i Postes rte eV L5 LEE ne 5 5 5 UE rob 55 L 4 i ia RES 241430 T ANNALES > ACADEMIZÆ LEODIENSIS. ANNALES ACADEMIÆ LEODIENSIS A. MDCCCX XII. — MDCCCX XIII. HENRICO-MAURITIO GAEDE, RECTORE MAGNIFICO, GEORGIO WAGEMANN \ ACTUARIO. e ——— APUD P. J. COLLARDIN, ACADEMIÆ TYPOGRAPHUM. MDCCCXXIV. A EM 201034 * Tx Jp0Soa9 w pasase Segese SES SE SESE SSP EE I TASTE IST SP SEP SSP I-A TESTIS TETS TAS ESS PSE SSP EE ISTE INDEX EORUM, QUAE HOCANNALIU VOLUMINE CONTINENTUR. N oMINA Curatorum Universitatis Leodiensis. Nomina Professorum. Nomina eorum, qui muneribus Academicis functi sunt Series lectionum in Universitate Leodiensi habitarum. Judicia Ordinum Academicorum de commentationibus ad quaestiones a. . MDCCCXXII. propositas. Programma certaminis litterarii a. MDCCCXXTII. propositi. Series dissertationum inauguraliam hoc anno publice defensarum. . H. M. Gaee , Rect. Magn., Academiæ regundæ munus publice deponentis oratio. Tossanı MARQUET commentatio. Josepa: TinmAN commentatio. 'Turopon: Lenz commentatio. Joanni-Hexricr Bormans commentatio. ConsELu-STAR. Numan commentatio. Lroronpi Gopix commentatio. CURATORES: AcaApEMIJ4E LEODIENSI:ISs. ALEXANDER COMES DE LIEDEKERKE, Ordinis Leonis Belgici Eques, provincia Leodiensis Gubernator, Curatorum Collegii Praeses. CaroLUS-HENRICUS Baro DE Bnoicu ab Ordine Equestri provinciæ Leodiensis. F FnaEDERICUS ROUVEROY , a Comitiis provincie Leodiensis, idem e Consulibus urbis Leodii. HiLARIO BARO DE VILLENFAGNE DE INGIHOUL, a Comitiis provinciæ Leodiensis, et Regii Instituu Belgici socius. ERNESTUS DE BEX, ab Ordine Equestri, Consulum urbis Leodii Princeps. | J. WALTER , a Comitiis provincie Namurcensis , Collegii Curatorum Secretarius, idemque Academiæ Inspector. PROFESSORES HOC ANNO DOCENDI MUNERE FUNCTI : IN ORDINE DISCIPLINARUM MATH. ET PHYS, HENRICUS-MAURITIUS GAEDE ; JOANNES-MICHAEL VANDERHEYDEN ; CanoLus DELVAUX; Richarpus VAN REES, Professor extraordinarius. IN ORDINE JURISCONSULTORUM. PrETRUS-JOsEPHUS DESTRIVEAUX ; JOANNES-GERARDUS-JOSEPHUS ERNST; LEOPOLDUS-AUGUSTUS W ARNKOENIG ; ANTONIUS ERNST, Professor extraordinarius. IN ORDINE PHILOSOPHORUM. JoawNEs-DowiNICUS Fuss; FRanciscus GALL; Lupovicus RouiLrÉ; JOANNES KINKER; . IGNATIUS DENZINGER ; GEORGIUS WAGEMANN. IN ORDINE MEDICORUM. NicOLAUS ÁNSIAUX; DEODATUS SAUVEUR ; JOANNES-NICOLAUS COMHAIRE. PROFESSORES HOC ANNO MUNERIBUS ACADEMICIS FUNCTI. RECTOR MAGNIFICUS. HENRICUS-MAURITIUS GAEDE, in Facultate doctrinarum Mathema- ticarum et Physicarum Prof.. publ. ordin. SENATUS ACTUARIUS. GEORGIUS WAGEMANN, in Facultate Philosoph. Theoret. et Litterar. Human. Prof. publ. ord. ASSESSORES. L. RoumnrÉ. J. G. J. ERNST. J. N. COMHAIRE. DIVERSORUM ORDINUM DECANI. IN ORDINE: MATHEM. ET PHYS. J. M. VANDERHEYDEN. IN ORDINE JURISCONSULTORUM, L. A. WARNKOENIG. IN ORDINE PHILOSOPHORUM. F. GALL. IN ORDINE MEDICORUM. N. ANSIAUX. SERIES LECTIONUM, QUE HABEBUNTUR IN UNIVERSITATE LEODIENSI A DIE VII. Ocrosnis ANNI Æ. C. MDCCCXXII USQUE AD FERIAS VERNAS ANNI MDCCCXXIII , RECTORE MAGNIFICO HENRICO-MAURITIO GAEDE. IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. Hora. H. M: Gaerne Historiam naturalem Animalium tradet diebus Lune, Mercurii. et; Ménerin. secs ssoocosoocoesrsscsoossosscee X. Mineralogiam ad ductum compendii : Traité élémentaire de Mi- néralogie , par A. BronGniarT diebus Martis, Jovis et Saturni.. . - X. J. M. VawpEnnEYvpEN Analysin Algebraicam eamque ad Geometriam applicatam explanabit diebus Lune, Martis, Jovis et Saturni...... XI. Astronomiam Physicam et Mathematicam explicabit diebus Lecteur ek Velenisu seevuscecescelftrs eve hene X. C. Dervaux Physicam experimentis innixam tradet diebus Martis , 2 (ro) Jovis et Saturni..,...,.,........4sssesssssseeesesssssesse IIT. Chemiam generalem et applicatam docebit diebus Lunæ , Mer- curü et Veneri... ses. esse ERAN ane ss ose ee III R. van Rees Matheos elementa tradet diebus Lunæ, Martis, Jovis et ORDRE: coros EURE XI. Trigonometriam et Geometriam analyticam exponet diebus Lune, Mercurii et Veneris. sses esad asse ined sa dr e ue IX. IN FACULTATE JURIDICA. P. J. DESTRIVEAUX explicabit Jus Criminale hodiernum diebus ! Jovis, Veneris et Satürnkh,... ee e sn 1i ono osocscoscetosesoooo XI. Praxin Juris Civilis docebit diebus Lunæ et Martis......... VIL Jus Publicum universale et regni Belgici tradet diebus Lune, Martis et Mercuri... 4». eoo esooso oeil peepesooeoseccensopes XI. J. G. J. Enwsr interpretabitur Codicem Juris Civilis hodierni diebus Lunæ, Martis, Veneris et: Saturnis essee eere X Jus Naturale et Gentium tradet diebus Mercurii et Jovis..... X. L. A. WanrnkoœniG Institutiones Juris Romani tradet secundum ordi- nem libri sui : Znstitutionum seu Elementorum Juris Romani libri IF, Leodii, 1819 diebus Jovis, Veneris et Saturni. ............ XI. Pandectas explanabit duce compendio suo diebus Martis, Mer- curii , Jovis p: Veneris. et.:Saturbiccu ia ses ede US vod) MT Historiam et Antiquitates Juris Romani diebus Lunæ, Martis et Mercufii. 452 exei ra m lale la. a e eie not ala SURESNES XI. Ciceronis Orationem pro Caecina publice explicabit hora cum auditoribus legenda. A. N. J. Enwsr, Prof. extraord. ETUE et Methodologiam — u visbradensie docebit diebus Martis et Jovis.....,..,.,...,.,.... III. Jus commerciorum tradet diebus. Mercurii et Veneris........ Hi. Cent )) IN FACUTATE PHILOSOPHLÆ THEORETICÆ ET LITTERARUM HUMAMIORUM J. D. Fuss alternis vicibus, interpretabitur Taciti Germaniam et selecta ex Horatii Odis , Satiris atque Epistolis diebus Martis, Jovis et Saturni. Idem Gratis semel per hebdomadem Terentii Andriam , die et hora cum auditoribus legenda. Jdem Antiquitates Romanas secundum compendium suum tradet diebus Lune, Mercurii et Veneris. ,... 5. e eee eee eer F. Garr provectioribus Sophoclis Antigonen et Plutarchi Caesarem , re- liquis Xenophontis Memorabilia et unum alterumve librum Odysseæ Homeri interpretabitur diebus Lune, Mercurii et Veneris... ....... Diebus Martis, Jovis et Saturni...........,.... quat t a Attidquitotés Gècis adem. diebus. csse ver Leser G. WacEwANN Historiam Europæ politicam tradet diebus Mercurii et NN SS Suus ANE E. ALMA UE IK E CAI n do TUI de dE Ihe DUnO.e serere curro eot re CAN PTE pee ro $ Rerum publicarum notitiam diebus Lunæ , Martis , Veneris et Saturni. Historiam universalem diebus Martis, Jovis et Veneris SOS ALES Die Meiuril Levis RP PET TER RE AERE SEX eo d e . I. DzwziscER docebit Logicam diebus Lung , Mercurii et Veneris.... Metaphysicam diebus Martis, Jovis et Saturni............ ss Philosophiam moralem diebus Lune et Mercurii........... À Historiam Philosophiæ recentoris diebus Martis et Jovis....... L. Rouizzé Litteraturam Gallicam docebit diebus Lunæ, Martis , Mer- curü et. Jovis. sor seess ass V da ER E E TAA NE da v ZI Jdem Historiam Regni Belgi diebus Veneris et Saturni........... J. Kinker Eloquentiam et Litteraturam Belgicam , nec non styli bene Belgici praecepta exponet diebus Martis, Mercurii, Jovis et Veneris. Idem Nonnulla ad Patrii sermonis Etymologiam pertinentia gratis tradet diebus et horis auditoribus commodis. 2. VIII. ( aa ) IN SCHOLA PROPÆDEUTICA. J. D. Fuss lectiones continuabit diebus horisque cum auditoribus legendis. G. WaGEmanx continuabit historiam Litterarum historicarum et exerci- tationes disputatationesque moderabitur diebus Lunæ et Jovis...... I. DrwziscER expositis anno clapso Pædagogiæ preceptis, Rhetorices systema philosophicis superstruendum principiis tradet , atque disci- pulorum de quæstionibus prædagogicis disputationes moderabitur diebus Veneris et. Saturni. ss ..., 430158 P DS 2e dE ed IN FACULTATE MEDICA. N. Axsraux Pathologiam chirurgicam et operationes explicabit diebus Martis; Joyis et Saturnis’: ss ass AERE ve bnc Fs xxiv nstitutioni clinicæ externe in Nosocomio civili vacabit diebus Lune, Mercuri et Venetis, lies teneur ess D. Sauveur docebit Pathologiam Medicam diebus Lune , Mercurii et Veneris ;... e eeco coo o sms nee Eb qi Medicinam practicam tradet exercitationibusque clinicis in No- socomio civili vacabit diebus Martis, Jovis et Saturni.......... J. N. Comnarme Anatomiam generalem et descriptivam , Physiologiam- Hue, alternis: vicibus , gnotidie tradet. s. seos. oeer s astu eese ntn VII. XI. VII-IX. XI. VII-IX. XII. SERIES LECTIONUM, QUAE HABEBUNTUR IN UNIVEASITATE LEODIENSI A DIE III. MARTIS USQUE AD FERIAS ÆSTIVAS ANNI MDCCCXXIII, RECTORE MAGNIFICO HENRICO-MAURITIO GAEDE. IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. Hora. H. M. Garne Botanicam et Physiologiam plantarum docebit diebus Lune, Mercurii et Veneris.....,.,..... VAM XRATSH I IE. IX. Anatomiam comparatam diebus Martis et Jovis............. IX. J. M. VaxpERHEYDEN docebit Dynamicam et Hydrodynamicam diebus Lune, Mercurii, Veneris et Saturni... eee eee eee eee eer X vel XI. Astronomiam Physicam ter per hebdomadem diebus et horis pro auditorum commodo seligendis. C. Dezvaux Physicam experiments innixam tradere perget diebus Martis, Jovis et SARL. eene esoac sext Went ebe maerore HIR Chemiam generalem et applicatam docere perget diebus Lunæ, NEMO Ud Veuqdii. aire todos CENE CV Rhe Fs v IIT. ( 14) R. Van Rzrs, Prof. extraord. Geometrie elementa tradet diebus Lunæ, Martis, Jovis et Veneris..............,.....,......... Geomatriam analyticam diebus Martis, Jovis et Saturni....... Calculum differentialem et integralem diebus Lunæ , Mercurii et Saturni 4 sec sers es ces mre uiciasnm abeat mU M cere ere IN FACULTATE JURIDICA. P. J. Destriveaux explicare perget Jus Criminale hodiernum, adjunc- tis medicinæ forensis prolegomenis juridicis, diebus Jovis, Veneris et OAI re oi neee ridh ANE Eau a S y on Praxin Juris Civilis docebit diebus Lunæ et Martis......... Jus. Publicum universale et regni Belgii tradere continuabit diebus Lune, Martis et Mercurii....... eese een J. G. J. Ensr interpretari perget Codicem Juris Civilis hodierni diebus Martis, Jovis, Veneris et Satni asees. eere es eesi senii Jus Naturale et Gentium tradere continuabit diebus Lunæ et Mercurii... esses o seoan. certes A a esu e L. A. WarwkorniG Pandectas Juris Romani tradere perget secundum compendii sui institutionum ordinem, adjuncto Ortw. Westenbergii opere : Juris Principia Romani sec. Ord. Digeste nov. edit. Berolini , 1814, diebus Lunæ, Martis, Veneris et Saturni....,......,..... Institutiones Juris Romani secundum ordinem libri sui : Znsti- tutionum seu Elementorum Juris Romani libri IV, Leodii, 1819, diebus Jovis , Veneris et Saturni.............................. Historiam Juris Romani diebus Lune , Martis et Mercurii..... Ciceronis Orationem pro Caecina publice explicabit die Jovis... A. N. J. Ennsr, Prof. extraord. Encyclopedirm et Methodologiam Jurisprudentiæ docebit diebus Mercurii et Veneris........,...... Jus commerciorum tradet diebus Martis et Jovis... .......... VIL (15) IN FACULTATE PHILOSOPHLE THEORETICJE ET LITTERARUM HUMANIORUM. F. Garr provectioribus Sophoclis Antigonem , reliquis Herodiani his- torias et unum alterumve librum Odyssee Homeri interpretabitur diebus Lunæ, Mercurii et. Veneris. +... esee hh Diebus Martis, Jovis et Saturni............,.............. A iquitates Grecas iisdem diebus..........,............. J. D. Fuss alternis vicibus, Taciti Annalium librum I et selecta ex Juvevalis et Persii Satiris diebus Martis, Jovis et Saturni......... Antiquitates Romanas continuabit diebus Lune , Mercurii et Ciceronis libros de Oratore interpretabitur, idque gratis, hora et die cum auditoribus legenda. G. WAcEMANN Historiam Europæ politicam enarrabit diebus Lunze, Martis. Rerum publicarum notitiam universalem et regni Belgii , adjecta OEconomia politica, continuabit diebus Mercurii, Jovis, Veneris FT Un La à Un PE PU D PEL SO iN. emet e ova Peak Historiam universalem tradet diebus Martis, Jovis, Saturni... an e y RR ER E ROCK ER ns ee Ta ENTER L Dexzıncer docebit Logices precepta auditoresque cum commenta- tionibus scribendis tum disputationibus exercebit diebus Lunæ , Mer- Y lu eos c EVENIAT REELKETERTETUVITTWETRNTTTUSS A TLLA Continuabit Metaphysicam diebus Martis et Jovis........... Philosophiam moralem diebus Lunæ et Mercurii. ........... Historiam Philosophie recentioris diebus Martis et Jovis...... L. Rovirré Litteraturam Gallicam docebit diebus Lune , Martis , Mer- 0 A Ra TE NOR ET AO TE EET TT ET de PPS QOO Historiam regni Belgii diebus Veneris et Saturni............ J. Kinker Eloquentiam et Litteraturam Belgicam nec non styli bene ( 16 ) Belgici praecepta. exponet diebus Martis , Mercurii, Jovis et Veneris. IL. Nonnulla ad Patrii sermonis Etymologiam pertinentia gratis tradet diebus et horis auditoribus commodis. ! IN SCHOLA PROPÆDEUTICA. J. D. Fuss lectiones continuabit hora et die cum auditoribus legenda. G. WacEMANN enarrabit historiam Litterarum historicarum medii ævi et exercitationes disputationesque historicas moderabitur diebus Lunæ et Venen «22 401 ovde. DONS ANR TNT ME Te Lus XI. I. DenzixGer continuabit Rhetorices systema Philosophis principiis su- perstruendum atque discipulorum de quæstionibus pædagogicis dis- putationes moderabitur diebus Veneris et Saturni,.............. XII. IN FACUTATE MEDICA. N. Axsraux Institutioni Clinicæ Chirurgice vacabit in Nosocomio civili diebus Lune, Mercurii et Veneris horis matutinis.............. . VI-VII. Duobus prioribus semestris mensibus precepta artis Obstetriciæ tradet, et posterioribus Medicinam forensem docebit diebus Martis , dos et. Satis saaa eue il x AI Kn boit endo roja a f o ore XI. Caeterum praxi artis obstetriciæ per totum semestre vacabit in Aula hunc in finem destinata in Nosocomio dicto : Zospice de la Maternité. D. Sauveur Nosographiam tradet, et Therapeuticam seu Medicinam practicam docere perget diebus Lunæ, Martis, Jovis et Veneris... ^ XII Diæteticam exponet diebus Mercurii et Saturni............., XII. J. N. Commaie institutioni Clinicæ interne in Nosocomio civili ope- ram dabit diebus Martis, Jovis et Saturni horis matutinis... . . . . . , VI-VII. Pharmaceuticam et Materiam medicam docebit diebus Lunæ , Mercuri et Veneris. ssy ve» exsilio a dal a cnram quaii prs XI. 8003003002093093000092209809390932020030930003900909909303020993003903232090999300299 JUDICIA DIVERSORUM ORDINUM DE COMMENTATIONIBUS IN CERTAMINE LITTERARIO CONCURRENTIBUS. JUDICIUM FACULTATIS SCIENTIARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. Ficorrarı ad quæstionem de foetus animalium vertebratorum evolutione , una commentatio oblata est , cum symbolo : multum adhuc restat operis , multumque restabit , nec ulli nato post multa secula præcludetur occasio aliquid adhuc adjiciendi. SENECA. Hujus commentationis auctor, licet stylo puro et eleganti facultati nec valde sese commendaverit nonnullasque partes , qua debuisset ubertate, non tractaverit , magnam tamen scriptorum hac de re tractantium notitiam probavit, quam ob rem praemium ci tribuere facultati placuit. Aperta schedula nomen lectum est : Tossanus Marquet ex Jemeppe , medicine in nostra Academia candidatus. K Ad quæstionem Mathematicam ad facultatem duc pervenerunt disserta- tiones; quarum una hoc lemmate inscripta erat : « sutor ne ultra crepidam » altero his verbis distincta : « Les sciences mathématiques captivent Pame et l'exemptent de dangers ; elles élèvent l'imagination , elles perfectionnent l'esprit , l'occupent. d'une manière noble, délicieuse et elles remplissent et satisfont le cœur , elles éloignent les desseins dangereux ét frivoles, elles procurent sans cesse une nouvelle puissance. LALANDE. Quamvis facultas auctorum industriam in colligendis iis, quæ de limitum 3 (18) theoria apud optimos mathematicos scripta prostant ,, laudandum censeret, neutrum tamen commentationem dignam judicarit quz præmi ornaretur ,. auc- tores enim ea, qua collegibant, non ita composuerunt, ut ex uno principio totam deducerunt theoriam , quod vituim præsertim in secunda animadver— titur commentatione, que magna ex parte verbotenus ex aliis operibus cons- cripta est : dum in priori plures demonstrationes mancas inveniret facultas. Facultas ad quæstionem physici argumenti duas accepit commentationes , una hoc lemmate : « quanto potius est, deorum opera celebrare , quam Philippi aut Alexandri latrocinia. SENECA » ; altera hoc dicto inscripta : « Preterea solis radiis jactatur aquai, humos et in lucem tremulo rarescit ab estu. LUCRET. ' 1 Priori hxc valde præferenda, quippe quz quaestionis finem melius secuta est, cum practerea, satis magna industria eleborata sit, præmio digna judicata est. Aputa schedula nomen prodiit : Hewricus-Josepaus Tizman ex Crasavernus scient. math. et phys. in nostra Academia studiosus. ! JUDICIUM ORDINIS JURISCONSULTORUM. "Unica proposita fuit commentatio hoc lemmate inscripta : Sit mihi fas audita loqui. Licet in ea scriptor non exigua ingenii, juris peritiæ, studii et laboris spe- cimina ediderit, attamen ipsi palmam ordo recusare debet, quia stilus admodum neglectus , non pauca loca gallico sermone conscripta, multa obiter nec suffi- cienter, non obstante commentationis prolixitate , tractata et praecipue, qua ad ordinem inter privilegia servandum spectant, ut ipse fatetur auctor dicens : « Hæc omnia explicatione exemplis et demonstratione forsitan indigerent ; . sed et temporis. angustiæ , hujusque dissertationis fines jam nimium producti , mihi invito voluntatem coércent. » ( 19 ) JUDICIA FACULTATIS PHILOSOPHIC FK. Ordini philosophorum et litteratorum ad quæstionem : enarretur historia fo- deris, triplex quod vocatur anno 1668 inter provincias fœderatas, magnam Brittanniam et Sueciam facti. Tres tradite sunt dissertationes. . Prima inscriptionem : Dans la naissance des sociétés ce sont les chefs des républiques , qui font l'institution, et c'est ensuite l'institution qui forme les chefs des républiques. MONTESQUIEU. Propter dictionis elegantiam et fontium studium laude quidem digna vide- batur; attamen neque causas neque indolem foederis cum rite exponeret, mul- ` taque admisceret, ad rem non pertinentia, insuper partium studio interdum abriperetur , non omnis probata erat ordini. Altera lemmate ornata : Stetit itaque sol! nec dictione primæ par, neque ex fontibus hausta plures errores continebat, cunctam rem obiter tractans. Tertia denique commentatio Burlamaquii dictum in fronte ferebat : c'est une loi du droit naturel, que chacun tienne inviolablement sa parole, ou quil effectue ce à quoi il s'est engagé! cujus auctor ad praecipuos hujus historiæ fontes non adiit, qua propter sæpius in errores inductus foederis naturam et rationes haud juste examinaret, res male disposuit. Quam ab causam ordo primum quidem locum commentationi Montesquieuii verbis inscriptam cum laude assignans ; nullam tamen pramio satis dignam judicavit. Ad questionem historico-philosophicam : Postulatur commentatio : argumentum Tueærert ita exponens, ut inde ap- pareat, quænam Platonis de scientia sit sententia et quibus rationibus opposita philosophorum placita refellat ? Ordini unica tantum tradita est commentatio inscripta lemmata : @äger ‘gore Bporéir ‘Asxhnmier yòt arAnraya, Toy uta Yuxar, 701 Ò ba copa caot. i Diog. Lært. l. 3. nro. 45. RA (20 ) Cujus auctor cum non indignam premio diligentiam monstrasset , corona digna judicata est. Aperta schedula nomen prodiit Taeonort Lez LUCILIBUR- GENSIS Universitatis Leodiensis in philosophia mte ac litteris candidati. Ad questionem philologicam : Quum inter recentiores poetas latinos vel insigniter olim , sive arte, sive dictione, sive utraque celebrati nunc vulgo ab indoctis juxta doctisque m. gantur et contemnantur, quumque inter lyricos emineat Sarbievius , ut critici Horatium ab eo æquatum lyraca poési, nonnulli superatum censuerint : postu- latur commentatio , in qua præmissa de neglectæ neolatinæ poéseos causis, deque ejus sive justo sive immerito contemtu dispactatione, in altera parte, quatenus Sarbievius Horatium dictione et poetica facultate vel æquaverit vel su- peraverit instituta, et universe et carminum aliquot comparitione , dijudicetur. ‘Ad questionem philologicam , inquam , facultati duæ redolitæ sunt; una votum in fronte gerens : UrrxAw!!! altera hoc inscripta lemmate. Wie nimmer . glorie will behalen Maakt zich de glorie nimmer waard. ToLLENs. Utramque dissertationem ordo præmio dignam habuit; sed diversas propter rationes et cum duo proemia superessent, utramque corona coronamdas censuit. Aperta schedula inscripta vota : Urinam!!! prodiit nomen Joannis-Henricr Bormans Trudonopolitani, phil. et litter. in Universit. Leodiensi studiosi. Altera schedula secundæ dissertationis auctorem nominavit CORNELIAM STAR Numan Sappemera-Groninganum Phil. et Litter. in Universitate Rhenotrajectina studiosum JUDICIUM ORDINIS MEDICI. Ordini medico unica missa est responsio ad quæstionem anno præcedenti propositam , qua sio fuit enunciata. AR I « Detur accurata Metastaseos descriptio exponatur, experientia duce, qui- » busnam in morbis frequentuis metastases observentur; proponatur denique » râtionalis earum theoria. » Commentationem sub judicio positam, in tres partes divisit auctor, inse- quendo viam quæstione ipsa monstratam : Sedulo labore, definitio, speciesque metastasium delineate sunt neque ulla pesse theoria, cujus ope earum doctrina dilucidari potest, neglecta est; series titulorum in opere numerosorum ordine congruo collocavit auctor, ac exem- plorum ubertate, (selectis scriptoribus exertorum) plane lucideque quæstio- nis, certamini traditae , scopum indigitavit. Ideoque censuerunt facultatis me- dice professores opus examinatum , atque lemmate , opinionum commenta delet dies nature judicia confirmat : Cicero de nat. deorum. lnscriptum , palma dignum esse; quam cognoverunt, schedula aperta, reportatam esse ab Lxopozro Gopiw in Universitate, nostra studioso, elinicisque interne in noso- comico praefecto. QUÆSTIONES IN UNIVERSITATE LEODIENSI | A SINGULIS ORDINIBUS, ACADEMIARUM BELGICARUM CIVIBUS STUDIOSIS PRO CERTAMINE LITTERARIO ANNI MDCCCXXII PROPOSITÆ E DECRETO REGIO, XXV. SEPTEMBRIS MDCCOCXVI. ( S. 140.— 147.) AB ORDINE JURISCONSULTORUM. Quznrun an in republica bene ordinata poena mortis admitténda sit, et quanam crimina, si admittatur, ea plectenda sint. Quo in argumento absol- vendo auctori permittitur quam velit sententiam sequi; semper vero alterius questionis partis examen instituat oportet. (28°) AB ORDINE PHILOSOPHORUM. I. Cum inde a Condillaco usque ad nostram memoriam plures Gallorum phi- losophi singulas animi facultates ad unam originem reducere statuerint , pos- tulatur commentatio docens : quaenam illi studiis suis profecerint , quaenam vero iisdem. objici queant. 1I. Examinetur historia fœderis triplex quod vocatur anno 1668 inter provincias foederatas Angliam et Sueciam facti. TII. Quæritur : cur Athenienses reliquos Græciæ populos non solum patria libera sed etiam sub Romanorum potestate ingenii cultura tantopere superaverint. AB ORDINE MEDICORUM. Exponatur doctrina crisium nec non dierum criticorum a Schola Hyppocratica tradita et opiniones recens tum veterum tum recentiorum medicorum, qui eam doctrinam vel admiserunt vel rejecerunt, vel mutarunt. AB ORDINE MATHEMA TICORU M. L Theoria limitum perspicue exponatur ejusque usus exemplis nonnullis e geometria analytica sumtis illustretur. (24) II. Quæ sunt cause migrationum arium quas in regiones emigrant nostrarum regionem incale æstâte durante, et quomodo migrationes sicas instituunt. Dissertationes latina tantum oratione conscribendæ, alia, quam auctorum manu exarandæ ; ante calendas Augusti anni MDCCCX XIV auctorum. sumptibus mittantur ad vir. clar. CownainE, Academic Leodiensis actuarium. Lemmate autem omnes signandæ , iisque jungendæ .schedulæ obsignatæ, auctorum no— mina comprehendentes , eodemque , quo commentatio, lemmate in exteriore parte munitæ. Universa autem certaminis ineundi et dijudicandi norma cognosci potest ex decreto regio articulis supra laudatis. . Leodi mense Octobris MDCCCXXIII. SERIES DISSERTATIONUM INAUGURALIUM IN UNIVERSITATE LEODIENSI PUBLICE HOC ANNO ACADEMICO DEFENSARUM. Anno 1822. D. 12 Novembr. »29 » Anno 1823. D. 4 Januar. > 4 Februar. Dissertatio de Hydrocephalo , defensa a Henrico Coyon , Huyensi pro doctoratu medicine. Disquisitio circa objectiones precipuas quas Jatro-mastiges in defensionis sue Basin preesupponunt , defensa a P. J. de Roose, Opvicena , pro doctoratu medicina. Dissertatio de conditionibus , defensa ab Alberto de Corswarem, ex Alken in Provincia Limburgensi, pro doctoratu juris Homani et hodierni. Dissertatio de mandato, defensa a Francisco Carolo Mockel , Mose Trajectino, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de debitore in vincula conjiciendo , defensa a Theo- doro Mottart Leodiensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni . Dissertatio de subrogatione , defensa a Leonardo Henrico Ooms, ex Oostham in provincia Limburgensi , pro doctoratu juris Roman. et hodierni. i (26) D. 7 Februar.Dissertatio de Culpa , defensa a Matthia Simons, Luxemburgi , a {v 14 o» id à 17 » 20 » 6 Martii. dei 3 21! o5» 5 Aprilis. 9 95 10 9 pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de præsumptionibus , defensa a Francisco Henrico Leclerc, Luxemburgi, pro doctoratu juris romani et, hodierni. Dissertatio de convincendi modis atque causis , defensa ab Adolpho Bosch, mosæ Trajectensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de Homicidio , defensa a Joanne Baptista Francisco Geradon, Leodiensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de Identate fluidi electrici et magnetici, defensa a Michaele Gloesener , ex Haut-Charage, in magno ducatu Luxem- burgensi, pro doctoratu in Scientiis Mathematicis et Physicis. Dissertatio de effectu Hypothecæ quam lex Uxori concedit, defensa a Natal. Josepho Augusto Delfosse, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de grammatica generali , defensa a Gasparo Pru- d'homme Zuensi pro dociorátu in Philosophia theoretica et in letteris humanioribus. 1 Dissertatio de servitute operis intermediüi , defensa a Michaele Klensch ex Abeveiler in magn. Duc. Luxemburgensi pro doc- toratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de officiorum divisione instituenda deque præcipua- rum officii divisionum expositione atque examine , defensa a Petro Ney ex nospelt in magn. Ducat. Luxemburgensi pro doc- toratu in Philosophia theoretica et in letteris humanioribus. Dissertatio de rerum immobilium alienationum publicitate ad regimen hypothecarium habita ratione , defensa ab Alphonso Josepho Delebecque Leodiensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de præscriptionibus , defensa ab Everardo Dupont Leodiensi , pro doctoratu juris Romani et hodierni. (797 ) D. 10 Aprilis. Dissertatio de nephritide idiophatica acuta et chronica , defensa » Jo - 9 » 4 Junii. » 10 » > 10 Juli. » 15 » » 19 » » 19 > » 22 >? 222 9 > 24 » » 29 » a Henrico Josepho Gendebien pro doctoratu medicinæ. - Dissertatio de inscribendis Hypothecis et privilegiis , defensa a Josepho Adolpho Louvat pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de membranis muscosis et scrosis in genere , defensa a Joanne Ludovico Cambresy Verviensi pro doctoratu medicine, Dissertatio de Jure reversionis legalis, defensa a Josepho Antonio Schanus ex Hellingen in magn. Duc. Luxemburgensi , pro :doctoratu juris Romani et hodierni, Dissertatio de sociis in crimine, defensa a Joanne Alexo Huberto Michiels: van Kessenich, Ruræmundensi, pro doctoratu juris Romani et.hodierni. Dissertatio de fistula lacrymali, defensa a Nicolao Josepho Victor Ansiaux .Leodiensi pro doctoratu medicina. Dissertatio de voluntatis in criminibus delictisque puniendis habenda ratione , defensa ab Alberto Valerio Francisco Josepho Audent Episcopo -Fontano in Hannonia pro- doctoratu juris Romani. et hodierni. Dissertatio de præscriptionibus in causis criminalibus ; defensa ab Androæ Josepho Simone Martino Masquelier , Hanno-Montano pro doctoratu juris Romani et hodierni. | Dissertatio de jure et natura legitimæ, defensa a Francisco Tielemans , Bruxellensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni, Dissertatio de modo privilegia in immobilibus conservandi , de- fensa a.Carolo Victore de Bavay , Bruxellensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de animi pathematibus eorumdemque in corpore homano effectibus , defensa a Joanne Baptista d'Huyvetter ex Nocker prope Aldenardam in Flandria orientali, pro doctoratu medicinæ. Dissertatio de emancipatione , defensa a deodato Michaele Smets, Leodiensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni. D. 29 Julii. $. (28) ` Dissertatio, Queæstionis juris varii argumenti , defensa ab Eduardo van Meeuven Sylvaducensi pro doctoratu juris Romani et hodierni. 4 Augusti. Dissertatio de Erysipelate , defensa a Victor Napoleone Hennau 5 » Leodiensi, pro doctoratu medicine. Dissertatio de scarlatina, defensa a Hyacintho Sauveur Leo- diensi, pro doctoratu medicinz. Dissertatio de observatione in medicina , defensa a Joanne Theodoro Würth Luciliburgi, pro doctoratu medicina. Dissertatio de jure vindicandi partem hereditariam a cohe- redibus in extraneos translatam , defensa a Philippo Deodato Josepho Bouhy, Leodiensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de renuntiandis successionibus sive de omittenda hereditate , defensa a Francisco Guilielmo Chefnai , Leodiensi , pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de Testamentifactione activa necnon passiva , defensa ab Evrardo Collin, ex Barveaux in mang. Ducat. Luxem- burgensi, pro doctoratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de Matrimonio ejusque impedimentis , defensa a Joanne Baptistæ "Theodoro de Jonghe , Bruxellensi, pro docto— ratu juris Romani et hodierni. Dissertatio de Hepatitide, defensa ab Adriano jescibá Vers- treten, Bruxellensi, pro doctoratu medicina. Dissertatio de Encephalitide acuta, defensa a Ludovico Maximil Josepho Bron, Huensi, pro dectorsita medicinae. HENRICI-MAURITII GAEDE ORATIO DE DISTRIBUTIONE CORPORUM ORGANICORUM SUPRA TERRAM NOSTRAM PUBLICE HABITA Die VI. Ocrosris MDCCCXXIIL QUUM ACADEMIÆ REGUNDÆ MUNUS SOLEMNI RITU DEPONERET. P Tias-108. LUAU ic GAIN. ACADEMLE NOSTRÆ CURATORES AMPLISSIMI, VIRI GRAVISSIMI! PROFESSORES CLARISSIMI, CONJUNCTISSIMI ! CIVES ET HOSPITES OMNIUM ORDINUM ACCEPTISSIMI! VOSQUE CIVES ACADEMICI HONORATISSIMI ET AMANTISSIMI ! Å mns integer actorum hodie absolvitur , et una dies quin una fere hora nobis tantum concessa est, qua, quod memorabile hoc anno actum sit , publice enun- tamus. Hoc ergo quam brevissime tractandum , facile elucebit. Utinam vos, qui hic presentes estis, hujus Academiæ quem indicare me accingo , statu contenti essetis , et ego , cui exponendi officium demandatum est, utinam quie facta et peracta sint, dilucide et succincte , exponere possem. Nam, facile , confiteor , stylo eleganti, atque dictione sublimi hac in re uti, mihi non datum esse. Quamobrem vos, Auditores humanissimi , rogo atque obsecro ut mihi indulgentiam vestram haud denegare velitis. Hac tantum fretus quadam cum hilaritate facta academica eloqui atque enumerare possum. Sed antequam hanc enumerationem suscipio, ex amabili , quam hac in uni- versitate profiteor , scientia , aliquid expromam , quod si ob breve tempus mihi concessum haud, qua deberet, amplitudine tractari potest , vestra tamen attentione, ut credo, haud indignum erit. Nempe animo mihi propositum est dicere de distributione corporum organicorum supra terram nostram. Quocunque nos convertimus nobis vita occurrit; hac pauca tantum terræ loca carere videntur , et loca maris profundissima, et regiones aéris altissimæ corpora organica nu- 1. (4) uiunt. Hoc precipue est quod probet Dei summi eximiam benignitatem , qua nullum fere terræ locum vita aut quod idem est, voluptate omnino carere ins- tituit ; nam quodcunque creatum est , eum lætitiæ voluptatisque, gradum percipit, quem ex natura sua percipere potest. Quod autem ut fierit , Creator optimus diversorum animantium naturam diverso loco diversoque temperature gradui optime accommodavit. Obstupefacti sumus legentes , celeb. Humboldtium in magna montis Chimborazo altitudine insecta alata reperisse. Quin quod altitudine Andibus majori condor , maxima vulturum species , aéris regionem frigidissimam emensa visa sit. Ibi, quo raro hominis passus perveniunt, quia ejus organisationi talis frigoris gradus haud convenit , variæ animalium et plantarum species existere vitaque frui possunt. Sed non solum eximio frigore organismi quidam non male afficiuntur , caloris quoque gradus valde magnos patiuntur, quod probatur.plantis in aquis 49°. Reaum. crescentibus. Ex observatione Sonnerati pisces in balneis Manilæ temperaturam 140°. Fahr. exhibentibus vivunt. Turbo thermalis in rivulis prope Abano 40°. R. repertus est. Que autem de hac re attuli exempla , quibus facile alia. adjungere possem, ad animantia nudis oculis.comspicienda pertinent; summa sane admiratione perfundimur , dum minimam aqua guttam sub microscopio perlustrantes mun- dum, ut ita dicam, miraculorum conspicimus. Hec una aqui guttula animan- tium formas diversissimas amplectitur, quarum nonnullæ licet minutissimie , structura sepe mirabili gaudent, alie. autem varia contractione et dilatatione præditæ nullo organo peculiari insignia conspiciuntur. Nonne tali adspectu in admirationem summi Creatoris raperemur , qui mobilitate et: sensibilitate. organis- mos tam parvos preter formam externam nullo organo visibili praeditos condo- nare voluerit ! Vitam ergo ubivis observamus; et mors ipsa nonne conditio est aliorum entium procreandorum? Ex cinere unius aliud suscitatur. Planta hiec, postquam flores suos pulcherrimos ostenderat, moritur et aéris influxi- bus. exposita decomponitur ; sed creator non omnino ejus partes evanescere sinit nam alie plante aut animalia ex ejus particulis iterum componuntur. Incredibile (5) fere et tamen verum est, ut partes vegetabiles aut animales in aquam destillatam 'onjecte influxuique aéris et lucis expositæ in alia corpora vel animalia , infusoria dicta, vel plantas quæ cryptogamice audiunt commutentur. Hæ partes organicæ putrescant i. e. dissolvantur necesse est; molecule tunc putredine correptæ iterum nisu formativo uniuntur inque novas aliasque formas summi Numinis jussu transformantur. | ; Cujus autem formationis prima conditio aqua censenda est. Ex hac communi omnium rerum matrice et perfectissimum terra nostre ens, homo, et imper- fectissimum , monas organica , egreditur; quin quod terra ipsa ex hoc menstruo atque vehiculo generali evecta videtur. Saxum omnino siccum nihil. producere potest; dummodo expositum sit aéri et hanc ob rem aqua aéri suspense variis plantulis mox obtegitur, qua Proteo similes ex una in alteram speciem commutantur. - Ex his, quz dicta sunt , patet, corpora organica longe lateque distributa esse , quippe quæ, quo aér; aqua et lux penetrare valent rarissime desiderantur. Corpora autem organica; que terram nostram inhabitant , propius examinantes in diversis terre» regionibus ea diversa videmus ; que corporum organicorum differentia a diversis causis , precipua climatis solique natura, pendet. Videa- mus, quomodo res sese habéat, climatis solique ratione habita, primum. in . regno vegetabilium et. deinde in eo animalium. Vegetabilia creationis deliciæ jure sunt nominanda, quippe quod in ipsarum. vite tranquille: contemplatione animus tranquillus purissimas haurit voluptates. Plante : motus illos violentos quibus animalia prædita sunt, nullomodo exercent; haud sese invicem aggrediun- tur, ut una ex alterius morte vitam alat et sustineat. Ex terree sinu materno tranquille egresse hunc arcte amplexe tantum derelinquunt, cum finem ipsis a Creatore impositum assecutæ sunt. Vita hæc plantarum tranquilla , ut omni aetate ab iis alliciamur, efficit. Juvenis non minus quam senex , dummodo innocentia sensus ex pectore haud evulsus sit, suavissima plantarum ceconomia delectatur. Hiemis triste tempus eam ob rem precipue transgressum gaudemus, quod plantae, imagines innocentie, verno presertim tempore ex terra elici possunt; major tunc caloris gradus una cum solis radiis ad terram e calo descendens e (6) terræ sinu innumerabilem entium quantitatem , ut luce vitaque fruantur , evocat. Nostris quod in regionibus ad tempus tantum locum habet, illis in fortunatis terree regionibus , que intra circulos tropicos inclusz sunt , sine fere interruptione efficitur ; ibi netiipe estas et cum hac florum presentia sempiterna conspicitur , cujus contrarium in terris prope polos sitis. evadit , quippe quie hiemi constanti premuntur; in illis ingens plantarum varietas, in his nullum fere earum ves- tigium reperitur. Æquatoriales regiones pro centro quasi vegetationis habere possumus , a quo versus boream nos convertentes vegetabilium numerum magis magisque decrescére observamus. Suedia 416, veras plantas , Laponia 374, Groenlandia 24 et Spitzergia 17 tantum scrutatori offerunt. Quem si numerum cum eo ab Humboldtio citato conferimus , ex quo plus quam 13000 plantarum 'pheenerogamarum ‘ex America in Europam allatæ sunt ; obstupescamus necesse est, talem immensam plantarum quantitatem intra cir- culos tropicos reperiri. Præter numerum plantarum , ipsarum quoque magni- tutidem intra circulos tropicos auctam videmus ; quæ plantæ nanz in poli vici- nitate conspiciuntur , altitudinis giganteæ sunt prope æquatorem. Filices , gramina, malvæ etc. , parvæ apud nos herbæ , ad RAN" maximam in zona torrida . perveniunt. Nonne admiratione afficeremur , (viam cl. Humboldt. ex filicibus Cyatheam speciosam et excelsam trunco 25 pudsii ornatam indicare. Ex arundinibus Bam- busæ in altitudine 50-60 pedum emicantes referuntur. Clima quoque, prater quod numerum et staturam producat, multum ad diversitatem plantarum pro- creandam valet. Quam ob causam sepe easdem aut similes saltem species in terris intra eosdem latitudinis gradus sitis observamus. America borealis plantas Europæis quam simillimas nutrit , ut Veronicam scutellatam , Epilobium angusti folium , Circeam lutetianam. Quo major est climatum differentia, eo major plan- tarum iis propriarum differentia habenda est, quod: nonnullis exemplis ex di- versis plantarum familiis desumptis demonstrare conabor. Filices in zona frigida, temperata et torrida crescunt; sed que sunt zone tor- ride ab iis, que in zona frigida et temperata occurrunt , toto calo discrepant dum ibi maximas arbores, hic herbas tantum constituunt. (4) "Glumacearum: familia (quo nomine Humb. gramina, cyperaceas et junceas complectitur.) majorem specierum: numerum. in zona frigida et temperata quam in torrida exhibet; im hac junceæ prorsus fere evanescunt. Harum ergo natura magis patiens est frigoris quam caloris. Hic autem est animadvertendum , hanc glumacearum , quoad numerum , distributionem. in universum tantum valere ; nam sunt quedam tribus graminearum, quz numero specierum. in regionibus calidis pollent, in Europa contra prorsus desunt, aut rarissime inveniuntur, ut Paniceæ , Stipaceæ , Chlorideæ , Sacharinæ, Oryzeæ, Olyreæ, et Bambusaceæ. Se- cundum cel. Kunthium , strenuissimum Humboldtii in re herbaria collaborato- rem, Cyperi genus in plaga æquinoctiali fere unice indigena est, cum ex 150 speciebus vix 20 in Europa et America boreali nascantur. Videmus ergo vege- tabilia magnopere ab aéris temperatura pendere. Ut ex illa plantarum divisione , que nomine monocotyledonum condonatur, Glumaceæ ad frigidam et tempe- ratam zonam pertinent, ita in zona torrida Palms unice fere conspiciuntur ; nam Europa calidior, Hispania nempe et Italia 2 tantum palmas : Chameropem humilem et Phænicem dactyliferam producunt. Optimo jure Palmis pulchritu- : dinis pretium debetur, cum eam , quam in palmis admiramur, trunci procerita- tem formaque elegantiam in nulla arbore conspiciamus. Sublimitatis sensu pere- grinatoris animus: afficiatur necesse est, cum in palmarum Americanarum sylvam intrans, nonnullas, ut Ceroxylum andicolum , pane turrium magnitudine ( 160- 180 pedum) conspicit. Sed ad summum pulchritudinis culmen Palme prope æquatorem tantum perveniunt; quo magis sese ad zonam temperatam adpropin- quant eo deteriores evadunt. Angustioribus adhuc limitibus Musacez plantae comprehenduntur , dum unice fere ad zonam torridam pertinent. Haud intel- ligere possumus quænam sit causa , quz certas plantarum species paucissimis terre regionibus , quin unica sæpe regione , circumscribat. Origanum Tournefor- Ui, anno 1700 a Tournefortio in üno tantum saxo parva insule Amorgos de- tectum scimus; nemini hanc speciem alio loco reperire contigit. Duæ ex familia orchidearum plante, Disa longicornis et Cymbidium tabulare in monte Tabulæ promontorii bonz spei a Thunbergio visa, usque eo in nulla alia terre parte repertæ sunt: C8) Quædam terræ quoad vegetationis, ut ita dicam , characterem ab invicem valde discrepant. Africa in parte montis Atlantis meridionali plantas omnino peculiares nutrit; nam: ibi Geraniorum , Protearum , Ficoidearum patria est. Harum planta- rum eximium florum splendorem non æstatis tempore expectes 5 hoc enim tem- pore vasta illa deserta, Karro dicta , radios solis ardentissimos , nullam autem pluviæ guttam absorbentia, viriditate omnino carent; hieme autem, vero pluviorum tempore , plante abundanter pullulant viatorisque oculis colorum pulcherrimum decus exhibent. Generis Cacti forme singulares in America fere unice occur- runt. Columnarum aut serpentium speciem. pra se ferentes e rigido et hispido trunco flores sepe emittunt jucundissimos. Nonne omnes qui æstate preterita in hibernaculis nostrae universitatis cactum grandiflorum florentem viderunt, flores pulcherrimos in deformi trunco pendentes mirati essent? Structura omnium eorum partium tenerrima una tantum: nocte conspicienda , color jucundissimus et odor , quem exhalant suavissimus nature Deique amanti voluptatem incredibi- lem procreet necesse est, ejusdem in mentem revocet pœtæ sancti Davidis verba : « Opera Jehovæ: magna! éxposita omnibus qui delectantur illis ; gloriosum et decorum opus ejus. « Plantæ qua Indie orientalis sunt , aromatum precipue divites sunt, Eugenia cariophyllata , Myristica moschata , te cinamomum, Laurus. camphora , Styrax benzoin àérem odoribus gratissimis implent; summus: tantum caloris gradus illa olea ætherica eos potest , quibns ha. plantze p omnibus. ceteris excellunt. | Vegetatio autem haud solummodo a climate sed a soli quoque constitutione: et natura mutatur. Videmus enim solum graniticum plantas producere , quae valde ab iis in solo calcareo provenientibus discrepant. Familia Orchidearum. Genera : Teucrium et Thymus in universum. solum calcareum | indicant. Solum salinis substantiis imbutum, sicuti Sibiriæ Tartariæque deserta, plantas formæ singularis nutriunt, quippe que omnis fere flores incompletos , folia aut nulla, aut parva et angusta exhibent. Huc. pertinent : Polycnemum, Camphorosma, Salsola , Reaumuria, Salicornia, Anabasis, etc. Plantæ aquaticæ diversum ab terrestribus nobis offerunt adspectum „ dum in illis plerumque folia tenuia atque divisa, in his in universum lata magisque integra conspiciuntur. In universum va- (9) let regula , plantas in aqua crescentes structura imperfectiori , quam quæ terrestres sunt, gaudere ; quod idem quoque in animalium regno observetur ; nam quz in aqua vitam degunt, organisationis gradum inferiorem gradu in terra et aére viventium exhibent ; quin quod ea animalia , que aquam cum terra commutare possunt, iis, quæ per totam vitam in aqua manere coacta sunt, perfectiora censenda sint. Quæ de plantarum distributione a nobis prolata sunt, ad animalia quoque perti- nent; hec enim, ut ille a climatis solique natura afficiuntur. Numerus et magnitudo animalium a climatis temperatura determinatus ita ut, quoad numerum in zona frigida minimum in torrida maximum animalium numerum offendamus. Frigus trium graduum Reaum. Quod in altissimorum montium cacumine et in terris prope polum sitis observatur, vitam animalium omnino excludit. Quod ad magnitudinem adtinet, maxima animalia intra circulos tropicos occurrere constat; elephantum nempe giraffæ , struthionis, crocodilorum maxi- morum ibi patria est. Lux cum in illis calidis terree nostre regionibus majori intensitatis vi praedita sit, colores quoque animalium intensiores pulchrioresque sint, necesse est. Eum colorum splendorem et varietatem , qua tropica animalia , ea quz in nostris regionibus reperiuntur, tam longe antecellunt, haud sine summa admiratione adspicere possumus. In certis avium insectorumque speciebus a natura colores fulgentissimos distributos videmus. Aves quzdam trochili nomi- naue, gemmarum more splendent, dum eundem quem in Rubino, Topazo et Smaragdo, miramur splendorem, in his parvis avibus quoque observamus. Papi- liones. occurrunt, in quorum alas auri argentique guttas stillasse diceres.. In animalium diversitatem. clima influere quoque videtur. Quaedam animalium species ut e. gr. ursus maritimus , cervus tarandus et canis lagopus in zona frigida tantum vita frui possunt; alie contra, ad quas - vesp. vampyrus , struthio, paradisea et multæ aliæ pertinent , calidas terre nost'e regiones nunquam aut rarissime relinquunt. Familia, cui nomen fere datum est, per omnes zonas distributa est; sed forme mammalium hujus familie pro diverso climate diverse observantur. Canis genus omnibus climatibus proprium est, sed species quaedam ut e. gr. C. lagopus in zona frigida, quaedam contra, ut canis aureus (chacal.) in zona 2 (10) torrida et parte , quz zonæ temperate adjacet; reperitur. Clima frigidum et tem- peratum ex genere felis species parvas et timidas continet, dum ejusdem generis species magnæ ferocitatisque plene in regionibus æquatorialibus vivunt. Sed nullus contendo , specierum diversitatem unice a climate pendere ; alias adhuc causas naturæ scrutatores usque eo fugientes existere credunt. Hac e re clarum fit , quod nonnulla animalia unica sæpe terra circumscripta sint. Elephas in Africa degens omnino ab eo in Asia vivente distinguitur. Rhinoceros Africanus haud solum duobus cornibus sed aliis adhuc indiciis ab Asiatico differt. Hyæna, quam Asia nutrit, striata, quæ autem in Africa occurrit maculata est. Antilopæ Africanae valde discrepant ab iis quee Asiam inhabitant. Trochilorum species in America solum- modo reperiuntur. Nova Hollandia animalia structura valde singulari przedita procreat. Ornitoryn- chus, Echidna, Halmaturus exemplo citentur ; quin quod Ornitorynchus ex trium classium , mammalium nempe, avium amphibiorumque , partibus conflatus sit ; rostrum si adspicis, hoc animal speciem Anatis diceres, si autem corpus pilis tectum quatuorque pedibus instructum , ad mammalia illud esse referendum cen- sebis; culiri anatomici ope in corporis interiora penetranti magna intra inter ornitorynchum et amphibia analogia offertur. Animalia, exceptis iis, quae inferiorem animalisationis gradum occupant , mi+ nus a solo pendent quam plante, qua tam arcte cum eo conjuncte sunt, ut eas ejus producta fere crederes. Transitus a plantis ad animalia creaturis struc- tura simplicissima gaudentibus preparatur, quz cum-ut actiniæ, Polypi, Ostreæ et multa alia, locum , in quo nascuntur, haud relinquere possint , magis quoque a soli constitutione afficiantur, necesse est. Expositis iis, quz ad corporum organicorum distributionem spectant , ad ea , quee et bona et adversa Academiæ nostra anno elapso contigerunt , enumeranda me ac- cingo ; qua in re malum a bono magnopere superari valde gaudeo. Pre ceteris de Augustissimi Regis Guilelmi I nec non filii, optimi Principis Frederici adventu in nostra urbe hic mentio est facienda. Regi nostro benignissimo tam multa , quibus Academia nostra gloriatur, debemus. Nonne ergo consentaneum est, nos talem Regem , scientiarum fautorem dignissimum apud nos videntes , gratissimo erga illum (ir) animo affectos esse? Intrare Academiæ ædificia atque invisere quæ in bibliotheca , qua in collectionibus zoologicis et anatomicis, quæ in horto botanico memorabilia sunt, Rex suavissimus dignatus est. Fieri non poteat, quin omnes , quibus tunc temporis contingebat, Regis vultum candoris atque benevolentie plenum , quo hzc omnia animadvertebat, conspicere , summa veneratione summoque erga eum amore incensi fuissent. À Deo optimo maximo precor, ut Regem augus- tissimum ejusque filium dilectissimum in multos annos incolumes servet, ut optimis bonis totam Regiam domum accumulet, et spero atque confido fore , ut omnes, qui hic adsunt, et quos non fugit, quaenam sint Regis merita de civi- tate nostra , quæ Academia bac, munificentiæ regiæ monumento splendidissimo , gaudet, preces ferventissimas ex animo mecum faciant. ..Prasentem quoque vidimus in Academia nostra, bibliothecam et diversas collectiones conspiciendi causa, virum humanissimum Van Ewyck, studiorum publicorum moderatoris secretarium ; cui studiorum nostrorum fructus placuisse, non solum nobis sperare licet, sed ex ore ejus percepimus. Vos, Academia hujus Curatores amplissimi, et te, qui Collegio curatorum ab actis es, vir gravissime, hoc die solemni salvos atque sospites a nobis conspici mibi gratulor. Utinam Academiae status, quem indicaturus sum , vobis gratus atque acceptus sit, ita ut laboris et officii pro ea suscepti vos non poeniteat. Vos quoque , Professores: Aca- demie mostre doctissimi atque humanissimi, bona gaudentes valetudine hic conspicio. Morbis periculosissimis hic annus insignis fuit, cladesque frequentes multis, quin vestris quoque familiis attulit, dum dira mors uni carissimam con- jugem et alteri filiolam dilectissimam abstulit. Attamen vestrum. nemo nobis morte ereptus est, quamobrem Deo omnipotenti gratias quam maximas agere debemus , qui benignitate sua nos amplexus, nos omnes maximis variisque vitæ; periculis. circumdatos incolumes salvosque servavit. Meliores autem gratias Deo haud agere possumus , quam digne et religiose officio satisfaciendo et prestando ea qua jure a nobis requiri possunt. Num ullum officium majus vel præclarius est illo, quod Deus nobis commisit. Voluit enim Numen su- premum , nos scientia non solum , sed virtutibus egregiis juvenes augere, Ille enim qui putat , imo credit , scientias religione carere posse , errat ; 2 ( 12 ) versutos atque in rebus agendis versatos: viros reddere potest, bonos autem atque probos et Reipublice vere deditos nequaquam efficiet. Viri enim boni tales ex ista sola Academia prodeunt, in qua scientia et religio firmissimo vin- culo conjunctæ et unitæ sunt. Hac veritate ducti summam operam demus , Col- lege honoratissimi, ut juvenes curæ nostre commissos, non solum diversis scientiis ornatos atque imbutos sed vero quoque religionis amore, sine quo virtus nullo modo consistere potest, impletos parentibus et civitati reddamus. Ad vos jam me converto, juvenes amantissimi , parentum gaudium atque solatium , patriæ optima spes. Parum refert dicere, vestrum numerum , me rec- tore, valde auctum fuisse, nam vera Academiæ gloria minime e numero stu- diosorum pendet, sed hoc dicam, cives academicos anno elapso in universum. bonis moribus, studiorumque amore professoribus suis sese valde commen- dasse. E numero vestro unum acerba morte nobis ereptum doleo, Joannem-- Josephum de Marneffe juris studiosum. Feriæ juvenibus iis, qui per annum fere integrum studiis assidue operam novarunt, animi relaxandi, viriumque novarum recuperandarum causa concesse , funestissimæ optimo illi juveni fuere, qui doloribus acerbissimis iis affectus erat, qui nonnisi morte leniti sunt. Vos amicissimi , scholas nostras denuo intrare parati estis ; ut in scientiarum vastissimo campo animos vestros melius pascere possitis ; defunctus autem , his non amplius indigens , in campis illis æternis veritatis clarissima luce, quam in nostris scientiis errores humani sepissime obscurant, continuo clarus illustratur. Breviter nunc quonam in statu subsidia litteraria sint quibus nostra Academia fruitur, enarrandum est, primumque , que Bibliothecam , commune omnium ordi- num bonum, spectant, enunciabo. Egregium hoc anno Bibliotheca augmentum cepit, dum nongentis fere voluminibus aucta est, quorum nonnulla munificentize fautorum quorumdam ét amicorum instituti nostri debemus. A ministro excel- lentissimo De Coninck pharmacopoeam Belgicam acceptam referimus. D'Omalius d'Halloy , gubernator provinciæ Namurcensis, de geologia Belgicæ terrae valde meritus opusculum geologicum dono dedit : Observations sur un essai de carte géologique de la France , des Pays-Bas , et des contrées voisines; Paris , 1823: Non minus grato animo doctissimos viros C. F. Nieuwport , Haus et professorem ` ( 13) Kinker hic cito, qui ex scriptis suis benevole cum nobis communicarunt. Ca- talogos librorum brevi omnino ad finem perductos sperare licet; difficile sane atque laboriosum opus; quo in tractando diligentiam summam viri industrissimi Fiess praefecti bibliothecæ secundarii magnopere laudare debemus : Aule academicæ extructio , ut ad finem perduci posset, summa regis liberalitas, eam pecunie summam, quz ad ingens hoc opus terminandum atque supellectili idonea ornandum necessaria erat, viro gravissimo qui collegio curatorum -ab actis est, et cujus industrie universitas nostra tam multa jam debet, addixit. Quod ad historiam litterariam nostræ Academiæ spectat , libri insequentes a professoribus nostris conscripti sunt. Cl. Kinker, de jure nature litteras Paulo van. Hemert deditas scripsit. Cl. Denzinger, compendium logices , quo duce ejusdem doctrinæ precepta exponet, præmissa de studio academico in genere et de studio philosophico in specie institutione , mox prelo proditurum comperi. Cl: Fuss ,' opusculum edidit, quod inscribitur : ad Lycocriticum epistola, in quo loci metamorphoseon et fastorum Ovidii nec non alii nonnulli sive defen- duntur .et- illustrantur, sive emendantur , Conradii Sprengel emendationes exempli causa refutantur. Ab eodem professore scriptum sed. nondum editum scimus : de versuum homocoteleutorum sive consonantiæ in poesi neolatina usu dissertatio. . Ad: singulorum ordinum: statum jam pervenio; quo in explanando ex facul- tate scientiarum mathematicarum et physicarum initium ducam. Professore doctissimo van der Heyden , decano, 14 candidati ad medica studia transituri creati sunt, unus autem doctor, Michael Gloesener ex Haut-Charage , qui, quanto ardore: scientias amplexus sit, eo patet, quod ter tribus annis insequentibus commnilitonibus:suis in nostra universitate palmam eripuerit. Viro huic doctissimo et amicissimo optima queque fata a Deo maximo imprecor. Hortus botanicus hoc anno-eximio plantarum numero locupletatus est ; et in primis summa liberalitas, virorum. clarissimorum Thuin, Nees ab Esenbeck et Reinwardt commerioranda. est. Horum prior, clarissimus botanices professor Lutetiæ Parisiorum, vere ineunte 200 species seminum benevole. nobiscum communicavit. Amicitiæ etbenevolentiæ Nees ab Esenbeck , suavissimi doctissimi- ( 14) que professoris in universitate, quie Bonnæ floret, 290 species debemus ; qui, licet nihil ex nostro horto accepit, quotannis, summo quo erga nos est officio ex seminibus horti botanici, cujus prefectus est, nobis offert. Clarissimus et expertissimus peregrinator Reinwardt, in Academia Leidensi professor; horto nostro 240 seminum species misit. Prater hos viros, alii adhuc, ut Bellefroid van Hove, cui tam multa jam debemus , Lejeune medicinz- doctor, et Cour- tois in nostra universitate scientiis physicis deditissimus , quidquid horto bota- nico acquirere poterant, labore indefesso, dono dederunt. Hoc loco silentio transire non possum , quam maximas gratias tibi, Vir humanissime, qui curatorum collegio, ab actis es, debeam , cum; quo nihil exoptatius mihi evadere poterat, in universitatis ædificio domicilium mihi con- cedere dignatus sis; quo fieri potest ut, que mihi officia a Rege optimo injuncta sunt, facilius persequi possim. Tue quoque cure, vir gravissime, Museum zoologicum specimina . nonnulla rara beneque conservata debet; ex quibus attentione præcipue digna sunt : Tupinambis stellatus et magnum Chelonie Mydz specimen. Collectio zootomica egregii juvenis Würth , in preparandis animalium partibus internis 'versatissimi opera valde aucta est. Juvenis hic doctissimus , ut rarissimas , quae Parisiis con- servantur, gazas, conspiceret, et ad majorem in medica scientia. peritiam per- veniret, universitatem nostram reliquit; qua de re ei ex animo gratulor ; mihi autem difficile erit reperire aliquem, qui in dissecandis et præparandis anima- lium partibus eandem , quam ille mihi opém ferat. Nonnulla animalia , ut insecta et conchylia, diu minus apte exposita erant, quam ob rem Academicæ juventu- tis curiositati satisfieri haud bene poterat; nunc autem armario nitide fabricato Museum nostrum ornatum laetamur, quo, ut speramus, brevi hzc animalia recipientur. Collectio instrumentorum chimicis et physicis experimentis inservientium hoc quoque anno aucta est. Conclave priori melius et amplius physicorum instru- mentorum collectionem nunc continet, in quo in armariis satis amplis hec disposita conspiciuntur. Facultas medica, decano professore doct. Ansiaux, 7 candidatos, undecim ( 15) autem doctores creavit. O! utinam hi, qui peracto studiorum cursu , peritiam suam "publice: probare parati sunt , officii etsi difficillimi semper mémores , dulcedinem omnem , solatium optimum hac in conscientia quaererent : sese nihil omisisse ut doloribus et ægritudinibus levamen invenirent! Quod ad collec tiones ordinis medici attinet , collectionem præparatorum prælectionibus de materia medica inservientium precipue præparatis pharmaceuticis , quæ prius acquiri haud poterant, auctam comperimus. Quod ad collectionem anatomicam , hæc hoc anno tribus tantum speciminibus condonata est, qua liberalitati doctoris Hammelrath, in hac Academia olim studiosi , nunc medici Ipriensis debet. Hæc specimina constant : cranio Aethiopis , cui larynx in statum fere osseum redactus adhæret ; preterea praeparato anevris- matis: arteriæ, aortæ, nec non corde eximia amplitudine insigni, quod e cada- vere foemina , omnia anevrismatis cordis symptomata exhibentis , extractum erat. CL professor Comhaire, cujus curæ collectio anatomica commissa est, diversas collectiones anatomicas , que Lutetiæ occurrunt , hoc anno , ut praeparata quaedam nostre? Academiæ arcesseret, perlustravit, hzc quidem prompta non reperit; a viris autem , artis partes corporis humani præparandi peritissimis petiit, ut in usum prælectionum anatomicarum in nostra Academia diversa preparata osteolo- giam , osteogoniam , dentitionis doctrinam nec non angiologiam spectantia con- ficerent. Labor, quem banc ob rem collega noster doctissimus suscepit, ut successu, quem meretur, haud careat, ex animo opto. Hic quoque cranii monstruosi imaginis gypso confecte mentio facienda est, quam collega noster a summo Cuvierio dono acceptam collectioni anatomic, cujus prefectus est, adjungere non recusavit. Cranium illud, cujus imaginem collectio possidet, licet infantis, ut ex Cuvierii disquisitionibus patet, cum ob magnitudinem præternaturalem , tum ob ossium, quibus constat, eximiam crassitudinem adspec- tum valde singularem offert. Chirurgicorum instrumentorum collectioni nova nonnulla adjecta sunt. In ædificio , in quo de diversis medicinæ clinicæ partibus prælectiones haben- tur, novum conclave operationibus chirurgicis destinatum constructum est. Præterea hoc nosocomium suppellectili utilissima hoc anno condonatum est, ( 16 ) lectu mechanico zgris iis destinato, qui nullos corporis motus exercere debent. Facultas philosophiæ et litterarum, Decano profess. doctissimo Gall , candi- datos 48 nominavit. Doctoris titulo 2 tantum ornati sunt; parvus sane numerus. Sed considerantes, quam multe severioresque doctrmæ ab iis, qui hac in fa— cultate doctoris pileo digni evadere cupiunt, teneri debeant , quamque raro has possidentibus magnum ex eis lucrum externum et terrestre paretur, mirari sane non possumus, quod pauci tantum his scientiis unice operam navent. . i In facultate. juridica, Professore doctissimo Warnkoenig Decano, 4o candi- dati, doctores autem. 25 creati sunt ; horum plures, laudanda thesium conscrip- tarum defensione publica, sese ex przlectionibus suorum professorum bonos fructus reportasse exhibuerunt. Fata academica, auditores honoratissimi, enarravi ; hzc, qua in universum bona sunt, ut in dies meliora evadant , summis in votis habeo. Ad vos iterum. me converto , cives academici àmantissimi , nonnullos vestrum spectans, qui ob insignia scientie indusirieque documenta edita non solum lau- dandi, sed præmio decorandi judicati sunt. Optimi juvenes! multum laborastis , per integrum fortasse annum , ut ad quzstiones propositas bene respondere pos- setis , studiis operam dedistis. divin subsecivæ, quibus multi a scientiarum campo kiinni vobis exoptatissimæ füerunt , quia ex his bene. collocatis optimos fructus capturos vos putastis. Hæc spes vos non frustrata est. Non incassum dies noctesque in studia incubuistis ; nam laboris ac diligentiæ vestrae fructus vos. jam expectant. Virum doctissimum , qui senatui ab actis est 7 T080; ut facultatum ju- dicia legere velit. JUDICIUM ORDINIS JURISCONSULTORUM. Jurisconsultorum ordo hanc quæstionem proposuerat : Concinno ac dilucido modo exponatur doctrina juris civilis, quo adhuc utimur , de illis qui potiores in pignore vel hypotheca habentur : seu indicentur credita privilegiaria , eo- rum cause , conditiones , effectus , et , si concurrant , ordo inter ea servandus , ita ut simul critica istius doctrine discussio instituatur et difficiliora loca huc pertinentia, explanentur. (17) Unica tradita est ordini commentatio , hoc lemmate inscripta : sit mihi fas audita loqui. Licet in ea scriptor non exigua ingenii , jurisperitiæ , studii et laboris specimina ediderit, attamen ei palmam ordo dolens recusare debet ; quia stylus admodum neglectus , non pauca ratiocinia Gallicó sermone conscripta , multa obiter nec sufficienter , in tanta commentationis prolixitate , tractata , precipue qua ad ordinem inter privilegia servandum spectant, ut ipse fatetur auctor dicens : « hzc omnia explicatione, exemplis et demonstratione indige- rent, sed et temporis angustiæ , hujusque dissertationis fines jam nimium pro- ducti, mihi invito voluntatem exercent. » JUDICIUM ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. Ordini ad questionem anatomico-physiologicam : Queritur historia forma- tionis et evolutionis fœtus in animalibus vertebratis ; que succincte sed ita tractanda est , ut duarum precipue membranarum , allantoidis nempe et ve- siculæ umbilicalis usus appareat , una commentatio oblata est cum symbolo , multum restat operis , multumque restabit , nec ulli nato post multa secula : præcludetur occasio aliquid adhuc adjiciendi. Seneca. Cujus commentationis auctor, licet stylo puro et eleganti ordini non valde sese commendaverit , non— nullasque partes , qua debuisset , ubertate , tractaverit , magnam tamen scriptorum hac de re agentium notitiam probavit, quam ob rem praemium ei tribuere ordini placuit. Aperta schedula nomen lectum est : Zoussanus MARQUET ex Jemeppe, medicinæ in nostra academia candidatus. (Orator ita eum est allocutus: ) - Juvenis dilectissime! Quæstionem magni momenti licet diflicillimam alacriter aggressus es; historia enim fœtus evolutionis , quamquam a multis tractata ; obscuritatis adhuc plena est; quamobrem , quae manca et incompleta in tua dis- sertatione occurrunt, haud magnopere curantes ob summam , quam operi gra- vissimo adhibuisti , industriam , premio aureote dignum habuimus. Accedas ergo 3 ( 18 ) ad virum illustrissimum , qui collegio curatorum præest, et quam meruisti , mer- cedem ex ejus manibus accipias. Ad quæstionem mathematicam : Limitum theoria perspicue exponatur , ejusque usus exemplis nonnullis, ex geo— . metria et analysi sumtis illustretur; duæ ordini tradite sunt dissertationes, una inscripta hoc lemmate : sutor ne supra crepidam ! altera his verbis, Les sciences mathématiques captivent l'âme et l'occupent d'une manière noble, délicieuse et exempte de danger; elles élévent l'imagination , elles perfectionnent l'esprit , elles remplissent et satisfont le cœur, elles éloignent les desseins dangereux et frivoles, elles procurent sans cesse une nouvelle jouissance. Lazanne. Quamvis facultas auctorum industriam in colligendis iis que de limitum theoria apud optimos mathematicos scripta prostant, laudan- dam censeat, neutram tamen commentationem dignam judicavit, quae praemio coronetur. Auctores enim ea, que collegerant, non ita comparuerant, ut ex uno principio totam deducerent theoriam; quod vitium presertim in secunda animadvertitur commentatione, quæ magna ex parte verbotenus ex alis auc— toribus conscripta est, dum in priori plures demonstrationes mancas invenerit facultas. | | Ordo ad quæstionem physicam : Æxponantur phenomena physica fluido- rum aeriformium , que vapores nuncupantur , eorumque detur theoria; duas accepit commentationes. Una hoc est inscripta lemmate : quanto potius est deorum opera celebrare, quam Philippi aut Alexandri latrocinia. SENECA ; altera his versibus Lucretii est ornata : Preterea. solis radiis jactatur aquai Humor et in lucem tremulo rarescit ab «estu. Illi hzc valde præferenda est, quippe quee quæstionis finem illa melius asse- cuta sit, et cum preterea satis magna industria elaborata sit, ab ordine præ- mio digna judicata est. Resignata schedula nomen prodiit : Henricus Josephus Trzman ex Cras-avernas, scientiarum mathematicarum et physicarum in nostra academia studiosus. ( Ad quem præsentem hec verba fecit orator :) Et tu, mi Tilman , laudes tuas percepisti. Cum alio adhuc commilitonum in are- 19 ) nam descendere conatus hunc longe vicisti. Perge ut incepisti, rectam doctrinæ viam calcare, et pro certo habeas laborem tuum successu nunquam cariturum esse. Te conferas ad virum illustrissimum , qui industrie diligentieque mercedem dis- tribuere haud recusabit. JUDICIUM ORDINIS PHILOSOPHLE ET LITTERARUM. Ordini ad questionem : Ænarretur historia fœderis , triplex quod vocatur, anno 1668 inter Provincias fæderatas , magnam Britanniam et Sueciam facti; tres tradite sunt dissertationes. Prima inscriptionem fert : Dans la naissance des sociétés ce sont les chefs des républiques qui font l'institution, et c'est ensuite l'institution qui forme les chefs des républiques. MoxTESQUIEU. Hac propter dictionis elegantiam et fontium studium laude quidem in videbatur; attamen neque causas neque indolem foederis cum rite exponeret, multaque admisceret ad rem non pertinentia, insuper partium studio interdum abriperetur, non omnis probata est ordini. Altera, lemmate ornata : Stetit itaque sol ! nec dictione priori par, neque ex fontibus hausta, plures errores conti- nebat, cunctam rem obiter tractans. Tertia denique commentatio hoc dictum in fronte ferebat : C'est une loi du droit naturel, que chacun tienne invio- lablement sa parole, ou qu'il effectue ce à quoi il s'est engagé. BunrAMAQUI. Auctor ad præcipuas hujus historie fontes non adiit, quapropter sæpius in errores inductus foederis naturam ac rationes haud rite examinavit, res præ- terea male disposuit. . Quam ab causam ordo , primum quidem locum commentationi Montesquievii verbis incriptam cum laude assignans , nullam tamen præmio satis dignam judicavit. Quæstio philosophica hzc erat : Postulatur commentatio argumentum Theæteti ita exponens, ut inde appareat, quenam Platonis de scientia sit senten- tia et quibus rationibus opposita philosophorum. placita refellat. Ordini una tantum tradita est commentatio his inscripta verbis : beigas ive: Aporeis ‘Arxawrier dds Iaraya" roy per iva un, ror Vira cupa cas. Diog. Laert. lib. III. Que dis- 3. ( 20 ) sertatio cum non solum dialogi, sed etiam reliquarum rerum huc pertinen- tium haud contemnendam notitiam , magnamque auctoris diligentiam probaret , corona digna judicata est. Aperta schedula nomen prodiit : Theodorus Lenz, Luciliburgensis, universitatis Leodiensis in philosophia theoretica ac litteris candidatus. (Orator his verbis victori gratulatus est. ) l Gaudeo, mi Lenz, te victorem conspicere in nostra Academia. Strenue pug- nasti; pugna enim tibi committenda erat cum duriori fortuna ; nam hanc, ut vinceres diu multum temporis ad alios in litteris informandos adhibere: coac- tus eras. Tali autem pugna, qua multi pereunt, animus tuus non modo non depressus, sed, ut apparet, ad altiora petenda præparatus est. Nam quæ plu- res, fortasse minus experti, tentarunt , tu, amice, forti fretus animo tentasti, et quz magni laboris praemia sunt, jure reportasti. Gratulor tibi de hoc honore, tibi, quem, scientias cum religione conjunctas fovere scio. Nunquam desinas optime juvenis, vitæ et morum philosophiam e purissimo fonte, nempe ex fonte verbi divini, haurire: quippe qui aquam illam purissimam continet , quz hac in terra sollicitos erigit eosque præparat et confirmat , ut relicta hac vita (1) miseriæ laborisque plena, vita æterna melius frui possint. Ah! utinam hzc mea verba pectori tuo fixa haerent, et utinam eos qui aliam viam ingredi volunt, cor— riperent et ad optimam viam statim conducerent! Accedas , Juvenis dilectissime, ad virum humanissimum ut, quod alii, tibi quoque religionis, doctrine et modestie premium tradat. Ordo hanc quæstionem philologicam proposuerat : Quum inter recentiores patas Latinos vel insigniter olim , sive arte, sive dictione, sive utraque cele- (1) Ex qua jam discessit optimus juvenis; in regiones illas zethereas intravit , quae ipsi premia virtutis meliora , quam quz mortales tribuere possint , praebent. Perpaucis tantum post diebus quam gloriosam in nostra universitate reportaverat victoriam, acerba morte patrize parentibus et amicis ereptus est. Quanto amore omnes quibus virtus et scientiæ cordi sunt, eum amplexi sint, ex dolore profundo , quem ejus commilitones ex ipsius morte ceperunt satis elucet. Natus est Th, Lenz, ut monumentum sepulchrale ab amicis defuncto positum indicat, XV Nov. 1801, in pago Schrond— weiler mag. Duc. Luxemb. , certaminis litterarii premio ornatur VI, mortuus XVI Octob. 1823. (21) brati nunc vulgo ab indoctis juxta doctisque negligantur et contemnantur , quumque inter lyricos ita emineat Sarbievius , ut critici Horatium ab eo æqua- tum lyrica poesi, nonnulli superatum censuerint : postulatur commentatio , in qua, premissa de neglecta» neolatinæ poéseos causis , deque ejus sive justo sive immerito contemptu disputatione, in altera parte, quatenus Sarbievius Hora- tium dictione et pætica facultate vel æquaverit vel superaverit , instituta , et universe , et carminum aliquot comparatione , dijudicetur. Duas ordo accepit de hac quæstione dissertationes , unam votum in fronte ferentem : Utinam! alteram hoc inscriptam lemmate : Wie nimmer glorie will behalen Maakt zich de glorie nimmer waard. k ToLLENS. Utramque ordo praemio ¡dignam habuit, sed diversas propter rationes, et cum duo praemia superessent, utramque corona ornandam censuit. Aperta schedula inscripta voto utinam! prodiit nomen Joannis Henrici Bormans , Trudonopolitani philosophie et litterarum in universitate Leodiensi studiosi. Altera schedula auc- torem nominavit : Cornelium Star Numan Sappermera-Groningianum , philoso- phiæ et litterarum in universitate Rhenotrajectina studiosum. ( Quos ita allocutus est orator : ) g Laudes vestre , mi Bormans et Numan prolatæ sunt. Sæpissime, dum duo pugnant, accidit, ut unus tantum victor abeat. Vos autem ambo ea virtutis et industrie signa dedistis, ut a facultate pretio digni judicati sitis. Præmia , quae vos exspeciant, ut vir amplissimus , qui præmia distribuendi officio benevole fungitur, vobis offerat, observantissime rogo. JUDICIUM ORDINIS MEDICI. Ordini unica commentatio tradita est ad quæstionem propositam, que hac erat Detur accurata metastaseos descriptio exponaturque , experientia duce, ` (22) : : quibusnam in morbis frequentius metastases observentur ; proponatur de-. nique rationalis earum theoria. Commentationem in tres partes divisit auc— tor,secutus viam quaestione ipsa monstratam. Sedulo labore definitio speciesque metastasium delineatæ sunt , neque ulla pæne theoria, cujus ope earum doctrina explicari potest, neglecta est; series titulorum in opere numerosorum ordine congruo collocavit auctor, atque exemplorum ubertate plane lucideque quæs- tionis scopum indigitavit; quam ob causam ordo opus examinatum, lemmate inscriptum : Opinionum eommenta delet dies , nature judicia confirmat Cic. de nat. deorum ; palma dignum esse censuit. Schedula aperta cognovit eam reporta— tam esse a Leopoldo Gopın Huensi, in universitate nostra studioso clinicesque interne in nosocomio prefecto. (Ad eum orator hzc verba fecit : ) . Diffcilis est scientia medica. In una parte bene versatum esse probasti, in cæteris quoque ut brevi excellas opto; et sperare hoc licet, nam juventus tua magnam adhuc vie, quam ingressus es, partem tibi relinquit; hanc doctrine et experientie viam indefesso labore sequi perge, et magnam certe utilitatem et scientiæ et patri: tuæ adferes. Accipias, quam meruisti , mercedem laboris tui. Distributa sunt premia, qua optimi Regis benevolentia iis, qui in certamine literario victores abierunt, conferenda voluit. Vestrum plures, commilitones honoratissimi, certamen fortasse anno præterlapso inierunt sine fructu, ut credunt. Optimum quidem, hoc verum est, fructum, honoris palmam hi ex- pugnare non valebant; fructus autem , licet minores , tali ex certamine ipsis redundare nullo modo negandum est, cum tali contentione animi vires augean- tur beneque præparentur ad sublimiora altioraque tentanda. Quamobrem animo abjecto et demisso hunc coetum vos relinquere, optimi, nolo. Audentes fortuna juvat, quod anno elapso efficere non potuistis , proximo anno fortasse. effecturi estis. Denuo certamen inire poteritis; meliori ut successu ex animo opto. Superest ut Rectoris dignitatem , qua Optimi Regis clementia per annum inte- grum frui mihi licuit, successori, Viro clarissimo Destriveaux , in facultate juri- dica professori publico ordinario tradam. Sed antequam hoc faciam , Deo optimo maximo patri nostro celesti, gratias quam maximas persolvo, quod per hunc annum officii laborisque plenum me conservaverit. Tu pater valetudine adversa (23) sepe degressum erexisti et confirmasti , quamobrem tuam benignitatem et cle- mentiam haud satis celebrare possum. Salvus erit et manebit qui in te omnem suam fiduciam ponit, nam tu, pater et, quem in terram nostram mortalium ser- vandorum causa misisti, filius tuus Jesus-Christus , fons es vite et beatitatis æternæ. Obtutu benigno mi Deus adspice Regem Guilelmum 1; patrie patrem scientiarum artiumque promotorem atque fautorem diligentissimum. Conserva totam Regiam Domum, et quid adversi ei accedere possit, longe remotum te- neas. Salvos et incolumes sinas esse Curatores hujus Academiæ ; salvum novum ejus Rectorem; bonam semper valetudinem ipsi largire , ut labores atque officia ei demandata qua debent diligentia atque attentione ab eo persolvi possint. Sin- gulari tuo amóre, mi Deus, amplectere universitatis nostre professores; tua ef- fice voluntate, ut eorum incepta, quz ad tuam gloriam, et veram juvenum salutem spectant, prospere succedant. Conserva denique hanc juventutem aca- demicam, dirige ejus animum ad omnia , qua vera et honesta sunt, ita ut ejus studia patriæ et parentibus quondam quam maxime prodesse possint. Hzc omnia ut fiant a te, Deus omnipotens, toto animo precor. DIXL D EL. fa Far: i. E PRESS E tite 21 ta lain ai: 2d Ay elitm 24101: de nu 2, ] jebo ne "n Tm E 4 ^ E * L LU à B Vin | Ven ES Y P" e i LI | . z . ' ` 2 , 7 ^ Ñ * A $ Re P ^ h > B z Kr ED E i El P AU ` T A : m Mod l - TOSSANI MARQUET, EX JEMEPPE, IN UNIVERSITATE LEODIENSI MEDICINÆ CANDIDATI COMMENTATIO DE FOETUS ANIMALIUM VERTEBRATORUM FORMATIONE AC EVOLUTIONE, QUÆ PREMIO ORNATA EST. A g " i) " a5 | A HO LE, á i di | A i 5 COMMENTATIONIS DIVISIO. Comusxrarionen in quinque partes dividi. Prima pars animalium generationem , organaque precipua in mammalibus , avibus, amphibiis, et piscibus, illi inservientia, diversa tandem generationis systemata exponit. In parte secunda de ovo, de fætus evolutione, ejusque nutritione sermo est. In parte tertia de avium ovo et specialiter de ovo gallinaceo, scilicet de ejus compositione , foecundatione , incubatione, et de pulli nutritione in ovo tractatur. In parte quarta de amphibiorum ovo , nempe de ejus compositione, foecundatione et de fœtus evolutione dissero. Pars quinta denique, de piscium ovo , de illius compositione , foecundatione , ac de fœtus evolutione agit. 1. Multum adhuc restat operis , multumque restabit; nec ulli nato post multa sæcula præcludetur occasio aliquid adhuc adjiciendi. SENECA. ES TT TT AT AT ee TT TTL Le LT TE PARS I. DE GENERATIONE. CAPUT I DE GENERATIONE IN GENERE. À Gunnirio, grece ses, a Cl. Firey (1) hoc modo definitur : « La génération est la fonction par laquelle les corps vivans et organisés reproduisent des individus semblables à eux, et perpétuent ainsi leurs races et leurs espèces dans le cours des siècles ». Haec functio plantis, animalibusque communis est, varia autem in variis cor- poribus organicis : plantæ seminis seu taleole ope plantas sibi similes produ— cunt, cryptogamice vero ex ovis haud foecundatis nascuntur : polypi aquas dulces habitantes, plura infusoria atque vermes quidam divisione propagantur. Corporum organitorum alia utroque -sexu gaudent et individuum quodlibet, altero haud juvante , procreare potest; alia autem , licet utroque sexu gau- deant, sine individui ejusdem speciei auxilio gignere nequeunt, v. g. nonnulli limaces ; in plerisque tandem animalibus sexus masculinus et femineus separan- tur. Preterea reperiuntur animalia neutra , id est, individua qua procreare haud possunt v. g. apium , formicum opifices et hybride. Ex veterum , nonnullorumque recentiorum opinione , corpora viventia duplici modo gignuntur, scilicet putredine (generatione æquivoca), et vera generatione (generatione univoca ) ; animalia quie generatione vivipara producuntur aut vivipara aut ovipara sunt. Genera- tionem æquivocam confirmare videntur sequentia : (1) Dict. sc. med. art. génération. (6) Zoophyta, Mucores, quz in substantiis putrescentibus nascuntur, et præcipue Entozoa quae non solum in tubo intestinali, sed etiam in contextu celluloso , in oculis et aliis visceribus reperiuntur; attamen vasa qua, v. g. ad oculos pergunt propter angustiorem diametrum ova vermium intestinalium admittere nequeunt, Phtiriasis, in qua, breve post tempus , ingenti pediculorum copia corpus im- pletur. Needhamius succo vervecis calidissimo, sanguine , urina etiam calidissimis ampullam vitream vicissim implevit; attamen animalcula magnitudine diversa his in liquidis abundarunt. Experimenta de infusoriis hunc etiam generationis mo- dum stabilire possunt. Illi qui generationem æquivocam rejiciunt , Harvei , Linnæi et aliorum sententia nituntur : horum animaculorum ova in putrescentibus sub- stantiis deposita, seu in aére suspensa esse. Quod ad entozoa attinet , hiec lum- bricos terrestres esse, quos simul cum alimentis nos haurire , credidit Linnæus ; hi autem quomodo corporis nostri temperaturam perferre possint sane non intelligo. CAPUT II. DE ANIMALIUM VERTEBRATORUM FOECUNDATIONE. Foecundatio ita definita est : la fécondation est cet acte par lequel l'organe mále communique au germe le mouvement vital; il n'a lieu que dans les gé- nérations sexuelles. Haec igitur functio organa supponit, quz aut in uno individuo, aut in duo- bus reperiuntur. Separata autem sunt sexus organa in animalibus omnibus vertebratis prater Petromyson qui, ut Everard Home vult, hermaproditus est. In mammalibus , avibus, plerisque amphibiis, nonnullisque piscibus, ut foecundatio peragatur foemina semper semen a mare accipere debet : hac sexuum conjunctio vocatur copu- latio , qua plerumque in generationibus sexualibus , ubi intra corpus fit fæ- cundatio , locum habet. (7) CAPUT IIL DE ANIMALIUM VERTEBRATORUM GENITALIBUS MASCULINIS. Genitalia masculina sunt testiculi , vesiculæ seminales , prostata; Cowperii glandule et penis. S. I. Mammalium genitalia masculina. 1° De testiculis. Homo. Duo testiculi ovati reperiuntur. Membrana , fibrosa , serosa , cellulosa , testiculum involvunt. Adest preter has membranas musculus tenuis (Cremaster) Pars cutis rugosa subnigra (scrotum) omnes illas partes complectitur. Omnia tenuia vasa spermifera dicta nuinérosis anastomosibus conjuncta , super testiculum flexuo- sum efformant canaliculum (epididymidem) , qui mox ab organo separatus sub no- mine ductus defereritis ad inguinalia pergit ; et ubi ad vesicæ urinariz collum per- venit, ab una parte in vesiculas seminales , ab altera in urethram terminatur. 29 De wesiculis seminalibus. Homo: Vesicule seminales sunt organa duo membranacea sub vesicæ urinariæ fando posita; spermati per quoddam tempus retinendo inservientia , cum canalibus deferentibus ac urethra; mediante canali ejaculatorio ; junguntur. Mammalia car- nivora; Ornithorynchus , et Ceti vesiculis seminalibus carent. Unica tantummodo adest in Cuniculo qua ductus deferentes excipit; in omnibus aliis mammalibus duæ vesicule observantur. 3° De prostata. . Homo. Prostata corpus est glandulosum colli vesicæ partem anteriorem occu- pans , fluidum persæpe colore semine obscurius secernit , quod per varios ductus tenues in urethram funditur. (8) Mammalia. Omnibus in mammalibus glandula prostata reperitur , apud Simias ` et Glires unica parte, duabus autem apud Ruminantia et Solidungula, quatuor denique in Herinaceo componitur. 4 De Cowperü glandulis. Homo. Hz glandule parva sunt corpora sub bulbi partisque urethre mem- branace& latere posita. Mammalia. Ceti , Solidungula, nonnullaque Ruminantia et Ursus hisce carent glandulis. In aliis mammalibus glandulæ uniuscujusque ductus urethræ parie— tem perforant. 5° De pene. Homo. Penis corporibus cavernosis duobus ; spongiosa urethre parte, et glande præcipue formatur. Mammalia. Sunt mammalia quæ unico tantum corpore cavernoso tendineis cellulis conflato gaudeant. Præterea in plerisque , cutis abdominis vaginæ instar pe- nem involvit; in aliis diversis modis v. g. in Gliribus retrorsum recurvatur ; quamo- brem animalia , urinam ac semen retrorsum mittentia , retromingentia nominantur. S. IL Ævium genitalia masculina. Testiculi in-abdomine super renes semper remanent ; tempore hiberno fere omnino evanescunt ; Corpus Hygmorii deest : membrana albuginea tenerrima conspicitur , ductus deferentes in. cloacam concurrunt , et in coitu duarum papu- larum formam exhibent. Vesiculis seminalibus , et pene, multe aves, v. g. Gallus , Columba carent; aliæ autem , v. g. Struthio Camelus , Casoarius , Anates ; illo instruuntur. $. M. Reptilium genitalia. masculina. Testiculi in abdomine sub renibus collocantur : trigoni sunt in Testudinibus. Apud Salamandras vero contractione dividuntur; ductus uterque deferens in (9) cloacam terminatur : in Testudinibus ac Ophidibus verus conspicitur penis ; ho- rum glans aculeis hirsutus est. S. IV. Piscium genitalia masculina. In Raia et Squalis testiculi cum epididymide , et ductu deferente in cloacam conducente cernuntur. Omnibus autem in piscibus spinosis, duo prælongi sacci partim membranacei , partim glandulosi testiculos referunt ; quamobrem ho- rum piscium ductus deferentes brevissimi sunt. Hi sacci fæcundationis tempore materia quadam albescente, seu liquore spermatico replentur, deinde in anum foramine communi per quod semen ac urina expelluntur , patefiunt. Petromyzon ; ex Everard Home hermaphroditus est ; Cl. Gaede prof. ord. in univers. Leodiensi organa , qua ab illo testiculi denominantur, renes esse posse, opinatur. CAPUT. IV. ANIMALIUM VERTEBRATORUM GENITALIA FÆMINEA. Genitalia feminea ovarüs , tubis fallopianis , utero, vagina, magnis parvis- que labiis et clitoride constant. S. L De Mammalium genitalibus femineis. 1? De ovariis et tubis. Mulier. Ovaria parva sunt corpora in pelvis cavo ad uteri latera posita. Membrana anteriori fibrosa involvuntur, interne vero celluloso contextu for- mantur, in quo quindecim seu viginti vesiculæ defixæ conspiciuntur. Tubæ dicuntur angusti duo canaliculi, quorum unus dexter, alter sinister , ab ovario ad uterum ducunt, eorum extremitas externa fimbriata est. Mammalia. Simia Sylvanus , et Didelphis Opossum tubas in orbem multoties recurvatas offerunt. In multis mammalibus tubarum fimbriæ desunt. a ( 16 ) 2° De utero. Mulier. Uterus in pelvis cavo, intestinum rectum inter et vesicam jacet; in partem superiorem sive corpus, inferiorem sive collum, et in cavum divi— ditur. In cavo uteri tria adsunt foramina, quorum duo superiora tubis fes- pondent, unum inferius in vaginam spectat. Mammalia. Uterus in genere major ac magis membranaceus est quam in muliere: Simplex in specie humana, in Simiis, Bradypode, Myrmecophaga ; bifidus est , seu introrsum emarginatus in Garnivoris , Gliribus , multungulis in duo cornua profunde dividitur. In universum eo magis divisus est uterus , quo magis imperfecta animalia. 3° De vagina. Mulier. Vagina canalis est membranaceus in pelvis excavatione sedens , longus sex aut septem pollices. Apud virginem ejus orificium externum mem- brana tenui , lung crescentis effigiem referente (hymen ) adornatur. Mammalia. Membranæ virgineæ , in nonnullis , fibre vaginæ transverse locum tenent. 4? De labüs et clitoride. Mulier et mammmalia. Labia minora seu mymple signum proprium speciei humanæ habita sunt; in aliis revera mammalibus deesse videntur. Ex Linnæi opinione , clitoris apud mulierem duntaxat reperitur ; quod autem falsum videtur. S. IL De Avium genitalibus femineis. Aves unico ovario fruuntur, exceptis tamen carnivoris , in quibus duo ovaria quorum sinistram magis evolutum reperiit Cl. Emmert. Ovarium supra renem , ante aortam et jecur sedet. Magna ovorum quantitate, ope membrane tenuis calicis dicte , peritonæo conjunctorum efformatur. Znfundibulum , membrana tenuissima ac tenera cons- ( i1") \ tans , ovario connectitur ; cum infundibulo jungitur oviductus qui diverso modo sese inflectens in cloacam desinit. Illius orificium sphinctere peculiari intercluditur. Bursa a Fabricio ab Aquapendente reperta in cloaca cernitur ; in illam , ut Fabricio placet , gallus semen immittit. Bursa Fabricii apud mares quoque reperitur. Casoa. rius et Suruthio Camelus solummodo clitoride gaudent (1). S. TL De Reptilium genitalibus femineis. Ophidiorum ovaria super renes jacentia conspiciuntur. Oviductus bini valde longi ova continent, qua in nonnullis speciebus v. g. in vipera , ibi excludun- tur , Testudinum et Lacertarum ovaria in ductus duos flexuosos coeunt. Chelonia clitoridem possident (2). Apud Ranas uterus vesicam verticali diaphragmate in duas cellas divisam exhibet. Dini oviductus, longissimi, maximeque tortnosi ex illo procedunt , et prope cor aperiuntur; quamobrem ova ex ovariis in abdomen dilabuntur, et quasi attractione oviductuum orificia petunt. Bufones utero carent; oviductus in cloacam abeunt. | : S. VL De Piscium genitalibus femineis. In piscibus cartilaginosis ovaria duo parva ad oviductus duos ducentia sub je— core, in spinosis autem maxima ovaria; oviductus contra mmimi conspiciuntur. Salmo fario , ex Cari sententia , oviductibus caret; ova in abdomen decidunt. CAPUT V. DE PRÆCIPUIS ANIMALIUM GENERATIONIS SIVE CONCEPTIONIS SYSTEMATIBUS. ) "Rerum naturalium investigatores generationis hominis, aliorumque animalium sexu gaudentium explanationi incumbentes, multa diversaque emiserunt syste- (1) Cuvier leçons d'anatomie comparée, t. V. page 135. (2) Cuvier op. cit. t. V. pag. 136. (12) mata. Quæ omnia ad duo præcipua referri possunt. Horum alterum entium organicorum formationem mechanico modo exponit, alterum autem entia orga- nica præexistentia supponit. Prius systema ab Hippocrate, Galeno maximaque medicorum parte defensum omnes fere auctores, et maxime cl. Buffon vario modo commutarunt. Inter posterioris systematis sectatores, alii in matre, alii autem in patre foetum præexistere, crediderunt. Hi animalcula spermatica pro foetibus habuerunt (Hartsoeker, Leuwenhoeck, Boerhaave, Lieutaud , Andry, et plurimi alii); illi contra in ovis oviparorum, in vesiculis ova referentibus foetum adesse putarunt. Multa systemata quorum præcipua, duntaxat exponam , ad modum mechanicum propagationis referuntur. S. L De Hippocratis systemate. . Excepta Platonis hypothesi , Hippocratis systema omnium est antiquissi- mum. Hic illustrissimus medicus, qui 5o aut 60 annis ante Aristotelem natum vixit, mari non secus ac feminz liquorem prolificum concessit; preterea in unoquoque sexu duos seminales liquores , quorum unus fortior ac potentior , adesse contendit ; (1) fotum masculinum ex fortiorum liquorum maris ac femina , ex debiliorum autem mixtione femineum exoriri existimabat. His addidit : si pater plus partium quam mater afferat, sibi similior quam matri fœtus erit et vice versa. Suam opinionem hæc confirmare sibi persuadebat : plu- rimas feminas primo marito conjunctas fœtus femineos , cum altero autem mares genuisse; viros quoque ex prima uxore puellas , ex altera autem mares accepisse. S. IL De Aristotelis systemate. Aristoteles (2) in mare duntaxat principium generationis admisit, dum - maris liquorem haud pro materia sed pro causa generationis habuit; licet enim femine semen concesserit , hoc principium generans non esse credidit. At- tamen ipsius dicto , femina totam materiam generationi necessariam præbet , quae (1) Hippocrat. lib. de genitura, et lib. de diæta. (2, Arist. de gener. lib. 1 et lib. 2. (13) sanguis menstruorum est, eamque foetus formationi, evolutioni, ac nutritioni inservire credebat. Averrhoes , Avicennius alique philosophi hanc opinionem amplexi sunt, et feminam liquore prolifico carere, probare studuerunt. S. HI. De Cartesii systemate. Cl. Cartesius utriusque sexus seminum mixtione fermentationem qua fœtus formaretur oriri posuit. S. IV. De molecularum organicarum systemate. Hippocratis systema valde excoluit cl. Buffon, cujus sententia sequentibus satis elucet : » Je pense donc que les molécules organiques renvoyées de toutes les parties » du corps dans les testicules et dans les vésicules séminales du mâle et dans les » testicules ou dans telle autre partie qu'on voudra de la femelle y forment la » liqueur séminale, laquelle dans l'un et l'autre sexe est comme l'on voit une » espèce d'extrait de toutes les parties du corps; ces molécules organiques au lieu » de se réunir et de former dans l'individu méme de petits corps organisés sem- » blables au grand, comme dans le puceron et dans l'oignon, ne peuvent ici se » réunir en effet que quand les liqueurs séminales des deux sexes se mêlent, et » lorsque dans le mélange qui s'ensuit il se trouve plus de molécules organiques » du måle que de la femelle , il en résulte un mâle, au contraire s'il y a plus » de particules organiques de la femelle que du mále il se forme une petite femelle.» Fœtus itaque ut formetur in moleculis organicis vim peculiarem admittit ex qua v. g. molecule a capite allatæ, eodem modo ac in hac parte ordinentur ut caput foetus fingatur et sic porro de ceteris partibus. Hoc systema similitu- dine liberorum cum parentibus precipue nititur , sed ex eodem systemate sequitur, si quis parte quadam corporis careat, foetum eadem parte caren— tem generare debere, quod tamen non evenit. Alia praterea objici possunt , exempli causa, hac hypothesi, placent: ac velamentorum fœtus formatio haud (1) Buffon histoire nat. C14 ) recte explicatur. Semen ab variis. allatum nunquam apud feminam repertum est. Non in utero , sicut censuit o Buffon, sed in ovario prima foetus linea— menta conspiciuntur. S. V. De systematibus quce germinum præexistentiam supponunt , et primum de ovorum systemate. Primum de ovis dicamus. Cl. Stenon primus in feminarum testiculis ova re— perit. Deinde Harvæus, Graaf, Malpighius, Vallisnerius (qui nunquam illa cons- pexit) aliique bene multi in viviparis non secus ac in oviparis ova admiserunt; sed inter eos de ovarii parte haec continente non constat. Si physiologiæ recen- tissimis operibus credatur, sequenti modo fit conceptio : mas semen emittit , uterus illud. quasi aspirationis modo arreptum tubis Fallopianis ad ovarium ducit, tube fallopianæ extremitas fimbriata illo tempore ovarium arcte com- plectitur, ovum spermatis contactu incitatum in uterum delabitur , sive duntaxat ruptum, liquorem. quemdam «emittit. ' Hic autem quaerere possumus 1° an sperma aut solummodo ipsius vapor quidam: (aura seminalis) in ovarium. perveniat ? 2°. Quomodo fœtus efformetur ? Quod ad primam quæstionem attinet, Harvæus , Graaf, Vallisnerius, etc. in utero, tubis, et ovario sperma reperire frustra tentarunt. Ruischius autem in utero et tuba semen vidit. Motum quo tuba ovarium amplec- titur nemo unquam vidit, attamen iu feminis mammalium , excepta femina humana, uterus et tube motu peristaltico gaudent (1). Qui seminis tantum vaporem tubarum seu circulationis ope in ovarium pervenire contendunt , angusto tubarum diametro , exigua colli uterini amplificatione , conceptione denique apud quasdam mulieres, ubi membrana hymenea intacta erat nixi confidunt.Graaf , Vallis- nerius , aliique bene multi auræ seminalis hypothesim defenderunt. Ex Harvæi (2) opinione semen maris contagionem quamdam affert, feminæque vim prolificam ipsam subito foecundam reddit. (x) Magendie physiol. t. IL. pag. 422. (2) Harvæus de generatione animalium. (15 ) Nullam vim generantem vapori spermatico inesse, ex Cl. Spallanzani experi- mentis in reptilia elucet; preterea piscium, reptilium, et avium conceptio, que spermatis contactu cum ovis perficitur, idem apud mammalia evenire satis confirmat. Insuper apud hec in ovario conceptionem fieri Cl. Graaf, Halleri, Morgagni (1) aliorumque observationes, et gestationes extra-uterinæ demons- trant. Nunc ad secundam quæstionem sive ad fœtus formationis modum ve- niamus. Bonnet , et Spallanzani germina fœcundationi præexistere, et inde a mundo creato formata , involuta , et vicissim evolvenda esse contenderunt. Singulare hujus dispositionis exemplum allatum est (2) : ubi nempe fœtus femineus alterum conti- nebat; attamen hoc mihi nihil aliud quam monstruosa deformitas esse videtnr. Argumenta qua evolutionis hypothesi opponuntur hzc sunt : divisio in infi- nitum materiei quam hujus systematis fautores necessario admittunt ; ingens ger- minum numerus qui in femina sterili pereunt; hac quoque hypothesi matri similes semper esse deberent pueri; hybride naturæ matris ac patris haud par- ticipes essent; monstra præformarentur. . Halleri et Spalfaisani experimentis foetum foecundationi præexistere satis super- que probatum videtur. Hallerus enim (3) internam vitelli membranam , internæ intestini tenuis mem- branæ , externamque externe continuam esse, hujus arterias ac venas ex arteriis venisque mesentericis fietus enasci, observavit; vitellus igitur pars est pullum constituens ; atqui vitellus in ovo haud fiecundato reperitur, ergo pullus ante fœcundationem in ovo existit. Cl. Spallanzani: (4) ex multis in bufones , ranas , (1) Tertio die inde a copulatione apud canem tubæ fallopianz ligaturam apposuit Hallerus. Deinde supra fasciam ab ovario duos fœtus reperit. Idem vesiculam adhuc ovario sustentam et jam in tuba admissam apud cuniculum feminam vidit. Morgagni sterilitatem morboso ovariorum Vitio seu obstructione seu vitioso tubarum trajectu productam esse observavit. (2) Dissert Ch. G. Aug. Otto de fœtu puerpera seu de foetu in fœtu epistola. (3) Mémoires sur la formation du cœur dans le poulet , sur l'cil , sur la structure du jaune, et sur le développement. (4) Expériences sur la génération. ( 16 ) tritonesque observationibus institutis foetum eorum ante fæcundationem quoque existere dilucide demonstravit. Malpighi, ovorum recentium nondum incubatorum cicatricula examinata , in illa bullam agnovit, cujus in medio embryonem vidit, et ex hac observatione foetum in ovo incubationi haud submisso existere recte concludit. Illi qui fœtus pr&existentiam acceperunt ejus evolutionem sic exposuerunt : semen maris foetum penetrans ad cor pervenit, hoc tangit, ejus cavernulas leniter irritat , quo facto , fluida in vasa propelluntur , hzc dilatantur, fluidorum adaugetur quantitas , inde solidorum fit formatio, et denique animalis evolutio. Hallerus , Bonnetus , Spallanzani et multi ali autem cor ante fæcundationem paulisper pulsare credunt, ita ut semine ad frequentius, fortiusque pulsandum solummodo im- pellatur. Omnes igitur vim excitantem in semine admiserunt. Bonnetus (1) puerorum cum parentibus similitudinem , hybridorum et mons- trorum conformationem explicare studens, insuper vim quamdam alibilem in spermate agnoscit. Sed ut monstrorum conformatio explicetur, ad germinum monstruosorum hypothesim confugiendum esse fatetur ; tot quoque elementorum species semini inesse quot in germinis PAR supponit. Criste Galli, cornuum Cervorum presentiam hanc secutus hypothesim explicare conatur. Spallanzani (2) ob spermatis quantitatem perexiguam qua opus est ut fæcun- detur Gyrinus vim alibilen denegari posse credit : « Outre cela (inquit) si la nutrition des tetards dans les premiers temps de leur développement prove- nait dela femme , ceux-là devraient croitre et se développer le plus qui seraient baignés dans une plus grande quantité de semence , mais nous savons qu'ils naissent et se développent également quand ils sont légèrement touchés par cette liqueur ; ou quand ils en sont abondamment environnés. » Kpigenesis, id est fœtus partium successiva conformatio Aristoteli, Galeno jampridem probabilis visa , postea a clis. Descartes , Harveo , Tuberville, Need- ham , Muller, sed maxime a cl. C. F. Wolfio in lucem. vocata est. (1) OEuvres d'histoire naturelle et de philosophie , t. V. corps organisés, page 100-113, (2) Expériences sur la génération , 9'?* réflexion , pages 200 et 201. (17) Epigeneseos fautores formativis viribus in substantiam generantem agentibus corpora organica generare contendunt. . Verumtamen Hallerus et Bonnetus ex suis observationibus partes omnes cor- poris ab initio coexistere et suam propter pelluciditatem haud conspici recte concludunt. Preterea ex Malpighi experimentis cor non solum, sed universum quoque fœtus rudimentum ante incubationem in ovo existere constat. For- matio partium attractionis vi a Maupertuis defensa ex epigeneseos natura fluere videtur. Hic, quem adhuc nonnulli recentiores sequuntur , moleculas organorum formationi idoneas ad centrum quoddam attrahi contendit. S. VL De animalculorum systemate. Leuwenhoeck et Hartsoéker animalcula spermatica primi observarunt. Andri, Vallisneri, Bourguet multique alii eorum observationem confirmarunt. Varia in variis animalium speciebus est animalculorum conformatio. Alii vitalitatem illis con- cesserunt , alii autem denegaverunt. Omnes autem pro generationis opificibus illa habuerunt; de modo autem quo ad generationem conferebant inter se discrepan- tes, alii feminæ viviparæ ovaria denegantes ad partem quamdam: uteri animal- culum adherere , ndeque nutrimentum excipere ; alii autem ovaria apud vivipara admittentes , horum unum in vesiculam ovarii sese introducere ibique sese evol- vere condiderunt. Cl. Buffon animalcula spermatica pro organicis moleculis ha- bens ea inter se conjungi ad individuum efficiendum contendit. Multa autem animalculorum systemati opponi possunt : etenim in nonnullis animalibus desunt haec animalcula. Spallanzani duorum Bufonum semen nulla animalcula exhibens ad foecun- _ dationem nihilominus aptum reperit. Systema de quo agitur etiam infirmat in- ` gentissima animalculorum inutilium copia; etenim perpaucis exceptis, omnia in fœcundatione pereant necesse est. Hac hypothesi admissa, pueri modo patris, modo matris similitudinem exhibeant, cum feminæ semen animalculis omnino careat. (In Canis et in Vaccz semine animalcula reperüt Buffon.) Denique Spal- lanzani de Bufonis specie, de Tritonibus, necnon Halleri de ovo gallinaceo experimenta quibus foetum ante foecundationem in ovo existere patet, Anto chr (18) lorum systema plane evertunt. Panspermia molecularum organicarum , germinum quoque præexistentiæ hypothesi prope similis est : ex panspermie hypothesi , omni in orbe terrarum disperguntur germina , et in corporibus sibi convenientibus contenta solummodo evolvuntur (1). ' À S. VIL De sexuum procreatione. Hippocrates, Galenus et alii e testiculo et ovario dextris mares , e sinistris autem feminas provenire contenderunt; quodque nonnulli recentiores admise- runt; sed Ambrosius Paré, Diemerbroek , Hoffmann , etc. hominibus unico tes- ticulo gaudentibus , foetus utriusque sexus procreatos fuisse observarunt. Insuper fœtus masculinos in sinistro uteri, femineos autem in dextro latere repertos fuisse retulerunt. Aristoteles feminarum. austro , marium autem aquilone generationem ad- juvari credidit. Millot (2) in ovario dextro mares, in sinistro autem feminas adesse existimat. Claudius Quillet (3) pulchros, Robert (4) vero ingenio preditos pueros procreandi rationem docere voluerunt. Hec omnia incongrua et falsa ac vera mentis deliria esse credimus. (1) Bonnet, OEuvres d'histoire naturelle et de philosophie, t. V. corps war pag. 84. (2) Art de procréer les sexes à volonté. (3) Callipédie. (4) Mégalanthropogénésie. ( 19 ) DD PL LL LL PPP P P D PP D P PPP PPP LL a P LL a PP P Ph PARS II. DE MAMMALIUM OVI EVOLUTIONE. ——— M: CAPUT I. Paulo post conceptionem nihil in utero reperitur , sed quodam tempore elapso, germen sacculi membranacei formam exhibens in uterum transfertur. Saeculus ille in homine et in animalibus viviparis foetum includens, Ovum nomi- natur. Veterum auctorum alii duas in ovo tunicas, scilicet : Chorion et Amnion admiserunt, alii autem Chorio et Amnio allantoideam addiderunt. Ex Halleri et Hunteri indagationibus, membranarum numerus ac dispositio in variis gestatio- nis temporibus differre dicuntur : ita ut primo gestationis tempore quatuor, sub fine autem tres membrane conspiciantur. S. L De membrana caduca. In muliere , primis gestationis temporibus , substantia molli, floccosa uterum interne vestiente formatur membrana caduca , tribus foraminibus tubarum fallo- pianarum et colli uterini orificiis respondentibus instructa formatur. Facies ejus in- terna microscopii ope examinata, tenuissimis foraminibus perfossa Huntero visa est. Nec illi desunt vasa sanguifera; Placenta formata , scilicet : gestationis mense . secundo , membrana de qua agitur, ad internam uteri faciem proxime applica- "tur: preterea membrana alia tenuis placentæ versus ambitum cum illa juncta est, et alias vasculorum ope cum eadem communicans , chorion induit. Mem- brana hzc tenuis caduca reflexa nominata ex Hunteri, aliorumque opinione a caduca uterum interne vestiente profluit. Gestatione procedente, membranæ in unam coalescunt, quæ, sensim tenuior facta sub finem vix distinguitur. Caduca 3. ( 20 ) | alii ex uteri membrana mucosa oriri (cl. Sabbatier (1)) , alii e lympha plastica. ( Hunterus) aut e sanguine, aut e lympha exsudata (J. Hunterus (2)) alii tan- dem ex influxu peculiari (Lobstein (3)) oriri credunt. Zn mammalibus , mem- brana caduca etiam observatur : Stalpart Van der Wiel (4) vaccae délit, descripsit; Hallerus (5) omnibus in quadrupedibus deciduam existere contendit. J. Hunterus solummodo apud simias illam magna crassitudine gaudere dixit. Bojanus (6) fœtus canini membranam caducam sic exposuit : « membrana decidua a decidua humani fœtus abhorrere non videtur, ut cui laminosa pariter fabrica, cellulis sinuata , decidua non absque laceratione a pariete uteri dimo- veatur. Qua sejunctione facta cellularum membranæ quo loco utero cohærebant passim laceratæ , apparent. Cellule vero majores, hépigonm, subrotundæ ; qua- drangulæ, M s alie sunt. Ostia cellularum ad alias interiores cellulas penetrant. Incisa decidua cellulosa aliud proxime comparet stratum reticulare albescens ; molle vero est hoc stratum , a tenaci et solidiori membranarum textura. remotius, lacerabile etc ; caeterum crassiusculum et spongiosum , quare decidua spongiosa nuncupari posse videtur. Hoc stratum ostiolis foratum villos chorii substrati excipientibus. » S. IL De Chorio. In muliere, ut primum in utero cernitur ovum, Chorion membrana est ro— busta; fere pellucida , intus lubrica , reliquas embryonis membranas et funiculum umbilicalem usque ac fœtus cutim , cui adjungitur ambiens. Hujus externa surperfiei adhærent flocci , qui sub tertium gestationis mensem in punctum quod (1) Traité d'anatomie, t. II. p. 456. edit. 3 (2) Expériences sur le sang, l'inflammation et iis plaies d'armes à feu. (3) Nutrition du fœtus. - (4) Observ. rarior. t. IL. p. 56r. (5) Element. physiol., t. VIII. p. 186. (6) Boj. observ. (de fetu canino 24 dierum mato ejusque velamentis, nova acta Academia Nature Curiosorum t. IX. ) ( 22°) dam coeunt , et inde efformatur placenta. Progrediente gestatione , magis ac magis tenue fit Chorium. CI. Hallerus (1). Blumembach , Mayer et Lobstein vasa sanguifera chorio de- negant; dum Wrisberg (2) hec a vasis umbilicalibus , Sandifort (3) a deciduæ membrane vasis provenire credant. Vasis lymphaticis caret chorium ; unicum tamtummodo se vidisse credit Mas- cagni (4). ' Sensibilitate non gaudere valet, ex eo quod nervi nondum in illo reperti fue- runt. P In mammalibus , apud Glires , procedente gestatione , chorium magis ac magis tenue evadit et demum evanescit. In carnivoris , Canis ac Felis chorium glutinoso liquore ( caduca Hunteri) externe cbtsgitios Chorium fœtus camini, teste Bojano , vasis sanguiferis scatet. In solidungulis ; carunculæ rubra aun chorii partibus externis annectuntur. In ungulatis y v. g.; in Porco, facies externa chorii exiguis discis omnino induitur. | ; S. III. De Amnio. In muliere, amnion dicitur membrana alba, semipellucida , humorem lim- pidum continens , foetum atque funiculum, umbilicalem usque ad embryonis epidermidem cui inseritur obvolvens. Amnion et Chorion, teste Huntero , primis gestationis temporibus, lamellis cellulosis ac liquore. quodam. intercedentibus sejunctæ , sub secundum tertiumve mensem inter se coharent; quod autem ab omnibus anatomicis non admittitur. CL Hob, Oken , Needham , Graaf, Hallerus. aliique. vasa sanguifera in amnio admiserunt; attamen non magis quam in illo adesse videntur. (1) Element. physio. t- VIII. (2) De structura ovi etc. (3) Observ. anat. L. I. Cap. v, p. 95. (4) Vas. lymph corp. hum. (22 ). In mammalibus , per totum gestationis tempus amnion a éhorio sejungitur , in illo multe? venz et arteriæ reperiuntur. Hæ crassissime sunt, præsértim in solidumgulis, tam numerose in Castore ut in funiculum omnes penetrare non possint. S. IV. De amni liquore Liquor amnii in muliere exemplo habeatur. Copia varius, sed , ineunte ges- tatione, copiosior reperitur. Modo limpidus, modo albescens ; hujus odor fere nullus, sapor subsalsus est; materia albuminosa, muriate sodæ et substantia quadam alcalina constat ( Vauquelin et Duniva.). Acidum quoddam amnioticum etiam in illo suspicatur. Illi qui amnii liquorem pro fœtus sudore seu urina ha- buerunt, ab Hallero merito refutati sunt : quo minor enim foetus; eo major liquoris copia; embryone mortuo , aut quum nulla illius. vestigia. cernantur liquor amnii adhuc reperitur ; hunc ex utero provenire Hallerus et plerique auc- tores censent; e placenta vero oriri nequit, quum in piscium oviparorum ovis, in quibus nec placenta , nec funiculus umbilicalis adest, etiam reperiatur. De illius usu disseram, quum de fœtus nutritione sermo erit. S. V. De vesicula umbilicali. Zn muliere , vesicula umbilicalis a cl. Diemerbroeck (1) Albino (2) Brochmer (3) G. Hayes (4) Sandifort (5) Blumenbach , ; (6) Sœmmering (7) et nuper a Lobstein (8) reperta est. Diemerbroeck et Soemmering illam in ammi aqua innatantem , alii autem amnion (1) Opera ómnia P. 363 a 365 edit. 1697. (2) Anat. acad. lib. 1. Cap. 19. (3) Descript. anat. embryonis observationibus illustrata, obs. 2, 3, et 4, fig. 2 c. (4) Anat. uteri hum. gravid. tab. illustr. tab. 33, fig. 5, 6, tab. 3, 4, fig. 2 c. (5) Observ. anat. pathol. l. 3 Cap. 6, pag. 93, tab. VIII. fig. 45. (6) Commentat. Gœtting. vol. 9, pag. 28, fig. 1; inst, physiol $. 593 edit. 1798. (7) Icon. embr. hum. (8) Nutrition du fœtus $. £o. (238) inter et chorion jacentem , et eð magis ab umbilico distantem , quo major erat foetus, atque una extremitate filo albo instructam viderunt. Wrisberg se filum duplex , cujus pars una mesenterium , altera autem membranas fœtus duodenum involventes attingebat, in funiculum procurrere conspexisse dixit. Recentiores investigatores illud filum arteria ac vena constare; arteriam ex arteria mesente- rica superiori foetus oriri, venamque in mesentericam superiorem aperiri pro- . barunt. Vesicula umbilicalis, proportione servata, apud mulierem minor est quam apud mammalium feminas. Circa tertium quartumve mensum occluditur. Ineunte gestatione , teste cl. Oken (1), embryonis intestina in abdomine haud continentur , sed a vesicula umbilicali oriuntur : in vesicula tanquam in sacculo non continentur , sed illi continua sunt , quemadmodum duodenum ventriculo. Dividitur vesicula in duos canaliculos quorum, unus (intestinum tenue) os, alter autem ( intestinum crassum) anum attingit. Utrique quamdiu in funiculum. umbilicalem procurrunt invicem juxta ponuntur. Vesicule collum nonnullis elapsis hebdomadis , occluditur , atque a vesicula distractum , intestinum ccecum , serius autem ejus appendicem efficit; quamobrem intestinorum continuatio hoc loco interrumpitur; intestina tenuia crassis angulo acutó conjuncta versus um- bilicum abeunt et denique ventrem ingrediuntur. Omnes igitur fœtus herniam umbilicalem ante partum gerunt. In Mammalibus. (2) L Zn Carnivoris, Canes et Feles membranam umbilicalem in intestinum lon- gum, subrubrum , utrique chorii extremitati chalazarum ope junctum productam, atque per omne gestationis tempus , cum fœtus corpore parallelam , duobus tri- busve vasis omphalo-mesentericis instructam exhibent. Bojanus (3) ita de vesicula umbilicali fœtus canini dicit : « caterum tenuis pedicelli ope, medio amnio pendens , in cylindricam vesicam producitur cujus extrema utrumque ovi polum (1) Isis. 1818 145 heft. beytrage zur vergleichenden Anat. und Physyiol. von Oken und Kieser, (2) Coufer. Cuvier. l. c. (3) Boj. observ. anatomica de fotu canino 24 dierum, ejusque velamentis. (24) petunt , atque allantoidis limites ita transgrediuntur ; ut appendiculatas eas partes exhibeant, quæ solo chorio obductæ , ultra deciduæ involucrum eminent. Ne- que vero hec partium ubique obtinet proportio : priori embryonis stadio evo- lutionis soli pertinet. Adulto vero fœtui ad umbilicum descendit , indeque mox, notabili angulo facto, deorsum redit , in cæsam aliquam appendicem extumescit , et levi anfractu protinus in rectum intestinum dilabitur. » TI. Solidungula vesiculam oblongam exhibent qua unicam tantummodo. cha- lazam extremitati foetui adverse junctam , lateribus vero suis fixam gerit. Tenuis- sima sunt vasa omphalo-mesenterica. : I. 7n Ungulatis, apud Porcum, vesicula fœtui obliquo modo respondet. Pedicellum (dequo: cl. Oken. disseruit) cujus ope vesicula- intestino adhæret , conspexit cl. Cuvier. IV. Zn Ruminantibus , vesicula umbilicalis ac vasa omphalo-mesenterica citius quam in aliis. mammalibus evanescunt. ; V. Zn Gliribus , vesicula umbilicalis allantoideam magnitudine superat. S. VI. De Allantoïde. In Mammalibus , allantois amnion inter et chorion longissime vesicæ adins- tar producta ad utrumque uteri cornu persæpe porrigitur; humoremque sub- flavum , salsum , ad partum usque in nonnullis.permanentem , et materiam coa- gulatam , pinguem continentem includit. Allantois prima omnium embryonis partium , ex Halleri observatione, apparet, et eo major cernitur, quo minor est foetus. Meatus quidam , Ürachus dictus, e media allantoide oritur, et una cum vasis umbilicum prætergressus , in vesicam urinariam abit. Cl. Hallerus et Lobstein vasa sanguinea numerosa in allantoide, nulla autem lympathica cons- pexerunt. r In Muliere, de allantoidis in foetu humano existentia multum disputaverunt auctores : Hunterus primus illam non admisit. (1) Alii hanc ad priorem embryo- (1) Spigelius Andrianus de formatu fœtus liber singularis , etc. in-folio. Patavii 1626-idem in-4° fig., Francofurti 1631. (25) uis evolutionem pertinere , vasaque illi deesse dixerunt ; nonnulli vesiculam um- bilicalem ab allantoide haud bene distinxerunt. (1) I. Zn Carnivoris v. g. in cane, fele, chorii partem vesicule umbilicali res- ... pondentem allantois non investit. TI. 7n Solidungulis hzc vesicula amnio ubique subjicitur. Hujus liquor grumos fuscos hippomanes dictos continet. IL. 7n Ungulatis, in porco allantois botelli formam excipit, inde nomen allantoidis , et juxta amnion reperitur. AV. Zn Ruminantibus allantois: amnion non amplectitur. Urachus vero a funi- culo umbilicali liberatus , intumescens longum intestinum uni amnii tantum lateri alligatum , refert; et utramque chorii extremitatem petens inseritur. V. in Gliribus, vesicula umbilicalis chorion inter et amnion , allantois autem . tunica erythroidea minor inter vasa umbilicalia posita est, quo cl. Oken de- .. ceptus, minorem vesiculam tunicam erythroideam esse contendit. Sed urachi existentia et vasorum omphalo-mesentericorum ac umbilicalium dispositio illum in errorem ductum probant. S. VIL Vesiculæ umbilicalis usus. "De vesiculæ existentia haud dubitatur , de ejus autem usu nondum sunt composite lites : anatomici qui primum illam descripserunt, de ejus analogia cum quadrupedum allantoide judicare non ausi sunt. Diemerbroeck (2) vesi- cule humorem fœtui alimento esse credidit. Quem secuti sunt Blumenbach et Soœmmering (3). Hi vesiculam umbilicalem cum sacculo vitellino pulli conferentes , = ejus humorem filorum a multis auctoribus repertorum ope , in embryonis intestina - tansíundi contendunt. Observationes vero Wrisbergii , Albini , Hunteri hzc fila 1 Wasà esse sanguinea probant. Lobstein (4) vesiculam fœtus humani nutritioni 2 ^1) Confer. Cuvier l. c. (2) L. C. pag. 265-267 formatrices spiritus ia Bulla continentur. (3) L. C. (4) Essai sur la nutrition du fœtus $. 107, pag. 135. 136. ( 26 ) inservire, eamderique cum uracho jungi, et per hune ipsius humorem vesica urinaria excipi , et deinde vasis lymphaticis absorberi contendit. Vesicalam igitur allantoïdi similem esse existimat. Vesienlæ hirmorem foetui alimento esse cam Diemerbroeck , Blumenbach, Soœmmering, Lobstem et aliis censeo. Vesicula enim umbilicalis humore plena reperitur, quum vix fœtus appareat; et eo major illius quantitas, quo embryo tenerior est, quare probatur vesiculæ humorem non a fetu sed a matre suppeditari; et tempore quo fœtus alio modo nutriri nequit , liquor abundans occurrit. Preterea vesiculam embryonis corpori adnexam sub quinquagesimum diem semel vidit cl. Lobsteim. Attamen in cl. Scemmering tabulis ovum post sex hebdomadas e niatre ejectum im quo vesicula a fœtus corpore remota est. Postea, teste eodem , quo magis funiculus umbilicalis ex— tenditur, eo magis vesicula e feetus abdomine recedit, et urachus corruitur. Vesiculam umbilicalem cum ovorum avium vitello, qui foetai substantiam nutrien- tem præbet, similitudinem exhibere infra demonstrabimus. Objiceret forte aliquis vesiculam vasa sanguinea a foetu accipere ; huic vero cum cl. Lobstein respon- debo vesicule structuram , usumque forte mutari posse simul ac vasa a foetu excipit : « Elle sert probablement alors (inquit Lobstein) (1) à une élaboration plus parfaite de la lymphe ». Cl. Oken (2) hominis aliorumque mammalium in- testina. a vesicula umbilicali oriri existimat. Sed vesicule pedicellum ab illo necnon a cl Kieser admissum. rejiciunt Hochsteller et Emmert : hi vesiculam umbilicalem vasorum tantummodo omphalo-mesentericorum ope, cum intestino conjunetam esse contendunt. S. VIII. De allantoidis usu. Aristoteles humorem in allantoide contentum, spermatis sive genituræ liquo- rem esse credidit; ait enim (3) : « exceptum ab utero semen , ubi immoratum fuerit, membrana obducitur. Si enim prius exeat quam dearticuletur, videtur (1) L. C. S. 107 , pag. 137. (2) L. € (3) Hist, an. L. VII, c. 7. > c — nié (27) quasi ovum membrana obtectum , cui putamen detractum sit. Membrana autem illa venis referta est », Omnes anatomici jam pridem allantoidem per urachum e vesica urinam excipere asseruerunt. Ut mihi autem videtur, vesicae allantoidis liquor nullo modo urina esse potest, hic enim antequam renes appareant jam observatur. Halleri de ovo ovino et caprino experimenta allantoidem eo majorem esse quo foetus minor, et urachi magnitudinem in ratione inversa cum fœtus magnitudine versari probarunt. Imo vero (teste Harvæo) in conceptibus quibus- dam infcecundis , allantoidis humorem invenias. Attamen. Hallerus urinam apud quadrupedes in allantoidem transfundi asserit. Cl. Lobstein autem ex iisdem Halleri observatis comprobatis urinam in quadrupedibus allantoide haud excipi recte concludit. His adde (teste Lobstein ) (1) quorumdam quadrupedum foetus urinam non emittere, allantoidem et urachum amplissima semel reperta fuisse quum renes perexigui pallidique apparerent, quum vix conspicerentur urina meatus , et vesica contraheretur. Omnibus supra dictis perpensis allantoidem urinam fœtus non accipere fidenter assero. Sed qualis illius usus? Allantoidem a gestationis principio constanter et maxime evolutam , et tunc in illa majorem humoris quantitatem abundare, dum fœtus nulla ab alia parte alimentum excipere. posse videatur : cum vesicula umbilicali maximam analogiam habere reputans, hanc fœtus alimento inservire existimo. S. IX. De placenta. In Muliene. Placenta est substantia carnea cujus pars convexa utero adhaeret, concava autem foetum respicit, in variis gestationis temporibus figura, magni- tudine, situ admodum varia. Etenim. usque ad primi mensis finem floccis co- _piosis, mense secundo procedente, coacervatis ad locum cui adhæret, ovum constat. Mensibus autem subsequentibus crassior et contractior persæpe evadit placenta. Subeunte tandem puerperii tempore , molem spongiosam vasculis scatentem refert; cujus superficies utero respondens in multas carunculas inter (1) Nutrition du fœtus, $ 48, p. 54. 4. (28 ) se cohærentes divisa. Nec nervi nec vasa lymphatica in illa reperta sunt. Mulier unica gaudet placenta; nisi multiplex sit prægnatio : hoc in casu tot adsunt pla- centæ, persæpe tamen inter se conjunctæ, quot foetus in utero. In Gliribus v. g. muribus, cuniculis etc. unica adest placenta ab humana parum abhorrens. In Carnivoris unica etiam placenta fasciæ instar truncum obvolvens persæpe observatur. In Solidungulis placenta chorii totam superficien externam investit. - CAPUT IL DE FOETUS MAMMALIUM EVOLUTION EF. SECTIO I. DE FOETUS HUMANI EVOLUTIONE. Foetus usque ad sextum mensem valde increscit, maturitatem vero lente as- sequitur. Harvæus (1) conceptionis primo mense vix quidquam in utero existere arbitratur ; nihil saltem unquam reperit. Hallerus et Baudelocque fotum hu- manum ante decimum nonum diem haud distingui posse contendunt. Nonnullis , a foetu in uterum descenso, diebus elapsis, tola illius substantia alba, mollis et mucilaginosa apparet; mox vero nonnulla puncta opaca cernuntur, quorum unum a quo linee rubescentes procedunt, cor repraesentat. Sub vigesimum primum aut vigesimum octavum diem caput formam vesicule exhibens cernitur. Primo mense elapso, fœtus magnitudinem formicæ exhibet , pullulant artus , ejus longitudo fere linearum 12, pondus granorum 19. Sexta hebdomade ad apis amplitudinem auctus est. Corpus capite paulo majus, cordis pulsationes adsunt ; spina dorsi distincta, genitalia externa apparent. Secundo mense facies distinguitur ; puncta duo nigra oculos palpebris obductos (1) Exercitat. anatom. (29 ) indicant. Decima hebdomade circiter elapsa, foramina quaedam nares repræ- sentant; os apparet; nonnulla puncta clavicularum aliorumque longorum ossium durescunt. Long. poll. 4 ss.; pond. drachm. 5. Tertio mense , omnia evidentiora, Quarto mense membra superiora, primum inferioribus longiora , ifẹ breviora fiunt ; musculi , unguium vestigia conspiciuntur; sese movet embrio. Long. 8 cir- citer poll.; pond. unc. 7. Sexto mense cutis tenuis in manuum palmis , in pedum plantis, in facie etc. purpurascit. Materies quaedam pinguis corpus obducit : long. 12 poll. ; pond. unc. 32. Septimo mense , membrana pupillaris evanescit. Octavo mense, testiculi annulos petunt inguinales. Nono mense , testiculi persæpe adsunt in scroto : long. 18 poll.; pondus 80 unc. Nec eadem est omnium fœtuum evolutio : longitudo et pondus v. g. mul- tum variant. Cl. Chaussier fœtus ætatis diagnoscende rationem congruam nuper reperit; funiculum a fœtus summo capite ad calcem extendit, eumdem bis in se replicat, et quo magis procedit gestatio , funiculus ita replicatus ad umbilicum magis magisque accedit, v. g. sexto mense , partem inferiorem sterni , nono autem mense umbilicum assecutus est. S. L De fœtus in utero forma et situ. Ad secundum usque gestationis mensem fœtus vermem recurvatum extremi- tate altera majorem refert; funiculo junctus innatat amnio. Sub dimidium gesta- tionis tempus , situm fixum plerum tunc obliquum , ita ut caput pelvis apertura superiori respondeat , caput membraque flexa tenet. S. II. De fœtus præcipuis organis internis. .Jecur evolvitur , citissime atque pro fœtus corpore ingens , usque in hypochon- - drium sinistrum porrigitur ; abdominisque parietibus respondet. Illius color saturate rubens, contextus mollis; vasa autem bilem secernentia pro hepatis mole exigua sunt. Cor etiam brevi efformatur ; post aliquot menses ejus parenchyma jam densis- simum, cavitates dextra sinistris ampliores. lllud inter fœtus et adulti cor discri- ( 3o ) men observatur : quod auriculæ , mediante botalli ductu, inter se communicatio nem liberam offerant. Preterea plicæ duæ membranaceæ quarum una ( valvula eustachiana) vens cave inferioris ostio , altera autem foramini botalli seu ovali respondet, occurrunt. Procedente gestatione, valvula eustachiana minuitur, valvula autem foramini botalli opposita adaugetur; ita ut post partum hoc fo- ramen omnino deleatur. Aorta et arteria pulmonalis ope canalis arteriosi inter se communicant ; qui in universum post partum obstruitur. Fieri autem potest ut cum foramine ovali diu et sepe per totam vitam in quibusdam individius ( unde cyanosis) apertas re- maneat. Tamen pulmones , licet paulo post conceptum evoluti , aérem tamen non admittunt ; quamobrem aquæ fundum new solent; initio rubescentes mox fulvi evadunt. Thymus et capsule suprarenales in stadio fœtali solum existere videntur ; quippe cum post partum persæpe evanescant. Thymus quoque apud plerosque mammalium fœtus reperitur in parte supe- riore pectoris pone sternum sedens; parvis vasculis liquore sæpius albescente repletis constat. Capsule D super renes positæ, cavitate sat exigua liquorem colore varium continente gaudent. SECTIO Il. DE MAMMALIUM EMBRYONIS EVOLUTIONE. Embryonis evolutio apud nonnulla duntaxat mammalia observata est. Halle rus (1) ruminantia , presertim Capras et Vaccas , porro Suem , Talpam , Cuniculum atque ex carnivoris Canem et Felem dissectioni subjecit. In ovariis vesiculas pri- mum vidit numero varias, quarum una cseteris major, rima conspicua, effuso sanguine rumpebatur, tunc in cavitatem vesicule sanguis effundebatur et flocci qui paulatim solidi fiebant , orti in acinos abibant corpusque luteum glandulæ conglobatæ simile, rubrum, vasculosum constituebant; preterea membranam allantoideam in uteri tubis formatam vidit. (1) Hillerus oper. min. T. H. ( 31 ) $E Ovis embryo solummodo die decimo nono apparuit. Funieulus umbilicalis jam , magnus, teres, vasa continebat et emittebat. In longo gracilique ammie embryone majore, fœtus pene rectus long. fere lin. 6 censpiciebatur. Die vigesimo secundo , hic pene informis , incurvus , eapite prælongo, cujus os apertum videbatur. Viscera tecta et clausa , extremitates brevissime. Die vigesimo sexto, fœtus linearum octo longitudinem habebat. Caput , oculi, nares, aures, 09 apertum in quo lingua, pulmonum. rudimenta , hepar magnum cernebantur. Die vigesimo octavo , in funiculo umbilicali duæ venæ, duæque arteriae conspicue erant. Ossa adhuc in statu cartilagineo , suturæ manifeste , arteriæ temporales apparebant. Cerebrum satis distinctum. Ventriculum quatuor vesi- : culis compositam. Die trigesimo secundo omnia evidentiora : fœtus paulo palli- dior et solidior. Die quadragesimo, long. fere lin. 14. Fœtus multo perfectior. Cor auriculis duabus instructum , renes conspicui. Apparent intestina. 'Yertio mense , membrana pupillaris tenera, pellucida. — Cor. valde conicum , ventriculo sinistro majori. Foramen ovale humano fora— mini simile, valvula tectum. Ductus arteriosus uti in homine ; aorta arteria pul- monali minor. Capella. Ante. diem decimum octavum funiculus umbilicalis magnus tria vasa rubra, et ingentem urachum continebat. In amnio fœtus ruberrimus , non conglobatus „circa umbilieum suum versatilis , vasis sanguineis in capite artubus- que magnis et pene nigris repletus. Pedes posteriores bisulci , anterioribus dimi- dio minores. Aures patule , oculi crystallini. Longitudo fœtus ad 20 lineas. Hepar maximum, divisum. Vesicula fellea minima, viridis. Cranium membra- naceum. (1) Hallerus l. c. Observ : 62. i (32) S. IL Cuniculus prægnans per unum et triginta dies. Fœtus funiculum papillæ sanguine valde repletæ similem, placentam adeuntem gerebat. Caput grande, cranio pellucido oculis tamen Care tt Vertebræ distinctæ, fœtus totus pellu- cidus , præter aliqua rubra vasa. S. III. Talpa pregnans incerti temporis. Foetus pollice minores , perfecti , oculis et auribus conspicuis. $. IV. Porcæ in utero tredecim post coitum diebus nihil fœtus simile reperire po— tuit Hallerus. In porca pregnante incerti temporis, fœtus oculo, ano, naribus clausis , ore aperto , spumoso , cum lingua libera gaudebat. In funiculo umbilical arterie due, vene totidem , ductus arteriosus humani simillimus , foramen ovale fere ut in homine , attamen latius cernebantur. S Y. In utero canis quæ ante 22 dies conceperat, catellus ad decem vel duode- cim lineas longus , capite magno, ore magno aperto ; cauda longa, funiculo umbi- licali magno , in quo arteriæ et venae dus repertæ sunt. Hujus vasa jam —— j rubra; pedes minimi. In ponte provecte graviditatis fcetu , drilich ovale humano simile , isthmus autem validior ; ductus arteriosus tota aii major , vasa oipo: states c duo observabantur. $. VI. In Fele tredecim post coitum diebus fœtus primordia apparebant. ( 33) S: vm. De Damarum Cervarumque embryonis evolutione. Harvæus (1) embryonis formationem in cervis observavit (cerva per novem menses prægnans ). Mense septembri, cum primum feminæ amore capiuntur, uterus (cornua intelligit Harvæus ) paulo carnosior et crassior, mollior etiam et tenerior conspicitur. In utriusque cornu cavitate carunculæ quinque seu verrucæ molles apparent, quarum prima reliquis major. Sub diem septembris vigesimum sextum aut vigesimum octavum, uterus cras- sior redditur, et caruncule jam tumidiores mulierum papillas referunt. Abscissa harum summitate, ex innumeris punctis albis efformari videntur. Fine octobris et initio novembris, finito tandem coitu, uterus minorem molem exhibere incipit; cavitatis autem interioris paries intumescit. Cornuum latera sese mutuo tangunt, et quasi agglutinantur. Interior super- ficies uteri tuberibus inflata tunc valde tenera et levis evadit. Sub diem novem- bris duodecimum aut decimum quartum , ad futuram prolem pertinentia reperiuntur in Damis. Sub diem vero octayum aut nonum in Cervis, qua sex septemve die- bus ante Damas coeunt, ad futuram prolem pertinentia hzc reperiuntur : in media utriusque cornu et uteri cavitate, mucosa quaedam filamenta , quæ , simul juncta membranosam tunicam referunt. Post diem unum aut alterum mantica hac impletur aquosa alba, lenta, et albuginea materia. Tertio mense hzc tunica alteram continet , quæ liquore crystallino repletur, in quo natat fœtus. Hic primum sub forma puncti salientis, sub diem decimum nonum aut vigesimum novembris in liquore amnii conspicitur? Vena qua primum in humore crystallino intra amnion cernitur, ex puncto saliente originem ducit, atque umbilicalium vasorum maturam et officium subit. Sub diem vigesimum primum , vermiculus galbæ forma puncto adjacet (nempe corporis futuri primordium) in duas partes divisus, quarum una truncus , altera vero caput formatur. Sex aut septemve inde diebus sexus determinatur. Pedes formantur ; ungulæ fisse , mucosæ et subíla— vescentes. Quamprimum fcetus formari et crescere incipit, Huet uteri pluri- mum extenuatur, (1) De generatione animalium. ot (34) Sub finem novembris fœtus magnitudine fabae majoris conspicitur. Occiput pro- minulum , os ad utramque. auriculam. hians , cerebrum, albumine ovi. paulo densius, cordis conus, ceteraque viscera albescunt ; intestina , cor, ceteraque viscera plane conspicua sunt ; initio decembris foetus dips E dinem assecutus. est. Cor , cæteraque viscera et intestina in corporis cavo absconduntur. Substantia aquea haud absimilis illi in qua natat foetus in ventriculo est. In foemineo foetu. ovaria, proportione habita, majora quam in adultis; urachus non reperitur perforatus ; urina in vesica copiosa cernitur. Jecur rude et propemodum. in- forme. Oculi sub palpebris occulti. Pectoris ossa jam. sensim durescunt. Muscu- lorum color sanguineus evadit. Sub finem decembris fœtus longitudine spithamæ similis sese valde movet, os ac fauces aperiens atque claudens. Cor in. pericardio fortiter pulsat; mensibus januario, februario et sequentibus, nihil memoratu dig- num , prater pilos , dentes , cornua, et similia quæ auctiora solum apparent , evenit. S. IX. De evolutione fœtus in Cuniculo. Ex observatione cl. Graaf, dimidia hora postquam femina coiverit elapsa , uteri cornua magis rubra fiunt. Nec in vagina, nec in utero, nec in ejus cornubus | semen maris reperitur. Sexta hora, ovarii folliculi (ex cl. Graaf ova continent folliculi) rubescunt. Hora vigesima quarta , tres uno in ovario, quinque autem folliculi mutati in altero, opaci et rubescentes sunt. Hora quadragesima , septem folliculi mutati in uno, tres autem in altero adsunt. Tertia die, ova duo in cornu dextro sinapeos semini magnitudine æqualia cernuntur. Quodlibet ovum duabus membranis , quarum interior humore limpi— dissimo plena, involvitur. Postea ova utero adherent. Nona die, in membrane interioris liquore nubecula tenuis cernitur. Duodecima die, embryo apparet ; membra distincta, puncta duo sanguinea , totidem puncta alba in pectore; in abdomine substantia Bei Nc parum rubescens conspiciuntur. Die decima qüarta , caput crassum , pellucidum , oculi prominentes , os apertum , aurium rudimenta , spina dorsi albescens , ad sternum incurva observabantur ; ex ( 35) utroque illius latere tenuia vasa sanguinea per dorsum ad pedes usque in ramusculos extensa procedebant. Puncta duo sanguinea , de quibus supra dictum est, majora ventriculorum cordis, duo alba autem pulmonum rudimenta refe- runt. In abdomine lineamenta albescentia jecoris , corpusculum fili ad instar con- volutum ,. ventriculi intestinorumque rudimenta exhibent. Partes omnes usque ad trigesimum primum diem, quo locum habet partus, adaugentur. CAPUT III FŒTUS NUTRITIO. Num liquor amnii, num placenta aut uterque fœtus nutritioni inserviant necne , mihi examinandum est. SL Nutritionem ope amnii liquoris effici Boerhaave, Heister, Stalpart van der Wiel, etc. argumentis sequentibus probare conantur : 1°, Amnion aqua plenum apud animalia sanguine calido et frigido , quae et placenta et funiculo umbilicali carent, semper reperitur; 2°. liquor amnii vim nutritivam habere videtur; 3°. e LA AA graviditate, illius quantitas diminuitur; 4°. non omni een tempore animalibus placenta inest, dum, massa illa carnea generari incipit , quum fœtus jam perfecte formatus est ; quinimo quum punctum saliens et sanguis tantummodo appareant, propagines vena umbilicalis in humore amnii amnioque ipso duntaxat conspiciantur; 5°, preterea infantes umbilico carentes - aliquando nati sunt ; aliquoties autem funiculus corruptus aut deletus visus est (1). De ratione et modo quo liquor amnii hauriatur non inter omnes liquet : auctores enim supra citati et multi alii hunc in ventriculum , mediante embryonis (1) Stalpart van der Wiel, observat. rarior. cent. post. pars. I. observ. 325. 5. ( 96 ) ore , pervenire contenderunt. Cl. Boerhaave (1) vi alibili liquorem amnii ob hu- morem ab illo haud abhorrentem in ventriculo foetus repertum, ob tubum intestinalem in materiem quam continet agentem, gaudere contendit. Sanguis, ut Boerhaavio placet , functione placentæ rubescit (2). Anatomicorum observationes transitum amnii liquoris in cesophagum probare videntur; et quidem Heister (3) hunc liquorem congelatum ad ventriculum usque fœtus protensum in ovo vaccino observavit. Preterea ex cl Harvæo, pullus in ovo sese movet in amnio, os aperit clauditque ; quod quoque sæpissime vidit Hallerus apud quadrupedes. Tamen haud semper, os atque nares perforata reperiuntur. Amnii humoris absorptio per cutem admittenda videtur. Talem absorptionem alie observatio- nes confirmant : v. g. embryones,; priusquam os ventriculusque apparent nu- triuntur. Absorptionem rejiciunt vero Hallerus (4) multique alii quibus argumen- tum validissimum hoc est : quod materies quaedam caseosa corpus fœtus induat. Hæc autem materia sub gestationis finem solummodo reperitur et non ubique ejusdem crassitudinis est. S. IL Nutritio fœtus per funiculum, Hippocratis, Aristotelis, Galeni, etc. usque ad Harvæum doctrina fuit; funiculum placentamque semper reperiri et a primis gestationis temporibus formari ad sustinendam hanc opinionem afferunt. His adde fœtus in utero vixisse postquam aquæ jampridem eflluxissent. In hac hy- pothesi, sanguis a matre per venam umbilicalem , deinde per cavam inferiorem in cordis auriculam fœtus dextram affluit, per foramen ovale in sinistram usque in ventriculum sinistrum liberrime dimanat, ventriculi contractione in aortam expellitur. Sanguis autem e capite rediens per cavam superiorem in ventricu- lum dextrum ducitur, quo contracto, sanguis in arteriam pulmonalem et ope (1) Instit. 4 med. $: 382. (2) Boerhaave prælecti. in propr. instit. t. V. p. 2 pag. 344 et sequent.. (3) Compend. anat. not. 37. ad S. 110. (4) Elem. physiol. t. VIII pag. 205. = à (37) canalis arteriosi, in aortam pellitur. Sanguis quum foetus nutritioni ac incremento observierit per arterias umbilicales ad matrem redit. Quænam placentz cum utero existit relatio ? Physiologorum hac de re opiniones ad duas præcipuas referri possunt : alii scilicet. vasorum umbilicalium cum uteri vasis anastomosim ; alii autem absorptionem sanguinis defendunt. Multa pro priori sententia militari videntur, et quidem 1°. fœtus exsangues, defunctis hæmorrhagia matribus, visi sunt (1); 29. funiculus, placenta haud extracta , hemorrhagiam matri lethalem attulit (2) ; 3°. injectus liquor a matris vasis in vasa fœtus transiit et vice versa (3); 4° hæmorrhagiæ post placentæ extractionem ; 5°, lochiæ; 6°: placentæ cum utero fortis adhzesio ; 7°. placenta in utero relicta putredine correpta (4); 8°. cum apud perfectos foetus cor deesset , cordis materni virtute sanguis movebatur. Contrarium primi argumenti observatum est ( confer Balthasar (5) , Reuss (6) , Wrisberg , Haller (7)). Hæmorrhagiæ funieuli, placenta in utero relicta, rarissime sunt; pauci enim medici funiculum ad placentam cons- tringunt ; nisi plures adsint foetus quorum placentæ inter se communicare possunt. Cli. Ruysch (8) Monro (9), Bæderer (10) Hallerus (11). Wrisberg, Reuss , Lobstein (12) nullam injecti liquoris particulam a vasis maternis in vasa fœtus et vice versa transire probarunt ; et si contrarium acciderit, vasa fortasse dilacerata erant. Hæmorrhagia , placenta expulsa , fortem ipsius utero adhæsionem tantum probat. Quum cor defuerit, semper aliquid ad ejus munus explendum reper- NUR rene. ESPERA (1) Haller. phys. t. VIII pag. 249. (2) Haller. L. C. (3) Id. L. C. pag. 250. (4) Id. L. C. pag. 283. (5) De commercio uterum inter et placentam, fcetusque nutritione $. XII. (6) Observationes nova circa structur. vaso. in placenta hum. pag. 2. (7) Grundriss. der physiol. pag. 790. (8) Thèse v. N°. 57 not. 2. (9) Med. essay. of a soc. of phys. at Edimb. t. IL. art. 13. 516. (10) Tab. de uter. grav. pag. 25 , 27 et seq. a (11) Progr. de membr. et med. $. II. op minor. t. II. pag. 52. (12) Nutrition du fœtus, ( 38) tum est. Praterea arterie umbilicales rhythmum sive ordinem a matris pulsu diversum obtinent; idque facile experiri licet, si manum carpo matris , alteram funiculo admoveris. um His itaque perpensis, plerique physiologi sanguinis absorptionem admiserunt. In hac hypothesi sanguinem maternum in sinus uteri effusum, radiculis vena umbilicalis absorberi , et ad fcetum transvehi ; et. vice versa sanguinem fœtus in pla- centæ sinus effusum venarum uterinarum orificiis excipi indeque matrem. adire supponunt. Cl. Hunterus (1) duplicem circulationem in placenta admittit : ex ejus sententia vasa umbilicalia inter se per anastomosim conjunguntur, et san- guis in placentæ parenchymate effusus per sinus venosos- ad. uterum redit. Præ- terea alia adsunt vasa valvulis instructa qua sanguinem maternum effusum absorbent et ad venas umbilicales transmittunt. Hanc doctrinam sequitur cl. Lobstein (2). Ab hac etiam opinione parum abhorret cl. Schreger : duas hic cir- culationes pariter agnoscit : serum quoddam arteriis tum uterinis, tum umbilica- libus exhalari , atque vasa! lymphatica adesse , quorum trunci in fuuiculum abeunt; radiculas autem succum quemdam alibilem in sinus placentæ fusum absorbere existimat. Sed vasa lymphatica a Schreger admissa haud reperta sunt. At vero, ut Lobstein placet (3), ineunte gestatione, vene umbilicalis radiculæ non- dum arteriarum umbilicalium extremitatibus conjunctæ succum quemdam lym- phaticum uterum inter et placentam effusum absorbere possunt. Cl. Noorwyik (4) Brill (5) Reuss (6', etc. succum illum repererunt. In placentæ vasis valvulæ admisse sunt. Reuss unam, duas tresve valvulas, inter superficiei fœtalis et uterinæ vasa fines contituere contendit. Hoc admisso , ' cur arterie umbilicales rhythmum a pulsu matris diversum obtineant; cur injec- tus liquor ab utero in vasa placentæ non transeat; cur denique sanguis e su— (1) Cowper. dissert. de abortionibus. pag. 21. (2) L. C. (3; L. C. (4) Uter. hum. grav. hist. pag. 10. (5) Diss. de hum. lact. in plac. hum. pag. 96. (6) Observ. circa struct. pag. 36. a a ( 39 ) ficie uterina, placentæ simul cum fœtu extractæ et funiculo haud constricto, non effluat, explanare voluit. Illum autem errasse cum cl. Lobstein credimus (1). $. HL. Embryonis nutritionem et amnii liquoris et funiculi ope locum habere vali dis argumentis pariter firmari compertum habeo; et cum cl. Harvæo , Hallero aliisque foetum , primis gestationis mensibus, amnii liquore , sub finem autem funiculo nutriri censeo. G) L. e ( 4o ) ` eh s Aaa "vw PE NE a E E SE N NE T afin fis 4.14 À LA à , ET | 4 (joo(jo:oooc (josjecgee0o-12:0o096:05:0- dobQec Good PARS III. DE OVO AVIUM. Antequam de avium ovo disseram , quicumque dixero, de ovo tantum galli- naceo precipue valere possunt. Quippe quod solum ab observatoribus plane investigatum est; et quum auctores tum de ovi compositione, tum de fœtus formatione et evolutione inter se valde dissidant, quod eorum nonnulli dixerint et viderint exponam. CAPUT I DE OVI COMPOSITIONE. Ova omnia eodem modo fere componuntur , scilicet : cortice, albumine, chalazis , vitello, et duabus membranis (una nempe vitelli propria , altera cor- ticis). His adde exiguam cavitatem in obtusiore ovi parte prope putamen effor- matam, gallice dictam chambre à louer ; atque perexiguum albumque vestigium , quasi rotundum (cicatriculam) vitelli superficiei adnatum. Quorum omnium historia exacte a me afferenda est, ab internis ad externa progrediendo. S. L De vitello. Quamdiu in ovario continetur ovum , unice vitello , membrana corticis , et mem- brana propria obducto formatur. Vitellus est ovi liquor mollissimus , colore plus minusve luteo, perfecte rotundus, magnitudine varius, igne densior evadens, C 4r ) compressione oleum quoddam emittit. Membrana vitelli propria multis lamellis constat. Teste Pander (1), pellucida et ubique ejusdem nature, in parte autem cicatriculam tegente , punctum splendidius tenuiusque observatur. Hoc sub puncto cicatricula formam circuli albi inducens apparet; ejus margo lucidior et reliquo 'albidior, cujus in medio punctum: album micat. Cicatricula sub microscopio observata, exiguis globulis albis , subcinereis, punctum album autem granis subalbidis componi videtur. Cicatricula igitur duabus partibus, scilicet : 19. disco Co (Blastoderme) 2°. puncto albo (noyau de la cicatricule) compo- nitur. ( Pander ). S. II. De Chalazis. Vitelli a membrana corticali sejunctionis vestigia sunt chalazæ, et quidem duæ : altera obtusum , altera autem acutum ovi angulum versus, reperiuntur. Hæc corpora sunt longiuscula , nodosa , intus cava, vitelli membranæ affixa , et in albumine fluctuantia. Utraque chalaza, cingulo ligamentoso , vitellum in hemisphæria duo inæqualia, quorum mutua relatio est ut 80 : 100, dividente conjunguntur. S. IL De Albumine. Dum in oviductum procedit ovum , albumen membranam corticis inter et mem- branam vitelli intoducitur. Hic liquor est albus, vitellum undique obtegens et cingens. In duas partes quantitate et densitate diversas dividitur : altera exterior fluidior, plus minusve, pro ovi vetustate, copiosa, ablato cortice, protinus effluit; altera autem interior pellucida , densior et viscosior, priori fere omnino cingitur : solummodo acutum versus ovi angulum OUI. corticis cujusdam … productionis ope adhæret, quam primus descripsit, et cui ligamenti albuminis nomen imposuit cl. Fredern. Ablato sub aqua putamine , interius albumen figuram suam ellipticam pene servat. Albumen sanguinis sero affine est. (1) Mémoire sur l'histoire du développement du poulet dans l’œuf, in journal complémentaire du dictionnaire des sciences médicales , tom. 14°, Febr. 1823. 6 (42 ) S. IV. De Putamine. Cortex seu putamen est integumentum durum ,. friabile , numerosis: occultis foraminibus pervium, in oyiductu formatum. Ovi putamen materia quadam animali, magna carbonatis, parva autem phosphatis calcis quantitate, carbonate magnesiæ , ferri oxido , et tandem sulphure componitur (1). Facies ejus interna.cor- ticis membrana alba, coriacea , multis conflata lamellis , et albuminosa induitur. Interior lamella obtusum versus oyi angulum a cæteris sejungens cavitatem par- vam (chambre à louer), aére repletam , eo minorem quo recentius est ovum , qua parte quadam albuminis liquidioris exhalata formatur, constituit. Multo major est hec, proportione servata, in gallinaceis quam cæteris in avibus. Cl. Buffon elasticum fluidum cavitate contentum fermentatione produci contendit. CI. Leveillé autem hoc fluidum aérem purum esse, et pulli respirationi inservire probavit. Fluida enim elastica fermentatione producta aérem haud referunt, nec respirationi inservire possunt. Aer hic purus per exigua putaminis foramina in cavitatem pervenit. CAPUT II. DE OVI FOECUNDATIONE. Gallus in coitu semen emittit. Quomodo autem id uteri cavitatem subeat d non profecto compertum est; quia penis multis in avibus haud reperitur , va— - ginaque adeo implexa et interioris suæ tunicæ laxitate rugosa est, ut licet e ma- trice foras facilis via pateat , atque ingens ovum illuc prodeat, "n stylus neque seta, ex Harvæo, in illam introduci possit. nm, ut modum quo galli semen ova fœcundat explicet , sperma in bur- sam prope uteri introitum sitam introduci credit, « ibique per totum annum (1) Vauquelin, Ann. de chimie, t. 81: pag. 804. — ( 43) » retineri , et efficeré totum. uterum et simul quoque omnes vitellos eo cá- » dentes, ac totum denique ovum foecundum ; idque facere sua facultate , seu » spirituali substantia irradiante » Bursa hac autem in mare et in femina reperi- tur, et Harvæus nec in illa. nec alibi uspiam in gallina semen stagnans reperire potuit. Parisanus falso. cicatriculam esse galli semen contendit; cum in ovo fcecundato , et in subventaneo reperiatur hec cicatricula. Attamen inter eorum cicatriculas differentiam vidit Malpighi : in foecundato cicatriculæ centro. bullam embryonem continentem vidit; in infoecundato autem ovo minor adest cicatricula , et ejus centrum. versus loco bulle massa globosa reperitur. llli qui chalazas pro galli semine habuerunt in gravem errorem inducti sunt : in omnibus enim ovis et foecundatis et non fœcundatis reperiuntur chalazæ, Semen maris semel emissum plurimis simul ovis fœcundandis sufficit, ut ex —. Fabricii. experimentis elucet. Harvæus (1) vigesimum ovum a gallina ( post . hujus a gallo divortium ) proveniens fuisse fecundum affirmat. CAPUT IIL DE OVO INCUBATIONI SUBJECTO. Ovum incubationi subjectum calore circiter 32° R. maxime permutatur. Prima die, ut ex Malpighii (2) observationibus clarum fit, sexta hora in- . eubationis , cicatricula adaugetur , bulla ( punctum album ) amnio formata , plena -.. liquore quo innatant caput, dorsique spina, dignoscitur ; hora duodecima , omnia .. evidentiora; hora decima octava, caput adauctum , spina dorsi extensa; hora . vigesima quarta , caput recurvum ; spina albescens; fere eodem tempore alarum (1) L. c. (2) Pullus in ovo. (44) rudimenta censpiciuntur ; caput , collum, et pectus extenduntur. Teste Harvæo ; (1) cicatricula dilatatur illico , oculique pupillæ instar explicatur. Ut Hallerus vidit (2) , hora duodecima , foetus principium adest. Ex Panderi observatione, octava. hora, blastoderma paululum | explicatur; prope ejus centrum. punctum pellucidum apparet; sub duodecimam horam, blastoderma duabus constat lamellis : altera interiori crassa ( feuillet muqueux ) altera autem exteriori tenui ( feuillet séreux). Deinde magne observantur muta- tiones : mox grana folium mucosum componentia a centro in marginem abeunt , inde areola pellucida (Wolf) ; (seu aréole embryonnaire Pander), qui incres- cente blastodermate brevi extenditur. In areola pellucida punctum album ( noyau dela cicatricule ) rursus apparet. Hoc punctum auctum in centro exiguam rugam offert. Vitellus infra blastoderma circulos. lucidiores ( halones ) quibus commune centrum inest , numero varios; duos tresve duodecima hora, quatuor vel quinque decima octava offert. Pars membranæ vitelli cicatriculam tegens tenuior pellucidiorque evadit. Albumen cicatriculam inter et corticem consumptum de- trusumve videtur. Quo facto, pars vitelli membrane cui macula infixa est, attollitur, et membrana corticis applicatur. Simul ac areola pellucida figuram productam obtinuit, embryonis rudimenta duarum fasciolarum parallelarum . (plis primitifs ) formam exhibentia conspiciuntur. Paulo post ambae fasciole ad areole pellucidæ latissimam extremitatem cujusdam arcus ope cunjunguntur. Hic pulli caput, prope alteram autem extremitatem cauda apparebunt. Mox inter fasciolas medullæ spinalis rudimentum , paulo serius illic conjunctis thecæ instar occlusum apparet. Extremum quoque cephalicum , versus tres quatuorve cellulae inter fasciolas conspiciuntur, que a Malpighi et multis aliis acolo cephalicæ nuncupantur. Decimam octavam inter et vigesimam horam, vertebrarum rudimenta in utroque Jatere emergunt. Sub vigesimam quartam horam blastoderma tribus foliis constat , quia nova membrana (membrane vasculaire) serosam inter et mucosam laminam (1) De generatione animalium, (2) Haller, oper. minor. l. 11. (45) evoluta est. Vasa hac in membrana extensa primum sub insularum exiguarum circulo quodam (vena terminali) cinctarum forma visa sunt. Venam terminalem verum esse sinum agnovit Pander , propterea quod sinum terminalem illam nomi- nat : vasorum ramuli inter se et cum sinu terminali junguntur. Ramuli in truncos uniti in embryonis corpus penetrant. Secunda die, ut Malpighio placet, hora trigesima vasa umbilicalia colore obscuro circa amnium conspiciuntur ; hora trigesima Octava, caput sat grande in quo tres vesiculæ membranis spinam quoque dorsi ambientibus obducte distinguuntur ; hora quadragesima , pullus vivit, spina crassior, caput recurvum , prima rudimenta oculorum , cernuntur. Cor pulsat, atque circulatio sanguinis incipit. Ex Harvæo, cavitas in obtusa ovi parte multum ampliatur , et descendit. Vitellus versus extremitatem obtu- sam assurgit ejusque pars media cui macula infixa est, attollitur , et membrane cavitatem ambienti sese applicat; et prout vitellus ascendit, albuminis pars den- sior tantum dein in acutum imumve angulum detruditur. Guillelmus Langly , medicus in urbe Dordrecht, anno 1655, primus vitellum semper ad altius cacumen efferri animadvertit; quia levior est albumine. Aldro- vandus vitellum ad acutam ovi partem efferri asserit. Macula ad pisi vel lentis magnitudinem dilatata, in circulos qui punctum album perexiguum pro centro habent , dispertitur. ( Hanc maculam Aldrovandum et Parisinum observasse versi- mile est). Interea chalazas versus ovi latera inclinasse videas. Vitellus ( precipue ubi cicatricula est) paululum colliquescere incipit; propria ejus tunica in tumo- rem effertur. Teste Hallero, in superficie vitelli figurae venosa (tunicæ vascularis) e vasis omphalo-mesentericis constantis principium adest (1). Quod nuper dixit cl. Du- trochet (2) silentio preterire haud debeo : » Dés les premiers jours de l'incu- bation la chalaze du gros bout se détache,la partie du jaune sur laquelle est couché le petit embryon se rapproche de la membrane de la coque et se dirige T bd (1) L1. p 333 et seq. (2) Recherche sur les enveloppes du fétus, in mémoires du muséum d'histoire naturelle, t. HI. | (46) vers l'espace rempli d'air situé au gros bout de l'œuf. La portion du blanc qui recouvrait cet endroit du jaune est écartée par degrés; à mesure que l'aire vasculeuse s'étend sur le jaune , le blanc recule, etc. » Ut Pander observavit , sub trigesimam horam eesophagus et cor formam. duorum saccorum infra apertorum exhibentia apparent. Paulo post canalem. rectum cor refert. Hora trigesima sexta, duplici loco angustatur; ita ut in tres sacculos dividatur. Sub quadragesimam octavam horam, ferri equini adinstar in- curvatur , amnion- duobus folliculis compositum apparere incipit. Tertia die, ut Malphighio visum, liquor abundat in ammio ; caput vesiculis constans recurvatur, spina longior evadit; hora 62*, caput adhuc recurvum , vena atque arteriæ cerebri vesiculas arrigunt. Lineamenta oculorum et medullæ in conspectum veniunt ; ut ex Harvæo constat , circuli magis conspicui et ampliores in quibus liquor optime refulget, quem si transversim ad lumen intuearis; tota jam macula tunica propria tenuissima inclusa apparet. Hunc liquorem colliqua- mentum. candidum nominat Harvæus. Sub finem tertii diei in bonis ovis vesiculam teneram , clausam , pulchreque vas- culosam , pullulare videas ex fœtus corpore inter umbilicum et caudam. Ex Panderi observatione, halones evanescere. incipiunt. "Tubus intestinalis. prope extremitatem caudalem fœtus apparet. Hic e falso amnio (folio exteriori amnii) evanescente ( Wolf) e blastodermate autem sese inflectente ( Pander‘) ut cetera partes , oritur. Lamina serosa Blastodermatis pelvis rudimentum, vasculosa autem et mucosa rectum intestinum producunt. Sub 60?» horam , cor tres Bulbos : unum inferiorem minorem. et rotundum , (saccum venosum) alterum medium majorem et elongatum, ( ventriculum) , alterum. denique superiorem. rotundatum ( bulbum aortæ) præbet. Contractiones has inter amplificationes positæ in canales porro abeunt; ita ut ventriculus et saccus. venosus, canalis auricularis ope (Hallerus) ventriculus autem. et bulbus aortz per fretum inter se commu- nicent. E bulbo aortæ canalis tenuis , rostrum ( Hallerus) in duos tresve ramulos, qui aorta radices sunt conducit. Quarta die, ut Malpighi. vult, corpus recurvum ; in capite preter oculos, vesicule quinque humore plena reperiuntur. Femorum alarumque rudimenta (47) cernuntur. Oculorum pupilla, crystallinum atque vitreus humor distinguuntur, + Ex Harvæo , colliquamenti limbus linea exili sanguinea rutilat ; ejusque fere in centro punctum sanguineum saliens distole et systole gaudens emicat. Duo vasa sanguinea ab illo. orta ad colliquamenti tunicam perveniunt. Ex his vasis unum arteria, alterum autem vena est. Aristoteles , Fabricius, Aldrovandus (1) et Volcherus punctum saliens viderunt. Sub finem quarti diei vesicula jam bipartita , cujus altera pars in auriculas , altera vero in ventriculos cordis mutatur, contrac- tionibus et dilatationibus alternis apparet. Unam pro corde, alteram autem pro jecore habuit Aldrovandus. Crescente fotu, in vitellum et albumen vasa modo dicta porriguntur. Ex Panderi observationibus elucet sinum terminalem et vasa ex €o orta omnino evoluta esse. Trunci quatuor vel quinque vasorum tunicæ vas- culares enumerari possunt ; quarum duo in corpus embryonis angulo recto ducun- tur, dum alii cum corpore paralleli in regione præcordiali conjunguntur. llli arteriæ, hi autem vene sunt. Vesicula oblonga (chorion seu allantois. Carus ) in duas cavitates divisa prope anteriorem recti parietem conspicitur ; harum una minor recto adhæret , altera autem major tenui pedicello intructa e regione fœtus inferiore occurrit. Chorion falso amnio adharens duabus membranis, quarum interior allantois est, constare videtur. Nullam allantoidem in ovo adesse, nisi chorion pro allantoide habitum fuerit, asserit cl. Pander ; ergo urachus in avibus non existit. Lamina exterior amnii vitelli membranam e conspectu ablatam supplet. Chorion deinde cum falso amnio junctum , multum adaugetur , et universum corti- cem , acuto ovi cacumine excepto , investit. Vasa umbilicalia in chorion sparguntur. CI. Dutrochet (2) Chorion distincte demonstrare conatus est; sub quarti diei (inem vesicula minima abdomine egreditur, qua , dilaceratis vitelli cuticulis , valde crescit : « Se glissant entre le poulet et le jaune d'une part, et la membrane de la coque de l'autre, réunit enfin les bords vers le petit bout et enveloppe alors — la totalité de l'œuf d'une double membrane. Les vaisseaux ombilicaux se dis- tribuent dans leur entier à cette vessie et y forment un très-beau réseau. Cette (1) Ornithol. l. 14 pag. 127. (2) L. C. ( 48) vessie tient au cloaque du poulet par un canal analogue àl'ouraque. » Plurimis auctoribus longe ante cl. Dutrochet haec membrana nota erat : ut Aristotele (1) Fabricio ab Aquapendente, (2) Harvæo (3), Stenon , (4) Gaultier, Malpighio ; Antonio maitre Jean (5) Blumenbach (6). Alii inter quos Aristoteles, Harvæus, etc., humorem allantoidis ab albumine haud bene distinxerunt. Quinta die, ut Malpighio placet , vertebrarum eminentiæ magis assurgunt ; ale et femora solidescunt et extenduntur ; vasa ‘umbilicalia abdomine egre- diuntur. Ex Harvzo, crassius aliquid et albidius nebulæ instar est corporis rudimentum. Sub finem quintz diei aut initio sextæ , caput in tres vesiculas dividitur : quarum prima maxima oculum cujus in centro pupilla, cæteræ duæ cerebrum et cerebellum referunt; jam rudimentum corporis spinam dorsi luculentius offert; ale et pedes aliquantulum in conspectum veniunt. Sub finem diei quartz aut initio quintæ, ex Pandero , intestinum medium fere omnino clausum , canalis witello-intestinalis ope solummodo: vitello. adhzret. Sinus terminalis et venæ ambæ ab ipso orte minuuntur. Tunc vero, quinta die fere, ramuli venosi qui in illas intrabant ad arterias accedentes truncos duos novos cum arteriis in embryonis corpus penetrantes efformant. Sexta die, teste Malpighio , sub finem diei sextæ, cerebri vesiculæ obtegi incipiunt; medulla bipartita solidescit , ale , femora , pedes extenduntur. Abdomen clausum et tenue factum, jecur obscurius ; cordis ventriculi pulsant. Corpus cute obtectum , puncta quaedam pennarum originem indicant. Ut Harvæus vidit, capitis bullæ tres evidentiores, oculorum tunicæ distincte ; pedes et al pullulant ; jecoris et pulmonum. rudimenta, rostrum, albidissimum amnion cernuntur ; viscera omnia (1) Hist. an. VI. 3. (2) Oper. ed. Clugd. Batav. p. 38. (3) L. C. | (4) Op. ger blas. anat. anim. 249 et seq. (5) Observ. sur la forme du poulet. pag. 147 et 148. (6) Anat. comp. pag. 528 et abild. p. l. 34 et 64. ( 49 ) et intestina conspicua. Jam fœtus sese movet. Pars tamen corporis anterior plane operta. .Ex observatione Panderi , sinus vide licet simul cum blastodermate extendatur, sensim tenuior fit, et minuitur sanguinis quantitas. Die septima, teste Malpighi, caput grande e cerebrum membranis suis obtectum ; rostrum optime apparet; femora et pedes perfecta ; cor duobus ventriculis constare vide- ur. Ex Harvæo, omnia manifestiora, singulorum partium primordia : nempe ale , pedes , genitalia , pedum digiti devisi , femora , etc. reperiuntur. Ut Dutrochet observavit , allantois secundam vitelli cuticulam rumpit. Ut Pander , sinus termi- nalis filum perexile rubrum refert et mox omnino evanescit. Die octava , ( Malpighi) corporis partes magis evolvuntur.. Nona die, teste Malpighi, sub finem, pulmo colore albido apparet. Die decima alarum musculi apparent; penna egrediuntur. Ex Harvæo, caput toto corpore majus est, viscera quoque jam apparent; vene etiam quæ a corde progrediuntur umbilico jam applicantur; ab hoc autem tenditur vena una ad membranam qua vitellus continetur, qui illo tempore liquidior factus est , altera autem ad membranam qua et tota membrana , (colliquamenti tunica) et vitellus, humorque interpositus continetur. Venæ, tum ille qua ad albumen , tum ille qua ad vitellum perveniunt arteriis comi- | tantur. Quod ex vitello superest et albuminis jam pars maxima in colliquamen- tum fereque in foetum assumuntur. Ut Hallero visum , jam a decimi diei fine membrana umbilicalis ( allantois) totum ovum occupat, exigua parte excepta , ‘quam albumen prope extremitatem acutam tenet. Ex Dutrochet opinione , allantois , omnibus involutis, ad acutum ovi cacumen . pergit , seseque ibi figens, pullum, vitellum , reliquum albumen , reliquas chalazas witellique cuticulas duplici membrana induit. Die undecima , e Malpighi , arterice “cum corde tunc plane formato connectuntur. À die undecima ad decimam quartam , teste Harvæo, viscera abdominalia conduntur, pullus nunc primum plumis vestitur. Oculi, pupillæ, palpebræ , membrana nictitans apparent. Ex Hallero, a die decima tertia, lamina exterior vesiculæ umbilicalis ( allan- 7 (:5o ) ; / toidis) cum suis vasculis totum ovum occupans albumen comprehendit; lami- naque interior quoque vasculis picta albumen obducit. A die decima quarta, inter ejus membranas fæx alba reticulata mollis reperitur. Ex Harvæo , se- quentibus diebus vasa umbilicalia quinque. conspiciuntur, quorum unum vena maxima est, e cava oriens, ramosque in albumen dispertiens. Aliæ duc venæ a porta proficiscentes in binas vitelli partes. distribuuntur. Colliquamenti mem- brana jam vitelli partem comprehendit , et contractior facta, vitellum cum in- testinis ad fœtum adducit. Cerebrum et cerebellum solidescunt. Fel virescens jam inter hepatis lobos invenias. In. ventriculo liquor limpidus adest, ejusdem plane consistentie , coloris et saporis , cum colliquamento in quo fœtus natabat. Aliquot ante exclusionem diebus exigua jam colliquamenti relicta quantitate , pullus non amplius natat; totus est conglobatus, capite ut plurimum a femore dextro et ala recepto; rostro etiam , unguibus et plumis, ceterisque omnibus instructus , modo dormit , modo vigilat moveturque , respirat et pipit. Paulo ante exclusionem umbilicus qui in albumen tendit, obstruitur ; sive , ut Aristoteles ait:» umbilicus is qui ad secundinas exteriores tendit, solvitur ab animali et » cadit, qui vero ad luteum fertur, cum pulli tenui intestino connectitur. » Die decima octava, in intestinis vitellum repositum invenias ; ut Hallero visum , ultimis incubationis diebus , vasa umbilicalia (allantoidea) minuuntur ; caca inaniaque fieri incipiunt; ad quatuor primo truncos reducuntur, et denique evanescunt cum membrana allantoidea , cujus nequidem vestigium foetus natus retinet (1). Teste Pander , decima quinta die , blastodermatis vasa magis ac magis minuuntur. À decima quinta ad decimam sextam diem , vitelli membrana et chalazæ in blastodermate quod corticis membrane summopere adhæret , eva- nuerunt. (x), Lo. t. 11. ( 51) CAPUT IV. DE PULLI EXCLUSIONE. Pullus aéris majori quantitate egens, sub diem vigesimum primum , aut vi- gesimum secundum, rupto cortice, in lucem prodire solet. Hoc loco non est prætereundus Fabricii aliorumque fere omnium error ; quod nempe pullus , per vocem. emissam , signum teste rumpenda matri praebeat. Experientia autem compertum est pullum ipsum rostro corticem frangere; quod quoque rationi maxime est consentaneum : quomodo enim ova in fimetis, furnisque calidis posita, quomodo testudinum marinarum et terrestrium , piscium quoque, bom- - bycum ; serpentium et struthionum ova rumperentur , cum fœtibus illis aut vox esit , aut cum sub terra sepulti. exaudiri nequeant? » Gallina , ait Har- .*» væus (1) quam primum vocem ab ima parte attolli percipit, ovum quidem » non rumpit, sed pedibus suis sursum evolvit, commodioremque situm pullo » intus incluso praebet. » CAPUT. Y. DE PULLI IN OVO NUTRITIONE. Ex auctorum fere omnium sententia, vitellus et albumen pulli nutritioni in | ovo inserviunt. Harveus venarum distributione explorata, foetum ab initio ex colliquamento nutriri concludit; cum in ipso dumtaxát venæ primum dissémi- ‘nentur , deinde hzc in tenuioris albuminis membranam , postea in crassius albu- men et COSS sparguntur. Tunc bene albumen atque vitellum pro nutrimento (1) De gen. anim. ( 52) fœtus habuit. Preterea vitellus in abdomine intra intestina , idque non solum dum fœtus in ovo fuerit, sed post exclusionem etiam reperitur. Ex Harvæo * pullus per os etiam nutritur:» Quamobrem si embryo in humore dicto natans , » Os suum aperit; necesse profecto est aquam fauces ingredi, et si alios musculos » movet, quidni credamus eumdem pariter et faucium organis usum , liquorem » illum absorbere? » liquorem limpidum ejusdem consistentiz , coloris , et sa- poris cum colliquamento in quo fœtus natat, in ventriculo reperiri supra vidimus, nunc autem alio modo pullus nutriri taud possit? Liquorem quem olim pro urina pulli habueruut Hallerus et alii, membranæ allantoidez laminis contineri scimus. Rationibus a cl. Lobstein (1) allatis, et dicto ipsius Halleri (2) innixi; hunc liquorem urinam fœtus esse credere non possumus. Ex argumentis enim cl. Lobtiein quz enunciavimus , quum de usu allantoidis quadrupedum actum sit , allantois tum in mammalibus, tum in avibus, fœtus nutritioni inservire videtur. Tamen nondum plane notum est num urachus avium cavus nunc solidus sit, nam Hallerus (3) in optimis experimentis, setam per hunc ductum in intesti- num rectum immittere haud potuit. Ex cl. Dutrocheii opinione (4), avium atque reptilium nullam forme muta- tionem subeuntium allantóis , nutritioni, respirationi, urinæque continendæ in- servit. Quod ad respirationis functionem attinet , conclusio cl. Dutrochet, a sententia cli. Blumenbach (5) minime discrepat, et hujus assertione comproba- tur, scilicet : venas allantoidis ( obstante Hallero) sanguinem arteriarum rubrio- rem continere. Id quoque in lacertis affirmant cli. Hochstetter et Emmert. (1) Nutrition du fœtus. (2) Quando demum enormem magnitudinem vesice umbilicalis, { allantoidis) cum renum par- vitate comparo, et ureterum , nullo modo probabile esse iavenio humorem qui aliquando sit in ea repertus, a renibus esse ». Oper, minor. t. 11, pag. 331. (3) L. c. t. 11. pag. 331. (4) L. c. (5) Anatomie comparée. nmm times ( 53) E e a PSP OL LL LL PPS IPSIS PPS P LLLLLLLE PSP PPS LL LLLLLL PARS IV. DE REPTILIUM OVO. CAPUT L REPTILIUM OVI COMPOSITIO. Reptilia fere omnia ovipara sunt, vipera nounullisque aliis solummodo exceptis. Reptilium ova ab avium ovis, in universum parum discrepant; cavernula tamen (chambre a louer) carent. j - 1°. Cheloniorum ova duro cortice gaudent. 2°. Sauriorum ova velamento plus minusve duro involvuntur. Ea Crocodyli magnitudine ovis anserinis similia. In Lacertis (1) sub tunica externa membranæ : duæ albæ haud vasculose , chorion , albumen et vitellus; atque prope obtusum ovi cacumen amnion cum foetu reperiuntur. Saurii intus fcecundantur. 3°. Ex Ophidiis , Anguis fragilis et Viperz sunt viviparæ. Amphisbenz , Coluber aliique serpentes ovipari. Serpentes per unam duasve circiter horas in coitu perseverant. Ex cl°. Dutrochet (2), in serpentium ovis albumen haud reperitur. Cujus vero contrarium dicunt cli. Emmert et Hochstetter, qui in his pariter ac in avium ovis membranam putaminis duplicem , internam vero vasculis scaten- tem, avium chorio similem, ex allantoide etiam procedentem vitellum , foetum amnio involutum continentem , viderunt. Vasa umbilicalia per allantoidem , om- phalo-mesenterica autem per vitellum dispertiuntur. Hæc sicuti in avibus pediculi _ ope intestino adnectitur, posteaque abdomen ingreditur. (1) Emmert et Hochsletier l. c. (2) Recherches sur les enveloppes du fœtus, etc. (54) 4°. In Batrachiis, membranaceum velamentum adest. Multis in speciebus ova extra corpus foecundantur , postque partum in aqua multum intumescunt. E cl°. Maupertuis (1) , Salamandra terrestris ad vivipara potius quam ovipara re- ferenda est, quippe cum ova simul et fœtus in illa reperiit. CAPUT IL DE REPTILIUM EVOLUTIONE. Nulla reptilium species ova incubat. Hzc calore duodecim ad viginti quatuor gradus æquante tola excludunt. Cl. Dutrochet foetus evolutionem antequam ova edita sint in Colubris observavit. Mense octobri pregnantem viperam secuit , atque in oviductibus fœtus putamine expeditas sed chorio involutas reperiit. Chorion porro multis punctis oviductuum parietibus haerebat. Ex his cl. Dutro- chet vasa chorii ex oviductus vasis aliquid excipere posse, et foetum partim succis maternis nutriri concludit. Si res ita se habet, vipera animalibus viviparis simillima est. Vipera ovum unicolor et molli cortice indutum intra se concipit ; ibidemque servat tamdiu quamdiu fœtus ad statum. perfectum. pervenit, quo in statu membrana tectus: paritur. "Tertia die rumpenda est, ut Aristoteles observavit (2). Cl. Spallanzani (3) de Ranarum , Bufonum , Salamandrarum generatioue observationes plures. fecit ; in rana viridi aquatica multum ab illa quam sub eodem nomine descripsit cl. Roesel (4) discrepante experimenta sua instituit in Lombardia. Hzc rana a mense aprili- ad mensem Maium venere ardescit. Ova quæ haud ad maturitatem pervenerunt , omnia in ovario inclusa , sphaerica, magnitudine autem et éolore varia occurrunt. (1) Mém. de l'acad. aun. 1737, pag. 27 et suiv. in-4. (2) Hist. an. lL 5. C. 34. (3) Expérances sur la génération. (4) Hist. natur. ranarum Novemb. 1758. (55 ) Rang viridis aquatice hoc modo coeunt : mas in dorsum fœminæ ascendens, brachiis hanc arcte amplexam iníra axillas tenet; donec omnia ova maturata emittantur, Hac spermate extus aspergit. Eadem copulationis ratio, ex Swam- merdam , in ceteris ranarum speciebus sese offert. Coitionis tempus eo brevius ne quo major est calor. Maximo calore, per quatuor vel quinque , frigore autem peracto, novem et quidem decem dies continuatur coitus. Fœcundationis modo examinato , ovum usque ad animalis perfectionem observemus. Præter materiem quamdam muci- laginosam ovum obtegentem, hoc binis membranis circularibus, quarum interna liquorem translucidum continet conflatur. Dimidia ejus pars nigrescit, altera autem albescit. Coloris influxu exiguus gyrinus brevi apparet. Ovum extenditur , hemisphærium album subnigrescit , quod autem nigro colore imbutum erat , sulco longitudinali parum excavatur. Membrana tunc circularis interna dilatatur, prior ovi forma rotunda in oblongam mutatur, cauda et caput gyrini magis in cons- pectum veniunt, mox quoque oculorum clausorum , oris et brachiorum rudi- menta conspiciuntur. Paulo post gyrinus motum exhibet. Funiculus umbilicalis capiti alligatus apparet, magis magisque evidens fit, quum. gyrinus e carcere sese liberavit. Examinata ranæ viridis aquaticæ generatione , cl. Spallanzani ranz arborum , diversarumque Bufonum specierum generationem observavit , (1) et ex ipsius observationibus pro certo habemus horum omnium animalium ova extra corpus matris foecundari. Erravit igitur Linnæus dicens : « nullam in rerum ə natura, in ullo vivente corpore fieri foecundationem vel ovi impregnationem » extra corpus matris. (2) » Idem valet de Frederico Menzio prof. Lipsiensi , qui semen eminentia carnosa maris pollicem terminante egressum in pectus feminz, deinde viis ignotis in ovarium pervenire credidit (3). In omnibus illis ovis amnion adest. Ovorum color, coitionis tempus, illud " quo venere ardescunt illa reptilia valde variant. (1) L. C. chap. Il. III. IV. (2) Artedi ichtyologia, pars M. pag. 32. (3) Generatio sporadozos ranarum conspicua. (56) CI. Spallanzani in duabus Salomandrarum speciebus experimenta valde curiosa instituit. Salamandre mense martio seu dimidio aprili amores incitantur. Mas ita se collocat ut caput ejus illud feminæ attingat ; caudam leviter movens, semen per anum emittit; quod aque mixtum ad anum femine perveniens ova foecundat. Hanc seminis emissionem donec omnia ova vicissim fecundentur re— petit. Ex observatione cl. Spallanzani liquet salamandrarum amores modo per viginti , modo per triginta dies protrahi, usque dum feminæ omnia ova ediderint. Valmont de Bomare (1) salamandras aquaticas ore pedibusque ova ex ano pro- trahere contendit ; quod ex cl. Spallanzani falsum esse videtur. De Salamandrarum evolutione jam aliquid dicamus. Ova post enixum lon- giora evadunt , apex eorum alter multum augetur , dum alter diminuitur. Deinde ova nec amplius crescere videntur, sed valde extenduntur. Paulatim salaman- dra parva caudam bene formatam, vertebrarum initium exhibens , brachiis parvis, in quibus sanguis movetur instructa cernitur. Etiam duæ exigua papulæ laterales , brachiorum rudimenta conspiciuntur. Capitis, rostri; et oculorum figura distinguitur. Salamandra viscosa materie involvi desinens, limbo tantum amnii circumdatur. Pars inferior corporis albescit, dum superior flavo colore imbuitur, exiguisque punctis nigris inscribitur. Salamandre amnio involutæ incurvantur ita ut cauda ad caput accedat; paulo post amnion quod animal continere nequit dilaceratum animaculum épais, Septem fere diebus ut in ovo salamandra appareat, et insuper tribus quatuorve ut hzc amnio et visco solvatur opus est. Ex cl. Spallanzani experimentis (2) elucet corpuscula rotunda que ab Ranarum , Bufonum , Salamandrarumque feminis pariuntur non ova, sed vere fœtus esse. Nam velamentis , sive membranaceis sive testaceis haud continentur , sed prorsum nudi, nullum corticem , nisi amnion , relinquunt; quod quoque in viviparis ob- servatur. Hec igitur Bini ab oviparis separanda, et inter vivipara col- locanda sunt. (1) Diction. d'hist. natur. art. Salamandre aquatique, édit. 1775. (2) L. C. ch. I. II. III. IV. V. : (57) Ranarum ac Bufonum mares coeuntes feminas brachiorum manuumque ope valide amplexas tenent. Hanc compressionem ovis ab ovariis separandis neces— sariam credidit Vallisneri ; Swammerdam autem tubis compressis transitum ovorum impediri existimat. E cl. Spallanzani observatione constat 1°. cl. Swammerdam sententiam haud veram.in universum, 2°. opinionem cl. Vallisneri falsam esse. Antequam de Batrachiorum generatione disserere desinam , non est prætereundus cl. Ruischii multorumque aliorum error : Pipam (Crapaud de Surinam ) multas matrices sub dorsi integumentis , inde fœtus primum evoluti prosiliant gerere. Pipa enim non secus ac alia ejusdem ordinis amphibia ova parit. (58) PARS V. DE PISCIUM OVO. ARR LL ARTS LAIT Dit remoam LAPDT.L DE OVI STRUCTURA Piscium ovarium, exceptis tamen Raiis, Squalis, Chimæris, nonnullisque aliis, ova omnia ejusdem magnitudinis continet ; eodem tempore etiam eduntur. In Raiis autem , Squalis , Chimæris , etc. duo adsunt ovaria rotundata , ova diversae magnitudinis continentia; quarum minima alba , maxima autem lutea sunt ; atque prout foecundata sint in oviductus transeunt (1). “Otis piscium ova membranacea sunt, horumque permagna copia in ipsis occurrit. CAPUT IL DE PISCIUM OVI FOECUNDATIONE. In maximo piscium numero ova extra corpus foecundantur. Sunt qui ineunte vere ova pariant , v. g. Cyprinus Barbus, Bior Lucius ; aliæ autem species æstate v. g cyprini. Femina cum ova ediderit , mas semen in aquam spargens magnam eorum (1) Cuvier, anatomie comparée, t. V. sect. 1. art. 11. ( 59) copiam fœcundam reddit. Mas aliquando ventri foeminz atque foemina quoque diversis corporibus ut ova facilius expellantur sese affricat. In Raiis , Squalis, non- nullis Blennii speciebus ova intra corpus fœcundantur. In quibusdam piscibus , v. g. in Syngnathis et Siluro. ascito , ova pene evoluta in bursam sub ventre seu cauda positam deveniunt, ubi excluduntur. Hallerus pisces squammosos coire opinatus est. Linnzus piscium ejusdem speciei feminas comitantes mares semen comedere et hoc modo fœcundari contendit. Verum est feminam semen maris comedere , sed ut ex eo nutrimentum capiat ; quin quod mas ipse semen manducat ; pisces ova sine mare sed haud foecunda , concipiunt et pariunt. CARUT IIL DE PISCIUM EVOLUTIONE IN OVo. Incubatio non observatur apud pisces, sed variis in locis ova deponuntur, ibique solis calore excluduntur. Varium in variis speciebus est ovorum exclusionis tempus : sunt qui 4o, 50, 80, go diebus post partum nascuntur. Cum tantum dierum tempus sit, sequentia observantur : secunda die exiguum punctum ani- matum albumen inter et vitellum apparet. Tertia die cor pulsat, corpus vitello adhæret, cauda est libera. Sub sextam diem spina dorsi et costæ conspiciuntur. .. Septima die, duo puncta nigra oculos exhibent , cauda replicata , valde movetur = embryo. Noni die, ovi membrana a cauda piscis dilaceratur , et tunc a cauda .. incipiendo hic Dsl (Buffon). In quibusdam speciebus pisciculi nascentes … portiunculam vitelli in sacculo parti inferiori abdominis adhærente continent, ex T qua per aliquot tempus nutrimentum capiunt. FINIS. sen Án Hhk autona. étui ent Ergi ET acta esq $ j in has EE | T “he P ouk 6 saut » X x y HENRICI-JOSEPHI TILMAN, EX CRASAVERNAS, MEDICINÆ IN ACADEMIA LEOD. STUDIOSI COMMENTATIO AD QUJESTONEM AB ORDINE MATHEMATICORUM IN UNIVERSITATE LEODIENSI AN. MDCCCXXIII PROPOSITAM: EXPONANTUR phænomena physica fluidorum aëriformium que vapores nuncupantur eorumque detur theoria. Qux PREMIUM REPORTAVIT. Preterea solis radiis jactatur aquai Humor et in lucem tremulo rarescit ab æstu. LUCRET. de rer. nat. lib. WT, vers. 858. PRO OEMTU M. Varonzs quandam pressionem sicut alia fluida aériformia exercere possunt. Eorum effectus pluribus in circumstantiis animadvertitur , evidenter quidem, dum agitur de aere hauriendé e machina pneumatica : nam si ut recipiente utimur ampulla ( Gallice ballon) longiore collo arctoque , quod disco plano ma- chinæ pneumatice cochlide haret, muniturque epistomio, quod pro libitu et claudi et aperiri potest, aéra quam quit accuratissime hausto ex apparatu , nota- taque tensione interiore per barometrunculum ( Gallice éprouvette ) , claudarnus epistomium ampulle, ut omnis communicatio hujus cum corporibus anthliæ impediatur; tum apparatu aliquantisper ita relicto, anthliæ corpora iterum vacuefiant ; cum autem per barometrunculum videbitur pressio interior fere nulla facta esse , aperiamus epistomium ampullæ, ut restituatur communicatio hujus capacitatis interioris cum corporibus anthlie ; statim videbimus hydrargyrum multum ascendens in tubum barometricum. Attamen ampulla, cum machinæ pneumatic cochlide semper adhæserit, aéris quantitatem resumere nequivit : ascensio mercurii hoc in casu vi elastica vaporis aquei efficiatur necesse est. Hic vapor e parietibus ampulle exhalatus fuit; ejus effectus sensilis non erat, cum fieret vacuum , quod tunc necdum esset formatus. Illud preterea probat hydrargyrum effectu vaporis aquei tum in ramo aperto deprimi, quod, posito in ampulla corpore humoris avido, hic effectus non producatur. Igitur hzc fluida aériformia in vacuo vi quadam elastica gaudent. Vaporum effectus etiam animadvertitur in ipsomet aére : accommodetur re- ceptaculum barometri syphone ad ampullam, in quam introductus est aër siccus, et epistomio ampulle clauso, immergatur apparatus in aquam calidam ; i. (4) aér calefiet, ejus elasticitas augebitur pro temperature augmento, suppositis nempe parietibus ampulle inextensibilibus , hydrargyrumque ea proportione elevabitur ; si vero parietes ampulla extensibiles essent , augeretur et aéris volu- men. Nunc stante priore suppositione , introducatur parum aqua, vapor brevi efformatus vim suam addet aéris vi, interioremque tensionem vi illius elastica augeri observabimus. Supponatur aérem siccum in ampulla temperatura o? exercere pressionem = o" , 760, si temperatura elevatur ad 100 immersione apparatus in aquam bul- lientem , facile est aéris elasticitatem x hac temperatura noscere : habebitur enim alitudo hydrargyri in barometro statuta proportione sequente : o", 760 : x — 800 : 1100. m, 760 X 1100 diu ios AT ,.045, 800 Si in ampullam hunc aérem siccum continentem temperatura o? introducitur - aqui quantitas, hydrargyrum animadvertetur ascendens ad altitudinem majorem , 760 ; si sat aquae inest , ut tribuatur spatio summa vaporis quantitas tempera- tura 100, et fertur aér cum aqua ista ad hanc temperaturam, parietibus am- pulle semper suppositis inextensibilibus , tensio interior erit — 1", 805. unde patet vapores in aére ut in vacuo exercere pressionem , qua in altitudine baro- metri manifestatur. Igitur quæsituri rationes , quibus vaporum vis dignosci queat, iis idi, duabus in circumstantiis : in vacuo nempe et in aére. (5) CAPUT I. DE VAPORIBUS IN VACUO. SL Pama ratio vaporibus in vacuo studendi debetur clarissimo d'Alton, celebri phy- sico Manduessedo ; quapropter utitur tubo vitreo T T" longitudinis circiter 80 cen- timetrorum , simili tubis barometricis, gradato in centimetra millimetraque (fig. 1); fere totus impletur mercurio ; tunc in illum infunditur parva liquidi in vaporem vertendi quantitas , ut omnino repleatur ; altera tubi extremitate obstructa , alteri apponitur digitus ; evertitur agitaturque omnem in modum , ut ita avellantur variæ aëreæ vesicule parietibus adhaerentes ; tubus tum erigitur adeo, ut ejus apertura denuo ad verticem respondeat ; amovetur digitus; nimia liquidi quantitas, quæ parietibus tubi non adhæret, ad aperturam elevatur et secum attrahit aérem, quo expulso, tubus mercurio omnino repletur; digito ejus aperture iterum ap- posito , avertitur ini labellum L ejusdem metalli fere plenum; partes liquidi, quae ipsemet pro aére parietibus haerent , ab iis sejunguntur ; partem tubi superiorem sua levitate sensim petunt ; ibi Jab convertuntur in vaporem, cujus elasticitas persentitur. Deprimitur mercurius ratione cujusdam quantitatis, quemadmodum deprimeretur globulis aéreis e parietibus ad superficiem elatis. Hisce peractis, huic tubo jungitur Torricellinus, in quo mercurius bullivit, deductaque diffe. rentia ambarum hydrargyri altitudinum indicat vim elasticam vaporis, vel ejus .tensionem. Fiat exemp. grat. experientia cum aqua, temperatura 18, 75 grad. therm. cent. dum altitudo mercurii in priore est = 0" , 760, cognoscetur altitudi- nem in posteriore tantum esse = 0", 744; adeo hydrargyrum hoc in casu fuit vapore aqueo depressum : deducta altitudinum differentia est = 0", 016; id est : si poneretur tubus barometricus ab aére vacuus in spatio etiam vacuo ab aére, sed ubi foret vapor aqueus, temperatura eadem manente, mercurius, in (6) quem immergitur extremitas inferior tubi, vi elastica hujus vaporis elevaretur in tubum ad altitudinem = 0", 016. Usu liquidi , quod citius vertitur in vapo- rem, hydrargyrum magis deprimeretur. Si exemp. grat. introductus fuisset aether, , depressio eadem temperatura multo major esset. S. IL Antequam ulterius progrediamur , exponenda videntur differentiæ quibus fluida aériformia, vapores scilicet et gaza permanentia a se invicem distinguuntur. Quando gaz aliquod permanens spatio quodam continetur, si spatium istud quadam pressione minuitur, gaz in se ipsum comprimitur visque ejus elastica augetur in ratione directa pressionum quas sustinet; quod demonstratur lege Nariotti (1) ; posito enim embolo sub tubo barometrico , qui gaz continet, varia in tubum pressione poterit volumen ad mediam, tertiam quartamve partem re- digi. Sit cylinder, qui super embolum fixum comprimitur, sat fortis ejusque al- titudo duorum circiter centimetrorum , gaz ad quantulumvis volumen eogetur i tensio ejus augebitur eadem proportione. - Res ita se non habet , in vaporibus , dum spatium, in quo reperiuntur , totam continet quantitatem , quz pro temperatura experientiæ in illud elevari potest; si tunc minuitur spatium , vis elastica eadem semper manet, manente eadem temperatura; sed eorum quantitas minuitur ; pars in statum liquidum redit. Ha- beatur hic tubus Daltonius experientie praecedentis, ac super embolum pre- matur, vis elastica manebit = 0", 016, quamdiu non variatur temperatura ; sed vapor poterit ita totus condensari in liquidum , extractoque embolo, re- formabitur ut ante, eamdem habens tensionem : exemp. grat. vis elastica va- poris aquei temperatura 100**^', est — 0", 760; si volumen ad medium mi— nuitur, pars media convertitur in liquidum , vi elastica continuo eadem manente ; hinc enuntiari potest : Spatio summam. vaporis quantitatem tenente , minuitur hæc quantitas ea proportione, qua spatium. » (1) Biot, traité de physique expérim. , tom. 1 , pag. 110, (7) Si. foret aérea. moles, posset hec in tantulam cogi, ut centesimam spatii par- tem tantummodo. occuparet, suamque elasticitatem nullatenus amissura videretur ; tunc exerceret pressionem centuplam, adeoque posset elevare mercurium in tu- bum. barometricum ad altitudinem 670 metrorum. Alia est differentia vapores inter et gaza permanentia, qua tamen e prece- dente manat : hac consistit in eo , quod , si augetur aéris quantitas in dato spatio , ile pressionem suam praecedenti additurus est, quod ope machine compres- sionis demonstratur; si media quantitas additur, pressio futura est duplex ; ad- ditio autem. vaporis eundem effectum non producit ; addatur in spatio saturato quantitas vel vaporis vel liquidi vaporem tribuendi capacis, vis ejus non ideo augebitur ; hinc leges sequentes. possunt deduci : Aucta quantitate gazis materieive gaz explicandi capacis, datis spatio ac temperatura, vis ejus elastica augetur. Aucta quantitate vaporis liquidive in vaporem non conversi iisdem in cir- cumstantiis , eadem manet ejus repellendi vis. Character essentialis vaporum in eo consistit, quod. habent pro qualibet tem- peratura maximum fixumque densitatis gradum, qui. ratione temperatura auge- tur; cum vapor ad definitum gradum pervenit, præcipitari potest vel refrigera— tione, si nimirum. gradus densitatis nimius fit ratione novae temperature , vel pressionis augmento, temperatura manente eadem, si cjus densitas major evadit ratione temperature sug, dato spatio ; sola "MP eR mutatio variare potest ejus repellendi vim. Alia tandem ac ultima differentia vapores inter et gaza permanentia consistit in augmento vis elasticæ vi repulsiva calorici. Illud diversissimum est inter has duas fluidorum aériformium species, dum nempe spatium continet sat liquidi, ut illi tribuatur tota vaporis quantitas, quam ratione temperature admittere potest. Volumen cujuslibet gazis permanentis sub pressione o, 760 a temperatura o? . ad. 100 cent: augetur in relatione 800 ad 1100 ad habendam vim ejus elasticam temperatura 0°, stabilitur proportio sequens. 0%, 760 : x — 800 : 1100 = 1", 045; augmentum vis ejus intra terminos fundamentales est in relatione 8 ad 11, vel est = 1; unde 1000 temperatura 0°, sunt — 1375 temperatura 100. (8) Non ita res est in vaporibus; sumatur exemp. grat. vapor aqueus; vi sua elas- tica sustinet temperatura o? columnam mercurii = 5°", 059 ; temperatura autem 100 sustinet columnam ejusdem metalli — 0", 760; igitur facta divisione o", 760 per 5"®, 059, invenitur augmentum ejus tensionis in relatione 1 ad 150; qua differentia sane maxima est. : $. 