ethert TRE Rs 4 L I UR HT ! Hn L MAE ! M TRIN n ! WN mmm nons Mh TURRIM mW " nu ll TH 1 I A (8 , E L q -- 2 j " | 2 [! m 2 ü n) * B ro 5c 4 | As ; ES H DAUCA GMT. E46 E ANNALES MDCCCXXIV - MDCCCXXV. ANNALES ACADEMI/E GANDAVENSIS, v OCTOBRIS M. DCCC. XXIV. USQUE AD FINEM ANNI ACADEMICI, LUDOVICO VINCENTIO RAOUL. RECTORE MAGNIFICO, ET FRANCISCO /EGIDIO . VERBEECK , SENATUS GRAPHIARIO. GANDAVI, APUD P. F. DE GOESIN -VERHAEGHE, ACADEMLE TYPOGRAPHUM —Ó EIER URB RR. INDEX EORUM, QU/£ HOC ANNALIUM VOLUMINE CONTINENTUR. 1. Nomina Professorum et Lectorum Academi- corum. 2, Programmata Lectionum in Academia Gan- davensi habitarurn. 9. Acta in Senatu. 4. Programma Certaminis Literarii a^. w.Dccc.xxv. indicti. 9. Series Dissertationum Inauguralium publice defensarum. 6. Lunovicr Vrxcex TI RAovzr, Rectoris Magnifici, Oratio. 7. Commentatio Bznwanpr Tzw Dnrwck. Ou --— e .- PzrR: Orrowis vaw pzR Cuvs. 9g. -------- JoszPur ManzsxaA. Q. -------2- Hirrorvri Rorrrw. NOMINA PROFESSORUM, QUI , (Inde a die v ocr. M. DCCC. XXIV. ad. Kal. .Mart. M. DCCC. XXV.,) IN ACADEMIA GANDAVENSI DOCENDI MUNERE FUNCTI SUNT. RECTOR MAGNIFICUS , LUDOVICUS VINCENTIUS RAOUL. ACADEMUE GRAPHIARIUS, FRANCISCUS J/EGIDIUS VERBEECK. Professores : Ordinis Philosophorum | et Literatorum. L. V. RAOUL. G. L. MAHNE. J. M. SCHRANT. G. W. RASSMANN, Prof. Exiraord. Ordinis Medicorum. J. C. VAN ROTTERDAM. J. L. KESTELOOT. F. E. VERBEECK. J. F. KLÜYSKENS, Prof. Extraord. C. VAN COETSEM, Prof. Extraord. Ordinis Mathematicorum. et Physicorum. J. G. GARNIER. C. F. HAUFF. J. G. S. VAN BREDA. Ordinis Jurzsconsultorum. J. DE RYCKERE. P J. J. HAUS. B. F. J. VAN WAMBEKE. vA AAAAA Prosector d natomicus. J. L. BODDAERT. SERIES LECTIONUM, QUE, Q. D. O. M. B. V., IN ACADEMIA GANDAVENSI HABEBUNTUR À DIE V OCTOBRIS. M. DCCC. XXIV. USQUE AD FINEM FEBRUARII. ANNI M. Di.CC. XXV. ; Rectore Magnifico , Lupovico ViwcENTIo Raour, ORD. PIILOS. TIIEEORET. AC LIT. IIUM. PROF. ORD. ——À dM Ordo Philosophorum et Literatorum. L. V. RAOUL. Horá VIII, diebus Lune, Martis, Mercurii et Jovis Historiam J/"'eterem Wradet. Eàdem horá, diebus Veneris et Saturni Euripidis iragcedias inter- pretabitur. Literas Gallicas docebit diebus Veneris et Saturni horá V pomeridianá. G. L. MAHNE. Horà IX, diebus Lunz, Martis, Mercurii et Jovis, Literas Latinas earumque Historiam docebit. Eàdem horá, diebus Veneris et Saturni Literarum Graecarum His- toriam tradet. Horà XI, diebus Lunz, Martis, Mercurii et Jovis 2Znziquitates Ro- manas explicabit. Eádem horá, diebus Veneris et Saturni de 2 rte Ahetoricá Scholas extraordinarias gratis habebit. (2) J. M. SCHRANT. Zistoriam Patric secundum proprium suum con- spectum enarrabit, diebus Lune, Martis et Mercurii horà octavá matutiná. Precepta styli bene Belgici tradet, diebus Jovis, Veneris et Saturni, eádem horà. Grammaticam Belgicam explicabit die Saturni, horá II. Eloquentia, exterioris excercitiis vacabit, horà postea indicandá. G. W. RASSMANN. Prof. Extraord. Expositis universe Philosophiae fundamentis Logicam docebit diebus Lunze, Martis, Jovis et Veneris, horà X. Metaphysicam, diebus Martis et Jovis, horà. XI. Historiam Philosophie , adjunctà explicatione hujus illiusve dialogi Platonici, tradet diebus Mercuri et Saturni horà X. Preterea exercitationes disserendi et disputandi moderabitur horá postea indicandá. Ordo Medicorum. J. C. VAN ROTTERDAM. .JPraxin medicam docebit, diebus Mercurii, Jovis et Saturni, horà decimd. Porro in Nosocomio Academico Zzstituliones clinicas ab initio ad finem scholarum, horà mediá ante mona; moderabitur, exceptis die- bus Saturni. Denique Principia Therapeutica , Institutionibus clinicis adaptata , in eodem Nosocomio explicabit. J. L. KESTELOOT. Zzstitutiones Pathologie tradet, diebus Lune, Martis et Mercurii, horà undecimd. Therapiam generalem , Materiam medicam , et Pharmaciam , cum Methodo concinnandi formulas medicinales , secundum Pharmacopoeam Belgicam , docebit, diebus Jovis, Veneris et Saturni, horà unzdecimá. F. E. VERBEECK. Diebus Lunz, Martis, Mercurii et Jovis, horà octavá, -natomen exponet. lisdem diebus, horà zertiá pomerid. .PAysiologiam docebit. J. F. KLUYSKENS. Prof. Extraord. Chirurgic clinic , in Noso- comio Academico, diebus Lunz, Mercurii et Veneris, horà medià oczaece matuünz vacabit. ($3 Operationibus Chirurgicis in .Nosocomio 7fcademico vacabit, eis- dem diebus: preterea exercitationibus Chirurgicis interesse possunt omnes Medicine Candidati, adeo ut singuli ad operationes Chirurgicas sub auspiciis Professoris iterandas et exequendas admittantur, diebus et horis postea pro auditorum commodo indicandis. ' Fádem horà, diebus Martis, Jovis et Saturni, Institutiones Chirur- gicas in zdibus Academicis docebit. Artem | Obstetriciam , diebus Mercurii et Veneris, horà quintá pomeridianá , exponet. De Morbis Cutis, diebus et horis definitis, speciatim agere perget. C. VAN COETSEM. Prof. Extraord. Diebus Lune et Martis, horà X, die Veneris autem horà II. pomeridianà, JMedicinam forensem exponet. Diebus Lune, Martis et Mercurii, horà XI, de Morbis Infantum et feminarum speciatim aget. Preterea Tabularum. Clinicarum in Nosocomio faciendarum curam, sub auspiciis Cl. Prof. 7^az Rotterdam , gerét. Ordo Mathematicorum et Physicorum. J. G: GARNIER. Diebus Jovis, Veneris et Saturni, horà quarté pomeridianà, ZZementa Matheseos explicabit ; diebus Lune, Martis et Mercurii, horà guartá pomeridianá , tradet Geometriam descripti- vam ( Géométrie descriptive), J4nalysin 24 Igebraicam Generaliorem eamque Geometric applicatam et E/ementa Gtatices ; diebus Lunz, Martis, Veneris et Saturni, horà zonzá, Institutiones calculi differen- lialis et integralis et Mechanicam theoreticam corporum solidorum et fluidorum Xractabit. Preterea, pro Auditorum commodis, Professor suscipiet lectiones de -dstronomia physica ek mathematica. C. F. HAUFF. Diebus Lunz, Mercurii et Veneris, horá uzdecizá , Phy- sicam; diebus vero Martis, Jovis et Saturni , eidem horá , Chemiam actabit. J. G. S. VAN BREDA. JZofanicam docebit diebus Jovis, Veneris et Saturni, horá II pomeridianà. Historiam Naturalem exponet die Jovis, horá X, at diebus Veneris et Saturni, horá III. (4) Ordo Jurisconsultorum. P. J. DE RYCKERE. Zzstitutiones Juris Civilis adet, diebus Mer- curii, Jovis, Veneris et Saturni, horà zzdecimá. Pandectas interpretabitur diebus Mercurii, Jovis, Veneris et Saturni, horá decimá. J. J. HAUS. Jus Nature explicabit, diebus Jovis, Veneris et Sa- turni, horá ocftavá matutinà, secundum librum suum: AZ/ementa doctrine juris philosophice sive juris naturalis. Gandavi 1824. Jus Publicum et Gentium docebit, diebus Martis et Mercurii, horá octavá matutinà. Jus Criminale hodiernum exponet diebus Lune, horà octavá matu- ünà et Zeriiá pomeridianà; diebus Martis et Mercurii vero horà fertiá pomeridianà. Historiam et ;4ntiquitates Juris Romani enarrabit diebus Jovis et Veneris horà zertiá pomeridianà. ; B. F. J. VAN WAMBEKE. Juris civilis hodierni Codicem inter- pretabitur, diebus Luna, Martis, Mercuri, Jovis, Veneris et Saturni , horá zozá matutinà. De procedendi ratione im causis civilibus przelectiones tum theore- ticas, tum practicas habebit, diebus Mercurii, Jovis, Veneris et Saturni, horà undecimád. Exercitationes disputatorias singuli Professores in praelectionibus suis, lempore opportuno, moderabuntur. AAA AAA IS J. L. BODDAERT. ZZed. et Chirurg. Doct. Cadaverum dissectionibus , ab ipsis Anatomes Professoris lectiones audientibus juvenibus in amphi- theatro instituendis, preerit, illosque, sub moderamine Professoris, me- thodum secandi cadavera docebit. Ex Mandato Rectoris , D. XV Aug. Senatáüs 24cademici Graphiarius , M. DCCC. XXIV. G. L. MAHNE. Bibliotheca Academica unicuique patebit singulis diebus, ab horà noná ad meridiem , ek a secundá pomeridianà usque ad quartam. SERIES LECTIONUM, QUE, Q. D. O. M. B. V., IN ACADEMIA GANDAVENSI HABEBUNTUR 4 DIE XI APRILIS M. DCCC. XXV. USQUE AD XII AUGUSTI ANNI M. DCCC. XXV, Rectore Magnifico , Lupovico ViwcENTI0 Raovur, ORD. PIILOS. TIIEORET. AC LIT. HUM. PROF. ORD. —— de Ordo Philosophorum et Literatorum. L. V. RAOUL. Horá VIII, diebus Lunz, Martis, Mercurii et Jovis Historiam Z'eterem radet. Eádem horà, diebus Veneris et Saturni Euripidis tragcdias inter- pretabitur. 3 G. L. MAHNE. Horá IX, diebus Lunz, Martis, Mercurii et Jovis, Literas Latinas earumque Historiam docebit. Eàdem horá, diebus Veneris et Saturni Literarum Grecarum His- toriam tradet. Horáà XI, diebus Lune, Martis, Mercurii et Jovis zZn£iquitates Ro- manas explicabit. Eàdem horà, diebus Veneris et Saturni de zZrze Rhetoricá Scholas extraordinarias gratis habebit. 2 (2) J. M. SCHRANT,. Historiam Patrice secundum proprium suum eon- spectum enarrabit, diebus Lune, Marüs et Mercurii, horà septizná matutinà. Praecepta styli bene Belgici wadet, diebus Jovis, Veneris et Saturni, eádem horà. Grammaticam Belgicam explicabit die Saturni, horá II. Kloquentic exterioris excercitiis vacabit, horà postea indicandá. G. W. RASSMANN. Prof. Extraord. Expositis universe. Philosophie fundamentis Logicam docebit diebus Lune, Maruüs, Jovis et Veneris, horà X. | Metaphysicam, diebus Martis et Jovis, horà IX. Historiam Philosophie , wadet diebus Mercurii et Saturni horà X. Preterea exercitationes disserendi et disputandi moderabitur horà postea indicandà. Ordo Medicorum. j. C. VAN ROTTERDAM. .raxin medicam totam docere perget, diebus Mercurii, Jovis et Saturni, horà decimdá. Porro in Nosocomio Academico, Jzstifutiones clinicas ab initio ad. finem scholarum, horà ocfavá moderabitur, exceptis diebus Saturni. Denique Principia Ti herapeutica , Institutionibus clinicis adaptata , in eodem Nosocomio explicabit. J. L. KESTELOOT. Jzstitutiones Pathologie tradet, diebus Lunz, Martis et Mercurii, horà octavd. Therapiam generalem , AMateriam. medicam , et Pharmaciam , cum Methodo concinnandi formulas medicinales , secundum Pharmacopoeam. Belgicam, docebit, diebus Jovis, Veneris et Saturni, horà octavd. Dicteticam, exponet diebus Jovis, Veneris et Saturni, horà nond. F. E. VERBEECK. Diebus Lune, Martis, Mercurii et Jovis, horà septimá , 2fnatomen exponet. lisdem diebus, horà quintá pomerid. Physiologiam docebit. J. F. KLUYSKENS. Prof. Extraord. Chirurgid clinic , in Noso- comio Academico, diebus Lunz, Mercurii et Veneris, horà septimá ma- tutinà vacabit. (5) Operationibus Chirurgicis in. .Nosocomio dcademico vacabit, eis- dem diebus: preterea exercitationibus Chirurgicis interesse possunt omnes Medicine Candidati, adeo ut singuli ad operationes Chirurgicas sub auspiciis Professoris iterandas et exequendas admittantur, diebus et horis postea pro auditorum commodo indicandis. Eàdem horá, diebus Martis, Jovis et Saturni, Institutiones Chirur- gicas in zdibus Academicis docebit. -driem Obstetriciam , diebus Mercurii et Veneris, horà quintá pomeridianá, exponet. T De Morbis Cutis, diebus et horis definiüis, speciatim agere perget. €. VAN COETSEM. Prof. Extraord. Diebus Lunz et Martis, horá X , die Mercurii autem horà II. pomeridianà, /Medicinam forensem exponet. Diebus Lunz, Marüs et Mercurii ; horá XI, de JMorbis Infantum et feminarum. speciatim aget. Preterea. Tabularum Clinicarum in- Nosocomio faciendarum curam, sub auspiciis Cl. Prof. Z^an Rotterdam ,. geret. Ordo Mathematicorum et Physicorum. J. G. GARNIER. Diebus Jovis, Veneris et Saturni, horà quariá pomeridianà, Elementa Matheseos explicabit. Diebus Lunz, Martis et Mercurii, horà zertid, Geometriam -nalyti- cam , et iisdem diebus, horà quartá , J4stronomiam descriptivam docebit. Calculum differentialem, diebus Lunge et Martis, horà decimá, et Mechanicam diebus Jovis ; Veneris, horà decimá, et Saturni , horá 2Zoná , tradet. C. F. HAUFF. Diebus Lunze, Mercurii et Veneris, horà undecimá , Phy- sicam; diebus vero-Martis, J oviset Saturni, eddem horá , Chemiam tactabit. J. G. S. VAN BREDA. Zotanicam docebit diebus Jovis, Veneris et Saturni, horá IT pomeridianà. Historiam Naturalem exponet die Jovis, horá X, at diebus Veneris €t Saturni, horá III. (4) Ordo Jurisconsultorum. P. J. DE RYCKERE. Jnszitutiones Juris Civilis tradet, diebus Mer- curii, Jovis, Veneris et Saturni, horà uzdecimá. Pandectas interpretabitur diebus Mercurii, Jovis, Veneris et Saturni, horà decimá. J. J. HAUS. Jus Nature explicabit, diebus Jovis, Veneris et Sa- turni, horáà septimá matutinà, secundum librum suum: .E/ementa doctrine juris philosophie sive juris naturalis. Gandavi 1524. Jus Publicum et Gentium docebit, diebus Lune et Martis, horá septimá matutinà. Jus Criminale hodiernum exponet, die Lune, Martis, Jovis et Ve- neris horà octaevá matutinà. Historiam et J4ntiquitates Juris Romani enarrabit diebus Mercurii et Saturni horà octavá matutinà. B. F. J. VAN WAMBEKE. Codicem Juris civilis hodierni inter- pretare perget, diebus Lunze, Martis, Mercurii, Jovis, Veneris et Sa- turni, horà zondá. Super ratione procedendi in causis civilibus prelectiones tum theoreti- cas, tum practicas prosequetur, diebus Mercurii , Jovis, Veneris et Saturni, horà uzdecimá, et iis absolutis, primum librum Codicis, qui de Jure Mercatorio agit, gratis explicabit, diebus Mercurii et Jovis, horà undecizná. Exercitationes disputatorias singuli Professores in prelectionibas suis, tempore opportuno, moderabuntur. AAA J. L. BODDAERT. Z/Zed. et Chirurg. Doct. Cadaverum dissectionibus, ab ipsis Anatomes Professoris lectiones audientibus juvenibus in amphi- theatro instituendis, praerit, illosque, sub moderamine Professoris, me- ihodum secandi cadavera docebit. Ex Mandato Rectoris , D. XXV Martii. Senatüs 44cademici Graphiarius , M. DCCC. XXV. F. E. VERBEECK. Bibliotheca Academica unicuique patebit singulis diebus, ab horà noná ad meridiem , ek a secundá pomeridianà usque ad quintam. ACTA IN SENATU ET ACADEMIA, D. Ii OCTOBRIS M. DCCC. XXV. ...À Curatoribus, "Rectore et Ássessoribus in ipso- rum conventu e sex Candidatorum numero gra- phiarius in proximum annum electus est Vir Clar, G. L. Mansr. Tum in Senatu ÀAmplissimo Praeses Curatorum cum. Professoribus communicavit, a collegio Cura- torum ex Cod. Acad. 8$ 108. et 196. praescripto Assessores Rectoris Magnifici nominatos esse, Ex Ordine Jurisconsultorum P. J. DE RYCKERE. —— — — Math. et Phys. J. C. F. HAUFF. ——-—— Phil. Theor. et Lit. J. M. SCHRANT. His significaus, novus Rector, J. L. Kzsrxroor, ab Augustissiimo Rege Rector Academiae creatus, 5 nec noun Senatüs Academici graphiarius G. L. Mansz, more solito, solenne jusjurandum praes- üuterunt, Atque tandem Vir Clarisimus L. V. Ra4ovz, munus Rectoris deposuit habità oratione, victo- ribusque juvenibus praemia dedit, quae ipsis sin- gulari munificenuà Regis assignata erant. Quá festivitate peractà, novus Rector, Vir Clarissimus J. L. KzsrEroor, quum ipsi fasces Academici legi- üme traditi essent, Amplissimos Curatores, Cla- rissimosque Professores allocutus est, munus Rec- toris reapse suscepit, et decessori suo debitas gratias egit pro curà et sollicitudine, quà res Academicas administrasset, *0 99 —— —Á EDD e i e s PROGRAMMA CERTAMINIS LITERARII, RECTORE ET SENATU ACADEMULE GANDAVENSIS, MENSE AUGUSTO A. M. DCCC. XXV, INDICTI. Ex Augustissimi Regis decreto (7. xxv Sez. Mmpcccexvi, NN. 65, a S 140 ad S 148), a Rectore et Senatu Academize " Gandavensis proponuntur omnibus Academiarum Belgicarum civibus hz» qusestiones: Ab. Ordine Medicorum. Quzritur: qusenam est utilitas methodi deligationis, sub qua, post institutas operationes chirurgicas, labia vulneris ad 4 (2) se mutuo adducuntur? Indicetur porro: r* in quibus casi- bus immediatus horum labiorum contactus est instituendus ; 2» in quibus vero vulneris labia ad se mutuo plus-minus dumtaxat sunt adducenda. Ab Ordine Disciplinarum Mathematica- rum et Physicarum. L Exstat quoddam in Mechanica generale principium ex quo petitur solutio problematum circa motum cujusvis corporum systematis: hujus principii enuntiatio, demonstratio et non- nulle applicationes requiruntur. II. Novo et scrupuloso examini subjicere legem Coulombia- nam, qua asseritur, repulsionem electricam et attractionem magneticam semper esse in ratione inversa quadrati distantiae. IIT. Quzritur descriptio 'structurze Anatomicze et expositio Historie Naturalis Lumbrici vulgaris, sive terrestris. Ab. Ordine Ji urisconsultorum. Exponatur Juris Romani doctrina de pignoribus et hypo- thecis. C5) Ab Ordine Philosophorum et Literatorum. I. Quum dissentiant Logici ( v. Dar. JPyttenbachii Logica. ZImst., 1791. pref. s. fin.) in constituendáà notione 474/y5e05, res autem summi sit in Philosophià momenti: postulatur, ut accurate et quam maxime fieri possit, dilucide exponatur et exemplis simul idoneis declaretur vera analyseos in philoso- phiá natura, nec non ostendatur methodi analyticee et syn- theticze diversa ratio et pro diverso tractationis fine, alterius pra alterá praestantior usus. II. Qu:ritur commentatio de Lucio ANNAEO SENECA 2ejusque in philosophiam meritis," prvemittatur brevior conspectus fa- torum philosophizee apud Romanos inde a Cicerone. Argu- mentum tractetur secundum rationem , quam secutus est Ra- phael Kuehner in commenratione inscriptá: 74. 7. Ciceronis in philosophiam ejusque partes merita. Hamburgi, 1825. Hr. Quseritur quamnam partem habuerint Belgze in bellis sacris, et quosnam fructus ex illis perceperint. Commentationes, Latino tantum sermone conficiendz, ct C4) alià, quam ipsorum auctorum, manu describendz , ante diem xv Junii A. v. nccc. xxvi auctorum sumtibus, ad Academic Actuarium mittantur. Preterea singulis Commentationibus in- scribatur lemma, cui addatur schedula obsignata, Auctorum nomina continens, inque exteriore parte eodem lemmate conspi- cua. — Przmia vero, e Regiá munificentià victoribus decreta, distribuentur primo die Lunz mensis Octobris A. M. pccc. xxvi. —Ó———————————————— EIER SERIES DISSERTATIONUM |. INAUGURALIUM PUBLICE IN ACADEMIA GANDAVENSI DEFENSARUM, Inde a die XXX. Oct. M.DCCC.XXIV usque ad diem XIII 4us. M.DCCC.XXV. D. xxx Oct. mpcccxxiv, DissenTATIO PHysroLoGicA de quibusdam arte- riarum proprietatibus , publice defensa a JoawwE BarrmrA Gurmanp, Gandavensi, pro Doctoratu Medicinz. D. vi Nov. mpcccxxiv , DissgRTATIO MEDICA de 7scitide chronica , pu- blice defensa a JosePro EwwawvELE pr LaxTsurERE, ex Opreyck , (Pro- vincia Brabantie Meridionalis), pro Doctoratu Medicine. D. rv Dec. wpcccxxiv; DissewrATI0 MEDICA de Hopatitide acuta, pu-, blice defensa a JoawxE Barrrsra nE Wiwpr, 24/ostano, pro Doctoratu Medicinz. L D. xvi Dec. wpcccxxiv , DisseRTATI0 MEDICA de | Cystitide acuta , publice defensa a Lupovico DzeELcuw , ex 7Z7yngene, pro Doctoratu Medicinz. . D. xvii Dec. upcccxxiv, DissenrATIO ;umipicA de Beneficio dwisionis - fidejussoribus concesso , publice defensa .a Canoro E CoonrsvrEn, Gandavensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xxu Dec. mpcccxxiv, DissenrATIO PHYsiOLOGICA de Fame et Sii 5 5 (2) publice defensa a Grenanpo Turopono CaruewrELs, S/usa-Zelando, pro Doctoratu Medicina. D. v Febr. wpcccxxv, DissenrATIO MEDICA de BZennorrhagia , publice defensa a Perno Dg Koz, ex Zetranchement-Cassandria , pro Doctoratu Medicine. D. xxvi Febr. wpcccxxv , DissERTATIO MEDICA , de JMensibus , pau- cisque morborum ab eorum vitiis pendentium , publice defensa a Lu- novico Dr ForenE , Tiletano , pro Doctoratu Medicinz. D. xxvi Martis wmncccxxv , DissenrATiIO. junimicA , de Ob/igationibus usufructuarii secundum Jus Hodiernum , publice.defensa ab Aucvsro Damus, Lilensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xx Aprilis upcccxxv , DissexrATIO PuYsroLocicA de Secretione urinae , publice defensa a Perro Lerevrnz , ex 77^estende , pro Doctoratu Medicinz. D. xxx Aprilis mpcccxxv, DissERTATIO cUmuncico- mEDICA de Cata- racta, publice defensa ab Isinono-JosEPuo-GistENo VaxpEn Eser, ex 277- doye , pro Doctoratu Medicinz. D. vu Maji mpcccxxv , DissenTATIO MEDICA, de Ategimine puerperarum , publice defensa ab MHrwnrco- Lupovico CorrrErERs , JVeoportano , pro Doctoratu Medicinz. D. xiv Maji apcccxxv , SeEcrwEN rUnmicum de 2Zdeunda et repu- dianda haereditate , secundum jus Romanum et Hodiernum , publice defensum a Jacoso-HMrxmico Copré£, Zruxellensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xx: Maji mpcccxxv , DissEnTATIO JUniDiCA de Suspectis tutoribus et curatoribus secundum Jus Romanum et Hodiernum , publice defensa a Dzsinzuio p'Havw , Brugensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xxvir Maj mpcccxxv , DissERrATIO MEDICA de Erysipelate, pu- blice defensa ab Acexawpno Angxrs , ex ZTaeltert , pro Doctoratu Medicina. D. 1v Junii mpcccxxv , DissERTATIO JUnimDicCA de — Contractu reditüs vitalitii secundum jus Hodiernum , publice defensa a Lupovico-PnospEno ya Dawwg, Teneramundano , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xi Junii upccexxv , DissgnrATIO jyUnipicA. de. Compensatione secun. dum jus Hodiernum , publice defensa a Prrno-DowamIAwo Dirsvxck , Roulariensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. (5) D. xvi Junii mpcccxxv, DissenTATIO MEDICA de Corparatione inter aneurisma cordis , anginam pectoris et ashtma convulsivum , publice defensa a JoawwE-EpvAnpo Canpo, ex $'9 Nicolao , pro Doctoratu Me- dicinee. D. n Julii wpcccxxv , SeeciwEN 3ummicuw de Crimine raptüs secun- duüm Jus Romanum , Hodiernum et Canonicum , publice defensum ab ArrexaAwpno Cnuoriw, Tornacensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, D. xvi Julii w»cccxxv. DissERTATIO PHYvsrOLOGICO-MEDICA de vifa foe- ts et ejus nutrilione, publice defensa a Jacoso Purs, Gandavensi, pro Doctoratu Medicina. D. xvi Julii mpcccxxv , SeEcruEN jumiicuw de Imperio civili in. suas partes diviso , publice defensum ab Aucvsro Horvoer, Zrugensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xx: Julii w»cccxxv, SeEctwEN zummouicum de Emphyteusi, secun- dum lepislationem Belgicam , publice defensum a Canoro AwrrükEuwis , Gandavensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xxur Julii wpcccxxv , Seeciuex yunipicuw de /Mercatorum judicibus , publice defensum a Prrno- Manrmo- Lupovico Jacoss, 2Zniverpiensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xxvi Julii w»cccxxv , DissexrATIO. 3uRmica de Cormpensationibus , secundum jus Romanum et Hodiernum , publice defensa ab Aporpuo Avucusro Árranp, Tornacensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, D. xxvm: Juli wpcccxxv , SpEcrmwEN juniDicUM ad fitulum Cod. Comm. de Tribunalium commercialium competentia , publice defensum a Fenpi- NANDO GoEQUIER ,; Gandavensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xxix Juli wpcccxxv, DissERrATIO msTORicO-rURIDICA de Dues , publice defensa a Joseero-Liviwo VrnsagnE, Ganzdavensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. ; D. mr Aug. mpcccxxv, DissenrATIO wATHEMATICA de AResolutione tum -A igebraica, tum Lineari aequationum binomialium , publice defeusa a PErno-Fnaxcrco Venuursr, Hruxellensi, pro Magisterio Matheseos et Doctoratu Philosophie Naturalis. D. rv Aug. wpecexxv , DisseRTATIO :;ummicA de 2fctiva donationis (4) inier vivos et. testamenti factione , publice defensa ab Evucrxi;o Joos, Brugensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. 1v Aug. wmpccexxv, DissenTATIO MEDICA de JLinguae mutationibus in morbis, pubhce defensa a Vicromg Massrz, ex Gavre, pro Docto- ratu Medicina. D. v Aug. wpecexxv , DissEnTATIO JummprcA de Juribus liberorum il- legitimorum secundum Jus Romanum et Hodiernum , publice defensa a GxsanE GnavET, Jtoulariensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. vi Aug. mpccexxv , SPEcrwEN jummicum , de Luxu, publice defen- sum a MancEeLuNo-Avucusro Dre DnasawpEnE, ex LLaute, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. vur Aug. wpccexxv , DissEwrATIO wEDicA de JJydrope Chronico , Speciatim de 24scite , febres intermittentes , praecipue paludosam , comitante aut sequente , publice defensa a PrErno-JoawxE Waurzns , Gandavensi , pro Doctoratu Medicinz. s D. x Aug. wpcccxxv , SeEcruEN jumipicum de Yansactionibus , se- cundum Jus Hodiernum , publice defensum a Joseruo Dres, Bruxel- lensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. x Aug. wmpccexxv , SeEcrwEN summicuw de Foenore approbando , publice defensum ab Aporruo Casruív, ex Peruweiz , pro Docloratu "Juris Romani et Hodierni. D. xm Aug. wpccexxv , SrEciuEN runipicuw de Fidejussoribus , publice defensum a Canoro Dr Runpen, Ostendano , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. D. xu Aug. wpccexxv, DisseRTATIO jUmipoicA de Usuris , secundum principia aequitatis naturalis et legem 3 Septembris 1807 , publice defensa a N. F. J. De Fuisse&ux , JMontensi, pro Doctoratu Juris Ro- mani et Hodierni. D. xu Aug. wpccexxv, DissewrATI0 MEDICA de JZMerocele seu hernia femorali , publice defensa ab AxpnEA UvrrEnuoevEs, Zruxellensi, pro Doctoratu Medicina. D. xm Aug. wpcccxxv , SpEciwEN sumipicuM de Testimoniis in causis criminalibus , publice defensum a JoaxxE-HexnIco-ConsELI0. MarnENS , Brugensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. LUDOVICI VINCENTII RAOUL, RECTORIS MAGNIFICI, ORATIO, PUBLICE HABITA GAND.E, DIE III OCTOBRIS M. DCCC. XXV. CUM MAGISTRATU ACADEMICO ABIRET. [ m bars M in Bue o o eoe PERILLUSTRES ACADEMLE CURATORES ! PROFESSORES CLARISSIMI ! ORNATISSIMI ADOLESCENTES, SPES ACADEMLE ! OMNIUM ORDINUM AAUDITORES ! (deus usitatum sit et legi academice consentaneum , ut Rector, fasces depositurus, de gravi quodam argumento, sive ad eruditionem illud spectet, sive ad literas, aut doctrinas altiores, solemnem oratio- nem habeat, inconsultumque non nullis videri possit, me a campo de- flectere per quem alii fere omnes, antea, equos flexere; cum nova dicere, aut jam nota , callida verborum junctura , nova reddere admodum difficile sit, nec, qui przivere,, indictum quicquam reliquerint, ne repetita crambe auditores miseros occiderem , sat futurum fuisse existimavi, si de rebus academiz nostre, cum adversis tum prosperis, verba, utcum- que, facerem. Non nescio hinc in me minus laudis redundaturum ,' sed de academic honore, non de oratoris fama agitur, nec sine causa, regio decreto sancitum est, ut tunc solummodo ad communia et publici, ut ita dicam, juris argumenta , excurrere liceret, cum, privatis rebus con- tenti, non satis amplam dicendi copiam habituri essemus. Quid enim in stadium tolies decursum prodire, et Logicam , adversante nullo, tueri, et Mathesin defendere, quam nemo impugnat, et Artem medendi, con- sentiente orbe universo, salutiferam dicere, et veteres laudare Musas, quas omnes laudarunt, et Pandectarum libros praedicare, nulli non pro- batos, cum ultro se nobis propiora offerant, quz e domo et penatibus C4) nostris petita, nec dictu minus grata, nec auditu minus jucunda futura sunt. quam pertractata hzc, a condis academiis , argumenta , quibus , si nullum aliud , hoc certe. vitium plerumque inlzret, ut vel loqua- ciores delassare valeant. Expeditior quidem et minus oratoria est dicendi "alio quam sequor, sed hoc commodi oblatura , ut nihil nisi ad vos et vestram rem pertinentia audiaUs , nec ultra definitum humana indulgentia lemporis spatium delineamini. Jam pridem scriptum est, ea esse vel florentissima hominum instituta, ut bona malis, adversa prosperis, lztiora tristioribus permixta exhibeant; quod omnis evi experientia confirmatum , nostre eliam academie fatis hoc anno compertum habemus. A tristioribus exordium sumam. Quatuor, e numero discipulorum , ingenui et optime spei juvenes, immaturo fato, in studiorum decursu, cecidere. F. Voisin, gymnasii Gandavensis alumnus , quo nullus ibi majori cum fructu literas humaniores didicit, ad nostra exinde subsellia progressus , inter nobilissimos scholarum academicarum auditores, laudabili assidui- late perpetuo eminuerat, jamque, in ordine philosophorum et litera- iorum , Candidati gradum: honorificentüssime consecutus , — dignissi- mum se, examine rite habito, prastiterat, qui philosophie theoreticae Magister et literarum humaniorum Doctor publice renuntiaretur. At no- cuere egregio juveni indefessa studia , ipsa amatorem suum doctrina con- fecit, ac, seminibus tam feliciter jactis , maturos fructus absorbuit se- pulcrum. Amicis ille et parentibus flebilis occidit, sed nulli flebilior quam tibi, optime frater (1), qui cum illo, a teneris annis , versando , confa- bulando, studendo assuetus, unanimi pielate , matrem et sororem com- plectebaris. Eadem utrique in parentes animi benignitas, eadem discendi cupiditas fuit: quidni et una vivere utrique concessum est, et insigni exemplo, fratrum non ita raram esse concordiam, ostendere! Hoc luctus tam acerbi solatium , quod non sine condiscipulorum desiderio obierit optimus adolescens. Dolorem hzc stas non mentitur, positoque , in. de- functi memoriam , simplici lapide , amicum , ignoscendum quidem , scirent (1) Aug. Voisin, in gymnasio Cortracensi, Rhetorices Professor. " (5) si manes ignoscere, veris laerymis et honore sincero commilitones pro- seculi: sunt. ; povérE à ! Alter, ab illo, P. de Boey,, Cortracensis, post studia laudabiliter per- fecta, eo quoque venerat, ut medicinz Doctoris titulo insigniendus esset. Infirmo corpore, sed animo non invalido vir juvenis, cum morbo imme- dicabili se brevi extinguendum sentiret, inter collacrymantes amicos , animam placide efflavit, nullius delicti sibi conscius, nullo affectus ingrata vite, quam sponte abjiciebat, desiderio , nisi forte , ut ipse leniter subri- dendo, extremis horis, aiebat, quod medicorum diplomate decoratus e vivis non excederet. Tertia doloris causa Professoribus et Civibus academicis accessit J. C. Jacobs, ÀÁntwerpiensis, pridie diei quo, paucis ante annis, omnia, in athenzo suo, rhetorices premia reporlaverat, immature przreptus. Acri ingenio, sed animo substrisüi, quasi instantem mortem przesagiret , literis tamen ac pracipue latinis, sive soluta , sive metrica oratione scriberet , summa cum delectatione indulgebat. "Testes, inter alia nascentis in- genii specimina, versiculi. quibus medicorum piarumque virginum Bar- cinone adversus pestis contagia luctantium humanitatem cecinit, episto- haque attico sale conspersa quorum lectione nostras interdum de literis scholas perjucunde occupavit. At non ita se tradebat musis, ut graviores disciplinas negligeret, legumque severiora studia literarum elegantiis tem- perans, si fata aspera rupisset, Àntwerpiz aliquando, non juris tantum, sed et causas dicendi vir peritissimus extiturus erat. Academiam demum contristavit mors inopinata N. Cnudde, Aldenar- densis, qui, cum ad philosophiam et literas alacri animo contenderet , ipso in vitz et studiorum limine, dulcis vite exsors, acerbo funere mer- sus est. i Ea sunt quz, per totum anni academici curriculum , adversa nobis accidere; nam nescio an, inter adversa, illum quoque, licet gravissimum, morbum recensere debeam, quo tamdiu a consortio et amore nostro ab- stractus est clarissimus et disertissimus jurisprudentiz Antecessor P. De .Ryckere. Quidquid enim doloris ex ejus infirma valetudine ceperimus, quidquid ipse perpessus sit, malum bono non modice recompensatum (6) est , siquidem innumeris, nee mendacibus testimoniis, certior hinc fieri potuit, quam carus collegis, quanti ab omnibus zstimatus, quantum de- sideratus fuerit. Nunc de lztioribus. Auditorum numerus qui , ab instituta academia, lento quodam, at certo progressu , creverat, adeo non imminutus est, ut preter spem auctus sit. Nec ad nos accessere qui, vixdum delibatis literis, nomen tantum apud professores daturi essent, sed vere studiosi, quos numerum fuisse nemo dixerit. Ad tantum profecto incrementum contulerunt et in poste- rum summopere conferent sapientissimi Regis decreta, quibus jam pridem cautum est, ne ulli deinceps, gradus academicos non adepti, ad munera publica eveherentur, et , novissime, adolescentibus Belgis, extra patriam, peregrinos mores et peregrina instituta secuturis, omni in republica ma- gistratu interdictum est. Verum, quantamcunque tantze prosperitatis par- tem regie sapientiz tribuere aequum sit, suam quoque et alumnorum, conjuncta cum ardentissimo dicendi amore , honestas, et professorum in exsequendis officiis sedulitas, non immerito sibi vindicant. Hoc enim aca- demie Gandavensis veluti proprium est, quod, irrequiela hac etate, quam nimium tamen temporis acli laudatores calumniantur, e tanta dis- cipulorum juventa fervidorum frequentia, vix ullus ab integritate morum et civilis discipline reverentia recesserit. Non mirum ergo, a circum- jacentibus provinciis, eo concurrere juvenes , ubi nihil parenübus est quod timeant de comessationibus illis continuis, politicisve aut religiosis disceptationibus quze tot olim, et nostro praserüm avo, tumultus alibi pepererunt. Non mirum academiam hac in urbe florere, qua, cum doctrinarum et artium tot fere sectatoribus superbiat, quot incolis, studiose juventuti literarios coetus, et Belgice colloquendi opportunitates frequentissimas , et theatrorum honestissima oblectamenta, et patentia undique ad deam- bulandum et lecütandum amocenissima loca suppeditat: ne loquar de pro- fessorum ordine clarissimo , qui, non prescriptis tantum lectionibus et scholarum rite habitarum accuratissima diligentia, sed addito etiam pre- ceptis exemplo, ad nobilissima quaque studia adolescentes informant et (7) accendunt. Haud me fugit ab institutore non requiri ut, editis libris, solerli: et impigritie specimina ostendat. Non illi semper professores optimi, qui praestantissimi scriptores; at non parum , ex ejusmodi doctis laboribus, in Academias splendoris recidit, nec meo me officio functum arbitrarer, nisi quee, me Rectore, collegarum opera in lucem prodierunt, recenserem. G. L. Mahne, preter Wyttenbachii vitam , latino sermone elegantis- sime scriptam , autographos ac nondum editos magistri sui codices typis mandand: consilium cepit, et partim exsecutus, jam illius metaphysicam vulgavit, cum quinque illis laudatissimis lectionibus quibus Platonis, et qui- ante: illum fuerunt, philosophorum, sententias, de immortahtate animorum, discipulis suis exposuit. Quod quam diligenti cura a collega nostro factum sit, et quam doctis praefationibus eximios libros ornaverit, nemo ignorat, qui in academia nostra non peregrinus versatur. Nec modicam quoque sibi diligentie laudem comparavit, binis orationibus quarum una, literarum humaniorum et philosophie theoretice candi- datos allocutus est, altera, de scholis inchoandis habita, non nulla au- ditores sapientissime preemonuit, quae ad discendi et docendi provinciam spectant. Rev. J. M. Schrant, historiz Belgice compendium, patrià linguá, edidit, brevissimoque libello argumentum complexus est quod, uberiori facundia, in przlectionibus publicis interpretari solet; nec omittenda illa respon- sio qua, cum ab inconsultis sophistis inconsulte lacessitus esset, et suam sacrorum codicum scientiam eL adversariorum levitatem eleganter zque ac moderate demonstravit. J. C. van Rotterdam , qui non ita nova sectatur, ut vetera respuat, nec ita abhorret a recentioribus, ut cum antiquis semper consentiat, ma- gno principiorum apparatu , observationumque sibi plerumque propriarum luculenta serie, novam Italorum doctrinam quam, paucis adjectis, suam fecit medicus Parisiensis Broussais , scripto confutavit. "top Kluyskens, de materia medica librum composuit, quem commen- dant styli perspicuitas, ordo lucidus, eaque presertim eruditio qua factum ést ut, cum aliorum collectis et usu exploratis animadversionibus , suas addiderit, compendium exhibuerit czteris omnibus longe anteponendum. (8) C. A. van Coetsem , Medecinz theoretice conspectum, sive Patholo- gi generalis compendium , ad scholarum academicarum | przlectiones accommodavit, et infinitam prope maleriam uno volumine ita contraxit, ut, repudiatis hypothesibus, nulliusque adstrictus in doctrinam magistri jurare, nihil nisi quod certum sibi aut utile videretur , emiserit. J. L. Kesteloot, deficiente apud bibliopolas splendida illa oratione , cujus causa, propter ornalissime et. doctissime laudatum Boerhavium , insigni premio donatus est, opus, quod jam a longo tempore nec immerito re- quirebatur, emendatum et notis illustratum , in lucem iterum edidit (1). J. G. Garnier, elementa Arithmeticze, Algebre et Geometrie, in usum scholarum suarum, latine elucubravit, doctrinarumque, quas tradit, per Belgicas provincias, magis ac magis serendarum cupidus, non. sine virorum illustrium suffragio et adminiculo , commentarios physico-mathe- malicos instituit. a J. G. S. van Breda, novam Linnaei philosophie botanice editionem , ingeniosa dissertatione , e sermone gallico in latinum versa, amplificavit, rerum ad artes, commercium , omnis generis industriam spectantium, qua Parisiis, paucis abhinc annis, expositz sunt , luculentam descriptionem confecit, et À. Camperum , P. summi viri filium, sanguinis sibi et stu- diorum affinitate proximum , laudatione magno et ipso viro non indigna, decoravit. . J. J. Haus, cum librum reperiret nullum, latine quidem exaratum, qui juris naturalis przecepta satis perspicue exponeret, quemque . publicis pralectionibus explicandum auditoribus suis offerret, ipse elementa doc- tring& juris philosophicze , ad hodiernam hujus discipline conditionem adaptata, conscribere statuit, consiliumque captum eo successu exsecutus est, quem et autori et Academic nostra non possum non gratulari. (1) Lofrede op Hermannus Boerhaave, door J. L. Kesteloot, aan wien de uitgeloofde gou- den eerepenning door de Hollandsche Maatschappij van fraaije kunsten en wetenschappen, te Amsterdam, is toegekend. Tweede en verbeterde druk ; met portret en fac simile. Te Leiden, bij D. Dumortier en zoon. 1825. in-8. Hujus orationis celebritas non nostram tantum patriam pervasit, sed in Germania quoque pervulgata est, et Principis Bavarie, qui ex eo MESA solium conscendit, jussu, in sermo- nem: Germanicum versa est. (9) . Et liceat, hoc loco, professorum meritis discipulorum laudem adjicere. Arclissima enim inter utrosque rerum prosperarum et adversarum con- junctio intercedit, et quandoquidem in eo potissimum posita est acade- miarum ulilitas, ut e scholarum umbra, ad civilem communitatem quam optime instructi adolescentes exeant , dubitari non potest quin ex eorum progressibus , tantum in publicas institutiones honoris redundet ,. quau- tum ex ipsorum professorum operibus. Atqui uberrimos , hujus anni de- cursu, fructus alumnorum nostrorum tulit impigrilia. Non victores illos memoro qui, palmam Gandavensem adepii, hac ipsa die praumio do- nandi sunt: sua illos fama non deseret, nec merita gratulatione care- bunt. De aliis agitur. qui lauros, si ita loqui fas est , indigenas. dedignati , exoticas decerpere maluerunt. Duo scilicet e nostris, F. J. Jaquet et P. J. Mathon, ille artis medice, hic jurisprudentie studiosus, ad quaestiones in academia Leodiensi pro- positas, ita responderunt, ut premio uterque dignus judicatus fuerit. Haud raro equidem academie Gandaseusi talis honor contigit , at nullo anno opportunius , quam eo quo, ex quatuor palnis, du: a penatibus nostris ad Leidenses et Groninganos abierunt. Hac saltem laudis permu- tatione , ut in ceteris, minus fausta faustioribus pensata sunt, et omni- bus, qui rem secum reputant, in promptu fuit, quam alieni a studio partium judices competitoribus obtigerint. Haud mihi satis liquet an, quando auditorum nostrorum: memorantur successus literarii, et de veleranis etiam mentio rite fieri queat. Extra legem forsitan illud futurum est. Attamen abstinere vix ac ne vix qui- dem possum a laudibus medici adhuc adolescentis Ghislain, qui, Amste- lodami, doctissimorum virorum judicio, propter quzstionem, Je sensu alienis , luculente et abunde solutam , honorificentissimo praemio ornatus est; ad academiam revera non amplius pertinet, sed pertinuit, nec ve- reor ne ullus, qui.gaudio nostro gaudet, crimini unquam mili vertat, quod gloriam e nostris fontibus oriundam, pro nostra vindicaverim. De Statistica. Historia politica , Historia foederum , lectiones in aliis academiis institute , d nostrorum non nullis efllagitabantur, qui, cum ad sancliores jurisprudentiae disciplinas se accingerent, cognitionibus illis 2 ( 10) indigebant, quas sibi comparare necessario debet , quicumque ad reipu- blicie munia contendit, sive in legibus ferendis partem agere, sive causas politicas dicere, sive magistratus aut legationes obire cupiat, qua sane latiorem quam Codicis et Pandectarum notitiam requirunt. Itaque ordini nostro adjunctus est clarissimus Professor J. R. Thorbecke , quem, medio stadiorum decursu, triplici palma Jam insignitum, collegam salutare lzetor. Litor etiam quod inter summos magistratus, qui Academize nostre consulunt, sedeas, vir prestantissime (1), quem preecipui scholarum Bel- gicarum Inspectoris titulo ornavit regia Majestas. Nullus profecto dignior fuit, cui tanti momenti provincia demandaretur, neque frustra speramus aliquid in uos illius bene provide mentis manaturum esse, qua, huc usque, Leodiensium tuorum res domesticas prudenüssime curavisli et dispensavisti. Llztor demum: quod, te quoque presente, eruditissime de Jonge, verba mihi supersint facienda, de musaorum nostrorum incrementis, ac precipue de numismatum curta illa quidem, sed utilissima collectione, quam artium amantissimo Livino de Dast, debere se nostra ultro fatetur universitas. Non nescis, tu, harum rerum peritissime, quantum ad illus- trandam historiam conferat bene ordinata numismatum series , nec grates nobiscum agere te pigebit egregiis viris Falck, Com. de Lens, Cornelissen, J. de Volder, de Roisin, aliisque Academic patronis, quorum opera et liberalitate, tam pretiosa coepit comparari supellex: et, quoniam eo con- silio, si fama vera est, in urbem nostram venisti, ut quam moriendo numorum et nunismatum copiam reliquit venerabilis Canonicus de Bast, sedulus inspiceres, inde, ut par est, si quid forte principi Hagz-Comitum collectioni desit, ablaturus, spes haud vana nos tenet, cetera saltem , quantum per te licebit, Gandavensibus relictum iri. Non injusta peti- mus, non inconsulta. Nam pleraque, cum in Flandria detecta ad ejus antiquitatem referantur, vix alibi commodius ea servari, aut utilius in- spici posse, quam in ipsa Flandrorum urbe primaria, nemo inficias iverit. Ceterum Begis munilicentiam Ministrorumque disciplinis liberalioribus faventium largitatem, ipsi quoque privati zemulati sunt. () Vir clar. Walter, Acad. Leod. Inspector. (61) Museum zoologicum et mineralogicum , ordine admirabili dispositum, concharum, zoophytorum, ossium fossilium emptione, nec non et Del- phino Globicipe, ad Zelandiz litora tempestate ejecto, maxilla inferiori Mastodontis, perraro casu, in Scaldis alveo reperta , Aquila Japonensi , multisque aliis rebus, quas academicis opibus adjecere prastantes viri Com. van der Meeren, de Cock, Bodaert, van Aken, S. van Caneghem, non mediocriter locupletatum est. Museum anatomicum , physiologicum et pathologicum, indice accurate confecto, exquisita fetaum monstrosorum compositione, ingenti instru- mentorum chirurgicorum. apparatu , instructum et. auctum , utilissima artis ediscendze adminicula professoribus et discipulis probet. Artis obstetriciae studiosis deerat nosocomium, quod ;azernitatis bar- barice dicunt, maximum chirurgie clinice adjumentum. Civitatis admi- nistratores, ne medicarum disciplinarum lacuna ulla superesset, tot antea jam, ad splendorem academiz, factis sumptibus, in civilis agrotantium hospitii vicinitale, zdes puerperis accommodatas extrui jusserunt. Hortus botanicus, quo vix ullus, in tota Europa, opulentior, non interruptis flore exoticz tributis augeri et ditari non desiit; atque, pro- vidente polissimum diligentissimo Academize Curatore Hultemio, statua decoratus est Augerio Busbekio posita, qui a Carolo Quinto et Ferdi- nando Primo legatus ad Turcarum imperatorem, rei herbarie, horis subsecivis, deditus, ex Constantinopoleos vicinis agris et Asia minori, prater alias plantarum species, Liliacum in patriam nostram et Tulipas transtulit. De Bibliotheca, exquisitissimis operibus Jam ornata et copiosa, quam- que, singulis annis, copiosiorem faciunt regia subsidia, quid referam, nisi libros in optimum ordinem collocatos, accuratissimeque catalogo inscriptos, et Professoris illius custodie prepositi eruditionem et Adjutoris diligentiam demonstrare? Boni quidem hoc ominis, sed multo certius illud prosperitatis indicium, quod legentium et ad reconditissimos doc- trinarum fontes concurrentium numerus in diem crescat, nec ullo unquam tempore, tantum, in literatissima civitate, discendi studium viguerit. Superest ut de magnificentissimis illis edibus dicam, quas, in acade- C12) mie pompam, in scholarum decus, in ipsius urbis ornamentum exstruc- tas, columnarumque ratione harmonica, porticus et vestibuli diguitate, majestate scalarum, concamerati fastigii sublimitate, sculptilium omnis generis operum venustate et elegantia conspicuas, omnes civesque pere- grinique mirantur. Hie ego me verba facturum speraveram; hinc ora- Uonis materiam sumpturum; nec, quamvis tantulus in tanto theatro, indiguis forsitan laudibus et Architectum decoravissem, qui tale opus suscepit, et Sculptorem qui ornavit, et Magistratus qui sumptu publico jussere, et ipsum denique Regem augustissimum, quo annuente et aus- pice, hzc omnia incepta, perfecta , absoluta sunt. Quid autem. Regem dico nostrum augustissimum ? Non meis ille verbis laudatus esset. Unus ex iis doctrina olim et autoritate prestantibus viris, quorum ossa eo ipso loco jacent, quo fasces academicos depositurus eram , Gregorius a Sanctó Vincentio (1), effractis subito tumuli compagibus, in conspectum nos- irum venisset, majestate manus silentium fecisset, hominumque et tem- porum comparatione facla, non potuisset in magnanimi principis laudes aon erumpere. Audire illum mihi videor, et Ferdinandi Secundi et Philippi Quarti neglecta memoria, admirationis et reverentize specimina Regi exhibentem qui, paucissumorum annorum spatio, quamvis rebus "duris et novitate regni impeditus, utilioribus patriam monumentis, uti- lioribus insttulis distinxit et locupletavit, quam qua, vel sub poten- tisimis Burgundiz Ducibus, maxime celebrata sunt: qui, subversa fun- ditus Europa, a suis aliquandiu. distractus, non, exul inglorius, in otia secura recessit, sed, nec patriam nec majores obhtus, fortis et animosus in rebus angustis apparuit: qui, revocatus in avitos honores, sceptra non ante recepit quam se suosque volens, pacto solemni, sanctissimisque legibus obligasset: qui, ignorantiz et impietatis osor, liberaliores disci- plinas, dignitatis suze et. publicze felicitatis fundamentum ratus, a creatis (1) Eodem, quo steterant, loco, monasterium et gymnasium societatis Jesu, Clemente XiV et magua Theresia regnantibus, exlincte, aedificata est Aula Academica, cujus rei, ut vere memorabilis, mentio, priucipi zdis lapidi inscripta est, Hic P. Grégoire de St Zncent, intcr seculi XV11 mathematicos clarissimus, quen et Newto et Leibnitius laudibus extulerunt, diem obiit anuo 1647, et sepultus est. C18) academiis, schelis instauratis, templisque refectis et dotatis, novum prin- eipatum auspicatus est: qui , provincias, quas divisas nactus est, niutuorum commodorum vinculo conjunxit, legibus emendavit, moribus ornavit, foederum sanctitate et potiori armis pace tutatus est: qui industri:z fontes, bellis diuturnis obstructos, reclusit, fluvios per canales jungendos, portus excavandos, aggeres, contra impetum maris, Jaciendos aut reparandos, vias saxis sternendas, arces in defensionem regni muniendas, classes in- struendas, urbes exornandas, a recuperato imperio, tam sollicite curavit, ut, non princeps rem publicam; sed pater-familias suam agere et ordinare visus sit: qui, cum aliis in regionibus, cuncta, quasi turbine abrepta, in incertum volvantur, suis stat immotus consiliis, nihil in institutis aut mutat aut mutari patitur, nullum, nisi criminis reum, gradu deturbat, nullum , de patria bene meritum, sine dono dimittit, omnibus, nullo fortunarum habito discrimine, facilem ad se aditum praebet, omnibus aures accommodat patientissimas, rerumque a se gestarum , ne quid forte memoria excidat, sua manu, singulis diebus, commentarios describit : qui tandem, postquam, sicuti de Augusto dictum est, tot et tanta negotia sustinuerit solus, animi recreandi causa, e palatio, quod civium. amor et regia majestas, non satellitum arma defendunt, incomitatus egreditur , snis deambulando se immiscet, vel s1, casu , non indigna principe fabula agenda sit, ad theatrum simplici curru vehitur, ubi, statim atque appa- ret, omnes, non emptis suffragis , non coactis acclamationibus, sapientis- simum Europee regem et patriee patrem dilectissimum, unanimes salutant. Hoc etsimilia, sed multo eloquentius, nullo vestrum non plaudente, enarravisset Gregorius a sancto Vincentio, et multum ab illo mutatus qui, religiosi ordinis, cujus nomen non audeo dicere, albo inscriptus , contra Nassovios, olim, ut verisimile est, steterat, veritatis demum, apud manes, factus certior , ambitiosos et mandato destitutos przeceptores a disciplinis scholarum et ab ipsis Belgii finibus arceri nec miratus nec indignatus esset. a n» e em C14 ) JUDICIUM PROFESSORUM ORDINIS PHILOSOPHLE THEORETIC/E ET LITERARUM. Prior questio de Triginta. thenarum tyrannis studiosorum juve- num animos ad scribendum excitavit. Novem responsiones nobis redditae sunt. Quibus deinceps perlectis, illa reliquis prestare visa est, cui ad- dita erat haec tessera, XaAery Tof; QzóAoic , etc. eL que sequuntur. Quum ergo convenisset inter Professores de premio huie Commentationi adju- dicando, ex aperta schedula obsignata intelleximus, illius scriptionis auctorem esse BEenxAnpuw TEN Dark, Phil. Theor. et Lit., nec non Jur. Rom. et Hod. Candidatum in Academià Groninganà. Atque hic vir ju- venis arcessitus, in examine se scriptorem Commenlationis probavit. Porro e septem reliquis responsionibus, quum dzae honorificà mentione digne judicatz essent, per ephemerides publicas illarum nobis ignotos scriptores invitari curavimus, ut nomina sua, si vellent, apud Acade- mie Actuarium profiterentur. Sed alteruter modo id fecit, FronrwrINUS pE Bnovwrn, Mechliniensis, Academiz nostrae. alumnus. Quocirca coram hae panegyri declaratur, hunc virum juvenem haud exigua studii et diligenti specimina in hac scriptione sua edidisse, seque eum preesti- tisse, de quo omnia bona nobis in posterum sperare et exspectare liceret. Ad posteriorem quastionem, qua enumeratio et dijudicatio illorum locorum requirebatur, in quibus Cicero aut Graecorum fidem in testimo- niis elevasset, aut eorum levitatem insectatus esset, aut eorum instituta derisisset : ad hanc igitur quastionem e magno civium Academicorum numero nonnisi zzus respondit. Et quum hzc responsio ita esset con- scripta, ut appareret, ejus auctorem scripta Ciceronis deinceps legisse, pramio digna judicata est. Resignato autem epistolio, quod Commenta- tioni aptum erat, illius scriptorem PEr&uw OrrosEw vaw pen Cuys, in Academià Lugduno-Batavà, Phil. Theor. et Lit. Cand. fuisse vidimus. Qui juvenis in examine ita se gessit, ut Professoribus sese probaret. JUDICIUM FACULTATIS SCIENTIARUM. 1» Investigationes mere Mathematicas de causticis per reflexionem et refracionem a tempore Tschirnhausen usque ad nostram ztatem fac- tas, enarrare. C15) 2» Duplicis hujusce causticarum speciei theoriam deducere ex pro- blemate generali: Jeperzre. cureans tangentem alias curvas numero infinitas, el legi communi subjectas , vcl quarum aquationes nom nisi quantitate constanti inter se differunt. Hujusce principii applicationibus restrictis 19 ad casum unius refractionis per superficiem planam; 2» ad casum duplicis refractionis per laminam aére ambiente magis refringen- tem; 3* ad casum quo radii e medio quolibet in aliud transmissi, per- transeunt superficiem spharicam. Quzeritur insuper ut que dicta sunt de causticis per refractionem , ad causlicas per reflexionem extendatur. Ad hanc quastionem unica nobis responsio reddita est, cui inscribitur epigramma depromptum ex elogio viri amplissimi Camper quod habuit ante paucos annos doclissunus Prof. Z/az Breda: Even aís men er algemeen in overcen. komt, dat ^er een verbond bestaat tusschen alle tweetenschappen , ete. — trebt niemand in twyffel, etc. Hujus commentationis auctor in prolegomenis eximiam nec non om- nibus numeris absolutam historiam conscripsit mathematicarum investi- gationum de causüicis, a temporibus summi Jschirnhausen usque ad nostram zlatem; et quam maxima diligentie laude indicavit. quan- tum antecessorum. labores deinceps adornaverint atque auxerint singuli illi geometre.. Hunc itaque bonz spei juvenem virum priori questionis argumento probe satisfecisse censet Facultas Scientiarum. Ejus commen- alio in quatuor capita distribuitur, quibus, quam latissime fieri potuit, solvitur quzstio: hecce solutio e purisimis et optima note fontibus hausta, nititur geometria, physica, nec non recentiori analysi, feliciter et perite inter se conjunctis. In hac parte tractanda, quee nuperrime de hac gravi materia invenerunt celeberrimi geometrie Maus , Petit, Gergonne , Je la Rive, Sturme, Quetelet , etc. ea auctor adhibuit. Itaque non dubia hzsit Scientiarum | Facultas egregium. auctorem hujus Com- mentalionis Ácademica palma cohonestandum esse, et remunerandum existimavit. Resignato autem epistolio. quod commentatüoni aptum erat, ilius scriptorem Josreno Mamrska in Academia Gandavensi, Math. et Med. Cand. fuisse vidimus. Qui juvenis in examine ita se gessit, ut Professoribus se probaret. ( 16.) JUDICIUM JURISCONSULTORUM. Ad Quoestionem ab Ordine Jurisconsultorum propositam , tres oblatae sunt responsiones quarum prima hoc tulit lemma: Aulus quemquam ante justum judicium damnet, etc. Capitul Caroli Magni, 1. 7. c. 186. Secundum hzc habuit Montesquievii verba: JLes connaissances que l'on a acquises dans quelques pays et qu'on acquerra dans d'autres sur les régles les plus süres que lon puisse tenir dans les jugemens criminels , intéressent le genre humain, plus que toute autre chose. Montesquieu, lib. Ill. c. 21 "Tertia hac fuit inscriptione conspicua: JViAi/ sime magno vita labore dedit mortalibus. Prima Commentatio quamvis in ea elaboranda diligentie et studii specimina maxime laudabilia auctor ediderit, duabus tamen reliquis multum inferior habita est. Binz alize responsiones Ordini Jurisconsul- torum ita placuerunt, ut utramque premio ornare per iegem acad. non licere, facultas vehementer doieret. Accurata igitur utriusque in- stituta comparalione ; secunda Commentatio tertiam et erudita argu- menti expositione et latini sermonis elegantia antecellere visa est, sic ut unanimi suffragio illius auctori premium assignandum esse fuerit statutum. — Aperta schedula apparuit nomen prestantissimi juvenis Hieeotvri Born, Cortracensis, in. Academia Gandavensi Juris Candi- dati, qui responsionibus suis, ad Professorum objectiones summo in- genui acumine factis, se illam: dissertationem revera elaborasse, satis superque comprobavit. Quum vero terti: scriptionis auctor ad victorem proxime accesserit, Jurisconsultorum Ordo honorificentissimam ejus mentionem esse facien- dam, atque in hujus rei fidem publicum ei testimonium tradendum esse decrevit. Hujus vero Commentationis auctorem, Ordini Juris, invitatus se enuntiavit, talemque in examine habito se ostendit optimus juvenis JoaxxEs Hexnicus ConxELrus MaenrExs, Drugensis, utriusque Juris Doctor mense Augusto hujus anni in Academia nostra summa cum laude creatus. JUDICIUM MEDICORUM. Ad Qusstionem ab Ordine Medicorum propositam nemo respondit. BERNARDI TEN BRINK, PHIL THEOR, LIT. HUM. ET JUR. UTRIUSQUE CANDIDATI ACADEMIA GRONINGANA , RESPONSIO QU/AESTIONEM HISTORICAM, À NOBILISSIMO ORDINE PHILOSOPHLE THEORETIC/E ET LITTERARUM HUMANIORUM IN ACADEMIA GANDAVENSI PROPOSITAM, ANNO M. DCCC. XXIV: » Quandoquidem apud recentiores historicos perpauca reperiuntur » de triginta viris, quos, devictis .4theniensibus , praefecit » Lysander; quaeritur accurata narratio eorum , quae —4thenis , » inde ab urbe capta, usque ad libertatem ope Thrasybuli res- » titutam, contigerunt." QU/E PREMIUM REPORTAVIT DIE III. OCTOBRIS M. DCCC. XXV. Eos ; Wir M NUT n gh Maps su Z5 Pe MA | j mri ? ser : a PARTIE nen | " E s L : Ga TS E ud , * * s EET $4 3 e z co DR JM WE AT : LEMMA. - - , XaAemby Toc QuóAo:c, ToU mUyTbc (üiou warp AÜEvuToy eixéva pueri, Tiy idíay ceAeuTM) &moAvTE) TOlc juET My EVEGÉpOIC. JDiod. Sic. Bibl. Hist. XIV, cap. 1. INTRODUCTIO. E a fuisse videtur rerum publicarum Graecarum , imprimis .4tti- cae, conditio, ut, qui in iis viverent divites ac pauperes, cum nullum fere, aut saltem exiguum inter ipsos intercederet reipublicae vinculum , sibi invicem oppositi essent atque adversarii. Hinc im omnibus paene optimatium et popularium factiones , quarum simul- Lates bello Peloponnesiaco in inimicitiam eruperunt (1) , | totamque Graeciam conquassarunt , popularibus .4thenienses, nobilibus La- cedaemonios invocantibus. Cum autem illis temporibus parum adhuc hominibus innotuisset aequae libertatis fundamentum illud unicum, quod libramento cernitur potestatem inter eorum , penes quos est summa rerum, eorumque libertatem , qui his obediunt: non fieri poterat, quin, quae factio sive optimatium , sive popularium civi- tati praeesset, ea semper ita ageret, ut alteram quocunque modo frangeret atque opprimeret (2). Quae quemadmodum vera videntur de caeteris, iia non minus clare im conspectum, cadunt eorum, qui reipublicae J4iticae historiam attenta mente intuentur. Hanc autem rerum conditionem civitati illi funestissimam fuisse , nemo non videt. (1) Thucyd. in cap. illo egregio 82, lib. Ilf. (2) Eadem fere est observatio duumvirorum inter recentiores de antiqua Graecis historia optime meritorum, doct. scilicet J. Gi//iesiz in opere, cui titulus est: Te Aistory of. ancient Greece, its colonies and' conquests, vol. Il, p. 119, edit. 69. ( London, 1820), et mobil. JF. Mitfordii, in historia Grecie, Anglico idiomate scripta, et ab. EicAstádtio , v. cl. Ger- manice versa, vol. V, p. imprimis 59. ( Lipsie, 1803). (6) "brogatis enim sensim sensimque prudentissimis Solonis institutis , ita ad immensum aucta est atque effusa infimae plebis licentia, ut id eveniret, quod Isocrates ait (1): » ut democratia, quae temere » ageret, quae*in petulantia libertatem , im procacia felicitatem » collocaret , succederet in locum illius, quae apud majores fuerat, » cum optimatium consiliis amice conjuncta." Hinc magna illa ma- lorum series, quae maxime inde a bello Peloponnesiaco in 2tticam redundavit, quaque factum, ut sub belli istius finem , intra breve paucorum annorum spatium , quater fuerit conversa respublica. Quibus civitatis commutationibus theniensium res identidem in prius ruere coeperunt, cum. populo imperante, immoderata ejus esset libertas et quidvis audendi licentia , neque minus impotens exsisteret dominatio , optimatibus rerum summarn administrantibus. Omnium vero earum conversionum violentissima ac saevissima ea fuit, qua triginta isti viri eorumque socii Jihenas affecerunt, et ab exitio non procul remotas reddiderunt. Neque hoc tempore tyran- nidis furor atque insolentia hac urbe se continuit , sed omnes ejus socios coloniasque in insulis et in. sia afflixit. De his autem cum taceant , qui etiamnum supersunt Historici (2), operae pretium erit , Atheniensium calamitatem illam accuratius persequi, cujus quippe enarratio reliquarum | civitatum | miserrimam sortem. sponte nobis repraesentabit. Quod quoniam est hujus scriptiunculae propositum , ut res nostras melius agamus , necesse erit, .4theniensium res paulo aítius repetere. Licet Athenienses regiminis forma populari gauderent , et ubique democratiae faverent, post infelicissimam tamen expeditionem Si- culam, et munitam Deceleam , eo redacti fuere, ut oligarchicum quadringentorum imperium admitterent. Qui vero cum summa crude- litate in plebem uterentur, democratia restituta est, 4lcibiades (1) Panath. p. 612, edit. Wolfianae minoris. (2) Isocrates in Oratione de Pace, et in PanatA. variis in locis hanc rem paucis, at non sine magna indignatione, tetigit. Sed vide hunc imprimis in Pazeg. c. 32, seqq. ed. Mori et Coraji, in Bibl, Graeca , tomo 1I. (7 exsul revocatus , duxque classi constitutus , quadringentorum tandem plerique. in exsilium profecti sunt. Per reliquos septem , et quod excurrit, annos, bellum in Peloponnesios. varia fortuna ab 4ihe- niensibus terra marique gestum est. 2 lIcibiades postquam 4thenien- sium res praeclare restituisset , nihilo minus tamen mox expulsus est ob .4niiochi imprudentiam , qui, quod dicto J4lcibiadis non esset audiens, a Lysandro (quocum, absente 4lcibiade, proe- dium commiserat) victus est. Tum novi duces creati, qui aliquo tempore post, victoria de Lacedaemoniis apud .4rginusas repor- tata, domi tamen, quia caesorum corpora conquiri ac sepeliri non curaverant , undis quippe ventisque prohibiti, injustissima affecti sunt nece. Postea alii rursus mittuntur duces, iis, quibus succede- bant, haud similes. Quod brevi quidem tempore post apparuit. 4 "Lysandro enim , qui denuo Peloponnesiorum classi erat praepositus , dolo circumweniri se passi sunt, 2flcibiade frustra illos monente , atque iia apud z4egos flumen maxima. plenissimaque victoria supe- rati sunt. Qua ex pugna octo (1) tantum naves , praeter publicam Paralum (2), cum Conone evaserunt, captique sunt cum ducibus ad tria. vel quatuor millia capitum (3). — Ita unà horá confectum est bellum , cum diuturnum, tum varium, et tam casuum eventuumve , quam. victoriarum et cladium copia prae bellis superioribus supra omnem fidem insigne. Tum autem 2fthenienses principatum , quem per duos et septuaginta annos tenuerant (4), amiserunt. X Navis Paralus , tristissimae cladis nuncia, nocte Athenas appulit, (1) Xenophon, Hist. Graec. lib. II., c. 1, $. 2, ed. Schneid.: P/uz., in Lys. p. 439, ed. Francof. anni 1599. Decem evasisse tradit .Dzod. Bib/oth. Hist. XlII, 106, quocum de numero in diversas abeunt partes Lysias, Munerum accept. defens. p. 577, ed. Tayl., et Pausanias, WII, 2. (2) De navi Paralo vidd. ZZarpocr. et Suidas in voce: cf. Meursius, .4ttic. Lect 11, 7. C5) Dissident enim in numero P/ut. l. l. et Pausanias, YX, 32. (4) Verus hic annorum numerus apud neminem occurrit veterum scriptorum; hic enim tam oratores, uti ZLysias, .4ndocides, Isocrates, Lycurgus et Demosthenes, quam historici, veluti Diodorus ac Dionysius, in numero mirum in modum discrepant. Cf. Gilliesius, 1. l. p. 86 in nota, et Meinersius, Geschichte des Urspr. Fortgangs, und F'erfalis der IF issenschaf- len im Griechenl. und .Rom., t. II., p. 508 in nota. (8) ubi tanti mali sensus omnium animos ita affecit, ut hac nocte nemo somnum caperet (1). Postridie, concione habita , portus omnes, uno duntaxat relicto, terra aggesta occludere decrevere: urbis prae- lerea muros curare, custodesque imponere, et cuncta alia parare, quae ad obsidionem tolerandam facere possent (2). Non ita multo post tota, quae theniensibus paruerat Graecia , exceptis Samiis , ab iis defecit. Lysander, deleto passim populi jure, singulis civitatibus .Harmosten praeposuit , atque e sodalitiis (3) quibus constituendis , ut suam firmaret potestatem , maxime faverat , decem delegit, quibus summum imperium committeret (4). Undique praeterea eos ejecit, quos in praesidio reperiret , vel Jftheniensium rebus studere suspicaretur, iisque hanc unicam salutis conditionem indulsit, ut .4thenas abirent, ratus, quanto plures $n urbem confluxissent, eo cilius rerum necessariarum inopiá laboraturos. — Haud longo in his consumto spatio, praemissisque Lacedaemonem et Deceleam nunciis , se adnavigare cum navibus ducentis , conjunxit se circa -dtticam terram 2dgidi et Pausaniae regibus, qui in 2dca- demia prope urbem castra posuerant. Ita J4thenienses terra marique obsessi, inopes erant consilii: neque enim naves, neque socios, neque frumentum habebant, capitisque poená sanxerat Lysander, ne quis frumentum 24thenas importaret (5). Mox tamen, ut quoquo modo fortunam suam sustentarent , infamiá notatos in honorem pristinum. restituere , rogante Patroclide, decrevere (6), et, multis licet fame mortuis , nulla tamen de compositione facta est mentio. — Postquam vero omne frumentum defecisset, legatos miserunt ad (1) Xenoph. YY, 2. 3. Justinus, V, 7. (2) Xenoph. l. Y. $. 4. (5) 'Eraiptía:. Plut. p. 44o, Vox propria in hac re; ita etiam quadringentorum socii per excellentiam vocabantur &7eípei. TAucyd. VIII, 48, 65 et 92, ex sententia JZyttenbachii , v. cl. in Z£zzot. ad Eccl. Hist. p. 4o4, qui et restituit apud XezopA. II, 5. — Vide porro Lysiam, .4Adv. Erat. p. 207. (4) Plut. |. l. Nep. Lys. 1. (5) Jsocr. adv. Callim p. 914. (6) Xenoph. l. l. reds aigeous cmiligous zoizractat. AAndoc. de myst. p. 35. ( vol. IV, Orat. Graec. ed. Reiskii) qui plenus est in hac re. (9) -Agidem , qui peterent, ut muros et Piraeum retinentibus in. Lace- daemoniorum societatem venire liceret. J£gis legatos ad ephoros ire jussit , a quibus, re infectá, redierunt. F'olebant autem eo tempore Lacedaemonii , ut 4thenienses Piraei murum utrumque X stadiis imminuerent (t). Quibus auditis, omnium cecidere animi servitutis futurae metu; nemo tamen loqui audebat de muris diruendis, adeo quidem , ut -rchestratus , quum dixisset, nil superesse, nisi ut pax fieret propositis conditionibus , in. vincula conjiceretur, decre- tumque fieret, ne cui in posterum liceret. hujusmodi quicquam sen- tentiae loco in medium proferre (2). Quae cum sic sese haberent, Theramenes (3) in concione dixit, si auctoritate publica mitteretur ad Lysandrum, se explorati aliquid domum relaturum, utrum muros diruendos esse juberent Lacedaemonii , quo facilius Athenas in servitu- tem redigerent , an omnium Graecorum securitatis caussa. Missus igitur ista de caussa, quarto demum mense rediit, et se a Lysandro (qui tunc temporis in 2 4sia erat (4)), retentum esse dixit, tandem autem responsum, accepisse, si quid vellet, Lacedaemonem ad Ephoros iret. Quare plena cum potestate Lacedaemonem mittitur , eique novem legati adjunguntur. Interim [Lysander Aristotelem, tunc exsulem 5 postea XXX virum, aliosque misit, qui nunciarent, quae Thera- meni dixisset. Legati, postquam Sellasiam, Laconiae finitimam, venerant, rogati, quo mandato venirent, responderunt, cum summa (1) Xenoph. l. l. v. 15. Lysias, p. 234. (2) Xenoph. 1. c. (5) De Theramene, .Agnonis filio Atheniensi exstat Spec. Hlistorico-Criticum Inaug. (Lugd.-Bat. 1821.) viri doct. G. 44. ScAneither, qui Theramenis mores et ingenium a cri- minationibus, qua cum hoc loco, tum alibi, in eum afferuntur, egregie et acute, mihi quidem vindicasse videtur; cujus de hoc viro sententie subscribere neutiquam dubitamus, eum scilicet ut bonum virum atque civem reipublicae salutem quaesivisse, non tamen, ut hoc faceret, satis constanter eandem viam secutum fuisse. Vid. Spec. p. 56 et 55. — Hoc autem loco (p. 49 - 55) generatim ostendit Lysie (c) de Theramenis legatione narranti non esse habendam fidem; quodque quarto demum mense hic redierit, illud magis Lysandri moribus, quam Theramenis malo in rempublicam animo esse tribuendum. (a) In Orat. adv. Eratosth. et .4goratum. (4) Plut. p. 44o. C10 ) potestate de pace agendi se adesse. Quo facto, Spartam ire juben- tur. Ibi , concione convocata , Corinthii et Thebani non foedus ineun- dum.esse dicunt, sed liberos, quotquot essent, pro mancipiis esse vendendos (1), urbem solo aequandam esse , regionemque pecoribus pascendis relinquendam ; Lacedaemonii vero, se urbem, de Graecia maxime meritam, everlere nolle aiunt, sed. pacem se facere velle iis conditionibns , ut muros longos et Piraeum diruerent ,| omnibus oppidis excederent, suam tantum regionem tenerent, naves traderent , patrio more rempublicam administrarent , exsules reciperent , eosdem cum, Lacedaemoniis amicos hostesque haberent, et eos ubique terra- rum marisque sequerentur (2). — Theramenes ceterique legati 24the- nas hoc nuntio redeunt; intrantes magna circumstitit. multitudo , sollicita ac metuens, ne re infecta reversi essent, nec enim dila- lionem res patiebatur ob multitudinem eorum, qui fame exstingue- bantur. Postero die nunciant legati. "Theramenes primus suadet , u£ pacem, qualis daretur, acciperent, ac moenia potius, servato ab interitu. populo, dirui, quam populum simul cum moenibus eodem casu interire paterenlur. Paucis igitur adversantibus , plurimis vero sententiam ipsius comprobantibus, pax tandem decreto populi re- cepta est. — Secundum haec Lysander, ex 24sim redux , Piraeum appellit, naves praeter duodecim traduntur, exsules, inter quos qui fuerant e CCCC virorum numero , | reducuntur, muri diruuntur ad tibiarum sonum , magno eorum studio, qui putarent, hunc diem Graeciae libertatis fore initium ; at spem eorum inanem fuisse, do- cuit eventus ! -Haec facta sunt exeunte anno ultimo Olymp. XCIII, eodem die, quo, ante annos septuaginta sex , navali apud Salamina pugná Persas superaverant ;4ihenienses , 169 scilicet mensis Munychionis (3). (1) .4ndoc. de Pace, p. 99, Plut. p. 4&1. (2) Xenoph. l. c. $ 20. P/ut. l. c. qui decretum servavit; Jod. Sic. XIII, p. 628, XIV, c. 3. Lysias, p. 217 et 256. 44udoc. lbid. p. 94. (3) Plut. l.l. Xenoph. iu fine cap. II., initio cap. IIl. C, Jodwelius in Chronol. Xenophontea, et Taylorus, in Fita Lysiae, p. 5o. Cn) VAAPVALRAAAALRAAAAL AAA 8 AAAAA RAAAA RAAAA AAA AAA AA AAA AAA ALAVA AAA AU AAAAAJ AA AURA SALA CLA, AA SECTIO PRIMA. . DE IIS, QUIE ATHENIS ACCIDERUNT INDE AB URBE CAPTA USQUE AD MORTEM THERAMENIS. CAPUT I. XXX VIRI CONSTITUUNTUR. EORUM PRIMIS TEMPORIBUS SIMULATA MODERATIO. N ox ita multo post pacem cum Lacedaemoniis factam graves ortz sunt turbz Athenis de resütuenda vetere reipublice forma. Erat enim in conditionibus pacis, quemadmodum vidimus, ut patrio more rem- publicam administrarent (1): quod quidem, cum alii aliter explicarent, aliquot inter se dies disceptarunt. Qui paucorum cupiebant dominatum, antiquam avitamque reipublice administrandz rationem eam esse dice- bant, quz ante Solonem viguisset, oligarchicam scilicet: populares con- tra ea rempublicam ad formam , a Solone constitutam , et prorsus demo- craticam, revocandam esse contendebant. Illi tandem vicerunt, Lysandro in auxilium advocato, qui, concione convocata, Atheniensibus auctor fuit, ut XXX eligerent viros, qui rempublicam gubernarent, omniaque in urbe administrarent. Cui quum contradixisset 7ZAeramenes, formu- (1).-Diod. XIV. 5. qui Ephori ac Theopompi vicibus fungitur, ideoque hoc loco, tacente fere Xenophonte de hac reipublicae commutatione, sequendus est. De Zysandro consentit Lysias, p. 219; de TAeramene iu diversas abit partes, sed non audiendus videtur, quippe » qui odii caussas procul non habuit", monente J/'esselingio ad Diod, l. c. Cf. ScAneither , V. D. p. 55, seqq. ( 12) lam pacis recitans, et gravissimum fore dicens, si preter datam fidem libertate privarentur, Lysander foedus ab Atheniensibus jam ruptum esse dixit, qui muros post definitos demum dies destruxissent, jamque non de reipublice forma, sed de eorum. salute actum fore, ni statue- rent, qua suasisset. Maximas preterea intendit Therameni minas, atque interfecturum se illum affirmavit, ni desisteret Lacedaemoniis adver- sari, populumque facere sineret, quod ipse jussisset. Ita Theramenes populusque perterrefacti , popularem statum abrogare coacti sunt. Quam ob rem lecti sunt XXX viri, initio anni primi Olymp. XCIV, qui annus non ab archonte Pythodoro nomen sortitus est, quia hic in oli- garchia lectus erat, sed ab Atheniensibus vocatus est Zyepxíz (1). Populus autem perspiciens Theramenis integritatem , in tyrannorum nu- merum hunc retulit, ut auctoritate atque equitate sua reliquorum cru- delitatem et avaritiam aliquantum saltem cohiberet (2). Ceterum fere omnes e CCCOG viris fuisse videntur (3). Eorum vero nomina a Xenophonte (4) nobis servata sunt, nempe: Polyarchus, Critias (5), Melobius (6), Hip- polochus, Euclides, Hiero, Mnesilochus, Chremo (7), Aresias, Diocles, Phzdrias (8), Chzrelaus, Anztius, Piso (9), Sophocles (10), Eratosthe- nes (11), Charicles (12), Onomacles, Theognis (13), /Eschines, Theogenes, Cleomedes, Erasistratus (14), Phido (15), Dracontides (16), Eumathes, (1) Xenophon. M, c. 5, $ 1, ab antiquis scriptoribus etiam aaepe 2 Eux2eidov vocatur. (2) .Diod. XIV, c. 4. (8) Lysias , p. 260. (4) XenopA. l.l. $ 2. (5) Taylor in Fita Lysiae, p. 45, ibique laudati e veteribus, in nota 7. — Cf. G. Groez Prinsterer, v. d. in. P/atonica Prosopographia. (Lugd.-Bat. 1823) , p. 157 seqq. (6) Lysias contra Erat., p. 195 et 197. Harpocr. in voce. (7) Lysias contra Nicom., p. 476. (8) Palmerius in. Exercit. ad auct. Gr. p. 6$, monuit pro daidpías , in Demosth. orat. de falsa, leg. esse datos. (9) Lysias contra Erat. passim , Harpocr. in voce. (10) ZtuAnkenius, Hist. Or., p. 128, ed. Reiskii. (11) Zysias , ibid. (12) Idem, p. 207 seqq. 217 seqq. XenopA. Mem. Socr. Y, c. 2. -4ndoc. de Mysteriis , p. 18 et 5o. Jsocr. de bigis, p. 846. Harpocr. in v. (13) .Lysias, ibid. p. 196. Harpocr. in v. (14) Plato, Eryx., partis III, vol. III, p. 545., ed. Bekkeri. (15) Lysias, ibid. p. 211 seqq. (16) Idem, ibid. Harpocr. in v. (33) Aristoteles (1), Hippomachus, Mnesithides (2), et modo memoratus The- ramenes. — Preeter hos vero, eo tempore , decem in Piraeo creati sunt , qui forensium urbanarumque rerum curam haberent (3). Ex eo decem- viratu Pirzensi fuerunt Glauco (4), Charmides (5) et Molpis (6). 'Triginta-virorum praecipuum munus erat, leges patrias eas consribere, secundum quas in posterum in republica esset vivendum: semper vero has scribere et promulgare distulerunt (7). Qua in re Nicomachus quidam, antea jam ad leges describendas lectus, eos maxime adjuvisse videtur (8). Interim senatum, XI viros aliosque magistratus pro lubitu ex amicis suis, iisque, qui exsules fuerant, composuerunt (9). Nomine igitur hi quidem magistratus erant, revera autem illorum. administri. Primum quidem paulisper rempublicam specie quadam justitie ac moderatione gerere instituerunt, et, ut populum eo melius deciperent, dixerunt, oportere civitatem ab improbis purgari, ceterosque cives ad vir- tutis ac justitie studia converü. lgitur coepere pessimum quemque et omnibus invisum indemnatum necare: in his tres imprimis sycophantas, quos ex injustis aliorum accusationibus in statu populari se aluisse , atque optimatibus graves fuisse, constabat omnibus. Senatus libenter hos condemnavit, nec reliqui etiam cives, quotquot sibi talium facinorum conscii non erant, id moleste tulerunt, imo merito dixere fieri. Sed brevis admodum fuit populi lztitia: ea enim res magnz initium cladis fuit (10). (1) Plato iu Parmen. Cf. Groen van Prinsterer, l. c. p. 140. (2) Lysias, p. 195. (3) Plut. in Lys. l.l. P/ato in Epist. VII. ad Dionis propinquos, p. 428, ejusdem ed. (4) .Athen. lib. II, p. 44. — Modo vera sit lectio, observante J7yttenb. Select. Hist. p. 411. (5) Xenoph. V1, &, $ 19. Genere is erat Critie conjunctus. P/az0, in Charmide, p. 357, ed. Stephani. Cf. Groen vam Prinsterer, p. 215 seqq. (6) Harpocration , iu v. (7) Xenoph. 1I, c. 5, $ 2 et 11. Diod. c. 4, ibid. (8) Lysias, contra Nicomachum. (9) Xenopon l.l. Diod. l. l. Lys. contra goratum, pag. 260. (10) Xenophon. $ i2. Diod. l.l. Lysias, contra Erat. p. i92. P/ut. de carnium esu, t. II, p. 998; idem, de so/ertia animalium , p. 429. Cf. Caesar, apud Sallust. in Be/Io Catilin.. €. 51. Sycophante isti fuisse videntur Epzgenes , Diophanes et Clisthenes, quos nominat Lysias in Orat. .4polog. de popul. stats eversione, p. 430. (Áu) C. ABL io TE: TYRANNOS AGERE INCIPIUNT. — CIVIUM QUORUMDAM PROBORUM C/EDES. -— SOCRATIS CONSTANTIA. — XXX VIRIS CUM TIHERAMENE SIMULTAS INTERCEDIT. ^ Estes autem viri mox consultare inceperunt, quomodo civitatem pro lubitu suo regerent, sibique omnino id agendum esse statuebant , ut aditum ad tyrannidem quam firmissime sibi munirent. Cum vero perspicerent, se sine armis exteris cades patrare non posse, omnes enim salutem communem tuendam obviam ituros; /Eschinem et Aris- tolelem, collegas suos, Lacedemonem miserunt, qui a Lacedaemoniis praesidium quarerent, quo melius rempublicam iis utilem redderent , improbisque e medio sublatis civibus, rempublicam constituerent. Qui- bus auditis Lysander, facile illis morem gerens, id effecit, ut prasi- dium septingentorum militum, duce Callibio, mitteretur (1). Accepto prasidio, Harmosten muneribus, blanditiis, omnique cultu demulserunt, ut, quecunque facerent, laudaret (2). Cujus quidem rei insigne dedere documentum Autolyci nece. Hic enim facet ingenii athleta, cum ora- tionis libertate praefectum offendisset, in eo erat, ut ab hoc caderetur baculo; quod vero cum ferre non posset homo, libertatis amans, Calli- bium cruribus sublatum prostravit in terram. Cujus quidem facti ergo paulo post in Callibii gratiam. Autolycum interfecerunt (3). Illo igitur ex acropoli, quam tenebant Lacedamonii (f), militum quotquot vellent cum ipsis mittente, non jam improbos et parve existimationis homines com- (1) Xenoph. l. l. $ 15. Diod. l. c. P/ut. in Lys. p. 4&1. Justinus, V, 9. (2) Xenoph. l. l. $ 14. Diod. 1. ]. (8) Plut. p. 442, Diod. XIV, c. 5. (4) Lysias, contra 4goratum, y. 248. C15) prehenderunt, sed quos sciebant injustas ipsorum contra se actiones equo animo minime laturos, ac plurimorum ope, si quid contra facere aggre- derentur, usuros esse, existimabant (1); nec non ex divitum numero maxime idoneos sibi visos selegére, comprehensosque, ut rerum novarum studiosos, capite mulctarunt, bonaque ipsorum publicarunt (2). In his erat Leon Salaminius, vir bonus, nemini gravis, atque innocentissimus (3), cujus nullum erat crimen, nisi quod divitias haberet (4). Quem vero ut occiderent, utque quam plurimos facinoribus suis implicarent, Socratem cum aliis quatuor in curiam, qua in Tholo erat, arcessiverunt, jusse- runtque, hunc ex Salamine adducere necandum. At Socrates, justitiae amantissimus , tyrannorum non fuit dicto audiens, eáque occasione, mor- tem non tam sibi esse cure, quam ne quid injuste aut nefarie faceret, verbis et facto ostendit. Ubi enim Tholo egressi erant, domum abiit; reliqui autem. quatuor, in his Melitus (5), Salamina profecti sunt, cap- tumque Leonta ad XI viros duxerunt; qui hunc absque ullo judicio capite plexére (6). Imprimis vero ad cadem desünaverant Niceratum , Nicie illius, qui in Sicilia olim bellum gesserat, filium. Qui cum esset liberalis ingenii homo, optimusque civis, opibus atque auctoritate om- nium fere Atheniensium erat primus. Hunc igitur, quasi popularis imperii esset studiosus, comprehensum interfecerunt. Cujus quidem viri misera sors adeo omnium commovit animos, ut nulla esset domus, quin hujus morti ingemisceret , tante zquitatis memorià ad lacrymas impulsa (7). Eàdem preterea nece periit Antiphon (8), vir patria amans, (1) Xenoph. $ 14. (2) Dzod. 1. 1. (3) Xenoph. 11, 5, $ 39. (4) ductor Epist. Socr. t. I, p. 15, ed. Orelli, ep. VII, Diog. Laért. l1, $ 24. (5) -4ndoc. de myst. p. 46. (6) Plato iu Apologia Socr., p. 121, parte I, vol. II. ed. Bekkeri. Idem iu epist. VII, p. 429, p. HII, v. III, Cf. Zuzac, v. cl. in Orat. de Socrate cive, p. 4o, p. 150, seq. in mota, ibique laudati, cum e veteribus, tum e recentioribus. (72. XenopA. ibid. Diod. l. l. Lysias adv. Poliuchum , p. 521. (8) Lysidonidz filius fuisse videtur, ac diversus ab Antiphonte Rhamnusio. Vide ZeuAn£ez. in diss. de Antiph. ( Opusc. p. 242 seqq.) Cf. JZyttenbach. iu 4nnot. ad Xenoph. iu Select. Princip. Hist., p. 4o. — Dissentit Gi//iesius Opere laud., p. 100 seq., qui multis de hac quaestione egit in nota. Priori sententiz illud maxime favere mihi videtur, quod Theramenes apud Xenoph. nihil de Antiphonte dicit, nisi hunc duas triremes ad bellum contulisse. (16) qui belli tempore duas reipublice suppeditaverat triremes admodum expeditas. Erat inter istos. XXX tum auctoritate, tum feroci audacia princeps Critias (1). Hic primo quidem tempore ejusdem, qua Theramenes, fuerat sententi;, eique familiaris, posteaquam vero pronus esse coepissel in plurium czdem (erat enim inexplebili in populum odio, quippe quon- dam ab hoc exsilio ejectus), ei restiterat Theramenes, dicens, haud squum esse interimi illos, quos honore afliceret populus, quique nihil mali in optimates comnuiisissent: nam et ego, ait, et tu, multa populi gralia et diximus et fecimus. At ille, "Theramene familiariter adhuc ulens, non fieri posse respondebat, quin illi, qui potentia eminere cu- perent, e medio tollere necesse haberent eos, qui plurimum ipsis ob- sistere possent. Quodsi exisümas, inquit, idcirco, quod non unus, sed triginta sumus, minus nos de tuendo hoc imperio, quam de conser- vanda tyrannide sollicitos esse oportere, nz tu desipis (2). Jam vero, multis injuste mortem oppetentibus, cum multi, paria sibi metuentes, palam coirent, et de republica quid futurum esset, mirarentur, rursus "Theramenes, non fieri posse, aiebat, ut oligarchia duraret, nisi tot ve- nientibus in societatem reipublice gerendce, quot res posceret. Hanc Theramenis hortationem non neglexere XXX tyranni, ei vero non eodem animo, eodemque consilio, quo suaserat, auscultaverunt. Ex eo enim tempore, sibi jam metuentes, imprimis autem ab ipso Theramene, ne ad eum confluerent cives, tria millia civium elegerunt, qui rerum gerendarum essent parlicipes, et formam civitatis, ab ipsis institutam , defenderent (3). Quo facto Theramenes iterum dixit, sibi absurdum videri, quod, quum ab initio optimos quosque civium reipublice ad- ministranda parlüicipes facere voluissent, nunc ter mille elegerint, pe- rinde ac si in eo numero necessitatis aliquid inesset, ut neque extra eum boni probique, nec intra eundem improbi esse possent. Preterea (1) Plato, in Charmide, t. Y., p. 311, ed. J. Bekkeri, quo in loco laudatur propter generis nobilitatem. — XenopA. Mem. Socr. Y, 2, $ 12, 24, 25. Cf. Aristides Orat., t. 11, p. 58, ed. Jebbii. (2) Xenoph. XY, 5, $ 15, 16. (3) Xenoph. $ 17, 18, Justinus, V, 8. C7) video, inquit, vos duo maxime inter se pugnantia facere: imperium enim constituiis et violentum, et viribus eorum, quibus imperabitur, infirmius (1). Hzc qua dixerat ille, college ejus eodem, quo antea, animo itum audiverunt, tum exsecuti sunt. Trium milium enim recensum fecere in foro, eorumque saluti adeo consuluerunt, ut sacrosanctos eos et inviolabiles esse censerent, nova lege lata, qua cautum, ne quis ex hoc numero sine Senatus decreto interficeretur (2). In reliquos vero summa usi sunt iniquitate. Eos enim , qui extra hunc trium millium ca- talogum erant, censuerunt non uno in loco, sed alios alibi; et in- terea, quum eorum a domo quisque sua abiisset, miserunt przsidiarios, cum civibus sus factionis, qui arma ex absentium zdibus auferrent. Ita arma populo ademta atque in arcem deportata, ibi in fano depo- suerunt (3). Neque hic substitit erga hos injuria, sed eadem lege, de qua modo diximus, statuerunt, in sua potestate esse omnes eos, qui extra trium millium catalogum essent (quorum catalogus a Lysandro (4) nomen erat sortitus), morte multandi (5). (13) -Xenoph. $ 19. (2) Xenoph. lbid. $ 51. (8).Xenoph. Ybid. $ 20, quo in loco 7Zyttenbach. l.l. p. 4o1, interpretantem secutus sum. Cf. Xenopkon, ibid. $ 41. (4) Jsocrates. contra: Callimackum , p. 895, edit. Wolf. min., contra EufAyn. p. 956. His vero in locis non IIciczvdyau , Sed Aucznópov , legendum esse monet. Coray in Bi4/. Graeca , p. 269, seq. et p. 545, cum omnes MSS. atque editiones veteres ante Wolfium hoc habeant ; ac simul Wolfii conjecturam historie adversari recte ostendit vir summus: accepit autem de .catalogo trium millium , quod mihi secus videlur, duce Schneidero in nota vel $ 20, l.: ita enim omnis tollitur difficultas, qua duo haec loca ipsi Corayo adhuc laborare videbantur. (5) Xenoph. II, 5, $ 51. (18) CAPUT III. SJEVIRE PERGUNT. — IN INQUILINOS CRUDELITAS, — THERAMENIS ACCUSATIO ET MORS. His factis, quasi Jam iis, quidquid vellent, facere liceret, multos inimicitie , multos opum causa interemerunt tyranni (1), alios etiam , non sine causa ipsorum imperio infensos, in exsilium ejecerunt; in his 'Thrasybulum atque Ànytum, qui postea exsulum duces exstiterunt (2). Cum vero non haberent, quo stipendium solverent prasidiariis (3), in curiam, quo coire solebant quotidie (4), convenerunt, ut hac de re de- liberarent. Ibi apud tyrannos dixerunt Theognis et Piso, sceleribus prze- meditandis collegarum nemini cedentes, esse inter inquilinos nonnullos, qui presentem reipublicae statuam zgre ferrent, pulcherrimam ergo se nactos esse opportunitatem , specie quidem poenas repetendi, revera autem faciendi questum (5); omnes preterea persentiscere, reipublicze omnino opus esse pecunià (6); cuivis igitur unum ex inquilinis sumen- dum esse, ipsos capite plecti, eorumque pecunias proscriptione publi- cari debere (7). Quod nullo negotio audientibus persuasere, preter (1j Xenop&. 