+ ht tn ANNALES ACADEMIAE GANDAVENSIS, . MDCCCXX - MDCCCXXI. 2 yi 2 is He ANNALES ACADEMIAE GANDAVENSIS, A DIE II. OCT. M. DCCC. XX, AD DIEM I. OCT. M. DCCC. XXI, JOHANNE MATHIA SCHRANT, PETRO DE RYCKERE., SENATUS GRAPHIARIO. GANDAVI, APUD P. F. DE GOESIN - VERHAEGHE, ACADEMLE TYPOGRAPHUM. TEE D Mo UA u qi ris XY Don d ip, adag "n Ax .9000..M a0. HW Mia pe * 2 : 7 3 up | 1 rade MOT nioi s Eos ‘mpango as gende Fener E 905 e E... v 32 4 e rt 11. Y, | T Oat” Uc SF CIRUS PT e EESTE Praag I rC uc. Hin cosi rl EUR sup „tld M A 1 uj E irta? Aan, Amke H W 1 e 20 ulsumuscl ne r GIOS DE Klad, bi as), Ae dc —— are BODL ee tee ie 1 : 1 ; NIU des Oe GOL v a Id ul jes HIRE Y a veen Wie HOVEN PHA RH HT 2 m ere ; .^109ü4300V re 3b binn in id D V B iL NGOADA ios ARATY - v Miert) Ad Y uu quas 2444444444 eer 9 INDEX EORUM, QUÆ HOC ANNALIUM VOLUMINE CONTINENTUR. 1. Nomina Professorum et Lectorum Academicorum. 2. Programmata Lectionum in Academia Ganda- vensi: habitarum.. | 3. Acta in Senatu. 4. Programma Certaminis Literarii anno m, DCCC. xx. indicti. | 5, Series Dissertationum Inauguralium tam pu- blice, quam privatim, defensarum. 6. G. W. Rassmann, Professoris Extraordinarü , Oratio Inauguralis. 7. Jon. Maru. Scurant, Rectoris Magnifici, Oratio. 8. Commentatio Just. Voorpurn. Q.----- .- - Epvarni Brogver. v ET 4 + Y $ < E ^ 5 2 = = "m 7 3 " à t Y ` Ly * F " Pii E | Vr: we A AR ` SER 18 € Ln dl j y AS I : y i i ia Pate TAC 9 M WEA | ` — 4 f ^ A 1 n Y 4 1 2 * ‘ ^» : E "NOMINA PROFESSORUM , (Inde a die x1 oer. M. DCCC. XX. ad diem 1 ocr. M. DCCC. XXI., ) IN ACADEMIA GANDAVENSI DOCENDI MUNERE. FUNCTI SUNT. RECTOR MAGNIFICUS, JOHANNES MATHIAS SCHRANT. ACADEMLE .GRAPHIARIUS , P. DE» RYCKERE. asin RRaSo Tes z. Philosophice Theoreticce et Literarum. G. L MAHNE. J. M. SCHRANT. A L. V. RAOUL. G. W. RASSMANN, Prof. Extraord. Disciplinarum M J. G. Artis. M: edicce. „ JE 0. VAN ROTTERDAM. J. L. KESTELOOT. F. E. VERBEECK. LE KLUYSKENS, Prof. PB eun F acultatis Juridicæ. (Hi I - i Ni B. F. J. VAN WAMBEKE. P. DE RTR 24740 „ e Lectores. C. VAN COETSEM. F. AUBERTIN. A Prosector Anatomicus. J. L'BODDAERT. - "SERIES LECTIONUM , Q, D. 0. M, B. V., IN ACADEMIA eee DAVENSI — WABITE SUNT, A DIE LI OCTOBRIS M, DECC- XX. USQUE AD FINEM, MENSIS FEBRUARII M. DCCC, XXI. Rectore Magnifico ý ~~ Jonanne Marma Sciranr. Ordo Philosophorum et Literatorum. G. L. MAHNE. Hora octavd, matutinâ , diebus Lunæ, Martis et Mer- curii, Literas Græcas ; diebus Joyis, Veneris et Saturni Literas La- tinas tractavit. — ö ‘Hora noná, diebus Martis, Jovis et Saturni Antiquitates Romanas interpretatus est. J. M. SCHRANT. Hora secundd, diebus Luna et Martis, Pracepta Stili bene Belgici dedit; die Mercurii, eàdem lord „ Hondelium illustravit. Reliquis diebus, Jovis, Veneris et Saturni, eàdem hors , Historiam Patric explicuit. 1 2 L. V. RAOUL... riu aar i , Li- teras Latinas tradidit. WA f i Hora „ iisdem diebus, NE e toriam. Universalem. exposuit. Horà quintá post meridiem, 8 Nen et Jovis, Selecta Aucto- rum Gallicorum loca cum Grecis et Latinis exemplaribus comparavit. G. W. RASSMANN, Prof. extraord. rium mih haba in Philoso- phiam introductione, partes ejus theoreticas, Logicen et Metaphysicen diebus Lune, Mercurii ¢t Veneris, hora noná, docuit. erigat Odi Mi emen or et t: Physicorum. J. G. GARNIER. Diebus Lung, Martis; Mercurii, Jovis et Veneris, Mathesin elementarem, hora quartá pot méridiem, pradidit. Præterea, pro Auditorum commodis, lro #18 B'VGarnier süsce- pit lectiones de Astronomia Physica et Mathematica, ut et de Dis- ciplinis Mathematicis , vulgo üaaicendantibus » Hydraulice et Hydrostatice etiam applicatis. C. F. HAUFF. Diebus Lune, Mercurii et Veneris, hora undecimá , Physicam; diebus vero Martis, Jovis. et Saturni, un bord, 2 miam tractavit: Horas Zxwercitiis. Practicis dicatas sub initio novi cursüs indicavit. F. P. CASSEL. Historiam ‘naturalem , diebus Lunæ et Mercur, > hora undecimá , tradidit. deret pat | " ; teg aufoten RIDE Ordo Medicorum. E 0. VAN ROTTERDAM. Pathologiam specialem, Symptomalolo- giam et Praxin morborum acutorum docuit; diebus Jovis, Veel et Saturni, hora quartá pomeridiana. en orda 7 dde v Poo. PIRNER S, vba ito. Institutiones clinieas ab initio ad | AR scholarum, horà octavá ; moderatus est, exceptis diebus Saturni. EL deniquePrincipia Therapeutica institutionibus cHnicis adaptata in eodem Nosocomio, diebus Jovis et Hen i ee propriunit cón- spectum/;-explicavit,! vo 9 oye X J. L. KESTELOOT. “Therapiam generalem , > "Materiam d. : seeundum "proprium conspectum Gandavi impressum : et Pharmaciant cum methodo concinnandi formulas medicinales , juxta Pharmacopeam Belgicam, docuit, diebus Lune, Martis et Mercurii, hora undecimá. Therapiam specialem morborum chronicorum et Dieteticam’ tradi- dit, diebus Jovis, Veneris et Saturni, horá undecima. F. E. VERBEECK. Diebus Lune, Martis, Marci et Jovis, horâ secundá ,. Anatomiam, > et iisdem. un^ hora tertid , Physiologiam kd exposuit. Methodum secandi cadavera tradidit singulis 3 ante meridiem. J. F. KLUYSKENS. Prof. extraord: Chirurgie clinic vacavit, diebus Lune, Martis, Mercurii et Jovis, horà nond, Tum Chirurgie Institutiones et Operationes. docuit, iisdem, diebus, hor’. decim. Et denique Artem Obstetriciam, diebus Veneris et Saturni, horà zond, exposuit, — Que omnes scholæ : in Nosocomio Academico habite sunt. ire dg Sr ibo ie a Turisconsultorum, B. F.J. VAN WAMBEKE: Leetiolies habuit de Jure civili hodierno; , dibus Lume, Martis, Mercurii, Jovis e Veneris, hora noná : Prasin. Juris tractavit, diebus Lune, Martis et Mercuri: bord octavá matutinâ. Jus Commercii docuit, diebus Jovis et Veneris, hora octavé matutina. 5 P. DE RYCKERE. ' Ae he s EAE 20 18 dis Lune, Martis, Mercurii et Jovis, hora undecimd. Pandectas interpretatus est, diebus Martis, Mercurii et Jod horâ decimá. ji deu tud b J. J. HAUS. Encyclopedia et Methodologid Taxis premis, ^^ Jus Nature Pri yigbus Lung, Mis d et Jovis, hora tertiá pomeridianà: at vero Jus. (GERM explicavit , hora quartá , iisdem diebus. ! C. VAN COETSEM. Med. Doct. et Lect. Acad. Tabularum clini- carum in Nosocomio faciendarum et servandaruni stram. sub auspiciis V. Glar. Han Rotterdam 2 peregit. : Idem principia Pathológio kA diebus - ‘Maris et Mercurii, hora quintá, exposuit. ; Denique diebus Lunæ, Martis et Mercurii, horà noná, re tan Anatomes comparate et Zoologie vacavit. J. L. BODDAERT. Med. et Chirurg. Doct. Cadaverum dBiliblhotti: ab ipsis Anatomie Professoris lectiones audientibus juvenibus in £— theatro instituendis, praefuit. ait eld. Som bird elf Bf GA Fegg § oH KAAR dp ~ F RAN CISC. AUBERTIN. Betten e et eee diebus et horis pro studiosorum. commodis deinde constituendis , sese traditu- rum promisit. Set tede (rr PM NAD? -M SERIES LECTIONUM, QUE, ifs it "aud Q. D. O. N. B. V., N (ACADEMIA GANDAVENSI AB INITIQ MENSIS MARTII AD MEDIUM USQUE AUGUSTUM M. DCCC, XXI. Rectore Magnifico, were JOHANNE, Marma: Scunaxr. un Cisl * i bud “Ordo. Philosophorum. et Literatorum. "a. 1. MAN EE. Horá sert matutiná, diebus 133 Martis et Tek curi, Scholas Latinas ; at vero diebus Jovis, Veneris et Saturni Scholas Grecas habere; perrexit. ‚nr sin | Hora nond, diebus Jovis, Vena et, fatum. in V dotium Ro- manarum explicatione progressus est. J. M. SCHRANT, Hora septimá matutinâ, diebus Tuin) Martis et ; Mercurii, Historiam Patria docuit: diebus, Jovis et Veneris, eàdem hora, Precepta Stili; bene Belgici dedit, . ey mist Die Saturni, Z"ondelium jllustravit,, ; id bask: T i ia 2 MLUVOITOSLI egg Doi ARRAS, de Literis Belgicis et exercitationibus ora- toris vacavit. L. V. RAOUL. Hon say D MIR s Lune, Marti et Mercurii, Literas Latinas docere "pefrexit. © Hora nond, iisdem diebus, Historiam Universalem tradidit. br GJ WMW. RASSMANNI, VP: extrabrd, T bibis Lune, Mercurii et Veneris, Scholas de Philosophia theoretica continuavit, horá decimá. Preterea Prof. Raout, die. Mercurii; et Prof. Manne, die Saturni , hora XI, gratis Scholam. Exercitiis Literariis , secundum Leg. Acad. $. 23, destinatam e raii E ur quid docere ; ‚sibi proposuerit, fusius. Ds dpi hihi —M Nera. BTI, VS d BANE A Ordo M MCA et: Physicorum. ub 6, “GARNIER, 1 Martis gs Ia, et. Safürnij; hora. decimá ; et diebus Lune, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora ante post meridiem, Mathesin elementarem, docuit. cere. esau! Pretereay \ pro Auditorum commodis; Professor JG. € cepit. lectiones de uff tifenomia; Phas et Mathematica, ut et de Disciplinis Mathemhtieis Mies transcendej i, ee qa et Hydrostatic etiain applicatis. DT M AN eua C. F. HAUFF. Diebus Lune, Mercürii' MÀ: ‘hora Susi: | Physicam ; diebus vero Martis, mast Saturni, Labem iof, Che- -Jeo enzeorgo "q 9 iegiqu (o Sewing. miam tractavit adis je F. Pl CASSEL. Historiam! naturale, dicbus ere a et Sii, horá decímd, tradere perrexit. : ooh Mus d. n Mob x 3 Physiologiam et Morpholtgiam guiadas ab EON era Apini. diebus Lunæ, Martis ‘Mercuri, Jovis et vbn? ; hora nond, exposuit, Ato esrdinotisi ien ET : ! (4 | “Ordo 0 up Dur audsib | ioob a Sinai psp asthe TN, .& J. €. VAN, ROTTERDAM, tr en gekaderd penn iwin acutorum. docuit, pn diia Saturni, h ^ J Ai /horá.idecimd..... nz i dod 2405 AY GX qM af i ale AS Ait ho & EE —- dend, Porro. in Nosoco Acad Anstitutiones clinicas ab. initio ad njo Aendenign, finem: eshojarunit hoek. oclacd, moderatus est, exceptis diebus Saturni. Et denique Principia Therapeutica. institutionibus. olinicis adaptata vi eodem INosocomio;. diebus. Jeria, et. nnn con- , explicavit. rij KESTELOQI aders im. e ^ > j. Materiam ‘medicam , | tum 1 Ni impressum et ‘Pharmaciam ct ein fma medicinales, juxia Phatmacopaam Belgicam , docuit, diebus Lune, Mercurii et Veneris, bord undecimá. Perna MU NA -chrónicorum e Hygiene) nem tradidit, Mime bs menaa ‘hora — AMRS pi Lr Medicinam legale i and 1 f Bis Lune ^e pus ii et Jo hora . — rie 113 hy sio logiam | exposuit. [Meihoiduni secant cadagira c adii singulis dibus wi werd i PK ido" «4 te ENT d f, ESRB. Eee clinica vacavit, ebus Lune, Martis. Mercurii. et Jovis, horà seatd 4 matutinà "y dm Ww * LE Xi Chirurgie ne it et " Opérabiones ieu aee diebus, horà s LRE „Et d fenig Artem Qbstetriciam, ` > diebus Veneris ` et Saturni, hon septiid , | exposuit. — Qu omnes, scholis in W Acader, mico * sunt. fiom eignes 34 ziv CH) Ordo J urisconsultorum. * B. F. J- VAN WAMBEKE. Jus civile . 3 docuit, diebus ung, Martis, Mercurii; Jovis et Veneris; horä oofavd: matutind. be padt ratione in causis civilibus prelèctiones habuit; illasque postea exercitiis practicis tit, diebus a Martis et ern hora decimá. (Sr ue qux3heg£ . olaosoen P. DE RYCKERE;: S MG odi TIER Romans diebus Ld Martis, Mercurii. et. Jovis, hora decimá. aisi. ow pistal Pandectas interpretatus est; diebus Loss; My Mereuri vici hora nond. 6 ]^ J. J. HAUS. Jus Nature exposuit, »diebis T ‘Martis, Mercurii et Jovis; hora zond: at vero libs EV nin dd qoia vit diebus Lune, Martis et SAD iene hora’ septimá matatinià et die Jovis hora: decima. SRST F m SERRA AINSI SD 1,219009. . (MÀ tg! C. VAN COETSEM. Med. Doct. et Locti Aout. vlan Ami- carum in Nosocomio faciendarum et seryandarum. curam , sub ade V. Clar. Jan Rotterdam, peregit. aig ET 7 Idem principia Pathologie generalis , * diebus Ma Mercurii 5 hori quinid, exposuit. - nina Diebus Veneris et Saturni, hora ond, nee Andlomies comparata vacavit. Denique Zoologiam, iisdem diebus horà secundd . poised dies, deni. J. L. BODDAERT. Med. et Chirurg. Doct. Cadayerum dissectionibus, | ab ipsis Anatomie Professoris lectiones audientibus ab gro in amphi- f HISE 0:9) BEL Binh theatro instituendis, preefuit. FRANCISC. AUBERTIN. © Picturam linearem et diaglyphicen, diebus et horis pro studiosorum commodis deinde constituendis „ sese vede rum promisit. \ ACTA: IN SENATU ANON SA AOoc WS OD) N ET : at tool A Ard ic © ACADEMIA; vermomd its eree eshigi, dudsib ity 65710 D. IV. OCT M M. DCCC. XI iv Pbesſuem ‘Rector et Assessores in conventum ‘Cavan venissent, et in suffragia itum esset, Senatus... Amplissimus: habitus est, in quo Actua- rius, ex candidatorum numero , renuntiatus “est Clar. Prof. L. V, RAO. pose . Deinde, post esti a Rele designato, Fi RANCISCO /Ee1pro VERBEECK, et ab Actuario , L. V. Raovr, prestitum, nominati sunt Assessores : Ex Ordine e cee, B. F. di VAN WAMBEKE. Ban! Or Math. et Phys. e F. HAUFF. iioi ori 77i Phil. ét Tit. J. M. SCHRANT. Quo peracto, Rector ann J. M. Scuranr. | 5 in majori Curiw auditorio, orationém habuit, et fascium Academicorum traditione novo Rectori facta, victores juvenes premiis, munificentia Re- gia concessis, ornavit. , Denique novus Rector, Fr. erp. VERBEECK, Decessorem allocutus, suo et Collegarum nomine, summas ei, pro sedula rei Academic impensa cura, gratias egit. PROGRAMMA m GERTAMINIS LITERARII, VI RECTORE ET SENATU, ACADEMIE GANDAVENSIS , MENSE 9 — mm voc. XXI; INDICTI. Ex Augustissimi Regis decreto (A. xxv Sept. MDCCCXVI, N. 65, 4 S. 140 ad F. 1480 a Rectore et Senatu. Academiæ Gandavensis proponuntur omnibus Academiarum Belgicarum civibus he Riot) rf ! “AB ORDINE. MEDICORUM. 3 accurata n Arachnoidez descriptio, ut exinde, nec non ex phænomenis ejus physiologicis et patho- logicis probetur , ad quem membranarum ordinem Arachnoïdea sit referenda. 4 ERR 48 AB ORDINE JURIDICO: y i DS CH PE LI PU f Exponatur Juris Natrii dbetrina ae pactis universe spec- tatis. In qua quidem materie dilucidanda ille servetur modus et ordo, ut singulis Juris Nature preceptis expositis, leges civiles Romanæ pariter atque hodiernæ examini subjician- tur brevi. et succincto, atque doceatur, quatenus earum sancita principiis naturalibus vel consentiant, vel dissentiant : simulque rationes, quz legum illarum conditores impulerint, ut a Juris Naturalis simplicitate vel rigore recederent , inqui- rantur et illustrentur. | AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. I. . Invenire formulas quarum ope, dato cuilibet systemati coor- dinatarum in spatio, aliud quoddam systema substituitur. Quod quidem problema ad tria sequentia reducitur + 1.° Transire a coordinatis rectangulis ad alias quoque rectan- gulas. 2.9? Transire a coordinatis rectangulis ad coordinatas obliquas. 3.9 Transire a coordinatis obliquis ad alias quoque obliquas. Preterea ope formularum primi casûs, æquationem gene- ralem secundi gradüs inter tres indeterminatas, vel superfi- cierum secundi ordinis, ad simpliciores reducere. n | II. Veram fermentationis vinosz naturam investigare, et indo- (5) lem iind huic. fermentationi producendæ idonei determi- nare, nec non € sufficienti experimentorum serie eruere, quæ- nam sint aris carbonici, in hae fermentatione partes, | ic, isin? 3 4 Cum in distributione systematica mammalium characteres majoris momenti dentes præbeant, petitur eorumdem ampla et comparativa descriptio, eo: scopo facta, ut illorum diffe- rentiis, e forma et structura presertim oriundis, simul cum reliquis notis characteristicis stabiliantur classes ac ordines, ad quos dicta animalia vertebrata pertinent, b | | “IV. 4 TH oi H Queritur concinna expositio eorum, qus de. organorum propagationi inservientium plantarum. phanerogamarum ortu , "s fabrica et funcione, innotuerunt. T AB | ORDINE PHILOSOPHUE THEORETICH ET LITERARUM HUMANIORUM. : Y Exponantur Baconis de Verulamio in Philosophiam merita, ea non modo ex temporis, quo vixit, conditione, sed uni- verse æstimanda, et ita quidem, ut in hac expositione dili- gentior scriptorum ejus lectio appareat. II. Historiarum monumenta, ab anno Christi 395 quo mortuus : D gv est Theodosius , ad annum 571, quo regnare Alboinus in Lon- gobardia ccepit, compendiaria narratione ita colligere et čom- plecti, ut ex ipsis factis appareat, nulla alia setate humanum genus, in Europa presertim et Africa, tot et tantis calami- tatibus conflictatum et oppressum jacuisse. III. Laudatio Simonis Stevini, Brugensis. Commentationes, Latino tantum sermone conficiendæ, et alia, quam ipsorum auctorum, manu describendz , ante diem xv Junii A. M. peccc. xxu. auctorum sumtibus, ad Academiæ Actuarium mittantur. Preterea singulis Commentationibus in- scribatur lemma, cui addatur schedula obsignata, Auctorum nomina continens , inque exteriore parte eodem lemmate conspi- cua. — Preemia vero, e Regiâ munificentiá victoribus decreta, distribuentur primo die Lunæ mensis Octobris A. M. Dccc. xxil. etitm. ts Ms é ——————————— SERIES - DISSER TA TI ON UM INAUGURALI UM "TAM PUBLICE, QUAM PRIVATIM, ACADEMIA GANDAVENSI DEFENSARUM, Inde a die XI Nov. M. DCCC. XX. ad diem XI Aug. M. DCCC. XXI. D. xı Nov. mpceexx, Dissertatio de Corporis Humani functionibus in diversis vite periodis, publice defensa a Dow. Const. Fenn. GRAVET, Roulariensi, pro Doctoratu Medicinæ. D. xvm Nov. MDCCCXX, DissemrATIO de Gastritide acuta, bobine de- fénsa ab Em. Henn. Jos. oneness ex S Nicolai Wasiano, pro Doc- toratu Medicine. D. xxv Nov. mpeeexx, Dissertatio de Inflammationis definitione , symptomatibus , causis et exitu multiplici, privatim defensa a Lupov. Baupurmo VrnscHRAEGHEN, Gandensi, pro Doctoratu Medicine. D. wr Dec. wmboccxx ;- DissekraTIo de Jure Belgarum publico, pu- blice defensa a Lupovico Srnarmixo Vyvens, er Cruyshautem; pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xxur Dec. w»cccxx, Dissxnrario de Paternitate et Filiatione , publice: defensa a Jon. Mien. Leprocuy 3 Gandensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni: F y (2) D. xxx Dec. mpocexx, Dissentario de thori et bonorum Separatione , publice defensa a Canoro Henny, Tornacensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xx Jan. mpcccxxr, Dissertatio de Enteritide acuta , publice defensa a Perro Joserno Janssens, Audenburgensi, Seton Occ.) pro Doctoratu Medicine. D. m Febr. mnccexx1, Dissertatio de Poenis, publice defensa a Ber- narpo VisporL, Gandensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. x Febr. mpcecxxi, Dissenrario de Pena Capitali haud neces- saria, publice defensa ab ALEXANDRO ae Gandensi, pro Docto- ratu Juris Romani et Hodierni. D. vin Martii mpccexx1, Disserratio de Mutationibus Corporis Hu- mani cuique ctati propriis, publice defensa a Jos. Mara. KLUYSKENS, Gandensi, pro Doctoratu Medicine. D. x Martii w»cccxxr, Dissertario de Adoptione, publice defensa ab Aucusro VAN Loin) Gandensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. : D. xvu Martii wpcccxxr, Disstrtatio de Contractu societatis , se- cundum Jus Romanum, publice defensa ab Huserro J. J. Novrens , Gandensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xiv Aprilis w»cccxxi, Disserrario de ZEquationum di Word: lium primi ordinis, et duarum indeterminatarum solutionibus. pe- culiaribus , publice defensa a Jonanne LEMAIRE, Gandensi, pro Magis- terio Matheseos et Doctoratu Philosophiz Naturalis. ü D. xix Maii wpcccxxr, Dissertario de | Preescriptione. Criminali , publice defensa a Maximmiavo Van ARLBROECK, Gandensi, pro Docto- ratu Juris Romani et Hodierni. D. xxvi Maii wpcccxxr, Dissertatio de Damno et Interesse ex Obligationibus iudisidup, orientibus, publice defensa a Fer. Tm. MzautLE, Gandensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. ' €5) D. xxm Junii mpcecxxr, Disssnramio de Gasteralgia nervosa, pu- blice defensa a Gumuzuwo ve Worr, Alostano, pro Doctoratu Me- dicinæ. D. xxvu Junii moccexx1, Dissxnrarro de Febribus Perniciosis in- termittentibus , publice defensa a Pro Mania pe Roose, ex Lebbeke, pro Doctoratu Medicine. D. xxx Junii m»cccxxi, Dissxnrario de Hamoptysi, publice defensa a Canoro Francisco Beekman, Teneramundano , pro Doctoratu Medicine. D. vn Juli wpcocxxi, Dissertatio de Patria potestate, secundum Jus Naturale , pd et Hodiernum , publice defensa a JomawwE BERNARDO bos; Roulariensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xiv Julii w»cccxxr, Dissertatio de Supplicio Parricidarum , pu- blice defensa ab Epvanpo Duneurx, ex Leuze, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xx: Julii w»cccxxi, Dissertatio de Morte Civili, publice de- fensa a Guureumo Deys, Brugensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xxvur Juli mocccxx1 , Dissenrario de Separatione Bonorum , publice defensa a Gomaruwo pe Croux, Lovaniensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. u Aug. MDCCCXXI , 8 de Scorbuto , publice defensa ab Aucvsriso Maan, Conducts pro Doctoratu Medicine. D. iv Aug. wm»cccxxr, Disserrarro de Cholera, publice defensa a Francisco Leororpo Dunor, Gandensi, pro Doctoratu Medicine. D. vm Aug. moccexx1, Disserratio de Successionum origine ac va- rijs tum in Romano, tum in Consuetudinario Jure, usque ad Co- dicem Civilem Hodiernum , mutationibus, publice' defensa ab Emo Monet, Tornacensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. . Aug. a»cccxxr, Dissertatio de Permutatione , publice defensa ab Hexnico vanen Hecke, Gandensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. s Clg aoten qiti : Adis eol 4 mice «rana ETE 3 ? 3 " ADe ENE eee GEORGII GUILIELMI RASSMANNI ORATIO INAUGURALIS l QUA STUDIUM PHILOSOPHIAE E * VULGARI MULTORUM CONTEMTIONE VINDICATUR , Publice dicta die xı Novembris mocccxx , QUUM PHILOSOPHLE THEORETIC PROFESSIONEM EXTRAORDINARIAM IN ACADEMIA GANDAVENSI SOLEMNI RITU AUSPICARETUR. Da in hanc concionem progredior munus, quod honoratissimum mihi delatum est, Philosophi: in hac Academia tradende rite solemni ora- tione auspicaturus, multis variisque animum meum adfectibus sentio commoveri. Letor utique, et fortune mez benignitatem lubens in eo agnosco et gratus praedico, quod Regis augustissimi beneficio , summi sub eo studiorum moderatoris propitia commendatione, Vestroque, Viri amplissimi , favore ac patrocinio mihi contingat, ut, qui hospes diu inter Vos vixi, nunc civis Vester evadam ; ut sedem apud Vos figere mihi liceat in hac urbe opibus artinmque ingenuarum omnium studiis affluente; ut ingenii. facultates viresque quantulascunque meas rei Ves- irae Academica devovere, et omnes dehinc vite mez spes, studia, ope- ras, oblectamenta in solo Vestro Belgico possim collocare, quod jam duodecim annos me incolam habet fovetque, et benevolentissima civium suorum in me voluntate adeo me sibi devinxit, ut vel ipsius patri , le EL ^m iH qua nihil homini carius essi ese olet, amorem ei concedere et impertiri xo Mile u axe inducar. | Gratulor mihi, et in “honoris simul ac felicitatis parte pono, me in Vestrum, Viri doctissimi Numerum cœtumque adscribi, et, nisi mihi MOSR; f hit simis Mader, in aimicitiam illam mehtiumque potius, quam operum vat ie 91 19 consbclationem receptum iri, qua inter Vos juncti ad eundem omnes putet pis EEN VERE ee zen vi da . ˙— RAI Bee UMTS eU RIE en e es scopum eximium, littere ut letius in dies hic, elllorescant, contenditis ; et publicum sic ciyitatis bonum egregie, laboribus. Vestris adjuvatis. Hac autem spe ac felicitate ne excidere posstm , metuere me vetat singularis ista benevolentia, qua continuo amplexi me. estis, qui hue delatus fue- ram polius cupiditate. a Vobis discendi, quam ambitione, ut in docendi partes Vestras adsciscerer. Nec vero modo. comiter me excipere, sedbadeo indulgenti Vestro judicio. me probatum habere. voluistis, ut me votis etiam suffragiisque Vestris expeteretis, et ad hanc, ut collegas. Vos sa- lutare possim, Penitayem, destinaretis , n eed. quam 3 mihi deman- . deretur, , p OU ols T gei d deo pads: u Haud minimam ee istite mem 2 e "Vestro, ‘Commilitones, propenso: in me et humanissimo animo percipio, quem Vobiscum in 8 mode subselliis sedens, magistrorumque dogen, voces certatim invitis Vobis nec e sed adstipulante e etiam. Vestra amicitia fieri; ut e consortio Vestro per mihi jucundo in graviorem Horum, quos magistros colitis, ordinem evehar. Magnopere vero, Juvenes, gaudeo; opportunitatem: et nunc mihi letabilem prerberi, et posthac uberiorem forsan affore, Vestra in me studia: ofliciaque "Vobis aliqua ex parte remunerandi, et, quod Deus velit, de Vobis iisque simul omnibus, qui ad studiorum Vestram societatem. aut recens adjuncti sunt, aut in posterum adjungentur, bene merendi, eo, ut labores Vestros in inda- gando et anquirendo quovis Nero, Bono, Honesto positos pro. virili PRR adjuvem; ut in litteris cum ardore quodam. Sacro colendis exemplo 1 magis, quam preceptione Vobis. preeam; ut, si si quid commodi. vel maturioribus meis, et qui in studiis perennibus. adolevere, annis debeo; vel ex diu- turniore et magis vario fortasse quippe. quem. haud u unius populi ali mores piii il: ARC: iae 2811 formaverint , usu rerum perceperim ; si qua praeterea ex doctorem. ho- m (5) minum, quos hene Mülts uit institttione ac Blatida — ex iuilerdin el peregrittaudi oppertunitate, e variis quoque, sed’ mitibus tamen ac benignis^plerüiliqué; "quas vita mea habuit, vicissitudinibus bona mihi subnasci ; aut 8i qui früetus ‘inde a nie colligi potuerint: ut hac bopa hosque fructus; quamquam mediocres tantum eos esse niniis. mihi conscius sum, in usus 8 — Vestras conferam, et sic opera cu- ramque illam, quam hue uni e Vobis ex hac i ipsa regionis Vestra: provincia stirpis sua originem repeteiiti per annos satis multos dicavi (1), ab hoc inde tempore in Vos nines extendere, et letiorer sic, immo letissimam, ex tanto numero "Vestro spem patrie studeam excitare. ^^ Verum,siin tam felicium rerum cogitatione: animus meus summa ju- . eunditate. perfunditur, multe vicissim vehementesque eum angunt cure ag sollicitudines, Ist grave, est arduum ac difficile , quod suscipio, mu- PUB et si, ejus vel ambitum. animo. metior, vel momenta pondero ;. si, quantum Philosophia. ceteris: disciplinis: omnibus præstat ubertate, digni- - late, celsiore.sua.ae fere divina natura, considero; si virium simul mearum _ tenuitatem et parvam meam in publice docendo peritiam; si vite ante galmende samp: — sage ge meditationibus. opportunam , nec;, : i paiisegnian d Magica. nobis — eus diflicul- latem. et insolentiam, eam jam ipsi. Romanorum: oratori principi pluries E vero slate. ob. neglestum. nimis aut in bar- À ume RTT VEIT SOR CISCO Sir DE GAVERA, pr ter alumnos , hnius A Acade- rc i bonisque ipe p sae ar doodse e) quéirércistt bnd che dh, Wedge devincta SH aids) parenti Lemno ON aS erae cepe ibeneficiis ani- Miri grplissimum hag etiam opportunitate tes- i fer eo ex Ru by sul s ita ab huj loc Ael cse non putat ige 08h xo. NTR 1G HHP, 1€ ^ mroqeo MMOD Heat, doa referto! owe bariem sepe deflexum Latini sermonis usum magis etiam deplorandam respicio : ‘tune fateor, haud in me tantum esse conſidentiæ, quin illud labare subinde ac pæne deficere sentiam, et me parem fore tanto meo officio digne gnaviterqur explendo, prope desperem. Quod ne pusilli ac demissi animi justam vituperationem incurrat; quum partim ipsa discipline philosophice amplitudo, quemque in sui admira- lionem rapiens, mentis mee facultates viresque omnes ad dignam ejus professionem excitare, acuere, incendere, immo etiam augere et exaltare debeat; partim vero confirmare meam diffidentiam possit spes haud vana, fore, ut, quod difficultatis vel ab ipsa muneris mei natura, vel a virium mearum impari modulo oriatur, id Vestro, Juvenes, benevolo in me et ardenti in rem ipsam studio sublevetur et magna ex parte tollatur; ne preterea, exaugenda nimiopere partium mearum gravitate, vane potius et ambitiose mentis, quam modeste verecundie, suspicionem: faciam , aut etiam intendere id videar, ut meam pre ceteris provinciam inani et invidioso præconio extollam ; missis jam istis veluti conquestionibus , ad rem ipsam, quam mihi, favente indulgentia vestra, tractandam propo- sui, accedo, ut videlicet studium Philosophie ab iniquis hominum opinionibus judiciisque defendere, et ab immerita, quam vulgo ex- peritur, contemtione vindicare studeam. Qua in ré, Auditores, ominis, si qua est, deprecor atque detestor malignitatem, quod ordiendum mihi, statim in limine muneris mei, duxerim ab impugnandis illorum errori- bus, qui magno numero, at diversa mentis judiciique temeritate, studio philosophico adversantur. Nam dum alii gravius quid non committunt , quam quod rem vix nomine sibi cognitam negligunt parumque: eurant, alios audaciores videmus, ut vel hujus negligentize culpam a se amoveant, ipsam Philosophiam spernere, deprimere, in contemtum adducere; alii rursus eo protervitatis procedunt, ut detréctare etiam ac criminari hanc (7) disciplinam: audeant. tanquam. rem. noxiam et perniciosam. Nihil hic istos moror homines aut levis ingenii aut ignaviæ ac desidie vo- luptatumve lenocinio- detentos , qui studium, cujus necessitatem ac prestantiam non capiunt, temere et imperite: spernunt. ‘Laborem enim contentionemque animi dum fugiunt, disciplinam reformident necesse est, præ reliquis difficilem et. opere ac laboris. plenam. Sed hi tamen, quum nullum de Philosophia judicium sibi assumant arrogentque, levi- latis unice sunt accusandi et incurie ejus, que altius sapiendi cupiditate nulla moveatur aut sollicitetur. Haud quidem negant illi, Philosophiam esse. posse rem. utilem, egregiam, optabilem, studioque eorum , quibus ' vires ad id opportunitatemque natura largita sit, admodum dignam : sed sibi, dicunt, hzc bona non contigisse; sed cuivis homini non licere neque expedire, tam altum volatum ut capiat, in quo facile Icariam sortem possit experiri. Satius esse acquiescere in scientia parabili et do- cente inprimis, quo modo lautius fruaris bonis commodisque vite, cujus quippe. brevitas jubeat nos resecare omnes et spes longas et operosas in- certasque . molitiones. In. quo quidem quum modestiorem pre se ferant animum eumque maxime sibi in conditionis suze Meque placen- tem, haud magnopere sane videntur vituperandi. Est aliud genus hominum infensius his studiis magisque noxium, quum in altiore plerumque vitæ conditione constitutum aliisque fortune donis conspicuum, magis etiam valeat ad vulgi opinionem secum trahendam et generose imprimis, sed imperite juventutis sensus exemplo suo in transversum abripiendos. Sunt illi homines vanitate tumidi, studentque contemnenda. audacter re suam ejus inscitiam tegere, et magnam adeo scientie. speciem opinionemque apud alios sibi parare. Quid enim quis non contemnat, quod ipse ignoret, si tamen ingenio valere , si tamen magnus homo suis videri velit! Dicas illis, Philosophie disciplinam in (8 5 ; eo versari , ut, 1 summum sit in vita humaua, PAN exquirat: quid est Veritas] 71 ( facis Miei (4), „exclamant , et leni simul ac benigno quodam, veluti aulicorum hominum, risu (2) ad labores despi- ciunt, qui tam serii, tamque intenti in re levissima. aut nihili. fere. po- nantur. Indulgendum quidem esse, benevole et humaniter. censent, .ca- lidioribus istis ingeniis, quibus tam volupe sit, suavia sua somnia prosequi, ac nubem, ut dicunt, pro dea captare. Rem. scilicet, quam tractent, uti levis ac parum. profutura sit, ita innocuam tamen esse, nihilque damni laturam. Sed mirantur apud se, immo etiam. commiserantur tacito. pec- ` tore, bonitatem istorum hominum, qui tantopere. laborare, ac, desudare ament in figmentis ac fallaciis sibi creandis, qui, studium acerrimum , qui. vile jucunditates, qui ipsam. animam impendere non dubitent Vero illi et exquirendo et proſitendo, quod tamen sciri a, mortalibus non posse, dudum intelligentioribus notum sit, et vel inter ipsos philosophos constet. Atqui tamen, Auditores, nonne ipsa illa veritas, in cujus contemtum ea, quæ citavimus , yerba „prolata, fuere ,. per. viginti fere. secula, jamjam duravit, et maxiniam nullo non tempore vim, momentum ,. efficaciam babuit in vitam humanam melius regendam, et ad coelestia. attollendam ? nonne ex innumeris etiam, quibus, afilixit hominum. genus, et quibus ipsa subinde afllicta est, malis et calamitatibus, salva, semper et salutaris hominibus emersit, et vitee humane lux. splenduit „ fulsit, ut nunc etiam nos omnes intimo, pectore sentiamus „ eam. eternam. esse, et. studium cultumque ejus numquam in mortalium. genere interiturum , quoniam ex ipsa, divinitate ea profecta, et altissime simul in mentis „humane natura fundata sit? Quod vero de ung hac singulari, id universe de omni veritate valet, Intimo nature, nostra instinctu. atque impulsu. feri- (1) Ev. Joannis, XVIII. v. 58. * ien (2) Mit der Miene des Hofmanns, Die kurzsichtig, doch lächelnd des Erustes Sache verdammet. (5) amine verni vcoguöseenidum ; et qtio "hobito rm quo generosior et perfeétiotis appetéutior BA LRS dekiderio ejus tene- tun atque incehditüür. In hoe vitam stiamt vitalellp; in hoe ipsa: vita carius praestantitsque divine su originis pignus habet anima nostra. At vero; Auditores; alii occurrüht. phirithi "Philósóphie; Veri hujus itidägatricis atque magisttze, ^ cótiténitores; inte? quós-ddmodum mire- nini; illos ipsos sépius reperiri hommines, quo pia relijuis” ommibus . eréderetis ejus amicos; àdsectatbres, ministios; "sacerdotes esse debere. Non imperitum humilis aut amplioris loci vulgus; non ii, qui vanitate siepe ac’ superbia se efferunt,’ homines; tam infesti sunt büjus discipline iras pii solent esse ii, qui, neglecta aut spreta Philossphie eultura , singularum artium ae disciplinarum aliqua dissociatam: suam et prie- etii: veluti operam ponunt, ac scientim magistros se profitentur magis , quam vere ostendunt. Hi eruditi, dum ea potissimum: tractari volunt, que in facto posita sunt, aut sensuum ope facilius percipiuntur, gravi solent supercilio despectare disciplinas eas, quæ tali fundamento | unice inniti spernentes ex interiore ae reconditiore hominis mente pla- cita sibi certiora: ac stabiliora exquirere student; jactant illi, se Expe- rientiam in re sua unicam ducem habere, qua melior non sit ad Verum hs oid Hac autem conte se certo semper gressu incedere, et qua mens observaverit , ea manu simul ae digitis, posse, demonstrare eere ei veritas nulla sit, nisi quam oculis. adspicere, manibus: con- wectare, aut ex vulgari hominum : vita, quotidie arripere. liceat! De cognitione quaque magis abscondita. atque altioris. indaginis et exiliter sentiunt et contemtim loquuntur, Cui bono hiec. addiscantur ? “Quid inde ‘utilitatis ‘exspectandum ? Nonne mentis p sint, lusiones Jabo- Sw ac frigidissime:, nuge? Nonne argutiæ subtilitatesque i Anes, ste- riles, infructuose: ? Nisi etiam nocentiores esse inyeniantur, cum a seriis Mi unn a C19) utilioribusque studiis juventutem detineant; et vim etiam haberé possint ad ingenuam ejus fidem labefactándam docilitatemque "evertendani, ita, ut nasutuli in magistrorum prcepta ipsi inquirere, Veritatem ‘Suis oculis dispicere, et sui omnino juris in cogitando fieri, quar in altérius Verba jurare malint. Satis esse juvenibus ad disciplinam quisque suam pecu- liarem avide properantibus, regularum formulas vulgatissimas; ex Lo- gica quaque usu tritissima” facile depromendas mosse; id est, memorie sue bene mandasse et judicio suo multa exercitatione“ ita assuefecisse , ut a nimia hoc fluctuationé cohibeatur, et disciplina ; aliqua. severiori subactum commodius sese. institutioni. preebeat. In hac. autem. institu- tione, ut in reliquis vite negotiis. eum opinantur , maxime profectu- rum esse, qui fidelissime Usum ac Traditionem sequatur. Periculosam rem esse, ea, qua majorum fama sua illustrium. ingenio inventa, dili- gentia exculta, auctoritate commendata sint, ea rejicere, temeraria aut ambitiosa dubitatione convellere, aut præpropere novis novi eujusdam sapientuli commentis velle immolare aut posthabere. Novas istas, quas seculum mutabile in dies profundat, doctrinas magis ex pruritu quo- dam et libidine res tempore et usu diuturno stabilitas mutandi et miras singularesque opiniones aliis propinandi oriri, quam ab ipsa rei neces- sitate prolici atque elidi. In philosophicis disciplinis eumdem ,. qui omnia humana regat, Morem valere ac dominari, qui recentssima queque maxime soleat, sed in breve tempus, commendare. Nam instar foliorum silve , que ineunte quovis vere leta ex turgidis gemmis erumpere. et in auras explicari cernantur, vergente autem anno cadant atque mu- tentur, altero tertiove quovis lustro novam exoriri sectam philosopho- rum, que priorem petulans et insultabunda de possessione: depellat, ut ipsa iterum alii cuidam recentiori succumbat locumque faciat. Ex hac vero inconstantia hominum, ex his crebris opinionum commutationibus - | C) solatium aliquod et spem sibi capiunt, periculum illud, quod scientie _ sue solido. fundamento. haud, superstructze ruinam minitari possit, non duraturum, sed, deferyescente illo opinionum astu, evaniturum esse: haud absimiles rustico illi Horatiano, qui ad magnum altumque fluvium delatus, eum, imbribus auctum credidit, speravitque fore, ut tumidi fluctus mox in vada desiderent transitumque permitterent : ervoer o Rusticus expectat , dum defluat. amnis , at ille TT Labitur: et labetur in omne volubilis evum. Ita quoque, Auditores, ni forte metuendum sit, ne mortale genus, quod nuper jam & s/u/tisare » augusto ore arguebatur, humanitate ali- quando se abdicasse, aut rationis usu sibi interdixisse inveniatur, Phi- losophia ipsa, quotquot et quam varias formularum vices; experiatur , eterna tamen manebit, et, frustra obstrepente adversariorum clamore, lento quidem sepius et tacito, sed certo tamen, firmo et nulla vi ho- minum inhibendo gressu procedet; aut, ut similitudinem ab istis præ- bitam arripiamus, silva "instar alte, antiquæ; saerse in creberrima etiam foliorum ‘ac frondis mutatione perennis ac perpetua stabit, haud minus, quam ipsum, cui insistit, solum duratura. Intereunti autem cuique veteri nova succrescet foliorum ætas, recens ea, lætior, jüvenili vigore virens; et, quamvis ‘ipsa invicem peritura , idonea tamen ac nécessaria, ut silva inde auctus suos et incrementa: cápiat. Hee autem silva ‘sponte ex ubere solo prognata, proceritate sua, densitate ac ma- jestate mirabilis, sacro quodam horrore percellet, augusta et religiosa veneratione implebit viatoris ingredientis animum, adeo ut deos ibi présentiores , silentium locorum. incolas credat, et in adorationem eorum sese abjiciat. Profunum autem vulgus à tali luco non arcendum, sed admittendum ad eum cénsemus, ut; quod unice petunt, et cujus larga illis copia facienda est, materiam inde sibi cadant ad quotidianas (909 — ^ | " vite? necessitates sublevandas; aut ut sarmenta. quacdam arida sibi col- ligant ad frigidos suos artus sensusque refocillandos. ral telle. wu Sed ne vanis imaginibus ludere. potius, quam rem seriam serio trac- tare videar, ad aliam et quidem latissime serpentem. noxam; qua Phi- losophize studium laborat , transeamus: Illam intelligo; Auditores, dis- ciplinarum artiumque æstimationem ee ili que dignitate earum non propria cujusque. pulchritudine. et sublimiore natura, sed sola uti- litatis magnitudine. ac necessitate metitur. Mirum; ni etiam, quia magis et necessarium. et utile est, panes pinsi, quam tabulas pingi; \pistoram opificimm | ;preferat.nobilissimz arti pictorig; mirum ; . ni halecis sale condiendi vilem opellam carminis -epici condendi mirifico: et ivimo la bore habeat potiorem. Mirum, ni ceteris posthabitis ac flocci pensis artibus. ac disciplinis, eas duntaxat in aliquo habeat. honore ac pretio, quæ praecepta utilissima suppeditare inveniuntur ;. quomodo agri fexti- liores reddi, prata facilius desiccari, ovium peregre invectarum corpora salubria conservari possint; quomodo lana sit citius: carminanda, et texi tine proyentus minori cum sumtu in infinitum augendus ; quomodo apparatus bellicus. aut nayalis instrui debeat , aut ulla res domi mili- uzque melius administrari, Qui vero, Auditores, tam iniquis et ayidis bonarum artium estimatoribus, qui obliti hominem non solo pane vivere (1); omnia ad vitæ tantum commoda utilitatesque referunt, qui hisce hominibus commendare se poterunt. disciplinze philosophic , quee in pura ac libera a sensuum imperio et cupiditatibus contemplatione ; in Veri eterni indagatione, in mentis humane indole. serutanda; in nature legibus. causisque latentibus exquirendis versantur; que inge nium excolere student magis ob internam —€— nostræ — gui (1) Ode iz 47 pivo, Cet Ser a A dad rant papati dnmopevontve § D eri, eas, MATTH. Iv. 4. : " 2 0 » - prom ác necessitatem; quam ob lucrum quæstumque ex hac cul- 0 deut? bu liomines 5) dum pretio inhiant; omhia vero, qua ad id proxima via non conducunt) fastidiose aspernantur ne poterunt ejus: quidem discipline peculiaris, in qua spem suam omnem reponunt, idoneum et fructuosam cognitionem sibi parare. Nam dum in hac quo- que addiscenda, cuncta ad vitæ usum: promtissimum trahere studebunt, fiet; ut principiis: discipline suæ preceptisque reconditioribus, -quam minimum possint; oper ac laboris impendant, et ut, summis quibus- que maximeque necessariis o leviter decerptis ac delibatis, ade praxin. illam cui se inalcipare volunt; ad vite negotia: factitanda, ad muneris alicujus publici gestionem eo magis spe lucrosam, quanto alienior est a scientia, properent atque festinent, Tune vero, confecto rapidis- simo cursu; si vires habilitatesque eorum. recte. justeque judicentur, miserrimum: siepe. iis accidet, ut spe sua se deceptos et ea, quam facili negotio obtinendam speraverant, felicitate. se frustratos videant, Nam uti telum «quodque; ut scopum-attingere et ea, qua par est, vi ferire valeat; ultra eum tendere: debet, ita etiam in disciplinis. ad vitæ; usum comparandis „vi demüm adipiscentur fructus uberiores, qui altius quid- dam et majus, quam quod summa necessitas requirat; sibi proponunt, : Ignavis vero ac contentionis molestiam detrectantibus, verendum semper erit, ne ab alio cultioris ingenii. cursu antevertantur et palmam, quam appetunt, prereptam sibi doleant. Ne hic loquar. de altiore. et nobiliore quodam auimi sensu, qui mon satis habens suæ tantum. utilitati pro- spexisse, aliis. simul, quam plnrimisy»etiam, post se victuris stüdet pro- desse; qui scientiam a majoribus acceptam non diminutam posteris, sed auctam: relinquere, et nominis sui famam ultra yite terminos ex- tendere quam maxime -cupit atque exoplat, et ex ejus rei spe ac fiducia dulcissimum sibi precipit premium laborum suorum. í TH) Cur PNIS Auditores, Græci illi, quibus tamen nihil defuisse cre- dendum est ad vitam laute, opipare, voluptuose agendam: cur tandem illi potuere omnem, quam attigerunt, artem. atque scientiam. ita exco- lere, ut non sue tantum ætatis, sed posterioris cujusque, sed nostra etiam, sed omnium , que future, sunt, tatum. magistri. sapientissimi evaserint ? Non alia majori de. causa, Auditores , quam . quia; eorum animos non illa ærugo et cura peculi imbuerat, quia preter laudem nullius rei erant avari; quia exosam sibi quam maxime habebant illam al οe eu, que omnem animi: perfectionem. precludit et scientia- rum labes, maximum impedimentum, exitium est /habenda. Ex multis, que hic Vobis ostendi possint, Juvenes, unum Archimedis exemplum proposuisse sufficiat; Quis alius unquam cum abundantiore in vitam communem fructu scientiam: abstrusissimam : coluit? Quis pluribus uti- lioribusque inventis civium suorum commodis, immo saluti prospexit? Quis ætatum etiam remotissimarum grates. laudesque majores meruit, quum etiam nunc hominum vitas, opera, possessiones tutas salvasque préstet ab ingruente “mole aquarum? Sed tantum abfuit, ut hisce. com- modis ‘utilitatibusque unice aut precipue intenta: fuerit mens Archime- dis, ut ne quidem tamquam rem seriam tractasse machinarum suarum confectionem narretur. « Erant enim v, teste Plutarcho (1), « pleraque » Geometriz. quasi ludentis opera, que obiter ediderat, quum ab. Hie- » Tone” rege precibus "esset inductus , ^ ut- scientiam suam, Mathesin , » ab iis, qua sola intelligentia percipiuntur, ad sensiles res quodam- „ modo converteret et ad vitæ usum tranferens multitudini commen- » daret?» Nota sunt, que vir ille ingeniosissimus civibus: suis preestiterit officia in defendenda ‘urbe Syracusarum; ut ipse, machinarum suarum anima, omnia voluntate sua moverit, et unus fere solusque homo cum TT * N KN] 3 EPUM 7 TAUNGA Hes (1) In vita Marcelli, ' " Me (5) nümeroso hoste dimicaverit; mota sunt ene Bama: animum prope despondentis ‘ac profitentis, se diutius nolle, eum. dedecore suo, pugnam sustinere cum Briareo illo centimano, qui ludens ipse naves , copiusque suas in mare demergeret. & Sed tam alto v, adjicit Plutarchus, » tam alto erat animo Archimedes, tantisque scientie divitiis preeditus, „ ut nolerit de his; quibus nomen sibi et opinionem. non humani, » sed divini cujusdam ingenii paraverat, ' scriptum quidquam relinquere. » Quippe machinarum effectionem , omnemque artem, qua necessitati » inserviret; illiberalem- et. sordidam ratus, in his modo studium suum » serio posuit, in Ti et subtilitas nulli commixta ne- » cessitati inest». OV «093 sl, (Hebe : hgg eide V jid 8 Nec forte e e unius Archimedis animum, raro inter . suos exemplo , tam excelsum, tam alienum ab utilitatis studio fuisse : prastantiores quique in illa gente philosophi de scienüz theoretic dignitate eque magnifice sensisse reperiuntur. Jam ante illum plures - mathematici, | ut faciliorem Geometriam discentibus redderent, institue- rant eam: ad sensus revocare et experimentis absolvere. Sed. vehementer reprehensi w a Platone id qued; castra rationis TOPESTE t EIEREN TS- AU ala); on dept (andre) oan zal, yéypape reis, jud» jedes as amorn cas mrt x vous Tj airÓscti, xa dmorrpiPovrar imi viv vont xal didi» Quem, 56 tia sites ioe yer n. Inontila saei o yap Hovis nett äAyndbros Frog, Be vibe TO ed vin Lora ure nee ‘Holte To TÀ diente. morir rie rd venta, xat bas xai bei d , dry xplvew T» Dároran, Elou yàp 6 ji Tel opódpa meni TÀ mepi ed Camara Aant S never mporigan dy doel, 260 dada tries sofa ried, kal id AH AH df ingen, duni, xai Diyos AmsarveW , & uiuo Har Meca au in elt gels marauusrols madhmarw, dere drTpáBtri nal Alois * Mpaiveren Tig sew vnd dei In xal elde. madara Ob yewmerpia, xara Tb» una, bun xal ple ora rà» A, ixavéyu xat orpiper tiv Sidel, oloy inxabatouitvm , xu) dmoXvéuimp Arp Dafs. Ab xal Madre wites dure vous ipi Exdozor x«i Afra wal Mivarypoy «ig dpyuwxàc xai HR Ne tor To TTEpEOÙ uch dardyem ixixiiſedras, dri, At QinA yov We pirus dváDoyey un raptinoi que c | desenuisent, Woch rerum, etam noo pmen Pétcipiendotum ut" MON oep baron; nd sepgani ialis; qd eene e MP Y ‘ Auditores , in en nos, „Nurse “beneficio, = , neum atque inutile sit, id etiam i i abjecissent. «Verum, ipse. ille de e alli ee h Juvenes paucos enim inter Vos fore . timo, qui SIT indole: reeditos, quin ea a legentes mms sibi in calescere. sentiant " base OA tS ied ratione. illius‘ viri y, eigin exemplar. 