3. Clarissimus d'Alton usu apparatus modo descripti mensus est vim élasticam va- poris aquei variis temperaturis inter o? et 100**"', ac tabulam ex summis cons- truxit, que consignatur in opere D. Biot (1). Quamobrem vi elastica hujus vaporis temperatura experientiæ jam jam cognita per thermometrum juxta positum , involvitur tubus alio latiore l', qui potest ad varias temperaturas calefieri; ejus extremitas inferior clauditur obturamento su- bereo , quod transit prior tubus (fig. 2) ; dein intervallum duorum tuborum imple- tur aqua per vices calefacta ad varias temperaturas, quee vapori communicantur ; immergitur in eam thermometrum M, quo continuo metiendus est temperatura gradus , qui vapori tribuitur. Verum est temperature differentia inter varia strata liquidi refrigescentis : superiora magis contracta ponderosiora sunt, adeoque descendunt ad partem inferiorem ; igitur ad vitandos errores utendum est thermometro, cujus recep- taculum sat altum est, ut occupet totam altitudinem cylindri, quo habetur temperatura intermedia omnium aque stratorum. Tum columnam vaporis extendi videbis, mercuriumque descendentem in ratione aucti temperature gradus , quo notato , computatur differentia altitudinis hujusce columnæ mercurialis ab ea, qua tum observatur in barometro communi, ita noscitur tensio vaporis ad hanc temperaturam respondens. Dein augetur tem- perature gradus; computatur denuo etc., sicque operatione variis vicibus variis- que temperaturis repetita, statuitur vis elastica vaporis pro diversis temperature gradibus; ut autem accuratissime , reducenda est singulis vicibus columna mer— (1) Traité de physiq. expérim. tom. 1, pag. 272. ————ÉÁHÉ" (9) curialis existens in parte tubi circumdata ad temperaturam atmosphæræ propter hujusce metalli dilatationem. Cæterum curandum est, ut in tubo barometrico sit satis liquidi , quo tota vaporis quantitas cuique temperature congrua tribuatur ; nam si satis illius non foret, vapor sequeretur legem fluidorum elasticorum permanentium , visque ejus augeretur in eadem ratione ; ut experientiis suis probavit D. Gay-Lussac (1); tum haberetur vis elastica vaporis calorico dilatati, quod in graves induceret errores; quod autem ut bene constet , oportet, ut semper videatur supra libellam mercurii parvum liquidi stratum , alioquin operatio fieri non potest. Hocce apparatu tribui potest vapori vis elastica talis, ut deprimat mercurium in interiore tubi usque ad libellam exteriorem. Ether exempli gratia, qui ebullit temperatura 39**"., tunc emittit vaporem, qui habet vim æqualem pressioni atmosphæricæ; sque deprimit mercurium in interiore tubi ac deprimitur in exteriore. Dum fit experientia cum aqua, ad obtinendum eumdem effectum , augenda est illius temperatura ad 100; quippe vis hujus vaporis non citius sequat pressionem atmospharicam. $. 4. Ad metiendam vim elasticam vaporis supra terminum ebullitionis , opus est alio apparatu; nam mercurius in suammet libellam deprimendus esset, nec posset amplius observari punctum , in quo sistit vapor. Itaque construitur tubus similis tubo Mariotti : tubus iste recurvatus est ita, ut præbeat duos ramos parallelos , quorum alter altero major est (fig. 3) ; tubus ad partem mercurio im— . pletur; liquidum evaporandum solerter introducitur in ramum breviorem hujus inflexione , adhibitis cautionibus supra memoratis ratione tubi Daltonici ; erigitur dta, ut ejus rami respondeant ad cceli verticem; supposito mercurii libellas in utroque ramo sibi tunc respondere; id notatur vel linea vel filo platineo ; dein Tamus brevior cylindro circumdandus est. Celeb. Daltonus eum cingit cylindro (1) Annales de chimie, tom. 43, pag. 174. ( 10 ) duplici metallico (fig. 4), cujus fumdum obstringit obturamento subereo circum tubum continentem liquidum evaporandum ; tuborum metallicorum alter transit obturamentum; liquidum calefactum. infunditur inter geminatum involucrum. (Dum hoc apparatu metienda est vis vaporis aquei aliorumve vaporum minori- bus etiam temperaturis , tantum liquidi in ramo longiore non linquitur , et sufficit ramum metallicum mitti trans obturamentum , quando liquidum subjiciendum est temperaturz efficienti vim elasticam atmosphærica majorem ). Tunc vapor formatur, quoddam spatium occupat, deprimit in hoc ramo mercurium ac elevat in alterum. Si in hunc elevatur ad altitudinem unius centimetri, id in- dicat vaporem idem spatium occupare in ramo breviore ; igitar differentia totalis est — 0", 02; quemadmodum observatur mercurii depressio in barometro siphone , adeoque vis elastica vaporis est — 0", 020 + o", 760, pressioni atmospharicee , — 0", 780. Si mercurius extollitur ad altitudinem — 10 cen- timetris, spatium, quod occupat vapor, etiam est — 10 centimetris; igitur vis vaporis est = ocent, 20 vel o", 200 + 0", 760 = 0", 960. Clar. Daltonus liquidum in vaporem convertit in spatio vacuo , judicatque depressionem mercurii in minore ramo ex ejus ascensione in majorem ; idque absque errore fieri potest : etenim tubo in tota sua longitudine eandem habente latitudinem , deprimendus est eadem quantitate, qua elevatur. Hanc rationem, ! sequens D. Biot, mensus est vim elasticam vaporis aquei temperaturis multo superioribus ebullitionis gradu. $. 5. Hisce recentissimis temporibus doctor Ure, celeber chimista Glascuanus , sive ad emendandas, sive ad extendendas experientias, in hac materia operam quoque navavit. Hic, ut vaporis vim omni temperatura supra 0° statuat, utitur | apparatu quodam apparatui Mariotti etiam simili; ast uterque ramus æque longus est et metro semper longior , quia vapor elatis temperaturis sustinere potest columnam mercurii atmospharica pressione multo altiorem ; ejus latitudo circiter æqualis est duobus centimetris; ramus alter clausus est, alter vero apertus per quem introducit mercurium , quantitatemque liquidi in vaporem vertendi trans- | (11) mittit, adbibitis cautionibus supra dictis. Liquidum illud evaporatur quemadmo- dum in tubo Daltonico (S. 4); cognita primigenia libellarum mercurii in utroque ramo differentia, metitur ejus ascensionem ratione tempereturæ , qux vapori communicatur , eam duplicat, summaque præbet tensionem vaporis ; verum hzc agendi ratio non est facilior quam illa Daltoni , que illi adhuc praefertur. Ad metiendam vaporis vim, quum atmosphærica pressione major est, ramum liquidum evaporandum contenturum notabiliter resecat Anglus ac claudit; dein partem superiorem hujus rami cooperit ampulla vitrea B B' (fig. 5), quam cum ramo apprime conjungit obturamento subereo involucrum fere totum implet vel aqua vel oleo; thermometrum T T' in hoc liquidum immergitur ita, ut ejus globulus attingat. tubum. Curvaturam tubi implet mercurio fere usque ad pressionem , quam vult obtinere ; dein liquidum evaporandum transmittit , ob- servatis supra dictis. Tubus erigitur; indicatur v. g. per L altitudo mercurii in longiore ramo ; notatur filo platineo. spatium C A quod occupare. debet vapor. Ut autem constet ramum majorem ad coeli verticem optime respondere , in ejus latere collocatur perpendiculum. Hic ramus etiam circumdatur filo platineo in libella horizontali N. lineæ A rami brevioris, ad quam deprimendus est mercu- rius. Liquidum ampullæ calefit duabus lampadibus in latere tubi sub involucro positis. Liquidum rami brevioris vertitur in vaporem, qui vi sua elastica depri- mens mercurium, Occupat spatium C A, mercuriumque elevat in rámum longiorem usque ad V ; tunc dimensæ laneiadinr N L addita L V cognoscitur pressio tota, quam temperatura thermometro indicata sustinet vapor. Utendum est filis platineis potius quam aliis filis metallicis , quia illud metallum - minus calorico dilatatur , quam alia, e quibus fila facta incidere possent e tubo, . cum e contra fila platinea eum altis temperaturis fortiter stringant. Poterit evenire , ut vapor deprimat mercurium infra lineam notatam A; quod si accidit, temperatura aliquantisper stabilis. tenetur , quod fit parum dàp venda lampades ; tum infunditur mercurius in ramum apertum, donec augmento pres- sionis vapor ad terminum À reducatur. Quo facto, notatur in ramo longiore punc- tum V’, ubi columna mercurii desinit. Dimensa altitudine V’ L , eaque addita primae differentie , denuo habetur pressio, quam nova temperatura sustinet vapor. . 2. C ra.) Hic chimista multum artibus tribuit, magnamque in mensuram vaporum ac- curationem attulisse videtur. S. 6. D. Daltonus alia ratione adhuc est usus ad vim elasticam vaporis aquei intra terminos o? et roocent, metiendam , qua hocce principio innititur : quando liquidum ebullit in aére libero, oportet, ut vapor exerceat pressionem pressioni atmosphæræ æqualem ; id est : ut aequet columnam aëris , quæ pressionem suam exercet in superficie liquidi, hzc pressio in superficie maris est — 0", 760; ast scimus hanc progressione geometrica minui prout elevamur in atmosphæram ; igitur ebullitionis gradus eadem quoque relatione minuendus est, quod proba— runt, qui in altissimos montes ascenderunt et in variis altitudinibus liquidum ad ebullitionem tulerunt, Sit terminus ebullitionis aquae in superficie terra = 100'*"', sub pressione 0", 760; dein elevemur donec barometrum indicet pressionem = 0%, 750, aqua tunc incipiet ebullire, quum thermometrum in- dicabit temperaturam minorem quam 100**". sic D. Desaussure invenit aquam puram, quam tulerat in verticem montis albi (1), ibi ebullire temperatura 86, 11°, ita, ut usu thermometri valde sensilis computari possent altitudines montium et quidem ædificiorum secundum temperaturam, qua in eorum vertici- bus ebullit aqua. Tta ebullitionis termini subjecti sunt atmosphæricæ densitati. Hinc Daltonus aquam expositurus variis pressionibus aéris solitaque minoribus, utitur machina pneumatica , qua pressio minui potest ad quemlibet gradum. Introducit sub recipiens aquam in vase contentam et ad varias temperaturas calefactam , in qua ponit thermometrum, quo cognoscat temperature gradum, quum aqua incipit ebullire. Aérem lente gradatimque vacuefacit; elevatur mer- curius per operationem in barometrunculum in machina positum ; tandem liqui- dum ebullit; tum altitudo mercurii in hoc barometrunculo deducta ab ea, quæ eodem momento observatur in barometro exteriore, praebet mensuram pressio- nis aéris in recipiente contenti , adeoque vim elasticam vaporis. Supponamus (1) Brand , manuel de chimie, tom. 1 , pag: 74. | | (13) exemp. grát. aérem interiorem vacuefactum esse, donec tantum exerceat pres- sionem = 0", 380, tuncque liquidum ebullire, hoc ipso cognoscetur vim .elasticam vaporis æqualem esse pressioni aéris inclusi, adeoque poterit exprimi altitudine columnæ mercurii o" , 380. - Posset huic agendi rationi objici : pressiones gazorum permanentium vapo- rumque se simul conjungunt; nam supponamus aérem siccum exercentem in spatio clauso pressionem — 0", 744; si in idem spatium introducitur vapor aqueus, cujus temperatura est — 18, 75, exercebit pressionem = 0" , 016, summaque tota erit = 0", 760. Inde posset forsan credi in experientia modo supposita vim elasticam aque , qua ebulliebat sub pressione o", 380, additam fuisse vi, quam habebat aër in recipiente, ac duplicavisse altitudinem columnæ mercurialis in barometrunculo; sed id est experientie omnino contrarium, li— quidum solum hanc temperaturam possedit , qua ebullivit. In hujusmodi casibus aér in toto spatio per parietes catellumque recipientis servat temperaturam , quam habebat ante ebullitionem , adeoque vapor istius aéris temperaturam habet. Supponamus exemp. grat. introduci aquam , cujus temperatura est — 4o ; aéris interioris ac exterioris temperaturam esse = 10; vacuefiat aër donec liquidum ebulliat ; vapor tum rapide formabitur ; ast hujus altera pars condensabitur , prout propelletur altera. Aér jamjam exceperat totam vaporis quantitatem ratione temperature 10, ante quam ebulliret aqua adeoque non amplius augebitur ejus tensio; vapor aére refrigeratus non temperaturam — 4o habebit, sed = 10. Igitur hac quoque ratione vaporis vim variis temperaturis axaminare possumus. $ 7- Ultimo exposita ratio nuper adhibebatur a D. Dulong, qui eam talem red- didit, ut experientiæ ad libitum produci possint. Hic non locat sub recipiente machinz pneumaticæ vas aquam continens , ast extrinsecus. Vas illud ampulla est V longiore collo (fig. 6), quod saltem medium longitudinis metrum habeat ; hujus pars superior recipitur in tubum T T’ latiorem, qui ad horizontem in- flectitur. Hic tubus transit vas R vitreum cylindricum, continens aliquam. subs- tantiam refrigerantem , vel glaciem , vel nivem etc. ; deinde tubus T T’ recurvatus C 14) recipitur in magnam ampullam B, qua 3o circiter aëris litra tenet ; tandem hec ampulla communicat cum machina pneumatica, qua aér interior ad libitum hauritur ; calefit lampade vas V continens aquam in quam immersum. est. ther- memetri receptaculum M, cumque ad volitum temperature gradum calefactum est, vacuefit aër. Primo jam emboli- ictu. hydrargyrum descendere coepit. in barometrunculum in machina locatum ; exhaustio continuatur usque dum ebul- liat liquidum temperatura illi communicata. Tum notata pressio aéris interioris indicat vim elasticam vaporis pro temperatura gradu. Vapor, qui tum rapide propellitur , tendit ad tubum 'T T'; ibi autem refrigeratus condensatur ac in ampullam. V recidit ita, ut fere eadem liquidi quantitas in ea servetur; quamo- brem experientia diutissime produci. potest. Hæc experimenta confirmant. illa. Daltoni. Si pro atmosphæra rarefacta habenda est atmosphæra condensata, in. locum machine pneumaticæ substituitur machina compressionis; tum condensato.: aëre ad quemlibet pressionis gradum , calefit aqua lampade ad ebullitionem. Ex summis obtentis variis rationibus constructe sunt tabule, ubi indicatur vis elastica vaporis aquei respondens ad quemlibet temperature gradum. Tales tabulæ reperiuntur in pluribus physices operibus; ast omnes accurate non sunt. Illa , quenunc habetur accuratissima, reperitur in supplemento chimiæ D. Tomp- sonis ; sed cum illud necdum huc pervenerit, refero eam in opere D. Biot con- signatam : computata est juxta experientias Daltoni. Hæc altis temperaturis offert tensiones minores. Vis elastica vaporis aquei in ea expressa est millimitris pro quolibet temperature gradu therm. cent. ( 15 ) TENSIO. | GRADUS. TENSIO. GRADUS. TENSIO. GRADUS, — 20 1,333 6 7,396 32 34,261 — 19 1,429 ? 7,871 33 36,188 — 18 1,531 8 8,375 34 38,254 or 1,638 9 8,909 35 40,404 — 16 1,755 10 9,475 36 42,743 — 15 1,879 11 10,074 37 45,038 — 14 2,011 12 10,707 38 47:579 — 13 2,152 13 11,378 39 5o,147 — 12 2,302 14 12,087 40 52,998 — 11 2,461 15 12,837 41 55,772 — 10 2,631 16 13,630 42 58,792 — 9 2,812 17 14,468 43 61,958 — 8 3,005 18 15,353 44 65,627 _— 7 3,210 19 16,288 45 68,751 — 6 3,428 20 17,314 46 72,393 — 5 3,660 21 18,317 47 76,205 — À 3,907 22 19,417 48 80,195 -— 4,170 23 20,577 49 84,370 — 2 4,448 24 21,805 5o 88,742 — ı 4,745 25 23,090 51 93,301 o 5,059 26 24,452 52 98,075 1 5,393 27 25,881 53 103,06 2 5,748 28 27,990 54 108,27 3 6,123 29 29,045 55 113,71 | 4 6,523 30 30,643 56 119,39 5 6,947 31 32,410 57 125,31 (16) GRADUS. TENSIO. GRADUS. TENSIO. GRADUS. TENSIO, 58 131,50 83 398,28 108 994,579 . 59 137.94 84 414,73 109 1032.04 60 144,66 85 431,71 - 110 1066,06 61 151,70 86 419,26 11i 1100,87 62 158.96 87 467,38 112 1136,43 63 166,56 88 486,09 113 1172,78 64 174,47 89 505,38 114 1209.90 65 182,71 90 525,28 115 1247,81 66 191,27 91 545,80 116 1286,51 67 200,18 92 566.95 117 1325,98 68 200,44 93 588,74 118 1366,22 69 219,06. 94 611,18 119 1407,24 70 229.07 95 634,27 120 1448,83 71 239.45 96 658,05 121 1491,58 72 250,23 97 682,59 122 1534,89 73 261,43 98 707,63 123 1578.96 74 273,03 99 733,46 124 1623,67 75 285,07 100 760,00 125 1669,31 76 297.57 101 787,23 126 1715,58 7] 310,49 102 815,26 127 1762,56 78 323,89 103 843,98 128 1810,25 79 337,76 104 873,44 129 1858,63 80 352,08 105 903,64 130 1907,67 81 367,00 106 934,81 82 382,38 107 966,31 C17) + Ex hac tabula patet, vim elasticam vaporis aquei circa solitum terminum ebul- litionis 'sub pressione o? , 760 pro unico gradu æquivalere 267^ , 35 ; igitur de- ductis: 26", 36 ex pressione atmosphærica 0", 760 , terminus ebullitionis uno gradu variatur ; aqua ebulliet 99**^* ; si solita pressio eadem quantitate augetur , ut aqua ebulliat, unum quoque temperature gradum solito plus exiget. Hinc si thermometrum ita constituendum sit , ut sub diversa pressione indicet 'gradus centesimales temperature , primum aqua omnino pura utendum est; quod wäriæ substantiæ, quas solutione tenet punctum ebullitionis variare possent; dein hec aqua sub illa pressione fertur ad ebullitionem ; notatur punctum, in quo sistit hydrargyrum in thermometro ; tum dividenda est distantia fundamen- ‘talis ; vel graduum numerum augendo. vel eum minuendo secundum differentiam pressionis a solita. Supponamus exempl. grat. situm loci cujusdam talem esse, ut illic pressio atmosphærica constans sit = 0", 787, deducta pressione o", 760, differentia habetur = 0" , 027 ; aqua ebulliet circiter temperatura 101 ; igitur di- ‘videnda’ erit distantia. fundamentalis gradum unum addendo; e contra si pressio Constans istius loci equat 0, 733, differentia pressionis iterum est = 0", 027, sed infra terminum o", 760; aqua cbulliet temperatura 99; dividenda erit dis- tantia fundamentalis gradum unum minuendo quod satis indicavit D, Duluc. (1). 4 S. 8. » Ex experientiis D. Daltoni concludi potuisset hzc lex generalis satisque no- ` "tanda in opere D. Biot (2) omnia nimirum liquida, a gradu ebullitionis æqualiter -distantia , eandem vim elasticam habere. Omnia , inquit , liquida in termino ebul- litionis sub pressione atmosphæræ solita habent vim = o", 760; minuendo hunc terminum eodem graduum numero vel eum numero eodem ratione cujus- libet liquidi augendo, vis vaporis singulorum equalis manet. Igitur si aqua 2 grat., quæ sub pressione solita temperatura 100 et æther qui sub eadem CA QG) Recherches sur l'atmosphère , tom. IV, pag. 147. (2) Traité de physiq. expériment, tom. 1, pag. 280. (a8 ) pressione ebullit temp. 109, exponuntur ambo sub pressione o?, 726, termino. ebullitionis utriusque minuto. 10 gradibus ; æquales_ tensiones + haberent ; aether 4 gradibus sustineret columnam mercurii æqualem:ei , quam sustineret aqua 655 ether temp. 25 supra terminum ebullitionis , scilicet 64 gradibus et aqua pariter 25 supra illum terminum , id est. :: temp. boli haberent uterque muh pressions atmosphærica o? ; 760 vim — 16608", heri Hzc. agendi ratio commoda foret. ad vim ibus vaporis omnium liquidorum qualibet temperatura noscendam. Secundum. hanc. legem. sufficeret experientiis statuere vim uniuscujusvis vaporis.pro quocumque thermometri gradu ; dein ta- bula proportionem et comparationem habens construi posset pro quolibet liquido, cujus gradus :ebullitionis notus foret ; et vicissim gradus ebullitionis liquidi statutus esset cognitione vis ejus vaporis dam quadam temperatura; i i Verüm ex experientis DD. Ure et Despretz (1) constat hanc legem non esse omnino accuratam : alcool, æther , essentia terebinthina ei derogant et multa probabiliter alia. Neque iste declinationes tantum infra ebullitionis gradum ob servantur, ast etiam supra. Itaque verus gradus ebullitionis liquidi non ex tali computatione , sed directe sumendus est. Quamvis probatum sit : hanc legem accuratissimam non esse , attamen D. Dal- tonus magnum officium scientiis præstitit eam indicando; Ho regulam facilem ad previdendum accretionem tensionum cum approximationis gradu , qui plu- ribus in. casibus sufficit. Declinationes satis leves. sunt; ita ut concludi possit li- | quida altissimis temperature gradibus ebullientia tribuere vapores quorum vis. elastica est solitis temperaturis minutissima , et quidem insensilis. Concludi pote- ! rit acidum sulfuricum exempl. grat., quod tribuit vaporem temperatura 317 ha- | bentem eamdem vim ac habet vapor aqueus, temperatura 100, habere temp. 217 | vim saltem proximam vi aquæ temp. .0? , id est : circiter 5" , 059; vaporetn acidi sulfurici temp. 17: equare vaporem. aqueum temp. 200 : hac autem temperatura tensio vaporis æquei æstimari nequit. Addi possunt mercurius metallaque alia altis | (1) Annales de chimie et de physiq. tom. 165 pag. 107. ( 19.) temperaturis volatilia. Igitur quamvis nonnulli. physici dixerint vaporem mercu- rialem influere, posse. in. altitudinem columnæ metalli hujus: in barometro ; pro tamen habere possumus depressionem solitis atmosphæræ temperaturis nul tatenus sensibilem esse. n | $. 9 mY * Dum mutatur natura liquidi vaporem tribuentis additione quorumdam salium solutionumve salinarum , ejus tensio imminuitur, adeoque punctum ebullitionis r. Ponatur exempl. grat. aqua pura in ipatio vacuo ; notetur tensio vapo- ejus; tum in ea solvatur vel calcium, vel sodium , vel carbonas potassæ ; corpora soluta non vertentur in sipt opte tensionem liquidi im- Thinuent ;: consequenter vim vaporis ejus modo existentis. En modum , quo id explicatur: habetur vapor in spatio ut divisus in plurima strata, quorum alia aliis innituntur ad ultimum usque ; quod immediate in liquido jacet; oportet , ut habeant eamdem vim elasticam in toto spatio ; oportet quoque ; ut liquidum va— porem tribuens eamdem: tendentiam servet; strata enim superiora pressionem exercent, quee sustinenda est et temperatura parietum et strato, quod ad liqui- dum respondet si introducitur sal aliquis, -hic sua affinitate cum liquido reti- nebit ejus particulas ; oportebit ergo , ut liquidum eamdem retineat tendentiam ; temperatura ejus altior fiat; quia tum non atmosphærica pressio tantum, sed et itatis vis vincenda est. Mine dum sal in liquidum introducitur formato jam e, temperatura .eàdem manente , stratum in liquido jacens haud amplius utante aenda cum liquidum pinoi vis repulsivæ per affinitatem perdiderit ; densius erit ;'ejus pars in liquidum statum redibit; stratum sequens suam elasti- citatem adhuc habens, tendet ad primo tribuendum ; tertium secundo et sic vicissim ad ultimum , ita ut vapor propulsus elasticliati quantitatem in omnibus | stratis per vices amittat, usque dum ejus vis in toto spatio facta sit æqualis ten- sioni liquidi. tatione hujus proprietatis D. Gay-Lussac excogitavit apparatum ad metiendam | vim elasticam vaporis aquei temperaturis multo inferioribus illis, quibus ad illud tempus experientiis statuta fuerat. Apparatus iste consistit in tubo Torricellino, » ( 20 ) cujus extremitas superior A incurvata est (fig. 7); tubus impletur mercurio, qui in illo fertur ad ebullitionem , ut ita expellatur aër; tum’ quantitate aqui - in illum introducta , evertitur in balneum Q ejusdem metalli ita eum inflectendo , ut mercurius decidat e curvatura À ad partem inferiorem B ; aqua elevatur levi- | tate sua ad superficiem B mercurii ; vapor propellitur pro temperatura exteriore » hacque quantitate deprimitur hydrargyrum. Tum pars superior A tubi recipitur | in ampullam V , in qua ponitur mistio refrigerans ex sale ac nive, aut ex chloruro calcii ac aqua, in cujus centrum immergitur thermometrum T ; vapor in hac tubi parte refrigeratur; vim amittit, ac ibi condensatur. Incipit hydrar- gyrum jamjam ascendere in tubum pro tensione vaporis temperatura substantiæ refrigerantis. Tunc, cum quantitas vaporis major sit in parte B quam in parte A , nova vaporis portio propellitur in A , ibique ipsa condensatur, et ita, prout - vaporis quantitas condensatur, liquidum quantitatem aliam tribuit; donec tota | aqua, quz erat in parte B omnino evaporata fuerit, veneritque condensanda | in parte À eodem modo, quo fit distillatio. Tunc pars liquidi, quae remanet in statu vaporis, habet tensionis gradum , qui respondet ad temperaturam A ; nam | quamvis tubus variam in sua longitudine temperaturam habere possit , gradus tensionis, quo vapor sustineri valet, statutus est minima temperatura. - D. Gay-Lussac ratione hujus apparatus collata altitudine hydragyri in tubo va- porem continente ope conspicilli C in caule gradato G juxta positi cum alti- tudine ejus eodem momento in barometro aére omnino vacuo, invenit vim. elasticam vaporis aquei temperatura 19, 59% = 17^, 353 ; quam com- | putando juxta Daltonum, qui temperaturis adeo infimis experientias non fecit; | Biot invenit eam. eodem temperature gradu futuram = 1", 372. Igitur hzc summa licet diversa proxime tamen appropinquat eam , quz experientiis obti- netur; hinc patet statum solidum non influere in tensionem vaporis. S. 10. D. Gay-Laussac alium adhuc apparatum invenit ad vim elasticam variorum vaporum simul iisdemque temperaturis metiendam. Consistit in duobus discis DD circularibus circum axim A positis, qui motum rotationis habere possunt : ( a1 ) disci ab invicem distant circiter 5o centimetris. Tubi Torricellini alius prope alium in orbem collocantur; horum extremitas inferior immergitur in idem balneum mercurii contentum in labello L (fig. 8) ; ether in unum introduci potest, in alium alcool, in alium oleum terebinthinum etc. ; alius autem effor- mat barometrum , quo atmosphærica pressio indicetur. Diversi vapores in aliis deprimunt mercurii quantitatem ratione vi elasticæ ac temperature accommodata. Tum ad cognoscendam vim cujuslibet vaporis in tubis inclusi, solummodo deducenda est differentia existens inter libellas mercurii in tubis vapores. con- tinentibus et eam, quz in barometro observatur. Ad eam vero accurate dedu- cendam , reperitur in latere horum tuborum parvum conspicillum C positum in caule T in millimetra gradato , quod ad libitum moveri potest. Gradus o? hujusce caulis respondet ad libellam mercurii in parte exteriore tuborum ; hi vertuntur circum axim, atque per vices adducuntur ante divisionem caulis, qua vis cujus- que vaporis pro varia mercurii depressione indicatur. S. 11. © Alius adhuc excogitatus est apparatus ad vim elasticam vaporum metiendam, qui manometrum (gallice manométre) vocatur. Consistit in vitrea ampulla V (fig. 9), cujus apertura munitur tabula aerea T, in qua perforati sunt plures aditus : ad unum accommodatur tubus munitus epistomio A, corioque uncto , quo recipitur in machinam pneumaticam ; ad alium accommodatur tubus ins- tructus epistomio B, qui destinatus est ad introducendum liquidum , vel in aliis experientiis aérem ; tertius autem aditus recipere potest barometrum siphone N, quo vis elastica et aéris et vaporum statuitur. Ampulla exsiccata, aperitur epistomium À aditus, per quem vacuefaciendus est aer : sit exempl. grat. vacuefactio talis, ut barometrum indicet o?, introducitur liquidum per tubum munitum tertio epistomio C; hic tubus accommodatur ad tubum inferiorem supra epistomium B, cum liquidum pervenit ad B, clauditur C, et aperitur B ; sic transmittitur qualibet liquidi quantitas absque ulla aéris parte. Liquidum introductum mox in vaporem vertitur; ut vero constet, inesse quantitatem sufficientem ad tribuendum totum vaporem temperature consentaneum, infun- ; ( 22 ) denda est liquidi quantitas donec remaneat illius stratum in fundo vasis. Tum vapor propulsus retro agit mercurium in barometrum pro temperatura vapori communicata :: ampulla. enim | potest in aquam calefactam immergi | calefierique ad varios temperaturz gradus. Si fit operatio exempl. grat. temp. 18, 75, by- drargyrum elevatur vi vaporis aquei ad quantitatem = 0", 016. Hicce apparatus non raro adhibetur in experientiis chimicis cognoscendæ causa depravationis aéris, ejusque effectus in oeconomiam. animalem; quippe in eum introduci possunt animalcula , qualia cuniculi , cavaiæ-cobaïæ (cochons d'inde) etc ; adhiberi adhuc potest ut eudiometrum Voltanum , dum cognoscenda est. acidi carbonici quantitas in aére retenta : tum in ampullam, cujus capacitas nota est, introducitur potassa in aqua soluta; ea aliquantisper agitatur; fit evacuatio aéris; aperiuntur epistomia C et B, per quie aër intrat; mistio agitatur; aër denuo ex- trahitur , idque vigesies trigesiesve repetitur. Si exempl. grat. 100 partes potassæ introductz fuissent, cognoscitur quot partes acidi carbonici sorbuerint a deter. minata aéris quantitate. Si noscenda est oxigenii quantitas, quae in aqua com- positionem intrat; evacuato aére, ampulla impletur oxigenio, ac in eam quoque introducitur hydrogenium , quie gaza inflammantur scintillis electricis , ut in eudiometro Voltano. Apparatus iste a pluribus chimistis jamjam fuerat indicatus , cum a D. Bertholeto perfectus fuit (1). Ww 12: Vi elastica vaporum ita examinata, verbum modo dicemus de ejus applica- tione in machinis in quibus adhibetur ut vis motrix potentissima : hujus speciei machine sunt, que vim habent — 50, = 100 et quidem — 1000 equis, quales in Anglia reperiuntur; que omnes plerumque constructæ sunt prope minas carbononum fossilium. Harum machinarum historiam non indagabo , tantum dicam primas constructas (1) Habetur alia hujus apparatus dispositio fig, 10 , ubi tubus T adhibetur, dum noscenda est natura gazorum : hic impletur mercurio , tum ponitur in E, ubi cochlide hzret; E aperi- tur ; decidit mercurius , tubus impletur gaze; tum clauditur E, et ita nihil deperditur. ( 23) füisse hocce modo : in fornicula F locabatur magna cortina A continens aquam , in quam immergebatur extremitas inferior tubi epistomio E muniti (fig. 11); extremitas autem (superior accommodabatur. ad partem inferiorem cylindri B, in quo movebatur embolus X instructus caule K.K’ K” , cujus extremitas su— perior K” extremitate vectis Q tenebatur; in altera vectis extremitate P erat |. eequipondium. En harum machinarum agendi rationem ! Embolus cum esset in parte infe- riore B tubi cylindrici, in æquilibrio erat cum æquipondio, ac ambo eamdem atmosphere pressionem sustinebant. Sed. aperto tubi epistomio E, dabatur communicatio cortinæ cum 'cylindro; sub embolum effundebatur vapor, qui temperatura 100 exercens pressionem atmosphæræ æqualem , embolum subleva- = bat, ac æquipondium descendebat; quum vero embolus pervenisset ad partem .. superiorem B cylindri, epistomium E claudebatur, ita ut quavis communicatio = vaporis in cylindro contenti cum cortina impediretur. Tunc aperiebatur episto- mium J tubi alius accommodati ad partem inferiorem cylindri, dictum injec- . tionis. Injiciebatur aqua frigida, qua condensabatur vapor, quo tum vim elasti- ~ cam atmosphæra minorem habente , equilibrium dirimebatur ; major atmosphæræ pressio deprimebat embolum , qui vectim secum trahebat; itaque æquipondium ascendebat. Aqua in ejlitidram injecta ac ea vapore condensato producta alio laterali aditu evacuabatur ; cumque embolus ad partem cylindri infimam perve- i nisset, claudebatur epistomium J tubi lateralis; aditus per tubum inferiorem 1 denuo statuebatur ; embolus sublevabatur et sic continuo. "Hinc patet, vim elasticam vaporis non in prima circumstantia commodam esse , .. eum machina tunc nullum produceret effectum , sed tantum in secunda , cum . condensaretur vapor, ac æquipondium majore quine alterius brachii vectis p" sublevaretur. mw - Machinæ hoe modo constructæ licet utiles essent , tamen duo gravia offerebant "ineommoda, quorum prius sistebat in eo, quédi vapor non posset adhiberi, quando machinis rotationis utendum erat , quà continuo agere debent. Posterius erat aqua frigida in cylindrum injecta, quæ quo copiosior erat, eo perfectius vacuum óbtinebatur; ast etiam eo major destructio vaporis fiebat, dum denuo cylinder eo implebatur ita, ut magna aquae quantitas absque utilitate calefieret. (34) Visum est ergo commodius fore, si abstraheretur embolus ab atmosphærica pressione, subjicereturque formationi atque condensationi vaporis. Idcirco usi fuerunt tubo laterali, quem condensatorem vocarunt; in eum fit injectio aque frigidae, et ejus communicatione cum cylindro subito aperta tempore injectionis, vapor in illum propellitur ; ibi condensatur, vacuumque multo perfectius obti- netur , cylindro temperaturam vaporis servante. Patet autem embolum ab atmos- phærica pressione abstrahendi causa utramque cylindri extremitatem. claudendam fuisse; quod factum est, aperturaque, in qua caulis movendus erat, instructa fuit pluribus coriis ac ideo pixis ad coria (boíte à cuirs) vocata fuit. Tales pixi- des pluribus in machinis adhibentur , ut exempl. grat. in machina pneumatica, etc. En idea perfectionis harum machinarum : partes superior B, ac inferior B’ cylindri communicant per tubos cum condensatore C (fig. 12). Tubus T cujus extremitas e cortina protenditur, ducit vaporem ad cylindrum , eumque effundit vicissim per valvulas S S, in partem. superiorem ac inferiorem cylindri, caule K K’ emboli vecti Q hærente. Jam supponamus embolum esse in fundo cylindri in cujus parte superiore B non detur vapor nec aér, ac omnem communicatio- nem claudi; si funditur per tubum. T sub embolum vapor , cujus temperatura est — 100, sublevabit embolum eo quidem facilius, quod nihil ei opponatur; quando autem ultra medium cursus pervenerit, pars inferior clauditur; aperitur superior ; aperitur quoque valvula S inferior, qua exire debet vapor, qui prout intrat in condensatorem , vim amittit; ita ut vis vaporis, qui in cylindro remanet, minima sit. Cum embolus, vapore introducto in partem superiorem cylindri, depressus fuerit, clauditur hec valvula ejiciens, clausaque superiore commu- nicatione vaporis cum cylindro, aperitur altera valvula S ejiciens, aperiturque denuo communicatio inferior, qua vapor infunditur , et sic dein ita, ut embolus ascendat descendatque eadem vi. Quo patet, hujus modi machinas mirum in modum perfectas. esse: non amplius opus est tantis cortinis , cum parum vaporis condensetur ,. utque. cylinder temperaturam vaporis servet, involvitur aut car- bone, aut lana, aut aliis laminis ferreis , etc. Hisce tamen recentissimis temporibus adhuc magis perfecte fuerunt : vis elas- tica major vapori tribuitur, quod fit aquam calefaciendo ad temperaturam supe- ( 25 ) riorem 100; tum vis elastica rapidissime crescit. Capacitas cortinæ ac cylindri adhuc minui potest. Hae machina tunc altis pressionibus dicuntur. Quoddam offerunt incommodum, quod cortine nimirum tribuendum sit nimium robur. Ex quo patet cautiones esse adhibendas , multisque adhibitis , non raro iniquissimi - casus adhuc. eveniunt, ut in Anglia nuper : septimo Augusti an. 1815 Newbottle “in comitatu Darham currus vapore moti cortina cylindrica ex ære fusa crassissima- | que primo tentamento fracta fuit tanta cum vi explosionis , ut circiter 50 personæ _ Aut interficerentur aut lederentur. Alius evenit secundo A prilis an. 1821 in apparatu “stillatorio Lochrin, ubi cortina constructa ex laminis ferreis, crassis 7 pollicis, t aliquot dies usus pariter effracta est (1); pondus in superficie ejus ac teribus jacens circiter erat grave septem culearibus doliis, quae massa ferrea - wi vaporis e fundo vasis divulsa ita emissa sunt , ut simul et cameram ex lateribus " eonstructam et tectum perfoderit, et in aerem jacta ad altitudinem circiter 7o pedum fundus cortinz etiam elatus ad altitudinem 14 vel 15 pedum, emissus est foras, operariis duobus necatis. In testudine cortinæ datur apertura, cui applicatur valvula securitatis dicta : hec constat tabula ærea in qua jacet quoddam pondus vi vaporis nimia suble- vandum ; qua tunc vapor effugit, donec ejus vis facta sit minor pondere tabulæ. Hac valvula presertim necessaria est in machinis simplici effectu, quia vapor in hisce non continuo cylindro tributus, ut in machinis duplici effectu, per — intervalla quibus non . consumitur , maximam vim acquirit, etiamque impetuose tunc per valvulam exire videtur. » S. 13. — — Calorici pars sorbetur in formatione vaporis, atque caloricum latens dici- |a , quia fit insensibile thermometro , usque dum vapor in liquidum reverta- Ur. Varii vapores variam quantitatem latentem habent : vapor aqueus sub pressione 0", 760, temperatura = 1000, juxta Clementem et Desormem (2) (1) Bibliothèque universelle , sciences et arts, tom. 18, pag. 287. (2) Thénard traité de chimie 3°. édit., tom. 1, pag. 74. (26 ) latentem tenet quantitatem = 4"*, 66 quantum exigit aqua, ut sua tempera— | tura a 0° ad 100 elevetur, ita, ut unitate una aque in statu vaporis hac tem- - peratura 100 transmissa in 4, 66 suum pondus aquæ liquidæ , cujus temperatura | est — 0° (quod fieri potest ope calorimetri Rumfordii ), tum habendæ sint 5, 66, quarum temperatura erit — 100. Sed experientia probatum est vaporem | aqueum supra 100 tali proportione caloricum haud amplius sorbere : tunc parva calorici quantitas sufficit ad multum augendum vaporis volumen, adeoque vim ejus elasticam in eadem proportione. Vapor his circumstantibus dilatatur, et ut talis caloricum. sorbet. Experientia pariter demonstravit aérem sua dilatatione caloricum quoque sor- bere. Nam si, posito thermometro in machina pneumatica, exhauriatur aér, hy- drargyrum multum descendens videbitur: ratio autem est, quod aér sua dilata- tione non secus ac vapor in posteriore casu majora inter particulas suas intervalla | relinquat. Hinc nobis explicatur mirus effectus vaporis aquei : quando calefit aqua ad temperaturam 100 in vase clauso, in quo tunc fita pertura, vapor emissus tam ' calidus est, ut si a perturæ pars corporis admoveatur, mox comburatur. E contra, ejus temperatura ultra 100 gradus aucta, factoque im vase aditui, pars corporis oblata, nedum calefiat į refrigeratur. Gay-Lussac tum aditui prebuit globu— lum tbermometri , viditque mercurium multum | descendentem. Hoc in casu particulæ vaporis talem habent nisum ad rarefactionem , ut effusa caloricum adhuc sorbeant a corporibus circumjacentibus. Idem phanomenon præbet aër condensatus , dum fit rarior : in Hungaria re— peritur mina , ubi aër condensatur ad 3s» aut 4m partem sui voluminis; dum aperitur epistomium , aër magno cum impetu effügit et quoddam corpus nigrum ! aperture. oblatum videtur glacie cooperiri, licet aér in receptaculo contentus temperaturam quidem habeat = 12; ratio est, quod hic sua dilatatione tantum calorici sorbeat , ut vapor , quem continet , satis refrigeretur , atque in glaciem mutetur. | (27) CAPUT II. DE PONDERE VAPORU M. S: r. | Plures physici vaporibus ponderandis operam dederunt. Desaussurius magnam in hoc diligentiam adhibuit. Ut pondus vaporis aquei erueret, exsiccabat aérem ampulla cujusdam, in qua ponebat tunc lintei vel chartæ fragmentum aqua im- butum ac ponderatum ; illud ibi linquebat, donec summa vaporis quantitas esset + emissa ;. quod tum extractum denuo ponderabat; differentia ponderum lintei aut … charte vaporis pondus indicabat capacitate ampullæ suscepti. - «Verum in hisce experimentis erroris causa aderat : dum ponderabatur lintei aut chartæ fragmentum , pars vaporis effugiebat, hancque computare nequibat, ita, ut verum pondus nunquam invenire posset. Gay — Lussac alio modo procedit. Namque introducit in spatium vacuum ` quantitatem aquae determinatam , spatium variare potest, adeo, ut experientia fieri possit cum majore minoreve quanto liquidi, quz ponderanda est. Qua- mobrem eflormat parvas ampullas.vitreas (fig. 13), quarum capacitas æqui- … valet! circiter -+ centimetro cubico. Fere sphæricæ sunt, uno latere tenuis— | sime. elongatæ. Ampullam vacuam ponderat libra valde sensili ; ast tum aére interiore per lampadem. spiritu vini accensam dilatato , in aquam immergit … partem. ampulle apertam; pressio exterior aquam in eam elevat ; quemad— “ modum ascendere cogitur in anthliam, aére interiore dilatato , ac proinde E exercente pressionem. Quo peracto, existit adhuc in ampulla aéris 1 titas; in illa. fertur aqua ad ebullitionem ; vapor, qui formatur, effugit reliquo aére ; cumque ampulla posita sit in aqua usque ad partem ejus * 'eriorem , aquæ quantitas eadem manet. Tunc in aperturam contorquetur ope calami on incerati fili, ac ita clauditur; pondus ampulle non ideo mi- nuit, ejus formam side mutat; eam denuo ponderat; tum cognitis pondere aquæ ac ejus mole, facile est statuere volumen vaporis ex ea effor- 74 (28) mandi. D. Gay-Lussac tunc sumit campanulam vitream V (fig. 14), gradatam, longam arctamque , capacitatis circiter sesquilitri ; eam mercurio implet. Ac everüt in balneum ejusdem metalli contentum in vase G ferreo. Sub vitreum testu V transmittit ampullam , quæ sua levitate venit ad partem superiorem mercurii : ut autem aqua, quam continet in vaporem vertatur, Gay - Lussac circumdat vitreum testu V cylindro vitreo C C' longiore, qui sua parte infe- riore in mercurium quoque immergitur. Cylindrum implet aqua , ita , ut vitreum testu cooperiatur. Cum autem aqua ista jaceat in superficie mercurii in vase ferreo contenti, illum deprimit. Unde patet, hunc augmento ponderis aquæ quadam quantitate sublevari, nec solum extrinsecus, sed et in vitreum testu. Apparatus in fornicula ponitur; augetur aqua temperatura ad 100; tum ebul- lit. Aqua ampullæ magis dilatata quam ipsamet ampulla, eam rumpit ac effun- ditur in summo vitreo testu ; vertitur in vaporem elasticum, qui mercurium deprimit; tum cognito graduum numero quos vapor occupat, noscitur ejus vo- lumen in campanula pro quadam quantitate aquae. * S- 2. Varie sunt cautiones adhibenda ad verum vaporis volumen noscendum. 1°. Cognoscenda est pressio, quam sustinet vapor : si libella interior libella= que mercurii exterior sibi mutuo respondent, vaporis pressio equalis est pres- sioni atmosphæræ; si vero columna mercurii elevatur in vitreum testu supra libellam exteriorem, ejus pressio minor est atmosphærica : tunc sumenda est libella mercurii exterior ad hanc columnam metiendam. Quamobrem erigendæ sunt oræ vasis, quod metallum tenet , ac locandæ situ ad libellam horizonti res- pondente. In eis ponitur regula R cuprea permeata caule NN erecto ,' gradato in centimetra millimetraque , ac parte sua inferiore acuminato. Acumen demit- titur usque ad superficiem mercurii; quod facile est visu, eo quod mercurius objecta reflectat. In caule movetur conspicillum S, quod adducitur ad altitudi- nem columnæ mercurialis in campanula. Tum intervallum a conspicillo ad extremitatem inferiorem caulis indicat altitudinem columnæ mercurii | quee ( 29 ) elevata est in campanulam supra libellam exteriorem. Si barométrum indicat pressionem atmosphæricam = o" , 760, representata per A altitudine columnae mercurii , quz; deducenda est, pressio, quam sustinet vapor, est = o", 760 — A. Igitur cum sustineat pressionem atmosphærica minorem , dilatatus est gazorum instar, magisque premendo campanulam , poterit sicut ea condensari , quamdiu non attigerit totam suam vim elasticam respondentem ad tempera- turam 100. 2° Antequam deducatur altitudo A, reducendæ sunt amba mercurii co- lumnz ad eamdem temperaturam : si exempl. grat. columna in barometro est = 15, 5o, deducenda erit dilatatio columnæ mercurii A ab hac tempe- ratura ad 100; dilatatio autem mercurii pro quolibet thermometri cent. gradu juxta DD. Dulong et Petit est = z555 3° Pariter attendendum est ad dilatationem vitri, ex quo campanula facta est; ejus vero dilatatio cubica pro quolibet gradu centesimali temperature est = 0,0000262716. | Igitur ‘si volumus omnes summas inter se comparandas reddere, eas ad eam- dem pressionem reducemus ; quod facile calculo peragitur ; cognitis nempe legibus condensationis fluidorum aériformium sub diversis pressionibus. Sit P pondus liquidi ; N numerus divisionum , quas volumen vaporis occupat in vitreo testa temp. 100 ; designet V capacitatem unius divisionum > expressarum in litris temperatura o^; N V erit volumen totius vaporis ; sit dilatatio cubica vitri pro unico gradu cnitisimali repræsentata per D; verum vaporis volumen | pro dato aquæ pondere sustinens pressionem o", 7o A , habebitur formula : N (1 + 100 D) V. . Si jam cognoscendum est ejus volumen sub pressione o", 760 eadem tem- | peratura 100, obtentum modo volumen erit multiplicandum per relationes in- * 1 versas pressionum o", 760 et o? , 760 — A , formulaque erit : N V (1 +100 D) (o", 760 -- A) o", 760. in f iar Li Hoc est pondus voluminis vaporis formati ex pondere P liquidi pro datis cir- (3 3o ) cumstantiis ; T P grammatibus expresso, volumen vaporis producti pro sin- gülis nane erit servata, proportione 2d SAAC + 100 D) (0^, 760— A) , : P. 0", 700. Pariter dum notum est verum vaporis volumen , quod tribuit datum pondus cujusdam liquidi, dividi potest, volumen majus per volumen hujusce ponderis : si exempl. grat. gramma. unum. aque in vaporem versa occupat 1!it, 6064 , ad cognoscendum pondus totius: voluminis grammatibus expressum dividendum est per ilit, 6964. 4? Magni momenti est totam aquæ quantitatem introductam iu. vaporem con- versam esse, de quo semper constat, quando vapor sustinet pressionem minorem . summa pressione , quam temperatura 100 sustinere potest, id est : minorem at- mosphærica ; sed si libelle mercurii exterior. interiorque sunt zquales, ita , ut pressio vaporis æquet pressionem atmosphæricam , tum timendum est, ut totum liquidum sit in vaporem conversum; in tali casu. experientia denuo incipienda est, constructa ampulla. minore, ut remaneat in vitreo testu columna mercurii supra libellam exteriorem. Cautionibus hisce observatis Gay — Lussac -simili experientia invenit unum gramma aquæ summam densitatem habentis ,in vaporem converse sub pressione o", 760 et temp. 100*?* augeri volumine ita, ut occupet spatium = 1696 , 4 centimetris cubicis; quo patet, aquæ volumen augeri in ratione 1 ad 1696, 4; qua relatio proxime accedit illi antea repertz ; tum enim admittebatur pollicem cubicum aquæ in circumstantiis modo dictis in vaporem converse occupare pe- dem cubicum (1) : id est eam dilatari circiter in relatione 1 ad 1728. Si tempore experientiæ barometrum non indicaret pressionem atmosphæræ solitam : scilicet o", 760, deductiones faciendae forent. S. 3. Si volumus conferre relationes existentes intra pondus vaporis aquei pondus- (1) Fischer, physique mécanique , pag. 89. qu ut ^: t :. que aéris atmosphærici , utrumque examinemus sub volumine æquali eadem tem- peratura, eademque sub pressione. Litrum aéris sub pressione o", 760 tempe- ratura o° ponderat 19", 299975 (1), vel proxime 19'*», 3, sed a temperatura 0° ad temp. 100 dilatatur quantitate = 0,375 ; igitur habituri ejus pondus temp. 100 , dividamus 19"®, 3 per 1,375 ; sed ad pondus aéris reducendum ad ex- pressionem eamdem ac datum pondus vaporis, dividamus 1,375 per 19", 3, et habebimus +; pondus aéris, et ;—;;;- pondus vaporis aquei, utramque summam fractione expressam. Inde patet, aérem leviorem esse summo vapore aqueo. temperatura data : invenitur enim pondus aris sicci esse ponderi vaporis aquei ut 16964 sunt 10577 , vel minoribus numeris neglectis nempe minutis fractionibus, ut 16 sunt 10. Cum autem vapores , quamdiu integre servant statum aériformem dilatentur ac con- densentur, ut gaza iisdem mutationibus temperatura ac pressionis, eedem sem- per existent relationes. Divisis 16964 per 10577 habetur relatio 1000 ad 1604. Desaussurius et Watt eam invenerant ut 10 ad 14; ast eorum experientiæ ac— curate? non erant. i Gay-Lussac hujusmodi experientiis invenit pondus vaporis variorum liqui- dorum aliorum , ut alcoolis, ætheris sulfurici, carburis sulfuris (2). Ex experien- tiis, quas fecit cum æthere sulfurico , alcoole et aqua, concludi potuisset , quo inferiore temperature gradu liquidum ebullit, eo densiorem tribuere váporern : sic gradus ebullitionis alcoolis est superior gradu ætheris , inferior autem aquæ ; ejus quoque vapor ponderosior est aqueo, ac levior æthereo, sed D. Gay- Lussac invenit vaporem carburis sulfurici huic legi derogantem : carbur sulfuris ebullit temperatura majore , quam æther , attamen illius vapor densior est &thereo ; suntque probabiliter alii plures ex experientiis ulterioribus detegendi. $4 4 4 Statuto pondere vaporis aquei temperatura 100 sub pressione 0" , 760 , si aliis (1) Biot, traité de physiq. expérim. tom. 1, pag. 394. (2) fhénard , traité de chimie , 3* édit. , tom. 1. pag, 233. (324.3 temperaturis noscendum est, si exempl. grat. quæritur : quodnam sit pondus litri ejusdem vaporis temp. 18, 75? primum noscenda est vis ejus elastica ad tem- peraturam respondens; habetur autem hoc in casu sub pressione atmosphærica o", 760 aequalis o? , 016; dein ut sciatur, quænam sint. faciendæ deductiones , in memoriam revocandum est densitates fluidorum | aériformium permanentium esse in ratione indirecta voluminum , directa autem pressionum juxta legem Ma- riotti, quæ hic quoque adhibenda est : augendum est pondus vaporis eadem pro- portione ac pondus cujusdam gazis dilatationis causa; itaque stabilitur proportio sequens + 1,6964 760 x ‘16 PAS 1 16 ner”: Dolls X. designat pondus litri vaporis aquei temp. 100 cujus tensio foret = 0", 016, qua suppositio realiter existere nequit, sed magnum præbet commodum in sta- tuendo pondere vaporis diversis temperaturis. Nunc reducendum est pondus X litri vaporis a temp. 100 ad temp. 18,75. En modum! Volumen fluidorum elasticorum augetur, dum elevatur temperatura et minuitur cum temperature minutione. Quantitas aéris — 800 temp. o? tunc oc- cuparet 800 + ter 18, 75 = 856, 25; nam ut vidimus , ejus dilatatio fit intra terminos fundamentales in relatione 800 ad 1100. Igitur designata per X’ nova densitate vaporis, habebitur pondus respondens ad vim illius = 16"* pro tem- peratura 18, 75 statuta proportione sequente : X M 856,25 X' pi 1100 . X X 1100 pidió CT Nunc conjungendo summas n 1 16 1100 5 664 * o X. 3565 Calculo peracto, invenitur pondus litri vaporis temperatura !18,75, PS ( 33). Hine quotiescumque cognoscetur vaporis tensio qualibet temperatura, non tamen ultra terminum ebullitionis , cognosci quoque poterit hoc ratiocinandi modo ejus pondus. » Gay-Lussac praterea quæsivit : quodnam foret pondus vaporum commisto- um ? sed nullam differentiam invenit; vidit eos simul idem pondus habentes, ac illa unita, quae daret, computatio pro quolibet eorum sejuncto ; adeoque , si - unum volumen alcoolis ac unum aqua pondere æqualia sumuntur , permistaque ‘in vapores vertuntur, mistio erit aequalis mediæ summæ vaporis aquei vaporisque lis; misceantur exemp. grat. 18m, 5 alcoolis cum 18r®, aque; in vapores tur temp. 100 sub pressione o", 760 : admistio respondebit ad ıgram, , 5 16ram, ; gramma vaporis alcoolis in dictis circumstantiis est — olit., 659; h 3 - gramma vaporis aquei est = 1lit,, 6964; igitur permistio erit b 4 = olit, 9885 + 1lit, 6964 : iT. Unde patet, eos nullam actionem in se mutuo exercere, qua suum pondus minuatur. Statutis ita vaporum in vacuo tensionibus , nunc studendum est phænomenis habitis eorum permistione cum gazis permanentibus. CAPUT AIL DE PERMISTIONE VAPORUM CUM GAZIS PERMANENTIBUS. * | § 1. — Antequam phænomenis hisce studeamus , in memoriam adhuc revocanda est Mariotti : vim nimirum elasticam gazi permanentis sicci esse in ratione in- recta sui voluminis sub pressionibus diversis , temperatura manente eadem. Si empl. grat. litra duo aéris sumimus sub pressione o", 760, huncque compri- mimus ita, ut spatium unius litri tantum occupet, sustinebit duplicatam pres- sionem, id est : 1", 520. Idem observatur, dum plura gaza diverse natur commiscentur; nam supponamus volumen unius designatum per p per ( 34 ) | p', alius per p" , Meque malmia in unum reducamus, tensio tota erit æqualis tensiomibus p 4- p' + p" unitis, ita, ut enuntiari possit : quævis sint. fluida aériformia qua commiscentur ac cujusvis nature, modo existant nec combinentur temperatura, qua fit operatio , sub eodem volumine et sub quavis pressione , eorum tensiones conjunguntur. Sint æqualia aéris volumina , quorum | "unum exerceat pressionem = 0”, 76e; aliud o", 014, aliud o", 350; in spatium unius cogantur, tensio nove molis erit = 1%, 124; id est : — ten- sionibus singulorum. unitis. Ad demonstrandum eamdem legem existere, dum vapor cum gazis perma nentibus commiscetur, Gay-Lussac utitur apparatu (fig. 15), qui consistit. in cylindro A B vitreo , cujus diameter circiter equalis est tribus centimetris et altitudo medio metro ; extremitas ejus utraque munita est epistomio E E/ ; in- ferior recurvatur, ut, dum mercurius introductus emittitur, aér exterior intrare nequeat. In quus cylinds est tubus vitreus strictior T T', qui sua parte inferiore cum altero communicationem statuit. Supra epistomium inferius E' secumdum cylindrum A B , est caulis in centimetra millimetraque gradatus, | qui ei accurate applicatur. Calefit apparatus, ut totus optime exsiccetur ; imple- tur mercurio sicco, qui prius bullivit. Quamobrem clauso epistomio inferiore E', aperitur superius E. Mercurius in cylindrum dilapsus elevatur et in tubum. T T’ lateralem ad eamdem libellam ac in cylindrum A B, deducto tamen. capillaritatis effectu, quem hic negligimus. Tum agitur de CAPE, fluido elastico permanente , quocum experientia | facienda est : hocce fluidum omnino siccatum introducitur in ampullam F, que in cylindro majore erecta, ei cochlide haeret supra epistomium E ; aperiun- tur epistomia E” ampulle et E cylindri; adeoque stat communicatio partis in terioris ampullæ cum parte interiore cylindri. Si gaz, quod continet ampulla, exercet pressionem atmosphæricæ æqualem , non descendet in cylindrum , quod in hunc mercurius deprimendus foret, inque alterum tubum elevandus, quod. pressionem atmosphærica majorem exigeret. Igitur aperto epistomio inferiore E/ effunditur mercurii quantitas, qua ejus libella in utroque tubo demittitur. Tum fluidum aériforme ex ampulla F in cylindrum A B descendit, prout ex hoc ( 35) efflaít mercurius. Hydrargyro in cylindrum usque ad L L’, ut supponimus, demisso , clauduntur epistomia superius E ac inferius E’; tum aéris interioris cum exteriore cummunicatio cessat. . Hic videtur libella mercurii in latiore ramo esse superior libellæ in strictiore : ratio autem est, quod aér in illo dilatatus minorem exerceat pressionem , quam in hoc, ubi densitatis gradus constans mansit : si differentia inter libellas est = . L/ H, designata per x pressione atmosphærica ; aër interior exercet pressionem oz p — L’ H. Tum infunditur in ramum strictiorem mercurius , donec eadem Jibella habeatur in hoc ac in latiore; sit haec libella designata per M M’ : tunc aér interior exercet pressionem atmosplitiias æqualem , quae noscitur observata hydrargyri altitudine in barometro; volumen vero gazis cognoscitur ope caulis | gradati. - Ad introducendum in hoc gaz liquidum in vaporem mutandum locatur supra epistomium E aliud epistomium e desinens in vasculum V. Epistomio e cochlide adhærente E, hoc aperitur, ut statuatur communicatio parvi spatii inter e et E existens cum fluido elastico interiore. Liquidum infunditur in vasculum, cujus - pupilla non prabet canalem cylindricum ut solito; sed in superficie sua S facta est parva incisio hemisphærica, quæ guttam liquidi tantum capere potest, ver: titur pupilla ita, ut sua incisura S impleatur liquido; dein in medium circuitunr n agitur. Tum incisione respondente ad partem inferiorem cylindri A B, gutta .. in interiorem cadit ; hac agendi ratione sæpius repetita, quotquot placeat , guttae bsque aére v poterunt. - Dum prima gutta introducta est, sat celeriter in vaporem vertitur, non tamen repente, prout fit, dum liquidum in spatium vacuum introducitur; quia ida elastica permanentia evaporationem liquidorgm : morantur : tum enim boris particulae inter gazis moleculas quasi figendæ sunt. Si hac gutta non ficit, infunditur secunda tertiaque etc. donec satis mult; fuerint ad tribuen- 1 totam vaporis quantitatem , quæ convenit spatio pro temperatura. Obser- vantur phenomena eadem introductione cujusque guttæ : aér dilatatur; de- primit mercurium , quem in tubum lateralem elevat. Inde patet vaporem cum gaze permanente commistum pressionem quamdam exercere, qua: alteri additur. 5. ( 36 ) lllius pressione mercurius elevatus est in strictiori tubo supra libellam in la—- - tiore. Supponamus eum depressum esse in hoc usque ad N, atque in illo: 1 ascendisse ad K, pressio admistionis est — p + N K. Quum inodo est quantitas liquidi major, quam quæ necessaria est ad tantum vaporem tribuendum, quantum requirit spatium ac temperatura, nimia in vaporem non vertitur, sed manet in superficie mercurii ; hæc non impedit, quominus vis vaporis conjuncti cum aére statuatur computatione nimirum auctæ tensionis juxta differentiam libellarum in ambobus ramis ; sed facilius est eam constituere mer- curii effusione usque dum in utroque ramo pressio facta fuerit eadem. Quapropter aperto epistomio E’, mercurius demittitur; emisso autem ita, ut ejus libella descenderit ad N’, dum libella in tubo laterali ad hanc respondet , epistomium E’ clauditur; vis permistionis tunc facta est equalis pressioni atmosphæricæ , ut in initio experientiæ , sed gaz numerum alium divisionum occupat. Vis elastica mutata est in ratione inversa spatiorum, ita, ut ejus intensitas ex hac cognita proportione statui possit ; si est vapor aqueus, nota est vis ejus hac tempe— ratura in vacuo; si eadem adhuc est in permistione , addenda est vi computatæ gazis et summa utriusque vis futura est equalis pressioni atmosphæricæ ; quod , calculo peracto, reperitur. Si tunc in tubum strictiorem infunditur denuo mer- curius, donec ejus libella in cylindrum A. B. elevata fuerit ad NN, videbitur permistio eamdem ut ante pressionem p + N K exercens. Hinc patet vaporem introductum in fluidum. permanens, hoc dilatare : jam autem illud dilatatare nequit, quin ejus pressionem augeat. Sa. Dum fluidum permanens extendi nequit, designata per T vi vaporis, pressio permistionis fit = p + T : ista pressio constans est temperatura manente eadem ; mutatur antem mole hujus fluidi dilatata , expedita nimirum parte pressionis praecedentis. Quodsi jam quaeratur quænam sit tensio solius fluidi per- manentis , reperietur — = p — T. Ponatur m grat. in loco inextensibili aër omnino siccus, qui sustinet pressionem — = 0^, 760; sit ejus temperatura — 18,75, hacque introducatur aqua : vis elastica vaporis ejus tunc est = 0,016; - tensio tota erit = 07,776. Si permistio talis in loco extensibili ponitur, volu- (32) men extendetur donec tensio ejus facta fuerit æqualis atmosphæricæ ; quemad- modum æther positus in vesica clausa aérem continente : hic sua in vaporem conversione hunc aérem dilatat ratione indirecta pressionis exterioris. Igitur atmosphæra exercente pressionem = 0"',760, vis aéris cum vapore aqueo per- misti, servatis dictis circumstantibus , tantummodo erit = 0",744. Unde patet, ratione hujus apparatus etiam accurate statui posse vim elasticam aéris cum vapore existentis in interiore parte cylindri : supponimus sat vaporis introductum esse pro temperatura , qua fit operatio : quamobrem sufficit notasse volumen aéris sicci sub pressione atmosphærica. Occupaverit exempl. grat. tum aër unum decimetrum; hoc volumen ejus dum vapore introducto dilatatum fuerit, representetur per P pressio aéris atmosphærici; tunc notata voluminum differentia, demptaque vi vaporis de tota vi permistionis, cognos— citur sola vis aéris in hac nova circumstantia; P zqualis est vi elasticæ per-- mistionis in casu supra dicto, ubi nempe sustinet vim vaporis, plus vim aéris contentorum in spatio À N ; invenitur vis elastica fluidorum permanentium juxta legem Mariott esse in ratione indirecta suorum voluminum; igitur eam habebimus proportione : 2. — Jo. d == y x —— P V Hac vis fluidi aériformis permanentis p conjuncta cum vi vaporis representata . per T pro temperatura experientiæ debet square pressionem atmosphæricam , … habeturque $ VET ^E PV = P. y’ Si cognoscuntur V, pet T, ad V’ incognitum simili ratione devenies. Le. NA ( 38 ) Hinc patet, vim elasticam vaporis non mutari, sed esse constantem sive vapor solus sit in vacuo, sive cum quodam gaze permistus : utraque permistionis pars. servat suam vim elasticam temperature ac volumini consentaneam ; juxta expe- rientias Daltoni vis elastica vaporis sub pressione 0",760 temp. 18,75 est in. vacuo = 0",016; igitur cum vapor erit cum gaze permanente permistus, ser- vatis circumstantiis, adhuc erit = 0",016 sique hec duo fluida elastica simul æquant pressionem atmospharicam 07,760 , ad vim fluidi permanentis noscendam deducenda erunt o®,016 ex 0®,760 = 0",744. Si hoc in casu queritur : quan- tum futurum esset volumen V, quod supponitur ignotum ? diguoscetur ratione : hujus formule generalis , cognito volumina fluidorum aériformium permanentium esse in ratione indirecta pressionum , M Hide gl Y! P 30 UTER HIS be cu; Igitur dividenda 0,760 per o»,744, et quotiente inde obtento multiplicandum est volumen primum V, qua summa præbebit volumen V’. Sint exempla sequentia : , : iem Vo g^ y. Y:975 Pie 95700. Statuendum est, quaenam sit vis utriusque partis permistionis in cylindro incluse, 0m,760 x | UR À — 00,744; Hæc est vis aéris, qua deducta ex 0",760 pressione , quam sustinet admistio , ha— betur vis vaporis = 07,016, que respondet temperature 18,75 pro vapore aqueo. adum V — 40; V' = 77,36 p = o"y76o. ( 39 ) Hec est vis aéris, qua deducta ex 0",760, vis vaporis reperitur circiter = 97,367. Videtur volumen V eo magis dilatari, quo major est vis vaporis admisti ; ex quo. sequitur, si vis elastica vaporis aquei aequalis fieret pressioni atmosphæricæ, volumen fluidi elastici faciendum esse infinitum. Supponamus T æquare pres- sionem atmosphæricam , ad cognoscendum p — T, dividendum esset volumen infinitum aéris, qui foret in contactu cum vapore aqueo temperatura 100, idque clarum est, cum vapor tunc sustineat pressionem atmospharicam, nulli am— plius obstaculo occurreret ; adeoque dilataretur tamdiu , quamdiu non deesset spatium; dum nempe tribueretur vapor prout fieret dilatatio ; nec dilatationis terminus etiam nunc noscitur. $3 Suppositum fuit satis liquidi introductum fuisse ad tribuendum spatio totam vaporis quantitatem temperature congruam; si vero pars vaporis ei tantum tribueretur, tunc dilataretor hic et ut fluidum permanens sese gereret. Si fit operatio temp. 18,75 ac media quantitas vaporis tribuitur, idem est ac si me- dia quantitas aéris in quodam spatio contineretur; adeoque vis vaporis aquei solummodo erit = 07,008; si quarta pars introducitur, pressio erit = 09,004; quod quoque invenitur ratione apparatus.modo descripti : introducta liquidi _ parte, tensio vaporis hydrargyrum prementis observatur. B Additione majoris quantitatis liquidi, quam quz sufficiens est ad totum va- ^ porem tribuendum spatio pro temperatura, non augetur ejus vis elastica : ete- nim spatium quoddam, ut sepe diximus, excipere nequit preter quantitatem temperatura statutam. Si ageretur cum fluido permanente , quantumvis hujus in _ idem spatium introduci posset , visque ejus elastica eadem proportione augeretur ; “idem foret cum vapore supra ebullitionis gradum; nam aucto hoc gradu, vapor tum tendit ad dilatationem rarefactionemque aéris instar. Wo miei S. 4. “Cum de permistione fluidorum aériformium nunc loquamur , refert ut expo- namus differentiam vapores solos inter et vapores cum gazis permanentibus ad- ( ko ) mistos. Sumatur tubus Daltonicus mercurio plenus, in quem introducatur liqui- dum vertendum in vaporem , qui, tubo in balneum mercurii everso (fig. 1.), occupabit exempl. grat. spatium A B, quique cum columna interiore mercurii B N æquabit pressionem atmospharicam ; deducto A B ex altitudine tubi, habetur vis elastica vaporis. Sit columna mercurii — 0", 740 sub pressione - atmospharica o", 760 : in vacuo foret — 0", 760; igitur vapor mercurium depressit quantitate — 0", 020; nunc immergatur tubus in balneum mercuriale , ita, ut vapor tantum occupet medium spatium , columna mercurialis semper erit — DB N;sed cum spatium solummodo valeat continere quantum statutum vaporis, hujus dimidia pars condensata erit et dein, prout immergetur tubus, nova vaporis portio in liquidum statum redibit; cum autern satis immersus fuerit , ut columna mercurialis N B attigerit partem superiorem À — parvum liquidi stratum , vapor omnino condensatus erit. En modo differentia! Si vapor in tubo cum fluido permanente permistus est, ea tantum condensatur ratione , qua minuitur volumen fluidi permanentis , nec umquam totus in liquidi statum redigi potest; exerceat vapor introduc- tus solummodo pressionem = 0", 004; comprimatur permistionis moles , ita, ut fluidum permanens maximam sustineat pressionem ; vaporis pars statum. aériformem adhuc servabit, pressio exterior, quse agit in gaz permanens , illud volumine minuit in ea proportione, qua major est. Si hæc pressio est — 0", 016 major quam atmosphærica, cognoscitur volumen V dividendo per o", 776 volu- men primigenium V multiplicatum per suam pressionem : sic volumen aéris cum vapore aqueo permistus redigetur, prout augebitur exterior pressio; sed vj vaporis eadem manente, variabitur vis aéris : si permistio duplicem sustinet pressionem , media vaporis pars in liquidum redit, vis aéris duplicatur, altera media pars vaporis statum aériformem servans, permistaque cum aére conden- sato, sustinet eamdem , ut ante sustinebat, pressionem totus vapor. Tensio vaporis aquei temp. 18, 75 est = o", 016 : si admistus esset cum fluido per- manente , cujus tensio foret = o", 744, reducto admistionis volumine ad me— dium, pressio gazis permanents erit = 19», 488, vis autem vaporis continuo erit = 0, 016. (41) | | Igitur quando aër cum vapore permistus comprimitur, cum ille liquefieri nequeat , hunc impedit, quominus totus in statum liquidum redeat ; et ambo in se . invicem agunt, ut duo fluida permanentia, quorum utraque vis pressionem sibi propriam sustinet. Aér inter cujus particulas disseminate, sunt vaporis particule , hasce remotas tenet. Dum vapor solus est, ejus particule minutione spatii facile - cedunt ; imminutioneque nimia conjunguntur ac omnes in liquidum vertuntur ; . verum cum admiscentur fluidis permanentibus , hæc impediunt , quominus illæ ad se satis appropinquent, ut aliæ ab aliis attrahantur atque condensentur. 3 Ex modo dictis sequitur , spatium quoddam sive vacuum sive aére ple- num sit, eadem temperatura eamdem vaporis quantitatem continere posse : si n Jarometrum indicat tensionem aéris istius sicci esse = om , 760, et in eum infunditur liquidum capax quantitatem vaporis hac temperatura tribuendi , sique spatium est inextensibile, pressio in barometrum erit = 0», 760 + T : aéris presentia nullatenus mutare valet vaporis quantitatem. Si spatium parietibus extensibilibus gaudet, permistio dilatabitur, donec vis aéris visque vaporis con- junctæ pressionem atmosphæricam æquaverint : tum pressio in barometrum erit = Om, 760 — T. Verum vapor solus vaporque cum aére permistus vario modo tractatur, quando nempe pressioni subjiciendus est; dum solus est in spatio, pressio unius millimetri mercurii major ea, quam pro temperatura susti- mendi capax est, sufficit, ut totus in liquidum reducatur. Si hoc spatium con- tinet aérem vel ijdtdéwitique aliud gaz permanens, quod absque combinatione ee existere T frustra exercetur pressio, totus vapor minime con- itur, visque ejus elastica in eodem spatio ad minimam quidem dimensio- nem redacto, eadem semper manebit. CAPUT IV. DE EVAPORATION E. § 1. Experti norunt, liquidum aéri libero expositum tandem ume. vel saltem Hs ( 42) quoad partem evanesceré evaporatione , quæ dicitur spontanea. Alia est eva- — porationis species, qua fit dum liquidum calorico exponimus ; hec dicitur - artificiosa. Verum hæc duo phænomena nullo modo inter se differunt, nisi in posteriore casu liquidum rapidius evaporetur, quam in priore. Quando liquidum aéri exponitur, quantitas vaporis, qui ex eo propellitur, - a temperatura spatioque tantummodo pendet. Si infunduntur in ampullam aéris sicci plenam aliquot guttæ aque, sensim fit evaporatio, infusumque liquidum - ex oculis effugit. Strata aérea in superficie aquæ jacentia vaporem. priora reci- - piunt, ast heec majorem remotioribus pressionem tum exercentia, ab bis debi- litantur; eorum vis minuitur, quo nempe statuatur in omnibus partibus spatii eadem tensio. Sint exempli grat. strata aérea A DB C (fig. 16) jacentia in superficie guttarum ; simul ac fit evaporatio, vapor excipitur strato À ; sed stratum B va- porem necdum continens, minorem proinde pressionem exercens, tollit. a strato. À quantitatem vaporis, ejusque vim imminuit ; stratum C cum sit in eodem - casu ac mox stratum B, hunc pariter à strato B excipit, vaporque ita traditur strato de strato. Itaque primo momento vaporis quantitas poterit esse major in | A quam in B et in B quam in C; id autem diu existere nequit : sensim sine | sensu remotiora strata quantitatem excipient , usque dum tensio facta fuerit eadem in omnibus stratis. Res ita se non habet in spatio vacuo : vapor in eo subito . formatur, quia nihil impedit , quominus propellatur tota cum celeritate, quam ei tribuit caloricum. Sola differentia inter evaporationem factam in ampulla aérem. | continente, ac eam quæ fit in aére atmosphærico , consistit in eo , quod in priore. | casu spatium limitatum sit, non autem in posteriore; sed omnibus in casibus eo. promptior est evaporatio, quo vis repulsiva major. WS In initio cum phenomenon evaporationis indagatum est, credebatur vaporem | aére solvi et cum eo combinari, quemadmodum sal aut saccharum aqua sol- vitur, ac cum ea combinatur. Musschenbroeckius (1) primus fuit, qui eam chi- — (1) Introductio ad philos. natural $: 1469. (43) mico modo consideravit; quam sententiam secutus Leroi, rem illam ulterius indagavit , multisque ébusi-ritis illustrare conatus est. D. Bertholetus gravibus argumentis adhuc instat in sua statica chimica, quamvis D. Delucius in com- mentario jamjam indicaverat eam non solutione chimica fieri, sed igne, me- - chanicam nimirum cum aére miscelam esse , vaporemque propulsum temperatura 100 nullatenus differre ab eo, qui uim aliis temperaturis; D. Desaussu- pe viderat quoque idem spatii vacuum aérisve plenum eamdem vaporis quan- |titatem eadem temperatura tantummodo continere posse ; attamen Bertholetus hanc "opinionem nondum admittere voluit. Verum objectum fuit, si daretur aflinitas chimica vaporem inter et aérem, y evaporationem in vacuo futuram esse; ac e contra quo plus aéris in spatio foret, eo plus vaporis esse solvendum ; quod cum experientiæ sit contra- rium, iiinis vaporem tantum ope calorici efformari, hecque nunc est opinio generalis doctorum : etenim aër est ejus formationi quedam obstantia , nedum ei faveat. Dum parum aque in manometrum aére vacuum introducitur, vapor statim efformatur ; si manometrum aérem continet , hic aér ei opponit obs- taculum , non quidem invincibile, sed tamen lentius propellitur. Praeterea vis elastica vaporis a temperatura unice pendet. D. Daltonus vidit evaporationem agitatione aéris etiam multum incitari , nam in aére tranquillo liquidum veluti traditur strato de strato, sin autem strata j unma. vapores facilius excipiuntur et propelluntur citius. Hicce insuper rvavit tantum vaporis non efformari, quando spatium vaporem ejusdem jam continet. Itaque enuntiare possumus, quantitatem ex liquido pro- i pendere a tribus circumstantiis : 1° a temperatura; 2° a quantitate va- oris ejusdem nature modo existentis ; 3? tandem a statu agitationis tranquillita- sve aéris, qui est in contactu cum liquido. 1 R S. 3. Ad observandam influentiam agitationis aéris in rapiditatem evaporationis , Daltonus usus est vase metallico, quod fere totum. implebat aqua : in cir- cuitu hujusce vasis facta erant tria foramina, qua transibant tria ex orichalco 6. (44) fila, quorum extremitates superiores catenæ instar internectebantur, recurva- .banturque in uncium, quo vas poterat appendi ad brachium libre. Aqua lam- - -pade quinqueta calefiebat ad ebullitionis gradum ; tum vas cum aqua accuratissime - ponderabatur ; aliquot minutis temporis linquebatur igni expositum , ita, ut aqua continuo servaret verum ebullitionis terminum ; tunc denuo ponderabatur , di- visaque ponderis jactura per numerum. minutarum atque deinde per superficiem - vasis apertam divisamque in. decimetra quadrata , cognoscebantur quantitates | aque evaporatæ singulis minutis et ratione cujusdam superficiei. Hujus modi experientiis repetitis in circumstantiis diversis, D. Daltonus vidit | statum. aéris agitati multum influere in evaporationis quantitatem. Agens cum | vase , cujus profunditas erat = 3 ,pollicibus25 anglicis, et diametrum — 2pell,, 5 in medio cubiculo , januis fenestrisque clausis ac aére omnino tranquillo , vidit quan- titatem evaporationis pro qualibet minuta esse = 3ogranis ponderis anglici; aper- | tura autem in cubiculo facta, quantitas erat = 35gran, ; admoto vase propius ad caminum , evaporatio à 35 ad 4ogran. augebatur; tandem cum vas esset sub - camino , ibi accenso igne , aër magis agitabatur quod dilataretur calore , et quan- | titas evaporationis augebatur ad 458r». Deinde Daltonus operatus est aére tranquillo sed matavit temperaturam, | cumque vim elasticam vaporis aquei variis temperaturis jamjam nosceret, cons- truxit tabulam (1) in tres columnas divisam , in quarum prima indicavit tempe- | raturam gradibus thermometri Fahenreid ; in secunda quantitatem evaporationis per singulas minutas granis ponderis anglici expressam ; in tertia autem vim elas- M ticam vaporis ad varias temperaturas respondentem pollicibus quoque anglicis | indicatam. Vidit ita quantitates evaporatas sequi relationem vis elasticæ, adeo- que evaporationem singulis temperaturis sensibiliter esse accomodatam vi elasticæ vaporis efformati; dum exempl. grat. evaporatio per minutam esset — 3ogran,, vidit vim elasticam esse = 3opoll,; dum evaporatio esset = 158722, ; vim elasticam | circiter esse mediam. (1) Biot, traité de physiq. expérim. tom. 1, pag. 32r. ( 45 ) S. 4. Quando aër jam continet quamdam quantitatem vaporis ejusdem nature, evaporatio liquidi huic aéri expositi retardatur ; si maximam , vapor haud am- plius efformatur. Igitur suppositio aquam temperatura 18, 75 introductam in spatium limitatum , si spatium hoc jam continet quantitatem vaporis, cujus vis est — 0", 016, non amplius fiet evaporatio ; si quantitatem cujus vis tantum est = o", oo8, aqua introducta tribuet quantitatem vaporis necessariam, ut vis elastica fiat — om, 016. Itaque dum spatium vaporem ejusdem naturæ jamjam continet , quantitates evaporationis pro qualibet temperatura respondent ten- sioni, quam liquidum acquirit his temperaturis minus vim vaporis in eodem spatio jam existentis, ut enuntiavit Daltonus (1). In exemplo quod mox posui- mus, cum spatium modo contineat mediam quantitatem vis totius, quantitas tantum evaporabitur ad tribuendam vim = o", 008;si spatium contineret quan- titatem cujus vis = 0®, 012, evaporatione tribueretur quantitas cujus vis foret = o, 004. Exinde patet cur evaporatio eo promptior sit, quo ipsemet aër siccior est; quod, cum aér humidus est , contineat jam vaporem, qui novæ vaporis for- mationi opponitur. Sic per dies solutionis glaciei, media quidem hieme, aër ali- quoties ita humidus est, ut contineat summam vaporis quantitatem , quam pro temperatura admittere potest; quod probatur eo, quod refrigeratione tantulum aucta, muri omniaque corpora huic aéri exposita ubique fiant humida , aér vero paulo calidior factus, cum tunc non amplius sit humore saturatus pro nova temperatura, excipit denuo vapores in corporibus condensatos , evaporatioque pergit. Quapropter hec adeo prompta est, dum corpora liquido imbuta ferun- tur in sublimes atmosphere plagas, ubi maximam siccitatem existere , expe- rientia hodiedum probatum est ; illuc enim feratur pergamena charta aqua im- -— buta, siccabitur contraheturque quasi foco exponeretur. E In quibusdam regionibus frequentes quoque sunt venti exsiccatissimi, cum (1) Annales de chimie , tom. 44, pag. 217. (46) nempe spirant ex regionibus frigidis aut antea perflaverunt terras siccas areno- sasque : videmus quidem in nostra patria, aquilone vulturnove spirante , ligna humore imbuta findi; quod eorum humor hisce ventis siccis subito rapiatur, veluti posita fuissent in machina pneumatica cum acido sulfurico. In hoc principio sistit proprietas exsiccandi corpora bumida sine temperature augmento : locantur in spatiis , in quibus non est vapor, uti verbi gratia in recipiente machine pneumatic ex qua haustus est aër; in ea appenditur capsula continens acidum sulfuricum ; acidum hoc sorbet vaporem, qui tum formatur, nisi aqua chimico modo cum corpore combinetur. g. 5. Evaporatio fieri nequit nisi certa calorici copia opitulante, que si adsit aqua pura in aére libero calefacta est ad temperaturam circiter 100, ebullire incipit; ejus temperatura haud amplius augetur , qualiscumque sit ebullitio , lenta rapidave : totum caloricum , quod tunc liquido tribuitur, intrat in vaporem tamquam ca- loricum latens , et consumitur in majore minoreve particularum liquidarum numero in vaporem vertendo ; quod phænomenon primum a doctore Hook et dein a Blacks et aliis observatum fuit. Hinc cum vapor quacumque temperatura formetur ejusdemque sit nature, ac ille ebullitione formatus , oportet, ut ca— loricum tum sumatur aut ex corporibus circumdantibus , aut ex ipsomet liquido, et ex hoc presertim. Inde refrigeratio liquidi quando illius pars evaporatur. Sumamus thermometrum , illud immergamus in aquam, extractumque in aére agitemus, hydrargyrum multum descendet. Ponamus aquam in machina pneu- matica, vaporemque , prout formatur, extrahamus, aqua in vase remanens quidem congelabitur. Si pro aqua utimur æthere vel carbure sulfuris , evaporatio adhuc multo celerior est adeoque refrigerium eo sensibilius. Si ether ponitur sub recipiente machine pneumatici, evacuaturque cum aére vapor, thermometrum in æthere locatum descendet ad — 16 aut — 17. Ope horum liquidorum poterit aqua congelari in aére libero media quidem æstate. Si infundatur aqua in quod- dam vas vitreum strictum , expositum aéris cursui circumdatumque spongia, quae sepissime aspergatur æthere, aqua ista brevi statum solidum assumet. DC NERA C42) Lescieus utitur hac proprietate refrigerandi per evaporationem ad obti- nendam glaciem omni atmosphæræ temperatura. Sumit capsulam cum acido sulfurico, eamque collocat in machina pneumatica supra aquam congelandam ; aër exhauritur; vapor propellitur ; sed cum propulsionem impedire posset vapor jamjam formatus, acidum sulfuricum sensim hujus quantitatem sorbet, usque dum totus in eo condensatus sit ; itaque liquidum tribuit dato tempore multum vaporis, qui quantitatem calorici respondentem tollit , reliquum autem in glaciem convertitur. Hac agendi ratione physici potuerunt tantum frigus afferre, ut mer- curius quidem congelaret , ope nimirum carburis sulfurici , quod liquidum promptissime evaporatur. . Hispani, Orientales pluresque alii calidarum regionum incole hocce phæno- meno utuntur ad refrigerandam aquam, qua implent vasa fictilia nec gluti- nosó liquore inducta , ut sensim quasi percolatione transudare possit : ea ponunt ubi fit aéris cursus ; aqua transudans in tota superficie vasis in vaporem vertitur eo rapidius , quo aéris cursus stabilitur celerior ; hacque proportione refrigeratur aqua in vase remanens. Sed cum aéris cursu acceleretur evaporatio , forsan aliquis inferre posset, va- porem aére solvi per affinitatem chimicam , quemadmodum sal aut. saccharum aqua admistum , hujus strata asolido remotiora , quæ illud. sensim exciperent, acta agitatione aqua , citius esse saturanda , proinde combinationem tanto . esse celeriorem : id primo intuitu posset quidem videri; sed rejecta hac affi- .— mitate chimica, phænomenon non minus facile explicatur; etenim cum strata i aéris cum aqua jacentia proinde humidiora , aére tranquillo , impediant, quominus Y vapor cum stratis aliis tam facile permisceatur , aéris cursus illa strata removet , = siccioraque in contactum cum vase adducit, quibus vapor facilius excipitur : sit 4 eres straterem a&reorum , que i in aqua m = 18,79 Eragon aére ; A ec mmn -ast partem lente tribuerit strato vicino, etc.; si vero baden aéris stratum ra- pitur, aliud siccius, quod proximi TENIS occupabit , statim eamdem tensionem accipiet et sic porro; eo quod, ut jam monuimus , | evaporatio fit in propor- (48) tione totius vis vaporis , quem pro temperatura spatium admittere potest, visque vaporis in spatio jamjam contenti. Ideo corpus humidum in aére agitatum citius refrigeratur. Hac pariter ratione citius refrigeratur liquidum , quum in illud ore flamus; sed hoc in casu secunda refrigerationis causa habetur : scilicet aër frigidior, in commercium cum liquido veniens ejus calorici quantitatem S. 6. Evaporatio properatur multiplicatis punctis contactus liquidi cum spatio va- porem excepturo, quod fit extensione superficiei liquida ; etenim facile con— cipitur, quo hzc extensior est, eo plus liquidi, dato tempore, in vaporem verti posse, quod strata aërea in eo jacentia eo extensiora sint. Itaque cum agitur de magnis aquarum quantitatibus evaporandis, ut exempl. grat. in littore maris ad . salem obtinendum , fiunt pelluvia extensissimæ superficiei ac minimæ profun- ditatis, dicta paludes salariæ (1), in quz aqua affluens ex receptaculo magno recipitur per canales ad altitudinem aliquot centimetrorum ; itaque post paucos dies tota evaporata est, sale in fundo remanente; tum aqua iterum in pelluvia recipitur.et sic dein, donec salis quantitas sat sufficiens in iis sit deposita, ut contactum suscipit. exinde colligi possit. In quibusdam locis ubi sunt scaturigines , quæ parvam salis quantitatem tantum continent, quem tamen incole colligere volunt, aqua sponte evaporatur usu ædificiorum arctorum , quæ vocant edificia graduationis, scilicet sub tuguriolo parietibus affixo : hæc edificia ita locata sunt, ut exponantur directioni venti maxime solite; in ima parte sub appendice habentur receptacula, in quibns jacent spinei fasces ita dispositi, ut multum aéris intersit, eosque facile transeat; ad superficiem horum fascium adducitur liquidum evaporandum , ubi per canales perforatos in eos funditur, et per interruptiones ad partem inferiorem decidit. Expositis, quæ ad evaporationis essentiam maxime spectant, ad complen- dam vaporum theoriam mihi adhuc agendum est de alia materia : scilicet de hygrometria. (1) Thénard, traité de Chimie, 3* édit. tom. 2, pag. 597. (49) ST ———————————————————M M | CAPUT V. "DE HYGROMETRIA. S 1. In pluribus inquisitionibus tum physicis , tum chimicis necessarium est , ut ac- i. curate cognoscatur quantitas vaporis in aére atmosphærico vel in gaze existentis : — eorum nempe statum hygrometricum : pars autem physices , quæ rationes huic — statuende adhibendas docet, vocatur hygrometria. = Quum spatium continet totam vaporis qnantitatem , quam admittere potest … pro temperatura , qua fit operatio , facile est statuere illius quantitatem ex cogni- tione nimirum ejus vis elasticæ : hæc cognoscitur ex tabulis Daltonicis ; quantitas autem liquidi ad hanc vim respondens computari potest juxta experientias Gay- Lussac : etenim ut in experientiis precedentibus vidimus , idem spatium, sive vacuum side aére plenum sit, data temperatura eamdem vaporis quantitatem capere potest : unum centimetrum cubicum aquæ in summa ejus condensatione pondus grammatis æquat. Hoc aquæ gramma versum in vaporem occupat temp. 100 sub pressione om, 760 spatium = 1 li^ , 6964; si volumus statuere vaporis quantitatem in aére saturato temp. 18 , 75, designata per x , hac quantitate , ex sta~ tutis antea. proportionibus habetur : tu. a ux MALTE 16. 1100 1 ? 77 16964 x 760 X 856,25° = "Patet, pondus vaporis hoc in casu non esse idem ac ejus pondus temperatura . 100, cum hac vis ejus æquet pressionem atmosphæricam , temp. vero 18,75, sit = om, 016 : pondus enim variatur in relatione condensationis. Si operatio fiat alia temperatura , representatis per ,V vi elastica vaporis et per T temperature gradibus , quantitas invenietur formula generali : X, — v X Y xX CREME, EE. 7 8o 3T. ( 5o.) Hiec agendi ratio sane accurata est; verum in maximo casuum numero adhi- beri non potest , quod spatium sæpissime non sit vapore saturatum. S. 2. Daltonus quantitatem vaporis in aére atmosphzrico contenti definituros aliam agendi rationem docuit, que consistit in refrigerando aére , donec vapor in aquam condensetur : quamobrem aquam frigidam infundit in vas vitreum cy- lindricum , quod tum in aére locat. Si aqua frigidior est aére ambiente, vapor ex aére in superficiem exteriorem vasis deponitur guttularum forma , quemadmo- dum hieme evenit , si scyphum vitreum ex uno cubiculo frigidiore in aliud calidius feramus quo facto brevi videbimus ejus superficiem deposito vapore obscuratam. Tum vas vacuefit, ejus superficies exterior optime siccatur ; aqua aliquantulum ca- lefit; calefactaque denuo in vas infunditur. Si vapor adhuc deponitur, iterum vacuefit, aqua calefit etc. , usque dum vaporis depositio haud amplius observata fuerit; tum ope thermometri in aquam immersi cognito ejus temperature gradu cognita quoque ex tabulis vi elastica vaporis ad hunc respondente , computari potest quantitas liquidi in isto aére existentis. Dum spatium est vapore saturatum, minimum refrigerium ex parte vasis sufficit ad quantitatem vaporis in ejus superficie exteriore condensandam ; dum vero aéris moles vapore saturata non est, parietes vasis tunc sunt magis refri- gerandæ ad obtinendum eumdem effectum : etenim non deponetur vapor prius- quam aër ambiens ita sit refrigeratus, ut ille deponendus factus sit summus , qui in hoc contineri potest : fiat exempl. grat. experientia dum temperatura aéris est = 20; infundatur in vas aqua cujus temperatura est — 10; si vapor hac temperatura deponitur, vacuefit vas: aqua calefit etc.; tandem depositio cesset dum aque temperatura est = 14; quid inde? idem est ac si temperatura 20, qua aér non est vapore saturatus, minuta foret ad 14, qua tum aér summam vaporis quantitatem contineret. Igitur consultis tabulis in formulam generalem paragraphi praecedentis introducuntur nova summæ : 120 087 1100 0,760 800+-ter20. ( 51) Creditur vaporem contentum in spatio temperatura 20 se tum gerere tamquam vaporem dilatatum, et habendum esse , ut alia fluida elastica, quorum dilatatio intra terminos fundamentales fit in relatione 800 ad 1100. Hæc agendi ratio forsan exigit tantas cautiones, ut opus sit manibus peritis . ad vaporis quantitatem illa accurate statuendam. S. 3. Quæsitæ fuerunt alie rationes faciliores, quse consistunt in proprietate, qua corpora gaudent sorbendi humorem cum mutatione dimensionis atque forma. - Quando funis humectatur, fit brevior; e contra charta humore extenditur; = Capillus fit quoque humore longior, siccitate autem contrahitur. Hzc corpora - licet nomine hygrometro persæpe insigniuntur, rectius tamen hygroscopi vo— cantur; quod potius indicent quantitatem vaporis in spatio contenti, quam eam metiantur. Ita venditant parva hygrometra , quæ etiam barometra vo- cantur, quorum usus hic est, ut indicent quantitatem vaporis in atmosphæra existentis. Horum plerique consistunt fune ex intestinis facto, cujus extremitas una puncto fixo hæret ; altera sustinet pondusculum , quo crm maneat funis , hic extenditur siccitate, humore autem contrahitur ; adeoque pondusculum ele- vatur demittiturve soridi hasce mutationes. Sic sepe videas parvas effigies , quarum caput operitur aut cucullo aut ad imbres munimine, quod movetur . hujusmodi fune : dum funis detorquetur, demittitur cucullus munimenve ad res; cum autem ille torquetur cucullus etc. in caput reducitnr. Aliquoties etiam reperias plana circularia, ubi in cellulis locatæ sunt duæ hujusmodi effigies, | quarum altera fert munimen ad imbres, altera autem eo caret. Quando cœlum est nec vapore onustum , effigies absque munimine exit; quando autem um fit nebulosum wem hzc redit et altera cum munimine egreditur, S. 4. ien: hujus generis perfectiora sunt constructa : eorum corpus hygros- copicum est capillus plerumque flavus (gallice blond) non e capite lapsus , sed issus, qui primum exponitur ebullitioni in carbonate sodii , hoc consilio, ut pin- " " (52) guedo ei inhzrens tollatur : hæc hygrometrorum species debetur D. Desaussurio. Capillus ita lavatus locatur in quadro ex orichalco (fig. 17), ejus extremitas superior À tenetur forficula F , quz ad libitum organice elevari potest aut de— mitti; capillus parte extrema et infra posita inhæret orbiculo o, in cujus latere reperitur orbiculus alter ejusdem. diametri ; idem axis, quo uterque movetur , in illis fixus est, ut ita reddatur motus tanto facilior ; in axi configitur gnomon G suo motu in arcu circuli C D gradato indicaturum extensionem contractionemve capilli; fixo capillo in parte inferiore unius orbiculi, configitur in parte superiore alterius filum sericum , cujus extremitati alligatur pondusculum P,quo capillus semper tenetur extensus. Quando fertur apparatus in aërem humidissimum , capillus pondere attractus extenditur ; quando autem fit siccior , capilli contractione pondusculum effertur. Ut apparatus ita constructus integre transportetur, circumdatur caulis parvo cylindro in cujus rimam introducitur pondusculum extremitasque gnomonis. Tunc quolibet transferri potest , nec hoc in statu detrimento exponitur. Idem apparatus fuit ab inventore gradatus; quamobrem in catino aqua hu- mectato vitreoque testu cooperto locatur. Vitreum testu excipit totam vaporis quantitatem temperature congruam gnomonque incidens videtur ; hoc autem desistente tollitur testu, catinusque aqua denuo aspergitur ; gnomone non ultro progrediente, notatur punctum, in quo stat , hocque designat summum humo- ‘rem; tum ad punctum summæ siccitatis reperiundum , sumitur ampulla cujus aper- tura satis lata est, ut apparatus in eam introduci possit : nihil autem ad hunc finem adeo facile est , quum manometrum : in hoc introducitur bractea ferri igne rubefacta coopertaque potassa, quæ in illa liquescens humorem sorbet. Gnomon tunc videtur tendens in oppositum, et tandem in quodam loco sistens; sed cum necdum constet, capillum omnino siccatum esse , alia bractea cum potassa infertur, idque pluries repetitur, usque dum gnomon haud amplius moveatur. Hoc punctum notatur ut terminus siccitatis summa ; tunc spatium intra terminos - respondet ad siccitatem summam, et 100 ad summum humorem ; alii autem numeri designant totidem inter medios gradus humoris. summi humoris summæque siccitatis dividitur in centum gradus æquales : o (53) Desaussurius vidit eadem instrumenta eosdem gradus indicantia , dum in iisdem spatiis locantur; adeoque esse inter se comparabilia, quemadmodum thermometra. Comparabilia sunt inter se ac secum ipsis, id est : dum pluribus vicibus in iisdem circumstantibus ponuntur, indicant eumdum gradum. Concludendum esset ex eodem hygrometri gradu ad statuendam quantitatem vaporis in aére existentis diversis temperaturis : ea enim quantitas vaporis in + ére esse potest, ut temperatura 20 longe sit a saturationis gradu ; si vero aéris = istius temperatura minueretur exempli gratia ad 14, posset forsan ita vapore — esse onustus, ut eum deponeret in omnibus corporibus adjacentibus; sed — QGay-Lussac huic defectui obviam, ivit uti in decursu videbimus. X T S LA 4 Ut videatur, qualis sit actio hujus hygrometri in vaporem aqueum , lo- cetur in spatio vapore vacuo; careat ipsemet capillus aqua ; affinitas ejus in . vaporem tanto major erit; tum in illud spatium introducatur aquæ parva quan- titas, qu» non sit sufficiens toti vapori tribuendo ratione temperature, qua operatio facienda est. Caloricum tensione gaudet, qua brevi vertetur aqua in vaporem; vaporis efformati pars in capillum præcipitabitur in statu liquido et ab eo sorbebitur, quod animadvertetur capilli elongatione; tum observabitur ; prout vapor eadem temperatura a capillo sorbetur , ejus affinitatis vim imminui fi “ terminumque tandem advenire , ubi actio capilli in vaporem omnino est æqualis , = quoad effectum , gradui frigoris pressionisve, quem vapor sustinere posset, ser- = vato suo statu aériformi ; tunc actioni capilli resistit, hygrometrumque eamdem .. stationem servat, quamdiu manet iisdem circumstantibus locatum , sed mutetur temperatura , variabitur et vis elastica vaporis : si temperatura minuitur , capillus sumet quantitatem aquæ spatii; minuatur adhuc, novam iterum quantitatem umoris sorbebit , æquilibriumque illum inter et vaporem statuetur. E contra si l augetur temperatura , vaporis absorpti quantitatem amittit, æquilibriumque novum stabilitur : prioribus in casibus elongatur capillus ; in posterioribus vero fit bre- „Vior, ita indicando saturationis gradum secundum terminum varium , quo ejus affinitas in vaporem desinit hunc præcipitare. if ( 54) Desaussurius insuper tentamina fecit cum aliis vaporibus , æthereo, cam- phoraceo etc; sed vidit actionem hygrometri in hosce vapores esse minimam. Dum hygrometrum in spatio perfecte saturato vapore aqueo locatur, semper indicat suunmum humorem idque observatur omni temperatura, cui vapor ex- ponitur : eadem quantitate elongatur in his diversis circumstantiis, adeoque sorbet eamdem vaporis quantitatem ; attamen quantitas vaporis in spatio saturato maxime varia est variis temperaturis; sed id commune semper habetur, quod in hoc saturationis puncto vis minima sufficiat ad vaporem condensandum. Affinitas autem capilli in vaporem est hujusmodi vis tendens , ut partem vaporis denset ; verum hæc pars quam condensat , tantula est , ut nulla exinde differentia in tensione vaporis in apparatu remanentis indicetur, possitque pro nulla haberi ; idem est ac si in spatium aliquot litrorum introduceretur arenula quedam , quæ quantitatem humoris sane insensilem tantummodo sorberet. Ut thermometrum temperaturam tum maxime indicet , oportet, ut sit quam minimum pro substantia cujus temperaturam est mensurum : etenim si magnum foret, nimiam caloris quantitatem e substantia tolleret , adeoque accurata summa non obtineretur : idem dicendum est de corporibus hygroscopicis : oportet, ut tantulam vaporis quantitatem sorbeant, ut minutio ejus tensionis in spatio observari nequeat. Dum aér non continet totam vaporis quantitatem , quam pro temperatura continere posset, gnomon in oppositum dirigitur, id est : versus summam sic- citatem. Tum vis minima haud amplius sufficit ad hunc vaporem condensandum, effectusque hygrometri i in eum prius desinit , quam omnino sit saturatum. Igitur ad veram quantitatem vaporis in isto aére statuendam , cognoscenda foret lex affinitatis; verum cum nobis ignota sit, nil exinde Mrdhders possumus : hygro- metrum eumdem saturationis gradum variis temperaturis indicare valet; si nona- gesimum temperatura 100 , poterit quoque temperatura 20 eumdem indicare gradum , quod et iiiients confirmatur. Idcirco Gay-Lussac primum quæsivit rationem , qua posset veram quanti- tem vaporis aquei in aére contenti statuere , dum vis illius elastica temperatura eadem variatur : quando thermometrum indicabat temperaturam 10, vidit hygrometrum in spatio saturato vapore aqueo indicans 100 : ejus vis elastica - : ( 55) - hac temperatura est = 9?*, 475; si vis istius vaporis cognosceretur , quando eadem temperatura minor est, sane cognosci quoque posset quantitas aque, que eum tribuit; etenim hoc in casu haberetur ut vapor dilatatus; obtineri . autem possunt vapores aquei minorem vim eadem temperatura exercentes; si nempe infunditur in aquam substantia, quæ particulas ejus retinet. Ideo intro- ducuntur substantie salinæ : hæ imminuunt vim elasticam vaporis efformati; rs hujus condensatur, congnosciturque tensio nova ope barometri in spatio ati, deducta pressionis differentia. Si, dum aqua sola est, barometrum sus- tinet pressionem = 0, 760, et post salis cujusdam introductionem tantum sustinet ow, 755, deductione facta differentia invenitur = o®, 005 : sic habetur Igitur Gay-Lussac addidit aqua varia salia , ut chlorurum sodii, calcii etc. ; yaria acida, ut sulfuricum etc., quibus liquidis singulis in spatium introductis notabat singulos gradus, in quibus sistebat hydrargyrum in barometro gradusque, = quos his in circumstantiis indicabat hygrometrum capillo sistens, postquam nempe . Statutum erat æquilibrium pro tensione vaporis. Dum aqua sola erat, ejus . tensio erat = g™m , 475 et hygrometrum indicabat 100; jam autem cum aqua commiscetur cum una substantiarum modo dictarum , imminuta tensione vapo- ris, hygrometrum alium indicat gradum , si cum alia, alium adhuc gradum indi— . care videtur; qui gradus varii ad tensionem variam vaporis respondent. Itaque | ex experientiis eadem temperatura sepissime repetitis ratione diversarum ten- sionum cognitarum contentarumque inter summam siccitatem summumque hu - morem, obtinuit diversos hujus responsionis terminos, e quibus construxit sequentem. ( 56 ) p--—————— VC NY RS AA I nt ei GRADUS TENSIO GRADUS TENSIO GRADUS TENSIO hygrometri. | vaporis aquei. hygrometri. | vaporis aquei. hygrometri, vaporis aquei. o 0,00 '34 17,10 68 44,89 1 0,45 35 17,68 69 45,04 2 0,90 36 18,30 70 7,19 3 1,95 37 18.92 71 48.51 4 1,80 38 19,94 72 49.82 5 2,25 39 20,16 73 51,14 6 2,71 40 20,78 74 52,45 3,18 41 21,45 75 53,76 g ah jr 22,12 76 ns 9 H9 2 ? 6,74 10 47 44 23 46 78 58,4 11 5,0 45 24;13 79 59,73 12 5,52 46 24,86 80 1,22 13 Goo 47 25,59 81 62,89 14 6,48 48 26,32 82 64,57 15 6,96 49 27,06 83 66,24 16 7:46 50 27:79 84 67,92 17 7:92 51 28,58 85 69,59 18 8,45 52 29,38 86 71,49 19 8,95 53 0,17 87 73439 20 9,45 54 30,97 88 75,29 21 9:97 55 31,76 89 7719 22 10,49 56 32,66 90 79:09 23 11,01 57 33,57 91 81,09 24 11,53 58 34,47 92 83,08 25 12,05 59 35,37 93 85,08 26 12,59 60 36,28 94 87,0 27 13,14 61 37,91 95 8906 28 1 369 62 38,34 96 91,25 29 14,2 63 39,36 97 93,44 30 14,78 64 40,39 98 95,63 31 15,36 65 41,42 99 97,81 32 15,94 66 42,58 100 100,00 33 16,52 67 43,33 (909) GRADUS | TENSIO GRADUS TENSIO GRADUS TENSIO | bygrometri. vaporis aquei, hygrometri, vaporis aquei hygrometri. | vaporis aquei. o 0,00 34 57,42 68 84,05 1 2,19 35 58,59 69 84.64 2 4,37 36 59,61 70 85,22 3 6,56 3 60,64 71 85,77 4 8,75 3 61,66 72 864; 5 10,94 39 62,69 73 86,86 6 12,93 4o 63,72 74 07,41 7 14.92 41 64,63 79 87.95 16.92 42 65,53 76 88,47 9 18,91 43 66,43 7 88,99 10 20.91 44 67,34 7 89,51 22,81 45 68,24 9 90,03 | 24,71 46 69.03 o 90,55 26,61 47 69,83 81 91,05 28,51 48 70,62 82 91,55 30,41 49 71:24 83 92,05 32,08 5o 72,21 84 92,54 33,76 51 72.94 85 93,04 35,43 52 73,08 86 93,52 37,11 53 74,41 87 94,00 38,78 54 754 88 94,48 40527 F 75,87 89 94:95 41,7 76,54 90 99,43 43,26 5 7721 91 95.90 44:75 5 77:88 92 96,36 46,24 39 79,85 93 96,82 ie Eo 79:22 94 97:72 48,86 : 9,84 95 97:7 50,18 62 0,46 96 0820 51,49 63 81,08 97 98,69 52,81 64 81570 98 99,10 53,96 65 82,32 99 99,55 55,11 66 82,90 100 100,00 56,27 67 83,48 ( 58 ) In priore columna indicati sunt hygrometri in capillo sistentis gradus et in po teriore tensiones vaporis aquei singulis gradibus respondentes ; exinde facile est concludere vim elasticam vaporis in aëre existentis , cognito gradu quem indicat. | hygrometrum; vis elastica vaporis expressa est nt vs centesimalibus tensionis | totius temperatura 10; centesimus hygrometri gradus indicat vim totam vaporis} | alii autem gradus idferiore) offerunt tensionem ejus minorem redditam admis | tione aquæ cum aliis substantiis. i Gay-Lussac selegit vim vaporis temperatura 10, quia is erat temperatura gradus tempore quo agebat; reperiit hanc tabulam adhuc applicari posse; quando temperatura est 16 vel 17, ceu 7 vel 8; tunc tantummodo substituenda est tensio , qua gaudet vapor hisce temperaturis in locum tensionis suæ temp. 10.. Si Te A AR est ex aliquo hygrometri gradu vis elastica vaporis millime- tris expressa, scitur temperatura 10 centesimum hygrometri = 9"m, 475; si hygrometrum hac temperatura indicat exempl. grat. 80 , reducitur tensionis totius pars, quæ ad hunc hygrometri gradum respondet, in vim millimetris ex- pressam , multiplicatis 80 per 9*m, 475, et divisis per 100 ; quotiens millimetra praebet; quamobrem statuitur proportio sequens : roo | 8o 9475 x | Tabulam alteram priori oppositam apposuit , illam construxit ad dandos hygro? metri gradus j quando nota est yaporis tensio. In priore columna locata est e; tota vaporis divisa in partes centesimales, et in posteriore gradus hygrometri respondentes ad singulas ; 100 indicat tedio totam vaporis et 100,00 comple: tam hygrometri saturationem. 8 fl Si reducendæ sunt tensiones millimetris expresse in has tensiones centesima- les, invertendum est illud pro tabula priore expositum. Supponamus exempl. grat. queri quotus füturus sit hygrometri gradus pro tensione vaporis millimetris expressa minore quam tensio totalis : sit temperatura 10; tum tensio tota est 9m, 475; sit nota tensio, que in tensionem totam redo i est, expessa 5 millimetris, tum habetur: | i | | r | ( 59) uy tort | 97,475 n" 5 XT | 100 x .. ^ Quotiens inde obtentum indicat tensionem centesimalem, qua cognita , inve- ; Aitur ope tabule gradus hygrometri ad eam respondens. S. 6. | COPSBANIUN in varia atmosphæræ strata latum, magis magisque y prout ele- j vatur, ad summam siccitatem tendit; quod confirmatum fuit a Gay-Lussac, cum ji ad maximam altitudinem in auras elevatus. Id autem nobis explicat , quo« — modo nubes haud procul a terra distantes, ubi facile potuissent in pluviam re- — solvi; quando in altas cæli plagas elevantur, evanescant , ubi aer siccior vaporem avidius excipit : hinc relatio hygrometri ad Sa RASA im quod elevatur hy- | drargyrum ad cum nubes ita in auras dissipantur ; descendit autem quando ille , terram magis appropinquant. Hoc in casu, cum spatium sit proprius sieste gradum, vapores majore cum facilitate condensantur , et tum ex atmosphæra in terram sub pluviæ forma dilabuntur. Prout altius in atmosphaeram aliquis elevatur, sentit quoque temperáturam mi- nui, ita, ut minima fiat in altissimis atmosphæræ regionibus : illie enim frigus tantum est, ut sub zona quidem torrida altissimorum montium cacumina ætérnis mivibus et glacie tegantur; quamvis eorum radices fervore solis adurentur : id — autem fit, quod per fluidum aéreum libere transmittantur ex sole radii luminis calorique, nec illud calefaciant ; sed terram corporaque alia hocce fluido den- ra, ad quorum superficiem perveniunt. Aqua, quz huic aéri inhaeret in “statu vaporis, particulas adeo tenues habet, ut visu percipi nequeant, cumque um fere snperficiem offerant, nec ipsemet radiorum transmissioni obstare ied eas efformant vapores wes d vel ut eos vocat Delucius (1), globuli i, qui ope instrumenti optici, hunc in finem confecti cerni possunt. Aquam (1) Recherches pon l'atmosphère, tom. III, pag. 238. $ ( 60 ) : in iis existere in statu liquido confirmavere , qui altius montes ascenderunt. Nam- que viderunt nubes adeo similes esse nebulis, ut ab iis nulla alia re, quam loco: discrepent. Aqua ebulliens nobis tales globules etiam offert. Etenim vapor , qua videmus propelli , frigore aéris ambientis jamjam condensatus est. Docti nostra ætate passim admittunt, aquam in nubibus teneri propter magnam inter aéreas moleculas divisionem , cui etiam favet parva aéris agitatio ; quibus præcipue causis illuc: quoque elevatur. Phenomenon: sane mirandum! Ast. nonne pariter in aére aliquando videntur pulveris nubes, licet pulvis sit aqua ponde— rosior? nonne ventus acrior, littora invadens et perflans sat sepe secum in sublime fert arenam , quae cum aér tranquillior est, terre redditur sub -pluviæ forma? nonne cineres e vulcanis ejecti interdum plurium dierum spatio aéri inhærent cælique serenitatem obscurant ? Ceterum nubes, ut credit Weelsius Anglus, temperatura gaudent altiore , quama ër ambiens fit. Idem fit eo, quod globuli aquei inter aéris moleculas divisi quamdam offerunt superficiem, in qua pars calorici e sole emissi reflectitur, et ab illis sorbetur; unde temperatura aërearum molecularum etiam augeatur, . necesse est : aër iste, prout majorem calorici copiam recipit, dilatatur, fit le- vior, elevatur et secum globulos aqueos attrahit. Inde nubium elevatio ! Quando aqua supra horizontem elevata est, recipit quoque a terra quanti- tatem. calorici : terra enim caloricum radians in aéra mittit, quod si nubibus occurrit, he tendunt ad illud ibi retinendum. Illud autem probat hanc aquam a terra excipere caloricum radians , quod , quando coelum serenum. est ,. fit frigidius. Namque hoc in casu caloricum istud transfertur ad superiores coeli regiones, nec reflectitur ; quando autem sunt in atmosphare gremio nubes, hæ possunt ni totum , saltem illius partem in terram remittere , sicque fit continua calorici commutatio ; atque adeo impediunt quominus temperatura imminuatur. Ros formatur corporibus vespere refrigeratis , vaporesque , qui cum aëre in superficie corporum refrigeratorum jacente commisti sunt , in his condensen— tur. Corpora tum radiis calorificis solis orbata refrigerantur calorico radiante; nam, ut observavit D. Weelsius, quæ plus calorici radiantis emittunt, ea etiam sunt, in quibus deponitur major roris quantitas ; sicque Mosichesiboe m m- | (61) ratus-est; cum eidem aéri, e quo ros stillabat ; exponerentur dure laminævitrea et ferrea polita, vitream rore tegi, ferream minime vel perparum. Weelsius demonstravit , radiatione impedita ; rorem non efformari; si exempl. . grat. expanditur tela in superficie herbarum ab his quibusdam pollicibus distans, ros infra telam haud deponitur, vel saltem illius quantitas multo minor est, … quam in herbis aëri libero expositis. Itaque. ros. tantummodo cadit, uti dicere — solent, noctibus serenis : nubes caloricum quocumque modo e terra proveniens . terre reddunt. Oportet etiam , ut aér sit tranquillus : ventosus obest; ejus enim motu continuo aër etiam altior miscetur et cietur atque in contactum telluris ducitur ; unde ne terra aut citius aut nimis frigescat ; etenim partes aéris calidioris , cum eam contingunt , aliis frigidioribus remotis, terræ aliquid calorici reddunt, 1 quod radiatione amisit, attamen terra hocce motu non valde calefit; sed suf- — ficit. ut calorici æquilibrium aérem inter et tellurem restituatur. Motus aéris alium — etiam profert effectum : commiscet nempe partes aéris altiores et sicciores cum - Mis, quoe, cum terra proxime sint, humidiores sunt. . lgitur corpora solida magis quam aër nocte refrigerantur , hujusque phæno- meni causa petenda est ex calorico radiante. Hac ratione Bengali obtinent gla- ciem temperaturis superioribus o? **"', : hujus fabricatores faciunt in planitie excavationes quadratas trium circiter pedum longitudinis ac duorum profundi— . tatis : earum fundum cooperiunt ad pedis unius crassitudinem paleis in quibus locant series vasorum fictilium altitudinis circiter pollicis, quorum parietes aqua ente transudare potest; vasa hac replentur aqua fervefacta, ac ita per noc- tem linquuntur aéri libero exposita; hoc in statu, dum aér serenus est, vasa aultum calorici amittunt et perparum a partibus inferioribus lateralibusque tan- m recipere possunt; itaque adeo refrigerantur, ut aqua, quam continent, in aciem convertatur. Hac pariter ratione exponitur phenomenon pruinge, quod observamus pre- Serüm versus finem autumni, quum noctes longiores evadunt. Tunc terra ali- quando calorici radiatione ita refrigeratur, ut guttulæ aque in illius superficie .. deposits in solidorum statum transeant. FINIS. (62) TABULA. PROOEMI U M. CGAP. UTL DE VAPORIBUS IN VACUO. Ratio vapores in vacuo explorandi............... ...... S. T, Pag. 5 Differentiæ vapores inter et gaza permanentia............ S. Il, 6 Character essentialis vaporum......................,.. S. eod. 7 Ratio qua Daltonus vaporum vim inyestigat intra terminos fundamen- TUE 07 ét o cms pasopoqeocsopspovogovsesud qe. RENS 8 Ratio studendi vaporibus supra terminum ebullitionis..... S. IV, 9 Apparatus doctoris Ure...........,....:............... $ V4 10 Alia ratio Daltoni ad metiendam vim elasticam vaporis intra o? et 100 S. VI, — 12 Hec ratio perfecta a D. Dulong....................... S. VIL, 13 Tabula vaporis aquei................................ S eod. 15et16 Lex Daltoni, omnia liquida a gradu ebullitionis æqualiter distantia æqualem vim habere, accurata non est....................... S. VII, 17 Dum mutatur natura liquidi additione subtantiæ salinæ , hujus liquidi tensio minuituP.. eee eeeeseee ether S IX, 19 Apparatus D. Gay-Lussac ad vim vaporum metiendam infra o°. S. eod. 19 Alius apparatus Gay-Lussac ad metiendas tensiones plurium simul vapo- PUR. eese eene erehesesossessnasesoespesececcce Qa a 20: Apparatus dictus manometrum ad vim vaporum etiam metiendum. S. XI, 214 De applicatione vaporis aquei in machinis et de harum constructione. $. XII, 22. (63) Quantitas calorici sorbetur in formatione vaporum........ f$. XIII, Pag.25 Vapores suprà: términum ebullitionis non eadem proportione sorbent ealoricuh. 99975 £v kie V9 dO Xd RAP SIGEedeXMMA? Pine rer S: eod. CAPUT. Ii. DE PONDERE VAPORUM. T3 Ratio D. Desaussurii ad vapores ponderandos............ S. I, Ratio D. Gay-Lussac. ....... e edere d eter nm S 20d Cantiones adhibendæ ad verum yaporum volumen noscendum. S. II, "Relatio inter pondus vaporis aquei et pondus aëris........ S. III, “ Ratio noscendi pondus vaporum infra terminum ebullitionis. $. IV, . Vapores commisti suum pondus servant...*........ .... S. eod. CAPUT III. ! DE PERMISTIONE VAPORUM CUM GAZIS PERMANENTIBUS. Li Vires vaporum gazorumque permanentium conjunguntur. ... S. I, Commistio vaporum cum fluido permanente in vase inextensibili et contra, dum inest summa vaporis quantitas.....,........,... S. II, -"Commistio vaporum cum fluido permanente dum satis vaporis non inest |^ pro temperatura ac spatioe««« «eese eee S. M, Differentia inter vapores solos ac vapores fluido permanenti admistos, dum pressioni majori subjecti sunt................... S IV, lem spatium sive vacuum sive aére plenum eamdem vaporis quantitatem | tenere potest. ss eeeseseee enhn S. eod. CAPUT IV. DE EVAPORATIONE. Expositio phænomeni UPRBOPRLUODEE e eas erena PEEL EAS S. I 9 Alia opinio de evaporatione antea habita................ S. I, M. H 26 27 id. 28 30 31 dd id. (64) Causæ variæ in quantitatem evaporationis influentes. ...... S. eod. Pag: 43 Ratio Daltoni ad observandum aéris influentiam... ....... S. Ill, id. Dum spatium vaporem jam continet non tanta fit evaporatio neque adeo prompta est. ...eeeeeeo eene uosessecosssoooceccecce Be IV, 45 De frigore evaporatione producto...................... S. V, 46 Evaporatio acceleratur multiplicatis punctis contactus cum spatio vaporem eXCepturO. e io s eee eene seo sesseespeseosoooe Se VÀ; 48 CAPUT V. DE HYGROMETRIA. Ratio statuendi quantitatem vaporis aquei existentis" in aére saturato. Ratio Daltoni ad quantitatem vaporis statuendam......... S. II, 5o Ratio statuendi quantitatem vaporis aquei quæsita in corporibus hygros- CODICIS ses cse ese eee eol l vet ose leue dde PEDIA. ML, 51 Hygrometrum D. Desaussurii in capillo sistens........... S. IV, id. Ratio observandi actionem hujus hygrometri in vaporem aqueum. §. V, 53 Ratio statuendi quantitatem vaporis aquei in aére existentis ope hygro- metri Desaussurii perfecta a D. Gay-Lussac. ........... $. eod. 54 Tabulæ constructæ a D. Gay-Lussac.. ......».......... S. eod. 56et57 Prout hygrometrum fertur altius in atmosphara tendit ad siccitatem summam qfi$*e9 "ecce seco ee sed eene do ccs nóbenococooó S- VE, 59 Temperatura minor est in altis atmosphæræ stratis. ....... S. eod. - dd. Aqua in nubibus non est in statu vaporis... «eese S. eod. 60 FINIS TABULÆ. —— M ERES VT ORC NU 9 ER THEODORI LENZ, LUCILIBURGENSIS, RESPONSIO QUJESTIONEM A FACULTATE PHILOSOPHICA. IN UNIVERSITATE LEODIENSI PROPOSITAM : POSTULATUR commentatio argumentum Theæteti ita exponens; ut inde appareat , quænam Platonis de scientia sit sententia et quibus rationibus . opposita philosophorum placita refellat P QUJE PRJEMIO ORNATA EST. ota. Theodorus Lenz, natus 15 m. Nov. 1801 in loco Magniducatus Luciliburgensis dicto Schrund- weiler, dissertationem , corona dignam declaratam multis perficere animo propositam babuit. Quod quo minus fieret, præmatura mors impedivit, qua carum omnibus caput 6 m, Oct, 1823 corona- | tum 16 ejusdem mensis ablatum est, d ur > Were Mh at me #8 ALS ets à da on cod. Ma ii ie iem: EM yu ve uc PRO OEMIUM. .XJ'vxsrio proposita quatuor mihi momenta resolvenda continere videtur. — 1*. Argumenti Theæteti expositionem ; — 2*. Quinam fuerint Platonis adversarii, et quænam eorumdem contraria de de scientia sententiæ; —. 9*. Quomodo Plato has refellerit ; » 4°. Denique hzc ita exponantur, ut inde appareat : quænam de scientia . Plato censuerit? ~ Primum in facilioribus conditum non est ; dialogica forma , methodus , qua = Plato in scriptis suis placita sua enuntians uti solet, maximas certe opponunt difficultates. Verum enim est, quod recentiorum quis effatus est, Platonis et - Raphaëlis operum pulchritudinem et prestantiam nonnisi longa contemplatione sensim percipi; ut juveni desperanda res videatur , nisi forte, quod alumno E academico haud facile contingit, largo otio utatur. Opus ipsum itaque post primum | conamen dereliquissem , nisi a Facultate non majora quam que a philosophiæ “et litterarum humaniorum studioso præstari valeant, postulari existimassem. - Alterum quod quæritur , inextricabile videtur opus , quum Plato adversarios, quos aggreditur, raro nominet, uniusque sub nomine alios multos, integramque non raro scholam impugnare soleat. Coævis allusiones levissimæ sufliciebant in rebus | discernendis , cum omnia omnibus , ut ita dicam , vulgata notaque essent : autem ætate remotissima deficientibus plerumque historiæ philosophiæ fontibus et peritissimos viros ignorantiam suam hoc in campo fateri non pudeat. Hac re factum est, ut nonnisi suspicione quadanr sepissime de philosophis , qui réfellantur, atque de eorum effatis loqui possem, quod equidem juveni jure . concedendum videtur , in quo tale opus nonnisi exercitatio majora antecedens et 1. C4) imperfectus debilisque conatus habendum est. Tertium, quod mihi perficien- dum erat, ex ipsa expositione, si modo rite instituta sit, clarum esse debere existimans in declarandis singulis argumentorum momentis , quod sque super- fluum atque onerosum plerumque fuisset , large morandum mihi non putavi. Quartum denique tum ex Theæteto deducendum, tum ex aliis, qui supersunt , Platonis dialogis colligendum erat, sicuti et alias non raro ad eruendam phi- losophi sententiam ad alios dialogos recurrendum erat. Hoc loco iterum fatear necesse est, quod neminem latet, unum ad pervolvenda Platonis opera annum haud sufficere, nisi forsan qui exclusive hoc opere teneatur. Ea tamen, quæ collegi fini proposito mihi sufficere videntur, ideoque facultati consultissimæ tentamen , quamvis multo respectu non perfectum , tradere ausus sum. Ut rerum ordo clarior appareret, Dialogi materiem , in unum quidem com- positam finem , attamen angusto nexu junctam et variam , in suas partes sequenti modo dispescui : i 1) Introductio in dialogum de scientia. Car. I. — VIII. 2) Dialogi Pans I. Sensus non est scientia. Car. VIII — XXXI. Sectio I. Adversarium doctrine expositio. Secrio IL Æorundem refutatio. 3) Dialogi Pars II. Opinio non est scientia. XXXI — LIV. Secrio I. Recte opinionis determinandæ inutiles conatus. Opinio recta scientia non est. Srcrio IL Recta opinio juncta explicationi non est scientia. Hac divisione multum mihi lucis affulgere visum est dialogo, qui primum legenti inextricabilis labyrinthus apparet, quo in fine pejori modo implicitus teneatur ac in exordio. wh att ET ADANE AEII AI I E omy | INTRODUCTIO IN THEJ/ETETU M. DS uw Pase questionem de scientia inchoaturus Theæteti, cujus nomine . dialogus inscriptus est, laudes profert, e quibus colligimus, quanto amore præs- . tantem hunc discipulum amplexus fuerit. Narrat enim, Socratem brevi ante . mortem Theæteto admodum juveni confabulatum de eo prædicasse , virum quon- dam eximium fore, si etatem attigisset. Neque Socratem falso talia predixisse , - cum The:tetus postea egregie virtutis virum sese omnibus exhibuerit. Eundem _ oris quidem deformitate Socrati haud absimilem , ingenii vero dotibus et indolis candore omnibus longe superiorem fuisse , quim maximæ docilitati et memoriæ vi tam mitem, tam equum ac constantem animum jungeret, ut eequalis haud facile illi quis posset inveniri. Tanto nature favore factum esse , ut in juventute mira jam perficeret. Mathematices præceptore Theodoro Fere (1) usum hujus doctrine magnam cognitionem consecutum fuisse, ut häc re precipue inter omnes emineret. Patrem ejusdem , Sophronium Suniensem, virum et indole et opibus spectandum , filio teneræ admodum «etatis magnas divitias reliquisse : . bonis autem maximam partem, tutorum perversitate deperditis , adolescentem tam . liberali pecuniz usu sese commendasse, ut et hac re maxime laudandus om- nibus se prestantissimum monstraverit. Socratis cum Theæteto hoc collo— . quium ex illius narratione et correctione conscriptum Plato se proponere lectori fingit, quodsi fidem illi habere possemus, integrum fere socraticum dialogum remus, quem tamen post Socratis mortem compositum et vulgatum fuisse , hac praefatione jure defendimus (2). E Geometra nimirum, a "Theodoro Cyrenaico philosopho bene distinguendus. Vid. Diog. Let. lib. 1I. sezm. 103. Editio Meibonii Amstelodami: 1692. - (2) Conf Schleirmacher : introductio in Theztetum , ubi plura hac de re proferuntur, quæ ad prasentis commentationis fines non spectant. Theæteti laudes Cap. I et II. Cap. II et II). Dialogi argumentum, (6) S. 2. His in honorem discipuli allatis, Plato sequentibus dialogi argumentum proponit : 1°. Nonnisi periti cujusvis in re qualibet effatum valere : musici de concentu musico, pictoris de imaginibus opinionem tantum majoris esse haben- dam : peritiam itaque illius, qui opinionem suam de re aliqua proferat, in - examen esse vocandam, ut decernere possimus, quid illi tribuendum sit? 2°. Quæs- tionem maxime difficilem esse resolvendam an peritia, quam vocant (coia) a scientia differat , nec ne ? hanc autem in rem esse inquirendam. Ad primam sen- tentiam. quod. spectat , Plato eandem in dialogi parte priori defendit contra eos , qui cuilibet sensui veritatem et quidem valorem scientificam absolutamque cer- titudinem tribuentes omnem opinionem cujuscumque hominis æquo jure veram esse contendebant. Probat autem , merum sensum neque ad peritiam neque ad scientiam usque pertingere. Altera in parte monstrat, peritiam, ceu veram opinionem ab experientia profectam ad scientie certitudinem nunquam posse ascendere , hanc per consequens in omni experientiæ ditione nullibi deprehendi (1). (1) Hoc Platonem ab altera IId capitis parte ad cap. IV voluisse, non omnes forsan mecum consentient. Hi vero sequentibus uti poterunt argumentis : 19. Platonem accidentali modo lo- cutum fuisse, ita ut, qua in fine Cap. IL dicantur , tanquam leve præludium dialogi materiam non spectans consideranda sint, Quæstionem autem : an peritia et scientia differant? eum in finem tantum: moveri , ut ad materiam propositam de scientia posset. 2°. Non recte roĝiæv peritiam dici, quum usu vulgari sophia et pro scientia sumi solita fuerit, recteque con- jiciatur , a vocabulo minus determinato (rogiæ) ad magis determinatam («7157545 ) transitum fieri. ( confer Schléiermacher in nota ad Theætetum, ubi contrarie versionis hujus vocabuli rationem reddit ) Ad hec autem respondeo : 1°. Platonem male intelligi, si ea, quz super— vacaneum in modum passim introducta videantur, ideo rei non conjuncta habeamus. 29. Primam positionem continere qnæstionem in priore dialogi parte resolutam : altera vero aperte secundae partis problema propositum esse, si modo vocabulo coĝiæ eam significationem tribuamus , quam illi jure tribuere debemus. Quaæstiones itaque modo enuntiatas rei in dialogo pertractandæ arcte esse conjuctas. Peritiam (ze$««») quod attineat , me huic voci eam tribuere significationem , quam ipse Plato in Theæteto infra definivit, ubi peritos eo$ovs vocat , quibus scientiam paulo post denegat. Conf. Diog. Laert. Lib. HI segem. 63. cum nota ad hunc locum adjecta in edit, Meibonii. Schneideri lexicon in voce ceder et veQre. Arist. de moribus cap. 7 princ, Platonis Apologia Socr. cap. 5-9. C2) Q- 3. Ad questionem modo propositam. : an. peritia a scientid differat? res- Quenam |» pondere non. possumus , nisi. prius definiamus , quid sit scientia. Inde primo "oM / emnium docendum erit, qualis illa, quam quærimus , definitio esse debeat. ratur. . Hac autem de re sequentia statuenda videntur : Cap. IV et V. — Vulgari ista responsione + scientiam esse Geometriam , Astronomiam , variorum opificum artes, nihil perficimus ; ante omnia enim definiendum erit, quid sit scientia in genere , quod si negligamus, singulas scientias enumerando frustra fati- . gamur. Si enim dicamus, scientiam esse Arithmeticam , quid aliud dictum vo- | lumus, quam, eam esse scientiam numerorum ; sique scientiam esse cerdonicam ! us, iterum nil proferimus, nisi eam conficiendorum calceorum esse — scientiam ! (1) Idem de reliquis omnibus. valet. Sed non hec erat questio , multo . potius : quid sit scientia in. genere? Quam si ignoremus, nihil sane proderit - ulteriores rei ignotæ determinationes adjicere. Inutili denique labore per longas embages singulas. res recensendo discurrimus, cum genus paucis determinasse - -sufliceret. Si e. g. quis quareret, quid sit limus? Esse eum terram aqua mixtam simpliciter Né HER reliqua omnia tanquam ad quæstionem non spectantia omittentes. Qualis vero definitio scientiæ quæsita esse debeat, ut justam habere possi- | mus, exemplis e Mathematicorum doctrina desumtis docemur. Hi enim nume- " rum, qui ex alio per se multiplicato oriri potest quadratum , et eum qui alio … per se multiplicato produci nequit , numerum oblongum definiunt; figuras vero — emnes numerum planum æqualibus compositum lateribus quadrantes , longitu-- — dines, qua vero oblongum numerum circumscribunt , potentias vocant (2). - Talis scientiæ quiritur definitio, problema quod in difficillimis reconditum est. — E modo dictis perspicimus, Platonem recta definitionis notione usum fuisse ; quantum vero huic rei tribuerit, e maxima illa cura, qua Tui nen solum in LÀ juere. non solebant ; ; inde confusio illa artis , periliæ et scientie , cujus vestigia hoc loco cu , À ll Platonem igitur hac disquisitione summopere de philosophia meritum esse, non —— habeo, quod moneam. Methodus. Cap. VI et VII. (8) Thezteto , sed étiam in Menone exponit atque dilucidat, compertum habemus. S- 4. Plato problemate ita exposito , antequam quæstionem resolvendam ipsam. aggrediatur; de methodo, qua hoc in dialogo, sicuti in reliquis scriptis suis utitur, aliqua disserit. Methodus autem hzc, qualis illi probata esse debuerit, tum ex ipsa, quam de philosophia et cognitione humana conceperat idea , tum ex iis, quae in Theæteto et aliis dialogis statuta reliquit, facile colligere poteri— mus. Probare enim studuit in Menone et in Phædone (1) ideas a priori, quas nos vocamus, independentes ab experientia homini inesse, quippe qua ex- perientiæ omnis rationem et scientiz stricte talis materiam contineant. Easdem tradi ab alio nemini posse , multo potius in vita quadam ante humana memoria conditas in edocendi animum revocentur. Cum vero homo nonnisi propria actione eorum ; quie antea quondam didicerit , reminiscatur , methodum scientize in homine percolendæ in eo tantum consistere , quod ea , que menti humanz jam insint, veluti arte quadam obstetricia in lucem producantur , atque ad claram reminiscentiam promoveantur. Hominis autem ea est. vulgo indoles, ut se scire putet ea, quæ memoria tantum recondita possidet; quo fit, ut primum methodi munus hoc esse debeat, ut docendum in saluberrimas angustias deductum hoc ipso fateri sibi cogat, se ignorare ea, quorum scientia se gaudere falso existi— met; hac enim re ad agendum atque ad reminiscentiam in se provocandam excitatur. Haec si consideremus clarum erit, quid Plato sequenti Socraticæ me- thodi descriptione dictum. velit, atque quemadmodum et in Theæteto undique nonnisi angustias parare studuerit (2). Methodum hanc, quam præstantissimam continuo summis effert laudibus atque commendat, accuratius expositurus, Socratem de arte sua obstetricia ita loquentem introducit : Filium se Phænaretæ obstetricis vulgo vituperari a pluri- mis , quod. ineptissimus ipse, alios nonnisi ad dubia deducere valeat. Id autem ideo fieri, quod sibi a Numine divino eadem quam mater exerceat ars, præs- cripta sit. Obstetricém enim , jubente religione Graecis sacra, esse nullam , quae (1) Cap. 19. sqq. (2) Conf. Theaet. Cap. XLIII. edit. Tauchnitiana Lipsiæ 1821. "AS c (9) proli procreandæ adhuc obnoxia sit, nullam que partum nunquam in lucem ediderit; hoc enim munus iis, quae propter etatem pariendo impares habeantur incumbere. Obstetricem enim optime omnium dijudicare, an gravida quaedam . uxor sit, nec ne? eam porro pro lubitu parientium dolores et provocare et … lenire , ægre parientes ex angustiis solvere, et si visum sit , abortum parare. Ipsam e et aptissimam esse pronubam, dum omnium maxime scire debeat, quali viro quævis uxor nubere debeat , ut inde proles quam perfectissima procree- tur, quamvis ab hoc munere , bonæ fame servanda causa abstinere soleat. Eadem vero de arte sua censenda esse, si excipiamus, quod illa major et sublimior viris, non foeminis, presto sit, animos non corpora inspiciat , quod emique et hoc inter maxima et difficillima positum obstetriciæ suæ sit dijudican— — dum : an deforme et falsum, anne potius bene constitutum quid et verum — procreatum fuerit. Sibi , uti obstetricibus, concessum non esse , ut aliquid sapi- - entiæ ipse proferat, sed obstetricia arte sua parientibus auxilio esse, ita quidem ut tantum absit, ut aliquid doceat, ut multo potius quilibet ex se pulchra pluri- … ma inveniat. Qua re factum esse , ut multi omnia hec sibi adscribentes animo elati a se abierint, qui denique artis suæ auxiliis destituti , mala usi societate = animo hebetes et indociles postea visi sint. Similiter eos , quibus intersit , dolo- “ ribus angi, quos vel provocare vel lenire possit ; denique se illorum, qui nulla i prole gravidi sint, optimum pronubum esse, dum ei quemque son yip ma- gistro, quo maxime augeatur, Eadem cwiobá se in ee nonnisi | alienos le mtis prolem in lucem protrahat. — Methodi hujus descriptio digna sine dubio est, quam serio perpendamus ; mid in educatione valeat , conatus monstrant clarissimi nostra etatis viri Pes- ossi, qui eam in scholas iterum introduxit, aut potius de novo invenit. Ea Nspecta tantum Platonica scripta justa ratione intelligere poterimus ; cumque ex ipsa Platonis de scientia idea profluat , et cum illa arctissime cohæreat, ejus expositionem in Theæteto suo loco versari puto. Ceterum eam ad Platonis de Scientia sententiam cognoscendam multum conferre, ipsa re clarum est. | 2 g ( 10): 7 ^ THEJETETI DE SCIENTIA, PARS PRIOR. SENSUS NEQUE AD SCIENTIAM NEQUE AD OPINIONEM PERTINGIT. Sect, I. Adeersariorum doctrine expositio. (Car. VIII-XVL ) Empiricorum — S. 1. Plato primam ad questionem : quid sit scientia ? Theæteto responsionem C». VI E tribuit, sentire nos quæcunque sciamus , inde scientiam nihil aliud esse quam sensum (1). Quam sententiam statim eandem declarat, ac illam Protagore , qui aliter rem enuntians statuerit : Hominem esse mensuram omnium, quæ sunt, ut sint, et eorum , qua non sunt, ut non sint, (2)'sive quod idem est, quæ cuivis videantur, et ei, cui videantur, revera esse, (3) quod nos ita enuntia- remus : criterium: omne veritatis esse mere subjectivum. Hoc autem suo more sequentibus dilucidat : Experientia vulgari Protagore sententia jam fulcitur +: eodem enim vento flante alium friget, alium non friget; qua re ventum vel frigidum vel non frigidum simul accipiamus, vel cum Protagora defendamus, necesse est, huic frigidum viderit, et esse, cum illi neque frigidus videatur neque sit. Hoc in casu illud , quod sentimus , ipsum illud est, quod nobis videtur ; in calidis itaque et frigidis, dulcibus et amaris, et omnibus ejusdem generis | rebus , de quibus facile defenditur, eas revera esse privatim illi , cui appareant , sensus et phantasia coincidunt. Phantasiam vero Plato eam vocat cognitionem , (1) Conf. Arist. Metaph. III. 5. (2) Protagoras apud Diog. Laert. lib. IX. segm; 51. (3) Conf. Arist. l. c. ] a ala Sor c A n tih di ( 11) ' quam nos inanem, appellare consuevimus , eam nimirum , qua rei alicui præ- . dicatum adhibetur, quod eidem re non competit. (1) - Hoc autem. nil aliud dictum: vidimus , quam res sensuales L in se consideratas ^ mulla distinctas esse forma , multo potius earundem notas in intuentium animo tantum, non in ipsa re leise Protagoras et ejus pedissequi sensui ita consi- "derato scientiæ valorem tribuentes, illum numquam fallere , multo potius suffi- ciente certitudine praeditum esse docuerunt, (2) indeque eadem ætate , qua Gorgias Leontinus scepticam doctrinam suam Eleaticis superstrixit fundamentis‘, hi contrariam partem secuti , maxima temeritate : omnia esse vera, mendacium - mullum neque in cogitatis neque in sermone, (3) contendebant. Rejectis enim omnibus preter sensum et sensibilia eo devenerunt (4) ut igitur preter hanc - omni respectu particularem et in se reclusam existentiam, preter vanam hanc et falsam cognitionis speciem homini nil relinquerent. Systema tam perversum - Protagoras ab Heraclyti noto placito : fluere omnia fluminis instar , nec un- . quam consistere . quidquam ; fieri omnia ex contrarietate , progrediens in fines suos sophisticos construxit (5) : et quidem primo exin probare studuit de nulla re affirmari serio posse , quod talis potius sit , quam alia, (6) nihil enim esse aliquid. in se; sed motu , mutatione , commixtione et ex relatione mutua omnia continuo fieri, de quibus falso , quod existant , predicare soleamus. Posito , | rei cuivis in se talem non potius , quam aliam quamcunque formam adscribi posse , et hoc admittere poterat ; nihil in se unum esse atque determinatum , et aliud , - quod illi placuit, duas cujuscumque rei rationes oppositas esse (7). > Hzc equidem omnia ex dogmate Heraclii de motu continuo deducere licebat 'empiricis : corpora enim in status contrarios continuo abeuntia videntes , ergo eadem (1) Ita Plato-phantasiam declarat in. Sophiste cap. XXXXII. - (2) Vid. Theaet. cap. | (3) Diog. Laert. lib. IX. segm 51. Cratylus Cap. XXXVIH, Sophista cap. XLIV. ud (4 T4 id'ivra UmiAaBer sisar ra wimdyre yséyor. Artst: Metaph. Hi. 5. … 1*5) Asiot. Le — (6)'Q; wx c» œrrsxeyur. Diog. Laert. IX. 53. + (y): Diog. Laert. IX. 53. ho 2. 612) in se determinata natura non gaudere defendebant (1); mutationes in mundo sensibili conspicue rerum originem et interitum proferunt, quod sine motu et alteratione fieri nequit, inde motu (z»»z«) omnia necessario provenire ; relatione tantum res aliquid esse, qua mutata res ipsas mutatas affirmabant. Si vero motu omnia tantum talia sunt, vi nature quies rerum existentiz contradicit, ergo neque est aliquid, sed continuo fluxu omnia continuo oriantur et intereant necesse est. Quanam ratione ii, qui omne principium rerum preter materiam nullum habebant, rem suam aliter servare poterant? Posito enim continui mo- . tus principio ab angustiis liberabantur , ut ad quaestionem : quænam motus uni- versi causa sit? respondere non amplius deberent. (2) Neque ii, qui Heraclytum non solum paradoxum, sed ridiculum putant, ejusdem doctrinam bene pers- picere videntur. Systema hoc antiquissimum nobis a plurimis philosophis translatum est. Dum enim Heraclytus e contrarietate ( oppositione ) rerum omnia fieri atque fluere fluminis instar defenderet (3) , cum Protagora hac re consentit. Heractytus vero idem , dum sententiam suam mythologice ita enuntiaret : Tempus et Rheam (semper motam et mutatam substantiam ) originem rerum esse , quidnam aliud dicere voluisse videtur ac Homerus , qui Oceanum deorum patrem et Thetin ma- wem vocat, (4) quo omnia ex motu et fluxu orta significare videtur. Ante Ho- merum adeo vestigia systematis hujus inveniuntur : apud Orphicos scilicet. Quae enim in Orphei carminibus leguntur Oceanum cum sorore Thetide primo omnium matrimonio junctum fuisse (5), cum Homero omni capite consentiunt. (6). (1) Arist. Metaph. l. c. (2) Arist. L c. (3) Diog. Laert. lib. IX. seg. 8. Arist. Met. III. 5 et frequenter alias. (4) Iliad. XIV. 201.— Addimus versum ejusdem Iliadis libri 246 : Qreævov derep yevtous qaa ET ot TÉTUXTO. 2 (5) Versus duo orphici citati inveniuntur a Platone in Cratyli capite 9^». Huc referri potest et locus carminum orphicorum , quz ad nos pervenerunt. Hymn. XXII. 4. si tantum de illo- rum authentitate satis constaret. Hoc vero cur utamur , non habemus , si addamus , quæ Creuzer in symbolicis hac de re disseruit. (6) Hunc locum ad ductum capitis noni Cratyli exposui , cum ibi Plato largius exponat, RÉ E D De e ( 13) Simili ratione et Epicharmum motus doctrinam probasse , Plato defendit , quod neque illis repugnat, qua nobis ex viri hujus scriptis paucissima supersunt. (1) Dein huc refert Empedoclem , quem disjunctione et conjunctione elementorum agente tum amicitia tum discordia , originem rerum explicasse constat. (2) Ipse jam sententiam illam enunciaverat, quam Protagoras et Cratylus postea melius expendebant , esse nimirum mutationem ipsius sapientie , neque cogni- tionem aliquid in se continere quod vicissitudini universe obnoxium non sit. - Hanc rem eque Aristoteles ac Plato Empedocli tribuunt. Confirmatur hac re Ex. LES ^. eet. Platonis opinio , que plurimos et antiquiores empiricos ad unum hoc punctum pertendere contendit, ut omnes fere unius ejusdemque doctrinz sectatores ha- bere debeamus. Quod si hoc decernere ipsi nos deficientibus historie philoso- phie fontibus non possimus, Platoni aliquam saltem fidem negare nequimus. Omnes denique Jones accuratius considerantes perspectum habere poterimus, omnes uno Anaxagora excepto, qui mentem (>) principium movens extra ma- teriam admissit (3), omnes dico , in eo fuisse, ut ex motu rerum universi ori- ginem. deducerent. Atomistas continuum illum motum admisisse , multis testi- moniis constat , precipue tamen Leucippum hoc loco respiciendum putamus, cum Democritus scientiam strictiore sensu non solum negaret , sed etiam sensui veritatem nullam tribueret (4). Tot tantosque sibi adversarios Plato hoc in dialogo sumpserat, plurimos ni- mirum eorum , qui ante illum empiricis principiis doctrinas condiderant , quorum precepta et sentiendi rationem in Gorgia et alias ethico respectu aggressus est. . Quibus altera ex parte eos opponit, qui sensum omnem ad illusiones inanes | . referebant (5). | que in Theæteto indicavit. Cæterum ejusdem sententia multum dilucidatur etymologiis, quas in Cratylo legimus, ex. gr. Hestie. Locum ipsum Theæteti paululum corruptum suspicor. - (t) Vid. Diog. Laert. lib. IH, seg. 11. — Arist. Metaph. III. 5. Arist, Physicor. cap. I —… princ. De ccelo lib. II.. 2. Met»ph. L. cap. 4. (2) Arist. 1. cit. Idem de ccelo lib. III, cap. 2. id. Metaph. III. 5. (3) Arist. de ccelo III. 2. (4) Arist. de coelo II. 2. Metaph. III. 5. (5) Eleatas nimirum , de quibus infra. Argumenta Heracliteo- rum. Cap. IX. 14) Platonis tempore philosophi in oppositis hærentes in angustias quam maxi- mas devenerant. Qui enim vel lonum vel Atomistarum partes secuti æque in extremis versabantur ac ii, qui eleaticæ doctrinæ nomen dare mallent. Alii inter utrosque suspensi ad sophisticam doctrinam , et si res serio sumerent; ad scepticismum , uti Gorgias Leontinus , deducerentur necesse erat. Platonem hac ex desperatione rem philosophicam salvare studuisse , e Theaeteto et Parmenide sicuti ex aliis ejusdem scriptis. conjicimus (1). Empiricos ea, qua philosopha- bantur via, omni scientia necessario frustrari; contrariam vero partem , quae pluralitatem rerum negabat aeque in errore versatam esse, hoc sibi Plato pro- bandum sumserat. In Theaeteto tamen nonnisi eos impugnat, qui materiam motam principium. rerum defendentes sensui veritatem tribuebant. Horum doc- trinam primo omnium accuratius exponit ipseque fulcit , quo facto eandem ar— gumentis suis destruere conatur. : . $. 2. Ad tantam Homeri ducis. et omnis ejusdem exercitus auctoritatem , cui repugnare ridiculum videtur (2), accedunt et alia, quibus eorundem syst confirmatur. Monstrat enim experientia, motu oriri ea, qui esse nobis vi— deantur et fiant; quiete contra interire. Ignis ipse , ex quo reliqua ‘omnia oriuntur, ex motu et tritura procreatur (3), recte igitur motu omnia progenita praedicamus. Eodem ex fonte et animantium genus promanat, quorum córpora otio et inertia deperdi, motu conservari et augeri, experientia docemur. Ea- dem valent et de anima, que discendo et diligentia, tanquam motibus, cogni- tiones acquirit, quum inertia et indocilitate , tanquam quietis speciebus , non solum nil discat , sed. etiam, que antea didicerit, amittat. Quid tandem de .ven- | torum et maris et aliorum ejusmodi quiete, que putrefactionem et interitum afferunt iisdem rebus, quas motus servare solet? Ne denique aliquid desideretur et Homeri auream catenam addamus, qua dicere videtur : quamdiu universus (1) Conf. hac de re Sphleiermecher Prplegomehs ad Theaetetum. (2) Arist. Metaph. l. c. (3) Secundum Heraclyteorum vulgatum de igne. placitum. Diog. Laert. IX. 7. Plut. depl. ph. I. 3. (15) orbis et sol moveantur, salva in diis et hominibus existere omnia , quæ si tan- quam ligata consisterent , omnia interitura et inversum iri (1). SG: 3. Secundum principium nihil in sé unum determinatum esse, omnia cón- — Systematis tra continue e motu oriri, progredientes accipiamus primum : coli quem d° ER | vocemus , nihil esse neque in oculis neque extra oculos, neque locum eidem AE. E Milsienes:: : alias enim jam esset et consisteret alicubi, neque ortu tantum ori— et XI. . retur Color vero producitur appulsu oculi ad motum conjunctum , neque tamen - est. illud, quod adpellit, neque quod: adpellitur, sed aliquid inter. utrumque - versatum et quidem intuenti cuivis privatim ortum. Primo enim omnium defen- - dere nemo poterit, aliis hominibus colorem eundem videri, qui nobis, attamen | propria experientia persuasum habemus, nobis ipsis non semper res appareré - easdem ; dum in diverso statu versantibus alii continuo sensus oriantur , sentiente nimirum et sensili continuo fluxu dilabentibus. Accedit ad hec et sequens argumentum , quo Protagoras et ii, qui ex iisdem, quibus ipse , partibus stabant , adversariis angustias parare conabantur. Ponimus enim .tanquanr nullo: dubio: obnoxium 1°. nil vel numero vel extensione vel majus vel minus fieri, quamdiu sibi ipsi æquale maneat; 2°. si rei neque . aliquid addatur, neque ab illa auferatur , eandem semper manere sibi aequalem. 39. Quod antea non fuerit, posterum existere non posse, quin procreatum vel factum sit. Axiomata hzc vero si resin se determinate essent, in animo nostro repugnarent ; objectum enim cum alio collatum aliud non evaderet, quin in se | fuerit mutatum , quod tamen frequentissime occurrit. Sumamus ex. gr. fabas sex , T quas si cum aliis quatuor conferamus , plures sunt et quidem dimidio; eædem vero sex ad duodecim alias relate pauciores sunt et quidem dimidio, neque aucto, neque diminuto numero. Ergo accipiendum erit res in se nihil esse ; sed que videantur existere, ex relatione tantum ad alia oriri. Sophistica hec artificia we quidem nunquam serio persuadent , attamen (1) De Homero monnisi jocantis in modum tantum ea proferre potuit, nisi forsan alio quodam loco, quam lliadis VII. v. 17 seqq. usus sit. Conf. Schleiermacher notam ad Theaet. — Arist. —— Metaph. 1. c. ubi simile argumentum ex Homeri versibus deductum invenimus, Systematis de motu ar- gumentum, Cap. XII. ( 16 ) angustias et philosophicæ artis pugilatoriæ occasionem praebent. Magnitudo idea relativa est, qua nulli objecto in se tribuitur, cum relationem tantum inter duas res concernat, quin res ipsas in se tangat. Si itaque Sophista aliquid pro- bare voluerit, monstrandum illi fuerat : relationem hanc: et quidem eandem modo contrario posse dijudicari , magnum scilicet simul et parvum continere. Hac ratione argumentum sophistarum nobis propositum refutatum invenio in Phædone (1). Hoc immo doctrine platonicæ principale illud placitum recon- ditum est, materiam quidem ex uno statu in alium oppositum transferri , ideam vero esse immutabilem , atque aeternam ; inde e mundo materiali , qui vanas tantum rerum species nobis offerat, in regionem beatam immortalium idearum, ceu scientiæ esse aufugiendum. (2) Protagoras vero et qui cum illo iisdem princi- piis utuntur, quamquam non omni respectu ad rudes istos pertineant, qui præ- terea, qua tenaciter manu prehendere valeant, rejiciuut , ad systema de motu recurrentes, sequenti ratione , si eorum placita in ordinem redigere velimus, phantasma illud. explicant. Universum motus est, hujus autem duæ sunt species, utraque numero infi- nita, passiva altera et altera activa. Ex earum communione et tritura procrean— tur res, infinite quidem, sed duplicis generis : sensile et sensus cum sensili simul progenitus. Sensus vocamus visum et auditum , olfactum , frigora et sensus caloris , voluptates et tædia , desiderium et metus , infiniti quidem nomine carentes , multi vero nomine gaudentes. Cuivis sensui cognatum est sensibilium genus, visui colores varii, auditui variz voces, alia aliis. Quee velocia cum re- motioribus mota velocia, que tarda cum propinquis tarda procreant. Si jam oculus et aliud illi congruum candorem et visum ‘huic respondentem pro- tulerint , que altero in aliud offendente non eadem provenissent , utroque mo- vente, visu ad oculos, et colore ad objectum candorem proferens oculus visu repletus non visus, sed oculus videns factus est, similiter colorem proferens res candore impleta non candor; sed res candida evasit. De reliquis idem cen- (1) Cap. 9. seqq. (2) Conf. Phaedonem passim, Arist. Metaph. IIE. 5. (17) sendum. In omnibus vero caveamus necesse est, ne aliquid neque unum in se, — meque adeo activum aut passivum habeamus (idem enim tum passivum tum - activum est) multo potius omne quodcunque alicui ex mutua relatione fieri. Inde nec ulla neque in generalibus, neque in particularibus rei qualiscunque determinatio admittenda, multo potius undique essentia proscribenda , nullum i praedicatum concedendum. Omnia continuo fluxu oriuntur, mutantur, in— ereunt : nihil in se revera est, et qus cuivis videantur , huic privatim et ra sunt. | -.. S. 5. Cum Protagoræi omnia vera esse defenderent, quee cuivis appareant, et Somniis et il- somniis et nausez , et quae sunt ejusmodi , eundem , quoad veritatem valorem «sionibus om- ämpertirentur , necesse erat, ac aliis sensibus. Remanet igitur systematis pars ees sé “quæ illusiones sensus, somniantium, vesanorum et ægrotorum phantasmata goræi verita- — concernit, que omnia falsam esse doctrinam arguunt. Somniantes enim et mor- tem. "bis variis et vesania laborantes sensus habere solent, qui in statu vigili et sano. CP: X! - habitis contrarii inveniuntur, quibus veritatem tribuere ridiculum et absurdum esset. Protagoras vero et ii, qui eadem castra sequuntur et has representationes , si principiis suis consequentes manere velint, veras habere debent, ut ergo . absurda defendere cogantur, et doctrina eorum cadat. Porro certum criterium mobis est nullum., quo dijudicare valeamus , an somniantes an vigilantes sensu aliquo affecti simus. Sequitur inde tantum abesse, ut sensui cuilibet veritatem concedere debeamus, ut multo potius aquo jure omnia sensu precepta ad …inania phantasmata referamus. (1) Quo fit, ut contendere nemo possit , sensum scientiam , nec ea, qua cuivis videantur, eidem et vera esse. Ad eandem e insanientium observatione deducimur, de quibus idem ac de somno affir- andum , eo tantum excepto , quod in hoc somni et vigiliarum tempus aequale , vesania inæquale sit; qua re nil immutatur. Veritatem enim temporis pro- tensione dijudicare ridiculum sane haberetur (2). … Talia objicientibus Protagoras et alii, qui idem sentiunt respondere poterunt : f 4 (1) Arist. Metaph. III. 5, ubi ultima hac sententia recensetur. — (2) Conf, Arist. Metaph. l. c. ubi eadem momenta inveniuntur. Doctrine confirmatio. Cap. XIV et XV, vigilante, vesanum aut ægrotum a sano, consequenter necessario altero in statu "alia 'procreari, aliosque sensus oriri, eándemque rem vigilanti aliam videri ác | miamus : ut enim sensu aliquo affecti simus , aliquid sentiamus necesse est. Ergo (18) Illud , quod ab alio diversum sit, huic esse inæquale , sed diversum et quidem omni ex parte "diversum. Si itaque Tei alicui contigerit mutari, diversam a se \ et sibi inæqualem evasisse. Passivorum autem , uti supra dictum est , et activorum 1 infitiitorum quodcunque , prout cum alio quovis in relationem deveniat , diversa | procreare, et aliud evadere. Jam vero hominem dormientem diversum esse à. somnianti, vesano aliam atque sano. Utroque autem in casu repræsentationibus. seque veritatem esse tribuendam. Ægroto ex. gr. vinum acerbum videri, quod eidem 'sano dulce sit; vinum scilicet cum ægro in relatioue potus versatum 'aliud | necessario producere , ac si cum sano congressum intermediüm aliquid aliud | genuisset. Systema motus itaque hoc argumento nullomodo destrui. 1 S. 6. Hisce dictis unum hoc tantum superest monstrandum , doctrine huic | aliquam inesse necessitatem , qua fulciatur, ne eam ad vanas hypotheses referre | cogamur. Hoc autem fit sequentibus : Quo tempore eadem ratione affecti sumus, M iidem remanemus , alii itaque alia tantum affectione reddimur. Aliter vero affici , vel'aliam sensum nancisci non possumus, nisi cum alia re in relationem deve- sentiens animus per relationem ad rem sensibilem tantum tale aliquid est. Eadem ratione autem et sensibile (objectum) quale aliquid non est , nisi sit alicui, dulce enim , et nemini dulce esse, absurdum jure habetur. Qualitas itaque et objecto eatenus tantum tribui potest, quatenus cum subjecto in relatione versatur. Sequitur inde , neque sentienti, neque sensili existentiäm in se competere ali- quam, multo potius eandem ex mutua relâtione tantum oriri; porro, cum relatio. illa respectu cujusvis subjecti alia sit, huic tantum objectum. quodcunque tale” videri et esse, non "autem ali. Denique sensui omni tanquam sentientis exis- | tentiæ vi nature suæ conjuncto , veritatem competere et quidem summo jure, cum affectio quavis animi ipsius determinatio habenda sit, cui certitudinem | nullo modo possimus denegare. Quibus positis concludere licet, sensum esse scientiam , quum secundum modo allata veritatis necessitàtem in se contineat. | Derivatur sententia hec ex Homeri et Heraclyti et eorum pedissequorum dog- j (19) mate fluere omnia fluminis instar , et ex Protagoræ sapientissimi (1) illius pla- . cito : hominem esse omnium mensuram , seu omne criterium «veritatis esse ma coalescunt. Omnes nimirum scientiam in sensuum civitate, et quidem in c sola querendum statuunt. Cum vero sensilia cuncta sola oppositione cons- cua, neque firma maneant, neque tanquam consistentia capi atque teneri jossint , inde omnem veritatem permanentem negare , omnemque cognitionem id vanam aliquam fluxui zeterno et necessario rerum obnoxiam restringere coguntur. . Cum dein iidem sola rerum relatione omnem veritatem contineri , vi principii ognitionis admissi defendere deberent , cognitionis communionem inter homi- omnem omnimo tollebant, deficiente scilicet criterio , quo omnes veritatem rerum eandem cognoscant. Quo posito homo ad eam sentiendi rationem neces- o deducitur, qua sibi soli vivit, sibi soli, et ex relatione rerum ad se omnia dijudicat, sibi soli agit , ad se omnia refert, quz denique omnem socie- tatem humanam evertit atque destruit. Neque sine jure Plato hzc ita deducit ; quid enim empiricis remanebat preter tristem hanc et vilem vite humanæ . speciem , negato communi rerum principio, quod eam ingressi cognoscendi viam - nullibi deprehendere poterant. …. Adversariæ partis doctrina hoc modo composita et in ordinem redacta Plato eandem examini submittit , monstraturus, veritatem vere talem sensui nullam š, consequenter hujus in ditione nullam omnino scientiam inveniri. Quod | ratione perfecerit, ex argumentis, quibus adversarium systema et susten— et melius fulcire et dein destruere conatur, clarum nobis erit. 1) Sapientissimus, roia vocatus et Aeyes tpe des. INE C20) PARTIS PRIORIS THEÆTETL SECTIO II. ÆEmpiricorum doctrinæ de motu continuo et sensuum scientifico valore refutatio. S. 1. Ad rationes quod attinet, quibus Plato Protagoræ et hujus sub nomine . conjuncta aliorum virorum placita undique lacessit, plerumque monstrare cona- tur, doctrinam hanc in se consideratam sibi ipsi repugnare , et si accuratius examinetur, in leves nebulas dilabi. Cum igitur secundum promissa in præfa- tione (S. 4) enuntiata nonnisi aliorum sententiam reprobet, quin suam eidem | opponat , sequentibus, uti mihi saltem videtur , multum in presenti disquisitione juvamur : si nimirum ea, qua Platoni placuerint, antea nobis in animum re- vocemus. Mutationem illam corporum ipse probavit et quidem ita, ut defen— deret, sensibilia in se nulla gaudere forma , quippe que in mente sola depre- hendatur ; eadem vero eatenus prædicato obnoxia fieri ; quatenus formæ illius, | nullo mediante sensuum subsidio, sed recordatione ex pristina vita aliqua in | animo conditæ participia evaserint (1). Cum vero corpora formam hanc, cujus | participia aliquo temporis momento sint, non servent, cognitionem constantem | et certam sive scientiam rerum sensibilium nullam omnino esse. Corporum continuum motum itaque admisit, et adeo de iis contendebat, esse sensibilia , quippe qua continua generatione fluant, eadem autem alia ex parte propter | continuam mutationem non existere (2). Hoc respectu equidem consentit cum Protagora et Cratylo, sed eosdem in errore maximo versari putat, cum asse— rant , preter fluentem hanc existentiam nihil in rerum universo inveniri. Quae enim anima nullo interveniente sensu cognoscat, ea nulli motui obnoxia atque (1) Arist. Metaph. cap. 6. Arist. hac in parte plerumque Platonis ordinem sequitur, inde | jure consulendus est. (2) Diog. Laert. lib. III. segm. 64. Phædon cap. 26. : : : (21) æterna esse (1). Hunc in modum mediam inter empiricos suæ ætatis et Eleatas viam ingressus statuendum ratus est (2). Hisce præmonitis argumentum prose- .. quamur. Rationes autem quibus adversarios petit sequentia ferme sunt : … $ 2. Primo omnium quærere poterimus ex Protagora : : cur hominem potius Protagoræ a quam porcum vel simiam vel aliud quodcunque maxime ridiculum ex iis, que diva re- - sensu utantur, mensuram rerum censuerit? Quod si statuisset quanquam mente mn err . rane superiorem non habendum, deum propter sapientiam | existimaverimus. num sensui. | Posito enim ejusdem. principio omnes intelligenti gradus cessant, neque inter Cr: XVI. | hominem et animalia, neque adeo inter hominem et deos discrimen cognitionis admittendum est. Dein si vera sunt, qua cuique vera videntur, nemini præ— » ceptore opus, neque alter de veritate vel falsitate opinionum. alterius quæstio- mem instituere potest, cum veritas omnis singulis hominibus privata res, et f singulis quidem exclusive adscribenda ab alio dijudicari nequeat. Colloquia - itaque et disceptationes de re quacunque et refutationes alius cujusdam. senten- tiarum , quæ ex supposito omnes simul vere sunt, ad redicula referremus. Hisce statutis, uti ex ejus placitis defluunt , eum ique poterimus , cur se sa— pientiorum ceteris prædicans mercedem multumque pecunie a discipulis quæsi- verit (3), cum tamen neminem vera docere posset, cum nonnisi quod sibi verum , cognoscere valeret. Protagoras vero ad hec responderet objectionibus nullam esse vim : communi Cap. XVII. . hominum sentiendi ratione innixas philosophum nullomodo movere. Quare . enim tremendum quid esset, hominem ad sapientiam non magis compositum esse , quam animal qualunque? Deos quod spectet, se de illis defendisse , neque | quod existant, neque quod non existant, neque scribendum neque digan esse (4). Talia argumenta nonnisi ad populi furorem concitandum valere , atque ; probabili superstructa esse, quo — sapienti utendum sit. Y (x) Phædo. cap. X. (2) Conf. Parmenidem , ex quo plurima hanc rem tangentia explicari possunt. Vid. et Schleier- . macher prafationem i in Theætetum. “ (8) Ovros mparos ( Tporæyopæs) pures erpabure sxato» gras. Diog. Laert. lib. IX. segm. 5a. = (4) Diog. Laert. lib. c. segm. 51. (22) Hisce vero non refutari ea, quæ Protagoræ opponuntur, luce clarius. est. Statuerat enim iste omnia, quz videantur cuivis homini, ea et huic existere 4 consequenter przjudicia nulla errorem nullum nullibi deprehendi. Hoc admisso. | sententiis aliorum vim concedebat, quam si eludere vellet, ipse sibi repugnaret | necesse erat. Quid igitur habebat, quo sententiam suami paradoxam contra - | | | communem hominum sentiendi rationem. sustineret? Si enim alii sese brutis. quoad veritatem. cognoscendam sublimiores haberent, si deos. admitterent , ho. mini in cognitione superiores , si ipsum propter indignam humanitate doctrinam persequerentur , uti revera contigit, (1) si sibi: consequens manere mallet, quod; | illos incusaret nil presto habuit. Sed plura de his infra Platonem ipsum mo- | nentem audiemus. j | Homo cog- ` S. 3. Protagoræ doctrina subsistere non poterat, si modo monstraretur ho- jAK hsec minem aliquid: cognoscere , quod non sit in sensu. Admisit enim omnem cog- in sensu, Ditionem percipientis et perceptibilium relatione materiali oriri, quod placito Cop. XVII. ejusdem , animam nihil esse prseter sensum (2) arctissime conjunctum est. Inde. Plato eum alia et quidem sequenti ratione impugnat. Ex positione : omnia nos scire, quie sensu perspiciamus , falsa sequuntur ; ergo ipsam falsam habere cogimur. Lingua enim peregrina loquentes audimus litteras ignotas videmus, quin tamen ideo dicta vel scripta intelligamus ; ergo non omnia sensu percepta cognoscimus , multo potius lingue aliquid inest organis ipsis non percipiendum. Ad hanc objectionem Thextetus facili opera respondet : hoc in casu nos semper intelligere quæ sensu percipiamus, sonos scilicet. varios, signaque varia. Patet hac re argumentum contra motum. nullo- modo infici, attamen Plato idem alio loco largius pertractandum lectori relinquit, Ceterum ex se clarum est, secundum Protagoræ systema linguam nullam ullomodo consistere ; ut enim silentio prætermittamus continuo diífluentibus re- bus fieri non posse, ut nominibus signentur, omnis cogitationis communio non- nisi casui fortuito nititur ideoque revera talis nulla est. Protagoras cum pedis- (1) Diog. Laert. l. c. (2) Diog. Laert. lib. IX. segm. 51. 23222! [ n | (233) 'sequis nonnisi vanis 'nugatoriisque fallaciis , quas in Oratylo multa cum diligentia - 'expositas et destructas invenimus, doctrinam et res suas sustentare poterant, - «Lingue taque existentia dodtinim de motu 'sübjecti sentientis simul et rerum 1 sensibiliim erroris arguit (1). — 7S. 4. Plato igitur 'misso precedente argumento ad finem sibi propositum alio Cap, xvi. omm conatur. Infert autém sequentia : ii, qui nihil esse in anima, quod non sit in sénsu ,-ét sensum esse scientiam défendunt, si asserto suo fideles munere ‘vélint, falsa admittere coguntur. Posito enim sensum esse scientiam , visum autem ilie sensum , sequitur visum esse scientiam. Jam vero scire eos "reete dicimus , qui eorum 'reminiscuntur , que viderunt, que vero in præsenti mon eonspiciunt. Concludimus inde, ergo in sensu habere et cognoscere res in se non Omni capite idem esse, ideoque sensum et scientiam inter se differre. © 7$. 5. Probato esse scientiam aliquam preter sensum , Plato ulterius progressus . eandem e sensuum civitate omnino excludere tentat ; hoc vero argumento per- | "ficere conatur, quod primo aspectu sophisticam Vitipereishesiniile speciem præ 'se fert , quo et ipse transeundo utitur ad monstrandum , quit pérverpo animo Sophistæ fallaeias suas ad augendam rem pecuniariam et ingenii sui famam ad- libere soleant. | Sensum non esse scientiam , multo potius aliam superioremque animi humani Nulla est ‘yim ad eam requiri , sequenti argumento probamus. Ut nimirum sciamus simul scena in ] iet mesciamus , hoc fieri non posse, jure tanquam axioma subjicimus. Qui jam Cap. XIX, sensum scientiam esse contendit, et visum :scientiam admittat, necesse est. Si "vero uno oculo clauso, altero videam, video et simul non video, ergo cognosco ‘simul et non cognosco, quod accidere non posse supra statuimus. Sequitur inde "Empiricorum sententiam esse falsam. Nos non latet, eum , quem talia forte ro— éaremus , respousurum, se altero oculo rem conspicere; sed hoc dum fatetur, á otagort contradicit, qui animam nihil esse preter sensus, oculum igitur, non nam oculo mediante in res intueri admisit. Haec r res ai vulgaris commune (24 ) separatam. Idem accideret, si quis quæreret an acute et obtuse , cominus et non eminus; fortiter atque. debiliter idem cognoscere valeamus et multa alia, quæ omnia nobis monstrant , non eadem de cognitione, quz de sensu prædicari posse, ideoque hasce res probe distinguendas esse , inde jure nostro defendimus , sen~ sum omnis scienti& esse expertem, cum eidem cognitionem tribuere absurdum foret. Platonem. sophísmatis accusare; hoc. loco sine injuria. non possumus , cum Protagorz ,. oculum. videre. defendenti secundum. placitum , animam. nihil esse quam sensum , haec omnia revera obstarent. Denique nemini Platonem increpare licebit, quod scientie notionem. longe laüorem in presenti ac in fine dialogi sumat; namque sensim.: ejusdem. limites progrediendo . restringit ;. hocque, sibi aperte. propositum | habuit, ut monstraret , adversariorum scientiæ, notionem in. se' consideratam repugnare, et. examini submissam! :corruere ; non. igitur Platonica, sed. aliorum sententia tractatur. Infra eandem rem ulterius prose- quentem concomitabimur. Refutationes.... S. 6, Hisce Protagoræ sententiæ obmotis , Plato pr ik causam suscipiens , qui- Wes ABI buscunque rationibus ex adversariorum animo desumtis potest, systema. sibi Cop. XX. oppositum roborat et tuetur, quo clarius exin ejus debilitas eluceat. Inde. se- quentem. in modum progreditur : Hæcce Protagoræ opponimus, ipse vero si præsens esset, sequentia forsan ad partes suas defendendas afferret : 1° Argu— mentis modo contra motis non destructam esse doctrinam suam ; absentem enim ut refutatum dicere possimus , postulari , ut ille, qui ejusdem partes, agat, iisdem , quae. presens auctor ipse protulisset, profligatis rationibus ad assensum cogatur. 2? Se non concedere reminiscentem eodem sensu uti, quem antea , in rem intuens habuerit , multo enim alio in statu versari , et aliter esse affectum , se itaque argumento de reminiscentia nullam vim concedere. 3°. Neminem ne- gare, eundem idem scire simul et nescire posse (1); quod si quis id. accipere recuset, nulli dubium esse : neminem unum in se, sed infinitos multo potius orientes recte haberi (2). Inde ex ultima objectione nil omnino sequi. Quodsi (x) Arist. Metaph. HI. 4. — (2) Vid. Epich. apud Diog. Laert. III. 16. in Platone, ubi spec. hac de re serme, | | | : LISA i ( 25 ) denique 4° systema ejus destruere velimus, principia esse aggredienda : tum |. vero probandum fore, sensus privatim sentienti cuivis.non contingere, neque H mena ei soli esse vel potius oriri, cui appareant. 5°. Tantum abesse, ut -— hominum differentiam tollat, statuendo cuique ea , que illi videantur, vera $ esse, ut contra maximam admittat , defendendo cuivis alia videri. Neque inde H sequi , sapientes esse nullos , cm sapientiam. Quamquam enim . veritatis ium omne mere subjectivum , adeoque unus quilibet sibi veritatis mensura sit et inde nemo alium veriora , quam qua ipsi adpareant, docere valeat , tamen ese, quibus mala vera videantur, atque consequenter vera sint, sapientisque “vices esse, arte sophistica, quam profiteatur efficere, ut meliora illi appareant, atque inde revera existant. Ægrotum stolidum non esse , quia alice illi ac sano “res obversentur neque hunc ideo veritati propiorem ; ast hoc non obtante me- 3 dico officium incumbere , ut in sanitatem illum restituat, quippe qui status . melior habendus. Sophistam argumentis , que medicus medicaminibus , proferre , - mon eum in finem , ut qui falsa ante opinione laboraveravit, vera sibi repræ- sentet, (fieri enim non posse , ut quis nom entia sentiat) (1); multo potius, ut qua anima in statu perverso presenti conditioni congrua visa fuerint , alio statu. producto, alia videantur ; hac autem se meliora non veriora vocare. Ranas se sapientes non ducere, in corporibus enim vita præditis medicos, in plantis - agricolas esse sapientes , qui loco malorum et ægrotorum sensuum bonas ac sanas - veritates (2) illis instillent. Eadem ratione civitati cuivis bona qu: videantur, talia quoque revera esse ; sed oratorem , loco malorum, qua vera videbantur rei publice , et erant , ut bona videantur atque sint, efficere. Simili modo discipulos a Sophistis formari , inque meliorem statum transferri ; hos itaque xima mercede dignos jure haberi ; quamquam quivis sibi veritatis criterium L, ac veriora, quam quae ipse sentiat, a nemine possit doceri. 6°. Denique, si re do disquisitionem instituere velimus, pugnam dialecticam , in qua w Vid, Sophiste Cap. Crat. XXXVIII versus fin. (a) Controversiam inferre licet hoc loco, cum codices 4534s ferant, quod duce Schleier- 1 erin 4^»9ua«s mutavi. Hoc assumto aperta contradictio vitatur. 4 (26) veluti joco , alter ex alterius vitio partes suas augere studeat, a dialogo veritatis evolvendæ causa instituto esse distinguendam ; neque ex terminorum consue- tudine adversario angustias parandas; hoc enim ex perversissimo philosophandi genere tum philosophiz ipsi , tum discipulis incommoda inscrescere. Secundo argumento, quo Plato utitur ad fulciendas partes Protagoræ , non cadunt ea, qua (S. 4) obmoventur; probandum enim esset : primo omnium reminiscentem eodem sensu non esse affectum, quod zque experientia teste fieri posse videtur ; dein sensum a cognitione distinguendum esse : Plato facile monstrare potuit, quo facto non solum ex defensione alias Protagoræ placitis omni capite congrua nil sequitur, sed etiam sententia de cognitione continuo cum sensibus fluente fulcro suo privatur. Tertium ad propellendam ridiculam illam ultimo loco positam impugnationem allatum principio inzdificatum est , quod ex Heracliti doctrina Sophistæ derivabant (1), idem scilicet simul esse et non esse, cognosci et nou cognosci posse, sive uti Protagoras idem enuntiavit, duas esse uniuscujuscunque rei rationes contrarias (2); hoc autem repugnat legi animi cognoscentis ( principio exclusionis) quam tollere non possumus. Hac de re Plato quid censuerit in Phædone (3) deprehendimus. Hoc si inferretur , ad- versaria pars, recte monente Platone ad Heraclyteum rerum fluxum sese re- cipere cogebatur; ea autem in arce securi nullomodo erant: continua enim animi cognoscentis mutatione admissa, nulla unquam cognitio inveniri poterat, argumentum igitur cum re destruebatur. : Quartum quod attinet, monstrato, sensus privatim homini oriri, inde non- » dum sequebatur, hoc de omnibus sensibus aflirmandum esse ; dulce et amarum ex. gr. si privatz sint affectiones , idem propterea de cæteris nondum defen- dendum esse, clarum est. Accedit, quod Protagoræis, quos vocare licet , nisi a principiis suis recederent, nullum criterium praesto esset, quo aliorum sensus dijudicare valerent, quod Plato jam statim ab initio indicavit (4). (1) Arist. l. c. (2) Euthydemus et Dionysiodorus omnia omnibus inesse defendebant, quod idem aliter enun- tiatum conspicimüs; ast non habemus , cur ridiculos istos hoc loco introducamus. (3) Cap. 49. (4) Theat. Cap. 10. (27) Distinctione quinto loco posita, uti infra videbimus, Plato ad politicos et oratores sue setatis propius accedit ; ea tamen quoque ratione Protagoræi et eme similia defendentes Sophistæ ruinam systematis sui impedire non pote— à rant. Sophisma de non ente (s oros), alias miserrimum , cui precipue insede- — bant a Platone in dialogo , cui Sophistæ nomen præfixum (1) destructum est. Sola hac via Sophistz res suas sustentare potuisse quidem videntur, attamen et hac ultimo hærere eos debuisse , ex capitibus subsequentibus clarum erit. Distinctio- mem denique ultimam quod spectat, eandem a Protagora revera factam fuisse a Diogene Laertio docemur (2). Sophista idem, eodem referente Diogene (3), missa re ex nomine disputavit; quum ipse igitur hisce flagitiis in vita maxime uti soleret, Plato hac illum illusione satis ingeniose petit. S- 7. Quibus argumentis ad melius fulciendam adversariæ partis sententiam - introductis , ultimo ex fundamentis ipsis de motu et mutatione continua rerum - et Protagoræ doctrinz evolvere studet, non unum quemlibet quoad veritatem - sufficientem sibi habendum , adeoque peritiæ et ignorantiz distinctionem aliquam . admittendam. esse, quam rem Protagoras ex supra dictis negabat. Hoc proble- | mate resolvendo duplex continetur responsio, ad quæstiones nimirum : 1°. an sensus sit scientia, et dein quid censendum sit de iis, qui peritiam a sensu - pullam distinguant ? Ad hæcce responsurus sequentem in modum progreditur : Qua ratione Protagoras differentiam aliquam sapientie in iis, quae sensu præ- Protagoræ - dita sunt, admittere potuisset , juxta meliorem scilicet seu pejorem in qua yer- 4era in se sentur conditionem supra monstravimus. An vero diflerentiam hanc i ipse revera ERE — concedere debuerit, ex ipsius principiis deducendum erit, quo demum facto eum ad assensum cogimus. . Hunc in finem ab ipsius asserto egrediamur , quo defendebat omnia, quæ divis appareant, huic ipso facto vera existere; quo posito omnibus hominum pinionibus , nulla excepta veritatem concedat necesse est. Jam vero quotidiana . (2) Diog. Laert. IX , segm. 5a. 00) Ibid. m ( 38 ) docemur experientia, homines persuasum sibi habere , esse generi humano ve- ram cogitationem et insipientiam vel falsam opinionem , ergo re ipsa vel diffe- rentia hac existit, vel Protagore principium falsum est. Hac re tantis angustiis implicitum et reclusum Sophistam tenemus, ut nulla illi via remaneat , qua rebus suis consulat. Vel enim ponimus homines semper vera opinari , vel tum vera tum falsa , utroque in casu sequitur, non semper vera; sed tum vera tum falsa homines existimare , ergo non omnibus, quz cuique videantur , veritatem competere. Si enim aliquis ea, quz aliis falsa videantur, vera opinetur , secun- dum Protagore placitum sibi equidem vera, aliis contra falsa censeat necesse. est. Si neque Protagoras neque cæteri sententiam , quemlibet sibi hominem mensuram rerum existere, veram haberent, veritas illa nemini , adeoque nec veritas esset. Si vero alii rem ita sese habere , alii a utem contrarium opinentur , secundum Protagoram eatenus sententia vera existimanda quatenus vera videtur, et quidem eo magis vera quam falsa quo pluribus vera quam quibus falsa appare- ret. Protagoræ autem sententia modo proposita paucis vera, plurimis erronea habetur , ergo falsa magis quam vera. Porro Sophista noster adversarios suos vera censere necessario concedit; qui vero oppositam suc sententiam veram admittit , suam erroneam esse simul adfirmat. Opposite contra doctrinz accedentes Protagore placito veritatem denegant, ergo ipse sententiæ suæ falsitatem ne— cessario una cum adversariis suis admittere cogitur. ' Sophistarum horum systemata itaque in principiis sibi repugnans omni fulcro caret atque in se corruit; indeque hominem homine sapientiorem vel insipien- tiorem ipsi non possunt non concedere. S. 8. Modo dictis adversaria Protagore doctrina nn erat, attamen Plato eandem iterum alia ex parte sustentare conatur , et quidem Mer quas alii etiam Sophistæ probasse, quanquam non palam enunciasse videntur. Hoc ipso monstrat, quonam. nexu variorum virorum, oratorum præcipue suæ setatis et po- liticorum et prz reliquis Aristippi sententiæ cum hac Protagoræ et Heraclyteorum et antiquiorum adhuc sapientum doctrina contineantur. Quo facto questio de « scientia in Theæteto mota latius extenditur et novam philosophis historiæ re- | gionem antecedenti conjunctam occupat. Hoc consilio, uti mea saltem opinio ; sequenti ratione Plato disquisitionem suam producit : anne PP. (29) = Sermo Protagoræus , si qua salvandus est, hoc potissimum, quo supra eum … sustentare conati sumus , modo servari posse videtur ; hoc nimirum : cuilibet , vera esse, quee illi lidpscenit dulcia, amara , gravia , ciliis; arida et cætera , e om- nia , qu ad presentem sentientis statum spectent , non dtc puerum quemcun- que, mulierculamve vel animal qualecunque cognoscendo, qua sibi sana proficuaque et utilia futura sint, pares inveniri , hacque in re differentiam illam sapientie po- sitam esse. Eodem modo , quæ civitas sibi honesta et turpia, justa et injusta, . Sacra et profana statuat, ea quoque illi existere, neque hac in re rempublicam republica, neque privatum privato esse sapientiorem. In consulendo contra, . qué utilia. sint. futura, hominem homine, civitatem civitate superiorem esse. Defendi enim. nullummodo posse, utilia quz alicui appareant, eidem futura quoque esse. In justo contra et injusto, sancto et profano , nil a natura consti tutum esse contendere volunt, opinione autem determinari, taliaque existere, quó ex tempore statuantur ad momentum , quo opinio cessat, plurimi, qui in aliis multis a Protagora recedunt , summo studio defendunt. S- 9. Quibus dictis Plato eo delatus est , ut monstret perverse huic doctrinæ perversam sentiendi rationem , quz cognitionis inter homines communione sublata, ita ut nonnisi individua singula in se reclusa remaneant et politicam hominum existentiam angusto sui amore tollat. Oratores hosce aliis locis aggres- sus est, uti in Gorgia; in presenti tantum vinculum inter theoreticam et practicam virorum horum doctrinam indicat, quippe qui et in bono et in justo preter opinionem nil relinquebant. In hisce nominandi sunt 1°. Polus et Cal- licles (1), qui docuere, nullas homini in agendo a natura leges præscriptas esse, - misi que in stimulo sensuali et arbitrario et in vi physica rationem habeant. 29. Trasymachus, qui ultimis hisce consentiens statuebat, justum esse quod - fortiori prosit (2) ; Amsrippus et qui ab illo profluxere Cyrenaici , qui volupta- em summum bonum et hominis finem (res ) habentes, nihil natura sua hones- um vel turpe , justum aut injustum , sed consuetudine et opinione (rw lege) (x) Vid. Gorgiam. (2) Plato de republ. lib. I. De futuro. Cap. XXIII. Digressio. Cap. XXIII- XXIV. ( 3o ) asserebant negato cognitionis . discrimine sapientie discrimen . admittentes. (1) ; Archelaus , qui similiter justum et injustum non natura; sed opinione statutum palam enuntiavit (2); Prodicus hucce referendus, qui vulgatam illam de sanctis sententiam primum. movit : ea quz homini profuerint, deorum numero habita fuisse (3) ; et Critias, religionem politica. commentum. prædicans. Denique sub Protagoræ mortui nomine ommes:illos. precipue aggredi videtur, qui secundum „principia supra enuntiata justum et honestum .negabant preter. illud quod hominum opinione , consuetudine et lege statuitur., Ad. hos omnes trahendi sunt qui excluso communi rerum principio. preter subjectiva nil admittentes , omnem a natura præfixam tum cognitionis tum actionis legem tollere stude— bant. Erant autem magnam partem oratores et causidici et politici , qui sententias has coram judicibus et populo sequebantur philosophorum nomen haud. jure usurpantes, 1 : i m 1 Hi mihi esse videntur quos Plato sublimi animi evolatu increpans sequentibus reprehendit : | Homines politici sycophantæ et oratores revera ex philosophie partibus non stant, quanquam abutentes nomine sapientes sese vocare consueverunt (4). Philosophi enim mens tranquilla , nullo studio abrepta; orator velut in voragine circumtortus veritatis inquirendæ mora et quiete non utitur ; philosophus. in universalibus ,. in rerum. causis et origine versatur , orator in specialibus. vaga- bundus circumagitur ; ille ad. sublimia ‘elatus. a communi. vita. alienus , hic ab, infantia causis ambiguis. et injustis implicitus. altioris animi evolatus | nullius capax invenitur; ille bonorum. sensus, honorum et divitiarum vanitatis con- temptor ad subimiora pertendit, humilia cetera despiciens , hic vilia commoda, nonnisi quæ, inferiora et humilia sunt, finem sibi. proposuit, perversa illa sen- tiendi ratione agens , quam. probat. Sensualitas , malum principium, in mortali hac natura nunquam potest extingui , (1) Diog. Eaert. lib. II. segm. 93. 87. 88. (2) Diog. Laert. lib. c. segm. 16. (3) Cieero D. N. D. I. 42. (4) Conf. Menonem. (91) semper enim aliquid bono oppositam esse debet, quate in sublimiores illas . regiones , in quibus discordia hec cessat, aufugiamus. Fugé áutem via hze est, - pt numini Divino similiores continuo evadamus. Sententia illa Cyrenaicorum , . qua inferunt, prudentem mil contra civitatis legem agere ; ne póenath a repu- - blica statutam malamve famam incurrat (i), muliercularum sermo nugatorius - habendus; alia enim peena existit, quam subterfügere nemo potest. Duo nimirum | nobis proposite sunt in vita imagines, divinum et beatitudo , impietas et mi- series. Perversi isti homines huic sese similes reddere student, et quod pessi- mum in ipsorum misérie existit, cui similes facti sint, non vident. Quos futurae - vite conditionis spe et timore si movere aut terrere velis, rident, Unum autem hoc illis contingere solet, si virili animo partes suas sustentare studeant paulo - longius in colloquio perdurantes , tum deficit eorum ars oratoria atque in angus- - tias dilabuntur balbutientes, ut ab infantibus differre non videantur. Platonica philosophia in genere hac est, ut scientie ad actionem ratio in vita humana conspicuam et vice versa continuo monstretur, quod sane sum— mopere laudandum est. Sicuti Plato sensum in oppositis versantem cum phi- lautia sic dicta et arbitrio sensuali conjunctum habet, ita etiam scientiz et virtutis vinculum ubique investigat, mali fontem in mundo physico, boni originem et - fulcrum in mentis aeternis legibus monstrans. Ne itaque supervacaneam omni . titulo præsentem alias sublimem et præstantissimam digressionem habeamus, ad- . monitione non eget. Precipuum enim hoc eo discursu claro modo propositum nobis est, virtutem nullam, nullam civitatem, nullam justitiam empiricorum principiis superstructam inveniri, atque cum scientia vere tali hisce sapientibus _deneganda et vitam vere humanam , omnem imo hominis dignitatem evanescere , atque rerum universum assumpta hac sentiendi ratione horrendam generi humano iem suscipere. Interjecta itaque hac animadversione quæstio de scientia altio— rem iterum relatum nacta est, dum in tenebris illis infernalibus sola cognitio apra omnem sensualitatis regionem quaerenda spei sublimioris et consolationis i d (a) 'O mer roi 07000 tos ou) t» mpage dia ras ewixsipesvæs Cnprus xar dogas. Diog. Laert, lib, II, -' segm. 93. Cap. XVI. ( 38.) lux fulgeat sine qua in rerum universo quasi in vasto oceano rate fragili fato circu- . macti nulla ducamur coelitus stella , nullum deprehendamus certum salutis portum. S. 10. Hisce in medium allatis Plato ad problema sibi propositum revertit et quæstionem de futuro sectaturus hunc in modum progreditur : Vidimus supra eos, qui motam existentiam et exin profluentem sententiam : omnia ei, cui adpareant et revera esse probent, id in omnibus defendere, et precipue hoc, justa quz civitati videantur, illi justa quoque existere in quod tempus talia illi adpareant; de bono vero illos affirmare, neminem tante exis— tere temeritatis , ut contendere audeat, ea quz civitati utilia videantur , eidem etiam utilia fore. Leges ex. gr. in republica ferendæ utilitatem , ad futuram. tempus semper spectantem, scopum sibi propositum habent. Si jam ita Protagoræ doc- trinam concipiamus, ut differentiam hominum tanquam entium intelligentium manentibus ejusdem principiis admittere possit, sicuti vi eorum, qua supra attulimus , admittere cogitur , etiam hac via sententia ejus de scientia salvari nequibit, tum enim quaremus e Protagora : si homo omnium sibi mensura est, gravium, levium, alborum, et omnium hujus generis, ita ut quilibet de iis, tantum , quibus affectus est, judicare valeat ; an quivis etiam eorum , qua futura sibi sint, in sensu criterium habebit? Si negative respondeat, homo non om- nium mensuram. sine ulla exceptione in se habet; si vero affirmative, ridicula facile defendere cogitat. Ægrotus nimirum febri se correptum iri, medicus de eodem -contrarium putat; si uterque vere judicavit, ægrotans sibi non autem medico febri æstuaret, quod absurdum jure ducimus. Ceterum nemo inficias ibit, agricole: de futura vini præstantia opinionem illa cytharoedi potiorem exis- timandam esse ; cytharoedum eodem modo de concentu musico futuro , et de eo, qui gymnastices magistro concinere videbitur, melius quam ipsum gymnas- ticum judicare. Rem publicam in statuendis legibus , in utili futuro, sepe aberrare , frequens experientia docet. Quid denique de ipso Protagora, qui vatem se praedicavit omnibus superiorem in przdicendo, de quibus coram judice quis persuadere possit, nec ne? qui eam ob rem pecuniam plurimam queesivit ? Placito suo itaque haud multum consequentem invenimus (1). Sequitur inde in (1) Arist, Metaph. TII. 5, ( 33) futuro/prævidendo alium alio superiorem existere , adeoque Protagoræ placitum , . omnia illi cui appareant , revera esse, ad opinionem de futuris trahendum non . esse. Porro cum legislatio futurum semper tempus spectet , civitatem in legibus ferendis civitate; privatum in rebus füturis dijudicandis privato sapientiorem inveniri; Protagoram itaque falso statuisse , hominem sibi esse omnium mensu- ram. Eadem ex se mediate consequentia contra oratores, in. quos peroravit € antecedente, evolvi poterat: si enim justum opinione in futuram utilitatem | ür, sique illa opinio errori obnoxia est , justum quod vocant, vana tantum aliqua specie sine fundamento consistebat (1). 8 8. 