1T, 5, $ 21. (2) Idem , ibid. $ 42, quo loco an recte sese habeant verba ort 'AAxiBi&dyy, dubitare mihi liceat. Non enim a XXX viris in exsilium erat expulsus Alcibiades, sed post pugnam apud Notium sponte in exsilium erat profectus, neque postea rediit. Aut igitur adjectio serioris avi esse videlur, aut legendum e/zc 'Agzi»ov: priori opinioni favet, quod $ 44 non repetitur Alcibiadis nomen, huic quod Archinus erat vir, uti videbimus in posterum, inter exsules et consilio et auctoritate gravissimus. (5) Xenoph. lbid. $ 21. (&) Seneca, de tranquill. animi, c. 5, p. 552, edit. Gronov. (5) Erant enim in ,reíxers (qui fide publica mercature exercenda gratia Athenis com- morabantur) permulti, qui labore suo atque industria magnas sibi comparaverant divitias. (6) Lysias contra. Erat. p. 192. (7) Xenoph. ibid. cf. $ 4o. C 19) Theramenem (1). Hic enim, cum a collegis invitatus esset, ut sumeret, quem vellet, at non honestum, inquit, mihi esse videtur, eos, qui op- timates audire velint, sycophantis injustiora facere; hi enim vitam adhuc reliquerunt, quibus opes adimebant, nos vero nihil mali committentes occidemus, ut eorum pecunia potiamur, quod quo pacto omni syco- phantarum facinori non est injustius (2)? Nihilo tamen minus decem comprehenderunt, inter eosque duos inopes, ut speciem pre se ferrent, hzc non lucri causa, sed civitatis ergo fieri, et se paratos esse ad omnia rite exsequenda (3). Licet vero eo tempore decem tantum delegerint , postea tamen inquilinorum opulentissimorum, ab iis interemtorum, nu- merus ad sexaginta crevit (4). In inquilinis iis, qui furorem avaritiam- que tyrannorum experti sunt, fuit Lysias, orator subtilissimus, venus- tissimus, quem sequi non pcenitebit, simplicissime atque elegantissime narrantem, quz sibi fratrique suo Polemarcho philosopho, misere mor- tem oppetenti, acciderint (5). Quamvis enim alioquin is sit, qui rebus ficüs germanam quamdam veri speciem addere mirifice possit (6), (quod sine dubio in Theramene fecit), hac tamen facti enarratio sola est ex iis, quee hujus quidem generis ad nos pervenere, in qua talis invenitur accuratio in exponendis rebus singulis, qualem vult historia (7); ex eis praterea esse videtur, quz fortassis exaggeratione minus indigerent. Tyranni igitur, distributis inter se edibus, alii has, alii illas petunt. Illi, qui ad comprehendendum Lysiam , cum Polemarcho in clypeis fabri- candis operam exercentem, proficiscebantur, hunc domi sus hospites convivio excipientem invenerunt, quibus amotis, illum Pisoni tradidere, czteri ad officinam profecti mancipia descripsére. Lysias, ut periculum subterfugeret, Pisonem interrogavit, an se vellet, pecunià acceptá, (1) Lysias, ibid. (2) XenopA. ibid. $ 22. (3) ,Lysias, ibid. p. 195. (4) Diod. XIV, 5. (5) Plut. de esu carnium, l. l. qui enim hic memoratur, idem est, Tay/ore judice, in Fita .Lysiae, p. 46, iu nota c. ) (6) Vid. Nob. Afordius, c. c. p. 64. C7) 1dem monet Giesius, v. d. in o. 1l. p. 101. ( 20) servare. Annuit ille, si modo foret multa. Dixit itaque Lysias, se ar- genti talentum libenter esse daturum. Consentit ille, sibi suisque perni- ciem imprecatus, ni faceret. Dein Lysias, cubiculum , quo pecunia servabatur, ingressus, arcam aperit. Quod quum animadverteret Piso, ingreditur quoque, conspecüsque iis, quz inerant, duos ex ministris vocat, jubetque, quia in arca erant, auferre. Übi autem ultra id, de quo inter illos pactum erat, tria nactus esset argenti talenta , quadringentos Cyzicenos, centum Daricos, paterasque insuper quatuor argenteas, ro- gavit eum Lysias, viaticum saltem sibi concederet. At ille, preclare, inquit, tecum agi existima, si salvus evaseris! Exeuntibus autem illis obviam. facti sunt Melobius et Mnesithides, ex officina abeuntes, qui cum eos in ipsis foribus comprehenderent, quo tenderent, interrogant. Ait Piso, se ad Polemarchum ire, ut, qua huic domi essent, perlustraret. Eum igitur ire jubent, Lysiam vero se ad Damnippum sive Damasippum quemdam ( cujus in edibus comprehensos servabant) comitari. "Tum accedens Piso Lysiam tacere et bono esse animo jubet, nam et se illuc venturum. Inveniunt autem ibi 'Theogni- dem, alios, quos jam ceperant, custodientem , cui quum tradidissent Lysiam, abiere. In tali autem discrimine Lysias, ubi videret, sibi jamjam esse intereundum , fugam cogitabat. Dammippum igitur seorsum voca-. tum, his verbis compellavit : » Necessarius," ait, » mihi es, et familiaris ; » in cedes tuas venio; nihil tamen sceleris admisi, sed propter pecunias, » quas habeo, actum est de mea salute. Tu itaque talia mihi perpesso » alacrem tuam operam in salutem meam prestes ! " Pollicetur se facturum. Damnippus ergo versus atria exit, ut Theognidi (quem omnia facturum arbitrabatur, si quis pecuniam offerret) proponeret ae persua- deret, acceptà pecunià, Lysiam salvum reddere. Hic interim zdium peritus, easque bifores esse sciens, per fores, qua a posteriore domüs parte erant, quasque apertas inveniebat, se surripuit. Postquam ad Archenei sive Archimai in Pireo domum pervenerat, hunc in urbem mittit de Polemarcho sciscitaturum , qui reversus narrat, Eratosthenem eum, in via obviam factum, in carcerem deduxisse. Hisce auditis, Lysias sequente nocte Megaram navigavit, in libertate Athenarum (21) instauranda magno civibus auxilio proxime futurus. — Polemarcho autem, non ita felici, solitum nuncium denunciarunt XXX viri, ut cicutam bi- beret, necis indictà caussà. Quem, cum ex carcere mortuus exportaretur, non ex edibus suis, quas cum fratre tres habebat, efferri permiserunt, sed. conductà domusculà, ibi eum exposuerunt, et, licet ei multa fuis- sent vestes, nullam tamen ad sepulturam amicis petentibus concessere, quorum vero unus vestem, pulvinar alter, alter quodcunque presto esset, in funus dederunt. — lta triginta tyranni ex bonis Lysie ac Polemarchi septingentos rapuerunt clypeos, multum auri atque argenti , preterea zs, vestimenta et supellectilem , servorum denique viginti et centum , quorum przstantissimos quosque sibi reservarunt, reliquos in publicum contulere. Nec non egregia in toto hoc negotio inexplebilis suz cupiditatis specimina prodidere, ita quidem, ut Melobius, ubi pri- mum in Polemarchi zdes venisset, uxori ipsius inaures aureas, quas habebat, vi detraxerit (1). Àb eo inde tempore, quo savitie in inquilinos vehementissime sese opposuerat.'Theramenes, et una. cum ceteris, qui ad salutem publicam animum. adjiciebant, minitatus erat, se libertatis vindicem fore (2), in collegarum odium ita incurrit, ut suam salutem cum ipsius constare haudquaquam posse censerent, cum ab eo maxime impedirentur, quo- minus pro libidine suà omnia agerent. Hinc insidias ei struere coeperunt, eumque clam apud Senatores (a quibus ex lege judicari eum oportebat), alius apud alium sunt calumniati, et, ut caverent hominem non tantum diversa sentientem , sed et reipublice statum evertere cogitantem, monuerunt (3). Non hac fugisse Theramenem, sed pericula, qui sibi imminebant, previdisse, utique videtur. Non multo enim ante miserri- mum vite-finem, cum, collapsà domo , in quà cum aliis compluribus coenaret, solus evasisset mortem, multique eo nomine ipsum beatum pra&dicarent, praeter omnium opinionem magná voce exclamavit: » O for- » tuna, cuinam me reservas occasioni ?? (4). (1) Lysias contra Eratosthenem, p. 193 - 198. (2) Diod. XIV, 4. (3) Xenoph. Ybid. $ 28. (4) Plut. Consol. ad Apoll. V. 1, c. 6, 417, ed. Jyttenb. (Oxonii, 1795). €f. ZZliauus, Far. Hist. IX , 21. ( 22 ) Isto igitur die, quem ad Theramenem e medio tollendum destinave- rant Tyranni, arcessitis juvenibus, quos maxime audaces esse existima- bant, atque cum pugionibus, quas sub alis ferrent, assistere sibi jussis, senatum convocárunt. Postquam autem aderat Theramenes, assurgens Critias, tyrannorum princeps, acerbissima et virulentissima oralione in eum invectus est, et capitis accusavit, calumnias calumniis cumulans, excusatàque czdium frequentià, quam scilicet necessitas mutatze reipu- blice forme posceret, dixit: » Eum esse presentis statüs criminatorem et inimicum infensissimum , licet in illo administrationis partem | ipse cum czteris ultro suscepisset; restituendz' porro reipublice popularis esse studiosissimum ; hominem varium, inconstantem; in abroganda de- mocratia et inducendo promovendoque CCCC virorum imperio fervidum, ac rursus in evertendo horum imperio, atque in populum iterum con- ferendo, principem; in omni statu turbidum, inquietum, rerum novan- darum appetentem ; nuper iniquum atque improbum accusatorem inno- centium ducum ob non servata caesorum apud Arginusas corpora, cujus criminis ipse erat reus; facinorosum, indignum qui diutius viveret, cui si parsuri sint judices, sese et rempublicam esse eversuros." — Huic animo magno et intrepide respondit Theramenes, ac, larvà ceteris ca- lumniis detractá , et criminibus in Critiam sociosque retortis, palam pro- fessus est: » Neque impotentis popularis imperii, infimeque plebis po- lenti: vitia, neque exlegis paucorum dominatüs violentas injustasque actiones unquam probare se potuisse, sed legitimo moderamini utroque in statu studuisse." Ita denique se defendit ac peroravit, ut senatus admurmurans haud obscura benevolenti& signa edere videretur. Quod quum animadvertisset Critias, intelligens , si senatui de hujus vita de- cernere relinqueret, eum evasurum ; quod si fieret, ipsum in vite peri- culo versari: homo improbus, ad collegas XXX "viros progressus et breviter cum iis loquutus, e curia exiit, jussitque eos, qui sicis erant accincti, ad cancellos, quibus circumsepta erat curia, senatüs in con- spectum venire. "Tum ingressus rursum, oratione ad senatum versà: » Equidem, senatores! inquit, eum praesidis munere recte fungi exis- limo, qui suos circumveniri non patiatur, quam ob rem et ipse hoc (535) officium: prestabo. Hi enim, quos assistere cernitis, se non concessuros esse aiunt, hunc hominem , paucorum imperium manifeste eversum euntem, a nobis dimitti. Nostis autem , in novis legibus a nobis per- scriptum esse, ne quis e ter millibus, nisi decreto vestro damnatus, morte multetur; ceteros vero, qui extra hunc numerum sint, XXX virüm arbitrio esse relictos. Ego itaque, ait, Theramenem istum, consentienti- bus vobis omnibus, ex hoc catalogo deleo." — Quibus auditis, Theramenes in aram proximam insiliens: » Ego vero, ait, rem omnium justissimam suppliciter a vobis postulo; Critie ne concedatur, vel me, vel quemvis vestrum velit, expungere, sed ut ex eà lege, quam hi tulere, de iis, qui catalogo continentur, et de vobis et de me judicium fiat. Et hoc quidem, inquit, per Deos immortales! haud ignoro, hanc aram mihil mihi profuturam, sed ideo ad eam confugi, ut manifestum faciam, hos non in homines tantum injustissimos esse, sed in Deos etiam quam maxime impios. De vobis autem certe, viri preestantissimi! non possum non mirari, vos vobis ipsis non consulere, cum optime intelligatis, non meum nomen magis quam cujusque vestrum deleri posse." Ad hec XXX virorum przeco XI viros, ut Theramenem prehenderent, evocavit. Qui cum ingressi essent cum ministris duce Satyro, homine inter eos tum audacisimo, tum impudentisimo (1), iis dixit Critias: » Vobis tradimus hunc Theramenem ex lege damnatum ; vos eum prehensum abducite, quo par est, et reliqua exsequimini!" — Quibus dictis, eum avellebant ab ara Satyrus ipse et ministri. Theramenes, uti congruum erat, et Deos invocabat et homines, ut, quz secum agerentur, adspice- rent. Àt senatus non se commovebat, propterea quod ad cancellos stantes videret Satyro similes, et locum ante curiam przsidiariis plenum, nec ignoraret adesse, qui sicis essent instructi (2). Cum vero solus ex omni- bus Socrates et duo alii accurrerent, ac, ne Therameni vis fieret, licto- ribus se objicerent, hic generoso et magno animo eos oravit, ne quid (1) Hic in loeum Theramenis fuisse suffectus Schneidero videtur, ex Lysie loco dv. Nicom. p. 476, cujus sententie subscribere equidem dubito, ob ea, qua leguntur apud Dod. c. 522 de XXX viris Thrasybulum ad tyrannidis societatem invitantibus. (2) Xenoph. l. l. $ 22 - 55. C54) horum facerent: morle enim sibi id fore acerbius, si illos, qui tam amice, tam intrepide pro suà salute se interponerent, dum irritus caderet conatus, in eandem ipse secum pertraheret calamitatem! Quo audito, cum nemo, armatorum metu, succurreret , prepotentumque factionem crescere viderent, a conatu Socrates sociique desüitere (1). Quum itaque "Theramenem per medium forum abducerent ministri, magnà voce, quo pacto secum ageretur, exposuit ille: cui interminans ubi diceret Satyrus, poenas daturum, ni taceret: » Quid igitur", respondit, »si tacuero , an poenas daturus non sum (2)? — Vulgus autem, presidiariorum armis deterritum, dum infelicem hunc luget, simul in eo, quod Theramenis virtus tam contumeliose atque injuste tractaretur, suam quoque servi- tutem perspiciebat ac deplorabat (3). Quam constanter vero, quam for- titer in carcere mortem oppetierit Theramenes, Ciceronis (in his sine dubio Xenophontem sequentis) locus nobilissimus depingit, qui licet ubique fere inveniatur, tam egregius tamen ac pulcherrimus est, ut vix nimis sepe repeti posse videatur. » Quam me delectat "Theramenes", inquit, » quam elato animo est! Etsi enim flemus, cum legimus, tamen » non miserabiliter vir clarus emoritur. Qui cum, conjectus in carcerem, » triginta jussu tyrannorum, yenenum ut sitiens obduxisset, 1eliquum » sic e poculo dejecit, ut id resonaret, quo sonitu reddito, adridens, » Propino, inquit, hoc pulchro Critiae: quiin eum fuerat teterrimus: » Greci enim in conviviis solent nominare, cui poculum tradituri sint. » Lusit vir egregius extremo spiritu, cum preecordiis conceptam mortem » contineret: vereque ei, cui venenum prebiberat, mortem est augu- » ratus, quz brevi consecuta est" (4). T (1) Diod. XIV, c. 5. — Eadem fere de Isocrate tradit Pseudo-P/ut. in Zsocrate, p. 1024, ed. Wolf. min. Licet vero nullum eorum, qui de rebus Socraticis scripserunt, hàc de re exstet testimonium , nimis expressa tamen sunt Diodori verba, judice ZLuzacio in O7. l. p. 129, quam ut fidem iis denegemus. seudo-P/utarchi preterea hand magua est auctoritas. Meursius in Lect. 4t. V, 14, pro Zsocrate in hoc. Pseudo-P/ut. loco Socratem intelligit, atque hunc auctorem, similitudine nominis introductum, errasse statuit, t. V, Z/es. Gr0z. p. 1729. (2) Xenoph. l. 1. $ 56, (3) -Diod. 1. 1. (&) Tuscul. Quaest. Y, 4o. (35) AAAAASAAAAARAAAA SANA AS AAA A SAAAAAAAAA AAA bA AAA SACRA RAAVUAV AAA AAA SATA, AAA VA AAA SALA SECTIO SECUNDA. A MORTE THERAMENIS AD CONSTITUTOS X VIROS. CAPUT I ÀLCIBIADIS MORS. — TYRANNORUM IMPOTENTISSIMA DOMINATIO. —- ANIMI FORTITUDO IN SOCRATE. N oN ita multo post Theramenis mortem (1), ut interficeretur Alcibia- des, effecerunt Lacedzemonii et Atheniensium tyranni: cujus ad cedem altera caussa accessit, quemadmodum videbimus. Atheniensibus, quos jam poenitebat posterioris inpustee in Alcibiadem ire, ex presenü, tristi et miserando rerum statu spes quedam utique affulgebat, quamvis parva, haudquaquam, incolumi Alcibiade, de republica Atheniensi actum esse: qui enim antea non satis habuisset in otio et quiete vivere exsul, eum ne nunc quidem, si res salvee essent ipsius, Lacedemoniorum neglec- turum superbiam et tyrannorum insolentiam. Quod non fugit XXX. iyrannos: quare sedulo exploraverunt atque adverterunt, quid ille mo- liretur vel deliberaret (2). Tandem » Critias ezterique tyranni certos II E D UP MMEIUBREUCNL UBER HN DMUN CGMANQEMA T 7 ^ 7 MN (1) Licet Juszinus ex Trogo, V, 8, tradiderit, tyrannos civium cedem ab Alcibiade fuisse auspicatos, ea tamen, qua Alcibiadi acciderunt a proelio apud flumen Aegos ad ejus mortem, impediunt, quominus hanc necem tyrannidis initio accidisse existimemus ; si praterea adjectio ila apud XenzopA. II, 5, $ 42, de qua vidimus, temporum ordini non repugnat, nullum restat dubium , quin Theramenis mors Aleibiadis neci tempore sit anteponenda , quod et fecisse vidi Gi/liesium in o. l. p. 111 - 115. * (2) Plut. in .4icib. p. 212, E. F. ed. cit. 4 ( 26 ) homines ad Lysandrum in Asiam miserunt, qui eum certiorem facerent, nisi Alcibiadem sustulisset, nihil earum rerum fore ratum, quas ipse constituisset. His Laco rebus commotus", aeceptlàque dein a magistratu Lacedamonio scytalà, quae juberet, ut Alcibiadem tolleret (1), » statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo, Artaxerxis regio in Phrygia sawape. Huic ergo renuntiat, que regi cum Lacedaemoniis pacta essent, irrita futura, nisi Alcibiadem vivum aut mortuum tradidisset." Huic faciles aures prebuit Pharnabazus, licet antea amicitia prosequutus esset Alcibiadem: cujus rei hzc fuit caussa. Alcibiades, quamvis eo tempore in Phrygia satis tuto viveret, ae re lautiori, Pharnabazi ope, uteretur, » Athenas tamen victas Lacedaemoniis servire non poterat pati: quamob- rem ad patriam liberandam omni ferebatur cogitatione. Sed videbat id sine rege Persarum non posse fieri, ideoque eum amicum sibi CREDE adjungi, » cujus rei experiundz sese sponte offerebat occasio." Nam Cyrum Artaxerxi fratri bellum clam parare , Lacedaemoniis adjuvantibus, sciebat: id si ei aperuisset, magnam se ab eo initurum gratiam videbat. » Igitur ad regem contendere statuit, ratus, se hzc non minori spe, quam fecisset Themistocles, et meliori sane caussà moliri. Àntea tamen ad Pharnabazum itinere suscepto, de singulis hune certiorem fecit, ab eoque petiit, ut ad regem mitteretur, ejusque conveniendi sibi daretur potestas. At Pharnabazus, his auditis, indicium sibi vindicans, ejusque premia sibi repetere cupiens , misit statim, quibus maxime fideret, ad rem totam regi detegendam. Cum igitur Pharnabazus nullos daret, a. quibus ad regiam adduceretur, Alcibiades ad Paphlagonie satrapem profectus est, ut illius ope iter ad regem sibi compararet. Pharnabazus itaque, cum ob rationem sibi privam, tum Lacedemoniorum , Lysandro minitante, metu, misit Sysamithren patruum et Bagzum sive Mageum fratrem, qui in via Alcibiadem interciperent. Missi clam vicinitati Phry-- gic, in qua tum erat, dant negotium, ut eum interficiant. Ili, cum is occidi aperte non posset, neque ferro etiam aggredi eum auderent, noctu cubiculum , in quo dormiebat, succenderunt. Sonitu flamme e somno excitatus Alcibiades, sumto gladio, defendere se conatus est, —————————————— (3) Put. p. 2135, A. pc ER C27) vestimentisque in ignem ejectis, flammz vim transit. » Quem ut barbari incendium effugisse eminus viderent, telis missis interfecerunt" (1). 'Theramene igitur atque Alcibiade extinctis, XXX tyranni eorum metu liberati, qui proxime forsitan libertatis vindices atque ultores futuri sibi videbantur, quasi jam absque timore et pro arbitrio tyran- nidem exercere sibi liceret, miseras urbis reliquias czdibus et rapinis exhauriunt. Neminem animadvertebant vel dignitate vel opibus eminere, quin eum statim corripi, in carcerem duci, necari juberent, et nullo quidem judicio facto, si extra MMM catalogum esset; cum his enim pro lubitu agere iis ex lege licuisse, vidimus: sin vero divitem quendam ex hoc catalogo necare iis animus esset, curabant, ut ab inimicis apud Senatum incusaretur, atque, uti predixerat jam Theramenes, e numero deleretur eorum, qui reipublice: erant participes, et in Lysandri cata- logum inscriberetur (2). Calumniatoribus usi sunt, ut hzc eflicerent, XXX viri, imprimis Agorato (3), Batracho, atque /Eschylide (4), aliisque hominibus nequissimis, scelestissimis et ad servitutem nefarie promtis , qui qui a tyrannis excogitata erant in civium perniciem , senatui de- ferebant. Quà autem ratione in senatu judicatum fuerit, ex Lysia ac- cepimus (5). XXX viri sedebant in subsellis, ubi olim prytanes; due mense ante ipsos collocat erant, et debebant calculi, non, uti moris erant, urnis injici, sed palam mensis imponi, qui condemmnabant, pos- teriori, qui absolvebant, priori; unde facile est intellectu, neminem a senatu, timide serviente, fuisse absolutum. » Hac igitur tempestate , observante Isocrate (6), majus erat crimen esse divitem, quam scelera- tum, quod hi aliena rapiebant, illi suas opes amittebant. Qui enim ad reipublice gubernacula sedebant, non delinquentes puniebant, sed divites (1) Ephorus XVII, apud Diod. Xl1V, 11. qui tradit, et ab igne et ab insidiantium ja- culis eum esse superatum; imo Jus/inus refert, vivum eum crematum fuisse. Vid. P/ut.]. 1. p. 213, B, C, D. Nepos, in J4/cib. c. 9, 10. Cf. J//essel. ad Diod. p. 646, in nota ad n. 8o. Gilliesius, e. c. p. 112 seq. et p. 184. (2) Lbysias, p. 425. Isocr. adv. Callim. p. 894. 44dv. Euthynum sine testibus, p. 956. (5) Eysias, contra .4gor., p. 254. à (4) Lysias, contra Erat., p. 209. (5) -4dv. .4gor., p. 245. (6) L. l. p. 962. (28) spoliabant, et injustos sibi fidos, divites autem inimicos esse putabant." Ita brevi temporis spatio, quo tyrannidem exercuerunt, mille et quin- genti cives ab iis, indictà caussà, damnati alque in porticu, Varia dictà, necati fuerunt (1). In hisce Strombichides, Dionysodorus, Aristophanes Chollides, Xenophon Icarius, et Hippias Thasius, aliique viri admodum populares, jam tyraunidis initio e medio sublati fuisse videntur (2). Periit porro Eucrates, Styppax cognominatus, Nicie frater, quem alii hominem avarum , munera captantem, et proditorem dicunt (5); Lysias (4) contra ex iis fuisse tradit, qui rebus presentibus se accommodare ac fortune cedere noluerint, eumque, cum a XXX viris ad tyrannidis societatem esset invitatus, illud negasse, itaque ab his morti fuisse da- tum. Periit quoque in isto civitatis incendio Lycurgus, cujus nepos fuit Lycurgus orator prestantissimus, caussam necis prebente Aristodemo Batensi (5). Phaedonem. quendam in convivio a tyrannis necatum fuisse, ejusque filias, ut virginitatem servarent, invicem se complexas, in puteum se precipitasse perhibent(6). Multi denique alii capitis supplicio fuere alfecti, qui sepe belli duces fuerant, qui alis magistratibus ma- joribus defuncti erant, et triremibus sepenumero prefecti fuerant. Ali, quorum de capite jam statutum erat, casu tantum servati, et fuga elapsi sunt (7). Ea generatim fuit hoc tempore divitum conditio, ut debitoribus zs alienum remittere, et suas opes calumniatoribus dare co- gerentur (8) Hoc tandem impotenti et crudeli nefariorum istorum dominatu factum est, ut dimidia plus parte Athenienses ultro exsulatum (1) Jsocr. 4reop., p. 962 in fine. Contra ILochitem, p. 950. ZEschines, de falsa legat., p. 98, 15, ed. S/eph.: Heracl. Ponticus, de politiis. iu Prodr. Bibl. Graec. ed. a .D. Coray, p. 206. Diog. Laértius, in Zenone, p. 457, ed. Steph. qui 14oo enumerat, at, observante Corayo, viro summo, scribendo falli potuit. Sezeca, de tranquill. animi, MI, p. 552, l. 1500 occisos fuisse tradit. (2) Lysias, adv. A4gor. passim, imprimis, p. 246 et p. 251. (3) Suidas, in v. Zzesiv et siya£ vel eimza£. (4) -4de. Poliuchum , p. 54. (5) Pseudo. Plut., in vita Lycurgi, YV, p. 577, ed. Wyttenb. (6) Hujus rei in omnibus fere Lexicis Historicis mentio fit, nullum vero veterum testi- monium adjicitur, quod neque ego usquam inveni. (7) Lysias, adv. Agor., p. 252. (8) Jsocrates, adv. Euthyn., p. 962. ( 29) abierint (1). Quo facto omnibus, qui MMM catalogo non comprehende- rentur, urbem ingredi vetuerunt, perinde ac si populo optime indigere possent. Alios deinde e prediis ad vincula et supplicium duxerunt, ut agris eorum ipsi cum amicis potirentur (2. Qui cum in Pirzum ultra quinque millia (3) confugere essent coacti, et hinc multos abduxerunt (4): unde effecerunt, ut Grecia Atheniensium repleretur exsulibus (5), qui, quomodo recepti fuerint, mox videbimus. Tota igitur Atheniensium civitas in factionis istius scelestssimee potes- tate ita erat, ut nullam eo tempore adfuisse rempublicam, verissime existimet Scipio apud Ciceronem (6): » Que enim", inquit, tunc Athe- » niensium fuit res, quum post magnum illud Peloponnesiacum bellum » triginta viri illi urbi injustissime prefuerunt? Num aut vetus gloria » civitatis, aut species preclara oppidi, aut theatrum, gymnasium, por- » ticus, aut propylea nobilia, aut arx, aut admiranda opera Phidize, » aut Pirzus ille magnificus rempublicam efliciebat ?" — Neque publicas etiam ades eos curasse (7), neque a templis sacrilegas abstinuisse manus, constat: hec enim profanarunt, expilarunt, vendiderunt. Navalia deni- que, qua reipublice non minus mille talentis constiterant, destruenda venundarunt (8). Ut vero animum, ab enarrandis tot ac tantis facinoribus sceleribusque fessum aliquantum recreémus, Socratem considerare libet, sub ista ty- rannide luculenter probantem, quam liber sit is, qui mortem non metuat. Hic enim, licet foedissime grassarentur tyranni, neque ullus esset, quin vite fortunarumque in periculo versaretur, quum praterea reliqui omnes, aut urbem reliquissent, aut timidi servirent, timoris (1) Diod. libro l. c. 5, m fine. (2) Xenoph. ll, c. 4, $ 1. (3) Zsocr. 4reop., p. $64. (4) Xenoph. 1l. 1. (5) Justinus , V, 9. (6) De Republica, l1, 32, ed. Maji. C72 Jsocr. 4reop., p. 365, ed. Wolf. min., quo in loco Corayum (in BÀ. Graeca , t. 1I, p» 115) cum nonnullis ex Harpocratione (in v. Zzicv) ois ocici$, ptO vais Üucicis legentem , sequor. (8) Lysias, adv. Erat. p. 229. Isocr. 4treop. p. 362. ( 50) expers, ne pedem quidem portà extulit (1), sed in medio civium miser- rimorum erat, » et lugentes patres consolabatur, et desperantes de re- publica exhortabatur, et divitibus opes suas metuentibus exprobrabat seram periculosa avarilie poenitentiam ; et imitari volentibus magnum circumferebat exemplar, cum inter triginta dominos liber incederet (2)". Adeo etiam indignatione commotus erat propter injurias, quibus cives suos affici videbat, ut sibi temperare non potuerit, quin aliquando cru- delitatem Critie ac ceterorum obliquis verbis perstringeret. Antistheni enim dixisse ferunt: » Num quid te poenitet, quod in vita nihil magnum neque spectabile consequuti sumus, quemadmodum videmus in tragoedia describi reges, Atreos illos et Thyestas, et Agamemnones et. /Egisthos? Nam illi obtruncati in trageediis et mala fercula coenásse et comedisse ubique produntur: nemo vero poétarum eo progressus est audacia atque impudentie, ut porcum mactatum in drama introduceret (3)". Alio tempore discipulis se mirari dixit, si quis boum pastor, armenta sua quotidie minuens et deteriora faciens, malum se esse armentarium non confiteretur: Miror autem magis, inquit, si quis civitati praefectus, dum quotidie cives de medio tollit aut pejores reddit, non erubescat, neque existimet, se pravüm esse et improbum reipublice gubernatorem (4). : Haud defuerunt, qui viri dicta, tamquam totidem crimina, ad Critiam sociosque deferrent. Ab his jam antea maxime adversus Socratem lege erat cautum , ne quis dicendi artem doceret (5). Jam vero, his auditis, Critias et Charicles, privatis etiam rationibus Socrati offensi (6), hunc ad se arcessivere, eique legem ostenderunt; cum vero tyrannorum vultu non conturbatus, sine timore solita erga eos uteretur ironia, salsa illa etacuta, tandem eum dimittere coacti sunt; ad posterius preterea sibi delatum, Socratis dictum alludens, Charicles, caveret, interminatus est, ne et ipse aliquando gregem minueret (7); et fortassis eum interfecis- sent, nisi brevi eorum potestas dissoluta fuisset (8). (1) Cicero ad Atticum , VIM, ep. 2. (2) Seneca, de trang. animi , c. 5, t. 1, p. 552. (5) JElianus, var. hist. Yl, 11. (4) Xenoph. Mem. Socr. l, c. 2, $ 32, 55. (5) XenopA. Ybid. $ 51. (6) Xenoph. Ibid. $ 29, 3o. Auctor Ep. Socr. ep. 7. p. 13. (7) Xenoph. l. 1. $ 55 - 58. Cf. Luzac, in Or. 1l. p. 53 ad 37, et p. 126. (8) Plato in J4pol. Socr. p. 122, ed. cit. C51) ODDO RORLILLE!LLLLLLLNLLLULLLELEÉLLL'íLLILRÁRÁLLLLGILELULLOLALLULLLLIILEEEÉLNeLELLLIILLOLBEEOLALLLLAÁÉÓSf CAPUT II LACEDIZSMONIORUM IN EXSULES SEVERITAS. —- THRASYBULUS PHYLEN OCCUPAT. — VIRIBUS AUCTUS SECUNDA FORTUNA ADVERSUS XXX VIROS PUGNAT — ELEUSINIORUM ET SALAMINIORUM C/EDES. Licet viderent Lacedaemonii, triginta tyrannos, a se prepositos, ser- vitute oppressas tenere Athenas, plurimos cives partim patrià expellere, ' partim interficere, plurimorum bona publicata inter se dividere, in sinu tamen gaudebant, quia numquam aliquid virium Athenienses colligere volebant (1). Ut igitur tyrannos viribus et terrore adaugerent, ultimum- que, quod supererat, auxilium miseris eriperent exsulibus, decretum. sciverunt, quo quinque talentorum statuebatur poena in eos, qui profu- gos ex omni Graecia non ad XXX viros duxissent. Pro hostibus preterea habendos esse edixerunt, qui ducentibus obstarent (2). Omnes denique civitates exsules recipere vetuerunt (3). Huic decreto Grecorum plerique licet paruerint,- nom tamen defuere civitates, qua exsules reciperent, cum metu forsitan ducte, ne Lacedaemoniorum nimis eresceret potentia, tum maxime, quia tam erudeles casus miserabantur; in: quibus excel- luerunt imprimis Argos et Thebe. Argivi jam olim cum Atheniensibus amicitia erant conjuncti (4), a qua ne hac quidem tempore recesserunt. Non tantum enim patrià ejectos summo humanitatis studio exceperunt (5),. sed decreverunt etiam, cum Spartanorum legati exsules aliquot sibi ab (1) Diod. XIV, 6. (2) Put. in Lys. p. 448, E. Diod. kl. Justinus, V, 9. (8) -Dinarchus ade. DemostA., p. 95, ed. Wolfii. Justinus, l. k. (&) -Eschylus, in Eumenid., ws. 769, seqq. (5) Diod. l. Y. Justinus, l..1. ( 52) Argivis ad poenas postularent, ni ante solis occasum abirent legati, hos- tium loco habendos esse (1). Thebani, ut maculam obliterarent, quam sibi adsperserant ipsimet , sententià illà immani in sociorum conventu latà de Athenis solo zquandis, atque Lacedaemoniis adversarentur, contra horum decretum aliud tulerunt, quod summis merito effert lau- dibus Plutarchus, illud humanissiimum ac vere Graecum predicans, et tam dignum, tam preclarum existimans, ut Herculis Bacchique factis vquiparet. Huc fere rediit: » Omne tectum et oppidum Boeotiz Athe- niensibus, si quibus usus foret, patere; qui exsuli, dum duceretur, non pro virili parte opem tulisset, eum talentum multe nomine pensi- turum; si quis Athenas per Boeotiam arma ferret in tyrannos, nemini "Thebanorum fas esse, id vel videre, vel audire (2)." Quocum decreto, ' ut facta sua convenirent, curaverunt. "Thebis enim non solum tutum exsilium egerunt profugi, verum etiam spem recuperanda patrie re- ceperunt (3). Erat inter exsules, quemadmodum vidimus, Thrasybulus, vir uti strenuus, ità constans, patrie amans, reliquisque preclaris virtutibus insigniter przditus, qui audendum aliquid pro patria et pro salute com- muni, etiam cum vitz periculo, ratus, magnificentissimum illud ag- gressus est facinus, quo immortalem gloriam consequutus est. Ex Thebis enim cum circa septuaginta (4) excurrens, Phylen occupavit, castellum munitissimum , Athenis C stadiis distans, unde prolixa erat incursionum occasio (5). Quo cognito, XXX viri quamprimum auxili caussa cum suis tribus millibus et equitibus ex urbe Phylen versus egressi sunt, idque coelo perquam sereno. Quocum ventum esset, mox juniorum qui- dam, ceteris audaciores, in castellum impetum faciunt, sed nulla re peracta, acceptisque vulneribus recedunt (6). Cum vero XXX viri cir- cumvallare eos pararent, ut, iüneribus ad commeatum interclusis, ad (1) -Demosth., de Rhodiorum libertate, p. 80, ed. Wolfii. (2) Plut. in Lys., p. 448, E, in Pe/lopida, p. 280. (5) Xenoph., c. 4, $ 2, Dinarchas, 1. l. Diod., c. 82, Plut., l. l. Justinus, l. 1. (4) Xenoph., l.l. Plut., de Gloria .JAthen., p. 545, ed. 1. Alii alium numerum tradunt. (b) Xenoph., l. l. Diod., l. l. Nepos in. TArasyb., c. 2, Justinus, . 1. (6) Xenoph. , l. 1. (55) sese dedendi necessitatem adigerentur, nix densissima per noctem deci- dit, ut necesse haberent, nive obducti, omisso proposito, in urbem reverti: in quos erumpens e Phyle manus calonum plurimos intercepit (1). Dein tyranni, animadvertentes, eos ex agris etiam predam esse aspor- taturos, ni constitueretur aliqua custodia, ad extremos fines, circiter XV stadiis a Phyle dissitos, omnes pene, quos a Lacedaemoniis acceperant, presidiarios cum duabus equitum turmis miserunt. Hi, castris circa Acharnas, quas appellabant, in loco arboribus denso positis, ibi excuba- bant (2). Interim exsules robustiores facti sunt, Ismenia, Thebanorum principe, privatim eos adjuvante. Nec non Lysias orator utilem in eà re operam prestitit; etenim duo drachmarum millia suppeditavit et scuta ducenta, atque in auxilium urbis, quz esset patria communis eloquentiz, trecen- tos, secundum Justinum quingentos, milites mercede conduxit; Thra- syleeo preeterea, hospiti suo, persuasit, ut duo talenta conferret (3). His igitur viribus auctus Thrasybulus, septingentis circiter secum sum- ts, noctu e Phyle descendit; positisque armis, cum tribus quatuorve Stadiis a presidiariis abesset, paulisper quievit. Dein, cum jam dies appropinquaret, et hostes ab armis, ubi quisque cubaret (4), discessissent, equisones etiam abstergendis equis occupati strepitum ederent, Thrasybu- lini, resumtis armis, inopinato cursu in ipsos contenderunt, et, qui- busdam ipsorum prehensis, ceteros omnes in fugam conjectos, ad stadia sex septemve sunt persequuti. Casique ab his sunt e peditibus gravis armature plus quam CXX ; ex equitibus Nicostratus, cognomento Pul- cher, ac duo alii, in lectis deprehensi. Victores postea recedentes, erecto tropzo, collectisque spoliis omnibus, Phylen redierunt. Interea equites auxilii suis ferendi caussá Athenis egressi, nemine hostium viso, tan- üisper illic, ubi strages facta erat, substiterunt, donec czsos sustulissent propinqui: quo facto in urbem sunt reversi (5). llle OD CN i cope Ier MES PRONUS 0 ISDEM (1) Xenoph., $ 5; paulo aliter 2iod., 1. 1. (2) Xenoph., $ 4; Diod., c. 52, in fine. (9) Justin. , V, 9. Pseudo-P/ut. in Lysia , t. 1V, p. 555, ed. JZ'yitenb. Photius, invita Lysiae. (4) €f. Schneither, iu na, ad $ 6. (5) Xenoph. $ 5 - 7. Cf. Diod. c. 35 initio. C54) Qux dum geruntur, exsulum multi ad Thrasybuli castra confluxerunt. Quidam et XXX virorum hunc adierunt, palam de captivis nonnullis con- silium inituri, clam vero, ut eum corrumperent. Exhortantur itaque eum, ut, presente exsulum turbà dimissà, in imperii societatem , Theramenis loco, veniat, et decem insuper, quos ipse eligeret, exsules in patriam reducat. At respondit Thrasybulus, se exsilium suum XXX virorum praeferre dominationi, neque belli se finem prius facturum , quam , patrià ex servitute in libertatem vindicatà, populo reipublice gloriam, a majo- ribus acceptam, in pristinum statum reslituisset (1). Post hzc XXX tyranni, cum viderent, odio sui defectionem majorem fieri, turbamque exsulum augeri, legatos, qui auxilium peterent, Spar- lam miserunt (2); neque amplius rebus suis confidentes, LEleusinis in suam privatim potestatem redigende consilium cepére, ut sibi esset refugium, si necesse foret. Quod ut facerent, ultimum illud commisére scelus, quo tyrannidi violentissimee finem atrocissimum erant imposituri. Equitibus igitur secum ire jussis, Critias et caeteri XXX Eleusina pro- fecti sunt, ibique, equitibus stipati, oppidanorum recensum instituerunt: quod se facere dicebant, ut, quot numero essent, et quanto iis opus esset presidio, cognoscerent. Omnes itaque describi jusserunt, et singulos, nomina sua professos, e portulà, ad mare ducente, exire. Interim vero in litore hine atque hinc equites erant dispositi; et ut quisque Eleusi- niorum portulà exibat, a ministris vinciebatur. Postquam omnes com- prehensi essent, Lysimacho equitum praefecto mandàrunt , ut hos, Athe- nas abductos, XI viris traderet; dein ipsi etiam reversi sunt. Postridie in Odeum convocárunt gravis armature milites, qui in MMM catalogo erant, reliquosque equites. Ad quos Critias surgens: » Nos", inquit, » non vobis minus, quam nobis, rempublicam constituimus. Par igitur est, quemadmodum bonorum parlüicipes eritis, ita quoque periculorum vos fieri consortes. Sunt autem Eleusinii, quos in unum coactos habe- (1) Diod. c. 352, Justinus 1. 1. (2) Diod. l. l. Just. l. l. qui ad hoc etiam tempus. referunt tyrannorum jussum illud , quo omnes, qui MMM catalogo non continerentur, ex urbe demigrare sunt coacti, — Justizius de auxiliis petitis addit, accepta ea fuisse. (55) mus, communibus suffragiis damnandi, ut communis hiné fiducia el metus vobis ac nobis exsistat." Simul locum certum demonstravit ,' in, quo calculi palam ferri oporteret. Interea presidiarii Laconici dimidiam Odei partem armati jam occupaverant (1), quamobrem omnes unà sen- tentiáà mortis sunt condemnati. Multi etiam cives Salamine erant abducti, et de conspiratione cum exsulibus arcessiti, qui simul cum Eleusiniis, trecenti numero, indigno supplicio fuerunt affecti (2). CAPUT III. EXSULES IN PIRJEUM TRANSEUNT, MUNYCHIAMQUE OCCUPANT. — TYRANNI, PROELIO VICTI, OCCISOQUE CRITIA, ELEUSINA SE RECIPIUNT. — X VIRI CONSTITUUNTUR. Paucos post dies Thrasybulus, secum sumtis, qui Phylen jam con- fluxerant, ad mille, vel secundum Diodorum, mille et ducentos, noctu in Pireum venit. Quod cum tyranni XXX cognovissent, sine morá ipsi cum prasidio omni Laconico et cum equitum peditumque gravis arma- iure copiis, auxilio suis ivére, viam sequuti, quà currus ab urbe in Pireum commeare solebant. Eos vero in munitiones scandere illi, qui Phyle venerant, prohibere conabantur. Sed cum animadverterent majo- rem esse Pirei ambitum, quam quem illi, qui adhuc tam pauci essent, custodià complecterentur, conferto agmine, Munychiam , desertum quem- dam collem, sed munitum, se contulerunt. At urbani, cum in forum Hippodam;eum venissent, primum ita aciem instruxerunt, ut viam com- plerent, ad Diane Munychie templum ducentem , agminisque densitas non pauciores quinquaginta scutatis contineret; et sic ordinati sursum (1) Xenoph. $ 8-10. (2) -Diod. l.l. Lysias, contra Érat. p. 210 seq. contra Agar. p. 247. ( 56 ) progrediebantur. Qui autem Phyle exierant exadversus hostes viam com- plebant quidem, sed ordinum densitate multo minore, quippe quae denos gravis armature non excederet. Post horum aciem sequebantur scularii et jaculatores levis armature, quos excipiebant funditores , magno numero, nam et ex ipsis hujus loci incolis advenerant. Atque, dum adventant hostes, "Thrasybulus suis imperat, ut scuta ponant. Tpse eliam, sculo suo posito, czeleris armis opertus, stans in agmine medio, gravissimá et efficacissimà oratione milites suos ad proelium magno animo ineundum cum cerlissimà victori? spe cohortatur: hinc enim pro patria summis viribus pugnatum iri dixit, inde pro alienà dominatione incu- riose, quod jam ostendissent hostes, cum die ab hoc quinto ab exsulibus in fugam essent acti. Ut ad id preterea attendant, socios hortatur, quod Dii ipsis palam adeo essent propitii, ut ante Phylen ipse tempes- tates, jussu divino, libertatis, virtutis atque innocentiz patrocinium sus- cepisse vise essent. Admonuit deinde eos loci ad pugnandum sibi perop- portuni , quum adversarii, acclivitate impediti, ob suos ante se collocatos, neque telis, neque jaculis uti possent: socii contra, dejectis per declivia saxis, jaculis, hastisque, hostium multos sine dubio essent vulneraturi. Denique ita peroravit, ut miliübus persuasum esset, non minus beatos eos futuros esse, qui in hoc preelio mortem cum vità essent commuta- turi, quam qui, victorià partà, diem, unum omnium jucundissimum, libertatis instauratz» adspectaturi essent. Hiec ubi dixisset, in hostem conversus, se tamen a proelio continebat. Édixerat enim hariolus, ne prius hostem invaderent, quam aliquis ex ipsorum acie vel cederet, vel vulneraretur. » Id ubi evenerit", inquit, » nos preibimus: vicloria vos sequetur, me quidem mors, ut opinor." Ab omni parte evenit, quod futurum przdixerat. Quam primum enim scuta accepissent, ipse, quasi fato quodam ductus, primus insiliit in adversarios, eorumque in medio mortem oppetiit: sepultus postea eo loci, ubi Cephissus amnis vado transibatur (1). Tum diu acerrime pugnatur; caso tandem Critia, ty- rannorum szvissimo duce, tam gloriosam mortem minime merito, vic- loria illustris ab exsulibus et Thrasybulo est parta. Perturbata enim (1) Xenoph. M, 4, $ 10 - 19. " JN. E C57) XXX virüm acie, iisque longe fusis fugatisque, victores ad planitiem usque terga hostium presserunt (1). Cecidere illic de XXX virüm nu- mero, preter Critiam, Hippomachus; ex X viris, qui pari crudelitate Pirz&o prefuerant, Charmides, Glauconis filius; reliquorum circiter sep- tuaginta (2). » Usus est 'Thrasybulus non minus prudentià, quam forti- tudine. Nam cedentes violari vetuit. Cives enim civibus parcere equum censebat. Neque quisquam est vulneratus, nisi qui prior impugnare vo- luit. Neminem jacentem veste spoliavit: nil attigit, nisi arma, quorum indigebat, et qua ad victum pertinebant" (3). Quo facto, per inducias c&si redditi, atque hac occasione frequentes congressi sunt inter se, mutuique sermones contracti. Et Cleocritus, in mysteriis Eleusiniis praeco, vir insigniter vocalis, quum sibi silentium fecisset, victos, ex quibus quippe major pars Atheniensium erat, sic fere alloquutus est: » Cur exsules victores fugiant potius, quam ut vindices communis liber- » tatis adjuvent? Civium illam meminerint aciem, non hostium esse, » neque hos ideo arma cepisse, ut aliqua victis adiniant, sed ut ademta » restituant: triginta se dominis, qui quzstüs sui gratià plures pene » Atheniensium octimestri tempore occidissent, quam omnes Peloponensii » decem annis bellum gerentes, infensos esse, non civitati." Admonens deinde cognationis, legum, sacrorum communium, vetusti per tot bella commilitii, » scirent denique", inquit, » eos, qui jam cecidissent, non a » victis solum, sed et a victoribus defleri" (4). Quibus auditis, reliqui tyranni socios suos in urbem abduxerunt, cum propter acceptam cladem, tum quod istas reprehensiones debebant subire (5), multique preterea ad exsules transierunt. Interim "Thrasybulus Pirzo potitus est: quo facto, . continuo ingens ex urbe multitudo hominum, quos jam pridem pertesum fuerat tyrannidis, in Pireeum confluit, omnesque per urbes dispersi exsules, auditis Thrasybuli successibus, in Pireum illi se adjungere parárunt, ita ut deinceps exsulum copie numero longe essent superiores (6). (1) Diod. c. 55, Xenoph. l. 1. $ 19. (2). Xenoph. l. 1. Justinms, V, 9. (S3) Nepos, in TArasyb. c. 2; Xenoph. l. l. (4) Xenoph. $ 20, seq. Justinus, l. l. c. 10. (5) Xenoph. $ 22. Diod. c. 35. (6) -Diod. l. L. Lysias, adv. Philonem, p. 448, seq. ( 38) At postridie XXX. viri, dejectis admodum animis, desertique in con- ventüs sui loco sedebant, et delecti illi ter mille, ubicunque collocati fuerant, nusquam non inter se dissentiebant. Nam qui violentarum ac- üonum sibi conscii erant, metuque agebantur , vehementer contendebant, nihil iis, qui in Pireo essent, concedendum esse. Qui vero nihil injusti se fecisse sibi habebant persuasum, Cleocriti imprimis oratione moti, ipsi sanam ad mentem redibant, aliosque docebant, his malis carere eos posse, nec esse dicebant, cur XXX viris obtemperarent, nec cur sinerent pa- iriam perire. Quorum sententia superior cum esset facta, decretum tandem factum est, imperium illis abrogandum esse, ac surrogandos iis alios. Itaque X viri reipublice constituendze, sive dexa2o? yo; (1), unus ex quavis tribu, electi sunt (2), qui, si possent, amicissimis pactis bello finem facerent (3). In quorum numero duo fuerunt ex XXX viris Phido et Eratosthenes; Hippocles porro, Epichares (4), et Rhinon (5) aliique, qui Critize czeterisque tyrannis infensissimi fuisse videbantur. Tum reliqui e XXX, ex urbe se facessere jussi, Eleusina abierunt. dr phis Po TMPERESE TIRE Ma niea? did nutu ipit ceret ee (1) Harpocr. in voce. (2) Xenoph. $ 25, 24. (3) Diod. l. 1l. Lysias contra Erat. 211 seq. (&) Lysias, 1. I. , (8) zsocr. adv. Callim. p. 588, ita ex Harpocr. a Maussaco, p. 511 emendatus. Cf. 7"a- lcsius, Emend. Y, 93, et Coray , t. 1I, p. 267, qui et in Mss. ZtAizonem legit. Caeterum occurrit etiam Rhino in Fragm. Zeraclidis, de politiis, (in Prodr. Bibl. Greca, l. p.206), qui scilicet, eversà XXX virorum tyrannide, civitati cum "Thrasybulo prafuerit, Cum vero hujus rei nusquam alibi apud. veteres exstet testimonium ; cum e contrario sexcenta adsint loca , in quibus Thrasybulus cum Archino conjungatur, quorum collecta nonnulla videre est apud Taylorum in Fita Lysi& , p. 51, mihi, ad hujus viri exemplum, in hoc loco restituere liceat pro xai '"Pivav, x«i 'Apyives: — fateor tamen, nullam adesse Codicum varietatem. ( 39 ) AAA AAA AAA. S7AUSAZASSAZAA, SA AA RUAZAAVZA ALAVA, IA AAA PAZAAA, SALA Ay AVAAZ fA SAAAAPAAZAVAUÜAS AAA, 8 SALA AAA SECTIO TERTIA. AB ELECTIS X VIRIS, AD RESTITUTAM LIBERTATEM. QAPUT-T. RERUM STATUS IN URBE ATQUE IN PIR/EO. —— X VIRORUM CONSILIA. —- LACEDJE- MONII ADVOCANTUR. — LYSANDER MITTITUR, PAULO POST HUNC PAUSANIAS. z X viri spem, quam in ipsis collocaverant Athenienses, fore, ut brevi exsules cum civibus reconciliarentur, jam inde ab initio fefellerunt , et yiam consilio, quo creati erant, prorsus contrariam iniverunt. Nihil enim exemplo prioris dominationis territi, pari crudelitatis more uti, et in bello cum Piraensibus amplius perseverare non dubitaverunt. Cum vero eo tempore omnes, qui in urbe erant, valde perturbati essent, atque inter se discreparent, cum przfectis equitum res administrare aggressi sunt. Equites ipsi cum equis ac scutis in Odeo excubabant, et quia fidebant nemini, a yesperà quidem cum scutis circa muros vigilias agebant, a primá vero luce cum equis, semper metuentes, ne qui ex Pirzo in ipsos impetum facerent (1). Exsules contra, qui magno numero undique con- fluxerant, scuta conficiebant, alii ex ligno, alii e vimine, eaque deal- babant, et priusquam decem dies praeteriissent, fide publicáà datà denun- ciàárunt, si qui in belli societatem venire vellent, etiamsi peregrini essent, zequo tamen jure cum ipsis civibus in pendendis tributis futuros. IECIT U——MMÓM———MM—M———————————————— (1) Xenoph. $ 24. ( 4o ) Quo facto multi ex urbe exierunt, tum gravis armature , tum leviter armati milites, quinimo equites circiter septuaginta. Quotidie igitur pa- bulatum exibant, et lignis frugibusque ex agris secum sumtis in Pirzeum reversi, illic pernoctabant (1). At urbanorum nemo cum armis exibat; solummodo equites nonnunquam eos, qui predatum e Pireo egressi erant, invadebant, eosque, qui his presidio erant, infestabant: qua occa- sione mutuz fiebant caedes. Accidit enim , ut in /Exoniensium (2) ( populi Atticz») quosdam, suos in agros ad solitos labores exeuntes, incidereni , quos, multum frustra deprecantes, trucidavit Lysimachus, equitum pree- fectus, quanquam id moleste multi equites ferrent; et vicissim ii, qui in Pirzo erant, Callistratam , equo merentem e tribu Leontide, in agro captum, occiderunt. Nam hi tantos jam animos gerebant, ut suburbia incenderent (3), ipsumque urbis murum aggrederentur. Erat tum in urbe, si id quoque dignum est, quod memoretur, machinarum fabrican- darum artifex, qui cum cognovisset, eos juxta curriculi locum, qui se porrigebat e Lyceo, ex adverso Pirzi sito, machinas esse admoturos , jussit plaustris omnia ingentis molis saxa istuc vectari, et ubicumque vellent in curriculo illa abjici. Ita lapis quisque multum facessivit negotii (4). Interim X. viri non tantum in rebus publicis, verum etiam privatis, eandem injustiti; viam ingressi sunt, quam iverant XXX tyranni. De privatis unum tantummodo eorum exstat ejusmodi factum, ex quo tamen, quemadmodum ex ungue leonem agnoscas, ita facile reliquam eorum agendi rationem perspexeris. Accidit enim, ut Patrocles, qui tum legem agebat sacrorum, cum amico quodam ambulans, Callimacho cuidam, inimico suo, obviam fieret, pecuniam ferenti. Cui cum pecuniam eri- pere vellet Patrocles, dixit, eam publicari debere, quod ex iis esset Callimachus, qui in Pireum confugissent. Quà de re contentione ortà, factisque mutuis conviciis, cum alii multi concurrerunt, tum forte (1) Xenoph. $ 25. Lysias, pro Polyst. p. 569. Isocr. de bigis, p. 532. (2) Vid. JZyttenb.l. l. p. 413. Cf. Palmerius , Exercit. ad auctores Gr. , p. 67, et F'alcken. Diatribe Eurip., p. 292. (5) fsocr. lbid. (4) Xenoph. $ 26, seq. | CA) fortuna Rhino etiam X vir accessit. Ad quem igitur Patrocles de pecu- niis referens, hic ad collegas ambos duxit. Qui cum Senatás auctoritati rem permisissent, facto judicio decretum est, pecuniam illam esse pu- blicam (1). In publicis autem rebus luculenter ostenderunt, se malle imperiosis servire Lacedaemoniis, quam in liberà civitate, ac sub formáà regiminis populari, cum civibus equo jure vivere. Eorum enim consensu, qui in catalogo erant, legatos, qui auxilium peterent, Lacedemona miserunt, eodem tempore, quo et a XXX viris Eleusine Spartam eodem proposito legati iterum missi sunt (2). Qui cum Lacedzmona venissent, Phido X vir, unus legatorum, ut in auxilium venirent, suasit, et rem ita proposuit, ut, quasi populus jam a Lacedamoniis defecisset, metus adesse videre- tur, ne civitas Doeotorum fieret (3). Lacedemonii vero eo tempore paulo aliter, quam antea sentientes fuisse videntur, tum fortassis quia XXX tyranni violentissimà dominatione Athenas infirmiores etiam reddiderant, quam quideni ipsi omnino voluissent(4), tum quia reges Pausanias et Agis, cum viderent Lysandrum toti Grecis przesse et quasi dominum esse, utpote qui oppida cum sodalitiis tenebat, eo in Africà absente, popularibus apprime faverant (5). Lysander tamen, quam citissime ex Africà regressus, auctor tum fuit Lacedzemoniis, ut paucorum dominan- tibus subvenirent, in eosque , qui statum vellent popularem , animadver- terent, et sic perfecit, ut centum talenta legatis mutuo darentur, ad auxilia conducenda, ipse vero dux militis pedestris, Lybisque frater classis prefectus mitteretur (6). Lysander igitur secum ipse cogitans, celeriter se posse expugnare eos, qui Pirzum tenebant, si terrá marique commeatu intercluderentur, ipse Eleusinem profectus in itinere mille e finitimis civitatibus et Peloponneso gravis armature milites, pretio invitatos, co&git, fratremque classe suá quadraginta navium curare jussit, (1) 4socr. adv. Callim. p. 388. (2) Xenoph. $ 28. (5) Xenoph. l.l. Lysias ady. Erat. p. 215. (4) Gf. Xenoph. c. 5, $ 41. Auctor Ep. Socr. ep. VII, p. 15. (5) P/ut. in Lys. p. 445, A. (6) Xenoph. $ 28. Lysias, ibid. :Diod, c. 55. Put. 1. l ( 42) ne quid rerum necessariarum in Pireum inferretur. Tta rursus brevi tempore magna rerum apud Pireenses difficultas esse coepit : urbani vero, Lysandro freti, magnos iterum animos sumserunt (1). Rebus ita proce- dentibus, Lacedaemoniorum reges, cum invidià contra Lysandrum stimu- lati, quod is, rebus hisce feliciter ad exitum perductis, magnam sibi gloriam paraturus, et Athenas, iterum quasi captas, tamquam suas ha- biturus esse videretur, tum etiam quod Spartam apud Grzcos male audire intelligerent, ut alter ipsorum susciperet expeditionem, statuerunt. In sententiam itaque suam traductis tribus ephoris, Pausanias cum magnis copiis profectus est, verbo quidem contra populum pro tyrannis, re verà autem ad comprimendum bellum , ne amicorum ope Athenas denuo in suam redigeret potestatem Lysander (2). Eum socii omnes sequuti sunt, preter DBoeotos et Corinthios: hi enim aiebant, existimare se, contra jurisjurandi religionem futurum, si adversus Athenienses arma ferrent, qui foedus neutiquam violassent. Id vero ideo faciebant, quod animad- verterent, velle Lacedczemonios suam in potestatem et obedientiam redi- gere agrum Atticum. Pausanias igitur castra posuit in campis litorali- bus, Pireum circumjacentibus a septentrione, Academiam versus, ac cornu dextrum ipse tenebat, Lysander cum stipendiariis copiis sinistrum (3). Huc simulac venisset, quidam ex optimatibus, Diognetus cum Eucratis et Nicerati, a tyrannis occisorum, liberis, advenisse dicitur, et Nicerati filio Pausanie genibus imposito, admoto etiam Eucratis filio, regi czete- risque adstantibus narravisse, quali fortunà pueri illi essent usi, atque obsecravisse Pausaniam, ut suppetias ferret, ac poenas reposceret ab iis, , qui populum injurià opprimerent. E quo presertim tempore Pausanias misericordià populi exsulis permotum se prestitit, atque huic studere coepit, czleris Lacedaemoniis has puerorum calamitates tamquam exem- plum trigintaviralis improbitatis proponens. Hinc etiam factum fuisse videtur, quod oblata sibi a tyrannis hospitii dona accipere noluerit, a populo vero et exsulibus acceperit (4). (1) Xenoph. $ 29. (2) XenopA. l. l. Diod. ibid. PZut. |. ]. (8) Xenoph. $ 3o. — Cf. idem III, 5, $ 5, de Thebanis, Corinthiisque Pausaniam sequi nolentibus. (4). Lysias adv. Poliuchum , p. 922, seq (45) L—MMM———M — M ———————— CAPUT II. POST PUGNAS ALIQUOT, NON ITA GRAVES, INTER EXSULES ET EOS, QUI URBEM TENEBANT, PACEM FACIT PAUSANIAS. Deinde Pausanias, missis ad obsessos legatis, jussit eos redire in ve- teres suas sedes ac possessiones ab exsilio restitutos. Qui cun non obedi- rent, impetum dedit, ut saltem querelas amoveret, palam se ipsis bene velle. Quum vero nil alicujus momenti molitus recessisset , postridie , assumtis duabus cohortibus Laconicis, et tribus turmis equitum Attico- rum, ad Munychiz (1) portum Mutum accessit , speculaturus, quà parte angustia peninsule Pirzi commodissime muro intercludi posset. Inde recedentem cum nonnulli ex Pireo accurrentes premerent, gravatus jussit equites pleno cursu impetum in eos facere, peditesque illos, qui decem ab ephebis annos agerent, equitibus se adjungere, cum ceteris ipse sequebatur. Ab his circiter triginta velites casi; reliqui in fugam versi: quos Pausaniz milites ad theatrum usque, quod' in Pirzo, sive in parte ejus Munychia erat , sunt persecuti. Ibi se tum forte peltastee omues ac scutarii, qui in Pirzo erant, armabant: illi quidem, qui leviter ar- mati erant, statim excurrentes, jaculis, sagittis, fundisque eos infesta- bant. Lacones vero, quum frequentes vulnerati essent, graviter pressi sensim pedem referebant. Quo facto illi multo magis eos urgentes, stra- gem aliquam ediderunt, in quà Cheson et Thibrachus, uterque Pole- marchus, et Lacrates nobilis olympionices occubuere, cum aliis Lacedz- moniis, qui postea omnes ante portas in Ceramico terrà conditi sunt (2). Quz cernens Thrasybulus cum reliquis gravis armature militibus opem cObER ES MUCOU- Ou pieni i RM unU o 76 uM CSU TRIN (1) Vid. 7Zyttenb. o.l. p. 415. (2) Cf. Lysias, in Funebr. orat. in. Corinth. soc, p. 61. C44 ) suis tulit, et celeriter ante alios ad oclonos aciem suam instruxit. Pau- sanias autem graviter pressus, et ad stadia circiter quatuor aut quinque versus tumulum quendam paulaüm gradum referens, denunciavit La- cedemoniis reliquisque sociis, ad se ut concederent. Tum acie densis- simá instructà, in Athenienses miltes duxit; quos hi primum quidem cominus excepére, sed deinde alii in tutum, quod erat prope Hales JExonidas, protrusi, alii in fugam acti sunt, ac cesi eorum ad centum et quinquaginta. Pausanias, statuto tropao, abiit, et ne sic quidem suc- censuit exsulibus, sed clam ad Pireum nuntium mittens, non solum monuit eos, ut legatos ad se et ephoros presentes mitterent , sed edocuit eliam, quibus legatos mandatis instruerent. Et hi quidem paruére ei: simulque idem Pausanias urbanos in diversa studia egit, iisque precepit, ut collecti quamplurimi se et ephoros adirent ac profiterentur, nihil opus sibi esse bello in Pireenses, sed malle se, ut, pace utrimque factà , in amicitam venirent Lacedemoniorum, quam cives cum civibus bellum nefarium et utrisque exitiosum gererent (1). Placuere hzc dicta duobus ephoris, qui more Laconico regi aderant (2), atque in Pausanize magis, quam Lysandri sententiam ferebantur; imprimis vero horum alteri, Nauclide, pergrata hzc erant. Quamobrem promtis animis Lacedzemona ablegarunt nonnullos ex Pirzensibus, qui pactum cum Lacedaemoniis ineundum secum haberent, nec non ex urbanis Cephisophontem et Melitum , viros private conditionis. Quibus iter jam ingressis, eodem etiam misere publico nomine X viri, qui dicerent, se muros suos et se ipsos Lacedaemoniorum dare arbitrio, equum vero existimare, ut, qui Pirzum tenerent, si quidem amicos se Lacedaemoniorum profiterentur, Pireum quoque ac Munychiam tradant. Quos omnes cum audivissent Ephori Lacedemoniorumque concio, Athenas quindecim miserunt viros, quibus mandarunt, ut unà cum Pausanià quam possent zquissime rem componerent. Ab his igitur facta est compositio hujusmodi conditionibus, ut pacem invicem colerent, ut singuli ad sua redirent, preter XXX lyrannos, eorum ministros impigerrimos XI viros, et X viros, qui in (1) Xenoph. $ 31 - 55. (2) Cf. Xenoph. de Rep. Laced. c. XII, $ 5. ( 45 ) Pirzo imperium tenuerant; quod si qui in urbe sibi metuerent, Eleu- sinem migrarent(1). Cui etiam dicto plures, qui adspectum eorum, quos sub tyrannide offenderant, reverebantur, fuere audientes: in quibus fuit Batrachus ille, impudentissimus sub XXX viris delator (2). Atque his ita transactis, Pausanias abduxit exercitum. Quo facto exsules, qui in Pireo fuerant, inde cum armis solenni pompá in urbem venerunt, et arcem cum adscendissent, Minerva ob receptam libertatem sacra fe- cerunt, die duodecimo Boédromionis, ineunte anno secundo Olymp. XCIV, sedecim fere mensibus post constitutos XXX viros (3). Postquam ex arce rursus descendissent, ad ejusque pedem in Phylen pervenissent, habita est concio, in quà decretum ferret populus de iis constituendis, quae suaderet presens reipublice conditio. In hac autem Phormisius quidam ex redeuntibus sententiam dixisse videtur de republicá non omnibus, sed iis tantum, qui terram incolerent et possiderent, commit- tendàá, quod et Lacedaemonii ita fieri volebant. Quz si vicisset sententia (non autem vicit), quinque pane millia Atheniensium a reipublicae regimine amovendi fuissent. Hoc vero ne fieret, orationem scripsit Lysias, qua an tunc habita fuerit, non constat (4). Illud constat, Thrasybulum, in diversam omnino sententiam verba fecisse in hac concione. Qui, postquam facta eorum, qui oligarchicis rationibus favebant, reprehen- disset, eosque nec justitià, nec virtute, nec prudentiá, nec denique quod (1) Xenoph. $ 88. Nepotis errorem in TZrasyb. c. 5, qui X viros Pirei cum X viris, in urbe postea constitutis confudit, notaverunt Z7'a/es. Emend. 1, 55, p. 4i, et Taylorus in Fita Lys. p. 48, seg. in na d. — Eundem errorem erravisse videtur Trogus, ex quo Justinus refert, Pausaniam decem tyrannos ex urbe Eleusina migrare ad ceteros jussisse; V, 10. Cf. de pace Diod. c. 55, Plut. in Lys. p. 445. (2) Pseudo-Lysias, contra .4ndoc. p. 124. , (5) Xenoph. $ 59. Cf. Lysias, adv. A4gar., p. 262. Plut., de gloria Athen., p. $39. ed. Xylandr. forsitan etiam in Sympos. YX , quaest. 6. p. 74o. Errorem Diodori, finem tyrannidis ad ultimum hujus Olympiadis annum referentis, luculenter notaverunt Dodwellus in Chronol. Xenoph. p. 12, ed. Schneideri, et Taylorus in Fita Lysim, p. 4g, seq. na d, qui praterea finem priucipiumque tyrannidis egregie circumscripserunt, nec non JZ'esselingius ad Diod. p. 668. — Xenophonti insuper suffragatur PZilochorus, Scriptor perquam accuratus, apud Schol. Aristoph. in P/uto, vs. 1147, ad quem vide omnino Hemsterhusium , virum summum, p. 458 - 4&1, in na. ( 4ristoph. Comm. Plutus, etc. Harlinge , 1744. ) (&) Dionys. Halicarn. in Lysia, versus finem. Lysias, de antiqua. reip. forma Athenis non immutanda, p. 524, seqq. ( 46 ) ad societatem cum Lacedzmoniis, populo prestare ostendisset , huic tamen summá moderatione suasit, ut clementiam suam erga illos ostenderet , foederis, jurejurando confirmati, non immemor. Hec et talia loquutus 1] ] , , non esse dixit, cur perturbentur; non enim res esse novandas, sed le- gibus tantum antiquis esse vivendum, id est, reipublice: procurationem populo esse reddendam. Cujus quidem sententia superior cum esset facta, concione dimissá, magistratus more solito creati sunt (1), atque , , , q in his Euclides Archon eponymus factus est (2). Cum Thrasybulo redierunt, prater Lysiam, Phormisium, multosque alios, quorum nomina non retulit historia, Archinus, vir gravissimus, qui unà cum Thrasybulo Phylen occupaverat, et, uti ait Demosthenes (3), post deorum. immortalium opem, unus maxime omnium auctor populi in integrum reslituendi fuerat. Hic deinde etiam preclara multa in repu- blicà gessit, quorum nonnulla videbimus in posterum. Porro Anytus $ , y , qui itidem manüs illius Phylensis dux memoratur (5); postea vero ob privata odia cum Lycone et Melito Socratis exstitit accusator, seque hac turpissimà accusatione ad seram posteritatem infamavit (6). Preterea Andocides, orator (7), et Callixenus, ducum ad Arginusas calumniator, qui mortem deinde, tanto scelere dignam , occubuit. Omnibus enim exosus, fame tandem confectus periit (8). Tum Atrometus, /Eschinis oratoris pater (9), JEsimus, qui, ubi civium pompa ex Pirzeo portis appropinquabat, accedens ad Agoratum, XXX virorum satellitem et administrum nequissimum, qui, sumtis armis, ceteris civibus se adjunxe- rat, scutum huic arreptum projecit , ipsumque ad malam rem ex civibus - abire jussit, non enim oportere, homicidam pompam Minerve produ- Menu huchie 6. doc or cr ba Mo oH ul c xd rrcr Pone o (1) Xenoph. $ 4o - 45. (2) Uti omnes fere uno ore testantur ex antiquis. Vid. Zay/or, l. l. et Dodwell. |. 1. (8) .4dv. Timocratem , p- 479. (&) Zsocr., adv. Callim., p. 598. (5) .4 .Lysia, adv. .4gar., p. 261. (6) Plato in -4pol. Socr. passim. Cf. que de hoc viro habet Luzac, in Orat., p. 151 seq. (7) Pseudo-P/ut. in .4ndoc. (8) Xenoph. Hell. Y, 7, $ 4o. (9? ZEschines, de falsa legatioae, p. 266, seq. ed. H. JVolfi; Apollonius, in Fita JEschinis , initio. (47) cere (1). Dein Thrasybulus alter Colyttensis qui postea bis in vincula conjectus, apud populum in judicium fuit vocatus (2), et Cherephon ille Socraticus, qui aliquando Delphos profectus, Pythiam interrogavit , an esset ullus Socrate sapientior, ac responsum tulit, sapientiorem esse ne- minem (3). Aristocrates denique Scellii filius (4), Ergocles (5) , Epicra-. tes (6), aliique. CAPUT III. DE IIS, QUIE -:NON ITÀ MULTO POST POPULI REDITUM ATIIENIS ACCIDERUNT. Interjectis paucis diebus, cum auditum esset, eos, qui Eleusine erant, non minus resütutos exsules , quam se in exsilium actos indignantes , tyrannidem recuperare velle, atque ad eam rem conficiendam , externos milites conducere, expeditione contra eos per totum populum susceptá, eorum duces ad colloquium progressos, per insidias comprehensos, ut pacis victimas, trucidaverunt (7). Quo etiam tempore Lysias, et privatis inimicitiis et communi indignatione accensus, luculentissimam illam ora- tionem contra Erastosthenem , primo XXX virum, dein X virum ha- buisse videtur (8). Ceteri vero, qui Eleusine degebant, ab amicis et necessariis ad eos missis, commoti, cum urbanis transegere: et, ne qua dissensio ex anteactis nasceretur, legem tulit Thrasybulus: » Ne quis (1) Lysias, adv. Agar. l. l. (2) Demosth. , adv. Timocr.. 1. — Hujus etiam mentionem fecit XezopAoz , Hell. V, 1, $26. (8) Plato, in 4pol. Socr., p. 97. (4) -:Demosth. , adv. Theocrinem , p. 516. (5) Lysias, adv. Ergoclem, p. 460. j (6) Demosth. de falsa legatione, p. 257. (7) Xenoph. $ 41. Justinus, V, 10. (8) Taylor, in Lysie Fita, p. 49. ( 48 ) » anleactarum rerum accusarelur, neve mulctaretur." Ex quà omnes jurejurando obstricti sunt, discordiarum oblivionem fore (1). Jurisjurandi toli civilali communis hzc erat formula: » Acceptarum injuriarum nemini ero memor, preterquam XXX tyrannis et XI viris et. X. viris Pirai (2), neque horum ipsorum iis, si qui ralionem reddere parati sint rerum a se gestarum iis in magistratibus, quos obierunt." Quod ab his non fuisse tentatum, nemini facile mirum videatur. Senatorum jusju- randum ita sese habebat: » Neque admittam actionem forensem titulo tvjeLewc, neque titulo &raywyii; contra aliquem, propter antehac facta, praterquam contra damnatos exsilii." Jurisjurandi denique, a judicibus prastandi hec erat formula: » Injuriarum non ero memor, neque alii, ultionem hortanti, obtemperabo (3), sed secundum leges constitutas sen- tentiam pronunciabo (4) — Ipso quidem foederum tempore ceteris Graecis Athenienses stultssimi visi sunt et infelicissimi, postea vero, eventu opinionem ipsorum refellente, eosdem omnium fere Grecorum felicissimos prudentissimosque judicarunt (5); neque immerito. » Suis enim malis satis edocti, concordià minimas res crescere, discordià maximas labi, cunctaque vel bona, vel etiam mala, quz foris geruntur, internis esse radicata et emissa principiis, domi abstersere odia et foris bella presserunt : reliqueruntque posteris suis de ruinà sui exemplum, de reparatione consilium (6)." Utinam vero, quod in afllictis rebus sapientis- sime consuluerant, idem et in prosperis summá animi constantià serva- vissent. Non enim ex animis lesorum 1ta deleta fuit injuriarum memoria et odium, quin subinde revivisceret, et ad accusationem et perniciem adeo progrederetur complurium, cum nocentium, tum vero innocentium, ut vel ex oratoribus Atticis, presertim Lysià, constat, et Socratis casu, A —————————————————————— (1) Xenoph.l. l. Nepos in T/rasyb. c. 5. Justinus, l.l. — Ejusdem fere etatis auctores formula gj geygrixaxeiy utuntur, serioris evi scriptores vocem aj2»;eízs usurpant. Cf. Muretus, Far. Lect. 1l, 15. (2) -4ndocides, de Myst. p. 43, in quo loco addendum videtur xa) v4» Oi, auctore F'alesio, Emend. Y, 55, p. 41. Cf. J. O. Sluiter, v. cl. Lect. -4ndoc. , p. 156. (5) Legendum enim Ze meícogzi. Vide Fteiskium im n& 77, et Sluiterum , p. 138. (&) .4ndoc. de Myst., p. 44. (5) Zsocrates, adv. Callim, p. 908. Cf. Plato in Menem, p. 595. (6) Orosius, I1, 17. D ( 49) biennio post veneno interfecti, intelligitur. Hoc autem pauci tantum observarunt, plurimi vero, tam veterum , quam recentiorum, neglexe- runt, ceteroquin nobilissimum illud oblivionis decretum summis merito laudibus efferentes (1). Eodem tempore creati ac viritim lecti sunt XX viri, qui tantisper civitati praeessent, et, ne respublica detrimentum caperet providerent , donec leges late atque fixe essent (2); interim Solonis legibus, mensuris, ponderibusque, et Draconis thesmis uti placuit. In quibus vero multa cum viderent inesse, quibus civium bene multi tenerentur ob ea, qua in istà reipublicze commutatione evenissent; decretum , auctore Tisameno , fuit latum, quo placuit, ommes illas leges examinari, atque in examine probatas conscribi in tabulis, in Porticu Varià figendis. Hoc consilio quin- quaginta nomothetze a senatu lecti sunt, qui eas leges perscriberent, et coram Eponymis cuique volenti legendas przberent; dein eodem mense senatui traderent, et quingentis legislatoribus, a populo per tribus de- lectis (3). Ita multis novis legibus conditis, plurimis etiam, quibus prius utebantur, antiquatis, decretum tandem fuit perlatum, ut legibus ute- rentur, inde ab Euclide Archonte latis (4). In his legibus ea fuisse videtur, quam, (quo melius lites opprimerentur, quz decretum de abo- litione malorum impedirent,) suasit Archinus, ut scilicet, si quis actio- nem conira datum jusjurandum institueret, reo statu translationis uti liceret, utque Archontes eà de re imprimis referrent, isque priori loco diceret, qui crimen prescriptione summoveret : uter vero succubuisset , is mulctam solveret (5). Clarissimum insuper ac pulcherrimum zquitatis, moderationis et cle- mentie& exemplum dedere Athenienses. Nam cum Lacedaemonii centum illa talenta, quz ad obsidionem Pirzi ab ipsis mutuata erant, per legatos TITIUS EUUMMEEIILI IL TM (1) Observavit Orosius, l.l. nec non ex recentioribus Taylor, l. c. p. 55 in na, Gilies, l c. vol. III, p. 126. 7Zyttenb. in Sel., etc. p. 417, et Luzac. in Orat. P- 135, alii. ' (2) Julius Pollux, VI, c. 9 segm. 112, ex emendatione Z/a/esii, Emend, l, c. 34. (3) -4ndoc. de Myst. p- 33, apud quem ipsum exstat decretum. (&) 4ndoc. or. l. p. 42, ubi ipsa exstat lex. (5) 4socrates, adv. Callim. , p. 886. Plures hoc tempore latas leges collegit Taylor, 1. .c p. 55. 7 ( 9o ) repeterent, concione de reddendà pecunià indietà, multis equum esse videbatur, ut debitum dissolverent, iidem qui conflaverant, non ii, quo- rum in perniciem contractum fuerat; placuit tamen et publico decreto. sancitum est, quo id primum concordie pignus esset, ut communiter solutio ab omnibus fieret (1). Paulo post reditum decreto etiam fuit statutum, ut phylarchi et syn- diei nomina eorum, qui sub triginta viris contra populum equitaverant, deferrent, quo possent eorum stipendia exigere demarchi , quod itidem cum sagitlariis extraneis, penes quos sub tyrannide urbis fuerat custo- dia, factum fuisse videtur; utque phylarchi, ni demonstrassent, qui sti- pendium accepissent, ipsi mulctarentur (2). Postea sub XXX viris equo meruisse adeo erat invisum, ut, si quis examen subiret pro senatoris officio, nomenque ejus in tabulis horum equitum descriptum reperiretur, is vel nullo incusante , rejiceretur (3). Neque hoc odium dein evanuit. Nam cum posteriori tempore Thymbron, cui Asia provincia demandata fuerat a Lacedaemoniis, trecentos equites ab Atheniensibus postularet , hi miserunt ex equitum numero, quibus usi erant XXX viri. Arbitra- bantur enim populo expedire, si procul Athenis illi abessent et peri- rent (4). Ex hoc etiam tempore Athenienses vasis ad pompas usi sunt ex patrimonii XXX virorum factis (5). Verum ut manum illam Phylensem , qua tantá virtute rempublicam vindicaverat, populus Atticus, quasi beneficiorum immemor, non plane negligere videretur, decrevit, Archino ferente, iis dandas esse ad rem divinam et donaria M drachmas, ornandum preterea esse eorum quem- libet honoris coronà, factà duobus virgulis olez sacre. lta, postquam (1) Zsocr. AAreop., p. 364. JDemosth., adv. Leptinem , p. 363. (2) Lysias, pro Manticheo, p. 5o2 seq. Cf. 4. Büekhii, Staatshaushaltung der Athener , lib. IE, 19, t. T, p. 269, et t. II, p. 206 - 209, ubi ad fragmentum IV, tab. I, p.207, docte et luculenter mihi probasse videtur, illud ipsius decreti fragmentum esse, de quo hoc loco fit mentio: quare eum in hisce sequi non dubitavi. Cf. Porro de Sagittariis, qui Athenis sub XXX viris fuerunt, Lysias, de antiqua reip. forma , Athenis non. immutanda, p. 525, qui locus Boekhinm fugisse videtur. (3) Lysias, in Evandrum, p. 4áo. (4) Xenophon. MI, 1, $ 4. (5) PAilochorus, apud Harpocr. in voce Ilogztios , cct. ES (51) senatus accurate consideravisset, qui eorum in Phyle obsessi fuissent , singulis datz. sunt denz drachma, et corona illa oleaginea. Ejus autem rei quo testalior esset memoria, in ede Matris Deüm juxta Curiam talem inscriptionem affigi curarunt : ET ; ; Tous Ó' éptrzs t»txe etQuvois toyépeipt. IInAnta 0ov. ME ; : AZos "Aün»waiay, oi ort voUs Gixous " "4 , Orejis epLevres TrpÀlot mwoAtes xe lumadtty. *HpEav, xi»duvov cdpemmiy cipi getyot. » Attica gens, primos cui Tellus attulit ortus, » Hosce coronarum jussit honore coli, » Qui primi diris, contemta morte, tyraunis » Eversis, patrium restituere decus" (1). * Coronam igitur etiam acceperunt Thrasybulus et Archinus, » quam quod amor civium, non vis expresserat, nullam habuit invidiam , magnaque fuit gloriz." Hoc igitur munere contenti fuerunt, neque amplius requi- siverunt, neque quemquam honore se antecessisse existimaverunt (2). Inter hos autem duumviros eodem tempore aliqua intercessit dissensio, quz utrique non potuit non honori esse, cum in Thrasybulo merito- rum in rempublicam remuneratio, in Archino vero constans legum in civitate observatio prevaleret. Nam ille post reditum civitatem decreve- rat Lysi&, quod donum ratum esse jusserat populus, Archino autem id contra leges factum referente ad judices, quia sine auctoritate sci- tum fuerat, rescissum fuit decretum (3). Non preetermittendum videtur, unà cum reipublice formá et legibus mutatis, magnam etiam literarum conversionem et mutationem fuisse factam. Licet enim Jonica scriptura, quse litteris constabat viginti qua- tuor, ab Atheniensibus in privatum usum recepta, et a Grammaticis ex- posita etiam ante Euclidis magistratum videatur, ejus tamen in actis publicis ab hoc inde tempore usus, Archino suadente, invaluit (4). (1). "ischines, adv. Ctesiphontem , p. 5o1. (2) Nepos, in TÀrasyb. c. 4. (8) Pseudo-Plut. in .:Lysia, t. 1V, p. 354, ed. laud. Cf. ZEschines, ibid. p. 302; nom prorsus absimile videtur T'ayloro. 7. L. p. 54, ea qua ibi leguntur, ad ipsam historiam de Lysia spectare. - (4) Plut. in. zristide, p. 919. Schol. Eurip. PAoeniss. vs. 688. Harpocr. iu. V. 'Arzixois (52) Ita Athenienses antiquam quidem reipublicze formam, a Solone con- sütutam, instaurárunt et ad prasentem rerum conditionem aptiorem reddiderunt, at vero eamdem mentem, qua apud majores civitatis agi- taverat molem, revocare haudquaquam potuerunt (1): quo etiam fac- tum, ut nunquam pristinam eam inter Grecos recuperare potuerint auctoritatem ac potestatem , quà olim fuerant; sed ab illis presertim temporibus alius imperii fundamenta jecerunt, quod, quemadmodum magnitudine minime cedit illi, quod bello acquiritur, ita, ad perenni- tatem quod atüinet, multo est firmius ac stabilius. Hoc enim etiamnum regnant, atque in posterum regnaturi sunt, donec boni pulchrique sen- sum non amiserint homines! TANTUM. «p&ppuri, ad quem vid. Z'ales. in Noz. Mauss. , p. 116 (vol. II, p. 444, ed. Lips. a. 1824); Suidas in Eegía» ó d?ucs, alii, quos recensent AMeursius, de fortuna Athen., etc. in Tes. Ant. Gron., V. V, p. 1724, et Taylor in J. L. p. 51 seq. et 54. (1) Cf. Heerenius, V. Cl. Handboek der Geschied. der oude Staten, enz. p. 219. (55) RAUS A AAAA LARA AAAAG AAA A AAA SAAAAS SAAARA VASA VATAUA AAA AULAS AVLAA S SATUS UA ADV ULAALS AUR ALAS RESPONSIONIS SUPPLEMENTUM. Nobilissima Facultas Literaria Gandavensis mihi pro solita sua. bene- volentia concessit, ut quadam supplementi instar hic adderem. Quod ideo petii, quoniam in ipsa Commentatione vel levissimum quid mutare, ob reliquos, qui mecum ad eandem victorize spem conspiraverant, reli- gioni duxi. Concessit mihi preeterea Facultas, ut ichnographiam Athena- rum locorumque vicinorum adjungerem, quo melius intelligi possent ea, quz de certaminibus Thrasybulum iuter et oligarchicos retulit Xenophon. Habebam porro quedam monere de opusculis duobus ejusdem ac meo argumenti, quz ad meam notitiam ante absolutam missamque Respon- sionem pro parte saltem nondum pervenerant. Omissa denique nonnulla supplere, et omnino adhuc observare quaedam atque addere volebam. De singulis videamus; ac primum de duobus illis opusculis. Alterum est Ricuez vaw OwwrEnEN, dum viveret, Gymnasii Amstelo- damensis Rectoris, viri preclari, et ob doctrinz praestantiam ac disci- pline excellentiam literatis omnibus in nostra patria pernoti. Hic igitur duas habuit orationes patrià linguá, quarum alteri titulus erat: Over de onderdrukking van .4thene door de dertig dwingelanden, aeri: Over de verlossing van 44thene. Utramque ante hos duos annos demum edidit pater meus cstumatissimus in Bib/iotheca Literarum ;4ntiquarum Belgico sermone conscripta. Harum orationum posterior nondum in lucem prodierat, quum Responsionem meam Gandavum mitterem: quamobrem, licet laudare eam potuissem, non me tamen oportebat , nisi memet ipsum prodere voluissem judicibus in nostro certamine literario zquissimis, integerrimis. Prior edita erat, quam tamen laudare nolebam, quia opus nondum ad finem erat perductum. De ipsis orationibus judicium ferre 8 C954) meum non est, qui sum filius discipuli, qui ex viri illius egregii schola prodiit, eique multa, imo plurima in literarum , imprimis poéseos, amore et studio debere, gratissimo etiamnum testatur animo. Hoc tamen mihi sumo, ut sermonis Belgici elegantiam et flores in istis Orationibus admi- rer. — Prieterea observo de Phadonis casu. miserabili, quem retuli p. 28, et de quo veterum auctorum testimonia desideravi, Ommerenum eundem narrantem laudàsse Gnowov. JVot. JMs. ad Just. p. 64, quas vero nus- quam vidi. Alterum opusculum est E. P. Hixmrcusu, Hamburgensis, in quo egit de Theramenis , Critiae et Thrasybuli rebus et ingenio, Hamb. 1820. In cujus libri notitiam proximo demum insequente autumno incidi; neque hoc mihi doluit, quum jam res meas liberius egerim: scribendi consilia in utroque nostrüm differunt, multa vero eadem ratione pertrac- tavimus, quod non mirum videri potest in juvenibus duobus de eodem fere argumento exercitii caussa scribentibus. In una tantum re paululum in diversas partes abiimus, in judicio scilicet de "Theramenis ingenio et moribus, quos mihi ita quidem descripsisse videtur Hinrichsius, ut, si ita fuerit Theramenes, Cothurni nomen revera meritus esse videatur. Mihi quidem sic videtur statuendum, aut se talem presütisse Theramenem, qualis vulgo habetur, nempe hominem callidum, versutum, vafrum, versalilem, aut omni fere crimine absolyendum esse, quo, salva imbecil- litate humana, liber esse potuerit. Sect. I. Cap. I. p. 11. not. 3. In concione ista, in qua, democratià abrogatà, oligarchicum XXX virorum imperium insütutum est, auctore Lysia p. 430, ed. Reisk. preter Lysandrum etiam affuére Philochares et Miluades, rem ipsam proposuit Dracontides XXX vir. Ibid. p. 12 sq. ibique nott. Quo certior sit fides de vera lectione nominum XXX. virorum, LisAwium laudo in Dec/am. XXVI. p. 587 sq. ed. Reisk., ubi nomina occurrunt Pisonis, JMelobii, .Dracontidis , Chariclis. Cap. II. p. 17. not. 4. In suspicionem postea incidi, alterum cata- logum, eorum nempe, quorum alibi factus esset census, quibusque arma essent ademta , vocatum fuisse zzrZAoyov 'Alyaíav, et quidem argumento (55) loci LxstAE in Orat. Apolog. de affectata tyrannide, p. 773 ed. Reisk. : in quo, qui se ibi defendit de ii, quce egerit sub XXX virorum tyran- nide, primo loco dicit, se neminem in catalogum Atheniensium recen- suisse: quod Reiskius refert ad morem improborum quorumdem orato- rum, qui quastus faciendi caussa peregrinos homines, aut servos, aliosve vilioris conditionis clam in album civiuin ingererent, iisque jus eivitatis Atticze, inscio et invito populo Atheniensi, venderent. Atqui illud tempore oligarchie tam sepe usu venisse nusquam refertur. Non igitur caussa erat, cur se primo loco ab hoe crimine purgaret reus: contra magnum fuit crimen, efficere, ut quis ex Lysandri MMM cata- logo expungeretur, in alterum transferretur, atque sic tyrannorum arbi- trio crudelissimo relinqueretur. Opinioni mez insuper favere mihi videtur omissus h. l. articulus r&v; dein dubito, an notio verbi xerzAfyew ali- quid adjunctum habeat, quod clam fiat; nec denique necesse est &váEiev vel Zverirádeioy cum R. hic inserere. Sect. LI. Cap. I. p. 29. Me fugit locus Pruranem in TAemist. p. 121. edit. Francof., narrantis, XXX tyrannos, quo melius, Lacede- moniorum consiliis inservientes, Atheniensium animos a rebus maritimis avocarent, et ad agri colendi studium inclinarent, fj sive suggestum in Pnyce, ex quo oratores ad populum verba facere solebant, quum ad mare spectaret, terram versus convertisse; putàsse enim, imperium ma- ritimum ansam dare democratie, oligarchiam vero minus egre ferre agricolas. Cap. III. p. 35. De viso, quod Thrasybulo in itinere Phyle in Pireum apparuerit, apud CrewENr. ALExawpm. Sfromat. [. p. 548. edit. Lutet. 1629: nec non de somnio, quod habuerit, apud. Dropon. p. 577; referre , oper: pretium non duxi: nunc tamen moneo , ne ignorare videar. Caput III. WyrrENsAcmms V. C. seculi precedentis fine questus est in Select. Princ. Hist. ibique in 2Znnot. ad .Xenoph. p. 417. ed. sec. harum rerum geographiam non diligenter expressam esse in tabulis Athenarum, Pirei, Munychie et vicinorum locorum; sed hoc tempore querelz iste longe jam sunt sublate, quod preserüm Anglorum dili- gentia et industria factum est. Imprimis huic rei in Anglia maximopere ( 56 ) contulit societas, anno 1734 inita, cui nomen est Society of Dilettanti , queque subinde unum et alterum e sociis suis in Greciam misit. In his Stuartum (1751) et. Chandlerum (1764): alii postea iter fecerunt, in quibus ZZankinsius (1785), Elginius (1799 — 1812), Clarkius, Dod- wellus (1801), Ge//lius (1801 — 1806), LLeakius (1802 - 1808), ZZ iL Linsius (1802, aliique multi (1), Quorum quidam tabulas Athenarum dederunt (2), nullius autem ad justam Auctorum interpretationem ita exacta est, et ipsorum etiam locorum explicationem adjunctam habet, quam quidem Lzaku, viri doctissimi, in opere: 77e Topography of -dthens with some remarks on its 2ntiquities. London, 1821: quem librum cum cseteris fere omnibus, qui hoc argumentum spectant, mihi mutuo dedit Zeurensius Prof. Leydensis, V. C., ac tabulam ex eo libro primam eà, qua est benevolentia ac liberalitate, describendam mihi cu- ravit. — Leakius igitur nulli fere dubio obnoxium esse statuit, Hamaxi- tum sive viam, qua currus ab urbe in Pireum commeare solebant, non inter muros longos, sed juxta murum longum septentrionalem et per publica sepulera fuisse, quoniam non a media Pire: peninsula in me- diam urbem ducebat, sed a portu Pirei in Ceramicum ac forum. (Argum. cap 1. 2. 2ttic. Pavsaw. et 1. IV. Prar. de Hepubl. vol.ll. p. 440. ed. Serran.) Quod porro de templo Dianz Munychie, de Bendideo, de theatro Munychiz, aliisque zdificiis p. 324 sq. monuit, lectu dignissima sunt. Forum Hippodameum, eorum usui aptum, quorum negotia res maritimas non spectabant, situm fuisse autumat prope locum, ubi in- troitus erat in Pireum per Hamaxitum viam. Dein Diodorum reprehen- dit, cujus exemplo ego quoque Munychiam desertum collem, sed mu- nitum immerito vocavi, quippe quod epitheton, licet fortasse Diodori »tate verum, Thrasybuli saltem temporibus non convenerit. Que deni- (1) Qui plura de his rebus cognoscere cupit, adeat Knusrr opus, Germanica lingua scrip- tum, cui titulus est: Z7e//as oder geographisch-antiquarische darstellung des Alten. Griechen- landes und seiner Colonien mit steter Rücksicht auf. die neuen Entdeckungen von JD. Fr. Carl. Herm. KnusE, mit kupf. und charten, t. Y. p. 105 seqq. Lips. , 1825. (2) De ichnographiis Athenarum. quedam monuit HawXxiNsiUs, Oz ihe Topography of Athens im libro, cui titulus est: Memoirs relating to European and .4siatic Turkey , ete. edited from MS, Journals, by Ron. WarroLE M. A. ed. sec. Lond., 1818. p. 481. "crus C57) que ad' omnem nostram rem pertinent, perspicue explicuit p. 398 sqq. €f. p. 338. sq. et p. 346 sqq. Sect. I1I. Cap. III. p. 47. Duce Tayrons in. Zta. Lysiae Oratio- mem contra Eratosthenem dictam esse retuli, quo tempore qui Eleusine erant, militibus. exteris conducüis, tyrannidem recuperare voluerint , expeditione. vero contra eos per totum populum suscepta et obsesso op- pido, duces per insidias comprehensos fuisse et trucidatos. At vero rem consideratius intuenti. oborta mihi est suspicio, etiam postea orationem illam haberi potuisse. Eratosthenes decreto uyzcixexíze non erat exclusus, quamvis enim XXXvir fuerat, postea tamen in Xviris lectus est. Fac- vero eum hoo decreto exceptum fuisse, nihilominus,. auctore Andocide, si voluisset, rationes magistratuum gestorum reddere potuisset. Quid? si eo processerit audaci ? Verba saltem Lysize sequentia (in hae Orat.. p. 397 ed. Reisk.) mihi hoc indicare videntur: x) £e rocotroy eic; TÓAu«c &Qrypísoi, Ma! Hucvew &roAoywráueyoi ,. «ol Afyoucum , de oUdky xomby oU9" alc xpbw elpyaa uévoi sicí»" Eylo d' kQouAÓuay Av airoUc &Auli Aévy&v, peTijy "yxp Ey xz tj.o) TobTov T' ayaÜoU oUx tAíxuc TO» uípos. vü» di ore mpóc Thy mÓAw mÜrois ToiMÜTR, Tp ei, oUTE "pic bp. Tby &deAQüv: y&p pov....... "EpurocÜfvus dréwTewev , cmt. et pag. 405: my X Ev nei doxei roAMir2:, DcTIG vuVl, 0UX, Érépwy Üvrwv Tdv dixwgü», ZAM mürdw Tw xuxüc Temovórwv, Wei dvroAoywcójevoc "pb mÜTOUS TOU; p. A prUpac Tíc TcóToU moWWpíc, el seqq. — "Tum omnia judicium solenne signifi- cant: quod quomodo, quzeso, in omnium rerum, tam publicarum , quam civilium perturbatione ac confusione institui. poterat, quum nulla negotia, nec publica nec privata, in solitum ordinem adhue erant redacta? ita. p. 405 inquit: x2) uiv Jh coA20) x2 rüv &cüv xz Tdw Lfvew WxovGuv, &icójevoi y. Tíva "yy puMy mepY TobTty &£ere 5 praeterea p. 441: Qayepy yxp TÀ TÓAe, Tiv ÜpseTépay "yyópuy. ronjcere. — Dein jam antea: plus. semel in judicio de XXX tyrannis, vel eorum administris actum fuisse videlur. Nam in eos, qui istos defenderant, ita P- 411. invehitur Lysias : oAAZxi; oóv iÜaóuaca Tíc TÓAMMc TV A&yévruy vrep. mÜrdw mA» Éruy bvÜvjuÓa , Ür, Trí» aÜT» tg, aÜbroó: TE Tk TÁVTX x&xk ipy&temÜmi, xav ToU; ToibToUc bTGuvEy. —. Omnis denique orationis conclusio: versatur in. 9: ( 58.) eorum recordatione, qua in ista reipublice. conversione acciderant. Qua si tam recenti memoria facta fuissent, figura illa rhetorica otiosa poterat videri, paululum certe languescere. Hoc igitur temporis arti- culo, quo in Comment. statui, mihi nunc non habita fuisse videtur Oratio contra Eratosthenem, sed postea, rebus omnibus jam in ordinem reversis. Ibid. p. 52. Post ultima verba laudare neglexi JomawwEw MULLERUM, Hist. Univ.. 1. IF. c. 8. t. II. p. 164. c. f. sqq. vers. Belg. CORRIGENDA. Pag. 6. lin. 11. prius Zege pejus — Zn. 20. occuratius Zege accuratius — ANof£. 1. p. 612 Jege 617. Pag. 10. not. 2 lin. 2. p. 256 lege p. 256. Pag 12. not. 5. G. Groen Priusterer /ege G. Groen van Prinsterer. — Nof. 8. de falsa, leg. esse lege de falsa leg. legendum esse — Noz. 12. p. 217 lege p. 211. Pag. 14. lin. 5. enim salutem /ege enim ad salutem. Pag. 17. not. 4. lin. 5. in nota vel $ 20. l. Jege in notà ad $ 2o. 1l. Pag. 19. Jin. 1. Theramenem (1). ege hic numerus legendus est ante verba preter TAeramenem. — lin. 15. acciderint (5). Zege numerus (5) legendus est post pAilosopAo in lin. praeced. — Not. 5. p. 195. /ege p. 193. Pag. 21. not. 5. $ 28. lege $ 23. Pag. 24. not. 1. lin. 6. p. 1729. lege p. 1724. Pag. 26. lin. 5. regio lege regis. — /in. 14. occasio." Nam ege occasio. » Nam. — /in. 16. sq. videbat. » Igitur. Zege videbat." Igitur. Pag. 27. lin. 5. absque /ege sine. Pag. 28. not. 4. p. 54. lege p. 521. — Not. 5. p. 577. lege 575. Pag. 52. lin. 4. atque Zeze utque. — not. 5. Dinarchas /ege Dinarchus. — c. 82 /ege 52. JPag. 55. not. 4. Schneither /ege Schneider. t Pag. 56. lin. 24. cederet /ege caderet. — iz. 27. accepissent ege recepissent. Pag. 57. lin. 18. Peloponnensii — Zege Peloponnesii. Pag. 58. not. 5. p. 388 /ege 888. Pag. 4o. lin. 24. legem /ege regem. — not. 1. p. 532 /ege 832. Pag. 4i. lin. 20. dominantibus Jege dominatibus. — 0f. 1. 588. /ege p. 888. PPag. 45. lin. 18. Cheson Zege Charon. Pag. 4á. lin. 6. tutum Zege lutum, — iz. 6. Hales /ege Halas. Pag. 45. lin. 10, Phylen /ege Pnycem, — not, 5. lin. 1. p. 539 lege p. 549. lin. 2. p. 740. /. p. 751. Pag. 47. not. 7. $ 41 lege $ 43. PPag. 48. not, 5. in Menem /ege in Menex, Pag. 49. not. 5. p. 53. lege p. 38. Pag. 5o. lin. 25. duobus /egze duabus, — .Nof. 2. liu. 1, Manticheo /ege Mantitheo. — Bóekhii lege Bockii. — iz. 6. Bóekhium /ege Bóckium. Pag. 51. lin. 6. mori lege cort et édixeug lege adincic. cov A er Maernec. dca 4a 3o Mrmutorum sccundum Cecrum 21á "A 4 e La Z ad Cog enc tg AZ MEM net ether nach Lento s Marert, Jem. er nor ert ve cs RE d rere Maa att Fries FL bns den iM feret tauro ICHNOGRAPHIA ATHE NARUM carumgque f orfaum, —— Jena. eum e dd M e ot €) C ut vt. E ADEL E c—— L^ finer Moemerheg z 4 | IF ^H d oimerern / ^ Me fpesécrer yrétie suo rere ps . ZS FKehehettae Munus Alta Jute adir b ts C Yyee Aaemaej/s | E, i7 ME eon rb s pA: T re COEM UET II YEO Tio Noa IE LOIRE p rerut -- RE - ; epe harto La Fu Crogn cur fé s eat AZ IE mut ronem Hager [2774 nach Leafe M recrt Vb ppt. ; EU TIT (7272272 25 M M oreeust, Nuprecppte | anser. erat on » iiy / 4 eL crine dila 3c Krisen. Helena | F2] dn oe. 2. nÁAS : 2 ; i : M rertehr, 14 j - BH DE ui eem Ael Merc Celta Merettoorcmenm 107g uus Cerent enero se Es " Monta Hum ees | y ICHNOGRAPHIA ATHENARUM Forfaun, veg xut, carumguec une cum «02V e "tterugpta ec F1, p ZpegragMiea d etra tutae Zicakio » : Ze Collin pe gg puxfer (giten Hu nefenperiti que qpàáe Vect nhaptetadus eu ed d etapntenrrtd , er phe jf Verri est rreezditnra denota, Jtebudee- aet lt À|Leerr enl . VF unaeamemtee meementorum dc enrem un rhe, nm mera dpngas ec ut upra metra reeet Fem tntteenten AM E T z luca que t te HIM THE regen rtm PCT UH ppretadetta, puesuetus aHgnayfheeedeer: Zo Quad. tt qpnattta urea deterapttane, (ee emutort duatimn- ] : PI merum P bol orto Fart | tua. L4 alternas urdzs Athen moenta Vurreaghe etcatppeet . 2 ] f Fram: ocn) detrnnaa | repeione. . WS From.fiferertee faa * * Med Mireeugulieept! dupl fa rigat racist AP — open recentiores Monestereum PA prn cena - t pem (Lusffece, getreta ) - uu 4 (uz » nre n, 4273 Um meme memte- |a p Un enu xz DET E: tpe CArfepr peo Fee attt uen am azur dd PETRI OTTONIS VAN DER CHYS, DELPHENSIS, LITER. HUMAN. IN ACADEM. LUGD.-BAT. CANDIDATI, RESPONSIO AD iQUASTIONEM AB ORDINE PHILOSOPHLE THEORETIC/E ET LITERA- RUM HUMANIORUM IN ACADEMIA GANDAVENSI PROPOSITAM, ANNO M. DCCC. XXIV: Scripsit .M. 24. Muretus Zar. Lect. XIX. 4. » M. Tullius , » quamquam QuAÉAAgy et erat, et haberi volebat, Graecorum tamen » nationi nonmunquam subiniquus videtur: nom tantum, ubi causae » serviens eorum fidem in testimoniis elevat, levitatem insectatur, » instituta deridet, sed etiam cum .Romanam linguam | verborum » copia Graecae non parem modo, sed etiam superiorem facit." — » Quaeritur itaque, ut ex operibus Ciceronis. non tantum omnia illa » loca deinceps seligantur, quibus ipse, quascunque tandem ob » causas, aut aeque aut inique de Graecis judicasse censendus sit, » verum eiiam ut illa judicii sive aequitas sive iniquitas argumen- » dorum rationibus probetur." QUA PR/EMIUM REPORTAVIT DIE III. OCTOBRIS M. DCCC. XXV. ! "oia r1 opos L 1 Ag pabRDAS. ois A ind EDA * OMEN be * "3 bon | »3q", M | Onde s. siia s i. Ue es "Mid [o ur Am Moon dul, am V Eu and Ys. wor disons didis 35 erg ; aifsisivo S woysioaeAiy. Qaaqi nudo tos giis pcs E Tm sica, Abas) 3b vogiek aff wipe foi q tv, 78 apego fete e s VIRA INI EN | » T Ad MEE (t NNMES - H vxo c Amnrogo pas TUzsTROHÉ KU * uc Ze A. Rp M CE OE RC: - ML " ext ». ^w. ; i id ) AU é E , , , * 5 " w- á E i p » p ^ b- Lu 1 * N P E à LI * , ] * LJ * " 4 " ; ! L " E "m E " : » PR/EFATIO. Nostrae aetatis ea est felicitas, ut in omnibus fere studiis , quae ad veram humanitatem perlinent ,' insigniter profecerimus: quod, cum ex alüs rebus patet, tum in primis inde, quod bonis literis, praesertim in dilectissima patria, magnus, id est, suus tribuatur honos, non tantum ab universo fere populo, verum etiam a summo imperante reliquisque, qui sub ejus auspiciis reipublicae praesunt. Testes sunt, ut praecipua quaedam memorem , sex in una nec magna regione artium. doctrinarumque domicilia et quasi sacraria: testes sunt leges 2z4£cademicae prudentissimae: testes sunt Quaestiones , quae ex omnibus fere humanis disciplinis desumtae studiosis Belgis quotannis proponuntur, atque verae laudis cupido adolescenti opti- mam. occasionem praebent vires periclitandi studiorumque speciminis exhibendi. Pleraeque enim , quae proponuntur , quaestiones ejus sunt generis, ut ficri non possit, quin studiosus juvenis, nisi plane ülotis, ut dicunt, manibus haec sacra tractet, et, nisi (quod ali- quando fit) nimium occupatus in. Commentatione elaboranda et de- scribenda caeterorum studiorum cursum plane negligat , quamwis victor e certamine nom decedens, uberrimos tamen lucubrationum suarum. fructus se percepisse profiteatur necesse sit. C4) Hoc certe, Z'iri Clarissimi! grato animo professurus est unus- quisque , qui ad quaestionem a 7^obis propositam diatriben con- scripserit , cujusmodi ego etiam qualemcunque Z^obis offero. Quaestio. aulem sic se habet: Scripsit M. A. Muretus Var. Lect. XIX, 4: » M. Tullius, quamquam » QuA£AAg» et erat, et haberi volebat, Graecorum tamen nationi non- » nunquam subiniquus videtur: non tantum, ubi causae serviens eorum » fidem in testimoniis elevat, levitatem insectatur, inslituta deridet : » sed etiam cum Romanam linguam verborum copia Graecae non » parem modo, sed etiam superiorem facit." — » Quaeritur itaque, ut » ex operibus Ciceronis non tantum omnia illa loca deinceps seligantur, » quibus ipse, quascunque tandem ob causas, aut eque aut inique de » Grecis Judicasse censendus sit, verum etiam, ut illa judicii sive » squitas sive iniquitas argumentorum rationibus probetur." Quaestio profecto elegantissima. Quae enim ex tota antiquitate lectio dulcior, quae jucundior, quae ulilior esse potest, quam scriptorum summi oratoris, eximii philosophi , suavissimi epistolo- graphi, atque omnino ejus, quem optimo jure ommes eloquentiae JAtomanae parentem habent , — quam scriptorum JM. Tullii Ciceronis? Equidem ab optimis parentibus adhuc puer ad peritum virum deductus, ut Latinas Graecasque discerem literas, jam tenera aetate miro Ciceronis amore capiebar. Saepe in memoriam redeo dlius temporis, quo eximiam percepi laetitiam, legens forte illud Quintiliani : » eum jam multum profecisse, cui Cicero placeret." — JMMemini me gaudio exsultare et novo animo. ad Officiorum lectionem , in qua tunc eram, occupatus , redire. -4d 4 cademicas deinde. provectus lectiones, dilectissimorum prae- ceptorum suasione et exemplo. Ciceronis opera ea fuere, quae maxime (5) mihi probabantur. — Sed ne Z^ iri Cl. meis rebus narrandis vestrum tem- pus consumam , hoc unum addere liceat, me divina summi Romani scripta tanti facere, ut illius verba de praestantia XII tabularum , quae legimus de Oratore Zib. I. cap. 44. paulum immutata sic mea faciam : » Fremant omnes licet, dicam quod sentio: bibliothecas mehercule plurimorum librorum, recentiorum in primis, una mihi videntur Ciceronis opera, si quis res gravissimas et scitu dignissi- mas, in iis tractatas, viderit, et auctoritatis pondere et utilitatis ubertate. superare." | Ut autem nemo humanis vitiis non laborat, sic etiam Ciceronem ab iis immunem. non fuisse inter omnes constat. 4d reliqua quod attinet , haec satis superque a summi viri obtrectatoribus velut tuba personantur: unum minus carpitur, quod nempe aliquando, nimio et fere coeco patriarum rerum abductus amore, inventa et merita aliorum populorum, Graecorum in primis , fere omni in re Romanorum inventis et méerilis postponat. Nullus est, qui patriarum rerum amantior esse possit, quam ego sum, quique magis laudet eum , quicunque suae nationis sit studiosus: veritatem vero, ut semper colamus summopere oportet , recordantes illud : amicus Plato, amicus Socrates , sed magis amica veritas. Í JMirifice igitur Z'iri Cl. mihi placuit proposita a Z^ obis quaestio , uL ex omnibus Ciceronis scriptis ea seligerentur loca, quibus ipse, quascunque tandem ob causas, aut aeque aut inique de Graecis Judicasse censendus sit. — .4mico modo a vobis quasi cogebar dilec- tum meum Ciceronem iterum revolvere , ab initio usque ad finem dili- genter perlegere et excerpere. Cujus assiduae lectionis jucunditatem atque ulilitatem, quidquid de mea Commentatiuncula judicaturi sitis, me vobis debere, semper tamen lubens profiebor. (6) Postuíasiis autem porro, ut aequiiaiem siwe iniquitatem. judicii Ciceronis de Graecis argumentorum rationibus probarem. Difficilior haec allera quaestionis pars mihi visa est. ftequiritur enim nec parva eruditionis copia , nec exiguum ingenii acumen : quorum neutrum satis in me esse plano sentio: honoris autem studio incensus, vires tamen in respondendo periclitatus sum , et juvenis de rebus magnis ausus sum meam in medium proferre sententiam , fretus dicto Quin- tiliani J. O. XII. 6: » fructum studiorum viridem et adhuc dulcem promi decet, dum et veniae spes est, et paratus favor, 5 audere non dedecet, et, si quid desit operi , supplet aetas; et, si qua sunt dicta juveniliter, pro indole accipirentur." Potuissem in hac Commentatione ad diversa capita Ciceronis de Graecis judicia referre, sed vestro F'iri Cl. consilio ita magis me responsurum existimavi, si illa distributione praetermissá , simpli- citur eo ordine, qui in. Ciceronis editionibus invenitur, loca deinceps indicarem , singulisque meam de judicii vel aequitate vel. iniqui- iate annotationem apponerem. DE INVENTIONE RHETORICA. I. his libris Cicero multos quidem citat Grecos, multaque adfert exem- pla a Grecis petita, verum nullo eos loco data opera sive laudat, sive vituperat. ORATORLE PARTITIONES. Ca». 