a a RE ad er at Punta o o E O: y y pride DE KAS ANA . RAM AREA OCR A AA ICO Neta a Let ta tata tea DDoRSaDO rm y hy A ty j Pastoo t. h E ” CAR PES E dono Vi Dep SLIM ai Hi Eira RR +% Nona ide it RA ia a do penta DDD asi ig , na a ne db Bo nn Vis - - EA E E * Rede , a Wa h As »» Pe a ee Pv dah) ve o E a q a E sy oo SN Po ASPAS a Sp EC a De Ph E EDS a CONGO LCCa sd º ne Ro SA es no AAA RAI Pr oo AM : AA Re no ta RE dita de ni Es nt a SIDA am no Dr ço a RA es » 44 ) Es ECA HO E po na GR MO Eat no NE no Mono Ra E Tt : o a He; ra RCA m a En pa na Rd pano mo ia , Ra tata eietdaça RR DRM ão DDR Ro Ro nm E pe e e e eta ie RR 4 » po o pn Ei E Ee e to its Ra o PS pe E a da tee Ro Wo ia RO BO ua RA Ra RA tia pi nu sia nn ho eia vi Ce PN VENDI RR» Boa Rad nor cação fo Da EEE Aide ENO ii peter A ECC A Cs CEA Es Pio RA pia ia ao pe RA RD ts aca ne, o ns 4, RCA aq E rs Ds VOS RECO ) SEA OR 433) a o a A a nn nim EO OCA EMA ese » AQUA gera Eae o Herr RREO pen ERA eita Ra » son EAR era PE PMN BN e Ra As me VD Pias ide Ri nn A, pi Eis e a ni ue mo oo: e MRE ) Ro AQUA eia Db po A +» h E Dom NA os pn o Ea e panr a ah Pao e E» Pa aa E e pi Ee Br o et Rs a as Cork ces mn cia GRC ee no ie eo y a Ba am ) : Aa a a Fo Eno RICE aa o ARCA RANA DO O sd y Das! Cost qtastao? ESTAR Es os peteia a E d+ ROC ORION y EUA A USA po e ea E e vs no ee a o ps dae a no fico ERC QUA RA SO Rs ea " at, ; ) o A DD RA RAE RR RUA É RR pit RIA Ra a Ra Cetera 4 RE CIR y pi ads pt p o Gi a Abono Ro ds ER ÇA, a q Gs EO A ss Ê x han dba E o » a MOD at y ND AC ER om o popa Ram Ny Brad Petar e e E E ar Ad Po AMON rm e ED e Do ata ci o Peida KU RR E e y 1a! AMICS TEA EO a CARR ie host ne Ph oh nr, Ee oi na no o y as a ne Ro e ICAC E nro et pa Rh ce ie Roe no mo a PE x nr Do Pe 3 e ça ui a Ra Rá wo Han nm td a nn e CA CAA oba aa o Gia e Y sda Soo aa a VD a Re re Re dese es OR Ro a Ea RR o ENS No pn sy nn RA aa o na » Ei CRER ce bn VP K; Eis o ; E am sono CON POR Do » RR) o RD Ne QUO eia ROS ARARANNARA o e po o po MADRI RL RS HD POR DSO e useum of op M Nas 19) la 7) EA A , CA s 1869 THE LIBRARY ANNAES NCIAS NATURAES. ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Revista de Historia Natural, Agricultura, Piscicultura, e Pescas maritimas | PUBLICADA AUGUSTO NOBRE VOLUME III Indice - Mullusques et Brachiopodes du Portugal, par Augusto NO ben ana Joao ra nora pe ne ns Raça e orais a data Catalogo dos Mammiferos de Portugal, pelos drs. Manuel Paulino d'Oliveira e Lopes Vieira ................... Catalogue des Hemiptéres du Portugal, par le dr. Manuel E amlino dO liyeirar soa iso Rs o al ooo aja ao pata ras Esboço d'um calendario da flora dos arredores do Porto, por saint Tohnston o Subsidios para o estudo da fauna entomologica transmon- tana: Coleopteros do concelho de Sabrosa, por José Maximiano Correa de:Barros...c. css cana senros Paginas 1975 157 9,81 17, 65, 145 33, 129, 203 39, 109, 186 Os tanques dos nossos jardins, pelo dr. Lopes Vieira .... 4 Aves de Portugal, por W. C. Tait................. 47,115, 137, 195 Cobitis barbatula, Linneu, pelo dr. Lopes Vieira. ........ 54 As formigas da Madeira, pelo P.º Ernesto Schmitz ...... 5) A destruição do peixe dos rios pela Oenanthe crocata, por A uusto Nobres ti RO o Ea an se 59 A degeneração da vinha, por Adolpho Baptista Ramires... 61 Correcção à Tabella dichotomica para a determinação dos mammiferos de Portugal, pelo dr. Manuel Paulino HOME nado ERP Ro aFsfa tda do 64 ' Notas africanas — Pescadores e pescarias no Archipelago deicabo Verdes e ir is US ais oras 03 att O Laboratorio maritimo de Leça da Palmeira, por Augusto INTO) Ea cafe BRA R A naun e PE O SAR 123 Notas, por Augusto Nobre........ EA E E 128 Catalogo dos Reptis e Amphibios do continente de Por- | iusals pelo dr Lopes Vieiraci e iene o 150, 177 As Aves da Madeira, pelo P.º Ernesto Schmitz.......... 163 Ventos, marés e correntes ao longo da parte da costa de Portugal, immediatamente ao norte do rio Douro, por NEiderSousa Machado en 169 Eugenio Schmitz; por Augusto Nobre :...... sacos 176 PhaemicopLerus antiquorum, por W. C. Tait...... ..... 217 Llcerya Purchasi en; Portugal, par Armando da Silva... 22h “ANMES DE SCIENCIAS NATURAES VOLUME, III MOLLUSQUES ET BRACHIOPODES DU PORTUGAL PAR AUGUSTO NOBRE Comme introduction au travail dont )'avais déjá entrepris la publi- cation (1), J'ai cru devoir faire paraitre le catalogue géênéral de notre faune malacologique, Pautre travail étant certainement sujet à un long retard dans sa conclusion, eu égard à sa longueur et au peu de temps dont je pourrai disposer régulierement. En même temps il était indispensable de réunir dans un même mémoire tout ce qui a été écrit concernant le nombre des espéces qui habitent nos mers. L'autre travail sera publié en monographies au fur et à mesure de sa conclusion. | Je me borne par conséquent dans ce qui va suivre à Pénumeration des espéces, à la cilation de plusieurs ouvrages et aux renseignements sur Phabitat des mollusques et brachiopodes dont il est question, en adoptant la classification du Manuel de conchaliologie, du dr. P. Fischer, sauf dans quelques cas exceptionnels. Pour la bibliographie on trouvera à la fin de mon mémoire la liste de tous les ouvrages que j'ai consultés. CEPHALOPODA Ordre des DIBRANCHIATA Sous-ordre E. OCTOPODA Fam. ELEDONIDAE Eledona, Leach Eledona cirrosa, (Lamarck) Eledone Aldrovandi, Delle Chiaje—Verany, Moll. medit., p. 12-15, pl. 2et3 (1851). (1) Molluscos e Brachiopodes de Portugal, im An. de Se. Nat., vol. II, p. 25, 1895. Ann. de Sc. Nat., vol. II, janeiro, 1896. 1 2 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Eledone cirrosa, Lamk. — Sars, Moll. Norv., p. 464, pl. XVIII, f.7 (radule) (1878) — Hoyle, Ceph. Chall., p. 102 (1886) — Norman, A.N.H., p. 468 (1890) — Carus, Prod. faun., v. II, p. 462 (1889-93) — Girard, J. de sc. mat. nat., p. 202 et 246 (1890). Hab.: Cóte occidentale. — Lisbonne, sur le marchê (A. Girard, A. Nobre). J'ai trouvé cette espéce pendant les mois d'avril et de mai. N. v. Polvo do alto. Edule. Fam. OCTOPODIDAE Octopus Lamarck Octopus vulgaris, Lamarck Octopus vulgaris, Lamk. — Carus, Icon. Sep., p. 319, pl. 31 (1824) — Verany, Ceph. med., p. 16-20, pl. 8 (1851) — Nobre, Moll. n. o. Port., p. 47 (1884); Instituto, p. 406 (1885); J. de conch., p. 7 (1886) — Carus, Prod. medit., v. 11, p. 459 (1889-93) — Norman, Reo. br. moll., A. N. H., p. 466 (1890) — Girard, J. de sc., p. 201, 243 (1890). Hab.: Cótes occ. et mérid. — Tout le littoral. N. v. Polvo. Poldra, quand jeunes (A. Girard). Cette espéce est Irês commune sur nos côtes; elle vit dans le creux des rochers oú on la pêche avec le bicheiro, appareil composé d'une lige en bois ou en fer, longue d'un métre ou plus, terminée par un crochet de fer que Pon introduit dans le creux des rochers. Parfois on altache à Vextrémité courbe du fer un chiffon blanc ou un poulpe mort, que Ion fait promener en face des cavités des rochers, et sur lesquels le poulpe s'élance assez sou- vent. On le pêche aussi à la ligne, dans les filets trainants des bateaux du littoral ou des bateaux à vapeur. Quand il est pris par les pécheurs ils le frappent contre les rochers, et en retournent le sac appellé capello. Octopus tuberculatus, Blainville Octopus tuberculatus, Blainville — d'Orbigny, Ceéph. acét., p. 38: (Poulpes), pls. XXI, XXI (1838) — Verany, Céph. medit., p. hô (1851) — Hoyle, Ceph. Chall., p. 78 (1886) — Carus, Prod. medit., v. 1, p. 460 (1889-93) — Girard, J. de sc., p. 202, 243 (1890). Hab.: Cóte occ. — Marché de Lisbonne (A. Girard, M. de Souza). Côte mérid. — Villa Real de Santo Antonio (Paulino de Oliveira). N. v. Polvo. Fam. ARGONAUTIDAE Argonauta, Linné Argonauta argo, Linné e Argonauta argo, L. — Verany, Céph. méd., p. 48, pl. 48, f. 17-18 (1851) — Reeve, Conch. icon., (Argonauta), pl. II, f. 2 e; pl. II (forma A. NÓBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 3 aurita) (1861) — Hidalgo, Mol. mar., p. 2 (Argonauta), pl. 55, f. 1 (1870) — Hoyle, Ceph. Chall., p. 69 (1886) — Nobre, J. de conch., p. 7 (1886) — Carus, Prod. medit., v. II, p. 457 (1889-93) — Girard, J. de sc., p. 201, 242 (f. aunrita) (1890). Hab.: Côte occ. — Peniche (Choffat, W. Tait, Paulino de Oliveira). Sous-ordre EI. DECAPODA Fam. OMMASTREPHIDAE Ommastrephes d'Orbigny, (s. str.) Ommastrephes Coindeti ( Verany) Loligo Coindetii, Verany, M. acad. sc. Torino, v. 4, p. 94, pl. IV, (1837). Ommastrephes sagitatus, d'Orbigny — Forbes and Hanley, Br. noi ENE past plo RAR, fd (1893): Jllex Coindetii, (Verany) —Hoyle, Ceph.Chall., p. 34(1886) — Carus, Prod. medit., v. II, p. 447 (1889-93) — Girard, J. de sc., p. 204 (1890). Ommastrephes Coindeti, (Verany) — Norman, A. N. H., p. 476 (1890). Ommastrephes (Illex) Coindetii, (Verany) — Girard, J. de sc., p. 38 (1892). Hab.: Cóte occ. — J'ai obtenu un exemplaire dans le filet du vapeur de pêche Hercules, lorsqu'il draguait par 80 metres de fond en face de “Vianna do Castello, en décembre 1893, eLun autre à bord du vapeur de pêche Galgo, en face de la barre du Douro en novembre 1895; mais cette espéce se Lrouve assez souvent, surtout pendant Phiver. Ericeira (A. Girard); Cezimbra (M. de Souza). Côte mérid. — Algarve (Ferreira d'Almeida et Chagas Roquette); Villa Real de Santo Antonio (Paulino de Oliveira). N. v. Lula pota, Lisbonne et Algarve. Ommastrephes Veranyi, (Girard) Todaropsis Veranyi, Girard, J. de sc., p. 204 (1890) — Carus, Prod. med., v. II, p. 719 (1889-93). Ommastrephes Veranyi, Girard, J. de sc., p. 261 (1890). Ommastrephes (Todaropsis) Veranyi, Girard, J. de sc., p. 43 (1892). Hab.: Cóte occ. — Cap de Roca, par 80 brasses de fond, marché de Lisbonne, (A. Girard). Stenoteuthis, Verrill Stenoteutis Caroli, (Furtado) Ommatostrephes Caroli, Furtado, Mem. acad. real sc. Lisboa, - (1887). % A ANNAES DE SCIENCIAS NATURAÉES Ommastrephes Caroli, (Furtado) — Carus, Prod. medit., v. IH, p. 446 (1889-93) — Girard, J. de sc., p. 205 (1890). Stenoteuthis Caroli (Furtado) — Girard, J. de sc., p. 265 (1890). Hab.: Cóte occ. — Portugal (S. M. le roi D. Luiz); Barre de Lisbonne (S. M. le roi D. Carlos); Setubal (F. Capello). Cette espéce se trouve três bien deécrite et étudiée par notre savant et regretté naturaliste Arruda Furtado dans son beau mémoire présenté à FAcadémie Royale des Sciences de Lisbonne, et qui est sans aucun doute un travail à imiter. Fam. SEPIOLIDAE Sepiola, (Rondelet) Leach Sepiola Rondeleti, Leach Loligo sepiola, Carus, C. G.; Icon. sep., p. 318, pl. 29, f. 2-3 (1824). Sepiola Rondeleti, Leach —Verany, Moll. médit., p. 56-59, pl. XXI (1851) — Forbes and Hanley, Brit. moll., v. IV, p. 220, pl. MMM, f. 1 (1853) — Sars, Moll. Noro., p. 463, pl. XVII, f.4 (radule) 1878) — Hoyle, Ceph. Chall., p. 110 (1886) — Carus, J. V., Prod. med., v. II, p. 452 (1889-93) — Norman, A. N. H., p. 473 (1890) — Girard, J. sc., p. 202, 247 (1890). Hab. : Côte occ. — Setubal (Capello, Girard, Paulino de Oliveira, Nobre). Je Pai obtenu à Arrabida, à Pouest de Setubal, dans les filets trainants appelés chinchorros. Sepiola atlantica, d'Orbigny Sepiola atlantica, d'Orbigny, Ceph. acét., pag. 235; Sépioles, pl. IV, f. 1-12 (1839) — Forbes and Hanley, Brit. moll., v. IV, p. 217, pl. MMM, f. 2 (1853) — Carus, Prod. medit., v. 1, p. 452 (1889-93) — Nobre, Insti- tuto, p. 293 (1889) — Norman, A.N.H., p. 473 (1890)--Girard, J. de sc., p. 202, 247 (1890). Hab.: Cóte occ. — Matozinhos, filets lrainants, madragues: assez commune (Nobre); Lisbonne (Paulino de Oliveira); Algés (P. Choffat); embouchure du Tage, assez fréquente dans les flaques d'eau salée à marée três basse (A. Girard); Setubal (Capello). N. v. Lula, à Mattozinhos. Les pêcheurs les vendent parfois en même temps que les Loligo media. Fam. LOLIGINIDAE Loligo, Lamarck Loligo vulgaris, Lamarck Loligo vulgaris, Lami. — d'Orbigny, Céph. aceét., p. 38: Calmars, pl. VII, X, XXII, XXUI, figs 1-12 (1839) — Nobre, Moll. mar., p. 47 A. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 5 —— (1884); Instituto, p. 406 (1885); J. de conch., p. 7 (1886) — Hoyle, Ceph, Chall., p: 28 (1886) — Carus, Prod. médit., v. 1, p. 456 (1889-983) — Norman, A. N. H., p. 480 (1890) — Girard, J. desc., p. 203, 253 (1890). Loligo neglecta, Gray, Cat., Br. mus.: Ceph., p. 72 (1849. Hab.: Côte occ. — Côtes de Porto, peu commun; rapporté dans les filets des vapeurs de péche et rarement par les filets trainants du litoral. Aveiro (P. de Oliveira); Buarcos (Goltz, Moller). Três commun à Lis- bonne (Nobre, Girard); Setubal (Nobre, Carvalho); Sines (Nobre). Cóte mérid. — Algarve (Ferreira d'Almeida et Chagas Roquette); Villa Real, Monte Gordo, Olhão, Faro, Lagos (Nobre); Lagos et Villa Real (P. de Oliveira). N. v. Lula, à Porto, Lisbonne, Setubal, Sines. Lula ou Calamar (Algarve). Edule. : Loligo Forbesi, Steenstrup Loligo Forbesii, Ststp. — Forbes and Hanley, Br. moll., v. IV, p: 226, pl. LLL (1853) — Hoyle, Ceph. Chall., p. 29 (1886) — Carus, Prod. medit., p. 455 (1889-983) — Norman, A. N. H., p. 480 (1890) — Girard, J. de sc., p. 203, 254 (1890), p. 34 (1892). Hab.: Cóte occ. — Lisbonne et Cezimbra (A. Girard); Setubal, dans les filets trainants sur la plage de Arrabida (A. Nobre). Loligo media, (Linné) Loligo media, (L.) — Forbes and Hanley, Br. moll., v. IV, p. 228, pl. Q0Q, f. 4 (1853) — Hoyle, Ceph. Chall., p. 31 (1886) — Carus, Prod. medit., p. 496 (1889-93) — Norman, A. N. H., p. 482 (1890). Teuthis media, (L.) — Girard, J. desc., p. 204,255 (1890), p. 34 (1892). Hab.: Côte occ.—Dês que les pêcheurs employeérent les filets trai- nants sur la côte de Matozinhos cette espéce s'y trouva en grande abon- dance surtout pendant les mois du printemps et de Pete (Nobre); Aveiro (P. de Oliveira); Lisbonne, três rare (A. Girard), Setubal (Capello). Côte mérid. —Villa Real de Santo Antonio (P. de Oliveira). N. v. Lula à Porto. Edule. Fam. SEPIDAE Sepia, Linné Sepia officinalis, Linné Sepia officinalis, L. —Verany, Ceph. medit., p. 65-70, pl. 24-25 (1851) — Forbes and Hanley, Br. moll., v. IV, pl. 000 (1853) — Nobre, Mol. mar., p. 47 (1884); Instituto, p. 406 (1885) — J. de conch., p. 8 (1886) — Carus, Prod. medit., v. II; p. 453 (1889-938) — Norman, A. N.H., 6 ANNAÃES DE SCIENCIAS NATURAES p. 483 (1890) — Girard, J. de sc., p. 203, 251 (1889) — Dautzenberg, Voyage Melita, Mem. soc. 2. France, p. 6 (1891). Hab.: Cóte occ.—Peu commun dans le nord du Portugal; sur les côtes de Porto elle est prise dans les filets des vapeurs de pêche et parfois dans les filets trainants du littoral. Le sépion que Pon connait par le nom de osso de siba se trouve parfois rejeté sur les plages. Cette espece est três commune sur les côtes de Lisbonne et on la trouve en abon- dance au marché pendant le printemps eten té. Buarcos (Goltz, Moller); Cascaes (G. Dollfus); Setubal (Capello, Nobre, Chevreux); Sines (P. de . Oliveira, Nobre); Villa Nova de Mil Fontes (P. de Oliveira). Côte merid. — Algarve, (Ferreira d'Almeida et Chagas Roquette); Lagos, Faro, Olhão (Nobre); Villa Real de Santo Antonio (Nobre, P. de Oliveira). N. v. Chôco. Edule. Sepia Filliouxi, Lafont Sepia officinalis, de Ferussac et d'Orbigny, Hist. nat. céph., p. 260, . pl. II, f. 1-3 (1835-48) — Verany, Moll. med., p. 65, pl. XXV (1851) fide Locard. Sepia Filliouxi, Lafont, Bull. ass. sc. France, n.º 81 (1869) — J. de conch., p. 44 (1869) — Rochebrune, Bull. soc. phil., p. 118, 7.º sér., VII (1884) — Hoyle, Ceph. Chall., p. 20 (1886) — Carus, Prod. med., v. 1H, p. 453 — Girard, J. de sc., p. 203, 251. Hab.: Côte occ. — Portugal? Marché de Lisbonne (A. Girard). Je n'ai pu retrouver chez tous les exemplaires de Sepia que j'ai examinés, les caractéres distinctifs de cette espéce, qui n'est peut-étre qu'une forme méditerranéenne de Pautre espéce, Sepia oficinalis. Fam. SPIRULIDAE Spirula, Lamarck Spirula Peronii, Lamarck Spirula Peronii, Lamk., An. sans vért., vol. VII, p. 601 (1822) — Nobre, Moll. mar., p. 48 (1884); Instituto, p. 407 (1885); J. de conch., p. 8 (1886) — Hogyle, Ceph. Chall., p. 122 (1886) — Carus, Prod. med., v. II, p. 455 (1889-93) — Girard, J. de sc., p. 250 (1890). Hab.: Cóte occ. — Matozinhos, Foz, Algês, Setubal (Nobre); Cezimbra (Girard); Trafaria, Collares (P. Choffat); Sines (P. de Oliveira). Cóte merid. — Algarve (P. Choffat); Lagos (A. Girard); Cap de Santa Maria, Portimão (Nobre). La coquille de cete espéce est assez fréquente sur nos cótes, A. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL T PTEROPODA Cleodora, Péron et Leseuer Cleodora cuspidata, Quoy et Gaymard Cleodora cuspidata, Quoy e Gaimd., Voy. Astr., pl. XXVIII, fig. 1-5 (1826-29) — Fischer, Man. conch., pl. XIV, f. 33 (1878) — Mac-Andrew, On distr., p. 26 (1850). Clio cuspidata, Pels., Car., Prod. med., v. II, p. 442 (1889-93). Hab.: Cóte mérid. — Portugal (Mac-Andrew). Oss. — Mac-Andrew cite, sous le nom de Hyalea tricornis, une es- pêce, mais je ne peux savoir s'il s'agit du H. trispinosa, Leseur, comme le croit Mr. le dr. Hidalgo (Obras malac., Mol. Espara, entrega I, p. 86, Madrid, 1890), parce que Mac-Andrew se rapporte aussi à cette espéce dans son mémoire. Cavolinia, (Gioeni) Abildg. Cavolinia trispinosa, (Lesueur) Hyalea trispinosa, Les., Lamk., Ann. sans vert., v. VII, p. 417 (1836); Rang. et Souleyet, Hist. nat. Ptérop, p. 45, pl. HI, f. 1-7. Cavolinia trispinosa, (Leseur) — Loc., Cat. gen., p. 22 (1886) — Car., Prod. medit., v. II, p. 442. É “ Hab.: — Portugal (Musée de Coimbra): Cóte occ. — Ericeira (Ferreira dos Santos). On trouve au Musée mu- nicipal de Porto un exemplaire de cette espéce recueilli sur la plage de Ericeira. GASTROPODA Ordre des PULMONATA Sous-ordre |. GEHYDROPHILA Fam. AURICULIDAE Alexia, Leach (in Gray) 1847 Alexia myosotis, (Draparnaud) Alexia myosotis, (Drap.) Sow. In. Br. Sh., pl. 22, f. 5 (1859) — Nobre, Moll. mar., p. 29 (1884); Inst., p. 442 (1886); J. de conch., p. 8 (1886) — Car., Prod. medit., v. II, p. 435 (1889-993). Hab.: Cóte occ.— Foz do Douro; Ria de Aveiro, sur les fonds va- seux; Figueira da Foz; Tage, au sud de Cacilhas, vivant sur les ro- chers, à cóté des Mytilus et Cardita, Belem, Algés; Baie de Setubal (Nobre). Côte mérid. — Lagos (Nobre); Faro (Morelet); marais salants de Castro Marim (Nobre). 8 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES: Leuconia, Gray Leuconia bidentata, (Montagu) Alexia bidentata, Montagu, Sow., Ind. Br., pl. 22, f. 4 (1859) — Nobre, Inst., p. 441 (1886), J. de conch., p. 8 (1886). Leuconia bidentata, Gray —Car., Prod.medit., v. II, p. 436 (1889-93). Hab.: Côte occ. — Leça da Palmeira (Nobre); Cascaes (G. Dollfus). Siphonaria, Sowerby Siphonaria Algesirae, Quoy et Gaymard Siphonaria Algesirae, Quoy et Gaymd., Voy. Astr., x. II, p. 338, pl. XXV, fig. 23-25 (1829) — Reeve, Conch. icon., (Siphonaria), pl. IV, fig. 18 (1856), Hidalgo, Mol. mar., pl. 55, fig. 2-5 (1870) — Nobre, Moll. mar., p. 26 (1894); Inst., p. 440 (1886); J. de conch., p. 32 (1886) — Kobelt., Prod. faun., p. 272 (1887) — Car., Prod. medit., p. 433 (1889-93) — Hidalgo, Obr. malac., p. 156 (1890). Siphonaria palpebrum, Reeve, Conch. icon. (Siphonaria), pl. IV, fig. 18, a et b (1856). Hab.: Cóte occ. — Leça, Foz (Nobre); Buarcos (Goltz de Carvalho); Berlengas (Girard); Cascaes (Dollfus, Nobre); Estoril, Belem, Setubal, Sines (Nobre). Côte mérid. — Algarve (Mac-Andrew); Lagos, Portimão, Faro, Cap de Santa Maria (Nobre). Cette espéce vit sur les rochers découverts à basse mer. Je n'ai pu la trouver vivante au nord du bassin du Tage. Elle est commune à Estoril. Ops. — Mac-Andrew (On geo. distr., p. 26) a indiqué celte espéce sous le nom de Siphonaria concinna. Otina, Gray Otina otis, (Turton) Otina otis, (Turton), Forbes and Hanley, Br. moll., v. II, p. 321, pl. XCIX, fig. 23, pl. 00, fig. 4 (1845) — Sowerby, Til. br. sh., pl. XVI, f. 25 (1859) — Jeffreys, Br. conch., v. V, p. 110, pl. IV, f. 3 (1869) — Car., Prod. med., v. II, p. 437. Hab.: Cóte mérid — Lagos, dans les détritus des plantes maritimes. J'en ai trouvé deux exemplaires. Cette espéce n'a pas encore été indiquée comme vivant sur les côtes portugaises. sa (A sulore). CATALOGO DOS MAMMIFEROS DE PORTUGAL PELOS Drs. M. PAULINO DE OLIVEIRA E LOPES VIEIRA ADVERTENCIA O Catalogo dos mammiferos de Portugal que ora publicamos, e que representa principalmente a moderna collecção organisada pelo Museu da Universidade de Coim- bra e nelle existente, começou a ser escripto ha já alguns annos, mas ficou incompleto e suspenso, á espera do resul- tado de novas explorações zoologicas, que todavia não forneceram-novidade. Sahindo agora a lume, regista elle todas as especies de mammiferos até ao presente encontradas em Portugal, e de que existem exemplares authenticos, ou no Museu da Universidade de Coimbra, ou no de Lisboa. Como todas as publicações de tal natureza, este Cata- logo manterá fiel tradição do trabalho uma vez realisado, ainda quando desastres accidentaes, ou a incuria de outros, deixem inutilisar e desapparecer o que hoje embelleza as vitrinas dos nossos museus, e que é obra dos ultimos annos. Entretanto, elle poderá tambem servir aos estudiosos e visitantes do Museu assim como interessar ainda aos estrangeiros que desejarem conhecer a nossa fauna mam- malogica. Sendo este o segundo catalogo dos mammiferos de Portugal que sahe a publico, não podemos deixar de re- ferir-nos aqui ao que em 1863 publicou o sr. Barbosa du Bocage, director do Museu Nacional de Lishoa, na Revue Ann, de Sc. Nat., vol. II, janeiro, 1896. 10 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES et magasin de soologte, vol. XV, p. 329, ao qual cabe a primasia no estudo dos nossos mammiferos. | De resto, citamos as obras descriptivas existentes no Museu Zoologico da Universidade de Coimbra. Coimbra, outubro de 1895. * Or. L CHIROPTERA 4.º Fam. VESPERTILIONIDAE Gen. PLECOTUS, E. Geoffroy | -—Plecotus auritus, L. Vespertilio auritus, L. — Desmarest, Mammalo- gie, Paris, 1820, p. 144, esp. 223. Plecotus auritus — Bonaparte, Iconografia della Jauna italica, Roma, tom. I, 1832-1841, tav. fig. 1.— E. L. Trouessart, Histoire naturelle de la France (Mammifêres). Paris, 1884, p. 28. — E. Cornalia, Fauna d'Ialia, Parte prima, Catalogo descrittivo dei mammifert Milano, p. 12. ; Nome vulgar — Morcêgo. a, b, c,d 2. Chão do Bispo, 26 de junho de 1880. e, L 9 h. Alhadas, 27 de maio de 1885. *2 — Miniopterus Schreibersii, Natterer. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 60.— E. Cornalia, Ob eia» JOS ADE Existem no Museu Nacional de Lisboa tres individuos , capturados em Condeixa, em 1882. Gen. VESPERUGO, Keys & Blas. 3-—Vesperugo pipistrellus, Schreber. Verpertílio pipistrellus, L.— Desm,, ob. cil., p. 139, esp. 209. — Temminck, Monographies de mammologie, tom. IL, 1835-1841, p. 194, pl. 48, fig. 5. DRS. M. PAULINO EL. VIEIRA: CATAL. DOS MAM. DE PORT. ali Vesperugo pipistrellus, Schreber —E. L. Troues- sart, ob. cit., p. 38. — E. Cornalia, 06. cit., pa Nome vulgar — Morcêgo. a 4". Coimbra, junho de 1880. c o. Coimbra, 10 de fevereiro de 1881. d 2 e2 juv. Coimbra, 12 de julho de 1883, offerta do sr. J. M. Rosa de Carvalho. *4-—Vesperugo abramus, Temminck. E. L. Troúessart, ob. cit.; p. 40. Existem, no Museu Nacional de Lisboa, dois individuos desta especie, capturados em Mafra. 5--Vesperugo serotinus, Schreber. Vespertiílio serotinus, Desm., ob. cit., p. 137, esp. 205.— Temm., ob. cit., tom. II, p. 175. — Bonap-, ob. cil., tay. fig. 2. Vesperugo serotinus, Schreber — E. L. Troues- Sarb/ 00. Ci: p. 29, Vesperus serotinus — E. Cornalia, ob. cit., p. 18. Nome vulgar — Morcêgo. a, b,c, d, e 2. Botão, 28 de maio de 1880. “Gen. VESPERTILIO, Keys. et Blas. "6 —Vespertilio murinus, Schreber. Desm., 06. cit., p. 134, esp. 200.— Temm., ob. cit., tom. II, p. 477, pl. 48, fig. 3. — Bonap., ob. cit., tav. fig. 2. E. L. Trouessart, 06. cib., p. dó. = E. Cornalia, ob. cit, p IA: Nome vulgar — Morcêgo. “a. Coimbra, 16 de maio de 1880, offerta do sr. J. M. Rosa de Carvalho. b, c &!. Coimbra, 29 de maio de 1880. d &. Coimbra, agosto de 1880. e &. Alhadas, 26 de maio de 1883. ! &*. Coimbra, 12 de julho de 1888. A ANNAES DE SCIENCIAS NATURA ES 2.º Fam. MOLOSSIDAE Gen. NYCTINOMUS, E. Geoffroy 7 — Nyctinomus Cestonii, Savi. Dysopes Rupelii, Temm., ob. cit., tom. I, p. 224, pl. XVHI. Dysopes Cestonii — Bonap., ob. cit., tav.— E. Cor- nalias ob. cris po ti: Nyctinomus Cestonii— E. L. Trouessart, ob. cit., p. 62. Nome vulgar — Morcêgo. a. Coimbra, 11 de fevereiro de 1881. b &. Coimbra, 28 de dezembro de 1883. c Z. Coimbra, 28 de dezembro de 1883. d, e 2. Coimbra, 29 de janeiro de 1884. 5.º Fam. RHINOLOPHOLIDAE Gen. RHINOLOPHUS, E. Geoffroy 8 — Rhinolophus ferrum equinum, Schreber. Rhinolophus unihastatus, Geoffroy, Annales du Muséum d"histoire naturelle, tom. XX, p. 257, esp. 1, tab. 5, Paris, 1813.— Desm., ob. cit., p. 125, esp. 184.— Temm., ob. cit., tom. II, p. 28. Rhinolophus ferrum equinum — Bonap., 0b. cil., tav. fig. 1. — E. L. Trouessart, ob. cit., p. 17. — E. Cornalia, ob. cit., p. 21. Nome vulgar — Morcêgo. a. Coimbra, 6 de janeiro de 1880. b, c. Coimbra, 5 de março de 1880. d, e 2. Coimbra, 30 de junho de 1880. *9. Rhinolophus euryale, Blasius. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 21. — E. Cornalia, Ob. cul, po 22 Existem no Museu Nacional de Lisboa dois individuos d'esta especie, capturados em Condeixa, em 1882. Ec Se a DRS. M. PAULINO E L. VIEIRA: CATAL. DOS MAM. DE PORT. li 10 — Rhinolophus hpposideros, Bechstein. Rhinolophus bihastatus, Geoff., Ann. du Mus., fon. XOX paso espa 2) pls. DesmrobE cit., p. 125, esp. 185. —Temm., ob. cit., tom. II, p. 94. Rhinolophus hyppocrepis, Bonap., ob. cit,, tav. fig. 2.— E. Cornalia, ob. cut., p. 22. Rhinolophus hypposideros — E. L. Trouessart, pbo cus po AS. j Nome vulgar — Morcêgo, a, b, c 2. Maiorca, 9 de junho de 1880. EA Orp. II. CARNIVORA 4.º Fam. CANIDAE Gen. LUPUS, Brisson 1 — Lupus vulgaris, Brisson. Canis lupus, L.— Desm., 0b. cit., p. 197, esp. 295. — E. Cornalia, ob. cit., p. 35. . Lupus vulgaris, E. L. Trouessart, 06. cit., p. 232. Nome vulgar — Lóbo. a o!. Nisa, 11 de março de 1880, offerta do sr. J. Castro Freire. b &!. Evora, 23 de março de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. c juv. Evora, 24 de maio de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. d 2 juv. Evora, 30 de outubro de 1882, offerta do sr. J. Paulo de Mira. e 2. Evora, 21 de novembro de 1882, offerta do sr. J. Paulo de Mira. ! 8 e 3 juv. Coimbra, Serra do Dianteiro, 29 de maio de 1883. g o. arrastando um cordeiro, Serra do Dianteiro, 28 de Janeiro de 1888. 14 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Gex. VULPES, Brisson 12-Vulpes melanogaster, Bonap. Canis melanogaster — Bonap., ob. cit., tav. Canis vulpes, L.— E. L. Trouessart, ob. cif., p- 284. | Vulpes melanogaster, Bonap. — E. Cornalia, ob. cit., p. 36. Nome vulgar — Raposa. a &. Penacova, 15 de dezembro de 1879, offerta do sr. M. A. Rodrigues da Silva. b 4. Maiorca, 4 de fevereiro de 1880. c 2 e2 juv. Coimbra, 20 de maio de 1880, offerta do sr. Dr. Wenceslau de Lima. | d 2 juv. Coimbra, 1 de junho de 1881. E e 2. Leiria, 17 de novembro de 1883. | f &. Coimbra, 24 de dezembro de 1885. 2.º Fam. FELIDAE Gen. FELIS, L. 13 — Felis catus, L. Desm., ob. cit., esp. 366. — E. L. Trouessart, 0h. cit., p. 225.— E. Cornalia, 06. cit., p. 36. Nome vulgar — Gato bravo. a &. Castello Branco, 13 de janeiro de 1884. b &*. Pinhal nacional de Leiria, outubro de 1885. Gen. LYNX, Geoffroy 14 — Lynx pardina, Temminck. Lynx pardinus — C. Vogt, Les mammiferes, Paris, 1884, p. 191, fig. 81. Felis pardina, Cuv. — Temm., ob. cit., tom. 1, p. 116. — E. Cornalia, 0b. cit., p. 97. Felis lynz, L.— E. L. Trouessart, 06. cit., p. 228. Nome vulgar — Lynce, Lobo cerval, Gato-cravo. à les dsg E : ag 4 DES. M. PAULÍNO E L. VIEIRA: CATAL. DOS MAM. DE PORT. 15 a &. Evora, 20 de abril de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. b &*. Evora, 12 de dezembro de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. c &. Penamacor, 16 de janeiro de 1882, offerta do sr. J. M. Rodrigues da Costa. d &*. Montemór-Novo, 27 de novembro de 1882, offerta do sr. J. Paulo de Mira. e. Serra da Estrella, novembro de 1882, offerta do sr. Dr. Mirabeau. 3.º Fam. VIVERRIDAE Gen. VIVERRA, L. 15 —Viverra geneita, L. Desm., ob. cit., esp. 314. Genetta vulgaris — C.Vogt, ob. cit., p. 195, fig. 89. Hj o Mrouessart; obf cui po Zi Nome vulgar — Genêto, Toirão. ag. Ponte de Sór, 1 de agosto de 1880. b &!. Coimbra, 25 de março de 1881. cd a 2. Montemór, 11 de fevereiro de 1884, offerta do sr. D. João d'Alarcão. e juv. Coimbra, 4 de dezembro de 1885, offerta do sr. J. M. Rosa de Carvalho. JS. Variedade toda de côr negra — Guarda, 21 de janeiro de 1886, offerta do sr. J. M. Rodrigues da Costa. g 2 eguv. Coimbra, junho de 1887. Gen. HERPESTES, Illiger 16 — Herpestes Widringtonii, Gray. A. E. Brehm — La vie des animauzx iustrée — Les mammifeéres, Paris, tom. I, p. 566. Nome vulgar — Sacca-rabo. a &. Evora, 4 de março de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. b &. Evora, offerta do sr. J. Paulo de Mira, 16 ANNALS DE SCÍENCÍAS NATURAÉS - 4.º Fam. MUSTELIDAE Gen. LUTRA, Brisson 17 — Lutra vulgaris, Erxleben. Desm., ob. cit., p. 188, esp. 289. — Bonap., ob. Gil. tan =: ME Weouessart; ob; ci ps ob Cormalia, obricim, poa Nome vulgar — Lontra. a juv. 2. Coimbra, 24 de março de 1883. b 2. Estarreja, 22 de julho de 1888. c. Coimbra, 11 de novembro de 1884. d. Goes, rio Ceira, 15 de novembro de 1884, offerta do sr. Ernesto Rodrigues dos Santos. e d!. Estarreja, 15 de dezembro de 1885. Gen. MELES, L. 18 — Meles taxus, Schreber. Meles vulgaris, Desm., ob. cit., p. 173, esp. 266. Meles taxus — E. L. Trouessart, ob. cit., p. 199. — E. Cornalia, ob. cit., p. 31. Nome vulgar — Texugo. a o. Azoia, 27 de janeiro de 1880, offerta do sr. A. Lopes Vieira. b &!. Coimbra, 29 de junho de 1880. c, d, e. Leiria, 30 de abril de 1881. f &. Coimbra, 24 de maio de 1881. g. Coimbra, 20 de setembro de 1881. h q. Leiria, 1 de novembro de 1881. (Continúa). CATALOGUE DES HÉMIPTERES DU PORTUGAL PAR LE DR. M. PAULINO DE OLIVEIRA (Voir page 196, vol. II) 163 — P. nubilus, Fall. — Fieb., /. c., p. 184. — Put., Dl pro, Saude, d cp 9% pl. IX fd. Coimbra! 6, Espinho! 9. Commun. 164 — P. luniger, Schill.— Fieb., /. c., p. 184. — Put,, b. c., vol. |; p. 56. Saund., |. c., p. 96.— Pachimerus lu- ron Selo à Pamzs d. ci, cab 124 nc d. Bragança! 8, Vizella! 7, Serra da Estrella!. Peu com- mun. Genre Hyalochilus, Fieb. 165 -—H. ovatulus, Costa. — Put., /. c., vol. I, p. 58. mdb cordiger, Eieb., Fieb., À. c., 190. Valle de Azares! 5, Guarda! 3, Coimbra! 2. Peu com- mun. Genre Microtoma, Lap. 166—M. atrata, Goeze. — Reut., l. c., p. 197.— M. carbonarius, Ros., Fieb., (. c., p. 193. — Put., É. c., vol. 1, p. 60. — Pachimerus, echiti, Panz., H. und H.-Sch., l.c., No HO po 137 plo XX TI É TO: Bragança! 8, Serra do Gerez! 5 (Heyden!), Douro!, Coimbra!, Faro! 9. Commun. Genre Trapezonotus, Fieb. 167 — T. agrestis, Fall. — Fieb., /. c., p. 191. — Put., l. c., vol. I, p. 59. — Reut., 1. c., p. 196. — Saund., 1. c., Ann, de Sc. Nat., vol. III, janeiro, 1896. 2 18 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES p. 99. — Pachimerus agrestis, Sehtll., H. und H.-Sch., es voltar 297 pi IN o Bussaco! 5, Serra de Monchique! 9. Trois individus. 168 — T. dispar, Stal/— Put, [5 e. vol p. 99 Bussaco (C. V. Volxem !). 169 — T. Ulrichii, Fieb. — Fieb., l. c., p. 191. — Put., Ue., vol. | p. 59: — Saudi (cs p. 99 pisa Bussaco! 5, Coimbra! 5. Rare. , Genre Calyptonotus, Del. 170 — GC. Rolandri, L. — Reut., l.c., p. 199. — Rhypa- rochromus Rolandri, L., Fieb., !.. c., p. 194. — Pachys merus Rolandri, L., Put., L. c., vol. 1, p. 60.— Aphanus vo bomocliri E Saundos dic, pelQUo pis Re Bragança! 1, Aveiro (Heyden!), Valle de Azares! 6, Coimbra! 2, 3, 10, 11, Faro! 9 (C. V. Volxem !). Três com- mun. Genre Aphanus, Lap. 171 — A. leucodermus, Fieb.— Rhyparochromus leu- codermus, Fieb., É. c., p. 194.— Microtoma leucoderma, Ee. Dutos votes es paiol: Un individu de Beja (J. Lucio !). 172 — A. lynceus, Fab. — Saund., /. c., p. 101, pl. IX f.5.-— Rhyparochromus lynceus, Fab., Fieb., d. c., p. 194. — Pachymerus lynceus, Fab., Put., !. c., vol. I, p. 60.— Rieuts cp 200: Un individu de Valle de Azares! 5, qui semble faire la transition pour le validus, Horv. 173 — A. saturnius, Ros. — Beosus saturnius, Ros., Fieb., !. c., p. 196. — Pachymerus saturnius, Ros., Put., Lc. volei: pa 05. Eremita, Lc: p. 201. Serra do Gerez!, Douro! 1. Trois individus. 174 — A. inarimensis, Costa. — Rhyparochromus tris- Presa DR. M. PAULINO. CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 1159) tis, Fiehb., l.sc., p. 194. — Pachymerus trístis, Fieb., Put., Wc vol: Tp. 02. Un exemplaire de Serra de Rebordaos!. 175 — A. pineti, H.-Sch. — Rhyparochromus pineti, Hoffg., Fieb., /. c., p. 195.-— Pachymerus pineti, H.-Sch., Eua BE-Sch., 1 cm vol. IV, p. 95; pl EXE; [408 — Eus e vol. E pa 64. Serra do Gerez!, Coimbra! 2. Rare. 176 — A. pedestris, Panz.— Saund., /. c., p. 103, pl. IX, f. 8.— Rhyparochromus pedestris, Panz., Fieb., l. c., p. 195.— Pachymerus pedestris, Panz., Put., d. c., vol. I, p. 64. Serra do Gerez! 5, 8, Douro! 1, Valle de Azares! 6, Coimbra! 11, 12. Commun dans le nord. 177 — A. pini, L.— Saund., /. c., p. 103, pl. IX, f. 6. — Fieb., 2. c., p. 195. — Pachymerus pint, L., Put., d. c., vol. E, p. 61. Reut., !. c., p. 202. Bragança! 8, Serra de Rebordaos!. Genre Beosus, Am. et Serv. 178 — B. luscus, Fab. — Put., /. c., vol. I, p. 65.— Reut., l. c., p. 207.— Saund., !. c., p. 104, pl. IX, f. 10.— Tschno- Homsuentuscus, Pal, Piebi [ep 192: Serra do Gerez!, Douro! 12, Porto! 9, Aveiro! 4, Valle de Azares! 5, 6, Freineda!, Serra da Estrella!, Caldas da Felgueira! 6, Bussaco! 5, Manteigas! 6, Coimbra! 8, 9, Leiria et Mafra (C. V. Volxem!), Faro (Guimarães !). Três commun partout. Genre Emblethis, Fieb. Pi E verbasci, Fab, — Put, É c., volal, p. 66. Eremto Cc. pi 208.0 Sound; Ec, p. 105, pl IX, fa. o platecivilus, Rieb fc; po OT. Bragança! 8,9, Serra do Gerez!, Praia de Espinho! 9, Cannas de Senhorim!, Serra da Estrella! 5, Guarda! 5, Figueira !, Coimbra! 3, 8, Mafra, S. Bartholomeu de Mes- * 90 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES sines et Portimão (C. V. Volxem!), Faro (Guimarães !). Extrêmement commun. Genre Gonianotus, Fieb. 180— G. marginepunctatus, Wolf. — Fieb., /.c., p. 197. — Put., d.c., vol. I, p. 67. — Reut., 2. c., p. 209. Pachy- merus marginepunctatus, Wolt— H. und H.-Sch., vol. I. papos, pl. VIR doar Villa Real de Santo Antonio (C. V. Volxem!). Genre Drymus, Fieb. 181 — D. sylvaticus, Fab. — Fieb., 1. c., p. 179.— Put,, bc. vol: |, p. 71. Saund., lc. p. 115:— Reut es p. 212. — Pachymerus sylvaticus, Fab., H. und H.-Sch., Ecs vols po 22 pio KR XVI E o: Serra do Gerez!. Commun. 182 — D. pilicornis, Muls. e Rey. — Put., 2. c., vol. 1, patio Saunido lc pollo! ple as: Un individu du Gerez!. Genre Scolopostethus, Fieb. 188 — S. pictus, Schill.— Fieb., /. c., p. 189. — Put., tre, vol: 15 p iiS-—oaunda cs pl ploRa Ro: Vizella! 9, Serra da Estrella!, Praia de Espinho! 9, Coimbra! 4, 5. Commun. 184 — S. decoratus, Hah.— Put., /. c., vol. T, p. 75.— Saunas l. co po ido pe Re A Deux individus de Serra da Estrella! 3 et de Valle de Azares! 5. 185) — S. cognatus, Fieb. — Fieb., /. c., p. 189. — Put., lutas | 42 Sauna e paia Portugal (C. V. Volxem!). IS6-— S: atimis; SehilliPieb. [0 eps A l. c., vol. 1, p. 74. — Saund., l. c., p. 1114. — Pachymerus * DR.M. PAULINO: CATAL. DES HÊMIPTEÉRES DU PORT. 21 Wecomrus Eabn., E. und H.-Sch.;ol. e. vol T; po 189, pie RR FA. Guarda! 8, 9, Valle de Azares! 8, 5, Serra de Monchi- que (P. Aguas! 5). Commun. 187 — S. pilosus, Reut. — Put., !. c., vol. I, p. 75. Deux exemplaires. Coimbra !. Ce n est peut être a une variété de S. affinis, Schill. Genre Notochilus, Fieb. 188 — N. contractus, H.-Sch.— Put., /.c., vol. 1, p. 76. — Saund., |. c., p. 113, pl. X, f. 5. — Scolopostethus con- RRoienis, Ei-Seh. Fieba, L c., p. 188. Plusieurs exemplaires du Gerez! et deux de Coimbra !. 189 —N. Andrei, Put. — Put., !. c., vol. [, p. Ti. Un seul individu du Gerez!. 190— N. nervosus, Fieb.— Put., 1. c., vol. I, p. 78.— Scoloposthetus nervosus, Fieb., d. c., p. 189. Bussaco! 2, Coimbra, 1, 3, 4, 5, 10, Caldellas prês de Leiria (Silverio da Silva). Commun. 191 — N. limbatus, Fieb.— Fieb., Dodecas neuer Gat., etc., 1870, p. 15.— Put., /. c., p. 78.— Saund., À. c., p. 113. Trois exemplaires du Gerez!. 192 — N. ferrugineus, Muls. et Rey. — Put., l. c., vol lo TAS Un individu de Vizela! 9. 198 — N. Damry, Put. — Put., (. c., vol. I, p. 80. Bragança! 4, Serra do Gerez!, Guarda!, Coimbra! 8. Rare. Genre Gastrodes, West 194 — G. ferrugineus, L.— Put., 7. c., vol. T, p. 80.— Saund., /. c., p. 118, pl. X, f. 10. — Homalodema ferru- ginea, L.; Fieb., l. c., p. 187. — Gastrodes grossipes, De cer Eleut., U cp 2io. Praia de Espinho !. Un individu. 22 7 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Tr. Pyrrhocorini Genre Pyrrhocoris, Fall. 195 — P. aegyptius, L. — Fieb., !. c., p. 163.— M. et RE comp: 139: Put bes vol pro rot cequptws, Lam. Eund MSecho el vol pt pl: XXXVIL f. 124. Scantius aegypitius, E., Rentanlics pa ao: Bragança! 9, Guarda!, Coimbra! (détritus des inonda- tions), Alfeite!, S. Thiago de Cacem!, Villa Nova de Mil Fontes (A. Ribeiro!), Faro (Guimarães!). Três commun. 196 — P. apterus, L. — Fieb., [. c., p. 163.— M. et R,, (e polos. ut boca vol. Tp. 81 Renta Ve po — Saund., Lc. p. 120, pl. XI, f. 2. Felgueira !, Coimbra! 12, Pombal, Leiria et Lisboa (C. VW. Volxem!, Beja (J: Lucio! 5, 9), Sagres et Berro (CANA Volxem ). Três commun. Fam. FINGIDIDAE Tr. Tingidini Genre Serenthia, Spin. 197 — S. ruficornis, Germ. — Put., É. c., vol. E p- 90: Agramma ruficornis, Germ., Fieb., |. c., p. 118. Deux individus de Bragança! 3. 198 — S. laeta, Fall. — Put., /.c., vol. I, p.90.—Saund., la cr, po 125; plo RI to. — Agramna lucia, FallEresa ls (Cem Do Alley Quelques exemplaires de Caldas da Felgueira! 6. Genre Orthostira, Fieb. 199 — O. parvula, Fall. — Put., 2. c., vol. 1, p. 99. — Saund., Licsip. 127, pl KI EO et 1080 Bobs EH.=Sche; Fieb., 0. e. po 131. Vizella! 9, Gerez!, Porto! 9, Espinho! 8, Guarda!, DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 23 Serra da Estrella!, Bussaco! 2, Caldas da Felgueira! 10, 12. Commune. Genre Dictyonota, Curt. 200 — D. fuliginosa, Gosta. — Put., /. c., vol. I, p. 101. — Saund., !. c., p. 129, pl. XII, f.3.— D. Fieberi, Fôrst., ieb: lc, po 127. Guarda !. Un individu. Genre Derephysia, Spin. 201 — D: foliacea. — Fieb., !. c., p. 128. — Put., /. c nolRrio- 104 Saúnd., (cp. 130, pl NIE fo 4, Un seul individu de Vizella ! 9. Genre Monanthia, Lep. et S. 202 —M. cardui, L.— Fieb., l.'c., p. 120.— Put., l. c., vol. I, p. 108. — Saund., /. c., p. 133. — Acanthia clavi- cornis, Fab., Panz., l. c., cah. 3, n. 24.—- Platychila car- eme ent lo cp. 224; Espinho!8, Caldas da Felgueira! 6, Serra da Estreila! 3. Rare. 203 —M. auriculata, Costa. — Put., d. c., vol. I, p. 109. — M. cardui, H.-Sch., H. und H.-Sch., d. c., vol. IV, p- 61, pl. CXXVII, f. B.— M. sinuata, Fieb., Ro Cos dZO: Deux individus deValle de Azares!5 et Beja (J. Lucio! 3). 204 — M. liturata, Fieb. — Fieb., L. c., p. 123. — Put., em vol. Ep. 116: Trouvé par Mr. C.V. Volxem às. dariholb em de Mes- sines. 205 — M. dumetorum, H.-Sch.—H. und H.-Sch., l. c., moLF IVO p. 57, pl. GXXIV, £t 3M et A, B, D, E. — Fieb., o priZo But Me volê Ep 120, Saundo Lc p. 135. Je ne possede qu'un seul exemplaire de Caldas da Fel- gueira. 206 — M. Wolfii, Fieb. — Fieb., /. c., p. 125. — Put., Ea ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES b. c., vol. T, p. 120.—M. echuu, Wolff., H.-Sch., (. c., vol. IV; D. 14 e 58, pl. CXIV, É 360. Guarda! 5, 7, Caldas da Felgueira! 6, Serra de Mon- chique (P. Aguas!). Commune.. 207 — M. nassata, Put. —Petítes nouv. ent., 1º octobre 1874.— An. de la soc, ent. Er. 1876, p. 279. — Put., [. cs, vol. I, p. 122. Bussaco! 5 (un exemplaire), Beja, Casa Branca (C. V. Volxem !). 208 — M. humuli, Fab. — Fieb., /. c., p. 125. — Put., li e, vol. [, p. 122: Reut., dl. c., p 228. Saundo Ric po Do, pia Valle de Azares! 3, Alcafache! 6, Caldas da Felgueira ! 6. Rare. Genre Monosteira, Costa 209 — M. unicostata, Muls. et Rey. — Put., 2. c., vol. 1, p. 124. — Monanthia aliena. Fieb., |. c., p. 124. Deux exemplaires de Vizela! 9, et un troisiême de Faro! 8. Fam. PHYYMATIDAE Genre Phymata, Latr. 210 — P. monstrosa, Fab. — Fieb., (. c., p. 110.— Put., l. c., vol. E p. 1427. Reut., |. c., p. 291. Synriisimonsa troso, Fab., H. und H.-Sch., £. c., vol: II, p. 273, plo: Porto !, Pinhel!, Oliveira do Hospital!, Valle de Azares! 5, Caldas da Felgueira!, Coimbra! 4, Azambuja (J. An- tunes !), Monchique (C. V. Volxem!). Peu commune. Fam. HEBRIDAE Genre Hebrus, Curt. 211 — H. pusillus, Fall. — Fieb., !. c., p. 104. — Put, Lc, vol: E, p. 142º Saunde; [*c., p. 1425 miolo: J'ai capturé un seul exemplaire à Espinho! 8, Mon- chique (C. V. Volxem !). DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 243) Fam. HYDROMETRIDAE Tr. Atpophilini Genre Aeépophilus, Sig. 242 — A. Bonnairei, Sig. — Put., |. c., vol. 1, p. 145. und. Lc, p 14, pl. XII, 8. Granja !. Un exemplaire. Tr. Hydrometrini Genre Hydrometra, Latr. 243 — H. stagnorum, L.—Put., 1. c., vol. I, p. 148.— Reut., À. c., p. 360. — Saund., l. c., p. 148, pl. XIII, f. 9. — Limnobates stagnorum, L., Fieb., |. c., p. 105. Commune partout. Tr, Velini Genre Microvelia, West P 244--M. pygmaea, Duf. — Put., À. c., vol. 1, p. 149. Saund., d. c., p. 150, pl. XII, f. 10.— Hydroessa pygmaca, ren: (cp. 04. Je possêde un seul individu, de Esmoriz ! 9. 215 — M. Schneideri, Scholtz.—Put., /. c., vol. 1, p. 149. — Hydroessa Schneideri, Scholtz, Fieb., !. c., p. 105. Carregado, Caldas de Monchique et Monchique (GC. V. Volxem !). Genre Velia, Latr. 216 —V. rivulorum, Fab. — Fieb., /. c., p. 105.— Put., b. c., vol. 1, p. 151. — Reut., À. c., p. 366. — Hydrometra rivulorum, Fab., Wolff., Icones Cimicum, f. 195. Commune partout. 217 —V. currens, Fab. — Fieb., /. c., p. 105.— Put., tc, vol: 1, p. 192. Reut., |. c., p. 367.— Saund., À e, Do MAS DINA io Un individu de Serra da Estrella |. 26 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Tr. Gerridini Genre Gerris, Fab. 218 — G. najas, Geer. — Put., |. c., vol. 1, p. 154. — Saund., (. c., p. 154. — Reut., /. c., p. 363.— Hydrometra najas, Geer., Fieb., !. c., p. 107. — Hydrometra aptera, Schum., El. und H.-Sch., vol IX; p. 67 e 69 piE'Ceta O 2 Cette espéce est commune partout. 219 — G. thoracica, Shum. — Put., 1. d., vol. I, p. 156. — Saund., À. c., p. 155.— Hydrometra thoracica, Shum., Biel ep. 108: Nous n'avons pris que quatre exemplaires à Coimbra, pendant Vhiver. Monchique (C. V. Volxem !). 220 — G. gibbifera, Schum.— Put., /.c., vol. I, p. 157. — Saund., /.c., p. 156, pl. XIV, f.6.— Hydrometra gibbi- erros Sehumo Eiebi Lic po 108. Serra do Gerez! 4, 6, Monchique, Portimão (CG. V. Volxem !). 224 — G. lacustris, L.— Put., /. c., vol. 1, p. 158.— Reut., É. c., p. 364. — Saund., /. c., p. 156, pl. XIV, É q — Hydrometra lacustris, L., Fieb., /. c., p. 109 et 381. Coimbra (C. V. Volxem !). Fam. REDUVIDAE Tr. Emesini Genre Ploiaria, Scop 222 — P, culicifornis, Geer.— Put., /. c., vol. I., p. 165. 2 SQUMAE, L po toda Ee cerne, Wall Meu Ros 1873, p. 14. Fieb., À. c., p. 149. Trois individus de Coimbra! 1, 2. DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 27 Tr. Reduvini Genre Oncocephalus, Klug 993 — O. gularis, Reut. — Reutter, Monographia ge- neris Oncocephalus, 1882, p. 20. D'aprês Mr. Reutter il se trouve en Portugal. 2994 — O. Paulinoi, Put. — Revue entomologique, 1884, vol. II, p. 144. Nous avons pris le seul exemplaire connu de cette es- pece à Caldas da Felgueira, 6. 225 — O. squalidus, Rossi. — Fieb., /. c., p. 152.—M. EM ic ISio, por. but, dc. vol. [5 po fita Reutter, Monogr. generis Oncoc., p. 60, pl. II, f. 40. Cintra, Lagos (C. V. Volxem !). Genre Pasira, Stal 226 — P. baspitera, Stal.—M. et R., d. c., 1873, p. 61. — Put., (. c., vol., IT, p. 173.— Aphleps dimidiata, Fieb., Fieb., Dodecas neuer Gat. u. Arten, etc., 1870, p. 2. Lagos (C. V. Volxem !). Un seul exemplaire. Rencontré pour la premiêre fois à la péninsule ibérique. Genre Reduvius, Fab. 227 —R. personatus, L. — Fieb., /. c., p. 155. — Put., b. c., vol. I, p. 175. — Reut., À. c., 1888, p. 354. — Saund., Ecs p: 462 pl XV, 1.1. Reut:; Mon. gem, Beduovtus, pevE Guarda! 7, Caldas da Felgueira! 6, Lagos, Tavira (C. V.Volxem). Rare. Genre Pirates, Serv. 228 — P. ululans, Rossi. — Fieb., /. c., p. 157. — Re- duvius ululans, Rossi, Wolff., Tc. cim., p. 122, pl. XII, f. 116. o E umenws ulwloms Rossi, Remt. bic. 1888, p. 999: Six exemplaires capturés à Lagos par Mr. G.V. Volxem. 229 -— P. hybridus, Scop.—M. etR., !. c., 1873, p. 55. 28 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES — Put., |. c., vol. 1, p. 173. — Reut., [. c., 1388, p. 392. P. stridulus, Fab., Fieb., [. c., p. dois Hound BE-Seha Ecs vol. BH; 'p. 89 plena Ss: Serra do Gerez ! 5, Bussaco (C. V. Volxem!), Guarda! 4, 9, Coimbra! 3, Beja (J. Lucio! 5), Monchique (P. Aguas et O. V. Volxem!). Commun. 2350 — P. strepitans, Ramb. — Fieb., /. c., p. 197. — Put., /. c., vol. 1, p. 174. — P. unicolor, H.-Sch., H. und Elen; c- vol. Up: 00 pen e Coimbra! 