12. Hisce prior disquisionis pars absoluta ‘est, in angustiores jam limites — remota Protagoræ sententia; inde eandem in hoc ulterius restricto campo sec- | taturus questionis statum praesentem determinat : . Ultinio hoc. potissimum de futuri cognitione argumento , atque illo; quo Prota- aliorum opinionem sibi judicem ponens veritatem illis vie qui falsam - ejus sententiam judicant, placitum illud, omnes hominis cujusvis opiniones simul esse veras, erroris arguitur, quod idem aliis rationibus monstrata difficile haud. esset. Præsentem vero sentientis statum quod spectat, quo sensus illi et secundum hos opiniones enascuntur, majoris est et difficilioris operæ et quidem . difficillimum probatu sensationes tales veras non existere , neque eisdem scientiæ » valorem et certitudinem esse tribuendos. - Quem in. finem in. doctrinam de’ mota. existentia in qua , uti supra dictum - assertum de sensus scientifico. valore ultimo. fundatur, atque deducitur, inqui- rendum nobis erit. Pugna hoc de systemate haud parva existit; Jones enim eraclitei | illud. multo. cum ardore. defendunt. Hi quos vel Homericos et antiquiores admodum: vocare licet , simul cum Ephesiis , qui his rebus se valere "dicunt , secundum scripta sua ipsi continuó motu diffluunt, minusque quam quiete utuntur, Existentiam nimirum ex omnibus ejicere conantes , neque id in sermone neque in animo constans relinquunt. Interrogati minutas Fluentes, XXVII. Refelluntur fluentes. Cap.XX VIII, (34) sententias , majibi ex pharetra protrahentes mittunt, si, quid dictum velint , quaeras, nova aliter formata petunt. Neque alius quis neque ipsi inter se, uti saltem videtur, quid statuant, possunt experiri ; unusquilibet eorum alios des- picieus nullo usus magistro., automata excrescit. Qua re factum est, ut sys- tema illorum cognosci nequeat, utque ipsos tanquam problema nobis resol- vendum considerare debeamus. Problema hoc ab antiquioribus poéseos ornamentis involutum nobis propositum est, dum statuerent , Oceanum et Thetim originem esse omnium ; a recentioribus aperte tandem enuntiatum reperimus , defenden- tibus omnia continuo motu fluere, nihilque in universo constare. Altera ex parte Eleate oppositam omni capite doctrinam condiderunt; sicüti enim illi omnia fluere fluminis instar , ita hi omnia esse unum atque in se quies- cens, dum locus nullus inveniatur in quo moveatur, asserere conantur. Íns- piciamus itaque primum fluentes , sique veritas eorum ex partibus nobis obviam fiat, ad eos concedamus; si universi statores vero propiores contra videantur, ad hos aufugiamus : nisi forsan infelici sorte inter utrosque hæreamus. Si vero ab utraque forsan schola recedere volemus , ridiculi habebimur novam , quamquam inferiores viam ingredientes tanta sr où præstantissimorum spreta auctoritate. S. 12 Ad Heraclitum itaque et ejusdem sectam devenimus , placitum de continuo rerum fluxu vulgatum examinaturi. Quo facto ad Parmenidem et alios Eleaticæ scholæ asseclas transeundum nobis erit. Ut autem disquisitionem nobis proposi- tam recte instituamus, primo ómnium videamus necesse est, qualis ille motus xwscis Sit, quem statuunt ? Qua in re sequentia admittenda videntur : 1° motum esse vel rei ex loco in locum transitum , vel ejusdem in eodem loco rotatio- nem; hanc vocamus speciem motus primam : 2? rei non habito loci respectu - qualemcuuque mutationem alteram speciem distinguimus. Est igitur motus pro- - prie sic dictus et mutatio (1). Si itaque fluentes, quos vocamus , omnia moveri (xwueS3a) et nil consistere defendant, quaeramus necesse est, an altero- tantum, (1) Distinctio hac necessaria erat; utrumque enim vocabulo x»;z:& comprehenditur , quod nos duabus vocibus exprimimus. Eandem institutam fuisse ab Eleatis ex Parmenide scimus. Edit. Platonis 'Tauchuitzia., tom. VII. pag. 165. | 1 f 1 ND ee ET er A T p me c. ( 35) . an utroque modo omnia moveri putent. Si altero tantum modo respondeant , 7 aliquid firmum maneret , adeoque sibi repugnarent asserentes , nihil omnino con- . sistere. Utroque igitur iode omnia fluere accipiant necesse iat . Supra vidimus : caloris et coloris originem et reliquorum omnium a fluentibus ita explicari, ut quodlibet eorum inter activum et passivum feratur, et ita qui- . dem, ut passivum sentiens fiat, non autem sensus, activum vero quale aliquid , mon autem qualitas sive quod idei est, ut mew" non calor, candidum non - candor evadat. Si jam admittant , utroque modo omnia moveri , etiam qualitatis fluxum concedant necesse est, ilis enim in ipso motu aliquid consisteret. Qua- litatis vero motu et mutatione continua concessis , praedicatum subjecto tribuen- dum nullum amplius invenitur , continuo enim fugiet judicantique inter ipsam operationem dilabetur , quo fit, ut de continuo motis magis quod existant, quam quod non existant, debian non possimus; res enim constanter diffluentes . nullo modo saisies perceptioni sese subtrahunt. — Dein si omnia secundum j Heracliteorum doctrinam continuo moventur , et sensus ipsi continuo fluxu fluant necesse est; quo admisso de sensu non magis, quod existat , predicandum erit; quodsi jam sensum aliquis scientiam definire vellet, eam non magis scientiam quam non scientiam esse defendere deberet. Dum itaque definitioni de scientia | propositæ in systemate motus cóntinui fundamentum quæreremus, eo delati - sumus , ut quodvis responsum ique verum et falsum haberi queat. Posito enim | hujus doctrinæ principio, de quavis re æquo jure defendimus, eam vel ita vel non ita fieri; immo si nobis repugnare vereamur neque «ita » neque « non ita » illud iati ciitdui erit : consistentem enim aliquam qualitatem indicant ; contra indeterminato » nullo modo « excepto omnia praedicata simul proscribere co- geremur (1). - Qua re asserto Protagore secundum systema motus defendentis : hominem ssë omnium mensuram , assensum denegamus, atque tantum abest , ut scien- Respondent hec argumento supra allato , quo defenditur, linguam præter sensum vim aam animi exposcere. Conf. Cratyli ultima capita. Observatio Eleatas spec- tans. Cap XXIX. ( 36 ) tiam esse sensum concedamus ; nt adeo solius periti et hominis ingenio perfegti d sententie auctoritatem tribuamus (1). eis S. 13. Quibus finitis Eleatarum doctrina. opposita nobis in examen ‘vocanda v esset ; sed quamquam. Melissus: et reliqui tapti non sint. habendi, quanti; unus Parmenides , cui ob ingenii et doctrine venerabilem profunditatem honos tri- M buendus , attamen ne justo levius rem tanti ponderis pertractemus , silentio eos - in presentia transeamus. necesse est , inchoatam de scientia TUNER ad finem perducturi. Plato reverentiam , quam Parmenidi habuit, hoc laco multo cum fervore pro- | fert, quantaque opera sit, in hujus viri systematis adytum quam injuste agant, qui ei irrideant , exprimere videtur. Parmenides separata cognitione vere tali a ratione profecta ab inani quanquam necessaria sensuum specie Platoni ad veritatem pro- pius accessisse videbatur, quanquam. etiam illius doctrinæ nonnulla obmovenda censeret. Xenophanes inter empirismum et systemata de uno revera existente ambiguus hæserat; inde ejusdem de incerta hominis cognitione quærelæ , quam sentiendi rationem Plato. non omni titulo probare poterat. De Melisso parum nobis memoriæ traditum est ; hylologicum ejusdem Pantheismum , Platonicæ doc- trinæ e diametro oppositum conspicimus. Ad Zenonem denique quod spectat, quem hoc loco neque nominatum invenimus, Plato in argumentis , quibus empericos aggressus est, parum certe satisfecit. Ulteriora si quis scire cupiat ad Parmenidis nomine inscriptum Platonis dialogum secedat; in. praesenti incoeptum nostrum | prosequamur. S. 14. Plato in precedentibus in eo erat, ut monstraret, eos qui sensui scientia auctoritatem concedant, sibi necessario repugnare eorumque systema . accuratius examinatum male roboratum inveniri; in sequentibus vero exponit, superiorem quamdam animi facultatem requiri, ut cognitio aliqua oriri possit; hoc qua ratione perfecerit , juxta videamus : Si rem attente inspiciamus , clarum nobis evadet, non sensu (externo), sed | per sensum tanquam organon nos percipere; et bite horrendum esset , si varii - * Q) Vide qua alias de peritia Plato statuit, uti in apologia Socratis. Cap. 12. (32) sensus in nobis juxta sese positi existerent, quin in unam ideam sive animam sive alio quodam nomine eam vocare velimus, quasi in focum communem | confluant. | 1. Dein etiam hoc ponere poterimus : quod uno corporis organo percipiamus ; illud alio percipiendum non esse (1); ex. gr, soni per oculum, coloris per y auditum i in communem sensationis focum experientia duce accessum Se existere. Quibus. concessis , sequentia necessario accipienda erunt : -a Cognoscimus aliquid rebus diversis organis perceptis commune; primum enim quod. de sono et colore cogitamus, in eo consistit, ambo existere, alterum ab - altero esse diversum , unumquodlibet secum idem , ambo esse dib , utrumque unum, esse sibi sits vel dissimilia. Communia hac rebus , quo corporis organo | percipiamus, non habemus; ad ea referenda sunt 7i esse et non esse, simili- tudo et discrepantia, ident ( 0 maró ) et diversitas, unitas et pluralitas Terum; de quibus |. omnibus prædicandum est, ea nullo sensus intercedente medio immediate ab anima perspici. . Immediatam hanc mentis humana cognitionem Plato in praesenti quidem non probat, non incuria tamen, sed consilio, eam rem in aliis dialogis demons- traudam silentio pratermittit. Rationem hujus rei alias reddidit sequentem : nil per sensum cognoscere valemus, nisi prius formas ( praedicata ) rebus tribuendas presto: habeamus, inde concludimus , nullam rei cujusvis sensibilis imaginem in . mobis oriri posse, nisi notiones ille , quae rerum percipiendarum primaria præ- dicata efficiunt, et earundem rationem continent, menti ante omnem percep- - tionem insint. Sequitur, ex his notiones aliquas in nobis sensu priores necessario | existere. (2). Argumentum hoc eodem consilio aliter enuntians statuit : anima humana vel ex se cognoscit aliquid vel nil omnino cognoscit. Si enim aliquid ü ül a 1) Gorgias Leontinus vicariatum sensuum, quem nos nominamus, admiserat, sed quibus tionibus, quo sensu , nescio. Ex Platonis quæ supersunt operibus locum non novi quo probasset , iatum sensuum rejiciendum esse ; sed hac in re experientiæ intercessio, quam in auxilium cat, sufficienti auctoritate gaudere videtur. (38) omnino ignoret, vel quærendo inveniet, vel semper ignorabit ; quærens autem rem, de qua nullomodo sciat, qualis erit, in vanum fatigabitur ; vel enim nun- quam eandem inveniet, vel casu fortuito ad eandem deferetur; si itaque for- tuito invenerit, nulla ratione cognoscere potest, an inventum illud sit, quod quæsiverit, nec ne? quod scilicet ex supposito ignorat; ergo quærendo illud , cujus nullam omnino notionem habemus , veritatem nullam consequimur. Sequi- tur ergo nos , nisi ante experientiam aliquid noscamus , semper ab omni ejusdem cognitione alienos fore (3). Demonstratio hzc citissima et propter plebejam faciem commendabilis legitur in Menone; modus autem , quo ortas has notiones in homine Plato putavit, nos hoc loco non tangit; concludit autem ex argu- mento animam aliqua immediate cognoscere, ad hæece autem realitas et reliqua modo allata pertinent. His itaque missis ulterius progrediamur. S. 15. Si sensus ad realitatem usque non adscendit, de eo sane defendere non possumus, eundem ad veritatem unquam pertingere; quod enim a realitate alienum, a veritate remotissimum jure habetur. Quodsi jam sensus veritatis nullius percipiendæ in se capax est, sequitur inde et scientiam ei denegandam esse, quippe cujus a realitate rerum exordium. Colligimus ex modo allatis : scien- — tiam ex omni sensualitatis regione exclusam in sublimiore illa animi vi quæren- dam esse, quæ nullo intercedente organorum subsidio veram rerum existentiam cognoscit. Sublimiorem vero vim, de qua sermo est, illam cogitandi habemus , qua opinio producitur. Ejusdem operatio syllogismo constat, quem anima in se reclusa de rerum veritate vel inani specie componit, atque judicio sententiam suam statuit. Quibus perfectis prior hzc disquisitionis pars, negata sensui scientia, omnis absoluta est. (3) Meno. Serrani edit. tom. II. p. 8o. SIM ( 39) A o A THEÆTETI DE SCIENTIA E PARS SECUNDA. | SCIENTIA IN OPINIONIS SPHÆRA NULLA DEPREHENDITUR. — Sectio Ima Rectæ opinionis determinandæ inutiles conatus. Vera opinio Bo: scientia non est. | SS 1. In resolvenda quastione nobis de scientia proposita , eo nos delatos Quæstionis videmus ut eandem ex sensualitatis civitate proscriptam , in opinionis ditione status. i Cap. XXX- XXXI: t E quæramus. Hanc rem quod spectat , primo omnium opinionem in genere scien- tiam vocandam mon esse, elucet ex eo, quod opinio falsa sit ; inde quæstio hac de re in sequentem Zu est : ps scientia. definiri possit , opinio recta? adeoque eam in presentia in vere opinionis ditioni investigemus necesse est. Statu questionis ita posito , quænam opinio recta sit? quarimus : si enim nullum habeamus certum criterium, quo opinionem veram a falsa distinguemus , illi sufficiens et ad scientiam necessaria certitudo deneganda erit, et disquisitio statim ab initio mittenda. Primo igitur omnium limites, quibus verus et falsus in! r se opinatus separantur ; describendi et Fe SMS. sunt. Jam vero in onerosam illam quætionem offendimus : an opinio falsa possit existere : ad respondendi haud parva et inextricabilis forsan est opera. 1 Re vera nullam omnino falsam inveniri posse opinionem, teste historia Adversarii. hilosophiæ non deerant , qui antiquitus. defenderent. Protagoram enim et An- henem contendisse constat : positionis. nullius falsitatem sufficiente ratione evir ici posse (1), quod reliquis Protagorz placitis consentaneum habemns. Ad- (1) De utroque viro vide Diog. Laert. lib IX. segm. 93. de ex dsm ærriaeyun. Conf. ierm. Proleg. in Theaet. Cap. XXXI. de participatione rerum experientiæ cum æternis animi ideis, qua et cognitio- ( 4o ) E missa enim veritatis mensura mere. subjectiva ,. admissis . cujuslibet rei-duabus | rationibus oppositis, admisso denique omnia esse vera, uti supra dictum est, | quid remanebat prater sententiam : opinionem quamlibet æqua certitudine gaudere? | Hac in dialogi parte admirabili arte ét cura exarata Plato empiricos in an= - gustias iterum maximas deducit. Sublata enim mundi physici et cognoscents M distinctione , quam pleriqué philosophorum ante Socratem transgressi erant, - falsa opinio nonnisi miraculo quodam explicari poterat; si vero, uti Protagoras, ; errorem hac in regione cognitionis human: negarent, ad ridicula ut dilabe- rentur, necesse erat. Qua re Plato omnis in eo mihi esse videtur, ut a prin- | cipiis M orbs cis egrediens monstret, ea via philosophatos ad Ee M doc- trinæ conditionem pervenire non potuisse. Ipse rerum sensibilium cognitionem ex earundem participatione cum ideis explicans, erroris rationem bene conditam et fundatam presto habuit. Frustraneo jam illo conatu falsæ opinionis ex empi— | ricis principiis evolvendæ eo deducimur, ut nos ad limen Platonicæ doctrinae nem et errorem ratione bene condita et fundata explicabat , delatos nos idees | mus. Platonem igitur in disquisitione hac præstanti attamen asperrima sequamur. S. 2. Primum in falsa opinione evincenda sequentia statuimus : si falsa aliqua | opinione tenemur , vel de cognitis vel de ignotis false opinemur , necesse est j hoc autem respectu valet axioma : fieri non posse , ut eandem rem simul cognos- | camus et ignoremus (1). Qua positione tanquam criterio adhibita statuimus. E fieri non posse. ] a) Ut quis falsa opinans cognitum sibi aliquid aliud similiter sibi cognitum habeat; | b) Ut ignotum aliud habeat similiter ignotum. c) Ut notam aliquam rem habeat aliam ignotam, et denique d) Ignotam aliam, quam cognoscat. - Prater casus enumeratos nullus alius invenitur; atqui omnibus in his falsa opinio nulla est, quia fieri aon potest, ut cognoscamus rem et eandem simul (1) Arist. Metaph. l. c. C41) ignoremus; porro membra disjunctionis omnia enumerata sunt, ergo conclu- - denduw erit, falsam opinionem in omnibus nullam inveniri. . $. 3. Secundo etiam in civitate entis et non entis falsam opinionem non de- ehendi sophistæ sequenti ratione probare student : falsa nimirum opinari eum , illud. quod non sit existere putet. Opinantem enim necessario aliquid opi- , aliquid autem quodcunque ad non entia pertinere non posse; non ens e arbitrantem nihil opinari ; eum autem , qui nihil putet, non putare : ergo meminem, que non sint, existimare posse (1). Sophistæ hoc de non ente argumento ita uti solebant , ut exin concluderent, neque mendacium. neque falsam opinionem ullam inveniri; quid Plato de eodem censuerit, ipso loco quo illud in dialogo condidit, clarum mihi esse videtur. Qui enim duplicem mundum non distinguebant, inanem cognitionem haud facile admittere poterant, sicuti modo in priori dialogi parte vidimus. Non ens - (sit venia verbo) absolutum , quod aque cogitari nequit, sophistæ cum inani - rerum imagine confundentes tr hunc doctrinæ crassissimi empirismi satis accurate conjunctum admiserunt. S. 4. Tertio ad finem propositum eo pertendere poterimus modo , ut dicamus Cap. XXXII, falsam opinionem locum habere, si quis errore cogitatorum. permutationem Boe faciat, eorum qua sint aliud alius loco ponens, cogitando forte -rem.aliam alii subjiciens. Cogitandi actus autem est discursus anime , quem se- “cum instituit , sese interrogans de re, sibique respondens , affirmans atque dene- s; dein majori minorive cura determinat, et quod tum non amplius dubia r, quin vocabulis idem externe conspicuum reddat, opinionem dicimus. Si cogitando rerum permutatio aliqua fiat, duobus in casibus accidat, necesse t. Anima nempe vel e duobus sibi substituendis unum tantum. vel utrumque Ogitat; si unum tantum, hoc alii cujus conscientiam non habet, non potest ibjicere; si utrumque animo presens sit, inter se mutari non possunt, quia amque rem nonnisi eandem secum ; non autem aliam a se diversam sumere Ua (x) Sophista. d XLIV. seqq. conf. Cratyl. cap. XXXVIII versus fin. Thezt. cap. XX. | Le P 6 Cap. XXXII- XXXIV. ( 4a ) potest. Palchrüm enim turpe vel turpe pulchrum , sane nenio unquam nec in somnio adeo existimavit, neque hoc inquam eveniet. Utroque érgo in casa falsa opinio nulla iterum deprehenditür. Qui sophismate seu mala fide sum Platonem fuisse hoc loco putat, iterum errore tenetar. In angustiis enim versatur ea via, qua consilio progressus falsam opiniofüem frustra sectátur; si alias (1) nodum solvat, hoc in presentia extra propositum erat, dum monstrare vellet, misi facultate superiore gaudeaniis, quz praedicata rerum præstet, preter inextricabiles tenebras et desperationem homini nil superesse (2), nosque eo necessario devenire, quo sophistæ fære- bant, dum falsam opinionem negare coacti ad ridicula et absurda deducerentur. S. 5. Sequenti conatu demum aliquid lucis effulgit, ut jamjam exitus vestigia deprehendere valeamus. Progreditur autem hunc in modum : antequam de re proposita desperantes absurdis coacti assensum tribuamus , sequenti adhuc via problema resolvere conemur : negemus nimirum , quod paulo ante posuimus, - fieri nón posse, ut aliquid cognitum aliud huibénfis qaod non cognoscamus ; hoc enim accidere frequens nos docet experientia, sicuti, si Socratem, quem novi e longinquo alium mihi ignotum habeam vel vice versa. Id evenire posse negavimus, quia tum sciremus simul et nesciremus. Alio modo itaque hec propositio enuntianda' erit, ut facta illa nobis explicare valeamus. Plato hunc in finem discendi actum et oblivium, quæ antea tanquam ad rem non pertinentia ac inter cognitionem et oblivionem posita seposuerat, iterum in lucem provocat, quorum ope sequent conamine falsám et veram opinionem determinare studet : Imaginemur nobis in anima fluxum cereum, ‘impuriorém in aliis ac duriorem , in aliis justo fluidiorem , in aliis contra recte ommino constitutum. Quæ memoria tenere velimus, vel sensu percepta vel cogitata, cere huic imprimimus. Qui impressa sunt, ea memoria tenemus, reminiscentesque scimus , tamdiu ; quamdiu imago eorum in anima remansit ; quae contra impressa non sünt, eorum obliviscimur , eademque mescimus. Quo (1) Vid. Sophist. et Cratyl. l. l. c. c. . (2) Theæteti. Cap. XXXII. initium. Humor mnn — dde sg T C43) | admisso recte defendimus per mutationem cogniti ( eujus i imago anime impressa | oon est) locum habere , falsamque opinionem aliquam inveniri posse. = Multi inde oriuntur casus, quos juxta ponimus : A. In notitia sine sensu (perceptione per sensum externum ) : . . 1) Fieri non potest , ut quis cognitum quodcunque , cujus imaginem in animo = servat, quod vero sensu non percipit , habeat aliud , quod similiter animo tenet , - quin percipiat; (Conf. S. 2 et 4.) —— 2) Ut quis cognitum, quod actuali modo non percipiat, habeat aliud , quod . neque cognoscat neque percipiat; cum alterius tantum conscientiam habeat, —— Consequenter error ex transpositione representationum oriri nequeat ; ( Conf. S. 2.) | à ….8) Ut quis id , quod neque cognoscat, neque percipiat , aliud habeat, quod — similiter (dum neutrius conscientiam habebat) neque VE i PSP. neque per- — ipit; denique. _ 4) Nec evenire potest, ut quis incognitum habeat aliud quod cognoscat. ( Conf. $. 2. et S. pres. n. 2.) . B. Si sensum solum respiciamus , sequentes proveniunt casus : + 19%, Fieri non poterit, ut quis sensu actualiter perceptum aliud similiter per- . ceptum habeat ; 2? Ut perceptum sumat pro alio similiter non percepto ; = 3° Ut id, quod non percipit, aliud existimet , quod simul non percipit; - 4^. Denique , ut quod non percipit , habeat aliud quoddam , quod non percipit. LU c Si sensum et notitiam conjunctos sumamus, sequentes casus componere tr JS "ws t - d) Nunquam eveniet, mu. Ut cognitum , quod percipimus , cujusque reminiscimur , aliud habeamus , - quod cognitum similiter et reminiscentes percipimus. = æ. Ut illud, quod cognitum percipimus cum reminiscentia, aliud quid ha— a aus notum non perceptum. . B*. Ut illad, quod eadem ratione cognitum percipiamus , aliud perceptum "n 4*. Ut neque cognitum neque perceptum aliquid aliud existimemus simul ` meque cognitum neque perceptum. T 6. C A4) 5°. Ut illud, quod neque cognoscamus neque omn aliud ignotum attamen pesi censeamus ; i 6°. Ut aliquid neque notum neque perceptum aliud habeamus , quod non percipiamus. Exclusa ex his omnibus falsa opinione, sequentes remanent casus : b) In illis, que novi, fieri potest 1°. Ut putem, esse alia mihi cognita, qu: percipiam. Si ex. gr. Theodorum mihi notum e longinquo conspiciens eundem alium mihi cognitum existimem ; 2°. Ut cognitum aliquid habeam aliud ignotum, quod percipiam : ex. gr. si Theætetum notum conspiciens alium , quem non novi, putem; ` ip 3*. Ut aliquid, quod cognitum percipio, aliud esse censeam æque cognitum simul atque perceptum. Hoc fit interdum , si Theætetum et 'Theodorum, quo- rum notitiam habeo, ita inter se transponam, ut Theodorum opiner esse Theætetum et vice versa. Ex modo allatis clarum est, opinionem vel veram vel falsam locum habere posse in sphæra eorum , qua scimus simul atque percipimus; porro falsam oriri , si rei perceptæ imago ad typum ejusdem in anima respondentem justo modo ` non referatur; veram contra, si res recte typo suo adaptetur. Duas itaque rcs ad falsam opinionem requiri admittimus , imaginem rei et rem modo perverso ad se relatas : neque empirica via philosophantes secundum sapea relata, alium errorem concedere possunt. Dein si rem ita sumamus, facile phænomenon in homine frequens nobis obvium explicantes perspicimus, eum, qui memoria bene composita, facili, tenaci , fideli et ampla utatur, primum quidem docilem esse, secundo reminis- centiæ vigore gaudere, rei cuicunque percepte typum memoria bene servatum adsignare, neque signa confundere. Inde fit, ut homo ea ratione a natura constitutus omnibus suum tribuens falso opinatui tantum obnoxius non inve- niatur. Hac qui natura gaudet, peritus ( doctus) recte vocatur. Qui contra me- moria dificili , impura, labili vel.nimis circumscripta laborant , unamquamlibet rem ad suam imaginem ante habitam referre non valentes errori in existimando expositi ignorantes et indociles sese commonstrare solent. PP RE DENT Te PS AT (45) S. 6. Hac autem ratione non omnem false opinionis rationem descriptam Cap. XXXV. . esse, per se clarum est. Cum jam empirici preter errorem in reminiscentia ‘%- * nullum admittere valeant, similiter patet, eorumdem systema factis experien— — tie maxime vulgaribus repugnans falsitatis suspicionem incurrere. Quam rem Plato sequenti modo exponit: Errorem aliquem jam concedimus, neque tamen disquisitio modo instituta + ad finem nobis propositum nos omnino perduxit. Supra dicta enim monstrant , * neque sensus in se sumpti, neque mere cogitatorum in regione falsam opinio- .* nem unquam contingere. Experientia vero docti concedere cogimur et in cogi- gitatis errorem locum habere, quod fit, si quis quinque et sex , duodecim existimet, quod in numeris paulo majoribus frequenter accidere solet. Hac re iterum in angustias inextricabiles dilapsos nos conspicimus ; error enim hic ali- ter explicandus non esse videtur, nisi admisso, nos idem simul cognoscere et ignorare posse, quo posito de omnibus omnino desperandum foret. Ast clarum est, ea qua usque huc progressi sumus via , nos necessario fine frustrari; quaerimus enim ab initio scientiam, quin sciamus, quid sit. Hoc vero stultum incœptum esse, nemo negabit. Utimur vocabulis cognoscere et ignorare , scire et nescire , intelligere et non intelligere , quorum significationem tum tandem determinare poterimus, si scientiam ante definiverimus. Hæc itaque prior evin- cenda nobis fuisset. Ingeniose sine dubio vices suas Plato his in partibus egit : post tot conatus ultimo ipsa re monstrat empirica via hac nil perficiendum esse. Si rei notio . cognitionem præcedere debet, uti respectu scientie infertur, hoc ipso ad ideas - experientia priores remittimur, quibus admissis longe alia falsi opinatus dedu- a cendi via erit. Sed non minori arte rem inchoatam ad finem perducit sequen- educemur. Sunt nimirum qui scientia uti scire definiant; quam positionem p ululum mutatam nos ita enuntiamus , ut scientiæ hiia PA idem esse atque scire prævie admittamus. ARO autem dicimus illum, qui plenam de re . disponendi habet facultatem, habentem contra, qui re possessa actu utitur. t 46 ) Si v. g. quis in columbario aves captas ita servet , ut eos habere, i. e. iis uti ad libitum possit ; possessorem nominamus. In anima bumana igitur columba- rium multifariarum avium vel adgregatarum vel separatarum , vel sine ordine circumvolantium imaginatione nostra struamus. Loco autem avium scientias subji- ciamus admittentes, quod empirici vi statutorum concedunt , infantium illud vas vacuum esse. Hac in cavea si quis sibi captam scientiam recluserit, eum didi- cisse seu scientia potitum admittimus. Haec propria scientie est possessio , quam scientiam nuncupamus. Huc referimus notum illud , quod a nonnullis defenditur, arithmeticum illum esse, qui omnium numerorum tum parium tum imparium cognitione utatur ; ergo illum , qui numerum quærendo tantum inveniat , arithme- ticen non omnem nosse. Nos contra duplicem scientie venationem , alteram pro ejusdem possessione, pro usu ejusdem a possidente postea institutam po- nendo eam rem nobis explicare studeamus. Hoc iterum concesso ex angustis non liberamur. Si arithmeticus numerum quaerit , discit vel quee cognoscit, vel quz ignorat; si ignoret, arithmeticus di— cendus non est, si cognoscit, ea discere cogitur, qua jam novit, quod ab- surdum est. Ignorantiam illam ipsius scientiæ , quam posuimus , comprehendere nullo modo possumus (1). Si vero supponamus , scientem quidem necessario scientiam possidere, atta- men in ejusdem usu ex permutatione rerum coguitarum errorem in mere cogi- tatis contingere, quin admittamus , nos simul cognoscere et non cognoscere, sequenti denuo ratione sententia hzc iterum expugnatur : si nimirum falsa opi nio in mere cogitatis ex scientiarum permutatione oriatur , aliquid cognitum aliud habeamus , quod non sit , necesse est : ignoramus itaque iterum , quod cognos- cimus , hoc autem sana ratio non fert. : ? Ultimo hoc modo problema resolvendum tentare poterimus , ut concedamus , scientias et inscitias animo inesse, quarum transpositione falsa opinio proferatur. Hoc illato per longas ambages in easdem fauces dilapsos nos vidimus , in quibus antea in vanum laboravimus. Vel enim scientiam et ignorantiam quas novimus (1) Platonem et alias arithmeticæ gradum perfecte scientie denegasse notum est. - (47) alias nobis ignotas haberemus , vel utramque ignorantes alias nobis non notas — jexistimaremus , vel denique cognitas haberemus alias ignotas vel vice versa; M. quod fieri mon posse, supra perspeximus, Porro ridiculum in modum scientia- fum scientias et ignorantias in infinitum substituere cogeremur, qua re ultimo nil nos perfecturos clarum est. Cum ultima disquisitione undique eo simus deducti, ut ex ignorantia ipsius scientie , errorem explicare debeamus, compertum denique habemus , scientiam antea definiendam esse, si falsam opinionem determinare velimus; quare per- Süasum habeamus necesse est , ea quam in præsentia secuti sumus methodo, nos necessario a fine aberrare. "Plato itaque conatu hoc frustraneo optime monstravit, admisso scientiam a - sensibus exordium sumere animamque humanam preter tabulam rasam nihil esse, vi experientiæ errorem in cogitatis evinci non posse. Ex ultima disquisi- tione denique et hoc clarum evasit, ratione scientiæ veritatis et erroris distinc- ionem nullam omnino existere , àdeoque cognitionem stricte talem, i. e. certam et indubiam per se in opinionis ditione non quærendam, multo potius respectu cognitionis vere talis nonnisi de usu, non de acquirenda ejusdem possessione sermonem movendum esse. Hac observatione introducta questionis de scientia Status omnis alius factus est. - ‘Cum Plato in Theæteto nonnisi negative ad quaestionem de falsa opinione ex- | plicanda propositam respondeat , qua ratione eandem solverit, queri potest , - ut ejusdem sententiam perspiciamus. Quænam vero hac de re judicaverit, in JSophista legimus , ubi sequentia statuit (1). Falsa propositio oritur, si subjecto . “prædicatum tribuitur, quod illi vi legis participationis non pug: cum vero "propositio nonnisi cogitationis expressio sit, recte defendimus, de falso judicio idem censendum esse, falsam consequenter opinionem contingere, si res qua- | mque sub forma (prædicato) non conveniente subsumatur, distinguendum itaque erit inter formam seu ideam et rem eidem subsumptam (inter subjecti- vum et objectivum , rationem et rationatum ). Qui vero experientia duce doc- (1) Cap. XLIV. sqq. ( 48 ) ; trinas condunt, distinctionem hanc non recipiunt , ergo errorem nullum possunt admittere nisi in casu illo supra exposito (S. 5). In mere cogitatis eadem valet distinctio, ergo et in his error admitti potest, qui tamen nullus.esset distinc- tione hac rejecta. Quibus sufficienter, uti mihi saltem videtur, Protagoræ et Antisthenis sententiam nullius opinionis falsitatem sufficiente ratione evolvi posse, refutavit. ; Neque vera — S. 8. Si falsam relinquentes opinionem ad positionem in capite positam opinio scien— revertamur : veram scilicet opinionem esse scientiam , integra oratorum et cau- ei sidicorum ars nobis sufficienter monstrat, neque hanc sententiam constare. Hi enim defluente aqua non docent , sed persuadent tantum de re in occulto patrata, cujus veritatem nonnisi testis ocularis novit. Si jam judices justis rationibus persuasum sibi habeant, recta quidem opinione, non autem scientia utuntur. Sequitur inde utramque ab alia diversam esse; scientiam enim omnibus in rebus nonnisi immediate opinionem mediate nanciscimur. Differentiam scientiam inter et veram rerum existimationem Plato et aliis locis multa cum cura determinavit; hocque eo magis necessarium erat, quo magis Greci, uti plerumque et nostri vulgares in philosophia parum versati peritiam et poéticum animi evolatum cum scientia confundebant. Platonica doc- trina, uti ex "Theaeteto jamjam colligere fas est , distinguit inter cognitionem stricte talem , ratione cujus error omnis exclusus, et opinatum errori obnoxium , qui quasi intermedium inter scientiam et ignorantiam positus est (1). Sicuti supra Plato philosophum a juridicis hominibus diversum monstravit, ita et aliis locis parallelis illum scientiam vere talem extra experientiam quærere, hos in mera opinione , peritia et persuasione (Gorgias) versatos esse docet, adeoque eosdem seque ac opifices et quoscunque peritos non ad philosophos sensu strictiore , sed ad philodoxos, quos vocat, referendos (2). Nexu hoc perspecto plurima in dialogo clariora evaserunt. (3) (1) Conf. De justo. dial. V. versus finem. (2) Apologia Socratis. (3) Conf. Schleiermacher. proleg. in Theaet. (49) Monstrato in opinione scientiam quærendam non esse, superést, ut aliqua proferamus de iis qui veram opinionem cum explicatione (2«») scientiam definiunt. B iv PARTIS II THEÆTETI wu SECTIO II. Recta opinio cum explicatione non est scientia. Boe [2 d 1 S. 1. Plato primum a sensu crasso ad opinionem simpliciter talem in præ- . cedentibus ascendit, in presentia denique ad altiorem illam peritiam transit, cui - sufficiens est claritas , ut explicatum admittat, monstraturus et hanc ad scientize | gradum non posse pertingere. Hoc vero in campo grammaticum obviam habet, - quem ultimo loco aggressus refutat. Rectám opinionem junctam explicationi rei scientiam esse , Sophistarum aliquis defendisse videtur. Plato eundem , uti plerumque consuevit, non nominat , hac tamen ratione sententiam producit, ut inde jam suspicari liceat, unum ex iis putari, ad quos nonnisi multa soluta pecunia aditus pateret , quorumque doctrina - vulgata non esset. Deficientibus, quantum mihi notum est , fontibus, quibus declarare rem possimus , verosimile mihi equidem est, Prodicum ejus doctrinæ defensorem extitisse : rationibus vero nitor precipue sequentibus : Diogenes "Laertius Protagoram missa cogitatione de nomine disseruisse memorie nobis proddit (1); quod equidem propter absurdum incoeptum obscurius videtur, neque tamen aliud ac in quod Plato in Theaeteto illudens dicit : ne dicamus im en nomen, sed rem nomine nobis in animo presentem sumamus. (2) Hzc "accurate consideremus , eadem doctrina esse videtur, quam Plato in Cratylo onat, qua Protagoræis adeoque Heracliteis principiis omnino superstructa nitur, Supra jam vidimus , linguam systemati de motu continuo rerum M (1) Kai ryv Qiavoiay d Que mpos roioroua die; 9m. lib. II. seg. 53. —— (a) Cap. 23. i ( 50) repugnare, quippe qua probetur, existere aliquid in anima, quod non sit in sensu. Hoc Protagoras negare debebat, ne cogitationem ipsa perceptione non datam admittere cogeretur, indeque , uti intelligere fas est , rationem cognitionis rerum in ipsarum nominibus deprehendi , defendisse videtur. Quo facto sane secundum vocabula, uti de eodem legimus, disputare poterat. Prodicus Prota- gore discipulus hanc sententiam ulterius excolens et perficiens in grammaticis progressus videtur, dum rerum rationem in vocabulis quaereret, de nominum rectitudine (etymologia) lectiones habens (1). In. doctrinam hanc Plato una ex parte, uti opinor , inquirit , quatenus nimirum eye scientie fons seu conditio. habetur. Caeterum ad rationes, quibus ductus definitionem hanc Prodico tribuendam censeo , accedit et haec, quod Plato de] Prodici grammatica in Cratylo eodem fere modo atque in hoc Theæteti loco loquatur, ut exin suspicandum sit , eandem doctrinam putari. Hisce allatis argumenti ultimam par- tem hanc prosequamur, qua sequenti ratione absolvitur. S. 2. Superest nobis scienti: definitio, quam. fama tantum cognoscimus (2), cujus prima positio , si recte ad nostras perlata est aures, ita enuntiatur : veram scilicet opinionem cum. explicatione (asoy) concomitatam esse scientiam ; omnia igitur explicatu non gaudentia extra scientiam posita esse existimanda. Sententia autem hac sequentibus continetur : prima elementa varia, ex quibus et nos ét reliqua omnia compositi sumus, explicatione carere, neque praeter nomen illis prædicatum., neque quod existant, neque quod non existant , adji- ciendum esse. Quod si fieret, jam existentia vel ejusdem privatio illis adjiceretur , atque non sola in se simpliciter proferentur, multo potius composita cum aliis , quo facto elementa non amplius essent. Prædicata enim a rebus, quibus adhibentur diversa , variis. elementis apponi. Elementum igitur propria explicatione ab iis omnibus separatim pronuntiandum fore; sed hoc fieri omnino non posse y cum naturæ rei convenienter prædicatum omne sit exclusum : ergo elementorum ` (1) Vide Cratylum. Cap. 1. (2) Conf. Cratylum , cap. 1 et passim , ex quibus intelligimus , Platonem Prodici lectionibus non interfuisse. ( 51) . explicationem . mullam posse præstari. (1) lisdem vero inter se compositis, . momima eorum simul inter se collata rationis. reddenda facultatem praestare. - Elementa (ewxw«) explicatus expertia sensibilia quidem , sed preter cognitionem - existere ; composita contra (zaag«;) cognitioni, judicio et vere opinioni obnoxia - censenda. Quodsi quis sine explicatione vera opinione gaudeat, cum veritate quidem uti, neque tamen cognoscere , quum vera gavisum opinione et rationem _ rei reddere valentem optimo jure scientia instructum et ornatum defendamus.(2) . $. 3. Sententia hac , quamvis aliquam veritatis speciem præ se ferat, cum mulla scientia -esse videatur sine vera existimatione et ratione, tamen falsis fulta principiis consistere nequit. Quod enim praecipuum in illa est, elementa préter cognitionem percipi , compositorum vero genus cognosci posse , falsitatis - arguimus.. Qua in re dijudicanda litteris (sexs) et syllabis (z/2248«) utamur , - quas ipse- doctrinæ auctor sine dubio adhibuit. Ponamus exempli loco syllabam . $0, cujus explicatio secundum sententiam nobis propositam præstatur litteris . Set Os literarum. vero harum nulla amplius ratio reddi potest. Hoc posito syllabam SO cognosceremus ingnorantes. ejusdem elementa S et O. Jam vero SO nihil aliud est ac littere , quibus componitur, quas si ignoremus , tantum abest, ut syllabam cognoscamus, ut earundem cognitio. necessario supponatur ; » ergo falsum est principium modo allatum , sicuti ipsa, qua legendi artem edisci- . müs , methodo ejusdem falsitas confirmatur. j — Argumentum modo allatum. etiam Leucippum offendere videtur; quae enim de grammatica. litterarum compositione valent , eadem. contra Me 1 proferenda esse, clarum est. Sicuti nimirum Plato questionem movet, quomodo. vocabulorum cognitio sine litterarum notitia proveniri queat, ita etiam e Leucippo quarere. poterat, quomodo. ex principiis preter omnem cognitio— iem ( judicium ). vi nature suæ positis, res componatur cognitioni subjecta ? 0c in medium producto quasi in ultima arce Empiricorum doctrinam a sensu - (9 Conf. Cratylum. (Q2) Vox eyes et hoc loco multiplici significatu, uti plerumque in alis rebus dijudicandis, græcos vexasse videtur, cum et judicium et propositio et explicatio et ratio intelligi posset. 7. in 1 (52) - originem scientiæ deducentem infesto telo petit, ut nullum illi amplius refugium remaneat. Inde rationes in defensionem doctrinz opposite hujus afferendas ita destruit. | S. 4. Si qua salvanda est viri modo allati de elementis sententia} hoc ten— tandum erit modo , ut dicamus : syllabam aliquid in se ‘consistens’ atque una idea comprehensum esse ab elementis suis diversum. Hoc defendi nequit, nisi antea probatum sit, compositum a omnibus partibus quibus constituitur , differre; huic rei claritatis gratia conjuncta est alia quaestio, an nimirum: omne , quod vocamus , et totum diversa sint nec ne? (ré sw xa} ri (^o). In his autem sequentia statuimus : Unum sexies repetitum, tria bis, duo ter sumpta , quatuor et duo, tria duo et unum , semper æquant sex, inde abstrahimus, omnia æqualia esse omni respectu numerorum in abstracto consideratorum , quod idem, quin de concretis va- leat, dubium non est. Porro totum vocamus, cui nihil deest, deficiente vero parte neque.omne, neque totum accipimus, ergo utrumque idem existimamus. Jam vero si omne est totum , si totum est æquale suis partibus , tum syllabam zequa- lem ponamus litteris necesse est ; quo facto sententia de elementis nulla ratione cognoscendis destruitur. Posito vero, quod tamen concedendum non putamus , syllabam sive com- positum unum esse et individuum , ideam simplicem ; tum que antea de ele- mentis defendebantur , nunc de composito valerent, quod eodem omnino modo declaratione careret tanquam partibus non constans. Si vero compositi expli- catio invenitur, et elementi ratio ( praedicatum ) sit necesse est. Experientia idem docemur : nonne enim ab elementis et in musica et in omnibus semper progredimur , quibus demum cognitis ad composita transire valemus ? Quo probato Plato acquiescere potuit : rationem enim cognitionis aliam prater illam, qnam in elementis empirici vel grammatici deprehendere sese cre- debant , requiri clarum erat : neque preter idearum immediate consequendarum necessitatem quid supererat. Si nimirum elementum in se simplex judicio sub- jiciendum est, uti: modo monstratum, in sensatione adversarii praedicatum. eidem adhibendum frustra quarebant, consequenter ad cognitionem ab experientia ; (53) non pendentum refugere cogebantur. Attamen missa hac consequentia, quam —. deducere potuit uti opinor, in sententiam supra enuntiatam : veram opinionem -. eonjunctam ratione seu explicatione perfectam esse scientiam inquirit, eamque À ita pertractat : » OS 5. Assertum viri nobis propositi triplici modo secundum triplicem vocis prima expli- yes significatum sumi potest. Et primo quidem rationem reddere seu explicare cationis spe- . dicimus , internam animi nostri cogitationem verbis et nominibus externe cons- d ped . picuam efficere, opinione veluti in speculo seu in aqua , ita in oris fluxu delineata. tur. . Hoc vero cum addu et mutis exceptis omnes vel melius vel deterius perficere Cap. XLII. . valeant, omnes sane vera opinione utentes ad scientiam strictissimo sensu per- . wenissent, neque ulla existimatio recta extra scientiam posita esset : jam vero "veram opinionem scientiam non esse in genere supra monstratum est : ergo ex placito, hoc sensu sumpto falsa sequuntur. Ceterum absurdum esset scientiam J enuntiatione talem admittere. f S. 6. Secundo explicare eum dicimus , qui rei elementa proferre et enuntiare Altera expli- |» potest exemplo Hesiodi asserentis : sites ligna currus, quibus enumerandis ‘tionis spe— ejusdem rationem præstamus , vi cujus secundum positionem supra allatam scien- Rp non efficit, tiam recte nobis tribueremus. Primo omnium ridiculum est, neminem scienti- Ibia. fice aliquid posse cognoscere, nisi veram opinionem cum omnibus rei elementis pronuntiet, veluti si interrogatus Theæteti nomen ejusdem syllabas et litteras » enumeraret secundum veram existimationem , ideoque grammaticum sese opinans. -. Hac autem in re multa officiunt , quin hzc sententia consistat; illum enim nondum - scire contendimus , qui tam hanc tum aliam de rei elementis opinionem sequa- 4 qur etsi casu fms rectum tetigerit punctum ; veluti qui grammaticam discentes elementa nominis Theodori et Theæteti componunt , primo facile "Theodori X omen littera © , Theæteti vero littera T inchoabunt ; quin illis tamen cognitionis tudo insit. Qui recta opinione ita utitur , sine cognitionis certitudine, ei certe cientiam tribuere nullo titulo possumus. Hac ratione ducti enumerationem ele- mtorum cum recta existimatione scientiam non habemus. Hoc ipso argumento et prima de explicatione sententia simul evertitur, cum partium enumeratio certam in se cognitionem non involvat. Concludimus inde viam a toto ad ele- menta in genere ad scientiam non ducere. Tertia expli- cationis spe— cies. Cap. XLIII. ( 54) $ 7. Remanet explicationis definitio qua explicare definitur. determinare , qua re objectum ab omnibus aliis differat , cum quibus formæ aliquam communionem habet. Secundum hunc explicandi pb pes is, qui recta alicujus rei existima tione gavisus et differentiam addere valeret, scientiam esset consecutus. Hoc autem iterum e longinquo veritatis speciem offert, si propius inspexeris , abiit, Hac enim posita sententia recte opinaretur, qui notas rerum communes tantum non autem eas , quibus differunt , cognosceret, quod fieri non potest. Ut nimi= rum rem qualemcunque noscamus , requiritur, ut et differenti: notionem. nacti simus ; nulla itaque opinio sine differentiæ notione invenitur. Hanc igitur decla- ralionem veræ existimationi adjicere absurdum esset , cum nunquam. desit adeoque omnis opinio scientia recte haberetur, quod. admittendum non est. Accedit et hoc, quod differentia haec prater opinionem ipsa nihil existimanda sit, adeoque opinione opinioni superadditá scientia oriri nequeat. eu Ut igitur positioni ultimo loco posite sensus sit, ita enuntianda foret, ut dicamus , scientiam esse veram rei existimationem. cum. cognitione ; non autem cum opinione differenti: ; cognoscere enim est scientia. potiri. Sed neque hoc responso acquiescimus; quid enim juvat, scientiam. definire rectum. opinatum cum scientia. differentiæ seu alius cujuscunque rei? Omnis. igitur quæstio a nobis mota ridicula nobis adparet ; primo enim scientiam. quæsivimus in campo extra cujus fines omnis posita est , non determinato ante ipsius vocabuli sensu ; j secundo. explicare studuimus rem, quæ vi nature sug nonnisi immediate cog- noscenda nullam omnino rationem admittit. Conclusio. Cap. XLIV. Parallela est quæstio in Protagora: tractata am. virtus ud queat? ad quam Plato negative respondet , simili ratione defendens , virtutem. animo insitam. et a quolibet homine proprio marte. producendam non. magis doceri et extus in- ferri quam ipsam scientiam explicari et tradi posse. Hac ratione iterum practica et theoretica doctrinæ platonicæ pars sublimis. harmonic vinculo inter se con- ünentur atque junguntur (1). S. 8. Concludit igitur Plato , neque sensum, neque rectam opinionem neque T (1) Conf. Protagorz conclusionem in fine. (55) - rectam opinionem conjunctam cum explicatione sese scientiam. Addit : verum » quidem esse, præsenti disquisitiôhe problema nonnisi negativo solvi modo ; sed et hoc opere pretium putat, optando, ut omnes , vi modo dictorum scies expertes persuasnm sibi habeant, se revera nescire, quie ignorant, minus mo— lestos sese exhibentes. ` ` -. &. 9. Hoc loco dialogus nobis propositus , tum propter artem, qua conscriptus est, tum propter modum , quo tanti momenti res in eodem pertractatur , maxime » mirandus. Platoni hoc tantum propositum fuisse videtur, ut monstraret, nos frustra de scientia laborare , quandiu sensus et opinionis sphæra teneaínur , » quamdiu ab empiricis egrediamur principiis; hac via philosophatos ad majora . pon potuisse pervenire. Quaenam autem Platonis de scientia fuerit positiva senten- tia ex aliis ejnsdem scriptis colligimus. Cum nimirum neque sensu neque opi- nione cognitionis humanæ stricte talis rationem contineri defenderet, ad ideas independenter ab omni experientia consequendas confugit, ad rationem nimi- rum, superiorem illam animi humani vim, quæ et mundi moralis et physici supremam legem continet atque præscribit, cui ultimo et immutabili fundamento omnis cognitionis absoluta certitudo innitatur. Ideas has , quas vocat menti hu- manie revera inesse multis locis et precipue in Phædone monstravit (1). Imme- ' diata hac rationis cognitione , quee et absoluta et universalis est, consistit philoso- phia, cujus formam Plato scientiam habet. … Scientia hac absoluta certitudine (2) distinguitur ab opinione, a peritia, » ratione quarum veritas et error inveniuntur , quibus itaque relativus tantum valor 1 est, quæ a philosophia et cognitione stricte tali semper alienæ sunt (3). Opinio "certitudinem omnem nonnisi ab ipsa scientia consequitur, consequenter in se homini nunquam omni titulo sufficit. Differt iterum scientia a cognitione, quam s incalescente animo nasciscuntur, qui ex sensione et quasi ex sympathia mentis proveniens, neque certitudine, neque stabilitate scientiæ gavisa T (1) Cap. 19 — a3. .QLc - (3) Apologia Socratis. Cap. ( 56) est (1). Sola scientia hominis sublimior conditio consistit; ad quam usque pau- cissimi adscendunt. Homini tanquam duplici rationis et sensus principio sub— jecto , nunquam pura scientia inhabitat, quippe quie entis pure intelligentis , nullo externo influxu et materiali stimulo turbati prærogativa est, adeoque in Deo ac in animo puro sedem figere potest (2). Neque tamen de scientia morta- libus omnino desperandum, quo magis enim libertate et a mundo physico independentia sese sensuum imperio subtrahunt, quo proprius ad Numen Divi- num adscendunt, eo magis ad scientiam compositi jure existimantur (3). Ethica hominis perfectio sine scientia sublimior existere nequit, quia hac tantum bo- num cognoscit et fines, quos vi natura suæ sibi propositos habet (4). Scientia ea tantum via perficitur, ut quivis proprio actu ideas, memoria e vita ante hu- mana in mente conditas in animum sib! revocet easdemque ad claritatem quam maximam promoveat (5). Quz si attente perspiciamus, quamquam non omnia æquo jure probare possimus, tamen virum omnis antiquitatis maxime sublimem , neque sine jure divi nomine decorum miramur. Post tantam seculorum seriem is semper mansit scriptor , quo philosophie alumnus maxime coli, ad majora praeparari, ad sublimia excitari valeat. Quinam ejus usus nostra adhuc ætate sit, vir in juris scientia venerandus , Koeppen nuperrime monstravit. Si presenti opere platonicæ doctrinæ amorem et ejusdem auctoris reverentiam grato animo condidi , sane non habeos cur plura desiderem. (1) Jo. a capite ad finem. Apologia Socr. l. c. (2) Phaedo. Cap. 19 — 23, (3) L. c. (4) Meno. (5) Ibid, JOANNIS-HENRICI BORMANS, TRUDONOPOLITANI, PHILOSOPHLE ET LITTERARUM IN UNIVERSITATE LEODIENSI STUDIOSI, COMMENTATIO LITTERARIA, QUA RESPONDETUR AD QUÆSTIONEM AB HUMANISSIMO PHILOSOPHIÆ f ET LITTERARUM ORDINE IN ACADEMIA LEODIËNSI ANNO MDCCCXXII. i ; j : PROPOSITAM : » Quuu inter recentiores poëtas latinos wel insigniter olim , sive arte , sive dictione, sive utraque celebrati nunc vulgo ab indoctis juxta doctisque negligantur et contemnantur , quumque inter lyricos ita emineat Sarbievius , ut critici Horatium ab eo æquatum lyrica poësi, nonnulli superatum cen- ” suerint : postulatur commentatio , in qua , premissa de neglectæ neolatinæ | poéseos causis, deque ejus sive justo sive immerito contemtu disputatione , - in altera parte, quatenus Sarbievius Horatium dictione et poética facultate - vel equaverit vel superaverit , instituta , et universe , et carminum aliquot comparatione , dijudicetur. QUÆ PRJEMIO ORNATA EST. Re : Ma oi sa Can an PRO OEMIU M. à EL. dissertationem scribere aggresso multa jam ab ipso initio occurrebant, quae - sollicitudinem , metum etiam movebant. Ætas auctoris, per quam , ut nec amplam satis lectionem et scientiam, ita nec subactum meditatione ingenium - habere licebat ; tum librorum , quorum hic aliquis usus fuisset , aut defectus aut, quod verius, ignoratio ; denique temporis, quod -satis fuisset otioso, nimis tamen breve spatium multis negotiis studiisque distracto. Quæ , etsi singula animum a proposito absterrere debuissent , tamen pulchre - laudis avidum, deprimere eo usque non potuere, ut tentare peu nón au— derem. Sic enim mecum reputabam ; si propriis viribus fretum esse non dece- | bat, aliquid tamen spei ponendum (haec autem nec invidiose dico, nec callide), sive in pari eorum , qui mecum una contenderent , mediocritate virium , sive in nignitate ii gni Pini virorum , qui hunc qualemcumque contes meum examinaturi. : viris , qui linguam Latinam tuiti sunt , quasi musca caput , ut Catullas ait, lerer velle icere, quia probe scirem boni consulturos si quid afferrem boni, si vero omnia leviora essent , habituros in temeritate mea quod aut risu dignaren- tur, aut venia, non quod improbarent. Hac itaque cura liberatus, dicam quadam ad laborem meum pertinentia , et 4 C4) Propositum. primo mihi fuerat multo longius procedere, quam quo tandem pervenire me posse intellexi ; non modo laboris , sed neque temporis accuratam satis rationem inieram. Quid facerem admonitus imminentium Sextilium calenda- rum nihildum digestum, nihil limatum , nihil denique , quod describendum dari posset, in schedis habens ? eæ sparse pleraeque; aliis extemporales tantum co- gitationes exceperam , quas nec sic proferre- audebam , nec me negligere patie- bantur amicorum frequentes querele : ne multi jam temporis laborem frustra esse sinerem , ne me ipse defraudarem. Ergo manus denuo , jam enim per plures menses quieveram , admovenda erat operi, idque gnaviter, si volebam illis die- bus quindecim , qui soli ex concessis supererant, ex collectitiis specimen saltem aliquod concinnare ; nam justæ dissertationis , qualem ante conceperam elaborandæ nulla spes erat super. A festinatione vitium adheret primo presertim capiti et ultimo; illi quod longius, non enim surperflua resecare licuit, neque exprimere tantum , quod intenderam , sententiam auctorum , quorum nunc loca integra transcripsi ; huic quod brevius, si molem spectamus , pro reliquo corpore commentationis. Cujus rei etsi scio semper rationem habendam esse aliquam , tamen , ubi non est habita , excusandum arbitror, si que allata preterea sunt, sufficiunt ad ea evincenda, quæ sola interest. Non ignoro fore plerosque quibus nimis multa etiam non hujus loci disputasse in priori parte videbor; verum apud hós mihi vel rationi, quare sic egerim P 7 P (|q , fuerit, quod undique adductis argumentis unum , idque primarium fulciendum vallandumque, et diu agitatam quaestionem aliquanto jam evidentius, data op- portune occasione , tractandam crediderim ; vel excusationi sit, quod adolescen- tuli raro modum teneamus, et quidquid corrasimus undique in penum quam primnm atque una veluti manu cupiamus ante omnium oculos effundere , eoque siepe nos commendare studeamus , quo solo fortasse non sumus commendandi. Mn tolit f f hi19njs ! fi DISSERTATIO DE NEGLECTU NEOLATINÆ POESEOS DEQUE HORATII ET SARBIEVII DOTIBUS. $ PARS PRIOR. $ riil CAPUT PRIMUM. co— videndum est universe quie sint cause neglectæ neolatinæ poeseos ; reperiuntur autem variæ : pleræque veteres, quarum multæ ipsi Latinæ linguæ inhæ- rent , quedam recentiores sunt , atque vix ante patrum nostrorum memoriam exsti- tere. Alim iterum ad Latinam et Graecam tantum, alie ad alias etiam linguas referri possunt. Eas omnes causas recensere juvat , et examinare an in se justæ ‘sint, quantumque , tractu temporis, eis vel additum sit momenti vel detractum, Hoc nimis quam longum esset, nisi perstringere modo singula statuissem , etsi vereor ne sic quoque precipua seligendo longior videar. - Sunt hec Vellei Paterculi extremo lib. 1. c. 17 verba : Alit æmulatio in- 3 genia, et nunc invidia , nunc admiratio incitationem | accendit , naturaque - quod summo studio petitum est , adscendit in summum difficilisque in perfecto » mora est, naturaliterque , quod procedere non potest., recedit ; et. ut b o, ad consequendos quos priores ducimus , accendimur , ita ubi aut præ- iri aut æquari eos posse desperavimus , studium cum spe: senescit, et quod equi non potest , sequi desinit , et velut occupatam relinquens materiam , uerit noram ; præteritoque eo, in quo: eminere non possumus , aliquid , in quo nitamur , conquirimus. Quæ propterea hic ad. caput dissertationis apposui , quoniam et speciem commendationis , et totius fere quæstionis solutionem in se - habent. | (6) ni Et in Italia quidem, ut ab ea regione, unde, post novem amplius sæculo— rum densissimam noctem, litterarum splendor primum per Europam illuxit ; incipiamus , postquam Dantes Alighierius , Franc. Petrarcha, Franc. Poggius , Guarinus Veronensis, Laurent. Valla aliique conjunctis viribus Augium illud barbariei stabulum , quod post tot annorum incuriam tam late patebat, repur- gare aggressi essent, et e Gracia tum demum vere agresti Latio naufragas artes intulissent Emm. Chrysolaras , Georg. Trapezuntius , Theod. Gaza multique praterea tam Graece quam Latine doctissimi viri, ad summum omnia fastigium vix adducta fuerant, cum iterum collapsa cecidere. Nam altero statim seculo non solum detrahi Latino sermoni captum est, sed nequidquam in diversa pugnantibus Rom. Amasæo, Huberto Foglieta, Quinto Mario Corrado multisque aliis , prævaluit sententia : Latine nec debere , nec om- nino recte posse scribi , et neglectus Latinus sermo jacuit. Ut de P. Victorio hzc sint Thuani: eum longa sua «tate consecutum esse, ut litteras in Italia renas- centes viderit , et pæne iterum exstinctas , et Caselius exeunte seculo X VI scrip- sit : Jtalos jam pridem cepit fastidium Greci sermonis , et satietas Latini. Quibus addatur Sturmius quo scribente , Manutii etate , in quo uno quasi elo- quentiæ cupiditas constitisse tum visa erat , Hetrusce gloriari , quam Latine aut Greece scribere: malebant Itali. Vid. quoque Perpinianus , de avita dicendi laude recuperanda , orat. XI. i Non intra solius Italiæ mite cælum et natale solum dumtaxat Latins littéræ floruerunt, aut saltem culte sunt, cæteræ Europe regiones suos quoque vi— ros habuerunt earum curiosos; Lusitania Emen. Alvarum, et Hier. Ozorium; Hispania Lud. Vivem , Franc. Sanctium , et Joan. Perpinianum ; Gallia Bu- nellum, Doletum . P. Stephanum , Lud. Strebzeum , M. A. Muretum , Scaligerum , Turnebum, Casaubonum, Salmasium etc. Anglia Morum, Linacrum et As- chamum ; Belgium , Erasmum , Grotium , Heinsios , Lipsium , etc. tandem Ger- mania Melanchthonem , Camerarium et infinitam priorum et posteriorum turbam produxit; quorum etate mirus in singulorum patria Latinarum litterarum addis- cendi ardor exstitit. Sed ille quoque intra paucos annos summum complexus , communi quodam fato rerum et cupiditatum humanarum , sed maxime, ut de- (7) bebat, proprio et suo, refrixit. Sturmii tempore , si ipsi credimus , ad summum .. wmum aut alterum: proferre quæque regio Latine doctum poterat; et Franciscus .. Vavassor eum Latine, inquit, plurimi intelligunt , non pauci loquuntur , non- | mulli scribunt, tum qui norint quid sit bene Latine vel loqui vel scribere, rarissimi sunt : qui bene utrumque presstet, aut etiam de duobus alterum, | fere dicam nemo. His innuit , neminem in id incubuisse, ut solidam Latinz lin- | gue scientiam acquireret ; neque mirum : cum enim rerum novarum , nisi pro- pria quadam et firma dote consistant, desiderio et fruitioni eo solet citius suc- - cedere fastidium, quo fuerant acrius sie fra necesse. erat illud quoque studium — et impetum. quo ad. linguam. Latinam omnes rapiebantur , languescere et exs- | tingui. Nam fatetur Camerarius : et. maxime seniorum. admirationis, et arden- tissimæ juniorum cupiditatis ; renascentibus in Germania litteris, declaratæ, non tam judicium quam. novitatem causam. fuisse. Idem J. Caselius , cujus hæc | quoque sunt verba : que nova sunt ea vel cum ratione vel absque ratione ave- mus cognoscere, et initio fervent omnia. Id evenit annis. abhinc circiter CL, quando et Greca lingua. in Italiam et cis Alpes ad nos allata fuit , tum enim non unus et alter Grecam linguam cognoscere gestiebat , sed éxercitus subito oriebatur amore Grecitatis-ne an Latinitatis flagrantium ; non minus autem sunt homines natura éuxsps. quam. QuxonuAot, Quis, cum hzc legerit, credat neglectum illum atque contemptum , de quibus . adeo queruntur, multo fuisse illa etate , quam nunc sunt, minores? Erant . tamen : sed nihilominus maximi, recordantibus qui viri paullo ante floruissent , . quot. eorum. morte cathedra aut silerent, aut misere balbutirent ; recentique - sammæ eruditionis memoria , mediocritas vel probabilis etiam doctrina vilescebat. — Atc. virorum de Latini sermonis fastidio tam frequentes querelae nonne eæ- “dem. censeri possent , atque istæ quas fere fundunt senes, quibus solemne est laudare preterita , presentia increpare? Hos quidem ætas , at illos haud raro et ætas et eruditio (quie, nisi philosophia egregie temperetur , non unum vi~ tum senectutis habet,) ut plurimum morosos facit. Etenim majores natu viri in junioribus nihil. carpere solent, nisi quæ, praeter ea, quibus ipsi a pueris as- Sueverant, assumpsere, utcumque illa sint præstantia ; et litteratorum communis (8). morbus est scientias prædicare ; et auctores efferre præ cæteris eos, in quibus sive addiscendis sive illustrandis plurimum -sibi - posuisse. opere ,. aut: collegisse doctring videntur. Alii -ipsa litterarum. professione se ad veteres linguas propu- gnandas cogi arbitrantur; et profecto durum est contemptum cernere abjectam- que quod ipsi semper maximi fecimus , atque unde precipuam laudem aut sumus consecüti , aut speravimus : ; Turpe putant, qua Imberbes didicere, senes perdenda fateri. Et nescio quo humani ingenii vitio fit quoque; ut doleamus semper cum mi- nori, quam nos adhibuerimus , impendio evectos alios consideramus , non quia evecti sint, sed quia nobis, quasi qui minus pollaerimus ; magis fuerit eadem in re desudandum : qua cogitatione amor, ut vocant, nostri leditur , qui, si modo non semper aliquid obmurmurat , haud facile ignoscit. Quare non dubi- tem, quecumque ipsi et de sui temporis. juvenum negligentia ; et de neglectu linguæ Latine atque adeo omnium bonarum artium contemptu scripserunt, vul- gari proverbio, cum grano salis accipienda esse , dicere. Fatendum. tamen est seculis XV et XVI nido justiores fuisse ; quamquam tum etiam non juste erant, quas diximus, coriquestiónes ; quam hoc nostro ævo. Nulla recentiorum linguarum , si unam Hetruscam excipiamus , adhucdum magnopere 'exculta , aut ad scientias tractandas adhibita ; quantum potuisset «esse venustiorum hominum , et doctiorum sive medicorum sive: theologorum ; im— primis vero jureconsultorum , nisi Latinum saltem sermonem percalluissent ? Quamquam vel ii qui Hetrusco primi excelluerunt , Latine docti fuerunt , quam bene pauci posteriorum , quales laudantur Dantes , Boccacius et Petrarcha. Unde non male quis colligat, cum Galli etiam , et Germani et Hispani, omnes tan— dem prius Latina quam sua lingua scripserunt, cum id studium eorum ingenia mirifice excoluisse, tum futurum fuisse, ut nunquam tanti patria lingua exstitis- sent, nisi præclarissimorum scriptorum. Graecorum Latinorumque præcipuas ve~ nustates omnes antea animo complexas habuissent, inque succum et sanguinem convertissent : quando nihil erat quod aliunde imitarentur. Et cum cerno pru- -——————————— (9) dentissimos quosque Latine scribendi et auctores esse et duces , libens credide— rim non aliam ob causam illud fecisse, nisi ut hoc exemplo æquales tum tan— tum ad quidquam patrio sermone consignandum sese accingerent, cum jam, - Latinum tractando , didicissent quæ sint alicujus linguæ dotes , et eruere ex ea, quidquid prestare potest, pulchri : ne ex imperfecta materia, quales tum lin- gui erant , artificis ignorantia ; multo etiam imperfectius prodiret opus , sed. flectere ipsi linguam. possent ad imaginem illius pulchritudinis, quam ex vete- im scriptis mente concepissent; ut nemo patrium sermonem usurparet, qui n idem , quod in iis initiis maxime necessarium , ditaret et poliret ; id autem qua ratione felicius, quam sermone Latino, unde ille fere ducebat ortum , ap- ime cognito ? -Quidquid sit, hoc saltem certum est , assiduam linguarum veterum culturam ; vitæ spatium in addiscendis pene insumptum; multa percepta ex illis commoda , . plura sperata, effecisse , ut et olim pre recentioribus in amore ab eruditis ha— — bitæ fuerint et etiamnum saepe habeantur. Quibus rationibus addam etiam per- versam de recentioribus linguis, haud raro ex earum ignorantia, multorum opi- nionem, et denique speciem quamdam dementiæ. Nam quantum absunt a furore . quæ scripsit Gabriel Barrius in opere de Calabriæ antiquitate et situ? Quid de , - vulgaribus ignorantissimis scriptoribus dicam... P nam. Latine scribere nes- — ciunt et Latina questus. gratia vulgaria faciunt..... graves autem et eru- diti viri» gravia et Latine linguæ nitorem , gravitatem ac majestatem sec- antu ÿ et Latina “scripta legunt, et Latine. scribunt , quo sua ingenia , dicia ac doctrina. ubique. gentium pateant , cunctis utilitati sint, et eter- e donentur ! vulgares vero libellos , uti indignas ac viles res abominantur ecrantur. Quare ego illis, qui hos aliosque meos libros, Latine a me os ; in vulgarem sermonem vertere audebunt , jam nunc Dei iram imprecor , zigant annum. Atque ne hæ imprecationes mec in hujusmodi improbos , arios: et lucriones homines irrite sint, Deum ipsum vindicem. imploro ; nolim enim eas. lucubratiunculas , qualescumque hæ sint, in Italia tantum maligni ac sordidi et imperiti vulgi obtuso et hebeti judicio exponi et brevi - «aboleri; sed ubique gentium in eruditorum manibus versari , et æternitate do- a ( 10) nari... (audistis hominem ; sequentia de tripode sunt) Futurum est enim, et quan- tum auguror , e proximo , ut Latina lingua, simul cum fide et imperio Romano rursus universum orbem permeet , vulgares autem libelli propediem cum suis auctoribus interibunt.......... Risum , dicam, an stomachum ? ego Hercle! malim furiosum hunc, qui ita scribit, disputantem , sed super eodem. argu- mento, audire, quam vel Roscium si Plauti Amphitruonem agat. | Post ista quidem nemo mirabitur Melch. Inchoferum in. commendationem linguæ Latinæ dixisse inter alia : Beatos in ccelo Latine locuturos , et Lati- nam linguam labium illud electum esse, quod Deus , interprete vate Sophonia, omnibus populis promisit. Quod idem affirmavit Bern. Aldrete Hispanus, in Antiq. Hispan. l. 1. c. 2. Frid. Taubmannus quoque, linguæ Latine beneficio salutem imperii Romano Germ. contineri serio credidit. Adeo multi nulli par- cunt commento, dummodo alios in suam sententiam pertrahant! Quo tamen profuere isthaec omnia? nimirum, quod diximus, efficere non potuerunt , ut ne, amissa semel novitatis gratia, ingens illud et veluti commune studium Latini sermonis languesceret. Nunc ad alias causas descendamus. Et primo una est quam invidiose satis attulerat magnus Erasmus; dixerat : ubicumque Lutheranismus , ibi. litterarum interitus. + à. Evangelicos istos quum aliis multis , tum illo sine præcipue odi, quod per eos ubique languent , frigent , jacent , intereunt bone litteræ , . sine quibus quid est hominum. vita? amant viaticum et uxorem; cetera pili non faciunt. Yd ipsum Melanchthon. professus est in Encomio eloquentiæ ;etim — oratione Noribergæ habita in landem nova scholæ, sic queritur : errore quodam $ vulgi schole deseruntur : quidam stulti. concionatores a litteris abstrahunt ; magna pars ventri metuens, ad quæstuosas artes se recipit , postquam. spes abjecta. est. sacerdotum reditibus victitandi , quos solos laboris sui præmia | | putabant. Porro. Burckhardus , quem. in tota hac: enumeratione secuti sumus , hac referens, addit : errorem hunc seu contagione late vagatum. plurimos — cepisse tum : qui ne non valde theologicari viderentur , humaniores sen ; omnes contemnendas decreverant. At idem Erasmi verbis opponit ipsius Lutheri ad eum epistolam , in qua sta- l (11) tuit : per litteras ad sinceram bibliorum lectionem veniri. Tum hec quoque ipsius affert : Deus adeo nobili dono (linguarum peritia) cumulata liberalitate Germaniam nostram præ cæteris pæne omnibus gentibus donavit , vidimus autem quomodo satanas per academias et monasteria his studiis semper fuerit reluctatus. Wem hec : ignorabant omnes , quum primum emergerent littere , . quo consilio divina sapientia linguas in lucem prodire sineret , donec re com- . perta vidimus , hoc Evangelii instaurandi causa factum esse. Aliorum præ- - terea ut Ulrici Hutteni et Melanchthonis multa affert, quibus, quamlibet Luthero - faventes , litteras presertim Latinas commendarunt. Unde concludit aliam istius fastidii causam quærendam esse, et longe veriorem ab ipso Erasmo proditam : - multorum partim ignaviam , partim sinistros mores ; quam confirmaverint Demet. Chalcondylas et Nic. Quadus : quorum alter , qui sex et viginti circiter annis ante- quam Lutherus reformationem , ut vocant, aggressus esset, nempe MCCCCXCI , - Florentia ad J. Reuchlinium ( Capnionem) scripsit isto jam tempore in Italia . studia jacere iterum wisa esse, quum ignavia , et ignorantia principum , tum |. maxime cupiditate hominum circa questum, quem omnibus bonis artibus major pars hominum anteponit. Alter in epistola ad H. Nuenarium Roma haec notavit : — dn litteris nihil est novi : adeo hic passim studetur quæstui. Florentinorum mira sitis : frigent studia litterarum. Adjicere Burckhardus potuisset easdem . plane causas jam olim in dial. de causs. corrupue eloq. S. XXVII. indicatas a - Quintiliano aut!, ut quidam volunt, a C. Tacito. Ibi enim hec legimus : . Quis enim ignorat et eloquentiam et ceteras artes descivisse ab ista «eteri - gloria, non inopia hominum. (ingeniorum? sed desidia juventutis , et negli- gentia parentum , et inscientia præcipientium , et oblivione moris antiqui. Sed causarum illarum , quas hic allegavimus, prima, et, ut sic loquar, ipsa que fuit? que est enim vis istius rationis : Lutheranismus, ignavia et i mores litterarum contemptum invexere? Nonne tanti erat affirmare ne- ionem neglectus , contemptionem contemptus fuisse causam? Simile quid- est de quaestu; quasi non semper ea fuisset mortalium indoles , saltem inde a Suami patris regno , ut divites esse quam pauperes maluerint : vetus est : -O cives, cives quaerenda pecunia primum , Virtus post nummos ; 2. ( 12.) Etiam doctrina. Sed. heu! raro illis ad. hanc tum: etiam conquirendam tempus suppetit; nimirum : quo plus sunt pote, plus sitiuntur aque , et sic. vita abit. Verum mittamus hac, et videamus quid preterea causati sint. Philippo Melanchthoni principes vapulant , qui sua crederent interesse , ut. leges omnes , religio et civilis disciplina abolirentur , aut litterarum curam infra! se putarent. Bellorum etiam incusat tumultus , cum episcopi quoque arma tracta— rent : quo facto litteris decessisse honorem ; quin odia et pericula. discentibus fuisse proposita; unde aliud quoque majus malum, paupertatem. Dolet idem Melanchthon discentium alios scholas omnes perreptantes , præceptoresque admi— rantes non intellectos, alios domo nusquam pedem proferentes , librisque , tan- quam pistrino addictos, cum ingenti labore, maximaque valetudinis jactura de- sipere. tantum didicisse. Tum cruda adhuc studia , ut ait Arbiter, in forum pro- trusa, et male concocta doctrina rapi se passos juvenes sive ad medicinam , sive ad theologiam. Cum satis modo, et nimis etiam fortasse sit locorum , quos transcripsi ,:ad fastidium legentium , unum dumtaxat Sturmii adjiciam , ex ejus Gymnasii Argentor. luctu ad Joach. Camerarium : Si unquam. alias, inquit, nunc opus habemus eruditis viris quorum raritas et jam magna est, et major impendere videtur in hac neglectione sive potius contemptu. Nulla laus, nulla premia digna tantis laboribus sunt constituta. Quos enim patronos habent? et ut sua tuen- tur patrocinia ? Nemo est qui non medicus et juris peritus esse malit , quam hoc genus studiorum sequi, quod nos colimus ; liberum quidem , nullisque alli- gatum rerum legibus , tamen laboribus ingens, immensum , infinitum... Ec igitur sunt cause quas eruditi attulerunt , de quibus nobis jam dicendum restat quid sentiamus. Nihil tamen addemus illis que de Lutheranismo et de juventutis ignavia modo scripta a nobis sunt, cum sufficere, in quæstione secun- daria, videantur. Nihil etiam de quaestu, nisi, postquam litteras suis spoliare præmiis coeptum est, plures esse visos qui quæstuosis se dederint" artibus, non quod. essent subito facti avidiores , sed quod aliam semper preter inania verba, mortales ex labore suscepto, qualiscumque ille sit, mercedulam expectent , sal- tem cupiant; et existiment supervacaneam esse defatigationem quæ opera pretio (13) | careat ,'eaque quæ certos honores et obvium lucrum pollicentur pre aliis. in io habeant, et potissimum sectentur. ^ Quod est de stupore principum , et quae inde pendet, paucitate Maecenatum , est hac in præcipuis caussis vel nunc ; quippe, ut vetus canit poeta : s) © Haud facile emergunt quorum virtutibus obstat uim . Res angusta domi; m ‘Hic quoque non male : di Ipse per Ausonias Æneia carmina. gentes ul Qui sonat, ingenti qui nomine pulsat Olympum , "TIT Mæoniumque senem Romano provocat ore, Forsitan illius nemoris latuisset in umbra Quod canit, et sterili tantum cantasset avena , Ignotus populis, si Mæcenate careret. —— — Quot enim jacent præclara ingenia inter vilissimos scurras consepulta, quibus olim , preter patronum , nihil defuit ut pulcherrima in. luce effulgerent ? Ut multa alia transiit mos ille antiquus patrociniorum , et tempus beatum quo » -Non unquam vates inopi timuere senectæ » non sufficiunt hodie heec tam demissa : . Dignare tuos aperire penates f 'Tu nanti protende manum ; tu, Piso , latentem Exere; nos humilis domus et sincera parentum , Sed tenuis fortuna sua caligine celat. Possumus impositis caput exonerare tenebris , Et lucem. spectare novam , si quid modo letus i Annuis et nostris subscribis , candide , votis. - Nemo autem sciscitabitur quomodo ea lingue Latine , presertim in poési, usui "obstiterint, qui considerarit amplioris fortuna homines faciliora fere munia am— bire , et ea ad quæ Latinis litteris carere possint, qualia multa esse voluerunt — merum publicarum commoda; ills vero quorum res minus erant expedite, - quosque olim patronorum cura promovebat , nunc omni ope destitutos , sibique | relictos , sin ab omnibus litteris à Latinis saltem prohiberi. Nam recentiores lin- - guas utcumque adhuc discere poterant; veterem illam, multi otii, multi tem- -- poris, multi laboris ; nullo modo. At ubi (quoniam de eo agitur) "i scribendum # C14 ) instructa supellex? Nam grave sit oportet quod doctis tantum offertur, secus qui emant erunt vel duo vel nemo. Qus causa est cur jam pridem librarii of- ficina aquæ potoribus interdixerint. Eam Mæcenatum paucitatem Casp. Hofmannus barbarie imminentis causam olim appellavit, ostenditque ætate sua eo rem per- ductam fuisse, ut plerique , quos imprimis decebat, auctoritate sua apud prin- cipes, honestos coetus et tueri, et ornare, studia promovere , et dicentes bene- ficentia sua pro viribus adjuvare; quum aut exiguum aut nullum studiorum haberent usum , locumque suum tueri se posse diffiderent, si adhiberentur pe- ritiores et exercitati, maluerint pauciores esse eruditos et suis tantum consiliis stare rempublicam , seque primos esse apud reges , dejectis de gradu sapientibus. Atque illos asserit ob hoc ipsum studiis et litteratis fuisse iniquiores; unde acci- disse, ut eruditi, quum tenuitatem suam docendo utcumque sustentare vellent , se in alias ignobiliores curas mergere sint coacti. Non miror sepe ægre fuisse olim Latine doctis, quia nimio sibi suæque diatribæ serviendi studio, quamvis non omnes aut Grotii essent aut Hospitali, honores ta- men et munera suo sibi jure vindicare posse arbitrabantur; hzc diu admodum mens et persuasio fuit illius ordinis, ut proximo superiore seculo geometrarum. Porro quod Hofmannus de sui temporis aulicis et præfectis , id alii de medii ævi monachis tradiderunt : eos laicis ad linguarum scientiam aditum præclusisse, et vulgarium usui in decretis etc. obstitisse, ut soli in principum aulis dominarentur. Hos vero quod attinet, qui se litteris elegantioribus dicarunt, etiamsi scripsit H. Foglieta : Qui praemiis ducuntur, ii pluris. se exiguam mercedem , quam virtutem ipsam facere declarant , neque bonum publicum spectare , quod egre- güs viris inprimis est propositum, sed turpe lucrum degeneri cupiditate con- sectari, ingeniumque et eloquentiam tanquam cauponari ; quo questu. nullus potest esse sordidior. Illa, inquam , etiamsi Foglieta scripsit et assentientem ha- buit Caselium, nibilo tamen minus verum manet eos, qui litteras profitentur , nullo jure posse compelli, ut scholas aperiant in quibus , vacuis scamnis , soli re- linquantur. Adolescentes vero quis indignabitur ea deserere, reputando secum , artium omnium initia aspera esse et tædii-plena , et non eam esse constantiam mortalium, qui sola artis alicujus, ad eam perdiscendam presenti maximo la~ M i Meis ia ( 15) bore, sterili olim percipienda voluptate alliciantur ; contra opus esse semper spe aliqua, nec ea longius reposita, lucri aut gloriæ ; nihil autem simile offerri juve - nibus in studio litterarum , sed videre eos, cum ingenti dolore et summa des- peratione, præceptores plerosque , quos sua neque doctrina neque virtus exi- . mere a pauperie et contemptu. potuerit, conversis alio hominum studiis. Utrum igitur pro ea sorte obtinenda litteras unice amplectantur, anne potius, quod et laboris et temporis multo fieri minori impendio cernunt, rem aggrediantur quamlibet aliam , unde opes , unde saltem honores sperantur ? Illud equidem scio , - quibus conditio proponatur, protinus posterioris vitæ sortem lecturos. Addenda sunt supra commemoratis nunc ille cause, qua superiori seculo imputari debent, et in nostra tempora extenduntur. Eodem pane tempore quo reflorescentibus per Europam artibus, ne non omnis. facies mntata esset , etiam purgari partim, partim innovari religionis ins- tituta coepere, quam barbariet rubigo quaedam superstitionum nonnihil foedaverat , institutus est ordo monachorum de nomine Jesu. Hi quantum novatrici Evange- licorum sectæ adversabantur , tantum ipsi adnixi sunt semper seque suamque causam iisdem tueri armis quibus oppugnabantur , linguarum preterquam Graecae et Latinae, etiam Orientalium cognitione; philosophie, juris, theologia, tum humaniorum omnium disciplinarum scientia, tractatione , exercitatione summa. —. Quibus se illi artibus utrinque , ut dixi, partim tuebantur et impugnabant , par- - tim illecebris utebantur ad captandam juventutem. Nam utrisque , cum pari sec- - tatorum studio, hac calliditas erat, ut intelligerent , emorientibus suarum par- tium veteranis , hinc succrescere novos exercitus debere , suamque doctrinam non i pe certius im futuras aetates transmitti posse, quam si novis adhuc et in nem formam fictilibus juvenum. animis committeretur, qui, quomodo obdu- re , perstant. Inde tot illorum ubique ludi litterarii, ut ipso testante Scioppio, ite circiter ducenta millia discipulorum haberent in Europa! Dum igitur illa cupiditas Latinitatis atque eruditionis hominum. mentes obsedit eaque ium. potissima babita sunt, utrique et explicare et. illustrare. Latine Scripta, et Latine scribere et Latine loqui, tandem omnia. Latine, Postea . quando etiam alia mirari coeptum est, bona semper. pars, imprimis cupida juve- ( 16) num pectora declamationibus et carminibus Latinis mire capiebantur, et quod - his proficiebat , næ illi non negligebant. Tta mutua aemulatione, forsan et veteri” laudis memoria ingeniique consuetudine Virgili Ciceronisque lingua locuti sunt,’ ad ea usque tempora, quibus, suppressa societate, Jesuitis animus et otium ; adversariis stimulus et scopus deesse coeperunt. Mox enim et eodem veluti man- dato ab ambabus partibus cessatum. Quo exemplo , unaque trahentibus alio tem- : porum fatis juventus carminibus et'scriptioni Latine ut plurimum valedixit. De qua temporum atque ingeniorum convérsione multa dicenda essent gravia ‘et recondita, sed non ea nostri sunt neque instituti opus, neque virium et unis dumtaxat rerum publ. peritis investiganda. Tllud cause est; cur pauca haec; mo— nuero tantum : diversorum ordinum , et , sicuti nominare consuevimus , corporum: studia ét commoda , qui toties rebus publ. detrimento fuerant , deletis ipsis, in- timis patrie bonis cessisse, et in medium omnia collata, quod jam unum omnes: corpus efficerent, neque Romanis esset opus , aut Grecis, sed civibus, nec suf- focari diutius vulgi ingenia possent. Ilum inquietum , et. degustata semel doc trina tumefactum , pluraque et majora cognoscendi avida actum necessitudine , regendum alii, alii impellendum , pro varia spe aut timore, censebant; omnium: in se mentes expectatione converterat. Longe autem hic illis linguarum, nisi vernacule, peritia, quando etiam indocti sermone ducendi erant. Præterea non paucis ante annis multi vernaculi scriptores celeberrimi docuerant, quantum non modo emolumenti expectare ex hujuscemodi scriptis liceret, sed laudis atque gloriz. Ita, quod necessarium erat, et utilius experti sunt, patrioque sermoni pau- latim cessit Latinitas. Ergo adest ultima causa , linguarum usus recentiorum; atque ut omnium pos- trema accessit, ita est gravissima et vero justissima : non parum quoque , inquit Val. Henr. Voglerus ; lingue Latinæ studio derogatum est , posteaquam quee antehac illa describi solebant , hinc inde vernacula multorum. tradi cceperunt. Etenim postquam renascentibus Latinis litteris, nescio quis Deus coepit polire mores , quos ut cetera omnia barbaries occupaverat , coepit quoque cultior ubique sermo, et in loquendo suavitas esse in pretio, et'vulgari lingua vulgaria aliqua scripta prodiere ; quo, factum est ut per populum sparsa, a quo avide, ut omnie OT USERS Ses C12) . nova arripiebantur , ejus cum moribus aliquid humani ultra afferrent , tum quoque y sermonem : plurimum emendarent. Post ea initia aliis ad operosiora delapsis ; g . linguisque eorum. opera proxime ad..perfectionem excultis , nata est apud ple- , tosque populos. quam litteraturam. appellamus. 'Tum subi: exorta ingens turba E — scriptorum , quidquid adhuc dormitabat éordatorum juvenum fama nominis exci- favit, qui cuncti ad insoliti- quasi miraculum sermonis exsiluere. Nam ( præter necessitatem , quae postea incidit , et de qua paullo superius dictum est) sive glo- riam.spectarent, major erat in æmulandis veteribus laus , quam in describendis ; sive ütilitatem., præstabat universorum teri quam paucorum manibus ; etsi utrum- esset cum pari utilitate et laude conjurictum. Non me fallit. doctiorum modo judicio nitendum esse in nostris artibus , et banc unam legitimam esse curam scribentium, nt iis displicere nolint; at quanto - erit pulchrius, si, rei illæsa gravitate, pluribus etiam ‘placere concessum fuerit? . Nihil vero cogitare possum exoptabilius , quam et a rudibus , et ab eruditis cum … pari omnium voluptate , certe assensu legi , et ex æquo prodesse universis. Nun- | quam autem illud vel Optimi: Latinitatis. auctores: obtinebunt , ut qui solis erudi- tis. loquantur. Nam ,. et est illud diligenter. attendendum, quamvis in ceteros . homines indefinita, immensa est summorum virorum vis et auctoritas (nos vulgo “ influentiam dicimus) , non. ideo de scriptoribus idem. sine. errore statuatur; qui 1 ignobiles plerique; atque, cum re domestica. misere impedita , umbraticæ vhs b “ raro in lucem. prodeunt , non sermones cum populo , non conciones habent , et quantum prodesse Pan in libros condunt ; ibi sunt aliquid , ceterum , quod ajunt , ex multis. " Athenis et Roms , sed maxime Asin; et neltores.;: et plan j et historici , t poëta et quidquid. mnlto erat dicentium apud populum , aut recitantium , publici : otius praeceptores erant, quam quod vocabantur. Ibi: plebs: belli. et pacis mo- enta ab oratoribus, rerum gestarum seriem i patriæque decora ab historicis bat; accedebant poet , qui versuum lenociniis omnia illa animis insinuando j is et magis ad patriæ amorem impellerent. Hæc quotiscumque recogito , non B "Miror tot infimæ conditionis homines tam preclara dixisse vel patravisse , LE inventos fuisse aliquos, qui ab hac indole desciverint. Et illis tantis bonis (18) cum nostre respubl. careant, illud preterea deesse certe non patiemur, ut ne per otium .quidem legendo vulgus erudiri: queat. Illud olim fecerint, quorum intererat. doctum credi: neminem , nisi qui aut Latinum aut Græcum librum edi- disset, quando vulgato hoc nomine cum vernaculis scriptoribus, spoliati ipsi magna parte gloriz fuissent. Sui non palrie amantes, nec ipsius audebo dicere , I . ingenii humani perfectionis, malebant appellari nomine, quod sibi exhumato veteri. aliquo codice , eoque notis ( quibus sepe!) illustrato , vel collectis modo variis quibusdam lectionibus pepererant , quam et patrie et sibi perennem con- ciliare: famam vulgares egregios libros, quod multi certe potuissent, dando in lucem. Dicam tamen cum celeb. Laharpio gratiarum actiones deberi maximas indefessæ primorum illorum. virorum industrie, qui in abstergendo a veteribus pergamenis situ consenuerunt, et cum mortuis viventes vigentesque habitarunt. Ipsis furor ille quo vetera omnia appetebant, necessarius ad constantiam fuit ; nobis vero , quibus hæ perennes lucubrationes viam ad scientias aperuerunt , uti- lissimus , ut satis illorum memoriam venerari nequeamus.. Ignoscendum ipsis est | quod linguam cui , discendi: ardore ; soli assueverant ; scribentes amittere nolue- rint; at insecutos ; vel qui præclara multa scripta reliquerunt, quibus unum hoc vitium adest, quod Latina sint, illud suum ingenium ad patrium sermonem: ex colendum non contulisse; vel quibus unicum negotium fuit priorum dicta reli giose repetere’ et, ut sic dicam, papparia vorare ; ex hac ré pares se illis exis- timasse ,' in. multo. minori doctrina parem præ se fiduciam tulisse, parem de- nique. laureolam ambiisse ,: quis non indiguetur P... nisi forte ignoscamus quoque' his ultimis, tanquam talibus, qui propter ingenii infirmitatem aperta se in lüce ponere non ausi, scripturientes Latinam linguam arripuere , quo artificio fore cer- nebant, ut et auctores salutarentur, et imscitiæ notam , saltem apud plerosque , effugerent. Neminem. enim. non plane indoctum fugere potest , ex quinque mil! libus, qui a renatislitteris laudati fuerunt , Latinorum poetarum , si vernacule seii sissent, vix centum fuisse futuros legi lighoc ( 19 ) CAPUT SECUNDUM. guæ defensoribus pren primum objici solet : aa esse ut sit communis aliqua eruditorum lingua, qua inter se communicent diffusi et dispersi per “omnes populares civitates ; eam autem linguam esse Latinam, et ejus' in locum nullam aliam suflici posse. - Communis istius lingue prima commendatio est Cartesii (epist. tom. 2, + pag. 548) post eum tuitus est. Leibnitius (oper. vol. 6. p. 297) qui perperam | primus excogitasse fertur, et multi alii, Eam esse, aut multo potius, ejus vices T supplere linguam Latinam omnes fatentur. Quod vero si dispicimus paulo accura- . tius, opus esse distinctione videbimus , atque id ex ipsius Cartesii mente. Quippe . enim, etsi multiplex esse usus potest communis linguæ cunctis eruditis qui per » varias orbis partes disseminati sunt , circumscriptus ille tamen atque intra certos . aliquos fines conclusus est. Expedit sane ut scientiz et inventa quam brevissimo tempore omnes terras peragrando illustrent; ut quæ ad physicam , mathesin , prudentiam , medicinam , dicam quoque qua ad eruditionem spectant , hac ngua vulgentur quam paucissimi ignorent ; sed litteras quid. necesse est omnes uno idiomate comprehendi f et, ut sic dicam , uno tantum sermone atque ore ui loqui? aut qui idipsum Geri possit? Igitur si de eloquentia aut poesi intelligi illud vellent, negarem profecto id "sta re linguam Latinam posse, cum neque omnibus ea facultas sit, etsi eru- tissimis , ut. Latine eloquentes sint, neque , si esset , optabile illud Ginah; quo- n hoc ipso omnes aliæ linguæ interciderent. Sed de hoc infra latius : nunc leamus modo quid statuendum in scientiis. agni certe et multi commodi esset in scientiis usus linguæ quam omnes inline At preterquam. vero quod scientiæ linguarum statum fere comitan- - 2 3. ( 20 ) ; tur, ut a viris doctis jam pridem observatum est, qui vere sunt eruditi eas plerique linguas omnes , nostro presertim ævo, tenent, quibus quidquam quod lectu dignum sit, consignatur, aut si fit ut unus et alter eas nesciant, pracla- riora scripta et quæ mereri hanc operam videantur , nonne ut. prodeunt mox in alias linguas convertuntur ? Quo etiam accidit , üt qua lingua conversio illa facta est, modo non oscitanter , totidem ea bonis operibus ditior habeatur : ut taceam de numero verborum locutionumque quas lucrifacit, ut pote quas sepe necesse sit ab auctore vertendo mutuari, aut novas fingere. Nisi forte parva illa sint, nec — cujusque populi intersit divitem et excultam habere linguam. Contra vero si de principio Latine conscriptum sit opus, eruditis quidem , sed solis illud legend intelligendique facultas erit, et in nullius populi quasi censum referri poterit. Quin (neque tamen sum barbarus) si in scientis tractandis solum, quod nemini potest esse falsum, et in iis dumtaxat artibus , que extra imitationem positæ sunt , communis illa lingua , quam hic Latinam facimus, adhibenda est, dicam mibil | referre quomodo secum invicem colloquantur eruditi. Nec porro dubitabo affir- - mare non esse cur puriori elegantiorique acquirendæ Latinitati multum insudetur , | cum extra reprehensionem munus suum praestiterit , modo intelligatur , sermo quan- tumlibet durus et invenustus. Tum licet, me auctore, verba hec, que alibi- cumque monstra essent , ubique apponere : infallibilis , inexstinguibilis , suscepti- bilis et sexcentæ hujus aliusque forma. Et nonne jam factum est? nonne hujusmodi vocabulis plena est lingua theologorum medicorumque, quod iis carere non poterant? Atqui nihil peccatum tamen, neque peccabitur, cum verba ad res designandas inventa sint, et in scientiis ad res non ad verba atten- M datur. Ne in aflirmando videar fortasse audacior , conferatur Cic. l. 1. de fin. C. 5. n. 15. in philosopho, inquit, si eloquentiam afferat, non aspernor , sed si careat , non admodum flagito. Edico tamen, perspicuitatis gratia potissimum , [1 ut qui cudere talia vocabula voluerit, ab eo et originis et analogiæ habeatur ratio. | Non sum nescius reponderi posse sepe elegantiore dictione et vividiore colore opus esse ut vincatur fastidium ; multum certe interest utrum quis scribat uti Bartholus, an Grotio sit similior , si laudem litterati viri spectamus ; porro quod cætera attinet ego sentio , qui theologie 'aliusve scientie studio se dicavit, et ( 21 ) horridiore sus disciplinæ auctorum stylo ab eorum lectione absterreatur, fore ut is neque comptiore vehementer capiatur. Nolim diutius illi scientie addictus maneat , nihil unquam profecturus ; sed amæniores Musarum descendat in valles , - pro spinis et sentibus, queis adeo terrificatur. -` Pallentes violas et summa papavera carpens Lh Narcissum et florem jurget bene olentis anethi : "Tum casia atque aliis intexéns suavibus herbis Mollia luteola pinget vaccinia caltha. Sed jam satis multa de communi lingua : sequitur nunc ut videamus utrum , si linguam Latinam: assumimus , eequare. veteres scribendo possimus, id est utrum -'ulla ratione fieri possit , ut Latinæ linguæ ingenium assequamur. Nam si possibile non st, ut oratio nostra pura , sincera, emendata , nihil habeat sordium a recen- tiore «vo nihil alienum a consuetudine Latina et grammatica ratione , absurde faceret. qui Romanorum sermonem scribentibus commendaret. Nihil autem ar- .bitror esse facilius quam demonstrare quid ad hunc nobis finem desit. Ut quis bene scribere dicatur, primum et ante omnia requiritur ut nihil peccet in proprietatem verborum : Hæc ego, inquit Favorinus apud Gell. l. 4. e. 1. Cum. philosophie. me dedissem , non. insuper habui discere ; quoniam civibus Romanis, Latine loquentibus, rem. non suo. vocabulo desmonstrare, non minus turpe: esset, quam hominem non suo nomine appellare et Boil. in arte Surtout. qu'en. vos écrits la langue révérée, Dans vos plus grands excés vous soit toujours sacrée. Envain vous me frappez d'un son mélodieux , Si le terme est impropre, ou le tour vicieux..... Sans la langue, en un mot, l'auteur le plus divin Est toujours, quoiqu'il fasse, un méchant écrivain. æ explicatione non indigent; quippe liber in quo illa desideraretur duplici io laboraret, et quod desideraretur, et quod, qua dicta essent, intelligi, nisi inando , non possent. ^ Primarium illud et capitale vitium non potest esse a recentiore Latinitate s "Mienum. Etenim in quo continetur illa verborum proprietas? ut singula voca- ( 22) bula eo, quo decet sensu usurpemus. Veram autem significationem quomodo sequemur, quibus tam paucula sunt, qua sese lucida distinctaque offerant, ut pleraque certis locis non intelligeremus , nisi male definita non capientibus presto esset totius sensus sententie , qui hariolantibus enigmatis aliquam. partem re~ velaret ? Audiatur quid ipsi veteres hac de re testentur : pleraque vocabula, quibus vulgo utimur , neque tamen liquido scimus. quid. ea. proprie atque vere significent , sed incompertam et vulgariam traditionem rei non exploratæ se— cuti videmur magis dicere quod volumus , quam dicimus. (Gellius l. 16, c. 5. expend. ejusd. verba L 17, extrem. c. 13.) Nec verborum modo singulorum , sed locutionem quoque , quas omnes linguæ multas proprias habent, maxime tamen veteres, proprietatis necessaria est ad recte scribendum cognitio. Atque harum quoque verum sensum solus locus , quo inveniuntur, ut plurimum determinat; rescisse a reliquo corpore orationis am- biguæ sunt , et æquivocæ , ut dicitur, significationis, recentioribus inquam , non autem veteribus , ut nec nobis patrie linguæ locutiones quidquam habent obscu- ritatis. Confirmanda illa exemplis non arbitror , cum ‘neminem fugere possint , qui tantillum modo cum antiquis scriptoribus commercii habuit. Deprehendunt in iis vel doctissimi multos locos ad quorum interpretationem non ad gramma— ticam sed ad logicam recurrendum sit : ut aliquando mirari contingat ; qui fieri potuerit ut idem scriptor eadem vocabula acceperit vel tam varia significatione, vel tam parum determinata. At risum merentur nonnulli , qui tantum sibi tribuunt ut,suam dum fateri deberent ingnorantiam , auctorem quem non intelligunt insi- mulare malint obscuritatis , imo ignoranti. Et accusaverunt eum quidem, qui omnium semper habitus est scrip.isse purissime et studiosissime , Ciceronem. Cujus hæc fidem superant, consulat is Cic. epist. ad Att. l. 7. ep. 3. in qua dubitat scri- bendumne sit ad Piræa, in Pirea, Pireum, anne in Pireum. Ibi memini me de commentatoribus nescio quem (piget enim dicere) videre affirmantem quod Cicero ignorasset causas linguæ Latine. Neque Virgilius aliter habitus est, quem Cl. Verderius , Ant. fil. vocabulis barbaris ac dictione minus Latina usum esse ostensum ivit, etsi is nulli fere veterum pepercit. Videantur quoque qua jan. Nicius Erythræus (Jos. Vict. Roscius) de Jo. Ciampolo narrat in Pinacoth. imag. ill. p. 2, pag. 63 seq, edit. 1692. jd j 1 H ( 23) "Verum si nulla alia via probari posset verborum vim et proprietatem non posse in recentioribus scriptis conservari, nonne id abunde praestarent veterum | grammaticorum disceptationes , in quibus,-quantum augurari licet ex his, qui . non intercidere , non modo inquiritur temere de qualibet voce, sed gravissimi |. &uctores ad tribal citantur; ut hinc quoque colligas tum quaiui illa sit, tum quam vel ipsis veteribus servatu difficilis. Sic Carbilius Æneidomastiga scripsisse dicitur; Largius Licinius Ciceromastiga ; neque eidem Ciceroni pepercit Gallus Asinius , teste Gellio l. 17. c. 1. qui eos prodigiosos vocat homines , quod scri- - bere "T sint M. T. C. parum integre atque improprie, atque inconsiderate lo- - entum ;Sie sallustium reprehendit, quasi ejus seripta nimia essent priscorum ver- Boii affectatione oblita et audacioribus plena translationibus, Asinius Pollio (Suet. ill. Gram. 10. conf. Gell. X. 26, ubi tamen a Pollione dissentit). Eundem Pomp. Lenæus acerbissima satyra laceravit, appellans et vitæ et scriptis mons- irosum ; preterea priscorum catonisque verborum ineruditissimum furem (Suet. ibid. e. 15)....... Libet hic interrogare quz sint ea prisca vocabula , quæ ele- gantior meliorisque note Latinitas, qualis tum temporis erat, non tulerit, et quid habeant vitii P et quomodo interpretanda sit obscuritas illa Sallustii atque audacia translationum de quibus est apud Suetonium? Namque ego sic puto, - aut injuria reprehensum fuisse Romans historie principem , idque tantum non —ubique, aut, qui se veteres square dictionis puritate posse jactitet, debere illum responsionem habere in promptu; et cum tale hoc sit, ut scias oporteat prius quid sit recte facere , quam facere possis, nisi recentiorum aliquis id , quod ictum est, scire se non ita futilibus rationibus probaverit, incipiam jam non plius de e esse sollicitus. Interea pergam tamen. .... "An verborum proprium sensum compertum habere censendus est, qui syno- horum , quae vulgo feruntur, differentias non videt? minime sane : nam ' plane idem significent, pro certo habeo vix esse ulla. Audiatur Cicero : uam enim vocabula prope idem valere videantur , tamen quia res dif- f'erébant , nomina rerum differre voluerunt » Audiatur Quint. » pluribus autem - nominibus in eadem re vulgo utimur, que tamen , si deducas , suam propriam (quandam vim. ostendent ». Ipse Quintilianus Bliss bojosmod synonimas (24) voces interpretatur. Seneca quoque, et Varro del, l., et Festus de vet. verb. sig. ; Non. Marc. de var. sig. serm. ; Asc. Pedianus; Servius, aliique veterum; . . inter recentiores autem Laur. Valla; A. Manutius ; Hor. Tursellinus ; Henr. Ste- phanus; J. C. Scaliger; Gasp. Scioppius ; Vossius ; Vavassor ; Popma batavus ; et novissime Gardin du Mesnil Gallus, sed quorsum hec vel tam pauca, vel tam — | incerta ? Nam ut antiqui egregias nobis interpretationes reliquerunt; sed quarum numerus non sufficiat : ita posteriores satis quidem multas, sed vero errori obnoxias , nec quibus fidere tutum sit, imo. a quibus non raro cupias dissentire; et gram— maticis quidem inter ipsos non de uno vocabulo lis est. Non congeram huc exempla qua ubique obvia sunt; unum dumtaxat alterumve Ciceronis locum juvat adscribere, ubi voces aliquas: deduxit, unde intelligi queat, quam non omnia , quæ forte putantur , synonima sint. (tusc. quæs. 1.3 in fine, pag. 403 Elz. 1642) » Zngi, lugere, merere erumna affici , lamentari , sollicitari , dolere | in mo- lestia esse, afflictari : Hæc omnia. definiunt. stoici , eaque verba , que dixi , singularum rerum sunt , non, ut videntur , easdem res significant; sed ali- quid differunt : quod alio loco fortasse tractabimus . ». Nimirum l. 4. pag. mihi 411 sic illa persequitur : Est igitur ægritudo opinio recens mali presentis , in quo demitti contrahique. animo rectum esse videatur... .. angor. est. egri-. tudo premens ;. luctus. est ægritudo ex ejus , qui carus fuerit, interitu. acerbo. Meror ægritudo flebilis ; ærumna ægritudo laboriosa; dolor ægritudo cru-. cians; lamentari ægritudo cum ejulatu ; sollicitudo ægritudo cum cogitatione 5: molestia ægritudo permanens ; afflictatio ægritudo cum vexatione corporis , etc. Horum certe plerorumque discrimina etiam citra ciceronis expositionem. cerne- bamus; sed qui sic inter omnia distinguat , aut vel subolere differentiam possit , nz ille mihi homo fuerit sagacissimæ naris! dicerem latinissimze , nisi dubitarem an satis laüne.... n *" Sed videor mihi jam audire obstrepentes aliquos quos non fefellerunt scilicet . illa superius a me allata ex Fabio : pluribus nominibus. in eadem re. vulgo. uti- mur ; hem intellexistin ? non ille asserit promiscue adhiberi ? quid est illud. $ vulgo et in eadem re P. — ego vero intellexi ; sed vereor ne ipsi Hercle ! pessime, f | aut nodum , ut aiunt, in scripto quaerant. Nam illud vult Fabius , id vulgo fieri. | | . | | | | | ( 25) quidem in quibusdam vocabulis , sed eum , qui probari cupiat dictione, oportere propriam singulorum vim prescrutari ; tum fieri illud non ubivis : quoniam multi à sunt casus, ubi, quee alibi synonyma fuerint, si ut talia adhibeas, vacare culpa $ non possis. Qui sint autem illi casus, is profecto nodus est, quem. ne ferro rumpere recentiores posse contendo. Quod vero de Stoicis agat Cicero in loco legato , id, cum contra nos nihil faciat, non arbitror esse amoliendum. . ., His qualibuscumque meis argumentis summorum duum-virum in republ. lite- raria f auctoritatem adjungere libet, Voltarii et Bolæi. "es prior sic loquitur : utant lingua latina boda etiamnum carmina componi posse et ab exteris LR seculum revocari, dum lingua. utuntur quam 1 ne e pronuntiare quidem ec sunt. ons Latina carmina cæteris neolatinis pejora. Fidem faciat hoc ejus distichon ertationi de igne præfixum ; « Ignis ubique latet, naturam amplectitur omnem , » qune parit , renovat , dividit, unit, yit, q Quid potest, esse brevius ; élarhis et simul alegin, poem $ di "ete is ad antiquum morem p at bono litterarum. gallicarum. factum, est, .ut illam om. ad ipsas potius transtulerit, quam frustra Latinis insumpsisset , duxque ium. et. posterorum: quam pedissequus esse maluerit antiquorum. Bolæus 1et ipse egregie Latine doctus, acerrime adversus neolatinos stetit et argu- a reliquit Latinæ satyræ dure ex quo satis apparet quid de neo- E i Latinitate senserit © * Quid numeris iterum me balbutire Latinis, …. » Longe Alpes citra natam de patre Sicambro, - "» Musa , jubes? istud puero mihi profuit olim. . . » Verba mihi sevo. nuper dictata magistro - | » Cum pédibus certis conclusa referre docebas; » Utile tune Smetium manibus sordescere nostris , » Et mihi sepe udo volvendus pollice Textor » Præbuit adsutis contexere carmina pannis : ( 26 ) » Sic Maro, sic Flaccus, sic nostro sepe Tibullus 2 Carmine disjecti, vano pueriliter ore » Bullatas nugas lese stupuere loquentes. « Sed nihil eque lepidum aut ingeniosum atque dialogus quem idem ille Bolæus | composuerat in poëtas Latinos recentiores, quemque ab auctore, ne amicos | quosdam suos offenderet , suppressum ipsius nobis servavit commentator, | Totum quidem, quam longus est, et sicut habetur in edit. Amst. vol. IV. pag. 269 seq., non transcribam ; partem tantum subjiciam : Apollo ridens temeritatem neolatinorum poetarum hortatur Horatiume ut et ipse versus faciat Gallicos ; respondet Horatius : C'est-à-dire qu'il faut, que je vous donne aussi | une scene à mes dépens, et aux: dépens du sens commun. — Apollo. Ce ne sera qu'aux .dépens de ces étrangers ; rimez toujours. — Horatius : Sur quel sujet ! P | qu'importe ? rimons puisqu' Apollon l'ordonne; le sujet viendra aprés : | Si RS Sur la rive du fleuve amassant de l’arène. .. .. Poeta aliquis : Ælte-lå... on ne dit point en notre langue sur la rive du fleuve , \ mais sur le sord de la rivière; amasser de Panène, ne se dit pas non plus , il faut dire du save... — Horatius : Vous êtes plaisant. Est-ce qué RIVE et. »onp ne sont pas des mots synonymes, aussi bien que FLEUVE et RIVIÈRE À Comme si je ne savais pas que dans votre cité de Paris la Seine: passe sous le pont nouveau. Je sais tout cela sur l'extrémité du doigt. -- Poeta : Quelle | pitié ! je ne conteste pas que toutes os expressions ne soient françaises , mais | je dis que vous les employez mal. Par exemple, quoique le mot de ciré soit. bon en soi, il ne vaut rien où vous le placez. On dit , la viure de Paris. De méme on dit le PonNT-KEur , et non pas le Eus Savoir une chose sur le sovr du doigt et non pas sur l’ex'rrémiré du doigt. — Horatius : Puis- que je parle si mal votre langue, Messieurs les faiseurs de vers latins , croyez- vous que vous soyez plus habiles dans la nôtre P etc. etc. Quotusquisque exterorum sic non loquitur, ut in hoc dialogo Horatius? Si non eadem illa vitiose eloquuntur , similia certe multa. Itaque exemplo idiomatis (37) Gallici hic ostenditar quid putandum sit de Latino. Nulla non lingua sua vocabula — habet, quæ certis tantum locis adhibenda sunt, suasque phrases in quibus quid- à immutari nefas est. Sic Latine capitis minor dicitur , frontis minor , ut in Sarbievio est (lib. 1v. od. 29) , non dicitur. Sic gallice recte proferas /e din du Roi, le palais royal, si invertas, le palais du Roi, le jardin royal , jam “ mescietur quid velis. Quae cum ita sint fateamur necesse est nunquam nos per- fectam mortuarum linguarum cognitionem posse acquirere; quippe qui illa tam tenuia, quorum ratio est in linguæ solo usu et ingenio, nulla mentis intensione deprehendemus neque divinabimus ; fateamur , inquam , in verbis singulis , et in verborum constructione , neque proprietatem mquemien esse, neque decorum. .." Sed, dicet aliquis, an credibile est quemquam. in id vitium incidere posse, si nonnisi phrasibus utatur ex veterum scriptis undique collectis, et simili sen- … tentia? Quamquam illa puerilis questio est, respondebo tamen ; primo : hujus- . modi centonem commendationem , siquis ita vult, esse motos illius qui con- f suerit, sed placere posse semini. Tum, non posse eo modo longius neque . novum argumentum tractari, absque eo ut multa sive clam irrepant, sive ultro à nobis inserantur, quae nogtra sint, atque adeo nisi multa mala admisceantur. . Deinde, cum præcipuum sit scriptoris alicujus decus dictionem habere propriam set peculiarem , an, si quis tamen composuisset eo modo quidpiam, is bene . scripsisse dicendus esset, cum stylum haberet non suum neque simplicem , sed esset opus ipsius mera farrago? si vero fieri posset, ut omnia ex uno aliquo auctore desumerentur , tum, fateor , foret æquabilius dicendi genus, sed cui bono lacerasse in (rastà et disjecisen quz apud ipsum auctorem habemus et ad suum certe ordinata ingenium ? De hujusmodi scripto dicere liceret, quod olim a divite quodam responsum est homini, qui se hinnitum equi artificiosissime imitari voce posse jactitabat, hinnientes equos audire se quotidie in stabulis. í Argute etiam Fontenellius, referente Alembertio, cujus hzc pleraque sunt, | dicebat sese juvenem admodum Grecos uibus composuisse , nihilo Homeri - versibus deteriores , sed exclamantibus ad id amicis , addebat : erant enim ipsius Homeri , sicque facile fidém inveniebat. Ad hec, num in antiquis scriptoribus omnia sunt sincera, pura, elegantia ? 4. ( 28 ) An nulla sunt in Racinio , Rossæo , Voltario vitia sermonis ? Nemo dixerit. Qua autem illa sint , nisi nos Galli docuerint , unde sciemus ? eadem ratio est Lingue: Latinæ. Quis affirmaverit in phrasi quam mutuati simus. nullos: inesse. nævos, non inaccuratam esse, non indecoram, non a vero et pulchro abhorrentem , uno verbo quomodo cognoscemus an proba sit et congrua? nullo modo. At constat < ex. fide æqualium paucissima: esse in Cicerone, Cesare, Virgilio quae reprehendi mereantur; non negamus : sed ex iisdem constat, idque humana confirmat ratio, esse tamen aliqua , quæ nos ,.quia ignoramus in quo peccent , perinde atque. cetera assumemus. Nemo nescit: de Patavinitate Livio ab Asinio Pollione objecta, nec est tamen ullus , qui Livii inter et Ciceronis latinitatem quidquam discriminis reperiat , nec qui non Patavinam æque ac Latinam ex illo locutionem arripiat. - Longius etiam progrediamur : sunt quaedam scriptionis genera qua tota ver- santur circa communis vitæ usum consuetudinemque , et in quibus unice præ- sentis ævi mores intuemur atque depingimus , quales mimi, fabula, etc. atque a quibus, ut recte a viro clarissimo observatum est, propterea omnino est neolatinis abstinendum. Nihil enim est nostris in antiquorum. moribus simile , neque adeo in lingua quidquam est quod. ad illos exprimendos accommodatum sit. Hinc consequitur ut à quorundam veterum scriptorum non imitatione modo , verum lectione etiam sit temperandum (nam quod vel invitus imitari nolis, ne legas facito) a Plauto autem dico, Terentio et similibus. Namque locutionibus uti comicis, preterquam in comedia, id demum esset comicum. Eorum absur-. dam opinionem , qui putabant Terentii dictionem: ad epistolas traduci posse jam pridem Alembertius evertit: quid ? inquit , laudaret ne Gallicarum epistolarum. auctorem is , qui diceret qui eum legunt putare illos se Molierium legere ? Nonne hoc.etiam tenendum est, Terentium, quo magis est. ejus celebrata proprietas. orationis et elegantia, eo minus esse attingendum | cupienti: quidquam scribere Latino sermone , quia eo certe magis tendant omnia ad ridiculum ? Nihil agitur. dicendo. esse in eo multa, que , aliorum auctoritate etiam. extra comædiam decere cognoscimus; namque quid confert ad copiam Latinitatis Terentius si „nisi quod ab alio quoque:dictum sit, post eum dicere religio est? fuerunt tamen , nec illud («29 ) mirari desino , qui ad omne argumentum varias Terentii loquendi formulas trans- tulerunt, verum qua laude, id Dan. Heinsius declarat, consequuntur , inquit , quod non vident , ut inviti risum moveant. Hæc tamen ipsa a meditatione potius , -. «uod aliter eveniré non posse videbat , quam ab experientia profecta esse arbitror. .. Sic delectus etiam inter Ciceronis scripta , orationes, dico , dialogos et epistolas Austituendus esset, neque temere ac promiscue quodcumque Ciceronis est , ad cujusvis materiæ tractationem arcessendum , cum in dialogis , potissimum autem in epistolis innumera sint a quotidiano more desumpta, qua soli equales cujus essent nature perspecta habuere. Nam nos etsi facile cernimus quid intersit inter dicendi genus simplex et acuminosum , inter concinnam rotunditatem et abruptam brevitatem , ad quod quamvis exigua lingue scientia sufficit , tamen , ut jam dic- tum est, vim et naturam verborum phrasiumque, quod ad recte scribendum absolute necessarium est, non percipimus. Viderat Sarbievius in epist. Cic. ad fam. l. X. 16, que ad Plancum est, ne in rebus tam subitis tamque angustis a senatu consilium petendum putes. Ipse tibi sis senatus. Ubi heec ultima priora illa respiciunt : ne a senatu. consilium petendum putes ; atque ut familiarissima sunt ita commodissime sequuntur. Polonus vero illa imitatus L. III. 16. sic canit : Quid diu vanas feriente nubes Vota fallaci jaculamur arcu ? Quid loquor dudum mihi consul ipse , Ipse senatus ? | Que esti multum absit ut damnare ausim , tamen impetrare a me non possum ut - omnino tanquam eximia (bona) accipiam. Illud præsertim quod de suo addidit, mili “consul ipse, suspectum habeo vitii. Verum quidem est vicinas esse notiones con- - sulis et senatus , incertumque utrum senatus hoc loco posita vox obelo , ut aiunt , = figenda sit; At consul est non qui consilium dat , sed qui providet, neque adeo = cerno quid Latine significare possit sibi esse consulem eo modo quo a Sarbievio - usurpatum est. Horat. l. IV. 9. consulque non unius anni sed non plane eodem = sensu dixit. Similiter libro 1L. oda 17. peccasse videtur : W^yA í Non curiosis ille ligonibus Evisceratæ collibus Indiz , A; ( 3o ) Aut emedullato Liburnis Montibus iusidiatur auro Ubi emedullato Plautina vox an conveniat , ego quidem nescio, ut nec illud scio an aurum dici possit emedullatum , anne potius ipse mons effodiendo aurum eme- dulletur. Sic passim dubitamus recentiores , nusquam certi, nisi ubi incerti esse non possumus. Si tamen emedullato accipiendum est, vix dubitem quin alterum quoque hoc Plauti , exossare, in lyrico carmine probandum sit. Sape miratus sum unde adeo veteribus ingeniis nostratia præstarent , aut quæ tanta recte scribendi recentioribus illico adjecta facilitas esset Latine loquentibus, ut, cum Maro et Cicero, hic ligata, ille soluta oratione perpetuo iratos Deos experti sint, ipsi tamen seu carmen seu prosam scribant, nisi plane caprimülgi , ut ait ille; sint aut fossores, utraque vena ex æquo divites et amæni fluant. At illius incredibilis mutationis hanc tandem mihi visus sum posse causam reddere, quod veteris istius linguæ, preter cætera multa, habitus et quasi coloris penitus ignari atque imperiti, iidem omne construendi artificium ignoremus. Modos enim, arbi- tror fuisse quosdam et formas quibus linguæ illius ingenium , ubique sui simile, varium tamen et diversum, liberam orationem a poetica phrasi discriminaret , ambarumque constantes leges sive illæ ad inversionem , verborum nexum et tex- turam, sive aliam quamvis ad rem pertinerent. Quidquid illud fuit, fuit tamen aliquid quod amisimus simul cum communi sermonis istius usu. Heec sunt igitur que de vocabulorum vi et proprietate, de phrasium facie co- loreque, de temporis locique ratione et dicendi generis habenda, in quibus vocabula ac phrases ille adhibendz essent, hucusque disquisivimus , et, nisi fallor , ex dictis concludi potest cum cl. Alembertio , ut perfectam illarum rerum cognitionem obtineamus , necesse esse ut ea vocabula , atque loquendi formu- las usurpata viderimus consutaque mille modis diversis. Exiguum librorum numerum , qui nobis in. singulis generibus relictus est, quamvis eos vicies per- legamus , omnino ad id non sufficere. Eo perveniri non posse nisi crebris confabulationibus , continuis sermonibus , éa ipsa lingua institutis ; nisi usu assiduo et infinitis. meditationibus. quas solus ille usus suppeditare possit. ( 31.) Idque tanto verius defenditur quod. non nisi illa ratione atque post multos annos studii exercitationisque existit. aliquis egregius patria lingua scriptor; ce n’est pas .. encore seulement le génie d'une langue qu'il faut connaître pour la bien parler , |... cest la propriété des termes qu'il n'appartient guères encore qu'à celui à qui —. une langue est naturelle de bien distinguer. ( Rhét. de M. Dewez. ) llli igitur qui — mortuam linguam amplectuntur, in qua omnibus illis adjumentis carent , quam- libet aliam potius quam styli laudem expectent. Sed dicet fortasse aliquis. cum doctissimo viro linguas recentiores plerisque - Scriptoribus non minus. mortüas esse censendas, quam Latinam, quod nulli popularem alicujus. provincie sermonem simpliciter sequantur , quin reprehendi vel in. optimis illa videamus, que a sua quisque provincia traxisse censeatur , 6 o librorum, ut aiunt, sermone abhorrentia. Mec ego, quantum . judicio meo tribuo, nullum esse argumentum arbitror, quo eque esse facile - . Lingua veteri atque recentiori recte scribere persuadeatur ulli. Primo enim non credo ex eo quod nemo popularem sermonem simpliciter sequatur , recentiores linguas mortuas æque ut Graecam et Latinam dici posse. Preterea certissimum est nullam existere adeo à librorum sermone diversam ejusdem lingue popula— rem dialectum , ut non sit eadem omnium omnino vocabulorum utrique com-— munis origo, sive, ut loqui consuevimus , radix, quæ sola, in partes veniente = usu, uniuscujusque. vocis suppeditare potest veram significationem, Tum suæ … quisque lingue quasi e natura ipsa hausimus scientiam ; instinctus inest in nobis . aliquis quem nulla præcepta supplere queant. Et ingeniis et corporibus nostris - patria suum quoddam signum impressit constans et indelebile, quod nec dissi- - mulare ipsi possumus , nec exteri simulare, quasi vereretur ne se aliquando ab- — megaremus , aut nothis in pra dam cederet. Quot Gallorum male simiæ ! dum .. illorum mores , incessum , habitum imitari enixe student. Quin flexibilis illa et tam ' . yaria corporis nostri. pars , lingua , præbere se huic fraudi negat, et officio, quod . jure quodam nostro ab ea reposcere videmur , deest quam maxime. Contra nas- cendo:ad patrium sermonem erudimur. "Non ignoramus vocum , que popularis sermonis sunt, illiusque quem in libris usutpamus , non eandem semper esse inflexionem , detorqueri plerumque ultimas ( 32) syllabas, verum adversus haec peccata jam pueri declinationum et conjugationum. schematibus munimur. Construendi ratio fere eadem est, nisi quod altera paullo: exquisitior et curiosior; sed hoc pendet ab ingenio scribentis. Si vero dantur quaedam locutionis formule , quae quidem vitiosæ sint, eæ facillime vitantur, cum nemo , nisi insaniat , absque previo linguæ studio sese ad scribendum accingat. Quibus hoc volo, linguas recentiores, sicut eas quotidie adhibemus, mortuas: esse, si quis ita vult, scribentibus, sed ita, preter colorem nihil ut in ipsis de=! siderent, in Romana vero et Greca tantum non omnia. Libet hoc loco apponere quae habet Dureau de Lamalle, pref. in Tacitum , pag. 14. Cuique lingue suum est ingenium, suce veneres , sua forma..... Quot: (linguæ Latine) perditi usus! quot allusiunculæ consueta» æqualibus, nobis autem obscure et incerte..... Ad hoc nullum est in sermone Gallico vocabulum cujus non sit Gallo liquida et explorata significatio ; mortuarum vero lingua- rum obscuritatis involucris teguntur, et quasi velis quibusdam aliquatenus obtenduntur. loquendi formule , unde divagari ingenio licet , unde etiam fit ut videantur sæpe nobis multo plus habere venustatis vel audaciæ quam. revera habebant «qualibus. ev cl. Laharpe mihi vol. 1. p: 4 edit. comp. in-8? et sane» inquit , plurimi sunt in sermone lepores; plurimæ suavitates et gratiæ in pro~ nuntiatione , proinde plurima his virtutibus contraria «itia , que percipi, nisi à Romanis, non potuere; etc. Itaque nemo est qui non plura florente adhuc lingua , quam jam post illam viventibus , tribuat. | ' Nihilo autem plus efficere arbitror cl. viram dum addit : exteros , neglectis: provinciarum dialectis , scriptorum sermonem presse sequentes litteris v. g. Ger manicis imbutos, et in Germania diutius versantes , sepe videri. Germanice: melius quam plerosque eruditos natione Germanos loqui, nec scribendo esse inferiores ; itaque. quod illi in Germanica assequantur, quam idoneam rationem: adferri posse, cur id assequi recentiores in Romanorum lingua nequeant? Res- pondeo nullam omnino , si supponamus recentiores litteris Romanis. imbutos } Romæ (in veteri nempe ) diutius fuisse versatos. Quippe si , ( quis autem dubitat? ) major difficultas potius in sermonis Latini a recentiorum sermonum. diversa indole : quaerenda est , consuetudine jam fiet ut è barbaris evadant Romani, quod in Te- (33) | rentio aliisque vidimus, nec mores solum, sed, de qua haec maxime-aflirmo, | e vel inviti sæpe assumant. Nam ut cernimus quamque nationem, pro » diversitate coeli sub quo habitat, moribus esse vel asperioribus , vel mitioribig |a Hanc i ipsam diversitatem inesse quoque in sermone : pari modo longiori cum illis commercio, eundem quasi contagio colorem ducunt exteri, et adsciti ser- E boisdertidine pæne natura fit. Alii populi allias litteras nullo conatu efferre { aut exprimere voce possunt , quod de Otahitiis constat, quare , cum esse nequeat alia pronontiationis quam ipsius linguæ ratio , videri possit queque lingua cuique jt 1 ümtaxat apta esse populo, idque ipsum quatenus coelum non mutat; cum non 7 minus ac plante cæteraque animalia, quz alii solo assuefiunt, homines indolem — mutent ac mores , et, que inde pendet, linguam. Id ipsum quodammodo fassus est cl. Ginguené dum ait : il est peut étre vrai de dire que la question (de la légitimité du latin moderne) qui est encore douteuse chez la plupart des na- | tions de l’Europe, ne pouvait. étre décidée affirmativement qu'en Italie. - — Viventium igitur linguarum summis ingeniis impossibile non est assequi in- dolem , concessa adhue facultate investigandi, qua inter se cognatione populi . ingenium et linguæ contineatur, ut hujus ope comparationis orationem sibi fin- . gant probam et sinceram , vix aliter ac si patrio sermone scriberent ; imo fit tum | peregrina lingua quodammodo ipsis patria et studio né oin obtinent . quod alias nascendo : ingenii, inquam; vigore et cultura merentur, quam nas- cendo non habebant, civitatem. At si , his nihil obstantibus , difücillinium tamen t recentioribus alienam, etsi florentem adhuc , linguam Mod usurpantibus vum germanumque ejus habitum exprimere atque servare, tantoque magis ) ea a patria longius abit, quid dicendum est de sermone Romanorum, uibus tam sumus non lingua solum et tempore, sed moribus etiam institu- ue alieni? Quoniam in his quz ad pulchri verique sensum spectant judicia ra neque sunt, neque esse aliud possunt quam mera comparationes, omni jaratione eo modo sublata , nullus accurato judicio relinquitur locus. | ai Latini scriptoris laudem vindicare cupit, eum oportet servare antiquam æ formam ; formam autem antiquam illam quomodo conservabit, ut pote, E — tota Déco a Romani ingenio populi? Quomodo assequetur si iod i inge- mium ipse veterum convictu Romanorum non reddiderit suum ? 5 | ET T Hinc autem aliud mihi nascitur argumentum , quod vereor ne, quemadmodum | sentio, ita exprimere Latine nequeam. Sic enim cogito : scriptorem alia lingua prater patriam utentem , nisi eam quotidiano usu loquendi ,idque cum his quo- … rum est ea patria, asseruerit sibi propriam ( quod ipsum jam in Greca et Latina — non conceditur) hunc igitur cogitatione vix , aut ne vix quidem paullo. altius 3 assurgere , et mente ad sublimiora tendere posse ; sive proferre aliquid. quod rarius sit exquisitiusve. Quo me illa ducunt, nimirum quotiescumque mente mihi aliquid fingo , invenio non idipsum prius adesse quam verba quibus , sed tacite, mecum exprimo ; ut impossibile sit quidquam cogitare , nisi, quomodo dixi, simul verba obveniant, sive illa propria sint , sive longius accersita. Semper vestita nascitur - idea , nuda nunquam. Itaque si illa quæ cogito, percipere , nisi verbis intra me ! depicta, nequeo , Latine scribere volenti necesse erit prorsus Romana tractare et Romanorum dicta repetere, eque memoria et res, et verba , quibus reddantur; - depromere, aut in alio quovis argumento ideas, quz Gallicae Gallo nate sint , sua, ut sic loquar, spoliare nativa veste , ut toga induantur. Necesse, inquam , ! erit idem prestare quod qui auctorem aliquem in diversam linguam convertunt. : Quo non opus est dicere quantum non modo sententiis deperiat gratiæ et ve~ | nustatis, sed quantum ingenium etiam constringatur, et audacior præpediatur volatus. . Unum video superesse argumentum quod ab omnibus prævisum , a nemine; | quod quidem sciam , satis refutatum fuit. Jam olim Quintil. L 8. 3. Multa et Grece et Latine non denominata. Ex Cic. pro Cæcinna. 18. An hoc dubium est quin neque verborum tanta sit copia non modo in nostra lingua , que di- ~ citur esse inops , sed ne in alia quidem ulla , res ut omnes suis certis ac proprüs 4 vocabulis nominentur ? et Ulpian. l. IV. de V. P. dicit : natura rerum conditum esse, ut plura sint negotia quam vocabula. Adde illum l. IV. 3. et XII. 10. et | Cic. Tusc. 2. 15, ubi Graecam suæ linguæ subsidio vocant. J. Caes. Scaliger de verbo inepti adversus G. Budæum fatetur, si multa Grece dici nequeant, non tam ejus linguæ inopiæ id esse adscribendum, quam illarum rerum copie, quee temporis demum tractu ac longo usu a Romanis, tanquam posterioribus , intro- ducte Grecos fuügerint. Id nos quoque de Latina, et præviderat olim inter alios — Horatius... Si forte necesse est (35) #41 ini Kudíciis monstrare recentibus abdita rerum Fingere cinctutis non exaudita Cethegis Continget , dabiturque licentia sumpta prudenter, Et nova fictaque nuper habebunt verba fidem , si Graco fonte cadant , parce detorta...... eere ornnes n Ego cur, acquirere pauca Si possum, invideor? etc. 3 n quibus simul indicat huie malo remedium , et quo usque eo uti licitum sit | aptis confirmat exemplis. Itaque si insolitum quida à ipsi vel æqualibus voca- bulo suo indicandum esset, ad aliorum vocabulorum normam conficiebatur ; sin LA - minus apte id fieret, ad Ghi linguam recurrebatur, tantoque prudentius, quanh i | magis credibile est voces Latinas maximam partem ab ea profluere. Nostra vero | ætate longe aliter se res habet; sunt enim , ut ait Pontius Viranius, fol. 170 in . pr&f ad Emm. Chrysolari erotemata , m seculorum varietates. Temporibus | priscis, Homeri s. sic diceretur ; postea variatis seculis , s. temporibus Ciceronis , simpliciter dicebatur : Cesar fac, Cesar dic , non autem tua dominatio, neque vestra magnificentia, neque reverendissimus , quod neque Græce neque Latine potest defendi , sicut nec legendissimus. Hæc homo egregie doctus , sed sermone incomptior. Heineccius tamen, credo , mavult reverendissimus , etsi minus La- - tinum, retineri, quam aliud a moribus nostris magis alienum. Conf. fundam stili $ cultior. part. IL C. L. S. XIL et p. I. C. II. styli Rhet. S. V. quo ultimo loco sic ait : prudentia suadet ut malimus parum Latine, quam parum reverenter lo— ui..... stultum esset ut placeas grammaticis , principibus displicere "velle , et s ledere , ne Prisciani majestatem læsisse videaris. Tum fortasse recte , cum omnia Latine transigerentur; nunc autem quis est princeps qui Latino sermone | co npellari velit ? neque periculum est ne Gallice Germanicæve aut alius poste— is linguæ ingenio obsequentes A quemquam offendamus. Quod si per omnia itatis indolem sequi non licet, quia, ne aliud gravius dicam , ridiculum aberetur inter recentiores populos viventem priscorum affectáre mores , neque imitari formulas j quia pleræque nonnisi libere reip. conveniunt , non vidco qua ratione adduci se quis sinat ut in aliquibus velit Romanus nw civis, cum in . omnibus non possit. Eu ^ ( 36 ) Sed tamen, ut unde digressi sumus , redeamus, an est aliquis qui dicat voce utentem , quæ Latina non sit, Latine loqui? quot autem sunt tales, qua e ser- mone ejici, propter eam , quam facile quivis colliget, rationem , non possunt ? aut sicuti jam dictum est, quot sunt res, quæ res sive parum et male cognitæ Romanis , sive (et est harum major numerus) penitus incognitæ , et quas nostra modo ætas vel mores invexere, non conveniente, aut nullo fuerunt nomine donate, et in nullo non occurrunt argumento? Quanta turba vocabulorum de- siderantur in his que ad rem militarem pertinent, quz ad nauticam, qua ad publicas , quæ ad privatas? quanta iterum spectantium ad agriculturam, quanta ad historiam naturalem , quanta denique ad alias omnes scientias et artes , Illud tamen leve est incommodum plurimis, quibus solemne est diversa ser*en- tibus hac Horatii occinere : si forte necesse est indiciis monstrare recentibus! abdita rerum, et qua reliqua sunt illius cantilenæ. Ciceronis quoque se et auc- toritate et exemplo tuentur : quid? nonne Tullius nova vocabula non modo finxit ipse, sed et ceteris, ut fingerent, suasit, si quando id res postularet? — non nego. —- Quidni et nobis id ergo liceat, qui tot caremus vocibus Latinis, ut ubique, etsi velis , circumloquendo sensa animi exprimere non possis? — Egregie quidem , si Cicerones essemus, aut aequales Ciceronis, aut tales deni- que qui distinguere possemus quid deceat, quid non; qui accommodate illa nova verba ad indolem Latinæ linguæ cadere possemus. Nam nulla ne opus esse cautione hac in re censetis? An explere dumtaxat versum, anne potius monere æquales voluit Horat. dum reliquis hac apposuit : dabiturque licentia sumpta prudenter P notanda vox prudenter. Itaque recentiorum jus illud sibi arrogan- tium prudentiam ne an modestiam requiram ?..... CAPUT TERTIUM. : Quæ huc usque contra linguæ Latinæ usum disputavimus , sufficiunt sane ad probandum ab ea semper, et in omni argumento esse abstinendum iis, qui ex stylo laudem querunt. Addenda tamen quidam sunt qua propius pertineant ad poesin, quippe circa quam ipsius quaestionis status versatur. 1 | Y (37) Miratus sum sepissime qui fieret ut clarissimi viri, et utraque in parte versa- = tissimi , ligata et soluta oratione , quosque adeo suis ipsorum meditationibus melius edoctos esse certum est, aflirmarint, si possibile esset prosa oratione recte scri- = bere Latine, jam non esse cur dubitaremus quin idem poetica prestare conces- | sum sit. Multo autem magis admiror rationem quam pro sententia afferunt : quia . lisdem vocabulis phrasibusque prosa et poesis utantur. Non aliter se rem ha- bere, si de lingua Latina, quam si de recentiore quæratur, quoniam scilicet est . eadem poetice, quæ prosa orationis Latinis in literis copia. Quasi vero voca- — bulis modo et phrasibus omnis poeticus decor et suavitas complexus sit, hoc . modo nempe quo in libera oratione adhibentur, et preter metrum , proprieta- temque locutionum ( si adesse possent ) nihil ultra desideretur ad bonum versum. . Sic, si Diis placet , brevi nihil interfuerit inter Virgilii divinam modulationem et subsultantem Claudiani strepitum, quam differentiam vel nos quam mox, et in ÿ . primo quoque versu sentimus! Certe Horatius numerum preterea et harmoniam = postulabat in carmine , dum vel satyrici poetæ rudes versus damnabat : Lucilius... , Emunctæ naris, duras componere versus, Nam fuit hoc vitiosus.,...,.,,.,:....., Garrulus, atque piger scribendi ferre laborem , Soxibendi pacte. d ase sat to STATES SP Nempe incomposito dixi pede currere versus Lucili .... num illius, num rerum dura negavit “Versiculos natura magis factos et euntes Mollius? ac si quis pedibus quid claudere senis Hoc tantum contentus, amet scripsisse ducentos, etc. | quod ut quis prosa recte scribat, jam oportet illum potius linguæ harmoniam À -€ompertam habere , ut ad poesin ipsam , si harmoniæ sensum spectemus , nihilo forte plus nen ,illisego heec sustinentibus: non conabor hic loci respondere , -et monstrare quod sit inter utriusque orationis harmoniam discrimen , sed remit- . "tam ad illa quae toto hoc capite disputantur , illa ut cum hisce conferat, indeque (38) ipse, ut visum erit, concludat in alterutram partem, atque cum neutra contra nos faciat, quidquid statuerit, nos assentientes habeat. lllud autem quod simul - citavi : non aliter se rem habere si de lingua Latina, quam si de recentiore queratur, multa me inducunt ut negandum putem, quæ tamen iterum hic. ads jungenda seorsim non arbitror, quia in sequentibus expositurus sum, unde. qui volet, repetat. j Duo sunt quz in omni oratione maxime spectantur , sententie et elocutio ; ità quidem, ut ubi hec desit. altera virtus nequaquam sufficiat ad laudem egregii scriptoris, et vicissim elocutio sententiarum pondere destituta in inanem abeat strepitum. Sententiæ, si quee bonæ sunt, non unius sunt neque populi. neque linguæ, alice tamen aliis magis communes, prout. nimirum sive populi mores, sive linguæ fert ingenium. Quocirca unum modo hic est, sed pare 1 Nep ciendum , ut à neutro quidquam abhorreant. ^"Elocutio clara debet esse et sincera : de hac dictum est in supasi, Clara ut sit, id non tam pendet ab argumento et lingua, quam ab ingenio aue toris. Si tamen rem diligentius juvat intueri, comperiemus recentiorum Latina scripta debere esse multo, quam veterum , clariora , utpote quam à recentioribus linguis quasi contactu trahere videntur. debere claritatem. At unde fieri dicam , ut plerorumque libri, Germanorum præ" cseteris , qui Latine scripserunt, tantum habeant obscuritatis , ut et in argumento, et in l. I. versatissimis (a quibus hec ego sepe audivi) ad singulas ferme paginas necesse sit subsistere. Et ea omnis obscuritas existit ex intricatis longissimarum periodorum membris et nescio quibus | quam misere detortis verbis ; tum vero maxime ex nimia. eruditionis. variæ stultaque affectatione ; quæ undique colligit quidquid est allusiuncularum, Quod ultimum cum Jesuitas frequentasse observaverim saepius, non repugnem si quis Jesuiticum dicendi genus appellet; nam nihil loquebantur illi. nisi. verborum flosculos, sententiarum. lumina, condimenta orationis, tandem nihil probabant nisi esset, quemadmodum Arbiter ait, papavere et sesamo ad fastidium sparsum; alii Apuleianum vocant. Obscuritatis autem illius, de qua dicebamus, licet certe suspicari hoc fuisse caussæ, nimirum cum propter sermonis Latini insolentiam, ` ut necesse erat homines recentiores , illa quz in veterum libris legerent ; minus ( 39 ) | prompte assequerentur , tum eos speravisse se veteribus visum iri quam simillimos , - si quantum poterant, scriptis suis tenebrarum affudissent. Verum nec vetera "hujus rei desiderantur exempla : conf. Quint. l. 1, c. 6.1. 2, c. 5.1. 8, c. 2. quæ- dam etiam habet Erasmus de consc. ep. p. 8. et Peiferus in comm. de Latinitatis — i Sed prisca scripta legentibus nunquam. non occurrit aliqua intelligendi diffi— — cultas, quam in vernaculis non offendunt , quie tamen. non. est in ignoratione . significationis verborum solum, sed multo magis in eorundem dispositione et . constructione ; quo accidit ut quandoque una eademque phrasis y salvis gramma E (tice legibus , drm præbeat sensus, cum tamen constet auctorem unam modo rem indicare voluisse , et revera naiss Quare vehementer damno præposteram -nonnullorum criticorum solertiam , qui hujusmodi plures locos corrigere sibi visi » Sunt tanquam. corruptos , cum ex ipsorum tantum manibus corrupti exierint. Hzc apposui, ut appareat quam sit. non modo diflicilis investigatio , cur a veteribus quodque verbum quoque loco collocatum sit , ( certum enim est non casu su irruisse ) sed. desperanda. ' Quis est exterorum qui tam frequentes Parisios confluunt , inveniuntque ibi omnia, que ad linguam Gallicam perdiscendam cuiquam adjumento esse possunt, .. illam unquam facultatem consecutus , ut pure eleganterque scriberet, et bonorum . in numero scriptorum haberetur ? non paucorum tamen illa librorum numero mortua continetur. Quid erit jam s cogitamus nullas esse in Gallorum sermone versiones, quie in Latino continuæ , immo a quibus omnis ejus pæne pendet decor et suavitas? et procul dubio fuisse Romanis aliquam hac in parte legem , "et recti arbitras regulas, quæ quidem nil essent aliud quam lingue ingenium, quas ut nescimus ita scire nunquam poterimus , neque in scribendo observare. ^ Prater hanc , quæ petita est ab ignoratione ingenii linguarum veterum , altera nihi non minus firma reperitur ratio , quod cum totius antiquitatis nihil eque nos Meat, quam quae fuerit priscorum tam celebrata illa ars pronuntiandi , et quo quamque vocem accentu moduloque efferrent, in quo fuit maxima Graci et Latini sermonum venustas et gratia, concursu litterarum sive asperiorum sive E. etiam molliorum non peccare passim, aurium mos, pronuntiationis diversitate , | | ( 4o ) fallente judicio, non possimus ; ut que nobis sepe concentu placeant , eadem fortasse ipsis tanquam maxime immodulata visa fuissent rejicienda. Quanti autem illad. duxerint abunde probatur, cum ex eo, quod vel ipsis veteribus objectum fuerit duriuscule factitasse carmina , tum maxime ex illis quie circa id observari solita erant. Præcipuum olim grammaticorum munus habebatur , ut legere doce- rent pueros et pronuntiare Ennii , Virgilii aliorumque carmiria ea arte qua erant conscripta, ut et singularum syllabarum quantitas necnon accentus , et versuum numerus vocis inflexione notarentur. Qua de re opere pretium est disserentem audire Laharp. m. vol. 4, p. 422. : Qui criticum aut grammaticum profitebatur , eum oportebat unice deditum esse studio linguarum et lectioni poétarum..... Initiare debebat juvenes iis omnibus qua pertinebant ad artem faciendi versus et harmoniam. Tum temporis cum poési lyrica una semper adhibebantur ins— trumenta musica, cum dramatica; cantus. Rythmi itaque doctrinam tradere non | poterat, nisi calleret, ut erat captus istius temporis, musicam. Versus recitare eos ; habita ratione et quantitatis et numeri , docere tenebatur; probroque sibi: vertisset quivis bene institutus civis, si versum aliquem Græcum Latinumve vitiose “extulisset. ... . Cumque istud studii genus incredibile quanto minus habeat dif- ficultatis apud nos, ubi illa ( versificationis) praecepta et pauca sunt et oppido facilia , nihil magis e re foret etc. .... Hac est imago grammaticorum , qui Romæ et Athenis profitebantur , quales ipsos depinxit Quintil. Qua monemur quantum ponderis haberent in veteribus rebus publ. omnia qua ad bene dicendi artem quoquo modo pertinerent. Ea aurium sagacitas linguarum Græcæ et Romane harmoniam excoluerat, cujus vicissim consuetudo sagacitatem alebat aurium. Haec. ille. Porro ista, quæ dixi, quoniam tantum non tota ad poésin sunt referenda, de qua sola hic quari debet, libet illis aliquanto immorari disi ne, que adjuncta modo quæstionis sunt, sola tractasse videamur. Itaque melius ut quæstio illa tota expendatur , petimus primo qui fieri posse. putent, qui pro poési neolatina pugnant, ut de harmonia conveniat inter re- centiores , aut ut quidquam de ea intelligant , cum Germani , Galli, Itali, Angli, Belgæ singuli lingnam Latinam modo ab aliis diversissimo pronuntient , adeo qui CAr ) - dem, ut nec Germanus Gallum, nec Gallus Germanum (quod de reliquis idem … valet) primum loquentem audiens intelligat, immo in initio ne sciat quidem quo —sermone compelletur. Tum ad hoc quoque responsum dari velim, quando - ommes pronuntiatione non minus a veteribus, quam inter se singuli differunt, — utrum fieri possit , ut ulli genuinum verborum sonum tum extra collocationem , - tum in ipsa collocatione cognoscant ? Est enim duplex harmonie species, una, — qué est in singulis vocabulis , ex litterarum seu elementorum consensu' atque con- [n centu enascens, quae penes scribentem non est, hac certissima ratione, quod vocabulis utendum est ipsi qualia invenerit, at quam noscere tamen debet; "Altera, que a priori pendet, atque, ut sic dicam , componitur, existit ex | | verbis extremis cum præcedentibus primis ita inaia, collocatisque, ut neque . aspere concurrentia, neque vastius deducta habeant convenientiam commodu— $ lationemque. Et erat hæc quidem penes veteres, quoniam percepta priori, cujus - hec nonnisi quedam continuatio est, facile esset ope inversionis hanc quoque { obtinere, nobis vero, utpote qui illa scientia caremus , amissa est. ij Verum} est et tertia species harmoniæ, a qua non ita penitus alieni sumus , contra que multum facit ad delectationem qua nos veterum poémata afficiunt , longæ et breves syllabae, seu prosodia. Hujus ope oratio est vel incitatior vel .tardior prout vel brevibus vel longis abundat syllabis. Syllabarum autem , cum T titatem nonnisi in gratiam aurium acceperunt, non vero qua solze tacitæque | ms modo fruerentur , quasi si poëtæ sufficeret tenere memoria et ad singulas repetere : hanc voluerunt esse longam , hanc brevem , nec necesse esset id au- " quoque percipi judicio ; syllabarum igitur sei moduli accentu notandi vocis, ut versus an legitime incedat intelligatur. ntellecto quid sit harmonia, et in quo consistat, jam clarior evadet omnis de poesi quaestio, et minori disputatione opus erit ad reliqua pertractanda. o sane a me requiret, ut hic multa loquar de necessitate harmonie, cum po de hac re dubium esse possit, nisi forte e luto aures habeat , aut neminem unquam bonum scriptorem introspexerit. Quare satis sit dixisse, sine harmonia nullam esse poesin neque adeo sine ejus scientia poetam. Cic. or. n°. 150. Quam- ijs suaves gravesque sententie , tamen si inconditis verbis efferuntur , offendunt 6 (42) aures , quarum est judicium superbissimum. Vide eund. n° 168. et Bolæus! LIS arte Poet : Le vers le mieux rempli, la plus noble peusée Ne peut plaire à l'esprit, si l'oreille est blessée. Petivi igitur an percipi 1. l. harmonia a recentioribus possit? quod ut ne- - gandum putem variis inducor rationibus, quarum alias exposui jam, hic loci | nonnisi leviter denuo commemorandas ; alias consilio huc reservavi. taque si, | quemadmodum dictum est, ignoramus penitus, quo sono Romani pleraque | verborum elementa efferrent , consequens est ut ignoremus quoque quam vim conjuncta haberent, sive quomodo quodque vocabulum expronuntiaretur. Porró | jam Virgilius cum versum composuisset, creditis non examinasse priusquam probaret, et ad aurium revocasse judicium , an nihil deprehenderet in concursu litterarum , syllabarum , verborumque quod aut durum esset, aut absonum, aut . quoquo modo offendisset audientem ? Et quis dubitat quin idem carmen diversis modis recitatum , nunc placuisset, nunc displicuisset? Ergo quando suo more sive Germanus, sive Gallus Virgilianum versum pronuntiant, vel legunt (nam tacita quoque legentis vox ipsi auditur) an potest iste versus quidquam habere illis ex concentu suavitatis ? Esto tamen ut unus et alter, et vétéré et recentiore modo Pronuntiatus, non amittat harmoniam , omnes certe non item, neque profecto | idem omnibus modis diversis quos in recentioribus animadvertimus. Quod autem mirere , in hoc quasi conjurati omnium gentium docti consentiunt, vt nullum in Virgilio Ent tétuté carmen agnoscant ; si ostendi tibi postulas ét explicari causas, quas vident, quibus suave carmen efficiatur, mox presto sunt M plurima , nihil ut ultra requiras. Mirum hoc, inquam, videbitur si récogitamus quæ de pronuntiationis diversitate disputata Jam sunt, cum negari tamen non possit affici nos sensu aliquo voluptatis ad singula fere carmina. Sed hec munc | non necesse est; infra ejus rei rationem adferemüs. Nunc modo faciamus nullum esse non tam artificiose, dicam tam magice compactum , ut in tot diversis vocum M inflexionibus éximiàm aliquam modulationem non conservet : quid sequetur? M nonne fatendum erit, vel nunc, frustra esse quaecumque feruntur a recentio- M. ra un DS bz C 43 ) ribus de Virgilianorum versuum incredibili soni suavitate , vel potius pro- . prietate? (quamvis illa verissime affirmari certus sum , sed ex veterum testi- . monio , non ex hoc qualiquali meo aut aliorum judicio ). Hzc habeant. qui, cum argumenta alia defecerint , solent experientie implorare fidem, nihil solliciti — quam illa, dum vix, aut ne vix quidem a judicio, quod pro se quisque fert, — distingui potest (ut hic accidit) sit fallax plerumque ; hec, inquam, habeant , … secumque reputent : eam omnem quam fingimus nobis harmoniam notham esse ; — barbaram esse, ad quam horrore quodam stupuissent Latinæ aures, quasi ad limæ vel serræ asperrimum stridorem ; eam hac sola ratione placere nobis posse, 4 quatenus ignoramus quantum sit discriminis inter priscam et hanc nostram neo— » tericam pronuntiationem ; quatenus aures nostræ ad germanam linguæ Latinæ indolem excultæ non pnt quatenus tandem consuetudo hanc molestiam mi- —. tigavit.... - Sed quid obstat quominus et nos ad experientiam recurramus? Cernite ut . pingant totis dentibus Belga et Germanus priusquam assueti sunt Galli hominis | pronuntiationi ; ut laborent , ut se torqueant postquam tandem intellexerunt illum Latiné loqui , dum audiunt ainçainctuse, pro incinctus ; aimpaíngo pro impingo ; ainjeungo pro injungo, aliaque aliter, nec minus misere, quod adhuc experiri licet in vocibus cunctus , magnus , de. Quid jam cum hoc modo non prosam, . sed versus efferunt, vel potius , ut Petroniano verbo utar, lacerant? et tamen “cum ita Virgilium per nares eructarunt, clamant nihil esse ejus harmonia (ver- ificatione ) cœlestius ; mirantur , stupent ad ejus, sic enim boni putant , suavi em, sed ut dicam quod res est, Fontaniano coryo similes , nisi quod ignorant , ipsorum vocem mirantur. Ast nolo esse bis Arriis Catullus , neque enim nus possum , cum jubeor ipse manticæ respicere quod in tergo est. - Verum dicet fortasse aliquis parvi referre nothane sit nec ne illa harmonia , ^ do. voluptatem. afferat, neque quaerendum esse an placuisset veteribus , $ (Sas esse si nobis placeat recentioribus. At dicat ille hoc quoque mihi an pater carmina , in quibus illa inveniretur (nec, pro Dii! desunt) Latina vocari posse? anne verius barbara sint? Num , qua vitia ignari probamus , desinunt esse vitia ? Num, quia meliora, quam facimus, facere carmina ,non possumus , ideo, qua: 6. C 4h ) facimus , bona? Num tandem , si omnino talia non sunt ,qualia veterum fuere ] id est, qualis debent esse Latina carmina, hoc nomine HhoBkbiütitir P Sed quoniam de Gallis mentio facta est, raihi ipsi et causæ defuerim , nisi petam hoc loco, quid futurum esset de poesi Gallica , si semel illius linguae usus , unaque recta pronuntiatio intercidisset, quaque ratione possemus bonum carmen non jam componere , sed cognoscere ? Uno omnes ore respondebunt , si hæc aliquando venerint, fore ut deinceps nullos amplius lingua Gallica numeret poetas. Quid inde nos ' iiyaa? Nempe idem plane de Latina esse statuendum. — At Gallice lingue non Gallis difficillima est pronuntiatio, eademque ad poeseos venustates percipiendas pernecessaria. — Scimus, Hercle ! at quam vere de Latina quoque eadem illa dicantur! Etiamsi nihil necesse sit probari hoc, tamen illa Laharpii, Cours de litt. mihi pag. 38, vol. L adscribam , eoque libentius quia et ad alia faciunt. La plupart de nos syllabes n'ont qu'une quantité dou— teuse, une valeur indéterminée; celles des anciens presque toutes décidément . longues ou brèves , forment leur prosodie d'un mélange continuel de dactiles et de spondées , d'iambes , de trochées , d'anapestes ; ce qui , pour parler un langage qu'on entendra mieux, équivaut à différentes mesures musicales, formées de rondes, de blanches, de noires, et de croches. L'oreille était donc chez eux un juge délicat et sévére, qu'il fallait gagner le premier. Tous leurs mots ayant un accent décidé , cette diversité de sons faisait de leur poésie une sorte de musique , et ce n'était pas sans raisons que leurs poétes disaient ; Je chante........ En décomposant des vers de Virgile et d'Homére, on y trouvait encore , suivant l'expression d'Horace, les membres d'un poéte mis en piéces, au lieu qu'en gé- néral le plus grand éloge des vers parmi nous, est de se trouver bons en prose. . . Leur harmonie (des anciens) variée à l'infini, est un accompagnement déli- cieux qui soutient leurs pensées quand elles sont faibles, qui anime les détails indifférens par eux-mêmes, qui amuse encore l'oreille, quand le cœur et l'esprit se reposent. Nous autres modernes , sila pensée ou le sentiment nous abandonne; nous avons peu de ressources pour nous faire écouter. Quae autem ex his nostrae opinioni adversari videantur, ea jam refütata sunt. conf. de eadem re Delillium præf. in georg. Virg. Dureau de Lamalle praef. in Tacit. p. 14, et universim omnes qui veterum scripta verterunt. C45 ) Restat nunc dicendum de tertia illa harmonie specie, quam diximus esse in syllabarum quantitatibus. Verum enimvero neque hac in parte non est multum amissum, quoniam certum est Romanos olim priorem dissyllabarum vocum syl- labam ita extulisse , ut et longa et brevis suis quaeque temporibus gauderent , nec = aliter pronuntiare solitos (non de accentu loquor, qui transponitur, sed de quantitate) mediam in leviter atque primam in iter, hanc autem diverso modo — ab ibo; iterum regis a rex. non sic ut a rego, neque ultimam in cito adv., = sic ut in cito (v. g. pede) adj. quid nos? nempe omnia illa nobis idem sonant, nisi quod in Jeviter atque iter, ubi esse nullum deberet, discrimen, exiguum illud quidem, sed tamen ponimus. Quid? quod ne alias quidem syllabas in sua tempora omnes distinguimus , præsertim Galli? unde fit ut hic etiam sepissime laboremus, nec sciamus an sua versui constet harmonia. Quis enim est hodie qui de numeris Plautinis ferre judicium audeat? aut qui aure , perinde ut digitis , vel digitis etiam legitimum sonum calleat ? Quis est qui iambi vim illam , qua præ coeteris populares vincebat strepitus , percipiat? vel quod multo tamen deberet esse facilius , qui eam ipsius celeritatem sentiat , propter quam ab Horatio vocatur i ambus Pes citus? unde etiam trimetris accrescere jussit Nomen iambeis : quum senos redderet ictus, Primus ad extremum similis sibi? Ut autem remitteret aliquid istius celeritatis , sed Horatii verbis loquamur : Tardior ut paullo graviorque veniret ad aures, Spondæos stabiles in jura paterna recepit. — Hujusmodi autem versus, si qui paullo frequentioribus abundarent spondeis , Y ^wocat 7n scenam missos magno cum pondere versus , ut intelligas non levem jam fuisse pronuntiationis differentiam. Illane ergo. celeritas nunc major, nunc minor , prout temperata est spondæis , cujusquam aures recentioris hominis afficit? At nolimus hoc mirari, cum vel Horatii etate fuerint, qui ad id discrimen surdas &ures gererent, quod ipse seqenti versu innuit : ( 46 ) Aut opere nimium celeris, curaque carentis , Aut ignoratz premit artis crimine turpi. Sed exempla apponamus , componamusque inter se carmina quaedam , quorum sint alia e meris iambis, alia autem mixta. Judices vero sedento non oculi, non digiti, non memoria, sed aures..... Prioris generis exemplum nobis lepidis- simus poëta Catullus suppeditat, quod solum cum aliis nonnullis, quz in Pria- pæis sunt, quique libens cum cl. Mureto eidem Catullo tribuerim, ex omni, quod sciam, antiquitate superest. Phaseli levitatem celebrat, quam voluit for- tasse pari versuum celeritate adæquare : Phaselus ille, quem videtis, hospites, Ait fuisse navium celerrimus, Neque ullius natantis impetum trabis Nequisse praeterire; sive palmulis Opus foret volare , sive linteo, etc. Reliqua parco describere, cum nemo sit, qui Catullum noverit, qui non idem integrum memoria teneat. Cum illis itaque Catullianis conferantur hi Virgiliani (si tamen sunt Virgilii) : Adeste, Muse , maximi proles jovis : Laudes feracis prædicemus hortuli : Hortus salubres corpori præbet cibos, Variosque cultus sæpe cultori refert : Olus suave, multiplex herbe genus, Uvas nitentes, atque fœtus arborum , etc. Nunc autem dicatur quid intersit. Ne tamen prioris exempli celeritatem adjuvet; neve nimis præcipites agat versus imaginatio , quod sepe in nobis situm non est ut impediamus , subjiciam aliud, quod nuper inveni incerto auctori PNE iambum autem ipsum Re d quisquis ille fuit, hoc modo : | E (47) Adesto , iambe, prapes, et tui tenax "Tenoris , adde concitum celer pedem , Nec alterius indigens opis veni , Sed ipse verus integerque gestiens ; Adulta felle qualis ante carmina Dabas, amarus ultor impetus tui. » Attendamus tamen in tertio versu , ut is legitimus sit, vocis alterius penultimam - syllabam producte esse legendam , etsi plane præter usum. .. Possem etiam multa alia proponere de carmine iambico et inquirere quid sibi - velint hi versus Rufini gram. Antioch. , qui præfixi sunt omnibus Terentii edi- tionibus : Agnovit metrum servatque Terentius artem , etc. Et illa Quintiliani : Terentii scripta..... sunt in hoc genere elegantissima , et plus adhuc habitura gratie, si intra versus trimetros stetissent. Tandem _ illa Plinii : legit mihi nuper epistolas, quas uxoris esse dicebat , Plautum vel Terentium metro solutum legi credidi. Hiec, inquam , et similia explicando, et ad nostra tempora referendo luce clarius mihi videor, si opus sit, demonstrare posse, nos in hac veterum literarum parte coecutire quam maxime. Nam si Pli- » mius aliique metrum agnovere in Plauto, non tamen illud omnibus recentio- ribus persuaserunt. Id constat ex eleganti Bern. Bauhusii epigrammate , et, quod rarissimum est, genere suo ad Catulliana referendo , sic sonat : Metra habet et numeros , Faustino judice Plautus; ‘Judice Messalla, nec metra nec numeros. Dum sibi sic pugnant , et lingoæ in jargia surgunt, He Soccipedemque embrum culpat hic, ille probat : dne Ipse rogor quod dem punctum, cressomue nigrumne, "opi: Num pede vinctus eat, num pede liber eat ? AD Tollo manus, Phaboque, o! da mihi scribere , dixi, Non numeris numeris Plauti , ametrisque metris! + Dixi superius nos ne digitis quidem versuum legitimum sonum callere; hoc ( 48 ) ne quis miretur, fatebor non refragari me cl. Alembertio asserenti nequaquam recentiores, ut fas est, metiri latinos versus , dum pedes quosdam brevi syllaba, absolvunt, sicque in ea immorantur, dum contra omnis brevis syllaba; tantum leviter perstringenda, inchoare aut medium saltem pedem occupare deberet. Quod si jam negari non possunt, quæ de carmine iambico exposuimus , an. erit ullus qui dubitet quin multo potiore jure eadem, immo tristiora de caeteris credenda sint? Quomodo illorum versuum , qui, ut ipsum nomen indicat, jam non agendis rebus, sed canendis inventi fuerunt, lyricorum , inquam , versuum , in quibus omnia ad aurium erant exigenda superbissimum judicium , suavitatem dulcedinem , gratiam , harmoniam perceptam haberemus, eo magis diversam, quo sunt plura hujus carminis diversa genera et argumenta? Eo jam perductam esse disputationem arbitror, quæstionemque omnem ita claram atque evidentem, ut supersedere reliquis facile argumentis liceret. Verum ne qua confidentius omissa causse , quam defendendam suscepi , noceant jj alia quaedam indicabo, sed indicabo. Veteres Greci et Romani vocem aut tollebant , aut deprimebant in plerisque syllabis, ut nec quasi loquentis, nec quasi canentis esset, sed in qua tamen utrumque sentires, neutrum discerneres. Hujusmodi autem modulatio summam gratiam et melos quoddam singulis vocibus addebat incredibilemque habebat in poematibus suavitatem. Erat itaque duplex industría poetarum , altera sita in quantitate syllabarum, altera in accentibus, non porro negligenda, cum nisi conjunctæ essent , perfecta illa harmonia existere non pos- set. Accentus illi sunt orationis velut anima; nec vitam modo et vim verbis , sed sepe significationem ipsam dant, neque unquam accuratius sonant aut for- tius, quam cum affectu aliquo aut excandescit homo, aut dolet, aut lætatur. Si transferantur , vel immutentur, enervant et intermortuam reddunt orationem, adeoque qui eos ignorant, Virgilium legant seu Horatium, delectationis, quae ex illa harmonie veritate nascitur, minima parte fruuntur, nec unquam istius suavitatis recordatione et tanquam repercussu similem , si quid conscribant , pro- ducent : Hi sunt recentiores. Ast ne quidam scire se credant quod ego quemquam scire recentiorum negavi , ep INPS HR ( 49 ) non ulterius quidem confirmabo argumentis sententiam , attamen adjiciam quæ- dam que jam dictis luminis aliquid afferent. Itaque quis est qui videat quid ntersit inter harmoniam variorum poetarum? Scio quidem et sentio Virgilii i Georgica immane quanto hac in re præstare Horatii sive Sermonibus sive Epis- À , quia in connexione verborum plus inest artis et rotunditatis. ( neque aim. is sum qui omnia recentioribus erepta velim ; hoc tantum contendo , earum rerum , quæ veterum literaturam constituunt , Lite maximam partem nobis penitus incognitam esse, non pauciora male cognita, hzc autem paucula qua su persunt , quaeque cognoscimus, etsi sufficiant ad voluptatem aliquam afferen- dam legentibus, non sufficere ad recte scribendum ). Conferatur autem Virgilii JEneis , cum Lucani sive Ovidii similis argumenti scriptis, quam animadvertemus differentiam? conferatur cum Statii Thebaide, quid discriminis videbimus? Nisi forte imaginatio, ut jam dixi, quam quilibet horum scriptorum varie affecerit rebus sententiisque, pro ea varietate variam sibi harmoniam fingat, et videatur propterea Ovidii poema nimis facili plerumque pede leviusque incedere , Lucani - eodem semper tenore et tumore durior Pharsalia, clamosior Thebais ; Virgilius autem naturali gravitate et dignitate, sententiarum locutionumque apta et conti- nua congruitate ubique suavis simul et harmoniosus. Sed tum non aures , multo f “vero potius imaginatio rem dijudicat, efficiens ut ea, quæ sunt in singulis voca- - —— bulis et ipsa sententia, versui adscribamus. Ceterum numerus quoque et ductus orationis non raro pro harmonia sumuntur, quorum postea differentias indica- Quid caussæ fuisse censebimus cur persæpe veteres maluerint verbis , ut vocant nmatici, communis generis uti in feminino quam masculino, nulla metri gente necessitate? nimirum quia gratius femininum accidebat auribus. Sed et inum sic non raro adhibuerunt. Quiane tum minus suave fuisset femininum ? lo: at quis sentit? Cujus est illa tam singularis sagacitas aurium , ut, s> „pronuntiatione non sunt, deprehendat tamen? adjicio pennin , Miile mez Siculis errant in montibus agnæ. Pu hic versus Virg. Ecl. 2. v. 21. consulto certe agna positum pro agni : pe enim versum concludere hoc modo : 7 (50) Mille mei Siculis errant in montibus agni. -a Verum utro modo suavior fuisset? tenuior nobis est sonus? literæ i, quam e; p quid Latinis qui diphthongum pronuntiabant? Atque jam quo de loquitur Virg. "na de agnis, mollissimo grege, qui plus lactis habent quam sanguinis. Non ergo. debuit vitare À presertim cum nunc alterum elementum ter, liquida modo inter- jecta una , concurrat. Masculino autem genere habet Georg. 1. v. 341. ; Tunc agni pingues, et tunc mollissima vina. Per me licet si quis hic argutari velit, in priori versu femininum genus, quod de grege agatur, aptius esse propter diu foecunditatis , in posteriore vero ubi de. sacrificio, maluisse Virg. agnos propter præstantiam et pinguedinem. Sed obstat. JEn. 3. 772. Tres Eryci vitulos , et tempestatibus agnam Cædere deinde jubet. Conf. Ecl. 3, 103. Æn. 1, 495. 9, 61. JEneidos primo sues dixit masculino genere : Viginti tauros, magnorum horrentia centum Terga suum, totidem pingues cum matribus agnos, Et Horat. Epod. 2, 2, v. 31. canem feminino Aut trudit acres hinc atque hinc multa cane , | Apros in obstantes r— 1 | Cur non scripserunt ille magnarum suum , hic multo cane? nescio tamen quid. simile habuisset apud Virg. sonus istius vocabuli magnarum cum ipsa voce suum f sive clamore. i 4 At monstrare jam libet recentiores veteris. poeseos proprias venustates nom - modo non sentire, sed, quod non paucis absurdum forte videbitur , esse quem | (51) dam in ea suavitatis et harmonie species , qua nostris auribus nihil minus quam grate sint. Narrat Gellius 7, 20. reperisse se in quodam commentario versus a Virgilio ita primum esse recitatos , atque editos hoc modo : Talem dives arat Capua et vicina Vesevo Nola jugo 'ostea Virgilium , propter aquam sibi negatam a Nolanis Ora. pro Nola mutasse, que ita reliquisse. . . .. eese s. Et vicina Veevo -Ora jugo IT im vero prosequitur, atque ait : « ea res verane an falsa sit, non laboro; "quin tamen melius suaviusque ad aures sit, quam Nola , Ora, dubium id non Nam vocalis in priore versu extrema, eademque in sequenti prima canoro nul atque jucundo hiatu tractim sonat. Ext adeo invenire apud nobiles poetas hujuscemodi suavitatis multa , qua apparet novata esse , non fortuita. » Post hec tres versus Homeri subjungit , in quibus harmoniz species inest quam hic non attingimus , et quz omnium facillime percipitur , imitativæ , ut vocare consueve- nt. Aliud autem est de hisce Catulli versiculis : Minister vetuli, puer , Falerni Ingere mi calices amariores , Ut lex Posthumiæ jubet magistra, " Ebriosa acina ebriosioris. « Cum ebrioso dicere posset, inquit Gellius, et quod erat usitatius acinum neutro genere appellare , amans tamen hiatus illius Homerici suavitatem , miosa dixit propter consequentis litere concentum. » Omnino clare! Ergone ive erat , idque in hendecasyllabis : falern..i ingere, magistr..ce ebrios..a acin..a ios P ego non sentio : Quin, si fateri oportet , ille vocalium concursus asperior videtur et aures valde male afficit. Non minus molestum est si inter adonium et praecedentem versum sapphicum ille hiatus invenitur, a quo non per sibi cavit, de quo mox agemus , Sarbievius. Quid vero, située aliquis , 7. (55) 1 cavisset ab eo quod priscis venustatem habebat, ipse prisco sermone loquens’? — At nobis contra durum est , et hæ deliciæ non minus afferunt fastidium auri- | bus, quam eorundem veterum caldam ora nostra non probant et stomachus - respuit. Cujus sententia est aurium judicium superbissimum esse , quique tot dedit præ- cepta in libris suis huc pertinentia, ne quis verborum concursu inamoeniore auribus molestiam crearet, idemne ille Cicero tam ipse incuriosus fuerit, ut in. elegantissima oratione quidquam tale commiserit * non credo. Atqui audite tamen pro Archia n? sexto : « Cum esset cum Lucullo in Siciliam profectus , et » et cum ex ea provincia cum eodem Lucullo decederet venit Heracleam , quæ » cum esset civitas æquissimo jure ac foedere, ascribi se in eam civitatem vo- » luit, idque cum ipse per se dignus putaretur, fum, etc. » Nonne hec nobis sonant ut illa : O Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulistiP Ergo fateamur ut non omni populo omnem cibum, ita nec in literis omnia placere posse; tan— toque minus alterius populi linguæ venustates alteri probari, aut ab eo percipi , quanto majus est inter illos indolis, morum , linguæ temporisque discrimen. "Nonnihil tamen sincera oblectationis recentioribus concedendum esse , id vel hoc solo probatur, quod omnia melioris notz ingenia ardentissimo studio vete rum scripta complectuntur. Communis autem sensus satis arguit possibile non esse ut solo argumento rebusque narratis tantopere detineantur ; ut nec illa har- monia neoterica quam nostra pronuntiatio linguæ latinæ affinxit, quamque alie- nam a linguæ ingenio priscæ illi, quam amisimus , substituimus. Ergo hic præstabo qua de numero promiseram , quatenus eum ab harmonia distinguimus. Vehe-- menter autem lætor hoc caput ita a me absolvi posse, ut cum. multa abstulerim recentioribus , aliquid tamen largiri absque periculo liceat, Hoc, inquam, lætor. Proter sententiarum virtutes, et, quæ duo veteres maxime. consectabantur 4 verborum melos atque harmoniam , una est gratissima optimorum scriptor dos, in qua acquirenda studiosissime semper versati sunt, quique cujuslibet” auctoris styli sive orationis genus fere sola determinat , numerus. Est nobis nu merus incisio illa orationis , quz et ad varietatem. et ad interspirationem accom- modata est, ut nunc abrupta, nunc plana, nunc producta et vel brevibus vel (53) paribus vel longioribus intervallis distincta atque interpuncta sit oratio. Hoc illud est quo aures nostrz tam varie afficiuntur in veterum libris; hoc est quo fere solo intelligimus quantum distent ab Livio et Cicerone, forma et arte dic- tionis, Seneca et Tacitus. Quanto precellat Claudiano Virgilius. In hoc incum- - bunt oratores ne quid proferant quod aut mutilatum sit, aut immoderatius excurrens quod supplicio audientibus esse posset; poete cum hoc ipsum quo- dammodo observant , tum vero multo magis clausulas ea ratione disponunt, ut, prout sententie ratio exigit, vel placide claudant versum , vel suspendant et abrumpant antequam legitime in suos pedes considat. Est autem in his intet- punctis incredibilis vis quaedam ad sententie affectum exprimendum , cum eodem artificio et animus et aures et oculi admonentur. Illud est igitur cum perpaucis alis non negatum nobis delectationis genus quia æque atque olim docte ani- madvertere illas clausulas, simulque versuum mensura nonnihil assuefactæ non possunt non sentire aures nostrae neque animus non lætari, quando in talia, cum certa aliqua voluptate disposita, offendunt. Caeterum , ut tandem huic capiti modus adsit aliquis, credamus Gallis affir- mantibus exteros etsi egregie Gallice doctos, ex ipsorum confessione , (quidni enim faterentur?) nihil videre discriminis inter Brebovii , Capellani , Racinii , Rossæi, Voltarii, aliorumque inter se collatorum carmina, quod quidem ad "harmoniam spectet, ut quis illorum duriora carmina aut suaviora composuerit distinguere non valeant. Quin de cantilenis volunt neminem esse, nisi natione Gallum , qui earum pretium sentiat. - Credamus Italis, qui dicunt neminem unum alius gentis unquam modos He- + tatem. percipit e cantu , non posse Italum hominem continere se ne ringat, = meve toto corpore molestiam experiatur. His igitur credamus, cumque viro cl. "t. imb. concludamus Gallos, Germanos, Anglos, Belgas, et sua etiam vice i; os , dum carmen quoddam Latinum pronuntiant, musicos esse, qui ex equo - omnes cantilenam lacerant , sed diversa ratione , universe tamen atque fere eandem proportionem in musicorum potéstate en colonie servantes. ` Hie erat finis hujus capitis, quod relegens animadverti unum me argumentüm A ru (54) prætermisisse, non prætermittendum tamen , quia ad illud veluti ad sacram anchoram nostre sententie adversari ultimo adhærescunt; nimirum dicunt | frustra probari à nobis Latine bene scribi non amplius posse , cum constet plu— rimos illud fecisse ex recentioribus , et se. si argumentis defendere opinionem . non possunt, experientia posse. Idem omnino olim a Cicerone in dispari ma~ teria refutatum est : audiamus quibus rationibus : « /Vam quod dicunt omnia se credere ei, quem judicent fuisse sapientem, probarem. si id ipsum rudes et indocti judicare potuissent. Statuere enim. quis sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis. » Hæc eadem nos respondebimus, petendo a quo prin- cipio ad suam conclusionem deveniant, si prius probatum sit non posse eos scire an quis recte scripserit. Tantum est : cetera enim quæ addi possent facile intelliguntur. CAPUT QUARTUM. Cur Latine non amplius scribendum arbitrer justissimam , credo, caussam attuli , quia nimirum recte id facere non possumus. Nunc pergo ad alia quae hujus locisunt. Dico itaque etiamsi Latine scribendo optimum quemque veterum nostra setate æquare datum esset, vel tunc plurimas esse rationes, quae unumquemque ab eo consilio avertant. Enimvero preterquam quod nemo contradixerit affirmanti eum, qui optime linguam Latinam discere possit, multo melius patrise linguæ omnem vim et ve- nustatem breviorique studio percallere posse : quantum est patriam ea re illus- trasse , quæ omni armorum vi potentior, sola populos effert, et cum jam esse desierint populi, tamen et nomen ipsis et quoddam quasi imperium conservat! Nullus unquam populus tam bene per exteros, vel suos etiam , sed peregrina lingua usos innotuit , quam si scriptores habuisset et suos et qui sua lingua scri- bere potuissent. Incredibilis est numerus hujuscemodi rerum , qua nonnisi pro- pris monumentis consignari se ac conservari patiantur. Sunt enim veluti odores quidam et colores, qui simul non suæ materie impressi şunt, protinus evanescunt. ( 35/) Tale , aut id quid inest in ipsa cujusque populi lingua, quod quavis expli-- cuit melius atque certius ejus mores, ingenium , indolem declarat. Sic non in annalibus modo et historiis, sed multo magis in popularibus libris , eos intel- - ligo, quos vulgus etiam manibus terit, quales comcediz , satyræ , fictae fabulæ et . cantilenæ, homines de pinguntur, quia que ex his scriptis cognoscimus, non » marrata audire, sed visa percipere nobis videmur , immo revera et videmus et audimus. At audio : neque qui linguam Latinam tuentur hujusmodi opera trac- . tari vulgari sermone prohibuerunt. — Recte et ex tempore moneor: jam enim monstra oppugnabam, cum vera non haberem, ficta.... Ergone, o boni, 1 (postquam talia scripta (nam ea semper prima fuere initia) sermonem aliquem . eo adduxerint ut perfici facillime possit, aditum ei negabitis ad majora et gra- viora? et qui infans balbutierit, eadem voletis jam grandem repetere, nihil . ultra ausum? Ubi est perfectio, quie cum in omni re spectanda est, tum maxime . in his quæ ad humaniorem vitam pertinent? Nonne parum sani hominis esset , arctioribus quibusdam disciplinarum terminis velle circumscribere eum , qui omnium capax sit? illud tamen hoc loco facitis vos, quando linguas recentiores in his modo versari vultis, quæ ad communis vite usum consuetudinemque referuntur. Sed an satis est ampla litteraria, ut vocant, alicujus nationis gloria , si comicos et satyricos poetas numeret? aut an potest sermo , circa hec modo » fenera occupatus sic perfici, ut qui ad alia omnia bide sit? cui persua- | Seritis ? » Quantulum est quod de Ægyptiüs , de Babyloniis , de Carthaginiensibus scimus ! «ue autem eorum scripta interierunt, éa non tam temporis delevit injuria, q lam ipsorum , quod linguam, etsi coluerint fortasse , non ita excoluerunt, ut Iiscendæ illius desiderium aliis adderent gentibus , eaque ipsa scripta in exte- oque cognitionem venirent. e Si iilii ad eos populos quos ex omni antiquitate optime novimus , Grecos et Romanos. Et primo unde fit ut nemo sit eruditorum qui non do videatur sibi inter illos versari, cum illis colloqui, videre et dicentes et agentes? Unde his nostris temporibus vel degenerum illorum Græcorum , seu be, ad avitam gloriam tandem respicientium , :tam luctuosa accidit sors ; ( 56 ) omnibus in quibus quidquam modo hominis simile sit? an quod olim mutuo sese sanguine perfuderunt ? quod fregeruut Persas tot tamque cruentis cladibus? quod Leonidam , Themistoclem , Epaminondam totque preterea præclaros duces habuerunt? anne potius (etsi et armis suis multum debent istius glorie) quod spirat adhuc in his, qua eorum lingua supersunt, monumentis non dico animus ille excelsus et amor ingenitus libertatis , qui tamen nunquam sic ut ex ipsis illis monumentis cognosci poterat, sed ipsa vox, quæ resonat quodammodo ad aures, ita ut ad singula fere verba os unde proficiscuntur et vultum intueri videamur. Hoc ipsum memini narrare mihi harum rerum peritos (mihi enim illi fontes nondum patuere) se. dum aut Periclis apud Thucididen , aut aliorum apud alios orationes legerent, fingere sibi semper imaginem summorum illorum virorum , et ipsam eorum vocem per sonorem illum syllabarum , rotundita— temque verborum decurrentem audire, et tunc tandem, cum sua eos lingua loquentes audirent, et iis ad singula verba rictum oris praeberent, non an ho- mines ut ille apud Apuleium, neque an viri, sed quanti, qua specie fuissent vere intelligere. Ego quidem, nam quid alii, nunc mittam quærere, ut Catonem de re rus- tica, quamvis asperis hirtisque verbis et agresti simplicitate disserentem audire malo, quam apud Ciceronem summas res lectissimis verbis et elegantissimis plane phrasibus exponentem , quod tum non suis, sed alienis et præstitis agat sic nunquam melius a me principum virorum effata intelliguntur, quam cum et ipsimet loquentes inducuntur , et suis ipsorum verbis atque more, ut hinc quomodo illa, qua dicunt, cogitarint, unice sciam. Conservavit nobis Plutarchus unius Gracchorum orationem vel partem saltem ejus aliquam , qua amolitur a se invidiam quam magistratu Octavium exuendo sibi concitaverat. Illam autem Graecus scriptor vertit Graece et sic quoque Grac- chorum eloquentiæ fama non indigna visa est eruditis. Sed an ullum est dubium in, his sepositis quæ omni versioni communia sunt, cum multo magis illam - quin , , agis miraremur, tum profecto melius indolem ingeniumque Gracchorum haberemus perspecta si ipsa Latina verba ad nos pervenissent, neque usum istius linguæ amisissemus ? in singulis vocibus, in constructionibus, in ordine et habitu p ; j (57) orationis indicia quædam et notæ plerumque latent, quæ sunt quasi totidem _ fenestræ, per quas in auctoris animum introspicimus. Ea autem apud illum, | qui patrio sermone loquitur, eo frequentiora sunt certioraque, quo est minus spats in conquirendis aptis locutionibus ad sensa animi declaranda, quoque acilius ex primo mentis affectu exprimuntur , nondum refrigerato molens cæte- diligentia. Nemo, opinor, Gallus hac ætate, qua maxime exculta illius gentis lingua viget} non malit secum colloquentem audire Joinvillium sui seculi: sermone "Gallorum equitum bella adversus Turcas enarrantem , quam si a Voltario aut alio 10vis optimo scriptore illorum historia expolita sit. Nec longe quærenda ratio : ingenita est in pectoribus hominum ambitiosa quadam cupiditas discendi ea, | que ad majorum suorum victum , mores , facinora pertinere quisque arbitrantur, - qua stimulantur vel ii quorum obscura vel inhonesta etiam initia fuere. llla k facit ut, quae totius nationis sunt, multi tanquam suæ gentis propria arripiant ; » illecorrèpti omnia minima persequimur et investigamus. Illa denique est, quae . omnium populorum et antiquissimam et illustrem excogitavit originem. Non est igitur mirum si veterum quoque linguae nostre scriptorum amore teneamur, illorum, dico, quos intelligere etiamnum possumus, atque ubi ex difficultate fastidium non oritur. Hzc est omnium temporum observatione stabilita veritas , mores populorum et linguam arctissimo inter se vinculo conjunctos esse, ut utrorumque singulis ætatibus iidem sint progressus, ezedem vices, eadem facies; natoque magis coeperint homines ad cultiorem vitam informari, tanto efflo- cat nitidior sermo elegantiorque. Ergo falluntur , et vero fallunt , qui rudiora diomata e libris proscribere conantur, quasi vel mox peritura, vel non diu um suum sibi honorem conservatura. Quando a Livio Andronico des- mdimus ad Ciceronem, a Joinvillio ad Voltarium non linguæ magis quam ilisationis (sit gratia verbo) varias ætates animadvertimus. Parumne igitur et posse majorum: nostrorum post plurium sæculorum spatium tanquan præ- ti confabulatione frui, videreque quanta omnium rerum mutatio facta sit? | Linguarum et humani generis una historia est. Sic qua simplicitate majores nostri | mee illas, sed non inutiles tamen in Orientem expeditiones tiiv. ex C 58 ) Joinvillianæ historie simplicissimo habitu discimus. Versamur quodammodo inter - heroas istos in eorum tempora regressi , sentimusque , qui sic locuti sint , fieri non potuisse , uti aliter agerent. Hinc maxima quoque hujusmodi narrationibus fides ac- cedit, nam si eadem nitidiore et ornatiore stylo conscripta legam , vix obtinere: plerumque a me possum ut credam accidisse, cum nescio mihi quid aliud aures loquuntur quam ingenium. Talem, si sic loqui licet, dissonantiam cum s alias, tum nuper expertus sum in Vicecomitis Harlincurtii Ipsiboe , fabula cæ- teroquin non mala. Haud credibile est quantum me delectent in sérmone et moribus expressa cujuslibet ætatis discrimina , et fatebor , si quis aliter afficiatur , illius me , ridicule forsan , sed tamen miseret , cum videam summa inter legendum jucunditate , nec sua culpa, privari. Si itaque manifesta sunt illa, ut sunt, nullum profecto dubium est quin ; qui nunc Latine scriberet, præstantissima illa facultate careret, qua se posteritati | sisteret, eoque præstantiore , quo est argumentum , quod tractatur , magis conjunc- - tum cum etate auctoris. Nihil est, ut diximus , magis vulgare quam velle homines præterita cum praesentibus comparare. Comparandi gratia discimus: juvat noscere illos quorum scripta legimus; juvat scire qua patria orti sint; quo vultu, quibus moribus fuerint; quando, quamdiu vixerint; quos habuerint amicos, propin- quos, affines; quidni ergo juvet eos sua Lingua audire loquentes, et non scrip- torem modo, qui patriam sermone dissimulet, sed civem videre? neque unius modo viri, sed totius nationis ingenium moresque cognoscere? . Quis est, si modo patriam agnoscat, qui cum se ad magna natum senserit , nomenque æternis literarum monumentis consecrare voluerit, non dedignetur : peregrina loqui lingua, ne suam gloriam , quantulacumque illa tandem futura sit, a patria separet, neve ingratus videatur? Bene Horatius Satyr. l. I, 10. At magnum fecit , quod verbis Græca Latinis Miscuit ? O seri studiorum!.,........... Scilicet oblitus patrieque patrisque Latini, etc. Sic animati füere quotquot unquam exstiterunt patriæ amantes viri. Sic Arpinas ille, notus in cives animi paterni, non satis habebat dedisse Romanis quem M LZ $ & $ ( 59) opponerent optimo cuivis Græciæ oratorum, misi Latine quoque philosophiam - loqui docuisset. Quod desiderium ipse multis locis adeo non dissimulat, ut queratur fréquenter magno sibi impedimento esse linguæ Latine angustias ; mon quod desperaret posse ejus fines prolatari, multo vero potius quo suum beneficium gratius propter ipsam difficultatem omnibus civibus acceptiusque esset. Ex innumeris locis unum laudabo, Acad. Quæst. IV pag. 29 Elz. « Gloriam vero non modo non minui, sed etiam augeri arbitramur eorum , quorum ad populares illustresque laudes has etiam minus notas minusque pervulgatas adjungimus. » At vero preter Ciceronem, nonne gloriantur ex veteribus alii aliud Romana intentatum lingua primi tractasse; hic se vocat. Romanæ fidici- nem lyræ ( Horat. 4, 3.—3, 3o. 4, 9.), ille amat dici Romanus Callimachus (Prop. 4, 1.), alius voluit ut haberet per se Romana tragedia nomen (Ovid; “ am. 3. 1.). Quid principes poetarum, Virgilium et Lucretium nominem? quid turbam recentiorum qui his titulis merito superbierunt ? Legere me memini doluisse Catonem nescio an Ciceronem , aut quem alium . (fugit enim me de quo et apud quem legerim ) Romze olim. omnes liberaliores disciplinas a Græculis ipsorum lingua fuisse traditas , quod sic Latini sermonis augustiis confirmatis non parum Romano nomini detraheretur gloriæ. Den . profecto curam et sapiente viro, et bono cive! - Sua cuique populo debet esse lingua eo loco quo est ipsa patria, ut sihilo segnius illam quam aras et focos tueatur, hanc quamdiu servaverit, suam ser— vabit indolem ; simul vero ac auferri eam a se et interire passus fuerit, jam riscetur majorum suorum degener et indignus. Linguarum discrepantia sola t multa secula etiamnum separat: gentes plurimas, singularum diversam indicat originem , mutuamque inter omnes alit aemulationem. Id noverant Ro- Ti ni, qui Gallos, Hispanos, quosdam etiam Africe populos lingua Latina “erudiri voluerunt; lidem Romani (Val. Max. l. 11, €. 2. confer Morhof. de — Patav. Liv. c. 2.) leges sermone suo imperium. quasi pre se ferente conscriptas imposuerunt debellatis gentibus. Quin tantum ei habebant honoris, ut et in urbe et in provinciis nulla, nisi Latine , responsa darent Grecis, eosque itidem - &ogerent aut. Latini loqui, aut per interpretem ;; quam. ob rem hi Romanorum ? 8. | f ( 60 ) terribilem atque superbam linguam appellavere. (conf. Isaac. Casaubonum p. exerc. IX. ad Baronii annales p. 164). Quid autem postea a recentioribus huic simile sit statutum, nemo ignorat........ Sunt quidem bone note scriptores qui peregrinam linguam usurpaverunt , | quales fuerunt Terentius et Trogus Pomp. et Lucanus, et uterque Seneca, et Martialis et Phaedrus ; sed quibus illi annumerantur ? quem populum illustrarunt. suo nomine? quone erant orti, anne potius Romanum cujus lingue scripserunt! — At igitur patriæne amore ducti, ille Punica, hi Ibera , Phædrus Thracica debuisset uti? minime vero , neque id volo : desipientis enim esset requirere ut illum sermonem adhibuissent, qui, rudis adhuc (etsi hanc rationem paullo superius ostendimus non ita magni momenti esse) et, cui scribebant , ignotus populo, nullam, ut aiunt, litteraturam haberet. Sed eos, quorum sermo pa- trius perfici jam coepit , illorum sortem, si quidquam mandare libris volent unde nomen sperant, respicere jubebo, ut discant inde, si suz genti accenseri cu- piant, suæ gentis ut lingua loquantur, necesse esse. Egregiam certe laudem meruerunt eruditi Belge, qui seculis sexto et septimo decimo in omnibus versati Latinis scriptoribus, plerique saltem , quantum fieri potuit, optimis Latinitatis auctoribus simillimi exstitere ; at nescio an majorem obtinuissent, si in patrio sermone excolendo, popularium exemplo Hoofdii et Vondelii, aut Italorum Boccacii et Petrarche , partem istius opere posuissent. Tales Lipsius meus , Heinsii, Douze , Baudius, Grotius, Burmanni, que no- mina ! qui profecto integro amplius seculo, si in id gnaviter incubuissent, Belgicæ dialecti aureum promovissent seculum, quod etiamnum, etsi jam | prope est, expectamus. Porro si egregie Latinæ lingue nitorem expresserunt , : ipsorum illa , non Belgarum laus est, et in hac re gloriam, contra quam in aliis fieri solet, obtinemus eo majorem, quo est cum. pluribus communicata. Interest ergo singulorum patrie ut quisque optimus scriptor patrio utatur sermone. Nam prseter rationes jam allegatas , illum populum , qui quam plurimos M illustres numeret scriptores necesse cum sit apud alios plurimum innotescere, - necesse est quoque plurima hinc in illum commoda redundare. Interest et literarum , quia, ut dictum est, si doctiores ( ceteros enim nihil | | ( Gr ) .. moror) omnes Latino sermone scribant , quid fiet interea de reliquis , si ad solos “ almanachos restringantur ? quis est adeo barbarus qui cupiat veterum linguarum -. Latine et Greca alterutram tantum existere? aut Anglos Miltonem , Popium, Byronem ; Gallos Bossuetum , Fenelonem , Racinium , Voltarium , Montesquieum , Belgas Hoofdium, Vondelium, Kinkerum, Bilderdykium ; Germanos Hallerum, Gesnerum , Schillerum , Goéthium , qui ullum tandem optimorum scriptorum, quibus recentiores linguæ quidquam debent , mallet Latina scripsisse quam suam illustrasse ? quid esset Gallia, quid cæteræ Europe regiones nisi haberent sua litterarum monumenta ? Quod autem præcipuum hac in re argumentum reor, si recentiores linguas ita contemnimus, quæ sors erit multo maximæ illius partis mortalium , cui neque per ingenium , neque per otium licet esse Latine? Quo tum lumen illud , quo nunc seculi lumine summi infimique gloriantur? Nam quo e fomite, nisi e libris, lisque patrio sermone conscriptis, tam subita tamque efficaci claritate emicuit , ut |intra aliquot annorum spatium totam ferme Europam illustrarit, atque ab hominum miserrimorum mentibus errorum dispulerit caliginem ? Nisi forte solis eruditis debeat fax illa lucere, et e re sit humane societatis majorem ejus partem ad propria commoda cæcutire ? Quod certe nemo affirmaverit, qui non idem ... damnet id, quo fere solo recentior gloriatur philosophia. Dicam? furiosi esset, = cum communitatis hujus firmissimum vinculnm sit sermo, velle vulgum, linguæ . cum doctioribus sublata communione , suo spoliare presidio, quo uno barbariem arcet, et in eadem natione duas creare sive tribus sive classes, quarum altera "teneat quidquid est scientiarum atque meliorum artium, altera nihil habeat , quo “a brutis distinguatur, preter barbarici commercium sermonis. Impossibile enim verit „si una lingua Latina omnes doctrinas complectamur , ut alia ulla via vulgus rudiatur et ad cultiorem vitam revocetur, quam si et ipse eadem lingua imbua- ir; quod qui etiamnum fieri posse affirmaverit, næ ego hujus stultitiam mira- Or! Scio « lumen in Italia natum , ut inquit cl. H. C. Cras, in diss. pro ling. Lat, ad reliquas Europee gentes transisse ope lingue | Latine , omnesque in . Jtaliam sub illis initiis confluxisse , ejus doctorum fama imitato ; qui ibi . Latine docebant , et nullam linguam illo tempore tam bene id , quam Latinam , ( 62) prestare potuisse; » sed pro responso sit hoc Corn. Galli, vel verius Maxi- miani distichon , Eleg. I. vers. 103. Diversos diversa juvant; non omnibus annis Omnia conveniunt; res, prius apta, nocet. Sic sepe vidimus temporis tractu civitatum et religionum instituta immutari de- buisse , leges antiquari. Denique non hoc etiam nihil est quod Latina carmina paucissimi sint. qui legant; nam illud, quod aiunt, se non laborare ut se turba miretur , Horatii exemplo, contentos paucis lectoribus , vehementer erro, si intelligunt laudato- ribus , nec malunt cunctorum esse in manibus atque ore, famaque nomen late spargi, quam ab erudito uno alterove aliquando legi, et, quie summa spes est, semel in ephemeridibus laudari. Preterea Horatius cum hec profitebatur lingua utens quz omnium communis erat, quam per plateas virgines et pueri canebant, jam certus erat digito monstrarier à prætereuntibus , et si Octavio ; Mæcenati, Virgilio, Plotio, Vario Valgioque placeret, placere universis. Hodie sese aliter habent omnia. 'Tum hoc quoque nonneminem movebit, quod, ubi parum venditur, parum sit lucri. Hzc sunt quæ in priori parte habebamus dicere. Verum cum fieri nonnun- quam , immo sæpe soleat , ut in interpretanda auctorum mente erremus quam maxi- me , sive sigillatim partes aliquas attendendo, non summam operis , sive pleraque, que ad solum locum, ubi inveniuntur, ad solas res de quibus dicuntur, res- tringenda essent , generaliter accipiendo : verendum est , ne et ego in hac mea dis- putatione non unius injuriæ immerito agar reus, mihique, tanquam sic sense- rim , adscribantur multa, qua legentis sibi error finxerit. Cum enim opinionem meam paulo vehementius forsan, ut fit, defendo, videri possim on neolatinæ magis poeseos atque eloquentiæ, quam universim totius Latine linguæ usum atque cognitionem improbasse; qua obtrectatione nihil uuquam fuit, aut esse debuit a mente mea remotius. Ostendi nos Latine scribere, tam bene quam veteres, nec versu nec prosa posse, atque ideo imprudenter facere, qui ex isto scriptionis genere magnum nomen expectant. Id eos tum sua, tum reipublice (63) causa monui. Cæterum colant, immo excolant Latinas litteras, modo ne se eis .. unice dedant, aut æmulari contendant, quos imitari atque sequi solum conces- _ sum est; spem, inquam, abjiciant fore ut unquam Latini scriptores habeantur ; . ast in illud incumbant, ut, quod ex continuo veterum exemplarium studio hau- - serint , recentiora in scripta transfundant. Liquet sane ex hac mea confessione (et idem dixi supra ) nec eorum me culpare operam , qui in exponenda lingua Latina , Latinisque auctoribus explicandis Latina lingua utuntur, cum non stylo tantum et - dictione, sed majore sese commendare studeant utilitate; qui sic se totos istins linguæ culture addixerunt, ut aditus ad eam aliis præstent faciliores, nec lans . his, nec premia deesse possunt. Longius etiam procedens , dico pessimo exemplo vetera illa a quibusdam vulgari sermone tractari. Nam aut non tradenda sunt, . aut bene ; et uti nostras linguas loquendo, sic mortuas non nisi scribendo bene . discimus. Fugit memoria vocabulorum, nisi quotidiano usu tanquam figantur. - Idem est de percipienda arte dictionis et varietate forme; idem de versibus , . quorum sane venustatem , harmoniam, pulchritudinem melius ille sentiet, qui . diutius eas exprimere ipse conatus sit. At quid mihi cum lingua, que (ut probare voluisti) nulli ad loquendum utilitati, nulli in scribendo laudi esse potest? — Multum. Litteras amas? Veterum scripta pars litterarum etiamnum sunt longe præstantissima. Eruditionem affectas ? Ab iis incipiendum , atque, si vis, desinendum ; iis enim continetur quidquid - eo nomine intelligitur. In magistratibus dignitatibusque summis eminere et excellere desideras ? Enitere eo scientia antiquitatis; priscas non doctrinas solum, verum et virtutes et mores edisce. Aude colloqui cum barbatis illis fortitudinis , constantiæ , frugalitatis magistris. Aude ex hac sæculi mollitie et corruptela emer- gere ut vivendi artem ab illis discas , duriter, aspere et laboriose. Quid de artibus ingenii loquar, quae ad nulla fructuosius exemplaria exiguntur? Ad ea intellec— , judicium , ad ea ipse labor juventutis, si quid sperare vólumus , eflingendus Ad ea Racinius, Bolæus, Cornelius ; Fenelo, quidquid posterioribus tem- - poribus optimorum fuit scriptorum informati fuere. Sic Romani a Graecis omnia didicerant, quamvis his a nullis, quia aliquos oportuit esse primos. Propriarum divitiarum nequaquam satis est, et versiones, preterquam quod ( 64) sepe vitiosæ , semper infra ipsos auctores sunt, nec eundem reddunt scriptionis colorem. Qui puriter vult bibere ex fonte bibat. Preterea sicuti dicendi et scri- bendi artificium soli fere exhibent priscorum libri, ita ad res ipsas cognoscendas faciunt quam plurimum. Historici, oratores, poete veteres omnium rerum ma— gistri sunt, nempe si ipsi audiuntur. Quantum enim mera et cursoria lectio differt a meditatione (et sane differt haud parum) tanti interest Latinum legas librum an vernaculum. Jam quid de imitatione dici non potest quae tot summos effecit poetas et oratores? Quid de turba sententiarnm , seu, ut loqui amamus; idearum qua in versionibus omnino pereunt? Rationem vultis? experientiam consulite , videbitis si nunquam duo fuere qui ex eodem libro diversa non et hausere , et intellexere , et suspicati sunt : mille locos adduci posse quibus multi summi res momenti Pec Las dil qui tamen si in aliam dinguani conversi sint, nihil de iis ne subindicare quidem videantur. Possem et voluptatem et alia memorare quæ vel serioribus annis hoc studio queruntur, nisi ex his qua dicta sunt et linguæ Latine utilitas et opinio mea satis paterent. PARS ALTERA. M NER SR I e CAPUT PRIMUM. — Nihil est magis aüt fallax aut ambiguum quam quod pulchri sensum ( goût.) vocamus. Etiam si nemo sit qui hac in re plurimum sibi non arroget (amant . videlicet omnes: videri. et pérspicaces et excellenti judicio, quibus duobus ille /. continetur.) vel acutissimis ingeniis sepissime non datur discernere quid possit . sive adesse ; sive abesse, ab eo quod debet , id est , ut loquimur , necessarium ab ar- - bitrario. Quem fhgit quam diversa omnibus seculis principes criticorum de eadem re senserint ? Quam non convenerit sæpe inter ipsos quæ esset scriptoris alicujus aut laus, aut laudis titulus? ut sæpe non sit alter in laudando , quam in, elevando alter immoderatior. Qui viri. Horatius et Cicero ! quantis ingenii judiciique dotibus conspicui! Hi tamen ambo de Plauto ita judicaverunt, ut dissentire amplius non = possint. Utrum errasse dicemus? Ciceronem , dum Offic. primo c. 29. sic scrip- - sit: « duplex est jocandi genus.... Alterum elegans , urbanum , ingeniosum, -» facetum quo genere Plautus noster refertus est » ? an Horatium qui in arte At nostri proavi Plautinos et. numeros et Laudavere sales; nimium patienter utrumque , Ne dicam stulte mirati, si quid ego ac vos Scimus inurbanum lepido seponere dicto..? m Cicero de natura Deorum , ubi de conflagratione templi Ephesii Dianæ l. 2. 2 27. « Concinne;, ait, ut multa Timæus » etc. Contra Plutarch. in vita à dri : e Q's "Hyyeias : ( cui dictum ide quo agitur attribuit. ) o payis Émriparnxes Sinua xalarBirwi v4» mépkaid? sxtisyy vero Vuypius vyegetyoy à. id dicemus de recentioribus doctissimis et sagacissimis viris qui in hac parte 9 f 5t Go" pdt ( 66 ) quodammodo præ. veteribus. versati sunt? Quorum alii Horatium et Juvenalem. , die dicta, ad suum tribunal citatos pari corona dignos censuerunt ; alii acutiores sibi visi, alterum alteri, nec. eundem tamen: omnes; ita ARBRE ut esset nunc hic , nunc ille, sed longo intervallo, proximus. Videantur quoque judicia Corn. Schrevelii et P. Scriverii Waali ‘editionibus præfixa; et Dureau de Lamalle oper. Taciti vol. 1. pag. 63. ubi a Montano dissentit super Taciti et Senece stylo. Videantur quoque que apud Gallos agitata fuerunt de Cornelio et Racinio ut et de Voltario. Nuperrime ingens volumen editum, aliorum culpan- tium , aliorum. laudantium. Vicecomitis de ‘Chateaubriant Renæum et Atalam: Hujusmodi infinita exempla sunt, ex quibus apparet quam sit diflicile non modo de veteribus alienæque et gentis et linguie — Ü sed de popularibus etiam sine errore ferre judicium. Quid igitur faciendum mibi restat in. hac ica disputationis meæ parte, postquam probavi. nihil nos aut. omnino. parum scire de iis, que ad veterum $cripta, eorumque orationis habitum et structuram, maxime vero de iis quæ ad - harmoniam pertinent?. nimirum hic subsisterem , nisi. haberem. persuasum ubi certi mullo modo esse. possumus ,' id modo: requiri, ut, quemadmodum Cicero ait : dicendo eliciamus aliquid , quod. aut. verum sit, aut ad id quam proxime accedat; et satis ésse si! exponamus 'sententiam ; modo ea. idoneis. ar- gumentis comprobetur. Igitur si hic de dictione poetica tantum ageretur sat: jam multa. dicta: esse a me putarem, quibus Horatio sua vindicari gloria posset, qui posteaquam. ab aequalibus , et qui eos , donec Latina lingua plane interciderat, secuti sunt dictus semper elegantissimus , et propter poeticam dictionem maxime laudatus est, a nobis, nisi stultitia notam incurrere velimus, talis haberi absolute debet; 'cum Sarbievius , non modo hujusmodi nullum pro se judicium habeat , sed contra ex precedentibus ( quos autem illa non. convicerint cum his peregi jam omnia.) - constet non potuisse eum pure, nitide. eleganterque scribere. Nunc autem- cum A queritur universe uter utri. poetica. facultate præstiterit, id est uter cum a natura | tum ab arte habuerit plures et majores virtutes. qua. poetam constituunt + idque ex utriusque scriptis dijudicandum est, etsi dictio excludi e causa non possit, n h ÿ ( 65) tamen in reliqua diligentius est inquirendum. Itaque nünc incipiam et præscrip- tum" ordinem, qua licet, servans, primum: disseram generaliter, tum locorum: 1 sliquor comparatione sitio ; disputationem terminabo. E Er! primo quid ‘est poesis bind Quæ ejus materia, forma, finis? Denisi | potest poesis lyrica, ea quæ cantui accommodata est, et comprehendit quid- quid quocumque modo afficit animum ; Forma divers. pro: diversitate materia , bunc enthusiasmus et audacia, nunc gratiæ molles et simplex venustas; Finis . denique delectare et impellere ad ea qua bona sunt, vel videntur , quod. illi « cum reliquis poeseos generibus commune est. Quando quis gaudii , indignationis .