34. Dicendum de vi doloris — quaerendum putaverunt. Merito acerbissimam illam judicat Cicero Atheniensium Rhodiorumque consuetudinem liberorum hominum civiumque torquendorum , quamquam rem forte exaggerat. Liber homo non potuit in quaestionem dari, nisi ades- set queja aut mpo[dodAevjua , etsi hac de re valde disputatur. In Oratione pro Sylla Cicero diversam sententiam amplectitur. Nequaquam autem credibile est, apud reliquos Graecos tormenta in usu fuisse, quoniam nempe solorum Atheniensium Rhodiorumque mentionem facit Cicero. Laudantur contra Romani, qui in causa dominorum ne servos quidem torqueri sinebant, ut testimonium ex iis eliceretur. Confirmatur hoc lege 1 $5 6$ 16 et aliis ff. de Quaestionibus, ac lege 1 Cod. eodem, et certe tolus ille Digestorum titulus de servis fere solis mentionem facit. Ex lege 12 ibidem abunde patet, in liberum corpus tormentis seviendi apud Romanos morem non fuisse. Verum ne quis hinc temere credat, servorum conditionem apud Romanos mitiorem fuisse, quam apud Athe- nienses, ubi humaniter habebantur. Nam ob levissimas suspiciones, ut alia omittam, sepe iterum iterumque crudelissime torquebantur, ut apparet ex Cicer. Orat. pro Cluentio cap. 63, ubi vid. Cl. C. J. van Assen (8) annotatio. Sub Christianis Imperatoribus Romanis et liberi homines po- tuerunt torqueri. TOPICA. In hoc libello multa occurrunt verba Greca, que Cicero, quantum fieri possit, Latine reddidit, ne Latinus sermo inferior Greco videretur. Et in hunc sensum intelligo ea loca, ubi gloriatur linguà Grazcà Latinam non esse pauperiorem, quod nimirum Grzci nullum haberent verbum, quod non apte Latino verbo posset exprimi. DE ORATORE. i Lm. 1. Cap. 4. -Aique ut omittam Graeciam — omnium gentium praestiterunt. Totum hunc locum indicandum duxi. Continet autem brevem elo- quenti apud Romanos historiam, et paucis in eo verbis declaratur, quantum Romani hac in re Gracis debeant (comf. Ruhnkenii Oratio de Graecia arlium. ac. doctrinarum inventrice Opuscul. Tom. f. in primis pag. 110 haec verba: sed quis Graecis — ingenue fatetur). Merito Cicero Athenas vocat omnium doctrinarum inventrices, (conf. Creuzeri Oratio inauguralis. Lugd.-Batav. 1809 passim) in quibus summa dicendi vis et inventa sit et perfecta. — Deinde confitetur Romanos Oratores ante Graecorum Romam adventum, tantum consecutos esse, quantum ingenio et cogitatione possent. Post autem, auditis ora- toribus Grecis, cognitisque eorum literis, adhibitisque doctoribus, in- credibile quodam dicendi studio flagrasse. Primus Grecus, qui Romz docuit, fuit Crates Malleotes (A. 588 ab U. C.): verum eloquentia Romana, quamvis initio rudior, nata demum censenda est tempore legationis trium illorum nobilissimorum philosopho- rum , Diogenis, Critolai et Carneadis (A. U. 599). Ab his Romani edocti sensim meliores Oratores evasére. Quod autem in fine hujus loci addit Cicero, ingenia popularium (9) suorum multum ceteris omnium gentium praestitisse, id nimio patriz -amore abreptus dicit. Greci quippe in paucis tantum Romanis erant inferiores, ut e sequentibus apparebit, in multis iis erant superiores. L Cap. 6. Sed quia non dubito — partitionem quandam artium fecisse video. In iis, quz antecesserunt, Cicero dixit, quamquam vis oratoris, profes- sioque ipsa bene dicendi hoc suscipere ac polliceri videatur, ut omni de re, quacunque sit proposita, ornate copioseque dicat orator, se tamen Romanis pr:esertim oratoribus , in tanta occupatione urbis ac vite hoc onus nolle imponere, nihil ut iis nescire licitum sit, presertim qued Greci partitionem quandam artium fecissent, ( potuit autem cogitare de Corace, Tisia, Aristotele, aliis). Atque merito addit Grecos abundare non solum, ingenio et doctrina, sed etiam otio et studio. OZiz; partim referendum est ad conditionem Grecorum tempore Ciceronis, quibus universa Grecia in formam Romanz provincie esset redacta; quo factum est, ut reipu- blice non amplius operam dare possent: partim referendum ad contem- plationes, ut ita. dicam, theoreticas, quibus Grecos ab omni tempore summopere delectatos fuisse, iisque magnam ejus, quam nacti sunt, sapienti; partem debere constat. — Sepe in sequentibus videbimus Ciceronem Graecorum oium, memorare. Inr. Non quod illa contemnam — auctoritatem Graecis anteponam. Est hzc quidem laus, quam Cicero hoc loco Grecis dicendi artificibus et doctoribus tribuit; nimirum horum scripta iía esse perspicua, ut a se interpretatione neque ornatius explicari, neque planius exprimi possint. — Quamquam autem summo viro facile concedamus, quod patrie amore ductus, Romanos potius quam Graecos in his dialogis loquentes induxe- rit, neminem tamen Graecarum Literarum studiosum latere opinor, quan- topere plurima praecepta in iis tradita transmarinam doctrinam redoleant. 2 ( 16 ) Cap. 11. Tum ille, non sum, inquit, nescius — Graeculos, homines , con- tenlionis cupidiores quam veritatis. In fine superioris capitis contenderat Scevola, satis magnum esse, si orator possit prestare, ut in judiciis ea causa, quamcunque dicat, melior et probabilior esse videatur: ut in concionibus et sententiis dicendis ad persuadendum sua plurimum valeat oratio: denique et prudentibus di- serte, stultis etiam vere dicere videatur. Respondet huic Cicero e per- sona Crassi, perstringitque doctores et philosophos Grecos, qui hujus- modi praecepta traderent futuris oratoribus. In posteriore hujus capitis parte suam contra ea sententiam profert Cicero ( videatur Doctiss. Nauta Commentatio in Acad. Rheno-' Traject. ornata A» 1819, pag. 40 - 49) summo jure. Quis enim melius de arte oratoria judicare posset, quam is, qui inde ab adolescentia gravissimas et subtilissimas causas tractasset, et scriptis orationibus abunde probasset, quale esset munus oratoris , qualis ad. astra yia ? Qua autem postremo addit: verb? enim controversia jamdiu torquet Graeculos , homines. contentionis cupidiores, quam veritatis; ea non dubito affirmare, quin recte sese habeant. Eratsane inter rhetores Grzcos, tempore Ciceronis, inanis disputatio de significatione vocis Oraior, et hoc litium genere magnopere delectabantur isti homines. Propterea con- lemtüs causa eos Graeculos vocat Cicero. Quod nomen quum sepe in posterum recurret, salis sit semel monuisse, Ciceronem eo tantum uti de - levibus istis Grzcis, qui sua ztate a pristina illa simplicitate et elegantia degeneraverant, quam in veteribus illis adeo suspiciebat. Tta etiam hoc loco addit: homines contentionis cupidiores, quam veritatis. Quod nul- libi de germanis illis philosophis oratoribusve dixit. Hoc autem Grzco- rum ingenio insitum erat. Nam SopAistae jam Socratis etate » appel- labantur ii, qui ostentationis aut quaestüs causa philosophabantur, ut ait Cicero Acad. lib. IV, cap. 23: sed inprimis postea, libertate amissa, disputandi, illud studium Athenis viguit, cumque non amplius de re publica disputare possent, in quastiunculis de philosophia laudem acu- (1) minis consectari solebant. Legatur inprimis Doct. et Consult. Groen van Prinsterer Prosopographia Platonica, pag. 77 — 79. Ca». 91. Nunc, quoniam uterque vestrüm -—— iuum hoc suburbanum gymnasium. anteponam. Subiniquus videtur Cicero Ácademiz ac Lyceo. Nunquam enim Roma tales vidit philosophos, quales ibi floruerunt. Negari tamen non potest, Crassi, sive potius Ciceronis (vid. Doct. Nauta in Commentatione loco | laud.) precepta, Romanorum foro magis esse apta, quam ea, quz a Grecis tradebantur, illaque propterea his esse anteponenda. Car. 22 gr 23. Quid? mihi nunc vos — cujus vestigia persequi cupiunt, ejus sententiam sciscitantur. Acerbe perstringit Cicero istorum consuetudinem philosophorum, qui, quicumque posita esset quaestio, de hac statim se verba facturos pro- fiterentur, quique Sophistarum nomine insigniti sunt. Universe impro- banda videtur hec disserendi ratio, nec nisi paucis tantum concedenda, magna nempe ingenii facultate excellentibus. Fuisse tamen inter Grecos, probat exemplum huc allatum Stasez peripatetici, in quo Scaevola tamen lingitur magnopere usum. (at qualis vox in ore Romano! ) desiderasse. Quod autem hic mos subito de quacunque re disserendi in vulgus manaverit, magnopere verze eruditioni nocuisse constat; quippe qui summz audacie et impudentiz locum dederit: quod cum aliis exemplis probari potest, tum illo Phormionis 'apud Hannibalem de belli ducis officiis disputantis. Romanos hujusmodi morem valde respuisse legimus. Cap». 34. Postea mihi placuit — quae nova nostris essent, dummodo essent idonea. In sequentibus data opera magis agamus de iis, quz Latina Lingua Grece debeat. (22 Car. 44. Fremant omnes licet — et maxime Graecis, antepono. Confer. inprimis ad hunc locum Lyndeni Disp. de Panzetio Rhod. p. 28. Nimis h. 1. patriam jurisprudentiam summis laudibus effert Cicero. Con- stat quidem inter omnes, leges Romanas, quas nunc superstites habemus, sese plerumque commendare simplicitate et perspicuitate, sed ne eas aliorum veterum populorum , Grecorum in primis, legibus anteferamus, prohibet parvus harum numerus, qua ad nostra usque tempora servata sunt. Leges preterea XII tabularum, quas adeo laudat Cicero, e Grecia lestibus historicis (Livio lib. III. cap. 33) et presertim Athenis sunt pe- tite, ex ipsis illis Solonis legibus, quas Cicero adeo Romanis inferiores ducit, et quarum tamen nonnullarum in libris de Legibus sapientiam laudat. Quantopere autem Solonis leges (nam Draconem missum facinus) valuerint ad Atheniensium felicitatem , ex historia constat. Quod autem ad Lycurgi leges attinet, aque ac nos probe sciebat Cicero, sed coeco patrie amore abreptus, oblitus videtur, per multa secula Lacedemonios Lycurgi legibus utentes fuisse potentes atque magnos; ab iis autem recedentes ad interitum ruisse. — Experientia igitur docuit, eas leges Lacedaemoniis fuisse aptos. Nulle autem leges meliores esse possunt, quam quibus populus, qui iis utitur, felix evadit. Constat igitur Ciceronem h. l. saltem non ad diversa ingenia variorum populorum attendisse; alioquin. non omne jus civile, preter Romanum, inconditum ac pene ridiculum vocasset. In comparatione juris Romani et Greci 3 viri docti studium posuere laudati a Fabricio Bibliogr. Antiq. cap. 15, nempe Pandu/phus Pratejus in Jurisprud. veteri Draconis et Solonis cum Romano jure Legum Regiarum ac Decemviralium diligenter collata. Lugd. 1559, 8». — Phil. Melanchton in collatione actionum forensium 24 tticarum et Ro- manarum praecipuarum. Witeb. 1546. 8». — nt. Thysius in Collat. Legum 2£ttic. et Roman. in Gronov. Thes. znt., tem. FJ. C15) Cap. 45. Jtaque ut apud Graecos — 4elius Sextus multique praeterea. Fatendum est, omnia, que ad judicia pertinebant, longe graviora et meliora fuisse apud Romanos, quam apud Grecos. — Apud illos enim viri magna auctoritate prediti et in republica versati patrocinium cau- sarum in se suscipiebant, et de jure quotidie respondebant: — apud hos eontra plerumque ejusmodi homines erant, ut dicit Cicero, ex infima plebe, qui quoniam negotia civium tractabant, que Grece mpéyuarz vocantur, mpayjzrixo) appellabantur. Eorum mentio sepe apud oratores Graecos occurrit. Car. 51. Itemque ea, quae vulgo expetenda — illum et Graeculum putent, aut, etiamsi valde probent, etc. Totum hoc caput, cujus particulam tantum attulimus, a Cicerone consumitur in refutatione eorum philosophorum Graecorum , qui docerent, placita sua omnia ab Oratore esse observanda. Ejusmodi oratores merito Graeculos haberi dicit. Jneptum autem et Graeculum esse h. l1. idem significare videntur. /nzepfus vero quis sit, dicitur infra lib. II. cap. 4: eoque vitio cumulatam esse dicit Grecorum. nationem. De qua sententia vid. annotatio nostra pag. 15. Cap. 59. Quid est oratori tam necessarium — non ei pragmaticum ad- jutorem dare. Quodammodo, initio hujus loci, nimiam illam exercitationem vocis apud Gr&cos irridere videtur Cicero: verum alia erat res apud. Grecos, alia apud Romanos. Oratori Greco opus erat majore vocis extensione, quam Romano. Hic enim in foro apud graves Romanos verba facere debebat; alter in concione Graeca, ubi major tumultus esse solebat. Probatur hoc exemplo Demosthenis ad mare se exercentis. (De vocis exercitatione conf. Seneca Controy. I. prooem. p. 38 edit. Schotti.) (14) In fine periodi Romanorum consuetudinem laudans, Grecorum insti- tutum de pragmaticis perstringit. Videtur id jure facere: nam illud in- stitutum minus dignum erat legum majestate, earumque venerationem apud populum minuere debebat. — (De Jctorum Romanorum auctori- iate, virosque fuisse probitate et dignitate conspicuos vid. Cl. den Tex in Orat. Inaug. Amstelod. 1821.) Quod autem extremo loco addit, abunde probat Ciceronem Grecorum ingenium rite perspexisse, ideoque sque de iis judicare potuisse. DE ORATORE. Ls. II. Car. 1. Magna nobis pueris, Quinte frater — ne sine omni quidem sapientia florere unquam ei praestare potuisse, etc. Hoc caput, quod pene totum indicandum duximus, primo obtutu, non prorsus proposito nostro inservire videtur; verum si id accuratius inspiciamus, abunde inde patebit, primum, quanti jam inde a tenera etàte studia Grecorum fecerit Cicero; deinde quam ingrati multi summi homines apud Romanos fuerint erga doctores suos, ut ne ab ilis quidem se quidquam didicisse videri voluerint.- Crassus v. g. zoz iam existimari volebat se non didicisse, quam illa despicere, et Ro- manorum hominum in omni genere prudentiam | Graecis. anteferre. Quod quam ingratum sit, unusquisque sentiet. — Facile enim est in- venta superiorum oratorum amplifieare, suoque et populi sui ingenio accommodare. Constat autem primos apud Romanos oratores (et quot alii in plurimis artibus doctrinisque!), qui quidem excelluerint, quo- rumque in numero Crassus certo principem tenet locum, Literis Graecis eruditos ad tantum demum fastigium pervenisse. Hoc tum aliunde, tum abunde ex ipsis Ciceronis scriplis certo certius novimus. Insitum autem Romanis fuisse odium rerum Graecarum, eosque sua longe omnibus externorum populorum anteposuisse, patere mihi videtur C15) ex eo, quod addit Cicero: 2ntonium ne nosse quidem Graecos videri voluisse. Hoc autem loco suam non declarat sententiam Cicero, quo- niam iis, qui de Crasso et Antonio attulit, narratis, sic pergit: Qzuo- rum. consilium quale fuerit, nihil sane ad lioc tempus. Cap. 3. Sive ut ille pater eloquentiae de se Isocrates scripsit ipse, etc. Debitas Isocrati tribuit laudes Cicero. Cap. 4. Tum ille, ego, mehercule, inquit Caesar, ex omnibus Latinis verbis — aut non necessariis argutissime disputare. Quod hoc loco de ineptia Grzecorum disserit Cicero e persona Crassi , non nimis urgendum est. Respicit enim: eos sui temporis Grzcos, qui otio abutentes, ad maxime inanes et pueriles disputatiunculas se con- vertebant, et gravissimas res levissimo modo tractabant. Sic enim hic intelligenda videntur verba: Aoc vitio (ineptia) cumulata est eruditis- sima illa. Graecorum natio: que autem sequuntur, Grecos huic vitio ne nomen quidem imposuisse, hzc preter veritatem. dicit Cicero. Est enim Graecum verbum, quod vim Latini ineptus exprimit, sc. &ncupoc (i. e. proprie is, qui, quid postulet tempus, non videt); est preterea aliud verbum ZrenpékaAoc. Extremo loco iterum Sophistas eorumque sectatores merito carpit, quod de rebus difficillimis, aut non necessariis, argutissime solerent disputare. Ca». 5. Tum Catulus, ne Graeci quidem, inquit — Otium autem, quod dicis eSse , assentior, etc. Apparet. ex hoc loco, Ciceronem, ubi Gracórum levitatem et loqua- citatem carpit, inprimis statis suze. Grecos vituperare. Bene enim dis- ünguit inter clara et magna veteris Gracie lumina et istos nugatores , quorunr tunc magna erat copia, quique se horminurni auribus inculcarent. (16) Recte przelerea loquitur de prima gymnasiorum apud Grecos origine eorumque pristino usu. Verbum autem garrire, quod de philosophorum disputationibus usurpat, durius videtur, minimeque convenit egregiis ills sermonibus, quos veteris Greecie philosophi, ut Socrates, Plato et innumeri alii ibi conserere soliti fuerant. : Extrema egregie faciunt ad hilaritatem et, ut ita dicam , Juvenilem Graecorum levitatem probandam. Non igitur degeneraverunt ab antiquis Grecis, qui, cum Alcibiades in concione verba faceret, coturnicem in sinu gerens, isque avolasset, repente cuncli in media oratione surrexe- runt ad avem prehendendam (Narrat. Plut. in Alcibiade cap. 10). Talia nunquam gravibus illis Romanis placere potuerunt, ideoque Romano more a Crasso deridentur, et fortasse etiam nimis eorum augetur levitas. Car. 13 Er 14. JMMinime mirum, inquit 24ntonius, si ista res adhuc nostra lingua illustrata non est — magnam eloquentiam ad scribendum attu- lit, sed nullum usum forensem. Classicus in primis locus de historicis Graecis optimae frugis. Qui enim post Ciceronem vixerunt, jam aliquantum, si unum excipias Plutarchum, a pristina illa elegantia et vero succu desciverant. Summis plerosque - Jaudibus effert Cicero, et egregie manifestat judicio acuto et argumentis probato, que de iis fert, se eorum scripta diligenter lectitasse et quan- tivis facere pretii. Recte: quamdiu enim literis suus habebitur honos, historici Greeci inter maxima eorum recensebuntur ornamenta. — "Valde autem dolendum est, nos tam paucos integros habere superstites. De Ciceronis sententia de Thucydide vid. Doctiss.. Camper Diatribe p. 49 seqq. Is;ipgw Car. 14. Sed ne latius hoc vobis patere videatur, haec duntaxat in Graecis intelligo, — Poetas omnino , quasi alia quadam lingua locutos , non conor attingere, eic. Quod hic de philosophis dicit Antonius, haud scio an Ciceroni tribuendum C177) Sit, non autem credibile est; videtur.potius Antonio tribui, ut personze probabilitas servaretur (conf. cap. 1 hujus libri). Fieri quidem polest, ut pauci extiterint philosophorum Grecorum libri, qui lecturos indicibus deceperint, quod fuerint inscripti de rebus notis et illustribus de virtute, de justitia, etc. , quique propter angustas et concisas disputationes fere intelligi non possent; verum plerique ii libri argumenti philosophi , quos Grecorum habemus superstites, nequaquam obscurius scripti sunt, quam pollicetur inscriptio. — In nullo enim non Xenophonüs libello locus e philosophia ita tractatur, ut facile possit intelligi: minus igitur vitium hoc obtinuisse videtur, quam quidem dicit Antonius, neque tamen eo vacabant Stoici vetustiores. Car. 18. lec mihi opus est Graeco aliquo doctore — sed pueros, aut adolescentes docere conantur. Romani in omnibus rebus, que ad vitam civilem pertinent, usum in- primis requirebant, quod egregie ex hoc loco patet, ubi merito Phormionis illius stultitia perstringitur. Minime autem universe culpandi erant Greci doctores, quod de arte dicendi praecepta darent, presertim si hoc facerent (quod in fine additur) pueris et adolescentulis. Notandum verbum decantare proprium esse hac in re. Similiter enim supra Lib. I, cap. 23, cantilenam ex scholis. Car. 19 rr 90. Erras Catule, inquit J£ntonius — invictos viros efficit, non difficilius arte conjuncta. Longior locus, qui tamen totus erat indicandus. Initio dicitur, Grecos neminem Romanorum quidquam intelligere arbitrari, quod sane tempore Catuli et Antonii, qui florebant circa A. U. 660 et etiam postea ita sese habuisse credibile est; nec prorsus injuste. Quales enim Romanos nove- rant Graci? vi armorum devicti experti erant optimos eos esse milites. Sed propter contemtum, quo pulcherrima illa artis opera, statuas, vasa, tabulas pictas, alia, adspiciebant, et propter Pumam ignorantiam , qua (8) egregias has res tractabant (satis notum est dictum. Murmii illius, qui Corinthum delevit) fere crediderunt eos esse semibarbaros, omniumque rerum, quae ad artes doctrinasque pertinerent, plane rudes: quod tamen non ita sese habuit. Quod deinde dicitur ridicua Grecorum doctrina , id magis data opera lractemus. Antonius Grecos dicendi magistros, quos Athenis et Rhodi audiverat (lib. II. cap. 1.) hoc loco acriter exagitat, idque dupliciter. Nam et im- portunum eorum docendi studium lepide carpit his verbis: » e£ eo for- tasse plus habeo etiam negotii , ut modo Catulus dixerat cap. 5: » horum » Graecorum qui se inculcant auribus nostris; et ipsam eorum doctri- nam vituperat. Quod ad prius illud attinet, videntur mihi Greci ea setate cum philosophi, tum rhetores plerique tales fuisse, peritiaeque suz ostentandz avide occasionem captasse, praesertim coram Romano principe. Sic Plutarchus in vita Pompeji cap. 75 Cratippum refert Mitylenis exiisse Pompeji visendi causa, cumque eo collocutum esse. De preceptis duo quaruntur : an revera talia preciperent illi icit qualia tribuit iis Antonius (vel Cicero), et an ea doctrina tam esset ridi- cula ? Jam ad duplicem hanc normam singula exigamus. Accusat eorum negligentiam , quod cum totam rem divisissent in caz- sam. et infinitam quaestionem hanc non explicarent, sed nuda appella- üone defungerentur. ldem carpit Crassus cap. 15. $ 65 et lib. III. cap. 98. $ 109, 110, quod dubitare nos non sinit, quin ita revera fecerint. Et jure videtur hoc Cicero appellare ;irum silentium ; quamquam Graci aliquam excusationem habent in hujus rei explicanda diflicultate: sed, ut ait Crassus, melius fuisset eam omnino preeteriri , quam altentatam deseri: » nunc enim inopia reticere intelliguntur , tum judicio viderentur." Illam distributionem quinquepartitam eloquentie& non quidem repre- hendit, sed cuique sponte in mentem venire dicit, et non opus fuisset hoc docere. Eos ita distribuisse patet e lib. I. cap. 31 $ 142. Hoc autem non plane supervacuum mihi videtur, cum illi propterea sic distribuerint, ut possent precepta sua de singulis partibus ordine quodam et sigillatim exponere. Et 1 1pse Cicero eum ordinem in hoc opere secutus est, de quo vid. Doct. Nauta Comment. laud. p. 31, 109. Hic igitur passent. judicat. ( 19 ) Eadem de causa contemmit orationis distributionem in exordium, nar- rationem cet. De quo eadem valere videtur excusatio. Quod autem addit, quod perperam ea exordii et narrationis propria esse statuissent, que per universam orationem essent observanda , in eo partim zque, partim inique judicare videtur, collato Crassi sermone cap. 79, 80. De exordio enim, oratorem in eo studere oportere, ut judicem faciat benevolum , attentum , docilem, hzc quidem et Crasso l. c. et mihi quoque videntur in cursu orationis melius effici posse. De narratione yero quod precipiunt, eam apertam et verisimilem esse debere, Crassus ipse agnoscit perspicuitatem in narratione cum difficilio- rem esse, tum majore periculo negligi. Non igitur sine causa rhetores voluerunt ei virtuti in illa orationis parte precipue operam dari. Veri autem similitudinem narrationis esse propriam ait Casar ex sen- tentia Ciceronis, ( vid. Nauta Comment. p. 53.) cap. 66 $ 2 et cap. 64. Itaque etiam hoc non inutiliter preceperunt, quomodo verisimilis fieri posset narratio. : Qus porro sequuntur inde a verbis: omninoque in hoc; in iis videtur aliquid Cicero tribuisse personz& Antonii, abhorrentis ab artificio. Vera ejus et sequior sententia cognosci potest e cap. 32. Cap. 36 rr 37. Plus enim te operae Graecis dedisse rebus —./ imminuit enim et oratoris auctoritatem et orationis fidem, etc. Iterum h. 1. affertur exemplum, quo probatur Romanos universos mi- nime studiosos fuisse literarum Graecarum, quas debitis tamen laudibus effert Antonius, et suz personz convenienter loquitur conf. cap. 1 6 4. Quz de Numz sapientia in constituenda republica jactantur, duobus prope seculis ante a Romanis cognita, quam eam Grzci natam esse sen- serint, amplificata sunt. Si enim illam sapientiam constituende civitatis intelligit Pythagore philosophiam (et alio vix referri possunt; cum civi- tas Atheniensium jam diu inde a Theseo exstitisset, et ipso Numa longe esse antiquior) si igitur Pythagoram duobus prope seculis post Numam vixisse scribit, vereor ne temporis intervallum nimis augeat; siquidem ( 20 ) Pythagoras, licet admodum de ejus atate dubitetur, secundum verisimi- lem computationem vixisse creditur circa annum À. C. 580, Numa autem anno 679 mortuus est. Qua ultimo loco memorantur, ostendunt fuisse tamen nonnullos inter Romanos egregii Grecorum artibus atque doctrinis deditos, verum eos omnia, quz didicissent, ad vitam practicam retulisse. Cap. 54. Ego vero, inquit Caesar, omni de re facetius — quare mihi nullo videtur modo doctriná ista res posse tradi. Plane facio cum Cicerone, et nimio Grecorum scribendi studio tribuo, quod et de facetiis precepta scripüs mandare voluerint. Merito Attici citantur, qui facetiis et ita dicto Attico sale maxime excellebant. Notus est preterea Siculorum xapievric uós. De hujus Ciceronis autem judicii aequitate judicare possemus, si libri illi Grecorum de facetiis vel ipsi superessent, vel a veteribus memora- rentur. Vide, quz dixit Corradus de Quzstura pag 74, disputationem hanc Caesaris magnopere laudans. Ca». 66. Ui ille M. Cicero, senex — ut quisque optime Graece sciret, iia esse nequissimum. Ex hoc loco, quamquam minus proprie huc pertinente, obiter tamen observare possumus, non Ciceronem solum, sed etiam avum ejus et omnino Romanos illo tempore ita de Grecis sensisse, eorum mores et literas plebi nocere. Car. 84. Nec illud tertium laudationum genus —. Graecorum more, si quos velimus , laudare possimus, sit a nobis quoque tractatus is locus. Graecorum multe antiquitus ferebantur laudationes; nonnulle etiam funebres, quarum paucae et non nisi duz germane nostram tulerunt (21) statem; altera Thucydidis ex persona Periclis; altera Platonis in dialogo Menexeno, ubi Aspasia inducitur narrans Socrati orationem funebrem, quam ipsa Pericli composuisset. Supersunt et duz alice, altera Demos- thenis, altera Lysize, sed utraque spuria. De laudationibus apud Romanos conf. Cicero in Bruto cap. 16. DE ORATORE. Lm. III. Ca». 11. Sed hanc dico suavitatem, quae exit ex ore: quae quidem, ut apud Graecos — nec tam bene , quam suaviter loquendo , facile superabit. Quz de suavitate Atheniensium sermonis dicuntur, ita iis erant pro- pria, ut ne ab alio quidem Graeco posset addisci. Cujus insigne exemplum est magnus ille philosophus Theophrastus ( vid. Cicero in Bruto cap. 46.). Plurimi quidem rhetores ac philosophi, quibus tempore Ciceronis Athene florebant, erant peregrini, ut Arcesilas ex Aeolia, Cratippus Mitylenzus, Antiochus Ascalonita, Antipater Tyrius, e Rhodo Panctius et Molo, Posidonius ex Apamea: neque tamen nulli Athenienses erant ; certe Polemo et Philo: ut paulo iniquius hoc loco Cicero judicasse vi- . deatur. Per quantum autem tempus hanc tantam suavitatem retinuerint Athenienses, inde patet, quod Cicero memorat sua setate eruditissimos homines Ásiaticos a quovis Atheniensi indocto non verbis, sed sono vocis, nec tam bene, quam suaviter loquendo, superari solere. Quae de conditione literarum Athenis suo tempore docet Cicero, nimis vera sunt. Exstincta enim libertate, sensim, ut apud omnes gentes fit , verus atque incorruptus lhterarum succus interierat. Car. 14 zT 15. Est enim eloquentia una quaedam de summis virtutibus —/ omne tempus aique aetates suas consumserunt. Quod judicium h.l. de eloquentie genere Lycurgi, Pittaci et Solonis ( 22) fert Cicero, qualeantiquitus sapientiam. e. coQiay vocare solebant, id recte sese habere mihi videtur, quia conyenit cum ratione temporum , quibus ii vixerint. Jure deinde, ut videtur, aliquantum carpuntur Pythagoras , Democritus, Anaxagoras et alii, quod nimis studiorum et otii deliciis pellecti se a reipublice administratione abstinuerint ( conf. de Rep. lib. I. cap. 4-7) optimeque affertur exemplum veterum illorum Grzcorum eorumque doctrine, que eadem ct recte faciendi et bene dicendi ma- gistra erat: quumque non disjuncti erant doctores, sed iidem erant vi- vendi praeceptores atque dicendi. Sed videamus, an hi philosophi possint defendi. Scripsit Seneca de Otio sapientis Stoicorumque tuetur sententiam , sapienti licere graves ob causas, vel in sua valetudine, vel in civitatis conditione sitas, in otio vivere, posseque sic etiam docendo et scribendo suis civibus prodesse. Id quod partim fecerunt ii, quos h. l. Cicero carpit: Pythagoras enim instituto sodalitio Crotoniatas ad meliores mores informavit: JJemocritus de medicina bene meruit, eumque consuluit Hippocrates ( vid. Sprengel , Geschichte der 4rzneikunde, pag. 194). 2Znaxagorae denique magna pars deberi censetur ejus utilitatis , quam discipulus ipsius Pericles Athe- niensibus attulit (vid. Jeronimo de Z'ries, over 2fnaxagoras in de Bibliotheek van. Oude Letterkunde, bl. 503,) Monet autem Ruhkop- fius, ultimus Seneca editor, hanc quaestionem, Sitne resp. gerenda sa- pienti, a Platone quoque tractatam esse Epist. 7. Car. 16 rr 19. Sed quod erant quidam, iique multi — sic: Socratici a se causarum actores et a communi philosophiae nomine separaverunt, cum . veteres dicendi et intelligendi mirificam societatem esse voluissent. Laudatis Themistocle, Pericle, Theramene, nonnihil etiam Gorgia, Thrasymacho et Isocrate, leviter perstringuntur omnes philosophi inde a Socrate, quorum alii bene vivendi, alii bene dicendi esse precepta tra- diderint; cumulatas tamen laudes tribuit Socratis meritis et plerisque ejus successoribus. In verbis autem: Ainc discidium illud videtur ipsius Socratis dictum (35) imitari, quod soleret aliud discidium exsecrari; nempe eorum, qui primi utilitatem et honestatem, naturà cohzrentes, opinione distraxissent. Conf. de Off. lib. III. cap. 3. Car. 24. F'erborum eligendorum et collocandorum —. sin quando exstilerint , etiam Graecis erunt: anteponendi. Qua Cicero e persona Crassi disputat, Romanam juventutem Grecis doctoribus utentem magis dediscere , quam discere, id, si vim illam atque elegantiam veterum oratorum spectes, a quibus jam diu desciverant Graci, verum est. Quantopere autem Graecu/i tamen , ut vocantur, doc- tores preestiterint rudibus et impudentibus illis Romanis, ex edicto Crassi, quod citat, et fuit anni 662 U. C. (vid. Doct. Nauta in Comm. laud. p. 12) patet. Habebant Greci, teste Cicerone, preter hanc exercitationem lingua, doctrinam tamen aliquam et humanitatem dignam scientia. O preclara Graecorum natio, que quamvis jam diu jugo pressa, humanitatis tamen sensum et doctrinze amorem, teste Romano (at quali teste!) retinueras ! utinam ex sacro illo, quod nostris diebus cum hoste crndelissimo atque optime religioni infestissimo, geris bello, tandem aliquando superior evadens ad proavorum humanitatem , bonarumque literarum amorem , redire possis! Haec sunt pia vota omnium bonorum ; eorum in primis, qui in vestris literis vite tabernacula magnam partem ponunt! Qua sequuntur de excellente prudentia veterum Graecorum, et de lingua Latina facultatem prabente illam ad Romanorum usum moremque transferendi, ea infra, quando de lingua Latina cum Greca comparata data opera agemus, fusius tractabimus. Quod autem in fine Crassum dicentem fingit Cicero, se sperare aliquando Rom: fore, qui hoc erudi- tione consequerentur, ut Grecorum vim et elegantiam Latinis literis ita exprimerent, ut ipsis etiam Grecis essent anteponendi, hic tacite se ipsum subintelligere videtur Cicero; qui sane suis scriptis egregie pro- bavit; se Graecis in plerisque esse parem, in nonnullis etiam eos superare. (24) Ca». 32. «ique ii, quos nominavi, multique praeterea — sed ne relictum quidem , ei traditum, et suum conservaverint. Nimiis hoc loco a Cicerone laudibus ornatur Crassus. Quamvis enim in occupatissima civitate viveret, et multorum privatorum negoliis trac- tandis districtus esset, tamen Grecorum literis edoctus, eorumque exemplo incitatus , facile se ad tantum fastigium evehere potuit. Immerito carpuntur Greci. Amissa enim BETA, ut jam supra dixi- mus, exstinguuntur sensim literarum. decus et ardentia eloquentize stu- dia, quippe quibus maximus stimulus et materia periit. Accedit ad levandam Grecorum culpam, quod nullus populus in arte quadam diu- tissime excellere solet, sed ad fastigium cum pervenerit, sensim delabitur. Ca». 33. Quid enim JM. Catoni — atque adventitiam defuit ? Quanti fecerit Cicero studia illa transmarina atque adventitia, et quam necessaria ea duxerit homini Romano, omnibus ut dicunt numeris ab- soluto, abunde ex hoc loco patet. Nil enim M. Catoni ex illius sententia deerat, nisi politissima illa Grecorum doctrina. Ca». 34. Sed, ut ad Graecos referam orationem — ab illis exempla repetenda. Locus classicus. Illud quidem, utrum virtute Greci an Romani pre- süterint, arduum est judicatu. Romanorum religionem alende virtuti commodiorem fuisse, quam Grecorum cerimonias, censet NrAwDER (Denkw. aus der Gesch. des Christ., tom. I., p. 83 - 96) allatis Posidonii, Valerii Maximi, Sallustii et Ammiani Marcellini testimoniis, priscorum Romanorum virtuti perquam honorificis. Haud igitur inique Cicero palmam iis tribuere videtur. — Sed pari jure Grecis debetur doctring principatus. Potest huc adhiberi locus Horatii: » Graecia victa ferum victorem cepit." ' (35) Tpipew. Thebanum Epaminondam, haud scio am summum virum omnis Graeciae ? Varios variis locis principes viros Grzeciz recenset Cicero; ita ut ipse dubius hzsisse videatur, cui principatum tribuerit. Sic hoc loco et etiam infra Epaminonde; Quzst. Acad. lib. PyUrcip.o4 Themistocli, De Rep. lib. I. cap. 16 Pericli principatum tribuit. Car. 51. Nihil est autem tam cognatum — quam de puerilibus his verborum translationibus maluissetis ! Magni facit Cicero numeros atque voces, que vulgus Romanorum valde contemsisse constat. Quz enim exempla citat Numz, cantilena- rum in epulis, et versuum Saliarium, hzc admodum rudia fuisse, cum aliunde scimus, tum ex Horatio. Melius affert exemplum Graecorum, qui ingenita hilaritate ad cantan- dum incitabantur. Hinc chori in irageediis; hinc cantus sacri; hinc can- ülenz epulares. ( vid. Clar. Den Tex in dissertatione de vi Musices in introductione. ; Car. 61. Tu vero, inquit Catulus — a Graecis didicisse, sed eos Zpsos haec docere posse videare. Hic se ipsum laudare videtur Cicero. Constat enim fere omnia, qua Crassum dicentem in hisce dialogis finxerit, hunc e Ciceronis sententia disputasse ( vid. Dict. Nauta 1. ]. ): et sane, ut aqui simus , quamvis multa egregie scripserit Cicero, in his de Oratore libris se ipse supe- rase, et Gracis palmam longe preripuisse censendus est. 4 ( 26 ) BRUTUS SIVE DE CLARIS ORATORIBUS. Ca». 7. Testis est Graecia — et oratoris esse videatur. Ex historia omnium gentium probari potest, summum oratorem tum demum extitisse, postquam omnes artes non solum inyente, sed etiam perfectze essent; testes sunt ipsi Romani, testes recentiores populi. De Oratore Athenis primum nato atque perfecto in primis legatur Creuzeri Oratio, quam jam supra laudavimus: et ad universum hoc de Graecis Oratoribus judicium adhibeatur Ruhnk. Hist. Crit. Orat. Grzc. Opusc., Tomo I. p. 310 seqq. Car. 9. Haec enim aetas — in qua naturalis inesset, non fucatus nitor. Hoc Ciceronis Judicium ita verum est, ut probatione non egeat. Vid. Ruhnken. ibidem. Car. 10. F'idesne igitur in ea ipsa urbe — fuit enim regnante jam Graecia , etc. Hzc tota disputatio pertinet ad demonstrandum, quam sero Athenis magnus orator exsliterit, quippe non ante Solonem et Pisistratum , qui licet haud ita diu post Romam conditam vixerint, ideoque vulgari Ro- manorum opinione perantiqui censeantur, tamen si reipublice Athe- niensium tempora spectentur, valde recentes videri debeant. Hic enim loci paullo difficilioris esse videtur sensus, collato capite 13. initio, ubi idem planius exprimit: » ed nostrorum — rebus effecerat. Hoc autem judicium Ciceronis, jam ex Homero: conspici, fuisse tum aliquam. eloquentiam, etiam Achillis exemplo confirmatur, cui Phoenix datum se esse dicit: » ut illum efficeret oratorem verborum actoremque rerum." (de Orat. III, cap. 15.) Sed studium ejus generis et majorem vim in Pisistrato demum apparuisse, non alienum a vero videtur. C7) Notandum autem Thucydidem ab eo dici azctorem locupletem conf. ad locum de Orat. lib. II. cap. 13. Car. 13. Et Graeciae quidem oratorum partus atque fontes — Rhodii saniores et zd tticorum similiores. Sed de Graecis hactenus, etc. Recte judicare videtur Cicero de conditione eloquentiz apud Grzecos, preter Athenienses. Nunquam celebratus est Orator Argivus, aut Corin- ithius, aut Thebanus; multo minus etiam Lacedzemonius. His autem pos- tremis ideo laudem eloquentiz abjudicat, quoniam brevitas illa, quam Menelao tribuit Homerus (ajpz uiv, &4AAk pÁAz Aryfoc) sit quidem laus in aliqua parte dicendi, nempe in narratione ( de Orat. lib. II. cap. 80) neque tamen is, qui ea sola excellit, neque potest copiose dicere, nomen oratoris mereatur. Est ea constans Ciceronis sententia, unde et copiar dicendi pro universa eloquentia ponit supra cap. 7, et infra cap. 36 (add. de Orat. lib. II. cap. 27 extr.) Jam si hec sententia vera sit, profecto non fuerant Oratores Lace- demone, ubi precipua laus erat, ea, quze dicere vellent, quam brevis- sime posse dicere. Oratores in Grecis insulis, quos summis laudibus effert, presertim in- telligere videtur Rhodios: in quibus erat Apollonius Molo. Asiaticos oratores magis se conformasse ad Orientalium mores, neque claros fuisse illa salubritate Atticze dictionis et quasi sanitate, ex historia literarum constat. Ca». 36. Quam multi enim jam oratores — cum Graecorum gloria Latine dicendi copiam aequatam. Patrie amantius, quam verius, narrare videtur Cicero in Antonio et Crasso Latine dicendi copiam cum Graecorum gloria &quatam fuisse. — Ex omnibus, que de Antonio et Crasso ad nostram pervenerunt notitiam, vere quidem dixisse videtur, eos fuisse Oratores celeberrimos; saltem apud ( 238) Romanos, verum eos Demosthenis aut Hyperidis Lysieve attigisse vim atque elegantiam, vehementer dubitamus. Valde autem dolendum est, nullas eorum orationes ztatem tulisse. Preclara variorum scriptorum testimonia de eorum dicendi facultate collegit Cl. Thorbecke in Comment. de Cicer. Sen. de Orat. p. 27, 31. (Traj. ad Rhenum praemio ornata anno 1822.) Ca». 45. Ejusdem fere temporis — ut paene 24 ttico stilo scriptae esse videantur. Prudenter admodum voculam paeze hoc loco adjecit Cicero. Manifestum est autem etiam hinc, quanti Grecas literas fecerit pater eloquentize Romana. Ca». 73. Tum Brutus, ;4mice, hercule, inquit, et magnifice — id aut ereptum illis est, aut certe nobis cum illis communicatum. Summo jure hzc laus debetur Ciceroni, quam ei tribuerat Casar; mi- nus aulem modeste illud ipse refert, quamvis e persona Bruti. Quo enim uno vincebantur Romani a victa Grecia ( copia scilicet, ut cogitata praeclare eloqui possent) hoc illis quidem minime ereptum est a Cicerone, sed procul omni dubio, magna saltem ex parte, cum Romanis commu- nicatum. (In tragica autem poési Romani Grecis semper remanserunt inferiores. ) Ca». 90. Commentabar declamitans — nisi Graece dicerem, neque corrigi possem, neque doceri. Est hic locus petitus e narratione, quam ipse suorum studiorum his capitibus tradit Cicero. Duce autem rationes, quas aífert, propter quas Grece declamitare soleret, eque probabiles videntur. Prior autem tacite probat, Ciceronem persuasum sibi habuisse, Grzecam orationem, propterea quod plura ornamenta suppeditaret, consuetudinem similiter Latine di- cendi sibi attulisse. Et sane ditior et copiosior est Lingua Greca, quam Latina, veluti infra videbimus. ( 29 ) Ca». 97. Quas cum domo haurire non posses — quae domus est semper habita doctrinae. Denuo jure laudantur Áthenz, que semper apud omnes domus doc- tringe habite sunt. ORATOR. Car. 7. Z'idemus enim fuisse quosdam — recordor longe omnibus unum anteferre Demosthenem , qui vim, etc. Quantus fuerit amor patrie et rerum patriarum in Cicerone, quam maxime cum alii locis, tum hic in primis videmus. Verum tanta est vis veritatis, ut Grecis, et in primis Oratorum principi Demostheni, summi ab eo in eloquentia tribuantur honores, et ut Graeci oratores Romanis longe anteponantur. Car. 8. ltaque Caria et Phrygia et Mysia, quod minime — nullum verbum .. insolens , nullum odiosum ponere audebat. Rursus justum de Grecis oratoribus in genere fertur judicium, et Atheniensibus prime ceduntur, quorum dicendi genus eleganter des- cribit Cicero. Car. 9. "4n victus hominum 24theniensium beneficio excoli potuit, oratio non potuit? Quod vulgo tradunt, victum hominum beneficio Atheniensium ex- cultum fuisse, id h. 1. etiam accepit Cicero. ( conf. Creuzeri Oratio laudata passim). Caeterum ubique Atheniensium se prodit studiossisimum. ( 5o ) Car. 30. Ipsa illa pro Roscio juvenilis redundantia — quam multa sunt nosíra; eaque, etc. Gloriatur' quodammodo de se Cicero, se multitudine scriptorum Grz- cos superasse, qui tamen otio abundarent. Fieri potest; nullius sane Ora- torum Grecorum tot superstites habemus orationes, quot Ciceronis. Ca». 38. Nec unquam is, qui audiret, incenderetur — dicebat melius, quam scripsit Hortensius. Illud- dicendi genus tractans Cicero, quod vulgo patheticum vocant, in hoc se ipsum (sunt ipsa illius verba) perfectum diceret, si ita judi- caret, nec in veritate, ut dicit, crimen arrogantia extüimesceret: uteretur exemplis Romanorum, qui in eodem genere excelluerint, si ulla re- periret, vel Graecis, si deceret. Quare autem non decuit ? Credo, quia longas e Grecis oratoribus periodos in libro Latino Grece afferre ab ejus temporis consuetudine abhorrebat. Versus quidem Grzcos interpo- nebant; item breviores sententias, ut in Epistolas ad Atticum: sed illud nunquam a Romano videmus usurpatum esse. Dicat aliquis Ciceronem exempla quadam ex iis orationibus Latine reddere potuisse; sed de eo ne cogitasse quidem videtur, siquidem ardezs oratio, quam memorat, vel optima versione expressa, necessario resünguitur, et de vi sua tantum amitüt, ut exemplo quidem inservire nequeat. Et hinc Laizis dicit, non Aomanís, ut non modo gens genti, sed lingua lingue? opponatur. Car. *51. Nümis enim insidiarum ad capiendas aures adhiberi — Et apud Graecos quidem jam anni prope quadringenti sunt, cum hoc probatur; nos nuper agnovimus. Quantopere numerosam verborum structuram secuti sint, et quam clare atque dilucide orationes pronunciaverint Graci oratores, ex hoc quoque loco patet, ubi id summopere laudat Cicero, Romanosque ad imitandum incitat. C8) DE OPTIMO GENERE ORATORUM. Nulla insunt loca nostro proposito inservientia. ORATIO PRO QUINTIO. Nil inest. PRO S. ROSCIO AMERINO. Cap 95. liaque cum multis ex rebus intelligi potest majores nostros — O singularem sapientiam , judices! Nonne videntur, etc. Omnino animadvertendum est, nos nunc in Ora£ionibus Ciceronis ver- sari, ubi cause serviens, ut judicum benevolentiam sibi conciliet, non- nunquam patria instituta longe aliorum populorum institutis anteponit. Sic hoc loco veteres illos Romanos laudibus ornat, quibus minime ornandi videntur. Àd coelum enim effert sapientiam constituendi singulare illud supplicium in parricidas, ut nempe in culeum insuerentur, atque ita in flumen dejicerentur (vid. lex ipsa in Bachii Histor. Jurispr. Rom. p. 58). Quanto meliores leges Solonis, quz de parricidio ne mentionem quidem faciunt, et quam egregie elucent boni mores, religio et humanitas populi Atheniensis, ubi in tale crimen ne supplicium quidem constituere necesse habuerit legislator. IN Q. C/ECILIUM DIVINATIO. Cap. 15. Ut in actoribus Graecis fieri videmus — ut ille princeps quam maxime excellat. Ex: hoc loco dilucide apparet, quantopere pulcri et decori sensu im- buti fuerint universi Graeci, ut ne viles quidem apud eos histriones eo caruerint. Habet tamen ea res, ut hic a Cicerone proponitur, aliquid ridiculi ; sed fortasse judicibus , Graeculos contemnentibus, placere studuit. ACTIO I. IN C. VERREM. Nil inest. (52) Acrio ][. Lm. IL. Cap. 24. Homines autem ipsi Lampsaceni, tum summe — quam ad ullam vim aut tumultum accommodati. Saepe Graecorum otium Cicero commemorat sic, ut quodammodo des- picere videatur: et Romano quidem, qui populus in rebus administrandis forensibus et militaribus summam laudem ponebat, non poterat non levis videri gens ea, qua, maxime postquam libertatem amiserat, nil aliud agebat, quam literis studere, disputare, garrire. Quod enim scri- bit Apostolus Lucas Act. Apost. cap. XVII. 21: »'A8gyaío, d* mÁvrec — xduemyórepoy." Id verissimum esse dicit Valckenarius Schol. Sel. p. 550 atque Theophrasti et Aristophanis auctoritate confirmat. Car. 26. Fit sermo inter eos, et invitatio, ut Graeco more biberetur. L. e. largiter et usque ad ebrietatem; quod confirmatur sane a Pla- tone in Symposio, p. 212 seqq. — Quantopere autem vinum amaverint Graci, cum ex aliis auctoribus patet, tum ex Anacreonte, et in primis e Terentio, qui Greecas Menandri fabulas Latine reddidit. Romanos autem Baccho etiam sepe litasse, vel ex uno Horatio satis superque novimus. Acrio II. Las. Il. Car. 3. Jam vero hominum ipsorum, judices, ea patientia. — summa parsimonia, summa. diligentia. Ad hunc locum sequentia annotat consult. Petrus Carolus Massé in Dissertatione de hac oratione Lugd.-Bat. 1824, pag. 41 et 42: » Laudata regione Sicilie, jam ad ipsorum hominum indolem laudan- » dam pergit Cicero, et Siculos ita h. 1. proponit, ut judicibus et populo » eos vehementissime commendet. Virtutes enim, quas iis tribuit, fru- » galitas, industria viteque ratio a luxurià remota ez sunt, quibus "- | | | » » » » » » » » » » » » » » » » » » » » b) » i2 » ») E » b b » Y » » » T » D) E (55) maxime capi possit Romanorum benevolentia: tum, quod oratores ple- rumque sint laudatores temporis acti, eos cum anüquis Romanis com- parat. Vereor autem, ne hoc ambitiose magis et ad ornandos et com- mendandos clientes dixerit Cicero, quam secundum veritatem: ex aliorum enim scriptorum auctoritate patet, Siculos minime propter continenüam et temperantiam laudari: contra, adeo famose erant Sicule dapes, ut in proverbium abirent. (Horat. Carm. lib. III., ode 2, v. 18) quin et ipse Cicero eas, ut luxuriosas memorat de Fin. lib. II. cap. 28, et Tuscul. Disput. lib. V. cap. 35, ubi citat Platonis epistolam ad Dionis cognatos, quz ita se habet: » Quo quum venissem vita illa beata, que ferebatur, plena Italicarum Syracusiarumque mensarum nullo modo mihi placuit, bis in die saturum fieri, nec unquam per- noctare solum , ceteraque quc comitantur huic vitz, in qua sapiens nemo efficietur unquam, moderatus vero multo minus." Fertur etiam apophthegma Philoxeni poéte ex colonis, qui in Siciliam missi erant : qui quum ibi agros sortitus esset feraces, unde victum abunde quie- rere posset, Siculorum tamen mores pertzsus, M ro)c code, EizEV , tub ruüTa TÀà XyuÜX cUx &ToAt, &AX tyi ToUTa, el relinquens agros suos sociis, emigravit ( Ccelius Rhodig. Var. Lect. p. 238) — Et patet ex ipsislocis, ubi enumerantur res a Verre Siculis ablatze, quanta fuerit eorum frugalitas. Quid enim tot vasa Corinthia, tot stragule vestes, lanta copia auri argentique czlati frugi his hominibus? Sed et in ipsis iis locis eorum luxuriam excusare studet Cicero, v. gr. cap. 34, ubi dicit, Sthenium supellectilem pretiosissimam non adeo ad sui, quam ad Romanorum delectationem comparasse. » Operz pretium est cum his laudationibus conferre, iisque opponere Orationem pro Fontejo, ubi in Gallos vehementissime invehitur. Ut enim in hac oratione Siculos preter modum laudat, iisque virtutes tribuit, a quibus re vera remoti sint, ut eos judicibus commendet ; ita in Fontejana vehementissime in Gallos invehitur, eosque exagitat, ut eorum testimonii auctoritatem minuat judicibusque persuadeat, eos non idoneos esse accusatores, neque eorum testimonio Fontejum dam- nari oportere. Eadem fere ratione de Grecis Asiaticis testibus agit in Oratione pro Flacco, cap. 494095147 154191997: 5 (54) Car. 29. S; tibi idoneus videar, qui de homine Siculo ac Graeculo judicem. Sunt h. 1l. Verris verba, et universe rursus testantur contemtum , quo Romani Grecos habebant. Car. 35. Erant signa ex aere complura — ut eliam. nos , qui rudes harum rerum. sumus , intelligere possimus , scite facta et venuste. Coronz hoc dat Cicero, ut se ipsum harum rerum rzdem fingat. Con- trarium apparet ex Epistolis ad Atticum lib. I. Epist. 1 et 7. — Attamen Himerz statuam et capellam illam mira pulchritudine factas esse dicit. Et haec artium laus Grecis summo jure debebatur. Quod si divina illa opera, quamvis precipua tantum cilaus, recensere vellem, unde initium facerem? ubi finem orationi imponerem? Totas possem replere pagellas, solis artificum nominibus et primariis eorum operibus laudandis. — Quot magnifica et architecture? arte maxime insignia templa, quantus przes- lantissimarum statuarum numerus; qualis elegantissimorum nummorum infinita copia? — Sed heec et ab aliis, et presertim ab immortali Winc- kelmanno in Historia Ártis apud Veteres data opera sunt exposita, ita ut paucissima hzc sufficiant. Ca». 63. Jiaque eum non solum patonum zstius insulae, sed etiam Sotera inscriptum vidi. — Is est nimirum Soter, qui salutem dedit. Ecce jactatam illam toties a Cicerone, ut infra videbimus, Latine Lin- gue pre Greca prestantüam! Hac igitur voce , ut multis aliis, lingua Graeca Latine copiam superat. Perperam cwrip a nonnullis verti Sereatorem docuit Suicerus Thes. Eccles. in voce, meliusque censet SaZeatorem: quod quamquam aurez , ut dicunt, zelalis scriptores non usurpant, occurrit tamen apud Porphyrium et Lactantium. Huic etam prefert, et Greece voci geminum esse dicit Sospitator. (55) Car. 65. JDe quo homine hoc. auditum est unquam — summa in pace praetoris populi Romani statuis. praesidio non fuisse. Exempla quz affert Cicero, eximie probant religionem atque huma- nitatem Gracorum. — Mirum sane erat Romanis, quod aliqua civitas ,: ejus, contra quem acerbissimum bellum gereret, statuas illzesas et incolu- mes sineret. Acrro IL. Lr. Ii. Car. 37. -4. J'alentius est in Sicilia, interpres: quo iste interprete non ad Linguam Graecam, sed ad furta et flagitia uti solebat. Merito hancce Romanorum consuetudinem , quippe a studio linguze patrie profectam, laudavit V. Rev. Schrant, allato Valerii Maximi loco Lib. II. cap. 2. in Oratione inaugurali: Over he£ beoefenenswaardige der NNederlandsche Tale, zoo om haar zelve, als om hare voortbrengselen. Gandayi, 1818. p. 55. Acrio Tl. Lis. IV. Ca». 7. Dicet aliquis: Quid ? tu ista permagno aestimas? Ego vero ad meam rationem usumque nom aestimo. J/' erum tamen a vobis ita arbitror spectari oportere, quanti haec — eorum judicio, qui studiosi sunt harum rerum, aestimentur: quanti venire soleant, etc. Rursus parvi se ducere artis Grecorum opera fingit Cicero: sed conff. qua annotayimus supra ad Act. II. lib. II. cap. 35. Cap. 51. JMedemini religioni Sociorum , judices, consereate vestram. — ic appellari Graeca voluerunt: negligentes ac dissoluti, si cupia- zus esse, qui possumus ? Ingenue profitetur Cicero, judicibusque in memoriam revocat, Romanos ( 56 ) cultam Cereris Grecis debere. — Jam sub regibus aliquot sacra Grzeca in Italiam fuerunt introducta: deinceps autem Romani omnes deos deas- que vietarum gentium, itaque etiam Grecorum, adsciverunt, iisque templa condiderunt. Quod institutum , fortasse per se non ita laudandum, iis ad augendum imperium sane perquam utile fuit. Car. 56. Confirmare hoc liquido, judices possum, valvas — nimium forsitan haec illi mirentur, atque efferant , etc. Apparet rursus discrimen Grecorum inter ingenium et Romanorum, quorum illi eximio pulchritudinis studio tenebantur. Illad, quod de Graecis dixi, confirmatur, quod tot Greci de valvarum illarum celebrium pulchritudine scriptum reliquissent. — Nimium for- sitan illos haec miratos fuisse, quod adjungit Cicero, profectum est ex ingenio Romanorum, omnia utilitate tantum ponderantium. Omnino cum hoc loco conferantur cap. 59 et 60, ubi similiter hoc nimium Grecorum studium notat: utroque tamen loco humaniter et sine acerba reprehensione: ut appareat, eum Grace quidem artis admiratorem , simul autem Romane gravitaüs memorem , felicem sibi visum esse, cui majora gerenda essent, eosque ut homines leviores despexisse, qui tan- opere talia curarent. Videtur autem. ingens illud studium, quo Graci statuas et opera similia colebant e duplice fonte prodiisse. Primum ex acri, quo przediti erant, pulchri sensu; erant enim Q;A0ox42o:; isque sensus et amor institutione , musica, pulchra regionis adspectu et przestantissimo- rum artificum proventu acui debebat; et licet aurea Grecorum «etate precipue vigeret, tamen etiam post amissam libertatem non omnino ex- sünctus est. Attamen Ciceronis tempore etam vim habuisse videtur allera causa, posita in honoris et ostentationis studio. Sibi enim orna- mento et laudi ducebant, si artificia sua peregrini admirarentur: quo qui- dem studio, quo quisque levior est, eo magis abripi solet. Ephesiorum levitatis exemplum insigne suggerit Lucas Apostolus Act. cap. XIX. v. 34: Ephesios omnes per duas horas clamasse: ey X; Aprejuc "EQecínv. " (57) Ca». 59 rr 60. Quid tum ? Mediocrine tandem. dolore eos — oblectamenta et solatia : servitulis. Quz hic legimus, prorsus ex iis, quz ad caput 56, annotavimus expli- cari possunt. —. Egregie autem illa hoc loco a Cicerone amplificantur, : religioque Grzcorum in signis, tabulis pictis, cet. tum sacris, tum civi- tatium non vendendis, merito laudatur. Car. 66. - Indignum facinus esse, quod ego in Senatu Graeco — ferri nullo odo posse. Fecerat hoc Cicero, üt Syracusanis persüaderet, ut legatos Verris accu- sandi causa Romam mitterent. — Summo dedecori habebatur Romano homini apud Grzecos Grace locutum esse. Vid. V. Rev. SoArant in Ora- tione supra laudata, p. 55. Acro II. Lm. V. Car. 72. Teque, Ceres et Libera, quarum sacra — ceteris hinc tradita esse videantur. Itaque ipse confitetur Cicero, Romanos a Grsecis accepisse et adsci- visse sacra earum dearum, a quibus initia vitz, atque victus, legum , morum, mansuetudinis, humanitatis exempla hominibus et civitatibus data ac dispertita esse dicantur. PRO FLACCO. Ca» 4. (Nam pro M. Fontejo, A. Cecina, pro Lege Manilia, pro Cluentio, ires de Lege Agraria, pro C. Rabirio, quatuor Catilinarim et pro L. Murena nil de Graecis habent. ) E ( 38 ) «4L quos lestes? primum dicam (id quod est commune) Graecos — nunquam. laborant, quemadmodum probent, quod dicunt, sed quemadmodum se explicent dicendo. Hic estlocus ex iis, quos Muretus in primis ob oculos habuisse vide- tur, cum scripserit: Ciceronem cause inservientem Grecis interdum subiniquum esse, et ita eorum fidem in testimoniis elevasse levitatemque insectatum esse. Ubi enim in omnibus veterum scriptis inveniuntur loca, quibus probare possimus, Ciceronem ea ex vero dixisse, quae hoc capite leguntur : Zestimoniorum religionem et fidem nunquam ista natio co- luit, totiusque hujusce rei quae sit vis, quae aucloritas , quod pondus, ignorat? Quamquam autem in primis Graci Ásiatici, qui mores magis habebant corruptos, intelliguntur, universam tamen nationem immerito lazdit. Concedimus leviores fuisse in testimoniis et jurejurando Gracos, quam Romanos, qui gravitate inter omnes populos eminebant: concedimus seriore et Ciceronis fortasse etiam zetate multos extitisse perjuros, fidemque parum curantes; verum prorsus negamus , nunquam Grzecorum nationem testimoniorum religionem et fidem coluisse, quod etiam sibi ipsi repu- gnat. Quomodo enim per tot secula reipublice florentissimze stare po- tuissent, ubi non esset justitia, ubi nulla testimoniorum religio et fides? Da mihi testimonium mutuum. De hoc proverbio disputat Erasmus -A4dag., p. 569, qui vertit: d£veicóv jo: puprvpízy, nulla tamen auc- loritate Greci scriptoris addita. Equidem potius vertendum putarem: Xp& por j.uprupíay: verbum enim xpZv proprie significat: mutuum dare sine foenore, dawsíCew cum. foenore. Post verba Ciceronis Erasmus: » quibus ex verbis M. Tullii satis liquet, adagium hoc state illa multo » fuisse tritissimum." Summz autem etiam hoc capite laudes Grecis merito tribuuntur ; litere. enim , multarum artium disciplina, sermonis lepor, ingeniorum acumen, dicendi copia; quee quanti sint gstimanda , unusquisque facile videt. (539) Ca».. 5. Hi si Graeci fuissent, ac nisi nostri mores ac disciplina — si mihi libeat totius genlis in testimoniis dicendis explicare vanitatem. Quz ad antecedens annotavimus caput, ea etiam huc pertinere cen- senda sunt. Pergit enim Cicero in nimium elevanda Grecorum in tes- timoniis religione et fide: quamquam hoc loco fortasse non ita longe a veritate aberrat, quam in precedentibus. Agit enim hic de publicis illis testibus, quos sua «tate Grece civitates Romam mittere solerent ad ac- cusandos Romanos magistratus, qui in ipsa Grecia, sive etiam in Asia. male aut injuste publicas res administrassent. Hi testes non gravissimi, sed impudentes et loquaces fuisse videntur, de quibus vitiis eos accusat Cicero. — Ex horum numero quibusdam fortasse jusjurandum erat jocus, testimonium lusus, Romanorum existi- matio tenebre. Car. 7 ET 8. O morem praeclarum disciplinamque quam a majoribus accepimus. — audire concionem concitatam levissimae nationis. Hic locus acerbior est contra Grecorum conciones; neque sane pror- sus immerito. Primum eas comparat Cicero cum Romanorum comitiis, et jure con- cludit, hzc illis longe esse anteponenda. — Quá disputatione etiam patet quanto magis in hac parte administrande reipublice Romani excelluerint, quam Greci. Qua autem dicit Cicero: Graecorum totae respublicae sedentis concionis temeritate administrantur, hec, ut e sequentibus apparet, de Graecis suce zelatis dicit. Bene enim distinguit veterem Grzeciam inter et Greciam Romanis subjectam; quamquam et in illius conciones valde invehitur, quuni uni malo, libertati nempe ac licentize concionum , ser- vitutem Gracie tribuat; » eum im theatro, inquit, Zmperiti homines, » rerum omnium rudes ignarique, consederant: ium belles inutilia » suscipiebant", etc. Et: » haec zthenis tum, cum illae non solum in » Graecia, sed prope cunctis gentibus enitebant , accidere sunt solita." ( 4o ) Videamus igitur, ut argumentorum rationibus hoc Ciceronis effatum probetur, quales optimo tempore Athenis fuerint conciones, ut inde pa- teat, quantum bonis institutis abuti possit civitas, et quomodo tandem concionum in primis a pristino usu degeneratarum libertate immoderata ac licentia (quamquam insuper alis causis, ut v. g. discordiis intestinis alque mutua civitatum invidia) Grecia in servitutem detrusa fuerit. Concio non. sponte et inconsulto. habebatur, sed convocabatur a Pryta- nibus, ita ut ante proponeretur, quid ad populum esset referendum, quodque, postquam a senatu universo probatum esset, mzpe(deuAsójuz vo- cabatur. Erant conciones ordinarie, vel extraordinarie: hee habebantur tum, si quid repente incidisset, de quo consuli populum et decerni utile vide- fetur: ezque vel a Prytanibus jussu senatüs, vel a pretoribus ( &par55yoic), si res bellica esset, convocabantur ( vid. PoZ/ux, lib. VIII. segm. 116. Hesychium voce xaraxAMciz et Valcken. ad Ammon. p. 72.) Hoc presertim concionum genus carpere videtur Cicero, quia sepe in iis psephismata lata sunt, quee populi saluti minus conducebant; ali- quando autem etiam ejusmodi fuerunt, ut tota res Greca periclitaretur. Ad sententiam dicendam in concione neque omnes, neque nullo ordine admittebantur. Primum in concionem ipsam admittebantur tantum cives, exclusis iis, qui infamia notali essent ( o/ Z7/j4o:) item servis et peregrinis. Cives autem illi intelligebantur, qui in. Ae£izpxy,xov "ypzujuzretoy relati erant, i. e. qui suz& tutele essent. Videmus igitur, si re postulante in concionem venire voluissent Athe- nienses, futurum fuisse , ut flos civitatis ibi semper adfuisset, et ut procul dubio decreta moderata ac reipublicae conducentia semper fuissent; — sed cum sponte venirent cives, mox propter multorum inertiam necesse fuit mercedem constituere in concionem venientibus, primum oboli, postea trium. obolorum: factum est hoc post Periclem, vel Callistrato vel Agyr- rhio suadente. Nihilominus necesse erat nonnunquam in rebus gravis momenti aliis eliam rationibus populum in concionem cogere; veluti clausis omnibus viis, preter eas, qua ad concionem ducerent; rebus venalibus e foro CA) , sublatis, tum et funiculo, qui minio tinctus erat, lexiarchi cives e foro cogebant, ita ut, qui inuncti essent, mulctarentur. Quum talis et tanta esset Atheniensium inertia, hinc colligi potest, fere solos pauperiores mercede adductos in concionem venisse: et e Xenophonte, quamvis aliquantum aristocratiz dedito, cognoscitur, quan- tum in concione valuerint infimz sortis homines (vid. Xenophon de Rep. Athen. cap. 1. $ 1. et Memor. Socr. lib. III. cap. 7 $ 6). Hi sunt imperiti illi homines, rerum omnium rudes ignarique, quos ob oculos habuit Cicero, qui bella inutilia suscipiebant ( ut bellum illud Siculum, de quo vid. Thucyd. lib. VI. cap. 1 — 26), seditiosos homines reipublicae preficiebant (ut Cleonem coriarium), et optime meritos cives e civitate ejiciebant, (ut Themistoclem, Thucydidem, alios). Plura exempla non afferam: plena est Atheniensium et universorum Grecorum historia. — Sed ne apud Romanos quidem in comitiis omnia tam prudenter et moderate gerebantur. Insigne quidem exemplum habet Livius, lib. III. cap. 71, 72. Ridicula sunt, quee narrat Cicero de concionum apud Grzecos Asiaticos habendarum ratione. Fieri potest, ut nonnulla nimis extulerit, sed ple- raque ita conveniunt cum iis, quz nobis de Atheniensium concionibus tradila sunt, ut neque in Asiaticis longe a veritate aberrasse videatur Cicero. Car. 13. Quid, si etiam occisus est a piratis «£dramytenus — prope majus et gloriosius, quam Romae triumphasse. Irridet nimium, ut Romanis videbatur, honoris apud Graecos in certa- minibus Olympicis studium , et vere addit, Olympionicen prope suam victoriam majorem et gloriosiorem habere, quam Rome triumphasse. Ut enim Romz triumphus summus habebatur honos, sic in Graecia victo- riam in ludis Olympicis reportasse. | Grecorum aütem levitatem in eo jure carpit, quod victoriam in cer- tamine ludicro et spectaculi tantum causà commisso equam, imo majo- rem, ducerent victorià veri belli, quod cum gau reip. conjunctum . (42) esset. Et illos ita sensisse, patet e Pindari carminibus aliorumque scrip- torum locis, ubi passim Olympionicz jcófeo; dicuntur. Nemini autem, qui ingenia populorum novit, hoc mirum videbitur: vb xaAby omnes fere Graecorum actiones dirigebat, Romanorum 7 &yoféy. Cap. 15. Das enim mihi, quod haec causa maxime postulat — nullam denique esse testimonii fidem. Hec enim ipse Asclepiades confessus erat eo, quod dixerat, So/ere suos cires — obsignare. Quod dictum cupide, ut par erat, Cicero arri- pit, inque suam rem convertit, ut ostendat, si Graeci tam leves ac teme- rarii sint in laudatione obsignanda, nullam quoque in testimoniis fidem iis esse tribuendam. Parum autem auctoritatis habet ejusmodi vir, qualis Asclepiades a Cicerone. describitur. Cap. 24. Ut recordemini, quae sit temeritas multitudinis — quid in concione seditiosa valeat oratio. Videantur, qua notavimus ad caput 7. Etiam cap. 10 memorat : fre- mitum egentium et motum quemdam Lemerarium Graeculae concionis.. Cup. 2552 Quae quidem a me si ut dicenda sunt — Bacchum, Liberum. nominabant. De universa Romanorum cede in Asia, regnante Mithridate, etiam. agit Cicero Epist. ad Quintum Fratrem, Lib. I. Epist. 1. $ 8. Crudelissi- mis vexalionibus ad ejusmodi facinus adducti erant Graeci. Asiatici, quod iis nemo, ne Romanus quidem Cicero, vitio vertat: sed magis culpandi sunt, quod Mithridatem divinis fere honoribus affecerint. At erat haec adulatio, turpis illorum temporum consuetudo, quod ex multorum regum cognominibus apparet: conf. Mur. Variar. Lect. lib. I. cap. 2. ( 43 ) Car. 926. "A dspiciant hunc florem legatorum, laudatorumque — laudare facilius possunt, quam. aemulari. Jam sepe laudationem Athenarum habuimus: vide supra de Oratore lib. III. cap. 97 et aliis locis. Non exiguae sane hoc loco laudes iis tri- buuntur, idque merito (vid. Creuzeri Oratio laud. passim.) Fractum ac debilitatum Graeciae nomen dicitur , propterea quod Greci in servitutem erat redacti. Laus Lacedaemoniorum; qui soZi toto orbe terrarum septingentos jam annos amplius unis moribus et nunquam mutatis legibus vivunt, nimia est. Philopoemen enim, ut refert Plutarchus in ejus vita, leges immutaverat. Quz de Massilia dicit Cicero, prztermittere possemus, sed quoniam hsec fuit colonia Grecá, ad Graeciam quodammodo pertinet. Hujus civitatis, quz ab optimatibus gubernabatur, laudum in primis studiosus fuisse videtur Cicero. Etenim in libris de Republ. lib. 1. cap. 27, abunde etiam Massiliensium instituta laudat; quz autem nobis non satis nota sunt, ut ponderare possemus verba Ciceronis: cujus ego civitatis disciplinam atque gravitatem, non solum Graeciae , sed haud. scio an cunclis gentibus anteponendam dicam. Profecto non major laus colo- nie Grece ab homine Romano posset tribui! Quae £am procul « Graecorum: omnium regionibus, disciplinis linguaque divisa, cum in ultimis terris cincta Gallorum gentibus , barbariae fluctibus alluatur, sic optimatum. consilio gubernatur, ut omnes ejus instituta laudare facilius possint, quam aemulari. Quidquid autem hujus rei sit, nisi Romanis certo certius persuasum fuisset de przstantia institutorum Massiliensium , nequaquam Cicero illa dicere ausus fuisset: haud scio am cunctis gentibus, etc. Car. 27. Quamquam quis ignorat, qui modo unquam —— vestris animis et cogitatione comprehendere. Bene distinguit Cicero inter Grecos Europeos et Ásiaticos, quorum C 44) utrorumque describit ingenium. Merito laudantur illi; hi jure, ut ex omnibus antiquis Scriptoribus patet, prioribus postponuntur. Quod ad proverbia, qua Cicero affert, ex his, ut notum est, ingenium populi szepe elucet, et hoc etiam loco pro testimoniis valent. Ca». 29. Homines sunt tota ex sia frugalissimi — levitati remotissimi. Apollonidensium laudes fortasse sunt nimiz: quod dijudicare nobis per- difficile est. Graecorum luxuria et levitas ad solos Graecos Asiaticos pertinere videtur. PRO P. SULLA. Nil inest. PRO ARCHIA. Car. 10. Nam si quis minorem gloriae fructum putat — eodem gloriam famamque penetrare. Prestantie susc et Alexandri Magni expeditionibus hoc debuit Graeca: lingua, quod apud omnes fere gentes in usu esset, aut saltem intelligeretur. In 2 Orationibus Posr Reprrum, nec in ea Pro Domo quidquam inest.. DE HARUSPICUM RESPONSIS. CaP 9. Quam volumus licet, patres conscripti, ipsi —. omnes gentes nationesque superavimus. Quia summo jure dubitatur, an heec oratio, ut et ille pro domo et duae post reditum. sint Ciceronis, hunc locum tacite pretermittendum. censemus. PRO CN. PLANCIO: Nil inest. (45) PRO P. SEXTIO. Cas. 51. Deinde ex impuro adolescente et petulante — Graeculum se atque otiosum putari voluit. Greculus, ut jam supra diximus ad cap. 11. lib. I. de Oratore , sepe dicitur de inanis philosophiae studioso. Ca». 59. -4t vero et ille tribunus plebis, qui de me — populum Romanum negare dicebat. Erat nempe mos in concionibus Grecorum, ut sine suffragiis latis, et tantum acclamando (quod szpe a solis hominibus infimis fiebat) decla- ^4 rarent se rem propositam probare. — Non sic in comitiis Romani. Car. 67. Quodsi apud 24thenienses , homines Graecos — non aliud sit, quam oppugnantem rerum potiri ? Debite laudes Themistocli, Miltiadi, Aristidi et universe summis Atheniensium viris tribuuntur. Quod ad gravitatem in republica attinet, Romani Grecis longe erant superiores, quamquam et ipsi nonnunquam summos viros in exilium ejecerint. IN VATINIUM. Nil inest. PRO M. COELIO.. Car. 17. Ego, si qui , judices, lioc robore animi , atque liac — prope jam soli im scholis sunt relicti, Libros illos, in quibus ad virtutem et sobrietatem hortabantur, jam non solum apud Romanos, sed apud Graecos etiam obsolevisse querens. ( 46 ) hunc populum festive, sed, ut videtur, iniquius tangit: » quibus cum . — licebat" Hoc enim satis refellitur tot illustrium virorum exemplis, ut Miltiadis, Themistoclis, Épaminondz, quos non locutos tantum prze- clare, sed res gessisse Romanis haud inferiores historia testatur. — Negari lamen nequit, Grecos magis, quam Romanos, contemplationibus operam dedisse : tum etiam, Ciceronis etate Graecos philosophos maximam partem Epicureos fuisse, quos hoc loco significare videtur, quum de studio vo- luptatis dicit, quod sua zetate tantum erat , ut ii, qui illud unum directum iter ad laudem cum labore probarent, prope Jam in scholis relinquerentur. pE PROVINCIIS CONSULARIBUS gr PRO L. CORNELIO BALBO. Nil de Graecis habent. IN L. PISONEM. Ca». 10. Hic autem non iam concinnus helluo, nec tam musicus, jacebat in suo Graecorum foetore atque vino. Iterum invehitur in Epicureorum vite genus, quos nomine Graecorum comprehendit, quorum philosophia divitibus Romanis mirifice placebat. Car. 18. Nullum est supplicium putandum , quo affici — audis in cibo et vino. Pergit in reprehendendis Epicureis eorumque turpi vivendi ratione. Car. 29. Poéma porro facit ita festivum, ita concinnum — ut Graeculum , ut assentatorem , ut poétam. . Agit Cicero de philosopho Grzeco Epicureo , quem secum habebat Piso, quique ut valde doctus a Cicerone describitur. Ejus autem assentationem quodammodo excusat; quo vitio plerique Greci illius temporis labora- bant, et merito Graecu/ nomine insigniebantur. (47) PRO T. ANNIO MILONE. | Caps. 29. Graeci homines deorum honorem tribuunt iis — prope ad immorta- litatis et religionem et memoriam consecrantur. Ecce exemplum studii verz libertatis apud veteres Grecos, ut divinis honoribus eos aflicerent, qui tyrannos necassent. Primum Athenienses Aristogitoni et Harmodio statuas posuere, quod antea non nisi diis et heroibus fecerant, uti narrat ZZ'inckelmannus, veterum citans. testi- monia i? Historia rtis apud Z"eteres. Scolia celebratissima in honorem duorum horum juvenum citantur ab Aruexxo Deipnosoph., lib XV. cap. 15. p. 695. PRO C. RABIRIO POSTUMO xzc PRO M. MARCELLO. Quidquam de Grecis habent. PRO Q. LIGARIO. Cap. 4. Non habet eam vim ista accusatio, ut Q. Ligarius — aut levium Graecorum. aut immanium. barbarorum. Pertinet hoc ad Romanam legem, qua civi capitis damnato licebat in exsilium ire. Gracis legibus id non permittebatur. Itaque. Romanorum bac in re jure laudatur humanitas. IN ORATIONE PRO REGE DEJOTARO zr ix PHILIPPICIS. Nil inest. EPISTOL/E AD DIVERSOS. Lm. IX. E»isr. 15 Ap Parrum. -«4ocedunt non Jttici, sed' salsiores quam. illi — cum inm urbem nostram est infusa peregrinitas. Quidquid de salibus et facetiis Romanorum dicat Cicero, nulle tamen C 48) anteferendc sunt Grecorum urbanitati, et presertim Atheniensium. Conf. de Orat. lib. 1I. c. 54. IsmEw Erprsr. 24 Ap ParrUm. Quae maxime sermone efficitur familiari — nos: convivia, quod ium maxime simul vivitur. In eandem sententiam disputat Cicero de Senectute cap. 13. Annotat ad hec loca Muretus Var. Lect. lib. XIX. cap. 4.: » Facere in eo quoque » mihi videtur injuste , quod accubationem epularem melius a Latinis » convivium, quam a Grecis cóvOsrrvoy aut cvjvrásioy nominari judicat. » Contra enim appellatio Latina habere quandam intemperantiee signifi- » cationem videtur: quasi tum demum vivant homines, cum cibum » capiunt: neque sit inter eos, preterquam in epulis, ulla vitze com- » munio. Àt Greci uza vivere dicent, eos etiam qui negotia sua inter se » communicant, qui crebro una sunt, qui una militant, una philoso- » phantur: convictum denique mulüs aliis in rebus, quam in vino et » epulis intelligent: non ut Latini, qui cozeivere, ut hoc verbo utar, » eos demum dicunt, qui una tanquam ad idem presepe pascuntur, » quasi nihil sit aliud cuCzv quam cvy xoprZCec0o.. Elegantius illi, qui » aliud esse viderunt, una bibere, aliud una vivere. Itaque communio- » nem epularum ab eo, ut Varro ait, coagulo, quo convivia continentur, » nominarunt: vitz conjunctionem ad alia graviora et magis seria reser- » varunt." Lim. XVI. Erisr. 4 Ap TrowEM. Lyso enim noster, vereor ne negligentior sii; primum , quia omnes Graeci, deinde, etc. Negligentiores fuisse Grzecos, presertim si eos cum Romanis compa- res, omni dubio caret; innumerabilia testimonia prebet historia; expli- candum autem ex insita populi levitate. Caeterum conf. Cortius ad hunc locum. € 49 ) EPISTOL/UE AD ATTICUM. Lim. XVI. Errsr. 5. Sed tamen rumoris nescio quid efflaverat — scis enim, quid ego de Graecis ludis existimem. Ex hocloco colligitur, Ciceronem Grecorum ludos contemtui habuisse , quod commune erat omnium Romanorum. Odio quam maxime habebant illam levitatem , qua in omnibus Graecorum actionibus et presertim in ludis elucebat: neque ipsi suorum ludorum, in quibus tamen major cer- nebatur gravitas, valde erant studiosi; non enim feriarum Latinarum tempore ludis operam dare, sed rus evolare solebant viri principes. EPISTOLAE AD QUINTUM FRATREM. Errr. T. Ca». 5. -4ique eliam e Graecis ipsis diligenter cavendae — et vero incident non nosíris solum, verum eliam suis. Olent hzc veritatem, minime odium. — Infelix sane ille populus, qui libertatem emni auro cariorem amisit. Cap. 9. Quodsi te sors J4fris, aut Hispanis aut Gallis — apud eos ipsos, quod ab iis didicerimus , velimus expromere. Egregia laus veteris Gracie, quseque Ciceroni summo est honori. Errsr. II. Ca». 9. Ego cum Graecorum querelas nimium valere sentirem, propter ho- minum ingenia ad fallendum parata. Quae feci omnia , non quo me, aut ii homines , aut tota natio delectaret, pertaesum est levitalis, assentationis, animorum, non officiis, sed temporibus , servientium. Respicit aperte Graecos suce etatis, de quibus jam satis superque diximus. 7 ( 50) IN EPISTOLIS AD BRUTUM. Nil inest. à ACADEMIC/E QUJ/ESTIONES. Lis. I. Car. 2. Nam cum philosophiam viderem diligentissime — sine eruditione Graeca intelligi nom possunt. Sane diligentissime Grecis literis explicata est philosophia. Testes sunt egregia scripta Platonis, Aristotelis, Xenophontis, Plutarchi et tot alio- rum luminum Grecie. Quanti vel ipsarum Romanorum judicio scripta Grecorum philosopha preestiterint Latinis, ex hoc etiam loco patet. Dicit enim Cicero, quamquam e persona Varronis: si qui de nostris ejus studio tenentur, si sunt Graecis doctrinis eruditi, Graeca potius, quam nostra sunt lecturt. InipEM. Totum igitur illud philosophiae studium — ^. philosophiae scribere voluimus, si modo consecuti sumus. Quanta Grecorum philosophiz fuerit praestantia, hinc jure colligitur: fere unos Grecos, tanquam optimos magistros , in philosophia secutus est Cicero. Cap. 3. Brutus quidem noster, excellens omni genere laudis , sic philosophiam Latinis literis persequitur , nihil ut iisdem de rebus Graeca desideres. Valde dolendum , nos nulla Bruti superstitia habere scripta, quamquam suspicari licet, eum, Ciceronis exemplo , Grecorum vestigia fere ubique secutum fuisse, eorumque placita, fortasse quadam addentem , imitando Laüne explicasse. Liza IV. Car. 1. P Sed, quo plus in negotiis gerendis res — Graeciae principem ponimus. Videantur de variis principibus viris Graeciz e sententia Ciceronis , quae annotayimus supra ad lib. IIT. de Orat. cap. 34. C51) DE FINIBUS. Lm. I. Car. 23. Ego auiem satis mirari non. queo , unde hoc sit — vel copiosae vel elegantis ornatus defuit. Annolavit in scholis ad hunc locum summus Wyttenbachius: » Z7oc » aliquoties pronunciat Cicero, perperam et immerito, nimio patria- » rum rerum amore deceptus : conf. de Fin. lib. III. cap. 2, Tuscul. » Disput. lib. II. cap. 15, lib. III. cap. 5. de Leg. lib. I. cap. 9." Sane, quidquid dicat Cicero, qui tam bene linguam Grezcam callebat, certe in hoc non verum vidit, quamquam seepe in hanc sententiam dis- seruerit, Latinam linguam locupletiorem esse Graecá. — Quot enim verbis utuntur Latini, qua plane sunt Greca, et uno verbo Latine ex- primi prorsus nequeunt! Cujus rei non pauca in ipso Cicerone occurrunt exempla. — Quam concinna apud Grecos sunt omnia, quam rotunda, quam apte et facile composita inter se vocabula! Quantus diversarum in verbis formarum numerus! Qualis prepositionibus inest facultas ad nova verba componenda! Quam feliciter , que volunt, exprimunt! Quibus omnibus quam sint inferiores Latini, vident illi, qui utramque linguam intelligunt. Quam locuples praterea est lingua Grzeca dialectis tam variis atque mulüplicibus, quas Latini non habent? quem non ille nitorem , quem non in dicendo suavitatem gravitatemque conciliant?: Quid enim Atticá purius? quid Doricà gravius? quid Jonicá mollius? Sed non amplius de re minime ambigua est disputandum , et Grecis palma maximo jure tri- buenda est. Lm. II. Car. 19. Contineo me ab exemplis, Graecis hoc modicum — sed dies me deficiet. Annotavit clar. Wyttenbachius: » Cicero haec per invidiam de Grae- » cis dicit, ut et ipse et alii Romani solent. -dtqui Graeci multi pro- » ferre poterant exempla. civium suorum , qui pro patria voluntariam C52) » mortem occubuissent ; et ipse Cicero eorum exempla proponit. Tuscul. » Disp. lib. I. cap. 40." Car. 21. Sint ista Graecorum, quamquam ab his philosophia et omnes ingenuas disciplinas habemus. Nunquam sibi in hoc praedicando satisfacere potest Cicero. Car. 25. Ratio ista , quam defendis ; praecepta , quae didicisti — qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Annotavit Cl. Wyttenbachius: » Es? hoc e communi Romanorum » superbia et adversus Graecos supercilio dictum." Conf. de Nat. Deor. lib. I. cap. 33 et 34. Lzs. III. Car. 2. Quod si in ea lingua, quam plerique uberiorem — tamen, quoniam usu recepía sunt, nosira dicamus. Annotavit Cl. Wyttenbachius: » Hunc communem Romanorum erro- » rem , quem Cicero vel serio , vel causae inserviens , erravit, attigi- » mus supra lib. I. cap. 3." Ubi etiam videantur, quae ad amplifican- dum apposui. Car. 4. Equidem soleo etiam, quod uno Graeci, si aliter — quam proég- menis et apoproegmenis concedatur. Ecce exempla laudatarum illarum lingue Latine divitiarum ! TUSCULANJE DISPUTATIONES. Le iw s 4 Hoc mihi Latinis literis illustrandum putavi —/ prosimus etiam , si possumus , OLiost. Hoc loco defungi possem memorandà egregià illà Commentatione a cons. (55) et doct. Voorduin conscripta, qua die 4 Octob. 1821 in hac ipsa Aca- demia Gandayv. premium reportavit, in cujus Zer/iz parte inquisiyit auctor: quatenus Romani in singulis artibus et doctrinis aut Graecis anteponendi , aut aequiparandi , aut postponendi sint, (Comment. pag. 99.) Verum non placet describere; sed potius meum qualecumque judicium de Ciceronis effato in capite primo in medium proferre. Non indefinite posuit Cicero, Ztomanos omnia aut per se sapientius invenisse , quam Graecos , aut accepta ab illis fecisse rneliora , sed omnino attendendum est ad ea, quie proxime sequuntur, ut hac de re bene judicemus. Hec enim addidit: » quae quidem digna statuissent , » in quibus elaborarent. ltaque mox nominatim excipit doctrinam et omne literarum genus, in primis poéseos ac philosophie studia. Refert autem ad suam sententiam tria genera, de quibus nunc nobis est inqui- rendum. Primum igitur videamus de moribus et institutis vite rebusque do- mesticis ac. familiaribus. Mulierum quidem conditio longe melior apud Romanos, quam apud Gracos fuit. Hi uxores suas a virorum familiaritate seclusas perpetuo in gynzceis servabant, nec unquam in publicum prodire patiebantur. Unde faetum est, ut feminz omni fere ingenii colendi occasione caruerint. Romani contra matronas honore debito prosecuti sunt, iisque totam domum permeare, res domesticas obire, mariti colloquiis et negotiis interesse, scepe etiam forum ac templa frequentare permiserunt. Quod quanto magis cum humanitate conveniret, quantumque utilitatis ad mores expoliendos attulerit, neminem fugiet. Ad puerorum educationem quod atünet, ipsi Greci admodum inter se diversi fuerunt. Lacedemoniorum enim instituta, quamquam amorem patriz bellicam- que virtutem in puerorum animis alerent, improbanda tamen videtur nimia duritas, quae omnia mitiora studia opprimebat. — Atheniensibus autem przclaras hac de re leges dedit Solon, instituitque , ut omnes pueri literas et natandi artem. discerent, tum ut ditiores musice, gymnasiis , equitationi, venationi ac philosophie studerent; — pauperiores agricul- C54) ture, mercature vel opificio cuidam operam darent. Inter utramque gentem interjectum locum tenuerunt antiquissimi Romani. Nam ubi de inventis agitur, velustissima semper zetas consideranda est. Hi Lacedce- moniorum quidem atrocitatem effugerunt, excepta tantum dira illa lege, qua pueri deformes et minus validi exponi jubebantur, patrique jus vite ac necis in liberos dabatur. Atheniensibus autem inferiores fuere, siqui- dem nulla publica educationis cura Rome erat, et omne literarum stu- dium negligebatur , preter ipsius Latinz linguz cognitionem. Postea vero sub Pyrrhi tempora Gracorum mores Romze adsciti sunt, ac puerorum quoque institutio ad Atheniensium exemplum immutata. Musicen solam , quam illi magnopere colebant , omiserunt: in quo, mea opinione, laudandi sunt, cum ea ars nimium faciat ad animos emollien- dos, quod et in Atheniensibus perspectum est, eL postea sub Caesaribus ipsorum Romanorum exemplum docere potuit. Sed quoniam de Grecorum rebus domesticis tam pauca cognita sunt , eas linquamus , ac potius transeamus ad alterum genus, instituta scilicet ac leges, quibus respublica temperata fuit. E; Grecis autem solos Athe- nienses huc advocabo, quippe de quorum insütutis plurima supersunt monumenta. Hic primum se nobis offert caput reipublice Sezatus , cujus potestatem cerüis juribus definiverunt Athenienses, eoque turbas evitarunt, quibus hac de causa Romana civitas toties fuit labefactata. Stipendium autem, quod senatoribus constituerant, multum de eorum auc- toritate detrahere debebat, ut in ea re Romanos magis laudandos arbitrer. Item Censura sapienter instituta mihi videtur, multumque valuisse ad morun: severitatem, ut ad juris sequabilitatem in republica servandam egregie prodesse potuere Tribuni plebis, cujus utriusque muneris nullum simile, quantum scio, apud Gracos exstitit. Improbandam quoque puto licentiam, qua in Greecorum comoediis non tantum principes civitatis, verum elarn res sacrz traducebantur, popu- lique risui exponebantur: quam rem Romani prudenter legibus com- pescuerunt. Hi autem Atheniensibus in eo postponendi sunt, quod Solonis legibus infamiz' poena sancitum fuit, ut parentes a liberis alerentur; qua de re Romze nil publice cautum fuisse, colligere licet e Cicerone de (55) Officiis lib. T. cap. 17, ubi disputans de liberorum erga parentes ofliciis nullam legis auctoritatem affert, quod alioqui sepissime facit. Quam - sapienter idem Solon in parricidas nullum constituerit supplicium , appa- ret e Romanorum comparatione, qui, cum illud scelus gravissime vindi- candum censuissent: » parricide, ut ait Seneca, cum lege ceperunt, et illud facinus poena monstravit." Conferantur hoc loco, qua annota- vimus ad caput 25 Orationis: pro $. foscio 2merino. Posset etiam huc referri jzs applicationis, quod ab Atheniensibus ad Romanos translatum ferunt, quo cogebantur peregrini aliquem e ci- vibus patronum sibi adsciscere, qui suas res ageret; id vero jus cum ipse Cicero dicat: » obscurum sane et ignotum" , nobis 'difficile sit judicare, utrum id Romani melius fecerint, nec ne. Itaque pauca dicamus de re militari, quam tertio loco Cicero memo- rat. Cujus cum antiquissimis temporibus pene rudes essent Romani, mox Vejorum obsidione, certamine quod cum Pyrrho subierunt, ac preser- tm bellis Punicis adeo peritià aucti sunt, ut reliquis omnibus populis insütutorum sapientià preestitisse videantur. Exemplo sint armorum ratio, proelii conferendi modus, castra metandi artificium, jus vite ac necis, quod per bellum dux in milites habebat, absque ulla provocatione ; triumphus denique, ceteraque premia, quibus aut Imperatorum aut militum sagacitas ac fortitudo ornari solebat. Unum tamen succurrit, in quo minus eos laudem , quod nimirum annuos magistratus exercitibus preficiebant, qui et comitiorum causa subinde Romam ayocarentur, et successoribus suis szepe belli eventum relinquere deberent. Fateor hanc ipsam imperii brevitatem consulibus acrem stimulum fuisse, ut in rebus gerendis properarent, sed plus mali huic instituto inerat, quod Livii verbis probatur, (lib. IX. cap. 18): » zemo plus quam annum. consu- » latum gessit; ab tribunis plebis delectus impediti sunt: post tem- » pus ad bella ierunt : ante tempus comitiorum causa. revocati sunt: » im ipso conatu rerum, circumegit se annus: collegae nunc temeri-. » tas, nunc pravitas, impedimento aut damno fuit: male gestis » rebus alterius successum est: tironum aut mala disciplina insti- » tutum exercitum acceperunt." ( 56 ) Sapientius profecto Graci, qui, si quod bellum oriretur, unum plu- resve duces eligerent, qui illud ad finem usque persequerentur, quemad- modum ab Atheniensibus Alcibiadi, Nicie& Lamachoque Syracusana ex- peditio commissa est; a Lacedemoniis Agesilao bellum Asiaticum. Ex his igitur qua attigi, merito concludi posse puto; Romanos ea, quae a Grecis acceperint, ad sue reipublice formam et. indolem accommo- dasse, eoque ipso meliora reddidisse; quce autem ipsi invenerint, in iis plerumque quidem Gracis antecelluisse , nonnunquam etiam ab illis fuisse superatos. Cap. 12 1w risE ET 13. Quid totum prope, coelum, ne plures persequar — quam hoc late pateat intelliges. Ex his patet, non omnes Grecos &que fuisse superstitiosos, sed scivisse nonnullos, quod illi, qui dii habebantur, antea fuerant homines, et ob beneficia in humanum genus divino honore afliciebantur. Jovis enim sepulcrum monstrabatur in Creta, aliorum alibi. Mysteria, quorum mentionem injicit Cicero, sunt Eleusinia, quibus tum Romani , crebro Athenas invisentes, initiari solebant: his et alia et de vero ortu deorum explicabatur. Conf. de Natura Deorum, lib. II. cap. 21. Cap. 35. Pompejo nostro familiari — sed tamen fortunatum. Romano more de Grzcis loquitur Cicero, eorumque nativam hilarita- lem, quae sese maxime post anxietatem et tristitiam manifestare solebat, immerito carpit. Car. 46. Hanc sententiam significare videtur — vel tum potius putabant. Ex hoc loco rursus patet, quanti fecerint victoriam in ludis Olympicis Greci, Romanosque illum honorem minime tanti duxisse; tum etiam Graecos jam Ciceronis ztate, ab antiquo illo ardore et glorie studio, libertate amissa, degenerasse. (57) Car. 48 rr 49. Clarae vero mortes pro patria oppetitae, non solum — fuisse cum gloria. Sunt haec exempla conferenda cum eo, quod dicit Cicero de Fin. lib. II. cap. 49, et videatur ibi annotatio nostra; — de Erechtheo vid. Apollodorus Biblioth. lib. III. cap. 14. $ 4. Menceceus erat Creontis filius, de quo Tiresias oraculum ediderat, The- banos victores fore, si Menceceus Marti victima fieret. Vid. Argumentum Euripidis Phoenissarum. Harmodium et Aristogitonem interfecisse Hipparchum Pisistrati filium, Athenarum tyrannum, unicuique literarum non rudi notum est. Lis. HI. Car. 2. In ipsa enim Graecia — majores nostri transtulerunt. Recte dicitur Graecia Zanguere , neque aliter fieri potuit. Exstincta enim libertate exstinctus erat omnis in ista natione vigor atque ingenii vis. Ca». 15. Labor est functio — dolorum efficiet faciliorem. Ad hunc locum sequentia annotat Muretus Variar. Lect. lib XIX. cap. 4: » Cum Grecos negat sua lingua /aborem a dolore distinguere, » an non aperte calumniatur? Neque Q;Aóémovoc est doloris amans sed » laboris. At móvoy interdum etiam dolorem vocat, et Jaborare dicunt . » eas corporis partes, quz: dolent. Non igitur idem et Latüni faciunt? » Unde igitur sunt illa? » Laborat e dolore misera: et » Quae laborantes utero puellas. » et qui laborat podagra, certe non ita laborat, ut Marius cum zestu » magno ducebat agmen. Sed cujus potius in hanc rem, quam ipsius » Ciceronis testimonio utamur? Ejus igitur verba sunt e secundo de » Finibus: Quos, dii immortales, ille, cum omnes artus ardere ( 58 ) » viderentur , cruciatus perferebat ? Nec tamen miser esse, quia sum- » mum id malum non erat: tantummodo laboriosus videbatur.