4, 2. Je posséde aussi la variété rufipennis, Luc., de Coimbra! 6 et de Azambuja (J. Antunes!). Rare. Genre Harpactor, Lap. 231 —H. lividigaster, M. et Rey. — Fieb., /. c., p. 154. SN et Rol. co 1875, p. 14. Put. cs volo US Nous possedons la var. atripes, Put. Serra do Gerez! 7, Valle de Azares! 5, Caldas da Fel- gueira! 6, Vella! 6, Freineda!, Coimbra! 5, Lisboa!, Caldas de Monchique (C. V. Volxem !). 232 —H. sanguineus, Fab. — Put., d.c., vol. I, p. 179. cb. carnifes, Mulss Fieb.; Lc. p. 194. Meia b. c., 1873, p. 15. — Sphedanolestes carnifez, M. et R., Reuts ic 1888, p 348: [nd Coimbra! 5, Monchique (C. V. Volxem !). Três rare. ; q 233 — H. iracundus, Poda. — Fieb., 1. c., p. 153.—M. ePRS Lc, IS poi Put Lic p 1/8. — ento ais 1888, p. 348.— Rhynocoris cruentus, Hahn. H.und H.-Sch., Lica vol El Sp. 210 Madi Dar Commun partout. 234 — H. erythropns, L.— M. et R., l. c., 1873, p. 10. = Put., (. c., vol. Ep. 9 Rent. |. c., 1888 praias H. haemorroidalis, Costa, H. und H.-Sch., 2. c., vol. VIH, . Pp. 13, pl. CEXXT, f. 690 et 691. — Fieb., [. c., p: 194. Carregado, Santa Clara, Mertola (C. V. Volxem!). DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTÉRES DU PORT. 29 Genre Coranus, Curt. 925 — GQ. aegyptius, Fab. — Put., /. c., vol. 1, p. 176. — Reut., /. c., 1888, p. 346.— Harpactor griseus, H.-Sch., Eno EL Sch., É e, vol. VI, p. 106, pl COXV, £ 677. — C. griseus, Ros., M. et R., L. c., 1873, p. 19. Bragança!S, Vizella!9, Espinho!9, Figueira! 8, Guarda! 8, Freineda! 7, Villa Nova de Mil Fontes (A. S. Ribeiro !). Cornmun, particulitrement au bord de la mer. 286 — GC. subapterus, Geer.— Put., /. c., vol. 1, p. 177. — Reut., /. c., 1888, p. 347.— Saund., !. c., p. 163, pl. XV, f.2.—C. aegyptius, H.-Sch., M. et R., d.c., 1878, p. 21. Un individu de Freineda!. 297 — G. niger, Ramb. — Put., |. c., vol. 1, p. 178. — C. Revellieri, Perris, M. et R., |. c., 1873, p. 26. Lagos (C. V. Volxem!). Tr. Nabini Genre Prostemma, Lap. 238 — P. guttula, Fab.— M. et R., |. c., 1873, p. 64. — Put.. |. c., vol. I, p. 181. — Reut., /. c., 18883, p. 345. — Saudi Lee, p, 164, plo KV qt 3: Un exemplaire de Coimbra!, et un autre de Azambuja RE A miunes!): Genre Nabis, Latr. 289 — N. lativentris, Boh. — Put., À. c., vol. I, p. 184. — Saund., é. c., p. 167, pl. XV, £. 3.— N. subapterus, De Go Feb. lc, p 160: Me Re, 1875, ps Cette espece, particulicrement la variété macroptere, est commune dans tout le Portugal. 240 — N. capsifornis, Germ.— Put., (. c., vol. I, p. 187. — N. longipennis, Costa, Fieb., d. c., p. 161. Tavira (C. V. Volxem !). 24 — N. ferus, L. — Fieb., L. c., vol. 1, p. 161.— Put, 30 ANNAES DE SCIENCÍAS NATURAES t. c., vol. I, p. 188. — Reut., /. c., 1888, p. 343. — Saund., Cores ET pls ENO E o Três commun partout. 242 —N. rugosus, L.— M. et R., Í. c., 1873, p. 96.—: Put., /. c., vol. 1 p. 189.— Reut., /. c., 1888, p. 345. — Sauiidss Lc, po tim pl eva a: Je ne possede qu'un individu, sans indication de pro- venance. Mr. C. C. Volxem Pa capturé aussi en Portugal. 243 — N. ericetorum, Scholtz. — Fieb., L. c., p. 160.— Moet REL co, 1873; p: 97 PS Putivl es vol Un exemplaire de Serra de Montesinho !. Fam. SALDIDAE Tr. Saidini Genre Salda, Fab. FDS. saltatoria. E El und E-Sch: Devon po 89, pl LV, fe 167. = Feb. Lc, p. 145 — Entes vol. 1, p. 199.— Acanthia saltatoria, L., Reut., /. c,, 1888, p. 338.— Reut., Spec. palacart. gen. Acanthia, 1895, p. 42. Caldas da Felgueira! 6, Coimbra!. Rare. 245 — 8. amplicollis, Reut., Revue entomologique, 1891, vol. X, p. 25. — Acanthia amplicollis, Reut., Spec. pal. gen. Acanthia, 1895, p. 42. Un individu sans indication précise de provenance. 246— S. pallipes, Fab. — H. und H.-Sch., !. c., vol. VI, p: 49; pl. CXCIV E 600 Feb) [e p. 146 Dutos vol. 1, p. 200.— Saund., dl. c., p. 181.— Acanthia pallipes, Fab., Reut., À. c., 1888, p. 339. — Reut., Spec. pal. gen. Acanthia; 1895, p. 45. Caldas da Felgueira! 6, Figueira!. Mr. C. V. Volxem a trouvé à Portimão la var. dimidiata, Curtis. 247 — 8. arenicola, Scholtz. — Put., /. c., vol. I, p. 2014 — Reut., Revue d'Entomologie, 1890, vol. IX, p. 251. — 2" PDR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTÉRES DU PORT. 31 | Saund., l. c., p. 182.— Acanthia arenicola, Scholtz, Spec. pal. gen. Acanthia, 1895, p. 40. Caldas da Felgueira! 6, Coimbra (C. V. Volxem !). 248 — S. CG. album, Fieb. — Fieb., /. c., p. 146. — Put., Eles vol Tp. 198. — Saundo [..c., p. 178, pl. NRVI d 9. Acanthia C. album, Fieb., Reut., Spec. pal. gen. Acan- thia, 1895, p. 44. Caldas da Felgueira! 6, Guarda!. Rare. 249 — S. Cooksii, Curt. — Put., /. c., vol. 1, p. 204. — E elegentula, El. und Ek-Sehr, E. c., vol. TE p. S4; pl EM, RIOS S. geminaia; Fieb., Fieb.;'l. c., p. 147.-= Acan- thia Cooksit, Curt. Reut., Spec. pal. gen. Acanthia, 1899; p. 58. Bragança! 8, Serra do Gerez !8, Vizella! 9, Caldas da Felgueira! 6, Valle de Azares! 3. Commune. Tr. Leptopini Genre Leptopus, Latr. 250 — L. boopis, Fourc. — Fieb., /. c., p. 148. — Put,, l. c., vol. I, p. 206.—L. Preyssleri, Fieb., H. und H.-Sch., Ele vol: IX, p. 183; ph CCEVI, E 9M2-L marmoratus, Goere., Reut., L. c., 1888, p. 341. Un exemplaire de Villa Real (Traz os Montes)! 8. 2091 — L.echinops, Duf. — Fieb., /. c., p. 149. — Put., [.c., vol. I, p. 206.— L. spinosus, Rossi, Reut., /. c., 1888, p. 942. Bragança! 8, Coimbra! 1, 2. Rare. Fam. CIMICIDAE Tr. Cimicini Genre Cimex, L. 292 — GC. lectutarius, L. — Reut., /. c., 1888, p. 319. — Saund., !. c., p. 186, pl. XVH, f. 5.— Acanthia lectu- oyrta, 1 Fiebis Le p. 495. Commun partout. 32 ANNAÉS DE SCIÊNCIAS NATURAES Tr. Anthocorini Genre Lyctocoris, Hahn. 2095 — L. campestris, Fab. — Reut., Monographia An- thocoridarum, 1884, p. T.— Reut., l. c., 1888, p. 313. — Saund., /. c., p. 194, pl. XVII, f.8.— L. domesticus, Seill., Eles bes p. 459: Bragança!8, Praia de Espinho! 9, Freineda! 9, Guarda! d, 1,8, Povolide! 7, Serra da Estrella! 3, Pinheiro de Santos Evos!3, Valle de Azares! 3, Coimbra!2, 3. Três commune. Genre Piezostethus, Fieb. 294 — P. maculipennis, Bar. — Fieb., l. c., p. 140.— Reut., Mon. Anth., 1884, p. 33. Serra do Gerez!, Guarda! 8, 9, Valle de Azares!. Rare. 259 — P. cursitans, Fall. — Reut., Mon. Anth., 1884, p. 43.— Saund., l. c., p. 198.— Lyctocoris corticalis, Hahn., EH und F-Schs, cs vol, EI p. 24) pl EXIBE o be nu porentis; E. Du, Ejeb. Leco, po 199) Serra do Gerez! 8. Rare. Genre Anthocoris, Fall. 256 — A. memoralis, Fab. — Fieb., 2. c., p. 137.— Reut., l. c., 1888, p. 317.— Mon. Ant., 1884, p. 72. — Saund., Vdc pros pio MOVA E Coimbra! 2, Valle de Azares! 3, Tavira (C.V.Volxem!). Je posséde aussi la var. austriacus, Fab., d'Evora. 257 — A. gallarum ulmi, Geer. — Reut., Mon. Anth., 1884, p. 76. — Reut., !. c., 1888, p. 316. — Saund., [. c.; p. 198; pl XVII EM A poratensis, Fab., PiehrlRes p. 138. Un seul exemplaire de Coimbra! 2, avec le corselet et la tête brunâtres. : (A suivre). ESBOÇO D'UM CALENDARIO DA FLORA DOS ARREDORES DO PORTO POR EDWIN J. JOHNSTON (Continuado de pag. 214 do vol. II) JULHO Clematis Vitalba, L. (Sipó do reino, Vide branca.) Hab. — Margens do rio Douro, ao nascente de Cres- tuma. Plantas isoladas nos caes, em Villa Nova de Gaya. Delphinium peregrinum? L. Hab. — Foz do rio Souza. Reseda Luteola, (Lírio dos tintureiros.) Hab. — No Areinho. Planta adventicia. Dianthus Monspessulanus, L. Hab. — Margens do rio Douro, proximidades de Fonte da Vinha; na Quinta da Graceira e ao nascente da mesma. Spergularia rubra, Pers. “Hab. — Terras seccas e margens das estradas, em S. Gens, na Boa Vista e outras partes. Vulgar. Hypericum androsaemum, L. (Androsemo.) Hab. — Santa Cruz do Bispo, na Quinta do Bispo, em Alfena (poente) nos bosques, e em Valladares, nas mar- gens dos ribeiros; Ponte da Pedra (Leça do Balio) nas margens do rio Leça. Rara. Ann. de Sc. Nat., vol. III, janeiro, 1896. oh) 84 ANNAÉS DE SCIENCÍAS NATURAES [25 Hypericum undulatum, Schousb. Hab. — Margens dos ribeiros, no Bicalho, em Leça do Balio, nas proximidades de S. Gens, Lomba e outras loca- lidades. Trifolium fragiferum, L. Hab. — Foz, em Carreiros, e terras areentas, nas pro- ximidades do Senhor d'Areia (Mattozinhos). Lathyrus latifolius, L. Hab. — Margens do rio Douro, um pouco ao nascente da Quinta da Graceira. Psoralea bituminosa, L. Hab. — Foz do rio Souza. Plantas adventicias no Areinho. Pistorinia hispanica, D. €. Hab. — Plantas isoladas na foz do rio Souza e nas margens do Douro, ao nascente de Fonte da Vinha.. Myriophyllum spicatum, L. — Hab. — No ribeiro ao nascente de Boa Nova, nas partes mais estagnadas. Crithimum maritimum, L. Hab. — Lavadoz, Castello do Queijo, Leça da Palmeira, Boa Nova e Guarda, nos muros e rochedos nas proximi- dades do littoral. Eryngium campestre, L. Hab. — Fonte da Vinha, Areinho e Valbom, nas mar- gens do rio Douro; ao sul de Lavadoz, perto da praia; Foz, em Carreiros, nas proximidades da praia; Leça da Palmeira, idem. Seseli tortuosum, L. Hab. — Nas areias do littoral, ao norte de Boa Nova, em Guarda, Pampolide e Villa do Conde, perto do castello. Galium debile, Desv. Hab. — Ao poente de Valladares, nos lameiros. ia eai di à jd ia JOHNSTON: FLORA DOS ARREDORES DO PORTO 35 Senecio foliosus, Salzm. Hab. —S. Gens, Leca do Balio e Santa Cruz do Bispo, em terras seccas e nas margens das estradas. Senecio aquaticus, Huds. Hab. —S. Gens e Valladares, nas margens dos ribeiros. Solidago Virga aurea, L. Hab. — Margens do rio Leça, ao nascente de Ponte da Pedra e do rio Ferreira, nas proximidades de Ponte Ferreira. Inula salicina, L. Hab. — Margens do rio Douro, um pouco ao nascente da Quinta da Graceira. Carlina corymbosa, L. Hab. — Terras seccas ou areentas, principalmente nas proximidades do mar, na rua da Restauração, Foz, Matto- zinhos, Leça da Palmeira e Valladares. Conyza ambigua, D. C. Hab. — Margens das estradas, em Ramada Alta, S. Gens e varias outras localidades, norte e sul do Douro. Vulgar. Diotis maritima, Coss. Hab. — Nas areias do littoral, tanto norte como sul do rio Douro. Lysimachia vulgaris, L. E Hab. — Margens do rio Leça, nas proximidades de Guifões; ao nascente da Quinta da Graceira, nas margens do rio Douro, e entre Valladares e Lavadoz, nos pantanos. Gentiana Pneumonanthe, L. Hab. — Mattas humidas, nas proximidades de S. Gens e em Alfena (poente). Echium vulgare, L. Hab. — Leça do Balio e Santa Cruz do Bispo, nas mar- gens do rio Leça. Heliotropium europaeum, L. Hab. — Lavadoz, nas margens das estradas. Rara. * 36 — ANNAES DE SCÍENCIAS NATURAES Datura Stramonium, L. (Estramonio.) Hab. — Lavadoz e Leça da Palmeira, em terras areentas. Verbascum Thapsus, L. (Verbasco.) Hab. — S. Gens, em terras seccas. Serophularia canina, L. var. pinnatifida, Boiss. Hab. — No Areinho. Verbena officinalis, L. (Urgebão.) Hab -— Nas margens das estradas, em Fonte da Moura, Villarinha (estrada de Leça), e outras localidades. Lycopus europaeus, L. Hab. — Nas margens dos ribeiros, na Foz, em Matto- zinhos, Leça da Palmeira, Valladares e outras localidades. Scutellaria minor, L. Hab. — Mattozinhos, Boa Nova, proximidades de Al- fena e outras localidades, em terras pantanosas e nas mar- gens dos ribeiros. Mentha rotundifolia, L. (Menthastro.) Hab. — Margens dos ribeiros e rios, em S. Gens, Leça do Balio, Santa Cruz do Bispo e Valladares. Mentha pulegium, L. (Poéjo.) Hab. — Margens dos ribeiros e terras humidas, em S. Gens e outras localidades. Ballota nigra, L. Hab. — Leça da Palmeira, nas margens das estradas, e ao poente de Valladares, nos atalhos. Humulus lupu'us, L. (Lupulo.) Hab. — Margens do rio Leça, em Leca do Balio e Gui- fões, e em Valladares e Guarda, nas margens dos ribeiros. Chenopodium Botrys, L. Hab. — No Areinho. Rumex scutatus, L.? Hab. — Foz do rio Souza, nos muros. SR JOHNSTON: FLORA DOS ARREDORES DO PORTO SN Polygonum Hydropiper, L. Hab. — Margens dos ribeiros, nas proximidades de S. Gens, em Leça do Balio, Custolas e outras partes. Leucojum autumnale, L. Hab. — Boa Nova, Santa Cruz do Bispo, S.*º André, Magdalena, ao poente de Valladares, margens do rio Fer- reira (ao sul de Ponte Ferreira) e outras localidades, nos montes, tojaes e em terras seccas. Pancratium maritimum, L. (Lírio das areias.) Hab. — Nas areias do littoral, tanto norte como sul do Douro. Epipactis palustris, Crantz. Hab. — Arrelvados nas proximidades do mar, cerca de tres kilometros ao sul de Villa do Conde. Scirpus Savii, Seb. et Maur. Hab. — Boa Nova, nos pantanos. Cyperus vegetus, Willd. Spec. Hab. — Subspontanea no jardim do Palacio de Crystal e em Entre Quintas. Digitaria paspaloides, var. longipes, Lge. Hab. — Foz, perto do Castello e nas margens do rio Douro, no Ouro, e em Villa Nova de Gaya. Ao mez de junho temos que acrescentar: Nymphaea alba, L. (Golfão branco.) Hub. — Ao sul de Ovar. Galium saxatile, L. Hab. — Nos muros e nos tojaes, em Santa Cruz do Bispo e Valladares. Hydrocharis Morsus ranae, L. Hab. — Ao sul de Ovar. 38 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Cynosurus echinatus, L. Hab. — Serra do Pilar (margens do rio Douro) Magda- lena, e nos atalhos ao norte de S. Cosme. Continuam em flor em julho: Papaver Rhoeas, L. Cakile maritima, Scop. Astrocarpus Clustt, J. Gay. Kohlrauschia prolifera, Kth.(acres- centar ao habitat: na Arrabida.) Saponaria officinalis, L. Tunica saxifraga, Scop. Hypericum perforatum, L. Hypericum pulchrum, L. Elodes palustris, Spach. Malva Moreni, ? Poll. Radiola linoiles, Gmel. Vicia lutea, L. Rosa sempervirens, L. Agrimonia odorata, Mill. Spiraea ulmaria, L. (acrescentar : Margens do Douro, perto da Quinta da Graceira.) Drosera intermedia, Hayne. Lythrum Salicaria, L. Circaca lutetiana, L. Heracleum Sphondilium, L: (desde abril.) Margotia gummifera, Lge. Carum certicillatum, Koch. Physospermum aquilegiwefolium, Koch. Galium Brotereanum, Boiss. et Reut. Galium Mollugo, L. Galium parisiense, L. Centaurea uliginosa, Brol. C. nigra, L., var. pallida, Lge. C. amara, L Cichorium Intybus, L. Pulicaria dysenterica, Gârtn. Leucanthemum culgare, Lami. Anacyclus radiatus, Lois. Ormenis nobilis, Gasp. Achillea millefolium, L. Senecio gallicus, Chaix. Hypochaeris radicata, L. Scolymus Hispanicus, L. Campanula Rapunculus, L. Wanlenbergia hederacea, Rehb. Laurentia tenella, D. E. Erica ciliaris, L. E. cinerea, L. Anchusa undulata, L. Utricularia vulgaris, L. Anagallis tenella, L. Samolus Valerandi, L. Erythraca Centaurium, Pers. Cuscuta Epithymum, L. Sibthorpia curopaca, L. (desde maio.) Veronica scutellata, L. V. micrantha, Hifg. et Link, Scutellaria galericulata, L. Betonica oflicinalis, L. Brunclla grandiflora, Mnch. Calamintha officinalis, Moench. Salvia verbenaca, var. praccos, Lge. (desde abril.) Salsola Kali, L. Daphne Gnidium, L. Sparganium vamosum, Huds. (desde maio.) Spiranthes aestivalis, Rich. Alisma Plantago, L. Ornithogalum pyrenaium, L. (Continta ), | SUBSIDIOS PARA O ESTUDO DA FAUNA ENTOMOLOGICA TRANSMONTANA Colcopteros do concelho de Sabrosa POR JOSE MAXIMIANO CORRÊA DE BARROS Na lista, adiante publicada, vão indicados os coleopteros por mim recolhidos no concelho de Sabrosa no decurso de alguns annos. Com certeza muitas especies devem ter esca- pado ás minhas investigações; sobretudo entre os micro- coleopteros, e outras, como as da numerosa familia staphy- linidae, nunca por mim foram recolhidas e estudadas. Parece-me ser este, por emquanto, o unico trabalho abran- gendo um grande numero de especies da fauna transmon- tana; e, obedecendo ao desejo de incitar os meus compro- vincianos ao estudo d'esta bella sciencia, levando-os a inventariarem as faunas locaes para assim em futuro mais ou menos proximo se poder fazer o catalogo geral dos coleopteros de Traz-os-Montes, é que o publico. Não des- conheço as difficuldades com que entre nós se lucta para a determinação dos insectos. É absoluta a carencia de livros portuguezes sobre este ramo da historia natural; não-ha colleeções publicas que se possam consultar para a segura determinação das especies duvidosas, exceptuadas as dos museus de Coimbra e Lisboa, e estas offerecidas pelo sr. conselheiro dr. Manuel Paulino de Oliveira a quem a sciencia entomologica deve relevantissimos serviços. Este distinctissimo naturalista publicou o unico trabalho completo que conheço sobre os coleopteros de Portugal (Catalogue des coleoptéres du Portugal), elucidando em Ann, de Sc, Nat., vol. HI, janeiro, 1896, AO) ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES interessantissimas notas criticas as duvidas e incertezas que pairavam sobre muitas especies, e descrevendo, com a competencia de um mestre, numerosas fórmas novas. Ao sr. conselheiro Paulino de Oliveira, consigno aqui a homenagem do meu agradecido reconhecimento pela gentil amabilidade com que por varias vezes me deter- minou muitas especies da minha collecção. Mas, se é trabalho arduo e difficil o da classificação que actualmente só póde fazer quem possuir na sua biblio- theca as numerosas obras francezas e allemãs, por onde se acham dispersas as suas descripções, é, pelo contrario, simples e facil a reunião de bellas e interessantes colle-. cções, recolhendo as muitas especies que pullulam ao nosso alcance, nas flores, nas plantas, nas arvores e até em nossas casas. E, havendo um bocadinho de amor por esta sciencia, não nos assustam os longos e hygienicos passeios por montes e valles á procura de raças, que as exigencias especiaes do seu viver affastam dos logares onde geralmente habitamos. Da indifferença pela entomologia provém o desconheci- mento dos grandes e reaes serviços que ella presta á agri- cultura, já fazendo conhecer as especies nocivas, que annualmente causam prejuizos incalculaveis às nossas cul- turas, já indicando os meios de combate mais adequados aos costumes de cada uma; e o desprezo por um meio de passar utilmente sem prejuizo de ninguem e antes com proveito proprio — tonificando o organismo com as balsa- micas emanações das florestas e absorvendo a plenos haustos o puro ar oxigenado das montanhas, — os dias consumidos no monotono e esterilisador viver da aldeia. Procurei conhecer os nomes vulgares das especies que ia recolhendo, infelizmente a technologia popular, nesta parte é de uma pobreza extrema; comprehende as raças mais diversas na designação geral — bicho, e é preciso que ellas se salientem ou pela anormalidade de conformação de qualquer parte do corpo como os Lucanus (vulgarmente vaca-loira, carocha), ou porque na tradição se lhes attri- C. DE BARROS: SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. 41 buam effeitos uteis ou nocivos sobre os animaes, como nas Meloêe (vulg. estoira-bois) para se encontrarem nomes especiaes. O Scarabous, Copris, Cetonias, e tribus affins são conhecidas pelo nome generico de besoiros e escarabelhos. As Cocinellas — joanninhas, as Carabus —carochas como os Lucanus, os Lampyris, — pyrilampos, luze-cús e caga-lume, as Dermestes — sãs (2), as Anthrenus, os Bir- rhus (anobium, auct.)— traças, e em geral os coleopteros de tegumentos molles — mosca, havendo nesta ultima de- signação uma inexplicavel confusão com os dipteros facil- mente reconheciveis pelos menos versados em sciencias naturaes. Foi tudo o que pude obter de denominações populares coleopterogicas, neste concelho. Na ordenação d'esta lista, segui a ordem e adoptei a synonimia do Catalogus coleopterorum europae caucast et armeniae rossicae, de von Heyden, Reitter & Veise, edição de 1891. CICINDELIDA E Chevr. Pouco frequente. S. Mar- ne tinho! Anta! Sabrosa! Torre! Gicindela, L. C. (Chrysocarabus, Thoms) linea- C. campestris, L. Muito commum. tus, Dej. v. lateralis, Chevr, Ra- y. maroccana, F. Menos fre- rissima. Um unico exemplar. quente que o typo da especie. Serra da Azinheira | 4 | € (Rhabdotocarabus, Seidl.) me- CNP ABIDA E lancholicus, F. Rara. S. Mar- linho! CARABINI C, (Eurycarabus, Geh.) rugosus, F. Calosoma Weber Ne celtibericus , Gem. S. Mar- tinho! Celleirós! Romalde! C. (Callipara, Motsch.) sycophanta, | C. (Orcocarabus, Géh) errans, Gory. L. Rara. S. Martinho! Serra da Frequente em todo o norte do Azinheira! concelho. Crab O. (Orcocarabus, Géh.) Heydeni, Paul. Menos frequente que a C. (Hadrocarabus, Thoms) macro- precedente. Mesmas localida- cephalus, Dej. v. cantabricus, des. ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES NEBRIINI Leistus, Frólich. L. cxpansus, Putz. Rarissimo. S. Martinho! L.fulvibarbis, De. Raro em S. Mar- tinho | Ponte da Ribeira ! L.oopterus, Chaud. v. Barnevillei, Chaud. Raro, S. Martinho ! Co- vas! (margens do Douro). L. angusticollis, Dej. Mais com- mum que as especies antece- dentes, nos sitios humidos. Todo o concelho. Nebria, Latreille N. brevicollis, F. v. Iberica, Pau- lino. Muito commum em todo o concelho. NOTIOPHILINI Notiophilus, Dumeéril. N. quadripunctatus, Dej. Com- mum. S. Martinho! Anta! Arcã! N. geminatus, Dej. v. marginatus, Gene. Um unico exemplar, re- colhido morto n'um charco, em S. Martinho ! SCARITINI Dyschirius, Bonelli D. chalybacus, Putz. Commum. S. Martinho, margens do Rio Pi- nhão ! Clivina, Latreille C. collaris, Herbst. Commum. S. Martinho! Romalde! Anta! Pas- sos ! BEMBIDIINI Tachypus, Laporte T. flavipes, L. Commum em todo o contelho, Bembidion, Latreille B. (Metallina, Motsch.) lampros, Herbst. Muito commum por toda a parte. B.(Synoschos, Motsch.) elongatuM» Deja, (6: B. (Nepha, Motsch.) laterale, Dej., Ce: Tachys, Stephens T. bistriatus, Duft., C. TRECHINI Trechus, Clairville T. quadristriatus, Schrnk., C. T.fulvus, Dej., €. POGONINI Deltomerus, Motschulshy. D. (Penctretus, Motsch.) rufipen- mis, Dej., C. PTEROSTICHINI Platynus, Bonelli P. (Anchomenus, Bon.) ruficornis, Goeze, C. C. P. (Agonum, Bon.) viridicupreus, Goeze, R. R. P. (Agonum, Bon.) marginatus, L., R. P. (Agonum, Bon.) mullert, Herbst, R. P. (Agonum, Bon.) víduus, Panz. v.moestus, Duft., R. S. Martinho! P.(Agonum, Bon.) atratus, Duft., R. P. (Clibanarius, Gozis) dorsalis, Jemiliao (05 (6% Olisthopus, Dejean O. fuscatus, Dej., P. C. S. Marti- nho! Celleirós! C. DE BARROS: SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. 45 ' Calathus, Bonelli C. minutus, Gaut. v. Dejeani, Gan- glb, €. C. fuscipes, Goeze, P. C. S. Mar- tinho! Anta! C.erratus, Sahlb., R. Serra de Anta! C. mollis, Marsh., €. Laemosthenes, Bonelli L. (Pristonychus, Dej.) terricola, Herbst. v. baeticus, Ramb, P.C. S. Martinho ! Platyderus, Stephens P. lusitanicus, De)., C. S. Martinho! Celleirós. v. carians, Schauf., R. Mesmas localidades. Poecilus, Bonelli . dimidiatus, Oliv., €. - cupreus, L., €. C. e) el Pterostichus, Bonell P. (Lyperosomus, Motsch.) aterri- mus, Herbst. v.nigerrimus, Dej., R. S. Martinho! margens do Douro ! P.(Pscudomaseus, Chaud.) nigrita, C. P. (Steropus, De.) globosus, F., R. Margens do rio Pinhão! debaixo das pedras. AMARINI Amara, Bonellh . ovata, F., R. S. Martinho! . acnea, Degeer, C. - anthobia, Villa, R. R. S. Mar- tinho ! - glabrata, Dej., C. > RD Zabrus, Clairville Z. flavangulus, Chevr., R. HARPALINI Aristus, Latreille A. sphocrocephalus, Oliv., P. C. S. Martinho! Sabrosa (A. de Oliveira!) Ophonus, Stephens O. pubescens, Mull., C. O. griseus, Panz., €. O.rupicala, Sturm.,R. S. Martinho! Harpalus, Latreille H. psittaceus, Fourcr, C. H. dimidiatus, Rossi, P. C. H. tardus, Panz., C. H. anxius, Duft., €. Anisodactylus, Dejean A. binotatus, F.C. v. spurcaticornis, Dej. Mais raro que o typo. Bradycellus, Erichson - lusitanicus, Dej., P. C. - similis, De)., R. o Stenolophus, Latreille S. teutonus, Schrank, C. v. abdo- minalis, Genê, C. Acupalpus, Latreille A. brunnipes, Sturm, €. A. dorsalis, F., C. C. v.marginatus, Tue A. meridianus, L., C. LICININI Licinus, Latreille L. peltoídes, Dej., R. R. S. Marli- nho! Covas ! L. aequatus, De)., R. OODINI Oodes, Bonelli O. hispanicus, Dej., R. Margens do Douro. CHLAENIINI Chlaenius, Bonelli C. Seoanei, Fairm., P. C. S. Mar- - linho! O. vestitus, Payk., €. C. aariegatus, Fourc. Um unico exemplar de S. Martinho! C velutinus, Duft., €. DES TINt Lebia, Latreille L. (Lamprias, Bon.) cyanocephala, L., R. S. Martinho! L.trimaculata, Vill.,R. S. Martinho! L. marginata, Fourer, C. Lionychus, Wissmann L. albonotatus, Dej. Com o typo ap- parece a sub-variedade bima- culutus, Paulino. Ambos com- muns debaixo da casca das ar- vores, sobretudo dos eucalyptos. Metabletus, Schmidt-Goehel M. foveatus, Fourer, C. Blechrus, Motschulski B. glabratus, Duft., C. Dromius, Bonelli D. lincaris, Oliv., R. D. bifasciatus, Dej., P. C. ANNALS DE S .IENCIAS NATURAES D. fenestratus, F., P. €. D. metanocephalus, Dej., P. €. Demetrias, Bonelli DD aitrtepullhus MES Trymosternus, Chaudoir T. onychinus, De)., R. S. Martinho! Cymindis, Latreille C. axillaris, F., R. Monte do Cas- tello ! C. alternans, Ramb., P. €. DRYPTINI Drypta, Latreille B. dentata, Rossi, R. R. Um unico exemplar de S. Martinho ! BRACHYNINI Brachinus, Weber B. explodens, Duft. v. glabratus, Dej-, CIC: B. bellicosus, Duft., C. DYTISCIDAE HALIPLINI Cnemidotus, Illiger C. rotundutus, Aub., R. C. caesus, Duft., R. Haliplus, Latreille H. ruficollis, Degeer, R. H. lineaticollis, Marsh. (Continua). Ter AE a ins 08 TANQUES DOS NOSSOS JARDINS PELO DR. LOPES VIEIRA Não obstante ser de ha muito conhecido dos zoologos e achar-se escripto nas suas obras o habitat e condições de vida do mosquito (Culex pipiens, L.), que nos atormenta de noite zumbindo aos nossos ouvidos e inflingindo-nos mordeduras que causam um prurido insupportavel, sup- pomos ainda ignorado entre nós — que são os tanques de jardim um dos melhores viveiros desta praga mofina. D'isto acabamos de adquirir plena certeza em face da observação. Foi durante as ferias do proximo passado verão, que, achando-nos em nossa aldeia natal, fomos movidos pela curiosidade a inquirir qual seria a natureza de uns pequenos seres, que de ha muito encontravamos no pequeno tanque do nosso jardim, agitando-se em movimentos alternados de flexão e de extensão, ora subindo à tona da agua, d'onde se conservavam por algum tempo como que suspensos, com a extremidade mais grossa ou cephalica para o lado de baixo, ora descendo ao fundo. Ignoravamos, porém, d'onde provinham semelhantes seres e que destino tinham. Foi essa ignorancia que d'esta vez nos proposémos dissipar, colhendo alguns d'aquelles animaesinhos em tubos de vidro com alcool, e vindo estu- dal-os em face dos livros de zoologia ao nosso alcance. A leitura desses livros e o exame de algumas gravuras logo nos induziram à supposição de que taes seres eram as larvas do terrivel mosquito ou trombeteiro! Quizemos, porém, verificar por nós mesmos esta iden- tidade e prescrutar a genealogia de taes animalculos, Ann. de Sc, Nat., vol, II, janeiro, 1896, e 46 ANNAEÉES DE SCIENCIAS NATURAES Facil nos foi a tarefa, porquanto, o tanque de um jardim de Coimbra logo nos forneceu grande quantidade de taes larvas, que, conservadas em agua do mesmo tanque, dentro de uma taça de cristal coberta com gase, nos mostraram, ao fim de poucos dias, os proprios mosquitos sahindo das nymphas existentes à superficie da agua, e vindo fixar-se nas paredes livres da taça e na gase; como tambem nos fizeram ver as larvas transformar-se em nymphas, de fórma arredondada e com cauda, de configuração bastante di- versa da que é propria das larvas. Não ha pois duvida: os tanques dos nossos jardins são o viveiro predilecto da praga que nos perturba o somno, despertando-nos com o horrivel prurido que em nossa pelle determina a sua mordedura ! A balda parece todavia ser só das femeas; pois não só o affirma Carlet no seu Précis de zoologie médicale, 1892, p. 516; mas assim o somos levado a crer pelo facto, em que só agora reflectimos, de que Jámais matámos em nosso quarto de cama mosquitos do sexo masculino, que bem se distinguem das femeas por suas antennas plumosas. Não será porém necessario prescindir de tanques nos jardins. A observação tem-nos mostrado que nos tanques onde vivem peixes ou rãs não existem taes larvas, natu- ralmente porque são devoradas por aquelles animaes. Ora, se as ràs são pouco agradaveis, os peixes são até apreciados, e, por outro lado, faceis: de obter; pois serve optimamente para isso o Carassius auratus vulgarmente dito Pimpão ou Ruivaca da China, esse peixe encarnado ou bronseado, que se encontra nas vallas do campo e é cultivado nalguns tanques particulares. A indicação ahi fica, e bem merece a pena seguil-a e pôl-a em pratica. É ella o fructo da zoologia applicada, por cujo desinvolvimento pugnámos em anterior artigo e que bem precisa de ser ensinada em nossas escolas. AVES DE PORTUGAL POR W. GO. TAIT (Continuado de pag. 222 do vol. II) 117 — DENDROCOPUS MINOR (Linn.) Nome vulgar — Peto gallego, Penafiel. Possuo um exemplar d'esta especie, obtido em Penafiel, onde parece ser bastante commum e ter um nome local. Da região vinhateira do Douro foram-me trazidas as azas e a cabeça de um d'estes Pêtos. O Museu de Coimbra possue exemplares vindos das visinhanças da Cegonheira. Não obstante ter procurado frequentemente esta especie, ainda não a pude encontrar nos bosques de Portugal. 118 — GECINUS SHARPII, Saund. Nome vulgar — Péto real, Péto verde, Porto; Picapau, Ancora; Pêéto amarelto, Marellão, Melres; Pêto verdeal, Peto rinchão, Caldas de Aregos; Picapau verde, Ca- vallo rinchão, Coimbra; Cavallo rinchante, Abrantes; Cavallinho, Algarve. O Pêto verde de Sharpe é muito abundante em todo o paiz, e o seu canto de alarme, forte e alegre, ouve-se em todos os grandes pinheiraes. O povo diz que esta ave ataca os ninhos das formigas e que, por este motivo, a sua carne adquire um gosto desagradavel, talvez de acido formico. 119 — Iynx TORQUILLA, Linn. Nome vulgar — Pêto de chuva, Porto; Retorta, Penafiel; Torcicolo, Piadeira, Papa formigas, Museu de Coimbra, Ann, de Sc, Nat., vol. III, janeiro, 1896, AS ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES O canto deste Pêto ouve-se no Porto desde 22 de março até 5 de abril. Meu irmão Alfredo observou um em 10 de março de 1887 na Povoa de Lanhoso, arredores de Braga. Esta especie é abundante nos jardins, nos pomares e nos troncos dos carvalhos, em que no Minho é uso dispôr as vinhas, e o seu canto piadeiro ouve-se por toda a parte durante a primavera. Muitos emigram em setembro, ficando alguns até meado de outubro, tendo eu já visto um em 3 de novembro, perto de Abrantes. Segundo as informações do dr. Rosa de Carvalho, esta especie chega a Coimbra desde 20 de março (1884) até 5 de abril (1879) e parie de 10 a 19 de outubro. 120 — ALCEDO ISPIDA, Linn. Nome vulgar — Rei do mar, Valença, Ancora, Vianna do Castello; Marisqueiro, Passaro ribeiro, Vianna do Castello; Marinheiro, Caldas do Gerez; Chasco do Rêgo, Vilar Chã da Maia; Pisco ribeiro, Pica peixe, Passa rios, Porto; Guarda rios, Estarreja; Piçorelho, Aveiro; Juiz do rio, Peniche, Rei Serior de la Mar, Galliza. Esta ave tem mais nomes vulgares e mais attractivos para os camponezes do que qualquer outra; consideram-n'a como o typo da belleza. & commum nas correntes de agua, e parece ser mais abundante na costa, nos estuarios e nas lagoas, durante os mezes de inverno. Disseram-me alguns camponezes das margens do Minho que a pelle d'esta ave é um excellente presevativo da traça para os tecidos de lã, o que, a ser assim, é devido provavel- mente ao cheiro oleoso, que é efficaz. Esta crença é, se- gundo alguns auetores, conhecida desde a mais remota antiguidade, e foi mencionada por Albertus Magnus. 121 — CoracIAS GARRULA, Linn. A avaliar pelas minhas observações esta ave é rara em Portugal. O dr. Paulino de Oliveira, de Coimbra, mostrou-me um exemplar da sua collecção, e foi-me offerecida uma aza pertencente a um exemplar que tinha sido morto perto das f W. C. TAIT: AVES DE PORTUGAL A9 minas de cobre do Palhal, em Albergaria a Velha. Em 20 de julho de 1883 o dr. Carvalho annunciou-me que o Museu de Coimbra acabava de obter um exemplar. Contra o que eu esperava, não encontrei esta especie em abril, nas margens do Guadiana e no Algarve. Em 19 de agosto do corrente anno (1895), vindo eu de Leça da Palmeira no comboio, vi muito perto da paragem da Senhora da Hora, perto do Porto, na linha da Povoa, uma ave d'esta especie, a unica que tenho visto em Por- tugal. Passou tão devagar e tão perto do comboio, que foi vista por mim e por varios amigos, que tambem a notaram como ave estranha. 122 — MEROPS APIASTER, Linn. Nome vulgar — Melharuco, Abelharuco, Abelhuco, Alto Douro; Gralha, Caldas de Aregos; Melheirós, Abran- tes e Santarem. O Melharuco é raras vezes observado na costa do Porto, mas em 4 de setembro de 1878 obtive um, durante a pas- sagem, na barra do Douro, e na mesma occasião foi apa- nhado um outro a curta distancia deste local. É abundante perto das Caldas de Aregos e na região vinhateira do Alto Douro e ainda mais no sul de Portugal. Em Abrantes. podem ouvir-se cantar todos os dias a uma consideravel altura, voando em bandos, com um vôo forte e elegante. Esta especie chega em principios de abril e parte em agosto e principios de setembro. Como causam grandes estragos nas colmeias, os camponezes fazem-lhes toda a guerra possivel. 123 — UPuPA EPOPS, Linn. Nome vulgar — Poupa; Poupa-pão, Lamego; Bubella, Galliza. A Poupa vive em Portugal durante o verão, e é uma das primeiras aves insectivoras que chega ao paiz. O povo de Lamego diz que ella é o percursor do Cuco e que, quando se ouve muito o seu canto, é signal de boa colheita; mas eu tenho visto a Poupa muito mais cedo que o Cuco, em 5) 50 ANNAES DE SCÍENCIAS NATURAES principios de março nos arredores do Porto, e a 18 de feve- reiro no Algarve. A partida realisa-se em setembro. A Poupa é abundante em algumas localidades do Minho, e o seu suave canto musical dá um grande encanto aos ar- voredos. Esta ave não parece tão abundante no Algarve. 124 — CucuLUS CANORUS, Linn. Nome vulgar — Cuco. A chegada do Cuco aos arredores do Porto é esperada, segundo se diz, depois do dia de S. José (19 de março). Tenho-o geralmente ouvido na primeira semana de abril. Segundo as informações do dr. Rosa de Carvalho, a che- gada do Cuco a Coimbra effectua-se de 11 de março (1875) a 12 de abril (1877). As minhas observações não me per- mittem fixar a época de partida. Em 3 de setembro de 1878 cacei um Cuco novo, d'esse anno, na barra do Douro, no tempo da passagem das Rolas. — Causou-me surpreza o encontro do Cuco no cimo de algumas serras, como por exemplo n'uma do lado norte das Caldas do Gerez. ; Tenho observado que, quando o Cuco canta, voando, dilata o peito como a Pomba de papo. É interessante obser- var Os curiosos artificios e gestos empregados pelos Cucos machos quando fazem a córte ás femeas, com muitas me- suras e voltas de um lado para o outro e abrindo a cauda em leque. Contaram-me nas Caldas do Gerez a maneira curiosa como um Cuco ainda novo tinha encontrado a morte. A sua voracidade era tal, que agarrou a cabeça da sua mãe adoptiva, um chasco, e tentou engulil-a, resultando a morte por asphyxia para ambos. 125 — CoccySTES GLANDARIUS, (Linn.) Nome vulgar — Cuco rabilongo, Museu de Coimbra, O Cuco rabilongo é raro nos arredores do Porto. No dia 23 de maio de 1880 duas d'estas aves passaram juntas, W. C. TAIT: AVES DE PORTUGAL 51 “voando por sobre a minha cabeça, perto de Leça da Pal- “meira. Alguns exemplares teem sido obtidos em Ovar e perto do Porto. Parece que prefere as visinhanças dos terrenos pantanosos. 126 — STRIX FLAMMEA, Linn. : Nome vulgar — Coruja, Portugal e Galliza. A Coruja é sedentaria e distribuida por todo o paiz. Faz ninho nas ruinas do convento da Serra do Pilar e no antigo deposito de polvora da Afurada, perto do Porto, e frequenta as torres das egrejas da cidade. 127 — Asto oTUSs, (Linn.) Nome vulgar — Mócho. Esta especie, obtida por mim e por outros perto do Porto, foi sempre encontrada durante o inverno, não sa- bendo eu dizer se ella aqui passa o verão. 128 — Asto ACCIPITRINUS (Pall.) Nome vulgar — Mócho, Coruja do nabal. Este Mócho é commum nos terrenos baixos mais sêccos das extensas marinhas entre Ovar, Estarreja, Aveiro, etc. Tenho-os levantado muitas vezes durante a caça do Mor- cego, não os poupando porque me parece que se alimentam de narcejas e de outras aves durante a noite, a julgar pelos amontoados de pennas, signaes evidentes de carnificinas. Durante o dia dormem nos montes de restolho do arroz secco, na herva comprida ou nos caniços. Contou-me um amigo meu que, durante uma caçada, vira o seu cão dirigir-se para um determinado ponto, onde estava um d'estes móchos poisado no chão com uma Co- dorniz nas garras. Levantou-se, e de um tiro que disparou, o Mócho cahiu emquanto que a Codorniz fugiu por estar pouco ferida. Tenho observado esta especie de Mócho desde 18 de outubro a 6 de janeiro, não o tendo encontrado na mesma região durante a primavera, verão ou outomno nem em * Sa ANNAES DE SCIENCIAS NATURAÉS outra qualquer parte de Portugal. No primeiro de novem- bro de 1878, fiz fugir um no cabedello da barra do Douro, que estava poisado n'um pedaço de madeira, provavelmente de passagem para o sul. 129 — SyRNIUM ALUCO, (Linn.) Só observei um exemplar d'esta especie em Portugal, o que tinha sido morto na barra do Douro. Dizem que é commum no Ribatejo nas grandes charnecas do Alemtejo. 130 — Scops GIU (Scop.) Esta especie é commum e emigradora. Recebi alguns ovos de Melres. O dr. Rosa de Carvalho ouviu esta ave muito cedo em 1879, a tres de março, e em 1884 só em 7 de abril. 131 — BuBo IGNAVUS, Forst. Nome vulgar — Bufo, Ujo, Melres; Corujão, Museu de Coimbra. O Bufo é commum nos precipicios das serras e das margens dos rios. Costuma ser visto em Nossa Senhora do Salto, em Aguiar de Souza, cerca de quatro leguas do Porto, onde o rio Souza corta atravez da Serra de Santa | Justa. Tambem cria nos penhascos da Abitureira na mar- gem norte do Douro, a pequena distancia acima de Melres e em outras localidades analogas. Faz o ninho muito cedo, e faz grande caça ás perdizes, lebres e coelhos. 132 — ATHENE NOCTUA, (Scop.) Nome vulgar — Mócho. O Mócho pequeno é sedentario e o mais abundante da familia em Portugal. Em 29 de abril de 1862 encontrei um ninho com quatro ovos, perto do Porto, apanhando o pas- saro no ninho. Tendo em 21 de maio reparado no mesmo ninho, que estava n'um tronco ôco, vi que havia nºelle mais tres ovos. O ninho é construido com pequenos ramos de urze secca. a EM NE 2 W. C. TAIT: AVES DE PORTUGAL 53 Este Mócho frequenta os montes por entre blocos de pedra, pinheiros, carvalhos e castanheiros, encontrando-se tambem nos olivaes. Tenho-os visto no inverno, mas não se deve concluir d'isto que todos elles fiquem no paiz. Vi uma d'estas aves na ilha de Cies, á entrada da bahia deVigo. 183 — Gyps FuLVUS (Gmel.) Nome vulgar — Abutre. O Abutre encontra-se em varias localidades do paiz, mas é um tanto raro, excepto talvez na Serra do Suajo, onde faz ninho nos rochedos perto da capella de Nossa Senhora da Peneda. Em uma collecção particular, em Ovar, vi um bello exemplar, que tinha sido apanhado n'aquelles arredores, um desgarrado sem duvida, porque os terrenos pantanosos não sao os mais proprios para se encontrarem abutres. No Museu de Lisboa existem exemplares do Ribatejo e Villa Viçosa e varios outros no Museu de Coimbra, prove- nientes do Alemtejo. Entre Guardia e Bayona, justamente na fronteira da Galliza, podem ser observados muitos abutres voando por sobre as montanhas de rochas que dominam a costa. 134 — VULTUR MONACHUS, Linn. Nome vulgar — Pica osso, Museu de Coimbra. No Museu de Lisboa ha exemplares d'esta especie, de Collares e Benavente, e o Museu de Coimbra possue dois. Cria no Alemtejo. ( Continúa ). + COBITIS BARBATULA, Linneu DR. LOPES VIEIRA Á lista dos peixes dos rios e ribeiros de Portugal até agora conhe- cidos, temos a accrescentar a especie designada na epigraphe, que em setembro proximo passado deu entrada no Museu Zoologico da Univer- sidade de Coimbra, e ahi se conserva em collecção. Não a conheciamos, nem d'ella ouviramos fallar jamais; nem os que, por parte do Museu de Coimbra, sahiram por vezes em exploração ichtyologica a tinham encontrado ou della havido noticia. No Museu Nacional de Lisboa suppomos não existir a especie, a julgar pelo que da sua collecção icthyologica existe publicado no Cata- logo dos peixes de Portugal, por Felix de Brito Capello, Lisboa, 1880, e nos additamentos ao mesmo feitos pelo sr. Balthazar Osorio no Jornal de sciencias mathematicas de Lisboa, 1888, p. 167, e de 1895, 2.º serie, tom. XII, p. 254. Todavia, a Cobítis barbatula, L. é bem conhecida dos icthyologistas, e assemelha-se bastante por sua configuração geral e pequenas dimen- sões à sua congenere Cobítis taenia, L., já conhecida como habitante da agua doce do nosso paiz. Não ha pois porque a descrevamos ou della nos occupemos mais largamente, Os exemplares que actualmente possue o Museu de Coimbra foram- lhe offerecidos pelo sr. Luiz Antonio Trincão estudante do 3.º anno da Faculdade de Medicina, que os obteve do ribeiro Alvorão confluente do rio Almonda, no concelho de Torres Novas, onde tal peixe é conhecido pelo nome vulgar de Pardelha. Ann. de Sc. Nat., vol. III, janeiro, 1896. AS FORMIGAS DA MADEIRA PELO Pº ERNESTO SCHMITZ Pouco ou nada se tem escripto até hoje sobre as formigas da Ma- deira. Afóra duas pequenas publicações, uma monographia interessan- tissima do dr. O. Heer de Zurich, em allemão, sobre a formiga domestica mais vulgar da Madeira, impressa pelos annos de 1853 e 1854, quando visitou a ilha, e uma breve noticia sobre as formigas madeirenses, pu- blicada ultimamente e egualmente em allemão, nas «Mittheilungen der sclhuveiz. entomolog. Gesellschaft B. 9., Heft 5» pelo distinetissimo espe- cialista de Zurich, dr. A. Forel, não me consta haver algum outro tra- balho sobre formigas madeirenses, não obstante outros ramos entomo- logicos, como o dos lepidopteros e sobretudo os coleopteros terem sido estudados por auctores de toda a competencia. Ha apenas um anno que as formigas me chamaram uma attenção especial. No Funchal «arredores as formigas tornaram-se de ha poucos annos para cá uma verdadeira praga e calamidade publicas. Aos milhões invadem tudo, campos, hortas, jardins, principalmente as casas, onde as dispensas, armarios, commodas, mezas, e até as camas são invadidas; logares onde pareça existir qualquer coisa que possa excitar-lhes o appelite, não ficam preservados. Mortas aos milhares com agua a ferver, fogo, ou com veneno, não diminuem em numero. Os pós insecticidas, a agua, as soluções de sublimado corrosivo, a cal, etc. só por pouco tempo lhes formam uma barreira, porque, passados poucos dias, novas legiões abrem caminho para qualquer objecto que lhes allicie o appetite, por cima de montões de cadaveres das companheiras. Um simples fio finissimo de communicação entre o objecto procurado, aliás intangivel, e o chão, é o sufficiente para servir ao mesmo tempo de escada de subir e descer a estes insectos incançaveis, que de dia ou de noite, de verão ou de inverno, nunca param, nunca completamente desapparecem. O seu instincto é dos mais maravilhosos; tive occasião de observar diffe- rentes vezes, como, separadas umas das outras na sua marcha por um pequeno fio de agua que não podiam atravessar, procuravam o logar mais estreito, formando alli uma especie de caes, conservando-se uma d'ellas immovel e inclinada sobre a agua para a outra, do lado opposto, poder passar por cima della, serviço que outras lhe prestavam mais tarde. Ann. de Sc. Nat., vol. II, janeiro, 1896. 56 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Se a agua fresca lhes é uma barreira, é-o só por pouco tempo, basta depositar-se nella, estagnando-se, a mais ligeira eimperceptivel camada de pó, para logo marcharem por cima della; só a agua de sabão e o petroleo as afastam seguramente. Os prejuizos causados são incalcu- laveis; sem fallar nos prejuizos que soffrem as culturas, uvas, arvores de fructa, algumas habitações e até esplendidas quintas, construidas expressamente para ricos extrangeiros que desejam passar a estação invernosa na Madeira, acham-se de tal modo infectadas, que não en- contram locatarios, ou são abandonadas depois de vãos esforços contra os terriveis invasores. Como em livro algum, que tracta da fauna madeirense, eu achasse outra formiga classificada alem da supramencionada formiga domestica, Oecoptora pusilla do dr. O. Heer, pensava eu que fosse ella tambem a actual formiga domestica tão impertinente, do Funchal. Para ficar certo, mandei alguns exemplares ao sr. dr. A. Forel, que em 9 de outubro de 1894 me manifestou a sua surpreza extraordinaria, por receber do Funchal exemplares de Iridomyrmex humilis, Mayr, formiga inteira- mente extranha à região palearctica e só propria á região neotropical (America do Sul). Estava agora explicada a praga das formigas do Funchal. Eram formigas nos ultimos annos introduzidas de Demarara, ou antes do Brazil, onde a mesma formiga é abundantissima, e uma peste especialmente para os naturalistas colleccionadores. As mais bellas collecções, fructo do trabalho de muitos annos, em poucas horas ficam destruidas, uma vez que a Iridomyrmez humilis alli penetra. Com muita razão diz o professor dr. Goeldi do Rio de Janeiro, que nunca se deu a um animal um nome especifico mais em desaccordo com a sua natureza, do que dando a esta formiga, a mais impertinente, atrevida e destruidora, o nome de humiílis. A antiga formiga domestica madeirense— Oecophthora pusiila, Heer, ou antes Phcidole megacephala, Fabr., pois já antes de Heer a encontrar na Madeira, tinha sido achada e descripta com este nome na Europa — fugiu inteiramente do Funchal e das suas immediações diante da inva- sora sul-americana. Só à distancia de uma legua do Funchal, perto da Egreja de S. Gon- calo, em terreno arenoso e pedregoso, podia encontrar-se. É isto tanto mais extranhavel por a Pheidole megacephala, especie quadrimorpha, exceder incomparavelmente a invasora em tamanho e robustez das mandibulas. Deve-se receiar, como diz o dr. A. Forel, que a Iridomyrmes destruirã pouco a pouco todas as outras especies locaes e não tardará de invadir egualmente o sul da Europa. Em vista d'isto fiz algumas diligencias para constatar as principaes especies de formigas actualmente existentes no archipelago da Madeira e ilhas Selvagens, animado pelo sr. dr. Forel, que se offereceu de boa vontade para classificar e descrever todo o material que lhe enviasse. As P.