— aut alium affectum brevi ac rapido ambitu inclusit, usus conveniente metro, odam .. fecisse dicitur, quod est nomen istius poematii. Oda plerumque irciincdatacd in . moralem seu philosophiam ; in heroicam , in amatoriam et in sacram. Mm .. differentia quae sit, satis ex ipsis cousihjses intelligitur. - Has omnes species in Horatio invenimus, etiam in Besbtéviol 0 si amatoriam | exeipimus ; eni tamen supplere est conatus quibusdam /odis, in quibus sacrum amorem expressit, non minori forsitan affectu , certe puoi, ut: vete homi nem Christianum et..... Jesuitam. ^ ^ = ^ hu Ambo itaque circa eadem ferme argumenta versati sunt , iniquis "m" ver- |. suum. Hinc existimet aliquis facile esse inter eos comparationem instituere; sed m ille multum falleretur : quantum enim conveniunt inter se delectu materiæ, tantum differunt ingenio et tractandi arte. ; » Horatius. lyricorum , qui fuerunt Rome, solus: ad nos pervenit, ^d Quinti- judicio, fere solus legi dignus. Poetas lyricos Graecia novem numeravit , i singuli intra singula fere argumenta steterunt; unde eo magis dolendum aliorum ex illis poemata penitus periisse, aliorum misera tantum , atque illa vo numero fragmenta superesse , quod de variis odarum apud eos generibus > jam judicium nullum possimus. Minus autem in Romanorum interitu dam- mum est , minusque nos movet, quia unus Horatius omnia genera complexus , | omnibus ex equo excelluit. Quantum fuisse. dicemus ingenium Horatii si attendimus eundem et satyras composuisse , quibus mihil est argutins, nihil . dulcius , nihil jene et una sapientius in ulla linge y ét epistolas in quibus i 9. ( 68 ) omnia boni civis officia veluti colludendo docet, facillimis versibus, quos vel inyi- tus in memoria retineas, et inter eas unam ad Pisones de Arte Poetica, adeo plenam sapientie et judicii, tam gravem sententiis abundantemque . optimis preeceptis , simulque lepore et sale sic conditam undique ac respersam , nihil ut inveniri queat sive ad doctrinam aptius, sive ad delectationem festivius ? Eun- dem odas scripsisse. quae cunctis ; quas singulas habuisse alii feruntur ; dotibus insignes, Alcæi Stesichorique gravitatem ac majestatem ; Pindari sublimitatem ac vehementiam, Sapphus ardorem. atque alacritatem , Anacreontis mollitiem- et suavitatem cum summa carminum perfectione conjungunt! Tam. nota fuit ingenii excellentia , ut. nemo unquam dubitaverit , quin, si id opere sumere. voluisset, epos , ut.ejus verbis utar , non minus bene quam aut Virgilius aut Varius duxisset. Quare: cum. quæsitum est utri sit poetice facultatis palma. concedenda, Hora- tione, quem constat tam felici natum fuisse sidere ut e nullo poetice. scrip- tionis genere laudem sperare non potuisset, an Sarbievio qui vix in uno se probavit: intelligendum est illud de.solo carmine lyrico, ut hzc jam sit quæs- - lio : utrius odas credamus præstantiores. Nam nemo serius universe, unquam interrogaturus est utrumne , qui in omnibus yel excelluit, vel excellere. potuit, vi mentis et ingenii præstiterit ei , qui unum modo tentavit , in eoque uno satis osten- dit quam non esset multorum capax. Diu admodum . obtinuit. isthæc. apud Gallos . opinio , ad poesin lyricam oppido majorem requiri. vim ingenii, quam ad alia quavis genera poeseos, quia una omnium maxime continetur in sublimibus et tota est in-spiritus magnificentia atque. enthusiasmo ; quod. ut cum celeberrimo critico falsum. esse existimo , ita nequaquam dubito , quin ad illam rite colendam non modo requiratur mens altior et prope divina, ingenium maximarum rerum capax ; audax imaginatio , dictio gravis et sonora ; sed etiam si ad molliores odas descendendum. est, et tenerior aliquis affectus exprimendus, nativa quedam jucunditas et venustas ingenii, sententiarum exquisitus lepos et simplicitas ,. et tandem ars illa sic omnia collocandi , ut inde enascatur molle illud -atque face- tum, quod necessario placet, quodque quale sit, exprimi non potest. Quare cum aliquatenus. Polonus. noster lyricam .prestantiam attigerit ,, ambigendum etiam non est, quin ingenio fuerit maximo , et ad Horatium quam proxime potuisset accedere,si ejus haec duo , judicium et linguæ scientiam , habuisset. ( 69 ) .Proter hec, qua requiri diximus ad poesin lyricam , adesse debet audacia. Oda concitato quodam impetu fertur et neque nexum , ncque ordinem habet, plerumque nec principium. nec finem ; quia poeta dum lyram arripit, vehementer . commotus et furore quodam. correptus pleno tumet pectore cogitatione rerum . quas: concepit ; fervet intra eum spiritus, donec erumpant cum magna vi, mul- toque calore, qua aliquamdiu inclusa ejus mentem affecerant. Tum postquam illa perturbatio deferbuit , primusque ille impetus resedit, ad se redit poeta, quanto- que exarserat vehementius, tanto magis languet. Ea causa est, cur productior oda raro egregia sit, quia illa animorum incendia cito restinguuntur , et plane ut generosi vini ex vase erumpentis stus simul ac locum respirationi dedit , . immisso aere fervere. desinit, pectus detumet. Itaque sapientis poete est nihil _ ultra sollicitare. venam , quæ jam languidior vix pigre manat, nedum saliat. At . et in ipso illo tumultu pectoris ratio semper debet adesse aliqua , que moderetur , non impediat liberiorem volatum, neque quoquo modo , dum studet intra præs- criptos. ab..arte terminos continere ingenium, ei officiat divaganti ad illa a qui- bus arcessere. ornamenta queat. Sed quid sit poesis lyrica , quaque ipsam consti- tuant satis notum est, quare ad comparationem veniamus. | Horatium, ut ipse narrat, in Apulia natum patre libertino, sub Bruto sti- pendia meritum , captumque post hujus cladem a Caesare, paupertas, ut versus . faceret , impulit , eosque fecit, quod satis rarum est, bonos; quibus cum se Mæ- penati; perque eunp'/postea agusto ipsi anial ; ab utroque brevi, ter amænitatem ingenii , inter quotidianos amicos adscriptus est, et varie ditatus. His ergo amicis atque otio. debemus pleraque qua scripsit; nam sic e periculum incurrebat a quoquam illorum , quos aut habebat gloriæ invidos , fecerat sibi carmine inimicos ; neque dedecebat eum mollis illa Epicuri phi- ophia qua tantum addidit kon suis venustatis , aut, a qua didicit fortunam et opes, quod tuto poterat, spernere, Stoicorum. Mie Horatius, etsi unius Pete doctrinam profitebatur, non inusitata tamen poetis sive levitate, sive Pate , ornamenta petivit ab omnibus , presertim a Stoicis , quorum severitatem S Mllberim gravioribus passim car Mir immiscuit. - Quæcumque de Horatii arte in tractandis rebus philosophicis dici a me pos- ( 79.) possent, ea vel una illustrissimi Kinkeri pagina, nec illa tota , mihi suppeditat. Scripserat Herderus sapientie precepta ad lyrice poeseos sublimitatem posse pertingere , eaque cum lectissimis delicatissimisque Horatii versibus tam penitus in legentium animos influere, nunquam ut elabantur; de quibus, paucis præ- missis , hæc dicit Kinkerus : « Hy (Herder ) overdryft echter niet wanneer hy » de hoogste wysgeerige bespiegelingen, als zich tot het odenmatige verhef » fende voorstelt. Het korte en eenvoudig verheven van Horatius is mischien » eene der geschikste kragtspraken , om het geen als onmiddelyke uiting der « ziel, niet te juist voorgedragen , en niet te kiesch uitgedrukt kan vimm » voor de verbeelding te verzinnelyken. » « Deze Tacitus onder de dichteren verstaat de kunst der Kortspreukige » voordragt meesterlyk ; overal zyn de hoofddenkbeelden , welke hy voorsteld; » en de woorden waer in hy ze voordraagt, zoodanig geordend en verbonden; » als het meeste geschikt is orn eene menigte van ondergeschikte denkbeelden; » zonder woorden, en alleen door-hun verband en rangschikking uit te drukken: » Ook de overgangen en wendingen zyner dichterlyke taal, vooral wanneer zy » snel en plotselings zyn , spréken beteékenissen uit; en waar men in plaats van » overgangen, gedachtesprongen ontdekt, zyn deze gapingen vol zin en duiding. » De verbeelding vultze aan; en het geen dan gezegt word , treft des te meer » omdat de vluchtig voorbygaande, maar ook zoo veel te sterker treffende in- » druk meer geestig is. » Kinker vol. 1. voorr. Bladz. XVI. Quam recte Horatius hoc loco nominetur Poetarum Tacitus nemo qui utrum- que novit, non videt : uterque brevis, uterque gravis, acer ét nervosus, ver- | borum pene parcior quam sententiarum , plura dat intelligenda quam icsenpdx Sic est; tot sunt in Venusino scriptore precepta ex intimis philosophie de- prompta adytis, ut quae ab eo de Homero dicta sunt illum : - Quid sit rectum, quid turpe, quid utile, quid non, Doctius et.melius Chrysippo et Crantore dicere , vix dubitem in ipsum auctorem regerere. Quam elegantia, tam vera sunt hzc de Horatio Montani : eum coegisse (gs 9 sententiam ad pedem numerumque poéseos ; « il sut presser la sentence au pied nombreux de la poésie »; Nihil est in eo quod doctorem sapiat; sic omnia . temperat atque disponit, sic seria miscet levibus, ut illa ex his sua sponte enas- - eantur, hec nihilo reddantur tristiora. Ludere etiamnum credas, cum monet. » te, sed uno verbo, et quasi aliud agens ; ut vix sentires, nisi eo te perduxisset . ubi non tam moneri viderere ab alio , quam a te ipso. Non occupat lectorem , ipsi + modo indicat et affirmat veluti siinon , quod ex ordine divinare jam debuerat. Sepe tamen fortiter, quia inopinato ferit, cum libere jam genio indulgentem cum.amica aut sodalibus, respicere mortem subito jubet tanquam sedentem | inter convivas; non tamen trucem illam , neque ut terreat , disturbetque con~ J Nivium , sed qua. inyitet te ad cárpendum diem; ut ipsa mortis cogitatio mox … fiat ad novas voluptates perfruendas incitamentum. Lucretius : «+ -Hoc faciant, ubi discnbuere , tenentque wu Pocula szpe homines, et ioumbrant ora coronis ; tés boj "Ex animo ut dicant, brevis est hic fructus: homullis ; Jom fuerit : neque post unquam revocare licebit. Quemadmodum solem crediderunt celerrimo motu circuire terras, omniaque — ille tamen igne suo et illuminat et fovet, dispositis super ipsam terram montium = saxis, sic, ut calorem cum facilius recipiat, turn conservet diutius, qui etiam , cum f, am dio de ccelo sol decessit, percipitur : : ita Horatius quamvis rapidissimo cursu nexione atque dispositione, aptaque et concinna brevitate tantum efficit, aliæ ut aliis quasi repercussae illidantur, seseque mutuo duplicent, et non solum ut alte pertingant ad animum, verum etiam relinquant in eo oculum, quem non cile evellas. udine pulcher incedit. Verum hac pudica simplitas. suam quamdam sublimi- atem habet, quam nemo unquam ambitiosioribus verbis assecutus est. Saepe uno — versu sui herois omnem animi magnitudinem iL eie s summam movet cum miratione reverentiam. : (72) Quando autem ab his grandibus ad leviora descendit, jocosque et risus et Gratias et Venerem festivo invocat carmine , quam delicata, quam ingeniosa fluit vena! Nunquam efficacius quemquam credo cum amica collocutum ; nunquam quis aut verius, aut magis ex animo sequi visus est, quo ducebat voluptas. Non sunt apud illum perennes illæ lacrymæ et suspiria amantium , et cæteræ frigidissimi ardoris commendationes , ut ficte, ita insulsissimæ , queis tamen nihil est usita- tius; sed fatetur amorem tam ingenue ut non possis non credere ei et favere; Quandoque affectat iram , adhibet minas , sed semper in eo desinit , ut ostendat, si ipse mutuum amorem petit, non e sua magis, quam e puelle re esse , ut obtineat. Omnes hujus generis odæ lepidissimæ sunt in' Horatio : Gratias quasdam habet quas sentire quam describere sit facilius. Sive Venerem , sive. Bacchum celebret, putes utrumque Horatii stylum prima parte sui nectaris imbuisse. Tandem in sacris ipsius odis, si sic vocare fas est secularia carmina et illa in quibus Deum aliquem alloquitur, easdem plane virtutes et veneres; invenimus , quas in ceteris, ut in nullo genere non sit excellentissimus , omnesque habeat dotes lyrici poëtæ. Adeo singulari fait ingenii felicitate et linguæ, ut omnia sic ut decebat tractare posset, tenuia submisse, grandia magnifice, mediocria iterum congruenter. Itaque certum est nullum unquam hominem acriori fuisse præditum pulchri sensu et judicio : dum incitatus abrumpit sententiam et absque lege, absque ordine, intermedia omnia relinquens , ad alia transilit , tam id audacter factum apparet, ut putes non potuisse adesse judicium ; dum autem sententie alie ex aliis sequentes diligenti et perito investigatori quanto judicio omnia collocata atque colligata sint tandem indicarunt, vix intelligit, quomodo, qui tam stricte cogitationis vestigia observarit , tam potuerit esse audax. Porro multi olim existimabant quo quis esset pulchri sensu certiore , eo illum incedere tar- diori et timidiori gressu; ast ex, quo optimorum scriptorum. non verba modo, sed sententias etiam excutere docti sumus, vel unius Horatii exemplum errorem hunc evertit. Nunquam nimius est, et venustatum semper renascentium , sem— perque variatarum seriem ubique exhibet. Triplicem habet eloquentiam verbo— rum, harmoniæ, et sententiarum se inyicem insequentium et urgentium. Habet præ reliquis omnibus poëtis , pressam et concitatam dictionis vehementiam quæ ( 23) lectorem percellit simul et delectat. Tandem tot habet dotes, ut cum multas enumerando jam defatigati, plures videmus restare , huc redeundum sit ut dicamus habere omines. Nunc videamus quid sit de Sarbievio dicendum. Sarbievium non semel perlegi , et, fatebor, numquam sine aliqua voluptate , apparent enim in eo flores quidam ingenii quos non temere ubique reperias; sed , ut illud quoque fatear, apparet preter flores pene nihil ; quo est illa voluptas multo, quam esse posset, minor. Nam ubi tam densi occurrunt et tanquam casu effusi, non modo difficile est ut ullus adsit ordo aut ratio, sed confusione illa accidit etiam , uti ad quam veluti radicem singuli referantur nulla prorsus opera distinguas. Cito fastidium oritur ubi quid nimium est; placet cum primum in- tueris, si immoraris, displicet horti planities ubi inter continuos flores nulla arbor; quid ? si ne thyrsorum quidem folia hinc inde eminerent ? Omnia natura temperata voluit , et vel pulcherrimarum rerum modum aliquem statuit , et ipsius quasi pulchritudinis ornamentum varietas est. Neque omnia ex equo splendere fas est; perpetua lux obtundit oculos et in obscuriora quandoque cum. maxima voluptate requiescunt. Tum hoc quoque addemus, quandoquidem de floribus coeperamus , non credibile esse in tanto numero non inveniri multos leviculos , quorum sit aut forma aut color, aut uterque etiam parum sincerus, quos pro- pius intuens deprehendas et ejici cupias tanto magis, quod cum preter flores nihil expectas , hos saltem quos expectas, probos tibi offerri desideras. Non tamen hzc ita generaliter a me dicta quis accipiat, tanquam nunquam assurgat Sarbievius aut nihil habeat illius majestatis , quz poési lyricæ convenit in grandioribus argumentis. Multum absum ab hac persuasione ; quin contra affirmare non dubito non raras esse in eo graves et magni ponderis sententias et ingentes spiritus ; t 1 Verum ubi pauca nitent in carmine , nou ego multis E Offendas maculis ? Offendor certe : sepe enim , nimis sepe gravissimas sententias ornando et dedu- cendo enervat; aut dum «itat humum nubes et inania captat. Ingenium non defuit, habet nervos, habet vehementiam , vim habet, sed nullo judicio tem- peratam. Omnis ejus sublimitas plerumque in verbis est, aut in verba evanescit. 10 C94) Nihil habet simplicis. istius gravitatis, quam. in Horatio adeo miramur; tanto sublimoris , quanto naturalioris minusque quæsitæ. Sed alter fuit msn: alter , cum esse non posset, videri voluit. Digna res est quae animadvertatur, recentiores ommes dum Latine scribunt , grandiaque sectantur, in hoc maxime a veteribus differre , quod hi sententia rum , nostri autem homines verborum magnificentia: splendere studeant. Si dm- bitiosa illa detrahas ornamenta , vix umbra sententiæ remanet. et speciosa existunt nugæ. Non sentiunt mediocria ingenia nihil esse. frigidius verbis illis sonantibus et plane insolenter translatis , nisi sententiarum. pari pondere fulciantur; verum illi quoque. qui sentiunt, non semper vident quousque. sit procedendum. Inge- nium multis a natura concessum , pauciores judicio commendantur. Hic maximo- rum dumtaxat virorum est noscere commoda fandi tempora et quando vel humili terras radere penna, vel audaciori nubes petere oporteat volatu. Simplex sententia posita non alieno loco, magis exornat paginam quam superbior inserta non. suo.: Vividiores colores , quo magis elucescant in tabula , umbram. poscere , sexcenties repetitum non capiunt illi, quorum est totum ingenium in imagina- tione. Tum quoque hac Quintiliani non satis. secum. reputant , sublimitatem translationis periculo: audacie proximam. esse , et ut furiosi esset. nihil placide agere , ita stulti essé poétze nihil posse. vulgariter dicere. Hzc sunt poene quotidiana Sarbievii peccata. Ast aliis etiam vitiis laborat, fortasse non levioribus. Horum primum ex illorum contrario nascitur ; namque ode multe, in quibus amabilem Horatii festivitatem et facilem illam urbanitas tem amulari voluit, epigraminatis sunt quam: veris. odis similiores , non gratia etlepore Catullum, "i acumine Martialem exprimentibus. Ludit sæpe in verbis; tamquejillud misere , ut appareat adhibuisse illum ingenium ad questionem. Huic proximum est prolixitas.. Nunquam. satis dixit; et quantum Horatius ut brevis, tantum noster studuit ut prodiret quam longissimus. Nimis quam verbosus est. Si, ut fit inter scribendum , in séntentiam incidit, qua arrideat, eam. non amittit; velit, nolit, inserenda est; tum. putes fimem esse, cum hoc modo vim intulit bonæ menti, hiec identidem « sed nunc non est his locus » suggerenti ? Falleris : nondum illam relinquit. Sed tum quasi per ludum vertit eam, revertit , promit, (25) -— extendit quamdiu illius quidquam restat, sive potius donec restat nihil. Sic pulcherrima pereunt inter imperiti manus artificis. Sunt enim quadam sententie tanquam pretiosissimæ gemmae, quas si in minutos lapillos disseces omne pretium abstuleris. In Horatio contra videntur ubique coarctari velle sen- tenti: ut minus spatiam occupént; sepe non tote se proferunt et tanquam quae latere cupiant. Hoc artificio placet illa Virgiliana Galatea , Qua fogit ad salices, et se cupit ante videri, Sed habebat judicium Horatius, Sarbievius non habebat. Id aliud insuper nos docet longe gravissimum vitium. Diximus jam supra Horatium rerum et senten- tiarum exquisita dispositione maxime admirabilem ; nimirum scripserat in arte Poëticä : Singula quaeque locum teneant sortita decenter , Et illud. suum preceptum observavit. Quam autem difficile sit descendere in animum , scrutari ingenium, et quz ibi aguntur omnia excutere , meliora seligere , singulis suum locum assignare , simulque , dum sic animus per vices et remitti- tur et intenditur , nihil sententiarum gratie, robori, aut calori detrahere, id probat tum 1 Bolens in tertio artis poéticee : « Un poëme excellent où tout marche et se suit « N'est pas de ces travaux qu'un caprice produit. « Il veut du temps , des soins ;.... et ce pénible ouvrage « Jamais d'un écolier ne fut l'apprentissage. « Mais souvent parmi nous un poéte saus art, * Qu'on beau feu quelquefois échauffa par hasard » etc. Tum potissimum experientia. Ergo multi. dum canere instituere, argumentum , quod se primum obtulit aggrediuntur , non modo non consulentes humeros , sed nequidem oculos in. materiam conjicientes ut certum eligant ordinem ; j quam- quam duplex hæc culpa. non est, sed una, nam : io Ri y +.» à «ture Cui lecta potenter erit res : Jiko] Nec facundia deseret hunc, nec lucidus ordo, Prüdpiim est antem , ubi nullus sit ordo, ibi nec esse pulchritudinem. Quare cum hec ignorare non potuerit Sarbievius, dicas quodammodo non serio ipsum 10. ( 76 2 lyrici poétze gloriam ambiisse , sed queecumque scripsit ludentis esse et se fruen- tis lusus ingenii, adeo nullum sape ordinem observat. (Facile apparet non me licitas illas lyricis divagationes, sed ridiculas carpere). Procul dubio summa illa Horatii perfectio non a casu , sed à meditatione est: non ille cum aliquid mente conceperat, illico manum admovebat charte, ut fortuitum et subitaneum ali— quem versum occuparet, a quo inciperet, sive is Alcaicus, sive Sapphicus, sive alius foret , ut quandoque fecisse videtur Sarbievius , sed etin metro eligendo et in omnibus rite ad. eundem finem disponendis judicium prius consulebat et rectam rationem. Id etiam confirmant verba Cl. Noël ipsius gradui ad parn: praefixa : si l'on vouloit transporter ailleurs tel ou tel genre de vers, il y parot- troit comme étranger , auroit un air contraint et ne parleroit plus son langage naturel. — Je ne puis croire que ce soit le hasard qui ait établi les différentes espèces de versification. Cette variété sans doute est fondée dans la nature, qui ayant mis dans l'oreille un vif sentiment des sons , porte aussi à choisir différentes sortes de mesures , de cadences et d'ornements , selon les matiéres que l'on traite, et selon les passions que l'on veut exprimer , ét. ete Gravia sunt et multa que huc usque notavimus in Casimiro, non omnia tamen. Agendum est etiam de dictione, quamquam, ex instituto, admodum paucis. Dictio Sarbievii non raro obscura est, quo vitio Horatius minime tenetur. Attamen obscuritas illa non inde provenit, quod, ut hic ait, brevis esse labo- raret verum ex fastidiosa prolixitate et nimio translationum usu. Aliquibus locis tot habet verba, ut si singulis suam significationem tribuas, ex omnibus pene nihil efficias. Est brevitate opus, ut curat sententia, neu se Impediat verbis lassas onerantibus aureis. Horat. Sat. 1. I. X. Præterea pura non est, quatenus esse potuisset, vel quia vocabula phrasesque sepe vitiose translate sint , vel quia lyricæ poesi non conveniant , vel quia aperte in grammaticam peccent. Denique , quod non prætermittendum , Sarbievius non nimis acrem habuit pulchri sensum ; illud cum ex præcedentibus modo liquet, tum ex dictione usque et üsque calamistris inusta, et ex sententiis plurimis falsis (pensées fausses.), frigidis permultis, quæ nemo unquam Horatio exprobravit. i (322 Festinare me dixerit aliquis ; sic est, festino : et quia sic ratio temporis pos- tulat et quia piget in his diutius sistere. Quem animum vis mihi esse ad comparationem instituendam inter poetas tam inzequales? Nam quid ad Hora- tium Sarbievius? aut quid plura de Polono vis me dicere , cogitantem insuper eum usque Venusini oloris satis imperite inductis plumis ornatum incedere? nunquam aliquid per se ausum quin turpissime lapsus sit? Quanti putas tem- poris esse et difficultatis opus, statuere ubi imitator, hoc ipso semper inventore minor (Horat. sat. l. 1. sat. X.) laudem meruerit, mutuatas exprimendo sen- tentias, verbis ipsis sepe paululum modo immutatis, vel aliunde subreptis? Vincere difficultatem istam conabor, et una animi refugientis fastidium ? anne disputationem abrumpam indignans? at ibi omnis effusus labor!..... Ergo cedamus , et, qua licet, obsequamur... At o! j Romani decus arbiterque Pindi, Cui par est nihil et nihil secundum ( Mart, de utbe Roma. ) Si semper colui tuos libellos Juxta Virgilium tuum et Tibullum, Juxta molliculum meum Catullom , Plus quam carmina cuncta ceterorum ; V vus - Si ( et hoc unanimes roga. sodales) | Semper magnificos, graves, disertos, | Urbanos, faciles, nec inficetos, Plenos deliciis Leporibusque (ii Dixi atque asserui tuos libellos ; ia Laudavi omnia, maximi quz feci : d Per cultumque meum, tuosque honores , h Nolis obsequium hei ! mihi molestum, Ne valde obsequium mihi molestum Ægre ferre. Pius tuebor usque Divinos, lepidos tuos libellos , Honoresque tuos, meumque cultum ! Sed quid moror? Quid refugio? Quid tergiversor ? fugit hora; hoc quod moror inde est. Obsequamur ! (uw. Itaque quem in finem de Sarbievio quaesitum est ? Nempe, credo, ut hinc aliquod lumen priori commentationis parti accedat. Secus enim gemina esset, non una questio. At quid conferam ad quæstionen illam de versibus neolatinis , si probavero Sarbievium Horatio ingenio , judicio, pulchri sensu immensum ce— dere? Quid hec ad linguam Latinam? E contrario autem si hec neglexero, et unice de numeris et dictione egero, videbor absurde fecisse, qui contendam de iis recentioribus nihil liquere. Ergo justam quidem, ut alias facerem , loco- rum inter se collatorum comparationem non instituam , verum ut, quod hoc capite de Sarbievio tuli judicium, confirmetur (quod solum requiri arbitror. ) examinabo plures ejus odas, et notatorum in eo vitiorum exempla afferam; tum, quod unum supererit, Horatii quadam , ubi locus erit, subjungam quee contrariis virtutibus enitebunt. Sic et mihi satisfecero ; quia nulla Horatio meo injuria fiet, et amplissimis viris, quorum hzc judicio subjicienda sunt, quia videbor prescriptum ordinem , quatenus licebat, observasse. CAPUT SECUNDUM. Diximus Sarbievium his plerumque vitiis deformari : nimio luxu et affectatione styli; prolixitate ; tumore ; ampullis. Odas multas nimis impeditas, nimis vagas esse; praterea obscuram parumque sinceram esse dictionem, et tandem nimio ^ studio nova proferendi, noveque omnia dicendi sepe pueriliter acuminosum esse, frigidum et fucatum, quia judicio carebat et pulchri sensu. Ne autem inique fecisse videar, exempla horum vitiorum afferam , non undique per qua- tuor odarum libros collecta , sed passim ex primo libro arrepta. Lib. 1. od.' 1. Ad Urbanum VIII. P. M. cum infestæ Thracum copiæ ex Pannonia excessissent. Poéta incipit dicendo sevo bello terminato salutem et pacem rediisse et cum illis omnes virtutes et omnia aurei seculi bona; Hinc laudat Urbanum quem magnum pacati orbis moderatorenr vocat et longam ei vitam precatur. Ode tota —— "3 C 79) est in enumeratione , quare eodem semper tenore incedit; sed dictio vario or- natu et pigmentis jucundissima et dulcissima. Verum nihil aliud in ea laudari potest ; ætatis aureæ descriptioni nullam sententiam adjecit ; nihil est quod per- tentet pectus ; omnia imaginationi dicta sunt , nihil ingenio. Nunquam id neglexit Horatius, cui non placuissent versus inopes rerum nugæque canoræ. De "eadem re Popius in libro de Critica l. 2. vers. 124. Quidquid verborum strepitu se jactat inani , Est arbor nimio sterilis snb pondere ligni. Et omnes quorum solida vis mentis et ingenii fuit semper pondus aliquod addi- derunt vel levioribus poématibus. Horatius l. 1. ode 2. ad Aug. Caes. similem fere materiam tractat, nisi quod Sarbievius bona, qua belli malis successere. enumerat , ille vero ipsa (xs des- cribit, quæ Dii irati in Romanos immiserunt et a Diis veniam precatur et sic tandem ad Augusti laudes devenit. Sic orditur : Jam satis terris nivis atque dire Grandinis misit Pater, et rubente Dextera sacras jaculatus arceis 'Terruit Urbem. Hinc arrepta occasione ad Deucalionis diluvium describendum pergit : Terruit gentes; grave. ne rediret Sæculum Pyrrhæ nova monstra queste , etc. Aptissime transit, et nihil nimii est in illa comparatione, si attendimus homi- num superstitiosissimos fuisse Romanos et Tiberi ultra morem exundante, neque cessantibus nive et imbribus facillime potuisse alteram timere terrarum inundationem. Et nonne postea non gravioribus moti causis Christiani orbis excidium nescio quoties timuerunt? Omnium temporum superstitiosi hanc com- munem notam habent quod timidissimi sunt. Sed ad Horatium redeamus : quanta arte blanditur Augusto! (Sed quis unquam peritior Horatio laudator exstitit ? ) C 80) Vidimus (inquit) flavum Tiberim retortis , Littore Hetrusco violenter undis Ire dejectum monumenta regis Templaque Vestæ. llie dum se nimium querenti Jactat ultorem , vagus et sinistra Labitur ripa, Jove non probante u— xorius amnis. Hanc ultimam stropham nemo , quem sciam , commentatorum unquam intellexit ; nescio quas causas commenti sunt cur Jupiter hic dicatur improbasse ultionem Tiberis. Horatius dum Augusto gratificari cupit dicit Jovem non probasse quod Tiberis se Cesaris ultorem jactaret, sed solum Octavium Augustum, quem Mercurium esse fingit, illas partes accepisse, in quo unam spem imperii consti- tutam ait. Id monstrat pulcherrima dubitatione ; nam posquam in hunc modum aliud malum , bella civilia commemoravit : Audiet cives acuisse ferrum Quo graves Perse melius perirent; Audiet pugnas vitio parentum Rara juventus. Sic canit : Quem vocet Divum populus ruentis Imperi rebus? Prece qua fatigent Virgines sancte minus audientem Carmina Vestam ? Cui dabit partes scelus expiandi Juppiter?..... Tandem venias precamur Nube candentes humeros amictus Augur Apollo! Sive tu mavis, Erycina ridens, Quam jocus circumvolat, et Cupido ; Sive neglectum genus et nepotes Respicis Auctor ; ( 81) Heu! nimis longo satiate lado ! Quem juvat clamor galeæque leves , . Acer et Mauri peditis cruentum Vultus in hostem ; Sive mutata juvenem figura , Ales in terris imitaris almæ Filius Maje, patiens vocari Cæsaris ultor : Hoc erat nimirum quo pervenire volebat; nunc quod solum restat, optat ut ‘diu hoc Caesare felices Romani sint et ut victoriam de Medis referat, in quos tunc bellum parabatur. Serus in ccelum redeas , etc. Et sic cursum absolvit. Taceo de mirifico ordine quo omnia disposita sunt ; non hic nuda descriptio est, sed motus et affectus princeps lyricorum admiscuit. Quanta varietas imagi- num! Quid de dictione et numeris loquar? Quibus nihil est aptius, aut magis ab omni affectatione remotum, etsi elegantissimis. Sed ut melius cernatur diffe- rentia que est inter Horatii et Sarbievii stylum , hujus quatuor ultimas strophas adscribam, reliquis etiam paullo naturaliores minusque comptas. Syderum præses, Dominusque terre, Lucida Romam , speculatus arce, Regna tranquillet , cupidoque patrem Te velit orbi. Laurus annosum tibi signet ævum, Fata te norint, properentque Parce Nescium carpi tibi destinatos Stamen in annos. Quæque formosos sedet inter igneis Sedulam pro te miserata Romam Virgo, quam circum glomerantur albis Astra choreis, Curet effusas Latii querelas , Virginum castas juvenumque voces Curet et votis procerum reclinem ac- commodet aurem. 11 ( 82 ) Hæ strophæ, si secundam excipimus, pauca offerunt carpenda ; si sic semper Horatium imitatus esset, certe me maximum laudatorem haberet; sed multum abest, ut ubique tam felix fuerit. One 2. l. 1. Ad Lycum, ne plus s quo de adversa fortuna queratur. De hac oda universim hoc tantum dicam, nimis levem nimisque desultoriam esse pro gravitate materie , nulla sententia insignem. Quis hec. vel si vera sint, in oda unquam: probaverit : Fessos duxit heri boves, Dat. magnis. hodie jura Quiritibus : Et.quæ bobus ademerat Impouit Gabiis et Curibus juga? Ludit in verbo juga ; sed falsum. est ipsum. eadem illa, qu; bobus ademerat, juga Gabiis et Curibus imposuisse; a propriis ad translata pergit. Tum qua virtute sequentia. commendantur? Idem Phosphorus. aspicit Magnum , quem tenuem viderat Hesperus, Quod si seria ludicris Fortune placeat texere , rusticus Hesternam repetet casam , Ridentis populi non humilis jocus : Et queis rexerat omnia , Rindet laurigeris ligna securibus. Quod si defuerit salix Fasces pauperibus. subjiciet focis, Quam quæsita omnia, tam frigida , et cum a tertio versu ad ultimum semper idem repetat , nihil cohaeret , omnia fluxa sunt et languida. Talem ne medicinam ægroto animo adhibere ?.... Vix attingit morbum. In primis tribus versibus solatur amicum aliqua adlocutione , sed' est Paulum quidlibet adlocutionis Moestius lacrymis Simonideis. ( Catull. ep. 39.) "m : De (83) Doctioribus :dijudicandum relinquo an latine dixerit ibi : Lyce, expedi indig- nas nænias et mæstum pectus gemitu et frontem hispidis nubibus ; iidem. forte etiam intelligent ‘quid sit jocus non-humilis. Ego:etsi videam quid dicere volue - rit, quid dixerit non video. Ad tertiam transeamus , non tam languida est. One 3. L 1. Urbane regum maxime, maxime Urbane vatum (modeste! ) Pegaseus tibi Temo volaturusque late Regna super populosque currus Jam dudum apud me est. Eripe te solo, Obliviosis eripe nubibus Nomenque laudesque. ..... y Magnificum Hercle! exordium. Quid dignum tanto ‘feret: hic promissor hiatu? O deoram Concilio , patrioque quondam Promisse ccelo! te super inclyta Terrarum et altas Acroceraunia Egressa nubes, te superni Colla super humerosque Pindi Attollere alte, non sine numine Luctabor. Et quidem, Sarbievi, luctatis jam , et magis etiam in sequentibus; ut te tor- ques inter tot illos et tantos montes, quibus quindecim amplius versus onerasti ! Postquam , quam potuit altissime Urbanum. exstulit, nescio super quem mon- tem an super omnes simul, pergit : ( Hinc ire pompas, hinc tibi præpètes Centum superbis ire curulibus, Utbane , Musas, atque aperto 'Ire:sines tüa facta coelo: ri. ( 84 ) Dignum calo spectaculüm : facta Urbani et Musee curulibus euntes superbis centum ! . | "Tum . Horatium > imitatus , sive potius describens, quod solent quandoque magni: poëtæ, imprimis tamen Sarbievius , : Auditis ? (inquit); an me ludit amabilis Imago pompæ? Jam videor pios Audire plausus et frementes Cœruleum per inane turmas. Ibi apes Barberinæ (totus autem exercitus est), tepenti vectæ ab Africo, sonoro agmine, ter leni susurro , et ter resonis pinnis, Urbanum fremuere , neque id modicum : i Ter vecta terris ac pelago super Respondit Echo ! ! Muse quoque (ille certe. qua coelum in curulibus petiverant) procul sparse lituis et Pindaricis plectris Urbanum cecinere, tantoque iterum cum. strepitu , (quod quivis facile credet) ut omnes Africe , Europes , Asiæ et Americæ anguli audierint! Audivit ingens pontus et insulas Erexit omnes. Ilicet Africæ Plausere, et Europes, et una Americes Asiæque regna. Lætæque tandem, currite sæcula , Dixere Musæ : Currite candidis Horæ quadrigis : ite, magni Sæcula deproperate menses. Dixere Musæ ; Protinus aurea Risere longum sæcula, secula Auro laborata , et recuso In pretium. emicuere vultu. . Hæ duæ ultime strophæ suavissime sunt, et aliquid Catullianum habent, quam- vis non omni labe vacuæ. Ceterum videmus, quod.supra dictum est, Sarbie- ( 85) vium non tam ingenio et eloquentia, quam judicio carüisse. Hinc fit ut in parvis rebus exprimendis et sigillatim ornandis mire quandoque felicitatis sit ; Putares de eo dixisse Horatium : Maxime pars vatum ( pater et juvenes patre digni ) Decipimur specie recti :,.. 2e eer nng Qui variare cupit rem prodigialiter unam Delphinum sylvis appingit , fluctibus aprum. In vitium ducit culpe fuga; si caret arte. een nn n nn vs Faber imus et ungues Exprimet et molles imitabitur ære capillos Infelix operis samma , quia ponere totum Nesciet. Hunc ego me, etc. Hoc de sarbievio verissimum est, si sigillatim versus ejus omnes excutias vix ullum reprehensione dignum invenies; sed si summam intuearis, pauca in eo laudabis. „Unum, erat in Horat.. Carmen quod -ut duriusculum notaveram ; at quis sibi finget. animo: stuporem meum cum -vidi id ipsum, quasi eximiam predam, Horatio ab hoc nostro subreptum : jamdudum apud me est,eripe te more .: (Hor. III, 29.) Quis scit an Urbano placere voluit, ipsum on vas verbis, quibus ille Men alloquendo ? Anne forte post duré illa melius sentitur vis et celeritas sequentium : Eripe te morc ? Si ita est, gratulabor Horatio. One 4. 1. 1. Ad Crispum Lævinium ne nimium adolescentiæ fidat. .. Hæc ode duobus aut tribus locis pulchre nitét. Elegantissima est haec comparatio : Quod tibi larga dedit hora dextra Hora fugaci rapiet sinistra More falleniis tenerum jocosæ Matris alumnum. Hoc neque quam. ingeniosum! quam bene. expressum ! Omnibus mundi dominator horis Aptat urgendas per inane pennas : Pars adhuc nido latet et futuros 4 Crescit in annos. 1 ( 86 ) Reliqua valde sunt tenuia, quin secunda et tertia stropha inertes sunt, neque huc videntur pertinere; hzc quoque in memoriam ihi revocat frigidissimos duos gallicos versus : | Le voilà ce poignard, qui du sang de son maître Sest teint si láchement... Il en rougit le traitre! Jure Phænissis vaga. penna eristis Stare labenti dubitat galéro... Jure, quo fulges timidum refigi Palluit aurum. , «+ Hec tam puerilia, tam inepta etiam cum non opus est in odam intrudere.... ? Non capio. One 5. L 1. Ad Urbanum , ejus laudes continet. Cum eadem sit materia ac primz , nil dicam nisi quod eadem vitia et easdem venustates habeat; pene nihil in ea mutavit poéta preter metrüm ; idem plane ordo est, fére dixerim 'eadem verba, et- quod mirari subit, ultimæ strophæ iterüm optimz sunt. Cæteræ, nugæ canore. Videamus secundam : Per te reficto ferro adamantinum Offulsit.auro seculum , et undique Gazis coronatumque gemmis Purpureo reviréscit æÿo. Quis hec intelligat ? Adamantinum seculum offülsit auro per te refixo et gemmis gazisque undique coronatum (adamantinum illud seculum) revirescit purpureo ævo. Quid hzc nisi sterilis abundantia? Pergämus ad 6t" qua paulo plus laudis habet. One 6. l. 1. Hac aureo quodam flumine orationis et variis styli dotibus commendatur. Nihil memini me legere sonantius primis strophis. Verba omnia grandia mag- nifica et aptissime (si de hoc recentiores judicare possumus qui musicam ve- (87) | terum ignoramus) ab una stropha in aliam traductæ sententiæ suspensæque constructiones. Liberrimam spirat indignationem , et nescio an una omnium hoc tempore maxime placitura sit, dum iidem illi Graeci, quorum luget servitutem Sarbievius , cum tyrannide luctantur. Forte hoc ipso mihi Sarbievii odaram pulcherrima videtur. Paulo longior est, quedam etiam nimis amplificata et turgida. Circa finem male digreditur, ubi ille querelæ de seculorum degenera- tione si non plane intempestiva, saltem asperiores sunt et nimia. Hujus odæ initio similes fortasse fuere Tyrtæi versus, quibus mares animos in martia bella exacuit. Nihil hujus generis habet Horatius, conferri tamen possent di- gressiones duæ altera l. 2. oda 1. altera l. 3. oda 3. justum et tenacem etc. utraque hec oda grandior et gravior sententiis, secunda etiam immensum altior et su- blimior est quod vel ipsam dictionem attinet; sed tamen conferri possent ad monstrandam Sarbievium ductum et incessum dictionis satis scite imitatum esse, quamvis peccaverit productiorum phrasium consono semper tenore. Nam reli- qua quomodo attigisset cum Horatius ipse in utriusque ode fine haec addat, prime : Sed ne , relictis, Musa procax , jocis , Ceæ retractes munera væniæ , Mecum Dionæo sub antro Quære modos leviore plectro. Alterius : Non hzc jocosæ conveniunt lyræ, Quo Musa tendis? desine pervicax Referre sermones Deorum , et Magna modis tenuare parvis Quibus simul indicat non solitum se tam alta ad lyram exigere. Quaedam etiam ex sexta oda l. 3. in comparationem adduci possent : sed hec non sunt mei instituti : O»z 7. l. 1. Hiec oda ingeniosa est........ fidem faciant hac : (88) Vesper vespere truditur ; Sed nunc deterior, nunc molior subit. Anni nubibus insident , Incertis equitant lustra favoniis , Caco sæcula turbine. Hec, quam Pieria decipimus lyra, Juncto fulminis essedo Eheu! quam celeres hora quatit notos, Nec grate strepitum. lyrz, Nec curat misere carmina tibiæ : Et quamquam canitur levis Sese tota suis laudibus invidet. Hzc alius laudet, ego non laudo. Quid frigidius ultimus illis versibus ? One 8. l. 1. * In ea cum summa arte procedit , ut ab increpatione socordie ad fortitudinem et bellum adversus Ottomannos suadendum pergat. Tota pulcherrima esset si temperare sibi potuisset a tumore et nimia amplificatione ; nümeris sextæ par, ordine præstantior ; Perite hic Sarbievius irridet et indignatur ; Acris est expro- bratio et increpatio. Subita et magna vis in his : …. Frangite barbita Nervosque , Dementemque buxum Femineo prohibite cantu. Auditis? Istri littora personat Ferale cornu. Jam capita Alpium Magnæque respondere montes Ausoniæ. Novat arma Mavors Urbesque tectis elicit. Ibimus ? Hac audacia , sed , ut dixi, in fine latius vagatur et quia nimium aut nimis nove vult dicere, solum illud surgamus ter repetitum reliquum habet. One 9. L 1. Nonam odam hzc deformant : (89°) Mater sollicito spectat ab æquore Et lentum pelagi damnat Oriona. Et ventos gemitu duplicat et pigro ' Affundit lacrymas mari: "^ ^ Si fors edomito fletibus Æolo Indo sole niger filius advolet , etc. Ille versus. ... et ventos gemitu duplicat , et sequens mihi in memoriam revo- cant versus aliquos Gallicos inepti poete, quorum primum hic adjiciam , de diva Magdalena loquitur ; Ses soupirs sont des vents qui les arbres arrachent ,'etc. Non opus est monstrare quam frigidi sint. Caeterum in hac oda Sarbievius Horat. imitatus est , L IV. od. V., eaque quæ transcripsi, peculiariter respiciunt stro— pham tertiam et quartam, quas apponam, ut cerni queat quam non fuerit doctus imitator. Ut mater juvenem , quem Notus invido Flatu Carpathii trans maris æquora Cunctantem spatio longius annuo Dulci distinet a domo , Votis, omnibusque et precibus vocat; Curvo nec faciem littore dimovet : Sic desideriis icta fidelibus Quærit patria Cesarem. OnE 10. .' Decima iterum Urbanus laudatur; prioribus autem nihilo praestantior est, fortasse etiam deterior; quare cum in sequentibus paullo sumus diutius immo- raturi, eæque vitiorum satis, quz notemus , ministrant, duas tantum quæstiones hinc desumam. Primam offert stropha octava, eaque talis est : quid sit Urbano cum fontibus Amymonæ , cum murmure. Penci, cum Nisæ tympanis, bris ; buxis , citharis, plectris P quaque ratione sistra Nili; era Berecynthia , arma Corybantum. (swopha 10), que jam nulla sunt, pontifici plaudere queant? aliter, atque uno verbo, an non sit imperita divagatio? Altera, septima post stropha , haec est, an ad genium et morem Romani sermonis dici possit : 12 ( 99.) ess... e Ne properes citus: Mensis reclinari, et faventum, Ambrosiæ accubuisse divum? In quibus properes quod futuri temporis significationem habet, male videtur cum preterito accubuisse conjungi; et ista : mensis reclinari, ambrosiœ accu- | buisse aliud fortasse sunt ab eo quod est : ad, propter mensam reclinari , mensæ accubuisse. Ceterum, quamvis nimium licenter, utpote aperto cum mendacio, bene tamen factum, quod in fine Musam suam admonuit, et tritam rem, sibi ac- commodando , novam reddidit. : Quo , Musa, vatem, von memor Icari , Tollis relapsurum? his, potius gravem Depone ripis ,, et dolosas Deme humeris digitisque plumas. 11. Equestris elegantiæ jactantiam reprehendit. Recta ad scopum tendit : Non auro neque tinnulis Pugnandum phaleris, et chlamidum sinus , Et nodos , et inutiles Gemmas belligeris demite brachiis., Satis bene huc usque; et gravis est, et elegans. . Quid levem galeam juvat Plumarum volucrem ferre superbiam ? Leviora sunt, qua carpit, et longe audacior figura in plumarum volucrem ferre superbiam. Quod dammabat voluit. augere: verborum magnitudine; sed neque. illud. equum. est, neque hoc suo loco. . Cur sparsas agitat jubas, . Et conus tremulis annuit Africis ?' Hla jam. nimia sunt. Nihil enim addunt precedentibus , nisi tumorem. Tum nimis ornata sunt : conus agitat sparsas jubas. hoc, quid est : eur conus annuit tremulis africis?. Nimirum, hypallage, quam si resolvas, habebis hac inepta: cur. conus tremit P Cur: (pergit , nondum enim: quærendi finis est) Cox ) Cur tectum pavidam cáput Ementitur avem ? Curiosum caput hominis! Ut etiam atque étiam vel minima persequitur! Quid huc ingeniosum illud epitheton pavidam facit? An quid refert pavidæne an audacis sit pluma volucris? Zectum autem caput, quare? Scilicet vult equites nudo esse- capite. Miram sibi de fortitudine bellica. opinionem. finxerat , ps alibi etiam videre licet. Gravius est erhentitur. ‘Car tectam »parvidam éaput Ementitur avem ? cum leve sibilis Aurarum et Zephyri joco Furtum Mygdoniæ proditur alitis ? Nempe . nisi aurarum. sibili et Zephyri jocus. (mellea yerba!) accessissent , non proderetur furtum Mygdoniæ. alitis P. Furtum autem, passive, nescio quo exemplo. Ne vero putetis in hoc catalogo. ornamentorum. equestrium recensendo . totam odam insumpturum; altius tendit : | Jam! grando €hálibum imininet, Telorumque frequens aura volantium | . Imbelli galez i insonat ; Jam Martis tonitru mugit, et obyium Medi fulgur acinacis, Grando idem quod copia apud Grecos. Vid. Voss. l. 4, Inst. orat. P- 42. Apud Latinos sic nunquam usurpatum legi. Nimbum dicebant aut nubem telorum; Galli utrumque amant : une gréle de coups, une nuée de traits. Non tamen negare ausim latine dici posse. At chálybs , pro metallo pluráli numero efferri plane nequit. Fulgur, Horat : fulgor armorum 1. 3, od. 1. An mugiat fulgur nescio , etsi tamen scio , apud Virg. et Suet. pro ae poni; Vid. illum Georg. E hunc Domit. y et Aug. 29. Quorsum autem hec tam terribilis pugnac escriptio ? Ut postea vehementius urgeat : - Quid prosunt phaleræ ? quid galez jubar? Quid lætæ Zephyris comæ ? Aut umbo clypei quod procul æmulis Lucem solibus invidet ? 12. ( 92 ) Quid vultus nimium sedulus adspici ? Quid pictus pharetre timor? Aurum frænigera rejice dextera : Ferro res eget et manu, Et magnis animis !.......... Aliis hanc provinciam relinquo ut veterum heroum exemplis Sarbievio respon- deant, ejusque insanas criminationes redarguant; mihi satis est hæc annotare : primo quod in meo libro vocula quod, tanquam. conjunctiva sit, accentu gravi notetur. Malim relativam esse ; clypeus enim et clypeum in primo casu dicitur. Tum me non liquido cernere quid sit umbo sive clypeum quod procul invidet lucem æmulis solibus. Splendorem et relucentis clypei quasi ardorem innuit; sed an id ea verba significant? Non credo; verum si ita est, tumore tamen et affectatione non carebunt. Deinde pharètræ timor , num ipsa pharetra? Num sagittae? Num thorax, quo arcentur? Omnia enim suspicarijlicet , in eo , quod nulli convenit. At pictus timor ! Quis sic unquam locutus est? Ego,si modo quid in me doctrine est, aut in his artibus quidquam mihi judicii studium exer- citatioque peperere, non modo monstrum hoc, sed omnium quz monstra dicuntur, monstrosissimum esse audax affirmo ; nisi forte se ipse alibi adhuc vicerit. Sequens versus similis est illi, qui a primo tertius : gemmas belligeris demite brachiis. 1.301502 Hac! tuleris tria, Dicam: Geryoni parem, Quem nec populifer. proruat Hercules , Nec collo nimius Mimas., Nec dura Idomeneus, aut Sthenelus manu. - Quis est ille Geryon quem non populifer proruat Hercules ? Nam tricorporem illum cognominem ab Hercule sua in ossa fractum memini fuisse. Bellis adsit idonea Incomptæ facies lege ferociæ, Quam fuci decor abstinens , ( 93 ) Lascivæque carens forma proterviæ, Et ferri memores gene , Hesternique notent vulnera prælii. Sic ferme Phædra ad Hyppolitum : Sint procol nobis juvenes ut femina compti , Fine coli medico forma virilis amat. Te tuus iste rigor, positique sine arte capilli , Et levis egregio pulvis in ore decet. Ceterum illa optima sunt , ut et sequentes duæ fictiones , quas sua laude non fraudo : Cristæ non facient virum Non arguta suis colla coralliis. « Thoracas pavor et metus » Dicuntur Siculis fingere malleis , » Et primi scopulis super » Procudisse vagis scuta Cydoniis. » Nos stultum tegimur caput , Et leto tenues objicimus moras : « At quos eruerit sibi » Directis oculos invida spiculis » Mors affingere creditur. » De duobus primis versibus, nisi quod commodam transitionem præbent, vel hoc ipso etiam, vulgatum illud celebrare licet : Nos numerus sumus et.rimas implere parati. Alia enim transitio invenienda erat. Quid cristæ aut corallia ad thoracem ? Aut quid ipse thorax ad equestris eleganti Jactantiam ? Nos stultum tegimur caput, ait; immo ipse stultus, qui hæc explodat. Non tamen illa impediunt quominus, quz de Pavore et Metu prodit , item qua de Morte, in se pulcherrima "sint. De Oydoniis quatenus vagi fuerint nihil comperi. (9f ) i In reliquis unum fortasse aut alterum versam non rejecerim. Nam omnes vel non vera dicunt, vel nimis vera. Ila v. g. quis probet? Nidos bella pavent viros. Quos fortuna timet , vitat , et acrium differt prelia mentium. Ubi hoc quoque insolite quod virum fortem acrem mentem vocat. ( Vid. tamen Horat. Epist. IL 2. Verbis que timido quoque possent addere mentem.) De Hectore sonora sunt carmina et meliore loco digna. Talis fere est Sarbievius qualem eum in hac oda vidéthus, In parvis rebus mirus ornamentorum artifex; multus in epithetis , non propriis , sicut Horat. , sed translatis ; bene loquendi satis incuriosus ; aliter atque cæteri loquendi studiosis- simus; ingenii prodigus; judicii parcus nescio an pauper, certe piger; aure non indocta; nunquam rem totam uno intuitu complectens, et, dum in parti— bus haeret, tardus ac pannosus. Vix materiam ingressus tot illico circumsistitur rebus non cohzrentibus, quz omnes inseri postulant, ut nec unde profectus sit, nec quo tendat meminisse liceat, atque, dum depellere a se importunas imagines animus non est, huc distrahitur et huc. Sic hoc loco non luxum re— prehendit armorum , sed arma ; rursus Sthenelum , Idomenea , Hectorem laudat, tanquam ii armati non fuerint. Hic quoque se pugna, non scio quoties, jam moriturus, subduxit, tamen noster vix de eo tacuit, cum in hanc sententiam erumpit : Quod si belligera cesseris orbita Post te fata citaveris, Ostendes que neci, qua fugies, viam. Vellem, qui sexagies Virgilium perlegerat, hanc tantum Sibille vocem memi- nisset, tanquam Delii vatis admonitum, quo scripturus uti poterat : Tuque invade viam, vaginaque eripe ferrum ! Poterat et infernum portitorem imitari, qui ibidem umbrarum , que Stabant orantes prim transmittere cursum Tendebantque manus ripæ ulterioris amore , 520. ...... Nance has, nunc accipit illas, Ast alias longe submotas arcet arena. Hac arte, fuisset ea licet ex inferno hausta, calo digniores odi coniposuisset. ( 95) One 12. De recuperandis Gracie provinciis. Dicebat olim de odis Houdartii ( Lamotte-Houdart) Russeus : « on diroit » qu’elles commencent pour ainsi dire toutes par le Monsieur, et qu'elles » finissent par le trés-humble. » Quamquam illa jure de pessimis quibusque poétis dici queant, eos enim plerumque videas eximie incipere, nemo tamen est, in quem melius, quam in Sarbievium , conveniant. Nam odæ ipsius, maxi- mam partem, ingentis spiritus exordia habent, sed post brevem illum quasi falgorem lectores densa et fumosa in obscuritate destituunt. Non modo in pro- ductioribus poématibus , sed vel in brevioribus, vix ultra primam versuum deca- dem repens ille impetus durat. Sequentia fidem facient. | At non supino semper in otio Perdemus ævum; surgite Dardani Cives, triumphatumque captis Imperium reparate Graiis. Implete classes, tendite carbasa, Inferte remos ; ite volentibus fatis, Fatis, Quirites, ite ; ventis Vestra tument animisque vela. Multz Gracie calamitates , gravis Turcarum: superbia , priorum principum bella et conatus, presentium inertia, dedecus eluendi necessitas, omnia hzc in illo exordio presso , vehementi , cum celeritate, cum summa vi et dignitate dicuntur aut intelliguntur. Macula inhesit ultimo versui : ventis vestra tument animisque vela; sed quis postquam illa legit, deinde non. aliquid. saltem expectet quod permoveat, et gravi viro dignum sit, pro gloria suarum: partium ac pro salute miserrimi populi graviter ac libere indigaanti simul et dolenti? Quis non aliquid aut de turpi barbarorum jugo et presenti statu incolarum Græciæ ; aut de vene- randis monumentis et antiqua memoria; uno verbo , quis non aliquid de Gracia artium , scientiarum ac virtutum omnium parente dicturum putavit? Aut quo- modo potuit de iis non dicere? Nihil tamen egit horum. Deinceps non magis de reparando Græciæ imperio res est, quam de reædificanda Troja. Puerilis tantum ( 96 5 amplificatio est earum rerum, quas nobile illud solum producit, et locorum in quibus singule producuntur fastidiosa enumeratio. Principes Europe in Orientem evocat non studio humanitatis , non spe glorie, sed prædæ et voluptatum ; fallorque quam maxime, si vel in extremo hoc rerum fortunarumque , quin immo vite omnium discrimine iis conditionibus auxilium ab aliquo Graci pacis- cantur. Pecuniam, inquit, vultis? Dabit Gracia. Vinum amatis? Dabit Grecia. Palatia, supellectilem pretiosam , armenta desideratis ? Ea omnia dabit Grecia. Illud tamen miror, quod ait : Est quem comantum gratia montium , Aut floridorum tangit amænior Vultus viretorum , vel uda Mobilibus Cynosura rivis : Hunc empta multo sanguine recreent "Tempe , vel acri Pelion aut Samos Asserta bello , .......... LL. Pauci sunt quibus in hujusmodi voluptatibus ille modus emendi placuerit. Sed describam cætera quoque istius paragraphi, ut videri possit quam immoderatus fuerit Sarbievius in nominibus propriis accumulandis, quz in hac oda amplius quadraginta reperiuntur : ie o wi o *»1««Vel virentis Sylva Cragi; vel opaca leni Pangæa quercu : nec viridem Gnidon Altamque Dymen spreverit, aut retro Spissis coronatam salictis Olenon, umbriferamque Tricen. Non lympha Cydni, non vitreus Meles, Lenisve puro Lydius agmine , Non mite cristallum Lycormæ, | Aut gelidis Arasinus undis i Desiderantem non bene lubrico Soletur amni , si modo bellica E strage fumantes capillos, Et tepidus linit ora pulvis. (97) Quis tam scepticus, qui hec ultima non credat? Nihil necesse est hoc loco aut Cydnum, aut Melem aut Lydium aut ceteros illos amnes advocari , et quivis alius fessa militis membra refecerit. Si licet libere, quod sentio , profari , Sarbie- vium arbitror semper ad manum habuisse indicem rerum quas inter legendum excerpserat, ad quem, quoties scripturus aliquid erat, recurreret; nam aliter fieri non potuit, ut tot locis tam indigestam eruditionem sine lege, sine ordine profuderit. Id. satis argaunt longæ ille et frigidae enumerationes, plerumque per vim intrusæ, incohibiles, et quas nemo poëta admiserit, nisi quem et Musæ et Apollo deseruerint. Oda inchoata, si aqua heret, in pen communes quasi pastum aut pabulatum itur, atque ita ad finem per ineptias oda perducitur. Hujus odæ primum itaque vitium est quod scopum non implet, et omni in- ventione caret. Huic addas licet sequentia; Quod ordine careat. Nam ordo haberi non potest, ubi quamcumque partem mutaveris aut transposueris, ea pars semper suo loco sit. Quod nulla sententia vel comparatione illustretur. Denique quod ne ipsa quidem dictio probari possit. Id adeo verum est ut, preter duos versus, et eos qui exordium constituunt , nihil eo nomine dignum sit in tota oda. Pb autem illi versus hi sunt : es. Vel redeuntibus Saltata Gortyne capellis Cum roseus tegit arva vesper. Novum est : roseus vesper et de coelo Græciæ verissimum. Sufficient , credo , haec ad confirmanda ea que de Sarbievio diximus. Quare nullum amplius sequentes ordinem , unam aut alteram deligemus odam eaque examinata concludemus. T Lib. IV. ode III. Regnum sapientis. Præ ceteris odis quas arripere ex hoc libro poteram, hanc malui, non solum quia periculum est te fucum faciat aliquibus imperitis, quos clos ille ver- borum et sententiarum capere solet, sed maxime quia etiam doctis et præstantis judicii viris modo placuisse aulis: , specie quadam dignitatis et gravitatis : 13 ( 98 ) Late minaces horruimus Lechi Regnare Thracas, latius imperat Qui solus exemptusque vulgo Certa sui tenet arma voti. Jam ipsum exordium in vitio cubat. Quæ veritas aut relatio ? Simile dici potest imperium sapientis in se, regno Turcarum quod quivis horruerat? Talia effata nemo de meliore penu dixerit, et jam diu Horatius exploserat, quod ignorare Sarbievius non potuit. Nec defendi eo potest quod hunc ejus locum respexit : « Latius regnes avidum domando » Spiritum , quam si Lybiam remotis - » Gadibus jungas , et uterque Poenus x Serviat uni. » Aliud enim adhuc est si uni dicas de ipso, quam si de pluribus atque aliis. Dictio quam intricata, quam incerta! qui certa arma tenet sui voti! an se ipse intel- lexit ? | Imbelle pectus parce fidelibus : Munire parmis; neu latus aspero Lorica cinctu, neu decorum Arcus amet pharetræque collum , An Cimber, an te lectus ab ultimis Pictus Britannis ambiat, an Geta, Nil allabores ; ipse miles , Ipse tibi pugil, ipse ductor. - Sunt hec pro confirmatione prioris sententie. Verum si tuum ipse consilium experiri volueris, Sarbievi, quid te fiet nudo? audi quid hujus farine regulo ille tuus praeceptor Flaccus quondam dixerit : sers «....... Vellunt tibi barbam Lascivi pueri : quos tu nisi fuste coërces , Urgeris turba circum te stante , miserque Rumperis ac latras, maguorum maxime regum. (Serm. 1. Sat. 3. in fine) ( 99) Idem alio loco ( Epist. 1, 1. in fine) quam belle confidentiorem illam philo- sopiam ridet! 2 Ad summum sapiens uno minor est Jove; dives Liber, honoratus į pulcher, rex denique regum , Praecipue sanus, nisi cam pituita molesta est... Sed de dictione videamus : imbelle pectus, ait; inconsiderate , opinor, non enim ibi apta sedes tam securz sapientie. Ingratissima est consonantia in his vocibus : pectus , parce , parmis. Sequentium quoque nullum reperi exemplum : ne lorica, ne arcus et pharetræ aspero cinctu ament decorum collum. Decorum adjectum est ut 7e ament ejus ope. stare possit, sed et epitheton cum argu- mento pugnat, et hoc barbarum est. Quid autem illud monstri aspero cinctu amare? Talia corruptissimum judicium. arguunt. Jam quomodo homini isti, quem sic nudum et inermem in mediis hostibus destituit, ita loqui sustinet , ipse miles , ipse tibi pugil, ipse ductor? Ne quis bonus me moneat hzc figurate dici, ut et supra latius imperet, et infra plura alia; non enim ibi nodus est, sed in eo , quod scire non detur quid his nominibus profecturus sit. Melius Naso : "Ipse eques, ipse pedes, signifier ipse fui. Nec solum quia accuratiore sententia , sed et quia ineptum illud , ipse tibi pugil, non habet. ; Hæc de tribus strophis, nec tamen omnia notavi. Nam vel ipsa copia vitio- rum indulgentem facit, quamvis invitum. Priusquam ad cæteras accedo , duo deprecanda sunt. Primo ne culpe mihi sit, si hic etiam plurima fastidii vitandi praetereo, quz longa reprehensione digna sunt; tum ne dictio mea potius quam dicta inspiciantur , quandoquidem neque in tot vitiis ordo servari potest, neque in tam consimilibus varietas requirenda est aut. delectus verborum. mum s Exile regnum , Pausilipi , sumus; Missi Sed se obsequentem qui sibi subdidit, "p Veri Hic grande fecit; si suasmet lenin Ipse roget peragatque leges. 13 ( 100 ) Exile regnum. noviter non enim absolute accipiendum est, sed comparative , tanquam sic scripserit : Homo similis est parvo regno. Conferatur tamen cum sensu prime strophæ. Si suasmet ipse roget peragatque leges, hæc omitti oportuit ab eo qui jam dixerat : se obsequentem qui sibi subdidit. Est brevitate opus, presertim in hoc genere. Caeterum ille modus loquendi non est exquisi- tioris saporis et versus ipse nimis similem hujus strophæ finem efficit precedenti. Armata regem non faciet cohors , Non tincta vulgi purpura sanguine Aut nobili stellatus auro - Frontis apex, teretique gemma. Rex est, profanos qui domuit metus : Qui cum stat unus castra sibi facit , Casumque fortunamque pulchro Provocat assiduus duello. Prioribus quatuor versibus parcam, dummodo non sit qui laudet, Cum reliquis pedestrem Horat. musam componamus qui et ipse alicubi in Satyris regem definivit : Quisnam igitur rex est? sapiens sibique imperiosus , - Quem neque pauperies , neque mors, neque vincula terrent , Responsare cupidinibus , contemnere honores Fortis, et in se ipso totus teres atque rotundus , Externi ne quid valeat per leve morari , In quem manca ruit semper fortuna. ... ... Quis non miretur tales versus? Nihil hic obscuritatis aut ampullarum, sed omnia vere gravia et naturali decore pulchra. Ne verbulum quidem unum inest, non dico quod reprehendi possit, sed quod suam venerem non habeat. Quid contra prestitit Sarbievius ? Nihil. Profanos qui domuit metus vagum est et infinitum , nec reddit versum Horat. in quo expressit quae tria maxime timeri solent. Quem neque pauperies , neque mors , neque vincula terrent. Qui cum stat unus, castra sibi facit : est ille versus tenebricose sublimitatis , sive, quod Galli aiunt , c'est du phébus. Suo modo dicere voluit quod jam bis mirabiliter ( 101 ) Horatius expresserat : in se ipso totus teres atque rotundus. Et alio loco (od. III, 39) mea me virtute involvo ; ast modum illum quem peculiarem habet Polonus noster, jam dudum vidimus non esse optimum. Casumque for- tunamque pulchro provocat assiduus duello : provocat P. Et assiduus? ecce tibi alterum Thrasonem. Alibi sapientius : arcem modesti pectoris innocens fortuna transit... Ne mala fortiter clamosus irrites. (L. IL. 16). Non ille vultum fingit ad improbi Decreta vulgi , non popularia Theatra , non illum tropæa, Non volucri movet aura plausu. Infelicem hominem! qui iis in locis semper cum Horatio congressus sit, ubi non vinci non poterat. Quibus versibus eadem ab Horatio efferuntur ! Justum et tenacem propositi virum Non civium ardor prava jubentium , "Non vultus instantis tyranni Mente quatit solida... neque Auster Dux inquieti turbidus Hadriæ , Nec fulminantis magna Jovis manus ; Si fractus illabatur orbis, Impavidum ferient ruinz....... Virtus repulsz nescia |sordidæ , | Intaminatis fulget honoribus , D AD: | Nec sumit aut ponit secures "Arbitrio popularis aurz. . . Secundam stropham non adscripsissem (est enim extra omnem comparationem ) misi hoc ipso loco, id est in decursu hujus odz, quam examinamus, eam videretur æmulari voluisse Sarbievius , et alibi (1. IE 16.) jam esset imitatus. Co un, gabie anena. sens e Seu pelagus super, Seu fulminantis porta tonet poli, Stabis..., repentinamque mundi im- mobilis excipies ruinam. Uno mm: ( 102 ) Ubi, quamvis illa Horatii ex istius naturae rebus sint, quæ nemo neque eripere neque imitari potest, et noster, qui ea affectavit, non sublimior sit, sed im- moderatior , numerus tamen versuum laudandus est et præcipue (elicissimum illud stabis, tam apte in initium tertii versus rejectum. Sed ad inceptum redeamus : Beatus, a quo non humilem gravis Fortuna vocem, non tumidam levis Expressit unquam , curiosis Dum tacitus premit ora. fatis. Miror qui haud ita scripserit : non timidam gravis, si hec Senece legit : O tumidi! rerum dum secundarum status Inflavit animos ; timidi ! dum increpuit metus Regum. Est enim summus artifex deliciarum. Minus proprie dixisse videtur : levis for- tuna expressit, nisi quia præit gravis , ut simile sit hoc Virg. In campis jubare exorto delecta juventus, Retia rara , plaga, ctc. Tum malim premitti tumidam levis atque illa humilem gravis proprius accedere ad verbum expressit. Quid de reliquis dicam? Aut quis ibi non miretur mecum ingenium et acumen Sarbievii ? Dum tacitus premit ora. curiosis fatis ! 1d est, dum curiositatem fatorum illudit tacendo. Les voilà bien attrapés! Quam con- cinna, quam venusta sententia! Nam de structura quaere supersedeo. Ad prima si quis vulnera non gemit, - Solo peregit bella silentio ; Celare qui novit. sinistros Ille. potest bene ferre casus. Sententiose! Itaque qui filie mortem moderate ferre potuit, idem postea in in- teritu filii, uxoris, amicorum, in amissione bonorum et fortunarum omnium ` non perdite lugere et afflictari poterit? Quam recte in hzc quadrant verba ( ro3 ) Ciceronis: sepe etiam sententiose ridicula dici! Sic vulgo labuntur mediocria . ingenia dum grandia æmulantur, De tertio tamen et quarto versu ipsum etiam interroga. Sarbievium 1. IH , 5. latentes parce animo sepelire curas etc. Quam odam huic subjiciam , si per tædium licuerit. Nam egregia sunt quae hucusque vidimus , præ sequentibus , ubi dum poétice loqui voluit, humane loqui oblitus est, insanienti quam inspirato similior. Sed jam audire videor strepentem : Ille. et caducis se licet undique Suspendat auris pontus , et in caput Unius et flammas et undam et Vertat agens maria omnia Auster , Rerum ruinas mentis ab ardua Sublimis aula , non sine gaudio, Spectabit , et late. rueoti Subjiciens sua colla coelo Mundum decoro vulnere fulciet ; » Interque coli fragmina lugubre | 6 ; ` Telluris insistet sepulchrum, ac Incolumis morientis ævi Hæres, ab alto prospiciet, magis Hæc magna quam sit quæ pedibus premit Quam que relinquet, jam tum Olympi Non dubius moriturus hospes. , Hactenus. Nos id agamus quod apud Molierium in Doctis Feminis, postquam i desiit , quæramus quid dixerit. Principio, de quo praedicantur illa miracula ? Y „inquit. Quis ille? Sapiens , opinor? Sic esse debet, verum quid si, quod n … run non est? Quid si falsa canit? Si non CEU et proprie de sapiente , sed de illo , qui ad prima vulnera non gemit, qui sinistros casus celare novit ? uit Ad prima , ait, si quis vulnera non gemit, Solo peregit bella silentio! Celare qui novit sinistros, Ille potest bene ferre casus. ` Ille et caducis se licet undique , etc. ( 104 ) Quid evidentius? At mittamus hzc; parum refert de quo dicantur , que de nemine dici possunt. Reliqua videamus. Quot iterum verba in his crasse et im- modice congesta! Quot inter se pugnantia! Quam multa vacanter et inaniter accumulata! Undique , in unius caput , pontum , undam , omnia maria , flam- mas etiam vertat Auster , tamen rerum ruinas , sublimis ab ardua aula mentis , spectabit! Qwo sensu autem animi? JVom sime gaudio! O. vim incredibilem sapientie! Perge, mortalium sapientissime , Sarbievi; totam enim oportuit pec- tore combibisse sapientiam , qui sic ejus constantiam depinxit : Et subjiciens sua colla celo late ruenti, mundum fulciet decoro vulnere. Scribendi recte sapere est et priucipium et fons... Verbaque provisam rem non invita sequentur. +... Cui lecta potenter erit res, Nec facundia deseret hunc nec lucidus ordo. Ego addam, et qui prodigiosa excogitaverit, eadem prodigialiter efferet. Videsis Sarbievium : Cælo colla subjiciens mundum fulciet. Quid in ipsa sententia magis inauditum hac junctura : aliquid vulnere fulcire P Quo nomine hzc vocabun- tur : mundum fulciet et insistet ‘sepulcrum telluris P Ne autem credere liceat. mundum, quem fulcit , pro cælo positum, adjecit inter cæli fragmina. Tum qui vulnere mundum fulciit ( Talus , credo , aliquis, secus enim plus quam vulnus accepisset) incolumis est, morientis ævi heres; et iterum ab alto pro- spiciet ( mentis ab ardua sublimis aula spectabit) quam magis magna sint quce * premit pedibus, quam quæ relinquet. Quomodo ab alto , si premit pedibus.. P Majora sunt quæ premit pedibus quam que relinquet : quae autem relinquet P Illa ipsa quz premit pedibus... Jam tum Olympi non dubius moriturus hospes : aut me ratio fallit, aut. Olympus hic profecto quid aliud est a cælo. Ego non capio, nec latius inquiro ; tantum adverti velim duo illa : incolumis morientis ævi hæres, et Olympi non dubius moriturus hospes nimis similia esse pro loci vicinitate atque paritate. Deinde ibi ævo, id est mundo emorienti superstes est sapiens, ipse rerum ultima ; hic moritur; at quomodo? Nil interest an morbus (quod credo, ex tam vasto funere) an hosticus impellat ensis. Ego non puta- ( 105 ) .. veram quemquam adbuc hostem in vita esse. Preterea nonne ipse miles, ipse - sibi pugil, ipse ductor, cui munire imbelle pectus necesse non fuit ? Sed k; pem dii adjiciamus. Quo cum volentem fata reduxerint , Nil interest , an morbus, an hosticus Impellat ensis , »qe spremam Urget iter. Illa jam clara sunt, nisi quod parvus adhuc nævus inest. Cum fata illum volen- tem reduxerint in Olympum , nil refert qua ratione impellatur (id est reduca- tur , qui jam reductus fuit) quo supremum urget iter (id est in Olympum, quo illum fata modo reduxerant'. Fateri cogor mirificum esse poétam Sarbievium , presertim in hac oda, cui unum hoc maceror deesse , quod in sequentibus ultimis strophis volatum aliquantisper demiserit, et se cerni patiatur atque intelligi. FPS CNE Semel advehemur Quam mavigamus semper iu insulam; Seu lata magnis stravimus æquora Reges carinis , seu quirites Exigua vehimur phaselo. lllo beatum margine me meus Exponat asser. Cur ego sistere Æterno reformidem quietus Littore, si peritura linquam ? LI — Haec omnem cavillationem prohibent; hec probo, finem etiam laudo. Est enim | mundus , venustus, limatus, pressus et suaviter numerosus : cor, nescio quo- modo, demulcens. Qualia utinam multa haberet! At longe abest : pleraque, etiam qua bona per se erant, corrupit ; ubi vero, tanquam casu aliquo, cul- pares, laudem non meruit. i. di One 5. 1. 3. Marorem animi colloquiis et coetibus amicorum temperandum esse. Si que juvabit dicere saucium Permitte, Publi, compositam male 14 ( 106 ) Loqui cicatricem , et latentes - ^ Parce animo sepelire curas. Hic iterum judicium Sarbievii requiro. Preterquam enim quod imperite a trans- latis ad propria pergat dum cicatricem. loquentem facit , non video quid cicatrici male compositæ ex loquendo solatii accidere possit. Hæc comparatio : Secura ferri robora sepius Occultus ignis subruit : et super Minora sylvarum caducum Traxit onus, nemorumque famam Stravit virentem; quam tonitru levi Quondam favilla lambere gestiit Impune. Te longus silendi Edit amor facilesque luctus Hausit medullas. Hac comparatio undequaque peccat, non quia pulchra esse non posset, sed quia eam Sarbievius nimis suo modo concinnavit. Quid eum impulit isthæc addere : super minora sylearum caducum onus traxit , etc. Quæ in comparatio- nem non veniunt? intra duos primos versus stetisset, omnia se bene haberent. Nunc ne sermo quidem sincerus est : ignis traxit ; virens fama nemorum. Quorum prius negligentiæ est, alterum ambitiose imperitia. Tenebatur, quod Galli aiunt, mania figurarum (la manie des figures) et dum illas aucupatur, nemorum famam arripuit ut alii frondis honorem dixere, quasi ea duo voca- bula synonyma sint. Nec satis illa insolentia credidit nisi addidisset virentem. Preterea, tonitru famam. illam virentem nemorum quondam leni favilla im- pune lambere gestit, satis mihi mirum videtur. Minime vulgaris est ista imago tonitrui aut favillæ lambentis, nam , quod Virgilius dixit, lambere flamma comas lambit sidera longe dispar est, flamma enim quæ sese in modum linguæ subjicit lambere videtur quæ contingit. Leni favilla impune lambere gestiit, pro eo quod Virg. tactuque innoxia molli satis scite immutatum est, si impune veteribus idem significavit quod innoxie, quod sententia requirit; nam tonitru, reor, quidquid agit, impune agit. Insuper occultus ignis et tonitru (de quo tacuisse oportebat) eadem esse non possunt. ( 107 ) ss... Te longus silendi Edit amor, facilesque luctus Hausit medullas. | Quem hic silendi amorem vocat, non ille est de quo dici possit eum edere aut consumere aliquem , quemadmodum de amore Didonis : est mollis flamma medullas. Caetera , joculari carmine quam serio digniora , parum inter se differunt: Sens Fugerit ocyus Simul negantem visere jusseris Aureis amicorum, et loquacem Questibus evacuaris iram. Olim querendo desinimus queri , Ipsoque flctu lacryma pellitur , Nec fortis æque si per omnes ^ Cura volat, residetque ramos. i Vires amicis perdit in auribus, | Minorque semper dividitur dolor | - Per multa permissus vagari Pectora, nec rediisse quondam Pulsus superbit, Ecce tibi duodecim versus qui omnes unam et eandem rem significant. Quod . magnam fœcunditatem arguit, saltem verborum. In eo numero quinque aut sex -frigidissimi sunt, qui neminem fugerint Quare pro longiore reprehensione libri IV , odam XIII subnectam , quamvis non meliorem : iv onn J ; Si, quz flent mala , lugubres Auferrent oculi, Sidoniis ego Mercarer bene lacrymas Gemmis , aut teretam merce monilium. At, seu rore seges viret, , Sic crescunt riguis tristia fletibus, Urget lacryma lacrymam ; Fœcundusque sui se numerat dolor, 14. ( 108 ) Quem fortuna semel virum . Udo degenerem lumine viderit, Illum sepe ferit; mala Terrentur tacito- fata silentio. ` Ne.te, ne tua fleveris . , Quæ tu, care, vocas , Pausilipi , mala , . Quam pellunt lacrymæ fovent Sortem : dura negant cedere mollibus Siccas si viderit genas Duræ cedet hebes sors patientiæ, Apte tamen concludit. eee. Vise sodalium Coetus : et udis sic temere jace Infusus herbarum lacertis Ad patrii leve murmur Hall. One 20. l. 1. Non absimile hujus odæ argumentum , saltem exordium , illis , que canit Horat. I. HII. 2. Hic suo more breviter , atque ab ipso initio, quid dicturus sit , proponit : Angustam , Amici, pauperiem pati Robustus acri militia puer. - Condiscat , et Parthos , feroces Vexet eques metuendus hasta. Illa Sarbievius , quamquam proprie ad argumentum non pertinentia ,Suo etiam more latius explicat. Pulchro, Quirites, sanguine gaudeat, Impubis ætas , et strepitum et minas Jam nunc et audaces tumultus De tenero meditetur ungui : Visoque primum sanguine gestiat Inter cadentum signa ,.....,.. NT ( 109 ) Uterque eximie, ita tamen, ut malim simplex esse et brevis, sicut Horatius. Vitamque sub dio et trepidis agat Tn rebos... 70 eee eeeoooesooo a Quam multa paucis verbis, et qua energia! sed in Sarbievio , quam plura illa | que habet, lectis verbis bx jtm eeseccoosoccscecccs, Neque eligat Quo lassa post pugnam reclinet Membra toro , solidisque somnum Commendet armis, aut clypeo super Effusus, aut se cespitis explicet Per summa , non parcus juventæ ; Et decorum pretiosus emptor. Quidquid est in Sarbievio expressum , in Horatio subauditum facile suppletur ; nihil deest in hoc, in illo abundat etiam aliquid. In Horatio omnia castigatisima sunt , in Sarbievio etiam negligentiæ mendum deprehendas. Non facile dixerim an consulto, id est, an non vitiose ad masculinum genus a feminino transtulerit orationem : impubis ætas Clypeo super effusus, non parcus juvente, et de- corum pretiosus emptor P si, quæ afferri possunt exempla hic quadrant, mirum tamen videbitur : impubis ætas non parca juvente , etc. Preterea idem semper est numerus et per totam odam nequaquam satis incisus. Nescio quanta vis inest in hoc lyrici Romani pugnacissimo, ut sic dicam , versu : ++... Et Parthos feroces , Vexet eques metuendus hasta. Sed grandior Poloni dictio et sonantior; perite autem non idem expressit , sed aliud simile quesivit in laudibus Scatiderbergi et Ladislai, quod minime fre- quens apud ipsum : Hoc septus olim milite Bistonum Vallata saxo diruit oppida Regnator Epiri, et timendus Parrhasie moderator orc. (dn In sequentibus cum Horatio non amplius est componendus. Magnificentia illa verborum et pompa dictionis collata sententiarum tum suavissima elegantiæ, tum majestati atque sublimitati, id experiri solet, quod illita fuco facies naturali opposita venustati. Quo sensu animi illa leguntur ?..... ^ Illam ex moenibus hosticis Matrona bellantis tyranni Prospiciens, et adulta virgo Suspiret.......!1!! Et hec tam sublimia: Dulce et decorum est pro patria mori... s Virtus repulsæ nescia sordidæ. . ... Virtus recludens immeritis mori Cœlum..:..::.:.! Et hac tam gravia, tam sancta, quie odam absolvunt : Raro antecedentem scelestum Deseruit pede pœna claudo! Falleretur qui crederet reliqua Sarbievii, post illa quæ transcripsi, pulcherrima non esse; sunt omnino. À prima adolescentia, ut vidimus, assumit futurum heroém, eumque assuefacit ommibus belli laboribus; inde pergit ad Ladislai laudes, et populos Hesperiæ ad nova prelia atque vindictam acriter hortatur ; in fine odæ jam videt mare tectum navibus et profugam turcarum classem. Hiec magna sunt, et lucido ordine disposita ; omnia multa arte variata ; dictio rebus ubique fere conveniens. Vellem paulo parcius Horatii versus inseruisset suis , tum quia hoc ipsum semper displicet , tum precipue propter styli differentiam. Sed aliorum quoque tam multa habet, ut si quis hanc sibi operam recipiat, vix dubitem quin omnem vesuum proprie Sarbievianorum summam ad unciam re- digat. Præterea istud genus imitationis in errorem nonnunquam hominem induxit V. G. hoc loco : ( 111) Heu quantos armis, quantos adest equis Quantusque sudor depopulantibus Pangæa Dacis, cum refusi Ferrea diluvies Gradivi Tumnltuosi turbine przlii Concussit Æmum........ Ubi , ne plane Horatium describeret, armis adjecit; inconsiderate , qui post tantum de equis et viris dixerit. Tum quid est sudor armorum ? Nonne et tempora male confudit, presens cum preterito? quantus sudor adest cum..... Concussit : cum patefecit. Atque illa quidem quia imitari voluit ; sequentia autem ipsius sunt, ipsius solius : Jam profugæ retro— -cedunt tyrannorum phalanges Pone metu glaciante pontum. Quo ultimo teterrimo versu praestantissima quavis oda deformari possit. Sed aliud quoque latet vitium paulo turpius. Sarbievium legens juvenis fremit , calescit , ira, furore, amore vindictæ impellitur ad immanitatem , ad insaniam ; bella, sanguinem, cades requirit, non fortis, sed ferus et atrox. Horatii ode severior est, et sententiis gravissimis mire distincta ; Laboriosam et sanctam vi- tam commendat. Nemo juvenis ab hujus odæ lectione non melior discedet. Non modo amabilem reddit frugi vitam, fidem et virtutem , sed ad eam rapit et per- trahit juveniles animos, quos amore patrie et glorie atque admiratione erga virtutem accendit, et e diverso monstrat quae mala , quz opprobria , quce pœnæ mollem , timidum , loquacem scelestum hominem maneant. Horatius ad pru- dentem hortatur virtutem , verum heroém informat , commiserationis etiam affec- tum admiscet in mediis cædibus, non clamat puero ut minas et audaces tumultus de tenero meditetur ungui ; multo minus ut viso primum sanguine gestiat inter cadentum signa. Quod esset illud monstrum hominis? Plura voluit dicere Polo- nus, et imprudens dixit nimia, ne quid ego gravius dicam. Sed et quia virtutem ut basin non assumpsit; quia extra naturam est , non diu incendit etiam hzc mi— nime intelligentes ; intelligentes vero indignantur. In Horatio omnia veræ solidæque ( ira) virtuti superstruntur, eoque legentes ejus alis subnixi rapimur ubi propria frui- mur magnitudine, quieti et omni tumultu vacui. Sed jam tempus est ut, examinatis que huc maxime faciebant, ad conclu- sionem deveniam. Sit itaque hoc meum de Horatio et Sarbievio judicium : Horatius summam perfectionem , quantum homini fas est, attigit. Ast Sarbie— vium, si particulatim eum examinemus, et videamus quid in partibus quibus- dam præstiterit , negare quidem non possumus multi fuisse virum et facillimi ingenii, sed qui nimium imaginationi indulgeret; multa habet, quz si iterum sigillatim æstimentur , et si non ex more Horati, Horatio tamen non indigna videantur; vel minimæ etiam partes ornatissimæ sunt; sed quam luxuriam in singulis aliquando laudamus, ea per omnia ex æquo diffusa improbanda est. Tandem uno verbo, multas habet virtutes , plura vitia. Erit ergo ad Horatium, quo loco est apud Gallos Pompignanus, aut Hudartius ad Russeum, si inge- nium spectamus. Nam si de dictione agitur, nihil audeo statuere, nisi non posse cum Horatio conferri. Nil et de numeris recentiores dicemus; si vetus illud meminimus : Non quivis videt immodulata poemata judex. CORNELII STAR NUMAN, PH. THEOR. ET LIT. HUM. IN ACADEM. RHENO-TRAJECT. STUD., COMMENTATIO LITERARIA , DE LATINA RECENTIORUM POESI, ET DE HORATIO ATQUE SARBIEVIO , INTER SE COMPARATIS , PRÆMIO ORNATA DIE VII OcTroB. MDCCCXXIII. PROPOSITAM : « Quum inter recentiores poétas Latinos wel insigniter olim sive arte sive dictione sive utraque celebrati , nunc vulgo ab indoctis juxta doctisque negligantur et contemnantur ; quumque inter Lyricos ita emineat Sar- bievius, ut critici Horatium ab eo æquatum lyrica poési , nonnulli supe- ratum censuerint ; postulatur commentatio , in qua, præmissa de neglectæ neolatinæ poésos causis, deque ejus sive justo sive immerito contemtu , disputatione , in altera parte , quatenus Sarbievius Horatium dictione et poética facultate vel æquaverit vel superaverit , instituta et universe, et carminum aliquot comparatione , dijudicetur. » : v v v v YV v Y^» y E — iie à Ru i igi ska nent aditu y yagen tit) ji bas ludis "T - 5 na mam à ironien D PARS PRI fi Ins mo t avc ilonn £f e OSTIAN 151 pery fou qx Hie nico, faoioinsns t€ dense bn he tort ? ^R « Errare illos censendum est, qui solis antiquis contenti nihil in recentioribus ad- « mirantur , aut landant, sed eos vel penitus negligentes, aut levius curantes unice « veteres venerantur ac suspiciunt, in sui autem vel paullo remotioris ævi poetis fas- » tidiose rejectis et posthabitis, hospites sint ac peregrini. » BURAMANNUS secundus. CONSPECTUS OPUSCULI. j E ` o IE i APT AAAA A T A E EEEN TITERPITIDTIPCOPTT 7 PARS PRIMA. QUA DE NEGLECTÆ NEOLATINÆ POESEOS CAUSIS AGITUR, DEQUE EJUS JUSTO SIVE IMMERITO CONTEMTU. CAPUT PRIMUM. DE MODO DISPUTATIONIS AGITUR , DE POESI} ET DE IIS, QUÆ IN VERO POETA IMPRIMIS LATINO REQUIRUNTUR... ee eee eee n eoo Q CAPUT SECUNDUM. fi COMPARATIO INTER VETERIS ET RECENTIORIS LATII POETAS. 2$. 1. De Carmine Æpico......... "^ n RARE ER IRL) 19 $. 2. De Carmine Lyrico. eee een — 17 $.3. De Poësi Dramática........ TIFE deer eeeee eee eee 19 S- 4. De Poësi Didactica.....1 3182 "c f "9979299 24 8. 5. De Carmine du I UIT EE ETEN I E AEE I TT TT TETETTTS. 30 S. 6. De Satyra .... ....00.... _ ooooooo 2800006600 34 SE De Epigranmate «...eecccccccseeeccececdescccecceee 36 S & De Carmine Elegiaco. ..... e eee eee 43 (4) CAPUT TERTIUM. DE CAUSIS NEGLECTÆ NEOLATINÆ POESEOS. s.00+s99.00..%. 91 PARS ALTERA. COMPARATIO INTER HonATII ET SARBIEVII POETICAS DOTES. CAPUT PRIMUM. UNIVERSA INTER HORATIUM ET SARBIEVIUM COMPARATIO. $. 1. Inventio. ..... A RER dd M anui o MB E ee ele UE d . $. 2. Sublimitas......:........ CPL rion 0b SAPIN SAR ede S. 3 Dictio.... eee ee eene hh S. 4. Pictura.............. Vas SENIV. reves edm T des S, 9. Phantasia..... "—À "PPP ere S. 6. Comparationes ........ “cost. «ce V Ashe ED CAPUT SECUNDUM. COMPARATIO NONNULLORUM HORATII ET SARBIEVII CARMINUM, » seess» 97 101 108 116 124 BN 134 PRÆFATIO. N on eram nescius, judices clarissimi! cum primum ad solvendam questionem ab ordine philosophorum in Academia Leodiensi propositam me accingerem , fore, ut hic noster labor, si ad multorum perveniret notitiam , in varias in- curreret reprehensiones. Quibusdam enim , neque iis indoctis, tota haec displicet recentiorum latina poésis. Alii tam multam operam in hocce studio collocandam esse non arbitrantur. Equidem vero in studiis meis non istam inivi viam , ut, spretis iis, quæ recentior ætas protulit, ingenii monimentis, antiquos unice adorarem ; verum ita semper literis operam dedi, ut pro tenui mea ingenii facultate imprimis in veterum disciplinam incumberem, nec recentiores negli- gerem tamen. Quo factum est, ut cum subinde in poetam aliquem recentioris Latii inciderem , cujus et elegans dictio me caperet et poética facultas, et sæ- i “penumero animum meum subiret cogitatio, quaenam tandem causa esset, cur talis tantusque poëta non in vulgus esset notus? et inique obtrectatorum recen- - tioris latinæ poéseos judicium ferrem, tum vero mirifice delectarer videndo, im patria mea quz tam multis tantisque floruerat latinis poétis , in hac eadem igitur celeberrimos etiam exstitisse viros, qui poétas hosce acriter contra præju- - dicatam aliorum opinionem defenderent. Nota enim sunt Schrivelii , Broukhusii , ^ Büurmannorum , aliorumque conamina, ut ad illud studium juventutem excita- rent patriam. Nostra etiam etate ducis viri, cum novis editionibus neola- tinorum poétarum curandis, tum poéticis eorum virtutibus indagandis , exseren- dis, declarandis, studium hocce ipsis cordi esse, egregie ostenderunt. Quid multa? in florentissima nostra patrie Academia, Philosophorum Ordo quæs- ( 8.) tionem proposuit, quam solvere conati sumus, qua manifesto patet, principes etiam viros multam in hocce studio operam collocandam esse censere, quibus igitur si noster probabitur labor, cum multis aliis placebit, tum facile ceterorum applausu carebimus. Tantum autem abest, ut rite huic quæstioni nos respondisse putaremus, ut vehementer potius vereamur, ne vos judices clarissimi! bona, quæ in hocce libro occurrant, vitiis longe superata esse censeatis. Quam ob rem unice , queso, nostram attendatis voluntatem, qua simul et exercitationis causa ad scribendum. animum adplicuimus , et ut vobis significaremus , nonnullos etiam e patria juventute, recentiorum latinam; poësin valde. commendandam ducere ,. cum propter egregia poéseos monimenta , tum propter utilitatem , qua ejus studio ad antiquos melius intelligendos possit redundare. Ceterum nihil de operis consilio monendum hic habemus, de quo infra agemus : illud unice animadvertentes , nos primum de, neolatinæ poésos præs- tantia , deinde de neglectus ejus causis , acturos esse , et imprimis in nostra de hoc argumento scriptione magis exemplis quam verbis disputandum. esse censuisse. o A N CAEAD TU or ee, 191" E] E H" CLLSLPLLSLLAS LL LELE LOLS LL d a LISE LLLILLLLLE LL LL LICE PPP t CAPUT I RATIO INDICATUR QUA DE JUSTO SIVE INJUSTO NEOLATINÆ POESEOS CONTEMTU .DISPUTABITUR , DE POESI, DEQUE IIS, QUÆ IN VERO POETA } IN PRIMIS LATINO, REQUIRUNTUR, IE hacce materia pertractanda, quamvis fortasse nobilissimus literarum ordo nos longiores fuisse quam opus esset, judicaturus sit, hanc inibimus ratio- nem, ut singula poéseos genera enumerantes, quid in iis antiqui, quid re- 'centiores poëtæ Latini præstiterint, quam brevissime poterimus, indicemus. Cum autem neolatinorum poémata paucorum in manibus versentur , non inanem mos operam navaturos esse duximus, si in uno saltem poéseos genere (quoniam in omnibus hoc facere neque tempus, neque doctrine nostra. tenuitas sinebat ) elaboratam magis recentiorum cum antiquis institueremus comparationem ; quam ob rem carmen elegimus Elegiacum, quoniam in hoc maxime cum recentiorum tum veterum etiam Latinorum poétarum nobis visa est praestantia. Interdum etiam quaedam recentiorum elegantissima carmina, omissa comparatione , appo- nere juvabit, cum hoc ad hujus illiusve poëtæ excellentiam magis declarandam requiri videatur. Denique quadam disputabimus de utilitate a diligenti recen- tiorum lectione veterum poétarum interpretationi afferenda ; hzc omnia suffi- cere arbitrantes ad eorum opinionem refellendam , qui neolatinorum poémata - contemnenda , parvi saltem zestimanda ducant. Placet autem , quoniam omnis nostra disputatio de poési et de poëtis futura est, ante definire quid sit poésis, et quanam res in vero poéta, imprimis Latino, requirantur. Quod ad illud attinet valde dissentientes video eruditos, "quotquot de arte poética egerunt. Posidonio apud Laértium , roses icr: enmarrixès moine mlpmriy mpisxoy Oilar xar iy partir (a X: Diomedi poëtice est fictæ veræve narrationis, congruenti rythmo vel pede composita metrica structura, ad uti- (1) L. 7. segm. 6o. ( 10 ) litatem voluptatemque accommodata. Verum neutra mihi definitio placet, nam ita quisque secundum Diomedis definitionem poéta foret, modo pedestres res utiles nec injucundas versibus complecteretur (1). Omissis autem 'Trappii , Baconis Verulamii, Scaligeri , Riedelii aliorumque sen- tentiis, quarum plereque a Cl. Bosschio recensentur , videamus quomodo ipse vir praeclarus poésin definiat : » Poésis, inquit ille, est ea ingeniosa hominum » facultas , quæ congruente rythmo , sublimibus verbis et ideis naturam tam egregie » imitatur , ut ingenium nostrum mirifice acuat et sensus nostros jucunde afficiat ». Quse definitio ut ab eximio hujus rei arbitro profecta valde mihi placet, quam- vis fortasse quispiam cum Marmontelio roget (2):» Quid si pulcherrime Euri- » pidis et Sophoclis scenæ , si loca sublimia Homeri, Miltonis , nunquam nisi » prosa oratione scripta fuissent, quis tamen aflirmaret ea non esse carmina , » tantos viros qui tam bene depinxerunt non esse poétas, et opus istiusmodi » pulcherrimis locis abundans non esse poëma? (3). Definita igitur poési, paucis de iis videamus quæ in vero poëta requiruntur. Exstat sexcenties repetitum et a multis disputatum proverbium : poéta nasci- tur, non fit ; quod mihi tamen, rite intellectum , verissimum videtur. Sensus sci- licet est : potest quidem obese naris homo multam literis operam navans , doc- tus fieri; non vero quis, invita Minerva natus , multum de arte poética legens, -poéta. Nisi enim: sentiat afflatum illum divinum , nisi deus insit illi, quo agitante (1) L. 3. Cf. imprimis Vossius de artis poëticæ natura ac constitutione , p. 13 et 14 oper. Tom. III et Cl. Hieronymi Bosschii dissertatio præmio ornata de regulis poéseos , edita in oper. Societ. Teyler. Or. 2. A9. 1783. p. 2. (2) Poétique Francaise, tom. I. p. 52. (3) A Marmontelio toto coelo dissentit Vossius l. l. p. 10. b. qui ita loquitur : « Ilias quidem a-et JEneis, si metrum solvas , amisso poématis nomine, fiunt historic fabulares, uti Achilles a» Tatius, et similes, Itidem. veterum tragcediz et comædiæ; si in prosam commutentur dramata » prosaica dici debent, poémata non erunt; cujus causa est quia metrum est de ojesi poéseos. Et recte hoc Vossius statuere mihi videtur; omnium etiam populorum , si Hebræos exceperis, an- tiquissima monumenta poética hoc affirmant. Caeterum poésis mihi videtur aliquid quod melius sentiri quam definiri potest. UU MAT AT » uS gen? W: C rr ) calescat , omnia ejus conamina irrita erunt. In ceteris fere omnibus artibus et scien- tiis, etiamsi nullum ferme natura tibi concesserit ingenium , plurimum valet exercitatio , quæ in poési , nisi ingenium tibi sit poéticum , nihil valebit. Dicta vero incredibile est, quantopere ei, qui poéta natus est, proderit exercitatio (1). Debet autem esse quotidiana fere, ut non solum lingue, qua canere velit, pe- ritissimus evadat, verum etiam si fieri possit cultissimorum populorum linguas ita teneat, ut poétas qui tali lingua scripserunt, facile possit intelligere. Haud mediocriter etiam versatus esse debet in philosophia et omnino in iis rebus, quae politissimum quemque maxime decent. Utraque pagina apüd antiquos poétas oc- currunt testimonia, quam probe historiam , geographiam , astronomiam et my- thologiam tenuerint. Prae ceteris autem naturam et veteres poëtas imitari debet. De illa pulchre cecinit Popius (2) : « First follow Nature and your judgment frame * Bij her just standard which is still the same; . * Unerring Nature, still divinely bright « One clear , unchang'd and universal light, * Life, force and beauty must to all impart , * At once the source and end and test of art, » Ad naturæ imitationem referenda imprimis est humane nataræ cognitio, hac enim … si caret poëta , varios hominum affectus pingere nequit. Ita quoque Horatius (3) : i it 1 — (a) Egregie Vondelius, Aanleiding tot de Dichtkunst : de natuur baart den dichter , doch de kunst voedt hem op. Cf. van Engelen in de werken van de Maatschappy van Neder- landsche Letterkunde Tom. IV. Attendenda quoque sunt verba Joannis de Kruyff, in vita Arnoldi Hoogyliet , in opere: Leven der Nederlandsche Dichters en Dichteressen etc. : « Niet de na- » tuur alleen , maar natuur en oeffening beide vormen den dichter, en nergens zal men gebreken » aantreffen , dan waar de eene in hare gaven, of de andere in hare pligten is te kort ge— * sichoten. » Præclare omnino hac de re disputat, uti etiam de veterum imitatione, celeberri- mus poëta Spandaw in Praefat. Carm. Groningæ 1809, qui hos locos citat. (2) Essay on Criticisme vs. 68 sq. (3) Epist. ad Pisones. vs. 317 sq. (12) € Respicere exemplar vite morumque jubebo * Doctum imitatorem et vivas hinc ducere voces, » Ad hos autem bene imitandos unice valet diligens eorum lectio , si non ipsa eorum lingua, tum saltem optimis interpretationibus. Quantopere enim veterum studium ad excolendum poétam valeat, cum innumera aliorum exempla docue- runt, tum imprimis Vondelius testis est, quippe qui, tradente Cl. Bosschio , bonum nullum carmen condiderit , nisi posquam Virgilium legerat, qui ardorem poéticum , cnjus scintille in ejus animo latuerant, ita incendit, ut Vondelius is factus sit, cui equidem comparo paucos, antepono neminem. Ipsi quoque Romani hujusce rei veritatis probe conscii , constanter Grecos imitabantur , apud quos vere poéseos et elegantiæ fontes esse scirent. Unde etiam Horatius ita de iis cecinit (1): « Graiis ingenium , Graiis dedit ore rotundo « Musa loqui, preter laudem nullius avaris, » Idem Pisonibus auctor est , ut nunquam Grecorum scripta e manibus ponerent (2) : € +. + + o + + + Vos exemplaria greca :« Nocturna versate manu, versate diurna. » Quid? Quod poëtæ recentiores locupletissimi hujus rei testes mihi adsint? Horum enim optimi quique proxime ad veteres accesserunt. Ne de poëtis recentioris Latii dicam , inter Italos Dantius, Petrarcha, Boccacio, Tasso antiquarum lin- guarum peritissimi fuerunt ; inter Franco-Gallos Molierius permulta e Terentio, et Plauto, quos nunquam fere de manibus ponebat , desumsit ; Corneillius peni- tus se in antiquitatis indolem et mores insinuavit, Racinius plürima Euripidi debuit; multaque Voltarius in Henriade suo ex antiquis poétis expressit. Quid de Boilavio , Harpio et Delilio dicam? Quid de Miltone, Drydeno et Popio, quorum felicissimus uterque Homeri et Virgilii interpres fuit? Ut Klopstockium, - (1) Ep. ad Pisones. vs. 323 sq. (2) L. l. vs. 268 sq. Des 5 C13) Schillerum , Wielandum , imprimis Vossium et Stolbergum mittamus , qui omnes ad intimam veterum medullam penetrarunt, nostrates poéte satis superque ostenderunt hanc esse regiam viam , quam quisque inire deberet. Hoofiium enim et Catsium , Hugenium et Barlaeum , Vondelium et Antoniden nominasse hic sufficeret , nisi superessent hujus rei splendida documenta in poétis , quibus hodie gloriatur patria notra, quorum Bilderdykium , Kinkerum , Spandavium , Hallium , Wiselium et Simonsium hic honoris causa nomino. Primum igitur omnium verus poéta debet esse præditus sensu sublimi , ingenio (nostratum génie), et @arraris. Hæc omnia quotidiana exercitatione, diligenti naturæ et veterum studio acuenda sunt. Poéta autem recentior, qui Latinas Musas colere velit, ita utraque lingua callere, et scriptores, qui in iis libros memorie reliquerunt, intelligere debet, ut quod ad hoc attinet, eum Rome natum ibique ingenuis artibus nutritum jurares. Nihil tamen opus est ut gentis suæ mores respuat, modo eos ita depingat, ut verosimiliter depicturus fuisset antiquus poëta, si illos cognovisset. Prosodiam denique tenere debet, et imprimis tanquam doctus imitator scire debet , quosnam et quibusnam in carminum generibus eos imitetur (1). CAP. IL COMPARATIO INTER VETERIS ET RECENTIORIS LATII POETAS. Cum, uti supra vidimus , singulis carminum generibus recensitis , inter ve- teres et recentiores poëtas latinos, comparationem simus instituturi, videamus S. 1. De carmine Epico. Primus procul dubio apud Romanos hac in re exstitit Virgilius, quippe cui nemo eorum, qui ante vel post eum ad idem opus se accinxerunt neque quod (x) Cf. omnino Cl. Simons-in Orat. over den waren dichter in supplem. annal. Rheno-Tra- jectin. 1815-1816. et Cl. Peerlkampius initio ejus dissert. premio ornat, cui titulus : Vita Belgarum, qui latina carmina scripserunt. C14) ad poéticam dictionem , neque quod ad totius carminis consilium attinet , com- parari possit. Nam ne Ennium et alios priscos excitemus , Lucanus , Silius Italicus , Statius et Valerius Flaccus, quamvis pulcherrimi loci apud eos passim. invenian- tur,nimiam tamen eruditionem sapiunt , nimis se intra historie limites continent, nimis Alexandrinos poétas imitantur , nimium denique alieno non suo igne calescunt, quam ut ad epicorum vel præclarorum omnino poétarum nomen adspirare posse videantur. Hoc igitur genus, quod Romanorum haud pauci atti— gerunt, intactum fere reliquerunt recentiores , vel certe parum iis successit. Pri- marium locum obtinet Sannazarius, qui carmen epicum pepigit de partu virginis ; quo carmine tantam adeptus est poéta gloriam , quantam recentiorum nemo. Me tamen hoc opus legentem sæpius cogitatio subiit, quaenam tandem causa esset, cur homines id summis laudibus efferrent ; cogitantique hac de re visum est, non mediocrem ejus gloriam deberi argumento , quia inter primos fuit Sannazarius , qui christianum argumentum versibus complecteretur. Equidem non nego Sannazarium fuisse magnum poétam cum in eclogis et elegiis , tum etiam in hoc carmine; verum si aperte sententiam proferam , neque argumentum mihi carmini epico ap- tum videtur, neque ubivis dictio carminis epici majestati accommodata. Sed ne ex tripode tiro hoc dixisse videar , liceat mihi illud uno alterove exemplo illustrare. Libro I. vs. 155 sq. postquam Dei minister sancte Mariæ dixerat eam esse parituram « Verendum » Cœlitibus Numen , sperataque gaudia terris » illa ita respondet : » Conceptus ne mihi tandem, partusque futuros » Sancte refers? mene attactus perferre viriles » Posse putas ? cui vel nitenti matris ab alvo » Protinus inconcussum et incluctabile votum » Virginitas fuit una, nec est cur solvere amatæ « Jura pudicitiæ cupiam, aut liec fœdera rumpam. » Quamvis fortasse inique plane de hoc loco statuerim , mihi hoc sanctæ Mariæ res- eene Rem MUN RAPUIT nt à ( 15) ponsum minime placet , mihique potius siluisse ; quam ita loquutam esse videtur. - Nonnulla quoque eorum , que sequuntur , offendere videntur : -e Imo istas, quod tu minime jam rere , per aureis » Excipit interpres, fecundum spiritus alvum » Influet , implebitque potenti viscera partu , » Flammifero veniens coelo atque micantibus astris » At tu Virgineum mirata tumescere ventrem » Hærebis pavitans : demum formidine pulsa » Gaudia servati capies inopina pudoris. » Neve hzc vana putes dictis aut territa nostris , » Indubites : sere dudum concessa senectae » Dona oculos pono ante tuos. Nam sanguine avito » Juncta tibi mulier ( sterilis licet illa , gravique » Pressa vo) haudquaquam speratum hoc tempore pignus » Fert utero , et felix sexto sub mense laborat. » Usque adeo magno nil non superabile coelo est. » Caeterum non hiec dicta sint in Sannazarii contumeliam; vellem modo talia in opere viginti annorum cura perpolito evitasset (1). Post Sannazarium Hieronymus Vida argumentum procul dubio ad epicum carmen longe aptissimum tractavit , Christiada , V Libris; quod tamen opus non ` magna laude mihi dignum videtur. Exigua inest Vide stylo æqualitas, inde orta quod Virgilium simul, Lucretium et Catullum sibi imitandos proposuerit. Et quod in Sannazario reprehendunt, eum tot Virgilii versus in suum opus transtulisse , idem quoque de Vida affirmare licet. Sepe etiam in comparationibus modum ex- cedit, presertim ubi Christum comparat flumini Pado, omnes ceteros Lom- — (1) Vid. de Sannazario Baillet, Jugemens des Savans, tom.: 4. part. L pag. 124-134 et "Morhovius , Polyhist. Litt. I. 7. 3, 3. Duo hzc maxime in Sannazario reprehendi solent : 1°. eum in argumento ex religione chris- tiana desumto , versantem ubivis res et personas ex antiqua Mythologia desumsisse. — 2°, eum usque adeo Virgilii admiratione fuisse abreptum , ut plurimos hujus poëtæ versus in poëma transtulerit suum. ( 16 ) bardiæ fluvios in alvum suum recipienti. Multa quoque , judice Scaligero , in car- men induxit suum a simplicitate religionis Christiane plane aliena. — Neque carminis dispositio talis est, qualis a vero poëta epico jure exspectatur. Cecinit idem Bombycem et Scachorum ludos, quos ad didacticum genus referimus, de quo infra dicendi locus erit. Fracastorius, senex jam , Epicum carmen inchoavit, Josephum ; cujus duo tantum libros ad finem perduxit, quos tamen tanquam Fracastorio indignos recte viri docti condemnant (1). Neque Fracastorio felicius eandem rem adgressus est Jordensius, Daventriensis (2), cujus ingenium magis ad elegiacum , quam ad epicum genus aptum fuit. Tertius autem , qui Josephum carmine epico cele- brare voluit, Elias Corsinus , Phoebo non probante, ad carmen scribendum se contulit. Quamvis igitur in carmine Epico nihil valde laudabile præstiterint recentiores , multi tamen Heroica scripserunt, quorum pleraque magni facienda esse exis timem. Imprimis autem Wallius , Heinsii, Grotius et Francius hoc in genere summam merentur laudem. Ceteris autem omnibus , dicam enim quod sentiam , prestare mihi videtur Francius, præclaro quod in Ruteri mortem cecinit car— mine,et recte mihi Cl. Peerlkampius animadvertere videtur :» Equidem credo » occasionem et. voluntatem plures neolatinos poëtas carmen Epicum scri- (x) V. Rapinus Réflexions sur la poésie en général. Réflex. 14: Cf. Baillet l. l. p. 220. (2) De Jordensio v. Cl. Peerlkampius l. I. p. 507, qui Josephum hujus poéte laudat, Equidem assentior plane Hoeufftio, in Parnass. Lat. Belgic. p. 229 , de Jordensio ita canenti : « Quum canit heróo tua carmine musa Josephum « Cœpta Fracastoriæ non iteranda manus, « Vix mihi, Jordensi, Jordensius esse videris , « Gallia quo tantum vate superba fuit. « Sic quoque Messale laudi fuit Albius impar « Albius, ille operis fama , Elegia , tui. e Nature usque adeo scrutari semina multum est, e Natureque sequi semina quemque suz! UT RR e EO a an » (17) » bendi destituisse quam vires, — Quid enim Francio , si voluisset, defuisse » putemus , quin Ruteriaden scripserit? Nam in hoc quidem carmine, numeri , » dictiones, summa compositionis cura, qua tamen nusquam ingenii impetum » retardat, verbo, omnia sunt adeo Virgiliana, ut optimi recentiores Heroici » satis habeant, si Francium æquent » (1). S. 2. De Poési Lyrica. Auctore Quinctiliano (2) , Lyricorum Romanorum solus fere dignus est qui le- gatur, Horatius. Qui recte hoc affirmasse videtur ; nam preter Catullum et Statium nemo , qui aliqua gauderet nominis celebritate , lyrica carmina condidit. Cum au- tem de Horatio et Sarbievio infra multa disputaturi simus, de his fusius hoc loco dicere non opus est. Inter recentiores primarium locum Buchanano defert Mor- hoffius (3); ego non defero. Licet enim Buchananus egregiam psalmorum para- phrasin fecerit, et imprimis casta latinitate excelluerit, Sarbievius tamen longe su- blimior est , et inventionis laude magis præstat. — Buchanano non cedit Wallius (4), qui egregius poëta lyricus habendus est , quique Horatii genus optime expressit. Quamvis fere altiora cecinit, tamen nonnunquam etiam suaviores animi affectus depinxit; cujus rei exstat praeclarum documentum in carmine lyrico VIIL 1. 3., quo carmine ante oculos habuit illam Horatii odam , quam Scaliger composuisse mallet, quam esse Arraconensis totius rex. Wallius enim is erat, qui sive Heroica, sive Elegias, sive lyrica tentaret, . in omnibus omnium unus excelleret. Sidronius Hosschius quoque , Wallii æqualis (1) Mira et inaudita loquitur Paquot, tom. VL. Mémoir. pag. 54, Francii carmina nec castigata satis esse nec sublimia affirmans. Nemo , cui natura ingenium ad poëseos suavita- . wem et sublimitatem captandam. proclivius dederit, ita de Francio judicaverit. Cf. Hoeufft. l. l. p. 192. et auctores Act. Lipsiens. A9. 1682. pag. 359 et A°. 1683. p. 542. (2) Instit. orat. L. X. c. 1. (3) Morhoff. 1. 1. Tom. 1, p. 1067. (4) De Buchanano v. Baillet 1. 1. Tom. 4. part. 1. p. 3o1. sqq.; de Wallio idem 1. Tom. 4. part. 2. p. 435 sqq., Hoeufft. L. L. p. 165 et Cl, Peerlkamp. p. 359 sqq. 3 ( 18 ) et familiarissimus , quamquam sedatus magis quam Wallius , minime tamen a hir poësi alienus fuit. Ita de rege canit p. 132 Ed. Alos. 1822. Cm 00 40e e# Non facit regem pavida tenendum. « Dextera sceptrum, populique supplex « Vultus, et læta diadema raro « Fronte gerendum. « Ipse sum regnum mihi, turbidæque « Dissidens plebi , neque. miror emtas « Cædibus lauros, neque fixa regum « Postibus arma. ^ e Sic sui rex est sapiens, suumque | « Possidet regnum, retinetque solus Le UE 45 * Quod tuus frustra. tibi, vel tuorum 1 « Arroget ensis elc. » | enm oculos habuit Hosschius Senecam et Sarbievium , quorum Seneca Thyest p. 43. Ed. mese ita canit : « Regem non faciunt opes, « Non vestis Tyriæ color, « Non frontis nota regi , « Non auro nitide trabes. e Rex est, qui posuit metus * Et diri mala pectoris : *' Quem non ambitio impotens « Et nunquam stabilis favor « Vulgi præcipitis movet etc. » Quern ita imitatus est Sarbievius, Lyr. L. 4. Od. 3. 1717 sqq... « Armata regem non faciet cohors, « Non tincta vulgi purpura sanguine « Aut nobili stellatüs aoro : « Frontis apex , téretique gemma. - (19) (6005s Coo we Rex est, profanos qui domuit metus, nos 1» i t Qui cum stat onus, castra sibi facit, OPEM (aa t, Casumque fortunamque pulcro 4 « Provocat assiduus duello, » - Verum universe in Hosschio reprehendi possit , eum in Lyricis nimis Hora- | tium , expressisse (1). Porro lyricis carminibus magnam adepti sunt — Baldus , Huetius , qui mihi i imprimis placuit, Lævinus Torrentius, alii. "Torrentius el eos hasani, qui optime Horatium secuti sunt, imprimis carmine suo de partu Virginis, eodem usus argumento quo Sanazarius. Janus secundus , decus illud Batavæ entis , ut cetera omnia, quz tentare solebat, ei succedebant , ita in Lyricis quoque digmum se sua gloria prestitit (2). Neque hic reticendi sunt Daniel Heinsius, Broekhusius et Francius, quorum prior ad imitationem maxime Pindari odas scripsit. - | Atque ita præcipuos saltem recentioris Latii Lyricos recensuimus ; de omnibus dicere. infinitum sit. Sufficiat nostra disputatio ad probandum , pecenie in lyrico carmine jure quodam suo cum Romanis, id est, cum Horatio in arenam posse descendere. Horatio enim a viris doctis opponitur, a nonnullis adeo anteponitur Sarbievius ; praeter quem permulti adeo restant, qui felicissime hoc | poéseos genus attigerunt. OMM j r S 3, Poësis Dramatica. . Que nobis supersunt Romanorum comicorum et tragicorum Opera, ea non fidem faciunt dicto Quinctiliani X , 1. « In comœdia maxime claudicamus. » HET h " BORA . in carmine etiam in solitudine esse turbam p. 134. compara quz Hosschius canit Ns. S.sqq. cum Horat. Od; 3, 1, 37. et 1, 22, 5 sqq. IIT, 6., 2, sqq. 2) Equidem non ignoro multos exstitisse, quos v. apud Bailletum Tom. 4. parte I. n° 1263; et nuper etiam Cel. Bosscham , qui Janum Secundum Lyricæ poësi minus aptum fuisse censerent , sed recte eos refutavit Cl. Peerlkamp. p. 42. qui, locis e Secundo allatis, abunde probavit eum æque fere lyricæ ac elegiace poësi aptum fuisse. 3 ( 20 ) Nemo enim non Plauti et Terentii comoedias , Senece tragoediis vel oratoriis potius exercitationibus præferet. Verum iidem si cogitemus , multa Accii et Pacuvii, gravitate sententiarum, verborum pondere, et auctoritate personarum clarissi- morum , periisse, ætatemque nobis invidisse Varronis Thyestem , quam tragoe— diam cuilibet Graecorum Romani comparare poterant, Ovidiique Medeam , que ostendere videbatur, quantum vir ille praestare potuerit, si ingenio suo tem— perare, quam indulgere maluisset (1) : reputemusque Romanorum comoediam , quamvis excellentem Plauti imprimis et Terentii opera, tamen semper mansisse Græcam , minus certe mirum illud nobis accidet Quinctiliani judicium. —— Quod vero ad eas, que Senece nomine circumferuntur tragædias attinet, etiam si optimas quasque ex iis selegeris, ita tamen sunt comparate , ut Romanis, multo magis Graecis, prorsus indignee videantur ; multæ earum non eo scripte videntur consilio, ut in theatro agerentur, verum ut dramaticis vel oratoriis exercita— tionibus inservirent (2). Inter recentiores pauci tantum exstiterunt, qui tragcedias scriberent, nullus- que ullius momenti exstitit comoedus. Parvi enim æstimanda videntur Frischlini , Praschii et Masenii opera. Optimus habetur Schonaeus , qui XVII comoedias sa- cras scripsit, Terentii Christiani nomine vulgatas, in quibus vis comica non de- sideratur (3). ; (1) Ita de his tragædiis. judicat Quinetilianus , l. l. quem vide, (2) Egregie, me quidem judice, de Seneca egit Fuhrman Handbuch der klassischen Literatur Tom. IH. p. 722 sqq., qui non negat pulcherrimas apud Senecam inveniri sententias, verum . contendit eas nimium esse usurpatas, valdeque reprehendendum esse, quod totus interdum dia- logus meris sententiis constet. Cf. Eichhorn l. l. p. 329 , qui ita de Senecæ tragoediis ait : e ob «. gleich nach griechischen Mustern gebildet, sind sie dennoch fehlerhaft im Plan, in der Knüp- « fung und Lösung des Knotens , und arm in Handlung, aber dagegen desto reicher an Decla- « mationen, in denen zwar kühne Gedanken und herrliehe Sprüche , aber auch Betrachtungen , « die man aus dem Munde der Redenden Zu erwarten kein Recht hat, und daher viele Verlet- « zungen des schicklichen Vorkornmen. Seneca 's Helden sind ins gesammt überspannte Wesen, « in Tugend, und in La.tern , Fatalisten und Stoiker. » (3) Cf. Morhoff. Polyhist. vol. 1. p. 1069. De Frischlino et Maseno Cf. Baillet 1. l. 1338 et 1493. De Schonaeo vid. Cl. Peerlkamp. p. 209 et Hoeufft. p. 62. RE (21) Optimi "Trageedi habentur Buchananus, Muretus , Grotius, et D: Heinsius ; (nam de omnibus dicere non attinet) quorum Heinsius etiam dissertatione sua de tragædiæ constitutione ingentem apud viros doctos laudem meruit. Hos igitur cum fusius recensuri simus, ordiamur a Buchanano et Mureto , quorum hic Cæsarem , ille Jepthen et Baptisten, preter duas quas ex Euripide vertit, tra- geedias scripsit. Ut rite de Buchanano judicemus , attendenda videntur consilium, quod poéta habuit, et tragædiæ ante eum conditio. Quare liceat mihi locum quemdam gallice proferre, e Bailleto depromptum (1) : « Il n'avait point d'autre vue , en y travaillant, que de satisfaire au devoir de sa profession, qui l'engageait à » donner tous les ans une piéce de collége, pour exercer ses écoliers à la dé- » clamation. Æt parce qu'il leur voulait ôter le goût des fades allégories , » qui étaient alors en usage dans la plupart des colléges de France, il » tenta de leur inspirer celui de l'antiquité, et de les porter à l'imitation des » anciens par ce premier essai. » Prima hæcce tragoedia fuit Baptistes; quam cum magnis laudibus a viris doctis efferri animadverteret , alias rursus magna cum cura elaboravit. Quodsi igitur cogitemus Buchananum primum fuisse, qui, ut homines ineptas allegorias mitterent , tragoedias ex imitatione antiquorum com- posuit, nonnullorum facile ei veniam damus vitiorum, quz alii in eo repre— henderunt. Balzaccius , qui tragoedias aliorum explosit, ipse autem mala carmina condere solebat , eum inepta nomina personis in tragoedia Jepthe dedisse affirmat 3 et græca nomina , Storgen, Symmachum , in fabula Hebraica usurpasse. Recte LÀ - sane! sed si in majoribus rebus non peccavit , leviora hzc sunt , quam quz multum attendantur. Majoris momenti videntur , quz Gerh. Joann. Vossius , Vir summus : Instit. Poét. L. 2. p. 73 , tragoediam natura sua eam magnitudinem exigere conten- dens , quee aequalis sit spatio unius diei , vel paulo majori , ait : « Etiam parentum » ævo in Jepthe suo peccavit Buchananus , cum periodus sit minimum duorum ' dte (1) Tom. &. Parte L p. 335. (iaai) » mensium. (1) » Hoc. vitium y quamquam cum Shokeéyiestrié -et Schillero (2) commune habuit Buchananus; jure tamen reprehendi posse videtis -vi Verum - heec leviora sunt , audiamus alios. Summus Hugo Grotius affirmat Buchananum non in cothurno pedem babies: - cui assentitur D. Heinsius, dicens : » M. Antonius Muretus, et Georgius Bu » chananus, cum se tragoedie crediderunt , alterum in cothurno, alterum in » socco pedem habuisse dicas ; adeo. nec legem se tenere putant; neque. men- » tem ad antiquitatis regulas iiftactini: » — Rapinus contendit, nihil esse , quod Buchanani vel Jepthen vel Baptistem commendet , nisi linguæ cine verum in hisce tragædiis multa occurrunt minus latina; quorum nonnulla. notavit jam D. Heinsius, qui rursus addit: »: Mureti Cesare equidem , Buchanani. autem ə Jepthe humilius vix quidquam dici potest : cum vix unquam assurgant. Quaedam » tamen supra fidem jacent. » (3) 'Equidem Buchananum magnum existimo. in Lyricis poétam , item in elegiis ,. sed omnium minime in tragoedia, in qua ceteris fere omnibus cedere videtur. Neque enim tragoedie leges observavit, neque ad cothurni gravitatem adscen- dit : illud unice studens, me quidem judice, ut sermonis puritate excelleret, imprimis quia discipulis suis hæ tragædiæ recitandæ præbebantur. Neque melius de Mureto existimem , quo neminem. inter recentiores pedestri oratione magis antiquitatis colore. imbutum, et antiquam elegantiam assecutum (1) Vid. quoque Daniel Heinsius ia dissert, supra laudata p. 204. qui idem fere de Bu- chanano affirmat. ; ; (2)In tragoedia die Raüber. (3) Cf. Grotius. Epist ad Gallos, Epist. 5. et Rapinus, 2° partie des Réflexions, en partic, Réflex. 23 et Heinsius l. 1. p. 201. Inter cetera loca qua affert; Heinsius , ut humilem Bucha- nani in tragoedia stylum ostehdat, excellere. mihi videtur sermo sacerdotis cum Jepthe disse- rentis , cujus verba ita apponam, ut soluta oratione scripta videantur : « Tu miser sis, an secus, « tua repositum est in manu. Integrum tibi est, natam sacrifices, nec ne, sive, ut verius dicam , « integrum non est, nisi si quis miser sponte esse cupiat. Profecto vulgari sermone non aliter « locutus fueris ». Hujusce generis autem loca non semel, sed utraque pagina apud Buchananum occurrunt. RO e CET RO PEER PT RR US ( 23 ) . fuisse, unanimis eruditorum consensus docet. Quare hæsitarem magis in judicio: À … e tanto viro ferendo, nisi id testimoniis aliorum , quorum his de rebus magna k viget auctoritas, fulcire possem (1.) A "Groüus tres tragedias, Adamum exsulem , Sophompaneam et Christum | patientem ipse scripsit; nonnullas, in quibus Phicdinai; latine vertit. Adamus . exsul opüs est adolescentuli, nondum octodecim annos nati, quo facto toti térrarum orbi admirationem sui injecit, et immortali Vondelio ita placuit, ut hæc tragcedia ab eo digna habita sit, quam Belgica donaret civitate. — Sophompaneæ ejus Christum patientem ego longe postponam. Initium jam , ubi Jesus, quod in Græcorum tragcediis fieri solet , fata sua enarrat, minus mihi placet, heec cum cui- que nota esse debeant. Quæ res longe erat alia in Graecorum tragoediis , cum non cuique ex plebe fata personarum , quæ in tragoediis occurrebant, nota essent. Deinde mihi semper difficillimum visum est, Christum in scenam ita agentem in- ducere et loquentem , ut ubique divinz ejus natura majestas appareat. Unde ex- if plicandum forte est, in tota Grotii tragcedia , Jesum bis tantum in scenam prodire ; 1 ceteraque audiendo tantum auditores percipere. — In choris Grotius admirabilis est ; cujus omnibus tragoediis preferam Sophompaneam , in qua tam multa pulcher- sinis et lectu jucundissima occurrunt, ut unumquemque fere capere debeant (2). Daniel Heinsius denique tum infinitis aliis operibus , tum etiam poématibus præclarus , duas fecit tragoedias Auriacum , et Herodem Infanticidam , quarum — hec, quantas inter eruditos lites moverit , satis superque constat. Horum im- er; eum nou satis item à neque unquam assurgere, hzc addit : « ces défauts se 1 t plus agptibley, dans la tragédie qu'il a faite de Jules Césan, où l'on. ne trouve pres- "et et Éssaubout, Heinsii et aliorum de Grotii Trégosdits jadiciam , quod hic nolui. Mirum autem mihi accidit, qua» narrat Rapinus, Sophompaneam cesse frigidam 4 um nauseam creet; mihi Rapiai magis judicia quam Grotii tragædiæ nauseam ( 24 ) primis Balzaccius et Salmasius, Heinsii inimicus, dissertationem quisque scrip— sit, qua opus hocce multis nominibus vituperaret. Non tamen Henisius se non defendit; usus est quoque defensore Croyio , qui ceteroquin ei amicissimus haud erat (1). Quamvis minime meum sit tantas inter eruditos componere lites , aperte tamen, quid de Heinsianis tragoediis sentio, proferam. Sunt ille prorsus ad Grecorum leges accommodate : dominatur in iis sublimitatis sensus, atque omnino ad tragodi& majestatem accedit. Heinsius, qui cum Grotio mihi op- timus recentioris Latii tragoedus videtur. Negari autem nequit, eum in Mariamnis indole depingenda minus felicem fuisse. De ceteris istis rebus, que eruditis bilem moverunt, num in sacri argumenti tragædia liceat, ut Angeli cum Furiis in scenam prodeant, et Christus cum falsis diis, disputare haud juvat. — In choris mihi mirifice placet Heinsius, presertim in choris, qui in Herode inve- niuntur. An vero totum argumentum ad tragoediam aptum sit, pronuntiare non ausim. | Multus esse possem in enumerandis ceteris tragcedis minoris momenti , veluti Baldo , Vernulæo , aliis , verum cum de iis tantum agamus , qui præstantissimi habentur, universe animadvertisse sufficiat, me Grotii et Heinsii tragoedias multis, que nobis supersunt , Romanorum . tragoedorum declamationibus ante— ponendas esse ducere; quodsi vero omnia Romanorum hoc in genere superes- sent monumenta , nullum dubitare , quin hi recentiores superarent. .S. 4. De Poési Didactica Constat inter omnes, Romanos cum alia multa e Grecis fontibus hausisse, tum imprimis poésin. Nullum igitur carminum genus apud eos reperias [si satyram exceperis, quae, teste Quinctiliano , tota Romanorum fuit ] quod non origine sit Greca. lta in epica, lyrica, dramatica poési versati sunt, ita (1) Vid. Baillet 1 l. p. 200 sqq. et J. L. Guez de Balzac Dissertation sur la tragédie de l'Infanticide , et Cl. Salmasius in. diss. singulari ad tragoediam Infanticidæ Heiosii etc. Croyius tcripsit : Réponse au discours et à la lettre de Mr. de Balzac sur la tragédie d'Hérode l'Infan- ticide par Heinsius. Totam litis historiam vid. apud Morhoff I. 1. L. 8. c. 1. de scriptoribus ad artem poéticam facientibus p. 1013 et 1014. Ti (25) quoque in didactica. Quod si autem inventionis ‘laude præstant Greci, quod ad ornandum, excolendum et perficiendum attinet, hanc sibi laudem Romanos merito posse vindicare , non est quod dubitemus. Omnium luculentissimus mihi testis est Virgilius, qui cum in JEneide et Eclogis, tum quoque in Georgicis , ita, quacumque Greci hisce in generibus pulcra haberent, in carmina sua transtulit, ornavit, perfecit, ut princeps Romanorum poétarum merito sit ha- bendus. « Est is proprius quasi Virgiliani carminis character, ut verbis Heynii . » utar, ut si ingenium Homericum in inveniendis rebus desideres , si Theocri- . » team simplicitatem , et nativam aliquam venustatem , qua animi, inani nos- » trorum morum fuco nondum contaminati , tantopere capiuntur, frustra in eo » quæras ; elegantiam tamen , cultumque , eundem rectum, purum , pudicum , ac » decorum, simulque -elaboratissimum et exquisitissimum facile agnoscas (1) ». Merito autem Heynius eorum opinioni mihi occurrere videtur, qui in Georgicis Virgilium paucissima ex aliis poétis desumsisse contendant. Multa quippe e Lu- cretio, nonnulla ex Hesiodo, plurima ex Thucydide , Theophrasto , Aristotele , et inprimis ex Alexandrinis poétis petiit, ne de Ennio rusticisque scriptoribus moneam. Tantis tamen dotibus, quas enumerare non hujus loci sit, idem opus excellit, nt totius antiquitatis perfectissimum a nonnullis habeatur (2). A. Virgilio incepimus, ut a principe : longe tamen ante eum didacticam . poésin attigerunt Ennius , et Lucretius, qui quamvis multa a Graecis petiit, = majora etiam ex suo ingenio, fervore quippe poético abreptus, hausit. Ut enim argumentüm quod tractat, aridius , et ex intimis cujusdam disciplinae “ penetralibus ductum est, ita poëta, qui in eo felicissime versatur, mihi majori laude dignus videtur. Et ita sane Lucretius. Ubique enim egregiis LE carmen exhilarat suum; ubivis patet eum sensus suos in carmen suum effu— .. disse, eumque mm Epicuri dogmata lectorum sensibus submittere velle , etim os (1) In proœmiis in Georgica p. 18 | (2) Egregié Georgica recensuit Funnmannus l. l. p. 310 sqq. Cf. Ecunonx 1.1. p. 337. $- 105 — Bauer. Tom. HI Parte 1. p. 209. $. 9. Hieronymus Bosschius vir praeclarus , hoc opus tanquam totius antiquitatis perfectissimum laudare solebat. 4 ( 26 ) neque id magistri alicujus instar facit, sed fervidis coloribus , ut a poëta , revera hoc nomine digno, jure exspectatur (1). De Horatii epistola ad Pisones, quam hodie satis patet non eo consilio scriptam esse, ut poéta artis poëticæ theoriam traderet, sed ut Pisones a medio- €rium carminum conficiendorum studio avocaret, dicere non attinet, neque etiam de Ovidio, quamvis et carminum suorum dispositione , egregiis digres- sionibus , et versuum suavitate excellat. Silentio quoque præteribimus eos poétas, quibus res minus feliciter cessit, ut Faliscum , Macerum , Manilium aliosque. Verum ad recentiores properabimus, illud unice animadvertentes , Romanos, si qua in re, tüm certe didactica poési Græcos superare. Recentiorum primus in censüm venit Fracastorius, medicus Veronensis , qui duo carmina didactica condidit, Syphiliden et Alconem : quorum illud summis laudibus plurimi extulerunt , hoc vero minoris judicaverunt æqui harum rerum existimatores. Summus Scaliger illud poëma divinum esse censet , quo Fracastorius sé optime Virgilium secutum esse abunde probavit (2) ; neque aliter multi. Mihi véro plurima in medium proferri pósse videntur , quibus Fracastorii gloriæ ali- quantum: detrahatur. Universe animadvertendum videtur , argurnenta illa e physica et medicina ductà , que, nisi a mágno poéta tractentur, minus carmini apta sunt» sepissime ab illis eligi ; quos non alte evolare , sed humum pennis radere dixeris (3). Ptolemzorum ævo , quo antiquitatis ille color pénitus evanuerat, poëtæ, ut Aratüs, Nicander, multique alii semper fere versabantur in pertractandis ma teriis physicis ; astrónomicis , mythologicis,ià quorum carminibus uti major doc trina, ita rninór süblimütatis sensus dominatur. Ita apud Romanos post auream » (1) Recte Fülirmannus : vom Zauber dés Enthusiasmus ergriffen , vergass Lucretius die » Nüchternkeit des Inhalts. » (2) Recte Vossius Instit poét. l. 1. c. 3. $. 2. animadvertit Scaligeri illud judicium suspectum esse, quia poëta de poëta loquitur, medicus de medico, civis de cive, et merito mihi Castel- vetro, in Comuient. iñ 'poét. Aristot. contendere videtur, Fracastorium magis versificatorem quam poétam esse in genere. didactico. (3) Sunt verba Heynii in prolus. de genio seculi Ptolemiæorum. opusc. acad. vol. 2. (ag) Augusti ætatem poëtæ venationem , morbos et morborum remedia cecinerunt , quippe qui altioribus impares .essént argumentis. Eadem hzc apud multos neo-latinos poëtas obtinere videmus, quibus si major poéticus sensus infuisset , nunquam profecto ii de Siphylide, et 'Acone, de ,Bombycibus , de Callopædia, uti Fracastorius , Vida , et Calvidius Latus , carmina condidissent (1). Ac- cedit quod omnes hi quos dixi , magis deis rne Àj qui dicuntur , quam poéte hisce in carminibus sunt habendi ; quapropter ea non magni æsti- mem. Buchananus carmem“ scripsit non absolutum de sphaera , in quibus nonnulla Buchanani gloria digna inveniuntur , plurima vero occurrunt, qua non ita excellunt. Daniel Heinsius, qui carmen scripsit de contemtu mortis, mihi in genere didactico recentiorum facile princeps videtur. Cujus carminis argumentum grande est et sublime, in quo tráctando latus poéte patuit campus , per quem letus vagaretur; quod et fecit Heinsius, qui nunquam humilis est, gravis sem- per , qui aliquando etiam assurgit , ubique placet , simulque delectare et prodesse vult. Multa autem pulcherrima occurrunt in! libro primo, quo Platonis doctri- nam de vita secundum mentem. tradit, et Socratem pingit, secundum talem -doctrinam. morientem , his versibus : (p. 268) » Hzc idem moriens , dulcesque amplexus amicos, » Singultus mœrentum inter lachrymasque canebat, » Haud aliter summo digressus limine et ævi » Finibus, ac si lento olim confectus amore, (1) Non loquor de magnis, poétis, quibus nihil tenue est ac pedestre; excipiendus igitur om- . hino est van Royen in pulcris carminibus elegiacis de amoribus et connubiis plantarum, de morbis ætatum , de regimine mentis et corporis , qui, quomodo verus. poëta argumentum , ce- teris hominibus pedestre visum, veluti de morbis cetatum , exhilarare et exornare possit, luce darius ostendit. Vid. cl. Peerlkamp. p. 478. qui Royenum in carmine de amoribus et connubiis plantarum ante oculos habuisse affirmat Gallum Lacroix , cujus carmen de connubiis plan- tarum longe venustissimum appellat idem vir clar. Hoc autem carmen nunquam vidi, quod vehementer doleo. Pariter mihi incognita sunt poemata didascalia , edita Parisiis , 1748. ra ( 28 ) » Nequicquam lento patrie confectus amore, » Post longas hiemes, et tædia mille laborum , » Linqueret exilium; parvos tum denique natos a Visurus, sanctamque domum, castumque cubile. » Nec secus educens gelidæ medicata cicutæ » Pocula, quam si vere novo, cum pingitur annus , » Et lux Cecropidis Baccho gratissima venit, » Flore comam multo, et frondenti vinctus anetho , » Nectaris in mensa latices libaret , et ultro » Rorantem pateram sublato educeret auro. » Illum ergo patriz frustra flevistis Athenz , Illum Nymphz omnes, illum Nereides omnes Extinctum flevere ; illum Tritonia virgo Actæos inter colles, desertaque Thesei Littora: nec questu assiduo cessavit Hymethus. Illius quamquam volucres, quamquam omnia mella x Vicisset moriens suppressæ flumine linguæ. » čr t t Talia mihi ad Virgiliani carminis characterem proxime accedere videntur , quæ frustra apud Fracastorium , Vidam et Lætum quæras. Egregius est Heinsius in digressionibus , comparationibus et discriptionibus, cujus totum carmen mihi præs- tantissimum videtur. i De Lucretio supra vidimus, qui Epicuream hæresin carmine complexus est. Ab eo prorsus dissentit Poligncacius, ut qui Anti-Lucretium scripserit , quod carmen IX libris Epicurez philosophie refutationem continet. Poéticis virtutibus Lucretio longe cedere debet ; deesse enim auctori videtur poéticus fervor , nun- quam assurgit; inest vero ei quieta et placida disputandi ratio; demonstare semper et docere cupit. Dictio tamen ejus pura est; ex uno loco totum ejus genium cognosci potest. Speciminis igitur causa afferamus initium libri III, quo libro de atomis agit : « Felix, qui veras avidus cognoscere causas » Sensus assurgit supra , nullumque secutus » Ductorem, prater lumen rationis amicum » Vimque animi, reliquis mortalibus invia tentat e m té Se sie ( a9 ) "n Ipse loca, explorat rerum caput, atque per omnes » Nature latebras ire imperterritus audet. » Illum non anceps regum favor , aut levis aura » Fortunz , miserisque bonis contenta voluptas » Demoveant , veri sanctum ut deponat amorem. » Num ei poéte nomen tribui possit , equidem non ausim affirmare. Hieronymus Vida tribus quantam libris , de arte poética adeptus sit gloriam, dici vix potest. Ut alios taceamus , Jul. Cæs. Scaliger affirmat, quantum Latini veteres Grecos, tantum inter recentiores Vidam Horatium superasse. Mihi vero uti probatu difficillimum videtur , Romanos artibus et scientiis Græcos antecelluisse , ita nescio an multi huic Scaliperi de Horatio et Vida judicio facile assentiantur. (1). Verum in eo situs videtur Scaligeri error , quod Horatium in Epist. ad Pi— sones artis poetice theoriam tradere voluisse certo crederet; qus si vera essent, sane multa in vitia, que Vida effugit, incidit Horatius; totaque ejus epistola , multis , quæ necessario tradi debuissent, plane omissis , omni ordine caret , imperfectissimum adeo opus est. Vide carmen mihi videtur continere bona artis precepta , purissimo stylo , placidi instar amnis defluente conscriptum ; prudentium tamen virorum judicio poéta magis placere quam quidem carmini didac- tico conveniat studet (2). Rapini opus de Hortorum Cultura nunquam vidi ; laudatur ab his, culpatur ab illis Morhoffius neminem Virgilium Rapino felicius expressisse affirmat; (3) Heynius tamen , cujus judicio inprimis multum tribuo, insipidum - illud vocat (4) — In Vanier Prædio Rustico, plurima inveniuntur pulcher- — "rima, quorum nonnulla exprimere haud respuit Delillius, in carmine didactico Phomme des champs. — Quamvis igitur recentiores in didactica poési nullo modo Te PAP) Cf. Scaliger 1. 6. Poét. p. 8o 2 et 803. ed. Commel. —- Bailletus 1. 1. Tom. 3. parte r. - "qui tamen perperam ait Vossium de Art. Poét. p. 27, quæ est mez edit. p. 15, illud Scaligeri T comprobare. Vossius illud tantum refert , illud neque annuens nec renuens. (2) Vid. omnino Baillet Tom. 3. P. 1. p. 151, sqq. '(3) Polyhistor. I. 7. Cap. 3. p. 1065. - (4) Heynius ad Georg. Virgil. IV, 116. cf. Peerlkampius, p. 311. ( 30 ) cum antiquis possint comparari, nonnulla tamen monimenta reliquerunt , qua eos non sine fructru hoc genus attigisse arguunt. 'S. 5. De Carmine Bucolico. Hoc carminis genus serius apud Graecos et Romanos excultum et a paucis tantum tractatum fuit; quippe in quo unice fere Theocritus, Bion, Moschus et Virgilius magna cum laude versati sunt. Respicientibus ergo nobis veterum et recentiorum poétarum Latinorum hoc in genere monimenta , statim occurrit hzc ila numero longe anteire; verum si altius . paulo in carminis bucolici naturam inquiramus, Virgilium multo magis. quam neolatinos eam percepisse videmus (1); sin vero recentiorum opera tanquam. monimenta poética conside- remus , mihi praestantissima. videntur., et digna , que cum Virgilii Eclogis com- parentur. Non loquor autem de omnibus ; loquor imprimis de Lotichio ; San- nazario , Joann. Bapt. Amaltheo , Francio et Broukhusio. Minus mihi placuerunt Balthasar ‘Castilioneus, Huetius, Vida et Becanus, quamvis hic minime infe- lix in. argumento suo canendo sit versatus. "Theocritum merito ajunt nativa simplicitate Virgilium longe.vincere : verum hac in re multum etiam facere videtur linguæ graece et latinæ discrimen ; quod ideo moneo , quia idem de neolatinis valet. Theocritus. dialecto usus est dorica, quæ quidem dialectus quantam simplicitatem pre se ferat, quam sit rusticæ vite describendæ accommodata , ut nec docta , nec inculta sit oratio, non po- test dici, sentiri facile. potest. Virgilius vero et omnes , qui latine bucolica carmina condiderunt , rusticos , urbanam linguam loquentes inducere debebant „multaque quæ udi essent proferenda , honestissimis debebant. proponere verbis; ita ut multa necessario artem redolere deberent. Lingua igitur romana ad bucolicum carmen minus apta esse videtur ; unde fortasse explicandum, neminem , nisi Virgilium hoc car- (1) Primum apud animum decreveram nonnulla. præfigere ,,quæ carminis bucolici theoriam spectarent, qua in re imprimis secutus essem Heynium -in proomio in Virgil. Bucol. , Kan- telarium in dissertat. præmio ornata : de carmine Bucolico , et Knleynium in orat. de, Carmine Bu- colico. Mnemosyne. parte 4. verum postea consilium immntavi į, quia nihil facere | possem ,. nisi horum virorum verba repetere. TRES Ww (31) minis genere tractando apud cives suos magnam adeptum esse gloriam; quee imprimis ducenda videtur ex rei novitate , et felici in carmine siculo, quod ipsa sermonis romani asperitas respuere videbatur, transferendo audacia. (1) Virgilii autem Eclogas legenti, non iniquum , ut mihi quidem vedetur judicium Heynii videbitur, Virgilium , solis Bucolicis relictis , quamquam in iis magni poëtæ vestigia haud desint, vix tamen in principum poétarum censum venturum fuisse contendentis. Nobiles sunt Theocriti et Virgilii Pharmaceutriæ , quibns absentes amatores magicis incantationibus ad se allicere student puelle. Hoc quoque argumentum recentioribus mirifice placuit, ut satis patet e plurimis eorum carminibus , quibus illud amplexi sunt. v.g. Lotichius Ecloga, V. vs. 38 seq., Sannazarius , Eclog. V. cui titulus Herpylis Pharmaceutria, et Hieronymus Amaltheus Elegia XIV. p. 346. Quod si prudentium virorum de hisce recentiorum carminibus , imprimis de Lotichii et Sannazarii eclogis ( cum Hieronymus Amaltheus , adolescens admodum elegiam suam , quamvis elegantissimam , scripserit) judicia ;consulamus , ea digna judicata fuisse reprehendimus , quæ cum ipso Virgilii carmine compara- rentur. (2) Itaque neque injucundam nec inanem operam nos navaturos esse duximus, si ex utroque poéta nonnulla afferremus, quibus eorum merita me- lius paterent. Leuce pharmaceutria apud Lotichium , vs 52 seq. ita canit (3) : » Spargite cceruleos mibi sulfura, spargite fumos. » Ultrices dire , quarum ad scelera impia numen (4) (1) Vid. Heynius. l. |. (a) Cf. Barthius ad Nemes. Eclog. IV 62; imprimis autem Burmannus ad Lotichium 1. 1. qui hæc inter alia : « meretur, inquit, hocce carmen Lotichii cum cura conferri cum Vir- - M giliana Ecloga octava, et instituta utriusque comparatione, fateri necesse erit, reperiri inter » recentiores , qui vetusti ævi ingeniis palmam aliquando dubiam facere possint. » (3) De incantationum artibus plura qui scire cupiat, is adeat interpr. ad Theocritum et Vir- gilium, et quos laudat Burmannus ad Lotichium 1. 1. (4) Cf. JEned. IV. 610. sqq. Versus, qui infra habetar 68 « Oceanum quamvis et cunctos » ebibat amnes, me quidem judice, magis tumorem quam elegantiam prz se fert. (32) » Excubat, et pavidis terrorem mentibus addit, » Dique animæque omnes, quas hic circumfluus aër » Continet, has audite preces : mea gaudia Daphnis » Discedens famamque tulit, niveumque pudorem. » Vindice vos illum poena multate vicissim , » Et desiderium , et lachrymas et mortis amorem , » Erroresque vagos , longosque immittite luctus. » Spargite cœruleos mihi sulfura , spargite famos. : 2 Ut canis æstivi rapido cum sideris æstu » Vertitur in rabiem, totis sitis acta medullis » Exstimulat pavidum , nulloque extinguitur haustu : » Sic agat in furias Daphnin Deus ultor amantum , » Sic Daphnia Deus ultor agat , totumque perurat, » Nec possit rapidos extinguere pectoris ignes , » Oceanum quamyis, et cunctos ebibat omnes. » Spargite coeruleos mihi sulfura , spargite fumos. » Hanc laurum , veteri quæ surgit proxima myrto » Propter aquam , et virides frondente cacumine ripas » Integit, hanc olim laurum formosus amavit » Daphnis, et arboribus coluit magis omnibus unam. | » Hanc age cum ramis , foliisque, et cortice , et ipso x Stipite , falce recide, et aliena falce recisam . 3 Sterne solo insultans, et dic : Mens. Daphnidis istos, » Daphnidis occultos mens impia sentiat ictus. » Spargite cceruleos mihi sulphura , spargite fumos , » Parce soror nimium procedere, perfida nescis » Spirituum arbitria : hac agedum conside sub ara, » Dumque sedes , faciem turis fuligine nigra 2 Obline, cras Aponi calidis purgaberis undis. » Spargite cœruleos mihi sulfura , spargite fumos. a Ille per zthereas, viden, ut caper advolat auras? » Nigra capro pellis, nigra cornua, lumina nigra, » Ingratum caper ille vehit per inania Daphnin. RÀ Ó— (33) * Spargite cœruleos mibi sulphura , spargite fumos. # Jam terra, cœlumque inter nigrantia tranat * Nubila Daphnis Io : sed quid strepit aura? propinquaus « Daphnis adest ; nosco stridorem , sibila nosco , œ Latratusque canum diros, gemitusque luporum. * Spargite cœruleos mihi sulfura, spargite fumos. » Heu quid agam? Eu fœdatäm ulva sine vestibus umbram « Daphnidis extincti simulacrum flebile cerno. 1 « Jam jam , Daphni, dolet, jam tota mente, quod egi e Pœnitet : Elysium testor , sedesque beatas , « Quas habitas : linquam terras, manesque sub imos « Te sequar : i felix, cinerique hac perfer imago. » Sannazarius autem 1. l. vs. 27 ita canit : « Pone aram, et vivos hauri de flumine rores , i * Canaque vicino decerpe absinthia campo. «œ Ilum illum magicis conabor adurere sacris , # Qui miseram , tota spoliatam mente reliquit. « Volvite praecipitem jam nunc, mea licia, rhombum. « Rhombus ad Aemonias revocetur aheneus arteis. œ Sistere qui pluvias, qui pellere nubila ccelo , # Qui potis est trepidos undis abducere pisceis. w Volvite præcipitem, mea licia, volvite rhombum. e Alga tibi hec primum timidi purgamina ponti e Spargitur et rapidis absumitur arida flammis : œ Sic mihi sic, Mæon uraris adusque medullas. $ » Volvite præcipitem jam nunc mea licia , rhombum. 1 œ Ter muscum , Clearista , ter hunc sine forcipe cancrum 1 y « Ure simul , cumque his, dic, viscera Mæonis uro. e Volvite præcipitem jam nunc , mea licia, rhombum. * Spongia nunc lachrymis perfunditur, heus bona magno r Spongia nata mari, lachrymas bibe sedula nostras w Utque rapis sitiens illas, sic Mæonis omnem « Mæonis ingrati rapias de pectore sensum, (34) e Volvite præcipitem, mea licia , volvite rhombum. « Ut pumex pinguescit, ut æquoris unda quiescit , « Que ventis agitata huc illuc concita fertur. « Sed quid ego héu tristi pectus concussa dolore « Imprecer et vanis jactem convicia ventis ? « Mæon tot. mihi damna , ego Mæoni verba rependam ? « Volvite przcipitem , mea licia, volvite rhombum. e Huc huc, qui rigida meditaris vulnera cauda « Seve, Trigon, et tu, proprium cui sistere naveis t Veliferas echenaeis adest, et Mæonis acreis « Tu retinere pedes, tu figere corda labora. Heec, qua speciminis causa attuli, (tota autem carmina legi omnino merentur ) nemini non placere debent , institutaque comparatione cum Theocriti Idyll. 2 et Virgiliana Ecloga 8, unusquisque , nisi me omnia fallant, ea digna judicabit, quæ cum illis donent Sin autem hzc Sannazarii et Lotichii carmina inter se comparemus , in Sannazario invenimus doctum Propertii i imitatorem , in Lotichio vero videmus poétam , qui quidem Tibullum exprimere studet, d magis tamen ipse inventionis laude praeclarus est (1). Idcirco apud Sannazarium invenitur multo doctior incantationum rituum descriptio. Lotichius vero magis comparationibus et descriptionibus delectatus videtur. Atque hzc instar multorum sint , ut os- tendamus , recentiores , quod ad poética merita attinet, in bucolico carmine op- time cum Virgilio comparari posse ; eos vero a Virgilio superari, quem rursus Theocritus antecellit, quod ad universam carminis dispositionem et naturam attinet; ut vere mihi Heynius in Præfatione ad Virgilii Eclogas affirmasse videtur. S. 6. De Satyra. In nullo facile carminum genere recentiores tam a veteribus superantur, quam x (1) Hoc mihi Lotichianæ poési proprium videtur , ut genium quidem exprimat Tibullianum , sed tamen ipse poéta inventionis laude sapne gaudeat, quod de paucissimis tantum recentioris Latii poëtis affirmari licet. /——— — S ( 35) in satyra, quæ a Grecorum satyra prorsus diversa fuit (1), quamque Romani - omnium maxime invenerunt; quorum ingenium, sublimi poéseos sensui minus j aptum , egregie pedestri satyrarum conscribendarum rationi accommodatum erat. Accedebat, quod perditi civitatis mores, quales nulla alia ætas unquam vidit, campum quam latissimum poétis praebebant , in quo libere possent exsultare et in cives suos invehi. Difficile ita Juvenali fuit satyram non scribere (2). Alii tamen aliam viam inierunt, ut homines emendarent. Juvenalis et Persius acer- - bissime contra civitatis vitia declamaverunt ; Horatius vero, in paucis humane naturæ optimus explorator, quam penitus habebat perspectam , homines si- bimet ipsis praebuit deridendos, et vitiorum stultitiam magis et ineptiam , quam turpitudinem denotavit, ipse dicti sui memor , Worst tot ett Ridiculum acri « Fortius ac melius magnas plerumque secat res. » (3) Quidquid autem sit , omnes hi præstantissimi sunt habendi. Quod si vero recentiores latinos poétas hoc in genere. contemplemur , nullos invenimus magna laude dignos. Baldus nonnullas satyras scripsit, medici argu- menti, satis bonas ; etiam Encomium torvitatis , satyram in tabacum , in pingues et macilentos , in Astrologos circa eclipsin A? 1654 delirantes, et in podagricos. Neque contemnendi sunt Janus Dousa et Lubinus. Felix quoque satis fuit Heer- -. kensius , qui satyras partim suo nomine , partim sub nomine Marii Curilli , edidit. Ad satyram referri etiam potest Palinbenii Zodiacus vitæ, quamvis ad didac- } ticum genus referant alii. Consilium poëtæ patet ex versibus hisce, qui habentur t pag. 3. Ariet. (cuique enim libro signum præfixum est celeste. ) Ao (1) Summus Casaubonus in diss. de satyrica poési Romanorum et Graecorum hoc jam demons- b K Maverat ; cujus tamen sententia a Daniele Heynsio in dissert. de satyra Horatii valde oppugnabata est. Heynsius probare studuit utriusque populi satyram ejusdem esse naturæ. Satis tamen, me qui- dem judice , eum erroris convincit Ezech. Spanhemius in prof. edit. ejus Cæsarum Juliani. (2) Sat. I. vs. 3o. (3) Lib. I. sat. 10. vs. 14 et 15. E (36) € Scribere fert animus multa et diversa, nec uno * Gurgite versari semper : quo stamina ducent « Ibimus, et nunc has, nunc illas nabimus undas, * Ardua nunc ponti, nunc litora tuta petemus , « Et quamquam interdum fretus ratione, latentes « Nature tentabo vias, atque abdita pandam. * Praecipue tamen illa sequar , quecumque videntur e Prodesse, ac sanctos mortalibus addere mores , « Heu penitus ( liceat verum mihi dicere) nostro æ Extinctos ævo , quo non obscœnius ullum e Aut fuit, ant posthac erit; et quicumque nocentes e Languenti valeant animo detrudere morbos , etc. » Convenit hujus libri initium quodammodo cum Juvenalis prima satyra. Palin- genius etiam semet ipse rogat, quanam sibi argumenta sint canenda, et inter alia ita loquitur : « Num melius juvenum lascivos dicere amores , * Quodque nefas majus, dictis temerare prophanis * Cœlicolas? quid enim dementia nostra veretur ? * Concumbunt, rapiunt pueros, vitiantque puellas. * In colo est meretrix:, in coelo est turpis adulter. * Proh pudor! hzc pietas? hoc fas? hæc debita divis « Gratia, thura, foci, pecudes, altaria, laudes? elc. » Eruditorum de Palingenio judicium huc redit : « poéta fuit minime contem- nendus ; dictio ejus satis est latina; verum stilus ejus valde est humilis ; si quid preterea arripit ad dicendum , omnes illius rei vicinias , omnes excludit affinitates ; ut adeo sexcentos ex ejus opere possis tollere versus, neque adhuc necessarium unum sustuleris.» (1) S. 7. De Epigrammate. Epigramma , ut ipsa vox declarat, primum inserviebat inscriptionibus , quas (1) Verba sunt Scaligeri apud Baillet, l, l. 1259. (37) templis vel ædificiis præfigere solebant antiqui, quæque simplicissimæ erant, imo interdum uno vel duobus verbis constabant, veluti Delphicum illud no- bilissimum : y»4& e«»7o.— Ut autem harum inscriptionum memoria servaretur , poési utebantur, utut inprimis huic rei apta. Poëtæ igitur, ut fit, et poéseos nature prorsus convenit, eleganter magis et poétice hanc rem aggressi sunt , et bre- vissima carmina condiderunt , quibus simplicem at sublimem ideam , qua dicitur , exprimerent, quæ novitate, et ideo quod non expectabatur ; placeret (1). Ita sunt Epigrammata , que in Anthologiis graecis occurrunt, ita quoque, que apud Catullum inveniuntur. Martialis vero primus Epigrammati tribuit vivida , vegeta, acria, ut ait Scaliger, et ab eo inde tempore Epigramma significavit mordax quoddam ac facetum dictum , paucis versibus expressum (2). Martialis procul dubio homo fuit magno ingenio et asperrime dicendi facultate praeditus ; sed de tot, quæ conflavit, epigrammatibus ipse non iniquum videtur tulisse judicium , quod hoc versu prodidit : « Sunt bona, sunt quzdam mediocria, sunt mala plura. » (3) Lessingius , vir summus , provocare solebat unumquemque ut sibi poëtæ cujus- dam epigrammata ostenderet , quorum terna pars bona esset habenda. Quidquid sit, Martialis et Catullus optima fuerunt apud Romanos in hoc genere exempla. Magno enim Ausonio Martialis ingenium defuisse videtur. Inter neo-latinos poétas multi epigrammata condiderunt, quorum principes (1) De epigrammate consulendi omnino sunt Lublink minor in Orat. de epigrammate , quz in- venitur in opere Nieuw Algemeen magazyn van Wetenschap, Kunst en Samaak III. deel. Iste stuk. p. 125 sq. et Kleynii oratio de eodem argumento in Mnemosyne T. 2. in quibus preclara i inveniuntur epigrammatis cum præcepla tum exempla. (2) Semper arrisit mihi Klopstockii epigrammatis hodierni definitio : « Ein Sinngedicht soll gleich der Biene seyn » So süss wie sie, so stechend und so klein. # (3) Lib. I. epigr. 17. (38) habendi sunt Sannazarius , Amalthei, Sarbievius , Grotius , Heynsii , Francius, Barleus et Owenus. Quæ Constantini Hugenii in Momentis desultoriis inve- niuntur, partim sunt pulcherrima , partim nimis quæsita. Universe magis Graecos et Catullum secuti sunt recentiores , quam Mangalenns exceptis tamen Hugenio , Oweno, Barlæo et N. Heynsio (1). Ut quodammodo de recentiorum præstantia hoc in genere judicari possit , non- nulla carmina afferam , tam quæ pulcherrima , quam qua mediocria vel etiam mala mihi visa sunt. A pulcrioribus, ut par est, initium faciamus. Sannazarius in multis Graecos secutus est, quorum pulcherrima in Anthologiis occurrunt epigrammata. Ad hoc genus mihi accedere videtur p. 186. Epig. X. In tumulum Lauree puelle. « Et lacrimas etiam superi, tibi, Laura , dedissent : « Fas etiam superos si lacrimare foret. « Quod potuit tamen , auratas puer ille sagittas « Fregit, et exstinct:s maesta. Erycina faces. « Sed quamvis homines tangant tua fata, Deosque , « Nulli flebilior, quam mihi, vita, jaces. « Felices anima , quibus is comes ipsa per umbras, « Et datur Elysiam sic habitare nemus. (2) Repetere hic quoque juvat nobilissimum illud Sannazarii epigramma de mirabili urbe Venetiis, quod quadringentis aureis pensatum fuisse constat : (3) (1) Hac non dixi , ut ostenderem , recentiores imitatos esse Martialem vel Græcos; hoc in epi- grammate condendo fieri nequit, novitate quod unice placet; verum ut animadverterem, neo— latinos poétas universe magis "Grecorum rationem in conflandis hisce carminibus secutos esse; quam Martialis, qui novum plane genus condidit. (2) Vs. 3, 4. Profecisse quodammodo videtur e Dionis Epitaphio Adonidis vs. 85. sq, ubi in luctum mortui Adonidis, 3» Erfire aurada cura) imi idis "Ygiyatos » Kal oréQos Ébtrerurre yapdnoy. (3) Epigr XXXVI. cf. omnino Broukhusius ad l. l. cuinam hoc epigramma legenti in men- IAM moe | (39) « Viderat Hadriacis Venetam Neptunus in undis * Stare urbem , et toto ponere jura mari. « Nunc mihi Tarpejas quantumvis Jupiter arceis * Objice, et illa tni moeuia Martis, ait. e Si pelago Tybrim prefers, urbem aspice utramque ; e Ilam homines dices, hanc posuisse Deos. » Sepe etiam Martialem secutus est. Patet hoc inprimis ex multis et virulentis epigrammatibus in Alexandrum VI, et Cesarem Borgiam. — Unum hocce ap- ponere adhuc liceat. . De Venere et Sole. * Induerat thoraca humeris, galeamque decoro « Aptarat capiti, Marte jubente, Venus. f e Nil opus his Sol, Diva, inquit ; sumenda fuerunt | . * Cum vos ferratæ circuiere plage, » Hieronymi Amalthei Epigramma de gemellis fratre et sorore luscis notissi- mum est : tem non venit illad Constantini Hugenii nostratis : Geluck aan Edele Heeren Regeerders van Amsterdam in haer nieuwe Raedthuis, et magis etiam illud quo Amstelodamum ita loquens , indacit : « Gemeen’ verwonderingh betaemt myn’ wondren niet; « De Vreemdelingh behoort te swymen , die my siet. « Swymt, Vreemdelingh , en seght , Hoe komen all’ de machten « Van al dat machtig is besloten in uw' grachten? « Hoe komt ghy , gulde veen , aan s'Hemels overdaed ? e Pack-huys van Oost en West, heel Water en heel Straet , « "Tweemael-Venetien, waer 's "t eynde van uw’ wallen ? « Seght meer, seght, vreemd-elingh. -> Seght liever niet met allen ; « Roemt Roomen , pryst Parys , kraeyt Caïros heerlickheit, « Die schrick'lickst van my swyght, heeft allerbest geseit. » - Qua epigrammata nesciam quanam de causa huic Sanazarii carmini sint postponenda. ( 4o ) e Lumine Acon destro, capta est Leonilla sinistro « Et potis est forma vincere uterque Deos. ' « Blande puer, lumen quod habes concede puelle , * Sic tu cecus Amor, sic erit illa Venus.» Merito lepidissimum hocce carmen Voltairius aliique summis laudibus extulerunt , et varii populi certatim in sua quique lingua expresserunt. —— Corn. Amaltheus subinde etiam venustissima epigrammata pangebat, ut patet ex hocce de Hyella- ^ « Purpureas dum forte rosas carpebat Hyella , * Currit Amor caste virginis in gremium. * Tune alium, dixit, puerum tibi delige mater , * Delige, nam posthac hac mihi mater erit. » Morhoffius Polyh. Tom. T. p. 106 : « Paucula illa epigrammata , inquit, quæ » Matthias Casim. Sarbievius lyricis suis addidit , divina sunt; nisi quod ars » nimia interdum apparet affectatione antithetorum , quorum etiam ut modus » sit, castigata modestia requirit.» Recte sane Morhoffius, quod ad hoc attinet, de Sarbievio judicat; ubivis enim fere hac affectatio nauseam creat, v. c. in Epigr. 24, cui titulus Amor Divinus : « Cor mihi clamat , amor clamat : cor dormit et ille. « Ambo tacent; surgit cor mihi; surgit amor. e Cor mihi plorat; amor plorat; cor ridet, et ille ; « Ambo canunt; plaudit cor mihi , plaudit amor. « Tene verecundi cor amoris dixero fratrem ? « Tene mei fratrem dixero cordis amor ? « Nescio, quid sit amor cordi, quid cor sit amori? « Hoc scio, quod totus cor ego, Christus amor. » Talia , que sepe tamen apud poétam nostrum occurrunt, unemquumque offen- dere debent. Magis placet illud in statuam Ciceronis : * « Ora Myron , humeros Lysippus, lumina finxit « Praxiteles ; vocem fingere nemo potest. » ( 41) Divinum tamen illud, si vera proferam, de quo Morhoflius loquitur , utraque pagina in Sarbievii Epigrammatibus quaro. — -. Grotius etiam celebratissimus Epigrammatum auctor fuit. Notissima est ejus d prosopopeia Ostende : « Area parva ducum, totus quam respicit orbis , » Celsior una malis, et quam damnare ruina » Nunc quoque fata timent, alieno in littore resto, » Tertius annus abit; toties mutavimus hostem : » Sævit hyems pelago, morbisque furentibus æstas , » Et nimium est quod fecit {Iber. Crudelior armis » In nos orta lues, nullam est sine funere funus, » Nec perimit mors una semel. Fortuna quid heres, » Qua mercede tenes mixtos in sanguine manes? » Quis tumulos moriens hos occupet, hoste peremto, ' » Queritur, et sterili tantum de pulvere pugna est. » . Pulcherrimum omnium, que in Scaligeri mortem et eigen. cecinit. Grotius mihi videtur hoc Epigramma pag. 311: « Hzc est Scaligeri mortem meditantis imago ; » Luminis heu tanti vespera talis erat. » In vultu macies, et tortor corporis hydrops , » Sed tamen et magni conspiciuntur avi. » Læva tenet chartas Nabathaéi munera coeli ; » Armatur calamo nunc quoque dextra suo. » Hec est illa manus, vitam cui tota vetustas » Debet, et a primo tempora ducta die. » Quod si Scaligero meritis par vita daretur , » Non nisi cum mundo debuit ille mori. » Scripsit etiam Grotius Znstrumentum Domesticum , sive Epigrammata ad imi- | tationem apophoretón Martialis ; verum hæc sunt nuge , quibus magni interdum | delectantur poëtæ. | De omnibus autem dicere longum foret. Owenus in multis magis ad Mar- } 6 (42) tialis genium accedit, et nimis argutus interdum est. Broekhusius , Buchananus, Heynsii, quorum filius asperrima in patris obtrectatores Epigrammata conflavit, valde hoc genere excelluerunt. Non tamen possum non ultimo loco unum alterumve Froncii carmen citare, meo quidem judicio , in Epigrammatibus condendis unius in paucis felicissimi. Quod ex quovis ejus carmine , nisi fallor, sponte patebit, v. c. ex Epigrammate ejus in Hyellam. p. 417 : e Contiguis paries obstabat amantibus olim , » Contiguo paries obstat, ut. ante, mihi. » Sorte horum pejor mea sors. His rima patebat : | » Rima iter alloquiis officiosa dabat, | » Me mihi conjancta murus disjungit Hyella, » Rima iter alloquiis nec facit ulla meis. » Surgat atrox Borcas, et murum verberet alis , =» Et faciat plaga non coéunte viam. » Quid loquor? ah vereor , ne te mala frigora lædant, » Et noceat capiti ventus, Hyella , tuo. » Ah , ne te rapiat, vereor; dudum assolet ille » Insidias pulchris nectere virginibus. » Nec minus placet illud, quod p. 410 habetur: Ad Leonoram : * Plus uno me dura necas , Leonora, dolore. » Nectecum possum vivere , nec sine te. » Vestra repulsa facit, ne tecum vivere possim : » Te sine ne possim vivere, noster amor. » Certat amor, certatque odiüm. Tu spernis amantem : » Ipse tamen, qua me spernit, et odit, amo, » Eripe me his, Leonora, malis; et da mihi tandem 2 » Ut tecum possim vivere, vel sine te. » | , Atque hec sufficiant. Universe animadvertendum est , neolatinos poëtas hocin | genere dignos esse, qui cum antiquis comparentur, quamvis nec sua illis vitia $ Bui —. (a) Trist. L 1. Liber ipse loquitur Trist. HIT, 1. (43) desint; arguti enim interdum nimis: sunt; quo vitio Martialis quoque tene- i batur. (1). S. 8. De Carmine Elegiaco. Restat , ut de Elegia dicamus , qua Romani poëtæ valde inclaruerunt, et qua neolatinos maxime excelluisse non dubito palam profiteri. Non inutile itaque neque injucundum duximus elaboratam magis instituere comparationem inter ve- teres Elegiacos et neolatinos , quo melius pateret, quam inanis sit eorum opinio, qui recentiores poétas Latinos non adeo laude dignos esse arbitrantur. Ut autem hancce viam rite conficeremus , in Italia itineri nos commisimus ; progressi deinde sumus per Germaniam, ut sedem tandem apud Batavam gentem collocaremus. Inter. Italos primum nobis occurrunt Titus et Hercules Strozza, pater ac filius, felicissimo certe omine, quippe quorum singuli fere versus placent. In Elegis unum cecinerunt Amorem, quod tam feliciter iis cessit, ut non recen- tiorem aliquem poétam , sed Ovidium, sive Tibullum legere tibi videaris. —- De patre primum videamus. Prima Elegia Libri Primi Titus opus suum Divo Herculi Estensi, Ferrariæ duci deferens, librum alloquitur, quod Ovidius etiam fecit (2). Verum qui hic servilem Ovidii imitationem quærit , illius hercle expectatio- nem exitus fallet. Attendamus initium tantum : « Vade liber, divi securus ad Herculis ædeis, » Nam facileis aditus Regia mitis habet. » Nec vereare, licet magnis ego vatibus impar, » Sandalias biberim , non Heliconis aquas. 2 Scis tamen, ut. nostras viridis Venus aurea myrti » Non dediguetur cingere fronde comas. bi EO Cf. Morhoff. Tom. 1. pag. 1060 sqq. Recentiores invenerunt quoque emblemata et ana- grammata , tempore medii ævi imprimis usitata, quo per totum iuterdum mensem uno anagram- mate condendo iusudarent. Nec defuerunt, quiin versibus quadratis , cubicis , retrogradis, caba- listicis , invitis Musis pangendis , versarentur. 6. ( 44 ) ə Vade igitur, nec te properantem proxima tardent » Atria, magnanimi nobile Regis opus. » Nec tot clara tuos teneant palatia cursus, » Singula dum cupidum cernere pulchra juvat. » Juncta foro delubra petes, superosque rogabis ș » Ut cœptæ præstent omina fausta viz. . & Protinus in gentis transgressus limina templi » Magnorum statuas treis venerare ducum. » Alberti a laeva tibi erit senioris imago , » Qui tenet augusta sceptra paterna manu. » Ille suas urbisque simul firmavit , et auxit, » Pontificis claro munere dignus , opes. » Cœlatusque Patris magni venerabile donum » Civibus ostendit, partaque jura lapis. æ Pars adversa fori, que proxima cernitur aule, » Non minus ornatu conspicienda suo est. » Nicoleos ibi marmoreo sublimis in arcu » Insidet aurato pacis amator equo. a Grandibus hic meritis hominum sibi pectora vinxit a Certus amor populi , delitiæque sui, » Filius hunc juxta solio spectatur in aureo » Borsius, illustreis maximus inter avos. » Ille horum primus nostre decus addidit urbi » Actaque jam fama contigit astra sua. » Hos pietate pari colimus , semperque colemus, » Hos omneis patriz sensimus esse patres. » Quos ubi transieris , postesque intraveris altos , 2 Incipe marmoreos dexter adire gradus. » Occurrent spatiosa tibi cœnacula, per qua » Ad magni Thalamus Herculis ire datur. 1 Sed cave, ne pictis radians laquearibus aurum » Spectanti longz sit tibi causa moræ. » Ad dominum propera, quem postquam videris, illi » Cetera postpones, quæ pretiosa putas, etc. » "erui may Stan i-e dime e EE REAA AE ERU EA recla ems e © In hisce versibus plane genium Ovidii dominatur ; neque tamen unum ex Ovi- (45) : dio versum hic reperies. Verum audiamus eundem , de die solemni Divi Georgii - . quo amare Anthiam coeperat, canentem : (1) «Candida lux aderat Maiis vicina Calendis, » Quam festam veteres instituistis Avi. » Quam pia solemni celebrat Ferraria cultu, » Aurea cum admissis premia ponit equis. » Cumque frequens tardos populus spectator asellos » Increpat, et plausum turba jocosa ciet, » Cum rapido certat juvenum manus æmula cursu , » Vitta retroflexam cui premit alba comam. » Tempore quo Zephyrus viridanteis evocat herbas , » Et vario pictam flore colorat humum* » Purpureo cum vere novus redit annus , et ales » Plurima frondosis garrit in arboribus. » Hic dum sollicito spectarem lumine cursus, j » Ante mea arcitenens constitit ora puer. ; - à Aurea cui leva pendebat parte pharetra , » Nudus, et aspectu blandus et acer erat, » Isque ubi collegit celeres, quibus utitur, alas, » Deprompsit nivea splendida tela manu. » Atque ait, o Juvenis, volucrum mirator equorum, » Quod mirere magis, nunc mea dextra dabit. » Dixerat, et pariter sonuit cum voce sagitta, » Inque meo subitum pectore vulnus erat. » Tum color insuetus venas penetravit ad imas. » Et magni patuit, vis manifesta Dei. » Dum stupeo, conorque novas extinguere flammas, x» Subridens pennis evolat ille suis. » Acer ut insolitæ Calabri domitoris habena » Pugnat equus campis, qui modo liber erat. » Post tamen audacem discit tolerare magistrum, : » Ex fractus docta concidit arte furor, » Haud aliter mentis constantia victa seyeræ , (x) El. IL 1. I. m b "i "a ( 46 ). » Et mea corripült plurimus ossa Deus, - » Collaque submisit domito luctantia fastu, » Et dominam victor, servitiumque dedit. ` » Tum monuit , teneræ valeat quid gloria forma, » Quid faciles oculi, virgineusque pudor. » Nec mihi consilio , nec prodest viribus uti, » Et bene libertas ante retenta, perit. » Felix, qui sacros tutus contempsit amores , » Nec domine insanum pertalit imperium, » Sed felix nimium rursus nimiumque. beatus , » Si cui se facilem prebuit ipsa Venus. etc. » Elegantissima semper mihi visa est hæcce Elegia , in qua rursus ita Ovidium expressit, meo judicio, ut non ovum ovo sit similius. Ut pater Ovidio, ita filius Tibullo maxime delectatus est, ut ex omnibus fere ejus carminibus patet. Ti- bullus lib. 2. Eleg. 2 die natali puellae Cerintho désponsæ sacrum indicit genio votaque ejus pro puelle connubio et constanti amore rata fore auguratur, hoc modo : » Dicamus bona verba, venit Natalis, ad aras; - » Quisquis ades, lingua, vir mulierque, fave. (1) » Urantur pia thura focis, urantur odores, » Quos tener e terra divite mittit Arabs. » Ipse suos Genius adsit visurus honores, (2). » Cui decorent sanctas mollia serta comas; ' » Illius puro destillent tempora nardo , » Aique satur libo sit, madeatque mero, » Adnuat et, Cerinthe, tibi, quodcumque rogabis. (1) Sannazarius El. 3, lib. 2. multa a Tibullo profecit, v. c. vs. 4. » Quisquis ades, sancta concipe voce preces. (2) Sannazarius vs. 7. » Ipse suis Janus præpandat limina templi » Cui geminum liquido stillet odore caput. » Illius et castas fument pia thura per aras. » (42) x En age , quid cessas? Adauet ille ; roga. » Auguror, uxoris fidos optabis amores; » Jam reor hoc ipsos edidicisse Deos. » Nec tibi malueris, totum quaecumque per orbem (1) » Fortis arat valido rusticus arva bove; » Nec tibi , gemmarum quidquid. felicibus Indis » Nascitur, Eoi qua maris unda rubet. » Vota cadunt. Viden' ut. trepidantibus advolet alis , » Flavaque conjugio vincula portet Amor ? » Vincula, quæ maneant semper, dum tarda senectus » Inducat rugas , inficiatque comas. » Hac venias , Natalis , avi, prolemque ministres, » Ludat et ante tuos turba novella pedes. » "Tibullus duos infelices amantes , ut videtur (2) consolatur , ipsum Amorem (quem Deum Jovis instar colere solent) advolantem et vincula conjugalia apportantem inducens, praeclaro certe gérrarwan. Loquitur poëta amantium more, qui, missa divitiarum et pretiosarum rerum cupidine, unum Amorem spirant. Strozza suæ ipse amice natalem ita celebrat, pag. 84 : » Addite thura focis, Idus venere Decembres; » Semper habenda mihi multo in honore dies. » Vagiit his primum mea Cynthia, deque parentis » Ventre recepta tuo gratia pulcra sinu est, » Os tibi legisti, genulas decor, ignea blandus * Lumina amor, pectus Cypria, Juno manus (3). (x) Sannazarius vs. 13. sqq. ita hunc locum expressit. : « Nec magis optaris, quas Lydius amnis arenas » Quas volvit flavi lympha superba Tagi. » Nec magis uberibus quidquid sibi colligit arvis, | » Medus et assiduo sole perustus Arabs. » = (a) Vid. Heynius in argumento ad hanc elegiam. x (3) Vs. 5. 6. Alio modo, sed non minus suaviter Rufinus VII, Anth. Ep. 137. E € “Opuar Vus Hpre , MiMra , ras upas 'ASums ,- PM » Toss pagos Mains, ra cvp ris @érides, » 1 E 2 e f ' ( 48 ) = At celsæ insiluit mojestas regia fronti , » Quosque amor et Paphia pellicit, illa fugat. » Cetera quid sequar? et coelo data signa sereno? i » Astraque veridicis lapsaque et orta polis? | » Quid te fatiferi quidquam scrutator Olympi , » Natalique super, sideribusque rogem ? » Magna fides, superis micuisse faventibus igneis , | » Qui formam , et mores, ingeninmque darent. » Jusque homines supra, Veneremque, Deumque volucrem, » Inque ipsum (si non sidera falsa) Jovem. a Non aliena loquor, venturi certus aruspex | : » Hos dedit eventus, matre petente, meos. » Infelix , felixque Puer , modo fata tulerunt , » Perpetuam dominam, servitiumque tibi. » Cynthia es illa, tibi longos servire per annos « Destruor, maguis par reor esse Diis. etc. » Deinde poéta profitetur se amicæ suæ morem gessurum , eamque secuturum esse ad extremum terre angulum, et tandem ita canit : « Nos Veneri morem, moremque geramus amori, - i | » Nunc quoniam nobis ille, vel illa favet. | » Dicantur bona verba, Deis reddantur honores, » Præcipua hec sacris, cælitibusque dies. » Te dedit hac Genius, sacrum Geniale paramus; » Quiquis ades, nexas flore perunge comas. » Nunc proferre decet, quos misit Eous, odores, » Quosque Hispana novo puppis ab orbe tulit. » Nec quisquam incedat pulla sub veste, sed albis » Ad sacra contendant fcemina virque togis. » Nec gregibus, sed thure litent ; et flore reposto , » Innocuus nullo sanguine gaudet amor. » Strozza suam ipse agens causam multus est in laudanda puelle suæ forma, Tibulliana prorsus ratione omina inducens (1), eique , ut fit, aeternum servitium (1) Tibullus valde ominibus et somniis gaudet. Vid. L. I. EL 3, L. III. El. 4. L, II. El. 6, 37 et passim. ( 49 ) promittit; eamque ad ultimas terras secuturus est. Ceterum , quod ad versus attinet, mihi quidem aurea ætate dignissimi videntur, una vel altera labe ex- * cepta. (1) — Quamquam hoc quidem carmen non inter pulcherrimas Strozzæ elegias ponam (2), his enim versibus magis etiam ad Tibullianum colorem ac- cedere videtur (3) : « Nabat Erythræa materna per zquora concha, » Qualis erat spumis edita, nata Venus. » Semidei assiliunt circum Tritones, et unca » Permulcent hilares-littora festa tuba. » Oceanusque pater, longævaque Thetis , utrimque » Æquoris alta jubent subsiluisse vada , . » Utque natant propius, propiusque tuentur alumnam, » It magis iude novus cana per ossa calor. x» Nullus adhuc sterili degebat in æquora piscis. » Tunc gelidum memorant incaluisse salum, » Protinus orta ferunt. immani corpore cetz , » Quique latet magno squamea turba mari. : » Prima sed ut tetigit concha fluitante Cythera » JEquore cerulei prosiliere Dei. » Excipiuntque manu , primoque in littore sistunt , » Purpureisque ferunt oscula mille genis , » Atque aliquis presso Divas ore protervior hæret , x» Clamque terit nudum nudus et ipse latus. » Ver erat, et tepidi flabat levis aura Favoni , » Flore novo ingreditur, qua Dea vernat humus etc. » Eodem modo tota elegia scripta est, imo vero omnes fere Strozzæ elegiæ ean- dem pulcritudinem , eandem gratiam, eundem Tibullianum colorem spirant, ita ut si meam liceat proferre sententiam , Herculem Strozzam recentiorum Ti- Re LEE x * ` á H * () V. c. destruor, obsequiosior etc. qua voces minus latine sunt. Ita sint etiam quos — versus 3 offendat. (2) Titi Strozzæ carmen in natalem amice Anthiæ Lib. 4. EL 5 mihi pulcrius videtur. (3) Amor. L. 2. El. 5. V. 15 sqq. 7 ( 50) bullum dicam. À qua opinione non multum dissentit Heynius , dicens (1) : «Inter » recentiores poétas Tibulli ingenium induisse plane videri potest Hercules » Strozza, cujus Amoribus nihil mollius , nihil ingeniosius vidi; in comparandis ə vero illis cum multis Tibulli locis singularem voluptatem percepi. » Tibullus elegia quadam (2) celebrat discessum amice ex urbe, quem preter alios egregie secuti sunt uterque Strozza, (3) inprimis Hercules, qui tamen interdum lasci- vior quam par est. Tibulli elegia una ex præstantissimis hujus poëtæ est ha- benda; zewzixerars inprimis mihi visa est narratio Apollinis Admeti boves pas- centis; illud certe animum cujusque capere debet : e O quoties illo vitulam gestante per agros » Dicitur occurrens erubnisse soror. » Verum nemo etiam laudem H. Strozze denegabit , ita canenti : « Urbe meus discedit amor, discedere et ipse » Cogor, amicorum maxime Bembe vale. » Rura peto, valeatque forum , valeantque sodales. » Et Venus, et Veneris cessit in arva puer, x Pascit amor pecus, at nümerum Cytherea recenset. » Vomere dura gravi jugera findit Hymen. » Et Dominam mirantur oves, Dominamque volucrem » Vicinosque rudis combibit agna faces. » Plus solito petulans aries salit, ictaque tellus » Sentit aratori numen inesse suo. » Vernat ager, gaudentqne greges, gaudentque coloni » Falciferique putant secla redisse senis. » Sequitur palmaria sed protervior descriptio amantium sub Saturno rege con- ditionis. Pergit deinde poéta in laudanda puella sua hoc modo : (1) Pag. 14 de Tibulli Cod. et Edition. (2) Eleg. 3. Lib. 2. (3) Titus Strozza Lib. 1. Eleg. 5; Hercules. Lib. 1. p. 65. (51) « Ferreusah quicumque tuos perspexit ocellos , » Et negat ad maneis te mea vita sequi : » Quærat opes alius, finesque extendat avitos , » Et celeres multo comparet ære Syros. » Quem malus exagitet noctesque diesque Cupido » Cui ferat occultam serva caterva necem. a Mi potius liceat resonante sub ilice tecum » Degere securos, Parthenopæa, dies, » Urgentemque famem vili restinguere victu , » Pellereque Eridano pocula dante sitim. » Expressosve cavis manibus sorbere racemos. » Aut bibere e pleno candida musta lacu. » Tunc juvet enixe fotum legisse capelle, » Toque meo tremulum detinuisse sinu. a Pascentemque gregem querulis mulcere cicutis, » Humidaque in mediis oscula ferre sonis. » Omnia mihi elegantissima videntur ; prioribus versibus ingenue Tibullum imi- tatus est ita canentem : « Divitias alius fulvo sibi congerat auro , » Et teneat culti jugera multa soli, » Quem labor adsiduus vicino terreat hoste, » Martia cui somnos classica pulsa fugent : » Me mea paupertas vitæ traducat inerti ,. » Dum meus assiduo luceat igne focus. » Ipse seram teneras maturo tempore vites » Rusticus, et facili grandia poma manu. » Nec spes destituat, sed frugum semper acervos » Præbeat, et pleno pinguia musta lacu. » .— Atque hec de Strozzi sufficiant, qui, si qui alii, veri poëtæ, et inter prin- = cipes neolatinos , etiam quod ad dictionis elegantiam et antiquitatis colorem at- | tinet, sunt habendi. "Titum Strozzam felicissime Ovidium , Herculem vero Tibullum exprimentem vidimus; sequitur Sannazarius , qui unus in paucis optime Propertium secutus esse 7. ( 45.1 | dicitur, a quo tamen ubi recedit , felix quoque in Tibullo exprimendo fuit (1). Audiamus carmen ejus : (2) In Domine Natalem. Ad Junonem. « Junoni fer sacra , novas lege , Musa , coronas; » Natalis domin: jam mihi festus adest. » Ipsa sed inprimis solemnes iudue cultus ; » Et mihi purpurea tempora cinge rosa. » Utque aliquid gratas olive meditemur ad aras (3), .*» Affér-in auratz garrula plectra lyra. (4) _» Tu quoque , vita , tuos auro subnecte capillos; » Plurimaque in niveo pectore gemma mice:. » Hoc mihi te, mea lux, seros promisit in annos, (5). » Hac mihi te certam jussit habere dies. » Quanta mihi hac primum fulserunt gaudia luce ? » Quantus in hoc uno tempore venit honos ? » O mihi Erythræis merito signanda lapillis: (6) (1) Vid. Heynius , pag. 14. de Tibulli Cod. et Edit. {2) Lib. 2. Eleg. 8. (3) Eodem modo verbo meditari usurpat Propertius El. 4. lib. 3. vs. 1. « Arma Deus Cesar dites meditatur ad Indos. » (4) Sepe lyra inprimis apud poëtas eroticos et elegiacos vocatur Garrula. Ut de aliis ta- ceam, Tibullus L. 3. El. 4. vs. 38. « Pendebat leva garrula parte lyra. » Idem fistulam vocat garrulam L. 2. El. 5. vs. 3o. (5) Contrario prorsus modo Propertius L. 1. El. 2. « Quid juvat, ornato procedere vita capillo, » Et tenues Coa veste movere sinus ? » Aut quid Orontea crines perfundere myrrha? » Teque peregrinis vendere muneribus ? etc. » (6) Alias Romani feliciores dies nota alba, vel albo lapillo, infeliciores vero nota nigra, vel nigro lapillo notare solebant. Cf. Interpp. ad Horat. L. 1. Od. 36. vs. 10, inprimis au- tem Bentleius. PEN — — | | (53) | » O mihi delitias inter habenda meas. » Quisquis ades, bona verba, et lætos edite cantus, (1) » Libaque de Siculo dulcia melle date. x Alba mihi vestis nullo violata veneno (2) » Adsit, et in geminos defluat apta pedes. » Ante aram viridi texant umbracula quercu » Formosis Dryades, rustica turba, comis. (3) » Phoebus odorata circamtegat atria lauro; » At Myrto duplices tu , Cytherea , fores. » Ipsa Arabum merces Nyseia turba ministret; x Lenæusque ferat Naxia vina pater. (4) » Omnia sint letis operata ex ordine sacris : » Et colam niveis constrepat alitibus. » Magna parens Juno, centum comitata ministris (5) , (1) Similiter cecinerunt Tibullus , Ovidius, et Strozza , uti supra vidimus. (2) Tibullus L. 1. El. 10. vs. 27. « Hanc pura cum veste sequar myrtoque canistra » Vincta geram, myrto vinctus et ipse caput. » Ubi pura significat, quod Sannazario dicitur alba. (3) Tibullus idem negotium tribuit vernis. L. 2. El. 1 vs. 23, 24. e Turbaque vernarum , saturi bona signa coloni , « Ludet et ex virgis extruet ante casas, » (4) Tibullus L. 2. El. 1. vs. 27 sqq. « Nunc mihi fumosos veteris proferte Falernos » Consulis, et Chio solvite vincla cado. » Vina diem celebrent; non festa luce madere » Est rubor, errantes et male ferre pedes. » Sed bene Messalam sua quisque ad pocula dicat; » Nomen et absentis singula verba sonent, » T - Praclare autem apud Sannazarium ipse Pater vina affert. (5) Egregi« Junonis gravitatem. exprimit illud. centum comitata ministris. Tibullus L, 2. El, 1. vs. 3, s « Bacche veni, dulcisque tuis e cornibus uva » Pendeat, et spicis tempora cinge, Ceres, » (54) « Huc ades, et votis annue, Diva, meis. . » Vos quoque per vacuum quz luditis aéra, Nymphae , » Cingite felici nabila summa: choro. » Scilicet eventus hzc sint bona signa futuri : » Hec eadem. plenæ nuntia, lætitiæ. x Ipse ego vestra sequar jucundo gaudia plausu, » Et peragam varios ore, manuque modos : » Quin etiam sertis, et thure calentibus aris , » Excipiam sancta numina vestra die, » Àt tu, natalis, nullos non fauste per annos, » Semper honorata luce serenus eas. » Quodque opto, innumeras (si quod prece posse putamus ) » Cumaëæ vincas vatis Olympiadas. » Extat apud Tibullum Elegia quzdam etiam in natalem puelle ad Junonem (1) , quam ideo adscribere non pigebit, quia brevissimum illud carmen pulcherri- mum est, et optime exinde intelligi potest, quam diverse smbo. poëtæ simile argumentum tractaverint : « Natalis Juno, sanctos cape thuris honores , » Quos tibi dat tenera docta puella manu. » Tota tibi est hodie; tibi se lætissima comsit » Staret ut ante tuos conspicienda focos. » Ila quidem ornandi causas tibi, diva, relegat; » Est tamen , occulte cui placuisse velit. At tu , sancta, fave, ne nox divellat amantes ; » Sed juveni quaeso mutua vincla para. x» Sic bene compoues; ulli non ille puelle » Servire, aut cuiquam dignior illa viro. » Nec possit cupidos vigilans deprendere custos ; » Fallendique vias mille ministret Amor. » Adnue, purpureaque veni pellucida palla. » Ter tibi fit libo, ter, dea casta , mero. » Præcipit en nate mater studiosa, quid optet; » Illa alind tacita clam sibi mente rogat. (1) Lib. 4. El. 6. (55) » Uritur, ut celeres urunt altaria flamma ; » Nec, liceat quamvis, sana fuisse velit. » Sic juveni gratis, veniet cnm proximus annus , x Hic idem votis jam vetus adsit amor. » In illo carmine vides amantem lete de sua salute exsultantem ; omnia apud eum leta spirant; congregat turbam Deorum Dearumque et Nympharum in agro suo , ut una secum Natalem Domine celebrent. In hoc vero cernis puel- lam puelle prorsus modo agentem , quæ scilicet se comat in honorem natalis diei ; neque tamen uni Dec se comat; est enim alius, cui clam placere vult Ille gratias agit Natali de eo,. quod sibi contigerit, hoc die puellam certam habere; hec vero Junonem precatur, ut sibi tutas: cum amante noctes con- cedat. Verbo in illo vides juvenem , in hoc vero puellam ; uterque autem poéta varios amoris sensus egregie expressit. Licet plura Sannazarii carmina (1) cum veterum poétarum elegiis conferre possimus, illud in hacce disputatione egimus, ut quorum poétarum opera in plurium manibus versarentur (in quibus Sannazarius principem quemdam oc- cupat locum) eorum carmina minus adscriberemus; qui vero, quamvis præs- tantissimi, minus noti essent, in iis recensendis longiores. essemus. Petamus igitur alium Italum, Mar. Ant. Flaminium, qui non minus quam Strozæ et Sannazarius poética laude inclaruit, imo vero qui in Hendecasyllabis Catullum interdum assecutus est , in Lyrica poési felicissime Horatium expres- sit, et in Elegiis nescio quantam suavitatem pra se fert et elegantiam. Audia- mus carmen ejus (2) cui nomen Janthis. e Venisti tandem, tandem , mea sola voluptas, » Venisti, et lucem misere vitamque tolisti, » Quantum vere novo gaudet lasciva capella , » Æstivis quantum sitientes imbribus horti, » Tantum, Mopse, tuo reditu lætatur Janthis, (a) Inprimis lib. 2. Carm. I. cum Propertii l. 2. Carm. I. (2) Carm. II. lib. 2. ( 56 ) » Te sine, care puer, leto mihi tristior ipso » Vita fuit, tardoque dies mihi tardior anno. » Seu tenebras Vesper, seu lucem ferret Eoüs, » Me flentem Vesper , flentem cernebat Eoüs. ` » Lugebant sylvæ, lugebant mollia prata, » Formosusque suos amiserat hortus honores; » Et desiderio domini pecus omne peribat. » Dulcia nunc tecum redierunt gaudia cunctis. » Aspice, te leta pinus complectitar umbra ; » Arguto properans te murmure lympha salutat , » Albaque purpureum tibi ducunt poma colorem ; » Ipsa ego nunc dulci saturabo lumina vultu. » Discedet macies, discedet corpore pallor, » Et tecum longos peragam feliciter annos. » Seu teneras solito pasces in monte capellas , » Seu patrios fines lingues, et pabula nota ; » Quidquid ages, formose puer, tua cara puella » Tecum semper erit, terras comes ibit in omnes. » Jam didici, quid sit juvenem exspectare morantem : » Exspectans una vel nocte puella senescit. Nemo non in lepidissimo hoc carmine naturam egregie secutam et veteres ingenue imitatos esse affirmare dubitet. Inter celebratissimas totius Antiquitatis fabulas pertinet procul dubio fabula de amoribus Herculis et Hylæ. Cui enim non dictus Hylas ? Ex antiquis præ— cipue eam retulerunt praeter Apollonium Rhodium, (1) Theocritus (2) , Proper- tius (3) , et Valerius Flaccus (4) ; e recentioribus autem M. Ant. Flaminius (5) , Joh. Bapt. Amaltheus, (6) et Dan. Heynsius (7). Nobis igitur comparationem re- — QG) L. r1. (2) Idyll. 13. (3) L. 1. Eleg. 20. (4) L. 3. (5) L. 2. Carm. 6. (6) Pag. 420. Edit. Broukh. (7) Monobibl. El. 5. -——————— DE ES 5 os PÉSRERRRE (5) centiorum cum veteris Latii poëtis instituentibus; non utilitatis neque jucundi— _ tatis expers negotium visum est videre, num hzc recentiorum carmina digna Sint, que cum Propertiano comparentur. In fabule narratione recentiores secuti sunt Propertium et Theocritum, (1) qui hoc fere modo eam marrant. Hylas, Theodamantis filius, ab Hercule rap- tus, in expeditione Argonautica ejus comes fuit. In itinere e navi egressus, cum ad fontem quemdam substitisset , ut sitim levaret , Nympha eum rapuisse dicuntur; quod cum animadverteret Hercules, relictis. Argonautis , errabundus per saltus et devia Hylam suum frustra quæsivit. — Videamus nunc quomodo apud singulos poëtas Hylas in via ad fontem occurrat, Propertius ita ca— nit : (2) « Hic manus heroum placidis ut constitit oris, « Mollia composita litora fronde tegit (3). « At comes invicti juvenis processerat ultra « Raram sepositi quærere fontis aquam (4). (1) Diverso modo narratur ab Apollonio et Valerio Flacco ;. quos comparavit inter se Petrus Burmannus in præfat. ad Valerium ; qui, cum in hac fabula referenda, tum in ceteris om- nibus, Apollonium longe antecellere ipsi videtur. (2) L. L. vs. 20. sqq. (3) Fronde tegit. Apollonii versus laudant hosce : » Tou Ò Again » Doraade Asuaran Qépor orero djsiravrte & » Zropurdæs, Et Theocriti » Ionao! dé piar cropiravre xaperurer ss Asiar yap cdi» Üxuro piya eriBadieriy )vtiap, (4) Ad verbum expressit illa Apollonii : » Toppa 3 "YAag xao révixaAridi vorp Spiro » Aljrro xj mas. iipor mero, “ ( 58) « Hunc duo sectati fratres, Aquilonia proles, « Hunc super et Zethes, hunc super et Calais , « Oscula suspensis instabant carpere plumis, = « Oscula et alterna ferre supina fuga. « Ille sub extrema pendens secluditur ala , « Et volucres ramo submovet insidias. « Jam Pandioniæ cessat genus Orithyiæ : « Ah dolor ibat Hylas, ibat Hamadryasin. e Hic erat Arganthi Pege sub vertice montis (1) «Grata domus Nymphis humida Thyniasin. t Quam supra nulla pendebant debita curæ « Roscida desertis poma sub arboribus, « Et circumriguo surgebant lilia prato « Candida purpureis mista papaveribus. * Quæ modo decerpens tenero pueriliter ungui , « Proposito florem prztalit officio. « Et modo formosis incumbens nescius nudis « Errorem blandis tardat imaginibus. « Tandem haurire parat demissis flumina palmis, « Innixus dextro plena trahens humero. t Cujus ut accensæ Dryades candore puelle , e Mirate solitos destituere choros , . x Prolapsum leviter facili traxere liquore, « Tum sonitum fapto corpore fecit Hylas. e Cui procul Alcides iterat responsa , sed illi « Nomen ab extremis fontibus aura refert. » (1) Cf. Theocritus L. L. vs. 36. sqq. 15 Kdxe Xaas à gardos sdap emidoprier orah » Aura F HjaxAgi xai arreo? "TAG » (Oi pias dudo Érapor dti d'uivuyre TpameGar ) » Xænuioy &yyos Éxur vaya OÙ xpavay evonet, » Husy 6 opa’ mpl di pue monde mtQUxs » Kud»to» re X&Aidoro , ajAotpoy T^ édiayrer » Kei 9aAMYTS cia, xat mU d'yposis. (59) Dici vix potest, quam egregie Propertius fabulam hancce elaboraverit. Inprimis mihi arridet Hylas in via arborum fruges mirans et decerpens ; qua in re imitatus est Propertium Amaltheus, ast audi, quam ingenue : « Ille (Hylas) vario texens e flore corollas, « Incustoditum sepe moratur iter, « Nunc nova formosa decerpit lilia dextra , « Nec teneris ornat serta papaveribus. « Nunc etiam placidos invitat carmine ventos « Ut levis aestivum temperet aura diem. « Interdum auditis avium concentibus hæret , « "Tentat et argutos voce referre modos. * Ille tamen prope fontis aquas incautus et amens « Constitit et vanis arsit imaginibus. « Miratur nigros oculos , miratur et ora; « Et desiderio deperit ipse suo. ; « Quæ te, inquit, formose puer, jam fata retardant ? * Complexuque meo. sepius eripiunt ? * Quid prohibet socio conjungere corpora lusu? « Mutuaque alterius oscula ferre genis? * Intueor dum pronus aquas, et brachia tendo « Surgis, et hæc eadem tu quoque signa refers , « Et tanquam nostri solitus miserescere luctus « Confundis moestis lumina lacrymulis. « Audierant miseras liquido sub fonte querelas e Naiades, aquæ imis exsiluere vadis. * Tum puerum magni clamantem nomen amici (1), « Certatim cupidis corripiunt manibus. « Sed quid jam Alcides prosit, contraria quando « Fata obstant, tanti conscia fata mali ? « Illum nympha arctis retinent complexibus omnes , (1) Profecit ex Valerio Flacco. L. 3, 562 sqq. « Illa (Nympha) avidas injecta manus, heu sera cientem « Auxilia , et magni referentem nomen amici e Detrahit ». 8 ( 60 ) « Et cohibent fusis undique luminibus. « Fulgebant nitidis argentea membra sub undis , # Ut micat e magno Lucifer Oceano. « Solantur lacrymantem , atque oscula dulcia figunt ; « Ille tamen nescit cedere blanditiis. * Interea iratusque sibi, plenusque timoris * Implorat crebris vocibus auxilium ». Quamvis nou negem Amaltheum hisce versibus sepe Propertium ante oculos habuisse, illud etiam affirmo , mihi apud neminen ita puerilem Hylæ indolem arrisisse quam apud eum, qui usque ad versum 32 omnia fere a Propertio mu- tuatus est. Ubi vero ad fontem delatus est Hylas, prorsus prout puerulus , } se miratur, neque intelligit quomodo puer sub aqua ei bracchia tendat, nec tamen ad se properet. Nympharum quoque Hylam rapientium egregia est descriptio ; tota denique Elegia tanta cum gratia et venustate est confecta, ut supra nihil posse videatur. Danielis Heynsii quoque Elegia, cui Titulus Hylas elegantissima est, et ad Propertii genium composita, ut ex hisce versibus patet : « Nympharum cupidos defendite semper amores, « Neve aliquis vestris prodeat e foribus; « Aut si cui male forte sitis tentaverit ora, « Sunt alii fontes , sunt alii latices. « Hac vobis matres edicimus : hec Venus ipsa « Suadet, et amissa moestus Amor pharetra. æ Nesciit hoc magnorum infelix cura deorum , « Alcides, puero captus ab Argolico. « Cui circum malas flos aureus emergebat , « Purpureis serpens undique femporibus. æ Nesciit, utque comes volucri descendit ab Argo, « Pergit Hylas puram quaerere fontis aquam. * Valle sub umbrosa, qua pumice desuper alta * Humor aqui prono murmure desiliens « Pendebat nemore in medio. Puer inscius urnam * (Inscius hoc captas quippe videre Deas) « Admovet. Ast ille sub frondibus hinc atque illinc * Innocuum junctis involüunt manibus. etc ». ( 61) . Profecto hæc omnia Heynsio dignissima sunt, neque, me quidem judice , Amal- > theo cedere debent. In finem mihi venustissime ita canere videtur : « Illum (Hylan) muscoso Nymphæ duxere sub antro, « In vitreas sedes, in vitreos thalamos , « Damnatum flammis et virgineo Hymenæo. * Undique Hymen lætis ibat ab arboribus , * Undique Hymen toto reddebat vertice sylva , « Nil metuens crudas Herculis exuvias; « Ant nodosa cavam, quz complent pondera dextram, * Grajaque dilectæ robora militiæ. œ Sic formosus Hylas divorum ccepit haberi, À « Additus æternis corpore Naiasin ». » Videndum nunc ultimo loco est, num M. Ant. Flaminius enarranda hacce fa- bula dignum se praestiterit , qui cum recentioribus et Propertio de præmio certet. Fontem, ad quem substitit Hylas, ita describit : « Fons erat in sylva puris argenteus undis, * Quem bicolore tegit populus alta coma. * Ac circum Paphiæ densant umbracula myrtus, « Et parit assiduas aura benigna rosas. « Narcissumque , crocumque, immortalemque amaranthum , « Et te flebilibus scriptum, hyacinthe , notis. « In medio faciles nudato eorpore Nymp * Ludebant sparsis per rosea ora comis. * Quo puerum cupido miratæ lumine, cum vix « Illius molles tingeret unda pedes. « Arreptum subito vitreum traxere sub amnem; « Ut quondam veris tempore purpurei (1) Rd ee — (1) Imitatio est Theocriti vs. 49 sqq. E Karmpre d' is pirar vd ap p» "ASpoos, dis, sxa mupros dm ocupara pires drrip » 'Alpéos d» morra, vavrais de ris she Éraipos , , ^ ^ » Kovporip, d. maidic , woitic9" 6m Am mAwrrixos edpes. Cf. Amalthei vs. 52. (63) * Stella volans, colo noctis delapsa per umbram « Emicat , usque alto conditur Oceano. « Tum lætus clamat summa de puppe magister * Candida felici pandite vela Noto : « Pandite; nam ccelo Superi bona signa dedere. * Sic ait, et placidis per mare fertur aquis. * At miser Alcides, casu perculsus acerbo, « Amisssum toto litore clamat Hylam. « Litore Hylam, furibundus Hylam per devia quærit; (1) * Qualis thuricremas parva juvenca deàm (2) * Concidit ante aras; sed fati nescia mater « Non jam frondifero pascitur in nemore ; e Nec dulcem puri libavit fluminis undam , * Sed fertur celeri per nemora alta pede, * Omnia mugitu complens, si forte veniret * Bucula maternis obvia luminibus. * Sic heros Hyla ingeminans, Hyla omnia replens (1) Pulcre quoque Valerius Flaccus, lib. 3 , vs. 593. sqq. Volat ordine nullo « Cuncta petens; nunc ad ripas, dejectaque saxis « Flumina, nunc notas nemorum procurrit ad umbras : « Rursus, Hylam, et rursus Hylam per longa reclamat œ Avia, responsant sylvæ, et vana certat imago ». Ita Virgilius quoque Bacol. Eclog. 