^ Nonne » eum, qui maximo dolore cruciatur, /aboriosum vocat? Videat ergo, » si hoc nomine in Grecos volet esse durior, ne causse suse securim » talis ac tantus patronus infligat." Car. 27. Itaque barbari quidam et immanes ferro decertare — quod non a certa ratione proficiscatur. Barbari hoc loco sunt gladiatores, qui ad mortem usque dimicare solebant. De Graecis suae aetatis vere videtur loqui Cicero; veteres illi, cum doctrina, tum maxime eliam virtute et fortitudine eminebant. Lm. HT. Cap. 5. Qui enim animus est in aliquo morbo — quam. Graecis: quod aliis quoque multis locis reperietur. Sic etiam supra lib. II. cap. 15 gloriatus est Cicero, sed vane; quidquid enim dicat, fere omni in parte Latina lingua cedere debet Grace. IsipEw. Qui igitur exisse ex potestate dicuntur — vel timore , vel dolore moveatur. At illad haud absurde ducitur ab antiquo ue, jw vid. Cl. Len- nepius Etymol. in voce paívouai. Quod autem Cicero Lingue Grece Latinam in eo prefert, quod illi pro furore ís2A2yoonízy usurparent, id videtur approbandum; siquidem, ut ait, non atra bile solum mens, sed animi szpe affectibus in furorem solet abripi. Cap. 8. . K'eri etiam simile illud est, qui sit temperans , quem Graeci — reliquas etiam virtutes frugalitas continet. Hoc loco Cicero verba quarens iis, que vult, exprimendis idonea, ( 59) partim. Grece, partim suc lingue sentit inopiam. Verbo quidem z«dpo- có» Latinum nullum satis respondere confitetur, idque merito; sed pariter Grecos nullum habere, vel certe usurpare, duod exprimat Roma- norum innocentiam ; quz vox peculiariter de niagistratibus. usurpatur. Xpáciuoc simili, sed, ut Cicero dicit, angustiore sensu, quam frugalis posuit Sophocles in boe v. 403. Car. 10. Nam ut corpus etiam si mediocriter — nomen habet non sejunctum «a dolore. Videtur et hic in Grecos iniquior: -40o; enim a ác xa dictum, non idem est, quod zorbus, sed universe affectionem animi denotat, estque diversum a vózoc, quod Greci, ut Romani suum aegritudo, de nonnullis tantum animi perturbationibus, nunquam autem de letitia, usurpant conf. infra lib. IV. cap. 5, et Cl. Bakius in Posidonio, pag. 235 seqq. Cap. 34. Separatim certae scholae sunt. de exsilio —. plenae disputationes delectationis sunt. Grecos opus quarere propterea dixit Cicero, quod publicis rebus non amplius operam dare poterant: satis eorum laudat disputationes, quum eas vocat plenas delectationis. Lm. IV. Car. 1. Cuin: multos. locis. nostrorum. hominum ingenia. —.in- hane: cipitatem e: Graeciam transtulerunt. Intelligit philosophiam, cujus studium vulgo tamen Romanis nun- quam placuit, et in quo scribendi genere soli Cicero et Seneca egregia reliquerunt opera. €a» 5. Faciam equidem, tu tamen, ut solos — dicuntur a Graecis. Olent jactantiam ; licet enim antiquiores Graci, ut Chrysippus, de ( 60) variis perturbationibus obscurius egissent, Posidonius tamen eam doctri- nam copiose dilucideque exposuerat. Car. 33. Mihi quidem haec in Graecorum gymnasiis —. libidinosos esse amores videmus. Merito, ut etiam in libris de Republ. libro IV. cap. 4., carpuntur Graci mores, puerorumque in gymnasiis educandorum ratio, qua magnis vi- : tis facilem praebebat locum. — Romanis certe hoc longe melius fuit. Attamen. Atheniensium gymnasia, initio quidem moribus nocere non po- tuerunt, siquidem Solon mortis poena sanxerat, ne quis, pueris certanti- bus, gymnasium intraret. Lm. V. Car. 56. "4n hoc non ita fit omni in populo — quod praeter modum justus esset. Patrie amans Cicero h. l. Grecorum, quam Romana maluit afferre exempla, quz sane illi non defuissent: vid. de Republica lib. I. cap. 1. DE NATURA DEORUM. Lm. I. Car. 4. Eoque me minus instituti mei poenilet — ut a Graecis ne verborum q Pp quidem copia vinceremur. In mente habet Cicero illam copiam verborum Latinorum, quee sibi. invenisse videbatur, ut pleraque saltem Graecorum exprimere posset. Vere dixisse videtur, complures ante se Romanos Grecis institutionibus eruditos, ea, quz didicerant, cum civibus suis communicare non potuisse , quod illa, quae a Grecis accepissent, Latine dici posse diffiderent. Auxit igitur Latinorum verborum copiam Cicero, sed inaniter jactat, Romanos hoc in genere a Grecis non vinci. Car. 5. Ut haec in philosophia ratio — contra omnes philosophos et pro omnibus dicere. Immerito Gracorum tarditatem accusare videtur Cicero. Postquam ( 6: ) enim a Romanis essent devicti, magna pars alacritaüs in studiis certo certius perire debebat, ita ut non amplius totis viribus se iis darent. Las. HI. Car. 36. Principio enim terra sita in media parte — tritum est enim pro Latino. Duo rursus exempla jactate illius copie lingue Latinz. Lm. IH. Car. 23. "dique haec quidem ejusmodi ex vetere Graeciae fama — ne per- turbentur religiones. Romani in religione multo graviores et austeriores erant, quam Graci; itaque jure ex eorum sententia disputat Cicero, resistendum esse famze tot esse Joves, tot Apollines, tot Dionysos, ne religiones perturbarentur. DE DIVINATIONE. Lm. Ll. Car. 1. Itaque ut alia nos melius multa quam Graeci — a furore duxerunt. Intelligit Graecorum vocem j.RyTiXjy , comparatam cum Romanorum divinatione. De illa Lennepius Etymol. in voce íZyr;s: Vates a Graecis dicebatur uéyric q. d. furibundus vel furore percitus a wetvec0zu furere. Inde autem in vatem apte translata vox pZyr;c, quia va£es oracula red- dituri, furore, quem divinum vocabant, perciti id faciebant. InipEM. Quam vero Graecia coloniam misit — sine consilio deorum est? Non laudi haee Grecis sunt ducenda, sed potius eorum superstitioni tribuenda. Car. 19. "ge, Barbari vani atque fallaces: num etiam Grajorum — multis saeculis verax fuisse illud oraculum. De veritate historic apud Gracos , quod ad oracula attinet, non multum (63) est disputandum, nam hzc omnia satis superque in secundo libro sunt refutata. Ca». 39. Quid est igitur cur dubitandum sit — si Graeci, si barbari , si majores , elc. De Gracis videantur, quae annotavimus supra ad cap. 19. Car. 43. Quis vero non videt in oplima quaque republica — ad nostra jam redeo. Jure laudantur universi Graci, quod religionem adeo cum omnibus rebus publicis conjunxerint. Sine cultu enim deorum (quonam modo, utrum recte nec ne, nunc non curamus) stare nequit ulla res publica; auspicia autem atque oracula sane apud veteres tam arcto vinculo cum diis con- juncta fuere, ut a se invicem separari non possent. Vid. Doct. Merxlo Dissert.: De vi oraculi Delphici in res Graecorum publicas. La. IH. Car. 2. Magnificum illud etiam Romanisque hominibus gloriosum — si instituta perfecero. Nunquam autem id assecuti sunt Romani, ut Grzcis de philosophia libris non opus iis fuerit. (UE eds 1 Ut enim ipsa philosophia — tritus est. Rursus Grzcum verbum pro Latino usurpatum. DE FATO. Nil inest. DE LEGIBUS. Lm. Y. Car. 2. Postulatur a te jamdiu vel flagitatur potius historia — nisi quid Quintio videtur secius. Gonferendus est omnino locus de historicis Graecis in. secundo: de ora- ( 65) tore libro cap. 13 et 14, unde patebit, quam longe in gravissima re, qualis est historiz conscriptio, palmam Romanis Greci praeripuerint; — ne post Ciceronem quidem, nisia Grecis edocti, magni extiterunt his- torici Latini, quales Sallustius, Livius, "Tacitus (vid. Moss de Historicis Grecis, ut et etiam de Historicis Latinis). Recipiendam h. l. censeo Wyt- tenbachii correctionem legentis /ejunius pro jucundius ; quamquam hoc ironice potest accipi, vid. Doct. Nauta Comment. de Coelio Antipatro in Annalibus Acad. Lugd.-Bat., anni 1823, pag. 9. Car. 9. Nam et oculi nimis arguti — Graeci norunt, nomen omnino non habent. Ad hunc locum in scholis annotavit Cl. Wyttenbachius: » Cicero mul- » tis locis iniquior est erga Graecos , quum reprehendit eos multarum » rerum. vocabulis carere , quae haberent Latini; qua de iniquitate » diximus ad libros de Finibus bonorum et malorum. (Vide supra ad » Lib. I. cap. 1.) Graeci autem hanc partem capitis humani , qua » continetur vultus et significatio characteris vocant ioc item Qázu." Vid. ad h. 1l. Davisius et Casaubonus ad Theophr. Characteres, p. 234 seq. Lm. II. Ca». 13. Cumque Ln quasi focum urbis, ut Graeco nomine — interpre- ium momen ienemus. Nam Latinum nomen Z'esia factum) est a Greco 'Egíz focus, pre- posito digammate Aeolico. Car. 14. Nam mihi cum multa eximia — Sed etiam cum spe meliore moriendi. Mysteriis Eleusiniis, qua hic intelliguntur, multum certe boni debuit humanum genus; nam omnia, quc enumerat Cicero, inde profluxisse videntur; itaque maxime ZziZioruzm inventio pertinet ad laudes Grzcice et inprimis Athenarum (conf. Creuzer in oratione scepe laudata passim.) De Eleusiniis peculiarem scripsit librum Joann. Meursius, post eum magni Heynii discipulus elegantissimus Jctus Joan. Aug. Dachius, deinde (64) nostra fere ztate eruditissimus Sancto Crucius in libro Gallico: de mys- teriis Paganorum, qui cujusvis est pretii. Cap. 15. Quam varios canendi sonos, quorum dici vix potest — in Timothei fidibus demzi. Hinc manifestum est, quanti per omne tempus musicen fecerint Graci, nec non eorum mores lapsos ad mollitiem pariter esse immulatos cum cantibus. Sapientissimus ille Grecie vir, de quo mentio injicitur, est summus Plato; disserit autem hac de re in primis de Republ. lib. VII. p. 447, et de Legibus lib. III. p. 594, editionis Lugdunensis. — Omnia loca collegit Cl. Den Tex in Dissertatione de vi musices e sententia Platonis. Ca». 23. Jam cetera in XII minuendi sumtus — quia lex Solonis id ipsum vetat. Hinc patet leges Solonis, quas supra pene vituperare videtur Cicero (de oratore lib.I. cap. 44.) revera inserviisse legibus XlItabular. conficiendis. Valde dolendum est, nos legum Solonis non nisi fragmenta habere su- perstitia, que singulari volumine collegit Samuel Petitus; quod volumen repetiit suisque animadversionibus locupletavit Petrus Wesselingius. — Funebres autem Solonis leges leguntur lib. VI. tit. 8. conf. Cicero infra cap. 26 et 27. Car. 24. Cui nomen nenie. — Lugubres nominantur. Annotavit ad h. 1. Cl. Wyttenbachius: » apud Graecos non dicitur, » nisi forte ywyiaroy, quod ut rarum et e Phrygia ortum notat Pollux » in Onomastico lib. I/^. segm. ']/9. Festus pag. 259 dicit hoc nomen » a nonnullis duci a Graeco víroc extremus. Naenia autem est carmen, » quod in funere laudandi gratia cantatur ad tibiam. Sic "arro apud » Nonium Marcellum in voce nznia, ubi vid. Joseph. Scaliger in » Conjectaneis ad J'arronem , p. 149." Credibile igitur est Romanos hoc nomen a Graecis mutuatos esse. | (65) Cap. 25. ANostrae quidem legis interpretes — nihil est apud Solonem amplius , etc. Jure Atheniensium sapientia, quod ad jus sepulcrorum inde ab anti- quissimis temporibus attinet, laudatur. — Exempla enim prebuerunt , quae Romani imitarentur. Car. 926. . Sed ait rursus idem. Demetrius — Haec igitur 4dihenienses tui. Eodem pertinent, quo caput 25. Demetrius autem Phalereus, Theo- phrasti discipulus, a Macedonum rege Alexandro constitutus est princeps Athenarum : ejus vita est apud Diog. Laért^lib. V. sect. 75. De legibus Atheniensium librum scripsisse dicitur, nunc vero deperditum. Lm. III. Ca». 90. Legum custodiam nullam habemus — legem accusatori, judicioque servari. - Amnotavit ad h. l. Cl. Wyttenbachius: » 2igqui, ut mox ait ipse » Cicero, scriptae leges apud Romanos sereabantur , et fuit hoc munus » censorum , ut colligitur ex Livio lib. IF. cap.8. itemex lib. XLIII. » cap. 16. et apud Plinium Histor. Natur. lib. XXXI. cap. 9. » Sed vulgo oratores et causarum actores has leges non ita in promtu » habebant, .sed ignorabant; itaque ab apparitoribus seu scribis et » ministris magistratuum petebant et quaerebant, an ejusmodi quae- » dam lex esset, quae ad praesentem causam valeret. Conf. etiam » Cicero de Oratore lib. I. cap. 46 et 59. .4pud Graecos autem » erant Magistratus honorati huic rei constituti vouoQóAaxees de » quibus Harpocratim in voce, et Pollux lib. Z III. sect. 54 et 104. » Frequens eorum est mentio apud Platonem. in libris de Legibus." Hinc apparet Romanos in cura rei tanti momenti inferiores fuisse Grecis. 9 ( 66 ). DE OFFICIIS. E15. 1. CAP, 2. Quamquam te, Marce fili — altera exemplis, etc. Pertinet ad laudes Athenarum, quz Ciceronis etiam cate tantam apud viros doctos habebant auctoritatem, et quas permulü scientie au- gende causa adibant. Videtur autem illud exemp/is imprimis ad superiora tempora refe- rendum, quibus tot illustres viri, ut Aristides, Socrates, Plato, Athenis floruerant, quorum memoria cum monumentis, tum sermonibus servabatur. IprpEM. Et id quidem nemini video Graecorum adhuc contigisse — suo studio delectatus , contemsit alterum. Cicero neminem , nisi Demetrium Phalereum, in utroque genere dicendi ? ? laborasse scribit; Platonis tamen habemus preter disputationes philoso- phas etiam. ZMenexenum , in qua Periclis mortui laudes Oratoris more- celebrat; Zaudationem autem inter Oratoris munera ponit Cicero in. libris de Oratore. Lm. IL. Car. 22 xr 23. Quam autem habet aequitatem — atque omnes eadem aequitate continere. JEquissimum videtur hoc Ciceronis judicium et de Lysandri Agidisque pravis consiliis, et de Arati przclaro facto: confer. Plutarchus in sin- gulorum Vitis. Lm. IHÉ. Car. 2. Suscepisti onus praeterea grave — urbis auctoritatem. et magistri. ' De Athenarum auctoritate similia monuerat lib. I. cap. 1, ubi videa- tur annotatio nostra. (6) Cap... 11. Durius etiam — crudelitas. Immanis hec Atheniensum crudelitas merito reprehenditur. -Car. 11. Itaque 2.4fihenienses quod honestum non esset — socios vectigales habemus. Merito laudat Athenienses ob utrumque factum: quamquam illud paulo crudelius: quod autem in fine suis civibus illos anteponit, hinc videmus veri et honesti sensum non semper apud eum amore patrie oppressum esse. DE SENECTUTE. Cap. 13. Bene enim majores nostri accubilionem — id maxime probare videantur. Greci enim cujwrósioy et cuydeirvoy appellant; unde colligit Cicero, eos illam voluptatem, quae in bibendo et edendo sita est, maxime in conviviis probasse. Tenendum tamen in symposiis Atheniensium szpe sermones elegantissimos institutos esse, quos imitatus est Plato. — Con- ferantur autem omnino, quz e Mureti sententia annotavimus supra ad Epist. 24 ad Paetum in libro IX. Epist. ad Diversos. DE AMICITIA. Car. 2. Fannius: Sunt ista, Laeli — humanosque casus virtute inferiores putes. Illa verba: qualem in tota Graecia neminem non carent jactatione , nam in sequenti sententia Socratem memorat. — Gracia autem preterea multos habuit sapientes, qui omnia sua in se esse posita ducerent, huma- nosque casus virtute inferiores judicarent, ut septem illos et Pythagoram. ( 68 ) Cap. 5. L«lius: Ego vero non gravarer — omnibus rebus humanis anteponatis . Praeclara laus, quam Grazcis doctoribus tribuit Lelius, admixta tamen temeritatis reprehensione. Eandem consuetudinem subito disputandi me- morat Cicero de Orat. lib. I. cap. 22. et lib. II. cap. 3. Cap. 12. Quis clarior in Graecia "Themistocle — apud nos fecerat Coriolanus. Fere ubique, ubi Gracos homines reprehendit, etiam Romanos apponit Cicero, ut et hic fecit. Ex hoc autem loco apparet, quam injuste in libris de Republica lib. I. cap. 3 dicat: quae (exempla) nata et frequentata apud illos ( Athenienses sive Graecos) eziam in gravissimam civitatem nostram dicuntur redundasse. Erat autem Coriolanus equalis Miltiadis, nam floruit uterque circa annum 490 A. C. De Themistocle vero Plu- tarchus tradit, eum, quod patrix bellum inferre nollet, venenum bibisse.. Car. 13. Nam quibusdam quos audio sapientes — suarum cuique rerum, etc. Jure illos Grecos philosophos reprehendit Cicero; erant autem Epicurei ; quorum sententiam proponit de Finibus lib. I. cap. 20, refellit ibidem lib. II. cap. 24 - 27. DE REPUBLICA. Lm. I. Car. 3. lilo vero se loco copiosos — secutae sunt. Occupatus est h. l. Cicero in refutandis illis philosophis , qui negarent, sapienti rempublicam esse, gerendam; erat nempe placitum Epicuri: rbv cóQovw o0 moArreócecÓa:: copiose hac de re egimus ad lib. IIT. de Oratore cap. 14 et 15. ' De iniquitate, qua h. l. Grzcos tangit, ac si eorum exemplo Romani adducti, suos etiam principes viros ejecissent, videatur annotatio ad cap. 12 de .£rmicitia. ( 69) Car. 18. Quod si studia Graecorum — ad ipsam rempubl. conferre possumus. Satis h. l. significat, illa liberiora Grecorum studia, id est, opinor, elo- quentiam, historiam, poésin, etiam homini Romano magna utilitati esse. Cap. 22. Sed neque his contentus sum — magis eruditum quam litteris. Locus memorabilis, unde videmus , quid optimi Romanorum de Grecis sentirent; summos ex Graec. sapientes homines, intelligere videtur Platonem et Aristotelem , nostra pertinet ad Orationes de Republica, in senatu et apud populum habitas , fortasse etiam ad Jctorum libros quosdam. Hac autem, quod Graecis non inferiora censeat, in eo patrie amantior videtur. Car. 57. Cedo num Scipio barbarorum rex — quam Romanos puto. Graecorum erat illa opinio; unde mirati sunt, Flamininum ut in populo barbaro non barbarum. Videatur Plutarchus in vita Flaminini cap. 5. Videntur tamen adversus hanc Ciceronis sententiam Greci morum cul- tura Romanis anteferendi; de quo est Oratio Viri Cl. Gratama: Je sera nec multum provecta Quiritium humanitate. Lime. HÉ. Car. 1. Is dicere solebat — sine rerum usu ac vetustate. Sapienter hoc videtur Cato dixisse; quamquam de Lacedaemoniis narrat Plutarchus, Lycurgum ideo non scripto consignasse leges ut res minores a. posteris, tempore postulante, possent immutari. Ca». 4. Et quod de Corintho dixi — quae ante paulo perbreviter. Sensit hoc maritimi situs incommodum ipse Plato, qui propterea civi- Xatem suani procul a mari condi voluit: vid. de Legibus lib. IV. p. 112. ( 79 ) Car. 11. Et te quidem ingressum — tu mihi videris utrumque facturus. Platonis przeclaram laudem tribuit: » princeps in scribendo fuit: sed alii quoque multi Graci de Republica disputarunt, inprimis Peripatetici , ut Aristoteles, cujus habemus PoZiticorum libros. Recte autem Cicero judicare videtur, utramque rationem aliquid habere minus commodum. Car. 19. Sed hoc loco primum videtur — ad Graecorum disciplinam erudit. Eleganter exponit, quid Romani per Demaratum Corinthium a Graecis lucrati sint. Car. 23. Et antiquitas — vidit fere. Nempe reipublicz administrationem parüendam esse inter reges, *yepoá- ciz; €t populum. Dicitur autem anfiquissimus , ut distnguatur ab altero Lycurgo, qui Olympiades instituit supra cap. 10. Lm. III. Car. 9. Lacedaemonii suos omnes agros — ut servitio colendos dedit. Non obliviscendum hic Philum induci causam injustitize defendentem; unde credibile est, eum haec exempla quodammodo auxisse. Car. 36. Phoenices primi mercaturis — exportaverunt in Graeciam. Videtur hoc spectare Cecropem aliosque Phoenices, qui civitates Grae- cas legibus et insütutis temperaverunt. Lm. IV. Car. 3. Disciplinam puerilem ingeniis — frustra laborarunt. Defendit Gracorum in hoc genere labores Majus ad h. l. (5) Car. 6. .Nec vero muheribus —./ moderari uxoribus. Reeta videtur hec Ciceronis sententia; similia monuit Cato pro lege Oppia dicens apud Livium. Cap 10. Eit. Graeci. quidem antiquioris — de quo vellet ,, nominatim diceret. De concordie apud Graecos licentia nonnulla diximus ad Tuscul. Disp. lib. I. cap. 1. ————— m M—— — Atque sic quidem jucundissimam exegimus operam, et pro nostro insti- tuto ea Ciceronis selegimus loca, quibus summus vir, quascunque tan- dem ob causas aut aque aut inique de Grecis judicasse censendus sit; modeste preterea et candide pro nostrarum virium tenuitate argumento- rum rationibus ad singula loca probavimus judicii sive awquitatem: sive iniquitatem. — Superest, ut brevi universum Ciceronis de Grecis sen- lentiam secundum quaestionis ordinem exponamus. Gracorum igitur nationi nonnunquam subiniquus videtur, ut recte Jam animadyerterat Muretus, presertim ubi cause serviens eorum fidem in testimoniis elevat. Vidimus enim nonnullos tantum Grzecos, et quidem illos Asiaticos eo vitio laborasse, cujus omnes accusat Cicero. Quamvis autem jusjurandum tanti non fecerint Greci, quanti Romani, gravissima gens, negari tamen non potest, iniquissima erga Grecos esse illa verba in Oratione pro Flacco, cap. 4: Tesüimoniorum religionem et fidem nunquam ista natio coluit, totiusque hujusce rei quae sit vis, quae auctoritas, quod pondus, ignorat. Ubi Grecorum levitatem insectatur Cicero, nonnunquam quidem. ilam nimis exagitat, verum in plerisque tamen ex vero judicat. Qui enim attulimus, presertim de concionibus exempla, insigniter faciunt ad. ejus. sententiam probandam. Nonnullis tamen in locis, ut v. c. ubi ridi- (73) culum facit Grecorum studium pulchrarum, ut dicuntur, artium, ut Romanus judicat, saltem judicare se fingit Cicero, i. e. ut homo earum rerum fere plane rudis. Fortasse aliquando apud Gracos nimium fuit hoc studium, itaque aliquatenus levitatis sunt accusandi ; universe autem minime culpandi videntur. Vidimus porro Ciceronem non raro instituta Grecorum contemnere, ubi non contemnenda videntur, eorumque leges vituperare, quamvis nonnunquam meliores sint Romanis: verum hac omnia patrie et rerum patriarum amore ductum fecisse eum constat. Szepe tamen etiam verum nec non valde honorificum de Graecorum institutis tulit judicium. Nulla autem in re vehementius errasse videtur, quam in comparanda Latina cum Grzca lingua. Hic patria amor coecum, ut hoc verbo utar, reddidit Ciceronem , ita ut repugnante sana ratione fere omnibus locis illam huic anteposuerit. Superest , ut tandem dicamus, Ciceronem Grecorum, veterum jen praserüm, fuisse studiosissimum, eumque fortasse plura in eorum lau- dem scripturum aut dicturum fuisse, nisi Romanis hominibus universe iam magnum Gracarum rerum insitum fuisset odium. CANDIDE. ——— ái 9 T) eu ui ( 75) m——————————————— Mr INDEX EORUM LOCORUM IN CICERONIS OPERIBUS, UBI DE GR/ECIS. SERMO EST. DE LINGUA GRJ/ECA. De Oratore, lib. I. cap. 54. — — — —- lib. II. cap. 4. — — — —- lib. HI. cap. 24. Brutus, cap. go. In Verrem Act. II. lib. II. cap. 63. ——————— YII. cap. 57. ——————— IV. cap. 66. Pro Archia, cap. 10. De Finibus, lib. I. cap. 5. — — — — lib. III. cap. 2, 4. Tuscul. Disp., lib. II. cap. 15. ————— lib. III. cap. 5, 8, 10. De Nat. Deor., lib. I. cap. 4. ————— lib. II. cap. 56. De Divin., lib. I. cap. 1. — — — — lib. I..cap 4. De Legibus, lib. I. cap. 9 — — — — ]ib. Il. cap. 12, 24. DE GRJECORUM LEGIBUS. De Oratore, lib. I. cap. 44, 45. De Legibus, lib. II. cap. 25, 25, 26. — — — — lib. III. cap. 20. DE PHILOSOPHIA GRJECORUM. De Oratore, lib. II. cap. 2 , 14, 56et 37. — — — — lib. Ill. cap. 14 et 15, 16 et 19, 53. Pro Sextio, cap. 51. Pro Celio, cap. 17. ' In Pisonem, cap. 18. Acad. Quzst., lib. I. cap. 2, 3. De Finibus, lib. Il. cap. 21. Tuscul. Disp. lib. I. cap. 1 et 2. ——— — — lib. II. cap. 2. ————-— lib. IIl. cap. 54. ————— lib. IV. cap. 5. De Nat. Deor., lib. I. cap. 5. De Divin., lib. II. cap. 2. De Amicitia, cap. 13. DE ELOQUENTIA. De Oratore, lib. I. cap. 4, 11, 21, 22 et 25, 51, 59. —I-—iss5— HIS ME] capa 545 ads 19 et 20, 54, 94. — — —.— lib.Ill. cap. 11,14 et 5, 24, 52, 6r. Brutus, cap. 7,9, 10, 15,56, 45,75. Orator, cap. 7, 8, 9, 50, 58, 51. Epist. ad Div., lib. IX. epist. 15. Tuscul. Disp., lib. I. cap. 1, 2, 5. DE VITA ET MORIBUS. De Oratore, lib. I. cap. 6. m — — lib. M. cap. 4,66. — — — — lib. HI. cap. 51. In Verrem Act. II. lib. I. cap. 24, 26. —— ——— lib.1I. cap. 5, 29, 65. e gl. lib. IV. cap. 51. Pro Flacco, cap. 4, 5, 15, 15, 25, ^ 27 , 29. De Harusp. responsis, cap. 9. In Pisonem, cap. 29. 10 (74) Pro Ligario, E 4. Epist. ad Div., lib. IX. epist. 24. ————— lib. XVI. epist. 4. Epist. ad Q. Frat. , lib. I. epist. 1. cap. 5. ———————-— 2. cap. 2. De Finibus, lib. II. cap. 25. Tusc. Disp., lib. I. cap. 1 et 2, 55, 49 et 49. — — — — lib. Il. cap. 27. De Senectute, cap. 13. De Repub. , lib. 1. cap. 57. — — — — lib. llf. cap. 56. DE PRUDENTIA CIVILI, DE SACRIS, Erc. Orat. Partit., cap. 54. De Orat., lib. I. cap. 44. — — — lib. III. cap. 34. Brutus, cap. 97. Pro Roscio Amerino, cap. 25. In Verrem Act. II. lib. V. cap. 72. Pro Flacco , cap. 7 et 8, 26. Pro Sextio, cap. 59, 67. Pro Milone, ER 29. Epist. ad Att., lib. XVI, epist. 5. De Finibus, lib. Il. cap. 19. Tuscul. Disp., lib. I. cap. 1 et 2, 12 et 15, 46. ————— lib. IV. cap. 33. ————— lib. V. cap. 56. De Nat. Deor., lib. Ill. cap. 25. De Divin., lib. I. cap. 1, 19, 43. De Legibus, lib. IT. , cap. 14, 15. — — — -— lib. lll, cap. 20. De Officiis, lib. II. cap. 25. De Amicitia, cap. 2. De Republica, lib. I. cap. 5. ————— lib. II. cap. 1, 4, 11, 102223. ————— lib. III. cap. 9. ————— lib. IV. cap. 5,6, 10. DE ARTIUM AC DISCIPLINARUM STUDIO. De Orat. lib. I. cap. 6, 22 et 23. — — -—- lib. Hl. cap. 5, 15 et 14, 56 et 37. — — -— lib. HII. cap. 11 , a4 et 15, 52,53, 34. Brutus, cap. 13. Div. in Q. Gecilium, cap. 15. Act. HI. in Verrem, lib. Il. cap. 55. ib. IV. cap. 7, 56, 59 et 6o. Epist. ad. Q. F., lib. I. epist. 2. cap. 9. De Officiis, lib. I. cap. 1. — — — — lib. Ill. cap. 2. De Amicitia, cap. 5. De Republ., lib. I. 18, 22. TANTUM. JOSEPHI MARESKA, GANDAVENSIS, RESPONSIO AD QUJESTIONEM AB ORDINE NOBILISSIMO MATHEMATICARUM DISCI- PLINARUM IN ACADEMIA GANDAVENSI PROPOSITAM, ANNO M. DCCC. XXIV: 1» Investigationes mere mathematicas de causticis per reflexionem et refractionem , a tempore "schirnhausen usque ad nostram etatem factas , enarrare. 2» Duplicis hujusce causticarum speciei theoriam deducere ex problemate generali: Reperire curvam tangentem alias curvas numero infinitas et legi communi subjectas, vel quarum eequationes non nisi quantitate constanti inter se differunt. £7ujus princip applicatione restricta, 19 ad casum unius refractionis per superficiem planam : 2» ad casum. duplicis refractionis per laminam aére ambiente magis refringentem : 3^ ad casum quo radii e medio quolibet im aliud iransmissi, pertranseunt superficiem spharicam. Qucritur insuper, ut, quc& dicta sunt de causticis per refractionem , ad causticas per reflexionem. extendantur. QUJE PREMIUM REPORTAVIT DIE II. OCTOBRIS M. DCCC. XXV. Even als men er algemeen in overeenkomt, dat er een verband bestaat tusschen alle wetenschappen, zoo is het ook ontwijfelbaar, dat er zommigen bestaan, die als de grondslag van alle de overigen daar stellen, en zonder de welke men moeijlijk voorderingen in eenige andere kan maken, dat tot deze de zoogenaamde Wiskundige Weten- schappen behoren, trekt niemand in twijfel : — Het is waar men bewandelt, de zelve volgende, eenen langen weg ; doch deze weg leidt onmisbaar naar het voorportaal, waarin zich alle de verschillende ingangen tot-den tempel der we- tenschappen openen, en hij, die dezen langen weg niet inslaat, dwaalt niet zelden zonder gids op bijpaden rond, en blijft veeltijds buiten den tempel, waarvan hij zelfs den toegang niet kon vinden; of is het niet aan het gemis van wiskundige kennis, dat wij die onvolmaakte rede- neringen , en die afdwalende, ongegronde, op niets rus- tende theorien , die iedere nieuwe ontdekking omver blaast, en die wij in de schriften van zoo velen vinden, moeten wijten ? "Levensschets van .4. G. Camper, door J. G. S. vas BnEDa. COMMENTATIO QUIESTIONEM MATHEMATICAM. INTRODUCTIO. Bus solares speculo concavo ex metallo confecto exceptos reflecti convergere, atque in puncto quod focus dicitur, concurrere, mathemati- cis imo antiquissimis non erat ignotum; probant hoc specula illa famosa "Archimedis quorum ope naves, uti referunt, incendebat Romanos; sed idem phanomenon tum quoque locum habere quum pro speculis me- tallicis concavis, specula adhibeantur convexa ex vitro fabrefacta, et in certis quibusdam figuris focos radiis produci refractis zque ac radiis reflexis, longo tantum post temporis intervallo fuit repertum. Quequidem proprietas quum semel innotuit, geometra incubuerunt curvis notissimis, circulo scilicet, parabole, hyperbole et ellipsi, et posito in reflexione angulo incidentiz zquali angulo reflexionis; in re- fractione vero, posità constanti ratione quam habet sinus anguli inci- dentie ad sinum anguli refractionis, pro harum curvarum quáque seu reflecterent, seu refringerent lumen, focos determinarunt. Quin imo, in determinandis radiis, quatuor hisce curvis refractis praecipuus versatur scopus dioptricae doctissimi Cartesii. (4) Ast vero in his non substiterunt geometre; illustrissimus nempe Tschirnha:usen animadvertens illas curvas, que radios reflexos non perfectissime in dicto foco colligunt, infinita habere puncta, qua omnia foci appellari possunt, et in quibus plures radii concurrunt, methodum inquisivit generalem quà determinaretur eflectus omnium et omnis ge- neris curvarum in radios seu fractos, seu reflexos, sicque originem pre- buit theorig, quae brevi ex pulcherrimis una evasura, et omnium exi- miorum illius zi geometrarum altentionem erat raptura. Summus hic vir ut scopum suum attingeret, excogitavit necesse esse omni radio curvà quàcumque flexo seu fracto alius alibi occurrat radius priori infinite proximus et similis, posteriori huic alius rursus ejusdem generis et denuo infinite proximus, atque huic tertio quartus occurrat et sie porro in infinitum ; series omnium punctorum illorum intersec- tonis curvam constituit quam doct. 7scAirmhausen nomine causticc insignivit, quoniam , ut verbis Bernou//ii utamur, in ilà maxima vis comburendi exercetur. Illust. arrote in prelectionibus suis opticis, hunc jam radiorum concursum consideraverat ita ut revera mirum videri queat quod, pro suà sagacitate, quasnam curvas, secundum varios ca- sus, series illa punctorum intersecüonis efformaret, non quazsierit ; inventio haecce servabatur doct. Tschirmhausem qui, anno 1682, primus academiz scientiarum dissertationem tradidit de causticà circuli radiis incidentibus parallelis genità, quae causlica describitur supponendo dia- metrum (fig. 1.) BD' ad radios incidentes perpendicularem, et sumendo ubique radium reflexum GE zqualem dimidio radii incidentis ED , ita ut curva desinat in puncto F, in quo radius AC bifariam dividitur. Variis hanc curvam proprietatibus gaudere postea, anno scilicet 1690, idem Tschirnhausen ostendit; curvam causticam BGF eamdem esse docuit, ac illam quam gigneret punctum quodvis cireumferentie cujus- dam KB' qua supra alteram circonferentiam MFK radio FC descriptam volveretur. In rectificationem ejus inquisivit, et eam rectificationem absolutam admittere invenit; reperit nempe quamque curvz portionem, v. c. BG, zqualem esse summe radiorum incidentis et reflexi DE et EG, (quam quidem proprietatem communem esse omnibus curvis causlieis (5) ope radiorum parallelorum products, postea demonstratum fuit). Et demum ostendit curvam suam evolutam semper eamdem renasci; quà- quidem proprietate cycloidem quoque gaudere tum jam dudum consta- bat. Haec tamen inter duas has curvas, quoad proprietatem illam com- munem, intercedit differentia, quod cyclois evolutione suà cycloidem gignit sibi ex omni parte zeequalem , dum, e contra, caustica sua evolutione causticam. producat revera ejusdem generis, sed tantum sibi similem et dimidio minorem. Hec de causticis demonstravit illust.. T'schirnhausen. Attamen hic fatendum est quasdam ex proprietatibus causticarum, quas hic a Tschirnhausen inventas fuisse diximus, ab illust. jam ante detectas fuisse De /a Hire qui primus quoque animadvertit errorem quo laborabat solutio causticze quam. Zschirnhausen miserat ad academiam Parisiensem absque demonstratione, et. omissa methodo cujus ope ad solutionem per- venerat. Loco nempe vere solutionis quam modo dedimus, in aliam inciderat falsam; scripserat namque » curyam quam perpetuo tangunt » radii a semi-circulo reflexi, positis incidentibus. parallelis, sequenti » modo describi posse: sit (fg. 2.) ECe semicirculus reflectens , .AC » semi-diameter radiis incidentibus FD , Fd parallelus, Ee diameter ad » eos perpendicularis; describantur semi-circuli EGA , age et pars radii » incidentis GD, intercepta inter semi-circulos ECe et EGA , bisecetur in H: » erit punctum. H unum eorum quz constituunt causticam EHBAZe.? Hanc solutionem falsam esse suspicati sunt primo geometre Cassini, JMariotte et..De [a -Hire quibus mandatum fuerat ab academià inven- tum Tschirnhausen examinare diligenter et perpendere; attamen non omnino inter se consentebant, et nihilominus Tschirnhausen magná eum fiducià inseruit solutionem suam Z4Zctis erud. Leipz. Ast interea De la Hire, neglecto consilio Cassini et JMariotte, rem pro suis viribus elucidare aggressus, caustice solutionem quesivit, et in examine suo curyze radiis in circulo reflexis productz (1), 19 exposuit methodum inveniendi tangentes curve productz secundum legem a Tschirnhausen indicatam : 2» probavit curvam a Tschirnhausen descriptam, non eam LIST. TPOBMEMTHASM IND onglet tetro ot iion isti (1) Vid. Traité des épicycloides de Ze Zz Eire , €t mémoires de l'académie, tom. 1o. p. 448. (6) esse qui intersectione mutua radiorum reflexorum producitur. 3» Me- thodum indicavit mere geometricam et elegantem omnino, quá non modo curva hzc causticà describi potest, sed qua simul tangentes, punctaque tangentize definiuntur. 4^ Verum curve genus, ejusque qua- draturam, recüificationemque tradidit, et denique proprietatibus hisce ommibus aliam addidit pulcherrimam; ostendit nempe causticam veram esse epicycloidem revolutione circuli supra alium circulum. productam. Vix nova inclaruit curva, quum clar. Jerzou/li, quibus hoc cvum gloriabatur, in ejus studium irruerunt, et mora non fuit, quin errorem Zschirmhausen ipsi a De /a Hire jam exprobatum, inve- nirent (1). Tschirnhausen qui ad hocusque tempus objectiones De /a Hire vix attentione dignas judicaverat, solutionem suam mascule tueri nescius, errorem candide agnoscere fuit coactus (2). De causticarum theoria uterque Zerzou//i bene meritus est, seu quum jam non solum in causticam circuli, sed et in causticas pa- rabole, ellipseos et curvarum mechanicarum inquisivit (3), quod doct. Tschirnhausen, colculum differentialem spernenti, non fuisset zeque facile; seu quum, dimissis radiis incidentibus parallelis, radios consi- deravit ad libitum convergentes, vel divergentes (4); seu quum ad refrac- tionem extendit quod de reflexione tantum fuerat demonstratum; verbo quidquid preecipui reperitur in causticarum theorià, debetur hisce duobus (1) Unde concluditur, inquit Joaz. JBernoullius, oper. vol. 5. p. 464, curvam causticam in circulo, nullomodo esse eamdem ac illam ex bisectione interceptarum progenitam , quod quidem TscAirnhausen contenderat. Et aio /oco: patebit quod auctor non parum erraverit, exis- timans causticam in circulo illam esse curvam cujus constructionem in iisdem ( Actibus scilicet eruditorum) tradit, quum iste duz curve maturà toto celo differant, nihilque commune habeant, excepto spatio quod in utraque ad eumdem semi-circnlum eamdem rationem habet et hoc est quod auctorem fefellit. (2) Quod ad circulum attinet, inquit, in .4cZzs erudit. 1690, nuper Bernoulli , vir in hisce studiis eximie versatus, et egregiis speciminibus clarus, observavit curvam quz hic per reflexos radios formatur, ad sex ascendere dimensiones: ego vero ex calculo olim collegeram illam quatuor tantum esse dimensionum. Quapropter rationes denuo subducens qua satis olim pro- lixe erant, quum nondum exstruclus essem necessariis compendiis, illico deprehendi errorem qui irrepserat. : (8) Vid. opera Joan. Bernoulli, tom. 5. pag. 464. (4) Vid. idem opera, tom. 5. p. 472. (aj illust. viris fratribus, quorum prior Jacobus, in 2£ctis erud. an. 1691 , nulta preclara, inter quae precipue eminet illa proprietas quod caustica spiralis logarithmicze, puncto luminoso. posito in centro, spiralis sit priori omnino et ex omni parte equalis, publico communicavit, et que adhuc- dum exstant in operibus suis lib. 19 cap. quod inscribitur : Zizec cy- cloidales , causticc , pericaustice (1). Eodem tempore quo Jacobus hec omnia, Joannes tum Parisis degens, in lectionibus suis de calculo in- tegrali , formulas docebat ope calculi differentialis paratas, quibus causticze omnis generis determinari possent, et quarum ope in causticas parobole, cycloidis, circuli, uti jam monuimus, inquisivit. zgenius qui tot tanta- que de epicycloide demonstravit, causticas intactas non reliquit, sed pauca tamen de ipsis scripsit, in tractatu suo de lumine. Generalem a Bernoullio jam inventam et publico editam formulam, quà causticze per refracüionem , et per reflexionem in curvà qualibet producte, determinantur, suá vice inquisivit ZJarchio Hospitalius , eam- que in libro suo cui titulus: JJes infiniment petits, edidit, addità me- thodo per quam eam obtinuerat, quod quidem ab omnibus qui tunc usque causticis incubuerant, omnino fuerat sponte neglectum ; namque mathe- matici illius evi se invicem quotidie provocabant, et quum quis aliquid reperisset, id ceteris quoque reperiendum proponebat. Eamdem M. Hos- pitalius viam secutus est ac Joan. Bernoullius; primo formulam inquisivit generalem, et hàc generali repertà, caustica parabole, spiralis logarithmice, aliarumque curvarum, imo omnis dioptrica celeberrimi Cartesii inde fluunt tanquam exempla, tanquam corollaria. Quotiescumque causticze produeuntur reflexione vel refractione radio- rum in curvis geometricis, perfacili caleulo semper harum causticarum refractio obtinetur; ita v. c. probatur causticam per reflexionem radiorum E cette siue deialeen IMIELUE ef ius p 10 01. ish t Q) Jac. Bernoullius oper. tom. 1. pag. 497, ait: super omnia vero utilitatem novi theo- rematis commendare potest, quod occasionem subministraverit inventioni curve mirabilis , sic voco loxodromicam illam p/anaz: seu spiralem logarithmicam, propterea quod non modo Sui evolutione seipsam describere, sed preterea sui ipsius anti-evolutam , cyclo£dalem, causti- cam ex umbilico , anti-causticam , qericausticam esse, etc. Non opus est ut moneatur curyam hancce logarithmicam spiralem illam esse quam summus vir tantopere adamavit, de quà tanta predicavit, quamque, si mos hic adhuc valuisset, tumulo suo incidi voluisset. (8) parallelorum in semi-circulo productam, sese habere ad diametrum hujus circuli, uti se habet ternarius ad binarium. Sic adhuc caustica per re- Ífractionem radiorum ad axim parallelorum in semi-circulo genita, se habet ad diametrum fere uti 5"* ad 3'*. Rectificationes curvarum zque ac earum quadrature sunt, ut ila dicam, geometris pretiose ; itaque doct. Carré, quum animadvertisset in causlicis rectificationes nonnullas se sponte quasi offerentes , altius progredi conatus est, et harum faci- lium rectificationum ope atque auxilio alias reclificationes detegere ; et, ut exemplo utamur, evolvit causticam de quà modo diximus, per reflexionem in semi-circulo genitam, et invenit curvam alteram evolu- tam ter diametrum semi-circuli , longitudine adequantem; ex inde deduxit consectaria nonnulla nova, et transiit imo ad quadraturas variorum spatiorum sive semi-circulum inter et causlicam contentorum , sive inter causticam et curvam causticz€/ evolutione productam compre- hensorum, etc. Quum omnes causticz gignuntur radiis seu reflexis, seu fractis, quum vero radiorum reflexio seu refractio pendeat a modo quo in superficiem dirimentem radii incidant, necesse est caustice fiant varie pro varià directione radiorum incidentium. In causticà per reflexionem in semi- circulo productà, radii modo ponebantur perpendiculares ad diametrum; ast si ponitur radios omnes ab extremitate hujus diametri oriri, ut exinde in varia puncta peripherie concave incidant, tum alia nascitur caustica a priori diversa, quz secundum Carré se habet ad diametrum semi-circuli, uti se habet quaternarius ad ternarium, nedum uti terna- rius ad binarium. Doct. Carré quoque investgavit rectificationes quz ex rectificatione hàácce fundamentali deduci possunt, sicut et rectifica- üonem curve que ex evolutione hujus caustiez oritur, et przterea indicavit methodum investigandarum quadraturarum spatiorum qua formari possent. Hzc ommia effecit ope calculi sat facilis deprompti ex calculo integrali, qui quasi clavis haberi potest quadraturarum, recti- ficabonumque. ! Quicumque hic a doctissimo Carré de variis causticis in semi-circulo productis, demonstrata fuisse narravimus, hec omnia quoque de variis (9) causticis cycloidis et parabole probavit, et ejusdem ope methodi earum rectificationes quadraturasque demonstravit. Post doct. Carré theoria causticarum oblivioni data est per spatium seculi fere integri, et ab oblivionis hàc injurià fuit asserta ab illustris- simis Petit, Maius et alis, ita ut, hodie quidem magis quam quum maxime, geometre ipsi incumbere videantur. Pe/i£ studiorum in scholà polytechnicà adjutor, methodum indicavit elegantem omnino, describendi per puncta caustcas, radiis in superficie sphericà reflexis seu fractis, productas (1). Omnes quos huc usque citavimus auctores, non nisi partem mere mathematicam causticarum tractarunt; nullibi in eorum scriptis, quid- quam de applicationibus ad opticam, quarura causüce sunt capaces dictum reperire est; ha omnes effectz fuere a recentioribus, et inter hos neotericos occurrunt precipue ill. Smith, Malus et Gergonius. Licet, ratione. habità ad partem mere mathematicam , doctiss. Anglus nil novi de causticis probaverit, attamen novi quidquam ratione habità ad opticam docuit, quum intensitatem luminis, quo queque pars caus- tice illuminatur (Je degré de clarté de chaque point de la caustique) determinavit (2). Malus in commentatione, qua exstat in diario schola polytechnicz, de causticis agit, sed modo omnino generali ; et nimia hàc generalitate for- mularum quas obtinet, applicaüones evadunt difficillime ,. superficies caustice tantum , non vero curve plane ab auctore hocce considerantur (3). Gergonius, vel potius Lenteric cujus de causticis dissertatio a. Ger- gonio in annalium suorum mathematicorum, volumine XI, pag. 229, referuntur proposuit sibi investigare quomodo perficiatur visio, et quo- nam sub aspectu appareant res luminosz vel radiantes, quum in medio homogeneo, et ejusdem densitatis immersz , inspiciuntur ab oculo in alio medio pariter homogeneo, ejusdem densitatis, et a priori per planum indefinitum separato, posito. Nonnulla ejus observationum qua omnino " (1) Vid. Correspondance sur l'école polyt., par JacAezfe, tom. II. pag. 555. (2) Vid. Optica hujus auctoris, cap. 2. lib. 1. pag. 3o, et lib. 2. cap. 7. pag. 345. (8) Vid. Diari. schol. polytech., tom. V1. n9 14. 2a (10) notari merentur, tanquam applicationes in commentatione nostrà refe- rentur. Applicatio curvarum causticarum ad dioptricam et catoptricam erat adhuc efficienda, quum eam suscepit doct. zZugustus de /a Rive, societatis phys. et historie natur. Genev. membrum; illamque in dis- sertalione suà de curvis dictis causticis publico communicavit, non hie silentio pretermittendum est doct. Lobatto problema causticarum trac- tasse quoque in miscellaneis suis; nec silendum est de tractatu illo celeberrimo quem doctissimus Z'allée scripsit de arte graphidos, quo continetur theoria generalis umbrarum , perspectiva linearis, theoria generalis imaginum opticarum, et perspectiva aérea, (47a perspective aérienne) et in quo precipue legendum est caput V. pag. 257, quod agit de theoria spectrorum luminosorum, visionis et imaginum reflexa- rum et refractarum. Duse dissertationes nov: de causticis in eo sunt ut in lucem edantur, quum nobis promisse sunt a viris quam maxime in rebus mathematicis versatis, a doct. scilicet Gergonio et Quete/et, nullum dubium quin omnino attentione geometrarum digne futura sint. Quoad nos eas avide expectamus, ut novas ex iis cognitiones, novos exinde fructus percipere queamus (1). "Tractatus recentiores, et maxime commendabiles de opticá, uti v. c. tractatus doct. Ze /a Caille, Biot, Hauy, Pelletan, Despretz nihil continent, aut saltem fere nil de causticis. Beudant tamen in cursu suo de scientiá physicà causticis utitur agens de opticà, ast nullam considerationem adhibet mathematicam. Quod spectat ad utilitatem causticarum, ratione habità ad visionem , una ex elegantissimis applicationibus variarum causticarum proprieta- tum , illa est qu: facta fuit a Bot in opere cui titulus: /Mémoires de Plinstitut pour 1809, ad determinandum id quod gallice vocatur: Ze champ de la vision dans le phénoméne du mirage. (1) Dissertatio doct. Gergoze de quà hic sermo est, paulo postquam hzc scripta sunt in lucem fuit edita, ex eà nonnulla preclara didicimus, quz sub fine hujus commentationis exposuimus, ibi sermo est quoque de dissertatione doct. S/urz, qux simul fuit typis mandata €t edita; quoad dissertationem doct. Quetele? eam adhuc expectamus. (1) AAA RAAANALSAAAAAAAALRAAA AJ SAAAA SA AA SAIL RAAAA, 8A AAA SALA AJ SA SALA RAAAA SAAA VRAT RA AAA CAPUT PRIMUM. REPERIRE CURVAM TANGENTEM ALIAS CURVAS NUMERO INFINITAS, ET QUARUM ZEQUATIONES NON NISI QUANTITATE CONSTANTE INTER SE DIFFERUNT. S L Sit (fg. 3) Q (x, y, A) — V—o equatio communis curvis PQ, P'Q', P"Q", etc. numero infinitis, quz ad eosdem axes AX. et AY relate, inter se nonnisi constant À differant; agitur de inveniendá &quatione curve AD ceteras omnes tangente in T, T', T", etc. Considerentur curve P'Q' et PQ; supponatur earum priorem res- pondere ad valorem A constantis, posteriorem vero ad valorem alium quemdam ÁA'— A-L 2; quo magis z decrescet, eo propius PQ tendet ad P'Q', eo quoque punctum intersectionis üebedt magis ad T', quo- cum omnino congruet, quando ponetur 4 —0. Quum P'Q' respondet ad valorem A, erit ejus aequatio : eodd e pu Ute LA, ses. S) Et secundum theorema Taylorianum zquatio alterius, scilicet. curvae PQ evadet: deer e | 1 A* 1.2 quequidem bine zequationes, quando z ad nihilum adducitur revera congruunt, quarum autem combinatio sposta & » o, prebet punctum intersectionis I. 01 42) Atqui, quum curve due per unum idemque punctum transeant, notum est per idem punctum quoque transire omnem curvam cujus qualio constat ex combinatione quàcumque zquationum duarum cur- varum preccedentium , ergo in hoc casu speciali, differentia inter equa- tiones (1) et (2), zquatio erit curve HH/, quz aque ac PQ secat curvam C12) P'Q' in I. Differentia autem duarum harum zquationum, sive zqualio curve HII hec est: dV ZU dk X big t Ed RCuA (o) Ergo ad determinandum punctum 1 loco combinationis zequationum (1) et (2) adhiberi poterit combinatio zquationum (1) et (3). Sed quo decrescet magis z, et quo propius igitur accedit ad T punc- ium 1, eo curva HH' expressa per (3), continuo propius accedet ad curvam HH, que secat AD in T'; orietur igitur zequatio curve. HH quando ponetur a — o in equatione (3), que, posità hàc hypothesi, edv, evadit - — o. Ergo punctum 'T' curve. AB quod respondet ad valo- rem À constantis, prabebitur duabus zquationibus iVi—07 R- L Si nunc eliminatur inter has duas zquationes constans À, aequatio in x et y exinde oriunda, prabebit non jam T, non T', nec T", sed erit evidenter zqualio curve totius AD, i. e. curve quesitze. Si &qualio proposita hzc esset : Q( x,» ATA MEATSISEC E SAN) V 0. Constantibus inter se ope zquationum sequentium connexis N: (A; À,. Oud OO Àn) —— FE. 2 U) f; (A, Az DII Àz) LI F, -—0 jen eee Àa e 9 te e fe An) —À B. D facilius nihil foret, quam ope harum equationum ex valore V, omnes constantes, unà exceptà, expellere, et sic casum hunc ad casum pra- cedentem deducere. Omnes constantes quoque considerari possunt tan- quam functiones unius alteriusve earum, tanquam functiones v. c. constantis ÀÁ, tum differentiando sub hác conditione, et eliminando ICE DR ed ALTINRIUUT TX 1 TOES dy d(F,) d(F, d(F,..) AS cy 0, AKT L— Berg p E Tod AS 3 — Ans As inter zequationes V — o, F; — o, ) ? q Tobi; (8) squalio in x et y qui exinde oriretur, foret zquatio quaesita. S IL Videatur nunc quomodo hzc theoria extenderetur ad in- quisitionem superliciei alias superficies numero infinitas, et sola con- stanti inler se diversas, tangentis. (Subintelligetur figura quia facilius animo fingitur quam in tabulis depingitur. ) Sit Q(x,y,z,À)—V-—o aequatio communis innumeris superficiebus curvis ad eosdem axes relatis, et inter se constanti A diversis, investigetur aequatio superficiei has superficies omnes tangentis. Sit MMM superficies quasita, 1. e., superficies tangens; sit GGG . &quatio superficiei respondentis ad constantem A, sit TT curva secun- dum quam superficies hzc posterior tangit. priorem MMM; sint prete- rea G'G'G' zquatio superficiei respondentis ad valorem A'— A 4- z, T'T' curva secundum quam tangit MMM, et PP curva secundum quam secat GGG. Facile intelligitur quo magis z decrescet, eo magis curvam PP accedere ad TT, sequendo superficiem GGG , ita ut due curve in unam abeant, quando demum z erit omnino nulla, sed tum amba superfi- cies GGG et G'G'G' quoque omnino congruent. His positis, ex theoremate Tayloriano sequitur: aquatione curve GGG equante V — o .. . (1) &quationem curvz G'G'G' esse V J- E 2 22 dN oa dA* 1.2 denter ezedem evadunt, et quarum combinatio, sub hypothesi contrarià, .... 7 0(2), que quidem zquationes, posità 2 — o, evi- prabebit curvam PP. Atqui, notum est, quando superficies duz se invicem secant secun- dum quamdam curvam, superficiem quamvis, cujus equatio constat ex combinatione quálibet zequationum harum duarum superficierum , quo- que per hanc curvam transire; ergo in hoc casu speciali, differentia zquationum (1) et (2) erit equatio superficiei H'H'H' quz, uti et G'G'G' secat GGG secundum curvam PP. Hec zquatio est ; dV a d'V oa x Pug uu secre (4) ant simpliciter magis , d ZBNE ^8 A ttl igdeelj-o diasactdi C. quum nempe az non sit nulla. Ergo licebit in determinationem curve PP, loco combinationis zquationum (1) et (2), adhibere combinationem equationum (1) et (3). Sed quo magis z decrescet, curvà PP accedente ad curvam TT, superficies H'H'H' expressa per equationem (3) verget continuo ad superficiem HHH , et posito 2 — o in eequatione (3), mutatur CP RENE: dV | hzc cquatio in hanc simpliciorem Zi 7 9 Ergo curva TT delineata in superficie MMM qua respondet ad valorem A constantis, przbebitur duabus equationibus dV dA Si igitur eliminatur À ex eis, wqualio exinde oriunda in x, y, z, erit zequatio superficiei MMM queesitae. Hzc demonstratio desumpta est ex annalibus. Gergonii. S III. Antequam ad secundum caput transeatur, subjicienda hic adhuc sunt quzdam precepta dioptricee quz pro theorià causticarum necessario requiruntur, et denique definiendum quid per causticas sit intelligendum. Primo de preceptis. 1» Punctum quodvis luminosum in medio quocumque positum , quo- quoyersus radios emittit, quorum directio constans est, atque rectilinea tamdiu, quamdiu medium, in quo mersum est punctum radians, non linquunt, vel transeunt in medium aliud, sed homogeneum et ejusdem densitatis. Ast si duo media differant densitate, radius luminosus ex uno in alterum. intrans, accedit ad normalem vel ab ipsá recedit, prouti medium quod intrat plus minusve quam medium quo exeunt, est den- sum; tandem si ambo media et naturà et densitate discrepant , radius accedit ad normalem, in illo medio quod validius in lumen agit, sive miajori vi refrigendi pollet, et vice versa. 92» Docet experientia radium incidentem, et radium refractum , semper in eodem plano, ad superficiem incidentie normali, esse sitos (1), et i Miressalo Ur (1) Secundum hocce principium investipationem curva causlice mirum in modum faci- C15) denique sinus anguli incidenti, et sinus anguli refractionis inter se ra- tionem constantem servare, qua ratio, ratio refractionis nuncupatur. Ea sunt precepta qua continuo in auxilium erunt vocanda. S IV. Nunc de definitione. Ponatur planum figure planum esse illud verücale per oculum et punctum luminosum ductum, in quo omne phaenomenon visionis locum habet, et de quo jam. Sit CX (frg. 4 e£ 5.) sectio hujus plani per superficiem refringentem ; si concipiatur radios PI, Pl' numero infinitos, et ex puncto eodem P ortos, ita in I, I/, etc. refringi, ut sive accedant ad verticalem , seu ab ipsà recedant, sin. anguli incidenti: se habeat ad sin. anguli refractionis in ratione datà, linea NpM (ig. 4) et FH (fig. 5) quam tangunt omnes radii refrac- tione producü Lp, Lp', etc. (fig. 4.) IF, YF, etc. ( fig. 5.) dicitur caustica per refractionem sive diacaustica. Est in hàc curvà quod oculus in plano verticali ICX constitutus, et punctum luminosum P respiciens , hoc ipsum punctum videt, more et consuetudine deceptus, nedum illud videat in illo loco, in quo reipsa ponitur. Si radi in superficiem dirimentem incidentes ab ipsá reflectantur , tum curva quam tangunt omnes radii reflexi dicitur causticz per re- flexionem sive catacaustica ; a vocabulis graecis xara et xou. liorem reddit; nempe quum unice in plano, per oculum et punctum luminosum ducto, phzno- nomenon visionis omne (quod patet per hoc principium ) locum habeat, licet problema quod naturá ad geometriam trium dimensionum pertinet, ad geometriam planam revocare; et sic a eausticà in plano consideratà ad causticam in spatio trausire, quod multo minus arduum est, quam si alio modo in causticam in spatio esset inquirendum. (16) MAMAS AANEN AARAMAASNN SATA AAA TAA TAA AAA NASA TA ATA ASA AAA S SAM Se CAPUT SECUNDUM. SECTIO PRIMA. DE INVESTIGATIONE CURVZE CAUSTICZ RADIIS LUMINOSIS, QUI EX MEDIO DENSIORI IN MEDIUM RARIUS, PER SUPERFICIEM DERIMENTEM PLANAM TRANSIERE, PRODUCT.;E. S I. In problemate generaliter primo hujus commentationis capite soluto, linee quarum zqualiones nonnisi quantitate constanti differe- bant, erant linee curvz, notandum est, in applicatione hujus proble- matis ad curvas causticas, lineas quanütate constanti discrepantes , lineas esse rectas, sunt nempe hz linea ipsi radii refracti, seu reflexi. - Ut equatio causticarum obüneatur, necessario duc instituende sunt operationes inter se mire diverse, scilicet pro datà quàque superficie dirimenti cquatio generalis radii reflexi seu refracti est inquirenda, in functione unius ex constantibus huic radio propriis, et varüs pro variis radiis. Altera operatio in eo consistit, ut constans hzc eliminetur se- cundum methodum capite primo expositam, scilicet eliminetur inter equationem radii, ipsiusque differentiale sumptum ratione habità ad solam hanc constantem. lis praemissis, transimus ad ipsam causticce inyestigationem. S H. Sit P punctum luminosum; CX sectio superficiei refringentis, per planum ipsi perpendiculare, et trausiens per P ; querenda est curva quam tangunt continuo radii refracti IR, etc. Sit CX axis abscissarum, et perpendicularis CY axis ordinatarum ; sit. preterea. PC — a distantia puncti luminosi ab centro origine C coordinatarum, i angulus incidentiz, C77) r angulus refraclionis, notum est angulos Z et r constantes esse pro : : . 5 - . Sinr quovis radio refracto, varios vero pro varus radiis, sed ratio mapa sinc constans est, ila ut poni possit BIDITA—— RLSADNMC NL oor. 1s My JEquatio generalis linece cujusdam per puncta x' et y' transeunlis, sic se habet y-y -—a(x-x) Atqui radius refractus IR transit per punctum I, cujus coordinate sunt y! — o et a! — a tangi, et a — cotr; ergo eequalio radii refracti evi- denter hzc est y.— (x-atangi) cor . . . . . (2) quum quantitates et 7 inter se nexa! sunt ccquatione (1), alterutra ex aequatione (2) eliminari poterit, et ideo ponatur sini sinr COS? Vg -sinr tangz — et his in :equatione (2) substitutis, oritur y E | X — MNTNUEM cot 7r Vs -smr vel acosr gne dbolnoo ur e nuibnone Di enm dl) Ultima hzec zequatio ,zequatio est radii refracti respondentis ad constantem r. Ut zquatio causlicz oriatur, differentianda est haec zequatio (3), ratione habità ad solam quantitatem r; dein expellenda est hec constans, ope gqualionum derivatze et primitive; id patet ex primo capite zequatio. y — xcotr — acosr (m - sir) — $ differentiatione mutatur in sequentem 5 asinr V/m- siwr Lr 2cosrsin r X acosr MED i 2| p - sin*r sin*r n*-sin'r unde THIS S asinr (n*- sin*r) -- sinr cos*r sir (5$ - sin*r)j ex quo emergit valor x C18) ... asin?r (m?- sin"r) -- asinsrcosr n^ -sin'r) et tandem ( i » asin*r (n? - sir -- cos?r) asin?r (pn* -1) : (9 (i? - sir) (m - sir) hoc valore substituto in (3), prodit (n* - 1) asin*r cosr- acosr (m - sin*r) y — [ID Lt (m - sim r) n'acossr - ym — ———À na m -sinr)i Dividendo per 2 et mulüplicando utrinque per 7», surgit TIT; Le Cr ?cos?r CAES (m - sir) si ponatur nunc 7 1, id est, sinz » sinz, quod locum habet tum, quum radii ex medio densiori in medium rarius penetrant, licet V/7;:- 1 ad- zquare quantitati zz, et substituto hoc valore in gequatione (4; post multiplicationem per zz, et divisionem per c, oritur mr nj sin*r TIENE (m -sinr)$ Elevatis ad secundam potentiam duabus his ultimis &quationibus, et extraclà radice tertià, prodit uy H pau cos'r , (e - m* msm*r ( C NT n -simr m -simr si nunc loco zz E m -1, harum Me MT summa erit (959 (mt ico apr a a i? - sin?r unde aqualio causticae COURS eua s Lo0ri Mey Notandum est in hác equatione y esse negativam, sed quum liec ordi- nata ad secundam potentiam est elevata, talis qualis est servari poterit (*). (C) Hanc nos demonstrationem docuit in suis prelectionibuis Illustr. Prof. Garzier. (19) S III. Notandum est 19 curvam huic zquationi nostre causticze respondentem , esse symmetricam ratione habità ad axes, quum nempe in ejus equatione (5), x et y ad primam tantum potestatem elevate reperiantur. JEquatio (5) ope differentiationis mutatur in sequentem hanc d. cdi — (8y ieiiuie ibid ferto EON EE c) unde dy [7 ; Em zt —— Ponatur 7- — 0, ^ o et x : quum, posito x » ez ums in eequatione (5), ordinate y fiunt i imaginarie, dum e contra , posito x q X Z. ordinate sint reales , sequitur x — -- C esse 3 n ; à : OR. dy: id da: i maximam abscissarum. Posito HE CO , 1d est, dy — o reperitur x — o eligo ri Z —CD-CF pro maxima ordinatarum. . . (8). m 2» Facile videre est equationem hanc caustice evolutam (développée) esse ellipseos, cujus semidiametri praecipui oriuntur ex :cquationibus A. m B n es /á BEI Qro ecu ar Lue dri À Nam si ponitur G«G- equationem esse ellipseos, notum est ejus evolutam formam induere sequentem : Ax Exo cce Pu) i GER) -M Nunc utinnotescat ellipsis cujus evolutam repreesentat caustica hzc nostra, substituantur in squatione ( i) -- (5) — 1, valores À et B deducti ex eequalitatibus (7). Ex priori z&quationum (7) deducitur Án — $e n ( 20 ) dum posterior, substituto valore quantitatis B* - A*, evadat mb n Aas sa unde mBa — Ana et denique quoquidem valore nunc in priori substituto, prior liec fit Bm Bm Bm n 7L n m Ll nb — - —,unde .;———— - —-z.———.—-l B?ne a Du? - B? a B*(m-m) m P ALL ELLE In E capa RA Ds n n n Et quum z*- zs — 1 precedens equatio formam induit sequentem. nnm m — -— — unde B — na B d et igitur À — ma His nunc valoribus in zquatione (1) substitutis, oritur zquatio ellip- Seos cujus evoluta est ipsa caustica L E] LI GE nia na A a Wpp-aA ERAS. A et prodit préeterea S IV. Jam nihil nunc superest quam ut hanc conditionem questionis, qua lex nobis imponitur ut ex refractione ad reflexionem. transeamus. Ideo notandum est certum quemdam limitem existere, ultra. quem radi nou amplius refringuntur; et hune linütem praeberi valore illo. : : a AH ss i masimz abscisse x — -- — quem modo obtinuimus, adimpleamus. n sal facile videre est; patet radium refractum. in G cujus abscissa a c Sue est» — -—- , angulum rectum efficere cum HG, et radios igitur. ultra G cadentes, angulum formare angulo recto majorem, id est radios jam non refringi sed reflect. Atqui, in reflexione angulus incidentiz Cm) adzquat angulum reflexionis, igitur z — 1, vel potius z — - 1, quum nempe hi anguli a diverso latere normalis per punctum incidentiz duct, sunt siti. Hicce valor z si substituatur in cqualione caustiez prodit: Coe dd. (n* - 1)asin*r nde — y — a. Sed quum «quatio x — :——— —— — — qm tangi Unde —5 1 am (2? - sin? r)? MENS supra obtenta locum habet pro quoque puncto caustice, erit pro ultimá nostrá hypothesi, z;7* tang* 7 — o, unde x — o. ltaque radii reflexione producli transeunt et coeunt in puncta x — o et y — —a, i. e. in altero foco ellipseos, scilicet ad distantiam CP^ — CP a centro. S V. -Zpplicationes. Antequam ad aliam causticam transeam, non possum non, cum JLenteric quzdam consectaria ex precedentibus de- ducere, qua revera allenlione et notatu sunt digna. Ex oninibus que dicta fuere, sequitur causlicam esse nilil aliud nisi evolutlam ellipseos, qué centrum in ipsà superficie derimenti sitam, et majorem suum axem habet verticalem, cujus prieterea focus unus in ipso puncto luminoso P est quzrendus, et cujus in altero-foco omnes radii reflexione producti coeunt. Patet insuper, quum in zquatione caus- tice continentur et z et g, pro varià naturà medii in quo ponitur punc- tum luminosum, et pro varià distantià ejusdem puncti ad, superficiem refringentem seu reflectentem , causticam esse variam, sed ita tamen ut varie ille caustüicz omnes, et igitur ellipses iis respondentes curve. sint similes, et nisi dimensionibus suis discrepantes a se invicem ; sic in. transitu radii ex aquáà in aérem, experientià compertum habetur, z ad- s 4 o " . 8 . n 35 equare circiter -, igitur m — V7. siye Es *.; unde deducitur — 2 5 5 2 3 ? 9 , n 2 id est in transitu ex aquà in aérem, axim verticalem ellipseos se habere ad axim horizontalem , uti 3 se habent ad 29. Si transit radius ex vitro 2:928 ee a e: 5 in aérem, tum z adzequat circiter 7, et zz — is vel m — H , unde . n 4 . . . oritur -- — c, ex quo patet axim vertüicalem ellipseos, se tum habere Uu ad horizontalem, fere eodem modo, uti se habet 4 ad. 3. Et tandem dum: (22) agitur de transitu ex vitro in aquám, 7 adequat à , unde zz -Ku , vel 4 axem verticalem se habere ad horizontalem, uti 9 ad 4, verbo ellipsis eo magis est elongata, quo magis ambo media inter se differant vi suà refringendi. . . . Lo quod fere eodem redit m — - , et exinde concluditur L7 ?., unde patet, Quoad visionem, fig. 6. (/z vision), sequitur quoque ex precedenti- bus, et éx figurá notà evolutee ellipseos : 1» Quamdiu oculus spectatoris manet in verticali per punctum lumi- nosum ducià, tamdiu et imago manet in eàdem verticali, et licet prorsus oculus in hác perpendiculari attollatur, quamvis deprimatur, imago numquam locum mutat, manet continuo in puncto tangentic F, quod propius est ad superficiem refringentem quam ipsum punctum reale P (1). " 2e Si oculus movetur in ipsà superficie dirimenti, quo magis recedit a vertical , eo magis et ipsa imago ab eàdem verticali digreditur, et simul ad superficiem accedit. Quum oculus ita a verticali secesserit, ut . Ve . . tal . distantia inter ipsum et centrum C, equalis facta fuerit no tum imago cum oculo confluet. Hoc limite superato, frustra oculus progredietur, imago manebit in eodem loco. 3» In omni situ intermedio oculi; imago semper extra vertica- lem ad idem latus apparet. Si a puncto dato, v. c., ab I, oculus verti- caliter ad aliud punctum H attollitur, videt imaginem gradatim descen- dentem , et ad verticalem, ad punctum scilicet F, quod tamen numquam assequitur , accedentem. Contrarium locum haberet quando oculus a puncto H progressus accedet ad T. Facile dijudicaretur quid eveniret si oculus orsus a puncto quodam , horizontaliter accederet ad alterum. Tandem oculus in lineà obliquà sed rectà motus, percurret tangentem ad causlicam , quando licet moveatur ipse oculus, imago remanebit immota. Unde ape- (1) Distantia FP proportionalis est ad distantiam CP puncti luminosi a superficie. (25:) ritur via determinandz causlicz ope experimenti, et deducendae proinde ralionis sinus incidenti: ad sinum refractionis: 4? Ex eo quod curve caustice ad varia puncta luminosa responden- tes, similes sunt, et similiter ad superficiem dirimentem posite , methodus exoritur sat simplex determinandi, et depingendi imagines tot puncto- . rum lucidorum,, quot considerare placet. Itaque sit (£g. 7.) oculus positus in o', sint P et P^ duo puncta radiantia, describatur accurate caustica M'NM puncti P, que caustica nuncupabi- tur caustica z0774//s. Omnibus ita dispositis nihil facilius quam ima- ginem assignare puncü cujusvis dati P'; ideo ducatur PP', punctum intersectionis S, erit evidenler centrum similitudinis causticarum rela- tivarum ad puncta P et P^; agantur porro O'P' et SO', atque PO parallela ad P'O'; PO occurrit productioni O'O linee So' in o, ex quo puncto o agatur tangens Op, qua caustice occurrit in p, si nunc ex O' ducatur ad Op parallela O'p' et jungantur rectà p et s, quemadmodum in p imago haret luminosi puncti P, sic punctum intersectionis p" erit locus imaginis puncti radiantis P^ et igitur punctum inyestigandum. Non arduum foret, pro datà positione oculi, et noto loco imaginis, determinare locum puncti luminosi, et per puncta describere sive ima- ginem linez recte, vel curve planze cujuscumque cum oculo in eodem plano verticali posite, sive lineam ipsam, cujus imago in eodem plano verticali sita, esset data. $ VI. Priusquam ad alia transeamus, non abs re fore arbitramur eum- dem adhuc paragraphum in analysin vertere, id est, determinare coor- dinatas x',y' puncti p, notis coordinatis X'Y' puncti luminosi P. Omne problema eo redit, ut inveniantur zquationes relationis inter quatuor hasce variabiles et constantes problematis. Sit a (frg. 8.) — CP et & — CO", agatur e puncto O- verticalis OT in CS, et per P' perpendicularis P'C' in eamdem rectam CX ; ductis OC, O'C', TP, CP'; ob similitudinem triangulorum rectangulorum CC'O et CTO et P'C'C et PCT, habebitur P^ 260! —POTTO nnde Y^: -— ero et P'C^ :.CG zm €R BG ou XXI anc DC. Unde oriuntur zquationes puncti o S C») aX' an sin ilis va Mc A eR 1 wo. x VEMM TT Tu Designentur preterea, per x", y" ordinate puncti langentie p; ductis a p et p' perpendicularibus pg , p'g' in cs, prodit pq : p yat (P Gp -— unde ga: Y' — (07 BI o Hd P SEM (OE ETCDY et tandem À : F n "y PEE ME Nunc agitur de expellendis ex his formulis «'y", et ideo anmotan- dum est x"^y" coordinatas esse tangentis ductae per punctum o ad cau- ticam normalem. Quum p igitur situm est in caustica, habetur C. QGy: s Ex ics) Unde differentiatione. prodit Ergo tangens in p gaudebit ze quatione IRI n AIT S AS pee y-y' 4 S cu) mL. unde nix" (y -y"y E m^ y" (& - ax") —0 quum tangens hec transit per o, oritur Xx! nix" zs b ty - y"m: (5r- 20) Pile mx" (y" Y! --. ahy -- my" (x"y! -aX') —0. .. (4) ope nunc :equatione (2) expellantur x" et y" ex zquationibus (3) et (4). Ygitur ex (2) deducitur a(x -X! ay! M sida ) Qy"-— YT vel UT -—-——.———— ( 35) Quibus valoribus loco x'"y" in (3) et (4) positis, exoritur , neglectis signis omnibus quibus nunc non amplius opus est, J m(x-X) EH n ET cmd tji —U Ml (5) m(x-XY(y-hy-d-mzssyeo... (6) Ergo harum zquationum, axe abscissarum in superficie sumpto , et posito axim ordinatarum transire per oculum, licebit semper ope coordina- tarum. X et Y determinare coordinatas x et y imaginis, et vice versá. Attamen animadvertendum est non omnino facile ex his &quationibus valores coordinatarum x,y, deduci, sed e contra facillime resolvi pro- blema inversum, nempe eliminando x - X inter duas &quationes prz- cedentes, oritur GD ejoa] o hàc equatione cum (6) combinatà, prodit X-a Ly CRSRY B0 Y-wir (zm 2 ERE ur) Videatur nunc quomodo, notáà lineà rectà vel curvà quádam planá in eodem plano cum oculo sitá , obtineri possit zequatio ejus imaginis: sit F(X,Y)-—0 d&quatio nota recte; si loco X et Y in hác &quatione ponuntur valores equationibus (7) et (8) oblati; prodidit &equatlio qussita; ast si contta datà zquatione imaginis f(s-y)-o transeundum esset ad zquationem ipsius curve? lucentis, sequatio hzc combinanda esset cum squationibus (5) et (6), sive cum (7) et (8), ad expellendas x et y, quod quidem, uti facile videre est, non parum foret arduum. Possemus hic in applicationem hujus principii precedentis, imagi- nem quzrere linez cujus &quatio esset X — g, vel alias lineze cujus- 4 ( 26 ) cumque horizontaliter aut verticaliter positze , et ostendere generatim hanc imaginem Zineam esse curam ; forsan abs re non foret investigare an liqui- dum vel medium in quo haerent puncta luminosa adaugeat, diminuatye dimensiones rerum in eo contentarum, et ostendere objecta parum a verticali per oculum duetà sita, ;zinora simul et minus remota appa- rere; tandem forsan cum Doct. Smith inquirendum esset an. omnia puncta caustice» eque illuminentur, sed pulchris his inquisitionibus , licet inyiti, valedicere cogimur, et eas indicasse, et auctores in quibus reperiantur nominasse satis habere, ne nostra in longum aquo nimis excrescat commentatio. SECTIO SECUNDA. INVESTIGATIO CAUSTICU PRODUCT/E RADIIS REFRACTIS LUMINOSIS, EX MEDIO RARIORI IN MEDIUM DENSIUS PENETRANTIBUS. : S VH. Sit CX superficies quce ambo media separat, P punctum luminosum, PI radius incidens. Quum radius accedit ad verticalem in hàác nosuá hypothesi, erit sinr sin 1 Ex quáquidem inzqualitate ;equatio (4) supra inventa Cien 1n? aas ($ - 1) asin?r (me -sin?r): mutatur in sequentem : (1-m)asir anm) sin?r 4 —— — ————————— —o———————— (n? - sin*r)s ($? - sin r)$ Notaudo necessario ponendum esse 1 —z? — zr, quia z^ est essentialiter positivum. Ex equatione precedenti deducitur (27) nma m? sin? .m'smr. ic: 57 s "w-smr hàc eequatione substractà ab sequenti (my - n AE Son, m -simr oritur zquatio caustice EET MOI ore (9) Caustica in hàc hypothesi, ut et in precedenti, symmetrica est ratione habita ad axes, et posito x — 0, gignitur y — 4 ee CF. Si LO ponatur y — o, abscisse fiunt imaginarie. Unde recte concluditur caus- ticam nusquam axi abscissarum occurrere. Facile denique videtur causticam inventam (fig. 9) nihil esse nisi evolutam hyperbole, namque evoluta hyperbole cujus zquatio hec est (5) ue D — 1 repraesentatur e&quatione Gs — Gr) ns PIA B 2 As unde igitur concluditur causticam. esse eyolutam. hyperbole, cujus semi- diametri praecipui prebentur zquationibus m B n B:-L- As (tn B:-L AS ERI Unde posito zz -]- 7»? — 1 , deducitur À — ma, B — za. Ita ut eequatio er sujee evoluta est ipsa caustica, hzc sit: cujus hyperbole excentricitas uh hzc est WmPemwe —wW(m-i—m)e -—a ob aqualitatem 7 — 1 — zr. (1) (1) Hanc nos quoque demonstrationem edocuit Prof. Illust. Gazzier in prelectionibus suis; differt sicuti et prior ab illa quz in annalibus Gergon reperitur. ( 258.) & VIII. Itaque quotiescumque punctum luminosum in medio rariori est positum , radii plano verücali per punctum luminosum ducto con- tenti, postquam in alterum medium transierint, originem przbent caus- dcc quae nihil est nisi evoluta hyperbola , cujus centrum in ipsá superficie dirimenti est situm , et habet axem suum majorem verti- calem. Mujus hyperbole focus unus, est ipsum punctum luminosum ; ejus dimensiones ad quantitatem « proportionales, pendent a ratione sinus incidenti& ad sinum refractionis (1), ita ut hyperbolz ipsarumque evolute ad varia puncta radiantia respondentes curva; sint similes. Patet preterea ex duabus partibus, quibus constat caustica, solam illam pro- blemati esse utilem quz ad id medium pertinet, in quo punctum radians versatur. S IX. ArPenrcATIONES. Ex precedentibus sequitur: 1» Quamdiu oculus in medio densiori positus, non linquit verticalem lranseuntem per punctum luminosum, imago hujus puncti tamdiu re- manet in eáden: verticali, et quidem fixa remanet quamvis oculus in verticali moveatur; causa hujus phenomeni sponte patet, nam punctum semper ab oculo in puncto tangentie conspicitur, et punctum illud con- lactus pro totà verticali idem manere non opus est ut moneatur. Imago prorsus altius conspicitur quam revera ponitur, et distantia inter ima- ginem et punctum reale, proportionalis est ad altitudinem « objecti ra- diantis. Quum oculus in aquà, punctum vero radians in aére est positum, distantia haec est — 2; si oculus in vitro, punctum vero in aqua heret, distantia haec ad&equat 1; sin contra punctum haret in aquà, oculo po- sito in vitro, distantia — 4. 2» Oculus in ipsà superficie dirimenti si movetur, quo longius a 1 9? 3 et ergo z; — ;, unde m7 35bte a 3? (1) In. transitu ex aére in aquam, zz adequat circiter axis transversus se habet ad horizontalem, uti se habet 35 ad 8. In transitu eX aére in vitrum, m— $,n— 1, unde? — 5,idest, axis transversus, ad horizontalemse habet uti 8 ad 9: Sidemum agitur de aquà et vitro, zz —$ , ? — 5 unde d — 2, scilicet axis minor se habet ad axem majorem, ut unitas ad binarium. Generatim axis transversus erit eo longior quo minus media discrepabunt inter se vi refringendi lumen. (29) verticali recedit, eo magis et imago recedit, et simul a super(icie diri- menti amovetur. 3» In omni positione intermedià oculi, imago semper extra verticalem ad latus oppositum, et altior quam ipsum punctum reale apparet. $i a puncto dato oculus ad alterum punctum descendat, videt imaginem gra- datim descendentem et ad. verticalem accedentem; contrarium accidet, quando oculus attolletur versus superficiem dirimentem (ponimus sem- per medium densius inferiora occupare). Si vero ab eodem puncto orsus oculus movetur horizontaliter versus alterum punctum, quod magis a verticali distat, imago recedit a verticali, sed in sensu opposito, et pau- latim ascendit. Tandem oculus in lineà obliquà sed rectà motus, percur- rit tangentem caustice , quando licet moveatur oculus, imago manet immota. $ X. Quemadmodum in priori casu, scilicet pro hypothesi z » 1 ,- ope caustica normalis describere didicimus, et determinare pro datà quálibet positione oculi, seu locum imaginis puncti dati, seu locum puncti cujus imago data est, sic in hoc quoque casu idem efficere sat facile evadit ; namque nihil aliud requiritur quam figurae 10 applicare precepta quee tum enuntiata fuere. Facile igitur quoque delineari poterit seu imago lines recte, vel curve planz date, in eodem plano verticali cum oculo site, seu linea cujus imago in plano verticali cum oculo sita, data est. Si ratiocinia et cal- culi in priori casu adhibita figure 11 applicantur, cunctis ut in priori hypothesi positis, id est X et Y designantibus coordinatas puncti P, et X eL y coordinatas imaginis et sic porro, prodidit m x S max SD. X-s— my (Au Y-mh-Ice E Hz sunt formule quarum ope, datá zequatione linez , ejus imago innotescit. Tot tamque pulchris gaudet theoria causticarum proprietatibus, ut si quis eas omnes indagare vellet et referre, non commentationem sed opus sat magnum conscribere foret coactus; multe adhuc nempe hic sese questiones his quas in priori casu indicavimus analoge, offerunt ; ( 30) sed eas ob causas tum allatas ommittere cogimur, ut tandem reflexioni incumbamus , et ad magis generale hoc problema transeamus, scilicet : datà lineà rectà, vel curvà planà, imo superficie curvà, per puncta deli- neare ipsius imaginem et vice versà. Primo de reflexione. G XI. 2e reflexione. Casus in quo considerando nunc sumus occu- pati, multum quoad reflexionem differt a praecedenti; vidimus in priori hypothesi post certum. quemdam et determinatum limitem radios jam . H B . - . n non refringi sed reflecti, et hunc limitem praeberi valore hocce x — — ; : n in hypothesi vero presenti, nunc considerandá, refractio nullum admittit limitem, qualiscumque sit valor variabilis x, semper refringuntur radii , et id ex eo deducimus quod caustieze radii in infinitum. extenduntur. Ast tamen etiam in hác hypothesi quidam radii in superficie que duo media separat, reflectuntur, quia omnis radius a corpore pellucido par- üm effunditur, partim reflecütur, partim refringitur; unde quoque sequitur radium: refractum minus intensum esse, quam radium inciden- iem, et hi radii reflexi in. puncto P, id est, in altero hyperbole foco concurrunt. S XIL Per oculum ducatur verüicalis et per verticalem planum quodvis, in quo delineatur caustica respondens ad punctum quodlibet verticalis; his ita dispositis, ducatur per oculum et punctum luminosum datum in spatio planum. verticale, quod prius intersecabit; nunc pos- terius planum, in quo punctum. datum continuo manet, circum lineam intersectionis agatur , donec cum altero coincidat; poterit itaque tum imaginis locus determinari secundum leges supra expositas, et hoc de- terminato, planum ad positionem suam primitivam veram reduci, et locus quem imago in posteriori plano occupabit, postquam hoc in suam veram positionem reductum fuerit, locus erit quzsitus in spatio. Ergo quoque per puncta delineari poterit imago linez recte vel curve planz, et, datà imagine, inveniri linea recta vel curva in spatio. In casu speciali in quo superficies data, cujus imago queerenda est, - superficies est revolutionis cujus axis est verticalis, et transit per oculum, evidens est superficiem quaesitam in eodem casu versaturam esse. Sat C51) erit igitur generatricem unius ab generatrice alterius deducere, et sic quaestio ad problema geometrive planz revocatur. Ut problema propositum , 'et jam modo graphico resolutum analytice solvatur, sit verticalis ducta per oculum axis z, per extremitalem infe- riorem hujus axeos in ipsà superficie dirimenti agantur due recte, ad se invicem perpendiculares, et quz vices adimpleant axium abscissarum et ordinatarum. Sit P punctum radians et p ipsius imago; notentur per X, Y, Z, et per x, y, z coordinate punctorum P et p, duo hac puncta in eodem plano verticali continentur cum oculo: intersectio hujus plani cum superficie dirimenti , pro axi 7 habeatur; sint pro hoc plano Z, R, coordinate puncti P, z vero et 7 coordinate punctü p; sit demum z altitudo oculi supra vel infra superficiem dirimentem; prodibit cO an «( UR nis Z-2axutiemn)l — m z-ph n(z--h) signa superiora capientur quando oculus supra, inferiora vero quando infra superficiem dirimentem ponetur. Sed evidenter locum habet NIE NS CB. qr m. Xy — Yx unde X— — — substitutis his valoribus: Z—ni 1 Um GEL Ergo si equatio F ( X, Y, Z) — o superficiei curve data est, sub- stitutis loco X, Y, Z valoribus modo obtentis, innotescit zequatio ima- ginis; e contra datà OE WEE sequatione imaginis superficiei incognitze, ut obtineretur zqualio ipsius (52) superficiei, expellendze forent x, y, z inter equationem datam et illam in quà reperirentar X, Y, Z. Diximus imaginem linee rectz in eodem plano verticali cum oculo horizontaliter aut perpendiculariter site , generatim lineam esse curvam, atque linea curva casus specialis linez recte esse nequit, quum igitur linea seu verticalis seu horizontalis casus specialis est lineze obliqua, con- cludere licet imaginem linez recte modo quocumque in eodem plano verticali cum oculo site, generaliter lineam esse curvam. Ast vero recta linea in eodem plano cum oculo posita, casus specialis est linee modo quocumque in spatio sitze; ergo imago linez recte, quo demumcumque modo, ratione habità tum ad oculum, tum ad superficiem dirimentem site, generatim linea est curva. Unde patet error ille physicorum ple- rorumque qui merso oblique in aquam baculo, existimant partem sub aquà mersam , oculo imaginem przbere linez recte a parte extra aquam sità, directione tantum differenti (1). (1) Le fablier .La Foniaine a donc été fondé à dire: Quand l'eau courbe un baton, ma raison le redresse: et ilse serait exprimé d'une maniére moins exacte, s'il eut dit: Quand l'eau brise un baton , ma raison le redresse. (t M p ERE Ás (55) CAPUT TERTIUM. INVESTIGATIO CAUSTICJE RADIIS PRODUCT/E LUMINOSIS PER LAMINAM DENSAM TRANSEUNTIBUS. S L Sint AB et MN duz superficies parallele et opposite lamine crasse cujusdam , (£g. 12.); sit CC' — e crassitudo ejusdem lamine; C origo, CY et CX axes coordinatarum ; sit CP — « distantia originis a puncto luminoso; sit demum PI radius luminosus incidens qui lami- nam ingressus refringitur secundum IR, et emergit per alteram. super- ficiem AX secundum OR, et paralleliter ad PI. (vid. Bo£, tract. physic. tom. III. pag. 210). JEquatio radii hzc est y - - a(s-au) sed propter — tang ORX — cot ORH — cot 7, mutatur hec equatio in sequentem y -y -—cotzi(x-zx). Nunc substituendi sunt valores quantitatum j' et x'. Ast evidens est j^ adequare cyphram, et 4' — CQ 4- QR — C'I 4- QR — (a - e) tang C'PI-retang QIR — (a -e)tangi-- etang r; his valoribus in sequa- tone radii substitutis, prodit J — coti[x- etangr — (a - e) tang i] Notando tang i cot z adequare unitatem, et radios refractos non consi- derari nisi productos, et ideo ordinatas signo negativo esse afficiendas, oritur ; -y- cti(x-etagr)-(a-6e).-.-..» (1) unde | -y-F(a-e)-(x-etangr) cot z. Existit prorsus relatio sind usu E u.a s v (2) 5 (54) in qua zy r. /Equatio hzc (1) omnino similis est zequationi (2) quam cap. 2. sect 1, hujus commentationis obtinuimus, itaque si in zequatione causlicze tum obtentà loco e substituitur e, sique mutatur y in - y J- (e- e), et i inr (qua mutationes ex comparatione relationum (2) secundi cap. et (1) hujus tertii oriuntur), prodit igitur zquatio causticz qucesita, seilicet: yat e-oni (ne) esu prc! a. ug a&quatio revera sat complexa, sed quz simplicior evadit multum, dum ponitur PC' adzquare e, scilicet crassitudinem lamine ; axium coordina- tarum originem in c' constitui, atque x' et y^ coordinatas esse ad noyam relatas originem ; his omnibus positis, erit PM Un yy - ce -y-(PG-PC) -—y-(e-e) adeo ut equatio (5) mutetur in GL CR messes) Si ponitur y' — o, fit &' — x) posito vero a' — xc — o, prodit EE K«e«- CC vel (PC, quia z5 1. S4 5 q Centrum C' curve determinatum est coordinatis x — o, y — PC- CC' — a — e. Centri hujus situs idem remanebit tamdiu quamdiu nec 2 nec e mutabuntur. Ást vero quum 7: partem constituit eequationum (5) et (3)', quumque coordinatz centri nullo. modo ab eà relatione pendeant, pro varüs valoribus hujus relationis, forma ramorum curve mutabitur, dum contra centrum manebit idem ; quod quidem centrum non muta- bitur nisi pro variis valoribus quantitatis v. Mutato vero z, dum z et e maneant ezedem, centri situs mutabitur, curva vero forma erit eadem. Mutato tandem e, mutabuntur simul et centrum et curva tum etiam, quum a et 7 remanerent immutata. Érgo, caeteris manentibus iisdem, pro variis crassitudinibus lamina, curva; et centra orientur varia. Quum caustica modo obtenta ejusdem est nature et indolis ac caus- tiea illa quz eap. 1* sect. 1* obtenta est, ex analogià concludere licet in tertio hocce casu eque ac in priori, solos ramos inferiores eurvae qua&es- loni inservire posse; oculum supra laminam et ad certum latus axeos (55) coordinatarum constitutum , puncta radiantia, per laminam, in ramo caustieze ad idem latus axeos sito, videre ; intensitatem luminis in caus- ticà diminui, pro uti a puncto F oculus amovetur. UAADRAR PAAAZ SAAZASAV AZAVAV PLAZA ÜAUIZAAU AAA AAA RAV PiAVRAAU AAA ySAPR/AV SAVAIS AA P AAA AAA CAPUT QUARTUM. "REPERIRE CAUSTICAM PRODUCTAM RADIIS LUMINOSIS EX MEDIO DENSIORI IN MEDIUM RARIUS, PER SUPERFICIEM SPHJERICAM ET CONCAVAM PENETRANTIBUS. S I. Sit BAD ( fig. 13) intersectio superficiei sphzericze per planum duc- tum per centrum C et punctum luminosum P; evidens est omnes radios €x hoc puncto P in plano BAD emergentes manere in eodem plano, quando 'ex uno medio in alterum penetrant; prorsus radius luminosus quivis PI refringitur in I eodem modo quo refringeretur, si incideret in planum tangens superficiem spharicam in I, ita ut cum normali CIK angu- lum efliciat KIR — r, angulum scilieet refractionis, dum angulus incidentie est PIC — 7, et posito uti supra sinr — zsinz, sinr à jx h : unde z — snierit pro hác nostrà hypothesi z» r. Ut eamdem methodum, cujus ope caustice precedentes fuere deter- minate, et que methodus ceteroquin ipsá quaestione nobis prescribi- tur, sequamur, hic quoque incipiendum erit ab investigatione cqua- tionis radii refracti; quamobrem ponatur PC — a, CA — p, ICA — z, IFC — z, sitque praterea centrum positum in C; zquatio radii refracti IR. erit J -J z a(s-a) in quà z — tang IFX, y' et a' coordinate sunt ipsius puncti I. Reperiuntur igitur J' — psinu, x'-——pcosu, x — - tangz, ( 36 ) quibus autem valoribus. in cquatione precedenti substitutis, prodit y -pSinzz-tangz(m-pcosu)...... (1) JEquatio hzc duas quantitates continet constantes pro eodem radio in- cidenti, sed varias ies variis radiis; quum vero una ab alterà pendeat licet zquationem ab unà Alteràve liberare; Ponatur hanc ob rem z —r- v, sinr cosu - sinu cosr cosr cosu -|- sinu sinr ' unde tangz - tang(r- Z) — Ast ex triangulo IPC fluit sin: z-—sinz:IP (*) unde spon sinu. preeterea : Rr MER IP — V (CP-L-CpyJ- ip: — V (a4-x!y --y ^ — V a*-- x^ 2ax! 4-y^ — — Va --2arcosu-|-?cos'u-|- Psinu — V'a*-- 2arcosu- 2 - Ergo Mes asinz Hdnui-ci e RELIEF V a 4- 2a:cosu ]- ? unde oritur nasinu sinr — zsinz — V/a? -- 2aecosu -]- £? D: — a?sin?u : €osr — y -psinu-— p. -nm hogy a? -- g-- 2apcosu M pe JF -- 2aecosu - n*a'sin*u di AEHRANIAKECTOI UE TER UN a? d- e -d- 2apcosu His valoribus loco sinr et eosz substitutüis in «aequatione sinr cosu. - sinu cosr tang z — Cosrcosu-T sinusinr v. Ccosr cosu sinzsinr et posito brevitatis gratià p—ywía-rp--2apcosu — ma sin u1 ; et (^) Namque consideratis trigonis ICp et IPp, oritur : . Àjp — g sinu ip —— 1P sinIPG sed sinIPC adequat 537, uti evidenter patet ex proportione a —-— a: sini — pg: sinIPG ergo psinu — IP £317, unde sini : a — sinu : IP. a C5) i nasinu cosu - psin prodit tangz — Inu cosu Pp inu posu -]- nasin?u quoquidem valore in aqualionem (1) translato, prodit sep cose e a p - — XJ-P P pcosu -- nasin?u Unde tandem exsurgit equatio radii refracti cujusvis (p x sinz —,y cosu) — nasinu( xcosz -- ysinz — p) . . . (2) Exinde ut zquatio causticz oriretur, expellenda foret z ope s&qua- tionis (2) et ejus differentialis, sed quantum ardua foret hec eliminatio sat facile dijudicatur: coacti sumus igitur hic pedem sistere, et quid squatio (2) edoceat indagare. S II. Ponatur primo loco y — 0; hzc conditio mutat &quationem (2) in sequentem: nap z— nacosu - p *o 9o o on ot on (e) quzquidem quantitas positiva erit, negativa aut infinita, prouti loeum. habebit una aliave ex tribus relationibus p Knacosu, py nacosu, p — nacosu. . -. . . . (9) Dum prima relatio existit, (frg. 14), radius refractus axi abscissarum occurrit in latere dextro, id patet: quando secunda locum habet, occurrit eidem axi, sed ad latus sinistrum ; et demum, existente tertià relatione, radius refractus. axem. numquam offendit, parallele nempe ad axem refringitur. : Notandum est prime, puncto luminoso posito in P, puncto vero inci- dentiz in À, refractionem esse nullam, quum nempe tum radius nor- malis est ad superficiem: dirimentem ; quum vero punetum incidentiz supponitur in L, haud proeul ab A, radius refractus non occurrit axi nisi ad latus sinistrum, nam radius refractus parvum tantummodo an- gulum elicit cum normali CK, quia nempe, propter relationem constan- sin; p . . tem 2 — parvulo angulo incidenti; parvulus respondet angulus inz ? refractus ; nunc cuivis patet, angulo z crescente, crescere et quoque angu- los refractionis. et incidentie, et radium refractum posse fieri parallelum. ( 58) ad axem ( fg. 15) , imo ipsi occurrere ad latus dextrum centri C (fig. 15) , et jam quisque animadvertit radios refractos parallelos transitum efficere radiorum refractorum divergentium ad radios refractos convergentes. Oportet igitur ut consideretur et examinetur positio radii incidentis ad refractum parallelum respondentis, pro tribus casibus, 1 scilicet, quando punctum luminosum P extra peripheriam, 2» quando intra, 5^ quando in ipsà peripherià dirimenti ponitur, vel tandem quando collocatur in ipso centro quz ultima hypothesis est admodum notabilis. Ttaque in ultimá relationum (3) qua respondet ad radios refractos pa- rallelos, loco p ponatur valor supra inventus, et reperietur post reductiones nonnullas ma -—a-p e(m-1i)-&£ C084; — ——————— zx -——————.u..ll. (4) 2a? 2ap quzquidem zequatio conditio est generalis quae requiritur pro radiis re- fractis parallelis. Quum in hàác zquatione, distantia z est indeterminata, necesse est ponantur tres hypotheses sequentes 1? e (m - 1) - Py o unde ay VT COSU y O et us atlas, (9) Zo a: (ro -1) - pP € o unde a Q — —, cosz; (oet u PR 2507 (07) |j [3 [] 2,5» C084 — 0, etu — PU e(m-1)-p cm o unde 2 —Ru Hi sunt limites valorum distanti: 2 et anguli z qui respondent ad radios incidentes qui refringuntur parallele ad axim. Quando nunc consideratur prima harum hypotheseon, ( fig. 17), facile ex eà concludi potest, constituto puncto luminoso in A", posito preterea punc- tum incidentiz cui respondet radius refractus parallelus, cadere inter A et B, radium incidentem AI' infra se habere radiosincidentes quorum refracti sunt divergentes, dum supra se habet radios qui post refractionem convergunt. JEqualitas (6) si consideratur, ex eà deducitur « — p aut 2 & p, 1. e. ponit punctum luminosum in interiori parte circuli refringentis, et quum eodem tempore locum habet zqualitas uz — & , exinde deducitur C59) in hoc casu radium respondentem. ad refractum parallelum , directionem sequi PB. (fig. 18). Incidentibus PI sitis infra P B , respondent radii refracti divergentes, dum. vero. incidentibus PI' respondeant refracti convergentes. Àuamen quum angulus refractionis K"Il'R" ma- jor est angulo KBR et angulo K"I'z, jure concludi potest, radios inter A! et B incidentes reflecti, non vero refringi, et ex eo quod nulli radii convergentes existant, deducitur unam tantum existere causticam. Devenimus tandem ad inzqualitatem (7), scilicet ad 2 € —-" , vel 7 * Li . quod eodem redit, ada « VIT etadu» ; , ex quibus discimus angulum u crescere eo magis, quo punctum luminosum P accedit magis ad cen- trum C, et radium refractum parallelum respondere ad punctum I inter B et A' situm; pro toto arcu AB radios obtineri divergentes ; et hoc limite superato, radios non amplius refringi. Una tantum adhuc caustica datur in hoc casu, orta ex intersecüonibus consecutivis radiorum di- vergentium. ; Est tamen casus quidam qui se enumerationi precedenti subducit , ille nempe quo ponitur z — o; sub hàc hypothesi punctum luminosum ponitur in centro circuli refringentis; sed facile videtur tum radios refractos coire in puncto unico, quod punctum est ipsum centrum. G III 'Transeatur nunc ad investigationem causticarum ; ponatur simz — S, et oritur cos —VW,-g8 —1-1S8S:-48*- etc. qua series est convergens, quum nempe S numerus est fractus. Nune agatur de evolvendà per seriem quantitate p. Notum est ex antece- dentibus , p — Was -F p d- 2ap cos — mas simz ; (I ugosq(uh)i si loco cosz, ponitur valor modo obtentus, et cujus terminus primus est unitas, terminus primus valoris p, erit Ware 2ap -— [(a 4- yb za--p; termini sequentes non continebunt nisi potenüas pares quan- talis S; poterit igitur p formam induere sequentem p — acd AS: BS: d etc. ( 49) A, D, C, etc. sunt coefficientes determinandi, quorumque determinatio non est ardua. Elevatà p ad secundam potestatem , prodit p»- ag 2ap d 2(2-- p) AS: -- [ A» 4- 2B (a 4- p) ] S* E etc. Ast vero, substituto loco cosz valore j/1 -S* in equatione (a^), erit poe pc aap-(apd-me)S - " sin* etc. Comparentur nunc coeflicientes ejusdem potentie S, et orietur 2(a-4-p) À — -(ap-d- mo), unde Aideliuss ap-J- ma VR a(F -]-ma) UU 'x(ad) — — ríepr) ct |. ap] 4A E 8(a3-,)' etc. His omnibus igitur in zquatione radii refracti substitutis , hec radii squatio mutabitur in sequentem : naS [ x — 1 xS: - 4 xS* - etc. - yS - p) d- cr [&4-p4- AS d- BS: 4- etc.) (y - 358 - 1 yS$ - xtc - xS) — o et exinde , (a p)y o [(na -a- p) s-nap S (na 5 -A)yS:-(A 4-7 )aS: 4- 2 T c Sh SU I Ei e Qi iie eet (8) Designentur coefficientes quantitatis S litteris grecis z, (2, */, etc. et gignetur ec BS-EyS-- 238 -EsS*--ete; m0... 7. (87) cujus coefliciens differentialis est B t 298. -- 528*.