen QD) verfchilde niet merke-
lyk van dat van den hond dan daaiin , dat deszelfs onderli gedeelte een weinig hol-
rond van binnen en bolrond van buiten was; de eyronde gaten en de uitrahding
der goot waren naar evenredigheid grooter dan m den hond.

Het fchouderblad PI. XL, en fig. 7 PI. XLI^ verfchilde daarin van dat
van den hond dat deszelfs bafls (z?) langer was, dandevoorfte zyde (5), uitwen-
dig minder krom , en de agterfle zyde (C) krommer van binnen was ; de doorn
(D) van het fchouderblad zat niet digt aan het lighaam C-K) des beens, maar
zat daar eenen dmm en tien lynen onder zyne bafls aan valf, en maakte eenen
tak (F) die byna even lang was als het onderft gedeelte (D) van het fchou-
derblad; deze tak hadt aan zyn eind (//) eenen haak (/), die zig ter lengte van
zes lynen naar agteren uitftrekte. Het fchouderbeen QF, PI. XL) was d'unner,
langer, en minder krom dan dat van den hond, en de ellepyp en het ftraalbeen
(O) waren beiden iu den haas krommer, en naar evenredigheid dunner en langer
d.an in den hond.

Het

129

BESCHRYVING VAN DEN HAAS.

Het dijcbeeu (^H') van den haas is langer dan dat van den hond, deszelfs bo-
venfl: gedeelte is platagtiger van voren en van agteren , daar zkten onder het bo-
bend eind twee uitfteekzels, een aan elkezyde; het buitenfl; is een weinig naar
voren gekromd, en grooter dan het binnenR, hetwelk ter plaatfe van den kleinen
draaijerzit. Het fcheenbeen (6') was veel langer dan dat van den hond, en het
kuitbeen vereenigde zig met het fcheenbeen in het midden des boventten deels

van dit been. , . „ i

De voorhand (ÜT) van den haas benaat uit agt beenderen , vier in eiken regel;
de twee eerlte beenderen van den eerHen regel komen met het eerfte been van den
eerllen regel uit de voorhand van den hond overeen ; voor het overige verfchillen
de voorhanden van deze beide dieren het zy in de gedaante , het zy in de plaat»
fing der andere beenderen , niet merkel yk van mallcaiideren.

Daar zitten flegts zes beenderen in den voorvoet (L); het eerde been van den
agtervoet ftrekt zig tot by het fchipbeen uit , en bdlaat de plaats van het derde
wiggebeentje , hetwelk men in den haas niet vindt. Het teerlingsbeen is minder
lan<^^dan in den hond, ook ftrekt zig het hielbeen laager , dat is te zeggen meer
naa° voren uit|, dan het kootbeen, wanneer het dier op zyne hielen ruft. Het
fchipbeen heeft op zyne agterfte zyde een vry lang uitfteckzel , en dit uitfteekzel
zit agter het bovenft eind des eerften beens van den iiavoet.

• Het eerfte en het vyfde been van de nahand waren naar evenredigheid langer
dan in den hond ; het vierde en laatfte been van den agtervoet hadt een uitfteek-
zel ^g. Ö PI. ZZ/) op den buitenkant van deszelfs bovenft eind, dat zig
zeer duidelyk vertoonde.

voeten, duimen, lyucti»

Lengte van den kop van het eind der kaakbeenderen tot aan het
agterhoofd . - ■ • • 3* g*

De grootfte breedte van den kop r-

Lengte van het onderft kaakbeen van deszelfs voorfte eind tot aan
den agterften rand van deszelfs takken . • • • o. 3. 7*

Breedte van het onderft kaaklx:en ter plaatfe van de ftangruimtcns-

tanden . • • * 9. o. 3^.

Bi’eedte ter plaats van de kromte van deszelfs takken . . o. I. o.

Breedte der takken onder het knokkelsvvyze uitfteekzel .... o. o. 3 *
Aftland tiifichcn de kromten der takken van buiten naar buiten ge-

meeten . . • :

Afrtand tuffehen de knokkelswyze uitfteekzels . . .

Dikte van het voorfte deel van het bovenft kaakbeen ter plaats van
de fnytanden .....

Breedte in het midden der ftangruimtens
Lengte van de bovenfte zyde ....

Afftand tuflehen de oogputten en de opening der neusgaten . .

Hoogte van die opening ...

Breedte _ . .....

Lengte der eigenlyke neusbeenderen

Breedte ter breedfte plaats . ....

Breedte der oogputten

Hoogte van dezelven . . • . ’

PL Deel. R

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

^ 3 °

DE NATÜURLYKE HISTORIE,

Lengte der langde friytanden buiten het been ;

Breedte van dezelven aan bun eind
Lengte der langde baktanden buiten het been
Dikte , / • • • ^ • • •

Breedte ♦ • •

Lengte der twee voornaamde dukken van het tongbeen
Breedte in het midden • - . .

Lengte van het middelde, been . . . ^

Omtrek • • . .

Lengte van den hals .....

Lengte van het gat des eerden vvervelbeens van boven- naar 1
den . .....

Lengte van de eeiie zydt naar de andere
Lengte der zydelingfche uitdeekzelen van voren naar agteren
Breedte van het voorde gedeelte des wervelbeens
Breedte van het agterd gedeelte
Lengte van de hovende zyde

Lengte van de onderde zyde ....

Lengte van het lighaam ties tweeden wervelbeens-
Hoogte van het doornagtig iiitdeekzel
Breedte . . . . . .

Lengte van het kortde weivelbeen, dat het zevende is .

Hoogte van het langd doornagtig uitdèekzel hetwelk dat van het
zevende wervelbeen is

Breedte . . ... . .

Omtrek van den hals, gemeeteu om het zesde wervelbeen, alwaar
dezelve het dikd is

Lengte van dat gedeelte der ruggraat, dat uit de wervelbeende
ren van den rug bedaat . . ...

Hoogte van het doornagtig uitdcekzel des eerden wervelbeens.
Hoogte van die van het derde en vierde wervelbeen, die de k
de zyn . . ....

Hoogte van dat van het twaalfde, dat het kortd is
Breedte van dat van het elfde, dat het breedd is
Breedte van. dat van het vierde, dat het fmald is, van boven .

Lengte van bet lighaam des laatden vvervelbeens, dat het langd is
Lengte van het lighaam des eerden wervelbeens, dat het kortd is.
Lengte der eerde ribben . . ...

Afdand tuflchen.de. eerde ribben op de breedde plaats .

Lengte van de zevende rib, die de langde is . . _ .

Lengte van de laatde der vallche, ribben die de kortde is
Breedte van de breedde rib
Breedte van de fmalde

Lengte van het bordboen . . . . _

Breedte van het agterd eind des vierden beens, dat het breedd is. o.
Breedte van het voord eind des eerden beens, dat het fmald is.
Dikte van het eerde been dat het dikd is . .

Dikte van het zesde been dat het dundis . • _ .

Hoogte van het langd doornagtig iiitdeekzel van allö die der wer*
velbeenJcrcn, hetwelk dat v.an het zesde is . .

Hoogte van het kotert, hetwelk dat van. het cerfte wervelbeen is

voeten, di«nien,Iynet»

O.

o.

5-

0.

o.

I.

0.

0.

n

D*

o.

o.

2.

o.

c.

•

o.

0,

'5-

o.

o.

1

2*

0.

o.

n

0.

7-

'o.

3*

o.

e-

o.

o.

5 '

0.

o.

4*

o.

0.

3i“-

o.

o.

7-

o.

I.

I.

o.

o.

4-

o;

0.

2.

o.

o.

8.

o.

o.

o.

o.

8.

m-

ö.

o..

4-

O.

O.,

O.

O.

O.

2 .

2 ;

I..

o.

5-

2.

o.

0.

5-

ng-

o.'

I.

o.

O-

o.

4-

. o.

o.

3-

. o.

o.

3'..

I*

is. o.

o.

8.

is. o.

o.

O

0*

o.

I.

O.

. o.

o.

9-

o.

4-

6.

. o.

2.

8..

o. .

O.

4-

o.

0.t

I.

o.

5-

5-

ï is. o.

o.

4-

is. . o.

0.

1

2*

o.

0.

4-

0.

o.

I..

er*

0.

o.

7 -

is 0 . .

0.

41-

/

beschryving van den haas.

I3X

voeten,

o.

D.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

Breedte van dat van het laatft, dat het breedfte is
Rreedte van dat van het eerft dat het finalft is . • ;

Leno-tc van het zj'delingfch uitfteekzel des yyfdeu wervelbeens het-
welk het langfl: van alle de uitfteekzelen > s _ .

Lengte van dat van het eerfte, dat het korft is . . .

Lengte des lighaaras van het vyfde wervelbeen der lendenen dat

het is • • • • • *

Lengte des lighaams van het laatfte, dat het kortft is
Len«tte van het heiligbeen

Breé’dte van het voorfte gedeelte .. ....

Breedte van het agterft gedeelte , , • • , •

Hoogte van het doornagtig uitlïeekzel des valfchen wervelbeens.

Lengte ^VM^hef eerfte valfthe wervelbeen van den ftaart, dat het ^

Len^te^an het zevende dat het kortft is • • • ' Z'

Breeijte van het voorft gedeelte des heupbeens . • • o.

Hoogte van dat been van het midden der panswyze holligheid tot

aan het midden der bovenfte zyde . . . •

Breedte boven de panswyze holligheid ...

diehetligh^ des va-

toont - • • " ■ ^

Dikte van denzelven . • * ‘

Dikte der waare takken te famengenomen
Lengte van de goot . • ...

Breedte in het midden . • • •

Diepte van de goot . A • i ‘ '

■nipnff» fl(»r iiitrandinir van het agtent einct • • ;

Aftlwd tuflehen de beide einden der uitranding van buitenbaar

buiten geraceten • •

Lengte der eyronde gaten . • • ^ • ’

Breedte , / , , ' ' * , .

Breedte van het bekken . • *

Hoogte van hetzelve •

Lengte van het fchouderblad • • • •

Breedte ter breedfte plaats

]^èfd\VvaVfeTfc\OT^^^ ter fmalfte plaats . . •

Hooie van den doorn op de v^he^nfle plaats . •

MidSelIvn van de panswyze holligheid
Lcniite van het fchouderbeen ^ * ’ *

OmSek van hetzelve op de dunfte plaats
Middellyn van de,szelfs hootd . • • •

Breedte van deszelfs bovenft gedeelte .• • •

Breedte van deszelfs onderft gedeelte . - • -

Dikte t „ * * ■ ' ’

Lengte van de ellepyp '

Dikte van dezelve ter dikfte plaats • ...

Hoogte van den elleboogsknokkel •

o.

G.

O.

o.

O.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

duimen, Ijncn;

O. 4.

O. li'.

!• 3 -

o. 5.

O.

0.

s.

1.

o.

o.

0.

1.

a.

o.

o.

10.

8 .

3 -

6 .

5 -

3 -

3.

o.

5 -

5 »

o. 42 *
O. 3 ,

0. 4|-.

1. Tc.
o. II.
o. 9.
©. 10.

r. 6 .
o. 10.

3.

I.

3.

6 ,

0.

1.

I.

3 -

I.

3. 10.

o. 4.
o.
o.

n

0 ‘
o.
o.
o.
o.
o.
o.

4 -
o.
o.

5 -

5 *

10.

10.

6 .

7 -

9 -

5 *

. 4 -

8 .

4 -

7*

133

DENATUURLYKE HISTORIE,

Breedte aan het eind ... .

ETikte ter dunfte plaats . ...

Lengte van het ftraalbeen . ^ .

Breedte van deszelfs bovenft eind . ,

Dikte • . • . . . ,

•Breedte van het midden des beens . . . ,

Dikte . ... , . *

Breedte van het onderft eind . . , ^

Dikte • * . « . ^

Lengte van het dijebeen . . , . _

Middellyn van deszelfs hoofd . . , , ' .

Omtrek van het midden des beens ... . .

Breedte van deszelfs onderft eind . . . .

Dikte .....

Lengte der kniefchyven . . . .

Breedte . .....

Dikte . ......

Lengte van het Icheenbeen ...

Breedte van deszelfs hoofd . . . . .

Dikte . . ....

Omtrek van het midden des beens .

Breedte van het onderft eind .• i

Dikte . • . . • . •

Lengte van het kuitbeen . . '

Omtrek ter dunfte plaats ■ . . . ' .

Breedte van deszelfs bo\T:nft gedeelte
Breedte van deszelfs onderft gedeelte ■ .

Hoogte van de voorhand . . . * .

Lengte van het hielbeen .

Breedte . ... ...