6. vs. 43. sq. « His adjungit Hylam , nautæ quo fonte relictam e Clamassent : ut littus, Hyla, Hyla, omne sonaret », (2) Theocritus. vs. 61. sqq. ‘Qs d émóx müyertios dmompolihrs éraxouras Nepas Dleybapivas ris iv dptriv, wpopayos' Ais "EË évvés écmeurey eroiporaray imi daire’ » € x. Te À. » Hpax ins Tolouros | ( 63) i « Errabat dubio per loca sola pede. v Quantas ille fero profudit corde querelas ! | « Pallenti quantas ore dedit lachrymas ! ; p" « Cum sepe optaret scopulo se mittere ab alto * Aut vitam rapidis ponere fluminibus ! » Nunc autem, postquam-ex omnibus Elegiacis poétis qui Hyle fabulam narrave- runt , loca attulimus , dubii profecto hæremus , cuinam palma sit tribuenda , cum omnes mihi pari fere laude digni videntur. Flaminius quoque egregie animi affectus expressisse mihi visus est; omnesque neolatini poëtæ , qui in hacce fabula trac- tanda versati sunt, egregia carmina condidisse videntur , digna sane, quz cum Propertii elegia conferantur. Hæc de Italis sufficiant , apud quem populum ita neolatina poésis floruit, ut pulcherrima monimenta nobis ommi in genere reliquerit. Silentio prætermisi Pontanum, Bembum et Molsam, omnes in amoribus molles, lepidos et ve- nustos , mo omnes recensere Len sit. Nunc autem ad Germanos tenda- mus, apud quos tres præstantissimi poëtæ Elegiaci inveniuntur; Æobanus Hes- sus, Petrus Lotichius Secundus , ex Ferdinandus dibnietg iss. Cum autem cetert longe a Lotichio superentur, de hoc unice dicemus. : Lotichius igitur, quamvis a nonnullis inter Ovidii æmulatores ponatur, ta— men , ut praeclare docuit Burmannus , merito iis adnumerandus est, qui Tibullum sequuti sunt, quem Ovidio etiam prætulisse videtur. (1) De Lotichio unum (1) Patet. hoc e Carm. L. 3. Carm. 36. vs. 23 seq. « Hunc quondam facilem pharetrato sémper amori « Ipsa Venus campos duxit ad Elysios. « Hac duce carpe viam. Sed enim tn mente pudica « Caste puer , castis carmina finge modis, « Ipse, quidem , nec vera nego , Sulmonis aquosi « Ad Musas proprius monstrat alumnus iter, « Sed tantum superat facundi Musa Tibulli, « Quantum voce alias Daulias ales aves, ». -— , zw ior. c. , TTE. "- ar hat a ( 64 ) omnium doctorum virorum perhibetur judicium, eum scilicet, si quis alius, mereri verum et genuinum neolatinum poétam dici et haberi. Omnia ejus car- mina nescio qua suavitate et elegantia praedita sunt, neque unum in tam multis invenias, quod non in suo genere pulchrum sit habendum. Incido forte in Ele- giam tertiam libri quarti, e qua nonnulla apponere lubet. Est autem carmen nuptiale : i « Primus Hymen, caram juveni, caramque puellæ « Conjunxit juvenem , certaque jura dedit. Ante vagos hominum genus exercebat amores, * Nulla verecundi causa pudoris erat. Invia pro thalamis nemorum deserta colebant, (1) * Antraque furtivum sepe cubile dabant. Primus Hymen docuit lectum -servare pudicum, « Et statuit proprio: quemque jacere toro. Idem virginibus formæ præcepla colenda » Tradidit, ut cultus possit habere modum : u Neque genis limisve oculis , nutuque loquaci (2) « Neve superciliis falleret ulla virum. « Tu populos, genialis Hymen, moderaris, et urbes, « Tu facis unius corporis esse duos. e Nec sine te Venus alma potest, Jovis inclyta proles (3) a a a (1) Cf. loca veterum et neolatinorum poëtarum , que Burmannus ad h. l. citat; præ ceteris . tamen recentiorum eminent que Hercules Strozza cecinit, L. 3. El. 2. vs. 25. sqq. et Janus secundus , l. 1 (male Burmannus operarum vitio, l. 2). El. 7. vs. 65. (2) Limisve oculis. Eleganter ita veteribus dicuntur oculi obliqui et lascivia prurientes, Oyi- dius Amor. 1, 33. « Altera (si memini) limis subrisit ocellis. » Cf. Burmannus, qui multa loca affert. (3) Egregia imitatio Catulliani Epithalam. Manlii et Julie vs. 56 sqq. * Tu fero juveni in manus « Floridam ipse puellulam « Matris e gremio suæ ( 65) » Comprobet , adsensu quod bona fama suo. » Dulcis Hymen, Hymenze, Hymen, quid gaudia differs ? | » Tædifer Uraniæ! nate sororis ubi es ? | » Adspice brumali.dum torpet frigore coelum , (1) » Ut tristes errant per nemus omne fera. À ' » Nullus honor sylvis, moerent sine amore volucres, » Et gemitu vidui turturis arva sonant. » Cœlibis hac vita est, consorte carentis imago , » Hec desolati tristis amoris hiems. » Eia age, dulcis Hymen, quid vota moraris amantum ? » Huc ades, o sacris, blande Hymenze , tuis. » Vere novo, molli cum vernat gramine tellus , » Arbor et umbrosas explicat alta comas, » Luxuriant, saliuntque greges, tectæque sub altis » Frondibus argutæ consociantnr aves. } | * Dedis o Hymenze Hymen » Hymen, o Hymenæe! » Nil potest sine te Venus, » Fama quod. bona comprobet , » Commodi capere, at potest » Te volente : quis huic Deo » Compararier ausit? » (1) In notis ad egregium huncce locam miror Burmannum non laudasse hosce Catulli ver- sus : Carm. 62 vs. 48 sq., non minus præclaros : » Ut vidua in nudo vitis quæ nascitur arvo, » Nunquam se extollit, nunquam mitem, educat uvam , » Sed tenerum prono deflectens pondere corpus, » Jamjam contingit summum radice flagellum ; » Hanc nulli agricole , nulli accoluere juvenci : » Ac si forte eadem est ulmo conjuncta marito , » Malti illam agricole, multi accoluere juvenci : : » Sic virgo, dum intacta manet , dum inculta senescit , d » Cum par connubium maturo tempore adepta est, a » Cara viro magis, et minus est invisa parenti, » rtc: ( 66 ) « Gemmas vitis. agit, teneras humus educat. herbas , x. Induit. et flores, qualibet herba: suos. » Talis cum socia fcecundus. conjuge lectus. » Sic etiam fructum femina virque ferunt. » 1 Hocce carmine nescio profecto quid dulcius jucundiusque dici excogitarive possit Quamvis aliquem poëtam hic illic ante oculos habuerit, semper tamen suus mansit. Patet hoc cum ex omnibus fere ejus carminibus, tum ex nobi- lissimo illo : inferiæ ad fratris tumulum , quo Catullum expressit. Catullus ita canit : * Multas per gentes, et multa per æquora vectus » Adveni has miseras, frater, ad' inferias, » Ut te postremo donarem munere mortis, » Et mutum nequidquam alloquerer cinerem ; » Quandoquidem fortuna mihi tete abstulit ipsum; » Heu miser indigne frater ademte mihi. » Nunc tamen interea prisco quæ more parentum » Tradita sunt tristes munera ad inferias , » Accipe , fraterno multum manantia fletu : » Atque in perpetuum , frater, have atque vale. » Eodem in genere Romani mihi nullum habere videntur carmen quod huicce Catulliano comparare possint. Vide tamen quomodo inter recentiores idem ar- gumentum Lotichius cecinerit, Lib. I Carm. X : « Tandem post variés bellique viæque labores » Contigit ad: cineres, Frater, adesse tuos. » Frater amabilior dulcis mihi lumine vitæ, » Ætheris heu pulcra quam cito luce cares ! » Quatuor addideras septem natalibus annos; » Jamque lyra chordi, jam tibi carmen erat. » Tempore quo tecum spem nostram fata tulerunt, » Et lacrymis patrias Cynthius auxit aquas. » Non reditu poture tuo gaudére parentes; Tr Tp RII NN NO IN NR URS NN D (67) » Ingenii nullum divitis exstat opus. » Ah miserande puer, peregrina condite terra , » Dimidium tecum mors tulit atra mei, » Gloria Musarum tu summa futurus , et olim - » Dulce decus nostrum , si licuisset , eras. » Salve care cipis, frater carissime quondam , » Nunc cinis, æternum rursus ave atque vale. » Quamvis in laudem istiusmodi carminum addere quidquam supervacaneum sit, àp- ponam tamen Burmanni judicium , cui nemo facile intercedet. A ffirmat ille (1), Loti- , chium hic æmulatum esse Catullum ; et alio loco , neminem negaturum esse ait; Catullianam carminis modulationem a poéta cultissimo Ovidiana suavitate op- time esse temperatam (2). Verba nobis desunt, quibus poéticas Lotichii dotes satis explicemus; ita enim ille cum Jano Secundo supra quosvis recentiores eminet, ut stellas inter Luna minores. Ad Gallos non est quod divertamus. Principes apud eos sunt Mai ; Huetius , Moneta et Fraguerius, qui tamen omnes prater Menagium paucissi - mas elegias scripserunt. Menagii elegiæ magna laude digna sunt, verum eas non Lotichii, Hosschii vel aliorum elegiis comparem ; neque eas ita pulcras ju- dicem , ut ipse auctor, qui a quodam interrogatus , quidnam sibi faciendum esset , ut bonus evaderet poëta , respondisse fertur : « lege mea carmina et Virgi liana (3). » Properemus igitur ad Belgas, qui (presertim si exiguam terre partem, quam incolunt, spectaveris ) audacter cum ceteris populis , tum de aliarum fere omnium bonarum artium, tum imprimis de neolatinæ poéseos gloria certare possunt (4). Apud quos igitur tanti tamque præclari Elegiaci poëtæ occurrunt, ut apud aliam gentem neminem. Horum agmen ducit Janus Secundus, de quo idcirco | primum videamus. (1) In notis ad h. 1. x (2) In praefatione ad Lotichium, in qua preclara multa inveniuntur pag. 10. (3) Cf. Baillet tom. 4. Part. 2. pag. 447 et nota ad h. l. (4) Eadem sentit Cl. Peerlkampius, p. 4. ( 68 ) Janus Secundus a multis Lotichio solet comparari (1). Nemo autem id meo quidem judicio melius fecit Cl. Hoeufftio, qui ita de utriusque poéte dotibus - disserit : « Palmam Lotichius, si vera fateamur, numerositate quadam et ver- » suum structura , ac verborum simul et sententiarum , ex ipso corde manantium , > rotunditate, præripere quodammodo videtur , sed elegantia ingenii et lepore » longe Secundo cedit; ut adeo sine ullius injuria dici possit, si non omnium » recentiorum , at certe Delgarum poétarum , qui latine scripserunt, facile prin- » cipem hunc habendum esse. » (2) Cui judicio , a preclaro hac in scientia viro lato, si quid detrahere vellem , me id arrogantiæ reum faceret; potius igitur illud confirmare studebo, nonnullis locis e Secundo allatis. Incido forte in car- men decimum libri primi, cui titulus somnium; qua elegia poëta summo ar- tificio acceptum a Julia favorem sub somnii imagine celebrare videtur. (3) « Ite procul. mostum , lacrymæ genus, ite querele, (4) » Et comes aligeri cura vigil Pueri. » Cinge triumphantes victrici fronde. capillos » Laurea, Phæbeæ grata corona comæ. (5) » Misit iu amplexus illam Venus aurea nostros , » Prima mihi que fax, quae mihi serus amor. » Non fora, non portus, non jam populosa theatra , » Templaque sunt nostris conscia blanditiis. » Mater abest, digitis legem quæ ponat et ori, (1) Vid. Morhoff. Polyh. Tom. 1. p. 1066. qui tamen Secundo Lotichium prafert. Cl. Peerl- kampias in aurea ejus dissert. sepius laudata p. 38. judicat, eos ambos habere, in quo regnent , neque Jovi ipsi adeo felici esse contingere, ut omnibus placeat. (2) Parnass. Lat, Belgic. p. 27 sqq. (3) Vid. Cl. Burmannus ad h. 1. (4) Burmannus laudat Tibullum L. 3. El. 6 vs. 7. « Ite procol durum, cure, genus, ite labores. « (5) Cl. Bosscha laudat Ovidium Amor. IL. El. 12. vs. 1. « Tte triumphales circum mea tempora lauri! « Vicimus; in nostro est ecce Corinna sinu, » E 4 ( 69.) » Et cogat tremulo murmure pauca loqui. (1) » Osculaque aridulis non continuanda labellis | - 3 Carpere, qua juret barbara, quisquis amat ; » Et celare faces, et amici obtexere nomen , » Multaque, quz solers fingere discit Amor. » Sola jacet mecum semoto Julia lecto; ` » Sola tamen solos non sinit esse Venus. À » Et puer unanimes comitatus in omnia vitas, ; » Certus et exanimes, certus et ossa sequi. » Forte vident et nos, qui spectant omnia, Divi , » Delitis nostris invidiosa cohors. » Di, precor, o nostris ne lusibus invideatis; x Non ego nunc vestris lusibus invideo. » Julia te teneo ; teneant sua gaudia Divi; » Te teneo, mea lux, lux mea, te teneo, » Julia te teneo, superi, teneatis Olympum. » Quid loquor? an vere, Julia, te teneo? » Dormione ? an vigilo? vera hzc, an somnia sunt hzc? » Somnia seu, seu sunt vera, fruamur age? » Somnia si sint hec , durent hec somnia longum , » Nec vigilem faciat, me precor , ulla dies. " » Et quicumque meo pones vestigia tecto, » Parce pedum strepitu, comprime vocis iter. » Sic tibi non unquam rumpant insomnia galli, » Tardaque produci tempora noctis eant; » Plurima cum rubris tibi gemma legetur ab undis , » Pactolique domus tota liquore fluet. » - (1) Vid. que Cl. Bosscha annotavit ad Relandi Galatheam VI vs. 1. Graci in eadem re surpare solent ;3vpiGu» , ut apud Theocrit. Idyll. «Z^ vs. 67. 1 » Qs oi pety xAetpoici» iæivopetroi peser M » AAAœ@aots dliSvptor, “ | Piget aotem me plura veterum loca, qua expressit. Secundus , adscribere , quià omnia fere le- | Guntur i in Ed. Bosschiana. Digoissimum est, quod ab omnibus legatur, lepidum illud Titi Strozzæ Carmen, cui etiam titulus est : somnium ; exstat p. 122. Ed. Paris. 2m ut ( 79 ) Cui tale carmen non mirifice placet , illum profecto , invitis Phoebo et Musis , natum esse crediderim. Quam vere enim et egregie omnia sunt expressa ! Quam pura et elegans est dictio! Totum omnino carmen e Propertii vel Tibulli, non e recentioris cujusdam poëtæ ingenio profectum putares. Cecinit etiam Ba- sia Secundus, quae communi omnium consensu ita lepida sunt et venusta, ut supra nihil possit. Ex uno omnia discantur. Basio sexto ita canit poëta : « De meliore nota bis basia mille paciscens , » Basia mille dedi , basia mille tuli. » Explesti numerum, fateor, jucunda Neæra , » Expleri numero sed nequit ullus amor. » Quis laudet Cererem numeratis surgere aristis ? » Gramen in irrigua quis numeravit humo? » Quis tibi, Bacche, tulit pro centum vota racemis ?. » Agricolamve Deum mille poposcit apes ? » Quum pius irrorat sitientes. Jupiter agros , » Deciduæ guttas non numeramus aquæ ; » Sic quoque, quum ventis concussus inhorruit aer, » Sumsit et irata Jupiter arma manu, » Grandine confusa terras, et cœrula pulsat, » Securus; sternat, quot sata quotve locis. » Seu bona, seu mala sint, veniunt uberrima ccelo; » Majestas nomini convenit illa Jovis. a Tu quoque cum Dea sis, diva formosior illa , » Concha per æquoreum quam vaga ducit iter, » Basia cur numero coelestia dona coerces , » Nec numeras gemitus, dura puella, meos? » Nec lacrimas numeras, quæ per faciemque sinumque » Duxerunt rivos semper euntis aquæ ? » Si numeras lacrymas, numeres licet oscula, et si » Non numeras lacrymas, oscula ne numeres ; » Et mihi da miseri solatia vana doloris , » Innumera innumeris basia pro lacrymis ». O E EET A A ER S * Mana M Recte Cl. Bosscha de hoc carmine judicat, dicens : « Ovidianam elegantiam | » et ubertatem pre se fert dulcissimum hoc poëma quod, ut ita dicam, rore » illo veterum sic est ilitum, ut ab Augusti ævo profectum diceres. » C71) Atque hac in medium protulimus , ut Secundi præstantiam declararemus ; ab eo tamen discessuris , liceat haec Cl. Peerlkampii verba afferre (1) , quibus optime Jani merita indicantur : « In omnibus , inquit , Secundi carminibus regnat elegantia vere Romana. Dulcis est ubique et venustus , ipsi sepe versus cum amatore quasi languent ; simplex nitet munditiis, ut puella Horatiana. Sed in his ipsis tamen munditiis est negligentia quzedam , qualis viros decet | quam sentire non des- cribere possis. Sed de basiis hoc unam dicere restat , quod. in iis Secundus se ipse superaverit. Præterquam enim quod rei invéntio est aque lepida atque nova, (nam ante eum nemo, nec Graecus , nec Latinus , quantum equidem sciam, in hoc argumento ita perpetuo versatus est ) , Dii boni, quam fertile , quam luxurians illius ingenium. esse dicamus, qui de re, ut est , tenui, tota novemdecim carmina diversis adstricta numeris, ita composuerit, ut ea non ex ore juvenis Batavi, sed ipsius Veneris ccelestis effluxisse videantur. » * Proximus in censum venit summus nostras Hugo Grotius, qui ingenii vi et immensa sua doctrina tantum ceteris hominibus prestitit, quantum populus Batavus, ratione præsertim ejus magnitudinis habita , scientiis et artibus cunctas anteit nationes. Grotius igitur, ut in reliquis magnus fuit , ita in poesi sui nominis gloria omnino dignum sese prestitit (2). — Cum hic de elegia tantum sermo sit , proferamus nonnulla e nobilissimo illius ad Potheium carmine de hiemis |. commodis : ST. V Rv. v wy4yv v VV VV v Y * Quam juvat insomnem ventos audire gementes (3), » Tutaque in angusto membra levare toro , (1) L. L. p. 35. . Y (2) De Grotio poéta alii aliter sentierunt. Alii enim eum parum poëtam fuisse arbitrantur | pars vero, ut in reliquis magous fuit Grotius, ita in poësi maximum fuisse contendunt. Medium inter hos tenet Ci. Hoeufft. L. L. p. 129 in nota, qui egregium omnino de poëticis Grotii virtu- - tibus. judicium addit. (9 Imitatus est Tiballum L. 1. El. 5. vs. 45 sqq. * Quam juvat immites ventos audire cubantem » Et dominam tenero detinuisse sinu! » Aut gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster, » Securum somnos, imbre juvante, sequi, » (72) Et dominam fovisse sinu, si nocte suprema . X Frigidus hibernas moverit Auster aquas? Felices quibus ista licent; mihi bruma dierum » Det bona; sunt animi vota modesta mei. Me focus adspiciat dominz circumdare tergo » Brachiolum , et furtim non referenda loqui, Et prensare manus , et figere blanda labellis » Basia, et in gremio ponere molle caput. Cedite, dicemus, mala frigora : duplice flamma » Ciugimur : hiuc Veneris stat vir et inde puer. Tunc etiam noster sese felicibus alis » Tollet, et ad cœli sidera surget amor. » Cum mea lux glaciem mecum calcabit, et ibit (1) » Per vada nocturno contabulata gelu. Quis putet? In glacie veros invenimus ignes. » Fervor in adstrictis frigore regnat aquis. » Quis juvenum primus ferrati vincla cothurni » Nexuit, et rapidis ocior ivit equis ? » Quis docuit teneras iter hoc glaciale puellas » Composuitque manus, composuitque pedes ? Lubrica sulcatur ferro via, lubrica certe » Est via, ab insidiis, parve Cupido , tuis. » Illo Mercurius posuit talaria viso » Plus Batavos ipsis fassus habere Diis , Ipse quoque ad sollers stupuit Cytherea repertum ; » Scilicet et dotes jussit adesse suas. Dos Veneris tæda est, et acutum missile, turba , » Spargere per glaciem que puerilis amat. His aliquis tactus sero sua vulnera sensit, t € £ L t z (1) De cursu ferrato per glaciem v. Putani que affert Cl. Peerlkampius L. L. p. 313, qui tamen magis laudat de eadem re versus Hadriani Marii, quæ leguntur in poemat. Jani Secundi p. 261, 262. E Nostratibus egregie amorem in glacie induxerunt Tollens in carmine, de Liefde op het ijs, et Spandaw , de winter op het land, inprimis etiam Onno Zwier van Haren in immortali poemate, de Geuzen. (73) » Vulnera nec soleis effugienda suis. » I puer, hec docto mea carmina defer amico, | # » Me mea, me glacies, remigiumque vocant. » Recte omnino de Grotio statuisse Cl. Peerlkampium , affirmantem ejus elegias esse ingeniosas, dulces, latinas, et mira rerum varietate adspersas, nemo dubitabit, | qui vel- hosce versus legerit. Uti autem de Grotio poëta diverse eruditorum sunt sententie , ita quoque Barleum nonnulli permagni, alii vero minimi faciunt. Qua de re lepidum exstat epigramma Cl. Hoeuffiii (1) : a In pretio cur tam multis Barlea Camena, » Tam multis eadem displicet? Astra petit, » = Quod enim laudatoribus sublime, idem vituperatoribus tumidum et a nativa . aurem ætatis elegantia quam alienissimum videtur. Quidquid sit, in elegiis magis sedatus fuit et placidus, (2) et Claudianum fere secutus est (3). A quo vero ubi discedit, Ovidii colorem mihi quodammodo induere videtur. Sed sunt majore poëtæ , quibus Belgium jactari potest. Ut enim alios, qui eum ætate antecesserunt, taceam , adest Sidronius Hosschius , unus eorum, qui veterum vestigia , tam prope secuti sunt, ut eos adsecutos esse videantur. Elegiarum libros scripsit sex, in quibus Nasonem , maxime autem Tibullum ad imitandum sibi proposuit. Videamus primi libri initium, quo libro novem elegiis vitam mari comparat ; » qua de re ita Cl. Peerlkampius (4) : « Si cui in mentem , ait, aliquando ve- papaw- Q1) L. L p. 134. (2) Vid. Cl. Peerlkamp. I. l. p. 319 apud quem multa de Barlæo inveniuntur. = (3) P. 370. Quanti Barlaeus Claudianum fecit, patet ex versibus. ejus, qui habentur, tom. 1, p. 417. Ed. Amstel. « Te sequimur, Phario vates celebrate Canopo, » Solaque laus nostri carminis umbra tui est, » Cf. N. Heinsius in dedic. lusus Saturnalitii, p. 289. Ed, Elz. Ams, 1666. (4) L. L p. 339. 10 ( 74) » niat idem tentare, is profecto reperiet, quam difficile sit in tam longa alle- » gorie continuatione res easdem non identidem repetere. Sed hoc nimirum » cavit venz Hosschianæ fertilitas. Eadem rerum novarum varietas apparet in » elegia nona, ac in prima. » Audiamus igitur illum ita canentem : œ Vita mare est; res plena metu, res plena tumultu » Utraque. Mortales credite, vita mare est. 2 Neuui tuta fides : quot fluctibus aspera surgunt » Æquora, tot causas illa timoris habet. » Syrtibus infame est, saxisque latentibus æquor. » lofamis scopulis est quoque vita suis. » Saxa, maris scopuli; vitæ , sua cuique cupido; » Hei mihi quot scopulus perdidit ille rates ! » Et fluit et refluit, rapiturque et volvitur «stu, ». Et stabile in sola mobilitate mare est. » Litora nunc repetit, nunc litora deserit unda, » Occurritque sibi, seque reversa fugit. » Æstuat, et discors etiam sibi vita resistit , » Perque suos æstus nostraque nosque rapit : » Et modo quod prodest, temere aversatur et horret, » Ét modo quod lædit, per sua damna petit. » Et dolet, et gaudet; speratque timetque; sibique 2. Cedit et obsistit, nesciaque ipsa sui est. .» Nec magis immite est pelagus, quam vita, nec iræ » Plus habet; hoc monstris, nec minus illa scatet. » Est maris, est vitæ cursus metuendus et anceps ; » Publica naufragiis utraque facta via est. » Adspicis ut vexent crudeles æquora venti ? » Ut tollant undas montibus illa pares ? 2 Concurrunt Euri Zephiris, Aquilonibus Austri; » Præliaque in pelago , cum pelagoque gerunt. » Vita quid hzc aliud , nisi tristis et aspera pugna est ? » Pace caret pelagus, vitaque pace caret. etc. » Quam egregia sunt omnia! quam ingeniosa! quam latina! (75) » Omnia ceu placidus, Zephyris agitantibus, aer , » Omnia ceu puri tramitis unda fluunt. (1) - Vis ne alia à. aL Totus tibi Hosschius est perlegendus , et singuli versus tibi mirum in modum placebunt. Audi eum Sarbievium ita laudantem : * Non abit in pejus semper vitiosior ætas, » Nec quamvis semel est ferrea, semper erit. » Nomine nostra suo est melior, dicique meretur » Aurea, carminibus nobilitate tuis. » Hæc ego vos, Muse , vestroque in monte virentes » Jam pridem lauros edidicisse reor. » Hec ubi cantatur, nec saxa, nec æquora surda , » Nec sunt indomitæ turba timenda feræ. » Vos eritis testes Getico sub sidere cautes , » Quique Lycaonio Ponte sub axe jaces. » At neque solus habes auritas, Sarmata , rupes, » Morantesve tenes , Vistula , solus aquas. » Et Rhodope, et scopulis veniunt plaudentibus Alpes, » Nullaque non montes gens vidit ire suos. » Hæc Rhodanumque Padumque tenent, hæc carmina Rhenum, » Oblitos notas, ut prius, ire vias. » Haosit sepe Tagus , fulvaque reclinis in urna » Dixit : « eunt auro purius illa meo. » » Sepe aliquis nulla: vates hec legit in umbra, » Et circum viridis protinus umbra stetit, » A tam laudato poëta tam egregie laudari , Sarbievius profecto non ultimam sibi laudem esse putaverit. Quid enim in hisce versibus occurrit, quod non lubenter vel Ovidius, vel Tibullus sibi vindicasset? Hoc certe verum est ne- minem recentiorum Hosschium casta et eleganti dictione superasse, in qua "adeo excelluit, ut eum non in Belgio sed Romz natum fuisse certo crederes. (1) Sunt versus Cl. Hoeufftii , desumti ex epigrammate , quod in Hosschium confecit. p. 154. 10. i d - (76) Habebat Sidronius æqualem maxime sibi devinctum , quocum et moribus et dignitate (erat enim uterque e societate Jesu) et poéseos studio egregie con— veniret, Jacobum allium , viram tanto amico dignissimum. Is enim erat Wallius , quem varii doctrinæ et poéseos laude florentes viri summis laudibus extulerunt. Broukhusius (1) eum appellat, omnibus poëticæ artis laudibus flo- rentissimum ; idem vir summus alio loco (2) omnium Jesuitarum longe cultis- simum. Cl. Peerlkampius (3) eum unum in paucis proxime ad Virgilium, Ovidium et Horatium accessisse affirmat. Hoeufftius denique de eo ita canit (4) : » Heroum seu condit opus, numerisque Maronis » Maguorum celebrat nomina clara viram; » Sive elegis dulcem reddit Sulmonis alumnum , » Sive alto lyricos intonat ore modos ; » Seu jubet insueta Venusinum incederejveste , (5) » Carminis omnigena Wallius arte placet. » Quid jam Roma tuos , quid jactas, Grecia, vates ? » Quod vestrum plures, Wallius unus habet. » Qui vel carmen ejus ad se ipsum, post obitum Hosschii inspexerit, ille non dubitabit, quin equum de eo tulerint eruditi judicium. « Ergo ubi summa dies nostros expleverit annos , » Quod sumus; injectus pulvis et urna teget ? » Nec mihi profuerit, quod vates Numen habere » Credimur , et Divum proxima cura sumus ? » Nec mihi quod chartas , et chartis digna notari » Nomina post cineres Musa perire vetet ? (1) Ad Propert, I. 2. 32. (2) Ad Tibull. I. 5. 74. (3) L 1. p. 360. Is etiam citat Burmannos ad Propertium , Lotichium , et Anthol, Lat et cet. - apud quem igitur vide sis. (4) L. L. p. 156. (5) Respicit poéta paraphrasin Odarum Horatii. (77) » Si quid id est, cari venient ad funera vates, » Et tumulo titulum moestaque serta dabunt. » Ossaque præteriens (si quis tamen illa viator » Noverit et Muse fama sit ulla mez ). » Forsitan insperget violis ederaque virente » Et leviter « vates hic quoque, dicet, erat. » » Ulterias nihil est, quo se spes ardua vatum » Porrigat : hoc pretio gens operosa sumus. » Et mihi jam tanti est , aliquis si dicar in illis, » Et populi veniat parvus in ora liber? » Ah furor est, sacras aliquod captare per artes » Nomen , et in famam vivere velle suam. » Fama perit, pereunt artes, rapit omnia secum » Et rogus infelix, et niger ille dies. » Parnassi colles, et collibus addita famæ » Limina, laurigeris undique septa viis, » Parcite; non ego vos, quamquam mihi carus Apollo » Annuat, inque suum me sinat ire nemus , » Non ego vos ederas, si quas meruisse putamur , » Non capiti posco laurea serva meo. » Nec servant edere, nec servat laurea vatem, » Et cineres frustra sera corona tegit. » O—————Á—UCUTE TTC l | Nec minus elegantia sunt , que leguntur, p. 27. « Non illum vite (quid enim, quod ametur in illa est?) » Tangit amor, quamvis hic quoque tangit amor. » Omnia luctus habet : facies miserabilis urbi est. » Nec dominum moerens fert bene Lisa novum. » Crudescunt morbi, procumbunt tabida passim » Corpora; funeribus non caret ulla domus. x Victoris nunc ira subit, nunc rapta gementi » Libertas populo virginibusque pudor. » Nec ruri, ut quondam, suus est honor; orba colonis » Cessat, et informi squalida terra situ est. » Hoc unum superest, lacrimis miscere querelas ; » Hoc unum miseri flere levamen habent, » (38) Quid tandem obstet, quominus hec omnia optimis quibusque poétis latinis dignissima sint, vellem me scire. Equidem uti semper latinam recentiorum poésin magno honore habui, ita Wallium unum e paucis existimavi, cui tam multa genera eque fere feliciter cesserunt. j Atque ea ætate patria nostra poétarum tam qui Latino quam qui Belgico sermone cecinerunt, multitudine ac præstantia conspicua fuit. Hoofdius enim, Fondelius , Hugenius , Catsius, Westerbanius, Barleus , Francius, Brouk- husius , Kinschottus, Rutgersius , Heinsii, aliique permulti tunc temporis vel Latina, vel Batava , vel etiam utraque lingua egregie cecinerunt. Horum igitur nonnulli adhuc recensendi supersunt. Initium faciamus a Daniele Heinsio , qui plus quam ceteri Graecos est imitatus , quique in elegiarum Monobiblo proxime ad Propertium accedit , in reliquis vero elegiis Ovidio propior est (1). Utriusque rei exemplum adferamus. Prioris qui- dem documentum est Elegia 10 Monobib. (2) « At vos desertas ignoto sidere terras » Et rupes omnes curritis et pelagos. » Si qua ibi deliteat. vestro. medicina furori , ' » Et semper cupidam pascat. avaritiam ; » Nos pulchris domine complexibus immorientes , « Exercet semper una eademque via. » Nam modo formoso erramus spirantis in ore, » Oris purpureæ cum patuere fores : » Nunc malas circumvehimur, quas ipsa Dione (1) Vid. Cl. Peerlkamp. p. 353, qui universe ita de nostratibus poétis latinis disserit : « Bel- » gici poétz illud plerumque numerorum genus amaverunt , quo Catullus , Tibullus et Propertius » versus suos ornare solebant, sive quod iu iis numeris sit gravitas quedam , qua cum gentis » ingenio optime conveniat; sive quod modulatio ad subjectam rerum sententiam apta et ac- » commodata, et jucunda varietas animo auribusque magis satisfaciat.» — De Daniele Heinsio vid. etiam Hoeufftius, pag. 121, 122, qui eum pulcro epigrammate ornavit. (2) Pag. 200. Ed. 1649. ÉL c eom UULTUS MSBRREERIEREP NER ( 79 ) `» Incolit , et multa cum face lustrat Amor. (1). » Nunc victi collo pendemus , et oninia Divum » Munera defixo cernimus intuitu : : » Astrorum nunc rivales habitamus ocellos , » Et pariter mente abducimur atque animo. » Ceu quondam patriis extorris finibus erro , » Expertas ausus non prius ire vias, » Per nemora omnia fertur , et omnia amoena viarum, » Demens, in patrie totus amore suæ, - » Tom si inter ramos olli penitasque sub umbra » Fons sylva sese prodidit in media, » Qui nemus undique reddit, et undique amoena viarum » Omnia, gemmante candidior glacie : » Heic multa percussus imagine vanus inhzret, » Et sylvæ effigiem cernit, et omne nemus. » Dum perlustranti defessis sensibus omnia, ` » Defessis torpor sensibus incubuit, » Sic nos errantes tremulos domine per ocellos, » Mors captos sola hinc ducet et abripiet, » ——————'Á Éd (1) Uti apud Heinsium Dione, ita apud Horatium Carm. IV B, 8. Cupido genas incolit : « Et cantu tremulo pota Cupidinem » Lentum sollicitas. Ille virentis, et » Docte psallere Chiæ, » Pulcris excubat in genis. » Ad quem locum vid. Dacierius. Horatius ea petiit ex Sophoclis Antigone vs. 781. Ed. Brunck. n Epas dinars paxa, » Epas} de d» xvpaci BIRTHS, » Os 6» uaAauxdig maptidig « » Ntærid'os (yox totis. n Quamvis tamen illud excubare et é»vx:w» mihi elegantius dictam videtur , quam apud Heynsium incolere. C£. vos Kuetsr gedichte , p. 146. ed. Carlsruhe 1819. in carmine Chloris. ( 8o ) Nemo, nisi equidem vehementer fallar, hoc in carmine Propertianum genium non agnoscet, non solum quod ad versuum numerüm, yerum etiam quod ad sententias attinet. Imprimis autem genium illud apparet in flebili illo carmine Threno dicto, ad manes Donzae (1), quod hic adscriberem, nisi id jam a Peerlkampio, viro Cl. factum viderem , tali addito judicio : « in hoc carmine » numerorum modulationem ita ad tristitiam et moerorem accommodavit , ut in » summa quamvis arte artificium non perspiciatur, atque illud naturale videa- » tur habuisse ». In ceteris, ut jam monuimus , Ovidio propior fuit. v. c. in car- mine ad filium Nicolaum Heinsium , e Gallia reducem. « Ergone tam gratas potuisti linquere terras, » In Batavasque, Heinsi, non abiture, venis. » Hactenus in nostris potuisti haerere pruinis , » Nec tua mitis adhuc pectora flexit amor ? » Livia jam moestis lacrymam destillat ocellis , » Et queritur fluxam sola relicta fidem. » Denumerat cunctas miseranda ex ordine noctes , » Denumerat cunctos, sola relicta, dies. » Forsitan et pontum lacrymans prospectat et undas, ' » Quoique videt puppes, tot putat esse tuam. » Et modo crudeles causatur nescia ventos, » Et modo turbatas nescia culpat aquas , » Et modo rumores populi scrutatur et horret , » Perfidieque omnes damnat iniqua viros. » Et modo de Batavis scrutatur multa puellis , ^ » Et forme metuit tædia prima suæ. » Sacra Venus, quantis jactatur pallida curis, » Sacra Venus, quantum pectora versat amor! » Tu procul horrentem metiris, perfide, Rhenum, » Et nimio vinctam frigore curris aquam. » Hic ubi turba levis teneri glomerantur amantis, x Et sequitur socium vincta puella virum. (1) P. 49o. ec TEES ( 81) I » Hei mihi, si nescis , media Venus errat in unda. | » Materiem culpe quam dabit illa tuæ ! ` » Aspicies pnlcras celeri pede currere Nymphas , » Et cupies saltem jungere posse manus! » Ah miser! atque hic dum pedibus talaria nectes , » Officii pretium basia forte feres. » Interea longas queritur tua Livia noctes, » Et nimium tarde pergere solis equos. » Scilicet ignorat Batavas tua Livia lymphas; » Ut Venus in mediis ignea regnet aquis. » Ah tibi cor circum glacies tenet : ah tibi pectus » Qus Batavis vinxit flumina, vinxit hiems. etc. » PP E ET Nunquam profecto carmine hocce aliquid elegantius legi, et quod maxime in | Heinsio et Grotio laudandum videtur , de re, antiquis plane incognita, de cursu per glaciem ferrato , tam eleganter et Romane cecinerunt , ut nihil magis. . Erat profecto is Daniel Heinsius, qui permultis scientiis simul egregie calleret ; egregius criticus, probabilis grammaticus , eximius poéta Belgicus, Latinus, Graecus adeo, ut admirabile nobis faciat dictum Casauboni, qui eum pusillum Scali- gerum vocare amabat. (1 ) Tanto autem patri major forte etiam filius succedebat Nicolaus , qua de re . lepidum exstat Hoeufftii epigramma (2) : « Heinsiadum major quisnam ? natusne parensne ? « Certe magnus et hic, magnus et ille fuit. » Aptus uterque fuit citharæ, fuit aptus uterque ©» Vatibus antiquum restituisse decus. » In dubio palma est; mage at hinc laus danda parenti , » Quod patre non licuit cuncta docente frui. » -- — teste ipso Germano PASA ue in lexico: Deutsche Dichter und Prosaisten. Art. Opitz. laudat. a ^ van Kampen Geschied. der Nerdel. Lett. en Wetenschappen. Tom, 1. p. 195, qui omnino de Heinsio consulatur. . (2) LL. p. 178. I1 ( 82) Multi Elegiarum libri Nicolái exstant, in quibüs Ovidiim máxime secutus es, interdum etiam Propertium. Polit ejus exstat Elegia , quarta libri primi, Pausilyppus dicta, ad Casparem Kinschotium , e qua nonnulla attulit cl. Peerl- kampius. Nos igitur potius initium afferemus Elegie 7*. libri 3i, qua rerum hu- manarum vicissitudines canit ad Radboldum Hermannum ,Scheelium ( præ- clarum hercle virum!) quam Elegiam cum Hosschiana supra laudata conferre neminem pigebit : * Fata volubilitas mortalia versat in orbem , » Usque levans , Scheli , pressa, levata premens : Inque pil: speciem ; quam lubricus incitat, error, » Nos Deus instabiles nostraque motor agit. Ipsa capax rerum , steillantis machina mundi, » In gyros, rapidi turbinis instar , abit. » Vita mare est humana , vagis objecta procellis , » Et portus nusquam , qui subeatur , adest. Sunt brevia et syrtes , sunt saxa latentia ponto, » Sunt vadå, remigibus qua necopina nocent. Prævidéas utcumque malüm , caveasque videndo, » Qui trahat in scopulos ieu fluctus erit, Hos olis vitare datum est felicibus hostes, » Fors quibus incertam dirigit æqua ratem, » Plena via est salebris, scrupisque morantibus axem, » Et non impingéns quam rota rara terat. » Quamlibet , exacto post victa pericula cursu , » Sistit inoffensum vix tibi meta pedem. » Lumine res hominum, fixo nietire caducas , » Maxima pars nostri lapsus et error erunt. etc.» t k € Juvat etiam apponere venustisimum N. Heinsii carmen ad Furstenbergium , magnum illum poétam , qui, dum hortos Tiburi Estenses una cum nostro per- lüstratur , aquarum? hinc illinc e terra per occultos tubos prosilientium , vi subita préter exspectationem circumventus , permaduit (1). (1) P. 199. p i i D (83) K Lustrat Atestinos dum Furstenbergius hortos, » Qua natat irriguis fertile Tibur aquis ; » Ecce repens prorumpit humo yatisque disertum | » Os petit, et Clarios lympha dolosa sinus. ; » Fallor? an exegit per hiantis viscera terrae » Non exspectatas obvia Nais aquas? | » Dum decus Aoniis hoc invidet illa deabus, f » Et premere amplexu gestit inepta suo. » Theodamanteus non est puer, improba, non est , » Hos sibi Calliope vindicat alma sinus. » Supprime dædalei custos lasciva vireti » (Nil agis insidiis, perfida Nai, tuis ) » Supprime fallaces , Anieni filia, lymphas, » Non nisi Castaliis ille rigandus aquis. » 1"—————— o: Atque hec de N. Heinsio sufficiant, intelligentium omnium consensu, magno ' poëta Latino, non in uno , sed in multis generibus felicissimo , Yeterumque La- tinorum poetarum ospiti Accedamus ad Petrum Érancinm qui inter eos, qui Ovidium optime secuti sunt, principem quemdam locum occupat. Erat ille, quie ingenii facultates rarius conjungi solent , orator et poëta præclarus , quam— quam poéseos arte excelluisse inprimis dicitur (1) , eumque affirmavit Relandus solum Batavo fugiente limine Phabum , ad Amstelias aquas sistere (2); eo enim tempore, vernacula lingua in dies cultiore reddita, magis magisque ea scribere coeperunt, cum plerique ceteri, tum etiam poétz (3). Francius cum (1) Vid. Peerlkamp. LL. p. 416. — Hoeufftius LL. 199. sqq. cf. eruditissimus van Kampen. » LL. p. 426. ubi dicit : « Francius behaalde by keurige kenners der Latynsche tale meer roem o» door zyne gedichten, dan door zyne ( vry talryke) Latynsche Redevoeringen. » Contrarium obtinuit , quod ad Belgicas ejus oratorias et poeticas virtutes attinet. Idem enim vir erudit. 366. de Francio ait : « Hy was als Redenaar meer beroemd dan als Dichter. » = (a2) In dedicatione Galathez. . * G) ct. van Kampen LL. p. 425 , qui etiam de causis hujusce rei disputat. Addere potuisset , ( 84) Heroica scripsit et epigrammata , tum etiam Elegias; in omnibus æque fuit felix. Videamus de parte Elegiæ 7* libri 3i ad Venerem. « Ergo ego perpetuo semper torrebor ab igne , » Unus in innumeras sufficiamque faces ? » Et modo Liriopes, modo Phyllidis urar amore , » Incertusque mei semper amoris ero ? » Jam mihi dulcis Hyella placet, jam pulcra Lycoris , » Luminibus nunc est grata Newra meis. » Jam nec dulcis Hyella placet, nec pulchra Lycoris, » Jam nec luminibus grata Neæra meis. » Nunc alios, nunc rursum alios mens concipit ignes , » Et desiderio torqueor ipse novo. » Quid voveam, dubito; voveo tameu omnia demens » Sumque miser voti nescius ipse mei. » Et lubet et cupio ; sed quod cupioqne libetque, » Hei mihi nec cupio, nec libet illud idem. » Fluctuat huc illac animus, ceu pinus in undis, » Nunc Borea, adverso nunc agitata Noto; ‘» Alma Paphi regina, vago diva edita ponto, » Cur adeo similis motibus unda tuis? » Unda levis, levis est amor; maris unda movetur » Semper; amor nullo perstat, ut unda, loco. » Æstibus alternis illuc modo pontus , et illuc » Volvitur; alternis æstibus errat amor. » Quo libet, impellunt venti mare; quo libet, æquor, » Impellunt animi ventus et aura mei. » In medio vagor oceano : nusquam otia , nusquam » Terra; stat ante oculos pontus et æthra meos. » Undique vesani tendunt mea carbasa Cori, : » Temperat ambiguam nec manus ulla ratem. x Adsis, o Erycina, meam nec desere pinum; » Jus etenim in fluctus , fluctibus orta, tenes. » Hac si Ovidio dignissima statuo , non vereor eruditorum dissensionem. Omnia (85) enim ita sunt mollia et elegantia, ut supra nihil posse videatur. Nec minus illa placent, (1) que de vita privata canit. « Fortunate animi, cui tot miranda tueri » Et populo ignotam contigit ire viam! » Cui vulgi studiis et ab ambitione remoto » Privata licuit consenuisse domo! » Cui data mens, qu: temnat opes, quz temnat honores, » Qu: contenta suo est et satiata bono! » Cuncta fluunt, decrescit honos, modo Crasus in Irum » Vertitur, ct fiunt maxima regna cinis. » Corporeis certi nihil est. Bona pectoris una » Cetera cum fato sunt peritura, manent. » Ista petit sapiens, patrioque insertus Olympo, » Transit ab humanis in loca dia locis. ; » Terrenæ nil fæcis habens terrestria vota | 2 Despicit, et solo pascitur ille Deo. etc. » Ut igitur Francium alterum Ovidium, ita Broukhusium , immensa doctrina virum, Francii amicum , qui omnem poéseos dulcedinem cepit , alterum Propertium no- minare possis, tanta ei cum Romano poëta inest similitudo (2)! Qui hac de re dubitat, inspiciat modo initium ejus Elegiæ, ad villam Marseveniam, sitam in regione Trajectina (3). « Rauris honos vicini, o Marsevenia Tempe, » Digna nec antiquis cedere Thessalicis , » Quis me iterum blandi sistat prope fluminis undam ? » Aériis quis me frondibus in nemore ? (1) Eleg. IV. L. 2. pag. 173. (2) V. cl. Hoeufft. LL. p. 193. et cl. Peerlkampius. LL. p. 419. qui eum Propertium Ba- tavum cognominatum fuisse memorat. Cf. omnio. doct. Hieron. Vriesius de poëiis Belgicis seculi 17i. in operibus societ scient. Holl. Tom. 3. p. 285. sqq. et van Kampen LL. p. 427, et 366. (3) L. 2. El. 3. g’ LA f Ej - (855) . » O molles aurarum animæ , trepidique susurri , » Dulcis et annosis umbra sub ilicibus, » Vosne ego Pieriis dubitem componere silvis ? » Tene ego Pegaseo, Vechta pater , latici ? » Vechta pater, molli crinem circumdate musco , » Pinguia, qui tenero murmure prata secas. : 3 Qui liquida virides reddens in imagine silvas , » Ludis ad umbrosos Naiadum thalamos : » Per te multiplici: gaudet vicinia fotu, - » Per te non uno munere dives humus. * Te Venus ante alios Belgarum diligit amnes; » Tu quoque, diligeret quem Venus, unus eras. » Se tibi plurima Nympha vovet, præque urbis honore » Otia pacati mollia ruris amat. » At tu tranquillo vectus, pulcerrime , lapsu » Occultas ignes,-dissimulasque novos. » Hoc amat, hoc ipsum, cur se torpere deceret; » Ista mora est flammis officiosa tuis! » Interea spectas oculos, vultumque manusque, 2 Dum spectat lymphas ipsa , probatque tuas, a Atque aliqua indigenis Ægle comitata puellis, » Portat ad agrestes florea serta Deos. - » Atque aliquis patria per gramina mulcet arena » Securus niveas Alphesibæus oves. « Audet, et e viridi ramo respondit aédon, « Àh nimium diro crimine docta queri, « Hic ego te certe, soror, o nitidissimá Phoebi « Non reor invitas ducere sæpe moras. « Namque ubi tu dulces radios in lumine puro « Exseris, et picta sidera nocte micant ; « Non hic Hæmonio feralia murmura rhombo , « Inficiunt vultus, candida Diva, tuos. « Non mala pallentes bustis anus evocat umbras : « Saga nec arcanos vertitur ad numeros. i æ Sed liquido Prœne plectro , doctaque puella « Voce sonant, tacitas et remorantur aquas. » * ——— (87) Memet omnia adscribere volentem, ipse cohibere débeo. Unus Broukhusius eorum refutat opinionem , qui iniqui recentiores non veterum instar canere posse pre se ferant. Vide mihi istos Broukhusii versus! Ego Propertium nihil ele- gantius in simili argumento prolaturum fuisse certissime credo, neque ullus dubito, quod Cl. Peerlkampius de ejus Elegia in obitum Huydecoperi judicavit , universe de omnibus Broukhusii carminibus affirmare : « mirandum est homi- » nem non Romanum , nec aut Propertium aut Tibullum carminum fuisse » auctorem , qua et Propérifi et Tibullus lubentes se fecisse vellent. » Inter Francii discipulos cum doctrinæ omnigenæ, tum etiam poésos laude eminuit Hadrianus Relandus , professor Ultrajectinus , inter cujus cetera carmina exstat libellus, nomine Galathea , quem librum non homo aliquis, sed ipsa Charites confecisse videntur. Non mirum igitur eum tredecim Elegiis ( hisce énim totus liber constat) tantam fere adsécutum esse famam, quantam multis iisque preclaris, quæ de literis Orientalibus et Theologia Relandus scripsit ope- ribus. Elegantissimum in eum exstat epigramma Cl. Hoeufftii. (1) * Lesbia multivolo dum fama futura Catullo » Fama futura Umbro Cynthia Callimacho ; » Delia dum culti numeris victura Tibulli , » Victura et numeris, Naso, Corinna, tuis , i » Juliaque Hagano decus est paritura Secundo, » Relando pariet par Galathea decus. » Optimis igitur veteris et recentioris Latii poetis Relandum Hoeufftius comparat. Ft recte sane ; omnia enim fere apud eum ita sunt comparata , ut unicuique admi— | rationem sui injiciat. Auctore Francio, inprimis Ovidium secutus est Relandus ; "in tertia autem Elegia, cujus partem TH , plane mihi Tibullianus videtur. « Àh pereat, quicumque suos contemnit amores , » Nec didicit Veneris mite subire jugum. » Illum crediderim cinctum præcordia saxo, » Frigore Riphæas vincere posse nives. (1) L. L. pag. 205- ( 88 ) » Oscula cum subeunt, et amati pectoris æstus , » Blandaque Sicaniis uda labella favis, » Surripimur. Reliquis herbe medeantur , amantis » Cura tamen medicam respuit una manum. » Quam dulce est teneris fessum requiescere in ulnis, » Dum recipit pulcro te tua Nympha sinu. | » Candida dum Cupido circumdans brachia collo , » Blanda columbinis nexibus ora ligat. » Non secus ac stringi solet ambitiosa corymbis » Pampinus, et junctas spargit in astra comas. 2 Quam dulce est firmo nexis adamante lacertis, » Basia mille capi, basia mille dari! Ex paucis hisce versibus facile apparet, quantus poéta fuit Relandus , cujus Galathea digna judicata est, quæ paucis abhinc annis denuo cum notis cl. Bosschæ typis excuderetur. Atque hoc loco subsistere decrevimus. Plura ommino adferenda essent, si omnibus numeris absoluta foret nostra poétarum neo-latinorum censura; sed hac satis superque duximus, ut ostenderemus , quam praeclara sint permulta recen— toris. Latii poétarum poética monimenta. Qui igitur hzc legens , animo hujus poéseos capitur , ille profecto integra poétarum opera sibi comparabit ; qui vero, his lectis, apud pristinam pertinax manet præjudicatam opinionem, illi hercle! ne integra quidem opera adferens, nemo , in judicando celeritatis et erroris persuadeat ! Disserendum mihi erat de Epistola, qua maxime inclaruerunt Hortensius , et Janus Secundus, et ad finem perducenda erat Belgicorum poëtarum Elegia- corum recensio. Proximi in censum veniunt Burmanni, quorum præstantissimus poëta fuit Petrus Burmannus Secundus; qui quanto poéseos ardore flagraverit, cum operibus poëticis, tum innumeris fere claris discipulis, plerisque magnis poétis latinis, abunde ostendit. Ex ejus enim schola, ut verbis utar Cl. Peerl- kampii , tanquam ex equo Trojano, insignem poétarum numerum effudit. Quoties me Burmanni Secundi cogitatio subit (subit autem sepisssime) toties mihi luce c CINES US FT NE ( 89 ) clarius fit, quantopere vir unus , docendi facultate excellens , non in disci- . pulos modo suos , sed in totius disciplinæ florem , per seculi adeo decursum vim . habere possit. Equidem causam , cur antecedenti sæculo tam multi tamque egregii | exstiterint poëtæ latini, uni fere Burmanno Secundo tribuere soleo. Hic enim a . patre et patruo, felici admodum poéta latino informatus, postea Professor Ams- . telodamensis , ibi discipulos habuit omni poéseos laude florentes: quorum præ- cipui fuerunt Schraderus, Santenius , Bosschius , Helvetius , Hooftius , Arntze- nius et Hightius. Qui omnes et versus condere solebant aurea ætate dignissimos , et discipulos nacti sunt quam plurimos , qui eodem , quem a praeceptoribus perceperant poéseos amore, alios rursus imbuerent ; qua in re.tamen nescio annon præ omnibus excelluerit Schraderus. Itaque e Schraderi disciplina dici vix potest quot et quanti profecti sint poëtæ Latini : JZ'assenbergius , adhuc Athenæi Frisiaci dicam? an patrie? an totius orbis literati? summum. decus , Kootenius , unus in paucis inter principes poétas adnumerandus (1); Ruardius et Bosscha , qui uterque latinas Musas , valde propitio Phoebo , coluerunt, Omme- renus et Nodellius, quorum merita , donec latina: recentiorum poési suus honos manebit, grati semper agnoscent posteri; ne plures excitemus. Santenius disci- pulum nactus est unum , sed Lennepium. Neque horum plerisque sui defue- runt, quibus magnam caperent gloriam, discipuli. Wassenbergio enim contigit Waardenburgius , Nodellio d' Escurius , Ruardio Peerlkampius , aliis alii. Quod si igitur ex omnibus hisce poétis loca afferre juvaret, quam multa proferrem, quie Tibullus, Ovidius et Propertius lubentes pro suis agnoscerent! Verum id necessarium non duximus, cum jam vereamur ne clarissimorum virorum abusi simus patientia. Pauca igitur adhuc de utilitate, quam recentiorum latina poésis omanorum poësi afferre possit , disputanda restant, - (+) Egregiis Wiselius carminibus suum erga Kootenium amorem expressit. Idem etiam exi- mium hujas poéte carmen de inconstantia rerum humanarum Belgicis versibus ita expressit "ut jure dubites quodnam sit præferendum. Exstat in ejus Carmin. parte II. p. 68. sqq. Inpri- mis præclarum conferatur Belderdykii de Kootenio judicium in epistola ad J. Valckenerium , Mnemosyne. Tom. XI. 12 ( 9o ) lis, qui toto pectore in literas antiquas incumbere volunt, sexcenties repe- titur necessariam esse quotidianam exercitationem, qua stilum suum Romanum efficiant, non solum ut bene ipsi scribant, sed penitus etiam in Romanorum auc- torum. scribendi characterem sese insinuent. Hoc si de prosa oratione valet, cur non etiam de poëtica ? Ne quis mihi objiciat multos præstantes , versificatores quos dicunt, e tali institutione orituros esse, qua unusquisque, aunuente vel renuente Phoebo, versus condere debet. De iis tantum loquor, quibus naturam aliquam ingenii facilitatem et poéseos amorem concessisse preeceptores animadvertunt , que- madmodum Burmannus fecit, cujus discipuli, si forte in Wesselingii aliusve viri magni disciplinam venissent , multo minus poetica laude inclaruissent , ut nobis quidem valde probabili conjectura effici posse videtur. Hi igitur ingenio præditi felici, et ad poéticen proclivi, si cum prose orationis exercitio versuum faciendorum curam conjungant , nonne melius antiquos etiam poëtas intelligent ? Vellem mihi mons- trarent criticum aliquem , cujus maxima viget fama et auctoritas in poétis emen- dandis , cui sensus desit poeticus. Si igitur verum est eum feliciorem fore in emen- dando vetere aliquo. poéta, cui poéticum sensum dederit natura , nonne inde sequitur eum inagis etiam præstantem fore, si ipse quoque versus faciat? Prout enim medicus de arte medica, Ictus de jurisprudentia , ita quoque poëta de poesi optime judicabit, eamque optime intelliget, praesertim si ea lingua canat , qua poëta , qui suain experiri debet curam, cecinit. In poétis latinis emendandis nemo felicior fuit quam. N. Heinsius, ut qui adeo eorum sospitator dictus sit; cujus rei cau- sam mon levem hinc repeto, quod ipse præclare latina lingua caneret. Idem de Burmannis valet , de Broukhusio , deque tot plæclaris viris , quos enumerare lon- - gum est. Hzec igitur dicta sint, ut neo-latinæ poéseos studium quam maxime commendetur iis, qui ad poésin procliviores literis simul latinis operant dant.— Permagna porro auctoritas in hac vel illa lectione recipienda vel respuenda tribuenda videtur iis | recentioris Latii poétis , qui optimi sunt habendi. (1). Quisnam v. c. e recentio- | (1) Idem judicaverunt viri magni , ut satis patet cum e commentariis Burmannorum , Brouk- - husii aliorumque , tum etiam e loco quodam Cl. Peerlkampii, qui invenitur in elegantissima ejus | que , q pu, q 8 ] præfatione ad Belgicam odarum Horatii interpretationem Oostendykii, p. 19, ubi de officiis ac- ( 9r) ribus Horatium melius intellexit , quam Sarbievius , Wallius et similes , quorum . hic inprimis ejus colore imbutus plane videri potest. Idem valet de Sannazario , . Jano Secundo et Broukhusio , qui utraque pagina Propertium sunt imitati, ita ~ autem imitati , ut magis a latere ejus stent , quam e longinquo ejus vestigia premant. Idem de Hercule Strozza, et Lotichio valet, recentiorum Tibullis. Nonne igitur . horum præclarorum poetarum opera quodammodo tanquam commentaria in anti- quos illos poétas consideranda sunt? eo lectu jucundiora et utiliora , quo magis poete, qui tibi commentario illustrandus est, vestigia et colorem in iis deprehen- das. Dici igitur vix potest, quantopere ei, qui bene antiqui poëtæ latini genium cognoscere velit, diligen$ recentiorum poétarum latinorum , qui talem poétam egregie secuti sunt, lectio prosit. Quie itaque si vera sunt (ut sunt verissima) Neo-latinos nullum fere genus, quod antiqui tractaverunt, intactum reliquisse, eosque, quamvis in hoc vel illo . res minus iis cessit, in aliis tamen , praeprimis in lyrica et elegiaca poési, ipsis antiquis dignissimos esse, nescimus sane , quid plus mirandum videatur, ho- mines peregrina lingua canentes ipsos interdum æquiparasse , quibus hæc lingua vernacula erat, an vero, permultos adhuc inveniri, qui rem, quae recentioribus tantopere glorie est, plane contemnant ? Quocirca quam maxime opera pretium videtur inquirere in causas neglectæ . recentiorum latinæ poeseos. 3 CAPUT III. CAUSÆ NEGLECTÆ NEO-LATINJE POESEOS. Per totum ævum, quod vocant medium , nulla fere alia usurpabatur lingua isi latina. Hac utebantur qui, res gestas literis mandarent, vel sacra curarent, curati Horatii interpretis agens hæc inter alia dicit : « het doet by mij veel af, indien Ba- ve chananus, Secundus, de Heinsiussen , Baudius, Sarbievius, Wallius en dergelyke echt Ro- insche dichters deze of gene lezing door hunue navolging goed gekeund hebben. « 12. ( 93) eruditiores omnino quique homines. Qui mos etiam, parum cultis ceteris Eu- ropæ linguis post literas renatas per longum adeo tempus permanebat. Quid igitur mirum poetas etiam , præsertim eos, qui in literis colendis vitæ quasi taberna— culum ponebant, lingua cecinisse latina , que cultissima erat, qua omnes, quot- quot essent cultiores , callebant , quaeque optima iis ad imitandum ante oculos -ponebat exempla? Itaque in Italia, quod ad poésin attinet, Augusteum ævum rediisse Jurares, et Strozze , Bembus , Pontanus, Sannazarius, Vida et alii per- multi cecinerunt carmina optimis quibusque veteris latii poéseos monumentis tantum non æquiparanda. In Germania Lotichius, in patria nostra Secundus et alii Tibullum et Propertium prope assecuti videntur. Quotquot omnino poete cecinerunt, tot ad unum fere omnes latina lingua utebantur. Quum vero Trissinus, "Tasso, Petrarcha et Dantes Alghieri, magna ingenia, patriam ipsi linguam excoluissent , primis quidem temporibus latina carmina fa- ciendi studium mansit , nonnullis etiam, v. c. Petrarcha et Sannazario , utraque lingua canentibus, deinde vero sensim paullatimque imminuit. dem in Germania accidit. ST Hac autem non ita sunt accipienda , quasi nulli postea in hisce terris magni nominis reperti sint poetz latini; quæ res longe aliter sese habuit ; sed erat tan- tum unus vel alter, minus ab omnibus poëseos latinæ studium colebatur. In patria vero nostra aliud quid obtinuit. Primum lingua nostra nonnisi Vondelii et Hoofdii tempore egregie exculta est; deinde eximii semper in patria nostra floruerunt viri, qui simul et patria lingua et latinis litteris excellerent. Hi igitur utraque lingua cecinerunt , ut Grotius, Barlaeus, Hugenius, Broukhusius , et alii bene multi Francii autem tempore , studio illo inminuente, (1) schola exstitit Burman- niana, quæ quam egregios poétas latinos effuderit supra vidimus. Quorum exem- plum alii etiam, ut Royenus , Canterus, Heerkensius secuti sunt. Qui vero e Ruhnkenii et Wyttenbachii disciplina prodierunt, ab illo studio magis abhor- ruerunt, nescio qua de causa, fortasse, quia omne tempus in antiquis literis collocatum vellent. Hacce igitur schola in dies magis in patria nostra florente , magis magisque hoc studium interiit. (1) Cf. van Kampen. L. L. tom. 1. p. 425. Ub eo ( 93 ) - Atque hæ duæ cause mihi inprimis memoranda videntur. Verum ut magis etiam neglecte recentiorum latinæ poéseos causas perscrutemur , respicienda est institutio , qua juventus latinz linguæ studiosa frui solet. In scholis, quae cum in Gymnasiis tum in Academiis habentur , laudabili sane instituto , nulli fere poetæ ex- plicantur, nisi qui aurea ætate floruerunt ; rarius ad primi vel secundi seculi scriptores post Christum natum descendi solet; ut ita discipuli penitus colore illo antiquo et sensibus antiquitatis imbuantur ; in tractandis vero iis poetis nunquam loca recen- tiorum, qui eos ingenue expresserunt, adferuntur; ne nomina quidem eorum audiunt juvenes. Mirum itaque non est eos poesin hancce levi ducere , eamque ' non respicere. Quo fit ut si forte fortuna neo-latinze poeseos mentio incidat , con- tinuo clamitent : » Apage cum istis tumidis, duris et intellectu difficillimis ver- sibus , qui legenti continuo nauseam creant! » Roganti vero eos num idem quo- que de Wallio, Lotichio , Secundo , Sarbievio , aliisque Judicium ferant , eorum nomina nunquam audiisse, vel eorum potius opera non nisi ultimis labris te- tigisse ingenue respondent. Praeterea usque adeo recentiorum poetarum vel obli- vio vel contemtus cepit eruditos, ut ne in celebratissimis quidem historic litera- riz libris eorum omnium nomina legantur (1). Itaque quasi e ceterorum poeta- rum coetu expulsi sunt, et tanquam poétastri (uti barbara res, ita barbara vox) habiti. Horum tamen CARRE , Lotichius et Janus NT magnam præ ce— teris gloriam constanter retinuerunt , quamvis eorum opera magis laudentur quam legantur ; ceteri vero omnes fere levissimi habiti et intacti sunt (2). Sed in tota hac causa nescio an non omnium maxime attendendi sint flos et cultus, ad quem recentiores Europee linguæ pervenerunt. Quo factum , ut cum ceteri multi : tum maxime poete, pro lingua latina vernacula lingua utendum esse merito censuerint. — Quidquid enim sit , nemo inficias ibit, poetam sensus suos in (1) Non loquor de Saxii Onomastico, de Bailleto , Pope, Blountio similibusve auctoribus , ve- rum de Eiclihoruio , qui in immensa doctrinæ opere de præcipuis recentioris Latii poetis ne men- - tionem quidem fecit. …_ (2 Qua hocce capite disputavi, omoia dicta sint universe ; optime enim scio multos hodie etiam . inveniri, ia quos hac male quadrent. ( 94 ) suam melius quam in alienam linguam effundere posse (1). Nolint vero inde rigidi nimium censores argumentum capere ad recentiorum latinam poësin de- primendam. Nam preterquam quod permulta exstant poéseos monimenta , quz contrarium adeo probare videntur, ita, si remissius hoc studium agatur , ut jam ostendimus , perquam utile erit et liberale. Quocirca nos quidem , ut honestissimo huic studio quantum in nobis esset occurreremus, flores quosdam ex recentioris Latii poetis decerpsimus, non ut opusculum inde nostrum oneraremus , sed ornaremus , non ùt inde paginarum numerus augeretur, sed operis utilitas et jucunditas ; sperantes fore, ut pau- lum illud recreetur studium , quod egregios adhuc habet in patria nostra cul- tores , inter quos Hoeufftium , Füssium , d'Escurium , Wassenbergium , Peerlkam- pium, nominasse hic sufficiat. Ducibus igitur et auspicibus tantis viris nil desperandum est, verum potius omni ope avita gloria tuenda, et praeprimis cavendum , ne, quz res avis atque parentibus summo honori fuit, eadem nobis dedecori summo futura sit (2). (1) Vere enim et egregie celeberrima de Staél- Holstein , in opere immortali : de l'Allemagne : « tom. 1, p. 74 : ll faut avoir respiré l'air d'un pays, pensé , joui , souffert dans sa langue, pour « peiudre en poésie ce qu'on éprouve. » (2) Cf. inprimis , qui egregie latinæ recentiorum poeseos gloriam vindicavit, Cl. H. Bosscha , in disputat. de male neglecto poeseos studio. Amsterd. 1817. et præfatione , qua carminibus ejus praemissa est. Davent. 1820. ST be ne d n Do i M PT NE DA. SECUN A ea < = j dini | ; ses ied \ ( 97 ) CAPUT L Pos UNIVERSA INTER HORATIUM ET SARBIEVIUM COMPARATIO. Cum infinite res in literis nequaquam | adhuc. satis sint expedite , tum de nonnullorum poétarum. dotibus atque virtutibus parum adhuc constat inter eru- ditos. De multis enim antiquitatis celeberrimis. poétis v. c. de Lucretio, Apol- lonio Rhodio, de Valerio Flacco, de ipso etiam Horatio. diversissimze sententiæ feruntur. Ut "iid arctam paar sanpa cum auctore quodam. contrahamus , ejusque virtutes rite et vitia cognoscamus , nihil. aptius videtur , quam comparatio cum alio auctore , qui simili scribendi genere laudem meruit , instituenda. Idem de poétis valet. Nobis igitur eandem viam ingressuris, et comparationem. instituturis inter Horatii et Sarbievii poéseos facultatem , diu incertum fuit , quonam. potis- simum ordine observationes nostras de utroque poëta literis mandaremus , ut nec, qui necessario monenda essent, omitteremus, nec jam ante dicta repeteremus. Placuit tandem eos primum inter se conferre, quod ad inventionem , sublimi- tatem , dictionem , picturam , phantasiam et comparationes attinet, quae omnia inter primarias res ponimus , quie verum poétam efficiunt , et altero deinde capite integris cujusque carminibus recensendis , magis etiam in utriusque poëtæ merita inquirere. Primum igitur videamus f ^ | m S L De inventione. dm vero poéta ante omnia procul dubio requiritur inventio. Cum enim poësis ea sit facultas, qua suaves versus efficimus, que aures demulceant, et quee tantum nomine a prosa oratione distent , verum qua sublimibus ideis et præ- sententiis homines non delectemur iodo, sed vero etiam doceamus , unus- iisque facile sentit, quam jejuna sint eorum opera, qui jam ab aliis dicta li inani odo repetant, aliorum scrinia compilent, et pro suo alieni ingenii foetum vendant. In quos igitur notissimum illud Horatii effatum : 13 ( 98) « Imitatores servum pecus » - egregie quadrat, cum veri poëtæ nomine indignissimi sint ac gloria. Dictu vero incredibile est quantis laudibus conspicuus sit poëta , qui ubivis novis ideis, novis fictionibus , süblimibus 'animi 'affectibus sublime depingendis excellit, qui alios quidem præclaros poëtas legit, floresque ex iis decerptos in hortum suum trans- fert, non vero quoque versu anxie secum reputat num hic vel ille poéta pulcra usus sit comparatione vel sententia, qua suum ipsé carmen possit ornare; quippe qui ingenio indulgens suo sensus stios in cà&men effundit ; jquod si forte: quispiam egregii poëtæ -puleerrimus locus ‘ei succurrat , huncce imitari non respuit, nun- quam tamen eum imitatur , "nisi aliquid e suo "per 'addat, talemque locam excolat et. perficiat. Qua: — in re precipua poëtarum Romanorum laus mihi cernenda videtur j qui non viles Grécoruti imitatores ierunt ; sed qui ; quæ> cumque ''Greeci pulcra haberent et venüsta', ‘a ‘oïnarent , daéolepims zi per- ficerent. ‘Ita quoque maximam partem Horatius: fecit , de ‘quo permulti ita tradi- deruit, quasi omnia omnino Graecorum nihil suo ipse ingenio debuerit. Nobis uti horum: virorum 'opinio falsa videtur, quippe quie neque cum Horatii ingenio consentanea sit, quamque ipsa ejüs carmina fefellant;'ita eorum potius auctori- nati cedimus , qui statuunt y Horatium , inculta adhuc lyrica apud Romanos. poési , . cijas "Catullus nonnulla tantum specimina ediderat , omnia: lyricoram' Graeco Yüm: “opéra diligenter. legisse , multa éoram carmina ‘latine vertisse ;'penitus om | nino se in eorum poéseos characterem insinuassé. Ex quo illud ést' consecutus ; jut, | cum ipse lyrica carmina tentaret in iis plane Graecorum ingenium et color domi- naretur, præsertim etiam , cum horridum adhuc Romanorum sermonem emol- lire. studeret ;. ipostea.,..cum ipse majore . spiritu . adsurgeret, et Romana, argu- menta traciarét magis. omnino inventione, præstaret, et. carmina. conderet , in quibus , etsi eim vel illam.sententiam a Grecis ,petierit , tamen. minime. omnium. servus . Graecorum imitator 'dici possit (a de Omnia igitur. ejus „carmina. com- imode intria gehera. dividi possunt. ... dis dn ' " bili L Ad.genus primum referenda suñt, quæ-et argumento e" tractatione, t OIM bzgl LUE RTE " wp CLR CLS 00 (1) Cf. inprimis Mitscherlich. Pref. in Horatii carmina , Tom. 1, p. 12, 13. ( 99.) Greca sunt ; quaeque suae exercitationis causa latine vertit. Velut carmen illud | palinodiam | continens ad puellam. quamdam (1); ad Varum (2); ad Thaliar- 1 ee (3), cujus nomen adeo. Graecum est, odam illam , qua Nerei vaticinium de excidio Troja poëta canit (4). — Huc quoque referam carmina de Gly- | cera (5), ad am (6), ad Lydiam (7) ad Phidylen (8),ad .Chlorin (9)4 ad Lycen (10), alia. IL Ad alterum genus pertinent, quz in amore, amicitia vel vino celebrandis versantur , queque ipse quidem condidit poéta, in quibus quamvis Græco- rum ingenium dominetur plane , tamen nullum Greci poëtæ carmen. consulto - ante oculos habuisse videtur. (11) : (1) Lib. I. C. XVI. Acron ad h. l. notat, Horatium hacce oda imitatum. esse Stesichorum , qui cum carmen probrosum in Helenam scriptum , privatus esset oculorum lumine, postea Apollinis | responso, scripta palinodia , visum recepisse traditur. Hujusce carminis initium exstat apud Platonem Opp. T. III. p. 243. | (2) E. 1. C. XVIIE Bspresnm est hoc carmen ex Alczo, UN fragmentum habet adbuidarik, 5. _ | Midén kano Qurtwens pomper dérdpier demi). .(3) L. L. €. IX, Greci carminis fragmentum lege apud. Athenzum X, 8. et Mitscherlich ad h. 1, Horatii. (4) L. I. C. XV. Porphyrius ad h.l. « Hac ode, ait, Bacchyliden imitatur; nam ut ille facit Cassan- .. * dram vaticioari futura Trojani belli, ita hic Nereum inducit ventura Trojanis mala prædicere » L5) E. I. C. XIX. - 6) L, L C. XXIII. c (7) L. I. C. XXV. b - (8) L. HI. C. XXII. (9) L. III. C. XV. - (1o) L. IV. C. XIII. » (rx) Recte de hocce carminum Horatianorum genere disserit Fubrmannus ; qui omnino conferri tur. dicens, : « Bey, denjenigen vielen Oden, die der Freundschaft und Liebe, dem Weine und der Freude geweiht sind , zeigt es sich sichtlich, dasz. der Griechische. Geist auf sie » gewirkt babe, ohne das es jedoch blosse Copien: von Griechischen. Mustern sind. Besüssen ^ wir die Griechischen Lyriker, so würde man in den Horaz einen Mann finden, der mit der sung eines Alcæus, der Sappho und anderer gepührt, die Gedanken und Empfindungen | a derselben auf seine Weise und für seine Nation wieder zu geben suchte; der nur von ihrem ^ Feuer begeistert, und von ihren Schönheiten durchdrungen, ‘ohne seine porche Freiheit , t; 19. ( 100 ) III. Ultimi generis illa carmina sunt, quæ poëta vel ad rempublicam , vel ad Romanos vel ad Augustum et Mæcenatem scripsit, uti etiam maxima pars eo- rum , quæ sacri sunt argumenti, quæque ad familiares scripsit et amicos , qui- bus vel vitæ precepta dat bene moderandæ , quorumve fortunæ prospere particeps fit et adversae. — Hoc igitur genus Flacco proprium est, neque multa Greca habet nisi nonnullas dictiones et structuras. — Quæ igitur si vera sunt , ut verissima mihi videntur, de Horatio dici posse videtur, quod de Romanis universe adfirmari solet, eos primum omnia a Grecis mutuatos esse, deinde, ubi magis ipsi profecerunt, eorum vestigia reliquisse. Quod tamen non plane ei successit, quoniam ita Grecorum imbutus erat ingenio , dictionemque et phi- losophiam suam ita ad Grecorum dicendi cogitandique rationem informaverat , exemplaria omnino Græca nocturna manu ac diurna ita versaverat, ut in om- nibus ejus carminibus Graeca vestigia facile agnoscas , et jure ei magna in- ventionis laus tribui posse non videatur. Sarbievius e contrario alios quidem imitatus est poétas, praeprimis Horatium ; verum hac in re magna inter eum et Flaccum cernitur differentia; quod hic etiam in carminibus Romani argumenti nescio quid Graci spirat coloris , quem quasi se invito induisse videri potest; ille vero, cum locum ex Horatio aliove exprimat , id consulto facit , quia talis locus ei in mentem venerat ; in ceteris suus plane est, et e suo ipse ingenio omnia haurit. Sarbievium dixi plura ex Horatio ex- pressisse. Hoc intelligi debet cum de singulis versibus, tum inprimis de integris carminibus. Nonnullas enim scripsit parodias et palinodias ad Horatii carmina ; nonnullas etiam hujusce poëtæ Odas, que in amore canendo versantur, in re M sacri argumenti imitatus est. Sic v. c. ut unum hujusce rei exemplum adferam , . » Eigenthümlichkeit und Selbststándigkeit auf zu geben, denselben so nachgesungen hat, dasz » er ihre Form, die er ganz ausfüllte , und ihre Manier, die er sich ganz zu eigen machte, » ausgedrückt hat. Denn bei dieser Art von seinen oden hat er immer den fremden Stand- An di FAT » punct verlassen, und seinen eigenen gewählt; sie sind alle in eigenen Verhälltnissen und auf - » besondere Beziehungen gedichtet , welcher Umstand schon von seinem eigenen Verdenst » zeugt. Denn derjenige, welcher seine eigenen Abfichten verfolgt, seine Entwürfe ausführt » und seine Gefühle darlegt, ist kein blosser Nachahmer. ( 101 ) Ode I Lib. IIl ad Magdalenam Christum deflentem color totus ductus est ex Horatii carmine ad Lydiam. (1) * Cum tu, Magdala, lividam » Christi cæsariem, com male pendula » Spectas brachia, pro tibi - » Pectus non solitis fervet amoribus ! » Non es, qualis eras : tibi » Non mens semianimis restat in artubus : » Non fronti tenerz nives, » Non vivax roseis purpura vultibus , » Non notus superest color : » Sed mors marmoreis pingitur in genis , » Et vite gracilis via » Exili tacite spirat anhelitu, » Non, si me satis audias, - » Plores perpetuum tristia; tertia » Cum lucem revehet dies, » Mutati referet munera gaudii, » Nam quz sole caret duplex » Ridebit geminis tertia solibus. Cetera autem Sarbievii carmina, quamvis sepius Horatii, rarius alius poetæ, locum expresserit , ita universe inventionis laude præstant , ut ne dubitari quidem possit, quin ei hac in re Horatius longe cedere debeat. Unde fortasse etiam tri- buendum videtur, Sarbievium , cum nulla exempla secutus sit, sepius ea pro- tulisse , quie tumida magis quam sublimia sint. Sed hec ad dictionem pertinent, de qua infra videbimus. S. 2. De sublimitate. In nullo poeseos genere merito tanta requiritur sublimitas, quam in poesi lyrica. Lyricus enim poeta divino furore abreptus, sensus suos in carmen breve (1) LI, C. XIII ( 102 ) effundit , quod ita. facile, agitante eum amabili insania, condere potest. Non. lo- quor de iis carminibus lyricis , quz in leviore re canenda versantur , quemadmodum multa apud Horatium inveniuntur, et omnia apud Anacreontem ; queque magis nativa simplicitate placere debent et elegantia ; sed de iis, qualia Pindarus con- didit, quaeque vel ad rempublicam pertinent, vel ad quodvis majoris. di gnitatis argumentum. Verus itaque lyricus in. tali carmine, tanquam aquila ad- surgit, et nos secum in volatu suo rapit, cum ipso, humana quasi exuta natura, coelum petimus , et in eo potissimum genere divina poeseos natura splendide elucet. Verum hæcce lyrica sublimitas , quamvis nonnulla ejus vestigia apud Hora- tium deprehendantur , tamen universe ei propria non fuit. Nimis ille Græco— rum induerat ingenium , quam ut saepius Pindari volatum sit adsecu- tus. Hoc ipse quoque sentit dicens, se nihil esse, nisi humilem apem , si cum Pindaro compararetur, quem nemo, nisi Jcari sortis ignarus adsequi posset vel imitari. Quamvis igitur hac in re longe Pindaro cedere debeat, ne quis tamen credat eum nulla carmina condidisse, quæ sublimitatem illam prae se ferant. Huc inprimis refero, quamvis in iis Graecum imitatus sit poetam , dithy— rambos duos in Bacchum (1), carmenque illud. ad Julium. Florum (2), qua mihi ita egregia et sublimia videntur, ut nihil magis; plura. omnino tertii libri ; odam porro illam , qua Drusi laudes canuntur (3), quam nemo non sublimem habere debet; carmen , quo suam ad Maecenatem in cycnum canit metamorpho- sin, (4) alia. Ex bisce carminibus luculenter adparet Horatium, si sublime tentaret genus, minime ei imparem fuisse; verum prouti Pindarus sublimioribus argumentis, ita Horatius potissimum amicis vitæ preceptis dandis delectatus est, quibus auream mediocritatem commendabat , quibusque fortunæ vicissitudines cquo animo ferendi auctor erat. Cum tristibus ita flet, cum lætis ita gaudet, ut quid in illo magis admireris, utrum egregium poetam, an prudentem philo- (1) L. H. Carm. XIX: L. III. Carm. XXV. (2) L. IV. C. a. (3) IV. 4. (4) L. II. 2o. BUS V"— ———— SE ( 103 ) sophum et virum probum , profecto nescias. Et hoc quidem mihi Horatius universe in carminibus cum ceteris tum lyricis spectasse videtur, ut quod ipse cecinit (1) , w Aut prodesse volunt, aut delectare poete, » Aut simul et jucunda et idonea dicere vitæ, maxime re ostenderet. Hinc fit, ut ejus carmina philosophis preceptis abundent, que tanquam egregius poeta tradit, qui unus omnium humanam perscrutatam .. habet naturam. Ita v. g. unicuique: admirationem sui injicit in carmine illo ad Virgilium de morte Quinctili (2). Incipit cum moesto lugere , laudatis Quinc- tili virtutibus, quem non solum, dignissimum esse ait, qui ab omnibus bonis, sed inprimis qui a Virgilio defleatur , atque ita subito medio in dolore canit : * Tu frustra pius, heu! non ita creditum » Poscis Quinctilium Deos. » Quod si Threicio blandius Orpheo » Auditam moderere arboribus fidem , » Non vanz redeat sanguis imagini , » Quam virga semel horrida, » Non lenis precibus fata recludere, » Nigro compulerit Mercurius gregi. » Durum! sed levius fit patientia , » Quidquid. corrigere est nefas », Quod si in brevissimo hocce carmine et poéseos elegantiam et argumentorum gravitatem jure mireris', in carmine quoque XVI, lib. II, quo otium in animi - tranquillitate unice querendum esse docet, tam egregius poëta adparet, tanto- pere dictione excellit et pictura, ita moralia precepta poética quasi veste in- = duit, ut talibus carminibus Horatius maxime sibi placuisse manifesto adpareat. Accedit, quod maxime omnium. in, hisce carminibus cernantur ejus inventio , et egregie sententie , que lyricæ poési inprimis aptz sunt. In gravioribus . (1) Epist. ad Pisones. vs. 533, 334. : (2) L. I, 24 Cf. cum hocce carmine M. Ant Flamini Lib. I. Odam XLII. ( 104 ) etiam argumentis , v. c. quando Romanos monet, ut Deorum curam gerant , et perditos civitatis mores perstringit, eædem hæ facultates cernuntur. In his enim stylus ejus non ad Pindaricam accedit sublimitatem , sed gravis est et ad permovendos animos perquam idoneus. Quo melius autemhac de re judicare possimus , carmen illud audiamus (1) : « Delicta majorum immeritus lues, » Romane, donec templa refeceris , » Ædeisque labentes Deorum , et » Foeda nigro simulacra fumo (2). * Dis te minorem quod geris, imperas : 2 Hinc omne principium, huc refer exitum. » Di multa neglecti dederunt a Hesperiæ mala luctuosæ. « Jam bis Moneses et Pacori manus » Non auspicatos contudit impetus a Nostros, et adjecisse predam 2 Torquibus exiguis renidet. « Pæne occupatam seditionibus » Delevit Urbem Dacus et Æthiops : » Hic classe formidatus, ille » Missilibus melior sagittis. « Fœcunda culpæ secula nuptias a Primum inquinavere , et genus, et domos : » Hoc fonte derivata clades » In patriam populumque fluxit. (i) L. HIE, C. VI. (2) Ante oculos Horatium habuit Sarbievius. L. TV , C. IV , vs. 5 sqq. « Frustra Poloni cingimus oppida » Muris, et arceis addimus arcibus : » Delubra si squalent , et altis a Coelituum viret herba tectis, ( 105 ) æ Motus. doceri gaudet Ionicos a Matura virgo, fingitur artibus : » Jam nunc et incestos amores » De teneri meditatur ungui. « Mox juniores quærit adulteros » Inter mariti vina; neque eligit , » Cui donet impermissa raptim » Gaudia, luminibus remotis : « Sed jussa coram non sine conscio » Surgit marito, seu vocat institor , » Seu navis Hispan magister , » Dedecorum pretiosus emtor. » Non his juventus orta parentibus » Infecit æquor sanguine Punico , x» Pyrrhumque et ingentem cecidit » Antiochum Annibalemque dirum : e Sed rusticorum mascula militum » Proles , Sabellis docta ligonibus » Versare glebas, et severa » Matris ad arbitrium recisos x Portare fustes, sol ubi montium » Mutaret umbras , et juga demeret » Bobus fatigatis amicum x Tempus agens abeunte curru. # Damnosa quid non imminuit dies ? » Aetas parentum , pejor avis, tulit » Nos nequiores, mox daturos . » Progeniem vitiosiorem. (1). > (1) Hoc expressit Sarbievius, Lib. : Od. XV , vr. 18 sqq. quos infra laudaturi sumus. Forte etiam huc respexit L. 4. C. a7 vs 455qq. j Non eadem fluet « Àetas et auro deterius diem « Procudet argentum, ac sonoro « Belligerum geret ære tempus. * Tandemque ferro secula corruent, » 14 (398) Carmen hocce argumentorum gravitate, dictionis elegantia, brevitate , effica- citate, et vero pictura valde excellit. Sublimitate vero et lyricis digressionibus non ita prestat. Atque ita semper fere Horatius, qui aliquando tantum, ut vere ait Quinctilianus, adsurgit ; quod nunquam fere accidit, nisi quando argu- menta canit ad Rempublicam vel Angusti. domum. pertinentia, vel suæ exercita- tionis causa aut pulcritudine carminis motus, Graecum aliquem poetam exprimat ; vel denique cum ironica ratione argumentum quoddam sublimi et grandi spiritu tractet, ut v. c. cármen illud, quod ea occasione fecit cum arboris ictu pæne esset interfectus (1). Etiam in argumentis, que ad amorem pertinent, Horatium amabilem illam et nativam Graecorum levitatem non adsecutum esse , que in Ana- creonte praeclare cernitur, nonnulli viri docti statuerunt : e quorum sententia , nimis Romanus , nimis gravis est , nimis omnino philosophus , quam ut hac in re ita pla- ceat, quam Tibullus aliique. Horatius igitur maxime excelluisse. videtur in eo ge- nere, quo lyricam sublimitatem -philosophia temperaret ; et quo nunquam ita poetico furore abreptus fuit, ut ad vere lyricæ sublimitatis , qualis apud Pin- darum et Sarbievium occurrit, gloriam in multis carminibus possit adspirare (2). Sarbievius contra ea altiora fere semper petit et, me quidem judice , veræ lyricæ sublimitatis egregium exstat exemplar; ut ita hac in re Pindaro melius quam Horatio comparari possit. Inprimis autem ea sublimitas dominatur, cum in politicis argumentis versatur (versatur autem sæpissime) , cum Urbani VIII laudes canit (3), vel ad principes Europe de recuperandis Orientis imperio vel Italiæ provinciis carmina scribit (4), cum multus est in laudandis aliis regibus vel principibus (1) L. IJ, C. XII. (2) Egregie Fuhrmannus, p. 421. e Sein Zweck , inquit, war zu lehren, und zu nützen, oder das Leben durch rein sitiliche Gesinnungen und Adel der Sitten zu verschónern; und deshalb das veredelte Leben urban dar zu stellen. Deshalb suchte. Horaz bald hier, bald dort, einén stolzen oder geldgierigen Freund von seinen thórichten Begierden ab zu ziehn , eiven, Trau- rigen durch Todeserrinerungen zu ciner vernünfügem Fióhlichkeit zu bewegen, einen Veran— derlichen zu einen stillen und regelmassigen Genuss seiner Lebenstage auf zu muntern , einen rechtschaffuen Hoffmann oder einen jungen Dichter durch weise Lehren zu bilden. » (3) v. c. L, L Carm. I, HE, V, X, XXII, Lib, JIL, C. 1, (4) v. c. L. L C. VI, XII, XV, XXI. Lib. HL. C. XIX. ( t07 ) (1); vel'sæculi cui socordiam perstringit et avaritiam (2) et Germaniam exhorta- tur , (3) ut bello finem imponat civili? vel denique cum victoriam Polonorum et suum e rebus humanis celebrat excessum (4). Horum quodque fere carmen al- tioris ejus spiritus manifestissimum præbet exemplum, uti infra, cum de pictura dicturi simus et phantasia , quæ tam arcte cum sublimitate sant conjunctæ , plu- ribus ostendemus. In finem hujusce paragraphi lubet me adferre carmen ejus ad equites Polonos (5) , cum Ladislaus , Poloniæ princeps‘, fuso Osmano , Turcarum imperatore , victorem exercitum inilio reduceret , in quibus aliam suam su- blimitatem Horatiana gravitate optime temperasse mihi videtur. « Credetis ? io credite posteri « Fractos pudendo Bistonas impetu « Cessisse, et infaustis redemtam * Funeribus pepigisse pacem. * Quis tunc recenteis Odrysiis timor « Ad(xit alas, cum refugas metu. * Præ se Ladislaus pbalangas , « Fulmineis agitaret armis ! * Quantus Gelonis , quantus erat feris * Sudor Corallis, cum prope decolor « Ister, verecundusque capta, « Bosphorus erubuisset unda ; # Cum versa Thracum parma trementibus. « Fronderet hastis, cum celer Artacen, * Turreisque Byzanti probrosis « Concanus assonuisset armis. (1) v. c. Lib. II, C. 1, XII, XX, Lib. III. C. X, XI, XIV, XVIII. - (2) v. g. L. I, C. XVI. Lib. III. C. VIL Lib. IV, C. I. XXIX, XXXVI. — (3) Lib. II, C. XXI. - () LIV C. L. II, C. 5. (5) L XV. Loea in quibus Horatium ante oculos habuit re non attinet, quia unicoique ponte succurrunt. í 14. RE ( 108 ) « Àn nos repensam sanguine gloriam « Frustra futuris emimus ? an. suos « Exempla diffingent nepotem # In proavos, similemque patri x Gnatum reponent ? quatenus (heu pudor!) « Pejor nefastis progenies avis «æ Succrevit, et damnosa pulcras « Sæcula diminuere vireis. « Vel nos avite stemmata gloriz , * Currusque , et enses , nuper et hosticis * Direpta delubris tropza ,. « JEmonie monumenta pugnæ , « Uramus igni; neu pudeat sacros « Mentita vultus frangere marmora , « Non æra, fumosasque patrum « Effigies, memoresque laudum e Ceras, profunda mergere Vistula ; « Vel; si supinæ tædet inerliæ, «e Martemque majorumque pugnas « Egregiis iterare factis æ Juremus. O quem gloria fervidis v Urbeisque terrasque et populos super « Evexit alis, o caduci « Grande decus columenque mundi , « Pridem Geloni sobria sanguinis « Rursum Polonis deripe postibus « Et tela , Princeps , et timenda « Edoniis refer arma signis. S. 3. De dictione. Quotidianus rerum usus satis docet , dictionem tam arcte cum ipsis rebus esse conjunctam , ut ab ea prorsus pendeat, num res, quas proferre velis, eum ( rog ) babituræ sint effectum, quem tibi proposuisti. Si enim quoddam magni momenti negotium tenui modo proferatur atque insulso, non admirationem movebit sed risum; contra si quis res minimi etiam momenti eleganter referat, omnium statim ora in se convertet. Maxima autem ejus vis adparet in poési; cum im- mensam ea gratiam carmini conciliare vel adimere possit. Velut in tragoedia si personæ occurrunt, quæ vel oratione utuntur tumida et adfectata, vel tenui et pedestri, quis est, quem ea non offendant? Dictionis omnino tanta vis est et eflicacitas, ut nisi pari gressu cum ipsis rebus tendat, si poéta, ut ita dicam, dum phantasia sua ccelum petit , dictione inter hominum coetus versetur, neque nostram derisionem effngiet neque misericordiam. Contra si poëta levioris ar- gumenti res eleganti dictione nobilitat , vel etiam ita canit, ut dictio ubique sit rei accommodata , et voces ita sint posite, ut meliores in earum locum supponi nequeant , ut dictio omnino novam carmini gratiam addat , novum leporem , tum ille omnino poéta facultate quadam excellit, quæ optimum quemque poétam maxime decet, et qua cultissimis hominibus mirifice placere debet. - "Talis autem poëta mihi Horatius videtur, quippe cui neminem ego poëtam, quod ad dictionis præstantiam attinet, anteponam. Summa ubique brevitate, summa elegantia , exquisitissimo sermone , res sunt enunciate , que omnia satis admirari nequis. Delectus etiam verborum et structure ita sunt, ut supra nihil possit Verum cum hec melius exemplis quam verbis probari possint, juvat me hic adponere nonnulla ex carmine ejus ad Gnosphum (1), quod mihi inprimis dictione et pictura excellere videtur. Postquam miseram eorum esse opinio— mem poéta cecinerat, qui otium externis rebus, bello , mercatura, honoribus divitiis etc., quærant, vs. 13 ita pergit. i « Vivitur parvo bene, cui paternum x Splendet in mensa tenui salinum : x» Nec leves somnos Timor aut Cupido x Sordidus aufert. (1) L. Hi, C. XVI. ( 110 ) e Quid brevi fortes jaculamur evo . » Multa? quid terras alio calentes » Sole mutamus ? patrie quis exul » Se quoque fugit ? Priorum duorum versuum quanta est venustas! quam brevis est hæcce sententia, que tam multa complectitur : vivitur parvo bene! Cum dilectu autem singula vocabula posita sunt. Cum dilectu paternum dicitur salinum , ut filium nondum a patris moribus degenerasse denotet, quippe qui salinum hocce, paterna hae— reditatis partem, quotidiana in mensa usurparet ; cum dilectu praesertim salinum in mensa tenui splendere dicitur. Cujus quidem verbi vis quam V. D. ad hunc locum mihi non satis percepisse videntur , explicantes ad externam munditiem sa- norum inprimis bene politorum splendorem pertinuisse , optime patebit , si re— putemus Romanos argenteo uti solitos esse salino , quod Deorum causa in mensa habebant ,ut patet e Livio l. XXVI, c. XXXVI, quo loco oratio invenitur, quam Lævinius consul, in maximo rerum discrimine , Annibale Romam adpropinquante , habuit, hzc inter alia locutus : « Aurum, argentum , aes signatum omne , sena— tores, crastina die in publicum conferamus : ita ut annulos sibi quisque, et conjugi, et liberis, et filio bullam, et quibus uxor filieve sunt, singulas uncias pondo auri relinquant; argenti, qui curuli sella sederunt, equi orna- menta et libras pondo, ut salinum patellamque Deorum causa habere pos- sint ». Eleganter igitur argenteum salinum in mensa tenui inter cibos frugales , splendere dicitur. (1) Posteriores quatuor versus prioribus, si fieri possit, dictione magis etiam præstant. Quid nos, inquit, in brevi svo, opinione nostra fortissimi, multa petimus? Acerrimi hujus in homines dicti vis multum inde augetur , quod unum vocabulum statim alteri contrari: plane significationis succedat, e more Horatii (2). V v v vy Y (1) Hac me docuit cl. van Goudæver in scholis suis. (2) V. c. Lib.I, C. XII. vs. 9. « Arte materna rapidos morantem » Fluminum lopsus. » ( 111 ) Quam pulcra porro est significatio verbi mutare vs. 7. Quid terras mu- tamus? i. e. nunc in hanc nunc in illam transimus, sede continuo mutata, quam nullibi fixam habemus (1)? Ultimorum versuum brevis et efficax dictio dta sponte sub oculos cadit, ut de ea aliquid monere nihil attineat. Totius . autem carminis dictio omnibus omnino dotibus conspicua est. = Inprimis apud Lyricos placent summa brevitate et dignitate propositæ senten- tiæ ; quare etiam Flaccus maxime eis excelluit. Omnia ejus carmina hujus rei exempla exstant luculentissima , presertim autem ea, quæ ad amicos scripsit, G LIN, C. XI, ve 13. Zl. XV. YR b « Pastor quum traheret per freta navibus » Idæis Helenam perfidus hospitam, » L. I, C. VI , vs. 5 sqq. « Nos, Agrippa, neque hzc dicere , nec gravem x» Pelidæ stomachum cedere nescii ; » Nec cursus duplicis per mare Ulixis; » Nec sevam Pelopis domum x» Conamur, tenues grandia. » Ex sexcenties alibi. A (1) Quoties in hunc locum incidi, toties mirum mihi accidit , nonnullos inveniri viros doctos » qui legerent « Sole mutamus patrie ? Quis exsul » Se quoque fugit ? Quam lectionem a Mitscherlichio rejectam Doeringhius in textum recepit, probante Peerl- - kampio l.l. p. 189. Mihi vero, quamvis iniquissimus hujus rei sim arbiter , duo ita cum Bentleio ad h. l. perire videntur 19. elegans illa verbi mutare significatio. Quod enim Doeringhius ait, hoc verbum. hacce significatione vix esse Latinum, in eo mihi errare videtur vir doctus. Cf. rmen Seculare vs. 39, fo. et. Cicero Paradox. 4. 2°. Egregia illa perit antithesis: patriæ quis exsul, se quoque fugi? Quod autem ajunt, ra” exsuli nova plane abundantia addi patrie vocem; cum constet vocem exsùlem de aliis rebus usurpari ( Vid Ovid. Metam. IX, (o9, et Gierig ad h.l.) , poëta , ut egregiam illam antithesin faceret , voci exsuli vocem patriæ addidit. Nulli denique Codices conjecturam hancce firmant, quocirca mihi cum Bentleio , Mitscherlichio , aliisque vulgata tuendá videtur. ( 11a ) quibus hanc illamve virtutem commendaret v. c. carmen ejus ad Licinium (1); quod. hic adscribimus. «Rectius vives, Licini, neque altum » Semper urguendo , neque, dum procellas » Cautus horrescis , nimium premendo » Litus iniquum. » # Auream quisquis mediocritatem » Diligit, tutus caret obsoleti a Sordibus tecti, caret invidenda a Sobrius aula. » e Sævius ventis agitatur ingens » Pinus : et celsæ graviore casu » Decidunt turres : feriuntque summos » Fulgura montes, » « Sperat infestis, metuit secundis » Alteram sortem bene preparatam » Pectus. Informes hiemes reducit » Jupiter ; idem. « Submovet. Non, si male nunc, et olim » Sic erit : quondam cithara tacentem » Suscitat Musam , neque semper arcum » Tendit Apollo. « Rebus angustis animosus atque 2 Fortis adpare; sapienter idem » Contrahes vento nimium secundo » Turgida vela. » Summa poëta elegantia preceptum, auream mediocritate esse diligendam , sententiis illustrat et metaphoris, que hocce carmen venustisimum reddunt. Idem epithetis valde excellit, de quibus vero cum ad picturam magis pertinere RE RR Q) LH, C. X. ( 113 ) . videantur, infra sermo erit. Summum preterea verborum dilectum , et versuum suavitatem , quæ in omnibus ejus carminibus adparent, satis admirari ne- quis. Poëta denique, tempore Augusti vivens, omni Græcorum elegantia et pulcri decorique sensu imbutus, nunquam LA vocabulo neque ulla utitur me- taphora , quz bono , qui dicitur gustui repugnat. Perfectum fere, quod ad dic- tionem attinet, exemplar Horatius mihi videtur, ut ex carminibus quæ affe- remus satis , ut spero, patebit. - Sarbievii dictio universe etiam elegans habenda est, presertim si cogites s poétam lingua cecinisse non peregrina modo sed etiam intermortua. Multi loci apud eum inveniuntur, qui preclara dictione excellunt; presertim carmen primum libri primi, quod infra laudaturi sumus; sed si recte hac de re judicare velimus , primum animadvertendum est, Horatium lyricam sibi dictionem quasi creasse, quam ad Grecorum linguam penitus informavit; Sarbievium vero, - in multis, quo ad dictionem attinet , Horatium imitatum esse : deinde Sarbievium eo vixisse æyo, quo literæ et poésis minime ita erunt exculte ut hodie sunt, et nondum ad eam homines elegantiam pervenerant. Ex quo explicandum est multa apud eum inveniri , quæ bono ita gustui repugnant , ut nemo ea ferre possit. Quem enim non ea offendunt , que in initio ejus carminis ad Stanislaum inyeniuntur (1) ? « Sunt et novarum non vacuae mihi e » Laudum pharetræ : prome reconditum » O Musa telum; quem sonoro » Picridum jaculemur arcu ? « Sit meta Præsul etc. Vel que leguntur in carmine ejus, quo laudes celebrat Francisci Cardinalis á « Hic ille plenis Oceanus patet » Laudum carinis; ite loquacia `» Per transtra, facundisque Musae » Carmina dcproperate remis. » Od. II. Lib. IV. Q E Lib. III. Od. 18. | x 15 | | (114) * Quod timidi prius » Sulcemus æquor ? quod pelagus situm » Fundoque virtutum, et refuse » Per populos maria alta famæ, » Vates profunde navita gloriz , » Invisat ? Et paulo post : Alio loco de milite, qui per multa vulnera magnam sibi gloriam pepererat , cecinit (1) : « Alti navita sanguinis , » Portum non soliti nominis attigit. » Equidem, ut mihi sponte risum moverunt, ita hic potius Sarbievii evo quam ipsi poetæ tribuam. Multa quoque in Pootio, Hoofdio , et, qui ævi sui cultum longe antecesserat, Vondelio occurrunt, que nos offendunt (2). (a) Lib. LT, Od. XX, vs. 16. : (2) Ita apud Vondelium occurrit descriptio animi Urselii ad cœlum tendentis, qui ita primum remis deiude velis per sanguinem navigat , donec tandem, secundo vento flante, recta via , animorum portum ingrediatur. Hzc igitur, quz tanquam egregie poeseos exempla laudantur in libro de . poeticshe en regtsgeleerde vermakelykheden , Amsterdam by Al. Schagen 1734 jure reprehendit Bosschius p. 37 l. l. qui hæc addit : e Menigmaal heb ik ook de eerste regels hooren roemen , in » dat bekend gedicht van Poot, arme rykdom genaamd. » * In uw goutkantooren wassen » Atlas appels hoog en laag, » En de tuimelende, Taag , » Hutselt er zyn blonde plassen. x « įk kan voorwaar geen denkbeeld maken van gontkantooren , waarin rivieren vloeyen , en » appels wassen. » -— Hæc Bosschius. Cf. Hier. Vriesius ll. tom. IV p. 4o. Prater plurima alia loca quæ huc referri possint, eodem vitio laborare videtur, quod. de Vossii morte ad Isaacum filium Vondelius canit : : * Nu gaet de gladde ploegh » Van "t snedigh bren der letterklecken x Niet meer door d' ackers van de boecken. T EUN ToS T ap S ( 115 ) Sæpe etiam dictio ejus difficillima intellectu est, quod jam alii animadver- terunt (1), nonnunquam etiam minus latina , ut recte tradit Rapinus (2). Quod autem ad sententias attinet, sape hæ in carminibus presertim philosophis apud Sarbievium occurrunt ; ut satis patet ex carmine ejus ad Zgnatium Nol- (3), quo æquo semper rectoque animo adversus fortunz inconstantiam standum esse, ita docet : « Sive te molli vehet aura vento , » Sive non planis agitabit undis ; » Vince Fortunam , dubiasque Nolli » Lude per arteis. « Riserit! vultum generosus aufer. » Fleverit ? dulci refer ora risu : » Solus , et semper tuus esse quovis » Disce tumultu. » œ Ipse te clausam modereris urbem » Consul aut Cæsar ; quoties minantum » Turba Fatorum quatient serenam » Pectoris arcem. » Et paulo post : « Wie bouwt nu Hollant met » Latynschen styl? Idem in egregio suo dramate de Leeuwendalers solem adpellat : « Den doier van het ey » Der wereld. » i Qua de re vid. eruditissimus Vriesius ll. p. 349, qui egregie de affectato et tumido metapho- | ratum usu disputat. P (1) Vid. Baillet ll. poétes Modernes n°, 1445, qui hzc inter alia de Sarbievio dicit : « Nous x voyons même d'autres critiques d'aujourd'hui , qui reconnaissent dans plusieurs endroits de » cet auteur de la confusion et des obscurités, qui en gâtent la beauté, et quelques-uns jugent, a qu'il s'est quelquefois laissé emporter trop loin, sous prétexte de suivre l'impétuosité de l'es- » prit poétique, et qu'il a des figures outrées et des expressions trop fortes. » (2) Renatus Rapinus. Réfl. part. etc. part. II réfl. XXX. (3) L. III, C. IV. 15. ( 116 ) e Cum leves visent tua tecta Casus , » Latus occurres ; praeeunte luctu » Faustitas et Pax subeunt eosdem » Sepe penates. » « Dextra sors omnis gerit hoc sinistrum, » Quod facit molleis : habet hoc sinistra » Prosperum, quem nunc ferit, imminenteis » Durat in ictus.» « Ille, qui longus fuit , esse magnus » Desinit moror, facilem ferendo » Finge Fortunam; levis esse longo » Discit ab usu. » Unusquisque videt egregiis hocce carmen abundare sententiis , quibus perquam delectatur Sarbievius. Universe tamen , quod ad dictionem attinet , Horatio longe cedere debet. S. 4. De Pictura: Arcte cum dictione conjuncta est illa poéseos facultas, quam cum pictura communem habet, qua nobis res tanquam in tabula sub oculos ponun- tur, et omnino ita pinguntur, ut nobis ipsi iis interesse videamur. Qui hac arte excellit poéta, hominum ille animos in potestate sua habet, quos ad odium vel amicitiam , ad misericordiam vel crudelitatem , ad tristitiam vel hi- laritatem componere suo arbitrio potest. Hac autem re ambo nostri poëtæ in— primis preclari sunt, Horatius in omnis generis carminibus , sive suavem veris picturam exhibet, sive funestos irz exitus describit, vel fortunam pingit : Sar- bievius maxime in rebus sublimioris argumenti. Horatius, si iram canit , ita funestos ejus exitus depingit, ut cum ipso quam maxime ab ea abhorreamus. Verum ipsum audi poétam, praclare ita canentem (1) : (13:15 165.5. (117) * Non Dindymene, non adytis quatit » Mentem sacerdotum incola Pythius, » Non Liber æque, non acuta x Si geminant Corybantes æra , « "Tristes ut iræ; quas neque Noricus (1) » Deterret ensis, nec mare naufragum » Nec sævus ignis, nec tremendo » Jupiter ipse ruens tumultu. « Fertur Prometheus addere principi » Limo coactus particulam undique » Desectam, et insani leonis » Vim stomacho adposuisse nostro. » « Ire Thyesten exitio gravi » Stravere, et altis urbibus ultime » Stetere caus, cur perirent » Funditus, imprimeretque muris » Hostile aratrum exercitus insolens. Quis non præclaram picturam, dictionem et poetæ phantasiam in hisce versibus admirandas putat ? Si veris imaginem exhibet, ita egregie pingit , ut ipsam videamus Venerem , sub veris adventu in terris Gratiarum et Nympharum choros mode— rantem, marito ejus Cyclopum officinas incendente. In carmine ejus ad Chloen (2), imagines tam sunt vividie, ut hinnulum fugientem , et metu pavidam ad ma- tris latus stantem videre nobis videamur. In carmine ejus ad Sodales , de vic- toria Actiaca (3), videmus Cesarem ex Italia advolantem, et Cleopatra navem urgentem , (1! Obiter hic observandum est, perpetuum hunc esse Horatii morem, qui egregie picturae inservit, ut nunquam fere rem vel animal nominet , nisi addito epitheto: at v. c. Noricus ensis , Lybica area , trabs Cypria , Marsus aper, mare Creticum , calamus Gnosius etc. plerumque illud desumtum ab urbe, populo vel regione, qui hac vel illa re nobilis est vel abundat. (2) T, 23. (3) I, 37. ( 118 ) * Accipiter .velut » Molles columbas , aut leporem citus » Venator in campis nivalis » Hæmoniæ. » In dulcissima illa Oda, vicesima septima libri primi, fingimus nobis convivio interesse, dum poëta cum amicis joca inserit suis , cumque iis susurrat. Idem, cum fortunam pingit (1), picturz veritate nos movet et gravitate. Nullum autem Horatii, quæ in pictura cernitur, artis, præclarius monimentum exstare mihi videtur, quam lib. III Carm. IL initium, ad Lyden, quo poëta de Orpheo ita canit : * Tu potes tigres comitesque silvas » Ducere, et rivos celeres morari; » Cessit immanis tibi blandienti » Janitor aule , * Cerberus : quamvis Furiale centum » Muniant angues caput ejus, atque (2) » Spiritus teter, saniesque manet » Ore trilingui. » - * Quin et Ixion Tityosque vultu » Risit invito : stetit urna paulum » Sicca, dum grato Danai puellas » Carmine mulces. » Mihi quidem nihil excogitari posse videtur, quod vim cantus melius depin- gat, quam isti Flacci versus. Videmus enim Orpheum lyra canentem , comitantibus eum tigribus et arboribus, quorum illi belluæ sunt, ha vero altas in terras radices agunt, quibus igitur praeclare ostenditur , cantu bestias etiam immanes flecti atque consistere (3); ea omnino carmine effici , que aliter effici nequeunt ; imo vero, qui nemini mortalium parcit, Cerberum videmus Orpheo cedere eum cantu suo de- (1) I, 35. (2) Fortasse cum Cuninghamio legendum: æstuetque. (3) Sunt verba Ciceronis, in oratione pro Archia cap. VIII. ( 119 ) mulcenti. Quin Ixionem etiam et Tityonem , quamvis crudelissimis poenis vexatos , vultu quidem invito , suaviter tamen ridentes nobis fingimus ; Danaique puellas, a solito labore vacantes, urna paulum sicca stante , attentas Orpheo aures præbentes cernimus. Horatii etiam ars in epithetis cernitur, quibus res vel per - sonæ uno vel altero vocabulo eleganter designantur. Luculentissimus hujus rei testis exstat, carmen XII, lib. I quo multos Deorum et priscorum Roma- norum quam brevissimo modo insignit. « Præliis audax , neque te silebo » Liber, et saevis inimica Virgo » Belluis; nec te, metuende certa x Phabe, sagitta. * Dicam et Alcidem, puerosque Led; » Hunc equis, illum superare pugnis » Nobilem; quorum simul alba nautis » Stella refulsit , œ Defluit saxis. agitatus humor; » Concidunt venti, fugiuntq. nubes; » Et minax, nam sic voluere, ponto » Unda recumbit. « Romulum post hos prius, an quietum » Pompili regnum, an superbos » "Tarquini fasces , dubito, an Catonis ». Nobile lethum. « Regulum. et Scauros, animeque magnae » Prodigum Paulum, superante Pceno, » Gratus insigni referam Camoena , » Fabriciumque. « Hunc et incomtis Curium capillis » Utilem bello tulit, et Camillum » Sevapaupertas , et avitus apto » Com lare fundus ». Semper fere in Horatii carminibus virtutes et vitia tanquam personæ indu- cuntur, quie in hominum animos agunt; ita etiam cure, somnia etc.; quod ( 120 ) quantopere egregiæ picture. inserviat, unusquisque facile animadvertit; v. c. in versibus illis, quos supra laudavimus : Nec leves sommos Timor ant Cupido Sordidus aufert; multo efficacius et multo magis poéticum est, si nobis fingamus Timorem aut Cupidinem tanquam *«x2«»» sordidum (ipsi enim vitio eleganter tribuitur, quod hominibus tali vitio inquinatis, proprium est) leves somnos auferentem , cum vi igitur in placidos hominum somnos irruentem , quam si simpliciter cogitemus homines , qui pre timore aut avaritia somnis frui non possunt. Ita etiam in quatuor prioribus versibus insignis poëtæ depingendi ars cernitur : « Non enim gaze, neque consularis » Submovet lictor miseros tumultus » Mentis, et curas laqueata circum » Tecta volantes. Sententia poétze hec est : etiam si Persarum regis adeptus fueris divitias et ad summos perveneris honores, curas tamen mentis abigere non poteris. Non autem poéta simpliciter hancce sententiam exornat, et exquisite profert, verum, media in via consulem , præeuntibus lictoribus, externis ita dignitatis sue in— signibus ornatum, inducit, et populo tantum virum mirante, stupente adeo, quem uti honore terrarum fere dominum, ita felicitate Deum putat, lictorem , ait, qui populi tumultus abigit, eundem mentis tumultus abigere non posse; neque curas (præclarum $&ar&« !) quæ circum laqueata tricliniorum tecta volant, queque ita dominum vel ad coenam sedentem misere turbant. Quis autem egregia hacce pictura non movetur? quis non dictione ? presertim quia Ho- ratius ipse eam invenit, certe primus, Romanorum fuit, qui lyricam eorum dictionem, et sepe etiam picturam informaret ? Gravis sepe est in pictura Horatius, v. c. in Romana illa oda, qua virum constantem et justum ita pingit : (quis enim de Horatio disserens, hosce versus non laudavit P) ( 121) « Justum ac tenacem propositi virum » Non civium ardor, prava jubentium , » Non vultus instantis tyranni » Mente quatit solida, neque Auster, » Dux inquieti turbidus Hadriæ, » Nec fulminantis magna manus Jovis : » Si fractus inlabatur orbis » Impavidum ferient ruine », Quanta gravitas in ipsis etiam versibus et metro dominatur! Et hac re Flaccus etiam longe prestat. Si enim celeritatem exprimere velit , versus ipsi ce- leritatem quamdam spirant v. c. « Ocior cervis; et agente nimbos 3 Ocior Euro ». In carmine ad Bacchum (1) fingimus nobis ipsum poetam ingemiscentem , quz res non leviter versuum metro et verborum eflicacitate augetur. « Evo! recenti mens trepidat metu , » Plenoque Bacchi pectore turbidum » Lotatur ! Evæ , parce Liber! » Parce, gravi metuende Thyrso! Ita versus etiam impetum spirant in carmine ejus ad Lycen (2). e Audivere, Lyce , Di mea vota, Di » Audivere, Lyce. Fis anus, et tamen » Vis formosa videri , » Ludisque et bibis inpudens etc. » = Omnes omnino ejus versus in quovis metri genere suaves sunt et elegantes, una vel altera labe, ut fit, excepta. Atque hec sufficiant , ut Horatii in pictura insignem artem ostendamus ; videamus nunc de ejus æmulo. (x) Carm. XIX, lib. II. | (2) L. IV, C. XIII. A 1 ( 122 ) Sarbievio universe non eandem quam Horatio in pictura laudem tribuam, quod fortasse hinc repetendum est, quod dictione etiam Flacco cedere debeat. In nonnullis tamen presertim sublimioribus carminibus egregia picture exstant exempla v. c. in carmine illo ad Honorem , quod infra exhibebimus , in Oda ad D. Virginem Matrem, cum templum ei exstrueretur (1); in carmine quo suum e rebus humanis excessum celebrans , hec inter alia canit : (2). « Humana linquo. Tollite præpetem » Nubesque ventique, ut mihi devii 2 Montes resedere, et, volanti » Regna procul populosque vastus « Subegit aer! jam radiantia a Delubra Divum, jam mihi regiæ » Turres recessere, et relicte in » Exiguum tenuantur urbes ; « Totasque, qua se cumque ferunt vagæ, » Despecto gentes. O lacrymabilis » Incerta fortunæ ! o fluentum » Principia interitusque rerum! « Hic ducta primis oppida moenibus » Minantur in cœlum : hic veteres ruunt » Murique turresque : hic supinas » Pane cinis sepelivit arceis. « Hic mite ccelum, sed rapide ruunt » In bella gentes : hic placida sedent » In pace; sed late quietos » Dira lues populatur agros. Hæcce mihi æque sublimitate , inventione, dictione excellere videntur atque (1) L. II, C. XI. (2) Lib. II, C. V. , | ( 123) pictura. Idem in carmine quo laudem Dantisci celebrat (1), post pulcerrimam urbis descriptionem exhibet picturam humanz fragilitatis , quam hic reticere - non possumus. e Humana quidquid composuit manus, « Humana rursus disjiciet ; jacet » Ingens Alexandria , et alte » Moenia procubuere Roma. « Natura cassos subruit æmulæ » Artis labores , heu male providi » Casura mortales in altum » Extruimus , colimusque , iisdem « Mox obruendi! Troja premit Phrygas, » Grajos Mycenz : sola Fides super » Turrita terrarum sepulcra » Evenit, et jacuisse gaudet , * Quidquid caduco condidit omine » Non sola virtus. Oppida civium » Virtus tuetur, non ahena » Claustra, Semiramiæve turres ; — « Non sulphuratis feta tonitribus » "Tormenta, non arx clausa decemplicis » Errore muris sola diros » Urbe Fides prohibebit hostes. æ Hac arte lato Teutonas æquore » Urbs magna fundis; quam neque callidum 2 Perrupit aurum , nec dolosi » Munera blanditizque belli. œ Nam Fas et æqui prisca severitas » Simul potentum limina civium » Munivit, et dona et repulsos » Arma retro retulere gressus », ` (1) IV, 8, ag etc. í 16. ( 124 ) Hiec poeta artis manifestissima sunt exempla. Mihi autem videtur Sarbievium magis picture, indulgere , cum phantasia sit abreptus ; Horatium vero magis eleganti depingere dictione, latiore vocabuli sensu. Quamvis nec alter alterius respuit rationem. Nonnulla enim. Sarbievii exstant carmina, in quibus, egregia cernitur pictura, dictionis ope; multaque Horatii, quz phantasia pariter et ele— gantissima dictione conspicua sunt, ut infra videbimus. Neque Sarbievius ita , quod ad versuum suavitatem attinet, excellit, neque iis utitur, ut varios animi motus exprimat. Multi enim duriores versus apud eum occurrunt , et quamvis , quod ad universam dictionem attinet, Horatium optimum habuerit magistrum , preceptorem tamen discipulus adsecutus non videtur. S. 5. Phantasia. À fictione ipsa poesis nomen habet, cujus quasi est natura et e/e;/«. Poeta enim alterum sibi mundum fingit, in quo habitet, et nihil ceteris hominibus tam tenue aut exile videtur , quod ipse non grande ac sublime efficere sciat ; fingendi maxime facultate poete pre reliquis hominibus præstantia cernitur (1). Quamvis autem fictio plerumque locum habeat in carmine epico, tamen in in lyrica etiam poesi mirificam vim habet phantasia, quæ egregie cum ipsa lyrici carminis natura convenit. Itaque apud Pindarum , Horatium et Sarbievium sæpis- sime fervida poeta phantasia extra nos rapimur , cui si poeta rite indulget , legen- tium animos tanquam tyrannus tenet, et cum Virgilio canere potest : (1) Praeclare omnino , more suo , Tollens, in carmine het Dichterlyk geluk , Nieuwe Gedichten p. 76 de poëta ita canit : ; * Dan kent hy zich doorlachter wezen , » 'T'omkleedsel, dat hem prangt, te groot, » Voor beter sferen uitgelezen , » En reiner geesten stamgenoot. » Dan weet hy, van het stof omwonden, » Maar aau een' hoog'ren teelt verbonden , » Wat eertaak hem is aangeduid , » Dat hy, verwant aan beider kringen , » In de orde schaak’ ling aller dingen , » Het eindig aan t oneindig sluit ». TTL SCORE TA UCM. ( 125 ) « Flectere si nequeo superos, Acheronta movebo ». Hujus autem phantasiæ preclara apud utrumque nostrum poetam inveniuntur exempla. Non dubito inter primaria hujus generis carmina, que Horatius nobis re- liquit, duo illos dithyrambos referre ad Bacchum. Inprimis autem mihi arridet carmen XXX Lib. II, in quo poeta ipsum Bacchum in rnpe remota Nymphis et satyris carmina sua precinentem audit, attonitus stupet, dei presentiam sentit , ejus numine impletus , furit , et ipsius dei, qui in ejus pectus descenderat, laudes canit. (1) Multa igitur facta ejus laudat multasque ejus virtutes, suavissima ima- gine ita finiens : e Te vidit insons Cerberus aureo » Cornu deorum, leniter atterens » Caudam, et recedentis trilingui » Ore pedes tetigitque crura ». Egregia etiam Horatii phantasia in dulcissima ejus oda cernitur ad Calliopen, qua Muse , quam invocaverat, presentiam sentiens , dulcissimos ejus modos au— dit (2). Sed ipsum poetam audiamus : « Auditis? an me ludit amabilis » Iosania? Audire et videor pios » Errare per lucos, amcenz » Quos et aquae subeunt et auræ. » Me fabulosæ Volture in Appulo , » Altricis extra limen Apuliz, » Ludo fatigatumque somno » Fronde nova puerum palumbes « Texere; mirum quod foret omuibus , » Quicunque celsæ nidum Acherontiæ , » Saltusque Bantinos, et arvum » Pingue tenent humilis Forenti : « Ut tuto ab atris corpore viperis * Dormirem et ursis; ut premerer sacra » Lauroque collataque myrto , -a Non sine Dis animosus infans. (1) Cf. Mitscherlich et Doeringh. in argumento ad hocce carmen. (2) L. III, C. IV, vs. 5 sqq. ( 126 ) i Et paulo post: i * Vestris amicum fontibus et choris, » Non me Philippis versa acies retro, » Devota non exstinxit arbor, » Nec Sicula Paliourus unda. Quis in hisce fervidam poetæ phantasia non admiratur ? quis non picturam ? Ita quoque in carmine I. Lib. II ad Asinium Pollionem preclare Horatius de modo, apr Pollio opus suum historicum sit conscripturus , ita canit : « Jam nunc minaci murmure cornuum » Perstringis aures; jam litui strepunt ; » Jam fulgor armorum fugaces » Terret equos equitumque vultus. * Audire magnos jam videor duces, » Non indecoro pulvere sordidos , » Et cuncta terrarum subacta , » Præter atrocem animum Catonis. » Tandem post egregiam belli picturam ita carmini finem imponit : « Sed ne relictis, Musa procax , jocis, » Ces retractes munera Næniæ; » Mecum Dionzo sub antro , » Quære modos leviore plectro. » Qui quidem finis amabilem quamdam gratiam toto carmini addit. Una autem re valde Horatii phantasia sibi delectata esse videtur, orationibus nempe , quas vel Juno,, vel Hypermnestra, vel Europe denique et Regulus habent ; quæque , secundum loquentis personam , gravitatem et dignitatem , amorem , et suavitatem , vel tristitiam et hilaritatem mirifice spirant, ut v. c. carmen illud ad Galatheam (1), quo poeta, postquam Europam , a Jove sub bovis specie rap- tam , querelas effundentem induxerat , suavissima imagine ita pergit : (1) HIT, 27. (127) « Aderat querenti » Perfidum ridens Venus, et remisso » Filius arcu. * Mox , ubi lusit satis : Abstineto , » Dixit, irarum, calidæque rixæ, » Quum tibi invisus laceranda reddet » Cornua taurus. « Uxor invicti Jovis esse nescis : » Mitte singultus : bene ferre magnam » Disce fortunam : tua sectus orbis » Nomina ducet, » Audiamus etiam Hypermnestræ orationem ad amantem , quæ invenitur Carm. XI. Lib. III. Post ea, quæ supra jam laudavimus, sequuntur hæcce : * Audiat Lyde scelus atque notas » Virgioum pcenas, et inane lympha » Dolium fundo pereuntis imo, » Seraque fata, « Quz manent culpas etiam sub Orco : » Impiæ, (nam quid potuere majus ? ), » Impiæ sponsos potuere duro » Perdere ferro. « Una de multis, face nuptiali » Digna, perjurum fuit in parentem. » Splendide mendax, et in omne virgo » Nobilis ævum, « Surge, quæ dixit juveni marito , » Surge, ne longus tibi somnus, unde » Non times, detur; socerum et scelestas » Falle sorores; . * Quæ , velut nactæ vitulos leænæ , » Singulos, eheu! lacerant. Ego illis » Mollior , nec te feriam, neque intra » Claustra tenebo, » ( 128 ) « Me pater sevis oneret catenis, » Quod viro clemens misero peperci ; » Me vel extremos Numidarum in agros x Classe releget : » « T, pedes quo te rapiunt et auræ, » Dam favet nox et Venus : i secundo » Omine , et nostri memorem sepulcro » Scalpe querelam », Egregium etiam non minus est carmen XIII Lib. II , ad phantasiam ejus declaran- dam; qua oda Horatius , pæne arboris ictu interfectus, primum diris in eum , qui arborem hancce severat , invehitur , deinde secum reputat, quam incerta sit hora mortis, quam jam jam occubuisset ; * Quam pene fufvæ regna Proserpinz, » Et judicantem vidimus Aeacum, » Sedesque discretas piorum et » Æoliis fidibus querentem * Sappho puellis de popularibus ; » Et te sonautem plenius aureo, » Alcxe, plectro dura navis , » Dura fugæ mala, dura belli. * Utrumque sacro digna silentio » Mirantur umbrz dicere; sed magis » Pugnas et exactos tyrannos » Densum humeris bibit aure vulgus, e Quid mirum , ubi illis carminibus stupens » Demittit atras bellua. centiceps » Aures, et intorti capillis » Eumenidum recreantur angues! * Quin et Prometheus et Pelopis parens » Dulci laborom decipitur sono; » Nec curat Orion leones » Aut timidos agitare lyncas, 0 K 129 ) Quid in laudem Alcei et Sapphus aut fingi sublimius, aut pingi præclarius potuit? Elegans quoque ejus est fictio de Archyta (1) de Lalage, (2) etc. ut summam omnino Flacco laudem , quod ad phantasiam attinet, concedere de- beamus. Est hoc quoque eidem proprium, ut e rebus parvis egregia carmina eflin- gat, magis quam Sarbievius, de cujus phantasia nunc nobis disserendum est. Cum satis constat phantasiam arcte cum sublimitate cohærere, qua valde ex- cellit Sarbievius , non mirum est Sarbievium phantasia quoque ita prestare , ut dubium sit, cuinam palma sit deferenda. Sive enim Urbani laudes canturus nimbos tranet, et sacrum carmen effundat, quod a toto mundo auditur (3), sive ipse e rebus excedat humanis, in coelum ascendat , ibique rerum humanarum incons- tantiam et fortunam canat incertam (4) , sive Polonarum de Osmano victoriam celebret, Galesum agricolam Dacicum canentem inducens (5) ; vel D. Virginem matrem carmine honoret (6), vel honorem ipsum efferat (7) ; sive permulta alia ejus carmina legamus, fingendi ejus facultas et phantasia ubivis conspicue sunt, nobisque admirationem injiciunt. Audiamus speciminis causa nonnulla ex car— mine ejus ad Urbanum (8); quem fingit in ccelum evectum in terras despicere; totam porro terram una cum montibus et fluviis ei laudem et honorem tribuere canit, ita pergens : « Auditis? an me ludit amabilis » Imago pompe ? jam videor pios » Audire plausus, et frementes » Cæruleum per inane turmas. (1) L. I, C. XXVIIL @) L. 1, C. XXIL (3) C. X, Lib. L DL, C y (5) L. IV, C. IV. Cui non succurrit egregium Lennepii carmen, de herder op het slag- veld bij Canne ? quod cum Sarbievii Oda conferre neminem pigebit. (6) II , 11. (9) 1, 14. (8) 1, 3. ( 130 ) * Hinc et tepenti vectus ab Africo » Apum sonoro exercitus agmine , » Leni ter Urbanum susurro , » Ter resonis fremuere pennis. « Ter vecta terris ac pelago super » Respondit Echo; ter lituis procul , » Sparsæ ter Urbanum Camœnæ » Pindaricis cecinere plectris ». # Audivit ingens pontus, et insulas » Erexit omnes. Ilicet Africæ » Plausere, et Europes, et una » Americes Asiæque regna. « Lætæque tandem, currite secula , » Dixere Musæ : currite candidis » Hore quadrigis; ite, magni » Sæcula deproperate Menses. « Dixere Musæ : protinus aurea » Risere longum sæcula; sæcula » Auro laborata, et recuso » In pretium emicuere vultu». Ita quoque carmen ad Franciscum Barberinum phantasiæ Sarbievii luculen- tissimus testis est (1). « Te Vaticanz sidus adorez , » Francisce, dicam. 'Te niveis super » Cunis ligustrorum reclinem 2 Pulcher honos, croceoque Phoebus « Perfudit imbri. Te roseus Pudor, » Virtusque primum non pueriliter » Risere nascentem , et supinis » Lilia supposuere membris. (1) Lib. III, C. I. C131) y. « Tnnc et jocoso murmure garrulus » Arguta primis verba leporibus , » Dulceisque vagitus ab ipsis » Crederis edidicisse Musis. t Tunc et caducis ningere liliis * Molleis pruinas, et violaria, et » Nubem rosetorum protervo » In puerum cecidisse nimbo. « Nec non severi flumina Liberi » Manasse credunt, mellaque Dardanos » Errasse per vicos, et urbem » Uberibus secuisse rivis : « Lævumque verne munere copiæ » Risisse Tibrin, et virides procul » Stravisse per ripam tapetas, » Oenotrios Aniene fonteis « Gratum allocuto , lene cadentibus » In verba lymphis. etc. » Vel equidem vehementer fallor, vel hiec unicuique palmaria videri debent , cum magna in iis sublimitas dominatur fervidaque phantasia , et omnia splendida , . quamvis hic illic sub obscura dictione sunt enuntiata. Quis vero talia Horatii et - Sarbievii legens tanquam ex tripode adfirmare audeat, uter alterum superet? - Me saltem hoc temeritatis et arrogantiæ merito reum faciat. S. 6. Comparationes. Restat, ut antequam ad alterum caput accedamus, paucis videamus de compa- = rationibus, quibus uterque noster poeta usus est. Addunt enim comparationes rite adhibitæ singularem carmini gratiam ac vim ; nimis vero sepe vel inepte usurpat, molestiam creant. Egregie porro conveniunt cum ipsa poeseos natura. .. Poeta enim ótweiato res , quas canit, auditoribus et lectoribus magis explicare et clariores reddere studet ; vel potius sponte sua effundit comparationes , quas quo- 17. ( 132 ) dammodo interpretationes eorum , que ante vel post dicta sunt , dicere possis. Quam maxime igitur opere pretium duximus, Horatii et Sarbievii dotes hac in re brevi inter se conferre : quorum ille lubenter comparationibus indulgere solet, sive sublimis studio ducitur, seu vitæ precepta dat vel amorem aut vi- num celebrat. Cui enim ignota est celeberrima illa comparatio Drusi juvenili vi- gore præditi cum aquila et leone (1), vel Augusti Cleopatram urgentis cum ac— cipitre columbam vel venatore leporem persequente? vel poéte , Bacchico fu- rore abrepti , inque ignotos specus acti, qui attonitus circumspicit, cum Mænade , que e sommo, cui furibunda tandem succubuerat , experrecta , oculos circumflectit, et loca, in qua ruisset, contemplari incipit? (2). Neque quisquam est, qui non summopere admiretur pulcherrimam illam imaginem Romanorum , eodem Augustum desiderio exspectantium , quo mater filium, quem invidi venti longius anno a dulci domo distinuerunt; ut de præcipuis tantum dicamus. ' Sarbievius vero, quod mirum sane videre debet, raro comparationibus de- lectatus est; sepius in pictura versatur, —— Magnam preterea partem ejus com- parationum ex Horatio expresse sunt , v. c. Lib. II Od. 17 , que tota est paraphrasis Horatii Carmin. Lib. I. 23. e Vitas sollicite me similis caprz , » Quam vel nimbisoni sibilus Africi, » Vel motum subitis murmur Etesiis » Vano corripit impetu. Nam seu prima metum bruma trementibus » Incussit foliis, sive Diespiter » Elisit resonis tela Cerauniis , » Incerta trepidat fuga. 3 Atqui non ego te quærere desinam , Clamatura retro , Christe, Revertere » Rursus, cum rapido fugeris impetu, » Clamatura, Revertere ». = — (x) L.. IV, C., VI. (2) L. III, C. XXV , vs. 8 sq. y (133) Ita etiam in carmine de Davidis poési imitatus est pulcerrimum Horatii lo— cum , quo Pindarum comparat cum flumine , extra ripas egresso suas et a monte ruente. In Carmine Lib. III, XXVIII ad Abrahamum Bzovium ante oculos ha- buit Horatii. comparationem Drusi cum aquila, de qua supra vidimus, ne plura excitem. Interdum tamen comparationibus utitur, quas ex suo ipse inge- nio hausit, v. c. in initio L. Il Od. XVIII ad Stephanum Menochium , qui li- bros de principum institutione in lucem ediderat : t Qualis ubi Phrygia Jovis armiger educatus Ida, » Audax hiulci fulminis satelles, » Vere novo teneras Aquilonibus experitur alas, » Terrasque nescit, immemorque nidi, ` » Magna patris relegit vestigia, fulminumque late » Circumtonanteis visit officinas , » Evincitque Notos , et inertibus evenit pruinis , » Cæloque tensos navigat per imbreis : | » 'Talis inassueto circumvagus ingeni volatu, Doctus paterne strenuusque penna, x Celsa super Procerum palatia, despicisque terras Summasque rerum pervagaris arceis, » Quaque pater dubiis populos super immoratus alis , » Leges superbis dividit Tyrannis : » Hac neque consilii neque degener ingeni secutus x» Æquis adurges nisibus volantem. Hæcce comparatio mihi preclara et ad rem designandam aptissima videtur. Ita etiam libro I. Carm. XXII et aliis omnino locis comparationes inveniuntur , qua nisi Sarbievium Horatio parem at saltem in ea quoque re admodum felicem esse demonstrant. -Atque ita de praecipuis saltem poétarum | nostrorum dotibus paucis universe vidimus; nunc autem, ut magis etiam eorum virtutes cognoscamus , nonnulla eorum carmina inter se conferemus. ( 134 ) ————————————————————— Ma € EURE a CAPUT IL COMPARATIO NONNULLORUM HORATII ET SARBIEVII CARMINUM LYRICORUM. Cum superiori capite de singulis Horatii et Sarbievii dotibus vidimus , et nobilis- simus literarum humaniorum ordo peculiarem etiam nonnullorum utriusque poetae carminum comparationem rogavit , lubet nunc primum inter se conferre Horatii Odam V, Lib. IV et Sarbievii Odam I Libri I Horatius igitur, hoc carmine Augusto tunc temporis absenti desiderio quo Roma absenti; ejus causa teneba- tur , patefacto , fidelem exhibet imperii sub ejus regno conditionis imaginem hisce versibus : Divis orte bonis, optime Romulæ Custos gentis , abes jam. nimium diu : » Maturum reditum pollicitus patrum » Sancto consilio, redi. * 3 « Lucem redde tuæ, Dux bone, patrie : » Instar veris enim vultus ubi tuus » Affulsit populo, gratior it dies, » Et soles melius nitent. « Ut mater juvenem, quem Notus invido (1). « Flatu Carpathii trans maris æquora » Cunctantem spatio longius annuo » Dulci distinet a domo, (1) Imitatus est Horatium Janus Secundus. Ode 6. « Jam jam sepulta fletibus et nigro » (Luctu, serena est reddita patrie » Vultu tuo lux, et videntur » Ire dies meliore sole. « Inplumis ut cum turba relinquitur , » Deserta nido, mater ubi est procul, » Escamque natis fida quærit, » Longius et solito moratur , ( 135 ) « Votis ominibusque et precibus vocat , » Curvo nec faciem litore demovet » Sic desideriis icta fidelibus » Quærit patria Cesarem. * Tutus bos etenim rura perambulat ; ` » Nutrit rura Ceres, almaque Faustitas; » Pacatum volitant per mare navita : » Culpari metuit Fides. * Nullis polluitur casta domus stupris : » Mos et lex maculosum edomuit. nefas : # Laudantur simili prole puerperæ , » Culpam poena premit comes. x QuisParthurm paveat ? quis gelidum Scythen ? » Quis Germania quos horrida parturit » Fetus, incolumi Cesare? qui feræ » Bellum curet Iberiæ ? « Exspectat usque et usque , quaerens, quaerens , » Intenta servans lumina perpetim » Circumjacentes aut in agro » Aut latera in spatiosa sylva. Eundem locum Sarbievius expressit Carm. IX, lib. I, vs. 5 sq. « Ceu quem velivolis præpes Etesiis » Navis divitibus distinet insulis, » Dilectum juvenem, quem modo barbara » Auri corripuit fames , « Mater sollicito spectat ab æquore, » Et lentum pelagi damnat Oriona » Et ventos gemitu duplicat, et pigro » Affundit lacrymas mari ; œ Si fors edomito fletibus Æolo, » Indo sole niger filius advolet, »- Et longi memores exilii notas » Caris deleat osculis ». Cf. Oppianus Hal, IV, vs. 336 sqq. .( 136 ) e Condit quisque diem coilibus in suis, a Et vitem viduas ducit ad arbores : » Hinc ad vina redit letus; et alteris » 'Te mensis adhibet Deum. « Te multa prece, te prosequitur mero » Defuso pateris : et Laribus tuum » Miscet numen, ut Græcia Castoris » Et magni memor Herculis. « Longas o utinam, Dux bone, ferias ] » Præstas Hesperie! dicimus integro » Sicci mane die, dicimus uvidi, » Cum sol Oceano subest », Sarbievius, cum infestæ "Thracum copie Pannonia excessissent hancce odam ad Urbanum VIII scripsit (1) : « Jam minæ sacri cecidere belli : » Jam profauatis male pulsa terris » Et Salus et Pax niveis revisit » Oppida bigis. « Jam Fides et Fas et amcna prater » Faustitas leto volat arva curru : » Jam fluunt passim pretiosa largis » Sæcula rivis. « Candidi soles veterisque venæ » Fontibus nati revocantur Anni: » Grandinat gemmis, riguoque coelum » Depluit auro. - « Meque veraci cecinisse plectro » Inter Octobreis , tua festa, pompas, » Prisca Saturni rediisse secla » Approbat Orbis. (1) Cum hocce carmine inprimis comparetur Carm. XII, lib. II, quod in eodem fere argu- mento versatur. w ( 137 ) « Aurei patrum niveique mores , » Exsul et sera procul usque Thule » Candor , et pulcro remeare virtus » Audet Olympo. « Lactis et fusi per aprica mellis » Garruli campos secuere rivi : » Et superfuso tumuere plene | » Nectare ripæ. « Lætior vulgo seges inquietis » Fluctuat culmis , titubantque frugum » Uberes campi, nec avara sulcis » Invidet æstas. « Pastor erranteis comitatus hædos » Provocat raucas calamo cicadas : » Mugiunt colles , et anhelat fessis * x Silva juvencis. « Pace subsultant juga, pace rident » Tetricæ rupes; leve separatos » Otium colleis amat , et sequestri » Gaudia pagi (1). (1) In Carmine Sarbievii quod supra laudavimus, non minus egregia occurrit pacis descriptio. « Pax ubi clausas moderatur urbeis , » Illa vittatis operatur aris ; » llla vicinis studet æmulari » Sidera templis : « Quaque pubenteis graditur per herbas ; » Hinc et hinc Divam comitatus albo » Messium fluctu Cerealis undat » Merges aristæ ». « Longus herbosis spatiatur arvis N » Orde Virtutum; niveæque juncta EX » Faustitas Paci legit otiosis E » Lilia campis ». 18 ( 188 ) « Te Ceres flavis redimita culmis , » Magne pacati Moderator orbis , “Fe suis Æstas opulenta circum- 2 fundit aristis. « Supplici myrtus tibi servit umbra, » Serviunt lauri; tibi celsa longe x Quercus adsurgit, tremuloque pinus » Vertice nutat. « Siderum Prases dominusque terre , » Lucida Romam. speculatus arce; » Regna tranquillet , cupidoque Patrem » Te velit orbi. * Laurus annosum tibi signet aevum; » Fata te norint, properentque Parce » Nescium carpi tibi destinatos » Stamen in annos. « Ite Rhæteis sociæ triumphis , » Ite, delectos religate flores , » Ite, virtutes, iterate nexis » Serta trophæis. « "Fe Ceresfla vis redimita culmis, » Magne pacati Moderator orbis, » Te Jovis quercus, et Apollinaris » Umbra corymbi , e Te volunt lauri, tibi se Latini » Arbor Alcidæ probat , et supinis » Annuit ramis, et amica circum » Tempora serpit. * Quo velis crinem cohibere.serto » Mitte cunctari ; tibi colla circum. » Herculis ritu fluat usitata » Populus umbra ». IT TS T M ( 139) « Quæque formosos sedet inter igneis , » Sedolam pro te miserata Romam » Virgo, quam circum glomerantur albis » Astra choreis, « Curet effusas Latii querelas, » Virginum castas juvenumque voces » Curet, et votis procerum reclinem » Accommodet aurem ». Horatii carmen Augusto gratissimum accidere debuit, quia poeta non tantum egregie Rome desiderium exposuit, verum causas etiam hujusce desiderii memoravit. ` Romani enim optime sentiebant, quantas Augusto gratias agere deberent, quippe qui præsentis felicissimæ regni conditionis unicus auctor esset. Roma igitur multa Diis pro salute ejus vota facit , Augustum inter Deorum numerum ponit, eique per totam diem meritos tribuit honores. Admiranda profecto sunt mira poetz ars et totum carminis consilium. Si autem singulas hujusce carminis virtutes attendamus , admira- tio inde nostra nonleviter augeatur necesse est. Comparat enim Augustum cum luce , quæ veris instar fulgens omnem Romanorum tristitiam depellit , eosque hilares reddit; Romanos, inquit, qui eum querunt, ut mater filium quærit, qui in peregrinis terris. degens, ab invidis ventis longo tempore a domo distinetur, pro quo igitur vota , omina et preces facit, neque faciem a litore demovet. Sua- vissima sane comparatio ad rem augendam et Augusto quam honorificentissima! Neque immerito , pergit poéta, Roma te, Auguste! materno amore prosequitur ; omnis enim ejus felicitatis et lætæ praesentis regni conditionis auctor es; te enim regnante, in patriam redierunt securitas, fertilitas, fides, castitas, conjugiorum sanctitas et legum auctoritas. Vide quam egregie poéta hæcce omnia adumbra- verit, et poetice exposuerit! Pro securitate ponit bovem , tuto per agros ambu- lantem, quæ res placidam statim lectoribus affert imaginem, et navitas, quos per pacatum mare navigare tibi videris; pro fertilitate ponit ipsam Cererem et Faustitatem arva nutrientem ; ad justitiam denique designandam brevi sed eflica- cissimo utitur eflato 18. ( 140 ) « Culpam poena premit comes ». Premit cum dilectu; poena. enim culpam non adsequitur , sed statim ac pec- catum commissum est, comes eam arripit. Animadvertenda etiam sunt epitheta, quz populis Romanis infestis addit, ut Augusti fortitudinis notio augeatur : « Quis Germania quos horrida parturit » Fetus , incolumi Cesare, quis fere » Bellum curet Iberiæ ? à Sequitur tandem lætissima conditionis civium Romanorum pictura , qua quisque in agro suo diem transigere fingitur, vini cultui deditus ; et a vini cultu ad vinum bibendum redire, summa erga salutis suæ auctorem pietate adfectus ; cui igitur» tanquam Deo Tutelari , (Augusto enim a senatu jam U. C. DCCXXIV tam publicae quam private libationes decrete fuerant) inter precandum vina libat; eumque ‘intes Deos patrios ponit. Nos igitur, per totam diem precamur : Utinam diu Ro- manis eadem hac , qua nunc fruuntur , vitz securitate et tranquillitate sub tuo im- perio frui liceat! — Tale autem carmen cui non præclaro consilio, praeclara inventione, pictura, dictione, elegantibus et dulcissimis adeo comparationibus , præstantissimum videtur ? Sarbievius , cum , uti jam monuimus, infestæ Thracum copiz Pannoniam reli- quissent, carmine celebravit Urbanum VIII, felicis hujus rei auctorem, et an- tiquos mores et felicitatem in istis regionibus rediisse cecinit. Tandem Deum preca- tur, ut Urbano longam concedat vitam et gloriosam , et sanctam Virginem , ut Latii querelas et virginum juvenumque vota exaudiat. Præstantissima autem ha- benda est ejus morum et felicitatis reducum pictura. Fingit igitur Fidem et Faus- titatem læto curru arva pervolare , et homines ita divitiis abundare , ut secula adeo pretiosa largis rivis fluant, coelumque gemmis grandinet, et riguo auro depluat (quamquam hæcce metäphora, si vera proferre liceat, mihi tumida videatur, quippe quae neque sublimem nec gratam , sed confusam potius lectoribus imagi- nem offerat). Totus omnino orbis me Urbane ! auream ætatem rediisse canentem , adprobat. Antiqui redierunt mores, et candor, qui in ultimas exsul erat terras, et virtus. Lætissimus est agrorum status, cum rursus mel garrulis rivis per cam- ( 141 ) pos fluat, et flumina nectaris copia crescant ; cum frugum ubertas ubivis cons- piciatur , et rursus avitæ conditionis beatitas in eo perspicua sit, quod dum pastor , errantibus gregibus, arundine carmen meditetur et in collibus sylvisque in— *. numera greges cernantur , omnia lætissimi pacis effectus exemplum praebent, et pagi incola hilaritati sese dant et otio. Attendenda inprimis est preclara dictio , quæ in hisce versibus cernitur ; cum seges inquietis culmis fluctuare , uberes frugum campi titubare, et alma ætas . sulcis non invidere dicitur, et poeta colles mugire , sylvam fessis juvencis anhe- lare, juga pace subsultare et tetricas rupes ridere canit. Sequitur tandem ele- gantissima pictura Cereris, que flavis culmis redimita , Urbano hujusce rei honorem dat, ut etiam æstatis, quæ eum aristis circumfundit, et myrtus, quercus et pinus, que eum suo quæque modo colunt. — Nec minus præclare astra circa sanctam Virginem albis choreis glomerari finguntur. Totius omnino car- minis laus maxime in dictione , phantasia et pictura cernitur , quibus Horatianam odam tantum non æquiparat, cui tamen cedere debet , quod ad comparationes attinet et praeclarum poete consilium. Melius tamen quam ex hocce carmine vera Sarbievianæ poeseos notatio confici mihi posse videtur ex Oda, quam ad Honorem scripsit (1), quamque igitur comparare cum. Horatii carmine ad fortunam (2) nobis non abs re visum est. Cum autem Sarbievii carmen longius est precipua tantum ex eo huc ad- feremus. Horatius igitur, qua occasione Augustus contra Britannos expeditionem mo- n. liebatur, ad fortunam ita canit : « O diva, gratum quz regis Antium, » Prasens vel imo tollere de gradu ». Mortale corpus, vel superbos » Vertere funeribus triumphos : (a) L. III, C. a4. (2) L. I, C. XXXY. ( 142 ) « Te pauper ambit sollicita prece , a Ruris colonus; te dominam æquoris , » Quicunque Bithyna lacessit » Carpathium pelagus carina. « Te Dacus asper, te profugi Scythæ, « Urbesque gentesque et Latium ferox, » Regumque matres barbarorum et » Purpurei metuunt tyranni , * Injurioso ne pede proruas » Stantem columnam , neu populus frequens » Ad arma cessantes, ad arma ». Concitet , imperiumque frangat. « Te semper anteit særa Necessitas , » Clavos trabales et cuneos manu » Gestans ahena, nec severus » Uncus abest, liquidumque plumbum. «e Te Spes et albo rara Fides colit a Velata panno; nec comitem abnegat, » Utcunque mutata potentes » Veste domos inimica linquis. e At volgus infidum et meretrix retro » Perjura cedit; diffugiunt cadis » Cum fæce siccatis amici , » Ferre jugum pariterdolosi. (1). Quantis dotibus hi versus praestant, unusquisque statim videt. Initio , quasi ut ejus favorem sibi conciliet , memorat Antium, quam urbem ceteris præpo- suisse Fortunam dicunt; cujus summam deinde laudat potentiam, cum sta- | tim mortales possit ex infimo ad summum gradum extollere, et splendidas vic- : (1) Ea tantum hic.attulimus , quæ ad Fortunam pertinent, omissis iis, quæ ad Augusti re- ferenda sunt expeditionem. C143) torias in tristes clades vertere, Te: igitur, inquit poëta, qui tanta prædita es potestate, pauperes agricole solliciti precantur; te, dominam æquoris, merca- tores , quorum naves fluctibus jactantur. Te feroces metuunt populi , qui continuis bellis delectantur , omnes omnino homines; presertim vero matres regum, quæ de filiorum incolumitate vel maxime sollicite sunt; et ipsi reges, timentes ne presentem regni conditionem mutes , neve populi turba eos, qui statim arma adripere nolunt , ad arma volare cogat, et ita imperium disturbet. Breviter itaque et eleganter poëta fortune depinxit potentiam ; sequitur nunc descriptio ejus necessitatis , quam satis admirari nequimus. ` Vide quam exornaverit simplicem poëta sententiam; tuæ potentie omnia ce- dere debent. Fingit enim , Necessitatem sævam eam semper præire, ænea manu clavos gestantem trabales (1), cuneos (2), uncum (3), et liquidum plum- bum (4). Hisce igitur omnibus instrumentis cum horrore quodam animum percutiant nostrum , eleganter admodum indomitam fortunæ vim- designari, quis est, qui non videat? Sequitur nunc præclara antithesis: eorum , qui fortunam constanter colunt, et, qui prosperam adorant , adversam fugiunt. Te colit Spes (Eames ydp Téxss rapas) et Fides, quæ animi pre se fert candorem, queque raro hac in terra invenitur; ambo autem te sequentur, etiam si adversa potentum domos relinquas. At volgus contra infidum et, meretrix , quæ toties. amatori juravit , = se eum semper amaturam fore, retro cedunt; omnibus opibus devoratis dif- fugiunt amici , nimis dolosi , quam ut, cum quo fortuna usi sunt prospera , cum eodem quoque adversam ferant. Quam egregie hæcce omnia cecinit poéta! Quanta (1) His ad zdium trabes firmissime copulandas olim utebantur. Cum ejusmodi clavo trabali sistitur Fortuna in Causei Museo. Rom. T. 1 , p. 72, Tab. XXVIII et apud Spenser. Tab. XXIII, n. 5, p. 151. Vid. Jani et Doeringh ad bl. (2) Ad magis etiam compingendum et firmius coagmentandum, (3) Uncus, hamus ferreus fuit, quo utebantur in lapidibus firmius jungendis. (4) Adfundebatur liquefactum plumbum , ne uncus dissolvi posset. C144 ) ejus cernitur in pictura, dictione, phantasia , ars et in aliqua siniplitiere sen- tentia exornanda! Sarbievius , cum Franciscus Barberinus :sacra purpura ab Urbano VIII or- naretur, hocce carmine Honorem celebravit : « Te clara Divum progenies , Honor , » Marsæ canemus carmine tibiæ : » Te meta votorum et laboris » Dulce lucrum, volucrisque vitæ x Formosa merces. Te decorum patrem , e Inter serenæ fulgura Gloriæ , » Lunæque stellarumque cunas » Imbre super radiorum et auri , « Virtus marito conscia Numini » Effudit illustrem; et genialibus » Toris coronarum reclinem » Siderea religasse zona, et e Non indecoræ sidere purpurz , » Gratæque risu lucis, et osculis ` » Miros anhelantem nitores » Celsa super posuisse sceptra, « Et molle fertur fascibus et mitris » Aptasse fulcrum; quas stipule modo » Prensasse per ludum , et procaci » Diceris arripuisse dextra. « Te prorogati filia Temporis ` » Germana Recti conscia Veritas » Non erubescendis adurit » Iguibus; ingenuoque parvus . e Luces honesto, fervidus ardua a Curare rerum. Te patrie parens E » Tranquilla Libertas , Fidesque, a Et duplicis studiosa mundi, Nr ae ( 145 ) « Illiterato quæ procul otio » Fecunda veri tempora dividit, » Arcemque Causarum et corusci » Pravehitur vaga regna Phoebi ; * Te, qua propinqua clade superbior » Gaudet cruentis Diva periculis, » Lassare Fortunam duello, et » Per medias docet ire morteis. « Illam impotentum exercitus imbrium » Insana aquarum rumpere przelia , » Undas refringentemque flammas » Attoniti pavet ira mundi. « At non et æquo fodere Comitas , » Non temperato pectore conserit - » Cultusque, tranquillamque morum » Temperiem , similemque vultum ; « Sive æstuosus gurges inhorruit » Civilis undæ , cum popularium » Æstu procellarum , et dolosa » Carbasa diripiuntur unda; « Seu rauca vulgi murmura lenibus » Sedere ventis, cum placidum sibi » Consensit æquor ». « Tu regna ventorum et pelagi gravem » Compescis iram, tu vaga siderum » Crystalla frænas. Tu frementeis » Lucis equos , vigilesque mundi = Canit porro poëta Nobilitatem Honori comitem adstare, nec deesse Martis opes wel aquilas , nec etiam fasces et lauros; cum frementum turba titulorum retro -inaneis exerceat aureis. Fingit deinde Honorem curru nubes prætervehi, stu- . pentibus hominibus, et tota eum adorante civitate; unde oppida, mare et attonitas speculari possit urbes, ita pergens : 29 ( 146 ) e Metaris igneis; te penes /Equitas, » Et septa Thuscis jura securibus » Stipantur; annosæque leges » Et niveum sine cede Justum. « Tecum supellex aurea, et asperi » Gemmis tiaræ : te radiantium » Nexus coronarum , sereni » Regum apices, lituique circum Et regiarum sidera frontium , Mitræque fulgent , et diademata » Ad usque formosam diei » Invidiam , opprobiumque solis. € 3 At retro flavum lambere pulverem Livor rotarum, et degeneri solum » Mento cecidisse, et procacem » Moret humi posuisse vultum. z 3 Plenoque nusquam Divitiæ sinu Gazæque, et omnis turba Pecuniæ, » Et grando gemmarum, et refusi » Per populos vagus imber auri. £ we Tu lene Tormentum ingenio admoves , » Menteisque dulcis nectare Gloriæ » Plerumque mulces; te feracem » Consilii , facilemque vendi « Emisse doctus circuit Ambitus, à Fucoque et albis vestibus unice » Formosus, agnoscique duplex » Et placide sine nube rugæ, « Risu serene frontis idoneus » Mire sagacem fallere curiam , » Discrimen obscurum dolosis » Artibus, ingenioque morum. (147) « Spes mille circum nubibus insident , » Plenaque regni pectore turbidum » Bacchantur; at turpes Repulsa » Et volucris fuga ridet auræ. Hac, quamvis longiora sint, ideo adscripsimus , quia, ut jam monui, ex iis Sarbievianz poeseos notatio optime confici potest. Quem enim lyrica horum versuum sublimitas non capit? quem non phantasia? presertim in initio, ubi Honoris ortus describit ? quis non mirifice delectatus est desiderio , quo Honorem ab omnibus mortalibus adpeti fingit ? Quis est, qni neget poétam præclare Honorem > in colum collocavisse, a terris. adoratum , indeque mortales speculantem ? Eximie porro canit æquitatem , annosas leges, et niveum eum comitari Jus— tum. Eleganter depingit attributa , quæ. dicuntur, Honoris, praeclare etiam livor fingitur. flavum lambere pulverem. rotarum ; et mento. solum mordere ; quod quam vim in legentium animos habeat , dici vix potest. Eisdem laudibus prestare mihi visa sunt cetera, quae de ambitu de spe et de repulsa cecinit; ita ut nullus dubitem, hoc carmen. Horatianum æquiparare quod ad picturam attinet , ei vero anteponere quod ad sublimitatem attinet , inventionem et phan- tasiam. Dictio Sarbievii , quamvis Horatii dictioni longe cedere debeat , et intel- lectu difficillima sit, poetaque gemmarum grandine et auri imbribus mirifice de- lectetur , nonnullis tamen in locis praeclara est habenda. Elegantissima etiam et sublimia utriusque nostri poëtæ carmina exstant, quibus Pindari et Davidis poetarum laudes celebrantur , quæ igitur etiam inter se confe- renda sunt. -. Horatius a Julo Antonio rogatus, ut felicem Augusti e bello Germanico re- » ditum Pindarico carmine celebraret., huic rei se ineptum esse pra se fert, ap- - tum vero luce clarius hocce carmine ostendit : v. Pindarum quisquis studet aemulari , i » Jule,ceratis ope Dædalea » Nititur pennis, vitreo daturus » Nomina ponto. 19 ( 148 ) * Monte decurrens velut amnis, imbres » Quem super notas aluere ripas, » Fervet immensusque ruit profundo » Pindarus, ore. e Laurea donandus Apollinari , » Seu per audaces nova dithyrambos » Verba devolvit, numerisque fertur » Lege solutis : * Seu Deos regesve canit, Deorum » Sanguinem, per quos cecidere justa » Morte Centauri, cecidit tremendæ » Flamma Chimæræ. Sive , quos El ea domum reducit » Palma coelestes, pugilemve equumve » Dicit, et centum potiore signis » Munere donat. * Flebili sponse juvenemve raptum » Plorat, et vires animumque moresque » Aureos educit in astra, nigroque » Invidet Orco. « Multa Dirceum levat aura cycnum , » Tendit, Antoni, quoties in altos » Nubium tractus : ego, apis Matinz » More modoque, * Grata carpentis thyma per laborem » Plurimum, circa nemus uvidique » Tiburis ripas, operosa parvus » Carmina fingo ». A nemine credo Pindarum tam egregie laudatum esse quam ab Horatio. Quam egregie dixit poéta Pindarum, quidquid canat, sive Deos et heroas vel victo- rem in ludis Grecorum celebret, sive denique suaviores animi adfectus depin- gens juvenem ploret, quem aut invida mors sponse rapuit, aut auream statem , ( 149 ) aureosque mores in coelum evehat, æstuare et immensum profundo ore prorum- pere, veluti flumen extra ripas egressum et monte ruens! Quam mira suavitate singuli versus praestant! quam poétice singula memoravit Pindari carminum ar- gumenta! quam elegantissima denique et aptissima imagine Pindari sublimitatem cum cycno , in albos nubium tractus se levante , suum vero, quod in levio- ribus argumentis posuit, poeseos studium ,jcum sedula apis, thyma carpentis , opera comparat! Quis est omnino, qui in hisce versibus non admiretur poëtæ dictionem , picturam, comparationes , et vero sublimitatem ? Sarbievius in carmine ad Caesarem Pausilippum Davidis poesi Latinam non esse parem ita cecinit : v Jessæa quisquis reddere carmina » Audet Latini pectine barbiti , » Audet redordiri superba » Turrigeras Babylonis arceis. « Quantus Poloni e vertice Carpathi » Ruptis inundat Vistula fontibus : » Se fert, inexhaustusque tanto a Isacius ruit ore Vates. * Utcumque Pastor duxit in avias » Armenta valleis, aut gelido super » Jordane, muscosæque Bethles » Aut liquidis Acaronis undis; * Dulci renarrat carmine melleis » Manasse retro secla liquoribus, Vi nique rivos, et vetustas » Lacte novo trepidasse ripas : « Seu forte miles belligeras lyra » Transumit hastas, et superum pio » Scatumque loricamque Regi 2 lnduitur, femorique magnum e Appendit ensem , qui male pallida » Urat minaci sidera fulgure , a Urbesque Regesque , et tremendo Regna metat, populosque ferro : ( 15o ) œ Seu Christianis grande nepotibus a Evolvit ævum, sive adamantinis » Decreta coli fixa valvis; » Sive hominum superumque Patrem , « Stellante mundi sistit in atrio , » Cum torvus alti nube supercili » Dijudicandor um supremus » Consilio. stetit in Deorum. * Illi et propinquus Terror in aureo , » Et Fas et /Equi srenua veritas, » Et Candor assidere scamno , » Et lignidæ sine nube Leges. « Quis ducat equo pectine sutilem » E luce pallam? quis sub hyantini a Tentorio celi sedentem , » Quis rutilis diadema dicat e Crinale stellis? quis memoret Deum » Late trahentem syrma per aureum » Mundi pavimentum , sequaci » Sidera conglomerare limbo ? « At quantus inter Niliacas chelyn .» Intendit undas, cum reducem Pharo » Mosen , Erythræisque ducit » Isacidum pia castra lymphis ? « Hinc ruptus atque hinc artifici lyra » Pontus rigenti dissiliit freto, et » Circum pependeruut euntes » Marmoreis maria alta muris. « Videre stratis te Deus æquora » Videre tonsis, et liquido pede »,Fugere : perrectas in altum » Ipse timor glaciavit undas , d à X ( 151 ) « Et stare jussit. Non humili sono » Terrasque et ictos increpuit polos » Armatus æther. Hinc rubenti | * Fulgura dissiluere rima ; «* Interque crebræ verbera grandinis , » Undasque flammasque et trepidantium » Duella ventorum , superbi » Frænigeras Pharaonis alas, * Currusque et hastas, sanguineum mare » Jam non inani nomine proruit » Late superfusum ; cruentos * Servat adhuc memor unda sulcos. « Tum vero victor quadrijugas super » Sublimis auras se Deus extulit, » Longeque frænatis tetendit ` » Sacra Notis Zephyrisque lora. « At leta circum flumina vitreis » Plausere palmis , et velut arietes » Succussa certatim supinis « » Culmina subsiliere silvis. « Hec nos nec olim Sarmatica rudes » Ausi Camena; nec modo Dardanas » Culti per arteis, fortiore » Pausilippi, recinemus oestro. e Satis daturi, si Salomonia » Utcumque lenes tendére barbita » Castam Sunamitim et pudicos » Carmine sollicitamus ignes. » Quamquam octo prioribus versibus Horatium ante oculos procul dubio habuit noster, eum tamen Pindari laudatorem egregie admodum imitatum esse, quis est qui non videat? In enumerandis autem singulis Davidis poeseos argumentis quis: ( 152 ) non miratur Sarbievii pingendi artem ? Quem non cepit sublimis quo Deum pingit modus? Ejus autem descriptione Israélitarum per mare rubrum tendentium quid præclarius excogitari potest? Videmus aquas Dei jussu fugientes ; videmus ae- thera sulfure armatum , fulmine et tonitru totum mundum concutientem ; et inter verbera grandinis, et undarum, inter flammas et bella ventorum totas Pharaonis copias insanis aquis obrutas. — Fingit porro poëta Deum victorem se sublimem super auras efferre, et ventis silentium imponere; ita ut statim læta omnia spirent. Tali autem tamque sublimi pictura quis non extra se rapitur, et poétam divinum admiratur ? Non est igitur , quod vereamur , ue non omnes nobis adsentiantur , palam profitentibus , nos hocce Sarbievii carmen Horatiano præ- ferre, quod ad sublimitatem attinet et phantasiam , comparare pictura , dic- tione contra et elegantissimis comparationibus longe postponere. Hac autem sufficiant, ut ostendamus Sarbievium Horatium in rebus majoribus canendis interdum vincere, quod ad sublimitatem attinet , et inventionem ; Hora- tium vero eum antecellere omnibus iis, qua ad dictionem attinent et elegantiam. Qua in re probe attendendum est, Horatium lyricam Romane linguæ dictionem informasse, ut etiam egregiam illam rythmi concinnitatem , ita autem informasse , ut perfectissimum hac in re totius fere antiquitatis exemplum sit habendum. — De dictione satis vidimus , et etiam videbimus. De metris hoc unum mo- neamus. Semper fere diversis utitur metris, pro diversis, que canit , argumentis. Ita, v. c. mirifice stropha delectatus est Alcaica, quæ miram alaeritatcm cum di- gnitate mixtam prz se fert, et, quoniam qua proportione incipit, eadem finitur, lyricæ poési aptissima videtur. Omnium autem maxime Sapphica usus est stropha, propter melos ejus, et quia gratiæ plena summis animi sensibus et motibus maxime adcommodata est. Asclepiadeum usurpat metrum, quando in rebus humanis contemplandis versatur, quippe quod, nulli alii generi mixtum efficit, ut car- men tranquille incedat et sedate. Sin autem in perstringendo , admonendo et solemnibus Odis versatur, post duos Asclepiadeos Pherecratius sequitur , et Gly- conius Stropham claudit. Qnoniam enim Asclepiadeis, per se nimis tranquille incedentibus, in vehe- mentioribus animi affectibus lyricum sensum haud potest exprimere poëta , (153 } Pherecratius additur, et Glyconius stropham claudit, quo majorem. alacritatem accipiat et vigorem. (1) Z Sarbievius vero pro: argumento diverso eodem utitur metro; vel , ubi diversita- tem illam metri observavit, Horatium tantum imitatus est , ita ut non magna inde laus in eum redundare possit. Interdum etiam Horatius (ut ad argumentum redea- mus nostrum ) mihi ad commovendum gravius, cum majore. omnino. vi et. digni- tate cecinisse videtur quam Sarbievius , v. c. in oda illa qua Romanos a bello deterrere studet civili, ita canens : (2) ? * Quo, quo, scelesti, ruitis ? aut cur dexteris » Aptantur enses conditi? # Parumne campis atque Neptuno super » Fusum est Latii sanguinis ? » Non, ut superbas invida Carthaginis » Romanus arces ureret, » Intactus aut Britannus ut descenderet » Sacra catenatus via; » Sed ut, secundum vota Parthorum, sua » Urbs hac periret dextera. » Neque hic lupis mos, nec fait Mhan » Nunquam, nisi in dispar, feris. » Furorne cecus, an rapit vis acrior ? » An culpa? responsum date. » Tacent : et ora pallor albus inficit, » Mentesque perculsæ stupent. » Sic est : acerba fata Romanos agunt, » Scelusque fraterna necis; » Ut iomerentis fluxit in terram Remi » Sacer nepotibus cruor «. Hoc carmen, quamvis- brevissimum, mihi tamen multa complecti videtur. (1) Cf. omnino hac de re cl. Dorn Seiffen. Prosod. p. go, sqq. (2) Epodon Carm, VII. 20 (154) Poeta Romanos a bello deterrere |studens civili, primum mala et damna, qua bella civilia jam attulerunt, iis ob oculos ponit , deinde cæcum eorum fa- rorem ostendit, quo non contra exterum hostem, sed , quod ne fere quidem facere solent , contra semetipsos furant ; denique fatalium poenarum , que eorum scelera maneant, præsagitioné eos percelli. Summum rursus poete consilium in hocce carmine admirandum est. Initium statim grave est, quo poeta censoris quasi personam agens , sibi auctoritatem quamdam arrogat, pre popu- laribus suis. Cum vi autem et irrisione quadam eos rogat, an non satis jam san- guinis terra marique sit effusum , ad malam rem peragendam ? non ut invidam et invisam diruerent Carthaginem , aut intactum trinmphantes ante currum agerent Britannum , sed ut , secundum vota infestissimorum adeo Romano imperio populo- rum, urbs sua ipsa culpa rueret, et cives belluis ferociores mutuo ferro sese occiderent. Ipsos deinde Romanos rogat, quænam hujusce rei culpa sit? Tacent, pallent, stupent. Sic est, canit poeta; scelus, quod Romulus fratris sui cede commissit , eos urget et premit , postquam parricidium illud nepotibus expiandum perpetravit. Quis haec non ea eflicacitate dicta putat, qua omnium animi quam maxime commoveri deberent? Audiamus nunc Sarbievium , ita ad Germaniam , quz bello civili ardebat , ca- nentem : (1) « Quid javat densis glomerata: turmis » Bella civili tonuisse clade? » Quid juvat late maduisse pingues » Sanguing campos? « Tela Threissis potiora pugnis » Tela Germani cohibete, tela ; » Tela molitur nova pervicacem » Casar in hostem ». « Parcus irarum, modicusque ferri » Lenis in cives, sine cede fusos » Thracas et victos sine clade Casar 2 Sternet Alanos. G) L i c XP ( 155 ) « Pone crudelis simulacra leti, » Deme loricas, pharetrasque Rhæte, » Mollibus flectit sua regna Ferdi- » Naudus habenis. « Servit extremi tibi potor Istri, » Cæsar irati moderator orbis; » Te repercussis agilis Sicamber » Concrepat armis, * Condito mitis placidosque ferro » Orbis, ingentes senii ruinas » Firmat, et prono fugitiva ducit * Otia mundo. * Martis oblitus, calidæque rixæ » Findit obliquo juga vomer unco; » Et minax olim, modo justus agrum » Demetit ensis. « Cassis instratis resupina cristis, - a Alitum vernis resonat querelis, » Fœta nidorum ; sociant maritas | » Scuta columbas. * Te vagum solis comitata currum » Fama, per latas spatiata terras ; Narret Eois, doceatque seros » Nomen Iberos. e Audiet Dacos acuissetela, — » "Tela Germanis inimica telis ; » Audiet contos et iniqua pilis » Pila rotari. * At simul leni rapiente. curru: > Sparget insonti fera corda succo; » Demet et contos, et iniqua pilis » Pila recondet ». Sarbieviani carminis spiritus non tam est ardens et impetuosus quam Horatiani ; ' quod tamen in hujusmodi generis carmine necessario requiri mihi videtur. Hora- 20. ( 156 ) tius Romanis scelus, quod bellis civilibus perpetrant, ante oculos ponit, Sar- bievius vero belli civilis stultitiam denotat, cum Ferdinandus sit princeps lenis adque pacem proclivis ; Rhætibusque affirmat , si bello abstineant , famam preclara eorum facinora per omnes terras vecturam. —— Equidem hocce carmen Horatii Oda inprimis quod ad spiritum et dictionem attinet, longe postponam. Hactenus de sublimioribus carminibus vidimus. Cum autem multa, inprimis Horatii, carmina exstant levioris, ut ita dicam, argumenti, quibus Sarbievius interdum etiam delectatus est, juvat ultimo loco unum alterumve hujusce generis carmen utriusque nostri poete inter se conferre. Quam ob rem primum videa- mus de illo genere, quod in philosophis vitæ praeceptis dandis versatur, et Horatii Carmen XIV. Lib. II. cum Sarbievii Oda II. Lib. II. conferamus. Horatius igitur Postumum hortatur , ut, vitz brevitatis memor , bona, quæ ipsi contigerint, cum amicis sapienter perdit - neque sinat, ut heres , quibus ipse pepercit, bona dilapidet. Id autem facit ho modo : « Eheu fugaces , Postume, Postume, » Labuntur anni : nec Pietas moram » Rugis et instanti Senectæ » Adferet, indomitæque Morti , « Non si trecenis, quotquot eunt dies, » Amice, places inlacrimabilem » Plutona tauris; qui ter amplum » Geryonem. Tityonque tristi Compescit unda , scilicet omnibus, » Quicumque terræ munere vescimur, Enaviganda, sive reges » Sive inopes erimus coloni (1). (1) Flaccum imitatus est Sarbievius L. IV, C. III ad finem. « Semel advehemur, » Quam navigamus semper in insulam ; » Seu lata magnis stravimus æquora » Reges carinis; seu Quirites ` a Exigua vehimur phaselo ». P ( 157 ) « Frustra cruento Marte carebimus, » Fractisque rauci fluctibus Hadriz ; » Frustra per autumnos nocentem » Corporibus metaemus Austrum : « Visendus ater flumine languido » Cocytus errans, et Danai genus » Infame, damnatusque longi » Sisyphus Æolides laboris. « Linquenda tellus, et domus, et placens » Uxor: neque harum , quas colis arborum , » Te, preter invisus cupressus , » Ulla brevem dominum sequetur. t Absumet hæres Cæcuba dignior » Servata centum clavibus : et mero » Tinget pavimentum superbum , » Pontificum potiore cœnis ». Sarbievius carmen hocce ad Memmium scripsit , quo docet viue brevitatem be- nefactis extendendam esse. « Qu: tegat canas modo brama valleis, » Sole vicinos jaculante monteis, » Deteget rursum. Tibi cum nivosæ x» Bruma senectæ, « In caput seris cecidit pruinis » Decidet nnnquam. Cita fugit Estas, » Fugit Autumnus , fugient propinqui » Tempora veris : « At tibi frigus, capitique cani » Semper hærebunt, neque multa nardus w Nec parum gratum repetita dement » Serta colorem ». * Una quem nobis dederat juventus , » Una te nobis rapiet Senectus : » Sed potes, Publi, geminare magna » Sæcula fama. ( 158 ) « Quem sui raptum gemuere cives, » Hic diu vixit. Sibi quisqne Famam 2 Scribat heredem; rapiunt avara » Cetera Lunæ ». Cuinam poetarum hisce carminibus palma sit deferenda, non adeo dictu difficile mihi videtur. In altero enim carmine cernis poetam , ita ut philosophus vix , aut ne vix quidem adpareat, et tamen omnia inserviunt , ad precepta ejus confirmanda ; lyricum prorsus poetam , qui brevibus item digressionibus indulget; in altero vero philosophum , qui sententias in breve carmen multas ita effundit, ut quot strophæ, tot fere sint sententie , quamvis minime pedestri ratione expositae. Manifeste igitur ejus consilium adparet, ut doceat magis quam placeat. In Horatii carmine nescias profecto, quid magis admireris, utrum perfectam dictionem , et picturam, an miram poete artem , qua praecepta sua ita omni, quam poesis spirat, elegantia ornavit, ut philosophum obliviscamur , poetam unice cerna— mus, admiremur. Atque hoc unum carmen multorum hujusce generis instar est. Ubivis enim ita Horatius et Sarbievius in eo versari solent, ut alterum alteri multum præferendum ducamus, praeterquam in carmine XIV, Lib. I. quo Sarbievius ad Horatium proxime accedit. Ceterum non multa hujusce generis Sarbievii carmina exstant , qui aliud etiam argumentum , quod Horatius sepenumero amplexus est, amorem et vinum, ne attigit quidem. Rarius etiam apud Sarbievium veris vel mollium omnino affec- tuum picture occurrunt, quibus tantopere Flaccus excelluit. In Epodon tamen Carmine III. Palinodiam continenti ad secundum Epodon carmen Horatii, vitæ rusticae occurrit descriptio , quam hic una cum Horatii pictura non adferre non possumus. Foenerator Alphius igitur beatum illum prædicans , qui negotiis expeditus , vitæ rusticae, se dare potest, agri et vini cultui intentus, hancce hujusce vitæ exhibet picturam : « Libet jacere, modo sub antiqua ilice , » Modoiu tenaci gramine. ( 159 ) + * Labuntar altis interim ripis aque; » Queruntur in silvis aves ; x Fontesque lymphis obstrepunt manantibus , » Somnos quod invitet leves. » At quum Tonantis annus hibernus Jovis » Imbres nivesque comparat : * Aut trudit acres hinc et hinc multa cane » Apros in obstantes plagas , Aut amite levi rara tendit retia, » Turdis edacibus dolos ; Pavidumque leporem, et advenam laqueo gruem, » Jucunda captat præmia. » Quis non malorum, quas amor curas habet , » Hac inter obliviscitur? » Quod si pudica mulier in partem juvet » Domum, atque dulces liberos, » Sabina qualis , aut perusta solibus » Pernicis uxor Appuli; » Sacrum vetustis exstruat lignis focum » Lassi sub adventum viri ; » Claudensque textis cratibus letum pecus, » Distenta siccet ubera ; » Et horna dulci vina promens dolio , » Dapes inemtas apparet : » Non me Lucrino juverint conehylia » Magisve rhombus , aut scari, » Si quos Eois intonata fluctibus » Hiems ad hoc vertat mare: » Non Afra avis descendat in ventrem meum , » Non attagen Ionius » Jucundior, quam lecta de pinguissimis » Oliva ramis arborum » Aut herba lapathi prata amantis, et gravi » Malvz salubres corpori, » Vel agna festis casa Terminalibus, » Vel hœdus ereptus lupo. » Has inter epulas ut juvat pastas oves ( 160 ) « Videre properantes domum ; * Videre fessos vomerem inversum boves e Collo trahentes languido ; « Positosque , vernas ditis examen domus, e Circum renidentes Lares! Qui aliqua nativam poeseos venustatem sentiendi facultate conspicuus est, hic omnino suavissima hacce vitæ rusticæ pictura delectari et elegantissima dictione, qua in singulis versibus adparet, capi debet. Sarbievius , laudem otii canens religiosi hisce versibus vitam pingit rusticam , et coenam agrestem nobis ob oculos ponit. « Jam tunc sub ipsum limen , aut domestica » Lenis sub umbra populi, Exspectat omnis hospitem suum penus, » Et concha sinceri salis, g Pressique meta lactis, et purus calix, 2 Et hospitalis amphora , Et fraga , raris verna que dumis legit, » Jucunda panis premia. » Non me scari tunc, non Lucrinorum gravis » Sagina mulorum juvet : Sed cereus palumbus , aut turtur niger , » Aut anser amnis accola , Et eruditam quz fugit gulam faba x Lætumque, nec simplex olus, L2 Et qua suprema colligetur , ac gravi » Patella nil debet foro. » Post hac vel inter leta quercetis juga , » Vel inter amneis juverit » Vitare tristeis post meridiem Notos » Sub æsculo vel ilice ; Nigrumve littus, aut opaca lubricis » 'Tranare stagna lintribus, Jactaque froge ludibundum ducere » Tremente piscem linea. z ( 161 ) ' « Remugit ingens interim tauris nemus, » Umbrosa balant flumina ; » Et aut in antris garriunt. acanthides » Aut in rubis lusciniz. » Hinc per rubeta pastor errantes capras » Vocante cogit fistula ; » llinc herili messor e campo redux » Alterna plaudit carmina, » Et pressa sectos plaustra per sulcos gemunt » Ruptara ruris horrea. » At nec tacemus pone considentium » Dulcis manus sodalium ; » Nec inficeta sermo differtur mora , x Sed innocentibus jocis , » Multoque tinctus, sed verecundo sale, » Ionoxium trahit diem .» Quis non hec ita composita esse statuat, ut Sarbievium, si hoc argumentum tentaret, in eo felicissimum fuisse manifesto prodant? Ita etiam ex aliis carmi- nibus v. c. ex Horatii Oda XIII. Lib. III. qua fontem celebravit Bandusiam, et Sarbievii Epod. IL quo Roma in patriam redux, fontem allocutus est Sonam, patebit , Sarbievium , in levissimis adeo argumentis canendis interdum Horatium - esse adsecutum. Hiec autem sunt judices Clarissimi! que cum de neglectæ Neo-Latinæ poeseos causis, deque ejus justo sive immerito contemtu , tum de Horatii et Sarbievit ' . poética facultate , in medium proferenda duximus. Qua quidem in re ita versati sumus ut utraque pagina vestra indigeamus benevolentia, vestra abusi simus patientia. Cum autem singulis tantum carminibus, et singulis, quæ ad verum | poétam efficiendum inprimis valent , dotibus, nostrum de utroque poëta judi- = cium addidimus, jure requiri videatur, subjicere brevi huc, quid universe de — Horatio et Sarbievio judicemus. Judicium igitur nostrum huc redit. Sublimitate , . 21 165: ) et inventione (quod ad sublimitatem. attinet: dubiam ei: sæpissime palmam faciat Horatius), vel equidem fallor, vel Sarbievium magis excelluisse ma— nifesto vidimus. Pictura uterque præprimis conspicuus est ; quatenus: autem ea cum sublimitate conjuncta est et phantasia, mihi Sarbievio magis , quatenus vero cum dictione, magis Horatio propria fuisse videtur. Dictione vero, et elegantia , et cultu , versuumque suavitate, quantopere Horatius Sarbievium superaverit, dictu difficile est. Idem in carminibus, qua non ita sublimis sunt argumenti, in quibus igitur perfecta ejus dictio, elegantissima pictura, egregiæ sententiæ, quaque nihil supra potest, versuum. suavitas eminent, longe æmu- lum antecellit suum. Non hac dicta sunt, ut Horatio: sublimitatem , Sarbievio elegantiam. et cultum omnino denegemus; verum ut Horatio veram illam lyri- cam sublimitatem , et Sarbievio Atticam illam elegantiam et incredibilem urba- nitatem , egregiamque dictionem in carminibus non ita multis propriam fuisse contendamus. Ita quoque quamvis Horatio universe non magna inventionis laus tribui possit, cum plurima carmina ei propria sunt, tum lyricam Romanorum dictionem, et rythmicam. Odarum rationem ipse AR Peas Sin autem utrumque nostrum poétam ita. inter se conferamus, ut Sarbievium in sublimioribus modo. carminibus , et Horatium in iis, quæ ad amicos scripsit in suo igitur quemque genere, spectemus, tum. omnino , inventionis laude. ex- cepta, qua Sarbievio debetur, ceteris. fere. omnibus magis excellit Horatius , quippe qui in illis carminibus , in quibus non illa, quam in Pindaro et Sarbievio admiramur , sublimitas et phantasia requiritur , ita excellat, ut nemo magis. Verum, prouti in judicio de clarissimis viris ferendo , inprimis attendenda sunt tempora, quibus vixerunt, ita reputandum etiam est, Horatium fuisse Romanum , qui aurea artium literarum Romanorum &tate viveret, qui inde a prima state optimis artibus eruditus, Græciæ poéseos monimenta quotidie ita evolveret, ut ad intimam eorum medullam penetraret, postea in cultissimorum quorumque hominum, Augusti adeo et Mæcenatis familiaritatem: perveniret, et clarissimorum hominum consuetudine sic uteretur, ut multum. temporibus debuisse videatur. — Sarbievius contra seculo non vixit barbaro, nec cultis- simo tamen; cui multum deerat, ut aureum dici posset ; amicitiam quidem ; ( 163 ) cum principibus ejus temporis viris, Barberino inprimis et Urbano coluit , Romamque petit, sed multum aberat , ut haec omnia eandem in eum habere vim possent, quam in Horatium habuerant Augusti et Maecenatis amicitia, et Roma, tunc temporis artium doctrinarumque sedes, et vero humanitatis. Acce- dit, quod lingua peregrina Sarbievius argumenta cecinit, quæ sepius Romanis prorsus incognita essent, ut adeo jure quodam nostro contendere possimus, Horatium , si Sarbievii vixisset tempore, non illum evasurum fuisse poétam, quem nunc admiramur, Sarbievium vero, si Augusti etate floruisset , talem fuisse evasurum , qualem perfectum fere lyricum poétam nobis informare so- lemus. TANTUM. si apa sunt. i lioe y idi em DISSERTATIO DE METASTASIBUS. LEOPOLDI GODIN, HUENSIS, CLINICÆ INTERNJE PIUEPOSITI , DISSERTATIO MEDICA DE METASTASIBUS, | | PRÆMIO ORNATA, Dic VIt Ocrosuis Axxi MDCCCXXIII, Ad questionem a Medicorum ordine Universitatis Leodiensis propositam : Detur accurata metastaseos descriptio , exponaturque , experientia duce , - quibusnam in. morbis frequentius metastases observentur, proponatur denique - rationalis earum theoria. PR O OE MIU M. S r Ex omnibus qua in singulorum morborum decursu notantur conversionibus , nulla, absque dubio, tanti momenti est ac metastases , quarum exacta cogni- tione, non minus quam crisium utili ac necessaria, medicus modo mutatio- nem, in morbo per se ipsum levi, lethiferam providet, modo, quum jamjam contigit metastasis , ad illam impugnandam ac vincendam remedia obtinet, modo denique certis in casibus , presertim in affectibus chronicis, morbos pri- dem ad incurabiles amandatos veluti arte magica sanat ac omnino exsolvit. Qui mala vero genuit metastaseon vel negligentia vel ignorantia ! Quoties cura intempestiva metastases nocivas , quandoque lethales, produxit! Quoties de miserando ægro medicis imperitis , agyrtarum haud' absimilibus , commisso , ista divini vatis dictitare heu! potuissemus : ægrescitque medendo! (JEneid. lib. 12). Sa. Ista autem metastaseon doctrina, tam gravis, tam vero medico , qui hoc no- mine non indignus esse studet, necessaria, perardua, cernitur, multisque pre- mitur difficultatibus. Victu difficiles, provisu difliciliores, quoad theoriam omnibus iis, qui eas explicare conati sunt , responsare et quasi insultare videntur metastases. Quas mihi difficultates non dissimulavi, itaque, illustrissimi ornatissimique Professores , istud opusculum , vires sane exsuperans , vobis tremens mo- deste offero. a. (6) ; Si campus omnibus pateret , cum iis qui experientia dihtumiori, ac pom longa observatione innixa, juveni tam superiores eminent, certaminis fortu- nam certe non tentassem ; attamen quoniam. contra rivales juniores, qui mihi in experientia vix antecellunt , pugnem , in arenam descendere aggredior , confisus laborem improbum lacunas dotum ac doctrinæ expleturum , omniaque victurum. §. 3. Non inutile erit, puto , quedam primum dicere de ratione qua quæstionem propositam et intellexerim et tractaverim. Detur, poscit hæc questio, accurata metastaseos descriptio exponaturque , experientia duce, quibusnam in morbis frequentius metastases observentur ; proponatur denique rationalis earum theoria. Exinde manifeste patet meam dissertationem in tres partes dividendam esse : in prima metastaseos descriptionem ; in secunda historiam cuique peculiarem ; in tertia denique earam theoriam exponere conabor. $8 4 | Quam censeo optimam. metastaseos definitionem , eam prima parte statuo ; dein ejusdem . divisiones , causas , diagnosin , prognosin, et curandi rationem aggredior , que omnia contineri mihi videntur in verbi descriptione, cujus ta- men verbi et significatio et latitudo. sat arbitrariæ hic evadunt. g. 5. In secunda dissertationis parte non satis erat, certe „nomina citare morborum in quibus metastases observantur, variasque metastases tangere quas hi morbi producere valent. Istud simplex ac breve enunciatum , nullius plane utilitatis fuisset, quum res omnibus notas , quas ne tirones quidem nescire possunt, " præbuisset. Præterea hæc verba experientia duce, majora desiderari sat lucide. osten- debant. Itaque historiam completam: ac url metastaseon , quæ sæpius in praxi occurrunt, scribere studui; singularum metastaseon observationes retuli pct E EE m MES (7) quie mihi majori momento vise fuerant, attentioneque medicorum digniores ; neque nonnulla ex hisce consectaria vel quoad diagnosin, vel quoad curandi modum , silentio prætermisi. Hanc commentationis partem historiam metastaseon quam noverim locuple- tissimam prebere ego , quem precipua hac de re scripta sane non fugiunt, dicere non dubito. S. 6. Hic non possum non dolere quanta cum indiligentia observationes e libris excerptas referant nonnulli omissione consulto facta, modo callida mutatione materiei tractandz , historiam vere illi nullo modo congruentem , accommo- dant (1). Ob quod incommodum vitandum , historias a me allatas ex observatoribus ipsis , quantum licuit, collegi, et quum haud vetuit longitudo , per partes singulas diligenter eas transcripsi (2). $. 7 Mihi forsan vitio vertetur nimia observationum farrago, e quibus tam paucæ a me scripue fuerunt. Ad priorem objectionem nil respondebo; laus potius quam censura, Quod ad posteriorem attinet, dicam hoc vitium in opere juvenis non posse vitari, qui omni fere observatione destitutus , ad aliorum observa- tionem necessario confugere debet. Aliam censuram , quam de innumeris auctorum testimoniis a me citatis pro— ferre potuissent , adhuc infirmare debeo : qua: objectatio sane vana non foret, si eruditionem tam inanem quam ridiculam , quum nullam utilitatem affert, ^ (1) Istius indiligentiæ , vel si mavis, istius fraudis viginti exempla prebere possem. (2) Eadem lingua, qua scripte fuerunt, quum eam linguam generaliter notam arbitror , observationes retuli. Quod nullo modo art. 143 statutorum nostrorum adversatur, qui nequa- quam in excerptis linguam latinam exigere voluit ; praterea, cæteræ dissertationes annis proxime elapsis, in alias hujus regni Uuiversitates misse , excerptis gallica, batava , germanica lingua scriptis redundant. ( 8) ostentare in animo fuisset; sed longe aliter res sese habuit. Assertionum vim ac veritatem probare studui, viam confirmationis lectori expeditiorem faciendo : insuper, iis, qui in eamdem materiam incumbent , temporis pretiosi jacturæ oc- currere. volui, fontes ex quibus haurire possint , accurate indicando. , Catterum , addam hanc inter me et nonnullos , quos indigitare possem, differen- tiam extare, quod ego scripta ex quibus excerpo candide citem , dum illi tacita furta faciant. S. 8. In tertia denique dissertationis parte, postquam oculis subjecero præcipuas de metastasibus opiniones, ad expositionem transibo theorie , quae magis mihi probatur. i ; Tandem in fine hujus opusculi indicem posui non tantum operum citatorum , cum accurata indicatione editionis, et loci meæ thesis, quo ea citaverim , sed etiam nonnullorum aliorum de metastasibus consulendorum , qua , vel quia in manibus non essent, vel alia quavis causa non notaverim. $: 9 Antequam huic præfationi finem imponam, duo in contentionem ponere lubet : scopumne attigi ? cuivisne utilis eto? f Vestrum, Amplissimi Professores, vestrum est ad priorem questionem res- pondere. Posteriorem solvere ingenue tentabo. - Novas hic ne quærite ideas, non frequentes invenientur, quod tamen forsi- tan in medico opere juvenil commodum est. Qui de metastasibus justas cupit notiones, meam mon sine fructu leget elu- cubrationem. Qui discere volet, que de hisce morborum conversionibus experientia do- cuerit, magnam observationum selectarum copiam inveniet. 1 Qui denique eamdem materiam tractabit, gravem molestiam ` temporisque jacturam certissime a se amovebit, opus ipsum ac indicem, quæ spero, non mediocri utilitate illi erunt, consulendo et in auxilium invocando. Nunc ipsam dissertationem aggrediar, E ie eris m RR RR PARS PRIM A. METASTASEOS DESCRIPTIO. Vis ejus rei quam definis sic exprimi debet, ut neque absit quicquam , neque supersit, Cicero, S. 10. Duplici modo, dixit præstantissimus Pathologista , clarissimus Chomel (1), omnis definitio statui potest : scilicet vel natura rei intima exacte enuntiatur, vel ejus characteres essentiales enarrantur, ita ut, nullis neglectis , objectum definitum dilucide ac facile ab affinibus ditinguatur. Methodus prior, quum veram rerum essentiam patefaciat, longe sane ante- ponenda, heu! a medicis perraro admitti potest. Felices, si ope methodi pos- terioris justam metastaseos ideam tradimus. S. 11. Varias definitiones metastaseon ab auctoribus, cum veteribus tum recentio- ribus allatas, hic exponere minime lubet : omnes fere in theoriis, brevi post eversis , innixas cum iis in oblivionem non immerito venisse tantummodo dicam. Sic antiqui omnia morborum phenomena humoribus tribuentes , in metastasibus humores a parte aliqua ad aliam transferri contendebant : doctrina autem hu- morum nostris temporibus explosa, theoria ac definitio metastaseon ruunt, Recentiores metastasin, irritationis e loco quodam in alium transmigrationem (1) Elémens de pathologie générale, pag. 13. ^ ( t6 ) definierunt ; sed quum doctrina vitalitatis, uti doctrina humorum , negligatur , eorum definitio etiam obsolescit. S- 12. Pares errores mihi vitandos censui, et metastasin , ex sincera phænomenorum expositione, quin ad theoriam peculiarem recurrerem , definire tentavi. Sic egerunt. Blancardi (1), Reydellet (2), professor Spiele 6), etc. quorum tamen definitio vel incompleta est, vel inutilia refert. En nostram definitionem qua, ni fallor, justa metastaseos idea concipitur : (1) Metastasis, inquit. Blancardi (Lexicon, art. metastasis) , «est morbi demigratio ab una parte in aliam. » Doctor Reydellet (Dict. des sc. méd. t. 33, pag. 19) pro auctoris nomine titalum operis, nemini sane ignoti, àccepit dicéns : « cette opinion n'est pas celle de tous les au- teurs. Beaucoup et parmi eux Lexicón Blancärdi etc. » Risum teneatis! (2) Sequens est definitio cl. Reydellet:« On entendra pas métastase le déplacement | d'une. ma- ladie et son transport sübit ou plus ou moins prompt sur une autre partie plus où moins éloignée, de quelque nature que soit la cause, qu'elle dépende d'un fluide ou d'un principe totalement inconnu, lequel transport sera suivi de l'entière disparition, ou d'une diminution marquée de symptómes de la maladie primitive, et de la présence de nouveaux accidens plus ou moins graves sur un- autre point. » (Dict. des sc. méd. t. 33, p. 20.) (3) Laudatus professor definitionem sequentem tradit in prælectionibus de pathologia gene- rali; « Metastasis est morbi in sede sua mutatio , qua universalis in localem transit, aut morbus de organo primario affecto ad aliud transfertur. » Quamvis hac definitio , que cum definitione a cl. Sprengel in institutionibus pathologie generalis prolata , maximam affinitatem habet , op- tima mihi videatur , attamen quasdam modificationes admittere potest : 1? Vocabulum transfer- itur primum morbum ċessasse revera indicat; sed casum , in quo iste morbus tantum imminutus est, quod tamen metastasin adhuc sistit, non involvit. 29 Phrasin subsequentem ut inutilem rejiciendam puto : « qua universalis morbus in localem transit ; » etenim morbus qui, totam œcono- miam occupans, ad partem determinatam corporis circumscribitur, sane suam sedem deserit, nec ideo mentione peculiari indiget; insuper in eo adhuc peccat, quod ideam morbi universalis a schola hodierna forte immerito rejectam , præbeat. 39 Denique, aliquid majoris momenti , ut mox videbimus, scilicet evacuationum suppressio in bac definitione silentio prætermittitur. ü f az) metastasis (1) est cujusdem morbi vel extinctio vel insignis. imminutio , seu evacuationis consuetæ ac notabilis suppressio , apparentibus , in alia corporis parte , diversis symptomatibus morbidis. In hacce definitione aliquid de suppressione evacuationum habitualium dicen- dum credidi, quod antea semper neglexerunt pathologistæ, Reipsa enim mani- festa existit contradictio, dum in definitione metastaseos de morbi transmigra— tione unice enarretur , et dein affectus ex suppressione catameniorum vel sudo- rum babitualium etc. , vam nomen morbi dari sane non potest , ut metastases considerentur. S. 13. Huic verbo metastasis non semper eadem subjecta fuit significatio. Sic, v. &, clarissimus Lorry , ut infra probabitur, eam mire restrinxit. Sic illustrissi- mus Goursault (2) metastases in morbis ab humore determinato pendentibus unice admittit, unde eas definit wanslationem humoris morbiferi ab una parte ad aliam (3). Alii contra , inter quos clarissimus Chomel (4), longe latius sensum vocabuli metastaseos provexerunt , qualemcumque enim morbi trans- J'ormationem sub ista voce comprehendunt. S. 14. Idea metastaseos exacte stabilita, forsan nunc utile erit aliquot verborum (1) A verbo greco patlíe res , sedem mass non autem ut voluit Reydellet (op. cit. pag. 16 ) - & verbis meringi et pitaribnpi. (2) Conf. Prix de l'Acad. de Chirurg. t. 3, p. 2. (3) Defiaitionem a Blancardi allatam repudiat auctor, quia sepius observatur humores se- . dem mutare quin primus morbus cesset. Hzc autem vana objectio metastasin incompletam tunc = adesse tantuni probat. Cæterum , in nonnullis aliis erroribus, quos hic enumerare non nostrum — est, versatur el. Goursault, (4) Elémens de pathol. génér. pag. 334. C 12) in eodem vel fere simili sensu. quandoque falso usurpatorum , significationem apprime statuere; uti metaschematismi , metabolelogiæ , metaptosis , etc. Quidquid in decursu morborum mutatur metaschematismum (1) appellant Germani medici; eamdem significationem vocabulo metabolelogiæ (2) tribuunt alii pathologistæ , unde clare apparet metabolelogiam et metastasin inter se exis- tere, ut genus et species. Metaptosis (3) est morbi eamdem sedem occupantis mutatio. Sic v. g.; ery- sipelatis in phlegmonem , pleuritidis in empyema conversio veram metaptosin sistunt. | Epigenesis (4) est morbus morbo succrescens , quin prior vel evanescat, ian quidem minuatur. Inter epigenesin et débsifopathiam (S) differentias nimium sub- tiles statuerant, ut admitti possint. Diversas varietates offert epigenesis et tunc Malle ca et epiginomena constituit. Epiphanomenon (6) est symptoma morbo jam existenti superveniens et ex eo defluens, uti diarrhea apud phthisicos, ascitis , hepatis infarctus apud eos qui cordis aneurismate laborant, etc. Epiginomenon (7) dicitur symptoma morbo additum, si non ex isto. sed casu fortuito dependet : Sic prava diætæ ratio gastritidem , vigente pneuno— mia, gignit quee gastritis , non a morbo primitivo sed ab ægri imprudentia producta, minime metastasin constituit, quum morbus primitivus quin minuatur , inde quidem augeatur. "fue PAT LE Etiamsi hæc vocabula in usum raro veniant, attamen eorum significatio a (1) Meraxnmarisuas (transformatio ) ex xsr'x, quo mutatio quæcunque iudicatur et ex cu, forma. (2) Ex paura oA) y mutatio, et Atyos , sermo. (3) Mirémrwris, mutatio, et werumiære transformare. (4) Ab imi, supra, et yireuæs nasci. (5) Adorspos, secundus, wa, dolor, morbns, (6) A verbis ézi supra, @awcuerer , phænomenon. (7) A verbis ézi, supra, yeiopar , giguor. (13) variis auctoribus tam vario sensu usurpata est, unde sepius obscuritas, ut eam enodare placuerit. Etenim ali verbi sensum iA. alli restringunt , alii plane commutant, Sic, ex. gr., sequens metaptoseos definitio a cl. Lorry (1) prolata est : « Me- taptosis... morbi quamlibet mutationem designat , qua posita , forma morbi atque ipsius symptomata novam accipiunt indolem, nova oculis phaenomena subji- ciunt, ita tamen ut novus morbus a præcedenti pendeat et alter in alterum translatus videatur ». Ex hac definitione constat Lorry maximam vocabulo metap- toseos extensionem tribuisse, nam metaptosin proprie dictam involvit, ut et metastasin (2). Istius autem metastaseos significatio ab eodem auctore, ut ex sequentibus patebit, valde restringitur : « metastasis , inquit (3)'est morbi mutatio a nature contra causam lædentem decertantis viribus concitata, et ad salutem corporis instituta ». Exinde sequitur metastasin nil aliud esse quam diadoxin (4) veterum , id est metastasin faustam (5). Ab aliis istorum verborum significatio tota pervertitur : metaptosin enim cum diadoxi confundunt, dum metastasin unice admittunt cum morbus perniciose sedem mutat (6). Denique, ex his contrariis opinionibus supra recensitis, et nonnullis aliis silentio obvolutis , quanti esset momenti has definitiones , forsan lectori ingratas , recte enodatas hic diligenter exponere , satis superque patet. (1) De præcip: morb.. mutat. p. 186. (2) In eumdem errorem venit cl. Nysten metaptosin sic definiens : « Changement d'une ma- ladie en une autre soit en pis soit en mieux» ( Dict. de méd. , art. metaptose. ) (3) Opus citatum , p. 314. (4) A verbo greco 2:«426x», sucessio. (5) Amplissimus professor Sauveur (prælect. de pathol, gener.) Diadoxin definit morbi in morbum characteris alterius conversionem. Quamvis hac definitio vocabuli ctymologiæ forsan aptius quadret, attamen priorem minus insolentem , servandam putavi. (6) Sic metastasin. definit Nysten : « changement d'ane maladie eu une autre plus dangereuse, que certains médecins attribuent au transport de la matière morbifique dans un lieu différent de celui qu'elle a occupé primitivement ». ( Dict. de méd. art. métastase ). 