º ERNESTO SCHMITZ: AS FORMIGAS DA MADEIRA | 57 minhas proprias excursões com os meus alumnos do Seminario, e a coadjuvação de amigos no Porto Santo e do proprietario das ilhas Sel- vagens, deram por resultado constatar ao menos dez especies, e respe- ctivas variedades, differentes, das quaes duas inteiramente novas para a sciencia. Eis aqui a lista: 1. Iridomyrmex humilis, Mayr. “Já se disse o sufficiente a respeito d'esta formiga. Fóra da cidade do Funchal e arredores já domina em algumas freguezias da costa meri- dional da Madeira. Na costa leste e norte da ilha não se tornou ainda vulgar. 2. Pheidole megacephala, F. (— Oecophthora pusilla, Heer). S. Gonçalo, Curral pequeno, Serra d'Agua, Santo da Serra, etc. Compõe-se esta especie de quatro classes, muito differentes no tamanho, machos, femeas, soldados e operarios. 3. Plagiolepes pygmaea, Latr. A fórma typica foi encontrada no Porto Santo, em troncos de ar- vores e arbustos, e tambem em varios logares da Madeira, como S. Gon- calo, Poiso, etc. 4. Plagiolepis pygmaea, Latr. v. Schmitsii n. v. For. Segundo Forel distingue-se perfeitamente da fórma typica por ter a cabeça mais larga, quasi quadrada; o thorax muito mais largo, os lados da cabeça menos convexos; todo o animal é de maior dimensão. Isto quanto aos operarios. A femea, de côr mais escura, tem tambem o thorax e a cabeça um pouco mais largos, aliás é egual à femea typica. Os primeiros exemplares foram encontrados na Serra d'Agua, outros no Poiso e algumas femeas no monte. O macho é quasi tão grande como a femea. Esta variedade vive em sitios altos. o. Tapinoma erraticum, Latr. Operarios e femeas da fórma Lypica foram encontrados na quinta dos Reis, da Palmeira e em outros arredores do Funchal. 6. Tapinoma erraticum, Latr. v. madeirense n. v. For, Operarios; distingue-se segundo Forel da fórma typica pela ausen- cia quasi completa da contracção do thorax e pelo melanotum mais liso, cuja superficie basal apresenta uma transição lenta para a superficie obliqua. Foram encontradôs operarios e femeas na Ribeira Brava, Na- zareth, S. Gonçalo e Poiso. 7. Lassius niger, L. Quinta dos Reis, Curral pequeno, Poiso, Santa Cruz e em outros logares. 8. Monomorium Salomonis, L. Foi esta a unica especie de formigas que pude obter das ilhas Sel- vagens; operarios e femeas. No archipelago madeirense não a encontrei. 58 ANNAÉS DE SCIENCIAS NATURAES 9. Monomorium carbonarium, Smith. Algumas colmeias d'esta formiga foram encontradas no Caniçal, Ribeiro Gonçalo Ayres e em outros logares. É de notar que esta especie foi encontrada pela primeira vez na Madeira e descripta em 1858 por Smith no «Catalogue of the British Muscum, Hymenoptera, Pars VI, Formicidae.» Esta formiga distingue-se facilmente a olho nú das outras pelo preto intensivo e pelo brilho da côr. Encontram-se operarios e femeas. 10. Stenamma (Messor) structor, Latr. Como não encontrei esta especie senão no jardim municipal d'esta cidade, inclino-me a consideral-a introduzida e não indigena; tanto mais que ella é muito commum no sul da Europa. Não ha duvida que, fóra d'estas dez differentes especies e variedades de formigas madeirenses, existam ainda muitas outras; pois que grandes regiões não foram visitadas; nas ilhas Desertas não se fez exploração nenhuma, e não se procurou material senão durante poucos mezes. Mas as sobredictas dez especies hão de ser as mais communs da Ma- deira. É para desejar que todos os entomologos que visitem a Madeira dediquem especial attenção às formigas, visto que as especies indigenas estão ameaçadas de exterminio completo pelas especies invasoras. Das dez especies acima indicadas conservam-se no pequeno Museu do Seminario um certo numero de exemplares, uns montados pela ama- bilidade do insigne especialista dr. A. Forel, outros simplesmente em alcool, mas todos classificados por elle com a competencia que todos lhe reconhecem. Seminario do Funchal, dezembro de 1895. A DESTRUIÇÃO DO PEIXE DOS RIOS PELA GENANTHE CROCATA, L. POR AUGUSTO NOBRE O emprego de substancias venenosas na pesca é facto vulgar em alguns dos nossos rios, e os seus resultados são, como facil é de prever, muito desastrosos para a fauna aquatica. O caso que vou narrar foi por mim observado em um domingo de setembro nas margens do rio Ferreira, a pouca distancia de Vallongo e logo abaixo do viaducto da linha ferrea. Como se sabe, durante a estiagem este rio fórma de espaço a espaço pequenas bacias, em razão do accidentado do terreno e do seu leito quasi todo de rocha naquelle ponto, e onde estacionam os peixes em grande numero, trutas, barbos e bogas, sobretudo. A corrente do rio é quasi insignificante, e a agua represada não altinge em geral grande altura. Emquanto eu procedia à colheita de material para estudo, notava a passagem de grupos de homens e de rapazes com cestos à cabeça, O que me parecia extranho em um domingo. Explicado o caso por um meu companheiro de excursão, Alves dos Reis, de Vallongo, vim a saber que se tractava de pesca com a Oenanthe crocata, L. chamada alli perrexil e muito vulgar nas margens. Querendo observar de perto uma tal pescaria, dirigi-me um pouco acima, e vi então uns oito homens semi-nús, que cercavam com uma rede uma grande pedra, emquanto que outro, mergulhado, introduzia para debaixo della umas bolas feitas com as raizes de perrexil, esmagadas, e que desfazia para melhor as espalhar pelas fendas da rocha. Em poucos momentos via-se o peixe abandonar os esconderijos, atordoado e nadando com toda a velocidade, enterrando a cabeça na areia ou atirando-se para a margem e ficando em secco, quando podia escapar pelas malhas da rede. A maior parte d'elle morria antes de ser recolhido nos cestos. Quando a operação era bem feita não escapava um. Averiguada a razão de tal pescaria, soube-se que o guarda encarre- gado da fiscalisação do rio não se dava ao cuidado de lã apparecer. Felizmente que ordens superiores vieram terminar com tal processo de pesca, facil de evitar, porque é certo que elle quasi só se effectua aos domingos e durante a estiagem. Porque não se tenta a criação de sociedades regionaes de pesca de tão uteis beneficios em outros paizes Ann. de Se. Nat., vol. III, janeiro, 1896, 60 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES pela fiscalisação que os associados exercem na sua jurisdicção? Por- que não arrenda o governo, a exemplo do que fazem outros, porções de rio para a pesca? Veja-se a França, que não obstante ser iniciadora até ha pouco caminhava na rectaguarda dos paizes aquicolas, o desen- volvimento que toma actualmente, mercê d'estes dois factores impor- tantes. Só sociedades de pesca conta ella hoje, pelas ultimas noticias, mais de cento e cincoenta. Os seus serviços são incalculaveis para a fiscalisação aquatica, sem a qual a aquicultura poucos beneficios publicos póde conseguir. A DEGENERAÇÃO DA VINHA POR A. A. BAPTISTA RAMIRES As doenças multiplicam-se nas sociedades modernas: a centralisa ção facilita o contagio e os costumes da civilisação actual, com todas as suas irregularidades e desregramentos de habitos que tendem sempre a quebrar o equilibrio das funcções organicas, diminue a resistencia da cellula organisada augmentando a receptividade aos agentes morbi- genos. Como no homem, nota-se nos animaes domesticos a predisposição para varias enfermidades. O seu quadro pathologico é mais vasto que o que se poderia traçar para as especies que se conservam ainda sel- vagens, e isto certamente porque as especies domesticas soffrem parte das influencias que actuam sobre o homem e, muito principalmente, porque este explora no animal um sommatorio de utilidades superior ao que elle sem esforço lhe póde dar. É simples isto, e não será falto de razão pensar-se que no reino vegetal deverá acontecer o mesmo. É nesta parte do mundo organi sado o que se vê? Á medida que a agricultura se vae desenvolvendo, acompanhando o movimento progressivo da civilisação, soffrendo-lhe o influxo, as doenças das especies cultivadas vão crescendo de anno para anno com assombrosa rapidez. De todas é a vinha europeia, a Vitis vinifera, a maior victima, e sabe-se bem que existencia miseravel arrasta esta especie em todos os paizes onde se cultiva. As suas ten- dencias enfermiças são manifestas; — onde estará a causa a que devamos attribuil-as ? Afóra uma ou outra, todas são devidas ao parasitismo, principal- mente ao parasitismo vegetal. Ora, se repararmos bem notaremos uma certa linha de semelhança entre o parasitismo vegetal e as doenças in- fecciosas dos animaes, e são estas das que mais se têm desenvolvido nos tempos actuaes. Ha, pois, um extranho e singular parallelismo nos males que atacam os sêres vivos nos dois reinos, e, ou temos que re- conhecer n'elles uma maior receptividade para os agentes de infecção, ou admitlir a geração n'este seculo de bacillus e cryptogamicas antes des- conhecidos, ou que, se já existiam todos, eram então mais inoffensivos, Não offerecerá duvida que seja a primeira hypothese a mais admis- Ann, de Se. Nat., vol. II, janeiro, 1896, 62 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES sivel, não repugnando a ultima que no fundo até se harmonisa com ella, e assim somos levados a concluir que sobre as plantas cultivadas, sobretudo sobre a vinha, têm actuado influencias que lhe fazem baixar o coefficiente das suas resistencias. E certamente, a vinha nos paizes do sul da Europa é de todas as culturas a mais explorada; sujeita sempre a uma especulação exagerada perde todos os annos uma parte da sua vitalidade para dar o excesso de producção que lhe arranca o viticultor. Uma grande fertilidade do solo — entendendo-se por isto uma grande riqueza de elementos uteis e em perfeito grau de assimilabilidade, o que é indispensavel — poderia até certo ponto equilibrar as perdas que um excesso de producção occa- sionou. Mas o agricultor raro pensa nºisso; —o seu fim é dispender pouco e produzir muito, levando muitas vezes a terra ao ultimo grau de depau- peramento; e quando elle, aconselhado por alguem ou suggestionado pelo que lê n'uma revista de agricultura ou por um réclame feito à ame- ricana, se resolve a reparar a pobreza das suas terras, é pouco menos que ao acaso que lança mão de qualquer adubo. & A reproducção é a mais exgotante de todas as funcções organicas. A natureza põe nella toda a sua attenção, fornecendo-lhe com um certo sacrificio para a constituição geral do individuo os mais ricos elementos; o crescimento modera a sua marcha — como que se espera alguma coisa—e a vida concentra-se de preferencia n'um ponto onde vae pas- sar-se o mais extraordinario phenomeno da nalureza... Por isso a fru- ctificação superabundante deve occasionar perdas que, repetidas de anno para anno, hão de prejudicar a robustez intima da planta, embora na apparencia nada o indique, principalmente se o agricultor a forçar prematuramente. Isto não póde deixar de ser assim; — é perfeitamente racional, e nós vemol-o manifestar-se claramente enlre os animaes, nas nossas especies domesticas— e nada nos auctorisa a suppôr que no vegetal as coisas devam passar-se de modo diverso. Não se attribue a predisposição para a tuberculose na nossa raça turina ao habito de cobrir as fêmeas ainda muito novas, forçando-lhes ao maximo a secreção lactigena, ainda mais que às más condições hygienicas do meio?... "E, sea planta soffre com o excesso de fruclificação n'um solo suffi- cientemente rico para poder reparar as suas perdas, o que se passará n'um solo exhausto?! Mas, desconhecendo tudo isto o agricultor continua a effectuar podas exageradas e a empregar Lodos os processos tendentes a dar grandes produceções e, o que é para notar, é que aquelles que pelos seus conhe- cimentos deviam meditar nesta questão, que é uma questão paradoxal, vão sanccionando o emprego d'este methodo falso em nome de uma sciencia verdadeira, de principios rigorosos mas nem sempre bem in- terpretados. BAPTISTA RAMIRES: A DEGENERAÇÃO DA VINHA 63 A tendencia doentia da vinha parece, pois, dever-se explicar pelo modo como se explora. Ella deve ir augmentando de geração para ge- ração, Ltransmitlindo-se sempre por hereditariedade com tanta mais firmeza, tanto mais accentuada, quanto mais antiga fôr. É por isso que as suas phytonoses vão crescendo de anno para anno, chegando a tomar nas ultimas gerações a extensão que se lhe conhece. A não ser assim, como se explicará que especies do mesmo genero que estão ainda um pouco selvagens, que não têm sido exploradas como a V. vinifera, apre- sentem uma resistencia maior ao ataque de muitas phytonoses ? Por se ter reconhecido isso, se empregam hoje em toda a parte essas especies na reconstituição dos vinhedos doentes. Mas, vem a proposito dizel-o, ou estas ideias são erradas e eu tambem vejo mal a questão, ou nºuma epoca mais ou menos proxima acontecerá a essas vinhas de enxertia o que está acontecendo às antigas. Os defeitos de tempera- mento da V. vinifera — poderemos chamar-lhe assim — lã vão no en- xerto. Durante algum tempo poderão oppôr-se-lhes as bôas qualidades das especies americanas, mas, o methodo de exploração continuando a ser o mesmo, a vinha futura terá a sorte da actual. O phylloxera voltará a fazer os mesmos destroços, e, a seguir, apparecerão todos os outros males, que todos elles têm seguramente o mesmo motivo; —o definha- mento da planta, a má resistencia da sua cellula. Filiando no mesmo motivo estes desarranjos da saude da planta não se andará muito longe da verdade, — pelo menos é o que muitos pensam a respeito de outros séres, a começar pelo homem. Já um sabio illustre disse lá fóra um dia: — «não ha doenças, ha doentes»; e um medico por- tuguez, espirito clarissimo e profundamente observador (refiro-me ao dr. Monteiro Rebello da Silva), lendo-me um dia umas paginas de um livro inedito, mostrava-me com admiravel lucidez as relações pathoge- nicas que ligam muitas doenças vulgares n'uma parte da humanidade de hoje, e concluia por dizer: «... succedem-se estas doenças umas às outras no mesmo individuo, relacionam-se entre si; têm manifestações distinctas, mas não são mais que effeitos differentes de causas seme- lhantes tendo todas um motivo geral —a pobreza organica das gerações modernas; e, se pensarmos bem, veremos que muitas outras doenças, até mesmo as infecciosas, vêm filiar-se no mesmo motivo.» Se eu não tivesse já as mesmas ideias sobre a vulgaridade actual das phytonoses da vinha, como em tempos affirmei publicamente, as palavras do sabio pathologista fariam luz em mim, De resto, já alguma coisa de semelhante disseram uma vez outros, ao pé de quem a minha fraca competencia de todo desapparece. CORRECÇÃO | Á TABBLLA DICHOTOMICA PARA À DETERMINAÇÃO DOS MAMMIFEROS DE PORTUGAL PELO DR. MANUEL PAULINO DE OLIVEIRA Um lapso de occasião deu logar a que inscrevessemos indevidamente como Physeter tursio a especie de mammifero marinho pertencente ao genero Delphinus. O engano será evidente para quem souber que o genero Physeter não tem representantes conhecidos na fauna oceanica do sul da Europa. A correspondente correcção altera porém a Tabella na ultima pagina publicada no anterior numero destes Annaes, a qual porisso se insere de novo como deve ficar definitivamente. Cumpre todavia prevenir ainda de que a p. 202 do mesmo numero dos Anndes a proposito do genero Vesperugo se úeie ler centimetros onde se diz 19 e 20 millimetros. Ord. VIII CETAGEA Sem dentes: (Mysiecetes)). . .is sais sas aa oos saio Fam. Balacnidae Com dentes (Denticetes)i ia. asas cenas Fam. Delphinidae 1.23 Fam. BALAENIDAE Gen. Balaena, LI. Uimatespecie mn ca Mico o Seco o — (2) 2.2 Fam. DELPHINIDAE Hocinho agudos RR Ron R dc Gen. Delphinus Rocinho naorasudol sr ce no — 2 Tendo quarenta a quarenta e oito dentes em cadalmaseaRs o ss jo nte gás Sica o aee Gen. Phocaena Tendo doze a vinte e quatro dentes em cada mmaselllaç Sos ano a aa Gen. Orca Gen. Delphinus, L. Quarenta a sessenta dentes em cada maxilla — tursio, Fab. Mais de sessenta dentes em cada maxalla.. — delphis, L Gen. Phocaena, Cuy. Uma especies: Maio seio sato ea — — communis, Cuv. Uma especie...... RN RD RE EOR ER a cod SRD O aa — — Duhameli, Lacep. Ann. de Sc. Nat., vol. III, janeiro, 1896. “CATALOGUE DES HÉMIPTERES DU PORTUGAL PAR LE DR. M. PAULINO DE OLIVEIRA (Voir page 32) Genre Triphleps, Fieb. 258 — T. nigra, Wolf.— Fieb., /. c., p. 140.—Reut., Mon. Anth., 1884, p. 92. — Saund., !. c., p. 203, pl. XVIII, f. 9. Espinho! 8, Guarda! 4, Mafra, Portimão, Tavira (C.V. Volxem!). Je possede aussi la var. Ulricht, Fab. — 259-T. minuta, L.— Fieb., /. c., p. 141.— Reut., Mon. Ant., 1884, p. 105. — Reut., !. c., 1888, p. 318. — Saund., b. c., p. 204.— Rhinarius minutus, Hahn., H. und H.-Sch.; e wol 1 po AM pl. XVII. df. 60: Espinho! 9, Valle de Azares! 5, Pinheiro de S.'* Evos! 3, Serra da Estrella !, Coimbra! 2, 3, 5, Azambuja (J. An- tunes !). Commune. 260 —T. laevigata, Fieb.—Fieb., !. c., p. 140.— Reut., Mon. Ant., 1884, p. 112. Tavira (C. V. Volxem !). Genre Brachysteles, Muls. et Rey. 261 — B. rufescens, Costa — Reut., Mon. Ant., 1884, p. 116. — Cardiasthetus cerinus, Fieb., Fieb., L. c., p. 142. Coimbra! 2, Tavira (C. V. Volxem!). Rare. Genre Myrmedobia, Bãr. 262 —M. coleoptrata, Fall. — Fieb., /. c., p. 133 (2). Ann. de Sc. Nat., vol. III, abril, 1896 ) LA LNINLA Dao AZÃa OA db ds iNÃ4 ALAN ANTA DA IAN LA Lan ] — Mon. Ant., 1884, p. 188.— Saund., !. c., p. 210, pl. XIX, EO ÃO: Je n'ai pris qu'un seul mâle. Bussaco, sous les mousses. 263 — M. Montandoni, Reut. Guarda, un individu. Cette espéce determinée par Mr. Reitter est encore inédite. Fam. CAP SIDA E Tr. Capsini DIV. MIRMECORARIA Genre Pithanus, H.-Schaf. 264 — P. Maerkeli, H.-Sch. — Fieb., /. c., p. 239. — Saund. (ic. po 219; pl RX E 1 Portimão (C. V. Volxem !). DIV. MIRARIA Genre Acetropis, Fieb. 265 — A. Gimmerthali, Flor. — Saund., /. c., p. 220, pri XX,1.2.A. seiiculosa, Pici. Mey-, Fieb., Lc. po 246 Caldas do Gerez! 8, Alcafache!, Valle de Azares!, Guarda!, Casa Branca (C. V. Volxem !). Genre Miris, Fab. 266 — M. calcaratus, Fall. —H. und H.-Sch., L. c., vol. II, p. 39.— Saund., d. c., p. 222. M. dentata, Hahn, H. und H.-Sch., (. c., vol. 1, p. 15, pl. IH, f.8. — Brachy- tropis calcarata, Fieb., |. c., p. 241. Espinho! 8, Coimbra! 6, Serra de Monchique (P. Aguas!). Commun. 2617 — M. laevigatus, L.— Fieb., /. c., p. 240. Reut., Revisto critica capsinarum, 1875, part. 2.º, p. 3— Saund., RIA DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 67 bd. c, p. 224, pl. XX, f. 3.— Stenodema laevigata, L., Rent: Cc. 1889, p. 238. Serra de Montesinho !. Genre Megaloceraea, Fieb. 208 —M. erratica, L.— Reut., fev. cr. caps., 1875, part 2 p. o: Saund., L c., p. 225, ph RX, f. 5.— No- tostira erratica, L., Fieb., !. c., p. 242. Reut., l. c., 1888, p. 240. Guarda! 7, Valle de Azares! 5, Coimbra! 6, 7. Com- mune. 269 — M. ruficornis, Fall. — Reut., fev. cr.caps., 1875, part. 2.º, p. 7. — Saund., l.c., p. 224.— Miris pulchellus, Elmo var, EoSScho, HO und H.-Sch:; vol IE pio: pl LXVI, f. 200. — Trigonotylus ruficornis, Fall., Fieb., b. c., p. 243. — Reut., l. c., 1884, p. 242. Un seul exemplaire sans indication de la localité de capture. É Genre Leptopterna, L. | 270--L. dolabrata, L.-— Fieb., !. c., p. 245. — Reut., rever cops. 1819, part. 2.º p. 15. Saund., (. c:, p. 227, pk XX, f. 10.— Miris dolabratus, L., Reut., |. c., 1888, p. 243. Castro Verde (C. V. Volxem !). - DIV. BRYOCORARIA Genre Monalocoris, Dahl. 271 —M. filicis, L.— Fieb., /. c., p. 238. — Reut., Rev. CRC DSi Oro, parto 2.º: 79: Saundes (e po 229; pri RMT t. 2. Rent, (c., 1884, p. 284. Serra do Gerez! 8, Espinho!. DIV. CAPSARIA Genre Lopus, Hahn. 2/12 — L. albomarginatus, Hah.— H. und H.-Sch., (. c., x 68 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAIS vol. I, p. 140, pl. XXI, f. 72.— Lopus cingulatus, Fab., Reu les iss pads o Cedaes! 5, Serra do Gerez! 5, 8, Casa Branca, Santa Clara, Caldas de Monchique, Castro Verde, S. Bartholomeu de Messines (C. V. Volxem!). 278 — L. favomarginatus, Donov.— Reut., /. c., 1888, p5248-—Saund:; (cr p. 292; plo RX A: Serra do Gerez !. Un exemplaire. 274 — L. sulcatus, Fieb., /. c., p. 268. — Saund., [. c., Docs Des IL Guarda!, Serra do Caramullo! 6, Valle de Azares! 5, Santa Comba-Dão!, Bussaco! (C. V. Volxem!), Lisboa!, Mafra (C. V. Volxem!). Il n'est pas rare. Genre Miridius, Fieb. - 275—M. quadrivirgatus, Costa— Saund., /. c., p. 233, Ds MOGE o(s Freineda!, Coimbra! 6. Rare. Genre Phytocoris, Fall. 276 — P. Tiliae, Fab. — Fieb., /. c., p. 260. — Reut., Prev. cr: caps, 1875, part. 2.º p. 22: Rent; ll cm sos p: 250. — Saund., !. cs, p- 235, plo XXI fi 8. Un exemplaire de Guarda! 7. 277 — P. femoralis, Fieb. — Fieb., /. c., p. 260. Un seul individu de Valle de Azares. 2718— P. varipes, Boh.— Reut., fev. cr. caps., 1875, part. 3.º, p. 28. — P. ulmi, Fab., H. und H.-Sch., À e. vol. IL, p: 9, pl. LXXVI, f. 234. — Fieb., [. c., p. 259. Espinho! 8, Guarda! 7. Rare. 219 — P. Abeillei, Put. — ftev. ent., vol. III, 1884, p. 85. Deux individus capturés à Guarda! 7. | DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 69 280 — P. miridioides, Leth. — An. soc. ent. Belg., vol. XX, 1877, p. 38. Nouvelle espéce capturée à Loulé, Tavira (C.V.Volxem!). Quatre exemplaires. Genre Calocoris, Fieb. 284 — G. striatellus, Fab. — Fieb., d. c., p. 251.— Rev. cr. caps. part. 2.º, p. 30.— Saund., |. c., p. 239, pl. XXII, RIC. ochromelas, Gmel., Reut., À. c., 1888, p. 252: ' Freineda!, Oliveira-do Hospital!. Três rare. 282 — G. serepunctatus, Fab. — Fieb., /. c., p. 255.— Phytocoris sexpunctatus, Hahn., H. und H.-Sch., L. c., vol. II, p. 131, pl. LXX, f.213-216.— C. hispanicus, Gmel., Remi lc, 1888, p. 256. J'ai reçu d' Azambuja (J. Antunes! 6, 7) plusieurs exem- plaires abimés du type de Pespêce et des variétés nan- kineus, Duf. et piíceus, Cyrill. 285 — CG. sulphureus, Reut. — Reut., Diagn. Hemipt. nov., 1879, p. 3. Guarda! 7, Freineda!, Coimbra!. Commune. 284 — G. affinis, H.-Sch. — Fieb., L. c., p. 254.— Phy- tocoris salvtae, Hahn., H. und H.-Sch., /.c., vol. IL, p. 133, pl. LXXI, f. 217.=-C. salviae, Hahn., Reut., l. c., 1888, De Po Je ne possêde que trois individus, três abimés, de Coimbra! 4, Bussaco! 5, et Azambuja (J. Antunes !), Leiria, La Foya, Faro, Tavira, S. Bartholomeu de Messines (C. V. Volxem !). o 289 — CG. bipunctatus, Fab. — Fieb., /. c., p. 254. — Eieut Ztev. cr. cops., 1875, part 2.º p. d7s-— Saundo, U. c., p. 244. — Capsus bipunctatus, Fab., H. und H.-Sch,, 0. c., vol. III, p.. 220, pl. XCVIII, f. 298. Calocoris seti- cornis, Fab., Reut., b. c., 1888, p. 258. Guarda! 7, Coimbra! 5 (C. V. Volxem!), Faro (Guima- rães!), Portimão, Sagres, Casa Branca (C.V.Volxem !). 70 ANNAES DE SGIENCIAS NATURAES 286 — GC. chenopodii, Fall. — Fieb., /. c., p. 255. — Reut., fev. cr. caps:, 1815, part.-25, p-. 98. — Saubdo É c., p. 243. — Phytocoris binotatus, Hahn., H. und H-Sch., bic, vol L, p. 202, pl XXIII, To 105. — Calocoris mens Catu, soeze, ent. [cc 11886, p. 202: Serra do Carvalho! 8, Espinho!, Coimbra. 287 — GC. instabilis, Fieb. — Fieb., dl. c., p. 255. Caldas da Felgueira! 6, Valle de Azares! 5, Coimbra (C. V. Volxem!), Serra de Monchique !. 288 — GC. roseomaculatus, Fab. —Reut., Rev. cr. caps. 1875, part. 2.º, p. 36. Reut., /. c., 1888, p. 260.— Saund.; [.c.,p.241.— Phytocoris ferrugatus, Fall., H.und H.-Sch., b. c., vol. I, p. 204, pl. XXXI, f. 104.— Homodemus fer- rugatus, Fab., Fieb., l. c., p. 250. Guarda! 7, Vella! 6, Caldas da Felgueira! 6, Oliveira do Hospital!, Valle de Azares! 5, 6, Santa Clara, Casa Branca, Faro (C. V. Volxem!). Três commun. 289 — CG. marginellus, Fab. — Saund., !. c., p. 245.— Phytocoris scríptus, Hahn., H. und H.-Sch., /.c., vol. IH, p. 120, pl. LX VI, f. 202.— Zomodemus marginelus, Fab., Fieb., /. c., p. 254. — Homodemus M. flavum, Goeze. — Reut., /. c., 1888, p. 268. Bussaco (C. V. Volxem !), Freineda!, Vella! 7, Guarda! 7! Coimbra! 5, Santa Clara, Caldas de Monchique (C. V. Volxem !). | Genre Mogacoelum, Fieb. 290 — M. infusum, H.-Sch. — Fieb., L. c., p. 249. — Reut., fev. cr. caps., 1875, part. 2.º, p. 40.— Saund., d.c., po 224, pl ROSIE 5: Un exemplaire de Valle de Azares! 6. Genre Lygus, Hahn. 291—L. pratensis, Fab. — Fieb., /.c., p. 273.— Reut., TreD. cr--cops:» pari: 2.º, p. 94 Nemti li (e 1888, preta — Saund., (. c., p. 252, pl. XXII, f. 10. pr DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 11 Bragança! 8, Serra do Gerez! 8, Espinho! 7, Caldas da Felgueira! 6, Guarda! 7. Commun. La couleur est três variable. 292 —L. campestris, L. — Reut., /. c., 1888, p. 271. — Orthops pastinacae, Fall.; Fieb., /. c., p. 279.—L. trans- versalis, Reut., fev. cr. caps., part. 2.º, p. 99,—L. pasti- nacae, Fall., Saund., !. c., p. 259. Guarda! 7. Rare. 293 — L. montanus, Schill. — Fieb., !. c.,; p. 279. — Crpsus fascratus, Mey. EH. und H.-Sch.; 7. ci, vol VI, po OS) pl-CCXIL f. o74- Coimbra (C. V. Volxem !). Genre Cyphodema, Fab. 294 — GC. rubicunda, Fall. — Reut., Rev. cr. caps., p. 63. —Lygus rubricatus, Hahn.— H. und. H.-Sch., b.c., vol. I, p. 156, pl. XXIV, f. 80. — Hadrodema rubicunda, Fall. Ieha cs p. 278. Eanes 8, Guarda! 7, Caldas da Felgueira! 6. Elle n'est pas commune. 295 — GC. instabilis, Luc. — Phytocoris instabilis, Luc., Eicpl. scient. de VAlger, Insectes, vol. II, Hemiptêres, pas plc 1 5:-€. Meyer Dur: Pieb> Riehbil p. 272. Guarda! 5, 7, Freineda! 7, Coimbra! 8 (C. V. Volxem!), Sagres (C. V. Volxem!). Genre Poeciloscytus, Fieb. 296 — P. Gyllenhali, Fall. — Reut., Rev. cr. caps., 1875, part. 2.º, p. 65. — Saund., À. c., p. 256. — Capsus - Ellen Wall E úndaBE=sSeh Lc, vol IN p 86; DRC SÃO. Guarda! 4, 7, 8, Valle de Azares! 3. 297 — P. cognatus; Fieb. — Fieb., [i:c.; po 277. Un exemplaire de Lisboa! 8. 12 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Genre Camptobrochis, Fieh. 298 — O. punctulata, Fall. — Reut., Rev. cr. caps., 1875, p. 69.— Capsus Falleni, Hahn., H. und H.-Sch., Ec, vol. II p. 89, pl EVIL fod7o. — Cl Ballemidalnas Fieb., l. c.; p. 248. - Bragança! 8, Guarda! 7, 9, Carregado (C.V. Volxem !). 299 — GC. lutescens, Schill. — Saund., /. c., p. 258, pl. X XIV E 15 CC puncintatus, BPiehs [es po Z4o: Valle de Azares! 6. Genre Liocoris, Fieb. 300—L. tripustulatus, Fab. — Fieb., /. c., p. 274.— Reut., Rev. cr. caps, part. 2º, p. 70. Reut; U (cs SS; paro. -— Saundo (E cp: 259, plo XXINGS IL 2: Espinho! 8, Guarda! 7. Genre Capsus, Fab. 801 — CG. cordiger, Hahn.— Fieb., /. c., p. 264.— Phy- tocoris cordiger, Hahn., H. und H.-Sch., /. c., vol. II, p. 85, DESEN ISA. Guarda! 7, Vella! 6, Valle de Azares! 5. Commun. 302 — G. punctum, Ramb. —Fieb., /. c., p. 265.—Phy- tocoris punctum, Ramb., Faune d'Andalouste, p. 164. Faro (Guimarães !), Casa Branca, Tavira, S. Bartholo- meu de Messines (C. V. Volxem !). 303— GC. Schach, Fab. — C. miniatus, H.-Sch., H. und H.-Sch., !. c., vol. IV, p. 34, pl. CXXI, f. 386. — Fieb., lie. p. 209. — Deracocoris Schach, Fab: Reuter 1888, p. 276. Un exemplaire de Guarda !. 304 — C.. scutellaris, Fab. — Fieb., l. c., p. 266.— Saund., /. c., p. 261, pl. XXIV, f.3.— Deracocoris morio, DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTÉRES DU PORT. TH) Boh., Reut., Rev. cr. caps., 1875, p. 74.— D. scutellaris, Eab; Reut;, /. c., 1898; p. 278. Guarda! 7, Valle de Azares! 5, 6. 305 — CG. laniarius, L.— Saund., l. c., p. 260.—C. da- reuso latino Etund TE-Seh., Le volvi po 47, pl TE f. 9.— €. capillaris, Fab., Fieb., !. c., p. 266. — Deraeo- Wo mus amicntus, E. Reut., frevo. cr. cops., 1875, pa 12: le seguistnis, Nuúell:, Reuwt., sic; 1888; p. 279, Je Vai trouvé seulement à Guarda! 7, ou il était três commun et avec des couleurs três variables. DIVoe PILOPHORARIA Genre Pilophorus, Hahn. 306 — P. perplexus, Scott. — Saund., /. c., p. 265.— Reut., Gymnocerata Europae, vol. IV, p. 115.— Phyto- coris clavatus, Burm., Rev. Entom., 1886, vol. V, p. 124. Caldas da Felgueira! 6. “DIV. LABOPARIA Genre Halticus, Burm. 307 —H. luteicollis, Panz. — Fieb., /. c., p. 281. — Eeui., fev. cr. caps., 1875, pari. 2.º, p. 9M4.— Reut., (. c., ISSS, p. 287. — Reut., Gym. Eur:, vol. IV; p. 24 et 142, prai o etpll M 1. 6. Saundo Vic p. 267, pl. XEXIM, o AUOE Coimbra!. Rare. Nous ne possédons que la variété pro- pinquis, H.-Seh. à corselet completement noir. 508 — H. erythrocephalus, H.-Sch.— Fieb., /. c., p. 281. = H. saltator, Geoff., Reut., Gym. Eur., vol, IV, p. 23, Dliov TETÊ Coimbra (C. V. Volxem !). Genre Strongylocoris, Costa. 309 —S. obesus, Perris. — S, obscurus, Ramb., Reut., 14 ANNAEÉES DE SCIENCIAS NATURAES Gym. Eur., vol. IV, p. 31.— Stiphrosoma livida, Fieb., (bs (Grs Da raro Guarda! 7, Caldas da Felgueira! 6. 3910 — S. cicadrifons, Costa. — Reut., £. c., 1888, p. 286. — Reut., Gym. Eur., vol. IV, p. 32, pl. IV, f. Valle de Azares! 5, Monchique (C. V. Volxem !). Genre Labops, Burm. 311—L. saltator, Hahn. —Saund., /.c., p. 270, pl. XXV, f. 2-— Orthocephalus saltator, Hahn., Fieb., É. c., p. 298. — Reut., Rev. cr. caps., 1875, part. 2.º, p. 95. — Reut., uns erva vols NE po Odo ql IN Guarda! 5, Beja (J. Lucio! 6), Villa Nova de Mil Fontes (Ribeiro !), Casa Branca (C. V. Volxem !). 312-—L. tristis, Fieb.— Orthocephalus tristis, Pict. Mey., Fieb., !. c., p. 292.— Dimorphocoris tristis, Feb. » Reut., Gum. dios role JE VEDA BE do Casa Branca (C. V. Volxem !). 313—L. parallelus, Mey.— Orthocephalus parallelus, Mey. An. soc. ent. Fr., 1876, vol. VI, p. 282.-— Pachyto- mella parallela, Mey., Reut., Gym. Eur., vol. IV, p. 41; pleno: Vella! 6, Bussaco! 5. Rare. DICYPHARIA Genre Macrolopus, Fieb. 314 — M. costalis, Fieb.— Fieb., /. c., p. 322.-— Reut.; Gym. Eur., vol. II, p. 436, pl. IV, f. 2 Espinho! 9, Caldas da Felgueira! 6, Portimão (C. V. Volxem!). Genre Dicyphus, Fieb. 315 — D. errans, Wolff. — Fieb., /. c., p. 326.— Reut., DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 15 |. c., 1888, p. 293. — Reut., Gym. Eur., vol. HI, p. 417, pIERIRRE 4 SaundoS lc póaio. Valle de Azares! 6. 316 — D. hyalinipennis, Klug. — Reut., Gym. Eur., vol. II, p. 419, pl. II, f.5.— Brachyceraca hyalinipennis, Kim Wieb;, À. c., po 329. Lisboa (C. V. Volxem !). 3817 — D. pallidicornis, Fieb. — Reut., Gym. Eur., vol. HI. p. 423, pl. HI, f. 6.— Saund., d. c.; p. 275, pl. XXV, f. 5.— Brachyceraea pallicornis, Pict. Mey., Fieb.; [. c., p. 924. Caldas da Felgueira! 6. 318 — D. globulifer, Fall. — Reut., Gym. Eur., vol. HI, p- 430, pl. II, f.9.— Saund., !. c., p. 273.— Brachyceraea mvoprurero Wall, Eieb., bc. p. 925. Guarda! 7, Valle de Azares! 6, Vella! 6. DIV. CYLLOCORARIA Genre Cyllocoris, Hahn. 319—C. histrionicus, L.-— Fieb., /. c., p. 282-—Reut., eus cr cops., parta. p. 145. Reut., À. c., 1888, p: 299. —Reut.. Gym. Eur. vol. II, p. 406.— Saund., /. c., p. 277, PIER OS. Coimbra! 4. Genre Aetorhinus, Fieb. 320 — A. angulatus, Fab. — Fieb., /. c., p. 285. — Reut., Gym. Eur., vol. II, p. 400.— Saund., [. c., p. 279, pl XXV, Ito OE : Caldas da Felgueira! 6, Coimbra! 8. Genre Globiceps, Latr. 921 — G. sphegiformis, Rossi. — Fieb., /. c., p. 282.— Reut.; /. c., 1888, p. 298, — Reut., Gym. Eur., vol. HI, 76 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES p. 387, pl. V, £.30.—Capsus bifasciatus, H.-Sch., H. und Hessen cs vols Tp 48; pl5 EXOSVAN TCs Vella! 6, Coimbra! 5. 322-—G. favomaculatus, Fab. — Reut., /. c., 1888, p. 298. — Reut., Gym. Eur., vol. II, p. 395, pl. V, f. 19. — Saund., /. c., p. 280, pl. XXVI, f. 1.— G. selectus, Fieb., ab. dc. p. 284 Guarda! 7, Coimbra! 4. Genre Orthotylus, Fieb. 323— O. Paulinoi, Reut. — An. soc. ent. Belg., 1885, vol. XXIX, Compt. rend., p. XLIV. Je ne possede qu'un seul individu abismé de Valle de Azares! 6. 324 — O. flavosparsus, Sahlb. — Fieb., l. c., p. 288. — Reut., Gym. Eur., vol. HI, p. 360. — Saund., l. c., p. 291, pie REM e Santa Clara, Casa Branca-(C. V. Volxem !). 325 — O. chloropterus, Kb. — Saund., /. c., p. 290. — O. virescens, Dougl. et Sc., Reut., Gym. Eur., vol. HI, p. 364. Casa Branca (C. V. Volxem!). Genre Hypsiptilus, Fieb. 826 — H. prasinus, Fieb. — Fieb., /. c., p. 286. — Reut., Gum: Eur. vol pr S4t; pl Td 6: Espinho! 8, Freineda! 7, Caldas da Felgueira! 6. Genre Loxops, Fieb. 327 — L. coccinea, Mey. — Fieb., /. c., p. 287.— Reut., Gym. Eur., vol. HI, p. 339. — Saund., l. c., p. 294, pl. XXVII, f. 6. Freineda! 7. Abondant. si erro DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTÉRES DU PORT. 17 | Genre Heterotoma, Latr. 328 — H. meriopterum, Scop.— Fieb., /. c., p. 290. — Reut., !. c., 1883, p. 296. — Reut., Gym. Eur., vol. HI, Pp: 336, pl. V, f. 28. Saund., é. c., p, 295, pl. XXVII, f. 7. Espinho! 8, Guarda! 7, Coimbra! 8. Commun. Genre Heterocordylus, Fieb. 329 — H. Genistae, Scop. — Reut., /. c., 1888, p. 295. — Reut., Gym. Eur., vol. III, p. 330, pl. IV, f. 8:— Saund., cm p: 2006; pl XXVIE [8H unicolor; Hahn: Fiebs,; Dep Adir. Mafra (C. V Volxem !). 350 — H. tibialis, Hah. — Fieb., /. c., p. 291.— Reut., ui lui, vol II po 992 pl IVO df 6 Sound. lc, p. 299. Valle de Azares! 6, Evora (C. V. Volxem!). Genre Platycranus, Fieb. 381 —P, Erberi, Fieb.— Fieb., Dodec. etc., 1870, p. 252, BEME 19 Reut.; Gym: Eur. vol. HI, p, 824, pl. I, £ 2. Guarda! 7. DIV. ONCOTYLARIA Genre Conostethus, Fieh. 3352 — CG. salinus, I. Sahlb. — Reut., Gym. Eur., vol. II, p. 265. — Saund., bc. p- 300, pl XXVII fd. Santa Clara (C. V. Volxem!). 333 — O. roseus, Fall. — Fieb., /. c., p. 299. — Reut., Cum: Bum, vol, II, p. 266, pl. IV f Tes- Saund (ce, p. 301. Guarda! 5. 394— C. venustus, Fieb.— Fieb., /. c., p, 288.— Reut., Cum Eur, vol: II, p 268; pl T f. 460, d: Valle de Azares!, Carregado, Casa Branca (C. V. Vol- xem !). ANNAÉS DE SCÍENCÍIAS NATURAES - Genre Pachyxyphus, Fieb. 3d9 — P. lineellus, Muls. et Rey. — Fieb.,.l. c., p. 317. — Reut., Gym. Eur., vol. II, p. 245. Vella! 6, Valle de Azares!, Caldas da Felgueira! 6, Santa Clara, Castro Verde (C. V. Volxem!). 336 — P. caesareus, Reut.— Reut., Gym. Eur., vol. II, Do CAR food, Bragança!, Vella! 6. Genre Hoplomachus, Fieb. 337 — H. Thunbergii, Fall. — Fieb., /. c., p. 316. — Reut., Gym. Eur., vol. II, p. 239. — Saund., !. c., p. 3014, pl. XXVIII f. 4. Caldas da Felgueira! 6, Cintra (GC. V. Volxem !). Genre Tinicephalus, Fieb. 338 — T. discrepans, Fieb.—Fieb., /.c., p. 300. — Reut., Gum. Eur, vol. IL pº 235, pl IV, É 4 ei 5. Caldas da Felgueira! 6. Genre Macrocoleus, Fiehb. 339 — M. aurantiacus, Fieb. — Fieb., /. c., p. 320. — Reut Cum: Eur vol. Ip: 218; pl tda. Caldas da Felgueira! 6. 340 — M. longiorostris, Fieb. — Reut., Gym. Eur., vol. II, p. 222, pl. IL, f.9.— Amblytylus longirostris, Fieb.; Ereb., [cp dio. Casa Branca (C. V. Volxem!) en abondance. 341 — M. Reiberi, Reut. — Petítes nouvelles entomo- logiques, 1876. Mafra (C. V. Volxem!) Deux exemplaires. Genre Allaeotarsus, Reut. 342 — A, vitellinus, Reut.— An. soc. ent. Belg., 1885; vol. XXIX, Compt. rend., pl. XLVI. Du Portugal d'aprês le catalogue de Mr. Puton. E a / a x 4 ' RE a rei nó ÃO aii aii da — DÊB.M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 19 Genre Macrotylus, Fieb. 343 — M. nigricornis, Fieb.—Reut., Gym. Eur., vol. IL, p. 195, pl. 1, f 2et3.— M. melanocerus, Put., An. soc. ent. Fr., 1876, p. 282. Algarve (W. Tait! 4). 344 —M. lutescens, Fieb.— Reut., Gym. Eur., vol. II, Do de Du Portugal d'aprês Mr. Reutter. DIV. PLAGIOGNATHARIA Genre Harpocera, Curt. 345 — H. thoracica, Fall. — Fieb., b. c., p. 297.— Reut., emite copsi, pri49.= Reut., Gym. Eur vol po 169, pl VIIL>f. 6 et 7.— Saund., (. c., p. 306, pl. XXVII, f.9. - Freineda!, Oliveira do Hospital! 4, Coimbra! 4. Genre Icodema, Reut. 46 — I. infuscatum, Fieb.-—Reut., Gym. Eur., vol. 1, p. 158.—Plagiognathus infuscatus, Pict. Mey., Fieb., [.c., p. 308. Santa Clara (C. V. Volxem !). Genre Psallus, Fieh. 347 — P, ancorifer, Fieb. — Reut., Gym. Eur., vol. I, p. 104, pl. VII, f. 7.— Atractomus nigripes, Pict. Mey., eb cp. 205: Guarda! 5, Serra do Caramulo! 6. Dans tous les exem- plaires que nous avons observés le dessus est tout à fait noir. 48 — P. ambiguus, Fall. — Reut., Gym. Eur., vol. 1, p. 105, pl. VII, f. 8. — Saund., £. c., p. 312. Portimão, Lagos, Tavira (C. V. Volxem!). 349 — P. obscurellus, Fall. —Reut., Gym. Eur., vol.1, p: 119, pl. VII f. 2.— Saund., E c.; p. 312. Felgueira! 6, Carregado, Tavira (CG. V. Volxem !). 80 ANNAES DE SCIÊNCIAS NATURAES ER Re 350 — P. quercus, Kb. — Reut., Gym. Eur., vol. L, p: 420, pl VIT 3. Saund:, |. e.» p./916; plo XXIRSETA Coimbra! 6. Sol — P. varians, H.-Sch.— Fieb., !. c., p. 309.—Reut., Gym. Eur., vol. |, p. 138, pl. 1; £ 18 a-c, e.-— Sannds es pe Sho, plX RISO: Coimbra! 6 (C. V. Volxem!). do2—P. diminutus, Kb. — Fieb., 2. c., p. 309.— Reut., Gym. Eur. vol. 1, p. 140, pl. VI, f. 4. — Saund., L. c., p. 316. Felgueira! 6. do3 — P. aurora, M. et R.-— Reut., Gym. Eur., vol. I, p. 146.— Capsus aurora, M, et R., Muls. et Rey., Opusc. entom., vol. 1, p. 138. Leiria (C. V. Volxem!). Genre Plagiognathus, Fiel. 394 — P. viridulus, Fall. — Fieb., /. c., p. 303. — Reut., Gym. Eur., vol. I, p. 74, pl. IV, f. 5 et 6. Saund., L. c., p.320.— P. Chrysanthemi,Wolff., Reut., /. c., 1888, p. 308. Tavira (C. V. Volxem !). 399 — P. arbustorum, Fab. — Fieb., /. c., p. 302. — Reut., Gym. Eur., vol. I, p. 78. — Reut., !. c., 1888, p. 305. AS QUd vo dc SD 20 a plo OX RENE So Guarda! 7. Genre Auchenocrepis, Fieb. 356 — A. minutissima, Ramb.— Reut., Gym. Eur., vol.1, p. 40, pl. II, f.8.— 4. Foreli, Muls., Fieb., !. c., p. 318. Santa Clara (C. V. Volxem!). (À suivre). CATALOGO DOS MAMMIFEROS DE PORTUGAL PELOS Drs. M. PAULINO DE OLIVEIRA e LOPES VIEIRA (Continuado de pag. 16) «GEN. MARTES, Ray 19 — Martes foina, Gmelin Mustela foina, L.— Desm., ob. cit., p. 182. esp. 281. Manrtes foina, Gmel. — E. L. Trouessart, ob. cit., p. 201. . Mustela foina, L.— E. Cornalia, 06. cit., p. 32. Nome vulgar — Foinha, Papalvo. a 2. Evora, 6 de julho de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. b &*. Coimbra, 21 de julho de 1881. c &. Coimbra, 15 de dezembro de 1881. d. Cabeceira de Basto, 3 de fevereiro de 1883, offerta da sr.º D. Maria Lina Henriques. Gen. MUSTELA, L. 20 - - Mustela vulgaris, Brisson Desm., ob. cit., p. 179, esp. 275. — E. L. Troues- SaLL ob: ert pal Putorius vulgaris — E. Cornalia, ob. cit., p. 33. “Nome vulgar — Doninha. q, D, c. Serra d'Aire, 24 de maio de 1881, offerta do sr. A. Marcellino Praseres. Ann, de Sc. Nat., vol. III, abril, 1896. 6 82 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES d. Coimbra, 7 de fevereiro de 1884. e d&!. Estarreja, 29 de novembro de 1884. fa. Coimbra, 28 de agosto de 1885. 21 — Mustela foetidus, Gray Mustela putorius, L.— Desm., ob. cit., p. ATT, esp. 271. — E. L. Trouessart, ob. cit., p. 211. Putorius communis, Cuv. —E. Cornalia, ob. cil., p. 35. Nome vulgar — Furão bravo. a 2. Evora, 25 de março de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. b. Serra d' Aire, 14 de dezembro de 1881. c &. Coimbra, 16 de abril de 1883. d &. Coimbra, 12 de janeiro de 1884. e &*. Coimbra, 29 de janeiro de 1884. Op. II. INSECTIVORA 4.º Fam. TALPIDAE Gen. TALPA,L. 22 —Talpa europaea, L. Desm., ob. cit., p. 260, esp. 250. — Bonap., ob. cit., tav. fig. 22— E. L. Trouessart, ob. ciít., p. 101. — E. Cornalia, ob. E p: 25: Nome vulgar — Toupeira. a. Coimbra, 15 de dezembro de 1879, offerta do sr. A. F. Moller. b &*. Coimbra, 27 de janeiro de 1880. c &. Coimbra, 23 de abril de 1881. d 4. Coimbra, 27 de abril de 1883. e. Coimbra, 28 de junho de 1885, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. fa. Coimbra, abril de 1892, offerta do sr. J. Pessoa da Silva Pires. DRS.M. PAULÍNO E L. VIEIRA: CATAL: DOS MAM. DE PORT. 83 2.º Fam. ERINACEIDAE Grs. ERINACEUS, L. 23 — Erinaceus europeus, L. Desm., ob. cit., esp. 229. — E. L. Trouessart, ob. cit., pag. 71.-— E. Cornalia, ob. cit., p. 24. Nome vulgar — Ouriço-cacheiro. a 2Z e2juv. Coimbra, 1885, offerta do sr. J. M. Rosa de Carvalho. 3.º Fam. SORICIDAE Gex. CROCIDURA, Wagler 24 — Crocidura aranca, Wagler Sorex araneus, L.-—Desm., ob. cit., p. 149, esp. 232. Crocidura musaranea, Bonap., ob. cit., tav. ne e 6. Crocidura aranea, Selys-Longchamps, Microm., p. 34. Crocidura araneus, Schreber — E. L. Trouessart, Ob CUr pio: ; Crocidura aranea, E. Cornalia, ob. cit., p. 28. Nome vulgar — Musaranho, Rato musgo. a. Coimbra, 13 de janeiro de 1879, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. b. Coimbra, 6 de janeiro de 1880, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. co. Coimbra, 13 de janeiro de 1880, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. * 29 — Crocidura etrusca, Savi E. L. Trouessart, ob. cit., p. 84. Existe no Museu Nacional de Lisboa. 84 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Gen. MYOGALE, Wagner 26 — Myogale pyrenaica, E. Geofiroy Mygala pyrenaica, Desm., ob. cit., p. 124, esp. 244. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 98.— E. Cornalia (não a menciona). Nome vulgar — Rato almiscaretro. à. Cabeceira de Basto, 14 de dezembro de 1883, offerta da sr:º D. Maria Lina Henriques. b &*. Cabeceira de Basto, 17 de dezembro de 1883, offerta da sr.º D. Maria Lina Henriques. c, d. Cabeceira de Basto; 26 de março de 1884, offerta da sr.º D. Maria Lina Henriques. e &!. Rio de Vizella, 13 de dezembro de 1884, offerta do sr. Abilio Torres. Nota. Os exemplares da collecção do Museu da Universidade de Coimbra têm todos elles dimensões um tanto superiores às que assignam à especie Desmarest, ob. cit. Geoffroy S.' Hilaire in Ann. du Museum, tom. XVII, p. 192 e Brehm in Mamm., tom. I, p. 742. Não obstante, elles offerecem todos os outros caracteres que lhe assignam os referidos auctores. Orp. IV. RODENTIA 4.2 Fam. LEPORIDAE Gen. LEPUS, L. 27 — Lepus mediterraneus, Wagner L. Clermont, Quadrup. of Europe, p. 125. — Barbosa du Bocage, Rev. et magasin de soolo- gie, sept. 1863, p. 330.— E. L. Trouessart, ob. Clb., p. 185. Nome vulgar — Lebre. a od. Coimbra, 9 de dezembro de 1879. b &!. Coimbra, 12 de janeiro de 1880. cjuv. variedade albina, Idanha Nova, abril de 1881, offerta do sr. A. L. Proença Saraiva. DRS. M. PAULINO EL. VIEIRA: CATAL. DOS MAM. DE PORT. 85 d 2. Coimbra, 2 de julho de 1882. e 2. Almalaguez, 12 de junho de 1883, offerta do sr. L. Evangelista da Silva Pinto. * 2. Almalaguez, 12 de junho de 1883. q juv. Estarreja, junho de 1886. h. Cegonheira, 25 de dezembro de 1883. ti 2. Castello Trevim, 27 de janeiro de 1888. Nota. O exemplar 1 foi remettido ao Museu com a indicação de que era a Lebre maçarica, variedade tida pelos caçadores como distincta, por ser mais pequena do que o typo, muito corredora a ponto de se não deixar apanhar pelos galgos, e por ter uma pequena mancha ou estrella branca sobre a fronte. Pareceu-nos porém, do exame do esqueleto e principalmente do dos ossos do craneo, que se tractava apenas de um individuo não adulto e sem differença notavel de todos os outros exis- tentes no Museu. 28 — Lepus cuniculus, L. Desm., ob. cit., p. 348, esp. 560. — E. L. Troues- sart, 00. cit., p. 189. — E. Cornalia, ob. cit., p. 48. Nome vulgar — Coelho. a 2. Coimbra, 14 de maio de 1880. b 2. Estarreja, 5 de novembro de 1883. c, d. Estarreja, 18 de dezembro de 18883. 2.º Fam. SCJURIDAE * 29 — Sciurus vulgaris, L. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 140. — E. Cornalia, old (Elie JD el Nome vulgar — Esquilo. Nota. Existe um ou mais individuos desta especie no Museu Na- cional de Lisboa, que foram capturados nos arredores de Bellas, pro- ximo a Lisboa, em 28 de outubro de 1890. d.º Fam. ARVICOLIDAE Gen. ARVICOLA, Lacépede 30 — Arvicola amphibius, Pallas Desm., ob. cit., p. 280, esp. 435. — Bonap., ob. 86 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES cit., tav.— Selys Longchamps, ob. cit., p. 88. — E. L. Trouessart, 0b. cut., p. 163.— E. Cor- malta, obter p 45. 10 Nome vulgar — Rato d'agua. a 2. Coimbra, 31 de janeiro de 1880. b &*. Coimbra, 5 de fevereiro de 1884. c, d. Coimbra, 9 de fevereiro de 1884. e. Serra do Gerez, 14 de junho de 1887, offerta do sr. A. Tait. 31 — Arvicola incertus, Selys Z.Gerbe, rev. et magasium de soologte, 1854, p. 359. — Barbosa du Bocage, Mem. z00!., 1864, p. 4. Arvicola subterraneus, E. L. Trouessart, 06. cit., po tir. Nome vulgar — Rato. a &. Coimbra, 3 de dezembro de 1879, offerta do sr. J. Maria Rosa Carvalho. b 2. Coimbra, 4 de dezembro de 1879, offerta do mesmo sr. c o”. Coimbra, 29 de dezembro de 1879, offerta do mesmo sr. * 32 — Arvicola agrestis, L. E: E. Irouessart, 00. cul, pio. Nota. Em 1861 o sr. J. Maria Rosa de Carvalho capturou à beira das vallas do campo de Coimbra um pequeno Arvicola, que o sr. Barbosa du Bocage descreveu com o nome de Arvicola Rosianus numa Memoria apresentada à Academia das Sciencias de Lisboa em 1864. Como porém ulteriormente o sr. Lataste, estudando o mesmo exemplar, o julgou identico ao Arvicola agrestis, L. (vide Naturaiiste de 1883, 5.