-I- 45 -- ete. — 0 - (9) Si respectu. S, negliguntur potentie S», Ss, etc., id est, si ponitur angulus z quam minimus, squationes (8) et (9) evadent: &-óS-o, p-o. Unde zquatio caustice z — o, (9 — o, et si ad zquationem (8) as- cendimus (ac p)y-0,(na2-a-p)x -nap-—o et ex inde na, ——0, y — ————— y : a(n-1)-? C41) Unde patet ceusticam punctum esse in axi abscissarum situm. Valor hic abscisse x erit negativus, quando ponetur a(n-1) p, vel i am - 21 posiivus vero pr ay n 9 ER —- Sub prima harum relationum , caustica formatur divergentibus proximis ad axim AA'; sub secundà vero relatione, radii convergunt, et tum punctum convergentie versatur in productione axeos A'A, ad latus dextrum A effectà. Si vero attendatur ad terminum secunde potentiae S*, rejectis terminis potenüz altioris, cquationes (8) et (9) evadunt &-FgS-ryS-o, fd 2yS-—o, ex harum zquatüionum posteriori si eliciatur valor S, «ut exinde in priorem transferatur, exoritur 4ay - f — o, unde p-—-y ary. substitutis loco z, £2, »;, valoribus deductis ex cequatione (8), prodit post nonnullas reductiones Y VL (Ana (a p) - 2(a d- p)? -2a(p d- ea) ] — [ a(n- 1)— p] x —nap. .. (11) Quse vero eequatio reprzsentat cequationem duarum rectarum symmetrice ratione habitá ad axim x sitarum: wt earum intersectio cum axi abscissarum exoriatur, ponendum est 5 — o, quo quidem posito, emergit PT na, ^ &4(n-1)-*» sic incidimus in yalorem jam obtentum (1:0); tangens anguli inter has rectas et axim abscissarum valorem habet sequentem a(n-1)-» Vina(a-F 9) - a(a- ry - 2a(6 2) C quequidem quantitas positiva vel negativa est, prouti una alterave relationum sequentium locum habet ui e rc C42) id est, prouti radii sunt divergentes vel convergentes. Non procul ab axe abscissarum , recte modo sensibili confluunt cum ramis duobus causticze. Si modo in zquatione (8^) retinetur terminus terti:& potentie, tum ut S eliminetur, duz exsurgunt aquationes, scilicet & J- fS -- yS* 4-985 — o p T 2*8 4-528: — 0 qua ambe, eliminatà S, mutantur in 27 &2* 3- 458 - 86 aya - (yo -- Amy 0... . (12) Posito à — o, fit 4zy — f^, qui valor jam supra obtentus fuit. Quum coefficientes z, (9, 7, à, contineant unam alteramve variabi- : : : , 3 : lium x vel y, zquatio finalis erit quarti gradüs, vel quarte poten- et li; ratione habità ad has variabile. Atqui quemadmodum zquatio secundi gradüs 4zy - (^ — o in duas alias primi gradüs fuit soluta, sic quoque preecedens zquatio quarti gradüs solvi poterit in duas alias secundi gradüs, et quarum duarum utraque exprimet sectionem coni- cam jam proxime ad causticam quaesitam accedentem, et in vicinitate axeos sensibili modo cum duabus rectis precedentibus confluentem. Nempe , posito y — o, unde simul z — o et ;j — o uti fluit ex (8), zquatio (12) evadit 453 —o cui quidem zquationi satisfacimus ponendo fj — o, et sic ducimur ad valorem (10). Si vero supponatur à — o, oritur tum (a qp Wem o. qui valor x, respondet ad & — o, scilicet ad casum in quo P ponitur in centro circuli refringentis, et probavimus sub hàc hypothesi radios re- unde fractos in centro superficiei coire. Ea est demonstratio curyze causticee, quam Doct. Je /z füve edidit in dissertatione suà de curvis causticis, et de quà D. Gergornius n? XI. vol. XV. Annalium suorum loquitur his verbis: » Je me hátai de le parcourir (le mémoire), 7"y rencontrai beaucoup de choses fort inté- ——— ——— ——À — — C———————— C43) ressanles, mais je my iroupai point l,équation annoncée. Rebuté sans doute par (a complication des calculs, l'auteur avait pris le parti de recourir à. des approximations , ressource trés-utile sans doute pour les applications pratiques, mais dont lemploi laissait tout-à-fait entiére la question spéculative que J'avais en vue." S IV. Jam omnibus questionis conditionibus satisfecimus , omnibus postulatis respondimus; exposità theoriz historià, demonstravimus pro- blema fundamentale ex quo theoria causticarum deducenda erat tanquam applicatio ; successive consideravimus transitum radiorum per superficiem planam, per laminam densam et aére circumdante magis refringentem ; examinavimus casum) quo radii transeunt per superficiem sphericam, semper usi problemate generali; et tandem in horum singulo casu a refractione ad reflexionem transivimus , superadditis preterea nonnullis applicationibus ad visionem ; Jam nihil igitur nobis superesset quam coro- nidem commentationi nostrae imponere, vota repetendo ut felix faustusque nobis futurus sit eventus, ni cogeremur hic verbum adhuc addere de dissertationibus omnino adhuc recenter editis Sturm et Gergonnii. S V. Doct. Sturm in dissertatione de causücis in plano, edità n» 7. vol. 15mi, Annalium Gergoznii, inquirit primo loco in causticas pro- ductas radiis refractis penetrantibus per superficiem planam ex medio rariori in medium densum magis, et ex densiori in medium magis rarum. Consectaria ( résu/tats) quae obtinet eadem omnino sunt ac ea, que supra ope analyseos impetrata fuere, sed modus investigationis est mire simplex et elegans. Hanc partem dissertationis ejus breviter tantum perstringi- mus, ut ad casum deveniamus illum quo supponitur radios per superfi- ciem transire sphzricam. En quomodo pro hoc casu determinat causticam. Ponatur, inquit, superficiem dirimentem, superficiem esse spharicam: ducatur (fig. 19, 20, 21) ex centro ad punctum luminosum A recta indefinita CA , et per hanc rectam agatur planum CAD, planum hoc secabit superficiem dirimentem secundum circulum dD9. Evidens est omnes radios ex puncto À in hoc plano ortos, ex hoc plano non egres- Suros esse, quando ex uno medio in alteram transibunt. Sint igitur AI radius incidens qualiscumque, I punctum incidentie , C 44 ) IK directio radii incidentis post refractionem; sit IL productio radii IK, et ducatur radius vel normalis CI. Sinus angulorum AIC et LIC, inci- denti; scilicet et refractionis, se habent semper inter se in ratione datà. Animadyertendum est preeterea angulos semper ejusdem esse debere speciei, i. e., ambos acutos vel ambos obtusos esse simul. Capiatur, in directione recte CA, punctum D tale, ut productum CA per CB adzquet quadratum radu CI, vel Cd: trigona CAI et CIB ds : IA CA AERA (n 3 , erunt similia; unde IB G ratio IB erit igitur constans, Ponatur itaque IA a 1s X et ex triangulo CAT nascetur sin CIA tos CA E SER Rd BIHCATS SOCII TEES one Pi Si punctum À ita positum est, ratione habità ad superficiem dirimen- . CA : - SERI: tem, ut ralio «cr adzequet rationem quam habet sinus incidenti& ad sinus refractionis, formula modo obtenta ostendit angulum refractionis fore CIB, quando angulus incidenti& erit CIA, dummodo tamen hi anguli ejusdem sint speciei. Hec conditio non adimpletur, nisi punc- tum I cadat in arcu 2D , determinato in circulo ZDà per perpendicula- rem AD ad CA, (fig. 19) vel per tangentem AD (fig. 20, 21), prouti A extra vel intra circulum ponitur. Casus hic specialis, in quo radii post refractionem in puncto unico coeunt, jam supra in demonstratione Professoris de /a Rive, quam exposuimus, notatus fuit. Ut quzstio quam maxime generaliter. solvatur, agatur peripheria per tria puncta A, B et I; hec peripheria secabit rectam IL in puncto alio M, et ob relationem supra positam CA. CB — CF, CI erit langens in Ll. His positis, sinus angulorum CIA et CIM formatorum per tangentem CI cum chordis IA et IM, se habebunt uti chorde ha ipse. E E 2, ita ut tres chorda IA, IB et IM continuo proportionales sint ad tres constantes a, 5, c. ATI A a à D. 00 sit -z ralio data horum sinuum; erit igitur ( 45) Peripheria per tria hec puncta A, D, I ducta, his punctis dividitur in tres arcus in quorum singulo punctum M consistere potest ; nascuntur igitur tres casus omnino inter se distincti, et vicissim hic considerandi. 1» De casu ubi M reperitur in arcu AD. (fig. 19.) Producatur BM. usque ad G eo modo ut MG sit ad MÀ in ratione data quantitatis » ad 2, vel IB ad IA; ducatur preterea AG ; triangula AIB, AMG quum habeant angulum e&qualem M et I, contentum inter latera proportionalia, erunt similia inter se, unde sequitur igitur angu- lum MAG zqualem fore angulo IAB , et igitur angulum BAG aqualem angulo IAM; quum preterea trigona BAG et IAM habeant angulos ABG et AIM inter se equales, trigona hzc sunt similia et praebent BA IA BA a uc Mo "aga BG est itaque constans et magnitudine datà. Atqui BG — MB -- MG, MG — 2 MA igitur MB 4- - MA — BG, unde a.MB J- 4.MA — cAB ... . (1) Locus geometricus puncti M est ergo curva qu: eà gaudet proprietate , ut scilicet summa productorum radiorum vectorum ad puncta A et B relatorum per duas constantes, ut summa haec, inquam, ipsa sit constans. 2» Sit punctum M positum in arcu AI. (fig. 20.) Anguli AIB et AMB sub hác secundáà hypothesi, quum sint equales, capiatur in MD distantia MG , quz sit ad MA in ratione quantitatis 5 ad a, et agatur AG. Triangula AMG et AIB quz habent angulos suos zquales M et I, contentos inter latera proportionalia, erunt similia, et igitur MAG — IAB (MAB. Ex quo sequitur punctum G necessario cadere intra M et B. Dein angulus BAG — IAM; et dum quoque ABG — AIM, patet igitur trian- gula BAG, IAM esse similia et prebere proportionem BA IA BA a BG — IM^ vel Bo 7 ( 46 ) Unde colligitur BG esse constantem. Atqui hG — MB — MG, MG —^ M4, ergo ; H MB — ^ MA — BG, vel a.MB — Pub MA z c.AB. . . . (9) Locus geometricus puncti M, est igitur curva eà gaudens proprietate, ut differentia productorum radiorum vectorum, ad puncta A et D rela- lorum, per duas constantes, sit lpsa quantitas constans. 3» Ponatur nunc M situm in arcu DI. (ig. 21.) Sumatur in BM, productà si oportet, distantia MG — ze AM , et du- catur AG ; triangula AMG et AID erunt similia, angulus MAG «equalis erit angulo IAB, et major angulo MAD; ita ut G revera cadat in MB productam. Dein angulus BAG erit zqualis angulo. IAM; sed preterea anguli ABG et AIM sunt equales, habent nempe ambo idem supple- mentum ABM; ergo triangula BAG, IAM sunt similia et prebent BA IA BA a BO CEIMPNSSHBG. Ero. ? ergo BG est constans, et magnitudine data. Atqui BG-E MG — MB, MG — ^ MA, igitur ? AM — MB — BG, unde DIMA —g WB —— COMM DE E (8) Locus igitur geometricus puncti M, est curva in quà differentia inter producta radiorum vectorum ad puncta A et B relatorum , per duas quantitates constantes, ipsa est constans; ast in hoc casu differentia est inversa. Ex his omnibus igitur patet locum geometricum puncti M curvam esse talem, ut summa vel differentia inter producta distantiarum qua existunt inter puncta ejus et puncta fixa À et D, per duos coeflicientes determinatos , est constans et magnitudine data. Erit igitur semper facile hane curvam construere secundum zquationem ipsi propriam; reperie- tur curvam hanc esse ejusdem generis ac ellipsis et hyperbola, a quazum - a B -"mot6 s (47) alterutrá differet eo minus, quo radius circuli cujus centrum est C, erit major ratione habità ad distantiam puncti À ab ejus peripherià, et quo simul coefficientes duo minus a se invicem discrepabunt. His demonstratis, transit auctor ad probandum normalem in puncto M curve de quà agitur, confluere cum radio refracto MI. Sit itaque, inquit, MN hacc normalis, quum semper ex puncto quovis sumpto in plane curve cujusdam, duci possunt ad hanc curvam una, pluresye nor- males, ponatur normalem MN ad curvam propositam esse eam quz transit per punctüm fixum P sumptum in hoc plano. Portio PM erit minimum xelzaximum inter omnes rectas que duci queunt ex puncto P ad eamdem curvam. Érgo summa . p.PM 4- a.MB 4- 5.MA. in qua p denotat coefficientem constantem arbitrarium, erit quoque vel minimum wel maximum. Ex his oritur, secundum theorema alio loco demonstratum , quodsi, puncto M tres applicantur vires secundum direc- tiones PM, BM, AM, et proportionales ad quantitates p, 2, b, quoque ipsarum vis media sequetur directionem normalis MN. Atqui, quum earum una jam hanc directionem sequatur, vis media aliarum. duarum agentium secundum BM et AM, quoque sequetur necessario directionem MN, et duze hz ali& vires cum medià suà angulos efformabunt BMN, AMN, quorui sinus igitur rationem inversam sequentur ipsarum inten- sitatum, i. e., se habebunt uti se habet 6 ad a. Ast MI cum MD et MA angulos efficit quorum sinus se habent uti chordae IB et IA quibus innituntur, id est, uti D se habet ad c ; ergo normalis MN congruit cum MI. Eodem modo res demonstraretur pro squationibus (2) et (5). Ex hàc proprietate patet curvam quam tangunt radii refracti IK vel IM, evolutam esse unius aliusve curvarum (1), (2), (5); atqui hzc curvze nihil est nisi caustica producta his radiis refractis, unde conclu- dendum est causticam productam refractione radiorum luminosorum , ex puncto quodam per superficiem sphericam transeuntibus , evolu- tam esse curve quc eá gaudet proprietate, ut summa productorum vel differentia inter eadem producta distantiarum quae intercedunt inter puncta sua , et ipsum punctum luminosum , per duos coefficientes ( 48) constantes, ut ipsa, inquam, summa vel differentia sit constans. Quum curve hujus generis aliquam similitudinem habent cum ellipsi vel hyperbolà, exinde concludere fas est causticas de quo hic agitur non multum discrepare ab evolutis harum curvarum. Ea est demonstratio Doct. SZurm: animadvertendum est hune geo- metram loco causticarum investigasse curvas quarum evolute sunt ipse causlica. & VI. D. Gergonnius in N» XI, ejusdem vol. 15i, refert hanc con- clusionem. Sturmii, non multum discrepare a conclusionibus de eádem causticà obtentis a D. Quete/et qui eas tanquam applicationem specialem deduxit ex duobus principiis elegantissimis de causticis planis genera- tim, et sic expressis: 1. Caustica per reflexionem pro curvá planá quálibet, et pro puncto luminoso sito modo quocumque in plano hujus curve, evo- luta est cured circumvolventis (de l'enveloppe) omnes circulos quorum centra haerent in superficie reflectenti, et qui ipsi transeunt per punctum luminosum. 9. Caustica per refractionem, pro curvá planá quálibet, et pro puncto radiante modo quocumque in plano hujus curved sito, evo- luta est curece? circumagentis omnes circulos quorum. centra in su- perficie dirimenti sunt sita , et quorum radii se habent ad distantias inter hac centra et punctum radians, uti se habet sinus anguli re- fractionis ad sinum anguli incidentice. Quum vero principia hzc irrita evadunt quando radii incidentes evadunt paralleli, Gergonnius statuit earum loco aliud substituere prin- cipium quod simul binos casus, casum scilicet radiorum parallelorum et casum alterum quo ponitur radios ex puncto unico oriri, complectitur ; sed huie suo principio aliud brevi generale magis substituit quod suflicit quidem in illo casu, quo radii plures refractiones vel reflexiones subeunt, aut alternatim refringuntur, vicissim reflectuntur, ordine quovis, dummodo tamen ab ipsà secundà reflexione seu refractione radii inci- dentes desinant ex uno puncto oriri, vel manere paralleli, et solum- modo tangentes sint ejusdem causticze, seu normales ad eamdem curvam C49) circumvolventem (envéZoppe) principium hoc generalitatis, uti inquit , absolute exprimitur sic: "Theorema 1. Caustica per reflexionem , pro curvá planá quálicum- que, et pro radiis incidentibus normalibus ad aliam curvam planam quoque qualemcumque sitam in eodem plano cum priori , est evoluta curve qna circumvolvit omnes circulos quorum centra posita sunt in curvá reflectente , quique ipsi tangunt omnes curvam ad quam radii incidentes sunt normales. Theorema 2. Caustica per refractionem, pro curvá planá quáli- cumque dirimenti, et pro radiis incidentibus normalibus ad aliam curvam etiam quarmdlibet sitam in eodem plano cum priori, evoluta est curpc circumagentis omnes circulos , qui centra sua habent in curpá dirimenti sita, et quorum radii se habent ad distantias inler eadem centra et curvam ad quam omnes radii incidentes sunt nor- . males, uti se habet sin. anguli refractíonis ad sinum anguli inci- dentis. Principium hoc quod solum expressionem sistit generalem totius theorice causticarum in plano probatur sequenti modo. Doct. Quetelet demonstrationem principiorum suorum deduxit ex geometrià descriptivà, et ex consideratione superficierum revolutionis , D. Gergonnius maluit in auxilium vocare calculum , €o magis quod non opus sit calculo multum difficili. Sit, inquit, curva qualibet plana, duo media homogenea, sed den- sitate varia separans; sit alia adhuc curva plana etiam quecumque, in eodem plano cum priori sita, ex cujus punctis omnibus oriuntur radii Iuminosi directionem sequentes ad curvam normalem, et qui refringun- tur in curvà prion; st L raüo constans sin. incidentiz ad sin. refractionis. Ponatur ambas curvas relatas ad. axes rectangulares quosvis , sit (7'z/) punctum aliquod posterioris curve ex quo oritur radius incidens; sit (4, v) punctum incidentiz in priori curyá, sit (z, y) punctum quodvis radii refracti; et denotent X, Y coordinatas hujus radii. 7 (50) Coordinatze £ et nexi esse debent relatione quádam cognitá, et item de // et /; represententur duc he relationes per Q(£u)z Vs "oio di a y a V. mmyos : ; SMS du du! ^ : Ex his relationibus deducentur valores 4 4 uA valores qui brevita- tis gratià designabuntur per p et p'. JEquationes radii incidentis, radii refracti, et normalis ad punctum incidentü:ze , erunt g(X-0-2-3(X-1) Y 3g dead (x ug uz (X eu) ergo ex formulis notis prodibit p-p ACE OKCOETIDE (x-t) T p(x-v) V (ior p?) 3(x-ty d (y-vy3 si prior harum formularum dividitur per posteriorem prodat necesse est CEDE CET eb NR "(x-:) E p(y-u)- V^ 4 p? — r "NONE SCRI US (1) preterea, coordinate £ et uz, // et z;/ nexie erunt conditione sin. incidentie. — sin. refractionis — u-u' — 1 EG sup id est (£-2)4-p'(u-w)229..--.-:--- (2) quo valore substituto in (1), prodibit Vx -ty-E(y-uy licei a A ra c MP TD 5 (z-r) pou)" V(rzr)EQ-wy 7x 0m His positis, si sumatur ex valoribus quos suppeditat zquatio V' — o pro Z' et z' valor quivis, simul et valor p' huic valori respondens, ut C5r) substituantur in squatione (2), &equatio in £ et z exinde oriens com- binata cum V — o, prebebit valores correspondentes £, z et p; et his valoribus substitutis in (5), equatio exinde oriunda in x et y , vera erit jam non pro uno puncto, sed pro omnibus punctis directionis radii re- fracti. Quum prorsus hàc seequatione x et y non sunt determinate, quum hac aquatio inter eas non constituit nisi relationem quamdam, licet eam arbitrario in duas alias decomponere, qua tum pro w et y suppe- ditabunt coordinatas puncti cujusdam determinati in directione radii re- fracti, quod respondet ad originem (x, y) radii incidentis. Atqui huic zquationi satisfacimus ponendo simul m? (s-fp E (y-uyes m qr-sy(u-uwybhill.l. (4) (x-2)(y-u)m m t-f)dpQu-w).... 5 Namque si dividitur radix prioris per posteriorem prodit zquatio (5), ergo zquationes (4) et (5) pro quáque origine (7', z/) radii incidenus, prebebunt unum ex punctis directionis radii refracti, videatur quodnam sit illud punctum. JEquatio (4) equalio est circuli qui centrum suum (£Z, z) habet in curvà dirimenti, et cujus radius - V(t- "AT F(u-u) se habet ad mn distantiam V(z-27^): J-(u-w)* hujus centri a eurvá, ex quà oriun- tur radii incidentes, uti sin. refractionis ad sin. incidentie, ergo punc- tum directionis radii refracti quod prebetur duabus zquationibus (4) et (5) uecessario unum esse debet ex punctis talis. peripherice. Si sumatur zquatio derivata zequationis (4), ratione habità ad £, z, 7, u', qua considerandz sunt tanquam quatuor parametri mutabiles nexi inter se duabus equationibus V — o, V'— o, et sequatione (2); vel quod eodem redit, differentietur zquatio (4) ratione habità ad 7', consideratis quantitatibus 7, z, / tanquam functionibus hujus variabilis indepen- dentis 7", et habitis x et y constantibus. . ( 5s ) lu du dti dt "s Quum E — qa d) Pn prodibit d n? , n d ! D , fecu!) przy) s mm m EG) pQu-')] ac LU) pu), , : ; divid dt à : si-attendatur ad zquationem (2), sique dividatur per dj» *quatio pre- cedens simplicior multo evadit, et mutatur in sequentem : (x-2') -pQr-9) 9 z G7 E) p(u- v )js qua omnino eadem est ac zquatio (5); ergo, secundum theoriam dictam gallice des enveloppes , valores x et y quos suppeditant zequationes (4) et (5) sunt coordinatee puncti illius in quo circulus datus cequatione (4), tangi- iur curvà quze circumdat omnes circulos sub eisdem conditionibus descrip- los; ergo radius refractus ex centro hujus circuli ortus, normalis est in hoc puncto ad curvam circumdantem; radii refracti non sunt nisi normales ad varia puncta curve circumdantis, et caustica producta mutuá intersectione horum radiorum, id est, curva quam omnes radii refracti tangunt, nihil est nisi evoluta hujus curve circumdantis: unde igitur sequitur 7Aheorema 2, suprapositum esse ex omni parte demon- stratum. Theorema 1 est etiam probatum quum nempe casus est spe- cialis theorematis 2. D. Gergonnius sub fine dissertationis sue pollicetur se applicaturum theoriam , quz modo exposita et demonstrata fuit, ad exempla quaedam specialia, quz ostendent, inquit, quantum hzc theoria calculos reddat faciliores. TANTUM. C655) DURUM T UU —ÀMÀ—————M——— MÀ um ADDITAMENTUM. ' Ls temporis intervallo quod effluxit a die 15 Junii 1826, quà Com- mentatio hzc nostra ornatissimz facultati fuit transmissa, ad illum diem quo typis fuit mandata, plures de causticis commentationes in diario illus- triss.. Gergonnii fuerunt edite, quarum una ea est quam Gergon- nius, pag. 354, vol. XV, eorumdem Annalium pollicitus est, et de quà sub fine commentationis, sumus locuti: hec commentatio titulo insignitur inquisitionum analyticarum de superficiebus causticis. Alia commentatio est quoque Gergonnii: in hác ad superficies cur- vas extendit simplicissimam | demonstrationem principii fundamentalis Vheorie causticarum per refractionem, quam edidit illustr. Tizmmer- mans, Academie Gandavensis Matheseos Doctor, et in Ath. Reg. Tornacensi Math. Prof., vol. I. pag. 336, diarii dicti Correspondance mathématique et physique: ut pateat quanti sit momenti haec demon- stratio, quantumque illustr. Tizmerrians, de theorià causticarum bene meruerit, referam quz de eá przdicat idem illustr. Gergonnius , quando paucis colligit verbis theoriz causticarum historiam a tempore Tschirn- hausen ad hunc usque diem: Des recherches relatives à quelques cas spéciaux de réflexion et de réfraction, nous avaient conduits dés 1815 d soupconner que le plus souvent, des caustiques fort compliquées pourraient trés- bien n'étre que les développées d'autres courbes beaucoup plus simples: ez 1825, 7j. Sturm, en caractérisant la courbe dont la caustique relative au cercle, est la développée, donne um nouveau poids à cette conjecture. Presque en méme tems, JM. Quetelet publie sur les caustiques planes en général, d'élégans théorémes dent ceux de JM. Sturm ne deviennent plus dés lors que des cas particuliers. 8 C54) -4Aprés avoir démontré ces théorémes par l'analyse , nous les étendons , et. M. Sarrus presqu'en méme tems que nous , aux surfaces caustiques , (pag. 1. du 16". vol.), ou plutót, nous donnons un théoréme simple et général qui renferme à lui seul toute la théorie des caustiques et surfaces caustiques , tant par réfraction que par réflexion. Il restait seulement à désirer une démonstration simple de ce théoréme, et voilà que JM. Timmermans em produit une qui lest à tel point quelle peut étre introduite dans l'enseignement méme le plus élé- mentaire, et qu'on a seulement lieu d'étre surpris que , dans l'inter- valle de prés d'un siécle et demi, tant de géométres aient réuni tant d'efforts et fait tant de dépense de calcul, pour parvenir fina- lement à un résultat qu'ils avaient, pour ainsi dire, sous la main. Sauf les applications qui offriront toujours des difficultés pratiques , cette théorie peut étre présentement regardée comme tout-à-fait close. Tertia commentatio qua edita est a Doctiss. 7Aomas de $t. Laurent , agit de causticis per reflexionem in circulo. Auctor non illico casum maxime generalem, illum scilicet quo punctum luminosum modo quocumque in plano circuli reflectentis est positum, adoritur; antequam ad eum tran- sit, ut formulas complicatas minus et elegantiores obtineat, de duobus casibus specialibus agit magis simplicibus; scilicet 1» de casu in quo puuctum luminosum positum supponitur in ipsà peripherià cireuli reflec- tentis, et 2» de illo, in quo radii luminosi sunt paralleli. Eodem tempore praebet solutionem quzslionis sequentis: quando radii luminosi ex eodem puncto quocumque orientes, oblique in interiorem partem pateree (tasse) cylindroideee ex porcellanis albis facta? penetrat, in fundo patere effor- matur caustica evidentissima , cujus requiritur zqualio. Ratione sat simplici hanc curvam eamdem esse reperit, ac illam quam gigneret peripheria fundi vasis, si loco puncti luminosi substitueretur projectio orthogonalis hujusce puncti, in planum ejusdem peripheriz. Quz recentisime de causticis per refractionem in circulo, demon- stravit Thomas de St. Laurent, videre est in tom. XVIII, pag. 1 et seq. Diarii Jam citati. - i : "T'ab.ilé 0 pu | Y [] | J . 2 T 727. . A 1277 H : "eg 2 1 j : ( TRI / " M j n d W' Q ^ H ( ; T J [ 1 iH lh P l | a | u n e - A a^ A | u [RI c i Nt l PU € k 1 E 4 i— — - | B' E F A / L ^ x : | Y N | | L | 127 2^ : | E I ; | A 7g .á | | I ( yu. | » " I ; pacc — E |f0 — —— —H 2, c N | P | | y )2 T ! A ; Y « , 7 , ] 2 - Fig ; B /tg. ó n) ip I | r | p "4 ' N M Fu 9 r | 5A. lm : ^a | x x MUN INS M — s|T c 1 ! 7B "ecYp NA C B X | e | : p! n | FI / A P » p i D [n IN F| H M r P M Y " P. 1277 "n re V p! Fa. u p! r P 3 . Tuy T c //—l SX - T cy * X | loi " | o ó | * — — — — z / n *. * * Y 1 z "Tab. IT. N IN À MN CN | | T 3 BE Y iE II Mat —lg, H / MN osx E- | | 5 N mA. uw... X-N9- — — V J M / Eo sce r» - x e [eese | E - | - [^A ie B 1 gionem x zu E — f E l pce DAR EN EN 7 ET Mor EE E z o [3] U ENS | e | ES * / RE a | I s c —z z | L7] / / Je | — R. | N I. p———Ip— [-] | — dz / NA ES NU, S ui: - om mr - | S N n $o« Se 4 m | | [ow | ! hy ES: || SE M. | Ie || | T I | HIPP. ROLIN, CORTRACENSIS, RESPONSIO AD QU;ESTIONEM 4s ORDINE JURISCONSULTORUM IN ACADEMIA GANDAVENSI PROPOSITAM, Awwo M. DCCC. XXIV. » Exponatur doctrina de delictorum probatione, iam secundum rei » naturam, quam secundum principia Juris Romani et Hodierni. QUE PREMIUM REPORTAVIT DIE III. OCTOBRIS M. DCCC. XXV. TNT Tai 5X £* Á : " , B * le i L4 O 1 / : | d y br PTIRUAED ULTRIES D OBE Ie5, 4 à '"* 4. y 3 MT lá iU ESTO Mas WA ON yan S827 $AGn IV ! kf | H /! | kt r * " i * " n. Les connaissances que l'on a acquises dans quel- ques pays et que l'on acquerra dans d'autres sur les régles les plus sáres qu'on puisse tenir dans les juge- mens criminels, intéressent le genre humain plus qu'aucune chose qu'il y ait au monde. : (Mowr. Esp. des Lois, L. 12, chap. 2.) IVullum delictum sine poená: JNulla poena sine delicto. -jeirg -— —— aw 9i ing D win y an 'unp p 3 uH ist: 3 2 exime b jbuout NA bi , , ) Y. ash B ius" EM DIE evite nie RON e z ——— — P 20 e € " 4. WM t tod * Ly - iu E ur ^ . i . * i PROLEGOMENA. Quaconovz homines ratione impulsi prima societatis fundamenta constituisse videantur, illud tamen extra omne dubium positum est, per pactum civile singulos aliquam suae libertatis portionem in com- mune contulisse, quo tutius reliquá fruerentur. Quemadmodum. enim nulla societas sine aliqua libertatis parte alie- nata, iia nec sine aliqua retenta cogitari potest, ita ut, ubicunque terrarum vel ex vi, vel ex conventione, vel ex longissima aliqua temporis praescriptione talis libertas gentibus denegata est, ibi non status civilis, sed status perpetuae injuriae vigeat. Quod si autem quaedam jura ita nobiscum cohaerent, ut ne a volentibus quidem alienari possint , consequens est, neque eorum tu- telam alienari posse, quá videlicet sublatá, jus omne vanum atque irritum recideret. Z'erum enim vero, quum quilibet civis, civitatem ineundo , suá sibi cogendi vi atque facultate interdixerit, necesse est, ut istius tutelae onus ipsi civitati incumbat, in quam ista vis et fa- cultas est translata, utque privatorum jus in Reip. obligationem sit conversum. -dique idcirco ex alienatis singulorum libertatibus constituta. est vis publica, quae jura singulorum reservata , eaque vel tacite homi- num cordibus insculpta, vel expresse in tabulas redacta, vel denique usu. stabilita, ab omni laesione salva atque intacta praestaret. Neque tamen ad hunc finem obtinendum sufficiebat, ut quis merá cogendi vi esse£ instructus, quá vel periclitantibus semper adesse, ve£ (6) insidianlibus continuo instare non posset, et tanquam inhabilis ad defensionem miles, quocunque vulnus inferretur, manum eo statim admoveret, seram. vindictam intentans, dum civitatis membra tueri et laesiones deflectere nesciret; verum etiam requirebatur, ut, quan- tum fieri posset, delicta non in. singulum aliquem casum, sed in omnes, non ad tempus, sed in perpetuum impedirentur , uno verbo , ut quicunque mali aliquid meditari vellet, propter mali gravioris ceram exspectationem a proposito cedere cogeretur, ideoque ad im- proborum lerrorem invente sunt poenarum comminationes. Quoniam vero ex altera parte erat metuendum , ne poenae, pro levitate vel pro libidine unperantium, summá cum injuriá promiscue infligerentur, et gladii potestas ad civium. tutelam. comparata in ipsorum calamitatem acerbe verteretur, in bonorum securitatem reperta sunt judicia. Judici autem criminali duplex omnino officium incumbit: alterum, ut videat an reus coram se delatus revera deliquerit nec ne; alterum, ut, probato delicto, poenam delinquenti infligendam pronunciet. Utrumque, sive sit in iisdem judicibus conjunctum, ut apud nos, sive inter diversos divisum, ut apud Romanos (1), -4nglos, Gallos , aliosque, a se invicem accuratissime distinguendum est, quoniam ante probatum delictum, de poena qu«cstio nulla esse potest. Jam vero, quum a judicio facti quaelibet causa quam maxime pendeat , ipsumque facli. judicium probationibus et argumentis adstruatur , evidens est, in recta probationum aestimatione, gravissima Reip. civiumque momenta versari, imo omnem. securitatem publicam inniti. Nobis autem circa hanc materiam, vel secundum rei naturam , vel secundum jus Romanum et hodiernum dicere instituentibus, quam diversum sit consilium a consilio eorum , qui apud. veteres de proba- &ionum locis scripserunt, unicuique facile patebit. lilis enim cum oratore, nobis cum judice res est: illi docent, quomodo falsum pro vero commode possit sustineri, nos quomodo verum a falso possit (1) Senec. de Benef. L. 3, c. 7, in fine. — Cremani L. 3, c. 8, $ xr. — Noodt de Jurisd. et imp. L. 2, c. 5. — E. dignosci: illi, quibus artis insidiis orator judicem decipiat: nos , quo- nam artis presidio judex oratoris insidias repellat. -Atque 19 illum cui judicandi munus impositum est, semper ante oculos velim habere, se in eum finem esse constitutum , non solum ut ne improbo alicui sit impune, sed etiam, et multo magis , ut ne bono cuiquam sit insecure, non modo ut nullum delictum esse possit sine poena, sed, ut nulla pcena sine delicto. Interea negandum non est, istam judiciorum perfectionem sperari vix posse. Quidquid agimus, quidquid loquimur, quidquid cogita- mus, imbecillitatis humanae vestigia denotat; et quanto haec humana imbecillitas in judiciis clarius apparet! Ecquis enim dubitat, quin quotidie admittantur delicta, quae tantá caligine involvuntur , ut de- tegi nullo modo queant , et nullum vindicem his in terris experiantur? Et , (quod miserrimum est et dictu nefandum), quis nescit , aliquando innocentiam sceleris poenas dedisse? Testis ille Calas; testis Sirven et tot alii, quorum infelicia nomina aeternum judicibus documentum praebent. Et sic est: extrema extremis , favorabiliora odiosis conterminant. $i innocentiae ultra modum velis favere, nocentes impune evadent; si nocenlibus nimium instare, innocentes damnabis (1). Quare miran- dum non est illud, quod ait Filangieri (2), nullam esse legum partem quae plures contradictiones et plura sophismata offerat, quam quae agat de delictorum probationibus atque indiciis. Sic, ut exemplo utar, medio aevo invaluerat illa opinio, neminem mortis damnari posse , nisi confessum. Quum tamen mortis metu nemo vellet confiteri, adhibitae sunt quaestiones , quae vel innocentem fateri cogebant (3). (1) Un systéme de preuves est. d'autant plus difficile à exécuter que l'on est placé entre deux. extrémes également dangereux: on ne peut guére s'éloigner de l'un sans s'approcher de l'autre. E'impunité du coupable et la condamnation de l'innocent, voilà les extrémes qu'il faut éviter; voilà l'objet le plus compliqué de la théorie des preuves judiciaires. (Filangieri, Science de la. Législ. 5e. part. ch. xr in fine). r (2) Filang. 5*. part. ch. 1x. (5) Si l'aveu du- coupable est nécessaire pour le condamner, il faut bien accorder des moyens pour l'obtenir. « Comment oserais-je faire tomber.la téte d'un citoyen qui aurait persévéré à nier (8) Nolite à me exspectare, judices, ut hic compositd el longum ela- boratá oratione demonstrare enitar, quod quaestio rationi et dignitati humanae repugnet , quodque isti corporis cruciatus, quos Ulpianus ad eruendam; veritatem appellat (1), ad extorquenda mendacia sint accommodatissimi. Sunt quaedam quae nominare satis est: animorum indignatione refutantur. Fuit tempus illud, quo nefanda haec consue- tudo impugnari potuit ac debuit: nunc, quia reditum ejus non metuo, nisi forte nova barbaries mundum obruat, ne verbo quidem ipsam attingarn. Sed, ut ad propositum meum revertar, quoniam ea est humanae naturae conditio , ut ad illum duplicem finem, in quo judiciorum criminalium perfectio sita est, non possit simul perveniri; si judex omnibus diligenter inquisitis et perpensis, nondum certam delicti cognitionem adeptus est, ita ut alterutri periculo. debeat se expo- nere, vel nocentem dimittendi, vel innocentem damnandi , electio dubia esse nequii. Nam 1^. necessitas poenarum justitiae necessitati cedat oportet, si quidem prior ex hominum pravitate, posterior ex incorrupta. ratione oritur. Deinde publicae securitatis , in quem uni- cum. finem poenae sunt constitutae, magis interest (2), ne lex inno- centem feriat, quam ne scelestum aliquem praetermittat, quia adver- sus scelestos, si publicum praesidium deest, superest privata cautio; adversus legem ipsam, si me mea innocentia non tuetur, nihil me defendet (3). Quapropter duplex ille finis quem. judici semper ante oculos tenendum. esse dixi, quamwis nonnisi conjunctus judiciorum criminalium perfectionem efficiat, tamen eodem ordine non est haben- » le crime?" Ce citoyen, par la crainte ou par les douleurs de la question, avoue; alors la con- science du magistrat se tranquillise, et il fait exécuter sa sentence. Pauvre raison humaine! P. Rossi. (1) L. 15, $ 41, ff. de injur. et fam. libell. (2) A parler en général, une absolution trop facile n'excite de regret et d'inquiétude que parmi ceux qui rélléchissent, tandis que la condamnation d'un accusé, qui dans la suite est reconnu innocent, répand um effroi général: toute süreté semble détruite, on ne sait plus oü trouver de sauvegarde, lorsque l'innocence ne suffit plus. JBentAam, des preuves judiciaires L. 6, ch. 2. (8) Un coupable puni est un exemple pour la canaille: un innocent condamné est l'affaire dé toui les honnétes gens. Za Bruyére, ch. des Usages. (9) dus; sed prior posteriori ita subjiciendus est, ut hic semper salvus maneat , neque ulla poena decernatur, nisi sententiam judicis delicti praecesserit certitudo. Et quidem hoc principium tam luculentum , tam humanum , in quod omnes juris interpretes , caeteroquin adeo dispares , unanimi consensu conveniunt, etiam, jure Romano expresse sancitum est. « Óciant cuncti accusatores, ait L. 95, C. de Probation. eaz » se rem deferre in publicam notionem debere, quae munita sit ido- » neis testibus, vel instructa apertissimis documentis, vel indiciis » ad probationem indubitatis et luce clarioribus (1)." Hinc 19. 81 vel maxima in reum conjecta sit suspicio , quae tamen ad fidem faciendam non sufficiat, reus condemnari non poterit. Imo , quod magis est, si ex duobus reis ignoretur uter scelus aliquod com- miserit, quamvis de alterutro non dubitetur, ambo erunt dimittendi. Impunitatis enim. periculum certitudinis necessitatem non tollit; et ideo D. Trajanus 24ssiduo Severo rescripsit (2), satius esse impuni- tum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari. 2». [n atrocibus delicíis non solum nom leviores conjecturae, ut quorumdam interpretum humanitas putavit (3), verum etiam plenior requiretur probatio. Quum enim ea quae homines a delictis commit- tendis avertere solent, conscientia, poena, contemptus, in delictis gravioribus graviora occurrant, quo major erit delicti atrocitas , eo minor erit ejusdem probabilitas (4). 3». In delictis occultis, quorum difficilior deprehensio est, eadem (1) Grotius, L. 2, C. 25, $ 5, n» 2 et plures veteres philosophi apud eum citati. — Heinecc. de Relig. Jud. exercitium 18, $ 6. — Matth. de probation. C. 1, $ 5. (2) L. 5, D. de pen. (5) Les criminalistes s'appuient sur cet axióme de fer dicté par la plus cruelle imbécillité: in atrocissimis leviores conjecturae sufficiunt, et licet judici jura transgredi. Traduisons cette maxime affreuse et que l'Europe connaisse au moins un de ces principes si révoltants et si nombreux, auxquels elle est soumise presque sans le savoir. Dazs les délits les plus atroces, c'est-à-dire les moins probables, les plus légéres circonstances suffisent et le Juge peut se mettre au-dessus des lois. Beccaria, des délits et des peines, ch. 8, n» 4. (4) Filangieri, 5*. partie, ch. 1x. L'équité naturelle demande que le degré de preuve soit proportionné à la grandeur de l'accu- sation. ( Montesquieu, Défense de l'esprit des Lois). 2 ( 10) certitudo requiretur quam in ordinariis, quia ista eorum natura , quá fit, ut difficilius probentur , judici quidem suadet, ut diligentius cognoscat, non vero ipsi permittit, ut poenam. injuste decernat (1). Denique 4.9 Quum memo possit esse semi-sons, rejicitur omnis semi-poena quae olim propter semi-probata delicta irrogari solebat, quia per illam poenae diminutionem , non tollitur ejusdem iniquitas (2). Haec, Judices, quae tanquam ad explanandam viam praemit- tenda censui, ejusmodi sunt, ut neminem hác aetate adeo naturae alienum , adeo libertati inimicum fore confidam, qui ipsa in dubium vocet. Sed hactenus im ipso quaestionis limine substitimus. Frustra enim erit dixisse, neminem. condemnari posse, nisi plenam. delicti Jfidem judex sibi comparaverit, et omne delictum in judicia delatum instructum. esse debere indiciis ad probationem indubitatis et luce clarioribus, si nec quae sit plena fides, nec quibus probandi mediis adstruatur, nec quae singula in delicto sint probanda, probe intel- ligamus. In primá itaque hujus operis parte agam de certitudinis naturá et condilionibus ; quid sit certitudo, quotuplices distinguantur certi- tudinis species , et quaenam sit certitudo illa. quae requiratur in ju- diciis : quaestio mere psychologica et ex ipsis philosophiae principiis decidenda. Deinde , postquam de illá certitudine nobis erit perspectum , scisci- iabimur, quaenam ad eam efficiendam valeant. Probationum igitur diversos modos , diversam vim, diversam naturam, inspiciemus, et ita quidem , ut servato ordine quem naturae convenientiorem judica- bimus, singulis probationum speciebus subjiciamus ea quae circa hanc ipsam speciem vel jure Romano vel hodierno fuerunt invecta. In tertia parte, quae tanquam practica erit priorum, principia nostra de probationibus in genere, ad probationem delicti in specie applicabimus , et videbimus , quaenam in singulo delicto sint probanda , : e£ quomodo singula: probari possint atque debeant. Matth. de probation. C. 3, $ 4, — Beccaria, ch. 13. — Cremani, L. 5, C. 32, $ 8. Auctor Rhetor. ad Herenn. — Matth. C, 6, $ 4. — Beccaria, eod. cap. 15. — Cremani, L. 5, C. 22, $ 16. — (Guvres choisies de Servan, T. 2, p. 155. (un) Denique, absolutá universe probationum doctriná, in quartá et ultimá quaestionis parte, difficillimam et gravissimam illam dispu- tationem aggrediar, an et qualenus Legislator judici regulas quasdam possit praescribere, unde fidem suam efficere et quibus judicium su- perstruere debeat. Nunc, quoniam quaestionis nostrae finem atque Jundamentum ex- ploravimus , ipsamque in partes suas dividimus , nihil aliud Jam su- peresse videtur, quam ut ad eam tractandam procedamus. Jttamen haud alienum erit, alteram quaestionem prius examinare, quae si esset neganda, prior omnino relinqui deberet. Saepius enim, prae- sertim superiori saeculo, quaesitum est, an ratio et utilitas publica suaderent, ut aliquod probationum systema conderetur; an judicantis religio certis regulis posset submitti; anne melius et rectius Judex vel ad absolvendum vel ad condemnandum , animi impulsum sponte sequeretur, quam, si incerto duce et variis erroribus circumventus per abstrusa incederet; anne circa hanc materiam omnis theoria , quantumvis sapienter cogitata, revera tamen, si ad effectum per- duceretur , innocentiae. damnosissima. foret; an denique omnia indi- cia. probationes , argumenta, adeo diversa inter se et quodammodo innumerabilia singula possint examinari ,| vel junctim sumpiía com- muni trutiná pensari. » Introspicite vos, ait Legislator Gallicus ad » juratos (1), e£ quonam sensu mentes vestras affecerint probationes » circa reum. allatae, candide vobiscum sciscitamini. Non Jubeo ut » pro certo habeatis, quidquid pluribus aut paucioribus testimoniis » fuerit confirmatum , non ut pro incerto , quod non certis tabulis , » certis documentis , certo testium atque indiciorum numero fuerit » stabilitum : hoc unum quaero, quod officii vestri universam men- » suram continei; an vobis de delicto intime sit persuasum." Quid ergo? an judex neque ad testium numerum atque auctoritatem , ne- que ad tabularum documentorum et indiciorum vim respiciet? J4n intra se descendens unice attendet ad caecam istam revelationem 5 ————————— (1) Code d'Instruction criminelle, art. 542. (1) ad obscurum illum sensum, quem. conscientiam vocant, veluti ad speculum quoddam quod rerum nativam imaginem referat? Sed ca- veamus , ne non cffluxerit jam illa nativa. veritatis imago. Effluxit , evanuit, vel certe cogitationis et voluntatis artificio adulterata est. Ubi homini ratione ac libertate praedito duo argumenta proponuntur inter se pugnantia, non possunt non animum ejus ad deliberandum provocare et conscientiam in judicium mutare. Quid, postquam actor publicus eloquentiae fulmen arripuit, et judicem communis periculi imagine exterruit, et in reum incitavit : « Gcelestis nunquam. esse » indulgendum , et, si vivere isti liceat, nemini postea ullam secu- » ritatem reliquam fore, et civium cervicibus multorum gladios im- » minere ipsorum judicio suspensos, donec facinorosissimo cuique » innotescat, an sperare possit sese impune eadem ausurum?" Quid, postquam patronus, objecto defensionis clypeo, jam prope exani- matum judicem et vix compotem sui novis affectibus exagitavit et bonorum omnium spem hujus periculo intentam, in hujus salutem arrectam ostendit : « Rei innocentiam luce clarius enitere, et etiamsi » dubitaretur, satius esse impunitum relinqui facinus nocentis , quam » innocentem damnari; et si iste damnetur, nullum hominem adeo » vitae integrum , adeo delicto vacuum fore, qui suá se innocentiá » tutum credat; posse ipsos olim judices improborum calumniis vel » accusantium iniquitate ad reorum conditionem adduci; agant cum » isto, quemadmodum secum ipsi agi vellent; infida esse hominum » testimonia , lubrica judicia, et fuisse aliquando condemnatos de » quorum. innocentid postea apparuerit, et judices qui eos condem- » nassent, luctu et poenitentia miserrimam vitam duxisse ?" Sed per Deum immortalem! quoniam id postulare videris , ut judex solo animi affectu. sententiam ferat, quo tandem animo judicem fore existimas , si patronus accusatoris vim impari vi repellat? si neque eadem di- cendi copia, neque eadem animositas, neque idem sonitus verborum et corporis habitus, quae, quanquam ad veritatem minime conferunt , tamen ad persuadendum magnopere valent? an istam animi affec- tionem quae mera arte efficitur, confundendam putas cum illa incom- - C15) posita atque nativa veritatis imagine quam ex rebus ipsis percipere solemus? Non est, profecto, non est. Jam cogitatio judicantis men- tem penetravit, et propterea necesse est, ut ratio accedat et facem cogitanti praeferat , et ipsum à circumstantibus errorum periculis avertat. »fccusatio et defensio omnes animi affectus alunt, fovent , incendunt. Humanitas, timor, ira, miseratio, judicantis animum parie sollicitant atque distrahunt. Quare tum demum judex in ani- mum revocare debet ea principia quae tranquilliori animo semel atque iterum experta saepius comprobavit. Tum dicere non dubito , judicem intra se quaerere oportere, non solum quid nunc sentiat, sed quid eo tempore senserit, quo illi animus omni affectu vacuus solius ve- ritatis studio flagrabat (1). (1) Beccaria, dans son chap. 7, dit » que l'iguorance qui juge par sentiment est moins su- » jette à l'erreur que l'homme instruit qui décide d'aprés l'incertaine opinion." Rien de plus vrai, mais qu'on tourne la phrase, et qu'on dise que l'ignorance qui juge par sentiment est moins sujette à l'erreur que l'homme instruit qui décide d'aprés les données certaines de la raison, rien de plus absurde. Avant donc de prouver qu'il ne faut point faire de systéme de preuves, il faudrait prouver qu'il est impossible de rien connaitre de certain en cette matiére. Or, c'est précisement ce qu'on ne prouve pas. Plus loin Beccaria dit encore » que s'il faut de l'adresse » et de l'habileté daus la recherche des preuves d'un délit; si l'on demande de la clarté et de » la précision dans la maniére d'en présenter le résultat, pour juger d'aprés ce résultat méme, » il ne faut que le simple bon sens, et que ce guide est moins trompeur que tout le savoir » d'un juge accoutumé à ne chercher partout que des coupables, età tout ramener au systéme » qu'il s'est fait d'aprés ses études." Mais H est facile de voir que Beccaria raisonne encore ici dans lhypothése d'un systéme faux; et alors il est yrai de dire qu'il vaut mieux que le juge s'en rapporte à l'obscure fidélité du bon sens, qu'À la fausse clarté des sophismes. Mais supposez um systéme vrai; il aura le mérite du bon sens qui est la vérité, et de plus il aura le mérite de la clarté que ne peut avoir le bon sens. Mais demande-t-on à quoi reconnaitra- t-on la vérité d'un systéme; et qu'importe qu'il puisse exister um systéme vral, si on ne peut le reconnaitre de tant de faux? On le reconnaitra, et à cela méme, qu'il sera conforme aux données du bon sens. En un mot, la vue fatale est vraie; la vue libre est claire; que la vue lbre soit d'ailleurs conforme à la vue fatale, et elle réunira en elle les deux caractéres de clarté et de vérité qui sont le dernier période de la connaissance. - C14) AAA AAA VAR AVAL SALAPAVALAAV SA IRA NAA AAA AAA AR PAAR AAVAVAZAPRVAZVZAM A AAA NAAZAZI AAA NASA PRA PARS PRIM A. DE FIDE JUDICIARIA, SIVE DE CERTITUDINE AD CONDEMNANDUM REQUISITA. MEE Quanti sit momenti certitudinis determinatio ad. extruendum probationum systema. I. introductione ad hanc quaestionem quam mihi tractandam proposui, firmissimis fundamentis stabilire conatus sum, quod judex neminem, cujuscumque tandem delicti accusetur, ad ullam poenam condemnare possit, nisi de ejus culpà, quem condemnat, plenam sibi fidem compara- verit, id est, nisi de ejus delicto sit certus. Jam vero, quum doctrina de delictorum probatione nihil aliud sit, quam doctrina de mediis quibus fides ad condemnandum requisita efficitur, quumque illa media perspicue monstrari nequeant, nisi prius ipse finis accurate fuerit determinatus; manifestum est, in limine nostri operis primam nobis quzstionem sese offerre, quinam sit natura ejus certitudinis, et quibus notis certissime possit dignosci. Ista nimium neglecta, vel sepius perverse definita quaestio tanti momenti est, ut eo aliquatenus referre non dubitem, quod nulla sit juris pars, in quà legum latores atque interpretes, vel secum ipsi vel cum sana ratione magis aperte pugnare videantur, quam doctrina de de- lictorum probatione. Ali enim nihil tam veriti, quam ne scelus impunitum maneret, nec de periculo innocentium satis solliciti, quemlibet probabilitatis gradum certitudinis nomine decoravere, quasi, ne poena scelestum desereret , omnes reos damnari voluissent, et revera quandoque eorum acerbitas in C15) forum pervasit. Alii in hoc toto animo versantes, ut nemini inno- centi male fieret, et humanitatis quam rationis laudem magis affectantes, talem certitudinem requisiere, qualem si Judex exspectasset, non modo non innocentem , sed prorsus neminem pro convicto habuisset (1); quorum tamen errores ideo minus damni intulerunt, quod, quanquam in scriptis eorum qui eadem commendabant, quadam veritatis specie oculos deci- piebant, tamen, si quis eorum principia ad effectum perducere vellet , facile eorum levitatem et inconstantiam experiebatur. Quare haud abs re erit, certitudinis naturam et diversam vim diligentius examinare , et soli- dioris doctrinze fundamenta exquirere: quo circa quantum potero, prin- cipia mea ex intimis animi humani visceribus petam. $62 Je certitudine in genere. Quaeritur, quid sit certitudo , et respondendum videtur, certitudinem esse cognitionem veritatis quz ipsis cognitionibus nostris subest. Ubi ita- que adest certitudo, ibi intelligo adesse duplicem cognitionem, alteram, quà rem quamdam nobis in animo representamus, alteram quà nobis ma- nifesta fit repraessentationis ejus veritas. Sed quomodo intellectus qui ipse rem cognovit, certo scire potest, utrum cognitio sua cum rei veritate conyeniat, necne? Án scilicet comparatione inter rem cognitam ipsamque cognitionem facta? Sed comparatio ista aliter fieri non potest, quam si novam rei cognitionem instituamus , de qua rursus erit querendum, utrum vera sit, necne. Nam quum aliud cognoscendi instrumentum adhibere et (1) Il faut se défier de ces exagérations sentimentales qui tendent à donner l'impunité au crime, sous prétexte d'établir Ia süreté de l'innocence. Les applaudissemens du public ont été, pour ainsi dire, mis à l'enchére. D'abord on avait dit qu'il valait mieux sauver plusieurs cou- pables que de condamner un seul innocent; un autre, pour rendre la maxime plus frappante; avait assigné le nombre dix; un autre a décuplé cette dixaine; un autre l'a centuplée. Tous ces candidats pour le prix de l'humanité ont été laissés en arriére par je ne sais combien d'écrivains, qui veulent qu'en aucun cas on ne puisse condamner un accusé, à moins d'une certitude ma- thématique ou absolue. D'aprés cette maxime, pour ne pas punir un iunocent,, ou ne devraif punir personne. — Aent/az , livre 6, chap. 2. ( 16) excogitare non possimus, quam quo prius cognovimus, nulla ratio est cur secunde, vel tertie, vel quotelibet cognitioni nostre; magis confidamus quam primz; ita ut dicendum sit, aut nullam omnino certitudinem ho- minibus esse sperandam , aut, si aliquando adsit, eam semper adesse debere, et vix intelligi posse, quomodo dubium aliquod cognitionibus nostris immisceri queat. Attamen, si id diceremus, reclamaret universi generis humani con- scientia, quippe qua nemo non scepissime expertus est, se circa cognitiones suas modo maxima certitudine uti, modo invincibili dubio ancipitem et suspensum teneri. Undenam itaque varie ejus fidei quam in cognoscendo adhibemus petenda est ratio? Petenda est ex variis modis quibus cognitio ad mentes nostras pervenit. Etenim , quamvis idem nobis cognoscendi auctor sit intellectus, vel quum , omni remota dubitatione, propositionem aliquam affirmamus, vel quum circa ejus veritatem dubii hzeremus , tamen intellectus ille non eodem semper modo se exserit atque manifestat. Si quis ad nostras cogitandi raliones diligentius attendat, videbit aliquando, res nobis nec conantibus nec volentibus, imo invitis sponte apparere, aliquando per laborem et operosam inyestigationem , admota libertatis vi, egre erui, itaque cognitionem nostram modo esse necessariam , modo vo- luntariam. Sic, quando res aliqua externa in oculos nostros cadit, si vel maxime velimus eam ignorare , tamen incassum id volemus, et rei cognitze imago mentes nostras presenti ac vivida luce penetrabit. Sed, hac prima intuitione peracta, possumus oculos in rem cognitam libere vertere ac detinere, et singulas ejus partes singulari cura examinare, ut major inde lux oriatur. Utra autem ex his cognitionibus verior sit dicenda facile est videre. Nam, quoniam omnis cognitionis nostra veritas consistit in con- venientia ejus cum ipsa re qua objectum cognitionis constituit, manifes- tum est, eam cognitionem veriorem esse debere, qua a rebus ipsis proficis- citur, quam quz a nobis, et intellectui nostro magis esse credendum , quando proprias rerum formas accipit, quam quum suas ipsius formas rebus accommodat. Quapropter, quamdiu simplici intuitu intellectus noster nativas rerum imagines instar speculi sponte refert, nulla nobis dubitandi suppetit copia atque libertas, sed necessitate quadam impellimur, ut Cu) nobismet ita cognoscentibus credamus: simul aulem ac cognitiones sponte acceptas aut. componendo extendimus, aut dividendo illusiramus, uno verbo, ubi intellectum nostrum vagantem determinamus, fugientem de- ünemus et pro lubitu nostro flectimus , dirigimus, tum demum cessat fides, et subit in ejus locum dubitatio ; quia tunc cognitionis veritas non solum pendet ab ipsa intellectus nostri natura ; qua fit ut sit veritatis capax, sed etiam a recto et genuino ejusdem usu, quo Sepe nativam xeritatis imaginem libertate nostra videmus adulteratam. S3 "4n certitudo realis vel personalis sit dicenda. Ex praemissis queestio solvi potest inter philosophos non mediocriter agitata, utrum certitudo realis an personalis sit dicenda. Scilicet res omnis a recta verborum interpretatione pendet. Nam si ad subjectum respiciamus, in quod certitudinis idea cadit, certe non magis certitudo in propositionibus, quam. cognitio in rebus versari potest. Sed si ad cer- litudinis causam attendimus, facile est videre » quod non immerito regis dici potuerit illa certitudo quà etiam nolentes afficimur y quotiescumque cognitio aliqua nobis non quzrentibus apparet. Àn autem certitudinis nostrae causa in rebus vel in animis versetur, id omnis qui hzc leget poterit secum experiri, videndo, an sibi possit persuadere hanc chartam in qua nunc scribo, esse nigram, scripturam vero albam. Velim cognos- cere illum hominem, qui, dum ego istos campos video spissa nice ob- ductos atque horrentes, eosdem pro lubitu, vario florum herbarumqne amictu ornatos et ridentes videret; sed maxime vereor, ne talis homo adhuc nusquam exstiterit, et ne nunquam alicubi sit exstiturus, ac ne proinde dicendum sit, nostra in potestate non versari; utrum velimus esse ceri, necne; verum hanc certitudinem rebus omnino effici atque animis nostris imponi. Quare non est, cur Filangierus (cap. 13) vulgus metaphysicorum , ut vocat, tam acriter insectetur, quod aliquando apud eos de certitudine reali sermo sit, cum id non ila sit intelligendum , 3 (18 ) quasi certitudo in rebus sit quaerenda, sed quasi res que sponte nobis innotescunt, animos nostros quadam certitudinis necessitate urgeant. S 4. JDe varia certitudinis natura. Ex eo quod certitudo sit cognitio veritatis sub ipsis cognitionibus nos- iris comprehense, consequens est, ut, quemadmodum cognitio sequitur naturam rerum quz cognoscuntur , ita naturam cognitionum sequi debeat certitudo. Alize enim res sunt observabiles, alie intelligibiles, aliae in sensus vel conscientiam, ali; in rationem cadunt; alie presentia, ali:e. necessitate sua nobis apparent. Quapropter ex ista rerum atque cognitionum diversitate oritur in ipsa certitudine diversitas quz illi res- pondet. Scilicet ille res quee presentia sua nobis innotescunt, ejus tan- ium respectu et pro eo casu ac tempore quo presentes apparent, affir- mari possunt : illae vero res quas concipimus tanquam necessarias, propter hanc ipsam necessitatem sine ullo personarum, locorum ac temporum respectu, absolutam in se certitudinem continent. Sic V. G. illud quod ratio me docet, fieri non posse ut eodem tempore res aliqua existat et non existat, illud, inquam, non modo certum est quoad me et quoad casum ac tempus quo isti cogitationi intentus sum ; verum eliam quoad omnes personas, pro omnibus singularibus casibus, et per universum orbem ierrarum ac temporum diuturnitatem, quibus illa cogitatio cogi- tanti cuiquam sese offeret. Verum e contra, quanquam ego hactenus constanüi observatione vidi, singulis diebus singulas noctes successisse, tamen non ideo dixerim id ita locum habere in omni orbe terrarum, vel etiam hie semper ita locum habiturum; et ne scire quidem possim, an alii homines mecum viventes idem observaverint, nisi id ex ipsorum ore sepius percepissem. Atque rursus, ut exemplum afferam ex ipsa observatione interna desumptum , quamvis certissime possim affirmare, me nunc ex studiis liberalibus summam voluptatem percipere, tamen non seque affirmaverim, omnibus idem contingere, vel mihi ipsi semper ita visurum. Unde apparet, certitudinem rerum observabilium esse mere C 19) contingentem, particularem, mutabilem; certitudinem vero rerum intel- ligibilium esse absolutam, universalem atque immutabilem. Nec desunt alie differentie inter observationem internam atque ex- ternam, quibus ila huic multo prestare atque excellere videtur. Res enim internz, quia perpetuo nobis sunt presentes, perpetuo nobis se manifestant : rerum vero externarum non nisi transeuntes et fugitivee imagines ad mentes nostras perveniunt. Preterea priores immediata atque intima conscientia, posteriores externo, obscuro, et fallaci sensuum auxilio percipimus. Quze tamen differentie ad hanc questionem minus spectant, quum ad stabiliendum nostrum propositum sufficiat probasse , certitudinem nostram aliquando esse uecessariam, aliquando mere contingentem. Sed nonne hec qua nunc dico, pugnare videntur cum eo quod para- grapho precedenti dictum est, scilicet quod cognitionem sponte accep- lam semper eadem sequatur certitudo? Minime. Nam id quod in certi- tudine mutationi obnoxium est pro variis rebus circa quas versatur, non est, quod sit major vel minor, sed quod magis vel minus late pateat. Verum quidem est, quod certitudo observationis duntaxat intra persone, rei, loci ac temporis limites naturam suam retineat; attamen pro illa persona, quoad illam rem et pro eo loco ac tempore quo cognitio sponte efficitur, adest firmissima conceptio veritatis sub ista cognitione compre- hense, et proinde, sive certitudo nostra ad universalia se extendat, sive ad particularia restricta sit, manet ejus interna vis, et omnem dubitandi copiam excludit. g 5. De certitudine Mathematica. Quoniam vero hactenus probavi, certitudinem modo ad particularia restringi, modo ad universalia extendi, evidens est, omnem propositionem qui certitudinem universalem in se continet, non solum sub ea forma admitti debere, sub qua nobis primum cogitantibus apparuit, verum etiam sub omni forma quz cum ista conveniat. Sepe tamen ea convenientia primo intuitu non apparet. Quare tunc adhibentur notiones quaedam in- ( 20) termedize, quarum auxilio atque junctura, tanquam mensura communi ; veritas admissa cum veritate proposita confertur, et de utriusque conve- nientia aut repugnantia judicatur. Sie in Mathesi, si quis probare velit, ires angulos cujusque trianguli esse zequales duobus rectis, quum id sta- tim et primo intuitu cognosci non possit, utitur aliis quibusdam angulis, quorum summa tam priorum quam posteriorum summam ad;equat; unde certissime concludit, etiam posteriores prioribus esse zequales. Hinc sequi- tur, quod, si demonstratio recte fuerit instituta, eadem necessario rem demonstratam comitetur veritas, quae cognilionibus intuitivis seu neces- sariis inest, quia per demonstrationem non nova eflicitur propositio, sed admissa sub nova forma proponitur. Attamen cerütudo inde consequens nunquam talem evidentie vim atque lucem producit, qualem illa qua sponte et nullo previo examinc instituto perfundimur. Nam 1» Donee demonstratio perfecta est, semper aliquod dubium certitudinem prazcedit, quod in propositionibus necessariis nunquam habet locum, quas nimi- rum, simul ac nobis innotescunt, statim sine ulla hasitatione amplecti- mur. Deinde, etiam post demonstrationem perfectam , propositionem pro- batam non tam ideo admittimus, quia intelligimus eam esse veram, quam quia demonstrationem legitimo modo insütutam fuisse confidimus. Unde fit, ut in demonstratione certitudo non sit semper veritatis effectus, sed et aliquando. propositio falsa veri fidem nobis suppeditet. Credere enim pos- sumus demonstrationem legitime institutam , in qua tamen aliquid impru- denter omisimus vel immiscuimus, quo demonstratio penitus corruit (1). (1) » La perception, dit Locke ( Entend. Hum. , l. 4, chap. 7, $ 6), qui est produite par » voie de démonstration, peut étre comparée à celle d'un visage réfléchi successivement par » plusieurs miroirs, de l'un à l'autre; aussi long-tems que l'image conserve de la ressemblance » avec l'objet, elle en donne la conmaissance: mais en perdant, à chaque réflexion successive, » quelque partie de cette parfaite clarté et distinction qui est dans la premiére image; jusqu'à » ce qu'enfin celle-ci, aprés avoir été réfléchie plusieurs fois, devient fort confuse, et n'est plus » si reconnaissable à la premiére vue, sur-tout pour des yeux faibles. Il en est ainsi de la con- » naissance qui est produite par une longue suite de preuves," (21) S 6. Preter intuitionem ac demonstrationem nulla intelligi potest certitudo. Quemadmodum rerum ere intelligibilium certitudo, propter neces- sitatem quz illis inest, ad omnem idearum atque propositionum conve- nientiam se extendit, ita ex adverso, quum rerum observabilium nulla sit necessitas, certitudo qua ex earum perceptione actuali oritur, hujus ipsius percepüonis limites non excedit; ita ut preter intuitionem ac de- monstraüionem nulla certitudo possit intelligi. Sed, dicet aliquis, quidnam erit dicendum de illà certitudine quam aliquando ex aliorum testimoniis percipimus circa factum quod nobis presentibus gestum non est? Si velimus nobis constare, debemus fateri, quod illa certitudo revera nullam certitudinem in se contineat. Nam quum omne factum sit mere contingens, et quum sine ulla repugnantia sup- poni possit, illud factum non exstitisse, de quo nobis refertur; manifestum est, illam certitudinem, si adsit, intra illarum numerum esse referendam, qua perceptionis actualis limites non excedunt. Jam vero, quum duo testes omni exceptione majores nobis de facto aliquo testantur, quod se suis oculis vidisse profitentur, quid perceptione actuali cognoscimus? Àn ipsum factum? Minime, sed duntaxat testimonium eorum a quibus facti existentia affirmatur. Quum tamen inter testimonium et factum quod testando affirmatur, nulla connexio rationalis intercedat, qua posterius ex priori pendere et consequi videatur, dicendum est, ex aliorum testimonio veram aliquam certitudinem nunquam posse oriri, quia testimonio suo nunquam aliquis efficiet, ut id quod nobis non videntibus actum est, vel sensibus, vel conscientie nostre subjiciatur, vel solà rationis vi nobis innotescat (1). (1) Quand notre esprit opére sur ses propres idées, ou que mous fórmons motre jugement d'aprés nos sensations mémes, la vérité qui presse notre àme, pour ainsi dire, par un contact immédiat, produit une conviction presqu'égale chez tous les hommes. Mais lorsque l'évidence de l'entendement ou la certitude des sens nous manquent, lorque nous sommes contraints d'aller mendier nos connaissances chez d'autres que nous-mémes, et de composer nos jugemeus parmi les témoignages étrangers des hommes, il ny a plus rien de certain et de commun, — Servan, t. 1, p. 33. - (22) S 7. De fidei historicee atque juridica? fundamento. Quamvis vero ex aliorum testimonio nulla proprie dicta certitudo oria- tur, tamen tali testimonio aliquando maximam fidem et certitudine simil- limam adhibemus. Sic v. g. qui historie penitus rudis non est, certe non dubitabit, olim apud populum quemdam Romanum egregium exstitisse virum nomine Casarem, qui, postquam externos hostes vicisset, quum jam civium cervicibus insuetum jugum vellet inferre, violenta morte prereptus est; neque etiam aliquis sange mentis homo exspectabit, donec Americam ipse inyiserit, ut credat, talem regionem trans mare nostrum revera existere. Quoniam aulem ista fides nullo alio fundamento quam aliorum testimonio niütur, manifestum est, eamdem esse ejus naturam, quam illius qua in judiciis duobus testibus perspecta probitatis, omni exceptione majoribus, et circa idem factum congruo modo respondenti- bus ad condemnandum tribuitur; cujus fidei hec est ratio, quod quo- tidiano usu atque experientià docemur, duos viros qui communi sensu gaudent, et neque pravà consuetudine, neque malo affectu a vero dicendo prohibentur, non solere in unum eumdemque errorem incidere, vel in unum idemque mendacium solemniter conspirare. Quapropter tam his- loricze quam juridicz fidei ratio in proprià nostrà experientià quzrenda est. Sed quum prorsus impossibile non sit, ut ea experientia in preesenti fallat, et quum non sequatur ex eo quod aliquis perraro mentitur, eum non posse in peculiari casu et propter aliquam rationem judici incogni- tam mentiri, negandum non est, quod ista fides vel historica vel juridica semper mere sit probabilis, et nunquam veram aliquam certitudinem atüngat. Neque illud quod hic dicitur, debet novum atque insolitum videri. Nam omnes veteres Rhetores, ac presertim, qui principes inter eos eminuerunt, Cicero et Quinctilianus, isti fidei quam aliorum testimoniis circa factum. externum adhibemus, nunquam misi conjecture vim tri- buerunt; et si quis modo libros aperiat, quos M. Tullius de Zopicis , de (33) 1 partitionibus oratoriis ac de inventione scripsit, videbit, illum oratorem causas judiciarlas semper conjecturales appellasse. Sic in Top. xri ait: » Adjunctorum locus magis ad conjecturales causas, que versantur in » judiciis, valet: cum quseritur, quid sit, aut evenerit, aut futurum sit, » aut quid omnino fieri possit." Idemque de znventione l. 1, $ 8: » cum » facti controversia est, quoniam cozgecturis causa firmatur, consütutio » conjecturalis appellatur (1)." S 8. Je certitudine Metaphysicá, Physicá et. Moral. Quoties vocabula quedam ambiguo sensu sumpta, et ideis quas reprz- sentant, parum convenientia sunt , ratio suadet ut, neglectis islis vocabulis, ipsam rem adeamus, quam cognoscere nobis in animo est. Quapropter, de certitudine dicturus, usitatissimam , sed, ut ego puto, vitiosissimam illam .distinetionem certitudinis Metaphysicze, Physice et Moralis penitus silentio pretermittendam censui, et, quantum potui, genuinam ejus na- turam ac diversas formas ex animi humani visceribus depromsi. Nunc vero, quonam sensu illa vocabula accipienda sint, videndum. Atque 19 per certitudinem Metaphysicam non solum intelligitur ea quie ex necessario animi conceptu proficiscitur, verum etiam certitudo mathematica, quz ex isto conceptu per demonstrationem eruitur, et certitudo conscientie sive observationis interne, quam ex animi nostri contemplatione percipimus. — 2» Certitudo PAysica complecttur tum praesentem. rerum physicarum notitiam , tum. conjecturas et Jndicia, qui- bus ipsarum causas consequimur. Denique 3? certitudo //foraZis usurpa- tur tam. pro: illà fide quam aliorum testimoniis adhibemus circa factum . (1) Que Fon ne s'étonne point. de me voir employer le mot probabilité, en parlant de cri- mes, qui, pour mériter un chátiment, doivent étre certains. Car, à la rigueur, toute certitude morale n'est qu'une probabilité, qui mérite cependant d'étre considérée comme une certitude , lorsque tout homme d'un sens droit est forcé d'y donner son assentiment, par une sorte d'ha- bitude naturelle qui est la suite de la nécessité d'agir, et qui est antérieure à toute spéculation. Beccaria, chap. 7. (24): quod nobis presentibus gestum non est, quam pro omni cognitione quz circa rerum moralium ordinem universe versatur. Inde mira quidam inter auctores enata est confusio. Nam si de certitudine metaphysicá esset questio, dum hic de certitudine intuitivà, alter de demonstratione, ter- üius de observatione internà loqui intenderet, suá quisque in opinione perstans, alios, ut minimum, ignorantie vel pertinaciz accusabat, ita ut perpetuas inter se lites exercerent. Idem de certitudine physicà dixerim. Sed ne longius in hac parte hzream, hoc unum juvat animadvertere , nihil tam stupendum, et (quidni dicam?) nihil tam absurdum mihi vi- deri, quam eodem certitudinis moralis vocabulo appellasse illam certi- tudinem quà scimus mendacium esse vetitum , et fidem quà credimus aliquem hominem non esse mendacem; in quem errorem, propter ambi- guitatem verborum , Puffendorfius animadvertit Grotii commentatorem incidisse (1). Quare, propter varias illas rationes, removenda fuit illa distinctio ab initio hujus quastionis. Áttamen, quoniam meum consilium non est noya rebus nomina imponere, certitudinis moralis nomen retinebo ad designandam illam fidem quam aliorum testimonio adhibemus circa factum quod extra oculos nostros gestum est. Sufficiat admonuisse, quo sensu illud vocabulum in hac quzstione accipiam. g 9. Doctrine Filangierii circa certitudinem expositio et refutatio. Celeberrimus ille auctor qui superiori seculo Montescuvii vestigia se- cutus, tantam philosophie lucem in legislationis scientiam sparsit, et de genere humano preclare meritus est, in illa sui operis parte, qua judici quasdam normas prescribi vult, quibus fidem et judicium suum super- struat, plerosque philosophos vehementer incusat, quasi turbatis et per- mixtis rerum finibus, admodum falsam certitudinis ideam eflinxerint, (3) Ipse Puffendorfius istam certitudinis moralis dupZicitatez, ut ita dicam , eodem nomine vocavit; attamen certitudinem rerum moralium proprie dictam a fide historica vel juridica optime distinxit, cui fidei non nisi magnam probabilitatem tribuit, — Vid. de J. N. et G. Ll 1,'c,2, S Xp, ( 255) atque ex hac idea falsissimas deduxerint consequentias (1). Illis autem presertim exprobrat, quod diversam certitudini vim pro diversa rerum natura adscribant, et contendit, rationem ejus diversitatis non esse in ipsis propositionibus, sed duntaxat in animis nostris querendam, quum omnis certitudo sit mere ad hominem relata. Attamen exempla qua idcirco refert, id tantum probant, quod ea certitudo non sit absoluta quz dicitur mathematica, non vero quod nulla talis certitudo existat. Jam autem satis evidenter mihi videtur demonstratum, aliam esse certitudinem vere absolutam, certitudine mathematica majorem, quie vocatur intuiliva, et ' de qua dici non potest, nos aliquando verum credere quod revera falsum est, vel pro certo habere quod alter in dubium vocat, vel denique in dubium vocare quod ab aliis pro certo babetur (2). Et vix intelligo, quo- modo tanto et tam excellenti ingenio potuerit illud excidere, quod cer- Ros E E Pee tient sel Cduai edet silii (1) FUangieri, 1. 5, cap. 15. (2) Fai lu quelque part dans un vieux conte que deux chevaliers se prirent autrefois d'une sanglante querelle au sujet d'un bouclier pendu entr'eux deux; l'un soutenant qu'il était d'or, l'autre qu'il était d'argent. Comme c'est l'usage, avant d'examiner le fait, on se battit; et puis aprés, quand on s'approcha, on vit que le bouclier était à moitié d'argent, à moitié d'or, et que chaque chevalier avait bien vu de son cóté. — Je ne sais, mais il me semble que ce conte pourrait bien. s'appliquer à la querelle que Filangieri fait aux philosophes. Les philosophes di- sent: la certitude métaphysique est absolue. Filangieri dit: la certitude métapbysiqne est rela- tive. De quel cóté. est la vérité? Je répondrai qu'elle est autant de l'un que de l'autre. La cer- titude métaphysique est tantót absolue et tantót relative; absolue, quand elle est le résultat nécessaire des conceptions de la raison; relative, quand elle est le résultat libre d'une démon- stration anlécédente. — Que de querelles philosophiques viendraient à cesser, si on voyait tous les cótés des choses ! Inter illud metaphysicorum vulgus quod conceptibus rationis absolute certitudinis vim ad- Scripsit, referendi sunt non solum ex veteribus Plato, Aristoteles et multi alii, sed apud recen- tiores Cartesius, Leibnitzius, Locke, Kant, Cousin. Illa enim divini Platonis remziscentia et idem Cartesii Zunate , et forme Kantiane nullum alium in finem ab auctoribus suis excogila tae sunt, quam ut ratio reddi posset ejus pleni et necessarii consensus, quo noliones quasdam, - simul ac nobis proponuntur, statim amplectimur. Attamen neminem eorum credo notionibus quoque atAematícis eamdem certitudinem tribuisse. Imo, quod magis est, celeberrimus Locke, in l. 4, c. 2, $ 2, usque ad 8, egregie demonstravit cognitioni demonstrative multo minorem inesse vim atque lucem quam intuitiva. Etiam Leibnitz inter veritates primitivas et derivativas, quoad certitudinis vim quee illis inest, sepissime distinguit. Postremo Cousin cognitionem ne- cessariam a cognitione libera et conceptionem ab observatione ita separavit, ut confundi omnino non possint. à | 4 ( 26 ) titudinis zoralís prorsus eadem sit natura atque vis quam certitudinis metaphysice. Etiamsi enim aliquando firmissime credamus factum esse aliquid quod ipsi fieri non vidimus, tamen ea certitudo moralis nunquam eo pervenit, ut contrarium ejus quod credimus non possimus concipere. Et si cuiquam eà de re aliquod dubium superest, videat, quaso, anne eliam certitudo moralis judici adsit, quando propter duorum testimonium aliquem reum condemnat. Et si adesse respondet, quero, an istius cer- üitudinis eadem sit vis, quam ejus, v. g. quod eadem res eodem tempore non possit existere et non existere, vel, ut exemplum certitudinis deri- vativee aut mathematice, sumam , quod tres anguli cujuslibet trianguli sint eequales duobus rectis. Neque mihi illud Filangierii sophisma oppo- nat, quod, quemadmodum veritas mathematica mathematico, ita histo- rica historico certior videatur. Nam prorsus comparationem male insti- tues, si ignorantem cum sciente comparaveris. Quoniam enim diximus certitudinem esse cognitionem veritatis sub ipsis cognitionibus nostris comprehense, luce clarius est, quod, ubi nulla est cognitio, ibi nulla esse possit certitudo. Quamobrem si comparationem quamdam velis insti- tuere, da mihi hominem qui historiam simul et mathematicam cognos- cat, et quzre ex eo, utra sibi certior videatur ex his duabus propositio- nibus, vel quod Casar Gallias devicerit, vel quod tres anguli cujuslibet trianguli sint equales duobus rectis. Neque dubito, illum responsurum se hanc multo firmius admittere quam illam, quia hzc per se omnem con- trarii possibilitatem excludit, illi duntaxat fidem adhibet propter nume- rum, congruentiam et gravitatem testimoniorum , qua tamen possunt fallere et falli; et se, deficientibus iisdem momentis, non eadem fide crediturum , quod lupa Remum et Romulum aluerit, quamvis hoc factum ralioni non repugnet. Quapropter, quantacumque Filangierium admira- tione prosequar , fateor eum mihi maxime errasse videri, cum dixerit, inler varias certitudinis species, quoad vim quz illis inest, discrimen nullum existere. (27) $ 10. JDe certitudinis moralis mensura. Quoniam ea est certitudinis absolutze natura, ut per se omne dubium excludat, consequens est , istam certitudinem gradus nullos admittere. Sed longe aliud de certitudine morali dicendum. Quid enim tam varium, quid tam fluxum , quid tam mutabile est, quam fides quam adhibemus circa factum quod nobis presentibus gestum non est? Illa enim fides pendet non solum a numero, sed a gravitate testimoniorum , neque solum a testimoniis, sed a circumstantiis facti infirmantibus aut confirmantibus, neque solum a circumstantiis, sed ab ipsa rei probabilitate in se spectata. Quum itaque omnia ista elementa quibus certitudo moralis efficitur, non solum ipsa mutari, sed diversissimo modo inter se concurrere aut se invicem tollere possint, quid mirum quod ipsa certitudo tam varia atque diversa sit? Quapropter viri summa doctrine et ingenii laude przestantes quamdam: certitudinis arithmeticam excogitarunt, qua istius diversitatis universa et equabilis ratio posset haberi; quos tamen vana spe delusos fuisse reor, quum fides et intellectus que in testibus maxime considerare oportet, in numeros traduci, et qualitates morales in quantitates mathe- maticas resolvi nullo modo queant (1). Melius sane et rectius ille Cremani, qui Thomasium secutus, omnem probabilitatem in tres gradus distinxit, pro modo experientia nostrz cui omnis probabilitas innititur, determi- natos (2). Nam sive a testimonio ad id quod in testimonium venit, sive a facto externo ad factum internum concludamus, ratio et regula nostree couclusionis est similitudo rerum atque causarum in quibus factum pos- terius cum priori revera vidimus conjunctum ; atque illa regula toties excepüonem patitur, quoties factum posterius a priori videmus separa- tum aut cum altero conjunctum. Quod si itaque exceptio regulam adze- quat vel exsuperat, adest modo zzfimus probabilitatis gradus qui sim- plicem suspicionem parit: sin contra casus regulà comprehensi ejusdem (1) Cremani, c. 18, $ 5. (2) Cremani, c. 18, $ 4. ( 28) excepliones longe excedunt, ita ut contrarium ejus quod suspicamur, minus frequenter locum habeat, probabilitas habetur zzedia vel ordina- ria, unde nascitur presumptio. Denique summus probabilitatis gradus existimandus est, si id quod nunc videmus vel audimus, cum eo de quo judicamus, non solum plerumque experti sumus conjunctum , sed vix intelligi potest ab eo separatum; atque illa demum est certitudo moralis sive convictio , de qua in introductione locutus sum , et cujus obtinendee media in secunda parte investigabo. S t. Certitudine morali judex ad decernendam poenam debet acquiescere. Et quod ista certitudo moralis ad condemnandum vere sufficiat, id nemo poterit in dubium vocare, nisi neminem prorsus velit in civitate damnari, quandoquidem in judiciis certitudo major obtineri non possit. Etiamsi enim factum propter quod reus aliquis in judicium adducitur, ipso judice inspectante esset commissum , adesset quidem certitudo delicti et auctoris physica et ab omni dubio remota, sed doli vel culpe, sine qua poenz locus non est, non nisi certitudinem moralem judex haberet. Nam quum conscientià nihil aliud possimus attingere, quam quod intra animum nostrum agitur, et quum illa conscientia sit mere contingens; nunquam, vel propria observatione, vel demonstrationis ope certo scire possumus, quanam aliquis mentis vel animi dispositione factum quoddam admiserit, quod ipsum admisisse vidimus: sed quoniam scientia ac volun- las interna externis actibus manifestantur, a posterioribus qui in sensus incurrunt, concludimus ad priores quae in visceribus aliorum , ut ita dicam, latentes, oculos nostros effugiunt: quz tamen conclusio nunquam est necessaria, sed mere probabilis tantum. Quapropter aut omnino ju- diciis et poenis est renunciandum, aut judicia secundum ejus probabili- talis normam instituenda et poenz decernende sunt. Quum autem societas sine judiciis et poenis subsistere nequeat, et quum alterá ex parte ratio maxime jubeat, ut in societatibus degamus; sequitur, jam ab ipsà naturà obligationem judici esse impositam, ut ne majorem, quam quz possit ( 29 ) obtineri, certitudinem exspectet, et ut proinde in omnibus causis crimi- nàlibus ad condemnandum aliquem reum summa probabilitate acquiescat. Jam absoluta est prima questionis nostre pars, cui vereor ne diutius videar inhzsisse. Sed considerari velim , quantum reip. intersit, ut genuina determinetur certitudinis moralis natura, et quam plerique auctores eam recte determinandam neglexerint. Interroget se quisque, et secum con- sulat, an sibi contra malorum insidias legum tutela satis provisum putaret, si judex illam Filangierii sequeretur opinionem , eamdem esse certitudinis moralis ac mathematice naturam, vel si ex adverso illam summae pro- babilitatis fidem cum ambiguo isto sensu, cum ista czca mentis inclina- üone confunderet, qua sepe ad affirmandum vel negandum aliquod fac- tum preter veritatem ferimur. Quod me attinet , malim illum judicem, qui, probationum plane rudis, de certitudine ad condemnandum requi- sita veram animo concepisset ideam , quam qui hujus certitudinis ignarus, luculentissimum probationum systema summa cum industria condidisset. ADEMTTRROTRo AAA PARAR SA AR RAT AAA AAA AAA AAA OSUAZAAU UA USA AARAU AAA, UA AAA A PARS SECUNDA. DE PROBATIONIBUS, SIVE DE MEDIIS QUIBUS FIDES JUDICIARIA ODBTINETUR. CAPUT PRIMUM. DE PROBATIONIBUS IN GENERE. S 12. Quid sit probatio. In parte precedenti genuinam certitudinis moralis sive judiciarie na- turam definivi, et eam reperi esse fidem aliquam maxime probabilem, qua factum alienum, quod propria observatione non possumus consequi , ( 8o) ex alio facto concludimus, quod plerumque cum priori vidimus conjunc- tum et consentaneum, ita ut verisimillimum pro vero amplectamur. In omni itaque judicio adsunt minumum duo facta: alterum de cujus existentià quxritur; alterum unde prioris existentia deducitur; atque hoc est illud quod vocatur medium probandi, sive argumentum sensu latiori. Ex argumentorum autem complexu constituitur probatio objec/iea ; et denique actus quo singula argumenta exponuntur et monstratur eorum convenienüa cum facto quod in judicio versatur, dicitur probatio suó- jectiva. lla magis ad judices, hac ad causarum accusatores atque. pa- ironos pertinet; judicum precipuus labor in eo versatur, ut videant an argumenta allata ad fidem facti faciendam sufficiant; oratorum, ut argu- menta confirmando facto maxime idonea excogitent, atque in lucem proferant: illis judicio, posterioribus inventione magis opus est; et rursus inde apparet, quantum intersit discrimen inter doctrinam de probationi- bus, qualem nunc elaboramus, et inveniendorum argumentorum disci- plinam qualem veteres olim agitabant. Attamen fatendum est, de proba- tione objectivà et subjectivà sermonem omnino separatum institui non posse; quoniam neque judicandi regulas potes prescribere quin ad argu- mentorum sedes accedas, neque de argumentorum sedibus disserere, quin judicandi fundamenta attingas. S 13. De probatione plena et minus plena. Quo factum probatorium cum facto judicando arctius coheret, quo itaque sepius hoc cum illo experti sumus conjunctum, eo magis proba- bile fit, etiam in casu quo istam conjunctionem non videmus, eam tamen obtinere, ac proinde eo magis judicium sequitur fides. Quz? quidem fides si talis sit, ut contrarium ejus quod credimus omnino sit inverisimile et cum solito rerum. cursu atque ordine pugnet, probatio sensu objectivo accepta dicitur pZeza, id est, ad condemnandum reum sufliciens; atque eadem dicitur minus plena, quando fides nostra propter rationes Jam C51) x expositas non tantam probabilitatis vim in se continet (1). Quod autem ista probatio nunquam verz et proprie dicte certitudinis vim et necessi- tatem attingat, non est quod moneatur, quia id jam fusius supra demon- stravi. Ceterum illa veterum Jurisconsultorum divisio in probationem pZenam , semiplenam , et semiplená majorem, semiplená minorem, quamvis nimi subtilitatis merito possit argui, tamen non ita est rejicienda, quasi istos gradus probationis natura non recipiat (nam innumeros recipit), sed €o damnanda est, quod variis probationis gradibus varios effectus odiosos tribuebant, cum tamen juri maxime sit contrarium, civem aliquo damno legali afficere, quamdiu de ejus delicto dubium satis probabile superest. S 14. De probatione et de reprobatione. Quum certitudinem. moralem nunquam ea sequatur evidentia, quae per se omnem contrarii possibilitatem excludat, si velit judex integrum facti judicium insütuere, debebit omnia probabilitatis momenta exami- nare, et videre quatenus cum facto proposito conveniant vel adversen- tur; et si, omnibus rationibus ab utraque parte diu et rite perpensis invenerit, eam rem de quà agitur, adeo esse probabilem, utilli non possit CUNT I cic VM RD PRETI EGES CI HERES (1) Mattheus c. 1, 6 5 ait: » Divisio illa probationis in pZezaz et semiplénam nullo modo » ferenda est. Probare enim est fidem judici facere; non facit autem fidem , qui, ut illi lo- » quuntur, semiplene probat. Suspicione quidem animum judicis imbuere potest: persuadere » nullo modo potest." Per hec verba Matthzus nihil aliud sibi voluit quam semiplenam pro- bationem ad condemnandum reum nunquam sufficere; non vero, ut forte aliquis in animum Sibi posset inducere, probationem semiplenam in rerum maturà prorsus non existere. Idem enim Mattheus infra expresse dicit (e. 8, $. 5) : innocentiam per quamlibet semiplenam proba- tionem probari. : Le mot de preuve a quelque chose de trompeur; il semble que la chose qu'on appelle ainsi ; ait une force suffisante pour déterminer la créance; mais on ne doit entendre par là qu'un moyen dont on se sert pour établir la vérité d'un fait, moyen qui peut étre bon ou mauvais, complet ou incomplet. Bentham 1. 1 ; ch. 6. Cf. doctrina juris crim, Haus. $ 569 ubi notatur Merlin qui in Répertoire vo Preuve, sect. 8, no 4, probationem non magis quam veritatem ipsam in plenam et minus plenam dividi posse contendit. (32) non assentiri, debebit pronunciare /zctum, et deinde legem in illud factum applicare. Hinc patet, in judiciis criminalibus non solum conside- randa esse quee pro veritate accusationis militant, verum etiam quecum- que istam veritatem imminuunt, ila ab accusatore, hec a defensore praestanda, illa quz dicuntur probatio sensu strictiori, hec reprobatio. In hàc igitur questione, ubi universe loquimur de fundamentis quibus judex sententiam suam superstruat , nobis tam de probatione quam de re- probatione erit dicendum , et ita quidem ut primo loco de priori, se- cundo de posteriori tractemus, naturalem rerum ordinem secuti, secun- dum quem nemo se defendit, nisi qui accusatus jam est. S 15. 4n eliam in veprobatione plena requiratur probatio. » Actor probat crimen , ait Mattheus (1), reus innocentiam : ille juris » ordine et necessitate; hic, si factum neget, etiamsi nihil prazstterit , » accusatore non probante, absolvitur." Quamdiu itaque reus in negando versatur, quzri non potest, an plena ad eum absolvendum requiratur probatio. Semper enim sufliciens probatio aderit, ut eum judex absolvat, - ubi non aderit sufficiens, ut eum condemnet. Sed mox idem auctor pro- sequitur: » sin reus confiteatur factum, ceeterum jure factum defendat, » idipsum probare debet. Probatio enim ei incumbit qui dicit, non qui » negat" (2). ltaque si Milo in judicium abductus fatetur se Clodium occidisse, sed moderamine inculpatz tutelae usum et ad repellendam vim a Clodio sibi illatarn, Milonis est probare Clodium sibi prius vim intulisse. Jam autem quzritur, an illa probatio debeat esse plena, quemadmodum plena debuisset esse probatio ccdis, si de cede esset dubitatum. Et ve- rius dicendum est, probationem minus plenam sive illum probabilitatis gradum quem diximus medium, suflicere. Quoniam enim ejus probabi- (1) De probation. C. 1, $ 1. (2) L. 2 et 21. D. de probatione L. 2, 8, 9, 25 C. de probation. — L. 4 C. de edendo. — At si exceptionem opponat aut jure factum, exceptionem probare debet. L. 9g C. de except. L. 5, 12, 17, 18, $ 1 et L. 19, 22 D. de probation. (Citationes ex Matthaeo collecta ). (55) litatis gradüs effectum talem esse statuimus, ut plures rationes pro exis- tentia facti circa quod versatur, militent, quam quidem contra illam, sane injustissimum et acerbissimum foret eum reum damnare, quem pro- babilius foret in innocentia quam in culpa versari. S 16. Divisio probationum fundamentalis. Jam quaerere volo, quibusnam mediis effici possit illa probatio objectiva qua judici ad condemnandum opus est, et in hac immensa silva medio- rum quz ad faciendam rei dubie fidem aliquid conferunt, talem sequi velim procedendi rationem , qualis omni me timore eximeret, aliquam, non dico probationem ( quod impossibile est), sed probationis speciem omittendi: quod sequens divisio, ni fallor, preestabit. Facti scilicet contingentis existentiam non solum non affirmare, sed ne suspicari quidem possum, nisi ejus notitia uno vel altero ex quatuor hisce modis ad mentem meam perveniat. 1». Ipsius rei perceptione; 2e. Perceptionealteriusrei , unde prioris existentia concludi posse videtur ; 3». Testimonio alicujus qui se rem suis oculis vidisse profitetur ; 49. Testimonio alicujus qui non ipsam rem vidit, sed tamen aliam rem qua ad illam refertur. Dico, prater illos modos nullum omnino intelligi et excogitari posse , quo factum quodpiam nobis innotescat, atque ex his proinde modis omnia probationum genera esse eruenda. Jam de singulis videamus. In primo casu quo rem propria observatione percipio, cognitio imme- diate efficitur, et adest certitudo physica atque ab omni dubio remota ; qua tamen cognoscendi ratio e probationum numero eximenda est, quia quzlibet probatio per conclusionem a viso ad non visum procedit. Etiam in secundo casu propria cognoscentis observatio oblinet, non tamen quoad ipsam rem de qua quaritur, sed quoad aliam que cum illa solet conjungi et unde prioris existentiam per argumentationem con- 5 C54) cludimus. In eo igitur apparet verus probationis character, et illud pro- bandi genus vocatur argumentum, stricle sic dictum. , In tertio casu egomet rem gestam non vidi, sed alius quidam , qui se ipsam suis oculis vidisse profitetur, et cui ego fidem adhibeo. Hic etiam probationem agnosco: nam concludo a testimonio ad id quod per testi- monium affirmatur, et proinde a cognito ad non cognitum. Sed hzc probatio a priori longe diversa est. Conclusio enim prior processerat ex intima et probata convenientia inter rem perceptam et non perceptam: posterior procedit ex solita testimonii convenientia cum veritate in ab- stracto considerala, sed tamen a re, de quà queritur, prorsus aliena (1): illa itaque in£erna, hec vero externa est. llla arte efficitur, hec size aríe extrinsecus accipitur (2). Denique ultimus casus hic est, ubi ex aliorum testimonio non ipsam quidem rem cognosco, sed tamen aliam rem unde prior deducenda vi- detur. Itaque concluditur primum a testimonio ad id quod per testimonium affirmatur; deinde ab eo quod per testimonium aflirmatur ad rem prin- cipalem quam cognoscere volumus. Inde apparet, illud medium et mixtum quoddam esse probationis genus quod simul testimonii et argumenti na- turam referat. Áttamen omne testimonium indirectum commode ad ar- gumenta possumus referre, modo probe teneamus, ab eo quod tali testi- monio conlinetur, non esse concludendum ad factum principale, nisi ipsius testimonii Jam facta fuerit fides (3). Omnis itaque probalio est personzaZis vel realis , externa vel interna , inartificialis vel artificialis , mediata vel immediata , directa vel indi- recía. lla testimoniis, hec arguments vel indiciis efficitur. Hzc divisio, qui etiam ab Aristotele in rhetoricà, a Cicerone in topicis et parlitioni- (1) Cic. in top. n» 8 et 73. (2) Illa qua siue arte appellantur, tamen arte indigent, nec eo dicuntur sine arte, quod ita sunt, sed quod ea non parit oratoris ars, sed foris ad se delata, tamem arte tractat. Cic. in topic. i14. (5) Vere dici potest , omnia fere argumenta artificialia inartificialibus niti, quatenus crimi- nis adjuncta cl circumstanti;e, nec mon presumptz rei externz affecliones, ex quibus argu- menta illa deducuntur, testibus antea confirmari debent, ne iis adhuc dubiis ad rem pariter dubiam comprobandam uti videamur. — Gremani c. 39. $ 2. (55) bus, a Quinctilano in institutionibus oratoriis fuit adoptata, omnia videlur complecti, et sine ullo dubio possum affirmare, nullum esse pro- bandi medium quod non ad hanc vel ad illam pertineat. Caterum sub testimoniorum appellatione continentur: testimonia a quolibet homine verbis expressa; testimonia rei adversus se ipsum, sive confessiones; tes- timonia eorum quos singularis scientie laus commendat, sive peritorum relationes , et denique testimonia scripta, qua iterum vel authentica sunt, vel privata, et a tertio quolibet, vel a reo ipso procedentia. Ipsa quoque argumenta modo sumuntur ex iis quz plerumque ita fiunt, modo ex lis que nunquam aliter, et modo ex rebus modo ex personis descen- dunt (1). Qua omnia universe comprehendit £L. z/£. C. de probat. dum accusatoribus Jubet eam rem in publicam notionem referre, quee munita sit idoneis testibus , vel instructa apertissimis documentis, vel indiciis ad probationem indubitatis et luce clarioribus (2). (1) Paul dépose qu'il a vu Jean poursuivre Jacques en le menagant. Jacques a été tué, et le couteau de Jean, couvert de sang, a été trouvé à cóté du cadavre. Le témoignage de Paul est une preuye personnelle, le couteau est ce qu'on appelle une preuve réelle. — Bentham L. 1. ch. 6. (2) Argumentorum, testimoniorum et instrumentorum vocabula admodum varia et diversa significatione etiam apud veteres adhibebantur. Argumentum Cicero in topicis appellat omnem rationem quz rei dubie facit fidem; alibi ea tantum quz nos vocamus indicia. Testimonium in $ xix topicorum dicitur omne quod ab aliquà re ex/erza sumitur ad faciendam fidem; in pluribus vero aliis locis per testimonia intelliguntur depositiones testium verbis edite, exclusis tabulis atque instrnmentis. Instrumentum vero ipsum szpissime adhibetur pro omni probatione scripta. In L. autem 1. C. de fide instrum. instrumentorum nomina ea ommia accipi dicuntur quibus causa instrui potest; et ideo tam testimonia quam persone instrumentorum loco haberi. Que animadvertenda duxi, ne verborum confusio nos in errorem abduceret. ( 36 ) EORR EE E llli i e.c ELLO .