9 — inde sibi umitegdypa - 129 E Wt honestissime cum studiorum purtne.cpojwgende. ; S Alis fn nobis elevanda 1 Phi ilosophice, à nescio an. " rmn hens an criminatio; omnium ca gravis i uum hand minoris rei scientiam Ss Daa illam, accuset, quam quod quieteni ac salutem publicam sepiu aid immo mSEHPrum, ciyitatumque _ EMM ent inyeniatur: e 9118715 19 te ubi ‘republica , ubi 31190 *9 — U if ee ini Philosophiam | ab ejusmodi crimine velle liberaron mon sol um super vaca- o. etia e- inferiori 5 SF 4 . " liosum Poem haberi. in „ qui s IPR 77 au I GE loco imperin apud: nos. exercent. Sed. quum. oratio — EG TT an UP res hóininesque spectet; sed universe studeat valere; henilla jurgatione pauca (nam vela sunt contrahenda) e Bp € dimideque ae lubricum solum Oer ics rts er nnt ipit JH Lh Dept fun 9f ; inyi diosi ; criminis insimulationem confirmas jatenus vic ur. e of CSTR eee 15110101 oq mio fo 180 basi) 10932 EFO 5 da m Semper, Auditores, et ubique audita sunt ista convicia non ron" Philosophis m qui falsam f forte y, fallacem: et, errore suo perniciosam 8 Vets wr iA Ges io doctrinam. ‘sparsisse invenirentur; sed in ipsam conj lecta Phil Aanquam si M aaa ag rocreatrix esset omnium ; quibus PES * ‘hu ber lere laborat e et. confieta 80 hiaat, A 25209 704095 arseen 8 55 r o E ONYE 1 Se itatu 1, Wee 1014919 eon possem mee per a AE Ap hese dandy abe ren ee he. dpsateuc; wa un Pepel d de, dt 4 ; Té» didan aal dE cixovav, x. "elemep dv à 0806, del Oeds kern. PLUTARCH. Sympos. vnly 2, — pe p. "m ed. "Wyuenb. ink: 13g den OLG AYRE IS ALEA ads t ius un BOEDA ( 17) tii kind "ipod profer et "ud" vn qué eeni solent, ubi qs nova aliqua à exstitit rerum conversi. rsió’, quae mentes multifaria é, abn í] ' "Mesione & saucias « egritudine simül bocccatas credulas nimium reddit et Pronas ad quamque, que r miseriarum causam pro vera ha- bendam ac detestandam. Non hujus loci; nec temporis, nec mearum partium est, Auditores, irem quatenus Philosophia tHeoretica an- sam prabere potuerit u potuerit ‘molie edis idis, quarüm ‘testes non etiam fuimus, conversionibus ; sed ejus in excitandis ^is" turbis malisque partem non admodum n magnam fuisse, jam inde forsan colligere licet, quod maxima ille civilium rerum utm apud e eas evenere genes, quie singulari quodam et eximio Philosophie el à amore vel cultu præ cetéris excel- DI e AMOG NT Wa à OG Í lulsse, aut nunc excellere, "haud, si quid video, inveniuntur: Deinde „ Her ea. Alili — vero in illo, — nunc vidimus, nota temporum ac rerum | perturbatione hiyon. d | ea precipue hominum classe effici illas videmus, que Philosophie ad er * enne g T soad (dur siorem semper mentis vitæque humane contemplationem vergenti, USO. „HIA Ls AF. EIU baud admodum multum favere, sed plura 3 manu agere consueta, longe GQ, AIF lu M He ab uu) » uin „ quam in subtiliori ingenii cultura fiduciam suam 5 EM re d e 2M hak 144414 be ME} y taki eee Sed utut heee sese habeant, et etiamsi concedatur nit, Philosophiam, aut aliquam ejus partem, qua quis ug ! eM 1$ Ady a nr dur n MT stab endos et imperitorum hominum mentibus infigendos, YS CET NIT > iMi A24 X AA i is ry font noxiam he die am civitatibus esse se: quid aliud inde conse queretur, fi iS] ME did Merits $c gras phi IST t ES Aux ditores, nisi isi hoc : Philosophice studium probum i ingenuumque eo magis, TET jn si Mo Crea, OA) eo ardentius esse am mes ut recto ejus usu perversus tollatur , bi! MAS bas HA) itt 22 £t m s nnd Arnis In), pe be jpeg yitetur > præclu . Nam, arma armis us, venenis noy omm ke EVO igne exilinguini 1 . g 11788 eim . vitatum discrimine ad eandem rem, que r usu mali e causa ‘Fuisse uisse reperiatur, recurrendum erit, ut a vera ejus. indole ac natura remedia malorum efficacissima et sepe nv petantur, Jam vero Philo- 5 (28) sophie doctrina. ane quod relique; Musarum artes, beneficium: insigne praestat hominibus; ut rationis cultura affectuum vim frangat atque co- hibeat; ut ingenia emolliat , mitigetque;; : ut animos ad lenitatem fingát modumque tenere et nimia omnia vitare doceat (1). Deinde mentes veluti in altiorem quendam cogitationis orbem evehens et in contemplatione occupans ea, qua simul: possint vitz: vulgaris res ac necessitas et attipliore adspectu. comprehendere „et rectiore judicio æstimare; "Philosophia potius videtur. cavere , ne mentes vel;otio lascivientes, vel mediocri et fallaci - lumine superbientes; vel turpi etiam lucri glorieque cupidine incense , . leviores sæpe ob causas, ad res novas turbasque ciendas temerario conatu Proruant, et in errores exitiosos sese: aliosque conjiciant Cui Philosopliize beneficio -fortasse tribuendum est, quod in his quoque temporum pro- cellis, contrario istorum declamationibus eventu, populos intentiori Phi- losophiæ studio addictos , quamvis rerum strenue fortiterque gerenda- rum haud sane: oblitos atque desuetos; quietiores tamen in via. sta pro- cedere, et conlinentiores verecundioresque a turbis miscendis sibi tem- perare videmus. Nam in -populis idem“ solet, quod in singulis viris, evenire, quorum. ut quisque est sapientissimus, eo quietis. simul pacis- que retinendz cernitur studiosissimus esse. Iidem quoque: viri sapientes , si temerarias quasque molitiones non valeant; dehortationibus suis repri- mere, id tamen plerumque. eſſiciunt prudentibus suis consiliis , ut mien- tes leyitate aut. furore quodam in devia abreptas mox ad rectum veritatis justitizeque sensum tramitemque revocent earumque audaciam gravitate et constantia sua compescant; quare civitas recte dicitur fortiora salutis sue dcos firmioraque- contra hostium — — Q) Odd, A Movody ed) ain oh ẽ,z ere, ToToUToy , Goor ven 72 Piau UT Adyou veh %u, TH N ban TU spy xai 25 ya» amoBakoïray. Frvtnen, in Coriolano, I, p. 214. B. | E f (19) nacula non babere, diii tiii optilete virorüm animos (1). Quod vero. periculum: inesse putant subtilioribus philosophorum de éivitate etiam optime .constituenda meditationibus , id, ni forte lateat in ipsa rei- publice. alieujus. ordinatione arbitraria ac vitiosa; ut igitur cum ingenua cura. et lenta. quadam. festinatione sit summoyendam : id periculum omnino commune est Philosophia: eum re quaque maxime salutari; Num quis etiam. solem cupiat in rerum natura exstinctum , quia nimio subin- de, quia rabido et intolerabili aestu. suo agros, segetes „corpora liominum animaliumque exurit? Num quis etiam dulcissimum mortalibus bonum, amorem. velit ex vita humana sublatum, quia idem quoque abundans sepe gritudinum et rumnarum ſons nobis esse sentitur atque plangi- tur? Quid. vero tandem cupiunt sibi philosophi ; quod tam perniciosum civitatum saluti possit videri ? Num pernicies est, profiteri, principia regulasque reipublicae constituendze non sumi: debere a sola experientia, cæca illa, lenta, dubia, fluctuante et in cujusvis ambitionis libidinem - facile’ detorquenda; sed repetenda ea maxime esse ab ideis certis, stabi- libus, firmis. nec nisi cum ipso genere humano exstinguendis? Num . pernicies est, ostendere, reipublice cujusvis ordinationem debere se- cundum. jus. fasque, cujus sensum natura cuique ingeneravit, institui, eo, pacto, ut summa sub legibus quis, imperio miti, administratione moderata non modo consistere queat singulorum: omniumque agendi - libertas, verum etiam potestas unicuique asseratur idoneo, ut, quod fa- enltatisa viriuique sintoensia, natura acceperit, id libere et sine alterius ullius. noxa . possit. excolere ?.: Quod: perfectum | reipublice exemplar etiamsi. sisti nunquam. poterit n Aran i cad T: T Ayah eee A Pinot tones quis nic dày Nido — skies Sires Vell r d, d e eadpar ropas MD. Hippocrates in Epist. ad Abderitas x S. vur, p. 6, ed. Wechet. pit, ; PEP TAS, 4 La ONPI e (29) proponitur; quantum enim humana patitur. conditio AED illud: fieri tam in ferendis: singulis legibus, quam in. tota. administranda. republica potest. debetque ;;‚mec unquam , nisi hoe: protypo duce, ad meliorem slatum;-nos perventuros sperandum est. adit ab pee ded Hoc vero pium philosophorum desiderium ne somnium cum. istis, di- camus, tantum. abest, ut exidum vel populis. vel regnantibus ferat, ut tota: potius generis humani, historia doceat. atque comprobet veritatem — dicti Platonici, quod non in ore tantum. habere, sed vita exsequi stu- duerunt Antonini illi, et qui similes eorum. exstitere generis, humani deliciæ: prosperrima videlicet. regna, felicissimum reipublice statum. et pacem humanitati; fuuctuosissimam ibi cerni, ubi, juncta et unita; prórsus Philosophia: ac. ramt a aut an Th manke philosophentur (4). ena tied DE Rudi qus Zeu ituibe sed ; Principibus. vero, qui i anal quid a pre sibi metuere- wm hisce: ila verbis, que apud Tacitum leguntur; proloquitur, opem simul suam pollicens, ad preceptum , quod continent, facilius exsequendum: » Ego tibi ostendam. tutissimam, munitissimamque arcem ‚sine; muris, » sine ullo. prorsus, operoso. apparatus Si tu vis tuto. vivere, bene vive; » nil. virtute. securius Arsh Mash oc ofla itio pinnen dmt dens neis: Sed vereor , Auditores, m vereri se dicere quis possit, rem, quam fe- licissimam sibi evenire. sentit; ) vereor tamen, Auditores; ne in tota hac oratione cum larvis spectrisque potius, quam „eum veris Philosophie adversariis pugnavisse videar. Inter Vos quidem. tales reperiri nullos; et firmo et leetissimo animo eredo atque conſido. Omnino autem si ea, quibus munus meum. ingredior, auspicia: contemplor, talia ea, esse video ; PT 1) Eds uh eu piñicopai Baridebourn B Tai] OUDE of ei gab sem pua ku] Bfr: pir velas ze wal) lean ic i zovrd eis salir titi W ee 3 (ar); gaudeoque, ut feliciora habere; immo optare: yix possim. A Rege buc: evocatus sum oplimo, qui; ut Ipse in sapientiæ cujusvis cultu exemplar civibus suis pralucet, ita omni. oblata occasione , etiam mea nunc ad hoe munus nominatione ostendit, Sibi cura: cordique esse, ut studia phi- losophiea im his terris-haud minus, quam reliqua artes floreant vigeant- que; ut, quod eorum. officium est, ad sapientiam, ad. altiores. humani- tatis sensus animos presertim juveniles evehant, ac vegetiorem semper vitam in omnes eruditionis: partes diffundant.. Eodem. in disciplinam nos- tram favore: animatos esse videmus. summos et laude nostra majores ‘vires, cum Eum; qui studiorum moderamine supremo sapientissime fun- gitur tum Illos, quos hujus Academie curam atque | tutelam: paterno ! animo gerere letamur. Hi nolentes, provinciam monte decessoris mei vacantem diutius alii ditioni adjectam secundaria tantum, quamvis. pra- stanti; cura administrari, restituerunt Philosophie professionem. pristine sue dignitati, eatenus saltem, ut proprio ac peculiari. munere. ab co exereeretury qui ómnem suam et indivisam : qms navare his peribus dique impendere possit.» — 051i o nemen n hop Et alia quam multa S ae den de hoc: obeunti. siu pata sperare mihi licet, immo confidere, Collega honoratissimi, me consiliis Vestris sapientibus. adjutum; me benevolentia et amicitia Vestra, quam ardentissime cupio et cui totius jamjam: anni -spatio commendatus. ali- quantum esse mihi videor; suffultum iri. Hac autem fretus et excitatus, si quo cum Vobis non potero j æmulo saltem gressu, et haud minori cum ardore ad communes, qui nobis owe sunt, fines), vp ; floréná--éiviumqüe felicitatem- coniqudap . igt agaes ais Sed maxima mea spes ac fiducia i in Vobis collocata est, Juvenes, Com- saffie in Ve ib; a Vestra potissimum docilitate vet alacri con- „rene Grete tentione — et muneris mei utilitas € et aborum » nostrorum fructus. (i233); Si tam felici esse mihi contingat, ut animos Vestros ad disciplines ‘hujus amorem aliquem. allicere: et excitare; ut stimulos; ut igniculos mentibus Vestris subdere; ut vere ac fructuose scientiee ardore eos incendere et inflammare possim: haud majori; Juvenes; haud jucundiori tunc poterit cura mea intentissima premio potiri, nec fortiore simul calcare incitari studium meum ; utilitatibus Vestris inserviendi: Insignem jam. nune per- cipio voluptatem ex eo, quod de illa sorte optabili non mihi loquendum sit tanquam de re futura, sed de incepta jamjam et letis sub auspiciis feliciter procedente... Sequimini mecum: ut socii comitesque benevoli eam, quam una ingressi sumus, et quam alacriter ipse Vobis præibo, viam. Ad Veritatis cognitionem illa, secundante Numine, nos conducet, per disciplinam eam, que pro communi ac frugifero omnium doctrina- rum solo, pro magna et alma scientiarum matre ac nutrice habenda est. » Nam artes et scientie omnes, ab hac stirpe revulse, poliuntur for- » tasse et in usum eſſinguntur, sed nil admodum crescunt » (1). | - Quodsi. vero, cujus cognitio omnium studiorum finis atque ultima meta est, quodsi ipsa rerum mater, Natura, quo magis sollicite eam exquirimus, eo magis sese abscondere, scrutationem nostram effugere , immo eliam ridere ac ludificari nostram. contentionem videatur : non ideo languescat studium nostrum; non refrigescat ille investigandi ardor; in quo si perseveramus et constanti firmoque cum animo progredimur, ad conspectum alme matris et contuitum tandem, aliqua saltem ex parte, nolite. dubitare, perveniemus , et quo acrius contenderimus, eo jucundiore fructu, eo majore felicitatis sensu beabimur. Sic puerulum sepe videmus, ut matris amplexum petat, in alina escendere et avido studio altius eniti. Subridet illa infantilibus conati- bus; gaudet virium, quæ primum tentantur, et amoris, qui eas exci- (1) Baco de Verulam. Nov. Org. aph. 29. ((33:); FU OMNIS se operose peti. Ast ubi infans ad colla. ipsius. per- verit; tune blandis eum ulpis-letabunda, excipit;-complectitur, demul- cet, exosculatur. Sid, ut alio, si digniore vix possim, grandiore tamen nonnihil. exemplo: utens: ſiniam, sic viatori in excelsum. montem adscen- denti multum est laboris ac molestie, exhauriendum ; sunt loca aspera, confragosa , ardua superanda.; ita ut anhelo. et contentione» defatigato subsistendum interdumi sit ad syivess recolligendas.. Nihilosecius ,. Aigars die ation] Ja- aft d Per asperd duo doysced on viuit: ad laudem: virtus. interrita .elivos 5005 de ‘Ubi vero in summum enixus jügum terras gn e msi despectat, alias Latissimo sole collustrátas; alias hebularum involuéris- tects; ‘Ubi nunc contempla itur splendida hominum opera, thn regitorunque flo- rentissim as as opes, 1 nunc vero vite humane videt ese certamina j labores $i isyphios, ridenda q quasi formicarum granaria, puei siepe petu- lantia conculcata; mox trepidationes novum iterum | opus inchoantium , quod paullo post. iteram proteretux: tune gáudens; Supra res Hüümanas se e weides esse , " puriore in aére, sereniore sub ccelo, pectus suum sentit ] planida” quadam voluptate impleri ac dilatari; sentit in omnibus rerum commutationibus ternum quid i inesse ; et si fieri etiam possit , DIE base Hag ili All. I62g9* " its $ ut, > que circumjecta ipsi qr rerum natura intereat, animum Suum esse y AAEIIDO TOO KT ODE ansurum e iet P'ad' illam divinitatem , ex qua haustus tqu m" EN ua libatus ad quam in illo loco quasi quibusdam passibus Y ANTS Uun ja . erin 18 “ras jamjam accessisse ‘aby videtur. "448059 i a aR DL] ] í 0 à irri axalullioe M, SING PAHAN ^ CHIC Jo DIV Sqse ‘ 4 * ABb tdid austa sir Jabri? ian anile oibyde obi * Od E89 DD). uns Jer KET i JOANNIS MATHLE SCHRANT ORATIO DE PATRI! SERMONIS STUDIO JURISCONSULTIS MAXIME COMMENDANDO , PUBLICE HABITA G AND ZE DIE IV. OCTOB. A. M. DCCC. XXI. CUM MAGISTRATU ACADEMICO ABIRET. ACADEMLE GANDAVENSIS CURATORES, VIRI AMPLISSIMI ! QUI CURATORUM COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR GRAVISSIME ! QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES CLARISSIME, COL- ‚LEGE CONJUNCTISSIMI ! ARTIUM AC. DISCIPLINARUM DOCT ORES EXPERTISSIMI, CON- SULTISSIMI ! ACADEMIC/E JUVENTUTIS LECTISSIMA CORONA, PATRLE SPES, AMOR NOSTER ET GAUDIUM! QUOTQUOT PRAETEREA ADESTIS, CIVES, HOSPITES, CUJUS- _ CUNQUE. LOCI, ORDINIS AC DIGNITATIS, AUDITORES SPEC- TATISSIMI , HUMANISSIML! 2 sane est illud omnibus Literarum studiosis notum Propertii: Navita de ventis, de tauris narrat arator , - Enumerat miles vulnera , pastor. oves. (1). Ita enim a natura facti sumus, ut de illis rebus lubentes loquamur, ` . as MR aM T n 1 e 4 8 quibus non modo ipsi delectemur, atque mentis nostre dulcissimos affec- tus exprimamus,. dti i quorum amorem fang in alioram animis excitare, ac propagare cupiamus. Et ER Rae ita sit, a H., x plane rx E^ cur, ego. quoque, € cui. podie Pura i ad dor N e 8 UC legitime oblata cst, Tod ied nature 1 vitatem non LM 1 video, cur 1889 quoque tale meon NE non sumam ,. quod mihi carum. ek gratum, TU cam WM mei aneh ee oi junctum, et utilitate sua sese quam Mié Conen a i quod ad patrii sermonis st studium p spectet. j zen Patrium sermonem in hisce 88818090 ae paucis, ‘barba simi liter atque imberbibus, adhuc parvi estimari, et tamquam rem nullius fere momenti, negligi, quis est, qui inficias ire ausit? Accedit et alia, ut ita loquar, d calamitas. Reperiuntur admire hohnulli, qui non ninant et aspernentur, verum etiam malevolentiá depravati illum juvenibus odiosum et invisum reddere, manibus, 1 ut 1 ec conectar. Quid mirum i igitur; í f) modo ignorantià occecati patrium sermonem Contemnan ipsis videtur scilicet, tam levi tamque inutili non magnopere sibi elabo- v pier esse temere putent? " O utinam isti boni quidem, at creduli et phaleratis male suadentium dictis corrupti, preejudicatisque opinionibus imbuti juvenes ad saniorém mentem redeant, et de studiorum suorum cursu veriorem sententiam amplectantur! Nullum est dubium, quin, modo id facere velint, majo- ris pretii habituri sint rem, ex qua tam varia commoda; partim. publica, partim privata redundare,solent.. siunt sh oss sb otto Si enim verum est, de quo vix sanus: quisquam “dubitet, esse inter populi indolem atque linguam adeo arctum. necessitudinis vinculum „ut, (5) si flae vituperio éxpofatüF, UI quoque atid cuir libertatis et patri amore periculo óbjiciatur; quid, quaso, carius debet esse populo, quid sanctius, quid culte áp iar quiim patrii sermonis et. pretium el studium ? "Neque" facile invenias: getiten; hoe saltem nómine haud iüdighaii, due linguain sua cóntemriat." Quod si alicubi forte; exsistat „ omnino statuendum est, istimi genten’ à a alterius ‘inde toleratidam " propediem maturam fore. ^ ieri . au: aM «Hg, dg. V dv or bo Verum eniti vero, A. II. etei eee puli est patriam ligati tamquam rem pretiosissimam" curare , fovere et colere, an facile quemquam reperias, in quocunque tandem im- perio vivat, aut cujuscunque tandem conditionis sit, qui patrii sermonis bed prorsus Mee possit ; tamen quibusdam civibus nm studium præ reliquis sigillatim. et maximopere. commendandum es Horum in «span iy pai et refero, ‘neque omnino : seu] quómodo: vel unus ex ‘his eo devenire queat; ut serio credat, cum re- liquis doctrinarum studiis, scitu necessariis, patrise linguæ culturam con- pes sibi non opus esse. Et quum vel sic tamen ista opinionis. per- tas, quod usu edoctus scio, in quorundam mentibus adbuc. bereat ; ei proposui hac solenni die-Academicâ ad Vos verba facere De patrii sermonis: studio: Jurisconsultis ' maxime: commendando: Spero itaque fore, A. H., ut hoc meum propositum equi bonique ‘consulatis, meque dicentem Vestrâ tm defen sublevetis. pol. ‘220g do] ITFI Oriszso iurigaaoosinn - S13 u99ilIstai sitate DM "fux “We in propositi: materia Gactalidlié recte“ ile dà procedam; ante omnia accurate significandum mihi videtur, quid patrii sermonis naminė intelligam. Hunc m sermonent a] ppello eum, quo gens aliqua aut ommis, aut certe pro major! parte, üti e Neque quidquam re- feit, s ntn preterea. ala vo in usu, modo apud illam gentem una (8) adsit, quæ pre reliquis dominetur, Rem exemplo expediam. Apud Ro- manos v. Ces quamvis nemo fere liberaliter educatus. Græcam linguam ignoraret , et ipsa Graecia adeo pars Romani. Imperii erat, tamen patrius sermo unice et erat, et habebatur , „Latinus. Hoc sermone in omnibus negotii publicis cum magistratus, tum privati, peregrini pariter atque hospites, uti debebant, Opere pretium est hac de re audire Zalerium Maximum , ubi ait: » Magistratus prisci quantopere suam populique » Romani majestatem retinentes se gesserint; hine cognosci potest, quod „ inter cetera, obtinende, grayitatis indicia,,,. illud, quoque: magna, cum » perseverantià custodiebant „ne Grecis, unquam. nisi Latine | responsa » darent. Quin etiam ipsä lingua volubilitate, quà plurimum. valent, » excussi, per interpretem loqui cogebant; DON in urbe tantum. nostra, » sed etiam in „Greeciâ et, Asià: quo scilicet Latinæ | vocis. honos per « omnes gentes venerabilior diffunderetur." (2) — Atque sic etiam apud nos, quamvis in nonnullis regni partibus alie linguæ sint in usu, una tamen pro longe majori civium parte vernacula sive patria nominanda est, nempe Belgica, ab antiquis. Teutonica, etiam Hlandrica dicta , in varias dialectos divisa, quibus tamen non nisi una eademque lingua continetur. Ita ut verum sit illud Guicciardini dictum: » Sermo Belga- „ rum vernaculus, exceptis aliquot partibus, ubi gallicissant germanis- » santve, exteris fere dicitur Hlandricus, Latinis Teutonicus" (3y Hisce vero veluti in antecessum dictis, sequitur, ut ostendam; patrii sermonis intelligentià Jurisconsultum omnino carere non posse. Neque difficile erit id luce clarius demonstrare, modo primum videamus , quis jure et merito Jurisconsultus nominandus sit, et quænam primaria ipsius officia. haberi censerique debeant, ‚Quod ut minori cum erroris periculo a me fiat, testem adhibebo, ni fallor, locupletem , M. Tullium Cice- ronem, „ejusque verbis. hac in re ular...» » Veri, nominis Jurisconsultus, (7) v inquit, is dicitur, qui legum et consuetudinum, quibus privati in ci- „ vitate utuntur, et ad — et ad scribendum, et ias caven- dum péritus dt. (. nu en ainina waaar orm ^» digi! atèn hhi dito "Betta oris - et Utt Meebo’ Pm ber aA patrio conscribi solent. Hie solus extus, uti vulgo dicitur, au- ‘thenticus est; huie soli fides habenda, hic solus in rerum publicarum bris in foro et subselliis consulendus.” "Quis did tam obtuse men- ‘tis est, ut non videat, et penitus sentiat, Jurisconsultum, si leges velit intéllipéré, (quod omnino velle debet), linguze ipii "quá scripte sint, facultatem sibi débere comparare? Et levem hujus lingur cogni- tionem profecto non suflicere, quivis fatebitur, qui modo exacte per- pendit, verum at germatiüm textüs sensum ab uno vocabulo sepe pen- dere, et omen roda aud "enu uada anis vocula; in reer pae 1 . " ii At singulis verbis suum et proprium sensum nemo tribuere potest, nisi qui grammatich linguis cognitione imbutus sit, ipsorum originem tenéat; analogiam perspectam habeat, primariam ' significationem 'sciat et cotüpositioni s genera ad varietatem notionum mentis, enuntiationum, nec non ad argumentandi modum dialecticum accommodare possit. . Porro quuin varie leges adhuc vigentes, aut ad alias recte intelligendas in ‘consilitim’ vocandes, oratione antiqua’ et jam obsoletà ` conscriptze sint; eeh et scire oportet precipuas certe notiones, quæ olim verbis subjectæ fuére. Qué tamen 'oninia quomodo quis accuratà linguæ cognitione deütutes scire queat , non est quod videam. Quocirca - prudentissimi quique omnis ztatis viri merito statuerunt, omnem justam atque legitimam ` interpretationem legum: atque juris a verborum dili- gente explicatione repetendam esse, siquidem is, qui verba nor intelli- gat, res AI que verbis significata sint, cognitas ac perspectas ha- (8) bere nequeat. Et quod ad Romanos pertinet, satis superque constat , illorum tese ame grammaticam legum. interpretatio- nem ejusque interiorem scientiam pro fundamento totius jurisprudentie _habuisse, eamque jurisconsulto tam scitu necessariam. judicasse, ut in ea plurimum: opere et studii collocaverint. Animadyertite modo ad Titulum libri 50™ Digestorum, qui inscribitur. De verborum. significatione , et omnis dubitatio plane evanescet (5). Quod autem tam utile et necessarium visum est veteribus illis jurisconsultis, quorum prudentia . apud omnes intelligentes et idoneos harum rerum; eestimatores, adhuc, ubivis. terrarum im honore et admiratione est, eo sese absque ullo damno carere posse hodieque Jurisconsulti arbitrabuntur 2, een Est præterea alia etiam ratio, guis Turiseonsullg. sabes gni en stu- dium commendat, : depromta, illa ex, ipso; Historize ‚Patrice studio. Nonne in jurisprudentia bene tractandà et administrandá ad seculorum prio- rum experientiam .confugiendum esse omnes juris et rerum civilium periti: uno ore, fatentur ?. Historia, quam Cicero scite, ac vere vocat temporum, testem , veritatis. lucem, , memorie vitam, vitee magistram, vetustatis nuntiam: (6) illa, inquam Historia jurisprudentie inprimis facem prefert, utpote legum principia et originem indicans, et muta- tionum atque yicissitudinum. earum causas demonstrans. Qui enim po- leris legis. cujusdam: veteris. rationes recte. perspicere , nisi scias, quis illius legis late tempore status reipublicae fuerit, et que illius ferendee causa exstiterit? Nam, ut recte animadvertit a. Holtius, e condi- » lione. reipublice pendet. legum. ferendarum ratio, ad eam sepe ipse » leges, aut unice pertinent, aut. duntaxat respiciunt; legibus fortuna » publica, bella, seditiones, patrum insolentia ,. plebis licentia „ &rarii » inopia, severitas aut corruptela morum, alia quaevis ‚causa, plerumque » ansam. dedit”. (7). Jam autem heee singula: et, universa, mec sola men- 0 iy "m acutissimee ot sagacissimæ, vi. et efficacid percipi, nee quamvis acerrimá judicandi facultate. penitus. demonstrari possunt. Excutienda sunt. veterum rerum gestarum | monumenta , in auxilium vocanda est historia patriz, et legendi sunt doctissimorum his de rebus libri, ei ad illarum plenam et accuratam cognitionem, et. intelligentiam. pervenire cupimus. At vero, qui.accuratà linguæ vernacule scientia caret, is haud facile, eo perveniet, „ut. patrias fata, mores atque in rebus publicis; exor- tas, deinceps vicissitudines teneat, siquidem optimos cujusvis gentis his- toricos patrio sermone usos ese, eumdemque sermonem , saltem. apud | vos, yaris monumentis literarum., qu. ad patriæ, historiam pertinent, isque. valde, pretiosis, abundare , uniguique Vestrüm satis notum esse SPUNK Ey, mt okrpofmp di aneibiſonp ferr nto miliouat | Roe ee appareat, quam necesaria sit Minen justa suisque numeris absoluta. scientia, animadvertamus nune. jam. ad illud, plane diyinum, munus,, quod: in. causarum actionibus positum est. Hoc, si religiose. administretur, adeo. praeclarum, et lauda- ; bile est, un cum, precipuis quibusque muneribus. merito: comparari queat; Quid enim magis: eximium; quid. honorificentius „quid majori laude dignum, quam aliorum. commodis inservire; aliorum. bona, fortu- nam et famam. tueri, et innocentium. vitam delendere, illamque, Jegum Waun clypeo: contra contra: malevolorum. insidias et impetus. "munire? Hac ra- tone, et via; eloquentissimi et probatissimi quique. Jurisconsulti omni tempore, apud. cultissimos quosque; populos. aditum sibi ad honores, ad dignitatem, ad. noninis immortalitatem aperuerunt, oh ratis vier ximosque aborum suorum, fructus pereeperunt. » „Verum, A; H „ne quis forte opinetur , ge, ds patrii sermonis audio, Jurisconsulti gravissimo munere nihilo secius recte fungi posse; illud, ae generis documenta, subinde coram judice 2 (Ge) | proferenda; non nisi patrio Sermone . conscripta esse, atique illius ignaró aut oinnino Spiel a ata posi egen scivisset wid, enidou oly sid. vcruvorien ing? ibetagel É» (Sinisa eode | ' Videnduin-porro lioe loco; utrum causárumi patrono mese ln alio ser- mone,” quam quidem vernaculo; in causis agéndis uti, an vero hic sólus in judiciis dominari debeat? Habeo quod respondeam. Probe nimirum scio, baud patos esse, qui jactitent, parum referre, utrum causarum pátiónüs V. e, "Gallice; an contra ea vernkcule loqüatur; modo rem suam bene zele Neque me kugit, peregrinam illam linguam; (ut hanc quéstionem propius ad nos transferam) in nonnullis patrie nostra re- gionibus, quemadmodum in vit quotidianâ, sic quoque in judiciis 'et omni jurisdictione adhuc in usu esse. Sed hac in re válet inprimis tri- tum illud: Duo cum füciunt ideni, non est idem. Licet enim illa im- munitas adhue necessaria visa est, licet illarum. regionum jurisconsultis et judicibus Gallici sermonis usus adhuc conceditur tamen minime indé sequitur, illum sermonem idcirco per totum Belgium meridionale etiam in causis cum publicis tum privatis dominari debere. Potestne enim we quid excogitari , quod magis durum et iniquum sit, quam in is agendis et dijudicandis adhibere linguam peregrinam ; meten illi; | cujus tamen maxime intersit scire et intelligere, quid de se dicatur, quum v. e. aut fortuna alicujus, aut bona fama, aut vita adeo in discrimen ad- | ducatur? Potestne aliquid magis absurdum reperiri, quam aut accusato- rem, aut reum, aut ambos adéo cogere, ut coram: judice in Patria “ipsi sui ad interpretem confugiant , ejusque interventu utantur? Apage istud malesanum peregrine linguæ studium, quod non nisi ad pristinæ nostre servitutis tristem recordationem in animis nostris resuscitandam valeat. Neque quidquam profecto magis optandum, quam ut augustis- (a1) simi Regis sapientissimum decretum; quo "majorum nostrorum lingna, jam justo diutius. oppressa, et libidinose contemta, in pristinam dignita- tem suam restituitur, et suum cuique. jus. vindicatur, brevissimo tempore add effectum: adducatur. (8) Procul, procul a nobis absit; quidquid. ana- tivo et proprio sensu nostro alienum et remotum est, non nisi effro- tE J , dU M eee be dun adhuc caput suum attollere audet! | |^: inpol Quum igitur, nti vidimus, A. H., causarum — . — BP uli ante omnia deccat, certo gane certius est, eee en diligentiam adhibere debere, ut linguå lla bene loquatur. : At audire aliquem mihi videor, dicentem; 6 non decet, esse -oratores:: longe aliam; personam: gerunt atque. Veteres «gesserunt, qui mon raro magis verborum volubilitatem et ornatum , quam rei gravitatem et momentum, magis eloquentiae lenocinium , quam cause patrocinium eurabant Sit ita. Non enim negare volo, hodiernæ judicialis «eloquentiae. Jonge alim; esse rationem, atque illa Veterum fuerit, magis- que ad res et argumentorum vim, quam ad verborum curam respicien- dum. -Sedi quia parum decet: in foro nihil aliud querere pitisi ut audi- lorum aures quoquo modo mulceantur , et nitido: verborum - genere ca- Piantur, an, Propterea, quioquid: in buccam-veniat, promiscue nee ullo „eam delectu. proferendum. est? Nonne -siniplex, et nuda» alicujus facti enarratio, nonne simplex a nies; argumentorum propositio jam per se Pang e. Perner ore Mia T tionis ‘perspicuitas et. ponies Te et „ Nr » und enim“, ait Cl. Zimmermanns , le ipsis quatenus coniplexu ver- » borum. et Phrasium absolyitur , , proprie. loquendo. nulla insit eſſicacia, > ad argumentum vel probandum, yel..rejiciendum ; haud parum tamen (EED) | ».confert:' ad concilimdam^ oratori gratiam: (quinimo ipsa argümenta v majori voluptate audiuntur et admittuutur ab iis; qui 1 9 quo v utitur orator, elegantiam ‘callent.” , (Op «inue jo aiies Hits ue Causarum igitar! patroni primariuin oſficium a eb börnitur; E pri- mum firma ac valida argumenta afferat, et deinde; ut ea concinno ordine et conveniente: maiciize tractande stilo disponat. Debet perspicue loqui, ut recte intelligatur, suaviter loqui, ut cum i voluptate audiatur, graviter. denique loqui; ut rei, quam tractat , amplitudo recte sentiatur (10). j Quicumque vero e suaviter graviterque loqui cupit, nonne illum oportet linguæ, quà loquitur, usum accurate tenere, et ejus "virtutes : -proprietates divitiasque recte cognoscere? Nonne omnino ratio habenda singulorum vocabulorum, eorumque compositionis et structure , quo plane, ornate, et ad ipii tomos meii e n 'se diei pee (42) n 10e oni rot spiol $ kisaa .cdsidemort jo milie [91 ` Sunt et alia munera, - 1 rerum civilium ee spec- tant, quibus obeundis Jurisconsultus non raro pre ceteris: civibus aptus dignusque censeatur. In hisce negotiis ere sed eum patrii Ser monis auxilio carere posse putabit; cum secum reputet ; in ino sermone res publicas esse tractandas. Profecto non aliter judicavit augustissimus noster Rex, qui; patrii” sermonis constantem usum. enixe-/summoque studio commendans , eos ad res publicas itg e eder de- clarat, qui ejusdem sermonis: scigntià sint privati. | MIO ona gu —Restat denique alia ratio, quie Jurisconsulto patrii sermonis studium gratissimum reddere debet. Scilicet, cum ápsi jurisperiti non diffitean- tur, (12) scientiam, cui sese dederunt, quadam asperitate non carere, que; si diu ei indulgentur, mentem debilitet, imo obtundat; ideó ne- cesse est, ut sibi aliquid quæwramt, quod suo lepore atque amcenitate 'severioris istius studii: asperitatem quasi obliniat le téniperet. Ubinam (25) vero tale quid melius invenient, quam in Literis, quas vulgo elegan- tiores vel humaniores vocamus? Hee enim, cum juyentuti ornamentum, ————— Á solatium , omnique vite alimentum préebeant, (13) mentem ‘vere relaxant, eamque ita cune ut alacriori enis ydg in severiora studia "incumbere queat. ^ or oosist m5 Hisce vero et patrias Literas annumerandas exe, quii diii. 8 Sal- tem, si de nostris sermo sit, nemo; qui earum studium satis diu secutus est, in omnes earum recessus penetravit; negare poterit, illas ita esse comparatas, ut animum incredibili quadam: voluptate delectent ac per- fundant. Pollet enim nostra. lingua dotibus , que illi primarium locum inter pulcherrimas linguas designant; nitet. non tantum antiquissima ori- -gines verum: et verborum proprietate „ gravitate „et incomparabili uber- date; (14): abundatyclarissimis diversi generis scriptoribus, qui utilissimam nec non amœnam, jucundamque lectionem praebent, yeluti. poctis, op- timis aliarum gentium æquiparandis, magni nominis. orsiaribus s „ et locu- pletissimis numerisque omnibus absolutis historicis. Hlisce vero auditis. ac perponderatis, nemo Vestrüm A. H., dinis herebit, an Jurisconsultum e patrii sermonis studio : summam hant dien: pariter atque utilitatem NN et. utramque .in. suum. sibi usum àc.. commodum. convertere. queat. … XX bon diiüique facile profecto invenies. diede: den diii nomi- nis ac fame, qui ab illo. studio abhorruerit. Quotquot aliquando civilis prudentiæ laude et glorià inclaruerunt, eos. et. patriis literis strenue ope- ram dedisse constat: Testes Crassus; Socevola, Sulpicius, Hortensius, - - Cicero, Labeo , Capito, Quinctilianus „ Ulpianus , Papinianus: testes Cochinus, Daguesseus, Montesquievius , Blackstonius,, Beccaria , JFilangierius , aliaque. Themidi. cara nomina, in toto, terrarum orbe nota. Hi-atutissimi i ingenii viri patrium sermonem magni fecerunt; exinde, - 6 ad leges illustrandas, lucem mutuati sunt, eoque, maximo omnium ap- plausu, in suis scriptis usi sunt. . Sed quid opus est ab exteris nostra exempla petere, cum. ipsa din um varia et illustria exempla suppeditet? Liceat mihi primo loco citare Hugonem Grotium, patrie nostre immortale decus, virum. incomparabi- lem, quo nihil natura melius, nihil perfectius poena mesa Qualem. nulla refert antiquis pagina libris, Nec Latie cecinere tube, nec Greca vetustas. Illud preeclarum ingenium, quod tot variarum rerum atque causarum notiones continuit, et juris scientiam ex limpidissimo philosophie fonte hausit, a quo omnis artium varietas procedit, (15) illud præclarum ingenium patrium quoque sermonem non dedignatum est, verum arden- : ter eum amavit, miris eum laudibus praedicavit, ejusque studio sese magno cum fructu devovit. Quanti enim illum sermonem fecerit, ‘hoc ostendit in libro, cui titulus: Parallelon Rerumpublicarum, ubi de patrià lingu testatur: »Naturam, aut, quod » verius est, majorum » prudentiam, nobis dedisse linguam, et ubertate et utilitate incompara- » bilem." (16) Et de virtute 'copulativà; quà nostra lingua seque ac Greca adeo conspicua est, agens , exclamat: »Divinam profecto linguam, » in qua pueris licet, quod Horatius sibi, Virgilio, V arioque invi- » deri conquestus est. Non magis verborum apud nos, quam cogitatio- » num finis est." (17) Fortasse alicui nimium tribuisse patrio sermoni videbitur Grotius; sed erat e numero illorum, qui, ut rursus ejus ver- bis utar, »excusandi, imo etiam laudandi sunt, quod amantes patrie, » procul abfuerunt ab attonità quorumdam persuasione, -— nihil » placet, nisi quod peregrinum est" (18). n Quanto vero successu patrio sermone usus sit, hoc videre licet ex ejus Poématibus Belgicis, (19) presertim ex aureo opusculo De veritate C15) Religionis Christian, (20). en et sermone ligato in carcere. Loevesteinio composito, et in omnes fere linguas translato. Maxime etiam commendanda ejus Introductio in Jurisprudentiam Hollandicam, (21) Belgice . puro conscripta; qua simul probavit, quod et doc- tissimus. Brugensis Simon Stevinus. in suis. Physico-Mathematicis. scriptis fecerat, nullam esse scientiam, que patrio sermone non possit ita trac- tari, ut hie peregrina. yerborum farragine non indigeat. sed ut quæcun- que res, si velis, nomen suum proprium inyeniat, ip Non, difficile. foret, et. alios. citare Jurisconsultos, qui sese apud. nos patrii Lenis cultores. exhibuere. Possim. citare nostrum. celeberrimum Catsium, in. quem licet. accommodare illud Ovid: Iuda _ Quidquid : tentabat. scribere , versus erat. » MET mit hi nostro ipso «vo plurimos alios adferre, ` Baden; Cras: sum, Hallium , . Kemperum, „Tydemannum, jurisconsultos optima note, .exquisità doctrinà conspicuos viros , patrii sermonis wend intrepidos, indefessosque cultores. Sed hæcce e Det in n ovt, eme en video, quo jure futurus, Jurisconsultus patrii sermonis studium e gere, aut inter res leyes ac nugatorias numerare possit. Ante Ad vos igitur me converto, ornatissimi juvenes, Themidis initiati sa- cris, eb quibus. e meliore- luto finxit precordia Titan, vos enixe rogo, ut, vobismet ipsis faventes, illi studio operam impendere non dedigne- mini, Cavete vobis ab istis hominibus, qui, dum nihil admirantur nisi aliena, propria negligunt, imo contemnunt. Non sic majores vestri ac mei. Erat illis patria, et omne, quod ad patriam spectabat, colebant, fovebant, extollebant, curabant. Illorum. vos vestigia prementes, et ad patri: amorem exardescite, et in patrias literas: alacri animo incumbite. Nemini Vestrüm irritus erit ille labor (si modo labor, ac non potius (16) voluptas bide sit); vobis uberrimos fructus . sinh neun Regique optimo mee Lous ELEN Al H p NTO —— — 00S eio: ahne Et hic Orationi finem imponere possem, nisi ex lege R vii cienda esset mentio eorum, que, mei Magistratts anno, “adn nos- træ cum prospera tum adversa obtigerunt. PEOR IREE TITIO Inter prospera omnino memorandus Augustissimi Regis ‘adventus, qui, comite celsissimo filió Frederico » hanc urbem visitans, singulari Ruma- nitate et affabilitate et Academic Professores. "excepit, et de rebus Aca- demicis diligenter sciscitatus ést. Servet Deus Opt. Max. per "plurimos pórro annos illum Mæcenatem nostrum dilectissimum in Academiæ patrieque salutem, salvum et — ommique: bonorum genere beatum ipsum reddat! ^ 5 «> ! pS oigr auus uizeofd Regie munificentiæ fontes: etiam hoc anno in Academiam scatuere: Insignis nummorum copia, ad res necessarias ttc nobis fiuc. peditata est. 5 (0o Bibliothecam , jam exquisitorum librorum numero conspicuam , insig- niter auctam, librosque in meliorem ordinem collocatos videmus. Desi- deratur librorum. index p quem’ brevi tamen absolutum iri eme quidem jam illius insignis pars confecta est. Hortus Botanicus, maximum urbis nostre „ ditas dein- ceps atque ornari non desiiilit. Museum Zoölogicum et Mineralogicum, in novum Academie wi cium. jam translatum, nova incrementa :cepit. . (e Pbequ x Neque etiam omittendum, ipsam Academie structuram, siti sip monumentum, quo nihil magnificentius, nihil Minh in tantum me solutum. esse, ut schole jam ibi haberi queant. Ad vos, amplissimi Academic. Curatores ! oculos: convertens , als (a7) et incolumes vos esse Letor, vobisque gratulor de insigni honore, quo Augustissimus Rex virum eximium Ignatium van Toers , eum in consilia- riorum numerum assumendo, condecorare dignatus est. Quodsi nos omnes discessum tanti viri dolemus, illud nobis solatio sit, ipsum animo semper nos- trum futurum, atque etiam absentem Academie nostra bene consulturum. ' Lector, Professorum ordinem auctum esse duobus viris doctissimis Ras- manno et Coetsemio , quorum prior munus suum solemniter jam aus- picatus est, posterior brevi auspicabitur. Leetor, omnes cives Academicos pacem atque concordiam coluisse, et sic junctis viribus ad Academic progressum tetendisse, memores illius aurei dicti: Concordid res parva crescunt, discordiá maxime dilabuntur (22). Et quod ad numerum nostra. Academic alumnorum attinet, ille non diminutus, imo auctus est. Laudanda plerorumque in studiis diligentia, laudanda morum honestas. Quà si procedant vid, nullum est dubium, quin aliquando suis familiis et patrie ornamento. futuri sint, - ut in e semper, sie mendi in rebus Academicis bona gi inopinatá, sd tamen. 8 et. tristi nobis. Pd eee Petrus Cassel natus Colonie, ab ineunte ætate, magnum discendi ar- dorem monstravit. Primum in urbe patrià, deinde in Academia Goet- Ungensi, ducibus eruditissimis Professoribus, se literis et scientiis, in- primis mathematicis et physicis, dedit, Hinc Parisios profectus, summos dn Medion np ibi Mu iod est. In patriam FERE RAS per. -— donec ab a nostro Rege in Academiam Gandavensem recens creatam Professor ordinarius Ordinis Mathematicorum et Physicorum vocaretur, Hic igitur quum sibi eruditionis famam. et scholis et scriptis comparasset, reiterate hydropis aggressioni succubuit, (23) . | : : (38 ) l hy Etiam ex alumnorum numero duo prestantissimi et optime spei juve- nes Carolus Donny et Carolus Alexander Dassonville diem supremum obierunt. Sic mors, humani generis implacabilis hostis, neque conditionis neque statis rationem habens, victimas sibi rapit, quascunque vult. Mors et fugacem persequitur virum, Nec parcit imbellis juvente Poplitibus .…...«.«« (24). — e Sed et aliud denique restat agendum. Exponenda scilicet sunt judicia Facultatum de Commentationibus eorum juvenum, qui, hujus anni decursu, certamen literarium inierunt, nec non victorum nomina. pro- inulganda. di Ab Ordine Philosophie Theoretice et Literarum Humaniorum due questiones proposite fuere. Prima: Cum in Arithmetica ad digitationem , in Mechanica ad simplicissimi vectis leges, in Astronomia Physica ad stateram, in (Economia politica ad rerum valoris ideam, in Musica ad corporis sonori resonantiam omnia referri possint : Queritur, num in anime facultatum studio omnia quoque ad principium unicum referri queant , unde, per varias transformationes „ alie ex aliis anime facultates oriri ostendantur. Observandum autem , facultatum theoriam sedulo hic a theoria idea- rum distinguendam, nec potentias anima productrices , cum earundem productis aut effectibus permiscendas. Opere pretium erit, ad illustrandam theoriam, pauca de principii et systematis definitionibus prefari. t (ag) Ad m quæstionem unica nobis responsio reddita cum epigrammate : Pour nous élever; descendons en nous-mémes. Holt. Loi Nat. v. 42. Dissertatio: illa non omnino inconcinne scripta, questionis summum caput attigit quidem, et, quidquid precipuum est, complectitur; sed eruditionis ninium parcus auctor, varia que præivere systemata non ita accurate describit, et novi, quod proponit, systematis partes nonnullas aut omnino omittit, aut levius tractat. Itaque , quamquam mentionem honorificam mereatur, Ordini tamen premio salis digoa responsio non videtur. Secunda : cabine: Cicero. Tusc. Qu. I. c. 1. dicit: » Meum semper judicium fuit, omnia nostros aut invenisse per se sapientius , quam Grecos; aut accepta ab illis fecisse meliora, que quidem digna statuissent, in quibus elaborarent; Quaeritur, 19 guasnam potissimum artes ac doctrinas Romani dignas judicaverint , in quibus elaborarent: 2» Quinam illarum praecipui cultores fuerint: 3° Quatenus hi ipsi in singulis illis artibus et doctrinis aut Grecis TE aut cqui- patehan aut postponendi sint. supe Tribus illis responsionibus, quas ad hanc vesti indiciis: ceps accepimus, hz tesserae vel præfixæ vel affixe erant: 4. Tros Ru- tulusve fuat, nullo discrimine habebo. Virg. A. x. 108. 2. Dans les choses grandes et belles, il suffit d'avoir entrepris. 3. Id maxime quemque. decet, quod est cujusque maxime suum. Jam autem, quandoquidem ratio postulat, ut breviter saltem expo- namus, que nostra de singulis hisce seriptionibus „sententia sit, haec dixisse sufficiat. Primo loco indicati Commentarioli nulla omnino haberi - ratio potuit, idque tam. diversas et multiplices ob causas, vt illas enu- merare propemodum. infiniti laboris negotium sit. 5 Secunde Commentationis auctor diligentiam in ecrihendo. suam albus ( 20 ) valde probavit, seque dignum prestitit, cujus studio illum honorem ha- beamus, ut palam et candide profiteamur, nos de scriptoris ingenio doc- trinaque in posterum meliora etiam exspectare, modo iter, quod ingres- sus est, strenue persequi pergat. Caeterum. vero, quominus ei praemium assignari potuerit, fecit postremo loco commemorata Diatribe, que, sub- ductis omnibus rationibus, premio dignior visa est. Resignato autem epistolio , hujus scriptionis auctor esse apparuit Justinus Cornelius Woor- duin, Rheno-Trajectine Academie alumnus, qui in examine habito suas partes laudabiliter egit. Ordo Jurisconsultorum proposuerat hanc questionem: Quinam fuit apud Romanos in criminibus publicis procedendi modus , et quomodo hic differt a procedendi in criminibus ratione, que in Codice Instruc- tionis Criminalis prescripta est? | Duas accepit Commentationes, quarum priori evin sunt verba: Poene persecutio magistratús. voluntati non PUPA E » sed legis auctoritati reservatur. Hanc vero dissertationem, quamvis non omni neque diligentie neque eruditionis laude’ destitutam, longe exsuperare visa est altera, indicata hoc lemmate: Insere, Daphni, pyros , carpent tua poma nepotes. Quæ proinde, omnium suffragiis, premium sibi vindicavit. Patuit autem, aperta schedula, auctorem esse Eduardum Brouguet, Tornacensem, in Academia Gandavensi juris candidatum, qui in examine, ex lege Aca- demica instituto, ita se gessit, ut nullum reliquerit dubium, quin ejus opere preefata commentatio elaborata sit. Ad questiones ab Ordine Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum - et ab Ordine Medicorum propositas, nulla omnino responsiones date sunt. E certamine igitur duo recesserunt victores Justinus Cornelius V oor- duin et Eduardus Brouquet. . (a) Accedite, preestantissimi juvenes, laureasque Regià munificentià vobis oblatas accipite. En fruetus dulcissimos vestri laboris! En studiorum premia! Gratulor vobis ex animo, quod conatus vestri ex votis succes- serint, gratulor de splendidà, quam reportastis, victoria. Sit vobis inci- tamentum ad majora tentanda. Pergite, quam laudabiliter adeo intrastis, vere glorie viam gnaviter persequi, pergite ætatis florem studiis dicare, honestaque omnia sectari. Jam probastis, quid humana societas, quid patria a vobis exspectare possit. Vos omnes vires MERE ut spem de vobis conceptam expleatis, quinimo superetis. * Vos vero, ornatissimi juvenes! qui nondum glorie intrastis stadium, aut quibus ab aliis palma erepta est, nonne ad aliquid praestandum aut denuo tentandum vosmet ipsos commilitonum exemplo stimulatos senti- lis? Ecce rursus vobis aperitur palestra! Instantis certaminis he pro- ponuntur tip: AB ORDINE MEDICORUM. Queritur accurata Membrane Arachnoidew descriptio, ut exinde nec non ex phenomenis ejus physiologicis et pathologicis probetur, ad quem membranarum ordinem -Arachnoidea sit referenda. AB ORDINE JURIDICO. E Exponatur juris naturalis doctrina de pactis universe spectatis. In qua quidem materie dilucidanda ille servetur modus et ordo, ut sin- gulis juris nature preceptis expositis, leges civiles Romane pariter atque hodierne examini subjiciantur brevi et succincto , atque docea- tur, quatenus earum sancita principiis naturalibus vel consentiant, vel dissentiant , simulque rationes, quc legum illarum conditores im- pulerint, ut a juris naturalis simplicitate. vel rigore recederent, in- W et illustrentur. (aa) "ors AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. AR: | Invenire formulas , quarum ope, dato cuilibet systemati coordina- tarum in spatio, aliud quoddam systema substituitur. Quod quidem problema ad tria sequentia reducitur. 