14) DE METASTASEON DIVISIONIBUS. S- 16. Metastases in completas et in incompletas , in acutas et in chronicas , in faus- tas et in infaustas, in metastases per naturam et in metastases per artem, distri- butæ sunt. Etiamsi parvi pretii sint hæ divisiones , attamen de eis ANE disserendum. Completa dicitur cum morbus princeps, metastasi peracta, plane evanescit; si tantum sublevatur , tunc metastasis incompleta nuncupatur. Erysipelate omnino evanescente, exoritur pleuritis; hec est primæ speciei metastasis, Ani fistula solitas evacuationes minore quantitate praebet, unde nascitur pectoris qualibet affectio, brevi evanida si fistulae suppuratio augetur, hzc est secunde speciei Soo Ista incompleta metastasis debilitatem vitalitatis sepius nuncians, ideo magis infausta quam completa videtur. Attamen certis in casibus benignior evadit, cum ab organo minus nobili ad nobilius fit transpositio: Si, v. g., arthritis pedes afficiens ad ventriculum transmigrat, minus sane erit periculum , si dolor haud plane evanescit , nam inde concludendum est morbi principium , quidquid sit , primam sedem non omnino reliquisse et majori facilitate illuc revoca- tum iri. Metastasis acuta dicitur cum subito vel exiguo temporis tractu efficitur; pro exemplo sit angina subito evanescens, cui eodem momento peracuta pleuritis succedit. Lento autem gradu procedunt metastases chronicæ. Sic, v. g., herpes retrocedit, quin primum sanitas afficiatur, sed! sensim . sensimque dyspnæam et tandem hydrothoracem, asthma , etc. gignit, Inter duo hec extrema casus dubii reperiuntur, a chronicis et acutis, me- tastasibus alieni, sed istud leve vitium. arbitraris divisionibus semper adnectitur. Morbi acuti ut erysipelas‘, scarlatina, rheumatismus acutus , etc}, metastases acutas plerumque gignunt , dum chronicæ affectiones chronicis metastasibus locum dant. ( 15) - Divisio metastaseon in faustas et in infaustas aliis, ex mea sententia , sane anteponenda , adeo evidens est, ut explanatione minime indigeat. In universum, que ab exterioribus ad interna transmigrant infauste, quæ ab internis ad ex- teriora fauste habentur. Hæ criticæ nuncupantur, non autem cum legitimis cri- sibus confundenda. A crisibus enim in eo secernuntur metastases criticee , quod semper in melius morbum mutant, dum crises modo felices , modo infelices evadunt. (1). Preterea he emunctoriis naturalibus, uti urina, sudoribus etc., crebro fiunt, ac morbo sepissime finem imponunt, dum ille semper novum morbum,» etsi leviorem , priori substituunt , v. g- phlegmonem , erysipe— las, etc. DE METASTASEON CAUSIS. S. 17 : Metastasis a metastasi adeo differt ut earum causas generatim apprime indicare perdifficile sit : attamen illas plerisque communes , lectorem revocando ad peculiaria capita, in quibus diversæ metastases sigillatim expenduntur ut earum cause peculiares evolvantur, hic enarrabo. S- 18. Cause prædisponentes generales. Inter. circumfusa , sese offerunt aer inquina- tus , putrescentium corporum vel stagnorum vicinitas, habitatio in carceribus , nosocomiis , castris , oppidis oppugnatis , quo adeo debilitatur oeconomia ut reac- tionis incapax evadat, unde saepius metastases funestæ. wFluïdi electrici in atmosphæra vagantis virtus ad metastases excitandas non adhuc experientiis constat. RUE) (1) Ea morbi mutatio, qua illius exitus determinatur crisis vocatur medicis, atque pro | vario quem inducit eventu, vel bona vel mala. (Sauveur Prælect. de patholog. general. ) ( 16 ) At, ut mox videbitur , cum eximia susceptibilitas nervosa ad metestases mire prædisponat, hac sensibilitate electricitatis athmosphericæ ope aucta, istam prædispositionem adaugeri facile intelligitur. S. 19. Causæ prædisponentes individuales. Uti jam diximus , temperamentum magna mobilitate nervosa donatum eximiam ad metastases prædispositionem sistit, ut et hereditas morbosa. Homo, v. g., à parentibus phthisicis originem trahens; vulnere , ulcere, fistula, etc. , affectus, si suppuratio repente cessat vel admo- dum minuitur, quod in alio nullum forsan incommodum inferet , in illo metastasin funestam in thoracem producet, ex eo quod pulmones peculiarem habent prædispositionem hzreditariam , unde sæpissime lethalis eventus. Etiamsi metastases ætatem pro causa sane non agnoscant, attamen locum in quem vergere debent saltem sepius determinant. In pueris apud quos vires vi— tales ac humores ad caput tendunt, ad caput etiam tendunt metastases. In adulto hec vitalis exasperatio ad pectus vergit, vergunt eo quoque metastases. Denique iu provectiori ætate viscera abdominalia aliis irritabiliora evadunt ac sæpius a metastasibus afficiuntur, ut et cerebrum, nam istud organon tunc, uti in puero, diversis morbis valde obnoxium fit. Sic, ut exemplo utar, herpes retrocedens in puero metastases ad encephalum gignet unde hydrocephalum , miningitis etc., in adulto ad pectus, unde hamoptisis, phthisis, hydrothorax , in sene ad abdomen, unde viscerum abdominalium inflammationes , etc., vel ad cerebrum :unde apoplexia, mania etc., orientur. A sexu raro pendent metastases , mulieres tamen , ob exquisitiorem nervorüm mobilitatem , iis sepius subjici videntur : revera fluxus menstrui aberrationes, eas peculiariter ad metastases adhuc prædisponunt ; nihilominus retropulsio arthritidis et haemorrhoidum , in homine certe frequentiorum , æquilibrium stabilire potest. Organon morbose affectum , crebrius metastasin ad se allicit. Ideo, cum æger morbis pectoris vexatur, si podagra laboret , tunc summis cautionibus opus est ne affectio arthritica in pulmones perniciose retrocurrat. Inter causas prædisponentes notabilior sane ex antecedentibus metastasibus (17) eruitur. Quum enim morbus qualiscumque metastasi organum jam affecit, huc singulariter allectantur nove metastases, ex eo quod sive causa determinans adhuc eadem remanet , sive assueta natura ad eumdem locum morbi principium compellit. S. 20. Cause excitantes non minori cum attentione ac precedentes perpendi merentur. Inter circumfusa athmospheræ frigiditas numerari debet, presertim in phleg- masiis cutaneis acutis, in quibus sepius sufficit ut ad interiora repellantur. Si quis varios morbos oriundos e topicis frigidis , astringentibus , repercu— tientibus ad phlegmasias cutaneas sive acutas sive chronicas abigendas, ad do- lores arthriticos sopiendos , ad hæmorrhagias presertim periodicas vel ad su- dores habituales sistendos, etc., adhibitis consideraverit, causas metastaseon innumeras inter applicata adesse certe fatebitur. Ab ingestis plurimæ etiam metastaseon cause proveniunt. Sic, nimia ciborum quantitas deglutita , stimu— lantia medicamenta intempestive propinata, sepissime funestas metastases non solum ad ventriculum , sed etiam, ut infra probabitur, ad pectus et ad cere- brum , procrearunt. Quoad excreta, jam demonstratum est nonnisi ingenti cum periculo topicorum ope cohiberi posse. Hic tantummodo addam illas evacua- . tiones sive naturales , sive artificiales sed ex consuetudine necessarias , quocumque modo seu externo, seu interno haud supprimendas esse, ut earum retroces- siones sedulo avertantur. In perceptorum classe, metastaseon cause sane non desiderantur; illas enim sepius gignunt omnia vehementiora animi pathemata ad hilaritatem praesertim autem ad tristitiam vergentia. Ex vene sectionibus intempestivis quandoque nascuntur metastases. Verumtamen, quamvis negari non possit in morbis acutis , eruptivis, presertim instante crisi, a vene sectione , natura ofliciente , metastasin perniciosam nonnumquam excitatam esse , isti venæ sectioni sepe sæpius metastases, quae nullo modo ex hac causa pende- bant, assignatas fuisse fatendum est. [^ | ( 18) Denique metastaseon causz in universum spectate in tres distinctas classes dividi possunt : scilicet in prima, cause totam cœconomiam concutientes uti eximia susceptibilitas nervosa , tristia animi pathemata; in secunda, omnia quae in morbo primario agunt, uti repercutientia medicamina, etc.; in tertia deni- que , cause organon ipsum ad quod tendit metastasis afficientes , ut irritantia , etc. , apprime collocabuntur. METASTASEON DIAGNOSIS... S. 21. In acutis metastasibus sat facile plerumque eruitur diagnosis : dum' morbo primario evanescente, statim apparet secundarius, signa metastaseos sane dilu— cida ac sufficientia existunt; sed alio prorsus modo res sese habet in chronicis morbis : veritatem medico non exponunt ægri , morbum primarium tacent , quod sanatum credunt, etsi tamen istius principium adhuc in oeconomia quan- doque latet. Sic observatum est a scabie subito evanida maniam , omnino remediis repugnantem , provenisse : casu interdum mani; causam medicus didi- cit, ac brevi impetigo inoculata sanitatem diu desperatam quasi miraculo pro— creabat. Ideo medicus an morbus aliquis morbum existentem præcesserit , quinam fuerit exitus , quænam medendi ratio, etc., sedulo inquirere debet. METASTASEON PROGNOSIS. S 22. Ex metastaseon divisione in faustas et in infaustas prognosis sat bene deter- minatur. Etenim cnm metastasis ab exterioribus ad interiora vergit, presertim ' cum morbus evanidus revocari nequit, semper infausti ominis est; in casibus à d » j 7 . n C 19 ) contrariis fausta evadet prognosis. In universum , cum organi nobilitate. peri- culum crescit. METASTASEON CURA. S. 23. Antequam metastases curandi modum exponam , ea quibus prævideri possint delineare placet. Metastases futuras cognoscere sane perutile esset ; sed fatendum est fere sem- per diagnosin metastaseon quum jam peracte sunt possibilem fieri. Quidam pulsu metastatico metastases prævideri posse contenderunt. Quin au- tem prognosin in morbis pulsus exacta exploratione patefieri negem, existen- tiam pulsus metastatici , cujus descriptio nullibi reperitur, in dubium vocare qne ; In hoc unico casu future metastases judicari possunt, quum æger morbo, natura facile divagante afficitur, ut arthritide , et simul organi cujusdam irrita- tione vel inflammatione laborat , quum presertim arthritis jam -antea idem organon invisit, tunc sane timenda est metastasis , et remediis continenda arthritis in sede naturali. Casus autem isti rarissime occurrunt. Nunc ad ipsam curam transeo. §- 24. Cura generalis, cunctis metastasibus accommodata , minime existit. Pro cau- sarum ac morborum diversitate sepius differt. Cum crisin constituit metastasis, natura permittenda , eique sedulo favendum est. In hoc casu nove metastasi, ex qua primitivus morbus de novo germinaret , presertim. obsistendum. Contra cum ab exterioribus ad interiora vergit, tunc methodis requisitis debellanda. Ad hunc scopum attingendum duo generalia indicantur , scilicet : praesentem . C. ( 20 ) morbum impugnare , ac evanidum revocare. Hanc vel illam indicationem , prout casus postulat, alteri anteponimus ; etsi sæpius utramque in auxilium vocemus. Quum morbum gravem.et peracutum producit metastasis, illi morbo imprimis luctari oportet : si, v. g., ab herpete retropulso enascitur meningitis acuta , primum venz sectiones , hirudines, omniaque autiphlogistica remedia adhibenda sunt : hec est precipua indicatio. Deinceps rubefacientia ad sedem ab herpete derelictam applicare possumus , quæ methodus etiamsi præstantissima , hic tantum secundaria evadit. Quum vero morbus e metastasi oriundus mitior est, tunc primarium morbum revocare sepius sufficit; si, ex. g., herpes retrocedens, non meningitidem sed solummodo vel vertigines vel cephalalgiam producat , in pristina impetiginis sede , ut illuc revocetur , vesicatorium applicare satis habeamus. ) Prout morbus secundarius est causa seu affectus metastaseos, unam aliamve methodum sibi vindicabit medicus. Gastritis superveniens fluxum menstruum supprimit , tunc inflammationi , amenorrhæam producenti inprimis occurrendum. Ex amenorrhæa nascitur gastritis , tunc contra ad fluxum restituendum incum- bere oportet. Sed tamen , uti jam dictum est, utraque indicatio in omnibus fere casibus locum habet, altera alteri pro diversa ratione anteponenda. S. 25. In metastaseon cura medici neglexerunt , quod tamen perpendi sane me- reretur , remedii affectionem primitivam revocando idonei electionem. Sic, ut rem exemplo illustrem , phlegmasiis cutaneis evanescentibus , cutis irri- tatio excitanda unice indicatur; sed cuncta excitantia, sine dubio, non eadem cum efficacitate ad scopum tendunt ; a diversis diversi etiam effectus nascuntur. Fructus experientiæ hac de re spectando, tantum dicam irritationes primæ irritationi simillimas ad cutim provocare maxime proficuum esse; in herpete madido metastasin producente, vesicans usque ad suppurationem , vel potius herpetis , si possibilis est, inoculatio; in scabie, scabiei restitutio ; in erysipelate, sinapismus , novum erysipelas artificiale, ut ita dicam, producens, etc., etc., aliis irritantibus majori forsan energia donatis præferri debent. Unde in metas- MMC Lh MM A — (21) tasibus podagræ que , cum erysipelate tantam similitudinem præbet ; sinapismi , ad pristinam. affectionem revocandam, a plerisque medicis, longo usu exerci- tatis , vesicantibus anteponuntur. Deficiente propria experientia, has ideas circumspectius communicabam , cum casu, eximium tractatum. Doct. Montégre de deviatione perlegi, in quo eadem doctrina laudatur (1): « Probablement, inquit, il existé des rapports spécifi- ques, pour produire des déviations, entre l'action de certains moyens et la nature de quelques modes de vitalité : on ne doit pas croire que , sous ce rap- port, l'application des ventouses agisse comme celle de la poix de Bourgogne; celle-ci , comme celle du vésicatoire; que ces moyens puissent toujours étre substitués avec avantage à l'emploi d'un bain local trés-chaud , soit d'eau sim- ple, soit d'eau chargée d'un principe irritant , âcre, acide ou spiritueux ; à l'u- sage long-tems continué d'une application chaude, à la fois émolliente , aro— matique et alcoolique. Si on explique la différence des résultats obtenus par celle des modifications produites, du moins on peut constater que ces résultats ne sont pas toujours trés-exactement proportionnés à l'intensité de l'action ap- parente, en sorte qu'il faudrait peut-étre supposer , dans ces cas, quelque chose de spécifique. Ce que je dis ici des moyens extérieurs , pourrait peut-étre , avec autant de raison, s'appliquer aux remédes internes; mais il suffit, je pense, de laisser entrevoir de tels aperçus. » S. 26. In hæmorrhagiis suppressis, hæmorrhagia restituenda est, ope remediorum in locum ipsum unde promanabat sanguis. Ideo in casu amenorrhææ hirudines ad interna labrorum potius quam ad externa, minime autem, ut vulgo fit ad femora (2). In epistaxi ad nasi muco- sam libentius quam ad externas alas applicarem (3). (1) Vide Dict. des sc. médicales, t. 9, p. 91. (2) Etiamsi applicatio hirudioum ad labrorum interiora non directe agant in sede hæmorrha- gie; attamen propter continuitatem mucose ex qua menstrua proflunt hec applicatio magis proficua redditur. (3) Ista medendi ratio ab amplissimo professore Sauveur multum laudatur. (2 )) His in casibus quum fluxionem versus organom determinare satagamus , ra- tioni et experientiæ consonum est hirudinum numerum ampliare ; et majori tamen sanguinis effluxui resistere : cucurbitule enim effectus suctu imitantur sanguisugæ , quod fluxionem requisitam apprime operari potest. Quum autem hirudines cutem miserunt , sanguis ex vulnere ope fotuum emollientium effluens passivam hæmorrhagiam, desideratis contrariam constituit. Si contra partem inflammatam sanguine orbare vellemus , methodus adversa anteponenda esset. Denique, rursus dico, hæc omnia modo perpensa utiliora ac maximi mo- menti mihi videntur, neque practicorum attentione sane indigna. ( 23 ) S5252 925252 5252 SP52 52 sese SeSe HE SSP 5252 a se Sag GPS 5PGe a se GP Sep SETESE PARS SECUNDA. DE METASTASIBUS SIGILLATIM CONSIDERATIS. Ars tota in observationibus. Bacuive S: 27. His de metastasi in genere praemissis, ex natura operis historiam peculiarem metastaseon in diversis morbis prosequi nunc debemus. Ad arbitrium ordo, quo hæ metastases collocande erant, institui poterat : sequentem autem elegimus ne inter se nimis pugnantia sociaremus. Disserui de metastasibus 1°. arthritidis; 2°. rheumatismi ; 3°. phlegmasiarum cutanearum acutaram in genere , et erysipelatis in specie ; 4°. phlegmasiarum cutanearum chro- nicarum, scabiei ; 5°. plicæ polonice ; 6°. tineæ et achorum; 7°. herpetum 8°. quæ post ulcerum, fistularum , cauteriorum antiquorum suppressionem oriun- tur; 9^. de metastasibus purulentis; 10°. criticis; 11°. post magnas chirurgicas operationes; 12°, de metastasibus lacteis; 13°. de metastasibus post vomitus aut diarrhææ habitualium suppressionem ; 14°. de metastasibus leucorrhææ ; 15°. blen- norrhagiæ ; 16°. sudorum ; 17°. hydropum ; 18°. hæmorrhagiarum ; 19°. haemor- rhoidum ; 20°. epistaxeos ; 21°. denique diversarum aliarum haemorrhagiarum. S. 28. Inscriptio huic dissertationis secunda parti affixa, quid velim satis declarat. Selectas observationes , sincere relatas longe antepono immensis voluminibus, opiniones ac auctorum placita tradentibus , ex quibus sepe futilia , falsa et in- terdum nocua creantur. (24) Frequentiores et notabiliores metastases tantum indicavi; numerus in immen- sum excresceret, si omnes casus in quibus locum habere possunt transcribere vellem : in omnibus enim phlegmasiis , v. g. , possibiles sane evadunt metastases sepiusque observantur. Pneumoniam aut pleuritidem ex angina evanescente ortam quis non vidit? Quis millies non observavit inflammationem a ventriculo ad pulmones, a pulmonibus ad.ventriculum transferri? etc. etc, Haec autem omnia exponendo fusiusque explanando , manifeste a proposito aberrassem ; ideo modo enarrata sufficientia mihi videntur. In hac commentationis parte, solummodo metastaseon observationes tradi— turus, omnia ad theoriam spectantia sedulo recusavi, eaque ad tertiam partem, ubi speciatim de iis disserendum est amandavi. DE METASTASIBUS ARTHRITICIS. Nullus vero ex morborum classe est qui tam expedite , prompte ac facile stationem suam deserit..... quam arthritis. Horrman, De commutata morborum sede. S- 29. Ab investigatione morbi , cujus frequentes ac varie conversiones in metasta- seon inquisitione magni momenti sunt, scilicet arthritidis , incipimus. Iste Arthritidis caracter ambulatilis haud veteribus ignotus erat. Aretæus , de hoc morbo dicens, his verbis utitur (1): « Quibusnam in om- nem corporis ambitum vagatur et deinceps transitus quoque in dorsi thoracisqne musculos fit : incredibile est quam late malum serpat : vertebræ dorsi cervicisque dolent, et in summo sacri ossis dolor inhærescit et paulo post cum renibus et vesica communicatur ». (1) De causis et signis morborum diuturnorum , lib. 2, cap. 13. j RE PRESENT ORA (25) Haud minus dilucide loquitur. Demetrius Pepagomenus , inter Grecos. re- centiorestpræstantissimus medicus : « non tantum , inquit (1) in manus , pedes ; ommes articulos tales fieri fluxiones , verum etiam in cerebrum, jecur, atque adeo in ipsum cor, easque teterrimas esse , liberatuque iffi ». Galenus quoque ad Hippocratis. librum re natura | hominis. ( Comment. 2) diserte scribit : « Aspeximus sepe in his, qui articulari morbo aut podagre ob- noxii erant, quod. repulsis ab artubus humoribus eo delatis , illi in. principem aliquam partem tendentes, homini interitum attulerunt, cui ea sola relinque- batur spes salutis, si iterum possent. ad artus reverti ». Haud absimilia. dicit Ætius (2) : « Qui vero extreme ab hac affectione (ar- thritica) deprehenduntur, his et spinae vertebra et costarum juncturz, et genæ dolent, aliquibus autem , et guttur, neque est aliqua ossium connexio, qua ab affectione sit immunis ». Sed præsertim recentiores, Sydenhamus, Musgravius, Cullenius, Barthez, et nonnulli alii arthriticarum metastaseon historiam longe magis explicatam reddiderunt, S. 3o. Hanc metastaseon classem tractando, magnam illam controversiam de hu- moribus aut solidis , morbum producentibus , non movebimus : quæ nature observatio detexit exponere solummodo nobis proposuimus. Principium ar- thriticum pro nobis erit causa arthritidis , quaecumque sit, sive in acri materia peculiari, sive in solidorum irritatione posita , etc. S. 31. Antequam de metastasibus arthriticis seorsum disseramus, quadam de ar- thritide in universum spectata, necnon de metastaseon arthriticarum causis et cura dicere haud inutile nobis videtur. (x) De Podagra , cap. 5. pag. 21. (2) Sermo 12, cap. 6, pag. 308. p ( 26 ) Sedes genuina morbi, de quo hic agitur, sane est in extremitatibus præser- tim inferioribus. Hac in parte collocata , omni periculo expers, arthritis. dicitur regularis. Si, contra, ad truncum vel ad caput morbus transferatur , ibique mala more suo machinetur, athritis dicitur. anomala, retrogressa, etc. : ad hanc anomalam speciem fere omnes arthriticæ metastases pertinent. Utrum hi morbi, a metastasibus arthriticis orti , ab iisdem morbis, aliis ex causis productis, non differant, vel utrum aliquid arthriticum retineant, valde disputatum est : quidquid autem sit de his omnibus , solum ad theoreticam per- tinentibus , expugnando morbo et revocanda podagræ operam ponere præscribit observatio. S. 22. Metastaseon arthriticarum præcipuæ cause hic paucis enumerandæ sunt. Cause predisponentes. Inter has causas numerantur caüse quae ad metastases generatim consideratas praedisponunt. Causæ excitantes. Circumfusa coeli temperies humida et frigida nonnunquam retrocessionis podagra causa est. Applicata. Hoc in capite numerosiores metastaseon arthriticarum causas re- perimus : scilicet topica astringentia , repeflentia, narcotica. Illud jam notaverat Fr, Hoffmannus , dicens (1): « Ante omnia cavendum est ne repellentia , maxime in principio morbi ( podagrici) adhibeantur, hac enim, dum nature motum , qui est versus. exteriora turbant, et materiam vitiosam ad interiora repellunt, gravissima mala excitant ». Eumdem affectum producunt applicata frigida , necnon, quod notandum est, nimis calida : ex observatione enim constat pe- diluvium calidissimum podagra retrocéssionem excitasse. Ex sententia Musgravii, Fr. Hoffmanni, Cullenii et fere omnium auctorum, ab applicatis camphoratis topicis ad interna metastasis arthritica sepe oritur. Eadem dicemus de venæ intempestiva sectione. Ingesta. Purgantia drastica, vomitorium, vel aliud medicamen irritans, al- (1) De erroribus vulgar. v. op. omnia tom, 6, pag. 3a8r | 27 ) coholicorum vel ciborum nimia ingurgitatio , narcotica, ad sopiendos podagra crudeles dolores adhibita, retrogresse podagra cause satis frequentes fuerunt. Ad eamdem classem pertinent prava ciborum concoctio, in ventriculo vel in- testinis saburras producens : non illud Musgravium fugerat; dicit enim in arthritide anomala (1): « Nonnunquam crudum, acidum, biliosum, aliudve aliquod ineptum et vitiosum in ventriculo coacervatum, miasma ( arthriticum ) illuc allectat ». ÆExcreta. Nonne ad excreta referre possemus has concretiones, pedes ægro- rum inveterata podagra laborantium invadentes, podagræ solite evolutioni obsistentes , sicque istius retrogressionem producentes ? Percepta. Ex diversis animi pathematibus, precipue tristibus ac violentis , sæpissime retrocessiones podagra nascuntur. S. 33. Causis metastaseon arthriticarum breviter indicatis, de illarum cura pauca mihi dicenda ‘sunt, Si metastasis arthritica ab exterioribus ad interiora curanda est, tunc, ut jam diximus , de metastaseon cura generali disserentes , ad reyocandam ad exte- riora arthritidem , necnon ad curandum morbum, ex metastasi ortum, ihcum- bere debemus. Hzc methodus, media inter methodos Sydenhami et Mus- gravii, fusius explanatur in eximio et præstantissimo opere Cl. Barthez : De morbis arthriticiss Ad revocandam podagram, irritantia, ad partes inferiores applicata , ab omnibus laudantur, precipue sinapi semen , quod vesicatoriis sæpis- - sime anteponitur (2). Cura morbi interni parum differt a cura ejusdem morbi ab alia causa nascentis. Si contra ab internis ad externa fit metastasis , et ad - pedes transfertur , tunc illius podagræ evolutioni sedulo favere debemus. Cæte- > rum, cum se dabit occasio, nonnulla alia ad therapeuticen pertinentia, silen- - tio non prætermittemus. (1) De ventriculi affectibus arthriticis pag. 10. (2) Vid. nostram dissertationem , cap- 25. ( 38 ) S-.34.. Nunc ad metastases arthriticas singulatim examinandas transimus. Ne con- fuse materia immensa ac perardua tractetur , ordine nosologico innumera harum metastaseon exempla collocare volui. Inter systemata nosologica mihi, pre alis, placuit systema a venerando professore nostro Sauveur in præ- lectionibus de pathologia speciali adscitum, scilicet ordo in nosographia phi- - losophica illustrissimi Pinel expositus, excepta febrium classe, que in inter- mittentes et continuas dividuntur. Cæterum de morbis non solum a metastasi arthritica ortis, sed etiam apparente podagra sanatis, hic agetur. S. 35. Febres intermittentes. Non desunt exempla febrium intermittentium ex retropulsione podagrica ortarum. Senac (de recondita febrium natura) cau- sis febris tertianæ, Storck autem quartanæ podagram retrogressam adnu- merant. Has febres, cum podagra regulari alternantes, aut, hac apparente omnino evanescentes sæpe observaverunt. Musgravius (de arthritide febri succe- danea) (1), duas observationes febris quartanæ a podagra solutæ refert. Swiete- nius (2), sequentia dicit : « Vidi in homine robusto, aliquot jam podagræ accessus passo, tertianam vernam ; post secundum paroxismum pollex pedis acri dolore corripiebatur, nec rediit amplius febris. Notum autem est, tertia- nam, licet mitis fuerit, raro ante quintum paroxysmum , et plerumque septimo tantum finiri ». Stoll (3) febres intermittentes, neglectis evacuantibus gastricis , in arthritidem transmutari contendit. Consensus et similitudo inter podagra et febris intermittentis accessus eximie expenduntur in opere Tavares, medicine doctoris Olyssiponensis (4). (1) Vide diss. de arthrit. sympt. pag. 62. (2) Comment. in aphor. Boerh., aphor, 1262. (3) Ratio medendi, tom. 5, pag. 444. (4) Observations et réflexions sur l'usage salutaire du quinquina dans la goutte. ( 39 S. 36. Febres continue. Harum febrium raro causa est metastasis arthritica. Klei- nius (1), arthritidem retrogradam varias febres parere asserit. Febris biliosa, dicit Stoll (2), arthritidi superveniens et prudenter tractata, arthritidem sepe solvit : si autem negligitur ;. eumdem morbum gignit. Nonne ad febrem biliosam nervosam vel atactam dictam pertinere videtur af- fectio sequens a Lacoste relata (3) et a Swietenio (4) transcripta? « Miles do- lentibus artubus applicuerat spiritum vini camphoratum , et retropulsa subito morbi materia invasit viscera abdominalia , unde miser convulsus, aphonus cum sudoribus frigidis, vix non pro desperato habebatur. Dato laudano liquido , et quidem. audaci dosi, evomuit copiam bilis viridescentis et deinde sanguinis mis- sione , ac vesicatoris ad crura applicatis, ex ipsis orci faucibus ereptus fuit. » Musgravius in capite de arthritide febri succedanea (5) plura exempla fe- brium, febri accessum podagra vel precedenti vel comitanti , plane dissimi- lium, ac podagra apparente solutarum , enarrat. S. 37. Phlegmasiæ cutaneæ.. Arthritis vaga vel pedibus affixa, in aliquam cutis par- tem translata , ibique erysipelas producens haud raro observatur : attamen po- dagra erysipelati succedens , illudque sanans sæpius videtur. Musgravius (6) ejusmodi erysipelatis mentionem facit : « Faciei porro erysipelas notavi, in— quit, quod detractione sanguinis, factaque inde materie in artus ^edi% ( con- versione) quum in dolorem mutaretur isthuc arthriticum , naturam plane con- (1) Interpres clinicus, pag. 29. (2) Rat. medendi, tom. 5, pag. 444. (3) Lacoste, traité pratique de la goutte, pag. 98. (4) Aphor. 1273. (5) Vide diss. de arthritide anomala. (6) Dissert. de arthritide anomala pag. 154. ( 30 ) fessus est arthriticam , ipsumque esse materiæ istius generis calidae et evectæ, eo in loco é£é&«4« (exanthema). » De eodem morbo sic loquitur Stoll (1) : « Quibusdam erysipelas est assiduum , rebelle, ichorosum , aut faciei, aut partium etiam aliarum vagumque. Pars hoc erysipelate affecta non valde tumet. Subinde: per menses , quin etiam per annos hac ægritudine tenentur. À materia arthritica id esse, ex eo constat, quad materia ad pedem delata, ortaque podagra, re- belle hoc erysipelas dispareat. » S. 38. Auctorum scripta diversarum cutis phlegmasiarum presertim herpeticarum podagra retrocessæ succedentium exemplis abundant. Vir quidam podagricus, glaciem circumposuerat dolenti pedi , unde quidem lenimen subitum do- loris sequebatur ; sed paulo post foedus herpes totam faciem deturpavit , ipsasque palpebras occupans , maximam fecit molestiam , a qua difficulter liberari potuit eger, sequenti brevi post acri podagra paroxysmo (2). Guilbert (3) herpetes arthritidi articulari supervenientes , et locis, quæ arthritis occupabat sedentes , se multoties vidisse asseverat. » Novi, inquit Lorry (4), venerandum senem, quem sancta sobrietas, quem intacta morum castitas, et vita in scientiis pe- racta, ab arthritide hereditaria immunem prestare non potuerat. Hic illico, silente arthritide, herpetibus vexatus est phagædenicis, quos per biennium inte- grum fluentes tabo et late serpentes cum pruritu enormi servavit; at, illis ex arte methodice temperatis atque compositis, omnino conticuit arthritis, nec in vegeto valenteque, sine ulla jam aut arthritidis, aut herpetum rediviva da- tur memoria. » Celeberrimus Alibert (5) aliud ejusmodi metastaseos exemplum refert : « A (1) Rat. medendi tom. 5, pag. 436. (2) Swietenius comment. in Boerh. aph. 1273. (3) Dictionnaire des sciences médicales art. goutte tom. 19, p. 117. (4) De morbis cutaneis pag- 203. (5) Diction. des sciences médicales tom. 8 pag. 56. art. Dartre. ( 31) l'époque de la révolution française , inquit, M". D...... était fort sujet à l'une età l'autre de ces maladies , (scilicet arthritidi et rheumatismo) il. perdit sa fortune . et éprouva les plus vifs chagrins. Tout changea dés-lors dans son économie : la goutte et le rhumatisme disparurent; mais, par une affreuse metastase , sa peau fut soudainement recouverte de larges exfoliations herpétiques, qui le faisaient cruellement souffrir. Il était dévoré par des démangeaisons brülantes, qui avaient lieu principalement la nuit. Je commençai à lui faire subir un traitement , et j'observai que toutes les fois que les dartres diminuaient d'intensité , il survenait des douleurs intérieures dans les entrailles , qui ne lui permettaient aucun repos. Nous nous décidâmes à respecter désormais cette éruption. » Gutta rosea et vari arthriticis cum affectionibus alternant , ex sententia Kleinii (1). Doctor Leveillé (2) in nobilissimo viro, herpetem brachii, cum arthritide alternantem vidit. Kleinius (3) arthritidem morbis cutaneis supervenire et (4) a scabie nonnunquam solvi contendit. Stoll (5) de diversis modis quibus ma- culatur corporis superficies, quum ad cutem defertur arthritis loquitur : facies prerubra, gene erysipelatosæ ; macula lenticulares, rubra veluti petechiales, macula ampliores cæruleæ , quemadmodum a sugillatione , maculæ veluti scorbu- ticorum ; maculæ flavæ, herpetes, ab arthritide pendentes ab illo notantur, Arthritidis ex suppressis exanthematibus exempla a Bischoff relata reperies in Hufelandii diario (6). Musgravius (7) de achoribus a materia arthritica (8) pen- dentibus , podagraque solutis loquitur. Idem (9; achorum aurium , apparente po- » dagra, evanescentium exemplum refert. (1) Interpres clinicus , pag. 259. (2) Mémoires de la société méd. d'émulat. tom. 8. pag. 455. (3) Op. cit. pag. 29. (4) Op. cit. pag. 257. (5) Rat. medendi tom. 5, pag. 442. (6) Hufeland , journal der practischen heilkunde 1 B. 13, s. 2, pag. 124. (7) Cum sententiam auctorum refero, eorumdem verbis utor, quin hypotheses amplectar : 1 itaque materia arthritica morbifica mihi erit solummodo causa proxima morbi. (8) Dissert. de arthrit. anomala pag. 154. (9) Diss. de arthrit. symptomatica pog. 72. (34) S. 39. Phlegmasiæ membranarum mucosarum. Ophthalmiam gignere potest retro- gressa arthritis (Jourdan (1)). Stoll (2) de ophthalmiis arthriticis loquitur , di- cens : « Est et chronica lippitudo , itemque ophthalmia arthritica, oculis pru- rientibus , dolentibus veluti ab insperso sabulo, aut siccis valde , aut plorantibus assiduo, vasis varicosis picta albuginea , margines palpebrarum rubri, idque a materia arthritica. » Ophthalmiam in podagram desinentem jam observavit Mus- gravius (3) : « Novi, inquit, arthritidis calidae materiam, oculi tunicam .adna— tam invadentem , ophthalmiam inferre; quae cum paulo post articulos inviseret , iisque paroxysmum aptum et laudabilem excitaret, eodemque tempore finem inflammationi poneret, eam omnino arthriticam esse manifestavit,» Ejusmodi affectionis exemplum refert Barthez (4) : « Une dame, inquit, fut attaquée d'une ophthalmie , qui résista pendant plusieurs mois aux remèdes qui semblaient être les plus appropriés. M". Lorry, médecin dont la mémoire me sera. toujours chère et respectable , jugea que cette ophthalmie avait une cause goutteuse , et il la guérit par des remèdes qui déterminérent la formation de la goutte aux pieds. Cette dame a été depuis fréquemment sujette à diverses affections goutteuses et néphretiques. » Morgagni in semet ipso observavit ophthalmiam ap parente podagra sanatam. : « Cum utriusque oculi inflammatione et jam pro- pemodum chemosi conflictarer, inquit, (5) ceterisque incassum remediis usus, et sentirem ipse, et amici confirmarent, non esse amplius differendam sanguinis missionem , animum subiit experiri anteaquam mihi vena secaretur ; neque enim unquam secta fuerat, ut neque ad hoc tempus quo unde-octogesimum annum ago, secta est; experiri, inquam , an pediluvium, cum lenibus pedum frictioni- (x) Dict. des sciences méd, tom. 37, pag. 419, art. ophthalmie. (2) Rat. medendi, tom. 5 , pag. 153. (3) Traité des maladies goutteuses tom. 2, pag. 162. (4) De sedibus et causis morborum epist. 57, cap. 9. (5) Rat. medendi tom. 5, pag. 436. (33) bus junctum , satis levaminis afferret. Quae cum secunda fierent vespera, ecce dolor ad ipsam pollicis dexteri cum metatarso juncturam adventare podagram significat, que noctu leviter increscens , oculorum inflammationem statim mi- nuit, et diebus insequentibus sustulit. Mitissima fuit illa arthritis, ut in homine qui nunquam antea, ut neque parentes, majoresque ceteri morbo hujusmodi obnoxius fuerat: nec postea, nisi quinto post anno, sed vel multo levius, in sinistro genu se prodidit. » S. 4o. .. Apud Stoll (1) reperitur exemplum coryze ab arthritide pendentis , qua: | per integrum annum duravit. Idem auctor (2) de angina a metastasi arthritica orta loquitur. In dissertatione Musgravii, de arthritide anomala , anginæ podagra terminate nonnulla invenimus exempla, inter quz numerari possunt, secunda , quarta, quinta, sexta et septima historia capitis de angina arthritica (3). Catarrhus pulmonum etiam a retrogressa arthritide nasci postest ( Stoll (4) ). Hujus morbi a podagra retrocedenti producti, vel superveniente soluti , plures observationes in Musgravio (5) legende sunt. | $. 4n. Quamvis ventriculi morbi ab arthritidis articularis retrocessione producti valde frequentes sint; nihilominus gastritides ab ista causa oriunda, sat raro observantur : Hos enim morbos, neuroses dictos, haud ab inflammatione pendere, consentientibus celeberrimis medicis inter quos numerare volo præs- (1) Ratio medendi, T. 5, p. 436. (2) Diss. de arthritide. Vide diss. ad morbos chronicos tom. 1 pag. 129. — . (3) Vide diss. de arthrit. anomala pag. 106. — (4) Diss ad morbos chronicos tom. » pag. 124- (5) Dissert, de arthrit, anomala, cap. a , de catarrb,, tuss, et peripneumon. arthritica. e ( 94 ) j tantissimos professores Sauveur et Comhaire, censeo. Attamen nonnullas affec- tiones quas veteres spasmos ventriculi, cardialgias etċ., dicunt, nihil aliud esse quam genuinas ac veras gastritides , sæpius a medicaminibus eiat pe tere adhibitis exasperatas candide fateor. . Glarissimus F. Hoffmannus, in eximio et nostra admiratione digno. tractatu & inflammatione vehtriculi frequentissima (1), nonnullas gastritidum a metas- tasi podagrica ortarum historias enarrat, inter quas notatu digna est observatio viri, a multis annis podagra laborantis , apud: quem dolores mitiores ope emplastri saturnini fiebant : « ille autem , subjicit auctor, vehementiori ira commotus , statim dolores podagricos emicare sensit, qui jam non amplius pedes et.exte- ` riora occupabant, sed ad interiora remeasse videbantur. Nec.in obscuro erat ventriculum imprimis pati ac. ad: inflammationem. esse pronum: | Mirz.igitur jam anxietates , febris cum pulsu parvo et. inæquali nulloque somno , aderarit; non multo post, singultus per. quinque dies continuus , idem. ardor. faucium .cum siti inextinguibili et. anxietatibus,, ab assumpto liquida auctis yesisqoquebaep: Tandem nono àb invasione die. e. vita | exiit. » Apud. eumdem. Hoflmannam (2) adhuc. funestee metastasis pilai " ventriculum. exemplum , quod tristes: effectus. opii hoc. in morbo incaute adhi- biti probat, invenio : « Vitriarius quidam , diu podagra doloribus excruciatus , opii essentiam assumpserat, sperans hac ratione fractam iri mali vehementiam ; sed falso : paulo enim. post. podagra. in. corpore velut vinculo quodam retenta, summos procreavit dolores, qui infixi velut, praecordiis circa cordis scrobiculum ; maxima cum anxietate emicabant. Infirma mox increscebat valetudo , incresce- bant dolores et, accedente singultu, post gravissima tormenta agrum conficie— bant. » Idem auctor (3) aliud notat metastasis podagricæ exemplum , quod vio“ lentam irritationem gastro-intestinalem , sepe redeuntem, et tandem genuinam gastro-enteritidem chronicam offerre mihi videtur.: « Vir stature mediocris, (1) Opera omnia tom. 6 pag. 228. (2) Op. omn. eod. (3) De dolore podagrico et arthritico vero, vide opera ominia tom. 2, pag. 352. -—— ( 35)) circiter septuagenarius, temperamenti sanguinei, habitus corporis spongiosioris (1) et- robustioris , podagricis: crebrius' afflictus doloribus , aliquot abhinc men- sibus ad sedandam cruciatuum atrociam, ipsa in paroxysmi accessione, partes dolentes ; spiritu quodam a pharmacopeo sibi misso , inunxit , a cujus crebriori et continuato usu , omnis propemodum dolor evanuit. Exacto aliquot septima- narum spatio , seva in abdomine tormenta passus est, juncta cum vomitu et alvo adstrictissima. Medicus in consilium arcessitus , ob metum iliacz passionis , alvum clysteribus aperiri curavit, aliaque interna qua inflammationi resistunt. et . dolo— rem levant, in usum vocavit, Inde non modo cessavit vomitus ; alyusque soluta , sed et sedatus fuit abdominis dolor, ita prorsus, ut eger e lecto sur- gere et in publicum rursus prodire potuerit. Sed, pauco interjecto | tempore , paroxysmus modo descriptus, quia hac valetudinis spes non diu perseveraverit , rediit, nisi quod. vomitus lenior fuerit : et iisdem iterum in usum. vocatis me- dicaminibus , ad sanitatem perductus est. Duabus vero elapsis hebdomadibus , idem paroxysmus repetiit , et adhibitis denuo remediis paruit. At vero aliquoties reversus iterumque depulsus est : remansit tamen nonnullorum ciborum fastidium , corpusque in dies consumi coepit. Interea nunquam rursus podagra affectus fuit , octiduoque nulla amplius: persensit tormina : appetentia vero omnis periit, nec alvus nisi adjuta respondit; urina rubicunda , et semper adfuit oris siccitas. curn humidi desiderio , lectumque perpetuo custodire ægrotus debuit; qui, rebus ita constitutis. inter vivos esse tandem desiit. » Idem caput de dolore podagrico aliam historiam gastritidis notatu dignam continet : « Foemina postquam nimium cum camphora remixtum pedibus. podagra tentatis applicasset, hec quidem si- luit, ast non multo post cardialgici dolores , summa virium prostratio, vomitus, asquietedo cum æstu febrili , alvus valili et leve delirium accedebant ; qua symptomata statim ab oblato cum emulsione ex seminibus quatuor frigidis pul- vere præcipitante nitroso, cum tertia parte grani unius camphorz permixto: pro dosi, remiserunt, et materia podagrica ad exteriores partes reversa est. » - Gastritidis , e COPA arthritide oriundee , exemplum reperitur , apud ve- (1) Ille corporis habitus spongiosior, ex sententia Hoffmanni , metastaseon , prasertim arthri- ticarum , causa est prædisponens. e. ( 36 ) Í nerandum professorem Pinel (1) : « Une femme âgée de 67 ans, avait éprouvé deux hémiplegies, l'une à 25 ans l'autre à 3o; les parties frappées devenaient le siége de douleurs vagues, dont les retours étaient irréguliers. Vers la 66° an- née , elle eut trois attaques d'apoplexie , et resta dans l'impossibilité de se servir du cóté droit. Quelques mois aprés, les douleurs qui jusques alors avaient par- couru les diverses articulations , se fixent aux malléoles du pied gauche : elles sont lancinantes, avec rougeur et gonflement. Trois mois aprés , immersion du pied affecté dans l'eau trés-chaude. Au méme instant disparition de la dou- leur : deux heures aprés, pesanteur d'estomac, sentiment de constriction à la région épigastrique , oppression , crainte de suffoquer. Neuviéme jour depuis la rétrocession de la goutte entrée à l'infirmerie. Symptômes augmentés ; langue brune; aride, soif; pouls petit, lent; membres dans le relàchemeut , froid de leurs extrémités. Potion avec l'éther sulfurique. Sinapisme. JDixiémie jour. Rémission légère , toujours prostration des forces. Quatorziéme. Pouls intermit- tent, à peine sensible; tous les symptômes cessent après-midi. Le soir , nausées, vomissement; mort. Autopsie cadaverique. Epiploon très-court, ses vaisseaux noirâtres ; tunique péritonéale du conduit alimentaire phlogosée. L'estomac of- frait trois retrécissemens très-marqués; ses membranes étaient épaisses, surtout la muqueuse , qui, rougeátre, sphacelée en plusieurs points ; présentait des sil- lons profonds , remplis d'un fluide épais, visqueux; brunâtre ; etc. » Musgravius (2) historiam retrocessionis podagra gastro-enteritidem , ut opi- nór, producentis enarrat : « Homo adolescens doloribus podagricis intensissimis laborabat: ut zstum mitigaret , dolorem allevaret , aliaque, quæ se ipsum maxi- mopere urgébant, accidentia reprimeret, aqua frigida et salsa pedes immersit. Evanuit podagra : simul. autem. apparuere vomitus, dolores ventriculi et intes- tinorum ; ingesta leviora statim ore rejiciebantur , mors tragoediam tandem clausit. » Barthez (3) podagram retrogressam et ventriculum invadentem, . ibi non- 10 Médecine clinique pag. 316. (2) De ventriculi affectibus arthriticis. Vid. diss. de arthrit. anom. p. 21. (3) Traité des maladies goutteuses tom. 2, pag. 259. OT EE e e (37) nunquam symptomata irritationis vel inflammationis producere contendit : quo in casu ab excitantibus medicaminibus sedulo abstinere venam contra secare vel hirudines applicare præscribit, Eadem dicit de podagra ad intestina retro pulsa, enteritidemque gignente. In actis societatis medicinæ Berolinensis (1) invenimus observationem sequen- tem a Gohlio scriptam et autopsia adornatam. « Baro quidam 49 annos natus, præmatura ante matrimonium initum podagra correptns, quae postremis vitæ annis ob aegritudinem animi retrocedens, mense julio 1722 diarrhæam vomi- tusque causavit : his demum successerunt immanes borborygmi, saepenumero sonoros in ructus erumpentes, idque ultra trimestre , nil opis ferentibus reme- diis. Tandem ructibus factis rarioribus difficilioribusque ventriculus imtumesce- bat, cum alimentorum omnium vomitu , magnoque interno æstu. Status hic per duos aut tres menses, quoad æger decessit, mansit, nullis enematibus levan- dus, flatibus ad superiora semper contendentibus dum per anum erumpere non valerent. Mors in decembrem incidit. Dissectis abdominis enormiter tumentis integumentis musculosis, illico proruerant intestina inflammata, flatuque turgi- dissima, omento convoluto atque unam in massam complicato ad. ventriculi fundum. Intestinum jejunum præ ceteris trium unciarum latitudine , qua termi- natur, gangrenosum erat. In ventriculo et intestinis nil nisi liquida mucosa et alimentosa reperta , flatibus maximam illorum dimensionem facientibus. Ad in- testinum rectum excrescentia quædam , pugnum magna, in parte ejus sinistra cum fundo vesicae urinariæ coaluerat. Renibus, liene , jecore inculpatis , vesica fellea calculos 56, omnes unciam appendentes , continebat variz figure et mo- lis, quorum alii fabas , alii cerasorum nucleos , plerique autem triangularem for- mam referebant. In cavo abdominis nihil aquae stagnantis inventum , in thorace .€or sanum , pinguedine obsitum, flaccidum, sine polypis ; pulmones contra utrin- que ad gangrenam usque inflammati, dexterque totus purulentus. » Vomitus , diarrhea, dein constipatio æstus internus, etc., et tandem cada- (1) Decur, 2, vol. 3, sect. 5, n? 3, pag. 72. ( 38) veris autopsia hunc morbum modo descriptum nihil aliud esse-quam enteritidem chronicam cum gastride probabiliter complicatam probant. Valde mirum est in observatione nulla. verba de morbo pulmonum facta fuisse. An hec lacuna auctoris negligentia vel e symptomatum obscuritate pendeat in medio relinquam. "Arthriticas metastases nonnullos morbos producentes, inter quos numeranda est gastro-enteritis , cernimus in sequenti historia e dictionnario scientiarum me- dicalium excerpta (1) : « Un homme de moyen âge, destiné aux premières fonctions ecclésiastiques, fils, frère de goutteux, et lui-même affecté de vives céphalalgies, du flux hémorrhoidal, de douleurs errantes sur diverses parties du système fibreux, de ces douleurs costales, rénales, et dont nous avons parlé, eut des chagrins profonds qu'il concentra, et fut soumis à un régime insalubre, consistant principalement en ce que, privé d'alimens une grande partie du jour, il prenait au soir, et pressé par la faim, um repas abondant. Alors outre ces céphalalgies et ces autres douleurs, il fut affecté d'une vive névralgie des nerfs maxillaires; une tumeur se manifesta subitement au palais et s'effaça aussi promptement. Le malade souffrait d'ailleurs d’une soif inextinguible, ` contre laquelle les boissons acides, en particulier, étaient impuissantes: ll. s'y joignait un état d'oppression qui inclinait à la syncope. Des pédiluves sinapisés changérent cet état; une tumeur rouge et douloureuse recouvrit une des mal= léoles, et des douleurs se firent ressentir dans la profondeur de la cuisse. Trop peu durables, elles furent remplacées par d'autres douleurs, qui occupèrent tantôt une partie, tantôt uüe autre. Pendant plusieurs jours le bas ventre fut seul douloureux avec la région des lombes; puis les accidens se cantonnérent de nouveau sur la région précordiale. Toutefois l'estomac n'était point sensible au toucher. Des vésicatoires furent cependant appliqués sur cette partie; des saignées à l'anus furent répétées plusieurs fois; le malade fut mis à l'usage du lait; en méme temps on s'appliquait à exciter les articulations de manière à y attirer la goutte; mais en vain, et la mort arriva, précédée d'expectorations et de vomissemens sanguinolens, et de vives douleurs qui traversaient le tronc (1) Tom. 19, pag. 142, art. goutte , auct. Guilbert. ( 39) dans tous les sens. L'autopsie cadavérique montra l'inflammation de tonte la membrane interne de l'estomac, du duodenum et d'une partie des intestins grêles ; l'inflammation de la membrane interne des bronches et du poumon droit, au lieu:oà la bronche s'y: insére ; la phlogose partielle du feuillet interne du péricarde, et quelques adhérences faibles entre les deux lames de cette membrane. Les parois du ventricule gauche du cœur étaient un peu plus épaisses que dans l'état ordinaire. » Undetrigesima Morgagni epistola continet aient intestinorum graci— lium necnon crassorum ab. arthritide. productæ historiam, quam silentio hic pratermittere nequeo (1) : « Bononiensis patricius, unum supra sexagesimum annum agens, cum multos jam annos modo hemicrania, modo arthritide interdum vaga , alias fixa, modo renum calculis esset vexatus , novissime arthritide corripitur in manu. dextera sine ullo tumore , dolore autem. miti, et qui mox. sentiendi vi hebetiore facta, vix percipitur. Sana omnino fit manus ; sed interea ren dexter dolet. Hic quoque dolor, inani sepius recurrente yo- mitione. sedatur; at, cessante vomitu, arthritis dexterum pariter inferiorem artum prehendit, ægrumque ad suram- et ad cruris tarsique articulum valde torquet. Uno. autem. aut altero interjecto die, is totus. extremus pes sentiendi , movendique facultate omnino privatur. Postridie tamen resoluto. pedi aliquis redit. doloris sensus , ægro autem. bonus et animus ét pulsus, qui intermittens alias et inæqualis plerumque erat. in brachio dextero. Tandem pridie quam moreretur, cibum rejicit aquosa materia permistum, levemque dolorem cum pulsatione atque ardore, ad stomachi regionem persentit. Paulo post humorem flavum. bis evomit. Insecuta nocte: parum. dormit. Mane humili. voce de tribus que a morbi itio assidue molesta fuerant, valde conqueritur, siti; pravo oris sapore , amisso appetitu : et febris quae ee sese ante ex pulsu tantummodo prodiderat, manifesta fit. Stomachi autem dolore et pulsatione perstantibus cum ingenti ad dorsum calore, pulsus, qui vespere jam erat languidus , ex multa (1) Vide de sedibus et causis morb. epistola 29 , caput 10, c 4o ) sanguinis dejectione aboletur. Sanguini erat admista materia gravissime olens, et quæ liquatæ picis instar, immissum bacillum , si retraheres , sequebatur. Interea pes multum dolet; reique sensus per crus ascendentis habetur, sensusque postmodum quasi Res in imo ventris. In brachio autem dextero [movendi vis sensim deficit, liventibus unguibus : idque brachium mox plane paralyticum redditur. Non paucis ante mortem horis, crebri ad præcordia tremores perci- piuntur. Postremo sanguinis dejectione redeunte , ejusdemque materie vomitu fortasse imminente, ut nausea, et similis ex ore quasi fecum graveolentia indi— cabant, eger suffocari se dicens, post sextam et trigesimam a stomachi dolore ineunte horam decedit. Abdomine deducto, omnis intestinorum substantia invenitur a ventriculo usque ad recti finem dira inflammatione occupata, ut ne minima quidem eorum pars illæsa relinqueretur. Intestinis autem materia san— guinolenta, dejecte similis, continebatur. Ventriculus et renes sani erant. In thorace, posteriora pulmonum , sinistri presertim leviter erant inflammata. In pericardio mediocris aquæ copia. In corde polyposæ concretiones nulla. » Denique ex sententia Joannis Petri Franck (1) , Fr. Hoffmanni (2) , Portal (3), Pinel (4) et nonnullorum aliorum auctorum, patet metastasin arthriticam in tubum intestinalem , sepe inflammationes his in partibus producere. Mihi de- mum liceat sequentia Hoffmanni verba e dissertatione de commutata morborum sede (5) excerpta transcribere : « Sæpenumero dolor arthriticus et ‘podagricus evanescens, graves et summe periculosas in ipso ventriculo seu valde nervosa parte, materia hostili ad ejus tunicas delata, concitat ægritudines; cujus generis sunt totalis appetentiæ prostratio , nausea, gravativus dolor, præcordiorum anxietas , inquietudo, vomitus quandoque cruentus, et conatus ad vomendum cum faciei pallore, cephalalgia, crebra et importuna eructatio. Quandoque vero (1) De curand. homin. morb. tom. 2. pag. 242. (2) De dolore podagrico, op. omn. tom. 2, pag. 349. (3) Anatomie médicale, tom. 5, pag. 192. (4) Nosographie philos. tom. 2, pag. 302. (5) Vide opera omnia, tom. 1, pag. 359. ( 41) ad intestinorum canalem valde nervosæ et sensibilis texturæ , arthriticus dela- . bitur humor, immanis intestinorum dolor, qui in tenuibus iliacus, in crassis colicus appellatur , valde solennis est : nam ad nullam fere corporis interiorem | partem tam pronum et expeditum seri arthritici subtilis causticæ indolis iter est , quam ad intestinorum tunicas, quibus si inhærescit paulo contumacius, non modo intolerabiles dolores , sed etiam interdum diarrhææ , imo cruentæ dejec- | tiones cum summa virium prostratione , extremorum frigore, pulsu debili et languido , facie Hippocratica , contractura etiam quandoque manuum , sequuntur » S. 42. . De diarrhæa arthritica Stoll (1), Klenius (2) et multi alii loquuntur : Mus- gravius ejusdem morbi non pauca exempla, in tractatu de arthritide anomala , refert. Idem Musgravius (3) enarrat historiam dysenterie a podagra retrocedente orte. Klenius (4) dysenteriam et arthritidem se mutuo pluries excipere contendit. S. 43. Nunc ad verendorum nec non vesicæ urinarie inflammationem pervenimus. Cullen (5) de podagrica retrocessione , catarrhum vesicalem , cum stranguria et olore ad collum vesicæ , producente itur. Inter causas cystitidis re es- dol d coll , producente loquitur. Int ystitidis retrogr sionem podagra notant clarissimi Portal (6), Pinel (7) , Renauldin (8), etc. Fr. Hoffmannus (9) dicit, evanescentibus doloribus podagricis , mictus diffi (1) Dissert. ad morb. chron. tom. 1 , pag. 116. — (2) Interpres clinicus , pag. 84. = (3) Diss. de arthr. anomal. pag. 57. . (4) Interpres clinicus, pag. 88. (5) Elémens de médecine pratique, chap. de la goutte, tom. 1, pag. 469. (6) Anatomie médicale, tom. 5, pag. 407. (7) Nosographie philosophique , tom. 2, pag. 345. (8) Dictionn. des sc. méd. art. cystite, tom. 7, pag. 646. (9) De gravi spasmo et dolore vesicae. Vid. opera omn. tom. 2, pag. 3og. (42) cultatem evenire, cessantem, quum arthritis rursus pedes molestat. Idem auctor (1) refert historiam militum præfecti, qui , disparente subito , ob iter sub cceli temperie humida et frigida susceptum , podagra , incidit in min- gendi difficultatem , cum ardore et dolore circa pubem et radicem penis, virium dejectione et conatu ad vomendum, alvo obstipata , horrore artuum et estu intercurrente interiori junctam. Intra septem dies, morbo per copiosiorem sudorem soluto , sanitati restitutus fuit æger. Clarissimus Clerk (2) enarrat historiam feminz cujusdam podagra insultibus per aliquot annos laborantis, quos fugare solebat, pedibus gelidz aque im- missis. Tandem pcenam imprudentiæ suæ luit : spasmis aliisque incommodis ven- triculi , accidente miti stranguria , fluori quoque albo etiam obnoxia fuit. In eodem opere (3) observatio sequens a celeberrimo Whytt scripta reperitur : « Femina innupta, olim e fluore modice detenta, pollici pedis dolenti et tumenti spiritum vini infricuit , unde. retrocessit arthritis in dorsum , et quum hocce inepte spiritu eodem oblineret, preter nauseam, vomitum et tormina, subsecuta est stranguria pertinax, repetitis vicibus cum reliquis dictis affligens , tandem sola superstes, resuscitata in genubus arthritide; nam ad pollices pedum descensus nulla arte promoveri potuit CE Murray, in suo eximio opere: de materia arthritica ad verenda aberrante À nonnunquam arthritidem pedes vel alia exteriora derelinquentem , versus geni- talia migrantem ; ibi morbos nonnullos producere asserit. :..« Verendorum, in- quit , (4) affectionum , de quibus hic sermo est (scilicet a causa arthritica pen- dentium ) eadem est varietas et multitudo, qualem in viris alias impura venere inquinatis observamus , et id commune habent iste. cum vitiis hac causa con- tractis, quod quidam ægri gravius, alii mitius, quidam pluribus, alii paucio- - ribus molestiis conflictentur. Qui levius ex hac translatione ( arthritica) zgrotant , (1) Ibid, pag. 313. (2) Essays and obs. phys. and liter. tom. 3, pag. ("d (3) Ibid. tom. 3, pag. 429. (4) Diss. de materia arthritica ad verenda aberrante, pag. 8. TM —— RR (43) mingendi difficultatem modo experiuntur; aliquando tam mitem, ut tantum solito plus temporis mingendo consumant. Alios gravis dysuria male habet ; vel gonorrhæa spuria erumpit, qua scilicet circa glandis coronam smegma fæ- tens flavo-viride transmittitur , subinde haud sine molestissimo pruritu , dolore et excoriatione glandis et præputii cum utriusque. partis intumescentia et phy- moseos metu. Sunt quibus catarrhus quidam ex urethra enascitur, sed absque ardore vel remora. sub mictu. Et hoc quidem muci profluvium, in aliis. copio- sius, in aliis parcius est, et per intervalla recurrens, ut tamen et aliquando simul. dolor in inguine alterutro vel teste ejusdem lateris, sentiatur. Non tam perpetuum est quod in colem ipsum vis morbi urgeat; aliquando vicinas tan- tum partes petit; ut testes , qui inde dolent et intumescunt, vel scrotum , quod molestissimo pruritu tentatur. Nonnulli vero longe gravius afficiuntur , ita ut fere nullum in gonorrhæa venerea, rectius omnino leucorrhæa seu blennorrhza ve- nerea, verendorum dicenda, molestum symptoma incidat, quod non et huc referri potest. » Drawitzius, germanicus medicinæ doctor, refert observationem lanionis qui, quum nunquam antea ex calculo laborasset, subito atroces in pedibus persensit dolores, qui hinc depulsi, urethram invaserunt cum intenso ardore et difficul- tate guttatim vix mingendi; applicatis tamen discutientibns , cessarunt quidem, sed ad pedes redierunt, consequente eorum tumore. $- 44. Innumera exempla probant podagram solvi crisi metastatica , per lotium , mu- cosam, lacteam, cretaceam , sabulosamque materiam secedentia. (1) Baglivi (2) refert exemplum arthritici, qui postquam urinam crassam , co- piosam , paullo post in spissitudinem gelatinæ densatam , eminxerat, valetudi- nem suam recuperavit. (1) Murray de mater. arthr. ad verend. aberr. pag. 29. (2) Opera omnia , pag. 117. C A4 ) Joannes Andræas Murray observationes haud absimiles in. opusculis medi- cis (1) scripsit. S. 44. bis. Stoll (2) vidit fluorem album cum artuum doloribus alternantem , apparatu antisyphilitico, mercurialibus nempe et decoctis purificantibus, pejorem et per- tinaciorem evadentem , et antiarthriticis, scilicet purgantibus tonicis admistis , curatum. Blennorrhagia, Blennorrhæa, etc., per podagram solute haud raro obser- vantur : harum affectionum plura exempla reperiuntur in opere Murray modo citato. Apud Kaempfium (3) legitur historia viri cujusdam , secundo vel tertio quoque anno blennorrhagia laborantis , quam semper solvebat podagra regularis : blennorrhagici fluxus materia dessiccatione cretæ in pulverem redactæ for- mam induebat. Kleinius (4) arthritidem gonorrhææ succedere contendit. Storch (5) comme- morat observationem feminæ post partum leucorrhæa , quam sequebatur poda- gre accessus, tentat? ; adhibitis aliquot remediis, fluor albus, per plures annos cum cephalalgia et odontalgia alternans , rursus apparuit. Forsan haud inutile erit, de quadam testium affectione hic pauca dicere. Whytt (6) refert in tribus agris dolorem acutum testium ex arthritica causa enatum esse , juncta in horum uno intumescentia testium insigni; arthritide autem in pedes translata utrumque incommodum cessavisse. (1) Vol. 1, pag. 201, 209. (2) Rat. medendi, tom. 5, pag. 44r. (3) Abhandhuog von einer neuen methode, die hartnæckigsten krankheiten, die ihren sitz im unterleibe haben, sicher und gruendlich zu heilen, pag. 240. (4) Interpres clinicus , pag. 29. (5) Vide Dictionnaire des sc. méd. art. goutte, tom. 19, pag. 120. (6) Essays and observ. phys. and liter, vol. 3, pag. 468. ( 45 ) S. 45. Phlegnasu membranarum serosarum. Arachnitidis, ab arthritica retrocessione pendentis mentio a veteribus facta non est. FUR diversos morbos, capitis dolores, ceplialeas ab illis dictos » nonnunquam membrana arachnoidez inflammationem genuinam constituere fa- cile patet. Morbus , de quo hic agitur, haud fugit Musgravium , dicentem in tractatu de | arthritide anomala (1) : « Cogitare licet causam proximam arthritidis dolorem ca- pitis nonnunquam excitare , membranas nobiles , tam intra quam extra calvariam irritando vexandoque». Eodem capite subjicit illum dolorem usque ad delirium . protrahi, et aliquando accedere tinnitum aurium , spirandi gravitatem, pulsum ` magnum, artuum dolores vagos, faciei colorem saturatiorem , aliaque ejusmodi manifesta sanguinis opyæéomwe (perexcitati) indicia. Inter causas phrenitidem producentes podagra retrocessionem subitam adnu- merant clarissimi Pinel (2), Lorry (3), Monfalcon (4) etc. S. 46. Pleuritis a retropulsa arthritide orta haud raro observatur (5). . Apud Swietenium (6) hujus morbi exemplum legitur. « Vir quidam divitiis affluens, quotidiana fere crapula sibi podagram contraxerat dolentissimam ; ab agyrta emplastrum fuit applicatum in initio paroxysmi , unde satis ceni le- vamen habuit et prudenti medico insultans quam pessime, tota die enarrabat . encomia divini emplastri , simulque agyrtam cumnlabat muneribus : vafer ille se subduxit post aliquot dies; mensis spatio vix elapso incidit in pleuritidem acutis- simam , que dum prudenter efficaci medela tractabatur , et jam in vado esse om- (1) Cap. de dolore capitis et vertigine, pag. 117. (2) Nosographie philosophique , tom. 2, pag. 397. (3) De praecipuis morborum mutatiouibus, pag. 279. (4) Dictionnaire des sc. méd. tom. 41, pag. 550, art. phrénésie. (5) Pinel nosogr. philos, tom. 2, pag. 408 et alii. (6G) Comment. in aphor. 1273. PPM (46) nibus videbatur, successit paroxysmus podagra, quo diuturniorem et acriorem nunquam passus fuerat, tali cum effectu ; ut pedum usu postea caruit. tota vita , quam tamen , post hunc morbum , per triginta annos protraxit , sed miserrimain. » Apud' eumdem aliud. reperitur exemplum pleuritidis in podagram desinentis. « Memini, inquit, (1) me curandum habuisse olim veteranum podagricum , qui solis æstivis mensibus a dolore liber erat : letabatur summopere , quod-per integrum annum inducias habuisset : verum inopinato incepit omnia ingesta evo- mere, et post paucas horas seva pleuritide correptus fuit, qua fere suffoca- batur. Post binas sanguinis missiones minuebatur ingens discrimen ; dumque simul pedes perpetuo irritarentur epispasticis ; inceperunt dolere; pectus magis magisque liberabatur, et tandem evasit. Regulares autem paroxysmi non redie- runt, et dum subinde manus pedesque afficerentur , dolores lenes erant, brevi- que evanidi. Unde in tertiam vicem usque talis pleuritis rediit intra decem men- sium spatium , sicque omnibus incassum tentatis , periit. » Samuel Ledel (2) pleu- ritidis etiam in podagram desinentis historiam scripsit. S 47- Pericardii inflammationis , hujus membranæ ulcerationem producentis a retro- gressa podagra ortæ , mentionem agit celeberrimus Portal (3). Professor Pinel (4) nec non clarieiuta Godefroid (5) asserunt metastasin arthriticam pericarditis causam esse ; cujus affectionis exemplum cernitur in dictionario scientiarum medicalium (6). Sub nomine dolorum colicorum arthriticorum nonnulla apud veteres perito- nitidis exempla reperienda sunt. (1) Ibid. (2) Miscell. acad. natur. curios. dec. 3, ann. 3, aun. 3, 1695 et 1696 , pag. 18. (3) Anatomie médicale, tom. 3, pag. 22. (4) Nosogr. philos. tom. 2, pag. 426. (5) Actes de la société de médecine de Bruxelles, tom. 23 pag. 64. (6) Tom. 19, pag. 121, art. goutte. —— H (47) S. 48. Inflammationes tele cellularis et organorum parenchymatosorum. Inflammatio tel cellularis a metastasi arthritica producta perraro observatur : nonne tamen ad hanc affectionem pertinere videtur observatio sequens a cla- rissimo Portal (1) facta? « On a vu la goutte, répercutée dans les régions ab- dominales, terminer par produire des suppurations avec nn épanchement de pus considérable entre le péritoine et les muscles abdominaux. » '$ 49 . Peripneumonia e podagra retrocedenti oriunda, sat sepe observatur. ( Pinel et Bricheteau ) (2), (Portal (3)) et alii. Sydenhamus in tractatu suo de podagra (4) de hujusmodi. peripneumonia loquitur, dicens. : « Est et aliud symptoma non. perinde crebrum , quod tamen aliquoties ipse vidi, metastasis scilicet materie peccantis in pulmonum lobos; quoties nempe. tussis brumalis a frigore tempore paroxysmi suscepto, materiam sensim. in pulmones allicit ,. artubus interim, ob translationem materiæ morbificæ in. aliam regionem , vel omnino vel tantam non, tam a dolore quam a tumore liberatis. Uno hoc in casu intentio curativa non ad ipsam podagram dirigenda est, at vero hoc symptoma pari modo tractandum est, quo peripneumonia absoluta; venæ sectione scilicet re- petita, cum diæta, etc. » Musgravius (5) de peripneumonia arthritica fere integrum caput scripsit , in quo modum curandi a Sydenhamo prescriptum perpendit ac explodit. Bar. thez (6) etiam de eodem morbo et presertim de ejusdem cura , precepta , quae (1) Anatomie médicale , tom. 5, pag. 13a. (2) Dictionn. des sciences méd. art pneumonie, tom. 42, pag. 306. (3). Anatomie, médicale , ton. 5 y pag. 72. (4) Opera omuia, tom. 1, pag. 328. (5) Diss. de arthritide anomala, pag. 94- (6) Maladies goutteuses, tom. 2, pag. 349. ( 48 ) in ipso opere legenda sunt, præbet. Haud sine fructu de eadem materia consulere possumus opera celeberrimorum Lacoste (1) et Ponsart (2). S. 5o. Haud deficiunt exempla hepatitidis a metastasi po productæ (Portal (3), et alii ). Prancreatis inflammationis a retrogressione podagræ probabiliter pendentis observationem repetimüs apud Portal (4) : « J'ai trouvé, inquit, le pancréas en suppuration complette dans le corps d'un homme mort aprés avoir éprouvé de violens accès de goutte aux pieds; on le croyait guéri, lorsqu'il eut deux ou trois vomissemens suivis d'une syncope dont il périt. On Tlouvrit, et on trouva le pancréas plongé dans du pus. » Metritidis arthriticæ, de qua veteres sub nomine arthritidis uterinæ locuti sunt, genuinum exemplum nullibi invenire potui. Nonne tamen cernimus hanc affectionem chronicam factam, ac in podagram metastatice abeuntem , in se- quenti observatione a clarissimo Stoll allata? « Fixum in utero dolorem, inquit (3), eumque annosum novi, cum aliquo in regione "uteri tumore. Scir- rhosum et cancrosum jam arbitrabantur artis periti. Fuisse autem arthriicum ex migratione doloris in artuum inferiorum alterutrum , et ex ejus curatione constitit.» S. 51. i De nephritide autem res longe aliter .sese habet. Sydenhamus enim (5) ; Musgravius (6), Morgagni (7), Barthez (8), Portal (9), Montfalcon (10), Rey- (1) Traité pratique de la goutte. (2) Traité méthodique de la goutte. (3) Anatomie médicale, tom. 5, pag. 298. (4) Opus citatum, tom. 5, pag. 352. (5) Rat. medendi, tom. 5, pag. 442. (6) De podagra , opera omn. tom. 1 , p. 328 , ac de mictu sanguineo opera omuia, tom. 1 pag 442. (7) De calculo renum arthritico vid. diss. de arthrit. anom, pag. 74. (8) De sedibus et causis morborum, epist. 4o, cap. 3. (9) Maladies goutteuses , tom. 2, pag. 312. (10) Anatomie médicale , tom. 5, pag. 375. (49) dellet.(1), Franck (2) et nonnulli alii auctores de hac affectione , a metastasi arthritica orta, scripserunt. Ejusdem: morbi exemplum reperitur apud. Hoffman- num (3): « Juvenis quidam dolores vagos pressorios, atque gravativos, mox pectus, mox scapulas obsidentes, et in malum denique ischiadicum desinentes , passus est. Interjectis aliquot annis , redierunt fluxiones rheumaticæ (que ar- thriticæ intelligendæ sunt), CEA vagi, dorsum maxime et cervicem discruciantes , qui tandem in veram mutati podagram , pollicem. utriusque pedis cumprimis drca afflixerunt. Sequenti anno, idem dolor in pedes irruit. Longo temporis spatio elapso , podagra pedes deserens, retrocessa nephritidem calculosam cum excreto per urinam sabulo produxit. » Idem auctor, in disser- tatione de doloribus et spasmis externarum partium rheumaticis et arthriticis (4) , verbis utitur sequentibus : « Qui graviori presertim inveterata arthritide labo- rant, ii, conquiescente hac, quam facile in nephritidem calculosam dilabuntur , et cessante hac, in arthritidem alternatim quasi recidunt. » Nephritis in podagram veram "mutata sepe ab auctoribus observata est : » Vidi in homine obeso, inquit Swietenius (5), antea nephritidis doloribus ob- noxio, post rudem in curru vectionem ortum dolorem circa renem dextrum cum nausea; urina erat tenuis, decolor, alvus stricta; dum in lecto jacebat, dolor augebantur, somnum impediens. Dum illa tentabantur quz antea in eo— * dem, ut credebatur, morbo profuerant, post aliquot dies subito dolor migravit ex lumbis in pollicem pedis dextri ; et primum , sed acrem satis, podagra paroxys- mum fecit ». . Monachus quidam, post inducias podagra per undecim annos concessas, subito urine suppressione corripiebatur , quam catheteris repetita applicatio E (1) Dict. des sc. méd, t. 33, pag. 79, art. métastase. (2) De curandis hominum morbis, tom, 2, pag. 292. (3) Opera omnia, tom. 4, cent. 2 et 3, sect. 4, cas. 168. (4) Vide opera omnia, tom. 2, pag. 318. (5) Comment. in aphor. 1273. | ( 5o ) aliaque subsidia vincere non potuerunt, donec arthritis pedes manusque affi— . ceret , redeunte pedetentim spontanea lotii excretione (1). SUE Phlegmasiæ systematis fibrosi , muscularis et synovialis. Hocce caput metastaseon arthriticarum maximum numerum continet ; etenim in systemate fibroso et synoviali sedem libentius ponere videtur arthritis. Ob— servationibus podagræ retrogressæ , dolores producentis nevralgicos vel rheuma- ticos dictos, qui tamen sepius nihil aliud sunt quam peculiarem systematis fibrosi irritationem , abundant auctorum celeberrimorum scripta, In periosteo, mem- brana [anna , sane sedem habent dolores erratici, qui exacte sequuntur cir— cumductionem ossium, costarum verbi gratia , ut videre possumus apud De Haen (2), Guilbert (3) , et alios. Aretæus de arthritide in pericranium , et præ- cipue in loca suturis respondentia translata dicens, ægrotum ignorantem indicare suturarum species , obliquam , rectam , transversam prius ac posterius , asserit. Sape etiam retrocessa podagra capsulas fibrosas diversa organa obsidentes, albugineam, scleroticam , membranam renum fibrosam etc. invisit. Hoffmannus (4) dicit materiam podagre nonnunquam ad pericranium , ad oculorum tunicas et periosteum. maxilla superioris retropelli. Arthritidis albugineam invadentis exem- plum refert Guilbert (5) : « nous avons observé chez un homme de moyen áge, qui s'était livré à des excès vénériens, et qui d'ailleurs était exempt d'affection syphilitique, une douleur très-vive du testicule gauche, sans tuméfaction notable de cette partie, sans lésion du cordon spermatique : cette douleur s'étendait à toute la surface de cet organe , et succédait à des attaques de goutte articulaire ». Soubet (letwes sur la goutte pag. 38) de arthritide genitalia, et precipue (1) Petersen. diss. sistens casum ischurie e materia podagrica ad vesicam delata. (2) Histor. podagr. cardin. a Sinzindorff. (3) Dict. des sc. méd. , tom. 19, pag. 97. (4) De ophthalmia : opera omn. tom. 2, pag. 166. (5) Dic. des sc. méd. tom., 19, pag. 100, art. goutte. VET Ti e ES | ( 51) harum partium systema fibrosum , invadente loquitur : « les douleurs , inquit , se font sentir à la tunique propre de la verge, forte et tendineuse dans les corps caveneux et à la cloison de ces deux corps, au ligament suspensoir de vésale, jusqu'au. pubis où est son attache , etc. » Historia celeberrimi Thesnau, a se ipso scripta (1) nobis præbet exemplum arthritidis alternis vicibus totam fere ceconomiam et presertim systema fibrosum invadentis. Quamvis metastasis podagrica in musculos perraro observata sit , tamen hujusce affectionis exempla non desunt. Portal (2) diaphragmitidis , a podagra re- tropulsa oriunde historiam his verbis enarrat : « Un homme , âgé d'environ quarante ans, qui souffrait depuis six à sept jours, d'une douleur de goutte au pied, en fut promptement guéri par l'application d'une éponge imbibée d'eau froide, acidulée de vinaigre sur la partie doloureuse. Il éprouva bientôt aprés un grand resserrement dans la partie inférieure de la poitrine, avec retraction des hypochondres dans l'intérieur, de la difficulté de respirer, avec une fièvre wés-aigué; il périt en trés-peu de jours. A l'ouverture du corps, on trouva l'aile droite du diaphragme et une portion du centre tendineux très-rouge et gonflée, et les poumons étaient ramollis, comme dans un commencement de grangréne. Cet homme n'avait pas éprouvé le rire sardonien , et avait tou- jours conservé sa téte jusqu'au dernier moment de sa vie; presque toujours , quand le rire sardonien a lieu, la raison est troublée : ce qui peut faire croire et d'autres raisons encore, que le cerveau est alors plus ou moins affecté, soit idiopathiquement soit par sympathie ». $. 53. Hæmorrhagiæ. Podagra retrocessa uterum. nonnunquam aggreditur : tum in illo oritur sensus ponderis, doloris, major sanguinis affluxus propter continuam irritationem , hinc hæmorrhagia uterina, in utero vero gravido non raro abor- (1) Observationum medicinalium libri quinque pag. 51. (2) Anatomie médicale tom. 2, pag. 443. (52) tus (1). Jam inter mensium fluxum et podagram consensum notaverat Hippo- crates dicens (2) : & von # moðaypiæ, m pn ré narauime aurismumn v. Mulier podagra non laborat nisi cum menstrua defecerint. Musgravius etiam (3) de arthritide ex mensium suppressione orta disserit. S. 54. De convenientia inter arthritidem et fluxum hæmorrhoidalem consentiunt omnes medici Musgravus , Forestus, Grant, Hoffmannus, Stoll et inprimis Stahl, exempla hanc assertionem Le EMEN retulerunt. E: Aribi. nephritici affectus , haemorrhoides , morbi sunt propinqui et inter se alternantes » scripsit Kleinius (4). Stoll (5) in Lite de arthritide, sequentia dixit : « Raro arthritis diu corpus occupat, nisi simul quoque hamorrhoides æger queratur cæcas internas, externas, fluentes et non fluentes. Plerumque cum aliquo levamine fluunt et.sanguinem dant piceum mucosumque. Nonnun- quam repente iterum evanescunt, doloribus arthriticis obortis ». Forestus (6) observationem præbet .quinquagenarii , qui , cum haemorrhoidibus affici soleret, ex iis occlusis in tertianam incidit et paulo post in podagram et chiragram , adeo vehementes ut per dies viginti lecto affligeretur. Cullenius (7) de metastasi podagrica, mox tumores hemorrhoidales, mox in intestino recto dolores, qui, hoc in casu, nihil aliud sunt, ut arbitror, quam molimen quod- dam hamorrhoidale, producente , loquitur. (1) Stoll. de arthritide. diss. ad morbos chronicos. (2) Aphor. 29, sect. 6. (3) Diss. de arthritide symptomatica. (4) Interpres clinicus pag. 28. (5) Rat. medendi tom. 5 pag. 441. (6) Lib. 29, obs. 53. (7) Elémens de médecine pratique chap. de la goutte tom. 1, p. 449. Cr dQNUNEET——.*———————l ( 53) $. 55. - Neuroses. Reusner (1) et Gerbezius (2) diversa auditus vitia cum podagra alternantia observaverunt. Amaurosis haud raro a podagra retrocessa sobolescit. Stoll (3) vidit binos arthriticos repentina unius oculi amaurosi correptos, ex metastasi arthriticæ materie , sanatum tamen utrumque. Kleinius (4) cæcitatem ex podagra emplas- tico opiato a nebulone agyrta repressa, cantharidibus hac feliciter renovata, depulsam iterum notavit. Portal (5) de gutta-serena cum podagra accessibus alternante loquitur. Ex observationibus Aétii constat arthritidem ad oculum translatam , in minori iridis circuitu dolorem producere. « J'ai vu , inquit Barthez (6) chez un goutteux , en qui cet accident cessait , quand il survenait des accidens de goutte , un phéno- mène singulier qui est relatif à l'observation d'Aétius (quam modo retuli) : ce malade voyait une tache en annneau circulaire qui voltigeait devant son œil, tache qui était sensiblement produite par une affection du limbe ou bord inté- rieur de l'iris qui entoure l'ouverture de la pupille ». Hujus phænomeni causam sequentibus explicat auctor : « Sans doute c'était parce que ce limbe ayant recu une expansion vicieuse par l'engorgemeut goutteux, était devenu, quoique im- parfaitement , perméable aux rayons de lumiére que lombre de ce limbe se dessinait trés-souvent et non toujours sur la retine, de sorte que son image était rapportée au dehors entre l'œil et la surface des objets extérieurs. Ce qui confirmait particuliérement mon opinion, était que cette tache annu- laire se montrait plus souvent, et surtout que son contour était terminé plus . régulièrement, lorsque l'oil était tourné vers une lumière vive, que lorsqu'il (1) Ephemerides nature curiosorum. Centur 5, obs. 8. (2) Ibid. centur. 8, obs. 6. (3) Ratio medendi tom 5, pag. 436. (4) Interpres clin. pag. 262. (5) Anatomie médicale tom. 4, pag. 431. (6) Traité des maladies goutt. tom. 2, pag. 463. (54) était dirigé vers une surface obscure. Dans le premier cas, l'iris était élargi le plus possible par le resserrement nécessaire de la prunelle, de sorte que son limbe était d'autant plus atténué , et plus pénétrable à la lumière. Dans le second cas, ce limbe était comme plissé dans la dilatation de la prunelle, était inac- cessible à la lumière, de méme que le reste de l'iris, dont il n'était plus dis- tingué , et il ne pouvait plus former sur la rétine une image circulaire ». S. 56. Haud rara sunt exempla vertiginum ac cephalalgiarum a podagrica retrogres- sione pendentium : Musgravius (1) necnon Barthez (2) de his affectionibus diserte scripserunt: « Quibusnam nullus dolor est, inquit Stoll (3) sed vertigo, quem originis arthriticæ esse ex eo collegi, quod ager dolores antea vere arthriticos passus, his evanescentibus , vertiginosus sit factus ». De cephalalgia peculiari , cum arthritide alternante locutus est idem scriptor (4) : « Hzc cephalea vesper- tina, nocturnave tam dirissima , ut noctes agant insommes inter ejulatus , et vix non in furorem rapiantur præ nimio dolore, qui constrictione capitis levatur , commorationem in lecto non patitur, hinc plures horas extra lectum agunt; tanta simul est sensuum intensio, ut lucem , strepitum , vocem altiorem, sine exacerbatione doloris non ferant, dolor de die mitissimus vel nullus, redit omni vespera, stata hora, cum vel sine frigore, subsequo calore, circa mediam noctem sudore largo remittit, vel intermittit, ut posset imponere pro febre in- termittente larvata, quam tamen non esse docent 1°, Ejus alternatio cum ar- thritide 2°. Cortici peruviano non cedit. 3°. Antiarthriticis sanatur ». Duæ aliæ cephalalgiarum e podagræ retrocessione ortarum observationes in ephemeridibus natur& curiosorum leguntur. Hoffmannus (5) enarrat historiam viri sexagenarii, hemorrhoidarii , qui , cum dolores podagricos immanes ope opii allevaret, post (1) Diss. de arthritide anomala. pag. 116 et seq. (2) Traite des maladies goutteuses, tom. 2, pag. 417 et 422. (3) Rat. medendi. tom. 5, pag. 435. (4) Diss. de arthritide. Vide dissertationem ad morbos chronicos, tom. 1, pag. 13o. (5) De dolore podagrico. Vid. oper. omnia, tom. 2, pag. 353. ——— à 0 ( 55) aliquot tempus, febre cum totali virium suppressione , extremorum frigore , et perpetua somnolentia jugulatus est. Metastaseos podagricæ exemplum notatu valde dignum sub nomine hemicraniæ arthritice , inter historias a medicis Vratislavien- sibus scriptas reperitur. Quamvis autem nonnullos libros ab illa celeberrima societate editos sedulo obvolverim, hzc observatio, cujus excerptionem a doctissimo Guilbert (1) factam hic relaturus sum, meis investigationibus sese pertinaciter subtraxit : « Un homme qui avait mené , dans sa jeunesse, une vie désordonnée, fut frappé, à l'âge viril, de douleurs atroces de colique et d'une . hémiplégie dont il fut guéri par des frictions mercurielles. Il éprouva, quelque temps aprés , une vive attaque de podagre ; n'ayant pas le courage d'en supporter la douleur, il se baigna uu grand nombre de fois , d'abord les pieds, ensuite tout le corps, dans de l'eau où on avait éteint de l'argent chauffé. Les douleurs articulaires disparurent, mais il survint des douleurs indicibles à la tête. Dans les accès de ces douleurs, qui étaient quelquefois subits, le mal commençait par un larmoyement abondant avec quelques mouvemens convulsifs dans les yeux, un bourdonnement dàns les oreilles, un malaise dans l'estomac et des urines crues. La douleur attaquait plus anibani le côté gauche de la tête ; mais tantôt sur un point, tantôt sur un autre, elle s'étendait avec violence et rapidité aux parties environnantes, comme. les de val les lévres, les épaules et méme jusqu'à la poitrine, dont elle entreprit le cóté droit. La douleur était surtout cruelle lorsqu'elle occupait la racine de l'œil. De temps en temps, il sé formait encore sur la nuque , une tumeur rouge, extrêmement sensible, et que Ton ne pouvait toucher sans occasionner des douleurs extrêmes. Ces accès duraient depuis 12 heures jusqu'à deux journées entières; et pendant tout ce temps, le malade ne pouvait ni voir la lumière, ni ouvrir la bouche , ni respirer : librement. La douleur élevée à son plus haut période, il survenait des vomisse- mens, et l'accès se terminait par des urines chargées et un sédiment abondant ; le malade restait extrémement faible, et si sensible. qu'on n'osait le toucher ». (1) Dictionnaire des sciences médicales art. goutte tom, 19, p. 108. (56). S. 57. Vertiginem a podagra apparente solutam nonnunquam observaverunt : « Vidi inquit Swietenius (1) hominem qui molestissimum hoc symptoma passus est per biennium : dum sederet tranquillus, nihil percipiebat mali, sed simul ac surgens erecto stabat corpore, mox vertigine corripiebatur et cadebat. A peri- . üssimis medicis tentata sunt plurima, absque ullo successu. Subito podagræ paroxysmus corripit hominem , qui nunquam hoc morbo laboraverat , liber fuit omnino a molestissima vertigine. » Legitur apud Hoffmannum (2) historia viri cujusdam consuetis podagræ doloribus immunis, lethargo correpti ex quo con- valuit quum dolor podagricus rediit. « Une suppression de goutte dans un homme sexagenaire , fort et robuste , inquit doctor Lorentz (3) fat suivie d'une telle propension au sommeil , que l'on craignit à tout moment de le voir frappé d'apoplexie : les saignées, les purgations répétées ne débarassérent point la téte; les bains de jambe, les sinapismes, les vésicatoires ne rappelérent point la goutte : la somnolence dura pendant plusieurs mois, et ce n'est que lorsque je fis doucher la tête avec de l'eau froide, et que je la fis envelopper de compresses trempées dans la méme eau (les jambes étant dans le bain chaud) que la goutte reparut enfin aux pieds, et qu'au méme instant le malade eut ]a téte dégagée ». S. 58. Apoplexiam a metastasi arthritica ad cerebrum crebram esse ex observatione sane conis ( Klenius (4) ) , (Cullenius (5), ( Lorry (6) ) , ) Portal (7)) , ( Wepfer (8)) , ( Morgani (9) ) , etc. (1) Comment. in Boerhavii aphor. 1262. (2) De affectibus soporosis. vid. opera omnia- t. 3, p, 218. (3) Journal de médecine militaire , par Dehorne, tom. 5, pag. 504. (4) Interpres clinicus pag. 29. (5) Elémens de médecine prat. chap. de la goutte tom. 1, p. 468. (6) De præcip. morb. mutat. pag. 279. (7) Anatomie médicale tom. 4 , pag. 77 et 88. (8) Observ. anatomicæ in cadaveribus eorum quos sustulit apoplexia. (9) De sedibus et causis morborum epist. 2, 3. 7 LAS. "pet d nt (57) Musgravius (1) hujus funestz affectionis plura exempla |refert. Swietenius de eodem morbo loquitur in commentario in Boerhaavii aphorismum 1273 : « Si ergo; inqnit, in cerebrum deponatur podagre materia, omnes morbi ce- rebri sequi poterunt, apoplexia cito lethalis, quam aliquoties sic natam dolens vidi, dum consueto paroxysmi tempore leves tantum dolores in artubus per- cipiebantur , et cito evanidi; mox sequente vertigine, tremore, apoplexia, et quidem tam subito ut nulla efficaci medelæ opportunitas relinqueretur. » « Novimus, inquit Hoffmannus (2) a perperam tractata podagra, atroces capitis' dolores , vertiginem , apoplexiam sanguineam , serosam , hemiplegiam , paralysim , memoriæ abolitionem , etc. » Loubet (3), narrat historiam femine podagricæ, quæ cum iracundia effer- buisset , apoplexia , metastasi arthritica a pedibus ad caput facta, absumpta est. Mepedib in consultationibus Hoffmanni (4) exemplum apoplexiæ ex causa . arthritica orinndæ, quam secuta est hemiplegia. Apud eundem (5) legitur aliud exemplum apoplexie notatu dignum. « Vir quidam podagricus, in empirici manus irruit; adhibito medicamine haud cognito, omnes dolores podagrici conquieverunt. At vero altero die, in gravissimas incidit cardialgicas anxietates , cum inquietudine, ventris tormentis , alvi pertinacissima adstrictione ,' animique intercurrente deliquio comitatas : insuper , nec corpus erectum detinere poterat : qua symptomata brevi post, cum insultus apoplecticus exciperet, corpore mirum . in modum inflato , capite in immensam molem turgescente , sanguineoque sero ex ore et faucibus effluente , nimiæ confidentia poenas morte miserrima luere debuit ». Barthez (6) etiam de boda arthritica specialiter tractavit, hujusque morbi curam exacte exposuit. Historia singularis apoplexie arthriticæ sic.dicte, reperitur in Dictionnario (1) Dissert. de arthritide anomala pag. 129. (2) De commutata morbornm sede. Vide opera omnia tom. t, pag. 359. (3) Lettres sur la maladie de la goutte. (4) Opera omnia tom. 4, pag. 35. (5) De dolore podagrico. Vide opera omnia tom. 2, pag. 35o. (6) Traité des maladies goutteuses tom. 2, pag. 424. ( 58) scientiarum medicinalium (1) : « M3*, de F. J....... , affectée, depuis longues années d'une goutte, fibreuse ordinairement, quelquefois viscerale est frappée pour la deuxiéme fois, l'hiver dernier, d'apoplexie avec hémiplégie. Nous fümes appelés, et conseillàmes les moyens que l'expérience a consacrés. De retour le lendemain auprès de la malade, il n'y avait plus de traces d'apoplexie ni d'hémi- plégie : à la place, était un paroxysme de fièvre ataxique , du délire , une agita- _ tion violente , etc. Ces phénomènes s'effacent , et les premiers accidens reparaissent; puis se modifient d'une manière étrange; le bras, d'abord privé de sentiment et de mouvement, devient affecté de douleurs tellement violentes, que le plus faible contact, faisait jetter à la malade des cris aigus; toutefois, le bras restait sans pouvoir exécuter le plus léger mouvement. Nous avons revu ces phénoménes bizarres dans un autre cas d'apoplexie goutteuse ». Musgravius , Barthez, Guilbert, etc. ; de apoplexia arthritica periodica men- tionem moverunt ; nullam autem periodicitatem j in n exetaplis ab istis auctoribus allatis, me reperiai fateor. S. 59. De metastasi quadam podagrica , repentinam mortem afferente , quam Mus- gravius ac Stoll jam memoraverunt , quzdam dicere haud alienum mihi videtur, Hujus necis causa , quæ , sæpissime , ut opinio mea fert, nihil aliud est quam vera apoplexia, aliter explicata est a celeberrimo Barthez : & Je crois, inquit, (2) que la solution de ce probléme , tient à un principe semblable à celui par lequel j'ai expliqué l'effet promptement funeste, qui a lieu lorsqu'on charge l'estomac d'alimens solides pendant la suppuration des plaies qui suivent les amputations ou d'autres plaies qui sont fort étendues (3). Dans ce dernier cas une mort prompte est causée par l'effet de la distraction violente que souffrent les forces des principaux organes qui sont nécessaires à (1) Tom. 19, pag. 109, art. goutte, auct. Guilbert, (2) Traité des maladies goutteuses tom. 2, pag. 176. (3) Vide Nouveaux élémens de la science de l'homme, par Barthez , pag. 258. ( 59) la vie : le cœur , le poumon , et le cerveau. En effet, ces organes exercent alors dans un méme temps de grands efforts qui ne sont point harmoniques , d'autant qu'ils doivent soutenir par leur synergie, ou concours d'actions , et le travail d'une digestion trés-pénible , et celui d'une grande suppuration. Cette distraction des forces dans les organes principaux peut étre portée au point de faire cesser leurs fonctions vitales, et de causer une mort subite. Sans doute c'est d'une maniére analogue qu'une mort prompte peut étre causée dans une répercussion violente et soudaine de la goutte des articulations, qui est suivie de l'affection goutteuse d'une partie interne et spécialement de l'estomac. Cette mort parait être alors l'effet d'une distraction en divers sens , des forces des organes nécessaires à la vie, qui, tandis qu'elles doivent conserver les fonc- tions propres de ces organes, font en méme temps deux efforts contraires, l'un relatif à la fluxion trés-vive qui porte la goutte sur un viscére , l'autre qui tend à soutenir le mouvement de la goutte sur les articulations , qui subsiste encore avec plus ou moins de force ». $. 6o. LJ Sat sepe epilepsia a podagrica retrocessione sobolescens, sepius autem podagra epilepsie succedens, eamque sanans, observata est. Welchius (1) insinuat his- toriam viri, cui, disparente podagra, tam atrox epilepsia supervenit, ut intra diei spatium plus quam triginta paroxysmis correptus , vitam cum morte commu- . taverit. Lanzoni refert, in ephemeridibus naturae curiosorum, historiam feminæ, . que viginti quinque abhinc annis epilepsia detenta , invadente podagra paroxysmo - sanitati restituta fuit. Acta ejusdem societatis (2) continent observationem ,a » Gutermanno scriptam , epilepsiæ post athritidem sanatam nascentis. « Observavi , . inquit Swietenius (3), et aliquoties in praxi, materiam podagricam , nondum ad inferiorum artuum articulos depulsam, epilepsiam vehementem fecisse, sana- (1) Hecatosth. 2., obs. 15. (2) V. 8, pag. 33o. (3) Comment. in Boerhav. aphor. 1075. ( 60 ) tam primo podagræ paroxismo , nec tota vita postea redeuntem ». Hujus affec- tionis exemplum his verbis enarrat idem auctor : (1) « Curandum habui homi- nem, qui dolore valido abdominis corripiebatur cum delirio et tremore valido totius corporis ; postea cadit epilepticus, et postquam mensis spatio tres insultus epilepticos passus fuerat , acerrimus dolor podagricus pollicem pedis invasit; sed omnino ab epilepsia immunis mansit, postquam podagricorum cætui adscriptus fuerat; postea bis in anno regulari podagra laborans ». S. 61. Morbus , a metastasi arthritica crebro ortus , sane est hypochondria (2). Itaque germanus medicine doctor, celeberrimus Tode- (3), hypochondriam sepenu- mero ab arthritide anomala produci contendit. Hæc sententia parum differt a sententia clarissimi Stoll : sic enim loquitur i in ratione medendi (4): « Morbus hypochondriacus cum materia, seu bilis atra veterum , cum morbo arthritico ita convenit, ut utramque materiam cognatam existimen ; forte eadem est, sed solum diversa ratione adplicata ». Contra, idem morbus, metastasi arthritica ad pedes facta, solvitur ac plane sanatur (5). Musgravius de hac affectione eximie scripsit in dissertatione de arthritide symptomatica : his in casibus purgantia leniora ad hanc felicem me- tastasin producendam , ex ipsius judicio, optime valebant. S. 62. Melancholiam , maniam, ac insaniam a retropulsa arthritide gigni asserunt Klenius (6), Lorry (7), Esquirol (8) et alii. (1) Ibid. aphor. 1263. (2) Louyer- Willermay , Dict. des sc. méd. art. hypochondrie t. 23, p. 110-Barthez et alii. (3) Vid. ejus opus de hypochondria , cui titulus : Noethiger unterricht für hypochondristen. (4) Tom. 5, pag. 439. (5) Klenius interpres clinicus pag. 29 -— Barthez, traité des maladies goutteuses t. 1 , pag. 262. (6) Interpres clinicus pag. 29. (7) De præcip. morb. mutat. et conv. p. 280. (8) Dict. des sc. méd. art. manie, tom. 30, pag. 444 =- ibid. art. folie t. 16, p. 194. ( 61 ) Guilbert.(1) melancholiam, cum sui ipsius occisionis desiderio junctam, atque cum podagra alternantem , se vidisse asserit. Memoriæ amissionem , testante Hoffmanno (2) , podagrica metastasis produxit. Melancholiam et maniam , suborta arthritide curatam memorant Musgravius (3), Stoll (4), etc. Paulmier (5) manie singularis cum podagricis insultibus alternantis exemplum sequens præbet : vir quidam , Cereri et Baccho valde deditus, longo a tempore podagra laborabat, cum, metastasi ad cerebrum facta, in maniam incidit cujus symptomata his verbis narrat auctor : « Ce magistrat ayait des visions ridicules qu'il croyait certaines quoiqu'éveillé , il s'imáginait voir quelqu'un à qui il parlait, comme s'il avait été présent. Tantôt il croyait voir des cavaliers, tantôt des carrosses etc... ..... Aussitôt qu'on appliquait des épispastiques aux pieds, toutes les illusions se dissipaient en peu d'heures; mais ce repos ne durait guére que pendaut 8 à 10 jours, aprés quoi la goutte revenait occuper son ancien domicile aux pieds. Peu de temps aprés, la goutte remontait au cerveau ; nou- velles visions , nouveaux fantômes; nouveaux épispastiques et nouvelle cessa- tion des visions.» Hac mania ope potentialis cauterii utrique cruri applicati sanata est. j Lorry (6) vidit melancholiam per decem annos perdurantem , per unicum, sed violentum , arthritidis ad pedes delatæ paroxysmum evanescentem. S. 63. Haud desunt exempla neuralgiarum e metastasi arthritica ortarum. ( Barthez (7)); (Pinel (8)). (1) Dict. des sc. méd. art. goutte tom. 19, pag.. 112. (2) De dolore pedagrico. Vide opera omnia tom. 2, pag. 349. (3) De arthritide melancholica. Vid. diss. de arthrit. sympt. (4) Diss. de arthritide. Vide diss. ad morb. chronic. tom. 1 , pag. 119. | (5) Traité méthodique et dogmatique de la goutte. (6) De præcip, morb. mutat. et conv. pag. 280. (7) Traité des maladies goutteuses tom. 2, pag. 459. (8) Nosographie phil tom. 3, pag. 168. (62) Stoll (1), Hoffmannus (2) et Mérat (3) odontalgiam ab ista causa nonnun- quam produci contendunt. $.. 64. : Ex locupletissimorum auctorum observatione constat tetanum non semel a metastasi arthritica productum esse. Hujus metastasis exemplum reperitur in ægro Cornacis (4), cujus historiam refert Tinha (5). Platerus (6) trismum hinc ortum observavit. Sauvages et Weickard memorant eamdem affectionem , in qua narcotica et presertim opium. valde proficiebant. Ackermann (7) mentio- nem facit trismi cujusdam peculiaris, a retrogressa arthritide pendentis , quem ope opii cum, ammoniaca liquida juncti sanabat. Stoll (8) de opistotono arthri- tico loquitur. S. 65. Convulsiones sat sepe podagrica retropulsio gignit, ( Kleinius (9) ) , (Barthez (10), (Stoll etc. Nonnulla ejusdem affectionis exempla in Hoffmanni operibus reperiri possunt. Stoll (11) dicit arthritidem larvatam (et hoc nomine etiam arthritidem rétro- pulsam designat Stoll) nonnunquam producere choream sancti Viti cujus symp- tomata graphice descripsit Sydenhamus , quibus tamen sequentia addit symptomata, (1) Ratio medendi tom. 5, pag. 437. (2) De commutata morborum sede. Vid. opera omn. tom, 1, p. 359. (3) Dict. des sc. méd. art. odontalgie tom. 37 , pag. 3. (4) Enchiridion medicæ consultationis lib. 2, tom. 28. (5) Comment, de tetano, pag. 128. (6) Observ. medic. lib. 1, pag. 132. (7) De trismo commentatio medica. (8) Diss. de arthritide. Vid. diss. ad morb. chron. tom. 1, pag. 133. (9) Interpres clinicus pag. 29. (10) Maladies goutteuses tom. 2, pag. 453. (11) Diss. de arthrit. vide diss, ad morb. chron. tom. 1, pag. 132. (63) aphoniam per vices redeuntem, vel continuam , non minorem mentis ac cor- poris mobilitatem , ut subito sine causa mox in cachinnos , mox in fletus erumpant, Barthez etiam de hoc morbo loquitur (1). Guilbert (2) historiam sequentem enarrat : « Un homme affecté d'une goutte topheuse, et qui avait éprouvé de grands revers de fortune..... fut pris tout-à-coup, au lieu de l'attaque ordi- naire, d'une chorée qui l'agita continuellement pendant plusieurs jours. Au mi- lieu de cette danse affreuse et du rire convulsif qui l'accompagnait ; il ne cessait par une opposition qui déchirait le coeur, de faire connaitre combien étaient cuisans les chagrins dont il était tourmenté; quelques articulations devinrent légérement douloureuses, mais on ne put obtenir une détermination entiére de la goutte sur ces parties. » S. 66. Diversas paralyses productas esse a retropulsa arthritide ex crebra observa- tione constat. Suetonius (3) et Plinius (4) paralysin membrorum inferiorum , ex applicatione medicaminis cujusdam ignoti in pedes podagra crudeli detentos, se vidisse tes- tantur. Musgravius paralyseon nonnulla refert exempla, inter quæ notanda est bistoria sexta capitis de paralysi arthritica (5). Hagendornius (6) narrat observationem mercatoris, ex dolore et tumore scor- butico (hic de podagra scorbutica agitur) laborantis, qui, applicato epithemate ex aquis distillatis cum cerussa, et camphora , doloribus sedatis, loquelam ami- sit, nec brachium movere potuit. (1) Malad. goutt. tom. 2, pag. 456. (2) Dict. des sc. méd. art. goutte, tom. 19, pag. 113. (3) De illust. grammat. cap. 3, pag. 704. (4) Lib. 25, cap. 3 historie naturalis. (5 De arthrit. anomal. pag. 141. (6) Centur. 1, observ. 28. 64 ) Hoffmannus (1) vidit aphoniam a podagra inconsulte curata productam. Barthez (2) sermonem. facit de metastasibus arthriticis paralyses producenti- bus, quas dividit in metastases cerebrum, scilicet communem nervorum ori- ginem , et in metastases nervum quemcumque "peculiariter invadentes : hæ pa— ralyses , ex sententia doctissimi Guilbert (3) apoplexiam preenunciant , illa autem eam sequuntur. Hemiplegiam , paraplegiam etc., ex retrogressa arthritide oriundam se ob- servasse asserunt Klenius (4), Stoll (5), Cullenius (6) et alii. S. 67. Inter morbos a metastasi arthritica pendentes sane maxime frequentes sunt organorum digestioni inservientium neuroses. Reipsa, ex omnium medicorum lectissimorum judicio , nullam corporis partem , exceptis extremitatibus inferiori bus , frequentius invadit , nullam diutius tenet ac affligit , nullam libentius revisit arthritis ac intestina et presertim ventriculum. Jam illud notaverat Hippocrates dicens : « Qui articulari morbo detentus, intestini dolore dextra parte vexaba- tur, quietior erat; hoc autem curato magis dolebat ». Solenander (7) etiam observaverat pericula metastasis podagricæ ad interiora , et presertim in tubum intestinalem : « In cura habui, inquit , nobilem inveterata arthritide occupatum; in sexagesimo quinto setatis anno constitutum , qui colico dolore deprehensus fuit. Auctor eram, ut arthritis revocaretur, pedum lotionibus, frictionibus venæsectione in pede, monitus ab Hippocrate et Benedicto Sylvatico in consiliis. (1) De commutata morborum sede , vide op. omn. tom. 1, pag. 359. (2) Maladies goutteuses tom. 2, pag. 437. (3) Dict. des sc. méd. art. goutte, tom. 19, pag. 113, (4) Interpres clinicus , pag. 29. (5) Diss. de arthrit., vide diss. ad morbos chronicos t. 1, pag. 133. (6) Elémens de médecine prat. tom. 1, pag. 468, (7) Consil. medicin. ( 65 ) Obstitit autem senior medicus et eger interiit. Atque ego , pergit auctor, idem plane observavi in muliere, que arthritide fere semper laborabat, quando a doloribus coli liberata erat, et vice versa, cessantibus coli doloribus misere ex juncturis afficiebatur ». Musgravius in capitibus de ventriculi affectibus arthriti- cis, necnon de colica arthritica, metastaseon, de quibus hic agitur , nonnulla magni momenti refert exempla, ex quibus unum (1) transcribere volo : « Domina R..... quinquagenaria major, arthritide frigida diu multata , eaque pedem nuper afficiente, propter animi pathemata, et turbas, nescio quas do- mesticas, materiam »e"»» (morbificam), interciso paroxysmo in viscera re— ‘troactam habuit. Remisere malleoli, id est, partis affectæ symptomata , dolor tumorque; et simili proportione intendebatur «opse (anorexia) nausea, acidi et pituitosi vomitus , oscitatio, xeras« (scotomia) cum affectione ventriculi idio- mate nostro appellata #aterpangs. Nam oesophagum ascendens bis vel ter in die, ad uncias tres vel quatuor ab ægrota, tanquam utero gerente, aqua ore ejecta est. Hanc affectionem imbecillitas spirituum , palpitatio cordis, faciei pal- lor, vox tremula, languens , et inusitata animi dejectio sequebatur : » Datis pur- gantibus, amaris necnon excitantibus ad malleolum rediit arthritis, omniaque symptomata predicta disparuerunt. Hoffmannus observationem colicæ spasmodice a Finde arthritide pen- dentis in consultationibus suis (2) scripsit. In præstantissimo tractatu de dolore podagrico vero alias ejusdem morbi historias præbuit, inter quas selegi se— quentem , quie nonnulla detrimenta ab arthritide metastatica allata offert. Tanti | pretii est hec observatio, ut integram exscribere mihi placeat (3) : « Vir san- guineo-melancholicus annum agens quadragesimum quartum, habitus corporis -strictioris, a decem annis passus est dolores tarsum pedis obsidentes, qui ta- men non adeo vehementes erant, sed diaphoreticis facile cedebant, ut pluri- mum autem circa mensem Januarii revertebantur. Hi quatuor ante annos acer- (1) Diss. de arthrit. anomala , pag. 26. | (2) Opera omnia tom. 2, pag. 183. (3) De dolore podagrico , op. omn. tom. 2, pag. 351. ( 66 ) biores facti ægrum lecto adfixerunt , abhinc autem, duobus annis prædicto tem- pore adhuc gravius afflixerunt. His cum ipsis luctaretur ægrotans , ingenti terrore affectus est, quem diuturnior cura et animi angor excepit : quo pacto dolores interiora occupantes, anxios in abdomine cruciatus excitarunt ; qui mox remi- serunt, mox reversi sunt. Elapsis aliquot septimanis , sævissimo frigore regnante , iter suscipere honestus vir debuit : a quo tempore dolores longe truculentiores invasere, qui ventrem, brachia, fauciumque interiora aggressi, quandoque in ` capite subsistebant , atque somnum et quietem admodum turbabant , aliquando etiam effluxum materie fætidæ, purulentæ ex aure interna egregio cum alleva- mento excitabant. Mense Junio ejusdem anni acidulas Egranas usurpavit , sub quarum usu quidem dolores siluerunt et cuncta bene successerunt : absoluta vero cura, abdomen multo atrocius affligentes appetitum penitus profligarunt : ubi alvus pigra, urina coloris naturalis, sed parcior reddebatur, virium aderat dejectio , et æger de fixo ac duro tumore supra umbilicum conquerebatur. Nau- sea quoque premebatur et saliva copiose ex ore sepius emanavit, vomituque nonnunquam et alimenta et medicamenta rejecta sunt : siquidem dolor superiora petere, fauces constringere atque ad scapulam usque se extendere sæpius so- lebat. Flatus ventrem distendentes per totum hinc inde intestinorum. canalem cum fluctuatione et borborygmo percurrebant, et ad intestinum rectum ubi pervenerunt, mox regurgitabant, cum quasi exitus ipsis præcluderetur. Notatu | dignum fuit, quod per periodos dolores hi infestarint, hora pomeridiana quarta, | media nocte et antemeridiana decima dum cuit dm Variis usus est reme- . diis, et precipua medendi intentio eo fuit directa, ut ad ipsos pedes rursus derivaretur infesta materia. Hinc frictiones, pediluvia in usum vocata, venæ : quoque in pede celebrata sectio, Hirudines tandem applicatæ , nitrosa cum cam- phoratis fine diaphoretico administrata , nec usus carminativorum , stomachico- rum balsamica temperata virtute inclytorum neglectus; alvus quoque clysteribus , ^ lenioribusque laxantibus ad officium redactus. Sed successus speratus fefellit. A nulla tamen re præsentius levamen ac a potu lactis calidi cum infuso florum. sambuci remixti expertus est, quippe per duos quandoque dies ab eo assumto * dolores conquieverunt. Quatuor abhinc septimanas elixirium stomachicum ex amaris - (67) balsamicis extractis concinnatum exhibui, a cujus frequentiori usu , dolores so— piti, viresque cum appetitu erectae fuerunt, adeo ut patiens domo egredi func- tionibusque suis presse potuerit. Sed inconstans hac valetudo fuit, siquidem in manu et dorso dolores rursus apparuerunt , somnum impediverunt , tumor um- bilicalem regionem obsidens, exterius manu percipi potuit. Tandem his malis dirius insistentibus , succumbere noster debuit, documentum sat clarum relin- quens, contra mortis atrociam nullum inveniri remedium posse. » Diversa phenomena a metastasi podagrica ad ventriculum producta his verbis enumerat Stoll (1) : « Anorexia, sepe tamen appetitus voracior, bradipepsia , nausea, vomitus sæpe modatus et chronicus, ut bis, ter circiter de die vomant, siepe vero vehemens et citissime exhauriens ; cardialgia, flatulentia, sensus pon- deris , repletionis jejuno etiam ventriculo, sensus frigoris in ventre per menses durans, respiratio impedita , oscitatio, cephalalgia, vertigo, moestitia, interdum scotomia, morbo provecto supervenit pallor faciei, imbecillitas universalis, et nisi tempestate frigida mature mutata in calidam , vel medela exquisita revocetur arthritis regularis , dolore, languore inedia confectus eger, post multos menses occumbit ». Idem auctor cardialgie , a podagra subito evanescente et ventriculum occupante subortæ, mentionem movet (2). Montfalcon (3) podagram retroces- sam inter ilei nervosi causas adnumerat. Klærich, in observationibus suis me— dicinæ practice, de ileo arthritico quaedam dicit. Tissot (4) vidit hominem ex arthritide ad ventrem delata intra bihorium omnino tympaniticum ; et Baumer (5) de viro, qui eadem causa tympanitidem perpessus est, etiam loquitur. S. 68. Nonnullos ventriculi singulares morbos , testantibus Musgravio (6), Stoll (7) (1) Diss, de arthrit. Vide diss. ad morb. chron. tom. 1 , pag. 114. (2) Diss de cardialgia. Vide diss. ad morb. chron. tom, 1, pag. 542. (3) Dict. des sc. méd. art. Iléus. tom. 23 pag. 548. (4) Epistola ad Hallerum. (5) Dissertatio de veris tympanitz causis pag. 17. (6) Vid. cap. de colica arthrit. in diss. de arthritide symptomica. (7) Ratio medendi tom. 5 , pag. 439. ( 68 ) et aliis , apparens podagra sanare potest. Morgagni (1) vidit uxorem quæ diu ac acerbe et ventriculo et pectore torqueri soleret donec erumpens podagra ex— templo eam liberaret. Strack (2) refert colicæ arthriticæ indolis observationem quam e dictionnario scient. med. (3) excerpsi : « Un gentilhomme, âgé de 3o ans, vint me trouver, inquit, pour me demander des secours contre une dou- leur de colique dont il était tourmenté depuis long-tems. Il me raconta que cette. douleur toutes les fois qu'elle le prenait le faisait souffrir pendant trois semaines entières ; tant que duraient ces douleurs, le ventre paraissait rétracté , et ses parois antérieures rentrées; il se sentait de plus comme serré par une ceinture de fer qui lui coupait le ventre ; en méme temps, il était constipé et souvent sur le point de vomir; ni les lavemens, ni les autres remèdes qu'il avait employés ne l'avaient soulagé en aucune maniére, mais lorsque ce mal s'en allait de lui-même, il semblait se précipiter sur le pied gauche et y pro- duire comme une exostose ...... il était obligé de se tenir le corps incliné en avant et appuyé sur un báton ». Ceterum qui neuroses gastricas a metastasi arthritica ortas examinare cupit, celeberrimorum Houlieri , Riedlini , Wolffi , Chesnau , Hænii , Kunka, Barthez etc. opera consulere debet. ; Neuroses organorum respirationi inservientium , a metastasi podagrica ortas, consideraturi, primum de asthmate convulsivo nobis dicendum est, An ille morbus sit semper symptomaticus, ut contendunt Rostan aliique recentiores , an potius, ut volunt celeberrimus professor Sauveur (4) et omnes fere medici, certis in casibus sit essentialis, id est, a sola systematis nervosi lesione pendens, haud examinabimus : hujus affectionis , ex metastasi arthritica (1) Epistola 59, cap. 9. (2) De colica pictorum pag. 20. (3) Tom. 19, pag. 114 art. goutte. (4) In praelectionibus de pathologia speciali. UU SE CS PE ( 69 ) oriundæ exempla notatu digna, ab auctoribus luculentissimis relata , solummodo notabimus. $8. 70. Musgravius, in tractatu suo de arthritide anomala, de asthmate sat longe disseruit, nonnulle autem historie ab illo scripta , haud ad asthma sed ad alios pectoris morbos pertinere mihi videntur. Hoffmannus, qui inter causas asthmatis frequentiores , pi ecc retropul- sam adnumerat (1) morbi illius observationes numerosiores , ‘in libro de asth- mate convulsivo legendas, refert (2). Swietenius (3) materie podagricæ ad pulmones translate , asthma validum , subitam suffocationem minitans nonnunquam succedere contendit. Barthez etiam nonnulla , sed precipue sub respectu therapeutico , de asthmate arthritico, asthmate humorali arthritico, de catarrho suffocativo arthritico, de asthmate convulsivo nonnunquam in anginam pectoris desinente scripsit. Tandem , asthmatis a. podagrica metastasi producti mentionem movent Kleinius (4), Pinel (5), Serrus. (6), etc. Caeterum podagre asthmati super- venientis , illudque sanantis haud desunt exempla. (Stoll (7)) ( Musgravius (8)) (Klenius (9)). Singultus spasmodicus metastasin podagricam , a nimio calore pedibus admoto productam , consequens jam observatus est (10). (1) De dolore podagrico. Op. omn. tom. 2, pag. 349. (2) Op. omn. tom. 3, pag. 101, 104, 106. —- Consultationes tom. 4, pag. 139, cent. 1 , sect. 2, cas. 93. —- Ibid. p. 137 cas. 92 -— necnon supplementi secundi pars secunda , pog 190. (3) Comment. in Boerh : aphor. 1273. (4) Interpres- clinicus pag. 29. à (5) Nosogr. philosoph. tom. 3, pag. 23o. (6) Dictionn. de médecine, tom. 3, pag. 120. (7) Diss. de arthrit. vid. ad morbos chron. tom. 1, pag. 128. (8) De arthrit. asthmatica, Vide diss. de artbrit, sympt. (9) Interpres clinicus, pag. 29. (10) Guilbert dictionn, des sc. méd. tom. 19, pag: 115. ( 70 ) 8- 71. Ab eadem metastasi nonnunquam oriuntur penne cordis nervosæ , (Hoffmann. (1)), (Merat (2).) Alia neurosis organi, sanguineæ circulationis præsidis , multo periculosior sane est syncope quam arthriticam dixerunt auctores. Musgravius (3) eam. des- cripsit dicens : « Compertum est ......... os pallere; sudore frigido deinde cuticulam madere; pulsum imbecillem modo nimis tardum, nunc inæqualem . reddi; interdum minui tantum, alias intermittere; solvi denique spiritus ani- males; sensum, motumque deficere; vite omnes corruere facultates : interea vero temporis UAR des (si qua forte in articulis, antequam hzc inciperet tragoedia, comparuit) desubito recedere , etc. ». Eodem capite, plura syncopes bii refert auctor, inter qua sequens notatu dignum nobis visum est. « Navis olim prefectus , neque Veneris , neque Bacchi cultor parcus et infrequens , propter iniquam eorum observantiam , arthritide multatus erat. Graviter et diu doluerat, cum forte fortuna simul in eadem domo essemus, et de navarcho nostro , tanquam: animam agente , ex im- proviso clamaretur, ad ægrum advolavi; quid hoc clamoris, inquisivi ; pulsum inveni languidum, imbecillem , rarum , qui solebat esse maximus et durissimus. Os expallius. Anhelitus sublimis, et cum intervallo longiori tractus. Corporis superficiem frigus sudorque occupavit. Sensus, motus, vires universe sunt collapse , ipsiusque propemodum oœconomiæ subversa ratio. De mali causa interroganti declaratum est, aegrum , pedibus dolentem , febricitantem sitientem- que fontanam paulo post aquam haussisse frigidam, ad ejus quasi selibram ; itaque sibi malum arcessisse. Adhibitis cardiacis, stimulantibus, diffusibilibus ' medicamentis , theriaca , etc. ad pedes rediit podagra incolumisque evasit eger ». (1) De palpitatione cordis. Vide op. omn. tom. 3, pag. 87. (2) Dict. des sc. méd. tom. 39, pag. 148, art. palpitation. (3) De syncope arthritica. Vide diss. de arthritica anomala pag. 71.: EA m (21) Cullenius quoque arthritidem retrogressam, in cor inpetum facientem et syn- copem de quo modo locuti sumus producentem observavit (1). 8. 72. Clarissimus Ideler, germanicus medicinæ doctor, in opusculo, quod reperitur in. Hufelandii ephemeridibus (2), hysteram sepissime. a retrocessa vel vaga arthritide pendere asseverat : hiec tamen opinio, certis in casibus haud a veritate discrepans , certe nimis generalior mihi videtur. Arthritidis hysterie supervenientis , illamque sanantis mentionem movent nonnulli. Hujus metastaseos plura memorat exempla Musgravius in tractatu suo de arthritide symptomatica (3) : recte etiam dicit Kleinius (4) hystericas facile podagricas fieri. Nonne ad uteri neuroses pertinet affectio sequens , a celeberrimo Stoll (5) relata ? « Puella, viginti annorum , temperamenti sanguinei , legitime menstruata, ante diu sana, anno 1784, mense Februario , corripiebatur arthritide vaga , cui decimo morbi die supervenit febris biliosa , qua curata , perstabat arthritis rebellis vel ad optima remedia; circa sextam morbi septimanam arthritis mitescit , ast regio pubis ea proporitione increscit. Elatio haec hypogastrii nobis in principio suspicionem moverat de graviditate , quam tamen veram non fuisse, ex sequen- tibus elucescet. Circa octavam morbi septimanam, ægra arthritide libera et ceteroquin sana, si tumorem hypogastrii excipias, revertitur ad suos. Post duas septimanas, incidit in febrem tertianam dnplicatam , qua , præmissis præ- mittendis, cortice peruviano , debito modo adhibito non auscultabat , ast exortis doloribus arthriticis omnes artus, sternum , lumbos, dirissime vexantibus, ut vel a tactu e longinquo intentato ejularet, febris tertiana sponte evanuit , una cum tumore hypogastrii, qui sub febre nihilum quidem emendabatur ».. (1) Elémens de médecine pratique tom. 1 , p. 468. (2) Hufeland journal der pract. heilk. 1802. (3) Vide cap. de arthritide melancholica. (4) Interpres clinicus , pagina 31. (5) Dissertatio de Arthritide. Vide dissertationem ad morbos chronicos tom. 1, pag. 121. ( 73) S. 73. Tandem ad ultimam nosographie classem, id est, ad lesiones organicas pervenimus. Nonnulli auctores, Musgravius (1), Meorconius (2), Quarin (3), Selle, Jeger, Stoll, Portal, Baumes , etc., de phthisi pulmonali a metastasi arthritica oriunda locuti sunt. S. 74. Ex clarissimi Portal (4) sententia, non solum palpitationes cordis , sed etiam syncopem et denique hujus organi aneurisma producere potest arthritis pedes deserens. S- 75. De cordis affectionibus, ab arthritide retrogressa pendentibus, agentes, de morbo quodam ; cujus tamen et sedes et natura adhuc nobis et nonnullis aliis ancipites sunt , scilicet angina pectoris , dicere nunc debemus. Utrum, ut volunt Waal (5), Parry (6) Jenner, Black etc. ab ossificatione arteriarum: coronariarum , quod tamen experimentis et perscrutationibus suis infirmavit Blackall (7) (*); utrum, ut affirmant Rougnon (8) et professer Baumes (1) De phthisi arthritica. Vid.- diss. de arthrit. anom, (2) Phthisiologie lib. 3, cap. 21. (3) Animadv. pract. in div. morb. cap. 5. (4) Anatomie médicale tom. 3, pag. 91. (5) Medical transactions. Vol. 3, ann. 1772. (6) Inquiry into the symptoms and causes of the syncope anginosa. (7) Observations on the nature and cure etc. (8) Lettre à Lorry sur une maladie nouvelle. œ (#) Amplissimus professor Sauveur, qui anginam pectoris pluries observavit , eam a cordis affectione organica pendere persuasum habet. (73) (1) ab ossificatione cartilaginum costalium; utrum , ut contendunt Selle (2) et Reil, a bronchiorum inflammatione; utrum, ut asserunt Heberden (3), Mac- bride (4), Robertus Hamilton (5) a spasmo organorum pectoris; utrum , ut defendunt Berger (6) Heach (7), Darwin (8), Wichmann (9), a feroci as- thmate convulsivo; utrum, ut asseverant Jurine (10), et Desportes (11), a . peculiari respirationis neurosi , haec affectio pendeat non expendemus. Scire hunc morbum, anginam pectoris, vel sternalgiam dictum , nonnunquam , ut ex ob- servationibus Ritteri (12) Stoelleri (13) Tbilenii (14) constat, non autem in omnibus casibus ut, voluerunt Butter (15), Elsner (16,, Scheffer (17) , Mac- queen (18), Schmidt (19) et alii, ab arthridide retrogressa produci , satis habeamus. (1) Annal. de la société de méd. prat. de Montpellier tom. 22, octobre et novembre 1808. (2) Rudiment. pyretol. method. pag. 125. (3) Médical transactions vol. 3 aun. 1772. (4) Médical observations and inquiries vol. 6. (5) Médical commentaries ann. 1783 — 1784. (6) N. Schwed adhand. B. 1. (7) De asthmate spasmodico , pag. 13. (8) Zoonomia. (9) Ideen ueber diagnostick. (10) Mémoire sur l'angine de poitrine. (11) Traité de l'angine de poitrine. (12) Hufeland journal etc. B. 20, St 3, pag. 117. (13) Ibid. B. 17, St 2, pag. 5. (14) Médic. und chirurg. bermerkungen, pag. 96. (15) A treatise on the disease commonly etc. Anginarh pectoris nihil aliud esse quam metas- tasin arthriticam in diaphragma , cui nomen diaphragmatic gout prebet, contendit Butter, (16) Abhandlung ueber die brustbrauene. Subitam mortem, in angina pectoris sepius obser vatam , ab arthritica materia vaga, in cor compulsa , pendere putat auctor. (17) Diss. de angina pectoris. (18) London medical journal vol. 5. (19) Diss. de angina pectoris. (74) S- 76. Inter causas hydropum sane numerantur arthriticæ metastases (Kleinius (1) ) etc. Hydrothoracem et ascitem ab ista metastasi productas esse asserunt Hoffman- nus. (2) et Portal (3). ; » Multis inquit Aretæus (4) in morbum hydropicum podagra concessit ; quandoque vero in asthma; horum enim successio inevitabilis est. » Hoc i in casu ab hydrothorace asthma pi pendere mihi videtur. In medicine observationibus doctoris Selle (5) legi potest historia Frederici secundi , Borussiæ regis ab hydrothorace et cordis aneurismate , a metastasi ` arthritica probabiliter productis , affecti. Ejusdem morbi exemplum adhuc "pss. ritur in diarii selectis celeberrimi Bang (6). Contra hydropi nonnunquam supervenit podagra, illumque solvit ( Kleinius (7) ). Nonnullas arthritidis , asciti aliisque hydropibus agnatæ, observationes nar- rat Musgravius (8). Clarissimus Pott (9) hydrocelen ab apparente podagra sanatam observavit. $ 77 Tandem de chirurgico 'morbo, scilicet de cataracta hic quædam dicamus. Ge- leberrimus Stoll (10) ab arthritidis metastasi una nocte subortam cataractam vi- (1) Interpres clinicus pag. 29. (2) De hydrope. Vid. opera omn. tom. 3, pag. 328. (3) Anatom. medic. tom. 5, pag. 77 et 115. (4) De causis et signis morb. diut, lib. 2, cap. 12, p. 67. (5) Observ. de médecine. Trad. par Coray. * (6) Tom. 1, pag. 185 ann. 1784 , mens januar. 8"* historia, (7) Interpres clinicus pag. 29. 7 (8) Diss. de arthrit. symptom. cap. de arthrit; hydropi superven. (9) On the hydrocele. (10) Diss. de arthrit. Vide diss. ad morb. chron. tom. 1, pag. 135. TO RFC O Oca (75) dit. Hoffmannus (1), Godefroid (2); Swack et multi alii observationes similes retulerunt. r $. 78. Antequam: huic capiti finem imponam , ‘de forma peculiari arthritidis vage notatu. dignissima quam memorat doctissimus Guilbert, mentionem non movere hequeo : : & Ce qui est assez curieux, inquit (3) c'est que par fois elle (la goutte ) erre en quelque. sorte au travers du tissu cellulaire, et y détermine des tu- meurs d'apparence emphysémateuse , et des phénomènes d'une bizarrerie in- croyable. Ainsi nous avons vu chez une dame atteinte, à l'époque critique de cette espèce de goutte, nous avons vu de ces tumeurs emphysémateuses dé- veloppées presque subitement autour des malléoles , se porter sur la main avec la rapidité de l'éclair , puis dans l'espace de temps bini à la plus simple ac- tion, se transporter de cette main sur l'autre , comme si elle eût été escamotée pour ainsi dire. Une autre fois, chez la tile personne , de semblables tumeurs . se montrérent appuyées sur d cótes. Toutes les parois de la poitrine étaient douloureuses , les mamelles le devinrent elles-mêmes , et ces parties, flétries. de- puis long-tems, vinrent à se relever, se distendre et se boursouffler. La ma- . lade, étonnée et inquiéte, nous fit appeler pour nous consulter sur ce prodi- gieux retour de jeunesse. Cette tuméfactiou d'apparence emphysémateuse. se dissipa bientót d'elle-méme , ou plutót ces accidens firent place à un flux bilieux | assez considérable, puis à une leucorrhée arthritique, et enfin à de nouvelles . tumeurs autour des malléoles, non plus emphysémateuses, mais semblables à _ celles qu'on observe souvent dans la goutte vague. Cette variété de la goutte , qu'on pourrait donc appeler emphysémateuse , me parait étre celle qui régne le plus communément à la Chine et au Japon, et qui a fait penser à W. Ten . Rhyne que la goutte en général consistait in flatu. » (1) De commat. morbor. sed. Vid. opera omn. t. 1, p. 359. (2) Actes de la soc. de médec. de Bruxelles tom. 3, pag. 36. (3) Dict. des sc. médic. tom. 19, pag. 141 , art. goutte, (76) DE RHEUMATISMI METASTASIBUS. 3 $- 79. Ob analogiam rheumatismum inter et arthritidem hic de metastasibus rheu- matismalibus sermonem habere oportet : hec tam stricta et intima est ana— logia, ut nonnulli medici, inter quos numerari possunt Murray (1), Good (2), Kuhn (3), Thomannus (4), etc., has ambas affectiones plane easdem habuerint. À i; Ejusdem morbi tantum. varietates , de quibus tamen seorsum disserit, con— stituere contendit Stoll (5). Alii contra , ex observatione stricta harum. affec- tionum invasionis, status, periodicitatis, hereditatis, et curæ-eflicacitatis , eas diversas proclamant et in duo genera distincta collocant. Riverius (6), Ballo- nius (7) , Cullenius (8), Leidenfrost (9) , Oberkamp (10), Haygarth (11 ) Lan- dré-Beauvais (12), Archer (13), Otto (14), Barthez (15), Hallé (16) , Cho- (1) De materia arthritica ad verenda aberrante. (2) Nosologia pag. 192. (3) Dissert. de vana. arthrit. et rheumat. a se invicem different. (4) In Boeschlau magazin B. 1, 2, St n? 9 et in annal. Wurceb. tom. 1 , pag. 56. (5) Rat. medendi tom, 5, pag. 465, discrimen inter rheumatismum et arthritidem. (6) Opera omnia pag. 412. (7) Diss. an rheumatismus et arthritis congeneres ? (8) Elémens de médecine pratique n° 440, in nota. (9) Diss. de differentia rheumatismi a morbis congeneribus. (10) Diss. de differentia inter arthrit. et rheumat. (11) On the discrimination of chronic rheumatism , from gout etc. vid, medical transactions 1795, vol. 4, pag. 294. (12) Diss. sur cette question : existe-t-il une goutte asthénique primitive ? (13) Qua ratione rheumatismus ab arthritide differat , dissertatio . (14) Diss. de rheumatismi et arthritidis differentia. (15) Traité des maladies goutteuses tom. 1, pag. 289. (16) Rapport sur les effets d'un reméde proposé pour le traitement de la goutte. (97) mel (1), Guilbert (2), Villeneuve (3), nec non Sydenhamus, Macbridius, Quarin, Thesnau, Heberden, Porter, etc. , borum morborum differentias plus minusve exacte notaverunt. Ne a proposito aberrem , argumentorum quibus auctores, ad utramque pro- positionem confirmandam innixi sunt, expositionem rejicere debui, et solum- modo opera de hac materia praestantissima indicare volui. Nec silentio opuscula Defrasnii (4) , Rodemacheri (5) et præsertim opus celeberrimi Don Diego de Vera y Limon (6), quod in Hispalensis ipm societatis actis reperitur, præter- mittere queo. Attamen tantis ac arduis laboribus omnes non solute sunt difficultates ; et, quamvis sepe sepius unus morborum, de quibus hic agitur, ab altero ét ni possit, certis in casibus cum illustrissimo Swietenio dictitare debemus : « Plures certe vidi auctores qui de rheumatismo scripserunt, sed mihi visa fuit semper aliqua. remanere difficultas: in. distinctione adzequata inter rheumatismum et arthritidem. » S. 8o. Ceterum ab omni discussione theoretica hic, ut in cæteris secundae disserta- tionis nostre partis capitibus, sedulo abstinebimus : num, ut contendit Stahl, in stasibus inflammatoriis , a rheumatismi versus interna retrogressione productis adsit materia morbifica , A in arthriticis metastasibus, ex ejusdem. judicio, abest haud perpendere volumus. Postquam de rheumatismalibus metastasibus generalia quaedam dixero , statim earum disquisitionem aggrediar. Primum eumdem , ac in precedenti capite ordinem elegeram ; sed pro dis- (1) Essai sur le rhumatisme. (2) Dict. des sc. méd, tom. 19, pag. 68, art. goutte. (3) Dict. des sc. méd. tom. 48, p. 571 et 580 art. rhumatisme, (4) An arthritidis et rheumatismi caracter idem ? (5) Diss. utrum differat rheumatismus ab arthritide. (6) Disertacion medica sobre si el reumatismo y gota se distinguen. (78) sertatione majus edideram volumen. Ttaqué tabulam haud amplius perlustrans nosologicam ex capite ad pectus, ex pectore ad abdomen; ex abdomine ad membra metastases postea exponere mihi animus est. S. 81. Inter. arthritidis et rheumatismi metastaseon causas, fere nulla existit diffe- rentia : ergo hic eas rursus exponere inutile est. Alii rheumatismum inclinatum , alii cum in statu adhuc viget , facilius sedem suam deserere putant ; sed adhuc sub: judice lis est. | Ex observatione constare videtur apud. juvenes ad superiores partés , et apud adultos. ac senes ad. inferiores, rheumatismi metastases libentius fieri, Multo rarius. in chronico: quam in. acuto rheumatismo: observantur métastases : certis (rmi + tamen in.casibus tam metastaticus cernitur rhumatisnius chronicus, ut a léviori causa ab una parte ad alteram transferatur , quod ex observatione sequenti a' Doctore Lortet scripta, sane patet : « Je connais, inquit auctor (1), une dame âgée de plus de soixante ans, et qui, depuis vingt cinq ans au moins, est affectée d'un rhumatisme chronique, qui occupa dans le principe presque toutes les articulations et s'est fixé depuis plus particuliérement sur la région lombaire et les cuisses. Il se déplace avec la plus grande facilité et pour la moindre cause, seulement pendant l'hiver l'irritation se transporte plus fréquemment sur la poi- trine. Ces déplacemens se font avec une rapidité étonnante. Dans l'espace de . quelques minutés'il abandonne la cuisse et se fixe sur les doigts, qui rougissent et deviennent douloureux ; l'irritation cesse ensuite dans cette partie, et vient occuper une région de la tête, puis elle l'abandonne pour se transporter sur le pied. Une cuillerée de café détermine la métastase sur l'estomac; alors de vives douleurs se font sentir dans cette région : il y a vomissement ; et méme j'en ai vu résulter deux fois le melæna. La marche de ces déplacemens est ordinaire- ment périodique , à moins que quelque cause particulière ne vienne la troubler. . (1) Diss. sur les métastases en général pag. 17: PT IL (79) Ainsi, pendant quinze jours consécutifs, on verra les doigts être douloureux pendant la matinée; plus tard, mais tous les jours, à la même heure, la douleur occupera quelque Boe de la tête ou. de la poitrine ; et enfin viole se fixer sur la cuisse lorsque la nuit approche ». S. 82. Quod ad rheumatismi metastaseon curam attinet, ab illa quam pro metastasi- bus in genere sumptis jam exposuimus haud valde differt. Rheumatismum ad pristinam sedem revocandum et morbum novum directe impugnandum esse scimus. Si generalis irritatio, vene sectiones, balnea, etc. ex Scudamori sen- tentia prosunt; si autem spasmus Gionin totam "mvadit tunc ad anodina, antispasmodica etc. , confugiendum. Ceterum nonnulla alia de cura infra dicemus. $. 83. Sat saepe ex. artubus ad corium capillatum (cuir chevelu), ad ejusdem mus- culos, ad pericranium et presertim ad ipsas cerebri membranas transfertur rheu- las Harum. metastaseon in duram matrem nonnulla exempla reperiuntur apud. Latour (1). Ad eamdem affectionem hæ atroces cephalez , cum artuum. doloribus alter | nantes , noctuque atrociores, quas syphiliticas sepe sepius habent imperiti , sine dubio pertinent. ... Glarissimus Rodamel metastases rheumatismi in cerebrum, et in cerebri mem- branas optime explicavit : « Le rhumatisme. chronique (5, inquit , (2) qui de lextérieur se porte sur le cerveau détermine des accidens qui sont en général . mortels, si l'art ne vient trés-promptement au secours du malade : il est difficile - d'assigner précisement son siége et de distinguer s'il attaque à la fois ou sépare- (1) Essai sur le rhumatisme pag. 143. (2) Traité du Rhumatisme, chronique p. 142. : (*) Quod de rheumatismo chronico dicit auctor , etiam de acuto intelligi potest. ( 80 ) ment les méninges et les différentes parties qui constituent le cerveau proprement dit. Les rapports établis entre le cerveau et les membranes qui l'enveloppent , ont rendu jusqu'à ce jour communs et en quelque sorte identiques ces signes extérieurs qui indiquent leur lésion : néanmoins, comme les membranes sont le siége ordinaire du rhumatisme qui s'offre sur les parties extérieures du corps, l'analogie autorise à penser que lorsqu'il se porte dans la cavité du crâne, il attaque de préférence les méninges. On connait le rhumatisme sur le cerveau, à la douleur de téte intérieure, qui ne se prononce d'abord que dans um point, tantót à la partie antérieure, tantót sur l'une des parties latérales, le plus souvent à l'occiput , et qui, aprés une certaine durée, occupe toute la tête. Cette douleur est accompagnée de chaleur, de battemens, suivie d'une insomnie habituelle; et si le sommeil l'em- porte quelquefois, il est bientót interrompu par des réves fatigans et des sou- bresauts; les facultés intellectuelles sont troublées, les organes de la vue ne peuvent supporter une vive lumiére, ni ceux de l'ouie endurer un son aigu : le malade éprouve des horripilations , il passe alternativement de la gaieté à la tristesse, et du calme de l'âme aux emportemens les plus violens. La durée du rhumatisme sur le cerveau, et la violence avec laquelle il sévit, sont subor- données au degré d'irritation qu'il détermine; et si l'état inflammatoire succède à l'irritation, alors se déclarent tous les signes qui caractérisent l'inflammation des méninges , appelée frénésie ou encephalite. » Inter causas arachnoïdeæ membrana : inflammationis rheumatismum retrocessum adnumerant Monfalcon (1) et alii. Scudamore affectionem acutam rheumaticam , primum duram matrem et dein, ob contiguitatem intimam , arachnoideam membranam, ex ejus sententia, inva- dentem , in suo præstantissimo de arthritide et rheumatismo tractatu, memorat : « Les membranes séreuses , inquit (2), sont sujettes à une action morbide , con- séquence de l'inflammation rhumatismale qui se déclare dans le tissu fibreux contigu. Une circonstance rare, c'est lorsque la dure-mére parait devenir le siége de l'inflammation, pendant un rhumatisme aigu, et lorsque la membrane (1) Dictionnaire des-sc. méd. tom. 41, pag. 55o. (2) Traité sur la nature et le trait. de la goutte et du rhumatisme , tom. 2, pag. 263-264. ( 81.) - séreuse contigué , l'arachnoide est excitée à une augmentation d'action. Je me | rappelle d'un cas de ce genre, devenu promptement funeste, dans lequel les | symptômes simulaient ceux d'un épanchement cérébral L'inflammation des . membres chez cette malade, âgée de 15 ans, et d'une constitution délicate, . s'était auparavant transportée avec rapidité d'une partie sur une autre, mais elle ne cessa point par cette nouvelle action du cerveau (*). » S. 84. Reperiuntur apud auctores plurima exempla rheumatismi in cerebrum retro- . cessi, qui apoplexia rheumatica de qua locutus est Stoll in ratione medendi (1) esse mihi videtur. Hujus affectionis historiam refert Rodamel : « Je fus appelé, ) inquit, (2), dans le courant d'Octobre 1805 chez un aubergiste ...... pour un voyageur qui, me dit-on souffrait d'une rétention d'urine : je trouvai le . malade assis, tenant sa tête entre ses mains, frappant des pieds en poussant des cris lamentables, Sur les questions que je lui fis, j'appris qu'il était sujet à une difficulté d'uriner qni revenait par intervalles, et qui datait de la cessation de douleurs rhumatismales qui avaient parcouru toute l'habitude du corps; qu'ayant éprouvé cette difficulté en mettant pied à terre, il avait eu recours . à des fomentations sur le bas ventre, qui autrefois l'avaient soulagé, et qu'à | défaut de décoction prête, pressé par la douleur , il s'était couvert le ventre de linges trempés dans l'eau froide; ce qui avait, il est vrai, mis un terme a l'ac- cident , mais en donnant lieu , peut-étre à une douleur de téte insupportable. — Je méditai les moyens de déplacer le plus promptement possible cette douleur, et de l'appeler aux extrémités : mais pendant que j'écrivais mon ordonnance, le malade tomba de son siége à terre; on le releva, il était sans connaissance et dans un état soporeux qu'accompagnait une géne dans la respiration, un refroidissement dans les extrémités, et un pouls petit et intermittent. Il n'y eut (1) Tom. 5, pag. 416. — (2) Traité du rhumatisme chroniqne, pag. 144. —— (*) Hoc in casu aderat imperfecta metastasis, (82) pas un instant de perdu, les remèdes indiqués par son état lui furent presque immédiatement administrés, et ceux que prescrivaient les symptômes successifs ayant enfin déterminé une transpiration épaisse et abondante , le malade reprit la connaissance cinq heures aprés l'avoir perdue, et fut ainsi arraché à une mort qui eût été.inévitable si les secours n'avaient pas été immédiats ». $. 85. Epilepsiam (Broussais ) , hypochondriam ( Louyer-Willermay (1)), insaniam ( Esquirol (2)) et multas alias mentis aberrationes producere potest rheumatismi metastasis. Quibus in casibus mercurialia et praecipue calomelas a Cl. Lentin, Rodemacher, Pitschafe, valde commendata fuerunt. S. 86. De rheumatismo in oculi musculos et tunicas proprias, necnon in palpebras translato , Dujardin (3), Desmonceaux , Rodamel, Barthez , qui in hac affectione corticem peruvianum et tincturam volatilem guayaci laudavit , Tissot, Stoll et alii mentionem moverunt. Tale exemplum a Doctore Gérardin (4) scriptum hic enarrare volo. « J. J. Portier, ágé de cinquante ans, doué d'une bonne constitution et d'un tempérament bilioso-sanguin , berger- de profession, exposé depuis son enfance aux vicissitudes des saisons et aux intempéries de l'atmosphère, nourri d'alimens grossiers, couvert de vétemens souvent humides et non re- nouvelés, n'a eu d'autres maladies qu'un rhumatisme chronique déterminé par la fraîcheur des nuits. Cette affection le tourmentait depuis dix à douze ans : ordinairement fixée dans les épaules et les bras, elle attaquait assez souvent les membres inférieurs; quelquefois, mais rarement , la région lombaire. (1) Dict. des sc. médicales tom. 23, pag. 112. (2) Dict. des sc. méd. tom. 16, pag. 194. (3) Histoire de la chirurgie. (4) Journal général de médecine tom. 57 , pag. 97. | | | E ( 83) Le 10 Juin 1814, Portier est pris d'une fièvre putride-maligne , qui parcourt trois septenaires au milieu des accidens les plus formidables , et se termine heu- reusement. La convalescence est assurée dans le mois de Juillet : la santé se rétablit progressivement. Le 1nois suivant, Portier a repris le cours de ces occupations : les douleurs rhumatismales ont complétement disparu; mais il éprouve un mal de téte, dont la force et la durée se trouvent en rapport avec les variations de l'atmosphère. Dans le courant du mois de Septembre, la douleur céphalique se fixe princi- palement sur la voüte orbitaire : les yeux présentent leur état naturel, mais les mouvemens en sont douloureux , surtout ceux de rotation; la paupière supérieure est quelquefois attaquée d'un mouvement convulsif appréciable à la vue. Le soir, lorsque la fraicheur de la nuit survient , ou qu'il doit arriver quelques chan- gemens dans la constitution atmosphérique, la douleur est plus forte, plus lacérante et se fait ressentir jusqu'à l'occiput; l'éclat d'une vive lumiére est difficile à supporter; les nuits sont laborieuses; les réveils en sursaut sont fré- quens ; l'œil, suivant l'expression du malade, semble s'applatir et rentrer dans l'orbite ; un cercle rougeàtre se dessine autour des objets qu'il considére; enfin, la distance des corps environnans n'est plus appréciée à sa juste valeur, ils paraissent plus rapprochés qu'ils ne le sont réellement ; ce qui trompe souvent le malade dans l'acte de la préhension : du reste , toutes les autres fonctions s'exercent dans l'ordre physiologique. Tel était l'état de Portier , lorsqu'il vint me consulter : l'absence des anciennes douleurs rhumatismales fixa surtout mon attention; et je me déterminai à les rappeler dans les bras, s'il était possible, par l'usage des frictions stimulantes et des maniluves très-chauds et de courte durée. Ces moyens, continués pendant une huitaine de jours, firent disparaitre comme par enchantement, les accidens fixés sur les yeux, et furent suivis du retour des anciennes douleurs aux bras, et surtout à l'articulation scapulo-humerale droite. — Portier se trouve mainte- nant dans l'état oü il était avant sa maladie ». S. 87. Si partes internas oculi aggrediatur rheumatismus metastaticus , tunc insequun- ( 84) tur gutta serena (1) et interdum cataracta sepe sepius nigra. « J'ai eu lieu de me convaincre, inquit Rodamel (2), par un corps d'observations que j'ai été compléter à l'Hótel-Dieu.dans le courant des années 1799 et 1800, que le rhumatisme chronique est à Lyon une des causes les plus fréquentes de la cataracte : la cataracte produite par le rhumatisme peut méme être considérée comme formant une espéce particuliére , en ce qu'elle offre toujours une couleur brunátre qui l'a fait dénommer cataracte noire, et parce que, pour l'ordinaire , son extraction est infructueuse , le rhumatisme frappant à la fois toutes les mem- branes de l'œil , et leur imprimant un état paralytique. Quant à la goutte serine rhumatismale, elle parait tenir du méme état paraly- tique ; aussi remarque-t-on qu'elle est souvent accompagnée. de la cataracte; je m'en suis assuré par plusieurs observations d'une évidence non moins entiére que celle-ci. Un particulier, d'une bonne constitution, et d'une santé soutenue, avait contracté un rhumatisme chronique qui n'attaqua long-tems que les extrémités ; mais il se porta enfin à la téte, oü, aprés avoir erré, il revint d'abord plus fréquemment et bientót exclusivement sur les yeux; abandonné à lui-méme sur cette partie, comme il l'avait été sur les autres, il se fixa. définitivement sur les membranes internes; et lorsque je fus appelé, la cécité me parut étre déjà décidée, et au dessus des moyens de l'art. En effet, la goutte serine devint compléte dans le courant de l'année ; et ayant été suivie de la cataracte, l'opéra- tion fut faite selon les règles par le chirurgien major de l'Hótel-Dieu , mais sans avantage pour le malade qui resta totalement aveugle, et que j'ai revu trois ans aprés, dans cet état ». S. 88. Doctor Villeneuve (3) se pluries et semel in semet ipso observasse ductus auris (1) Marjolin. Dict. de médecine, tom. 2 , pag. 42. (2) Traité du rbumatisme chronique, pag. 111. (3) Dict. des sc. méd. tom. 48 , pag. 519. ( 85 ) fibro-cartilaginosi rheumatismum , doloribus rheumaticis aliarum corporis par- tium succedentem asseverat: ex ejusdem sententia, (1) surditas hoc in casu contingere potest. De rheumatismi in aures metastasibus dicentem clarissimum Rodamel audia- mus : « J'ai souvent observé, inquit (2)....., le transport du rhumatisme sur l'oreille externe ; mais je n'ai pu m'assurer qu'une seule fois de son exis- tence dans l'oreille interne, oà , sans cesser d'étre chronique, il était accom- pagné d'accidens inflammatoires provoqués par lui. Dans le courant du mois de Mars 1801, je fus appelé chez une dame qui, par suite d'une douleur aigué dans l'oreille droite, était en proie à de violentes convulsions. — Je trouvai la malade couchée sur le côté gauche, dans le laisser aller qui indique l'affaissement; elle avait les yeux fermés, et ses traits, ainsi que l'abandon de toutes les parties du corps, présentaient l'image d'un som- meil forcé , dont elle ne sortait, par intervalles , que pour pousser des cris per- cans que lui arrachait la douleur. Les convulsions avaient cessé, le pouls était fébrile,le visage rouge , et le plus léger bruit lui donnait des spasmes dans tout le corps. Je lui fis quelques questions, auxquelles elle ne répondit point, se contentant de porter la main autour des oreilles pour m'indiquer le siége de ses souffrances. —— Présumant que l'affection de l'oreile n'était pas l'unique cause de l'état dans lequel elle se trouvait, j'eus recours à ceux qui l'entouraient; ils m'assurérent qu'elle n'avait eu d'autres maladie que cette douleur d'oreille, dont elle se plaignait depuis six semaines , et pendant lesquelles elle avait disparu par intervalles, ne se soutenant que depuis deux jours à ce degré. — J'avais exa- miné l'oreille, dont toutes les parties internes s'offraient sans aucune altération à la, peau; j'avais exercé une compression légère sur ses cartilages et sur les - parties environnantes , où j'avais trouvé quelque sensibilité indiquée par un mou- vement de la téte; et n'ayant point de donnée positive sur la véritable cause de cette otalgie, je ne m'occupai qu'à calmer les principaux accidens, faisant (1) Ibidem pag. 548. (2) Traité du rhumat. chron. pag. 114. ( 86 ) mettre en usage les moyens reconnus les plus efficaces; mais tout fut inutile : la douleur continua, sans intervalle de calme , jusqu'au surlendemain, que le soulagement fut ou parut être l'effet d'une évacuation de quelques gouttes de sérosité acre, non purulente, qui eut lieu par l'oreille. — Alors la malade re- venue à elle-même , me fit le narré de tout ce qui avait précédé et accompagné. J'appris que dans son enfance, elle avait eu dans la méme oreille un dépôt qui avait flué pendant quelque temps; que de la puberté jusqu'à la vingtième année , elle avait joui d'une santé parfaite, momentanément altérée à cette épo- que par une fièvre; mais que depuis six ans elle était sujette à des douleurs éprouvées tantôt aux bras, aux épaules, aux mâchoires , et qu'elle les avait eues à l'articulation du bras droit et de l'épaule trois jours avant l'affection de l'oreille. —-Je profitai de ce demi-trait de lumière; la douleur de l'oreille s'affaiblit par degrés , disparut enfin complétement et peu de jours aprés la jambe gauche éprouva celle qui lui était familiére; de la jambe , elle se porta aux mâchoires , d'où elle descendit sur le bras gauche; et l'abandonnant tout-à-coup vers la fin du mois de Mai, elle attaqua de nouveau l'oreille interne , où elle déve- loppa à l'instant toute son énergie. Mais ayant été appelé dés le début, et ayant mis en usage les moyens propres à la déplacer, la malade fut dés le troisième jour sans souffrance , et depuis lors les douleurs rhumatismales se sont montrées sur plusieurs autres parties du corps.» S. 89. i De rheumatismo amygdalarum cum eadem affectione artuum aliarumque par- tium alternante mentionem facit idem auctor (1). Hoffmannus, Rodamel (2), Mérat (3), eamdem metastasin in dentes me- morant. $- 9o. Tam frequens est rheumatismi artuum in thoracis musculos migratio, ut nulla (1) Traité du rhumatisme chron. pag. 117. (2) Traité du rhumatisme chronique , pag. 101. (3) Dictionn. des sc. medic. tom. 37 , pag. 111. (87) fere hujus morbi , absque illa migratione audiatur historia. Clarissimus Pouteau nonnullas cancrorum , doloribus ex ejus judicio , rheumaticis per metastasin suc- cedentium refert observationes. S- 91. Metastaticus in pulmones rheumatismus , qui sepius medicorum vulgus fugit , optime ab illustrissimo Rodamel observatus et descriptus est : nonnunquam tus- sim nervosam vel catarrhalem, a qua tamen sedulo discernendus est, idem mentitur. « Les signes , inquit Rodamel (1), qui distinguent la toux produite par un transport rhumatismal, de celle qu'on appelle catarrhale...... , sont pre- miérement , l'apparition toujours subite de la toux , qui est ordinairement séche ; secondement, l'exemption de fiévre, d'enchifrénement et d'enrouement , qui , en général , précédent on accompagnent la toux catarrhale ; troisièmement , le ca- ractére de l'expectoration qui quelquefois a lieu , et qui, glaireuse ou muqueuse , parait et disparaît sans gradation ; tandis que celle qui accompagne nécessaire- ment le catarrhe ou rhume, parcourt toutes les périodes de la coction, comme aussi la toux catarrhale se manifeste toujours et ne se dissipe que par degrés. » Hæc tamen signa non sufficientia nobis videntur ad pronuntiandam tussis rheu- matismalem naturam , quam , nostro judicio, tantummodo confirmare potest rheu- matismus externus modo evanidus, vel insigniter imminutus, ut cernitur in historia sequenti : « Un monsieur, inquit idem auctor (2), âgé de 24 ans, était fatigué depuis nombre d'années d'une toux sèche qui revenait par inter- valles, et qui, inquiétait d'autant plus la famille du malade qu'il était d'ume constitution faible, que tous les moyens dont on avait fait usage étaient restés sans effets, et que l'une de ses sœurs était morte des suites d'une maladie de ' poitrine. — Consulté , et renvoyant à fixer mon opinion lorsqu'il ne me resterait plus rien à recueillir sur le passé et le présent, je m'apercus aprés un assez long examen , que la toux disparaissait lorsqu'une douleur rhumatismale , dont il (1) Traité du rhumatisme chron. pag. 147. (2) Rodamel. Traité du rhum. chron. pag. 146. (88) était atteint, se faisait sentir sur les extrémités ou sur les máchoires. Je commu- niquai cet aperçu à la famille, mais elle ne le prit pas en grande considéra- tion; néanmoins , ayant examiné avec suite cette alternative de souffrances , elle ne put se refuser à l'évidence matérielle que la toux était nulle lorsque la douleur sévissait sur les máchoires, et qu'il n'existait plus de douleur aux må- choires lorsque la toux reparaissait ; je m'attachai donc d'abord à déplacer, suc- cessivement à prévenir, éloigner , faire cesser les retours du rhumatisme à la poitrine ; et bientôt les inquiétudes se sont progressivement calmées avec la ces- sation de la toux, aujourd'hui totalement dissipée. » In eodem opere (1) re- peritur aliud exemplum tussis a metastasi rheumatismali manifeste product. » Monsieur de....:, qui depuis nombre d'années est tourmenté dans l'au- tomne et dans l'hiver, d'un rhumatisme chronique qui s'est porté sur presque toutes les parties du corps, éprouve lorsqu'il se jette dans la poitrine, tantôt une sensation douloureuse qui parait tout-à-coup, et se dissipe de méme , aprés une durée plus ou moins courte; tantôt une toux fréquente, quelquefois sèche, presque toujours avec expectoration, qui porte dés le principe les caractéres de la coction, laquelle se dissipe de méme tout-à-coup, sans aucun remède et sans irritation consécutive dans les poumons. » S- 92. Pneumonia rheumatica , ab illustrissimo Stoll eximie descripta, etiam a cele- berrimo Rodamel egregie observata est: ex ejus sententia hanc pneumoniam indicant, exacerbationes vespertinæ (*) , mucus albus linguam humidam obducens, sitis moderatior ; dyspnæa ejusdem indolis febrem praecedit, dum in pneumonia ab alia causa pendente, febrem vel comitatur, vel sequitur pectoris dolor. (1) Rodamel. Traité du rhumatisme chronique, pag. 146. (*) Hllad signum nulli pretii sane est, quum in fere omni pneumonia hzc exacerbatio ves . pertina observetur. — M—M— — M9 —-€— m S o UM à à à ad em M - E ( 89 ) S. 93. Asthma convulsivum a rheumatismi in pectus metastasi produci potest. « Une marchande épiciére, narrat Rodamel (1), douée de tout ce qui constitue la santé, alarma deux fois sa famille par des oppressions suffoquantes , semblables à celles que produit l'asthme convulsif; ces oppressions avaient eu lieu à la suite d'une douleur de rhumatisme qui, de la cuisse et de la jambe qu'elle occupait sous forme de sciatique, s'était portée dans la poitrine. Le détail du passé ne me laissait aucun doute sur la cause des accidens actuels; et je ne tardai pas à trouver la preuve que cette cause était la véritable dans le succès des remédes dirigés contre elle. » S: 94. Idem tres vel cum rheumatismo junctas, vel potius ab illo productas phthises observavit : « La troisième de ces phthisies, inquit (2), actuellement confiée à mes soins est à la troisième période et ne laisse point d'incertitude sur l'état ulcéreux du poumon : la malade est âgée de 25 ans; elle était douée d'un physique bien constitué, et issue de parens sains et exempts de maladies hé- réditaires ; jusqu’à l'invasion de la phthisie, sa santé avait été parfaite, à des douleurs près , qui s'étaient manifestées six ans avant cette époque, d'abord aux doigts et successivement au coude du bras droit : ces douleurs, peu prises en considération, avaient été aggravées par l'atmosphère d'une chambre à cou- . cher, qui prenait jour sur une cour étroite, froide et humide, et par des vê- temens à qui la mode ne permet pas d'étre en rapport avec les variations ri- goureuses de l'hiver; elles gagnérent la tête, d’où elles furent détournées , mais sans être appelées en méme tems sur leurs sièges primitifs, ou du moins sur une des extrémités, et bientót une toux sans cause catarrhale, annonca leur | (1). Traité du rhumatisme chronique pag. 153. (2) Traité du rhumatisme chronique, pag. 154. ( 90 ) séjour sur la poitrine : cependant elles la. quitte et parcoururent plusieurs autres parties; mais enfin, elles y revinrent, Sy fixérent et ouvrirent la pre- mière période de la phthisie. » - .$ 95. Nullum hydrothoracis a métastasi rheumatismali ortæ in auctorum scriptis, nisi apud Bacherum, exemplum reperitur. De telæ cellularis pulmones obsolventis cedemate , ab eadem causa producto, mentionem facit Rodamel; hujusque affectionis historiam sequentem in-libro de rheumatismo chronico (1) refert : « Ce malade, inquit, d'une trés-bonne constitution, âgé de 45 ans, et qui n'avait jatnais eu d'autre indisposition que des douleurs rhumatismales fréquentes, mais supportables, fut atteint subite- ment d'un point trés-douloureux qui, placé du côté gauche de la poitrine sur les fausses côtes, s'étendait jusqu'à l'épigastre, et s'aggravait sous les efforts d'une toux qui était accompagnée de géne dans la respiration. — Je le vis le lendemain : la respiration était courte, la toux était séche, tantót avec ex- pectoration ; la douleur de côté était profonde et insensible à la pression de la main; le visage était pále, la langue humide, le pouls naturel, ainsi que la chaleur de la peau, et les urines légèrement colorées en rouge. Il était couché sur le dos , la tête élevée par plusieurs oreillers, et la gêne de la respiration de- venait plus grande lorsqu'il se tournait sur l'un des côtés. — Le troisième et le quatrième- jour , l'oppression fut progressive : elle devint trés-forte le cin- quième , et telle que le malade se sentait suffoqué lorsque son buste, tenu très- élevé , se renversait sous l'affaissement insensible des coussins. —— Dans la nuit du cinq au six, il éprouva une chaleur vive à la peau, avec des horripilations ; et le six, je trouvai le pouls accéléré, le visage légèrement bouffi , les yeux lar- moyans, les pieds enflés , les urines rares, et le peu qui avait été rendu ayant déposé un sédiment briqueté. -— Du sept au treize, augmentation de l'enflure , qui des jambes gagna les cuisses et le ventre, et sy maintint jusqu'au seize. (1) Ibidem, pag. 156. ( 9r ) — Le dix-sept, oppression moins forte , urines moins rares, — Les dix-huit et dix-neuf, augmentation progressive des urines, diminution graduée de l'op- pression ; et le trente-deuxiéme , le malade se promenait dans sa chambre, éprouvant aux extrémités une douleur bien connue. de lui, et confirmatrice pour moi. de l'opinion à laquelle je m'étais arrêté sur la cause , et qui avait essen- tiellement influé sur les modifications de la méthode curative que j'avais em— ployée : j'envoyai le malade passer à la campagne , conséquemment dans une atmosphère sèche, le temps de sa convalescence ; elle fut de longue durée; mais d'autant plus entière, que les douleurs rhumatismales reprirent leurs pre- mières habitudes, dont depuis lors, elles ne se sont plus écartées. » Hac in ob- servatione non œdema tele cellularis organorum | pectoris, sed potius hydro— thoracem genuinam adfuisse haud immerito probabile nobis videtur. S- 96. Rheumatismo retrogresso supervenire potest pericarditis. Celeberrimus Scuda— more hoc in casu, cujus exemplum refert (1), inflammationem pericardii ab inflammatione partis cordis tendinosæ pendere asserit. . Hujus metastaseos exempla infra videbimus; nunc ad majoris pretii, scilicet in cor, metastases pervenimus. S- 97. „Num: cor rheumatismo genuino affici possit, necne , multum disputatum est. Huic questioni affirmative, et ut mihi videtur, non immerito , responderunt celeberrimi Matthey , Odier , Johnson etc, Cur enim cor, organum certe musculosum, hoc morbo, musculis precipue -infenso, obnoxium non esset? Hanc opinionem ab amplissimo professore nostro Sauveur in eximiis clinicis | praelectionibus (2) prolatam optime memini. (1) Traité de la goutte et du rhumatisme, tom. 2; pag. 264. (2) Hyeme ann. 1821 —- 1822. (92). Difficultates autem adhuc remanent : quomodo enim rheumatismus cordis ab alia ejusdem organi affectione distingui potest? Signa a Doctore Mérat (1) exposita, hanc distinctionem sat probe dilucidant: « Les signes de l'affection rhumatismale du coeur, inquit auctor, ne sont rien moins que faciles à con- naître. Les maladies de ce viscére sont si multipliées, les symptômes en sont si souvent les mémes, que le diagnostic de chacune d'elles devient toujours pé- nible. Comme les principaux symptómes. produits par le transport de l'humeur rhumatismale , sont la douleur précordiale et les palpitations, et qu'on retrouve ces mêmes symptômes dans la plupart des lésions organiques de ce viscére, on n'en peut.pas tirer de grandes lumiéres. ll n'y a véritablement, suivant nous, qu'un seul caractére qui puisse aider à reconnaitre le rhumatisme du cœur ; c'est le transport du rhumatisme, d'une région musculaire où il existait , sur le coeur, avec disparition des symptômes qui annonçaient son existence dans le premier lieu et leur apparition dans celle du cœur. Si ce phénomène n'a pas lieu , il est impossible de pouvoir rien affirmer sur le rhumatisme du cœur. Dans le cas où l'affection rhumatismale aurait commencé par le cœur méme , son existence certaine ne peut étre affirmée, puisque cinquante autres lésions du méme viscére ne présentent pas des phénoménes extérieurs semblables. . La réussite d'un traitement anti-rhumatique serait, dans cette dernière sup- position le seul événement qui pourrait faire soupçonner qu'on a eu à traiter une affection rhumatismale. » In quodam tamen casu, quem Doctor Mérat si- lentio praeterit, dum , corde primum dolente, morbus, cor relinquens, in alios corporis musculos transilit , rheumatismalem naturam declarans , multa sane sunt qua. pro rheumatismo hujus visceris, licet primigenio, pugnant : quod sequenti observatione , a D. Raisin facta, probatur (2) : « Dans une belle soirée d'été, plusieurs jeunes gens s'amusérent à donner un concert sur l'eau. Ils étaient dans un bateau disposé sur l'Orne pour cette partie de plaisir, qui se (1) Journal général de médecine tom. 52 , pag. 158. (2) Vid. Dict. des sc. méd. tom. 48, pag. 554. ( 93 ) prolongea assez loin dans la nuit. Pendant ce temps, la terapérature se refroi- dit. Deux jours aprés , un de ces jeunes gens éprouva de la géne dans la res- piration, et une vive douleur dans la région du cœur. Il me fit appeler sur le champ, et j'observai les phénomènes suivans : pouls intermittent irrégulier, petit et fréquent ; le malade, outre la douleur vive de la région du cœur , avait des palpitations fréquentes et une anxiété précordiale considérable. Ayant ap- pris les circonstances qui ‘avaient précédé sa maladie, je cherchai à rétablir la transpiration par des boissons diaphorétiques et des potions ethérées. Ces moyens n'ayant eu aucun succés, je fis appliquer, dés le second jour, un large vésica- toire sur le côté gauche du thorax et continuer l'usage des médicamens déjà employés. Au quatrième jour l'anxiété et les palpitations diminuérent ; le pouls se développa, les poignets devinrent douloureux et se gonflèrent; la douleur et le gonflement se portérent successivement sur toutes les grandes articulations; en un mot, le malade éprouva une véritable fièvre rhumatismale , qui parcourut ses périodes avec régularité, et se termina par des sueurs copieuses. La douleur, les palpitations du cœur et l'anxiété cessèrent entièrement aussitôt que le rhu- matisme fut bien établi dans les articulations. » Caeterum quidquid sit de cordis rheumatismo , hoc organum , dolore rheuma- tico in alia corporis parte evanescente, affectione nunc acuta ac gravissima ægrum brevi necante , nunc chronica , omniaque symptomata aneurismatis , quod tunc fortasse rheumatismum chronicum constituit, offerente, aflici nihilominus certum est. S- 98. Doctor Baillie primus de rheumatica in cor metastasi, quam aliquanto post Odier (1) Genevensis etiam tetigit , locutus videtur. In tertio volumine transactionum pro medicine ac chirurgie perfectione, plura hujus affectionis a D. Wells observata leguntur. Nobilissimus David Dundas in dissertatione , societati medico-chirurgicæ Lon- dinensi lecta, novem hujus metastaseos exempla enarrat. : (1) Manuel de médecine pratique. C 94 ) S- 99- Nonne aneurisma , aut si mavis rheumatismum cordis chronicum ; a metastasi rheumatica productum in sequenti: observatione , a Doctore Latour (1) allata , adfuisse luce: M^ —— J. B. Fleury ; âgé de hate ris ans, avait joui d'une bonne santé. jusqu'à l’âge de vingt-trois , époque de la mort dà sa femme. Pen- dant les cinq premiers mois qui suivirent cette perte, chagrin porté à l'excès, confusion. des idées, penchant au suicide. On lui conseille d'aller à l'armée ; il y recouvre là santé aprés un an. Pendant sept ans, exposition à tout ce que la guerre à de plus pénible et de plus dangereux pour la santé; enfin, accés de fiévre intermittente tierce, suivi de douleurs rhumatismales au bras droit, avec perte du mouvement de ce membre. Il obtient son congé; mais, en re- tournant à son pays natal, guérison subite des douleurs et de l'engourdissement du bras. Quelque temps après, douleur au bras gauche ; l'articulation radio—cu- bitale paraissait ankilosée , et offrait une tumeur qui fut prise poùr un anévrisme + un vésicatoire, appliqué sur le bras, fit disparaitre la tumeur; le bras recouvra sa mobilité ordinaire. Deux ans se passérent depuis cette guérison, sans autre mal que quelques douleurs légéres, fugaces à la téte, aux bras, aux membres abdominaux. Au commencement du printemps , douleur déchirante à la cuisse gauche, augmentée par le mouvement du membre; quinze jours aprés, l'affec- tion se porta au bras du méme côté, s'étendit bientôt à la région costale gauche du thorax , et occasionna les symptómes suivans : douleur sourde répondant à la région du coeur, palpitations, les battemens du cœur sensibles à l'œil, difficulté de respirer. Ces symptômes se renouvelaient plusieurs fois le jour, le plus petit mouvement les déterminait; il ne pouvait se coucher sur le côté ; sommeil fugace , éveil en sursaut, emaciation générale. Pendant les grandes cha- leurs de l'été suivant, deux bains de riviére furent suivis de l'engourdissement ` de la moitié gauche du corps. Les symptômes précédens augmentérent ; sueurs (1) Essai sur le rhumatisme pag. 266. A-—————HÓH——— Mo — C o -€—— ————— QOEM : (95) pendant la nuit , progrés de la leucophlegmatie; on sentait méme une fluctuation dans l'abdomen : vésicatoire au bras gauche. Nul soulagerhent par le ré- gime ordonné. Un mois aprés, le malade se livra à un charlatan qui lui fit prendre pendant huit jours les drastiques les plus violens. Tous les symptômes avaient cessé : le malade se crut guéri; mais, peu de jours aprés, il fut victime de sa fausse confiance. On n'a pas pu faire l'ouverture cadavérique. » S- 100. -— Li Celeberrimus Matthey , Geneva: medicus , anno 1815, dissertationem maximi momenti de affectione de qua nunc sermo in opere : Journal général de médecine (1) legendam , obtulit. Quæ de hujus morbi frequentia dicit, certe cordis rheu- mätismum negantibus mira videbuntur : « Le rhumatisme du cœur est, inquit Auctor (2), l'affection que nous avons le plus fréquemment observée à Genève, aprés le rhumatisme des muscles destinés aux mouvemens volontaires. » Hujus cordis affectus, e metastasi oriundi , nonnulla exempla , quorum przes- tantissima afferam dedit idem : « Dans le courant d'Avril 1813, M. Bresse âgé de 37 ans, se plaignit d'une vive douleur à la hanche droite; le plus léger mouvement de la cuisse ou du tronc en augmentait considérablement l'inten - sité; le pouls était fréquent , plein, dur. Les saignées, les sangsues , les vési- catoires , les poudres de James, combinées avec la poudre tempérante de Stabl, le petit lait furent administrés avec quelque apparence de succés. Les douleurs étaient fort appaisées au bout de quelques jours; le malade pouvait se mouvoir plus librement dans son lit. Les urines, rares, trés-colorées, et: sédimenteuses dans le premier temps de la maladie, étaient devenues abon- dantes et naturelles, Les fonctions digestives se faisaient bien. Cependant la douleur de la cuisse persistait , quoiqu'à un faible degré; il y avait un peu d'en- (1) Tom. 52, pag. 144. (2) Ibid. pag. 145. ( 96 ) flure sur toute l'étendue de l'extrémité affectée : les poignets devinrent instan- tanément douloureux et se tuméfiérent. Dans la nuit du 14 au 15 mai, le malade eut beaucoup d'angoisses. La pou- dre de Dower , qui avait constamment procuré jusqu'alors quelques heures de sommeil , ne produisit cette fois, aucun effet. Le 15, au matin, les angoisses étaient fort augmentées ; les traits de la face, altérés, exprimaient le sentiment d'un malaise indéfinissable par le malade; il ne se plaignait, en effet, d'aucune douleur {à la région précordiale, ni autre part; point d'oppression, point de toux. Le pouls me parut seulement irrégulier, petit et fréquent, et les batte— mens du cœur plus sensibles au toucher. (application de vésicataires aux. jam- bes et sur la région du cœur. Mixture-calmante. ) Les angoisses devinrent extrémes vers les cinq heures aprés-midi. Le malade demanda à aller du ventre : on le mit avec beaucoup de peine sur le bassin; il fit une selle copieuse. En se recouchant , il eut une syncope qui dura quelques minutes. Revenu à lui, il fit, d'une voix éteinte, ses derniers adieux à sa femme et à son frére. La faiblesse et ces angoisses allèrent en augmentant : et à huit heures du soir il rendit le dernier soupir. On ne put pas faire l'ouverture du cadavre. » Alia observatio (1) : « Madame L...., âgée de 24 ans environ, d'une forte constitution , fut prise d'un rhumatisme aigu général , dans le courant de Juin 1813. La douleur des membres thoraciques et abdominaux fut trés-violente durant les huit premiers jours; dès-lors elle diminua graduellement : mais le quinziéme jour, la malade se plaignit d'une vive douleur sous le sein gauche, s'étendant sur le sternum, et comprimant la poitrine. À ces symptômes, se joignirent des angoisses extrêmes ; la difficulté de respirer ; des palpitations de cœur ; le pouls serré , fréquent, irrégulier. La saignée répétée, les sangsues, les vésicatoires, les poudres de digitale , de camphre et de Dower, parurent soulager la malade. Seize jours aprés l'apparition de ces symptômes alarmans elle put se lever et se tenir immobile dans un fauteuil pendant une partie de la journée. Cependant (1) Journal général de médecine, tom. 52, pag. 151. ME darum oie cu grt pM S em ( 97) elle continuait à se plaindre de palpitations et de difficultés de respirer : les — étaient rares. On reprit l'usage de la digitale et du nitre, et bientót aprés la dyspnée et la palpitation disparurent; les urines devinrent nansa. La malade eut une rechute dans le courant d'Aoüt. Les remèdes employés dans la première attaque , et les bains tièdes , furent administrés avec avantage dans celle-ci; mais la convalescence a été longue et pénible. La malade a été forcée de s'astreindre à un repos absolu; le plus léger mouvement rappelait les palpitations et la difficulté de respirer. Ce n'est qu'à la fin d'Octobre que ces symptômes ont cessé tout-à-fait , et que la malade a pu reprendre ses occu- pations ordinaires. » Tertia observatio (1) : « Une demoiselle de 18 à 20 ans, sujette aux dou- leurs de rhumatisme , éprouva, le lendemain d'une soirée où elle avait dansé, une légére douleur à l'épaule, et tout-à-coup les symptómes d'une métastase sur le coeur, dyspnée, palpitations, angoisses extrémes, syncopes fréquentes. On eut recours à la saignée, aux vésicatoires , aux sinapismes , dés le début de la maladie; et ces moyens furent très-fréquemment renouvelés dans l'espace d'une douzaine de jours. La malade fut, tout ce temps , dans un état fort in- quiétant. Dès lors , les symptômes se dissipèrent peu à peu; mais ce ne fut qu'au bout de deux mois que la malade fut parfaitement rétablie. » S- 101. Apud clarissimos Marcet (*) et Armstrong, necnon in trigesimo quinto vo- | lumine Ephemeridum medicinæ scientiarumque naturalium a Samuel Fothergill (**) scriptarum , ut et in sedecimo the London. medical repository, by Uwins, volumine (***), multe observationes rheumaticarum in cor metastaseon legi - possunt. (1) Journal général de médecine, tom. 52, pag. 152. (*) Doctor Marcet rheumatismum ex artubus in cor translatum bis vidit : in utroque casu mors evenit , autopsiaque cor aneurismaticum ostendit. (**) Observationes a Forthergill relate, primum in ephemeridibus novz Angli a professore -. Jackson conscripta sunt. (9**) Observatio his in ephemeridibus reperta , ab illustrissimo Edward Thompson facta est, n ( 98 ) Archibaldus Robertson, medicus magni nominis in Anglia, historiam lectu sane dignam marrat : « Le patient, inquit (1), était un jeune homme de 23 ans, d'une fibre irritable, mais nullement pléthorique. —— Au cinquième jour d'un rhumatisme aigu, aprés avoir été largement saigné et purgé, les douleurs, en grande partie, abandonnérent la hanche et l'épaule ; il fut immé- diatement saisi d'une géne considérable dans la respiration , d'anxiété ; pouls ir- régulier, ondulant; tendance à la syncope, quand il était au lit, sur son séant. — Ces symptómes alarmans furent dissipés par une saignée icis au bras ; par un énorme vésicatoire, sur la poitrine; et la mixture aabt, avec demi-drachme d'esprit d'éther nitrique , ( éther nitrique alkoholisé ) de deux en deux heures; — le malade guérit, mais sa convalescence fut lente , et il se plaignit long-temps de débilité , et d'engourdissement aux articulations affectées. » Apud excellentissimum Johnson, quem sepe jam citavi, sequentia a Doctore Porter prolata legimus : « Dans une réponse obligeante à mes questions sur les métastases du rhumatisme aigu, inquit (2), le docteur Porter de Bristol, dit qu'indépendamment des transports de l'action rhumatismale d'un mem- bre à un autre, qui se rencontrent partout, il a, dans quelques exemples , vu la métastase sur le coeur, —- sur les organes respiratoires, —— sur l'encéphale. -- Il remarque que le rhumatisme a été chassé de la tête, par les sangsues et des applications froides; — de la poitrine, par des vésicatoires ;-— mais quand le cœur était attaqué, il s'ensuivait assez de désordre pour déranger ses fonc- tions, le reste de la vie; bien que l'inflammation rétrocédée eut été arrétée , en peu d'heures, par les vésicatoires et d'autres remèdes appropriés. -- ra la ! plupart des faits qu'il avait observés, la maladie locale externe avait disparu , avant d'attaquer le coeur lui-méme. Dans quelques cas, la métastase avait eu lieu sans cause évidente ou appréciable ; dans d'autres , elle paraissait le résultat de topiques réfrigérans, trop long-tems continués. » Observationem ab. amplissimo professore Sauveur factam, notatu summopere « E E (1) Johnson, qui hanc historiam in su» opere de rheumatismo , pag. 23o, paucis refert. (2) Récheréhes pratiques sur le rhumatisme pag. 231. ( 99) . dignam in lucem proferre lubet. Virgo quedam honestissima , nomine Houyet, . quindecim annos nata, constitutione lymphatica debili, thorace bene confor- mato predita, rheumatismo acuto, tam erratico ut artuum , abdominis, tho- racisque musculos vicissim inviseret , correpta est. Post aliquot dies a morbi invasione, leviores cordis palpitationes , quibus antea non tentata erat, per- sensit. Crastino die, causa ignota, subito dolores artuum repente evanescunt , palpitationes violentissimæ , atrocissimæque præcordiorum anxietates egram dis- cruciant. Vix hore quadrante elapso, mors scenam claudebat, Non fuit con- cessa autopsia. Hoc in casu, mors repentina a violento cordis spasmo, de quo jam locutus est doctissimus Matthey (1) pependisse mihi videtur. | | S- 102. Antequam hisce finem imponam , nonnulla ad curam pertinentia, adhuc di- cenda sunt. Nil melius possum quam precepta a Cl. Matthey hac de re data referre : « La saignée, inquit (2), est trés-certainement le premier des remèdes à employer, lorsque le rhumatisme du coeur survient tout-à-coup, ou peu de temps après l'invasion des douleurs rhumatismales des membres. Et, chez des sujets jeunes et robustes, il ne faut pas craindre d'y revenir souvent, et aussi long-tems que les symptómes persistent, méme à un faible degré......... Dans les cas où l'affection du cœur se manifeste seulement au bout de plusieurs . semaines d'affection rhumatismale, et lorsque le malade est déjà affaibli par les . douleurs et les remèdes employés , peut-être la saignée n'est-elle pas nécessaire; et son efficacité est plus douteuse encore, si l'irritation morbide du cœur s'ac- compagne d'un spasme violent , qui donne lieu aux angoisses extrêmes , aux dé- faillances ; et trés- souvent à une mort subite. Cependant, lorsque ce dernier accident n'a pas lieu , on doit encore tenter de détruire ce spasme par une trés- _ petite saignée; et j'ai quelques regrets de ne l'avoir pas essayé chez M. Bresse. (*) T (1) Journal général de médecine tom. 52 , pag. 155. (2) Ibid. pag. 155. (*) Cujus historia supra enarrata est. t ( 100 ) Quant aux cas d'affection rhumatismale du coeur, négligée dans le principe, méconnue , ou d'une violence telle, que, malgré le traitement le plus sage et le plus actif, il en résulte néanmoins un vice organique de nature incurable (ad- hérence, épaisissement , altération du péricarde, augmentation de volume du coeur), la saignée peut encore y trouver son application comme reméde pal- liaif, propre à diminuer momentanément le trouble de la circulation dans le coeur, l'oppression , etc. Il est bien important (1) d'observer que dans tous les cas d'affection rhuma- tismale du cœur , l'action des muscles volontaires, le parler, le marcher, aug- mentent constamment les palpitations et en prolongent la durée. Il est essentiel, en conséquence, que le malade s'en abstienne long-tems encore aprés sa gué- rison ; l'excès d'irritabilité du cœur subsistant toujours, et disposant au retour des accidens dont nous venons de parler, pour peu que la circulation du sang soit génée ou accélérée. Un officier de santé avait conseillé l'exercice du cheval à un enfant atteint de palpitations de coeur, à la suite d'affection rhumatismale : cela fit considérablement empirer le mal. Le professeur Odier, consulté à cette époque , conseilla le repos le plus absolu et l'usage du sel de nitre. Ces moyens, long-tems continués, dissipèrent les palpitations, et le malade se rétablit in— sensiblement. On sent qu'il est également de la dernière importance que les convalescens évitent avec le plus grand soin tout ce qui peut supprimer de nouveau la trans- piration. Sous ce point de vue prophylactique, les vétemens de flanelle appli— qués habituellement sur la peau, et un régime approprié, sont d'une indispen- sable nécessité. Les bains froids par immersion seront employés comme devant diminuer la susceptibilité à recevoir l'influence des changemens brusques de la température et des variations atmosphériques. Une constitution particulière , une trop grande irritabilité du cœur, originelle ou acquise, disposent évidemment les individus atteints de rhumatisme aigu, (1) Journal général de médecine, tom. 52, pag. 153, PR * ( 107 ) général ou partiel , à l'affection rhumatismale du cœur. M. Brest et Madame L. . . . , en état de santé, étaient affectés de palpitations par des causes très-légères , physiques et morales. - La connaissance de cette idiosyncrasie me parait devoir être utile au pra- ticien, en lui donnant l'éveil sur les accidens de métastase qui peuvent survenir brusquement chez certains individus atteints de rhumatisme, et, en le préparant ainsi, à y apporter promptement les remédes les plus propres à en prévenir les funestes effets. » (*) Adhuc ejusdem opinionem, quæ mihi multum arridet, solummodo addam : « D'aprés mes propres observations, inquit auctor (1), et mes recherches par- ticuliéres sur les causes excitantes des affections organiques du péricarde et du parenchyme du coeur, je suis porté à croire que ces désordres sont, le plus souvent, l'effet d'une irritation rhumatismale mal traitée, trés-intense ou mé- connue à son origine. » De rheumatica in cor metastasi, nuper tantum bene observata recteque di- lucidata, omnibus tamen non probata, longius disserere mihi placuit. S. 103. Nonnunquam rheumatismi infausta, scilicet ex artubus in diaphragma metas- tasis observatur (Scudamore (2). Hujus affectus , qui epidemice Londini grassatus est (3) , nonnulla in Doctoris Stulzii ephemeridibus exempla , in Hufeland Journal der practischen heilkunde (4) transcripta , cernuntur. (*) Nonne apud puellam Houyet , cujus observationem modo retulimus , interne temperantia ad sedandam cordis irritabilitatem , €t externe irritantia ad rheumatismum summopere errati- cum, in extremitatibus stabiliendum , ut lethalis in cor metastasis averteretur, quam palpita- tiones, die precedente apparentes, nunciare videbantur, profuissent ? ` (1) Journal geueral de médecine, tom. 52, pag. 156. (2) Traité de la goutte et du rhumatisme , tom. 2, pag. 265. (3) Vid. acta societ. med. Londin. tom. 5. (4) Ephemerides medicine practice ann. 1807 , mens. febr. ( cod à S- 104. De quodam perraro œsophagi metastatico rheumatismo , quem in seipso ob- servavit medicus quidam , societatis medicæ Parisiensis socius , mentionem injicit illustrissimus Sedillot dicens (1) : » Travaillé, depuis longues. années, d'une douleur rhumatismale qui avait parcouru diverses régions du corps, à différentes époques , cette fois il la ressentait depuis trois jours dans les muscles qui en— vironnent la poitrine ; lorsque tout-à-coup il éprouva, vers la partie moyenne de l'œsophage , un sentiment de constriction douloureuse , qui rendait la dégluti- tion trés-pénible. Les rapports entre cette dernière affection et celle des muscles se firent remarquer d'une manière assez exacte; elles s'accrurent en méme tems , et se dissipérent de méme , à la suite de sueuts abondantes. » S- 105. ` Dolores artuum rheumatici in ventriculum et in intestina, ibique gastritidem , enteritidem, dysenteriam, etc. interdum genuinum muscularis tubi intestinalis membranæ rheumatismum producentes, sepe sepius transferuntur. Apud Cl. Hutchinson (2) historiam nobilis puelle octodecim annorum , qua acuto articulationis tibio-tarseæ et radio—carpianæ rheumatismo afliciebatur , legi- mus; drastico autem medicamine prepostere adhibito, dolores, iulii. suam deserentes ventriculum inviserunt morbumque multo wines genuerunt. Ejusdem metastaeos exemplum reperitur in thesi inaugurali doctoris Bonnal (3). « Mde, G. .... , inquit , âgée de 52 ans, d'une constitution délicate, est sujette, depuis 12 à 15 ans, à de vives douleurs rhumatismales dans les lombes et dans les cuisses : depuis deux ans seulement elle a cessé d’être réglée. Au commencement du mois d'Octobre dernier, elle fut prise d'une attaque de rhumatisme beaucoup plus violente que toutes celles qu'elle avait éprouvées jus- qu'alors, accompagnée, dés son début, de fièvre aiguë, de sueurs symptomati- (1) Journal général de médecine, tom. 52, pag. 161, in nota. (2) Medical and physical journal , vol, 43, N°. 252. (3) Essai sur les métastases, pag. 21. Sega, em TU ROT ( 103 ) ques très-abondantés, de diminution dans la sécrétion de l'urine , et la petite quantité de ce liquide que rendait la malade était d'une couleur jaune trés- foncée : eau de veau , infusion de bourrache , diéte. Ces symptómes persistérent pendant quatre jours avec la méme intensité ; au bout de ce temps , la douleur diminua beaucoup dans les cuisses et dans les lombes , et quelques heures aprés se fit sentir avec beaucoup de violence dans la tête ; les yeux devinrent larmoyans, et trés-sensibles à l'impression de la lumière : on fit alors appliquer un sinapisme sur la cuisse , et prendre un pédiluve sina- pisé. Le sinapisme,, renouvelé trois fois en vingt-quatre heures, ramena la dou- leur à son sicge primitif. Le onziéme jour de la maladie, sans que cette dame eüt commis la moindre imprudence , il se fit une initie très-brusque sur l'estomac , caractérisée par une vive douleur- dans la région épigastrique , le hoquet, des envies fréquentes de vomir, des efforts de vomissemens, dans lesquels la malade ne rejettait qu'une petite quantité de mucosités. Le pouls était devenu très-fréquent, serré et intermittent. Un large vésicatoire fut appliqué sur la cuisse, et un épithéme thériacal sur la région épigastrique, on prescrivit en méme temps une potion composée avec l'eau épigastrique de laitue, les gouttes de Rousseau , une petite quantité de liqueur anodyne d'Hoffmann, et le sirop de fleur d'orange. Au bout de 5 à 6 heures , la malade se trouva soulagée; malgré cela on crut encore devoir appliquer des sinapismes aux pieds, et faire frictionner les lombes avec un liniment ammoniacal ; on substitua à l'eau de veau, qui excitait des nausées, une infusion légère dé fleurs de violette et de ebqualicot 3 ce vésicatoire fut entretenu ouvert. Six jours aprés, la douleur cessa complètement dans la région épigastrique, la fièvre se calma peu à peu, et un sentiment d'engourdissement revint dans la cuisse et dans les lombes : ce dernier symptóme a persisté pendant. prés de trois semaines , et n'a cédé qu'à l'emploi des boissons sudorifiques , des poudres de Dower, et des bains hydrosulfureux. » Aliam in ventriculum rheumaticæ translationis observationem refert Rodamel (1) : (1) Traité du rhumatisme chronique, pag. i6o. ( 104 ) « Je fus appelé, inquit, au mois de Novembre 1805 , auprès d'une malade... ;: jela trouvai excédée d'une douleur aigué fixée sur l'estomac depuis huit heures, et que, dés le début, avait accompagnée un vomissement répété à très-courts intervalles ; l'épigastre était peu soulevé, mais trés-sensible au contact du tou— cher; la douleur s'étendait jusque sur les hypocondres , et augmentait à chaque mouvement nécessaire , ou involontaire que le buste faisait en avant; point de fièvre; questionnée , ainsi que sa famille sur les circonstances du passé immé- diat , elle ne s'était permis aucun écart dans sa maniére de vivre ordinaire et naturelle ; interrogée sur un passé plus éloigné , elle n'avait jamais eu à se plaindre de sa santé que relativement à des douleurs aux extrémités plus ou moins vives, d'une durée plus ou moins longue , et qui semblaient être la suite d'un rhuma- tisme aigu qui, en 1795, avait parcouru toutes les grandes articulations. — C'en était assez pour fixer mon opinion sur la cause d'un état dont la violence subite avait été sans précurseur ; je ne doutai point que cette cause ne füt un pisi transport du rhumatisme sur l'estomac, et j'en eus la certitude lorsque, aprés quelques heures encore de souffrances di de vomissemens, je vis la douleur se déplacer sous l'action des remèdes administrés, et les pbr cesser : cette douleur avait gagné les fausses côtes du côté droit, elle y séjourna, sous un degré supportable , jusqu'au surlendemaiu, et cédant enfin à la continuation des moyens de rappel aux extrémités, elle se fit sentir et se fixa à la jambe gauche. » Apud eumdem (1) observatio rheumatismi brachium et ventriculum , alternatis vicibus , invadentis cernitur : « Une femme de 49 ans , ressentit, en 1801 , une violente douleur rhumatique au bras droit : cette douleur la priva, pendant l'es- pace de deux mois, de l'usage de ce membre; elle se porta ensuite sur le bras gauche , disparut , et reparut quelque temps aprés sur la poitrine, s'étendant et se faisant vivement sentir aux seins : des seins elle passa à l'estomac, où elle séjourna long-temps , remonta au bras droit, revint à l'estomac, et depuis lors (1) Traité du rhumatisme chronique , pag. 162. e ( 105 ) alterna entre ce membre et ce viscère, mais avec une telle disparité de tenues seipedtives que négligeant les conséquences naturelles de cette alternative , on | s'en tint à l'idée d'une maladie hystérique, hypocondriaque, et que pendant | deux années consécutives, on lui administra des remèdes qui, pris parmi les purgatifs et les débilitans, durent fixer irrévocablement le rhumatisme sur l'es- tomac , ce qui hâta l'amaigrissement qui, lorsque je fus appelé, avait effacé tous signes lle la constitution robuste dont elle avait été douée. En effet , depuis lors le rhumatisme, par une habitude devenue en quelque sorte nature, occupe | alternativement le bras droit et l'estomac; lorsqu'il siége sur le. bras, l'estomac | est sans souffrances positives , et l'exercice de ses fonctions n'est que pénible ; | lorsqu'il séjourne sur l'estomac , alors les digestions sont presque nulles, et si la . douleur permanente est actio sourde et supportable, par fois aussi elle ~ devient aiguë, et s'accompagne d'angoises et de vomissemens. » S. 106. | j | Ventriculum frequentius a retrogresso rheumatismo affici quam intestina ex observatione constare videtur : » j'ai trés-rarement vu, dicit Rodamel (1), le rhumatisme chronique se concentrer dans les intestins, et une seule fois j'ai pu observer dans toute son évidence chez un ancien militaire. Ce malade était ‘sujet, depuis 17 ans ] à des douleurs qui avaient parcouru alternativement toutes les parties internes , ainsi que celles des extrémités , et dont la violence souvent extrême , presque toujours d'une trés-longue durée, n'avait cependant altéré en lui aucun des signes de la santé. Au mois de Mars 1805, aprés six semaines de souffrances aux mâchoires et aux dents, il sentit la douleur abandonner , sans affaiblissement préliminaire, la partie qu'elle ne tourmentait que depuis quelques minutes; et se porter sur la poitrine , qui fut presqu'immédiament déchirée par un apparent catarrhe , dont 'expectoration , trés-épaisse, commenca peu d'instans aprés, mais sans aucun tre des caractères accessoires de cette affection. — Sur le soir du second jour, (1) Traité du rhumatisme chronique, pag. 160. ( 106 ) les déchiremens de poitrine , la toux et l'expectoration cessérent; un malaise d'une heure sembla annoncer une secousse quelconque ; et en effet, une vive douleur suivie d'un frisson général trés-prononcé, se fit sentir dans la région lombaire, oü elle avait, en quelques heures, atteint son dernier degré d'exas- pération, lorsque cessant brusquement dans cette partie, elle se développa sans intervalle de repos dans les intestins , sous forme de coliques, bientôt suivies | d'un violent tenesme , avec déjections fréquentes , abondantes et sans nulle con- | sistance. — Mais ce fut le seul accident qui se manifesta et se reproduisit par accès, du commencement à la fin, dés la tenue du rhumatisme sur cette région. — Pendant la durée de cette tenue, l'harmonie de la santé régna constamment sur et entre toutes les autres parties; et dans les intervalles d'excés, qui étaient | de deux ou trois heures, l'esprit éprouvait et satisfaisait, si j'ose m'exprimer ainsi, le méme appétit d'alimens que l'estomac, dont les fonctions étaient in-: tacles; en un mot, pendant soixante et douze heures que dura cette attaque , il sembla y avoir division d'étre entre la partie du corps dont s'était emparé le vice rhumatique , et l'ensemble des autres parties du méme corps. — Enfin, je suivais cette attaque avec une telle assiduité, que je fus à même d'observer la | translation qui s'opéra vers le déclin du troisième jour. Tout-à-coup la douleur | qui venait de se manifester aprés une inaction de deux heures, et qui sévissait M avec une énergie qui ne permettait aucun espoir de prochaine cessation, la. douleur se porta sur les dents du côté gauche, et presque au méme instant, [ calme absolu dans le Siége qu'elle abandonnait. — Cette attaque sur les intestins | était la troisième qu'avait éprouvée le malade à qudiqies années d'intervalle , et - sans aucune variété dans les symptómes ». i De intestinorum inflammatione ex artuum rheumatismi translatione oriunda, M gangrænaque terminata loquitur celeberrimus Tissot. tii Epidemiam rheumaticarum colicarum , in qua intestinorum dolores, ipie $ articulorum ‘doloribus , subito evanescebant, observavit Huxhamius. (1) Vide rat. medendi tom. 3, pag. 102. 