Dikte ter dunfte plaats . . , . .

Hoogte van het eerfte vvigge-en fchipbeen te famengenonien . .
Lengte van het derde been der agterhand, dat het langft is . .
Breedte van het midden des beens . * . ,

Lengte van het eerfte been der agterhand, dat hetkortft is . .

Breedte van het midden des beens

Lengte des tweeden beens van den agtervoet, dat het langft is.
Breedte van het midden des beens

Lengte des vierden beens van den agtervoet dat het kortft is .
Breedte, van het midden des beens- ....
Lengte der eerfte regelen van den middelften vinger der voorpoo-
ten . . ....

Breedte van het midden des beens ....
Lengte der tweede regelen . . ...

Breedte van het midden des beens- . . . .

Lengte der derde regelen ....
Breedte • . • . ..

D.Uvte . . • _ • ...

Lengte van den eerften regel van den duim . .

Breedte van h.et midden des beens .

voeten, duitnen, lynen.

O.

o.

o.

0.

a.

o.

4 -

o.

o.

o.

4 -

o.

o.

3-

o.

o.

3-

o.

o.

o.

o.

4 '

H-

o.

o.

o.

4-

lO.

o.

o.

5*

o.

I.

3*

o.

0.

8.

o.

0.

7i-

o. .

o.

5i-

o.

o.

3'

o.

o.

a.

o.

5’

6.

o.

o.

9-

o.

o.

lo.

o.

I.

a-.

o.

o.

7'

0.

o.

4 -

o.

2.

I.

o.

o.

4-

o.

0.

3-

o.

o.

I.

o.

o.

3-

0-.

I.

3-

o.

o.

31*

0.

0.

a.

o.

o.

5*

o.

I.

a.

o.

o.

il-

o.

o.

H'

o.

o.

H’

o.

I.

11.

o.

o.

3.

o.

r.

7*

o.

o.

a.

o.

o.

6.

o.

o.

1.

0.

o.

3*

0.

o.

li.

0.

o.

4 -

o.

o.

I.

o.

o.

a.

o.

o.

3.

o.

o.

beschryving van den haas:

*33

Lengte van den tweeden regel ....
Breedte van denzelven . . . •

fiSe van des eerften regels vaneen tweeden en derden vinger
der agterfte pooten, die de langfte zyn ....
Breedte van het midden des beens ... . -

Lengte der tweede regelen • • •

Breedte van het midden des beens . .

Lengte der derde regelen . • ^ » . •

Breedte • • • * *,

Dikte . , , ' t •

voeten, duimen, lytien.

O. O. 5’.

O. O. i|.

o. o. 2.

O.

O.

o.

p.

o.

o.

o.

c.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

lO.

n-

5i*

li'

i-j.'

R

I

134 "B E N A T U U R L Y K E HISTORIE,

BESCHRYVIN G

' i

VAN DAT GEDEELTE VAN HET KABINET,
jflETWELK BETREKKING HEEFT TOT DE NATUURLYKE HISTORIE
y A N D E N HAAS.

No, DCXLIII. Vfugt van eenen haas.

Het lighaam van deze vrugt ligt geboogeii, en met den kop op de borft han-
gende j de voorpootcn zyn by den elleboog geboogen en op d& borll vafige-
'klecfd, zodat de beide voorfie voeten tegen den kop aan liggen tuiTchen elk oor
en oog. De beide oorcn liggen agter over in den hals , de beide hielen raaken el-
kanderen , en de agterde voeten zitten tegen den buik aan gekeerd. Het hair ver-
toont zig reeds, en de kleuren zyn wel getekend, op deze vrugt, die drie dui-
men tien lynen lang is van de kruin van den kop af tot aan het begin van den
Haart, en eenen duim drie lynen van het eind van den bek tot aan het agterhoofdi
,de ooren zyn agt lynen , en de Haart eenen hal ven duim lang.

No. DCLXLIV. Wanfebaapen jong gehoor en haas.

Dit wanlchcpfel heeft twee lyven, agt pooten, eenen kop en vier ooren; de
beide lyven zyn aan de borft vercenigd , zo dat de onderbuik van een dezer ly-
ven vlak tegen over den onderbuik van het ander zit. De fmoel is zeer onvol-
maakt, en men voelt binnen in denzeiven geene kaakbeenderen; daar zit llegts
eene ronde holligheid ter pijatfe van den bek en van de neusgaten; deze wan-
fchaapen fnioel is op den linker fchouder van het lyfdat aan de linker zyde zit,
en op den regter van dat hetwelk aan den regtet kant zit, geplaatft. De beide oogen
noch de beide ooren hebben niets ongewoons; de laat(lg.enoenide zyn elk aan
eene zyde van den kop geplaatft, maar de beide amlere zitten op iKt voorhoofd,
en zyn door hunne bafis op zulk eene wyzö vereeiiigd, dat zy llegts eene opening
maaken Dit vvanfchepfel is vier duimen negen lynen lang van de kruin van den
kop tot aan het begin van den Haart van elk der beide lyven.

No. DCALV.. Gefternde koppen van eenen jongen en van eenen oiu.
den haas.

Als men deze heide koppen met elkanderen vcrgelykt, ziet men dat de fter van
den ouden haas op dezelfde plaats als die van den jongen haas zit, hetgeen zou-
de doen denken dat ’er haazen zyn die dezelven in hunnen ouJerdom niet verliezen.

No. DCXLVI. De blindedarm van een jongen haas met een fiuk
van den omgehoogen-en van den kronkeldarm.

Men heeft de einden van de twee Hukken van den omgeboogen-en van den
kronkeldarm toegebonden, na dat de blindedarm opgeblaazen en met ftoffen ge-
vuld was die zwaar genoeg waren om denzeiven in den moutwyn, waar in hy
ibevva.wd wordt, te doen zinken. Men ziet zeer onderfcheidenlyk de voor, die als

135

beschryving van het kabinet.

eene krullyn rondom den blindendarm loopt, de rolronde gedaante van het eind
dezes ingewands, den zak die men digtbyde vereeniging van den omgeboogen-
met den kronkeldarm vindt.

No. DCALVII. Het geraamte van oenen haas.

Dit is het geraamte dat ten ouderwerpe gediend heeft voor de afmeetingen der
beenderen van den haas, die in de vorige tafel zyn opgegeeven; de lengte van dit
geraamte was van eenen voet] zeven duimen en een hal ven, van het eind des
bovenden kaakbeens tot aan het agterft eind des heiligbeens; de kop is vier dui-
men negen lynen lang, volgens zyne uitwendige kromte gemeeten, en heeft zes
en drie vierde duimen omtreks, om de hoeken van het onderft kaakbeen en het
midden des voorhoofds gemeeten j de omtrek van het koffer is van elf duimen drie
iynen ter dikfte plaats j het voorde del is dertien, en het agterde zedien duimen

koog. ^ , , •

Nó DCXLVIII. De tanden van eenen haas.

Men heeft deze tanden uitgetrokken, men bewaart dezelve om het verfchil te'
dóen zien dat tuflehen de groote en kieine fnytanden des bovenden kaakbeens , zó ’
wel als de overeenkomden", die ’er tuflehen de groote fnytanden der beide kaalo-
beenderen en de flagtanden van het zwyn , en tuflehen de baktanden van den haas
en die van het paard en van den ezel , gevonden worden.

No. DCXLIX. Het tongbeen van eenen haas.

Men vindt de befchryving en de afmeetingen van dit duk in de befchry ving van’
den haas, blz. 128 en 130, de beide takken zitten door hunne natiuiilyke bandea ■
aan deszelfs bafis vad.

\

ï3Ö D 'E N A T U U R L Y K Ë H I S T O R I E ,

HET K O N Y N *.

<fAA>clioon het konyn en de haas uitben inwendig zeer naar elkander gelyken,
V c maaken zy egter twee onderlchcidene eu afzonderlyke foorten uit, de-
5" • wyl zy niet met elkander voonteelen de jagers verzekeren egter («} ,

<W> dat de mannetjes haazen, als zy ritzig zyn , de wyfjes konynen naloo-
pen en dekken : ik heb de proef genomen om den uitdag van zulk cene paaring te
£en; ik deedden dien einde rammelaars met wyfjes haazen, en mannetjes haa-
zen met voedflers , of.wyljes konynen , opvoeden , maar die proeven heoben mets
voortgebragt; ik heb ’er alieenlyk uit ontdekt, dat deze dieren, in gedaante elkan-
deren zo gelyk, des nieticgenflaande zo zeer van aart verfchilden, dat er geene
foort van twceflagtige dieren , als de muilezels, uit voortkwam. Een jonge manne-
tjes haas en een jong wyfjes konyn leefden omtrent een v^encleel jaars fanicn ^
zo ras vzy eenige kragten kreegen, vogten.zy geduurig met elkander, en
kreeg de nededaag zo verre, dat hy ’er het leevcn by mfehoot. Van ^twee oude-
re haazen, welken ik elk by een wyfjes_ konyn gezet hadt, moeft er een het-
zelfde lot ondergaan, terwylde ander, die zeer ritzig enfterk^as, onophoude-
£ïc konyn plaaiic met haar te willen dekken, en haar of door wonden of
door te vuurige omhelzingen dcedc fneuvclen. Drie of vier rammelaars van ve -
fchillende ouderdommen , welken ik by wyfjes haazen zettede , ooodcien ook el-
kanderen in langer of korter tyd ; maar zy bragten niets voort.

Ik denk evenwel te mogen Hellen, dat zy zomwylen gepaard hebben, ten min-
ften het bleek duidelyk, dat het mannetje, nicttegenftaande de tegenfpartelingen
™liet wyfje.dikwi'lslyn luft geboet hadt; en daar was veel meer reden om
Sn vooitblengzd v,an dit paaren te wagteii , dan van den rainnehande van een
rammelaar met eeiie ben, waarvan, gelyk de Hr. de RnauMUE fdiryft, het ge-
STvoi, moeren zvil fi) ! „ dat 'er kuikens met hair. ot Jionynen met vede-
!, rin, van voortkwamerV’;,teiwyl het niet dan an gebrekkig of al te ntmg ko-
iyn was, die, by mangel van wylje, zig van de hen, die m 't htiia W . bedien-
de zo als hv zig van eenig ander meubel bediend zou hebben j naardien het te
gen alle waarfchynlykheid aanloopt eenig voortbrengzel te verwagten van eenje
foorten, die zo verre van elkandeieu af zyn , icrwyl mt de vermenging van twee

m h in’tEngelfchi?«Wft, Cony; i

SZSi. ariïiiSf P^‘it Sii? UMSI maar <lle bmaaming is niat goed , deitjl

Éle witte tamme konynen alleen roode ooj^en V en.

Lepujculm. Cuniculw urram foittns P^g- 52-

S b^e'toS'Van°kiS?^ittebro,e^ te voeden.

VAN HET KONYN.

13?