1» Transire a coordinatis rectangulis ad alias quoque * 2e Transire a coordinatis rectangulis ad coordinatas obliquas. 3» Transire a coordinatis obliquis ad alias quoque obliquas. Preterea ope formularum primi casás , cequationem generalem. se- cundi gradás inter tres indeterminatas , vel superficierum secundi or- dinis, ad simpliciores reducere. II. Veram fermentationis vinose naturam investigare, et indolem fer- menti huic fermentationi producende idonei determinare, nec non e sufficiente eaperimehtorum serie eruere, quanam. sint aéris carbonici in hac fermentatione partes. III. Cum in distributione systematica mammalium characteres majoris momenti dentes prœbeant, petitur eorumdem, ampla et comparativa - descriptio, eo scopo facta, ut illorum differentiis, e forma et struc- tura presertim oriundis, simul cum reliquis notis characteristicis stabiliantur classes ac ordines, ad que dicta animalia vertebrata pertinent. IV. Queeritur concinna expositio eorum, que de organorum propagationi inservientium plantarum phanerogamarum ortu, situ, fabrica et functione innotuerunt. eus lectio appareat. | 35) AB ORDINE. PHILOSOPHUE THEORETIC/E ET LITERARUM anon. Wr STE Exponantur Baconis de Werulamio in philosophiam merita, ea non modo ex temporis, quo vixit, conditione, sed universe csti- manda, et ita quidem, ut in hac expositione diligentior scriptorum II. ' Historiarum monumenta, ab anno Christi 395, quo mortuus est Theodosius, ad annum 571, quo regnare Alboinus in Longobardia coepit, compendiaria narratione ita colligere et complecti, ut ex ipsis factis appareat, nulla alia etate humanum genus, in Europa pre- sertim et Africa, tot et tantis calamitatibus conflictalum et oppres- sum. jacuisse. III. 7 Laudatio Simonis Stevini, Brugensis. Commentationes, Latino tantum sermone conficiendee „ et alia, quam ipsorum auctorum, manu describende , ante diem xv Junii A. m. pccc. xxu. auctorum sumtibus, ad Academie Actuarium mittantur. Preterea singulis commentationibus inscribatur lemma, cui addatur. schedula obsignata; auctorum nomina continens , inque ex- teriore parte eodem lemmate conspicua. — Pramia vero, e Regid muniſicentid victoribus. decreta, distribuentur primo die Lune mensis Octobris A. m. nccc. xxn. (4) v En, ornatissimi juvenes! nova argumenta, in quibus tentare licet, quid humeri valeant, quidve reeusent, Agite, si victoriam reportare velitis, vos palestre committite, Nemo coronabitur , nisi qui legitime certaverit. Nil volentibus arduum. Audentes fortuna juvat. Labor improbus omnia vincit, =, Atque sic magistratu meo defunctus, Te, Vir Clarissime, Francisce Agidi Verbeeck, Facultatis Medicee Professor, qui ex Regio decreto mihi designatus es successor, in proximum annum Academie Ganda- vensis Rectorem publice dico, renuntio, proclamo. Salve, Rector Mag- nifice! Floreat, Te duce, Academia nostra! sit Tibi annus felix atque faustus ! Denique, nostrüm omnium honestis studiorum laboribus benigne ad- spiret, suisque nos bonis impleat, omnium bonorum fons et origo, Deus Optimus Maximus! DIXI. (35 > (i) Lib. II. El. x. 43. (2) Lib. U. c. 2. i : (5) Belg. Univ. Descript. Gen. p. 25. (4) De Orat. I. 48. (5) Conf. Brisson. de verb. signif. , Barbeyrac Orat. de studio juris recte instit. , Boehmerus de interpr. grammat. in jure civili vario usu. Legi etiam omnino me- retur C. KH. Eckhardi pmponer améh lo. Geile vaasierit (6) De Orat. II. 9. i (7) Orat.“ de Liter. Stud., ingen Bern: cum —— — i ini. Acad. Gron. 1816. — 1817, pag. 628. Conff. Balduinus de inst. historie ejus- que cum jurisprud. titane sin Barbeyrac Orat. de nin jurispruden- tie et histor. studiis. . | (8) Besluit van den 15155 Septembet, 1819, houdende de bepalingen omtrent het gebruik der Landtaal n sinj eni dó 8 der In- gezetenen. WI W. » bij. de gratie Gade: T n icai pe ja van — * » Groot-Hertog van Pase, eta ente PE, In aanmerking nemende, enz., enz. T i Den „Raad van State gehoord; rit bla Hebben, met uitdrukkelijke : eee an ta ‚van, Ons besluit van peten October 1814 (Journal officiel n° 69)5 eland, en verstaan, te bepalen, het gene volgt : Ant. I, Alle ingezetenen der REUS Limburg, Oost-Vlaanderen, West- F laanderen en Antwerpen, zijn bevoegd, zich, des verkiezende, van de landtaal te bedienen, voor alle. zoodanige akten, verzoeken of andere stukken van wat aard ook, welle door hen aan de administratieve, financiële en militaire Auto- riteiten, K Kollegien « of Ambtenaren, i in die provincien gevestigd, 200 wel als aan de departementen van algemeen bestuur worden ingeleverd, of waar door zij CH) zich tot dezelve met eenig verzoek of met eenige vordering of tot eenig ander einde hoegenaamd mogten wenden, zonder dat die Autoriteiten, Kollegien of Ambtenaren, onder welk voorwendsel ook, de bijvoeging van fransche vertalin- gen door of ten koste dezer i ingezetenen, zullen. kunnen vorderen. II. Alle Notarissen en andere Ambtenaren i in e ee provincien, voor welke eenigerlei akten, verklaringen of andere stukken verleden worden, zijn ver- pligt, 200 dikvijls dit door de partijen verlangd wordt, die zelfde taal te bezi- gen, en verder zich van dezelve te bedienen, zoo wel in akten of stukken, opgemaakt ten behoeve van partijen, welke van die taal, gebruik maken, als in verklaringen door zoodanige personen afgelegd ; zullende diegenen ,; welke hierin nalatig mogten bevonden worden, naar gelang der omstandigheden in Jine bennen geschorscht, of geheel daarvan ontzet, worden. III. De bevoegdheid in art. 1 aan partikulieren toegekend; komt insgelijks toe aan de in die provincien gevestigde administratieve, financiële en militaire Au- toriteiten, Kollegien of Ambtenaren. zelve; niet alleen in de stukken , welke deze aan hunne onderhoorigen en geadministreerden rigten, maar ook in die, welke door hen aan hoven hen gestelde ambtenaren worden gerigt, en zijn zelfs in het „algemeen deze Autoriteiten, Kollegien en Ambtenaren tot het gebruik van de taal des lands, of ten minsten tot het bijvoegen van kostelooze vertalingen ver- pligt, in alle stukken, welke aan of tegen partikulieren, in de genoemde pro- vincien wonende} gerigt zijn, bijzonderlijk als het antwoorden of dispositien op vragen of verzoeken betreft waarin de belanghebbenden die taal hebben gebezigd. IV. Aan alle Vrederegters, Regtbanken en Regterlijke Officieren in de ge- noemde provinciën, zal het van nu af aan vrijstaan, zich voor alle justiciéle onderzoekingen, ondervragingen, debatten en vonnissen, van de taal des lands te bedienen, zonder dat de partijen eene vertaling van stukken of bescheiden , in die taal opgesteld, zullen kunnen vorderen; en worden de genoemde Auto- riteiten uitgenoodigd zich bij voorkeur van die taal te bedienen; wanneer dezèlve door Regters, partijen en getuigen verstaan wordt. Ln ERA V.. Te rekenen van den eersten Januari 1825 zal in de opgenoemde — Limburg, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Antwerpen geene andere taal dan de taal des lands, voor de behandeling van openbare zaken, erkend of ge- wettigd zijn, en zullen dus alle administrative, financiële en militaire Autori- teiten, Kollegien of Ambtenaren, zonder onderscheid, zich in alle zaken, tot hunne ambtsverrigtingen betrekkelijk, van dat tijdstip af, bij nere U van de landtaal moeten bedienen. (37) VI. De provincien Zdid-Braband , Luik ‚Henegouwen , Namen en bet Groot- Hertogdom Luxemburg zijn onder dit Besluit niet begrepen; doch behouden Wij Ons voor, de bepalingen daar van bij bijzonder besluit nader‘ nittestrekken : 1 "Tot die. plaatsen en gemeenten fani Zuid-Braband waar litt Ons bij nader onderzock blijken zal; dat de vlaamsche taal de Jandtäallis g 2° Tot die plaatsen en gemeenten der overige provincien; welke bevorens met andere provincien zijn vereenigd geweest, in welke het gebruik der taal ver- schilt met de taal der provincien, waartoe zij tháns behooren. Wordende td dien einde alle Gemeente Besturen, in laastgemelde provincien, welke gelijke bepalingen als hier boven, in het belang hunner ingezetenen zouden mogen ver- langen, bij deze uitgenoodigd, dit verlangen: onmiddellijk” aan Ons te kennen te geven, ten einde daarop te besluiten geliſk Wij bevinden zullen te behooren. VII. Aan alle Hoofden der onderscheidene Departementen. van Algemeen Be- stuur wordt aangeschreven, de voorschreven bepalingen stiptelijk natekomen, en door hunne onderhoorigen.te doen nakomen; en in het bijzonder toetezien : 1° Dat door hen geene personen tot bedieningen of posten worden: voorge- dragen „of, in posten of bedieningen geplaatst, dan de zoodanigen, welke door hunne kennis van de landtaal, aan de bovengemelde bepalingen kunnen voldoen, 2° Dat, te rekenen van den iez Januari 1825, geen der Ambtenaren en Gem ploijeerden bij hunne bureaux de noodige kennis van de landtaal misse, — en 5° Dat eindelijk zoodanige thans in de opgenoemde provincien fungerende Amb- tenaren, welke wegens gebrek aan de. gevorderde kennis van de landtaal, met den jare 1825 niet op hunne tegenwoordige standplaatsen zouden kunnen blij- ven, naar mate hunner kundigheden en verdiensten, verplaatst worden in die gedeelten van het Rijk, alwaar het gebruik der fransche of haagduigsche taal zal zijn toegelaten. _ : En worden dien ten gevolge alle de Hoofden der N Departemen- ten van Algemeen Bestuur belast met de uitvoering van het tegenwoordig Besluit, het welk in het Staatsblad zul worden geplaatst. Gegeven te Laken, den 15den ac e e des jaars 1819, en van Onze Re- gering het zesde. à £8 A WILLEM. Van wege den Koning, ` J. G. pp MEN VAN STREEFKERK. (9) Epist. de pret. Art. Rhet. Opusc. t. 1. p. 2. p. 632. . (10) Schell. Prac. Stili bene Lat, t. 1. p. 8. (11) Auct. ad Her. IV. 12. (2) m De Ryckere Orat. — De elegantiori juris Rom. stud, Ann. Acad. Gand. 1817 — 1818. p. 8, PAID Antig us, erdee any cet (15) Cic. Pro behield toss p itc 2:95. ea ecco dbi tddo 1 (14) H. Grotii i Bal, ee ex e ene L. IIl. c. 25. “pe 66. Conf. Siegenbeek Verſi. oper den rijkdom en de woortreff. der Nederl, Taal, et Orat. mea inaug. Over het ‘beoefenenswaardige der Ned. Tale. aol sib sof eg ^ (15) Muret. - Op. t. i. pe fog. | 28 2723 be fai wiser, aj xd i 1170 Í 15! AS (16) Lib. III. 6 5. p. bd, Fe 30557 Wienke di b Jaa: ob sgae tide (17) Lib. daudi pi 67 jblarisv gat E É 51920 dl 91 509 site. ohuls ug! (18) Lib. laud. p. 55. Band g (tod mi ano twist als #59 FUG (ig) Ferscheijde: Nederd: Gedichten, uu zi epiboouss!ig esb jid merel (20) Bewijs van den waeren ‘godsdienst. dad 57. qoin P gone 8% ROTI 93 (21) Inleid. tot de Hollandsche — b Moon in hki EV (2$) Soll; B Bigs rote iig ea E Adae Ule nd eremo eren u . (28) Conff. H. de Ry ckere, eee F. Pias! Sums 1095 Inter precipua ejus scripta hec'citamturzos 0050s ved qoob de 71 Skizzen borgen er das pa der allen. und ns Wan theil. Köln; 1808 aged ugnbrod sb tees debat sb nov anoa ue Versuch über die Misit Jamitien der pouce Pasata, auf thre rig FCC or mere pipo 2b nome yd dae . Lehrbuch der naturlichen Pflanzen-ordnung. Frankfurt am Main., 461). Oratio de utilitate: studii historie "scientiarum: las et chem 3^ publice dicta cum Msgistéstuni Academieum deponeret 181?99g999¶. Morphonomia Botanica s — dumm proportionein: et evolutonem partium plantarum, cum figuris lithographicis. Col. Agrip.) 18209. (24) Hor. L. HL od. II. 4915193953 ais Ls rib. Roel shin sgert eer tif robon H lao gibagowsgor fed aov weit tin oF tome sealed mH i5 aisi agh : apentqug nsbaow Pes baldgtnwte. vod iat MiS tail m3 phar’ cpu gob ditor mh, moh modal 53 uerogso ner aad gien r T * Gang Pr 9 ! G Eg de HHA ipa i. (ox) P350 1 1 JUSTINI CORNELIJ VOORDUIN, RHENO-TRAJECTINI , RESPONSIO AD QUASTIONEM, a» ORDINE PHILOSOPHUE THEORETICZ ET LITERARUM HUMANIORUM , Anso M. DCCC. XX. PROPOSITAM: Quandoquidem Cicero Tusc. Quest. I. 5. dicit: »Meum semper ju- » dicium fuit, omnia nostros aut invenisse per se sapientius, quam » Grecos; aut accepta ab illis fecisse meliora, que quidem digna » statuissent, in quibus elaborarent; quoritur": | : 1. Quasnam potissimum artes ac doctrinas Romani dignas judica- ` verint, in quibus elaborarent: 2. Quinam illarum praecipui cul- tores fuerint: 3. Quatenus hi ipsi in singulis illis artibus et doctrinis aut Grecis anteponendi, aut cequiparandi, aut post- ponendi sint. QUE PREMIUM REPORTAVIT DIE IV OCTOBRIS M. DCCC. XXI. M p «paonioff bias” TW Lo "A "uter boup-: tiyas iv, dá COMMENTATIONIS CONSPECTUS. ; 4€ var jopbba 7 3o tows Ro bi = uvm PARS PRIMA. Quasnam potissimum. artes ac doctrinas Romani dignas, ere e nk quibus elaborarent ? 1n» shah * yomg ein "— lindgcti 3o indas n» ROMANORUM. ANIM, amo. T in Rohnanértin animum et mores, ut inde pateat, quodnam artium et doctrinarum genus probabile: sit appelle maxime Romanos : qua disquisitione Graecorum simul institüitür cum "Romanis comparatio. Humanitas ita (§ I. pag. 10) habetur fons, e quo manarunt, Jus- titia (§ Il. p. 12) et Fides (§ IH. p. 43) cum in universos Ceci tum etiam in patriam; que elucet maxime in Romanorum Fortitudine, . Perseverantia , Constantia (& IV. p. 14). Sed uti in omnibus civita- tibus antiquis, sic et Rome, summum "habebatur Studium aequalita- tis, ($ V. p. 15) in qua instauranda, turbz nulle non immoderate exsistere solebant. in Romanis vero, maxime in plebe, summa appa- rebat Moderatio, nec non Amor Patriae, ($ VL p. 17). — Jam heec omnia externe mirific quadam cernebantur Gravitate , (§ VII. p. 18 ) que et in omnem vitam, et vero precipue - in eorum studia, artes atque doctrinas non magnam vim exserere non potuit. LE CAPUT. I. INGENII RATIO. De Puleri studio (§ I. p. 22); de Keri studio apud Romanos (SIE. p. 25). Referebant Romani omnia ad viti? usum : quod igitur ; uf dn V x. PH dnas Rie ln 9708 7428 1a IÀOU C Y AM X AA ae My} 1e y 1 Py j € BEN L i 1 EX T 1 AN AGN MJ 4 kf pulcrum esset et verum, nec ad agendum adduci posset, rejiciebant. Theoretici non erant Rórádni, ed "piáctict (p! 97. ) AMER BEAR S NM , ROMANORUM, ARTES ATQUE ber à Y ( j 4228 * p B TA 0H be 29/15 at Up. ell "8 1 SAMH „gr siete ob mebssur jn eise d nasd:?» TAO GRE! tru id Baielioo zo Aries atque doctrinae, quas tantum non neglexerunt Romani. „Ex animi et ingenii ratione efficitur, huc imprimis pertinere Salta- tionem (p. 28), Musicam (p. 30), Gymnasticam (p. 30); que apud Grecos longe aliâ, quam apud Romanos, "oceürrunt: ratione. Porro hue referuntur Ars Statuaria (p. 31), Pietura Cp. 33) ; Architectura (p. 34): quantopere bisce; tribuerint Greci, historicis precipue documentis, probatur. i igib au S TD 34: : inc TOTO otis Nose S Duy Artes atque doctrinae » Quas a Graecis acceptas , Suae rationi accommodarunt Romani. Artes et doctrinas quasdam a Graecis. pétiverunt, Romani, easque. ad suam informarunt rationem, Philosophiam (p. 35), Mathesin (p. 40): alias vero tractarunt quidem sua ipsi, natura ducti, sed earum rite co- lendarum rationem e Grecia. arcessiverunt, quod obtinuit in Eloquentia (p: 37), Historia conscribenda (p. 38), in Poési (p. 39) in Medicina (p. 41). 0 ö j * n SN m 21 ud 2I , ^ OTITO i jc» Oft. "3MY Artes et doctrinae, quas natura sua coluerunt Romani. Ex superioribus conficitur, non alias has esse posse, nisi artem Póli- ticam (p. 42), Rem Militarem (p. 43) et Turisprüdentiam (p.45). ^ * | (in) tedoii 9r O . bange bs oom e Js 5 (. PARS «SECUNDA: 11819 kt 101100 IT Quinam illarum | praecipui. fuerunt cultores ? Ratione chronoloicà "Mi recensentür! itd tamen; ut subjungantur quedam de Statu Reip. Romane, et de illis, que in artes ac doctrinas excolendas vim exercuerunt T A Ao Revoan Non FRE Anas CONTIN sho zone Yee gore’ moedt I5 - Cirrus gh rors s B dh)" etser e i» dl $ 112 Ae agat: 0 the richt pus N voor) bid Hieteriete (EE .q J nd . 2 rine Oud oro $iottolet d - 19 BID tarispár/ CAPUT H. am HE: q Soso TT. ß „en § L Philosophi. . . S ed UU iS VENTAS v 79 ue Eo sgio aot X NON SAFE 1 CAPUT Iv. Artis Foliticae et pee Cultores. BOERIN eedrHioob J9 9516) (Oh qp) ixie5iiaM el CC * Aton Jarremriolar on -03 stir nus boe Murnrsjosti Ov esis sia pol Ni ine „PARS. TERTI. h.q.sai2ib M 2 ii ($6 Quatenus hi ipsi in Singulis illis gar et "ioo trinis aut Graecis anteponendi, aut aequiparandi, aut .postponendi sunt ad PASE NAS) Ex iis, que supra. dicta sunt, elicitur, quatenus Romani Grecis ante- cellere potuerint „vel minus; comparantur vero preesertim primarii in sin- gulis viri, et inde dijadicalur, cuinam populo palma sit in singulis tribuenda. I. Poẽsis Ehicaag oie fct § Ul. Didactica: . ww ERTE MIR. III. Carmen Bucolicum. | .. § IV. Poésis Lyrica. .. $ V. Dramatica. EU e CAPUT II. ELOQUENTIA. § I. Eloguentia forensis. § IL. Ars ‘Epistolarum eee dus V II. Historia. CAPUT iil. Philosophia et Jurisprudentia. CAPUT IV. „Ars Militaris. ; CAPUT V. Ars Politica. 130 136 141 144 Un Ti aliorum hominum. alia sunt. studia, alii mores; sic diversi po- puli aliis delectantur artibus atque doctrinis. Suaye quidem est, et habet quo se commendat tum a jucunditate , tum vero maxime et utilitate res gestas indagare gentium; est tamen longe dulcius quid explorare historiam ingenii humani 4 perscrutari ipsos, quos adimus , continuo fontes; unde petitur vera humanitas , germanus cultus. A antiquis enim mutuamus illud, quo vere erudimur » quo omnia om- nino tamquam foribus ornantur, et unice placent. Sed unde tamen heecce antiquorum . celebritas ? Quis. in antiquitate populus verus demum fons est habendus hujusce praestantia ? Num unus tantum illius auctor est habendus, an vero plures ? Imo vero omnes eodem ' studio » eodem ardore tetenderunt , ut, guoad ipsis liceret per evum, quo degebant » per. mores, quibus cernebantur, illud tandem exhi- berent ^ quod numquam. satis mirari , numquam. digne imitari pos- simus. — — — Diversi quidem erant populorum antiquorum mores , diversa eorum studia : est tamen aliquid, quod omnes pari industria sectabantur A et excolere studebant: PR vera humanitas. . Uti vero hominés vilam, quam ab aliis "acceperunt „ a se rursus tamquam lampada aliis tradunt, (I) sic quoque populi , omni evo, sibi tradiderunt cultum. Ex Oriente, tamquam ex incunabulis , totum prodiit genus huma- num, prodierunt item artes atque doctrine. Rudes ille etiamnunc migrarunt in Asiam minorem: atque in felicissima illa regione | initia jam exstiterunt illius | cultus provectioris „ quem Gracia magis excultum , ac veluti novum plane " transmitteret in Italiam > unde universe Europe gentes ‘eum | peterent deinceps. 8 commune populorum per artes atque doctrinas vinculum observare, unice semper in deliciis habui. Gratissima ' ergo mihi hæcce questio accidit, que in illa Historie parte unice versatur. Verum diu dubius hesi de suscipiendo illo opere. Ab altera enim parte vehementer deterrebar operis difficultate hg ab altera tamen mihi harum questionum propositum ob oculos versabatur , non ejus- modi, quo doctissima requiratur Commentatio et ab omni parte ab- soluta , sed semper juvenile opus : ideoque Judicum magis in judicando benevolentia » quam mea ereen o tandem harum rerum peritia fretus, ad scribendum accessi. VOTAR n Quo vero longius procedebam „ eo magis mihi videbar illotas '(1) Plato, de Leg. VI. 776. B. GB) manus ad sacra porresisse: In itiners, ia odio x i in mes non satis jüdicii optimam eligendi » mer "subinde tenebre. Animus, fateor swpissime mihi ewoidit : sed florum; qui in via habebantur, odore et suaviiaté dalliotobur continuo, ui ud fen len- dere non dubitarem:, Hacce'de me ; ud rm ipsam vedeamiis. > O Observaveram artes ac doctrinas , quas alii populi ab alii? acéé- perant, ab iis cultas et auctas ad ipsorum cultorum indolem pro- diisse prorsus accommodatas. Scilicet apte vitam hominis cujusque totius humani generis progressioni similem esse, dixerunt nonnulli (1). Alia enim placent puero, alia adolescenti, alia viro, qui ad maturitatem suam jam accessit, longe alia denique seni. Hinc di- versa populorum indoles, diversa plane studia. In hisce indagandis non tantum attendendum est ad eas, quas, et ad modum, quo artes atque doctrinas, ab aliis acceptas, elaborarint atque auxerint po- puli, verum multo magis ad omnia ea, que natura ipsi sua appe- - diverint, ` Ad questionem: igitur accedenti ex animi ratione Romanorum maxime ducendum esse mihi videbatur, quidnam t«ndem studiorum. genus fuerit. in iis, quidnam dignum. sibi censuerini, in quo elabo- rarent. Qua vero ratione hac. in re usi sint, eorum ingenium unice mihi ostendere posse duxi. Ex hisce ergo elicere conabimur, quo res- ` pondeamus prime quaestionis parti, inducta imprimis, quoad eius fieri possit, Romanos inter et Grœcos comparatione. Ex hisce etiam, (1) Plato, de Leg. II. E. 6) ni fallor, fundamenta nobis posuerimus , quibus superstruamus gra- vissimam illam tertiam partem commentationis. Hanc enim divide- mus, secundum ordinem, quem in ipsa adeo game — nobilissima. Facultas , quce eam exhibuit, .. . wx Jam in arenam descendamus , in aciem, in sill et summa ope ad victoriam. tendamus. © X NM Stt CRAS "odia 4 , EERS rV Fol gi ner ae e tah- pria. Maine qur. sur Mar e MES E bote cog We é arr CM TRES f Mus censeo pe pesar c 4 b. v M » è * a : HEN Ew "4 Que tanta gravitas, que tanta constantia, magnitudo animi, probitas , fides, qua tam excellens in omni genere virtus in ullis fuit, ut sit cum majoribus nostris comparanda ? Cic. CAPUT I. Romanorum animi ratio. Pronti quorumdam hominum, sic et Romanorum characterismum uni- verse exponere, gravissimum est negotium. Etenim non adeo a poësi exculti ad vigorem pervenerunt , sed eam tractarunt, postquam verum suum. fastigium jam attigerant: non satis luserunt, anteaquam viri eva- serunt. Gravissimas deinde subierunt vicissitudines: diversis temporibus lam diversi nobis prodeunt, ut ex eadem gente eos esse oriundos facile negaveris. Quantopere Catonis zquales cum Augusti zvi viris disere- pant! Verum et hisce temporibus Romanorum indoles non plane eva- nuit: quamvis pauca et parum conspicua, aderant tamen yotigia anti- quæ virtutis. Attendendi sunt ergo nobis e non iis / temporibus, quibus se ad Gracorum mores conformare studebant, atque desciverant adeo a pro- pria ipsorum indole : sed sui nobis exhibeantur: ex illo eyo petantur ar- gumenta, quo suis peculiaribus omnino dotibus longe aliis populis excellebant. eee ee , Humanitas. Est in homine semper primarium quid, quo sua sponte virtutes nulle non preeclarze existunt: est in eo tamquam fons plurimarum virtutum; quibus aliis tribuit, quod ipse sibi tribui velit. Hoe vero provectioris demum est ztatís, si rite perspectum habet homo, quid sibi, quid aliis debeat, ob id ipsum quod homo sit. Eam demum veram hominis per- . fectionem rite dixeris. Jus suum consequi, appetit quisque; fidem erga se prestari nullus non concupiscit. — Tribuat ergo aliis justitiam, pras- tet fidem. — Homo ne ab homine alienus videatur. »Intelligitur natura fieri”, inquit Cicero (1), » ut liberi a parentibus amentur. Hecce vero » non inler se congruere possent, ut natura et procreari vellet et di- » ligi, procreatos non curaret. Ex quo nascitur, ut etiam communis ho- » minum inter homines naturalis sit commendatio." Non sibi, sed toti genitum se credere mundo. (2). Hoe demum erat Catonis, hoc cuiusque genuini Romani. Homines ind, dicebant, hominum causa sunt nati, ut ipsi inter se alüs alii prodesse possint (3). Heecce commendatio hominis tamquam homo, hæcce . humanitas, qua dicitur: » Homo sum , humani nil a me alienum puto”, magis erat in Romanis, quam in ulla antiquitatis, gente: ita tamen, ut eam non exercerent, si cum civitatis commodo nimis pugnaret. Apud antiquos enim populos omnia omnino referebantur ad civitatem. Alii * (1) De Fin. III. 19. conf. cap. 20 et 21. — De Leg. I. 15. III. 1. (2) Lucanus Phars. II. 383. v) s Cic. Off. I. 7. cf. cap. 14. — Seneca Epist. 95. (11) f i tamen plus, alii minus tribuebant gentibus externis. Sic Greci excel- lebant philanthropia, id est lenitate erga equales suos: sed Romani demum hominis dignitatem, quam in semetipsis cernebant, in aliis re- verebantur. Hacce factum humanitate, ut Punici illi legati exclamarent , » O munificentiam gentis Romane Deorum benignitati aquandam” (1)! Hinc etiam quod. majori existimatione gauderent apud eos foemine , quod primum locum edium tenerent _matres-familias atque in celebritate. ver- sarentur (2). Fateor sequenti tempore Romanos illam humanitatem, illam erga ommes homines. benevolentiam non adeo prodidisse, imo eos multo magis odio in universum hominum genus ductos videri. Sed natura ipsi sua ad humanitatem magis ferebantur, quam alii antiquitatis po- pu. ioa non eo accederent, nti jam diximus, ut suum ipsorum | um aliorum, licet majori, postponerent (4). Quid, devictarum "m clientelam, Rome. victoribus ipsis acceptam. (3), Lacedsemonio- rum bellis Messenicis, Orientalium suppliciis atrocissimis, qua victis in- ferebantur, _Opponerem ? Parcere subjectis et debellare superbos. | Hac erant, quee in bello sequebantur Romani tamquam | principia immota. Testis sit tota provinciarum administrandarum ordinatio, testis Lex Julia Repetundarum actionesque quas inde Romani j juvenes instituere solebant. v Virtus in hoste probanda", aiebant Romani : nec minus in amico scelus oderunt, et “gravissimo persequebaitur odio." Charopus ita Roma- norum causa omnia sibi licere opinatus, | gravissima ignominia a Senatu est affectus (5). Heecce paur communitas si non adesset; nullus boni- tati, nullus. f (x) Val. Max. V. 1. N° 1 (2) "Ww — 5) Gies off. I. 11. (4) Uti patuit in raptü agian, Sabinarum. a (5) Polybius, de virt. et vitiis, lib. 51. pag. 127 , edit. Wikdohoniensis 4 1765. , ( 12) Justitie — adi 1 9 U. locus (1). Ut jus omnibus cum hominibus communicent, nati sibi videantur homines, nati sibi videbantur Romani. Quod justum est, id sibi tribui cupiebant Romani, id aliis ergo lubentes prestiterunt. In reliquis enim hominibus, uti in se, hominem unice reverebantur, et justitiam in eos conferebant, ob id ipsum, quod homines essent. Nec filis suis pepercerunt Romani ob justitiam , omnibus vel carissimis amissis, observandam. Imo inter ipsos accusatores summa habebatur jus- titia. Crassus ita Carbonis, rei ab eo facti, servum proditorem catenis onustum domino i ipsi mittebat (2). Tpsi adeo Greci palmam hac in re labentes tribuunt Romanis. Apud illos damnatorum filii gravissima affi- ciebantur ignominia. Una cum patribus necabantur, et exsilio ejecti sunt sepissime. Romani vero, bonos filios ex pravis parentibus nasci posse rati, hoc non receperunt : et justitiæ non congruere iis videbatur, si pa- trum causa filii darent poenam (3). | "TT Excellebant ea justitia Romani, que magnanimitate cernitur. "ad itaque ex recentibus injuriis conflatam pristinis meritis condonari opor- tere censebant. Numquam enim socios suos habuerunt, uti v. c. Athe- nienses Samios , colonos suos, Lacedæmonii Messenios, quos ore mAsove&íav indigne tractarunt, quamyis fraterna germanitate conjunctos (4). Funda- mentum autem omnis justitie est (5) (1) Cic. off. I. 9. cf. 11, 12 et 13. (2) Val. Max. VI. 5. N° 6. (3) Dionys. Halic. VIII. pag. 546. ed. Sylb. V f (4) Polyb. hist. VI. 47. (465) Cie. off. I. 7. 2 (i8) i } J ‘ à une) obi. v sud wig gob, Goll -— umquam "dd hominum inter homines socielatem promovendam efficacius esse posset, quam fides? Si alter alteri fidem datam non pres- tat, tota corruit humana societas , omne jus, privatorum. in se invicem debita. observantia, salus publica. Illa fides est commune istud vinculum , quo civitates unice stare atque valere possunt. Civitates inquam? imo vero; quo totius generis humani quies et universorum commodum ser- vatur. Quo tandem pacto melius probare possimus, nos in aliis vene- rari hominem, aliis ea tribuere, que nobis tribui velimus? Divino inde honore fidem prosequebantur Romani (1). Omnium mortalium primus Numa templum Fidei publice dedicavit (2). Hinc apud Romanos: per- jurii peena divina exitium ; humana dedecus (3). Heecce vero fides variis vite temporibus, variis opportunitatibus cernitur. Matrimonia , familie, familiaritates fide nituntur unice. Qua adeo conspicui cerne- bantur Romani, ut A 520 U. C, Rome primum fuerit divortium (4), idque ob sterilitatem. | Datam sibi invicem fidem, quamvis coacti juraseent, populo universo probante, non negligebant (5). Hoc demum est altioris pectoris, nihili facere mortem, atrocissima despicere supplicia, ut servetur fides omni- bus hominibus, ne hostibus quidem, perfidia quam | maxime notatis, ex- ceptis. Tta Regulus tum, » cum vigilando necaretur, erat in meliore causa, quen si domi senex captivus, perjurus consularis remansisset" (6). (1) Cicero, legg. II. 1 (2) Dion. Hal. II. p. 154. (3) Cic. leggi II. 9. of. 16. (4) Val. Max. II. 1. 4. (5) Cic. off. III. 51. (6) Cic. off. HI. 27. (4) i Sic Polybius egregie hac in causa Romanos cum Graecis comparat: | » Qui publicam, inquit, pecuniam tractant, apud Grecos quidem, si vel unum dumtaxat talentum fuerit iis creditum, decem rescriptoribus adhibitis, sigillis totidem, testibus autem duplo pluribus, fidem tamen ut servent, ab iis impetrare: nequeas. lidem apud Romanos, cum et in magistratibus, et in legationibus, magnam vim pecunie tractent, propter unicam jurisjurandi religionem, fidem servant" (1). — » Sua enim cui- que fides pro sanctissimo jurejurando et longe firmissimo testimonio fuit” (2). Non facile mirum cuiquam accidere possit, Romanos ideo perjuriam in aliis vehementer odisse, et fidem suam maxime retulisse ad ipsam civitatem. Pro patria enim omnia lubentes adibant pericula, quia tene- bantur tamquam fide data. Eam prodere, ab ea deficere, summum Ro- manis habebatur flagitium (3). Hinc in üs Fortitudo , Perseverantia, Constantia. fs Weens: Qui masculis illis, de quibus hactenus vidimus, valet virtutibus , non potest non esse vir fortis : lubenter mortem oppetit in acie, numquam cedit hosti, quoniam illi Dulce et decorum est pro patria mori. Ne gravissimis quidem rerum angustiis eo e ¢ quo minus præstarent se viros: numquam animum despondentes „ forti gradu ipsi fortune obviam ire videbantur. Qui fidem prestat aliis, num ille idem negaret eam patrie? nonne talis pro aris atque focis strenue pugnaret? (1) Polyb. hist. VE 54.3) 19 (.) Dion. Hal. I. P. 134. (5) Dion, Hal. VIII. p. 547. v. 15. Hd (95 j | ? Quid. hoe l excitarem Coclitem, quid Fabios, quid 'Deciós, qui se lubentes Diis Manibus consecrarunt, ut reipublice prodessent ? Tempore belli Punici II. defecerant Socii: gravissimam cladem acce- perat exercitus. Sed ne vel sic tamen ulla pacis mentio apud Roma- nos: imo Varroni consuli, e clade’ Cannensi reduci, gratias egit populus Romanus, quod de patria non desperasset (1). sed moribus suis semper victores exstiterunt Romani (3) Eorum enim vitz ratio simplicissima erat , et maxime accommodata ad fortitu- ` dinem hancce alendam. Nam anteaquain luxuria urbem’ intraverat , Romani adinodum erant frugi. In villis suis primarii in republica viri fere ee ipsi uma cum servis agrum colentes (5). Hoc erat em Ape quo ys eioddt ven Caperet fasces a curvo ‘consul aratro, wies crimen duras esset. habere manus (5). Ita Cincinnatus agresti operi intentus, togám sumere jubebatur, ut in urbe Dictator salutaretur (4). Quid vero magis fortitudini angende pro- desse possit, quam ipsa adeo agricultura? — Vires alit, valetudinem firmat, , sua sorte et parvo victu cóntentum reddit hominem. — » For- tissimi viri, et milites omnium maxime beca ex agricolis gignuntur, mined male cogitantes" (6). Studium .«equalitatis. ) SOS. lb "y 1 „5 V — Priatus illis census erat brevis, Commune magnum 69 Seilicet in antiquis rebus publicis omnia referebantur ad ipsam civitatem. (.) Livius J. 22. c. 61. ef. Frontinus Strat. Iv. 7. ex. 39. — Inde Montes- quieu, G. et Déc. w ns fut un prodige de constance. 8 ) Florus, hist, I. (5) Ovid. fast. III. 781. 11 Livius III. 26. Cic. senect. 16. 100 Plinius, hist. nat. Wil. 5. (7) Horat. carm. II. 15. ( 16 ) REN respublica partim orta erat ex iis, qui se ad asylum recepe- rant, eo potissimum consilio ut liberi essent, partim e familiis; quie ad noyam civitatem accesserant, ut ejus presidio essent tute a vicinorum latrociniis. Hæ proprie dicebantur Gentes : uti Rome habebatur Gens Cornelia, Fabia, alie. Hee omnes cum bonis jura etiam sua atque sacra . Romam transportaverant, que ibi summo habebantur honore. Romani rempublicam suam sepius comparabant familie (1). Hoc spectant leges, hoc exigit nature ratio, que est lex divina atque humana, incolu- mem esse civium conjunctionem (2). Hinc summi in republica viri apud Romanos a Romulo Patres sunt dicti, quippe qui civitati tamquam familie sum preerant. Exinde com- munia comitia, in quibus omnes cives pari jure de rebus publicis scis- cebant. Ita Romulus singulis civibus certam agri mensuram, tamquam de communi patrimonio, dederat. Ideo senatus, tamquam patres familias universorum ut consulerent saluti, tabulas novas decrevit aliquando, quod unice ex rerum-publicarum ratione explicari potest. Quid multa? nonne ipsa vox res-publica rei rationem satis notat? Sed facile intelli- gitur, rem non diu ita manere potuisse. Cum enim hostes Romanorum popularentur agros, plebeji sepius ad summam adducebantur inopiam. Reduces ergo pecuniam mutuare a patriciis cogebantur, et magnum es alienum sibi conflabant. Increscere igitur coeperunt divitie , Predaque et hostiles luxum suasere rapine (5). Opprimebantur sepius, et nexu mancipia reddebantur patriciorum, gra- vissimaque scepius afliciebantur ignominia iidem illi, qui pro patria strenue pugnarant. Hinc turbe et contentiones, in quibus tamen maxima patuit imprimis plebis (1) Officiis I. 17. (2) Idem III. 5. ; (5) Lucanus Phars. I. 162. POT tris tee aten (Omen ^ = Moderatio vet pn Patre laciendimoedidabit tat feat ti15 amber Log anshroit ran Jy sores pm ti 023131 ie edu tod asiago aont He autem turbe unice eo tendebant, ut RM in civitate. instau- raretur. ' Verum in iis pri vatam liberta — libertatem publice. saluti non antepo- 1310 10. i nebant: oborto periculo strenue ipsis adeo oppressoribus: pugnabant. (Liv. II. 26). "Neque insana PET: in PCT dis cum tota familia trucidabant, aut mulcta damnabant, uti apud Grecos fieri solebat (1): sed summa in turbarum. contentione consulibus semper debitos tribuebant honores, jusjurandum militare non negligebant (2). Et 5 non Men gesta, ac si »fritrés cum — aut liberi cum et perve controversias 3 numquam progressi ad i immania facinora elades que immedicabiles”, (3). Bigot 1! Romani, erg: m, juvenili , veritate ad. pugnam. cum beste (90% aut ad turbam. civilem proru webant, neque mox a ad „nulla non vitia contraria dilabebantur. Virili enim pectore. preediti, Rey casu et “opportunitatibus fortes erant, sed consilio: » populus. contra Atheniensium", inquit Poly- ana ayibus, do domino carentibus est similis, in quibus, quoties aut MiGs propter, mett hostium, a aut ob sevientis tempestatis periculum ^ » xectoribus. yoluntas as incessit in unum consentiendi et gubernatori pa- Eau ED » rendi, suo quisque . officio. eximie funguntur omnes; ubi vero, resum- » tis animis, rectores, aspernari edperunt, et, aliis pi. autumantibus , (1) Diod. Sic. XII. 48. XV. 4o. ed. Wesseling. (2) Livius II. 32. (3) Dion. Hal. VII. p. 47:3. - (4) Quod imprimis patet in Fabio o— (36) » sententiis inter se dissidere; tum enim vero, quum pars navigationem » cupiat persequi, pars instet acriter gubernatori, ut naues aliquo ejiciat , » aliis rudentes explicantibus, aliis manu etiam injecta inhibentibus, et » contrahere jubentibus: tum inter se rixantur cuncti et seditionem movent, » tum. procul jpontentibus. foedum existit De tum ipsis , qui »in eadem jactantur E ` periculosissimus est hic status. Fitque adeo Í re (dod i 011 » persepe ut, qui vastissima eluctati fuerint 1 maria , et tempestates T aat nare OT rer » maxime insignes, in ipso portu, et ad terram, naufragium. faciant” (1) fro d LEER (i 4jasdoT9! sip nites Tiesto Gravitas. ON hmredewrdeoir non STGHIN H 99 101 isa dü ins',endidad veg yu. i£ ob Bias Gete / Hisce animi “dotibus instruct Romani, non facile iis non conspicui erant omni vite lempore. Fides illa, justitia, „ atque humanitas ubique cernuntur. Longe majori et altiori indole nobis prodeunt ergo, quam Greci: , illis leviores. ‘Ystiusmodi (te 1 homines! gravitatem exhibent in tota vitae ratione, "externa "facie; 'serrhonibus : non eos aphorremus » sed veneramur; non ‘timorem, sed ddr tionent atque e existi- mationem excitant. Tales Galli > venerabundi viderunt ` viros in dium vestibulis sedentes , preetér ornatum, habitumque humano augustiorem , majestate ‘etiam, ; quam | vultus gravilasque oris pre se ferebat, similli- mos Diis" (3). Quanti Pyrrhum, quanti ‘despotas | suos facerent Epirote, abunde est notum : in rege ipsius fere Dei simulacrum venerabantur : sed togalis in senatu quid gravius ; quid majestate plenius? ? Legati ergo regi suo, urbem templum sibi visam D senatum , regum. « consessum. "aab confitebantur (3). "cui ull enivil (d) 3 TER Y (1) Polyb. hist. VI. c. 44.0 0teiainf@) di. V. bewe (s) Florus I; 18. (56) - Quativis hoc: haberent Romany ut, quod in alii popali melius, quat Rome esset, noti Lcid ntium tamen ee r non fuisse ductos, quis dubitet ? veeg »idiqotore ^ Moribus antiquis stat ros Pe rde erat effatùm vere Romanum: Non tuntum in rebus gravioribus mme animi dote, verum et in ludis ipsis publicis. inte maded Quicumque juvenis generosi pectoris nil magis appetit, quam ut vic- toriam reportet, ita tamen, ut in hac ipsa victorie contentione ipsius prodeant studia peculiaria; sic etiam in unoquoque populo. In Grecis, ludorum studium inexplebile, imo ab iis tempus computari solebat. In Olympicis ludis vicisse, v prope majus et gloriosius, quam Romæ triumphasse, habebatur" (1). Qui Athenis choragi vicerant, eo ipso sepius adeo se commendarunt Atheniensibus, ut summos inde nanciscerentur ho- nores in re publica: » que omnia apud Romanos partim infamia, partim, humilia atque ab honestate remota” (2). Optimis enim reipublice tem- poribus aurige in Circo fuerunt homines abjecti : gladiatores erant plerumque servi, vel cives capite dammati. In ipsis etiam ludis non spectabant elegantiam, aut venustatem: non habebantur apud eos mu- sices certamina, sed unice imaginem belli ob oculos habere cupiebant: i gladiatoria munera expetebant Romani, non vero uti Greci Herodo- tum, scripta sua ipsis recitantem. Satis disputasse mihi videor, ut Romanorum characterismus exinde efficiatur. Verum hac in parte Commentationis non unus occurrit locus, qui non aliquo modo contraria Romanorum agendi ratione oppug- (2) Cie. pro Flac. 15, (2) Nepos in pref. (20 ) | ; nari videatur. Tenendum est igitur,, me semper. universe de hisce Ro- manorum virtutibus scripsisse, et omnia, . in me Me ido- neis auctoribus probare studuisse. i ; Qu vero ibi occurrunt. de praestantia. amende semper pa sunt tamquam: dicta post re m inter atque Latinos institutam. i g "pn ) CAPUT I. Ingenii ‘Ratio. Romanorum animi ratione itaque perspecta, videamus de eorum in- genio. Huius enim ratio arctissime cum illius conditione. coheret. Hac de re agendum esse statuimus, quoniam non minores partes agit inge- nium in studiis populorum, quam ipse animus. Hic scilicet docuit po- pulos, quid appeterent : ex illo vero imprimis elicitur modus, quo hisce obsecuti sint. Varia hæcce in variis populis. Graci itaque similes nobis. videntur juveni optimo etatis flore , summo vigore, nec minus temeritate atque levitate. Ad iram facile provocabantur : sed non minus ad mitiora studia, ad elegantiam, ad venustatem natura sua erant adaptati. In ludis eos re vera ludentes videmus : Romanos. contra tamquam dominos intuentes in servos suos, qui ad mortem usque pugnabant. Hi unice. dignitatem spirabant et gravitatem : accedebant propius ad eam ætatem, qua cernitur juvenis, qui maturitatem suam jamjam est consecuturus. Non adeo luxuriatur eius ingenium, in eo non cernitur illa fingendi vis, ornandi studium: sed omnia apud eum unice referuntur ad utilitatem, ad vitæ usum, ad agendum adeo: verbo, Gracirsectabantur 72 «4427, Romani TÒ 402». (aa) Pulchri Studium. | g TOUTED Omnes homines a natura feruntur pulcri studio. Incultissimi quoque populi habent, quo se ornent, quod ipsis placeat, quod pulerum esse censeant : inque eo conficiendo- mirifice deleetantur. Quid ergo po- puli iis longe cultiores, nonne hi pulcri studio multo etiam cultiore gauderent? In his tamen nullus umquam exstitit, qui adeo se commen- daret hoc nomine, adeo ad pulcrum et venustum tamquam natus vi- debatur, quam Greci. In nullis non eorum negotiis hoc apparet atque elucet. Sed non cernebatur Græcorum pulerum externo: splendore , immensa magnitudine, aut colorum varietate , sed unice concinnitáte; ele: gantia, venustate. — Uti omnes populi suas habent traditiones atque fa: bulas, sic etiam Greci fingendi illa vi, ornandi studio, puleri amore in hisce cum nullis aliis populis conferendi. Attendebant majestatem cocli astris consiti. Quicumque ergo aiid eos vel rebus gestis vel imprimis pulcritudine inclaruerant, eo migrare pu- labantur, et astra adeo ipsorum nominibus appellabantur. Excelsos montes a Diis inhabitari putabant : Apollinem in Parnasso cum Musis canentem ipsi canebant poéte. Deos plane ad suam ipsorum rationem informabant , canentes , saltantes; ludentes, hilaritati omnino indulgentes. Amoenos in terra locos, Arcadiam illam speluncis, fontibus et sylvis or- natam, cogitare non poterant, quin continuo Nymphas, Satyros, Faunos, ibi degere, antra eorum receptacula fingerent: nulla non loca eorum fictionibus animata cantu et saltatione resonantia. : Apud Romanos istiusmodi quid apparet etiam, sed ecce, quam toto callo differat Grecorum XAY et yaly Romanorum. (325) Fingitur «inp Egeria in antro, sed non ibi — Mecum Xápirec xo) Spaen. Q, ‘Askori 0, Hu re, Aide buydrup T AO, üpxeÜvr', GAAGAwY Er) ka xsipag Exoucds. (1) Non ibi degit, ut canat atque saltet, sed apparet prorsus tamquam sa- pientia, politica plena. Eam adit Numa, ut ejus prieceptis rite rem- publicam ordinet. Romani scilicet non cernebantur hilaritatis studio, sed fortitudine ; frugalitate , imo rusticitate : — Habebatur ita in Capitolio casa Romuli, tamquam monumentum quantivis pretii prisce illius sim- . plicitatis in vite ratione, que ad bellum unice » valet. A Marte orti urbis conditores, a lupa alti fingebantur. Quer vero puleritudinem spectantia primis seculis Ad eos occurrunt, non ipsi effecerant, sed petierant fere ab Etruscis. Hi enim origine Greci (2), jam remotissimis temporibus mercatura florebant (3): et eos inter et Graecos semper intercessit. commercium. Ab his ergo Romani, maxime opportunitate: Tarquinii Prisci (4), omnia. acceperunt, que ad pulcrum externum referuntur atque ornatum (5). Hie enim ludos, opu- lentiores atque instructiores reddidit. Hinc suppellex in sacris, Deorum . templa , saltationes pontificum , ludi “scenici. Sed hisce ludis Romani, quippe ad pulcrum non adeo compositi, non magnopere delectabantur: malebant pugiles, beren ee vet c ammi mper suum ^C EV " Homerus, i Socr, vers. 191 seqq. w^ den a (2) Dion. Hal. I. pag. 4, 7, 9, 10. cf. Heyne in Excursu Vl ad libr. If. Eueidos, et Excursu III. ad lib. VHI. eren L 2. MI ed ) Dionys.. Il. 184. (5) Idem III. P 195. (6) Terentius in prol. Hecyrz, cf. Horat. M, ll. 1. v, 385 sed. et Wie- land : sed hunc locum II. p. 1:7. UI ( ) rude atque incultum etiamnunc ——À et diu Pte; adeo ut Horatius suo de evo a: Kreet Web rs ow ip lima ui ov Scoti A! Manserunt , hodieque manent vestigia. ruris. Exinde insanum illud veterum poétarum incultorum studium, quo inca- lescebant Romani tempore Augusti (1). Verum si quid pulcrum habere- tur in Grecis, quod ad vitæ usum, ad civitatem; ad. forum presertim posset adhiberi, hoc avide arripiebant. Trium ergo Grecorum illorum in dicendo capti elegantia, summo studio eos sectabantur Romani juve- nes nobilissimi, et Grecis maxime proderat tales misisse legatos. __ Uti in omnibus gentibus adsunt homines cultiores, qui urbanitate cæ- teris excellunt : uti in Attica summus habebatur. cultus cum in omnibus omnino rebus, tum maxime in sermonibus et colloquiis, que cum ami- cis, cum familiaribus haberi solebant, adeo ut id, quod elegantia et venustate in dictis se commendat, sal atticum dicatur : uti risum facetiis et festivitate excitare studebant; sic Romani contra, majus quid in familiari consuetudine appetentes, justitiam, fidem erga omnes, benevolentiam, presertim erga cives atque amicos exhibebant, curabantque imprimis, ut ne diceretur vitium aliquod inesse in moribus (2): | Levee ee absentem qui rodit amicum, Qui non defendit ,. alio. culpante : solutos Qui captat risus hominum, famamque dicacis: | Fingere qui non visa potest, commissa, tacere Qui nequit: hic niger est, hunc tu Romane caveto. 60 Videmus ergo, quam parum Romani ducti fuerint 4850 venusti. Apud Grecos vero venustatem in omnibus eorum negotiis animadverti- (1) Horat. epist. II. 1. 39 seq. (2) Cic. off. I. 57. (5) Horat. sat. I. 4. v. 82. (35) mus simplicitate et coneinnitate unice conspicuani. Quis mon tenetur ` illa elegantia, quam cernimus in Deorum simulacris, in templorum ex- tera facie, et architecture ornamentis in Propyleo (1). Romani tamen, uti omnes populi, etiam habebant quod ipsis placebat, quod pulcrum ipsis habebatur. Scilicet hoc prorsus eorum indolem referebat: non tam Orientalium sublimitatem, aut Grecorum venustatem, quam gravitatem et dignitatem unice. Ita u— exhibetur nobis. monumentum, ex quo haece aan Mee ae ae Mec» wit doles - Mel nunc , olin iléitrihüs evra? dumis , Jam tum religio pavidos terrebat agrestes Dira loci; jam tum silvam saxumque tremebant. wy Hoc nemus, hunc, i uit, Fee vertice collem, i AROUND eo Deus, incertum est), habitat Deus. Arcades ipsum ; Credunt se vidisse: Jovem, - — s Nd ; Egida concuteret, dextra jimboague., cieret. 