ais nor Mr a E PE ap HS ^ A. I dio et get Ni d . Jmedce E e SR rat IS ; : a, ri SS D Mata MENS ae ici Pr ) "TIMES 2 . US ANNALES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAYAE, 1824 — 1825. " Ld 5 CLAY ATA ij l4 1 M I 2 ] D b t j «668E o BEBE il 1j , * 4 1 ey z À MUN * i Sm - 2 ANNALES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, aG; d. vix Februarii A. m»cccexxiv. ad d, viu Februarii 4. wpcecexxv. RECTORE MAGNIFICO GELRABRBDO SANDIFORT, 4CADEMIAE ACTUARIO MATTHIA SIEGENBDB EE kK. LUGDUNI BATAVORUM, APUD S. xz 4. LUCHTMANS, ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, MDCCCXXVI. d Puri Wi RM UA al ACT es T li LER puer uv MO Lt Mh ur ilia: LI JL TVA rg 3M t2. ine ic ] dde kp A PnSee r4 , 4 1 Mon UMEN (Sisi RO dU 39 P P Uu" FU SO VIT Ai Tu. E AH T5] De ua E nm Li UA à ij i |! m xl i s pu E) gud " 1 L1 * LUNAUDIESXE EORUM, QUAE DECIMO ANNALIUM LEIDENKSICA VOLUMINE CONTINENTUR. Nomina Professorum, Lectorum et Magistrorum Academicorum. Series Lectionum in Academiáà Lugduno-Batavá. Acta et Gesta in Senatu Academiae Lugduno-Batavae. Series Dissertationum Inauguralium publicé defensarum. Judicia Facultatum. Programma novarum Quaestionum, die vir Febr. anni wnceccxxv. pro- positarum. Oratio Secularis c. SANDIFOR T. Carmen Seculare P. HOFMAN PEERLKAMP, Oratio H. W. TYDEMAN. Dicta a J. vay VOORST. Oratiuncula L. SURINGAR. B. A. Nauta Doctor renunciatus , auctore J. BAKE. Allocutio M. S. pv PUT. Orationes J. npe GELDER. M, J. MACQUELYN. C. PRUYS vaN pzn HOEVEN. €ommentaliones P. A. Jeltes. C. H. van Herwerden. G. J. Verdam. A. H. van der Boon Mesch. J. H. Kroon. "Nomina Professorum et Lctoris Athenaei Amstelaedamensis. Series Lectionum in Athenaeo habitarum. Acta et Gesta in Senatu Professorum Athenaei Amstelaedamensis, Oratio J. vas HALL. Series Lectionum in Seminario Evapgelico Lutherano: Amstelaedamensi ha bitarum.. s Lon 1 M Mp «i i " m WE $5 E desean vuitrh L4 | nd aci rris i» RM Tr MED VISCORE -ensdetf-octbgi Bicroboy Dou v — poet ies m ouiastibkaA. E aum TELE Aeg dni (LUTHUSIOAE -— ! tf 1 y» 3 ue? usn c emo d bro sib eH j L , r ni d i V ino ries PUNTI | j - meo 4 " Ys te y PATI Wu nt A THIS NA MLA à nee | » P TUER ex Hi it Ü i j à i i A | 1 ' i 4 Tu. ner l M. , , Ó ] "i | n KIM 1C d ip oelacah Mist í Uu | 1 " E Jl i d 4 a sz " ;1 uu Ii ut ub ; us | J * d "e I 1 À j ACHETER ETIAM AE | lie d RUND AME AM n 4 i NITE Lm WAT E » | , A -- i" "| " e "utis t, 2t BEliti 1.0: spe upmtos on otro HE NE Ru E R j Tos ubt: mr er sese. PEE 3 DOLCE. ih Fi aéAM abgg sob. not: MN oA Lh E ni bis iN oranes C Si E58 EN. 'ü o "u endi Mi QUU "ud LIBE 1 i ] AL AMI a jud 4 [ n" am es LAE J un. ' vr 8] H Sis aM vni ina À sonat Am bh '"- TIL ' | A H T ^ n HH ARM : " EOS DL otim . fria IPLE ^ ; Pr 1 N "u pv i ! * ' v" Pt . 3 ; 5 um I P NOMINA PROFESSORUM, QUI . Inde a d. vix Februari mpcocxxiv , ad d, vr Februarii wpcocxxv; 1N ACADEMIA -LUGDUNO-BATAVA DOCENDI MUNUS OBIERUN T. RECTOR MAGNIFICUS. GERARDUS SANDIFOR T. ACADEMIAE ACTUARIUS. MATTHIAS SIEGENB E Ek. PROFESSORES MEDICI. .G. SANDIFORT, M. S. nv PUI : J. C. KR AUSS, propter infirmam valetadinem rude donatus. J. C. B. BERNARD. M. J.,"MACQUELYN. A. G. F. PFLUG, in Nosocomio magno militari, quod Leidae fuit ; Medicus primus. Obiit d. 21. Junii 1824. C. PRUIS vaw nz& HOEVEN, Mcedicinae Professor extraordi- narius. JURIDICI. N. SMALLENBURG. E. HAGEMAN, propter aetatem septuagenariam rude donatus. J. M. KEMPER. Obiit d. 2o Julii 1824. H. G. TYDEMAN. C. J. vay ASSEN. THEOLOGI .4. vay VOORST. J. CLARISSE. L. SURINGAR. N. C. KIST, Historiae Ecclesiasticae et Historiae Dogmataum Prof. extraord. DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM zr PHYSI- C.AAR,U M. S. SPEYERT va pnE2 EYK. C. EKAMA. G. WTTEWAALL. C. G. C. REINWARDT. J. nz GELDER. PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARU y. jJ. H. vau nzg& PALM. M. SIEGENBEEK. S. . vàaN nE WYNPERSSE, propter infirmam valetudinem rude donatus. M. TYDEMAN; propter aetatem septuagenariam rude donatus. Obiit: d. 1. Februar. 1825. j, BAKE. J. NIEUWENHUIS. H. A. HAMAKER, LL. OO. Legati Warneriani Interpres. P. HOFMAN PEERLKAM P. : C. J. C. REUVENS, Archaeolosgiae Professor extraordinarius. LECTOR. ES. N. G. vay KAMPEN, Literarum Germanicarum; C. F. RUPPE, Musices. D. P. G. HUMBERT pr SUPERVILLE , Literarum Italicarum et Gallicarum. P.J UYLENBROEK, Discipl. Mathem. et Physic. MAGISTRI ACADEMICI. C. H. EYFFERT, Equitationis. G. KNIPPENBERG, Artis Gladiatoriae. SERIES SERIES LECTIONUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA habendarum à die xxr Septembris 1824; RECTORE MAGNIFICO GERARDO SA NDIF O R T. FACULTAS MEDICA. G. SANDIFORT Anatomiam demonstrabit, diebus Lunae, Martis, Mer- curi, Jovis et Veneris, hora X. Physiologiam , Anatomé comparatà illustratam , iisdem diebus, hora IX. Methodum secandi Cadavera quotidie, hiberno tempore, ab h. III ad V. M. S. nv PUI Theoriam disciplinae Chirurgicae exponet, diebus Lunae «ct Mercurii, hora I. Praxin Chirurgicam in Nosocomio Academico, die Martis, horá X. d. Mercurii, hora XI. Anatomiam Chirurgicam cum Operationibus, hiberno tempore, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora V. : Artem Obstetriciam cum theoreticé , tum practice , diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora XII. Medicinam Forensem explicabit, diebus Mercurii et Veneris, horis postmodum indicandis et a Lectionibus Juridicis et Medicis vacuis. Disputationibus publicis vacabit horá, dein indicandá. J. C. B. BERNAR D Pathologiam docebit, diebus Lunae, Martis, Mcr- curii et Jovis, hora VIII. Medicinam Practicam cum exercitatione in Nosocomio Academico sin- gulis diebus, hora IX. A2 M. 4. S. E.R i ER.S M.J. MACQUELYN designatus Professor ordinarius , habita oratione inaugurali tractabit Materiem Medicam et Pharmaciam, nec non Medi- cinam practicam cum exercitio in Nosocomio Academico diebus atque ho- ris dein indicandis. FACULTAS JURIDICA. N. SMALLENBURG Pandectas, secundum wzsrENsERGIUM, lracta- bit, diebus Lunae, Martis , Mercurii, Jovis ct Veneris, hora X. Institutiones, iisdem diebus, hora Xf. Primas Lineas Juris Civilis Hollandici, à se editas, explicabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, et Jovis, hora XII. E. HAGEMAN, in quantum aetas et valetudo permittent, diebus et horis dein indicandis, studiosae Juventuti prodesse conabitur. H. G. TYDEM AN Encyclopaediam Juris (sive Introductionem ad studium Jurisprudentiae- universe et.singularum illius partium) tradet, diebus Lu- nae, Marlüis et Jovis, hora XII. Historiam pohticam recentiorem, duce mzr&rNwro, enarrabit, diebus Lunae et Martis, hora I. Oeconomiae Politicae principia, auctore potissimum 5. s. sAv, tradet; dicbus Jovis et Veneris, hora I. [ Jiatdsticam: Patriae describet, diebus Lunae, Martis, Mercurii, et Joyis , hora XI. Jus Mercatorium- (.Code de Commerce) explicabit , diebus. Veneris, hora XI ct XII. C. J. va ASSEN. interpretabitur Digestorum. Libros xxv priores, duce WESTENEERGIO, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII, Tradet Elementa Juris. civilis Attici, die Veneris, hora VIII. liüustrabit Historiam Jurisprudentiae: Romanae , duce zx. 4. nacio, diebus Lunae, Marüs et Mercurii, hora IX. Tractabit separatim locum, de Delictis et Poenis, interpretando Diges- iorum Libros xrvir et xivim, et Codicis Librum zx, die Jovis, ho- Ya IX. Do- LECTIONUM. 5 Docébit svsrriNrANr Institutiones , diebus Lunae, Martis et Mercurii , hora: X.. Explanare perget cast Institutionum Commentarios, die Jovis, hora X. Praeceptoris sui J. M. KEMPERI Viri Clar. Scholas , vacante Cathe dra, dictabit : De jdrà Náturae , diebus Martis, Mercurii et dosis; hora XI. De Jure Criminali, iisdem diebus, hora XII. De Jure Civitatis publico, diebus Lunae, Martis et Jovis, hora IV. FACULTAS THEOLOGICA. J. vAN VOORST Theologiam Dogmaticam ejusque Historiam exponet, diebus Mercurii, Jovis et Veneris, hora X. , Hermeneüüeam. Veteris. et, Novi "Testamenti tractabit, diebus Lunae et Jovis, hora XII. Epistolas Pauli ad Timotheum. et "Titum interpretabitur, diebus Martis et Veneris, hora XII. 'Exercitat'onibus disputandi praeerit , die Veneris , hora IV. Orateriis , dic Joyis , hora -I..- : J. CLARISSE "Theologiam Moralem. tradet, sive de officiis hominis Chris- tiani exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Theologiae Dogmaticae capita quaedam, potiora tractabit, diebus Lunae et Mercurü, hora IX. Í De religionis Christianae veritate. cum. demonstranda, tum defendenda aget, sive Apologeticae , nostris temporibus accommodatae ,' primas lineas ducet, diebus, Martis et. Jovis ,, hora 1X. Exercitia Oratoriae Sacrae moderabitur, die. Lunae, hora I. Exercitiis disputandi prae&rit horá xa commoda. L. SURINGAR "Theologiam Naturalem tradet, diebus Lunae et Martis, hora X. Historiam Religionis et Cep Christianae , a Christo nato usque ad Caroli M. aetatem, enarrabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jo- vis, hora XI. i2 AR De 6 M15 yEGCORIIY,ES De Arte Homiletica et Curis. Pastoralibus aget, die Mercurii, hora XII. Oratoriae Sacrae exercitiis praeérit, die Mercurii, hora I. Disputandi exercitia moderabitur horá auditoribus commoda. N. C. KIST, Professor Extraordinarius, Historiam. Ecclesiasticam | docebit recentiorem , diebus Mercurii et Veneris, hora I. Dogmatum Christianorum historiam tradet, die Lunae horá I et Vene- ris, hora XI. FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATIC A- hUM ET PHYSICARUM. S. SPEYERT vax nen EYK Mathesin Sublimiorem docebit , diebus Lunae et Mercurii, hora I. Physicam , experimentis illustratam , tradet, diebus Lunae , Martis , Mercurii et Jovis, hora XII. C. EKAM A demonstrabit Mathesin , diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII; Astronomiam popularem, diebus Martis et Jovis, hora X. Physicam Mathematicam , diebus Lunae et Mercurii, hora X. Astronomiam , diebus Martis et Jovis, hora XI. Geometriam applicatam , diebus et horis deinceps indicandis. C. WTTEWAALL Oeconomiam Ruralem docebit, diebus Lunae ct Mer- curii, hora I. C. G. C. REINWARDT Chemiam et Artem Pharmaceuticam doce- bit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. Rev Herbariae fundamenta tradet, diebus Lunae et Mercurii , hora I. Plantarum. Historiam ilustrabit verno et aestivo tempore matutino hora VII. Historiam Naturalem. exponet, diebus Martis et Jovis, hora I. J »s GELDER, Prof. Extraord., designatus Prof. ordinarius, démonstra- bit Mathesin, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Explicabit ''rigonometriam rectilineam et sphaericam , ad Geographiam , Astronomiam, et Artem navigandi applicatam , Lunae, Mercurii et Veneris, hora I. Cal- L EC TION U !NM ; ' Caleulam Differentialem et Integralem , diebus Lunae, Mercurii et Ve- neris, post meridiem, hora V et VI. Mechanicam analyticam, diebus Martis et Jovis, post meridiem ; hora V et VI. , In eorum, qui desiderent, gratiam, tradet Geographiam Mathematicam et Physicam, diebus et horis deinceps indicandis. «FACULTAS PHILOS, THEOR. ET LITERA RU M. J. H. vas neg PALM Grammaticam Hebraeam docebit, diebus Lunae j Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Antiquitates Israeliticas enarrabit, iisdem diebus, hora IX. Praecepta Oratoriae Sacrae tradet, diebus Martis et Jovis, hora I. Coranicis lectionibus vacabit, diebus Martis, hora V et VI. LibrumI Regum cursoria lectione explicare perget, die Veneris, ho- ra I. . M. SIEGENBEERK praecipuas Historiae Patriae epochas observationibus illustrabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. ; Praecepta stili bene Belgici tradet , iisdem diebus, hora XII. Eloquentiam Belgicam docebit, die Lunae, Martis et Mercurii , hora I. Literarum Belgicarum seculo xyir historiam criticam tradet, dicbus Jo- vis et Veneris, hora I. Eloquentiae exterioris exercitia moderabitur, die Veneris, hora III. M. TYDEMAN Antiquitatem Romanam exponet, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XII. J. BAKE interpretabitur czrcgRowzs Libros de Legibus, dicbus Lunae ct Martis, bora IX. Explicabit PL AToxrs dialogos duos, Zysiz et Zoztez? , tum Homericae Iliados L. 1x, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora X. Historiam Veterum Literarum tradet, dicbus Lunae et Mercurii , hora T. J. NIEUWENHUIS Metaphysicam docebit, diebus Martis, Mercurii, Jo- vis et Veneris, bora VIII. Historiam Philosophiae universam cnarrabit, iisdem diebus, hora I. Logicam explicabit, die Jovis, horá XII et die Veneris, hora X. Phi- 8 O8 EC HTESS . Philosophiam moralem tradet, diebus Mercurii et Veneris, hora XII. H. A. HAMAKER in Jeremia critice et philologice interpretando perget , diebus. Martis et Jovis, hora I. Arabicae, item Sjriacae linguae et Chaldaicae elementa tradet, dicbus Lunae et Mercurii, horá T, et Veneris, hora IV. Bidpaji fabulas ex editione Sacyaná, et Lebidi carmen fabulis subjun- ctum explicabit, diebus Martis et Jovis, hora IV. Bar-Hebraei Chronicon Syriacum interpretabitur privatissime , diebus Jovis, hora V et VI. P. HOFMAN PEERLKAMP, post repetita brevi relatione praecipua ca- pita Historiae aevi medii, explicabit Historiam recentiorem , diebus Lu- nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. Idem perget interpretari Odas selectas Q. Horatii Flacci, diebus Mercu- rii et Jovis, hora IX. C. J. C, REUVENS, Professor Extraordinarius, scholas privatas de Z- storia ztrtium , praecipue Graecaruz habiturus est: quibus horas com- modas in tempore constituet; J. BAKE ct P. HOFMAN PEERLKAMP peculiares ac privatas scho- las destinant futuris Philologis ad accuratam interpretandi, tam et Latine dicendi scribendique facultatem informandis; in quibus ille ZZrzstophanis Equites, hic Tacitum de moribus Germanorum tractandum proponet , idque semel per hebdomadem, alternis, die Veneris , hora XII. irpEM Disputationibus publicis de praecipuis Literarum Humaniorum locis praeesse pergent, die Martis, hora IIT. N. G. vaN KAMPEN, Liter. German. Lector, Poctarum Germanicorum . Specimina, inde à krorsrocxro, interpretabitur e Florilegio- suo nuper edito (ZZandboek der Hoogduitsche Letterkunde), die Mercurii, post meridiem horá IV. et die Veneris a. m., hora VIII. Scholas Grammaticas habebit, diebus et horis Auditoribus maximé op- portunis. C. LECTIONUM 9 C. F. RUPPE, Musices Lector, Harmoniae fundamenta et principia Com- positionis Musicae docebit, diebus Lunae et Jovis, hora III. D. P. G. HUMBERT pr SUPER VILLE , Literarum Italicarum et Gal- licarum Lector, has literas tradet, diebus Lunae, Martis, Jovis et Vene- ris, horis auditoribus maxime opportunis. . Idem in illorum gratiam, qui artem Graphicam colunt, ejus theoriam linguá Gallicá exponet , die Mercurii, hora I. Aliá horá, quae commoda videbitur, signa Antiquarum Statuarum Ae- stheticé illustrabit. P. J. UYLENBROEK, Discipl. Mathem. et Physic. Lector, Arithmetices Universalis elementa exponet, diebus Lunae, Mercurii et Veneris, hora X. In ejusdem JDisciplinae capitibus nonnullis selectis. explicandis perget , diebus Martis et Jovis, hora I. Astronomiae Veteris et Medii aevi Historiam ennarrabit, diebus et ho- ris dein indicandis. m C. H. EYFFERT, Academicus Equitationis Magister, artem equitandi quotidié docebit. Theoriam artis equitandi exponet, die Jovis, hora V. G. KNIPPENBERG, Academicus Artis Gladiatoriae Magister , aptum et elegantera gladii usum quotidie docebit. B ACTA ACTÀ uz GESTA N'SENATU 1824, ACADEMIAE LUGD UNOÓ-BA'TÀVAE. Die 2: Junii. 