————— — VA C" GAüMMNRGAAMaARMREAMRARRÜÜDÜPMEMGé MEE CAPUT SECUNDUM. DE PROÉRATIONE DIRECT A. "SÉ aar TA dU E S DE TESTIBUS. Sid; Praemonitum. Antequam ad singulos probationum fontes accedam, et quaenam sin- gulis adjicienda sit fides, exponam , necesse est, genuinum inyestigationis nostre ambitum certis limitibus definire, ne forte a proposito meo lon- gius aberrem. Illum autem ambitum ipsa questionis verba satis determi- nant. Qusritur enim, ut agatur de probationibus in delictis , non itaque de forma probationum accessoria, sed de iis tantum quc ad intimam earum naturam perünent. Quecumque igitur de producendis atque in- terrogandis testibus, de poenis contra falsa testimonia decernendis, et plura id genus ab auctoribus quzri et a legislatoribus caveri solent, utpote consilium nostrum excedentia, universe silentio pretermittam. Ista enim probationuni, ut ila dicam, munimenta, quanquam ad innocentize secu- ritatem et sceleris perniciem plurimum conferunt, tamen non solum ad cognoscendam probationum naturam nihil faciunt, sed ne intelligi qui- dem possunt, nisi ipsa probationum natura jam cognita fuerit atque perspecta. Illis generaliter de universis probationum fonütbus premonitis, etiam illud de testibus in specie monendum videtur, quod fides testibus adhi- bita non semper tam late pateat, quam id quod testimonio continetur. Aliud enim est alicui credere de delicto coram judice testimonium ferenti, C57) et fidem ejus pro non suspecta habere, aliud ipsum. delictum pro. vero accipere. Si v. g. quis testatur se audivisse Caium a Titio sceleris cujus- dam accusatum, vel ex Caii vultu atque habitu illum cadis patrate auc- torem judicasse; quantumvis firmiter testanti credatur, tamen nihil aliud inde colligi potest, quam testem id revera ex Titio audivisse vel ita judi- casse; non yero statim inde concludi potest, illud quod testis audivit vel judicavit, revera ita se habere. Quamobrem in omni testimonio duplex instituendum est judicium, alterum de fide quam testis mesetur , alte- rum de relatione inter testem et rem quz in testimonium. venit. Hoc loco de priori agimus : de posteriore infra videndum. S 18. De fidei testibus adhibendae ratione atque fundamento. Quoniam rebus contingentibus nulla proprie nota inest qua se ipsoruin veritas nobis ultro manifestet, testimonia aliorum quze& circa res contin- gentes versantur, non possumus ante vera affirmare, quam illa cum nostra ipsorum perceptione comparavimus. Quum enim major certitudo deside- rari non possit, quam quz nobis ex perceptione nostra oritur, testimo- nium dicimus veruz , quod cum illa quadrat , fasum , quod eidem adver- satur. Sic certitudo quz rerum physicarum scientiz inest, ex eo proficis- citur quod docentis testimonium confirmat discentis observatio, adeo ut, ubi ea. confirmatio cessat, doctrina fide sua destituatur. Sed aliud prorsus dicendum est de testimonio quod facta hominum singularia et quidem extra oculos nostros gesta attinet. Illa enim qui Jam evanuerunt, nec percipi amplius possunt, nec testimonium quod de illis fertur, cum ea perceptione comparari; et proinde tale testimonium non solum nullam certitudinem in se continet, sed nec veritatem ejus quoque modo possu- mus experiri. Quare quaritur, quonam fundamento fides illi adhibita nitatur. Quidam philosophi illud fundamentum in experientia, alii in hominis natura ad credendum propensa reponunt. Nobis vero inter utrumque melior videtur sententia. (58) Scilicet homo infanti: propior insito quodam animi instinctu fertur ad fidem cuilibet testimonio adhibendam. Quo minus cognitionibus gaudet propriis, eo magis indiget alienis, et quoties suae sibi facultates non suf- ficiunt, paratus est ad alios recurrere, quos iisdem facultatibus videt praeditos. Nondum errores, nondum dolos, nondum verborum ambigui- tates expertus, nihil suspectum , nihil non fidei plenum existimat, et falsa cum veris aquo animo accipit, si falsa pro veris ab alio affirmantur. Postquam vero deinde experiund:e fidei occasionem nanciscitur, inter- dum, et quidem non ita raro cognoscit , eam omni fundamento esse des- litutam , et se testimonio alieno fuisse deceptum. Quare constituit in posterum a simili errore cavere, ita ut naturam experientia, fidem sus- picio corrumpat. Attamen quia teslimonia multo sepius vera reperiuntur quam falsa, eadem quz nos adversus testimonii lubricum suspicaces esse jubet expe- rientia, simul efficit, ut, si nullam falsitatis causam adesse videamus, lestimonium polius verum quam falsum credamus. Suspicio itaque non magis tollit fidem quam exceptio regulam : ubi exceptio non occurrit, ibi regula valet. Ubi quaedam suspicionis causa non adest, ibi fides tes- timonio tribuenda. S 19. Je causis quae testimonii fidem tollunt vel imminuunt. Fides quz testimonio adhibetur, satis anceps atque ambigua foret, si nullo alio fundamento niteretur quam 1illà generali experientià, quà tes- limonia sepius vera invenimus quam falsa, et reus tali ex prasumplione salvà justitià condemnari non posset. Sed quando testimonium aliquod veritati adversatur, quamvis falsitatem que illi subest, non immediate percipiamus, tamen eam indirecte deprehendimus ex cognitione causa- rum quz testimonii fidem tollunt vel imminuunt; et, si talem causam nullam adesse videmus, optimo jure plenam fidem testimonio concedimus. llle autem cause quz testimonii fidem corrumpunt, non sunt plures neque pauciores quam tres, intelligentia, voluntas, elocutio. Sive enim (59) testis illud verum credat quod revera falsum ést, sive volens et sciens falsum pro vero affirmet, sive denique iis. verbis utatur. quz falsam veri ideam referunt , manifestum est , testimonium fide suá excidere et plane corruere. Sin contra testis ea qua sunt, revera vidisse, et quz vidit revera testimonio significare velle, et qua testimonio suo significari vult, ex ejus verbis satis apparere videntur, nulla adest ratio, cur debita testimo- nio detrahatur fides. Heec itaque sunt quz ab ipsa ratione, et nulla adhuc lege lata, ad faciendam testimonii fidem requiruntur, intelligentia sive scientia veri, veri dicendi voluntas, et vera elocutio. Reliqua requisita qua vel ab auctoribus proposita , vel a legislatoribus sancita sunt, ad haec iria principalia accedere et vim suam ex iis mutuari infra ostendam. S 20. Je requisitis testium principalibus et 19 de veri scientia. Ut igitur fidem testimonio praestemus, requiritur inprimis veri scientia; id est, ut testis illud de quo testimonium dicit, probe sciat atque cog- noscat. Verum enim testimonium procedere non potest ab eo qui in falsa opinione versatur; et ideo, quando testis de facto aliquo testatur, quod se propriis sensibus percepisse profitetur, judicis est, omnes causas, cur homines decipi soleant, diligenter expendere, et videre, anne aliqua ex his in eo forte. occurrat. : Errandi autem causa vel animo, vel sensibus inesse potest. Neque enim sana mens sine integris sensibus, neque integri sensus sine sana mente sufficiunt. Qui itaque furiosi sunt, vel mente: capti, vel imbecilli , vel memoria penitus destituti, non magis fidem merentur, quam qui surdi- tate, vel cecitate, vel alio quodam sensuum defectu aut vitio laborant, vel qui ea ztate sunt, ut nondum perfectum facultatum suarum usum . consecuti sint, vel eundem Jam amiserint. Ilis tamen errorum causis quz ex perpetuo animi vel sensuum vitio descendunt, diutius non insistam, tum quia apud omnes auctores. reperiuntur, tum quia justa earum zsti- matio nulli difficultati subest. Quis enim, precor, furioso vel imbecillo credat, nisi imbecillus vel furiosus? Aut quis tantà stoliditate reperiatur ( 40 ) judex; ut surdo de auditis, vel ecco de visis testanti fidem adjiciat? lidem vero auctores qui tam sedulo monent, ne ceco, vel surdo, vel furioso credatur, sepe omittunt illud quod praecipuum est, et in quo judicis labor maxime versari debet, ut scilicet ex facti circumstantiis diligenter inquirat, anne aliqua causa adfuerit, quae testem, licet sanà mente et integris sensibus praeditum, in errorem conjicere potuerit? Sensus enim et animus nostri, etiamsi omni vilio careant, tamen peculiaribus errorum causis obnoxii sunt, quibus zeque decipimur, ac si vitium aliquod eis inesset. Sic ira, amor, spes, metus (1), uno verbo omnes vehementiores animi affectus, ita nos a vero abripiunt, ut vanas imagines pro rebus vere existentibus ducamus. Judicium fallit phantasia (2); memoriam lempus, zelas, morbus; aures distantia, oculos similitudo. Postremo innumera circumstantie innumeris erroribus ansam prebere solent, ve- luü si testis ita esset positus, ut integram rem non posset videre ; atque ——— (1) Plura et majora videntur timentibus, eadem mon tam auimadvertuntur in pace. In metu et periculo cum creduntur facilius, tum. finguntur impunius. Cie. de Divinatione I. 3. Alios timor sibi reddit, alios vehementius perturbat et in dementiam transfert. Inde inter bella erravere lymphatici: nec usquam plura exempla vaticinantium invenies, quam ubi for- mido mentes religione mixta percussit. Senec. nat. quest. l. VI, 29. (2) Montaigne appelle l'imagination la folle du logis. Il ny a pas d'exemple plus remarquable des ellets de l'imagination que celui qui est rap- porté par Voltaire (prix de la justice et de l'humanité, art. 22): » M»* de Chauvelin , mariée en secondes nóces avec La Pivardiére, est accusée de l'avoir fait assassiner dans son cháteau. Deux servantes ont été témoins du meurtre. Sa propre fille a entendu les derniéres paroles de son pere; Mon Dieu: ayez pitié de moi!. L'une des servantes malade, en danger de mort, atteste Dieu en recevant les sacremens de son église, que sa maitresse a vu tuer son maitre. Plusieurs autres témoins ont vu les linges teints de son sang: plusieurs ont entendu le coup de fusil par lequel a commencé l'assassinat. Sa mort est avérée: cependant il n'y avait eu ni coup de fusil tiré , ni saug répandu, ni personne tué. Le reste est bien plus extraordinaire. La Pivar- diére revient chez lui; il se présente aux juges de la province, qui poursuivaient la vengeance de sa mort. Les juges ne veulent pas perdre leur procédure; ils lui soutiennent qu'il est mort, qu'il est un imposteur de se dire encore en vie, qu'il doit étre puni de mentir ainsi à la justice; que leurs procédures sont plus croyables que lui. Ce procés criminel dure dix-huit mois avant que ce pauvre gentilhomme puisse obtenir un arrét comme quoi il est en vie." I] faut avouer que le fait paraitrait peu croyable, s'il n'était pas aussi précisé quant aux personnes et aux cir- constances; au reste, toutes les croyances superstitieuses de nos bons vieux péres étaient basées sur des illusions de cette nature. Il n'y avait pas un vieillard dans les campagnes qui, n'eüt vu quatre ou cinq speclres dans sa vie; et on trouye encore des, personnes qui se rappellent fort bien d'avoir recu la visite de quelque mort de leur connaissance. C4) inde non raro accidit, ut inter plures personas, que simul turbam dimi- cantem viderunt, diverse diverso modo rem enarrent. Quapropter judex non ante testimonium aliquod probabit, quam certior fuerit factus, non solum testem omnibus facultatibus ad illum factam recte percipiendum necessariis fuisse instructum , sed etiam nullam causam obstitisse, quomi- nus illas facultates justo modo exerceret, et tempore intermedio eum ad conservandam facti notitiam fideli memoria usum esse, et denique ipso depositionis momento integra mente gaudere ad palam faciendum illud quod interiore animo reconditum est. S 21 JDe veri dicendi voluntate. Pestquam judex nullam causam in teste deprehenderit, cur decipi po- tuisse videatur, examinare debebit, an nulla ei sit, cur alios decipere velle :sit suspicandus. Quamvis enim non sequatur ex eo, quod quis mentiendi causam habet, eum ideo mentiri, tamen gravis inde suspicio oritur con- tra illum in quo talis causa occurrit, et eo gravior, quo sepius homines eà causà ad mentiendum impelli experientia docet. Sed ex adverso, si nulla testem causa incitare videbitur, cur alios in errorem conjiciat, ' dignus erit existimandus, cujus fidei fides adhibeatur, quia sine causa mentiri contra naturam est. Nec si quis forte mentitur quod ita sibi placet, vel quod ita consuevit, ideo dicendum est, eum sine causa men- liri; quippe causa mentiendi in eo casu est animi improbitas, vel prava mentiendi consuetudo. Quanquam ne improbissimum quidem hominem facile crediderim perjurii poene ultro se exponere, si ceteroquin nulla peculiari causa ad falsum testimonium dicendum impellitur (1); attamen non illud mihi volo, ut testi improbo atque honesto perinde credatur. Multum abest. Absurdum enim foret, eodem ordine illos habere, quos egregia virtus, probata vita, et eximium veri studium . commendant , (1) La volonté de mentir tient à deux causes: 19 l'existence d'un motif séducteur , c'est-à- dire, d'un motif qui se rapporte à l'intérét du témoin ; 2» l'existence d'une habitude qui le dispose à céder à cet intérét, habitude d'improbité. Benth. L. 1, C. rx. C42) quam qui turpem vitam degunt, vel propter flagitium condemnati sunt, vel infamia notati, vel de falso convicti: sed istorum demum testimonia tanquam vehementer suspecta, non vero tanquam irrita consideranda esse existimo (1). Fa autem que homines ad falsum tesümonium in judicio dicendum "specialius impellere solent, plerumque hac duo sunt: sui studium cuique a natura inditum, et bonus vel malus in reum affectus. Prior suspicionis causa adest, sive testis ex falso testimonio lucri aliquid consecutus aut consecuturus sit; vel ex vario judicii exitu aliquam utilitatem sperare possit, sive ex vero testimonio mali aliquid metuat, ut fit, quum a tes- ümonio contra reum vel in ejus favorem dicendo pra timore vel reve- rentià impeditur, vel si illud quod verum est, sine inculpatione sui declarare non potest. Posterior autem causa quz judicem adversus men- dacium suspicacem esse jubet, tunc locum habet, si testimonium pro- cedit ab eo quem reus secum aliquo necessitudinis, parentelze aut gratie vinculo conjunctum agnoscit, veluti a parente, a cognato, ab amico, a benefactore; vel contra ab eo quem reus propter inimicitias , invidiam , zelotypiam, aut vindicte cupidinem infestum sibi habet; quia timendum est, ne tales homines judicem velint decipere , vel ut poena scelestum eximant, vel ut perniciem innocenti afferant. Hac tria itaque sunt, qua hominis naturam ad veritatem propensam corrumpunt, consueta pravitas animi, privati commodi spes aut incom- modi metus, et benignus vel malignus erga reum affectus. Si nulla ex his causis in teste apparet, credendum est, eum revera idem in animo quam in lingua habere, quia homo sponte conscientiam sequitur, et dicta cogitatis accommodat, nisi aliquà causà in contrarium trahatur. Sin omnes cause simul concurrunt, ut judicem decipiendi voluntas in eo excitetur, ejus testimonium in summam suspicionem cadit. Nec omnes (1) L. 2, ff. de test. In testimoniis autem dignitas, fides, mores, gravitas examinanda est : et ideo testes qui adversus fidem suz testationis vacillant, audiendi non sunt. L. 5, pr. ff. de test. Testium fides diligenter examinanda est. Ideoque in personà eorum exploranda erit inprimis conditio cujusque; et an honeste et inculpate vite, an vero notalus quis, et reprehensibilis; an locuples vel egens sit, ut lucri causà quid facile admittat. C45) quidem mentiendi cause eodem gradu suspicionem movent. Sed ea causa magis suspecta habetur, qua vehementius animos solet exercere, et proinde proprium commodum magis quam specialis erga reum affectus, affectus erga reum specialis magis quam generalis consuetudo (1). Ex his principiis omnes quaestiones solvi posse reor, que circa testium fidem moventur. Inde itaque jam intelligitur, cur delatori sit. diffiden- dum. Nam per ipsam delationem delator satis ostendit, se maligne erga reum esse affectum. |Inde etiam patet, cur ea regula tam generaliter recepta sit, neminem in suá causá [estem esse posse (2). Nam valde timendum est, ne ille qui de se testatur, sui studio judicem decipiat. Inde denique apparet, cur socius criminis contra socios non audiatur. Nam omnia qua testimonii fidem labefactant, in eo maxime occurrunt: detes- tanda improbitas, scelere coarctata necessitudo et proprii criminis celandi studium. S 22. De verá elocutione. Tertia superest causa qua ad testimonii veritatem requiritur, scilicet vera elocutio, sive legitimus verborum usus. Parum enim est, testem veram facti intelligentiam et veri dicendi voluntatem habere, si iis verbis utitur quz proprio sensu accepta aliud significant, quam quod per ea significari vult. Nam testantis mentem judex non cognoscit nisi ex verbis quibus testis eam manifestat, ita ut, si manifestatio falsa est, non possit judex veram mentis manifestate cognitionem habere; atque hzc veri aberratio tanta esse potest, ut ea quae judex existimat cum testantis mente non solum non plene conveniant, sed ab ea prorsus abhorreant. Hoc au- iem fit, si testis proprio sermoni alienum sensum affectat, vel.si ea qua (1) :'Haud ignoro aliquando fieri, ut testis privatas utilitates speciali erga reum .affectui vel specialem :affectum ximprobitatis :consuetudini 'postponat. :Sed hec raro eveniunt et .ex indole testis cognoscenda sunt. Ea expono que plerumque fiunt, non qua semper, et.qua intra na- ture ordinem, non qua extra naturam obtinent. (2) L. 10, C. de test. Omnibus in re proprià dicendi testimonii facultatem jura submoverunt. C44 ) judex ab ipso sciscitatur, secus accipiens, aflirmando respondet, quum ne- gare, vel negando, quum affirmare deberet; vel si denique simpliciter affirmat aut negat, aliquid subaudiendo quod negationis aut alfirmatioriis sensum atque vim prorsus immutet (1). Hzec tamen erroris species multo infrequentius occurrit et facilius detegitur, quam quz ex intellectüs aut voluntaüis vitio procedunt. Prudentem et exercitatum judicem verborum obscuritates atque ambages rarissime decipiunt. Nam si testem. paululum hazesitanti, aut ancipiti, aut. concisiori modo respondere sentit, eum variis atque iteratis questionibus urget atque adjuvat, ut ea que jam dixit, alis verbis confirmare possit, si confirmanda sunt, aut, si corrigenda, corrigere , et cogitationem suam fusius explicare et clariori luce exponere, donec de ejus mente nullum dubium supersit. Ceterum, si testes alia lingua loquitur, quam judex, vel lingua usu penitus orbatus est, adhibentur interpretes jurati, probata scientia et religione, quorum officium est judicis interrogationes ad testem, et testis. responsa ad judicem transmittere (2). L4 S 23. De excludendis: testibus secundum, rationis , principia. Jam tria exposui elementa quibus omnis testimonii veritas necessario. absolvitur, et quibus de causis singula deficiant, ostendi. Ex his autem. causis, alie testi, alie testimonio inhzrent, ita ut ille etiam ante testi- monium cognosci, he tantum ex ipso testimonio apparere possint. Sie (1) Dans un bailliage de Bar, en 1768, un vieillard, un pére de famille, nommé Martin, fut condamné à périr sur la roue; et une expression équivoque, mal comprise, fut une des principales causes de sa mort. Il était accusé d'un meurtre et d'un yol commis à quelques pas de sa maison. Un témoin du meurtre fut confronté avec lui, et dit: ce n'est pas là l'assassin.. — Dieu soit loué! s'éceria le vieillard innocent, ez voici um qui ne rra pas reconnu. Le juge interpréte ces paroles comme un aveu de crime. Il crut qu'elles signifiaient: je suis coupable , et on ue m'a pas reconnu. Elles signifiaient tout le contraire; mais la sentence fut portée, etc. , etc. Peu de jours aprés son exécution, son innocence fut reconnue. ( 7o/taire, Essai sur les probabilités en. fait de justice. Po/itique, tome a.) (2) Art. 332 et 333 C. d'instr. crim. C45) necesse non est, testimonium jam esse prolatum, ut cognoscatur testem suspecla esse intelligentia aut fide; sed, an perspicue, an simpliciter, an sine dubitatione loquatur, affirmare judex non potest, nisi eum ante audiverit loquentem. Quid ergo faciet judex, si testem oblatum aliquá suspicionis causà laborare sentiat? An eum prorsus excludet, vel potius ita admittet, ut ab ejus quidem testimonio diffidat, sed tamen illud se- quatur, si erroris aut mendacii probabilitatem contraria diluit probatio. .. Quod ad me attinet, illum opinionem sequi non dubito, quibus nimis generaliter scriptum fuisse visum est, idoneos testes admitti, non idoneos penitus rejici debere (1). Scilicet periculum esse aiunt, ne tales testes admittendo, judex facile decipi se patiatur. Sed quanto magis ti- mendum est, ne ipsos rejiciendo poena sepius delinquentes fallat, et sce- lesti, sub imprudenti legum tutela, secura et damnosa impunitate fruan- tur (2). Si omnes testes removeas, in quibus cognita aliqua suspicionis causa exisüt, quid est aliud, quam si promiscuam concedas licentiam omnia delicta coram testibus illis committendi, et solemniter proclames, omnibus delinquere volentibus impune fore, modo ne coram illis delin- quant, quos lex in testimonium admuttüt, et scelestis non magis a teste non idoneo, quam: a parietibus murorum esse timendum? Sed, dicet ali- quis, an infantie propior, an infamià notatus, an delator, an inimicus erit audiendus? Quidni? Admittatur sane, modo judex cognoscat eum testem esse infantize propiorem , infamià notatum, delatorem, vcl quem- libet reo infensum. Imo quo magis ejus fides, quo magis ejus scientia erit suspecta, eo minus erit periculum, ne judex ejus testimonio deci- (1) Consentit Cremani, cap. 24, $ 1 et 3. (2) Dans combien de circonstances le systéme trop minutieux de la capacité des témoius rendraitil impossible la preuve d'un délit! Un crime, par exemple, commis dans une prison ne peut avoir pour témoins que des hommes qui sont sz judice; uu crime commis sur les galéres ou dans des lieux de débauche, ne peut avoir pour témoins que des forgats ou des femmes de mauvaises mcurs; un crime commis par un mendiant ne peut d'ordinaire avoir pour témoins que d'autres mendiants. Des hommes qui sont su£ judice, des forcats, des femmes publiques, des mendiants devrontils étre exclus du droit de rendre témoiguage sur un délit commis en leur présence? Si l'accusateur peut moutrer qu'ils n'ont aucun intérét d'altérer ou de trahir la vérité, pourquoi ne pas les admettre à fournir une preuve légale? Z'/augieri, chap. 15, note à la régle 1 de jurisp. ( 46 ) piatur, quia eo magis a deceptionis periculo cavebit. Quid diceres de eo qui oculos sibi erueret, ne ipsorum errore forsitan falleretur? At si testes judici adimis, oculos ei excidis (1). Quamobrem generaliter statui velim, ut omnis testis ad testimonium dicendum admitteretur, quantumvis pro- babilis errandi aut mentiendi causa in eo appareret: ccterum judici re- linqueretur potestas ejus fidem et scientiam pro religione sua et inspectis omnibus testimonii circumstantiis expendendi (2). Hzc tamen regula, quemadmodum omnes quz in jure criminali se- cundum rationis principia valent, toties cessat, quoties servata, saluti et securitati publice damnosior quam utilior foret. Hzec autem exceptio ad triplicem personarum ordinem spectat: 1.» ad conscientize moderatores, quibus maleficia sub sigillo confessionis, ut dicunt, fuerint concredita (3); 2.» ad eos quibus nature lex lege civili superior adversus se invicem testari vetat, ad parentes, filios, fratres, conjuges (4); 3.» ad omnes (1) Les témoins sont les yeux et les oreilles de la justice. Plus celte vérité est évidente, moins on concoit que le systéme d'exclusion par rapport à des classes nombreuses de témoins ait si généralement prévalu. Bemh. L. 7, chap. 1. (2) C'est sur des motifs frivoles et absurdes que les lois n'admettent en témoignage ni les femmes, à cause de leur faiblesse, ni les condamnés, parce qu'ils sont morts civilement, ni les personnes notées d'infamie, puisque dans tous ces cas un témoin peut dire la vérité, lorsqu'il n'a aucun intérét à mentir. Zeccar:a, C. 8. (5) Clariss. Haus. $ 385. arrét de cass. du 5o ixovembre 1810, apud Le Gray. T. 1, P. 232. (annoté dans Paillet, sous l'art. 79 du Code d'Iustr. Crim.) La loi qui rendrait la déposition du prétre contraignable ou recevable aurait, dans sa nature, l'effet d'une loi pénale, qui, pour les cas les plus importants et particuliérement pour les (cas criminels, interdirait l'exercice de la confession , puisque l'individu qui se serait confessé d'un crime s'exposerait à la conviction par le témoignage du prétre. BeztA. L. 7, chap. 9. (4) Art. 322 du Code d'Instr. Crim. L. 6, C. de test. Bentham, L. 7. capite 10. etiam conjuges, parentes, liberos ad testimonium adversus se invi- cem dicendum admitti vult; sed perperam, ut ego existimo. Nam aut volentes aut coacti testi- monium dicant necesse est. Si coacti, electio illis datur, utrum mature jura an conscientiae legem velint infringere, utrum arma contra eos quos Deus cuique carissimos fecit prebere, am falsum veri dicendi sacramentum ferre. Si volentes, ipsorum testimonium mon tanquam suspec- tum, sed tanquam monstrosum a legis majestate procul submoveri deberet. Quia apud Romanos patronus erga libertum parentis loco stabat, statuitur per leg. 12, '€.:de test. « Libertorum adversus patronos illicitas atque improbas voces pena objectione przcludi : » atque ita, ut non solummodo sponte prodire non audeant, sed ne vocati quidem in judicium » venire cogantur ». C47) quos ipsa lex civilis secreta reticendi necessitate astringit, ut medicos quoad facta eorum fidei, vi muneris et officii, quo funguntur, commisssa, et advocatos ac notarios, quoad facta sibi sub muneris sui fide a clien- übus manifestata (1). ]ta secundum principia rationis. At jure Romano creberrime testium exclusiones occurrunt, quas, ut oplime potero, exponere sequenti para- grapho conabor. S 24. De exclusis testibus apud. Romanos. Testium audiendorum facultas multo angustius apud Romanos, quam quod recla ferebat ratio, erat restricta. Non solum enim excludebantur illi quos excludendos esse diximus, et quos nec volentes nec vocatos au- dire licebat, quia voces eorum impie atque improba existimabantur, sed etiam illi, quorum testimonia tanquam minus idonea, et fides pro suspecta habebatur. Denique etiam legis favor multos a dicendo testi- monio excusabat, quibus inyitis denunciari non poterat, ut testimonium in judicio ferrent. Paucisima eorum nomina qui in prima classe accensendi sunt, in superiori paragrapho retuli, nec quidquam de illis superest dicendum. Sed illorum numerus qui removebantur tanquam non idonei, latissime patebat Nam quidam, ait Callistratus (2), propter reverentiam persona- rum, quidam propter lubricum consilii sui, ali vero propter notam et infamiam yite sue, admittendi non sunt ad testimonii fidem. Arcebantur itaque propter etatem, quà facilius videbantur fallere et falli , impuberes et viginü annis minores (3); propter infamiam juris aut facti et vite turpitudinem, ili qui ad bestias, ut depugnarent, se locaverant; qui (1) Art. 578 C. P. Clariss. Haus. $ 585. — (Merlin, Répert. 1.? Disposition.) — Contra Le Grav. T. 1, P. 236 et Bentham, L. 7, cap. 12. L. ult. ff. de test. Mandatis cavetur ut praesides attendant , ne patroni in causa, cui patro- cinium prastiterunt, testimonium dicant. (2) L. 5, $ 5, ff. de test. (9) L. 5, $.5, et L. 20 ff. de test. (48 ) judicio publico damnatus erat; qui in vinculis aut cusiodia publica jace- bat; qua palam quaestum fecerat; qui ob testimonium dicendum aut non dicendum pecuniam accepisse judicatus vel convictus fuerat, denique omnis adulterii, repetandarum , vel carminis famosi damnatus (1). Porro propter boni consequendi spem aut mali perpetiendi metum, nullus ido- neus testis in re sua intelligebatur (2); neque quisquam in ea causa audiebatur, unde lucri aliquid sperabat (3); neque illi quibus imperari poterat ut testes fierent (4); neque domestici inter se (5); neque servus adversus dominum, vel pro domino (6); neque socius criminis de socio, etiamsi delictum ejus generis esset, ut sine sociis vix perfici potuisse vi- deretur (7). Denique propter animi affectum quo quis in rei favorem vel in ejus odium falsa testari posse videbatur, rejiciebantur testimonia eorum qui graves inimicilias cum reo exercebant, vel necessitudine aliqua cum ipso erant conjuncti (8), vel qui jam semel in reum surrexerant. Tertium et ultimum genus est eorum qui volentes quidem admitti, sed nolentes cogi non poterant, quorum triplex ordo iterum distinguitur: 1.» qui reo intra sextum gradum cognati vel affines existebant (9); 2.» quibus molestissimmum fuisset in Judicium trahi, senes, valetudinarii, et qui non detrectandi testimonii causà absentes erant (10); 3.» omnes qui republica impediebantur, milites, magistratus, publicani (11). Tot et tam varie exceptiones necessario efficiebant ut ipsa regula ge- neralis in exceptionem, et exceptiones in regulam quodammodo transi- rent, et vix aliquis ad testimonium coram judice dicendum reperiretur (1) L. 5, $ 5 et LL. 14, 15 et 21. pr. ff. de test. Leges 14 et 15 de civilibus tantum causis loquuntur. Sed qui in civili causa testis esse nequit, is nec in criminali. Vid. Matth. cap 2, $ 1. (2) L. 10, ff. et 1o, C. de test. (5) L. 5, pr. ff. de test. (4) L. 6, ff. de test. (5) L. 5, C. et 24 ff. de test. (6) L. 8, C. de test.; 7 C. de quest. 18, $ 5 et 6 ff, eod. tit. (7) L. 11, C. de test. (8) L. 5, ff. de test. L. 17, C. eod. Nov. 9o cap. 7. (9) LL. 4 et 5, ff. de test. — L. 1, $ 10, D. de quest. (10) L. 8 et 19, ff. de test. (11) Leg. citt. 8 et 19, ff. de test. Conferantur Matth. C. 2. — Cremani, cap. 24, $ 8-20, et Filangieri, chap. 9. ( 49 ) testis, in quem non una vel altera caderet reprobatio. Quanto laudabilior mihi videtur D. Hadriani sententia, qui Vivio Varo, legato provincie Sicilie rescribebat (1), eum qui judicat, magis posse scire, quanta fides habenda sit testibus. Quam sententiam si Impp. Romani semper habuis- sent ante oculos, sane meliorem hereditatem medio aevo fuissent relicturi. Sg 25. De exclusis testibus secundum jus hodiernum. Jus hodiernum , quo longius a jure Romano circa testium exclusionem recessit, eo propius ad vera rationis principia rediit. Hodie nemo a di- cendo testimonio excluditur preter ascendentes, descendentes, fratres, eodem gradu affines, conjuges, et delatores illos, quibus in denunciatio- nis remunerationem pecunia lege promissa est (2). Scio equidem, etiam propter imbecillam zetatem quindecim annis minores, et ad poenas afllic- tivas vel infamantes damnatos ad jurisjurandi prestationem non admitti , et quamvis a praside vi potestatis peculiaris ei concesse in judicium, ut quaesitas preebeant explicationes, vocari possint, eorum tamen declara- tiones non testimoniorum, sed indiciorum loco haberi (3). Attamen mul- tum abest, ut ea restrictior admissio exclusionis vim atque effectum sor- liatur. Est tanquam solemnis admonitio, qua legislator judicem cavere jubet, ne illi. quem a testimonio dicendo excludit, temere fidem adjiciat, sed que non impedit, quominus inde judicantis religio ad detegendam veritatem instruatur (4). (9) L. 5, $ 1,.ff. de test. (2) Art. 156 et 522, C. d'instr. crim. — Quz quidem persone eatenus tantum intestabiles sunt, quatenus vel ministerium publicum, vel pars civilis, vel reus earum testimonium recu- saverit, ita ut nulla sit sententia lata, si reluctantibus partibus fuerint interrogate — Arg. art, 156 et 522 du C. d'instr. crim. Clariss. Haus. $ 384. (5) Art. 79 C. d'instr. crim. — 28 et 42, n» 8, C. P. (4) De ce que l'art. 79 porte que devant le juge d'instruction criminelle, les enfans au- dessous de 15 ans pourront étre entendus par forme de déclaration, et sans prestation de ser- ment, on ne peut induire qu'il y ait ouverture à cassation, lorsqu'un enfant au-dessous de 7 ( fo ) Quanquam ne ipsos quidem condemnatos jurandi necessitate eximi velim, quippe qua necessitas aliquando saluberrima, damnosa nunquam esse potest. Nec quia testantis fides admodum labare videtur, ideo re- movendum est presidium quo ista magis firmetur, quum potius nova ad eam erigendam excogitanda forent remedia. Caterum, quoad admoni- tionis effectum , eum perinde obtinebis Jubendo, ut quoties testis con- demnatus producetur, toties judex de ejus condemnatione edoceatur, quemadmodum art. 323 eum edoceri jubet de conditione delatoris ordi- narii coram. ipso testimonium dicturi. Loquor de condemnatis, non de minoribus. Prorsus enim necesse erat certam :elatem statuere , infra quam jusjurandum exigi non posset. Aliter nulla foret ratio, cur non etiam a puero exigeretur, cum tamen maxime ridiculum et irreligiosum foret ad jurisjurandi religionem illum adigere , qui nondum ejus gravitatem intelligeret. S 26. De requisitis testium. accessoris. 1» De jurejurando. Quum testimonii cujuslibet perfectio ea triplici conditione necessario absolvatur, si testis illud de quo testatur revera cognoscat, et illud quod cognoscit, ex animi conscientia declarare intendat, et quod declarare in- tendit, ex ejus verbis sufficienter appareat; huc omnem procedendi mo- dum quem legislator in audiendis testibus servari precepit, huc omnes qualitates quz in testimonio requiri solent, huc denique omnia vitia qua ejus imperfectionem arguunt, tanquam accessoria ad rem principalem referri et revocari debere manifestum est. Ea autem qua jure Romano et hodierno in audiendis testibus maxime requiruntur, duo sunt; 1? ut 15 aus a été entendu dans les débats, comme témoin avec prestation de serment. ( Cass. 2 jan- vier 1818. Sirey, t. 38, p. 161.) Voyez aussi un arrét rendu par les sections réunies sous la présidence du ministre de la. justice, le 3 décembre 1812. — Denevers, 1816, p. 557. C51) testis, antequam testimonium perhibeat, jurisjurandi religione se obstrin- gat (1); 2» ut vividà voce testimonium ferat (2). Jusjurandum ideo a testibus exigitur, ut illius cui nihil arcanum est, et qui intima hominum viscera scrutatur , presens et vivida cogitatio, veri dicendi voluntatem in iis quam maxime excitet; cujus vis in eo sita est, quod vulgo existimatur, Deum severiores pcenas ab eo esse repetiturum, qui ad fidem mendacio conciliandam ejus nomine abutetur, quam qui simplici aflirmatione falsum pro vero venditabit. Utrum ea opinio solido fundamento nitatur, necne, illud ad zstimandam jurisjurandi efficaciam parum refert. Sufficit, eam opinionem vulgo existere, et sua vi homines a falso dicendo plerumque avertere. Non dico, eum qui ista opinione erit imbutus, numquam veritatem mendacio posthabiturum. Aliquando enim nostrz libidines adeo nos exagitant, ut nullus religioni locus supersit. Sed in plerisque casibus ille qui nullà vere singulari causà abripietur, etiamsi ad mentiendum propenusus sit, Divinam vindictam in se non arcesset, ut innocenti noceat vel nocenti faveat. Ceterum, quoniam omnis vis qui jurijurando ad eliciendum verum iestimonium inest, ex ea, quam dixi, formidine oritur, ubi haec cessat, etiam illa cesset necesse est. $i Mahometanum cogere velles, ut per Christum , aut Christianum, ut per Mahometum juraret, certe pro eo illud jusjurandum non magis. quam simplex affirmatio valeret (3). Quamobrem oportet, ut cuique pro suo ritu Deum testari liceat; et eamdem ob ratio- nem illi quibus religionis, quam sectantur, precepta interdicunt, quominus (1) Priusquam testes vel defendendi rei causa, vel contra eum appellati, ad testimonium exhibendum admittantur, jurejurando sub poma nullitatis coram judice se obstringere debent, ut omnem veritatem et nihil nisi veritatem dicant, et in causis criminalibus proprie sic dictis, ut sine odio et metu loquantur: Art. 75, 155, 189 et 317, C. d'instr. crim. — L. 9, C. de test. Haus. $ 586. (2) Les témoins déposeront oralement, art. 517 in fine. D. Hadrianus Junio Rufino Proconsuli Macedonis rescripsit, fes/zibus se, mom f£es?imonis creditnrum. L. 5, $ 3, ff. de test. — Et infra $ 4, alia est auctoritas praesentiuzz testium , alia testimoniorum quz recitari solent. (3) Aucune loi ne défend que des Juifs, témoins dans une enquéte, ;prétent leur serment selon leur rite judaique. ( Cass. 12 juillet 1810. — Journ. du pal. T. 27; p. 436. — Den. T. 8, p. 270. — Sir. T. 10, p. 329).- (52) jurejurando se obstringant ( veluti illi qui Quackers dicuntur) etiam sine illa solemnitate admittendi sunt, modo sancte promiserint , se omnem. ve- ritatem et nihil nisi veritatem esse dicturos (1). S 27. De testibus coram. interrogandis. (2). In hoc requisito, ut testis coram interrogetur, et ad singulas quaestio- nes singula responsa dare cogatur, plurimum presidii ad experiundam testimonii veritatem inest. Quacumque ex parte testimonium deficiat , ejus vitium interrogationis ope plerumque detegitur. Si testis bona fide in errore versatur, et verum credit quod falsum est, judex eum exami- nando, et unde ad ejus facti quod. refert, cognitionem pervenerit , inqui- rendo, erroris causam ipsumque errorem facile deprehendit. Si falsa aut inutilia respondendo veritatem celare et judicem decipere conatur, mox eum interrogator elinguem reddit, et eo deducit, ut se ipse prodat et verum invitus fateatur, vel denique ipsum sibi opponit, ut mendacii teneatur manifestus. Sin vero testis mentem suam ambiguo vel impro- prio sermone reddit, tunc eum admonendo, adjuvando, eamdem quas- tionem sub variis formis proponendo, judex verborum ambages tollit, et veritatem ex ejus visceribus quodammodo eruit (3). Affirmare igitur non dubito , testium interrogationem ad illustrandam judicis conscientiam multo magis quam jusjurandum conferre, quum. bujus utilitas in eo tantum ———————————————— ——mm (1) Cass. 28 mars 1810. — Haus. $ 586. . (2) Matth. C. 4, $ 1 et g. (5) C'est par l'interrogatoire et seulement par là qu'un témoignage trop. vague sera particu- larisé, et entouré de tous les détails caractéristiques; c'est par l'interrogatoire qu'un témoignage indistinct sera rendu précis, et qu'on le fera sortir de tous les nuages dont il était enveloppé. C'est par l'interrogatoire et seulement par ce moyen, qu'un déposant de mauvaise foi est forcé d'abandonner successivement tous ses postes. — Bentham, 1. 2, ch. 5. ]l n'y a pas de cas imaginable oü la faculté d'interroger soit un objet d'indifférence abrolue ; pas méme avec le témoin le plus vrai, le plus circonspect, le plus éclairé ; pas méme avec celui qui a l'intérét le plus direct dans la cause. Il a encore besoin d'étre interrogé pour mettre au jour des circonstances dont l'importance lui échappait, et il faut l'intelligence d'un interroga. teur expert pour aider la sienne. Benth. l. 2, ch. 8. (55) versetur, quod veri dicendi voluntatem in nobis soleat excitare, interro- galionis vero experimentum non solum ad voluntatem, sed etiam ad in- telligentiam et elocutionem , id est, ad omnes causas ex quibus testimonii veritas dependet, pertineat. Que quum ita sint, legislatori hodierno non possum assenliri , qui jurijurando majorem vim atque auctoritatem quam interrogationi tribuit, quippe qui in exigenda prioris solemnitate tantam adhibuerit Rovbxlb tem , ut uno vel altero ex verbis lege statutis omisso, tota sententia quz intervenerit, absoluta nullitate laboret (1): eamdem vero nullitatem sta- tuere neglexerit propter ómissam interrogandi curam, sine qua nescio an judex aliquem secura conscientia condemnare possit (2). g 98. De qualitatibus testimonii internis. Prater illa duo requisita quz ad formam testimonii externam perti- nent, alia internam ejus indolem afficiunt, quz tamen, ut monui, ad tria illa capita, intelligentiam, voluntatem et elocutionem, referri pos- sunt, et ideo tantum requiri solent, ut ex iis cognoscatur, utrum priora adsint, necne. In primis illud est, in quo magna auctoritas ad faciendam fidem ver- satur, ut testimonium sit determinatum et talibus circumstantiis muni- tum, unde judex ejus veritatem possit experiri. Quamdiu simpliciter (1) Le serment prété par des témoins de dire la vérité et rien que la vérité, ne satisfait point à l'art. 517, qui ordonne le serment de dire zou/e la vérité; en promettant de dire la vérité, rien que la vérité, on ne promet pas en effet de ne pas faire de réticences et de dire toute la vérité. Cass. 29. mai 1818, Bulletin des arréts. Le vou de l'art. 517. n'est pas encore rempli quand les témoins ne prétent pas le serment de parler sans haine et sans crainte. Cass. 1 et 2 juillet 1813. — 9 octobre 1817. Den. 1817, p. 584. — Sirey, t. 18, p. 16. (2) L'art. 517 n'attache pas indistinctement la peine de nullité à l'inobservation de chacune de ses dispositions, mais seulement à l'inobservation de celle qui prescrit la formalité du ser- ment qui doit étre prété par les témoins; d'oà il suit que le défaut d'entendre ora/ez:en? les témoins ne peut aux termes de l'art. 4o8 donner ouverture à cassation. — Cass, 14avril 1815. Den. 1815, p. 293. C54) affirmatur, hominem a Titio fuisse occisum , etiamsi centum testes ideni afferrent, nondum adesset probatio, neque tali fundamento judex Titium tanquam ccedis auctorem posset condemnare. Nec, si Belgam occidisse dicitur, aut Gallum, juvenem aut senem, hominem magna aut parve staturee, testimonium adhuc satis erit determinatum. Sin adjiciatur Sem- pronium fuisse occisum , multum quidem profeceris: nondum tamen omne punctum eris consecutus. Quonam tempore occidit, quo anno, quo mense, quà die, quà horá, quo in loco, an in domo, an in horto, an in apertà vià? — Occidit horà septimá in horto Tusculano. — Sed eà ipsà horá in foro cum Caio familiater conloquebatur: ergo deciperis. — Vidisti Titium Sempronii cede cruentatum , furentem, torvos oculos versantem ? Sed modo dixeras, czedem obscura nocte fuisse perpetratam: ergo contraria loqueris, mentris (1). Requiritur 2» ut testimonium sit clarum et perspicuum. Nam ante omnia probe intelligere debet judex quanam testimonio contineantur, antequam testimonio fidem adjiciat. Quoties itaque confusa et indistincta narrantur , yerum testimonium non adest; sed querendum est, unde illa confusio oriatur, an ex errore, an ex prava voluntate, an ex elocutionis vitio. Si ex errore, ignoscendum ; 'si ex voluntate, seviendum; si ex elocutione, loquenti instandum est, ut ea quz in animo sunt, clariori luce exponat (2). 3» Necesse est, ut testimonium neque de industrià meditatum, neque imprudenüià festinatum sit. Multum in ea re interrogantis judicio et religioni necessario relinquendum est. Nam si testantis voluntas erit sus- pecta, judex eum urgere debebit, ut statim et ex tempore respondeat, ne dato ad respondendum spatio suas fraudes male instruat et responsa ad decipiendum componat. Sin testis ille erit, cujus intelligentie magis quam voluntati sit difidendum, tempus necessarium illi erit conceden- dum, ut ea quz vidit vel audit, sed intervallo temporis aliquantum ob- litterata sunt, in mentem possit revocare et justo ordine exponere (3). Idem quoad suggestionem valet: quz adesse dicitur, quando a teste (1) Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cnr, quomodo, quaudo? Cf. Bentham, 1.2, cap. 3. (2) Cf. Bentham, l. 2, c. 5. (5) Cf. Bentham, l. 2, c. 5. C55) queritur , non quid sit, sed amne ita sit, ita ut interrogatio responsum contineat. Hzc autem interrogandi forma tam ad detegendam veritatem , quam ad. adjuvandas testium fraudes maxime idonea videtur. Proprià enim cujusque experientià satis notum est, interdum evenire, ut ad factum quoddam nobis in memoriam revocandum alieno auxilio egeamus; dum alia ex parte non raro fit, ut Judex responsa testi suggerendo , fa- eilem illi preebeat occasionem sua mendacia cum veritate componendi, ne illa per hanc fiant manifesta. Quare ipsa ratio suadet, ut istiusmodi suggestionibus prorsus abstineatur, nisi ex iis magna veritatis lux oriunda, et interrogati fides minime suspicanda sit (1). S20: De auritis testibus. Initio hujus partis (Tit. 1, $ 17) duplex in omni testimonio instituen- dum esse judicium monui, alterum de fide quam testis meretur, alterum de relatione inter testem et rem quz in testimonium venit. Hactenus de priori vidimus, nunc de posteriori pauca dicenda sunt. Relatio inter ZesZez? et rem de quà testatur, modo zmmediata est, modo zzediata; immediata, si testis illud de quo refert propriis sensibus percepit (testis ocuZatus); — mediata, si de auditu tantum vel de opinione sua testatur (testis auritus et tesüs ex credulitate). In testi- (1) Suggérez à un témoin honnéte un fait qu'il oublie, un nom, une circonstance, vous reproduisez dans son esprit toute une. série de souvenirs: c'est comme le réveil d'une foule d'idées dormantes. Benth. l. 5, ch. 7. Pour un faux témoin, la connaissance de tous autres faits que ceux qu'il connait est d'une nécessité- indispensable: son fonds d'information me saurait étre trop.grand, il ne peut méme jamais l'étre assez. Pourquoi? parce que chaque fait vrai, qui a un rapport sensible avec le cas en question, présente un écueil sur lequel ces faits faux. iront se briser, s'il ne le voit pas. Benth. l. 2, ch. 3. Voyez les réflexions. de l'avocat-général Servan, sur Zes interrogatoires dans l'affaire de WMocance, 23 vol. des cuvres choisies, p. 109, 110 et 112. L. 1, $ 21, ff. de quest. » Qui questionem habiturus est non debet specialiter interrogare, » an Lucius Titius homicidium fecerit, sed generaliter quis id fecerit. Alterum enim magis » suggerentis quam requirentis videtur." ( 56 ) monio immediato, testificantis et testificati una est fides; in mediato , diversa. Si testem vidisse credimus, etiam illud quod vidit pro vero admittamus necesse est. Si duntaxat audivisse vel conjectare, absolutà jam auditionis vel conjecture fide, rursus in auditionis vel conjectura fontem inquirendum nobis est (1). Quoad testes auritos, ille fons sub triplici aspectu considerari potest : 19 si testis auctorem suum referat, et auctor ille in judicium vocari pos- sit; 9» si auctor designatus, id est, ille ex quo testis productus se audivisse testatur, quálibet de causá in judicium vocari non possit; 39 si testis productus incerto auctore rem referat, vel de publica tantum fama lo- quatur. Quaenam fides in singulis illis casibus testi aurito adjicienda sit, paucis videndum. 19 Si auctor ex quo testis productus se audivisse declarat, in judicium vocari poterit, vocetur (2). Semper enim testimonio immediato plus fidei quam mediato inest. Si ipse vocatus rem ex alio audivit, hic rursus vo- cetur, et sic per omnes tesüum auritorum gradus eatur, donec ad slir- pem erit perventum , seu ad testem illum qui se vidise testetur, et cujus fides mediis ordinariis poterit explorari. 2» Si testis oculatus produci non poterit, auriti depositio summa cum diffidentia accipiatur. Nam omnia que testimonium immediatum falsum efficiunt, in testimonio mediato duplici numero occurrunt, et quidem eo graviora, quod ad tollendam vel detegendam posterioris falsitatem eadem remedia adhiberi nequeunt, quam in priori. Exemplum perspicuitatis causà sumam —- Titius testatur, se factum aliquod ex Sempronio audivisse : Sempronius decessit. In eo casu videamus, quotuplici modo factum de (1) Matth. C. 5, $ 8. »Quid si testes auriti producantur, non oculati? Plures utique exiget judex, quoniam pluris est oculatus testis unus quam auriti decem. Qui audiunt, audita dicunt: qui vident, plane sciunt. (2) Cremani, C. 25, $ 12. — Quid igitur si testes de gestis quedam deponant qua vidisse se negant, sed tamen audivisse fatentur? Cum non satis liqueat num fide digni sint qui rem fisce testibus narrarunt, hujusmodi testes minus idoneos vel etiam testes secunde note cum Senecà vocarem (L. 4, natural. quzst.). Nec tamen placet quorumdam sententia aientium eos omnino repellendos esse. Vocandi in jus a quibus testis se audivisse dicit; si isti non possunt produci, preter ejusdem testis probitatem , accurate expendendum est, quz sit opinio multitu- dinis de eorum fide a quibus ille se audivisse dicet. C57) quo Titius testatur a vero possit recedere. 19 Fieri potest, ut Sempronius illud quod a Titio refertur, prorsus non dixerit, eo magis quod Titius falsum testimonium dicendo, non habet quod timeat, ne mendacii con- vincatur (1) ; 2» fieri potest, ut illud non eodem, quo refertur, modo dixe- rit, quum non raro accidat, ut verba alio sensu accipiantur, quam dicta sunt. 3v Etiamsi supponamus, Titium Sempronii verba eodem, quo acce- pit, modo referre, fieri potest, ut Sempronius ea cum animo a veritate alieno pronunciaverit, quum sepe familiariter loquentibus etiam sine nocendi consilio quaedam przter cogitationem facile excidant, unde nullum malum oriri posse suspicantur, quae tamen instante et interro- gante judice, et reorum innocentia pericliante, et imminente lege ad- versus perjuros armata, jurejurando firmare abnuerent. 4^ Fieri potest, ut Sempronius in percipiendo facto ipse erraverit, quum tamen neque ex ejus persona, neque ex circumstantiis, in quibus factum percepit, cognosci possit, an aliqua erroris causa in eo exstiterit. " Easdem ob rationes, et quidem a fortiori, rejiciendum est testimonium eorum qui factum incerto auctore referunt, vel de publica tantum fama testantur. Quis enim nescit, quam levi fundamento popularis fama soleat inniti, quot fabule vulgi studiis differri et publica fide recipi? Exoritur in civitate rumor, exsurgit, crescit, discurrit. Primus se szspicari dice- bat, alter eum affirmasse ait, tertius vidisse. Mox nomen auctoris pre- termittitur; adduntur circumstanti&, adornatur fabula, dubitatio unius hominis fit publica fides, et judex publica fide obcecatus innocentem ad supplicium rapit (2). ——— (1) Le danger de fraude des témoignages inoriginaux consiste à rendre un faux témoignage, avec la certitude qu'on ne peut lui appliquer les épreuves qui font la süreté du témoignage direct, — Benth. 1l. 6, ch. 1. (2) Qui de nous, s'il veut y penser, n'a point vu quelquefois le cours rapide de la calomnie? Enfant aujourd'hui, elle est géant demain : tel méchant jette sur la terre un germe de calomnie avant son sommeil, et s'étonne lui-méme, à son réveil, de la voir menacer la téte de la plus haute sagesse. — Servan, Plaidoierie de Vocance, 23 vol. p. 66. Dans une circonstance qui agite fortement les passions, une ville se remplit de clameurs; d'abord discordans, acquiérent peu-à-peu ume sorte d'uniformité ; l'histoire s'arrange, la foi des uns forme la foi des autres; c'est une épidémie de témoignage; le doute disparait et la réunion des échos acquiert la force d'une preuve. Benth. l. 6, ch. 5. 8 ( 58) S 30. JDe testibus ex credulitate sive ex opinione, et de artis peritorum relationibus (rapports d'experts). Testes ex credulitate vocabantur olim illi, qui a judice interrogati , non scire, sed credere se respondebant. Jam vero si queritur, an judex illud quod testis credit, pro vero possit assumere, idem est ac si quzra- tur, an judex aliorum judicium possit sequi, vel hoc: anm judex, reservatá sibi sententid ,. judicandi partes aliis possit mandare , vel denique hoc: az testis tanquam idoneus judex possit considerari : quae questio absurditatem involvit (1). An itaque testis qui credere se dicet, statim ideo erit rejiciendus ? Minime. Quemadmodum enim multorum ea est temeritas et superbia , ut scire se profiteantur quze nusquam viderünt vel audierunt, sed animo tantum prasumunt, ita quorumdam tanta est modestia et religio, ait Matthzus, ut et cum certo sciant rem ita se habere et ex animi sententia loquantur, tamen dicant videri sibi (2). Quare quocumque testis re- spondeat modo, judex eum plane admittat, sed admittendo in causam. inquirat, cur ita existimet, et, hác demum cognità, judicet an ita sit Aprés avoir raconté les progrés de l'opinion dans les croyances les moins vraisemblables, Montaigne conclut par une observation dont on ne peut méconnaitre la vérité: » Les premiers, ditil, venant à semer leur histoire, sentent par les oppositions qu'on leur fait, oi loge la dif- ficulté de la persuasion, et vont calfeutrant cet endroit de quelque piéce fausse. L'erreur parti- culiére fait premiérement l'erreur publique, et à son tour l'erreur publique fait l'erreur parti- culiére. Ainsi va tout ce bàtiment, s'étoffant et se formant de main en main; de maniére que le plus éloigné témoin est mieux informé que le plus voisin; et le dernier informé; mieux persuadé que le premier." — Montaigne, 1. 5, ch. 2. (1) Cremani, c. 25, $ 11. — Probabilis ea scientia non. habebitur, que nititur argumentis a teste institutis vel conjecturis quibus ipsa indulget. Hac enim et similia si testibus permit- tantur, proximum est nt testis partes atque jura eadem fere ac judicis, accusatoris et defen- soris esse dicamus, (2) Matth. c. 4, $ 12. — Cicero, L 4, Acad. quzst. et pro M. Fonteio.. ( 55) existimandum, necne (1). Dicis te credere Titium a Caio fuisse occisum. Sed quo facto inductus, quà ratione, quo fundamento? Si nullam affers probabilem causam cur ita credas, rejicio tuum testimonium, vana lo- queris, nihil dicis (2). Sin factum aliquod allegas unde illam , quam pro- fiteris, opinionem animo informaveris, assumo tue opinionis fundamen- tum, sed ita assumo, ut ex tuo fundamento meum ipse judicium instituam. Fieri tamen potest, ut judex aliorum judicio ad proprium judicium in- stituendum prorsus indigeat, scilicet in illis rebus quz non nisi secundum peculiaris cujusdam artis regulas dijudicari et sstimari possunt. Tunc enim judiéi non solum data est facultas, sed imposita obligatio artis illius peritos adhibendi, eorumque judicio utendi (3). Sic in comparatione lit- terarum vocantur litteris experti , qui judicent, an littere eádem manu videantur conscripte. Sic medicorum perinsignis in judicando usus (4). Attamen, ut testium, ita peritorum fidem judex ea tantum lege seque- tur,si debite solemnitates circa eorum auditionem vel delegationem fue- rint adhibite , et si nullam vel eorum personis, vel eorum testimoniis aut relationibus inesse videat rationem , cur ipsorum fidei vel peritie diffidat (5). 8.34. De testium numero. Si omnibus, quz dixi, justo et legitimo modo perpensis, nulla ratio ———————————————— (1) Matth. c. 4, $ 12........ Interim ab utroque teste tam eo qui dicit scire se quam qui dicit arbitrari se, causa flagitari potest, ut explanet, quamobrem sciat aut arbitretur. — Et $315, cause autem licet infinite videantur, ad duo tamen capita referri posse videntur: vidi, audivi. Alterutram qui expressit, officio suo functus est. Ceterum preterquam quod viderit vel audi- verit, argumentari tesli aut conjecturà prosequi crimen non licet, ne jus accusationis cum jure iestimonii commisceatur, ut eleganter l. 4, Rhetor. ad Herenn. scriptum est. (2) Dans l'Avare de Moliére, maitre Jacques accuse Valére d'avoir volé la cassette de son maitre, et quand on lui demande sur quoi il le croit, il répond qu'il le croit sur ce qu'il Ze croit. 11 fallait étre un Harpagon pour croire maitre Jacques croyant parce qu'il croyait. (5) Art. 48 et 44, C. d'instr. crim. — Magna enim est vis ad persuadendum scientie, aut usüs; plerumque enim creditur iis qui experti sunt. — Cicero, Topic. $ xix. (4) De medicis et scribendi peritis amplius dicendi infra erit locus. (5) Clariss, Haus. $ 375. ( 6o ) adesse videtur, cur testimonium aliqua ex parte deficiat, factum quod testimonii objectum constituit, probabile erit dicendum. Quum tamen fieri possit et non ita raro fiat, ut aliqua causa existat, interiore testantis animo recondita, quz nobis ignorantibus testem in errorem aut menda- cium abripiat, nondum ista probabilitas eum gradum consequitur quem certitadinem moralem appellant. Atque idcirco in causis criminalibus philosophi et jurisconsulti postulavere, ut judex neminem unquam unius testimonio condemnaret (1). Nec sine optima prudentiae ratione. Nam lestis unus non potest nisi secum ipse conferri. $;n vero plures adsunt, possunt primo seorsum interrogari, deinde sibi invicem opponi, ut, si pugnantia loquuntur, sua invicem mendacia et suos errores redarguant, et ex hoc conflictu, unde stet veritas, pateat (2). Quod si vero inter se consentiunt, adeo inverisimile foret, ut duo testes perspecte fidei et cognitionis, in quibus nulla erroris aut mendacii causa pro presenti re apparet, qui perspicua, probabilia et convenientia testantur, et quibus nulla extrinsecus probatio contraria adversatur, in unum idemque men- dacium vel in unum eumdemque errorem conspirarent, ut illud in na- turali rerum ordine cogitari vix posse videatur (3). Quare etiam jure Romano erat statutum, ut nullus unquam judex in quacumque causa unius testimonium facile admitteret(4), sed duobus tantum acquiesceret (5); et quamvis jure hodierno nihil ea de re sit sancitum , sed potius omnia proprie et intime judicis convictioni relicta (6), manet tamen rationis lex qua judici dictat, ut, si nulla alia accedant, reum nonnisi duorum testimonio condemnet. (1) Matth. c. 3, $ 1. — Cremanni, c. 26, $ 3 et regula 5 in fine capitis. La loi de Moise veut qu'il y ait deux témoins qui déposent dans une affaire; et ce réglement est trés:conforme à la raison : 'car outre qu'un seul homme peut se tromper, ou mentir, ou se laisser corrompre plus aisément que plusieurs, un juge habile découvrira souvent l'imposture des témoins, en les interrogeant chacun à part, au lieu qu'il est plusfacile à un seul de se tenir sur ses gardes et de ne pas se couper. — Puffendorf. 1. 5, ch. 15, $ 1x , Traduct. de Barbeyrac. (2) Videatur exemplum Suzanuze in libris sacris. (5) Cremani, c. 18, $ 18. — €. 36, $ 4, 5 et 6, et regula 6 in fine capitis. (4) L. 9, $ 1, c. de test. — L. 20, D. de question. (5) L. 12, D. de test. (6) Haus, $ 589. CHER SS 4 UMCL Aa 27 7p iaa WS ug ( 6: ) TITULUS II. DE CONFESSIS. g 32. Confessionis notio, et an confessio admittenda , exigenda vel rejicienda sit. Inter diversas testimoniorum species unum est, quod, propter singu- larem, quà constituitur, relationem, singulari studio examinandum vide- tur, scilicet testimonium rei adversus se, sive confessio ; quà quidem nescio an aliqua probationum pars inter philosophos, legislatores et ju- risconsultos magis unquam disceptata et controversa fuerit. Plato ait quemlibet civem , quidquid deliquerit, non solum non celare sed ultro ad judicem deferre debere; et morti se offerre, si mortem scelere suo meruit.(1). Et altera vero parte Quinctilianus contendit, eam esse natu- ram omnis confessionis, ut possit videri demens qui de se confitetur (2), et parum abest ut de se confitentem Filangierius suicidam appellet (3). - Quod si ab auctorum scriptis ad legum codices transeamus, videmus, apud Romanos confessos pro convictis fuisse habitos, quamvis confessio ad condemnandum non esset necessaria (4). Medio zvo, in plurimis ju- dicis, non licebat aliquem mortis damnare, nisi de se esset confessus, et, ut confiteretur, adhibebantur tormenta atque cruciatus, quibus vivus EUSEUVCTSAGUNMNEGOROUNTUR OU GNO teni air e e Q2) --- Kel uj dmoxpuzTiclei, 4AA tis và Quytp)) dti» v0 ddixspu, ive dà dixsy xci Uyids "ytyyTAI. "AveyzdQtiy di xal aucoy xal Se GAASS 9 mod tA, dAAd... Edy Qi buyers eL ndbxuens 2, dmebygextiy. Plato in Gorgia. (2) Quinctil. Declam. 314. (9) Filangieri, l. 5, ch. 10. (4) L. 2, C. quor. appell. non recip. — L. 16, C. de pen. — L. 8, princ. C. ad Leg. Jul. de vi priv. — L. 10, C. de episc. et cleric. — L. 25, $ ult. D. ad Leg. Aquill. — Haus. $ 576. — Matth. tit. 16, c. 1, $ 1. ( 62) mortem tolerabat. Lege Anglica denique judici omnino fuit vetitum reum adversus se confitentem audire (1). Quod ad me attinet, inter tot tantasque auctoritates vix ausus essem- eligere, nisi certum habuiseem fundamentum quo me mea principia exstruere et firmare posse sperarem: quod fundamentum, ni fallor, in ipsa poenarum constitutione querendum est. Poenarum civilium justitia tacita vel expressa civium conventione ni- titur, quà singuli omnibus jus atque potestatem concesserunt, sibi mala quzdam irrogandi, si jura aliorum violàssent, eum in finem, ut singuli rursus omnium tutela atque presidio sua invicem jura ab aliorum lzsio- nibus tuta atque secura haberent; quo jure concedendo, simul obliga- lionem in se susceperunt poenam subeundi, et legum actionem adversus se non. impediendi. Alis verbis, puniendi jus est jus posizivum , cui res- pondet obligatio zegaziez. Ex hoc unico principio omnes questiones circa reorum confessionem propositas solvam. Quaeritur, an reus possi de se confiteri? At si puniendi jus civitati a singulis concessum est, quomodo singulis non liceret illi juri volentes (1) Bentham , l. 7, ch. xt. Au reste, il parait qu'il est arrivé de cette loi, comme il arrive de toutes les lois qui sont cantraires à la nature des choses. La superstition des vieux usages les maintient, et le bon sens les abroge. La loi reste, et ceux qui sont établis pour la faire respecter, la violent, et comme les pouvoirs que le juge usurpe contre la loi, sont bien plns dangereux que ceux qu'il tient de la loi méme, il se fait alors qu'on tombe dans un excés opposé, parce qu'il n'y a plus de frein. Je fais ces réflexions à propos d'un article inséré dans le Jourza? de Gand du 12 Avril de cette année, on y lit: « Les assises de Bristol viennent d'étre le théàtre d'une scéne qui n'a peut-étre point d'exem- » ple dans les annales de notre jurisprudence criminelle. Un négociant, nommé Henri Savary , » à été amené devant la cour, comme accusé d'avoir signé un billet de 5oo liv. st. d'un nom » supposé. Lord Gilford, le président, lui a fait demander selon la formule : Etes-vous coupable » ou ne l'étes-vous pas? — Je suis coupable, a-t-il répondu. Invité par le président à recueillir » ses esprits, l'accusé, au bout d'un certain tems, a dit de nouveau d'une voix ferme: je suis » coupable." Alors le président sans autre formalité, lui a déclaré qu'il n'avait plus qu'à se préparer à mourir et qu'il ne devait point espérer que la sentence qu'il était de son devoir de prononcer contre lui ne serait pas mise à exécution. Cette cause qui n'a pas duré un quart-d'heure offre l'exemple remarquable et, j'ose dire, terrible, d'un aveu recu sans discussion, d'une procédure sans plaidoierie et d'une sentence sans délibération. Que deviendrait l'Angleterre avec une lé- gislation aussi désordonnée, si elle n'avait pour elle ses jurés et sa publicité? ( 65) se submittere, quamvis certo scirent, grave damnum inde sibi oriturum? Haud ignoro eam legem nobis jam a natura esse insculptam, ut saluti nostra prospiciamus. Sed salus nostra saluti publice submittenda est, et quemadmodum eum qui sponte pro patria se devovet, laudamus potius quam vituperamus, ita dicendum est, eum scelus suum saltem respectu reip. redemisse, qui se ultro prodidit, ut civitatis legibus satisfieret. Quod si vero quaritur, an reus debeat de se fateri, respondere non dubito eum z0oz debere. Nam si puniendi juri, quod civitati necessario competit, non respondet nisi obligatio negativa legis exercitium non impediendi, qua ratione dici posset, eum legis actionem impedire qui de se non fatetur? Civitati jus concessi mihi certam poenam, si delinque- rem, irrogandi. Ergo exerceat suum jus: per me licet. Ejus est delicta investigare, omnia media quibus legum violationes deprehendi possint, querere et adhibere. Ego totus in me defendendo sum, et noz obni- tendo officium meum implevi; neque solum non fateri, verum etiam ad diverticula et mendacia, ut justitie lucem atque oculos effugiam, pos- sum recurrere, quia me ad verum dicendum erga civitatem non obligavi. Ea itaque est jure naturali civitatis erga reos et reorum erga civitatem conditio: hinc, jus positivum; inde, obligatio negativa; jus civitatis erga cives poenas a delinquentibus repetendi; obligatio civium erga civitatem legum vindictam nulla vi externa repellendi. Quum vero jure civili quaedam interdum jubeantur vel prohibeantur, quze jure naturali jussa vel prohibita non sunt, quaritur, an ea lex a civitate possit sanciri qua reorum confessiones exigat vel rejiciat. Lex civilis quz reorum confessiones rejiceret et irritas declararet , qualem Filangierius proponit (1), rectc rationis principiis omnino foret adversa. Talem legem ferendo, civitas proclamaret se adversus delin- quentes jure suo uti velle, sed non velle ut delinquentes illi juri sponte .se submittant. Hac lege admissa, justitia. vultum pessima impunitatis exempla feedarent. Veniret homo scelere insolens, qui se convinci non (1) Le témoiguage direct du coupable contre lui-méme n'aura aucune force légale, il ne doit parler que pour se défendre. Tout ce qu'i! dit contre lui doit étre rejeté comme inutile. — Filangieri, ch. 15. — Régles de jurisprudence pour la preuve testimoniale. — KR. 4. (64) posse confideret, coram judice dicturus: ille quem queris sceleris aucto- rem, en coram te sistit; ego sum qui feci, fateor; sed clam feci et nullos testes habui: ergo tuà sententià absolvendus sum. Neque magis legem istam probo quà delinquentes de se cogerentur fateri. Nam delinquentem cogere non posses, ut de se fateretur, ante- quam compertum haberes eum deliquisse. Jam autem si illud aliunde compertum habere potuisses, quid tibi ejus confessione opus foret? Quee quum ita sint, civitati sive judici qui civitatis vindictam exercet, omnia media ad eliciendam rei confessionem idonea adhibere licebit, modo ne hac media veritati potius nocitura quam profutura sint, et modo ne reus inde damnum vel malum aliquod percipiat, nondum delicti convictus. Ipse vero reus omnibus mediis poenam nondum pronunciatam a se arcere poterit, modo ne aliqua externa vi vim legum repellat. S 33. IDe confessionis auctoritate. fam illud demonstrasse mihi videor, quod reorum confessiones vi coac- tionis vel exclusionis legalis exigi aut rejici non possint, sed plane admit- tende sint; nec tamen adhuc determinavi, quantum fidei et auctoritatis confessioni inesset, nec quibus ex principiis ea fides atque auctoritas sestimari deberet; quod nunc mihi quaerendum propono. Quanquam quid quarendo opus est? Confessionem dixi et probavi esse verum testimonium singulari ex relatione constitutum : itaque iisdem ex principiis aestimanda est, ex quibus testimonium in genere. Tres con- ditiones przcipuas et internas ad testimonii veritatem in genere vidimus requiri; ergo etiam tres conditiones ad confessionis veritatem in specie requiruntur. Si ille adsunt, confessio necessario vera; si una vel altera deficit, necessario falsa est; et quo sepius vel rarius ille conditiones in confessione conjunctim adesse solent, eo major vel minor confessioni tri- buenda fides. Jam autem quomodo quis, circa illud quod ipse fecit, in errore potest ( 65) versari? Optimus enim testis, conscientia. Illa nunquam fallit, et nemo integre mentis repertus est, quem falsa maleficii conscientia stimulaverit. Quoad voluntatem, nisi ordinis moralis leges, et eas maxime, quibus dili- git quisque se, penitus subversas fingamus, fatendum est, non admodum probabile videri, illum qui de se confitetur, falso confiteri et deliberato animo vanas criminationes in se congerere, ut judicem decipiat , atque ejus sententià condemnetur. « Nam mentiuntur quidem homines inter- » dum, ait Cremani (1), non tamen mentiuntur, ut in se, caputque suum » dirissima supplicia arcessant, sed vel ut ea declinent, alisvye, quos » oderint, molestiam pariant." Postremo, verum quidem est, verborum ambiguitate confessionem perinde ac quodlibet testimonium vitiari posse; sed jam ad ($ 22 ostendi, illud elocutionis vitium multo infrequentius oc- currere, et facilius detegi, quam quz ex intellectu aut voluntate descen- dunt. Quod si id dici potest de testimonio ordinario, quanto magis de testimonio rei in propria causa! Nam si judex verbis quz reus pronun- ciavit, alienum sensum affectat, non potest ille diu judicis errorem igno- rare; atque hoc cognito, facillimum ei est errantem de mente sua melius edocere, ne vox imprudenti elapsa in ipsius calamitatem vertatur, et ne, ut Ciceronis verbo utar, proprio testimonio innocens juguletur. Ex tribus itaque conditionibus ad confessionis veritatem requisitis, duce in naturali rerum ordine abesse vix possunt; tertia, si abest, facillime suppletur. Quamobrem non immerito confessio vocata est probationum regina , cujus vis tanta est, ut vix ullum dubitandi locum relinquat (2). ————————————— (1) G. 27, $ 13. ] (2) Les admissions des parties sont dans le fait des témoignages sous un autre nom. Quand l'admission est expresse, et tant qu'elle est déclaration de la partie; contre ses propres intéréts, elle prend le nom d'aveu; ce n'est pas seulement une preuve, mais c'est la plus süre en général, la plus digne de foi. — Benth. L. 1, ch. 18. Le témoignage d'un homme contre lui-méme est bien plus fort que celui de tout autre, et la:plus mauvaise de toutes les causes , c'est lorsque l'accusé ne peut éviter de se condamner lui-méme. — Puff. J. N. E. G. L. 5, C. 6, $ 16. 9 ( 66 ) $ 34. Je causis quae confessionis auctoritatem tollunt vel imminuunt. Quo major probandi et persuadendi vis reorum confessionibus inest ,, eo accuratius cavendum, ne nos ista probabilitatis species in malam cre- dulitatem impellat. Non desunt exempla innocentium qui falsa de se confessi pro nocentibus condemnati et indebita supplicia perpessi fuere. Quare opere pretium est, precipuas causas referre quse confessionem. falsam efficiunt, ut earum cognitio, veluti quedam veritatis fax, nobis. preluceat et judicantes ab istis scopulis avertat. De falsitatis causis qua ad elocutionem spectant, nihil diceudum su- perest, quia confitentis non aliter quam testantis eujuslibet verba judicem decipiunt. Sed aliud dicendum de intellectu et voluntate qua non sub eodem prorsus aspectu in confitente, quam in teste ordinario, consideranda sunt. Maxima itaque causarum pars qua testem ordinarium in errorem. abducunt, in confitente nullum reperiunt locum. Nam, ut jam observavi, non. facile decipimur in. iis quze ipsi fecimus, nec quemquam sana mente adeo sua conscientia fefellit, ut ne scelus quod non admiserat admisisse crederet. Quare hoc unicum judicem quaerere oportet, anne is qui confi- tetur aliqua insania laboret, vel anne fanatico quodam furore turbetur , ut illi qui quondam se incantamenti aut pacti cum daemonibus initi ac- cusabant. Quod si vero confitentem sana mente videat gaudere, tune inspicere- debet, anne aliquà causà ad falso de se confitendum forsitan moveatur. Ille autem cause vel ad sui amorem, vel ad affectum erga alios referri. possunt. Quamvis enim a paradoxo non videatur remotum dicere, homi- nem sui amore impelli ad falsa crimina sibi imputanda, ut judicis sen-- tentià condemnetur, tamen variis modis id fieri posse non est dubitan- dum, si v. g. aliquis in extremas rerum angustias deductus, malit se carcere includi quam inopia premi, si vite aut carceris pertzesus, hoc (enn vel illà quocumque modo se liberari cupiat, aut si falsum fatendo, vero crimine se exonerari et graviorem poenam leviori effugere speret (1). Affectüs quoque erga alios fuit interdum ea vis, ut innocens admissi sceleris crimen in se susciperet, quo melius suspicionem et poenam de- pelleret ab eo quem sibi semet ipso cariorem haberet et cujus salutem proprio exitio bene emptam putaret. Sic in poemate Hierosolyme libe- rai, duo insigni pietate amantes, Olindus et Sophronia, falsa criminis simulatione , flammis ultro se devovent, ut populum christianum instanti stragis periculo eripiant. Fieri, inquam, potest, ut una vel altera ex his causis, vel earum que his similes a quibusdam auctoribus ingenti verborum apparatu afferri solent, aliquem ad falsam confessionem de se coram judice faciendam impellat, et ideo Ulpianum maxime probo, quum in L. 1, $ 27 D. de quast. ait, »si quis ultro de. maleficio fateatur, non semper ei adhi- bendam fidem"; sed illis non possum assentiri, qui, exceptione ad regu- lam translata , et ea quz interdum fiunt, semper fieri fingentes, omnem fidem reorum confessionibus denegandam esse dixerunt (2). Q) Aliquando homines de minoribus fatentur, ut pro majoribus impune evadunt. — Cre- mani, c. 27, $2. — Matth. tit. 16, c. 1, $ 6. (2) Le cas à cet égard serait bien différent, si de la part des hommes placés dans un état d'accusation il existait une disposition naturelle à s'exposer à la peine légale, lorsque dans le fait, ils sont innocens; si on avait réellement plus à craindre pour l'accusé par son témoignage contre lui-méme, que par celui des autres en général, y compris ceux qui à raison de l'injure qu'ils ont recue de lui, sont ses ennemis particuliers. Mais comme on n'a pas découvert dans la nature humaine une trace de cette disposition d'hostilité contre soi-méme, il n'y a aucun be- soin de chercher des précautions contre un péril qui n'existe pas. — Benth. l. 2, ch. 4. Inter illos auctores qui confessionis vim impugnarunt, precipue eminet Filangieri, Science de la Législation, l. 5, c. 10, et Brissot, Théorie des Lois criminelles, t. 2, page 96 ad 98 citati et refutati apud Cl. Haus ad $ 576. f In hac questione de fide confessioni adhibenda conferatur przsertim Cremani, c. 27, $ 10, 11 et 12 qui illam probationum partem summa ingeuii laude tractavit. ( 68) g 35. De diversis confessionum speciebus : et 1» de confessionibus directis atque indirectis. Constitutis generaliter fundamentis quibus confessionis auctoritas inni- titur, juvat diversas confessionum species distinguere, in quantum di- versa singularum natura ejus auctoritati aliquid addit vel detrahit. Et primo loco venit distinctio confessionis in directam atque indirectam. Confessio directa dicitur ea, qua expressis verbis et quidem circa factum ipsum quod delictum constituit, editur; indirecta, quz alterutro requi- sito destituta est. Confessio quae verbis editur, sed non circa ipsum factum quod in quaestione est, adesse intelligitur, si quis sua agnoscat arma, suas litteras, si se in loco delicti commissi, dum committeretur, adfuisse fateatur, vel sic porro: quz quidem confessionis indirecte species, in se spectata, eamdem fidem meretur, atque iisdem principiis estimanda est quibus confessio directa ; sed quoad conclusionem quz ex re confessa ad facti principalis existentiam ducitur, illa ex principiis circa probationes indi- reclas in genere exponendis judicanda est. Altera autem confessio indirecta quz non verbis, sed facto vel signo aliquo externo exprimitur, a priori in eo differt quod vera confessio non est, sed potius quoddam confessionis indicium, cui tanto major certitudo inest, quanto magis ejus proprium esse videtur, quem criminis con- scientia exagitat, qualia indicia sunt silentium pervicax (1) , contumacia (2), Q1) Matth. tit. 16, c. 1, $9. (2) Id. ibid. $ 18 et Cremani c. 27, 6$ 4. Ex verbis Zc£j Pauli in 1l. 5. De Ais qui infamid notantur, vulgo deducunt, eum qui pa- ciscitur eque ac illum qui confitetur pro convicto esse habendum : quod tamen mihi falsum videtur. Observandum enim est, eam legem reperiri sub titulo de Ais qui ipfamid notantur, et pactionem tanquam causam infamie, non tanquam probationem ad condemnandum idoneam referri. Ait enim Ulpianus in l. 4, $ 5 eod. tit. »Item si quis furti...... damnatus, pactusve erit, simili modo infamis est." Et Paulus in l. 5, que immediate subsequitur rationem addit : » Quoniam scil. intelligitur confiteri crimen qui paciscitur." Nou tamen dicit eum qui ita con- ( 69) transactio, subornatio testium, quorum justa zestimatio requirit, ut judex summá curà et religione examinet, anne ad aliam causam quam ad sce- leris conscientiam possint referri. Itaque contumacie plus probationis quam silentio, transactioni quam contumaciz, subornationi testium quam transactioni inest. (1). Caeterum trepidationem, pallorem et reliqua metüs signa quibus pro- ditur aliquando scelestorum conscientia , bonus et prudens judex nunquam adversus reum interpretabitur. Humanam enim naturam ille parum cog- nosceret qui innocentem securum atque impavidum manere vellet, coram illis viris quos de libertate, existimatione et vita sua sentenüam videt laturos, quum sola timiditas sepe hominem exanimet et sui impotem faciat (2). S 36. JDe confessione judiciali sponte edita. Confessio distinguitur 2» in JudiciaZem atque extrajudicialem ; quarum prior iterum distinguenda mihi videtur in confessionem sponte editam et confessionem interrogationibus elicitam. Confessio judicialis sponze edita qua quis coram judice mox de se sententiam pronunciaturo et tanquam in ipso supplicii conspectu, se noxium et poena dignum declarat, quo magis a consueta hominum natura recedit, eo magis conscientiz et veritatis vi fitetur pro convicto esse habendum. Nam, ut monet Ulpianus in l. 3, $27 D. de quaest. , confitenti non semper adhibenda fides. Quod si quaritur cur paciscens iufamis declaretur, quum tamen pro convicto non sit habendus, respondeo, quia etiam in innocente probrosum est pa- cisci et judicis sententiam indignis artibus effugere. (1) L'accusé est censé avouer son crime, lorsqu'il traite avec l'accusateur pour l'obliger à se désister de ses poursuites, à moins qu'il n'ait de quoi faire voir, que ce n'est pas parce qu'il se sent coupable qu'il en est venu à un accommodement, mais parce qu'il avait de bonnes rai- sons d'appréhender, que, malgré toute son innocence, il ne succombàt aux chicanes de sa partie, et à l'iniquité du tribunal devant lequel il aurait eu à comparaitre, on à la cruauté de son juge, et à l'animosité particuliére qu'il avait contre lui. Puff. 1. 8, ch. 4, $ 7. (2) Ad confessionem indirectam posterioris generis referri possunt omnia media a reo adhibita, ad removenda vel destruenda quecumque ad. detegendum factum principale vel auc- lorem potuissent inservire. Videatur Bentham, l. 5, c. 9. . ( 70) expressa censenda est. Non tamen id mihi volo, ut talis confessio semper et statim pro veritate habeatur. Fieri enim posse vidimus, ut ab homine male- sano, vel sibi infesto, vel ambigue loquente procedat. Sed ea vitia qu, licet rarissime, tamen aliquando confessionem falsam efficiunt, interrogationis lucem non sustinent. Quapropter judex, antequam confessionem ratam habeat, confitentem sedulo interrogare debet, tum ut videat, an sana mente fruatur, necne, tum ut, si quod dubium de eo quod confiteri in- tendit superest, tollatur, tum ut in facli circumstantias inquirat quas confitens debuit cognoscere, et ex quibus ipse judicare possit, anne falso de se confiteatur; et confessioni tunc demum plenz probationis vim tri- buet, quum interrogatio ita erit instituta et eó deducta, ut confessio omni modo determinata, clara, circumstantiis munita, et a sciente, vo- lente ac verborum vim plane intelligente edita videatur. S 37. De confessione judiciali interrogationibus elicita. Quamvis conscienti;: vis per se aliquem impellere possit, ut crimen suum coram judice ultro fateatur, paucissima ejus confessionis exempla in judiciis criminalibus occurrunt, et omnium seculorum experientia docet, scelestos plerumque cum animo scelera sua occultandi in judicium venire. Attamen raro evenit ut illud consilium publice interrogatis feli- citer cedat. Hinc conscientià acti, inde improvisis questionibus pressi, et semet non minus quam judicem reformidantes, aut nihil, aut vana, aut falsa respondent. Sed sive ad silentium, sive ad diverticula, sive ad mendacia confugiant, suis ipsi conatibus in criminis suspicionem cadunt, donec tandem, frustra tentatis omnibus viis et inhibendis conscienti sümulis impares, ea inviti fatentur, unde judex delicti certitudinem consequitur. In hac tamen confessionis specie quz interrogationibus elicitur, pecu- liaris falsitatis causa cavenda est, qua ex ipsa interrogandi forma oritur, quum videlicet interrogator spem, metum, vim , dolos vel quaslibet artes Cn) illicitas adhibet, quo interrogati mens turbetur aut falsa de se confitendi "voluntas in eo excitetur, aut verbis deceptus id dicat quod dicere non voluit. Istis artibus religiosus judex prorsus abstinebit. Nunquam spem venie delinquenti obtendet, ut eum ad confitendum crimen adducat , nunquam malum aliquod ipsi intentabit, ne in diffitendo persistat; nun- quam ei finget se delictum jam aliunde compertum habere; ut eum in cause desperationem conjiciat ; nunquam reum false contradictionis ac- cusabit, ut eum in veram contradictionem illiciat; nunquam denique verborum quibus reus usus est, interpretationem ita extendet, ut ex iis deducat, quod ille in animo prorsus non habuit (1). (1) ».Du tems de Charlemagne un bomme avec son fils furent.accusés en justice d'avoir » tué un prétre. Comme on ne savait point qui des deux avait commis le crime, et qu'ils ue » voulaient pas se découvrir l'un l'autre, Charlemagne prononga qu'on les fit mourir tous deux. ». Alors le pére avoua que c'était lui." — Puff. l. 4, cap. 1, $ 17. Cette confession que Puffendorff approuye me semble de la plus mauvaise nature. Charle- mague voulut sans doute imiter la sagesse de Salomon, mais il ne le pouvait plus maladroite- ment. Àu lieu de conclure de là que le pére était coupable, j'aurais plutót conclu que c'était le fils. Car le. pére en s'avouant coupable pour ne.pas laisser périr som fils, montrait un sentiment peu compatible. avec les idées d'um assassin: au contraire, le fils. » Mais laissons Ila contenance du juge, pour parler d'un art dangereux dont j'ai souvent » entendu vanter l'utilité; c'est celui d'égarer l'accusé par des interrogations captieuses, méme » par des suppositions fausses, et d'employer enfin l'artifice et le mensonge à découvrir la vé- » rité. Cet art n'est pas bien difficile; on trouble la téte d'un malheureux accusé, par cent ques- » tions disparates; on affecte de ne pas suivre l'ordre des faits; on lui éblouit la vue, en le » faisant tourner avec rapidité autour d'une foule de différens objets, et l'arrétant tout-à-coup, » on lui suppose un ayeu qu'il n'a pas fait, on lni dit: voilà ce que tu viens de confesser, tu » te contredis, tu mens et tu es perdu. » Quel méprisable artifice! et quel est son effet? l'accusé reste interdit; les paroles de son juge tombent sur sa téte comme un foudre imprévu; il est étonné de se voir trahi par lui- méme; il perd, la mémoire et la raison; les faits se brouillent et se confondent; et souvent » une contradiction supposée le fait tomber dans une contradiction réelle, » Cet art est odieux autant qu'injuste; n'en souillons point nos honorables fonctions , » n'ayons d'autre art que la simplicité ;; allons au vrai par le vrai; suivons un accusé dans » tous les faits, mais pas à pas et sans le presser; observons sa marche sans l'égarer; et s'il » tombe, que ce soit sous l'effort de la vérité et non pas sous nos piéges." Servan, Discours sur l'administraNon de la justice criminelle. i I (72) S 38. De confessione extrajudicali. Confessionem extra judicium factam confessioni judiciali multo infe- riorem esse, ipsa ratio satis ostendit. Nam in confessione judiciali nihil aliud examinandum est, quam an confitenti sit credendum, necne; in con- fessione extrajudiciali autem, antequam ad illam questionem veniatur, hzc primo solvenda est, an ille qui confessus dicitur, revera confessus sit, deinde an eodem modo atque animo fuerit confessus, quo eum confes- sum esse referunt. Duo posteriora penitus quaerenda non esse, quum reus confessionem extra judicium factam in judicio confirmat, non est quod moneatur, quia tunc confessio vere judicialis habetur. Quare de eo tan- tum casu loquor, ubi reus aut plane se confessum negat, aut se alio animo confessum esse defendit. Si reus ea quz sibi affinguntur, plane se confessum negat, affirmantis fides secundum principia quz circa testes in genere valent, examinanda est, ipseque neganti opponendus, ut ex eorum altercationibus veritas possit cognosci. Quod si enim affirmantis fidem nulla suspicio corrumpit, si testis et testimonium omnibus debitis requisitis instructa sunt, si ne- ganti oppositus eum malc pervicacie arguit, preserüm si duo testes inter se consentientes adsunt, quorum numerum ad plenam probationem efliciendam requiri vidimus, judex magnam inde vim ad instruendám suam religionem assumet, quia reus diflitendo et obnitendo novum indi- cium adversus se prestitit. Sin autem reus se confessum quidem fatetur, sed aliter quam in tes- timonio est, vel cum animo a veritate alieno, propriam ipse confessionem propter defectum unius vel alterius ex tribus causis que tam ad con- fessionis, quam ad testimonii veritatem in genere requiruntur, impugnare poterit. Quapropter vel dicet, se dum ea verba pronunciaret, sui compo- tem non fuisse, sive quod aliquá mentis insanià laboraret, sive quod ebrietate desiperet; vel ostendet sese veri dicendi voluntatem non ha- buisse, sive quod non serio, sed jocandi, aut jactandi causà loqueretur (75) [quod quidem tum ex verbis quibus usus est, tum ex loco, tempore et reliquis confessionis adjunctis erit judicandum (1) ], sive quod metu , spe, dolo, vel qualibet alia causa ad falso de se confitendum fuerit impulsus. Vel denique sua verba sensu alieno accepta fuisse contendet, sive ad aliud factum allusisse se dicat, quam quod in questione est, sive aliquid subau- dierit, quod ubi suppletur, confessionis sensum prorsus immutat. Si hec probaverit, confessio in ejus odium non vertetur; et quidem ista pro- batio eo facilius erit admittenda, quo judex minus cognoscere potest an confitens recte fuerit auditus atque interrogatus. Sed si nullo modo reus probat, vel se plane non esse confessum , vel saltem non ita, ut dicitur, iterum isti confessioni judex magnam auctoritatem tribuet. $ Hac principia applicari possunt ad confessiones non solum coram pri- vato, sed coram alio judice civili vel instructore factas, quia illum cui judicandi munus impositum est, persuasionem suam non ex aliorum judiciis, sed ex propria conscientia mutuari oportet. Attamen propter in- genium atque potestatem quà judex privatum superare intelligitur, con- fessio posterior majorem fidem quam prior inveniet, praesertim si coram judice instructore fuerit edita, quum jam interrogatus poenam tanquam confessionis suze sequelam ante oculos haberet. S 39. De confessione limitata. Si quis de delicto aliquo compellatus, se factum admisisse fateatur, sed (12 Confessio palam inter convivia, vel inter homines de impudentia certantes emissa vix fidem impetrat, secus, si quis eam secreto coram hominibus ediderit, a quibus consilium et opem sperare poterat ad imminens inquisitionis et peene periculum effugiendum. — Cremani c. 27. $ 8. Hujus generis illa sunt, ex quibus verum nonnunquam inyeuitur, pueritia, somnus, imprudentia, vinolentia, insania. Nam et pueri sepe indicaverunt aliquid , ad quod pertineret ignari: et per somnum , vinum, insaniam multa szpe patefacta sunt. Multi etiam in res odiosas imprudentes inciderunt, ut Staleno nuper accidit, qui locutus est, bonis viris subauscultanti- bus, pariete interposito, quibus patefactis, in judiciumque prolatis, rei capitalis jure damnatus est. Huic simile quiddam de Lacedemonio Pausania accepimus. — Cic. topic. $ xx. 10 Lu C74) ad diluendum crimen et tollendam vel mitigandam poenam, sine dolo facü vel inculpate tutela exceptionem adjiciat ( quae confessio dicitur. Zimitata, vinculata , vel qualificata), quaritur, an talis con- fessio ita dividi possit, ut. priorem partem acceptet accusator, posterio- rem repudiet. Et disünguendo respondendum videtur. Nam si factum de quo reus confitetur, indiciis et circumstantiis aliunde exploratis con- firmatum est, nihil impedit, quominus admissa confessione , excusationis fides tandiu. suspendatur, donec ipse reus eam probaverit, nec amplius quaratur, an factum admiserit, sed an dolo malo admiserit. Alias enim delinquens ita confitendo conditionem suam meliorem redderet et se confessione limitata, tanquam certissimo quodam clypeo, adversus legem lueretur. Sed si nemo contra reum testatur, nisi ipse reus, iniquissimum foret confitenti credere, excipienti non credere. Si Titius coram judice testatur impetum in se esse factum, dum solus per silvam incederet, seque, ut imminens vite periculum depelleret , hominem interfecisse, quid inhumanius, quid magis a justitia alienum foret quam ejus confessionem tanquam plenam delicti probationem ad- mittere, simulque illi inculpate tutele probationem injungere, quum nulli testes adfuerint, quos pro se sibi possit advocare. In tali itaque casu judex confessionem et excusationem pari fide accipiet, nisi vero accusator ex circumstantiis vel aliunde probatis vel ab ipso reo confessis probare possit, reum istam cedem non ad propulsandum vitz periculum, sed ad explenda detestanda sua consilia admisisse. Ex eo igitur patet, quomodo accipienda sit ea regula guod iz causis civilibus confessiones dividi non possint (T), in criminalibus possint ; qui regula in utramque partem nimium generaliter concepta est. Nam in causis civilibus confessiones dividi possunt, si pars ejus quod reus fa- tetur, jam ex aliis argumentis et probationibus constat; atque ex adverso in criminalibus non possunt, si id quod confessione continetur, judex non aliunde quam ex confitentis ore cognoscit. (1) Art. 1556, C. C. l'aveu judiciaire ne peut étre divisé contre celui qui l'a fait. — Matth. t. 16, c, 1, $ 20. — Cremani in fine cap. 27, R. 21. — Haus $ 580. " -— c te M den p»4xtcesm phis; (75) S 40. JJe confessione revocata. » Quod si reus confessionem factam revocaverit, omnia eo redeunt , » utrum indiciis vel circumstantiis aliunde exploratis confirmata sit, an » nullis argumentis extrinsecis munita. Si posterius, confessionis omnis » vis et effectus revocatione subsecuta tolluntur. Cum enim indicia nulla » adsunt, ex quibus confessionis veritatem judex cstimare possit, con- » sequens est eum per revocationem dubium haerere, utrum confessio, » an revocalio veritati consentanea sit; in dubio autem opinio reo favo- » rabilior praevalere debet." (Cl. Haus, $ 382). At si confessio revocata aliis. probationum adminiculis stabilita est, si ipsa novos probationum fontes judici aperuit, unde certiorem delicti cognitionem percepit, pa- rum refert, utrum reus in confessione sua perstiterit, necne. Nam rei confessio ideo non requiritur ut in poenam consentiat, sed ut lucem judicis conscientiz afferat: quam lucem, ubi semel attulit, pro lubitu auferre non potest. Quapropter reus confessionem revocando, non tollit nisi proprium testimonium, neque revocalione sua impedit, quominus testium, instrumentorum et argumentorum vi, qua ipse confitendo sup- peditavit, judici de crimine atque ejus auctore persuasum sit. S 41. Concíusio. Jam et istum probationis fontem exhausi, qui ex reorum confessionibus oritur; et ad illa, quz statui, principia referri posse existimo omnia quz ab auctoribus ad plenam confessionis fidem faciendam requiruntur , quippe qua vel ad internas confitentium, vel ad externas confessionum qualitates pertinent. Sed quemadmodum nec unum, quamvis plenz fidei testem, ad determinandam judicis sententiam sufficere vidimus , ita nec sola confessio ad reum damnandum sufficiet, si confessionis veritas per (76 ) argumenta aliunde pelita confirmata non sit; nec sine magna prudentia jure Romano statutum est (1), ne reorum confessiones pro exploratis fa- cinoribus haberentur, si nulla probatio cognoscentis religionem instrueret. Nam ex confessione nuda nondum certitudo moralis, sive illa probabi- litas oritur, quam summam appellavimus, quia fieri potest, ut illi aliqua falsitatis causa subsit, quie judicantis oculos effugiat. TITULUS III. DE TABULIS ATQUE INSTRUMENTIS. $ 2 De varia instrumentorum. significatione. Ubi supra de diversis probationum speciebus actum est, per argumen- ium diximus haud raro intelligi oznze id quod rei dubie facit fidem, quamvis propria ejus verbi significatio multo angustius sit restricta. Ita quoque instrumenti vocabulum sensu latissimo acceptum secundum ipsius Jurisconsulti Pauli verba in L. 1, ff. de fide instrument. complectitur omnia quibus causa instrui potest; et ideo tam testimonia quarn personas ; ita ut ad omnia universe probandi media extendatur, quz sive ex rebus, sive ex personis procedunt. Sensu strictiori autem instrumenta vocantur omnes probationes quz immediate ex rebus descendunt; sive mediate ad personas referenda sint, sive non; et sub ea rursus significatione comprehenduntur non solum scriptura, sed oninia quibus delicta ad exitum producuntur, gladii, sica, claves adulterine , et reliqua hujusmodi. Sensu strictissimo denique, quo nunc illud vocabulum accipimus , instrumenta ea probandi media definimus , que immediate ex rebus, mediate ex personis procedunt, quà definitione evidenter significatur omne scripturarum genus quod ad probandum aliquid confert, exclusis AL —À—— (19 E. 1, $ 17, ff. de quest. (^05 3) probationibus quae immediate ex personis profluunt (testimoniis viva voce editis) et iis quee nec immediate, nec mediate ex personis descendunt [ argumentis ex physico rerum statu deductis | (1). $ 43. De instrumentorum natura et fide. Quemadmodum confessio nihil aliud est. quam testimonium singulari ex relatione constitutum , ita instrumentum nihil est aliud quam testi- monium sub forma singulari editum (2); quz tamen singularis forma gravissimum et notatu dignissimum discrimen inter testimonia viva voce expressa et testimonia litteris instructa producit. Quando scilicet testimonium viva voce fertur, judicanti statim exa- minandum est, anne aliquid obstet quominus testanti fidem adjiciat, vel propter ipsius personz, vel propter testimonii, vel propter solemnitatum requisitarum defectum ; in testimonio scripto autem, illa questio secundo lantum ordine venit, et primo loco querendum est cuinam auctori in- sirumentum exhibitum debeat referri, quia cognosci non potest, an tes- tanti sit credendum, nisi prius de testantis persona constiterit. Quoties itaque instrumentum aliquod judicanti exhibetur, examen duplex instituat necesse est; alterum de instrumenti auctore ( fides scrip- ture seu fides instrumenti exZerza); alterum de testimonio quod scrip- tura continetur (fides testimonii, seu fides instrumenti. iz£erza); que distinctio totius inquisitionis nostre erit fundamentalis. S 44. De fide instrumentorum externa. Probatio scripture seu fides instrumentorum externa triplici modo (1) Haus $ 391. — Cremani, cap. 25, $ 1. (2) Qu'estce qu'une preuve écrite? C'est une assertion quelle qu'elle soit, exprimée par les caractéres visibles et permanents du langage. La preuve écrite n'est donc que la preuve orale présentée d'une autre maniére, adressée à un autre sens. — Benth. livre 6, ch. 3. ( 78 ) efficitur: 19 per testimonium ejus adversus quem instrumentum vel do- cumentüm producitur, illud a se scriptum declarantis; 2» per testimonia illorum quorum subscriptionibus documentum insignitum exhibetur, vel saltem eorum quibus presentibus fuit confectum; 3^ per indicia ex scrip- turarum similitudine desumpta, sive illa similitudo ex scriptione olim visa, sive ex scriptis olim cognitis, sive ex. scripto nunc viso et com- parato, id est, ex litterarum collatione ducatur; que quidem collatio arlis graphicz peritis, eum in finem sub jurejurando specialiter appellatis mandatur. Tesüum probatorum declarationes, quibus videntibus documentum scriptum est, et confessiones eorum qui documentum ipsi scripserunt , ad fidem scripture prestandam directe faciunt, sed non aque litterarum similitudo aut comparatio qua prorsus lubrica et periculosa est. Hec enim probationis species ab ea hypothesi proficiscitur, quod suum cuique sit scribendi genus ab omnibus reliquis distinctum, et quod ex litterarum similitudine aut dissimilitudine possit concludi eas eadem manu esse exaratas vel non: quae tamen conclusio szpissime fallit. Possunt enim eumdem diversi et diversum iidem scribendi modum adhibere. Nam quotídiana nos docet experientia, falsariorum artem jam ad eum perfec- lionis gradum esse provectam , ut non solum eorum fraudes peritissimi cujusque oculos fugiant, sed ne ipsi quidem quorum manum imitantur, imitata veris et sua alienis possint internoscere; atque alia ex parte quain multa sunt quibus ejusdem hominis scriptura a se ipsa differt! Aliter scribimus juvenes, aliter seniores; aliter cegrotantes, aliter bona valetu- dine fruentes; aliter hoc, aliter illo calamo; aliter festinata et currenti, aliter applicata et composita manu. Litterarum itaque experti testari non possunt , litteras eadem manu conscriptas esse, sed videri, et quoties cer- titudinis fidem sibi arrogant, eorum asseveratio ad justum probabilitatis valorem reducenda est. Referre possim, quibus in casibus artis graphice peritorum judicia fefellerint; et ne de illo exemplo loquar quod in no- vella 73 ipse imperator Justinianus ex Armenia refert, mec ipsius cog- nitionis est in causa coram curia Gandavensi nuperrime habita, tres graphice artis peritos adhibitos fuisse, et quum unus eorum a duobus aito ( 79) reliquis dissentiret, ex testimoniis et confessionibus patuisse, illum qui solus ab opinione sua steterat, recte judicasse, duos consentientes peritia sua fuisse deceptos. Quare non sine optima ralione Justinianus diligen- tissimam cautelam circa litterarum collationem adhiberi voluit, ut ex nov. 73 apparet, ubi inter alia diserte ait, litterarum collationem per se solam nunquam sufficere, sed testium adminiculo esse confirmandam, et si tale aliquid contigerit, quale in Armenia factum est, ut aliud faciat collatio litterarum, aliud vero testimonia, testimoniis potius esse credendum (1). $ 45. Quomodo fides instrumentorum externa. infirmetur. Fides instrumenti seu. documenti alicujus externa quibus stabilitur modis, iisdem fere infirmatur. 