00 Hoc demum Romanis erat puleruiay quod terrorem, imo horrorem incutiebat : quod non venustate, sed ` gravitate cernebatur. Ken eri zx tudiun. rirka rint >» a us ; 1 H tonum Au) Tr ain eu U. H) iti TOT pos t “Romani e ego non adeo valeant ingenii. alacritate et inveniendi facul- HAR RANGT JENIS, IBIS tate, et ideo non nopere eos advertebant ea, que hisce | cernuntur. MRD RHH DR - HII 07 ned f Rerum causas ergo, et i .quod verum est, non adeo quaerebant ; : quae vero ad. vite usum Teferebantur, summo . ‘studio consequi nitebantur. TE E veras rene dns du) dem (2) JEn. VI. 547 seqq. ; 0 (26) | Romani non erant theoretici, sed practici. Hoc. cum aliunde ; tum maxime in ipso Cicerone. cernitur. Postquam enim in foro fuerat ver- satus, et inclaruerat , scripsit philosophica. sua opera, et ad theoriam sese applicuit, Ita Romani juvenes audiebant philosophos non eo con- silio, ut ipsi deinceps philosopharentür, verum ut philosophorum Græ- corum dicendi rationem in forum Romanum transferrent : non ita do- meslicis illis dicendi exercitationibus delectabantur tamquam inani opere atque umbratili, sed eani facultatem, quam inde nacti fuerant, in lucem proferre cupiebant: non educabantur enim in scholis, sed in ipso foro Romano. » Assuescat juvenis”, inquit. Quinctilianus, » a tenero non re- » formidare homines, neque illa solitaria et velut umbratili vita pal- » lescere. Excitanda mens et attollenda semper est, que in ejusmodi » secretis aut languescit, et quemdam velut in. opaco situm ducit, aut » contra tumescit inani persuasione." (1) Deducebantur ad virum , qui principem in civitate locum tenebat ; ab hocce numquam decedebant , et ad forum et conciones adducebantur, et ad rei mn bene con- sulendum. »lis ergo, qui habent a natura ‘adjumenta rerum gerendarum, ab- » jecta omni cunctatione adipiscendi magistratus et gerenda respublica » est" (2). Quas ingenii dotes in se animadvertebant, eas omnes ad rem publicam, ad utilitatem: communem conferebant , missum. facientes verum , quod eo inservire non poterat atque pulcrum. Hoc itaque non potuit non magnam habere vim ad dijudicandum id, quod dignum sibi haberent, in quo elaborarent. Pramittenda ergo hæcce duxi, ut pri- mæ quæstionis parti respondere possim : ad quam ergo jam accedamus. (1) Instit. or. I. 2. pag. 29. edit. Burm, (2) Cic. off I. 21. (28) 4 a v vv . CAPUT. III. Nomanorum artes atque doctrince. "nn nme nit ^ Quax. iim we id facile per Cg spa stadiis fertur „ea grace aliquando. Eo tendit omni opere, et qualicumque tandem modo viam Sibi sternit, opportunitates sibi creat, quibus utatur, et apparet tandem iis artibus atque doctrinis, ad quas et animi. et ingenii ratione duceba- tur. Adumbravimus itaque. indolem. et studia Romanorum : quo. vero heecce eos adduxerint, jam exinde efficiatur. Fuerunt itaque, ut ultro apparet, artes, qua non adeo cum Romanorum moribus conveniebant.. Hebeniur alie, quas sua. mente non. inyenerunt Romani, ‚sed jab aliis Fuerunt tandem. oii ques, prorsus af wan Romane. Has ergo omnibus populis longe melius invenerunt non tantum, sed elaborarunt optime. Hæcce igi tanquam. schema in hacce Commentationis gare — o diio pil pg of he ena Vr e Rene aea Ue WE CT Bis aah ee CE Cab) Artes, quastantum non neglexerunt Romani. SL » Non a natura ita generati erant Romani, ut ad jocum et ludum » facti esse viderentur, sed ad severitatem potius et ad studia quadam » graviora atque majora." (1) Gravitatem enim et dignitatem, quam in foro atque senatu Peshibe- bant, domi in animi remissione non abjecerunt. Saltatione et musica non magnopere delectabantur: » musica enim aberat a persona principis, » saltatio in vitiis ponebatur.. (2). Hecce enim non erant eorum gravi- tatis. (3). Ita lege Julia prohibebantur nuptiee inter senatorium virum et eam, que ipsa, cujusve pater materve ludicram artem facit, fecerit (4). In scenam enim prodire, et ppe esses spectaculo, summa notabatur ignominia (5): à; Si- quidem vero nonnulli inter Romanos anis Grecis tamen hae in re longe postponendi, adeo ut merito Romani hanc artem tan- tum non neglexisse videantur. Verum ideo non 'abhorrebant ab omni animi remissione, ab omni gaudio atque letitia: homines erant, non status. » Ita Scipio legitur triumphale illud et militare corpus mo- visse ad numeros: non molliter se infringens, sed ut illi antiqui viri solebant, inter lusum ac. festa tempora virilem in modum tripudiare , non facturi detrimentum, etiamsi ab hostibus suis spectarentur.” (6) Hoc vero contemnebant Romani, si redigeretur saltatio ad artem: hoc (1) Cic. off. I. 29. (2) Nepos Epam. I. (8) Off. 1. 3. 24. (4) Lex. 44, princ. ff. de ritu nupt. (5) Nepos in pref. (6) Seneca, de tranq. animi c. 15. €) - « enim. mollitiem atque ignaviam ostendere putabant. Sempronia ergo litteris Graecis et Latinis docta contemnebatur, quia: psallebat et saltabat - elegantius, quam necesse esset probe (1). Non hoc reprehendebánt, quod saltare, sed quod optime sciverint (2). Sed hoc habebant Romani, ut, si a moribus suis deficerent, intentius exterorum rationem sectarentur , et pessimi omnium mortalium evaderent, ut non ea imbuerentur ele- yas sides mob e ln sed mee um. corruptelam (3). í i 2L Ita quoque saltationem attigerunt nonnulli - NAM sed non dij bant nativa: illa Graecorum elegantia, sed abjectum in modum. Optimi quique in republica hosce saltatores merito aversabantur, et publice de morum corruptela querebantur. Ita Scipionis habetur oratio, in qua Ro- manis objicit, eos cum. cinedulis et sambuca, psalterioque ire in ludum histrionum, ibique. cantare — que — ingenuis mt duci - voluerint. Testatur Scipio, se inter 500 pueros unum vidisse, (quo' se rei- public: maxime sit misertum), puerum bullatum, petitoris filium non minorem annis 12, cum erotalis saltare, quam saltationem impu- dicus seryulus honeste saltare non posset. Marcus Cato Caecilium , (non ignobilem. senatorem). spatiatorem et Fescenninum vocat. Illi enim cantare etiam non serii hominis esse videbatur (4). Quamvis canerent enim ad tibicinem convivæ de clarorum. hominum virtutibus, tamen honos huic. generi optimo. avo non fuit (5). A 1 agn (1) Sal. Catil. 25. er - (2) Macrob. Sarat II. 10. (3) Inde quoque sequenti tempore abrogata est lex Julia citata per J. 25 et ult. C. Nuptiis et Nov. 78. cap. 3. ~~ (&) Macrob. J. I. (5) Graci vero non tantum canere atque poémata recitare im conviviis sole- bant, sed etiam saltare: hisce moribus non obsequi ; habebatur «2343/24. — Theo- phrastus Char, c. 25, et Fischers ad hünc locum, p. 172. , (30) Apud Grecos contra summa eruditio in nervorum. vocumqne canti- bus esse credebatur. Musici ergo in CRINES floruerunt, es id "omnes, nec, qui id nesciebat, satis excultus habebatur. Graecorum re vera erat hoc: 4 Movginy er aperiy mpoTpori.’ . tuebantur enim pueri musica (1), nec sane meliorem instituendi ra- lionem inveniri posse putabant Graeci, quam illam, que fieret per mu- sicam atque gymnasticam (2). Heee enim, harmoniam atque rythmum, quibus tota adeo indigeat vita, ipsum decorum et OMM in animo eflicere posse putabant (3). | dh Hinc legislatores in Grecia maxime id egerunt, ut musica non cor- rumperetur, quia, illa a pristina virtute deficiente, homines item ad barbariem. et ferocitatem delabi censebant. Cynæthensium crudelitatem et scelera musices neglectui unice tribuebant (4). Sed cavendum puta- bant, ne molles atque ignavi fierent homines, si unice per musicam instituerentur, id ergo agendum, ne ob corporis mollitiem periculum fagere cogerentur (5). Temperanda est ergo gymnastices vis, quæ ad rusticitatem facile adducat, per musices venustatem atque elegantiam. Non vero heeece umice ad animum, illa ad corpus referatur, etenim: oi uà» YUVASINA ĠUPÁTG Xprodpevor 5 ay pidrrepoi ToU Béovrog dma- Beivovour o Xè govori, Hue po. ab ey yvovrai } de cu wùTÔlg (6). Tta demum prodit, qui vere dicatur xaAds ndyalóg. — Sed relinquamus huncce suavissimum ântiquitatis locum, in quo non diu- tius morari debemus, quam sufficiat ad discrimen paucis notandum, quod hac in re Romanos inter et Grecos intercesserit., 1 Gymnastica vero apud Grecos non tantum eo referebatur, ut firma- (1) Plato, Protag. 525. e. idem in Crit. 5o. e. (2) Idem, Rep. II. 578, e. (5) Rep. III. 401. d. (&) Polyb. hist. IV. 20. (5) Prot. 326. b. (6) Rep. III. 410, c. (5: ) ` retur corpus, sed maxima etiam parte ad delectationem. Inde enim orta est saltátio : bine "quoque "celeberrimi illi in tragoediis Chori, qui poësi quidem et musiea, maxime vero saltatione, perficiebantur: hinc dramata quedam, quae unice saltatione et imitatione perficiebantur (1). Nihil horum apud Romanos. Unice gymnasticam ad utilitatem, maxime omnium: ad bellum referebant. Non ita, ut ea confirmarentur militum animi, sed ut belli Zabores perferre possent (2). r Qui non prospera valetudine utebatur, a gymnastica medicinam pe- tebat, et illi jungebantur precepta victüs. Ita Cicero legitur suum cor- pus hisce remediis firmasse (3). Quid multa? Nonne ipsa harum artium nomina originem satis ostendunt? Nulla in tota i lingua vox, qua ille rite raed Hh) H8 diu un Hai In nullis fere artibus magis valet inveniendi facultas, amor pulcri atque fingendi vis, quam in arte statuaria, pictura, architectura. He enim artes pulcritudine unice cernuntur, atque se commendant. Maxime ergo in Grecia eas floruisse, nemini mirum accidere possit. Apud Romanos vero, qui pulcri atque venusti sensu non adeo erant imbuti, non magna habuerunt incrementa. Hi non verum et summum illud pulcrum in animo insitum habebant, quo iucaluerunt Greci. Primis quidem reipublice temporibus memorantur signa proavorum, quae in atrio collocata, exempla essent posteris, qua: imitarentur (4). Sed horum nullum apud antiquos a pulcritudine. memoratur. Que vero paulo elegantiora essent, vel ab Etruscis, vel a Græcis mutuarunt. ec adeo pulcri studio ducti hæcce appetiverunt, sed ob usum unice. 2s 00 Xenophon: Exp. Cyr: min. VI. init. () Cic. Tusc. G. II. 15. 26. (5) Plu. in vita Cic. 864. e. . . (i) Polyb. hist. VI. 52. 52) Scilicet. » non ceram. illam, neque figuram tantam. vim in se habere, sed memoria: rerum gestarum eam flammam egregiis viris in pectore - crescere , neque prius sedari, quam. virtus eorum famam atque gloriam adæquasset,: putabant Romani" (1). Harum rerum pulcritudine non du- cebantur ante Syracusas a Marcello captas A 540. U. C. » Inde pri- mum initium mirandi Grecarum artium opera (3). Licentia vero atque rapiendi studio ducti deinde sunt Romani , cum aliquando horum pul- critudine caperentur. Intentius tunc hæcce sectabantur, et in rapiendis hisce nulla non atrocissima facta perpetrarunt nonnulli (3). Qui vero melius cogitabant, ea ex Gracia arcessebant, et in iis emendis patrimo- nium non raro exhauriebant. Plurimi hæcce Ciceroni constitisse, ex ipsius ad Atticum epistolis abunde patet (4). Scilicet Attico suo omni opportunitate utendum esse mandabat, ut emeret statuas, quibus orna- ret villas suas, omnium vero maxime Academiam. — Romse non haberi putabat statuas, que digne illà essent. - x Sed ut prestantiam Grecorum in hisce artibus melius percipiamus, juvat hic apponere quacdam de earum origine atque progressu (6*). Greci natura ipsi sua ad eas ferebantur, et summo studio excalebant. In fabulis hocce jam cernitur. Aaf daAog (qui arte valet) nulla non in hisce artibus invenisse fingebatur (5). Statuas confecit, que videre et incedere: videbantur, atque manus porrigere. Inauditum hocce erat hisce temporibus. Statuarum enim oculi hactenus fuerant clausi, manus atque pedes a ceteris corporis partibus non disjuncta (6). | Statuas enim acceperant ab orientalibus informes atque ab omni ele- gantia remotissimas. Harum vestigia in Hermis etiamnunc cernuntur. (1) Sal. Jug. IV. (2) Liv. 25. 40. (5) Cic. in Verrem IV. (4) Ep. ad Att. I. 5. 6. 9. 10, etc. cf. D'Arnay, Vie privée des Romains, p. 82. (5) Plin; H. N. VH. 54. (6) Diod. Sic. IV. 46. (6*) Cf. Brutus 18. (55) In Phidiæ deinceps statuis elucet quidquid grave est et majestate con- xi tend Jupiter eius i Ami ipsum adeo Deum æquavit (1). dere pois, respondit se semper ob oculos habuisse Homeri illa, - plus l odis Om Oo. veboe Kpovíav | ek esra US » ENEN Ee» "OAuumov. (2) Apud Grecos enim hi artifices non fuerunt homines vilioris condi- tionis, prouti apud Romanos, quorum, ordini tantum he artes con- veniebant (3), sed homines cultiores, qui literis elegantioribus plane erant exculti, et ad summam humanitatem ita peryenerant. Praxitelis etate accessit ars statuaria. Ut verum et simplex exprime- ret lerum, non ex ebore aut auro, sed ex marmore, statuæ conficie- bantur. In Veneris statuà non cernitur mater familias, que summa gravitate, imo superbia, est admirabilis magis, quam amabilis, sed puella potius, qua pulcritudine, maxime tamen pudore, se commendat. Ita ex ingenio i ipsi suo hanc artem veluti crearunt Greci, pulcró imbuti, et eam eo "adduxérüht; quo pervenire non tantum non A he Romani, sed nullus etiam populus recentioris ai. UT "e be pictoribus Grecis nulla non mira (4) narrantur. Ejus. tamen artis non ker exstant monumenta, , quibus rite de illa judicare possimus. Moc tamen constat, eos in pingendo non unum alterumye hominem in ee de N dd elegisse, quod pulcritudine se maxime commendaret. Et ita unice prodire f poterat apud eos “Summum pulcrum, quod animo infixum habebant (5). Rome quidem nonnulli exsti- — (2) Quinct. Inst. Orat. 12. 10. Livius 40. 28. (2) Lias. I. s. 28 seqq. cf. omnino Heerens Ideen. III. L Alth. seite 75 we. 1812. (9) Cic, off, I. 42. d (4) Plin. H. N. 55. cap. 9, 10, U. cf. Anacreon » (5) Cic. Or. 25. | (€) | — ierunt pictores, verum. hi vel Greci erant, vel Etrusci. Pingere enim Romano homini non convenire credebatur. »An cehsemus", inquit Ci cero, » si Fabio, nobilissimo homini, laudi datum , esset , quod pingeret , v» non multos etiam apud nos futuros Polycletos et Parrhasios fuisse? » Honos alit artes ; omnesque incenduntur ad studia gloria, jacentque » ea semper, que apud. quosque improbantur" 0 y ; i | BM 5 Uti omnes htt f ita Romani dechitctase operam dederunt, quate- nus sufficeret ad domus, quas inhabitarent , apte construendas (2). Sed artem illam non adeo retulerunt d pulcrum : architectos plane ad. opi- fices. mercenarios retulerunt (3). Uti simplices erant in vitze ratione , sic quoque in edibus. Principes in republica viri, summi belli duces, "primis temporibus, prediis rure utebantur mediocribus. Ita Paulo, Ami- lio. cum magna prole et 16 cognatis una tantum parva admodum. villa sufficiebat. (Plut. pag. 257. c.) (4). | | Cum vero deinceps publice majestatis tuendæ causa major Ln in principum ædibus desideraretur, alia quidem hac in re usi sunt ra- tione. Sed ideo non elegantiam, et yenustatem. retulerunt in. «dium externa facie, sed gravitatem potius exhibendam esse censebant. Lau- dabatur ita (neus Octavius, quod praeclaram. eedificasset. in palatio et plenam dignitatis domum. Nusquam tam magnifica fere, inyeniuntur zedificiorum rudera, quam Rome. Nullus populus tam ampla constituit, presertim ad vite usum,*quam Romani. Stupemus etiamnunc. xque- ductuum magnificentiam: et que de cloacis leguntur, hodie vix credi- bilia: videntur G. r | (1) Tusc. I. 2. ; 1 [aed (8) (2) Architecture navali. non operam | dederunt ad. mercaturam. iis invisam, (Off. I. 42.) sed ad usum belli, (Florus II. 2.) i Off. I. 42. (4) Cf. Seneca Cons. ad Helviam c. g. (5) Plin. H. N. 36. 15. cf. Liv. 455 plos; quas: a WG itis acceptas, suce. rationi accom tindg otii — rigida nt, Romani. Asal m eM &T$ FIGH "^ IL i Hoe demum. est, tinens initi uti gren e nil contemnere, quod aliorum est. Atque illud. prorsus fuit Romanum. Hoc conspicuum in. divas pim utilitatem petere — sibi - videbantur. ~ REEN PT d Artes nidos. piers eee quarum raw omnino pes diss bantur Romani, sed "d quarum ornamentum e Grecia arcessendum putabant. Toros em, alie, quas non adeo natura ipsi sua invenerunt atque xcolyerunt, verum e quibus se quadam nancisci posse censebant, qui- E peo. suas e redderent. iby i J , Wr f lids idoli ads SO Un: iquam Gt En ‘theoretica nimis ‘ratione contineri putabant. Quantopere illa peyis pover (1) in Grecia floruerit; ostendere longum sit. Videamus potius de philosophia apud Romanos: Ex philosophia ergo ea sumserunt, au- bus reipublice potissimum prospicere posse sibi vidébantur: Aversa- Dihitt Romani eos, gui se Grascos esse^ profitebantur (2) 2 et quamvis Gracie nontiullas dóctrinás cuperent, nolebant tamen éas videre Grieco habitu. Ita Antonius apud Ciceronem (3), » Probabiliorem populo orato- vem fore", dicit, » qui primum quam minimam artificii alicujus, deinde » nullam Græcarum rerum Aiii c daret. Confitetur tamen non (i) Plato Phad.'p. 6r. 2. (2) Cic. fin. 1. 5 Prat. Cic. 868. b. (5) De Orat. H. 36. 57). 1 tem (€) ‘hur 15 37M Bon 316180) (£r ( 56 ) » hominis, sed pecudis esse, Graecos non audire, qui tam preclara pol- »licerentur. Decrevi igitur", inquit, » philosophari, ut Neoptolemus » apud Ennium, paucis , nam. omnino: haud placet. " Romani enim non valebant inveniendi. illa facultate, puleri illo amore, qua in Grecia pepererunt preclara permulta, philosophiam adeo. Hoc cum aliunde, tum maxime ex ipsius Lingue Latinæ apparet ratione minime philosophica. Quodsi vero philosophus linguam sibi exstruere vellet, non aliam ex hacce officina ' prodituram esse, atque Grecam, observarunt viri docti. — Ex simplicissimis enim initiis ómnia ducuntur, quibus lingua existit, qua nulla locupletior. Romanorum eo tra lingua tam parum ei hac in parte sequiparanda, ut ne verbum qui- dem habeant, qua rite exprimatur Grecorum Aoro íw. Cicero itaque, cum primum ad philosophandum accederet, dicebat subinde, se trac- tare doctrinam illam , quam Greci vocent 1 (1) Difficillimum ergo erat negotium Latine philosophari : (2) » jacuit ideo philosophia v usque » ad Ciceronis statem , nec ullum habuit lumen Litterarum Latinarum." (3) Dialectica non magnopere eos advertit, nisi quatenus utilis: videbatur ad institutionem. oratoris. Itaque Diogenem Stoicum. non adeo sectabantur Romani quod ad dicendi rationem, quia »exile, aridum concisum ac » minutum sermonis genus afferebat:" Critolaus vero eloquentiæ plus prodesse potuisse censebatur. (4) » Illius enim vis incredibilis erat dicendi", accommodata ad oblectandos animos, ad impellendos, ad ea probanda ,. qu non artificis statera, sed »quadam trutina populari examinantur." Per omnes libros Ciceronis de Oratore hoc maxime dominatur, - quod Cicero exemplo suo comprobavit , philosophia pnecipus usos fuisse Ro- manos ut eloquentia inde augeretur. (i) De Oratore I. 5. et alibi; — (2) De Fin. HL 12. (5) Tusc. Quast. I. 3. (4) De Orat. II. 38. C52) ———— enim sua indole ferebantur e ita ut an recte dixerit: Y Oratorem. celeriter complexi sumus." Quo vero eam __ornarint, petiverunt a Grecis. Subjungit ergo: » nec eum primum eru- » ditum, aptum tamen ad „dicendum, Post vero eruditum. ” (1) Hocce studium eloquentie primis reipublice temporibus jam eluxit: tota Ro- manorum animi ratio atque civitas ad Oratoris gravitatem erant. com- posite. Respublica: enim, maris instar, numquam erat quieta. Partium studio semper agitabatur :: quisque suam. partem. populo commendare i studebat; Comitia; Senatus; Rostra; mortuorum Laudationes opportuni- , tates exstiterunt, qua non magnam vim ad eloquentiam apud Romanos promovendam exserere non potuerunt. Ita, ut unum ex sexcentis exemplis, qua exstant, exeitem, Menenius Agrippa eloquentià sua plebem in civitatem reduxit (2). Huc spectabat etiam Romanorum edu- catio. In foro itaque , veluti in optima schola , instituebantur. Ut ibi ex ipsius populi diversissimarum aurium copia — quid in a quoque vel probaretur vel displiceret (3). Nec tantum in principibus reipublice viris vadis dioe studium apte atque bene loquendi, sed in plebe. etiam, »lllud enim ne quis » admiretur, quonam: modo hec vulgus. imperitorum in audiendo notet; » cum in omni genere, tum in hoc ipso, magna quedam est vis in- v» credibihsque nature; Omnes enim tacito quodam sensu, sine ulla aua casali: „que sint in artibus ac rationibus recta ac prava, » dijudicant : idque cum faciunt in aliis, ad quorum intelligentiam a » natüra minus habent instrumenti ;- tum multo ostendunt magis in () Tusc, Quest. I. 5. (a) Val. Max. VI. 9. Liv. 2. 52. (3) Dial. de Orat. Tacito vulgo adsc: c. 54. Quamvis hee ibi dicta sint de oratoris institutione , tamen universe valere mihi videntur de educatione principum et optimorum in Republ. puerorum. ( 58 ) 23 numerorum, vocumque judicio: quod eo sunt in cofatau- » nibus infixa. sensibus, neque earum rerum. qp: funditus na- » tura iet esse rv (es aim T rh dress (I) "aauibiris: otar teow eee ibn: werst mre v etii wel dirula GIO TOS 2 dq | BINEI -SAEN pole Air Hominibus, nne Romani erant, nulla fere res magis placere pote- rat, quam historia. Må enim res gestas majorum celebrare, ad eorum exemplum juventutem instituere; et spem alere, fore ut sua etiam facta posteris non ignota essent, heec plane erant cum Romanorum indole congrua. ^ Sed hane rem pari modo tractarunt „atque, eloquentiam. Res- gestas unice et simpliciter scriptis mandare. facile. poterant; sed. scriptionem hancce ornare admoto here nn eee hoc non erat Romanurum. sull. un aivi ydo > t Uu omnium dende sic " iiu „primi, itid aiii erant Sacerdotes. Ita memorantur annales. Pontificum. (2). Sed historia tunc nihil aliud erat nisi annalium. confectio, et hisce nihil jeju- nius. Hanc similitudinem. multi secuti sunt, qui sine ullis ornamentis monumenta solum temporum , liominum locorum, gestarumque rerum reliquerunt (3). Item in carminibus quæ convive, in epulis de claro- rum virorum. virtutibus cantare solebant, et in laudationibus mortuorum nonnulli sibi invenire. visi. sunt historiam Romanorum antiquissimam. Sed hisce non adeo fides. esse poterat. Quod ad carmina; hæcce fere Ciceronis tempore vel interierant, vel corrupta erant, quam maxime (4). mine vnm 7 Hennie TAn SINE. BIG (1) Cic. de Orat. n. Bo. Quamvis hec spectent magis numeros in poési A tamen subjungit. cap. 51. » Verum ut in versu vulgus, si est peccatum videt , » sic, si quid in nostra oratione claudicat, senti." < “! (2) Diony. Hal I. 59. XE 536. PMP aiast dua | (3) Cic. de orat. II. 12. jüncto de Legg. I. 2. ef. on " Vossius j dë Historicis ) Lat. pag. 2. (4) Brutus 19. le - (59) n laudationibus vero mortuorum", ut rei matura. declarat, multa erant scripla, que nau fuerant facta : falsi. triumphi, plures consulatus, genera: etiam. falsa; eta plebe transitiones (1). Ante igitur. quam Romani Greecorum ratione imbui egeperant , aberat. Historia, litteris, latinis (2). , Supra jam indicavi. Romanos mon magnopere, studuisse Musica. Cum illa interim arctissimo vinculo coheret Poësis, quam non, iprorsus ita vel. antiquissimo ee tulit: podtas… „n fatti Ve er Nihil est fiim) it epos pud, frate. de Orat. III bor 4» » tam cognatum mentil nostris, quam numeri atque Fads quibus » et excitamur, et incendimur, et Jenimur, « £t languesc EIL et ad hi- Tau e, ee em sepe, deducimur : quorum illa summa vis » carminibus est aptior : — non neglecta ut mihi videtur a JENG Numa, majoribusque nostris, ut epularum solemnium fides ac tibice, » e versus indicant." — Biecce ven: me egregie cum Roma- “fif WTOX ! 8" i € 1 ‘indole conveniunt. y semper per cogitantes, id militaribus y ve- onde 8 2 PEDEM ang Y i fre gevraag e bs led UR — tmp m A m EO A illis qui leni, Prem id d i ey cura musices, quantum quantum illa recipiebat ætas yr #1) = " 4 CEA 1 1 sacrificia peragebant, kind, sed et fe- roe bóntes. "Hocce apud es lætissim no tempore KNOL 21 0 * Peyr „SFO OTT | 5 "m isi gena: | uiro l emotion nui pus essel mino eiui DSI er. June i $i -89905:1 gon. pa p bic Les ad mi H Up en au» dek ersibus alternis opprobria rustica thes 35M — Libertasque recurrentes accepta per — à EREN -© 0o Lusit amabiliter; donec jam schu apertam : de rabiem veni coepit fee, Hor Hi epe ade. Hn UI ID 049i oe uo 1) Btls Y a) " 081 $ A6 4 I d birgei Í be Legs I. 2. 65) Quint. J. O. I. 10. p. 106. (4) "Prorsus ita Romani prodebant, se nisi @odgoug plane, non tamen ad musices harmoniam esse compositos (1). Primis hisce seculis jam quæ- dam mutuarunt Romani ab Etruscis. Ita ludi scenici tempore pestilentiæ cujusdam Romam transportati sunt (2). Sed hisce non magnopere , nisi novitate capti , delectabantur Romani. Hecyram dabat Terentius, e, — N i t bas HEC OD u i FO WILE i6 ee nc mihi per silentium ™ me "us » me agere licitum est? — ey TT -n Wa ae generi. ne Ciceronis quidem tempore fait. Deinde vero poésis apud Romanos ` maxime est culta. Hac de re deinceps agemus: sufficiat vero hoc loco probasse, X quidem primis temporibus eam non omnino negléxisse , sed alton huju: “artis” a | Grecis — debuisse, iur xad ws eat HN mn meien 6 ker Cum de philosophia | vidissemus, orationis cursu, et data opportuni- tate ad eloquentiam. pervenimus. | Sunt tamen quidam adhuc philoso- )! 402 sl Phiæ partes, quas a PUN. cultas acceperunt. item Romani. - — n * primarium locum tenet Mathematica. | en Romani sibi non adeo placebant, nisi conferrent quid ad vite usum et civium utilitatem. ‘ Mathematicam ergo, quippe. maxima parte "theo- reticum quid, non maghopere . appetiverunt. Ei nolebant omnino se tradere » virtutis enim laus omnis in actione consistit. 10 (4) Vitio enim dabatur iis, qui in res obscuras atque difficiles, ‘easdemque non neces- sarias nimis magnum studium, multamque operam conferrent. Metiendi ergo ratiocinandique utilitate hujus artis termaniverunt modum (5). esM (1) Lege igitur XII. Tab. hac de re cautum erat Tab. VII. apud Bachium hist. jurisprud. I. c. 2. p. 58. ed. 1807. (2) Liv. VII. 2. | (3) Prolog. Hecyre. ^ (4) Off. I. 6. cf. de Orat. I. 5. (5) Tusc. Q. I. 2. C4) -~ Mediciné non caruerunt item Romani, et, uti omnes populi , eam sim- plicissima aliquando ratione tractarunt. Quisque. paterfamilias liberorum et servorum | morbis succurrebat : medicamentis, que ipsi a. majoribus erant tradita; Ita sine. medicina hon fuit urbs, sed sine medicis usque ad annum fere. 600 U. C. » Nom enim rem damnabant antiqui illi Ro- mani, sed artem" (1). In omnibus enim Romani plane. respuebant Wenne V. ue Aa unice sectabantur. » Inspicere quidem voluerunt, theoreticam Grecorum medicinam, sed non perdiscere, quippe eam, e Grecia in Italiam pro- fectam , civitatem. pessum daturam esse opinantes. : ` „Seguente gevo ab hac ratione desciverunt, et suam ' simplicissimam me- digia, „Græcorum eruditione ampliarunt. Æsculapius, ergo publice cultus, eique templum dedicatum, sed proayorum de medicis cogitandi ratione etiamnunc imbuti, non nisi extra urbem, et in insula adeo, eum. divino affecerunt. honore. - Medici tamen „imo theoretici, magno liners in "Hine erant, uti Antonius ‚Musa (2) et Celsus, sed hoc factum. non nisi pes. ete temporis, spatium, % 5555555 inte ure map Ü jam ^ Artes et .doctrine, «quas natura sua ^^ eoluerunt Romani. s pag usisa sous nil bugs | hugo qis rt ary i5 E ag i2 1043 91 $ III. e redo in bi! up T. * r! Joi ido tod nv bs an Peny E jm 8 a iin quid jeden ad, Romanorum à in- doli conyenerit, quod summo studio D. In Romanis, uti. vi- (1) Plin. 29. s. quamvis Dion. Hal. X. p. 677 memoret medicos in agris, non tamen hi comparandi cum iis, qui at. 4 floruerunt. (2) Suet. Aug. 57. L. VI. c. de Profess. et Medicis. Trl C42) - dimus, inerat summus amor patriæ , constantia, justitia, ‘temperantia. Quum ergo omnia ad practicam adducerent rationem, non mirum, eos omnia unice ad civitatem retulisse, ad bene gubernandam rempubli- cam. Tota ergo reipublice conditio ad studia artis politice explenda erat adaptata. Hoc non exstitit casu fortuito, sed Roh eo consilio ita- ordinarant omnia. mq Regibus primum usus est populus Romanus, v quadam fatorüm in- „ dustria, tam variis ingenio, ut rei publiez ratio et utilitas postula- » bant" (1): : Deinceps tota respublica ita habebatur, ut non in ea, uti in Grecia , exstiterint pauci homines, qui arte politica valentes patrie suz leges dabant, uti Lycurgus et Solon, sed ut quisque civis comitiorum par- ticeps leges antiquare, vel ratas habere posset. Quisque ita civis eas suadere vel dissuadere, et patrie consulere po- ierat. Ita qui regere ac gubernare rempublicam possent, plurimi exsti- tere (2). Qui autem in republica ceteris excellebant politica pru- dentia, non sibi tantum sapiebant, civitati consulentes , sed egregiam illam artem tamquam patrimonium juventuti tradebant. Juvenes iis senibus adheerebant, qui solebant minori dicere per qu Crescere res pon (5). Ita non ad tempus illa scientia 5 Bomanos ‘cornebitub; neque interibat, imo quotidie augebatur. Quisque generosi pectoris civis reipu- blicæ formam emendare, et, si vitium animadverteret, tollere studebat. Hi juvenes » facillime et in optimam partem cognoscebantur, qui se ad claros et sapientes virós, bene reipublice consulentes , contulerant : — (1) Florus I. 9. (2) De orat. I. 2. (3) Horat. Epist. II. v. 106. (45) . quibuscum si frequentes: erant, opinionem afferebant populo, se eonim fore similes, quos sibi ipsi delegissent ad imitandum" (1). Si honesta petere viderentur adolescentes, continuo ad summos in Republica ho- nores iis aditus patebat. Hocce modo rempublicam. condiderunt Romani, » que non solum, si spectes amplitudinem dominii. pulcritudinemque rerum gestarum, verum etiam quod ad diuturnitatem ejus monis per multa secula floruit" (2). Pi Cum reipublice administratione arctissime conjuncta est peritia in re militari. Hujus studium apud Romanos in omnibus elucet. Tota civi- tas militaris respublica rite dici potest (3). ]ta consules Rome preerant senatui, iidem in castris duces erant. Hi ut triumphum agerent, bellum semper ‘producebant, et elapso: anno finem ei splendidum. imponere co- nabantur, Romani non quietem ferre potuisse, sed semper bellum co- gitasse videntur. i Ad ‘hee studia alenda omnia omnino in civitate erant 2 Quis ‘enim j juvenis, qui non summo studio in republica lucere et patriae prodesse to Jam » prima ei commendatio erat ad gloriam, si qua ex bellicis rebus. comparari potest (4). Nec licebat cuiquam honores petere, nisi antea stipendia [e (5). ‘Stimuli, ad faga in bello faci- ‘ud belli studium. jam vidimus i in ‘neribus dete Sed ade- rant etiam in ‘Robilioribus juvenibus. nonnulla, que huc spectant. lta exercebantur jaculando, Veto equitando in campo Marti (7), et pepeg (2) Of. J, ae E (2) Dion. Hal. bist c. (3) Montesquieu , grandeur et déc ; chap. 2. cf. Heeren Handbuch. der Ges. der alten Sut, V. II. 8 7. 3 ausgabe. I (4) Off, II. 13, (5) Polyb. hist. VI. 47. (6) Polyb, hist. VI. 50 57. (7) Plut. in Cic. 885. D. Pr. I. in. f. De Excusat. Tut. et Curat. | (44) edebant subinde ludum-Trojæ, qui frorsus bellum referebat (1). In ludis quoque privatis hujus rei apparent vestigia (2): et hisce adeo favebant leges, ut in iis unice ad pecuniam ludere liceret: v. e. »si quis certaret hasta, vel pilo jaciendo, vel currendo, vow: luctan- do, pugnando: quod virtutis causa fiat" (3). Perdite latrunculas amabant Romani (4), quibus primus Potius strategematum disciplinam ostendisse dicitur a Donato ad Terentii Eunuch. IV. 7. 15. Hancce belli imaginem tractare in summis habebant deliciis: et eo ludo maxime delectabantur , in quo f qui rationem prorsus contrariam referunt. In. dissolutis Romanis apparebant, severissimi Stoici , qui rudiori medicina sui sæculi corruptelæ occurrere studebant, et in Satyris. conviciabantur magis, quam docebant. Hisce procul dubio annu- merandus Persius, qui Stoicam. asperitatem in carmine ubivis. refert. Uu Horatii atque Juvenalis et Persi ævum maxime. erat. diversum, ita quoque non cernuntur illi elegantia et suavitate, quibus hic summam laudem sibi paravit. Non salibus æquales suas emendare student, aut eleganti. narratione, qua risum moveret, sed nude sui. seculi. scelera exhibent, et tedium magis, quam delectationem. lectoris excitant. _ Veterem. Lucilii rusticitatem . ee et Wann m suos invehuntur. i ac ulle ^f CUNT ilgai Martialis item. sui. seculi. nes nimis in. Med ois aio pro- didit. Imitatus quidem est Catullum, sed ejus simplicitatem. minime atti- git. Homo erat ingeniosus, accuratus, acer, et qui plurimum in descri- bendo. et salis haberet et. fellis. (1). (bos nn eu D taan Cæterum de suo opere optime ied ita: iden at | Sunt bona; sunt quedam mediocria , sunt mala: pluras i i Que legis hic : aliter- non fi y Avite; liber (a) veio È (1) Plin. Epist. III. 21. (2) Epig. I. 17. ef. 46. et II. 8. ~ ( 79) Hoc loco itaque vidimus, quantam. vim reipublice vicissitudines et civium mores in poésin habuerint: his enim corruptis, magis magisque depravata 'est'/poésis, et ad rhetorum fucum descivit. x tiio obers iod" vogue nato OAD sp dau rouges Sp, PII ee tert) Va, ra Tp vor (0.9199 D ARI. benaderde e | 241 one uu f ibsrie u bring vasten dto pug M. c ot III. . en nene nh s) hb ee uer uL, Med. asi pg oe sq. 94; fn): UU: Aan eM arrogans ROO e eub iud, ny 1o “Philos losophi et Jurisconsulti. e NUM o MONI scheers ihn: +1 nil 225b e tA! ipit Dien { Ali ane: x hides: ai pars eda; eee 0713915. aant eee zo rene entere hs; oiu duod, amer deeg dL. , 191912245. pugialole y. «i190 wd: dimrcties pata biis aoiotó.s 11 wpig pie oain Os ( gusta Wi ww „Nun, WPL ANULO RIEK irt ioo ai. 3 i Tena genae vestigia in civitate "agnoscere sibi videretur, ante Laelli tamen ætatem et Scipionis non reperiebat, quos appellare posset: philosophos (1). His adolescentibus, Stoicus Diogenes, et- Academicus Carneades, et Critolaus Peripateticus ad Senatum ab Athe- niensibus misst sunt legati. — Romani juvenes eos summo studio secta- . bantur eloquentiz quidem causa, sed eorum auditores sensim paula- timique-philosophiz amore adeo capiebantur, ut hoc Ciceronis loco inter philosophos. recenseantur Scipio, Lelius, Sp. Mummius, Rutilius Rufus. Sed quod ad eloquentiam, uti vidimus; Carneadi fere adheserunt : quod ad philosophiam, Diogenem Stoicum pretulerunt. Hunc præsertim au- diebat Laelius, qui deinceps illi familie addictus fuit i eb illuun Heeece enim secta — cum Romana. illà. gravitate — dorite- (.) Tus. Q. IV. 2. Li „VI, af 4 * * ( $e ) it niebat.„Ubivis, ergo.ejus. sectatores cernuntur, et decus-sumni vindicavit usque ad, ultima Imperii. Romani Aempora.; ..... nis ar dean misiri Quamvis juvenes, Romani magno studio eos legatos audirent, non placuerunt tamen omnibus. Cato enim major Scto de philosophis et Rhetoribus, Romae. ne. essent, suasit, ut quam primum honeste domum mitterentur ‚ timens ne per eos Romana juventus corrumperetur. Sed parum .valuit in bisce. WA LN LÁ ponictium, enim pari studio deinceps sectabantur Scipio eum secum duxit (1), item Leelius et alii. Fuit Panætius vir imprimis ingenuus et gravis (2), sed tamen non plane’ retulit, Stoicam illam. tristitiam, atque. asperitatem , nec ` acerbitatem sententiarum, nec disserendi "ridus probavit, fuitque in altero genere mitior, in altero illustrior; semperque habuit in ore Pla- " tonem, Aristotelem, Xenocratem, Theophrastum, Dicearchum, ut ipsius scripta declarant (3). Omnino igitur is a Stoica illa asperitate et bar- barie cum in vita, tum in lingua etiam, maxime deficiebat, et Roma- nos ergo a pristina barbarie revocare, et ad meliorem rationem addu- cere poterat. .. Cum. interim magis magisque philosophie studium apud Romanos cresceret; plures quam antea in Romanis exstiterunt philoso- phi: in quibus censendi sunt Caius Fannius, Q. Muc. Scævola, Q. Al. Tubero, P. Rutilius Rufus, S. Pompeius, A. Virginius, Q. et Luc. Lucili Balbi, alii. Sed his temporibus philosophia Romæ habebatur tamquam. res, cui non adeo homines se totos: tradere deberent. In villis suis otio literato fere. philosophabantur, et quidquid in philosophia in- venirent, quo reip. consulere. posse: sibi viderentur, id arripiebant, et ad practicam. ita rationem. apud eos est adducta. Scripserunt quidem nonnulli de philosophia, sed v libri scripti; quidem. erant; ab optimis viris, » sed non satis eruditis: hi enim mandare quidem. literis. cogitationes (1). Ac. Q. IV. 2. (2) De fin. IV. 9. (5) De fin. IV. 28. (81) v suus potuerunt, non vero eas disponere, nate nec delectatione ` aliqua allicere lectorem (1). HW Latina enim lingua nondum satis erat exculta, qua rite philosophari posset. Jucuit ergo philosophia ad Ciceronis statem, nec ullum habuit lumen Latinarum Literarum; ^ eten neen - Cicero ingenio vere philosophieo preeditus fuisse videtur ; quippe qui non ad hane illamve doctrinam 'se' conferret, sed ad omnes omnino pari cupiditate prorueret (1). Uti ergo Romani hactenus fere sese peculiari cuidam secte addiderant, ita Cicero &xA&xTix» philosophiam secutus est, adeo ut ‘ex omnibus philosophorum sectis excerperet, quo civibus suis optime posset 'consulere , et préestare conatus est cum publicis, tum privatis in rebus ea, que ratio et doctrina prescriberent (3). Cum itaque philosophiam ad practicam adducere studeret rationem , eam primo quidem retulit ad civitatem, et scripsit libros de Republica. Platonem in hisce secutus fuisse videtur, ita tamen, ut non prouti Plato sibi rempublicarn effingerety sed describeret potius ipsam rempublicam Ro- manam tamquam omnium perfectissimam. In libris item de Legibus , fundamenta “quidem ———— “me deseen tamen tradit. "s on Romaans} oro nni e KRAMER b ios ^ Nee tantum in philcéophid de civitate egit, sed quoque nan oratorem aduinbravit."Hoc re vera erat argumentum Romanum. In eo ergo totam) vim philosóphieam prodidit: Cicero. Licet enim e Græcorum | preceptis non parum profecerit , in illis libris tamen plane est suus. Non enim precepta styli aut rhetorices suorum æqualium anxietate tradidit, ed oratoris vim et efficaciam in foro Romano summo eloquentiæ vigore exhibuit. In eo suis æqualibus — M — non s eise ex 700 Des 0. (hud. fr Dein Deorum I. 4. e Pii emo. (2) Plut. Cic. 86: d. Bibl. Crit. IH. p. 2. 4. — 5) De Nat. Deor. I. 5. (82) Alexandrinis, sed ipsum adiret Socratem et Platonem , et ideo non in definitionibus conficiendis unice versaretur, sed libere in philosophia vagaretur. Libros, de quibus vidimus, maxime composuit. cum: summo esset statis vigore, et eos una cum orationibus, que etiam refertz sunt philosophorum sententiis, edidit iis temporibus, quum is esset reip. status, ut eam unius consilio atque cura gubernari necesse esset. Rite ergo pro- nunciavit: » cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur" (1). Et re vera ejus libri, qui proprie dicuntur philosophici, non adeo phi- losophicum Ciceronis produnt ingenium. Ad eos conscribendos accessit vel ut ægritudinem animi, quam sentiebat propter mortem Tulliz , dilectissimæ filie, levaret, vel ut luctum propter patrize amissam liber- latem minueret. Senectute sua philosophari denuo incepit , sed longe alio modo, quam antea. A practica ratione descivit, et ad theoreticam se contulit. De suo quidem plurima addidit, sed fere semper versa- tur in aliorum sententiis tractandis. Magis ergo ex iis libris profici ' potest ad historiam philosophis rite, percipiendam , quam ut inde cog- noscamus ipsam Ciceronis philosophiam. Et si tempus attendamus, quo singulos libros composuit, magis magisque videmus Ciceronis ingenium senescens. In libris v. c. de Divinatione anili subinde superstitione multa proponuntur de prodigiis et portentis. Refelluntur quidem, sed non ea alacritate, et ed ingenii acumine, quibus cernitur in libris de Oratore. In opere, quod de Officiis ad filium suum scripsit, plane Stoicus evasit. Epicureus vero Cicero numquam fuit. Phædrum, quem in juventute audiverat, brevi demisit. Ejus enim philosophia procul abest, inquit (2), ab eo viro, quem quaerimus, et quem auctorem publici consilii et ge- » = — (1) De Nat. D. I. 3. (2) De Orat. III. 17. De Ciceronis philosophia vid. omnino Bibl. Crit. parte III. p. 7. - 14. 5 ( 83 ) vende: civitatis ducem, et sententie atque eloquentie principem in Senatu, in populo, in causis publicis esse volumus. Quamvis itaque | nullius sententim addictus Cicero, Academicus fere habetur, et Peri- patetieis quoque. multum. tribuit. »Sin veterem, ait, illum Periclem, » aut Demosthenem sequi vultis, et, si illam preclaram et eximiam spe- „ ciem oratoris perfecti et pulcritudinem adamastis, aut vobis hec Car- „ neadia, aut illa Aristotelia vis comprehendenda est" (1). Ad orato- rem enim magnam partem. Cicero referebat philosophiam. — Siquidem quaeratur, quid preestiterit Cicero in philosophia, jam satis ipsa res et ratio temporum. ante Ciceronem et ejus evi inter se comparata ad boc ` respondebunt. Per eum philosophia maxime Romanis innotuit, adeo ut plurimos. ad pbilosophandum excitaret. Ipsius ergo reipublice causa philosophatus est, » existimans magni interesse atl decus et ad, laudem Civitatis res lam, graves tamque preclaras Literis etiam Latinis con- tineri,” (2). beid j Ciceronis" tempore multi quoque galen discendi studio, et Ro- mani adeo. ad cultum, suum jam peryenerant, ut principes quique viri linguam, et ingenium suum cum philosophia, tum aliis doctrinis, adeo poliverat, ut famam inde sibi pararet. Sylla igitur ad eum historiam misit, quam conscripserat, ut ille. eam elegantiori scribendi genere or- maret (3). Provectiore state ex contentione cum Pompeio saepius ani- mum. remisit , et ad philosophiam. tamquam. in portum sese recepit , _ Academize fere, sectator. (4). „Quaestor, et, postea imperator, — Nr pda o habuit (5). . ein honig In libris . — TEMPS. eee ratie occurrunt, a) De Or. ni. 19. (ae Nat. D. I. 4. Ghi Plut. LT “ni e. (%) Plat. I. I. 492. a. b. (5) Ac. Q. IV. n ltl (84) | in quibus excellit: Aurelius Cotta, qui etiam Academicórunr placita tue- tur, in libris de Natura Deorum! Item Varro, vir roauypaQéraree; - ad quem Acad. Quest. libros) misit Cicero , maxime laudatur initio libri I. Brutus ingenium. acre quidem habebat et invictum animum; sed pla- cidiore institutione. quoque usus fuerat (1), veteri Academic addictus fere erat, et in philosophia multum prestitisse videtur (299. Cato Uticensis in libris Ciceronis de Finibus, ubi Stoicorum partibus favet, abunde notus est Stoica sua asperitate; = Stoicorum: amdébeiay, quam hic prorsus in habitu atque ‘moribus retulit: (3), festive" videt Cicero in orat. pro Murena e. 29. 30. De morte, quam sibi conscivit; egregie ita: »Cœteris forsan vitio datum fuisset; si se interemissent , » propterea quod eorum vita lenior, et mores fuerant faciliores: Catoni » autem cum incredibilem tribuisset natura gravitatem, eamque ipse » perpetua constantia roboravisset, semperque in proposito susceptique - » consilio permansisset, moriundum potius, quam "— vultus adspi- y Gielidus^ Bt! JY o0. VARTA pmo. Kum ar rename) Floruerunt hoe fere tempore Boéthus, Blossius et Q. Cicero, qui in libris de Finibus em in mm vero de Divinatione Stoi- eus fere apparet. ^ . EEREN O- £F LATA FUERO e na god Omnes hi Stoicam asperitatem" et in moribus et in externo habita referebant. Sed uti homines fere semper in contrariam partem ruunt ; ita quoque Romani, et maxime quidem in philosophia. Plurimi omnia referebant ad practicam rationem, et qui erant philosophi, iidem fere erant Jeti, magistratus, belli duces. Nonnulli horum , uti diximus, admodum erant severi et duri: sed aderant quoque, qui otio delecta- rentur, qui abhorrentes a rerum publicarum administratione, in Græciam (1) Plat. Brut. 984. (2) Cic. Brut. 97. (3) Plut. in vita 759. e. (4) Off. I. 31. ( 85) se-conferrent, whi omnia jam composita et quiéta habebantur. Ibi lite- ris et philosophie oberem navabant; secte Epicure fere addicti (1). - »» Horum princeps, tempore. Ciceronis, fuit Titus Pomponius „ qui cum prudenter videret; Rome non sibi dari ſucultatem pro dignitate viyendi(2); in Greeéiam se recipiebat; et Athenis otio literato fruebatur : ita tamen, ut cum Romá profugos tum Atheniensem civitatem; opibué'suis levaret: Nullus ergo Romanus pluribus’ forsan carior fuit. Cum Cicerone audiverat Zenonem. ng! dedi?) xen ailem i utrumque, Phædrum: autem umans (3): Hujus sectæ geminus fuit dis- cipulus, honesto: otio fruebatur; et voluptatem pereipiebat ex virtute, qua excellebat; domestica. Cicero vero variis locis eum ex hortis detra- here, et in Academiam transferre studuit : sed ei morem gessisse Atticus .. NESTEN: RNB ani, wege, aod asbis: ileus alpi sahiy o Item. fuerunt. Epicurei. Yai quitus i in ier sis suæ familize partes seepius tuentur. (4). paix TNI. Nomina quidem perpauca coterorum: exstant, sed non magnopere in- claruerunt... Ejusmodi enim : homines: nimis. abhorrebant a Romanorum | ratione, non adeo. versabantur: in luce reip. , aut in foro, ideoque vel minus noti, vel ignominia habebantur. Peripatetici quidem nonnulli fe- runtur; uti M. Pupius Piso: sed hi non unice: illi secta se tradidisse videntur. Ita v. c. Piso Antiochum Academicum audiverat quoque (5). . Nonnulli. sivi. mirifice. sibi placuerunt, si singulis poétis. sectam quali- dam obtruderent, ejusque in omnibus illorum scriptis vestigia ostendere sibi viderentur. Ita ex libri L.Epist. 4. v. 16. Horatium. Epicureum fuisse — fibres VI. . Freien redet other | $ 7 Ix ert * — Y — T= fret — ` (1) Antea quoque Rome he Epicurei ‚uti e qui carmine ne illa placita illustraverat. () Nepos. Att; à. (3) De. Finit. (4) De Orat. III. 25. Hi SP Dei Fia; olio c pecu A one d, ( 86 ) goreum: sed videntur. potius hi, prouti eorum quales, imbuti fuisse placitis philosophorum , non tantum Epicuri et Pythagoree, sed aliorum quoque : ut ex. eunctis sumerent, quidquid ipsis maxime placeret: ut eo carmen rite. instituerent, vel ornarent etiam: præcipue vero adderent quod. ad. vitæ: usum adaptari maxime. posset. Inde genuinam philosophiæ sectam. apud. eos expositam. non facile. invenies , sed. tí illiusve agnosces vestigia (1). biG sani Stoici tamen usque ad ultima „ inclaruit maxime. L. An. Seneca. Non tamen juravit hic in verba ma- gistri, et subinde. a Stoica disciplina. dissensit, cum omnia omnino ad vitæ usum adaptaret. Eandem rationem. quoque. tenuit. M. Aurelius Antoninus, qui in libro suo, €/2 éavrà Stoicorum precepta: adaptabat ` ad vitam rite instituendam. Idem, apparet in &yXeipi3íg Epicteü vel polius. ejus discipuli; Elucebant omnino hi viri in corruptela: notanda, ad quam magis magisque delabebantur Romani: et nonnulli eorum in satyris, vel alio modo, equales suos ab ea revocare studebant. Quam vero vim philosophia in jurisprudentiam habuerit in tertia Commentationis parte exponere conabimur. Restat, ut pauca dicamus de aliis M par- libus , quas. etiam attigerunt Romani. i f Non valebant Romani illo studio in omnes res indagandi, et maxime eas, quee non statim prodesse videbantur. Inde Historiam Naturalem non adeo sua sponte tractarunt, nisi quod ad medicinam jam descripta esset ab aliis. Hinc anili credulitate multa ab aliis desumsit Plinius: multos — citat auctòres hodie deperditos : quatenus ergo suus sit habendus, non facile judicaverit quis: in opere tamen suo egregios aperiit fontes ad historiam artium rite perpieda et ad Romanorum mores et viros (1) Cf. | Wieland loco cit. I. p. 100% Hime Exc. 1. et a5. ad Virg. 6. Biblioth. Crit, HI. parte I. p. 129, et. PA Epist. I. 1. 