º anno, p. 373), é esta a especie que inscrevemos no Catalogo dos mammiferos de Portugal e de que não consta se tenha encontrado outro exemplar 4.º Fam. MYOXIDAE Gen. MYOXUS, Schreber 33 — Myoxus quercinus, L. Myoxus nitela, Desm., ob. cit., p. 294, esp. 464. — E. L. Trouessart, 06. cit., p, 125. Myosxus quercinus,L.—E. Cornalia, 00. cit., p. 41. DRS.M. PAULINO E L. VIEIRA: CATAL. DOS MAM. DE PORT. 87 Nome vulgar — Rato da serra. a o. Coimbra, 5 de outubro de 1880. b &. Serra de Aire, 22 de abril de 1831, offerta do sr. An- tonio Marcellino Praseres. c. Coimbra, 8 de agosto de 1881. d &*. Porto, 24 de julho de 1882, offerta do sr. Carvalhaes. e &!. Evora, 8 de fevereiro de 1883, offerta do sr. J. Paulo de Mira. d.º Fam. MURIDAE Gen. MUS, L. 34 — Mus decumanus, Pallas. Desm., ob. cit., p. 266, esp. 720. — Bonap., ob. cit., tav. — Selys Longchamps, ob. cit., p. 52. — E. L. Trouessart, ob. cit., p. 197. — E. Cor- nalia, ob. cit., p. 42. Nome vulgar -— Ratasana. a o. Coimbra, 17 de julho de 1880. b. Coimbra, 14 de fevereiro de 18883. c &. Coimbra, 12 de janeiro de 1883, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. d &. Estarreja, 28 de novembro de 1883. 39 — Mus rattus, L. Desm., ob. cit., p. 300, esp. 476. — Selys Long- champs, ob. cit., p. 98. — E. L. Trouessart, ob. cit. p. 189. — E. Cornalia, ob. cit., p. 42. Nome vulgar — Rato preto. a o juv. Coimbra, 14 de fevereiro de 1880, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. b 2. Coimbra, 11 de março de 1880, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. c. Coimbra, fevereiro de 1890. V. alexandrinus, A. de VIsle Desm., ob. cit., p. 300, esp. 475. 88 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Mus tectorum, Savi — Bonap., 0b. cit., tav. fig. 1. Mus alexandrinus, Selys Longechamps, ob. cit., p. 54. — E. L. Trouessart, 06. cit., p. 142. — E. Cornalia, ob. cit., p. 43. Nome vulgar — Ratasana. a. Coimbra, 27 de novembro de 1879. b. Coimbra, 18 de dezembro de 1879. c. Coimbra, 16 de dezembro de 1879, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. d juv. Coimbra, 1886, offerta do sr. dr. A. Giraldes. 36 — Mus musculus, L. Desm., ob. cit., p. 267, esp. 728. — Bonap., ob.. cit., tav. fig. 2. — Selys Longchamps, ob. cit., p. 61.— E. L. Trouessart, ob. cit., p. 143. — E. Cornalia, ob. cit., p. 43. Nome vulgar — Rato das casas. a o&'. Coimbra, 7 de novembro de 1879, offerta do sr. A. F. Moller. 37 — Mus sylvaticus, L. Desm., ob. cit., p. 267, esp. 477.— Bonap., 0D. cit., tav. fig. 3. — Selys Longchamps, 06. cit., p. 64. Do Trouessart, ob. cit., p. 147. — E. Cor- nalia, ob. cit., p. 43. Nome vulgar — Rato do campo. a juv. Coimbra, 6 de janeiro de 1880, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. b 2. Coimbra, 25 de fevereiro de 1880, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. c &*. Coimbra, 26 de fevereiro de 1880, offerta do sr. J. Maria Rosa de Carvalho. DRS.M. PAULINO E L. VIEIRA: CATAL. DOS MAM. DE PORT. 89 Orp. V. BUNODONTA Fam. SUIDAB GEN. SUS, L. 38 — Sus serofa, L. Desm., 06. cit., p. 339, esp. 615.— E. L. Troues- sart, ob. cít., p. 256. — E. Cornalia, ob. cit., [Do SE Nome vulgar — Javali, Porco bravo. a &. Collecção antiga. b 4. Evora, 27 de janeiro de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. c 2. Alcaçovas, 20 de março de 1881, offerta do sr. J. Paulo de Mira. d juv. Evora, 19 de julho de 1881, offerta do sr. J. Paulo > de Mira. Orp. VI. RUMINANTIA 4.º Fam. CERVIDAE Gen. CERVUS, L. 39 — Cervus capreolus, L. Desm., 0b. cit., p. 439, esp. 674. — E. L. Troues- sart, ob. cit., p. 27.— E. Cornalia, ob. cit., p. 52. Nome vulgar — Corso. à. Povoa de Lanhoso, 28 de fevereiro de 1884, offerta do sr. dr. Seabra Couceiro. b 4. Serra do Gerez, 30 de janeiro de 1885, offerta do sr. Guilherme de Abreu. c 2. Serra do Gerez, 5 de fevereiro de 1885. d &. Serra do Gerez, 21 de fevereiro de 1885. e 2. Serra do Gerez, 27 de fevereiro de 1885. f 4. Serra do Gerez, 5 de junho de 1886. 90 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES 40 — Cervus elaphus, L. Desm., ob. cit., p. 434, esp. 666.— E. L. Troues- sart, ob. cit., p. 262.—E. Cornalia, 06. cit., p. 51. Nome vulgar — Veado e Corsa, quando femea. a o. Penamacôr, 22 de novembro de 1881, offerta do sr. J. M. Rodrigues da Costa. b 2. Idanha a Nova. Nota. Este individuo ahi capturado em pequeno e levado para a Beira foi creado no estabulo até à edade adulta em que veio para Coim- bra, onde morreu em 29 de novembro de 1886 e foi offerecido ao Museu pelo sr. A. F. Moller. Gen. DAMA, H. Smith 41 — Dama vulgaris, Gessner Cervus dama, Desm., ob. cit., p. 438, esp. 672. Bonap., ob. cit., tav. — E. L. Trouessart, ob. cit., p. 268.— E. Cornalia, 06. cit., p. 51. Nome vulgar — Gamo. a &!. Villa Viçosa, 22 de dezembro de 1879, offerta de S. M. El-Rei D. Luiz. b 2. Villa Viçosa, 24 de janeiro de 1882, offerta de S. M. El-Rei D. Luiz. Nota. Esta especie não se encontra actualmente em Portugal senão nas Tapadas d'El-Rei. 2.2 Fam. CAVICORNIA Gen. CAPRA, L. 42 — Capra hispanica, Schimper. B. du Bocage — Memoria sobre a Cabra montes da Serra do Gerez. Lisboa, 1857, p. 19. Capra ibex, v. hispanica, E. L. Trouessart, ob. CUL pe Cito Nome vulgar — Cabra montes. a, b da 2. Serra do Gerez. Collecção antiga. Nota. Apezar da offerta de cinco libras feita ha bastantes annos para a Serra do Gerez pela Cabra d'ali, ainda não foi possivel tornar a obter para o Museu da Universidade de Coimbra nenhum outro exemplar. DRS.M. PAULINO EL. VIEIRA: CATAL. DOS MAM. DE PORT. 91 Não obstante ainda em 1890 ali foi capturado um individuo do sexo feminino, que appareceu no sitio de Albergaria, proximo à casa dos guardas e por elles se deixou apprehender, naturalmente por se achar doente. O animal viveu ali em capliveiro durante um mez e veio a morrer no Jardim Zoologico de Lisboa. A pelle foi empalhada e deve existir no Museu florestal agricola da capital. Orp. VII. PINNIPEDIA Fam. PHOCIDAE Gen. PHOCA, L. 43 -- Phoca vitulina, L. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 240.— E. Cornalia, Ob ici pa 02. Nome vulgar — Phoca, Peixe-homem. a. Buarcos. Collecção antiga. Oep. VII. CETACEA 1.º Fam, BALAENIDAE Gen. BALAENA, L. 44 — Balaena sp.? Nota. Deu à costa na Povoa de Varzim em 1871, sendo então mon- tado o seu esqueleto, cuja armação imperfeita foi reformada em 1891. 2.º Fam. DELPHINIDAE Gen. DELPHINUS, L. 45 — Delphinns tursio, Fabr. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 298. — E. Cornalia, Do (Cio Do (O Nome vulgar — Roas. a &. Setubal, 23 de junho de 1890, em esqueleto armado. 46 — Delphinus delphis, L. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 302. — E. Cornalia, Ob cito pe GA 92 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Nome vulgar — Toninha. a o". Buarcos, 28 de novembro de 1888. b 2. Buarcos, 10 de fevereiro de 1889, em esqueleto armado. Gen. PHOCAENA, Cuv. 41 — Phocaena communis, Cuv. E. L. Trouessart, ob. cit., p. 289. Delphinus phocoena, L. — E. Cornalia, ob. cét., pi 65; Nome vulgar — Bóto (Buarcos, Povoa). a 2. Buarcos. 1895. Gen. ORCA, Gray 48 — Orca Duhameli, Lacépêde E. E Mroúessart, ob: ci, pi 294º a, esqueleto armado, que pertence à antiga colleeção do Museu e cuja proveniencia é desconhecida. Pre- sume-se todavia que seja da nossa costa maritima, porque nunca o Museu teve dotação que lhe per- mittisse emprehender explorações ao largo ou ac- quisições de longe. É certo que o sr. Barbosa du Bocage, director do Museu Nacional de Lisboa, diz no Catalogo dos mammiferos de Portugal que a especie Orca gladiator, Gray, visita a nossa costa maritima; e não se refere à Orca Duhameli, Lacép. Mas E. Trouessart informa de que a Orca gladiator, Gray, vive nos mares do norte; ao passo que apre- senta a Orca Duhameli, Lacép. como frequen- tando o oceano e o mediterraneo. Porisso e porque o esqueleto não permitte dis- tincção, referimos o exemplar do Museu antes á O. Duhameli, Lacép. NOTAS AFRICANAS Pescadores e pescarias no Archipelago de Cabo-Verde POR JOÃO CARDOSO JUNIOR (Continuado de pag. 270 do vol. II) É extravagante o espectaculo que se desfructa, sobretudo em noites escurissimas em que a aboboda celeste se mostra em toda a sua magni- ficencia, ou em que o luar banha a ondas luminosas as encostas das montanhas, as habitações e a propria superficie liquida, onde as estrellas como se photographam e parecem dançar, acompanhando o inces- sante movimento das aguas, lobrigando, là ao longe, illuminados pelas folhas seccas, em fórma de archote, do carrapato (agave americana), que a cada momento é sacudido bruscamente pelo vento, apagando-se por vezes, ou mostrando, apenas, pequeninos pontos igneos, vultos de pretos, com as calças arregaçadas o mais possivel, saltando sobre pedras, ora correndo, ora estacando, ora abaixando-se a ponto de se perderem de vista, para logo reapparecerem às vezes em pontos já affas- tados e muito dos primitivos, indifferentes por completo ao rugir in- terrupto do mar, e ao bater furioso das ondas contra os rochedos, as quaes não poucas vezes os mólha da cabeça aos pés a elles que pro- curam isca para no dia seguinte poderem ir ao mar ! Medem as redes de que se servem os pescadores Cabo Verdades! 30, 40, 50 braças. Trabalharam, porém, já com uma que media — assim nol-o affirmaram — 100 braças. As ilhas onde mais uso se faz das redes são: Boa Vista e Sal, e no Porto dos Carvoeiros e Tanofes (ilha de S.” Antão). São ellas feitas pelos naturaes e já conhecemos um indio que tinha o diploma medico pela eschola de Gôa que as fazia tambem, para seu proprio uso e espe- culação. Na ilha do Sal constituiu-se, ha annos, uma empreza que tinha por fim exportar para o sul da Africa a maior parte do peixe obtido Ann. de Sc. Nat., vol. II, abril, 1896, 94 ANNAÉES DE SCIENCIAS NATURAÉS nas suas aguas e nas da Boa Vista; mas da concorrencia particular e de não se entenderem uns com os outros, havendo até, questões em que o governo teve de intervir, e, por outro lado, do facto de se não ter conseguido sensivel melhoria no processo da salga do peixe, e dos africanos serem refractarios, por via de regra, à disciplina, e no cum- primento de tudo quanto represente obrigações, resultou, cremos, a dissolução de tal empreza. Entre outras localidades para onde a ilha do Sal enviava peixe, podem-se registar as ilhas de S. Thomé e Principe, e Dondo. Actual- mente, muito peixe, ainda, exportam as ilhas do Sal, Boa Vista e Maio, não só para a ilha de S.” Antão, como para a Praia que o exporta, a seu turno, pelo menos em parte, para a nossa Senegambia. Aos ilheus Razo e Branco e Porto do Tancefel (ilha de S.º Antão), alem das ilhas do Sal e Boa Vista, costumam ir pescar da ilha de S.*º Antão, por conta alheia, entrando sem demora no mercado o peixe obtido que, apezar do pescado diariamente, por exemplo pelos pesca- dores de Ponta do Sol, desapparece de repente, allingindo às vezes quando secco, em certos mezes do anno (estação chuvosa, ete.), nesta ultima ilha, o preço de 120 a 200 réis o kilo, quando das outras ilhas para a de S.º Antão elle tem vindo a 20 e 25 réis o kilo! Não é raro às 6, 7, 8 horas da tarde, os rapazes, na ilha de S.º Antão, baterem nos vidros das janellas ou à porta das habitações, a offerecem uma lagosta acabada de apanhar, um polvo, ou um ou mais peixes. Por vezes, coitados, elles querem pescar mas não têm fieira nem anzóes; porém, adiantando-se-lhes dinheiro com a condição de o pa- garem em peixe, traclam logo de ir comprar o numero de novellos de guita que lhes ha de dar a fieira precisa, e, a breve trecho, aquelles são transformados nesta. Os pescadores pequenos evitam geralmente associações em terra, com os maiores, seus patricios e collegas. Conhecemos um facto que por si só basta para dar a explicação d'isto. Foram dois rapazes de idade não superior, um a 12 annos e outro a 13 ou 14, pescar à linha e ao anzol para a beira-mar por sobre ro- chedos, em dia que mostrando-se-lhes um cardume de cavallas e reco- nhecendo-se elles impotentes para as levarem todas de vencida, depois de terem pescado e apanhado à mão um grande numero d'ellas, resol- veram-se a chamar uns homens que a pequena distancia estavam pes- cando, mas sem sorte, e ignorando o que se passava juncto dos rapazes. Chegam sem demora os homens que não têm desde logo mãos a medir, e que contentissimos e soffregos, pedem, para melhor resultado as canas aos rapazes, por serem superiores às que linham. Cedem-n'as estes, francamente, e no meio da satisfação geral e da collaboração de uns e outros, o monte das cavallas, já vencidas na lucta, vae augmen- J. CARDOSO JUNIOR: NOTAS AFRICANAS 95 tando successiva e extraordinariamente. Comquanto houvesse ainda bastante que pescar, cançados, deram todos a pescaria por concluida. Chegára portanto o momento da divisão. Qual foi esta? Os rapazes, coitaditos, não só perderam as numerosas cavallas que já haviam reunido antes de chamarem os homens, mas um d'elles levou até pancada d'esles, sendo-lhes quebradas, ainda por cima, as canas! E quer quizessem quer não, tiveram de se contentar com meia duzia de cavallas dislribuidas a cada um, e... calarem-se. Os homens, entre risos galhofeiros é que levaram tudo o mais. No dia seguinte, os mesmos rapazes — o amor à pesca, para alguns allinge as proporções de paixão — combinaram-se para em segredo irem ao mesmo sitio da vespera, e um delles levar uma pequena rede que tinha, a fim de verem se seriam mais felizes d'esta vez. Resultado: Um d'elles, à sua parte, Leve 72 cavallas, sendo muito superior a este numero as que perlenceram ao socio e us que deram, N'ºeste mesmo dia, depois dos rapazes serem vistos no local da pesca, varios individuos, sendo os primeiros os hcroes da vespera que tinham roubado os pequenos, correram velozes a explorarem tambem o car- dume, devendo ser superior a 400, ainda, o numero Lotal de cavallas obtidas então. O facto que acabamos de referir tem o valor de ser uma nota cara- cterislica, local, africana. Passou-se na Ponta do Sol (ilha de S.º Antão), e delle podemos dizer, ter sido como que testemunha. O melhor da vida africana está por escrever e ignora-se na Europa o que elia é... E todavia seria da maxima conveniencia que ninguem viesse para Africa sem conhecer, previamente, o meio em que tem de residir e em que tem de luctar. 11 Entre os generos de pescaria que os naturaes da provincia de Cabo Verde realisam ha o da baleia. Na ilha de S. Nicolau — Porto de Passapel e enseada do Carriçal — existe para esse fim uma companhia ou empreza. Ácerca d'esta pesca e com toda a vantagem da riqueza de expressões, colorido e talento já o sr. João Augusto Martins, medico e natural de Cabo Verde, escreveu grandes verdades na sua obra (1) affirmando todavia, com referencia a (1) Madeira, Cabo Verde e Guiné. Deixa esta obra muito a desejar, em- quanto a nós, sob o ponto de vista scientifico. 96 ; ANNAES DE SCIENCIAS NATURAÉS portuguezes algumas cousas que nunca deveriam ter sido escriptas por um filho de portuguez, as quaes queremos tão somente classificar de injustas para as não classificarmos de outra sorte. Na ilha de S. Nicolau ha bons harpeadores ou tranqueadores: dois açorianos que vieram à ilha e n'ella ficaram foram os mestres dos in- digenas. A pesca da baleia cerca de perigos muitas vezes aquelles que a ella se entregam. Notada ou desconfiada a existencia de uma baleia ou baleote a maior ou menor distancia é descido de bordo do navio ba- leeiro o bote que ha de ir com a respectiva tripulação, os harpões, os machados, as cordas, o oitante, elc., ao encontro do animal. Os que ficam a bordo do navio combinam com os que partem, o sitio; os pri- meiros téem de ser encontrados pelos segundos. Estes determinam o parallelo pelo oitante. Muitas vezes, porém, este encontro não se chega a realisar porque bote e tripulação desappareceram para não mais se mostrarem submergidos pelo mar, ou na occasião em que o animal mergulha e se faz em volta um grande redemoinho de agua, ou arras- tados por elle na sua velocidade vertiginosa, depois de harpeados, a qual chega a attingir vinte milhas por hora, ou, ainda, motivada por uma hesitação qualquer por parte da tripulação, por exemplo, quando tractam de matar a golpes de machado a balea ou baleote. Ordinariamente é de 120 braças a linha empregada. Algumas vezes mede ella apenas 60. A bordo do navio que eu commandava — disse-me um illustrado commandante de navios de vella e de vapores, nas costas do Brazil — harpoei um baleote empregando 60 braças de linha e prendendo o cabo d'esta, previamente, ao navio. O baleote logo que se sentiu harpeado partiu como uma flecha com velocidade admiravel e repuchando agua em todo o seu trajecto e tal era aquella que nem ouvi partir-se a linha. Ás vezes os navios baleeiros demoram-se annos no alto mar pri- meiro que regressem ao ponto de partida ou arribem a qualquer porto. (Continúa). ep e MOLLUSQUES ET BRACHIOPODES DU PORTUGAL PAR AUGUSTO NOBRE (Voir pag. 8) NUDIBRANCHIATA N. CLADOHEPATICA Fam. ZOLIDIIDAE, Bergh Bolidiella, Bergh Aolidiella glauca, (Alder et Hanc.) Eolis glauca, Alder et Hanc.— Brit. moll., Fam. III, pl. XI, 1845-55. olidella glauca, (Ald. et Hanc). — Vayssiére, Opist. Marseille, v. IH, p. 108, pl. I, f. 8 (1885-89) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 434 (1890) — Paulino, Opist. Portugal, p. 20 (1895). ZEolis glauca, Ald. et Hanc. — Locard, Catal. moll. France, p. 44 (1886) — Norman, Reo. br. moll., p. 82 (1890). ZBolidella glauca, Bgh.— Carus, Prod. medit.,v. 1, p. 209 (1889-93). Hab.: Cóte occ. — Matozinhos (Nobre); Sines. commune sous les pierres (Paulino). Amphorina, Quatrefages Amphorina cerulea, Montagu Doris csrulea, Montagu—in Linn. trans., v. IX, pl. VII, f. 4-5 (1818). * Zolis cerulea, Montagu —Alder et Hanc., Brit. Nud.. p.51 (1845-55). Amphorina cerulea, Montagu, Vayssitre, Opist. Marseille, v. II, p- 60, pl. I, f. 4 (1885-89) — Paulino, Opist. Portugal, p. 20 (1895). Amphorina cserulea, Trinch. — Carus, Prod. medit., v. 1, p. 210 (1889-93). Hab.: Côte occ. — Granja, un exemplaire trouvé sur les algues (Pau- lino). Ann. de Sc. Nat., vol. HI, abril, 1896. 7 98 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Coryphella, Gray Coryphella Landsburgii, (Ald. et Hanc.) Eolis Landsburgii, Alder et Hanc., Brit. Nud., Fam. HI, pl. XX (1845-55). Coryphella Landsburgii, Alder et Hanc. —Vayssiére, Opist. Mar- seúlle, v. II, p. 76 (1885-89) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 440 (1890) — Paulino, Opist. Portugal, p. 20 (1895). Coryphella Landsburgii, Ads. — Carus, Prod. medit., v. II, p. 2114 (1889-983). Hab.: Cóte occ. — Sines, un seul individu trouvé sous les pierres (Paulino). Facelina, Alder et Hancock Facelina Drummondi, (Thompson) Eolis Drummondi, Thompson — Alder et Hanc., Brit. Nud., Fam. HI, pl. XHI (1845-55). Acanthopsole Quatrefagesi,Vayssiére, Opist. Marseille, v. II, p. 45 (1885-88). Aeolis Drummondi, Thompson — Locard, Cat. moll. France, p. 45 (1886). Facelina Drummondi, Thompson — Sars, Moll. Norvegic, p. 461, pL XV, f.9, a-d, radula (1878) — Paulino, Opist. Portugal. p. 18 (1895). Facelina Drummondi, (W. Thompson) — Norman, Rev. br. moll., p. 88 (1890). Facelina Drummondi, Bgh.— Carus, Prod. medit., v. II, p. 213 (1889-983). Syn. olisgigas, A. Costa; Eolidia Janti, Vérany; Eolídia Pan- mise, Verany; Eolis Quatrefagest, Vays. Hab.: Cóte occ.:— Sines, un seul individu sur un morceau de liége flottant, apparlenant aux filets de peche (Panlino). Facelina coronata, (Forbes) Eolis coronata, Forbes — Alder et Hance., Brit. Nud., Fam. HI, pl. XII (1845-55). Acanthopsole coronata, Forbes —Vayssiére, Opist. Marseille, v. II, p. 37, pl. 1, f. 2 (1885-88). Facelina coronata, (Forbes) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 443 (1890) — Norman, Rev. brit. moll., p. 88 (1890) — Paulino, Opist. Por- tugal, p. 19 (1895). Facelina coronata, Beh. — Carus, Prod. medit., p. 213 (1889-938). Hab.: Cóte occ.— Matozinhos (A. Nobre); Sines (Paulino, Nobre). Extrêmement commune à Sines sur les bouées des filets de péche. | a A. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 99 Facelina punctata, (Alder et Hanc.) Eolis punctata, Alder et Hane., Brit. Nud., Fam. HI, pl. XV, (1845-55). Facelina punctata, Alder et Hanc. — Vayssitre, Opist. Marseille, v.JI, p. 45, pl.1, f.3,3 a. (1885-89) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 443 (1890) — Norman, Rev. br. moll., p. 88, (1890) — Paulino, Opist. Por- tugal, p. 19 (1895). Facelina punctata, Trinchese—Carus, Prod. medit., p. 213 (1889-983). Hab.: Cóte occ. : — Sines (Paulino, Nobre). D'aprês M. le Dr. Pau- lino de Oliveira, celte espece est commune à Sines sous les pierres. J'en ai recueilli seulement quelques exemplaires. Facelina variegata, Paulino Facelina variegata, Paulino, Opist. Portugal, p. 19 (1895). D'apres M. le Dr. Paulino de Oliveira, celte espéce a le corps allongeé, avec les papilles dorsales fusiformes, longues et grosses. Le pied est três prolongé antérieurement de chaque côtê sous la forme de tentacules. Les rhinophores sont perfoliés et les tentacules lisses et três allongés. La couleur générale est légerement jaunátre. Les papilles dorsales avec toute la partie inférieure ou seulement sur le dessus, d'un cendré noirâtre; au-dessus de cette couleur une tache rouge, surmontée d'une autre jaune, arrivant presqu'au sommet qui est blanc. Les rhi- nophores et les tentacules buccaux sont rougeátres devenant graduel- lement blancs vers Pextremité. Long. 7 m. m. (dans Pindividu conservé dans Palcool). Hab.: Cóte occ. —Valmarim prês Sines, sous les pierres, un seul individu (Paulino). Fam. DOTONIDAE Doto, Oken Doto coronata, (Gmelin) Doris coronata, Gmelin, Syst. nat., edit. XHI, p. 3105 (1789). Doto coronata, Gmelin — Ald. et Hanc., Brit. nud., Fam. II, pl. LXVI (1845-55) — Sars, Moll. Norv., p. 317, pl. XV, f. 6, a-c, radula (1878) —Vayssiêre, Opist. Marseille, v. II, p. 99, pl. VII, f. 129 (1885-89) — Locard, Cat. moll. France, p. 53 (1886) — Norman, Rev. brit. moll., p. 79 (1890). Doto coronata, Loven —Carus, Prod. faun., v. II, p. 207 (1889-938). Syn. Meliboea ornata, Ald. et Hanc.; M. coronata, Forbes; M. arbuscula, Agassiz; Tergipes lacimulatus, Delle Chiaje; T. coronatus, POrbigny; Doto Forbesii, Deshayes; D. uncinata, Hesse; D. pinnigera, Hesse; D. armoricana, Hesse; D. confluens, Hesse. a Hab.: Cóte occ. — Foz do Douro, un exemplaire trouvé sur les plantes maritimes (A. Nobre). % » 100 ANNAEÉES DE SCIENCIAS NATURAES Doto rosea, Trinchese Doto rosea, Trinchese, Holid. porto di Genova, p. 92, pl. LV, f. 4 (1857-86) — Carus, Prod. faun., v. II, p. 207 (1889-93) — Paulino, Opist. Portugal, p. 21 (1895). Hab.: Cóte occ. — Sines, un seul exemplaire (Paulino). Fam. TRITONIDAE Tritonia, Cuvier Tritonia moesta, Bergh Tritonia moesta, Bergh — Carus, Prod. medit., v. II, p. 203 (1889-938) — Paulino, Opist. Portugal, p. 18 (1895). Hab.: Côte occ.—Granja, dans les algues, un seul individu (Paulino). E Marionia, Vayssiêre Marionia quadrilatera, (Schultz) Tritonia quadrilatera, Schultz — Philippi, Moll. Srcil., v. 1, p. 103; AUS 0 7 qu Ia Marionia quadrilatera, (Schultz) —Bergh, Challenger Report, p. 48, 50 (1884) — Paulino, Opist. Portugal. p. 18 (1895). Marionia quadrilatera, Bergh — Carus, Prod. medit., v. M, p. 204 (1889-93). Hab.: Côte occ.— Buarcos, dans les filets de pêche (Paulino). Fam. PLEUROPHYLLIDEA Pleurophillidea, Meckel Pleurophyllidea undulata, Meclsel Pleurophyllidea undulata, Meckel — Jeffreys, Brit. conch., v. V, p. 18 (1869) — Carus, Prod. medit., p. 205 (1889-93) — Paulino, Opist. Portugal, p. 17 (1895). ; Diphyllidea lineata, Otto — Philippi, Moll. Sicil., v. 1, p. 106; v. II, p. 82 — Cantraine, Malac. médit., p. 63, pl. II, f. 4 (1840). . Pleurophyllidea lineata, Utto — Locard, Cat. moll. France, p. 38 (1886). Syn. Pleurophyllidea Napolitana, Del. Ch. Hab.: Côte occ. — Setubal (Paulino). Pleurophyllidea pustulosa, (Schultz) Diphyllidea pustulosa, Schultz — Philippi, Moll. Sícil., v. T, p. 106; V. II, p. 82, pl. XIX, f. 12 (1896-44). A. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 101 Pleurophyllidea pustulosa, Schultz — Locard. Cat. moll. France, p. 38 (1886) — Paulino, Opist. du Portugal, p. 17 (1895). Pleurophyllidea pustulosa, Bgh. — Carus, Prod, medit., p. 205 (1889-983). Hab.: Cóte occ,— Setubal, dragage (Paulino). POROSTOMATA, Bergh Fam. DORIOPSIDAE Doriopsis, Pease q Doriopsis limbata, (Cuvier) Doris limbata, Cuvier, in Ann. mus. de hist. nat., v. IV, p. 468, pl. HH, £. 3 (1817) —Phbilippi, Moll. Stcil., v. 1, p. 104; v. II, p. 78 (1836-44). Doridopsis limbata, Carus, Prod. medit., v. II, p. 218 (1889-93). Doriopsis limbata, Cuvier — Paulino de Oliveira, Opist. du Por- tugal, p. 11 (1895). Hab. : Cóte occ. — Valmarim, prés de Sines; sous les pierres. Peu commun (Paulino de Oliveira). Cette espéce devra être trouvée aussi sur la cóte méridionale. Doriopsis grandiflora, (Rapp.) Doris grandifiora, Rapp., Uber Mollusk. Doris, p. 520, pl. XXVII, p. 3 (1827). Doridopsis grandiflora, v. Iher., Carus, Prod. medit., v. II, p. 218 (1889-93). Doriopsis grandifiora, Rapp. — Oliveira, Opist. Portugal, p. 11 (1895). Hab.: Cóte occ.—Valmarim, au sud de Sines, sous les pierres (Pau- lino de Oliveira). Cóte mérid.— Cap Santa Maria. D'aprês Mr. le Dr. Paulino de Oli- veira, cette espéce n'est pas rare dáns cette derniére localité, oú elle a eté obtenue par dragage. Doriopsilla, Bergh Doriopsilla areolata, Bergh Doriopsilla areolata, Bergh, Die Doriopsen des Atl. meeress p. 22, pl, XI, f. 3-11 (1879-80) — Carus, Prod. medit., v. II, p. 218 (1889-983) — Bergh, Die Nudib. holohep. porost., p. 10 (1892) — Paulino, Optst. Portugal, p. 12 (1895). Hab.: Côte occ. — Povoa de Varzim (A. Nobre); Setubal, Sines, dra- gages (Paulino). J'ai pris mon exemplaire dans une valve de Pectun- culus recueillie par les pécheurs de Povoa dans les filets de péche. 102 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Pillustre professeur de "Université de Coimbra rapporte provisoire- ment à cette espéce les exemplaires qu'il a recueillis, ayant contastê quelques différences d'avec la description de M. le Dr. Bergh. Ce savant à qui j/ai envoyé Pexemplaire que j'ai trouve ainsi qu'un de ceux que M. le Dr. Paulino de Oliveira a bien voulu m'offrir m'a répondu qu'ils appartenaient réellement au D. areolata qui ne semble pas avoir eté retrouvée depuis 1880, époque à laquelle ont été pris les deux exem- plaires qui ont servi à Pillustre professeur de Copenhague pour la dé- termination de Pespéce. I'exemplaire que j'ai pris conserve encore, dans le formol, la couleur jaune des bords et la teinte violátre du dos. Les réticulations du dos sont três visibles et blanches. Il possede cinq branchies comme il a été contasté chez les exemplaires recueillis à Setubal et Sines par M. le Dr. Paulino de Oliveira. Doriopsilla Pelseneeri, Paulino Doriopsilla Pelseneeri, Paulino, Opist. du Portugal, p. 12 (1895). D'aprês le savant professeur M. le Dr. Paulino de Oliveira, cette espêéce peut clre distinguce d'avec le Doriopsilla areolata par Pabsence de reticulation blanche sur le manteau, la couleur rouge ou jaune, la plus grande convexité et surtout les gros tubercules du dos, dont plu- sieurs sont bosseles. Les ouvertures des rinophores et des branchies sont simples, sans tubercules marginaux. Les branchies, au nombre de cinq, sont três ramifices. Sur le dos la couleur est rouge, plus foncce au milieu, de- venant graduellement blanchátre sur les bords du manteau, sur les branchies et les parties inférieures. Le dos des jeunes individus semble noirátre à cause de la transparence, qui laisse voir les viscêres. Mr. Pau- lino de Oliveira a pris un individu jaune aux tentacules rougeátres. Les dimensions des plus grands individus, conservés dans Palçool, sont: long. 23 m.m., larg. 14 m.m., haut. 8 m. m.; la longueuer et la largeur du pied sont respectivement de 19 et de 17 m. m. Hab.: Côte occ. — Sines, dragages (Paulino de Oliveira). N. HOLOEPATICA a) Dorididae cryptobranchiatae Fam. ARCHIDORIDAE Archidoris, Bergh Archidoris tuberculata, (Cuvier) Doris tuberculata, Cuvier — Rapp., Uber Moll. Doris, p. 521, pl. XXVII, f. 4, 5 (1827) — Philippi, Moll. Sicil., vol. 1, p. 104; v. II, p. 79, pl. XIX, f. 11 (1836-44) — Cantraine, Malac. meédit., p. 99 (1840) — A. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 103 Jeffreys, Brit. conch., v. V, p. 83 (1869) — Sars, Moll. Norv., p. 304, pl. XIII, f. 2 (1878; — Norman, Reco. brit. moll., p. 70 (A. N. H., 1890). Archidoris tuberculata, (Cuvier) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 443 (1890) — Carus, Prod. medit., v. 11, p. 219 (1889-93) — Paulino, Opist. Portugal, p. 13 (1895) — Bergh, o Albair oss: Die Opist., p. 158 (1894). Syn. Doris argo, Penn.; D. pseudo argus, Rapp. (L. c., p. 519); D. Delle Chiayjii, (Verany); D. Leuckarti, Verany; et D. areolatus, Stuvitz ; D. britannica, Leach; D. Montagut, Leach; D. mera, Ald. et Hancls, (fide Norman). Hab.: Cóte occ.— Matozinhos, Foz do Douro (A. Nobre). Je recueillis deux exemplaires dans [intervalle de six années et à peu prês à la même place, sur les rochers découverts à basse mer, à une cinquan- - taine de métres au nord de la jetée de Carreiros, (Foz). Cóte mérid. — Pres du Cap de Santa Maria, dragages (Paulino de Oliveira). Jorunna, Bergh Jorunna Johnstoni, (Alder et Hanc.) Doris Johnstoni, Alder et Hanc.— Jeffreys, Brit. conch., v. V, p.85 (1869). ? Doris tomentosa, Cuvier — Phill., Moll. Sicil., v. 1, p. 104; v. II, p. 79, pl. XIX, f. 9 (1836-44). Jorunna Johnstoni, (Ald. and Hanc.) — Carus, Prod. medit., v. II, - 219 (1889-93) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 445 (1890) — Paulino, no Portugal, p. 14 (1895). Syn. Doris obvelata, Johnston, non D. obvelata, E en.; nec D, obve- lata, Miller. Hab.: Côte occ.—Rochers de Leixões, sous les pierres; Foz do Douro (A. Nobre). Sines, sous les pierres à Valmarim (Paulino). Cóte mérid. — lo, dragage (Paulino). Staurodoris, (Bergh) Staurodoris verrucosa, (Linné) Doris verrucosa, Cuvier — Rapp., Uber moll. Doris, p. 917 (1827) — Phil., Moll. Sicil., v. 1, p. 104; v. II, p. 80 (1836-44). Staurodoris verrucosa, Bergh — Carus, Prod. medit., v. II, p. 220 (1889-938). Staurodoris verrucosa, (Cuvier) — Bergh, Report Albatross: Die Opist., p. 161, pl. V, fig. 16-18 (1891). Staurodoris verrucosa, L., var. castanea, Paulino, Opist. Portugal, p. 14 (1895). » 104 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Syn.? Doris derelicta. Fischer — Staurodoris Januarii, Bergh; St. pseudoverrucosa, lher., var. pacífica, Bergh; juven. St. ocelligera, Bergh (Bergh, !. c.) Hab.: Cóte occ.— Sines, plage de Valmarim, Villa Nova de Mil Fontes - (Paulino). Platydoris, Bergh Platydoris argo, (Linné) Doris argo, Linné — Rapp., Uber Moll. Doris, p. 517, pl. XXVI, f. 1-2 (1827) — Phill., Moll. Sicil., v. 1, p. 104; v. II, p. 77 (1836-44). Doris testudinaria, Risso — Phill., L. c., v. I, p. 104; v. II, p. 78 (1836-44). Platydoris argo, Bergh —Carus, Prod. medit., v.1I, p. 221 (1889-938). Platydoris argo, L. — Paulino, Opist. Portugal, p. 15 (1895). Hab.: Cóte mérid. — Cap. de Santa Maria (Paulino). Addisa, Bergh Addisa planata, (Alder et Hanc.) Doris planata, Alder et Hanc., Br. Nudib., Fam. I, pl.VIII (1845-55). Platydoris planata, (Alder et Hanc.) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 445 (1890) — Paulino, Opist. Portugal, p. 15 (1895). Doris testudinaria, Risso — Jeffreys, Brit. conch., v. V, p. 7 (1869) — Norman, Rev. brit. moll., p. 71 (1890). Hab.: Cóte oce.— Setubal (Paulino). Rostanga, Bergh Rostanga coccinea, (Ald. et Hanc.) Doris coccinea, Ald. et Hanc., Brit. Nud. moll., Fam. 1, pl. V (1845-55) — Norman, Rev. brit. moll., p. 71 (1890). Rostanga coccinea, Bergh. — Carus, Prod. medit., v. II, p. 222 (1889-938). Rostanga coccinea, Forbes — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 446 (1890) — Paulino, Opist. Portugal, p. 15 (1895). Hab.: Cóte occ. — Setubal (Paulino). Chromodoris, A. Hanc. Chromodoris gracilis, (Delle Chiaje) Doris gracilis, D. Ch. —Rapp., Uber moll. Doris, p. 522, pl. XXVII, f. 10 (1826) — Cantraine, Malac. medit., p. 97 (1840). - A. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 105. Chromodoris gracilis, D. Ch. —Jhering, Nud. des Mittelm., p.11, pl. 14,£. 3; pl. 2, £. 1-3 (1879) — Paulino, Opist. Portugal, p. 15 (1895). Chromodoris gracilis, Bgh. — Carus, Prod. medit., v. II, p. 222 (1879-93). Hab.: Cóte occ.:— Foz do Douro (A. Nobre); Sines, dragages ; Valmarim, sous les pierres (Paulino). Chromodoris Villafranca, (Risso) Doris Villafranca, (Risso) — Phill., Mol. Sicil., v. II, p. 80 (1844). Doris pulcherrima, Cantraine, Malac. medit., p. 57, pl. HI, f. 6 (1840). Chromodoris villafranca, (Risso) — Jhering, Nud. des Mittelm., p. 19 (1879) — Bergh, Report. Chall., Nud., p. 66 (1884). Doris Villafrancze, Risso — Locard, Cat. moll. France, p. 30 (1886). Chromodoris Villafranca, Bergh — Carus, Prod. medit., p. 223 (1889-983). Chromodoris Villa Franca, Risso — Paulino, Opist. Portugal, p. 16 (1895). Syn. Doris tenera, G. O. Costa; Doris Scacchi, D. Chiaje; ? Doris Pasinit, Verany, fide Jhering; Doriprimatica Villa Franca, Tiberi. Hab.: Cóte occ. — Sines, dragages, rare (Paulino). Chromodoris albescens, (Schultz) Doris alhescens, Schultz — Phill., Mol. Sicil., v. 1, p. 105; v. 1, p. 79, pl. XIX, f. 7 (1836-44) — Jhering, Nud. des Mittelm., p. 25, pl. 1, f. 4 (1879). Chromodoris albescens, Beh. — Carus, Prod. medit., v. II, p. 223 (1889-938). Chromodoris albescens, Schultz — Paulino, Opist. Portugal, p. 16 (1895). Syn.? Doris Piraini, Verany, fide Jher. Hab.: Cóteocc.—Valmarim, au sud de Sines, commun sous les pierres (Paulino). b) Dorididae Phanerobranchiatae Fam. GONIODORIDAE Goniodoris, Forbes Goniodoris castanea, Ald. et Hanc. Goniodoris castanea, Ald. et Hanc., Brit. Nud., Fam.T, pl. XIX (1845-55) — Jeffreys, Brit. moll., v. V, p. 82 (1869) — Gastrang, Opist. “106 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Plymouth, p. 452, pl. XXVII, £ 1-3 o Norman, Rev. moll., p. 74 (1890). Goniodoris castanea, A. et H.-— Carus, Prod. medit., v. 1, p. 225 (1889-938). Goniodoris castanea, Forbes — Paulino, Opist. du Portugal, p. 16 (1895). Syn. Doris Paretit, Vérany. Hab.: Cóte occ.— Foz do Douro, sous les pierres (A. Nobre); Granja, sous les pierres; Sines, dragages (Paulino). : Triopa clavigera, (Muller) Doris clavigera, Miller, Zool. Danica, w.1, pl. XVII, f. 1-3 (1876). Triopa claviger, (Miller) — Alder et Hanc., Brit. Nud., Fam. I, pl XX (1845-55) — Sars, Moll. Noro., p. 459, pl. XIV, f.13, a-d; a (1878). Triopa clavigera, (Miller) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 455 (1890) — Norman, Rev. br. moll., p. 76 (1890). Triopa clavigera, Johnston — Carus, Prod. medit., v. II, p. 227 (1889-983). Triopa clavigera, Miller — Locard, Cat. moll. France, p. 37 (1886) — Paulino, Opist. Portugal, p. 17 (1895). Syn. Tergiípes pulcher, Johnston; Euplocamus plumosus, Thompson. Hab.: Cóte occ.— Leixões, Foz do Douro, asssez commune sous les pierres découvertes à marée basse (A. Nobre); Granja, Sines, sous les pierres (Paulino). SuB-Fam. Polyceradae, Bergh Polycera, Cuvier Polycera quadrilineata, (Miller) Doris quadrilineata, Miller, Zool. Dan., v. I, p. 18, pl. XVIH, f. 4-6; v. IV, p. 23, pl. CXXXVIII, f. 5-6 (1788). Polycera quadrilineata, (Miller), Alder et Hanc., Brit. Nudibr., Fam. 1, pl. XXII (1845-55) — Norman, Reo. br. moll., p. 75 (1890). Polycera cornuta, Abildgaard — Sars, Moll. Norv., p. 312, pl. XIV, f. 14, a-d; radula (1878). Polyceras quadrileatum, Miller — Locard, Cat. moll. France, p. 34 (1886). e Polycera quadrilineata, Cuv. — Car., Prod. medit., v. II, p. 228 (1889-93). Polycera quadrilinsata, Miller — Paulino, Opist. Portugal, p. 16 (1895). A. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 107 Syn. Doris flava, Montagu; Polgcera varian, M. Sars; P. lincata, Risso; P. ornata, “Orbigny; P. typica, Thompson. Hab.: Cóte occ. — Leixões, Foz do Douro (A. Nobre); Granja, Sines, commune sur les algues (Paulino). SACOGLOSSA, v. Jhering (Ascoglossa, Bergh) Fam. ELYSIADAE ; Elysia, Risso Elysia viridis, (Montagu) Laphysia viridis, Montagu, in Liínn. trans., v. VHI, pl. VII, £. 1 (1815). Elysia viridis, Montagu — Caniraine, Malac. médit., p. 66, pl. HI, f. 8 (1840) — Sars, Moll. Norv., p. 323, pl. XVI, f. a-c, radula (1878) —Vayssitre, Opist. Marseille, v. II, p. 138, pl. II, f. 6 (1885-89) — Locard, Cat. moll. France, p. 56 (1886) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 421 (1890) — Norman, Rev. brit. moll., p. 90 (1890) — Paulino, Opist. Por- tugal, p. 21 (1895). Elysia viridis, Verany--Carus, Prod. medit., v. II, p. 229 (1889-93). Syn. Acteon viridis, Oken; Elysia marmurata, Cantraine; E. fusca, Phil. E. elegans, Quatrefages; E. timida, Risso. Hab.: Cóte occ.— Leixões, Foz do Douro, sur les algues vertes, assez commune (A. Nobre). Granja, Sines, commune (Paulino). Côte mérid. — Faro, commune (Paulino). Fam. HERMAEIDAE Hermixa, Lovén Hermeea bifida, (Montagu) Doris bifida, Montagu, in Linn. trans., v. XII, p. 198, pl. XIV, £.3 (1815). Hermzxa bifida, Montagu — Ald. et Hanc., Brit. Nud., Fam. II, p. XXXIX —Vayssiére, Opist. Marseille, v.II, p. 129, pi. VI, f. 84 (1885-89) — Gastrang, Opist. Plymouth, p. 423 (1890) — Paulino, Opist. Portugal, p. 21 (1895). Hermsa bifida, Ald. et Hanc.— Carus, Prod. Faun., v. II, p. 230 (1889-93). Syn. Tritonia bífida, Fleming; Hermea Hancocki, Trinch.; Physo- pneumon carmeum, Costa. Hab.: Cóte occ. — Granja, dans les algues (Paulino). 108 — ANNAES DE SCIENCIAS NATURAÉS Fam. LIMAPONTITAE Limapontia, Johnston Limapontia capitata, (Miller) Limapontia capitata, Miller — Sars, Moll. Norv., p. 323, pl. XVI, f. 16, a, radula (1878) —Vayssiêre, Opist. Marseille, p. 146, pl. II, f. 7, 7 a (1885-89) — Norman, Rev. br. moll., p. 91 (1890). Limapontia nigra, Johnston — Locard, Cat. moll. France, p. 58 (1886). Syn. Fasciola capitata, Muller. Hab.: Côte occ.— Rochers de Leixões, Foz do Douro, sur les plantes, assez commune (A. Nobre). (À sutvre). SUBSIDIOS PARA O ESTUDO DA FAUNA ENTOMOLOGICA TRANSMONTANA Coleopteros do concelho de Sabrosa POR JOSE MAXIMIANO CORRÊA DE BARROS (Continuado de pag. 44) DYTISCINI Hydroporina Hygrotus, Stephens H. decoratus, Gyllh., P. C. Bidessus, Sharp. B. minuútissimus, Germ., C. B. geminus, P. €. Deronectes, Sharp. D. bicostatus, Schaum., C. D 12-pustulatus, F. R. D. carinatus, Aubé, C, Hydroporus, Clairville H. lepidus, Oliv., €. €. H. varius, Aubé, C. H. flavipes, Oliv., C. HH. palustris, L., C. H. pubescens, Gyll., P. C. H. nigrita, F., R. Laccophilina Lacophilus, Leach. L. obscurus, Panz., R. Colymbetina Agabus, Leach. A. brunneus, F., C, A. didymus, Oliv., P. C. A. chalconotus, Panz., C. Ribeiro de Anta! - nebulosus, Forster, C. €. - bipustulatus, L., C. €. > > Cymatopterus, Lacordaire Ci fuscus, bs RG: Meladema, Laporte M. coriaceum, Lap., R. Dytiscus, Linnaeus D. marginalis, L., C. v. P confor- mis, Kunze. Mais rara do que a fórma de elytros lisos, Ann, de Se. Nat., vol. II, abril, 1896. 110 Cybister, Curtis C. laterimarginalis, Dej., R. GYRINIDAE Gyrinus, Geoffroy .« urinator, Il., C. - Dejeant, Brull., P. C. Q Q HYDROPHILIDA E HYDROPHILINI Hydrophilitae Hyrous, Leach. H. pistaceus, Lap., P. C. S. Mar- tinho ! Hydrobiitae Hydrobius, Leach. Elo fuscipes, IE PE; Anacaena, Thomson A. globulus, Payk. SPHAERIDINI Sphaeriditae Cercyon, Leach. C. haemorrhoidalis, F., €C. C. analis, Payk., C. Sphaeridium, Fabricius S. bipustulatum, F. C. S. scarboides, L., €. Coelostomitae Coelostoma, Brulli C. (Cyclonotum, Er.) orbiculare, Eis ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES HELOPHORINI Helophoritae Helophorus, Fabricius H. alternans, Gené. v. intermedius, Muls, €. H. nubilus, F., C. H. granularis, L., C. Hydrochus, Leach. H. augustatus, Germ. Hydraenitae Hydraena, Kugelan H. testacea, Curtis, €. PARNIDAÉE Limnius, Múller L. Perezi, Sharp. 7 PARNINI Parnus, Fabricius P. luridus, Er., CC C. CLAVIGERIDA E Claviger, Preyssler C. lusitanicus, Sauley, P. C. Nos formigueiros de Lasius emargi- natus, Lat. Serra da Azinheira! MASTIGINI Mastigus, Latreille M. prolongatus, Gory, C. M. palpalis, Latr., €. SILPHIDA E CHOLEVINI Choleva, Latreille C. angustata, F., P. €. C. DE BARROS. SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. 111 SIELPHINI Necrophorus, Fabricius N. humator, Goeze. Tres exem- plares no cadaver de um quio. S. Martinho ! N. vestigator, Hersch., €. Pseudopelta, Voet. Je orago | e o OA P. rugosus, L., P. €. Aclypea, Reilter A.undata, Mull. Varios exemplares agarrados devorando as folhas das gramineas (trigo e centeio). Quando se agarram, segregam pela boceca um liquido esver- deado, nauseabundo. ANISOTOMIDA E LIODINI Colenis, Erichron C. Bonnairei, Duv., C. nos tortu- lhos em começo de decompo- sição. CORYLOPHIDAE Arthrolipes, Wollaston . regularis, Reilt. S. Martinho ! PHALACRIDAE Olibrus, Erichson O. aeneus, F., €. O. bimaculatus, Reist., C. nos car- dos em flor. O. liquidus, Er., €. CRYPTOPHAGIDA E CRYPTOPHAGINI Cryptophagus, Herbst. C. afúnis; Stem., €. C. scanicus, Ia, C. LATHRIDIIDAE LATHRIDINI Lathridius, Herbst. L. nodifer, Westw., €. L. (Enicmus, Thom.) minutus, L. L. (Cartodere, Thom.) ruficollis, Marsh. NITIDULIDA E NITIDULINI Nitidula, Fabricius N. bipunctata, L., M. C. N. flavo maculata, Rossi, P. €., S. Martinho! Omosita, Erichron Oicolon IL PG Meligethes, Stephens M. brassicae, Scop., UC. M. Erichsoni, Bris?. Um exemplar | caçado em Anta. M. fuscus, Oliv., €C. v. bicolor, Luc. menos commum do que o typo. Xenostrongylus, Wollaston X. Deyrollei, Duval, P. C. nas couves. TRITOMIDAE Typhaea, Curtis e Fumncitos, Ne, O, TROGOSITIDAR TROGOSITINI Tenebroides, Piller T. mauritanicus, L., C. nas tulhas de cereaes. * CUCUJIDA E SILVANINI Airaphilus, Redteubacher - filiformis, Rosenh., €. DERMESTIDA É Dermestes, Linnaeus oulpinus, F., C€. Frischi, Kug., €. undulatus, Brahm., C. lardarius, L., €. 9555 Attagenus, Latreille pellio, L.; M. €. . trifasciatus, F., C. CISTELIDA E CISTELINI > > Syncalipta, Stephens S.setosa, Waltt. Muito rara. S. Mar- tinho. Pedilophorus, Steffahny « Piochardi, Heyden, €. HISTERIDA E HISTERINI Platysoma, Leach. - oblongum, F. debaixo da casca dos pinheiros atacados pelos Co- ANNÃES DE SCÍENCIAS NATURAES leopteros xylophagos. A larva d'esta especie devora as prejudi- cialissimas larvas dos Tomicus. P. elongatum, Oliv. mais communs que a especie antecedente. Ap- parecem junctas. Hister, Linnaeus H. major, L., P.C. H. cadacerinus, Hoffm. Commum alguns annos, nos cadaveres de reptis. | H. fimetarius, Herbst., C. | H. stercorarius, Hoffm., P. €. H. duodecim striatus, Schramk, C. H. purpurascens, Herbst., €. SAPRININI Saprinus, Erichson S. subnitidus, Mars., C. S. pulcherrimus, Weber, P. €. S. conjungens, Payk., €. | ABRAEINI Ontophilus, Leach. | O.striatus, Forster, M. R., S. Mar- tinho ! PLATYCERIDAE Platycerus, Geoffroy | P. cervus, L. v. capreolus Fuessl., Ee: P. Barbarossa, F. Um unico exem- plar de Paradella de Guiães! SCARABAEIDAE COPRINI Scarabaeus, Linnaeus SEUS CET hs RE So lotecollis; ss CRE Co Tip RÉ Da nd ia C. DE BARROS: SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. Gymnopleurus, Iliger G. flagellatus, F., R. Copris, Geoffroy CE lunaris, Ee e C. hispanus, E., P. C. Onthophagus, Latreille -. Amyntas, Oliv. o oras 1 Be O Nugcca, Li. C, . coenobita, Herbst., C. - fraticornis, Preynl., C. : Schreberi., L., M. €. OS Ce es Oniticellus, Serville ») - fulous, Goeze, C. APHODINI Aphodius, Illiger . erraticus, L., C. possor E, (6. - haemorroidalis, L., €. - Jimetarius, L., P. C, - granarius. L., C. €. - mitidilus, F., P.C. - merdarius, F., R. - inquinatus, F., €. - punctatosuleatus, Strm., R. - luridus, F., €. ->>>>>>D>> Pleurophorus, Mulsant. "y - caesus, Panz,, C. TROGINI Trox, Fabricius 143 plar de Roamalde, cacado em abril de 1895. Geotrupes, Latreille G. Typhoens, L., €. CU. G. stercorarius, L., C. G. mutator, Marsh., P. C. G. hypocrita, Serv., P. €. G. coruscans, Chevr., R. G. opaculus, Reitter. Especie des- cripta nas Best.-Tabellen. n.º 21 (Scarabeocidce). Determinada por Mr. Bedel, de Paris. P. C.; S. Martinho! Covas! Senhora! Phyllognathus, Eschscholtz P. silenus, F., P. €. S. Martinho! Oryctes, Illiger O.grypus, Hl., C. S. Martinho! Sa- brosa (Alfredo Oliveira !) É MELOLONTHINI Rhizotrogus, Latreille R. marginipes, Muls., R. R. limbatipernis, Vill., €. Anoxia, Laporte A. australis, Schonh. Um unico exemplar de S. Marlinho! Hymenoplia, Eschschortz | H. Estrellana, Heyd., C. C. Chasmatopterus, Serveille T. perlutus, Goeze. R. Serra da | €. villosulus, Il., C. Azinheira (Valentim M.