1» Itaque, per testimonium ejus in cujus favorem exhibetur, illud falsum aut corruptum confitentis; 29 per testi- monia negativa eorum quorum nominibus instrumentum signatum est, vel qui, dum conficeretur, adesse debuerunt; 39 per indicia ex littera- rum dissimilitudine desumpta, sive illa iterum dissimilitudo ex scripzione olim visa, vel ex scriptis olim cognitis, vel ex scripto nunc viso et comparato , et quidem adhibito peritorum judicio, ducatur; 4? per argu- mentum ex possessione suspecía, si instrumentum, ex quo confectum est, in ejus custodia mansit, cujus interfuit ipsum adulterare et corrum- pere; 5? per argumentum ex vitio aliquo extrinseco yel intrinseco quod instrumento inharet; quorum vitiorum deprehensio vel depulsio tam in oratore quam in judice maximam ingenii subtilitatem requirit. Per vitia autem extrinseca ea intelligo, qua in sensus incurrunt, veluti si ex charta vel ex sigillo apparet, falsum diem instrumento fuisse appositum, si verba : lineis interscripta sunt, si quadam hinc inde littere occurrunt trans- verso calamo obducta, vel chemica quadam substantia oblitteratze , vel scalpello erase, si denique in diversis partibus diversus observatur atra- menti color, ita ut instrumentum diverso tempore videatur confectum. ——— RH epCRCscogecetcowagstraqenacewuadoe Pug ligue si S020 7 7 - (0.7 o Dl MN (1) Nov. 73, c. 2 et 3. — Cl. Haus $ 594. — Cremani, c. 25, $ 9. Jerem. Bentham, 1. 4, ch. 8. — Rapport sur la loi de procédure civile de Généve, par M. Billot, titre xvttr. ( 8o ) Intrinseca vero scriptorum vitia ex ipsorum natura atque tenore pa- tescünt, veluti si antecedentia et sequentia inter se pugnant, si is qui in ipso actu seu tanquam testis seu tanquam pars principalis inducitur, confecti vel inscripti documenti tenipore abfuisse, aut vita jam excessisse probatur, vel si e contra supponitur aliquis mortuus quem postea deces- sisse constat, vel.si quacumque de re fit mentio quz nondum poterat cognosci, vel si denique verba quee in instrumento adhibentur, tunc temporis nondum in usu obtinerent. Hzc itaque et plura ejusdem gene- ris fidem instrumentorum externam infirmabunt, nisi certissimis testi- moniis de ipsorum auctore constiterit (1). S 46. De fide instrumentorum seu documentorum interna. Per fidem documentorum externam nihil aliud efficitur quam docu- mentum ab hoc vel illo auctore fuisse conscriptum; caterum ipsum tes- limonium quod scripto continetur, quamvis ex vero auctore profectum, tamen omni ex parte falsum esse potest, uti quoque, licet a falso vel dubio auctore conscriptum , tamen in se potest verissimum esse. Quamob- rem probata et explorata externa instrumentorum fide, de fide ipsorum interna nova eflicienda est probatio. Attamen interdum post priorem probationem perfectam , posteriori non est locus: quod toties evenit quoties ipsa documenti substantia inquisi- lonis objectum atque finem constituit, id est, quoties ipso instrumento delictum continetur. Reperto enim delicto et auctore, nihil aliud judici qucrendum superest. Sed exceptis illis casibus, postquam de instrumenti auctore constiterit (nam ante omnia de illo constet necesse est) secundo loco erit disünguendum, an instrumentum confessionem , testimonium , vel indicium contineat; atque hác demum distinctione peracta, ejus ve- ritas secundum principia singulis illis probandi mediis propria dijudicabitur. (1) Cremani, c. 25, $ 10. — Bentham, l. 4, ch. 9. (81) S 4r De instrumentis quibusdam publica fide receptis. Ex premissis sequitur, confessiones, testimonia et indicia, qua sub forma instrumentali in judicio producuntur, nihilo magis ad faciendam fidem valere, quam si quolibet alio modo essent producta, ne si vel maxime quidem de instrument auctore constiterit. Sed hac regula quee quoad instrumenta confessoria atque indicialia (ut eo verbo utar) uni- verse valet, tamen quoad testimonialia in cerüs casibus certa lege de- terminatis fallit. Quippe legislator, vel ut jura contractuum adversus inficiatorum frau- des stabiliret, vel ne quoddam delictorum genus, qua remotis oculis solent admitü, propter testium defectum impune evaderet, quosdam magistratus publica auctoritate sepsit, quibus demandayit, ut de contrac- übus coram se initis, vel de delictis istis coram se admissis soZemnia instrumenta mediate conficerent, quandocumque in judiciis plenam fidem habitura; quz singularis fides partim eo nititur, quod jure pre- sumuntur odio atque gratia immunes et sua auctoritate non abusuri, quos respublica inter multos morum integritate commendabiles selegit , partim quod graviores et periculosiores erga remp. obligationes sustinent quam reliqui cives (1). Et quemadmodum illa instrumenta privilegiata in duplicem finem constituta sunt, ita quoque duplex eorum distinguitur genus: vel quz a notarüs ad stabiliendas privatorum voluntates coram se manifestatas conficiuntur et confecta sub ipsorum custodia servantur, ut, quod semel quis voluit, semper ex iis pateat (instrumenta authentica); vel ea quibus politi: officiales aliquid coram se gestum vel suis oculis subjectum so- (1) Lorsqu'il s'agit d'estimer le degré de crédulité qu'on doit attacher aux documens offi- ciels, il se présente d'abord deux considérations eu leur faveur: 19 une responsabilité éminente de la part de ceux qui les préparent; 2» une impartialité présumée, c'est-à-dire qu'on les sup- pose exempts des motifs séducteurs, de ces motifs d'intérét personnel qui peuvent égarer l'en- tendement et la volonté. — Benth. icr vol. p. 274. 11 ( 82) lemni scripto testantur, ut ad instruendam judicis cognitionem inposte- rum inserviant (actorum commentarii ). De his et illis quedam specialius dicenda sunt. S 48. Je instrumentis authenticis. Instrumenta authentica, id est, ea, quze requisitis solemnitatibus ad- hibitis coram persona publica conficiuntur, in eo ipso loco ubi instru- menta conficiendi facultate gaudet, tamdiu fidem facere, quamdiu falsi accusatio contra ipsa mota non est, nemo sane ignorat (art. 1517 et 1319 C. C.). Sed quatenus illa fides se extendat, paucissimi justis limitibus definierunt. Scilicet instrumentorum authenticorum auctoritas non pertinet ad omnia qua in ipsis continentur, sed duntaxat ad ea quse instrumenti confector propris sensibus percepit. Nam ea que ex aliorum testimoniis cognovit , non potuit nisi aliena fide referre, et quz aliena fide refert, non possunt valere tanquam sua. Jam itaque certissimam habemus mensuram ex quà fidem instrumentis authenticis adhibendam determinemus. In instrumento aliquo notarius declarat Titium et Caium coram se comparuisse, sibi hanc vel illam voluntatem declarasse, utrumque juxta se signasse, atque hac omnia hoc vel illo loco, hàc vel illa die esse gesta. An hac declaratio judicis fidem obtinebit? Certe: nam hzc omnia ipso instrumenti gesti tempore instrumentator vidit, audiit, gessit, hzec omnia propria fide refert. Sed in eodem instrumento subjicitur Titium dixisse, se matrimonio esse solutum, vel se octo ante diebus Parisiis fuisse. An etiam instrumenti fides ad illa facta pertinebit? Minime. Ea enim notarius non sua sed Titii fide subjecit. Quoad hac, instrumento nihil aliud probatur quam Titium illud revera dixisse, non vero illud quod Titius dixit, verita esse consentaneum. Aliter scelestissimo cuique facil- limum foret se adversus bigamize vel homicidii crimen tueri, contractum cum tertio quolibet coram magistratu ineundo, in quo veluti per occa- sionem declararet, se ante initum posterius matrimonium priori fuisse so- lutum, vel loco caedis commissze, dum committeretur, abfuisse. (85) $ 49. JDe actorum commentariis. Per actorum commentarios generice intelliguntur omnes actus quibus officiales publici, quidquid in functionum suarum exercitio gesserint , quidquid locum habuerit, quidquid ipsis presentibus et qua talibus, gestum dictumve fuerit, referunt. Sensu vero strictiori quo nunc illos accipimus , actorum commentarii sunt omnes illi actus quibus officiales politi judiciarize , vel illi quibus ea potestas lege speciali demandata est, omnia qua ad delictum aliquod spectare, et unde ad scelerum depre- hensionem lucem aliquam oriri posse existimant, scriptis suis commen- tantur; adeoque tam ea qua ad presumptam delinquentis personam , quam quae ad corpus delicti, ad locum, ad tempus, ad circumstantias et ad reliqua omnia pertinent. Quod si quaritur, queenam fides istis com- mentariis Jure universali sit adhibenda, respondeo, eam secundum regulas circa testimonia preescriptas estimari debere, et itaque videndum esse: 1» anne aliqua causa testantem sive commentarii confectorem in errorem abduxerit; 2» anne aliqua ratione ad falsum testimonium scribendum fuerit impulsus; et denique 3» an ea quee commentario exprimuntur, cum ilis quz exprimere voluit, consentiant; hoc tamen observato, quod in- telligentize, voluntatis, expressionis vitia non tam facile in officiali publico quam in teste ordinario sint suspicanda; et quod in thesi istorum magis- tratuum testimonia plus fidei habeant quam privatorum. Sed jure posi- tivo res aliter se habet. Nam lex civilis officialium judicialium commen- tariis peculiarem fidem adhiberi voluit, additis solemnitatibus et indictis poenis quibus difficilius ad mendacium prolaberentur. De solemnitatibus et poenis istis pro solita nostri consilii ratione non loquar, quippe que ad probandum delictum per se nihil faciunt (1). Suppono itaque debitas (1) Si quis solemnitates illas velit cognoscere consulat presertim art. 16 usque ad 22, et 32 ad 54 et legem 15 Septembris 1791, tit. 4, articulis 7, 8, 9 et 10. — Le Graverend, tit. 1, P: 215, 217, 222 et seqq. ( 894) solemnilates fuisse adimpletas; atque hàc hypothesi factà, quaro, quzenam fides jure civili et quidem hodierno (nam jure Romano nihil cà de re statutum reperi) officialium publicorum commentariis adjicienda sit. S 50. De fide actorum. commentarüis adjicienda. Quandoquidem actorum commentarii omnem vim suam ex lege civili ducunt, idcirco eorum fides non alio ex fonte quam ex lege civili pe- tenda est. Hanc autem fidem art. 154 codicis instructionis criminalis de- terminat his verbis : » » » » » » » » Nul ne sera admis, à peine de nullité, à faire preuve par témoins outre ou contre le contenu aux procés-verbaux ou rapports des officiers de police ayant recu de la loi le pouvoir de constater les délits ou les contraventions jusqu'à inscription de faux. Quant aux procés-verbaux et rapports faits par des agens, préposés ou officiers auxquels la loi n'a pas accordé le droit d'en étre crus jusqu'à inscription de faux, ils pourront étre débattus par des preuves contraires, soit écrites, soit testimoniales, si le tribunal juge à propos de les admettre." Jam vero circa illum articulum tres precipue quaestiones sese offerunt: 19 quinam sint illi officiales quibus legislator singularem istum favorem indulsit, ut eorum commentarii plenam fidem obtinerent, donec falsi accusatio contra ipsos moveretur; 2» quidnam reliquorum commentarii ad fidem in judicio faciendam valeant; et 3» an quodlibet delictum puniri possit etiamsi nullus actorum commentarius de ipso fuerit confectus. $ 51. De fide commentariorum extraordinaria seu privilegiata. Lex civilis nullis officialibus eam concessit potestatem , ut ipsorum com- mentarii usque ad falsi inscriptionem plená reciperentur fide, nisi silya- rum publicarum custodibus atque praepositis et quidem duntaxat quoad (85) delicta silvestria quorum mulcta 100 francorum summam non excederet(1); jure itaque nostro actorum commentarii a tributorum et vectigalium pre- positis confecti (les préposés des octrois, des droits réunis et des douanes) ea fide destituti sunt quà olim apud nos sub regimine Gallico gaudebant et hodiedum in Gallia gaudent. Quod vero ad custodes campestres atti- net, illorum commentarii tamdiu fidem non faciunt, quamdiu falsi ac- eusalio contra ipsos mota non est, sed quamdiu contraria probatio non fuit allata (2). Caeterum commentariorum a custodibus silvestribus con- fectorum fides non pertinet nisi ad ipsam delictorum silvestrium substan- tiam (3); neque igitur extendenda est ad injurias et violentias silvarum custodibus in functionum suarum exercitio illatas, et quarum in com- mentario confecto mentio facta est, quia facinora illa inter delicta spe- cialia non sunt annumeranda, quorun: investigatio et confirmatio officia- libus illis demandata est, sed potius maleficia communia jure communi persequenda; neque extenditur ad confessiones et declarationes tempore commentarii coram silvarum prepositos a reo factas. Nam si custodi alicui liberet in commentario suo referre, me coram ipso delictum aliquod silvestre esse confessum, quomodo possem eum falsi convincere, et probare me non esse confessum. Manifestum est me illud omnino non posse; et proinde si commentarius etiam quoad hanc partem usque ad falsi inscriptionem plenam fidem obtineret, ex arbitrio cujuslibet custodis penderet falsissimas confessiones mihi affingere, quas nullo modo impugnari posse confideret. $52. De fide commentariorum ordinaria. Exceptis vero illis commentariis quibus legislator singularem fidem indulsit, reliqui omnes fidem usque ad falsi accusationem non faciunt, et reo licet eorum vim tam documentis quam testimoniis impugnare , (1) Art. 15, titre 9, loi du 29 Septembre 1791. (2) Loi du 28 Septembre 1791, sur la police rurale, tit. 1, sect. 7, art. 6. (5) Cass. 9 Féyrier 1811. — Le Grav., t. 1, p. 225, 224, 225. — Haus, $ 596. ( 86 ) modo judici ita placuerit. Ipsa sunt verba arliculi supra citati 154 Instr. crim. — Ex eo autem quod articulus ille judicis arbitrio relinquit, utrum velit probationem a reo oblatam admittere, an rejicere, multi et gravissimi auctores quorum opinionem confirmavit curia cassationis per duo ju- dicia alterum 17 Martii 1808, alterum 11 Maji 1810, existimant tales commentarios saltem in causis correctionalibus (nam ad criminales illud non pertinere omnes consenliunt) eorum qua continent plenam fidem judici tamdiu facere debere, quamdiu a reo contrarium non sit proba- tum, ita ut judex reum quem actorum commentarius maleficii auctorem habuit, innocentem habere non possit, si commentarii fides a reo per contrariam probationem non sit destructa (1). Attamen, quod ad me atti- net, sequi malo clarissimum Haus, qui docet istam fidem commentariis ordinariis plane esse denegandam. Regula enim generalis est, ut judex non solum criminalis, sed et correctionalis et politi, sententiam suam non nisi propria eaque intima convictione superstruat. Huic autem regule in illis tantum casibus derogari potest, in quibus legislator ei expresse dero- gari vult. Jam vero nulla in lege id expressum invenimus, ut actorum commentariis a quolibet politiee officiali confectis plena habeatur fides, donec contrarii probatio fuerit subministrata. Neque illa legislatoris vo- luntas deduci potest ex ambiguis articuli 154 verbis, per quem judici licet probationem innocentiz a reo oblatam pro lubitu repellere. Quamvis enim multum absit, ut illi juris dispositioni assentiar, quz judicis arbitrium legi substituit, tamen ille articulus regulam supra enunciatam corrobo- rare potius quam infirmare videtur, dum statuit, judicem non solum sen- tentiam suam propria eaque intima convictione superstruere posse, sed ne alias quidem probationes exspectare debere, si religionem suam ex ipso commentario satis instructam putet (2). Cui rationi accedit, quod nihil odiosius sit, quam presumptionem presumptioni innocentie contrariam ex cujuslibet hominis testimonio contra reum inducere, et quod odiosa restringenda potius quam extendenda sint. (1) Hanc opinionem sustinent Le Gray., t. 1, p. 217 et 217. — Bourguignon ad art. 154. — Berriat, p. 98 et 99 apud Haus, $ 597 citati. (2) CL. Haus, $ 597, ex quo argumenta mea hausi. C87) Sed, dicet aliquis, an commentarius a magistratu publico , requisitis solemnitatibus adhibitis, confectus in eo ipso momento, ubi re recenter gestá, omnia veritatem adhuc spirarent, ubi substantiam oculi, habitus , verba, silentium , locorum dispositio, rerum circumstantium aspectus de- lictum et delinquentem proderent, an commentarius ita confectus non magis valebit quam testimonium privati hominis, nec eàdem dignitate , nec eádem , ut merito praesumendus est, existimatione et prudentia com- mendabilis, longo post intervallo privatà fide latum? Imo secundum legem non magis valebit. Verumtamen, ut ait L. 13, D. de test., qnod legibus omissum est, non omittetur religione judicantium ; atque illi demum ex his omnibus momentis rite perpensis, ex magistratus digni- tate, ex presumpta ejus fide et scientia, ex omnibus denique rei cir- cumstantiis videbunt, quatenus fidem ejus commentario adjicere oporteat. g 53. zdn quodlibet delictum puniri possit, de quo nullus actorum commentarius confectus est. Quasstionem quam in capite hujus paragraphi posui, solvere videtur articulus 154 Codicis instructionis criminalis, qui in parte priore statuit : » Quascumque contraventiones non solum actorum commentariis, sed, » si commentarii deficiant, vel plane confirmatione indigeant, persona- » rum) testimoniis posse probari." Attamen plures auctores (1), et cum his clarissimus Haus (6$ 398) docent, illud verum quidem esse quoad de- licta in genere, non vero quoad silvestria, ruralia, et illa quz circa tri- buta et vectigalia publica admittuntur, contra quz nullam persecutionem institui neque poenam pronunciari posse existimant, nisi de delicto com- misso actorum commentarius sil confectus ; et rationem addunt, quod leges speciales quibus illa delicta sunt submissa, contra regulam juris communis statuant, ut eorum existentia per actorum commentarios certa reddatur. Ego vero fateor, mihi rationem istam ad probandum id quod (1) Iuter alios Carnot ad art. 154 et Berriat, p. 99, n. 8, n. 4. ( 88.) probare volunt, parum idoneam videri; et cum Le Graverend, quamvis non eádem ratione ductus, arbitror, ne illa quidem delicta regulà com- muni esse excepta. Nam et reliquorum omnium delictorum existentiam per actorum commentarios legislatorem certam reddi voluisse patet ex articulis 11, 16, 32, 49 et 50 Codicis Instr. Crim. Cur autem. de omni genere delictorum commentarios confici voluit? Manifestum est, eum non alia ratione fuisse ductum , quam ut testium suppleretur defectus et rerum documenta integra atque incorrupta possent servari. Vetera itaque pro- bandi media novis auxit, non nova veteribus substituit, atque, illis ne- glectis, nihil impedire videtur quominus hac in subsidium veniant et ad probanda delicta inserviant (1). CAPUT TERTIUM. DE PROBATIONIBUS INDIRECTIS. TITULUS UNICUS. DE ARGUMENTIS SIVE INDICIIS. S 54. De vera indiciorum significatione atque. natura. Initio omnem probationem dividi in directam atque indirectam ; illam quae testimoniis, confessionibus atque instrumentis, hanc qua indiciis efficitur. Hactenus omnia qui ad priorem spectant, pertractavi; jam ad posteriorem accedendum. (1) Hanc opinionem amplexa est Curia suprema per sententias 8 Junii 1811, 5o Decembris ejusdem anni, et 26 Januarii 1816 : » à défaut de procés-verbal, ou de procés-verbal non léga- » lement affirmé, la preuve des délits forestiers, comme de tout autre délit correctionnel , » peut étre faite par témoins." Les arréts se trouvent amnotés dans Paillet, sous l'art. 154 , note a, n? 5. Bulletin offic. 1816, p. 9. | | (89) Quid est indicium? Indicium est omne factum a quo per argumenta- tionem ad alterum factum. concludimus, propter conjunctionem quz inter hoc atque illud plerumque intercedit. Posterius ratione prioris vo- catur factum principale; prius ratione posterioris dicitur accessorium. In omni itaque probatione indirecta adsunt rursus duo facta, probandum et probatorium , et in medio nexus quidam unde legitimatur ab uno ad alterum conclusio. Sed quoniam rebus contingentibus nulla necessitas inest, et quoniam ex eo quod factum aliquod cum alio facto sepe inve- nimus conjunctum, non sequitur, etiam in presenti casu hoc cum illo conjunctum esse debere, intelligitur, illam conclusionem nunquam nisi meram probabilitatem in se continere. His ita explicatis et premissis, jam habemus rationem omnium voca- bulorum quibus illa facta probatoria vulgo designant. Vocantur enim indicia, quia factum , de quo qu&itur, indicare videntur: eircumstan- ti&, quia factum probandum circumstant (1); presumptiones, quia presumitur inde reum deliquisse, antequam ejus delictum directe sit cognitum; argumenta (sensu strictiori), quia ipsorum vis per argumen- tationem eruitur. Jam quoque intelligitur, quale discrimen inter testi- monia atque indicia intersit. "Testimoniorum enim vis ex solita eorum conjunctione cum veritate in abstracto considerata oritur; indiciorum , ex solita eorum conjunctione cum facto quod in quzstione versatur. Credo Titio de aliqua re testanti, quia hominem in iisdem rerum cir- cumstantis versantem sepius vere testantem expertus sum. $i cedes aliqua fuerit commissa, eum potius suspicabor qui fugam ceperit, quia plerumque fuga cum conscientia, et conscientia cum scelere conjuncta est. (1) Les circonstances sont des fails p/acés autour de quelque autre fait; chaque fait pour l'objet du discours pouyant étre considéré comme un centre, tout autre fait peut étre considéré comme étant autour de celui-là. Benth. 1. 5, ch» 1. 12 ( 9o ) g 55. "4n indicia probationem idoneam ad condemnandum reum possint efficere. Scepius quasitum est, an indicia probationem idoneam ad condem- nandum reum efficerent; et quaestionem a multis olim negatam fuisse ex Mathaeo apparet, qui refutanda eorum argumenta singulari studio incubuit (1). Res autem sub triplici aspectu consideranda est, vel secun- dum principia rectze rationis, vel secundum jus Romanum, vel secundum hodiernum; sed quum art. 342 Codicis Instr. Crim. expresse statutum sit, ut judex sententiam suam non nisi proprià eáque intimá convictione superstruat, quzestio juris hodierni a quaestione rationis non videtur di- - versa. Quod vero ad jus Romanum attinet, ex legibus a Matheo citatis, ult. C. de probation., 2 C. quorum appell. non recip. 1, 6$ 4, D. de quest. et 5, 6$ 6, D. de re milit. tam manifesto apparet, legislatores Romanos etiam argumentis probandi vim tribuisse, ut nolim diutius huic rei insistere. Reliquum itaque est, ut videamus, an in rerum natura, ex indiciis illa certitudo moralis possit eflici; qua judici ad condemnandum opus est : quod ipsa certitudinis moralis definitio abunde demonstrat. — Quid enim est aliud illa certitudo, quam (ides aliqua maxime probabilis quà verisi- millimum pro vero amplectimur? Jam autem non minus verisimile est, aliquod factum quod cum alio facto seepissime conjunctum invenimus , eliam in praesenli casu cum eo conjungi, quam testimonium quod ple- rumque verum experti sumus, etiam nunc veritati esse consentaneum ; et proinde nulla ratio est, cur testimoniis potius quum argumentis cre- damus. Sed vereor, ne ad illud probandum insudare videar, quod probatione nulla indiget. Omnis enim quzstio huc redit an scelera puniri debeant, necne. Nam si punienda sunt, alterutrum necesse est, aut scelera (2) (1) Videatur totum caput 6, tituli 15. (2) Scelus iutelligo ipsum factum sceleris. Nam proprie scelus sine dolo commissum non est scelus. (91) sine dolo puniri, quod iniquissimum, aut. dolum aliter quam per indicia probari , quod absurdissimum est (1). Quod si mihi objicitur, illum qui deliquit, ex preesumptione generali dolo deliquisse censeri (quod infra examinabimus), respondeo, illam ipsam pressumptionem nihil aliud esse quam indicium ex conjunctione delicti cum dolo ordinaria desumptum. S 56. De indiciorum divisionibus. Innumerz et diversissimz apud pragmaticos indiciorum divisiones oc- currunt. Aliam invenias apud hunc, aliam apud illum: quam alter cum aspernantis animo respuit, alter summis laudibus extollit: diversa diversis placent. Sed, si propius inspexeris, nullam videas omnibus numeris esse absolutam. Una enim peccat quod sit incompleta, altera quod sit falsa, tertia quod sit inutilis. Ubique est quod desideres, quod fastidias, quod improbes. Mihi vero circa istam diversitatem attentius mecum recogitanti, visa est procedere ex eo quod illi auctores (quibus me plurimum debere profiteor) initium inquirendi et divisionum suarum fundamentum sump- serunt ex innumerabili indiciorum copia, quam natura sua observari et in species suas distingui nullo modo patitur. Quare ego, quod tanta ingenia frustra conata sunt, non experiar; sed eorum exemplo atque infelici successu edoctus, prorsus aliam viam tenebo. Non enim quaeram, quotuplices indiciorum species in rerum natura possint existere, quod animi humani intelligentiam excedere existimo , sed sub quotuplici as- pectu indicia in genere possint considerari, quo nihil facilius atque (1) Dans la plupart des cas, un fait qu'il faut nécessairement prouver à la charge de l'accusé, apparüent à cette classe de faits qu'on ne peut établir que par des preuves circon- stancielles. Tels sont, par exemple, les faits que nous avons appelés psychologiques, conscience crimi- native, intention criminative, existence de tel ou tel motif; faits néceseaires pour établir le crime du délinquant: mais on ne peut pas attendre de lui qu'il en fasse l'aveu, à moins que par la force des autres preuves, il ne regarde sa cause comme désespérée. Or, d'oà peut-on tirer la preuve de ces faits psychologiques, que d'un témoignage rendu par d'autres personnes? Et ce témoignage ne peut étre que de la nature du témoiguage circonstantiel. — Benth. 1. 5, ch. :5. ( 92) expeditius puto. Omnis enim inquisitio quz circa indicia potest moveri, in hunc finem directa sit necesse est, vel ut ex fontibus suis petita pro- bentur, vel ut probata in usum quolibet suum applicentur, vel ut in usus suos applicata esümentur, quantum ad probandum id quod. in quaestione est faciant. Itaque 19 de indiciorum sive argumentorum locis; 2» de ipsorum probatione; 3» de vario eorum usu, et 4? de aestimanda eorum vi loquar. Dum hanc viam sequemur, preestantissimas quasque indiciorum spe- cies, ul notatu videbuntur digna, notabimus, et omnes divisiones ab auctoribus celebratas ad nostri systematis normam reducemus; ita ut verum cujusque locum possimus determinare, et omnem utilitatem ex vulgari methodo, vitatis ejusdem incommodis, percipere. g 57. De indiciorum locis. In omni rerum natura nihil est quod non ad aliud quidpiam possit referri; et quum omne indicium consistat ex relatione inter duas res, sequitur, in omni rerum natura nihil esse quod non alterius rei possit indicium prebere. Quin etiam factum maxime indifferens et a quolibet alio facto, ut videtur, longissime disjunctum , tamen singulari rerum nexu et circumstantiarum junctura, aliquando ad aperiendum et mani- festandum aliquod scelus, maximi adjumenti est. Qui itaque vellet omnes indieiorum fontes exponere, deberet universum nature systema excon- dere, in quod omnes res cogitabiles secundum certas classes certosque ordines redigeret, prout quaque ad probandum et ad illustrandam ju- dicum conscienüam aptissima videretur. Quis autem non videt, nibil unquam tam vanum et tam inulüle excogitatum fuisse atque susceptum ? Illud confirmare mihi videntur omnium auctorum conatus, qui in eo ela- boraverunt, ut argumentorum fontes universe describerent. Nam quid magis vagum quam divisiones quas nobis illorum scripta suppeditant ? » Omnes res, ait Cicero, (Iny. L. 1., XXIV) argumentando confirmantur » aut ex eo quod personis, aut ex eo quod negotiis est attributum" ; ( 95) et omnes qui Ciceronem insecuti sunt auctores, item predicarunt, argu- mentorum fontes ex rebus vel ex personis esse petendos (1). Hanc divi- sionem tantum abest ut impugnem, ut contra mihi persuasissimum sit illam necessario veram esse debere. Nam praeter personas et res nihil in rerum natura existere et proinde nullum argumentandi fontem esse posse, nemo est qui non intelligat. Sed, nisi fallor, ex hác divisione admodum exigua lux oritur, et qui cognoverit omnia argumenta ex per- sonis vel ex rebus esse petenda, non multo magis profecerit, quam qui argumenta et argumentorum locos, quid sint, plane ignorabit. Neque meas auctoritates longe petam. Habeo in ipsis illis auctoribus unde meam sententiam abunde confirmem. Nam idem ille oratorum princeps, quem non sine aliquo gratie et reverenüc sensu nominare fas est, postquam illam divisionem fundamentalem assumpserat, necessitatem intellexit ea divisionis capita iterum subdividendi, ut pateret quid sub utroque com- prehendi vellet. Quare mox subjicit se personis has res attribuendas pu- tare , nomen , naturam, victum, fortunam, habitum, affectionem, studia, consilia, facta, casus, orationes. Videtis quam procul jam simus ab ea simplicitate primitiva, quà tota res statim illustrata videbatur! Sed ne sic quidem omnia jam plane definita putare debemus. Quid enim est natura? quid victus, quid fortuna? quid habitus? quid affectus, et reli- qua quz Cicero personis attribuenda esse existimat? quis non intelligit ea verba novis iterum definitionibus explicari, eas res novis divisionibus illustrari debere ? — Sed rursus videamus quaenam negotiis attribuenda esse censeat? » Negotiis enim quz sunt attributa, ait Cicero (ibid. xxv), » partim sunt continentia cum ipso negolio, partim in geslone negotii » considerantur, partim adjuncta negotio sunt, partim gestum negotium » consequuntur. Jam vero (ut continentia, ut adjuncta, ut consequentia » preteream) in ipsa negoli gestione quzritur locus, tempus, occasio , » modus, facultates." Sed quid rursus querendum in loco, quid in tem- pore, quid in occasione, quid in modo, quid in facultatibus? Manifes- tum est ea omnia in infinitum extendi. (1) Ex persona et re atque ex ulriusque adjunctis, veluti ex suis locis atque sedibus, indicia quecumque peti debent. Cremanni, C. 27, $ 2. (94) Quare ex his credo satis evidenter patere, argumentorum locos nullam omnino divisionem recipere, saltem quze sit utilis, et quz in usum prac- ticum possit verti. Inveniendorum argumentorum ea optima est ratio, ut interrogentur omnes qui gesto negotio interfuerunt, et ut ad omnes rei circumstantias diligenter attendatur. Ubi illam regulam egredieris , omnia confusa et permixta invenies. Quod ad me attinet, persuasissimum hoc mihi habeo, nullum judicem instructorem, quando causam aliquam iustruit , ad argumentorum locos attendere; et tamen experientia nos docet, ab argumentorum abusu potius quam ab ipsorum defectu esse ca- vendum (1). S 58. De indiciorum probatione. Quoniam omnis probatio circumstantialis procedit per conclusionem a facto ad factum , per se patet, illud factum a quo concluditur, non minus plene et regulariter esse probandum, quam id de quo principaliter quzritur; aliter, conclusionem legitimam non esse, quia certa ex incertis non possunt deduci (2). Huc pertinet divisio indiciorum in zzzmediata et zediata. Nam aliquando factum ex quo indicium constituitur , (1) Jeremias Bentham etiam indicia omnia in realia atque personalia distinguit: » les cir- » constances embrassent l'état des choses ou la conduite des personnes." (1er vol. p. 512) ; et hec distinctio apud eum admodum dilucida videtur. Sed, si paululum attendas, innnmera indicia reperias quae nec ad hanc nec ad illam classem, ut eas definivit, possunt referri, et ea quz enumeravit, exiguam tantum partem efficere eorum quz pro indiciis possunt adhiberi ; ita ut ejus divisio eà conditione egeat que in omni divisione precipua est, ut sit generalis et omne divisum complectatur. (2) Toute preuve circonstancielle étant un fait destiné à servir de base à une induction, ce fait doit étre prouvé lui-méme aussi complétement, aussi réguliérement que s'il était l'objet méme de la recherche.... Rien n'est cependant si commun dans la marche des affaires crimi- nelles que de proportionner le soin d'établir la preuve à l'importance du fait à prouver. Or, comme chaque fait circonstanciel, pris en lui-méme, parait souvent insignifiant, on se contente de l'alléguer ou de le prouver négligemment et comme en passant. Juges, jurés, ministére pu- blic, avocats, tout le monde proportionne involontairement son exigence au caractére du fait isolé, en oubliant que ce n'est pas le fait lui-méme qui est important, mais l'inférence qu'on en tire, et qu'il arrive fréquemment que cette inférence s'établit d'aprés des circonstances légé- wu ( 95) immediate ad judicis cognitionem pervenit , aliquando per testimonia , confessiones, instrumenta, vel etiam per alia indicia Ipsi transmittitur. Indicia immediata fere sunt sequentia: 1» objectum in quo delictum commissum est, sive sit res, sive persona tanquam res considerata , id est, in statu physico, v. g. occisi aut vulnerati corpus; 2» ea que ex delicto orta sunt (les fruits du délit), ut res furto abrepte, instrumen- tum falsum, moneta adulterina; 3» quacumque ad delictum. consum. mandum adhibita vel praparata fuisse videntur, ut arma, adulterinz claves, venenum, instrumenta ad cudendam monetam idonea, fasces ad incendium instructi; 4? omnes res quarum externa species in conse- quentiam delicti aliquam mutationem subiit, ut vestimenta cruore üncta, humus sanguine madens, fores effracte , et sic porro. Hac et similia ubi oculis subjecta sunt, nulli dubitaioni locum relinquunt; quia nihil certius est quam omne factum se ipsum probare. Sed conclusio qua ex illis factis videtur deducenda, nonnunquam fallit propter singu- larem falsitatis causam. qu:e illis indiciis, ut mox videbimus, inest. Verum indicia non semper ipsa se declarant. Sepius sub forma testi- monii, confessionis vel instrumenti ad judicis notitiam accedunt. Sub forma testimonii, si quis v. g. testatur se reum vidisse fugientem, vel instrumentum ementem quo occisus percussus est, vel turbato vultu et incomposito habitu juxta locum ubi scelus commissum est, vagantem ; sub forma confessionis, si reus fatetur se eàdem noctis horá, quà delic- tum committebatur, domo suá exiisse, vel in ipso loco paulo post aut ante cedem commissam adfuisse, si sua agnoscat arma, suas vestes, vel aliud quodpiam quod ad delictum et delinquentem possit referri; sub forma instrumenti, si producuntur litterz , per quas reus mortem mina- tur ilii qui postea occisus est, vel amico scribit de aliquà re que ad rement admises, qui se sont ensuite incriminées par le concours d'antres circonstances impré- vues dans le cours des débats. ( Note à /a fin du 1** vol. de Bentham. ) Cremani, c. 22, $ 1: Inprimis judici teuendum est dubia dubiis minime probari, atque aliquid in omni causa esse debere, quod probatione non egeat. Hinc indicia ipsa probanda Sunt: secus ad alicujus rei dubie confirmationem ea afferre non licet. Occidisti virum; cras enim minatus. Prius de minis convincendum est, ut, cum id ceperit esse pro certo, fiat in- certi argumentum. Idem ibid. $ 2 et 5. ( 96 ) delictum indirecte pertinet. Quoties itaque indicium sub una vel altera ex his formis judicanti offeretur, examinanda prius erit testimonii, con- fessionis, vel instrumenti fides secundum regulas circa testimonia , con- fessiones et instrumenta prescriptas; deinde, postquam illud examen erit iustitutam , rursus examinabDitur, quantum indicium ipsum in se, ad fidem delicti presstandam faciat. Postreme fieri potest, ut ex indicio oblato nihil aliud concludi possit quam existentia alius cujusdam indici, veluti ex similitudine ejus qui in loco delicti commissi visus est cum eo ipso qui sub judicio versatur. Namque ex hac similitudine colligi tantum potest reum in loco delicti prasentem adfuisse, non vero ipsum criminis arlüificem exstitisse. Hujus- modi vero indicium, quod indicium indici vocant, summa cum suspi- cione tractandum esse ipsa ratio satis docet, quippe cujus vis ex duplici conclusione pendeat, quarum singula singulis erroribus subjecta est atque obnoxia (1). $ 59. De indiciorum usu. Explorata indiciorum fide, proximum est, ut queratur, quidnam ex iis effici, etin quem usum singula applicari posse videantur. Observan- dum tamen est, nondum hic de indiciorum vi esse quistionem. Non enim in preesens examinandum mihi propono, an indicia ad hune vel illum finem assequendum idonea sint existimanda, sed in quem finem omnino sint directa: quod probe distinguendum est. Hzc autem questio ante ilam fuit premittenda, quia ex diverso indiciorum fine magna parte pendet diversa ipsorum vis. Jam vero indiciorum usus admodum est varius. Possunt enim indicia, ut aiunt pragmatici, vel communia esse vel propria, id est, ad gene- ralem criminis suspicionem , vel ad certum quoddam delictum referri. Ea qua criminis suspicionem inducunt, sunt causa (2), nequitia, facultas. ————————————————————— —— (1) €f. Cremani, cap. 22, $ 2. — Filagieri, régle 3. (2) Cic. Partit. Orat. xxxrr. (97 ) "Ubi enim delictum aliquod admissum est, suspicio in eum potissimum cadit, qui aliquam causam habuit, cur illud committeret, sive quia graves inimicitias cum occiso exercebat, sive quia maximam utilitatem ex delictocommisso sperabat, etiam in eum qui malà famá fruitur, qui vitam errantem vivit, qui necessitudine aliquà cum improbis hominibus jungitur, denique in eum cui maxima fuit delictum admittendi facultas. Sed circa illud indiciorum genus tria observanda sunt: 1» Utcumque aliquis ex delicto maximam utilitatem perceperit, et pravo vivendi more innotescat, et optima facultate ad illud committendum usus sit, tamen absurdissiuium foret inde concludere, delictum ab ipso fuisse admissum, cujus existentia aliunde non constaret, et proinde ista ad hanc quzes- tionem nihil faciunt, an factum fuerit, sed quis fecerit, et an dolo malo fecerit? 2» Non habent vim probandi sed duntaxat suspectum aliquem faciendi; 3» Nulli suspicioni dant locum nisi conjuncta. Neque enim improbitas et facultas sine causa, neque causa et facultas sine improbi- tate, neque improbitas et causa sine facultate aliquem ad delinquendum impellunt (1). ju Hac itaque sunt que indicia communia appellant. Propria autem rursus vel ad delictum ipsum, vel ad delinquentis personam , vel ad delinquendi consilium spectant. Delictum indicant ea quze modo indicia realia vocavi, in quibus delictum commissum est, qua ex delicto orta sunt, per quz delictum ad exitum fuit perductum, et ea quz vocantur facti vestigia (2). Eadem ad manifestandam delinquentis personam faciunt, si apud delicti suspectum fuerint reperta, ut gladium cruentum, res furto erepta, moneta recens adulterata, cruenta vestis; vel e contra, si —————————————————————————————————————— (1) Cic. de inv. l. 2, x. Causa facti parum firmitudinis habet, nisi animus ejus qui insimu- latur, in eam suspicionem adducatur, ut a tali culpa non videatur abhorruisse. Ut enim ani-- mum alicujus improbare nihil attinet, cum causa, quare peccaverit, non intercessit: sic cau- sam peccati intercedere leve est, si animus nulli minus honeste rationi affinis ostenditur. (2) Consequentia quedam signa przteriti, et quasi impressa facti vestigia: qua quidem vel maxime suspicionem movent, et quasi tacita sunt criminum testimonia, atque hoc quidem graviora, quod cause communiter videntur insimulare et arguere ommes posse, quorum modo interfuerit aliquid: haec proprie attingunt eos ipsos qui arguuntur, ut telum, ut vestigium, ut cruor...... Cic. Partit. Orat. xxxttr. 15 ( 98 ) juxta locum delicti vel in ipso delicti corpore quadam deprehendantur;. qua suspecti fuerunt propria. Sed quamvis muta illa testimonia non menliantur, tamen maxime cavendum est, ne hominum fraude ad fal- lendum fuerint composita. Fieri enim potuit, ut ille qui caedem patravit, suspecti gladio fuerit usus, quo criminis suspicionem a se in eum diver- lerét, cujus. rei exemplum luculenüissime excogitatum invenimus apud Ciceronem (de invent. l. 2, 1v); vel ut ea qua in rei possessione depre- hensa sunt, ipso nec volente, nec sciente, apud eum clam fuerint intro- ducta, ut ex historia Josephi ejusque fratrum cuique satis notum est. Hec de indicis realibus auctorem manifestantibus dicenda putavi. Sepe vero etiam auctor cognoscitur ex iis quz dixit, qua gessit, paulo ante vel post negotium gestum, vel in ipsa negotii gestione (1). Postremo quo animo quis factum aliquod commiserit, an deliberato delinquendi consilio, an repentinà animi perturbatione, an imprudentià, an casu, non solum cognosci potest ex indiciis Jam allatis, ex corpore delicti, ex instrumentis, ex faci vestigiis, ex iis que a reo dicta aut gesta sunt, verum etiam ex modo, tempore et loco quo factum ad exitum perduc- tum est (2). Ex modo, si reus insidias occiso struxit, si ante minatus, si in preparando delicto diu substitit; ex tempore, si noctem elegit ad faciendum id quod melius interdiu potuisset efficere; ex loco, si late- bras quesiit. Ex his itaque patet in quem usum varie indiciorum species possint adhiberi. Sed rursus admonendum existimo, me de sestimanda ipsorum vi hactenus non esse locutum , de quà regulas quasdam in paragrapho sequenti tradam. (1). Ut responsum inconstanter, ut hesitatum, ut titubatum, ut cum aliquo visus ex quo suspicio oriatur, ut eo ipso in loco visus, in quo facinus, ut pallor, ut tremor, ut scriptum, aut obsignatum , aut depositum quidpiam. Hec enim et talia sunt que aut in re ipsa, ant etiam antequam factum est, aut postea suspiciosum crimen efficiant. Cic. Partit. orat. Id. in topic. xit: admonet hic locus ut queratur quid ante rem, quid cum re, quid post rem evenerit. Ante rem quaeruntur, que talia sunt, apparatus colloquia , locus, constitutum, convivium. Cum re autem pedum crepitus, strepitus hominum, corporum umbrae et si quod ejusmodi, At post rem, rumor, pallor, titubatio, et si qua alia signa conturbationis. et. con- scientiz. (2) Cremani, c. 21, $7, 8 et 9. NN (99 ) S 60. JDJe estimando indiciorum wi. Multi auctores ad zestimandam indiciorum vim praeclarum auxilium a se allatum putarunt, quod ea dividerint in proximae vel remota , in violenta vel minus violenta , in levia, gravia, gravissima. Sed iterum fateri debeo mihi talem divisionem ad illustrandam rem parum idoneam videri. Nam in eo nodus difficultatis non est, quod alia indicia sint Zevia, alia gravia, alia gravissima, sed queam indicia sint levia, quaenam gravia, quznam gravissima, quod generaliter et in abstracto definiri non posse quam maxime confido. Unica divisio, quam indiciorum na- tura fert, quoad ipsorum vim, est illa, quà distinguuntur in zecessaría et probabilia, quorum hec sumuntur ex iis quz plerumque ita fiunt, illa ex iis que nunquam aliter (1). De indiciis necessariis nulle regule sunt statuenda, quia, ubi adsunt, statim id quod ex ipsis concluditur certissimum faciunt. Reliquorum autem vim, quanquam in singulis casibus observari nequit, quia innu- meros gradus recipit, tamen ad duo certissima principia universe et constanter reduci posse existimo, quz principia mihi suppeditat ipsorum fundamentum. Scilicet indiciorum fidem in genere eo fundamento inniti diximus, quod plerumque cum facto probando conjuncta occurrant. (1) Cic. de invent. L. 1, xxrx : omnis autem argumentatio, que ex iis locis, quos comme- moravimus, sumetur, aut probabilis, aut necessaria debebit esse. Etenim, ut breviter descri- bamus, argumentatio videtur esse inventum ex aliquo genere, rem aut probabiliter ostendens, aut necessarie demonstrans. Necessarie demonstrantur ea, quz aliter ac dicuntur, mec fieri, nec probari possunt, hoc modo: si peperit, cum viro concubuit. Idem in Partit. orat. ne x. On appelle indice nécessaire celui qui est tellement la conséquence nécessaire du fait, qu'il me pourrait en étre séparé, sans une impossibilité métaphysique, physique ou morale. Filan- gieri, régle de jurisprudence pour la preuve d'indices. Cremani, cap. 22, $ 4 et 5: judex investigabit an indicium uni tantum cause et qui- dem facto quod delictum constituit, an pluribus tribui possit. In priori casu adest indicium necessarium, in altero simplex, et qua sit verisimilior causa, examinabit. ( 100 ) Hinc jam sequitur, eo majorem indicis vim inesse, 1? quo pluries illa conjunctio obtinuit, id est quo arctiori nexu cum eo cohzret (1), 2» quo pauciora sunt alia facta quee cum eo conjungi solent. Quare ex his duo- bus principiis indiciorum vis universe pendet. Sie non omnis profectio fuga est: sed et potest aliquis negotii cujusdam expediendi, vel resti- iueude valetudinis vel capienda voluptatis causà in externam regionem se transferre. Sic metus, quamvis sepe cum scelere, tamen haud raro cum innocentia conjunctus est. Verum ex eo ipso rursus patet, non solum in genere, sed ne in singulis quidem casibus indiciorum probabilitatem stricte determinari posse. Nam ad eam stricte determinandam necesse foret cognoscere, quoties indicium oblatum cum facto illo, de quo qua- ritur, conjunctum fuerit, et quanam sint reliqua facta quz cum ipso possint conjungi, quod tamen nemo mortalium unquam animo consecu- ius est. Verumtamen illa stricta determinatio in judiciis criminalibus necessaria non est, in quibus tantum requiritur , ut inter probabilitatem qua pro reo militat, et eam quà sceleris vere noxius videtur; longissimum et manifestissimum discrimen intercedat. S 61. JDe coacervandis indicis. Si testis idoneus cui nulla suspicionis causa inheret, et qui coram judice rite interrogatus, sub jurejurando id quod propriis sensibus per- cepit, dilucide declarat, tamen alterius testimonii confirmatione indiget, quanto magis ea confirmatio requiritur in argumentis qua ad probandum delictum indirecte tantum faciunt! Quare exceptis illis casibus ubi indi- cium necessarium babetur, nunquam unico indicio ea vis erit tribuenda, ut reum aliquem judex propter hoc solum condemnet, sed exspectare debebit donec illa ad illud stabiliendum accedant. Indiciorum enim (1) Dire qu'un fait est plus ou moius probant par rapport à un fait principal, c'est dire que ce fait a plus ou moins de connexion avec le fait principal. Le degré de force probante est comme le degré de connexion: ces deux expressions sont réciproquement convertibles. Benth. , 1*7 vol. p. 394. ( 101 ) numero crescit ipsorum vis, et que singula vix ullam suspicionem mo- vent, aliquando conjuncta plenissimam: probationem efficiunt (1). Tllud optime viderunt, qui de indicioruni locis scripserunt apud vete- res, et simul genuinam ejus rei rationem dederunt, quod nempe nova ex ea conjunctione oriatur probabilitas, tot probabilitates simul omnes falli non posse. »Nam, ut ait auctor rhetor. ad Herenn. L. 4, unum » aliquid aut alterum potest in reum casu cecidisse suspiciose: sed ut » ommia inter se a primo ad postremum conveniant maleficia, necesse » est casu non posse fieri." Verum illi auctores quibus magis cure fuit orandi quam judicandi praecepta tradere, et qui inveniendis potius quam probandis argumentis studuisse videntur, singularem indiciorum istorum abusum preceptis suis comumendabant. Cujus rei argumentum habeo illam indiciorum coa- cervationem quam Quinctülianus in institutionibus suis exemplo proponit: » Hzreditatem sperabas, et magnam hzreditatem, et pauper eras, et » tum mazime a creditoribus appellabaris, et offenderas eum cujus » heres eras, et mutaturum tabulas sciebas" (2). Singula enim levia et communia esse fatetur, sed universa nocere contendit, etiamsi non ut fulmine, tamen ut grandine: quasi vero ista indicia non ad unum omnia (1) Cic. in topic. verisimilia partim singula movent suo pondere: partim, etiamsi viden- tur esse exigua per se, multuur tamen, cum sunt coácervata, proficiunt. ld. L. 2 de oratore: si et ferro interfectus ille, et tu inimicus ejus cum gladio cruento comprehensus es in illo ipse loco, et nemo prater te ibi visus est, et causa nemini, et tu semper audax, quid est quod de facinore dubitare possimus? Paul a été assassiné; on accuse Pierre de l'assassinat, parce qu'il a été vu au point du jour à une lieue de l'endroit oà le cadavre gisait, marchant d'un air égaré, des taches de sang sur ses habits; parce qu'il a pris la poste au premier relais, qu'il a fait cent lieues sans s'arréter , qu'arrivé en telle ville, il a changé de vétemens, etc. Chacun de ces faits peut séparément former une preuve circonstancielle. Considérés dans leurs rapports, ils forment un enchainement de preuves toutes tendantes à légitimer cette in- duction: Pierre est l'assassin quoique personne ne l'ait vu frapper. (Nofe à /a fiu du 1*r vo/. de Benth. p. 4o6 ). Cf. Cremani, c. 18, $ 9 et Matth. c. 6, $ 1. (2) Quinctil. v. Inst. Orat. xir: firmissimis argumentorum singulis instandum, infirmiora congreganda sunt; quia illa per se fortia non oportet circumstantibus obscurare, ut, qualia sint, appareant: hac imbecillà naturà mutuo auxilio sustinentur. Itaque si non possint valere quia magna non sunt, valebunt quia multa sunt, qua ad ejusdem rei probationem spectant, nt si quis haereditatis gratià hominem occidisse dicatur; hereditatem sperabas, etc. ( 102 ) redirent, quasi aliud quidquam ex ista verborum luxuria possit colligi quam reo utilitatem aliquam ex morte ejus quem occidisse dicitur, fuisse sperandam; quae utilitatis ratio ne ad suspectum quidem aliquem facien- dum sufficit, nisi probetur, illum. qui causam occidendi habuit, iis mori- bus,.eà vità fuisse, ut ejus animus a tali crimine non abhorreret. Sed fuerint semper ille accusatorum fraudes, quas eliam in judicia nostra irrepisse procuratorum criminalium requisitoria satis ostendunt, el que anne vituperande potius sint quam laudanda, aliis examinandum relinquo. Saltem prudens judex ab istis eorum. insidiis religione sua se tuebitur, et reum innocentem tali grandine, ut Quincüliani verbo utar, opprimi non sinet ; et illud probe tenebit , indicia ad probandum delictum eatenus tantum posse conjungi, quatenus inter se non coherent, neque unum ab altero pendet; et denique ea que non ad probandum delictum sed indicium singula faciunt, etiamsi mille numero essent, tamen con- juncta non magis quam singulare illud indicium valere (1). (1) Lorsque les preuves d'un fait se tiennent toutes entr'elles, c'est-à-dire, lorsque les in- dices du délit ne se coutiennent que l'un par l'autre, lorsque la force de plusieurs preuves dépend de la vérité d'une seule, le nombre de ces preuves n'ajoute ni n'óte rien à la proba- bilité du fait; elles méritent peu de considération, puisque, si vous détruisez la seule preuve qui parait certaine , vous renversez toutes les autres. Mais quand les preuves sont indépendan- tes l'une de l'autre, c'est-à-dire, quand chaque indice se prouve à part, plus ces indices sont nombreux, plus le délit est probable, parce que la fausseté d'une preuve n'influe en rien sur la certitude des autres. Beccaria, chap. 7. Cremani, c. 22, $ 10, 11 et 13. — Filangieri, régle 2 et 4 de jurisprudence pour les indices. ( 195) AAAAARAAAA AAA RA AAA RAASA AAA RAAAA SAAAA SAAAA RA AAA RAAAA, jAAAA SAAAA RAASA AAAAA RAQSAZA, &AAAAS AAA, PARS TERTIA. DOCTRINA PROBATIONUM APPLICATA, IN ACCUSATIONEM AC DEFENSIONEM PARTITA. CAPUT PRIUS. DE ACCUSATIONE. S 62. Quid accusatori sit probandum. Ín illa, quam.modo absolvimus, parte; universa probandi determinavimus media, nullo habito respectu ad facta quorum facienda est fides. Tertia vero pars quam. alteri subjiciendam putavi (quamvis doctrina probatio- num videri jam. possit expleta), et quam practicam appello, docebit, quomodo illa principia in usum debeant applicari, et quomodo singula probandi media ad singula facta quz in causa poenali probanda sunt, adhiberi. Nam licet omnia facta ex his qua attulimus mediis probari possint, atque ex aliis non possint, tamen non omnia probandi media emnibus factis probandis conveniunt. Hzc itaque pars quam longe uti- lissimam puto, et qua non minus pertinet ad eos qui agunt quam qui judicant, naturaliter in duo capita partita videtur, in quorum altero agendum erit de modis quibus probatur crimen; in altero de modis qui- bus probatur innocentia: (1). (1) Gicero in topic. xxiv : definite questiones a suis queque locis quasi propriis institunn- tur, in accusationem defensionemque partite. - ( 104 ) In omni autem accusatione tria accusatori sunt probanda: 1^ Delictum de quo agitur, revera fuisse commissum ; 2» reum hujus delicti auctorem sive physicam causam exstitisse; et 3» ea qua ad imputationem in pcenam requiruntur, in ipso occurrere. Et quonam ordine tria illa momenta quze conjuncta aliquem noxium faciunt (1), probentur, ad justam poenarum applicationem plurimum interest. Nam neque auctor requirendus ante- quam de delicto constiterit, neque imputatio antequam de auctore (2). Hzc adeo manifesta sunt et tam publice recepta, ut possit puerile vi- deri ea in praceptum reducere ; sed aliter illi videbitur, qui reputabit, illum ordinem tam in disceptandis quam in judicandis causis vix unquam fuisse observatum, et nullam fere causam exstitisse, quae sententiarum iniquitati latiorem locum dederit. S 63. De corpore delicti. Ante omnia itaque requiritur, ut de delicti existentia plene constet , vel, ut melius loquar, requiritur ut constet de facto quod delicti funda- mentum constituit. Nam delictum proprie non intelligitur, nisi cum imputatione conjunctum, et itaque ad certum auctorem relatam. Nunc vero de facto physico tantum loquor in se spectato et sine respectu ad suum auctorem. Quomodo autem ejus facti quzstio instituenda sit, fa- cillimum est cognoscere. Titius accusatur quasi Mevium occiderit: quz- ratur an Mzevius revera fuerit occisus; quasi Mzvii fores effregerit: quzeratur an fores fuerint effracte ; quasi falsum commiserit: queratur an revera falsum fuerit commissum (3); et sic porro. (1) Le mot coupable est une expression complexe qui déclare tout-à-la-fois: 1» que le fait de l'accusation est constent; 2? que l'accusé en est l'auteur; et 3» qu'il l'a commis avec une intention criminelle. Là oü ces trois circonstances ne sont pas réunies, ilme peut pas y avoir de culpabilité et conséquemment de condamnation. Cass. 6 Mars 1812. Bull. 1812, p. 9o. (2) Cl. Haus, $ 154 et 174. (5) L. 1, $ 24, ff. de Sco Syllaniano: item illud sciendum est, nisi constet aliquem esse occisum, non haberi a familia questionem. Liquere igitur debet scelere interemptum ut Sco locus sit — Et L. 5, $ 2, eod. tit. non alias bona publicantur, quam si constabit esse occisum patrem-familias, etc. ó ( 105 ) Sed quomodo de illo facto constare debebit? Plurimi auctores qui hanc sibi propositam habuerunt questionem, distinguendum dixerunt inter delicta facti permanentis et transeuntis, id est, inter delicta quo- rum vestigia adhuc in sensus incurrunt postquam delinquentis factum cessavit, et illa que simul cum facto delinquentis evanescunt; atque hec omnibus indistincte mediis, illa non aliter quam si corpus delicti adesset, pro certis habenda esse docuerunt (1). Cremani qui istam opi- nionem satis explicite examinavit, et qui in his, ut in reliquis, maximam ingenii sagacitatem adhibuit, illos auctores increpat quod corporis delicti significationem , quà ipse intelligi vult complexum omnium momentorum quz reum noxium efficiunt, sive delictum proprie dictum (gallice Zz culpabilité), transtulerint ad rem in qua delictum committitur (2). Sed quo sensu aliquo vocabulo utaris, parum refert, modo illud probe defi- nias, et nihil impedit quominus corpus delicti vel pro objecto in quo delictum admittitur, vel pro ipso delicto sumas, si ante admonueris ad quem sensum velis respicere (3). Catterum ipse usus quem Horatius vo- cabulorum genitorem appellat, priorem significationem videtur consecrasse 5 et sub eo sensu hodie corpus delicti saltem gallice cum in libris tum in foro plerumque occurrit (4). Illorum itaque auctorum sententia ita 'ex- plicata hac est, quod in delictis permanentibus factum delicti funda- mentale pro certo haberi non possit, donec res in quà fuit commissum appareat; in reliquis vero omnibus omnia zque probandi media ad fir- mandam facti existentiam valeant. Sed hzc regula in utramque partem nimium generaliter concepta esse videtur. Nam si in omni delicto per- manenti exspectatur, donec delicti corpus appareat, quid erit si ille qui Cere MICDUETE T PME (1) Filangieri, ch. 15, régle derniére: dans tous les crimes qui laissent une trace aprés eux, s'il n'existe point de corps de délit, aucune preuve n'aura une valeur légale. (2) Cremani, cap. xr, $ 4 et sequent. (8) Les définitions, dit Pascal, sont trés-libres, et ne sont jamais sujettes à étre contredites. Car il n'y a rien de plus permis que de donner à une chose qu'on a clairement désignée un nom tel qu'on voudra. (Réflexions sur-la géométrie.) (&) Corps du délit: état dela chose qui a été le sujet du délit. Ceci comprend non seule- ment les cZoses proprement dites, mais encore les personnes , en tant qu'elles appartiennent à la classe des choses, c'est-à-dire, dans leur état physique, indépendamment des facultés intel- lectuelles, comme dans le cas de marques produites par violence externe. Benth. l. 5, ch. 2. 14 ( 106 ) delictum permanens admisit, corpus delicti ita abolevit, ut exhiberi omnino non possit, si v. g. eum quem occidit, flammis consumpsit, et consumpti cineres vento sparsit? Neque magis verum est, omnia delicta transeunlia iisdem prorsus mediis comprobari: nam dicta diflicilius pro- bantur quam facta. Quamobrem multo libentius cum Cremani (cap. xr, $ 3) hanc regulam assumpserim, id quod factum perhibetur, probari eo modo oportere, quem rei status et natura patitur, eumque modum pro varia delictorum natura variari. S 64. De probatione facti. Quum itaque facta delictorum fundamentalia, pro vaária ipsorum natura, variis probentur modis, ad determinandos illos modos necesse est variam delictorum naturam inspicere. Delicta autem quoad suam naturam, quà facilius aut difficilius probantur, in duplicem classem dis- ünguenda reor, unam eorum qu:e fzc/is, alteram eorum que verbis contrahuntur, quarum utraque iterum in duas species dividitur, prior in delicta facti permanentis et transeuntis, posterior in delicta scriptis et viva voce commissa. Conservatà igitur divisione factorum permanen- Gum et transeuntium, duas novas species inducimus , delictorum litte- rariorum et verbalium; atque hec divisio ita instituta ad finem nostrum opume videtur accommodata. Non solum enim omnia delicta in illas species quadrant, sed singulz diversis, et singula delicta quz in singulas species cadunt, iisdem probantur mediis. In delicto facti permanentis, quotiescumque inspici potest objectum in quo fuit commissum, ista ocularis inspectio ad firmandam facti exis- lentiam non solum reliquis omnibus probationibus anteferenda , verum etam sola adhibenda est. Neque sufficit ut simpliciter appareat res in qua delictum dicitur commissum ; sed requiritur insuper ut ex ejus inspeclione possit cognosci statum ipsius nataralem vi externa fuisse mutatum. At quamvis externc rerum mutationes in omnium oculos sponte incurrant, tamen deprehensio causarum quibus ille mutationes ( 107 ) sunt referende, seepe singularem peritiam reposcit. Quare ad inspectio- nem cadaveris in homicidio, vulneris in vulneratione, armarii vel januze effracte in furto cum effractione conjuncto, adhibentur medici, chirurgi, fabri ferrari, lignarii et alii hujusmodi periti, quibus commissum est ut rerum statum accurate describant, et secundurn artis suz regulas judi- cent, an ille qui mortuus exhibetur, per vim decesserit, an vulnerato ictus fuerint illati, an effractio foris fuerit facta; ut omnia hec quo- modo facta sint et quibus instrumentis inquirant, et quecumque ad rerum sibi subjectarum causas, electus et qualitates pertinent, in com- mentarios referant (1). Quod si autem corpus delicti, delinquentis fraude, prorsus exhiberi nequit, vel, ipso exhibito, judicari non potest, utrum delictum in eo fuerit commissum , necne, manifestum est, delictum naturá suà permanens ad transeuntium naturam prolabi, et proinde iisdem quibus hzc, pro- bandi mediis certa reddi (2); aliter promiscuam scelestis concedendam fore licentiam in omne delictorum permanentium genus ruendi, modo corpus delicti ita delerent, ut nulla ejus superessent vestigia, quemad- modum olim apud Lacedaemonios poterat quilibet impune furari, modo ne rem furto subreptam inepte deprehendi sineret. Sic anno elapso, quum infandi aliquis veneficii reus coram curia Gallica sisteret, et corpus ejus qui dicebatur veneno interemptus, diligenti inspectioni submissum, am- bigua veneni ac morbi prabuisset indicia; quamvis in rei defensionem fuisset allegatum , neminem posse damnari , ubi corpus delicti non adesset, et ipso medicorum testimonio dubitatum fuisset, an scelere vel morbo esset interceptus , tamen aliis oppressus indiciis et judicum sententià damnatus supplicii exemplo exemplum sceleris rependit. Judicatum enim est, aut plane permittendum esse eo veneno aliquem interimere quod dubium vestigium post se relinqueret, aut non esse exspectandum donec certa ejus haberentur vestigia. Quod vero ad delicta facti transeuntis attinet, in illis factum principale omnibus mediis directis , scilicet testimoniis, confessionibus atque instru- (1) Cremani, cap. 12, $ 5 — 1&4. (2) Cremani, cap. 12, $ 15. ( 108 ) menlis, nunquam vero indirecis sive indiciis idonee probatur. Quamvis enim indicia ad confirmandam: talis facti existentiam in auxilium possint vocari, tamen nullum casum occurrere posse existimo, ubi per sola in- dicia id praestetur, ut factum pro certo atque comperto habeatur. Nam in omni causa, in qua liberlas, securitas atque fama, summa vitz bona, in disceptationem veniunt, debet aliquid certum esse et indubitatum , quod judici tanquam fundamento inserviat, quo reliquas probationes pro- babili modo superstruat. Quod si quzritur, cur delicta naturà suá per- manentia, quando delicti corpus deficit, etiam indiciis probentur, quemad- modum id supra vidimus, non vero eque transeuntia, respondeo, eliam in delictis permanentibus indicia tantum realia admitti, quibus multo magis fidei quam reliquis inest; talia vero indicia in delictis transeuntibus plane desiderari, quippe quorum ea est natura quod nulla vestigia post se relinquant. Jam vero transeamus ad delicta verbis admissa, que iterum vel per- manenüa sunt, vel transeuntia. Nam scripta quid sunt aliud quam per- manens verborum reprzesentatio ? Verba volant, sed scripta manent....... In delictis autem quae scripto consistunt, universe et pro omnibus ca- sibus statui posse reor, delictum pro certo non posse haberi, nisi ipsum delicü: corpus appareat. Maximum itaque discrimen facio inter delicta qua facto permanenti et ea qu: scribendo fiunt. In illis enim, si corpus delicti exhiberi non potest, dantur alia probandi media unde judex ido- neam facli cognitionem obtinet. Contra in posterioribus, si corpus delicti deficit, nulli omnino datur poene locus. Hinc itaque non creditur testi , se falsum instrumentum, vel litteras incendiarias, contumeliosas aut ca- lumniosas, vel libellum famosum aut delatorium ab aliquo confectum vidisse declaranti, nisi libellus iste famosus aut delatorius, ille litterze incendiarid& , contumeliose aut calumniose , vel denique illud falsum instrumentum propalam feratur. Hoc principium etiam in foris crimi- nalibus semper maxima cum religione fuit observatum , et neminem unquam tali de crimine condemnatum scio, adversus quem instrumentum criminosum non fuerit productum. Cujus quidem rei quum tacitum et ( 109 ) naturalem quemdam sensum in nie reperirem, volui rationem cognos- cere, cur animus in hanc sententiam inclinaret, et rationem istam in eo quarendam putavi , quod delicta Scripto commissa non ante incipiant esse nociva quam e manibus ejus qui ipsa confecit , exierint, et quod, ubi in alterius manus inciderunt, periculum desinat esse ne auctor criminis ejusdem vestigia tollat. Superest ultimum delictorum genus quz consistunt ex verbis viva voce pronunciaüs; quo in genere causarum, quaestio fundamentalis est, an verba quibus aliquis minatus , conviciatus vel calumniatus esse dicitur, re- vera fuerint pronunciata , necne. Hoc autem optime ex eo cognosci posse intelligitur, qui minas, calumnias, convicia ipse pronunciavit. Sed ille si negat, judex ad eorum fidem recurrat necesse est, qui se reum ista verba pronunciantem audiisse testantur, quorum tamen testimonia majori cum diffidentia accipienda sunt; quam qui de facto deponunt, tum quia facilius est aliud pro alio audire quam videre, tum quia dicta citius me- morià excidunt quam facta aut scripta. Quod si denique prorsus deficiunt qui de auditis testentur, indiciis nullis credendum et nulla criminis ha- benda est ratio. $65; De probatione auctoris, sive de facto ad causam relato. Postquam facti probationem judex exposita ratione erit expertus, vi- debit cuinam causz debeat referri, et acerrima in auctorem fiet indagatio, hoc modo: quis fecit? quis Scripsit? quis dixit? Intelligitur autem, non- dum hic quztionem esse de imputaüone facti in poenam, et de interna actionis qualitate; nihil aliud qua&ritur quam illud factum a quo fuerit productum , illud scriptum a quo redactum, illa verba a quo pronunciata. De hác probatione perpauca hoc loco mihi dicenda sunt, non quod ad justam poenarum applicationem minoris intersit auctorem quam factum cognoscere , (quippe non magis poene locus est sine illo quam sine hoc), nec quod facilior sit auctoris quam facti probatio, (nam in plerisque ca- sibus omnis dubitatio circa auctorem vertitur), sed quod omnes difficul- ( 110 ) lates quce judicantis animum circa auctoris indagalionem possunt deti- nere, non ad diversas probationum species, quinam admittende sint , sed ad ipsarum modum, quomodo et quà fide admittendz , ( quod in secunda parte explicui) pertineant. Nam in omni delictorum genere, quacumque sit eorum natura, auctor iisdem probatur mediis, directis vel indirectis, testimoniis, confessionibus, instrumentis, indiciis (1). Unicuni datur discrimen inter delicta permanentia et transeuntia, sive in factis, sive in. verbis consistant, scilicet quod in illis auctor etiam ex facti vestigiis possit cognosci, qui quidem cognitionis fons in posteriori- bus plane deficit. Si v. g. vulneris in cadavere deprehensi magnitudo et species possit ex. peritorum judicio ad gladium quocum aliquis repertus est, vel quod in ejus possessione fuerat, vel quod paulo ante emerat, referri, magna inde suspicio oritur, eum caedis commissz auctorem ex- stare. Sic etiam in delictis quae scripto admittuntur, scriptura sepius prodit scriptorem , et litterarum collatio, quamvis lubricum , tamen idoneum aliquando praebet auctoris indicium. S 66. De imputatione in penam. Ad decernendam poenam nonduni satis est quod de facto et de auctore sit probatum; sed requiritur, ut auctor facti idipsum quod fecit, libere voluerit. Nam si quis facti cujusdam lege poenali prohibiti physica tan- tum causa exstitit, neque illud quod fecit voluit, vel certe non libere voluit, non magis hoc ei potes in poenam imputare quam fulmini quod domum tuam incenderit, vel saxo quod tuum offenderit pedem. Omnis itaque poenz vel criminalis, vel correctionalis, vel simplicis politiae , necessaria et absoluta haec est conditio, sine qua intelligi justa omnino non potest, ut in eo qui factum aliquod admisit quod tali pene subjacet, (1) Exceptionem propter singulares rationes facit, art. 558 C. P. — Les seules preuves qui pourront étre admises contre le prévenu de complicité d'adultére, seront, outre le flagrant délit, celles résultant de lettres, ou autres piéces écrites par le prévenu. , Cin) simul voluntas cum libertate ad illud efficiendum fuerit conjuncta; quod quidem duplex requisitum etiam. ad' illa delicta se extendit, quae codex poenalis ineoduntaria appellat, quorum quee sit natura, infra videbimus. Sed quomodo voluntas et libertas ab hominis facto possint abesse, et pree- sertim quomodo voluntas sine libertate possit existere, jam nunc videndum. Factum sine voluntate adest , quando reluctantis vel inopinantis ali- cujus membra ad flagitium aliquod in se admittendum vel malum quod- dam alteri inferendum vi externa torquentur, adeo ut principium actio- nis non in ipso agente, sed in eo resideat qui agentis corpore tanquam re abutitur, veluti si quis, vi physica et externa impulsus, alteri vulnus proprio corpore inferat, vel mulier aliqua violentum adulterium perpe- üatur, in quibus casibus vulneris vel adulterii culpa ab impulso ad im- pellentem, a subacta ad subigentem transfertur (1). Ceterum omnia facta qui ex proprio corporis motu oriuntur, ex voluntate procedunt, quia corpus per se nullos habet externos inotus, nisi animo imperatos. Hec tamen voluntas, si libere non fuerit determinata, ad noxium aliquem efficiendum nequaquam suflicit. Nam si factum aliquod volui, sed non velle non potui, quid est aliud ac si noluissem ? Quoniam autem illa libertas quam a natura accepimus, ut insit: pravitati obluctantes ad virtutem assiduo conatu niteremur, in comparandi atque eligendi facul- tate consistit, ubi cessat illa comparandi facultas, manifestum est etiam libertatem cessare. Rationi itaque maxime consentanea est ea lex quce insanos lege communi eximit et delinquendi incapaces declarat, (art. 64 C. P.), quia neque delictum concipi potest sine agendi libertate, neque sine rationis usu libertas (2). Eamdem ob causam minores 16 annis, si (1) Postquam Lucretia injuriam a S. Tarquinio tulerat, amici consolabantur egram animi, avertendo noxam ab coacta iu auctorem delicti: mentem peccare, non corpus, et unde con- silium abfuerit, culpam abesse. T. Livius, l. 1, c. 58. (2) Lorsque le juge déclare que l'accusé est coupable d'avoir commis zo/ontairement le erime dont il est accusé, et qu'il atteste' ensuite qu'à l'époque oà ce crime a été commis, l'accusé était en démence, ces deux déclarations ne doivent poiut étre annullées comme contradictoires , parce qu'il est évident que loin d'avoir voulu exprimer qu'ils reconnaissaient en lui une culpa- bilité légale, les jurés n'ont entendu rien autre chose sinon qu'il était matériellement et. physi- quement auteur du fait, mais qu'il n'y avait apporté qu'une volouté d'homme eu démence, volonté , quasi azzmale , qui d'aprés le présent article comme d'aprés les plus simples lumiéres de la raison, est nécessairement exlcusive de toute culpabilité légale. Cass. 4 Janv. 1817. ( 112 ) videntur sine judicio egisse, omni poena dimittuntur immunes (art. 66 C. P.); et etiamsi cum judicio egerint, semper tamen pcena plectuntur leviori, quia hac ztate homines minus pleno ralionis utuntur Super ( Art. 67, 68 et 96 C. P.) Etiam illi qui vi corpori illata vel przsentissimi et gravissimi mali metu ad faciendum aliquid compelluntur, quod aliter non fecissent, quamvis integra et inviolata libertate , absolute sic dicta, fruantur, [ si quidem electio in qua illa versatur, homini nulla vi physica eripi potest, sed ipsius naturz et medullis, ut ita dicam, inharet] (1), tamen poenis obnoxii non sunt, quia legislator tantam a civibus constantiam exigere non potuit, ut durissima omnia pati potius quam leges violare mallent. Sed furentibus et coactis legislator aquiparari noluit eos qui fervido affectu. abrepti et cohibendis animi stimulis impares in repentinum scelus ruunt, quia nulli sunt tam feri et sui Juris impetus, ut non ralionis dis- ciplinà, si modo illa recte utamur, perdomentur; quos tamen mitioribus poenis extra ordinem plectendos esse statuit, si violenüs injuriis ipsa lege previsis fuerint provocali, et in eum auimi statum conjecü, in quo sui impotentes aliquo scelere se inquinaverunt. (Art. 321 — 326 C. P.) Itaque ut ea qua dixi paucis resumam, ubi deficit voluntas vel liber- tas, nulli poene locus est. Deficit autem. voluntas, quando vi externa impulsi,.corpore non animo delinquimus; deficit libertas, quando ratio- nis usu orbati aliquid facimus quod lege prohibitum est. Deinde illi qui coacti vel minis territi in scelus consentiunt, quamvis libertate interna fruantur, tamen omni poena immunes sunt. Postremo poena extra ordi- nem secundum modum lege statutum mitigatur in delictis illis qua gra- vibus injuriis expresse przevisis fuerunt provocata. S 67. De delictis voluntate, culpà ve/ dolo commissis. Vereor, ne in illis quae in paragrapho przcedenti de voluntate ac (1) L- 21, $ 5 D. quod mets causd — quamvis, si liberum esset, noluissem, coactus tamen volui. zpemiptciv oUd:v 4AAo vixZcat duvaloi, mA5 «ór" taurs». Arrian. in Epict. l. 1, c. 29. ( 13) libertate dicta sunt, plus vel minus equo videar institisse. Sed hos qui me in hac re diutius immorari vellent, meminisse precor, non hic esse questionem de regulis quas judex in applicandis poenis, sed quas in judicando facto debeat sequi; illis vero qui me questionis nosirz limites jam excessisse putarent, respondeo, necesse me duxisse , ea quae ad poenam decernendam preter facti et auctoris cognitionem requiruntur, exponere , ut pateret quid in singulis delictis accusatori et defensori esset probandum , quid judici examinandum. Neque adhuc sententiam meam satis explicatam existimo , et quaedam eà de re dicenda mihi supersunt, de qua singulares quasdam opiniones habere mihi videor. Nam in omni delictorum genere necessariam hanc poeuz cujuslibet decernende conditionem posui , ut. facti auctor illud quod fecit, voluerit, et quidem libere voluerit. Sed non in omnibus delictis ista sufficere existimo. Delicta enim quoad interna requisita qua ipsorum auctores noxios efficiunt , in tres omnino classes distinguenda reor , unam eorum quc nuda et simplici voluntate, alteram quz voluntate simul et culpà, teram qua voluntate et dolo conjunctis admittuntur. Scio hanc dis- ünctionem in codice poenali non occurrere; sed tamcn eam verissimam et tam ad justam poenarum applicationem , quam ad verum facti judicium utilissimam duco. Facta qua ad primam delictorum classem pertinent, ea sunt quz in se quidem spectata nullam juris lesionem continent, sed, quia damnum ex ipsis plerumque oritur, generali praventione sub poena prohibentur, adeo ut in illis puniendis, nullus habeatur respectus, an damnum propter quod prohibitio est lata, revera produxerint, et proinde an ratio legis in ipsa cadat, nec ne. Sic art.» 471 C. P. et L. 5, 6 6, ff. ad leg. Aquil., sub poena cavetur « ne quis supra eum locum, qua vulgo iter fit vel « in quo consistitur, id positum habeat, cujus casus nocere cui possit. » Jam vero, utrum ea res quam positam habebas, cadendo revera transeun- tibus nocuerit, et utrum animo nocendi eam posueris, necne , judex vel pr&étor non curabit. Àn fecisti? An vo/untarie , an libere fecisti ? Jam salis est. Si ita fecisti, poenà plectéris. Ad secundam autem delictorum classem referuntur ea quz dicuntur 15 (n4 ) culposa, id est, quz consistunt in factis per se quidem nulla lege pro- hibitis, sed unde malum aliquod alteri infertur, quod auctor debitam circumspectionem adhibendo facile vitasset. Ex eo apparet, quomodo hec delicta a prioribus differant. Illa enim ex facto prohibito,, licet damno non illato, hec vero ex damno illato, licet facto non prohibito oriuntur. Ad delicta itaque culposa requiritur 1.» ut factum aliquod voluntarie et libere fuerit commissum ; 2.? ut ex eo facto damnum vel malum aliquod alter perpessus sit; 3.^ ut facti auctor debitam adhibendo diligentiam et cireumspectionem malum ex facto suo enatum impedire potuerit. Talia vero delicta neque ordinarià severitate tractanda , neque omni poenà absolvenda esse ratio ipsa nobis demonstrat. Sic mater qua infantem juxta se in lecto positum oppressit, non infanücidii, sed. imprudentie damnatur , quia si scelere , tamen culpà non vacat , et quod accidit , preevi- dere debuit. Atque ea sunt delicta qua» Codex poenalis ;zeoZuntaria appel- lat, qui quidem voluntatis defectus non ad ipsum factum , sed ad damnum spectat quod ex facto enatum est. Nam si facti auctor factum noluisset , vel non libere voluisset, neque delicto, neque culpe, neque poenz locus foret. Tertia delictorum classis, in quibus spectatur delinquentis consilium , ex illis constat quz juris aliquam lesionem in se continent , quam auctor, fac- tum admittendo , producere intendit. Ubi illud consilium abest, delictum vel transit in culposum, si lzsioni ledentis imprudentia vel omissa debita circumspectie causam dedit, vel in simplex delictum voluntarium, si fac- tum unde lzsio orta est, ad primam illam classem , quam nescio quomodo appellem , pertinet, si nimirum jam per se et nullo habito respectu ad dam- num inde oriundum sub poena prohibitum est, vel denique omni poena eximitur, si lzsio sorti potius quam delinquentis animo vel culpe sit tri- buenda (1). Exemplam ad illustrandam rem proponam. Tiüus repertus est (1) Cicero in partit. orat. — Jam facta et eventus aut consilii sunt , aut imprudentie, que est aut in casu , aut in quadam animi permotione : casu, cum aliter cecidit ac putalum sit ; permotione, cum aut oblivio, aut error, aut metus, aut aliqua cupiditatis causa permovit. L. 1, C. ad leg. Corn. de sicar. — Frater vester rectius fecerit, si se praesidi provincie obtulerit, qui, si probaverit non "occidendi animo hominem a se percussum esse , remissà homicidii penà , secundum disciplinam militarem sententiam proferet : crimen enim contrahitur, -—- ( 115 ) in via publica telo confectus. Caedes non est ambigua. Telum nomine Caii insculptum vel incisum occisorem prodit, et Caius interrogatus non diffitetur. Jam itaque duo habemus ex his que accusatori probanda sunt , factum et auctorem. His compertis, quzritur,an auctor factum voZuntarie et libere commiserit, id est an volens et sana ratione gaudens et a nemine coactus telum conjecerit. Hoc quoque si compertum habetur , quaeritur ultimo loco an telum occidendi animo .conjecerit. Si, et animus iste adfuerit, poenà sicariorum ordinarià plectitur, nisi probet se jure fecisse, quo casu omni poena liberatur, vel gravi et illegitima injuria provocatum , quo casu milius extra ordinem punitur. Sin vero Caius probet,se talem occidendi animum non habuisse, iterum quzritur , anne debitam in telo conjiciendo omiserit circumspectionem et prudentiam , quà. cedem patratam potuisset previdere atque impedire , anne igitur illi possit applicari poena quam art. 319 C. P. in delicta culposa statuit. Quod si iterum Caius probat ,se in nulla culpa versatum esse, et omnem debitam prudentiam adhibuisse , ne cui damnum aliquod inferret, et illud quod accidit merae sorti esse tribuendum ; queritur , anne ipsum factum ex quo cedes orta est , lege aliqua sit prohibitum , an. v. c. Caius in eo loco potuerit cum telo esse. Sic in incendio, sic in furto, sic in falsis quzstio insütuenda. Nam art. 434 C. P. mortis poenam simpliciter decernit contra eum qui rebus quibusdam ignem subjecit, unde incendium ad zdificia, naves, etc.... pervenire potuerit (1). Si tamen ignem eo consilio non supposuit, ut incendium ex rebus combustis ad zdes vicinas perveniret, criminis per imprudentiam commissi, non incendii dabit poenas (2). Sic p————————— MT si et voluntas nocendi intercedat. Ceterum ea que ex improviso casu' potius quam fraude accidunt, fato plerumque non noxe imputantur. Huc etiam spectat L. 25, $ 2, D. de edil. edicto, quum ait « delictum sine dolo malo vel » fraude non admitti » . Quz itaque lex si sensu generaliori acciperetur, justo latius pateret. In delictis voluntas spectatur, non exitus. L. 14, D. ad leg. Corn. de Sicar. Maleficia voluntate et proposito delinquentium distinguuntur. L. 55, pr. D. de furtis. (1) A des matiéres combustibles placées de maniére à communiquer le feu à des édifices, nayires , bateaux, etc... (2) Si quis dolo malo incendium fecerit, capitis pomnà plectitur. L. 10 íf. ad Leg. Corn: de sic. sin culpà, pro varietate circumstantiarum , arbitrarià pená coercelur et noxiam sarcire jubetur. L. 9, L. 11 ff. de incend. nauf, — L. 5, $ 1 ff. de off. pref. ( 116 ) etiam quoniam non omnis ablatio rei alienze furtum constituit, sed tantum ablatio dolosa, si quis rem alienam per jocum abstulerit, certe non erit fur. Sic denique falsarius non est, quicumque falsa subscriptione utitur, vel aliud quodcumque falsum materiale, ut aiunt, comittit, sed ille tantum qui id facit fraude mala et nocendi animo (frauduleusement). Ex istis omnibus apparet, quam parum judex profecerit, postquam factum et auctorem facti physicum cognovit, et quanti momenl sit, ut interiorem delinquentium animum probe cognoscat, et quomodo ad justam poenarum applicationem , 7o/untas , libertas , culpa , dolus , a se invicem distingui debeant. Que quidem cui et quomodo sint pro- banda in paragrapho sequenti videbimus. S 68. Cuinam et quomodo voluntas , culpa atque dolus sint probanda. Expositis jam omnibus qua ad causam delicti alicujus internam sive moralem pertinent, et quz faciunt quod suum alicui factum vel in delictis voluntariis simpliciter talibus, vel in culposis, vel in dolosis ad poenam possit imputari, reliquum est ut videamus, cuinam et quomodo singula illa imputationis momenta probanda sint. Ad quam materiam illustrandam, quà dubito an ulla magis controversia et levioribus funda- mentis hactenus pertractata fuerit, secundum tres illas delictorum species quas in paragraphis superioribus distinxi, ex ordine procedam , et novam experiar viam , quà me istis controversiis feliciter extricaturum spero. Sepe enim quesitum est, an comperto dehcto atque auctore, dolus presumi deberet, necne: et alii plane negando, alii plane affirmando responderunt. Sed quastio hzc, ita concepta, nimium angustis limitibus videtur restricta, utpote quz ad delicta voluntaria et culposa non perti- neat; atque alia ex parte, in illis, quibus restringitur , limitibus, nimium generaliter videtur soluta , quia preesumptio doli neque prorsus omit- tenda neque plena fide admittenda est. Rem itaque nos sub alio aspectu intuebimur. C117 ) Reo in judicium delato, prima judicis cura esse debet ut in. factum et auctorem inquirat. His probatis examinat , an factum ad primam , secundam vel tertiam delictorum classem pertineat. Jam supponamus illud ad primam classem pertinere. Quid in tali delicto requiritur? Re- quiritur 1." ut factum jam per se sub poena sit prohibitum , quamvis nulla lesio ex eo sit consecuta et quamvis illud factum admittendo auctor nullam lesionem producere intenderit. Àn vero factum aliquod ita sit prohibitum , questio juris non facti est, et proinde a nostro proposito , prorsus aliena. Requiritur autem 2.» nt factum voZunarie et Zibere fuerit commissum. Sed quomodo judex cognoscet , an facti alicujus auctor illud volens et libere admiserit? an scilicet propria observatione ? Sed propria observatione id tantum consequimur, quod in conscientiam nostram cadit vel quod sensibus externis se manifestat. An testimoniis vel instrumentis? Sed ipse testis vel inswrumenti confector,, sive sit privatus, sive magis- tratus publieus, internam auctoris voluntatem atque libertatem. directe cognoscere non potuit. Manifestum itaque est, omne factum psychologicum vel per confessionem ejus intra cujus animum gestum est, vel per indicia ex factis physicis desumpta nobis innotescere debere (1). Jam vero nullum certius atque indubitatius voluntatis et libertatis indicium habetur, quam factum externa corporis vi editum , siquidem hoc humane naturz pro- prium atque hic singularis character est, quo ceteris cunctis animalibus maxime prestamus, quod externos corporis motus proprià sponte et libero arbitrio dirigimus. Quamobrem , quod aliquis fecit, presumendus est volens ac libere fecisse , eodem jure quo natura przsumitur sibi constare, et soli- tum cursum sequi. Attamen , quantacumque sit ejus prsumptionis yis , eam ad condemnandum reum suflicere vix putarem, si reus probare non posset, se illud quod effecit non voluisse, vel necessarià ad imputationem libertate caruisse , quando eà libertate caruit. Verum e contra nihi] reo facilius est, (1) Le fait psychologique caché dans l'intérieur de l'homme, ne peut se prouyer que par des faits physiques qui sont comme l'aiguille de la montre. S'agit-il d'un larcin, l'intention de prendre la chose et d'en user , la conscience de n'avoir aucun droit à la chose prise : voilà deux faits psychologiques, qui se prouvent soit par des discours de l'individu, soit par ses précautions pour fuir, ou pour cacher l'objet volé , etc. Bentham , IL. 1 , ch. 5, (C999 quam ejus defectás probationem afferre. Nam quum aliquis voluntate et libertate sua non aliter quam cause cujusdam physice interventu possit destitui, reus eosdem testes qui de delicto commisso testantur , potest inter- pellare, ut testentur , talem causam delicti commissi tempore exstitisse , quá voluntas vel libertas sibi fuit sublata; unde patet , istam voluntatis et liber- tatis preesumplionem , sine qua accusatori probe impossibile foret pro- bare, reum voluntarie et libere egisse , ex altera parte reo nocivam esse non posse, siquidem in casibus ubi illa presumptio fallit , ipsi facillimum sit eam evertere et contrarii probationem prestare. Nunc transeamus ad secundam delictorum classem, in quibus requi- ritur 1.9? ut factum aliquod voluntarie et libere fuerit admissum; 2.» ut lzsio aliqua isto facto sit illata ; et 3.» ut ejus facli auctor debitam adhi- bendo circeumspectionem atque diligentiam lesionem suo facto illatam impedire potuerit. Jam autem dé primo requisito nihil hic subjiciendum, quia voluntatem et libertatem prasumi vidimus adfuisse, donec abfuisse probentur. Secundum | vero requisitum quod in lesione illata consistit, mediis probandi ordinariis probatur et plerumque ex ipso delicti corpore apparet. Denique quod ad tertium attinet , distinguendum puto an culpa, de quà reus arguitur, in commissione vel in omissione versari, an itaque positiva vel negativa esse dicatur. Si positiva enim esse dicitur, accusatori incumbit probatio aliquid imprudenter a reo esse commissum ; sin vero negativa, ipsi reo probandum est,se illam cautionem , quam omisisse arguitur, adhibuisse , quia non facti nulla est probatio. Tandem venitilla delictorum classis quz tot tantisque controversiis lo- cum dedit, etin quà preter voluntatem , libertatem et lesionem requiritur ut auctor facti, illud committendo, istam lesionem producere intenderit. De praesumptione voluntatis et de probatione lzsionis idem in delictis dolosis quam in voluntariis et culposis valet. Sed dolus utrum prasumendus, an probandus sit, et, si posterius, quànam ratione probandus, quzstio nunc decidenda est. Scilicet id agitur, an, quemadmodum quod aliquis fecit, praesumitur volens ac libere fecisse , ita quoque qui aliquid volens ac libere admisit unde lesio orta est, damnosas facti hujus consequentias voluisse sit presumendus ; et hanc quastionem negando solvendam esse ( 119 ) non dubito. Nam illa legitima praesumptio quam modo statuimus , duplici ratione nititur : priori, quod ipsum factum corporis vi editum prope necessarium sit voluntatis ac libertatis indicium ; posteriori , quod ubi ista presumptio fallit, reo facillimum sit ipsam redarguere et contrarii probationem afferre. Verum utraque hzc ratio in probatione doli deficit. Nam 1.» lesio ex facto aliquo consecuta magis dubium est consilii quam voluntatis ac libertatis indicium. Quippe contra naturam est ut homo corpore aliquid efficiat, quod animus non imperavit, vel ut animus , dum corpori imperat, libertate sua sit destitutus , dum e contra sepissime accidit , ut consilium facto, vel factum consilio minime respondeat. 