15. C87) quosdam in rep. principes accurate cognoscendos. Seneca de suo plus addidisse videtur, et in rerum causis indagandis longius processit, quam hactenus aliüs'in:haece gente fecerat. De ipsa Medicina in prima parte jam satis dixisse nobis videmur. In Mathematicis, qui ad practicam ratio= nem artem suam redigebant, memoratur Sex. Pompeius: in astrologicis C. Sulpicius (1) et P. Nigidius Figulus; qui primus dixisse videtur ter- ram eodem modo volvi, quo rotam figularem , unde cognomen habuisse videtur (2). Nigidius astronomie peritus, eam quoque artem adeo ad vitæ usum adducere studuit, ut ex astrorum motu Augustum matum ; eumque terrarum dominum: esse evasurum priedixerit (3). Et ars illa apud Romanos sequenti tempore in vanum futuri vaticinium abiit. Ma- thematici enim apud Suetonium et aios hujus temporis scriptores non alio sensu occurrunt , atque harioli (4): et ideo ignominia ab imperato- ribus rion caruerunt, et sepius urbe sunt expulsi, uti a Tiberio (5). » Vitellius autem nullis infensior quam vernaculis et Mathematicis, ut » quisque deferretur , iad ttem nel mre (6) * ss header: pega aa: . “Seite J si i ula. de 9 90 u Wem ) i" II. . demam nate br dans s oin In primo hujus | mar capite. proposuimus viaa de. Oneehe in quibus recensuimus prioris evi Jetos. Hisce temporibus Jcti responde- bant, scribebant, et cavebant de jure, et An prespiciebant, (a) Cic, on. l. 6. (2) Gellius IV. 9: . el Gronovii ad Gellii, X. Oudendorp ad Luc. Phars. I. 639. (3) Suet. Aug. 94. CANT bide in Nerone 4o. Vitell. 5. emi Ded. 4. (5) Suet. in vita 86. (6) Suet. vita 14. (688) admissis. juvenibus, qui hec responsa exciperent tamquam juris præ- ` cepta: sed jura non tradiderunt ratione discipline. Retinebant patricii et pontifices legis actiones tamquam arcanum, quibus indigebat continuo reliqua populi pars. His tamen a Flavio scriba divulgatis, Notas inve- nerunt quidem, quibus imperium hocce sibi recuperare. studebant : hee tamen ab Al. Cato denuo in lucem. prolate sunt. Jotorum ope plebs nihilominus carere non potuit ,,nove:actiones in. singulis casibus ab iis erant. petenda. Coruncanus (1) tandem jus civile primus discendi. cupi- dos docere:coepit, et ex hoc tempore, qui fiduciam studiorum suorum ha- bebant, de jure responsa dabant (2). In his Mucii Scevolæ, de quibus jam vidimus. Horum auditores fuerunt. C. Aquilius, Balbus Lucilius, Sex. Papirius, C. Juventius et. M. T. Cicero. Quantum hic vero jure civili excelluerit, cum ex libris de Legibus, tum ex Orationibus abunde patet, et etiam librum scripsit. De jure civili in artem redigendo (3). Cum illo Rhodum est profectus Servius Sulpicius Rufus (4). » Usus » quidem, inguit, juris civilis fuit apud Scevolam et -alios sed ars » in hoc uno, quod maxime perfecit dialectica". Ex ejus —Á -vissimi exierunt viri, Varus, Offilius et. alii (5). Hoc tempore honos Jctorum magis magisque increvit: imprimis Au- gusti lege, ne judices a Jotorum responsis recederent (6). Floruit item hac «tate A. Cascellius, ad quem M. Scævola augur remittere solebat, si de jure prædatorio quereretur. Q. Æl. Tubero, cum victus esset in Oratione pro Ligario, ad jus civile a causis agendis transiit (7). Inclarue- runt quoque Antistius Labeo, et A. Atejus Capito. - Labeonem agitabat libertas nimia usque eo, ut, Augusto jam principe, et remp. obtinente, (i) L. 2. f. § 35.58. de O. . () G47 ed. (5) A. Gell. T. 22. (4) Brut. 41. (5) L. 3. "3 ff. de O. J. (6) § 8. J. de jure N. G. et civili. (7) L. 2. ff. $ 46, de O. J. AN (89) ratum tamen peusumque nihil haberet, nisi quod justum sanctumque esse:in Romanis antiquitatibus legerat, et conbulatem ab Loin 'sibi ` oblatum adire recusaret (1)9). Capito “principem in civitate locum studiis civilibus est assecutus. » Consulatum ei adceleraverat Augustus, ut Labeonem iisdem artibus precellentem, dignatione ejus magistratus anteiret.— Sed Labeo incorrupta libertate, et ob id fama celebratior : Capitonis obsequium dominantibus magis probabatar’ (2). » Illi, quod præturam intra stetit, commenda- tio ex injuria; huic, quod nun d est, odium ex invidia oriebatur." .. yer rood "0 7 F ; Ex utriusque indole facile patet; hos duos juris principes in diversas partes in doctrina quoque abire debuisse. Labeo &vepyelg sua omnino erat suus; et genuinus Romanus. Ingenii enim qualitate, ut ait Pom- ponius (3), et fiducia doctrine, plurima innovare studuit. Ex æquitate magis, quam stricto jure, res judicabat. Capito contra Augusto assenta- tus, verba legis sequebatur, et in his, quz tradita erant, perseverabat. Capitonem secuti sunt Massurius Sabinus, qui Capitonis magistri doctri- nam adeo illustravit, ut exstiterit schola Sabinianorum. Labeoni succes- sit M. Cocceius Nerva, huic autem Sempronius Proculus, a quo Pro- culeani nomen habent. Horum ratio ex conditoris ingenio satis patet. Et summa inter hasce sectas exstitit contentio. Sed multum profecit jurisprudentia ex bisce discordiis. Disputando enim prodeunt multa, quz ewteroquin laterent. Præsertim aucta est jurisprudentia his Jes, qui ex henri jurisprudentiam profitebatur. ; In Sabinianis deinde memorandus C. Cas. Longinus, Cassianz sect (2) A. Gell. 18. 12., L. 2. $ ult. ff. de O. J., cf. Suet. in Aug. 5. Videtur autem Labeo maluisse juri civili operam dare, et principi non assentiri, si magistratus gereret. (2) Tacitus Ann. III. 75. " 45) L. 2. $ ult. ff. de O. J. 12 i (99) | auctor. Sed hee secte sequenti tempore non illa ignominia a se invi- cem habebantur, ut altera negligeret alterius scriptá, verum summa liberalitate arripiebat ütraque, quod ab alterutra ad communem utilita- tem prolatum esset (1). i j Secuta sunt deinde tempora jurisprudentiæ sane non læta, Caligule;, Neronis, Galbae. Vespasiano tamen et Hadriano imperantibus, pristinum decus recuperavit, et caput extulit. Floruit Coelius Sabinus, a quo Sa- binianorum nomen renovatum est, et Pegasus, quem nonnulli Jeti Pega- siani habent auctorem. Proculeanorum nomen ab eo in Pegasianorum mutatum videtur. Floruerunt enim in foro Celsi, — Priscus, Minucius Natalis, Leelius Felix, alii. t Hactenus quidem de jure respondebant non nisi qui ad hanc rem ab Imp. veniam impretasset: sub Hadriano vero et alia in jure mutata, et omnibus, qui sui fiduciam haberent, de jure respondere licuit (2). Sectis non adeo operam dabant Jcti, edicto ab Hadriano per Julianum Jctum condito. Julianus hicce proprie fuit Sabinianus, sed inivit mediam fere viam: unde prodiit secta Herciscundorum. Edicto enim perpetuo. varie Jctorum de jure sententie dirimebantur. Hadrianus omnium imperato- rum primus, Jetorum concilium sibi elegit, in quo de causis publicis cognosceret (3). Hine rariora Seta, major Jetorum dein etiam in causis privatis, ubi eos adhibuit. . Plurima. Jctorum responsa in jus scriptum abierunt, uti patet ex legis Falcidie ratione (4). Sequentibus vero temporibus Imperatores quoque Jctos in consilium vocarunt, sed ab eorum decore multum absumse- runt, cum, inde ab Alexandro Severo, ipsi de jure responderent, et rescriberent. Multis quidem honoribus a Mme ornabantur Jeti; sed (1) Via. 1. 6. ff. ai serrie špás; (22) L. 2. $ 47. fl. de O. J. (3) Spartianus in vita 18. (4) Hein. Antiq. ad h. t. Inst. Cor) verum eorum decus evanuit, et theoretici magis evaserunt. Condeban- tur schole Beryti et Constantinopoli (1), sed in foro non adeo florue- runt. Paucis jam videamus de Jctis, — tise cultores dici possunt. i Morum chorum ducit Salvius Julianus, qui Hadriano affuit in Edicto perpetuo conficiendo, item Sext. Ceecilius Africanus, Vinidius Verus, Sext. Pomponius. Prestitit tamen his Caius, qui primus jus in compendium redigere. studuit, editis 4 libris Institutionum. Lucius Volusius Mecia- nus, qui adeo in honore erat, ut Cesarem M. Aurelium jus doceret: Cervidius Scsevola, /Emilii Papiniani preceptor, qui jurisprudentie maxime profuit, quia nullius sententie assentiret, sed mediam viam te- neret. Summis honoribus. magis magisque utebantur Jeti. Ita Domitius Ulpianus sub Septimio Severo et Alexandro multa scripsit, quorum non nisi 29 tit. Regularum supersunt. Julius Paulus, Severi et Caracallze consiliarius, juris civilis princeps hoc tempore habebatur. In Disputatio- nibus admodum erat subtilis, et non raro obscurus: omnium fuit TOÀU yeaPérarog in i. sepius occurrit: ejusque Sententiarum libri, quamvis Gothorum interpolationibus referti, nobis relicti sunt ab Alarico. Florue- runt item Licinius Rufirius, Jmilius Macer, Herennius Modestinus , Ulpiani discipulus, Maximini in jure preceptor. Practica ratio magis ma- gisque eviluit. Ad eam accedebant Libertini et cujusque conditionis ho- mines. Valebant magis Romani hoc eyo in ordinandis iis, que jam ade- rant, et jurisprudentia in scholis theorià fere. continebatur. ` Constantinus Magnus imperii sedem Byzantium jam transtulerat. Hine ‘novi honores, nove dignitates: in quibus questura Palatii, qua sepius ernabantur Jeti. In schola Berytensi floruerunt peritissimi antecessores, in quibus forte censendi_ Gregorius et Hermogenes, qui Codices compos . (1) Vid. lex 2. $ 9. c. de n jure enuc. (92) suerunt, in quibus ordinem fere Edicti perpetui — relma in eos Principum. Constitutionibus. ' — Cernebantur hoc tempore Aur. Arcadius im Julius en. j Innocentius , Domnus. Sub Theodosio variis barbarorum incursionibus labefactate sunt omnes fere artes, et item jurisprudentia in Occidente. Quamvis enim ‘Gothi Romanis permitterent suis vivere legibus, mores tamen barbari sensim magnam vim. nacti sunt in Romanos. Imperatores sequentes multum iu jure novaverant: confici ergo jussit Theodosius novum Codicem, in quem omnia additamenta referebantur, servato item ordine Edicti perpetui. Tres hos codices notis illustrarunt scholarum. antecessores , in quibus maxime Heros Patricius, Heros Eudoxius et Domninus. Alii quoque Jcli commentarios prolixos satis confecerant, in quibus in varias partes sententiee sepius occurrebant. Justinianus, cum videret jus scriptum hac opinionum diversitate maxi- me premi, et adderentur nove Constitutiones, Decemviris (1) mandavit, ut Codicem novum componerent ex iis, quz jam habebantur , resecatis lam supervacuis, quam. similibus et contrariis, ita ut anterioribus Codi- cibus et Constitutionibus abrogaret (2). Hunc Codicem in imperio Romano tamquam legem observari voluit. In ff. vero sibi proposuit, ut com- pendium quoddam constitueret ex 2000 Jctorum libris. Sedecimviris hoc mandavit. Antequam Digesta ederet, 50 Decisionibus varias Jctorum sententias in harmoniam redigere studuit. Editis postea 4 Institutionum libris, elementa constituit ope Triboniani, Dorothei, Theophili. In Co- dice repetit preelectionis suum Tribonianum denuo adhibuit, qui sine dubio jurisprudentiæ decus est censendus. Item Theophilus paraphraseos (1) Quos enumerat. Constit. I. de novo Cod. Fac. § 1. (2) Constit. 2. de Cod. Firm. $.5.. ( 95) ad Inst. clarissimus auctor fuit. Et porro in antecessoribus preecipui exsti- terunt Thaleleus, Theodorus, Anatolius , Isidorus: sed omnibus antecel- luit Julianus; qui Novellas edidit, in unum corpus redactas et Latine versas nomine Epitome Novellarum. Et liec: quidem sufficiat. de preci- puis jurisprudentiz cultoribus. In hac Commentationis parte longiores quodammodo fuimus, quia in iis recensendis haud incongruum fore duxi- mus, si apponeremus quedam de ipsius jurisprudentie historia, ut inde iae en meon temporibus ade T NEUE haponi sieh olaljhig plugog 21:9 0i 80291 36. Jee 362 cau) * land our 80 e vida lk nado Hevenorre siki s i i i oH Per TOP 1 ee j Tiu » 03D JA PVR ow Oh dee AIAN Gey MILIEU in i Mj Uk pilus cf xii b. nini i xobuiv noten ial ui " boe „ ch cat T Wa d; eni. cured avon « 155 Idssq boz ,9 Yon iiyaa iron» P "jas" et "Hirn c Img saab, OSAP „unde Ifi uber ig sur, tauliod be in. M T8208 ITONA : AUI IE Gan 041 iup Wp eee TTC tob SAST Gedern foret ad. eos, qui arte 6 Ai militari ne in Rep. Romana, ‘sed has artes tamquam insitas fuisse in omnibus omnino DESI Romanis nis T ra dnb „conati, CER Sufligere ergo. hoc loco, vide rotar: si in hoe, yx Hu te M prose. Le 0 Ng Etenim. si, harum artium cultores , enumerare vellemus, vix , ullum acea „Prætorem;, yel Ser natorem omittere possemus. Quid loquamur. de Tribunis plebis, 4 militari- bus, Decemviris ? Hi enim. omnes suum prestiterunt, 1 ut haberetur resp., qu et amplitudine, et le Yu. et font ceteris SNR » preecelle- ret. Reges, uti diximus, iis dotibus gaudebant, quibus civitatem optime moderari possent. Nam quid Romulo ardentius? Tali opus fuit, ut in- ( 94) vaderet, regnum. Quid Numa, religiosius ? Ita res poposcit, ut ferox populus Deorum metu. mitigaretur. Quid ille militie artifex: Tullus, bellatoribus. viris, quam. necessarius? ut. acueret. ratione. virtutem., Quid zedificator Ancus ?. ut urbem colonia extenderet, ponte jungeret, muro tueretur: Jam vero Tarquinii: ornamenta. et. insignia, quantam prin~ cipi. populo addiderunt ex ipso babitu dignitatem? Actus a Servio census quid effecit, nisi ut ipsa se nosset resp. ?. Postremo. Superbi illius im- portuna. dominatio nonnihil, imo vel plurimum, profuit. Sic enim effec- tum est, ut agitatus injuriis populus cupiditate libertatis incenderetur (1). His successit optima illa reipublice forma, que duobus Consulibus rem deferret. Illam instituit populus Romanus, auctore Bruto, qui non acrior vindex libertatis fuerat , quam deinde custos fuit (2). Vitia , que in nova rerum forma haberentur , non aliquis ‘legislator, sed plebs ipsa correxit, Decemviri non tantum juris civilis auctores, sed publici etiam. Si artem militarem spectas, in qua innumeri jam excelluerant, Man- lium et Camillum nominasse sufficiat: quorum hic Romanos a prædo- num more reyocavit, et ad bellum rite gerendum adduxit, quo duce primum jurarunt milites, ne, nisi capta urbe, remearent, qui non vano impetu Vejos cepit , sed prudentia ac dolo (3). Alter nonne disciplinze militaris parens dici meretur , qui “flio non pe- percit, ut milites magistratibus dicto audientes. rédderet? Talibus ducibus omnia perficere poterat populus Romanus. ` "Quamvis numquam mari dimicassent, duce” Duilio "vicerunt Poenos. Tanta in virtute fiducia est. Ille rudis, ille pastorius populus vereque terrester ostendit, nihil in- teresse virtutis, equis apt navibus, terra aut mari dimicaretur (4). Quid bella Punica recenserem, ut inde prodre summa Virtus atque 49 (1) Florus I. 8. (32) Liv; II. ix ih 1 | (5) Liv. V. 21, Plut. Cam. 151. c. (4) Florus II. 2. he cf. Tiront. Strat. II. 3. 24. ( 95 ) CAES -—" in re militari? Fabius Cunctator, qui gentem suam docuit, ` non tantum in bello prodesse fortitudinemi, sed etiam cunctando rem restitui posse, verus hic apparet Romanus, quum — = "meret, ut patriam. servaret. on meds ift BIG Assurgit jam gg gens. Dubius hereo, dend 1 loco citem, utrum Africanum, qui illius rationis fuit auctor, ut bellum in hostium regionem deferretur, an vero alterum — Africanum , qui emulam Rome virtute delevit. ! Um toy verlet Paulo Amilio numquam ullus dux res egit aut melius aut cilius. Fabios, Metellos, Cornelian’ — Catones tacite si er N oc tm commiserim. - Hi interim omnes non unice re militari inclaruerunt, sed domi pru- dentes, foris fortes atque strenui erant. Fuerunt tamen viri, qui unice re militari valerent: fuerunt item, qui togati palmam "aliis preeriperent. Hisce adscribas, Laelium, Scævolas, Ciceronem, quo hullus umquam in ipsa urbe clariorem egit triumphum; illis vero Mummium et Marium. Senatus et Patriciorum decus instauravit Sylla, minuere studuit Ma- rius. Optimam ergo hi rempublicam reddiderunt vel deprimenda’ stiper- bia, vel coércenda plebis petulantia. Ipse adeo turbe magis reipublie profuerunt, quam prudentissimi legislatores umquam efficere potuissent. Pompeii jam prodibant » nen solum virtutes imperatorie , labor in nn iculis, industria in agendo, celeritas in confi- ciendo, consilium in elt que tanta erant in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus" (1); sed etiam summa prudentia po- litica. Cæsar, ejus emulus, non eum tantum vicit, sed omnes quoque duces anteriores. Res geste illius aliorum antecellunt. Alium locorum, quibus bellum gessit , asperitate, alium provincie, quam subegit, ampli- (1) Pro lege Man. ix. ( 96 ) tudine, multitudine alium et ferocitate, quos superavit, hostium, alium morum, quos domuit, feritate et immanitate , alium clementia et lenitate in devictos, alium in commilitones munificentia et beneficiis, omnes vero preliorum et hostium interfectorum immenso numero, facile su- perabat (1). Cum illo forsan Lucullus esset conferendus, eujus in bello tanta fuit gloria, ut neque majus bellum, neque majore consilio ac vir- lute gestum commemorari posse fateretur Cicero (2). Imperatores vel in bello, vel in re politica, inclaruerunt plurimi. Vel ut Trajanus imperii fines dilatarunt, vel uti Hadrianus et Antonini civi- tatem institutis et legibus auxerunt. De his omnibus autem sigillatim videre, infinitum cum sit, finem huic capiti jam imponamus ! | Miretur forsan quis, me tantum enumerasse belli duces et viros, qui magistratus gesserint in rep., nec eos demonstrasse artis militaris atque politicæ cultores.: sed nec a suavitate se commendare; nec multum uti- litatis habere duxi, si patefacerem, quid hi singuli invenissent in rep., quid induxissent novi in disciplina militari, vel in armis aut pugnandi ratione. Non bene hecce sunt nota, et sine tedio narrari vix possent. His ergo expositis secundae queestionis parti respondisse nobis videmur. Plurimos forte omisimus, vel levius attigimus: sed pro viribus de præci- puis tantum videre conati sumus. Nostris ergo in hisce partibus functi, ad tertiam, eandemque gravissimam , disquisitionem transeamus. (1) Plut. Ces. 714. e. | l _ (2) Pro Murena 15. n Sup oe. sine Jed i e dpa am ; adie e s lk. a’ vals a RRE i N ‘ns ie: «dise ole ete nt agis peal ESL Y Siquidem Romanorum indolem Lid perspexerimus, similes fere nobis videntur hominibus, qui severe admodum sunt educati , et in juventute sua non perceperunt eam hilaritatem, elegantiam et venustatem, quæ huic ætati sunt proprie. Istiusmodi homines habent quidem, quod summo studio assequi conantur, quo delectentur; sed illud non est juvenile, non levitate illa cernitur, que in juvene non displicet, verum est gra- vius quid, et dignum viro ad maturitatem jam accedente. Tales ergo erant Romani, anteaquam a Grecis essent eruditi. Hi ju- venilia nulla non spirabant, saltatiomem , musicam, ludos: — omnia omninp. apnd, ARE intuemur, que gron, Pubs ere dp et " decora, habentur... (ot. Sito. ta Hacce si ab adolescente ET mirifice sese pitie AA sed viro saltanti, ludenti, canenti, yenustas atque elegantia fere desunt, nec facile placet. Maxime yero. omnium. illud cernitur, si eum antea gravem, atque virili dignitate conspicuum , omnia illa rejicientem , et nisi ele- gantem , fortem ; nisi yenustum; magnanimum, asperum et durum si non amaverimus, certe mirati fuerimus. N Siquidem ergo Græcornm: res, ibeis proprias : ámitari vellent Romani, necesse erat, ut a sua peculiari ratione jam defecissent , et ita ad cor- ruptelam fere tenderent. ‚Pristine, vero rationis semper. manserunt yes- tigia in artibus. atque. doctrinis, elegantioribus, et quamvis Grecos imi- tati, sui tamen apparent Romani. Utriusque ergo populi indolem in iis animadvertimus, maxime yero in poési. Ab ea jam ordinem ducamus , instituta comparatione Homerum inter et — bet inde pt quatenus alter alteri ‘sit preponendus. , ^ USA IAS SA * * * eee eee (10 NN NN bd CAPUT. he je. POËSIS. d a E E pica. & T: Is Graecorum rebus nihil fere habetur, quod magis ubique invetiatür, quam hilaritas. Ad letitiam et gaudium omnia fere sunt composita. Sec- tantur quod ipsis placet, vel quo delectantur. Vite ergo deliciis frui, cum amicis conyiyari , ibique hilaritati indulgere, omnino amabant (1). Describuntur istiusmodi convivia festive apud Homerum 3» Ulysses ita ea laudat: noe j als Od yàp Éyeyé vi Quy ehe Xaplésepov cval, H rav eU Deorivn uày Exn xarà Suey dravra, C Aaurdpoves ò ave déuar” xoi Cave a 40, Hyuevos é£efuc. Habetur item convivium apud Virgilium (in fine Lib. I. /En.), sed ‘alia quadam ratione. Regina ibi cernitur nimis, quacum Tyrii jussi adeo accumbunt. Adest quidem erinitus Jopas, sed hic non ^memorat Heroum facta atque prudentiam , sed satis docte agere videtur de questionibtis (1) Hoc cum aliunde patet, tum etiam ex symposiis Platonis et Xenophontis. (2) Uti init. Odyss. A, LI ( 101 ) physicis (1), Præsertim tamen hocce hilaritatis studium elucet in illo, qui, ut convivis gratificetur , fata sua narrat. /Eneas continuo: Infandum. regina juin renovare dolorem. | i : Ulysses vero summa festivitate narrat, quómodo deceperit Pély phemuin " quomodo eum | fefellerit, « cum | dixisset. nomen suum um esse Obr. Ita quo- que occurrit Menelaus, narrans, quomodo sederet. cum heroibus i in equo ` Trojano. » Tu autem, engines Helena illuc venisti , ter circumlustrasti » MÜlAQV Abo», nominatim - Danaoreum appellabas duces, Argivorum » » uxoribus voce ‘assimulata” (2). Hlidebant nines’ ‘coriviver, et mirifice illis dolis, illa astutia ‘delectabantur. Ita quoque Dii in 'convivio hilares assidént, et discordia jam sedata indulgent gaudio sed eum viderent Vulcanum per ædes ministrantem, Zg/Gecoc d dpi nee yéAec (3). Hujus hilaritatis non adeo vestigia apparent apud Romanos. Maxime hoc cernitur in descriptione felicitatis domestic, quie diversissima ra- tione habetur in Homero atque Virgilio. Quid suavius , quid felicius, quam familia, ubi ‘omnes: sili invicem cari sunt; atque sesé diligunt? Exhibetur ita /Eolia insula, ubi Æolus, ventorum moderator, habitat. cum felicissima sua familia. Sex illi sunt filii, totidemque. filia, summo juventutis flore. xal; 901 d“ aid maok rare! Ding, xai enini. ei Safe a. mad ds - à Gusher a [upia HSTTA, Q Apud Virgilium. tapa oceureit pater Familias. dise canes „carus, non occurruiit: liberi se v; ad dien, una oane’ ied bene do- ins Ad dr dept x TES aie rede ee eee. WN Ae (1) JEn. T. 740. , ^C (2) Odyss. & 324. E (5) Hes i599. 600. (4) Odyss. kee 13. j . ( 102 ) !"Emperio premit; ac vinclis et carcere. ena. Illi indignantes magno. cum murmure montis : Sipe - Circum. claustra. fremunt. Celsa sedet Æolus arce , NU. Sceptra tenéns , mollitque animos, et temperat iras. Vi faciat, maria ac terras: celumque profundum x Quippe, ferant. rapidi secum, verrantque per auras. doni i Sed pater omnipotens. speluncis abdidit atris, HU» ODE " Hot metuens; molemque et montes insuper altos. brio Imposuit; regemque. dedit, qui federe certo Et premere , ei laxas sciret dare justus habenas OE SK voie Sed RP adhuc. respiciamus. in, pulcherrimum il illum Homeri. locum. Habetur. quidem meis. HEARED, » Ahn or, sed. n non deest etiam wider, quo tota domus est. perfusa, non desunt. pulcra tapeta, et lecta perfo- rata. Hisce. placet, disce: ornatur. suavissima descriptio. EC in “omnibus € Homerum TÒ; vaadi occurrit. Ss oar e ee aM tid n Memoratur non tantum Argicida, reste ol torrens iium sod ifie: Qs f sds G01! Tpêrov UTYVATY > salman xapiésarn 72 aud sed etiam plurimi Dii; in quibus 'elücet adeo Apollo, cui €— T apqiQastver A eben j Mapyapuyal TÈ oV var sinardsoo tues (3) iif Sed magis diversam puleri rationem satténdamus in bominis. Ubivis / occurrit Venus tamquam generosa puella; VR UARA TiérAov ub» yàp eso Quaeivóregov De ,., Eiye 9 émwyvaumràe Eua yi norunds TE Quad. 1000 "Oguo X àuQ d dep gmégina Mee. aa, Kap, XpPÚTEIO! » mam on or 005 dé ge Ecíleci àuQ ama oii. kadar ETA , ladya. Ladin (40 — 1) JEn. I. 52 seqq. cf. Sil. Ital. 9. 490. ‘Statins Theb. 1. 546. 1. (2) Il. . 348. (8) Hymn. in Apoll. 201. (4) Hym. in Ven. 86 seqq. € 30°) na raone AAP eed (rn ubivis simplicissima, ratione habetur : queritur ingenue de injurig, illata, non, odio, fertur, auk, ignominia, sed ‘flens ad matrem accedit (1): yum, twp, eros xr is iu in ZEneide dignitatem. Romanam; endende RN apparatu cernitur. gravitate quadem adem Venus 00 ` Dixit: „ 8, vpisa ^ Sand up OH ide etis oder, x Spiravere s pedes M uzit, dme... 9359. Et vera incessu, patuit LÍ — run ini quu e . Multo. magis illad discrinien cernitur descriptor Jutis, que apud "utrumque invisa occurrit Trojanis jahi anis, Sed: in diversi ratione Graeca Juno agit ~ ah £M» Wr divers HMM. 2M atque Romana! llla sese ornat; Re en Ea nep (2). Huic wpd 41 alta. CA asi duduhiowhrt mesir b. ii p pu 2 ente , 175 d das aniodile:: T : pie idis, s , " re MT i genus Wees Za ail t * _Superbiam atque majestatem matronæ Komani in ea pom . dum dignitatem plane perdpil, cum denn muri colon: d iue ge 2D Bins i ib ipiis Up (di do eri ince egina Jovisq ides roni eji qe sijn P if in 5 onniinos Bella gero (4). 705 eq d Videmus jam sponte, quid intersit inter) hasce ln atque Vir Virgili personas. Apud: illuin nondum pervenit. femina dila. nieliorem condi- tionent,: quam: nacta est. demum. apud Romarios, — Gies Toemina non adeo, sentiebat suam prestantiam, uli Romana, Hoc, discrimen presertim . cernitur in affectibus vel odii vel amoris, quibus ducantur. Sic femina non amore tenetur viri alicujus ob pulchritudinem ejus, sed ob — — tr. mem reer PR N wardi * n) He See ) u. J. 2. (4) JEn. I. 46. 46. cl. Ovid. Met. III. 265. Hsec. Junonis gein ue occur- rit, etiam im sacris, cf. Horat. Sat. III. 10. } ( - ( 104 )) virtutem, ob fata, ob virilem dignitatem. lta Di donn: nale vil bt ani bush ue Fecit n mede | Gentis hangs, havent infixi! pectore uultus. Cum vero jamjam abiturus esset Æneas j summam: arr prorsus, icri et ita erumpit- onser peert ooi i duds PTS eus te dendo , Wequé dictüvefallo ^ ME I sequere aliam entis , pete regna per undas, Spero equi (diis. si. quid pia numina: jon; "T Supplicia . mo ulis, et nomine Dido . Spe voca ocalurum. ‘Sequar atris ignibus absens; oo., Ei, quum Frigida’ mors. animd seduxerit artus, ~ Losses Omnibus umbra locis ,adero ; dabis improba, panas: irn mt MCA. "Audiam; et hec: shed vonde hr. i fama’ s sub. imos „00 ih ils 180. H a» bugs Hardere ti c dps * woul BY Exstinctus est pudor e r et amissa Tama, pristina. dignitas jam revertitur , et mortem sibi consciscit Dido. Sed, ubinam ille animus. excelsus apud Ca- lypso, quam Virgilius non imitatus est, sed ad provectiores longe sensus attulit? — Illi nunciatur, Deorum. esse yoluntatém „Uly yssem ipsam 1 relic- turum. Non ibi queritur. de amissa dignitate. aut pudore, soluto, verum continuo cogitat delicias amoris atque. voluptatem, quibus. mox carebit, et ita horret prorsus, et reponit nuntio : 2, i on onse, E.G voet i} if EYérmor $852, 0601; Cahier Lokon. LAR | Mo Ain begig apache das argen elde, AUD , rie re Qoo TOSET: dnote AON T $^ Sensibus ergo hisce Wives! Homero excellit. Tragicis 5 dis Maro affectibus, Homerus sensn feiriárum- sui ævi Histo i. yilt Linda 1 am [39 4 T Tq net 31 rr (i) Br Iv. "e seqq. Hanc nisten in inferis etiam tuetur. ^Blamdienti Anew nil respondet, sed silet; En. VI. 467: Silere istud: quoque habetur apud Hom. sed est demum W eon Odyss. a. a db cop ib umido ti (2) Odyss. e. 118 seqq. TU a Rot den ER ETT laic TET. (105 ) plicitate (1), qua quidem in principe: illo-poëtarum mil suavius, nil lestivius, nil amabilius. . Naturam, ducem „sequitur in carmine : summa venustate. desumit comparationes ab ipsis rebus, quas ob oculos habet, unde simplicissime sunt, Ita Ajax comparatur leoni, quem abigant canes et rustici; abit ergo e pugna, postquam. multos fuderat, ‘Qs Y r Bvog map! dooupav ity efZihouro u Nobs, & d ro wep) pbran EU téya, Keígei r eigerdùw Bald Afir of DÉ re rar dec Torr? omáAoror H dé vi vain aùr Erodi T. é, ée T énopéooaro Dopis. (2) Turnum quideni cum lupo comparat. Virgilius 3), sed Herois cum asino comparatio nusquam invenietur apud eum. — Habetur alia quæ- dam, in qua’ major apparet ars; major dignitas: ` | "a 73 Ae velut annoso validam quum robore quercum M Alpini Borew, nunc hinc, nunc flatibus illinc _Eruere inter se certant; it stridor, et alte " Consternunt terram , concusso stipite , frondes ; coss o c Ipsa: lueret scopulis? et quantum vertice ad auras 4Etherias , tantum. radice in Tartara tendit (4). quanto magnificentius hzc, quam illa Homeri: - "Ecacu», Gc dre re Opec OUpeciy U uο-, Ar dyeuov piuvi na aerd uara távra. ©. Summa simplicitate, « et nativa prorsus, Virgilio excellere poterat Ho- merus, quia ejus. tempore longinqua: terre non adeo erant note, quzeque (1) Preeipue egimus koe loco de feminis: sed in viris etiam apud Virgilium quidam: indoles provectior. Ita v. e. in En. IX. vs. 199, ultro socium se offert Euryalus. In II. . postulatur omnino vie comes vs. 225. Apud Homerum non occurrit cura et desiderium matris, que egregie habentur apud Virg. 215. (2) Hl. a, 558. (3) En. IX, 59. (4) JEn. IV. Mis (5) lliade u. 132. t (606) ignorantia , totius carminis habita" ratione , mirifice W t Virgilii wtate hee omnia bene cognita habebantur ; ideoque in vitium illud facile poterat ihcurrere, quo heraës nimis docte loquentes exhiberet. Plura poéscos precepta Augusti zo aderant: ergo cavere debuit, ne contra illa peccaret : ad canendum: accedere" non poterat; nisi jam doctus. Hinc ejus carmina non rite. intelligunt, , nisi satis. agnes ee in plurimis fecerimus doctrinis. | p i Doe dui Homerus itaque Deos suos; item lieroës,nativis Sober Was depingit (J). Achilles ita est strenuus, magnanimus, amici amantissimus, sed idem apparet audax, erudelis, iræ et dolori nimis indulgens: apparet, prouti homines re vera habentur. Virgilius autem nobis dedit pium JEneam, qui non vitiis cernitur, sed Deorum dieto audiens, nulla voluptate eo adducitur, ut iis aduersetur: et tamen omnibus suis virtutibus instruc- tus, minus placet, quam Thetidis filius. Ubivis enim hie sibi est simi- lis, tamquam juvenis, qui summo gaudet setatis. flore. Æneas vero su- binde minus elucet. Multo meliorem causam. agere videtur : Turnus. Creüsam ab eo neglectam nondum. eb plane, igne eis nec mne, quam non inscius fati decepit, nec Laviniam raptam. - In multis tamen Ulysses cedit Ene. Prudentia enim 8 tem- pore nimis conjuncta habebatur cum. astulia et calliditate: Talia non placuissent Virgilii æqualibus, . qui non: juvenili illa ratione; sed mnd consilio potius, vincere studebant. r i In Virgilii carmine hoc universe displicet 5 quod maxima parte com- positum | videatur, ut Julie gentis origine ab antiquissimis et clarissi- mis heroibus repetenda adular etur Augustum. „Verba; quy Homers natura. duos; ens ad. artem : revocavit. mp PARIS TTET. (1) Vids omnino: d. Bello — op de 8 ean — over ide welspreky, enz. pag. 15 et 50 seqq. TX - (797 ) f gilius. Hic magnificentia, ille simplicitate ; Hard usps iot vicit alter. ap en Kitten. pnt ‚artsen. t . Inde pares So quads non nitas pia scr anl floruit. Fictiones non magnopere placebant Romanis (1). Subito ergo has fabulas rejecerunt in carmine: et Lucanus. atque Silius Italicus ar- gumentum ex Romanorum rebus sibi sumserunt ; unde historie atque eloquentie habitum. adeo. induit garmen Epicum, ut cum Grecorum Epicis. hdi tn quidem. eit. cal: de, eee meosanrgis xul umb: ilum bbb willi al Gordeb oskai Anson; berde in i y " I - Ji f l (1*9 Pw ot, didactica ln 1 guisa hofti A Fa. okt) Ae ad ol i3 $ SJ hd EDDA Hao nIp.3 dis e oe veninga / ESTP gull eu e il uide) diusoquieo or oun erties toi ities alf DU abies ini da e per bs inima didacticorum apud Romanos sine dubio Virgiliusvin: Geor- - gicis. Ceteri enim, uti, Lucretius,» mon, vivebant cultiori illo Virgilii evo; vel, „uti Horatius in. Epistola. ad Pisones, carmen didacticum Pro- prie ita, condidisse non videntur (2). enen — et — lium. unice intneamur. . %%% 94 mit ute Tela sets) Si uniyerse eee Msn rater fi unice in do- cendo cernitur, facile patet poëlam aliunde petere debere, quibus car- men omet, Ejus enim non est res gestas, affectus, aut sensus quosdam canere, sed eo tendit, ut sive natio, sive disciplina aliqua; eo sermonis genere exponatur, quod maxime ad permulcendum yoluptate quadam (1) Qnod jam videmus i in Romulo ex c Dion. Hal. 1. I. go. (2) Non adeo poéseos praecepta tradidit. Horatius, y sed spectasse imprimis vi- detur, ut Pisonis filium majorem a medioerium poëmatum pangendorum libidine avocaret , proposita et rei difficultate, et mediocris postarum ignominia, Vid. Morgenstern in dissert. de epistolis et satyr. Horatii. H dei inservit Uti jam + Virgilium in Epicis mirati sumüs ,' aliorum inventa: ornantem. et polientem, ita in hoo carminis genere; quod unice in o nando cernitur, suo erat loco. Constat in Georgicis maximam poëtices vim cerni, que inerat in Virgilio. Usque ad ultimum vite tempus horas, quas: subsecivas habebat ab /Eneide: conficienda, : huie limando, poliendo et excolendo. impendit. Sed ex didactiei carminis indole. apparet nullo modo, quod ad ipsam rem attinet, poéte dari, ut suus sit. Semper ab aliis argumentum petere debet. Ita Virgilius ex iis, qui de rebus rus- licis jam scripserant, sua haurire debuit. In illis Hesiodus, multi dein- ceps Alexandrini, Nicander, Eratosthenes , Parthenius, item Menecrates(1). Nec non Xenophon in OEconomico. In Romanis: Cato et Varro. Aliunde quoque quadam adduxit. Ex "Theophrasto librum II., ex Arato librum J. fere. composuit. Sed in his nullus fuit, quem Virgilius in Georgicis adeo sequi poterat, uti in /Eneide Homerum. Hesiodus: enim in carmine suo Eo xal Hyépou effata: quædam proposuit brevia et concinna; que in omnium ore habebantur, tamquam optima: agriculture et vite præ- cepta. In distributione ergo operis'sui Virgilius plane suam opinionem, nec aliorum. exemplum. sequi poterat : et maxime in eo est, quod mi- remür. Universe tractat agriculturam et onmia ea,; que rure perfici debent, nec jejuna enumeratione lectori tedium movet ; sed elegantis- sima prorsus. rerum descriptione et digressionibus admodum: placet. Non plura. refert, quam par est, neque TET est; e desideres. Hoc ipse vite, expressit hisce versibus: ~ i J „Non ego cuncta meis amplecti: éersibui: in; TT Non , mihi si, lingue centum sint, oraque. cenlumq - Ferrea vox; ades » et primi lege li littori is oram. ET Jil Wiantbus terre: nan hic te carmine ficto , 1 per ambages. ri 2 exorsa tenebo CHR 1151081 a LL 00 Varii de seb. N. m om Georg. II. 42. "pt | (199). Summa prorsus clegantià hiece traétavit et verborum: delectui admo- dum studuit ; ita ut “single, dictiones: rei semper respondeant , vel in gravioribus describendis ; uti Lib. I. v. 331, ubi tempestas , quácumque cernitur vij exbibetur: Ita metrum quoque rebus suis accommodavit in descriptione serpentum Lib. III. v. 420}: Molliori quoque dicendi ge- nere excellit- in locis rure'amoenis summa festivitate exhiberidis : et vere de eo cecinit Horatius, ee LSG) rer areq bs. bon »oben ire omis! vo tele N dd AC erin’ atque fácetum "^ (iiio: uli d Virgilio annuerunt gaudentes. rure Camoenæ. (i). 5 00s ‘Hoc nomine Virgilius Lucretium ‘longe! vicit; Illius enim tempore magis tersa atque aucta erat Lingua Latina. Virgilis ergo hac lingiie conditione egregie uti poterat ad carmen suum ornandum atque exhi- larandum. Non tantum verbis exquisitióribus | prestat aliis, sed etiam egregiis quibusdam rebus, quas in carmen induxit, üt magis Placeret, et gratior esset suis: Postquam. ita dixit summa venustate de iis, ken rure perficiuntur} progreditur. ad argumentum etg Romanum , ab agricultura civitatis decus repetit: Wake i ug 1 30H 1E "nis UH boup Janb olim wateren Ditam colier Sabin: rs ES EIS Hane Remus et Frater : sie. fortis Etruria crevit. 7 Et nusquam | magis “poëtica Virgili: facultas; cernitur, quam in fis rebus ornandis, quarum descriptio admodum jejuna fore videretur. Quid enim 'exiliüs «quani instrumentorum rusticorum enumeratio? ‘sed ornate prorsus iis descriptis, transitio cernitur ad aliud argumentum perquam venusta. Quatuor anni tempestates egregie describit, et ab earum prognosticis » ad civilia auguria" devalvitür. VA ^ Hisee: me enm constare mihi vi videtur , » Virgilium, argumentum Ka i (1) Satir! I. 10. v. pde qum com ad dee. spetare diei — I. p. 207. Í ) (€) rin dor. ah (9 : ab aliis petiisse, in quo ornando suis elucet dotibus et virtutibus , adeo ut eum Grecis, quorum. scripta. supersunt , anteponere haud dubitemus. Ad poésin. didacticum haud male referri: posse videtur poésis. satirica , que Rome invehta fuisse videtur. Tloíyoig enim ourupit} Grecorum, que Rome habebatur (1) quoque, uti antea jam vidimus, ab Ennio de Scena est detracta, et peculiare quoddam «carminis genus, eo auctore , exstitit. Ita ut vere dicat Quinctilianus : »Satira tota! nostra est (2). Lucilius comoediam veterem in eam induxerat (3). Et ita veteres comici. Si quis erat dignus. describi ; quod malus aut fur, „Quod moechus foret, aut sicarius , aut alioqui y ^. , Famosus ; multa cum libertate notabant. Hine omnis Vn dd ed f i bb Jot den TM pui a in satira alben Horatius: Ejus. vero Lo longe gs erant a priscis, illis. atque rudioribus moribus. Lingua. multo. tersior erat; et Gr æci jam. ` majorem vim. exseruerant in Romanos. Multo cultiori satira jam opus erat: quam egregie prestitit. Horatius, qui urbanitate summa utitur in viüis notandis, et in eo maxime excellit, ut, adeo Sa- tiras informayerit, ne aperte pateat. 2. que tendat oratio. lta in itineris descriptione multos yeluti i in. via ipsi obvios pungit, et. cum hominum privator um, tum etiam magistratuum . nimis sese efferentium. apres ex- ponit (4). Miramur eum festive pi anie notantem patrimonii profu- SVERTE S } m LI SRM Xeon sionem. , Juyenis, ad quem. advolant : so oe piscator … « pomarius y auceps (5). Unguentarius. $ (1) Hæc poësis satirica Rome ad ultima reipublice tempora cernebatur. Suet. in Ner. 59. Dom. c. 10. Sed numquam. floruit illis salibus, quibus Grecorum comedia excellebat...........(2). J. O. X. 1. 9086. (8) Horat. sat. I. 4. 1. (4) Sat. es vs. 54. Que satira HUNC prorsus, "gue o omnium pulcherrima habetur. (5) Sat. II. 3. vs. 220. C n1) vel garrulum illum, quem nullo modo depellere. MM vel artes culinarias sub persona Catii (2). | Sed cum urbanitate illa pugnare quodammodo - DAR Mid nomi- ' .matim. quosdam appellet. ‘Verum hi apud omnes atro carbone jam erant notati, et lesionem ergo satyr Horatii non admodum continere viden- tur. Philosophica precepta, que a Platone habuit, Menandri elegantia - produxit, eosque auctores semper in manibus habuit (3). Hæc vero purissima philosophis doctrina multo magis apparet in Epistolis. In lis enim preecepta dat, postquam in Satiris malo occurrere stiüduerat (4): Multo placidiore dicendi genere cernuntur , non eadem erat ætas, non mens (5). Quamvis ergo philosophicum. tractet argumentum, et ideo: eodem fere semper redire videatur mira tamen est ars in rébus suis ornandis et exhilarandis, qua semper nove apparent et placent. i Quomodo Persius et Juvenalis hac in re versati sint; supra: jam dixi- mus. Horatio tamen palmani non ——À — eliam ee (6), aut Claudius Claudianus. | | — tepid Graos quwrenda dii: sed ad aliam rationem eam adduxerunt Romani, et novum ewes WO orm intactum, constitaerunt. fi 1 í T ^ ft eher Aree thy Dm n ^S irs vy De Carmine Bucolico. | s in. Sok Yves not il 111 iia l ' i Carmen Bucolicum , natura duce; omnes populi Pate sponte sua proferunt, non adeo ut arte aufe. val Aut. buic peer, sed ut rev (sBs ciis Mat . ie Hit 0 Sutil. 3. vs.. 11. (4) De hoe discrimine eve ‘Morgenstern’ ] . (65) Vid. Wieland ad I. J. 1. Epist. 1. vs. 4. (6) Vid. Burman. poét. lat. 2. 408., Wernsdorf.— poët. lat. min, III. p. 85.. C112) tempus Gallant; Cum vero cultiores homincs. in. iis carminibus animad- verterent, quibus maxime: delectabantar ; illud poëseos genus poliendum sibi sumserunt (1). In iis. ergo simplicitas. et rustici morés maxime cer nantur: semper ea carmina originem. suam. ' simplicissimam referr. D Wr agn. antes. eieo ziende - Genus hocce novitate. Romanis placere quidem; sed sua natura noh apud eos apparere : potuit; Simplicitate illa , quæ Bucolici - carminis pro- pria et peculiaris prorsus est dos, non magnopere delectabantur. Lingua Latina ad dignitatem et gravitatem composita non magnopere erat apta, qua simplicitas illa enunciaretur : nec dialectus, qua rure utebantur, di- versa erat ab urbana illà, nisi asperitate ; que cultioribus auribus pla- cere nullo modo poterat. Apud Græcos contra "hábebatur dialectus Dorica, rusticis inprimis propria, qua nihil ^ nihil huic car- minis generi accommodatius. TWICE METS DEM Naturam unice retulit Theocritus, Virgilius artem nimis ET Inde persone apud Virgilium non magnopere a se invicem sunt diverse: apud Theocritum contra, prouti revera habentur, alter multo simplicior altero. Nativa prorsus ratione suam. formam: respicit Damoetas (3), et candide rogat Eunice amator , : A: Ao db i495 -TIoquévec , staré uot TÒ xpqyuor ov. adds ELMI. » Fadem fere refert: Virgilius (5): i epp ex typists SAN T oro (1) Vid. Warton ante Theoc., pag. 22. (2) Egregia est profecto Bucolici Carminis descriptio Boilavii Art Poét. JT. DY ; ad quam hoc caput adigemus; 10000 j5 Sat SSR Td Telle qu'une bergère, au plus beau jour- de fete, rg Boten Tian De superbes. rubis ne charge point sa tête; SDE TWO T1957! Et sans méler à l'or l'éclat des diamans, ) Cueille en un champ voisin ses plus beaux ornemen? v ,.. Telle aimable en son air, mais humble dans son EN NN Doit éclater sans pompe une élégante Idylle. mot the, (5) idyl. VI. 56. () Idyl. XX. 19. (5) Ed. H. 25. (313) wet dum aleo infoPhils + nüpér me in littore vidi, wtibaodog cum plagidup iMi aret mark nor gu: Daphin . ined. oam en Judice te LH * finem folat imago. Mio jam: renate ae inter „ejusdem: eclogæ atque “Tayi XI. procmium. Nimis sane Virgilius vinceretur. Sufficiant nobis breviores loci. Ita postquam: Corydon pastor: de. Alexi suo admodum questus. est; et, Nil nostri miserere? mori me denique coges , dixit » ab.illo amoris fer- vore. subito decidit, et. al rustica opera se confert: ! ; nge, „ ord? cg qua te dementia ceyit ? Semiputata tibi frondosa vitis in ulmo est. Quin eu aliquid saltem, potius quorum indiget usus, bus mollique. paras detexere junco? prij 19 8 um, t te 1 fastidit i; Alexin. * MAN 4 PITT M* E Conferri quidem possent, cum Idyllio Xr vs. 76, sed multo damen sim- plicius et amanti, pastori ori i accommodatius hicce m. diti finis apud Theoeritum : MÄHE 92 & Ait i oml AA gp mày xe adu: TU Y où bini. 00 r de do, ve Reeder ds rec, xa) r Abror EYE w^ Do. ‘Qs pÉAL To y Aux) TodTO xarà HN ο, yévorro. Pastor, qui adeo in ecloga occurrit, maneat. in amore; vel simplici et proprio Idyllii more amatam relinquat. Hoc, quidem. sepius displicet in Virgilio, quod personz -nimis docte disserant. Occurrit ita Silenus, qui de fabulis et de rerum origine d ocen docens magis, quam canens, occurrit (1). Habentur quidem de Diis apud Bionem Idyl.. UI. Sed longe simpliciora omnia. Pastores epig Greens non Geographie prorsus ita canunt (2): (Og quls 5n arden sedioque a0 Desh tenet TE DW an (1) Istiusmodi quid a e Bucolicis rite fuma "Virgilius ; ; sed ex Theo- pompo petit: vid. Servius ad vs. 15. VI. E. Elistus rem narrat III. 18. (2) Virg. ecl. J. vs. 63 et 65. 1 & ivi I) 15 ( 114 ) ý Aut Ararim Parthus bibet ,: aut Germania Tigrim: At nos hinc alii sitientes ibimus Afros ; TN Pars Scythiam et rapidum. Crete veniemus Oaxen, P Et penitus toto divisos orbe Britannos. iden WA Itém hoc patet in descriptione poculorum, que habetur bd utrum- que. Summa simplicitate sumsit imagines suas e vita rustica Theocritus. Habetur femina, que nunc illi, nunc alteri arridet ; piscator, cui cbévog Eoy Bag, et puer, qui dum cicadas capit, mirifice a vulpi- bus decipitur. Apud Virgilium memoratur mathematicus Conon et alius, qui non adeo placent. Accedit etiam, quod nonnulle ecloge apud hunc occurrunt, compo- site prorsus, ut laudentur vel poéte, ut Gallus, Varius, Cinna; vel maxime ut pastorum ore Augustum aduletur poéta, eümque Deo com- paret adeo. | Quamvis non alie forsan ecloge Rome placuissent, censende tamen sunt prouti habentur, et temporum ratio non valet, ut Virgilium æquali laude atque Theocritum afficiemus. Qui simplicitate et venustate, que huius carminis peculiares prorsus censendæ sunt virtutes , Virgilium longe post se reliquit. juri — Poésis Lyrica. S IV. , Romani, uti vidimus, ad poësin natura ipsi sua non magnopere duce- bantur, sed uti alia poéseos genera, sic et Lyricum e Gracia; arcesse- runt. Vel ipsum nomen hujus: carminis Grecam originem declarät Primis quidem temporibus poémata e Grecia Romam sunt translata; > ( 115 ) et ad litteram fere reddita Latine, immixtis etiam vocibus Grecis: sed in eo. processerunt Romani. Sensim paulatimque Grecorum poétarum assidua lectione imbuti sunt horum „elegantia , quam ad argumentum Romanum ita detulerunt, ut imitationis vestigia vix appareant, et adeo Horatius | non minus Archilochi imitator, quam ipsi Greci, qui post eum vixerunt (1). Non enim ullus est artifex, qui non habeat, quos imitetur. Nam nihil simul inventum atque perfeetum. Hujus imitationis autem prestantia n non cernitur in rebus inauditis insolito modo proferendis, verum multo magis in aliorum inventis excolendis. Ejusmodi Grecorum imitator fuit Horatius. Ne ergo illi | objiciat quis, ipsum sese ita damnasse : aes Hides «Qe ados ITEMS 240m EUA imitatores, aereum: pecus; ut mihi sepe... g Bilem, sepe jocum, vestri movere tumultus ! ` Libera per vacuum posui vestigia princeps, Non aliena meo pressi pede: gs sibi fidit, Dux regit examen, ` Fortioribus longe a ebtibüs 'cettitin? Posta Lyricus, quam alius quis- quam. Deo plenus caneré videtur, sub eoque ingemiscere optime ergo vatis persone: (2) conyenit Lyrici, idque Horatius quoque aggressus est. Sed illam rationem Romanis non magnopere convenire sponte apparet. Grecos ergo maxime adiit Horatius (3), eosque egregie est imitatus. Hilariorem 1) Wieland, Briefe des Horaz. 1. 819. ONC RET De hoc genere vide Quinct. J. O. III. 7. pag. 268. Palmaria prorsus ratione ita La Harpe, Lycée, II. pag. go. »Ses chants portent dans les âmes le trouble, » qui parait étre dans la sienne: c'est un oracle, un prophète, un poëte, il » transporte, et il est transporté. Il semble maîtriser par une puissance étrangère , » qui le fatigue et Paccable; il halète sous le Dieu, qui le dt, et semble à » un homme, emporté par une course rapide, il ne s oan? qu'au moment oi il » est déchiré du génie, qui Pobsédait. ? (5) Hujus rei exemplum est in Nerei vaticinio de, Hane Troje. I. 15 Carm. Secutus videtur Lycophronem in Cassandra, que ore fatidico, Deo agitata, ora- ( 116.) oden quoque tractavit, neque semper graviori ratione usus est, et prope ad venustatem atque elegantiam Grice Camoenée accessit os Apparet tamen subinde vir Romanus, qui vite philosophiam continuo in carmine inducere studeat. Ita post preestantissimam illam: veris redeuntis descrip- tionem subjungit: ` eov AR EDEL, an Pallida mors equo pulsat pauperum tabernas ) Regumque turres. : cula reddit. vs. 4. seqq. pag. 2. edit. Meursii. 1597, et pag. 4. vs. 2. Horatius pra ceteris Nipex dyevdéx Hesiodi elegit. Theog. vs. 262, et Pindari Pyth. 2 vs. 164, 165. In reliquis fere. usus est prestantissimo choro in Euripidis Iphigenia in Aulide, vs. 164 - 502: ita tamen, ut pluribus versibus Homerum, Hesiodum et Lycophronem ante oculos habuerit. Ita v. c. ut unum e multis exemplum ex- “citem Homeri, (Il. y vs. 39, 43, 45, 53, 57 et 452, 456.) Adomept, cidos dpise, yovarmerts, úmepoorture "Hrov aN xapunousavres "Axa, — Odres d pls vc mpópoy falt, oreng N Eides i a e [si Biy Pperiv, odt Ti A us. Le Ox. ay 25 mam ah] Met ; Twig x, olau Quis Ax d mapdnouw . Ox dv voi xpalrum xidapig, re Tt dh, App, “H FE a,. Tó, ze elde, OT ey xovines muyelyse ita reddidit Horatius : Nequidquam Veneris presidio ferox; Pectes cœsariem, grataque feminis Imbelli Cithara carmina diuides. Nequidquam thalamo grapes Hastas et calami spicula Gnossii Vitabis, strepitumque, et celerem segui Ajacem : tamen, heu serus, adulteros: — -© Crines pulvere. collines. $ qo Ely : Ita etiam vs. 1. 