º!) GEOTRUPINI Bolboceras, Kirby B. gallicum, Muls. Um unico exem- | C. hirtus, Blanch., R. Anomala, Samouelle | A.rugatipennis. Graells., R.;S. Mar- | linho! ANNÃES DE SCIÊENCIAS NATURAES Hoplia, Illiger H. sp.? Difficil de determinar pelo mau estado do unico exemplar que possuo e que foi recolhido em S. Martinho! CETONIINI Epicometis, Burmeister squalida, Scop., O. U. - hirta, Poda, C. C. E Es Leucocelis, Burmeister L. funesta, Poda, C. Cetonia, Fabricius C. aurata, L., M. €. Potosia, Mulsant P. morio, Fbr., C. VALGINI Valgus, Scriba V. hemipterus, L., P. C.; S. Mar- tinho! Sabrosa! BUPRESTIDA E BUPESTRINI Chalcophora, Solier o! Gs Capnodis, Eschscholtz C. tenebrionis. L., R.; S. Martinho! mariana, L., R. R., S. Martinho! Anthaxia, Eschscholtz A. dimidiata, Thumb., R.; S. Mar- linho! A. sepulchralis, F., €. SPHENOPTERINI Sphenoptera, Solier | S.rauca, F., R.; S. Martinho! AGRILINI Cylindromorphus, Kiesenwetter C. filium, Gyll., R. TRACHYINI Trachys, Fabricius TE munutoa, ls Das S. corusca, Panz., P. €. EUCNEMIDA E TEHEROSCINI Throscus, Latreille Lo 4 - dermestoides, L., M. €. ELATERIDAÉE ELATERINI Drasterius, Eschscholtz D. bimaculatus, Rossi, M. C. Ap- parecem com typo numerosas variedades, das quaes citarei só a v. inmaculatus, Paul. Elater, Linnaeus E. sanguineus, L., P. €. (Continúa). AVES DE PORTUGAL POR W. C. TAIT (Continuado de pag. 53) 135 — NEOPHRON PERCNOPTERUS (Linn.) Nome vulgar — Abutre. Em julho de 1869 vi um exemplar vivo, que me dis- seram ter vindo da Serra do Marão. O Abutre do Egypto é tido como vulgar na Barca d'Alva, costumando fazer ninho nas margens escarpadas do rio Douro, perto da fronteira hespanhola. Proximo do Guadiana tenho visto bandos de aves que me parecem ser das mesmas, e o dr. Hans Gadow disse-me ter visto dois ninhos de abutre na bella garganta do Pulo do Lobo, perto de Serpa, nas margens d'aquelle rio. 136 — CirCUS ARUGINOSUS (Linn.) Nome vulgar — Milhafre, Estarreja; Minhoto, Aveiro; Sapeiro, Alemtejo. E vulgar e sedentario nas salinas, desde Ovar até Aveiro e localidades semelhantes. O Milhafre apresenta n'estas regiões as costumadas variedades em córes de plumagem, sendo a variedade com as espaldas brancas, muito visivel, emquanto esvoaça por sobre os juncaes das marinhas de Estarreja. Encontrei um ninho em Ovar e outro proximo de Aveiro, ambos feitos nos altos canaviaes das salinas, e outros pousados no chão. 7 Esta ave caça muito rente á terra, e na verdade parece Ann. de Se. Nat., vol. HI, abril, 1896, 116 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES até que tocam nos arbustos com a ponta das suas longas azas. E tão indolente o seu vôo, que duvido muito que elle possa apanhar a agil narceja, caçando por isso, provavel- mente, os passaros doentes ou feridos, os ratos de agua, - rãs e reptis. No Alemtejo dão o nome de Aguia sapeira a este Milhafre, porque, segundo dizem, come sapos. 137 — Crrcus CYANEUS (Linn.) O unico ponto em que vi esta especie, em varias occa- siões, foi o extremo norte da ria de Ovar, onde um meu amigo matou um exemplar a 2 de fevereiro de 1874. Em 25 de janeiro de 1884 foi morto outro em Ovar, e em 28 de novembro de 1886, outro em Estarreja. O dr. Rosa de Carvalho diz-me que estas especies criam nas salinas de Arzilla e Foja, e que o Museu de Coimbra recebeu exemplares de Montargil, no Ribatejo. Que eu saiba, o Milhafre pallido, €. swainsont, nunca foi encontrado neste paiz. 138 — CrRCUS CINERACEUS (Mont.) Nome vulgar — Aguia caçadeira, Museu de Lisboa. Existem no Museu de Lisboa exemplares de Cintra, Evora e outra localidade do Alemtejo. O dr. Carvalho com- municou-me que estas especies criam nos paúes-de Arzila e Foja, perto de Montemór-o-Velho, e que duas destas aves novas, tiradas do ninho, e mais alguns exemplares, foram mandados para o Museu de Coimbra, de Montargil, Ribatejo. Vi no Museu de Coimbra um exemplar dos mais escuros, quasi pretos, que se costumam encontrar de vez em quando. Tambem tenho visto esta especie no ar, al- gumas vezes nas charnecas do Alemtejo. 139 — BuTEo VULGARIS (Leach.) Nome vulgar — Milhafre, Minhoto, Porto; Milhafre' de aza redonda, Coimbra. Este Milhafre é sedentario e a mais vulgar das grandes W. CG. TAIT: AVES DE PORTUGAL HEAT aves de rapina dos arredores do Porto, como por exemplo nos pinheiraes de Lavadós, Santo André de Canidello e Mattozinhos. Tenho-o visto pairar sobre a cidade do Porto. 140 — AQUILA PENNATA (Gmel.) Nome vulgar — Aguia pequena, Museu de Lisboa. No Museu de Lisboa existem especimens desta Aguia, vindos de Evora e Redondo; o Museu de Coimbra possue tambem um exemplar. 141 — AQUILA NAEVIA No Museu de Coimbra ha um exemplar d'esta Aguia, mas não sei se pertence á fórma mais pequena ou á maior. 142 Nos jardins do Palacio de Crystal no Porto havia anti- gamente dois exemplares desta especie, o mais novo dos quaes disseram ter vindo da Serra da Estrella. No Museu , de Lisboa ha exemplares de Evora e Villa Viçosa, e ha no Museu de Coimbra varios outros especimens de diversas córes de plumagem. Ha 15 annos as aguias eram muito frequentes na Serra de Estrella. Agora são mais raras, e dizem os habitantes d'alli, ser este facto devido a muitas dellas terem comido as carnes envenenadas com estrichnina, que os pastores deitavam nas serras para matar os lobos. * Lembro-me de observar por muito tempo, ha annos, nas Caldas do Gerez, uma Aguia perseguida por dois ga- fanhotos — Accipiter niísus, (Linn.) — que a atacavam de- nodadamente, livrando-se com agilidade da Aguia. Isto a uma grande altura da terra. Um combate de gigante e pigmeus, em que estes ultimos levaram vantagem. ÁAQUILLA ADALBERTI L. Brehm. 143 — AQUILA CHRYSAETUS (Linn.) “Nome vulgar — Aguia dourada, Museu de Coimbra. A Aguia dourada encontra-se nas serras mais incultas. 118 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Em 1873 mandaram a meu irmão Alfredo um exemplar da Serra do Marão, que elle enviou para a Sociedade Zoolo- gica de Londres. Tenho visto exemplares da Serra do Gerez, Serra da Estrella, Cintra e Mafra, e a maior parte das muitas aguias da Serra do Gerez são provavelmente d'esta especie. 144 — CIRCAETUS GALLICUS (Gmel.) Nome vulgar — Guincho da tainha, Museu de Coimbra. No Palacio de Crystal do Porto esteve exposto um exem- plar d'esta especie, que tinha sido apanhado perto de Ponte de Lima. O Museu de Coimbra possue exemplares da quinta de Foja e Alemtejo; e eu tenho um casal apanhado em Abrantes, no Ribatejo. 145 — NISAETUS FASCIATUS (Vieill.) Nos jardins do Palácio de Crystal do Porto havia duas bonitas aguias vivas d'esta especie, vindas da Serra do Marão e offerecidas pelo Visconde de Villar Allen. No Museu de Coimbra ha quatro exemplares e egual numero no de Lisboa. | 146 — ASTUR PALUMBARIUS (Linn.) De Evora mandaram para o Museu de Lisboa um unico exemplar d'esta especie. 147 -— AccIPITER NISUS (Linn.) Nome vulgar — Gafanhoto, Gavião, Porto. É vulgar e sedentario no norte de Portugal. Recebi ovos d'esta especie vindos do Candal, arredores do Porto, e de Castello de Paiva. 148 — MILVUS ICTINUS (Savigny) Nome vulgar — Papa pintos, Ancora; Minhoto, Va- lença; Milhano, Milhafre de rabo de bacalhau, Abrantes. Esta especie é commum em todo o paiz e especialmente no sul. É vulgar nas margens do Tejo, mas raras vezes W. C. TAIT: AVES DE PORTUGAL ERRO) se encontra nos arrabaldes mais proximos do Porto, onde em vez d'ella se encontra o Buteo vulgaris. 149 — MiLvus MIGRANS (Bodd.) O Milhano preto, que na aza se distingue do Milhano vermelho, foi visto por mim, a 5 de abril de 1884, em Beja (Alemtejo), e outra vez a 7 do mesmo mez no Guadiana. No Museu de Lisboa existe um exemplar do Tejo; e pro- vavelmente não é pouco vulgar no sul de Portugal. 150 — ELANUS CARULEUS (Desf.) Ha dois exemplares do Milhano de aza preta no Museu de Lisboa, mandados de Salvaterra. O dr. Carvalho es- creve-me dizendo que em janeiro mandaram um de Mon- targil (Alemtejo) para o Museu de Coimbra e outro vindo da mesma localidade a-12 de julho. Perto de Tuy, cidade da Galliza, vi um casal, que creio ser d'estas aves. 151 — PERNIS APIVORUS (Linn.) O dr. Roza de Carvalho communica-me que esta es- pecie se achava antigamente representada no Museu de Coimbra, o qual já não possue exemplar. , 1 À 152 — FaLco PEREGRINUS, Tunstall. Meu irmão Alfredo caçou um em Estarreja, no inverno de 1870, quando ia em perseguição de um Melro, que se refugiou n'uma moita de espinheiros. No Museu de Lisboa ha quatro exemplares e em Coimbra ha dois do Alemtejo. 153 — FaLco SUBBUTEO, (Linn.) Nome vulgar — Falcão tagarote, Museu de Coimbra. D'esta especie tenho visto exemplares caçados em Leça de Palmeira, perto do Porto, e em Alpiarça (Santarem). O Museu de Coimbra possue muitos exemplares obtidos nos arredores, onde, segundo o dr. Carvalho, é vulgar du- rante o verão. 120 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES 154 — F ALCO ESALON (Tunstall) Obtido em Portugal, vi um d'estes falcões no Porto ; e os museus de Coimbra e Lisos possuem varios exem- plares. 155 — FALCO TINNUNCULUS (Linn.) Nome vulgar — Gavião, Melres e Arcos de Val de Vez; Milhafre, Gafanhoto, Porto; Pilhafre, Aveiro; poi reiro, Penafiel e Berlengas; macio Alemtejo e Al- garve. E esta a mais vulgar das aves de rapina, e é vulgar em todo Portugal, sendo os velhos castellos, pedreiras e ro- chedos os seus logares favoritos para fazer ninho. Faz grande cacada ás sardoniscas. O Falco cenchris encontra-se n'este paiz com toda a provabilidade. Em abril vi em baixo um bando de pe- quenos falcões que muito me pareceram pertencer a esta especie. Por muito tempo pairaram perto do castello de Beja. 156 — PANDION HALIAETUS (Linn.) Nome vulgar — Mujeiro, Melres; Aguia pesqueira, Aurifristo, Museu de Coimbra. Um barqueiro de Melres contou-me que uma grande ave de rapina, que eu suppunha dever ser a Aguia marinha, só raras vezes apparece no rio Douro e apanha as mugens, e d'ahi prové m o seu nome de Mugeiro. Um amigo meu contou-me que, viajando uma occasião em caminho de ferro, a 20 de fevereiro de 1883, ao passar entre as marinhas de Aveiro e Estarreja, viu levantar-se uma Aguia levando nas garras um grande peixe e depois “pousou na margem da ria. Quando o comboio se appro- ximou, a Aguia tentou levantar-se, mas o peixe era tão pesado que ella mal podia arrastal-o. Pela sua descripção julgo que era uma Aguia marinha. No Museu de Lisboa ha um exemplar da lagôa de Albufeira. W. C. TAIT: AVES DE PORTUGAL al 157 — PHALACROCORAX CARBO (Linn.) Nome vulgar — Corvo marinho, Portugal. Esta especie de Corvo marinho é muito vulgar de in- verno na costa maritima. Os penedos de Leixões, perto do Porto, costumavam estar ás vezes cobertos d'elles, antes da construcção do porto de Leixões sobre estas pedras; nunca vi esta ave nos mezes de verão. Apparecem geral- mente desde o meado de outubro. Não faz ninho nas Ber- lengas no fim de maio, nem nas ilhas de Cies, bahia de Vigo, em junho, emquanto que a outra especie, Phala- crocoras graculus, é muito vulgar n'essas occasiões e por isso considero o Corvo marinho como sendo unica- mente um visitante de inverno. 158 — PHALACROCORAX GALLICUS (Linn.) Nome vulgar — Corvo marinho, Galheta, Peniche. Encontrei muitos d'estes corvos a fazer ninho nas ilhas Berlengas, no fim de maio, e tambem alguns casaes, nas ilhas de Cies, e bahia de Vigo em junho. N'um dos ninhos havia dois filhos, que faziam muita differença em tamanho e edade. Os paes precisavam de ter bastantes mantimentos para proverem ás necessidades d'essas aves tão vorazes. 159 — SULA BASSANA (Linn.) Nome vulgar — Alcatraz, Aveiro; Mascato, Ancora, Vianna, Porto e Galliza; Facão, Valbom, pescadores, Porto; Ganso patola, Museu de Coimbra. O) Mascato é um visitante de outomno e inverno; chega em agosto em pequeno numero, mas a maior porção não vem senão antes de outubro. Alguns ficam até março. 160 -- ARDEA CINEREA, Linn. Nome vulgar — Garça. A Garça commum chega algumas vezes muito cedo, nos fins de agosto e demora-se até meados de fevereiro. 1d ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES E commum nas margens da ria entre Ovar e Aveiro, assim como em Esmoriz. Póde tambem observar-se de vez em. quando na barra do Douro, mas não sei se faz ninho no paiz. É muito procurada pelos caçadores por ser considerada como boa para comer; a sua gordura tem grande reputa- ção na cura do rheumatismo. 161 — ARDEA PURPUREA, Linn. Nome vulgar — Garça. Os museus de Lisboa e de Coimbra possuem exem- plares desta Garça; segundo informações do dr. Roza de Carvalho, ella faz ninho nas vallas de Foja. 162 — ARDEA GARZETTA, Linn. Nome vulgar— Garça ribeirinha, Portimão; Garceta, Faro; Chisco, Olhão. O Museu de Lisboa possue exemplares desta especie, provenientes do Ribatejo e outros do Algarve, em cuja costa encontrei esta ave em abundancia. À pequena distancia de Portimão ha uma pequena ilhota formada por um rochedo, arredondado e inaccessi- vel, constituido de fosseis marinhos e coberto de uma pe- quena vegetação, no qual esta Garça faz ninho. Era muito interessante vêr estas aves levantarem vôo, parecendo uma nuvem branca, à approximação do nosso bote. Não tenho conhecimento de outro logar do paiz onde estas aves façam ninho. ( Continua ). E Ee Ada O LABORATORIO MARITIMO DE LEÇA DA PALMEIRA POR AUGUSTO NOBRE Desde 1886 que foi meu intento a installação de um laboratorio ma- ritimo nas proximidades do Porto e só difficuldades invenciveis me impossibilitaram de o realisar ha mais tempo em condições de poder ser utilisado pelos que estudam. No artigo que então publiquei (1) ficou evidenciada a importancia d'estes laboratorios, não só como base indis- pensavel para os estudos de sciencias naturaes como das industrias que d'ellas derivam. Como é sabido, as sciencias naluraes não lograram attingir ainda entre nós o grau de avanço com que caminham em outros paizes, de- vido sem duvida à insufficiencia de preparação com que os estudantes deixam as nossas escólas superiores, d'onde geralmente sahem aborre- cendo principalmente a Zoologia por causa dos processos seguidos no ensino, reduzidos quasi exclusivamente à fixação pela memoria de factos que só a observação directa pôde fazer conhecer. Todo o mal provém de cima, porque infelizmente ainda não foi com- prehendido que é inadiavel a reforma do processo de ensino a que são obrigados os professores. Como diz um notavel naturalista extrangeiro, «é quasi uma banali- dade repetir hoje, que as sciencias naturaes devem ser ensinadas na natureza». Diz mais ainda esse professor, que se poderiam supprimir com vantagem alguns mezes de curso, substituindo-os por excursões ou pela assistencia em um laboratorio. Para confirmar isto direi apenas que comigo se deu o facto de, o primeira vez que dissequei em um labo- ratorio extrangeiro a ecrevisse a ficar conhecendo melhor do que du- rante os longos dias que levou o seu estudo na escóla portugueza que frequentei, pelo processo de decorar o que a este respeito dizia o livro de Lanessan auxiliado pelo classico livro de Huxley, ofque bem depressa me passou. (1) As estações 300logicas (in Boletim da socrdade de geographia de Lisboa, 6.º serie, n.º 7, 1886). Ann. de Sc. Nat., Vol, HI, abril, 1896, 124 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Não me consta que nas nossas escólas se formasse um naturalista ou se criasse uma vocação; não conheço exemplo. E se comigo se deu o caso citado, que por certo não é unico, como se poderá esperar que de aborrecidos nascam vocações ou pelo menos auxiliares de propa- ganda? De nada valem porém, ainda hoje, as tentativas e os esforços de pro- fessores illustrados sem o auxilio do governo. Recordo-me com vergonha da scena passada entre mim e o fallecido decano da Faculdade das Sciencias de Paris, quando a elle me apresentei pedindo auctorisação para frequentar os laboratorios da Faculdade, tal foi o seu espanto e o sorriso de dois professores presentes ao declarar- lhes que nas nossas escólas não havia ainda trabalhos praticos de Zoolo- gia. As nossas escolas de sciencias naturaes eram para elles equiva- lentes aos estabelecimentos scientificos e secundarios da Argelia... Foi por isto que em breve me passei de todo para os laboratorios do Museu, escólas livres, onde o ensino constitue um prazer e o acolhimento é o mais sympathico e benevolo possivel. Convem dizer, para ultima prova, que na Faculdade os trabalhos praticos são obrigatorios emquanto que as lições oraes são livres. Para alguma coisa em sciencia e a serio se fazer é, primeiro que tudo, indispensavel estar ao facto do que lá fóra se vae passando para não se estar a repetir como novo o que já é bem conhecido. E como os livros classicos tarde por vezes nos trazem os factos adquiridos pela sciencia necessario se torna recorrer às revistas scientificas, onde, pela maior parte, taes factos se vão archivando à medida que são des- cobertos. A fundação de laboratorios maritimos é outra condição indispensa- vel, para que alguma coisa regularmente se possa conseguir. Foi isto o que tentei agora, criando uma installação modesta, como modesto teria de ser, e o foram muitas no extrangeiro que actualmente occupam logares proeminentes entre estabelecimentos scientificos con- generes. A isto porém não aspiramos nós. A principio e provisoriamente installado na Foz, teve de ser mu- dado, perdidas as esperanças da obtenção de um pequeno edificio ao abandono e em ruina. Coisas officiaes, dificuldades sem fim. Quando em 1886 escrevi para o Boletim da sociedade de geographia o pequeno artigo sobre as estações zoologicas, era a Foz o local que eu tinha escolhido. Depois porém que se construiu o porto de Leixões esta região tornou-se superior como já tem sido constatado. A installação actual sujeita à mais restricta economia tinha de apro- A. NOBRE: O LABOR. MARITIMO DE LEÇA DA PALMEIRA 125 veitar-se do existente, como aconteceu na fundação de muitos outros laboratorios maritimos. Koi pois, à falta de outra em condições melhores, escolhida uma casa situada em Leça da Palmeira, em frente do mólhe do norte do Porto de Leixões e perto do porto de serviço, o que facilita o embarque e de- sembarque do material necessario para as explorações. Do andar infe- rior que existe nas trazeiras da casa e que faz frente para o Porto de Leixões, foi só aproveitada uma sala onde está o deposito de agua sal- gada e os maiores aquarios construidos de granito e vidros espessos. A capacidade de quatro d'estes aquarios regula por 200 litros cada um. Os vidros teem 92 X 43 em. Estes aquarios são alimentados por agua salgada que ao sahir do deposito atravessa um filtro consliluido de esponjas. É por esta sala que se sobe para o andar superior que tem sahida para a rua de Fu- zelhas. Neste andar ha quatro salas e outros tantos gabinetes. Nas duas ' salas das trazeiras estão installados os aquarios. Na sala da direita en- contra-se ao centro uma comprida meza, em etagére, comportando dezeseis aquarios e bocaes alimentados por agua salgada cuja sahida é regulada por torneiras. Esta agua vem de um deposito collocado n'um gabinete interior e que é para elle elevada do andar inferior. Contra a parede da direita ha uma outra meza a todo o cumprimento da sala onde estão collocados seis aquarios de differentes dimensões. Junto a uma das janellas da mesma sala encontra-se uma pequena meza desti- nada à observação dos animaes contidos nos aquarios quando isso se torna necessario. Esta sala é reservada principalmente aos estudos de embryologia e dos animaes vivos. Na sala da esquerda, encontra-se em toda a largura uma outra meza que serve para os trabalhos de dis- secção. Contra uma das janellas estã outra meza de ardosia destinada à separação dos exemplares recolhidos nas explorações. As mezas de ardosia teem nas suas margens uns sulcos que servem para o escoa- mento da agua. Junto à outra janella encontra-se uma pequena meza para desenho. Nos dois gabinetes dºesta sala está installado o material de explora- ção, dragas, camaroeiros, saccos de diflerentes dimensões, sondas, etc, Das duas salas que fazem face à rua de Fuzelhas uma d'ellas é des- tinada ao laboratorio de histologia e de observação microscopica pela sua vantajosa situação quasi voltada ao norte. É nesta sala que estão os reagentes chimicos e vidraria que o laboratorio possue actualmente, No gabinete d'esta sala está installada a camara photographica com o competente material. A outra sala da direita será reservada brevemente ainda para tra- balhos de dissecção, bibliotheca e arrecadação das collecções reunidas na estação. Os trabalhadores deste laboratorio teem ao seu dispôr a minha pe- 126 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES quena bibliotheca scientifica e as revistas que trocam com os Anndes de sciencias naturaes, que ficam sendo o jornal dos trabalhos do labora- torio, e as collecções de zoologia que possuo, das quaes a parte relativa aos invertebrados maritimos comprehende uma collecção de perto de mil exemplares, da Europa, devidamente classificados taes como, hydro- zoarios, echinodermes, annelidios, crustaceos, molluscos e bryosoarios. Dos invertebrados da região ha já algum material recolhido que será opportunamente estudado. O material de dissecção compõe-se do indispensavel a estes estudos assim como o de histologia, que comprehende um microtomo Dumaige, grande modelo, dando córtes em série, uma pinça de tres eixos e placa aquecedora do mesmo constructor. A maior dificuldade que existe actualmente é a obtenção da agua salgada para o laboratorio porque a sua installação demanda uma des- peza excessiva. Como porém não haverá trabalhadores permanentes durante um anno, mas sim durante um periodo mais ou menos curto a despeza a fazer diariamente ou mensalmente com a agua necessaria para os trabalhos é por assim dizer insignificante pela proximidade a que esta o mar. Não deixaremos de repelir e de reconhecer que se tracta de uma installação modesta, uma tentativa, que ainda assim póde prestar bons serviços se os naturalistas della se quizerem utilisar. Um pequeno bote completa o material do laboratorio. O local é excellente para as investigações faunisticas. O porto de Leixões permitte explorações com todo o tempo, o que não succede em outros logares, como por exemplo a bahia de Setubal, onde os salcedos ou golpes de vento especiaes pôem a embarcação em constante perigo, n'um dos logares mais interessantes como é o das immedia- ções da Arrabida. O litoral circumvisinho, na extensão de uns seis kilometros, é quasi coberto de rochedos, onde se vê uma fauna abundante e variada; os pescadores de Matozinhos, villa separada de Leça apenas pelo pequeno rio deste nome, empregam diariamente os seus apparelhos de pesca, sendo as redes de arrasto um auxiliar de valor para os naturalistas. Isto pelo que diz respeito à fauna litoral. Emquanto à fauna profunda, ha dois meios de se obter os exemplares, ou assislir durante a pri- mavera à chegada dos pescadores do alto, da pescada, que recolhem nas suas redes exemplares raros, ou acompanhar, da Foz, os trabalhos de pesca nos magnificos vapores de aço, o Hercules e o Galgo, para o que os seus proprietarios os srs. C. Coverley & C.2 facilmente permittem aos naturalistas tão interessantes excursões. As suas redes recolhem, espe- cialmente durante a pesca ao largo, no profundo, exemplares raris- simos e impossiveis de obter por meios faceis. A curiosa esponja Asko- nema setubalense é um d'esses preciosos exemplares. 4 P- - 7 UR e O que dissemos da fauna maritima egualmente podemos afirmar pelo que toca à fauna terrestre e de agua doce, assim como à flora, tanto marinha como de agua doce e Lerrestre. A região é rica em pe- quenas correntes de agua e o terreno offerece todas as modelações pos- siveis desde o litoral até ao interior. “Relativamente ao estudo de pescarias bastará frequentar-se a praia de Matosinhos para se obter uma idéa segura do seu valor. Ella exerce-se ahi desde a pesca litoral à pesca de alto, com os apparelhos fixos ou volantes. Aos naturalistas que não conheçam a região convem dizer que Leça fica a uma hora do Porto, e a elle se acha ligada por tres vias ferreas e à Foz do Douro, da qual dista tres kilometros, por duas cujo trajecto se faz em dez ou vinte minutos conforme a linha que se toma. No proximo numero dos Annaes começarão a ser impressos os tra- balhos que mais interessam a região, um dos quaes, o estudo dos ventos, correntes e marés, elaborado pelo pessoal da fiscalisação das obras do porto de Leixões. A este seguir-se-hão outros estudos faunisticos e sobre a industria das pescas. NOTAS Para que o meu silencio não seja tomado à conta de conformação fica feito o seguinte aviso: desde que o sr. José Maria de Mello de Mattos, engenheiro chefe da secção hydraulica de Aveiro, em contra- dicção com as suas proprias idéas «perdeu a frieza que é o característico de todo o problema scientificamente tractado» (1) e fugiu do campo scien- tifico para a difíamação que era afinal, pelo que se vê, o seu primitivo intento, não voltarei a responder às suas deturpações e insidias inju- riosas, que nem honram quem as subscreve nem o jornal scientifico em que se publicam; e como eu para ninguem, note-se bem, abriria uma tal excepção, retiro-me da discussão, como já tinha dito, conven- cido de que me não deslustro por tão formal resolução. As provas da minha defeza ficaram bem evidenciadas e claras nos meus precedentes artigos sobre tão enfadonha questão. Fica pois livre o campo para que o sr. Mello de Mattos continue nas suas myslificações em que já ninguem cré, para a diffamação que não me toca e ameaças que não temo. Aveusto NoBRE. 6 de abril de 1896. (1) Laboratorio maritimo de Averro. p. 18, 1. 14. Y Ann. de Se. Nat., vol. II, abril, 1896. ESBOÇO D'UM CALENDARIO DA FLORA DOS ARREDORES DO PORTO POR EDWIN J. JOHNSTON (Continuado de pag. 38) AGOSTO Dianthus lusitanicus, Brot. Hab. — Ao sul de Ponte Ferreira, nas fendas dos schistos, perto das margens do rio Ferreira. Rara. Oxalis Martiana, Zucc. Hab. -— Nos atalhos proximos de Valladares e da Ma- gdalena, e em Entre Quintas. Dory cnopsis Gerardi, Boiss. Hab. — Ao poente de Valladares, nos tojaes; ao sul da Magdalena, nas margens do caminho de ferro; e nos tojaes ao sul do Castello de Queijo. Myrtus communis, L. (Murta). Hab. — Nos tojaes ao norte da Granja; na serra de Vallongo, ao nascente de S. Pedro da Cova; e nas mar- gens do rio Douro, nas proximidades de Avintes e Crestuma. Peplis Portula, L.. Hab. —S. Clemente, nas vallas nas margens da estrada de Pedras Rubras a Mattozinhos. Isnardia palustris, L. Hab, —Valladares, Santo André de Canidello, Matto- zinhos, e Boa Nova, nos panianos. Ann. de Se. Nat., vol. II, julho, 1896. E) 130 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Foeniculum officinale, All. (Funcho.) Hab. —Lavadores, S. Gens, Leça da Palmeira, e outras localidades, nas fendas dos muros e dos rochedos. Peucedanum parisiense, D. €C. Hab. — Nos lameiros e pantanos, e nas margens dos ribeiros, em Valladares, S. Gens, Mattozinhos, Santa Cruz do Bispo, e Leca do Balio. Angelica sylvestris, L. Hab. —S. Gens, Guifões, Valladares, e outras locali- dades, nas margens dos ribeiros. Succisa pinnatifida, Lge. Hab. — Nas serras de Vallongo e Santa Justa. Abun- dante. Eupatorium cannabinum, L. Hab. — S. Gens, Leça do Balio, Perafita, Valladares, e outras localidades, nas margens dos ribeiros. Erigeron canadensis, L. Hab. — Ramalde, Valladares, e outras localidades, nas margens das estradas, e nos campos. Helichryson serotinum, Boiss. Hab. — Nas areias do littoral, tanto norte como sul do rio Douro. Artemisia crithmifolia, L. Hab. — Boa Nova, ao sul de Lavadores, e Espinho, nas areias do littoral. Lappa minor, D. €. Hab. — Nas margens das estradas. Plantas avulsas ou pequenos grupos, em Leca da Palmeira, e entre Granja e Valladares. Rara. - JOHNSTON: FLORA Dus ARREDORES DO PORTO MBM Xanthium strumarium, L.. Hab. — Ao sul de Lavadores, e ao poente de Valladares, nas proximidades da praia. Odontites tenuifolia, Don. Hab. — Serra de Vallongo, e nos montes, entre a mesma e a estrada de S. Cosme a S. Pedro da Cova. Lamium amplexicaule, L. Hab. — Nos muros e em terras seccas. Plantas avulsas em Villa Nova de Gaya, Valladares, e Villarinha. Deve estar em flor em outros mezes, mas faltam-me as respe- ctivas observações. Beta maritima, L. Hab. — Voz, Carreiros. Triglochin palustre, L. Hab. — Em terras pantanosas, ao norte do Senhor da Pedra, e nas margens do Douro. Tambem está em flor em maio (IL, p. 213), mas não tenho observações dos mezes de junho e julho. Cyperus flavescens, L. Hab. — Nos lameiros, em Boa Nova; nas proximidades de Santa Cruz do Bispo, e em Valladares. Cyperus esculentus, L. Hab. —NValladares (perto da estação), e ao poente da - mesma, nos campos cultivados. Setaria glauca, P. B. Hab. — Nos campos humidos, entre Nevogilde e Villa- rinha, em Santa Cruz do Bispo, Boa Nova, Valladares, e outras localidades. Echinochloa Grus galli, P. B. Hab. — O mesmo que a Setaria glauca. rea ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Digitaria sanguinalis, Scop. Hab. — O mesmo que as duas ultimas. Cynodon dactylon, Pers. Hab. — Campos e terras seccas, principalmente nas proximidades do mar, desde Perafita até Boa Nova, e desde Valladares até o Senhor da Pedra. Ao mez de julho temos que acerescentar : Andryala arenaria, Bss., Reut. Hab. — Na Arrabida (margens do Douro) e nos rochedos ao norte da ponte D. Luiz (taboleiro inferior). Continuam em flor no mez de agosto: Circaea lutetiana, L. Scutelaria galericulata, L. Crithmum marctimum, L. | Lycopus europaeus, L. Margotia gummifera, Lge.| Mentha pulegium, L. Xanthium spinosum, L. Polygonum marctimum, L. Solidago Virga aurea, L. | Polygonum Hydropiper, L. Pulicaria dysenterica, Salsola Kali, L. Gártn. Euphorbia Peplis, L. Conyza ambigua, D. E. Leucojum autumnale, L. Erythraea scilloides,Chaub. | Pancratium maritimum, L. Gentiana Pneumonanthe, L.| Alisma Plantago, L. Utricularia vulgaris, L. Alisma ranunculoides, L. Veronica scutellata, L. (desde maio). Ballota nigra, L. SETEMBRO Succisa pratensis? Moench. Hab. — Ao sul de S. Gens, n'uns arrelvados ao poente do caminho de ferro. — Planta de uns 30 ou 40 centimetros de altura. Tem o aspecto da S. pinnalifida. - JOHNSTON: FLORA DOS ARREDORES DO PORTO o) Inula viscosa, Ail. Hab. — Nas proximidades do caminho de ferro, em Granja, Valladares, e na Magdalena. Bidens tripartita, L. Hab. — Nas margens dos ribeiros, em Valladares (abun- dante), e em Guifões, nos campos (rara). Serratula Seoanei, Wk. Hab. — Nos arrelvados e pinhaes humidos, em Alfena (poente), S. Gens, e Perafita. Calluna vulgaris, Salisb. (Urze.) Hab. — Nos montes e em terra do matto. Abundante. Mentha aquatica, L. Hab. — Nos lameiros, no Senhor da Pedra, e ao sul de Santo André do Canidello. Spiranthes autumnalis, Rich. Hab.— Guarda e Boa Nova, nos arrelvados seccos, nas proximidades do mar. Plantas avulsas ao nascente do Castello do Queijo. Scilla autumnalis, L. - Hab.— Boa Nova e Perafita, em terras seccas nas pro- ximidades do mar. Urginea Scilla, Steinh. (Cebola albarãa.) Hab. — Serra de Santa Justa, entre o Logar do Mó e o Chão do Cavallo Morto. Merendera montana, Ige. Hab. —S. Gens, Santa Cruz do Bispo, Guifões, Leça da Palmeira, Valladares, e outras localidades, nos pinhaes, montes e outeiros. Asparagus aphyllus? L. Hab. — Lavadores, Mattozinhos, Boa Nova e Perafita, em terras seccas, nos muros, e nas fendas dos rochedos, nas proximidades do mar. Ed 134. ANNAÉS DE SCIENCIAS NATURAES Panicum repens, L.. Hab. — Boa Nova e outras localidades, nuas margens dos campos, e em terras incultas. Phragmites communis, Trin. (Caniço d'agua.) Hab. — Nas margens do rio Leça, ao nascente de Leca da Palmeira. Continuam em flor em setembro : Peucedanum parisiense, Gentiana Pneumonanthe,L. ee: Odontites tenuifolia, Don. Angelica sylvestris, L. Polygonum Hydropiper, IL. “Succisa pinnalifida, Lge. Leucojum autumnale, L. OUTUBRO Daboecia polifolia, Don. Hab. —NVeja-se o calendario de marco, e a lista das plantas que continuam em flor em junho. Crocus serotinus, Salisb. (Acajrão.) Hab. — Nos outeiros e pinhaes humidos, em S. Gens, Guifões, Santa Cruz do Bispo, Leça da Palmeira, proxi- midade de Moreira, ao sul de Ponte Ferreira (margens do rio Ferreira), e outras localidades. Arisarum vulgare, Kth. (Candeias.) Hab. — Nas sebes e nos campos cultivados, em Ra- malde, Santa Cruz do Bispo, Leca da Palmeira, e outras localidades. Continuam em flor em outubro : Peucedanum parisiense,| Succisa pinnatiífida, Lge. D:/€: Serratula Seoanei, Wk. Succisa pratensis? Moench.! Calluna vulgaris, Salish. JOHNSTON: FLORA DOS ARREDORES DO PORTO 135 Erica cinerea (desde junho.) | Daphne Gridimym, E. (desde Erica ciliaris (desde junho.) junho.) Gentiana Pneumonanthe,L. | Spiranthes autumnalis,Rich. Utricularia vulgaris, L.| Merendera montana, Lge. (desde junho.) Cyperus flavescens, L. Polygonum Hydropiper, L. NOVEMBRO Teesdalia nudicaulis, R. Br. Hab. — (Veja-se o calendario de janeiro.) Oxalis purpurea, L. Hab. — (Veja-se o calendario de janeiro.) Hedera Helix, L. Hab. — Muros, rochedos, e troncos das arvores. Abun- dante. Succisa pratensis, Moench. Hab. — Alfena, ao poente, nos arrelvados. Cotula coronopifolia, L. Hab. —LVeja-se o calendario de abril.) Calendula arvensis, L. (Herva vaqueira.) Hab. —(Veja-se o calendario de janeiro.) Arbutus Unedo, 1. (Medronheiro.) Hab. — Alfena, S. Pedro da Cova, e nas margens do rio Douro, ao nascente de Crestuma. Mercurialis annua, L. (Mercurial.) Hab. — Nos campos, em Nevogilde, ao sul de S. Gens, Ramalde, Leça da Palmeira, e outras localidades. 136 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Ruscus aculeatus, L. ((Gilbarbeira.) Hab. — Nos bosques de carvalhos, em Guilões, e outras localidades. Ophioglossum lusitanicum, L. Hab. — (Veja-se o calendario de fevereiro.) Continuam em flor em novembro : Crocus serotimus, Salisb. Arisarum oulgare, Kth. Merendera montana, Lge. DEZEMBRO N'este mez só temos a notar que continuam em flor: Teesdalia medicautis, R.Br. | Calendula arvensis, L. Oxalis purpurea, L.. Ophioglossum lusitanicun, Cotula coronopifolia, L. | L. (em fructificação.) IEsmendas Sedum altissimum, Poir. (I, 132.) Deve ser S. elegans, Lej. O verdadeiro ;S. altissimum foi encontrado depois pelo sr. Goncalo Sampaio, na foz do rio Souza. É uma planta da altura de uns 50 centimetros. Linaria lusitanica, Hffe. et Link. (1, 184.) Deve ser L. supina, Dest. Calamagrostis littorea, D. C. (II, 32.) A confrontação de exemplares colhidos na Granja com outros em mais perfeito estado, que encontrei nas margens do rio Leca, em se- tembro de 1895, convenceu-me que não é senão a Phragmites com- munis. Trin. AVES DE PORTUGAL (Continuado de pag. 122) 168 — ARDEA BUBULCUS, Audoin Nome vulgar — Garciote, Garça boleira, Esmoriz; Garça da Barberia, Alpiarca. “Esta especie, que se encontra em Portugal durante a primavera, onde provavelmente cria, é conhecida pelo nome vulgar de Garça boieira, em razão de acompanhar o gado emquanto este pasta nos campos. Na primavera de 1880 recebi de Alpiarça, nas margens do Tejo, perto de Santarem, um exemplar que tinha sido apanhado sobre o dorso de um boi, onde estas aves cos- tumam pousar para apanhar os parasitas. Os museus de Coimbra e de Lisboa possuem exemplares d'esta especie. Supponho que estas Garças são communs nas margens do Tejo. 7 Em Alpiarça, segundo as informações que tenho, costu- mam andar aos bandos, e não são muito bravas. 164 — ARDEA RALLOIDES, Scop. Nome vulgar — Papa ratos, Museu de Coimbra. Os museus de Coimbra e de Lisboa possuem exem- plares d'esta especie, recolhidos em Coruche e em Evora. Em 14 de maio de 1882 observei tres destas aves na margem da lagoa de Esmoriz, com o binoculo que levava, na occasião em que a atravessava n'um bote. Creio, com todas as probabilidades, que esta especie só nos visita no Ann, de Sc. Nat., vol. II, julho, 1896, 138 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES verão, porque nunca a encontrei nas marinhas durante as minhas caçadas no outomno ou no inverno. 165 — ARDEA MINUTA, (Linn.) Nome vulgar — Garçoto, Ovar, Estarreja e Angeja; Touro gallego, Vagos, Aveiro; Garcenho, Museu de Coimbra. O Garçoto é abundante nas marinhas dos arredores de Ovar e Estarreja e em outras localidades analogas, onde apparece no verão. Faz ninho nos canniçaes altos e por cima do nivel da agua. O ninho é forrado de folhas de canniço ou com junco, onde põe quatro ou seis ovos bran- cos. Quando esta ave se levanta no vôo, distingue-se bem a côr de nankin do corpo e do dorso das azas. Esta ave desapparece com a approximação do inverno; todavia já vi um apanhado perto do Porto, muito tarde, a 20 de novembro. A 16 de maio de 1882 foi apanhado vivo um exemplar d'esta especie, n'um quarto escuro de uma casa na barra do Douro. É de crêr que emigrasse durante a noite, e sur- prehendido pela luz do dia se recolhesse a um logar escuro, que succedeu ser o quarto d'aquella casa. 166 — BorAURUS STELLARIS, (Linb.) Nome vulgar — Ronca, Touro-paúl, Estarreja; Abe- touro, Museu de Coimbra. Supponho que o Abetouro se encontra todo o anno em Portugal. Tenho-o encontrado muitas vezes nas margens da ria, perto de Ovar e Estarreja, durante a caça das narcejas nos mezes de inverno; mas apezar do dr. Rosa de Carvalho me informar que esta especie faz ninho nas vallas de Foja, perto de Coimbra, e o povo costumar dizer que elle faz ninho nas vallas, entre os altos canniços, nunca me foi possivel encontrar-lhe o ninho. É provavel que muitos cheguem do norte no fim do outomno, porque tenho visto em Leça da Palmeira, n'aquella W. GC. TAIT; AVES DE PORTUGAL 139 estação, aves que supponho serem abetouros, pousadas nos campos junto da ria e durante a passagem d'estes. Em uma caçada que fiz com um amigo meu ás nar- cejas no inverno de 1873, encontrámos um bando de abe- touros, que levantámos um a um; contámos onze, matámos oito e encontrámos sete d'elles. Isto suecedeu no ardor da caçada, e desde então para cá poupei sempre qualquer Abetouro que encontrasse. São aves de carne muito tenra, e com um tiro fraco de chumbo miudo facilmente se der- ruba. 167 — Ciconta ALBA, Bechst Nome vulgar — Cegonha. A Cegonha branca encontra-se em Portugal quasi todo o auno, ausentando-se apenas durante um pequeno espaço de tempo no inverno, sendo uma das primeiras aves que chegam, porque tenho visto algumas desde janeiro nas visinhanças de Abrantes. E commum no valle do Tejo, no alto Douro e no Alemtejo, mas nunca a vi perto do Porto. Faz ninho nas torres das egrejas e nas arvores grandes. Perto de Coimbra costuma ser visto um casal a criar num choupo todos os annos. O povo costuma, e com razão, proteger esta ave. 168 — CiconIA NIGRA, (Linn.) Nome vulgar -— Cegonha. A Cegonha negra é mais rara que a especie precedente. O museu de Lisboa possue um exemplar obtido perto de Evora, e o Museu de Coimbra possue varios exemplares do Alemtejo, onde a especie cria. O dr. Hans Gadow de Cambridge communicou-me ter visto um exemplar na garganta do Pulo do Lobo, no Guadiana. 169 — PLATALEA LEUCORODIA, Linn. Nome vulgar — Colhereiro. O Colhereiro apparece em Portugal no inverno; tem 140 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES sido algumas vezes apanhado ou visto na barra do Douro, na lagoa de Esmoriz e na ria de Aveiro. 170 — PLEGADIS FALCINELLUS, Linn. Nome vulgar — Maçarico preto. Esta especie é bem conhecida em Esmoriz, onde se tem visto chegar desde 25 de julho até fins de setembro, mas de passagem. Possuo um exemplar, que foi morto na ponte Tavares, Leça da Palmeira, em 15 de setembro de 1894. 171 — PHaNICOPTERUS ROSEUS, Pall. O unico exemplar que eu conheço, apanhado em Por- tugal, existe no Museu de Coimbra, obtido ha muitos annos em Estarreja. Esta especie é vulgar nas salinas do rio Guadalquivir, no sul de Hespanha. 172 — ANSER CINEREUS, Meyer Nome vulgar — Ganso bravo. O Ganso bravo encontra-se em Portugal em grandes bandos, durante o inverno, nas extensas lezirias das mar- gens do Tejo e n'outros logares semelhantes. Possuo um exemplar apanhado em Esmoriz no inverno de 1881-82. | 173 — ANSER SERGETUM, (Gimel.) Nome vulgar — Ganso bravo. Esta especie frequenta as mesmas localidades que a especie precedente, encontrando-se tambem em Portugal duraute o inverno. 174 — BERNICLA BRENTA, (Pall.) Nome vulgar — Ganso bravo. Esta especie é egualmente um visitante de inverno, mas parece que é mais rara que as especies precedentes. Possuo um exemplar caçado perto de Vianna, nos areaes W. CG. TAIT: AVES DE PORTUGAL 144 do rio Lima, e no Museu de Coimbra existe outro. Em 28 de dezembro de 1884 foi morto um na barra do Douro e dois outros no inverno de 1870. Uma occasião vi um casal voando a leste do Porto, a grande altura e para os lados do rio, e com o meu bino- culo de campo pude distinguir perfeitamente as manchas brancas do pescoço e a plumagem escura do resto do corpo. Estamos provavelmente no limite sul das viagens d'esta ave. Vis — Cyenus, sp. inc. Nome vulgar -— Cysne bravo. O Cysne bravo raras vezes apparece no paiz, e não posso dizer com certeza qual é a especie; provavelmente é a Cygnus musicus. - Téem sido observados no Douro, e um que frequentou a lagoa de Esmoriz por bastante tempo no inverno, tor- nou-se bem conhecido dos caçadores das visinhancças, não tendo receio da sua perseguição; mas bem depressa apren- deu a ser cauteloso e a conservar-se fóra do alcance do chumbo das espingardas, pelo que resolveram atirar-lhe á balla; o negocio tornou-se então serio e elle mudou-se para outra estação. 176 — PADORNA CORNUTA, (S. G. Gmelin) Esta especie apparece regularmente, durante o inverno, na ria, entre Ovar e Aveiro. Os cacadores de Murtoza caçam alguns, que mandam para o mercado do Porto. 177 — ANAS BOSCAS, Linn. Nome vulgar — Lavanco, Esmoriz, Ovar, Estarreja, Aveiro; Pato real, Valença, Angeja; Adem, Museu de Coimbra. Este pato é excellente para comer, e julga-se que o pato manso é derivado d'esta especie. Tenho-o observado durante todo o anno em Portugal, e já encontrei sobre a terra, entre alguns juncos, em Ovar, 142 ANNAES DE SGIENCIAS NATURAES dois ninhos com cerca de doze ovos em cada um, apa- nhando a femea de um d'elles para a identificação. 178 — ANAS ANGUSTIROSTRIS, Ménétr. Nome vulgar — Pardilheira, Museu de Lisboa. O Museu de Lisboa possue dois exemplares d'esta es- pecie, que não póde ser muito rara no logar onde foram colhidos, visto que têem nome vulgar; nunca porém o en- contrei no norte de Portugal, e creio que é, muito prova- velmente, um visitante de verão. “ . 179 — CHAULELASMUS STREPERUS, (Linn.) Nome vulgar — Krisão, Museu de Coimbra. Têem sido obtidos alguns exemplares d'esta especie, durante o inverno, na ria em Ovar e no Ribatejo. 180 — SPATULA CLYPEATA, (Linn.) Nome vulgar—Pintalhão, Murtoza; Pato trombeteiro, Colhereira, Museu de Coimbra. O Pato trombeteiro, que se encontra frequentemente á venda no Porto desde meados de outubro a meados de marco, é caçado na ria em Ovar, nas visinhanças de Mur- toza. 181 — QUERQUEDULA CRECCA, (Linn.) Nome vulgar — Marreca, nome geral; Marneco, Es- * mopiz. A Marreca encóntra-se frequentemente durante o in- verno em localidades taes como as das visinhanças de Murtoza. Ouvi dizer que esta especie faz ninho nos campos d'alli, entre herva mais alta, e em Guilharey, perto de Tuy, em uma pequena salina, mas nunca consegui verificar se era realmente especie, a Cantadeira ou a Marreca. É um dos melhores patos para comer. W. €. TAITU AVES DE PORTUGAL 143 182 — QUERQUEDULA CIRCIA, (Linn.) Nome vulgar — Cantadeira, Murtoza; Rangedeira, Museu de Coimbra. Segundo me disseram na Murtoza, esta especie chega alli em grande numero na primavera, mas não fica para a criação. Tenho-a visto á venda no Porto, mas só em fe- vereiro e março. 183 — DAFILA ACUTA, (Linn.) Nome vulgar — Arrabio, Murtoza; Rabijunco, Museu de Coimbra. O Arrabio apparece poucas vezes à venda no Porto em alguns annos, de outubro a fevereiro. 184 — MARECA PENELOPE, (Linn.) Nome vulgar — Serafanada, Esmoriz, Alfanado, Mur- toza; Priadeira, Assobiadeira, Museu de Coimbra. Esta especie é muito commum no mercado do Porto, do principio de outubro a marco. Já a tenho observado na barra do Douro. 185 — FuLIGULA FERINA, (Linn.) Nome vulgar — Catullo, Murtoza; Tarrantana, Museu de Coimbra. O Catullo é mito commum na ria durante o inverno, perto de Murtosa, mas, sendo muito perseguido pelos ca- cadores, fica durante o dia na ria larga. Tenho-o caçado na lagoa de Esmoriz. 186 — FULIGULA CRISTATA, (Leach) Nome vulgar — Negro, Murtoza; Pêga do mar, Es- moriz; Negrinha, Negrella, Museu de Coimbra. Esta especie é a mais commum de toda a familia nas lagoas, perto do mar, de outubro a março. Perto de Murtoza ficam grandes bandos na ria larga, que vão comer aos campos de arroz e aos regatos. ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES 187 — NyROCA FERRUGINEA, ((Grmelin) Nome vulgar -—- Larro, Museu de Coimbra O Museu de Lisboa possue alguns exemplares d'esta especie, provenientes do Ribatejo. O Museu de Coimbra tambem possue alguns exemplares das margens do Mon- dego. Em 6 de janeiro de 1883, meu cunhado cacou um, e viu outro em Esmoriz. 188 — CLANDULA GLAUCION, (Linn.) O Museu de Lisboa possue um exemplar d'esta especie, proveniente do Ribatejo. 