Poorten, die zo na by den apderen komen als de haas en het Iconyn, niets voort»

vrustbaarheid van hetkonynis nog grooter dan die van den haas, en, zon-
der dat men geloof behoeft te flaan aan ’t geen Wottbn zegt, dat er van een
enkeld paar, % een eiland gezet, na verloop van één jar.r, zes ‘^“^zend vvaren
voorrgeLmen,^is het zeker, dat deze dieren zo verbaazend vermemgvuld gen
in de landen daarzy aarten kunnen, dat de grond hen geen genoegzaam beiiaan
zou kunnen verfcliaffcn ,• zy verdelgen het gras, de wortels, de graanen, ae
vru'^ten, de penlvrugten, en moeskruiden, en zelfs de jonge boompjes en ae
bomen ; en zo men geene fretten en honden tegen hen gebruiken konde ,
zonden zv derwyze toeneemen, dat zy de racnfehen verdryven zouden. iMet
Heets koppelt het konyn meermaalen , en werpt ook meermaalen en in grooteren
eetale dan de haas, maar het heeft ook meer middelen om zyne vyanden te ont-
fiiaooen* het weet zig ligtaan dcrmenlchen oogte onttrekken; de gaten en holen,
die het zig in de aarde graaft, waarin her zig overdag onthoudt, en zyne jongen
werpt Hellen het in veiligheid voor den wolf, voor den vos, voor den roofvogel;
het woont daarin met zyn gezin in geruftheid, het onderhoudt daar zyne jongen,
en brengt hen op tot den ouderdom van omtrent twee maanden , en laat hen met
uit hunne fchuilhoeken te voorfchyn komen , voor dat zy genoegzaame krag-
en enZotte gekreegen hebben; het befpaart hen daar door alle de nadeelen,
daar de^eerlle ïeefiyd aan blootgclleld is, geduurende welken de haazen m groo-
,ten getale omkomen, en, gelyk wy aangemerkt hebben, meer dan 111 eenig an-

-der gedeelte van hun leeven lyden. , , , , , . r,. j

Dit alleen is genoeg om te bewyzen , dat het konyn den haas in Ichrander-
-heid overtreft; beiden zyn zy van een gelyk maakzel, en zouden eveneens
holen kunnen sraaven; beiden zyn zy eveneens uitermaaten vreesagtig; maar
de haas, dommer zynde, vergenoegt zig met een leger boven op den grond te
imaken alwaar hy geftadig voor allen overlaft is blootgedeld , terwyl het ander
door een beter inllincl, de moeite neemt om de aarde om te wroeten, en zig
daar onder eenc fchuilplaats te bereiden; en het is zo waar, dat de konynen
m-t befef werken , dat men de tamme konynen hetzelfde met ziet ondernee-
men • zv ontllaan zig van de moeite om cene wykplaats te vervaardigen , ge-
Ivk de 'Hiiisvogels zig ontflaan van neften te maaken, devvyl de eene en andere
ev^n weinig gevaar loopen van de ongemakken en nadeelen daar dp wilde kony-
ren en in ’c wild vliegende vogels voor blootftaan. Men heeft dikwils opgeraerkt ,
dat wanneer men een konynen-bofch met hok-konynen bevolken wilde, die ko-
rvnen en zy die daar uit voortkwamen, zig, even als de haazen, op de op-
pervlakte der aarde hielden , en dat zy niet, dan na verfcheiden ongemakken, en
na verloop van eenigc geflagten, begonden de aarde te ondergraaven om zig m

veiligheid te Hellen. 1 n

Deze hok-konynen, of tamme konynen, verfchillen van kleur even ais aiie_ an-
dere huisdieren; het wit, het zwart, en het grauw (c), zyn egter de eenige,

(*) Ik gsef den naam van grauw aan die vermenging van vaale, zwarte, en afchgrauws

Deel, S

ijS DE NATUURLYKE HISTORIE,

daar de Natuur hier gebruik van verkiefl: te maaken: de zwarte konynen zyn de
zeldzaamde , maar daar zyn ook veelen die geheel wit, veelen die geheel
grauw, en veelen dia vermengd, zyn. Alle de wilde konynen zyn grauw, en
onder de tamme konynen is het nog de heerfchende kleur, want in alle de dragten
zyn ’er altoos grauwe konynen , en zelfs in grooteren getale , fchoon de vader en
de moeder beiden wit, of beiden zwart, of de een zwart en de ander wit, zyn,
daar de grauwe konynen, fchoon tam, gemeenlyk niet dan konynen van die zelfde
kleur vóórtbrengen, en niet dan zeldzaam, en by geval, witte, zwarte, en vee*
mengde, werpen.

Deze dieren kunnen op den ouderdom van vyf of zes maanden voortteelen ;■
men verzekert datzy ftandvaftigin hunne liefde zyn, en zig gemeenlyk aan één
wyfje hegten en hetzelve niet verlaaten; de wyfjes zyn bykans altoos ritzig,
of ten rainllen in ftaat om zig te laaten dekken. Zy draagen dertig of een-en-der*
tig dagen, en werpen vier, vyf of zes, en zomtyds zeven en agt, jongen. Zy
hebben, evenals ’t wyQe van den haas, eene dubbelde lyfmoei^r, en°kunnen
by gevolg op twee verlchillende tyden werpen ; de overbevrugtiugen fchynen on-
der de konynen zo dikwils geen plaats te hebben als onder de ha‘azen , milfchien
om die zelfde reden, dat de_ wyfjes minder van verfchillende mannetjes gedekt
worden, en dat zy minder buitenfprongen doen of ontydige koppelingen hebben.

Eenige dagen voor dat zy werpen , delven zy een nieuw hol, niet in eene regte
lyn maar in een zigzag en met verlcheiden bogcen ; aan ’c einde van dit hol maa-
ken zy nog eene meerdere uitholing , om hunne jongen voor leger te dienen ; ver-
volgens plukken zy zig veel hair onder van ’t lyf , daar zy voor het teder krooft
eenefóort van bed van maaken. Geduurende de twee eerde dagen paOTen zy lien
zeer zorgvuldig op , verlaaten lien niet , en gaan niet uic om voedzcl te zoeken , dan
wanneer de nood hen fterk dringt , gelyk zy daarom ook terdond wederkeeren ,
zodra zy hunne behoefte voldaan hebben : in dezen tyd eeten zy veel en zeer
fchielyk; zy paffen dus hunne jongen zes wecken op, en zoogen hen ook zo^
lang.. Tot dien tyd toe heeft de rammelaar geene gemeenfehap met haar, hy
komt ook niet in het afzonderlyk hol door de voedder gemaakt; ook dopt zy
dikwils, als.zy uitgaat, en haare jongen in ’t hol laat bly ven, cien ingang toe met
aarde, met haare pis natgemaakt; doch wanneer de jongen aan den ingang van
het hol beginnen tekomen,,enkruisvvortel en andere groente te eeten, dielie voed-
fter hen aanbiedt, fcliynt de rammelaar hen voor zyne kinderen te erkennen ,hy
neemt ze tuffehen de pooten , drykt liet hair glad , en likt hen de oogen , en zy dee-
len allen, de een na den ander,, in deze vaderlyke omhelzingen; ook worden zy
dan door de voedder zeer gelieflcooCl , en zy is weinige dagen daarna doorgaands
weder bevrugt.

Een Meer van rayne kennis (^/), die zig eenige jaaren vennaakt hadt met kO'
nynen- te houden, heefi my de volgende aanmerkingen medegedeeld : „ Ik begon ,

kleuren, die de gewoone kieur der konynen en der haazen uitmaakt.. Zie hier agter de bCL*
fthryving van ’c konyn.

De Hr. le Ca&fX du Moutier.,

139

>?

»»

95

>5

van het k o n y n.

: :«-] “Ir.iff?— ï sfS7^f SSj'S

„ Witte en gemengd Je, en een gc > j

” tvïï nf o“s3heb zien koppelen ; om daar toe te f f ™n

S'fnt 'te“?n®. htme manier van paaten gelykt byzonte naar

eertten vader, wien i § y.. ° ^ behouden heb; hoe zeer ook

het eenigae die op hunne beurt vaders wier-

^ zy om de wjirjes y gewaar vvierdt kwam al-

„ het geraas, mt ^yne krV t , en zo Qj^n^ddclylc afge-

„ les m ftilte ; en zo ^y P an£en geftraft.Een ander bewys van zynge-

zonderd, en tot een voorbeeld ik,hen allen gewend hebbende

zag over de gehee e nakomdmg^cha^^ is^, ^l^^lXom,n,ho^ verre zy ook
om op het §^J®‘ . j- j f ^ag ik den grootvader zig altoos aan hun

!r"g4n: — 'rzVS' d» e“'™1t"p rtêk

hooi , en veel „iet alleen de beziën en bladen maar ook

noodig hadden , ^ j^je^s overbleef dan het dikke hout. Dit

■■ »» ’ieeven if„??oTorS

leeven in hunn^e ho en t ^ vleelcifis ook zeer verfchillende in kleur

^''Saf-''“afd'er ?önge lampreitjes iszeer Inkketr, mtar (kt dar oude konynen is
enfmaak, «atuet jonge ^ gglvlrik eezegd heb, uit de heete landen her-

altoos droog V en\et fchynt dat Griekenland en Spanje

^rfStids d e“te Etiropa zyn g^e^l daar dezelve gevonden

oudty ts oe een g gemaatigdet klimaaten overgebragt , ge-

^;ifrni,t'' wi" WtrchlanI, « tabben. ™ als

mtuntlvke inboorlingen geworden zyn; maar in kouder kude , g y
den ié en in ’t overige van ’t Noorden, kan men hen met dan in de Itntzen

9>

9»

99

99

99

4 >

99

(f) Zie Arist. Hifi. anim. Lil. L cap. i.
(ƒ) Zie Plin. Hifi. nat. Hb. VIII.

(f) Zie LiHSa'Et Faum fuseka, pag. 8.

S a

I

140

DE NATUURLYKE historie

% 9

opvollen, en zy komen om, als men hen vry in ’t veld laat loopen : zv bemin-
nen integendeel de overmaa ige hitte, want men vindt hen in dè zuidelvkfteS-
len van Afia en Afrika, gelyk m de Perfiaanfche Golf Qh), in de baai van Sal
dana(p, m m Senegal, m Guinée men vindt hen ook in de Fran-

Eilanden, die daar uit Europa overgebragt en zeer wél ge-

p) JJ^oire générale des Foyages, por Prevót, Tm. TI, pag. 354
(O Idem, Tom. I, pag. 449. ’

fS- =S?- Zie ooi

<0 B0aire géniralt det jfyailltt, par It P. pu Teitxe, Paris iöö7.-raHi, II, pag. app,.

ï

■ • -f .‘-f

V

\

\

2 ■

.

if?

11. :zLm.

aec .

JLe Xati;n Dome s tiqe .

'Tam. VZ.

t6.:klik

'■'/fK.

1

i

I

-J

BESCHRY VING VAN HET KONYN. 141

“ • BESCHRTFING VAN HET KONTN.

vindt' even veele overeenkomflen tuflehen het maakzsl des ligliaaiiis
JSv, ö van het konyn en van den haas als tuflehen den ezel en het paard die
Ö Al ^ van alle de dieren , welker befdiry ving vvy reeds gegeeven hcbb:-n,
8 ^;S!©ïS malkanderen het meefl: gelykeii. Deze groote overeenkomll tuflehen
het konyn en den haas verdient te meer onze opmerking, omdar deze dieren zeer
verfchillende zeden en een grooten afkeer van malkanderen bezirten, en dat zy
in den ftaat der zuivere natiiur keven 5 (want men moet hier het wild konyn met
den haas vergelyken) deze dieren zyn door den ftaat van tamheid niet mismaakt
noch verbafterd, gelyk liet paard en de ezel, van welke fuorten wy niet één
wild individu aantreffen.

Het konyn heeft, gelyk de haas; debovenfte lip tot aan de neusgaten gefplee^-
ten, de ooren lang, de agterpooten langer dan de voorpooten, en denftaart zeer
kort. De rammelaai-s hebben twee beurzen , eene in elke lies , die zig in de lami
preien nog niet verwonen; dikwyls heeft de eene zaadbal reeds eene beurs ge*
maakt, terwyl de ander nog in den onderbuik verborgen zit. De rammelaars en
de voedfters hebben op elke lies eene plek die niet met hair bewallen is , en daar
zit aan elke zyde van den bilnaad in de mannetjes, en van de klhikin de wyfjesy ■
eene klier op den voorften rand van een indrukzel dat in het vel is. Wanneer de'
roede niet opgezet is, erkent en onderfcheidt men de opening van de voorhuid
der mannetjes en van de klink der wyfjesflegts daar aan, dar de opèning van da '
voorhuid naauwer is en verder van den aars afllaat dan de klink ; de zaadblaa.sjes
van den rammelaar maaken eenen vry grooten zak; men wordt den binnenllen
mond der lyfmoeder niet dan in draagende voedfteren gewaar; het pisvlies der
vru'n is gelyk in de moederhaas geplaatft; eindelyk deze dieren gelykeh naar mal-
kanderen door het maakzel van den blindendarm cir van den zak , welken men
digt by de inplanting van den omgeboogendarm in den kronkeldarm vindt, zo weD
als door het getal, de gedaante, en de plaaifing der tanden, enz.