2. imitatus est. Eur. I. I. 375. seq. — vs. 5. 4. Hes. I. I. 255 seqq. vs. 5- 8. Eur, I. I. 57. - vs. 8-12. Lycophronem, pag. 4. vs. 15. seqq. et Hom. II. 6. 338, 29, 52. Cum passim ex Homero, tum maxime Il. y. 55, et a. 475 seqq. vs. 54 - 56. Lyc. pag. 6.- 14. Sedfuerunt nonnulli , qui contenderent, hanc odam Horatium composuisse , cum primum ad canendum accederet, sed (uti Romanos) ita deseruisse Græcorum vestigia, et sua sponte. cecinisse. deinceps. 4 id TA | Gan) Sextinm ergo incilatyiut vite! deliciis fruatur.. Istiusmodi quid occurrit etiam apud Anacreontem, sed attendas multo leviorem Graecum : . RU OUO d Or bye mi poy olvov 5 np ar are cU oues oo 1 ETÉ de uat. Aba Y 480906" vv, oou 1 dy afin, dul, Jen Td ga yàp Meza mávra. (17) In Grecis ergo inest nescio quid verum lyricum: naturam unice se- quuntur Barsd vel tempestate agitatam, vel plena sua venustate et grata quadam negligentia prorsus. reddunt. Hue verba, "hue tota rerum tractatio! — ‘Quod in Romanis non adeo cernitur. In bis magis ha- betur ars: accusatiüs sait elaborata; et e eee 'adacta; uisi 9 Ji Lust Unum exemplum « excite O Diva, gr fum stl jud regis aii ie te, Prasens LU imo tollere de gradu Mortale corpus „ vel super bos m * „Verteré funeribus ‘triuniphos: | Te pauper ‘ambit sollicita prece Ruris colonus :: te dominam’ aequoris; — étai s rM Bithyna lacessit ^ °°. Kon ded ocr or Que ita apud Pindarum: Ie en T Alcoa, ra 2 Bauters, al ILA, edpuobéver, A. ne abe) aie in bini Dh mis, Zérepa TUI. | Thy yào è» vri den bre. len os Naàee, čv xépomsrehanbupoi DS, T TR éc$ i ME «E í tet appar 87 AM avis, ral » a nåra joir rrd er w B bel 17 geraudua Tt oe Y k^ ERIN, | das, u OOV. eh des (30.7 ri "Li bes LLLA LLL LEA de. "T at (h Od, af. in Gine cf; velvet , ) Camels: ie Ww Ona. XII. ( 18) | Alia quidem afferre possem , quibus probarem; Hóratium Pindari phan- tasiam et veram lyrici carminis vim non ‘esse ássecutum. Apud hunc non sunt intermedia quidam (1), sed omnia sibi invicem subjungun- tur, prouti animus poéte concitatus fert; E Monte decurrens velut amnis, tires Quem super notas alueré ripas, Fervet, immensusque ruit profundo Pindarus ore. (2) (tos A kf T CO 4, Gi poii item E qui revera Romane dici possunt: ando üt prisca virtus in. juventute restituatur : uti in oda 6. lib. 3. Postquam per- versos mores sui seculi perstrinxerat, ita majorum fortitudinem revocat: ‚Non his juventus orta parentibus iiis 500001 000 cams” Infecit æquor sanguine Punico j Pyrrhumque » et ingentem. cecidit — , ^h i TR "Antiochum > Hannibalemque dirum. (5) : Haec prope accedunt ad a al eg M mec ied dum iw Aor et preces a0 - rais / usd m iini > Concipit Ulysses, vatis, et a clef ot c eodibuleng Ad sacra superos, sponte. desiluit SHA In medid Priami ri (1). "TUR Neth pirot yt j$ 1959 gto f xut IM^. : neta wv hob oo Hex , Jstiusmodi puer eagles illi fxcgeigree copyrninnt qoidem viro aut heroi ,, sed ed non puero. 2 40 u una apud eum redolent i HI ri pi rund declamationem; a QUA o ut nonnulli. merito A4] dubitarint, utrum. exercitatio- nes essent ex rhetorum scholis, an vero trageediz. Comparare quen hap i Sahesi Sion um, ita, ut illius versus 50 64 ep. fV PR e ana. f. 8 vs. 10 - 250, um Sophocl 150 223, in arenam descenderent; sed sufficiat observasse, — UM apud, Sophoclem RR, omine placere, quod tam diu ignoret | OEdipus, ipsum se esse 8 LA wirt oto: Apud Senecam contra jam Lo TL OM e se ae 228-5 ee " ublice * pia — tonnen, ASR eH dez epp. em SR me pu otest : j perit, gni. pe — a Et, es, nem — PIA m Bhios A «lis ee = quam adulteri ponite utet > queque. e, ES pude TTE ; ; Hes . Periere mores, jus, decus , pitas, Ades, divis oh mm Et qui redire, cum perit, nescit pudor (2). MONTAT up $ TNS e yate oy VAOS in Depingitur in eee ee zolen, anigi q ratio Regine, qua ita s loquitur :- Jes (lat u 2x Jo oui ahne Sys, os. f san E PFPrͤluctibus variis aneit m megane aii — — véntus, hinc — mo i Wesen commotio s ambos " in! — — enn aen — (1) Proad. V. vs. 1095. (2) Seneca Agam vs. 113. ry Ibid, ys. 138. & ix aed 10 pe 4 ( 124 ) Cum igitur auditorum animi maxime sunt commoti , et ipsa ad summum discrimen videtur adducta, sequuntur jam decem proverbia , que non a Clytemnestra, hisce affectibus conspicua, sed potius a discipulo coram magistro prolata videntur. Pulera quidem loca etiam occurrunt, uti in Troadibus descriptio Priami ad aras interfecti, sed ee et alios Romanos secutus videtur. ` oto i ar co Eius tragcedias Grece esse originis, vel ex ipsis nominibus "M patet. Sua quidem ' ratione has imitatus est, atque hic illic qu uædam niutavit: verum et inventionis et rerum tractationis laude non ' satis cernitur , ut cum Grecis suis exemplis ita comparari Possit, ut viclor ex censu abeat. ML iiri cie acte Mea Graves illos Romanos ad comoediam. non magnopere fuisse adaptatos , 1 ex superioribus satis patere mihi videtur. Romana civitas ea non de- lectari poterat, uti Athenienses, ad laetitiam et risum multo. magis indole sua, ducti (1). Non tantum. tempore Terentii, populus- aversabatur. ludos scenicos, et alios maluit, sed ne Horatii quidem equales illis delectati - videntur (2). Comoedia vero, que trike Greca prorsus est habenda. Scena Athenis plerumque habetur: et quamvis Plautus aut Terentius mutaverint T non tamen sui sunt habendi. Rite ergo pue cavit Quinctilianus (3). «In comeedia maxime clau au licamus : licet "o » dicat, Musas, Ælii Stilonis PEUT Mp ns, ino sermone loculuras fuisse, » si Latine loqui vellent; licet Caecilium veteres laudibus ferant; licet » Terentii scripta ad Scipionem Africanum referantur ; ge tamen sunt »in hoc genere elegantissima, et plus adhue habitura gratie, „ si intra v versus trimetros stelissent. Vix levem consequimur ‘umbram; adeo ut » mihi sermo ipse Hamann non recipere videatur illam solis concessam » Atticis venerem.’ (1) Vide Wieland, Horazens briefe II, pag. 114 seq. (2) Horat. I. 2. ep. vs, 180. ; 2650 J X. 1. 918 | e mm. hf Hs , thogtiroo une "eri ran tears terrine t tu dottore cnp wedra num ol aii Su Mon poe sabahi ailes atii oe iL iion firmes n ‘editor ‘file „„ wot od i, iid «i Betas amo BE iesus, tga, in quo, ut sponte Beets, naling Pye tagliu une d potest, Negi mim eige placet, si acute paucis admodum verbis de Jian, re obvià sen sententia refertur, Aud, Creo eer r3 d ex, ipsius nomine aliquid. rei í sed m Romanos cor uptelam morum maine enyn: i SHD ^" REE its. MRA pem, tart Rud ad fabularum serip- 1o y^, gt pow M e Ta èi — Sym Phedr ìn ies B IV. - anm gens 0 nimis erat corrupta, üt ín u et b Lx oni- | a. ed Tif sit soils JS , doo tie diit allen sre rabbi g B! e Min Dur i Tat May STER Am: ES tB. ftp Ian esas rf Hoe iden RABe jl Po Water gui ^ Hbi Jat. sé ida: a Mm pied ee oni 2 vide universa SD ien en rolerre non- posse nobis videbamur;, 1 1 vident, de variis carminum generibus riis | ware snor agere, non, convenit, In alio un aos: Meade, s np. ann e eee e Ita N oL e N > canoni Mohr Prog ne excellere: giden nius ert sy 415 Bhaist ali ni 4 f - iiye (toii: 0 101970 burpbi P. KRIAS „Are ISS — — aid ai N 35 [HP vfi aren -— * biada a idda , KANE FU Cv mE Pes e.. id-Aass toll b Islas V... i ) Wia. 7 oO TIT n WT. VER of ige a WE 61 POR EY qai @ 1 | ` ( 136 ) urne og tlespss ners boe : euteiqebs exagotrgedr : í Seele Gnade BLL i Lite WERL N. ARRA MER QR M Hitt of QUII eI IDON hin MARAR ee e rtr PUT I eee SA ie T jii | Sen 10 di M. 4H uy. De 175 MES eR 5 goto oe tits TE FIT z p XE 8 be coil? EtG sified Sind rede Ti 3i bel snolóà yard : Pose icu qne dige Tape TAI creto kke act 0e THEO spar inden nra a ao atah kse baa: urnana CUFT EHP 390 OM Fo ELT enh SUO AAL ampa Die died HYSA RUE gprs dS HED eibi hue b nul apr adhd BEST MfG Jsdslioxs a qup 5n antati Joho MATES fit : i itt d e ds 6 So FM waht gole. ba 08 sdaba In artibus aique docti dijndieandia, tenendum semper, bres tem- pore, et quo. loco, ii floruerint,, qui bm Aractarunt, , In. omnil bus, liberis [947 Apes civitatibus. antiquis. floruerunt. oratores; sed ciyitates ille. non, semper ejusdem. fuere. conditionis. Ita lerisimi. erant. Athenienses ; hs graviores Romani. Aliud ergo eloquentia: genus Athenis, aliud Rome. Mud. enim semper ad populi indolem accommodandum, ita tamen, ut eam non prorsus referat. Alio enim sensu, eoque fortiori , „excitanda, vel sedanda est concio gentis, alio, pine Lo populi ce HE compositi. 1a ioi Tina ie ESE TURA 107) dog baeo! ~ Athenienses ita facilead iram vel ad leniora “studia adducebantur, ct sensibus suis nimis tribuebant. Hinc cedes et tube gravissime; Con- ciones igitur rite comparantur . mari ventis. agitato (4). His lenis ort TARE 1083 placere quidem, sed nihil persuadere poterat. Opus erat omnino graviori dicendi genere, ut, veluti fulmine percussi „a furore revocarentur, audirent et facerent, quidquid orator oratione sua iis persuadere. vellet. Isocrates ergo placidiori genere non adeo eluxit in comitiis, quippe iis mon I od IGN iV (6) (1) Plato, Protag. 319. c. ICM magnopere adaptatus: sed Demosthenes, aequalium suorum princeps (1), melius comparari , posse, videtur cum Cicerone., ante quem paucissimi exstiterunt, quibus delectari, nemo vero, quem. mirari. possis. Etenim optime; posse judicari, ie in Kd x „atque doctrinis apud diversos populos, si M conferamus. Multo labore . Sibi eloquentia , facultatem, „comparavit: Demosthenes, et ab omnibus oratoribus. optima mutuavits neque unum, alterumne elegit, quem imi- taretur (2)... Item. historicos, admovit, et Thucydidem. octies, sua ipsius manu descripsit, eumque, in succum et sanguinem redegit (3). Universe tamen ejus dicendi genus admodum erat forte, ut, Dewóryra ingen haberet criterium, Ita ejus. vis orationis excitabat animos, et incendebat eos ad gloriam, ut ab ea ad honestum veluti lymphati rape- rentur (4), et Aapmpdg erat 7H fe éler, oPodpds. TQ. mvebgar: (5). Gravitatem. Agitur tragicam retulit, et unice. valuit ad Tb Ex AEn (6). Rite ergo lsocrates orationes athletis, Demosthenes militibus compa- rare solebat (7). Ille enim in diverso genere dicendi nitidus et comtus, et palæstra, SB" pes it pesadas, 0 omnes eae veneres est sectatus. ag ‘ona, - many, be 145 919 Cicero contra. disabar ihi populo multo: iniit, übe fin pr sen- sus omnia referente, qui melius sedari aut excitari poterat elegantiori dicendi. genere, Non — adeo opus erat fervida illa Demosthenis ora- tione, sed venustate potius et jocis: iisque maxime cernebatur Cicero (8). „Demosthenes erg concisa gravitate, Cicero contra longiori et. elegan- tieri; dicendi genere. inclaruit, indi folu: ferit ille unico tem- 4 — (a). Cic. Brut. 57. Orat. 29. en a Dion, Hal, 1a Dimertho, P. "s vs. 5g. (8) Lucian tls dmaldiurer » L2 pif. Hil, in Thucyd. idiom. pag. 162. (4) Plut. vita Dem. 854. b. (5) Lucian. Encom. Demosth. p- 894. (6) Longin de sublim. c. to” (7) Plut. II. p. 845. e. Decem orat, — Remer: (8) Vid. Macrob. sat. III. 5. 4 v"! j 128 ) uJj009t1O.. (15 ur bs mole i 98 iJ» uia sil ste aa eiegi ted, 19 0 ie y Lmv qi libe dé gezi Xni PARE? OBER FOR vai em quib up 0197 endi, et eloquenti vis erescit, quo diur tius dicit (1). Ciceroni enim non opus, erat illo 9. ome genere: ere semper accedebat, ad pomi devis ad auscul HASI AH et aratis : non adeo in turbidi comitiis f - P vii 5i 8 m ms pats bs har A orationis; hind debuit, ut audiretur. ‚Coram Geesa A rr: re quide gemid disit n ae Tigandi al ignoscendum non adeo parato, sed Cæsar fuit vir cultus, ic tam vehementer PROV Verdi? leniori potius ofitine Sensi ii reoque faventes excitandi. In eloquendo maximum ergo Ciceronem inter atque enorm discrimen meri ward cd hic máy gota álle hnic si E “eure ee in al in hoc: wise) S f. Ti Y d. e. j bre j. st 30105 X 4 b Verum Dia b di bs 52 : profecer erit, , omnia tamen ad illam. Dewóryra prorsus. dido hes ta idem ardor, idem impetus, eadem elfervescens. oratio. oq o rios SIL 1 1 ee en Si In eo vero Ciceronis maxime cernitur prostantia ) quod 1 illo genere excelluerit (3), sed etiam in alio. genere sua laude non sit destitutus, uti in pulcherrima . illa. Ennensis, Veneris descriptione. Et imprimis philosophià adjavabatar , ut, rite. animi, affectus. perciperet eorum, coram quibus verba. faceret: ita ut. MD FS acne posset , quo tendebat oratio. Secco fue d Of Uti ergo Demosthenes, et alii, Greci amv otn desi goms amplectebantur , ita Cicero omnes omnino dicendi. rationes referebat.. Et hac dote universe Jin, Gea NET i Dai qnem doctrinirgpn , sed maxime in eloquentia, ab omnibus. sumerent, * Anh een eno singl pris Parent! 14 — ue (1) Longin 1. m edt deed niea Quinct. J. 0. * m D depende (5) Uti in Catil. et "t a aM bid HH i ipsi Ita Cicero, «cum se | vide ADRI ALTE DET pet al: pin bop pia, je WT j TUN w^ aimi o a "m. 10 quoque redes f 5 À ef potius bf cm " ihi dio" odlidd 7 Minim 15 aid) aan. dic pomme elt ier m bg Je "m a berta ot pling” $4 ^d juenti io", 2i Ado. gi ecd pp Hog i xi 5 ; Wald Abd 'örharënt ded pues jidicare licet 492005 dus RP dedi s sériptis (2), iid AP MD 22 8 — nene 120) als emense pol aitoa.. Mois N tions, jo Meiner VASTE stat. IOTI og duiqu rem $3 dla al abanafuyx5 ane SH POS a alli ie oid „olli aoienob | 5p Hoi ii monodiaorioQ Supls Von tant "excellit ‘iinet Foren N velgen" quoque in kante vótisubte ie cd p stitil ES MPH ^ Collectio" Epis otis PE . fit | ra Puritatem, tüm vero maxim ad adt Bus rounds SUR pix Meg gehe ale "y zal Ro or d penetralia: inducimur, et unice inservire posuit ad bellorum civilium natien engi non ien Anodes „oel dé ^ Apüd' Grecos ocœurrunt epistola! Socraticorum, Platonis, aliórümique , ‘sed in Illis magis appáretit placita philosophica , "quie “ibi eitis atque docentür- Potis éonipsrande etgo Videntur cum Sénecs episto- ns, qui Geli im is matzis notät imores perversós sul seculi; et, pro Romanorum ingenio, philosophia ibi potius bernitür practica ratiotië. —— es: / ficit, "quód phirimie ex 113 £ ib acti th rye erl., did) 139 15 iis. Caso ) RA compositas... Deinde: quod, ille; quibuscum. Ciceroiis iepistole: comparari possent, perierint fere. Quintilianus: autem Dentosthenis:et’Cicerotiis epis- ‘tolas inter se conferens; « In epistolis , ait, quidem nullascontentio’ dst, » cedendipy; vero in hoe quidem, quod ille et prior fuit; et ex: magia » parte Se quantus cot; fecit. octo Inay il / oaii 85 ee se bi dee algen sli un dere bib a edic Hup s 1 oen ges 1 ‘aanp’ F ali n ci re „Historia, Hn eee de). atie: ekki sitit | à us HW. cios Cyn iia Ze da i ff. "35d iplis a. nen 1 A Bilin besoins clegantioribus non magnopere. inclaruerunt. Petierunt autem... illas e Greecia., Historiam itaque. sua sponte, hon, habuerunt; sedsacceperunt ejus rite conscribendz rationem ex eodem fonte. zalen Media ik _ Tempore bellorum Punicorum exstitit quidem, historia Romana; sed a Grecis conscripta , uti Hieronymi Cardiani, T imei Sicul: Antigoni > Polybii, Sileni. Deinde etiam Romani ad seribenduin accesserunt g uti Fabius, pictor, et Lucius Cincius (1)... (Vota iip vq edo ee Bah Habebantur etiam historica, monumenta antiquiora s. ut. Saliorum car- mina, et alia, qua; in epulis canebantur ad. iorum: clarorum laudem celebrandam : sed, historia apud, Romanos, Latine conscribi, non. poterat , quia. lingua. 999p, satis exculta. habebatur i déja s Qi STi nr th Graeci. contra natura sud ferebantur add H Primus, ergo; qui apud eos de majorum. rebus gestis scriberet, fuit. —— enim populos. historia origo in .poétis. est quærenda. V. hæċce Romanorum Carmina. ab Homeri, Iliade differant , i yit l : zw ROER rh ore. 20m 1 €) (1) Dion Haft J. b 57 alode IIE RREI BOR ioo sien: us LJ LJ LI " in (51) ut moneam. Perielis demum vum et alia tulit egregia, ét patrem bis- torie ; Herodotum:, qui sensu. puleri- atque venusti adeo imbutus erat , ut is ubivis in ejus: historia: appareat , et Musarum nomine ipse opera sua in- scripsérit;Summo:studio a totius: Grecie celebritate, in ludis Olympicis scripta-:sua- recitans j: audiebatur, eumque magno applausu receperant omnes. In eo apparet eadem illa venustas, atque nativa prorsus elegan- - tia; quam tanieponhyis Homens i . Causas rerum accurate om- nino indagat: qua in re reſert o mino 6 Grecos. Verum non anxie hac in re versatur, sed tamquam pater familias ex itinere redux, in patrio - solio sedens, narrare videtur omnia summa simplicitate. Adjungit subinde suas observationes , colloquia "refert summo: candore et simplicitate, que : nisi Jonica dialecto exprimi posse videtur. ^ - pitaka- noii eet Cf Non ergo chronologica ratione ejus historia continetur; sed simplicis hominis instar, dul marrat ea; qu vidit." Res suas- per hominum cetates digessit. Populorwni mores, instituta et leges ita narrat, ut ne minima quies mee prouti apud Homerum, qui eadem illa. ate in "narrando ipsam maturam refert, et omnibus. placet; Script Herodotus maxime de bellis. Graecorum: cum Lydis et Persis. At episodiis — inserendis universam - historiam -Condidissé widetursdioió)ui 515 ntudaroun var en capuc od6 sa of! ous kè u Hérodotos Grecorum, ita Romanorum indolem in ^ scriptis sis egregie expressit Livius. Apud hunc eloquentie imprimis cernitur stu- dium: ubivis occurrunt orationes éadem gravitate, qua in ipso Foro Romano, atque in Senatu, haberi solebant. Omnia non retulit ad pulcrum , aut vetitistim; sed potiüs, pro more sud genitis; ad practicam rationem: verbo, in bös binni péct gabe, n ilo verb 79 K Si ergo Bose. inter se “eomiparare vellemus, eadem ere ratiohe procedehdum esset , atque feci. in Homero eque ‘Virgilio ; ita. tamen, ut quae in Ceed) c | Livio„oeourvant. persone; magis. sui. similes. apparcant.atqué placeanty ety — Livius non adeo postponendus sit, Herodoto, quod ad modum, quo res suas tractavit, quam Virgilius Homero. ~»; Quinctiliani ergo judicio tac quiescimus, dicentis.: (1) » Nec. indignetur sibi Herodotus æquari Titum » Livium; cum in narrando mire jucunditatis, elarissimique: eandoris, » tum in concionibus, supra quam. enarraricpotest jeloquentem: ita di- » .euritur.; ommia, cum rebus, tuni- personis accommodata: sed affectus » quidem, præcipue eos, qui sunt dulciores, ut parcissime dicam, nemo » historicorum. commendayit magis. Ideoque: immortalem Ilan Ballast » velocitatem diversis virtutibus consecutus est. Nam mihi egregie dixisse » videfur Servilius Nonianus, pares eds magis quam similes , De qui bus Quinctiliani verbis ita statuit. dl. Wyttenbachius: Sed hoc judicium ita circumscribimus, ut hane jucunditatem majorem etiam futuram fuisse dicamus, si ei illa, quam desideramus, compositionis facilitas con- stitisset. Candorem autem intelligimus non perspicuitatem orationis , sed animi. sinceritatem. ac benevolentiam. Et .affirmamus , eum non modo in- concionibus; sed sermonibus quoque, disceptationibus, ac notationibus. morum ingeniorumque, supra quam dici possit, eloquentem esse Si deinde Grecos attendimus, est mira quaedam ingeniorum in ällis di- versitas. Uti Herodotus summa venustate Musas referebat, ita in Thucydide ys Adis Kt ipsius belli i imaginem i intueri tibi videris, Est t subtilis, acutus; „brevis, sen- tentiis magis, quam verbis abundans s(2).. ‘Bed „ n de se judicium ipse protulit : et quod ornatu et. ;fáhulis; ; prorsus. careant, auditu: fortasse. mi- nus jucunda videbantur, satis vero inest, quo ii; qui accuratam rerum gestarum: veritatem: considerare: volunt utilia judicent. Monimentum potius sempiternum: dun ludicrum certamen ad captandas in præsens aures symposium habenda- sunt (x 17 narrans dis utitur verbis, Ji. Mg ete 925 Cf. Bibl; Chita wol. HI. 4. p. 28. moine c b Cic. de or (3) Thuc. I, 22. (31358). — quibus: in mediani aciem lectoretm inducat; ut ille dueum atque milis: tum voces. lióstitim trépidatiottein; armorum strepitum sibi audire vi- deatur! Coneiones ejus admodum sunt accommodate personis, a quibus haberi: finguntur. Ita duces. admödum eöncinhe et graviter; alii proliidori quidem; "vehementi : tamen] oratione —Ó Demosthenis -i oratione : veliementiam ' referant. 19 aun; giqua uod ut Aue In summa tamen “brevitate non negligit ea e ren ae ee vet; quam vim hoe illudve in totam Græciam habuerit, et prorsus Græcorum indolem refert, qui in rerum causis atque effectu indagan dis mirifice delectabamtup. ] kiddiltruy! eee eee Si quidem bee attendimus; vel sponte; patet illam belli eſſigiem non. placere non potuisse Romanis, qui studiis militaribus flagrabant In con- cinnitate’ illa atque acumine Thueydidis intueri sibi videbantur mor . illos austerorum proavorum , quibus res Romana creverat. ideoque plu- res, quam Homerus; sectatores nactus est Thucydides.” Horum princeps Sallustius , qui adeo se ad illius rationem componere studuit ;ut novas composuerit voces ,'' (qua de re apud æquales invidia non caruit; (43 et antiquas voces jam obsoletas in lucem protulerit, ita ut hoc epi- grammate incesseretur: :¹Ah⁰ up wa sea imbiss «onset dhahara abebyou dT. eu si te ;Ssdsriglors egel SS laue snye egJoboiokl AU stier l ultum furate Catonis , shag var od emua sa M a ka m IAD A $m oria gaaat: seer digd-ziieo ispe , Jugurthina, conditor historie. (2). . tquiinuotbuse:ob asana (S) ambag anedon sànotk eroi vitri Quamvis non assecutus sit copiosum : illud - maere genus, laudandus tamen in eo, quod susceperat. (3). Verum ejus: lectionem oratori non commendant. eruditi (4):lo Uti auctore: Thueydide , sic etiam Sallustio, historia commota I eta —ͤ— "rH TI ITO T2231 * * IRYS pir yt IY JUI IE G} Gellius. IV. FT OREN STEE (2) Quinet I. O. VIII. 4. 689. (5) Mariia dv EL re IV. 4. 529. ud h.l; citati. [ oudt ( es II 10 (84.2) tus dicere. Fuit, primus inter, Romanos; qui iiss conscribende rationem accederet, et rerum causas non tantum indagat, sed ad vitæ- usum adducere conatur. Ita pessimos nonnullorum. mores vividis coloribus depingit.,, ut. vitarent ceteri, ne in eundem. gurgitem prolaberentur. Qua in re eum plurimis non tantum Romanis sed Greecis etiam prestitisse putant. Senece judicio subscribere non dubito, qui ita de stilo utriusque judicat n ‚sententia ‚Greca, tam brevi habes; quae salvo sensu. detrahäs. Deme vocem. aliquam, constabit sensus, etiamsi non sque comtus., eque tamen anb Sallustii sententia ibi demi sine sensus detrimento potest. (1). . 50015297 Post Peloponnesiaca bella e ee „ hominum ordines. veluti. dispersit. Ita in ejus discipulis censendus etiam Xenophon, qui, philosophia duce, historias et res suas summa venustate atque elegantia descripsit: ita tamen, ut historie fidem subinde. neglexe- rit, ut Socratis placita celebraret. Apud Romanos. bella, quibus præfuit, item scriptis. mandata sunt a C. Jul. Cæsare; quorum. et pura atque elegans dicendi, ratio non minus celebranda: est, quam summa. integritas atque historica fides. Ejus tamen propositum non. fuit, ut historiam scri- beret, sed potius ut alii haberent. parata ‚unde sumerent (2). In. summa tamen. Caesaris. simplicitate» cernitur: vir gravis, cum in sententiis (3), tum in rebus describendis, atque causis rerum indagandis. Apud Xenophontem omnia pulcri studium atque philosophiam referunt, que summa historici virtus. videtuurttt.t.t.t.t.t.t.t.t.t.t.t.t..t.. Cæœteri post Caesarem , Sallustium apes historici. in duab: sectas rite dividi possunt, quarum. altera Livianorum; altera Sallustianorum nomen genaam: ita knn ut. horum numerus peint longe su- 09 Seneca Decl. IX. 1. ‚Cf comes V. 8s. . AI exiis (2) Cic. Bruto. 5. (8) Vossius de Hist. Lat. I. a3: )) peret. De illis cum suo loco jm vidimus, hon malta nee esse -COn dimus 711101 191p WEE IES MONT 23 499 (sbe000 ap doi d i aL est n aa Ee ita patere milii videtur, quod initio jam observavi; Grecos nempe e pulcri studio ad historiam eonseribendam pervenisse. Post Homerum e MÀ ÍÀ poterat ‘historicus, neee qui am. dictus Ounpruhruron: con oiDibtp sians | ftw arum o datisóe NH ang Apud Romanos contra; quos é studio non bini gnoper ee s jam probaviniüs , exstitit endem res ex jejunis illis annalibus, quos eo tantum. consilio condebant, ne posteri eorum: res gestas ignórarent.'- Hoc in pene i NR pires ang? Exstitit enim nm inrer merides, ornatius quidem. seripte a "oru "hominibus. Nondum tamen ad historiam rite ‘conscribendany pervenire poterant Romani. Antequam autem Livius de universis Romanorum rebus scriberet , Sal- lustius bellum, vel memorabile quoddam in rep. factum , litteris manda- vit, Tandem vero id consecuti suht, út MORI pa plone res tractarent. Hund colorem utriusque” gentis historia semper retulit, uti philoso- phia ex eodem fere fonte fluxit atque historia, sic etiam ia semper huic affecit apud Griecos.: e e enim ratione Græci historici . manis semper sunt preponendi, " quamvis hy" aécurata rerum enarra- ; me 195 ereeluerim, bae enim conditionem non tantom rétu- 5 UT q que vere ita TERR nes Græcos fuit, ‘sed Romani E ub 15 2 ech omy area : dia. nme ; ut phito- Ven oue Eu Ain EL R A up. iFAR Ah SI i, .* SN camel forte apni fd Rowthely contend tationen mE atque in Geis. In vie rm jam Magnam ‘historie speciém in Virgilio refert, magis in Lucamo, penitus in Silio Italico. Apud Grecos contra He- rodoteani historiam carminis epici. imitationem redolete , probasse nobis videmur. 6.560 sophie facultatem Græcis unice propriam non plane;;retulerint. . Sed whistorici Latini ad practicam ratiónem omnia magis. retulerunt; et ac- curatius hac in re fere sunt wersati..Ita; Tacitus non tantum. politic prudentià inclaruit in historia, quod ad ,theoreticam partem , verum etiam quod ad practicam, et in eo maxime omnibus antiquis. historicis excellit, quod artes atque machinationes aulicorum rite; perceperit ‚et in historia, prodiderit. Ita ut; si comparationem. veteres inter atque recen- tiores historicos instituamus , Tacitus naim „inter utrosque locum obtinere videatur. nad He nds beo at Jl art ede othe VPO EESTE TE TETE TA mun KORTE Mi BT CAPUT III. i Philosophia et Jurisprudentie, : ab 31 y Ix Grecorum indole nihil est, quod tantopere omnibus aliis animi et ingeni dotibus excellit, quam inveniendi facultas. Placebant sibi maxime, si quid novi, sed presertim , E quid puleri invenissent. Hoc studium et præclara quæque et philosophiam progenuit. Illa adeo propria fuit Grecis, ut nulla hujus gentis ætas hoc studio vacet. Inprimis poétis non pauca Philosophie vestigia adesse, cum ipsorum lectio, tum usus eorum apud Platonem (1) luculenter declarat. len Philosophi , qui primis temporibus. apud Graecos occurrunt, He res (1) Vid. Mémoires. de Acad. e insc. et Sini destin U. A. 1736. p. 107 inc $ ‚Int eH ur Qu» 15 pre tappia am: A aiia inn féminin aun dote wite^perciperént; inierunt ‘fubulam’ Promethei, quem. ex "iédibus Vulcani atque Miner ve 7 Évrexyoy aby mup? coQ uv surri- pisse mur rubatit? Jovem humano generi consulentem , misisse superne orig "rd dcs napi enia) yn poder de ers md EN pens. inge . hominibns W ee id dium, festive exhibetur. Philosophi, qui deinceps sequebantur , summo nore in Grecia habit sunt. Septem illi sapientes; excepto" Thalete, civitatibus preefuerunt: et ulatimque exstiterunt viri, qui sum- mam vim in Greciam. Medi) t. | fi / Anaxagoras instituit. P. ericlem, Euripidem, ipsum adeo ee "Ju primus Prine Biak, deyocavit de ccelo uthibus. mi it, et coé- git de "Mis 8 Nen bonis et 3 abe 7 521 e Suus ergo Socrates fuit in philosophia, gend autem, que, eo Auctore, in philosophia exstitit, maxime cernitur Grecorum cogitandi vis), adeo ine mer gqualinm ex, disputationibus eximeret (3), 2 ehe iteratie: ip oodd lavo j œj˖h¹ujẽ] n eee eee n maxime, omnium, apparuit post mortem So- e per e , ee e min pr Sarin ad 1 omnium; inei. Apsos, ag 8d philosophiam fuisse fui 7555 — (1) niomolel bu auos e pede cadis se pU wane rte Ms; Etenim, uti ait var psy pom dei p pete, doi de- fuerant 7 wti in Sopliistis:: animadverti potest. ji 1 ri) (138 ) ; ductos. "Usque ad ipsam 'adeo barbariem ingravescentem philosophie Aent curas Eg Uii Aud imbüti erant onines, noh tanfüm qui philosophos se profiterentur, » séd ex ea exstiterunt Oratores , Imperáz tores, ac rerum publicarum principes. Hoc quidem adeo receptum ‘erat in Grecia, philosophos summa existimatione esse habendos, ut Plato reip., quam sibi effinxerat, eos preficeret, sm minus » 0d# Eer”, inquit, » Ehn madre Tals TASCH, ode TË dub yéver” (1): idque aliquando probarunt non tantum ipsi Greci, sed etiam Colonie (2). In Romanis contra hanc facultatem non adeo animadverti, supra jam ostendimus. Theoretica omnia iis non | placebant. Civitati consulere, bello praeesse , in luce reipublicae versari, hoc demum. quærebant. Aliquando tamen philosophia cernebatur, sed Romano prorsus habitu. Scripta phi- losophorum cernebantur i iis in rebus, ad quas natura erant accommodati ipsi Romani. Summus i in iis philosophus Cicero, qui maxime Romanorum Plato. dici meretur, in operibus, ubi oratoris efigiem proposuit, vel ubi „jurisprudentiam ex formularum et juris civilis angustiis vindicavit, suamque ei dignitatem restituit (3), vel denique in iis, ubi explicata hu- mane societatis origine atque indole, optimam civitatis formam effinxit, eamque in exemplum proponeret, ad quod Romana resp. revocaretur atque emendaretur, nonne hic reipublicae suze præfecisset eum, cujus dómus erat oraculum totius civitatis (4) "== Turisconsultum? — — Hic enim Rome eodem habebatur honore, quo Athenis philosophus: hic demum erat, qui practicam rationem prorsus reférebat , hic unice placebat Ro- manis. Apud JCtos ergo Romanorum philosophos queramus: hi maxime philosophie opéram navabant. Sic Lelius, u r a iidem JCi, In (1) De Rep. V. 475. d. Cf. VII. 540. c. (2) Quod maxime: patet ex honore , quo. enn est Dionysius Platonem. Plat. e. p. 7. (5) Bibl. Crit. I. pars 5. p. 8. (&) De Orat. I. 45. ( 6289 ) idem, summi. philosophi; sed, pro Romanorum ratione eclecticam philo- sophiam maxima. parte, sunt, secuti; et nulli familie. prorsus se tradide- runt ita tamen ut Stoicorum rationem, fere referrent, quippe ipsorum indoli, maxime ,aecommodatam (1)... Hujus enim gravitate unice delecta- bantur. Versatur illa precipue. in officiis hominum cum erga se ipsos, tum, erga ne, ebbe melius . Free ntm quid melius SOs? . vo ORE UO 288 icade eos ‚non adeo secuti sunt, 3 nisi i ad eloquentiam, Studium illud ee isti Le Vh de qum meum os s placebat Bomani; ‘deo Stoicis, f sfere nt: ideo definitiones , divisiones , up, miram in dialectica subtilitatem. Stoicorum " in jocisprudentia. Romana item lpse adeo Stoicorum definitiones in . jurispradentiam migrarunt (2 Qe er x philosophia ea ceperunt, que ad practicam condu- corent. ture iei am etiam apparet ætate illa Antoninorum, que Romanorum tas philose higa. jie s dici potest. Numquam tamen eo pervenerunt Bomani, 4 ty" bend prorsus placita, aut sectas philosophorum conderent. Bento its, que im. PE W. Grecis inventa , sua ratione ‘elabo- rarunt, et ad p practicam. rationem. ipsis propriam reduxerunt. N RRRS 7 ande uti in ipso Cicerone jam. 17 8 9 Ejus enim nim libri ri, qui IT rie > philosophici dicuntur, non eam cogitandi nm declarant, qua. toner HS 1 excellunt practica ilius. ‘opera, In illis - multum. a PEN cann innotescerent (3). Grecorum phi- Iphan plari lä habere MA: quippe: Academi- gs i Egregie | ita BBm RTT Montesquivius: „Elle seule savait faire tid aii yens ; elle seule faisait les grands hommes; elle seule faisait les grands Empereurs/ (kap. d. Loi 44. 0.5 (2) V. c. princ. J. de jure N. G. et 0. af Bren da benef, ML, " qui explicat, quid per naturam intellexerit. — Et Cic. Off. I. 31. ubi exponitur, quid sit illud, quod natura omnia animalia docuerit. (5) Nat. De I. 4. SOENT i (9) cus, qui contra omnia fere Weet: Philosophiam tamen universe non auxit, quod eum in practica ratione effecisse non “dubitamus. Eo auctore exstitit palmarium prorsus. illud opus De Oratore, hactenus prorsus incognitum : de vi et efficacia Oratoris in foro: Romano datu nemo philosophatus erat. : mr MM Theori igitur Greci Romanis Ww excellüerunt: práctica vero ra- tione hi illis palmam cedere debent. Hoc magnopere apparet in juris- prudentia. Tota Civitatis’ ratio eo tendebat. Non habebantur Rome phi- losophi, qui, domi fere disputantes, in forum non prodirent; sed aderant JCti, qui de jure respondentes jurisprudentiam quotidie auge- rent. Åthenis né cogniti quidem jCuj éEwysrie enim de jure non respondisse, probavit Ruhnkenius (1). Ad hanc" doctrinam on 'compositi fuisse videntur Graci. Tamquam patres-Tamilias Solon et Lycurgus leges dederant:'sed neque ipsi Athenienses, meque Lacedæmonii jus àuxe- runt. Judicia quidem: "hábebantür Areopagitarum „ qui de moribus nes sertim; Ephetarum, qui de cede inconsulta; Heliastarum, qui de e Causis civilibus cognoscerent: sed hæcce ratio non cérta’ mans? non semper de his illisve delictis judicabant hi illite jadices: sed qui famam próbi- tatis essent. consecuti, ad hos caüsarüm fiebat contents.” Apud Ronianos contra omnia accurate erant delinita. Quisque prætor de s iis | cogitoscébal criminibus; et secundum’ edictum, ‘quod ipse tulerat erat, proniüntiabat. "Rt dici vix potest, quantopere hisce pretorim’ edictis aucta sit jurisprudentià. Philosophia quidem’ juris et principia ejus erant: Gresch plerumque originis, sed i ipsa „Jurisprudentia Romanorum « erat. Hu ujus € ergo o. practacie philosophie nullum efficacius est monumentum, quam celeberrim rimm illud Juris Civilis Corpus, quod hodieque ab omnibus gentibus ds ‘bus kundamentum habetur; quo omne jus mtatur: Dae si - TK LEU etsy 1 ey : AHA nnn — (1) Ad Timei Lexicon in voce. : ig bagp | aki i EC S199» ee ere digersauteibr idii ind Eur 17 88 "vila má boi ahi m qtirge: rion eaaet ooo cgi alens pdla dpi cs e out atas NN D sib: Bron m DT "Deinen as se ero i to no ed | oen Le choi ase Bard citat wey Pe, 18. ibe Angi ino et set ee ee SK gH XB; gita. sas leg Aliud ato 7 . Rag t E BHAT, «Fil i miele asilo Su * unii arbos EAS A d pius dos, vident fi saters ise siet: bib een s^» tte, di orb x rari Dec) metiri ol ys T] firmi eine in Ph Í 1H iT b ip? proa e animi ratio in Mth, ASG, 91 toet t o ali c ae DNI; on mim ier odes IP; » A srt ME ane. Non temere in aci " li^ da t £s periore hoste, = dp van "M i, sed 186. Tiri S Sb cin’ a 5 ihe f npe emn deserere a v Ds Ei Mer earn victor ( ). JB Mgt iue " elu reos ps Iz! Hte . e E 4h fé militari rationem. omnium i om s in ii V hd tegumenta è un a? hh acce- 1 kt Mi, t, retinue- vus toes irt re TN va es | D. m | LG NS e e RA om som m 8 dan mo ergo ho. iis certus de inu on adi v — pit irit t obod bas ESTIO 2 Du (4) Polyb. I. I. 85) Polyb. VI. 40. a» Fide Romani Grecis multo prestantiores. "fuit jüraidó ergo tenebantur ad patriam propugnandam, et ad ducum imperio ' óbtériperanduin (ty: Principes in civitate viri magni faciebant hoc sacramentum, adeó ut militem dimissum , sed in exercitum denuo receptum; Secundo jurejurando obli- gandum esse putarent, ve priore amisso jure; cum "Hostibus pugnare non posse censebatur (2). Winne NÉ In nulla fere antiqua civitate tot nido) ik stimuli ad rem in bello KOA bene gerendam. Si quis strenue se gessisset, convocato toto exercitu , palam. laudabatur ab i ipso Imperatore, et pro meritis publice donabatur (3). In i ignavos | yero milites acriter animadyertebant. Si quis stationem deseruis- MU BoP x) set, fustuarium erat ejus poma: si falsum q id delu (t, mulcta; : i arma abjecisset, gravissima ignominia puniebatur @- 2 in disciplina militari maxime Romanorum hac in re cernitur prestantia. Tta non tantum f inferiores, sed consules etiam male. habebantur, si aut injussi, aut sua Zim 311 di died STEE negligentia male pugnassent (5). Transfugis yero Q Q. Fabi imus ]aeur 703 82 his ST en — ln 219€ manus abscidit; Scipio eos cruci affixit; ES Emilius e ephan us prote- obur BET {tie £ sini xh rendos objecit. Inde audacissima sepius « exstiterunt facinora. In 5 EBDIIBISon225: 6 sese conjiciebant hostes , spe, vel recipiendi e: existimationem ? quam ? perdito scuto, amiserant, vel honorifice moriendi (6). ‘Exercitationibus 4n iyi bsb- nort 115800 eo perveniebant, ut gravissima onera ferre possent erosa arma eos non impediebant, quo minus plus ji 110 di ati „mensis cibaria ferrent. Nam » scutum, gladium, galeam in onere milites non plus numerabant , » quam humeros, lacertos, manus. Arma enim membra militis esse » dicebant" Oe Hac mu fpi cum p. fient een d con- 9 blen *7 prd «sS ix 19 anf oca 41h dg [31 Isar s (1). Polyb. VI. — eit (2); Cic. of. m 8 yen VI. M (&) Ibid. 55. i (5) ‘Vale Mgrs II. 7. rà - (6), Pol. 1.1 (7) Cic. Tusc. Q. U. ia 4 13191944t ramt 295 ( 145) | — lc) » intentis, inferiores esse nullo pacto poterant qwe, Romani mito! bs Je! tf D IAT ng Nec mirum, Romanos. adeo, in; arte militari aliis. populis praestitisse. Ab, — studuerant armis imperii fines propagare, et longinquas. subigere genes Morra mp” Toren mea mob 92 Greci contra non adeo bellum spirabant. Contendebant, quidem Athe- nienses et, Lacedæmonii la Fake ius, G Pa principatu ; ; sed vicinitate 2 fere. illa bella non gereban i incursionibus, in hostium 412899 58 Nae. pip sé .mebeao yon ^no im. peractis, in . — sese denuo - 7 n Iusidiis ergo n "d gep *. Timor consti itu 15 „oi IHYA oer Ie "ttriadebtxel met ad 2: hij nd di ratione. Fu erunt etiam bella euPT9e9D Monon tek ep, 1C Dur NH ISV Dean 1931796 8531 1 is 9 Tags 01 Prior c "rm m vim exseruerint. Ita exstite- — p ¿619 Pra Se AP jore » Ns Miltiac Si fes DT eur ) Is 19, MEE 181742 T „he ; emistocles tides es, et E paminondas, ceteris om- fib M et forütudi 111 Arpa yh ion id endanda, lo > xcellui (2). 6 ra zt nibus et her oq et tacti ca onge excelluit (2 Grecos (03063 fer sf Un g : uco AT HITED tamen natura ipsos sua sua ad E studia non fuisse ductos , vel inde mI e ICZN WE Jos urjdaedodsd apparet, qu pu W civitates quidem nonnulla - maximo- Ko 0'19 in 20 {ë y ~ m Bio: pere armis joef! nt, morto, earum gloria erit. In Lace- ET erdi. ahi 2 ilitaris [243 le zut r taris existimatio dat et magna inde BIOMI dem “tena 18118 Sbai Aranea 3 yn nimis aces dea veterum —— E — . b moo 1 Eie Pan ‘os Romanorum Liberal: te, qua vel ru San * ar n illa Roma 3ati rrostcort ! — jantes zoon Ds Ki ur. N itae e191- e19n10 I g he i IA TAS 9 nai Bouchzud de Busby in opere: La millee des Crets, II. P. 172. » Ce qui les a fait vainere, c'est la pratique continuelle des exercices militaires, eest mere and ces deux points essentiels sont/la base de tout s E d Rej ps pai th aaa ii Um FeSO on pepe: e ejus discipulo , auctore , exstitit , sed Romanorum inventa excelluerunt. Legio enim multo prestantior - ige. In eo Romanorum acies maxime: prestitit , quod eum primi ordinis milites qur; d deg secundus ordo prodiret, et met oo tertius, = novis quasi appareret exercitus, 10 ( 144 ) Græci tamen multa prœclara "effecerunt in bellis, illis presertim 4 int quibus pro aris atque focis pugnarunt. Tacticâ vero orientalibus excelle- bant, Romanis contra victoriam '' concedere debent. Mari magnopere quidem valebant, adjuti patriæ su situ: sed Romani quoque ostende- runt, quid efficiat virtus quamvis in re ignota. Tam subito et bene ab iis; autore Duillio, exstructa est classis, ut Carthaginienses maris dominos - vincere possent. … bi bil (ue (età 3 HERA Tt [ x Yi * ana A w "mm 3 y 3 > CAPUT -Vay ii bori Ars Pehi e Roni constantià ; fide atque temperantià conspicui; ea sane erant animi conditione, ut quavis opportunitas iis inservire. deberet , ut. reip. statum meliorem redderent. Optimam ergo civitatis: formam | consecuti sunt, non ratiocinatione ulla ducti, sed per: certamina: multa eb rerum discrimina jactaü. Quod erat. utilius, eligebarit.;- propriis semper casibus edocti (1). Grecis contra turbæ in civitate maxime omnium. nocebant: of T0AA0) ad nulla non perversa atque atrocia proruebant. Ideo he respublice illis seditionibus neque incrementa, rationi congrua, sunt nactæ, neque cum floruerunt, in eo statu manserunt diu, neque muta- tionibus moderate factis sunt use (2). Si quidem vel auctore principe quodam viro, vel maxime ‘legislatore, ad splendorem pervenerant, (1) Polyb. VI. 9. (2) Ibid. 41. ~ (145) tionem delabebantur.. Romanortun vero resp. turbis, et per ipsam adeo plebeth (1), crevit. | EA: plebis/eonstantià atque temperantiâ peculiares Romane reip. magistratus . exstiterunt ,- quibus age — et plebis insolentia coërcerentur (2). 5t iit AED ose TRO. Ara Probe jam tenebat suis We Lyéürgus ; eee pivoni reip: formám non esse probandam (3): condidit quidem ipse ejusmodi civi- latem, sed non omnibus partibus adeo sese commendabat, quam resp. — , éujus forma addo “erat” uisi, ut ne indigena | quidem rite de- cernere potuisset, utrum 7 AL —— rerum esset, an po- pulum, an vero unum 000.“ Pa | : Quod ad Consules enim, monarchi m obtinere CU regiminis for- mam diceres. H sce omnes magistr s obteniperabant, preter “Trib. pl. Leges. i [070 4 i i senatu ferebant in bello exercitui praeerant : et sepius summa ° auctoritate ex 'SCto- agebant (5). Elapso imperii tem- pore (8) rerum gestarum rationes reddebant, maxime de pecunia, qué ex srario- acceperant, Huic. autem praeerat Senatus, penes quem omnis de ‘expenses at ko 7o yt moderatio. Frat Senatus summum in Italia tribunal, quod qual gravioribus cognoscebat, controversias inter urbes derimebat; ee nord bello indicendo, et exterorum populo- rum legationibus. GT ndis eral prepositus. os 81 vero honores cuperent, IERT TRS Oq TIRIO de /rogare debebant. Hie enim in BOL ti pe pier, , largiebatu jor -munera unera (7). 1 3. Aa Hh t go SAID ALA MEAM | ERT) B atu $T. Ep "nes is Te KM o(a) Cic, Pro ien F 4805 * ty ts d uio nudo roku Me Rn (3) Cie. de Leg E Qui egregie hoc loco utat, num p erint t magis an nocuerint, | a 12800 vi 8 Mise DR 4) Ibid. E se (5) Cic. Orat. in, Cat 19 Non i ds De annuis. coss, vid. Wan den grand. et déc. I. Polyb. VI * Polyb. VI. 12. : TA 19 (346 ) | minn etiam: de publicis delictis ,. présertim iisque ;perpetrata erant, a; principibus in provinciis. Nulla lex vim habebat; nisi:a//coss. in senatu esset lata, et patribus comprobata, et a populo confirmata. Ideo tam arcte inter sese cohærebant varie ille. civitatis partes, ut mutuo auxilio carere non possent. Nulla tamen re conjungi melius: poterant, quam; jure clientele, quod e vita nomadica oriundüm (1) in remp. Ro- mulo, auctore; migrayerat (D. Habebatur olim ästiusmodi quid quoque in . Grecia, sed patroni summa ignominia elientes suos aſſiciebant, opera iis, injungentes homine libero indigna. Patroni omnia tenebantur facere pro clientibus, quæ patres in Sire riim facere solent, G05 eadem- que elientes patronis præstabant. ibaobuodoxg j n Patronus, qui clientem , ees qui er eee ee * instar habebatur (4). Maximo ducebatur honori multos habere clientes (5). Neque tantum privatorum clientelam. lubenter suscipiebant, sed etiam totas, urbes atque regiones: adeo: ut victores ipsorum, quos subegerant, populorum Rome curarent negotia. Et i in hoc maxime cernitur Roma- norum in arte politica prestantia, quod omnes populos sibi adeo devin- cerent vel jure. civitatis dato, vel clientela suscepta. ‘Hac demum ra- tione, multo sane humaniore (6), quam, umquam in, Geen, obtinuerat, imperium tam. late potens subsistere atque contineri, poterat: : ai Leges de repetundis de eorum salute cavebant ve, ut ipsi procon- sules ab i ipsis provincialibus i in jus vocari poterant (7). Sed nullo preesidio tutiores esse e poterant T Eg fines, — coloniis, quie habebantur pro- d (2) Montesquieu, esp. d. loix, 18. 4. — — (2) Dion. Hal. II. 84. (8) Cic. Brut. 30. (4) A. Gellius V. "n (5) Cic. Phil. II. 16. (6) Nusquam humanitas illa in reip. institutis melius patebat, quam in servo- rum manumissione. Non enim, prouti Athenis fiebat , Libertate donabantur , ut referrentur in infimam plebem, sed ut cives Romani haberentur. (7) Pro Lege Man. VII. 389 ) pugnacula imperii- Eadem ratio. obtinebat. inter urbem et: colonias, atque inter-clientes. et patiotios;: Proútilergo adem in civitate; per jus patro- natüs obtinebatur conjunctio; qua cernitur in familia, sic etiam germana T prorsus. paternitate - et benevolentià . mutuá . invicem. tenebantur subditi et. ariptoqus;i]o: arma qpoo, Sri, paga, c1 dT. is OD PEOf o BM eee e OHAR Talis ergo fuit in Rep. Rom. ars: politica, in qua nulla non proyectiora | studia: animadyertimus, In :primá hujus Commentationis parte exempla principum. virtutum ;: quæ maturá inerant liuic: genti; petiimus fere ex ejus. ratione politica. Fateor prima specie heee non magnopere probatum iri-ab-iis, quibus illa Romanorum mAeoveElg est (nota; qua plurimi in rep. viri sunt reprehendendi: sed cum 'semel-ab illa majorum simplici tate atque morum integritate: descivissent Romani; ad nulla non foeda et abjecta proruerunt. Hujus corruptele optimis reip. temporibus initia jam quodammodo: cernebantur. Sed. universe Romani indole ‘sua Greecis longe praestiterunt in reip. administratione, in eonjunctione eum sociis, et in hos benevolentia: Testes sint tot preclarissimi viri; qui hisce vir- _tutibus omni sermohe sunt»predicandi : testes sint leges et instituta, que hac dere tam egregrie a'^májoribus erant proposita: testes denique sint septem secula ; per qua tantopere floruit Roma, tamquam resp., que suam dignitatem mon windicavit tantum; sed auxit perpetuo. ^'^ .-Honofq igi In „osb Jeedeves:otnise muros ob zbmaeqer b esyot . ibiéseiq offre: bed (X) tiui «1 Xigedodsed s yp ceudolo9 Msp ard irioqndi 451940 * ; — — 28 OU ——— neiup⸗ de II ic 310 ©) Vensil „A e) ter 9€ Jauti )v198 tti yip _tsdetsg vba. sünhesi - ie ai alli esstermenusd snetpeu Y nirsdepob sist xadi J; oft e1a91l34À iio1q mins aH v zeer Bein DT Ay stems esvio zu bos ,modslg msmün! 3 AD ALSEBIOD. | Pervenimus ergo qualicumque tandem modo ad calcem Commentationis , in cujus tractatione; fateor, non semper. eque. prospera. fortuna usi sumus: Sed scripsimus, quae potuimus ynot vero qe ner We currunt multa non adeo Latina, quæ menda i angustiis . circumseripti fuissemus. Quodsi igitur, Vobis V: Y dl. "ect meum opusculum non indignum [ | 2 sli tendat; ver Nobilisimæ Facultati zc bio» ign , E 1 ene di E o ton fractum percepisse nobis Sidebinur uberrimum. as {T 1 3891T MES AE qiti ae oH PROS other! tuauſo y MU tij EE vrm anda arms „BES d ex: EQ E HMM I E E Pei ey pes ans „N W ommoddd inoit N N smuni aois i M ? T. sne e TU einen DX eee int un een baer e e eee pi 1 en he du jn GL MUDED SEEN üH TUM. ne heure ptit TAN s T (n "elo eo up polis Ht ented tuat, man? 4 5 dÊ amos tt sir) y ib 1 or T. et ; i WU gaad bip "id dep? ir moire? eR een oed "iren 3onqappen. fle uoi: c bugie sexum . WN pde cio | ENP Pris quiq dede mee Fabi h 2 qo: 2 3m. E "f — "-— bec Hp ade” gerda cant teri £ py "i m docet Jade 0 Nip i N £4 u EXT depo qo if * t 2 i “stro abt A +589 own aaa eg tél gg ae esami unos d (hd ». seümsüeg9EA de. 4 OE E , obodrata) E ; Bbouruo» Eu swe 255 onvlidtd wohl lu oy de MAEDA DOR 197 -sinqan ibA e moons i DIOK 8 7 57 t mead 1 "T VENIENTE. s. Pind engste TOR er n J ' ut at ei R | 2 mide 48 2 wóimoseib al ob 2 »foifuloseib sb 1 won ed N ic cilsinaM 60 AK ö ieee sow EO oC Biete “patie! mie, proud Minie dn how ng E EN d greed ons te ggasi Cu Io „vd ^J terr LO zse1sVviun «ff pa- 62. nota 1. de dissolution N ein¹ννH f gland bs dom mabasi Page 16. linea 4. gendes: Tm yQ ` e ia yi 6. ogsidg neuf, e videba „CORRIGENDA. saphir ots ayar ven Legatir ` gentes, ita ZU obsecuti sint. absecuti sint studiis. 