189 — CEDEMIA NIGRA, (Linn.) Nome vulgar — Negra, Povoa de Varzim, Porto, ls- moriz; Negrolla, Museu de Coimbra. A Negra é muito commum, durante o inverno, no mar da costa de Portugal apparecendo no fim de agosto e ficando até março ou abril. É costume verem-se bandos enormes perto de Lavadores, ao sul da barra do Douro. As pennas da cauda estão muitas vezes bastante estra- gadas, provavelmente por baterem na areia ou pedras do fundo do mar quando apanham as conchas ou quando dão volta para vir à superficie da agua. A carne é rija e sabe a marisco. 190 — MERGUS SERRATOR, Linn. Nome vulgar — Serzeta, Murtoza. A Serzeta anda algumas vezes à venda pelas ruas do Porto, em dezembro, janeiro e fevereiro. (Contintia.) CATALOGUE DES HEMIPTERES DU PORTUGAL DR. M. PAULINO DE OLIVEIRA (Voir page 80) Genre Asciodema, Reult. 397 — A. obsoletum, Dougl. et Sc. — Reut., Gym. un vol. E p. 94, pl. 1H f. 2. — Saund:, [cp S29: Valle de Azares! 6. Un exemplaire. Genre Tuponia, Reut. 398 — T. unicolor, Reut. — Reut., Gym. Eur., vol. 1, Do co La Je n'ai pris qu'un exemplaire de Caldas da Felgueira et je Vai perdu. Sect. HYDROCORISAL * * Fam. PELOGONIDAÉE Genre Pelogonus, Latr. 399 — P. marginatus, Latr.— H. und H.-Sch., (. c., mol RO p. 24, pl CONG; |. 8927 Fiebi, cs pi 105. Put.; !. c., vol. 1, p. 209, Reut., (. c., 1888, p. 368. Serra do Gerez!, Caldas da Felgueira! 6, Coimbra! 3. Rare. Fam. NAUCORIDAE ? Genre Borhocoris, Stal. 2360 — B. Volxemi, Leth. — An. soc. ent. Belg., vol. XX, p. 41. Ann. de Sc, Nat., vol. II, julho, 1896, 10 146 ANNAEÉS DE SCIENCIAS NATURAES 4 exemplaires du Portugal capturés RE Mr. CM Volxem d'aprês Mr. L o Je ne suis pas certain de existence de cette espêce en Portugal, car dans la Rev. ent., 1887, vol. VI, p. 103, Mr. Pio écrit — «Cet insecte a été décrit par Mr. Lethierry sur plusieurs exemplaires portant Vétiquette imprimée. Portugal, coll. van Volxem, et provenant du Musée de Bruxelles. Un an ou deux. aprês, Mr. Lethierry a reçu communication du même Musée, du même insecte, por- tant cette fois Pétiquette, Brésil, coll. van Volzem. Mr. Le- thierry, de qui nous tenons ce fait, pense que-cet insecte est le Limnocoris insignis, Stall., et doit être rayé de la liste des Hémiptêres de PEurope». Je dois encore ajouter que je ne Vai jamais observé chez nous. Genre Naucoris, Geoíf. 361 — N. cimicoides, L. — Fieb., /.c., p. 102. — Put., /. c., vol. T, p. 211. — Reut., /. c., 1888, p. 368. — Saund., IR ee 2 plo ON NS TS. * Portugal (C. V. Volxem!). 362 — N. maculatus, Fab. o É. Cspo 103: Piuto, ce vols lp. 20200 Rent, » 1888, p. 369. * Três commum partout. Cs o = 363 — N. conspersus, Stal. var. angustior, Leth., An. Soc. ente Biel. vol EXE AO: Capturé par Mr. C. V. Volxem en Portugal. Fam. NEPIDAE Genre Nepa, Lin. 364 — N. a RR bic: po 102 Dito ale Ob Ih: (o | 1888, p. 370. — Saund., dc pa par, E XXX f e Commune partout. r DE. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTÉRES DU PORT. 147 Genre Ranatra, Fab. 369 — R. linearis, L.— Fieb., !. c., p. 102. Put., !.c., vol: 1, p. 214. — Reut., |. c., 1888, p. 370. — Saund., L. c., pros pl" MREXT fot Coimbra! 5, 10. Fam. NOTONECTIDAE Genre Anisops, Spin. 366 — A. producta, Fieb. — Fieb., /. c., p. 100.— Put, Ec vol, p. 247. Beja (J. Lucio !), Villa Nova de Mil Fontes (Ribeiro !). Mr. C. V. Volxem Pa trouvée aussi en grand nombre en Portugal. Genre Notonecta, Lin. 367 — N. glauca, 1. — Put., /. c., vol. IT, p. 217.— Reut,, 0. C., 1888, p. 371, 372 et 373. — Saund., /. c., p. 329, pl. XXXI f. 2.-N. Fabricit, Fieb., Fieb., !. c., p. 101. Commune dans tout le Portugal, Les variétés fuscata, Fab., et particulitrement la marmorea, Fab., ne sont pas rares. Genre Plea, Leacl. 368 — P. minutissima, Fab. — Fieb., /. c., p. 101. — Eta bc, vol. 1 p. 216. Reut., cr A8s8 py 74 Sauna ic po 950, pl KANE E 3: Fam. CORIXIDAE Genre Corixa, Geoff. d09-— O. atomaria, Ill. — Put., /. c., vol. 1, p. 224. — Seunide E e po Sos = Corsimiatos Pam Panz., (e, cal, 98 pl XXI CC Bonsent Feb. bieb.; dc, p. 92. — Reut., !. c., 1888, p. 376. 148 ANNAES DE SCIENCIAS NÁATURAES Bragança! 8, Coimbra! (C.V.Volxem!), Beja (J. Lucio!), Villa Nova de Mil Fontes (Ribeiro !). Commune. 370 — €. scripta, Ramb. — Put., ). c., vol [ p,; 224; = O. mpicalis el melanosoma, Fieb:— Rieb Se rnos et 94. Elle a été capturée en Portugal par Mr. C.V. Volxem!. 371 — G. lugubris, Fieb. — Fieb., /. c., p. 92. — Put, fics vol E: 222% Portugal, en nombre (C. V. Volxem !). 372 — G. hieroglyphica, Duf. — Nieb., /. c., p. 93.— But e. voll lp. 2250 Saundo bes posa Portugal, en nombre (C. V. Volxem !). 373 — C. Sanhlbergi, [ieb.— Fieb., /. c., p. 94.— Put., bc voli E p 225:-'Saundo 0 cp. 995.0: megane EHE-Seh' Hound Seb. (e. vol: IX, p. o, pliCeaaNA Re od: Braganca! 8. 374 —C. Linnei, Fieb.— Fieb., /. c., p. 94.— Put., À. c., p: 226. Saund., 1. c., p. 395. Braganca! 8, Coimbra! 5. 375 — GC. transversa, [ieb.— Fieb., /. c., p. 95.— Put., (o persivols bp 226; Esmoriz! 9, Monchique, Caldas de Monchique, Porti- mão en nombre (CG. V. Volxem !). 376 — CG. limitata, Vieb. — Fieb., /. c., p. 95. — Put., Ec vol ip: 220. Samindo ep. 596: Monchique, Portimão, en nombre (C. V. Volxem 1. d/1 -— O. semistrata, Fiehb. -- Pieb., Fieb., /. c., pda e Ent. Lo oi 2B0 Saude co STE Du Portugal d'aprês Mr. (C. V, Volxem?!. DR. M. PAULINO: CATAL. DES HÉMIPTERES DU PORT. 149 3718 — O. moesta, Fieb. — Fieb., /. c., p. 98. — Put., Ecs vol. |, p. 226. — Saund., |. c., p. 396. Bragança! 8, Coimbra! 5, Monchique (en nombre C.V. Volxem !). 319 — GC. fossarum, Leach.— Fieb., /. c., p. 98. — Pul., We vol Tp. 2314. Saund. Lc, p. 338. Bragança! 8. 380 — CG. Fabricii, Fieb. — Fieb., !. c., p. 98. — Put,, Enc vol Tp. 251. Saund., Lic, p. Jor. Cannas de Senhorim!, Portimão, en nombre avec la variété nigro-lincata, Wieb. (C. V. Volxem !). 38! — O. Bonsdorffii, Sahlb. — Fieb., L. c. p. 90.— util c, vol. [, p. 296. Saund., Lc. p. 941. Un individu (C. V. Volxem!. Elle n'avait pas été ren- contrée dans la péninsule ibérique. Genre Sigara, Fab. 382 — S. Scholtzi, Fieb. — Fieb., /. c., p. 90.— Put., b. €., vol. |, p. 238. — Rev. ent.; vol. IX, 1880, p. 34. — Saund.,.d. c., p. 343, pl. XXXI, f. 10. Esmoriz ! 9, Portugal em nombre (C. V. Volxem ?). CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS DO CONTINENTE DE PORTUGAL DR. LOPES VIEIRA Naturalista adjuncto interino ADVERTENCIA Por accordo com a Direcção do Museu de Zoologia da Universidade de Coimbra, publicamos esta nova edição do Catalogo dos reptis e amplúbtos do continente de Por- tugal que compõem a actual collecção do mesmo Museu, já hoje notavel, não só pela nitidez e numero dos exem- plares representativos de cada especie, mas tambem pelo numero de especies que comprehende; embora não possua ainda todas as que alguns naturalistas estrangeiros, que Lêéem explorado o nosso paiz, dizem haver nelle encontrado. Do confronto do presente Catalogo com o que em 1887 publicámos ver-se-ha que, posteriormente a este, adquiriu o Museu mais duas especies de Chelonios, duas de Reptis e quatro de Amphibios, que ainda não possuia. Notar-se-ha tambem que o systema de classificação e nomenclatura adoptado no actual Catalogo não corres- ponde ao do anterior. A razão d'isto está em que, tendo o sr. dr. Manuel Paulino de Oliveira, director d'este Museu, acabado de publicar um trabalho seu sobre os Repéiis e amphibios da peninsula cberica e especialmente de Por- tugal, em que adoptou o systema de classificação e de no- menclatura que julgou preferivel, intendemos que cumpria subordinar a este a nomenclatura e classificação aqui ado- ptadas. | Assim facilitaremos o uso das tabellas dichotomicas Ann. de Sc. Nat., vol, HI, julho, 1896, L. VIEIRA: CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS, ETC. 151 de classificação contidas naquelle trabalho em face deste Catalogo e da colleeção do Museu, a qual deverá tambem harmonisar-se com a mesma nomenclatura. Coimbra, maio de 1896. Cras. REPTILIA Ovd. CHELONIA Eam. TESTUDINIDAE Gun. CLEMMYS, Wagl. Esp. nº 1. Clemmys caspica, Gm.; Sub-esp. leprosa, Schweig Emys sigriz — Duméril et Bibron, Erpéto- logte générale, 1834-1854, tom. II, p. 240. Emys caspica — E. Schreiber, Herpetologia curopaea, 1875, p. 528. Clemys leprosa— G. A. Boulenger, Cata- logue of the Batrachia salientia in the colleciton of the Britsh Museum, 1882, p. 105. —J. de Bedriaga, Amphibiens et repiles recueillis en Portugal, etc., m = Instituto, volume de 1890-1891, p. 2 e 3. Nome vulgar — Kagado, Sapo-concho. «, b, c. Elvas, rio Guadiana, 25 de abril de 1887, off. pelo sr. J. C. da Silva Senna. d. Elvas, rio Guadiana, maio de 1888, off. pelo mesmo sr. e. Coimbra. Gen. EMYS, Wagl. Esp.n.º2. Emys orbicularis, Linn. Emys lutaria — C. Bonaparte, Iconografia della fauna italica, 1882-1841, tom. II, fig. Cistudo europaea — Dum. et Bibron, ob. cil., tomlI po 220: Cistudo lutaria —E. Schreiber, ob. cit., p. 537. 152 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Emys orbicutaris — G. A. Boulenger, Cat. Batr. Brit. Mus., 1889, p. 112, fig. 31.— J. de Bedriaga, ob. cit., p. 140. Nome vulgar — Kagado. a. Coimbra, 1881, off. pelo sr. A. F. Moller. b. Coimbra, 20 de junho de 1888, off. pelo mesmo sr. Fam. CHELONIDAE Gex. THALASSOCHELYS, Fitz. Esp. n.º3. Thalassochelys careta, Rond. Chelonia cauana — Dum. et Bibron, ob. cit. tona ND pe doão. Thalassochelys corticata— E. Schreiber, ob. cit., p. 513.— J. de Bedriaga, ob. cit. (não menciona). Nome vulgar — Tartaruga. a. Buarcos, 1889. b jov. Faro, 1890, off. pelo sr. F. Lazaro Córtes. Ord. SAURIA Fam. ASCALOBATIDAE Gen. PLATYDACTYLUS, Cuv. Esp.n.º4. Platydactylus mauritanicus, Linn. Platydaciylus muralis — Dum. et Bibron, obsoleto UN po SO: Tarentola mauritanica, Gray. — G. A. Bou- lenger, Cat. oflhe Lizards mn the British Museum, p. 196.—J. de Bedriaga, ob. cit, Nome vulgar — Osga. Vulgar, mas pouco abundante. à, b, c, d. Coimbra, 1886. e. Mertola, maio de 1888. Expl. zool. pelo sr. A. F. Moller. f. Monchique, idem, idem. q. Faro, idem, idem. L. VIEIRA: CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS, LTC. 153 Gen. HEMIDACTYLUS, Cuv. Esp. n.º5. Hemidactylus turcicus, Linn. Hemidaciylus verruculatus, Cuvier, Regne animal, tom. IL, p. 54. — E. Schreiber, OD CU pi ASI: Nome vulgar — Osga. a, b, c adulto e dois jov. Iivora, 1895, off. pelo Visconde da Esperança. Nota. Não obstanLe as explorações realisadas por conta do Museu de Coimbra em differentes regiões do paiz e até nas mais extremas, nunca foi encontrada esta Osga, que parece haver-se já achado na serra de Monchique e que agora appareceu em Evora. Fam. LACERTIDAER Gex. LACERTA, Linn. Esp. n.º6. Lacerta muralis, Laur. Dum. et Bibron, ob. cit., tom. V, p. 228. — V. Fatio, Faune des vertébrés de la Suisse, v. II, 1872, p. 92. — E. Schreiber, ob. cit., p. 408. — F. Lataste, Essar d'une faune hérpétologique de la Gironde, 1876, p. TA. Laceria muralis (typica) —G. A. Boulenger, Cat. Batr. sal, Brit. Mus., vol. HI, p. 28. Lacerta muralis (variedade fusca) —J. de Bedriaga, ob. cul., p. 446. Nome vulgar — Sardanica, Lagartira. Muito vulgar e muito abundante por todo o paiz. à, b, c. Coimbra, abril de 1886. d. Serra da Estrella, maio de 1886. e» f. Oliveira do Conde, junho de 1886. g9. S. Gemil, julho de 1886. h, & J. Serra do Gerez; julho de 1886. k, l. Melgaço, junho de 1892. Expl. zool. m. Trancoso, junho de 1892, idem. n. Braga, julho de 1892, idem. 154 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Esp.n.º7. Lacerta ocellata, Daud. C. Bonaparte, ob. cit., tom. II, fig.— Dum. et Bibron, ob. cit., tom. V, p. 218.—.E. Schreiber, ob. cit., p. 423. — F. Lataste, ob. cit., p. 69. — G. A: Boulenger, Cat. Batr. sal. Bru: Mus, vol: TN pie J. de Bedriaga, 06. cit., p. 44. Nome vulgar — Sardão, Lagarto. à. Estarreja, abril de 1886. b, c. Coimbra, abril e maio de 1886. d, e, f. Serra do Gerez, maio de 1886. g. Oliveira do Conde, maio de 1886. h, 4. Campo Maior, julho de 1886. J. Serra da Estrella, dezembro de 1886. k. Monsão, junho de 1892, Expl. zool. bd. Valença, junho de 1892, idem. m. Serra do Prado, junho de 1892, idem. Esp. n.º8. Lacerta viridis, Gmel. var. Schreiberi, Bedriaga Lacerta viíridis—C. Bonaparte, ob. cit., tom. IH, fig. 1 e 22— Dum. et Bibron, ob. cit., tom. V, p. 210.—V. Fatio, ob. cit., tom. IL, p. 75.— F. Lataste, 0b. cil., p. 85. Lacerta agilis, var. b. c— E. Schreiber, ob. cit., p. 434. Lacerta viridis, var. Gadowli—G. A. Bou- lenger, Cat. Liz. Brit. Mus., vol. III, p. 16: — J. de Bedriaga, ob. cit., p. 448. Nome vulgar — Lagarto da agua. “sb, c. Estarreja, marco de 1886. d, es S, 9: Serra do Gerez, maio de 1886. h, v. Serra do Gerez, junho de 1886. “Gen. TROPIDOSAURA, Filz. Esp. n.º 9, Tropidosaura algira, Linn. C. Bonaparte, 0b.cct., tom. Il, fig.— Dum. L. VIEIRA: CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS, ET. 195 eb Bion op: eres tom: Mo po tod E: Schreiber, ob. cut., p. 499. Psammodromus algirus —G. A, Boulenger, Car Bose Beata Visa, sol po ol J. de Bedriaga, ob. cit., p. 592. Nome vulgar — Surdanica do matto ou do monte. Vulgar por todo o paiz. «. Coimbra, abril de 1880. b. Coimbra, abril de 1886. c, d, e. Serra d'Aire, abril de 1886. +. Pinhal nacional da Marinha, maio de 1886. q. Faro, junho de 1886. h. Oliveira do Conde, julho de 1886. v. Serra do Gerez, julho de 1886. J. Estarreja, abril de 1888. k, |. Monchique, maio de 1888. Expl. zool. Gen. PSAMMODROMUS, Fitz. Esp. n.º 10. Psammodromus hispanicus, Fitz. Psammodromus eduwardsiantus — C. Bona- parte, ob. cit., tom. II, fig. Psammodromus edwardsi — Dum. et Bi- bron, ob. cit., tom. V, p. 253. Psammodromus hispanicus — E. Schreiber, ob. cit., p. 397. — G. A. Boulenger, Cat. Bico BuiMusa, vols pRAo Nome vulgar — Sardantca. Frequente. a, b, c. Coimbra, maio de 1886. d. Serra d'Aire, março de 1887. e, j. WVaro, maio de 1888. Expl. z00l. pelo sr. A. F. Moller. Gen. ACANTHODACTYLUS, Wiegm. Esp. n.º11. Acanthodactylus vulgaris, Dum. et Bib. Dum. et Bib., ob.scit., tom, V, p. 268. — o ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES &. Schreiber, 0h. cit., p. 39. — G. A. Bou- longer Com Eis Be Mus ola p: 67. -J. de Bedriaga) ob! ci pisar Nome vulgar —: Frequente no Algarve —-raro ou desconhecido no centro do paiz. a, b. Abrantes, 1886. c, d. Faro, junho de 1887. Expl. zool. do sr. A. F. Moller. e, 1); 9, h. Faro, maio de 1888, idem. Fam. SCINCIDAE Gen. ANGUIS, Linn. Esp. n.º 12. Anguis fragilis, Linn. — C. Bonaparte, ob. cit., fig. — Dum. et Bi- bron, ob. cit., tom. V, p. 792.— G. A. Bou- lenger, Cat. Lis. Brit. Mus., vol.IL, p. 297. —J. de Bedriaga, ob. cut., p. 297. Nome vulgar -— Fura-matto, Licanso ou Licr anso, Ali- canso ou Alicranso, Cobra de vidro. Vulgar em todo o paiz; mas pouco abundante. a. Coimbra, 27 de julho de 1885. c. Coimbra, 12 de maio de 1886. d. Coimbra, 13 de maio de 1886. e. Serra do Gerez, maio de 1886. f. Serra d'Aire, março de 1888. h, é. Melgaço, junho de 1892. Expl. zool. (Continua ). MOLLUSQUES Ei BRACHIOPODES DU PORTUGAL PAR AUGUSTO NOBRE (Voir pag. 108) Sous-ordre TECTIBRANCHIATA A) Cephalaspidea Fam. ACTEONIDAE Aeteon, Montlort, em 1810 (Acteon) Actaeon tornatilis, (Linné) Tornatella fasciata, Lamarck — Mac-Andrew, On geo distr., p. 27 (1853) — Allen, Catal. moll. Museu do Porto, p. 145 (1856-58). Acton tornatilis, L. — Jeffreys, Brit. conch., v. IV, p. 433; v. V, p. 224, pl. XCV, f. 2 (1862-69) — Sars, Moll. Norv., p. 280, pl. 47, f. 41; pl. XI, f. 1,a, b (radula) (1878) — Bucq. Dautz. et Dollf., Moll. Rous- sillon, v. I, p. 910, pl. LXVI, f. 15-19 (1882-95) — Nobre, Motl. N. O, p. 36 (1894) —Vayssiére, Opist. Marseille, v. I, p. 11 (1885) — Nobre, Faun. conch. p. 140 (1895) — Nobre, J. de conch., p. 8 (1886) — Kobelt, — Prod. faun. eur., p. 290 (1887) — Prod. faun. medit., v. II, p. 183 (1889-983) — Locard, Cat., p. 31 (1892) — Paulino, Opist. Portugal, p. 22 (1895). Tornatella tornatilis, L. — Hidalgo, Mol. mar., (g. Actaeon), p. 2; pl. 19, f. 3, 4; pl. 20 c, f. 1 var (1870-95). Hab.: Portugal (Mac-Andrew; Musce de Coimbra). Côte 9cc.— Arenosa, Leca da Palmeira, Foz, Cap Mondego (A. Nobre); Buarcos (Moller, Goltz de Carvalho, Paulino); S. Martinho (Ferreira dos Santos, A. Nobre), Cezimbra (Girard); Setubal (Nobre). Acton exilis, J efireys Actxon exilis, Jefireys, A. N. Hist., 4º série, v. VI, p. 21 (1870); v. XIX, p. 355 (1877) — Locard, Cat. gén., p. 69 (1886) — Dall., Bull. mus. Harvard coll., v. XVII, p. 38 (1889) — Norman, Reo. br. moll., p. 63 (1890) — Carus, Prod. faun. medit., v. H, p. 184 (1889-93). Hab,: Cótes lusitaniennes, (Exped, du Porcupine). Ann. de Sc, Nat., vol. HI, julho, 1896. 158 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Fam, TORNATIDAE Tornatina, A. Adams. S. g. Utriculus, Brown Tornatina truncaíula, (Bruguieére) Bulla truncatula, Bruguiére— Cantraine, Malac. medit.. p. 77 (1840). Bulla truncata, Montagu— Sowerby, 7/). br. sbells, pl. 20, f. 7 (1859). Cylichna truncata, Montagu — Mac-Andrew, On geo. dist.. p. 27 (1852). Utriculus truncatulus, Brug. — Sars, Moll. Noro., p. 285, pl. 26, f. 2, a-b (forma typ.); pl. 17, f. 18 (var pellucida); pl. XI, f. 8 (radula) (1878) — Vayssicre, Opist. Marseille, v. 1, p. 30 (1885) — Nobre, J. de conch.. p. 9 (1886) — Kobelt, Prod. faun. eur.. p. 275 (1887) — Nobre, Ann. sc. nat.. p. 136 (1894). Retusa truncatula, Bruguicre — Bucq. Dautz. et Dollf., Moll. Rows- sillon, v. 1, p. 527, pl. LXVI, f. 12-14 (1882-95). Cylichna truncatula, Bruguiére — Locard, Cat. gen.. p. 72 (1892). Tornatina truncatula, Bruguiére — Dautzenberg, Moll. Acores, p. 21 (1889) — Carus, Prod. faun. medit., v. MH, p. 184 (1889-90) — Nor- man, Rev. brit. moll., p. 63 (1890). Cylichnina truncatula, Bruguiére — Monterosato, Conch. medit.. p. 143 (1884) — Dautzenberg, Moll. de Tunisie et de P Algérie, p. 5 (1895). Syn. Bulla retusa, Maton e Racket; Bulla semisulcata, Philippi. Hab.: Cóte occ. — Matozinhos, Algés, Estoril (Nobre). Côte mérid.: — Algarve (Mac-Andrew), Lagos (Nobre). Roulce dans les détritus des cordons littoraux. Tornatina mammillata, (Philippi) "Bulla mammillata, Philippi, En. moll. Sicil., v. 1, p. 122, pl. 7, f. 20; v. II, p. 95 (1836-44) — Cantraine, Malac. médit., p. 78 (1840). Cylichna mamillata, Mac-Andrew, On geo. dist.. p. 27 (1852). Utriculus mammillatus, Philippi — Jeffreys, Brit. conch., v. IV, p. 420; v. V, pl. 94, f. 1 (1862-69) — Monterosato, Conch. medit., p. 14 (1884) — Watson, Challenger, p. 647 (1886) — Kobelt, Prod. faun. eur.. p. 276 (1887). Cylichna mamilata, Philippi — Locard, Cat. gen., p. 72 (1892). Tornatina mammillata, (Phil.)— Carus, Prod. faun. medit., v. 1H, p. 186 (1889-93) — Monterosato, Moll. Palermo, p. 28 (1890). Hab.: Côte mérid. — Algarve (Mac-Andrew); Lagos (A. Nobre), sur la plage. Tornatina umbilicata, (Montagu) Bulla umbilicata, Montagu — Cantraine, Malac. medit., p. 79 (1840). Cylichna umbilicata, (Montagu) — Mac-Andrew, On geo. dist., p. 27 (1852) — Jeffreys, Brit. conch., v. IV, p, 223, pl. 93, f. 3 (1862-69). K. NOBRE: MOLLUSQUES ET BRACH. DU PORTUGAL 159 Utriculus umbilicatus, Mont. — Sars, Moll. Noro.. p. 286, pl. 17, f. 14 (1878) — Vayssiêre, Opist. Marseille. v. |, p. 36 (1885) — Kohelt, Prod. faun. europ., p. 278 (1887). Cylichnina umbilicata, Mtg.; Monterosato, Conch. medit., p. 143 (1884). Tornatina umbilicata, J. V. Carus, Prod. faun. medit., v. II, p. 185. Hab.: Côte mérid. — Algarve (Mac-Andrew). Tornatina strigella, (Loven) Cylichna strigella, Lovén — Mac.-Andrew, On geo: dist.. p. 27 (1852) — Sowerby, TI!. brit. shells.. pl. 20, f. 10 (1859). Utriculus umbilicatus, (Mont.), var. strigellu, (Loven) — Norman, Rev. br. moll., p. 63 (1890). Utriculus strigellus, Lovén — Kobelt, Prod. faun. europ.. p. 278, (1887). Tornatina strigella, J. V. Carus, Prod. faun. medit., v. II, p. 185 (1889-93). É Cylichnina strigella, Lovén (Cylichna) — Monterosato, Conch. di Palermo, p. 28 (1890). Hab.: Côte mérid.— Algarve (Mac-Andrew); Lagos (Nobre). J'ai recueilli deux exemplaires roulês sur le sable. Tornatina ovata, (Jeffreys) Cylichna umbilicata, Montagu, var. conulus, Jeffreys, Brit. conch., v. IV, p. 414 (1862-69). ? Utriculus conulus, Desh. — Sars, Moll. Norv., p. 287, pl. 17, f. 17 à; b (1878) — Kobelt, Prod. faun. europ., p. 276 (1887). Cylichna ovata, Jeffreys; Proc. royal soc., p. 156 (1870) — Watson, Challenger, p. 664, pl. XLIX, f. 9 (1886) — Locard, Cat. gén., p. 74 (1892). Tornatina ovata, (Jeffreys)— Norman, Rev. brit. moll., p. 64 (1890). Hab.: Portugal (Expedition du Challenger). Fam. SCAPHANDRIDAE Scaphander, Montfort Scaphander lignarius, (Linné) Bulla lignaria, Linn. — Canlraine, Malac. medit., p. 76 (1840). Scaphander lignarius, (Linn.) — Mac-Andrew, On geo. dist., p. 27 (1852) — Jeffreys. Brit. conch.. v. IV, pl. VUI, f£.6; v. V, p. 224, pl. XCV, f. 5 (1862-69) — Hidalgo, Mol. mar., (Scaphander), p. 2, pl. 9, f. 1-2 (1870-95) — Sars, Moll. Norv., p. 292, pl. 18, f. 7; pl. 26, f. 4; pl. XI, £. 13, radula (1870) — Bucq. Dautz. et Dollf., Moll. du Rouss., v.T, p. 536, pl. LXIII, f. 1-3 (1882-95) — Monterosato, Conch. médit , p. 144 (1884) —Vayssitre, Opist. Marseille, p, 25, pl. 1, f, 15-17 (1885) — Kobelt, Prod, »= 160 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES faun. europ., p. 289 (1887) — Monterosato, Moll. Palermo, p. 28 (1889) — Carus, Prod. faun. medit.. v. 1H, p. 187 (1889-93) — Paulino, Opist. Portugal, p. 22 (1895). Hab.: Portugal (Musce de Coimbra). Côte occ.: — Côte de Porto, dans les filets des vapeurs de péche (J. Newton, A. Nobre). Côte mérid.: — Sud du Portugal (Mac-Andrew); Cap de Santa Maria Maria (Paulino). IH vit sur les fonds de la cóte, oú on le recueille avec les filets trai- nants. Cylichna, Lovén Cylichna cylindracea, (Pennant,) Bulla cylindracea, Penn. — Canlraine, Malac. medit.. p. TT (1840). Cylichna cylindracea, Penn. — Mac-Andrew, On geo. dist., p. 27 — Jefireys, Brit. conch., v. IV, p. 415, pl VIII, f. 4, v. V, pl. XCIII, 1.4 (1867-69 — Sars, Moll. Nore., p. 283, pl. 17, £. 42; pl. XI, f, 4 (1878) — Bucq. Dautz. et Dollfus, Moll. du Pouss., v. 1, p. 921, pl. LXIV, f. 1-3 (1882-95) — Monterosato, Conch. medit., p. 143 (1884) — Locard, Cat. gén., p. 70 (1886) — Nobre, J. de conch., p. 9 (1886) — Watson, Challeng., p- 663 (1886) — Kobelt, Prod. faun. europ., p. 274 (1887) — Carus, Prod. faun. medit., v. II, p. 188 (1889-93) — Paulino, Opist. Portugal, p. 23 (1895). Hab.: Cote occ. — Matozinhos, Cap Mondego (A. Nobre); Buarcos (Goltz de Carvalho); Estoril (A. Nobre). Côte merid. — Sud du Portugal (Mac-Andrew); Lagos (A. Nobre). Celle espéce n'est pas rare sur les plages. Ham. BULLIDAE Bul'a, Bruguitre Bulla striata, Bruguicre Bulla striata, Bruguiére — Cantraine, Malac. medit., p. 79 (1840) — Mac-Andrew, On geo. dist.. p. 27 (1852) — Hidalgo, Moluscos ma- rinos. (e. Bulla), p. 2, pl. 9, f.4-5 (1870-95) — Monterosato, Conch. medit., p. 141 (1884) — Vayssiêre, Opist. Marseille, x. 1, p. 14, pl.T, f. 1-5 (1885) — Kobelt, Prod. fuun. europ., p. 286 (1887) — Carus, Prod. faun. europ.. v. II, p. 189 (1889-93) — Nobre, Moll. Algarve, p. 21 (1888) — Paulino, Opist. Portugal, p. 23 (1895). Syu. Bulla amygdala. Sol.; B. omphalodes, Menke; B. modesta, Risso (juv.); B. Columnc, Delle Cliaje; B. ampulla, non. Lin. (auct.) Hab.: Portugal (Musée de Coimbra). Côte mérid.— Algarve, Mac-Andrew:; Faro (Moller, Paulino, Nobre); Tavira (Moller); Villa Real de Santo Antonio (Paulino). A. NOBRE: Ponce ds É EI BRACH. DU PORTUGAL 161 Cette espéce ne vit pas sur le littoral au-dessus de Pembouchure du Tage. Bulla utriculus, Brocchi Bulla utriculus, Brocchi — Philippi, Enum. moll. Sícil., v. I, p. 123 (1836-44) — Cantraine, Malac. medit., p. 80 (1840) — Jefireys, Brit. conch., ve IV, p. 440, pl. 95, f 4 (1862-69) — Vayssiére, Opist. Marseille, v. I, p. 17 (1885) — Kobelt, Prod. faun. europ.. p. 286 (1887) — Carus, Prod. fuun. medit.. v. II, p. 189 (1889-938). Bulla utriculata, Brocchi — Locard., Cat. gen.. p. 77 (1892). Bulla Cranchii, Leach — Mac-Andrew, On geo. dist.. p. 27 (1852). Roxania utriculus, (Brocchi) — Monterosato, Conch. medit., p. 145 (1884) — Conch. Palermo, p. 29 (1890). Syn. Bulla intermedia, Aradas; B. punctura, Brown; Atys Cecilei, Weinkauff; Atys Cranchii. Ad.; Scaphander Cranchit, Lovén. Hab.: Cóte occ. — Buarcos (Goltz de Carvalho). Cóte mérid. — Alearve (Mac-Andrew). Haminea, Leach Haminea cornea, (Lamk.) Bulla cornea, Lamarck, Anim. sans vert., 2.º édit., p. 672 (1836) — Cantraine, Malac. medit., p. 81 (1840) — Sowerby, TIL. DA shells, pl. 20, f. 18 (1859) — Locard, Cat. gen.. p. 76. "* Haminea cornea, Lamk. — Montlerosato, Conch. medit., p. 145 (1884) —Vayssitre, Opist. Marseille, v. I, p. 48, pl. I, f. 6-12 (1885). Bulla navicula, da Costa — Locard, Cog. France, p. 22 (1892). Haminea navicula, da Costa — Bucq. Dautz, et Dollfus, Moll. Rous- - sillon, v. E, p. 547, pl. LXIII, f. 5 (type), 4-7 (varo, Haminea hydatis, Linné, var. major, globosa, cornea; Kobelt, Prod. faun. medit., p. 288 (1887) — Carus, Prod. faun. medit., v. I, p. 190 (1889-983). Hab.: Cóte occ. — Figueira da Foz (A. Nobre); Cascaes (G. Dolltus, Nobre); Setubal (Nobre). Côte mérid. — Lagos, Faro (Nobre). Haminea hydatis, (Linnc) Bulla hydatis, Linné — ER An. sans vért., 2.º êdit., v. VIII, p. 674 (1836) — Philippi, Moll. Sicil., v. 1, p. 1214; p. 95 (1826-44) — Cantraine, Malac. medit., p. 80 io ES ven ll na shells, pl. XX, HAS) Neo Brit. conch., v. IV, p. 487, pl. 95, f. 3 (1862- -69) — Locard, Cat. gén., p. 76 (1886) — Opist. Port., p. 23 (1895). Haminea hydatis, (Linné) — nei Dautz. et Dollfus, Moll. Rous- sillon, v. 1, p. 915, pl. LXIII, f.8, 9 (1882-95) — Monterosato, Conch. medit., p. 146 (1884) —Vayssiere, Opist. Marseille, v. 1, p. 22, t. 13, 14 11 162 ANNAES DE SCLENCIAS NATURAES (1885) — Kobelt, Prod. faun. europ., p. 288 (1887) — Carus, Prod. faun. medit., v. 1, p. 190 (1889-93) — Nobre, Moll. Algarve, p. 24 (1888). Hab.: Portugal (Musée de Coimbra). . Côte occ. — Barreiro (A. Nobre); Setubal (Paulino). Jóte mérid. — Lagos (Nobre); Faro (Moller, Paulino). Haminea elegans, Leach Haminea elegans, Leaclh — Hidalgo, Moluscos marinos, pl. 24, f. 45 (1870-95) — Kobelt, Prod. faun. europ., p. 288 (1887) — Carus, Prod. faun. medit.. v. 11, p. 191 (1889-983). Bulla elegans, Leach — Locard., Cat. gén., p. 77 (1886). Hab.: Portugal (Musée de Coimbra). Haminea subpellucida, H. Adams Haminea subpellucida, H. Adams, Proced. zool. soc., p. 275, pl. 19, f. 13 (1869) — Monterosato, Conch. medit.. p. 146 (1884) — Kobelt, Prod. faun. europ., p. 288 (1887) — Carus, Prod. faun. medit., v. |, p. 19 (1889-938). Hab.: Cóte occ.: — Lisbonne (Monterosato, Nobre). Cette espêce ne semble pas rare dans le Tage, je I'ai trouvée en abondance. Acera, o: F. Miller Acera bullata, (Miller) Akera bullata, Miller - Sowerby, Til. ind. br. shells, pl. 20, f. 16 (1859) — Kobelt, Prod. faun. europ., p. 289 (1887). Acera bullata, Miller — Jeffreys, Brit. conch., v. IV, p. 435; v. V, pl. 95, £. 1 (1862-69) — Sars, Moll. Noro., p. 281, pl: 26, £. 1 (1878) — Vayssitre, Opist. Marseille, p. 23 e 164 (1885) — Nobre, J. de conch., p. 9 (1886) — Carus, Prod. faun. medit.. v. 1, p. 194 (1889-93) — Nor- man, Reo. brit. moll., p. 68 (1890). Aceras bullatum, Miller — Locard, Cat. gen., p. 78 (1886). Bulla fragilis, Lomark, Au. sans vert., 2º edit., v. VII, p. 672 (1836) + — Kischer, Faune conch. Gironde, p. 66 (1865). Syn. Bulla acera, Gmelin; Bulla soluta, Salis; Bulla resiliens, Do- novan; Eucampe Donocant, Leach; Bulla Hanleyi, Adams; Bulla elas- tica, Sandri; Akera tenuis, Brusina; Bullu canaliculata, Olivi. Hab.: Cóte oce.— Lisbonne (Mac-Andrew): Algés (A. Nobre); Ce- zunbra (Girard). Hab.: Cóte meérid.— Lagos (A. Nobre). Celte espéce est assez variable dans ses dimentions; elle vit sur les fonds de sable et on ne la lrouve que rarement sur les plages por: lugaises, k (A sutvre,) AS AVES DA MADEIRA P.: ERNESTO SCHMITZ Até hoje, que eu saiba, nada de completo se publicou em lingua portugueza sobre as aves da Madeira, em quanto que em inglez e allemão existem trabalhos importantes já ha muitos annos. Escreveram sobre este assumpto, em inglez : K. V. Harcourt— Annals and Magazine of Nat. Hist., vol. 15, p. 437 no anno 1855. . D. €. Godmann — /bis, 1872, p. 158 e 209. li sobre algumas aves madeirenses em particular ulti- mamente os srs. R. B. Sharpe, 1893, e W. R. Ogilvie Grant, 1896, tambem no Zbis. —* Entre os allemães escreveram sobre o assumpto mais eircumstanciadamente, alem do sr. Bolle: W. Hartwig, de Berlim, 1896, no Cabanis Journal f. Ornithologie. f Dr. A. Kônig, da Universidade de Bonn, 1890, no mesmo jornal, e de novo W. Hartwig, 1891, na revista Ornis, de Vienna. Este ultimo trabalho com o seu supplemento do n.º 201 do Journal f. Ornithologie, 1893, constitue o que hoje ha de máis completo sobre as aves madeirenses. Como em 1887 me viesse ás mãos o interessante tra- balho do sr. Hartwig, e como na mesma occasião fosse incumbido por sua ex.º rev."* D. Manuel A. Barreto, Bispo do Funchal, da formação de um nucleo de museu madei- rense de historia natural, para auxiliar este estudo no Se- Ann. de Sc. Nat., vol. II, julho, 1896. E » 164 ANNAÉES DE SCIENCIAS NATURAES minario funchalense, consagrei uma attenção especial ás aves madeirenses. Eua Muito me animou e coadjuvou o sr. Hartwig, com quem tive a honra de corresponder-me desde então regularmente, assim como sua ex.“ o sr. J. V. Barbosa du Bocage. Aqui na Madeira devo muito aos meus dedicados amigos, prin- cipalmente ao rev.”º P. F. A. de Pontes, parocho de Ma- chico, e aos proprios alumnos do Seminario. Assim pude fazer conhecer no mundo scientifico como aves madei- renses mais especies, que até 1887 não eram conhecidas como taes. lim 1887 não eram conhecidas senão 30 espe- cies, como indigenas, e 70 como de arribacção; hoje o nu- mero das primetras elevou-se a 38 e o das ultimas a 104. O modesto Museu do Seminario possue estas aves indi- genus todas em bons exemplares, montados pelos proprios seminaristas, adestrados pelo ornithologo inglez M. Guil- lemard. Egualmente possue de todas estas especies ninha- das de ovos, e de grande parte os proprios ninhos. Quanto: às aves de arribação possue exemplares montados de mais da metade das especies, e de outras só as pelles. É cousa notavel, como uma ilha tão pequena como a Madeira, e tão distante do continente africano, apresenta um numero de especies de aves tão elevado. A ilha de Tenerife (Canarias), por exemplo, perto de tres vezes maior que a Madeira, muito mais proxima da Africa continental, e quasi ligada com aquelle continente por uma serie de outras ilhas intermediarias, devia apresentar por todas estas razões um numero duas ou tres vezes maior de es- pecies; e comtudo, ao menos até ao anno de 1890, não apresenta sequer um numero egnal ao da Madeira (142); pois foi então só de 139, conforme a obra supramencionada do dr. A. Kônig. Não ha duvida que a lista das aves madeirenses podia crescer ainda muito mais, se maior numero de pessoas, caçadores principalmente, enviassem ao Museu do Semi- nario qualquer ave menos conhecida que encontram. As aves de arribação chegam à Madeira quasi todas de N.E, P.º ERNESTO SCHMITZ: AS AVES DA MADEIRA 165 ou S.E., à vista da estação semaphorica de 5. Lourenço. Se os empregados d'esta estação, assim como os das novas estações e faroes que se devem construir em breve, tives- sem algum conhecimento e amor da ornithologia, como se exige em postos identicos no estrangeiro, muito podia a ilha da Madeira contribuir para o estudo até hoje tão predilecto das migrações das aves. Em mais um ou alguns artigos proponho dizer de cada uma das aves enumeradas o que houver de mais notavel. As especies exclusivamente peculiares à Madeira têem o signal +; as que foram constatadas como madeirenses, directa ou indirectamente por mim, o signal x. Seminario do Funchal, maio, 1896. LISTA SYSTEMATICA DAS AVES MADEIRENSES I. Aves indigenas 1. Cenchris tinnunculus canariensis, Kg.: Krancelho. 2. Accipiter niísus (L.); Furabardo, Gavião. 3. Accipiter granti, Sharpe; Furabardo, Gavião. 4. Buteo butes (L.); Manta. d. Stria flammea, L.: Coruja. 6. Micropus murinus (Brehm):; Andorinha do mar. 7. Micropus unicolor (Jard.); Andorinha da serra. 8. Upupa epops, L.; Poupa. 9.+ Regulus maderensis, Harc.; Bisbiz, Guisinho, Mel- rinho d'urze. | 10. Turdus merula (L.); Melro preto. 114. Erithacus rubecula (L.); Papinho. 19, [Sylvia atricapilla (L.); Tutinegro. [SYLVIA HEINEKENI (Jard.); Tutinegro de capello. 13. Sylvia conspicillata, Marm.; Rapassaio, Tingeburro, Furabardo. 18. ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Syloca melanocephala (Gm.) Motacilla melunope, Pall.; Lavandeira. Anthus bertheloti, Bolle.; Carreiró, Correcaminho. Acanthis cannabina (L.); Pintarouxo. Carduelis carduelis (L.); Pintasilgo. 19.+ Fringilla maderensis, Sharpe; Tintilhão. 20. 21. 22. Serinus serinus (L.); Canario da terra. Petronia petronia (L.); Pardal. Columba palumbus, L.; Pombo inglez. 23.+ Columba trocaz, Heinek.; Pombo trocaz. 24. 29. 26. Dl 28. 29. 50. Sl. [= . 19 CO Columba oenas, Gm. Columba livia, L.; Pomba da rocha. Caccabis rufa (L.); Perdiz. Coturnia coturnizg (L.); Codorniz. Charadrius alecandrinus, L.; Rolimha. Scolopaxr rusticula, L.; Gallinhola. Sterna hirundo, L.; Garajão. Larus cachinnans, Pall.; Gaio, Gaivota. Oceanodroma cryptoleucura, Ridg.; Roque de Castro. Bulweria bulweria (Jard. Selby); Anjinho, Alma negra. Pufiinus auglorum (Ray).; Boeiro, Patagarro ete. Puffinus puffinus (Tem.); Cagarra. Puffinus assimílis, Gould.; Pintainho. Puffinus obscurus, Vieill.; Pintainho. - * Oestrelata mollis (Gould.); Freira. IH. Aves de arribação Neophron percnopterus, | 6. Capriumulgus europa- (L.) exis) les Falco subbuteo, L. | 7. Clivicola.riparia,(L.) Asio otus, (L.) Andorinha de fóra. | * Astoaccipitrimus,(Pall)| 8. Chelidon urbica, (L.) * E phialtes scops, Gray. Andorinha de fóra. P.º ERNESTO SCHMITZ : Go rundo E Andorinha de fóra. | TE Creulusicanorus, Er | 11. Alcedo ispida, L. | 12. +Jyns torquilla, L. | 13. Merops apiaster, L. | 14. Schizoris africana, | (Lath.) | Mom Corpus cora; Ii. | PUStC, | NGC corone; L. | 417. C. septonysr, Peale | NO ptolus orcolus; E. | NO Stunus vulgaris, E 20. + Lamprocolius ignitus, | (Nordm.) Ed unodus pularis, IL. | DOR lions To: | DEI USUCUS; bs | 24. Saxicolaoenanthe,(L.) 25. Sylvia hortensis,Bchst. 26. * 5. sylvia, (L.) * Phylloscopus visa» Belist: Re imociulius (di) | sibila- 29. * Ruticilla phoenicura, Bp. 30. Troglodytes troglodi- | veste 91. Motacilla alba, L.; La- vandeira de fóra. | da Alaudo arvensis, D.; Laverva. dd. Chloris chloris, (L.) 94. Passerdomesticus,(L.) So Lurturturtur(L.) Rola 36. Oedicnemus oedicne- its MUDO) AS AVES DA MADEIRA 40. *x0. 167 37. Vanelusvaneltus, (L.) 38. Charadrius pluocalis, E: DOC van oo Er squaiarota, (L.) LO ooelie rs Ts |42. Arenanrva interpres, (L.) 43.4 Phalaropus fulicarws, Ji: 44. 4 Himantopus hiúmanto- pus ES) 4o. Calidris arenaria, (L.) 46. Tringa alpéna, E. UR cima tusiaEs Me IR SUDO CUM UNS (Gould.) 49. Machetes pugnax, (L.) 50. Totanus hypoleucus, (155) | Nlutoreos Es) 25 TS colinas Es) 58. Gallinago major, (Gm.) d4. G.caelestris, (Frenzel). do. * 6. gallinula, (1) 56. Limosa lLimosa, (L.) 97. Numenius phacopus, (L.); Maçarico real. 98. + Falcinellus falcinel- Css (o:) ED9 Aide cin eme Es Garça real. 60. Ardea purpurea, L. 61. Nycticorar nyctico- ; Rad) 62. Botaurus stellaris, (L.) 69. Ardetta minuta, (L.) 168 ANNAES Dli SCIENCIAS NATURAES 64. Ardeola ralloides,| 84. Sternadongalli, Mont. “ (Scop.) [Sos minuto, RES 65. Bubalcus iúbis, (L.) | 86. Larus marinus, L. 66: * Hlerodioas garszella (E) ST. L. fuscus, E: 67. Ciconia migra, (L.) | 88. L. ridubundus, (L.) 68. Platalealeucerodia,L.| 89. Rissatridactyla,(L.); Colhereira. Gavina. 69 NCnes: cre LS 90. Stercorarius catar- 70. C. dusila, (Pall.) [bail- rhactes, (L.) Joni, Vieill.] 91. S. pomarinus, (Tem.) 14. x Ortygometra porzana,| 92.x S. parasiticus, (L.) (L.) 98. Procellaria pacífica, 72. Gallinula chloropus, Aud. (L.) 94. Thalapidroma pela- td. Limnocorar nigers, ques E: (Gm.) | 95. Oceanodroma leuco- 14. Porphyrio alleni, | rhoa, (Vieill.) Thomps. | 96. Oceanites oceanicus, 15. Fulica atra, L.; Moucão | (Kuhl). Calcamar. 76. * Anser anser (L.); Mer-| 97.+ Puflinus gravis, gulhador. | (O Reilly). mn AS segetum (Cm) | 98. 4P. cinereus, (Gm) nS: Amas boscas, E: '- 99.% Phaêton aectherius, L. 19. x A. acuta, L. 100. Sula bassana, (L.) 80. A. angustirostris, Mé-| 101. Hydrochelidonnigra, nétr. . (L.) Sis A creceas E. 1102.%Colgmbus aurítus,(L.) S2 CA penelope; IL: 103. Urinator glacialis,(L.) 83. * Oedemia migra, 41.) 104. xFraterculaarctica(L.) VENTOS, MARÉS E CORRENTES AO LONGO DA PARTE DA COSTA DE PORTUGAL, IMMEDIATAMENTE AO NORTE DO RIO DOURO . POR M. DE S. MACHADO J.” O estudo dos ventos, marés e correntes maritimas teve sempre grande interesse, sob o duplo ponto de vista scien- tifico e pratico. É tão proveitoso ao naturalista como ao navegante ou ao engenheiro hydraulico. Relativamente á parte da costa de Portugal, situada immediatamente ao norte do rio Douro, foi a antiga repar- tição das obras da barra d'este rio que encetou os estudos devidos em condições de valor. Todavia o resultado d'estes trabalhos só pôde ser considerado de sufficiente confiança desde que se empregaram apparelhos registadores, como o anemographo e os mareographos. Uma exposição suceinta dos trabalhos efrectuados desde essa data até hoje é o objecto d'este artigo. Ventos. — O apparelho que tem sido empregado no registo de direcção e velocidade dos ventos é um anemo- grapho Robinson modificado. Foi installado em 1883 na torre do Anjo (Cantareira) à entrada da barra do Douro, “a pedido do incansavel trabalhador, o fallecido engenheiro, sr. Affonso Joaquim Nogueira Soares, um dos nossos pri- meiros hydraulicos, então director das obras da barra do Douro e posteriormente encarregado tambem da fiscalisa- ção da construeção do porto de Leixões, serviços em que deixou assignalado o seu já auctorisado nome, quer pelos valhosos estudos e projectos que elaborou, quer pela di- Ann, de Se, Nat. vol. HI, julho, 1896. 170 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES recção e impulso que deu ás obras da barra e pelo modo distincto como fiscalisou a construeção do porto de Leixões, a sua ultima, mas grandiosa obra. Até 1836 esteve o anemographo n'esse logar. Os dois quadros junctos, organisados por estações, são relativos a esta epoca. O primeiro mostra a frequencia dos ventos, isto é, o tempo contado em horas em que reinaram em cada um dos rumos e o segundo o producto da velocidade por esse tempo ou o espaço total, em kilometros, percor- rido nos mesmos annos. Segundo o uso, toma-se aqui por velocidade o espaco percorrido, — erro geralmente commettido. A velocidade media do vento em cada rumo acha-se facilmente dividindo o numero de kilometros dado no segundo quadro (da ve- locidade) pelo numero de horas dado no primeiro (da fre- quencia). O dia conta-se de meia a meia-noite e o anno de 1 de dezembro a 31 de novembro por causa das estações que se compõem assim de tres mezes exactos a contar de 1 de. dezembro. As medias destes quatro primeiros annos acham-se representadas graphicamente na estampa annexa pelas duas rosas de frequencia é velocidade, nas quaes se conta em cada quadrante metade das observações correspon- dentes aos rumos que o limitam. No relatorio datado de 23 de agosto de 1890 e publicado na Revista das obras publicas e minas, o sr. Nogueira Soares, referindo-se a esta posição do anemographo, diz: «Os resultados referentes á primeira situação, não são de inteira confiança por ella ser dominada pelo terreno e edi- ficios proximos que modificam a direcção natural dos ventos. Todavia pelas observações comparativas que se fizeram da direcção indicada pelo anemographo, e do ca- tavento do castello da Foz do Douro, em posição mais elevada, reconheceu-se que nos ventos dos quadrantes de NW. eSW. que são os que mais nos interessa comparar, não havia differenças de direcção importantes, ou que al- MACHADO J.º": VENTOS, MARÉS E CORRENTES, ETC. 171 terem consideravelmente a direcção dos rumos compre- hendidos nestes quadrantes.» As rosas da estampa annexa mostram-nos que o pre- dominio dos ventos do qusdrante de NW. em relação aos do de SW. é muito sensivel e representado, em frequen- cia por 2587"57' — 1890156' = 6971" e, em velocidade, por 29264" — 28928" =336 kilometros. Considerando juntamente os restantes quadrantes, re- conhece-se o predominio do quadrante de NE. sobre todos os outros. (Continda.) 172. »” ANNÃAES DE SCIENCIAS NATURAES | | | Estações an NNE. | NE. | ENE. | a A e | Inverno de 1883 ........1 4122 30] 51 5| 412 45| Th | » DO io boa sds 252 925] 11 663 40) 96 10 » DECS EE o rs 189 15| 40 381 40| 213 40] » DES SO mpeg 286 - 5] 44 25) 290 50] 514 25 Primavera de 1883....... 243 35 6 20 | 291 12 » » 1881...... | DA nO) — 9256 55) 50 » BSS des Bo do 973 40) — » » 1886 ...... 352 90/15 92h45 30, 3 Estio de 1883 ........... 73 30 3 30| 183 15) 11 EIS A Loo RSA Ng 79 -— 477 451 M 45 » ed o fo ds ERR sc q 9953 15) 38 151403 30] 16 » TIA Voted Ep 369 35) 6 2560 25) 11 Outomno de 1883 ....... 299 95] h5 30] 571 20) 123 45 » o oloMb Rins RSA 264 145) 35 151 753 40] 1214 30 » DIGO afaste o 264 50) 53 55 | 195 253 55 » » 1886 ....... hãO 30] 52 15| 64 7 jo jo otaesm cu SR 36 | 402 10 3030 20/1546 40 20357 10 [05 | edad 1033 30) 100 10 1262 13 386 40 89 6| 276 4 | MACHADO J.º": VENTOS, MARÉS E CORRENTES, ETC. 173 SM | sswl| sw | WWW. | WNW.) NW: |[UNNNM. | Calmas h ! 193/0401) h / h / h / o) h ! pos h ! hi 259 20) — [467 35] 2 45) 89 30] 143 30| 198 30] — |238 2h6 40) — | 73 40) — | 40930) 950/4930) — | 143 45 Ba 5) — [o 15] 25 10] 86/85) 45 - | 16250) 1 45| 4545 186 15| 11 13 119 30] 50 25/ 1 45) 77 40 | 428 30 92 45| 1h 45 186 30) — | 158 35/19 | 285 30] 45 30 485 5] 2 14 35 175 50) — [197 2 40] 308 25) 40 30 | 463 40) 23 - 158 | 96 30| 445 15] 85 40] 246 10| 42 45| 256 50) — 5 40 230 17 10)325 | 50 5]'2M 10] 36 10 258 40) — E 240 40) 98 | 205 | 60 10] 297 35/15 10 | 719 30] 36 40] 8 10 28 30] 49 25| 214 h7 45) 309 55151 50, 722 28] 36 40) 9:30 20 30/ 146 15] 78 45| 264 5/166 10] 380 10,135 10, 348 30) M 52 35 — | 165 45] 14 10/16 35) 4 35) 2M 20) 4 | 470 50) 27 45] 49 45 % [226 | 31 45| 77 40) 40 20] 34 10] 9 50 227 30) 31 50| 22 2% | 249 45] 19 45) 7h 40) 13 10) 6120) — 27% 45] 62 50] 38 35 3 | 175 40) 66 10] 427 55) 29 50] 244 [418 50 333 k0| 101 10| 10 20 30 | 295 35 69 184 30, 24 30] 252 45] 20 | 108 52 15 | 28 5 216 20 |3431 10/3551 50/2040 45763 15/3199 40/904 45 3255 15/5328 40 | 520 40 11/137 48/ 735 14/1490 43] 799 11/226 14 1243 18] 132 10405 10 TA ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES. 2) Velocidad = | | | | | Estações E IN NNE NE. ENE E. - | ESE; | km. km. km. km. km. | Jum. Inyenho dé 1883... 4 o: | 1549 365 | 4096 962 | 3596 | = » ASSUME GRE ra RAS h8 9084 1303 1266 | — » RO) Lo e DARDO ceia CR | 164 280 1608 5176 3974 330 » eso de in 2066 377 2136 7440 3794 627 Primavera de 1883 ........... | 22h45 22 3311 246 | 4022 160 » DE ISSUE a | 2405 — 23141 896 4049 — » DE Ilelo VEN ab eo - 624 e 3028 — 1462 — » EEE oo ua | 2785 dk 1809 282 1918 164 Estio dessa JE UC am. 619 126 2413 59 229h 107 DR o ANO SINES erp nero en iia 025 =— 2093 53 1570 — Rs SSD = adia du maçA 3059 13% 11914 9 602 h2 DR RD OS Bi MM io 5707 35 2580 160 6064 — Outomnoldessa! sas Aos 3175 ho1 8936 2277 1029 179 » PRA oro NR pe | 2640 388 | 10388 1876 1983 — » RR do oa RR | 2240 585 |. 1689 2540 1601 716 » DRUG RO se sabe | 8090 188 669 93 7623 | 680 tds ds Rai pas | ASTAS 3663 | 60362 | 21414 | 52787 3305 Media Go a so ed | 11436 914 5354 | 13197 826 | 15091 MACHADO J.º": VENTOS, MARÉS E CORRENTES, ETC. 175 os ventos | É pn RES E | 7 | SE. | SSE. s. | ssw.| sw. [wsw.| w. [WNW.| NW. | NNW. | Bi ua dudaão fólico pe km. | km. | km. km. | km. km. | km. | km. | Jem | km. Be | os | O | sos | mo | 1561 | 635 | 1622 | É EMO R nO | ovo | | 1080] | 445 | h5 | 1460 | — Bene 0 | noa9 | | aBmk, | 567) 4006. | 457 | 2097. | 90 mo | 9H | 2613 | 314 | 1554 | 4314 645 | 606 | 1155 | 786 so | 150 | n2o99 | — | 3997 | 1480 | 2075 | 393 | 6000 | 304 | | | ! R | | meo = po 3853 | 345 | 3568 | 281 |-6066 | 292 159 | 67 | 2088 | 2768 | 9985 | 1262 | 3436 | 653 | 4099 = Meca Bo oo | uns | 5225 | 083) 3003 | 03 | 3955 | — 7 | 367 | 32M | 960 | 1336 | 456 | 3293 | 1712 | 8205 | 346 Ar | ae | um | 3oL | n02 | aos | 1661 | 7797 | 302 MAL | 480 | 1463 966 2450 | 1448 3605 | 1458 | h475 | 28 Re 1965) 209 desu | 32 jo 20h68.) 