'Pristis Senatui adfertur nuncius de-obita. Viri Cl. 4. c. rF: PFLUG, Chirurgi Militaris primae. Classis , . et Rpicecoris titulo Facultati Medicae adjuncti. Dié 25 Junii. Vir doct, et plur. vener. zyosuA TEISSÓDRE L/AN- cs, Verbi Divini in Ecclesia Wallonica, Amstelodamensi, Minister átque Instituti Kegii -Belgici Socius, rogante, Faeultate, et. consen- üente Senatu, Philosophiae "Theoreticae. Magister ,et; Literarum Humaniorum Doctor honoris causa creatus est. Die 2o Julii. Graviter contristatus est Senatus allato ad se nuncio de inopinata morte Viri Cl. JOANNIS NELOHIORIS KEMPER; in poenis UHR Professoris, 4 ) Eodem die lectaé sut literae Tllustr. Acad. — quibus com- municatur Regis Augustissimi decretum, quo Vir Cl. x nE eEr- pERn, exiraordinarius hactenus Professor Facultati Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum additus, in eadem Facultate or- dinarius Professor constituitur. Die 18 Septembris. Ex literis Illustr. Acad. Curatorum, additoque ilis Regio decreto intellexit Senatus Virum docüssimum ar. ». .wAc- QvELYN, Medicinae Doctorem Delphensem, loco Viri Cl. s. c. KRAUss, propter infirmam valetudinem honesta rude donati ,. in Facultate Medica Professorem esse creatum. in eodem consessu a Rectore Magn. dies dictus est orationibus ha- bendis a Viris Clarissimis . DE GELDER €t M. 5. MACQUELYN. Die 3855, ACTA zr GESTA xs SENATU. iv Die 2 Octobris. A Viro Cl. w. x; mAcQvELYN apud Academiae Curatores solemne- juratum. est jusjurandum. . Mox Vir. Cl. y. n& crLDEn munus capessivit habita oratione: De Deo, totius mun- di conditore et moderatore, ex illis naturae legibus, quibus coelestia reguntur , quam. evidentissóme cognoscendo. Dein Cl. x. 3. x AcQvELYN demandatam sibi provinciam suscepit , ha- bita item oratione: De JWedicinae practicae Doctore , fideli "rtis historico. Die 2o Novembris. Recitatae sunt duae Illustr. Acad. Curatorum epistolae , quarum primá ad Rectorem et Senatum refertur, Virum Cl... c; &. BERNARD , Salvis Professoris juribus atque honore, rebus ad Sanitatem navalis et terrestris Militiae pertinentibus Re- gio decreto fuisse praefectum; alterá communicatur Regium de- cretum , quo Facultati Medicae Professor extraordinarius adjungi- tur Vir Doctiss. c. PRUYS YAN DER HOEVEN, Medicinae Doc- tor Roterodamensis. Huic Viro Doctiss. a Rectore Magn. habendae orationi dies dictus est. Die 4 Decembris. Vir Cl. c. eRUYs vAN nzR HorEvEN apud Ill. Acad. Curatores solemne jusjurandum praestitit. . Mox: hoyum mus nus auspicatus est habita. oratione: JDe Simplicis sensu, Medi- cinae cultoribus inprimis excolendo. Dié 15 Januarii. "Quatuor ex divérsis Facultatibus , ad..normam ab Augustissimio Rége praescriptam , nominati sunt Professores, e poids unu$ à Rege.eligeretur ad. Rectoris munus :ànno proximo "esed Berendum. tairodin iNomimáti spque sunt quatuor ,;€ quibus, secundum legis Regiae praecepta, electio fieret Actuarii in annum sequentem. Prior ca- talogus per literas, Latino sermone scriptas, ad Regem missus, "diss cum Cuüuratoribus commünicatus est. Die 1 simon Tristis ad Senatum perlatus est nunciüs de morte B2 Vi- ACTA zr GESTA iw SENATU. Viri Cl. x. rynEgw AN, in Facultate Philosophiae Theoreticae et Li- terarum Hunianiorum: Professoris , honesta rude donati. Eodem die recitatum est Regis Augustissimi decretum , quo Academiae Rector Magn. in annum sequentem designatur Vir Cl. &zENR. GUL. TYDENMAN. JDesignato Rectori Assessores additi sunt Viri Clarissimi 1. sURINGAR; C. G. C. REINWARDT, X», NIEUWENHUIS, CL M. J. MACQUELYN. Die 7 Februari. Juvenis praestantissimus TAco RoonDaA, Frisius; post defensum 'publice, Praeside Viro Cl. z. 4. mAxAKER, Spe- cimen , ad literas Arabicas pertinens , rogante Facultate et consen- iiente Senatu, Philosophiae "T'heoreticae Magister et Literarum Hu- maniorum Doctor creatus est. Die 8 Februariíi Rector ad Senatum retulit, in consessu OCnrato- rum; Rectoris et Assessorum ex nominalis Actuarium electum esse Virum Cl. N. sYAZLENBURG. Dein, quo ex Illustr. Curatorum decreto hujus diei, qui Academiae natalis esset. ducentesimus et quinquagesimus , solemnitas digna ac decora ratione celebraretur , Vir Magnificus in "Templo civitatis Leidensis majori, cui a S. Petro nomen est, orationem habuit, qua praecipua Academiae fata inde ab anno 1775 ad hunc usque diem; enarravit. Post distributa deinceps juvenibus, qui in certamine literario victores fuerant declarati, praemia, renunciatum novum Rectorem Magnificum et recitata Cl. Assessorum nomina, Vir Cl. P. HOFMAN PEERLKAUP, Illustr. Curatorum invitationi obsequens , cathedram conscendit et festum hunc diem recitato carmine Ele- giaco celebravit. Ad hujus festi Academici solemnia 'quoque referenda est, sequenti 9 Februarii die, in eodem "Templo publice et observatis iis ritibus , quos ACTA zr GESTA iw SENATU. 18 quos Mos Majorum sancivit, collata Doctoris dignitas in septem juvenes praestantissimos , quibus hic honos propter insignem doctri- nae et virtutis laudem a Senatu esset decretus. Fuerunt autem hi in Facultate Juridiiea GERARDUS JOANNES DE MARTINI, €t sE— BALDUS JANUS EVERARDUS RAU, qui Promotorem habuerunt Virum Cl m. c. rypnEmxAN, hoc tempore Academiae Rectorem ; in F'acultate 'Theologica »4 coBUs DER MOUT, JACOBUS JOANNES BURGERHOUDT €t JOANNES HooG, quorum duo priores a V. Cl, 3. YAN voonsT, tertius a V. Cl. x. sun 1iNcGAn,. "Theologiae Doctores fuerunt renunciati ; in Facultate Philos. 'Pheor. et Litt. Hum. sAviUS ANTONIUS NAUTA, qui Promotorem habuit V. CI. 3. BAKE; in Facultate denique Medica 0à4NNEs cnnisTIA- NUS HOLSCHER, in quem Doctoratus honos a V. Cl. w. s. pv rur fuit collatus. Hac opportunitate Cl. u. c. rvypEwAN dixit de disciplinis politicis in -4cademiis Belgicis maxime docendis; reliqui etiam Viri Cl. Cl., post habitam ad hujus diei solemnitatem accommodatam orationem , Promotoris vicibus functi sunt. Ipsi autem juvenes, antequam publicae et solemnis Promotionis ho- nore ornarentur, illum brevi oratiuncula expetiverunt. Omnium tandem nomine, post peractam solemnitatem , Vir Doct. s. c. HOLSCHER pro habito sibi et commilitonibus honore gratias egit. B5 | SE- velie oue 8n Ae tio cpi. DISSERTATIONUM INAUGURALIUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA PUBLICÉ DEFENSARUM; à die vmm Februarii wmpcccxxiv, ad diem, vim Februarii mpccexxv. 1824. d. 928 Februari. Disputatio Philosophico-Juridica de divisione Officiorum Juriumque in perfecta et imperfecta, defen- sa in Auditorio Majori, à Philippo Serrurier, Amsteloda- mensi, pro Doctoraiu Juris Romani et Hodierni. d. 15 Marüi. JDissertat:o Juridica, de Mutuo secundum principia Ju- ris Romani et Hodiermi , defensa à Cornelio Theodoro Hoyer, Brielensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 26 Marii. Dissertatio Juridica, de Ludo et Sponsionibus secundum principia Juris Hodierni, defensa ab Onnone Reent van Andringa de Kempenaer; ex Pago Lemmer Frisio, pro Doc- toratu Juris Romani et Hodicani. eod. d. JDissertatio Juridica, de ditione vel Repudiatione Heredi- tatis, defensa ab Henrico Arnoldo van Lennep, Amsteloda- mensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 1 Aprili. Dissertatio Medico-practica, de Acido primarum Fia- rU, defensa à Christiano Anthonio van Deinse, e Pavo Schoondyke Zeelando, pro Doctoratu Medicinae. d. SERIES DISSERTATION"Z7"7i 15 1824. d. 5 Aprilis Dissertatio Medica, de ratione inter formam O: sium aliarumque partium corporis humani, defensa in Auditorio Majori, à Jano Gulielmo Ermerins, Zierizca- Zelando, pro Doctoratu Medicinae. eod. d, Dissertatio de Refractione Astronomica, defensa in Audi- torio Majori, à Jano Guilielmo Eric ids. Zierizea-Zelan - do, pro Matheseos Magisterio et Doctoratu Philosophiae Naturalis. d. 5. Aprilis. Dissertatio, continens Observationes quasdam de suc. cessione. ab intestato secundum. Codicem. Civilem , defensa ab Antonio der Moeijen Leemans, Haga-Batavo, pro Docto. ratu. Juris Romani et. Hodierni. .. d. 7 Aprilia: Dissertatio Physiologico-Medica; de varia Vitae Hu- »mranaeoaetate et praecipue de Aetate Senili, defensa in Auditorio: Majori; à Marino Dobbelaer, Medioburgo-Zelan- ;do, pro Doctoratu Medicinae. d- 9 Aprilis: Dissertatio 2fedica, de FTaematemasi , defensa à Ger- 'hardo.Coninck. Westenberg, -Daventriensi , . pro. Doctoratu Medicinae. d. 29 Aprilis. Specimen Juridicum , de Cessione bonorum secundum Juris Romani et Hodierni principia, defensum à Gerhardo Jacobo Yssel de:Schepper, 'Transisalano, pro Doctoratu Juris Romani et. Hodierni.. d. $ Maji. Dissertatio Medica, de Syphilide ejusque sanandae me- thodo, praesertim. Medicorum recentiorum , defensa à Johan: ne Kelk; ex oppido Glansford-Pridse Anglo, pro Doctoratu Me- dicinae. Jv UI IU t-09r'iolJelH oi dic 3. Maji; DiboH no Medica , de usu olei Jecoris aselli 7edico , Gi- 16 8 (B*:R. qcoH S 1824. atque de venae seclionis im rabie utilitate , defensa à Petro Daniele Buyze, Axela-Zelando, pro Doctoratu Medicinae. d. zo Maji. Disputatio, de principiis generalibus, quibus usi vi- dentur Jurisconsulti in constituenda doctrina de Doli et Culpae praestatione in bonae fidei contractibus, de- fensa in Auditorio Majori, à Bernardo Frederico Groe- ninx van Zoelen, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. e6 Maji. Dissertatio Juridica, de Testamentis, quae jure commu- ni fiunt, secundum Juris Romani principia, defensa à Jaco- bo Thehof Noels, Vlissinga-Zelando, pro Doctoratu Jnris Ro- mani et Hodierni. cod. d. Specimen Juridicum , exhibens .4phorismos de pacto Retroven- ditionis secundum Jus Civile Romanum et Hodiernum , de- fensum à Ludovico Egberto Appelio, Hagano, pro Docto- ratu Juris Romani et Hodierni. d. 28 Maj. Specimen Juridicum, de Praescriptionibus secundum Ju- ris Hodierni principia, defensum à Diderico Merens, All. fil., Horna-W'estfrisio, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 31 Maji. Dissertatio Juridica, ad 4rticulum sexagesunum quar- tum. Codicis Poenalis, defensa à Pelgrom Ciharles Ardesch, Nykerka-Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. e Juni. Dissertatio Medica, de Nisu formativo ejusque erro- ribus, defensa in Auditorio Majori, à Gerardo Conrado Bernardo Suringar, Lingensi, pro Doctoratu Medicinae. eod. d. Dissertatio Historico-Juridica, de Papirio Justo Juris- con- DISSERTATIONUM. 17 1824; consulto, defensa in Auditorio Majori, à Petro Elisa Pie- pers, Haga-Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 8 Juni. Dissertatio Historico-Juridica, de Q. Aelio Tubero- ne, Jurisconsulto, ejusque quae in Pandectis exstant fragmentis, defensa in Auditorio Majori, à Petro Henri- co Saaymans. Vader, Cortgena-Zelando , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. ii Junii Dissertatio Pathologica, de morbis Aurium et Audi- tus, defensa in Auditorio Majori, à Jano van der Hoeven , Math. Mag., Phil. Nat. Doct., Roterodamensi, pro Doctoratu Medicinae. eod. d. Disputatio Medica, de Naturae Vigore, majori in sano et aegroto Graeco Hippocratis tempore, quam in nostris hominibus, defensa in Auditorio Majori, à Gerardo de Vos, Amstelodamensi, pro Doctoratu Medicinae. d: 12 Junii; Dzssertatio Juridica, de Agnitione Liberorum naturalzum , defensa à Gustavo Bosquet, Bruxellensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 15 Junii. Dissertatio Juridica , de effectibus Absentiae quoad bona, quae absens possidebat tempore quo abesse coepit, defensa à Wilhelmo Augusto Wautelée, Bruxellensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. eod. d. Dissertatio Juridica, de Donationibus , contractu nuptiali con- jugibus factis, defensa ab Adolpho Wautelée, Bruxellensi , pro Doctoratu Juris; Romani et Hodierni. d. 16 Juni. Dissertatio Juridica, ad Titulos sextum, septimum et octayum Libri primi novi Codicis Regni Belgici, col- C la- 18 SERIES 1824. latis cum Titulo quinto Libri tertii Codicis Napoleon- lei, defensa in Auditorio Majori, ab H. J. van Buren, Ha- ga-Batavo, pro Doctoratu Juris Romaui et Hodierni. d. 17 Junii. Dissertatio Juridica, de Morte Civili, defensa in Au- ditorio Majori, ab Antonio Brugmans, Amstelodamensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. eod. d. Dissertatio Juridica, de obligatione F'enditoris ratione evic- onis , secundum Juris Hodierni principia, defensa à Petro Teding van Berkhout, ex pago Ryswyk Hollando , pro Docto- ratu Juris Romani et Hodierni. 19 Junii. Dissertatio Juridica, de executione sententiae pere- grinae in causa civili latae, defensa in Auditorio Majo- rn, à Petro Lyndrajer, Juniore, Amstelodamensi, pro Doc- ioratu Juris Romani et Hodierni. eod. d. Dissertatio Juridica, ad Valentiniani constitutionem de Mendicantibus validis, defensa in Auditorio Majori, à Ja- cobo van Lennep, Amstelodamensi, pro Doctoratu Juris Ro- mani et Hodierni. eod, d. Dissertatio Juridica, ad Titulum Pandectarum ad legem Cor. neliam de Sicarzis et F'eneficis, defensa à Nicolao Joanne van Eekelen, Medioburgo-Zelando, pro Doctoratu Juris. Romani et Hodierni. d. »:Juni. J2isputalio Juridico-Politica , de. jure terrarum illarum incultarum , quae a, societatibus, Marken. dictis, possiden- tur, defensa ab Abrahamo de Graaf, Daventriensi, pro Doc- loratu Juris Romani et Hodierni. d. s5 Juni. Specimen Literarium, in Ciceronis Orationem proPu- blio DISSERTATIONUM. 19 1824, blio Sexto, defensum in Auditorio Majori, ab Ysbrando Diderico van Dam, Lugduno-Batavo, pro Phil, Theor. Magis- terio et Doctoratu Literarum Humaniorum. eod. d. Specimen Juridicum, de Mandato, defensum in Auditorio Majori, ab Ysbrando Diderico van Dam, Lugduno-Bata- vo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. eod. d. Specimen Academicum, de antiquissimorum Dei Culto- rum, qui in Epistolae ad Hebraeos Capite XI memo: rantur, fide diversa eademque una, defensum in Audito- rio Majori, à Petro Josua Ludovico Huet, Amsteloda- mensi, in Ecclesia Wallon. Dordracena V. D. M. designato, pro Doctoratu 'l'heologiae. d. 24 Juni. Disputatio Literario-Juridica, de M. Tullii Cicero- nis Oratione in C. Cornelium Verrem de Jurisdictione Siciliensi, defensa in Auditorio Majori, à Petro Carolo Massé, Demerariensi , pro Doctoratu Juris Romani ct Hodierni. d. 25 Junii. Dissertatio Juridica, continens de Poena Capitali dispu- tationem in utramque partem, defensa à Carolo Henrico Immerzeel, Haga-Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Ho- dierni. eod. d. Quaestiones Juridicae varii argumenti, defensae ab Alberto Gerardo Tegel, ex vico Cattorum ad Rhenum, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 26 Junii. .Dzssertatio Medica, de Pleuritide, defensa à Leonardo Spruyt, Vlaardinga-Batavo, pro Doctoratu Medicinae. eod. d. Dissertatio 4natomico-Physiologica, de Fesicula Umbilicah , C24" de. aq d. d. d. SoÉE R,I:$&:5 1824. defensa ab Arnoldo Wilhelmo van Roggen, Ncomagensi, pro Doctoratu Medicinae. . 99 Septembris. JDzssertatio Juridica , de Dolo malo, defensa à Joan- ne Henrico Philippo Schott, Roterodamensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 1i Octobris; Dissertatio Juridica, de Sociis Delinquentium, defensa in Auditorio Majori, ab Hugone Gevers, Rotero- damensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 13 Novembris. J2ssertatio Juridica, de Doctrina Codicis Civilis de Praesumtionibus tum juris tantum, tum juris et de jure, defensa à Guilielmo Delprat, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 20 Novembris. Specimen Juridicum, de Salvio Aburnio Va- lente, ejusque quae in Digestis adsunt Fragmentis, defensum in Auditorio Majori, à Petro Fier Smeding, Harlemo-Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 26 Novembris. Dissertatio Juridica , de periculo et commodo Re: Zenditae secundum Jus Romanum, defensa à Jacobo de Hey n, Bruxellensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 17 Decembris. Dissertatio Juridica, de Adulterio , secun- dum principia Juris Gallici, defensa in Auditorio Ma- jori, ab Edzardo Regnero van Welderen Rengers, Groningano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 17 Decembris. Dissertatio Juridica , ad A4rticulum 34o Codicis Na- poleontici: la recherche de la paternité est interdite, de- fena à Clemente Sandenberg Matthiessen, e Promon- torio Bonae Spei, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 1825. DISSERTATIONUM. 