11 ,gnique , EL n. | videretur, .. id d 6. sapientia , politica sapientia politica L nota 6. sed Nd ad hund locum e Hod 52. linea 18. excalebant. Fhmn i e inno. 35. 12. o Praxitelis etate d , Praxitelis etate ad fastigium Yano „sit ars statuaria : suum accessit ars statuaria : 54. nota; 5. Livius A pa EE I. 56. 55. linea 1. Artes, quas a Graecis Artes et doctrinae , quas a i vee acceptas suae rationi, -. Graecis acceptas suae ra- ` ris . accommodarunt Romani. „tioni accommodarunt Ro- a — mani. 58. I. quod eo sunt quod ea sunt ^ 40. 24. termaniverunt - . terminaverunt 44. 16. declaret declarasset 45. 20, dabat daret — nota 2. Cicero Legg. 25. Cic. Legg. II. 25. 49. linea 3. missas missos — coo Bey tractandooo „tractandi 80. È 3. „vere £a! 15 ere s 51. 24. Reperte no Referte 55. 12. sermoni præferebant -, sermone induebant 56. 26. Anteponamus 5o Preemittamus 57. 19. commoda , commode 58. 1. Philoni „‚Philone . 59. nota E .Xenoclem, Adrasmytte- Kenoclem Adramyttenum, | num, etc. ., "Dionysium Magnetem. 67. nota 5. Brutus XII. Brutus 12. , wil Vm l de la dissolution p 65, note 4. Martialis epigra XI. 90, jo; Martialis epigr. II. go. 1505 linea. 17 vita picta vitam pictam 65 Air ral 5. præfacta aM prefracta 69. 21, wuiversas universas i .ponsT ba .1 f 20 126. 127. linea 5. 24, 21. 8, nota 4. linea, i4. nota 3. linea 8. nota I. linea 13. im 16. 19; nota 2. nota 4. linea 18. 21. 4, 19. nota 2. linea 5. 3. X d 18. noia. 2. linea 3. 7. nota I. nota I. linea 16. 15. nota t. nota 5. linea 5. 8. nota 6. , Tiront. „maîtriser in carmine verum lyricum: „ adulabantur cernebatur , nisi non (1) i. ‚ susceptique De Finit. 5. Coruncanus si magistratus gereret; et adderentur abrogaret Livius II. deprimenda superbia disquisitionem transea- mus. floruit. “natio, mediocris poëtarum huic limando , didacticum apparere personæ convenit lyrici déchiré Ja, DSR in Gine Ragnier , ullo induti Proad. — mà J. O. X. I. 928. ut ex ipsius nomine aliquid rei inscriberetur > gentis Longin de sublim. c. 10. ` Legatur adularentur 1,7 €ermitur 5 181 licet non aar is ‘Plut. 3 susceptoque Ei d De Finib. I. 5. Coruncanius nee magistratus gerere. iipretasset: ;5no15[d ehen impetrassent. et cum adderentur obrogaret Livius II. 1. Front. deprimenda een disquisitionis partem tran- „Seamus. floruerit. notio, mediocrium poétarum ; huic operi — didacticam florere persona convenit lyrico™ ‚maîtrisé delivré | in carmen rat Mere lyricum. 11 T in Fine E Fragnier , illo : indute "Troad. J. O. X^ 1 918. ut ex ipsius nomine intelli- gitur, ut aliquid rei cui- dam inscriberetur: gentis levioris Longin de sublim. S. XI. p- 9r. ed. Taneq. Fabri. MTM Das. 129. linea 13. regen p 151. 12, videtur. — 14. pen qui narrat 152. 25. ulit: et quod^ Vo = 24. videbantur, 1 135. 15. Homerus, 134. 2. indagat, — 3. condtur. 71952 109. affecit 158. note 2 Dionysiusius Platonem. "Dionysium Platonem. Plat. ittaasabbe muro Plat. t p 7. CE 142. 145. linea 3. poterant esse Romani nota 2. Cie. off. 11. exseruerint 44. 18. floruerunt (481! maling 20, pervenerant, pervenissent, 145. 10. potuisset, — an populum, an vero unum 146. 18. devincerent „obasmil iago potens 25 5. obtinebatur 1 8. rie wind iiT$T HOD BHO > Has delven ab Auctore Commentationis vend jp ipsi, gratie M. Reliqua, yitik typog aplica SENN ~ilistai saimon enieqi x9 fi «iya ten biwpils 0 zug 1911512bb5 Legatur. internos uidentur. non ke „Krat prótulie quod videntur, OL prigs Herodotus, - T. indagaret, mio eunsstiëgndretdr, ^» -88 919193 tus! fd -1I Mon . VH. i 0 off. I. rr. Q dun ' . » ^! “Spotérant Romani -exsererent Ston - Te sid15que sbaecifpp rent: suni MU is zog 21 int 3i09s'aot posset, an penes populum; an vero penes unum egregie ` J (09199 81 oidefincient ` ioi GEI "Wo I., AX * j sui" ai sui) ui 1 Un MO PE! P Toiggsfl xt nion i olli ois’ „dr new „oc etubnt. Hubai 1 FTT —. N 4 Won tel Sip r LOA Ste . . O 1. Wen e biupils sation ante qi xatu. .Ó mew cer “quietadimeni ist - endl; af msh à erioivol 2iineg spass 8 t & .muldua ob signal 01.9 midge ob migao.ll -9 a! inde .pensT bo 18.9 EDUARDI BROQUET, TORNACENSIS , RESPONSIO — AD Y. QU/ESTIONEM, as ORDINE JURIDICO, anno M. DCCC, XX. proposiram: » Quinam fuit apud Romanos in criminibus publicis procedendi modus, et quomodo hic differt a procedendi in criminibus ræ- » tione, qua in Codice Instructionis Criminalis prescripta est? QU PREMIUM REPORTAVIT DIE IV OCTOBRIS M. DCCC. XXI. + ——————————————————— "PARS PRIMA, DE MODO IN CRIMINIBUS PUBLICIS PROCEDENDI APUD ROMANOS. INTRODUCTIO. Dauser apud Romanos publica vel privata erant, prout pœna pu- blica vel privata ab iis, qui illa commiserant, petebatur. ; Delicta publica que sepius crimina publica nuncupata reperiuntur , coercebantur judiciis publicis, sic dictis ex eo quod executio eorum plerumque cuivis e populo dabatur, $. 1. inst. de publicis judiciis. Differebant in co a privatis judiciis, que circa privata. delieta locum habebant, et quorum executio pertinebat solummodo ad eum qui lesus fuerat, sive in persona, sive in bonis. Discrepabant preterea crimina -publiea a privatis in his partibus: 1% illa poenam lege, determinatam habebant, hac poenam arbitrariam , et 2» crimina publica ordinaria vocabantur ex eo quod per certum ordinem judiciorum xoerceri..solebant;-privata vero extra ordinem, ideo- que extraordinaria snm Matheus, de criminibus ad prole- gomena. cap. 4. n° 7 Sunt porro alie differentie quas refert Hoet ad ff de publics jud. , sed quas silentio, utpote a nostro proposito alienas, preterivimus: Ad cdeterminandum autem quænam crimina publica fuerint apud Romanos, in primis monendum est, non solum lla que adversus réme publicam. committebantur, sed etiam omnia quee leges publica esse vo- luerant, talia fuisse. Unde apparet crimina F 717 7 vere dici fon pée tuisse antequam leges de illis late fuerint. Sub regibus vel reges ipsi judicarumt de criminibus, vel duumviris hanc potestatem concesserunt, ut apparet ex judicio Horatiano. Regibus - exactis, consules qui in eorum potestatem successerant, judicia crimi- nalia sibi vindicaverunt, teste Bruto filios damnante. ‘Quam quidem judicandi. potestatem non diu retinuerunt ; nam lege Valeria, a Va- lerio Publicola lata; cautum. est, ne “consul ; injussu populi romani , de capite civis quaereret. Quo facto potestas statuendi de vità civium ad populum pertinuit. Eam exercebat populus vel per se in eomitiis, vel per consules, pretores, aut alios, quos ad singulas causas. cognoscen- das constituebat. Magistratus sie constituti quaestores parrieidii voca— bantur. Pomponius, de origine juris F. J. 2. F. 23. ; Tandem anno U. C. 604. Piso, tribunus plebis, legem tulit de repe- lundis, qua statutum est, ut praetor in singulos annos crearetur ad cognoscendum de criminibus repetundarum; qua lege questio (sie vocabatur jurisdictio que circa crimina locum habebat, a jure guæ- rendi) de repetundis perpetua facta fuisse intelligitur. Mox tres alic quzestiones perpetue addite sunt, nempe de peculatu, de ambitu et de majestate. Unde apparet primum quaestiones perpetuas factas fuisse de criminibus, que rempublicam directe ledunt; sed postea Corne- lius Sylla quatuor quaestiones perpetuas ceteris addidit de criminibus que ob gravitatem quodammodo contra rempublicam commissa existi- mabantur, scilicet de siccariis, de veneficis, de falsis et de parricidiis. He octo. questiones perpetuz videntur mansisse usque ad tempora Au- a. * [d 5 ) gusti, qui legem tulit. de adulteriis, de annona et de vi tam privata quam publica , unde credimus. illum. novas questiones perpetuas statuisse. Ceterum — dad. m) ratoribus in desuetudinem abiit dicemus solummodo’ de ils. quae facta sunt tempore Reipublice et sub imperatore Augusto. „„Ttaque ad constituendas quastiobes perpetuas, late sunt leges que crimina ex eis judicanda determinabant, et modum in iis procedendi indicabant; hee leges vocabantur leges publicorum judiciorum. Ex iis que jam diximus liquet, publica crimina fuisse maleficia ad- versus rempublicam. commissa , aut talia existimata, que populus. ro- manus, judicio legibus. constituto , public ac certâ poenà vindicanda putavit. Carolus Sygonius de judiciis , lib, 2. cap. 2. . Hee crimina vero non tantum. judiciis . publicis rien: sed etiam illi qui hacc. commiserant coram. populo romano. a magistratibus accusari. poterant. Postquam, igitur. modum. procedendi. in. judiciis pu- blicis exposuerimus, quedam de judiciis populi romani adjiciemus. aportes amis apk om BES dudes MILLE YR]. Nl te nitus mos 255 ias ay M f 94e uu 1230 „ik ada TIT ài wisi at me Wei BEDEL: v , 4l 1) Hu fq y I » wA S PARP f sp ^g { > „ita fa ia PX i à ‘ KH f Wel tav i i fi TEE. ^ atium We DRIED opes Beerens sen om sanis p s r6 apr Ses a (Fi RM e on iè n | | j vo} bs r gue Ti rh lag [ (6) 2 BIS may i sb, dep HO u ο zikale < lys diis atg gno 5 Ab uan * N fure oe 72 e ie e ee ee e e 0 woniboissesb iti usdinetfasoqüak- du. ut obno oid weerge sels.) US od — D Aca: atta soi: Tide Gk esra A Sfi; vig 11 no" De nominis elatione. Hf "m 3t ven ree eb medi J Jibi s ipti caring stale zog 1 ud Lineal jue geint Rüti,] aq dopi euaaicib «ue, (onp, eit, elk pes Lterum accusaturus, eum in jai vocabat et prietorem in foro adi- ‘bat, atque impetratà dicendi „potéstate , postulabat ut accusandi nomen deferre liceret: Cúrolus- Sygonius opere laud. cap. 7. Salomon de ju- diciis' cap. 9, , aylit! Silengre, "antiq. bmi, t. 3. fU dde aye Aritequam vero ad^ horum’ explicitionem veniamus, opere pretium est aliquid dicere — de iis aniio; vel accusari non men " P FU é i Primum Unus pretor Rome -creatus est, cui postea alter ias Prior vocabatur urbanus et jus dicebat inter cives, posterior peregrinus qui controversias inter cives et peregrinos ortas decidebat. His mox accesserunt duo alii qui in provincias missi sunt, alter in Siciliam; alter in Galliam; sed deinde quum adauctus esset provinciarum numerus, sex creati sunt pretores, duo qui Rome, quatuor qui in provinciis ju- risdictionem exercebant. Hi prætores creabantur in comitiis, et juris- dictiones inter se sortiebantur. Constitutis vero quæstionibus perpetuis, mutata est tota ratio sortitionis pretorie: nam ab hoc tempore 2 ju- risdictiones et 4 quæstiones in sortem, ex Senatus-consulto, a sex praetoribus conjici coepte sunt, et preetur in urbe acta , proprætores in provincias venerunt. 1 CY "Ndjeetis deinde quatuor aliis quzstionibus, quum non semper decem gegprentur pretores (numerus enim eorum a senatu determinabatur ) se aliquando octo; et quum bint jurisdictiones, et octo quitstiones es- sent, saepe accidit ut unus Prtetor das jurisdietiones vel duas questiones, Venu urtica et unam quæstionem exbrceret. fis expositis Videamus ‘quindm accusatores fuerint idonei; nam quam Madini antea mm e populo judicium publicum: exercuisse , fue- runt lamen quadam: person soie quie hác facultate a lege exclüdebantur ; quibus cognitis , qui e Fan non ignorabimus. Ad illas perso- nas determinandns , nihil reperire potuimus apud veteres scriptores ; sed quum formula accusationis etiam in” jure Justinianeo servatur, credimus causas exclusionis ab aécusatióné in f. relatas etiam’ tempore reipublice exslitise, ideoque hic transcripsimus leges 8, 9, 10 fl. de aecusationibus, que has causas continent: » prohibentur accusare alii » propter sexum, vel etatem, ut mulier et pupillus; alii propter sacra- » mentum, ut qui stipendium merent; alii propter magistratum potes- » tátemve, in qua. agentes. sine fräude in jus evocari non possunt; alii j propter delietum proprium, ut infamis ; alii propter turpem quastum, » ut qui duo judicia: adversus duos reos subscripta habent, nummosve » ob accusandum vel non accusandum acceperint; alii propter condi- » tionem suam, ut liberti contra patronos; alii propter suspicionem ca- » lumniz ; non nulli propter paupertatem", preterea Zege 11. ff. eod. „ dieitur: hi tamen omnes b? suam vel suorum injuriam Nn. » ab aceusatione non repelluntur.” ery vere qui his casibus exclusionis non comprehenduntur, Cognitis illis "t jf assi d intentandi competebat, viden- dum est de illis adversus quos dirigi poterat; respondemus vero, ad- opto ertäëteartib at mhir "esa tia “aime, prosequamur. nensi dieti un, e Ni nempe diximus per accusatorem. accusandum , M ni Sn - In jus vocatio apud, Romanos eadem fuisse, videmur. in pub licis. quam in, privatis, judiciis yidelicet, qui a cousaturus, erat e os; niebat, et Sh Mth 56 36M TE IU. smar chakae 9) So SPA te T Feels educat sive. rapiebat seg, de, ipee —- Mu PRB CUR -actionis jestem aliqnem, faciebat, capt scilicet. hominis forte intervenign- üs aut presentis auricula , x rogabat eum lom i Pitt -ne T oL i id, est, possumme testem. sumere: si respondebat. Zícef , a A, faye wantem aut. fugientem injecta, manu ad Pratorem, ea S m ciebat, auctoritate | legis 12 tab., sic enim dP E Ns P ps Wie i f vocations, fuat, contestaminor- Nunquam, tamen permissum erat aliquem e domo, sya, extrahere. asinus 2 ROLE Ris ret, SD: bund bon: ood p -Accusando, educto ad, preetorem qui questionem. de crimine, | | exercebat, accusator, dicendi potestate, impetratá,, postulabat. ut sibi ligetet nonten ASUSA adaf erT enu RRO ficbat, oh, duplicem causam, Vel quia. prectores,. ipsi multos, a „legibus, PR ABT oA cusalione, repellere solebant , vel. quia „in, officio, practonis, negare actionem; caterum non doli PERRERA APAPS, PTS PRB, labatur, Sygonius 0. N WR ec en eee und Mon Si plures eee offerrent. et si contentio inter eos esset de accusatore - constituendo, fiebat judicium quod divinatio. dicebatur. Hoc. judicio: eligebatur inter, eos. ille qui i ad accusandum magis idoneus videbatur. Exemplum: hujus, divinationis | habemus. apud Ciceronem in oratione, in, Cecilium in quà Cicero petiit a, judicibus ut. Gecilio, in accusatione, ei sini osítillum called udi ain: eraurl 009 . ot Mta an B iidem in divinatione atque in j — RN Asco- ad'Vérrinum' 2. entm irm | jurabant'in leges; quo p judices in | judiciis publicis | sese obstringebant. "MU Sa s saceusandi dabatur, accusator vocatur; 'ceteri vero 2 niégibatr hive Ricultas; siBscripiore j modo subscriberent libellum lorum, id quod plerunque faciebant; et tii cda ih sime BDE as Welie opta "Been che coe ‘Nonmumguain offerenti se ad acéüsandum. AB Aaa vl custos, ne facile ad preevaricandum adduceretuur. EU “postulatione: facta, si" práttor ‘annuétet ; delatio "ttti lichte habebat; ‘ged antea: jurare calúmniam accusator tenebatur: quod nihil aat eaa quam solemne jusjurandum concipere , Se, AR mn EET hoién accusandi delaturum! Quo peracto, . delatio nominis fiebat hoc det acctisindus dicebat, eoce me, Sisto me, et ti sisto’ te, quid — dui? Mapei dat steddatbr 1:200 M conira hund vel ibn: leggen; deli- — QuissD. Si tacuisset, vel si éonfessus esset accusatus judicium locum: non habebat; et lis ei estimabatur, ut victo; si Vero megasset;, accusator it ut nomen ejus inter’ reds reciperetur, et spatium sibi ad con- quiretidas probationes daretur; hac formula, que pio omnibus criminibus publicis . eadem fuisse’ videtur, accusätus a, legibus gemi et reus: n eio i D thd Ubi vero res voce peracta erat} in scripturam : idaho: uod objiciebatur, in libello subscriptum relinquebatur. i ; "petias jet eli Bi tl Iii ek f | de accus, ; ubi exemplum talis libelli Paulus refert. Ex exemplo in hac lege relato apparet, plures permet — libellus nullitate laborabat. hide ad liane véqui- C» | sita fuere 1* consul et dies facti libelli, 2° nomen prætoris apud quem causa delata erat, 3° nomiina accusatoris, 4° nomen accusati, 5e lex ex quà deferebatur, 6° nomen complicis, si crimen, ut adulterium; ab idi committi non posset, 7e mensis et annus, quo crimen commissum fuerat, 8° locus delicti commissi, 9° denique: genus criminis. Odi " hee omnia sub poma nullitatis in libello comprehendi debuerint, "— tamen invitus diem delicti commissi scribere tenebatur. Quod conditio- nem accusati graviorem reddebat : nam si dies adjici debuisset ; po- tuisset ille, suum alibi, ut dicunt, probando, innocentiam suam in lucem prodere. _ Preter hec omnia, libellus subscribi debebat non solum ab accusa- tore; sed etiam ab illis qui sese accusatori jungebant. Hoc fiebat, ne -cives leviter ad. accusationem intentandam adduci potuissent, quum scirent, sese" puniendos fore, si crimina quzdam objicerent, quorum iris probationibus carerent. Libello confecto, nomen accusati inter reos in tabulas referebatur, con- sentiente tamen prætore, nam jam diximus, pretori jus esse. dandi vel negandi actionem. Si pretor daret actionem et nomen reciperetur, certum diem, quá accusator et reus in Judicio adessent, constituebat. Hee dies varia fuit pro variis legibus, nàm in aliis erat decima, in aliis trigesima, et in crimine repetundarum spatium sepe longius concede- batur, teste Cicerone in accusatione in- Verrem qui centum dies ad con- quirendas probationes impetravit. = Moris erat ut accusator obsignaret domum, et clausa haberet omnia ejus quem accusaturus erat, ne qua furtorum indicia, aut in vasis, aut in signis, aut in litteris constituta, ab eo removerentur. Asconius ad Verr. 2. cap. 19. His actis, reus ordinarie vestem mutabat, et patronos conquirebat. Car) Ante bellum civile Caesaris raro plus, quam quatuor patronis, rei usi unt; postea vero,'sed ante legem Juliam, usque ad duodecim defen- sores habuére. Hâc lege Julia C. J. Cæsar defensorum quatuor genera ‘fecit, vocavit patronos, illos qui voce causam orandam susceperant, et sese accusatori opponebant. Alii erant advocati, si aut jus suggerebant aut presentiam suam amicis commodabant, vel procuratores, si nego- tium suscipiebant, vel cognitores, si presentis causam noscebant et sic ut suam tuebantur. "Asconius. in divinatione. . Die constituto, si prætor adesse nón posset, causam in alium diem deferendi jus habebat; dum adesset, accusatores, reum, et patronos per preconem citari jubebat; si accusatores abessent, nomen accusati ex reis eximebatur ; si contra reus non veniret, pince damnabatur. C. Sygonius. o. L. cap. 10 e£ 11; a ‚ Interea tamen temporis reus in bustodis non erat, quod apparet ex eo, quod plerique romanorum postquam accusabantur , et jam in judi- cium pluries venerant, in exilium sponte ad evitandam condemnatio- nem migrarent; quod exilium Cicero vocat portum supplicii. [mu P fades putate 201105 ! op de air ins an Dieu 255 (01) 5 e bdii did 10 “beed ml it bebe} iden ro ie eee : ` OIRA « OM SRE? BECEL GREEN 21102 $ LY y 1 Harpe zoe ob- 4 = 4 W Uv ve vvv » rer nne p , 4 Fh ity bat TERM beeren Hy iK Ee, a $ T i ^ 42 UN 4l } - d PESO UL fu ; NE Me A PUT, x 001355 dae om sdb: amit t y iod 1 . Noli, 181 1 eh J ii mn Sp De ien ad crimina. —.— coen QHD Mowe, constituendis. dek eat ids WES AIEE d oso een uche erlebt Unt p. Q l i Udices de e. crimine ADS en eligebantur e ex selectis judicibus. . Selecti judices autem erant. illi, qui a pretore urbano vel' pere gri m fearato -prout lege sancitum fuerat A ad UE publica in annum exer- enda, constituebantur. Pee ee uoo al Eligebantur ex variis civium ordinibus, secundum legem. publicorum judiciorum tum vigentem, Sic quum nulla circa judices lex extaret , senatores soli de criminibus cognoscebant et hoc ‘obtinuit usque ad tempora | Caii Gracchi. Hic vero legem, Semproniam tulit, qua statutum Ds est, ut 600 equites , hee judicia exercerent. Post quindecim annos Servilius; Cepio, lege lata, effecit, ut ein ener inter e et equites; sed hec lex paulo post abrogata fuit, quid Cx pio hostis judicatus est. Ei successit lex Servilia Glaucia, que potestatem „ in judiciis publicis sedendi , equitibus solis . servavit. Sed, quum | hac abusi sint in judicio Rutili, subsecuta est, lex Plotia qua jubebatur , ut quini deni ex singulis tribubus, ad. judicia publica eligerentur, et sic plebs et ‘senatus cum equitibus judicarent. Attamen ex hac lege raro judicia ' facta fuisse ex eo, apparet, quod Cicero in Verrem, et Asconius ibidem, (Q5) de solis equitibus vage: C. Graccho e mentio- nent facinnt- 1 - Sylla, rerum potitus, senatores, solos ad jinai habbo par legem Corneliam declaravi N per decem annos tur- piter. judicassent, successi n ip eit urdld, L Aurelio Cotta lata, qua ju- pI sunt inter senatores, equites et tribunos ærarios. Hos 5 Julius: Cassar) suppressity (Stef, in Cars.) iek tuno. seniato~ res et equites simul judicarunt. His tertiam decuriam adjicere tentavit Antonius ex alaudibus et decurionibus; et quamvis Cicero im Philippicis narret, hanc Antonii legem non promulgatam fuisse, propterea quod . hostis judicatus fuerit; attamen dubium superest tertiam. decuriam ‚posten ditm fuisse, ex eo quod. Suetonius in Augusto narret, * Justum quartam decuriam adjecisse ex inferiore censu; cujus. " judices ducens vocaliantur et cognoscebant de causis minoris momenti. | Prevotius apud Salengre. de praetoribus et Gravius ; t. 3:5 antigron. Numerus. selectorum judicum varius quoque: fuit. pro variis legibus : | “se iUd. tee Sep iühia 600 erant, lege Servilia -Glaucia 450; lege Plautia 3285 quoniam 35 tribus numerabantur, lege Cornelia Nini: M ow Toda P^ Manutius de legibus. ipi aged! ^ d judicium. autem exercendum, non omnes qui in decuriis;erant , _ "s dead nail’ ab Koe munere excludebantur lege Servilia minores 30 30 annis et majores. 60; postea vero. 35- anni requisiti sunt; g sed Dici volui it! ut 20 e at i judiciis sedene 0 Hei- , 3 necei , ant. rom. lib. 4. AHE £95 Jixednone 04 ni i m RR quoque qi at wi et fainoso : pee nime ik Hati, J P. "Manut. “de leg. ca 5.13. ue il oisibu Rb I qui magistratum. gerebaiit, ra Sdn in (oe pe Pre. judices. et pretorém. in singulo judicio aderat judex quastio- a BENE tis, qui in 1 cognitione ecd fatis erat, "et sortioni judioum operam dabat. (4) Ille judex sorte at prætori, et creabatur ex — postquam ediles fuerant. Rosinus,, ant. rom. lib. 9, cap. 18. Quod nos adhùc magis confirmat in. opinione, eum judicem non fuisse pri- vatum, ut plerique contendunt. Hic judex praetoris, dum interesse non .poterat, partes implebat, et dum prætor aderat, datam actionem exer- cebat, judices sortiebatur, testes audiebat, -quzestiones habebat, tabulas inspiciebat, quae omnia prætor: vel propter occupationes, vel — dignitatis fastigium non. curabat. Sygonius de jud. lib. 2. cap. 5. Eum judicem Asconius judicum principem vocat. TET Quotiescumque, judicium publicum erat habendum, legitimus siae numerus. ex judicibus selectis eligebatur, hzc electio. duplici modo fiebat, nempe per sortem, et per editionem, Modus magis ordinarius erat sors, scilicet : omnia selectorum judi- cum nomina in pilas vel urnas conjiciebantur, atque ex iis numerum, lege ex qua judicium fiebat- determinatum , judex quæstionis sortie- batur. Quo peracto, permittebatur accusatori et reo, rejicere eos judi- ces sortitos, quos sibi putarent inimicos, vel parum idoneos. Quod ad . modum rejiciendi attinet, anonymus apud Cic. im Werr. 1, cap. 3. refert primum accusatorem rejecisse, et postea defensorem et reum. Ceterum ex hâc rejectione ‘apparebat fere semper mens rejicientis : nam ille, qui summam fiduciam in bonitate cause ponebat, judices probos et integros retinebat, ille vero, qui nullam spem nisi in judi- cibus corrumpendis habebat, eos rejiciebat. Cic. in Verr. Quamvis nullo loco reperimus, quisnam numerus judicum rejicien- dorum determinatus fuerit, attamen dubium oriri nequit, aut eum non fuisse illimitatum, aut judices subsortitos rejici non potuisse; quia tunc rei, judices omnes rejiciendo, judicium suum differre et eludere po- tuissent. Itaque credimus illum numerum non eumdem pro ommibus En) judiciis extitisse; et a singulâ lege circumscriptum fuisse. Quam opi- nionem confirmant leges Cornelia et Pompeia, quarum prior tres, pos- terior 15 judices, acéusatori et reo rejicere permisit. Prevotius de magis. rom. cap. ) Rejectione judicüm facta, subsortiebantur alii judices in loco dag on torum, usque ad legitimum numerum.. À Legitimus judicum numerus, ut deb lege ex qua judicium locum habebat, determinabatur: attamen Prevotius loco cit. refert, eum numerum in iis ordinarie fuisse 75. $i Siquis judicum sortitorum, qui ob inimicitias non fuisset rejiciendus, obiret, in ejus loco alterum sortiri lex non jubebat; sed prætor pro- pria auctoritate alium constituere vel soba piss „Paralipomena ad lib. 9. ant. rom. Rosini, Quod ad editionem spectat, boripti bujus. reperitur in lege Ser: vilia. Glaucia, quà statutum est, ut accusator ex 450 judicibus selectis 100 edat; ex iis vero centum, reus edat quinquaginta. à . Electione judicum facta, judices . citabantur ; „quique adesse nom pote- rant, excusationem afferre debebant: Omnes vero qui accedebant et judicium acceptabant, jurejurando adigebantur, jurabantque omnes in leges preter ipsum prætorem, et juratorum nomina in arcis repone- bantur, ne, eorum vice aliis corruptis suppositis, fraus aliqua fieri posset. Gothofredus ad. leg. 8. ff. de pub. jud. | n N ARAM KAKAN A va (WE MU. . 1 x ; rt 2 * van W nies dut _CAPUI j III. | " ne accusatione et defensione. J Udicibus constitutis sequebatur cognitio cause, quz dividebatur in primam et secundam actionem. Prima semper locum habebat, altera solummodo in iis causis, in qui- bus comperendinatio permittebatur, utraque vero accusationem et de- fensionem comprehendebat. ` " Accusatio testimoniis maxime nitebatur, et quum aliquando testes ante accusationem audiebantur , primum de testimoniis agemus. Testimonia sunt media, quibus accusator utitur ad probandam suam accusationem. Adhibebantur apud romanos vel per Lario vel per testes, vel per tabulas. Quastionés fuerunt testimonia servorum vi tormentorum expressa : nam proprium erat accusatoris reum ex diclis servorum convincere. Itaque ubi primum pretor cum judicibus assederat, accusalor servos a reo in quaestionem postulare consuescebat, et ab eo datos in tormentis habere. Cæterum servi contra dominos numquam torqueri poterant, nisi in causa incestûs et conjurationis. Servi torquebantur in instrumento equuleo dicto, quod ad hoc specialiter confectum erat, dicta eorum referrebantur in tabulas que, ne corrum- perentur, subscribebantur. Sygonius o. J. cap. 16. 2 | Testes erant. liberi homines, qui citra. tormenta | testimonium | dice- hant sed non. „omnes, liberi homines testes esse, poterant., lege, enim Julia de vi prohibebantur testimonium dicere 1° liberti contra patro- nos, eorumque. liberos; & ff M n LR publico damnati, qui in integrum. restituti. non erant; 4% illi qui in. vinculis tig custodia publica detinebantur; 5? illi qui ad bestias , ut dep „ sese lo- carant; 6e, iS} quie quaestum Palah fecetönt j et 7». détlique, qui ob testimonium dicendum vel non dicendum . pecuniam accepisse i$ iod ^ vel, convicti eran LET Leg. 3. . E H de t testibus. shies” Mio bim t 19 15 tarunt an ulieres testimonium cere poterant nec R " m n Pun xg 5 P "n ^ , pare no | posita . erat , qui i Bor an em ? re reipublice, fiot 4i RDAS? 215 Te | ptituding, jus testifionndi fenis Ve: e e qu od ü he LUE 2 onstrasse rir mr Ji jin P EII gratitudinem dem t, 81 im, hoc j jus hab: Deinde in wi. ne iacetatia n 77 D d a rnelia majesta dicitor: / mulieris testimonium accipiatur idem observatur in lege IT majestatis : unde a ipparet FOR testimonium ritus 1 f i p 8. F t D 10110 bl cen 55 en ( RE ides" ted pit d n Jii d fiat ) ito "je, iri i 5 le 1529 condemna je SALA reas m fagitur mulieres. wh) in j i jus hab ere ; et Verr. 2. cap. 37. cur et sodalis uxorem , sodalis socrum conina te dicere testimonium ? His igitur ar- gufiënlis ^ iret erf nt rr (tad IRH lia UM. I) sen n videntur memoratar facultate tem „muli lieres abuisse , et pape SCHAUT 3 wee rj TE: dd Ud, roman „conformiorem, E DTE 3 b k T MCA ir amplect eu ; T dina enim in Ane, suo civili tam Ms velt 1 adinittebant | dns nón ad solemnitatem , sed ad pro- : bationem testes 8 accusator vero, eis sola la probationis gratia. i 111 MUT ˙ BINOS TAS 3 ulebatur. o» h, lul Andalo om ades BLE 4341098 ^t | Testes debet in, voluntarios et invitos. 7 Ta Pd qui sua sponte testimonium Wh et produ icebantur. M ab accusatore quam RTOC St Y o nrg „dst sida (18) ; a reo. Inviti vero dicebantur illi , qui non testificabant, nisi lex ju- beret, ut testimonium denuntiaretur ab accusatore, qui eorum testimo- mio uti cupiebat. ^ ^ ^ dedi i. 9b De his testibus, si testimonium denegabant, sic scriptum erat in lege 12 tab.: cui testimonium. defuerit, is tertiis diebus ob portum ob vagulatum ito; id est, si ille cui testimonium denuntiatum est, ipsum testimonium deseruerit, tunc ad ædes ejus ad dicendum convi- cium. ito. Sygonius J. cit. cap. 15. Plures erant testes, qui contra certas personas inviti testimonium non dicebant; sic non denuntiabatur invito, ut testimonium diceret ad- versus socerum, generum, vitricum , privignum , sobrinum sobrinamye , sobrino natum, eosve qui prioris gradus erant, patronum, patronam, patronique parentes, et vice versa. L. 4. ff. de testibus. Caterum testibus invitis utebatur solus accusator. > Summa industria in interrogandis testibus collocabatur : nam jus eos interrogandi competebat tam accusatori, quam reo, et quisque interro- gationibus suis conabatur ostendere, vel debilitatem, vel falsitatem de- positionum , per testes a parte adversa productos, factarum. Formula vero interrogationis erat: quero de te arbitraris ne, etc. Testes, postquam jurassent non solum falsa non dicere, sed etiam vera non tacere, res- pondebant: arbitror, vel non arbitror. jir Testimonia quoque dabantur per tabulas; quo nomine comprehen- debatur omne genus scripturarum, quibus accusator uti poterat ad pro- bandum crimen. Utebatur imprimis iis tabulis in erimine repetundarum et peculatús, in quibus accusator a reo postulare solebat tabulas vel rak et expensi, üt ex earum exploratione crimen rei detegeretur. — - Inter tabulas quoque erant littere et syngraphe, quas aecusator in- (19) quirebat, et obsignatas, ne en ad rr men deferebat, Sygonius l. cit. cap: 16. META e3 1 E AREO , Quum dies cognitionis. 400 man a et reus citati án » judicium veniebant. Accusator. yero, dicendi potestate impetrata, actionem insti- tuebat. Quippe primis diebus crimina singula exponebat , eaque produ cendis testibus. confirmabat : que prima oratio tota interrupta fuit; deinde productis testibus, aliam orationem habebat que erat perpetua. Hac oratio longa et perpetua accusatio proprie dicebatur. Eam; non. semper accusator unus peragebat ; sed partitis inter. se muneribus, plures. Heee oratio regulariter continebat prooemium, ad odium et invidiam ade versus reum inflammandum compositum: sequebatur, si causa permitte bat, narratio ad prooemium confirmandum. |... "T Contentio non „crimen illud- solum, quod Rore sed- totius vitæ præteritæ criminationem complectebatur. . Itaque accusatores non solum testimonia adhibebant, verum etiam argumenta „id est, ex ipsa re et yita rei superiore sumptas conjecturas, suspiciones et signa; omnemque industriam. suam intendebant, ut factum fuisse, quod objiciebatur, os- tenderent. Contentio continebat omnia, quibus lex violata fuisse, de: monstrabatur. Inde succedebat peroratio gravis et vehemens. Itaque ác- cusatio nihil aliud erat, quam perpetua oratio, ad crimina inferenda atque augenda, artificiose composita. Quod tempus, durante quo accusa- tori, dicere liceret, attinet, alii fuisse. existimant 20 dierum, alii pau ciorum, alii plurium. | Asconius ad Kerr, A. cap. A1 in fine. Accusatione perfecta, patroni defensionem aggrediebantur eo die, qui essel a pretore ex lege constitutus. Caeterum ut accusatores ad cri- mina inferenda, sic patroni ad diluenda, partitis inter se muneribus, orationem suscipiebant. Precipua defensionis media erant, vel factum negare; vel factum in easum legis non incidere, vel jure factum con- ( 20 ) tendere. Si factum megäbant quod fifmius erat, testes plerumque anillos producebant , sed orationem adhibebant , qe testimonia poscebant , vel allata refutabant. dsc. ad Verr. 9. esi 11. Si vero de nomine facti, aut de jure controversia extaret, tum ; aut subtihoribus definitionibus , aut eruditissimis de jure disputationibus, negotium conficiebatur. "m Erant autem cause, qua commodissime inficiatione defendebantur ; ut repetundarum , ambitus; alie qui. definitione, ut majestatis; quidam jure, ut cœdis. pom pog, Sing P Præcipue defensores adhibebant ea, quibus WRR Ant "odis ab deeds satore conflati restinguerent, et benevolentiam judicum reo Teconcilia- rent. Narrationes quum ineidebant, ad defensionis rationes accommo- dabant. In contentione aut vitam rei, si probris affecta fuisset, pro argumento innocenti; proponebant, atque inde partibus accusationis singulis occurrebant, vulneraque ab accusatore “inflicta © sanare ‘cond- bantur. Perorationibus vero utebantur hujusmodi, ut erga reds misé ricordiam commovere” possent. Erant preterea dies epilogorum, in qui- bus, ad concitandam ene Parvuli reorum filii etiam pro- ducebantur. i is APO Has regulas autem diversas modificationes ex circumstantiis : — nemo est qui non intelligat. uM Ad defensionem reorum, preter patronos, adhibebantur quoque /au- datores. Laudatores vero nuncupabantur , aut cives summa auctoritate viri, qui, in periculo capitis, vitam rei in judicio laudabant, aut mu- nicipes reorum, quos municipia, suo publico nomine, ejus officii causa, tomam: mittebant, aut homines provinciales , quos. singule provincia- rum ciyitates ; ab eo administrate, cum publica laudatione ad sublevan- dum reorum periculum delegaverant. Hottomanus ad Cic. Herr. A. cap»; 14. Hi laudatores ad minus decem: singule cause communiter in- teryeniebant, teste Cicerone in Verrem. Çar) Hoc auxilium senatoribus neis: lege ablatum fuisse narrat V. Maxi- mus; libi 6. cap. que libere dicta aut fuctu s]ͤ᷑ tt. Laudatio aliquandodefensioni preeposita, aliquando interjecta, ali- quando postposita erat. gene doc. cit. cap. ADS o no sott His peractis, si judicium solummodo unam actionem admitteret, judices in consilium „mittebantur , ut. sententiam ferrent, et dicebantur primo casu judicasse. Si e contra lex secundam actionem juberet, prima per- fecta, illa instituebatur. Rr; eu atitem vocabatur comperendinatio , ex eo, quod, post tertium dem hz: nam ut Hottomanus ad Verr. 1. cap. 11. dicit: comperendinare est, causa utrimque dicta, TM , ut perendie. et accusator et, reus reverlantur ; causam: iterum i der sens ad e 2. ab, s " —: sa pon: (in — —.— batur obscuritas , i wai Tr itga vero ro utriusque partis recitatio est. Que ultima verba Sygonius intelligit | de nova accusatoris et rei citatio- ^ OOK ne; nos tamen. credimus. hanc non fuisse sententiam. Asconii. sed po- 3,5 HUT ages AD 4 145 TO 94] 5194 es i os cum velle, comperendinationem esse grienen qua. refractantur ab utraque. parte, i in priori actione. ne, allegata. I 2 d quod Bap probabile apparet ex precedentibus. Asconii verbis, que Sygonius in opere suo non retulit. Deinde. illa ultima opinio. videtur. igit congruere. defini- i 1 5 ab Hottomano, date; ia e eee UBL aL BU UA | in he secunda actione ali iUo Lu io plan Men o procedebatur qu quam in precedent ,mempe in, Pinar ne prior «dicebat, accusator et deinde reus, in secunda yero prior dicebat reus et deinde accusator , ita ut primus et ultimus loqueretur. accusator. Eadem. autem Tatio argumen- tationum et arbem io He. itis: pela n Mure pra et dinatione. i Aye heee agebantur, prætor omnia, imperio suo jmoderabatur ; accu- satores, reos et testes intra officium continebat; potestatem dicendi cui- (22) que faciebat; dimittere judices. vel invitos retinere pro libitu poterat, et urnas in tribunali positas, sive ad sortes ducendas , sive ad senten- tias judicum ^ quz im tabellis scriptæ eee: nog rend €— loc. cit. €— Bhs Ao „okres gi dao ehincg ded! bp iiie bores mmioibug ie aiios zu a ai vegen re UIS E De ME TM t 3 Har i -CAPCT. JS. enam m: vo Fe i In.no0 De sententia latione eti zis is que: sequebantur. DE * ade i ` í SIMBAD XM * PG autem prima actio et e in causis, comperendinatio- nem recipientibus , peracta esset, uterque orator se dixisse pronuntia- bat: quo audito, Praeco dixerunt clamabat. Tunc prætor tabellas jadi- cibus dabat res, et in consilium, ut sententias ferrent, eos mittebat. Mittere autem vel dimittere judices i in consilium epee jubere eos ad urnas ire, iisque tabellas, sententiam continentes, injicere. Tabellæ, que eis dabantur, erant vel condemnationis , cui inscripta erat littera C; vel absolutionis , cui littera A; vel ampliationis , cui littere N. L., id est, non liquet. Ampliatio que non adhibebatur, nisi in causis in quibus lex eam admiserat , fiebat quoties judices signifi- cabant rem sibi non liquere, et secundam actionem instituendam esse! Quo casu prætor, ex consilii sententià, | pronuntiabat , amplius. cog noscendum. - Urner , in quas tabellae conjiciebantür, tot erant, quot decuria judi- Ca) cum in judicio sententiam. | ferentium ; sic dum omnes judicabant, tres adhibebantur urne, una rm) tir ‘equitum, et altera tri~ bunorum ærarii, lov sis jcload (ius: wing sinum] sPasiasd Dum judices ad sententiam. ferendam — moris en rei ad pedes eorum sese projicerent. muilirqoq bs enig eid Conjecte deinde tabelle promiscue dirimi 1 ut numerus pa solventium, condemnantium et ampliantium conciperetur; nam ex €o ` numero sententia pronuntianda conflari solebat. Postquam autem, dinumeratis tabellis, judicum | sententiám. Biko visset prætor , eam pronuntiabat, et consuetudo ferebat, ut si con- demnaturus esset , Pratextam poneret. Plutarq. in Cic. 3 pronuntiandze condemnationis talis erat: videtur fecisse , Vu non jure fecisse ; formula absolutionis : videtur non fecisse, aut jure fecisse : formula ampliationis : amplius cognoscendum. In formula con- demnationis non solum crimen. comnrissum ;. sed etiam pena de reo sumenda comprehendebatur. Quamyis tamen fieri potuerit, ut de pornà pretor.siluerit. et rem: ad legem. rejecerit. Ua 5 Primo aspectu comperendinatio et ampliatio videntur inter se parum discrepare, nam Cicero in Verrem: et Asconius ibid: utramque secun- „dam actionem vocant. Attamen. si easdem inter se comparemus, vide- bimus illas species in pluribus capitibus differre, nempe: 1° compe- rendinatio fiebat, si in primo concilio judices non irae gel vero ex incerta judicum | sententia nascebatur: © = 2 Illa, ex prescripto legis ad diem certum, hec ad diem arbitrio pretoris determinandum causam remittebat. — 3° Ex causa comperendinationis bis tantum causa dicebatur ; Bn ven tionis contra pluries dici poterat. 2 de In «omperendinatione ampliatio aliquando s habehat; amplia- tio semper comperendinationem excludebat. (24) 5» In com perendinatione)' prior dicebat reus et deinde | accusator id quod in ampliatione non ‘observabatur. “ A im rin ee e asi Sententia pronuntiata, ‘prætor reum 3 vel condemnatum "c tabulás referebat. Fixum autem 'ratumque sidi manebat; quia ab e diciis provocatio ad populum non erat. Antonius tamen legem talit, qua indulsit damnatis de majestate et de vi provocationem ad populum. Condemnationem duo sequebantur; nempe ꝙstimatio litis et animad- versio. Jsdalee iseflaos Dugi 1q saga "ir omini Estimatio litis præcipue locum Wee e e e et peculatas!: De hac scribit Asconiüs ad Cie! in Verrem: lis cestimata est pecunia, de ue lis fuit, propter quam reus. condemnatus: est; in summam redacta , que de ejus rebus exigatur; dua enim res segue- bantur: (lege Cornelia “scilicet ; ex qua judieium” Verris - factum. est) damnationem ‚altera redditio pecunia iis ad quos: pertinebat „ in qua vel simpli, vel dupli, vel quadrupli ratio ducebatur; altera exilium vel aqua et ignis interdictio. Ex quibus verbis apparet, poenam du- plicem in judiciis publicis aliquándo irrógatam fuisse, nempe exilium quod. erat pœna publica, ét. restitutionem ‘simpli, vel duplo; vel. qua- drupli, que vere. poena. Pan dcinpoterdt. maalt i eil Porro animadversio erat bana . gredi: que ios cu- re demandata erat. 8% adii nmm Preecipuee poene que a legibus TNT Kaidan, dini erant aque et ignis interdictid, mulcta; confiseatio et infamia.. In. his nempe. poena mortis! naturalis: lege Porcia sublata est, circa perduel- les exceptos; et quum verberatio esset quasi pcena. morti -accessoria , sublata. morte; .poena. verberationis quoque evanui. Sola itaque poena capitalis erat aquée et ignis interdictio, sic dicta quia illis, qui condemnati: eratit, interdicebatur aqua et ignis, sine EI logs - — - 5) | il Jatser ars 19. PUNA Mes ^ (HOU BL) aeneus «tr gna i m T, tb ine sie in 0 aliam civitatem meray t" facto, civitatis jus amittebant. 99 cag i Pats o x 10 y " D. a TAE N exilio in im eo qaod exilium proprie non esset VI rain erden effects quam aquas et ignis interdicti, "haberet: ) Ceecina dixit : exilium non est supplicium ; sed per- í an 1 OMT S Peu et p portus supplicii : nam qui volunt um Mum, sub- num! , locum ac sedem mutant. i Katilin itaque. EE et exul "rene jus civitatis el E * i 0 fi b "id Td EN a T Exulabant. sil ad: steld agen te vanden sequin evita~ bant quoad. ponam publicam ; sed noh. quoad poenam privatam, nam err 4h [CX dis. aestimari et ex. bonis eorum. deduci poterat. | Mulcta locum hiabebat , in laribus. judiciis ei greep in peculatüs: quam pcenam sic persequebantur : pecunia per magistratum exigebatur : quod si ce ‚con condemnatus insolvendo esset, bona ejus auctioni subjicieban- tur, id est, sub. hasta, | publicabantur, et ea qui emerant, sectores nun- "ume aL „ -Ascontins ad Cie. das Ferrers ] oh. c drip ., Gonfiscationis exemplum. reperitur in lege Julia den vi privatà: i Ignominiam quod attinet, monendum esl illam non fuisse poenam principalem sed accessoriam : nam omnes in publico. judicio: damnatos infepipsivg ignominia , sequebatur , quasi, en nota qua’ a adi- CCC luſamium autem cura „ eee mu- nera. illa, quibus per infamie: notami privati. erant; eos in an obire. Sygonius l. cit. „cap. 24. v ! Sirens absolutus esset, duo judicia. sequi poterant e dode torem: alterum , calumnias, alterum. preevarioatiónis, E uwe burn Calummiare est falsa -crimina intendere; sed „non, uique qui nón 4. — (26 D probat quod intendit, protinus : ealumniasse videtur: mam: liis rei an= quisitio arbitrio cognoscentis committebatur, qui, reo absolüto; de ac- eusatore in: consilium: mittebat, et si justus ejus error reperiretur, ab- solvebatur; si contra evidens. calumnia appareret, legitima ei poena irrogabatur.. Itaque si prætor pronuntiasset non probasti, pepercit ei; sin autem calumniatus es, eum condemnavit. L. I. 5 1, 35 4. Jf. ad Senat. Cons. Turpil. » diy eting Poena, calumniatoribus ex lege Rhemnia infligenda, fuit inustio in fronte. litteræ K, et preterea calumniator ad poenam Zalionis damma- batur; id est, ad poenam quam reus subiisset, si condemnatus fuisset. Prevaricari est vera crimina abscondere. Prævaricator est ille qui cum reo colludit et translatitie munere accusandi defungitur, eo quod pro- prias quidem probationes dissimularet, falsas-vero rei excusationes ad- mitteret. Leg. 1, 5, 6. ff. eod. ib... Hzc judicia exercebantur a prætore ex propriâ auctoritate, cum iis judicibus, qui de crimine cognoverant; ut enim Asconius ad Scaurianum dixit: Cato pretor cum, absoluto Scauro, vellet de accusatoribus in consilium mittlere, multique e populo manus in accusatores inten- derent, cessit imperite multitudini , ac postero die in consilium de accusatoribus misit. i i; at pM Antequam de judiciis publicis dicere finiamus, non inütile erit, que- dam exponere de lege que plures dispositiones, ordini judiciorum nar rato contrarias, continebat, nempe de Lege Pompeia a Pompeio magno lata, ex qua institutum fuit judicium Milonis, cujus defensionem Cicero suscepit. l te Illa lege statutum est 1° ut testes audirentur per triduum, anteqaam causa ageretur; 2° ut dicta eorum judices obsignarent, et quarta die, adesse. omnes in posterum diem juberentur; 3° ut coram accüsatore et (27) reo pile quarentur, in quibus judicum nomina inscripta essent; 4° ut deinde postera die sortitio judicum fieret 81, qui numerus quum sorte obtigisset, ii protinus assiderent; 5° tum. accusator ad dicendum duas horas, reus tres haberet, eodemque illo die causa judicaretur; 6? prius- quam autem sententia ferretur, quinos ex singulis ordinibus accusator et totidem reus rejiceret, ita ut numerus judicum fieret 51. Prevo- lius de magist. rom. et Gothofredus ad 1. 8. ff. de pub. judi. CAPUT V. Dae TSI Populi Romani. * 8 hic BOUM" Lr esset extraordinarius, brevissime ! eum tractabimus. = Judicia populi locum: habuerunt precipue circa crimina majestatis et peculatus. Prater hoc, quod populus ipse in iis judicaret, in multis partibus adhue a judiciis publicis differebant, nempe quoad ordinem in iis'servandum, et poenam "damnatis irrogandam. ^ Primis Rome temporibus, populus” in comitiis curiatis judicabat : regibus vero expulsis judicium exercebat, vel in comitiis centuriatis , si capitale esset, vel tributis, si non capitale. Accusatio tam in tributis, quam in centuriatis comitiis, a solis magis- tratibus intentari poterat; et sequenti modo procedebat: Magistratus accu- saturus rostra ascendebat et populo per praeconem advocato, palam tes- ( 28) - tabatur, se, certo, die Titium v. g. de majestate accusaturum, ae proinde ei denuntiabat ut adesset; ad audiendam accusationem „Heeg formula ixocabepar, diei ,. dictio și dicta’ die, in rebus: 3 vades ‚in pecuniariis ipredes a reo poscebat. magistratus. Si idoneos spon- sores, reus. dare non, posset, in carcerem conjiciebatur et ibi usque ad diem judicii asser vabatur. De vadibus Livius 1. 2s: de itin A 1 Gellius lib. der BEN BL bs yy 3-59, KOS NTR di tay : 1 dicta die, magistratus accusator ex rostris reum citabat. Tum. poterat magistratus major, aut par accusatori pro reo intercedere, ne citaretur, et si reus absens esset, poterat excusari. Si vero citatus neque excusatus abesset, potestatem magistratus habebat pro arbitrio ei poenam irrogandi. Varro apud Agellium. Ubi vero primum adesse j jussus, deinde secunda actione citatus, ades- set, accusatio incipiebat. Cic. pro domo. l Accusatio hec triplex erat, siquidem intermissis diebus, ter habe- batur; eodemque artificio conficiebatur, quo superiores , de quibus diximus in dissertatione. de judiciis publicis. Quippe. accusator. crimen ; proponebat, idque testibus et argumentis oban conabatur. vans Hid) In singula accusatione poenam mulctamve pro. arbitrio: m— accusator dicebat, quod anguisitio vocabatur. Anquisitionis vero for- mula hzc fuit: Quando igitur hec et illa, que dixi, fecisti , ob eas res ego tibi mulctam dico, sive perduellionem judico. Livius 1. 