4 ( 107.) abdominis cruciabant , postquam artus dolores cessaverant ..... colicos hosce cruciatus ab rheumate interanea obsidente natos credidimus. » « Nonnullis, addit idem (1), dysenteria versa est in rheuma cujusdam alterius partis : sic humeri quibusdam , aliis nucha , occiput, manuum carpi , genua etc. , dolore. dilacerante. occupari visa sunt , ventre atque alvo sanati. Feminam dolor pleuriticus corripuit qui, relicto thorace, hypochondrii dextri portionem mollem. obsedit, inde defluxio ad pulmones se recipiens molestissimam tussim , noctu: precipue , veluti. catarrhosam fecit; ea repente cessante orta est dysen— teria, que nychthemero nondum exacto subito conquievit, thorace dextro su- premo pone claviculam acerbe dolente (2). » S. 107. A rheumatismo retrocedente perraro afficitur hepar. Hujus tamen metastaseos exemplum refertur a clarissimo Lorentz, in medicine militaris Ephemeridibus (3). .De rheumatica in jecur et lienem metastasi etiam loquuntur celeberrimi Rodamel (4) et Latour (5) : sed inter omnes observationes, ab illis allatas , nulla mihi videtur sincera ; ita ut, utrum haec organa a — Te retroces- sione affici possint, meo quidem ah adhuc in dubio sit, S. 108. Renes i invisere, et in illis organis vel solummodo dolorem , absque functionum renalium.læsione , vel genuinam inflammationem , cum Hed functionum nota- bili turbatione , producere. potest rheumatica zr AER Primo in casu, tunica renum externa, secundo autem , parenchyma ipsum affici mihi videtur. Hujus metastaseos duo ME... exempla clarissimus Rodamel, qui has (1) De natura et indole dysenterie ; rat. medendi, tom. 3, p. 295. (2) Stoll, ibid. pag. 297. (3) Journal de méd. militaire , par Dehorne, tom. 5, p. 515. (4) Traité du rhumatisme chronique , pag. 159 et seq. (5) Essai sur le rhumatisme , pag. 241 et seq. O0. ( 108 ) rheumaticas in renes metastases sæpe sæpius a calculo irritante produci conten— dit, in suo libro de rheumatismo chronico (1) refert. - S- 109. Rheumatismum subito evanescentem nonnunquam sequuntur vesicae catarrhus , dysuria, ischuria, stranguria etc. » Apud senes, inquit Hoffmannus (2) cessantibus doloribus rheumaticis , dif- ficilis accidit mictus, qui, repetentibus pristinis doloribus, sponte discedite Apud cl. Rodamel , metastaseos rheumaticæ in vesicam nonnulla prostant exem- pla, quorum maxime notatu digna referre volo. » Une dame, inquit (3), fut atteinte de douleurs rhumatismales à la suite d'une troisiéme couche qui eut lieu en 1803. Ces douleurs parurent pour la premiére fois à la cuisse, droite, et de là à la jambe gauche, elles se portérent ensuite sur la vessie, où elles ne séjournèrent qu'une semaine; elles furent attaquer le bras droit, et le. quittèrent deux mois aprés pour regagner. et se fixer sur la région hypogastrique , sous forme de douleurs gravatives , ne s'exaspérant d’ail- leurs , que sous la pression , mais étant accompagnées de gêne dans l'écoulement des urines, et d'un état de malaise dans le bassin; —— un tel tableau du passé et du présent ne laisse aucun doute sur la cause unique de ces douleurs à la vessie ; et les médicamens propres , soit à rappeler le rhumatisme aux extrémités soit à en prévenir le retour sur ce viscére, la rendirent plus évidente encore par leur efficacité. » » Un ancien militaire (4) recourut à mes soins, pour une douleur à la ves- sie, qu'il éprouvait par intervalle avec de fréquens besoins et difficultés d'uri- ner : questionné sur les maladies qu'il pouvait avoir eues, il les réduisit à une seule infirmité , à des douleurs aux extrémités inférieures qu'il avait contractées (1) Essai sur le rhumatisme chronique , pag. 182 — 189. (2) De gravi spasmo et dolore vesice ; vid. op. omn. t. 2, pag. 300. (3) Traité du rhum. chronique , pag. 189. (4) Ibid. pag. 190. + UJ ( 109 ) à l'armée , et qui , depuis son retour à Lyon, s'étaient fait sentir aux supérieures , et se renouvelaient sur les unes et les autres à chaque changement sensible de l'atmosphère}; ayant néanmoins observé qu'il ne les éprouvait jamais en méme temps que celles de la vessie, —— Le transport rhumatismal ne pouvait être ` mieux caractérisé; il fut confirmé par le déplacement qu'opèrerent les remèdes administrés ; et depuis lors, son évidence est devenue entière par la précision avec laquelle la douleur disparaît constamment aux extrémités, à l'instant où , sous l'action des mêmes moyens, cesse une nouvelle attaque sur cet organe, dont je n'ai pu encore fait perdre l'habitude au rhumatisme, et où, avec la cessation de ses sévisses sur cette partie, la fonction urinaire redevient naturelle. » Idem auctor, nonnullas maximi momenti cystitidis et acutæ et chronica his- torias, quas tamen , ne diutius lectorem teneam , in libro ipse legendas relinquam , adhuc enarrat. (1) S 110. Blennorrhagia a rheumatica metastasi ortum ducens jam visa fuit. „Hujus affectionis. observationem , a D. Croisier in societatis medicinæ Auduræ præfecturæ annua Ephemeride (2) relatam , in articulo rhumatisme dictionnarii scientiarum medic. cernimus : « Au mois de Juillet, inquit hujus articuli auctor , (3), ce médecin fut consulté par un jeune homme qui avait un écoulement par l'urétre depuis cinq ou six jours, et dont il ne pouvait assigner la cause , n'ayant couru aucun risque de contracter la maladie vénérienne ; il se souvenait seule— ment d'avoir eu un an avant un pareil écoulement dont la nature était équiyo- que, et qui céda aprés trente-cinq jours de traitement. Ayant employé contre le nouvel écoulement , tous les moyens usités et sans en avoir obteuu que des avantages momentanés , le jeune malade apprit à M. Croisier qu'il était habituel- lement atteint au bras gauche d'un rhumatisme qui avait disparu peu de jours (1) Vide op. cit. a pagina i9 ad pag. 202. . (2) Annuaire de la société de médec. du département de l'Eure , année 1815. : (3) Dict. des sc. méd. tom. 48 pag. 561 , art. rhumatisme auct. Villeneuve. ( rro ) avant l'apparition de l'écoulement, à la suite d'un bain de rivière. Ce médecin employa aussitôt les sudorifiques et appliqua un vésicatoire au bras précédem— ment affecté. Au bout de huit jours , la blennorrhée avait complètement disparu.» Epidemiæ blennorrhagiarum cum. doloribus artuum rheumaticis alternantium , in primo volumine externa literature medicinalis mentionem movet. cl. Winck- ler. Sequentia ejusdem metastaseos exempla a cl. Leveillé observata , hic si- lentio præterire non possum : « Un chef de division dans les bureaux d'un ministère , inquit (1) , souffre, pour l'ordinaire, lorsqu'il fait humide et froid » des douleurs rhumatismales, tantót aux épaules, tantót aux lombes et sur le trajet du grand nerf sciatique. Il est accoutumé à se trouver calme au moment ou ily pense le moins, et ce bien inopiné est pour lui l'indice d'un coryza, d'un catarrhe pulmonaire, et trés-souvent d'un écoulement muqueux par l'u- rétre. L'une ou l'autre de ces affections, lorsqu'elle a lieu, suit un cours plus ou moins long, aprés lequel les douleurs rhumatismales se font sentir de nou- veau, pour ne cesser qu'au renouvellement de la saison. » » En Décembre 1803, addit idem (2), le frère de M. le maréchal duc de C.... était retenu chez lui par un engorgement de l'articulation de la jambe gauche avec le pied, qui disparut subitement, et permit de marcher avec la plus grande facilité. Il se manifesta sur le champ un écoulement muqueux de l'urétre pour lequel je fus consulté. Je tranquillisai ce malade auquel je promis la cessation prompte de cette incommodité , si je parvenais à ramener la tu- méfaction douloureuse du pied. L'effet répondit à mes espérances. » Rheumatismi metastasis in uterum , ibique nonnulla phenomena sedulo no— tanda, quorum autem causa imperitos sepius fugit , producens , haud raro obser- vatur. Apud Rodamel (3) hujus affectus exemplum sequens valde sincerum re- perimus : « A la suite d'une seconde couche, une dame de Bourg contracta (1) Mémoires de la soc. méd. d'émul. année 8°, 1816, tom. 8, pag. 457. (2) Ibid. pag. 458. (3) Traité du rhum. chron. pag. 204. PUTET m——M ( 117 ) un rhumatisme chronique manifesté à la cuisse droite : aprés un assez long sé- jour sur ce siège primitif, il se porta sur plusieurs autres parties, et gagna la matrice, où il se fit sentir sous forme de pesanteur habituelle et de douleur sourde plus ou moins prolongée : il quitta ce viscère à quelques semaines de cette première attaque , parut et s'arrêta un certain tems à l'estomac, descendit au genou gauche, l'abandonna huit jours aprés, et revint. à la matrice. Cette seconde attaque avait fait naitre des craintes à la malade sur lexistence d'une des affections particulières à l'utérus ; mais le déplacement du rhumatisme , bien- tót et évidemment contraint de se porter à l'une des extrémités par les moyens qui furent employés, ce déplacement annoncé détruisit tout soupcon. sinistre ; et depuis lors, cette dame voit avec la sécurité de l'expérience sa douleur rhu- matismale renaître, pour ainsi dire sous l'influence des variations humides de l'atmosphère , se reproduire sous la forme , désormais connue , qu'elle emprunte de la partie affectée , et parcourir alternativement les extrémités sur lesquelles on la laisse séjourner, et la matrice ou l'estomac, dont on se hâte de la dé- placer. » - Per menstruationis tempus, vel aliquanto post, uterus, exquisitissima sensi- bilitate gaudens , hac metatasi facilius afficitur. » En Janvier 1806, inquit Rodamel (1), je fus à méme d'observer ce trans- port rhumatismal sur l'utérus, trois jours aprés la cessation des règles : la ma- lade était sujette depuis plusieurs années à des douleurs rhumatiques , alors activées par l'état de la saison, et déterminées par le froid humide du Rhóne auquel elle s'était exposée. Le rhumatisme abandonna subitement la jambe droite , où il sévissait avec violence depuis plusieurs jours et sans intervalle sensible , la douleur agit vivement sur l'organe utérin, qui venait d’être fluxionnné par la fonction périodique. Cette douleur aiguë et lancinante s'offrait avec l'inter— mittence et les caractères de celles qui’ ont lieu dans l'accouchement; l'hypo- gastre était sensible au toucher, et l'utérus soulevé, s'offrait volumineux et (1) Traité du rhum. chron. pag. 203. ( 112 ) sensible : dirigés par le narré bien fait des circonstances éloignées et immédiates , les moyens propres à déloger le rhumatisme , et à calmer l'irritatiou locale eurent un plein succés, et l'apparition d'une forte douleur qui sévit le lendemain sur le genou gauche, avec cessation de tout mal-étre à la matrice, ne laissa aucun doute sur le transport rhumatismal. » E rheumatica in uterum metastasi , menorrhagia, ut ex historia sequenti a Ro- damel (1) allata elucet, oriri potest : « Une femme d'une constitution robuste et naturellement irascible , eut pour la première fois, en 1801 une douleur rhumatismale qui se fixa sur la cuisse avec impuissance de marcher. — En 1803, la douleur se fit sentir aux jambes et fut combattue par les vésicatoires. Elle se porta ensuite sur les hanches, d'où elle revint sur les jambes; —- trois ans aprés, dans le courant de 1806, cette douleur abandonna la cuisse droite, où elle siégeait depuis plusieurs jours, pour se porter sur l'utérus. Son transport sur ce viscére s'annonca par une douleur qui parut d'abord obtuse, profonde, mais qui prit bientót le caractére aigu, avec des intermittences plus ou moins rapprochées ; — chaque redoublement portait en outre sur la vessie et le recteur; et la malade faisait des efforts comme pour expulser un corps étranger dont elle croyait sentir l'existence ; — l'hypogastrese fluxionna par degrés, et la fluxion fut portée au point que le ventre avait le volume et la forme d'une femme en- ceinte de neuf mois; —— sous cette augmentation de volume, la douleur avait repris le caractére chronique, la malade vaquait à ses occupations d'usage, et . cet état se soutenait depuis prés de trois semaines, lorsqu'une perte de sang eut lieu par la voie naturelle. — La perte avait été très-abondante dés le début; elle dura quelques jours, rendit le ventre à son volume naturel, et l'abandon de l'organe affecté fut constaté par l'apparition de la douleur au genou droit. —— Cette douleur parcourut différentes parties du corps , et se fixa, en Novem- bre 1807, sur le tendon d'achille , elle y séjourna quelque temps, et se porta de nouveau sur l'utérus. — Les souffrances commencèrent , ainsi qu'à la première attaque, par être obtuses, profondes, successivement aiguës, intermittentes et (1) Ibid, pag. 219. ( 113 ) diminuérent par l'augmentatian du bas ventre, qui, parvenu graduellement à un volume considérable , reprit encore son état naturel, aprés une seconde perte de sang abondante. — En janvier 1808, un troisième transport eut lieu sur l'u- térus.: il suivit la méme marche que les précédens, se termina comme eux par une perte sanguine, et fut suivi d'une douleur aiguë qui parut trois jours après dans les lombes et sur la cuisse , sous la forme sciatique. » S- 111. Celeberrimus Rodamel, in hoc capite jam sepissime nec immerito citatus, peculiarem in uterum rheumaticæ metastaseos casum , ad quem animo intendere ' debent medici, memorat : « Une femme, inquit (1), âgée de 35 ans, devint enceinte pour la septième fois; parvenue aux deux tiers de sa grossesse , sans autres souffrances que celles qui résultent des désordres inhérens à cet état, elle ressentit sur l'utérus des douleurs d'abord sourdes, progressivement aiguës, et qui s'étendirent dans toute la région hypogastrique, jusqu'aux lombes et au coxis, n'accordant que peu de durée aux intervalles de suspension : cet état se soutenait depuis six heures, lorsque je me rendis auprès d'elle: — le pouls était profond et accéléré , la région hypogastrique très-sensible au toucher , une perte blanche, qui datait des couches précédentes, donnait avec abondance, et l'orifice de la matrice ne présentait aucun indice d'un travail. — Je multipliai les questions à la malade, je les épuisai, aucune de ses réponses ne m'offrait des lumiéres sur la cause directe ou indirecte de ses souffrances , et je fus réduit à ne prescrire que des boissons d'usage : mais on ne tarda pas à me faire ap— peler une seconde fois; les douleurs avaient acquis une activité insupportable : cependant l'état des parties était toujours le même, nul signe indicateur ne s'était manifesté : je profitai du premier intervalle de calme, pour renouveler . mes questions, et l'état du moment laissant à la malade toute sa présence d'es- prit, j'appris que depuis long-tems elle était grevée de douleurs qui paraissaient (1) Traité du rhum. chronique, pag. 219. ( 114 ) . . LI ^ A A, sans cause, et disparaissaient sans remèdes, tantôt aux bras, tantôt au cou, aux jambes et aux pieds, souvent aux reins, j'appris que depuis trois jours seule- ment elle était délivrée d'une douleur au bras qui s'était dissipée subitement , aprés l'avoir perclus pendant quelques heures. — A ces renseignemens précis , rapprochés des signes qu'offraient et la nature des souffrances actuelles de l'uté- rus, et l'état des différentes parties, je ne pus méconnaitre un transport rhu- matismal sur la matrice; je n'hésitai donc pas à me renfermer dans le cercle des moyens propres , les uns à repousser le rhumatisme du siége qu'il occupait, les autres à l'attirer aux extrémités, et leur effet eut lieu sur la fin de la nuit : , à quelques jours de là, la douleur descendit sur les lombes, mais pour peu d'instans, et ayant été se fixer au pied droit, l'évidence fut aussi entiére pour la malade que pour moi; aussi, vers le déclin du huitième mois de sa grossesse; les mémes souffrances s'étant renouvelées et se prolongeant, elle mit elle-méme P 9 en usage les remèdes auxquels j'avais eu recours , et lorsque, appelé, je me rendis auprès d’elle, ce ne fut que pour approuver et être témoin de leur effet. » Alia observatio , hic certe referenda : « Une jeune femme , narrat idem (1), étant au terme de sa première grossesse, et éprouvant , depuis six heures, de violentes douleurs à l'utérus , me fit appeler. J'observai pendant prés d'une heure le caractère de ces douleurs, qui, sévissant dans la région hypogastrique sous forme intermittente, et n'espacant leurs reprises que de bien courtes durées de calme, m'auraient donné l'idée d’une prochaine délivrance, si je n'avais reconnu que l'orifice de la matrice n'offrait encore aucun des signes d'un travail décidé , et je la laissai aux soins des personnes dont elle s'était entourée pour son accouchement. — Mais à quelques heures de là, on eut de nouveau recours à moi, et à cette seconde visite je reconnus que les douleurs sévissaient avec plus de violence, qu'elles occupaient un nombre plus considérable de parties, se. propageaient de l'ombilic à l'hypogastre. et à la région lombaire, et qu'elles pressaient fortement sur la matrice; que tout le bas ventre était sensible sous la pression , mais que l'orifice de la matrice ne présentait ni amincissement ni (1) Traité du rhum. chron. pag. 223. Lee e com Per terr a ern F F3 | aucune dilatation indicatrice d'un commencement de travail; — je trouvai la malade dans les mémes souffrances, aggravées seulement par les angoisses de l'inquiétude, et dans le méme état quant à la situation des parties. La durée de ces douleurs et la singularité de cette absence des signes ordi- naires, me firent enfin supposer l'existence d'une cause cachée qui s'opposait au travail de la nature ; je la cherchai d'abord dans une pléthore sanguine; mais ce premier soupcon fut bientót détruit par le défaut de signes tirés, soit : de la constitution et de l’âge de la malade , soit de l'état du pouls, et je passai à l'idée que cette cause occulte pouvait être une direction vicieuse des forces ; pour la détruire, j'ordonnai les moyens d'usage, mais tous furent également inutiles, et les douleurs continuérent avec la méme violence, sans produire aucune dilatation. Enfin, ce ne fut qu'à ma cinquième visite, et à la dix-huitieme heure de souffrance, qui, sans être celles de l'enfantement, en avaient néanmoins tous les caractères; ce ne fut qu'en revenant encore sur la multitude de questions inutilement faites, et au mot rhumatisme , que sans doute je n'avais point encore prononcé, que je découvris cette cause cachée ; en effet, la malade avait un rhumatisme invétéré qui, depuis quelque temps, s'était porté aux extrémités inférieures, de là au bras gauche, et s'était fixé définitivement à l'épaule, oà il sévissait avec violence depuis huit jours, lorsqu'elle avait ressenti les premières douleurs à l'utérus. Je l'engageai à rassembler toute son attention , jusque-là absorbée par les souffrances de la matrice, et de la fixer sur l'épaule qui était . le dernier siége du rhumatisme ; elle m'assura qu'elle n'y éprouvait aucune sen- sation ; alors, faisant un rapprochement de la disposition subite de la douleur de l'épaule avec l'apparition immédiate des souffrances à l'utérus, je présumai que la cause qui s'opposait au travail, pouvait étre le transport du rhumatisme à la matrice; en conséquence, je méditai exclusivement les moyens, soit de tempérer la douleur de l'utérus, soit de l'attirer en méme temps à son dernier » siége ; j'en prescrivis l'emploi , et malgré l'étonnement , malgré l'appel aux prati- . ques reçues, et les fortes représentations de tout ce qui entourait la malade, je | pris sur moi de faire mettre en usage par la garde les deux espèces de topiques p. (m6) qui furent placés l'un sur le ventre, l'autre sur l'épaule, et qui commencérent leur action en ma présence. J'avais ensuite quitté la malade, et quatre heures aprés, à ma derniére visite, je trouvai leur effet accompli, la marche ordinaire s'était rétablie, les douleurs avaient d'abord changé de caractére , graduellement moins aigués Per l'affaiblissement de celle qui dominait, et bientôt, plus pro fondes et plus expultrices, par son absence, l'orifice de la matrice : acquis un amincissement remarquable, et la dilatation qui augmentait sous l'influence de chaque douleur , alors naturelle, devint compléte. » : Harum rheumaticæ in uterum metastaseos observationum prior dolores puer- perii falsos sic dictos , partumque proximum mentientes, posterior hos dolores partum impedientes producere cernuntur. Dolores puerperii genuini a falsis sat optime distinxerunt chirurgi artem obstetriciam colentes : harum autem vera natura plane eos fugit. Attamen ex observatis modo allatis, nec non ex quotidiana experientia qux docet dolores rheumaticos ante puerperium fere semper evanescere, post illud redituros, hos falsos uteri dolores sepe sepius a rheumatica retrocessione oriri valde probabile mihi videtur. Reipsa minime mirum est rheumatismum , cujus sedes tam muta- bilis est , in uterum , tunc affluxus vitalis centrum fere unicum , transferri et in- commoda prædicta gignere. Itaque , hoc in casu , utrum ante fuerint, nec-ne dolores rheumatici , ad pris- unam sedem revocandi , sedulo perquirendum est. De doctissimo Rodamel , omnia ad curam pertinentia obstinato animo tacente, hic non conqueri non possum. Caterum cataplasmata anodina ad hypogastrium ac irritantia ad pristinam rheumatismi sedem applicata profuisse dicunt. i S. 112. De rheumaticis in testiculos metastasibus loquitur, et ejusdem affectionis exempla, e Storch, Stoll et Lacoste excerpta refert clarissimus Latour (1). ‘An in illo casu, organi MITT , aut tunica vaginalis, aut potius albuginea , membrana (1) Essai sur le rhumatisme , pag. 230. | ( 117 ) fibrosa , afficiatur , adhuc in dubio est. De rheumatismo ex alio membro in aliud translato , quem millies unusquisque observare potuit, nil dicentes, huic capiti finem imponemus. DE PHLEGMASIARUM CUTANEARUM METASTASIBUS. S. 113. Phlegmasie cutanez fere semper omni carent periculo : harum tamen tanta . est mobilitas , ut sæpius a cute in organa vite necessaria , unde subit periculum , transferantur. Quis enim phlegmasiam cutaneam simplicem , scabiem, damno expertes, et, ad interiora retrocessas , funestas in cerebrum , pectus , abdomen metastases producentes, non observavit? Primum phlegmasias cutaneas acutas, et dein chronicas examine nostro submittemus. DE VARIOLARUM, MORBILLORUM ET SCARLATINÆ METASTASIBUS. S. 114. | Sæpius a frigore, in organum affectum, scilicet cutem, agente, aliis quoque diversis causis , silentio brevitatis causa prætermittendis , hæ metastases , in uno eodemque capite, ob magnam inter se similitudinem , conjungendæ , pro- duci cernuntur. Illorum exanthematum retrocessorum tam multa in auctoribus nec non in praxi quotidiana exempla prostant, ut solummodo dicere cephali- tidem, phrenitidem , anginam trachealem vel poliposam , pneumoniam , pleu- ritidem , phthisin , catarrhum suffocativum , tussim , pertussim , carditidem , peri- carditidem , gastritidem , enteritidem , hydropes , etc. , ab ista retrocessione pro- ducta fuisse satis habebimus. Quamvis variolas, scarlatinam , etc., morbi modo enumerati sequi possint, attamen metastases cuique phlegmasiæ peculiares adesse ex observatione constat. ( 118 ) Sic, exempli: gratia, pectoris affectus morbillis , hydropes scarlatinæ libentius succedere Óbservamus. - j Su. In his metastaseon casibus, ad cutim phlegmasia , ope frictionum , balneorum , diaphoreticorum revocanda est: excitantibus autem sudoriferis , olim tam lau- datis, audaciusque adhibitis, cautissime utendum est; neque morbos ab exan- thematibus , de quibus hic agitur oriundos, non quidem excepta hydrope , indolis sepe sepius inflammatoriz , antiphlogisticis remediis impugnandos , immemores simus. DE ERYSIPELATIS METASTASIBUS. S- 116. Vel ab externa vel ab interna causa erysipelas oriri nemo nescit. Haec distinctio cure respectu sane maximi momenti est ; primo enim in casu, repellentibus medicaminibus topicis, ut jam notaverat Hoffmannus in tractatu de erroribus vulgaribus circa usum topicorum (1), absque damno, uti possunt, dum in posteriori, eadem applicatio, funestas, ex omnium præstan- tissimorum medicorum sententia , metastases sepissime producerent Quod enuntiaverat divinus senex, dicens (2) :'éporimenus iLebt pis erw rpemirdui, Sx ayabo. freto di Pto , dyab. ( Erysipelas foris quidem intro verti non bonum : intus vero foras, bonum ). S. 117. Cerebrum nonnunquam erysipelas, presertim faciei, retropulsum invisit. Femina quzdam erysipelate faciei laborans , linteamenta aqua frigida imbuta parti aflectæ applicaverat, inde quidem dolor sopitus : ast malum , interiora petens, delirium tam horrendum causavit ut mortem inferret ( Hagendornius (3) ). (1) Vide op. omn. tom. 6. pag. 329. (2) Aphorism. 25, sect. 6. (3) Histor. medic. physic. cent. 1, hist. 38. ( 119 ) Aliud ejusdem affectus exemplum in dictionario scient. medic. (1) reperitur : « Un homme vigoureux et dans la force de l'âge , avait un érysipèle au visage; sans qu'on en sache la raison, l'érysipéle disparait, et aussitót le malade pré- sente tous les symptómes d'une phrénésie des plus intenses; le délire devient complet, il est tantôt avec assoupissement , tantôt avec fureur et vociférations. On applique un large visicatoire à la nuque, et au bout de quelques heures les symptômes se calment, la figure se tuméfie, un érysipèle trés-intense s'y déve- loppe, et parcourt paisiblement ses périodes, sans que le malade éprouve aucun accident ». Gerbezius historiam epilepsiæ ex erysipelate faciei a frigore repercusso subortæ in miscellaneis academiae nature curiosorum (2) retulit « Quam periculosa mala, scripsit Hoffmannus (3), capitis erysipelas. incaute tractatum, retroce- dente. ad interiora pravo humore , proferat, experientia in dies fere edocemur. Phrenitidem enim, anginam , linguæ paralysin, lethalem hemiplegiam catalep- sinque insecutam fuisse , scriptorum probatissimz fidei observationibus passim consignatis , luculenter satis confirmamur. » Idem auctor (4) vidit erysipelas, ab aqua frigida" retropulsum , faucium in- flammationem tam violentem producens, ut deglutitionis actus vix non impe- . diretur. Haud absimilem, observationem memorat Rolfinkius (5). S. 118. Erysipelatosæ in pectus metastases ingenti periculo non immunes cernuntur. Fr. Hoffmannus historiam erysipelatis pedum retroversi, asthma convulsivum producentis (6) enarrat. (1) Tom. 9, pag: 93, art. Deviation. (2) Dec. 3, ann. 9 et 10, 1701-1795, pag. 371. (3 De commut. morb. sed, vid. op. omn. tom. r. pag. 357. (4) De remed. benign. abus. et nox. vid. oper. omn. tom, 6, pag. 332. (5) Method. cognosc. et curand. affect. capitis, pag. 292. (6) De asthmate convulsivo , vid. oper. omn. tom. 3, pag. 105. ( 120 ) CI. Raymond (1) pneumoniam lethalem faciei erysipelati a frigore" evanescenti succedentem observavit. ; Ejusdem affectus exemplum a Cel. Richa (2) relatum hic transcribere non inutile credo : « Piissimus sacerdos, congregationis oratorii divi Philippi Nerii, mihi amicissimus, ..... cum initio hyemis diro cruris erysipelate laborasset , paulo post, medio scilicet. Januario , desipere leviter ccepit, mox in furorem repente agi una cum febri acuta statis vicibus repetente. Urinæ aderant pallidæ , decolores, tenues, atro quodam in iis suspenso, quod in acutis plerumque morbis phrenitidem præsagire solet ; oculi protuberantes, trucesque ; facies tetra, vultuosa , horrenda adspectu; lingua nigra, pulsus durus, respiratio rara et magna; fæces alba; collectio floccorum. Præcesserant hisce somni. turbulenti; stillicidium narium, oblivio subitanea, alvus suppressa diu, ac moeror ingens tum prope imminentis, tum presentis mali præludium idem, ac comes. Rogatus ego una cum parente meo, ut ægrotanti opem praberem, ejus sententia et auctoritate. nihil præsentaneum magis visum fuit, quam ea citissime validissima remedia adhibere , quibus tolli posset inflammatio ad cerebri arterias orta ; missio- nes nempe sanguinis repetitas, diluentia ex decoctis antiphlogisticis , nitrosis affatim exhibita , pediluvia, epispastica, cucurbitas, clysmata, et his similia , quibus ex voto obtigit ferocitatem morbi compescere ; apparente. iterum ad crura erysipelate, cujus presentia, ceu leto enitente sidere exarata symptomata quaeque mitius extemplo lacessere, ac dein sese subducere prorsus visa sunt. Hæc una namque salutis spes erat materiam morbificam , ut cum practicis loquar, in parte principe dire ludentem , quam vincere prorsus haud poterat ars , ad crura revocare quo illa primum erroris sui notam reliquerat. Atqui evanes- cens brevi recens ortum erysipelas , omnemque deinde .eludens artis opem sævioris mali omen tulit. Facta namque ad pectus indomiti humoris metastasi , inque exili pulmonum membrana, ac tenellis vasorum reticulis oborta phlogosi , lethalis peripneumonia impedito sanguinis trajectu successit, quæ nullum faciendæ amplius medicine locum reliquit. » (1) Traité des maladies qu'il est dangéreux de guérir, p. 384. (2) Constitutio epidemica taurinensis y anni 1721 y eger septimus. Wim nup m a ( 121 ) S. 119. Observatio gastritidis a pedum erysipelate in ventriculum retropulso oriunda apud Hoffmannum (1) legitur. Tandem , ne plura, diversos abdominalium vis- cerum morbos ab eadem causa produci posse dicam. Erysipelatis ab aliqua cutis parte in aliam transmigrationem silens, de hoc . affectu crisin sistente , quaedam scribere lubet, = He crises metastaticæ affectus interdum gravissimos sanantes ab omnibus . medicis practicis observatze fuerunt: « Vidi, inquit Kleinius (2) cardialgiam in bubone chronicam zona ventrali fato quodam solutam. » Ex ejusdem (3) sen- tentia , convulsionem , asthma , epilepsiam , colicam spasmodicam solvere potest erysipelas. DE SCABIEI METASTASIBUS, | S- 120. Antequam metastases psoricas ipsas aggrediar, de hujus exanthematis causa breviter disserere haud inutile puto. | Veteres scabiem a diversis humorum depravationibus , a lympha scilicet cor- rupta, a quodam alkali, ab acido peculiari, a diathesi scorbutica, syphilitica , scrophulosa, herpetica etc., pendere vicissim contenderunt. Galenus in humore velancholico , Avicennus in materia acri et calida, Helmontius , qui, ut obiter cam, sepius medicine fabulam quam tr eli scripsit, in fermento singu- is indolis, causam ejus proximam posuerunt. Deinde tiiv quoddam , cujus Avenzoar, Arabiz præstantissimus medicus , inventor videtur , scabiem producere putarunt fere omnes; quae sententia , apud nonnullos adhuc viget, (1) De vomitu. vide. op. omn. tom. 3, pag. 150. (2) Interpres clinicus, pag. 107. -. (3) Interpres clinicus, pag. 105. ( 122 ) Moufet, Anglus auctor celeberrimus, in excellenti de insectis opere (1) ; Redi, Italice medicine lumen; ejus discipulus Bononi (2), magnus Linnaeus (3), illustrissimus Morgagni (4) , Dejeer, eximius Germanicus scriptor, et multi alii, quos enumerare longius esset, insecti istius, scabiei acari dicti, historiam plus minusve exacte scripserunt ; quam recentioribus temporibus , clarissimus Galis (5) et alii ævi nostri medici plane dilucidarunt. Haud solvitur tamen nodus : num scabiei causa vel effectus insectum ? Hæc ultima opinio, argumentis gravissimis, quz hic explicare nec volo nec debeo , innixa, priori longe magis nobis arridet. Sed audito rem valde miram! istius famosi insecti, cujus‘ forma, sexus, copulatio, mores denique, tam sape et exacte a luculentissimis scrutatoribus observata fuere, existentiam in dubium vocat et quidem pernegat doctor Mouronval ,6), qui in suis experimentis nullum - insectum repirire potuit. : Huic assertioni nil nisi, ab inficialibus experimentis facta vere ac sincere observata non infirmari , respondebo. S. 121. Retropressionem vel præposteram sanationem scabiei , presertim antique , metastases nonnunquam lethales et fere semper , nisi ad exteriora revocetur éxanthema , periculosiores producere nemo nescit. ! Amatus Lusitanus (7) vidit juvenem scabie pustulosa jam’ diu laborantem, qui cum corpus unguento cum arsenico preparato fricaverat , mortuus in lecto in- | ventus est. Idem insaniam ex scabie retropulsa ab eodem unguento productam vidit. (1) Insectoram theatrum. (2) Osservazioni intorno alli pedicelli del corpo umano. (3) Exanthemata viva. (4) Epistola 55. ' (5) Essai sur le diagnostic de la gale. (6) Recherches et observations sur la gale. (7) Curat. medicin. cent. 2 , curat. 33. | à, ( 123 ) His autem. in casibus precipue in priori, arsenici absorptionem potius quam veram exanthematis metastasin haec omnia produxisse non immerito putamus. Aliud exemplum mortis a scabie retropressa ortæ reperimus apud Hoechstel- terum. (1) :,4 Sartor juvenis scabiosus, inquit, utitur unguento aliquo mer- curiato , non purgato prius corpore, quo malities intro in corpus rejecta pedes ambos.a coxendice resolvit, ut immobiles instar paralyticorum deprehendantur. Solvitur alvus , dantur contra humores pravos præparantia , sed nil his adjutus convellitur et stertentem efflat spiritum. » Francus de Frankenau (2) necnon Lanzoni (3) exempla mortis a psorica metastasi producue referunt. Ex eadem causa oriri potest apoplexia. ( Hoffmannus (4)) ; (Moebius (5)); ( Kleinius (6); (Miscellan : acad. nat. curios. (7)) etc. Schulzius in actis nature curiosorum observationem scabiei humida a remedio externo retropulse, mox mentis vacillationem , et postea motus hemiplecticos , convulsivos et sopores, tandem mortem producentis refert. Apud celeberrimum Morgagni (8) legimus historiam feminæ cujusdam , annum agentis circiter trigesimum , quae, post diuturnos artuum dolores, multa scabie eaque humida, correpta est : quam ut abigeret, consilio empirici, unguento quodam est usa. Sic brevi quidem siccata est scabies : sed acuta febris oborta est, ingenti calore et siti, ac sævissimis capitis doloribus stipata. His postmo- dum accesserunt delirium, spirandi non modica difficultas , totius corporis levis tumor, ventris tamen non levis, magua inquietudo, mors denique sexto die V . ex quo febris lecto ægram aflixerat. (1) Rariorum observat. medicin. decad. 8. (2) Miscell. acad. natur. curios. anno. 5. 1686 p. 451. (3) Ibid. dec. 3, ann. 9 et 10, 1701-1705, pag. 3a. (4) De hamorrhag. cerebr. vid. op. omn. tom. a , p. 241. (5) Epitom. institut. medic. pag. 65. (6) Interpres clinicus p. 349. (7) Dec. 1, ann. t, obs. 58. (8) Epistol. 32, cap. 22. ( 124 ) Inter hydrocephali causas psoricam in caput metastasin adnumerat clarissi— mus Portal (1). s Illustrissimus Bang (2) mentionem movet cephalalgiæ enormis apud feminam , 56 annorum , mox post scabiem unguentis exsiccatam obortæ, tribus jam sépti- manis fere continuo durantis; tentata sulphurea nec scabiem nec levamen pro- duxerant; vesicatoria autem in brachiis cum suppuratione per unguentum can- tharidum promota spatio quatuordecim dierum tollebant dolorem. S. 122. Meloncholitm: et maniam quandoque a retrocessa scabie productas memorant celeberrimi Raymond (3) , Portal (4), Esquirol (5), etc. Legimus in ^ Hufelandii Ephemeridibus (6) historiam melancholie , ab auctore catacriscophobiæ dicte , e subita scabiei curatione oriundæ. Cum duchlis sca— biosis in eodem lecto ciliui et, exanthemate rursus apparente , sanitati plane restitutus fuit æger. Observatio delirii tam violenti, ut a malo daemone obsessus sgrotans vide- retur, ab eadem causa producti, eademque cura soluti in opere : Journal de RTE (7) reperitur. Lorry (8) et Schad (9) pessimam melancholiam a scabie intus retropulsa se vidisse asserunt. Observatio sequens licet perlonga, tanti est pretii, ut silentio eam praetermittere nequeam. « M. S.... , inquit celeberrimus Gerardin (10) , âgé de (1) Anatomie médicale, tom. 4, p. 74. (2) Selecta diarii, tom. 2, p. 209. (3) Maladies qu'il est dangereux de guérir, pag. 76 in nota. (4) Anat. méd. t. 4, p. 26. (5) Dict. des sc. méd. t. 32, p. 163. art. mélancolie. (6) Hufeland, journal der pract. etc. B. 26, st. 8. (7) Tom. 66, pag. 474. (8, Tractat. de morbis cutaneis, pag. 232. (9) Miscell. acad. nat. cur. Dec. 2, ann. 2, 1683, pag. 417. (10) Journal général de médecine, tom. 57 , p. 263. ( 1235 ) 19 à 20 ans , d'un tempérament bilio- sanguin, d'une constitution sèche et grêle, d'un caractère vif et emporté , adonné aux femmes, et aux liqueurs spiritueuses ; part avec ses amis dans un bataillon de garde nationale , qui con- courut dans ces derniers temps à la défense de Longwy. Ce jeune homme, sans consulter son âge ni ses forces, se présente dans la carrière militaire, et la suit avec le sang froid , le courage et la persévérance d'un vieux guerrier. La chaleur des jours, la fraîcheur des nuits, la longueur des marches, les fa- tigues de l'exercice, la fréquence des veilles et des bivouacs, loin de le rebuter semblent redoubler son activité naturelle : en un mot , soldat français , l'espé— rance de la victoire, les plaisirs de la table, le refrain d'un chant guerrier , lui font oublier tous ses maux, et supporter avec résignation tous les caprices de la fortune. Epuisé par la fatigue et l'intempérance militaire , attaqué d'une toux opiniátre, qui ne lui laisse goüter aucun repos, S.... est ‘ro d'abandonner Longwy et de revenir dans sa famille dans le courant du mois de septembre; il lutte encore quelque temps contre l'affection qui le tourmente; mais enfin il est obligé de céder et de réclamer les conseils d'un médecin; je fus appelé; et trouvai ce jeune homme dans l'état suivant : Toux sèche , quinteuse , fréquente, accompagnée quelquefois d'une expecto- ration aqueuse, peu abondante, colorée rarement de quelques légères stries sanguinolentes ; poitrine fatiguée ; mais résonnant bien par la percussion , coucher facile sur tous les cótés , mais principalement sur le dos; absence d'une douleur fixe dans un point quelconque de la cavité thoracique; face pâle et jaunàtre; yeux enflammés et contournés d'un cercle violacé ; nul appétit ; dégoût pour les substances animales; langue couverte d'un enduit bilieux; nausées fréquentes; céphalalgie susorbitaire ; pouls variant quelquefois pour la force et la régularité; soif considérable ; malaise général; urine dans l'état naturel ; légère constipation; insomnie fatigante; réponses brusques; caractère facile à aigrir; redoublement de la fiévre le soir et pendant la nuit. Un vomitif, réuni à un régime adoucissant et à un léger laxatif, fait dispa- raître l'état bilieux au bout d'une huitaine de jours; mais la toux conserve la ( 126 ) méme intensité; les nuits sont toujours laborieuses ; la langue devient sèché ; le pouls est le plus souvent irrégulier ; quelques sueurs partielles n'apportent aucun soulagement ; le malade est abattu , et maigrit. Je redoute une maladie sérieuse ; jinsiste sur un traitement Hglireiticit tn et épie la marche que l'afibctión et la nature vont p i j : Cet état persiste cinq à six jours. Mais bientôt le malade devient irascible ; quelques mouvemens involontaires se font ressentir dans les membres ; les yeux sont fixes , les ailes du nez dilatées, la voix aiguë! et vacillante; S. ... éprouve une sorte de terreur à l'approche de plusieure personnes ; mais le pouls a repris plus de régularité; la toux est moins fréquente ; les accès de fièvre ont complétement disparu. Le lendemain , 16* jour aprés l'administration du vomitif, on m'annonce que S+... a déliré toute la nuit, et que son délire portait exclusivement sur les armes , les villes assiégées, les triomphes de ses camarades. Je le trouve couché en supination, les membres agités quelquefois d'une manière convulsive; la máchoire affectée d'une roideur comme tétanique ; les pupilles dilatées; la res- piration précipitée et haletante; la voix tremblante , le pouls a repris son type irrégulier ; mais le délire de notre malade attire surtout mon attention; lors- qu'il répondit aux questions qui lui étaient faites , il intercalait au milieu de ses phrases des idées aussi disparates que bizarres; en sorte qu'en éliminant ces derniéres, la réponse était appropriée à la demande autant bien qu'on pouvait le désirer. Ce délire n'avait jamais rien de furieux; il revenait d'une manière irrégulière, et à l'instant le plus imprévu : tantôt c'était les provocations d'un jeune guerrier audacieux , tantôt des chants d'allégresse et de victoire; quelque- fois des menaces remplies d'orgueil , accompagnées de mouvement dans les membres, de claquement de dents, de distorsion dans les traits de la figure. Bientôt tous ces symptômes disparaissaient avec une promptitude étonnante ; le malade devenait calme et tranquille ; reconnaissait les personnes qui l'entouraient , s'occupait des intérêts de sa famille, et surtout du sort malheureux qui pou- vait accabler ses compagnons d'armes. Cependant , malgré l'absence de la fiévre, je n'hésitai pas à appliquer les vé- ( 127 ) sicatoires aux jambes, à prescrire des potions, dans lesquels entraient principa- lement l'extrait de kina, le camphre, l'acétate d'ammoniaqne; à faire pratiquer sur le corps des frictions avec l'alcool camphré , et quelques lotions sur la tête avec l’oxicrat ; pour nourriture, le malade prenait seulemenl quelques cuillerées de bouillon aux herbes , uu peu de vin d'Espagne; et de la gelée de groseilles étendue sur une croûte de pain bien fermenté. Cet état , avec quelques modifica- tions légères, dura pendant dix-huit jours, sans aucune diminution ni augmen- tation sensible dans l'intensité des symptómes, seulement la toux était presque terminée, et s'était jugée par une expectoration assez abondante et épaisse. Le traitement fut aussi le méme. ^ Malgré mes soins, le malade dépérissait tous les jours : la position horizon- tale devenait insupportable ; la région coxale commençait à rougir, et me faisait redouter ‘une escarre; les plaies des vésicatoires devenaient douloureuses, et tendaient à se sécher, lorsque , le 20° jour aprés le commencement du délire, une légère moiteur se déclare d'une manière générale; quelques démangeaisons se font sentir au corps et surtout à la poitrine. Observant que les boutons avaient beaucoup de rapport avec ceux de la gale, je dirige mes recherches vers ce point essentiel. S.... m'avoue qu'avant de partir pour Longwy il avait eu la gale; quil en avait été guéri en deux ou trois jours avec une pommade ; dans laquelle entrait la poudre à canon. Dés-lors je commençai à entrevoir la nature et les eflets de la maladie que j'avais à combattre. Je prescrivis, malgré la faiblesse de la maladie, deux bains tièdes entiers, à la distance de deux jours lun de l'autre; je continuai l'usage des frictions, et de plus celui d'une boisson légèrement chaude et sudorifique. Aprés quelques jours de ce traitement , le délire s'évanouit par enchantement, et tout le corps fut couvert d'une éruption psorique exirémement abondante ; l'appétit revint; les forces reprirent de l'éner- gie; le malade put se lever; et au moyen de l'emploi du liniment hydro-sulfuré du docteur Jadelot, S.... fut entièrement guéri au bout d'une douzaine de jours, et jouit actuellement de la santé la plus parfaite ». ( 128 ) S. 123. 1 Epilepsia a psorica metastasi ortum ducens jam observata fuit. (Portal (1)). Celeberrimus Carl (2) observationem refert viri, qui, cum a nucha scabiosam efflorescentiam cum linimento quodam abegisset , in epilepticas. convulsiones. inci- dit; has autem, illa revertens sustulit,. Apud. Horstium (3) et Riedlinum (4) haud. absimiles prostant observationes. Non ab alia causa convulsiones , presertim in. infantibus ex .Kleinii (5) sen- tentia nascuntur, Clarissimus Bang (6) choream sancti Viti, puellam 13 annorum , post scabiem unguentis tractatam et pro parte siccatam , invadentem memorat; consistebat hiec in convulsione extremitatum. lateris sinistri praesertim se exserente, dum motum membrorum. ægra intendebat, ita ut tunc loco voluntarii motus , ille irregu— lares agitationes surgerent, et in ambulatione corpus, saltationis adinstar , cir- cumrotare cogeretur ægrota. Ope sudorificorum excitantium et balneorum sca- bies; primo efloruit , dein exsiccata est, et brevi post tempore morbus evanuit. S 124, E scabie subito evanescente suborta amaurosis non semel observata est, (Marjolin (7)) , (Kleinius (8)). Apud Lanzoni (9), Sennertum (10) necnon in (1) Anatom. médic. t. 4, p. 26. (2) Act. acad. natur. curios. tom. 6. (3) Observ. médic. lib. 2, obs. 21. (4) Lineæ medicæ, ann. 1696, mens. maii, obs. 1. (5) Interpres clinicus , pag. 349. (6) Select. Diarii, tom. t, pag. 150. (7) Dict. dé médecine, tom. 2, pag. 42 , art. amaurose. (8) Interpres clinicus, p. 349. (9) Ephemerid. acad. nat. cent. 9 et 10, p. 14. (10) Practice medic. part, 3, s. 2, cap. 44. Her. ( 129 ) miscellaneis academic nature curiosorum (1) , hujusce affectus exempla reperiun- tur. Muller eumdem morbum a retropulsione scabiei productum et post hujus revocationem sanatum se observasse (2) affirmat. Sequentem observationem refert clarissimus Bonnal in thesi sua de metastasi- bus : « Une femme, inquit (3), âgée de 22 ans, d'un tempérament sanguin, bien constituée , avait la gale depuis environ 15 jours, et jouissait à cela prés, d'une bonne santé. Exposée tout-à-coup à une pluie forte et continue qui fit rentrer l'exanthéme, elle éprouva un frisson violent, des douleurs de téte trés- intenses, et perdit, dans la journée méme, la faculté de voir. Soumise à des frictions sèches par tout le corps, et plongée ensuite dans un bain chaud, l'éruption cutanée reparut, et /'amaurosis se dissipa, sans laisser la moindre faiblesse dans l'organe de la vue.» S. 125. Status surdaster nonnunquam retropulsam scabiem sequitur. ( Kleinius (4) ). Tllustrissimus Bang (5) duos agros post scabiem unguentis retropulsam auditu difficili affectos observavit : imo horum unus prorsus surdus reddebatur , demum post longum usum balnei cum aliis scabiosis, necnon adhibitum indusium alte- rius scabiosi nonnullus producebatur corporis pruritus furunculis scabiei simi- libus, unde auditus parum melior haud vero integre restitutus est. Ab eadem causa ex clarissimi Itard (6) sententia otalgia oriri potest. Doctissimus Jordens scripsit in actis Academic naturæ curiosorum (7) obser- (1) Dec. 2 , anni 8 , p. 255. (2) Ephemerid. acad. nat. cur. cent. 7 et 8, p. 303. (3) Essai sur les métastases, p. 21. (4) Interpres clinic. p. 348. (5) Selecta Diarii, t. 2, p. 25. .. (6) Dict. des sc. méd. t. 38, p. 505, art. otalgie. (7) Vol. 9, p. 184. (130) vationem sternutationis insolitæ nimiæ e scabie retropulsa subortæ : de eadem affectione mentionem movet climicus interpres Kleinianus (1). S. 126. Scabiosæ in pectus metastases interdum observantur. Bang (2) refert historiam feminæ , quie, scabie unguentis retropulsa, in peripneumoniam incidit : unica instituta venæ sectione et exhibitis camphoratis, mox scabies ad cutem reversa pectus liberavit. Lorry (3) vidit puellam qua cum febre acuta, ob scabiem suppfeisani) tussi- - que importuna decumberet et justum incuteret iibro , apposito scabioso in- cusio intra nycthemeri spatium plenissime convaluit. Vidi etiam multos , inquit Sennertus (4), qui punctionibus pectoris et notha pleuritide, item, cachexia correpti sunt ex scabie. Hildanus (5) vidit i in juvene viginti annorum , tantam a scabie intempestive et empirice externis unctionibus curata, pectoris angustiam, ut vix spiritum trahere posset aeger et pulsus vix appareret, tandemque catarrho suffocativo extinctus fuit. Psoræ retrocesse nonnunquam phthisis pulmonalis successisse visa est; | (Morton (6)), (Cullen), (Leigh (7)), (Raymond (8)), (Kleinius (9)) , - (Rich. de Hautesierck (10)) , (Baumes (11)) , ( Vétillard du Ribert (12) ). (1) Pag. 349. (2) Selecta Diarii, tom. 2, pag. 41. (3) Tract. de morb. cutan. p. 232. (4) Pract. medic. vide oper. omn. t. 3, p. 286. (5) Cent. 3. obs. 39. (6) Phthisiologia, lib. 3, cap. 12. (7) Phthisiologia. (8) Maladies qu'il est dangereux de guérir, p. 76 in nota. (9) Interp. clinic. p. 349. (10) Recueil d'observ. de méd. t. 2, p. 308. (11) Traité de la phthis. pulm. t. 1, p. 507. (12) Journal de médecine, t. 16, p. 149. 1 D. ao—— = | 4 E 4 " i E ( 194) Illustrissimus Bang (1) nonnullas phthiseos pulmonalis, vel potius morborum phthisin simulantium a scabie evanescente productarum , restitutaque solutarum , observationes , quarum sequentes trauscribere volumus , nobis offert: « Oppressio pectoris molesta , inquit (2), tussis sicca, raucedo post scabiem sub febre inter- mittente exsiccatam oborta , jam per plures menses virum 24 annorum afllixerant et prorsus emaciaverant ; sub usu oculorum cancrorum præparatorum , florumque sulphuris ana uncia dimidia, camphoræ granis decem ad cochleare minus ter in dies , atque jusculi secalini , scabies provenire coepit cum levamine, dein bal- neum magnum in usum trahebatur atque pilulæ pectorales loco pulveris , vesica- torium quoque amplum pectori applicitum fuit, hinc scabies adhuc largius erupit, itaque vir desperatæ sanitatis post quatuor menses ad integram virium restitu- tionem perductus fuit. Pectoris constitutio phthisica per materiem scabiosam inducta hoc casu sanabilis declaratur, presertim , quamdiu suppuratio pulmonum nondum ex hac causa progenita est, rarius accidit talis eventus, si eger jam pus expectorat ». Alia observatio : « Quidam 33 annorum , inquit idem (3) , post scabiem topicis fügatam jam dimidio anno valetudinarius erat cum tussi, dyspnæa , sputo puri- formi, debilitate, prostrato appetitu, flavescente facie, tumore levi crurum , alvoque laxa, quibus nuper levis efflorescentia scabiosa accesserat; ægrotum hunc quoad symptomata fere desperatum propter morbi originem forsan sana— bilem in nosocomio suscepi; diarrhea per pulverem gummi arabici bihorio ad cochleare minus sumtum sedata, scabiei largam eruptionem promovit pulvis e floribus sulphuris et oculis cancrorum paratus, per quem simul cum jusculo secalino adhibitum allata symptomata sensim in melius et demum sanitatis res— titutionem convertebantur ». Historiam vix non similem enarrat clarissimus Pagenstecher : « Vidimus nos ipsi, inquit (4), in clinica nostra chirurgica, virum laborantem tracheali phthisi (1) Selecta. Diarii. (2) Ibid. tom. >, p. 246. (3) Selecta Diarii , tom. 2, pag. 26. (4) Dissert. de metastasi, p. 21 in nota. r. ( 132 ) ex scabie suppressa jamjam cum plena vocis raucedine sputisque purulentis juncta. Cum vero , ordinante preceptore valde venerato Chelio , infricasset col- lum unguento e tartaro stibiato, hac in parte ægrota, preter pustulas hujus unguenti comites, eruperunt conspicuæ pustule scabiosæ, quæ cum in lucem prodiissent, in dies morbus est minutus ». S. 127. Cel. Schlegel (1) empyema a psorica metastasi productum observavit. Doctor Pierre analogam historiam, in qua, empyemate culti chirurgici ope sanato, brevi ad cutim rediit scabies, refert (2). Retropulsæ scabiei asthma spasmodicum , ex Hoffmanni (3), Raymond (4), Lorry (5), Rich. de Hautesierck (6) obervationibus nonnunquam supervenire constat. ; De hydrothorace idem sane predicare licet (Hoffmannus (7) ) , (Lorry (8) ); quem affectum observavit Morgagni (9) in virgine quadam , annos nata duode-- viginti, quz , cum scabiem ungendo repulisset, gravissima orthopnæa, sine febre, sine aliis symptomatibus notatu dignis, correpta est. Sanguine e brachio ad sex uncias detracto, pejus habuit : e pede autem post dies aliquot ad uncias totidem misso, ita corruit , ut vehementiore facta spirandi difficultate, postridie interiret. Magnam aquæ copiam , pleurarum et pericardii cavitatem distendentem ostendit cadaveris sectio. ; (1) Materialien fur die staatsarzneykunde , sammlung n°. 8. (2) Journal général de médecine, tom. 51, p. 41. (3) De pustul. et prurigin. var. gen. affect. cut. vide oper omn. t. 3, p. 418. (4) Malad. qu'il est danger. de guérir, p. 76 in nota. (5) De morb. cutaneis, pag. 232. (6) Recueil d'obs. de méd. tom. 2, p. 308. (7) De hydrope; vide op. omn. t. 3, p. 328. (8) De morbis cutan. p. 232. (9) Epist. 16 , art. 34. ( 133 ) « Hydrops anasarca , inquit Bang, (1) apud virum 26 annorum, sedecim diebus jam ad insignem gradum perductus erat cum dyspnea enormi , tussi sicca, sibilatione nonnulla pectoris, decubitu tantum tolerabili in latere sinistro, alvo per quinque dies laxa, siti, urina parca, ante duos circiter menses scabies per unguenta fugata erat; emulsio ammoniacalis mox in usum tracta fuit cum infuso juniperino, et æger continuo in lecto calido tenebatur, alvus posthac modice laxari pergebat , verum diuresis largissima fiebat , adeo ut intra quatuordecim dies evanidi tumoris loco provenerit scabies, quae dein debitis auxiliis sc. sulphureis , balneo et tandem simul illito mercuriali absque recidivatu hydropis sanabatur ». Denique diversos alios pectoris morbos, dyspneas scilicet ( Hogendornius ) , (Miscell. nat. cur. (2)) , Bang (3) ) tussim hemoptysin ferinam ( Kleinius (4) ), (Rich. de Hautesierck (5) ) etc., producere possunt metastases psoricæ, S. 128. Prostant innumera exempla eorum qui a scabie retropulsa, cordis passi sunt palpitationes : ( Hoffmannus (6)), ( Mérat (7)), ( Kleinius (8)). Caeterum, cir- culationem sanguineam nonnunquam modo peculiari post retrocessam psoram affici, ex sinceris observationibus constare videtur : « Ayant dans les hôpitaux, inquit Doctor Salmon (9), eu occasion de suivre une infinité de militaires qui éprouvaient différens accidens à la suite de la répercussion de la gale, j'ai tou- jours observé que dans ce cas, le pouls était particuliérement remarquable par (1) Selecta. Diarii, t. 2, p. 160. (2) Dec. 1 , aun. 2, obs. 213. (3) Select. Diar. t. 2, p. 26. (4) Interpr. clin. p. 349. (5) Recueil d'obs. du méd., t. 2, p. 308. (6) De palpit. cord. vid. op. omn. t. 3, p. 86. (7) Dict. des. sc. méd. t. 39, p. 148, art. palpitatim. (8) Interpres clinicus , p. 349. (9) Journal général de médec, t. 14, P. (13. (134) — la lenteur et le retard des pulsations de l'artère. Le citoyen Maugras , mon col- légue et mon ami a fait journellement la méme observation. » Si scabies mercurii ope sanata fuit, tunc, quamvis multa adsit exanthematis retropulsio , pulsus tardi ac debiles sepe reperiuntur ; etenim , mercurialia, ut praedicavit professor Comhaire in prælectionibus clinicis, certis in casibus hanc pulsus singularem. producunt mutationem , quam pluries observavit illustrissimus professor, et semel ipsi observavimus in ægro, nomine Oberweiss, nostre cli- nices lectum N°. 3 occupante. S. 129. Cardialgia, pica, et alii ventriculi affectus a retroacta scahie oriri possunt. (Stoll (1)), (Klenius (2)), (Hoffmannus (3)), ( Ettmuller (4)). Clarissimus Raymond (5) psorice in ventriculum metastaseos, gastritidem , meo quidem judicio chronicam gignentis historiam enarrat. Scabiem evanescentem quandoque neuroses. vel sepius inflammatorios intes- tinorum dolores sequuntur. (Pariset (6) ). Colicus dolor apud juvenem 22 annorum, spatio dimidii anni post sanatam scabiem sæpe recruduerat et jam decem diebus presto erat cum alvo segni, debilitate dolorifica omnium artuum, et oculis flavescentibus; alvo mox per solutionem mannato-oleosam bene laxata, porrigebatur liquor nervinus et sublata colica, scabies hinc bene provenit, balneo dein sanata. (Bang (7). (1) Diss. de cardialgia , vid. diss. ad morb. chronic. t. 1, p. 542. (2) Interpres clinicus, p. 349. (3) De commutat. morb. sed. vid. oper. omn, t. 1, p. 358. (4) Collegium consultatorium , cas. 3. (5) Maladies qu'il est dangereux de guérir , p. 76. (6) Dict. des sc. méd. t. 6, p. 3o, art. colique. (7) Selecta Diarii , tom. 2, p. 85. TT ( 135 ) S- 130. À retropulsa scabie, icterus , testante doctore Villeneuve (1), oriri potest. Ex eadem causa omnes hydropes (Kleinius (2)) et precipue ascites ( Hoff- mannus (3)), (Portal (4)) originem quandoque trahunt. Post psoram subito evanescentem sæpiuscule renes et vesica multifariam af- ficiuntur. Pueri cujusdam diabete e metastasi scabiosa orto laborantis historiam scripsit Lanzoni in miscellaneis academic natura curiosorum (5). De vesicæ spasmo a scabiei retropulsione, mentionem movent Hannes (6), Kleinius (7), et alii. Zacutus Lusitanus (8) narrat historiam juvenis cujusdam , cui, post scabiem foedam intempestive suppressam, contigit urinze suppressio , quam comitabantur sitis ingens , ardor in toto corpore, vigiliæ , angor , despe- ratio, insolita moestitia, febris lenta et motus convulsivi in extremis partibus ex intervallis percepti. Multis medicamentis incassum adhibitis, cum scabioso in eodem lecto cubuit eger ; scabies ad cutem rediit et cum illa sanatio. Consimilis observatio in montis Pessulani Ephemeridibus (9) legi potest. S. 131. Evanescentis psore aliquando pedissequus observatur mictus cruentus ( Klei- nius (10). (1) Dict. des sc. méd. t. 23, p. 434 , art. ictére. (2) Interpres clinicus , p. 349, (3) De hydrope. vid. oper. omn. tom. 3, p. 328. (4) Anatom. med. t. 5, p. 115. (5) Dec. 2, ann. 10, 1691, pag. 162. (6) Nov. act. acad. nat. curios. vol. 6, p. 125. (7) Interpres clinicus, p. 349. (8) Prax. histor. lib. I, cap. IL, vid. oper. omn. t. 2, p. 243. (9) Annal. de la soc. de médec. prat. de Montpellier, t. 8, p. 419. (10) Interpres clinicus, p. 349. ( 136 ) / ` Vir sexaginta annorum , olim hæmorrhoïdum fluxui circa æquinoctia obnoxius , per annum iis caruerat et pruriginosa scabie, in toto corpore, presertim circa anum fuerat vexatus. Ad hanc tollendam variis usus est medicamentis , sangui- nem purificantibus dictis. Externe unguento sulphureo frequentius cutem inunxit- Quibus remediis adhibitis feliciter quidem molestum cutis malum evanuit; sed preter omnem opinionem, quum urinam redderet, apparuit illa crassa, san- guineo colore tincta, secessitque mox in fundum subnigricans color. Sic redde- batur aliquoties lotium , semper fere sine incommodo , sed quando alvum exo- nerabat, sub illo nisu , immani fere dolore cruciatus fuit cum magna stranguria. Venæ sectione in pede singulis mensibus instituta diversisque medicamentis laxan- tibus tonicis, successive malum discessit. ( Hoffmannus (1)). Illustrissimus Ramazzini (2) refert observationes maximi momenti , factas in nonnullis , qui, scabie inunctionibus retropulsa, postmodum febre correpti, il- lico urinas nigras et fuliginosas reddebant, iidemque , cum scabies remediorum ope ad cutem pellentium rediisset, urinas sanorum similes excernebant , iterum autem retrocedente scabie, aut denuo erumpente, hanc reciprocam in urinis mutationem ostendebant. Eamdem affectionem cum aliis gravissimis junctam symptomatibus, memorat celeberrimus Sennertus : Vidit (3) puerum 14 annorum, qui, cum intempestivis contra scabiem inunctionibus usus esset, urinam reddidit nigram ; visu priva- tus, et epilepsia correptns est, eaque sepius recurrente mortuus. Idem studiosi cujusdam historiam præeedenti persimilem his verbis enarrat (4) : « Is, cum scabies qua laborabat ad interna recurreret, statim cæcus factus est, et per bi- duum nihil vidit, cum summa pectoris angustia , respiratione difficili, et urinis nigris. Qui, cum medicamentis idoneis ad humorem adustum evacuandum ex- hibitis usus esset, ut fumaria et similibus, intra quatriduum visum recuperavit. (1) De hæmorrhag. de urinar. viis vid. op. omn. t. 2, p. 237. (2) De epidem, Mutinens. ann. 1691, n? 32 (3) Practic. lib. 5, pars 1 , cap. 28, vid. op. omn, t. 3, p. 266. (4) Ibid. tom. 3, p. 285, xir ao orit Meade E rm z à C137 ) Idem post anni quadrantem eodem malo correptus est, medicamentis tamen = idoneis adhibitis iterum evasit. » S. 132. Rheumaticorum dolorum e scabie siccata observationes in Razorii tabulis no- sologicis, nec non in Cyrilli consultationibus inveniuntur. Retrocedens scabies nonnunquam ganglia lymphatica adit, ut patet ex his- toria sequenti ex clarissimi Bang Diario (1) excerpta : « réa rit et sub- - axillarium et inguinalium intumescentia notabilis apud feminam 35 annorum post scabiem sponte exsiccatam quatuordecim diebus aderat ; oculi cancrorum et flores sulphuris ana ad unciam dimidiam cum camphoræ scrupulo ter per diem ad cochleare minus porrigebatur, intra paucos dies sub efllorescente scabie tumor | glandularum evanuit. » S. 133. Multum abest ut omnes psoricarum metastaseon casus hic retulerim : itaque, me plura, lectorem ad scripta hac de re consulenda, scilicet ad dissertationes clarissimorum Juncker (2), Fickii (3), Autenrieth (4) , ad Ephemerides naturae curiosorum (5), ad miscellanea (6) et acta (7) ejusdem celeberrima societatis , . ad acta Helvetica (8) etc. mittam. (1) Selecta Diarii , tom. 2, p. 284. (2) Dissert. de damno ex scabie retropulsa. (3) Diss. de scabie retropulsa. (4) Diss. de morb. mulier, ex scabie retrop. (5) Dec. 1 , ann. 1 , obs. 58 — ann. 2, obs. 25 — aon. 8, obs. 77. Dec. 2, ann. 1, obs, 35 — ann. 4, obs. 16 — ann. 5 obs. 224 — ann. 8 ; obs. 116 et 155 — aun. 10, obs. 23 — Append. pag. 53, 107. Dec. 3, ann. 2, obs. 167 — anu. 5 et 6, obs. 117 — Append. pag. 148 - ann. 9 et 10, obs. 16 et 113 — cent. 3, obs. 75 — cent. 8, obs. 3a — cent. 9, obs. 9. (6) Dec. 1 , ann. 2, 1671, p. 45. (7) Vol. 1, pag. 522. (8) Vol. 6, pag. 230, 138 ) Praeterea Claudii dissertatio de morbis quorum curatio cum periculo suscipitur (1), nec non Delii amænitates academiæ (2), ut et opus doctoris Favarele-Pla- cial, cui titulus : « Tableau des accidens qui résultent du mauvais traitement de | la gale ou de sa répercussion », non sine fructu legentur. S: 134. Antequam istud caput absolvam, de metastasibus psoræ criticis quedam di- cere lubet. Scabiei evanescenti morbum quemcumque internum, exanthemate ad cutem redeunte sanatum , succedere nemo sane nescit. Affectionem autem quamlibet , apparente psora spontanea, antea non existente, solutam, quod tamen multis exemplis ab auctoribus idoneis allatis-probari videtur , minus certum existimatur : » Innumeræ prostant observationes, asserit Hoffmannus (3), auctorum fide di- gnissimorum , quz asthma spasmodicum , arthritidem , podagram, et alia plura mala per solam scabiem soluta. ........ commemorant. » Hypochondriam Boer- haavius, maniam Gardanus , Fischer, Riedlinus , Descoste, Esquirol (4) ab ap- parente scabie sanatam iret. Ex Kleinii (5) sententia, critica notatur scabies in febribus mibi: j cujus affectus nonnulla apud Bang exempla reperimus : « Apud alterum , inquit, ! (6) febris, jam decem septimanis duraverat initio tertiana , dein quotidiana , cum dolore oppressorio lobi hepatis sinistri atque tumore œdematoso crurum, allata - mixtura resolvens, necnon pilule resolventes....' atque inunctio mercurialis lateris in usum trahebantur, status tamen fere idem per tres hebdomades dura- bat cum intercurrente heemorrhagia narium ; tunc erumpere coepit scabies , quam | (1) Pag. 29. (2) Dec n? 25. i (3) De pustul. et prurig. var. gener. affect. cut. vide opera omn. tom. 3, pag. 428. (4) Vide journal général de médecine, tom. 5o, extrait d’un mémoire sur l'aliénation men- tale par M. Esquirol. (5) Interpres clinic. p. 348. (6) Selecta Diarii, tom. 2, p. 205. "nw Lv arm aec uS iili er ( 139 ) æger nec antea passus fuerat nec ab ulla infectione derivare poterat; hac ap- parente mox cessavit febris; aliquis tamen restitit lateris dolor per applicatum vesicatorium brevi fugatus ; scabies dein largius efflorescebat cum insequente ple. naria restitutione. » » Maxime notabilis erat, narrat idem (1), historia feminz , 36 annorum, qua duobus mensibus valetudinaria fuerat cum tussi sicca, dyspnæa , oppres- sione cardie , anorexia, sapore amaro, vomitu admodum frequenti, nec non suppressione menstrui fluxus; emeticum mox initio porrectum, alias clysmata , camphorata, mixtura Riverii duodecim diebus frustra tentabantur, symptomata nilominus continuabant, vomitus omnis ingesti adfuit, cum alvo semper per se clausa , et increscente debilitate, ob accedentem demum dolorem cardiæ, quasi ab excoriatione interna ad suspicionem acrimoniz cujusdam horum malorum ma- tris ductus, propinavi infusum rad. salep.... et lac tepidum loco omnis alte- rius nutrimenti, posthac mox vomitus cessabat et elapsis quatuor diebus appa- rebat scabies quam ægrota nostra nunquam antea passa erat , nec ulli commercio cum aliis scabiosis adscribere poterat; exanthemate hoc magis magisque sub al- lata medela prorampente , omnia symptomata sensim evanuerunt, alvusque naturaliter fluxit, quo scopo potitus demum scabiem ipsam mixtura antiscorbu- tica resolvente fugabam. » S. 135. Quid istis aliisque, de quibus hic silui respondendum ? Nil nisi istam erup- tionem criticam, veram scabiem contagiosam non probari : ceterum scabiem, ante morbum susceptam, post illius saltem cessationem apparentem, sive con- valescenti ægro communicatam , ab observatore minus attento criticam sponta- neamque haberi posse. Quam facile error hoc in casu irrepat, nuperrimo exemplo nobis confirmatum. Virgo quedam , nomine Dupont, 19 annorum, exeunte anni 1822-1823 se— . mestre hiberno , febri gravi affecta Nosocomium Leodiense Bavière dictum, (1) Ibid. tom. 2, p. 27. $. ( 140 ) intravit. Cutis nulla eruptione, nisi maculis petechialibus mox evanescentibus , inquinata erat. Morbo declinante, scabies, qua semper libera fuerat, in tota cor- poris superficie apparuit, ita ut critica et spontanea videretur (*). Accuratioribus autem inquisitionibus compertum est ejus fratrem scabie, quam ægræ nostre communicare potuit, contaminari Hanc eruptionem, febre vigente, latentem , cessante efflorescentem , scabiem criticam, quod et de multis aliis psoris, pro spontaneis venditatis, dici posset, saltem simulasse luce clarius est. S. 136. Attamen a priori negari non potest existentia, nunc a fere nullo amplius - admissa, psoræ spontaneæ, cujus productio hypothesi maxime ingeniosa a cla- rissimo Ranque prolata explicari facile posset : « Oà se forment, inquit auctor (1) , comment se développent et se multiplient ces insectes dégoütans , qui pullulent sur la tête d'un malheureux, qui dans les angoisses d'une fièvre maligne vient d'échapper à la mort? Où étaient ces milliers de germes avant d'éclore ? Par quelle puissance étonnante les voit-on, dans un instant, passer du néant à la vie, et de la vie à la mort? où vont se cacher ces animaux, quand, dans cer- taines maladies, on les voit disparaître tout-à-coup pour se remontrer bientôt plus forts et plus nombreux ? Peuvent-ils nier cependant que ces animaux ne soient souvent le résultat d'une crise bienfaisante * Non, sans doute , quoiqu'il leur paraisse difficile d'en expliquer la génération instal Eh bien! pour- quoi se refuser à croire que dans des circonstances semblables, la nature, au lieu de pous à la téte, puisse déterminer subitement le dvi AT de mil- liers d'insectes qui se creusent un asile dans la peau, s'y propagent et y pro- duisent des milliers de pustules qu'on appelle gale? Certes, si je ne me trompe ,. il y a entre ces deux phénoménes l'analogie la plus grande. La seule différence que je puisse y trouver, c'est que dans la maladie. pédiculaire, les insectes se (1) Mémoire et observat. cliniques sor un nouveau procédé pour la guérison de la gale, vide dict. des sc. médicales tom. 17, p. 189. r (*) Notandum est, in nosocomio, nullum ista affectione laborasse. ecce t nn Car ) voient à l'œil nu, tandis que, dans les affections psoriques, ils ne se découvrent qu'à l'aide de bons instrumens , ces animaux étant très-petits, et se cachant pro- fondément dans l'intérieur du bouton qui leur sert de repaire. S. 137. Quidquid sit de psora spontanea , ex sincera observatione, ut jam praediximus, morbos a scabie retroacta ortos, hac apparente sanari constat. Illud nature co- namen ac beneficium , etais inoculatione imitamur, et hac methodo af- fectus quos insib credebant, sepe tollimus. Mirandam et notatu sane dignam historiam epilepsiæ a scabie inoculata sanatæ , nec approbata la nobis nec improbata auctoris de isto casu singulari sententia , hic silentio prætermittere non possumus : « Avant son mariage , Mie, D... , inquit doctor Archambault (1), avait toujours joui de la meilleure santé. Elle était née de parens sains. Sa jeunesse cependant avait été orageuse; des passions brülantes avait rempli son âme. Contrariée dans ses amours, elle devint mélan- colique à l'époque où elle se vit enchaînée au destin de Monsieur D...., ancien officier, dont la santé, affaiblie par de longues maladies , n'offrait à son épouse que la triste perspective d'une vieillesse languissante. Conduite à Venise, elle passa les six premiers mois de son mariage au milieu des plaisirs de cette célébre capitale. Mais leur attrait ne fut que passager : elle ne tarda pas à se livrer à toute l'amertume de ses réflexions sur un avenir qui l'effrayait. Bientôt elle éprouva des mal-aises universels , et une toux nerveuse des plus fortes, qui lui firent garder la chambre. On attribua ces accidens aux bals : un traitement anti-catarrhal fut institué, mais sans succès. Des maux de tête vio- lens se firent sentir; ils furent suivis d'une respiration courte et extrémement difficile : les digestions s'altérérent; le cours des autres fonctions en fut trou— blé; la sensibilité devint excessive, au point que Madame D... ne pouvait ressentir le moindre froid, sans éprouver des convulsions affreuses. Mais ces (1) Journal général de médecine, tom. 57, p. 9o. C142 ). convulsions changèrent bientôt de caractère, et revétirent celui de l'épilepsie. On tenta vainement tous les moyens propres à combattre cette dernière ma- ladie : les bains seuls produisirent un mieux sensible ; mais leurs bons effets ne se firent pas remarquer BER, Per. En Novembre, les accès se multiplièrent d'une manière effrayante. Le froid de Décembre et g Janvier les diminua, sans cependant leur ôter de leur in- tensité. Ce mieux ne fut que momentané ; et, dis les premiers jours de Mars , la maladie reni son cours ordinaire. A cette époque , la guerre ayant forcé Monsieur D... à envoyer Madame au dépôt de son régiment, elle arriva à Milan à la fin de Mars. Les accès étaient, depuis vingt jours, longs et fréquens. Un médecin Milanais fut appelé. Elle. fut mise à l'usage du suc de Belladona, que l'on continua pendant treute-quatre jours. Le résultat, loin d’être avantageux, ne fit qu'aggraver le malheureux état de Madame D... A cette époque, il ne se passait pas un seul jour sans qu'elle eüt au moins deux attaques épileptiques. Les grandes chaleurs d'Aoüt et de Septembre apportérent quelque calme ; il y eut moins de spasme: les fonctions digestives reprirent un peu d'énergie : mais cette amélioration fut de courte durée. Les premiers jours de Novembre rappelérent tous les accidens, qui, en Décembre, devinrent alarmans. Ma- - dame D... semblait toucher à sa fin. C'est à cet instant que je fus appelé. A une maigreur extrême, à une face hippocratique, à des membres déchar- nés et froids, se joignaient des traits continuellement altérés par des mouve- mens convulsifs , des yeux fixes, des mâchoires spasmodiquement rapprochées , une écume blanchâtre abreuvant des lèvres décolorées, une voix presqu'éteinte , une respiration courte et difficile. La réunion de tant de symptômes graves me laissait peu d'espoir de guérison. Réfléchissant néanmoins à la marche rapide de cette. cruelle affection , et me retraçant les symptômes graves qui en avait marqué les premiers instans, je crus devoir en conclure qu'un cause matérielle extrêmement énergique avait dů la faire naître. Mais où la trouver cette cause, qui pouvait seule m'éclairer sur le genre de traitement à prescrire P o MEE — "P —— ( 143 ) L'épilepsie ne pouvait étre héréditaire chez cette malade ; elle n'avait pu étre acquise que sous l'influence d'une cause dévéloppée depuis son mariage. Je cherchai à m'assurer si dans la vie de Monsieur D..., je ne trouverais pas quelques traces. capables de me conduire à cette découverte importante. J'ap- pris que douze jours avant son mariage, il avait été atteint d'une gale extré— mement forte, et que, dans la crainte que sa maitresse ou quelque personne de sa famille ne s'en apercüt, il s'était confié à un charlatan , qui, en trente heures , avoit fait disparaître l'éruption. Depuis cette époque , Monsieur D.... était sans cesse tourmenté par des douleurs atroces dans tous les membres, que différens traitemens anti-syphilitiques n'avait fait qu'exaspérer. Les bains seuls aménaient toujours un mieux sensible. D'après ces renseignemens ; j'ai cru apercevoir la cause immédiate de la maladie de Madame D... , dans l'affection psorique. Plusieurs raisons déjà énoncées m'engageaient à embrasser cette opi. nion. Je ne m'arréterai pas ici à en peser la valeur ; mais enfin je proposai l'ino— culation:de dla quie. nieka cv Ux dois vil. dad. diliska ed Wie donnés dure de Cependant ; en admettant cette opinion , je ne trouvais point encore l'expli- cation du cas pathologique de Madame D...., car elle n'avait jamais eu d'éruption psorique , dont la répercussion aurait pu déterminer l'épilepsie. Mais ne pouvait- on pas supposer que l'action de ce virus avait immédiatement agi sur le systéme nerveux, comme le plus susceptible et le plus dévéloppé ? La marche ordinaire des altérations organiques m'ayant décidé à embrasser cette opinion, je fis ino- culer la gale le 20 Mars. Dès le 22, Madame D..... fut mise à l'usage de quelques sudorifiques lé- gers, et des bains qui furent pris de suite pendant quinze jours. Le 28, les boutons commencèrent à paraître. Le 3 Avril, un nombre prodigieux de pustules couvrait toute la surface de la peau. Aussitót un changement trés-extraordinaire s'est opéré dans la durée et la fréquence des accès épileptiques. Du 22 Mars au 3 Avril, Madame D.... n'a eu qu'un accès, et encore si peu marqué, qu'à peine elle a perdu l'usage de ses sens. Les moyens généraux suivis avec exactitude , et dirigés suivant les règles de ` C 144 ) l'art, ayänt fait marcher rapidement la maladie éruptive , il n'en restait plus aucune trace le 25 Avril L'état du système nerveux cependant était encore alarmant ; il n'existait plus d'accès, il est vrai; mais la faiblesse et l'atonie des organes sensitifs étaient telles, que je crus devoir mettre la malade à l'usage des nervins les plus énergiques. Le mieux fut marqué dés le premier jour de ce traitement. Le cours des fonctions, depuis si long-tems interrompu, reprit une marche plus naturelle : les forces reparurent. Son état, sensiblement amélioré, en lui rendant l'espoir d'une guérison si peu attendue , lui fit éprouver ce calme si nécessaire dans le traitement de toute maladie, et particulièrement dans celui des nerveuses. L'usage des toniqnes nervins fut continué pendant les mois d'Avril et de Mai. A cette dernière époque, Madame D.... était entièrement changée; la maigreur avait disparu; ses traits n'étaient plus altérós; ses yeux avaient perdu de leur fixité ; ses lévres, enfin, si long-temps décolorées, reprenaient leur fraicheur; en un mot, elle présentait tous les signes d'une prochaine convalescence. Je décidai la malade à aller à la campagne, pour sy livrer à l'exercice, si nécessaire dans le traitement des maladies chroniques nerveuses : elle partit, le 20 Mai, pour Como, oü elle habita une jolie maison , située sur les bords du lac qui baigne les murs de cette ville, Des promenades multipliées , sans être fatigantes ; un régime suivi; des plaisirs champêtres; quelques voyages à Milan rétablirent bientôt Madame D... dans son premier état. Ses idées tristes, s'effa- cèrent ; et, ramenée à la raison, elle ne frémit plus à l'aspect de sa chaîne!! Depuis cet instant, elle se porte parfaitement bien, et n'éprouve rien qui puisse faire craindre une rechute. On voit, d'aprés cette observation , que l'épilepsie peut étre guérie par un moyen assez simple. Je ne m'en attribue pas l'honneur ; car c'est l'opinion er- ronée du médecin italien qui m'en a donné la premiére idée. Au reste, ce fait me parait assez curieux pour fixer l'attention des praticiens ». Nonne a virus psorico orta fuerit hæc epilepsia ? nonne a crisi metastasica, arte producta , istud virus , ad cutem depulsum, sanitatem attulerit ? Cu» DE PLICÆ POLONICÆ METASTASIBUS. S. 138. Quam crasse tenebre plicæ historie obducuntur! Quantum de morbo isto medicorum sententie in diversum tendunt! Alii, inter quos numerantur Da— vidson (1), Kohen (2), Kreuzer, Wolf (3), Rousille , Chamseru , Larrey, Boyer, Gasc etc., plicam nil aliud esse quam capillorum intricationem a sordida Po- lonorum immunditia productam , asserunt : Alii contra hanc affectionem pro alicujus morbi symptomate habent ; sic, exempli gratia, Hercules a Saxonia (4) , Fulginatus (5), Stabel (6), Wolframm (7), Hirschel, etc., a syphilitide ; Jose- phus Franck (8), Richter, Lalourcy a lepris eam pendere contendunt : alii de- nique, inter quos cernimus fere omnes Polonie medicos celeberrimos , Lafon- taine , regis Archiatrum , Schullerum , Cracovie medicine professorem , Robin, Frederici magni chirurgum , nec non cives nostros Alibert , Chaumeton , etc, causam proximam plicæ in quoddam virus, quod, œconomiam totam percur— rens, et tandem in capillos critica metastasi irruens, vel ex corpore expellitur, vel in his capillis depositum rursus in ceconomiam diversos morbos producens retroagitur , ponunt, 4 S. 139. Istius affectus nostris in regionibus ignoti observatione plane destitutus , præs- (1) Plicomastix, seu plice e numero morborum aposmata. (2) De dubio plicæ: inter morb. loc. (3) Roczniki towarzystwa etc. pag. 488 — 508. (4) De plica. (5) Consult. de lue Sarmatica. (6) Sing obs. de plica polonica. (7) Versuch ueber die etc. (8) Mémoire sur la plique polonaise. ( 146 ) j tantissima de plica polonica scripta solummodo me legisse candide fateor. Re tamen accuratius et diligentius perpensa, plicam , si certis in casibus. a solo capillorum incultorum et laneo pileo tectorum squalore pendeat, sepissime morbum pe- culiarem, cujus principium , quidquid sit , in piloso systemate deponitur, nec sine damno in ceconomiam repellitur, sistere nobis certum ac perspicuum est : prior quam negligemus , falsa , posterior de qua sola locuturi sumus vera plica ` nominata fuit. S- 140. Plica , raro capillos primum invadens, sepe sepius in oeconomia retenta , ibi- que rheumaticos dolores et nonnullos alios varii generis morbos mentiens , post tempus plus minusve longum, in pilos cujuscumque corporis partis, naturam suam declarans , criticum impetum facit. Apoplexiæ , paralyseos, melancholie , manie, epilepsiæ, ophthalmiæ, che— moseos , oculorum suppurationis , cataracte nigra et cinereæ, cordis palpitatio- num, pulmonum et intestinorum inflammationis , dysenteriæ , aegrum , nisi con- tingat critica metastasis, sæpius summum in discrimen adducentium mentionem facit illustrissimus de Lafontaine (1). Jam notaverat Hoffmannus (2) immanes ce- phalalgias , epilepsiam , caecitatem , insaniamque furibundam a plica polonica improvide abscissa obortas fuisse. His morbis asthma , hydrothorax , hemo- ptysis, phthisis, catarrhus suffocativus,, colici dolores etc., a clarissimo Alibert (3) annumerantur. Non solum a plica nondum ad pilos translata sed: etiam ab illa a capillis ad organa interna migrante produci possunt hi affectus. In eximio doctissimi de Lafontaine opere, quibus in casibus plicata coma se- cari possit legendum est. è § 141. Nunc nonnulla metastaseon exempla, quæ, mea quidem sententia, plicam (1; Traité de la plique polonaise, pag. 18 et seq. (2) De commutata morborum sede vid. op. omn. t. 1, p. 357. (3) Maladies de la peau, tom. 1 , pag. 132. | ( 147 ) non simplicem capillorum intricationem sed verum morbum sistere manifeste probant relaturus sum: « Une femme de condition , inquit Doctor Ephraim Herrmann (1), d'un tempérament sanguin, belle, très-abondamment réglée ; ayant été trois fois mére ; aprés des chagrins dont on ignore la nature, éprouva tous les symptomes d'une fièvre continue : ni la saignée , ni les boissons nitrées, ni les diaphorétiques n'apportérent le moindre soulagement ; elle tomba dans un délire manique, en sorte que trois hommes suflisaient à peine pour la contenir, On conseilla une émulsion camphrée , à prendre par cuillerées. C'était la nuit: par erreur des domestiques, la malade prit une trop grande quantité de cette potion : dés-lors, convulsions si violentes, qu'on fut obligé de la lier, pour qu'elle ne se jetât pas par la fenêtre, Un peu de calme et de sommeil suc- céda néanmoins à cet état extraordinaire; il se manifesta un léger prurit à la téte, et bientót les cheveux se pliquérent : par des substances légérement su- dorifiques , la matiére du trichoma fut poussée vers le cuir chevelu , et la malade se rétablit. » S- 142. Nyctalopiam , secundum Plenk in Polonia endemicam, a plica per metastasin criticam apparente, plane solutam vidit illustrissimus Lafontaine : « Il y a six ans, inquit (2), on m'amena quatre fréres, tous affectés de nyctalopie depuis deux années. L'ainé avait treize ans, le second onze, le troisième neuf, et le plus jeune sept. Ils voyaient pérfaitéialint bien pendant le jour; mais, dès que le crépuscule commençait, ils ne pouvaient plus rien apercevoir. La cause prochaine de leur maladie était le principe morbifique de la plique , qui ne s'était encore déposé ni dans les cheveux , ni dans les ongles. Leurs pa- rens et leurs aieux avaient tous eu la plique. Leur mére les avait allaités tous les quatre, et il était à présumer qu'ils avaient été contagiés de cette manière. Il était étonnant que la maladie eüt tardé jusqu'alors à se développer, et qu'ils (1) Primitiæ physico-medicæ , ab iis qui in Polonia et extra eam medicinam faciunt collecte. Vide Alibert. Maladies de la peau , tom. 1 , pag. 138. (2) Traité de la plique polonaise, p. 85. t. ( 148 ) en eussent été affectés tous les quatre à la fois. Je leur administrai d'abord les évacuans , les. vomitifs joints à une décoction de bardane dans le petit lait. Leurs tétes étaient rasées. Je leur fis appliquer un vésicatoire autour de la cou- ronne de cheveux qu'ils portaient ; j'entretins la suppuration, et fis foménter le peu de cheveux qu'ils avaient, avec la décoction de graines de moutarde- Outre ces moyens, je mis aussi l'électricité en usage. Je les isolai avant l'heure à laquelle ils se couchaient , et leur tirai un grand nombre d'étincelles de la tête. J'essayai aussi de leur inoculer la plique: Je leur fis mettre pendant la nuit des bonnets qu'avaient portés auparavant des individus atteints de cette maladie. Bientôt se manifestèrent des sueurs considérables, principalement à la tête. Je prescrivis alors, vers le soir, l'esprit de corne de cerf, avec une décoction de bardane. Les sueurs visqueuses augmentérent , et en peu de temps tous les quatre eurent la plique, dont la manifestation fut suivie de la disparition de la nyc- talopie. » Cæcitatis persimili modo sanatæ exemplum refert idem (1) : « Une femme, âgée de vingt- huit ans, après sa cinquième couche, perdit entièrement la vue par degrés. La pupille resta noire, dilatée et sans mouvement : elle ne distin— guait pas même les rayons du soleil. Les médecins regardaient son dernier ac- couchement comme la cause de sa cécité, et un grand nombre de remèdes lui avaient été administrés sans succés. Je fus alors appelé auprés d'elle. Ayant appris qu'elle avait déjà eu la plique dans son enfance, je présumai que c'était encore ici un des effets de cette maladie, et l'événement confirma le jugement que j'avais porté. Je soumis la malade au méme traitement que j'ai indiqué ci- dessus; je le continuai seulement pendant plus long-tems , et j'y joignis l'élec- tricité et l'inoculation. Au bout de onze semaines , la plique parut, et la malade recouvra la vue si complètement, qu'elle put vaquer avec facilité à toutes les affaires de son ménage.» Hoc in casu veram adfuisse cataractam nigram , quam sepius observavit in Polonia, putat ac contendit auctor. (1) Traité de la plique polonaise , pag. 87. $ "n ( 149 ) S. 143. à Nonnunquam ophthalmiæ , a viru trichomatico pendentes , nec , nisi per | plicæ metastasin in pilos vel ungues, sanate observantur : « Un ecclésiastique étranger , narrat Lafontaine (1), âgé de cinquante-six ans , fut , pendant un sé- jour de dix ans en Pologne, sujet à de fréquentes ophthalmies que les moyens appropriés guérissaient, mais toujours trés-lentement. Aprés un intervalle de plusieurs mois, les mémes accidens revenaient et disparaissaient de nouveau par l'usage des antiphlogistiques et des évacuans. Dans l'espace de quatre ans, il avait été dix à douze fois atteint de l'ophthalmie. Je m'attachai , avec le plus grand soin, à découvrir la véritable cause des fréquentes récidives de cette ma- ladie; je consultai les meilleurs médecins et chirurgiens, et ne pus jamais la reconnaitre. L'expérience l'apprit enfin au malade. Il s'apercut qu'il était atta- qué de nouvelles ophthalmies toutes les fois qu'il se coupait les ongles des or- teils. En les examinant , je les trouvai déjà altérés dans leur couleur, plus épais, raboteux et poreux, en un mot, dans un état qui n'était pas naturel. Dés lors, je lui défendis de les couper, et je suivis une autre méthode curative, soup- connant que la cause de la maladie était la matiére de la plique. Je lui prescri- vis des bains de pieds avec la décoction de graine de moutarde , réitérés deux fois par jour; puis je lui fis frotter le bout des orteils avec la teinture de can- tharides. Comme le passage de la matiére morbifique dans les ongles avait déjà commencé , il s'opéra plus promptement, et fut terminé au bout de douze jours. Depuis ce temps, le malade n'a plus été sujet aux ophthalmies. Comme sa vue avait été affaiblie par la multitude de celles qu'il avait éprouvées; je la fortifiai au moyen de fomentations froides , en faisant baigner les yeux dans l'eau froide , mêlée avec l'huile de cajeput , la valériane et le kina. S- 144. Paralyses quandoque solvit plica : «Un homme de la Lithuanie , ait Ephraim (1) Traité de la plique polonaise, p. 85. ( 150 ) Herrmann (1), âgé de trente-six ans, ayant de l'embonpoint, d'une constitu- tion. robuste, menant une vie peu sobre, aprés avoir éprouvé des coliques atroces dans l'abdomen, fut atteint d'une diarrhée sanguinolente. Ce flux dura cinq jours, sans qu'il y eüt une prostration notable dans le système des forces, sans que l'appétit fùt diminué, ainsi que le sommeil. On jugea d'abord que ce flux était hémorroidal, et par conséquent salutaire. Quoi qu'il en soit, comme ce flux s'était prolongé pendant quatorze jours, et qu'il survenait de la torpeur dans la main gauche, ainsi que des frissons fébriles ; on consulta le médecin , qui, examinant toutes les circonstances, ne savait d'abord à quel genre de maladie attribuer de tels accidens; mais qui, bientót aprés, conjectura qu'on pourrait bien les rapporter à la plique. Durant la nuit, sommeil inquiet, cóté gauche presqu'immobile. Tous les membres finirent par se paralyser. Aprés cinq semaines de traitement, par les remèdes vulgairement regardés comme dépura- tifs, les cheveux commencèrent à s'agglutiner à l'occipital, vers la fin de la suture sagittale et vers le commencement de la suture lambdoique. Il se forma une plique qui fut bientôt longue d'une aune, et avait plus de trois pouces d'épais- seur. C'est alors seulement que les forces se rétablirent, que les tintemens d'oreille commencèrent à s'évanouir; le teint du malade s'anima , et il ne tarda pas à recouvrer la santé : il vécut ensuite plusieurs années. La plique ne tomba point d'elle-méme , et il ne la fit point couper ». Casus similes observavit Cl. Lafontaine (2). Varii affectus ut dolores vagi, cordis palpitationes, etc., ab ista critica me- tastasi etiam solvi possunt : « Une dame de 34 ans, narrat adhuc Cl. Lafon- taine (3), ressentit, il y a six ans, de violentes douleurs rhumatismales dans plusieurs parties du corps. Elles se fixérent enfin aux pieds, oü elles restérent pendant quelques mois. Un médecin du pays lui ordonna différens remèdes qui n'eurent point de succés. Les douleurs augmentérent , et je fus appelé. Je (1) Op. cit. vide Alibert, maladies de la peau, t. 1, p. 137. (2) Traité de la plique polonaise, pag. 72. (3) Opus citatum, pag. 69. ( 151 ) prescrivis le gaïac, une décoction de salsepareille, et pour la nuit l'aconit avec le camphre. Les douleurs se calmèrent , et finirent méme par disparaitre ; mais alors la malade fut atteinte de battemens de cœur , de défaillances et d'attaques épileptiques. Ces signes , joints à l'expérience que j'avais déjà , m'apprirent qu'il existait en elle une disposition à la plique. Je lui fis exposer la tête à la vapeur des plantes aromatiques , et ensuite fomenter avec une décoction de sauge, de marjolaine et de graine de moutarde : puis je lui appliquai un vésicatoire sur la téte méme. Alors elle éprouva des douleurs pongitives dans cette partie et dans les orbites; des sueurs abondantes et visqueuses s'établirent bientót, et furent suivies de la plique. Dès ce moment tous les accidens fácheux se dissi- pérent. Cette dame a toujours continué depuis à se bien porter ». S. 145. Nonnunquam plicæ virus (vel causa quaeque sit) , pectus invadens , ibique pneu- moniam a metastasi ad exteriora solummodo solvendam producens, observatum est. (Lafontaine (1) ). Certis in casibus virus syphiliticum mentitur plica, naturam suam, metastasi in pilos facta, denique manifeste declarans; quod observatio sequens , a claris- simo Stabelio scripta , illustrissimoque Alibert relata (2) demonstrat : « La femme d'un paysan nommé Kobiela, âgée de 20 ans, d'une constitution robuste , ayant toujours joui d'une santé régulière, fut un jour attaquée, sans cause manifeste, de douleurs lancinantes et continuelles à la tête , ainsi qu'aux articulations. Peu de temps aprés, il:se forma de petits ulcères sordides dans le fond de la gorge et dans l'intérieur des narines; les mains et les pieds étaient remplis de tuber- cules dispersés çà et là. Administration dés mercuriaux, tant à l'extérieur qu'à l'intérieur : mais ce traitement fut inutile. Les symptómes allaient croissant. Stabel examina atten— (1) Traité de la plique polonaise, pag. 67. (2) Maladies de la peau, tom. 1, pag. 116. ( 152 ) tivement toutes les circonstances, et vit que le virus qu'on avait vainement combattu, n'était point de nature vénérienne, mais le résultat d'une plique héréditaire qui tendait à se développer. La malade: éprouvait toutes les nuits une sueur visqueuse à la tête ; l'appétit était dépravé ; les ongles étaient rudes au toucher et recourbés : on administra les diaphorétiques. Par l'usage continué de ces moyens, la plique commença à s'allonger , et parvint peu-à-peu à une longueur considérable : les ulcères se cicatrisèrent ; les tubercules et les nodo- sités disparurent ; tous les symptômes que je viens. d'indiquer. cessérent entié— rement ». Ex his omnibus predictis , quanti sit momenti plicæ eruptio apud illos qui, ob hereditatem vel ob alias innumeras causas, istius morbi principio, in, œco- nomia latenti, laborant, quantaque mala afferret hujusce salutiferæ eruptionis suppressio , perspicue cernitur. Nunc ad alium morbum nostris in regionibus vives observatum , id est ad tineam, sermonem transferamus. DE TINEÆ ET ACHORUM METASTASIBUS. ( 146 ) Uno in capite metastases tineze et achorum, qui, ut ex clarissimi Alibert inquisitionibus patet, nihil aliud sunt quam tinea mucosa, pertracto. Cavendum autem est ne ista tinea mucosa pro crusta lactea infantulorum, ad metastasin minus proclivi , accipiatur : asserit quidem Alibert hanc eruptionem nunquam retroagi, quamvis contrarium .ab Hoffmanno , Itard (1), aliisque locu- pletissimis medicis sepissime visum sit. Itaque diutpibiniés Lorry (2) adstrin- gentibus et repellentibus medicaminibus hac in crusta lactea sedulo abstinere jubet. ' (1) Dict. des sc. méd. tom. 22 , p. 223, art. hydrocéphale; inter hydrocephali causas crustæ lacte: retropulsionem adaumerat auctor, (2) De morbis cutaneis, pag. 119. Í 1 4 ( 153 ) S. 147. Sed ad tineam ipsam transeamus. Quis enumerare posset mala intempestiva ex hujus sordidi exanthematis curatione oriunda? Tineæ metastaseon exemplis, quorum pauca hic legentur, auctorum scripta abundant. « Une dame de Paris, narrat Alibert (1) confia sa petite fille à une nourrice qui habitait la campagne. Au bout de quatre mois , explosion considérable d'une teigne muqueuse, qui envahit à la fois le cuir chevelu, le front et les tempes; démangeaisons vives et continuelles. Les ulcérations étaient tellement humides, que les linges dont on couvrait la téte étaient subitement mouillés. La nourrice imprudente chercha à arrêter cet écoulement extraordi- naire , dont elle était alarmée, par de la farine qu'elle répandit en grand quantité sur m siège du mal, et qu ‘lle assujettit avec un bonnet! Fatalité inattendue! L'enfant devint iste, pâle, et fut saisi d'une fièvre dévorante et continue, qui le fit périr avant qu'on eüt pu lui porter le moindre secours ». Istius repercussionis pericula jam notaverat Sennertus dicens (2) : « Si incaute medici ac feminz intempestive astringentia et repellentia medicamenta adhi- . beant , et achores sanent , infantes in febres, epilepsiam , convulsiones incidunt , interdum etiam moriuntur » Haud aliud dixit Zacutus Lusitanus in observatione quarta libri primi praxeos medicae admiranda : « Plures, inquit, vidi infantes, et pueros achoribus cor- reptos, iu quibus incauti medici, nulla facta hujus oraculi (scilicet Coi, supra ab auctore citati) commemoratione, matrum querimoniis. persuasi , citra infan— tium ac nutricum providentiam, unguenta styptica et repellentia capiti, parti sane præstanti, administrarunt, quo factum est, ut, qui, repulso ad cutem hu- more, ab epilepsia, ceterisque gravissimus cerebri vitiis erant immunes, præ— sidiorum exsiccantium vi, in apoplexiam, comitialem morbum, convulsionem , cæcitatem , et mortem subitam , restagnante ad internas sedes humore, incur— rerint. Ab his ergo medicamentis medici caveant est necesse ». _ (1) Dict. des sc. méd. tom. 54, pag. 444, art. teigne. (2) Practic. lib. 5, pars 1, cap. 28, vid. op. omn. t. 3, pag. 266. ( 154 ) De eadem prava curatione his verbis utitur Hoffmannus (1) : « Quod attinet ad ipsos achores vel tineam capitis in infantibus , nil magis solemne est impe- - rito, vulgo, quam ut lotionibus cum variis lixiviis et decoctis, inunctionibus , tam sulphure et oleo olivarum, quam aliis unctuosis et linimentis removere queant hoc malum. Nil vero est, quod, accuratiore observatione teste , majora incommoda post se trahat quam haec sanandi ratio ; sequuntur enim exinde epi— lepsiæ , inflammationes oculorum (2), suppurationes eorum , epiphora , imo gutta serena quandoque, vel etiam graves peripneumoniæ, asthmata, et ejusmodi generis plura. » S. 148. Epilepsie , a retropulsa tinea ortæ, exempla leguntur apud Hagendornium (3), Tulpium (4), Maisonneuve (5), Raymond (6) et in Ephemeridibus academiae nature curiosorum (7). Celeberrimus Cartheuser epilepsiam in Suecia, ob frigidas lotiones in caput infantum , hac eruptione laborantium , adhibitas , sepissime se observasse contendit. Amaurosin (Marjolin (8), act. med. Berolinens. (9) ) , Otalgiam (Itard (10) ), surditatem ( Hoffmannus (11)) gignere potest retroacta tinea. Vidimus in noso— (1) De error. vulg. circa usum topic. in praxi, vid. op. omn. t. 6, p. 325. (2) In puero ex tinea capitis per butyrum mayale, cui creta admiscebatur, retropulso, inse- . quentem oculorum infla"'nmationem notavit idem (de remediorum benignorum abusu' et noxa); ` vid. op. omn. vol. 6, pag. 338. (3) Obs. et hist. med. pract. cent. 1, hist. 8. (4) Observ. lib. 1, cap. 8. (5) Recherch. et obs. sur l'épilepsie. (6) Maladies qu'il est dangereux de guérir, p. 115. (7) Dec. 2, aun. 4 , obs. 89. (8) Dict. de médecine, tom. 2, pog. 42. (9) Dec. 1, vol. 8, p. 7. —- pag. 28. (10) Dict. des sc. méd. tom. 38, p. 505, art. Otalgie. (11) De remed. benign. abusu et noxa , vide op. omn. t. 6, p. 336. nr dr SE — MI y ( 155 ) comio civili Leodiensi , virum quemdam nomine Donnay, quinquagesimum circiter agens annum, qui, evanescente inveterata tinea, hydrophthalmia ac cataracta in oculo dextro, albugine in sinistro, affectus fuit. Paralysin generalem productam a metastasi tineæ , atque ad cutem capillatam ope emplastri irritantis revocata, sanatam , vidit clarissimus Labonnardiére (1). Tandem asthma convulsivum ( Hoffmannus (2)), phthisis (Raymond (3)) , ic- terus ( Villeneuve (4)) eamdem causam agnoscere possunt. Ceterum de tineæ metastasibus legenda sunt scripta doctissimorum Raskow (5), Hufelandii (6), Sennerti (7), Stoll (8), nec non Ephemerides (9) et acta (10) nature curiosorum. S- 149- Morbi interni gravissimi, facta ad exteriora tineæ metastasi, interdum sòl- vuntur. Clarissimus Labonnardière (11), mox adhuc laudatus hydrocephalum chro- micum, ab apparente tinea sanatum vel saltem in melius vergentem observavit, ‘Idem apud infantem 6 annorum, epilepsiam adversus medicamina antispasmo- dica et antiepileptica dicta pertinacem , tineæ inoculatione plane solutam , me- morat. Attamen , auctori in chronicis cerebri vel ejus membranorum affectibus hanc inoculationem pro præstantissimo remedio venditanti , respondebo , novam T (1) Journal général de médec., tom. 50, p. 262. )2) De asthmate convulsivo vid. op. omn. t. 3, p. 96. (3) Malad. qu'il est dangereux de guérir, p. 120. (4) Dict. des sc. méd. t. 23, p. 434. (5) Act. reg. societ. med. Harn. t. 1, p. 311. (6) Journal der pract. H. B. 11, st. 4, 126. (7) Paralipomena ad lib. 5, med. pract. N°. 2. (8) Prælectiones , p. 48. (9) Dec. 3 , ann. 5 obs. 224 — ann. 9 et 10, obs. 113. (10) Nov. act. acad. nat. curios. vol. 5, p. 282. (11) Op. cit. tom. 5o, p. 270. ( 156 ) istam medendi rationem solummodo in casu quo adfuit tineæ pppd inno- cuam , vel perutilem fore mihi videri. DE HERPETUM METASTASIBUS. S- 150. Inter omnes cutis phlegmasias nulla forte adest, que frequentiores ac pericu- losiores metastases producat quam herpes. Itaque hac in affectione curanda, ne retrocedat omnino practicis providendum , ac diligentissime præcavendum est. In cerebrum, prasertim apud senes, impetum faciunt herpetes cutem dese— rentes , et SEE ( Portal (1)), ( Benedictus Hermannus (2) ) aliquando pro- ducunt : « Md*, ..... âgée de 28 ans, inquit Giraudy (3) , d'une constitution bilieuse , était atteinte d'une dartre croüteuse qui occupait le creux des mains. Comme elle en était trés-incommodée, elle la traite avec de l'eau salée, ce qui la fit disparaître très-rapidement. Mais peu de temps après, Madame T parut triste, rêveuse; elle éprouva des pesanteurs de tête, de l'assoupissement , devint plus sensible et irritable, et finit par tomber dans l'épilepsie. Ses accès étaient irréguliers, et ne laissaient aucun doute sur leur caractère : perte de con- naissance subite ; roideur tétanique, ou mouvemens précipités et violens des mus- cles; respiration trés-difficile, l'écume à la bouche, etc. L'histoire de la mala- die fit bientôt reconnaitre que tout ce désordre était dà à la répercussion de la dartre. La malade fut saignée ; on la mit ensuite à l'usage du petit lait d'abord sim- ple, et puis avec deux onces de suc de cresson par pinte. Elle prit des laxatifs tous les quinze jours. On prescrivit ensuite les sucs d'herbes clarifiés. En méme - (1) Anatomie médicale, tom. 4, p. 26. (2) Miscell. Acad. nat. curios. dec. 2, ann. 4, 1685, p. 177- (3) Vid. Raymond, maladies qu'il est dang. de guérir, p. 102 in nota. (157) temps elle prenait des bains tièdes , à la suite desquels on faisait des frictions sèches sur le dos et les extrémités. Les accès se dissipèrent ; la dartre reparut au creux des mains. Pour l'en détourner, on établit un cautère au bras. La malade se mit à l'usage de la décoction de racme de patience et de scabieuse pour boisson et de pilules de ciguë. Dans l’espace de quatre mois, elle fut totalement délivrée de ces deux maladies. » Convulsiones (Savary (1)), hypochondria ( Louyer-Willermay (2)), melan- cholia ( Esquirol (3)), insania (Id. (4)), mania (Id. (5)) a metastasi herpetica ortum ducere possunt : « Un jeune homme , inquit Esquirol (6) âgé de 20 ans, trés-fort, très-robuste, avait eu, à l’âge de dix-sept ans, une dartre qui avait occupé tout le côté droit de la poitrine, Aprés des remèdes appropriés ; il gué- rit, se livre au travail du cabinet, et surtout à ses plaisirs. Les inquiétudes de la conscription lui font perdre la tête, il devient trés-agité, et fait mille ex- travagances. Aprés un mois il m'est confié : je le laisse livré à ses divagations : il se baigna; aprés un mois, il se manifeste une darte sur le pied gauche + aussitót il jouit de la plénitude de sa raison, et avant six semaines il est rendu à sa famille. » Hetpetibus evenescentibus nonnunquam apoplexia (Lorry (7)); desi (Hoffmannus (8)), graves cephalalgie (Id. (9)), odontalgia (Mérat (10)), Otalgia (Itard (11)) succedunt. (1) Dict. des sc. méd. tom. 6, p. 457, art. convulsions. (2) Dict. des sc. méd. t. 23, p. 112, art. hypochondrie. (3) Ibid. tom. 32, p. 163 , art. melancholie. (4) Ibid. tom. 16, p. 194, art. folie. (5) Ibid. tom. 3o, p. 442, art. manie. (6) Journal général de médecine tom. 5o, p. 49. (7) De morbis cutaneis, p. 311. (8) De error. vulg. circa usum topic. in praxi , vid. Te omnia tom. 6, p. 326. (9) Ibid. (10) Dict. des sc. méd. tom. 37, p. 111, art. Odontalgie. (11) Idem , tom. 38, p. 505, art. Otalgie. j ( 158 ) Singularis herpetis in caput metastaseos exemplum legitur apud celeberrimum Raymond : « Un homme de 35 ans, inquit (1); jouissant d'une fort bonne santé, ‘avait depuis long-tems une dartre entre le pouce et l'index; elle était farineuse , tant soit peu humide ; et rouge au-dessous; elle ne s'étendait pas et ne faisait. aucun Pre il ne sentait rien de plus que le prurit qui l'obligeait „à se frotter ou à se gratter. Quelqu'un lui donna fort imprudemment un re- " niéde''dont je n'ai pas su les qualités; il s'en frotta la partie dartreuse, et le lendemain la-dartre disparut ; mais deux jours aprés ayant été appelé pour lui, je le trouvai avec une fièvre vive, le visage extrêmement rouge et enflé , la tête fort pesante et douloureuse, se plaignant d'un grand feu et d'une grande soif. Ce quil y ayait de singulier en ce malade; c'était de voir sortir et ruisseler de son visage une sérosité si ácre etsi caustique, qu'elle formait un sillon par- tout où elle coulait; comme si on y eût fait passer du caustique fondu. Pour remédier à ce fàcheux état, je le fis saigner brusquement et plusieurs - fois au bras et au pied; je le mis à l'usage de la tisane émulsionnée , des la- vemens rafraichissans et laxatifs ; j'appaisai beaucoup par ces remèdes la fougue des humeurs, la fièvre, la rougeur du visage, la soif, évitant tout topique . il fut ensuite purgé doucement ; la fièvre le quitta tout-à-fait, l'enflure et l'é- coulement du visage s'évanouirent; et enfin les bains d'eau douce tiéde et le lait d'ànesse achevérent la guérison et prévinrent le retour de la dartre, qui ne se montra plus en aucun endroit. » Ophthalmiam a retrocessa berpete oriundam jam observaverunt : « J'ai été témoin à l'hôpital St.-Louis du transport d'une irritation herpétique sur l'or- gane de la vue, narrat illustrissimus Alibert (2). Anne Jourdet, ouvrière en linge, fut atteinte d'une dartre pustuleuse au visage (herpes pustulosus, gutta rosea) à la première apparition des règles, c'est-à-dire, vers l'âge de 15 ans. Cette dartre se déclara par de trés-petits boutons qui suppuraient lentement, et se convertisaient en petites croütes. Elle disparut par l'effet de plusieurs (1) Maladies qu'il est dangereux de guérir, p. 103. (2) Maladies de la peau, tom. 1, pag. 317. u ( 159 ) topiques réfrigérans ; il se déclara une ophthalmie qui prit une caractère chro- nique , avec perte de la vue. Un an après , retour de l'affection dartreuse, par l'application d’un séton à la nuque. Ou employa vainement et. tour à tour les sangsues , les vésicatoires , les scarifications légères ; on ne retira de ces moyens qu'un mieux peu sensible, qui se soutient toujours au méme degré. Mais lama- lade ne supporte qu'avec difliculté les rayons lumineux.» T Exemplum haud absimile refert clarissimus Reydellet (1) : « Plusieurs jeunes gens qui habitaient une maison dans laquelle se trouvait une fille atteinte d'une darte squammeuse à la main (herpes squammosus madidans ) furent pris d'une semblable dartre au visage. Traités par les lotions réfrigérantes, les dartres dis- parurent ; mais chez tous l'irritation herpétique se porta sur les yeux, et donna lieu à une ophthalmie des plus intenses. Long-tems la vue fut menacée, mais enfin à force de soins, aidés par la bonne constitution des malades , l'inflamma- tion s'arréta et n'a plus reparu. » S. 151. “In pulmones, organa cum cute tam intimis sympathiis connexa, sæpissime observantur herpetice metastases : « Quand cet accident (scilicet metastasis de quo hic agimus ) survient, inquit doctissimus Alibert (2), la respiration devient pénible et méme douloureuse. La sortie de l'air est souvent accompagnée d'un bruit sourd , assez semblable à celui que l'on observe dans l'inflammation de la trachée , désignée sous le nom de croup , ou dans quelques cas de dyspnée , etc. J'ai particuliérement observé ces symptómes chez la nommée Julie Picard , qui avait pris inconsidérément un bain froid. Je ne parvins à les faire cesser qu'en rappelant l'affection herpétique à la surface du corps , par l'application d'un large vésicatoire sur la poitrine, et par l'administration des plus puissans dia- phorétiques. » Catarrhi pulmonum acutissimi cum herpete furfuraceo fere in tota cute diffuso (1) Dict. des sc. méd. tom. 33, p. 26, art. metastase. (2) Maladies de la peau tom. 1 , p. 318. ( 160 ) alternantis historiam in societatis æmulationis Ephemeridibus (1) cernere pos- sumus. Pectoris spasmum a retrocesso herpete observavit illustr. Raymond (2) : « Un négociant, inquit, âgé d'environ 6o ans, fort gras, pesant et replet ; sujet à une dartre farineuse qu'il portait à un genou depuis plusieurs années , où il ne sen- tait que quelque démangeaison assez supportable , pour laquelle il m'avait sou vent demandé des remèdes et du soulagement , que je lui avais toujours refusés, parceque je voyais que cette dartre était un préservatif contre toute autre ma- ladie , et qu'il jouissait d'ailleurs d'une fort bonne santé , se sentit un jour dé- livré de tout prurit , et ne vit plus la dartre, qui disparut à l'occasion de quelque chagrin qu'il avait essuyé ; mais elle n'en agit que plus furieusement en dedans; car, quatre jours aprés, il fut pris d'une si violente convulsion des muscles de la poitrine, de tant de douleur, de peine de se mouvoir et de respirer, qu'il en poussait de grands cris. Appelé pour le voir en cetétat je le trouvai dans un tétanos parfait; je le fis saigner plusieurs fois aux bras et aux pieds; et quoi- qu'il fùt presque sans fièvre, le sang parut toujours trés-couenneux. Ces saignées furent accompagnées de légers diapnoiques en tisane , de lavemens laxatifs, des anodins ; et; sans avoir eu recours à l'eau froide jetée en quantité sur la poi- trine devant et derrière , comme quelques praticiens le recommandent , nous eümes le plaisir de voir diminuer d'un jour à l'autre les douleurs et l'oppression de poitrine, et de voir succéder la liberté du mouvement; mais le mal ne cé- dant pas entièrement , je m'imaginai de rappeler la dartre sur le genou qu'elle avait occupé , et pour cela jy fis appliquer un emplátre vésicatoire qui le cou- yrit ; et à mesure que les vessies qu'il y excita furent ouvertes , et que l'écou- lement continua, les douleurs , l'oppression qui se faisaient encore un peu sentir disparurent entièrement : la dartre reparut , et le malade se trouva parfaitement guéri. Il vécut en trés-bonne santé pendant environ 5 ans, aprés lesquels la (1) Mémoires de la soc, méd. d'émul. ann. 1816, tom. 8, p. 454. (2) Maladies qu'il est dangereux de guérir, pag. 104. ( 161: ) dartre s'évanouit encore d'elle-même, ou par quelque cause qu'on m'a laissé ignorer, et le malade tomba dans une affection soporeuse , et de là dans Papo- plexie, de laquelle aucun remède ne put le tirer. » Asthma convulsivum cum cutanea, quam pro herpetica haud immerito habeo, eruptione alternans commemorat illustrissimus professor Pinel : « Un homme de 4o ans, inquit (1), d'un tempérament robuste, ayant. toujours mené une vie sobre, eut dans son enfance des excrétions lymphatiques trés-abondantes , et des éruptions sur tout le corps jusqu'à l'âge de sept ans : elles disparurent peu à peu; et jusqu'à 27 ans, époque de son mariage, sa santé n'éprouva aucune altération. A 28 ans, il fut pris d'un asthme convulsif qui revenait pres- que tous les jours par accés de deux ou trois heures, et seulement pendant l'été , c'est à-dire, depuis le mois de Mars jusque vers la fin d'Octobre. Durant les paroxysmes, le malade éprouvait le sentiment d'une barre transversale dans la région du diaphragme , une oppression profonde et un resserrement vers la glotte: : ces symptómes étaient suivis de sueurs sur la téte et le thorax. Dans le méme temps il fut tourmenté de démangeaisons cruelles sur les bras, les jarrets , ac- compagnées de rougeur, de chaleur, et bientót d'une dénpamtihd furfuracée de l'épiderme. Ces démangeaisons siternátent avec les accés d'asthme ; de sorte que dans les spasmes de la respiration , l'affection cutanée' des bras disparaissait , et réciproquement » Modo peripneumoniam, modo suffocationem aliquando immedicabilem et subito perimentem impetu ab herpetica metastasi produci contendit Lorry (2). Tussis ferina, catarrhus suffocativus, febris hectica, phthisis, etc. , herpetem evanescentem metastatice sequuntur. ( Kleinius (3) ) , Aaskow (4), Baumes (5), Marton , Cullen, etc.) Clarissimus professor Ansiaux apud puellam phthisin ex herpete depascente præpostere sanato sobolescentem observavit. (1) Nosogrophie philosophique, tom. 3, p. 237. (2) De morbis cutaneis, pag. 311. (3) Interpres clinicus, pag. 35o. (4) Act. reg. soc. med. Hafniens. vol. 1. (5) Traité de la phthisie pulmonaire, tom. 1, p. 507. ( 162 ) Cordis palpitationes vel ab. herpete retrocedente productas (Merat (1)), vel ab, herpete ad cutem apparente sanatas ( Pouteau (2) ) nonnunquam observantur. S 152. Ab herpetum metastasibus abdominalia viscera, presertim tubus intestinalis , immunia sane non sunt : « Une dame, narrat Alibert (3), âgée d'environ 65 ans, avait une dartre squammeuse nid (herpes squammosus madidans) qui lui couvrait toute la partie antérieure de l'abdomen. On s'avisa d'arrêter ce suinte- ment considérable avec de la farine trés-chaude. Qu'arriva-t-il? L'éruption s'évanouit vers le huitième jour de cette application funeste. Mais depuis cette époque, la malade éprouve un sentiment de cuisson insupportable dans Pinté— rieur de l'estomac et des intestins. Elle est dévorée d'une soif ardente, qui la contraint à boire dans tous les instans du jour, et cette soif n'est jamais étan- chée, quoique la malade porte toujours avec elle des bouteilles remplies de liqueurs mucilagineuses et rafraichissantes. Sa salive est devenue épaisse , fétide et comme plátreuse. Pour comble d'infortune, ses yeux sont totalement perdus. La malade est continuellement dans les larmes et le désespoir ». Gastritidem chronicam ex herpetum retropulsione oriundam vidit illustrissimus Guersent (4). Historia sequens, ex opere : Journal de médecine excerpta, diarrhæam, herpete evanescente , productam, illo autem ad cutem redeunte , sanatam nobis offert : « Un homme, inquit auctor (5), fut attaqué d'une prot maligne. Outre les symptómes qui ont coutume d'accompagner cette maladie, il éprouvait une diarrhée crue et séreuse trés-abondante. On employa, mais en vain, tous les remédes d'usage dans ce cas. Le médecin étonné de voir cette diarrhée persé- vérer constamment, s'informa si le malade n'avait jamais eu aucune maladie (1) Dict. des sc. méd. t. 39, p. 148, art. palpitation. (2) OEuvres posthumes , tom. 1, p. 59. (3) Maladies de la peau, tom. 1 , pag. 318. (4) Dictionnaire des sciences médicales, tom. 17, pag. 396, art. gastrite. (5) Beauvais de Préau , journal de médecine, chirurg., pharm, , etc., tom. 47; Pe 47: ( 163 ) cutanée: Le chirurgien dit que depuis plusieurs années le malade avait, à chaque cuisse , des croütes dartreuses qui avaient disparu peu de temps avant qu'il ftit pris de cette fièvre maligne. On appliqua sur chaque cuisse un vésicatoire qui rétablit le malade en rappelant les dartres ». In eodem opere observationem ascitæ ex eadem causa sobolescentis , eodem- que modo solute legimus : « Un homme extrêmement maigre, inquit doctor Beauváis de Préau (i ), dont le teint était jaune, appela M. Polluche, mon oncle. ll avait le bas-ventre gonflé comme dans l'hydropisie ascite et d'une düreté considérable. Il était muet. Son hóte, qui fit l'histoire de sa maladie , rapporta que dans sa jeunesse, il avait éprouvé des accideris occasionnés par de humeur qui inféctait la masse du sang; que, pour donner une issue à cette humeur et pour l'évacuér on avait ouvert à la jambe un cautère ; qui s'était bouché au bout de quelque temps par la négligence du malade; qu'alors il était survenu, sur toute l'étendue des jambes, des croütes dartréuses , accompagnées d'une si grande démangeaison qu'il me pouvait dormir ni le jour ni la nuit. Désespéré de se - trouver dáns une si fücheuse position ; il s'appliqua ; par le conseil d'un char- latan, je ne sais quel topique, qui fit disparaître trés-promptement les croütes : mais bientót le ventre se gotifla, et parvint, par degrés, à cet état de grosseur où on le voyait alors. M. Polluche fit appliquer un vésicatoire à chaque jambe. L'effet en fut trés-heureux : le ventre s'en désénfla, et reprit sa première mól- lesse dans l'espace de 24 heures : les croütes dartreuses reparurent : on rouvrit lé cautéré, qui emporta peu à peu le reste du mal ». Non desunt observata quibus herpetes in hepar, vesicam urinariäm , uterum etc. transferri posse probatur. Hlust. Lorry (2) nobilissimam vidit feminam quz, cum intimioris uteri cru- ciátibus arigeretur , balneis dum mitesceret maluhi , óbstupescebat genás herpetibus proserpentibus foedaári, urde prius malum: révocare aüsa , tandem uteri dolori — bus atque ejusdem háemiorrhagiis confecta periit. (1) Journal général de médec., chir., pharm. , etc. , tom, 47 , p. 44. (2) De morb. cutaneis , pag. 308. C 164 ) Inter herpetes et haemorrhoides consensus sat intimus a nonnullis observatus fuit. Cl. Lorry (1) novit hominem cui quoties herpetes conquiescebant , toties hæmorrhoïdes largo imbre fluentes et cruciatibus distinguendi, erumpebant. S. 153. Tandem herpetes quidam , œconomiæ organa alterna vice invisentes , nec non pro partis affectæ nobilitate, morbos plus minusve graves producentes nonnun- quam observantur. Illustrissimus Franck hujus herpetis metastatici prestantissimum -exemplum ; in aureo de curandis hominum morbis opere refert : «in eodem homine , inquit (2), ad iras effrenes proclivissimo , ac simul hyponchondriaco , vertigines et sa- lutis alia non pauca incommoda ab herpetis simplicis ad pedum plantas erup- tione mox cessasse conspeximus. Hunc tamen spirituosis et acribus tractari ægro- tanti placebat. Nascitur hydrocele : quo , per sectionem testiculi sanato! ex vulneris jam clausi superficie serum acre, ad plures in die uncias, per binas fere heb- domadas, cum emolumento , exsudat. Sed hunc quoque fontem vir consiliis rebellis exsiccat, et primum hepatitis, hac vero persanata, maniaca per menses insequuntur deliria. Ipsa iterum ad scrotum cicatrix aperitur, ac humor acris effunditur : quo, fluere cessante, in manus utriusque dorso herpes miliaris , ac tandem depascens comparet, et immanes- rebellis. dolores producit : externis iterum abacta impetigine, periculosa otitis se prodit : qua feliciter dissipata, ad tibias herpes, ac pristina cum illo valetudo revertitur. » Minima cum sinceritate clar. Alibert. et , post illum, doctor Reydellet hanc observationem retulerunt. Aliud erratici herpetis notabile exemplum reperitur in journal de médecine (3) : « M*....... vers l’âge de 30 ans, eut quelques dartres au visage qui se dissipèrent insensiblement par le seul effet du régime. Vingt ans aprés, les dar- tres reparurent, et comme ne rien faire lui avait réussi une fois, il se contenta d'être sage et inactif. Ses dartres une seconde fois s'éclipsérent, mais les jambes « (1) De morbis cutaneis , p. 303. (2) Lib. 4, de impetiginibus, p. 146. (3) Journal de méd. chirur, pharm. etc. t. 84, p. 180. ( 165 ) furent assaillies. d'enflure. En moins de 3 semaines, et, sans avoir fait aucun reméde, son ventre présenta tous les signes diobsenctiona déjà anciennes , et il fut endi par plusieurs consultans à mourir hydropique et obstrué. Son médecin était dans les plus vives alarmes, lorsqu'un beau matin le visage se re- trouve couvert de dartres vives , et l'empátement du ventre , et les prétendues obstructions , qui semblaient y être entassées par la main du temps , et l'infil- tration des extrémités , tout disparut. Destiné à éprouver toutes les chances d'une humeur vagabonde, une fois encore le malade vit ses dartres s'évanouir et presque subitement survenir à leur place un engorgement très-considérable des glandes du cou, des máchoires et des aisselles etc. La tuméfaction fut portée au point qu'on craignit pour la suffocation. Bientôt cette nouvelle crainte fut dissipée : il survint aux deux jambes deux petites taches rouges; quand la peau fut ouverte, et qu'il y eut ulcére spontané, tout l'engorgement supérieur parut se fondre. Dans la quinzaine les deux jambes furent profondément rongées par une gangréne horrible. L'aspect hideux de ces plaies fut totalemant templacé par une belle et bonne suppuration. Mais ce fut cette suppuration méme qui, par son abondance, fit périr le malade, top peu riche en sucs pour survivre à cette énorme soustraction. Il mourut épuisé; mais avec des plaies d'une chair vive abreuvée d'un trés-bon pus.» Antequam ad aliud caput transeam, herpetis cum erysipelate faciei necnon aliis affectibus alternantis historiam a Doct. Leveillé relatam hic non transcribere nequeo : « ll y a plus de quinze ans, inquit (1), que, pour la première fois , j'ai donné des soins à M. B...., actuellement notaire, pour une dartre croü- teuse aux poignets; sur le ventre et la poitrine. Je parvins à une apparence de guérison ; car il resta une démangeaison herpétique à l'anus, à laquelle je ne voulus opposer aucun reméde topique. Les années suivantes, cette maladie cu— tanée se montrait de temps à autre avec moins d'intensité sur les parties du corps où je l'avais déjà observée. En Novembre 1807, il survint un érysipèle à la face; là peau , dartreuse auparavant, est devenue très-saine tant qu'il a (1) Mémoires de la société médicale d'émulation tom. 8, pag. 454. ( 166 ) í duré; après la convalescence , qui fut assez pénible , l'exanthéme herpétique s'est reproduit. Cette même personne éprouvé encore par intervalles des affections pituiteuses, dés coliques violentes suivies de selles muqueñses. Les unes ét les autres éomméncent lorsque la peau est encore occupée par des dartres; qui s'effacent ensuite, pour feparaitre immédiatement aprés le calme des entrailles et de l'estomac. » DE METASTASIBUS POST ANTIQUORUM ULCERUM, FISTULARUM, CAUTERIORUM, etc., SUPPRESSIONEM SUBORTIS. S. 15. Num antiqua ulcera diuturnique fonticuli sine incommodo sanari. possint, necne, multum dissertum est. Huic quaestioni affirmative responderunt Camper et Bell , dum istum agendi modum plane respuerunt Fabricius Hildanus , Heisterus , Sharp, Ledran, Hoffmannus, etc. His in casibus etatem, constitutionem, etc; ægrotantis , ać assuétudinem in quam venit oeconomia sedulo respiciendam ; atque in universum , presertim apud senes, hec antiquiora exutoria haud sa- nanda esse puto et arbitror. Reipsa quantis morbis obnoxii sunit ii qui secretionem quamcumque cui natura assueverat, temere suppresserunt! « Je connais un avocat d'une soixantaine d'années, ait D. Reydellet (1), qui füt attaqué dans sa jeunesse d'une fiévré pétéchiale, qui se termina par deux dépôts critiques au périnée. Ces dépôts suppurérent long-temps , mais enfin ils parvinrent à la guérison, à deux petites fistules prés, qui ont toujours subsisté, et avec lesquels il se porte fort bien; mais si l'évacuation s'arrête quelque temps, il est immédiatement pris de symp- tômes menaçans qui exigent son prompt rétablissement ; aussi chaque fois qu'il est malade, est-ce spécialement cette partie- qu'il faut surveiller. Tant qu'il ne 2 (1) Dict. des sc. méd. tom. 33, p. 76, art. Métastase. ( 167 ) sy manifeste aucun changement, on peut être tranquille jusqu'à un certain point; on doit craindre, au contraire, si on y observe quelque irrégularité ». Apoplexiam, ut jam observaverat Wepfer, producunt ulcerum manantium et fonticulorum coalitus : « Un jeune homme d'une douzaine d'années, inquit adbuc Reydellet (1), sujet à des ophthalmies opiniâtres et invétérées, et qui avaient, résisté à tous les remèdes, ne trouva du soulagement que dans l'éta- blissement d'un cautère au bras, dont l'abondante suppuration le délivra entié- rement de ses précédentes incommodités. La santé fut parfaite jusqu'à l'âge de 18 ans, époque à laquelle désirant entrer dans la carrière militaire, il voulut absolument être débarrassé de son exutoire, le croyant désormais inutile. Il fut en effet supprimé; mais un mois n'était pas écoulé, qu'il tomba dans un état de stupeur et de coma dont rien ne put le retirer, et il succomba à une attaque d'apoplexie. » Observationem sequentem notatu valde dignam refert doctissimus Louyer— Willermay (2) : « Un homme âgé de 60 ans et bien portant laisse se fermer un ulcére qu'il avait depuis long-temps. à la jambe. Bientôt il ressent une at- taque d'apoplexie légére, que suivit la perte de la mémoire des mots, puis de la langue française. Ce qu'il y avait de plus étonnant, c'est qu'il se rappelait trés-bien la langue piémontaise ». Celeberrimns Bang (3) observavit virum 48 annorum, apud quem vertiginem integri fere. anni solverant ulcera crustosa in nucha erumpentia. His dein sponte siccatis, jam octiduo aderat dolor partim artus, partim caput cum vertigine occupans; nec vesicatorium nucha diu suppurans nec similia in suris morbum tollebant, fonticuli vero in cruribus appliciti post duos menses ægrotum resti— tuebant. Ulcera ideo artificialia maxime proficua habenda sunt ad juvandum morbum, cui ipsa natura tali modo antea medebatur. Ex ulcere consolidato epilepsiam subnatam , quo rursus aperto , solutam cer- (1) Dict. des sc. méd. tom. 33, pag. 76. (2) Ibid. tom. 32, pag. 308, art. maladies de la mémoire. (3) Selecta Diarii , tom. 2, pag. 71. ( 168 ) nimus apud Bartholinum (1), Hildanum (2), Pechlinum (3). Waldschmi- dium (4), Zacutum Lusitanum (5), nec non in miscellaneis nature curioso— rum. (6). i A quocumque purulento fluxu præpostere suppresso pendere potest idem morbus : « Une jeune fille, narrat Cl. Reydellet (7) , sujette depuis son enfance à un écoulement trés-abondant par les oreilles , était couchée auprès d'une de ses compagnes : celle-ci est prise de violens mouvemens convulsifs , surtout des muscles du visage; la jeune fille qui se trouvait auprès d'elle est tout-à-coup saisie d'une frayeur si vive, qu'elle en demeure comme dans un état catalep- tique. Il eüt été possible d'attribuer ce phénoméne à une influence nerveuse dont les effets sont si marqués chez certaines filles; mais une douleur vio- lente de la téte, précédée de la suppression de l'écoulement purulent, fit bientót voir que tout dépendait d'une métastase opérée sur le cerveau. Cette jeune fille, d'abord grasse et fraiche, tomba dans un amaigrissement , un affaissement ra- pide; la douleur persista , tous les moyens furent employés sans succès pendant trois semaines pour combattre cet état, et l'on s'attendait à une mort prochaine lorsque l'écoulement reparut par le conduit auditif, et amena une guérison trés- prompte. » | : Diverse convulsiones ex antiquo ulcere suppresso interdum sobolescunt , ut patet ex historia a celeberrimo Bang (8) relata, viri apud quem, consolidato inveterato cruris ulcere, frequenter recurrebat vertigo quandoque caduca, et adhuc crebrius singularis spasmus , scilicet. involuntaria maxillarum constrictio cum torsione capitis ad latus alterutrum intra minutum cessans; evacuantia, an- (1) Cent. 3, hist. 20. (2) Cent. 2, obs. 10. (3) Obs. phys. med. lib. 2, obs. 3o. (4) Ephem. acad. cur. ann. 2, dec. 1, obs. 213. (5) Cent. 2, hist. 6. (6) Dec. 3, ann. 2, obs. 29. (3) Dict. des sc. méd. t. 33, pag. 59, art. métastase, ` (8) Select. Diarii , tom. 1 , pag. 258. ( 169 ) tispasmodica , vesicatoria , fonticuli intactum relinquebant morbum , qui demum recrudescente ulcere vincebatur. Ulcera factitia naturalium vices haud supplere prater alias etiam hac confirmat observatio. Antiquorum ulcerum vel. fonticulorum exsiccatio amentiam ( Esquirol (1) ), et melancholiam ( Id. (2)) gignere valet. — Amatus Lusitanus (3) viri cujusdam mania ex eadem causa correpti, restituto ulcere sanati historiam narrat. Forestus (4) necnon Timæus (5) guttam serenam ex ulceribus sanatis produc- tam se observasse asserunt. . Ulcus vetus consolidatum capitis. atrocem dolorem et cæcitatem producens vidit Hildanus (6). Neuralgia facialis ( Montfalcon (7)) , ophthalmia ( Jourdan (8) ), otalgia (Itard (9)) eamdem causam agnoscere possunt. S. 155. ... E metastasibus , de quibus hic sermo est, gravissimi pectoris morbi, pneu- . monia, hydrothorax, phthisis, etc., nascuntur. = v» J'ai vu, inquit clarissimus Moreau de la Sarthe (10) un homme qui avait . un vieil ulcére à la jambe ; peu satisfait de quelques applications indifférentes que je lui conseillais , et qui entretenaient toujours l'écoulement de l'ulcére, il . s'adressa à un chirurgien qui lui promit des secours plus efficaces; il réussit en effet à cicatriser l'ulcére : mais à peine eut-il cessé de couler, que le malade (1) Dict. des sc. méd, tom. 16, pag. 194, art. folie. (2) Ibid. tom. 32, p. 163, art. mélancolie. (3) Curat. medic. cent. 2 , curat. 67. (4) Observ. et curat. lib. 1 , obs. 35. (5) Opera posthuma, (6) Cent. 3, obs. 39. (7) Dict. des sc. méd. t. 35, p. 506, art. névralgie. (8) Dict. des sc. méd. t. 37, p. 419, art. opthalmie, (9) Dict. des sc. méd. t. 38, p. 505, art. otalgie. (10) Enclyclopédie méthodique, médecine, tom. 10, pag. 32 , art. métastase. w ( 170 ) tombe comme apopléctique , avec une respiration stertoreuse ; les forces parais- sent épuisées ; le pouls est petit, faible, fuyant sous le doigt; appelé de nou- veau pour voir ce malade , je fais à l'instant. rouvrir l'ulcére , appliquer un caustique sur les deux jambes, mais en vain , le malade mourut deux heures aprés. A l'ouverture du cadavre, nous trouvâmes les poumons remplis d'une matiére purulente. » Ulcus scroti, cujus suppuratio cum tussi et sputis purulentis alternabat, apud virum postea phthisi consumptum, observavit cl. Raulin (1). Illustr. Maygrier (2) hominem a gravissimo pectoris morbo affectum , quoties- cunque ani fistulæ fluxus imminuebatur, vidit : de phthisi antique ani fistulae succedente optime scripserunt doctissimi Dumangin (3) et Trinchant (4). S. 156. Ex invetoratorum ulcerum exsiccatione gastritis: sobolescere potest : quo in casu omnia medicamina , nisi suppurationem assuetam restitutuant , vincit mor. bus, ut ex sequenti gastritidis chronicæ observatione clarissime patet : « Un jeune homme âgé de 20 ans , inquit doct. Bouchard (5), fils d'un fermier des environs de Meaux, était malade depuis deux ans; il avait d'abord éprouvé des coliques assez vives accompagnées de dévoiement. Ces. douléurs | changèrent. bientôt de siége et se fixérent sur l'estomac. Dès ce moment, sensibilité très- vive à. la région épigastrique , qui augmentait encore par la présence des alimens dans l'estomac; vomissemens, d'abord peu fréquens, qui devinrent bientót si considérables qu'ils firent tomber le malade dans le dernier degró de marasme et de langueur. Aprés'deux ans de douleurs, aprés avoir inutilement employé (1) Dict. des sc. méd. tom. 12, p. 187, art. phthisie. (2) Dict. des sc. méd. tom. 42, p. 32 , art. phthisie. (3) Journal de méd., chir, pharm. etc. tom. 54, pag. 87. (4) Diss. de periculo operationis fistulæ ani. (5) Essai sur l'emploi des dérivatifs, vide Dict. des sc. méd. tom. 17, p. 397, art. gastrite par Guersent. | (171) les fondans’et les antispasmodiques , ce malheureux jeune homme, accompagné de'son pére, vint à Paris pour consulter M. le professeur Bourdier. Sa situa- tion était affreuse; la maigreur était extréme, les forces étaient épuisées , l'es- tomac ne pouvait supporter la plus légére quantité de bouillon. M. Bourdier interroge le malade; il apprend 1°. qu'il a eu un furoncle considérable à la partie interne de la cuisse droite, dont la marche a été très-lente ; 2°. que les coliques et les vomissemens avaient paru peu.de temps aprés la cicatrisation de ce furoncle ; 3°. que le malade avait été soulagé toutes les fois que de petits ulcères avaient paru entre les doigts des pieds ; 4°. que les vomissemens avaient au contraire augmenté quand ils s'étaient cicatrisés. Fort de ces renseignemens , M. Bourdier se tourna du côté du père; vous seriez bien surpris, lui dit-il, que votre fils füt guéri dans vingt-quatre heures ; il le sera. Aussitôt il ordonne qu'un vésicatoire soit placé sur le lieu même où avait existé le furoncle ; que de la moutarde soit mise entre les orteils. Douze heures après l'application de ces moyens, les vomissemens avaient cessé; le besoin de prendre des alimens . se faisait sentir. On fit suppurer le vésicatoire. Deux mois s'étaient à peine écou- | Ks , et déjà le jeune homme avait recouvré entiérement la santé et l'embonpoint. » Waldschmidius (x) disenteriam lethalem a pédum ulcere sanato vidit. Notanda leucorrhææ historia , cujus sequens excerptum in Dictionnario scientiarum medicarum (2) legimus ; in Ephemeridibus nature curiosorum in— venitur : « Une femme de quarante ans , mère de huit enfans et sujette aux varices pendant sa grossesse , eut, à la suite de chagrins long-temps prolongés, des ‘ulcères aux malléoles , qui fournissaient une abondante suppuration. Chaque fois que les ulcères se desséchaient, cette femme éprouvait, dit l'auteur de l'observation, une espèce de transport de matière vers l'abdomen, des angoisses dans la région précordiale, un froid glacial à l'hypogastre, etc. Ces symptômes étaient suivis de flueurs blanches qui lui faisaient éprouver les mêmes sensations que si elle eût rendu de la neige fondue par la vulve. Ce singulier phénomène (1) Ephemerid. nat. cur. ann. 2, dec. 1, obs. 213. (2) Tom. 28, p. 9, art. leucorrhée , par Pinel et Bricheteau. ( 122.) avait aussi lieu chaque fois que la malade urinait ou avait ses menstrues. On la soulageait beaucoup par l'administration des diaphorétiques qui rétablissaient la suppuration des ulcères ». Religiose cujusdam leucorrhæa ex ulceribus conglu- tinatis suborta laborantis mentionem agit Schenkius. Hydropem. et icterum producit antiqua suppuratio Et (Itard (1) ), ( Villeneuve (2)). « Neque silentio preetereundem est , inquit Hoffmannus (3) jis es ab antiquis ulceribus et fonticulis subito consolidatis , hydropem tum pectoris , tum ascitem sepius prognasci » Dolores vagi, rheumatici , ex eadem causa oriundi sepius observantur. ( Pon - sart, Desault, etc.) Illustr. Bang (4) narrat historiam viri quem arthritici do- lores partim vagi, partim fixi in ischio dextro, orti postquam ulcus cruris multis annis durans et largum ichorem effundere solens siccatum , tamen non. conso— lidatum erat, afflixerant. Suppuratione ulceris ope unguenti irritantis restituta, dolores arthritici spatio trium hebdomadum omnino cessarunt. S. 157. Si cujuscunque inveterati ulceris suppressio imprudens , longe periculosior sane est ulceris crisi metastatica morbum graviorem solventis consolidatio , ma- leficio cujus pristinus affectus, quod ex historia sequenti a clariss. Leclerc. (5) allata probatur , fere semper recrudescit : « Une dame de La Haye , inquit auctor, portait à l'un des seins une tumeur qu'on avait prise pour un. cancer, et contre laquelle le docteur Schweneke avait employé tous les remédes utiles dans cette cruelle affection , sans le moindre avantage. D’après les idées de Stork, on con- seilla l'usage des pilules de cigué considérées alors comme le spécifique de cette maladie; mais au bout de 3 mois l'affection ne changeant point, et la malade (1) Dict. des sc. méd. t. 22, p. 382, art. hydropisie. (2) Dict. des sc. méd. t. 23, p. 434, art. ictére, (3) De hydrope, vid. op. omn. t. 3, p. 328. (4) Selecta Diarii, t. 2, p. 388. (5) Hist. naturelle de l'homme considéré etc, vide Dict. des sc. méd. t. 33 , p. 33. | C178 ) ne recevant aucun soulagement , elle perdit tout espoir et abandonna son mal à la nature, Quelque temps aprés il survint à cette dame une tumeur à la jambe qui suppura ; l'abcés s'agrandit, et la suppuration devint de jour en jour plus ábondante , le cancer diminua et finit par disparaître. Un médecin célèbre con- seilla.à.la malade de ne jamais laisser cicatriser l'ulcère qui avait produit un eflet. si avantageux ; mais ennuyée de cette incommodité et se sentant bien por- tante, elle voulut s'en débarasser et s'adressa pour cela à son chirurgien, qui eut la foiblesse d'y consentir : les anciens accidens ne tardèrent pas à re- paraître, et l'on fut obligé d'établir une plaie dans l'endroit que la nature avait autrefois choisi, et quand la suppuration fut bien établie , la maladie disparut par degrés comme la première fois: la malade, devenue plus sage, se porta toujours bien, à l'aide de ce cautère qu'elle garda toute sa vie. » METASTASES POST MAGNAS CHIRURGLE OPERATIONES SUBORTÆ. S. 158. Suppurationis, in vulneribus recentibus seu forte, seu cultro chirurgico pro- ductis, suppressio, non secus ac vetustorum ulcerum exsiccatio , malorum catervam. in œconomia producere valet. Vulnus pus genuinum producens, sanationemque paucis post. diebus pollicitum , subito pallescere , tandem minima quantitate secernere , imo plane desiccari frequentius observatur : tunc febris apparet, caput, thorax vel abdomen dolent , ægroque mors minatur. Quamobrem chirurgus , operatione rite peracta , fasciisque secundum artem applicatis , requies- cere non debet : omnia adhuc metastasin periculosiorem producendo idonea , que jam enarrabo , illi avertenda sunt. S- 159. Frequentissime hæ metastases ab erroribus in diæta dependent : etenim ad vulnus inflammatum, pusque elaborans, omnes nature vires tendunt ; ventri- ( 174) culus autem , nimia ciborum copia infarctus , hunc nisum destruit , irritationem- que ibi existentem in alia -organa projicit. post Et In ipsum ventriculum , utpote primo irritatum , crebro metastasis , cdit sepe lethalem procreans, irruit : non raro tamen cerebrum ; pulmonesve , ob arctissimam cum stomacho sympathiam , ‘apoplexia , phrenitide ; vel pneumonia , pleuritide , etc. , affecta observantur : « Un enfant de 14 ans ; inquit clarissimus Reydellet (1), auquel j'avais pratiqué l'amputation du doigt index, était en pleine voie :de guérison; lorsqu'au quatrième jour: de l'opération , il prit , à l'inscu:de ses parens , une quantité trés-considérable: d'alimens , et que son es- 10mac , accoutumé depuis quelque temps à un régime sévère, ne put supporter. La suppuration de: la plaie fut immédiatement supprimée , la fièvre s'empara du malade, la poitrine parut se prendre, et il en füt résulté des accidens fücheux, si des secours promptement administrés , secondés par la bonne constitution de l'enfant, n'eussent ‘arrêté les progrès du mal 5:71: 0^ BETI Plurima adhuc hujus metastaseos exempla hic referre possem, e quibus tamen unicum, in nosocomio Leodiensi Bavière dicto, observatum enarrare lubet. Juveni quindecim annos nato (in lecto n? 5 chirurgie clinices collocabatur) , crus in electionis loco, pro luxatione articuli tibio-tarsei ossium exitu, par- tiumque vieinarum dilaberstioiie complicata , ablatum: est. Mense preeterlapso , suppurationem optimæ indolis excernebat vulnus ad cieatrisationem vergens, ægerque , diætæ tenui commissus , recte valebat, quum solani tuberibus impru- dens sese ingurgitavit. Aliquot post horas , respirationis oppressio, dolor pecto- ris profundus, tussis , satiguinis éipinesritib, febris violenta, omnia demum intensissimæ pneumoniæ signa apparent : vuluus pallens nullam puris guttulam stillabat. Omnia remedia ad pneumoniam debellandam scilicet largas venæ sec— tiones etc., et ad suppurationem reproducendam sinapismos in vulnere applica- tos vicit morbi ferocia, posteraque die conclamatum est. Pulmones maxima sanguinis copia repleti, pleuræque perrubre repertæ : ventriculus alimentis distentus , nulla inflammationis signa monstrabat. (1) Dict. des sc. méd. t. 33, p. 97. art. métastase, —— T —— —— —— "-— ( 195 ) S. 160. - Vehementia animi pathemata, presertim tristia , frequentissima. quoque. me- tastaseos, de qua hic sermo est, causá, a chirurgo sedulo avertenda. Periculum imminens vel. quidem mox præteritum vultu sereno occultare debet prudens me- dicus : « Un malade , narrat ill. Reydellet (1) auquel on avait amputé la jambe pour une affection scrofuleuse du pied , et dont la cure avait été traversée par des accidens sans nombre, était enfin parvenu, à force de soins, à un état qui annonçait une guérison prochaine. Quelqu'un, dans l'intention sans doute de le mettre à portée d'apprécier tous les services qu'on lui avait rendus, lui retraça, en les exagérant méme, les dangers qu'il avait courus. Le malade, qui avait écouté ce récit avec une grande attention, en fut frappé au point qu'il perdit la gaîté presque immédiatement, et tomba dans la stüpeur avec séche- resse. de la plaie, et inflammation violente des organes pectoraux, à laquelle il succomba. » Maxima precipue cautela, si de feminis , virisque feminis simi— libus, agitur, opus est: « Un homme, inquit idem (2), auquel on avait pra- "tiqué l'opération de la taille, avait toujours manifesté une grande crainte de la mort; le moindre changement dans son état, le plus léger incident, le jetaient dans un désordre effrayant. Peu de jours aprés son opération, une hémorragie légère a lieu, le malade s'en aperçoit ; dés cet instant, il se croit frappé mor- tellement, le raisonnement n'a aucun pouvoir sur lui. L'hémorragie est arrêtée facilement; mais il ne peut. retrouver sa tranquillité , l'impression persiste , la plaie se séche, un ictére se manifeste, et le malade meurt : on lui trouve toute la surface péritonéale en suppuration. » Iram ut et magnam letitiam metastases ssepius sequuntur. Feminæ , cui mammae cancer ablatus fuerat, omnibus faustum exitum portendentibus , TES TM nun- tius apportatus est, n audito , tanta exiliit letitia , ut subito vulnus exsiccaretur, in pectus invaderet metastasis, ac 48 post horas interiit (Ibid). (x) Dict. des sc; méd) tom. 33, p. 99. (2) Dict, des sc. méd. tom. 33, p. 98. ( 176 ) Omnia denique systema nervosum concutientia , inter metastaseos causas numerari debent. Itaque sauciorum a coitu sedulo abstinere permagni interest : sic, juvenis, qui onaniæ sexto post lupi: in clunibus extirpationem die sese de- derat, morti vix eripi potuit. Alius, ablato felici cum successu antibrachio , æstus venerei comprimendi impos , immodice indulsit libidini. Paulo post, plaga exsiccata, vehemens pneumonia exoritur, et quarto die mors aderat. S. 161. Certis in casibus plane nos fugit metastaseos causa; quod in nosocomio Leo- diensi apud virum 3o annorum, (lecto n?. 20 cubantem) temperamenti san- guinei, plures jam annos ulcere atonico , ad suram sito , laborantem vidimus. Isto ulcere, dum in aqua laborabat, maxime irritato, ad nos venit æger , pla- gam pus maturum et abundans , perinde ac si recens fuisset , emittentem , monstrans. Paucos post dies, causa latente, suppuratio subito supprimitur, eodemque tem- pore apparent summa pectoris oppressio, tussis , febris vehementior , delirium , etc. qua, licet sanguis emissus, et vesicatorium ad plagam apBlcibdlà fuerit grum postero die enecabant. Pulmones sanguine turgebant, pleuraque dextra maxima puris copia plena in- venta fuit. Nil de harum metastaseon cura, que ex priodentie sat dilucida evadit, hic dicere volo. DE METASTASIBUS LACTEIS. S. 162. Olim, quum omnes puerperarum morbi lactearum metastaseon nomine salu- tarentur, istud caput sane hujusce opusculi longissimum ac praestantissimum fuis- set : nunc autem , sententia illa ab omnibus fere rejecta, primum locum minime occupant hæ metastases, de quibus tamen hic disseruissem , nisi, ob nonnulla ad theoriam pertinentia , in theoretica dissertationis parte aptius collocatæ essent. ( 172 ) DE METASTASIBUS PURULENTIS. S. 163. Abscessus plus minusve vastos subito evanescere, aliisque in locis apparere vel quamcumque 'excretionem purulentam producere sepius observatum est. Hujus metastaseos sequentes observationes refert doctissimus Lorentz (1) : « An- toine Bourgeois , pécheur , souffrait vivement d'une tumeur sous l'aisselle gauche ; c'était un engorgement phlegmoneux dans les glandes axillaires. Par le aem des cataplasmes , ces glandes suppurérent et s'amollirent en peu de temps : jour fut pris pour en faire l'ouverture; mais la tumeur avait dispáru la DM: et le malade était tourmenté d'une cU dad? dont il avait commencé à ressentir les impressions au moment qu'il n'avait plus senti son abcès : il ne se trouva en effet plus de vestiges de celui-ci; les tégumens sous l'aisselle gauche parais- | saient être dans leur état naturel, et, à une légère rougeur prés , semblables à ceux du cóté sain. Je lui fis appliquer sur-le-champ un lavement émollient , et lui prescrivis un minoratif pour le lendemain ; l'un et l'autre furent suivis de beaucoup de selles purulentes ; la colique se passa, et le malade ne tarda pas à retourner à la péche : cette heureuse métastase lui épargna une opération dou- loureuse, et peut-être plusieurs semaines de pansement : » Alia ejusdem his- toria : « Henri Gripon, Dragon, âgé de 22 ans, fut attaqué d'une pleuro- pneumonie des plus aiguës , il avait la respiration entrecoupée et comme convulsive; le visage était allumé, la peau brûlante , le pouls dur, serré, ex- trémement fréquent; il demandait à boire sans cesse; au moindre mouvement qu'il se donnait pour tousser ou pour cracher, la douleur pungitive lui faisait jeter des cris aigus; la toux était séche; et ce n'est qu'aprés de grands efforts qu'il parvenait à arracher quelques phlegmes sanguinolens. Les saignées qui gué- (1) Journal de médecine militaire, par Dehorne, t. 5, p. 509. 178 ) rissaient ses camarades affectés de la:même maladie, ne lui procurérent aucun soulagement ; les symptómes persévérérent dans leur intensité jusqu'au soir du quatrième jour : à cette époque, une douleur vive s'empara du bras gauche prés de son articulation avec l'avant-bras; pour peu qu'on y touchát, ou qu'on voulüt fléchir le coude, les plaintes du malade redoublaient. L'état de la poitrine allait en raison inverse de celui du bras; plus le bras s'enflait et s'enflammait , plus la toux, le point de côté et la peine de respirer diminuaient. A l'aide des fomentations et des cataplasmes , qu'on mit sur le bras, ce dépôt márit promp- . tement; mais le 7 au matin, lorsqu'on voulut l'ouvrir , le bras n'était plus que légèrement gonflé sans la moindre fluctuation, quoiqu'il y en eût une bien sen- sible la veille. Cette rétrogradation du pus, qui s'était faite la nuit du 6 au 7, renouvela les accidens de la poitrine; le malade fut plusieurs jours entre la vie et la mort, toussant continuellement sans expectorer, ne pouvant se coucher sur aucun cóté, toujours prét à suffoquer, et travaillé de la fiévre la plus vé- hémente, qui lui faisait mouiller jusqu'à trois chemises par nuit. Une diarrhée bilieuse , qui survint le 14 et dura jusqu'au 18, parut faire une révulsion et ame- ner quelque calme; en effet, le malade fut mieux le 20, jour auquel il com- mença à cracher du pus et à respirer plus à son aise. Le 27, ayant rejeté du pus à pleine bouche, il eut la respiration presque libre, et fort peu de fiévre. Le 30, la fièvre se ralluma, et la poitrine s'embarrassa de nouveau : une excrétion de pus trés-abondante fat encore une heureuse crise qui appoisa tout; le ma- lade entra dès ce. moment en convalescence. » Non minus miranda est observatio sequens a clariss. Gastellier (1) relata ; « Je fus appelé à Némours , inquit, pour y voir une femme d'une soixan- taine d'années , madame de Keyolan , qui avait un érysipèle phlegmoneux à la suite duquel il s'était formé un dépót gangreneux suivant tous les signes exté- rieurs; la fluctuation y était trés-seusible, et au point que nous arrétámes , le chirurgien et moi, louverture de ce dépót pour le lendemain matin. Arrivés à l'heure dite, les gens de l'art furent bien étonnés de n'y plus rien retrouver; (1) Journal de méd. chirurg. pharm. continué, tom. 5, pag. 4oo , pluviose an 11. Ww | | ( 179) plus de fluctuation, pas méme d’enflure, sinon un peu d'œdème auprès de la malléole externe. La malade de se plaindre aussitôt des maux de cœur , pour ` lesquels l'ipecacuanha fat aussitôt administré, et qui produisit des évacuations abondantes d'une matière purulente , d'un pus bien blanc, bien cuit. Le len- demain la malade fut purgée , et rendit par en bas, comme elle avait rendu la . veille par en haut, une quantité prodigieuse de pus; elle fut purgée cinq à six fois, de deux jours l'un, et chaque fois la médecine entrainait une trés-grande quantité de la méme humeur purulente; et les maux de coeur n'ont cédé entièrement que quand la source en a été elle-même tarie. Historiam quam enarrat Buttnerus in ephemeridibus Hufelandii (1) hic silentio pretermittere non possum : « Laboravit aliquis juvenis, ob vulnus gravissi- mum, plenissima manus sinistre, et antibrachii lateris ejusdem suppuratione , cui, aliquo tempore præterlapso ; adjecta est febris hectica cum diarrhza. Su- bito evanuerunt omnes in ulcere dolores, quibus perscrutatis apparuit , cutem , antea separatam , arcte esse musculis adnatam. Emisit vero æger in alvi exone- rationibus pus, puris illius, e brachio secreti, colore, odore, aliisque perquam . Simile, quo facto, mirum in modum vires recepit, oct ut brachii fora- men est. Interjectis iterum octo diebus, cessarunt repente absque conspicuis causis, puris per anum emissiones, eodemque die denuo orta est inflammatio et puris secretio in eodem brachio laborante, quibus pus excernebatur generis melioris. Quod vitium , rursus emergeus , brevissimo tempore post funditus sa- natum est. » Clarissimus Belloste vastissimum antibrachii abcessum, fluctuationem præ- bentem, moxque cultro aperiendum, subito evanuisse TUNES : « Ce bénéfice imprévu , addit auctor (2), engagea M. Malinas, l'un des chirurgiens majors de l'armée d'Italie, et maitre chirurgien à Lyon, tris habile de son métier , à visiter immédiatement le bassin du blessé dans lequel la véritable matière de l'abcés (1) Hufeland Journal der practischen Heilk. etc., 4, St. 1817. (2) Le chirurgien d'hôpital, cap. 11. ( 180 ) se trouva sans aucun mélange, que d'un peu d'excrémens qui n'étaient nullement confondus avec le pus, et à mesure qu'il s'engendrait un nouvel amas de ma- tiéres dans le membre indisposé , il se faisait peu-à-peu de nouvelles évacuations de pus par les selles. » Brevi ad sanitatem restitutus est eger. S- 165. Per vias urinarias pus cujusdam apostematis nonnunquam excernitur : « Volpi rapporte, inquit Montfalcon (1), qu'un vieux paysan tourmenté par un rhu- matisme chronique avait, sous le muscle sacro-fémoral gauche, une collection purulente , qui disparut tout-à-coup. Surpris d'un tel phénoméne , ce cbirurgien examina le malade avec beaucoup de soin , et découvrit qu'aprés avoir éprouvé des douleurs dans les lombes , pendant quelques minutes, il avait été pris d'un besoin pressant d'uriner, et que deux livres d'un liquide purulent avaient été rejetées en une seule fois par l'urétre :la guérison fut compléte : » Clarissimus Scultet (2) apud virum empyemate laborantem , pus partim per pectoris vulnus, partim per vias urinarias , etsi plane illæsas, expurgatum se vidisse asserit. Urine purulentæ, empyema subito solventis, alie observationes non desunt. Evanescente bubone cum jam maturuerat suppuratio , purulentum absque renum vel vesicæ lesione lotium observavit doctissimus Capiomont. Metastaseos purulentæ exemplum notatu dignum , a doctore Charmeil scrip- tum, hic referre lubet : « M. Poton, narrat auctor (3), pendant le cours d'une fracture trés-grave à la cuisse, avait eu plusieurs aposthémes qui n'avaient rien offert de particulier, lorsqu'un jour un dépót tout formé nous présenta un exemple de résorption évidente. Mon pére, alors chirurgien en chef de l'hópital mili- taire d'instruction de cette ville ( Divodurum, Metz) allait un matin. en faire l'ouverture, quand , avant de lever l'appareil, le blessé mit sous ses yeux, son (1) Dict. des sc. méd. t. 46, pag. 328. art. Pyogénie. (2) Armament. chirurg. pars 2, obs. 52, pag. 70. (3) Recherches sur les métastases, pag. 140. ( 181 ) pot de chambre dans lequel il avait uriné, pendant la nuit, une matière ab- solument semblable à du pus. Nous ne songions point encore à en préjuger , bien que le blessé n'éprouvát plus de douleurs vers le lieu où devait se trouver le foyer, lorsqu'en découvrant la partie malade, nous ne trouvâmes plus de collection ? Le phénomène nous parut trop évident pour ne pas rester con- vaincus d'une véritable métastase de pus, déviée sous les voies urinaires dont le malade ne s'était jamais plaint. La résorption nous paraissant manifeste, nous songeâmes de suite à l'analyse chimique , pour en conclure définitivement. En conséquence, le peu de pus qui restait de l'abcés, dont nous fimes à dessein méme l'ouverture , fut soigneusement recueilli et comparé à la matière puru- lente urinée : ils avaient tous deux les mémes propriétés physiques. Produits à l'analyse... tous les caractères du pus y ont été reconnus , plus , dans la matière pissée, les principes propres à l'urine. Des urines ordinaires , assez limpides , avaient de suite. succédé, comme si rien n'était, à cette espèce d'humeur. » Audiamus nostrum excellentem Paré duas metastaseos purulentæ historias in- genue narrantem : « Or, inquit (1), quant au pus qui est jeté des bras par les urines, cela sera démonstré par ces deux histoires. J'ay veu Monsieur Sarret , secrétaire du Roi, avoir un coup de pistole au bras dextre : à sa playe sur- vinrent plusieurs accidens et apostémes, desquels sortait bien grande quantité de boue, et par quelques jours. n'en sortit que bien peu, et alors la jetait par le siége et par ses urines, et quand ses ulcéres jetaient beaucoup , on ne voyait ny par les selles ny par les urines aucune apparence de boue et fut guary grâces à Dieu , et est encore à présent vivant. » Alia historia : « Monsieur Houlier , docteur régent en la faculté de médecine à Paris, Germain Cheval, et Maistre Rasse, chirurgiens jurez, hommes excel- lens en la médecine, et moy , avons pansé un géntil-homme y nommé Monsieur de la Croix ,"qui fut blessé d'un coup d'espée au bras senestre, auquel advint pareille chose : toutefois il mourut ; or Maistre Rasse disait, qu'il estait impos- (1) Lib. 37, cap. 51, p. 639. ( 182 ) sible que la boue peust prendre un si long chemin pour estre vacuée avec le sang, et partant qu'elle pouvait plustôt venir du mézentère , ou des intestins, et non du bras ou de quelque autre part. Je disais au contraire, qu'elle venait du bras, à raison que lorsque les ulcères jettaient grande quantité de sanie, il n'en sortait nullement par en bas. Mr. Houiller estait de mon party, disant que les anciens avaient laissé par écrit telle chose se pouvoir faire : et ce qui nous mettrait d'accord serait que lors que ledit de la Croix serait mort, qu'on regar- dast en son corps s'il y avait quelque apostéme ou ulcère. Il mourut et fis ou- verture de son corps en la présence des susdits; et ayant regardé et examiné toutes les parties internes, ne fut trouvé aucun lieu dont la boue peust sortir : dont fut conclu de tous, que ladite boue procédait du bras estant vacuée par les selles et urines, adjoustant que telle chose , n'estait pas impossible , parceque nostre corps est confluxible et transpirable. » Denique puris ipsius de pectore aliisque abscessibus resorpti, et in urinas de- positi vel per vomitum seu per alvum rejecti apud Biningerum (1 ) , Pasta (2), Fabr. Hildanum (3), Rhodium (4), Vieussensium (5), Petzoldium ©, Stal- part van der Wiel (7), etc., observationes legi possunt. S. 165. Priusquam istud caput absolvam , historias sequentes, lectu sane dignas , qua- rum prior ex Encyclopedia, posterior ex Journal de médecine excerpitur , hic non referre nequeo : « Un malade avait un abcés bien formé au bras; on ap- percevait une fluctuation profonde, obscure, on néglige cependant do donner (1) Observ. et curat. med. cent. 5, obs. 68. (2) Aphor. p. 188. (3) Cent. 4, obs. 28. (4) Observ. anat. med. cent. 2, obs. 13. 89. (5) Obs. d'anat. et de méd. prat. 2 pag. 321. (6) Obs. 67. (3) Obs. rarior. cent. 1, obs. 34. or op " MET en rH ( 183 ) issue au pus : dans la nuit le malade. tombe dans un délire violent; il meurt le matin ; on l'ouvre, on trouve le cerveau inondé de pus; on dissèque le bras où on avait aperçu l'abcés, on n'y voit qu'un vide assez considérable entre les . muscles et l'os du bras!» (Enclycopédie méthodique (1) ). s Le 3o Septembre 1768, je fus appelé, inquit doctissimus Berthelot (2) pour donner mes soins à Mr. Richard de la maison neuve, âgé pour lors d'environ 77 àns, d'un bon tempérament , qu'une vie active et laborieuse a encore beau- coup contribué à affermir. Je le trouvai attaqué d'une fiévre continue trés-vio- lente. Il se plaignait d'une douleur aiguë à la région ombilicale. La sensibilité de cette partie était telle qu'il pouvait à peine y souffrir le drap. Le ventre partout où il voulait permettre qu'on le touchát, était trés-souple. Les urines étaient rouges, sans dépôt, et les déjections n'annongaient rien de particulier. Le pouls était dur et très-élevé. Je craignis une inflammation et prescrivis les remèdes propres à la prévenir: j'aurais pu me flatter d'y avoir réussi : l'aspect des symptômes qui s'offrirent peu après auraient pu m'en imposer ; car vers le 11°. jour, la fièvre se calma, ainsi que les douleurs, la soif ardente , la sécheresse de la langue cessérent de tour- menter le malade. Le sommeil reparut, le pouls , quoiqu'un peu plus fréquent que dans l'état naturel, se soutenait bien. Cependaut il me restait toujours quel- que soupçon sur la parfaite guérison de ce malade et la suite de la maladie me fit voir qu'il n'était que trop bien fondé et que ce mieux apparent n'était qu'un calme trompeur. En effet les forces, loin de revenir ne faisaient que diminuer de jour en jour; l'appétit languissait, le sommeil devenait de plus en plus in- quiet. Le malade ressentait sur le soir un léger frisson , à la suite duquel le pouls s'élevait un peu. Ce petit redoublement se calmait le matin par une petite sueur et des urines troubles , sans sédiment : le malade dépérissait à vue d'œil. Tout cela me confirma que l'inflammation s'était terminée par suppuration. Mon in- quiétude était de reconnaitre dans quelle partie positivement s'était faite la con- (1) Partie de la médecine, t. 10, p. 33, art. métastase, (2) Jóurn. de méd. chir. pharm. t. 53, p. 258. ( 184) gestion. Le tact ne me découvrit rien. L'endroit qui avait été douloureux était souple comme le reste de l'abdomen. Les selles n'annoncaient rien de particu- lier. Il passa tout le mois d'Octobre dans cet état de dépérissement et de lan- gueur , et il renonça à toute nourriture et à tout remède. Dans les premiers jours de Novembre, s'étant présenté pour aller à la garde- robe , le malade fut effrayé à la vue aid quantité prodigieuse de pus qu'il ren- - dit mêlé avec ses excrémens. Je jugeai de là que le kyste qui renfermait une si grande quantité de pus s'était rompa; et qu'il serait possible de parvenir à une cure radicale à l'aide d'un bon ons et des remèdes convenables. Mais il me fut impossible de le déterminer ni à l'un ni à l'autre : il confia tout à la nature, il se restreignit à ne prendre que de l'eau pure pour boisson , pour ali- ment et pour tout reméde. Peu aprés, il se déclara une diarrhée colliquative , la fièvre lente continuait, le pus ne cessait de couler par les selles en abondance. Le malade était réduit au dernier degré de marasme ; les forces, tant vitales que musculaires étaient presque totalement éteintes; enfin vers le 24 ou 25 novembre, il éprouva des faiblesses et des syncopes; peu aprés, il fut tout-à-fait réduit à l'agonie. Le pus cessa de couler. Tous les symptómes d'une mort prochaine me donnaient lieu de craindre qu'il ne passât pas la nuit. On me l'entendait plus parler; le pouls était presqu'entiérement éteint. Je le quittai le soir dans cette triste situation , aprés lui avoir fait prendre quelques cuillerées d'une potion cor- diale animée avec quelques gouttes d'alkali volatil. L'extréme faiblesse où il était réduit me laissait à peine l'espoir qu'il püt soutenir une crise quand la nature en eüt tenté une en sa faveur. Quel fut mon étonnement , lorsque le lendemain ma- tin on me vient dire qu'il était beaucoup mieux; que toute la nuit il avait été sans pouls et sans mouvement , mais que vers les 5 heures du matin , il s'était ré- veillé comme d'une léthargie et qu'il se plaignait d'une douleur trés-vive à la partie moyenne et antérieure du bras droit. Je vais le voir sur le champ; je trouvai le pouls trés-bon. Les forces musculaires avait reparu au point qu'il se levait sans l'aide de personne : il fut naturellement à sa garde-robe et on n'ap- perçut plus aucune trace de pus dans les déjections. La voix était forte. ( 185 ) M. Dubourdieu son chirurgien et moi examinâmes avec attention le bras où il ressentait une douleur trés-vive, et qui lui faisait jeter des cris percans. Nous n'y pümes rien découvrir, sinon beaucoup de chaleur. Nous y mimes le cata- plasme anodin de mie de paiu avec le lait et le safran oriental. A notre visite du soir , nous trouvàmes que la peau avait beaucoup rougi et s'était trés-élevée , et que la douleur lancinante était toujours très-vive. Nous ne changeàmes rien au traitement. Le lendemain matin le dépôt critique s'ouvrit de lui-même, et répandit une quantité prodigieuse de pus de la meilleure qualité : l'ulcére fut pansé méthodiquement. Le soir, la suppuration se faisait à merveille , et nous regardions notre malade comme hors d'affaire ; la langue était devenue trés-belle et l'appétit avait reparu : mais toute la tragédie n'était pas jouce. Dans la nuit suivante , la fièvre reparait avec violence, et le malade retomba dans le méme état où nous l'avions vu deux jours auparavant. Nous examinons le bras , et nous sommes surpris d'y trouver à peine la moindre trace du dépót que nous y avions observé. Nous fümes donc encore une fois réduits à attendre si la nature, qui nous avait si bien servi quelques jours auparavant, ne trouverait point encore » une issue pour se débarrasser. Nous craignions surtout qu'elle ne déposát l'humeur purulente sur quelque viscére; mais nous fümes bientôt hors de peine. Le len- demain matin nous trouvâmes que le pouls commençait à prendre des forces. Peu aprés , le malade se plaignit d'une douleur des plus vives à l'occiput. Nous y fixâmes l'humeur à l'aide de cataplasmes maturatifs , et je fis ouvrir la tumeur sitôt que la fluctuation s'y fit sentir. La suppuration s'établit parfaitement, mais nous craignions toujours la résorption de l'humeur purulente. En conséquence nous primes toutes les précautions possibles pour la fixer sur cette partie. Nous en vinmes à bout par le moyen des tentes, des onguens et des cataplasmes sup- puratifs. Cette méthode nous réussit , et nous eümes la satisfaction de voir notre malade entiérement guéri le 2 janvier 1769. Le malade jouit encore aujourd'hui (1780) de la meilleure santé , quoique d'un | âge trés-avancé, sans être sujet à aucune des infirmités de la vieillesse. Il régit lui-même son bien, et continue son commerce qui est très-pénible , et qui l'o- blige à des voyages longs et assez fréquens ». y ( 186 ) DE METASTASIBUS CRITICIS. S. 166. Nonnullos gravissimos morbos, precipue febres mali moris, epidemice gras— santes , a parotidibus per crisin metastaticam apparentibus solvi ex quotidiana observatione constat. F Istius tumoris suppuratio sepe sæpius felicem exitum prænunciat : clarissimus Chaussier (1) malignam febrem epidemicam observavit, quae omnes fere ægro- ios, nisi parotides suppurantes adessent, certissime enecabat. Attamen Hippo- crates Caristonactum Heracleaneum , et ancillam pictoris Scymni , apparentibus parotidibus suppurantibus mortuos memorat. Nonnunquam absque ullo periculo sæpius autem cum ingenti vitæ discrimine criticarüm parotidum resolutio et presertim delitescentia efficitur; hoc in casu metastasis in cerebrum, pectus, vel abdomen irruit ,' et brevi, heu! conclama- tum est. S. 167. Non solum in criticis, sed etiam in idiopathicis parotidibus valde timenda sunt metastases. Hoffmannus (2) cardialgiam cum summa spirandi angustia oriri ex . parotidibus, topicorum ope evanescentibus, bis se vidisse testatur. Ad cere- brum, ad abdomen, et creberrime ad genitalia, vel, apud sequiorem sexum? ad mammas: metastatice defertur malum ; neque raro accidit illud ad genitalia devectum testiculi suppurationem , indurationem interdum et gangrenam pro— duxisse, vel ad superiores partes remeasse , sicque. pluries sedem mutasse. (1) Mémoires de l'académie de Dijon, vol. 1. (2) De dol. card. spasmod. vid. op. omn. tom. 2, p. 26o. : i j i 4 | i ( 187 ) S. 168. Ab aliis metastasibus criticis ac parotidibus quicumque morbus solvi potest. Cl. Bang (1) tertianam febrem, omnigenis antifebrilibus remediis frustra tenta- tam, demum per abcessum inguinalem , largum pus effundentem , solutam notat. Nonnulla alia ejusmodi metastaseon exempla apud eumdem (2) legenda sunt. Illustr. Bourges (3) febres catarrhales dictas, a testiculorum inflammatione sa- natas pluries observavit. Diversas mentis aberrationes , epilepsiam , omnes fere inflammationes, appa- rente abscessu critico , plane sanatas , observatum fuit. His paucis, de materia magis ad criseon quam ad metastaseon explicationem pertinente, dictis, nil addam, nisi observationem phthiseos vel morbi phthi— seos simillimi, a crisi metastatica sanati, quam hic silentio prætermittere non possum. En ista historia a clariss, Latour narrata : « Un religieux, ágé de 28 ans, inquit (4), pour lequel j'avais des craintes bien fondées , éprouvait, depuis plus de six mois, une grande difficulté de respirer, une toux déchirante, avec une fièvre continue qui redoublait tous les soirs. D'ailleurs, des crachats sanguino- lens et purulens , des sueurs nocturnes , ainsi qu'une maigreur extrême , me fai- saient soupconner la suppuration du poumon. Les boissons pectorales, des pi- . lules balsamiques et hypnotiques , quelques cuillerées de suc de cresson, et tout ce qui pouvait s'opposer à la colliquation du malade, un cautére au bras que son chirurgien lui avait conseillé depuis long-tems , furent les remèdes .et la mé- thode générale du traitement. J'étais convaincu de leur insuffisance , et je dé- sespérais méme du rétablissement du malade , lorsque, par l'effet de la révolu- tion, les monastères furent supprimés. Alors ce religieux s'en retourna dans sa (1) Select. Diar. t. 1, p. 252. (2) Vid. select. Diar. t, 1 index, p. 41 (3) Journ. génér. de méd. tom. 3t, p. 54. (4) Histoire des causes des hémorrh. tom. 1, p. 385. (188). famille, oà je croyais bien qu'il finirait prochainement ses jours. Quel fut mon étonnement de le revoir , trois ans après , frais, gras, bien portant, et ne con- servant aucune apparence de ses accidens primitifs! Je le questionnai sur les moyens qu'il avait employés : rien autre chose , me répondit-il , que l'équitation et une forte infusion de cresson de fontaine , coupée avec du lait, pour la bois- son. ordinaire. Mais, trois mois aprés son arrivée chez ses parens, un dépót énorme sur le poignet et sur la main gauche fit dériver en ce lieu tout ce qui troublait les fonctions du poumon redevenu complétement libre. Les tendons fléchisseurs de la main avaient perdu leur énergie et leur souplesse naturelle. Le malade se proposait d'aller aux eaux du Mont-d'or faire usage des bains locaux. Il voulut supprimer le cautére. Instruit de l'observation rapportée par Fabrice de Hilden , et de l'issue funeste du desséchement d’un abcès sous l'ais- selle dans une semblable circonstance, je m'opposai absolument au dessein du malade , qui se décida depuis à garder cet exutoire auquel il devait en grande partie sa guérison. » DE METASTASIBUS VOMITUS ET DIARRHÆZÆ SUPPRESSIONE ORIUNDIS. S. 169. Vomitus habitualis, plures annos, illesa sanitate, perdurantis , subitam sup- pressionem innumera sequuntur incommoda : « Cognovi , inquit Zacutus Lusi— tanus (1) quemdam in consistentiæ ætate constitutum , qui singulis mensibus , duobus fere diebus, cum anxietate et molestia multa quatuordecim et aliquando quindecim libras per vomitum excernebat humoris nigerrimi et pici liquidae si- millimi (atramentum scriptorium diceres). Hic ab aliis persuasus, ad compescen- dum vomitum usus est, sed superveniente cephalalgia dira, ab eis recessit. ... .