Daar zitten op het konyn zo wel als op den haas twee foorten van haif, wel-
ker eene langer en een weinig vader is dan de andere, die zo zagt is als dons. Ik -
heb de kleuren van eene wilde lamprei befchouwd, die een rammelaar was, ca
eenen voet en anderhalven duim lengte hadt van het eird van den bek- tot ar.;i ’
bet begin van den ftaart; dè lengte der ooren was van drie duimen cn die van des •
.ftomp van den ftaart van twee duimen en eenen hal ven. L)e rug, de lendenen',-
het bo.venft van de zyden des ligliaams, cn de binkzyden liadden eene kleur dia *
iiic zwart en licht vaal was lami ngdlcld , en die gryslcheen wanneer men dezelve"
niet van naby bezag. De moefte "der lange en ftyve hrriren waren vaal aan liun eindy ..
zy hadden zwart onder deze vaale kleur, en afchgraauvv Jat zig tót aan -don wor**
tfei lïitftii.-kte; het ander hair hadt geen vaal aan zyne-punt, en was gcdeeiteiy't-
zrt'art , en gadeeltelyk afchgraauvv ; de korte en z-tgte hairen wareit ook afch "cua u w '
viu kleur , 'behalveti a.m de punt die vaibv-tn kleur was.- Daar zat even als by ds v

\

142 DE NATUURLYKE HISTORIE,

lamorei op de kruin van den kop een dons van eene afchgraauwe kleur, tuffehen
lanaer én vafter hairen in, die aichgraauw aan hunnen wortel waren, zwart mhet
midden en vaal aan hun eind. De oogen waren ook omringd met eenen band van
pene witafftige kleur, die zig naar voren tot aan den baard of de bievels, en naar
«nteren tot aan liet oor uitllrekte. Het voorft gedeelte van den buitenkant der oo-
ien hadteenige tinten, die naar het geel en het bruin helden; het agterft gedeelte
hadt eene grvsagtige kleur, en het eind van het oor was zwartagtig. De hppeti
het onderft gedeelte van het onderll kaakbeen, de oxels, bet agterll gedeelte der
borll- do buik, en de binnenkant der voorpooten , der dijen, en der agterpoo-
ten waren wit van kleur, met eene tint afchgraauw op zommige plaatfen , omdat
het^hair van die deden eene afchgraauwe kleur aan den wortel hadt, en met dan
aan zvneind wit was; de hairen van den agterlleu of onderden kant van den (taart
waren' geheel wit van kleur. De plaats tuflehen de ooren en de bovenfte of agterfte
zvde van den hais hadden eene rosagtig vaale kleur ; men zag die kleur ook op
d'e voorde en buitenllc zyde van de voorpooten, op de voorhand, de agterhand,
cn den voorben voet, en boven de enkels; zy was met wit gemengd op den bo-
venben kant van den voorvoet, van den navoet en vnn den gebeden agterben
ïoet. De zydenen het bovenb van den hals, het yoorb gedeelm van de borb,
defchouders, het onderb deel van dc zyden des hghaams, en de hezen hadden
eene zeer heldere en byna witagtige kleur; het kruis en de buitenkant dei dijen
waren van eene bleckegryze kleur, met licht geel en afchgraauw vermengd. De
bovenbe zyde van den baart was zwart, en op zommige plaatfen een weinig vaal
van kleur; het onderft van dc voorfte voeten, van den voorvoet, den navoet,
en de ceheele agterfte voeten waren van eene gedagtige of rosagtige kleur; de
kleur van het hair dezer dieren is meer of minder donker in verfchilknde mdivi-
dtfs, en meer of minder vuil door de aarde die aan het hair blyft en

die het in zommige landen zwartagtig maakt, zodat men deszelfs geele kleur met
ziet dan na hetzelve te hebben afgcborfteld of zelfs afgewaffehen.

Het wild konyn CPL XLII'), op het welk de afmectingen der mterlyke lighaams-
deelen, die in de volgende tafel worden bygebragt, zyn genomen, woog drie
pSen eVaiiderhalve 0^^ hetzelve verlchilde van de lamprei daar in dat zyn
ros zvne lendenen, het bovenft van de zyden des hghaams en de buikzyden
nieter zwarten eene donkerer vaalc kleur hadden, en dat de gryze kleur van het
k ui fn V n den buitenkant der dijen meer met geel , en de ya^ kleur

Sr liezen donkerer was. Voor het overige (cheenen my de
en van de lamprei zeer gelyk in de mannetjes cn in de ^

du’svaii vcrfchillende landen; want ik heb geen verfchil opgeraerkt tullch.n de
kleuren derkonynen van Bourgogne, vergeleeken met die van konynen uit het
nnS van Verfiilles. De langbe borftelhairen.uit den baard of de knevels der kony-
7vn omtrent twee duimen en een halven lang, hunne ooren zyn nunder lang
dan die d-r haazen, en hunne agterpooten zyn ook naar evenredigheid minder
lans met betrekking tot de lengte hunner voorpooten. Het wild konyn is ook over
het^akemeen veel kleiner dan de haas, gelyk men zien kan als men dc afmeetingen ,
die in de vokende tafel worden opgegceven,met die vergelykt, welken menin de
Kvvins van den haas vindt aangetekend.

■'De tamme konynen {PI, XLIII) zyn gemeenlyk grooter dan de wilde kony-

'Jor?i . VI.

Il.XLV.

rj'-v.

i .

1

\ • -i

' -ir.*-. . V.

f * . *HT:

• r - ï^ :'-

.^■. •'*

■ -<*■.,

5J^

;■. ■ ;> ,

?• *A«

:‘'*-!iEtó"Ti'''

'.3

• VS^^i-iT

• v»I

'•- 'Jf

•^s

beschryving van het konyn. 143

„en; ditverfcM Verzeker groei «

ren. vjn veranderen; wam daar zyn er

konynen, heeft ook de kleuren ^ .revlikc zvn; dc raeeften heb-

witten zwarten, en anto der wilde konynen gdyken; maar alle de

mi^tnnvnen welken ik rezien heb, hadden onder den bal der vier voeren een
'■^Thrlr welke kleur zy o 5 < op het overig gedeelte des lighaams heDben mogten.
%^o^rppel^ is rond en zl^r groot in het duitler gezren dezelve

tm Svnen middellyns , hy vernaau wt zig by het licht , en wordt eyrood ;

IS lóodregt; wanneer het oog aan de draaien der zon s

Mn(V<refteld is dezelve llegts anderhalve lyn lang , en bedraagt zyne klune midd^l-
bloo gelteict , is n 5 konvnen hebben de oogen van eenc lak-roode kieur,

f, ïan ton" ooglek T ï? "!f

?oo “op"erptoen. .Do konynen die anders gekleurd zyn liebt^n d-e oogappe.s.
m de ins vm eene 'bruine kleur met eeoe geelagtige (int gemengd.

Het konyn , dat op PI. XLiy Baat afgebeeld , en het blaamve konyu (lapm nebe)
HeiKonyn, n-edeeltelvk wit en een gedeelte van eene meer of

geniengd;de korte en zagae hairen zyn
mm donkere leiKieur UI u , inris te zeaa-en blaauwagng; de lange en Ity ve-

muisvaal of van eene >^hte leikleur^ is leifdeuig , e.v

wit 'zcTdat de vermenging van het wit en van het blaauw of van het:
zwa« oTvaBiillenda Llen def lighaams verfcheiden is. De kop en deoorem
zvn byna geheel zwart , en men ziet op dezelven llegis eemge wiite hairen , de-
flirrpn in ermoter ffetaie op den hals, op defchouders, op den rug enz,.

nier he^ gSeSe fgterft fedeelte des lighaams is het getal der witte bairem
nrpr dm dat van de bUauwe Het onderft van de vier pooten isvan eenebruine^
tL vermengd, maar het onderft van de voorfto voetem
Sn de Seis ff kwartjes der agterften tot aan de hiel toe, zyn van eene vaale kleuc

overige tamma^

konvmen dan door de Ledanigheid van hun hair dat veel langer ,s gelyk hert
V ”^ilr iTpiten van Angora langer is dan dat der ge woone geiten. Dtt hair is gol-
^"‘''Sfzelfscrelvh wol gekruld; in den ruityd maakt het kluwens en pkt m?
"'Sftmen die’het dier onaanzienlyk maaken; deze kluwens van hair hangem
r t ff aan den mond neder , en hebben de gedaante van eeaen vyfden poot
TpTxlm\ zy zyf fimen geweeven of ten rainften vaft in een ppakt gelyk:
Se.1 vilt. Ik heb op het kruis van een konyn van Angora, dar ik ontleed heb , ee-
nen lap van dat vilt zien zitten , die raeer dan eenen dm n dik was v het hair van dj.
dier was twee of drie duimen lang, hetzelve was rood aan p , •'

kleuri'T op het overig gedeelte zyner lengte ; du pnyn hadt de oorp zwas tagti^^
en hc” hair onder de voeten rosagtig: de kleur der Konynen van Ang ra is vei?--

fgheiden celvk die der andere tamme konynen.

VVanneer 'de konynen ruften fchynt hunne buik tegen aen gronu te aang..n ; ds-

;-I44 de NATUURLYKE HISTORIE,

riek fleekt naar voren uit , en hetonderfl van het on derft kaakböen zit by den grond ;
zy hebben de ooren rcgt, en de voorpooten op zulk eene vvyze geboogen dat de
<voorarm tennaaftenby aan den arm raakt, en dat de voeten den.grond en byna de
'fchouders raaken ; de elleboog zit evenwel pp cenigen afftand van den grond; de-
•wyl de agterpootcn veel langer zyn dan de voorpooten, buigen zy zig in driéën;

eigenlyke voet, de agtervoet en voorvoet raaken aan den grond, van de na-
.gels tot aan de hielen; de beenen zyn naar voren, en de dij.n naar agteren geboo-
■ gen, dat de kriëen digt by de voeten, en de billen nog digterby de hielen
zitten; de ftaart ftrdet zig liorizontaal naar agteren uit, of kromt zig naaronihoog.
iWanneer liet dier zig gereed maakt om te gaan, zet het zig op zyne pooten, door
gedeeltelyk de armen en de voorarmen de dijen en de beenen lüt te llrekken; in
deze gehalte raaken de vooipooten den grond fiegts met de vingeren, maar de
.agterpootcn raaken denzelven dooreen vry lang gedeelte dat zig van de hiel tot
aan liet eind der vingeren iiitllrckt, en dat ecue horizontaale rigting blyft behou-
den : gelyk dat deel byna even lang Ls als betagterfle ftclin die 'houding hoog, is
.het onmogelyk dat het dier, wanneer het op zyne hielen ftaat, in (laat zy om met zul-
ke lange voeten te Happen , of met flappen te gaan , ten zy hetzelve op dc punt
•van den voet of van de Incl gaar; in het eerfte geval zoude het gelyk de hond en
de kat en de mcefte dieren g.nan, maar de pooien zyn niet lang, aelyk die dezer
dieren, en dus zoude zyn gang langzaam en. zeer nioeij'elyk zyn: het ander geval zoude
■ftrydig zyn met de wetten der Natuur, want het zoude een gedeelte van den
^voorvoet, den geheelen agtervoet cn alle de vingers nutteloos en zelfs zeer onge-
-makkelyk gemaakt hebben. Ook gaat bet konyn niet, noch op zyne hielen, noch
-op het eind van zyne voeten ; het gaat zells in liet geheel niet met zyne agterfte
pooten, maar het ipringt met dezelven. In zynen langzaaraften gang brengt het
xerft eenen der voorpooten naar voren en vervolgens den anderen ;gedunrende dezen
eerften , en zelfs geduurende den tweeden en derden ftap met de beide voorpoo-
.ten blyft het agterfte ftel oribewceglyk, maar bet lighaam rekt zig uit, het agterft
gedeelte van het iyf wordt naar voren getrokken , de dijen regten zig overeind op
dc agterpooten, de hielen doen dit insgelyks, en breng-en dus het geheel agterft ge-
deelte des lighaanis naar voren ; vervoigens Ichiet het dier naar voren met zyne ag-
terfte pooten op den grond ruftende, dus fpringt en galoppeert het met het agter-
fte ftel, tenvyl het met het voorlle ftapswy ze voortgaat; maar wanneer het dier
fchielyk voort wil, en zig aan eenen fh ellen loop overgeeft, galoppeert het met
de voorfte gelyk met de agterfte pooten ; d.m ’ftrekt het dezen in de geheele uitge-
ftrektheidvan derzelver fpieren uit, en legt met eenen Ijj rong .eenen vry grooten
weg af; het valt op zyne voorpooien neder, en fteunt weder op zyne agttrpoo-
ten om op nieuw vooruit te fchieten.

In verfcheiden omflandigheden ligfen dekonynen, zo mannetjes als wy^ea,
hun agterftel zo hoog op dat zy met hetzelve van den grond raaken, maar dan
vallen zy op hunne: hielen neder met eene kragt die groot genoeg is om eenig ge-
luid te geeven, als zy den grond met hunne pooten' weder raaken. Dikwyls zet-
ten zy zig op hunne hielen en billen neder, zo.dat hun lighaam dan in eene jchiiin*
fche rigting naar voren ftaat ; in deze geftalte of houding bedienen zy zig van
liuni'ie. voorpooten als van arnien en handen, om hunne ooren nederwaarts te bui-

..gen

BESCHRYVING VAN HET KONYN. 145

gen en te wryven gelyk ook hunnen baard of knevels, om hunnen fmoel tewaflen,
"en te gelyk likken zy hunne pooten. Deze dieren zyn zeer buigzaam en vlug van lig-
baam, en fchoon hun agterfte ftel half lam fchynt devvyl hunne agterpooten zig niet
geheel uitllrekken, en zy dezelve flegts met fprongen bewcegen kunnen, zo
veranderen zy evenwel meermaalen van houdingen dan de meefte andere dieren,
en maaken alle hunne beweegingen met veele vaardigheid en gemakkelykheid.

afmeetingen

DER

K 0 N Y N E N.