1. , Dionysius lib. 7. Cicero pro Scauro. P Í irat. Postquam autem accusator ter hanc actionem perfecerat, tum ro- gationem scriptam NIE id in qua crimen et peen tae debat. ^ ET Rogatio per trinas iy n pcr de quo ges ; accu- salor quartam accusationem. instituebat et potestatem. dicendi ad suam (99) „ e dere” oni medi 3 sng a magistratus ad fe- J APTA, n Togo vos velitis Lopes. > ut M, Tullio agua et ig T. rogatione, populus sieuti in alis rebus, suffragia p Mon quu In his judiezüs uns tantum pæne peti poterat vel AS non capitalis. Non capitalis erat mulcta, capitalis - vero erat vel mors , vel servitus, vel aque et ignis interdictio; nam ii in his judiciis. poena mortis non sublata erat. rs Di, ui ad oer tetend, diy blice vendebatur. n Vus i itt: ba fi : ete ring jo f mn 1 wei oupou ip ital iib eon usn iel natus, esset, 3 pu- ar JA: Mine Tj erdin sotüittolT bogs Aris . manger Ares 29.00% cianizivih ash osr- man) vieil andre x9. bos f quu Wik sibod eon inis wawa ) uiid se E don bugs mod sg E sh sapa awis Pig avis ,omrikdaagier oy se : Mabel ih l/ d iei ANN yiip ildirgaiss zip . iira opos: ^it bees’ url sop e qu soildu shilsb tows obu) mHE: Ginka ivory KANG ist: yrs fib & à +T ve á pi , EM *. or maso adiaui mobel da sisirig 19 aibo, gilden 110 „ Lr e nt meo i ^ Li Qj we VOS LL, "IC nh FATO bsy gaio ora 10 T bug [eef ildag, sioilab AP mobi vo : eis oss nq end COS d 1010 po olli; "Wir aab nuo ng fi anit un jHoilob. n i ind 1110 " q T DORI Hity AY A 3 - ; : " 7 * Ale cian e cou een sibi ee e eee n ib ee een t nen eee eee e v ee e ee eee of eee antal ' ( 8o) PARS SECUNDA: ` DIFFÉRENTUE INTER MODUM PROCEDENDI IN CRIMINIBUS PUBLICIS APUD ROMANOS, ET ILLAM PROCEDENDI ÍN CRIMINIBUS RATIONEM QUJE IN CODICE INSTRUCTIONIS CRIMINALIS PRJESCRIPTA EST. abs Antequam hanc questionis partem aggrediamur „ quaedam de crimi- nibus premittemus. PES Delicta apud nos dividuntur quoque in publica et privata: fundamen- tum vero hujus divisionis non ex natura poene , sicut apud Romanos, desumitur ; (poenze enim omnes hodie publice sunt, ) sed ex juribus lesis sive reipublice, sive privatorum. Itaque delicta publica apud nos di- cuntur, que rempublicam; privata, qus privatos directe ledunt. Unde apparet delicta publica tam gravia, quam levia esse, in eoque differre a delictis publicis Romanorum, que omnia gravia erant: pra- terea delicta publica hodie et privata ab iisdem tribunalibus eodemque ordine judiciorum coércentur. j : Quibus premonitis, evidens est, delicta publica,'apud nos, omnino a delictis publicis Romanorum differre, nec ullo modo inter se compa- rari posse. ; l Hec tamen divisio delictorum hodie precipua non est; nam alte- ram habemus, cujus fundamentum ex natura poenarum oritur. Divi- duntur scilicet delicta in criminalia, sive crimina (crimes), in C5) correctionalia (délits) et in delicta policie (contraventions), prout poma delinquenti 1 id — irroganda est. aes sid Ad nisiup By kek irimo Singula. anne be . eee, judicioram sibi propriam- habet. Nempe criminalium 'eognitio ad tribunalia criminalia vel specialia (cours d'assises et spéeiales), correctionalium ad judicia civilia prima instantiz , et: policiz ad magistratus policice pertinet. Quum itaque. crimina: hodie: sint delicta, poenâ publicá graviori pu- nienda et. ordine. judiciorum sibi proprio persequenda , consequens est, illa sub eo aspectu criminibus publicis Romanorum congruere. Restat igitur ut videamus quomodo methodus hodierna in illis procedendi differat ets emen den bene per > ties ine qi " rh gif ) " Nr rere Ur I. Holder t ine d EV, iun ib. saali ! De wa delatione, que 1 77 dicitur: : mise en accusation. — «mong... qi * un tig, pili 310 ST ta. & 1905 ML ARI 12 DE RUL Bi Iacuieb. 4 acdlgnag dito EDU TREE Na. pow. apud nos, sicuti apud aande accusare possunt; sed hoe jus solummodo lege conceditur iis officialibus publicis, qui ad hoc specialiter. designantur (1). Designantur autem magistratus qui Ministerium: publicum. exercent, (1) Art. 1. Cod. inst. crim, Ulo. Mm a quod munus in judiciis, criminalibus ad procuratorém generalem; ejusque - substitutes: pertinet. (1). % ö indiss siidri Lou boton lei) cone Romani tales procuratores numquam habuêre, Sub Cersaribus oſficia- les. quidam, sub nomine: Procuralorum Cesaris constituti sunt; qui patrimonium principis curarent et tuerentur, sed illis crimina perse- quendi munus. demandatum, non erat. Sub regibus Gallorum 1 stirpis, vexstiterant tales oſliciales; sub: nomine Aelorum regis ; sedöilli duntaxat. sub: Carolo magno: legum defensores» bet „tutores Anyeniuntur. (Le Graverand , tom. Ae pags 85 nit foo) cscs aoid endittimin 1g159qu- 0% doe volk „Versus sœculum Xs ; Procuratores. Generales) instituti sunt in Gala lià, qui, inter alias functionesy-crimina nomine! regis; persequehantur- Comitia de ordinande reipublice statu deliberantia ( assemblée. cons: stituante )., apud singulum. tribunal criminale accusatorem- publicum; constituerunt, et jus eum nominandi ad populum. transtulerunt. Adju- torem habebat ille magistratus. Commissarium regis, et invigilabat om- nibus policie officialibus. Tandem die 27 Vent. anni VIII. reipublice: Gallice: , functiones eros publicor t commissariorum E £ £ ad Per te | generales, z ARE cedri TOREN Me | S Codice inst. crim. servatum «est ic Zer Groterand bes cit. p. 387 ei 388.) Attamen, cum Procurator Generalis omnia delicta, quæ in provin= ciis suæ jurisdictionis committuntur, per se “cognoscere et persequi ne- queat, dantur ei substituti, cum functionibus specialibus et distincti Hi substituti, quoad policiam f jufliciariam exercendam: unt! B torés! regii» omnes; quos. Codex inst."criin.^ ad^ persequenda: delicta: tam correctionalia, quàm criminalia (2; et ad ea- Aya lira de- ferenda: (3) speciatim designat. f value Hiasan 3 4 i 60 Art. 252, 253. Cod. inst. crim. (2) Art. 22 Code“ inst. erim. (3) Art. 27. ibid. s In. illis oſſiciis auxilium eis prebent plures | officiales in Art. 9. C inst. C. enumerati. Evenire autem potest ut hi officiales ad idete- genda. omnia maleficia non suſſiciant, ideoque legislator noster longius | processit.;.. voluitque ut privati omnes, “quorum interest ut crimina puniantur. damnumque, quod ex delicto persenserunt, resarcia- - tur, procuratorem regium de criminibus commissis certiorem facere , possint jet ad hunc ſinem delationes ( denonciations ) et quærelæ (plaintes) introductæ sunt. Quamvis itaque: primo aspectu ex eo quod delinquentes apud Romanos ab omnibus civibus, apud nos contra a solo procuratore generali postulari queant, legislatio Romana nostre le- gislationi præferenda videatur; ex dietis tamen apparet: omnes cives apud nos etiam. delinquentes, si non directe, saltem indirecte persequi posse , et ad illam persecutionem eo facilius adducendos esse, e probationes i inquirere non teneantur. Diximus. erimina apud ‘nos, veluti crimina publica apud nomine ; forum et formam judiciorum sibi propriam habere: dum itaque de- hetum committitur; maximi est momenti, ut determinari queat an hoe delietum sit erimen, nec ne. Hoc jure Romano facile procedebat; nam; eum omnia facta, qui in leges publicorum judiciorum incide- bant, ab his legibus! determinarentur, facile prætor animadvertere po- terat, an delictum objectum esset publicum, vel privatum. Hodie vero, cum hoe ex naturá tantum. poen ; que ex cireumstanciis gravior vel mitior fit, dignosci queat, sequitür, delictum quoddam pro crimine haberi non posse, nisi ponderatis cirewrnstantiis concomitantibus. ' Ad hune finem introducta sunt in legislationem nostram 1^ instruc- lio causae; 2° judicium sectionis a consiliis aptis du duas di 3° La : dicium sectionis curie regalis. i | Instructio cause, exceptis casibus lege determinatis, semper ja’ ju- 5 (354) - dice instructore peragitur. Ille vero judex eligitur a rege inter judices tribunalis civilis, et triennio. suo munere füngitur (1). Sed cum judex. instructor non habeat: jus persequendi : delicta; ex- ceptis tamen casibus lege determinatis; sequitur, eum de aliquo cris mine, nisi post communicationem. cum Ministerio publico factam; causam instruere non posse (2). Itaque, in instructione. cause, judex instructor regulariter agit, et Procurator regius requirit quod: npe utile videtur, et tum dicitur Ministerium publicum exercere. Hee instructio consistit in perquisitione omnium probationum, quibus veritas elucescere potest. Apud Romanos, hee instructio fiebat ab accusatore, qui privatus erat, unde patet, illum nullum in ea ordinem sequi debuisse, et so~ lummodo eas conquisivisse probationes, quibus in accusatione usurus erat. JL d LET - un Hodie vero, cum hzc fiat a Magistratu, cui lex quamdam mitiki- tatem concessit, debuit quoque legislator certos ei imponere limites, quos transgredi ei non liceret; ideoque. ordinem. ad perquisitiones fa- ciendas instituit; et cum ille potius instituantur ad veritatem invenien- dam, quam ad aliquem condemnandum, sequitur, judicem instructo- rem, non tantum contra inculpatum , sed etiam in ejus favorem cau- sam instruere. : Secunda solennitas legislationi nostre proprie, in decisione sectionis a consiliis consistit. Nam si post causam. instructam. et relatam, uius ex 3 judicibus qui eam efformant, delictum poene afllictivee vel infa- manti locum dare posse, arbitretur, omnia instructionis acta ad pro- curatorem generalem transmitti debent, ut ille delationem inculpati nominis, coram accusatorià curie regalis. sectione persequatur. (1) Art. 55. C. J. C. (2) Art. 61. Ibid: (35) Antea tamen adversus inculpatum ordinationem (de prise de corps ) duden decernit, vi cujus si comprehendi potest, in carcerem conjicitur, nec sub ullà cautione liberari potest. Quod a modo procedendi: Roma- norum, apud quos rei in custodiis non erant, discrepat. phu Delatio autem nominis, a sectione curie regalis accusatorià conce- denda, a delatione nominis Romanorum in his differt: 4* Apud nos provocatur a solo Procuratore generali, qui in hoc judicio quoque. ministerium publicum exercet. Apud Romanos contra, ab omnibus, qui accusare volebant: unde sequitur: A.) Illos, qui hodie delationem nominis (mise en accusation) concedere debent, ad eam concedendam, inquisitione qualitatis et fama postülantis non indigere sicuti apud Romanos, quoniam a magistratu postulatur (Le Graverand , vol. 1. pag. 390.) B.) Nunquam divinationem apud nos locum habere posse... 7 Tig i f 2» Nominis delatio apud nos ab uno magistratu non conceditur, sed a sectione. accusationis curiæ regalis , in quá sectione umts ad minus quinque numero esse debent. E 3% Quum inculpau apud Romanos non in carcere detinerentur , prætor poterat, sine eorum detrimento, multum temporis, in perqui- sitionibus de accusatore et crimine faciendis, consumere. Hodie vero, cum omnes crimine inculpati detineantur saltem usque ad deci- sionem sectionis curiw regalis, maximi est momenti, ut hec celeriter obtineri possit ; itaque Procurator Generalis ad rem in statu habendam intra 5 dies, a receptione actorum instructionis, et intra 5 dies sub- sequentes, ad relationem. ad sectionem curie regalis faciendam , tenetur: _ illa vero sectio decisionem suam intra 3 dies, a UNA dare debet "hii (1) Art. 217. 219. C. J. C Hee regula tamen exceptionem patitur , si instructio cause non sufficiens vi- detur ad decidendum de causa relatà. Art. 235. De VT ( 56) A " Delatio nominis apud nos, in secreto, et post deliberationem con- ceditur (1); apud. Romanos publice ‘concedi solebat a. solo pretore. ^. 5» Sectio curie regalis „ negando delationem nominis, jubere potést ut inculpatus coram tribunalibus correctionalibus, vel policiæ traducatur; pretor delationem nominis permittebat, vel absolute negabat. 6° Sectio accusationis .curiz regalis reum, coram curiis specialibus , vel curiis criminalibus remittere potest; apud Romanos; dum prætor "nominis delationem concesserat, causa semper in a venen publicis nan batur. f qM Ey mes H W MI Concessá -nominis delatione , Procurator Generalis, sicuti accusator apud Romanos, libellum accusatorium conficere debet.” lic libellus continet: 1° naturam delicti, quod fundamentum accu- sationis constituit; 2° factum, cum omnibus circumstanciis, quæ poenam aggravare vel mitigare possunt; 3° Claram designationem et denomiina- tionem inculpati; 4° talem conclusionem »- En conséquence. N..." est accusé d'avoir commis tel meurtre » tel vol, ou tel autre crime, avec telle et telle circonstance (2). HPRH pé Ex quibus apparet, illum libellum multum a libello Romanorum dif- ferre; nam cum illo: non congruit, nisi in his, quod erimen, et nomen inculpati continere debeat. y Apud Romanos, cum inculpatus liber esset, et omnia publice fierent, poterat ille semper libellum accusatorium cognoscere; apud nos vero non idem obtinet: nam inculpatus custodia detinetur , et libellus aecu- satorius in secreto redigitur : ut itaque de quo crimine accusatur cog- noscere possit, codex criminalis jubet, ut Arrestum ; quo judicis cri- minalibus vel curie speciali submittitur , et libellus accusatoríus accu- sato communicentur, eique transcripta relinquantur (3). (i) Art. 225, 225. C. J. C. (2) Art. 241. Ibid. (3) Art. 242. Ib. ‘ (57) „Apud Romanos , dum nomen accusandi receptum erat, ‚vere inter reos dici poterat, nec ullum amplius medium, ad evitandum judicium ‚ supererat , apud nos e contra nullitatem arresti sectionis accusatorice petere pótest in 3 casibus articulo. 299. C. J. C. enumeratis, modo id . fiat per viam cassationis intra 5. dies "equae illum, quo interro- gatur reus à preside curie criminalis | (1). Quod illos attinet, qui accusari possunt, dicendum est omnes, qui crimina commiserunt , licet . hodie accusari Posse. Attamen ex. de regulas , sive pro modo phobedenai t adversus absentes , sive ad servandam. securitatem, quá frui „debent omnes officiales pu- blici, prescribit. Le Graverand, vol. Hn pag. 396. i In hoc differt jus Romanum, secundum quod magistratus. et absen- tes reipublice causà, nullo modo accusari poterant. Reus, apud Romanos, si citatus judicio - non adesset , damnaba- tur et lis ei sestimabatur ; apud. nos contra reus non eri sed si comprehendi potest, ad judicium ducitur : sin autem comprehendi non potest, arrestum delationis nominis ad ejus. domicilium. significatur 5 et si, intra tempus a lege definitum, sese non offerat, vel K com- prehendatur, proceditur adversus eum secundum. modum | in cap. 2. tit. 4. lib. 9. C. J. C. praescriptum (2). Non tamen condemnatur, nisi nocens prr et judicium damnationis , contumaciter. redditum, in- firmatur, si ve, comdlemnatys s comprehendatur, à siye sese offerat ad. pur- gandam contumaciam „ antequam poena Præseriptione extinguatur (3). Quod ad accusatorem attinet, cum ille sit magistratus a Procura- tore Generali delegatus » lex _preeyidit, casum, ubi ille aliquo impedi- mento laboraret, et tune pro eo Procurator Regius urbis provincie capitalis accusat, (6). TIT af 1) Att nos Cc. i A Art, 465 et seq. b. (5) Art. 476. ib. . id. n : " ( 88) Ceterum apud mos reus eren potest defectu accusatoris. ex reis. gambo; mba A en Hi DH ud mu. LUO (oft onp ulli soja poa due, enib. € LXOLIAAERO CAPUT E bn fti De riba qua, de mh, | ARA. ANA _tognoscunt. EREA RA ARM rog. MT 1482. " | E P N te 2 og andes obo Qij SELB, BOUGHT „DS a T 2179011 Ja Am diximus tribunalia, quis) schud” cód. inst. em. de crimi- nibus. cognoscunt , vel UN esse (cours d'assises) vel specialia i Via A TE EL $ (cours spéciales). Quum vero curie speciales non de omnibus criminibus, sed de qui- busdam tantuni, lege determinatis, vel a certis personis commissis t5, cognoscunt, possunt dici tribunalia extraordinaria , . ideoque ad pope tum nostrum non pertinent. Apud Romanos judicia publica per totum annum diebus festis, qui 130. numero erant quotannis (2), exercebantur, et illi, qu in his j ju- dicis sedere poterant, singulo anno renovabantur. Secundum cod. inst. crim. vero, am" qui membra tribunalium cri- ininalium esse possunt, renovari debent in singulam sessionem. Sessio autem dicitur cognitio , sine interruptione ; omnium causarum P que ; tempore determinato a preside curie ad incipienda judicia criminalia, (1) Art, 558. — 564. C. J. C. (s) Prevotius, de magst, Rom. cap. 7. ( 59) (les assises ) in eo constituuntur statu ut dijudicari possint. Singula sessio locum habet singulo. trimestri, ita ut. rog men en em ey; in an- num exerceantur (1). Arte [ a ol SIMAS 10 Attamen non omnia | membra. m-— "— in wem cau- sam, ut hoc fiebat apud Romanos, sed illa duntaxat; qua de crimine pronunciare debent; secundum Cod, ins. crim. enim tribunal crimi- nale componitur ex curià criminali, (cours d’assises) et juratu, (jury). Quinque judices, inter quos. praeses curiq, illam efformant; illi non sorte. constituuntur, sed preses eligitur. a, supremo, justitiæ ministro , vel a primo preside curie regalis, inter membra hujus curie; alii judices designantur. inter presides, et. ws natu majores tribunalis civilis. loci, ubi curia criminalis. sedet. (2). | Illi quinque judices. seniper iidem sunt, bed: dübilin causis, i ie durante eadem sessione disceptantur, et omnino differunt a judicibus Romanis; nam non sorte eliguntur , non sunt privati, nec de culpabili- tate rei pronunciant, nisi, in casu. speciali lege determinato (3), et quum eorum institutio sit legislatióni nostra propria, quidquid ad illos attinet , differentiam inter modum, procedendi secundum Cod. inst. crim. et se- cundum leges publicorum judiciorum, efformat. Juratus ex 12 membris inter privatos sorte electis et. Juratis (jurés) vocatis, componitur; sed antequam illos: cum judicibus Romanorum conferamus, locus. aei c nen pie, Serum origine et utilitate, præ- monendi. à Juratorum. indic institutionem K ex gallicà commotione or- tam arbitrantur, sed inconsiderate, nam eam non tantum apud Roma- (i) Art. 259. — 266. C. J. C. (2) Art. 255. ibid. — In loco ubi sedet curia deem hi judices omnes membra. curis. regalis esse debent, art. 252. ib. (5) Art. 351. C. J. C. | ( 40 ) nos; sed etiam apud Athenienses, vario tamen 'colore 'admissam repe- rimus. Imo judiciis juratorum sive, quod idem ‘est, judiciis per pares non expertes fuére Germani, qui in majoribus minoribusque “placitis illa servarunt; hujus tamen institutionis — ilis populis tri- buendum non est. is Verisimilius nobis videtur, illud statim post conditas societates: vel etiam ante' ipsas extitisse. Primis enim temporibus, certum est, homi- nes, perpetuos judices, ad lites dirimendas, non habuisse; sed potius dum inter se convenire non poterant, excultiores prudentioresque, qui jus inter eos dicerent, adiisse: homines natura suf libertati semper stu- dent; nihil autem magis, quam. judicium juratorum, libertati favet : mirum itaque non est populos Germanis , omnium libertatis suze aman- tissimos, judicia majoribus de rebus sibi retinuisse, de minoribus vero principibus concessisse. Tacitus de moribus German. $ IX. Ratio in minoribus placitis procedendi parum differebat ab ea que in judiciis juratorum observatur. Omnes enim liberos comitatus homines arcessebat Comes, qui ipse consilio praeerat; sententiæ ferende non con- currebat, dicta ab utraque parte et testibus, quam brevissime, repete- bat; illis, qui sententiam laturi essent determinabat quaestiones, quibus responderent, quas €— ad 2 assisarum codex hodiernus devolvit. id hn, ͤ ADETI Germani, Gallia et Anglia occupatis, ibi quoque mores et institütio- nes attulére, et quidem tantum ab eorum invasione certa Parium ju- dicii vestigia in Galli reperiuntur ; que tempore Caroli magni adhuc : viguisse videmus. Sed mox, "systemate feudali, omnium libertati maxi- me adverso, paulatim grassanté, Parium judicia in dies languescebant, ita ut, regnante Hugone Capetio, quo tempore totam Galliam systema feudale ingravavit, omnino evanuerunt. 5 (4) _ Britanpia, eontra, npn. Geht feudali regimine, excelsam illam in- stationem a, majoribus receptam. hit, Pary, tamen luce e. fulgebat usque, ad Alfredum regem (anno 871), qui certam goeden, et stabi- lem. e nicin ignari deti ope Arn e firmayit. Saltiptri iy Part hung. Henri Beam m quum. alens, feudale et re- bir majestati „et, populi, libertati, maxime adversum, ese intelligeret, quantum, in maren ere conatus. est., Quam ad rem, in judiciis ferri. et ignis ‚periclitationes. ee has in locum Ordalii seu judicii Dei. TERA i 12 paribus suis, judi fM candum e ese statuit; sed | hoc Nur profuit , nam paulo Post hes, instinto. in desuetudinem | abit, fayen- tibus Barpnibus,, qvi omni, opt, enisi sunt, Weerter in guam. potes: tatem. perstringevent : guem, ad finem certissimum modum existimabant, . servare supremam ARCO AUER in nica. “Tandem anno 1215 Baro- TPS. fik PRE jo Rani n Gies, pita Joannem ( Jean sans terre) re- »,Yictum. hung p rincipem coegére , ut chartam conscriberet , que inks nee RG x charte Britannis firmissimum libertatis præsidium, habetur. | Populus en rt. 29 illius charte, ut parium judicium sibi gon SERRE i impetravit, quod sensim ad formam hodiernam ju- í digi juratorum d leductum est edi enm i _ Anglorum. coloni , Americam aet e fué ane ee illue mores ugs et institutiones tam civiles quam judiciales, ideoque judicium per pares, transtulerunt. „America vero jugo Anglorum . hanc insti- tutionem servavit ac pluribus. vitiis emendavit. Abolitum in Gallia juratorum judicium. per plurima secula oblivione se- pultum j jacuit, Anno. 1670 latum est edictum , quod formam judiciorum de- finivit, sed non tali modo; ut libertati faveret; nam ejus dispositionibus ca- vebatur, ut omnia in Lane haberentur; ut reus alia facta ‘ E M * 6 (42 3 ad defensionem idonea. proferre non posset, nisi ea es prius comprobata. essent. Solus coram. judice: sistebatur reus , nec etiam Consiliis patroni in. disceptatione: sese: adjuvare: Poterat iiin ige Initio seculi XVIII recte philosophic studium majores progressus fecerat, quam ut hec judicialis inquisitio diutius placere posset. Itaque hane omnium pessimam judicandi rationem ‘omnes fere hujus temporis scriptores, gallid annuente, damnaverunt et oppositam judicii formam solidis vindicarunt argumentis. Tandem comitia de ordinande reipublice statu deliberantia (assemblée constituante) institutionem juratorum die 16 Septembris 1791. decreverunt. Brevi autem post. restaurationem, na- turá institutionis mutatà, eadem juratorum concio permanenter judicare ccepit. Sub imperio codicis 3 Brumarii anni IV reipublice, jure. conyentus, aliquatenus coangustatus, mobilem naturam adeptus est; et necessario quidem; nam quemadmodum. summa libertatis. ordinis ju- diciarii natura consistit in eo, quod munus. judicis. ad arbitrium | alte rius adimi non possit; sic prestantia juratorum institutionis in eo versatur quod jurati a munere semper removeri queant; ita ut iidem. jurati per duas judiciales sessiones numquam judicare debeant. Denique anno 1808 Cod. inst. crim. qui hodie viget, magis magisque eam institutionem. li- mitavit, adeo ut illa minus juratorum institutio, quam [judicii speciei que in Angli habetur, segmentum. fieret. Mutato Gallis imperio, art. 65 chartz galliez illud institutum servatum ac firmatum est. Ple- rique etiam populi a Gallis sejuncti hanc institutionem retinuerunt; sed’ in Belgio, decreto Regis 9 Novembris 1814, in provinciis septentriona- libus; et 29 Juli 1815, in meridionalibus promulgato, abrogata. esti; Nihilominus tamen, ne’ loquar de süpervacaneà questione an jurato- rum judicium cum moribus institutionibusque nostris existere possit, utilitas ejus in dubio revocari nequit. Ponamus juratos in quadam re- 1 C45) gione: judicare s libertas "personalis qua: im cujusvis persuasione constat sese legibus tantum subjectum esse, et sine quá libertas publica existere nequit, stabiliter erit firmata; quum omnes cives persuasum habebunt, se juribus suis arbitraria potestate non posse, privari; et si crimine quodam inculpati eint, judicibus non per potentiores constitutis, sed a semetipsis, ut ita dicam, electis subjectos fore. Inde summa collocabi- he eed ptg umor e pon MIR p ut Reus suam defensionem totis viribus: aggrediatur. Sed non tantum in privatos singulatim commoda ex hâc institutione redundare debent , verum etiam: in rempublicam, cujus interest scele- ratos puniri, innocentes wero absolvi; id quod locum obtinebit si ju- dices Reo sint pares et quotidie in ejus societate versati: nam illi ex vità Rei anteactà multa de crimine indicia excipient. Omnia enim virtutis repagula uno saltu non perfringuntur; oportet igitur ut vite anterioris norma et ratio cognoscantur, si de Reo recte judi- . care volumus. Hujus principii ignari non fuerunt Romani, dum per- miserunt, ut Rei publice laudatores adhiberent, nec gallici legislatores qui arf. 321 Cod. inst. crim. indulserunt, ut Rei testes arcessant, anterioris vitæ rationis testificande causá. Interest quoque reipublice ut omnium legum: poenalium cognitio penes omnes sit; nam his cognitis, sceleratus - erimen et poenam in mente necessario conjuncta habebit, et sic civitas finem comminationis Pon assecuta erit. Sed quid ad hoc ohtinendum institutione juratorum favorabilius? Per hanc omnes fere cives ad judi- cia vocantur, et ad pcenam delicto, quod ipsi decreverunt, irrogatam audiendam arcessuntur. Quisquis domum repetens per viam mente versat et crimen et poenam; domi redux uxori, liberis amicisque quid- quid coram judice actum est, enarrat; ae eo modo legis majorem mi- noremye notionem inter consocios spargit. (44) . Commoda quoque imperantis postulánt; Wt hie jüdicia —— " presertim in monarchiis temperatis , ubi potestates! divise sunt; nam in his sepe accidere potest ut damnatio. per "judices perpetuos pronum- tiata, a populo, sicnt judieium ab ipsà potestate supremá latum, haberi posset; sed quantum detrimenti caperet imperium si populus impeéranz tis auctoritatem "intervenire in judiciis putaret? Nonne ommem fidu- ciam ab eo revocaret? Que tamen — deret evitantur si i Stein, "TI H T1; T Mdb rite té du dicium per juratos fiat. Ad hee autem commoda obtinenda, de solis ‘facti biais en nuntiare debent jurati, relictis judici perpetuo juris questionibus; que tantum a juris peritis resolvi possunt. Quamobrem ‘judicia criminalia ex curia criminali que per totam judicialem sessionem sedet et ex ju ratu (jury) qui in singulà causá renovatur, componuntur. Hane: mate- riam de origine et utilitate judicii juratorum uberius tractavit J. B. D'Hane- de Steenhuyse in predm on ptite n "Leodii habita anuo 1819. n^ pn : Hypo d eio ds Cognit’ juratorum origine, nunc Tn a judicibus Romanorum differant, videamus. 4) 5 int or oe feos” tees’ age OME Eligitur certus numerus juratorum, sicuti olim judicum" apud Ro- nianos, inter illos qui classibus a lege determinatis 0» continentur; sed ab his judicibus in sequentibus differunt:. t: 1» Eliguntur solummodo 60 jurati a Praefecto provincie, et Hie nu- merus ad 36 deinde redigitur a Preside futuro curie criminalis (1). Apud Romanos, numerus judicum selectorum multo major eligebatur a Pretore urbano vel peregrino, et hic numerus integer manebat. ' 2». Jurati selecti per unam tantum judicialem sessionem functiones suas E exercent, quo facto per quatuor sessiones subsequentes, nisi consentiant, (1) Art. 597. Ibid. - (46 y ut, jndicent, cogi non possyntsy judices. Romani, in singulum, annum, de- signabantur et; per, plures. annos. in exercitie „fungtionum,, continuari poterant. an zn eee nbs openden cau (T y. ^: 3% Magistratus ;. exceptis ,i qui art. 384 C. C. designantur, inter juratos comprehendi. queunt;, contrarium apud, Romanos servabatur... 4 Requiritur absolute, per, Cod., J., C. ut jurati, 30. annos. compleve- | rint (1);.minores 30 annis, sub. Augusto, judiejum, exercuisse diximus. . „59, Denique. majores. 60 annis. debent. et majores 70, annis possunt in judieio,, ut. jurati, sedere (2); judices, Romani numquam, 60 annis majo; res erant... adig oh PRM M OUR SU ront Lubre a ae? damien, dl Quoad modum juratos sortiendi et, rejiciendi, di ARE, quadam. "s : teriores „hic obseryantur; nempe:, PAD AIRE o Mg Res date cau un (A) Sortitio juratorum fit statim: antequam judicium incipiat, G)» que dispositio, felicius corruptele judicum, occurrit, „mera Jeeiiogo, Loud ex, qua sortitio seepe, non, eodem, die; ſiebat. n diu condam en ep o Moi) 516 (B) Jurati | selecti : omnes, aut 30 eorum, non poit «peat adesse sortitioni et nomina. sola. presentium in urnam, conjiciuntur (4); apud Romanos, judices adesse, sortitioni, non enigen lectorum judicum. nomina in urnam, conjiciebantur. |. €) 12. jurati sufliciunt. ad. judicandum (5); judicum Bomanorum n nu- merus. multo major- erat.. hinia gu ss b) rati secüsantur pari nomero, a Procuratore reac eta Reo >; statim; ac, nomen eorum. ex, urna, exiit; attamen.y dum jurati sunt nu- mero impares, Reus potest unam, recusationem. plus, quam Procurator Criminalis exercere (6); Apud. Romanos a; legitimus. numerus judicum - sortiebatur , et ex eo numero. accusator. et. 'reus, quos sibi putabant pa- rum idoneos ehen quo casu subsortitio locum habebat. — — — (1) Art. 581 ibid. (0) Art. 365 bd. (653) Art. 405 ibid. (4) Art. 399 et 395 ibid. (5) Ibid. (6) Art. 599. | (46) ^) Jus recusandi juratos primo competit reo (1); contrarium apud Romanos observatum fuisse narrat Anonymus ad Verrinam I. cap. 3. (F) Quum reus eumdem numerum. recusationum , quam Procurator Cri- minalis, exercere possit, quie recusationes cessare debent, dum 12 so- lummodo jurati non recusati manent; sequitur hune numerum à nu- mero selectorum juratorum, qui adsunt, omnino pendere (2); attamen ille numerus recusationum nec 9 minor, nec 12 major esse potest. Circa hoe punctum nihil certi de jure Romano invenimus. Apparet lamen ex legibus in quibus judicum rejiciendorum numerus determi- nabatur, accusatorem et reum pari numero recusationes exercere po- luisse. Hzc dispositio nullum incommodum secum ferebat; quia accu- sator et reus ambo privati erant; eadem dispositio felices producere po- test effectus in legislatione Americana’, ubi juratorum series sorte con- ficitur : sed in cod. inst. crim. quum hee series duplici magistratuum electione jam facta sit, articulus 399 qui Procuratori generali ut parem cum reo juratorum numerum rejiciat, permittit, institutioni juratorum contrarius est; quia duplici a magistratibus electione facta, nihil timen- dum est ne persone Reo nimium addicte judicent. Heee dispositio quo- que contraria est observationi quam illustris Montesquieu in opere suo De l'esprit des loiæ, suggerit: IZ faut que l'accusé puisse. recuser un si grand nombre de juges que ceux qui restent, soient censés étre de son choix. Quod locum mon habet, s; post duplicem electio- nem a magistratibus factam , Procurator generalis possit adhue parem cum reo juratorum numerum rejicere. (1) Art. 599. (2) Eodem. * * (42); j TRT KOA ML EES ARI Uae Ba p ko o pc — Mr ET m Hu Arn 9 cxt if — De accusatione. et —.—.— erst, s nb bak GAH b ali di n j Usi juratus efformatus est, statim , ut diximus, cognitio cause incipit." Itaque reus producitur sine vinculis quidem, sed comitantibus custo- dibus, ne effugere possit wie aper Romanos e contra rei omnino: li- beri ad judicium veniebant. — baci Accusator apud nos proprie est Procurator ^ "generalis; sed cum ille nequeat. éuriis criminalibus singularum: provinciarum adesse, substituti ejus, sub nomine Procuratorum: regiorum. criminalium , pro eo accu- sant, et ministerium publicum exercent (2). Ex eo quod, magistratus apud nos accuset et crimina in utilitatem reipublicae persequatur; sequitur conditionem rei apud nos esse melio- rem, quam apud Romanos: sub horum enim legislatione, cum accu- sator sepe ob privatas inimicitias accusationem aggrediebatur, ejus in- tererat ut reus condemnaretur „ ~eo- magis, quod, si absolveretur , duo judicia contra eum sequi poterant, uti in 1* parte exposuimus. Itaque accusator omnia, qua reum onerare poterant, referebat , illa vero quee in ejus favorem militabant, silentio préteribat. Hodie vero, cum illa judicia adversus magistratum accusantem , qui (1) Art. 310. C. E. C. (2) Art. 284. ibid. * (48): persequi debet auctorem criminis, non proprium inimicum ,. competere nequeant , ejus officii est referre omnia quibus veritas elucere potest. Quod diximus , modum. peed in. codice I. C. relatum , reo fa- vorabiliorem esse, non sic intelligi debet , ut omnibus reis favorabilior sit, sed tantum innocentibus. Nam quod nocentes attenet , conditio eorum certe minus fayorabilis est apud nos, quam apud Romanos; accurata enim cause instructio , quae singulum judicium præcedit, omni præva- ricationi occurrere debet. Deinde modus sortiendi juratos impedit quo- minus corrumpi possint, et tandem persecutio facta a magistratu integro et experto, ad omnem spem impunitatis sceleratis adimendam , sufficit. Apud Romanos accusatio dividebatur in primam et secundam actionem in causis que .comperendinationem admittebant; Codex I. C. hane comperendinationem numquam admittit; ideoque singulum judicium und actione perſicitur. Hee dispositio utilis forsan in jure Romano, ubi nulla cause instructio judicium præcedebat, apud nos omni destitueretur ‘salutari “effectu; . quin imo celeritati, naturå legislationis nostrae in Judieiis requisite , no- ceret et sic efficeret ut rei innocentes diutius in vinculis retinerentur. Quod attinet testimonia, quibus accusator utitur ad probandam accu- sationem, dicendum est illa non amplius. adhiberi per queestiones ; sola itaque testimonia testibus, vel tabulis aut instrumentis data , admit- tuntur. Testes hodie differunt a testibus Romanorum ; nempe : 1° Testes apud nos omnes inviti dici possunt, quia omnes qui ad testimonium dicendum admittuntur, etiam, ad hoc cogi possunt, et illi producuntur tam a Procuratore Criminali quam a reo; apud Romanos contra, rei non poterant uti nisi testibus. voluntarus. N (49) 2e Producuntur testes hodie non tantum ab accusatore et a reo; sed etiam a parte civili (1) v „3° Interrogantur a Procuratore. Criminali; ene dicendi inte: et per reum, defensorem. et partem civilem mediante ministerio Præsidis curie criminalis (2); apud Romanos tam reus et patroni, quam accusator eos interrogare poterant, impetratà tamen dicendi licentia. 4° Hodie mulieres ad testimonium dicendum admittantur , quod sud Romanos controyerüitur. - 5° Omnes fere testes, qui apud Romanos inyiti testimonium non di- cebant, hodie quamvis consentiant a testimonio dicendo excluduntur (3). 6° Nulli testes possunt a Procuratore Criminali vel a reo produci, nisi Pars) qui, eot producit, parti adverse eorum nomina communica- xerit uad, horis. antequam examinentur (4); talem dispositionem apud ' Romanos exstitisse nullo loco. reperimus, 7* Denique differentia quedam existit inter I i je testium apud nos, et apud Romanos: apud nos enim testes fere omnes interrogantur in instructione cause et responsiones eorum. script servantur. Itaque dum i in judicio interrogantur , potest ex conformitate responsionum tum . datarum, plus minusve fidei eis adhiberi. Apud Romanos contra, cum 3 alg multo. difficilius erat discernere gradum tium depositiones merebant; ideoque. major industria 88 Bou in * "Testibus, apud. Homanos,. quam apud nos. "Testimonia vero per tabulas vel alia instrumenta danda, hodie quo- que admittuntur, et lex. speciatim judici instructori mandat, ut hæc accurate perquirat. ` Laid ; Apud Romanos accusator certos. dies ad -exponendam accusationem habebat, et reus quoque ad defensionem conficiendum. Hodie vero ex Art. 515, C. J. C. (32) Art. 319. Ibid. 5) Art. 522. Ibid. R Art. 315. Ibid. 0 ) ? j ; 7 i j k codice J. C. cum jurati, dum electi sunt, nullam communicationem cum caeteris personis habere, nec a judicio discedere possint; nisi quiescendi et cibum capiendi causá, patet judicium maxim cum céléritate expe- . diendum esse; itaque non dantur tot dies accusatori ad dicendum; sed postquam factum, quod accusationi locum dedit , exposuit, audiuntur testes, ab eo et a parte civili producti. Mox audiuntur" testés a reo producti; finità testium auditione, accusator et pars civilis media expo- nunt, quibus accusatio nititur. Sequitur defensio a reo, et defensore facta; possunt respondere Procurator Criminalis et pars civilis, sed fa- cultas ultimo loco dicendi semper reo conceditur. Itaque, quamvis com- perendinatio sublata sit, possunt tamen accusafor et reus pluries dicere, sed accusator semper primo loco, reus vero ultimo loquitur. Laudatores apud nos non amplius admittuntur; attamen potest reus producere testes ad affirmandum, ut dicit art. 321. C. J. C.: quil est homme d'honneur et d'une conduite irréprochable. Preses curie criminalis easdem fere functiones, ac Prætoris apud Romanos, exercet; sic quemque in officio continet, potestatem ` dicendi . cuique postulanti concedit, diem, ubi sessio incipere debet, statuit : sed dum cognitio alicujus cause incepta est, non potest amplius ju- dices dimittere, nisi quiescendi, vel cibum capiendi causa (1). Juratos sortitur, sed ratione hujus muneris potest judicem delegare ad peragendas suas functiones(2), et tandem exercet omnia, que imperii sunt(3). Preetor absolutà defensione judices in consilium mittebat; Preses e con- tra, antequam jurati ad deliberandum secedunt, pr æcipua indicia pro reo et contra eum in disceptatione cause prodita, in memoriam eorum re- vocat. Optima certe dispositio ad perficiendam juratorum convictionem quae adhuc incerta, ob quasdam circumstantias memoria lapsas, fluctuare potest! (iy An: 555. C: 3. C, (2) Art. 266. Thid. (5) Art. 268. Ibid. i fiet CAPUT IV. De sententia ferendá et iis que sequuntur. Í RETT Solemnitates observandæ in pronuntianda sententia sive declaratione Juratás multum differunt ab iis, quas Romani servabant, nempe: 1° Non licet juratis causam ampliare, sed debent, reum condemnare , vel absolvere „si non constet de delicto, vel de auctore delicti (1);. ex adverso apud Romanos observavimus judices potuisse pluries causam am- pliare, dum aliquid obscuri manebat. . 2° Jurati non possunt declarationem suam ferre, nisi "previ delibe- ratione habita. (2); judices : autem Romanorum assurgentes , Statim tabel- lam suam in urnam conjiciebant. » Respondent jurati quzestionibus propositis non solum de factis et cir- cumstantiis libello accusatorio comprehensis, sed etiam de illis circumstan- tiis que ex disceptatione MAE emet: sunt, de excusationibus a reo allegatis modo ut tales a lege considerantur et denique aliquando de facultatibus rei intellectualibus. Itaque, in omni accusatione, qusestio precipua adest de facto et circumstantiis in libellum accusatorium deduc- tis; si alie circümstantiae | " disceptatione forensi producantur , nova quaestio de iis ponenda est; si deinde factum lege admissum yice excu- (1) Art. 345. Did. (2) Art. 542, - 545. eod. (55) sationis proposuerit reus, hec ten adjicienda est: zel fais er- il con- stant ? et denique : si reus sit 16 annis minor, heec questio incidit: Pac- cusé a-t-il agi avec discernement ? Ad quéestionem, e libello accusatorio enatam „ jurati respondere debent , reum. crimen non commisisse, vel commisisse, cum nullis circumstantiis in hoc libello expositis , vel cum plerisque, vel cum omnibus. Ad xenon autem accessorias vel - negative, vel affirmative respondendum est (1). | Apud Romanos ex modo sententiam ferendi, apparet , T ques—- tionem positam fuisse, nisi illam tacitam : an reus sit condemnandus bel absolvendus ? Cui judices respondebant, reum condemnando vel absolvendo; vel si res non liqueret, causam ampliando; quod faciebant , labellam, opiniones suas continentem, in urnam que ad -hoc specia ` liter destinata erat, conjiciendo. h 4° Declaratio juratüs, sicuti apud Romanos sententia SEE SAI, evol- vitur ex sententiâ a majore juratorum numero adoptata : : si vero sex jurati reum condemnent, sex vero absolyant, réus absolvendus est (2). Talem æqualitatem apud Romanos existere non potuisse, apparet ex eo, quod judices numero impares erant. Sed quid si a pari numero condemnatus, absolutus reus et causa ampliata fuisset ? In hoc casu, credimus, nonobstante principio in rebus criminalibus obtinente: sententiam mitiorem esse amplectendam , causam amplian- dam fuisse, quia apud Romanos magni intererat accusatoris, ut reus condemnaretur , quoniam absolutio Rei regulariter maximum accusatori damnum inferebat. (Le Graverand, vol. 1. pag. 403.) 3 Codex J. C. dispositionem continet, quæ in legibus publicorum judiciorum non reperiebatur , nempe: quum reus simplici juratorum ma- (1) Art. 557, 538, 839, 340, 345, 546. C. J. Crim. (2) Art. 347. C. J. C. , (55) joritate ;cotdempatur; i. ie. 8.7, ex, 13; juratis, tune illa. declaratio non vim. statim. obtinet, sed 5 judices, qui cu A 1, eriminalem (4a cour -d'assises.). ellormant, de questionibus — propositis. quoque , deliberant , et si numerus, judicum. absolventium, cum, mmo juratorum. quoque absolyentium, exsuperet numerum judicum et juratorum condemnantium, reus ab accusatione; liberandus ; ; in. eontrarià hypothesi , condemnandus est (1). Inno quamvis. ex amplioris majoritatis. suffragio condemnatus sit, si tamen judices curiae criminalis unanimiter sentiant, juratos in danda declaratione errore lapsos esse, possunt. qum, iib sessionem. ‘sequentem, u de ed denuo cognoscatur, remittere (2). , n 6° Declaratio juratûs potest. adhuc . infirmari per viam beste in. casibus art. 408 explicatis: apud Romanos, cum nullum tribu- nal judiciis publicis superius esset, tale remedium, reo concedi non po- terat. Attamen damnatos de vi et de majestate m populum provocare potuisse, antea: monuimus. i} : id Propter. crimen. damnatis alterum remedium in „ pluvibus casibus a codice J. C. gemoet, nempe. nurse revisionis (3); i qui apud Romanos ignotum. Murs niii as | Ulterius sententia judicum, elise a Wa pam vera 1 natio aul, absolutio rei, et quamyis poena aliquando non , adjiciebatur , ex natura legum publicorum judiciorum , pena numquam indetermi- nata manere. poterat : secundum, Codicem | vero J. C., declaratio juratüs non est condemnatio vel absolutio rei, ‘sed . hujus con- demnationis vel absolutionis. Hee differentia, ex sequentibus, clarior een Noise , eum jura- ha Ed tus ex questionibus propositis, reum crimen admisisse cum circumstan- tiis indicatis, vel sine iisdem, declaret, facile intelligitur, poenam ex hac (1) Art. 551. C. J. C. (2) Art. 352. Ibid.. ., (3) Art. 443. - 447. Ibid. (6834) declaratione graviorem vel mitiorem fieri. Deinde sunt plura delicta apud nos, que characterem criminum. non assumunt; et consequenter penis afflictivis et infamantibus non puniuntar, nisi certe circumstan- tie adsint; itaque applicatio poene semper ab iisdem circumstantiis pendet; he autem adesse non censentur, nisi juratus hoe declaraverit. ^ Apud Romanós e contra , ubi judices non pronuntiabant de circumstan- üis, sed tantum reum simpliciter condeminabarit vel äbsolvebant, cum leges publicorum judiciorum poenam déterminatam, pro orinibus eri- minibus, qua in singulani legem incidebant, decernerent; Prætor sen- tentiam condemnatoriam judicum pronuntiando, ‘si poenam-non adjun- geret, rem ad legem rejiciebat; ideoque hzc pronunciatio erat vera condemnatio. ! Iun Ex hae differentia’ et ex eo, quod lex hodierna maximum et minimum pene plerumque pro singulo crimine decernat} nata est, in modo procedendi nostro, dispositio que apud Romanos non invenitur; nam debuit legislator quemdam jurisperitum constituere qui, ponderatis cir- cumstantiis, justum poenz gradum crimine promeritum applicare possit. Itaque hoc munus judicibus , qui curiam criminalem efformánt , lege mandatum est (1). In dubium certe revocari non potest juratorum judicia judiciis Romanorum circa hoc punctum anteponenda esse; quum enim pom apud Romanos semper eædem essent pro iisdemi criminibus , nulla habitâ circumstantiarum ratione, justa inter crimina et poenas proportio plerumque deficere debebat. | Reo absoluto, non-sequi possunt, sicuti apud Romanos, duo judicia calumnic et prevaricationis , quia nulla accusatio curiz criminali sub- metti potest, nisi ex arresto sectionis accusatoriæ curiz regalis (2). At- tamen reus absolutus facultatem habet actionem ad damnum et interesse (1) Art. 565. C. J. C. (2) Art. 271. C. J. C. | €35) | contra partem. civilem. vel „contra, denunciatorem, calumnie causa, in- tentandi. Imo pars. ciyilis, etiam. casu ubi reus absolvitur declaratione juratüs „potest, petitionem. ad damnum. et interesse, intentare., contra reum (1). Qua dispositio mon. invenitur : apud. Romanos; „nam absoluto reo, nulla actio contra eum. , saltem coram iudicihpa, qui de: crimine objecto eognoyeran tt. 0 "Pena semper applicanda: est ex . eee ee collatà cum lege ‘peenali. Itaque dum juratus. declaravit : neum | faetum: objectum com- misisse ‚si lex nulla hoe factum prohibeat, vel prohibeat quidem, sed sub nulla comminatione poene; curia criminalis debet reum absolvere. Si e contra lex poenalis poená;quàdam hoc factum vindicet, ea poena applicanda est; quamvis ‘sib | correctoria vel politia, ita ut curie cri- | minali limites, à lege prefixós transgredi et poeriám; designatà: gra- "viorem vel mitiorem decernere y non liceat: Tales: distinctiones apud Romanos non observatas fuisse, ex dictis satis apparet., ` Condenmationem sequuntur , veluti apud Romanos, Zitis eestimatio e animadversio. pupys ds ni malspp. J “ills setimatio apud nos non locum habet, ‘nisi ille, dy favo- rem istimari debet, partem civilem in judicio sese constituerit et haric qualitatem usque ad judicium perfectum servaverit; apud Romanos contra, lis zstimabatur in favorem omnium, qui crimine lesi fuerant. Deinde differt adhuc litis æstimatio apud nos, ab eå que jure Ro- mano obtinebat, in eo, quod hodie non sit poena, sed solummodo restitu- tio damni et interesse, quod ex crimine aliquis persensit; apud Romanos vera poena erat et poma pr ivata; iom reus s ad m et quadru- plum condemnari poterat. Ju” enz (i) Art. 588, Ibid. (56) _Animadversio in condemnatos, bodie , diets Procuratoris : generalis demandatur ; preterea differt ab animadversione apud Romanos usitata , FV : nati sint, sive post: cëndeiamationeni l ernie dici- tur exécution par BABES PVR e eiae i Quod poenas attinet, dicendum est præter isis mtm, oe- c teras poœnas, que) hodieviiifligantur proper rit admissa, modo differre ab Illis, ie legibus. publicoruin jes dara rieten tar. Se precipua diee ct qua n li eius pra. mor naturalis: hodie infligatur, ibi apud, Bomanos, nullus. civis ad mortem duci posset, nisi perduellis.-et judicio;populi;damnatus.— „cc > i He sunt differentiae. notatu. digniores; quas ireperimus int modum in criminibus publicis procédendi. apud Romanos, et praxin liodiernam. Plures certe supersunt, quas. non retulimus ; ” sed. hec: omissio.. potius ngen adhuc juvenili, qe: defectui Jeborie, et sind imputari debet. hâc dissertatione ee rin. in eà à invenerint, ex ex x quibus spe- rent fore ut, maturiori ztate, aliquid, edamus et Academiis. Belgiçis, di- H3 ui DD i gnius et Patrice nostræ utilius. : ke HIND “bute ditas Bhs! Pag. 3. infra. 5. et alibi. 8. lin. 10. 9. — 3. 11. — 1. 13. — 10. 15. — 11. 17. — 8. 18. — 1. 18. — 6. 25. — ult. 26..— 1. 26. — 16. Scaurianum (57) | D CORRIGENDA. &] IN. onm Nit — | Matheus lege Matthaeus. Sygonius Sigonius; proesentis presentis. Verrinum Verrinam plus pluribus f alaudibus alaudis. Oer in ejus loco in ejus locum : quvestum questum. testificabant testificabantur ob vagulatum obvagulatum calumniare calumniari. calumniasse calumniatus esse. Scaurianam. E ane —.— siege 2 8 ke Hens i x aes 8 m ERS —— 2 ee a . "t 5 Dee = 1 2 GRS ays fe nig oe 5 ogee tota A Aa 8 3 us