- (1) Praxis medica admiranda, lib. 2, obs. 14. MUTET de ES O 2 TUN "9M ( 189 ) Ab omnibus morbis tutus , hujus vacuationis beneficio , usque ad 8o annum vi— tam produxit. » Historias huic simillimas narrat cl. Raymond : « Un illustre et saint prélat , inquit (1), ayant accoutumé depuis quelque temps de vomir , le matin à jeun, des eaux, glaires, phlegmes sans goüt et sans couleur, et sur la fin quelque peu de bile jaune et amére, jouissait ainsi d'une parfaite santé; mais s'étant trouvé à Paris, on lui persuada de quitter cette habitude, qui pourrait, lui di- sait-on , abréger ses jours. Il consentit à ne plus se provoquer le vomissement par le moyen d'un plumasseau qu'il portait et qu'il enfoncait daus son gosier, Il n'eùt pas cessé quatre jours de faire la manœuvre qu'il avait accoutumé , que la fiévre, précédée de frissons, le prit : elle fut accompagnée de beaucoup de pesanteur et de douleur de téte, et bientót suivie d'un délire violent. Son valet- de-chambre , qui heureusement savait sa coutume , le voyant dans cet état, ne fit rien de plus que lui avancer dans le gosier le plumasseau accoutumé , et il lui fit rendre par la bouche les eaux et les humeurs qu'il rendait MM; et, par ce manége, la fiévre, le délire et la douleur de téte disparurent pres- que subitement. Depuis lors, ce trés-digne et très-véridique prélat, qui m'a lui-méme raconté ce fait, n'a jamais cessé de se procurer tous les matins ce vomissement par le moyen de son plumasseau ; et on peut dire qu'il s'est pro- curé par là une parfaite santé et une trés-longue vie, car il a poussé ses jours jusqu'à 87 ans. » » Un boulanger, âgé de 57 ans, narrat idem (2), d'un tempérament vif et maigre, était sujet depuis plusieurs années, de huit en huit jours , et quelque- fois plus tard, à un vomissement d'alimens réduits en pâte visqueuse et aigre qu'il rendait en quantité, tantôt le matin à jeun et tantôt à tout autre heure du jour, avant ou aprés avoir mangé. Il avait toujours bon appétit; il trouvait bon ce qu'il mangeait; il se nourrissait bien et de bons alimens; il vaquait à ses affaires sans peine et sans faiblesse , et il avait tenté tous les remèdes ima— (1) Maladies qu'il est dangereux de guérir, p. 241. (2) Ibid. pag. 243. ( 190 ) ginables pour se défaire de cette indisposition; mais rien ne lui avait réussi. Il aurait peut-être moins vécu s'il en eùt été plutôt guéri; car son vomissement s'étant arrêté de lui-même , il tomba quelques mois après dans une hydropisie ascite , de laquelle il mourut.» Citrus de hac materia clarissimi Fabricius Hildanus, Schenkius , Marcellus Donatus et nonnulli alii haud. sine fructu legi possunt. Quod de vomitu dixi, etiam de diarrhæa diuturniori minime corpus afficiente , dicendum est. Itaque maxima cum providentia has consuetas vacuationes, quarum suppressio metastases sæpe funestas gignit, pertractare ac moderari debent medici. -DE LEUCORRH/E/E METASTASIBUS. S. 170. Ne leucorrhæa, presertim a longo tempore pérdurans, præpostere supprima- tur, unde varie ac gravissimae metastases, sedulo cavendum est: « Fluor albus benignus suppressus, dicit optime Kleinius (1) , gignit affectus spastico-rheuma- ticos , hemicraniam , arthritidem , hystericum malum, cardialgiam , colicam , con- tracturam , dysuriam aliaque renum et vesicæ mala, ulcera imprimis vesicæ, me- lancholiam , uteri inflammationem , gangrænam , abscessus, ulcera ejusdem , tabem, asthma. Observavi pluries, inquit idem (2), ex fluore albo beniguo re— presso febrem catarrhalem , et ex hac revocatum iterum fluorem. » Ex eadem causa bb funestum memorat Ballonius (3). Puellam, a matre phthisica ortam, fluore albo suppresso, omnibus phthiseos symptomatibus , apparente iterum fluxu habituali plane evanescentibus, affectam vidit illustrissimus Dupré de Lille (4). (1) Interpres clinicus, pag. 150. (2) Ibid. p. 151. (3) Consil. medic. lib. 1, cons. 59. (4) Traité de la phthis. pulmonaire , pag. 63. ( 191 ) Phthisin genuinam ex ista suppressione sobolescentem bis se observasse con- tendit idem (1); hujus metastaseos historiam refert clar. Raulin (2). « J'ai traité, inquit Raymond (3), une religieuse de 28 à 3o ans, d'un tempérament vif, qui ne fut délivrée de la toux opiniâtre et sèche, des feux et ardeurs qu'elle sentait depuis long- temps dans la poitrine, que parce qu'il lui survint un flux jaune et piquant qui lui faisait ressentir dans la région utérine les mémes feux et ardeurs qu'elle souffrait auparavant dans la poitrine ; et lorsque les fleurs blanches s'arrétaient pour quelque temps, la malade retombait dans les mêmes incommodités de la poitrine; tant il est vrai, nous montre la pratique, qu'il y a un grand commerce ou une grande sympathie entre la matríce et la poitrine. Mais enfin la malade fut entièrement guérie par les adoucissans , tels que le lait d'ànesse , celui de vache, et par les calmans ». E blennorrhææ , vel gonorrhææ - diuturnioris suppressione , easdem fere metastases, perraro autem observave- runt. Nunc ad caput majoris momenti transeamus. DE BLENNORRHAGIÆ METASTASIBUS. S- 171. Ex blennorrhagia symptomata duplicis generis generalia sobolescere possunt : scilicet , vel venerei virus fit absorpio (si syphilitica est blennorrhagia) et inde totius œconomiæ affectus syphiliticus , quem hic sane negligere debemus ; vel, evanescente subito fluxu urethrali, alias corporis partes plus minusve remotas malum invisit, sicque metastases, de quibus mox sermo erit , gigni cernitur. S- 172. In oculos, atrocem producens ophthalmiam , quam graphice descripsit Swe- (1) Ibid. pag. 66. (2) Traité des fleurs blanches, tom. 1, pag. 138. (3) Maladies qu'il est dangereux de guérir , p. 292. ( 192 ) | diaur , sepius irruit blennorrhagiæ metastasis : « Dans les trois cas , où j'ai eu occasion de voir cette ophtalmie , inquit illustr. auctor (1), elle parut en hiver dans des climats froids, aprés que le malade, attaqué d'une blennorrhagie récente, ou, comme on le nomme communément, d'une gonorrhée virulente , s'était exposé à un froid rigoureux en plein air. Dans deux de ces cas, les deux yeux furent attaqués à la fois et soudainement. Aucun de ces malades n'avait eu auparavant le moindre mal aux yeux. Dans les trois cas, l'écoulement par l'urétre fut évidemment diminué ou supprimé dés le commencement de l'ophthalmie; et dans le méme temps il s'établit par les yeux une évacuation d'une matière puriforme de couleur jaune verdâtre, semblable à celle d'une blennorrhagie, avec des douleurs déchirantes, qui devenaient insupportables au moindre contact de lumiére. Autant que je pouvais le distinguer, dans des instans d'examen que les douleurs ne me permettaient pas de prolonger, la méme matiére qui découlait des yeux paraissait extravasée dans toute la chambre antérieure de l'œil ,et comme infiltrée entre les lames de la cornée transparente. Tous les remèdes qu'on avait employés dans ce cas furent sans effet, et la ma- ladie se termina par l'aveuglement. Le dernier malade était un jeune homme de 29 ans, qui servait à l'armée de l'empereur en qualité de capitaine. Il fut commandé pour monter la garde à la cour, dans le mois de Janvier, pendant qu'il était affligé d'une violente gonorrhée. Malheureusement la journée était excessivement froide, et il fut forcé par devoir, de rester à l'air long-temps pendant le jour et le soir. Vers le minuit, il commenga à sentir, aux deux yeux à la fois, des douleurs des plus vives, qui augmentérent en très-peu de temps, au point qu'il ne put plus sup- porter la lumiére en aucune facon. Le lendemain , cet accident fut accompagné d'un écoulement de matiére puriforme par les deux yeux. A l'inspection , l'albu- ginée parut très-enflammée et fort enflée. On lui envoya un médecin , malheu- reusement très-ignorant , qui lui ordonna des remèdes généraux , comme saignées , purgatifs , etc. , avec une fomentation de ciguë. Le troisième jour, en examinant Q) Traité des maladies syphilitiques, tom. 1, p. 139. | i 1 f ( 193 ) les choses de plus prés , on trouva la cornée entiérement opaque et un hypopyon formé; il ne paraissait aucune exulcération; on continua l'usage de la ciguë, et, comme on s'imagine aisément , sans aucun effet. Dix à douze jours aprés, l'inflammation commença à se calmer, et l'écoulement des yeux fut tari; mais la cornée ne retrouva pas sa transparence : au contraire, elle était extrême- ment épaissie, et le malade demeura entiérement aveugle pour la vie. Je vis clairement dans ce malade les artères de la cornée transparentes, venant de l'albuginée , enflammées , et aussi remplies de sang rouge que si elles eussent été injectées comme une préparation anatomique; et elles étaient encore dans cet état la cinquième semaine de la maladie, quand je vis le malade pour la derniére fois ». | Certis in casibus hec ophthalmia , brevi chronica , valde mitior observatur sæ- piusque , palpebras invadens , veram psorophthalmiam , adversus omnia remedia antiophthalmica dicta pertinacem , et sola fluxus blennorrhagici restitutione sa— natam sistit, ut patet ex historia sequenti ab excellentissimo Swediaur scripta : » Un jeune homme, inquit (1) , vint me consulter sur une ophthalmie de cette espéce. Aprés avoir essayé , sans effet, les meilleurs remédes internes et externes que je connaissais , il me quitta. Je n'entendis plus parler de lui pendant deux mois, lorsqu'un jour il vint me consulter pour une blennorrhagie syphilitique. Il me raconta qu'il avait consulté, pendant son absence, plusieurs praticiens sur son ophthalmie , mais que toutes leurs ordonnances n'avaient pas produit un meilleur effet que les miennes ; qu'ayant pris une blennorahagie , il y a huit jours, il avait commencé à sentir du soulagement dans ses yeux dés le troisième jour de l'écoulement, et que cette ophthalmie diminuant depuis de jour en jour, il s'en trouvait, dans ce moment entièrement guéri. En lui demandant , s'il n'avait jamais eu de gonorrhée auparavant , il me dit qu'il en avait eu une quelque temps avant qu'il fùt venu me consulter la première fois sur sa maladie des yeux , qu'i en avait souffert beaucoup et long-temps , mais qu'à la fin l'écoulement avait dis- (1) Traité des maladies syphilitiques , t. 1, p. 139. ( igk » paru; qu'il ne m'en avait pas parlé, parcequ'il n'avait pas cru qu'il y ait au— cune connexion. entre cette gonorrhée et son mal aux yeux qui était survenu plusieurs semaines après ». Quod ad blennorrhagicæ ophthalmiæ curam. attinet , ad urethralem fluxum , ope cereolarum simplicium , vel irritanti quocumque medicamine et presertim , ut commendant nonnulli practici, materia ex oculis: manante, illitarum , sine mora restituendum;, haud tamen neglectis aliis contra oculorum inflammationem remediis, animum convertere debemus. Alia adliuc methodo, quam tamen com- mendare nequit medicus prudens ac pudicus , blennorrhagiæ fluxus restitui po- test, ut cernitur in observatione proxime allata nec non: in sequenti ab illustr. Langio (1) scripta : » Un boucher vint à l'hópital de Bude (capitale de la Hon- grie) pour consulter sur une violente inflammation des deux yeux : le professeur Plenck., en examinant le malade, trouva que cette ophthalmie provenait d'une blennorrhagie récente qui avait été mal traitée et supprimée; et il proposa l'i- noculation de la blennorrhagie, afin. de rétablir l'écoulement par l'urétre. Le malade entendant: ce dont il était question , tépandn que sil ne s'agissait que de: cela , il trouverait bientôt son remède. Il s'en alla , et huit jours après il re- vint parfaitement guéri de son ophtalmie , demander deuil pour une gonorrhée qu'il avait gagnée, disait-il, de la méme personne qui lui avait donné l'autre. » Lectorem, hac deire plura expetentem, ad laculentissimos præstantissimosque Astruccium (2) Benjam. Bell (3), Hyvesium (4) , Autenrieth (5) Lagneau (6) et nonnullos alios. mittam. § 173. Membrana mucosæ narium , nec non auris externae inflammationem , cum (1) Traité de l'ophthalmie. Vid. traité des: maladies syphil. de: Swediaur , t. 1, p. 144. (2) De. morbis. venereis. (3) Traité de la gonorrhée virulente. (4) Tractatus de morbis oculorum. (5) De morbis qui gonorrhæam sequuntur. (6j Exposé des sympt. de la mal. vénér. E. cana a 4 ( 195) abundanti purulenti muci secretione, quam eodem modo ac ophthalmiam im- pugnamus , blennorrhagiæ metastasis, testante illustrissimio Culleriero, nonnun- quam gignit. Multi alii morbi, inter quos numeranda est mania, eamdem causam agnos- cere possunt : » Un jeune homme âgé de 17 ans , narrat Cl. Esquirol (1) d'une constitution forte et robuste , d'une force athlétique , d'un caractere facile , adonné aux plaisirs de son âge, prend une gonorrhée : on le traite avec la liqueur de Van Swieten. Une nuit, qu'il est tourmenté par la soif et l'insomnie , il prend sur la table une bouteille contenant la liqueur pure , à la dose de deux ou trois onces; il devient furieux ; il guérit au bout de trois mois, et se fait militaire. Etant à l'armée pendant la campagne de Prusse , âgé alors de 24 ans, il se livre à tous les excès auxquels expose son nouvel état. Il est pris d'une gonorrhée : ses camarades lui conseillent pour se guérir, d'avaler un grand verre d'eau-de- vie, dans laquelle on a mis la poudre de trois cartouches. La gonorrhée dis- paraît : le malade commence à délirer , se livre à de nouveaux excès, arrive en France avec son corps. Avec la fureur la plus impétueuse, le délire augmente; — méconnaissant ses chefs, ses camarades, il commet toute sorte d'excés dans son , , quartier , et m'est confié au mois de mai 1817. Taille élevée; cheveux noirs, rudes et abondans ; haleine fétide; traits de la face tirés; päleur du visage; pommettes rouges; yeux brillans ; amaigrissement ; fureur, besoin de déchirer, délire général. Tantót le malade croit voir passer la revue à 4o ou 50,000 hommes; tantôt il se croit dans un lieu enchanté, destiné aux plus grandes choses , il devient fier et arrogant : il aperçoit souvent, au travers d'un petit trou du plafond de sa chambre, des régions immenses ha- bitées par des étres extrémement heureux, qui viennent se ranger autour de ce trou pour lui faire la cour. Il prend son domestique pour le dieu des enfers; toutes les fois qu'il lui voit fermer une porte, il pense que les portes del'Erébe sont à jamais fermées sur lui. Un autre domestique est son ange protecteur ; mais (1) Journal général de médecine, tom. 5o, p. 81. ( 196 ) cet ange est souvent vaincu par le dieu des enfers. Son sommeil est long-temps troublé par la vue d'un squelette qui s'élève du plancher de sa chambre , et sur lequel il se précipite avec fureur , poussant de hauts cris pour s'en débaras- ser; dechirant ses couvertures, ses matelas et sa paillasse; il lui arrive quel- quefois de rester tout nu sur la paille ; se sentant piqué, il imagine que chacune de ces pailles sont autant de becs d'aigles qui veulent le dévorer : alors il. passe toute la nuit à souffler pour écarter les atteintes de ces aigles. Après avoir passé six mois dans une fureur que rien ne peut calmer ni la nuit ni le jour, il se livre à la mastnpration pendant quinze jours. Je lui fais les plus grands repro- ches : il s'effraye des dangers qu'il peut courir; il est plus tranquille, mais on observe que son linge est plus taché. Je juge que la gonorrhée a reparu ; je favorise cet écoulement par tous les moyens possibles. Peu à peu le malade devient plus calme et plus tranquille; ce n'est que vers le huitième mois que l'on peut le regarder comme en pleine convalescence; encore lui reste-t-il quelques idées disparates , des inquiétudes, des préventions et une apathie sans exemple. Je le force à se distraire , et à sortir avec un de mes malades convalescent comme lui. Bientôt il prit une nouvelle gonorrhée , qui a coulé plus de trois mois : depuis cette époque , ce jeune homme a joui de la santé la plus parfaite. Deux ans aprés, il reprend une nouvelle gonorrhée qui se supprime, engorge les glandes inguinales ; il perd la ttes se précipite d'un 3*. étage , et guérit dés que les glandes suppurent, c’est-à-dire aprés un mois; il est très-raison- nable ». S. 174. t Frequentissima blennorrhagiæ metastasis sine dubio in testiculos , præsertim , ut ex observatione constat, in sinistrum , sub nomine testiculi venerei , chaude- pisse tombée dans les bourses, observatur. Istum testiculi affectum , alii spermatis accumulationi, alii inflammationi urethræ ad canales deferentes et dein ad testiculum ipsum extensioni , immerito assignaverunt ; harum enim opinionum prior omnino falsa est, quum sæpius observatum fuerit testiculum venereum, a coitu non solum non sanari vel im- PENNE WE D ESEA AEA ( 197 ) minui, sed etiam gigni et ingravescere. Posterior autem, quamvis verisimilior sit, longissime quoque a vero abest; etenim si ab urethralis inflammationis ex- tensione penderet testiculus venereus, in blennorrhagiis violentissimis , et in periodo qua atrocius viget inflammatio , quod plane infirmat observatio, cernere- tur. Insuper veram metastaticam inflammationis translationem hoc in casu adesse , cessatio vel notabilis imminutio blennorrhagici fluxus, inclinante tcsticuli in- flammatione rursus apparentis , sat luculenter probat. Vel a suppressione blennorrhagie , vel a testiculi irritatione oritur hæc me- tastasis , cujus evolutio sequentia offert symptomata. Primum æger levem dolorem in epididymo persensit, fluxusque urethralis uno eodemque tempore inarescit. Ingravescunt dolores, ac brevi, interdum atrocissime furentes , ad totum testi- culum , enormiter adauctum , ad funiculum spermaticum , et usque ad lumbos extenditur. Post aliquot dies rursus apparente blennorrhagico fluxu , resolutione sepius solvitur hec affectio, cui tamen tuberculum durum in testiculo sensim sensimque sponte evanescens , superest ; in casibus autem rarioribns hanc inflam- mationem suppuratio , induratio , scirrhus , cancer testiculi sequuntur. Hydrocelen , in principio ope sacculorum resolventium , sed elapso longo tempore non nisi chirurgica operatione sanatam post testiculum venereum pluries se vidisse asse— verat illustrissimus Cullerier. f Metastaseos , de qua hic agitur , exemplum , in semet ipso observatum , candide enarrat. excellentissimus Swediaur : « Je fus atteint, à lâge de 25 ans, inquit (1) d'une blennorrhagie syphilitique qui, agissant sur un corps délicat et irritable , fut accompagnée de symptômes violens. Je consultai alors un des premiers médecins de l'Europe, qui me conseilla de prendre beaucoup de liquides mucilagineux, et deux fois pas semaine des pilules cathartiques , dont le prin- cipal ingrédient était le muriate de mercure. Le résultat de ce traitement fut qu'après la seconde dose de ces pilules, je me vis attaqué de ce que l'on appelle un testicule vénérien. Attentif dés le commencement de ma maladie à (1) Traité des maladies syplulitiques, tom. 1, p. 114. ( 198 ) tous les symptómes qui se développaient, je sentis d'abord un malaise et une tension accompagnés d'une douleur obtuse tout le long du cordon spermatique du côté droit, laquelle s'étendit jusqu'au scrotum : ces mémes parties étaient un peu tuméfiéés et douloureuses au toucher. Je fus obligé de me mettre au lit. En examinant attentivement le lendemain matin les parties affectées, je fus trés-étonné de trouver que le testicule était dans l'état naturel et sans douleur ; mais que l'épididyme était très-gonflé et dur, le cordon spermatique tuméfié avec le sentiment d'une douleur obtuse , comme si ces parties eussent été ten- dues ou comprimées. Je communiquai cette observation à plusieurs médecins qui étaient venus me voir : ils croyaient tous que je m'étais trompé ; mais, en examinant eux-mêmes , ils trouvèrent la partie affectée telle que je leur avais dit. Tous regardaient le fait comme neuf et extraordinaire. D'après l'avis de mon médecin, j'appliquai constamment au scrotum des cataplasmes émolliens chauds pendant plusieurs jours : mais, pendant leur usage, mon mal au lieu de diminuer, augmenta considérablement. L'écoulement avait presqu'entiére- ment disparu dés les premiers jours : le testicule devint considérablement dur et enflé, et je ressentais un malaise particulier dans cette partie : la douleur le long de l'urétre était sensiblement accrue, ce que j'éprouvais surtout en urinant. Je résolus donc d'óter les cataplasmes , de mettre un suspensoir pour soulager la tension douloureuse; et, dans le dessein de rétablir l'écoulement , . s'il était possible , j'exposai les parties génitales, deux ou trois fois.par jour, à la vapeur de l'eau chaude. Ces moyens eurent l'effet désiré ; le second jour aprés leur application , l'écoulement augmenta; je me trouvai bientôt soulagé : en quelques jours le mal du testicule et du cordon spermatique fut dissipé, et peu de semaines après la blennorrhagie fut radicalement guérie ». En aliud blennorrhagiz in testiculum et dein in oculos metastaseos exemplum : . « Laurent Ménage, âgé de 31 ans, narrat clarissimus Murat (1), d'une assez forte constitution, prit, le premier Nivôse an neuf, une blennorrhagie syphiliti- que , qui fut combattue par des boissons délayantes et mucilagineuses. Le malade , (1) Mémoires de la soc. méd. d'émul. t. 5, p. 449, 5°. année. ( 199 ) ne voulant rien changer à ses habitudes , fit journellement des courses assez considérables , et fat peu sévère sur son régime. Cette indocilité fat suivie de là cessation de l'écoulement et de l'affection du testicule droit. Le repos, quelques émolliens et le regime firent reparaitre l'écoulement au bout de six jours. A cette époque, Laurent Ménage fut arrêté et conduit dans une maison de détention ; transferé à Bicêtre , l'écoulement était toujours abondant, et la saison froide et humide. Un matin, en s'éveillant , il éprouva une sensibilité particulière à l'œil droit; à cette sensibilité saccédèrent bientôt des douleurs vives et aiguës qui se propageaient le long de la région temporale droite, et ne permettaient pas au malade de fixer la plus faible lumière. Cette extrême sensibilité de l'œil rendait son inspection: trés-difficile , et ce ne fut qu'avec la plus grande peine qu'il fut permis de s'assurer quelquefois de l'état de cet organe qui était très-rouge. Cependant la cornée parut toujours conserver sa transparence. Les deux premiers jours, au rapport du malade, son œil secrétait une très-grande quantité d'eaux claires (ce sont ses expressions); ce ne fut que le dixième jour de l'invasion de la maladie qu'il entra à l'infirmerie. On employa d'abord une saignée locale, des boissons anti-phlogistiques, quelques légers minoratifs , des lavemens et le régime. On faisait bassiner l'œil malade avec une infusion de fleurs de sureau. Malgré l'emploi de ces premiers moyens , la maladie était parvenue au dix-hui- tième jour, et résistait avec opiniàtreté. L'écoulement d'une matière puriforme, secrétée par l'œil malade , qui s'était manifesté depuis quelques jours, et l'inten- sité de cette oplithalmie, firent naître des soupçons sur la vraie cause de la maladie, qui furent bientôt justifiés par les nouvelles questions faites au malade. Dés-lors, on aurait bien désiré pouvoir recourir à l'inoculation d'une nouvelle blénorrbagie ; mais l'exécution du remède devenait fort difficile. On se contenta de faire prendre intérieurement le muriate sur-oxigéné de mercure , étendu dans un. véhicule mucilagineux , sans négliger l'emploi des premiers moyens déjà énoncés. Mais le méme jour l'écoulement reparut; le lendemain il avait ang— menté et la douleur commença à devenir moins vive. L'examen de l'œil n'était pas si diflicile. L'écoulement se soutint, et cet organe devint, par degrés, moins rouge et moins sensible; et au bout de six jours, on apercevait à peine quel- ( 200 ) ques traces de cette terrible maladie. On continua la solution de Van Swieten et les boissons ding. On bassina l'œil malade d'abord avec de l'eau végéto- minérale; et lorsqu'il n'y eut plus de sensibilité, on se servit d'eau trés-froide dans laquelle on faisait mettre un vingtième d'alkool. L'œil recouvra peu-à-peu son premier état et sa premiére énergie. Le 25 Ventóse, époque à laquelle le malade a été tranféré dans une autre maison de détention, les douleurs en urinant avaient cessé. Il n'existait par le canal de l'urétre qu'un très-faible suintement. Tout faisait espérer qu'il repren- drait sous peu ses exercices. » Hoc in casu, primum ope, vel cereolæ in urethram admisse, vel, ut mul- tum commendavit Swediaur, vaporum aqua calida cum aceto simplici remixtæ, revocandus est rt il is fluxus. Insuper , emollientes fotus dum viget e andon valde prosunt; qua autem remissa, ad resolventia mercurialia recurrendum. S- 175. Blennorrhagie metastases in artuum articulationes , præsertim femoro-tibialem nec non tibio-tarseam , tumores a chirurgis albos dictos gignentes, nonnunquam observaue fuerunt. Doctissimus Yvan , Napoleonis chirurgus, vidit (1) nobilissi- mum exercitus ducem, quadraginta annorum , ophthalmia ex suppresso blennor- rhagiæ fluxu laborantem , cui mox vehementiores artuum superiorum et inferio— rum dolores successerunt : mercurialia per duos menses adhibita nullum levamen attulerant : enormem. in molem excreverat genu dextrum : miserandus vir, jam in mortem vergens , atrocissimis doloribus excruciabatur , quum urethralis fluxus, ope specilli blennorrhagiæ materia inducti , restitutus est. Res ita prospere succes- sit, ut eger letho ademptus, paulo post convaluerit. Clar. Cuynat (2) persimilem affectum ab eadem causa pendentem , eodemque modo sanatum , observavit. (1) Annal. de méd. prat. de Montpellier, t. 7, p. 119. (2) Annal. de méd. prat. de Montpellier, t. 1 , p. 365. ( 201 ) His igitur in casibus, fluxus urethralis restituendi , ut remedii longe omnibus aliis præstantioris , memores simus. S. 176. Antequam huic capitulo finem imponam , utilissimam , quoad praxin quæs- tionem commemorare decet ; scilicet an hydrargyrus post diversas blennorrhagiæ metastases propinandus sit? Cui affirmative, nec, ex mea sententia, immerito , responderunt illustrissimi Swediaur, Lagneau , Cullerier, etc., a quibus mercu- rialia in subsidium vocantur quotiescumque a syphili dependet, vel ex syphili pendere videtur blennorrhagia. At, quinam est dosis hoc in casu necessaria? Laudati practici minimam mer- curii dosi , verbi gratia quatuor vel quinque grana sublimati corrosivi admi- nistrant, dum alii, inter quos Prof. Ansiaux, istam methodum vituperant. Si virus absorbetur , contendit illustrissimus Professor , tam exiguam hydrargyri quan- titatem ad illud impugnandum non sufficere, sin autem non absorbetur, plane inutilem et quidem nocivam esse. Attamen syphilin universalem , cum exiguis dosibus remedium præbitum erat, nunquam observatam, dum contra, remedio non administrato, corpus ista lue horrenda sæpius defædatum fuisse quotidiana ac sincera observatione constat. Unde probatur virus absorptum , methodo jam laudata apprime de- bellari. Hunc nodum deinceps solvere conabor, si occasio sese præbet, coram te, cl. Professor, cujus opinionem refellere audeo. DE SUDORIS METASTASIBUS: $- 177. De sudorum accidentalium vel criticorum suppressionibus, etiamsi omnibus fere morbis ansam praebeant, hic disserere non mihi placet: creberrime enim aa ( 202 ) observationes in auctorum scriptis necnom: in nostra praxi ubique occurrunt , ita ut hanc recoquere crambem plane inutile duxerim. Quoad theoriam maxima attentione digna esset hzc metastasis; sed ab omnibus ad theoriam spectantibus ista dissertationis pars , observationibus ut jam dictitavi unice incumbens , abhorret. Solummodo de sudoribus consuetis , certis individuis peculiaribus eo- rumque sanitati tam necessariis, ut suppressione nonnullos gravissimos morbos gignant, mentionem 1njiciam. S- 178. Hi sudores multas varietates quoad. sedem et proprietates offerunt : modo ex pedibus, modo ex manibus, modo ex axillis, modo ex capite, modo ex pec- tore: ete. ; in his fragrantes in aliis absque: odore fluunt. Quibusdam in casibus , calidus et tenuis, dum contra quandoque frigidus et viscosus, sepius ex loco peculiari, interdum tamen ex universa coporis superficie promanat iste sudor. Doctissimus Krugelstenius, de sudore pedum ex professo disserens, ejusque suppressionis pericula notans, eum hereditarium credit et probat. Celeberrimus Lobstenius eximiam , de eadem materia , dissertationem societati medicæ æmulationis, in ejus autem. actis non relatam, communicavit; haud so- lum: pedum sudorem hereditarium credit auctor, sed etiam contagiosum repu- tat , ita ut usu mutuo tibialium et quidem calceorum ab uno individuo ad alterum - hanc affectionem transmitti posse contendat. S- 179. Innumera mala sudorum habitualium suppressionem ; ut modo videbimus , se- quuntur : itaque ab omni medicamine adstringente abstinere , et tantum summam sed non exquisitam nimis munditiem adhibere, his in casibus, oportet. Zacutus Lusitanus (1) memorat virum quemdam sudorem ferventissimum sine motu vel exercitio per corporis ambitum excernentem. (1) Prax. med. admir. lib. 3, obs. 73. * "m 7. M OPNS T NUE ( 203 ) ' Hujus mali pertæsus æger , adhibitis incassum nonnullis remediis , impetum su- doris reprimere conatur frigidissimo balneo, in quod ingressus per horam, ita obriguit, ut veluti gelatus in lecto cubare cogeretur. Sudor sponte cessavit , sed noctu suborta angustia, palpitatione cordis conii post tres horas, pee tratus, mortuus est. » Je viens de voir succomber à une inflammation cérébrale , narrat cl. Rey- dellet (1), un jeune homme de vingt ans, sujet, depuis son enfance, à des sueurs abondantes de la tête et de la poitrine; cet écoulement se supprima, et les symptômes inflammatoires. cérébraux ne tardèrent pas à se dévélopper avec une violence qui annulla l'effet de tous les moyens, et l'enleva dans l'es- pace de quelques jours ». f Post sudorem pedum fetidum tribus annis consuetum , et remediis externis suppressum, oriebatur in femina, 38 annos nata, dolor capitis, jam tres heb- domades durans , cum memoria læsa et iBtercurpenpe nonnulla aberratione mentis. Pediluvio crebro , camphoratis , intra tres septimanas revocatus est pedum sudor , et caput restitutum ( Bang (2) ). Amentiam ex sudoris capitis consueti , mediante aqua gelida, suppressione provenisse asserit clar. Esquirol (3). S. 180. Sudoris sub utroque poplite habitualis suppressi, vertiginem et hydropem producentis, exemplum, in actis Academiæ nature curiosorum (4), scripsit Doct. Nebel. Fredericus Hoffmannus novit ex suppresso pedum vel axillarum fetido sudore vertiginem ; aut capitis gravitatem, aurium tinnitum , difficilem respirationem , ventris tormina , atque vagos artuum dolores ahaa qui nulla arte vel con- silio : superari poterant. Idem narrat (5) historiam studiosi cujusdam continuis (1) Dict. des sc. méd. tom. 33, p. 71, art. métastase. (2) Selecta Diari. tom. 2, pag. 354. (3) Dict. des sc. méd. tom. 16, pag. 193 , art. folie. (4) Vol. 5, pag. 398. (5) De remed. benig. abus. et nox. vid. op. omn. tom. 6, pag. 337. ( 204 ) pedum excretionibus , cum fetore ingratissimo , quee magno ipsi erant incommodo, afflicti. Impatiens igitur morbi, consilium petit a contubernali qui pediluvia , mulue, ut jactabat, experientiæ, ex aqua simplici, in qua alumen dissolutum erat, commendat. Probato consilio, curam cum pediluviis, per duas septimanas, instituit, unde pedetentim sudores suppressi sunt. Successerunt vero vertigines capitis , fetor oris intolerabilis ac sæpius in die tremor artuum gravis, qua multis patientem negotiis ineptum fecerunt : nulla arte sudor pedum prolici potuit. S- 181. Clariss. Lobstenius nonnulla cephalalgiæ atrocissimz , asthmatis convulsivi necnon phthiseos pulmonalis, sudoris pedum suppressionem sequentium exem- pla, opusculo jam citato, refert. Memorabilem hujusce metastaseos historiam , ab illustr. Raymond prolatam hic transcribere certe non pigebit : « Une dame religieuse, inquit (1), qui, dans son enfance et dans sa jeunesse , s'était trouvée fort souvent sujette à des fluxions aux yeux et aux paupières , accompagnées de larmoiement , de rougeur , et quelquefois d'inflammation , ne se trouva tout-à-fait délivrée de ses incommo- dités qu'à l'àge de puberté , et lorsque ses régles parurent, ou, pour mieux dire, lorsqu'en méme temps ses pieds et ses jambes furent inondés de sueurs abon— dantes et fétides , lesquelles augmentaient beaucoup dans le printemps et en été. Tant qu'elle les supporta avec patience, elle jouit d'une parfaite santé ; mais ne voulant plus les endurer, pour n'étre plus incommode à ses compagnes dans le chœur et dans le réfectoire, elle se lava les pieds et les jambes, par le conseil de quelques femmes, dans une eau alumineuse fort astringente , qui ef- fectivement fit disparaitre les sueurs; mais peu de temps aprés, elle tomba dans des accidens épileptiques qui l'exercérent violemment et fréquemment pen- dant environ trois ans , et qui ne cédérent enfin aux remèdes que pour chan- ger de scéne, en se montrant par des glandes fort enflées et gorgées au cou, aux aisselles, par des boutons et des pustules sur le reste du corps; enfin la (1) Maladies qu'il est dangereux de guérir, pag. 48. rai a ERES e Tua m MI Se ( 205 ) phthisie pulmonaire scrophuleuse , accompagnée de la toux, suivie de crachats purulens , jaunátres, verdâtres, et de la fièvre lente avec des redoublemens, termina les jours de la malade à l'âge d'environ quarante ans, qu'elle avait passés, quoiqu'elle eüt été toujours bien réglée , dans des infirmités continuelles, excepté tout le temps que les sueurs durérent ». In eodem opere aliud pedum sudoris suppressi exemplum notatu valde dignum legimus : « J'ai vu, narrat auctor (1), un jeune homme de trente ans, chez ' qui une sueur fétide, avec démangeaisons et rougeur légére des orteils, al- ternait irréguliérement avec un rhume ou avec une affection de poitrine simulant la première période de la phthisie pulmonaire, ou bien avec une fluxion sur les gencives. On remarquoit constamment que la sueur des pieds paraissait lors- que le corps était sain, vigoureux, et que les forces vitales se dirigeaient du centre à la périphérie du corps; mais qu'elle était remplacée subitement par l'af- fection de poitrine toutes les fois que le corps était affoibli, soit par des excés, soit par des boissons, des alimens trop relâchans, soit par une température humide et froide ; et enfin que les fluxions sur les dents étaient fréquentes pen- dant le fort de l'hiver, ou quand la téte devenait, par circonstance, le centre des mouvemens fluxionnaires. L'une de ces incommodités excluait totalement les autres. Je conseillai à ce malade de faire usage, de temps en temps, d'une infusion de fumeterre ou de scabieuse, ou de la décoction de racines de pa- tience. Ces légers toniques entretinrent les sueurs des pieds. De trois maux il fallait choisir le moindre; mais le corps étant ensuite affaibli par les progrés de l'âge, la poitrine fut de nouveau affectée. Un cautére à la cuisse fit tout disparaître , et la santé fut rétablie ». Simon Pauli (2) nec non Fr. Hoffmannus (3) cordis pelpitationes a retropulso pedum fetore subortas memorant. CL Portal refert mulierem sudoribus fetidis ac copiosissimis, ex axillis ma- (1) Ibid. pag. 47, in nota a Doct. Giraudy scripta. (2) Quadripart. de simpli. medic. pag. 215. (3) De remed. benig. abus. et nox. vid. op. omn. t. 6, p. 336. ( 206 ) mantibus, diu vexatam, eos alumine desiccasse : unde icteriea evàdens, solà excretionis habitualis restitutione, convaluit. Fetidissimum pedum sudorem cum diarrhza fetidissima alternantem di Kleinius (2). | In Dictionnario scientiarum medicinalium (2) notabilem sudoris pedum cum leucorrhæa alternantis observationem , ex actis Acad. nat. curios. excerptam legi- mus : « Une fémme de 36 ans, aa tempérament sanguin-mélancolique , fut prise , pendant sa grossesse, d'une leucorrhée qui diminua et disparut ensuite à l'apparition d'une sueur trés-froide des pieds. Elle supporta cette sueur pendant quelque temps , mais avec tant de peine, qu'elle importunait sans cesse son mé- decin pour la lui supprimer. Celui-ci motiva son refus sur plusieurs raisons. La malade conserva encore ses sueurs durant un certain temps. Enfin, d’après le conseil de quelques femmes, elle appliqua sur ses pieds des feuilles d'aulne pour arrêter cette excrétion, incommode. Elle y réussit; mais à peine les sueurs des pieds furent-elles supprimées, que la leucorrhée reparut. Elle appela un médecin. Celui-ci, aprés avoir prescrit les alexipharmaques , les préparations de succin et les laxatifs, fit ensuite faire des frictions irritantes sur les pieds. La leucorrhée disparut et fut remplacée par les sueurs des pieds , qui continuèrent à suppléer au flux leucorrhoïque. » S. 182. Dolores arthritici vagi, ut jam pluries observaverat illust. Hermannus Furs- tenau (3), ex sudorum habitualium suppressione quandoque proveniunt. D. Chomel (4) rheumatismum acutum , suppresso consueto pedum sudore , oriun- dum , hoc redeunte, solutum, se ella affirmat. "Ex eadem causa PATATE possunt herpetes , aliaque exanthemata cutem de- turpantia :» J'ai connu , dicit Cl. Reydellet (5) , une jeune dame qui , ayant voulu (1) Interpres clinicus, pag. 377. (2) Tom. 28, p. 9, art. leucorrhée, par Pinel et Bricheteau. (3) Act. acad. nat. cur. vol. 6, p. 371. (4) Essai sur le rhumatisme. (5) Dict. des sc. méd. t. 33, p. 87, art. metastase. (305) —— supprimer une transpiration trés-abondante des pieds, à laquelle elle était su- jette et qui l'incommodait, fut attaquée d'une dartre trés-rebelle au visage , et qui ne céda qu'à un traitement long, et au rétablissement de la fonction sup- primée. », » Un homme , narrat, illust. Alibert (1), avait sous le gros orteil du pied gauche un suintement fétide qui durait depuis son enfance. Il se confia au soin d'un empirique qui tarit la source de cet écoulement incommode , à l'aide d'un to- pique trés-astringent. Mais bientót on vit se manifester au nez de cet individu une dartre rongeante scrophuleuse. Les glandes du col furent engorgées , et les progrès de cette affection furent très-rapides. Le visage du. malade fut affreuse- ment défiguré ». Funesta horum sudorum metastaseos plura addere exempla mihi inutile vi- detur. ‘His in casibus morbi a metastasi producti rite impugnandi et præsertim su- doris restituendi , ope frictionum aromaticarum , topicorum irritantium , nec-non , quod a nonnullis laudatur, partem ex quo scaturiebat secretio morbosa panno quodam , gallice taffetas gommé , obvolvendo, haud immemores simus. Non solum a retrocedente sudore habituali morbi nonnulli produci possunt , sed etiam diversa affectiones , ista excretione per crisin metastaticam apparente, antea autem non existente , intérdum solvuntur. Quod sequentibus confirmat illustrissimus Moreau de la Sarthe : » Il n'est pas sans exemple, inquit (2) qu'une de ces légères indispositions , telle que la trans- piration fétide de quelques parties succéde aussi, et d'une maniére métastatique à des maladies beaucoup plus graves , et qui pourraient devenir fanestes. Tel fut le changement heureux qui s'opéra insensiblement dans la situation de M. D... auquel je donnais depuis long-temps des soins pour le traitement d'une névrose abdominale qui avait donné lieu à une irritation consécutive et sympathique trés- grave de la poitrine. Les symptómes principaux de cette maladie, dont la ma- (1) Maladies de la peau, t. t, p. 323. (a) Encyclopédie méthod. partie de la méd. t. 10, p. 35, art. métastase. ( 208 ) nifestation se suspendait quelquefois pendant quelques heures, étaient l'inter- mittence du pouls, des pulsations très-fortes dans la région epigastrique, des palpitations fréquentes , des accès d'oppression ou méme de suffocation , une pro- pension imminente à la syncope , correspondant à l'intermittence du pouls , sur- tout lorsque celle-ci étant trés-marquée, paraissait dépendre de la faiblesse du cœur. Les toniques les plus doux et les antispasmodiques , qui semblaient indiqués dans le traitement de cette maladie, furent inutilement essayés sous toutes les formes , et parurent méme occasionner plutôt une sorte d'exaspération dans les symptómes les plus incommodes , qu'un soulagement véritable. On fut obligé de se borner aux émolliens, aux bains, aux demi-bains, à la suspension ou à la diminution des stimulans domestiques , méthode de traitement qui fut combinée avec les avantages d'une habitation à la campagne , et d'un genre de vie moins sédentaire. Dans ce concours de circonstances l'état de M. D... s'améliora promptement de jour en jour. D'abord les palpitations, la tendance aux syncopes diminuérent sensiblement , l'intermittence du pouls et les palpita- tions épigastriques s'affaiblirent également et bientót il ne resta plus de l'ensemble de la maladie que la mobilité nerveuse qui l'avait précédée, et qu'on aurait pu en regarder comme le prélude et le premier degré ; mais alors il se manifesta un. symptôme bien digne d'attention. M. D..... dont les cheveux n'avaient jamais eu aucune odeur remarquable , s'aperçut tout-à-coup qu'ils en avaient une trés- fétide , et que les cosmétiques les plus forts parvenaient à peine à masquer. Cette exhalation dans la perspiration cutanée se soutint pendant plusieurs mois, parut méme quelque fois augmenter ou diminuer , suivant l'état des forces ou de la santé , et nous ne balançons pas à la regarder comme l'effet d'un genre de métastase , dont il ne serait pas impossible de trouver d'autres exemples dans les recueils d'observations ». Casum quemdam peculiarem nostraque attentione dignum , quem in se ipso observavit illustr. Raymond, hic, ut istud caput absolvam , silentio praetermittere nequeo : » Je ne dois pas omettre , inquit (1) ce que je remarquai en moi méme (1) Maladies qu'il est dang. de guérir, p. 5o. - (209) . lors de la peste qui ravagea Marseille en 1720. Dés que cette cruelle maladie parut, je sentis mes aisselles, contre l'ordinaire, fort chaudes et humides, et quelquefois j'y souffrais des ardeurs et des cuissons peu supportables. Cette in- commodité , qui m'était fort nouvelle, me dura pendant tout le temps que ce fléau se fit sentir, et elle ne s'évanouit que lorsqu'il eut entièrement cessé , c'est- à-dire , dans le printemps de 1721. La peste reparut dans le printemps de l'année suivante, et les mémes sueurs , ardeurs et chaleurs me reprirent sous les aisselles; mais enfin elles se dissipèrent par l'entiére extinction de ce fléau, dont on ne vit plus aucune trace au com- mencement de cette méme année. Quoique dans cet état et dans ces deux différens temps, je fusse employé au service des pestiférés, dont je voyais journellement un grand nombre, je puis assurer que je n'ai jamais joui d'une meilleure santé ; je devins méme plus gras que je n'étais auparavant. Je puis dire cependant que j'aurais infailliblement succombé aux peines, aux chagrins et aux risques auxquels je me voyais exposé, si la divine providence, que je dois éternellement louer et remercier, ne m'eût pas procuré ces salutaires sueurs pendant ces tristes temps. » Non dubium est quin istius salutaris sudoris suppressione , vir optimus in summum discrimen ad- ductus fuisset. DE HYDROPUM METASTASIBUS. S. 183. In praxi species metastaseos, hoc loco commemoranda, id est hydropum metastaseos, quandoque occurrit. Ascitidi evanescenti subito succedere hydro- thoracem , qua vix non suffocatur eger, ex observatione constat : nec aliter in alis hydropibus contingit. Sic, ex. gr., agros, hydrope laborantes, subito inter motus convulsivos , vel summam orthopnæam confectos , ob aquosam, ut contendit. cl. Itard (1), in cerebrum vel thoracem metastasin, quandoque cernimus. (x, Dict. des sc. méd. t. 22, p. 393, art, bydropisie. * -. (210 ) Post hydroceles curam radicalem graviora suffocationis symptomata , quibus hydroceles recrudescens finem imposuit, se observasse refert Reydellet (1). Nonnunquam pedum œdemati primo intuitu minoris momenti , repente evanes- centi diversa incommoda interdum lethalia succedunt : « Quod ad curationem cedematum in pedibus attinet, ait illustr. Fr. Hoffmannus (2), ea provide est adornanda. Permulta enim aque tristia novimus exempla, qua eam perverso modo institutam pessime cessisse testantur. Nam si adstringentibus sive cataplas- matibus tractantur ejusmodi tumores, detumescunt quidem tumores, sed intus serosus latex per metastasin repellitur et ad pulmones- delatus catarrhum efficit suffocativum funestum » (hydrothoracem, ut opinor sistens). - Ceterum celeb. Bang nonnulla pedum œdematis cum diversis morbis alter- nantis exempla in Diarii selectis retulit. DE HÆMORRHAGIARUM METASTASIBUS. S. 184. Mulieribus tributum menstruum , solertissimis œconomiæ indagatoribus quoad causam plane ignotum, sed sanitati ita necessarium ut, quotiescumque a natu- rali norma recedit, graviter afficiantur , imposuit natura. Hoc privilegio gaudent viri ut hæmorrhagia periodica, tantarum ægritudinum fonte, non laborent. Sunt tamen qui sanitatem , nonnisi fluxus hæmorrhoïdalis menstrui beneficio integram servent. Jam pridem fluxum hæmorrhoïdalem apud viros cum mensibus apud mulieres composuerunt, quod etiam de omni hæmorr- hagia periodica , diuturniori , ac constitutionali , scilicet cum corporis constitutione tam stricte ligata, ut. potius functionem quam morbum sistat, dici sane posset. Quibuscunque his constitutionalibus hæmorrhagiis natura assueta everti nequit quin sanitas multifarie lædatur. Nonnunquam inde diversi morbi, sepius autem (1) Dict. des sc. méd. t. 33, p. 70, art. métastase. (2) De hydrope, vid. op. omn. t. 3, p. 333. " Latines es - €T à tn on ur he A ( 211 ) sanguinis fluxus , suppresso succedaneus , eamdem periodicitatem observans, et emunctorium sanitati necessarium evadens, nec, nisi prior recrudescat , innocue reprimendus , apparet. Sic , ut fusius infra explicabimus , hæmorrhagia per oculos, per nares, per digitos, per dentium alveolam, suppressorum mensium vices orehi itipient: Non solum constitutionales, sed etiam accidentales et prasertim activæ ©) hæmorrhagiæ inconsulte haud cohibendæ sunt : istas enim hæmorrhagias activas a fluxione natura instituta , nec absque summo periculo sistenda , pendere nemo sane nescit. Nunc varias e variis sanguinis profluviis oriundas metastases, a fluxu menstruo suppresso initium ducens , evolvere lubet. DE MENSIUM METASTASIBUS. S. 185. Suppressio mensium , et gravia, qua inde fluunt, symptomata tam crebro: observantur, ut universum fere mulierum genus ab iis quandoque conflictetur, Inter immensam hujusce metastaseos observationum farraginem , quibus perabun- dant auctorum scripta, pretiosiores fideque digniores , referam. Succedaneas hæmorrhagias per membranas mucosas aut cutem sæpissime , sed non unice, ut contenderunt nonnulli, fluere notandum est. S. 186. Ex suppressis catameniis creberrime haemorrhagia pulmonum sobolescit. Hac hæmoptysis , menstrualis dicta , aut absque ullo , aut interdum cum leviori œconomiæ damno observatur : his in casibus vicarius fluxus, nisi hæmorrhagia suppressa restituatur, minime cohibendus est. (*) Passivas enim hamorrhagias, presertim sub curz respectu, minime denegamus. bb. (arij > Aretæus jam notaverat hæmoptysin periodicam ex amenorrhæa ortam : « re- pentinus sanguinis exitus ex ore, inquit (1) plerumque feminis quibus menstrua non respondent, evenire solet : idque singulis mensibus evenit , iisdemque menstruæ purgationis circuitibus apparet : necnon iisdem statis cessationis diebus supprimitur , ac nisi mulieri laboranti succurratur, per multos circuitus sanguinis emissio reverteretur ». Haud aliter loquitur Ætius dicens : « per sputum cruentum, idque copiosum, presertim feminas vidi sine noxa vacuari, ac earum quaedam , loco menstruæ purgationis, ita vacuabantur menstruis temporibus ». Harum periodicarum hæmoptyseon exempla apud cl. Pechlinum (2), Rho- dium (3) , Swietenium necnon in Ephemeridibus nature curiosorum (4) inve- niri possunt. , Erasistrates observavit ancillam ex insula Chio quz , fluxu menstruo suppresso , statis mentium periodis, sanguinem abunde exspuebat; quod, testante illust. Langio (5), virgini cuidam de stemmate patricio accidit. Illustriss. Fr. Hoffmannus (6) notabilem ejusdem metastaseos narrationem facit : « Perculsa fuerat, inquit, nobilis femina , triginta annorum , ipso illo quo menses fluebant tempore, terrore ingenti, quo illico substitit sanguis , et inducta pectoris | gravitas præcordiorum anxietas et cordis palpitatio intensa. Recurrente `. dein menstrua periodo, rediit quidem sanguinis stillicidium , sed admodum parcum, precedente pressorio et tensorio dorsi ac hypochondriorum dolore, pectoris angustia et gravativo in praecordiis sensu. Accessit vero etiam sanguinis e pectore per tussim ejectio , post quatriduum sponte iterum cessans. Quin quoties- cumque postea utero purgata, toties , per quinque vel sex dies, sanguinis plus (1) De caus. et signis. morb. diat. lib. 2 , cap. 2. (2) Obs. phys. med. lib. 1, obs. 43. (3) Obs. anat. med. cent. 2, obs. 3o. (4) Dec. 1 ,ann. 1, obs. 94 — ann. 9 et 10, obs. 27 — dec. 3, ann. 5 et 6, obs. 2 — cent. 10 , obs. 38. (5) Medic. epist. ro. (6) De sanguinis fluxu e pulmonibus, vid. op. omn. t. 2, p, 207. —— ( 213 ) vel minus e pulmonibus ejecit, idque per novem annos continuos; ita tamen, ut quum imprægnatione facta menses retinerentur, hæmoptysis etiam quiesce— ret , post partum autem mox rediret, atque etiam sub ipsa lactatione sueta periodo succederet. Interim nihil inde detrimenti redundavit in sanitatem , ne- que quicquam incommodi sensit femina, frustra tamen ad compescendam hanc pulmonum hæmorrhagiam variorum medicorum conquisivit et consilia et auxilia ». Celeberr. Bang (1) dat historiam puelle 24 annorum , que, mensibus sup pressis , in hæmorrhagiam frequentem et copiosam mox e naribus, mox e pec- tore, mox ex utroque loco simul, cujus precursor solitus erat pectoris oppres— sio, cum voce rauca et aliqua dyspnæa post sanguifluxum disparens. Elapsis ita tribus mensibus, ope clysmatum emollientium (ut verisimile est in uterum injectorum) menstrua copiosa provenerunt, et allata symptomata haud postea redierunt. Similem observationem memorat cl. Robert, Parisiensis, medicine Doctor ce- leberrimus. Hæmoptysin menstrualem , menstruis, ope hirudinum ad vulvam, restitutis , victam sepius observavit illustr; Latour (2). Eximia ac valde notabilis historia hæmoptyseos menstruis succedaneæ omni— bus fere mensibus apparentis, necnon 42 annos, absque ullo sanitatis incom modo , perdurantis, in Dictionnario scient. medic. (3) legitur. Si quis prolixam hujus casus enarrationem loco citato legere cupiat, ibidem (4) aliam inveniet historiam haemoptyseos mensium vices partim implentis, id est singulis menstruis periodis, sanguis per genitalia fluens , brevi suppressus per metastasin e pulmo- nibus prorumpebat. Fr. Hoffmannus refert (5) observationem plane inversam ; etenim singulis (1) Selecta Diarii , tom. 2 , pag. 87. (2) Vid. caus. proch. des hémorrh, , t. 2, p. 274, obs. 703; et t. 2, p. 312 obs. 736. (3) Tom. 20, p. 308 , art. hémoptysie, par Pinel et Bricheteau. (4) Pag. 311. (5) De vomitu cruento. vid. op. omn. , tom, 2, p. 217. ( 214) mensibus sanguis primo ex pulmonibus , dein ex genitalibus scaturiebat. Femina , de qua isto in casu agitur, 42 annorum , tribus aut quatuor ante mensium fluxum diebus , sanguinis e naribus per intervalla notabilem quantitatem profundebat, donec prodiret uterina purgatio et narium stillicidium tolleret. Successit hoc per sexennium , postea vero non amplius e naribus menstrua periodo sanguis proru- pit, sed precedente leviori tussi , e faucibus aliquot successive cochlearia screatu evacuabantur. Tunc semestri ab hinc spatio, circa mensium tempus, persensit , vomitu, sine tamen singulari conatu e ventriculo sanguinem ad aliquot per in— tervalla cochlearia protrudi, idque adhuc, quum hzc scriberet Hoffmannus , singulis tributi lunaris periodis , accidebat. S. 187. Hæmatemesis menstrualis , etsi minus frequens quam hæmoptysis ejusdem ge- neris , sepius tamen observatur. Hec metastasis haud Galenum fugiebat dicentem in libro de locis affectis (1) : « Ast visa est quoque mulieribus , suppressis mensibus, hujus modi per sedem sanguinis vacuatio fieri, ut et nonnullis per vomitum ob eandem causam. Verum et his quidem sincerus sanguis excérnitur, similis ei, qui a mactata victima profunditur, modo per alvum inferiorem , modo per superiorem. » Illustr. Th. Bartholinus (2) memorat mulierem cujus menses integrum annum haud e genitalibus sed e pulmonibus effluxerunt. Persimiles observationes scrip- serunt illustrissimi Stalpart van der Wiel (3), Hermannus Cummius (4), etc. His in casibus hirudines ad vulvam applicate et ut ex sincera observatione : constat, vena saphenæ sectio ad revocanda menstrua valde prosunt : « Urge- batur mulier, narrat Benivenius (5), acerbissimo capitis dolore propterea quod (1) Hep co» mremovtoray roro». De locis affectis lib. 5, cap. ultim. vid, op. omn. t. 7 , p.503 (2) Cent. 5, histor. 52. (3) Obs rar. ined. anat. chir. tom 2, obs. 17. (4) Miscell. acad. nat. curios. ann. 1, obs. 95. (5) De abdit. ac mirand. morb. et sanat. caus. cap. 41. ( 215 ) menstrua non provenerant : verum his demum vomitione propulsis , illico subla- tus est dolor. Sed cum id iterum iterumque ac sepius factitasset, abhorrens tandem mulier ab hujus modi vitio, auxilium nostrum adhibuit ; qui sola san— guinis missione ex venula quæ sub talo est, et menstrua ipsa ex naturali loco rke profluere coegimus , et, quod sequens est, mulierem ipsam sanitati resti- tuimus. » Hæmatemeseos menstrualis eodem modo sanatæ mentionem injiciunt cl. Langius (1), et Kupitz (2). Caeterum istius metastaseos historie apud Hipprocratem (3), Aretæum (4), Horstium (5) , Rodericum a Castro (6), Riedlinum (7) , Panarolinum (8), Blan- cardium (9), Verzascha (10), Martinum Rulandium (11) , Wolfium etc., necnon in Ephemeridibus acad. nat. curios. (12) , legendæ sunt. S. 188. i È ü Non solum per vomitum , sed etiam per alvum emitti potest sanguis mens- trualis. . Cl. Lambsma (13) mulierem amenorrhæa laborantem , singulis mensibus dy- senteria iisdem symptomatibus ac in naturali menstruatione comitata affectam (1) Medic. epist. miscell. lib. 1, epist. 4o. (2) Diss. de vomitu cruento. (3) De morbis, lib. 1, cap. 32. (4). Lib. 2, cap. 2. (5) Observ. lib. 1, obs. 3. (6) De morbis mulierum lib. 1, cap. 3. (7) Lineæ medicæ 1695, p. 44. (8) Obs. medic. pentec. 1, obs. 6. (9) Collect. med. phys. cent. t , obs. 69. (10) Observ. med. cent. 1 , obs. 13. (11) Curat. empir. et hist. cent. 3, cur. 4. (12) Dec. 1 , ann. 4 et 5, obs. 75; — ann. 6 et 7 obs. 49. — Dec. 2,ann. 2, obs. 101; — ann. 10, append. p. 58. centur. 1 et 2 obs. r. (13) Venuis fluxus multiplex. ( 216 ) se observasse asserit. Miscellanea academiæ nature curiosorum eamdem fere histo riam referunt. (1). In ejusdem celeberrima societatis Ephemeridibus (2) femi- nam , quadraginta annos natam , post partum difficilem , per anum lunari periodo expurgatam fuisse legimus. Ad vias naturales redierunt denique menses, sed, ` ægra gravida rursus evadente , rursus etiam ex ano profluxerunt. Alia dysen- teriæ menstrualis exempla in observationibus celeb. Hessi (3) et Plateri (4), ut et in Ephemeridibus modo citatis (5) reperies. §. 189. Frequentioribus mensium aberrationibus perpensis, nunc ad rariores et ex- traordinarias ejusdem fluxus metastases transimus. Per vasa hæmorrhoïdalia certis in casibus fit menstruus fluxus : ex omnium enim observatione constat magnam adesse correlutionem inter hæmorrhoïdes et menstrua : « Plures vidi mulieres inquit Swietenius (6) quibus singulis mensibus, et per hemorrhoides , et ex utero sanguis fluit, uniusque copia alterius defectum pulchre supplet. Fernelius (7) illustrisssimam Galliæ reginam, alio mense per menstrua , alio per hzemorrhoides vicissim expurgatam fuisse refert. Dantur mu- lieres , asserit Kleinius (8) , que mensis medio uno dispositum lunæ , altero hze- morrhoidum fluxum experiuntur. Ex viis urinariis nonnunquam scaturiunt menstrua : € Religiosam virginem curavi, inquit Brasavolus (9), quæ singulis mensibus, sanguinis mictum habe- (1) Dec. 2, ann. to, p. 379. (2) Vol. 3, obs. 24. (3) Obs. medic. p. 131. (4) Observat. lib. 3, p. 764. (5) Dec. 1 , ann. 1, obs. 94, 95, 108; ann. 3, obs. 24. — Dec. 2, ann. 8, obs. 193. Dec. 3 , ann. 5 et 6, obs. 97. (6) Comment. in Boerh. aphor. 1286. 49) Cas. 39. (8) Interpr. clinicus, p. 243. (9) Comment. ad Hippocr. aph. 75, sect. 4. de ét test tite nt | | | 3 ( 217 ) bat , et illi menses defecerant : expurgabatur autem. per urinam, quia solum dum mingebat, exibat sanguis, aliter vero non exibat : quae et nunc vivit et in- tégra sanitate fruitur. » S: 190. Per membranam adnatam menstruus’ sanguis, de solita via aberrans, inter- dum profluit. d Ludovicus Mercatus (1) cognovit feminam cui, unoquoque mense , sanguis , licet modicus , per majorem oculi sinistri angulum fluebat. Illustrissimus Albertus refert in oratione de sudore cruento observationem puelle nubilis, cui, mensi- bus cunctantibus , lacrymae cruentæ exstillabant. Eamdem metastasin Bartholinus (2), Helwig (3), Harder (4), Dolæus (5), Stalpart van der Wiel (6) observa- verunt, de qua eximiam dissertationem scripsit illustrissimus Hekler (7). Mentrualis fluxus per aures exempla non desiderantur : « Nos religiosam vidimus et nunc curamus , inquit Brasavolus (8) , que menses non habet , cum in ea ætate sit, in qua biberd deberet; at singulis mensibus sanguinis copia ex oculis et auribus exit ». Dodonæus (9), Harder (10), Spindler (11), Glaser (12) persi- milis affectus historias scripserunt. S- 191. Mensium defectum nonnunquam supplet epistaxis, periodica : vw«i, inquit (1) De morb. mulier. lib. 1 , cap. 7. (2) Histor. anatom. cent. 1 , hist. 13.. (3) Obs. physic. 140. (4) Apiar. observ. med, et physic. obs. 82. (5) Encyclop. chirurg. rat. lib. t , cap. 10. (6) Observ. rarior. med. anat. chir. cent. 1 obs. 19. (7) De fluxu mensium ex oculo. (8) Comment. ad Hippocr. aph. 25, sec. 4. (9) Medicin. observat. exempl, rar. cap. 15. (10) Apiar. observ. 83. (11) Observat. 63. f (12) De mensium suppressione, €G ( 218 ) Hippocrates (1), fà Xirtupciylay. true, aiue ie vay jay jurar, dyato, ( Mulieri menstruis deficieritibus , e naribus sanguinem fluere bonum). Ambrosius Paré sua in conjuge epistaxin menstrualem observavit : « Je scai , inquit , (2) que ma femme estant fille ; au lieu d'avoir ses fleurs par le lieu destiné de nature, les rendait par le nez l'espace d'un an entier ». Solenander (3) vidit feminam , quæ fluxum menstruorum per nares, omni mense, per annum inte- grum et amplius patiebatur, et qua, incisa vena saphena, adhibitaque purga— tione, plane curata est. Jacobus Æthæus (4) observavit haemorrhagiam narium singulis mensibus, per viginti annos, in honesta matrona, menstruis carente, recurrentem. Hoc genere vacuationis ægra purgata, non tamen absque' magna molestia, et sepe suffocationis periculo non levi, quod sanguinolenta materia, vel in naribus concreta, vel ad tracheam arteriam deorsum lata, omnem fere spirandi difficultatem tolleret. Mulierem , quæ , dum gravida evaderet, epistaxi et hæmoptysi periodica afficiebatur, memorat cl. Albertus (5). Insuper, epistaxeos menstrualis eximia exempla apud Pechlinum (6), Brasavo- lum (7), Bierlingium (8), Riedlinum (9), Blancardium (10), Trillerum (11), Hamilton (12), Gackenholzium (13), Reydellet (14), etc. , reperirmus. La (1) Sect. 5 , aphor. 33. (2) OEuvres complètes, lib. 24, cap. 62. (3) Consil medic. sect. 5, cons. 15. (4) Vid. Schenkii observ. med. lib. 4, de menstruis. (5) Ephemer. acad. nat. curios. cent. 9 et 10, p. 325. (6) Observ. med. phys. lib. 1, obs. fo. (7) Comment. ad Hippocr. aphor. 25, sect. 4 et 33, sect. 5. (8) "Thesaur. theoret. pract. cur. 51. (9) Linee medicae. 1696 , pag. 211. (10) Collect. med. phys. cent. 1, obs. 49. (11) De mensibus per nares erumpentibus. À (12) Comment. medicin. Edimburg. dec. 2, vol. 1, pag. 245. (13) Diss. de hæmorrh. nar. ex suppr. mens. ` (14) Dict. des sc. méd. t. 33, pag. 64, art. métastase. * | | ( 219 ) §. 192. E membrana mucosa, buccam investente, quandoque scaturit sanguis menstruus. Per gingivas profluere potest ista haemorrhagia , ut observaverunt illustrissimi Legrand (1), Dolæus (2) et alii Doct. Nierki eximiam dissertationem de hæmorrhagiæ narium ac gingivarum salubritate loco fluxus menstrui, casu quo- dam comprobata , in lucem protulit (3). Hanc gingivarum hæmorrhagiam apud virginem , octodecim annos natam, vidit Zacutus Lusitanus (4). Nulla arte ad . vias maturales menses revocari potuerunt, et sterilis semper remansit ægra, quod firmat sententiam Kleinii dicentis (5) : « Menses per insolitas vias profi— ciscentes communiter feminas steriles faciunt. » Nennunquam dentis alveola menses , loco naturali suppressos , emittere vide- tur. Cl. Roussæus (6) novit mulierem cui forte fortuna, cum elisus esset dens molaris , solita alioquin menstrua supprimerentur , singulis mensibus ex elisi dentis vulnusculo effluerent : « J'ai vu, inquit Raymond (7), une demoiselle vive et maigre, d'environ 48 ans, laquelle , n'ayant plus ses ordinaires , ayait , tous les mois, une petite perte de sang par l'alvéole d'une dent molaire qui lui manquait. Elle perdait environ trois onces de sang par jour, pendant trois ou quatre jours; ce qui revint pendant quelques mois, sans aucune autre in- commodité ; et, depuis prés de dix ans, que cet écoulement a cessé , elle jouit d'une parfaite santé ». In Rhodii observationibus (8), in actis novis Academ. (1) Curios. natur. perscrutat. pag. 70. (2) Encyclopédie chirurg. lib. 1 , cap. 23. (3) Hale, 1772. (4) Praxis medic. admirand. lib. 2, obs. 6. (5) Interpres clinicus, pag. 245. (6) De homin. prim. hist. affert. cap. 28. (7) Maladies qu'il est dang. de guérir, pag. 178. (8) Obs. anatom. medic. cent. 3, obs. 51. cc. ( 220 ) natur. curios. (1), necnon in chirurgicis Loderii ephemeridibus (2), ejusdem metastaseos exempla reperiuntur. Observationem hæmorrhagiæ per labia, menstruis succedaneæ , referunt Ephemerides nat. curios (3). ls eodem opere (4) legitur historia matronæ cujus- dam, que, deficientibus mensibus , singula lunari periodo , quatuor vel quin- que dies, magnam saliva cruentæ copiam emittebat ; idque a quindecimo ætatis anno, usque ad quadragesimum octavum perduravit. S- 193. -E mammarum papillis aliquando manat menstruus sanguis : « La fille d'un médecin, narrat illustrissimus Latour (5), étant à l'hospice de St-Louis, à Paris, eut une déviation bien singulière ; elle avait lieu par la mamelle gauche. Un jour les règles parurent ; un instant aprés elles se supprimérent , et le sang s'exhala de l'extrémité du mamelon gauche. La malade n'y éprouvait qu'un léger sentiment de chaleur. Un moment aprés les régles reparurent, et le ma- melon cessa d'exhaler le sang. Cette succession de phénoménes s'est renouvelée plusieurs fois pendant cette menstruation. » Andreas Laurentius (6) nonnullas mulieres , suppressis menstruis , per mam- marum papillas profudisse memorat. Persimilia observata enarrant Marcellus Donatus (7), Panarolus (8) Fontechia (9), Gasserus (10), Bierlingius (11), Wolffius (1) Vol. 6, obs. 51. (2) Journal fur chirurgie, tom. 1, pag. 356. (3) Cent. 1 et 2, obs. 48. (4) Dec. 3, aun. 7 et 8, obs. 87. (5) Histoire des causes des hémorrh. tom. 2 , pag. 278. p (6) Histor. anatom. corp. hum. quæst. 11. (7) De histor. medic. mirab. lib. 1, cap. 2. (8) Observat. pentecost. 4, obs. 13. (9) Medic. incip. specul. p. 243. (1o) Curat. et observ. medic. obs. 89. (11) Thes. theor. pract. obs. 4. ( 221 ) (1), Stalpart van der Wiel (2), Ambrosius Paré (3), Cazenavius (4), Swie- tenius (5), nonnullique alii. "AR 1 Nonnunquam per quamdam cutis partem emittuntur menses, a naturali via aberrantes. Certis in casibus, rarissime autem, per totam corporis superficiem , ut ex sequenti historia ex Ephemeridibus nat. cur. excerpta , et ab illustrissimo Royer- Collard (6) relata constat, sanguis manare cernitur : « Une jeune fille de Nor- wége, inquit, à l'époque de la premiére éruption menstruelle , vit tout son corps se couvrir de taches trés-rouges et trés-larges. Ces taches étaient surtout remarquables autour des mamelles. Il y avait en méme-temps céphalalgie et odontalgie trés-douloureuse. On lui donna des sudorifiques, qui déterminèrent une sueur sanguine trés-abondante. Les taches et les autres symptômes dispa— rurent aussitôt. Les mois suivans , retour des mêmes phénomènes, usage des mémes moyens, et avec le méme succés. Elle se maria dans la suite, devint grosse; les voies naturelles s'ouvrirent à la suite de l'accouchement , et les rè- gles ne souffraient plus de dérangement. » S- 195. Hæmorrhagia mensibus succedanea interdum e vertice originem ducit; cujus exempla apud: Pechlinum (7) Verduccium (8) necnon in Ephemeridibus natur. curios. (9) legenda sunt. (1) Obs. chir. med. lib. 1, obs. 20. (2) Obs. rar. med. anat. chirurg. cent. 1 , obs. 79. (3) OEuvres complètes, 24°. livre, ch. 62. (4) Journ. de med. , chir., pharm. tom. 10, p. 23, (5) Comment, in Boerh. aph. 1286. (6) Ess. sur l'aménorrh. pag. 33. (7) Obs. phys. med. lib. 1, obs. 39. (8) Traité de l'usage des parties. (9) Dec. 2, ann. 6, obs. 166, schol. Nos ( 222 ) E manuum cute interdum profluit sanguis menstruus : « Quod magnam infert admirationem , inquit Lud. Mercatus (1), id sane est quod nos jam ter vidimus , videlicet, per minimum manus digitum , et per annularem sinistræ manus , san- guinem singulis mensibus profundi, non copiosum, in religiosa quadam femina cui natura menstruam purgationem denegaverat.» Hujusce sanguineæ metastaseos exempla, quorum unicum nos ipsi in noscomio Leodiensi (Bayière) in puella, octodecim annos nata, nomine Chouette, genuine observavimus, apud Blancar- dium (2), Zacutum Lusitanum (3) , Boerhaavium (4) , Kerckringium (5) , ac in Gazette de santé (6) , cernere possumus. Noster Henricus ab Heers (7) loquitur de illustri matrona quz e minimo dextre manus digito per intervalla sanguinis magnam emittebat copiam; cum fluere desierat, locum unde fluxerat nemo sensu deprehendere poterat. Attamen an menstrua adesseut, necne , haud addit auctor. S. 196. Cutis pedum sanguinem menstruum excernere quoque videtur, ut retulerunt Horstius (8), Reilius (9) Ephemerides nat. curios. (10) ete. Zacutus Lusitanus (11) vidit feminam robustam, triginta annorum , e cujus pollicis sinistri parte interna pulposa juxta unguem emanabat rivulus sanguinis meri. Hec nunquam nupserat, et post sanguinis vacuationem , quam loco menstrui habebat, triduo ac sepe quatriduo , occluso foramine , rusticos labores exercebat citra molestiam 1 (1) De morb. mulier. lib. 1, cap. 7. i (2) Coll. med. phys. cent. 2, obs. 59. (3) Praxis historiar. lib. 3, obs. 10 — lib. 9, obs. 5. (4); Praxis medica, part. 5, p. 218. (5) Specil. anatom. obs. 86. (6) Année 1788, n°. 21. (7) Observ. medic. 23. (8) Ibid. lib. 5, obs. 3. (9) Memorab. clinic. fasc. 3, p.206. (10) Cent. 3 et 4 obs. 101. (11) Prax. hist. lib. 3, cap. 10, de mensium suppressione, obs. 5. ( 223) ullam , et si forte minute emanabat sanguis, et dolor capitis, aut febris super- veniebant , quod septies sibi decennio contigisse affirmabat; venz sectio ex altero pede remedio erat, nam cum ex eodem pede, servata rectitudine, ex medici préscripto sanguinem emisisset , in pollice et genu vehemens dolor est excitatus, et menstrua ad annum non ita fauste erupere. S: 197. Hæc hæmorrhagia mensibus succedanea adhuc erumpere potest ex talo ( Cum- mius (1)), ex genu ( Ephemer. natur. curios. (2)), ex crure ( Rhodius (3)) ex dorso ( Ephemer. nat. cur. (4) ) , ex fronte ( Kleinius (5)), ex gena (Portal (6)), - ex sterno (act. med. Berolinens. (7)). $- 190 Ex aliis cutis partibus profluere cernuntur anomali menses. Zacutus Lusitanus (8) vidit puellam nubilem , optimæ constitutionis, apud quam, cunctantibus mensibus , natura excrementitium sanguinem per inguina expellere satagebat; sic- que placide ac lente, foraminibus parvis, vix sensui conspicuis, apertis , quinque, sex et interdum septem dierum spatio, sanguis ex inguinibus continuo emana- bat. Adhibitis incassum nonnullis remediis, foraminula per quz stillabat san- quis cauterii et adstringentium ope occlusa sunt. Quo facto cum sanguis exitum non haberet, ad àltas partes regurgitans , acutam febrem excitavit, quae saphe— narum sectioni succubuit : at in posterum , nature vi, que sola est medicatrix, (1) Miscell. acad. nat. dec. 1, ann. 1 , 1670, pag. 224. (2) Cent. 6, obs. 62. | (3) Obs. anat. med. cent. 3, obs. 6o. (4) Cent. 7, obs. 86. (5) Interpres. clin. pag. 245. (6) Anat. med, t. 3, 170. (7) Dec. 1, vol. 4, pag. 69. (8) Praxis medic. admir, lib. a , obs. 102. ( 224.) reseratis foraminibus , per inguina , suo tempore, typice , per multos annos san~ guis profluebat. CL Benivenius (1) recitat historiam feminæ , cui singulis mensibüs , per cu- tem , qua ima jecoris pars subjacet , sanguinis libra , quasi e vena aperta, efflue- bat. Quo evacuato, nemo discernere poterat unde evacuatio facta esset , ita nullum foramen , nulla cicatrix apparebat. S- 199. Mensium scaturigo ex umbilico. quandoque observatur. Ad feminam , ame- norrhæa laborantem, cui nunquam menstrua per naturalem locum eruperant, vocatus est Zacutus Lusitanus. Hæc , singulis mensibus aliarum feminarum ritu, ventris tormina et aliquem umbilici dolorem persentiebat. Deinde , soluta placide umbilici unitate, sensim manabat, per dies octo, sanguis ad libras tres; cessante fluxu, vivebat alacriter, et si forte ex minuta per eam partem purga- tione recurrebat morbus, venæ sectio in talo presidio erat (1). CL Nicolus (3) testatur se vidisse mulierem , apud quam ex umbilico non so- lum menstrua, sed etiam (crede si potes ) Mibi vivi! singulo mense erum— pebant. Hegi dg. 43 x92 Ceterum alia hujus anomalæ hæmorrhagiæ exempla in Rhodio (4), in | Ephe- meridibus Hufelandii (5), necnon in Ephemeridibus natur. curios. (6) legimus: S- 200. Sanguinem menstruum per istas maculas vel tumores, nævos dictos ( gallice, (1) De abdit. ac mirand. morb. et sanat. caus. cap. 4. (2) Zacutus Lusitanus, prax. medic. admir. lib. 2, obs. 101. (3) Sermo medicin. 2, cap. 8.; (4) Observat. anatom. med. cent. 3, obs. 49. (5) Hufeland Journal der pract. etc. vol. 11, pag. 19t. (6) Dec. 2, ann. 7, obs. 228. -—— SÉ. Nod ( 235 ) envies), vel, per alios varicosos tumores, periodice effluere jam observatum » Une femme de 38 ans, narrat ill. Royer Collard (1), robuste et vive, devient enceinte et perd son mari pendant sa grossesse. Chagrin ; douleur pro- fonde ; fièvre quarte. Au 7°. mois de la grossesse, apparition d'une petite tumeur variqueuse sur le dos , au-dessous de l'épaule droite. De légères frictions en firent sortir une petite quantité de sang séreux. Au bout de deux jours, cet écoule- ment cessa, et la petite plaie se ferma spontanément. A la fin du 7°. mois, la fièvre quarte durant toujours, accouchement prématuré, mais heureux, d'une petite fille. Les lochies coulérent peu et ne durérent qu'un jour et une nuit, quoique la malade ne nourrit pas , faute de lait. Alors la petite tumeur variqueuse du dos reparut, et s'étant rompue spontanément , il en coula du sang pendant plusieurs jours, sans douleur ni incommodité. Les mois suivans, l'évacuation menstruelle se fit réguliérement par les mémes voies et cessa entiérement par les voies naturelles. Du reste, cette femme n'éprouvait aucun symptóme grave, seulement un peu de tension dans le dos à l'approche de l'époque menstruelle. » Menstrua fluentia per nævum in nucha Hornius (2) per nævum in dorso Volgelins (3) observarunt. Observationem sequentem , notatu sane dignissimam , a doctore Gable scriptam, illustrissimoque Latour (4) relatam, hic silentio prætermittere nequeo : « M"*. D....., âgée de 24 ans, mère de trois enfans qu'elle n'a pas nourris, douée d'une grande mobilité nerveuse, et sujette à quelques affections hystériques au moment de l'éruption de ses règles, sans cependant jamais avoir éprouvé d'irrégularité dans leur cours, devint grosse pour la quatrième fois. A l'époque où la prochaine menstruation devait se faire, une douleur aigué et pulsative dans l'orbite du cóté droit , accompagnée . de larmoiement et d'une espèce de coryza, suppléa aux accidens hystériques (1) Essai sur l'aménorrhée, pag. 34. Hec observatio ex Ephemeridibus nat. cur. excerpitur. (2) Archiv. der pract. heilkunde, vol. 3, part. 1,n? 2. (3) Obs. phys. med. chirurg. (4) Hist. des causes des hém. tom. 1** , pag. 228, Ps ( 226 ) qu'elle. avait coutume d'éprouver. Le lendemain, un léger prurit qu'elle res- sentit au bout du nez l'obligea d'y porter le doigt, qu'elle retira aussitôt teint | de sang. Je fus mandé, et j'arrivai auprés de la malade. J'observai que l'hé- morrbagie se faisait par un filet de sang de la grosseur d'un fil de soie, qui jaillissait à quatre ou cinq pieds et par secousses. Le sang était d'un rouge éclatant, et se coagulait promptement. Je reconnus quil jaillissait de la sous— . cloison et prés le bout du nez, d'une tache violacée, de la longueur d'une piqûre de puce, superficiellement saillante. D'après la quantité de. sang qui s'était écoulée en ma présence, je jugeai que la totalité pouvait étre évaluée à trois ou quatre onces. M"* D... . m'ayant prévenu que , depuis quelques jours, elle attendait ses règles sans qu'elles parussent, et qu'en conséquence elle se soupconnait grosse , je restai simple spectateur de cette espéce d'hémorragie , que je considérai comme uue hémorrhagie supplémentaire, qu'il n'eût pas été prudent de comprimer. A la seconde et à la troisième époque, la méme scène se re- nouvelle; je me bornai, comme à la première, à en être simple spectateur. La grossesse parcourut tous ses temps, et M D..... accoucha heureusement et à terme. Les suites de couche n'offrirent rien d'extraordinaire ; mais, six. se- maines aprés, la douleur dans l'orbite, le larmoiement et le coryza se renou- velérent, et de l'ensemble de tous ces signes, il fut aisé de préjuger que la menstruation allait se faire par les voies détournées qu'elle s'était choisies au commencement de la grossesse. En effet, vingt-quatre heures aprés l'apparition de ces signes, ce état fluxionnaire céda à un jaillissement. de sang qui se fit par le point dont j'ai parlé , et qui fournit à peu prés quatre ou cinq onces de sang, S'il est des cas où nous soyons en droit de redresser les torts de la mature, celui-ci, sans doute, était impérieux : cette habitude menstruelle avait trop d'inconvéniens pour l'abandonner à son caprice. L'indication: d'ailleurs. était simple; je prescrivis les frictions sèches à la partie interne des cuisses, les . bains de vapeur, dirigés vers les parties sexuelles, et les sangsues à la vulve. Le concours de ces moyens suffit pour rappeler les règles à leur mode naturel. Depuis , elles n'ont point dévié; mais M"* D..... conserve toujours, au bout du nez, la tâche violacée dont j'ai fait mention ; et ce qui prouverait que le : NDA e e ( 227 ) sang n'a pas tout-à-fait perdu l'habitude de s'y porter, c'est qu'à chaque époque menstruelle elle se boursoufle; s'étend un peu, et acquiert une couleur plus foncée ». S 201. Per vulnera etiam manare possunt menstrua. Testatur Paracelsus (1) quod viderit cuidam vulnerat sanguinem menstruum non pet cónsueta loca, sed per vulneris sinum, effluxisse. Puella quædam , instante menstrua periodo, cutem incidit; magna sanguinis copia per vulnus effluxit, mensesque defecerunt : insequentibus lunaribus pe- riodis, nec amplius per loca naturalia, sed per vulnus, quod minime ad eic tendebat, menstrua expurgatio facta est (2). Ex observatione constat catamenias quandoque scaturire ex variis ulceribus ac plagis plus minusve diuturnis (act. natur. curios. (3) ), ( Valli (4) ); ex ulcere pedum (Sigaud de Lafond (5) ), (Pechlinus (6) ), ( Vigarons (7) ), ( Esaias . Meichsnerus (8)); ex ulcére ad malleolum (Pearce (9)), (Garder (10) Y, ] ES ét te a don os (Th. Bartholinus (11) ); ex ulcere tibiæ ( Ephemer. mat. cur. (12) ) ; ex ulcere mammarum ( Pechlinus (13) ); ex ulcere in digitis (Pagenstecher (14) }; ex fon- Q) Chirurg. magn. part. 1, tractat. 1, cap. 11, p. 8. (2) Ephemer. acad. natur. cur. dec. 2, ann. 8, obs. 86. (3) Vol. 8, obs. 35. (4) Saggio sopra diverse malattie chroniche etc. conf, Kuhn, Ital. biblioth. tom. 2, part, 2, pag. 135, 01: (5) Lettres sur l'électricité médicale , pag. 519. (6) Obs. physic. méd. lib. 1, obs. 39. (7) Cours élément. des maladies des femmes. (8) Vid. Schenkium. De menstruis. lib. 4, obs. 13, pag. 613. . (9) Memoirs of the medic. soc. of London. vol. 3, append. n* 3. (10) Medic. essays and observ. t. 3 , n? 29, pag. 38o. (11) Histor. anatomic. cent, 1. (12) Dec. 2, ann. 5, obs. 81. (13) Obs. physic. med. lib. 1, obs. 28. (14) Diss. de metastasi; pag. 53 in nota. ( 228 ) ticulo in crure ( Sebizius (1) ); ex vesicatorii plaga ( Journal de médecine chir. pharm. (2)); ex scapulis scarificatis ( Ephemer. natur. cur. (3) ); ex cicatrice adustionis in cruribus ( Ephemerid. nat. cur. (4) ) ; (Latour (5) ); etc., etc. S- 202. Plurimis in casibus non unica, sed, ut jam pluries supra vidimus , diverse hæmorrhagiæ vel simul, vel vicissim fluentes, munus menstruum explent : cujus præstantissimum ac memorabile exemplum retulit. Swietenius (6) : hzc propria Boerhaavii manu scripta, in scriniis post mortem reperta, ab hæredibus Swietenio concessa : « Puella, decem annorum ob luis suspicionem , datæ fuerant pilule mercuriales, una cum decocto lignorum , satis felici cum successu. Post novem menses sensit dolorem tensivum in brachio dextro, eruperunt pustulæ non paucæ, in quibus pungentem dolorem percepit, et paulo post vivus sanguis prosilit ex pustulis; quo facto, omnes pustule evanuerunt nullo relicto vestigio; simul omnis dolor cessabat in brachio. Post mensem , dum duodecimum ingrediebatur annum, omnia eadem redierunt, sed excipiebat hec primus fluor menstruus, qui et rediit sequente mense, post prægressam per pustulas brachii hæmorrhagiam. Ut in debitum ordinem redigerentur menstrua, adhibita fuerunt emmenagoga, venz sectio in pede instituta, hoc cum effectu, ut, absque brachii haemorrhagia prægressa redirent menstrua , loco , ordine , quantitate , debitis. Cum autem rigida hyems esset, si digiti manus dextre frigerent, mox ex illorum apicibus stillabat affatim sanguis , absque ullo fissuræ vel pistule vestigio. Calore foci, manicis, dein tepore verno, ces- sit malum, et per quatuor menses fluor menstruus, copia et periodo solitis, prodiit. (1) Specul. med. pract. part. 4. (2) Tom. 56, pag. 37o. (3) Dec. 3, ann. 1, obs. 88. (4) Cent. 3 et 4. (5) Causes des hémorrhagies, tom. 1, pag. 228. (6) Comment. in Boerhaav. aphor. 1286, tom. ru pag. 426, LE. dé Pang urn cn eme silo PLC nta td CE gt HR verni — ( 229 ) “Deinde , posthabita circuitus menstrui lege, quotidie, vel et alternis diebus, quandoque omni octiduo, per cutem digitorum brachii dextri guttatim stillabat sanguis, nec oculus detegere poterat in cute abstersa aperturam ullam , per quam sanguis exiverat. Contigit postea, ut, dum mane ex digitis stillaverat ` sanguis, post meridiem vertigine corriperetur cum rubore faciei; mox larynx in tumorem extus conspicuum attollebatur, cum suffocatione quasi hysterica ; paulo post de colli parte anteriori plures fonticuli sanguinei promanarunt, et mox vertigo, rubor faciei, laryngis tumor, una cum suffocationis sensu, aberant. Alio tempore inflabatur hypochondrium dextrum, cum acerbo dolore; qui cessit emplastro aromatico applicato. Vene sectione in pede instituta , antihys- tericis , emmenagogis , balneis adhibitis, remiserunt quidem hac mala; sed suppresso manente menstruo fluxu , quamvis fere. corporis partem aggressa fuerunt- Derepente | erubuit facies, mox larga. aderat narium hæmorrhagia , qua non- dum cessante , intumuit larynx, et sanguine per colli anteriora exsudante de— tumuit denuo; una et eadem die ex brachio dextro, et sura pedis dextri, sanguis stillabat; sub vesperam spasmi per totum dextrum corporis latus ade— rant; mente tamen constante. Post oculi, labia, collum, manus, genua, con- vellebantur alternatim , et ventriculus admodum intumescebat : hora décima omnes ille turbæ composite erant : supererant tantum brachii dextri laxa immobilitas, et extensio impossibilis genu dextri. Manebat cardialgica epigastrii inflatio, et sequebatur oculi sinistri (quae sola pars hujus lateris afliciebatur ) amaurosis. Tentatis variis remediis, restituta fuit brachio dextro mobilitas; sed yenter non detumuit; nec crus extendi potuit, nec rediit oculo sinistro visus 0 Post mensem circiter oculus sinister subito intumuit , paulo post lacrymæ san- guineæ affatim fluxerunt nec tamen emendabatur amaurosis. Sequebatur dein sudor sanguinis ex cute nasi , quæ saccum lacrymalem sinistrum tegit, post hæ- morrhagia narium , quam mox exceperunt sputa sanguinea , et sanguinis rivuli ex unguibus digitorum manus dextre prosilientes, et ex brachii latere, quod di- gitum minorem respicit. Sura dextra simul intumuit; verum ille tumor absque sudore cutis sanguineo evanuit. Post biduum , terrore perculsæ , sanguis ex oculo ( 230 ) sinistro stillavit, uti etiam ex brachio et manu dextris juxta decursum majorum venarum , sed non copiosus. Emplastrum . hystericum : abdomini : applica tum est. Emmenagoga , balnea , hysterica anodynis mista, adhibita : menstrua; per bimestre spatium suppressa, prodierunt, sed pauca copia, et detumuit ab- domen. Hic desinit miri morbi historia in manuscripto. Patet inde , quam varia et mi> rabilia mala sequi possint suppressionem. menstruorum et simul confirmantur illa, quz ante dicta sunt de variis et mirabilibus viis, per quas sanguis ille, na- turaliter. per uteri vasa evacuandus , exitum mins » Talis casus reperitür in choisie aiheit medicinalibus Edheburgeckibrs. (1) de puella qua , quindecimum annum agens, tertià menstruorum periodo ., gravi lapsa sanguinem evomuit, dein mensibus , vel integre suppressis , vel saltem parcis-- sima copia se monstrantibus tantum, per viginti novem integros annos miserri- mam: vitam. duxit , frequentisssimis hzemorrhagiis obnoxia , per os, nares , aures , oculos, alvum , renes, mammas , digitos manuum et pedum , circa unguium radices : nonnulla medicamina adhibita fuere sed frustra, exceptis tamen tinctura an+ ühysterica et frequentibus venæ sectionibus, que aliquod levamen afferebant. Illustrissimus Menro , universitatis Edimburgensis professor, Jan ipse obser- vavit. + j S... 203. Omnibus hæmorrhagiis mensium vices metastatice supplentibus perscrutatis , nunc ad diversos alios morbos amenorrhæa productos animum appellere oportet. Ab ista predicta causa gigni potest meningum inflammatio (Hoffmannus (2)) : cujus affectus historiam sequentem , a Kolichenio scriptam refert illust. Th. Bar- tholinus (3) : » Uxor cujusdam scriniarii, temperamento cholerico-sanguineo, (1) Medic. essays and observat. tom. 2, n. 20, p. 306. (2) De febre phrenetica. oper. omn. t. 2, p. 131. (3) Act. Hafniens. vol. 2, p. 238. EP PC PR REC PE tn Tee 4 T ( 281) cum menstrua ipsi consueto equidem tempore erumpere ceepissent, cum. vicina sua altercari coacta est , hinc ex illa animi commotione substitere menstrua. Quid fit? circa noctem phrenetica ex lecto prosilit, et varias movet turbas, hinc op- timus maritus in summo mane me vocat et auxilium implorat ; suadeo venæ sec- tionem in pedibus, sed nolebat admittere etiam coacta : ut ergo sedatior esset | propinavi illi potiunculam anodynam. Hinc post levem somnum paulo sedatior admisit vene sectionem in utroque pede supra talum; qua largius celebrata , (rubebat enim facies valde ex sanguine sursum delato) sensim ad se rediit , divino aspirante numine ». » Mlle. de L..... âgée de 18 ans, narrat Cl. Latour (1), éprouva , pendant ses règles, une frayeur considérable, qui en suspendit l'écoulement. Aussitôt , envies de vomir extraordinaires, qui ne cessèrent que lorsqu'elles furent rem- placées par un délire frénétique. On me fit appeler auprès de la malade. Une saignée du pied fit cesser , comme par enchantement , la maladie et les symptômes ; ses règles reparurent. Il est vraisemblable qu'après leur interruption le mouve- ment fluxionnaire porta vers l'estomac le sang , qui aurait pu produire une hé- matémèse , si l'impression qui se fit au cerveau n'eùt été révulsive du mouve- ment du sang sur les capillaires de l'estomac. » S: 204. Insaniam post subitam mensium suppressionem exortam, bis vidit Cl. Rey- dellet (2). i: Illustr. Esquirol (3) nonnullas historias maniæ , menstruis suppressis productæ , restitutis autem sanatæ enarrat. Alexander Benedictus Veronensis (4) memorat mulierem quamdam maniacam , quæ cum nuda per civitatem peragraret in qua- (1) Causes des hémorrhagies, tom. 2, p. 33. (2) Dict. des sc. méd. t. 33, p. 62 art. métastase, (3) Mém. sur l'alién. ment. vid. Journ. gén. de méd. t. 5o, p. 43 et scq. (4) De morborum signis. lib. 1 , cap. 28, de iusania , delirio , etc. (3339 dam urbe Italiæ et in officinam meritoriam casu incidisset, nocte tota a quin- decim viris venere defatigata , mensium largo profluvio , qui pluribus annis antea substiterant , manante, non sine magno pudore , diluculo, mente restituta discessit. Non dicit auctor an amenorrhæa, ut probabile est, insanis causa fuerit. Epilepsiam quandoque gignit mensium suppressio : itaque dixerat Hippocra - tes (1) salutare esse muliebria non cohiberi; nam inde epilepsiam nonnun- quam evenire. Hujus affectus exemplum in Ephemeridibus matur. curios. (2) nécnon apud Fr. Hoffmannum (3) reperitur. Idem refert in consultationibus suis (4) observationem delirii periodici cum motibus epilepticis, a mensium retentione pendentis. Audi observationem maximi momenti a clarissimo Raymond (5) narratam : « Une demoiselle de 17 ans, pensionnaire dans un couvent, fut tout-à-coup saisie d'une grande frayeur; ses règles s'arrétérent, et peu de jours aprés elle tomba dans des accidens épileptiques fort violens et fréquens , qui résistèrent à toutes les saignées qu'on put faire aux pieds, aux bras, à la jugulaire; à tous les vomitifs, purgatifs, anti-épileptiques , etc. : elle resta dans ce triste état. environ trois ans, à la fin desquels la petite vérole se montra, pour laquelle la. malade fut saignée dés le commencement au bras et ensuite au pied ; aprés quoi elle prit un purgatif vomitif (ce qui m'a, en pareille maladie, toujours “bien réussi). La petite vérole fut confluente , très-mauvaise. On s'aperçut le sixième jour, d'une perte de sang assez modérée , qui augmenta cependant les jours sui- vans et fut si copieuse qu'on amassait avec une assiette, sur le ventre et sur le drap de la malade, le sang tout en caillots. Cette perte extraordinaire continua jusqu'au douziéme jour sans faiblesse , sans langueur , sans suspendre son cracho- tement, sans interrompre sa selle journalière, ni sans retarder le cours de så (1) Lib. 1, prænot. text. 158. (2) Dec. 2, obs. 127. (3) De epilepsia , vid. op. omn. t. 3 , p. 17. (4) Vid. op. om. t. 4, p. 64. (5; Maladies qu'il est dang. de guérir , p. 167. j f * i b ri ( 233) petite vérole ; et quoique pendant tout ce tems-là elle füt dans uue puanteur si grande qu'on ne pouvait quasi l'aborder, elle ne laissa pas de guérir parfaitement non seulement de la petite vérole, mais encore de l'épilepsie , dont elle n'a plus souffert la moindre attaque , étant mariée depuis quelques années , et mère de trois enfans dont elle a trés-heureusement accouché ». $- 205, Hemiplegiam , ex subita mensium suppressione ortam vidit Fr. Hoffmannus (1). Casus persimiles , maximi pretii praesertim sub symptomatum anomalium et curæ respectu, in septimo volumine (2) annalium medicine practicae montis Pessulani a doctore Thénance ennarratur. Olaus. Borrichius ex amenorrhæa amnesiam observavit : « Zythopei uxor , inquit (3), postquam sana et vegeta multos annos exegisset , advertit vectigal illud suum menstruum non expendi amplius more consueto , et simul caput ingravescere , sen- sus paulatim hebetari, et tandem ita obliterari memoriam , ut nequidem oratio- nem domini, toto alioquin vitæ tempore sibi, ut erat religiosa, familiarissimam , recitare posset, nisi frustillatim et turbate. Accessit ex metu lapsantis memorie trepidatio et in medio sermone pauca lacrymis permista. Dixisses , addit auctor, ægram mores Didonis quanquam diversis ex causis imitatam , nam de illa divi- nus vates JEneid. lib. 4 : incipit effari, mediaque in voce resistit. Adhibitis in | vanum medicaminibus nonnullis, nec non vene in talo sectione , ventum est ad . cauterium occipitis ; cui tandem paruit diuturnum illud malum et memor linguæ . ad officium reversa est. » Exemplum aphoniæ apud virginem post mensium frigore suppressionem nar- rat Fr. Hoffmannus. (4). (1) De nervorum resolutione , op. omn. t. 3, p. 203. (2) Annal. de la soc. de méd. prat. de Montp. t. 7, 351, année 1806. (3) Vid. Th. Bartholioum , act. med. philos. Hafa. t. 2, p. 166. (4) De aphonia. vid. op. omn. t. 3, p. 249. ee H (234 ) S. 206. Mirandam historiam amenorrhææ, singularia phenomena producentis, ex medicine observationibus societatis Edimburgensis excerptam , refert illustr. Royer Collard in dissertatione sua de amenorrhæa (1) : « Une jeune fille , belle et bien faite, âgée d'environ 16 ans avait été bien réglée depuis 15 mois. Au mois de février 1720, au moment de la menstruation , perte subite et inatten- due d'un pére tendrement aimé, et aussitót ménorrhagie excessive. accom- pagnée de syncopes et de tremblemens. Ces symptômes se dissipèrent bientôt et sa santé fut assez bonne jusqu'à la menstruation suivante. - A cette époque , écoulement presque nul ; renouvellement des syncopes et des tremblemens , et leur disparition au bout de quelques jours. Les mois suivans, suppression totale des règles ; accidens plus violens, plus fréquens et accompagnés de convulsions. Au commencement du mois de Mai, saignée et émétique répétés deux fois. Immédiatement aprés son usage, difficulté, et deux jours aprés, impossibilité de la déglutition. Toutes les fois qu'elle voulait avaler quelque chose, tremble- ment universel, convulsions, élévations alternatives du thorax et de l'abdomen. Ces accés duraient quelquefois une seconde, quelquefois un quart d'heure, quelquefois même une demi-heure, et se terminaient toujours par un tétanos général. Elle resta sans boire ni manger depuis le milieu du mois de Mai, jus- qu'au 15 Juin suivant. Elle ne ressentait ni faim, ni soif; on lui donnait seu- lement des lavemens nourrissans composés de bouillon ou de gruau, et d'un jaune d'œuf; ces lavemens ne se répétaient ordinairement qu'une fois en 24 heures. Pendant ce long jeûne, elle perdit peu de son embonpoint. Au 15 Juin, on la transporta à la ville pour la confier aux soins du docteur Ecclés. Appelé auprés d'elle, il voulut lui faire prendre une cuillerée d'un julep anti-hystérique. Dès que la liqueur eut atteint la partie supérieure de l'oeso- phage, accès de tétanos. Applications de fomentations et de cataplasmes anti- w) Pag. 45. a risa gae í 3 Prin 7] ( 2335 ) spasmodiques sur le col, mais sans aucun succès. Alors il fit faire un instru- ment de baleine, à l'extrémité duquel il attacha un morceau d'éponge, et il l'introduisit dans l'œsophage. Il y éprouva beaucoup de résistance ; cependant, aprés une seconde tentative, il triompha du spasme, et la malade put avaler des liquides ou des solides , sans aucun accident. Trois semaines se passèrent dans cet état : mais si elle avalait librement, elle vomissait aussi tout ce qu'elle prenait, excepté les potions anti-hystériques , les cerises et les fraises. Souvent des matières vertes étaient rendues avec ses Le ventre étant resté fermé pendant tout le temps de son abstinence , on lui donna des lavemens purgatifs. Un de ces lavemens détermina une évacua- „tion considérable de sang , deux livres en deux jours. On l'arrêta par des injec- tions vulnéraires et astringentes. Mais, peu aprés, retour de l'étranglement de l'esophage avec une force nouvelle; déglutition encore une fois impossible, et abstinence totale de boisson et d'alimens, prolongée pendant cinquante-quatre jours, depuis le milieu du mois de Juillet, jusqu'au 10 de Septembre. Pendant ce long intervalle, fréquentes attaques de tétanos, plus fortes qu'auparavant , et accompagnées d'un état d'insensibilité compléte. On voulut essayer de nouveau l'instrument de baleine ; mais son introduction déterminait des accés de tétanos si terribles, que la malade paraissait vouloir succomber à leur violence. On fut donc réduit aux lavemens nourrissans, et encore ne put-on les donner que pendant les 3o premiers jours; au delà de ce terme, la moindre agitation de la malade suffisait pour provoquer un accès de tétanos. Durant ce long jeûne , ainsi que pendant le premier, la malade avait le pouls plein, fort et égal, seulement un peu plus lent que dans l'état naturel. La res- piration était libre, les urines saines, et l'embonpoint peu altéré. ll y avait constipation , comme dans le premier. Aprés la troisiéme ou la quatriéme semaine de cette abstinence, amaurose , et, peu de temps après, surdité. Elle ne reconnaissait plus qu'au tact les per- sonnes qui prenaient soin d'elle. Cet état dura environ un mois, aprés quoi elle recouvra d'abord la vue, puis l'ouie. ee. ( 236 ) Vers le 10 du mois de Septembre, possibilité d'avaler de la petite bière, ou du petit lait, et ensuite des pommes ou des poires, crues ou bouillies, et aprés en avoir fait usage, délire pendant une heure ou deux, suivi du retour complet de sa raison. Le passage demeura fermé au pain, et à tout autre aliment solide. La moindre négligence, le plus petit retard apporté à la ser- vir, déterminait toujours une M de tétanos. Méme état, ou à peu prés, jusqu'au mois de Mars 1721 ; seulement impossi- bilité de l'óter de son lit, sans provoquer un accés de tétanos, qui durait jusqu'à ce qu'on l'eüt recouchée. Aussi ne le faisait-on que tous les huit ou dix jours. Au printemps, éruption de tumeurs derrière les oreilles, qui subsistérent jusqu'au 11 du mois de Septembre. La malade pouvait alors se tenir quelques heures dans un fauteuil, et manger des légumes et des fruits, mais point de viande, ni de bouillon. De temps en temps, elle éprouvait encore des mou- vemens convulsifs et tétaniques , dont elle sentait l'approche quelques momens auparavant. Dans les intervalles des accés, elle se sentait parfaitement libre. Cet état se prolongea jusqu'au commencement de l'hiver, mais on la vit alors tomber insensiblement dans le marasme. Vers la fin du mois de Décembre, étant à causer avec ses amies, elle mourut tranquillement lorsqu'on s'y attendait le moins, et sans aucun effort ni mouvement convulsif. Elle avait fait promettre à sa mère qu'elle ne souffrirait pas qu'on fit l'ou— verture de son corps. On se contenta d'examiner la partie de l'œsophage qui avait été le siége du spasme , mais on n'y trouva rien d'extraordinaire. » S: 207. Doct. Brun (1) bronchocelem (goître) a mensibus . suppressis productam , restitutis auten: , solutam memorat. Non solum hæmoptysin sed etiam pneumoniam (Royer Collard (2) ) , asthma convulsivum (id (Ibid)) etc., gignunt suppressi menses. Celeb. Olaus Borri- (1) Diss. sur le goître. (2) Dict. des sc. méd. t. 1, p. 447, art. aménorrhée. ————— ÉI —Q tune né D ct aa oi (237) chius (1) narrat historiam locupletis Angle; quæ chirurgo, mensium tunc ma- mantium ignaro, venam brachii incidendam obtulit, unde translato in pectus | motu sanguinis impetuosissimo , comitantibus gravissimis cordis anxietatibus , aliisque symptomatibus, vivere desiit, nequicquam postea revocato per venam tali sectam in desertos alveos cruore , nequicquam conferentibus consilia tribus, qui serius advocabantur, medicis. Ex hac observatione quanta mala venzsec- tionem , fluentibus menstruis , inconsulte institutam sequi possint, clare videmus. Affectum spasmodicum pectoris ac diaphragmatis apud feminam quamdam , 23 annos natam, firma corporis constitutione, mensibus magno terrore sup- pressis laborantem observavit doct, Jaurion (2), id est singultum periodicum quotidie octo horas moleste perdurantem. Per tres menses omnia remedia, ve- nesectiones , antispasmodica medicamina, cortex peruvianus , etc. , incassum adhibita fuere. Tertia autem lunari periodo , menstruus sanguis, cujus defectus morbi causa fuerat, rediit, et cum illo sanitas integra. Mulieris, amenorrhæa laborantis, singulis mensibus, sternutatione molestis- sima , per tres dies , sine ulla intermissione , durante, tentatz , apparente tan- dem fluxu menstruo, sanatæ, mentionem injiciunt Ephemerides nature curio- sorum (3). Ab eadem causa oriri potest phthisis pulmonalis ( Morton (4)) , (Pr. Al- pinus (5)) etc. S. 208. Diversi abdominalium viscerum morbi, ventriculi neuroses, dolores intesti- norum (Royer Collard (6) ) ; gastritis , enteritis (Bang (7)); tympanitis (Storck (1) Vide Th. Barholin. act. med. philos. Hafniens , t. 2, p. 195. (2) Journal de médecine, tom. 3, pag. 348. (3) Vol. 15, obs. 152. (4) Lib. 3, cap. 9. (5) De medic. method, p. 273. . (6) Dict. des sc. med. t. 1, pag. 447 , art. aménorrhée. (7) Select. Diarii, tom. 2, p. 328. , ( 238 ) (1)) , (Wilhelmius (2)), (Baumer (3) ); splenis infarctus (Royer Collard (4) ); , hepatitis acüta et chronica (Id. ibid ), a mensium metastasi orta cernuntur. » Mil, de S......., narrat Royer Collard. (5), âgée de 18 ans, d'un tem- pirum délicat et rendu plus irritable par le malheur, avait éprouvé quel- ques orages au moment de la première éruption initie: Un frère et une sœur qu'elle aimait beaucoup, étant tombés dangereusement malades pendant l'été de l'an 6, elle en conçut la plus vive inquiétude, et leur prodigua les soins les plus vm et les plus fatigans. L'époque menstruelle arriva dans ces circonstances; elle éprouva les symptómes précurseurs des régles , mais les régles elles-mémes ne parurent point. Depuis ce moment, douleur fixe et vive dans la région du foie, avec dureté et gonflement sensible au toucher, perte d'ap- pétit; constipation , insommie. La malade n'avoua point sa suppression au mé- decin. Celui-ci ne voyant que des obstructions au foie, ordonna de l'eau de veau , mêlée avec la décoction de chicorée, et recommanda fortement l'exercice. Deus mois aprés, fiévre continue ; formation d'un grand nombre de furoncles à l'épaule et au bras droit; panaris à la main droite , ét enfin apparation. spón- tanée des régles. Avec didi, disparurent et la fiévre, et le gonflement doulou- reux du foie, et tous les autres accidens. » S. 209. Icterus ( Ephemerid. natur. curios. (6)) , diversique hydropes eamdem causam quandoque agnoscunt. « Une frayeur subite , narrat adhuc cl. Royer Collard (7), supprima les régles chez une fille de 30 ans, d'ailleurs assez bien cons— tituée. Elle fat presqu'aussitót atteinte d'une sorte d'asthme convulsif, dont les (1) Ann. medic. part. 2, pag. 193. (2) Obs. electr. medic. cap. 5, cas. 2, p. 141. (3) De ver. tympanit. causa, cap. 16, p. 15. (4) Essai sur l'aménorrhée, p. 19. (5) lbid. p. 18. (6) Dec. 3 , obs. 87. (7) Op. cit. p. 62. se. dt à m3 ( 239 ) paroxysmes étàient fréquens. Elle crachait du sang pendant leur durée, et ne respirait alors que trés-difficilement. Les bains et plusieurs autres remèdes ne purent jamais rétablir que très-imparfaitement l'évacuation supprimée. -Cette malheureuse demeura dans cette état et devint trés-infirme. On observait chez elle tous les symptômes de l'affection hystérique. Elle éprouvait en outre ré- gulièrement toutes les maladies régnantes ; c'était un tableau fidèle où on pou- vait reconnaitre chaque constitution, comme on s'instruit du degré de chaleur par le thermomètre. Elle était. moins affectée dans les temps chauds; mais chaque hiver la poitrine s'engorgeait; l'edématie survenait; elle ne se couchait plus que sur un côté, et bientôt elle ne pouvait respirer qu'assise sur son lit et penchée en avant. Chaque fois les vésicatoires sur le côté affligé, les fortifians et des diu- rétiques , la rétablirent dans son premier état. Elle succomba enfin, aprés deux ans de souffrances. Les remèdes qui lui réussissaient le mieux auparavant, l'é- panchement de la poitrine fut dans peu suivi de lascite, et tous les deux le furent de l'anasarque et de la mort. » E subita mensium suppressione ascitem Gasteltierius (1), anasarcam Hoff- mannus (2) viderunt. $.. 210. Nonnunque ei suppressioni phlegmasiæ cutanez succedunt. Ephemerides nat. cur. (3) memorant puellam cujus mammæ eruptione psoriformi pustulosa tam— diu laborarunt, quamdiu perstitit menstruorum suppressio. De menstruorum suppressione, herpetum causa disserit illustr. Gilibert in adversariis practicis (4). Nunc , historia metastaseon mensium, forte longiori, adhuc tamen incompleta, scripta, ad alia transimus. (1) Controv. medic. p. 19. (2) Oper. omn. t. 3, cap. 14 de hydrope. (3) Append. vol. 12. (4) Pagin. 26. ( 240 ) DE FLUXUS HÆMORRHOIDALIS METASTASIBUS. Y S. 211. Hæmorrhoïdum , presertim habitualium , non secus ac mensium, vices implere possunt diverse hæmorrhagiæ. Istarum haemorrhagiarum hæmorrhoïdibus succedanearum tam crebro fons est vesica urinaria, ut nonnulli veteres ac recentiores , inter quos adnumeran- tur Ætius, Hercules Saxonia, Sennertus, Timæus, Rolfmkius, Bartholinus , Hæchsteter , Juncker , Stahl , Welper, etc. etc. , genuinas vesicæ haemorrhoides, hæmorrhoïdibus recti sepe succedentes , adesse affirmarint. ə Habet mictus cruentus , inquit Stahlius (1) , praecipuam conspirationem et res suas valde communes cum haemorrhoidum moliminibus. .... Unde quidem satis sepe suppressis hæmorrhoïdibus ille sponte successit. » Certis in casibus, haud ex vesica, sed, ut ex sequentibus Hoffmanni dictis patet , ex renibus scáidel sanguis : « Maximė omnium , inquit (2) , fluxus haemor- rhoidalis suppressus, vel ex quacumque alia causa cessans, causam mictionis cruentæ , maxime illius quæ fit per renes , subministrat. » Hercules Saxonia (3) refert virum quemdam, fluxu hemorrhoidum sup- presso laborantem , per quinque annos ex intervallo , multum sanguinis sponte et subito, ante urinam, ex urethra emisisse. Rolfinkius (4) dicit illustrem virum hæmorrhoïdali fluxui assuetum , ex suppresso, incidisse in mictionem cruentam, multarum septimanarum spatio Aubade quz , hæmorrhoïdibus apparentibus , plane evanuit. Idem refert exemplum Reiselius (5). Heurnius (6) nonnullos qui (1) Medic. dogmat. system. part. theor, sect. 2, p. 179. (2) De hæmorrhag. ex urinar. viis, vide op. omn. t. 2, p. 232. (3) Pantheon medicine selectum, lib. 3, cap. 4. (4) Diss. anatom. lib. 5, cap. 26. (5) Epist. 64. vid. bibliograp. nostr. (6) Comment. in hippocr. aphor. 10, lib. 6. ( Ns ) | cum. -iocorbeidtisi tentari. solerent, his suppressis, cum urina sanguinem, certis spatiis, sine noxa effundere se vidisse asserit : « Monachus quidam ; narrat illustr. Quarin. (1), ante complures annos sepe hamorrhoidum fluxu absque incommodo laborans, cum, æstuante Syrio , iter institueret , vinumque largius biberet, repente mictu. "aceti afficiebatur ; qui et béuibus auctus , et variis pharmacis, datis exasperatus est. Demum, aeger. meam opem implorvis Huic precepi, ut selle pertuse , que ligneo operculo concavo. tecta erat. ita insideret, ut vapor aquæ calidæ suppositus, per foramen tenue, in operculo ligneo apertum, anoque respondens , eo tantum perduceretur. Una jussi lintea, aquae glaciali immersa, regioni pubis applicari; quo facto cum. post biduum mictus sanguinis sileret, et vasa hamorrhoidalia — his lanceola apertis, integra sanitas rediit ». Bote TNT Ad restituendum heemorrhoidalem fbi binodiges primo sat numerose, dein per tres septimanas unica vel duæ applicate a doctore Montégre valde commendantur. Cucurbitulam siccam in ipsum anum, ut vasa hæmorrhoïdalia facilius turgeant, applicari, non immerito præscribit ibis ASETE i NET Ob hæmorrhagiæ uterinæ hemorrhoidum vicariæ frequentationem. " etiam hæmorrhoïdes ı uterinas adesse voluerunt. Cæterum de hisce supra disseruimus. S- 212. Fluxus hæmorrhoïdalis suppressus ex ventriculo (Éphiemerid. + nat. cur. (2); ex ore (Ephemer. n. c. (3)) , (Fischer (4) ), ex palato (id. (5) ), ex gingivis. (Montègre (6)), ex genis ( Kleinius (7) ), ex auribus (S. Ledelius (8) ) , etc., (1) Animadv. pract. in divers. morb. pag. 217. (2) Dec. 3, ann. 4, obs. 102. (3) Ann. 9 et 10, obs, 118. (4) De rarior. quibusd. morbis, p. a3. (5) Diss. de hæmorrhoïd. ex. pal. fluent. (6) Dict. des sc. méd. t. 20, p.537. (7), Interpres clinicus, pag. 168. © - (8) Dec. 3, ann. 5 et 6, obs. 265, Ephemerid. pát. cur. ( 242 ) erumpere potest. Ex eadem suppressione, sepius evenit hzmoptysis. Amatus Lusitanus (1), Marcellus Donatus (3), Ephemerides matur& curiosorum (3) hujusce casus exempla memorant : haemorrhoidibus denuo fluentibus, hemop- tysis evanescebat. »« Nous avons vu, inquit. cl. Masson (4), la disparition d'un eis anidik hémorrhoidal donner lieu, chez un homme de 28 ans, à une hémoptysie qui s'est renouvelée régulièrement tous les mois, et a résisté pendant près d'un an | à tous les moyens qui ont été employés. C'est méme en vain que dés sanpsues ont été mises à la marge de l'anus quelques jours avant l'apparition du craehe- ment de sang; il ne s'est terminé qu'après que la mature en a fait reparaitre spontanément l'écoulement supprimé. Ce qui nous semble surtout remarquable dans cette observation, c'est que le flux hémorrhoidal ait donné lieu à ‘une hémorragie périodique, lorsque lui-méme ne l'était point. » S. 213. Certis in casibus rarioribus, per cutem profluit hzemorrhagia haemorrhoidi- bus suecedanea. Kleinius (5) ex hæmorrhoïdibus sedis fluentibus cruentis fotu stiptico in puero sexenni suppressis, nótavit umbilici hæmorrhagiam chronicam, contumacem , per ætatem tandem silentem. In actis nature curiosorum (6) persi- milis casus reperitur. Hlustr. Richterus (7) refert exemplum tumoris mamimarum: sanguineum (fon- gus hématode) , sanguinemque profundentem , sine dubio ab hzemorrhoidali fluxu suppréssó ortüm. (1) Curat. medic. cent. 2 , curat. 3. (2) De hist. med. mirab. lib. 4, cap. 19. (3) Dec. 2, ann. 4, obs. 19. (4) Diss. sur l'hemoptysie. vide dict. des sc. méd. t. 20, p. 313. (5) Interpres clinicus, pag. 147. (6) Vol. 10, obs. 71. (7) Observ. chirurg. fasc. 3, cap. 4, p. 60. NP TEN ET PHONE RON NR pepe ES | ( 243) nano S. a4. Suppressæ hæmorrhoïdes diversos alios morbos, sepius sola fluxus restitu- tione solutos, gignunt. Ex hac causa interdum apoplexiam et paralysim pendere affirmat. Hippocrates in prænotionibus coacis. Imperator Trajanus testante Dion. Cassio , suppressis haemorrhoidibus consuetis, apoplexia et hemiplegia affectus est, brevique hydrope laborans e vita discessit. — DCL Barthez (1) suppressionem hæmorrhoidum , atrocissimos dolores arthriti- cos, et paulo post paralysin extremitatum inferiorum producentem observavit : fluxu hiemorrhoidali aloeticorum ope revocato , ad sanitatem rediit æger. Phrenitis (Hoffmannus (2) ), diversz mentis aberrationes , amentia , melancho- lia, mania (Zacutus Lusitanus (3) ) , hypochondriacum , hystericumque malum ( Kleinius (4)), clavus hæmorrhoïdalis sic dictus (facta mat. cur. (5)), epilep- sia (Raymond (6)), amnesia (Louyer-Willermay (7)), etc. , ex hæmorrhoïdum .inconsulta suppressione sobolescere cernuntur. Ab eadem causa diversi pectoris morbi, pneumonia ( Montégre (8) ) , asthma convulsivum , phthisis (id. ibid. ) , etc., cordis (Loevius (9)) ac venarum ( Alberti (10)) palpitationes quandoque pro- veniunt, S. 215. Hemorrhoidum metastases in abdomen nonnunquam producunt gastritidem (1) Traité des mal. goutt. t. 1, pag. 266. (2) De febre phrenetica. vid, op. omn. tom. 2, p. 131. (3) Prax. med. admir. lib. 1 , obs. 37 et 57. (4) Interpres clinicus,. 168. (5) Vol. 1, obs. 161. (6) Malad. qu'il est dang. de guérir, p. 189. (7) Dict. des sc. méd. t. 32, p. 308. Maladies de la mémoire. (8) Ibid. tom. ao, p. 537. art. hémorrhoides. (9) Act. acad. nat. cur. vol. 1, appendix , ann. 1706. (10) Diss, de bæmorrhoïdibus juniorum , cap. 4. ( 244) | acutam et chronicam (Montègre loc. cit.), cardialgiam ( Hoffmannus (1)), pe- ritonitidem , tympanitidem, (Delius (2)), (Selle Q» j hepetiidesn, weit: dem., "indi (Montègre loc. cit.) etc. etc... «A: suppressis haemorrhoidibus renes ( Galenus (4), sepius autem vesica affi- ciuritur, unde hujus organi inflamimatio et quidem gangræna ; ex sententia Hoff- mani (5) nasci possunt :» Vir quadraginta annorum , narrat iste (6) , sanguineo- cholericus, ex vitæ genere valde inquieto transiens ad quietum et sedentarium, experitur brevi post, haemorrhoidalem fluxum, quem. præpostere remediis ad- hibitis supprimi curavit. Sequuta hinc mictio cruenta , singulis fere mensibus rediens ; qua cessante anxietates præcordiorum , dolores lumborum , borborygmi ventris, prava digestio et inappétentia oborta. Ad tollenda hac mala variis usus quidem remediis , thermis , lactis cura, sed non cum debito rigimine. Accessit hinc postea vesicæ inflammatio, cognoscenda satis ex magno ardore, dolore in regione pubis, mictu difficili et dolorifico , febre , praecordiorum anxietate et delirio , ac post mortem vesica inflammata et sphacelata inventa est. » Persimi- lem hésoripib scripsit iust PARADA in dissertatione de ‘hæmorrhoidibus , vesicæ : mucosis. : Hæmorrhoïdes interceptæ aliquando po i s producunt ( Murray (2) : (Sauveur (8) ); quod eximie observatum est a Brendelio in eximio opere cui titulus : De Lenoir WE FEIN verendorum aphrodisiacos si- mülantibus. ^ ph oen Xy De dolore cardialg. spasmod. et flat. vid. op. omn. t. 2, P "- (2) Amænitat. medic. dec. 5, cas. 7, pag.’ (89585 «1 (3) Neue: beytrage zur. natur. und arzney wissench. th. 2, n°. * p. 106. (4), Lib. Hippocrat. de: aliment. ; comment. 3, texte 25; t. 6, p, 271. (5); De igrasi spasmo et dolore vesicæ, op. omm. t. 2, Xa Ime: de — vest, op. omn; t. 2 , p.-153. «6) De inflammatione vesicæ , op. omn. t. 2, p. 155. (7): De «mater. arthrit. ad vereud. aberr. d (87 Raniouionts de pyhplosh MERO interna : anu. - (5 bici 8 | ( 245 ) S. 216. Haud ab alia causa nonnunquam dolores rheumatici, arthritici dicti, vel vagi , vel fixi, nascuntur. » Inter doloris podagrici causas , inquit Fr. Hoffmannus (1) non exiguum lo- cum. fluxuum sanguinis consuetorum , haemorrhoidum et mensium intermissio vel interceptio tueri. videtur : si quidem et firma experientia et unanimi vete— rum. consensu et auctoritate. confirmatum habemus , feminas, quamdin menses rite fluunt , et viros in quibus consuetus hamorrhoidum. CUR rite, ratione modi., quantitatis, et temporis se habet, a molestissimis hisce affectionibus immunes degere, imo, hos fluxus doloribus istis supervenientes, corpora ab. iis praser— vare : ex adverso vero, si solemnes hæmorrhagicæ vacuationes , vel ex vacillante: nature robore, aut ex perversa dista , vel importuna et imprudenti medicatione: restitunt , deficiunt, vel supprimuntur.; atroces dolorificas has passiones generari imo recrudescere et ingravescere observatione identidem firma et stabili constat. » » Un jeune homme d'environ 29 ans , narrant Cl. Pinel et Bricheteau (2), tourmenté depuis long-temps par une douleur sciatique, en fut délivré par l'apparition du flux hémorrhoidal , et pendant dix ans, il rendit chaque jour à peu prés deux onces d'un sang LE mais dans la suite, cet écoulement dis- parut et la névralgie sciatique se montra de nouveau diis l'articulation de la cuisse gauche, la douleur qui la caractérisait suivait la direction du nerf sciati- que de haut en bas. Aprés avoir employé divers médicamens , le. malade fut pris : d'une hématurie trés-abondante , qu'on fit cesser à l'aide de moyens appropriés ; mais immédiatement aprés la cessation de cette hémorrhagie , il se développa dans l'abdomen une tumeur, qu'on . combattit par des. sangsues appliquées à l'anus. Par l'effet de ce dernier traitement, les hemorroïdes se rétablirent , .de : manière que dans la suite, ce jeune homme jouit d'une bonne santé. » ‘Inter fluxum lilitorrhoidilem et affectus cutaneos non deest relatio ( Lorry (3)) a) De dolore podagr. et arthrit. ver. vid. op. omn. t. 2, p. 344. (2) Dict. des sc. méd. t. 20, p. 240. Illud exemplum e Stahlio excerptum est. .. (3).De morbis cutaneis pag. 303., — VeL " ( 246 ) exemplum herpetis cum fluxu hæmorrhoïdali sertie in Gazette de santé (1) legimus. Huic capiti finem impositurus , observationem maximi pretii, a Doct. Latour scriptam , quee probat majora damna hæreditariarum hæmorrhoïdum , quam acci- dentalium suppressionem cœconomiæ inferre hic transcribere lubet : « J'ai vu, inquit (2), des résultats variés et surprenans de la suppression d'hémorrhoides héréditaires , dans une famille trés-nombreuse de Baugenci. Les parens, les enfans, les oncles et jusqu'aux arrière-neveux de ma connaissance, n'y jouis- sent jamais d'une santé parfaite, qu'à la faveur du gonflement des vaisseaux hé— morrhoidaux, ou de leur flux qui se renouvelle de temps en temps. Les va— rices aux jambes tiennent lieu de ces deux derniéres affections. Malheur à ceux qui se réjouissent de faire exception à cette idiosyncrasie de leurs proches; ils sont bientôt punis de cette persuasion aveugle. L'hématéniése , l'hémoptysie , l'hydropysie , des convulsions périodiques, ont été dans quatre Md de cette famille, les effets ficheux de cette > prétendue prérogative. » DE EPISTAXEOS METASTASIBUS. S. 219. Epistaxis, presertim activa, sepius est hæmorrhagia sanitati valde necessaria, nec, nisi copiosissime fluat, ac ægrum toto sanguine orbatum mox conficiat, reprimenda. Istius suppressionem tenta sequuntur mala, ut, hoc in casu, cau- tisime ac prudentissime adstringentibus, repercutientibus , saepe ab imperito vulgo inconsulte adhibitis , utendum est. ji « Hæmorrhagia narium, inquit Hoffmannus (3), salutaris sepe sanguinis (1) Aunée 1788, n?. 21. (2) Hist. des caus. des hémorrh. t. 2, p. 303. i . (3) De remed. benign. abus. et nox. vid. op. omn. t. 6, p. 332. ( 245 ) excretio, aqua frigida ab imperitis medicastris reprimitur. Sistitur ut plurimum quidem inde fluxus , sanguis autem huc translatus exitu prohibitus, ad alia loca transit, et ibi sepius tragoedias suas ludit. Si ad interiora cerebri ruit, cepha- lalgias , phrenitidem- et apoplexias , si ad aures, susurros et surditatem , quod in puero duodecim annorum vidi, si ad oculos , dolorificas inflammationes , sive caecitates ; si ad fauces, inflammationes anginodes; si ad pectus, summas anxie- tates præcordiales , quin in magis succulentis catarrhum suílocativum causat, quod in puella irregulariter menstruata notavi ». « Une femme hystérique , narrat cl. Latour (1), fut attaquée d'une hémorrhagie nasale fréquente et quelquefois immodérée. Cette hémorrhagie ayant été arrétée mal-à-propos, il survint une trés-forte douleur de tête, perte de la parole, et enfin une attaque d'apoplexie qui la fit mourir tout-à-coup. Le crâne ayant été ouvert, et les méninges du cóté droit ayant été incisées, il sortit beau- coup de sérosités. On trouva ensuite , dans la substance médullaire de lhé- misphére du méme cóté, une cavité contenant une once et demie de sang grumelé ». Hac in observatione notabile exemplum hæmorrhagiæ cerebri, quie ex illustrissimi Rochoux eximiis observationibus , veram apoplexiam unice cons- tituit, cernimus. Fabricius Hildanus (2) apoplexiam et Pb. ab hæmorrhagia narium sup- pressa , ubi post mortem sanguis per os et nares excretus est, observavit. Hoffmannus (3) maniam et melancholiam , Hagendornius (4) epilepsiam ab vepistaxeos suppressione. oriri posse contendunt. Ex eadem causa cæcitatem me- morant Annales. Vratislavienses (5) necnon miscellanea acad. nat. curios (6). (x) Histoire des causés des hémorrhagies , t. 1, p. 360. (2) Observ. cent. 3 , obs. 11. (3) De delirio melaucholico et maniaco , tom. 3, pag. 255. (4) Observ. et histor. med, pract. cent. 1 , obs. 20. (5) Aun. 1726, mens. april. cap. 4, p. 503. (6) Dec 3, ann. 2, 1694, p. 121. ( 248 ) S 218. Morbus horrendus , sæpiusque lethalis, id' est, tetanus ; suppressam narium. hæmorrhagiam interdum sequitur: » Un jeune homme du Comté de Nice, narrat D. Carron (1), d'un tempérament: sanguin, âgé de 17 ans, sujet aux hémorrha- gies, éprouva dans le mois d'Avril: 1794 une hémorrhagie alarmante que l'on s'empressa d’arrêter en introduisant des petits tampons dans les narines. ll fut transporté à l'hôpital de Tende, où je le vis le soir, sé plaignant de mal de tête, d'insomnie. -Le lendemain matin, il éprouvait un resserrement spasmodi-- que : die máchoires qui ne lui permettait ni de: parler ni. d'avaler; le visage était rouge; lé pouls plein'et accéléré; la chaleur de la peau considérablement augmentée. J'examinai d'abord si lé niflade portait quelque blessure, et n'en ayant point reconnu ; d'après les renseignemens que jobtins; je pensai que la ' présence d'une humeur rhumatismale métastasée sur les muscles moteurs dela må- - choire inférieure pouvait être la cause: du trismus. J'ordonnai une saignée et des ` lavemens émolliens , d'après le conseil de Stoll; je fis appliquer ‘sur le trajet des muscles ' masseter et crotaphite des cataplasmes avec la mie de pain et la jusquiame. A midi le malade éprouva une attaque parfaite d'emprosthotonos , ` les yeux étaient saillans, le pouls dur, plein; j'ordonnai une nouvelle saignée ` du pied, des lavemens nitrés , et je-fis prendre ‘un bain tiède; et de la poudre - tempérante de Stahl: avec la liqueur d'Hoffman. Comme le dili bien loin de ressentir du soulagement: des bains et des saignéps , éprouvait des attaques ` de tétanos, et plus fréquentes et: plus violentes, j'eus recours au laudanum liquide en lavement , et j'ordonnai intérieurement un grain d'opium à prendre | chaque heure ; les spasmes devinrent affreux ; le malade tomba dans un état de stupeur bas cau de délire ; les suéurs: ghiattes et froides et les lipothymies - qui survinrent , me déterminérent à abandonner l'usage de l'opium. La chûte d'un petit tampon, suivie de quelques gouttes de sang, m'éclaira sur la natüre ` n (1) Joürn. :génér.. de: médec, t. 20, p.:366, ( 249 ) de la maladie; j j'appris seulement alors qu'il y avait eu hémorrhagie. Je cher- chai, mais en vain, à la rappeler au moyen de la vapeur d'eau tiède et des sangsues.: L'état de stupeur continuait; dans l'intervalle des accès la mâchoire était béante, le visage plombé. Le malade mourut le matin du 3°. jour, au milieu d'une attaque de tétanos avec des convulsions affreuses de tous les muscles de la peau ». E morbo probabiliter evasisset miserrimus juvenis, si in princi- pio; haud ignota tetani causa , fluxus sanguineus restitutus esset, ut in sequenti observatione ab eodem asi « Un jeune homme, inquit a) n'ayant jamais eu d'hémorrhagie , se livrait depuis quelque tems aux plaisirs de la table , lorsque, à la suite d'un exercice forcé à pied, il éprouva , dans le commencement de Fructidor an 8, une hémorrhagie nasale qui devint alarmante , malgré les saignées , l'électuaire de Diessou , le repos. Effrayé par la quantité de sang qu'il avait perdu, par la petitesse du pouls et par la páleur des extrémités, il s'intro— duisit un tampon dans le nez; le flux cessa : mais une demi-heure aprés, les vaisseaux du visage se gorgeaient, la figure prenait une teinte violette , le malade éprouvait des vertiges et des envies de vomir ; j'enlevai le tampon, et je sollicitai une dérivation des mouvemens désordonnés , en plaçant des moyens d'irritation sur des parties éloignées. J'ordonnai au malade des bains . de pieds sinapisés , des vésicatoires volans aux jambes, et de petites doses de la poudre de Dower : une légére sueur survint ; et l'hémorrhagie cessa insensiblement. » d 219. Epistaxis critica majori adhuc cum cautela pertractanda est ; suppressa enim , non solum morbus , qui mox solvebatur , sæpius recrudescit , sed interdum multo gravior factus ; lethalis evadit : « Un jeune homme de 22 ans, reet cl. Raymond (2) malade d'une ees qui avait commencé par de grands frissons, des défaillances (1) Journal général de médecine , tom. 20, p. 369. (2) Maladies qu'il est dangereux de guérir, p. 193. ( 250 ) et le vomissement , et qui était accompagnée de grandes douleurs de tête, de beaucoup. de soif et d'accablement , se trouva un peu soulagé par les saignées , les délayans et les doux purgatifs; le mal: continuant, quoique moins violent , le malade sentit, dans la nuit du 8 au 9, le sang sortir du nez; il fit ce qu'il put. pour l'arrêter : mais le voyant couler abondamment, il crut qu'avec le sang il allait perdre la vie, et se trouvant dans ce moment seul dans sa chambre, il se leva pour prendre une cruche d'eau froide dont il arrosa toute sa tête et son visage. Le sang s'arrêta sur-le-champ ; mais le malade tomba dans un as- soupissement léthargique dont il mourut le lendemain. » Ex hisce omnibus relatis, metastases epistaxeos presertim in caput irruere dilucide probatur. DE HJEMORRHAGIARUM DIVERSARUM METASTASIBUS. S- 220. Nunc de quibusdam singularium ‘hæmorrhagiarum | metastasibus ‘insolitis ac rarissimis , disserere oportet. Quidam sudore sanguineo habituali plus vel , P 8 P minus abundanti, sine ullo sanitatis incommodo , cujus autem suppressio non-- nullis malis ansam praebet, laborant. Vir quidam, sexaginta annos matus tem- peramenti sanguinei , per extremitates inferiores sanguineum sudorem jam diu emittebat; quo suppresso, brevi post tempore apoplectico ictu confectus est. Raymond (1), Marcellus Donatus, Fernelius , Benivenius , et alii, similes casus memorant. S 221. De cujusdam hæmorrhagiæ singularis metastasi, quam hic referre sane nos (1) Ibidem, pag. 160. ( 251) non tædet, mentionem movet illust. Latour (1) : « Jacques Sola, inquit, ro- buste, d'ùn tempérament sanguin, âgé de 25 ans, fut sujet, depuis sa quin- zième année, à un écoulement de sang par le bout du petit doigt de la main droite, qui revenait tous les mois presque aux mêmes jours. Le sang coulait chaque fois fort lentement goutte à goutte pendant deux jours. On ne voyait aucune ouverture. Dans les intervalles périodiques, sa santé était bonne, et il continuait ses travaux ordinaires. Un mal de tête, qui s'augmentait progressi= vement ; annonçait l'hémorrhagie; il cessait quand elle finissait. Cette douleur de tête était accompagnée d'un engourdissement du bras droit, qui disparaissait aussi avec l'écoulement. Ces accidens devenaient plus intenses si le sang coulait en moindre quantité. Si l’on voulait les modérer, il suffisait de baigner une heure le bras, durant les trois jours qui précédaient l'époque de l'évacuation. Le malade s'étant mouillé les pieds dans un ruisseau par un temps trés-froid , l'effusion sanguine, périodique manqua, et aussitôt une péripneumonie et une dysenterie la. remplacérent, La péripneumonie céda facilement aux remèdes, mais la dysenterie fut opiniâtre. Le bain du bras put seul rappeler l’hémorrhagie périodique du petit doigt, qui fit cesser. sur le champ la dysenterie. Trois mois après, le malade cracha encore du sang, parce que, depuis un temps pareil, l'évacuation du doigt était supprimée. Le bain déjà employé, en la rétablissant, remédia au crachement de sang qui ne revint plus. Il a constam- ment joui d'une santé parfaite. pendant 16 ans ensuite, parce qu'il n'a cessé d'avoir son flux périodique ». Idem mirandam historiam hæmathemeseos constitutionalis , innumeras hæmor- rhagiäs successivas producentis , his verbis exponit (2) : « Catherine Merlin , de Chauluy, âgée de 46 ans, reçut, à 28 ans, un coup de pied d'un bœuf sur la région épigastrique. Elle tomba sans connaissance , et bientôt aprés elle rendit par la bouche une grande quantité de sang. Les secours de l'art ne purent (1) Hist. des causes des hémorrhagies, t. 1, p. 260. Hac observatio e Carrerio excerpta est. (2) Histoire des causes des hémorrhagies , tom. 1, pag. 231. 88* ( 252 ) s'opposer à cette hémorrhagie , qui se renouvelait journellement avec des efforts convulsifs. Les forces s'épuisaient; cependant tous les accidens cessérent peu aprés ; seulement et périodiquement de huit à quinze jours, elle ressentait des étouffemens , de l'ardeur dans l'estomac, et vomissait une livre de sang; puis elle était soulagée. Cette hématémése dura de cette sorte pendant quinze ans, sans que le flux menstruel se dérangeát. Un médecin ignorant ayant donné in- térieurement des astringens à cette femme, les vomissemens se supprimérent en partie, et le sang se fit jour par l'extrémité des vaisseaux exhalans qui se terminent à la surface du corps, et transuda tous les jours sur quelques régions de la peau. Il n'est aucune partie de la surface cutanée, qui n'ait à son tour été le siége de cette diapédése, le devant de la poitrine, le dos, les cuisses, les jambes, les pieds , les extrémités des doigts. Jamais les règles n'en ont été déran- gées. Quand le sang a fini de couler, la malade perd l'appétit, est oppressée , a des mal-aises , et garde le lit. Cet état va en empirant pendant quelques jours; mais un prurit, survenu sur une partie quelconque du corps, annonce à la malade que son sang va couler : il coule en effet, et les accidens cessent. Il y a deux ans que la malade n'est plus réglée, cette révolution n'a causé au- cun trouble ni aucun changement à la diapédése. Méme quantité de sang par les sueurs. C'était le cuir chevelu, ainsi que le dessus du menton, d'un angle. de la mâchoire à l'autre, qui saignait lorsque l'observation a été publiée. Tous: les jours deux fois, à des heures indéterminées, la malade sent un prurit et de la chaleur. La peau de l'endroit oà la diapédése a lieu est un peu gonflée ; le sang sort par les pores, et coule à grosses gouttes. En promenant le doigt sur la peau gonflée, qui est douloureuse, on accélère la sortie du sang. Aprés l'écoulement on lave la peau, et elle ne diffère en rienide celle du reste du corps. Cette femme était en bonne santé , elle n'était pas affaiblie. Le médecin, à la couleur du sang, le juge artériel. La malade mange habituellement peu ». § 222. Certis ih. casibus perraris vesica urinaria fons est hæmorrhagiæ constitutiona- lis, quandoque periodicæ , nonnisi magno cum periculo compescendæ : « Non- ( 353 ) nulli sunt, ait Aretæus (1), qui per quosdam circuitus sanguinem meiunt; hujusmodi affectus haemorrhoidarum profluvio similis est : similis est quoque corporis constitutio, nam valde pallescunt, torpent, ignavi sunt, cibum fasti- diunt, cruditate laborant : et, cum excretus est sanguis, languidi fiunt, mem- bra resolvuntur, caput vero levius habent et agilius. At si per circuitum nihil sanguinis effluxerit, capitis dolore vexantur , oculorum acies hebet , tenebre ejus observantur, vertiginem patiuntur , etc. » Zacutus Lusitanus (2) cognovit virum imberbem, et toto corpore depilem , effeminatum , mulieris aut spadonis instar, cui a vigesimo usque ad quadrage- simum quintum annum menstrue purgationes per pudendum, statis mensibus, quatuor aut quinque dierum spatio, non parva copia emanabant ; et si forte non recte fluebant , superveniente cum torminibus lumborum dolore , vena secta in talo illi remedio erat. Nunquam nupsit eger, imo , ex pleuritide re- tento menstruo suborta, occubuit. Hic tandem metastaseon sigillatim consideratarum historiæ , revera perlongæ, sed, ob ingentem numerum selectarum ac maximi momenti observationum , attentione non indigne, finem imponemus. (1) De causis et signis morborum diuturnorum , cap. 4. (2) Prax. med. admir. lib. 2. obs. CXI. (254) PARS TERTIA. DE METASTASEON THEORIA. Hzc, ut potero, explicabo... homunculus unus , e niultis probabiliora conjectura sequens. Cicero. S. 223. Jam tandem ad. ultimam dissertationis nostre partem pervenimus; in qua, cum una e: pérobscuris medicinz doctrinis dilucidanda sit; hoc precipue nobis cavendum , ne in errorem dilabamur. Quis medicus non tremebit hoc verbo theoria , si tantum , quot errores pro- duxerit, quotque deductis ab absurdo ratiociniis , humanam gentem praye affecerit ad mentem revocet ? Sed hoc in casu, sicuti in plerisque aliis ex solo abusu nascitur malum. Absque ulla theoria, quamvis inde innumera mala, tum remediis inconsulto adhibitis , tum auctoribus falsa contagiosa cogitantibus , enata sint, vix adolevisset ars medendi. Theoria plurimis observatis innixa, eo per- venerunt homines, ut collatis inter se factis, morborum causas, symptomata , mutationes , curationes etc., ac in quantum congruerent aut sibi invicem adver- sarentur , cognoverint. Procul sit igitur nobis ut has theorias scientiæ adjutrices , cum inanibus eorum somniis confundamus , qui nature scientiam de libris vel ingenio depromentes fabulam potius quam veram medicine historiam scrip- serunt. Nunc quid de metastasibus tum veteres , tum recentiores cogitaverint auctores ; rapido intuitu inquirendum arbitror. — —— ( 2355 ) VETERUM AC RECENTIORUM DE METASTASI PLACITA. S. 224. Antiqui , magis quid esset , quam quomodo accidisset , considerantes , observata metastaseon phenomena , in earum mechanismo inquisitione facta , mutuæ natu— ram inter et morbum pugna tantummodo adscribebant. Ad audaciora autem contenderunt recentiores : ex actibus nimirum variis , unde forsan oriri possint metastases , sedulo perpensis , theoriam ad istas metastases rite illustrandas, delucideque explicandas, efficere conati sunt. Quod concinne his verbis pronunciat Hecker : « Eo precipue , inquit (1) , doctrinæ ist: veterum et recentiorum differunt quod veteres magis productum vel morbi effectum res- pexerunt, cum nostris temporibus , magis disquirendis phzenomeni causis inter— nis pathologiei insistant , phænomenon legibus accomodantes , quibus omnino actiones organismi vivae succedant ». S. 225. In metastasi nil , nisi principium quoddam , morbo repugnans , vel victor ipsius vel ab illo devictum, ex ratione tamen nature semper agens agnovisse videtur medicina parens , vi cujus translatio materie: morbiferæ e loco quodam in alium , nulla admissa hujus translationis theoretica explicatione, fieret. Ex nonnullis tamen ejus scriptis , sympathiæ legum aut saltem functionum vicariarum haud inscium fuisse Hippocratem sequitur. S. 226. . Galeni, humoralem doctrinam amplectentis, sententia. de metastasibus ab , P , (One Hippocratica parum differt. Non solum tamen vim nature medicatricem , morbo (1) Prec. de metast. sentent, pag. 25. ( 256 ) adversantem', metastasesque producentem, sed etiam vires attractrices, reten— trices , alterantes et repultrices ; præter pneuma, summum vitale principium , ad ipsas metastases clarius explicandas admisit Pergamensis medicus. Ex ejus judicio, viribus repultricibus materia impura in partes ignobiliores deponitur, viriumque attractricium ope in eumdem locum confluit, quo metastasis ef- formatur. i S. 227. Hisce theoriis, non quomodo , sed unde evenirent metastases explicantibus , palmam diu tribuerunt scholastici doctores, qui, Galeni sententie derogantes, medicum , ut ita dicam, sacrilegium committere arbitrarentur. Sedecimo autem sæculo , Paracelsus , Helmontius, Sylvius, etc. , chemicis doctrinis, quibus om— nem de re qualibet, dubitandi causam tollere. affectabant , metastases illustrare enixi sunt. Eodem fere tempore, Italicae medicinz decus, doctissimus Fabrizio (vulgo Fabricius ab Aquapendente) has morborum mutationes, materie mor— bifica trans varias corporis partes infiltrata , constitui docebat ; huic autem opinioni, jam sæpius in medium prolata, nullo modo, et merito quidem , as- sentiebantur. $. 228. Devictis nondum chemicis theoriis, antiquo humorismo nihilominus mecha- nicisque theoriis in auxilium sumptis illustrabantur metastases , sicuti ex sequen- tibus'clarissimi Michaelis Ettmulleri, qui circa annum 1670 florebat, videre pos- sumus : » (1) Metastases fiunt, vel partium non admittentium culpa , vel humorum non invehentium vitio. Partes ineptæ sunt dum illarum pori et meatus angustiores succos non admittunt, aut retinent. Vitio vero humorum contingit metastasis , dum hi nondum secreti aut fixati sunt. Sic enim secreta pars , partem transeundo, huic adhæret. Quamdiu enim invicem permisti sunt, etiam vias angustiores per- meare possunt , quando vero præcipitatio quedam facta est , præcipitatum hæret , (2) Opera omnia , tom. 1, part. 2, pag. 276. -—— 7 (257) alterum transgreditur , hinc tales depositiones fiunt saltem post coctiones et præ- cipitationes. » 3 lisdem temporibus memoranda vasorum lymphaticorum inventione anato- miam, medicinam , et presertim metastaseon doctrinam locupletebat illustrissimus 'Th. Bartholinus. S. 229. Exeunte septimo decimo seculo , metastases clarissimus in Anglia Mortonius , theoria spirituum animalium sic dicta, interpretabatur, quod sequentibus satis superque patebit. » In sanguine, ait (1), tota humorum massa confunditur, celeri non in- terrupto motu agitatur, et per vasa innumera æqualiter diffunditur, adeo ut materia morbifica tam subito separari nequeat, et ad partem aliquam. singu- larem determinari : spiritus autem morbo perculsos , pro genio suo volatili et versatili, alternatim jam hanc, jam illam partem, remotam licet , impetu quo- dam petere , distendere , vellicare vel spasmodice constringere , ibidemque mor- bum hujus modi vagum producere , quid impedit? cum sanguinem et humores per eam partem trajectos alterare valent, iisque characterem morbosum im- primere, atque hæc est ratio metastaseos morborum. » S. 230. Quid autem ex Sydenhami, Musgravii, Boerhaavii , Swieteniique doctrinis colligere possumus? Nil profecto nisi hosce auctores, materiei morbiferæ trans- migrationibus, nulla de earum via habita nova ratione, métastases adscripsisse. Attamen Swietenius materiam morbiferam vasorum ope, iis autem non spe- cialiter designatis transmigrare defendit, ita ut hec materia in crisi vel foras expellatur , vel vasa crassitudine sua oblitterans , metastaticos abscessus efformet. Sed ipsum de hisce loquentem audiamus (2): » Quando in febribus illud , (1) Op. omn. medic. tom. 1, p. 14 et seq. (2) Comment, in Boerhaav. aphor. 593 , t. 2, p. 7: et 72. ( 258 ) quod coagulo suo causa materialis morbi fuérat; vel et mutati a naturali sua indole per febrim humores, post criticas illas perturbationes, expelluntur de corpore. sanitas redit. Verum sæpe non fiunt. tales exeretiones,, sed materia illa critica ad quodam loca corporis deponitur, ibi novos morbos parit , turbando functiones partium, quas occupat. Si autem haec materia critica, ad locüm quem- dam delata tanta tenuitatis foret , ut libere per vasa transire posset; patet facile, quod tunc nec hareret in loco nec accumulari posset. Unde apparet, quod tante molis debeant ésse particula ille criticæ materie, ut vasa obstruant , vel dititata minorum vasculorum orificia ingrediantur errore loci, per quoram wl- timos fines transire nequeunt , vel denique ruptis vasis effundantur in cava vicina naturälia vel morbosa. » Sequentia adhuc notabiliora, quie materiam venarum Ope transmigrare, ex Swietenii sententia, ostendunt : » Verum , inquit (1) in febribus aliquando 'ob- servatur, vérum pus, ét magna quidem copia, deponi satis subito in quasdam pártes córporis, atque inde eductum fuisse, licet nulla inflammatio in his par- tibus prægressa fuisset, et nulla signa docuissent, in aliis corporis locis pus illud collectum lataisse prias, quod dein veris resorptum. ad alia loca deponi po- tuisset. Vidi hoc aliquoties, et miratus fui; imprimis in muliere , febre continua laborante, quæ jam vigesimum diem superaverat, et evasura videbatur, cum declinaret morbus et nulla terrifica symptomata adessent : subito enim de dolore obtuso brachii utriusque conqueri coepit, cum tamen pridie nihil mali in his par- tibus pércepisset : atque lustrans sédulo ‘has partes sensi sub tegumentis , quorum color non mutatus erat, fluctuare magnam humoris copiam : apertura facta exi- vit pus et brevi depuratus fuit et consolidatus ille abscessus. Interim tamen in toto morbi decursu vel suppurationis -notam in quadam'corporis parte mihi ob- servare licuit. Hinc credidi causam materialem. morbi, per febrim :sic subigi et mutari posse, ut puris analogam naturam acquirat, licet adhuc cum reliquishu- moribus per vasa flüat, et deinde deponi illud pus’jam factum in quaedam loca (1) Op. cit. aph. 593, t. 2, p. 75. PE (259 ) corporis; nom vero illud gigni in illis partibus eorporis in quibus collectum in- venitur. » Ceterum nonnulla alia de venarum, ad efformandum metastasin , absorp- tione in commentario 837 (1) subjicit idem. © Permeabilitatis textus cellularis etiam mentionem movet Swietenius (2) , quando- quidem contendit pus in mediastino collectum proprio pondere delabens non- nunquam miras vias sibi per substantiam cellulosam facere, et in longe dissitis corporis locis tumorem purulentum excitare. Hoc autem in casu nullam metas- tasin sed potius phænomenon vere mechanicum , legibusque vitalibus plane alie- num ut infra probabitur adesse patet. S. 231 Fr. Hoffmannus, quem non immerito inter optimos recentiornm temporum observatores numerandum arbitror, ad illustrandam quoad praxin metastaseon historiam , ipsa observatione nonnulla contulit, nil tamen novi circa earum theoriam , docuit. Opinionum luciditate ac concinnitate præstantissimus ille auc- tor, perobscurus fit et vix intelligi potest, cum in tenebrosis humorismi theo- S. 232. Hebenstreitius qui Ernesto Ettmullero , Michaelis Ettmulleri (ilio, in docenda in Universitate Lipsiensi physiologia, successit, insignem admodum de morbo- rum metaschematismis dissertationem cdidit in qua prolatas a Stahlio opiniones, de modo quo corpus animo regitur, ut ex sequentibus recte constat, revoca- vit. « Cur eadem, inquit (3) qua incepit specie morbus, haud decurrat, ex regia via sepe deflectat et diversam a priore formam induat , non ceca quidem (1) Op. cit. t. 2 , p. 687. (a) Op. cit. comment. in aphor. 1185, t. 3, p. 669. '(3) De metaschemat, morbor. cap. 18. hh. (260 ) sorte fit, sed ad facultatem principii vitalis necessitati corporum prospicientis , res revocanda. erit. Uti. autem natura causa morbi conversi aüt translatitii erit primaria , efficiens atque impelleus , ita materialis et physicalis in reluctantia rerum, quum. morbum .priorem effecerant quærenda est unice. » Alio loco ubi de metastasi specialiter agitur sequentia addit (1): « singularis est aliquis morborum. eventus, quo illi a principio intelligente, suique corporis conserva- tionem procurante ex parte ad partem , a viscere ad viscus compelluntur ». $. 233. Tandem venit Hallerus. Et quin metastases vasis diversi generis, uti fecerant antecessores , tribueret , earum viam in textu cellulari posuit. Contendit enim (2) ex qualibet telæ cellulose sede in quamlibet regionem viam esse patulam , adeo ut aér, vel liquor quicumque, qui in quamcumque sedem animalis corporis effusus fuerit, in omnem aliam partem etiam remotissimam per cellulas fluere - et moveri possit. (3). Aliud argumentum quo tamen ad metastaseon theoriam illustrandam non usus est Hallerus, scilicet fere quemlibet humorem per. quodcumque: colum separari posse, hic referre haud alienum puto : idem enim argumentum a Sprengelio et alis postea allatum esse ad peculiarem metastaseon theoriam sustinendam videbimus. i Affirmat auctor noster (4) fere omnes humores humanos adeo jam sua defi- nita indole perfectos per sanguinem circumire , ut suo proprio colo minime egeant, perque alienissimas sepe glandulas, aut maxime varia viscera de sanguine se— cesserint , et nibil a se ipsis diversi visi sunt, dummodo aut proprius cuique ex- cretorius ductus obstructus sit, aut alioquin is humor in sanguine abundaverit. (1) Ibid. cap. 13. (2) Element. physiol. vol. 1, p. 12. (3) Hec Halleri placita pulcherrime explicata reperies in dissertatione Clarissimi "Thierry cui titulus : an in celluloso textu frequentius morbi et morborum mutationes? (4) Element. physiol. vol. 2, p. 369. "CO———————————o—R t EN ( 261) S- 234. Non multo post quam opera sua physiologica edidisset Hallerus , alter phy- siologista , pari celebritate nec immerito gaudens, acutus Bordeu, permeabilita- tem tele cellulose, in præstantissimo de textu mucoso opere, in Gallia eximie praedicabat. Textum cellularem pingit auctor ut spongiosum et ita extensum organum ut eo contineantur vel potius, ex ipsius dictis, defigantur varia vis- cera, musculi, nervi, glandulæ, etc. Spongiosa istius immensi organi textura vapori aquoso, secundum auctorem transpirationis materiam probabiliter effor- manti, viam facilem perpetuo offert : » Cette fumée, inquit (1), peut aller et venir de tous côtés , et indifféremment d'un endroit à l'autre sans jamais trouver rien qui s'oppose à son cours dans l'état naturel : l'égalité dans sa mar- che, et les écoulemens de cette partie aqueuse ne seraient pas possibles, si elle ne passait d'une cellule à l'autre aussi aisément que l'eau dans l'athmosphére. L'organe cellulaire peut donc étre comparé à une sorte d'athmosphére dans laquelle les humeurs ont ordinairement un cours libre et aisé; ce cours venant à se déranger, occasionne des courans, des dépóts, des directions particu- lières qui ont leurs causes dans les différens degrés de force de ce même organe cellulaire. C'est de ces courans, et de ces directions de la matiére de la transpiration , des mouvemens de convergence et de divergence, qu'elle prend par rapport à des parties particuliéres toujours poussées dans l'organe cellulaire, qu'on peut faire dépendre bien des phénoménes inexplicables dans tout autre système. » Inter quæ phenomena wanslationes metastaticas adnume- rat auctor (2). S. 235. Iisdem fere temporibus, in Scotia florebat præstantissimus medicus , ill. Cul- lenius, qui, a materiæ morbiferæ transmigratione in metastasibus abhorrens, doctrinam , a Stahliana non multum differentem , egregie profitebatur. (1) Recherches sur le tissu muqueux. Vid. œuvr. compl. t. 2 , p. d (2) Conf. op. cit. tom. 2, pag. 760. : (262) . Ejus de arthritidis metastasibus placita notabiliora mihi videntur, ac digna sane ut ea hic referam : « Il y a chez quaquam persamian inquit (1), un cer- tain état de vigueur et de pléthore du système, qui, à une période particulière de la vie, est sujet à une perte de ton dans les extrémités. Cette perte de ton se communique, jusqu'à un certain point, à tout le système, mais se manifeste particulièrement dans les fonctions de l'estomac. Lorsqu'elle survient pendant que l'énergie du cerveau conserve encore sa vigueur, la: nature redouble ses efforts pour rétablir le ton des parties, et elle y parvient en excitant une affec- tion inflammatoire dans quelque partie des extrémités. Lorsque cette affection inflammatoire a subsisté quelques jours, le ton des extrémités et de tout le sys- tème se rétablit et le malade recouvre son état ordinaire de santé. Tel est l'ordre des symptômes, dans le type ordinaire de la maladie ; que nous nom- mons goutte régulière, mais il y a des circonstances où cet ordre est inter- rómpu, ou varie. Ainsi, quand l'atonie subsiste, sans être suivie de réaction, elle continue dans l'estomac, ou peut-être dans d'autres parties internes, et produit l'état que nous avons nommé , pour des raisons qui sont maintenant sensi- bles , goutte atonique. Le second cas où l'ordre des symptômes varie., est celui où il succède à latonie un certain degré 'de réaction et d'inflammation , mais dans le- quel le ton des extrémités , et peut-être de tout le système, est affaibli par des causes internes ou externes, de manière que l'état inflimmatoire cesse tout-à- coup et entièrement , sans parvenir au degré convenable, ou durer un temps suffi- sant pour rétablir le ton du systéme. C'est pourquoi l'estomac et les autres parties internes retombent dans l'état d'atonie, et quelquefois méme cet état est aug— menté par l'atonie qui leur est communiquée des extrémités. Tous ces symp— tómes se manifestent dans ce que nous avons nommé goutte rentrée. Le troisième cas où l'ordre ordinaire des symptômes de la goutte varie, est ce- lui où latonie qui précède communément l'accès , est suivie du réaction inflammatoire parfaite ; mais où cette réaction , par quelques . circonstances par- (x) Elémens de médecine prat. chap. 14, de la goutte, $ 533, § 534, $ 535. ( 263 ) ticuliéres, ne peut se porter comme de coutume aux articulations, et est en conséquence déterminée sur une partie interne, où elle produit une affection inflammatoire : c'est cet état que nous avons appelé goutte mal placée ». S. 236. Sub finem elapsi sæculi , celeberrimus Anglie physiologista, Erasmus Darwinus , métastases ope motus retrogradi vasorum absorbentium explicare conabatur : que theoria, plurimis argumentis serius refereudis impugnata, multa laude celebrata est. S- 237. Eo fere tempore, inter physiologistas anatomistasque Germanie præstantissi- mus, illustr. Soemmeringus , metastases quoque systematis absorbentis ope , alio autem modo elucidare contendebat : » Metastaseos , inquit (1) , nobilissimam ac difficillimam doctrinam magnopere illustrari , ni EE explicari posse., diligen— tiore systematis vasorum absorbentium observatione , nonnullis exemplis compro- babo.» Doctrinam tamen istam exemplis ab eo relatis minime illustrari nec probari sane fatendum est. Cæterum, quidquid de his sit, materiam metastaseon non solum per vasa predicta , sed etiam per ductum thoracicum , venam , pulmones. et totum sys- tema sanguineum vehi profitetur auctor. S. 238. Haud aliter de metastasibus sentire videtur cl. Sieboldius, quum in -eximia systematis salivalis historia (2) distincte his yerbis praedicet. ::» Metastases ple rumque ministerio yasorum absorbentium , dum materiam morbosam excipiunt; et a loco ad locum ferunt , perficiuntur. » (1) De morb. vasor. absorb. , $ 77, p. 173. (2) Pag. 21. ( 264 ) S. 239. Nunc ad metastaseon doctrinam a cel. Brandisio , Chiloniensis universitatis professore, in opere cui titulus : Versuch über die metastasen ( quaedam de me- tastasibus) expositam , ac in Germaniæ scholis ad coelum sublatam , acce- dimus (1). ; En præcipuas de metastasibus auctoris opiniones : Certis functionibus singu- lorum organorum, vel totius systematis , sive attenuatis , sive suppressis, sive non ad rectam vivendi rationem organisationis sufficientibus, in aliis organis aperiuntur aliarum functionem viva actiones, qui, easdem iterum restituere videntur. Hæ vicarie, ille primarie dicuntur. Primarias vitæ functiones dis- tinguit in eas quæ voluntatis potestati subjectæ sint, quaque non sint. His ne- cessariis dictis adnumerat istas, qua presertim tuendæ vicissitudini materiae præsunt, earumque organa secretoria necessaria adhuc vocat sensu latissimo- Has necessarias, si opprimuntur, excipiunt functiones vicariæ. Ad classem ne- cessariarum omnes istas corporis secretiones refert, quæ, a natura ipsi simul ab organisationis suze primordiis tributæ , sano ejusdem statui respondent et per totam vitam durant. Sed alias huc quoque pertinere asseverat secretiones , quæ natæ irritamento quodam, vel in constitutione naturali corporis fundatæ, uti singulorum organorum periodicæ functiones, ulcera inveterata, secretiones in- solite diuturniores , longinquitate temporis necessarie factae sunt. Addit, omnem vicariam functionem necessariam fieri, ita ut, paucis exceptis, haud possit sup- primi nisi restituta necessaria, vel exorta vicaria nova (quod sepius in hæmor- rhagiis mensibus succedaneis „observare licet. ) Insuper, eo major est inter producta actionis vicariæ ac primitivæ similitudo , quo major est inter utrumque organum convenientia, Sic, v. g., lactis secretione suppressa, si actio vicaria nascitur in parte quae majorem cum glandulis mam- maris habet similitudinem, humor secretus magis conveniet cum lacte; minus E (1) Lingua Germanica, mibi ignota, scripsit auctor; unde istius doctrine analyses in thesibus scholarum Germaniæ prolatas , tantum hic referre queo. x on 1. dés ( 265) vero, si minor erit similitudo. Si contra actio vicaria incidit in organum quod nullam cum primario habet convenientiam , nulla quoque inter effecta conve- nientia observabitur. Sic cessante subito in puerperis lactis secretiorie, si actio vicaria cerebrum petit, oritur delirium : si secretio herpetis repente cessat , 'ac- tione vicaria musculos occupante , fit contractio, paralysis. Hæc sunt preci- pua de ista Brandisii doctrina , que , quamvis imperfecta, multa laude cele- brata est. 3 240. Aliam theoriam, sympathia innixam, ab illustrissimo Idelero in Hufelandii Ephemeridibus (1) prolatam, necnon nostra attentione haud indignam hic ne- gligere non possumus. Consensus partium , qui ut proxima metastaseos (2) causa considerari debet, duplex est, vel propior vel remotior. Propior nititur unione organi primarie patientis cum illo quod metastatice afficitur ope nervorum , ita quidem, ut utriusque partis nervorum initia se tangant sicque morbi per- ceptio ex uno organo reflexione in sensorio communi facile ad alterum defe- ratur. Remotior consensus ille est , quo omnia organa conspirant , quoniam systema nerveum omnia organa licet non directe vel immediate conjungit. Hæc sympathica partium conjunctio in morbis a gradu suo naturali deflectit. Con- sensus in ipso morbo orti exemplum præbet angina parotidea , qua morbus parotidum aliquando ad mammas, vel partes genitales femininas, in viris ad testes defertur. Causae metastaseon remote sunt irritabilitas organi pro affectione pathologica ejusdem generis, quod inprimis facit similitudo structure; altera causa remota sunt stimuli quicumque externi vel interni, materiales vel imma- teriales in unum vel in alterum, vel in utrumque organum agentes. Quo magis duo organa, quod ad structuram, inter se conveniunt, eo propius irritabilitatis (1) Hufeland journal der practisch. Heilkunde tom. 11, p. 55. (2) Auctoris idea de metastasibus strictior sane est, quum non tantum poscat ut morbus e uno loco in alium migret, sed praterea , ut pars, quorsum tendit metastasis, eamdem affec- tionem ac illa prius affecta patiatur. .. ( 266 ) -gradu et modo et reactionis vi ad se accedent, eoque ad similes stimulos per- cipiendos aptiora magisque instructa erunt, consensum alent, et unum alterius àctionem suppressam excipiet (1). S: 241. Anno 1803 illustr. Herzogius de metastasibus notabilem thesin conscripsit. Omnibus theorüs, systemati humorum innixis, et cunctis hypothesibus, qui- bus metastases explicantur, explosis, eas secundum Brownii doctrinam expli- care conatur. Sequentia profitetur auctor (2) : In morbi conversione metastasin adesse censet, si integra ceterarum partium incitatione , symptoma morbi in una parte cessat, in altera oritur. Inde congestio inflammationis evanescit, diarrhæa ori- tur | hbæmorrhagiæ narium , intestini recti, vagmæ , convertuntur ad pulmones et vice versa. Interdum nulla cognoscitur potentia nocens, que in uno alterove or- gano patefecisset morbo aditum. Hoc quidem ab eo pendet : 1° an organon oppor- tunitate morbi laboraverit, 2? an nimium sensibilis sit ejus conditio, v. g. oculi ; Sive energia minor, v. g., ligamenta, tela cellulosa , glandulæ, organa se- cernentia? Hac ratione morbo ac congestione extinctis, curationis et æqùätionis ope novum invadit morbus organon, quia in illo: crevit incitatio et energia; in hóc manet morbi opportunitas. Evenire hoc quam maxime rémotióribüs or: gánis sólet , quod nova süffultze incitationis actio difficulter ád ea procedit : inde éonversio abscessüum , rlieumatismu$ vagus, et arthritidis mügratio est. Anüctoris nostri Opinio, quoad congestiones ad organa secretorià, notabilior evadit ut eam hic tion referre nequeam : « Ratum igitur, inquit (2), habeatnüs óportet, omnem corigestioném et secretionem ab dsthenia organi, in quo effici- tur, exoriri, licet sepissime hujusmodi congestio non repugnet norma. » (1) Cum etiam germanica lingua usus sit auctor, e thesibus in Germania scriptis el presertim e dissertatione cl. Calcarii hac omnia excerpere. debui, (3) Vid. diss. de metastasi, p. 16 et seq. (3) Op. citat. p. 17. : ( 267 ) Tandem sic Herzogii theoriam colligo : istius obscuritate silentio præterita, ea potius auctoris placitis quam phanomenorum naturalium observatione stabilita mihi videtur. S. 242. Eamdem fere ac Brandisius sententiam fert Cl. Reilius (1) Antecessorum enim opiniones circa migrationem materiæ morbifere repudiat, et doctrinam suam nervorum affectibus superstruxit. Sed , ut sequentia intelligere possimus, scire oportet Reilium omnes morbos nervosos habere, quia nullus prostat morbus qui symptomata a nervorum lesione pendentia non offerat. Insuper sedulo distinguit morbos manifeste nervosos (scili- cet morbos nervosos auctorum) ab iis quorum natura nervosa obscure latescit. His positis, quatuor metastaseos species adesse predicat , scilicet : 1° Si mor- bus manifeste nervosus in alium ejusdem generis transit, quo in casu, reactio- nem morbosam nervi unius in alium nervum vel in totum systema translatam esse affirmat. 2° Si morbus manifeste nervosus in mórbum obscure nervosum transmutatur, 3^. Si contra morbus obscure nervosus , manifeste nervosum gignit. 4°. Si denique morbus obscure nervosus morbum obscure nervosum excipit. Haec singularis theoria nil novi, nisi voces inusitatas, mihi sane offert. S. 243. Tum , alius auctor Germanus , illustrissimus Sprengelius theoriam de metastasi- bus haud ignotam , sed lucidius quam antea explicatam , emittebat. Humorum transmigrationes de loco quodam corporis in alium , ope sive textus cellularis , sive vasculorum, sive cujuscumque alius viz plane rejicit auctor, doctrinamque suam affectibus sympathicis et functionibus vicariis stabilit : (1) Vid. journal der Erfindungen ( inventorum ephemerides, vol. 6, p. 66. — Vol. 7, p. 55; necnon, Entwurf einer allgemeinen pathologie ( Elementa pathologie generalis) etc. ii. ( 268 ) « Repugnat , inquit (1) , immunitas sanguinis ab omnibus vitiis quz peregrina et semel excreta possent generare. Cui accedit , quod neutiquam venis , solis vasis ab- sorbentibus humores secreti possint revehi, que cum perpetuo eos in glandulas avehant , necesse est ibi transformentur. Dein etiam nunquam aliquid in sanguine vel miscroscopiorum ope detectum fuit , quod migrationem secretorum humorum et contaminationem sanguinis probare posset. Neque tempus brevissimum sufficit quo evanescere, altero prodire loco secretiones videmus, ut per longam eam viam, quam glandulæ aperiunt migrationem statuamus. Neque tela cellularis , quæ utique propellit peregrina, phænomena hac exponere potest, cum tardiores sint progressus ii, quam quæ ea phænomena , de quibus hic loquimur dilucidare possint. » Hocce modo rejectis humorum transpositionibus , elucidationem metas- taseon quas affectibus sympathicis nervosis tribuit, evolvere tentat auctor his verbis : « Partes in quas fit metastasis , ope nervorum conjunctz sunt cum partibus prius affectis, similemque experiuntur affectionem (quam vicariam appelat) , nova se— cretio oritur, ob similem quidem organi secundarie affecti fabricam similis , sed ob differentiam diversa. Bilis ipsa, quam hepar secernit a cute produci nequit , desunt enim cuti organa omnia , deest totus venæ portarum apparatus quorum ope humor ille hepatis inquilinus gignitur. Sed insunt sanguini soda carbonica, extractivæ partes pigmentum constituentes , oleum grave et hydrogenes carbo— nicum ; quz elementa si abundant in vasis cutaneis capillaribus icteri colorem producunt. Urina si intercluditur ipsa non migrat ad cutis aut aliarum partium vasa, ut sudores urinosos, salivam urinam redolentem producat; sed insunt sanguini sales phosphorici, inest azotici copia; quz in urina constituit peculia- rem eam substantiam citissime putrescentem ; qua si abundant in sanguine, ac- cedente cutis incitatione, in hanc congeruntur, ut similis oriatur odor (2). Lactis secretione prapedita, idem neutiquam lac in aliis organis secernitur sed similis solummodo colore latex, qui nec easdem omnes habet particulas, sed longe diversas. Scabie suppressa, internorum viscerum oriuntur mala , similia (1) Patholog. général. lib. 1, cap. 4, vid. institut medic. tom. 3, p. 164. (2) Hac omnia ab experimentis ab illust. Combhaire institutis , infraque referendis , refelluntur. = ( 269 ) quidem sed nequaquam scabiosa. In blennorrhæa penis sufflaminata , oritur oph- thalmia cum secretione purulenti laticis qui simulat quidem blennorrhoicum hu- morem , alienus ab hoc est. » (1). S. 244. Nec tamen silentio praetermittere queo celeb. Hufelandium qui de metastasi sane pereximie cogitavit ac scripsit. Ejus hac de materia placita in diversis ope- ribus scilicet in ideis de pathogenia (2), in systemate artis medicæ practice , (3) nec non in excellentissimis ejusdem ephemeridibus reperienda, sequentibus patescent. Metastasibus , quas pro crisi imperfecta , nostro ævo magis quam Hippocratico crebriori, habet, duplicem originem assignat auctor, id est, dynamicam et materialem. Metastasis dynamica pendet ab universali antagonismi lege , qua, si zquilibrium vel motuum vel virium cujusvis œconomiæ partis tollitur, cæte- rorum organorum motus ac vires contrarii eliciuntur , ut equilibrium restituatur. Sic ex suppressione exanthematis nascuntur per legem: antagonismi nonnulla mala interna. In metastasi autem | materiali , materia morbosa ab hac parte in illam, aut ab universo in singulum corporis organum transfertur : uti videmus in abs- cessibus, qui subito evanescentes , alio in loco apparent, vel organis secretoriis secernuntur, quod quandoque per vasa absorbentia, quandoque per telam cel- lulosam , denique certis in casibus per viam ignotam fieri videtur (4). (1) Conf. institut. medic. tom. 3 pag. 170. (2) Pag. 191-195. (3) Tom. 1, p.. 388. (4) Etiamsi celeberrimus Treviranus de metastasibus, in suo aureo de Biologia opere, nostra attentione ac miratione sive propter modum quo confectus est, sive ob immensam materiam quam amplectitur, save digno, non tractaverit ; attamen ejus opiniones de permeabilitate textus cellu- laris que, uti jam cernere potuimus quum. de Hallero et Bordeu ageretur, ad metastaseon theo- riam forte illustrandam spectat, optime hoc in loco quadrabunt. Sileutio prætermittam argu- menta quibus permeabilitatem tele ceilularis probare conatur, quippe quæ nil novi offerant, ( 270 ) $- 245. Succincta opinionum præcipuorum auctorum , qui de metastasibus scripserunt , enumeratione, facile videtur illos ad duo capita reduci posse, hi enim mate- rialem translationem negantes, metastases sympathiarum ope vel functionum vicariarum explicant , dum illi hanc materie transmigrationem admittentes , varias huic vias scilicet telam cellularem, systema lymphaticum , sanguinem tribuunt. In eo tamen fere omnes errasse arbitror, quod unicam semper opinionem, exclusis aliis , protulerint : in theoria enim, quam modo evoluturus sum, plures harum sententiarum uniri posse manifeste perspicietur. Caeterum theoriarum supra explicatarum censuram, qua ex sequentibus sat elucescet, sigillatim instituere plane inutile duxi. AUCTORIS DE METASTASI THEORIA. : S 246. ` Existitne materia morbifera , id est, materia peculiaris , quæ causa morbi immediate salutari possit, an morbus unice a proprietatum vitalium solidorum lesione, ac dein liquidorum. alteratione dependet? Hæc immensa questio, de qua tam disputatum est, ex physiologisto- pathologistorum , qui humorismum Sed opinionem auctori peculiarem , valdeque singularem , de ista proprietate systematis cellulosi haud referre nequeo. Etenim supponit auctor (Biologia, t. 4, p. 513) textum cellulosum omnia liquida , et presertim chylum absorbere, quz de cellula in cellulam successive usque ad lienem sive ad thymum, sive ad thyroideum corpus, sive ad capsulas suprarenales trans— missa, ibique apte elaborata, in sanguinem denique stillantur. Experientiam refert sequentem ut asserta probet : in. ventriculum animalis vita gaudentis, pyloro tigato , rhei tincturam introduxit quam paulo post in liene et cellulis vicinis, quin hujus pars vel minima in vasculis lympha- ticis adfuerit, reperiise contendit. | Hanc parvam digressionem ob opinionis singularitatem mihi condonabunt lectores. (291) inter errores vétértim medicorum vetülarumque adnamerant , sententia, nuné illustratä ac plane soluta est. Attamen. multum abest quin obstacüla ommia aversa sint, et quamvis plurimis in casibus solida primario affecta crédam, morbi tamen, presertim ilii qui a viru originem ducunt primariam humorum læsio- nem accusantes deprehenduntur. Etiamsi hujus questionis solidismi et humorismi solutio perfecta et evidens desideratissima sit, illam tamen in nostra metastaseon theoria minoris momenti arbitror ; quod ex sequentibus patebit. Reipsa in ommibus casibus, uti mox probare conabor, metastases non nisi in organon vel idiopathice vel sympathice irritatum ruunt. Si jam morbus vi- tiatis humoribus adscribitur , locus irritatus istos humores e loco quém occüpa- bant educet , necnon ad se trahet , si autem a solidorum lesione dependere dicitur, irritatio in uno organo existens in aliud irritatum devehetur , ideoque morbus éamdem mutationem subire observabitur. S- 247 Sed nunc probandum est quod modo suppositum erat, scilicet, metastases non nisi in orgánon irritatum fieri. Istud assertum presertim exacta morbi ob- servatione , remédiorumque quotidiana actione probatur. Si v. g. per podagram , morbum eminentér metastaticum seu sponte, seu intempestiva medicatione inflammatio in ventriculo seu alio quoque organo oriatur , nonne in hunc locum fiet metastasis ? Ín ventriculum non irritatum , sed saburris saltem repletum, eumdem morbum transilire posse mihi forsan objicietur, sed patet saburram sive ex irritatione sive ex debilitate (quod negare nolo) ortam , non minus, ex testimonio omnium fere practicorum , ipsiusque Musgravii, irritationum gastri- carum certe non sectatoris, ut corpus quodcumque heterogeneum ventriculum irritare, sicque facile podagræ metastasin adpellare posse. Alia adhuc objectatio afferri potest : expérientia comprobatam est organum uniuscujusque debile metastasibus magis obnoxium ésse. Sed quid sub organo debili intelligatur neminem sáne latet : si quis enim pectoris inflammationibus , hamoptysi , etc., sepius excruciatur, ille pectore debili præditus esse dici- ( 272 ) tur, dum contra verus irritationis status habitualis ejus pectus. ad inflamma- tiones magis pronum reddiderit. Hocce sensu, metastases in organum debile sepissime fieri libenter ac candide fateor. S. 248. Remediorum actione, uti jam diximus, assertum adhuc firmatur, ne dicam illud omnino probari. Si enim affectionem morbosam quamcumque in organon minus nobile, v. g., cutim, attrahere volumus, non illam debilitando | sed epispasticorum ope irritando , hunc scopum attingere valemus. Eodem modo in tubum intestinalem purgantibus derivamus fluxionem , quæ in organa lac secer- nentia irruebat , etc., etc. S- 249. Ad ultimum denique objectamentum , sane speciossimum , licet serium exa— men sustinendo impar, venio : Si evacuatio habitualis, v. g., menstrua in fe— mina, optima valetudine fruenti, subito a frigore vel ab alia locali applicatione supprimuntur, quomodo tunc explicari poterit, cur in organum determinatum metastases irruant? Facile autem huic respondetur : Si enim ponamus, quod perraro evenit, omnia organa perfecto æquilibrio stare , suppressio mensium in totum organismum aget , sympathiarum catervam excitabit, quz organum quod- dam magis afficientes , in illud fluxionem in utero antea existentem avertent , ac in eadem parte sepissime hæmorrhagiam succedaneam gignent : unde, hoc in casu, ut in omnibus aliis, irritatio metastasin manifeste precessit. §- 250. Illos, qui, humorismo ultra modum addicti , humorem peccantem , sede quam occupaverat derelicta, in œconomia errantem , fortuitoque unum vel alterum organon corripientem assumant , refutando tempus sane non teram : istius as- sertionis ridiculum , nullum effugiet. Inde enim humori. morbifero , qui forsan nonnisi in pathologistarum cerebro existit, voluntas , morositas , libidi- nes adscriberentur. | ( 473 ) S. 251. Ex precedentibus assertum luce clarius demonstrari mihi videtur, unde lex generalis omnibus metastasibus applicanda duci potest : Metastasis non nisi in organon cujus proprietates vitales magis quam in statu naturali excitatæ sunt , fieri potest. Lex ista a solidorum aut humorum theoria , uti jam prædicavimus, plane independens , mihi videtur genuina consequentia aphorismi divini Coi oraculi, quod his verbis enunciatur : rép, j» x«i wpestmrernxos Th $ mpo v voriur, drrasta evita à (75. (Sed si quid doluerit ante morbum , ibi se figit morbus) (1). S. 252. Antequam ulterius progrediamur , diversas conditiones quibus irritationis trans- latio, omnium metastaseon genitrix, evenit, exponere decet. Ex omnibus modo expositis sequitur, duabus causis generalibus hanc transla- tionem fieri posse : 1? irritatione a causa quacumque directe in organon metas- tasi corripiendum producta; 2? irritatione in idem organon sympathice procreata. Illarum examen a prima incipiemus. S. 253. : Famosum axioma ; vo wiray dpa ymopstya , ph xard rós autor Tówoy, à cQadpartpos 'épeaupoi rò frs? ( Duobus doloribus simul obortis, non eodem loco, vehementior obs- curat alterum ) (2), hic primum oculis sese offert. Istud mirandum effatum , forsan totius medicina fecundissimum , solumque , divinum auctorem x tot. aliis dictis illustrem , immortalitatis palma coronando sufficiens, istud effatum , in- : quam, ex mea de metastasibus allata idea , earum theoriæ praecipuum cardinem sistit. Si autem ad actionem vitalem quamcumque , ad inflammationem , ad fluxionem , etc., extenduntur quz Hippocrates de doloribus praedixit, hujus axiomatis applicationi limites adhuc latiores circumscribentur. (1) Hippocrat. aphor. 33, sect. 4.- (2) Hippocrat, aphor. 46 , sect. 2. ! ( 294 ) Quidquid de his sit, ex hippocratica lege evidenter perspicitur actionem vi- talem eo difficilius ab alia tolli, quo intensior evaserit. Notandum tamen dolorem exactam ejus mensuram non semper przbere; dolores enim neryosos intensissi- - mos facilius loco amovere possumus quam inflammationes dolore multo minori insignita. | | Actio vitalis aliam superare potest, dum intensior fit, aut dum illa, sibi op- posita, imminuitur vel evanescit. Practici hisce duabus methodis conjunctis , scilicet organi primitus affecti irritationem minuendo , eodemque tempore aliud organum minus nobile stimulando, faustam derivationem producere tentant. — Actio vitalis in aliam eo magis egre commutabitur quo longiori tempore perduraverit , partisque affectæ vitalitas exquisitior observetur. A conditionibus contrariis, contraria gigni, metastasinque adjuvari facile cuivis patebit. — Partis irritatæ cum illa, in quam irritatio transvehenda est, relatio maximam atten- tionem meretur. Quæ de hac doctrina , textus cellularis distributioni innixa , censuit illustr. Bordeu, novimus. ed Hisce absolutis que de irritatione idiopathica organi metastasi afficiendi di- cenda credidi, irritationis ejusdem sympathice effectus aggredimur. § 254. E legibus generalibus quæ nostrum organismum regunt hzc sequens sane no- tanda, scilicet : actionem quamlibet nature, seu inflammationem | seu, fluxio-. nem , etc., subito aboleri nequire , quin alium in locum, varia ibi phænomena producens, transcurrat, quod omnium temporum experientia probatur : vi- dendum autem ad quemnam locum œconomiæ nova irritatio , nova actio, ver- gere debeat. Huic quæstioni partim jam responsum dedimus : si enim organon adsit irri- tatione pollens, huc seepissime fiet translatio (1). Hac autem conditione deficiente, (1) Irritatio, cæterum, ut metastasin appellare valeat, quibusdam conditionibus, quas illi preesse vidimus , instructa esse debet, Ut exemplo res clarior fiat, si frigoris ad genitalia applica- tione fluxio menstrualis in femina, cauterium in brachio gestante, supprimitur , fluxio mens- "trualis cum hac brachii irritatione parum consentiens non in brachium, etsi irritatio ibi vigeat, sed in aliam partem , pulmones, v. g., transire poterit. ux ( 295) wanslatio sympathia , uti supra vidimus , dirigitur ; sed ista fusius examinanda sunt, $- 255. Physiologistam , phænomenis œconomiæ enodandis ac dilucidandis imparem ; sympathiam ad auxilium vocare jam dictum est. Etiamsi fatendum physiologistas hoc verbo uti, sicut aliam gentem non nominandam mysteriis, ut hoc pallio ignorantiam suam obvelent ; attamen negari nequimus sympathias tanti momenti esse ut nulla vix actio vitalis, qua^ magnum illarum numerum non suscitet , afferri possit : quod paucis tam concinne dixerat venerandus senex (1) : evjjeis uia, esrrota. pla, epwalin warre ( Confluxio una, conspiratio una, consentientia omnia ). Si mirandam illam harmoniam , relationem intimam quae inter omnes organismi partes intercedit , et cujus ope organon quoddam aflici nequit , quin alia permulta secundarie doli: si, uno verbo , phænomena sympathica considerabimus , facile quid de propositione, de qua jam agitur , censendum sit perspiciemus : non amplius mirabimur quamcumque ceconomiz functionem , quemcumque ipsius laborem interruptum , totum organismum turbare , sympathiarum catervam , uti jam. prædicavimus., procreare , exindeque metastases gignere. Sympathiarum in producendis metastasibus actio, meo quidem judicio , adhuc dilucide probatur ex eo quod metastases inter organa, sympathiis connexa, sæpius fiant, Sic pulmones , qui tam intimo nexu cum utero junguntur, sæ- pius a mensium suppressione metastasi afliciuntur (2). Facile tamen intelligimus hanc regulam , ob maximam sympathiarum diversitatem a morbi natura , idio- syncrasia ægrotantis , aliisque permultis productam , nonnullis enemies ob- (1) Hippocrat. de alimento. : (2) Notandum est a bids sympathias , intetida nuncupatas evolvi , quod explica cur metastases peculiariter ad organa determinata fluant , etiamsi in statu. physiologico sympathiæ inter hac organa aut non existant , aut leviores sint : ex. gr. metastasis blennorrhagiæ in oculos, in articulos, sæpius observatur , quamvis inter hec organa et membranum penis mucosam , in statu sano nulla vel saltem minima extet correlatio sympathica. kk. ( 276 \ noxiam esse, quibus tamen ejus veritas nullo modo infirmatur. Sed dixerit for- san aliquis me , irritationis translationem. sympathiis tribuentem , difficultatem solum retroagere, quum ipse enodari non possint? Sympathiarum theoriam hic evolvere nec volo, nec debeo, mihi saltem liceat predicare systema. nervosum probabiliter. ne dicam: certissime: organa his phaenomenis præfxum esse.. Cæ- terum eo minus hac examini:subjiciam quod. anno præterlapso a doctissimo Hennau; in eximia dissertatione praemio ornata in: Universitate. Leodiensi exposita sint, ad quam lectorem demitto. : (HOS: S- 256. In præcedentibus assertum et probatum est omnes metastases ab irritatione locomota pendere. Sed non adhuc metam attigimus. Discussio examinanda su- perest, ex qua innumera volumina profluxerunt; metastaseon materiam dico. An, preter irritationis translationem , existat etiam materiei translatio, a priori sane dependens, sed nullatenus , ut affirmatum est, quod tamien absolute dep negavimus , metastaseos causam rsen perpendemus. Ut ista —— tam ardua , HOT AN instituatur , sequentia , pensi- tare licet ; 1°. an in posteriori irritationis loco, materies existat eamdem naturam ac in priori induens : 2°. an humores in posteriori loco reperti ibi efformati fuerint, aut in sede prioris affectus; 3°, Denique , sí materies de loco ad locum: TET est, qua vià id factum ? Hahei spatium. diversis opinionibus hæc offerunt. Dubia omnino aperire in spe non est; sed. RON methodum forte statuam. § 257. ` Harum quæstionum modo primam aggrediamur, id.est, an. fluida, morbo secundario efformata ejusdem sint nature ac fluida quae eo loco unde metastasis exorta est reperiebantur. Liquida , majori cura observata, sane sunt pus et presertim lac. Non ita pridem omnes fere medicos persuasio induxerat concretiones in peri- ( 277 ) toneo feminarum, peritonitide puerperali confectarum , repertas, lac verum coagulatum. sistere (1) : « Quoique le lait répandu , inquit clarissimus Puzos (2), puisse se. fixer dans tous les viscères, dans la tête , dans la poitrine , ou méme à l'habitude. du corps , cependant les feuillets du péritoine sont le siége le plus ordinaire de ces dépóts laiteux. » Diaria medica , varia de morbis puerperarum opera, magnam continent observationum copiam ex quibus probationem lactis presentis in peritonæo elicere vellent, quae autem nil aliud quam observato- rum credulitatem ac chemiæ ignorantiam probant. Dolaeus (3), Smellie (4), Leclerc (5), Darwin (6) , Fr. Hoffmannus , Hufelandius , Balmes , Assolant , etc. , se vomitus diarrhæasque manifesto lacteas vidisse affirmant (7). S. 258. Nec.desiderantur observationes urinæ lacteæ : clarissimus Chapotin, in in- sulæ Galliæ topographia, anno 1812 edita , observationem refert juvenis colonæ urinas lactiformas emittentis, quae refrigeratione coagulabantur. Tres ejusdem casus. historias memorat. auctor , sed non addit an he urinz, post lactis e mam- mis retrogressionem , provenerint. Videre possumus adhuc exempla , praecedentibus haud absimilia , apud F. Platerum (8), Rhodium (9) , Silvaticum (10) , Vanderwiel (11) ; in Hufelandii Ephemeridibus (12) in Ephemeridibus academic nature cu- (1) Hæ concretiones in viris peritonitide mortuis etiam inveniuntur , quod assertum plane infirmat. (2) Traité des acconchemens; pag. 344. (3) Epist. ad Waldschmidt , pag. 57. (4) Observ. sur les accouch. (5) Hist. natur. de l'homme malade. (6) Zoonomie. (7) Conf. etiam Ephemerid. nat. cariosor, dec. 2 , ann. 6, obs. 76. (8) Observat. lib. 3 ,. p. 136. (9) Observat, anatom. med. cent. 3 obs. 32. (10) Consilior, et respons. medic. cent. 3, obs. 54. (11) Observat. cent. 2, obs. 38. (12) Hufeland journal der practischen Heilnunde B. 14, st. 2, p. 130, 140, 149, 169, 171. ( 278 ) riosorum (1), necnon in actis ejusdem societatis (2). Legitur in Journal des savans (3), historia a cl. Bourdon scripta , puelle que per mammas alternis vicibus et per pustulas femori, pubi, magnis labris eruptas, lac emittebat, quarum pustularum exsiccatarum denique partes implevit sudor lacteus e cru- ribus promanans. ; Doctor Marchelli , eximius Italiæ medicus , in Ephemeridibus societatis medicae Genuensis (4) sequentem, metastaseos mmi observationem inseruit , in biblio- theca Britannica (5) relatam : « Anne de Choudens fut vivement émue trois jours aprés avoir accouché, par une dispute qui eut lieu dans sa chambre. Son lait disparut aussitôt ; neuf jours aprés elle se plaignit d'une sensation doulou- reuse à la malléole externe de la jambe droite , et il sy forma une tumeur qui augmenta successivement de volume. Au dix-neuviéme jour, aprés la dispari— tion du lait, il se forma une tumeur semblable à la malléole interne de la méme jambe. Bientót on sentit de la fluctuation dans les deux tumeurs; on les ouvrit l'une et l'autre; il en sortit une humeur, qui non seulement pour la couleur, l'odeur, le goüt et la CORSDLAnCe ; était parfaitement semblable au lait de femme, mais qui, soumise à une analyse comparative trés-exacte , se trouva n'étre AGE autre chose que du lait ». In Ephemeridibus acad. natur. curios. (6) refertur lac répertum fuisse sub cucurbitula femori puerperæ admota ! !! Legimus in eodem opere (7) alteram observatiohem i in qua lac ex umbilico prie (1) Dec. 1, ann. 1, obs. 89. — Dec. 3, ann. 1 , obs. 116. (2) Vol. 1, obs. 247. (3) Juin 1684. (4) Memor. della societ. med. d'emulazione di Genove , t. 2, quadrim. 1, p. 71. (5) Mars 1813, partie des sc. et des arts, t. 52, p. 267. (6) Ann. get 10, obs. 65 et 66. (7) Dec. 2, ann. 8, obs. 177. 1 ( 279 ) profluebat ; quod etiam ab Autenrieth (1), Jaeger (2), Milleret (3), observa- tum fuit. $. 259. Quid dicam de apoplexiis , de peripneumoniis , de peritonitidibus lacteis , etc. ? Nil aliud. quam eas esse apoplexias, peripneumonias etc. quæ nullo. modo dif- ferunt ab iis quibus viri vel feminæ haud puerperales afliciantur, nisi tamen a statu puerperali, ut infra videbimus , modificentur ægrotantesque in majus dis- crimen sepius adducant. Alias citare possem observationes lacteæ deviationis; non autem numero observationum , sed auctoritati attendendum (4). Usque nunc, probatio gravissima ac firmissima, id est, analysis chemica perfecta , desideratur, ut lactis praesentia alio loco quam in mammis immutabiliter probetur; fatendum enim est analyses chemicas a nonnullis institutas lac in lochiis , in urinis, in materia vomitu rejecta etc., minime demonstrasse (5). (1) Versuch fur die practische Heilkunde t. 1. p. 150. (2) Dissert. de lactis metastasibus. (3) Journ. de med. , tom. 42, p. 231. (4) Qui frequentes colligere volent metastaseon lactearum historias, confagiant ad tractatum de morbis puerperarum in quo D. Gastellier suas, alienasque ex auctoribus depromptas observa— tiones collegit, necnon ad Diarii selecta cl. Bang, tom. 2, pag. 292, 231, 262, 375. (5) Non possum hic non transcribere notabiliorem professoris Ansiaux annotationem ad chi- rurgiam Callisenii de metastasibus lacteis. Loquitur Callisensius , inquit illustrissimus Professor ( Op. cit. tom. 1, pag 513) de metastasi lactea ac si putaret lac in mammis formatum ipsum in alias corporis partes depelli; cui auctoris nostri sententiae observationes quasdam addamus, medicis in hoc capite minime consentientibus. Tumores , recedente ex mammis lacte in alio loco subito nas- centes, ex hoc lacte vasibus absorbentibus illuc ducto gigni, quidam auctores opinantur, quam sententiam solummodo veram fore alii dicunt, si liquidi tumore contenti substantiam eandem , qua lac consistit chemica analysis demonstraret; cum vero non idem principium inveniatur in eo liquido , hoc nec lac ipsum, sed aliam substantiam in loco quo reperitur ortam , dicendum esse docent. Nondum hanc questionem sufficienter solvi posse, putamus. Intendant , quæso , posterioris opinionis auctores in has quæstiones : 1° An examina illa chemica, quibus observa- ( 280 ) Optima sane analysis chemica, quz tamen multas dubitationes relinquit, legi— tur in 55? volumine (p. 64) annalium chemiæ et physici , a Doctore. Caballo instituta dirigente ill. Vauquelin. Etenim reperta est in urina lactea, quæ experimentis sincerissimis submissa erat , materia quedam omnes casei pro~ prietates exhibens. Sed accurate notandum est, matronam que illud lotium emit- tebat, duorum quidem liberorum, matrem , multis autem annis viduam; nullis unquam morbis lacteis laborasse , hasque tantum post viduitatem urinas reddidisse : « Cette femme, narrat cl. Alibert, qui aegram observavit, n'ayant pas les mammelles plus gonflées que dans l'état ordinaire des femmes, la pression n'en pouvant faire sortir du lait, il est permis de penser que le fromage qui se trouve dans ses urines est formé par d'autres organes.» Aliz adhuc reperiuntur analyses quibus translationem lactis probare tentarunt ; sed plane imperfecte , nec nostra attentione digna. (1) tiones laudate nituntur, sat accurata fuerint, ut plane nullum dubium de iis habere possimus ? 29 Lac subito de mammis recedens quod nullo excretionis ductu ex corpore exire videmus; quonam redit, quid de eo fit? 3° Si, ut ipse observavi, subita lactis suppressio , nulla alia ex causa, nisi quæ in mammas agebat, provenit, quin in ulla alia corporis parte irritatio nota præ- cesserit, qua ratione formatio abscessuum sine metastasi explicari potest? 4? Quodsi. dubitare non possumus , existere metastases purulentas aliasque ; quare , si probata fuerint, lactez esse non possint? 5? Liquidum abscessibus , lactei qui vocantur, contentum, nonne maximam cum lacte similitudinem physicam habere solet? Donec sufficienter hisce quaestionibus responsum sit, histo- riam Callisenii de natura metastaseos teneamus , quam veteres sequebantur , multique in recen- tioribus denuo adoptaverunt ». Quamquam ill. Professoris modestia laude. digna sit, fatendum tamen est quæstiones quas sibi proposuit non insolubiles esse, ut patebit ex nostræ commenta- tationis lectione. Praterea longiores dare potero explicationes, si thesin coram facultate, cujus pars non indecora est, defendere liceat. (1) Observatio vomitus lactei cum analysi chemica materie ejectæ legitur in opere nuper- rime edito, cui titulus : recherches sur les métastases, a doctore Charmeil ( p. 33 et seq. ). Hzc observatio sane notabilis est; at analysis tam imperfecta , argumenta quibus. innititur auctor tam parum probantia sunt, ut hzc famosa historia, quæ totam fere libri materiam sistit, nullo modo metastaseon lactearum theoriam: enodaverit. Aliam observationem simillimam in actis so~ cietatis æmulationis ( Bulletins de la société medicale d'émulation , Juin 1817) reperire possumus. ( 281 ) S- 260. Ex omnibus supra allatis elucet. nullum. observatum , si quædam | metastases lacteas: adjuvare. videantur, nullum, inquam, has directe probare. Sed contra plurima sunt, quae hanc sententiam infirmant, si non omnino revellunt. Reipsa observatz sunt varie lacteæ secretiones non modo apud virgines, quarum mammæ lac nunquam secreverant, sed etiam in viris qui , absque du— bio, hunc emittere liquorem non poterant. Celeb. Assalani (1) ex umbilico viri fluidum , lacti simile , effluere vidit. Wurzer refert in physice Diario (2) observationem viri cujusdam , qui urinas lactifor— mes , post refrigerationem in coagulum abeuntes , emittebat, etc. S. 261. His exemplis addendum analyses jam relatas, inconcinnas nullatenus. me- tastasin lacteam . probare, nam analysis doctoris Caballi de urina mulieris , cujus lac non evanuerat, et morbus, longo post partum tempore, apparuerat, desumpta erat; quod quoque de aliis , quas silentio prætermisi , dici potest : unde concludere licet has excretiones ex metastasi vel potius transmigratione lactis mi- nime pendere , sed potius ex alteratione peculiari organi quo secernuntur. Humoris excreti cum lacte similitudo errori ansam praebuit. Praeterea , hujus lactis crea— tionem quomodo explicare possunt ? Mammæ enim hoc in casu lac non prae- parant; ergo intra massam sanguinis vel renum aliorumve organorum actione lac efformari asserendum esset : quarum opinionum prior sane, ut demonstra- tum est, admitti nequit, posterior autem tantum vacui in se habet, ut a nullo auctore amplectatur. Iterum assero : has diversas secretiones, uti a quadam organi lesione productas , considerare debemus. Quum diabeten saccharatum ab alteratione peculiari proprietatum secernentium renis pendere in confesso sit; (1) Conf. Sœmmering. de morb. vas. absorb. p. 179. (2) Journal de physique , Février 1812. ( 282 ) cur in aliis casibus diverse urinarum alterationes e diversa renum alteratione non orirentur? Sine dubio hoc provenit ex colore lacteo urinarum , analogiam cum lacte simulantium. Dum autem ex nullo œconomiæ organo sacchari secre- tionem desumere possent, quoad diabeten materie saccharatæ translationem abnegarunt ac renum localem morbum admittere debuerunt (1). S. 262. Attamen aliquid: incertitudinis adhuc forsan remanebit, ex eo quod metastases - de quibus nunc agitur, urina lactiformes, abscessus pure albescenti referti, frequentes in puerperis appareant, in aliis autem feminis ac viris perraro - observentur. | Hujus autem quæstionis dilucidatio nullas ambages offert : durante gravidi- tate , eximia susceptibilitas nervosa existit, quae metastasibus admodum fa- vet, in puerperio adhuc adaucta. In hoc rerum statu, mammis irritationem peculiarem infigit natura , qua succi mulierem infarcientes, veramque ple- thoram lymphaticam constituentes , ad istas glandulas appelluntur. Exinde . sane non mirandum, insolita irritatione, etiam levi, in determinato organo apparente, fluxionem quz ad mammas tendebat, illuc vergere , unde lac sup- primitur, et varia incommoda nascuntur. Morborum productus hoc in casu lacti saepius persimiles, uti pus album, lochiæ lactescentes, etc., non a lactis presentia , sed ab hac plethora lymphatica, de qua modo sermo fuit , sine dubio proveniunt. Ex precedentibus legitime concltdere possumus metastases lacteas non solum existere , sed etiam sæpissime observari; cito autem notabimus ab irritatione devia eas pendere, minime ab humoris lactei transmigratione , irritatione qui- dem secundaria ; attamen hec ultima opinio non adhuc dilucide nobis probatur. (1) Diabeten quidem a deviatione chyli , paululum sacchari continentis provenire assertum :- est quz tamen opinio , valde claudicans brevi cecidit. ( 283 5 S. 263. Antequam de metastasibus lacteis finem faciam, objectationem sepius pro- positam , cujus responsum haud difficile mihi videtur, discutere licet. Quid fit de lacte in mammis contento dum metastasis contingit, nisi ad cen- trum nove irritationis deferatur? Lymphaticis absorptum , ut infra probabitur , ad sanguinis torrentem devehitur , ubi turbas , de quibus incusatur , non movet ; constat enim experientia lac in venas injectum, nullatenus sanitati nocuisse, unde adhuc colligendum est morbos puerperarum minime a lactis sed ab irri- tationis locomotione ortum ducere. S. 264. Quo plus ad metam propero, eo istud opusculum in brevius cogere conor : itaque in hoc eapite pernecessaria unice exposui quæ latius explanare licebit, si de novo de eadem materia tractare erit occasio; et ideo cum, quod de lacte assertum est, etiam de lochiorum metastasibus praedicari possit, has silentio præterire queo , quin aliquid in mea dissertatione deficiat. $. 265. Pus eodem modo de loco ad locum metastatice transferri dictum est. Qua via hæc translatio fiat hic considerare non interest ; sed opere pretium est scire an pus loco quodam evanescens in alia parte appareat, vel ex nova juflammatione oriatur. In capite de metastasibus purulentis diversas observationes , hic non refe— rendas , quibus istud assertum affirmative probatur, legere possumus. Ita ut, si me- tastases lacteæ in statu præsenti scientiæ nullatenus admittendæ, etiamsi in posterum earum existentia fortasse demonstrari possit, metastasibus purulentis fidem de- negare certe nequeamus. S- 266. At, quibus mediis natura has translationes operatur, sive lactis, (eas exis- tere ponendo), sive puris, sive alterius cujuscumque materiæ , vel causam vel ll ( 284 ) effectum morbi sistentis, humoristis solidistisve favendo ? Metastaseon materiam a parte quadam ad aliam via plus vel minus sinuosa transmigrare vulgo credi- tur; quæ opinio infra accuratius perpendetur. Alii contra materiem sic trans- ferri negant, sed in loco, stimulo recentius lacessito , novam materiem , priori persimilem , efformari defendunt : cui nature labori nomen imposuerunt func- tionum vicariarum, de quibus modo sermo erit. ` S: 267. Adsunt quædam organismo innatæ, vel evolutioni ejus necessariæ, organo- rum functiones, quibus suppressis , continuo solidorum fluidorumque ad sanitatem necessaria ratio tollitur : itaque naturæ primum conamen est, tali functione sup- pressa, suppressæ analogam in alio quodam organo provocare, et equilibrium functionum rectamque partium rationem restituere : quas functiones, vicarias nuncuparunt. | Hæc theoria, quam nonnulli amplexi sunt, novæ scholæ Broussinianæ non displicuisse ne : ejus placita sequentibus eluscescit : « La question relative aux métastases laiteuses , aiunt Cl. Fournier et Bégin (1) se rallie à l'histoire de tous les autres phénomènes morbifiques dans lesquels on a cru reconnaitre les transports du produit d'une sécrétion d'un lieu à un autre. Un grand nombre d'obstacles s'opposent encore à ce que l'on puisse acquérir des notions parfaite- ment exactes sur cette partie de la pathologie. Il n'est pas de notre sujet de nous en occuper spécialement. Nous dirons seulement ici que plusieurs des cas dans lesquels on a prétendu trouver des preuves de la réalité des métastases proprement dites, avaient leur cause dans la tendance que tous les tissus du corps humain ont à l'imitation. Cette loi, dont les physiologistes n'avaient pas reconnu l'existence , et dont M. Broussais a, dans ces derniers temps, montré de nombreuses applications, peut être exprimée en ces termes : lorsqu'une irritation se développe dans une partie du corps, toutes les autres parties ten— (1) Dict. des sc. medic. t. 36, pag. 297, art. nourrice, DEMNM ( 285 ) dent dès lors à devenir le siége d'une irritation semblable qui y produira les mémes altérations, et qui donnera naissance aux mémes produits. C'est par l'effet de cette tendance que l'on voit s'établir les diathèses morbides ; c'est par elle que nous pouvons rendre raison de la réproduction du cancer dans des organes plus ou moins éloignés de celui qui en était primitivement le siége ; c'est par la méme cause enfin que l'on voit chez certains sujets les phlegmasies les plus légéres donner naissance, avec la plus grande rapidité , à des foyers purulens dont il est presque impossible de tarir l'écoulement. Il n'est pas rare , chez les sujets qui sont atteints de solutions de continuité considérables aux parties molles, de trouver, du jour au lendemain , la surface de la plaie déco- lorée, les bourgeons celluleux et vasculaires aflaissés , l'appareil imbibé d'une sérosité jaunátre. On s'informe de la cause qui a provoqué ce changement , et Ton apprend qu'une fenêtre laissée ouverte, que le froid dont a été saisi le malade en quittant imprudemment son lit ou sa chambre , qu'un excés dans le régime, une agitation violente, etc., ont déterminé un point de cóté ou tel autre symptôme qui caractérise une phlegmasie interne , et que dès lors la plaie a cessé d'étre le point vers lequel se dirigeaient les mouvemens vitaux. Lorsque; malgré les moyens les mieux appropriés, le malade succombe, on trouve que le poumon, la plévre, le péritoine, le foie et d'autres organes sont déjà le siége d'une suppuration analogue à celle que fournissait la plaie. Il y a plus, on sait qu'il est malheureusement très-ordinaire , lorsqu'on ampute des mem- bres qui sont le siége de suppurations excessives et intarissables, de perdre les malades à Ja suite de phlegmasies internes , dont les symptômes sont souvent trés-peu apparens, et qui laissent dans les viscéres des foyers énormes dont le pus est analogue à celui qui s'écoulait de la partie amputée. Cependant, avant le développement subit de l'inflammation interne, dans le premier cas; avant lamputation , dans le second , il n'existait chez le sujet aucun signe de la ré- sorption du pus, aucun indice d'une maladie des organes intérieurs. La sup- puration n'a pu être subitement résorbée ni dans l'un ni dans l'autre, puisque le travail qui la formait a cessé, dans le premier, à l'instant où l'irritation in- terne s'est. développée, et que, dans le second, l'organe sécréteur du pus était ' ( 286 ) retranché à l'époque où les viscères sont devenus malades. Il serait facile d'ac- cumuler des faits semblables; ils prouveraient tous que les métastases, dans quelques circonstances qu'elles aient lieu, ne sont autre chose que le transport de l'irritation d'une partie à une autre, et que le produit de cette irritation reste étranger à ce transport dont le systéme nerveux est l'agent principal ». S 268. n ^ Etiamsi aliquid veritati consonum in hac idea de aptitudine textuum corporis humani ad imitationem reperiatur , attamen cum fautoribus functionum vicariarum concipere nequeo , humorem quemcumque a glandula peculiari secretum , ab alio organo etiam secerni; lac, v. g. mammis ejus secretioni non amplius incumben— tibus, a plaga, ulcere, etc. , praeparari posse; bilem , in hepate haud formatam, à cute, membrana adnata; etc. , produci. Re quidem ipsa Hallerus expressim prædicavit (1), urinæ secretione et exitu impeditis , urinam per alvum , sudorem , mammas , salivam,et cellulosam telam exire. Quidquid autem sit de immensa Halleri fama , urinam a renibus non secretam , ut jam dixi, ab alio organo secerni nego et pernego; meum enim assertum in- numera observata probant et presertim pericula a doctore Comhaire, nunc il- lustriss. Universitatis Leodiensis professore, instituta et in thesi sua de renum exstirpatione relata. Nempe renibus multorum canum , quorum plurimi post ex- perientiam aliquot dies supervixerunt, exsertis , nullum symptoma febris dictae urinose , cujus eximium exemplum legitur in physiologia professoris Richerand (2) , detexit; quod probat in casibus, ab Hallero allatis, urinam vere excretam fuisse et dein resorptam. S- 269. Si probatur metastases humorum , ab organo peculiari provenientium , functio- (1) Elementa physiologie , t. 2, p. 370, lib. 7 , sect. 1. (2) Tom. 1, pag. 278 et seq. ( 285 ) nibus vicariis enodari non posse; minime idem concludendum quum metas- taseos materia, uti pus, in omnibus œconomiæ partibus efformari valet. Facta, physiologie principiis contraria, hic non existunt; sed ista theoria, proprie hy- pothetica, quoad multas metastases plane falsa ac preterea melioribus cedens, rejicienda est. Ideo vera materie translatio , quibusdam in casibus, existit, sed qua via? Meditationibus istud subjiciendum est. S. 270. Textum cellularem , systema lymphaticum , sanguineum, hæc duo systemata , proxime nominata simul sumpta, ad metastases materiales enodandas , uti jam vidimus , in medium attulerunt. Hæ vari; opiniones eximiorum auctorum scriptis fuleiuntur , easque denuo accuratissime discutiemus : felices si ex hoc opinionum conflictu aliquid scintillet luminis ! S. 271. Opiniones Halleri, Bordeu , Trevirani, de permeabilitate textus cellularis , uti hujusce theoria: fulcimenta , jam retulimus. Hac autem in theoria haud facile conci- pitur cur e loco ad alium recte determinatum transmigret materia , quin longe lateque diffundatur. Caeterum. nullum observatum. vel anatomia pathologicæ vel physiologie hanc viam demonstrat. Errores auctorum. modo laudatorum prove- nerunt ex eo quod Halletus et Bordeu absorbentium systema mon adhuc, nisi leviter, noscentes, hujus attributa textui cellulari adjudicarint , dum Trevira— nus , ratiocinia falsis opinionibus stabiliens, uti in præsentia urinz intra vesicam post ureterum ligaturam , et abnegatione absorptionis venarum , perverse conclu- dere sane debuerit. E Attamen quamdam textus cellularis permeabilitatem negare nequimus , dum collectiones purulentæ ex. gr., colli, trans cellulas istius textus usque ad inte- riora pectoris , abdominis , ad membra inferiora ruuat; sed h.c potius mechani— cum quam vitalem effectum observamus , nullo modo metastasin constituentem : ( 288 ) “vi quoque mechanica aër vel liquida, in telam 'cellulosam: injecta , per cellulas fluunt et ad partes remotissimas sensim sensimque extenduntur. Quidquid de his sit, cellularis textus actio quoad metastases efformandas opi- nionem fere omnino, nec sane immerito , delet. uL S. 272 Ex immensis observatis, quæ sibi comparavit anatomia lymphaticorum in— dagationibus celeb. Cruishankii et Mascagnii , nonnulla œconomiæ humane phanomena, et presertim metastaseon theoria dilucidius explicata est. Idcirco physiologistæ fere omnes vasculorum lymphaticorum ope metastases fieri, ab illo tempore, asseverarunt et nunc adhuc asseverant. Attamen inter syste— matis lymphatici ad explicandas metastases fautores, duae sententiz diverse, et sedulo. distinguendæ vigent : alii enim , metastases solis lymphaticis agi credunt, dum alii translationem materiæ intra circulationis sanguineæ torrentem deferri contendunt , unde ad varia loca, ex legibus cognitis hujus circulationis , aman- datur. Physiologistarum , sententiam priorem defendentium , princeps Cel. Darwinus notabiliorem, uti jam vidimus, dissertationem conscripsit de motu retrogrado vasorum absorbentium , in qua transmissionem liquidorum a ventriculo ad vesi- cam (1) quin leges circulationis subeant, indicat, uti alias transmissiones metas- taticas. Dum auctor infinitas lymphaticorum anastomoses considerat, immensum reticulum , hoc systemate efformatum , videt, unde via omnibus liquidis patet, qui per universum corpus quaquaversum diffluint. Revera innumeræ valvulæ motui retrogrado lymphaticorum, id est, a trunco ad ramos obices opponunt ; respondet Darwin, has metas prætergredi materiam metastaticam , quum vas- culorum actio vel minuitur vel adaugetur. Attamen argumenta et pericula quibus fulcitur istud systema , a sincera observatione plane aversum, tam levis ponderis , vel saepius tam falsa videntur, ut mirum sit illud sat diu floruisse. Caeterum (1) Hane transmissionem absque circulationis sanguinez intercessu, jam supra jure negavimus. ( 389 ) | in bibliotheca Britannica (1) analysis eximiæ dissertationis a doctissimo Jacopi scripte, in qua et ratiocinia et experimenta Angli physiologisue apprime re- felluntur , legenda est. Quidam Galliæ medici, inter quos illustr. Richerand nominabo, Darwini theoriam de metastasibus amplexi sunt. In quarta enim tractatus pliysiologiæ editione sic loquitur laudatus auctor (2) : « Lorsque tous les réseaux lympha- tiques sont remplis de mercure, on voit alors que nos organes en sont recou- verts; et le corps entier parait enveloppé par un filet à mailles étroites et rapprochées. Le transport des humeurs, d'une partie dans une autre très - éloignée, parait trés facile à expliquer à celui qui a vu ces nombreuses anas- tomoses rendues sensibles par les injections. Les métastases cessent d'étre pour lui un phénomène inexplicable; conçoit également sans peine, qu'au moyen des vaisseaux lymphatiques toutes les parties communiquent ensemble ; que des liqueurs absorbées par ces vaisseaux dans un organe, peuvent se porter dans un autre et parcourir tout le corps, sans passer par les routes tortueuses de la circulation : qu'ainsi les boissons peuvent étre directement portées de l'estomac dans la vessie, et le lait du tube intestinal dans les mamelles; que du pus peut abandonner le foyer dans lequel il s’est formé pour se porter vers l'endroit où l'irritation l'appelle, etc. Tout ce que dit Bordeu des oscillations , des courans des humeurs à travers le tissu cellulaire, dans ses recherches sur le tissu mu- queux , s'explique également par les anastomoses des vaisseaux lymphatiques. » * Brevi tempore sententiam mutavit Richerand; nam in 5? editione physio— logiæ (3) legitur opinionem , modo de motu absorbentium retrogrado expositam, parum probabilem esse , quamvis possibilitati non repugnet ; et in 7° edi- tione, primz sententie omnino adversatur, dicens (4) : « L'existence des val- (1) Janvier 1813, physiologie, t. 52, p. 54. —- Février 1813, phys. t. 5a, p. 154. — Mars 1813, phys. t. 52, p. 354. (2) Nouveaux élémens de physiologie, 4* édition. Paris, 1807 , 2° vol. in-8?, t. 1, p. 268 et seq. (3) Tom. :, pag. 270. (4) Tom. 1, pag. 302 et seq. mm ( 290 ) vules dans les vaisseaux de la lymphe détermine son cours d'une manière en quelque sorte nécessaire, et rend impossible le transport des humeurs dans un autre sens ; de manière que, dans l'état actuel de la science, on doit absolu- ment rejeter les conjectures de nos prédécesseurs sur la possibilité du transport de l'urine vers la vessie , ou du lait vers les mamelles , au moyen des vaisseaux lymphatiques. » Illustrissimum Richerand minime sane vitupero ex eo quod, errores deponendo, a sententia discesserit, notabo tamen illum non attulisse rationes quibus impulsus fuerat ut systema Darwini adoptaret , nec quibus postea illud rejiceret : quo vitio sepius laborat cl. professor. D. Itard , Gallie medicus magni nominis retrogradum absorbentium motum etiam admittit quo metastases presertim hydropum enodare conatur : » Ce que jai appelé l'exhalation des absorbans, inquit (1), est cette propriété en vertu de laquelle ces vaisseaux exhaleraient dans une cavité un liquide puisé presqu'en méme temps dans un autre , ou recueilli sur les surfaces cutanée ou pulmonaire. Ce n'est que par ce mode indéterminé d'absorption qu'on peut expliquer la se- crétion , ou plutôt la perspiration de l'urine de la boisson et du bain, le passage direct de l'estomac dans la vessie d'une solution de prussiate de potasse , dont on ne trouve aucune trace dans le sérum du sang (Wollaston); les abondantes évacuations d'urine qui, chez les hydropiques , suivent quelquefois, d'une ma— nière trés-prompte , l'usage des diurétiques, et les brusques métastases qui, dans ces maladies, déplacent souvent les collections séreuses, les portent d'une ca- vité dans une autre, ou les versent par torrens dans le systéme urinaire. Ne serait-on pas forcé à croire, d'aprés ces derniers faits, que le canal thoracique est uniquement réservé au transport des sues nOurriciers , et que la sérosité qui baigne toutes les cavités du corps, ainsi que les organes qui y sont contenus , a des voies plus directes pour rentrer dans la circulation véneuse? Mais est-il bien prouvé qu'elle y rentre? Cela parait fort douteux , quoique généralement admis. Je suis fort disposé à croire que le produit de l'exhalation qui se fait dans les cavités séreüses est immédiatement rejeté au dehors par les transpi- . (1) Dict. des sc. méd. t. 22, p. 370, art. hydropisie. ( 291 ) | rations cutanée ou pulmonaire, ou par les secrétions alvines, au moyen de ces nombreuses anastomoses des absorbans , qui font de ce système un réseau continu, qui enveloppe tous les organes , et établit entre eux des communi- cations directes (1). » Argumenta , Darwini theoriæ objecta, etiam infirmant doctrinam cel. Itard, quæ ceterum plane inutilis erat, quum phænomena, de quibus loquitur, ex legibus cognitis circulationis sanguineze et lymphaticz perfacile enodentur. Ut concludam : hec theoria motus retrogradi vasorum absorbentium plane hypothetica argumentis ac periculis illustrissimorum Soemmeringii (2) , Sprenge- lii (3), Meckelii (4) aliarumque physiologistarum , funditus eversa est, unde metastaseon doctrina hoc motu suffulta , omnino rejicienda est. S. 273. Opinio qua absorbentium ope materia metastasis ad sanguineæ circulationis torrentem amandatur plurimos, nec immerito, auctores sibi devinxit. Hac in theoria nullo modo, ut in praecedente, leges circulationis lymphaticæ evertun- tur; contra, genuina observata pro illa mire pugnant : materies enim metas- taseon intra lymphaticos , necnon a ramis ad truncum progrediens, reperta est. Lac in mammarum vasis absorbentibus, ad glandulas axillares abeuntibus , in- venit cl. Soemmeringius (5) : eumdem humorem in ipsis glandulis axillaribus , - apud feminas, partu enixas, nec lactantes vidit Assalani (6). Adhuc notabilior est observatio sequens ab ill. Cruveilhier (7) scripta de autopsia enormis tn- moris, parte superiore femoris siti : « M. le professeur Dupuytren fit l'ouver- (1) Hzc omnia in historia theoriarum de metastasibus aptius quam in hocce loco sane qua- drarent; sed ad hanc mutationem efficiendam tempus defuit. (2) De morb. vasor. absorb. multis locis. (3) Handbuch der pathologie, $ 515. (4) Handbuch der menschlichen anatomie v. 1, p. 231 et seq. (5) De morb. vasor. absorb. pag. 179. (6) Essai médical sur les vaisseaux lymphatiques , p. 41. (7) Essai sur l'anatomie pathologique, t. 1, p. 200. ( 292) ture du cadayre en présence de MM. Asselin et Petit, médecins à l'Hôtél- Dieu, et d'un grand nombre d'élèves. A. peine ent-il divisé la peau dans une certaine étendue , qu'il vit se former des points blancs sur l'une et l'autre lèvre de l'incision. Surpris de ce phénomène, il disséque, avec le plus grand soin, la peau qui recouvre la tumeur, et voit le tissu cellulaire eritassé, parcouru par des lignes blanchâtres , dont quelques-unes étaient grosses comme des plumes de corbeau. Ces lignes étaient évidemment des vaisseaux absorbans. En effet, lorsqu'on. poussait le liquide depuis l'origine de ces vaisseaux jusqu'au corps lymphatique, on n'éprouvait aucun obstacle ; mais le dirigeait-on en sens inverse, aussitót se manifestaient des-nodosités , séparées par des enfoncemens circulaires qui répondaient aux valvules, et le liquide ne pouvait pas circuler. Les corps lymphatiques étaient aussi bien injectés par le pus, qu'ils l'auraient été par le mercure, dans les préparations les plus délicates. C'était du véritable pus, il en avait l'opacité, la couleur blanche et la consistance. Les vaisseaux lympathiques , poursuivis au-dessus de la tumeur jusques dans le bassin , étaient remplis de pus jusqu'auprés des corps lymphatiques de la région lombaire; mais ces corps lym- phatiques et le canal thorachique n'en présentaient aucune trace (1) ». Reipsa observationes modo relate non directe probant metastases per vasa lymphatica .mediante sanguinea circulatione) fieri, sed saltem demonstrant pus et lac per ista vasa absorpta in sanguinis torrentem uite posse , quod sane no- tandum erat. Attamen objectationes , nodo non facile solubili , contra metastaseon theoriam , de qua nunc agitur , occurrunt : materiam lymphaticis resorptam non. modificari vel omnino mutari sive actione vasculorum et presertim gangliorum lymphati- corum sive permistione cum sanguine, per pulmones , ægre admodum concipi- tur : quod assertum tamen oeconomis legibus non repugnat (2). (1) Illud phænomenon, absorptionis ope que fit post mortem enodatum fuit ; sed assertio illa , nullo modo probat hanc absorptionem per vitam non contigisse ; unde vana objectatio. (2) Bilem resorptam in sanguine existere modo probabitur ; ac certe. diversorum organorum qui nominavi actionem subierat , quin immutaretur. ( 293 ) Huic doctrine aliud adhuc opponunt , nempe materiam: metastaseon ab- sorptam et ad torrentem circulationis transmissam , nullatenus sanguini misceri posse, quin decompositionem subeat. Quod stabilire professor Dupuytren co-. natus est , subsequenti periculo : bilis uncias duas intra venas equi injecit, quam bilem non obtulit sanguis , paulo post, vena alia extractus : heec autem experientia ab altera a professore Deyeux instituta, plane infringitur, qua principium bilis colorans in sanguine ictericorum integrum demonstravit; præterea D. Clarion cuncta principia hujus humoris non solum in sanguine sed etiam in solidis et in ipsa cerebri substantia äpud ictericos existere probavit. Caeterum , qui difficultates analyseon substantiarum animalium perpendent, parum luminis inde profluxisse non mirabuntur. Ideoque dum chemia animalis nihil aliud patefecerit de natura sanguinis , et de extraneorum cum illo mistione , theoria metastaseon materialium vasculorum lymphaticorum ope , mediante san- guinea circulatione, etsi probabilior ad hypotheses amandabitur. S- 274. Absorptio venosa nunc examini subjicienda est , ut cunctas vias , quibus trans- lationes materia metastaticæ explicat sunt , perpendamus. Paulo post immortale inventum Harveyanum , vasis sympathicis parum vel mi- nime inspectis , absorptio fere omnino venis tribuebatur, unde etiam venis tri- buebantur metastases. Detecto autem immenso lymphaticorum systemate sibi totam absorptionem vindicavit istud systema, et venæ sanguinem ab omnibus corporis partibus ad cor tantummodo adduxerunt. Attamen nova iterum expe- rientiæ nostris temporibus a physiologistis fide dignissimis , ut ill. Home , Emmert, Mayer, Tiedemann et Gmelin (1), ac presertim Magendie (2) et Delile (3), institutæ , virium absorbentium venarum existentiam plane indubitatam patefe— cerunt; ita ut translationes metastaticas, quibusdam iu casibus a systemate san- P (1) Versuche über die vege auf Welchen etc. p. 112 et seq. (2) Mémoire sur les organes de l'absorption. (3) Dissert. sur les effets d'un poison de Java, etc. nn \— D ( 294 ) guineo unice fieri posset. Verumtamen , quum pus observetur ex abscessibus proveniens intra lymphatica, dum similia in systemate venoso non adhuc ob- servata fuerint, venarum actio, in metastasibus efformandis hoc tempore , quo ex novis experimentis lux desideratur , admitti nequit. CONCLUSIO. S- 275. Sic tandem metastaseon theoriam colligere volo. In omni metastasi irritatio, in principio, locum mutati, unde metastasis in organon, in quod vergit. irritatio , provocatur. Preterea , quibusdam i in Lt rue casibus , materies ubi morbi vel effectus vel causa allicitur , quæ -probabiliter vstiiérenl lymphaticorum ope et dein vasorum sanguiferorum transfertur. In hac theoria regulas vere physiologie strictius observasse, theoriasque in- geniosas sed futiles rejecisse arbitror. Dissertationi nunc finem impono. In questione tam perardua, tam vires superante nonnulla sine dubio desi- derantur, sed memores sitis, amplissimi ornatissimique professores , hanc im- mensam materiam , quae medici , praxi longa illustrati , ingenium sane exposceret , ab imperito juvene tractatam fuisse. Ideo: vestra» indalgéntiæ ips istud opus judicio committere audeo. + TANTUM. 1 JUN 1885 1 m TNT, o AOUILLILL us | VOLUME | fes mr, EA P TEN" T f. € S. Pede eie a