21 1825. d. eg Januarii. Disputatio Literaria, de L. Annaeo Cornuto, Philosopho Stoico, defensa in Auditorio Majori, à Ge- rardo Joanne. de Martini, Lugduno-Batavo , pro Phil. 'T'heor. Magisterio et Literarum Humaniorum Doctoratu. d. 31 Januarii. Specimen Academicum, de Coetus Christiano- rum Thessalonicensis ortis fatisque, et prioris Pauli iis scriptae Epistolae consilio atque argumento, de- fensum in Auditorio Majori, à Jacobo Joanne Burger- houdt, Schiedamensi, designato V. D. M. in pago Leimuiden, pro Doctoratu "Theologiae, More Majorum, obtinendo. d. 1 Februarii. Dissertatio Juridica, de Hereditate ; pluribus communi, defensa in Auditorio Majori, à Gerardo Joan- .ne de Martini, Lugduno-Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, More Majorum, obtinendo. o Februari. Specimen Academicum, de Coetus Christiano- rum Philippensis conditione primaeva, ex Epistola iis ab Apostolo Paulo scripta praecipue dijudicanda, defensum in Auditorio Majori, à Joanne Hoog, Dordrace- no, designato V. D. M. in pago Hemmen, pro Doctoratu 'l'heo- logiae More Majorum, obtinendo. m d. 5 Februari; Disputatio Theologica, exhibens OCollectanceo- rum Criticorum in N. T. partem priorem, defensa à Ja- cobo Dermout, Amisfurtensi, pro Doctoratu Theologiae , M o- re Majorum, obtinendo. d. 4 Februarii. Disputatio Juridica, ad M. Tullii Ciceronis Ora- tionem pro P. Quintio, defensa in Auditorio Majori, à Sebaldo Jano Everardo Rau, Lugduno-Batavo , pro Docto- ratu Juris Romani et Hodierni, More Majorum obtinendo. C 53 eod. SERIES DISSERTATIONUM. 22 1825. cod. d. Specimen Literarium, exhibens Senecae librum de Pro- videntia, defensum in Auditorio Majori, à Bavio Anto- nio Nauta, Leovardia-Frisio, pro Phil. 'Theor. Magisterio et Li terarum Humaniorum Doctoratu, More Majorum , obtinendo. d. 5 Februari. Dissertatio Philosophico-Medica, varii argu- menti, defensa in. Auditorio Majori, à Joanne Chris- tiano Hólscher, Medioburgo-Zelando, pro Doctoratu Medi- cinae, More Majorum, obtinendo. J U- JUDICIA FACULTATUM DE CONSCRIPTIS HOC ANNO COMMEN'TATIONIBUS, AB ACTU A- RIO PRAELECTA DIE VIII FEBRUARII MDCCCXXV. I. ORDINIS MEDICORUM. Àa propositam a Facultate Medica, hoc anno Academico, quaestionem de modo. humerum. luxatum restituendi, duae oblatae sunt Commenta- tiones. Alter) inscripta sunt oviDnii haec verba: Ergo cave hber et timida circumspice mente , Et satis a media sit tibi plebe legi. Dum. petit infirmis nimium sublimia. pennis —— Icárüs nomine ! fecit aquis. TRISTIUM, Lib. l. Eleg. I. Alteri inscripta sunt uiPPocmaArrS Verba: '"Aurxypov phevro) xal &v TÁG4 TÉXYYM, xa etc. etc. * Utraeque studium laudandum. et industriam. sollertem suorum. scriptorum . testificabantur; utriusque interim comparatione facta, haec, quae lemmate Graeco erat inscripta , tantopere prae altera se commendavit diligentiá et ac- euratiore elaboratione , ut ejus auclorem praeinium meruisse censuerit Fa« eultas. Hujus schedula aperta inventus estauctor PETRUS ABRAHAMUS JELTES, Harlemensis , Medicinae in hac Academia Doctorandus. Yk 24 Ja Du D. Too I I. ORDINIS JURISCONSULTORU M. Ad propositum argumentum tractandum neminem in arenam descendisse doluit ordo. IL.I.I. ORDINIS THEOLOGORUAM. Ad Quaestionem de rebus a Carolo M., cum ad propagandam Religio- nem Christianam , tum ad emendandam ejus docendae rationem gestis ea- rumque effectibus, Ordini 'Theologorum duae oblatae sunt Commentationes, altera symbolo munita: Omnes trahimur et ducimur ad cognitionis et scientiarum cupiditatem , in quà excellere pulcrum putamus 5 altera inscripta lemmate : J4etatis est ususque nostri, a capite quod yelimus arcessere et, unde omnia manent, videre. Judicavit ordo prioris Dissertationis auctorem. a concinna argumenti trac- tatione et judicii sinceritate laudem mereri, ita ut, si solus fuisset, victo- riae praemio potuisset condecorari; auctorem vero alterius commentationis priorem vicisse ubertate et copia, eo in primis, quod diligentius multo ip- sos adierit fontes , minus haeserit in rivulis; huzc igitur praemium, 7//z ho- norificaum testimonium esse tribuendum , si publice invitatus nomen suum Facultati significaret. | Apertá schedulà posteriori Commentationi, quae praemium tulit, additá nomen prodiit. cnauDII HENRICI VAN HERWERDEN, 'lheologiae Candi- dati in Academia Groningana. 1 Commentationis priori loco memoratae, quae ad victricem proxime- acces- sisse publico: diplomate declarabitur, auctor apparuit 1yAcosvs TICHLER, 'I[hcologiae Studiosus in Academia Trajectina. I v. ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM zr PIJIYSICAÁARU M. Ad Quaestionem e disciplina Astronomica desumtam unum Facuitas ac- ce- FACULTATUM 2b epit responsum , quod hoc habet nomen: Defui im magnis; nec tamen labor defuit aut cura. Atque haec dissertatio , summa diligentia , perspi- cuitate et doctrinae ubertate conscripta, tantopere placuit Facultati, ut eam aureo praemio dignissimam censeret, Aperta igitur schedula , patuit auc- tor, juvenis eximius, cum dotibus praeclaris, tum insigni laude conspicuus GIDEON JANUS vERDAUM, JAatheseos et Philosophiae Naturalis Docto- randus in J4cademia Lugduno-Batava. Ad Quaestionem e Chemia et Oeconomia rurali: exponantur Humi sive Terrae fertilis natura, criteria et usus, tria responsa ad Facultatem p yiii ita signata: L Omnium rerum, ex quibus aliquid acquiritur , nihil agricultura est melius, nihil uberius, mihil dulcius, mihil libero homine dignius. C1icERO; IL. Les choses sont censées étre telles en elles mémes, qu'elles s'of- 5 s frent à nos observations. Havr. IIl. O fortunatos nimium, sua. si bona. norint , "oricolas! VIRGILIUS. Quae Commentationes ita Facultati placuerunt , ut omnes laude dignas esse censeat. Jn prima, quae de argumento proposito comperta habentur, e probatis- simis scriptis diligenter collecta, brevi ét concinna narratione exponuntür; dein ita dijudicantur et digeruntur, wt iis ad omnes quaestionis partes apte responsum. sit. Altera, eadem fere exponens, trium etiam humi generum principia Con- stituentia, ipsius Auctoris experimentis accurate explorata, tradit. Multa dein adduntur, docte conscripta et ad. quaestionis solutionem accommodata ; omnia autem Auctoris cum Chemiae peritiam , tum in experiundo dexteri- tatem luculenter declarant. Neque sane iis inferior est zert/a disputatio, in qua de toto quaestionis àrgumento docte, accurate et perspicue exponitur, multorum opiniones ad experimentorum ab ipso Auctore institutorum examen revocantur, ium. ye- D E a6 'Eg DiliCc;jID A TO etiam. praecipua quaedam doctrinae de: vegétatione et de re agraria ca« pita feliciter tractantur et illustrantur; quibus. omnibus vere et egregie ad propositam: quaestionem. responsum. est. - Etiamsi igitur ordo omnibus iliis dissertationibus multum laudis inesse censeat, Zzerizaz ita caclLeris ;praestare judicavit, ut illi tertiae disputationi praemium decerneret. | Auctor est juvenis eximius, et nunc tertia. vice praemio Regio aureo or- nandus, ANTONIUS HENRICUS VAN DER BOON MESCH, Literarum Hu- maniorum, ut et Matheseos et Philosophiae Naturalis Candidatus in Acade- mia Lugduno-Batava. Duarum autem reliquarum. Commentationes., per diaria publica a. Facul- late invitati, auctores se professi sunt PETRUS OTTO VAN DER CHYS, Li- terarum Humaniorum Candidatus in Academia Lugduno-Batava, et sArLo- MON. PETRUS SCHELTEMA, Medicinae. Studiosus in Academia Rheno-Tra- jectina.- Ambos, et propter eztegiam industriam ac laborem, quem in commen- tationibus elaborandis adhibuerunt , et ut ipsi huic solemnitati semi-tertio seculari Academiae splendidiore loco interesse possent, et vero ut magis magisque excitarentur ad insignes in disciplinis Mathematicis et Physicis profectus faciendos, diplomate ornaudos esse existimavit Facultas. &aügib 5Diupi e5nt mL - Ad. Quaestiones e: Physica, Mathesi, et Historia D aiynal desumtas nulla ordiui oblata fuere responsa. V. ORDINIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARUM HUMANIORU M. "Ordo Philosophiae- 'heoreticae :et' Literarum -Humaniorum has quaestio- nes posuerat. 1» Historia dogmatis de Fato et de Animi Libertate ita. exponatur , ut principum. antiqui. et recentioris aeyi hac de re philosophorum senten. ti- FACULTATUM. 27 tiae ad suas singulae classes referantur , et dijudicentur , ratione habita progressionis ingenii humani, in hujus dogmatis historia animadver- tendae. iron ubl Enn 11, Commentatio de fabulis eagRr1EL1s rAGmmNr, I7 qua primum, fontes indicentur ipsarum. fubularum, deinde poetae elegantia. ostendatur , et judicium , quo veterum poetarum loca imitatus sit. Ad illam quaestionem nemo respondit; ad hanc unus, pro nomine suo utens hac sententia Phaedri Non aliud quidquam per fabellas quaeritur sq. Hic in commentatione sua eam doctrinam, judicium et elegantiam praestitit, ut omnes Ordinis Sodales censuerint, eum aureo praemio esse or- nandum. Aperta epistola , lectam est nomen 3O0ANNIS HERMANI KROON, Litt. et Philos. Theor. Stud. in Athenaeo Daventriensi, qui deinde probavit . se auctorem esse illius commentationis, * TA Dao PRO- PROGRAMM A CERTAMINIS LITERARII, A RECTORE zr SENATU ACADEMIAE LUGDUNO .-BATAVAE; D VvII. MENSIS FEBRUARII À. ciOIOCCCXXV, INDICTI. RS et Senatus Academiae Lugduno-Batavae, ex Augustissimi Regis Edicto d. 2 mensis Augusti A. cio19cccxv. N9?. 14. omnes Academiarum Delgica- rum Cives et Athenaeorum alumnos in annum sequentem ad certamen literarium invitant et evocant, et propositas a singulis Ordinibus Academicis quaestiones promulgari jubent. ORDO JURISCONSULTORUM. Quandoquidem apud. Feteres. Scriptores Romanos , in primis apud Ciceronem , Plinium , Gellium , complures tractantur quaestiones de Jure Civili, quae cum Fragments Feierum JCtorum et Impp. Constitutionibus comparatae, furis scien- tae amplificandae inservire possint , rogat Facultas, ut hae quaestiones, quan- ium ad. Scripra Plinii Junioris attinet, accurate colligantur , ordine disponantur , ei succincte. illustrentur. Quae- PROGRAM HA. 2d Quaestio ab ORDINE .THEOL OGICO proposita. Grammatice et. Historice exponatur argumentum Epistolarum, quae continen- tur Libro Zfpocak. cap. II. et III. — Brevis accedat disquisitio de earundem au- ctore, scribendi genere , atque in rem Christianam usu. 7 'O6RDO DISCIPLINARUM PHYSICARUM zcv MA- THEMATICARUM sequentes proponit Quaestiones, E PHYSICA. Tuborum Opticorum exponatur Theoria. E MATHESI. Theoria ejus ariis, quam perspectivam vocant, omni parte, analyticó ex- jliceiur , e: formulae invemige cum methodis graphicis comparentur. Ex ASTRONOMIA, Quomodo Elementa Orbitae Cometae ex tribus vel quatuor locis geecentri- cis deduci possunr? iw E BOTANICA. ,E«xponatur motus .Fluidorum. in Plantis , ejusque causae. Ex OECONOMIA RURALI. .Explicetur, laptisque illustretur. exemplis, quibus in regionibus Patrige uo- sirge, modus, quo et aestate Pecus semper. in Szabulo retinetur , commendatione dignus videatur; deinde vero accurate exponantur difficultates , quibus Rhaecce "ethedus illis im. locis. premitur. O R- Ds5 3o PROGRAMMA. ORDO PHILOSOPHIAE THEORETICAÉ zr LITERA. RUM HUMANIORUM. has Quaestiones posuit. I. Expondntur singula argumenta de Scientia et de Opinione ex Platonis Theae- teto. et. Phaedone, eaque cum ipsa illustrentur ex. aequalium Philosophorum dis- sensionibus , tum ad dialecticam. rationem. exigantur. IL Philippi I, Ducis Purgundiae, vita, ves gestae et tores explicentur, ita ut disquiratur , qua ratione Doni cognomen tueri possit. Quaestio à FACULTATE MEDICA proposita. Quum motio et divisio Remediorum , ex triplici INaturae Regno petitorum, priscis valde indeterminata fuerit , et fontes , ex quibus remediorum virtutes me« dicatae mostro tempore aestimari possunt, tneliorem.et magis determinatam Re- enediorum in classes distributionem , a virtutibus cognitis petitam, polliceri vi- deantur : Quaeritur , I. Quid statuendum sit de priscá illá, et ubique tndum explosd classe. Re- 2nediorum , quae Alterantium zizulo venit? ID. Quaenam , si haec divisio utcunque retineatur , proprie dicenda sint Re- media Alterantia, ez quid de inrimd illorum doctrina Physico-Chemicd, et in Oeconomia Humanád agendi ratione, sit afirmandum? ZID. Si vero rejiciatur Alterantium Classis , quaenam melior , et hodierno Ma- teriei Medicae statui. accommodatior divisio et nomenclatio Remediorum , praesertim eorum , quae quondam titulo Alterantium. ipsigniebantur , as- sumenda foret? Commentationes , Latina tantum oratione conficiendae, et alia quam auctorum ma- PROGRAM HM 4. T manu describendae , ante diem 1 Novembris hujus anni mittuntor ad Virum Clarissimum NICOLAUM SMALLENBURG, Ácademiae Actuarium, ita ut nul. lis ab Academiae parte faciendis expensis detur locus. Lemmate autem omnes Anscribendae,, iisque adjungendae sunt schedulae obsignatae, Auctorum nomina continentes , eodemque in exteriore parte lemmate insignitae. Universa vero concertationis ineundae et dijudicandae ratio cognosci potest ex Edicto Regis, supra dicto, Art. 905 — 213. i Bo du cnra gian Nn onem i UT bem $ jue Bn iut bi ] ti bn nh " -" JAM, M "t iiit y he ibd u 4 h Pici inui n PM. M deu ia th X 1 ; nel ii fn l Me DUUM Mt Ten AN hl "iau pariat: N. M m Wi. | iir ENTIS iud ow i RAT U P sf "i i ; GERARDI SANDIFORT ORATIO HABITA D. VIII. FEBRUARII, ANNI MDCCOXXY. IN AEDE, D. PETRI, CUM MAGISTRATU ACADEMICO ABIRET, ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA SECULARE FESTUM CELEBRAN'TIE. «ui ETROTEOUCI :E E nw nh ARM POLIDSMUE SEM ! korr 241 119 S ' 1^ wv.) i1] T [! M dud m I ETE, ^ 4 " a NE 2d M: MEET. eU PNE. he ote fe e $i a pd Ds , 2314 j SEIS j dUMLD y Jr RR Li ^ TRSLEM APAOTRIS E Dy W n! , PM ien ! M LL do p CI f^ tee pis A era eere dt 4 E hi "e UM E -— - acr. M BH i33k Pe , WP WLUM II uU "Tat UP AMIE xm H 1 IUHO Pu! orf ELLOS SEUIRONU CACUIBE aera dun uM TUUM —UE PERILLUSTRES ACADEMIAE CURATORES! QUI JURI DICUNDO, QUIQUE CIVITATIS COMMODIS | CURANDIS PRAEESTIS, VIRI AEQUISSIMI, AMPLISSIMI ! QUI HISCE COLLEGIIS AB ACTIS ESTIS, VIRI SPECTATISSIMI! QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES, VIRI CELEBERRIMI , COLLEGAE CONJUNCTISSIMI ! . ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI ! DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDTI* ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI ! "EL ez 1 Á&2 HOS- ( — ) HOSPITES AC CIVES, QUI SIVE SPONTE, SIVE INVITATI, AD ORNANDUM SOLEMNEM HUNC ACTUM CONFLUXISTIS, NATA- LIUM, HONORUM, MUNERUM, MERITORUM SPLENDORE, ACA- DEMICAE INSTITUTIONIS LAUDE ET CELEDBRITATE, VIRI EX- CELLENTIA, AMPLITUDINE, GRAVITATE CONSPICUI ET VENE- RANDI, OMNIUM DENIQUE ORDINUM AUDITORES SUIS QUIS- QUE TITULIS HONORATISSIMI ! STUDIOSAE JUVENTUTIS CORONA, AETATE, STUDIIS, MORIBUS COMMENDABILIS ! Nun- Nanquam sane majorum sapientia atque sagacitas, unius naturae fautricis dona, magis eluxerunt, quam in condenda Academia nostra Lugduno- Batava. Quamquam enim civium Leidensium virtute tota patria a servitute. libe- rata habebatur, tamen PRINCIPI ARAUSIACO, GUILIELMO PEIMO, pa- triae patri, divinitus quasi inspirato, haudquaquam videbatur patria ser- vari, ejusque salus promoveri posse , nisi juvenilia ingenia omni vera doctrina , in ipsa patria inbuerentur; ne iis necesse foret eam aliunde petere. Ad "an scopum feriendum ante omnia requirebatur Academia, in qua cujzseunque generis doctrinae traderentur, qualis hisce in regionibus hucus- que desiderabatur. : Leidenses cives, quorum virtutis et constantiae famam nulla delebit dies, hocce, si unquam , certo certius meritum praemium virtutis, qua totam pa- triam servaverant, perfectissimo jure sibi vindicabant. *'l'alem Academiam in hac urbe condendam, ante omnes immunitates , alicsque honores , ob praestitam virtutem illis oblatos, optabant; et quartus mensis vix erat praeterlapsus a Leida obsidione liberata , cum incredi- bili pacne majorum nostrorum labore, ipsum illud virtutis atque constan- tiae praemium, auctoritate cviLrELMI PREIXI, ipsius Hispaniarum Rcgis nomine, constitueretur. : Ante ducentos et qninquasinta annos majores nostri, memorando hoc, ét nulla seculorum serie obliteranco octavo Februarii die, hanc nostram Academiam condebant, magnificentissimaque cum pompa inaugurabant. Eam vero constitutam minime prociamabant, nisi postquam suxxi NUv- AS x I- b GjiER AT DI;SANDITORT uiwrs Benevolentiae atque tutelae, sacra oratione , pié commendassent. Nec frustra omxwrPorENTIs auxilium implorarunt ; a primis ini- tis in hunc usque diem providentia D. O. M. erga hoc sapientiae sacra. rium maxime fuit manifesta. Sive enim ad ipsius originem animum attendamus; sive modum ; quo primis illis temporibus conditum atque ordinatum est, consideremus ; sive ea, quae duobus primis seculis tam prospera, quam adversa ei cvenerunt ; recordemur; aut ea , quae nostra aetate vidimus, in mentem revocemus ; lu- bentes fatebimur o wNrPorENTISs providentiam , in condenda, conservan- da et ampliicanda hac nostra Academia luculentissime patere. *Si igitur nobis patriae salus curae cordique est, hicce dies nobis carissi- mus esse debet, a quo nostra libertas, nec non scientiarum artiumque cul- iura in ipsa hac nostra patria firmioribus fundamentis superstructae. atque constabilitae sunt. - Ne quis itaque miretur, majores nostros ,-avitae virtutis aemulos , ejusque praemii heredes , solemnem hunc diem quotannis non tantum celebrasse; sed et quovis dimidio seculo magis solemniter D. O. M. benevolentiam testa- los fuisse, atque pro perpetua hujus Academiae salute, summa cum reli- gione, sincera vota nuncupasse. - Si priscis temporibus ejusmodi sancta recordatio majoribus fuerit sacra, quid inprimis nos decet, qui nostra aetate, imo paucos ante annos , tot tan- taque experti sumus, ut narrantibus vix fidem habitura posteritas videatur, eum vix nostris auribus et oculis fidem habeamus ipsi. Annales nimirum Academicos pervolventi ante ommia manifestum cest; nulo tempore, quamvis periculosissimo , interitui tam proximam fuisse nostram Academiam , quam paucis abhinc praeterlapsis annis ; eandem vero non tantum instauratam, sed ct prae reliquis amplificatam conspicientes , summo gaudio lactamur. * Quamvis toto animo persuasum habeam; nihil esse magis necessarium atque decorum, quam hunc celebrare diem, tamen nihil magis a longo janx. iempore animum meum oppressit, quam cogitatio in me hanc provinciam posse conferri; imo ab ipso illo die, quo Augustissimus Rex ad me munus Academiae anagistratum gerendi detulit , magis et magis huic oneri me esse imparem persenüre potui. : e OR AT E O; vj De insenii mei tenuifate mihi plane conscius; ab ineunte aetate, dies moctesque in perserutandá corporis humani et animalium fabricá occupatus; "muneri, duod ha6 in Academia jam per viginti et quatuor annos sustineo, et cujüs ambitus hoc tempore tam late patet, totus deditus, palam profiteri non eruübesco, me minorem operam contulisse in ea studiorum genera, quae et quam maxime cujuscunque ordinis hominem ornant, et omnino requirun- "tur in eo, qui Oratoris munus rite et cum dignitate sustinere velit. Sine eloquentia unumquemque in variis disciplinis permulta, imo egregia praestare posse, notum; sed Oratorem eloquentià destitutum non nisi uni- bram esse , indubitatum est. Ipsa rei gravitas, more majorum hunc diem celebrandi; tantus eujuscua- que hominum ordinis concursus, inter quos generis nobilitate, honorum ti- tulis, munerum splendore, quarumvis doctrinarum laude, praecellunt mul- ti, et honorifica sua praesentia solemnem hunc actum condecorare, non de- dignantur; sanctus augustusque ille locus, ex quo ad Vos omnes verba fa- cienda sunt, si me non vehementer moveant, stipite durior sim. fmo totum meum animum adspectus Virorum Clarissimorum turbat, qui- bus gloriatur universus hicce populus, et imprimis Academia Lugduno- Batava. v O utinam cuivis horum haecce demandata fuisset provincia. Sed jacta est alea. Macte animi simus. Vos omnes jam a me expectatis, ut in celebrando festo hocce die, Vo- bis omnibus praecam, et antiquo more hoc meo qualicunque sermone, prospera et adyersa, quae huic .4cademiae post celebratum diem na- talem. ducentesimum eyenerunt, simpliciter et candide enarrem. Agite igitur, Vestro, A. A. H. H., favore, omnibus aperte et palam cognito, et quem saepius experiri mihi licuit, fretus, hanc mihi demandatam pro- vinciam suscipiam , et pro viribus ornare conabor. Vos modo, A. A. H.H., linguis faventes , quae simplici huic ef parum com- fae deesse videbuntur orationi, vestra humanitate ut suppleatis, enixe rogo. Quis Vestrum, A. A. H.H , ita nostrae Gentis annalium ignarus , ita in prae- teritorum temporum historiis peregrinus atque hospes , qui non pro certo rato - que babeat, graves fuisse causas, quae Principem Arausiacum incitarent , ut $ GERAREII'"SANDIFORT ut Proceribus Hollandiae auctor suasorque esset, hisce in provinciis Acade- miam condendi; et, quamvis eo tempore non minoris momenti argumenta obstarent, quae omnem rei prbpositae successum denegare viderentur, ta- men omnem movendi lapidem, ut condita Musarum sedes , famam non tan- tum acquireret, sed omnino eam, quam sibi patriae pater proposucrat utili- tatem , praestaret. ) Quod semel, neque. sine serià deliberatione decreverant Proceres , in- trepida manu sustinuerunt, non ut temerarii, qui fortunam explorant, sed persuasum sibi habentes , quascunque res humanas, suum habere omxiro- TENTEM moderatorem. Rebus ita compositis aliter fieri non potuit, quin ab ipsis incunabilis plura prospera evenirent , et docentium Íamá undique allicerentur, qui, veram doctrinae ingrediendae et persequendae viam gratiá , has frequentarent scholas. Suo successu exsultans PALLAS LEIDENSIS, alioum nimis cito invi- diam incitavit: sed et hanc sprevit et dante nzo superavit; quamvis, ut in rebus humanis saepe fit, eventus aliquamdiu fuerit dubius. $ Discordiis civilibus plus semel vulnerata, tamen, primis quinquaginta a nativitate annis satis feliciter transactis, merito de prospero eventu gloria- batur, quem eo tempore solemni Oratione celebravit PETRUs CUNAEUS, Literarum humaniorum et luris Antistes celeberrimus. Quae adolescentiam, ut ita dicam, adeo feliciter ad finem perduxerat , et aequis passubus ad. vigorem virilem jam tendebat, omniumque oculos in se convertebat Academia, jam paucos post aunos denuo afiligebatur. Atrocissima pestis nimirum Hollandiam devastans, et magnam civium stra- gem edens, Athenaeo Leidensi non pepercit, adeo ut insignis numerus eo- rum, quibus gloriabatur Academia, hacce clade occamberent. Vix ab hac caede refecta, caputque rursus extollens, denuo ex impro- viso hostili vi petebatur patria, imo ab adversario insidipso, ad portas hujus urbis:jamjam appropinquante , ferro et igne omnia devastante, vix liberari posse videbatur, quum ex improviso owxrPorExs et totum Bel- gium, et cum Belgio Academiam liberavit, hostemque furiosum in fugá, ignominiae plenà, salutem: quaerere cogit Sic inter adversa plura, sed prospera bene multa, primum. seculum. ef- . lu- OR A T.I O0. : 9 fiuxit, cujus celebrandi honos contigit A&Norpo svENo, Medicinae Profes- 'sori' celeberrimo.. . Quamvis inter.armorum strepitus .coacti hunc diem celebrare Ma- jores nostri, tamen occasionem noluerunt praetermittere, gratdm animum RERUM MODERATORLI festificandi, cui benignissime placuerat Academiam, licet saepius 'conquassatam , ab ipsis incunabulis conservare; et a Sümmo Numine auxilium et tutelam perpetuam religiosà cum fiducià deprecandi. Nec frustra suxwr NumiNis auxilium exspectarunt; atrocissimo bcllo feliciter ad finem perducto, paceque reddita , Musis Leidensibus, quae ta- men inter arma non siluerant, otium illud literarium :concedebatur , quod in- ter arma frustra desideratur. Quae enim primo seculo praeparata ac fundata erant, et ad omne genus studiorum perficiendum absolvendumque necessaria videbantur , perficie- bantur et amplificabantur; imo tanta fuit omnium verae eruditionis culto- rum de. hac Academia existimatio, ut discentium proventus nullá in Aca- demiá nostrarum Regionum tantus deprehenderetur, quantus in Leidensi; imo bene multi, qui aliis in scholis fundamenta posucrant, huc denuo advenie- bant, ut solidae eruditionis succum , quem aliis in Academiis hauserant, ad plenam doctrinae consummatae maturitatem coquerent. Hoc tempore rRANcIscUs FABRICIUS, Theologus sui temporis celeber- rimüs, quum tertia vice Academiae magistratum deponeret, solemni oratio- ne, ante seculum , natalem ejus centesimum et quinquagesimum celebravit. Nec altera hujus seculi pars Academiae minus fuit prospera; pace ni- mirum ífraebatur patria; celeberrimi, in cujusvis generis studio, Professo- res magno Auditorum afíluxui veram eruditionem simum irap stu- vinis regiam indefesso labore iis monstrabant. "dir 5: ' Quivis subsidiorum apparatus non tantum non desiderabatur, sed per fectionis fastigium fere attigisse videbatur. — "Omnis querela in eo tantum movebatur, quod praeclari viri, ex communi rerum fato, vitam cum morte commutarent, quum. Academiae gloriam magis magisque amplificare potuis- se viderentur. — Sed iis, qui fato cesserant , non minoris doctrinàe viri succedebant, et Professores, qui hanc in Academiam fuerant excepti, sum-« fnum sibi honorem, nulli comparandum ducebant, in docentium ordinem adinissos fuisse. B zi Sic 10 GERARDI SANDIFORT Sic et alterum effluxit a condità Academiá seculum, et Academia Lug. duno-Batava , tot tamque diversis calamitatibus priore seculo afflicta , gloriaba- tur, quod ab ineunte hoc seculo, usque ad ejus exitum, nullis abrupta turbis trantuillitas et secura quies cultoribus Musarum contigisset (a), nec alii cuiquam , ulla in re, cedere debuisset. Festum illud 'seculare alterum , pro rei dignitate gravissima oratione , ex Medicorum Ordine Clarissimus mrERONYMUS DAVID GAUBIUS, quum et hic tertia vice Academiae magistratum successori traderet, celebravit. Quantopere laétabatur venerandus Senex, et cum eo tota gens Batava, quod antiquissima Academia, splendidum majorum monumentum , divina juvante clementia , ad summum gloriae culmen. pervenerat , et quamvis for- te splendore aliis Academiis minus fulgeret, doctrinae tamen ubertate ac praestantia bene multis aliis palmam praeriperet. Nihil ergo obstabat, quominus quaevis prospera in futurum auguraretur. Extollat Germania suos swIETENIOS, HALLEROS, HAANIOS, PLAT- NEROs, — liussia PALLADES, — Suecia LINNAEOS, BENZELIOS, — Anglia .cmgcoRros, nETTSOMIOS, SHAVIOS, — Lusitania sANsOS, et bene multos alios, ipsi celeberrimi hi viri, sese hujus Academiae alumnos fuisse, sibi laudi et gloriae ducere non dedignabantur. An vero ab illo tempore aequo passu crevit hujus Academiae fama? — An nos, jure nostro, ellari possumus Academiam Lugduno-Batavam. aliis palmam praeripere, eoque gloriari ? Possumus certe et nos hisce diebus gloriari , hanc nostram: Academiam rursus docenti'im fama , praesidiorum apparatu , pro temporum nostrorum ra- tione omnibus numeris absoluto, et discentium numero, diligentià ac. mo- rum probitate , non tantum non inümum inter ceteras Europae Academias locum occupare , sed et cum maximis de principatu. certamen inire. no& audere. Sed hae in re gloriari Nos non possumus, quin sumMwti NUMINIS provi- dentiam praedicemus, ejusque in. hunc: populum collata beneficia cum. grati animi testificatione agnoscamus; Quae- DIO (2) n. n. eau nir, Oratio panegyiica habita die 8 Febr. 1775. pag. 36. edit. in 4. O R A T I O. 1r Quaenam eheu viximus tempora! — quoties nobis videbatur patria , et cum .patriá Academia nostra. penitus interiisse ,et tamen , praeter omnem spem humanam, humanarum rerum mxoprRaAroR probavit, a sr, et a se UNO unicum auxilium esse petendum, seque sui populi non oblivisci, Desumtum. ex florente Academiae statu augurium ineunte seculo, quod nunc vivimus, tertio, minus felix fuit. — Quamquam primis quidem seculi hujus. annis omnia laetissimam offerebant faciem, antiquissimamque fa- mam; per totum literatum orbem tuebatur virorum eruditione prae omni- bus excellentium cohors; et discentium , ex variis terrae regionibus affluen- tium, numerus facillime. probabat, in, hac amplissima bonarum artium se- de juvenilia ingenia ad veram accuratae consummataeque doctrinae laudem: duci, neque hic fumum . pro fulgore. vendi. Felicia illa tempora non fuerunt constantia; turbis, discordiis civilibus quassatá nostrá patrià intus; bello apud exteros nato, et ad nos translato, fieri nequivit, quin PALLAS LEIDENSsIS male aíficeretur , et nec docentibus nec discentibus ea concederetur tranquillitas ,.| qua. omnis. Musarum cultor adeo iudiget. Sed velo tristem. illam. scenam obducamus: si, enim acerbissimi tempo- ris memoria esset revocanda , diem, vocem, latera me defectura esse ar« bitrer. Dolemus saepius fuisse. turbatam . Academiam ; immunitatibus; aliis- que privilegiis , quae ex. sapientissimis majorum institutis ad ejus cele- britatem non parum contulerant, orbatam ; imo aliquando loco suo et ho- nore destitutos . Viros Clarissimos , quorum in literis famam nulla dele- bit dies (2). Calamitosis hisce diebus terminus imponi videbatur , quum tandem, quas-. Salà ab omni parte patriá, exhausto et bello et turbis civilibus acrario. pu» . blico, devicto populo.nzx dabatur, et quidem peregrinus. — — Hic.enim, quamyis ex. alia, natione natus, mores Batavos tamen xxdeni faciens, et inyito fratre indolem Batayam, alens , quaecunque novis suis ciribus, cara. erant, sibi curae. cordique, habere videbatur; neque dubi- tan- (^) Conf. z. c. rz warm, Narratio de rebus Academiae Lugd. Bat. Seculo XVIII prosperis et adversis, Lugd. Bat, 1802. pag. 33- ( B a RE GERARDI SANDIFORT tandum , quin, si rezia potestas ei ab ow xrrorEeNTE NUvarINE diutius fuis- set concessa, omnem navaturus fuisset operam, ut Academiae fama instau- : ràta, sarta, tectaque fuisset. Hanc nimirum ipsius regni antiquissimam Universitatem, ob civium vir- tutem in hac urbe conditam, tot celeberrimis viris celebratam , non vere- . batur REX LUDOVICUS REGIAX UNIVERSITATE? proclamare (c). Quamvis haec laetiorem aspectum: offerrent, tamen sat cito omnia obnu- bilabantür, ct jam e. longinquo apparebat, hanc Academiam: in altum fuisse clatam , ut graviori lapsu rueret. Brevi nimirum populi Batavi nomen inter nationes non: amplius audieba- tur, et carissimá: nostrá patrià Gallorum imperio subjectá, Academia Lug- duno-Bataya penitus neglecta videbatur; quum tamen magnae nationis Im- perator NAPorEoN, alias Belgicas Academias supprimens, et nostrae et Gro- ninganae concederet, ut partes Universitatis Francicae essemus. Quamvis Academia nostra Leidensis Summi Imperatoris decreto. conser- vate videretur, attamen non nisi inani titulo gloriari potuit. Etenim , A. A. , — et referentes horrescimus , — quamvis Universitatis Pa- risiensis filias, Facultates nimirum nostras Academicas, speciosa pompa, et niagnifico apparatu intra hocce "Templum inauguratas conspiceremus, et ex hacce rerum. mutatione multa nobis