40] CATAR [o 70 378 177º | 3206 23 | 543 | 142 | BIO 28 Cl oBne aDt a 153 | 3083 | 120 | 529 50: SAB) pi eBNA DA 398 hh6 5 | 2243 | 904 | 4497 | 259 | 2907 | 96 | 3437 | 623 6692 162 | 6568 | 1799 | 4453 | 411 | 3641 | 434 | 2007 | 046 — p= | hd eo o pa pop 13546 | 2370 |59098 | 910 | 48976 | 9561 | 37024 | 9677 | 61061 | 4936 | | | | | | | 3387 593 [44775 | 2278 | 19244 | 2990 | 9256 | 24149 | 15265 | 1234 BUGENIO SCHMITA No dia 23 de maio falleceu em S. Pedro da Cova, com 81 annos de edade o distincto engenheiro pela Escola de Minas de Paris, Eugenio Schmitz. Francez por nascimento, Eugenio Schmitz residiu em Portugal durante sessenta e seis annos, affeiçoando-se a este paiz e principal- mente à modesta povoação em que viveu. La riante vallee de S. Pedro da Cova tinha para elle encantos exlraordinarios. Passou ali a maior parte da sua vida dirigindo a exploração das minas de carvão, legando a sua familia, depois de tão longos annos de trabalho, quasi que apenas o seu nome, mas respeitado pela sua excepcional honradez. Este bondoso e sympathico velhinho foi de uma modestia excessiva, pois que, possuindo no vigor da sua vida largos conhecimentos de bo- tanica, mineralogia e geologia e Lendo percorrido quasi Lodo o paiz em tempos em que apenas as diligencias marcavam o progresso de viação do paiz, deixou quasi ignorados os seus apontamentos. Apenas publicou na Revue lusitantenne, jornal que apparecia em Lisboa em 1852, editado pelo então consul francez na capital, uma serie de apontamentos subor- dinados ao litulo: Etudes géologiques sur le terrain des environs de Porto, gisements et exploitations des combustibles fossíles. Ha alguns annos, a pedido de um amigo, escreveu uma noticia: Cry- ptogames vasculaires du nord du Portugal: Fougêres, precedida de um esboço sobre os terrenos dos arredores do Porto, tudo isto baseado sobre apontamentos antigos e que a doença que ha algum tempo o atacara e os seus afazeres profissionaes que alé à morle cumprira, O não deixaram revêr convenientemente, como elle desejara, visto que aquellas notas estavam havia muito tempo redigidas e necessitavam de uma atlenciosa revisão. A planta geologica que acompanhou uma d'essus memorias, ambas ellas apparecidas m'esla revista, não era a original, pois que essa foi perdida na redacção do jornal a que aquelles artigos foram primitivamente destinados, mas sim uma copia dos apon- Lamentos que ficaram. Eugenio Schmitz era filho do barão Nicolau, marechal de. campo, official da Legião de Honra e da Corôa de Ferro. AN. Anno de Se. Nat., vol. II, julho, 1896, CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS DO CONTINENTE DE PORTUGAL DR. LOPES VIEIRA Naturalista adjuncto interino (Continuado de pag. 156) Gex. SEPS, Laur. Esp. n.º 13. Seps chalcides, Linn. Dum. et Bibron, ob. cit., tom.V, pag. 768. — E. Schreiber, ob. cit., p. 346. — F. La-. taste, ob. cit., pag. 99. Chalcídes lineatus, Leuck.—J. de Bedriaga, OD. cut, vol NEN 906. Nome vulgar — Cobra de pernas, Fura-panasco, Losma, Fura-mato. | “ Vulgar, mas não abundante. a. Coimbra, abril de 1886. b. Coimbra, junho de 1886. c, d. Pinhal nacional de Leiria, maio de 1886. es), 9. Serra d'Aire, maio de 1886. h. Valença, junho de 1892. Iixpl.1zo00l. ti. Caminha, julho de 1892. Expl. zool. Gen. GONGYLUS, Wagl. aa A. a. a e ocellatus, Wagl. var. Bedriagai, Bose. E. Bosca, Anales de la sociedad espa- Rola de Historia natural, tom, IX, p. 495. Ann, de Se. Nat., vol, II, outubro, 1896, 12 178 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Chalcides Bedriagai — G. A. Boulenger, Cat. Liz. Brit. Mus., vol. HI, p. 402.—J. de Bedriaga, ob. cit., vol. KXXVII, p. 840. Nome vulgar — O mesmo da precedente. Rara. a, b. Serra d' Aire, maio de 1886. c. Serra d'Aire, agosto de 1886. d, e. Serra d' Aire, maio de 1888. f. Valença, junho de 1892. Expl. zool. Fam. AMPHISBAENIDAE Gen. BLANUS, Wagl. Esp. n.º 15. Blanus cinereus, Vand. Memorias da Academia Real das Scten- cias de Lisboa, vol. I, p. 69. Amphisboena cinerea — Dum. et Bibron, . ob e, tom Vip. 900 Blanus cinereus — E. Schreiber, ob. cit., p.334. — G. A. Boulenger, Cat. Liz. Brit. Mus., vol. II, p. 433.—J. de Bedriaga, | DOE Cui., vOl:RENIROVAND 298: Nome vulgar — E'scópro. Vulgar, mas pouco abundante e por todo-o paiz. a, b. Serra d'Aire, março e abril de 1886. c. Coimbra, 1886. d, e, $. Coimbra, janeiro, maio e junho de 1887. q. Algarve (Sagres), maio de 1889. Expl. zool. do sr. A. Moller. h. Coimbra, fevereiro de 1894. Ord. OPHIDIA Fam. VIPERIDAE Gen. VIPERA, Laur. Esp. n.º16. Vipera berus, Linn. var. prester, Linn. Coluber prester — Linn., Syst. Nat., edit. XII, reformata, 1706, p. 377, L. VIEIRA: CATALOGO DOS REPTÍS E AMPHIRIOS, ETC. 179 Peliade prester — J. de Bedriaga, Annaes de sciencias naturaes, Porto, 1895, p. 114. Nome vulgar — Vibora preta. a. Serra de Castro Laboreiro, junho de 1894, off. pelo sr. Augusto Nobre. b. Serra do Suajo, janeiro de 1895, off. pelo sr. A. F. Moller. Esp:n.º 17. Viperaammodytes, Linn. var. Lataster, Bosca Vipera Latastei — |. Bosca, Bulletin de la Société Loologique de France, 1878, pesto pl IV od (a): dm della soc. esp. d Hist. Nat. cit; tom, VII, p. 66. —J. de Bedriaga, ob. cit., vol. XXXVI, p. 138. Nome vulgar — Víbora. Pouco abundante mas frequente, pelo menos desde a pro- vincia da Estremadura até ao extremo norte do paiz. a, b. Pinhal nacional de Leiria, abril e maio de 1886. c, d. Serra d'Aire, maio e junho de 1886. e. Lorvão, maio de 1886. +f 9. Serra do Gerez, junho e julho de 1885. h. Serra da Estrella, dezembro de 1886. t. Serra da Estrella, fevereiro de 1887. J. Pinhal nacional de Leiria, outubro de 1887. Fam. PSAMMOPHIDAE Gen. COELOPELTIS, Wagl. Esp. n.º 18. Coelopeltis monspessulanus, Herm. C. Bonaparte, ob. cit., tom. II, pl. Coelopeltis insignitus — Dum. et Bibron, ob. ciút., tom. VII, 1.º partie, p. 130. Coelopeltis lacertina — E. Schreiber, ob. lhe Di Pa Coelopeltis monspessulanus — J, de Be- driaga, ob, cit., vol, XXX VIL, p. 136, o 180 - -ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES —eeme ma Nome vulgar — Cobra. Frequente por todo o paiz. a. Serra d' Aire, junho de 1880. b. Campo Maior, abril de 1885. c. Pinhal nacional de Leiria, maio de 1886. cl. Serra do Gerez, maio de 1886. e. Coimbra, novembro de 1886. f. Campo Maior, agosto de 1888. gy. Villa Real (Nogueira) agosto de 1894, off. pelo sr. dr. Bernardo Ayres. Nota. Julgamos ser esta a especie de colubrideos que attinge maior comprimento em o nosso paiz, embora a Tropodinotus natrix apresente maior grossura. O exemplar maior da collecção do Museu é o designado pela letra q e mede 1",80. Nunca poude o Museu alcançar individuo de maiores dimensões, não obstante a offerta, feita para muitas regiões, de quatro mil e qui- nhentos réis a quem apresentasse exemplar que altingisse dois metros ou pouco menos. Fam. COLUBRIDAE Grx. PERIOPS, Wagl. Esp. n.º 19. Periops hippocrepis, Merr. Coluber hippocrepis — C. Bonaparte, ob. CUL ade | Periops hippocrepis — Dum. et Bibron, ob. ut tom SI e parte, ip. Gino Zamenis hippocrepis — À. Ginther, Cata- logue of colubrine snakes in the colle- ction of the British Museum, p. 108. Periops hippocrepis —J. de Bedriaga, ob. cit., vol. XXXVIIL p. 206. Nome vulgar — Cobra, Cobra de ferradura. a frequente por todo o paiz. t. Coimbra, collecção antiga. j Serra de Portalegre, maio de 1891. Expl. zo0l. do sr. A. PE Moller, L. VIEIRA: CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS, ETC. 181 c. Coimbra (Ceira), setembro de 1894, off. pelo sr. dr. Chaves e Castro. d. Coimbra, agosto de 1894. e, 1; 9- Coimbra, junho, julho e novembro de 1895. Gex. TROPIDONOTUS, Boie Esp. n.º 20. Tropidonotus viperinus, Boie Dum ef Bibron, 06. eis tomb Vl Es partie, p. 560. Tropidonotus chersoídes — Dum. et Bib., ibidem, p. 562. Tropidonotns viperinus — À. Giúnlher, ob. cit., p. 62.—V. Fatio, ob. cit., vol. III, polis Schreiber; ob cri pa 226: — FP. Lataste, ob. cit., p. 193. — J. de Bedriaga, ob. cit., vol. XXXVIII, p. 132. Nome vulgar — Cobra, Cobra da aqua. Muito lo e abundante em todo o paiz. a, b. Serra do Gerez, maio de 1885 e 1886. c, d, e, f. Estarreja, março e abril de 1886. g. Vigueira da oz, maio de 1886. h. Commbra, novembro de 1886. t. Monchique, julho de 1886. J. Serra do Gerez, maio de 1887. Esp. n.º21. Tropidonotus natrix, Linn. C. Bonaparte, 06. cit., pl. — Dum. et Bi- bron, ob. cit., tom. VII, 1.º partie, p. 555. — À. Gunther, 0h. cit., p.61.—V. Fatio, ob. cit., tom. HI, p. 147. — E. Schreiber, ob. cit.,p. 226.——F. Lataste, ob. cit., p. 128. —J. de Bedriaga, ob. cit., vol. XXXVI, p. 843. Nome vulgar — Cobra da agua. Frequente e abundante em todo o paiz. a 2. Serra do Gerez, maio de 1880. 182 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES b, c. Estarreja, abril de 1886. d, e, f, 9. Serra do Gerez, maio de 1886. h. Pinhal nacional de Leiria, maio de 1886. | 2. Pinhal nacional de Leiria, junho de 1886. J. Oliveira do Conde, julho de 1886. k. Coimbra, agosto de 1886. |. Monchique, 1887. m. Melgaço, junho de 1892. Expl. zool. Gen. CORONELLA, Laur. Esp. n.º 22. Coronella austriaca, Daud. . Coluber austriacus — C. Bonaparte, ob. Colt DE Coronella laevis seu austriaca — Dum. et Bibron,ob. cit., tom. VII, 1.º partie, p. 610. — FP. Lataste, 00. cut., p. 145. Nome vulgar — Cobra. «. Serra do Gerez, maio de 1886. Nota. Devemos suppol-a muito rara, porque de lantos exemplares de ophiídeos que Ltem dado entrada nºeste Museu só appareceu um d'esta especie, Esp. n.º 23. Coronella girondica, Daud. Coluber Riccoli— C. Bonaparte, ob. cit., fon; Mb é pie : Coronella girundica — Dum. et Bibron, ob. Guto o von Vl dice partie; po GULA Gunther, 06. cit., p. 35.-— E. Schreiber, ob. cilt., p. 299. — FP. Lataste, ob. cit. p. 451.-—-J. de Bedriaga, ob. cit., vol; XXXVI, p. 841. Nome vulgar — Cobra. Vulgar por todo o paiz. à, b. Coimbra, maio e julho de 1886. c, d, e. Serra d Aire, maio de 1886. Ss 9) ht. Serra do Gerez, maio de 1886. L. VIEIRA: CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS, ETC. 183 J. Serra da Estrella. k. Estarreja, junho de 1886. |, m. Monsão, junho de 1892. Expl. zo0l. Gen. RHINECHIS, Michal. Esp. n.º 24. Rhinechis scalaris, Boie. PRhinechis scalaris — CG. Bonaparte, ob. cit., tom. II, pl. — Dum. et Bibron, ob. cit., tom. VII, 1.º partie, p. 227. — E. Schrei- ber, ob. cit., p. 290. — J. de Bedriaga, ob. cit., vol. RKXVHI, p. 134, Nome vulgar — Cobra de escada, Riscadinha. Vulgar, mas pouco abundante. à, b. Serra do Gerez, maio de 1886. c. Serra d'Aire, agosto de 1886. d. Campo Maior, julho de 1886. e, !. Coimbra, junho e julho de 1887. - 9. Coimbra, junho de 1892. Cras. AMPHIBIA Ord. ANURA Fam. HYLIDAE Gen. HYLA, L. Esp. n.º 26. Hyla arborea, Linn. Hyla viridis—C. Bonaparte, ob. cit., tom. II, pl. — Dum. et Bibron, ob. cit., tom. VIII, p. 98L.—V. Fatio, ob. cit., vol. II, p. 425. Hyla arborea — Boulenger, Cat. Batr. sal. coll. Brit. Mus., p. 379.— J. de Bedriaga, obicita, vol NRXRVI pros: Hyla Pereziúi— E. Bosca, Anal. de la Soc. Esp.nat., tom. IX, p. 181; tom. X, lam. II, fig. 7-0. ARA e ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES : * Nome vulgar -— Rella, Rainêta. Vulgar. a. Buarcos, outubro de 1889, off. pelo sr. dr. M. Paulino. b, c. Coimbra, julho de 1885. cd. Coimbra, dezembro de 1885, off. pelo sr. A. F. Moller. e. Estarreja, 1885. J, 9. Coimbra, abril e dezembro de 1886. h, é. Coimbra, abril e dezembro de 1886, off. pelo sr. A. FE. Moller. J. Faro, maio de 1888. Expl. zool. do sr. A. F. Moller. Fam. RAÂNIDAE Gen. RANA, Linn. Esp. n.º 26. Rana esculenta, Linn. Ran hispanica, Michah. — C. Bonaparte, ob. cut bom DE pl Ru Rana ociridis — Dum. et Bibron, ob. cit., tom. VIII, p. 343. — F. Lataste, 00. 'cit.,, p. 224. Rana esculenta, L.—V. Fatio, ob. cit., vol. HI, p. 312. E. Schreiber, ob. cit., p. TT. — G. A. Boulenger, Cat. Batr. sal. coll. E Dn Mus pr oo. Rana esculenta, L. v. hispanica, Michah. — J. de Bedriaga, ob. cií., vol. XXXVI, p. 564. | Nome vulgar — Rã. Muito vulgar e abundante por todo o paiz. «t, b. Coimbra, julho de 1883, e 1884. c, d. Serra da Estrella, julho de 1886. e. Monchique, maio de 1888. JS. Coimbra, 1891. 9. Melgaço, junho de 1892. Expl. zool. Esp. n.º 27. Rana iberica, Boulenger Rana temporaria, Barbosa du Bocage — L. VIEIRA; CATALOGO DOS REPTIS E AMPHIBIOS, ETC. 185 Liste des Mammiferes et Reptiles re- cueillisen Portugalin Rev.et Magas. de “Zoologie, 2.º ser., tom. XV, 1863, p. 829. Rana iberica, G. A. Boulenger, Cat. Batr. sal. col. Brit. Mus., p. 40. E. Bosca, Anal. de la soc. espari. de Hist. Nat., tom. X (Correcciones y adiciones al Ca- talogo de los Reptiles y Amplhuúbios de Esparia, Portugal y las istas Baleares, p. 108. —J. de Bedriaga, ob. cit., vol. XXXVI, p. 567. a. Coimbra, dezembro de 1888. - b, c. Coimbra, junho e julho de 1885. d. Serra do Gerez, abril de 1886. e. Coimbra, 1894. Gex. PELOBATES, Wagl. Esp. n.º28. Pelobates cultripes, Cuv. Pelobates cultripes, Dum. et Bibron, od. cit., tom. VIII, p. 483.— E. Schreiber, ob. cit., p.92.—F. Lataste, ob. cut., p. 265. — G. A. Boulenger, Cat. Batr. sal. coll. Brit. Mus., p. 438. — J. de Bedriaga, 00. cur, vol. MXXVE p. 690: Nome vulgar — Sapo de unha preta. Pouco frequente. | à, b, c. Coimbra, agosto, novembro e dezembro de 1885. d. Coimbra, outubro de 1886. e. Estarreja, maio de 1887. f. Villa Real de Santo Antonio, abril de 1888. Iixpl. zool. do sr. A. F. Moller. g. Algarve, 1889. Expl. zool. do mesmo sr. E RR ( Continta.) SUBSÍDIOS PARA O ESTUDO DA FAUNA ENTOMOLOGICA TRANSMONTANA Coleopteros do concelho de sabrosa POR JOSE MAXIMIANO CORRÊA DE BARROS (Continuado de pag. 114) Cardiophorus, Eschscholtz C.gramineus, Scop., P. C.; S. Mar- tinho ! Sabrosa! C. signatus, Oliv., C.em todo o con- | celho. C. melampus, Il., R. em S. Mar- tinho, nos pinheiros. Athous, Eschscholtz A. Godarti, Muls., C.; S. Martinho! Agriotes, Eschscholtz A. lineatus, L. Extremamente com- mum em todo o norte do con- celho. A larva, muito prejudi- cial, alimenta-se das raizes dos cereaes. Dão-lhe o nome debicha “amarela e rosca. Silesis, Candeze S. rutilipennis, Ilig., P. C.; S. Mar- tinho! Sabrosa! Adrastus, Eschscholtz A. pallens, F., M. commum em todo o concelho. | DENTICOLLINI Campylomorphus, Duval | C. homalisinus, Illig., P. €. CEBRIONIDA E Cebrio, Oliv. C. Moyses, Fairm., R. CANTHARIDAE LAMPYRIDINI Lampyris, Geofíroy E noctuuco, sas CANTHARINI Cantharis, Linnaeus C. rustica, Fall., P. C. C. pulicaria, F., R. CG: livida, E, M. E. Ciruja, E, MC: Rhagonycha, Eschscholtz R. fulva, Scop., €. R. femoralis, Brull., P. €. R. galiciana, Gong., R. Ánn, de Sc, Nat., vol. II, outubro, 1896. C. DE BARROS: SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. 187 Mathodes, Kiesenwetter CORYNETINI M. validicornis, Suffr. Muito com- Necobria, Latreille mum nas giestas em flor. fair Pd N. violacea, L., €. MALACHIINI BRUCHIDAE Malachius, Fabricius BRUCHINI M. lusitanicus, Er., P. €. Bruchus, Geoffroy M. 2 E y x M. elegans, Geoftr., P. € B. fur, L., E. Axinotarsus, Motschulsky IB lato! E uBaO. A. pulicarius, F., €. BYRRHIDAE - DASYTINI BYRRHINI Byrrhus, Geoffroy B. striatus, Oliv., M. €. H. rugosicollis, Duv ,M.C.; S. Mar- | B. paniceus, L., €. tinho! Sabrosa! Anta! Henicopus, Stephens XYLETININI Psilothrix, Redtenbacher : Lasioderma, Stephens P. cyaneus, Oliv., O, L. bicolor, Schaut., P. C. Danacaea, Laporte TENEBRIONIDA E D. lusitana, Heyd., €. TENTYRINI D. atripes, Graclls, €. Tentyria, Latreille CLERIDA E T. Bassii, Sol., C. nos montes. CLERINI STENOSINI Clerus, Geoffroy Stenosis, Herhbst ei S. hispanica, Sol., R.; Anta! (Thanasimus, Latr.) formica- rius, L. Commum debaixo da | Dichillus, Duval casca das arvores. Util especie | vivendo à custa de numerosos | D: subcostatus, Sol.; €. insectos nocivos, que devora in- Si AKISINI saciavelmente. Scaurus, Fabricius Trichodes, Herbst ; | S. sticticus, Germ., R.; Costa do T. octopunctatus, P., C. | & Pinhão! 188 BLAPTINI Blaps, Fabricius . B. (Uroblaps, Motsch) lusitanica, Herbst., C. B. (Uroblaps, Motsch.) hispanica, | Sol Eres B. (Lithoblaps, Motsch.) gigas, L., E: B. (Agroblaps, Mot.) similis, Latr., R. se ASIDINI Asida, Latreille A. Goudoti, Sol., R.; Anta! A. Diecki, All, R.; S. Martinho! Anta! CRYPTICINI Crypticus, Latreille C. zophosoides, Heyd., C. . pusúllers, Rosenh. S PEDININI Dendarus, Latreille D. pectoralis, Muls., P. C.; S. Mar- tinho! Anta! Torre (José Mar- ins!) Heliopathes, Mulsant. H. lusitanicus, Herbst., C. Micrositus, Mulsant. M. Ulyssiponensis, Germ., €. OPATRINI Opatrum, Fabricius O perlatum, Germ., R. Gonocephalum, Mulsant. G.puslum,F. v.meridionale, Rust. R, - ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES COELOMETOPINI Coelometopus, Solier C.clypeatus, Germ. Um unico exem- plar de Arcã! TENEBRIONINI Tenebrio, Linnaeus Me obscura He, Cs HELOPINI Helops, Fabricius H. laticollis, Rúst., €. H. (Nalassus, Muls) lusitanus, Kr., C. ALLECULIDA E Gonodera, Mulsant. G. estrellana, Kiesw., C. Omophus, Solier O. ruficollis, F., M. €. LAGRIIDA E Lagria, Wabricius ES horta Je Gs L. rubida, Graélls., R. MORDELLIDA E SCRAPTHNI Scraptia, Latreille S. dubia, Oliv., C. MORDELLINI Mordella, Linnaeus M. bipunctata, Germ., P. €. M. fasciata, F., P.C. C. DE BARROS: SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. 189 ! ANASPIDINI Anasphis, Geoffroy A. ruficollis, F., C. A. flava, L., R. A. trifasciata, Chevr., P. €. MELOIDà E MELOINI Meloeé, Linnaeus M. proscarabacus, L., C. M brevicollis, Panz., R. M. majalis, L., €. LYTTINI Lonabris, Harold L. 4 punctata, L.; C. L. hieracii, Graêlls. Dois exempla- res da Torre (José Martins!) varians, Gyll. V. 10-spilota, Cheyr., €. dei Lytta, Fabricius L. vesicatoria, L., R.; S. Martinho! Torre (José Martins). Sitaris, Latreille Semuralis, Foris.; R.R. Um unico exemplar cacado em S. Marti- nho, em um sabugueiro florido. ANTHICIDA E - ANTHICINI Notoxus, Geoffroy N. cavifrons, Laf., R. N. trifasciatus, Rossi, C.; S, Mar- tinho! Anthicus, Paylull. A, Rodriguesi, Latr., C. A. coniceps, Mars, €. A. humilis, Germ., C. A. instabilis, Schmidt., R. A. antherinus, L., P. €. OEDEMERIDA E Oedemera, Olivier O. simplex, L., R. O. nobilis, Scop., €. O. lurida, Marsh., P. €. PITHIDAE MYCTERINI Mycterus, Olivier M. curcultonoides, F., C. CURCULIONIDA E OTIORRHYNCHINI Otiorrhynchus, Germar O. sulcatus, E., R. Alguns exem- plares recolhidos em raizes de videiras, Phyllobius, Schônherr P. argentatus, L., C. P. tuberculifer, Chevr., C. BRACHYDERINI Schythropus, Schônherr S. glabratus, Chevr., C. Sciaphilus, Stephens S. (Pleurodirus, Chevr.) Carínula, Ol, €. S. (Pleurodirus, Chevr.) Fairmais rei, Kiew., R.; S. Martinho! Barypithes, Duval B, indigens, Bon., G, ao 490 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Strophosomus, Stephens | Larinus, (Germar S. crinaceus, Chevr., C. L. vittatus, F., P. C.; S. Martinho! S. globosus, Stierl., P. €. L. planus, F., €. Ensomus, Germar HYLOBINI Es maragdulus, Fairm., U. He abietis ME Es Brachyderes, Schôonherr Anisorrhynchus, Schónherr DB. lusitanicus, F., C. €. A. hespericus, Desbr., R.; S. Mar- B. Brucki, Tourn., R. tinbo! Sabrosa ! Sitona, Germar HYPERINI S. gressoria, F., €. Hypera, Germar S. griseus, F., €. aa S. regensteinensis, Herbst., €. €. H. globosa, Funai P. 6. S. sulcifrons, Thunberg., C. H. punctata, F., R. H. adspersa, E. €. Trachyphlaeus, Germar Pissodina T. sp. Possuo alguns exemplares de uma especie d'este genero, Pissodes, Germar que ainda não determine. so P. notatus, F., G. €. CNEORRHININI Geo a Erirrhinina Cneorhinus, Schônherr Pachytychius, Jeckel. o, C. hispanus, Herbst. v. ludificator. Gyll., C. dispar, Graélls., €. P. haematocephalus, Gyllh., R. | P. sparsutus, Oliv., C. P. granulicollis, Tourn. Devo a de- terminação d'esta especie de Mr. Guerin. - C. BRACHYCERINI Brachycerus, Olivier Dorytomus, Stephens B. chevrolati, Fahrs., R.; S. Mar- DD) Veins E eder O Sa tinho! Sabrosa! Torre! oo tinho ! CLEONINI | CENTORRHYNCHINI Lixus, Fabricius Ceutorrhynchina L.iridis, Oliv., €. todo o concelho. bo Gde, Ad E ADA L. elongatus, Goeze. v. rufitarsis, | C.quadrimaculatus, L., R.; S. Mar- Roh., C, | tinho! Coeliodes, Schônherr C. DE BARROS: SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. 191 icms mes Centorrhynchus, Germar C. geographicus, Goeze, C. C.ornatus, Gyll., R.; S. Martinho! C. pollinarius, Forst., €. C. pleurostigma, Marsh., P. €. C. sulcicollis, Payk., R. C. quadridens, Panz., CO. C. assimilis, Payk., C. Orobitis, Mannerheirn O. cyaneus, L., P.C, nas flores das violetas selvagens. Barina Baris, Germar - laticollis, Marsh., C. - cuprirostris, F., P. C. . coerulescens, Leop., P. C. mt CALANDRINI Calandra, Clainville €. granaria, L., M. €. Sphenophorus, Schônerr S. striatopunctatus, Goeze, P. O. TYCHIINI Balaninus, Germar B, turbatus, Gyll., R. Balanobius, Jekel B. ochreatus, Fahrs., C. Anthonomus, Germar A. pedicularis, L., C. A. Spíilotus, Redt., R. Tychius, Germar T. cenustus, F., C. C. Rhynchaenina Rhynchaenus, Clairville R. testaceus, Muller, P. €. Rhamphus, Clairville H. pullicarius, Herbst, C. Mecinina Gymnetron, Schónherr G. spilotum, Germ., C. G. tetrum. E., D.C. Cionina Cionus, Clairville C. thapsi, F. Um exemplar de S. Martinho! C. alauda, Herbst., C. MAGDALIDINI Magdalis, Germar M. barbicornis, Latr., R. APIONINI Apionina Apion, Herbst. . Perrisi, Wenck., €. . fuscirostre, F., C. €. - squammigerum, Duval, €, «vrufulum, Wenck., €. striatum, Mank., E. S UROUUL ER - nigritarse, Kinhy., P. €. aethiops, Kerbst., P. €. - frumentarium, L., P. €. >rrrrp>Da Rhynchitina Auletes, Schônherr A, pubescens, Kiew., €, 192 . ANNAES DE SCÍÊNCIAS NATURAES Rhynchites, Schneider R. purpurens, L., 6. R. Bacchus, L., R. Attelabus, Linnacus ZA core ee Re; Amita! MYLABRIDAÉE MYLABRINI Milabris, Geoffroy M. pisorum, L., M. €. M. rufimana, Roh., C. M. longicornis, Germ., R. MM, dispar, Germ., R. SCOLYTIDAE HYLESININI Hylurgus, Latreille H. ligniperda, F., (. | Hylesinus, Fabricius H. frasxini, Panz., E. IPINI Ips, Dejeer S. sexdentatus, Boerner, R. S. curvidens, Germar, P. €. CERAMBYCIDAE SPONDYLINI Spondylis, Fabricius S. buprestoides, L., P. C. PRIONINI Prionus, Geoffroy P. coriarius; LP. iG: LEPTURINI Leptura, Linuaeus L. livida, F., G. | L. fulva, Dej., €. L. stragulata, Germ., €. | L. Fontenayi, Muls. Rarissima em | S. Martinho! | E melanunas pas | L. bifasciata, Miúll., P. €. IG ru fico mis e CERAMBYCINI Stenopterus; Stephens PS rufus es Gracilia, Serville | G. minuta, F., R. Dois exemplares | recolhidos em S. Martinho ba- tendo um castanheiro. Cerambyx, Linnaeus es cerdo, L., R., em todo o concelho. | C. Scopolii, Fiss., P. €. Criocephalus, Mulsant | C.ferus, Kr.; S. Martinho! Sabrosa! | Phymatodes, Mulsant Hylotrupes, Serville (H. bajulus, E, 6. | Plagionotus, Mulsant. | P. arcuatus, L., P. C. Clytus, Laicharling Cllontetis. paes Clytanthus, Thonson C. trifasciatus, F., 6. Gramnoptera, Serville, Faimain P. (Poecilium. Fairm.) alni, L., R. C. DE BARROS. SUBS. PARA O ESTUDO DA FAUNA, ETC. Agapanthia, Serville A. asphodeli, Latr., R. R. A. cardni, L., E. Tetrops, Stephens T. praeusta, L. Commum alguns annos nas pereiras e macieiras. CHRYSOMELIDA E CRIOCERINI Lema, Lacordaire L. cyanella, L., C. L. flavipes, Suffs., P. C. L. menalopus, L., R. CAMPTOSOMATA CLYTRINI Labidostomis, Lacordaire L. lusitanica, Germ. v. meridiona- lis, Lac., €. Macrolenes, Lacordaire M. ruficollis, F., P. C. Lachnaea, Lacordaire L. tristigma, Lac., C. Clytra, Laichartiag C. laeviuscula, Ratzeb., C. C. atraphaxidis, Pallas, P. €. Gynandrophtalma, Lacordaire G. nigritarsis, Lac., C. CRYPTOCEPHALINI Cryptocephalus, Geoffroy C. nigricollis, Oliv., €. C. parvulus, Múll., €. Ciimonrer E se: 199 C. Koyi, Suffr., €. C. rufipes, Goeze, C. B. bipunctatus, L., R. CHRYSOMELINI Timarcha, Latreille T. tenebricosa, F., R. T. lusitanica, Oliv., P. €. Chrysomela, Linnaeus C. haemoptera, L., G. C. Banksi, F., €. C. marginata, L., R. C. hypericii, Forst., R. C. americana, L., E. €. C. menthastri, Suffr., P. €. E polita E Re C. chloromaura, Oliv., P. €. Pytodecta, Kirhy P. olivacea, Forst., C. v. Litura, Fabr., €. Prasocuris, Latreille P. junci, Brahm., C. Melasoma, Stephens M. populi, L., C. C. GALERUCINI Galeruzae Agelastica, Redtenbacher A ali, Te E Malacosoma, Chevrolat M. lusitanica, L., C. Luperus, Geoffroy L. nigrofasciatus, Goeze, C. C. Lochmaea, Weise L. capreae, L., P. €.; v. scutellata, Cheyrol., €. 13 Sp E api Es o) w as : tanaceti, [Eres - helegina, L., R. conecta NG. - melancholica, Ws., P. C.; De- - undulata, Kutsch., €. . echit, Koch., R. . fusco aeneus, Redtb., €. - dorsalis, F., E. « rutilus, Ilhg., €. - rubidum, Graells, €, 4194 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Galeruca, Geoffroy CASSIDINI Cassida, Linnaeus O. rubiginosa, Mull., €. C. hexastigma, Suffr., R. COCCINELIDA E HALTICAE Podagrica, Foudras fuscipes, L.; R. Chalcoides, Foudras COCCIN ELINI Adalia, Mulsant Ê 4. bipuncta, L., €. Lithonoma, Rosenhauer le ; " Cocinella, Linnaeus C. 7 punciata, L., G. E. Haltica, Geofiro Ê ; À d Micraspis, Redtenbacher quercetorum, Foudras. v. brevi- collis, Foudras, (. ampelophaga, Guerin, €. M. sedecimpunctata, L.; v. 12 pun- een ba BD CHILOCGORINI Chilocorus, Leach. Aphtona, Chevrolat C. bipustulatus, L., G. €. Exochomus, Redtenbacher terminada por A. Otto deVienna d' Austria. Phyllotreta, Foudras E. flavipes, Thunb., €. RHIZOBIINI Rhizobius, Stephens R. litura, F., E €. SCYMNINI Scymnus, Kugellan Longitarsus, Latreille Sphaeroderma, Stephens S. interruptus, Goeze, €. ADDIÇÕES CRYPPOSTOMA. Abaectus, Dejean HISPINI A. Salemanni, Germ. Commum nos Hispa, Linnaeus logares humidos. atra, L., R. Orthocerus, Latreille testacea, L., E. O. tereticornis, Er., R. AVES DE PORTUGAL POR W. CG. TAIT (Continuado de pag. 122) “491 — CoLumBA PALUMBUS, Linn. Nome vulgar — Pombo torquas. Aleuns pombos torquazes costumam ficar em Arcos de Val de Vez e outras localidades do alto Minho, onde fazem ninho, mas a maior parte d'elles só apparecem no inverno. Do meado de outubro ao principio ou meado de dezembro passam para o sul, perto da barra do Douro, preferindo para a sua jornada o vento leste. No inverno grandes bandos d'estes pombos vivem nas azinheiras e sobreiraes da Beira Baixa e Alemtejo para comer a bolota. Disseram-me em Castello Branco que em Penamacôr foram tantos os estragos nos soutos de carvalhos que estes pombos causaram por comerem a bolota, que devia servir de engorda para os cevados, que os homens tiveram de armar-se de espingardas e foguetes para os obrigar a fugir. 192 — CoLuMBA GENAS, Linn. Alguns exemplares desta especie que appareceram no mercado de Lisboa, foram adquiridos para os museus de Lisboa e Coimbra. 198 — CoLumBA LIVIA, Bonnat Nome vulgar — Pombo bravo. Vive no paiz. Tenho encontrado o Pombo bravo fazendo Ann, de Sc. Nat., vol. III, outubro, 1896. w 196 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES ninho na estreita garganta do Cachão da Baleira, no rio Douro, logo abaixo de S. João da Pesqueira, assim como no Cabo Carvoeiro e nas ilhas Berlengas. Os pombos bravos fazem ninho, em grande numero, nas cavernas abertas nos rochedos pela acção do mar e que se véem no Algarve, perto de Villa Nova de Portimão. Ouvi dizer nos arredores de Mertola que estas aves fazem ninho nas galerias das minas de manganez abandonadas. 194 — TURTUR COMMUNIS, Selby Nome vulgar — Róla, Portugal; Rola, Galliza. A rôla é abundante durante o verão em todo o paiz, e é o pombo que predomina em Portugal. Chegam geral- mente ao Porto nos principios de abril, alguns mezes um pouco mais cedo, e partem nos fins de agosto até 20 de setembro, ficando um ou outro até mais tarde. Podem ouvir-se no meu pequeno souto de castanheiros, que não dista muito do centro da cidade do Porto, e o seu canto de mistura com os do melro, toutinegra, pêto da chuva, tentilhão e outras aves, dá um encanto rural a este logar. Um immenso numero de rôlas emigram ao longo das costas de Portugal, preferindo o vento leste e viajando em grandes ou pequenos bandos, a distancia de 300 ou 1000 metros do mar. Se o vento é fraco voam muito alto, mas se é forte, quasi tocam as cannas dos milhos. Na estação propria do anno e logo que o vento leste começa a soprar, os caçadores juntam-se desde manhã cedo ao longo da costa do mar para esperar as infelizes viajantes. Na Foz do Douro póde ouvir-se uma continua fuzilaria, desde o nascer do sol até ás 10 horas da manhã. Relativamente à emigração, disse-me um amigo meu que tinha caçado uma a 24 setembro de 13878, no mar da bahia de Biscaya. O pharoleiro da Foz contou-me que algumas vezes as W. C. TAIT: AVES DE PORTUGAL 197 rôlas vêem bater contra o pharol durante a noite e que uma manhã encontrou duas, mortas, junto da lanterna. Não é para admirar que as aves sejam encontradas longe da costa quando viajam durante a noite. Depois do vôo da manhã, as rólas comem nos campos durante o dia, ou ficam nas arvores, e, quando a tarde chega, algumas fazem uma curta viagem até ao pôr do sol. Contou-me um mano meu que, estando pela manhã a tomar banho de mar na Foz do Douro, viu vir voando da direcção do mar alto, uma róla com voar muito fatigado, e com muito custo alcançou a varanda de uma casa onde cahiu extenuada. 195 — PrEROCLES ARENARIUS, (Pall.) Nome vulgar — Cortiçol. O Museu de Lisboa possue quatro exemplares d'esta especie, provenientes de Evora. - Disseram-me em Abrantes que esta ave se encontra nas charnecas elevadas, perto de Salvadorinho, e que é muito desconfiada; mas que os caçadores os esperam de emboscada nos comedouros. 196 — PrEROCLES ALCHATA (Linn.) O unico exemplar que me consta ter sido encontrado no norte de Portugal, foi caçado pelo sr. Lawrence Fowke, vice-consul de Inglaterra no Porto, em outubro de 1869, em Valladares. No Museu de Lisboa ha alguns exemplares obtidos em Evora e n'outros pontos do Alemtejo. 197 — CAccABIS RUFA (Linn.) “Nome vulgar — Perdiz. A perdiz encontra-se geralmente distribuida, sobre- tudo nas margens pedregosas dos rios e torrentes e nas vastas charnecas do Alemtejo. Em 24 de janeiro de 1896, vi uma perdiz no campo da quinta que eu habito em Entre Quintas. O tempo era frio, e podia ser que esta perdiz tivesse emigrado das serras, 198 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES - para evitar as geadas. É notavel apparecer tão perto do centro da cidade. 198 — PeRDIX CINEREA, Lath. Nome vulgar — Charella, Pitões, Serra do Gerez. A perdiz cinzenta encontra em Portugal o limite me- ridional da sua distribuição. Como muitas outras aves do norte, esta especie é apenas encontrada nos logares mais ele- vados, os quaes, como é geralmente sabido, correspondem a melhores elevações nas latitudes mais septentrionaes. Sei que esta perdiz é commum e bem conhecida em Pitões, na Serra do Gerez, e que tambem se encontra n'um monte muito alto, perto de Pinheiro, nos arredores de Braga. Tenho ouvido dizer que tambem apparece na Serra do Marão e na Serra de Rebordãos, districto de Bragança. O Museu de Lisboa possue um exemplar de Benavente. O sr. Adolpho Moller encontrou-a na Serra de Suajo (Minho), em Montalegre e na Serra de Montesinho, perto de Bragança. 199 — CoTURNIX COMMUNIS, Bonnat. Nome vulgar — Codorniz, Porto e em todo o paiz; Pas- | palhão,Valença, Aveiro, Bragança, assim como na Galliza; Calcaré, Qualquaré, Braga; Cracolé, Pedras Rubras, Mattozinhos; Temtilá, Penafiel; Carcalhota, Coimbra. As codornizes encontram-se abundantemente quasi todo o anno, excepto em outubro e novembro, que é quando a maior parte desapparece. A sua emigração effectua-se de preferencia com o vento leste, como succede com as rolas; mas as codornizes emigram de noite, preferindo as noites de luar para a passagem. Uma occasião em que sahi com a minha espingarda em uma madrugada do outomno, antes do nascer do sol e quando ainda a lua brilhava, vi um pequeno bando de codornizes que passavam do norte para o sul. Parece que ha algumas variedades de codornizes n'este paiz. A maior é a que faz ninho nos campos de milho; é W. C. TAIT; AVES DE PORTUGAL 199 de côr clara, vive no centro do paiz em abundancia, e en- contra-se tão gorda em agosto, que algumas vezes mal póde voar, sendo um excellente alvo para a espingarda e um delicado prato para a mesa. Esta variedade desapparece á medida que o inverno se approxima, sendo substituida por uma variedade mais escura, mais pequena e de vôo mais forte, chamada Codorniz de arribação. Segundo informações que me foram dadas; nos juncaes de Ovar encontra-se uma codorniz pequena e escura, em- quanto que no Alvito, no Alemtejo, ha uma codorniz clara e pequena, que é conhecida pelo nome local de Codorniz creola, que segundo se diz frequenta a charneca e se ali- menta das bagas do trovisco (Daphne gnidium). Espero colher, de futuro, mais algumas informações ácerca d'estas interessantes variedades e algumas medidas, se isso me fór possivel. 200 — TURNIX SYLVATICA, (Desf.) Nome vulgar — Toirão do matto, Museu de Coimbra. Possuo alguns exemplares d'esta especie, obtidos em Esmoriz e Ovar, onde, todavia, são um tanto raros. Diz-se que não é raro no Ribatejo. É ave do sul de Portugal. 201 — RALLUS AQUATICUS, Linn. Nome vulgar — Pinta d'agua, Porto; Frango d'agua, Fura matto, Museu de Combra. Tenho visto a Pinta d'agua nas visinhanças do Porto, desde os principios de novembro até aos principios de abril, depois do que desapparece de um pequeno pantano onde a costumava levantar. Esta especie é commum du- rante o ipverno em Ovar, e creio que muitas apparecem em Portugal de passagem. No outomno de 1884 mostraram-me um exemplar que tinha pousado n'um navio de vela, a 240 milhas da costa de Portugal, e que da Terra Nova se di- rigia para o Porto. Estava muito magro e morreu na ves- pera da chegada ao Porto. 200 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES 202 — PoRZANA MARUETTA, (Leach) Tenho visto exemplares desta especie apanhados perto do Porto, desde meados de outubro até ao fim de fevereiro. 203 — PoRZANA BAILLONI, (Vieill.) Em junho de 1882 encontrei, entre os canicos de uma pequena salina perto de Esmoriz, um ninho que continha | um ovo, e um outro ninho com um ovo e um pequeno passaro acabado de nascer. Este ultimo era de uma bri- lhante plumagem negra, com o bico amarellado e com as pernas de uma côr esverdeada de ardosia, e soltava uns pequenos pios, que eram correspondidos pelo pae, escon- dido, com um kek, kek, kek. O ninho era construido com hervas seccas e finas, e o passaro, quando se sentiu incom- modado, fugiu como um rato d'agua atravez de uma pas- sagem estreita que havia junto do ninho. Em 9 de setembro foram caçados dois exemplares por um amigo meu em Estarreja, e em 9 e 23 de outubro, outros em Ovar e Vagos. Ainda não encontrei o Rallus pusillus, Gm. nem d'esta especie existem exemplares nos museus de Coimbra ou de Lisboa, mas é de crer que ella se encontre em Portugal, e deve ser procurado na passagem em outubro. 204 — CREX PRATENSIS, Bechst. Nome vulgar — Pinta da herva, Porto; Codornizão, Museu de Coimbra. Esta especie encontra-se desde o começo de outubro até meados de março, e é algumas vezes levantado pelos cães na caça da codorniz. 205 — PoRPHYRIO CA&RULEUS, (Vandelli) Nome vulgar — Camão, Gallinha sultana, Alguimão, Museu de Coimbra. Esta bella especie é, segundo dizem, commum nas margens do Mondego entre Coimbra e Figueira, nas lagoas de Foja e Arzilla; mas até ao presente são estas as unicas W. CG. TAIT: AVES DE PORTUGAL 201 “localidades onde tem sido encontrada, e nunca tive a feli- cidade de a vêr em Foja. 206 — (GALLINULA CHLOROPUS, (Linn.) Nome vulgar — Gallinha do rio, Ancora; Franga mar- neca, Valença; Franga do rio, Esmoriz; Rabocoelha, Gallinha d'agua, Ovar; Rabello coelha, Arriba coelha, Murtoza; Rabilha, Angeja; Rabiscoelha, Coimbra. Esta especie é sedentaria e abundante em varias loca- lidades. Tenho encontrado muitos ninhos em Esmoriz, Ovar, Estarreja e Angeja. O Museu de Coimbra possue um bello e perfeito exemplar branco. 207 — FuLICA ATRA, Linn. Nome vulgar — Franga real, rio Minho; Negra, Es- moriz; Nagera, Murtoza; Galleirão, Museu de Coimbra; Gallo, Vagos, perto de Aveiro. Tenho reconhecido o Galleirão, principalmente durante o mez de novembro; mas tambem tenho visto as Fulicas nas lagoas no inverno e no verão, exemplares ainda novos em algumas occasiões, posto que eu não possa dizer se pertencem a esta especie se à Fulica cristata. Seria inte- ressante saber se só uma ou as duas especies fazem ninho “neste paiz. Segundo as informações que tenho do dr. Rosa de Carvalho, o Galleirão faz ninho nas vallas, perto de Coimbra. 208 — FuULICA CRISTATA, Gmel. Em outubro e novembro de 1882 andavam á venda pelo Porto muitos exemplares d'esta especie, os quaes, segundo diziam os vendedores, haviam sido mortos pelos caçadores de Murtoza. 209 — GRUS commuNIs, Bechst. Nome vulgar — Grou, Grulla, Vigo. Em 13 de fevereiro de 1886 vi, do comboio, um bando de grous em um campo perto de Beja, onde, segundo 202 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES dizem, apparecem de dezembro a março e causam muitos estragos nos campos de favas, comendo-as. No Museu de Lisboa existem exemplares provenientes de Alcochete. 210 — Otis TARDA, Linn. Nome vulgar— Abetarda, Batarda, Museu de Coimbra. Esta Abetarda não é rara, segundo dizem, no Alem- tejo, onde são obtidos os exemplares para os museus. Ainda não tive ensejo de ver esta ave em liberdade. Cérca do dia 20 de outubro de 1892 viu um amigo meu, um exem- plar no campo, perto de Leça da Palmeira. 241 — Oris TETRAX, Linn. Nome vulgar — Abetarda pequena. A Abetarda pequena é rara no norte de Portugal. Só me consta que foi morta uma em Vianna do Castello, duas em Leça da Palmeira e algumas em Ovar, tendo eu visto uma outra, morta em Estarreja por occasião da caça á codorniz. A maior parte d'estes foram obtidos no mez de agosto; vi porém um á venda no Porto, em 8 de outubro de 1881. Dizem que esta especie faz ninho em Bairro Mi- guel, perto de Alcoentre, na Extremadura. Parece que é muito mais commum no Ribatejo e Alemtejo do que no norte de Portugal. (Continia ). ESBOÇO D'UM CALENDARIO DA FLORA DOS ARREDORES DO PORTO POR EDWIN J. JOHNSTON (Continuado de pag. 136) INDICE Achillea millefolium, L.; II, 153; HI, 38. Adenocarpus intermedius, D. C.; L, 132. Aethiorrhiza bulbosa, Cass.; I, 89. Agrimonia odorata, Mill.; II, 149; HI, 38. Ajuga reptans, L.; 1, 14, 129; 11, 39. Alchemilla arvensis, Scop.; I, 132. Alisma Plantago, L.; 1, 186; II, 212; HI, 38, 132. Alisma ranunculoides, L. var. re- pens, Gren.; I, 186; II, 214; III, 132. Allium sphaerocephalum, L.; II,2142. Alnus glutinosa, Gártn.; I, 10. Ammi majus, L.; II, 151. Anacyclus radiatus, Lois.; II, 153; HI, 38. Anagallis arvensis, L.; I, 13. Anagallis linifolia, L.; 1,90; II, 33, 244. Anagallis tenella, L.; I, 182; II, 214; HI, 38. Anarrhinum bellidifolium, Dest; I, 184; II, 214. . Anarrhinum Durimininm, Brot; I, 184; II, 214. Anchusa sempervirens, L.; 1, 90; H, 34. Anchusa undulata, ..; II, 210; III, 38. Andryala arenaria, Boiss. et Reut.; HI 132: Andryala integrifolia, L. var. co- rymbosa ; T, 133; II, 214; | Anemone trifolia, L.; I, 9, 16, 129; I, 34. Angelica sylvestris, L.; II, 130, 134. Anthoxanthum odoratum, L.; II, 38. Anthyllis Vulneraria, L.; 1, 14;11,33. Apium nodiflorum, Rehb.; II, 451. Aquilegia dichroa, Freyn.; I, 85. Arbutus Unedo, L.; HI, 135. Arenaria montana, L.; 1, 86. Arisarum vulgare, Kth.; III, 134, 136. Aristolochia longa, Clus.; I, 128, Tl; 33: Armeria Langeana, J. Henr.; I, 14 Árnica montana, L.; I, 89; II, 33. Artemisia crithmifolia, L.; II, 130. Arum Italicum, Mill.; II, 31. Asparagus aphyllus? L.; HI, 133. Asphodelus cerasiferus? Gay.; I, 129. | Asterolinumstellatum,Hffg. etLink, I, 182. Ann. de Se. Nat., vol. III, outubro, 1896. 204 Astrocarpus Clusii, Gay.; 1, 85; II, 213; III, 38. Ballota nigra, L.; HI, 36, 132. Bellis perennis, L.; 1,8. Bellis sylvestris, Cyr.; I, 7, 16. Beta maritima, L.; II, 131. Betonica officinalis, L.; H, 210; HI, 38. Bidens tripartita, L.; HI, 133. Brachytropis microphylla, Wk.; I, 20) Bromus tectorum, L.; I, 32. Brunella vulgaris, Moench.; I, 184. Brunella grandiflora, Moench.; II, 210; III, 38. Brionia dioica, L.; I, 88; II, 214. Cakile maritima, Scop.; II, 147; HI, 38. Calamagrostis littorea, D. C.; 11,32; HI, 136. Calamintha Clinopodium, Benth.; I, 184; II, 2144. Calamintha ofjicinalis, Moench.;I, 185; HI, 38. Calendula arcensis, L.; I, 7; II, 435,1 136- Calluna vulgaris, Salisb.; HI, 133, 134. Calystegia sepium, R. B.; II, 210. Calystegia Soldanella, R. Br.; 1, 1275510, do; 214; Campanula Erinus, L.; I, 181. Campanula Leeflingii, Brot.; II, 154. Campanula Rapunculus, L.; 1, 184; H, 214; III, 38. Capsella Bursa-pastoris, Moench.; T, 85. Cardamine pratensis, L.; J, 10, 129. Cardamine hirsuta, L.; I, 10. Carex Duriaci, Steud.; I, 129, 214. Carex laevigata, Smith. var. ge- nuina ; MI, 32. Carex leporina, L.; I, 32. Corex glauca, Scop.; II, 32, 214. ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Carex masxima, Scop.; I, 129. Carex trinervis, Desgl.; II, 32, 244. Carlina corymbosa, L.; HI, 35. Carum verticillatum, Koch.; II, 1514; HI, 38. Caryolopha sempervirens, Fisch. et Mey.; II, 34. Centaurea amara, L.; II. 153; II, 38. Centaurea limbata, Hffg. et Link.; I, 134; II, 244, Centaurea nigra, L. var. pallida, Lge.; II, 153; III, 38. Centaurea sphaerocephala, L.: 1, 89; I, 33, 214. Centaurea uliginosa, Brot.; 1, 134; TE 214 SS: Centranthus Calcitrapa, D. €.; 1, 1355 1 2h: Centranthus ruber, D. C.; I, 88; II, 244. Chaetonychia cymosa, Wk.: II, 241. Chelidonium majus, L.: |, M. Chenopodium Botrys, L.: II, 36. Cllora perfoliata, L.; II, 209. Chrysanthemum segetum, L.; I, 89. Cicendia filiformis, Rehb.; I, 182; H, 214. Cichorium Intybus, L.: H, 153: HI, 38. Circaea lutetiana, L.; H, 150; HI, DO, 132. Cirsium fikpendulum, Lge.: 1, 134: H, 214. - Cirsium palustre, Scop.: 1 12: IL 33. Cistus hirsutus, Lamk.; I, 86; H, 213. Cistus salviaefolius, L.; I, 86. Clematis Vitalba, L; HI, 33. Cochlearia Danica, L.; I, 6, 16. Coleostephus Miyconis, Cass.; 1, 13; 129. Conopodium denudatum, Koch.: 1. 88: II, 2144. Convallaria Polygonatum, L.; 1,15. JOHNSTON: FLORA DOS ARREDORES DO PORTO Convoloulus arvensis, L.; I, 182; II, 214. Conysa ambigua, D. C.; 1, 35, 132. Corema album, D. Don.; I, 16. Cotula coronopifolia, L.: I, 89; II, 135, 136. Crataegus monogina, Jacq.; 1, 88. Crepis lampsanoídes, Fról.; II, 153. Crepis virens, L; I, 13, 129; II, 244. Crithmum maritimum, L.; HI, 34, 132. Crocus serotinus, Salisb.; II, 134, 136. Crucianella maritima, L.; II, 152. Cuscuta Epithymum, L.; H, 209; HI, 38. Cynodon Dactylon, Pers.; HI, 132. Cynosurus echinatus, L.; IH, 38. Cyperus esculentus, L.; HI, 134. Cyperus flavescens, L.; HI, 131, 135. Cyperus longus, L.; , 212, Cyperus vegetus, Willd., II, 37. Cytinus Hypocistis, L.: I, 128. Cytisus albus, Lamk.; 1, 87. Daboecia polifolia, Don.; 1, 13; 1, 214: HI, 194. Daphne Gnidium, L.:; , 2414: II, 38, 135. Datura Stramonium, L.; HI, 36. Delphinium peregrinum? L.: IH, 33. Dianthus lusitanicus, Brot.; HI, 129. Dianthus Monspessulanus, L.; HI, 35. Digitalis purpurea, L.: I, 127; II, 33, 214. Digitaria paspaloides, var. longi- pes, Lge.; II, 37. Digitaria sanguinalis, Scop.; HI, 192. Diotis maritima, Cass.; II, 35. Doronicum plantagineum, L.; I, 89. Dorycnopsis Gerardi, Boiss.; II, 129. 