Wild

Konyn.

Fl. XLIT. ,

Tam
Konyn.
PI. XLUI.

Blaaüw
Konyn.
PI. XLIV.

Konyn

VAN

Angora.

Pl. XLV.

Afmeetingen des gebeden lighaams.

V, d.

1.

V*

d.

1.

V

V,

d.

1.

V.

d.

1.

in eene regte Ijm geraeeten van het

6.

6.

6.

eind van den bek tot aan den aars.

I- 3*

4-

I.

4-

I.

6.

I.

6.

Hoogte van het voorfte ftel . . .

0. 5-

0.

0.

7-

4-

0.

8.

0.

0.

7-

6.

Hoogte van het agterfte flel . . .

0. 8.

6.

0.

9-

6.

0.

10.

6.

0.

9-

6,

Lengte van den kop van het eind van

den fmoel tot aan het agterhoofd.

0. 3-

I.

0.

3-

2.

0.

4-

0.

0.

3-

10.

Oratrek van het eind van den fmoel.

0. 3.

f

0.

3-

10.

0.

r»

0'

6.

0.

3'

4«

Ómtrek van de opening van den bek.

0. I.

6.

•0.

I.

6.

0.

I.

8,

0.

I.

9-

Afftand tuflchen .de beide neusgaten.
Afftand tuflchen het eind van den
bek en den voorften hoek van het

0.. 0.

I.

0.

0.

0.

0.

2.

0.

0.

2.

00^ • • • • •

Afftand tufTchen den agterften hoek

0. I.

6.

0.

I.

8.

0.

2.

0.

0.

I.

10.

en het oor . . - •

T-rngte van het oog vaii den eenen

10.

0,

I.

2.

0.

I.

I.

0.

I.

2.

hoek tot den anderen

0. 0.

7-

0.

0.

7-

0.

0.

8.

0.

0.

8.

Opening van het oog

Afftand tuflchen de voorfte hoeken

0. 0.

4-

0.

0.

4-

0.

0.

4-

0.

0.

4-

der oogen over de kromte van het

neusbeen gemeeten
Dezelfde afftand in ccne regte lyn

0. I.

II.

0.

2.

0.

0.

2.

2.

•

0.

2.

o.

gemeeten . . . •

Omtrek van den kop tuflchen de 00-

0. I.

3-

0.

I.

5-

0.

I.

6.

0.

ï.

7-

gen en de ooren gemeeten . •

0. 6.

4-

0.

7-

0.

0.

6.

8.

0.

6.

10.

Lengte der ooren . . ..

Di-nirek van hunne bafis over de bui-

0. 3.

1

0.

0.

3-

2.

0.

i

3-

6.

0.

3-

6.

tenfte kromte gemeeten
Afftand tuflchen de beide ooren om

' 0. T.

1

6.

0.

2.

6.

0.

1

2.

2.

0.

i

2.

Q.

laag gemeeten

0. -0.

8.

0.

I.

0.

; 0.

I.

0.

0.

I.

U

Lengte van den hals

' 0. I.

6-

0.

2.

3-

1 0.

2.

0.

0.

S.

4-

Omtrek van den hals

0. 3.

10.

0.

5-

ó.

0.

5-

8.

0.

6.

3*

Omtrek van het lighaam agter de

1

8.

voorpootcn gemeeten . . .

Omtrek van hetzelve op de dikfte

0. 7.

4*

0.

9-

0.

0.

9-

0.

i

10.

4-

plaats , . ,

yi. Deel,

0. 10

r

»

0.

T

10.

6.

■0.

II.

4-

. I.

I.

3-

.145 DE NATUÜRLYKE HISTORIE,

afmeetingen

Wild

Tam

Blaauw

Konyn

DER

Konyn.

Konyn.

Konyn.

VAN An-
gora.

K 0 N y N E N.

Fl. XLII,

PI. XLm.

PI. xLir.

[PI. xir.

Omtrek van hetzelve voor de agter-
pooten . ....

V. d. 1 .

V-

d. 1.

■: V#

d. 1.

V,

. d. 1.

O. 8. 2.

0.

8. 6.

f

0.

8. 6.

0.

9. 7.

Lengte van den ftomp van den ftaart.

C. 2. 3.

0.

2. 6 .

0.

3 - 3 -

I. 4.

0.

3. 0.

Orntrek van den ftaart, by het begin
van den ftomp . . . .

0. 0. 10.

0.

I. 6 .

e.

0.

I. 6 .

Lengte van den voorarm van den el-
leboog tot aan de geleeding van
de hand ....

0. 0, 8.

0.

3. 0.

0.

3. 0.

0.

3- 2.
I. 0.

Breedte van den voorarm by den el-
leboog . ...

0. 0. 9.

0.

0. II.

0.

I. 0.

0.

Dikte van den voorarm ter zelfder
plaats . . . .

0. 0. 3.

0.

0. 4.

0,

0. 4.

0.

0. 4.

Omtrek van de geleeding der hand.

0. I. 2.

0.

I. 6.

0.

I. 8.

0.

I. 0.

Omtrek van de agterhand . , .

Lengte van de geleeding der hand

0. I. 2.

0.

I. 8,

0.

I. 6.

0.

1. 6 .

tot aan het eind der nagelen . .
Lengte van het been van de knie tot

C. I. II.

0.

2, 0.

0.

2. 2.

0.

2 - 3 -

4 * 4 .

aan de hiel ....

0. 4. 4.

0.

4. 2.

0.

4. 2.

0.

Breedte van het bovenft des beens.

0. I. 3.

0.

5*

0.

I. 2.

0.

I. A.

Dikte van hetzelve

Breedte van hetzelve ter plaatfevan

0. 0. 8,

0,

0. 8.

0.

0. 9.

0.

0. 8.

debiel ....

0. 0. 7.

0.

0. 9.

0,

0. 10.

0.

0. lo.

Omtrek van den agtervoet
Lengte van de hiel tot aan het eind

0, I. 9. 1

0.

I. 9.

0.

I. 9.

0.

I. 10.

der nagelen . . . I

0. 3. 9.

0.

.3' 6.

0.

4. 2.

0.

4. 0.

Breedte van de voorfte voeten . . !

0. 0. 7- j

0.

0. 6 .

0.

0. 9.

0.

0, 8.

Breedte van de agterfte voeten • • • j

0. 0. 7.;

0.

0. 10.

0.

I. 2.

0.

I.

Lengte der langfte nagelen . • . • • I

0. 0. 5.

0.

0. 6.

0.

0. 6.

0.

cC 6 .

Breedte derzelven aan de bafis ... I

0. 0. I, }

0.

0. I.

0.

0. li.

0.

0. li.

Het wilde en het tamme konyn, welker afmeetingen in de voorgaande tafel zyn
opgegeeven, hebben ook ten ondervverpe gediend voor die, welke in de volgende
tafel zyn opgetekend.

Het netvlies, de maag, de darmen en het alvleefch van het konyn verfchilien
niet van die zelfde deden in den haas befchouwd , dan daarin dat de maag by het
konyn in de linker zyde meer naar omhoog gelegen ligt ; dat de dunne darmen
de regtedarm, enhetgrooift gedeelte van den kronkeldarm van eene witagcio'e’
kleur zyn; het overig gedeelte van den kronkeldarm en 'de blindedarm zyn van
* eene helder groene kleur ^ men ziet op het rolrond gedeelte des einds van den
blindendarni nie: dan de voornaame takfehietingen der bloedvaacen; en men wordt
hier gelyk by den haas geen netwerk gewaar, noch op den zak d’ie naaft de in-
planting van den omgeboogendarm in den kronkeldarm zit; deze zak is van eene

beschryving van het konyn. i4r

groenagtige kleur, en met kleine kUertjes bezet. De Oeuf op den kronkeldarm

r,tfhe< wild e„

der dunne darmen niet van elkanderen ve.fch.llen, f b* <i« «1»^ ^ f“
wilde kat plaats heeft ; maar deze lengte is «er onderfcheiden by ve.a.ltend^^^^^^
van hetzelfde ras der foort van het konyn; want by drie wilde i^onyncn
tennaaftenby van dezelfde grootte, waren de dunne darmen in het eene agt, m
het tweede^negen voeten, en in bet derde negen voeten tien duimen lang. In
een Sr kon^iï ^ondt men een platten worm", die gedeeltelyk in den t^ .
vingerigendarm, en gedeeltelyk in de maag zat; deze worm was anteWven
voe^ lan'»' en omtrent twee lynea breed; dezelve was uit zeer fraalle
Sgefteld, en r aan hun een eind zo naauw waren dat zy flegts dwarfche

^‘^D?lever^v 3 °nV« ïïyn beftont uit dezelfde kwabben als die van den ha^ ,
en deze kwabben hadden tennaaftenby dezelfde gedaante, behalven dat de in-
fnvdins,die de tweede kwab in twee deelen fcheidde, niet even diep was als b^ den
haas; dLar waren ook aan alle de kwabben van het konyn meer onregelmaatighe-

den te befpeuren dan aan die van den haas, maar zy waren met rSin

;nrif»n in 5 «nmmiffe onderwerpen De lever van het wild konyn, welks afraeetin-

Tn b deXnf h™

St vau bS eS ;.l binnen eene roodagtige kleur, die veel

dan die der lever van den haas; zy woog twee oneen en eene halve, ik heb mt

de galblaas twaalf greinen vogts gehaald , dat van eene roodagtige oranje kleur

De milt hadt dezelfde gedaante en dezelfde plaatfing als die van den haas ; de
iflAiirder milt van het wilde konyn was zwartagtig van buiten en van binnen, en
“ SSii netail & van bet tamme konyn hadt eene roodagtige kleur

vm buten en van binnen en woog tien greinen. De milt in de ®

fchillende onderwerpen verfchillend van grootte , het zy m dikte of in lengte. Ik neb
twee wilde konyneii geopend, dieniet grooterwaren dan dat, hetwelk ten onderwerpe
gediend heeft voor de aFmeetingen die in de volgen^

?eeven en welks milt van het een tot het ander eind twee lynen breed was,
dfk naar evenredigheid van deszeUs breedte, fchoon zy degts eenen dmm negen
f f.n™s • ZY woog zeven greinen. Ik heb de milt van een tam konyn ge-
Sr die^twee duimen negen lynen lang was, en eene geëvenredigde dikte hadt,
f ’iTpSrètgrooterwas dan dat , op hetwelk de afmeetmgen genomen zyn
ri?da“v^gS §TS o^^^^ welker mUr flegts twee dumren

êe nieren vetlchilden niet van die van den bite

en minder zwart waren, hetgeen derzelver verfchillende zelfflandig
ren meer onderfcheidt.’ln de wüde konynen zit de regtermer gemeenlyk zo veel
meer naar voren dan de linker, als haare geheele lengte bedraag.

Hetonderft gedeelte van het zenuwagtig middelpunt des /• ^ f

digter naThet borftbeea uit dan in de haazen; voor het ovenge verfchilde het

1

14S

D E N A T Ü.U R L YIK E HISTORIE,

middelrif van het konyn niet van dat van den haas, dan door de kleur van het vlee*
fchig gedeelte, dat witagtig was gelyk al het yleefcli van het konyn; de longen eiv
het hart van deze beide dieren verlchilden. niet merkely.k van malkanderen dan in
hunne grootte.

De tong, het verhemelte, en het flrotklapje van het konyn waren gelyk aan dio
zelfde deelen in den haas belchouwd , met uitzondering van eene kleine voor , die
over het midden des voorften deels van de tong in de lengte liep: de randen der'
vooren van het verhemelte waren minder krom. Het agterft gedeelte van de ope-
* Bing des llrottcnhoofds was uitgerand, in plaats van, gelyk in den haas, eene punt
temaaken. Daar waren met meer oneften heden op de herilênen der konynen dan
op die der haazen voorhanden. De herflènen van het wild konyn woogen twee-
groflen en tien greinen., en de agterherllènen veertig greinen; het gewigt van de-
herflenen van het tamme konyn was van twee grollen, en dat van de agterherlTe*
nen van vyf-en-twintig greinen.