2.» Si talis admitteretur presumptio, quotiescumque veritati non foret consen- tanea, quod in hac multo sepius quam in illa accideret, ejus falsitatem reus multo difficilius revinceret quam prioris. Nam consilia interiore animo mutantur atque succedunt, quin ulla ejus mutationis ac succes- sionis causa , ullumve signum externum appareat. Nemo melius quam egomet, cognoscit quo animo fuerim , dum hoc vel illud factum admisi : sed quum ego te nullo modo. possim animi mei certiorem facere, si ge- nerali et legitimáà praesumptione supponis me illud quod feci, dolo malo fecisse, quomodo ego tibi potero contrarium revincere? Quare acerbis - simum foret talem presumptionem contra reum inducere, quam ullo vix medio posset refellere, et ille quem judex ita damnaret, tanquam inauditus damnaretur. Dico itaque, dolum non esse presumendum ; sed hoc. eatenus tantum verum est, si presumplioni eam vim tribuis, quze judicem ad condem- nandum per se sola impellat. Nam si presumptionis vocabulo nihil aliud intelligis quam simplex probationis auxilium , converto thesim et aio dolum esse praesumendum. Nam dolus est factum psychologicum quod ex factis physicis colligendum est. Inter hzc autem facta physica primum omnium occurrit factum principale ipsum, tanquam consilii congruentis probabilis effectus consideratum. Hinc itaque ex eo ipso quod quis le- sionem aliquam alteri intulerit, jam singulare doli indicium habemus, quod tamen, cum nequaquam sit necessarium , ad plenam probationem. efliciendam non sufficiet , nisi alia insuper indicia ad manifestandum: dolum accesserint. ( 126 ) Hac autem indicia varia sunt pro varia delictorum natura. In delictis enim quz facto admittuntur, dolus colligitur ex iis que ante vel post negolium gestum, vel in ipsa negotii gestione , dicta aut facta sunt, vel etiam ex modo, tempore et loco quo factum ad exitum perductum est, quemadmodum id in $ 59 ostendimus (1). Sed hzc omnibus delictis facto admissis communia. In delictis vero qu& facto permanenti consistunt , dolus etiam quandoque ex ipso corpore delicti cognoscitur. Nam si occisi corpus plagis reperiatur confossum, dubitari non potest quin cadis auctor eum occidendi animo confoderit (2). Habemus nunc delicta qua in scriptis versantur , in quibus quadam dol indicia cum delictis facti per- manenlis sunt communia , quatenus nimirum ex corpore delicti, ex Scrip- tura, ex preeparationibus chemicis ad delenda quedam verba adhibitis et reliquis hujusmodi rebus cognosci potest, quo animo aliquis esset, dum instrumentum culposum conficeret; alia ipsis communia sunt cum delictis facti transeuntis , si nempe instrumenti confector vel in conficiendo instrumento , vel ante aut post instrumentum confectum , mentem suam factis diclisve ita patefecit, ut prava ejus consilia non sint amplius am- bigua, quadam denique ipsis delictis litterariis propria, si nempe dolus ex ipsis, quibus instrumentum concipitur, verbis elucet. Postremo in delictis verbalibus indicia doli cautissime sunt adhibenda, quia nihil tam lubricum est quam id quod pronunciatur, et ea qu& imprudenter, vel jocose, vel ambigue dicta sunt, sepe eo animo dicta arguuntur quem reus non habuit. Quapropter si verba quzdam duplicem prebere videntur intellectum , semper in meliorem partem interpretanda sunt. Sin vero in se spectata nonnisi pravo sensu possunt intelligi, judex inspicere debet, E ———————————————————————— (1) Cremani, C. 18, $ 7. Judex externa Signa confert, que cum homine criminis insimulato speciatim conjungi processus docet, quaque experientià pariter sat manifestum est plerumque a mente mala ejus proficisci, iu quo eadem extrinsecus sese contemplanda exhibent , etc. (2) Hzc tamen indicia altius petenda non sunt; ut nuper in curià Gadavensi, cum homo quidam reus fieret quod vitam uxori suz strangulando eripuisset, et jam factum et auctor mon ambigerentur, questio véro esset, utrum deliberato animo id fecisset, necne; deliberati animi probatio ducebatur ex tempore quod strangulaudo adhibuerat, temporis vero ipsius ex signis cadaveri impressis: que» tamen conclusio, utpote duobus indiciis valde incertis fundata , rejiciebatur. ( 121) qua voce, quo gestu ,- quibus in circumstantiis fuerint pronunciata , quia hac sepe verborum significationem ex mala bonam vel indifferen-- tem faciunt (1). S 609. «dccusalionis summa. Ut jam omnem accusandi et judicanda accusationis ralionem , quam hoc capite exposui, summatim repetam , in omni causa poenali tria con- sideranda veniunt , factum, auctor, et facti ad auctorem imputatio ; qua non simul et temere, sed ex ordine et deinceps probanda sunt. Facti autem probatio pro variis delictorum speciebus vario modo instituitur. Up C PME SDDAREBE. BStHETLftAn dI 6 vi mcd! (1) Ne verba prave detorta, nec convivalium fabularum simplicitas in. crimen duceretur postulavit. Tacit. annal. 6 — y. lujuriarum pars major constat vitio interpretantis. Sen. de Const. Sapientis. 10. Les paroles ne forment point un corps de délit ; elles ne restent que dans l'idée. La plupart du temps elles ne signifient point par elles-mémes , mais par le ton dont on les dit. Souvent en redisant les mémes paroles, on ne rend pas le méme sens, ce sens dépend de la liaison qu'elles ont avec d'autres choses. Quelquefois le silence exprime plus que tous les discours. ll n'y a rien de si équivoque que tout cela. Montesq. L. 12. Ch. :2. Les dépositions des témoins doivent étre à-peu-prés -nulles , lorsqu'il s'agit de quelques pa- roles dont on. veut faire un crime, parce que le ton , les gestes, et tont ce qui précéde ou suit les différentes idées que les hommes attachent à leurs paroles, altérent et modifient tellement les discours , qu'il est presqu'impossible de les répéter avec exactitude. — Les actions violentes , qui font les véritables délits, laissent des traces remarquables dans la multitude des circonstances qui les accompagnent et des effets qui en dérivent: mais les paroles ne laissent rien aprés elles, et ne subsistent que dans la mémoire presque toujours infidéle et souvent séduite de ceux qui les ont entendues. — Il est donc infiniment plus aisé de fonder une calomnie sur des discours que sur des actions , puisque le nombre des circonstances qu'on allégue pour prouver les actions, fournit à l'aceusé d'autant plus de ressources pour se justifier, au lieu qu'un délit de paroles ne présente ordinairement aucun moyen de justification. Beccaria, ch. 8. Un mot prononcé d'une certaine maniére, réveille une idée , prononcé d'une autre maniére , il réveillera une idée absolument contraire. Combien de fois n'a-L-on pas vu des hommes honnétes accusés d'irrdligion, d'impiété, de sédition , pour quelques paroles mal entendues par un imbécille qui ignorait les circonstances oi elles avaient été prononcées, et qui. ne savait pas distinguer lironie de la vérité de l'expression! Les büchers de l'inquisition n'auraient pas déyoré tant de malheureux , si on eüt recu avec plus de défiance les témoignages sur les paroles. — Note de Filangieri, sous la régle 6, sur les témoins, ch. 15. 16 ( 122 ) In delictis enim facti et scripti permanentis , si corpus delicti adsit, hoc solo factum. vel scriptum probatur ; sed in. prioribus , si hoc deficiat, per testes, instrumenta , confessiones , imo etiam per indicia saltem realia facti fit fides: non que in posterioribus. In delictis vero facti transeuntis et verbalibus , factum (nam et verba sub facti nomine intelligi possunt) omnibus mediis directis, nunquam vero indireclis stabilitur, hoc tantum inter facta et verba servato discrimine , quod in his amplior et certior requiratur probatio, quam in illis. l'acto ila probato, proxime iu auclorem inquiritur, ad quem proban- dum in. omnibus delictis ea. valent, quibus in genere moralis eflicitur cerlitudo, nisi quod in delictis facti et scripti permanents, corpus delicti manifestandi auctoris singulare auxilium praebeat , quod delicta facti transeuntis et verbalia naturà suà non suppeditant. Probato iterum auctore, queritur, quatenus factum ei possit in poenam imputari, cujus imputationis tria momenta attuli, voluntatem, culpam, atque dolum. In quibusdam enim deletis sufficit factum. quoddam lege prohibitum voluntarie et libere fuisse admissum , ut auctor ejus facli in poenam cadat; in aliis ad hanc voluntatem culpa, in aliis dolus ac- cedat necesse est. Libera voluntas adest, dum quis proprio corporis motu id facit, quod rationis suze compos et nulla vi externa coaclus facere eligit ; que quidem voluntas semper presumitur donec probetur contra- rium. Culpa adest, dum aliquis imprudentià suá damnum vel lesionem alteri infert. Damni autem probatio, cum semper in facto positivo constet , acceusatori incumbit. Imprudentia vero, prout in omissione aut in. com- missione versatur, vel accusatori probanda, vel reo diluenda est. Deni- que dolus adest , dum aliquis proprio facto, voluntarie et libere commisso, alterum quadam lzsione , lzdendi consilio , afficit. Hoc autem consilium ita preesumi non potest, ut, si nulla contrarii probatio fuerit allata, reus tali de praesumptione tanquam doli convictus damnetur , sed tamen lanquam probabile considerari debet, eo ipso quod factum voluntarie et libere sit commissum , et quod probabilius sit aliquem facti sui conse- quentia cognoscere quam ignorare. Hac mihi simplicissima videtur accusandi methodus; hac optima in- ( 128.) vestgande veritalis ratio. Sed plerumque veritas accusatoribus parum cordi est, quippe qui nihil aliud quaere solent , quam ut reis vera aut ficta crimina adinveniant, et ingenii lumen accusandi subülitate ostendant. Id, presertim in Gallia, probant procuratorum criminalium requisitoria, ad declamationem potius quam ad informationem et ad delectandas aures quam ad illustrandam judicis conscientiam melius composita ; auibitiosis quidem ornamentis plena, sed argumentorum nervis vacua; in quibus flores et sententia abunde reperias, sed mentem desideres civitatis simul atque innocentiz periculo intentam; ubi denique veritas verborum copià diffluens , vix üllum characterem retinet , quo possit a mendacio dignosci. Verum si hoc plerumque accusatoribus, aliud judici debet esse propo- situm , cujus officium est veritatem , quibus tegitur, involucris eruere, obscura dilucidare , confusa et permixta in ordinem digerere , inutilia recidere et inanem verborum strepitum ad rerum summam reducere. Quibus ita expositis, ad defensionem transeundum. .GAPUT POSTERIUS. DE REORUM DEFENSIONE. S 70. De. innocentie prasumptione. Innocenti& praesumptio cum humanitatis idea in omnium animis adeo conjuncta est, ut non possit aliquis illam impugnare, quin simul huic se adversum videatur prebere. Et quidem quod ad me attinet, non diffiteor me , donec de ista praesumptione jamjam essem scripturus, eam toto animo fuisse amplexum, neque unquam dubium aliquod ea de re mentem incessisse. Sed quum solida ejus fundamenta apud me requirerem et semper recedere ante oculos viderem , paulatim frustra reluctans animus (14 ) in contrariam. sententiam abiit. Veniam itaque pro his quee sum dicturus rogo, unumque peto, ne quis me inauditum condemnet. Priusquam longius progrediar, definiendum reor quid sit pra:zsumptio, an opinio certis indiciis fundata ( une opinion fondée sur certaines ap- parences) ut plerumque definitur , an. quaedam. animi ad credendum inclinatio probationibus vel indiciis ids superstructa. Mihi vero videtur illud vocabulum praesumptionem posteriori tantum sensu hic posse intel- ligi. Aliter enim absurdum foret, si quis diceret inuocentiam in thesi esse presumendam. Nam si prasumplio esset opinio quadam cerüs indiciis fundata, pro diversis indicis diversa deberet esse praesumptio , neque semper innocentia sed et culpa interdum foret prassumenda. Quum vero hoc loco agatur de presumptione quadam uniformi et equabili que in omnibus casibus eadem vi et pro eadem parte militat, manifestum est illam regulam quz universe recepta est, nihil aliud significare quam quod , nullis adhuc przestitis indiciis, nullisque documentis , testimoniis, instrumentis vel quibuslibet faciendze fidei adjumentis ab alteruta ab parte allatis, judex reum. plane credere debeat innocentem. Nunc quero quanam in judici parte ista presumptio valeret ? an scilicet instructionis initio , et nulla adhuc inquisitione speciali contra certam personam directa ? Sed, quaeso, cuinam talis praesumptio pro- desset ? Nemini, an omnibus? Potius nemini prodesse credam. KEtiamsi enim nulla talis haberetur presumptio, tamen criminis suspicio ad ne- minem perveniret, siquidem supponimus nulla adhuc indicia contra certam personam esse prolata. Sin vero jam inquisitio specialis contra aliquem directa est, indicia quedam adversus eum prolata fuerint oportet. Qualibet autem indicia necessario aliqua suspicione animum judicis imbuunt. Atqui suspicio quid est aliud quam culpae presumptio ? Quod si ilaque innocens ille haberetur adversus quem specialis inquisitio foret instituta , adesset duplex in ejusdem judicis animo circa eamdem per- sonam praesumptio, favorabilis altera , altera odiosa, que tamen juxta existere non possunt. Jam vero suppono crimen ad eum jutioem esse delatum , qui causam ipse non instruxit, sed instructam ab alio accepit, ut definitivam sen- ( 125 ) tentiam de reo pronunciet. Cur, quazso, ille reum presumeret inno- centem ? An forte quia prior judex ipsum suspectum declaravit? Equi- dem potius rationem in eo reperirem cur contraria valeret adversus eum presumptio, si judici fidei sue fundamentum in aliorum conscientia reponere liceret. Quum vero id ei non liceat, ex eo ipso sequitur, eum non posse reum vel nocentem vel innocentem preesumere , quamdiu nulla indicia adversus reum vel in ejus favorem sunt producta , sed potius ad judicandum venire debere cum animo ab omni praesumptione libero, qualem Aristoteles nostram intelligentiam e nature manibus recentem , omnibus notionibus vacuam et tabule rase haud absimilem esse con- tendit (1). Etenim , dicet aliquis, si innocentiz przsumplionem evertis, quomodo stare illa regula poterit, quod actore noz probante reus sit absolvendus ? Respondeo, illam regulam per se optimo fundamento esse innixam , neque ulla presumptione insuper firmandam. Pacto enim subjectionis civilis , quilibet civis se nihil contra leges facturum spopondit, et, si faceret , permisit ut civitas certam et consütutam poenam a se ipso repeteret. Quamdiu itaque nihil eontra leges fecit, nulli poena. patet obnoxius. Atqui nihil fecisse credendus est donec fecisse probetur: ergo actore non probante reus absolvitur. Neque rursus illa praesumptione opus est, ut ne reus aliquid mali patiatur, antequam judicis sententià fuerit damnatus. Nam , ut malum quodvis alicui juste irrogetur, non suílicit ejus innocentiam non appa- rere , sed necesse est ut ejus culpa appareat, nisi securitas publica plane (1) Idem fere reperitur in L. xt pr. D. de pen. nec severitatis, nec clementiz gloria effectanda est; sed perpenso judicio, prout quaque res expostulat, statuendum est. Quamvis Bentham iu C. 2, Libri 6 innocentis presumptionem sit amplexus, illa tamen verba citabo quae apud eumdem auctorem in C. 1, Libri 7 reperiuntur. « Le juge le plus » sensible et le plus humain , ne doit étre ni l'ami, ni l'ennemi du prévenu : il n'est que l'ami » de la vérité et des lois. 11 ne cherche mi un innocent, ni uu coupable. ll veut trouver ce » qui est ». Ceterum. Bentham opinionem suam tam molliter defendit, ut potius iu contrariara sententiam videatur inclinare. Sed , ut observat celeberrimus ille jurisconsultus , majori con- stantia in Anglia opus est ad impugnanda ea que ad humanitatem spectare creduntur , quamvis. nd eam non spectent, quam ea qua proxime ad securitatem publicam: faciunt. ( 126 ) jubeat, ut quzdam interim cautiones , licet reo graves et damnosz, adhi- beantur, plena probatione minime exspectata. Omne yero malum quod preter illam. necessitatem legibus definitam irrogatur, prorsus injustum est, nullomodo in civitate bene ordinata ferendum , sive reus presu- natur innocens, sive non. , S 71. Quotuplici modo reorum defensio possit institui. Postquam accusator reum arguit facti et poenam postulavit , defensor aliquid opponit de tribus : aut non esse factum ; aut factum quidem esse, sed plane nullà vel tamen mitiori quam postulatà poenà plecten- dum; aut denique aliud factum cum priori fuisse adjunctum, quod hujus poenam tollat vel imminuat. Primus defensionis modus conjecturalis , secundus juridicialis, tertius mixtus est ex conjectura et jure compositus. Jam vero si omne id quod juris est, removemus , quippe quod ratioci- nando , non €onjecturando efficitur, et proinde ad quaestionem nostram non pertinet , superest illa defensionis ratio , que vel in depulsione , vel in affirmatione alicujus facti consistit. Quoties autem reus id quod sibi obji- citur , simpliciter negat, in Zzficiando dicitur esse ; quoties vero ipse aliquid allegat, unde excusationem quzrit, in excipiendo versatur; unde appa- ret omnem defensionem quantum ad nostrum consilium . spectat , in inficiationem et exceptionem esse partitam. S 72. De inficiatione per infirmationem probandi mediorum quibus accu- sator usus est. Quemadmodum intentio , ita quoque depulsio criminis vel circa ipsum factum delicti fundamentale , vel circa auctorem, vel circa imputationem versatur. Sed hoc inter accusatorem et reum maxime interest, quod accusatori haec tria szmu/ sunt probanda, reo unum duntaxat ex tribus, (127 ) ; vel non esse factum , vel se facti auctorém mon exstare, vel sibi factum in poenam non posse imputari. Simplex autem inficiatio direte probari non potest , quia. non facti non dantur testes; sed indirecte probatur 1.» per, infirmationem | probandi mediorum quibus accusator usus est; 2.^ per probationem alicujus facti quod cum eo , quod accusator intendit, stare ommino nequeat; 2." per argumentum ab impossibili vel improbabili deductum. Quoniam autem secundus inficiationis modus partim ad exceptionem refertur, quatenus nimirum in allegatione alicujus facti consistit, partim ex impossibilitate relativa efficitur, tres illi modi ad duos omnino reduci posse videntur , de quorum priori quadam nunc dicenda sunt. Inficiatio per infirmationem probandi mediorum , quibus accusator usus est, ita fit, si reus illa media ad certitudinem moralem efficiendam idonea non esse ostendat. Quomodo autem reus ostendere et judex sstimare id possit, colligere est ex iis quz in secunda parte dicta sunt, ubi universa probandi media , eorumque requisita ad faciendam fidem, et vitia que singulis forte inherent, exposui. — Testibus enim tum demum plenam fidem adhibendam esse dixi, si eorum , que gesta sunt, veram cogni- tionem habere, et ea quorum cognitionem habent, testari velle , et que testari volunt, recte exprimere videantur, preterea si claro et determinato modo testentur, si sibi constantes, si plures et consentientes. Ex adverso itaque fides testium elevabitur, si qua erroris aut mendacii aut prava elocationis suspicio ipsis inesse apparebit, si testimonia eorum ambigua, si secum aut cum aliorum testimoniis pugnantia. Nam cuilibet testimonio testimonium contrarium tantum fidei detrahit, quantum addit consen- taneum (1). (1) Benthain L. 1, Ch. 8. Le conutre-témoignage, supposant sa force probante égale en tout point à celle du. témoiguage, détruira celui-ci en effet et en pratique. Si le contre-témoignage est comparativement inférieur au premier témoignage, la force de cclui-ci n'est pas détruite , elle n'est que diminuée. Il en est de méme dans le cas oü les assertions .opposées. ne sont pas absolument incompatibles. 4 a été vu par P, il n'a pas été vu par JN dans une telle enceinte. Y a-t-il incompatibilité absolue entre ces deux dépositions ? Cela dépend des circonstances , de l'étendue du local, du nombre des personnes, du temps plus ou moins long de la présence des divers acteurs, etc. ( 128 ) Sic quoque reorum confessionibus certitudinis moralis vim vidimus esse tribuendam , si confitens sana ratione confessus, si nullà causá ad falso de se confitendum incitatus, si expressis et directis verbis usus esse videtur. Quod si autem defensor probare potest, unum vel alterum ex his deficere, iterum confessio fide sua excidet. Rursus instrumentorum fidem duplici conditioni subjectam esse ostendi, ut nempe appareat quisnam illud confecerit, et ut ejus confector tan- quam idoneus teslis possit haberi. Quod si vero instrumenti auclor am- biguus, vel auctoris fides suspecta sit, ipsum instrumentum plena fide non est recipiendum. Denique argumentis sive indiciis eo majorem vim inesse monui, quo pluries cum facto probando et quo rarius cum altero solent conjungi. Quapropter reus indiciorum vim eo magis infringet , quo sepius ea cum quolibet alio facto, et quo rarius cum eo, quod in questione est, con- junctum occurrere probabit (1). g^ 58. Je inficiatione per argumentum ab impossibili vel improbabili deductum. Secundus inficiationis modus ille est quo reus probationibus ab accu- satore allatis nihil aliud opponit, quam factum quod sibi tribuitur, vel plane impossibile vel saltem adeo improbabile esse, ut non possit justá fide recipi. Quzritur itaque, cur et quatenus judex possit factum aliquod idoneis testimoniis comprobatum rejicere , propter impossibilitatem vel improbabilitatem quz ipsi inest. Impossibilitas , quemadmodum certitudo , vel metaphysica est , vel physica , vel moralis; et quum a non posse ad non esse valeat consequentia, (1) Cicero de partit. orat. Aut totum est negandum quod in argumentatione adversarius sumpserit, si fictum aut falsum esse possis docere ; aut redarguenda ea quz pro verisimilibus sumpta sunt; primum dubia sumpta esse pro certis; deinde etiam in perspicue falsis eadem posse dici : tum ex iis, qua sumpserit , non effici quod velit. IN xil ( 129 ) sequitur, in singulis casibus ubi talis impossibilitas adest , vel metaphysice, vel physice, vel moraliter certum dici posse, illud quod factum argui- tur, non fuisse factum. : Quoties itaque tale aliquid affertur, in quo omnia requisita quz ad certitudinem moralem efficiendam valent, videntur concurrere , quod tamen metaphysice, physice, vel moraliter impossibile esse ostenditur, adest uma ex parte certitudo moralis positiva, ex altera certitudo me- taphysica, physica vel moralis negativa ; et quum paria paribus , minora majoribus tollantur, pronunciandum est zoz factum. Ut autem breviter definiam, impossibilitas metaphysica, physica, vel moralis quid sit, metaphysice dicitur impossibile quod non solum non existere, sed ne cogitari quidem potest; physice, quod nature physice, moraliter , qued nature moralis legibus adversatur. Titius de Sempronii czde coram judice sistit reus. Idonei testes, quibus justissima causa esse videtur, cur scire potuerint, nulla cur mentiantur, unanimi voce Titium czdis auctorem arguunt. Instructà causà, Sempronius qui dicitur occisus, judici se exhibet. Ergo Titius statim dimittendus, quia non solum non fieri, sed ne cogitari quidem potest, ut aliqua res simul existat et non existat, vel , quod idem est, ut Sempronius, qui exhibetur vivus, a Titio fuerit occisus. — donei testes Titium de cede aliqua accusant, qua tribus ante mensibus Parisiis commissa est. Si Tiüius zque idoneis testibus probat, se illo ipso die Bruxellis fuisse, relinquitur vel ut cedes non fuerit commissa, vel ut Titius ejus auctor non exsüiterit , quia na- turz physice legibus adversatur , ut unum corpus duas sedes eodem tempore occupet (1). Ita quoque propter impossibilitatem moralem, teste (QG) Matth. C. 8, $ 1: — Reus, cum simpliciter negat factum, tametsi lestes tabulasque non facti dare non possit, potest tamen facli dare, dein arguere, nom posse simul slare quod accusalor factum intendit, cum eo quod ipse judices docuerit. E. G. Kalendis Martiis Romz fecisse cedem arguor : produco testes qui me eo die viderunt Athenis - nemo dubitabit me non potuisse eo die Romz czdem facere, quo die fui Athenis. lta Roscius filius, cum dice- rétur occidisse patrem , defensus est a Cicerone hoc argumento : a ccma rediens occisus est ad balneas Palatinas pater : rure fuit filius. Igitur filius non occidit patrem. Alcibiades accu- sabatur, quod visus esset noctu evertere statuas. Probavit ille noctem eam illunem fuisse - €o ipso probavit se visum mon esse ab adversarii testibus. -r ( 180 ) Cicerone, pro Sexto Roscio Amerino C. 23 , Clelii fratres a parricidii crimine hoc solo argumento absoluti sunt, quod in eodem cubiculo, in quo paler cesus erat, reperti fuissent aperto ostio dormientes, Ju- dicatum enim est, ut observat Valerius Maximus, rerum naturam non recipere, id est, ut nos loquimur , nature moralis legibus adversari , ut occiso patre supra vulnera et cruorem ejus quietem capere filii po- tuerint. Hine videtur, quomodo innocentia per argumentum ab impos- sibili deductum possit probari , in quo probationis genere questio non est, an impossibilitas tollat crimen , quod in omnes casus universe aflir- mandum est, sed an factum impossibile sit dicendum , quod interdum ex ipsa facti natura, sepius ex loci temporisque circumstantiis, ex per- sona rei, ex anteaclis et secutis, secundum principia logica dijudican- dum est. Proxime autem veuit examinandum, an probationes ab accusatore allata , licet czteroquin ad certitudinem moralem efficiendam idonez , tamen eliam per argumentum ab improbabili possint impugnari; quae queestio primo aspectu videtur neganda, quia ex quavis probabilitate vel posi- tiva vel negativa , nascitur tantum przsumptio , que certitudini contrarie cedat necesse est. Sed perperam. Nam moralis certitudo, ut in prima parte demonstravimus , non est nisi summa aliqua probabilitas quie contrarii possibilitatem minime excludit. Quantum itaque non facti pro- babilitas augetur, tantum facti probabilitas minuitur, et sic fieri potest ut summus ille probabilitatis gradus qui certitudinis moralis. nomen obtinet, per argumenta ab improbabili deducta adeo labefactetur, ut non jam ad condemnandum suflicere videatur. Ea autem argumenta quibus delictum aliquod improbabile efficitur , perinde ac ea unde ejusdem probabilitas eruitur, in communia ac pro- pria divisa sunt, atque lis directe opposita. Quemadmodum itaque ge- neralem criminis suspicionem contra aliquem induci vidimus ex eo quod gravem causam habuerit, cur delictum admitteret, quod ita Jam ante consueverit, ut ejus animus ab eo admittendo non adborruisse vedeatur, et quod omnibus necessariis mediis ad illud committendum fuerit in- struclus; ita ex opposito, ad diluendum crimen, defensor argumentari C 151) poterit ab eo quod reus talem causam nullam vel saltem non tantam habuerit, quod optimis moribus et ab isto facinore maxime alienis antea vixerit, quod necessaria media ad illud commode efficiendum non ha- buerit (1). Et quidem hec multo magis ad innocentiam , quam illa ad culpam. faciunt. Nam licet causa, improbitas et facultas ad suspectum aliquem faciendum quam maxime concurrant, tamen nunquam nisi sus- pectum faciunt; ubi vero absunt , delictum adeo improbabile reddunt , ut possit aliquando tanquam impossibile haberi, veluti si quis delicti alicujus reus probet ea sibi defuisse, sine quibus delictum omnino con- fici non potuit. Àtque istis innocentiz argumentis illud singulare inest quod simul cum delicti atrocitate crescat eorum vis. Nam quo delictum quoddam , quod aliquis commisisse dicitur , atrocius est, eo majorem habere debuit causam quà ad illud committendum fuerit impulsus , eo deterior debuit esse ipsius animus qui ad ista maleficia prolapsus sit, eo majora media et opportunior occasio, quibus delictum ad exitum fuerit perductum. Qui vero argumenta ad probandam culpam specialius valent, eadem, si in contrarium vertantur, ad probandam innocentiam faciunt, et pa- ————————————— (1) Art. 521 du QC. d'Iust. Cr. — L'accusé fera entendre les témoins dontil aura notifié la liste, soit sur les faits mentionnés dans l'acte d'accusation, soit pour attester qu'il est homme d'honneur, de probité et d'une conduite irréprochable. Beccaria Ch. 8. On me doit pas admettre avec précipitation l'accusation d'une cruauté sans motifs, parce que l'homme n'est cruel que par intérét, par haine, ou par crainte. Le ceur humain est incapable d'un sentiment inutile; tous ses sentimens sont les résultats des impres- sions que les objets ont faites sur ses sens. Malitia premiis exercetur : ubi ea demeris, nemo omnium gratuito malus est. Sall. Orat. 11. La connaissance du caraciére et des mcurs de l'accusé, cette connaissance que la loi ne peut donner au juge, qu'elle ne peut exiger de l'accusateur , qu'elle ne peut recevoir des témoins , est cependant d'une grande importance pour l'exactitude du jugement. Cette connais- sance doit influer beaucoup sur la certitude morale du juge : un homme connu pour la douceur et l'aménité de ses maurs , est accusé d'une action alroce; une jeune personne timide et faible, est accusée d'un crime difficile à exécuter et qui suppose de l'audace; un citoyen estimé pour sa probité est accusé devant le tribunal d'un attentat infàme. Quel est le juge qui dans ces cas n'exigerait pas des preuves plus fortes? Le crime a ses degrés ainsi que la vertu. Filangieri 5." partie, p. 292. Cic. Orat. Partit. xxxv et de Invent. L. 1 ; XXIX. ( 132 ) riter atque hzc , vel ad delictum ipsum, vel ad delinquentis personam, vel ad delinquendi consilium spectant. Si itaque corpus delicti exhibetur, quamvis non possit ejus existentia negari vel improbabilis dici, tamen sustineri potest, quod non sit probabile, delictum in eo esse commissum, quia, si esset, hzc vel illa indicia in eo apparerent, qua non apparent. Pariter, si exhibentur quedam que dicuntur fructus vel instrumenta delicti , reus iterum sustinere potest quod non sit probabile ista ex delicto esse orta, quia non hzc solent illis effici , vel quod non sit probabile ea ad perficiendum delictum fuisse adhibita, quia tam exiguo instrumento tantum vulnus non solet inferri, vel tanto tam exiguum, vel aliquid ejusmodi. Eodem modo, atque insuper ex antecedentibus , adjunctis et consequentibus probabilitas auctoris elevatur, si ostendat reus quam parum verisimile sit, se eum hominem occidisse, quem semper antea ami- cissimum sibi habuerit, vel eum a se esse occisum , cui ipse periclitanti auxilium advocaverit , vel se czedis commmissze conscium fuisse , qui se post eamdem commissam tam securum, tam metu vacuum prebuerit. Denique ad dilueuda auctoris consilia ea maxime inserviunt, que supra ad ipsa insimulanda inservire dixi , modus, locus et tempus quibus fac- tum ad exitum perductum est. Nam ex his omnibus demonstrari potest, rem forte, vel imprudentiàá, non pravo delinquendi animo fuisse per- fectam : ex modo, si inter jocandum; ex loco, si in aperto; ex tempore, si interdiu et clara luce res fuit perfecta. Defendi enim potest, reum non tam stolidum fuisse, si delinquendi et nocendi animum habuisset, ut eo tempore et loco sua consilia exequeretur, quo posset ab omnibus facile deprehendi : quà defensione ex loco, tempore et modo desumptà Cice- ronis oralio pro Milone ma»ime inniütur. Quod si queritur, quanam sit ejus probabilitatis negativze vel impro- babilitatis vis, respondeo, ejus vim in eo esse sitam, quod probabilitatis positive vim infringat, adeoque quod majora adversus reum indicia et argumenta requirantur, quam si illa improbabilitas non adesset. ( 188 ) ; S 74. De exceptionibus. Hactenus, quomodo reus defensionem suam insütuat, quamdiu in inficiando simpliciter versatur, exposui. Nam initio diximus, simplicem inficialionem directe probari omnino non posse, indirecte vero probari: 1.9 per infirmationem mediorum quibus accusator usus est; 2.9 per ar- gumentum ab impossibili vel improbabili deductum ; et quomodo id in uiroque casu fieret , ostendi. Sed prater illum simplicis inficiationis modum, reus etiam per exceptionem, id est, per reprobationem alicujus facti, se adversus poenam tuetur. Hac autem exceptio vel reprobatio in unum vel alterum ex his tribus finibus directa est, vel ut ostendat, hoc factum quod ipse probat, cum eo quod ab accusatore probatur, stare non posse, et posterius proinde esse rejiciendum , vel ut defendat, se jure fecisse et inculpatà tutelà usum esse, vel denique ut unum aut alterum imputationis requisitum in se defuisse appareat. In his tribus defensionis modis , primo probatio facti a reo praestanda est; deinde ex isto facto concludendum , id quod sibi crimini vertitur, vel non esse factum, vel jure factum , vel non jure fac- tum, sed tamen non puniendum (cas d'extréme nécessité et crimes excusables). In primo itaque casu, quzstio qua post probationem facti a reo allegati superest, etiam est fac, sed ex inficiatione per argu- mentum ab impossibili deductum conficitur; in duobus reliquis, hzc quaestio mere juris est; atque inde apparet, quatenus exceptionis ju- dicium ad juratos, quatenus ad judices pertineat (1). Quod vero ad ipsam probationem facti, in quà proprie exceptio ver- satur, spectat, illa non aliter a reo quam ab accusatore praestanda est; nisi quod in eo non requiratur illa certitudo , summus ille probabilitatis (1) En matiére d'excuse , la compétence des jurés se borne à prononcer sur la question de savoir si le fait matériel proposé par l'accusé pour excuse est constant, ow non. Cass. 78 juiu 1815, Denevors, 1815, P. 456. (154 ) gradus quo ad condemnandum opus est, sed sufficiat, si modo reus id quod affert, satis probabile eíliciat; ut supra in $ 15 demonstravi. S 75. Judicium. Accusatione et defensione Jara peractis , judex ad deliberandum recedit, et accuratum totius cause examen inslaurat. Primo itaque incipit videre, quod in omni causa precipuum est, an de facto sufficienter constet ; ideoque inspicit, an de delicto facti permanentis, an de delicto facti transeuntis, an de litterali, an de verbali agatur ; quo cognito quzrit, an circa illud delictum de quo nunc agitur, iste probationes fuerint allatae qua ipsi conveniant; atque hoc rursus expenso, examinat, an ista media, contra repensis omnibus infirmationis momentis, ad probandum id quod accusator intendit, valeant. Postquam vero illud examen ita fuit institutum , si judex id quod dehcti fundamentum constituit, satis certum inveniat, neque ulla obstet impossibilitatis ratio, quominus pro tali habeatur, ad examen auctoris transit. ÍÁn. hoc autem iterum instituendo , omnia media quibus accusator usus est, resumit, et ea quz infirma putat, excludit, ut videat, an reli- quorum summa ad certitudinem moralem efficiendam sufficiat, modo ne rursus aliqua impossibilitas adsit, quz certitudinis ejus vim evertat, vel improbabilitas aliqua quz eamdem infringat. Probato demum facto et auctore, querit judex, an factum auctori possit in poenam imputari; quz imputatio modo in simplici libera vo- luntate, modo in voluntate cum culpa vel cum dolo conjuncta consistit. Quod ad primum imputationis momentum pertinet, judici nihil aliud expetendum est, quam an reus per exceptionem probaverit, aliquam causam physicam adfuisse quà corpus preter voluntatem ad illud factum efficiendum , quod sibi crimini vertitur, fuerit impulsum; vel se facti admissi tempore ita mente fuisse alienatum, ut sibi comparandi et eli- gendi copia, sine quà libertas nulla intelligi potest, fuerit sublata. Nam rndlgpicetttR igtur ap metit à do Y ( 135 ) si hoc reus non probavit, judex , nullà alià probatione 'exspectatà , pro certo habebit, reum id quod fecit libere voluisse. In delictis autem illis, in quibus hzc libera voluntas ad poenam irro- gandam non sufficit, sed in quibus insuper exposcitur, ut facti auctor lesionem aliquam alteri culpà suá intulerit; primo judici de lzsione quae- rendum, an revera fuerit illata: deinde, si imprudentià dicitur illata , examinandum, an de imprudentia omissiva vel commissiva negativa vel positiva agatur. Nam si de omissiva , judex reum de culpa damnabit, nisi hic probaverit, se illud quod omisisse dicitur, fecisse. Sin de positiva, eumdem reum culpa eximet, nisi ab ipso accusatore sit probatum, reum id in quo culpa versatur, fecisse. Quod si vero reus de dolo accusatur, judex zstimabit, an accusator indicia doli sufficientia conjunxerit cum ista presumptione qua ex ipso facto adversus reum oritur, et rationes quibus defensor ista indicia in- firmavit, expendet, et quantum iste ad improbabilitatem doli contulerit , tantum de istis indiciis deducet , ut denuo videat an ex eo quod reliquum est, illa certitudo moralis possit effici, qu& ad condemnandum requiritur. Postremo hoc examine ita diligentér et religiose instituto , et recisis omnibus, quibus veritas obducitur, eloquentiz ornamentis, si judex illud de quo reus accusatur, satis certum inveniat, eum noxium declarabit. Dein, si reus factum aliquod excusatorium proposuit, iterum explorabit judex, an de hoc probabiliter constet; atque ita omne judicium faci , id est omne quod ad probationes in delictis perünet, erit absolutum. Tunc reliquum erit, ut vel alter judex, vel idem, sed diverso judicio , videat quznam lex in factum applicanda sit, utque, si jure factum reus contenderit ,'quzerat, an revera sit tale, vel, si reus excusationem sibi ex alio facto quasiit atque hoc factum ex judicio facti jam. constat , judicet, an ista excusatio revera ad excusandum reum valeat. Quibus ommbus perfectis, sententiam absolutariam vel condemmatoriam pro- nunciabit. ( 136 ) MAC PALAAZALAALALAZA'AÍALAAAí8 AA AZAR ALAALÉAFRAAAZAV RA AAA fi AAAZ AAAAAZA. AAA AL FRAAALA PRA ALALA,RALAAZA! RA AAA AAA AAA RA PARS QUARTA ET ULTIMA. DE PROBATIONUM LEGISLATIONE. z z Ww X X42 WADWVORTIT QE x « Exstat divi Hadriani rescriptum ad Valerium Ve- rum de excutienda fide testium, in hiec verba: quae argumenta ad quem moduur probande cuique rei sufficiunt, nullo certo modo satis definiri potest. Sicut non semper, ita sepe sine publicis monu- mentis cujusque rei veritas deprehenditur. Alias numerus testium , alias dignitas et auctoritas , alias veluti consentiens fama confirmat rei, de quà quz- ritur, fidem. Hoc ergo tibi solum rescribere pos- sum summatim, non utique ad unam probationis speciem cognitionem statim alligari debere: sed ex sententia animi tui te vstimare oportere, quid aut credas, aut parum probatum tibi opineris. L. 5, $.2, ff. de test." « La loi ne demande pas compte aux jurés des moyens par lesquels ils se sont convaincus: elle ne leur prescrit point de regles , desquelles ils doi- vent faire particulierement dépendre la plénitude et la suffisance d'une preuve: clle leur prescrit de s'interroger eux -mémes dans le silence et le re- cueillement, et de chercher, dans la sincérité de leur conscience , quelle impression ont faite sur leur raison les preuves rapportées contre l'accusé, et les moyens de sa défense. La loi ne leur dit point: vous tiendrez pour vrai tout fait attesté par (157 ) » tel ou tel nombre de témoins; elle ne dit pas non » plus: vous ne regarderez pas comme suffisamment » établie, toute preuve qui me sera pas formée de » tel procés-verbal, de telles piéces, de tant de té- » moins ou de tant d'indices; elle ne leur fait que » cette seule question qui renferme la mesure de tous » leurs devoirs: avez-vous une intime conviction ? » Art. 342 du C. d'Instr. crim." S 76. Probationum legislatio apud barbaras gentes. Absolvi jam universam questionem de delictorum probatione , in qua, quantum in me fuit, optimum probandi modum determinavi, quo judex ad cognitionem cujusque delicti possit pervenire et certitudinem illam moralem obtinere, quà ipsi ad condemnandum opus est. Sed.gra- viter aliquis erraret, si heec vel alia quelibet principia, quantumlibet sanz rationi consentanea, falsi judicii possibilitatem excludere putaret. Quamdiu judices humanze conditioni erunt obnoxii, tamdiu fieri poterit, ut vel innocentes condemnentur yel nocentes impune evadaut , quia ille solus nec fallitur, nec fallit, à quo veritas omnis proficiscitur. Quare initio civitatum , durante adhuc hominum ignorantia et vixdum exuto silvestri more , in illis temporibus ubi libertatis memoria recens , sum- mum pretium, rem periculosam et a dignitate sua alienissimam putàá- runt, se et sua illorum arbitrio committere, a quorum imprudentia vel pravitate ne innocens quidem se tutum posset confidere. Inde illa divinorum judiciorum institutio, quz apud plurimas barbaras gentes tanquam unanimi consensu recepta invaluit et diu viguit. Ubi enim aliquem propter factum quoddam sceleste admissum gravi suspicione prosequebantur, ipsum numen variis experimentis consulebant, ut, si quid contra solitum nature cursum eveniret , reum dimitterent ,. sin contra, damnarent. Sic in Sophoclis Antigonide (v. 269 et 270) indu- citur persona qua corruptionis accusata , ardentem laminam manu trac- 18 ( 188 ) tare vel super candentes carbones, ad probandam innocentiam, nudis pedibus incedere statuit, quod quidem probationis genus tunc in usu fuisse scholiastes observat. Etiam Grotius multa exempla refert, ex quibus apparet, aquz probationem in Bithynia, Sardinia et aliis regionibus ob- tinuisse. Neque Celtis, teste Heinio, illud experimentum fuit incognitum. Denique illa divina judicia viatores in plerisque Asie et Africe locis invenerunt recepta; qua sane miranda similitudo inter populos tempore, loco et moribus diversissimos merce sorti non est tribuenda (nam talia sorte non fiunt), sed potius libertatis studio cum ignorantia et supersti- tione conjuncto. Quippe arbitrabantur homines indocti et divinitatis parum intelligentes, Deum nunquam esse permissurum, ut suo tanquam testi- monio homo innocens nocentis poenas perferret (1). S 77. De probationum legislatione apud Romanos. Apud Romanos initio Reges, post Reges exactos Consules liberrimam judicandi potestatem habuere. Nullis legibus adstricti, nullis probatio- nibus vel formulis circumscripti, de vita et tergo civium summo jure statuebant, et auditis testibus, si reus mortem meruisse videretur, eum statim ad palum alligari jubebant, adeo ut vim potius quam judicium exercere viderentur (2). Sed quum hanc immodicam potestatem (odio- sum regie majestas monumentum), qua singulorum civium vita a duorum arbitrio pendebat, libertas Romana zgre toleraret, mox lege Valeria cautum est, ut ab eis provocatio fieret, neve ipsis in caput civis Romani injussu populi animadvertere liceret (3); atque hec potestas , ita quoad poenam limitata , quanquam semper hberrime exercita, usque (1) Qui plura de illis experimentis volet videre adeat Heinium de probationibus que olim fieri solebant per ignem et aquam, et Filangierium , L. 5, C. xr. (2) Leurs procédés, dit Montesquieu , dépouillés des formes de la justice, ressemblaient plutót à des actions violentes qu'à des jugemens. Mont. L. xr, ch. 18. (5) Pomponius L. 2, $ ff de origine juris. ( 139 ) ad legem xu Tabularum perduravit , qua criminum judicia a consulibus ad populum penitus fuerunt translata. Populus tamen de omnibus cri- minibus per se non cognovit , sed tantum de illis quz ad salutem Reip. directe pertinebant; in reliquis vero modo ab ipso, modo a dictatore , modo a senatu eligebatur quaestor, qui preliminarem inquisitionem in- stituebat, et judicem quaestionis, ut dicebatur, nominabat , a, quo iterum judices sorte duci, queslio dirigi, et collectis suffragiis sententia pro- nunciari solebat. Quomodo autem judices primo ex senatorio, dein, Tib. Graccho rogante, ex equestri ordine fuerint desumpti , et quomodo tractu temporis singulorum criminum quzstiones singulis prztoribus tributa ac perpetua facte sint, hoc loco pretermittam. Nam ex iis qua attuli, nihil aliud volui efficere quam populum Romanum, quoad Resp. stetit, judicandi provinciam variis quidem modis divisisse et in eligendis judi- cibus maximam circumspectionem adhibuisse, sed nullas omnino tulisse leges quibus judicandi libertatem restringeret, et probationes ad condem- nandum vel absolvendum idoneas arctius determinaret. Eversà vero Re- publicá , imperatores nonnullis testibus testimonio dicendo interdixere , quia eorum voces vel impia vel suspecte existimabantur, aliis absti- nendi facultatem concessere, quia nimis grave ipsis fuisset in judicium vocari, atque etiam 'edixerunt, ut ne uni unquam testi adhiberetur fides et ut confessus pro convicto haberetur, si modo alia ad confessionem confirmandam accederent indicia. Sed istis legibus judicandi libertas ne minimum quidem fuit restricta, sicut ex illo Divi Hadriani rescripto quod in capite hujus partis retuli, manifesto apparet, ita ut universe possit affirmari, judicum conscientiam apud Romanos ad certum probationis modum nunquam fuisse. alligatam. S 78, De diversis qua post eversum imperium Romanum in Europa viguerunt, " p probandi formis usque ad nos. Postquam obrutum barbarorum mole imperium Romanum everseque leges, gentes victrices e silvis proruptz? nimià ignorantià immerse ja- C 140 ) cebant, quam ut definirent, qusnam judici probationis species esset ex- petenda , et quandonam probationes requirerentur directe, quando suffi- cerent indirectze, et quomodo testimonia pugnantia inter se ponderarentur, et quaenam singulis fides esset adjicienda. Hac omnia nimis obscura et incerta ipsis videbantur, quam ut ea aliis judicanda relinquerent, ideoque in judiciis tam civilibus quam criminalibus simplicior procedendi forma introducta est, quà, quoties factum aliquod jam per se non ipsa luce clarius enitebat, reus in judicium vocatus, modo solus, modo adhibitis testibus et compurgatoribus, jurejurando se innocentem profitebatur, et talem se professus omni poena dimiitebatur immunis, ita ut deterrimus quisque se a legum vindicta facili perjurio tueretur , et pessima quzeque scelera novo scelere penitus deleret. Quum autem patres nostri hujus . consuetudinis incommoda experiundo mox didicissent, sed quanam ra- tione istis esset medendum nescirent, nihil certius et prevenienda fraudi aptius existimárunt, quam Deum ipsum in testimonium vocare et omnes res dubias summo sapienti: et justitia auctori decidendas relinquere. Quem in finem celebratis religionis solemnitatibus et invocato Dei auxilio, ut scelus manifestaret et innocentiam protegeret, reus brachium aqua ferventi immergebat, vel ferrum candens nuda manu sustinebat , et qui ista experimenta integer erat perpessus, judicio divino absolutus dice- batur. Undenam autem ista consuetudo, qua vix ullam absurdiorem et insulsiorem humana imbecilitas excogitavit, enata sit, Jam ante explicui , et exempla quz idcirco attuli, praeter omne dubium probant eam non ex nimia ista facilitate, ut quidem auctores dixerunt, qua sanctorum mi- raculis olim credebatur , sed ex superstitione quadam generaliori et an- liquiori, non ex religione christiana, sed ex hominum natura quz religio- nem christianam antecessit, esse profectam ; siquidem alias nulla ejus instituti vestigia apud Gracos, nulla apud Sardos et Dithynos, nulla apud Asie et Africze populos, utpote nondum religionem christianam edoctos , fuissent reperta. Erat tamen aliquid quod eam iniquitatem temperaret. Nam quum per- vulgata esset apud ommes opinio, quod ista experimenta nullam vim contra innocentes, sed tantum contra scelestos haberent, accidebat, ut a Cua ) ille quem sceleris conscientia exagitabat , sepe se iisdem submittere non auderet et ita propria confessione damnaretur; dum alia ex parte ille qui eadem suslincbat, perraro succumberet, siquidem continua armorum con- treclatio barbarorum istorum manus adeo obduraverat, ut vix aqua ferventi vel candenti ferro. ol'enderentur (1). Hanc autem probandi rationem per experimenta, alia quidam excepit, qua, quanquam et ipsa sanz ralüoni repugnabat, utpote quz eodem di- vini numinis interventu niteretur, tamen tanquam transitus ad meliorem jurisprudenüz formam consideranda mihi videtur; loquor de certamini- bus judiciariis qua? accusatus cum accusatore solemniter commilttebat , et, quibus si victor exiret, divino iterum judicio credebatur absolutus. Dico, istam probandi rationem tanquam transitum ad meliorem jurispru- dentize formam posse considerari. Nam preterquam quod scelesti homines, communi superstitione imbuti, certamen detrectando scelus ipsi suum ali- quando profitebantur, etiam in ipso certamine fieri debuit , ut, quantum fiduci:& bona animi conscientia innocenti addebat, tantum detraheret mala nocent , et ut prior divino auxilio se adjutum ratus eo acrius adversarium premeret, hic Deum sibi abversum putans, eo mollius sese defenderet, atque ita nocentem innocens plerumque superaret. Eo accessit quod ad prima gentis cujusque incunabula fortitudo cum animi integritate ple- rumque .conjuncta occurrat, adeo ut plures populi utramque uno et eodem vocabulo appellaverint. Sic vir 47202; apud Graecos simul significabat vi- rum fortem ac bonum ; et Romani virtutis nomine tam strenuitatem belli- cam quam animi candorem intelligebant. Unde non solum non mirandum est , quod in illis temporibus ille qui se fortiorem ostenderat, pro innocenti haberetur, sed satis credibile videtur, experientiam isti opinioni in ple- risque casibus fuisse consentaneam. Sed procul sit a me, ut hac videar laudasse. Nam quoniam societates civiles in eum unice üinem ineuntur, ut singuli sub omnium tutela tuti (1) De sorte, dit Montesquieu, que ces lois produisirent moins d'injustices qu'elles ne furent iujustes; que les effets furent plus innocens que les causes; qu'elles choquéreut plus l'équité qu'elles n'en violérent les droits , qu'elles furent plus déraisonnables que tyranniques. L. 28, ch. 17. C142) et securi vivant, quid tam absurdum, quam quod in civitate aliqua nemo injurie sibi illatee ultionem possit persequi vel innocentiam suam tueri, nisi vitam incerti certaminis periculo exponat? Et quid inter talem sta- ium civilem et statum naturalem interest, ubi sua quisque jura propriá manu defendit? Tantum igitur volui ostendere, undenam ista consuetudo orta sit; volui ostendere quod nulla sit humana institutio quz, non ha- beat suam rationem vel hominum naturá, vel circumstantiis, in quibus versantur , fundatam. Crescente autem indies animorum ferocià detestabilis illa consuetudo mox in tantam libidinem excessit, ut armorum vis justiti locum plane exciperet. Non solum facti sed juris quaestiones hoc modo tractabant; non modo accusator, sed etiam testis et Judex in certamen poterant vocari, ut ex eventu eorum pravitas vel integritas pateret; et illi qui vel propter statem , vel propter sexum , vel propter religionis ministerium pugnare ipsi nou poterant, mercenarios babebant certatores, quibus pretio con- ductis ad jura sua tuenda utebantur. Res est maximi momenti videre, quantis difficultatibus, quantoque tem- poris spatio hzc certamina sensim paulatimque ex usu fuerint sublata, et melior judicandi forma illi substituta , resistentibus regni proceribus, et illud quod jus suum vocabant obstinatis animis defendentibus. A pri- mis inde temporibus ecclesia istum furorem religionis armis impugnavit; sed hec arma quae etiam in minimis maxime reformidari solebant, in tanta et tam gravi re ad terrendos eorum animos nullam vim habuerunt. Ne reges quidem ipsi, quippe quorum auctoritas tunc temporis angustis admodum limitibus erat restricta , initio aperte obniti ausi sunt. Primi reges quos hac de re aliquid statuisse videmus, tantummodo jusserunt, ut ne infra certum valorem certaminis experimentum adhiberetur. Lu- dovicus IX idem in omnibus causis expresse prohibuit, sed duntaxat intra dominii sui territorium , quum extra hujus fines nomine tantum regna- ret. Denique libertas, industria studiorum liberalium renascens favor et reperti juris Romaui cultura illud quod reges frustra tentaverant vel saltem timide incoeperant, felicius et audacius perfecerunt, et reversis up C 1435) ad meliorem normam judiciis, crimina non vi sed testimoniis et docu- mentis fuerunt probata (1). Quum ita jam perfectius exsurgeret jurisprudentiz systema et cives justa jurium tutela et securitate viderentur fruituri, novus error infe- lices populos a veritatis et justitiz via iterum abduxit, et in novas ca- lamitates conjecit. Nam quum innocentie praesidium et cautionem in judiciorum forma quarere nondum didicissent, et quum eis in animum venisset neminem melius facti alicujus veritatem cognoscere posse quam auctorem , et Romanorum exeniplum ante oculos haberent, qui in eri- minibus ordinariis servos, in extraordinariis etiam cives miseris crucia- tibus torquebant, ut veritatem ex eorum ore exprimerent; infandam quaes- tionem , cujus nomen non sine horrore pronuncio, iu leges suas trans- tulerunt, quz, etiamsi ad aperiendam veritatem tanti, quant ad extorquenda mendacia, fuisset auxilii , tamen ex hominum codice exulare debuisset, tanquam certa poena innerto crimini afflicta. Sed aliter ma- joribus nostris visum , quippe qui optimam hanc methodum censuerunt , ne innocens plecteretur vel ne nocens impune iret; et quum facilius sit a veritate recedere quam ad eam reverti, ista lues, frustra reclaman- tibus: naturá , humanitate, ratione , philosophiá, plures populos usque ad finem seculi decimi octayi inquinavit, et Europz tribunalia innocen- lium sanguine respersit. Eodem vero tempore invaluerat opinio, optimum adversus iniquitatem et lubricum judiciorum remedium fore , si certus statueretur probationis modus a quo judex , etiam reluctante conscientià, non posset recedere ; ideoque legibus accurate definitum est, quid probationem plenam efficeret , quid semiplenam, quid semiplena majorem vel minorem, et quanam testimonia, documenta, indicia ad irrogandam poenam ordinariam suffi- cerent, quaenam ad extraordinariam , quaenam ad torturam. De hoc pro- bationum legalium systemate nihil hic observabo, nisi quod supra jam monui , scilicet nullam probationem nisi plenam ad malum quodvis alicui (Qu) De certaminibus judiciariis videatur omnium quos movi historicorum sagacissimus et elegantissimus Robertson , historie Caroli V. T. 1. et Montesquieu, L. 28. C144 ) sub forma condemnationis legalis irrogandum sufficere , et omnes infe- riores probationis gradus tanquam mera media ad illum superiorem gra- dum perveniendi esse considerandos. Ceterum an probatio plena legibus possit determinari, infra erit videndum. Illud tamen certum est, leges eum in finem plurimas fuisse constitutas, que etiam post sublatam quces- lionem in usu permanserunt; donec legislator hodiernus, post mille et septingenta circiter annorum intervallum , ad principia Divi Hadriani rescripto stabilita reversus , statuit, ut judex sententiam nonnisi proprià eàque intimà convictione superstrueret, neque conscientiam ad certam probationis speciem , ad certum testium , documentorum indiciorumve numerum alligaret. S 79. Zaria circa probationum | legislationem systemata. Systema intima convictionis a legislatore hodierno adoptatum multos olim contradicentes habuit et ne hodie quidem omnibus placet. Obser- vatum enim est, hàc illimitatà potestate judicibus concessá , omne przesi- dium civibus adversus eorum iniquitatem tolli ; posse quemlibet judicem , utpote nullis probationibus alligatum , nullis erga civitatem rationibus obstrictum , omnes quorum perniciem optaret, convictos declarare, vel non convictos quibus vellet favere, et ita pro lubitu scelus debità poená eximere, vel immeritis innocentiam suppliciis afficere ; preterea, etiamsi judex neque odio, neque favori, neque ulli malo affectui indulgeret , posse tamen eum falli; certitudinem moralem esse aliquid maxime in- certum , quod non solum in cujusque animo ita consistat, ut quod uni certum videtur, alter dubium vel manifesto falsum existimet, sed quod etam in eadem persona sit admodum varium pro tempore et circum- stantils in. quibus versatur ; imperitos magis credulos esse quam doctos, juniores quam seniores, zegrotantes quam sanos; ita ut ab omnibus istis, quie neque ad culpam neque ad innocentiam alicujus pertinent , quam maxime pendeat, utrum aliquis innocens habeatur, an convictus , utrum poena submittatur , necne. ( 145) Istis incommodis, ut quantum fieri posset, occurreretur , multi com- munem «cerlitudinis mensuram determinandam censuerunt, ad quam ju- dex , etiam invità conscientià , sententiam suam conformare deberet ; atque ex hac idea fundamentali tria presertim enata sunt systemata quz hoc loco breviter exponam. Primum systema est eorum qui omnem judiciorum incerütudinem tollendam rati, et celeberrimum illud Baconis principium prae se ferentes ean optiman esse legem quce minimum relinquit arbitrio judicis , optimum judicem qui minimum sibi, vo- luerunt, ut certum leges determinarent probationis modum, preeter quem judici nec absolvere nec condemnare quemquam liceret. Alii vero ab humanitate quam maxime alienum putantes, si judex aliquem contra animi sententiam ad supplicium mittere cogeretur, simulque publicze securitaü contrarium, si quemlibet ei pro lubità condemnare liceret , legibus accurate definiendum esse docuerunt, quot et quante et cujus- modi probationes ad condemnandum essent requisite ; verum in absol- vendo, judicis arbitrium nullo modo esse restringendum (1). Denique n CNUREDNPKRACEED MEI ZQCTWRI GOTT DRE SUET ROG TR MR T UT NURTIRP TAL RU I Pere E EEEREPRER (1) Brissot de Warville, théorie des lois criminelles, Chap. III. — Brissot est au nombre de ces concurrens pour le prix de l'humanité qui youdraient qu'on ne punit personne, afin d'étre bien sür de ne punir aucun innocent. Toute preuve selon lui ne peut étre ni plus ni moins forte ; il ne faut point en croire les experts; les aveux seront rejetés; la preuve littérale ne sera d'aucune valeur; à peine permet-il d'entendre les témoins; enfin les indices ne pourront jamais servir à former la conviction du juge. Ajoutez à cela une fixation de preuves sang laquelle personne ne peut étre condamné, tandis que d'un autre cóié le juge peut absoudre selon son bon plaisir, et je défie qu'avec ces principes on condamne un seul coupable. 1l n'est personne qui ne connaisse l'histoire de ce Léger de Versaides, qui étonna naguére PEurope par un crime inoui, et dont je ne sache pas qu'il y ait un exemple dans les annales criminelles des nations. Cet homme, ou plutót ce tigre, je vais le juger d'aprés les principes de Brissot. Un homme, vivant dans les bois, enléve une jeune fille, la porte à son repaire, et aprés l'avoir mutilée, la dévore de la maniére la plus atroce, Le corps du délit est constant : l'auteur ne tarde pas à l'étre. Léger est arrété; il a été vu dans le bois, auprés de sa victime, encore haletant de carnage; il avoue son crime avec la méme brutalité qu'il a mise à le commetire, et il indique une réunion de circonstances qui rendent son aveu indubitable. Hé bien, je dis que d'aprés les principes de Brissot cet homme ne peut étre condamné. Le corps du délit est constant, il est vrai; mais oà est la preuve que Léger en est l'auteur? On l'a vu , dites-vous, dans son repaire; mais on ne l'a pas vu commettant le crime. Peut-étre le hasard seul l'a-t-il conduit dans cette caverne; et trouvant un enfant dévoré par une béte féroce, il s'est assis 19 C146 ) alii nec judicis arbitrio, nec legis asperitati et rigori plane confidentes , medium et quidem acutissimum quoddam excogitarunt legislationis sys- tema , quo in probationibus, sicut in poenis , minizum aliquod statueretur , infra quod judex neminem posset condemnare , et maxizuum , ultra quod neminem absolvere; in medio autem certum ei relinqueretur spatium in quo arbitrium suum libere exerceret , et reum , prout sibi videretur , vel condemnaret vel absolveret. Hinc videtur, quomodo hzc systemata inter se differant ; sed omnibus istis principium commune est principio legis hodiernz contrarium , quod judicium facti judicis conscientiz et arbitrio non omni ex parte sit re- linquendum , sed quod, ut ait Cremani (C. 18, $ 15) , illud arbitrium , illam conscientiam publicis legibus, quasi quibusdam vinculis, constrin- gere oporteat, ut unusquisque criminis primum in judicio arcessitus , dein a lege potius quam a judice pronunciari convictus reus censeatur. Quod si itaque illud principium probetur falsum, omnia systemata eo superstructa ruant necesse est; quam ego probationem in paragrapho subsequenti suscipiam. S 80. Probationum legalium systema a judiciis prorsus esse removendum. Antequam videamus, an probationum legalium systema vel absolutum , vel quoquomodo temperatum , secundum rectam rationem possit in ju- diciis admitti , necesse est, ut nobis in animum revocemus, in quem finem ille probationes ab iis qui easdem proponunt, sint directa. Finis autem ille hic est, ut omne arbitrium a judiciis removeatur et ne judicum iniquitate vel imperitià , aut delictum evadat sine poena , aut. pcena irro- getur sine delicto. Jam autem inde consequens est, probationes nulla lege NEP TUR EU tranquillement auprés des restes de sa proie, sans étre coupable de sa destruction. ] avoue; mais ue l'avez-vous pas dit vous-méme, le juge ne doit tenir aucun compte de l'aveu; c'est un frénétique qui l'a prononcé. Dieu! faudra-t-il rejeter cette béte féroce dans la société? Veut-on faire de cette terre une aréne, un cirque de gladiateurs ? C147) posse determinari , nisi illa lex et in omnia delicta et.in omnes proba- tiones et in omnem probatüionum partem se extendat ; siquidem aliter illa pars quz legibus non erit determinata, judicis arbitrio erit relin- quenda, et ita, aliquà judiciorum parte judicis arbitrio relictà , illorum iniquitati vel imperiti& via iterum patebit. Atqui probare volo, talem le- gem qnà certitudo alicujus facti vel idonea probationis alicujus qualitas in antecessum determinetur, non solum non in omnia delicta, sed ne in singulare quidem delictum , non solum non in omne probationum genus, sed prorsus in nullam , non solum in nullam probationem , sed in nullam probationis partem generali modo posse statui: quo probato, dicendum fore existimo, probaüionum legalium systema a judiciis prorsus esse reji- ciendum. Quod autem neque omnium delictorum neque singularis alicujus delicti probatio generali modo in antecessum possit determinari, vix est quod confirmatione egeat. Nam non solum omnia delicta diversam probationis summam offerunt, sed etiam in uno eodemque delicto pro variis causis variatur probatio, ita ut, etiamsi omnes casus preteritos posses colligere, tamen casus inseculuros lege tua complecti non posses. Neque magis omnes probationum species possunt previderi; nam, ne de testimoniis loquar , indiciorum certe infinita datur varietas. Adjeci, ne singularem quidem probationem vel singularem probationis partem generali modo posse determinari. Nam , queso , quenam ejus pars ita posset determinari? an species? sed quid legislator de probationum specie statueret, nisi omnia media, quibus ratio probationem aliquam effici posse ostendit, pro varia delictorum natura esse adhibenda, quà tamen lege, ni fallor, judicis arbitrium parum foret restrictum. Vanum et leve illud est, quod ait Cremani (C. 18, $ 15, 16) sapientissimos populorum moderatores ex variis probationum generibus quemdam veluti delectum fecisse et nullas alias admisisse quam testimonia, tabulas, documenta et indicia. Nam si huc reorum confessionem addas, quam non modo tanquam probationem sed tanquam probationum reginam adhiberi voluerunt, quid est ultra unde factum aliquod probetur ? Si itaque nullas alias probationes admiserunt , ratio est, quod nulla alia existeret, et si qua alia exstitisset, etiam fuisset (148 ) admittenda. Àn vero probationum valorem legibus definiri posse putas? sed nihil vanius unquam foret susceptum. Nam valor iste, sive agatur de testimoniis, sive de confessionibus, sive de instrumentis, sive de in- diciis, ex innumeris circumstantiis pendet, quarum zestimandarum qui- dem norma potest judicibus tradi, sed quae a legislatore ipso nullomodo possunt estimari. Àn denique testium, instrumentorum, indiciorum nu- merum ad plenam probationem efliciendam necessarium legibus definiri velis? Sed numerus ille iterum pendet ab ipsorum valore. Aliquando unus testis plus valet quam decem ; indicia mille szepe non tantam fidem praestant quam singulum. Quod si itaque probationum valor ante deter- winari non polest, manifestum est, nec numerum posse. Scio equidem multorum populorum legibus esse statutum , et a jure Romano olim in jus nostrum introductum , ut duobus testibus idoneis plena haberetur fides. Sed an judicis arbitrium istiusmodi lege valde restrictum putas? Falleris: non. est. Nam ut judex talem legem applicet, certe necesse est, ut ei judicandum relinquatur, utrum testes producti revera idonei sint, necne. Hoc autem si judicandum ei relinquitur, iterum ejus iniqui- taü vel imperitie enit diffidendum (1). Quod si vero legem ferre velis ut ne uni unquam testi credatur, scelestus quisque improba sua consilia eoram uno teste securus ad effectum perducet, dum e contra securitas publica postulat, ut delinquer evolentes nihil tutum, nihil non suspectum habeant, et ut poena eis tanquam necessaria delicti sui sequela semper ob oculos versetur. à At, dicet aliquis, si de probationibus nihil potest generali modo statui, quorsum tandem spectat hec dissertatio de delictorum probatione, in qua generalissima probationum principia exponere sum conatus? Illa disser- (1) Servan , Gluvres choisies , tome 2, p. 127. — Indépendamment de linjustice de ces prétendues régles, l'inutilité en. est évidente; c'est en vain que vous prétendez faire une régle de jugement. Pour bien appliquer la régle faite par un autre, ne faut-il pas juger autant que pour s'en faire une à soi-méme? Vous reculez la difficulté, et vous ne la détruisez pas. Vous dites qu'un fait affirmé par deux témoins directs, instruits et désintéressés , est certain; mais pour juger les lumiéres et la bonne foi d'un témoin, ne faut-il pas recourir à l'expérience du juge, à sa raison qui n'est que le résultat de l'expérience 2 ( 149 ) tatio eo spectat, ut judici regule quadam suppeditentur , secundum quas ipse probationes possit zestimare , non, ut ille probationes in casus quosvis obvenientes determinentur. Ostendere non volui , quandonam adsit moralis delicti alicujus certitudo, sed quà vià ad illam certitudinem tutissime per- veniatur ; non dixi , quandonam testimonium idoneum vel minus idoneum sit habendum , sed quanam requisita testimonium vel idoneum vel minus idoneum efliciant, et quomodo ista sint examinanda, investigavi. Denique ut legislator Gallicus, judicem non monui, ut pro certo haberet quod- cumque hoc vel illo testium numero foret confirmatum , neque ut nullam probationem tanquam plenam consideraret, quz non certo instrumento, certis documentis, certo testium vel indiciorum numero foret stabilita, sed ut caveret, ne se testimoniis, confessionibus , instrumenüs , indiciis hoc vel illo modo decipi pateretur , utque examinatis omnibus causis qui- bus ille probationes a vero solent recedere, secum expenderet, an intime esset conyictus. S 81. Systema Filangieriüi ejusque refutatio. Cum itaque in ea qua ex variis pendent circumstantiis, non possit in abstracto statui, cumque alia ex parte timendum sit, ne relictà judici potestate pro singulis cause circumstantiis reum vel absolvendi vel con- demnandi, judex illimitatum illud arbitrium in sceleris impunitatem vel innocentie perniciem vertat, novam judiciorum formam Filangierius pro- posuit, ex hac et illa compositam , quà simul judicis conscientiam arctio- ribus vinculis constringi, et necessario legis defectui suppleri posse spera- vit. Voluit nimirum, ut primo legislator probationes ad condemnandum vel absolvendum necessarias, certis et legitimis regulis determinaret ; deinde, probationibus illis ita determinatis, de uno eodemque facto du- plex iustitueretur judicium , alterum ex lege, alterum ex intima judicis conscientia; ita quidem, ut reus neque absolvi , neque condemnari posset, nisi utroque judicio tam legitimo quam morali nocens vel innocens esset declaratus; quoties vero certitudo judicis cum certitudine legis non foret ( 150 ) consentanea , sive quia judex de ejus culpa non foret convictus contra quem legalis existeret probatio, vel quia legalis deficeret probatio adver- sus eum de cujus culpa judex sibi persuasum haberet , tolies non liquere pronunciaretur, et reus licet dimissus sub Judice remaneret. Illud systema primo intuitu. videtur admodum sana ratione excogita- tum ; nam ex eo necessario sequeretur, ut neque solo legis vitio, neque sola judicis iniquitate aut imperitià delinquentes possent absolvi vel in- nocentes condemnari. Sed si rem paulo attentius inspiciamus , mox pes- simas consequentias videbimus inde oriundas. Nam si judici tale suffra- gium concederetur, quo ei pronunciare liceret 207 Ziquere , dubitandum non est, quin judices, presertim jurati, eo sepissime uterentur et talem ad sententiam, tanquam ad certissimum perfugium contra animi sollicitudines quas judicia criminalia plerumque secum ferunt, recurrerent , quippe se nec contra reum nec contra Remp. facere putantes, si eum sub tali judicio dimitterent, quo nec ad certam poenam, incerto adhuc delicto , foret damnatus, nec legum vindicte , exploratà nondum innocentià, in perpetuum subductus (1). Quod si autem dicendum est, judicem isto modo sepissime fore pro- nuntiaturum, etiam manifestum illud est quod, quoties ita pronunciabit, vel securitati publicze damnum, vel justitie fiet injuria. Nam illum quem sub judice dimitlis, vel sontem vel insontem esse oportet. Si sons, judi- dem adversus sceléstos inermem et delicti sine poena possibilitatem. ex- pertus, mox in legis aspernationem cadet, et perdite jam fame parum consulens, eadem denuo audebit qu: antea impune ausus est; si vero insons, odio in legem accensus, et eo miserior quo insonli gravior vi- detur infamia, infelicem vitam per omnium contemptum trahet; ita ut de illa Filangierii doctrina idem et multo zquius dici posse videatur, quod ipse de Romanorum jurisprudentia dixit, nihil esse scelestis magis optandum , innocentibus magis metuendum (2). (1) Je crois que c'est le Chancelier d'Aguessau qui appelait cela Z'orei/fer de paresse sur lequel le magistrat s'endort. (2) Servan, tom. 5, pag. 1:32. Le plus amplement informé est une accusation prolongée : les principes sur l'accusation doivent donc s'appliquer au plus amplement informé. Toute LY De genuinis contra iniquitatis vel imperitie periculum ex intime convictionis systemate oriundum remediis. Ex premissis apparet, systema intime convictionis jure hodierno san- citum , cum sane rationi, tum securitaü publice magis quam quodlibet aliud esse consentaneum , et liberam judicis conscientiam non posse sine summo jusütive detrimento a legislatore per probationum legalium prz- scriptionem restringi. Attamen ne innocentiam judicum iniquitati vel imperiti plane obnoxiam velle videar, genuina quibus illi periculo ob- viam fiat, remedia breviter exponam. Hec autem tutissima remedia. et sanctissima innocentie munimenta precipue duo sunt: constitutio judicum quorum iniquitati vel imperitize non sit diflidendum , et publica causarum disceptatio. Inprimis itaque de judicum integritate et prudentia erit curandum. Sed prudentia et in- legritas tales sunt, ut non videantur iisdem mediis posse obtineri. Nam judices prudentes facit electio: incorruptos facit sors. Si eligantur qui judicent, timendum ne eligantur pravi; si sorte ducantur , metuendum ne sors in parum idoneos cadat. Án itaque sors electioni, an sorti electio erit anteferenda ? Neutra potius neutram excludat, sed uterque conjunc- tim adhibeatur modus, ita ut electionem sors, et sortem corrigat electio. Cuilibet igitur civi non inhonesto, non plane rudi et certam zetatem accusation est un mal certain pour une faute incertaine. Mettez-vous à la place d'un homme honnéte, sensible, délicat et vif; à l'instant oà il est accusé, la société eniiére change de face à ses yeux ; livré à cette imagination dont l'art est d'augmenter le bonheur des hom- mes heureux et le malheur des iufortunés , elle ne l'environne plus que de fantómes ; sa maison lui parait un cachot; son lit, un échafaud; ses amis, des traitres; tous les yeux, des accusa- teurs ou des juges; i| n'ose ni se produire, ni se cacher; il dit: le calme de mon visage sera pris pour l'insolence du crime, ou ma timidité pour le remords ; quelle sitnation! Et ce qu'il y a d'affreux dans l'aceusation, c'est que moins on la mérite, plus elle tourmente, le coupa- ble s'y attend , il est prét à la supporter; mais l'innocent en est foudroyé, l'injustice le déchire leng-temps , avant que le péril l'épouvante. — Prononcer qu'un homme restera accusé toute sa vie, c'est le condamner à présent. ( 152 ) adepto certamque pecunie summam ad onera publica conferenti aditus ad judicandum pateat , et omnium, in quibus hec requisita non deerunt , civium nomina magistratus in solemnes tabulas quotannis referat atque in diversas classes, secundum diversam eorum conditionem distribuat. Deinde in singulis causis sors inter accusati pares designet illos quorum fidei et religioni judicium erit committendum, et cum fieri possit, ut lales sorte exeant qui favoris vel odii suspicione laborent, ministerio publico quosdam propter determinatas causas, reo plures et pro lubitu recusare liceat. Hoc adoptato modo, neque judicum imperitia, neque pravitas erit metuenda. Nam ignaros et rudes lex ipsa sorte excipiet ; et ipsorum qui eligentur, intererit, ut nec scelus inultum eat, neque innocens immeritas poenas ferat. In secundo quoque requisito , ut causarum disceptatio publice fiat, plu- rimum przsidii inest. Publica enim disceptatio , sive eam ratione testium, sive ralione Judicis, sive ratione civium spectemus , ad securitatem pu- blicam quam maxime est accomodata. llla testes admonet ut attendant , et ne falsis vel inutilibus testimoniis veritatem celent, cum in hac adstan- Uum multitudine forsitan sit aliquis ad refellenda eorum mendacia vel ad malam ipsorum fidem in aperta luce exponendam paratus. Illa judices intra officii sui terminos relinet, ne reo se infestos prebeant, vel ultra, quam par est, indulgeant, cum omnium oculos in se videant conjectos et populum nec duritati nec facilitaü suz parciturum. Illa denique facit, ul cives privata sua suffragia magistratuum sententiis consocient et illa securitate fruantur in quam leges criminales omnino sunt directe, cum ipsis causarum tractationi licuerit interesse , et omnia elementa ex quibus judex sententiam suam instruxit, propria observatione colligere. Sed quanto abest, ut eosdem effectus pariat illa publica causarum disceptatio quae hodie in Belgio recepta est! Nam 1.» quoad testes illi effectus omnino sunt nulli, quandoquidem audientia non ante fit publica, quam testium depositiones jam fuerint recepte ; neque etiam judicem illa publica ci- vium admissio intra officii sui terminos relinere valet, siquidem gra- vissima ejus officii pars, quz in testibus et accusato interrogandis con- sistit, Jam est peracta. Quoad cives vero, nedum inde securiores fiant , f j j| l | | ( 458 ) potius insecum fient, cum illi causam non aliter quam ex procuratorum vel advocatorum declamationibus cognoscant, et vix possint intelligere, quomodo istum nefarium hominem tam acriter accusatum judex potuerit absolvere, vel illum egregium virum, a quo, si defensori credatur , eliam suspicio criminis debuerat esse aliena, ad poenam aliquam con- demnare. Ad hec defendenda et contra publicam testium auditionem quae afferuntur , refellere hic non est locus; sed tam levia sunt et tam parvi momenti , ut, etiamsi admitterentur, tamen cum illis quas adduxi, ra- tionibus venire in comparationem non possint. Caeterum alia sunt preter constitutionem judicum et publicam causa- rum disceptationem praesidia, que in reorum tutelam adhiberi securi- tatis publice ratio postulat. Sed haec duo sunt fundamentalia et tanquam universa judiciorum basis. His receptis, judici convictionem suam in exer- cendis judiciis liberrime sequi liceat: nam illa libertas non poterit misi in sceleris perniciem et innocentize securitatem verti. S 83. Z'otum et conclusio. Jam propositam opus omni ex parte implevi. Quarebatur, ut agere- tur de delictorum probatione, et ostendi, quanam genuina esset ejus probationis mensura, et quibus mediis illa mensura posset obtineri, et quomodo hzc media in causis criminalibus ex ordine essent adhibenda, et quibus de causis eorum zstimatio judicibus relinquenda. Caeterum de jure Romano et hodierno pauca dixi, quia pauca erant dicenda; nam tituli quos in Pandectis de probationibus et de instrumentis inscriptos reperias, ad causas civiles maxime pertinent, neque possunt ad delic- torum probationem referri; ita ut universa Romanorum circa probatio- nes legislatio summa duntaxat quzdam contineat principia quz in titulis de testibus et de quzstionibus passim occurrunt , et quz vel ad requisi- tas testium qualitates, vel ad testium interrogandorum formam, vel ad jusjurandum ab ipsis praestandum, vel ad legalem eorum numerum spec- tant. Quod vero ad jus hodiernum attinet, quoniam integrum facti judicium 20 (i54 ) judicibus relictum est, illi ex ipsa natura et ratione judicandi normas petant necesse est. Quare principiis philosophicis presertim fuit instan- dum; in quibus exponendis me semper veritatem et justitiam ante ocu- los habuisse profiteor: felicius an imprudentius , vobis , judices, pronun- ciandum. Nune; ut huic questioni jam finem imponam, mihi mea vota ad legum uostrarum conditores et ad optimum Regem , libertatis nostrae custodem, vertere liceat, ut nobis jurateruur institutionem et publicam auditionem testium aliquando restituant , et ne duo firmissima illa innocentiz presi- dia, qua apud nos aliquamdiu recepta, et aliquot. post annis ademp- ta , omnes cives Reip. amantes desiderüs ac precibus assidue revo- cant, ab hac regione diutius exulare patiantur. Sit nobis exemplo illa gens, quam fretum a nobis non tam dividit, quam libertatis commune studiüm: nobiscum conjungit, et quze pacis otio utitur ad confirmandam et stabiliendam egregiam illam institutionem , quà quidem , post tot se- culorum experientiam , tanquam tutissima arce adversus iniquam imperii vim et libidinem merito gloriatur. Illam nos sequamur ducem ; extranea ne dubitemus mutuari , si nostris videntur potiora, quoniam ratio omnium temporum et locorum est; et ne Belgium nostrum ulli terrarum genti civium. securitate, libertate et felicitate cedat. INDEX DE DELICTORUM PROBATIONE. PRODRGOMENA' D rome SUR IER UA PEU OUS Pea NAM: PARS PRIMA. De fide judiciaria , sive de certitudine ad condemnandum requisita. $ 1. Quanti sit momenti certitudinis determinatio ad extruendum proba- ttonumsystemas.c s eager eee ere P au ea e E 2. De certitudine in genere. ... . . . SL AEST ende tire ads 5. An certitudo realis vel personalis sit sible o 8 d Eb ey y devBe varia eerttudimas nafup m VENIM. T IADM Pins ecco V 18 5. De certitudine Mathematica. . . . . . ; eM ENG 6. Prater intuitionem ac demonstrationem nulla Sotelligi Jen certitudo. 21 7. De fidei historice atque juridice fundamento. . . . . . . . a2 8. De certitudine Metaphysica, Physica et Morali . . . . . . . 958 9. Doctrine Filangierii circa certitudinem expositio et refutatio. . . 24 V A GA uAu^w uu, $ 1o. De certitudinis moralis mensura . . . . . . ENSE LL DNOMe $ 11. Certitudine morali judex ad decernendam poenam delet acquiescere, 28 PARS SECUNDA. De probationibus , sive de mediis quibus fides judiciaria obtinetur. CAPUT PRIMUM. De probationibus in genere. 5 12:9 nid. sit. probatio. er ee qm pr Ut LAM RNNARO MM S 15. De probatione plena et minus plenos E. S 14. De probatione et de reprobatione. . . . . . . . . . .. fi $ 15. Àn etiam in reprobatione plena requiratur probatio. . . . . 3 $ 16. Divisio probationum fundamentis '. . . . . . . . . . . 58 A uA WAUnUA uL wvAWAuueo ue $ $ $ $ $ $ c uu 56. 57. 58. 39. 40. 4 Y. ( 156 ) CAPUT SECUNDUM. De probatione directa. TITULUS I. De testibus. Peemenituime wo S ME HTC AL. s JUNE De fidei testibus adhibendze ratione atque fundamento. . . . , De cadsis qui testimonii fidem tollunt vel imminuunt. . . . . De requisitis testium principalibus et 1.» de veri scientia. . . . iDe sveriidigendisvoluntate s - 2 am, cM iDe'iveravieloentione:, 722 m MN dec c epp Le c MA IU De excludendis testibus secundum rationis principia. . . . . . De' exclusis testibus apud. Romanos». 2 T T De exclusis testibus secundum jus hodiernum. . . . . . ... De requisitis testium accessoriis et 1.? de jurejurando. . . . . "Destestibusgcoramainterrovanub E ENS ME De qualitatibus testimoni] internis. . . . . . . . : . .-. iDeanritis :testibussr «VP TUDIN iere ter Dre lemma De testibus ex credulitate sive ex opinione et de artis peritorum elationibusg GZZPPOLES NIE entsp) RN RENE RENE MUS Destestinmio zumero db. 2. Qt PES CIE TET! SIRE EIE ETO TITULUS; XL De confessis. Confessionis notio, et an confessio admittenda, exigenda vel reji- cienda. 51Es.. 65 ve cy UP EESOANS) MIN RR T Lo D tU, I UL iDPSconfessiunisj anetoritateb ELT LP MN De causis qui confessionis auctoritatem tollunt vel imminuunt. . De diversis confessionum speciebus et 1.» de confessionibus directis atque indirects 396809 0- s t eaveius Ae ES De confessione judiciali sponte edita. . . . . . . . . - De confessione judiciali interrogationibus elicita. . . . . . . De confessione extrajudiciadi . . . . . . « .« «s * iDeuconfessione limitata, . 1,9. - 92 sts e s e e cio i anre eNcontessionewrevoData -». -125:28-25 9020 1:8 -0:959 4: 20 (GORCIUSIQU Wess esos DSNEUPZBES IEEE eme ESI es seh "e iis ^- (157 ) TITULUS ZI. De tabulis atque. instrumentis. $ 42. De varia instrumentorum Sienificatione. qe EL c T$ $ 45. De instrumentorum natura et file . . . . . . . . . . . 7g $ 44. De fide instrumentorum externa. . « . . . . . . «. « « 77 $ 45. Quomodo fides instrumentorum externa infirmetur. . . . . . 79 $ 46. De fide instrumentorum seu documentorum interna . . . . . 8o $ 47. De instrumentis quibusdam publica fide receptis . . . . . . & $ 48. De instrumentis authenticis . . . . . . . . . ... . 82 $ 49. De actorum commentariis . . . . . . . . . «. . . .. 98 $ bo. De fide actorum commentariis adjiienda. . . . . . . . . (84 $ 51. De fide commentariorum extraordinaria seu privilegiata . . . . 84 $ 52. De fide commentariorum ordinaria . . . . . . . . . . . 85 $ 53. An quodlibet delictum puniri possit de quo nullus actorum com- mentariusMconfeciusMesti- mare C UT Em CAPUT TERTIUM. De: probationibus | indirectis. TITULUS UNICUS. :De argumentis sive indiciis. $ 54. De vera indiciorum significatione atque natura. . . . . . . 88 $ 55. An indicia probationem idoneam ad condemnandum reum possint ue CICERONE CETGISIOECR RUNI $.b6. De indiciormm divisionibus. . . ... 45... 4 2 e. — gt 5.57. De indiciormm, lopis.- 0) oe ewe le quce espe 292 $ 58. De indiciorum probatione . .. . . . . «e e e. e 9k 859-. De indiciorum, usu ;- 5... wstepdeer- redeo $600 sc e $ 6o..De sstimanda indiciorum vi . . . . . . . 4... $561.. De''epacervandis jndicng- lioe quien eco « aei rs cdGuUDIVIOS. «1190 PARS "TERTIA. Doctrina probationum applicata , in accusationem ac defensionem parlita. CAPUT PRIUS. De accusatione. $ 62. Quid accusatori sit probandum. . . . . . - . . - - e * 10$ (158) De. corpore delitti. MEE) 15. AUT RE ear. Ee De probatione facti . . . cu EO S wh dre S d . De probatione auctoris , sive de facto ad causam Tm. : De imputatione in pongsm ee us MM ie. Qe R19 . De delictis voluntate , culpá vel dolo commissis. i . Cuinam et quomodo voluntas, culpa atque dolus sint probada »*Accusationisssumma «^. - M Te P M ERE DERE IN CAPUT POSTERIU S. De reorum defensione. X Degimnocentiepresumptione M - Quotuplici modo reorum defensio possit institui . . : : . De inficiatione per infirmationem probandi mediorum quibus accu- Satore usus -espes . NU. LECCE TS DELL. sima) Citau tale ER Re REESE E EE . De inficiatione per argumentum ab impossibili vel improbabili de- ductum prr PRU DES ESTA TN FREIE Hue SDesexcepBonibusy-3 B5 LEM n b ER d» o eq reci De exdudicrumc ce oT red eiie rte serre ieE o ac Pai te PARS QUARTA ET ULTIMA. De probationum legislatione. 6. Probationum legislatio apud barbaras gentes. . De probationum legislatione apud Romanos. . . . . me . De diversis qui post eversum imperium Romanum in Europa vi- guerunt probandi formis usque ad nos. . . . . . . . Varia circa probationum legislationem systemata. . . . . . . Probationum legalium systema a judiciis prorsus esse removendum. . Systema Filangierii ejusque refutatio . . . . . . . . - De genuinis contra iniquitatis vel imperitie periculum ex intime convictionis systemate oriundum remediis . . . . . . . . », VOLUmQebCOnclusios. e) HEUDIPES bte Tos re cep, e DN Ds FINIS INDICIS. 158 144 146 151 155 LE u UE és E e IDONEOS AAT EE A s i: sy