laeta et prospera praesagiremus , spenr lamen, O miseri! nostram fefellit eventus ; vix enim a publico festo redu- cés, morum et statutorum , et legum Academicarum et docehdi normam, et qüid non praeterea, penitus mutata , imo eversa lugebamus. Languore lethali antiqua. celebrataque Academia laborans, procul dubio ad interitum festinatis passubus ruisset, nisi humanarum rerum AnzrTRO pla- cuisset nobis xEcronrmw dari, non peregrinum, non a vera: eruditione alienum , sed virum, praeter alias multas animae dotes, sagacitate pecu- liari praeditum, quam nemo sibi aut studio, aut labore, aut exercitatione comparat, sed singulare su wt NuarNrISs donum est. — Hinc ipsi non dif- licile erat, abdita abstrusaque suo acumine detegere, quin etiam in artifiz ciose simulatis , fraudem sentire, et rem omnem: ita- disigere, ut inde miz ni- (2) Ex decreto Rsgis d; 1 Febr. 180g; '*T 40 UO qq VA^T f (04 [ 9 0 3581 nimuni, quantum pro rerum Statu fieri posset; detriméntum Academia egent. ""Hic nimirum noster BRUGMANSIUS hoc suo officio tali ratione per- functus est, ut successori munus tradens: dicere posset, Academiaé quie dem formam fuisse permutatam ,. nihil vero, quod ad.i LES pertineret , fuis- se' corruptum. ; ( € nl [psa vero'ea' formae permutatio carissimam nostram: Academiam. jam jam penitus mutaverat; non loquar de rebus minoris momenti, sed quod. njajoris est pretii, disciplina fere militaris erat, docendi et. studendi ratio- legibus arcte:erat:praescripta. — Cives Academici cohortibus militaribus ad- scribebantur, et iis alium in eorum suum. substituendi. vix: facultas erat. concessa. ' c99fHB 1 Qui generis nobilitate aliis praecellere Videbaitup, sub bello. equitum: prae-: torianorum titulo exercitui adscribebantur,' ct. Academia bene multos prae- clari ingenii juvenes, toto pectore studiis deditos, sibi eripi dolebat. Altero autem curriculo. Academico vix inchoato,. Aurora feliciorum tem- pórum illucescere coepit. Universa fere Europa Unius imperio subdita, nonnullorum: audaciá e le-- thifero somno expergefacta ,, vim vi opposuit, et nunc patuit, quid valeat po— pulus, qui vi unita amissam libertatem. vindicare, et pro-aris et focis stre- nue: pugnare non dubitat. : Multis: enim regionibus 'suis Principibus redditis,:et nostrá patria libera-- ta, suoque Principi , e.nobilissima stirpe AnA6srAcA nato; reddita fuit. "Hic, cui nulla. de«majorum: virtutibus aberat, non: dubitabat carissimae: suae gentis desiderio annuere, sibique.delatum. imperium capessere. Sic o subita et noya, sed simul etiam jucunda, rerum. conversio; . quae prostratos erexit; et: morientibus salutem attulit. "Quid rebus: nostris contingere potüisset aut d securitatem melius, aut ad. nostram: omnium: salutem : certius , quam quod ii, quibus primo illo tem-- pore reipublicae curd demandata fuit, censerent Academias, tam ELeiden- sem ; quamiGroninganam., ad: Batavarum. Academiarum nomen- et- decus resti--' iuendas esse; ita ut, quae earum fuissent munera-et instituta. imperii Bata— vi nomine continuarentur, atque eodem modo confirmarentur,. donec univer-- B. 3. ; ; sa 14 : GERARDI SANDEFORT sa institutionis -Acadernicae norma. ac. ratio;novo decreto sancitae. fo rent (d). ; Incredibilis sane magistratuum erga literas. amor , dignissimus , qui.omni laude et. praedicatione. condecoretur! Quis Vestrum, A. A., mecum ,haec omnia, recordans , lubens.non fateas. tur, D. O. M. providentiam in scrvando hoc sapientiae sacrario , si une quam , certe extremo hocce tempore;, fuisse. summam ,. imo. omnia | nobis evenisse , quae sperare et optare fas;erat. —. Et evenerunt tam. fausta, fe-. licia. prosperaque, üt non amplius sperari, nec. spei responderi. jam feli- cius possit. — Quid mirum, nobis deesse vires ad debitas sumo NUMINX gratias persolvendas. Absit enim ut conservationem unice, nec alia prospera nrviNo NUMINE tribuamus. — . Academia enim. nostra, quae ineunte hoc seculo tantopere jam fuerat aucta. et amplificata , sed: bellicosis illis temporibus vix suae sorti erat relicta; hova et inexspectata coepit incrementa ab ipso illo tempore; qUO AUGUSTISSIMO REGI, pro eo, quo est in promovendis literis atque doctrinis , ardore, placuit novo atque temporum rationibus et. progressubus in. omni studiorum genere accommodate decreto, omnem rem Academicam ordinare. Ne quisquam Vestrum me temeritatis accuset , si palam profitear, omnia instituta hujus Academiae in eo versari, ut cujuscunque generis institutioni . nihil. desideretur , imo hac. in! parte. etiam, cum; aliis externis de principatu certamen inire possit, iNe haec effata temeritatis. aut-jactantiae aliquid; ha- bere. videantur , ipsa illa instituta, prout fuerint initio ; hujus seculi et uti hodie se habent, inter se .comparemus. Bibliotheca. Uniyersitatis publica, dudum. et codicum. manuscriptorum , et impressorum, praestantia inter primas Europae merito. numerata, ante finem praecedentis seculi. generosis; dotationibus complurium. virorum , lite- rarum laude insignium locupletata, atque generosissimorum: Curatorum. li: beralitate quotannis. et. rarioribus et. carioribus: libris. aucta, etin publicos. usus-magis. ita. accommodata. erat, ut, excellentissimorum; operum tanta jam. trm 2 vis - (4 ) Ex decreto d, 4 Decemb, 1213. OR AT I/0i [i "7a. vis comparata ac praesto esset, ut librorum nec multitudini ordinate dispo- nendae atrii spatium , nec ferendo ponderi tabulata templi sufficerent ( e). Quantopere -yero- hoc tempore aucta : et: publicis 'usibus/melius accommo- data est haec Bibliotheca. "Non défuerünt etiam quinquaginta — tis annis viti , doctrinarum fau- "ores, qui ex testamento. codices. mariuseriptós; vel libros oujuscanque stu- 'dioram genéris, Bibliothecae nostràe dono darent. Hic enim cesse sient di OUDENDORPIUM, VERRYSTIUM, utrumque ROYERUM, IN DE BETOUW et cA MPERUM non memorare nefas sit, "UWestra, A. A. H. H., patientia abuterer, si omnes vellem nominare , vel 'eruditione praeclàros, vel dignitate idoaennes viros, qui aut suas contulerunt 'partes, ut ex reditibus donatorum novi .praestantissimique libri coémeren- tur, in quibus minime infimum locum tenet Vir. Amplissimus cma s- "UELAIN; aut in lucem. emiserunt opera, vel'^alia notabilia donarunt ;; quo "momine,:Vos, cvgATOonrs Illustrissimi! me kam loco memorare posse daetor, ^ À Eximium illud opus, nostrae Bibliothecae ornamentum , net Vobis;,. "Vir llüstrissimi, debemus, non tantum testatur, quo ardore singuli Vestrum. "jn promovendis et amplificandis doctrinarum: studiis ferantur ; sed iab illo tem- pore j"quo'nostra Academia novam , ut ita dicam: vitam accepit , Vestraeque imprimis curae demandata fuit , semper LA gets hunc omnis. doctrinae "fontem: Vobis esse carissimum. : . Quam in suos usus sibi comparaverat Olarissimus &vnN xENrv s Biblio- tliecam "und cüm-eximii viri manuscriptis; voluerunt Amplissimi illius 'tem- "poris Curatores in publicum usum in m: —— et conditionibus. . non inhonestis compararunt. : Bibliothecam 'ultiais ' bellieosis —— feliciter —" ; Vix "ullum , quàm 'ex 'dotatiónibus, cepisse incrementum , ion est quod mire- nur. -Sed illud dàmnüm praeter exspectationem 'corapensatüm: est, quum proximis annis ,publica auctoritate , ex'omni doctrinarum génere , ad insignem. pecuniae summam coemti sint libri qui vel desiderarentür,- vel nova inven-— ^a divulgarent. 1mo et, quoties e Bibliothecis privatis, iisque taxime'celez m: bra- (e) &. 0. esu 21r, Orat cit, pag. 39 et 49. ^6 GERAIDI:SANIDDIFORT -bratis, occasio offerebatur aut codicam manuscriptorum , aut rariorum libre- rum acquirendorum , nunquam nobis defuerunt eorum, emendorum, subsidia ; -imo .eádem 'AvcvsmIssrXr REGIS. benevolenüà , baud. exiguis. , sumtibus , omnes congruo modo sunt conservati. th: doa Nec tantum: gaudenius hanc nostram Bibliothecam tot tantisque subsidiis .e88e auctam, ut non nisi paucis aliis cedere debeat; sed ipsum, acdilicium, a primis jam temporibus ei destinatum ,. non tantum insigniter ,est amplifica- -£um ,.sed totum quantum commodum , vastum , decorum. et consilio suo me- lius accommodatum 5 iia üt, qui decus. et ornamentum. e, longo tempore fue- runt. hujus. Bibliothecae Codices manuscripti, nec, non. qui ad omnis generis studia pertinent libri ,:aut-arte typographicá,, aut pictis tabulis, inter splendi- dissima opéra. merito muinarenbun, suum quisque spaüosum. habeant. locum., a reliquis separatum. Ipsum vetus. aedificium ,. auctum , amplificatam, et ornatius instructum. , omnium. doctrinarum continet libros , systematico ordine.collocatos, tali, mo- do, ut omnibus, quibus id volupe est, PRORSUS ede Sit commo- dus locüs. . . vidit 'aixil Vobis itaque, Clarissime vooxsrr,; atque:doctissime cEELI, qui ab, eo tempore , quo Vobis Bibliothecae cura: demandata fuit, omnem nayaslis ope- ram ,.;ut: et justo: ordine. collocarentur libri ;.et -catalogo in.commodiorem usum inscriberentur, omnis iliius, saepius ingrati, laboris dulcissimum esse debet praemium , quod studiosae juventuti ,. alisque bene multis, viam vastissimo hoc thesauro. rite utendi aperuistis. : I Horti Academici quartam amplificationem, a sognHaAAvro jam roc ratam , plus altero tanto. spatiosiorem., clará voce sub finem. practerlapsi sc culi Academici laudabant Botanici ( /). Sed nobis nunc licet, sinc-fastu. dicere, immortali nz v GarANsro aucto- re, eum esse quadruplo majorem. Nec tantum. soli amplitudine , sed. et praestantissimarum rarissimarumque. plantarum. copia ; reliquis aliarum Bel- garum Academiarum hortis antecellere, . Scivit solertissimus «et expertissimus ille.vir utile. dulci miscere ; et. quam- vis ad LiNNAEANUM Sysloma j;4 'PERsONIO emendatum , in ordinem re- CF) » n. caustr, Orat. cit. psg. 41. O R A. T I O. ag redacta sint ommia vegetabilia , atque sic iis, qui studio botanico incum- .bunt, sit accommodatissimus hortus; tamen in eo tantam elegantiam tan- tumque ornatum mirantur obambulantes, ut in ipsos Hesperidum hortos se migrasse credant. Ne medico aut pharmaceutico quidquam deésset, neque iis necesse fo- ret, in tanto plantarum numero , sollicite eas quaerere, quarum vires me- dicae in hominum salutem adhiberi solent; hae omnes legitimo ordine, suo peculiari loco , coluntur. Calidaria sunt multiplicata, novis inventis consilio suo melius accommodata; Tepidaria sunt aucta, ornatiusque instructa, ita ut exoticae plantae, qua- rum copia ultimis his annis, tam cura Clarissimi nE1zNwARDTII, quam Botanicorum. plurium , qui rarissimas dono dederunt plantas, insigniter incrévit, hic sui climatis calorem inveniant et laete crescant. . Praeterea ultimis his temporibus alter usui oeconomico rurali peculiariter destinatus est hortus, quo quaecunque in usum communem cedunt, vel ce- éere possunt plantae, excoluntur. Ne institutioni Oeconomiae Ruralis ullum auxilium deésset, insignis jam praesto est collectio instrumentorum ad agros colendos , vel ad ea praestan- da , quibus in vita communi carere non possumus. Nec tantum propositum est hic praesto habere, quae nostris in regionibus adhiberi solent instrumenta ; Sed et quae aliis gentibus in usu sunt, aut novis inventis perficiuntur. Quae ad Physicam experimentalem pertinent instrumenta , imprimis etiam hisce annis tantopere sunt multiplicata in omni hujus scientiae genere , ut iis ne aedificium quidem perse satis amplum sufficiat; imo tum demum oinnes hae divitiae in oculos incurrent , quamprimum hoc anno in novissime exstruüc- tum, magis spatiosum et commodum, et huic consilio accommodatum .aedi- ficium translata erunt. Nisi me omnia fallant, tum palam patebit, quan- tos in hisce doctrinis fecerint progressus non tantum exteri, sed etiam praeclari, quibus nostra patria gloriatur, viri. ' Hac in parte vix quidquam desiderandum superest; videamus de Astro- nomia. Observatorium totum novum paucis abhinc annis est aedificatum , et omni apparatu ad docendum et observandum copiosissime instructum. Inter bene multa summi momenti instrumenta, gloriari nobis licet exi- € mio 18 GERARDI SANDIFORT mio. illo. telescopio absolutissimo;. cujus si perfectionem: consideres , nulli: cedit, dum in terrá continente a. nullo- alio. telescopio. magnitudine supera- tur. Gloriari nobis imprimis licet hoc instrumento, quod. nostra in patria , ab ingeniosissimis non minus quam. dexterrimis artificibus Prisiis, dudum or- bi erudito cognitis , excogitatum est atque totum. constructum. Qui doctrinam Chemicam considerant , minime mirantur , quae ad hoc stu- dii genus pertinent, omnia tota facie esse mutata, Gloriabatur suo tempore summus cAunBrus., nihil desiderari ad. pleniorem illius artis exercitationem : sed haec omnia vix alicujus hodie forent utilitatis, nisi quatenus ad illustran-. dam artis historiam. conferunt. Sufficiet memorasse, s g&vcewANsrO etiam. per seriem annorum hanc do» cendi provinciam fuisse demandatam , et nemo amplius dubitabit ,. quin hic ad manus sit omnis. ille instrumentorum apparatus , qui suo- tempore re- quirebatur, et nunc summi REIN WAZEDTII Cura, quotannis novis, novis- sime aut inventis, aut emendatis , instrumentis insigniter augetur. . Quum ergo et hoc anno novum, quod frustra diu sibi optaverat sve. wANSIUS, jamque totum ordinaverat , "Pheatrum erit absolutum ,. et consilio accommodatum , non multum hac in re desiderandum nobis restabit. Quod diu sine ulla fere utilitate. conservatum fuit ,. legatum fAPEN- BROEKTANU jam fündamenti loco. inservit Museo Archaeologiae, quod et utilitate et speciminum. delectu. cum. aliis similibus apud alios. populos de palma contendere potest. Ab ipso nimirum. tempore ,' quo decreto Régio constitutum. fuit ,. in nostra Academia condendum. esse ejusmodi Museum, non defuerunt ilias Anti- quitatis patroni, qui sibi comparata numismata vel antiquissimorum tempo- rüm; reliquias-in publieum usum huic Museo dono darent. ' Quae aliis. in Museis erant sparsa, hic jam sunt collecta ;; magnis sum- tibus. bene. multa. summi. momenti specimina sunt comparata; imo quae a FALcKrO, Viro Excellentissimo- aliisque eruditissimis donata sunt, nec non quae indefesso-labore strenui Viri nuxsEnmII denuo.sunt collecta, hoc an- no illum thesaurum maxime auxerunt, ornantque (2). : ! : Haec ! I Cg) Quaenam bujus Musei elapso anno fuerint incrementa; optime apparebit. €: ex relatione & EU Y EN«- $11, V. Cl., nobis data, et calei hujus Orationis. subjecta; OR A TT ^O. 19 Haec omnia/tali ratione disposita inveniuntur, ut quisque ect diligentiam ét summam eruditionem Clar.