Het konyn , heeft gelyk de haas„tien tepels, vy£ aan. elke zyde; vier op de bord-
en zes op den buik. / r- »

Daar was een afftand van twee lynen tulTchen den aars en de openinc van de:
voorjiuid van het wilde konyn , en van drie lynen by her tamme konvnThet roe-
dehoofdje kwam gedeeltelyk buiten uit deze opening te voorfchyn. De beurzen
vp het konyn waren naar evenredigheid veel kleineren minder met hair bezet dan
die van den haas; derzelver huid was met plooijen, om dat de zaadballen dezel-
ve met geheel vulden. Elk der beide klieren die, gelyk by den- haas, naad de roe*
de zaten , was rond- en plat, .en hadt llegts twee lynen middellyns en eene lyn- dik-
te; voor het overige waren de teeldeelen. dezer beide dieren uitwendig zeer ge-
lyk aan malkanderen, en verfchilden inwendig niet op eene duidelvke wvze dan
door hunne zaadblaasjes PL KLVU), veel gVooter waJen rhetlonw^^
li heEze zelfs van eene verfchillende gedaante gezien in een tam konyn, want de
grond van den. zak, welken zy maakten, wierdt geëindigd door twee verlengin^rem
van tvvee of drie lynen lengte., die eemgermaate naarde hoornen van eene Ivf moe-
der geleeken, gelyk het lighaam der zaadblaasjes naar het lighaam van dat inge-
wand geleek ;, maar deze verlengingen of hoornen zyn niet even lang in alle konv-
nen; men ziet evenwel by de meeilen twee b Vrond lieden op den bodem vandem

^-^^-^^afgebeel l, het hooEije van de
roede(5), de beidebeurzen (CD) geopend, de roede (_A), dekoorden (F), de
vooiftanders(G), de blaas (//), dealleidende vaaten (/ A:.), de zaadballen (LA/),,
de zadvaaten (N O), den aars f/*) en den regcendarm fO

''f. Ve‘faiiles,die drie ponden vier oneen en zeven
voÊt dfic duimen lang van het eind van den bek tot aan-
den aars, de- lengte van den kop wis van drie duimen twee lynjn, en deszelts
omtrek van zès duimen twee lynen ter diklle plaats gemeeten; de ooren
twee duimen tien lynen lang, dé omtrek van het lighaam was van zeven dSen
en een halveii ageer de voui-pooten , van tien duimen en een halven in het midden-
ter dikile plaats , en van agt duimen en een halven- voor de agterpoocen • de Homo
van den flaart was twee duimen drie lynen lang. ^ ’ « ip-

Het hoofdje van den kittelaar geleek zeer veel naar dat der moederhaazen •
de pisblaas hadt eene langwerpige gedaante ; de fcheede was van het. lighaarai

VI.

II. icLvm.

Jc.

BESCHRYVING VAN HET KONYN.

ï'49

der Ivfmoeder niet door eenen hals afgefcheiden , even min als door eenen mond
ofeene opening; de beide hoorns fchooten in de lyfmoeder ter lengte van twee
Ivnen, dit vooruitfteekend gedeelte hadt twee lynenmiddellyns; de geheek hoorns
waren meer of minder lang in verfchillende individu’s teinjaallenby van dezcUde
grootte; ik heb ’er van vyf duimen, en anderen van zeven dmmen lengte gezien,
maar de omtrek was dezelfde; de trompetten waren dik en lang, en de za«raa.-
Fen langwerpig en plat op de zyden; men zag op deze deelen van dit wytjc, dat
zedert lenige dagen bevrugt was, vleezige uitwasjes en blaasjes, die groocer wareir
dan in dezulken, die niet draagen; deze vleezige uitwasjes waren wiiagtig en
vooniitfteekende, en de blaasjes blaauwagtig van kleur. In cene der hoornen zat een
vrufitie en twee in den anderen ; de plaatfen der hoornen, waar déze vnigtjes zaten;
waren uitgezet, en maakten eenen zak van zeven of agc lynen mi ldc-llyns ; man
konde dezen zak met lugt opzetteri door in den hoorn te blaazen , want de Uigt
ffong van het eene eind tot het ander door ; en denzelven openende vond ik iii
den zak een moederkoek van vier of vyf lynen middedyns-, maar het ontwerp of
de beginzelendervriigt, waren geheel fiiotterig en zonder gedaante; deklomp diem
zv uitmaakten , was veel kleiner dan die van den moederkoek.

^Eene tamme voedfter, die vier ponden en eene once woog, was' eenen voer'
drie duimen en negen lynen lang, van het eind van den bek tot aan den aars ; de
lengte van den kop bedroeg drie duimen vyf lynen, en deszelfs omcrek was vam
zes duimen en een halven ; de ooren waren drie duimen en een halven langf de
omtrek des lighaams was van agt duimen tien lynen agter de voorpooteri , _ vam
tien duimen en een halven in het midden ter dikfte plaats , _ en van agt duimen''
voor de agterpooten; de Homp van den Haart- was twee duimen en een halven--

De pisblaas hadt dè gedaante van eene peer, welker Heekje zéér kort is;- hef
llo-haam der lyfmoeder hadt op haaren bodem digt by de hooriis eene midd'dlyn;..
dte langer was dan op het overig gedeelte baarer uitgeHrektheid ; ydere hoorn
Hak ter lengte van twee lynen in de fcheede uit; daar kwam uit de ftheede een
geelagtig en dik vogt te voorlchyn , en men vondt op den bodem der lyfmoeder,,
digt by de opening der hoornen eene kleine hoeveelheid van een gelyk vogt,
maar dat dik geworden was; de klink was opgezet, en de kittelaar Hak naar bui-
ten uit , het geen reden gaf om te denken dat het wvlje kotten tyd voor haarei-
dood dooreen raaimetje gedekt was; zy wierdt geopend een uurnad.»t zy ged'ooi'
was. Ik ben niet byzonders aan de hoornen g;ewaar geworden; de trompetten be-^
fchrêeven hunne bogten op eene zeer lange lyn; de zaadballen waren langwerpig’
en plataatig op de "zyden, zy hadden eene geel.igtige kleur, en zeer bolrondes
vleezige' uitwasjes, in welker middelpunt meu eene ibort van kleinen tepel zag;,
als men dezelven drukte kwam daar een dik en geelagtig vogt uit te voürfc’iyn.

Eene bevrugce voedller , en die op Het punt van werpen was , woog vier pon-^
den tien oneen en eene halve, en was eenen voet vi.r duimen en tien lynca ‘angr
vtn het eind van den fmoel tot aan den aars de lengte van den kop was van una
duimen drie lynen., en de omtrek van zes duimen en een halven ; het lighaam hadt
negen duimen omtreks agter .de voorpooten , eenen voet eenen duim in het mi 1-
den terdiküe pkiüis,-en tien duimen voor de agterpooten
tlLt lighaam(/?, PL XLVUl) van de lyimoeder

'» 3

begon

een weinig voorbyr

ISO DE N A T U U R L Y K E HISTORIE,

de opening (5) van de pisbuis , en was van de fcheede (C) niet dan door de dik-
te der wanden QEj, welker dikte grooter was, afgefcheiden ; deze maakten ee-
ne foort van'jwrong by de pisbuis.

De openingen (iS der hoornen (G H) van de lyfmoeder begonden zig te-
gen de baaring te verv^yden , gelyk de inwendige mond der lyfmoeder zig in een
gelyk geval in de meefte andere dieren verwydt. Men ziet op dezelfde Plaat 'de
pisblaas (/)> dea kittelaar (/f), dén aars (A), enden regtendarm (iV/} afge-
beeld.

Daar zaten vyf vrugten in den linker, en eene in den regter hoorn, debeldeed-
zelen van alle deze vrugten, hunne moederkoek, en hun pis vlies waren gelyk aan de
bckleedzelen , aan den moederkoek, en aan het pis vlies van de moederhaas- de
navelftreng was elf Jynen lang, de moederkoek hadt omtrent elflynen midde’llyn
en drie lynen dikte, en de bobbel van het pisvlies was omtrent even groot als die
van den haas; de vrugten waren vier duimen lang, van de kruin van den kop
tot aan den aars ; de lengte van den kop was van veertien lynen , en deszelfs om-
trek van twee duimen en een halven ; de ftaart was zeven lynen lang, en het lig-
haam hadt drie duimen omtreks op de dikfte plaats. De mannetjes en de wyfjes
geleeken zeer veel naar malkanderen door hunne uitwendige teeldeelen ; de klink
maakte in het wyfje een knobbeltje, dat tegen den aars aan zat, en door zyne
plaatfing en gedaante volmaakt gelyk was aan het knobbeltje dat de voorhuid en
de roede by de mannetjes maakten ; maar ais men deze vrugten van naby be-
fchouwde zag men den bilnaad der mannetjes, dat is te zeggen, een grooteren
afftand tuflehen den aars en de opening der voorhuid van het mannetje , dan tus-
fchen den aars en de klink der wyfjes. Het hair was op het lighaam dezer vrugten
naauwlyks zigtbaar, maar de borftels der baarden waren reeds groot, de fny tan-
den der beide kaakbeenderen vertoonden zig reeds buiten het been, en de tong
was zeer dik; de ooren waren zeven lynen lang.

AFMEETINGEN der Weeke Inwendige
D E E L E N.

Lengte der dunne darmen van den portier tot aan den
blindendarm . . . . , . . ;

Omtrek van den twaalfvingerigendarm op de dikfte plaat- j
fen ..... . . , . '

Omtrek op de dunfte plaatfen . . . , . '

Oratrek van den nugterendarm op de dikfte plaatfen • . '
Omtrek op de dunfte plaatfen ... . .

Omtrek van den omgeboogendarm op de dikfte plaatfen.

Omtrek op de dunfte plaatfen

Len<j-te van den blindendarm .....
Ornwek ter dikfte plaats .....
Omtrek ter dunfte plaats . . ...

Oratrek van den kronkeldarm op de dikfte plaatfen . .

Ümtrek op de dunfte plaatfen , . ...

Wild

Könyn.

Tam

Konyn.

V.

d.

1.

V.

d.

1.

9-

lO.

0.

8.

O.

o.

o.

I.

I.

O.

I.

3-

o.

I.

o.

o.

I.

o.

o.

I.

9-

0.

I.

3-

o.

o.

9-

o.

I.

0.

o.

I.

0.

0.

I.

a

0.

0.

II,

0.

I.

c.

I.

o.

o.

I.

3*

o.

0.

3-

3-

0.

4-

o.

0.

3-

6.

0.

I.

3.

0.

3'

6.

o.

4-

2.

0.

I.

1.

0.

I.

O.

BESCHRYVINGj VAN HET KONYN.

151

AFMEETINGEN der Weeke Inwendige
D E E L E N.

Oratrek van den regtendarm by den kronkeldarm . . .
Omtrek van den regtendarm by den aars . .

Lengte van den kronkeldarm en regtendarm te famengeno-

men ••• ••

Lengte van de geheele darmbuis, zonder den blindendarm.

Groote omtrek van de maag • « • •

Kleine omtrek . • ; • * , n’ i j '

T en2te der kleine kromte van de maag van den llokdarm
nf tot aan den hoek toe, welken het regter gedeelte maakt.
Lengte van den flokdarm tot op den bodem van den groo-
ten blindenzak ... • • . •

Omtrek van den flokdarm •

Oratrek van den portier

Lengte van de lever . • • •

Breedte van dezelve
Derzelver grootfte dikte .

Lengte van het galblaasje • . .

Deszelfs grootfte middellyn ....

Lenete van de milt *. V • j

Breedte van derzelver onderft emd ....
nreedte van derzelver bovenft emd ....

Breedte in het midden ; • • : . •

Dikte • • . ■ . .

Dikte van het alvleefch •

Lengte der nieren . . • •

Breedte der meren ....

Lengte van hc*t zenuwagtig middelpunt van de holle ader
tot aan de punt

BrSSe van hét vleezig gedeelte tuflehen het middelpunt

Rreedte van ydere zyde des zenuwagtigen middelpunts . .
Omtrek van den bodem van het hart . * ,•

Hoogte van de punt tot aan het begin van de longen-

ti^^'fr^van^de punt^ot aan het longenza .’ . .

MÏÏSlyn vmi de groote flagader buiten naar buiten

gemeeten • ■ ’ . . . .

I enute van de tong • • • ,

Lengte van het voorft gedeelte der tong van het toompje

tot aan het eind ... . . .

Breedte van de tong

Léiivre der fleuven van het verhemelte . . . .

Hou^e der randen , . . . .

Lengte der herflenen
Breedte derzelven • . .

Wild

Konyn.

Tam '
Konyn.

V.

d.

1.

V.

d.

I.

0.

I.

O-i

0.

I.

0.

0.

I.

!

0 ’

0.

I.

r»

0 *

0.