205 Drosera intermedia, Hayne; I, 132: HI, 38. Drosophyllum lusitanicum, Link. ; I, 132; II, 214. Echinochloa Crus galli, P. B.; HI, dial: Echium plantagincum, L.; 1, 14; IH, 33. Echium culgare, L.; HI, 35. Eleocharis multicaulis, Dietr.; T1,32. Elodes palustris, Spach.; II, 148; HI, 38. Epipactis palustris, Grantz.; HI, 37. Erucar austrohes; bao sois UE e Erica ciliaris, L.; II, 209; II, 38, 135. Ericacinerea, L.: 11,209: II, 38, 135. Erica lusitanica, Rud.; I, 8, 129. Erica scoparia, L.: I, 181. Erica umbellata, L.; 1, 90; II, 2144. Erigeron canadensis, L.; HI, 130. | Erodium cicutarium, Hérit.; 1, 9; 129. Eryngium campestre, L.; HI, 34. Eryngium corniculatum, Lamk.: IF, 157. Eryngium maritimum, L.; II, 150. Erythraea Centaurium, Pers.; T, 182; 1, 214; IH, 38. Erythraea maritima, Pers.; I, 182; II, 214. | Erythracascilloides, Chaub.; I, 182; H, 214; II, 132. Eudianthe laeta, Rehb.; I, 86. Eutragia viscosa, Benth.; I, 183. Eupatorium cannabinum, L.; HI, 130. Euphorbia amygdaloides, L.; 1, 128. Euphorbia dulcis, L.; 1, 128. Euphorbia helioscopia, L.; I, 10. Euphorbia Peplis, L.; 11,241; 11,132. Euphorbia pubescens,Vahl.; II, 244. Euphorbia segetalis, L.:1, 10,16, 129. Euphorbia uliginosa, Welw.; 1, 185, 206 ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Evas pygmaea, Pers.; 1, 13, 129. Ficaria ranunculoides, Moench. ; I 6. Foeniculum oficinale, All; HI, 130. Fragaria vesca, L.; I, 1429. Frankenia hirsuta, L. var. laevis, Boiss.: 1, 148. Galactites tomentosa, Moench.:1, 89. Galium Brotereanum, Bss., Reut.; H, 152: HI, 38. Galium debile, Desv.; 1, 133; HI, 34. Galium Mollugo, L.; 1, 152: II, 38. Galium parisiense, L.: 1, 152; HI, 38. Galium saxatile, L.; HI, 37. Genista anglica, L.; 1, 87; IE, 33. Genista berberidea, Lge.: 1, 1. Genista falcata, Brot.: I, 9, 16, 129. Genista triacanthos, Brot.; I, 87. * Gentiana Pneumonanthe, L.; Hi, 35; 132, 134, 135. Geranium columbinum, L.; 1, 134; JI, 2144. Geranium lucidum, L.; 1, 87. Geranium Rebertianum, L.; I, 131. Gladiolus Reuteri, Boiss.; 1, 186; II, 214. Glaucium luteum, Scop.; H, 2143. Glechoma hederacea, L.; 1, 427. Glyceria fluitans, R. Br.; H, 33. Gymnogramma leptophylla, Desv.:; I, 129. Halimium Libanotis, Lge.; 1, 16. Halimium ocymoides, Wk.; H, 147, Halimium umbellatum, Spach.; T, 14, 129. Hedera Helix, L.: HI, 135. Helianthemum culgare, Gártn.; 1, 130. Helichrysum serotinum, Boiss.; NJ, 130. ; Heliotropium europaeum, L.:IW,35. Heracleum Sphondylium, L.; I, 88; H, 33; HI, 38. Herniaria glabra, L.: II, 244. Holcus lanatus, L.; T, 32. Honkenya peploides, Ehrh.: I, 87; H, 2144. Humulus lupulus, L.; HI, 36. Hhydrocharis Morsus ranae, L.; HI, Sd. Hypericum Androsaemum, L.; HI, 33. ' Hypericum humifusum, Lo; 1, 134. Hypericum linearifolium, Vahl.; 1, HG Hen Hypericum perforatum, L.; H, 148; HI, 38. Hypericum pulchrum, L.; H, 148; HI, 38. Hypericum undulatum, Schousb.; HI, 34. Hypochaeris radicata, L.; HH, 154; HI, 38. Ilex aquifolium, L.; I, 90. Ilecebrum verticillatum, L.; H, 243. Inula salicina, L.; HI, 35. Inula viscosa, Ait.; HI, 133. Iris foctidissima, L.; T, 186. Iris Pseudacorus, L.; T, 128; H, 33. Isnardia palustris, L.: HI, 129. Jasione montana, L.; I, 90; 1, 214. Kohlrauschia prolifera, Kth.; H, 148; IH, 38. Lamium amplesxicaule, L.; HI, 131. | Lamium maculatum, L.: 1, 7, 16. Lagurus ovatus, L.; H, 213. Lappa minor, D. €.; HI, 130. Lathyrus latifolius, L.; HI, 34. Laurentia tenella, D. C.; H, 154; HI, 38. Laurus nobilis, L.; 1, 15. Lavandula Stecchas, L.; 1, 127; H, 33, 214. Lavatera Cretica, L ; 1, 131; 1, 2144. Lepidium heterophyllum, Benth., var. canescens, Gr., Godr.; 1, 85. JOHNSTON: FLORA DOS Lepidophorum repandum, D. €.; T, 134. Leucojum autumnale, L.; IH, 37, 132, 134. Leucanthemum culgare, Lamle.; 1H, 152; HI, 38. Linaria lusitanica, Hffe. et Link. ; TJ, 184; IM, 136. Linaria spartea, Hife. et Link. ; 1, 183. Linaria supina, Destf.; HI, 136. “Linaria triornithophora, Willd.; T, 184; II, 244. Linum angustifolium, Huds.; 11,148. Lithospermum prostratum, Lois. ; 1,8. Lobelia urens, L.; HM, 209. Lolium perenne, L.: H, 32. Lotus corniculatus, L.; 1, 87. Lonicera Periclymenum, L.; I, 88; TE, 33, 214. Lycopus curopaeus, L.: HI, 36, 132. Lysimachia vulgaris, L.; WI, 35. Lythrum acutangulum, Lag; 1, 133; IH, 214. Lythrum Salicaria, L.; H, 150; HI, 38. Mulcolmia littorea, R. Br.; I, 85: BRAS: Maleva Moreni, Poll. (2) II, 148; HI, 38. Margotia gummifera, Lge.; I, 152; HI, 38, 132. Medicago marina, L.; 1, 87; IF, 33, 214. Melandryum pratense, Rohl., var. coloratum, Rostr.2 E, 14; IE 214. Mentha aquatica, L.; HE, 133. Mentha Pulegium, L.; HI, 36, 132. Mentha rotundifolia, L.; HI, 36. Mercurialis annua, L.; HI, 135. Merendera montana, L.; HI, 133, 135, 136. Montia minor, Gmel.; I, 7. ARREDORES DO PORTO 207 Muscari racemosum, D. €E.; I, 16. Myosotis palustris,With.; 1, 14, 129; D, 33. Myosotis versicolor, Pers.; I, 90. Myriophyllum spicatum, L.; HI, 34. Myrtus communis, L.; HJ, 129. Narcissus Bulbocodium, L.: I, 10, 16, 129. Narcissus cyclamineus, Baker; 1,10. Narcissus Pseudo-narcissus, L.; I, 10, 16. Narcissus triandrus, E.; 1, 10, 16; 1183: Nasturtiumoficinale, R. Br.; T, 130. Nymphaea alba, L.; 1, 37. Odontites tennifolia, Don.; HI, 131, 134. Oenanthe crocata, L.; I, 88; II, 39. Oenanthe fistulosa, L.; 1, 154. Omphalodes lusitanica, Pourr.; I, 14, 129; 15, 33. Ononis campestris, Roch et Ziz.; IJ, 149. Ophioglossum lusitanicum, L.; I, 8, 16; HI, 136, 136 (bis). Ophioglossum culgatum, L.; 1, 213. Orchis bifotia, L.; 1, 185; IL 244. Orchis incarnata, L.; 1, 185; IL 244, Orchis maculata, L.; 1, 185. Orchis Morio, L.; I, 15; IL 34. Orlaya maritima, Koch.; E 138. Ormenis nobilis, Gay.; IL 153; HE, 38. Ornithogalum Pyrenaicum, L.; H, 34, 214; TI, 38. Ornithogalum umbellatum, L.; 1, 16, 129. Ornithogalum unifolium, Gawl.; H, 31. Ornithopus ebracteatus, Brot.;1, 131. Ornithopus sativus, Brot.; I, 87. Orobanche ......2 W, 240. Osyris alba, L.; T, 185. | Oxalis Martiana, Zuce.; II, 129, 208 Oxalis purpurea, L.; 1, 7, 16; IH, 135, 136 Pancratium maritimum, L.; IH, 37, 132. Panicum repens, L.; II, 134. Papaver Rhoeas, L.; I, 130; II, 213; HI, 38. Paronychia argentea, Lamk.; 1, 14, 129: II, 33. Pedicularis lusitanica, Hffg. etLink. I, 14, 129. Peplis Portula, L.: IH, 129. Peucedanum Parisiense, D. C.; II, 130, 134, 134 (bis). Phagnalon sexatile, Cass.; I, 194; IH, 214. Phalaris arundinacea, L.; II, 213. Phillyrea angustifolia, L.; 1, 14, 129. Phragmites communis, Trin.; HI, 134, 136. Physospermum aquilegiacfolium, Koch.; II, 154; HI, 38. Picris hieracioides, L.; H, 154. Pinguicula lusitanica, L.; 1, 13, 129; IH, 33, 214. Pistorinia Hispanica, D. C.; HI, 34. Plantago Bellardi, AN.; I, 127. Polygonum Hydropiper, L.; II, 37, 132, 134, 135. Polycarpon tetrapluyllum, L.; H, 244. Polygonum maritimum, L.:; IL, 244; HI, 132. Potamogeton natans, L.; 1, 15, 129. Potentilla splendens, Ram.; I, 8, 16, 129: II, 35. Potentilla reptans, L.; II, 150. Potentilla Tormentilla, Sibth.; 1, 16, 129. Poterium -.....? sp.; [, 12: II, 39. Primula officinalis, Jacq.; 1, 8. Psoralea bituminosa, L.; HI, 34, Pterospartum Cantabricum, Spach.; 101270129; ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES Pulicaria dysenterica, Gártn.; IH, 152: IH, 38, 192. Pulicaria odora, Rchb.; I, 134; II, 2144. Quercus pedunculata, Ehrh.; I, 15. Quercus Tozza, Bosc.; 1, 185. Radiola linoídes, Gmel.; 1, 131; H, 2144: HI, 38. Ranunculus bupleuroides, Brot.; I, 84, Ranunculus flabellatus, Desf., var. gregarius, D. C.: I, 85. Ranunculus Flammula, L.; T, 85. Ranunculus Henriquesit, Freyn.; I, 130. Ranunculus Lenormandi, Schultz; o: Ranunculus ophioglossifolius, Vill.; “1, 84; 1,243. Ranunculus parviflorus, L.; 1, 130. “Ranunculus repens, L.:; 1, 84; II, 34. Ranunculus trilobus, Desf.; I, 84. Reseda intermedia, Lag: I, 89, 129: II, 34. Reseda Luteola, L.; HI, 383. Reseda media, Lag.; I, 85, 129. Rhamnus alaternus, L.; I, 12. Rhamnus Frangnla, L.; 1, 134; 1, 244. Rosa canina, L.; 1, 132; H, 244. Rosa sempervirens, L.: II, 149; IH, 38. Rubia peregrina, L., var. latifolia, Gr. Godr.; T, 133; II, 244. Rubus discolor, Weihe:; II, 150. Rumes acetosa, L.; 1, 15. Rumes scutatus, L.? HI, 36. Ruscus aculeatus, L.; Wl, 136. Salsola Kali, L; M, 244; HI, 38, 132. Salvia verbenaca, var. praecox, Lge.:; 1, 127; IH, 2144; III, 38. Sambucus nigra, L.; 1, 133. Samolus Valerandi, L.: I, 182; HI, 214; 1, 38. JOHNSTON: FLORA DOS Saponaria oficinalis, L.; II, 148; II, 38. Sarothamnus grandiflorus, Webb.; I, 14, 129. Sasxifraga granulata, L.; I, 12, 129. Schoenus nigricans, L.; II, 248. Scilla autumnalis, L.; HI, 133. Scilla monophyllos, Link.; IL, 15; IH, 33. Scilla odorata, Hffg. etLink.; I, 128. Scirpus fluitans, L.; II, 242. Scirpus Holoschoenus, L.; II, 212. Scirpus maritimus, L.; II, 212. Scirpus pungens, Vahl.; II, 212. Scirpus Savit, Seb. et Maur.; 11,37. Seirpus Tabernaemontant, Gmel. ; IH, 212. Scleranthus annuus, L.; II, 211. Scolymus Hispanicus, L.; 1, 154; NES: Scrophularia auriculata, L.; I, 183. Scrophularia canina, L.. var. pinna- tifida, Boiss.; II, 36. Scrophularia frutescens, L.; 1, 183; IH, 214. Scrophularia Scorodonia, L.; 1,183; II, 214. Scutellaria galericulato, L..; 11, 240; HI, 38, 132. Scutellaria minor, L.; MI, 36. Sedum acre, L.; II, 150. Sedum album, L.; II, 150. Sedum altissimum, Poir.; I, 132; HI, 136. Sedum Anglicum, Huds., var. Rajt, Lge.; II, 150. Sedum brevifolium, D. C.; I, 132. Sedum elegans, Lej.; II, 214. Sedum hirsutum, All; 1, 132; IL 214. Senecio aquaticus, Huds.; II, 35. Senecio foliosus, Salzm.; II, 35. Senecio gallicus, Chaix.; II, 153; HI, 38. Senecio scandens, D. C.; I, 7, 16. ARREDORES DO PORTO 209 Serapias cordigera, L.; I, 185. Serapias Lingua, L.:; I, 186; II, 214. Serrafalcus racemosus, F. Schultz.; II, 32. Serratula Seoanei, Wk.;11,133,134. Seseli tortuosum, L.; HI, 34. Setaria glauca, P. B.; II, 134. Sherardia arvensis, L.; I, 9. Sibthorpia europaea, L.; I, 184; 1, 38. Silene Gallica, L., var. lusitanica, Wik.; 1, 130. Silene hirsuta, Lag.: I, 130; II, 214. Silene influta, Sm.; 1, 14; II, 34. Silene littorea, Brot.; II, 214. Silene maritima, With.; IL, 34, 214. Silene nutans, L.; I, 86; H, 33. Silene Portensis, L.; I, 131; II, 214. Simethis bicolor, Kth.; I, 128. Solanum Dulcamara, L.; 1, 183; II, 244. Solidago Virga aurea, L.; HI, 35, 132. Soliva Barclayana, D. C.;1, 13, 129; H, 244. Soliva Lusitanica, Less.; I, 181; II, 214. Sparganium ramosum, Huds.; II, 31; HI, 38. Sperguluria rubra, Pers.; HI, 33. Spiraca ulmaria, L.; 1, 150; IH, 38. Spiranthes acstivalis, Rich.; II, 212; HI, 38. Spiranthes autumnalis, Rich.; HI, 133, 135. Stellariu graminea, L.: , 148. Stelluria Holostea, L; I, 9, 16. Succisa pinnatifida, Lge.; HI, 130, 134, 134 (bis). Succisa pratensis, Moench.; II, 135. Succisa pratensis? Moench.; HI, 132, 134. Tamus communis, L.; 1, 128; II, 33. Taraxacum oficinale, Wigg.; I, 9. 14 210 Teesdalia nudicaulis, R. Br.; T, 7; HI, 135, 136. Teucrium Scorodonia, L.; 1, 210. Thalictrum glaucum, Destf.; I, 130; N, 248. Thapsia villosa, L.; II, 151. Thymuscaespiticius, Hffg. et Links.; H, 2140. Tolpis barbata, Gártn.; 1, 133: H 214. à Torilis nodosa, Gártn.;1, 151. Trichonema Bulbocodium, Ker.; T, 10. Trichonema Clusianum, Lge.:T, 15, 16. Trifolium angustifolium, L.; H, 149. Trifolium arvense, L.:; II, 149. Trifolium cernuum, Brot.; II, 149. Trifoltum fragiferum, L.; HI, 34. Trifolium glomeratum, L.; II, 149. Trifolium minus, Sm.; 1, 149. Trifolium procumbens, L.; H, 149. Trifolium stellatum, L.; I, 431. Triglochin palustre, L.; II, 245; HI, 131. Tuberaria globulariaefolia, Wk.; IH, 147. Tuberaria variabilis,Wk., var. vul- garis, 1, 86; II, 243. Tuberaria vulgaris, Wk.:; II, 147. Tunica saxifraga, Scop.; I, 131; NI as: ANNÃES DE SCIENCIAS NATURAES Typha latifolia, L.; I, 186. Ulex europaeus, L.; I, 12. Ulex lusitanicus, Mariz; I, 12, 129. Umbilicus pendulinus, D. C.; I, 132. Urginea Scilla, Steinh.; HI, 138. Utricularia vulgaris, L.; 1, 240; HI, 38, 132, 135. Verbascum Thapsus, L.; HI, 36. Verbena officinalis, L.; II, 36. Veronica anagalloides, Guss.;I, 188. Veronica micrantha, Hffg. et Link; IH, 210; III, 38. Veronica oficinalis, L.; I, 185. Veronica scutellata, L.: 1, 183; 11, 21h; III, 38, 192. Veronica serpylliífolia, L.; 1, 14, 129. ; Vicia hirsuta, Koch.; I, 88. Vicia lutea, L.; II, 149; III, 38. Vicia sativa, L.; 1, 87; 1, 35. - Viola lancifolia, Thore: I, 86. Viola odorata, L.; I, 8, 16. Viola palustris, L.; 1, 41, 129. Viola sylvatica, Fr.; 1, 8, 16; II, 38. Vitiadinia triloba, 1589! Wanlenbergia hederacea, Rehb. ; IH, 154; III, 38. Nanthium spinosum, Ex; 1, 152; HI, 132. Nanthium strumarium, L.; HI, 131. D. €C"Brodrs NOTAS AFRICANAS “Pescadores € pescarias no Atebipeolago de Cabo-Verde POR JOÃO CARDOSO JUNIOR (Continuado de pag. 96) À causa principal que os determina a isto, é o bom resultado da pes- caria, sendo numerosos os exemplares colhidos e, portanto, grande o trabalho correlativo, que depois de esquartejados os animaes, o seu toucinho é reduzido a azeite ou oleo, a bordo, pela fusão em enormes tachos de cobre (1), sendo recolhido em pipas, que se armam tambem a bordo e à medida que vão sendo precisas ou antevista a sua proxima necessidade. O mesmo commandante contou-nos ainda que encontrara uma galéra, cujo capitão lhe pedira alimentos, dizendo que havia já quatro annos que tinha partido dos Estados Unidos, e que nunca fizera viagem tão bem succedida, pois vinha abarrotado de azeite de baleia o seu navio; e que muitas vezes tivera occasião de observar que em Ita- podes (Bahia), são numerosissimas as baleias e baleotes. Muitas vezes, os baleeiros, esses vagabundos do mar que, segundo a phrase colorida do sr. João Martins — exploram o oceano como o ca- çador explora a floresta, abandonando o navio que fica ao largo ou à vista de terra, vêm no bote, a esta, buscar viveres, batatas doces, ba- nanas, aguardente, etc., que permutam por baleia, pagando a dinheiro só em ullimo caso, como temos tido occasião de observar na ilha de Santo Antão. (1) É assim que, segundo Lindley (Raynal, Hist. phil., liv. IX, cap. 191), os habitantes da Bahia pensaram proceder a bordo dos navios equipados para a pesca das baleias, que na verdade abundam nas costas do Brazil, como já o affirmou pela mesma época o detractor dos portuguezes Mr. Bar- rord (Voyage à la Cochinchine par les iles de Madêre, de Tenerue et le Cap Vert, le Brézil ct Vile de Java). Ann, de Se, Nat., vol. II, outubro, 1396, A 2492 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES HI Entre os indigenas de Cabo Verde conservam-se, principalmente na ilha Brava, os chamados dentes de baleia, com que os baleeiros gra- vam desenhos varios, como os de uma canoa Llripulada, de uma baleia prestes a ser harpoada, de uma mulher pintando, etc., etc. Não aproveitam da baleia os ossos para botões, anneis ou pulseiras, como aliás fazem para com as tartarugas (1), cujas carnes são por elles muito apreciadas, e mais apreciado, ainda, o sangue fresco, ao qual dão virtudes medicinaes (ainda neste ponto são como os chinezes), e, final- mente, os ovos, que nas tartarugas, de ordinario bellos exemplares, que temos visto esquartejar para d'ellas fazer divisão entre os pescadores, são numerosissimos. Dos figados da raia e da tartaruga não extrahem os cabo-verdeanos, oleo ou azeite, e todavia podiam fazel-o, seguindo por exemplo o pro- cesso adoptado na India ingleza, e do qual nos falla Franseis Day n'um relatorio sobre pescarias (2). Mas como, em compensação, extrahem oleo ou azeite dos figados do peixe gata (assim chamado, em Cabo Verde) — Acanthidium pusillum, o qual empregam, popularmente, em altas dóses e para numerosos casos de consumpção profunda com symptomas pulmonares mais ou menos pronunciados: medicamento que para a massa popular indi- gena tem como similar, mas em dóses homeopathicas, o petroleo. O oleo ou azeite de peixe gata é na verdade fortemente iodado, e uma commissão official, de que fizemos parte, já o propoz ao governo para elle substituir, como medicamento similar, na clinica dos soccor- ridos pelo Estado nos hospitaes da provincia de Cabo Verde, o oleo de bacalhau (3), estando assente, mesmo entre medicos, que o azeite ou oleo de peixe gata macho não tem a mesma efficacia que o da femea. Não nos consta que os baleeiros cabo-verdeanos tenham jámais lan- çado mão dos foguetes de Congreve, processo aliás usado por alguns no principio d'este seculo, podendo-se por exemplo especificar o capitão Scoresby, que em 1821 se recolheu a Hull, com o producto de nove ba- leias que foram facilmente apanhadas por meio desses foguetes, tendo mergulhado apenas duas ou tres braças depois de feridas; morrendo seis em menos de um quarto de hora, e não chegando cinco a desen- rolar a corda preza aos foguetes; sobrevivendo apenas uma durante (1) É em agosto que as tartarugas ou kagados do mar (Testudo mídas) procuram a terrá para vir pôr os ovos na areia do mar. à (2) Excursions et reconnaissances, Saigon, 1880. (3) Boletim oficial de Cabo Verde, n.º 31 de 30 de julho de 1892. J. CARDOSO JUNIOR: NOTAS AFRICANAS 213 duas horas e desenrolando outra a corda, mettendo-se pelos gelos até onde as lanchas não poderam seguil-a (1). IV Officialmente, a classe dos pescadores na provincia de Cabo Verde foi creada, para a ilha de Boa Vista, em 16 de janeiro de 1843 pelo brigadeiro e governador geral Francisco de Paulo Bastos, a quem foi mostrado que «apezar da grande abundancia de pesca nas costas da ilha, não apparece as mais das vezes no mercado peixe algum; porque os individuos que podiam dar-se'a essa occupação, evitam fazel-o por motivos diversos.» Foi assim que essa classe cujo numero não podia exceder a trinta, matriculados pelo patrão mór, começou a levar ao mercado o producto da sua pesca, sendo por isso «isemptos do recrutamento da primeira e segunda linha e de todos os encargos do concelho, gosando de egual beneficio, o filho mais velho de cada um dºestes pescadores, que se em- pregue no mesmo servico, posto que matriculado não seja; tendo-se em attenção, para a preferencia, a moralidade e maior idoneidade d'elles — disposições que não prejudicam o direito de pesca que têem todos os cidadãos, indistinctamente, os quaes não poderão por isso gosar dos privilegios concedidos aos pescadores matriculados.» (2). Com eguaes privilegios, póde-se dizer, foi creado mais tarde, em 10 de julho de 1849, para a ilha Brava, «um corpo de pescadores, alistados ou matriculados pelo patrão mór, composto até vinte individuos» pois que achava-se então a pesca «quasi anniquilada, ou pouco seguida pelos naturaes desta mesma ilha, sem curarem do prejuizo que a todos resulta de similhante desleixo, e muito extranho abandono» como o affir- mou o chefe de divisão e governador geral João de Fontes Pereira de Mello (3). Em 28 de outubro de 1892 é que foi publicado o Regulamento provi- sorio para a pesca, com artes de arrastar, na ilha do Sal, no qnal se lê, entre outras disposições, as seguintes: As artes permittidas na ilha do Sal para a colheita da isca e peixe miudo, são só as de arrastar pelo fundo, por meio de calamento alado (1) Journal des sciences milit., tom. 1, p. 239. Mem. sur les fusés de guerre, par M. de Montgery. (2) Boletim oficial do governo geral de Cabo Verde, n.º 16, anno de 18453. (Impresso na ilha da Boa Vista). (3) Boletim official do governo geral de Cabo Verde, n.º 164, anno de 1854. (Impresso na ilha Brava). BlA ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES em terra e compostas de dois pannos de rede, com fluctuadores, prumos e competente cópo. ; A malha, tanto nos pannos como no cópo, não será inferior a quinze millimetros de face. Só é permittido pescar desde o romper da manhã até ao pôr do sol — exceptua-se o caso de força maior. O littoral do porto de Santa Maria da ilha do Sal será dividido, para os effeitos da pesca, com artes de arrastar, em tres zonas, quanto pos- | sivel eguaes, que se denominarão de leste, do centro e de oeste (1). ovo 000.00 oo cco caco avesso sc oces once ceger pocos cc s ac casa 000. V A pesca do coral nos mares do archipelago de Cabo Verde não tem sido exercida até hoje, que nos conste, por cabo-verdeanos, mas só- mente por extrangeiros — hespanhoes e italianos. Reporta-se a 1860 a mais antiga noticia official concernente à pesca do coral feita pelas tripulações de embarcações de remos juncto aos muitos portos da ilha de S. Thiago. A pesca do coral está sujeita a licenças. Estas são annuaes e su- jeitas, a seu turno, ao pagamento de um imposto egual para nacionaes e extrangeiros, e em proporção do numero de barcos que cada navio em- pregar n'essa pesca (Portaria regia de 7 de junho de 1868). Em 1879, foi publicado, em Cabo Verde, o Regulamento para o exer- cício da pesca do coral nos mares do archipelago. Entre outras disposições, encerra esta: Nenhuma embarcação empregada na pesca do coral deverá ficar fun- deada no local que escolher para a pesca, por mais de tres dias. Outras disposições policiaes foram publicadas: posteriormente sobre o mesmo assumpto (1880). As licenças para a pesca do coral são frequentes entre as ilhas d'este archipelago. D'elle fazem os extrangeiros objectos d'arte, como cruzes, anneis, pulseiras, etc., que vendem tambem n'algumas destas ilhas, Os coraes foram objecto de estudo para o immortal auctor dA ori- gem das especies, Da variação dos animaes e das plantas, A descenden- cia do homem e a selecção sexual, etc. Admittiu Carlos Darwin tres grandes classes de recifes de coral, cuja funcção explicou nas suas obras — Viagem de um naturalista à volta do mundo (paginas 496 a 514), A estructura e distribuição dos recifes de coral, havendo lido, já, à Socie- (1) Boletim oficial de Cabo Verde, n.º 44, anno de 1892. = J. CARDOSO JUNIOR: NOTAS AFRICANAS 215 dade Geologica, em maio de 1837, a communicarão respectiva sobre o “mesmo assumpto cuja theoria ha muito é seguida pelos naturalistas, de um dos quaes, assim falla o proprio Darwin : «Regosijei-me de encontrar a passagem seguinte n'uma memoria do senhor Contony, um dos naturalistas adjunctos à grande expedição artistica organisada pelos Estados Unidos: Tendo pessoalmente exami- nado um grande numero de ilhas de coral e residido durante oito mezes em ilhas vulcanicas, em partes cercadas de recifes, não hesito dizer que as minhas observações me levaram a adoptar a theoria do sr. Darwin. Todavia os naturalistas d'esta expedição não estão de accordo com- migo sobre alguns pontos relativos à formação das ilhas de coral.» VI Sobre peixes e coral ha em Cabo Verde, entre outras, duas refe- rencias notaveis, que entendemos deverem ser vulgarisadas. Por isto as vamos notificar, dando, por esta fórma, conclusão ao nosso escripto. É -.. À classe dos peixes —diz o sr. dr. Johan Anton Schmidt, na sua Beitrige sur Fora der Cap Verdischen Inseln (paginas 28 e 29) — fornece uma maior colheita. Ha logares especiaes nas proximidades das ilhas, já conhecidos de ha muito tempo. Quão abundante é o Oceano Atlan- tico n'estas paragens, mostra-o o facto que presenciei de, em 3/; de hora e com um anzol, se pescarem, entre as ilhas da Boa Vista e Maio, oito exemplares de dois a tres pés de comprimento, do Salmo Saurus, L., alem de outros peixes mais pequenos. Era excellente a carne dos peixes. Com a denominação de Bonito ha muitos peixes estimados pelo seu sabor, e particularmente o Gadus merlucius, Scomber Pelamys e Labrus trimaculatus. Alguns outros, especies de Gadus, às vezes Maenoiden, provavel- mente especies de Gerres, peixes pequenos como Crysophrys aurata, outros, especies de cavalla, entre os quaes creio ter observado o Se- riola cosmopolita, e, afinal, especies de serranus -— taes foram as espe- cies que vi durante a minha residencia. É objecto para admirar, que este producto tão importante de alimen- tação seja tão pouco explorado pelos habitantes (1); para o consumo, porque raras vezes esta gente vae ao alto mar, contentando-se com apa- nhar por meio de anzol, na praia, pequenos peixes pouco saborosos, tra- (1) O dr. Schmidt escrevia isto em 1851. 216 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES balho em que pouco se esforçam, entregando-se sómente a maior trabalho quando tem quasi a certeza de poderem vender com vantagem o peixe (1). Falla-nos o sr. Marquez de Folin, na sua obra Sous les mers, de uma pesca maravilhosa feita em duas horas no dia 21 de julho de 1883, no porto de Praia; de uma pesca de coral entre as ilhas de S. Thiago e S. Vicente, e do trabalho infructifero para o mesmo fim, na ilha de S. Thiago alem de algumas referencias à colheita accidental, de peixes, por varias vezes, n'uma ou outra dragagem, entre as ilhas de S. Vicente e Santo Antão, e no porto de Tenafel desta ultima ilha, tudo a bordo do Talisman. O Talisman tinha sido armado em navio mixto, e podia, assim, attin- gir uma velocidade notavel, quer pela sua força vapor, quer pelo seu velame. Fóra bellamente apparelhado, tornara-se um privilegiado, un enfant gâté, au quel rien ne fut refusé (obr. cit., p. 247), a fim de pro- seguir, como fez, nas costas da peninsula iberica, nas Canarias, costas do Soldão, Senegal, mar de Sargaços, Açôres e golfo de Gasconha, tendo a bordo, como commissão exploradora, os srs. Alfonse Milne Edwards, Léon Vaillant, Edmond Perrier, Paul Fischer, Filhol, Marquez de Folin, Ch. Brogniart, Poirault—a importantissima missão de son- dagens e dragagens das profundidades marinhas, encetada para outras regiões, annos antes, pelo Travailleur. Um dos factos que deixou assignalada a passagem do Talisman pelos mares de Cabo Verde foi a excursão ao Ilheu Branco (16º40' lat. N., e 15º36' long. occ. de Lisboa), a qual produziu, não só a captura de 24 exemplares do notabilissimo Macrosanicus coctei (grande lagarto, do qual mais tarde tencionamos fallar), como o de uma ave de especie nova (Pufimus Edwardsii), e a herborisação de 14 especies, sendo uma dellas nova— Statice Edwardsit, Franchet. Não conhecemos as determinações (2) da flora do Ilheu Branco, mas em face dos exemplares que temos no nosso herbario, podemos affirmar serem ellas inferiores em numero às da ilha de Santa Luzia (16º49' de lat. N. e 15º40' de log. oce. de Lisboa): 22 especies já classificadas no Risks Herbarium Te Leiden pelo dr. J. G. Boerlage, uma especie nova (2), alem de outras que não foram ainda determinadas. É de suppôr que as floras da ilha de Santa Luzia e Ilheu Branco tenham especies communs. Nha de Santo Antão, abril de 1895. (1) O calculo e a indolencia são caracteristicos da raça preta, que em tudo tracta sempre de enganar o europeu. (2) Pelo que nos disse, em carta, o sr. director do Royal Gardens Kervw, em novembro de 1894, parece não ser conhecida, tambem d'elle, a lista of the plants collected by Milne Edwards in Branco island. PHANICOPTERUS ANTIQUORUM, TEM. FLAMINGO POR W. CG. TAIT O jornal — Campeão das Provincias — de Aveiro, do 1.º de agosto do corrente anno, noticia terem sido caçados na ria de Aveiro alguns Ibis. Dizia o referido jornal, que um d'elles estava vivo tendo sido ferido por um dos caçadores em uma das azas, e que as pennas eram côr de rosa. Vê-se, pois, que se tracta do Flamingo, que tem a plumagem branca e côr de rosa, e não do Ibis que a tem preta. Esta noticia foi-me confir- mada depois pelo sr. Adolpho Moller, de Coimbra (1). Dizia mais o referido jornal «Consta-nos que mais alguns d'estes animaes ainda se conservam na Ria. Sendo barbaridade matal-os lem- bramos aos caçadores que fariam melhor não os perseguir, attenta a sua inutiiidade alimentar.» Era esta uma recommendação muito louvavel pois o Flamingo é uma das aves mais distinctas pelo seu porte e apparencia e das mais innocentes. Se elle se estabelecesse e criasse na Ria de Aveiro, como fazem nas salinas de Guadalquivir, que encanto não offereceria o vêl-as pousadas nas margens da Ria? Mas não, a arma do caçador não respeita quasi nada que vida tenha só pelo prazer de lhºa tirar. Ha excepcões mas infelizmente poucas. (1) Segundo informações que nos foram fornecidas, esta ave que se tornou bem conhecida das povoações marginaes da Ria pela sua bellesa, foi intei- ramente destruida pelos caçadores por ser de facil alcance. N. R. Ann, de Sc, Nat., vol. III, outubro, 1896. VENTOS, MARÉS E CORRENTES AO LONGO DA PARTE DA COSTA DE PORTUGAL, IMMBDIATAMENTE AO NORTE DO RIO DOURO POR M. DE S. MACHADO J.” (Continuado de pag. 175) Em 1887 foi o anemographo mudado para o pharol do monte da Senhora da Luz, ao norte da barra do Douro, onde ainda hoje se acha, e installado lateral e superior- mente á lanterna, proximamente á altitude de 55”. No citado relatorio, o sr. Nogueira Soares, sobre esta nova situação, diz: «Na Senhora da Luz a posição do anemo- grapho é sobranceira ao terreno e edificios cireumvisinhos em area bastante larga para não haver influencia na di- recção natural dos ventos, e para se ter bastante confiança nas indicações d'este precioso apparelho, se não quanto à velocidade ou força absoluta dos mesmos ventos, pelo menos quanto á relativa aos diversos quadrantes,...:..» Este pharol está situado proximamente á distancia de 2º»: 750 ao sul da entrada do porto de Leixões e é definido geographicamente pela latitute de 41º9'10” N e pelas lon- gitudes de 0º27'2" E Lisboa (Castello de S. Jorge), 8º4' 35” W Greenwich e 11º0/40” W Paris. O resultado dos registos dos oito annos de 1887 a 1894, organisado por estações, está expresso nos dois quadros juntos, e a média annual, quer da frequencia, quer da ve- locidade, está representada graphicamente na estampa res- pectiva. É bem evidente o predominio annual do quadrante de Ann. de Sc. Nat., vol. II, outubro, 1896. MACHADO J.": VENTOS, MARÉS E CORRENTES, ETC. 219 NE sobre todos os outros, e o do hemispherio do N sobre o do S. O excesso da frequencia dos ventos d'aquelle sobre os d'este tem por valor 287844! + 2055118! — (1686r40' + 198810) ==1259112', e o da velocidade, 44913": 65 + 83957'":,15 — (3735 7"",5 + 34757") ==6756",3, o que nos mostra que durante o anno os ventos do N são os rei- nantes e os dominantes. O predominio dos ventos por estações deduz-se facil- mente dos quadros respectivos. As velocidades maximas por hora, dadas pelos registos, foram as seguintes: VELOCIDADES RUMOS (maio) 100%": SSW. Guia (dezembro) » E: » 1888 (março) 114 SW. » 1889 (abril) 109 NNW. » 1890 (março) 103 SS W. » 1891 (março) 111 » » 1892 (fevereiro) 103 W. » 1893 (maio) - 98,3 SSW. » 1894 (outubro) 107,5 SSE. Convém notar que a duração destas velocidades limites variou entre 25' e 65”, e a sua média é de 3853”. Para a velocidade maxima de 114”: por hora ou 317,67 por segundo, a formula: P=0,12 Av? dá-nos em kilogrammas a pressão correspondente do vento sobre uma superficie plana A, normal á sua direcção, fa- zendo v==31”67. Assim acha-se, por metro quadrado P= 120º (Continta). 220 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES 1) Frequencia Estações N. NNE. NE. ENE. E. ESE. SE. h / h / h / h / h RR 419 40) 50 45| 477 45| 42 30) 612 BS UNO 453 18| 23 45] 207 30] 151 45] 775 eso pues 634 45) 48 30] 190 30] 86 45| 626 Ra 82 —| 24 30) 96 —| 488 45] 146 Ru e 343 45] 100 20] 164 15] 99 10, 557 ABOD. sai a 167 50] 133 20] 123 45] 43 30] 304 So era. 178 5) 57 25| 128 15] 55 30] 343 Ron a 140 30] 265 15, 203 10| 120 40] 160 — quai 656 20) 4 —| 79 45] 65 30] 483 DR iBssa 642 45) h& —| 49 45) 79 35| 247 SO TAGg a 851 18/ 108 30] 66 45] — —| 130 » BID h00 30| 469 40| 4107 —| 105 —| 93 Uso ATA 5| 20 30 106 45] 15 15 2% » 1899..... 370 50| 255 40] 252 5) 47 50| 128 DAB93 414 50/ 107 25] 70 5| 123 48) 352 » AS9k..... n9% 5/1400 5| 64 35] 27 20) 250 SST o 917 —| 48 45] 80 15| 44 45| 160 Jess sra 825 45) — —| 95 48] 15 45) 57 ssg 1019 30) 48 45] 45 30] 45 —| 61 Rogue ide h7h h0| 725 20] 122 —| 61 —| 34 Ropas 843 30) 20 15] 63 5| 34 45| 449 eng 543 35 578 15] 62 35] 30 35] 36 SoM RE 865 45) 70 k0| 23 30) 34 —| 400 ERA O 1069 20] 63 5) 47 45] 62 —| 66 de 1887..... 647 30) — —| 56 45] 43 30] 598 » 4888... 450 15] 142 —| 50 30] 79 15| 598 DE BRO 594 45) 35 30] 489 —| 477 45| 3M 5/1 BDO a is 457 30) 403 25] 93 40] 82 40) 151 E 116 35) 206 —| 472 55] 30 —| 112 > ABOD 231 30) 265 35] 199 45| 58 30| 108 DE UBOD 268 55| 177 30| 178 40] 120 30] 198 RNagu e É 173 —| 143 40] 257 55 334 50] 175 RAD a 16647 25/4700 25/3687 30/2352 40/8383 —|3156 5/4409 — A mi gd 2084 3] 589 3] 461 4| 29% 5/1048 —| 395 MACHADO J.º": VENTOS, MARÉS E CORRENTES, ETC. dos ventos SSE. Sá Sssw. | sw. | Wsw.| W. |[WNW.| NW. | NNW. h / h / h , h / h / h / h J h / h / BRO 299790) 9h'-—| 65 45) 8:25] 79:45] 93 45) 5h 45) — — O | | 305) =|. =| — — | Ma d5) 9 RO QAS | e | 4730) | 50) 24 45 67 15] AE 15 126 40) 34 h0| 194 —| 95 15] 407 50] 26 —| 27 —| 40 —| 46 30 BR RoSG AS, 100 -| 55 40) 11.95) — —| 3140] 12 45]. 7/30 67 15] 424 30] 138 —| 344 45] 30 45] 68 30] 3 —| 67 15) M 45 37 45| 259 45) 74 5| 96 20) 48 —| 45 5| 79 90] 254 5| 54 45 98 50] 58 20) 122 45] 190 45| 101 25] 32 —| 28 40) 140 25] 19 50 15 30) 474 45| 196 —| 102 30] 67 18] 36 —| 2 45| 43 45) 50 45 92 45) 903 30] 48 45] 349 —| 39 30) 122 30] 7 —| 1475 45] 77 — k —| 481 —| 104 30) 138 45| 22 45) 451 45| 29 45| 144 30| 156 15 kh 5) 70 30] 156 20) 120 55) 153 50) 84 35/1144 20) 419 —| 7,6 30 — —|[ 357 5| 59 45] 250 55) 44 40] 440 45| 46 145| 158 30] 235 10 31 h0| 454 45) 144 5| 4814 20] 38 55] 4194 —| 27 145] 9M 45] 29 35 914 55) 146 5| 1450 20] 84 35| 109 145) 75 50] 45 10) 70 —| 127 5 19 30) 144 925] 42 20] 223 20) 34 25] 470 30) 20 — | 277 40) 143 45 18 —| 295 30] 68 45] 194 30] 40 30] 56 43] 13 —| 139 —| 403 45 992 45) 997 h5| 47 45] 64 45| — —| 86 40] 30 — | 270 40] 137: 30 92 —| 425 30] 198 45) 122 —| 57 30 714 30] 10 —| 64 45] 228 45 23 15] 48 —| 442 5) 147 50] 70 50) 48 35] 32 5| 2 40] 95 925 18 15) 320 15) 56 45) 130 40) 44 45) 95 45] 2 50| 130 —| 209 35 8 10] 85 25] 99 —| 230 55) 156 35/ 1145 25] 59 10| 52 45) 58 95 h9 145) 147 40| 134 5| 75 15) 96 50) 142 40] 32 30| 1014 45] 362 920 60 55| 148 5| 150 45] 103 25] 78 140] 33 55] 12 15| 84 50) 244 55 E OG dO NS | SAS | a 5 — | 159 =| 7345 = | 925 30] 13 30) 140 30] 34 45] 85 45] 44 —| 8 45|- 84-45 35 45] 188 55| 177 30) 77 30] 22 45] 9 45] 230) 93 55| 122 45 h8 50! 5h 45| 129 35! 404 45] 42 —| 95 45] M —| 43 —| 43 30 65 —| 92 5] 99 55] 292 40] 29 30] 400 29] 64 35] 36 —| 35 45 95 10] 114 95] 197 45| 2714 30] 35 25] 79 k0| 9 925| 106 5) 6 30 96 50] 156 25| 194 55| 146 25] 70 50] 42 40] 24 95| 31 35] 89 45 228 5| 477 920) 62 5| 46 —| 42 45] 54 h0| 58 10] 478 —| 67 35 1409 50/5538 40/3289 5/4543 —|1577 35/2343 20] 887 55 3062 45/2992 10 176 0) 692 5| 44 4) 868 —| 497 4| 293 9]M4 7/1383 6] 37 4 224 Calmas 1329 4: 166 « 229 ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES 2) Velocidade Estações N. NNE. NE. ENE. E. ESE. km km. km km. km km Inverno de 48970 ce. 22. es 779 633 2422 192 10891 2179 DESTBSS ER ri aaa 6954 188 2757 3072 15621 623 DES AOSO LE SR atos 10396 760 1552 1072 9098 947 DES O() Geo IR E 1293 3589 1092 14892 2297 8541 DESA QOM S Ro 4901 1632 2439 1787 94h46 h375 DE APOOD E Ra ea h9231 2020 1665 88 h678 3973 DA SO ate Aa 39930 666 2779 662 9292 2319 DES OE a nana 2628 4183 2384 1348 2158 6647 Primavera de 1887 ........... 14135 Sh 1470 1510 8893 2739 » DERTOSS rio cu 4360 36 641 1808 3449 — » Si Ho Po Ren AE 13956 2044 634 — 811 97 » 5 1800: Eae 10495 11084 1450 1437 1322 1529 » DEUS ONE: Sao aid 8947 290 11692 169 9145 228 » E DO Pe RS PE 8826 9925 4437 352 1797 120 » DECS OUT NR 6207,5 | 1082 811 1876 6604,5 | 297% » Did ana s o Gb Da 103149 1720 666 1137 1987 h8 Estilo ide ASSM E sr 15973 218 203 112 2697 526 » EAR Ho too RA PNR RR 15704 -— 565 233 792 — » Da SD OR teta ho Ne cata cpa 8332 923 386 h93 1401 84 » Dat SOM posta srta, couro delta 9167 15874 1403 647 51 847 » DRE AS Ie Cai a a 12208 299 908 802 2765 1147 » SEE! SRD re RE NRR CRE 14770 7868 680 336 377 765 » pps ONU Eis EE ea 125141 698 308 99 2199 316 « DES Lo je Pra e PO 17455 h48 85 359 1005 267 97 (e 634 303 |! 10897 39h 9267 85 h9hA 14143 8508 650 7910 267 2099 2975 6480 903 9668 6253 1506 1107 20146 8284 6064 2974 2456 318 1903 1173 3760 h694 2435 738 1324 3282 3700 2956 2619 1524 3620 5)/8) 2049 1242 h694 6103 1487,5 hh2, 266218,5 | 74085 149536 36016 |131532 61862 SS277,9 | 9261 6192 h502 16642 | 7733 MACHADO J.º": VENTOS, MARÉS E CORRENTES, ETC. 223 dos ventos SE. SSE. S: SsSsWw SW. | WSW W. WNW NW. | NNW km. km. km. km. km. km. km. km. km. km. 1629 986 6924 2806 24145 3014 1822 92 2575 — 12147 — 4360 — LH — 1754 — 1231 95 1586 210 2956 — 1136 — 1656 1123 1691 1170 3975 1645 hh3 9218 2923 BOLIS) 258 382 145 325 2196 613 9617 176 1200 87 -— 17 9h 60 6634 908 1952,5) 5623 8435 1281 1493 h9 1901 364% h880,5 7123 8186 1990 3671 1256 11149 397% 3993 1684 h241 1196 712 h321 0869 2643 944 233 h44 391 731 205 3001 9688 2199 993 830 399 112 78% 49 370 7048 2673 9930 870 1500. 318 2886 1072 995 50 3306 3896 3896 570 6031 625 3410 3506 147 500 827 5162 3680 h825 2219 247% h80 1801 1307 — 9977 2191 6827 73) 2719 1424 2961 7396 2356 h03 2100,5| 2958 3765 1324 3992 790 2263 258 1077 1738 3991 h748 1781 2675 1414 985 881 2901 2566 124 3709 1401 6487 036 2276 280 4879 2996 137 8 3751 834 2195 h34 597 112 1152 1050 258 370 2691 320 706 — 1314 173 396% 2396 241 205 1592 h269 1207 921 622 19 663 2193 811 189 339 1199 2108 750 h85 233 149 785 189 h72 8495 1440 1663 h50 1339 304 1667 7014 961 7h 829 1667 4609 2382 1527 447 606 794 12 h59 1556 2035 1034 1598 1368 533 1296 9750 25 289 1349 2644 868,7, 912 941 186 YE! 2933 1388 E b750 675) 4506 meo [o BOBO | (94552 | 1239 867 — 1276 270 2690 205 2615 300 740 1206 - 1129 166 3400 3208 831 303 88 23 1389 22146 2886 h57 601 1353 1815 966 275 218 230 95 2799 7h5 1080 | 3095 8214 1445 3177 1292 785 253 h92h9 1562 1258,5| 6204 7459,9) 698 746,5) 269 996,5 14% 2971 1363 2725 4666 h096 1299 133 563 380 942 3779 9023 59325) 1359 98 148 533,9) 843 2094 724 67768,5 | 24721 |114275 | 83719 |107061,2| 33982 34628 | 17870 | 49620,5 | 53734 8471 3090 14284 | 10465 13383 h248 h329 2234 | 6203 6717 ——eem————— eee DD... LICERVA PURCHASI EN PORTUGAL PAR ARMANDO DA SILVA E Ily a à peine quelques années les orangeraies de la rive droite du Tage furent altaquées par un parasite animal dont Paction augmenta et se genéralisa rapidement. Il s'agit d'une cochenille, nouvelle dans les vergers portugais que le prof. Verissimo d'Almeida a tout derniérement identifié à PIcerga Purchasi Maskell. M. L. O. Howard, le distingué entomologiste amé- ricain, qui possêéde une compétence tout à fait spéciale en ce qui con- cerne Phistoire des Iceryas, a bien voulu vérifier la determination pré- cedente et dans ce but je compte lui envoyer sous peu des exemplaires de Vinsecte parasite. C'est à la fin de mai dernier que le directeur gênéral de Pagricul- ture M. le Conseiller Elvino de Brito vit la cochenille sur des branches d'acacia et ordonna aussitôt que Pon fit à la station chimique d'agricul- ture les préparations microscopiques nécessaires à la reconnaissance de l'insecte. M. Alfred le Cocg, "êminent agronome qui tout récemment a eu loccasion de montrer sa valeur par la publication de son savant rapport sur la maromba (gommose bacillaire) des vignes du Douro, a eté charge d'étudier la nouvelle maladie des orangers. Llcerya Purchasi Maskell est un insecte hêmiptére du groupe des coccidies, qui semble être originaire de PAustralie et qui est connue aux Etats Unis sous le nom vulgaire de Fluted Scale. L'espeéce, ainsi que le genre, sont nouveaux en Europe et c'est le Portugal le premier pays qui reçoit la visite de cet hôte si préjudiciable. Le genre Icerya a été créé par VPillustre entomologiste français Si- gnoret (Ann. de la Soc. Ent. de France, 1875, p. 351) sur Pespêce TIcerga seychellarum Westwood (1) trouvée sur la canne à sucre de Pile Bourbon. Signoret, déjà autorisé par d'autres Lravaux sur le Phylloxera de la, vigne et sur les homopteéres de la famille des Tettigonides, décrivit avec fidélité une femelle adulte et une larve nouvellement incubée. (1) J. O. Westwood: Gardeners' Chronicle, 1855, p. 830. Syn. Icerya sacchari Signoret. Ann. de Sc. Nat., vol. III, outubro, 1896. asp A. DA SILVA: LICERYA PURCHASI EN PORTUGAL 225 Plusieurs années aprês Maskell, ayant reçu du Liéologue et physicien D” Purchase des spécimens d'un insecte trouvé à Auckland, et qui sem- blait être identique à PIcerya sacchari de Signoret, le dêtermina sous le nom spécifique de Purchasi et en décrivit Poeuf, une jeune larve, le deuxiéme état et une femelle adulte (Trans. and Proc. ofthe New. Zealand Inst., 1878, p. 220). Plus tard le prof. Comstock (Ann. Rept. U. S. Dept. of Agric., 1880, p. 347) reproduisit la description de Maskell sans y rien ajouter de nouveau. Le mâle de PIeerya etait encore inconnu. Les observations postérieures de Riley et Howard, qui augmenté- rent de trois espéces nouvelles la lise du genre, firent connaitre défi- nitivement Pévolution biologique et les moeurs de Pinsecte nuisible; les publications de ces deux êminents entomologistes américains (1) sont, apreês les travaux classiques de Signoret et de Maskell, le meilleur guide pour Pêtude des Iceryas. Dans le catalogue récemment organisé par Riley et Howard (Insect Life, v. II, 1890, p. 105) ces auteurs mentionnent les six espéces sui- vants d'Iceryas et nous croyons que pour le moment le genre n'en con- tient aucune autre: Icerya seychellarum Weslwood. 1. Purchasi Maskell. T. cegyptiacum Douglas (2). 1. rosc Riley et Howard. 1. montserratensis Riley et Howard. I. palmeri Riley et Howard. Llcerya Purchasi est la plus répandue des espéces du genre; elle a déja été signalcte en Australie, dans PAfrique du Sud, Nouvelle Zé- lande, Californie, Mexique; c'est également Pespéce qui attaque le plus de plantes car celles qui lui ont échappé sont peu nombreuses, toutefois les orangers et les acacias sont ses arbres de prédilection. On peut se demande si Picerya a fait escale aux Açores avant de visiter les champs d'orangers de la rive droite du Tage, ou bien si les orangers de cet archipel sont encore indemnes de semblable fléau. Il ya déjá longtemps que PIcerya Purchasi a envahi les Açores et y (1) Reports of the Un. St. Department of Agriculture, for 1886, p. 466, et 1888, p. 80. Le premier de ces rapports renferme (p. 592) une belle gra- vure en couleurs acompagnant le travail du regrettê entomologiste C. V. Riley et qui représent dúment amplifiée Pespêce maintenant découverte en Portugal, le mále et la femelle adultes, les dégats produits par le terrible parasite sur une branche d'oranger et le cocon du mile. (2) Syn. Crossotosoma cegyptiacum Douglas. Voir J. W. Douglas: En- tomologists' Monthly Magazine, 1890, p. 79. 15 é ANNAES DE SCIENCIAS NATURÃES ' a produit des dêgáts désastreux. On connait le grand commerce d'ex- portation d'oranges qui s'est effectué dans les iles de cet archipel pendant plus d'un siécle. Ce commerce commença en 1758 etaugmenta Jusqu'en 1875 oú il commencça à décliner. Vers 1837 ou 1838, dans Pile du Faial, apparut sur un citronnier venu des Etats Unis, un insecte qui attaquait les orangeraies et qui fut successivement confondu avec le Coccus hesperidum et avec PAspidiotus conchiformis. Toutefois un collaborateur de la Revista Universal Lisbonense (tom. VII, 1848-1849, p. 292) fait remarquer que Pinsecte «peu commun et in- connu de la plupart des zoologues» qui attaquait les orangers açoriens, pourrait bien étre Pinsecte «décrit par Pagronome Derlong Champs et appartenant au nouveau genre Dorthesia.» Le genre Dorthesia, qui à Pinstar du Coccus et de PAspidiotus fait partie de la famille Coccidae, a été créé par Bose sur Pespêce characias trouvée par Dorthez puis confirme par Carcel. Le nouveau genre créé par Signoret fut au debut confondu avec lui. En 1878 M. João Machado de Faria e Maya, d'aprês une lettre qu'il m'a adressée recemment, aurait reconnu Pexistence de PIcerya Pur- chasi sur les orangers de Pile de S. Miguel et en 1885, en visitant en Californie un verger attaqué, il a eu Poccasion de vcrifier Pexactitude de sa prêcédente détermination. ; L'introduction de PIcerya aux Açores est un fait, qui ne pouvant être alors prévu, a dú se produire naturellement. En dehors de Pexplication de son apparition au Faial en 1837 ou 1838 il serait facile de trouver une autre voie d'entrée. Par exemple la suivante: Les orangers, exposês dans ces iles au péril d'être mutilés et même arrachés par les vents ont dú être protégés de ceux-ci par des essences plantés autour d'eux. LV Acacia melanoxylon fut choisi dans ce but ainsi que, je crois, le Ca- rinocarpus lcevigatus, originaire également de ["Australie. Ces espéces auraient alors servi de transport à Vinsecte. On a proposé en Portugal différents traitements contre PIcerya Pur- chasi (1). Ceux-ci me semble inutiles étant donné les nombreuses expé- riences réalisées aux Etats Unis à ce sujet. Cest au moyen des ennemis naturels qui attaquent PIcerya Purchasi que cette derniêre doit être combattue. Dans cet ordre d'idées on peut citer les études du D' S. W. Williston, contenant la description du genre Lestophonus, créé par lui et de Pespéce L. icerya, Williston (Insect Life, v. I, p. 21) et les études de Howard publiées dans le même bul- letin (numéro 9, 1888) oú il décrit trois parasites américains du perni- (1) A titre de curiosité je citerai ici Popuscule suivant publiê aux Açores: Considerações ácerea do Coceus das larangeiras e do fluido-oleoso-alkali vegetal, que reduz e aniquila o mesmo insecto, por Domingos Monteiro Torres. Ponta Delgada, 1850. ç ç E, : / À A. DA SILVA: LICERYA PURCHASI EN PORTUGAL Pl cieux insecte. Les Etats Unis pour défendre leurs vergers et jardins ont même élé jusqu'à importer d' Australie quelques uns des ennemis natu- rels de PIcerya (ennemis dont la liste ne renferme pas moins de vingt espéces); M. Albert Koebele fut chargé officiellement en 1888 d'une mission à cet effet etil en a publié les résultats dans son Report of a trip to Australia to investigate the Natural Ennemis of the Fluted Scale (Washington, 1890). De ces ennemis de PIcerya Purchasi le plus acharne, par ses habi- tudes uniformes d'alimentation, estla Vedalia cardinalis dontM. Howard recommande Pimportation en Portugal, comme on Pa déja fait en Cali- fornie et dans PAfrique du Sud. A ce propos il convient de citer ce détail de la lettre de M. João Machado de Faria e Maya: «J'ai observé egalement Pexistence d'un parasite de PIcerya, ayant la forme d'un crocodile, guêre plus grand que sa victime qu'il suçait, la détruisant rapidement» (1). Il m'est actuellement impossible de aévelopper cette notice destinée seulement à informer les naturalistes étrangers de |apparition de PIcerya Purchasi en Portugal. Je compte toutefois revenir sur cette question alors un lravail plus complet. (1) J'ai publié cette lettre dans le Correio da Noite, septembre 1896. FIM DO VOLUME III. Rosa da velocidade » de 1883 a 1886. DOS GIL D0= tio ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES, Vol. II—1896. Amemographo na Sorze do Amjo (Cantareira) — Medias dos annos de 1883 a 1886. Rosa da frequencia Core FER 1084, & TX SA SS A N | | é =4 5 As , q! Et E pf f ) o e y dy E , ES ap” Z Gaga PR o Si RY “as Est2 7 Rosa da velocidade Jal Ea ra X JE Sto, As Srs A A) a Y 4 Ata AM sa » “a E) ; we SA o No N ES E 3, | | ! ANTIZAN (2 Ea a ai ESSES INN 34, ANS LN 04, > 4 “a e e. AN NE do 2 E Lo Ro ; % ) JL. E A ==, 00004024” Est2 11 os de 4887 a 1894. Rip ANNAES DE SCIENCIAS NATURAES, Vol. IIl-1896. Ememographo no monte da 3.3 da Lua — Medias dos annos de 1887 a 1894. Rosa da | velocidade Rosa da frequencia GA, a e, fem. (BH 77 Ter Z> G A id 7 eo L9 ELI f E Sê FE) AE nd Es Ea S Ra > SS e E NES FERA SB | TAN EM 7 a N / CEs MM Fe | E q a & A, & Fe Ê aÚ Lj E 28? B TE e E a Sora E Crer o AE Ee g E À PRE ME o E Pro mo tras > e 5 fe D (n As D nm (e = D = SMOJOF 5.06 (469) L6 Annaes de Sciencias Naturaes Vol, 3 1894 100167430