& Ev vENs11, cujus carae hoc Museum est de- «mandatum, admirari debeat. Quod-Historiae: Naturalis subsidiis senmuidis Gazophylacium paucis ante .praeterlapsum. seculum .annis constructum , atque brevi insigniter adauctum , deinde. ditissimo Clarissimi AnrLEwANx»p2 thesauro locupletatum . erat , .postea bellieosis temporibus vix ullum cepit incrementum , imo vix primis elementis scientiae, cujus amibitas quotidie augebatur , docendis sufficiebat. -BnvcwaAssivs ergo, ut hanc demandatae sibl provinciàe partem ex or- dine docere posset, propriis laboribus propriisque.sumtibus sibi. comparave- rat eximiam collectionem , imprimis ad Amatomen comparatam illustrandam. isciplinarum itaque haéc pars omnium maxime subsidio egebat, et huic voto AuGUsTISsrMUs REX Salisfecit. modo, fere inaudito ,. multo. minus ex^ Spectato. ."Tpso nimirum die;-quo Academia nostra in integrum róstituebàtür, ccr- '&iofes reddébánmiur , splendidissimum Museum: Principis Arausiaci Gv 1115 r- MI QUINTI, quod ante aliquot annos e: nostra: pàtria in; Gallorum Metropo-- lih translatam 'erat,' et nunc brevi in patriam redux ex&péctabatur, A v- GUsTISSIMI xEGIS Sutmá benevolentiá huic Academiae donaátum. esse. ; "Intra brevissimum. tempüs, »a6GwANsrir curà, omnia in ordinem erant redácta, et non tantüm curiosis admiratoribus patebat, sed in commodum. studiosae juventutis omnino adhibebatur. -- hi omni enim; quam late pàtet, Historiae Naturalis parte, in quan- tum hoc iustitutionii Académicae requiritur, absolutum , vix quidquam desi- dérandum relinquere videbatur. *-'Noh tantum vero Studio Academico sibi: , Sed. Historiam Natu- ralem in integrum excolendam esse, o»riwvs nx existimans, quatuor ab- hinc annis, in haec Musarum sede wusEvw mrEcivm condi jussit, quo omnia , quae publica auctoritate hic vel alibi jam jam fuerant collecta , in ununà: conjungerentür, | "^ Imo nec hic substitit Regia munificentia, comparata collectione, ab omni hujus scientiae cultore cognitá , quam sibi comparaverat Historiae Naturalis indefessus cultor re w wixcxrvs; erudito huic viro totam demandavit curam, eique potestatem fecit quotannis splendidissimum hunc thesaurum novis di^ € 2 Vie 20 GERARDI SANDIFORT vitiis locupletandi, et quantum fieri posset, perficiendi (A). Aedificium tali Museo aptum et splendidum. totum jam fere compositunz gaudemus; gaudemus magnam. hujus thesauri partem. jam in ordinem. esse redactam , reliquamque brevi etiam in utilitatem. publicam cessuram.. Commercio literario cam omnibus viris Eruditissimis, Clarissimis , qui alis in regionibus similibus Museis praesunt; peregrinatoribus , quascun- que terrarum orbis partes, minus adhuc coguitas, studiorum. causa visitan-. tibus, brevi hoc wvsguw nrciv x ad tam vastam molem increscet, ut pa— rem inveniri difficile sit; imo inde summa: ad. naturae cognitionem. emolu-- raenta augurari non vcreor. Ex duplici hoc fonte praeterlapso: anno etiam: incrementa accepit maxima ;. imprimis animalium, quae in. diversis regionibus novissime detecta sunt, et im quibus nonnulli rLirwro jam eognita, deinde cum aliis. perverse com— mutata. . Quid: dicam de insigni collectione, quam. indefessi perigrinatores x vu. (7) et vas RASsELT (4), tanta cura, tanta eruditione compararunt, ut. vix quidquam de historia naturali insulae xA vAx desideretur. Sed eheu! hujus collectionis eximiae , quae jam. ad. nos. majorem. partem: pervenit, mentionem. facere non possum ,. quin. summo: afficiar dolore. Ambo ninirum egregii hi juvenes, qui, si qui alii,. de Historia Naturali optime meriti erant, praematura morte e vita jam sunt erepti. Sed. me. prae cone non indigent; sibi ipsi immortale monumentum. condiderunt! Neque Medicorum. Ordini desunt subsidia , quae ad illustrationem. vel theo- reticae vel practicae partis artis salutiferae prodesse possunt. Museum Anatomicum ,. quod et exquisita n4uraxA et incomparabili A 121- wiiwA suppellectile janr initio hujus seculi celebratum erat, ab illo. inde tempore incrementa cepit maxima. Praeter ca nimirum; quae ex collectionibus. poEvzgarxz, Viri Claris- Siml, nec non virorum doctissimorum rrEpzzoER et noQuETTE in parte physiologica. et pathologica ei accesserant, bene multa alia ejus.famam auxe- runt Ck) Conf Annales Acad: Lugd. Bat, inde ab anno: 1815; (Ci), Conf. Almanak der Akad. van Groningen, voor 1823; €) Cf... en 1, nopz 1925. N. 13 et. seqq. OR A& TIO. s runt. Sed post obitum Celeberrimi nostri »&vGaAwstt , ipsius splendidis-- simo thesauro, et pretiosa collectione Clarissimi soxwtr, in Athenaeo Am- stelodamensi quondam. Professoris , liberalitate Regia huic Academiae emtis., tantopere est locupletatum, ut hic jam justo systematicoque ordine collecta inveniantur non tantum, quae hominis sani et morbosi naturam. explicant , sed et quae ad illustrandam Anatomen. comparatam faciunt. " Inprimis im hoc Museo, ex tot diversis collectionibus , industriá virorum: celebratorum comparatis, in unum nuno conjunctis, composito, omnium attentionem: merentur series illae , quam. plurimum perfectae praeparationum, quae fabricam organorum , eorumque evolutionem., nec non funcüones., tain in homine quamrin animalibus, illustrant. Ad hoc Museum Anatomicum. provocare liceat, praeparatis talibus in- structum,, ut uno ore, qui illad «contemplandi causa, a longinquis etiam ter- ris adierunt adeuntque quotidie ,. ejusmodi declarent nusquam terrarum exsta- re, duod, si ad injectionis subtilitatem , ad partium. habitum, qui profecto falis est, qualis. im vivo-fait, ad asservandi artem. adtendimus, cum hoc comparari possit. "Et quemadmodum hoc obtinet in parte physiologica, sic idem etiam. ob- servare licet in. parte pathologica , quae instrumentarios morbos illustrat. Nul- lus quippe fere exstat hujus generis morbus, cujus initium , progressus. exi- tus, cum inde profluentibus effectubus, oculis non possit demonstrari; dum diversarum- partium. innumeri lusus vel aberrationes a. statu sano; bene. mul^ tis praeparatis cernuntur, illustrantur (7). ' fpsum aedificium tanto thesauro: totum: ultimis hisce annis: accommoda- tum, praeterea nihil desiderandum relinquit ,. quod institutioni theoreticae vel practicae Anatomiae inservire possit. Ut laetamur hacin. Academiá huic: Medicinae parti nihil deesse ,. sic non minus laetamur etiam ad praxin clinicam instructum esse Nosocomium ;. quod ad. suscipiendos aegrotantes,, eosdemque tam. internis , quam. exter- nis (4) Volumine tertio Másei Amatomici Acad, Lugd. Bat. edito, quod jam preló-mandatuur est, et enumerationem continebit objectorum totius Musei BRUG MANSIANI, nec non praeparationum , quae er Museo »o € w1aNWoO in teatro Abatomico hujus Academiae asservantur , manifestum erit, quo' pree tio. utrumque illud Museum. habendum sit; , , C3 99 GERARDI SAÁNDIFORT nis morbis laborantes, vel:et gravidas et parturientes , comparatum, eorum. omnium tradendorum occasionem praebet Medicinae Clinicae Professoribus , quae Medicum paratum et expertem reddere queant, Institutum , caeteris omnibus utilius, quo studiosi ad lectos aegrotantium adducuntur, morbi ex signis docentur, distinguuntur ,' curantur, cadaveribus. incisis latentes causae illustrantur, ab uzunxro, Viro Clarissimo ,. jam con-. stitutum, deinde fortuito casu intermissum , ante triginta et octo annos rur- $us instauratum , sensim sensimque ampliatum, atque tandem. institutione, pharmaceutica auctum, ab omni nunc parte absolutum esse, hoc tempore. pronuntiare non dubitamus. Neque silentio praetereundum eximium illud armamentarium .Chirurgi- cum, antea in 'DTheatro Anatomico asservatum , quod hodie in instituto cli- nico discentibus expositum est, atque historiam artis egregie explicat. Antiquissimorum instrumentorum, quae caeterum non nisi ex libris cogno- scuntur, a Doctissimo vax soriNcz facta donatio, hujus armamentarii funda- mentum struxit , quod deinde collectionibus rn zn zn1crsERNAnDI ALPINI, nec non carissimi Patris mei auctum, nunc novis quotannis instrumentis locupletatur. Gaudemus jure , totum hunc subsidiorur 'apparatum , in quocunque genere studiorum, adeo esse absolutum, ut antiquissimá: nostrá Academiá: minime sit indigatenr Sive enim singulàs partes, sive totum apparatum. consideres , (nam dies deficiat, si omnia notatu digna enarrare velim) vix quidquam alibi reperies; quod cum co comparari possit. J Nihil itaque in hoc genere desideratur, quominus verá et accuratá doctri- nà imbui possint juvenilia ingenia; imo et iis, qui Academicum curriculum absolverunt , amplissimus patet campus ,.in quem si excurrant, suae quisque scientiae mcer hujus thesauri ope, ulterius dilatare queat. Sed. quod laetandi causám magis: etiam. auget , illud. imprimis: est, quod nunquam in hunc usque diem defüerint hac in Academiá viri eruditissimi , omnibus laudibus majores , qui universum hunc subsidiorum Academicorum apparatam in usum studiosorum doctrinarumque adhibere probe scirent. ' Quod. nisi ila csset, an unquam haec nostra. Musarum sedes per totam Europam tantam Lelebritatum acquisivisset ? .- 2 An 7TÓ (quA "T TcOE ! 25- An unquam ex omnibus totius terrarum orbis regionibus tantus fuisset con- eursus eorum , qui verae sapientiae fundamenta ab hac almá matre petere cu- perent ,, quantum omni tempore adfuisse , scriptum nobis annales reliquerunt ?.- An unquanx aliunde. advenae hujus Palladis discipuli, in suam quique pa- triam reversi, quam hic collegerant,, ibi sapientiam propagassent , suosque ipsi discipulos omni scientiarum genere imbuissent ,. adeo: ut non amplius iis neces- $e esset, hunc in finem aut nostram aut alias externas Academias adire? An unquam haec omnia huic Academiae contigissent , nisi a prima fundatione in hunc usque diem wmarcrwaTEs omnénm navassent operam, ut in hac Musarum sede docendi munus non committeretur nisi iis , sive indi- genis sive exteris , qui verá eruditione essent imbuti. '"Ut praecedentibus seculis hic floruerunt viri, qui non tantum- docendi. mu- nere sibi immortale nomen pararent, sed diviná quada sapientia: praediti ,. omne genus doctrinarum: luce nova collustrarent, sibique monumenta: peren- hia conderent; sic etiam. hoc seculo. tertio floruerunt , et adhucdum florent ,. qui non minori laude digni sint existimandi. * "Floruerunt proh dolor! doctores plures , quales: vix singuli singulis nascun-- tür seculis. Ingens nimirum est numerus eorum, qni post longiorem bre-- vioremve moram hac in Academia- fato: cesserunt. Utinam omnes senilem attigissent aetatem! Sed. major est numerus: eorum ,. qui ante diem, imo-in: ipso aetatis flore, vitam cum morte commutarunt. | " Necessé non est, acerbum justumque ,bunc dolorem in memoriam: Véstrum , A. A. H. H., revocare, TE WATEnUS: noster ,. primo hujus seculi decimi noni anno ,. quae huc pertinent ,. omnia: nobis in sermone Academico narravit. Utinam ab: eo:temporé felicior. fuisset haec Academia! Sed. praeter eos, qui, provecta magis minusve senectute , ex communi rerum fato-e vita discesserunt ,. ex amplissimo- nostro. ordine complures dira morte erepti sunt , qui suos. habuerunt praecones.. - Quid. dicam ? Cogor eheu! tristissimum hoc. munus. ulterius persequi, et vulnus: huie almae matri, post alias acerbissimas- clades ,. nuper iuflictum, et vix aut ne vix quidem sanatum , vel hoc ipso tam laeto die denuo aperire. Ereptus enim, ereptus nobis est, qui, si quid valuissent amicorum, consanguineorum , eruditorum , omnium bonorum civium vota , per seriem annorum in ultimam senectutem vixisset; ereptus est, inquam , Academiae , ayul- 24 GERARDI SANDIFORT avulsus a patriae cura, Vir Clarissimus 30HANNES MELCHIOR KEMPERUS. Quis Vestrum, A.A. H.H., mecum non obstupuit, quum matutino tem^ pore diei, qui vigesimus erat mensis Julii, (eodem fere die, quo ante quinque annos, fatali quadam sortis similitudine , e vita discesserat »nvc- MANSIUS,) lristissimus ex improviso nuncius divulgabatur, uno quasi fulmi- nis ictu € vita ereptum esse Virum celeberrimum , optimum patriae civem y hujus Academiae decus et ornamentum, qui genus suum et ordinem omni rnodo ornabat. Natus erat Amstelodami, die vigesimo sexto Aprilis, anno superioris se- culi septuagesimo sexto. A puerili aetate jam jam alacri ingenio praedito, in literarum humaniorum studiis uti ipsi contigit praeceptore, Viro Doctis- Simo vàw omwznrN. Deinde in illustri Athenaeo Amstelodamensi haec, nec non reliqua studia philosophica , perfecit ducibus wvrTENsAcHIO atque SWiINDENIO, Viris Clarissimis, quorum nomina sufficiunt, ut sibi quisque persuasum habeat, kzw»Prnvw nostrum vero philosophiae studio imbutum fuisse. Solidissimis hisce fundamentis totum Jurisprudentiae studium superstruxit ; quod in eodem Athenaeo, triennii spatio , absolvit ea ratione , ut Celeber- TimUS HENRICUS CONSTANTINUS CRAS eum inter praestantissimos discipulos primum occupare locum gloriaretur. Talibus praeter alios praeceptoribus usus, tales doctores non tantum aus diens, sed omnem eorum doctrinam in succum et sanguinem convertens , quam omnes de matura ejus eruditione spem conceperant, eam non modo implevit, sed vel superavit. Athenaeum Amstelodamense non prius dereliquit, quam , praeside Prae- ceptore Clarissimo , publice defensa dissertatione (77), eleganter et docte conscripta: deinde im hac Academia , anno superioris seculi nonagesimo Sexto, Juris Utriusque Doctor creatus est (72). Curriculo Academico feliciter absoluto , atque omni imbutus doctrina; quae non modo Jurisconsultum ornat, sed omnino requiritur, ut eo nomine dig- (m) D. to Octobris 1796. (1 ) D. 17 Octobris 1796. defensis Thesibus Juridicis, dignus sit, hoc munere in urbe natali fanctus est oum tali omnium applau- su, qui non nisi paucis contingit. -Eximiüm vero ipsius ingenium aliis iisque non minoris momenti rebus eràt destinatum ; et sibi jam tantam paraverat famam, ut anno aetatis vi- gésimo secundo in Academiam Harderovicenam evocaretur , Jurisprudentiae trádendae causa (o). ; Hic ab ommi cura liber, totus se literis dedit , atque Professoris munus summo cum honore, summa cum laude, per octo annos sustinuit. 'Quid itaque mirum, si illius Academiae Moderatores minime dubitarunt ipsius merita palam agnoscere, quippe, cum vacans cathedra in Facultate Ju- ridica Academiae Gróninganae xr w»rno offerebatur, omnem navantes ope- ram , ut huic evocationi renunciaret ; cui voto etiam tum satisfecit. Interim desideratissimi in Athenaeo Amstelodamensi praeceptoris cR Asst Vires, ob ingravescentem aetatem minus quam antea pares videbantur ad sustinendam debitoque modo exsequendam ipsi demandatam provinciam. '""Wiro itaque celeberrimo nihil gratius, nihil optabilius evenire potuit , quam üt ipsi adjungeretur aliquis , qui deficientibus viribus succurreret, eum- qüe sublevaret. Neminem. vero ipsi fuisse cariorem kExPERO SUO , quis dubitet? in hoc $uo discipulo, quem paterno amore prosequebatur, quasi, reviviscere sibi videbatur. Athenaei Amstelodamensis Curatores justae petitioni Clarissimi Viri lu- benter satisfacientes , xe wPrRvw designarunt , qui Celeberrimo cnassto ádjungeretur , eique deinceps succederet (p). Hac evocatione denuo in dubitationem adductus est; ab una parte in Aca- demia Harderovicena a studiosa juventute summo in honore habebatur; Col- legis , Viris Clarissimis , intimae amicitiae vinculis erat conjunctus; et Aca- demiae Curatores ipsius merita justo aestimabant pretio. Ab altera, aestuma- tissimi praeceptoris sui, cui omnia debebat, desiderio non satisfacere, ipsi nefas videbatur. Annuit itaque votis, relictàque Academiá -Gelricá , migra- .vit rursus in urbem natalem, sibique demandatam provinciam suscepit. Praes (o) D. :8 Julii 1793. constitutus est Professor Ord, Juris Civilis et Naturae. (p) In illusre Athenaeum Amstelodamense evocatus est. die 1 Maji 1806 , titulo Professoris Juris Civilis. D. $6. GERARDI SANDIFORT Praeclaro suo: ingenio docendique ratione tantam. sibi famam. nactus. erat, ut defuncti PesrELI, Viri Celeberrimi , hac in Academia vacans ca- thedra nemini melius ,, quam, KkzxPEno , demandari posse omnibus jure vi-- deretur (4 ).. Nihil itaque intentatum. reliquerunt hujus Academiae moderatores , quo-- minus Virum Clarissimum. commoverent, ut urbem natalem carissimumque; praeceptorem , amicos. et consanguineos relinqueret. et in. hac Musarum se- de sibi demandatum. munus Juris. Naturae et Gentium. tradendi susciperet, 'l'andem vero omnium voto satisfecit, et novum suum.munus auspicatus- est gravi Oratione, anno hujus. seculi nono.. Qua ratione-ab eo inde tempore Doctoris provinciam: etiam liac in Aca demià gesserit, qualesque fecerit. discipulos,, non opus est vobis in memo- tiam revocare, neque ad. haec meae vires.sufficiunt. Magna egregiorum juvenum caterva, qui ab ejus ore pendebant, indeque- uberae doctrinae praecepta excipere avidissime gestiebant ,. pro amore et stu dio quibus praeceptorem , amicum , imo quasi patrem. prosequebantur.,. omni. tempore probarunt, qualis. esset discipulis: praeceptor, amicus, suasor. Omnes semper laeto vultu excipiebat ,, eorumque desideria omni tempore placide audire ,, nec unquam. aliquem sine solatio. demittere solebat.. Erat enim kEwPEnvs, ex primorum in arte virorum. sententia ,. paucis aequiparandus., et superiorem. vix aliquem habuit. , Quid mirum , Eruditorum Societates., ubique florentes ,. summo sibi honori duxisse, si illum inter sodales. numerarent ?