0 *

4 -

0.

f>

D’

0.

0.

13-

2.

0.

II.

0 .

0.

0 .

10.

0.

0.

9 -

3 -

0.

7 -

0

0 *

0.

7 -

7 -

0.

0.

8 .

0.

0.

8 .

0.

I.

6 .

0.

I.

4 -

0.

0.

9 -

0.

o.

6 .

0.

0.

10.

0.

0.

9 -

0.

3 -

6 .

0.

3 -

0.

3 -

2.

0.

S'

6 .

0.

0.

7 «

0.

0 .

9 «

0.

0.

lO.

0.

0.

10.

0.

0.

3 -

0.

0.

3 -

0.

I.

9 -

0.

2.

0.

0.

0.

2.

0.

0.

0

0.

0.

Ir-

0.

0.

2 .

0.

0.

I.

0.

0.

a.

0.

0.

I.

0.

0.

I.

0.

0.

I.

0.

04

0.

I.

0.

0.

0.

ir.

0.

0.

0.

0.

9 *

0.

0.

6 -

0.

0.

7 -

0.

I.

I.

0.

I.

4.

0.

I.

10.

0.

I.

9 -

0.

0.

3 -

0.

0.

3.

0.

0.

10.

0.

I.

0.

0.

2.

5 -

0,

2 »

5 *

0.

I.

0.

0.

I.

2.

0.

0.

9 -

0.

0.

9 -

0.

c.

H-

ü.

0.

2.

0.

I.

7 -

0.

J*

9 -

0.

0.

7 -

0.

0.

8 .

0.

0.

3 ^ •

i ^ •

0.

5 '

0.

0.

I.

■ c.

0.

I.

0.

0.

I.

’ 0.

0.

I.

0.

I.

I.

|o.

0.

II.

0.

I.

! o.

1.

0,

DE N A T U UR L Y K E H I S T O R IE,

15 »

AFMEETINGEN der Weeke Inwendige

D E E L E N.

Dikte . ■ • ... .

Lengte der agterkerfTcncn . . ...

Breedte van dezelven

Dikte . . . . .

Afrtand tuffehen de randen der voorhuid en het eind der
roede ......

Lengte van het roedchoofdje . . . .

Omtreli van hetzelve

Lengte der roede ,van de fplyting der fponsagtige lighaa-
'nicn af tot aan de inplanting der ..voorhuid . .

Onttrek . . . . . . .

Lengte der zaadballen • . . . . ..

Breedte . ... . .

I^ikte .. ..... .....

Breedte van den opper.bal . . . .

Dikte . . • . . • .

Lengte der afleidende vaaten . . .

Middellyn van het grootft gedeelte hunner lengte
Middellyn digt by de pisblaas ...

Groote oratrek van de. pisblaas
Kleine omtrek

Lengte van de pisbuis . . . . . .

Omtrek van de pisbuis

Lengte der zaadblaasjes • . • . . .

Breedte • • • ^

Dikte . • • . . . •

Lengte van de voorftanderen

Breedte . • • . .. ..

Dikte . * . • • " . •

Affland tulTchen den aars en de klink . • ‘ .

lengte van de klink „. ,. . . •

Lengte van de fcheede

Omtrek op de dikfte plaats

Omtrek op de dunfte plaats

Croote omtrek van de pisblaas . .

Kleine omtrek . • • • • •

Lengte van de pisbuis , .

Omtrek van dezelve * . • • .> •

Lengte, van het lighaam der lyfmoeder . . . .

Omtrek * , * , r j ‘

Lengte der hoornen van de lyrmoeder . . • •

Aiïland in eene regte lyn gemeeten tulTchen de zaadballen

eijerneften en het eind der hoornen . .

Lengte van de kromme lyn welke de trompet doorloopt. . .
Lengte der zaadballen
Breedte

of

• I

•

t

• I

Wild

Ta 4 i

Konyn.

Konyn.

V.

d.

1 -

V.

d.

1.

.0.

,0.

7 -

0.

0.

7.

0.

P.

, 5 -

P.

0 .

6 .

0.

0 .

10.

0.

0.

9 -

0.

0.

5 -

0.

0.

4 -

0.

c.

0.

0,

■ 4 -

0.

0.

Ah

0.

0.

4 *

O*

0.

4 i-

0.

0.

è -

0 .

I.

• I.

0.

I.

3.

0.

0 .

6 .

,0.

. 0 .

7 -

0.

I.

0.

0.

I.

0.

0.

e.

4 -

0.

0.

6 .

0.

Q.

r»

0 *

0.

0.

4 -

0.

0.

I.

0.

0.

I.

,0.

0.

0.

0.

1

2 *

0.

3 -

6 .

0.

3 -

9 -

0.

0.

3*

0.

0.

2 *

0.

0.

1.

0.

0.

I.

0.

4 -

r»

0 *

0.

6 .

0.

0.

2 .

10.

0.

3 -

6 .

0,

I.

0.

0.

0..

9 -

0.

0.

7.

0.

0.

6 .

.0.

I.

I;

0.

I.

5 -

0,

ó.

4 i-

0.

0.

8 .

0.

0.

4 i-

0.

0.

8 .

0.

0,

3 -

0.

0.

ö.

'.o*

0.

i 3 -

0.

0.

6 .

0.

0.

I.

0.

0.

3.

0.

®,

I.

0.

0.

3.

0.

0.

3 -

0.

0.

4 -

0.

2 .

0.

0.

3 *

0.

Q.

I.

6 .

0.

3.

0.

0.

I.

0.

0.

I.

6 .

0.

7 -

0.

0.

6 .

6 .

0.

4 -

8 .

0.

3 -

6 .

0.

0.

3,

0.

0.

2 .

0.

0-

6 .

0.

0.

6 .

0.

3.

8 .

0.

3 "

6 .

0.

I.

6 .

0.

3 -

0.

,o*

0.

7 -

0.

0.

6 .

0.

0.

7 -

0.

0 .

9 -

Dikte '

I. o.
3. O.
O. 5.
O.

o. I.

o.

o.

o.

3 .

O. O.
O. O.

l-

4 .

3

o. r
De

-Tm *

m

VT' ■

*r*-' t5-'. V'

' ■'’' T". rj

-S:<X- T„ ’-'-

es-'

'',>1

I

% '

i

,t ^ '

f ■

f:

^ ‘

.V'.K

-V . '

»' c:-^

>' ' ■

iV * ' >

xV *•

L >. .' ■- f.»'V Jl-v

•i'l'

ir

BESCHRYVING VAN HET KONYN.

De kop des geraamten {PI. XLIX') van hetkonyn verfchilt niet merkelyk van
dien van den haas dan daarin, dat het voorhoofdsbeen tulïchen dc randen der beide
oogpntten bol is, en dar de iiitfteekzels van dat been, welke deze randen maa-
ken, by de meefte konynen , en vooral by de tamme, dikker en meer naar voren
en naar agteten vetlengd zyn.

De zydelingfche uitfteekzels van het eerfie wervelbeen van den nek ftrekten
zig nog minder naar agteten uit dan die van den liaas; daar zyn geene dan de
bykomende uitlleckzels van het eerfte wervelbeen der lendenen, .die gevorkt of ge-
Ipleeten zyn; de doom {/I, fig. 9. PI. XLl~) van het lèliouderblad maakt eenen
tak (S) die van het lighaara des beens afgefcheiden is, even gelyk by den haas ;
maar deze is een weinig breeder in het konyn, en eindigt in eenen dubbelden
haak (C D) die denzelven dus gevorkt maakt. De elleboog is breeder, en her
dijebéen van voren en van agteren platter dan by den haas.

Indien men de afraeetingen der beenderen van het wild konyn, die in de vol-
^ gende tafel worden opgegeeven , met die der beenderen van den haas vergelykt ,
die in de befchryving van dat dier, blz. 129 en op de volgende, ftaan aangetekend,,
zalmen van de evenredigheden kunnen oordeelen, die tuflehen de beenderen de-
zer beide dieren gevonden worden.

Lengte van den kop van het eind der kaakbeenderen tot aan het
agterhoofd .....

De grootfte breedte van den kop

Lengte van het onderil: kaakbeen van deszelfs voorfte eind tot aan
den agterkant der kromte van deszelfs takken
Breedte van het onderft kaakbeen ter plaats der ftangruimtens.
Breedte ter plaatfe van de kromte van deszelfs takken
Breedte der takken onder het knokkelvvyze uitfteekzel
Afftand tuUchen de kromte der takken van buiten naar buiten ge-
meeten . .....

Aflland tuflehen de knokkelwyze uitftcekzels
Dikte van het voorit gedeelte des bovenften kaakbeens ter plaatfe
van de fnytanden . . . , . .

Breedte op net midden der ftangruimtens ....
Lengte van de bovenfte zyde .....
Afftand tulTchen de oogputten en de opening der neusgaten . .
Hoogte van die opening . . . . .

Breedte . • . ...

Lengte der eigenlyke beenderen van den neus
Breedte ter breedfte plaats

Breedte der oogputten . • . . -

Hoogte . .....

Lengte der langfte fn5^anden buiten het been

Breedte aan hun eind . ....

Lengte der grootfte baktanden buiten het been

Breedte . . . • • .

Dikte . . i . , .

VI. Deel.

voeten, duinen, lyneii.

0.

2.

ir.

0.

I.

5 *

0 .

2.

0.

0.

0.

n_L
0 2 *

0 .

0.

II.

o.

0.

3 -

0.

I.

3 -

0.

I.

I.

0.

c.

4 -

0-

0.

5 -

0.

I.

6 .

0.

I.

0.

0.

0.

3 *

0.

0.

3 -

0.

I.

4 -

0.

0.

4 -

e.

0.

II.

0.

0.

S.

0.

0.

4.

0.

0.

I.

0.

0.

2 .

0.

0.

I.

0.

0.

I.

V

*54

DE NATUURLYKE HISTORIE,

o.

Lengte der twee grootiie Hukken van het tongbeen :

Breedte in het midden ....

Lengte van het middelHe been

Omtrek • • • . . .

Lengte van den hals ....

Lengte van het gat des eerilen wervelbeens van boven naar bene-
den • . • • ...

Lengte van de eene zj'de naar de andere
Lengte der zydelingfche uitfteekzelen van voren naar agteren
Breedte van het voord gedeelte des wervelbeens
Breedte van het agterft gedeelte . . . .

Lengte van de bovenfte zyde . ...

Lengte van de onderde z\-de ....

Lengte van het lighaam des tweeden v/ervelbeens
Hoogte van het doornagtig uitfteekzel ....

Breedte .....

Lengte van het kortde wervelbeen, dat het zevende is
Hoogte van het langd doornagtig uitdeekzel, hetwelk dat van het
zevende wervelbeen is . . .

Breedte

Omtrek van den hals gemeeten op het zesde v/ervelbeen , hetwelk
de dikde plaats is .....

Lengte van dat gedeelte der ruggraat, hetwelk uit de wervelbeen
deren van den rug bedaat ....

Hoogte van het doornagtig uitdeekzel des eerden wervelbeens
Hoogte van die van het derde en vierde wervelbeen , die de lai
zyn . ....

Hoogte van dat van het twaalfde, dat het kortd is
Breedte vain dat van het elfde, dat het breedd is
Breedte van dar van het vierde, dat het fmald is van boven
Lengte van het lighaam des laatden wervelbeens, dat het langd is. o.
Lengte van het lighaam des eerden wervelbeens, dat het kortd is.
Lengte der eerde ribben . ...

Afdand tuflehen de eerde ribben ter v;ydde plaats
Lengte van clc zevende rib, die de langde is .

Lengte van de laatde der valfche ribben, die de kertde is
Breedte van de breedde rib ... .

Breedte van de finalde . . . .

Lengte van het bordbeen ._ . ,

Breedte van het agterd eind des vierden beens, dat het breedd is.
Breedte van het voorde eind des eerden beens , dat het fnialit is
Dikte van het eerde been, dat het dikd is
Dikte van her zesde been, dat het dunft is . .

Hoogte van het langd doornagtig uitdeekzel der lendenwervelheeu
deren, hetwelk dat van het zesde is . . .

Hoogte van het kortd, hetwelk Jat van het eerde wervelbeen is
Breedte van dat van het laatlle, dat het breedde is
Breedte van dat van het eerde, dat het finalde is
Lengte van het zydelingfch uitdeekzel des vyfden wervelbeens ,
het langde is ... . . .

voeten, duimen, lynen.

0.

0.

4 .

0.

0.

I*

0.

0.

B*

0.

0.

6.

0.

2.

0.

ene-

0.

0.

Bt-

0.

0.

3 h

. . 0.

0.

B'

0.