* Sed non tantum omni cum laude Professoris: munere functus- est;. non tantum occupatus fuit iis, quae huic diguitati peragenda incumbunt. Majora pracstitit., imprimis. diíficillimis: illis. temporibus, quibus haec nostra Academia. vix ab interitu vindicari posse videbatur.. Senatus. nempe Academicus. krwPEno,. qui tunc temporis Senatui ab actis. erat, una. cum. »knucMANsrO demandabat, ut Viris Celeberrimis cv- XIERIO et NoELnLIO, ab Imperatore. Gallico. huc delegatis, ad. conditionem eru-* (9) In nostra Academia d. 1 Maji .809 constitutus est Professor. Ordinarius. Juris. Naturae , Gen- tium, ei Publici, nec non. Historiae Civilis. Europae. inde a Maximiliano I, OQ RATIO: 25 eruditionis publicae inquirendam , suppeditarent ea omnia; quae ad nostram Academiam pertinerent, ejusque curam maxime haberent. Pro vero suo in patriam Academiamque amore, perquam egregie hoc offi- xcio functus est; nec minus in rebus arduis iusequente tempore snvc Maxs10, amicitiae vinculis junctus, a consilis fuit, multaque contulit ad plura ma- la avertenda. Academiae atque amicitiae causa, ipsoque sxvcMwAxsro rogante et hors tante, restaurata reipublicae libertate, Principis voluntati satisfecit , et hac in Academia ngcronis wAGNiFICI munus suscepit (7). Fuit praeterea inter eos, quibus deinde ab Augustissimo nEcz cura deman- data erat, certae normae constituendae, ad quam in posterum Rei Academi- cae disciplina, et studiorum via ac ratio, in omnibus Academiis atque Athe- maeis obseryanda, exigeretur; et cujus praestantiam , veram indolem , praesenti zerum ac temporum conditioni accommodatam , in Oratione babita ipso die, stravit (5). Rectoris deinde munus usque ad proximum diem natalem Academiae gessit, ut inposterum antiquo rursus more festus hicce dies celebraretur; nestra Academia orani splendore instaurabatur, probavit atque demon. illudque, ipso illo die, gravi Oratione deposuit, et successori tradidit (2). Neque ab illo tempore destitit, in ommi re gravioris momenti, Senatui SAcademico aut consiliis suis prodesse , aut Apsius . rem defendere; quamvis in rebus publicis gerendis ultra modum occupatus esset. Non enim rebus Academicis tantum se vovebat , sed inde ab anno supe- rioris seculi nonagesimo ectayo Patriae probavit , P Ere da: ea Sibi, Si cui alii, curae cordique esset. | Quid enim PArniA ipsi debeat, enarrare, meum non est; ipsius enim merita, diversis et calamitosis quam maxime temporibus , eademque deinceps ad extremum usque vitae diem, meas laudes omnino superant et longe alium praeconem requirunt. Prudentiam et sagacitatem ipsius in ratiocinando et judicando quoties admirati sumus! Verum, pulchrum, simplex unice amabat; nullo partium stu- ; Cr) Bie. Y6 Decemb, 1813. (3) Die 6 Novembris 1815. Coifff, Annaks Acad. Lugd. "A ilius ammi, (^) Die 8 Febr. 1216. Fir) De 28 GERARDI SANDIFOR T studio actus , nullius opinioni inserviens , ab omni praejudicata opinione liber nusquam ingenii exercitati et verum a fàlso discernentis majus acumen fas cile reperies. Quid addam de praeclaro viri ingenio, cujus imaginem ad verum expres- sam eloquentià suá effinxerunt rALMiUvs (u) atque siEGENsEEKIUS (7) Viri Clarissimi, nisi unicum illud , persuasum nobis esse nihil nimis magni- ficum de eo esse prolatum (t). Qui tantis animi dotibus erat praeditus, qui omni tempore se probavié optimum civem, optimus item erat paterfamilias. Felicissimum itaque ipsi fuit matrimonium , quod inierat cum honestüssi- ma matronà CHRISTINA DE VRIES, et quod ad ultimum vitae diem ab omni calamitate fuit expers. Ut Patria optimum civem , ut Academia carum in primis antistitem summo moerore luget, sic luget ipsius vidua cunr quinque liberis tristis simam incomparabilis mariti mortem. Nos , qui leviter tantummodo summi viri merita enarravimus , optime gna-- ri, magnum virum, nom nisi a magno viro rite laudari posse; nos, qui virtutem ejus , dum vivebat, admirati sumus, mortuum perpetuo colamus;; nos nihil eorum omittamus, quae ad ejus memoriam stàbiliendam quovis modo facere videantur; nos, Á. Á., etsi maximum vulnus bonis omnibus tanti viri clade inflictum est, dolorem temperemus, ac praesentem bcati- iudinem ipsi, potius gratulemur; nos summam . viri eruditionem , et singu- lares animi dotes, vobis omnibus, maxime vero studiosae juventuti, ad- mirandas imitandasque proponere non dubitemus, O me infelicem ! cui dira imposita est necessitas, post modo memorata ad- (») Geschied- en Redekunstig Gedenkschrift van. Nederlands. Herstelling in. den. jare 1813., door 7. HM. VAN D'ER. PALM, Ámsterd, 1816. blz, 164,en verv, — De Nogedachtenis van 3. M. K EM PER, door H. H. ELYN,J. H. VAN DER PALM,en B» KLYN BZ., aldaar, 1825. C7) Memoria 7. x. x &x»ERI publica lectione celebrata, Eugd. Bat. 18245 (w) Praeter PALMIUM etsIEGENBEEKIUM, in scriptis modo laudatis, idem st zGENBEE- X*1Us nuperrime, die 30 Junii 1825, in annuà concione Societatis Litterarum. Belgicarum , x EM P E- nun effinxit Belgicarum Litterarum, poéseos et historiae amantissimum et expertissimum, — Seriem autem scriptorum Kemjperianorum yide ad calcem bujus Orationis. O- KR A,.T.E O. 29 adversa , aliud. noyissime huic, Academiae, inflictum . vulnus commemo- randi. yj Dolore ex summi viri obitu vix lenito', jam vertente hoc anno Acade- 3mieo , denuo. luget Amplissimus noster: Ordo, et lugetis. nobiscum, &. A. , mortem. Viri Clarissimi , ab. omnibus summo in honore habiti, Primo. hujus mensis die, fato senili extinctus est, wErNARDUS TYDE- xAN, Vir Clarissimus, senex maxime venerandus, qui per totam vitam bo- .ma valetudine fruitus, octuagesimum quartum, aetalis annum attigit. Felicitas procul dubio non nisi paucis. concessa ,. praesertim. quum omni- bus. ingenii dotibus ad ultimum vitae diem, uti ipsi licuerit. Hujus summi. beneficii totus. memor, nunquam desinens divino ac be- nignissimo Numini summas agere atque habere gratias, placido. et. sedato animo diem. obiit. supremunr.. Quamquam AUGUSTISSIMI REGIS summa. benevolentia per plures an- .mos rude donatus, otio honestissimo. fruebatur, non iamen cessavit et Aca- 'demiae et. studiosae juventuti prodesse. Vir enim fuit summe eruditus, qui primum in Academia Harderoyicena,, deinde in. Rheno-Trajectina, tan- dem, in hac Musarum. sede , Professoris. munere omni cum laude per- functus. est.. Collegam lugemus , cujus memoriam nulla delebit aetas, sive animi can- dorem , sive indefessam diligentiam , sive praeclaram. eruditionem consideres. Sed non exspectabitis, A. A., nos hic copiose talis viri laudes persecu- ituros esse, qui non solum im rebus Acedemicis, sed et in rebus publicis optime de patria meritus est. Quo minus enim hac horá in tanti viri lau- des exspatiemur, festi hujus diei ratio. vetat. Nec defuturum tanti viri ido- neum laudatorem confidimus, quum doloris solatio sit Amplissimo nostro Ordini, quod inter collegas adest defuncti filius , paternae virtutis , doctri- nae ac laudis haeres, cui tali tantoque, viro parentandi provincia omnium optime demandata est. . Dolemus praeterea mortem Viri Clarissimi ANDREAE GODHARTI FRE- DERICI PFLUG, qui quondam Chirurgus primarius in Militari hujus urbis Nosocomio, atque hac de causá Professoris in Faàcultate Medica titulo orna- D35 4 ius , S6 GERARDI SANDIFORT tüs, vir fuit solertissimus, qui per decem fere lustra officio suo emni cum Aaude functus, bene de patrià meritus est (x). Sed ne ultra modum dolore afficiamur, mittamus haec tristia. Christia- no quidem homini licitum justas fundere lacrymaás: sed summam pz: pro- videntiam,, qua res humanae ordinantur, ante omnià agnoscere eum oportet, Persolvamus svwwo wvwrNr debitas gratias, quod omnes salvi sumus; imo gaudeamus , seniores etiam , qui rude donati, justo ab omni labore fruun- iurotio, vivos laetosque inter nos superesse. Utinam.nobis etiam in posterum concedatur omnem mavare operam, ut juventuti studiisque prosimus,, antiquissimamque Academiae gloriam conser- 'remus , 'sustineamus , amplificemus. Quid singuli Vestrum, corrEcAE conjunctissimi, in suá quisque provins - "€iá, aut simul omnes in communem utilitatem atque commodum Academiae nostrae, jamjam contuleritis et conferre quotidie pergatis, enarrare, vestras- que laudes ambitiose praedicare , nisi omnium praesentia modestiaque milii dissuaderent, meas etiam vires longe superaret. Ut Optimo Maximo rerum humanarum soprenAromnr placeat , vosmet omnes diu in suam gloriam, communis reipublicae bonum, et: Academiae "nostrae utilitatem :saivos sospitesque servare, ex animo precamur, et-pre- cantur nobiscum omnes, quibus hujus Academiae salus curae cordique est. Vos autem qui nuperrime huic Ordini adscripti estis, Viri Clarissimi ; festo hoc die salutare mihi liceat. Tu, Clarissime nx cErDzR, qui jam per lustri spatium in hac Acade- Tnia versatus, eximiam tuam et ubique probatam doctrinam in commodum studiosae juventutis adhibuisti, nunc nostro Ordini arctiori vinculo junctus, perge per seriem annorum, una cum reliquis tuae Facultatis Collegis, Viris Ccleberrimis, juvenilia ingenia omni illa doctrina imbuere, quae cujuscunque & neris studiis solidissima struit fundamenta. Ut (2) Ex decreto Tlegis -d, 20 Martis 1817. 'N.3, Medico primario .( eerste Officier yan -Gezondheid ) Nosocomii Militaris tam Leidensis quam Lovaniensis concedebatur titulus atque diguitas Professoris 4a iFacultate Medica illarum Academiarum. o rOcR- & T 3408, . E Utimunus, quod suscepisti ,. Clarissime sAcQovrrrmN, in studiosae juven-- tutis commodum; atque emolumentum ,. in hujus. Academiae gloriam et or- namentüm ,..ad ultimam senectutem. sustineas precamur , optamusque; -5Jam tibi post. laboriosissimam. vitam otio literario frui liceat ,. et tuam: doctrinam tuamque. artis. salutaris. usum. magno. cum. studiosae juventutis: emolumento: tradere. ^ "Tuearis sic omni, cum: laude eror dm quam :ornarunt summi in arte Viri ,, quorum memoria nobis omnibus semper manebit sancta.,. quamque de-- nuo vacuam. reliquit kn Avssrus, Vir Eruditissimus, qui ob.adyersam. va- letadinem .sibi :demandatum. munus non. amplius . gerere: potuit ,. sed. nunc benevolentiáà Augustissimi nzcrs- rude donatus, otio fruitur honesto (y). Utinam meliore sanitate frui ipsi liceat,. et in otio fructus experientiae mul-- iorum annorum cum-orbe. erudito communicare. Neque minus: grave est officium , quod auspicatus es, Clarissime rxvvs vAN DER HOEYEN; id autem rite ate impletum iri,.quis dubitet; cum eo: lempore, quo nostrae Academiae yale dixisti , jam .probaveris nx» ?0cRATI- eva: studium tibi penitus: jam esse sonitum , atque ab-eo.inde tempore illud. ad. prexin applicueris.. /Mero:;*hec. Studio | imbutus; si. quis: bli: » tibi demandatam provinciam: aiiniwiatrabia , eandemque, ut speramus. per seriem annorum , in. Academiae: salutem , et communis rei bonum; tueberis:cathedram , quam Clarissimus sx &- NARDUS.faànta cum laude :sustinuit,. nec reliquit, nisi ut ex. voluntate REGTA ;. munus summi momenti ,. pro- meritis- in. eum. honorifice: collatum ,. gerendum: susciperet (z).. Praeter ea.quae diximus: prospera fata, quae huic Academiae contigerunt; non omittendum. illud , quo sammo-jure gloriari potest. . Possunt nimirum ea omnia ,.quae memoravimus , concurrere ; potest adesse omne id. quod ad institutionem publicam requiritur; et tamen discentium nue merus non respondere tantis apparatibus : quod. si eveniat, causam. dolendi non ( x) Ex- decreto Regis d. o7 Maji 1894. N. 100, (2) Ex decreto Regis d. 15 Sept. 1824. No. 91. 5 6. f. nz& AR D, V. CL, nominatus est Inspecteur Generaal. van. den /Geneeskundigen .dienst. der .Land« en; Zeemagt, $3 *ERARDI SÁNDIFORT üon mediocrem praebet, nám ipsa Academiae. celebritas non mapis docens tium eruditione et fama , quam 'stüdiosorum numero, confirmatur. Hunc si consideramus numerum, profecto etiam maxima laetandi causa: hobis est, per totum seculi dimidium , quod hodie 'celebramus, audito- rum frequentiam fuisse satis insignem: quet quidem praedicare non vereor y licet forte minor sit praecedentibus seculis; cujus rei veras càusas non du- bito quin Vos omnes, A. A., sitis agnituri,'si mente volveritis, per totum terrarum orbem , omnibus in regionibus cultis, inveniri hodie quarumvis ar- tiun doctrinarumque scholas; : ubique adesse viros, ingenio et doctrina ex- cellentes , et. singulis d nationis civibus fere praescriptum esse patrias adire Academias. Hoc si consideramus , si enumeramus reliquas nostrae patriae Acade- mias, certe ipse ille numerus satis probat , quanti pretii faciant Belgae nostram Academiam. Neque tantum gloriari possumus ipso illo numero, sed etiam discentium ingenio, probitate, im studiis ardore, imo tota indole Batavá. Non minus enim, quam majores nostri, patriam ante omnia sibi esse carissimam probarunt, quum pro aris et focis erat certandum ; atque mis- Sis Musis arma gerere non dubitarunt. : '"Gloriabantur majores hanc. Academiam fuisse studiis celebratam Prin- cipum MAURITIORUM, FREDERICORUM HENRICORUM, WILHELMORUM rERTIORUXM, atque bene multorum nobilium, qui omnes in hac Musarum sede ea hauserunt principia religionis caeterarumque virtutam , quibus deinde justam sibi comparaverunt famam. Sed nos possumus gloriari, in civium Academicorum numero fuisse res ceptum &EGEM nostrum Augustisimum , eumque ex hac almá Matre hau- sisse Heipubl. bene administrandae ea principia , quibus nunc populum suum felicem reddit et. verum PATRIS PATRrIAE litlulum meretur. Et quanti aestimaverit illud studium , praeclare demonstravit post suum in pa- triam reditum , quum filium natu minorem etiam nostras adire scholas voluit, Gloriamur ergo ct GUILIELMUM FREDERICUM CAROLUN, Árausia- cum Principem omnium primum fuisse, qui novo Civium Academicorum al- bo post instauratam Academiam inscriptus est. Hic regio sanguine ortus, sua modestia ,-amabili indole, in studiis ardore ; Pro- OR AT IO 53^ Professorum animos omni modo sibi devinxit, et, virtutibus suis exemplum scse- praebuit optimum studiosae juventuti. Quanti faciat Professores, imprünis eos, quos praeceptores habuit, qnan- tumque eorum disciplinae pretiam statuat, data quavis occasione, palum adhuc profitetur nobilis ille Princeps. Adfuerunt praeterea bene multi, et adsunt hodie, qui ex nobili stirpe nati , non ded;gnantur, verae sapientiae praecepta ex perenni Acadeiniae no- sirae fonte, haurire, eaqüe memori mente volvere et custodire. Quantus denique ultimis imprimis annis fuerit concursus Principum, Heroum, Celeberrimorum in omni doctrinarum genere Virorum , aliorumque qui ex longinquis eliam regionibus hanc adierunt urbem, fumná "isrsitng alleci, ut omnia, quae hic inveniuntur, oculis lustrarent, similibus cum institutis. compararent, ipsosque Viros Clarissimos salutatum convenirent! Hos omnes in admirationem raptos, nostra instituta probasse , quoües me- cum testes oculati vidistis et audivistis. Haec omnia si consideramus , quis Vestrum, À. À., mihi non assen- tiatur, verissimum esse, quod diximus ,.hanc nostram Musarum sedem non tantum fuisse conservatam , sed postremis imprimis annis maxime amplifi- Catam. Verum simul persuasum Vobis habeatis, D. O. M. providentiam, si un- quam, certe hisce quinquaginta annis in servanda et amplificanda hac Aca- demia non minus fuisse manifestam , quam in ea condenda et tuenda Supe- rioribus seculis. Nobis enim owwrPorzws dedit ngcxw, ex nobili stirpe Arausiaca GUILIELMI PRIMI natum, omnibus proavorum virtutibus ornatum, eumque cui nihil prius aut antiquius est, quam populo suo, quovis modo prospicere, Hic enim, cvirrELMr ilius, qui hanc rem condidit, consilia plurimi faciens , ratamque habens propositam , omnem movendi $us ; ut juvenilia ingenia verae doctrinae principiis imbuantur, ne iis necesse sit aliarum nationum Acadeinias adire; nihil nimis eua nihil nimis diffi- cile superatu credidit. Non tantum Principis. cu 11. 