0.

6 .

0.

0.

19 .

0,

0.

3-

0.

0.

I.

0.

0.

5-

0. •

0.

2.

0.

0.

6.

0.

0.

het

0.

0.

2.

0.

0.

I.

I. 9.

0.

3 -

6.

. . 0.

0.

2.

igde

0.

0.

9 -

, 0.

0.

r»

0*

. 0.

0.

li.

. . 0.

0.

1

2*

d is. 0.

0.

5 -

is. 0.

0.

2.

0.

0.

10.

0.

0.

7 -

. 0.

2.

8.

. 0.

I.

II.

0.

0.

li-

0.

0.

1

ü*

0.

2.

9 -

t is. 0.

0.

i-t.

is. 0.

0.

I

ï*

0.

0.

2 .

. 0.

0.

1

2 . •

0.

0.

4.

. . 0.

0,

3 -

. 0.

0.

3 -

0.

0.

I.

dat

0.

0.

10.

I

BESCHRYVING VAN HET KONYN.

155

voeten, duimen, lynen.

lS|S van ISt'lighïam

Leifgti vaf dat van het lighaam des laatften, dat hetkortft is . .

Lengte van het heiligbeen •

Breedte van het voorft gedeelte

Lci^m v”fhï: eerfte vilfche werêelbeen vai dan ftaan, dat het lan;
fte IS • , hpt jjortfte is

sSr .tiuigheid tot

aaS het midden der bovenfte wde . > « •

Breedte boven de panswyze holligheid

toont • • . '

TliVte • • ’ * ’

Breedte der waare takken te famengenomen

Lengte van de goot . • * ‘

Breedte in het midden . • •

nionte van de goot • ^ • 1 " '

SI?S vrm buiten m.ar bui-
ten gemeeten • • ' _ ’ , * .

Lengte der eyronde gaten • • * • ' ' ' ^

Breedte , • * ’ ’

Breedte van het oekken • • ^ ,

l^ooP'te • * * ^

Lengte van het fchouderblad - •

Breedte ter breedde plaats . . • '

S'vrSfclo&bWter^ ■- _•

Hoogte van den doorn op de verhevenl.e pL.ats
Ididdellyn van de panswyze holhgr.eia
Lengte yan het fenouderbeen

Omtrek op de dunde jplaats • • * _

Middellyn van deszelfs hoofd • • ^

Breedte van het bovenft gedeelte • ^ * _ •

Breedte van het onderfr gedeelte • * . . .

Dikte • • ■ • ' ■ , ,

Lengte van de ellepyp . - •

Dikte ter dikfte plaats •

Hoogte van den elleboogsknokkel ' ■ •

Breedte aan het eind . • • • * «

Dikte ter dunfte plaats • ' • *

0.

0 .

3 *

0.

0.

7 -

0.

0.

5 *

0.

1 .

6 .

0.

0.

II.

0.

h

0 .

li-

L

0.

0 .

4 -

r-

0

0 .

0.

S-

0.

0.

2.

0-

0.

7 '

0.

I.

6 .

0.

0 .

3 »

e.

0.

0

0.

0,

3 -

H-

0.

O-

0.

0.

2.

0.

b.

9 -

0.

0.

7 *'

0.

0.

6 .

0.

0.

6 .

0.

' I.

0.

0.

0.

6 .

0.

0.

5.

0.

0.

9.

0.

0.

10.

Q.

2,

3 '

0.

I.

0..

0,

2.

0.

0.

0.

2.

0.

0.

3 ^

0.

0.

4.

0.

2.

4 -

0.

0.

- 8 .

0 ,

0.

4 *

0.

0.

5 *

0.

0.

6 .

0.

0.

3 -

P.

0.

i.'

O*

2.

0.

0.

0.

0.

5.

0,

0.

3 »

0 ,

0.

i»

U IV A T U ü R L

Lengte van het ftraalbeen

Breedte van het bovenft eind . * *

Dikte . . . ^ ^ ■

Breedte van het midden des beens . ’ - ’

Dikte . . . ^

Breedte van het onderft eind., . . ,

Dikte . . . ' .

Lengte van het dijebeeff; . '

Middellyn van deszelfs hoofd
Onitrck van het midden des beens.

Breedte van het onderft eind ~

Dikte . . . . ^ *

Lengte, der kniefchyven ■

Breedte . .... .

Dikte . . ...

Lengte van het fcheenbeen . , . , . . .

Breedte van deszelfs hoofd «

Dikte . ... ..

Omtrefc van het midden des beens

Breedte van. het onderd; eind

Dikte . . . . ' , , . ,

Lengte van het kuitbeen

Omtrek op deszelfs dunfte plaats ’ . ’ .

Breedte van deszelfs bovenft gedeelte , . * . ]

Breedte van. deszelfs onderft gedeelte . . ‘ ^

Hoogte van de voorhand ■ . . . __ ,

Lengte van het hielbeen .. ,

Breedte . . . . _ ,

Dikte ter dunfte plaats. . '

Hoogte van het eerfte wigge-en Ichipbeen te fameiigenomen' . .
.Lengte van het derde been der agterhand, dat het langft is . .
Breedte van het midden des beens

Lengte van het eerfte been der agterhand, dat het kortft is
Breedte van het midden des beens

Lengte des tweeden beens van den agtervoet, dat het lano-ft is.
Breedte van. het midden des .beens . ,

Lengte des vierden .beens van den agtervoet,, dat het kortft is
Breedte van het midden des beens . . . ' *

Lengte der eerfte regelen van den iniddelften vinger der voorpooten
Breedte op het midden des beens . ,

Lengte der tweede regelen . . , . . * i .

Breedte op bet midden des beens . .

Lengte der derde regelen . . . . * * „

Breedte . . . .... . ”

Dikte . . . . ,

Lengte des eerften regels van den duim.. . ..

Breedte op het midden des. beens.

Lengte van den tweeden regel

Breedte . . . . . . ' ,

Dikte . . . .

voeten, duimen, Iynen.

O.

3. a.-

O.

o. 3 .

O.

o. a.

o.

o. I-i-.

o.

o. a.

o.

o. li.

o.

o. li

o.

3 -- I.

o.

o. 3.

o.

0. 9,

o.

o- 6 .

o.

0- 5.

o..

0. 3.

o.

0. a.

o.

0. I.

o.

3. 6 .

o.

0 . 6 .

o.

0. 6.

o.

0. 9.

o.

0. 5.

0.

0. ai..

o.

I.- 4.

o.

0. 3.

0.

o. • ^

o.

0. i.

o.

0.- 14-.

o.

0. . 9^.

o.

0. a^.

o.

. 0. li .

o.

0. 34-.

o.

0. 8i. .

o.

0. I.

. o.

0. li.

o.

0. I.,

o.

I- 3 -

o.

0. i|.

. o.

I. i.

o.

0.

. 0.

0. 4.

o.

0. I.

c.

0. a.

o.

0. I.

o. ,

o. 3.^

o.

0.. 1.

Oi

0. li.

o.

0. li..-

o.

0. I.

0.

0. 3.

' o.

0. I.

o.

0. .0, .

BESCHRYVING VAN HET KONYN.^ 157 '

agterpooten, die de langde zyn
Breedte op het midden des beens
Lengte der tweede regelen
Breedte op het midden des beens
Lengte der derde regelen
Breedte . . •

JJiktc- .

voeten, duimen, lyneiu'

• «

0.

0 .

6.

4’ •

0.

0.

I.

0 . ■

0 .

4-

• 9

0 .

0 .

I.

• •

Or

0.

4-

* •

0.-

0 .

I.

• •

0.

0.

a. ■

/

%

158

DE NATÜURLYKE HISTORIE,

B E s C H :R Y V I N G

VAN DAT GEDEELTE VAN HET KABINET,

; HETWELK BETREKKING HEEFT TOT DE NATUÖRLYKE HISTORIE

VAN HET KONYN.

No. DCL. T-vaet vrugten van eerie voedfier.

Eene dezer vrugten is een mannetje en de andere een wyfje; men onder-
fcheldt haare kunne'^ naauvvlyks door haare uitwendige teeldedeii, gelyk men in
de belchryviiig van liet konyn blz. heeft aangemerkt. '‘ ,-

No. DCLÏ. Mismaakte lamprei.

Deze lamprei heeft flegts driepooten; de regter voorde fchouder en poot ont-
breeken geheel, en zonder dat men eenig lidte^ten aan het vel belpeurt; men
kan met den vinger voelen dat alle de ribben volgens denatuurlyke wyze gemaakt
zyn , maar daar is geen overblyfóel van het regter Ichouderblad noch Icbouder*
been, te befoeuren. Voor het overige heeft dit dier geene de minde mismaakt-
heid ' deszel’fs lengte van liet efad van den fmoel tot aan het begin van den Haart
is van agt duimen. Dit duk is my dgor den Hr. Buchelai, Pagter Generaal
van den Koning, voor het Kabinet gefchonken.

No. DCLII. Het geraamte van een wild 'konyn.

Dit geraamte heeft ten ondervverpe gediend voor de afmeetingen,op de beende-
ren van het konyn genomen en inde voorgaande tafel bygebragt; deszelfs lengte
is van eenen voet en anderlialven duim van het eind des bovenflen kaakbtens tot
aan het agterd eind des heiligbeens; de kop is drie duimen negen lynen lang,
over zvne kromte gemeeten ; en heeft vyf duimen en een halven omtreics om de
hoeken van het oiiderd kaakbeen en het midden des voorhoofdsbeens gemeeten;
de omtrek van het koffer was van zeven duimen en een halven ter diklle plaats;
het voorfte ftel is agt duimen en een halven, en het agterfte tien duimen drie ly
nen hoog. ‘ .

No. DCLIll. Het tongbeen van een ivild konyn.

De afmeetingen van dit Huk zyn in de tafel van de afmeetingen der beenderen
van het konyn, blz. 154 aangetekend.

No DCLIV. Het geraamte van een lam konyn.

Dit <reraarnte is grooter dan dat van het wilde konyn, maar ik heb in het zelve
geen aanmerkelvk verfchil opgemerkt noch in het getal, noch in de gedaante, noch
in de plaatfing der beenderen. De lengte des geraamten, van hetwelk wy hierlpree-
ken , bedroeg eenen voet vier duimen van het eind des bovenften kaakbeens tot

beschryving van he;t kabinet. 159

aan het agterfl: eind des heiligbeens j de kop is vier duimen lang, over zyne krom-
te gemeeten, en heeft vyf duimen negen lynen omtreks ter plaats van de hoeken
des ond^rften kaakbeens en op het midden des voorhoofds gemaeten ; de om-
trek van het koffer is van agt duimen ter dikflie plaats; het voorlie liel is negen
dunnen en het agterfte elf duimen hoog.

No. DCLV. Het tongbeen van een tam konyn.

Dit been verfchik van dat van het wild konyn niet dan door zyne grootte, die
evenredig is aan die van het dier, waaruit het genomen is.

Einde van bet zesde Deel,

. y

V' • ■

1 -

i6o

' - •SERIGT AAN DEN BINDER.

F dit zesde Deel zyn ^LIX Plaat en , die op de volgende tvy;

moeten ingezet voorden.

Blaat I en'lü. ;

. III en IV. ,

. V, VI en VII.

. VlII en IX.

. X XI.

. XII.

. XIII, XIV, XV en XVI.
. XVII en XVIII.

. XIX en XX.

. XXI en XXII.

.•XXIII. . ;

. XXIV M XXV. ;

. XXVI.

. XX VII.

. XXVin en XXIX.

. XXX. . ;

. XXXI.

. XXXII en xxxni.

. XXXIV en XXXV.

. XXXVl en XXXVII
. XXXVIII en XXXIX.

. XL <?« XI.I.

; XLH, XLIII en XLIV.

. XLV en XLVI
. XLVII en XLVIII.

. XLIX. . ;

pagina 24.

. 25.

. 28.

• 3^*

. 42.

i* 53»

. 55.

• 581
54.

. 75.

. 59.

86 .

. 90.

. 94-

102 .

• II2.

117.

118.

. 120 .

122 .
124.
i 126.

: 140.

142.
148.
i 5 a*

/

I'

■vV'

/

\

I

r ^ -

• - \

' \ ■

/

4

r

^ y »

'^i,' '
S ';".-» , ..•

3y / X C ^ .

\ . •

\

. /■

■ ->:<■

V

•fit-*rainpilU.«lll' »■' .1 '*l'l>'

r

/

f

L

-i ,

{

• \

/

t'

'^'54-

i-

\

V

I

/

* \

- 1

i

i

ï

I

' ^

I

i

. . <

f

r

!

r

#

\

f

o