1EL M1: PRriM1 admira- tor, sed imitator, optimum illum rArArAE PATREM Variis modis Supera- re scivit. E Cui- $i GERARDI SANDIFORT Cuinam enim alii, nisi Augustissimo n zcr, ea omnia, quibus nostra Acaz . demia hoc festo die gloriari potest, et quae levi umbra tantum delineare po- tui, debemus ? Imo beneficia in nostram Academiam tantopere accumulavit, ut supe-. rent ea, quae nemo unquam ausus est optare , et cujus fructum omnis per-- cipiet posteritas. Non humano consilio , sed D. O. M. cura res haec est inchoata et per- fecta. Multa, magna et innumerabilia curniEeL wo, sed omnia nro, de- bemus; gr omnia se debere profitetur rese , qui haec nobis confirmavit. Servet ngvs Patriae, Ecclesiae et huic. Academiae optimum hunc nz- crx. Det longissimam vitae ipsius moram , ut bene de nobis, bene de poste- ritate, mereri pergat! ^ Felicissimum sit ejus regnum, ne quid detrimenti capiat Civitas Sacra, Civilis, Literaria. Servet REGrNAM Augustissimam universamque domum regiam ; ut quod triste, quod infaustum et funestum, quam longissime absit, felicitas autem nostra sarta tecta maneat, vigeat, floreat! Augustissimo REcG1 denuo nostram Academiam commendare piaculum foret. Ipsi placuit languentem nostram , inio fere extinctam , Academiam de- nuo erigere, amplificare. Nobis haec otia dedit; ac tristitiam in gautlium lictum in dies laetos convertit. " Vobis etiam , Viri Illustrissimi, quibus imprimis cura Academiae nostrae demandata est, Vobis etiam persolvimus debitas gratias. Ab illo enim tempore, quo instaurata est nostra Academia, probavistis , nihil Vobis magis curae cordique esse, quam literas doctrinasque quovis mo- do excolere. Nunquam destitistis operam navare, ut Eruditissimi Viri in locum substituerentur eorum , qui aut fato cesserunt, aut increscentibus an- nis vel adversa valetudine , justo titulo otio fruuntur honesto. Semper aucto- res füistis Augustissimo Regi, quo modo subsidiorum appáratus optime posset augeri, locupletari, emendari , ut hodierno tempori ac praesenti doctri- narum conditioni accommodatus esset, nec quidquam institutioni publicae deesset. Vobis itaque non pauca debemus. Vos, Viri Illustrissimi, quamvis no- bilitate generis, summis honorum titulis, ad summa munera evocati , Ti0* bis T HO"DIB 'A^* 1G; :52z89 35 bis oribus 'et sinéulis semper fuistis aniici. integerrimi, qui quae a rióbis in emolumentum Academiae proponebantur, non tantum lubenter audivistis sed benevola et memori mente volvistis. "Nihil itaque felicius' Académiae contingere poterit, quam ut Vobis, Viri gravissimi, per seriem annorum liceat eamdem illius: curam | habere, qua immortale nomen jam adepti estis. - Felicissima nimirum Academia, quae tali auxilio 'et tantis defensoribus merito gloriatur !. — Ad vos me tonverto, esregii Juvenes, in quós omnium AvprTORUs oculi conversi sunt, et quibus praé caeteris comnmilitonibus festo hocce. die prima concessa sunt subsellia. In certamine nimirum literario digni judicati estis qui praemio exormemini; atque sic ihe pracripuistis npa qui vobiscum propositas quaestiones "solvere tentarunt. ^" Haec praemiorum distributio, ut eo quo decet ordine peragatur , Te, Vir Clárissime , qui Senatui ab Actis hoc anno fuisti, rogo, ut Ordinum judicia de conscriptis Commentationibus et victorum jüvenum nomina promulgeas; Vos vero, Praestantissimi Jüuyenes , ut sc Suo recitàto nomine huc ac-' €edàtis. Gratissimum mihi esse, Tibi , Ornatissime zer Es, nostri ordinis non in- fima gloria, hoc diligentiae et eruditionis praemium tradere, vix opus est, ut moneam. Per plures annos carus mihi fuisti dU uus. meisque sub praesidiis fundamentà posuisti salutiferae nostrae artis. Perge rationi consen- taneam praxin superstruere his fundamentis, et.longe majus praemium Té jam exspectat. Quamvis non hujus, sed'Groninganae Academiae sis alumnus, Ornatis- Sime vAN HERWERDEN, ne famen credas minus gratum mihi esse, tibi hunc nummum aureum tradere, eumque addere illi quam jam in tua Aca- demia obtinuisti. Meruisti illum , et nos omnes victori tuá laetamur. Tibi vero, Ornatissime rrcmrER, hoc diploma trado, documenti loco te secundos meruisse honores. E 2 "Viam , 56 GERARDI SANDITOR T Viam , quam ingressi estis, si sequuti eritis, idque vos facturos confido, fclicissimum vobis augurari possum eventum. Quamdiu perges, Ornatissime vgnDAw, aurea hujusmodi praemia cu- mulare, aliisque coronam praeripere? Nonne metuis palmarum raptor co- gnominari? — Dicant quod velint alii, equidem. novum hunc honorem , novum hoc praemium tibi gratulor; novi te triumphi exspectant ; atque ut tan- dem omnia tibi ex votis succedant, ex animo precor. Et Tu, Ornatissime vAN DER n00N MEscH, denuo in arenam descen- disti, et palmam aliis praeripuisti. Accipe hoc praemium et quos in Chemi- cis studiis jamjam meruisti honores, ut etiam in nostra salutifera arte tandem obtineas , spero et confido. Vobis autem , Ornatissiml vVAN DER CHYS €t SCHELTEMA, qui una. cum Ornatissimo vAN DER BOON MESCH in arenam descendistis, hoc diploma trado, quo declaramus, vos licet victos, tamen laudabiliter certasse. |. Uni tantum palma concedi solet: sed huic proxime accedere jamjam praesagium est, et Vos in posterum aliquando coronatos é certamine decessuros esse, . Ex Athenaeo Daventriensi huc accessisti , Ornatissime x nooN, ut prae mium acciperes diligentiae tuae, Quamquam solus certamen suscepisti, non tamen minoris momenti laus est, unanimi Facultatis voto satisfecisse. Hunc honorem Tibi ex animo gratulor. Accipe hunc nummum, qui tibi conti- nuo sit stimulus tuae diligentiae in dies augendae. T Omnibus, quae ad solemnem. hunc actum pertinent, feliciter ad finem perductis, v1»1, ouN1PoTENTI DEO, immortales habemus agimusque gra- tias, quod Academiam nostram non tantum conservasti, sed et amplificasti, O rATER coELEsTIS! si beneficia, quibus nos cumulasti, attentius medite- mur, obstupescimus; fac ut mente pura et casta rzs1 vNr omnem laudem, omnem gloriam tribuamus. Augustissimum nostrum xzcrzx, Domumque Regiam ; carissimam pa- triam , provinciam, urbem hanc incolumes serva. Huic nostrae Academiae fave, eamque eádem benevolentia, qua in condenda, tuenda et amplifican- da ORATIO 57 da hucusque usus es, prosequere. Docentes incolumes serva; instrue eos omnibus animi corporisque viribus. Discentes qui sese in nostram tradunt dis- ciplinam , ut arte, ingenio , pietate et bonorum morum studio proficiant , effi- ce. "Tunc sperabimus fore ut haecce Academia non solum antiquam suam famam servet, sed per sempiternas seculorum aetates conservetur, atque in commodum Ecclesiae , Patriae et Societalis cives alat optimos ac praestan- tissimos. DIXIL EZ Hlastres Tuustee: Academiae Curatores, mihi; qui Senatui Academico anno proxime antecedenti ab Actis füi, provinciam mandarunt, orationi a Viro Cl. c. sAN- pnIFORT, Magistratu Academico abeunte, habitae pauca quaedam subji- ciendi , quibus, modestiae causa, ab oratore silentio praetermissa, ad poste- rorum notitiam pervenirent. Scilicet lautissima illa supellex Anatomica, a Viro Clarissimo, pag. 25. justo praeconio ornata, utilitati publicae parum vel nihil inserviret, nisi ea ad accuratam disciplinae normam apte ac concinne disposita atque in cata- logum relata esset. Hoc autem magnae profecto industriae atque haud vul- garis doctrinae opus ita a Cl. sawprronr, huic Museo proposito, perfectum est, ut omnes intelligentes in admirationem rapiat. Igitur hoc opere Vir Eruditissimus quasi cumulum adjecit insignibus, quibus, vacante cathedra, Botanicen docendo, hortique ditissimi cura eximie gerenda, jam antea Aca- demiam ornaverat, beneficiis. His vero commemorandis lubens equidem Am- plissimorum Virorum obsecutus sum auctoritati, quibus hujus Academiae a Rege Augustissimo cura mandata est, quorumque , ut in aliis rebus omni- bus, ad ilius decus atque emolumentum pertinentibus, ita in eo quoque praecipue cernitur cura, ut egregie de illa meritis debitae ferantur gratiae ac laudes. M. SIEGENBEEKe ANNOTATIO NE"NUNCUOU CTPAUT 170 kA ad pag. 18. notá (£g) h NOTITIA INCREMENTORUM MUSEI ANTIQUARII, V. CL. SANDIFOR- TIO RECTORE. EC uctoritate publica Museo haec sunt illata : * 'Primo Signunculorum aeneorum, et ollarum tegularumque series, a Viro Nobilis sire Barone HEEKEREN VAN BRANDSENBURG olim collecta, et a Museo Re- 'gio Numario nobis concessa, — Tum Mumiae, humana felinaque , a LESCLUZIO, negotiatore Brugensi , ad nostras oras missa, Tandem praeclarus, et exspectationem superans thesaurus monumentorum Punie éorum Romanorumque omnis, generis, a viro strenuo J. E. HUM BER T 10 Tunete adlatorum. — . " Donata sunt: Inscriptio 'et simulacrum marmoreum ,8 LESCLUZIO item missa , "4 FALCKIO, Viro Excellentissimo , (quondam Regis ad institutionem publicam ad« münistro, hodie Regis ad Britannos Legato ) Museo oblata, ' 'Deinde unum e simulacris Tunete advectis , donum H UMP ER TII. ' "'fandem cunei lapidei, dona wEsTENDORPII, V. D. M. Losdorpensis, in agro Groningano. € i . Monumentorum igitur Orientalium duae classes insignem accessionem expertae sunt: Ad inscriptiones lapidesque votivos , Carzhagine quadriennio abhinc adlatos , ade venerunt tres anaglyphae sepulcrales , Punicae operae, unaque inscriptio Punica, ex "isdem ruderibus; 7/accd autem , et aliis e locis ditionis Carthaginiensis , ;z2 memora- "bilis inscriptio Punica cum anaglyphe, et monumenta Pzzico» Romana ad viginti fere , "Sacris et ritibus antiquioribus Punicis illustrandis egregie inservitura, ; (GUMBER- "PIANA oinnia) ; 1 Et 49 ANNOTA TIO, Et Zegybtia monumenta aucta sunt mumiis humana felindAque , Alexandri advectis (LESCLUZIANIS), quae, mense Junio praecedentis anni , multis spectantibus sunt examinatae: — imumiae capite, tum et scuto e pelle crocodili facto, utroque ex hy- pogaeis Jhebanis; tum cippis duobus egregiis hieroglyphicis, et multis phylacteriis aeneis fictilibusque , variis e locis. ( Quae sunt HUMBER T1ANA ). Ad Graeca artis opera ,. simulacri marmorei vruncus accessit justae magnitudinis , barbaricá veste indutus , É/eusine (LESCL UZIANUS ). Ad Romana, praeclara et multa advenerunt simulacra marmorea , partim heroi- cse, partim humanae magnitudinis: quorum sunt lmperatoria tria: in quibus eminet Trajani integerrimum, et diligentissimae artis; muliebria stolata item tria, sed capi» te truncata, fortasse Augustarum 5; Dei unum, Jovis, valde integrum , et operae non spernendae. Praeterea trunci viriles duo, quorum umus Athleticus videtur; et caput Pertinacis (HUMBERTIANA ). . Simulacra pleraque inventa sunt in loco Zoz:sjazzer , quem probabile est, veterem fuisse U/icam. —— Praeterea signuncula aliquot aenea, ex eddem provincid zffricd (HUMBER TIANA)s alia item ex Z/aiz adlata (a Baro» né HEEKERANO), in quibus eminent protomae duae, 274g454i fortasse , et Ziberii , tum notatu digna sunt quaedam ex antiquissimis artis initiis, Inscriptio accessit Graeca una (LESCLUZIANA ) Zfthcnis e Piraeo, Romanae au- tem viginti, et quod excurrit; in quibus zres valde memorabiles: una de :rimodid falis publice constitutas altera ad situm Co/oziae Uticae investigandum maximi momens ti, eaque duplex; tertia, sepulcralis, rei antiquariae et epigraphicae utilissima, Tan« dem una brevis Zrabica, charactere litterarum -quem 7z/k vocant indigenae (nume EERTIANAE Omnes ). j ; Supellectilis denique antiquariae Romazae, quae advenit, haud minima est copia aut pretium, Praeter egregium monumentum, jam laudatum , unicum fortasse in suo genere, cujus inscriptio zrimodiam salts memorat, praeterque Architecturae fragmenta quaedam, ja frumentaria lapidea advenit una; lucernae fictiles zrecemtae quinqua- ginta et ultra, in quibus multae imagines anaglyphicae, a doctrinà et a venustate laus dabiles; o/Jzge , patinae, vasa jictilig maximo numero, et partim rarissimae formae, et vitrea vascula ulua viginii integerrima. Hisce (HUMBERTIANIS) ex Africà, addenda sunt sequentia ( Baronis HEEK ERANI): Vas pictum unum Graecum e Graecia Majore; lucernae Romanae fictiles septem [ex ltalia; tgulae legionariae, scilicet. exercitus Germaniae Inferioris fere triginta ; item urnae et o//ae fabricae ut plurimum Romanae, ad quizquaginta, in quibus est memo- rabilis patina amplissima; omnes e vicinià urbis /Veomagi. Praeterea fere sexaginta urnae, yascula , et trullae fictiles, operae insigniter rudis, e Silesià, a BUsC HIN- C10, Viro Celeberrimo , missa; tandem vero tres cunei lapidei (Ww ESTENDORPII), in vetustis tumulis Groninganis, diu neglectis , recens effossi, 44d ANNO TA TIO. 41 d pag. 38, notd (ww). Syubiicimus hie catalogum praecipuorum scriptorum, quae tum addito, tum. omisso nomine, partim Latino, partim Belgico sermone edidit KEMPZRUSs. Scripta igi- tur Latina, ab illo in lucem emissa, haec sunt: I. up v VI. VIII. Disputatto. de Jurisconsultorum Romanorum principio: quod contra bonos morei fiat. id jure ratum esse ton oportere; praeside. iro Cl, 8. c. CRAS, publiez defensa. die. Yo Octobris anni 1796. Amst, 1796. Oratio de Jure Naturae immutabili ct aeterno. publice habita die 16 Junii anni 1799 , quum ordinariam Juris Civilis et Naturae professionem in 4fcademia Har- derovicena auspicaretur. Marderov. 1799. Oratio de prudentia civili in. promoyenda eruditione; publice habita die 1o Juni anni 801, quum magistratum 4fcademicum poneret, Harderov, 1851. Oratio de literarum studio, calamitosis Reipublicae temporibus optimo | solatio ez perfugio; quum Academiae Harderovicensi vale diceret, Oratio de populorum legibus , optimis. increscentis vel decrescentis humanitatis in- diciis ; publice habita die 3 Novembris anni 13806, quum ordinariam Juris Civilis: professionem. in illustri AMthenaco Amstelodamensi auspicaretur. — Amst, 1906. Oratio de thoralium disciplinarum dignitate , ad caeteras. disciplinas comparata; habita die 6 Maji anni 1809 , cum in. Universitate Regia Hollandiae Juris Na« turae , Gentium et Publici , nec non Historiae civilis. Europae inde a Maximilia. fio Í professionem auspicaretur. L. B. 1809. Praefatio de Hieronymo Bosschio ejusque Bibliothecà , praefixa Cz/2/ogo /bro- rums, qui studiis: inseryierunt Viri Celeberrimi HY1ERONYMI DE BOSCH, 4Lcademiae Lugdunensis Curatoris etc. etc, — Amst, 1812. Oratio de aetatis nostrae fatis , exemplo gentibus , ac praesertim. Belgis , nunquam negligendo; habita die 8 Februarii anni 1816 , et cum in Zfnnalibus Academiae Lugdurno- Batayae ab 4o. 1816 —1817 , tum seorsum edita, Hujus orationis ver- sio quoque Delgica prodiit, a Viro Cl. vAN ASSEN contecta» E 1X, 42 IX. Lad H H MI. IV. Yl. AON N 6 T ^ €f Ny«6., Oratio de grayissimis , quae ex praesenti publicarum rerum. conditione Suriscon- sultis praecipue nata sunt, ojffciis; habita in Ecclesia Gallicana , die 20 Sfunii 1820, quum nobilissimum juvenem , D. L. F. L4 jJ. G. DE GAIFFIER , JVa- murcensem , publice et More Majorum Juris utriusque Doctorem renuuciaret. L. D. 1821. Memoria n. c. cR AsS1T, Znstituti Regii Belgici quondam socii , celcbrata. die 8 Noyembris 1893 , in conventu publico tertio classis ejusdem. Institutis Amst, 1825« Belgico sermone haec a kEMPERO edita sunt scripta : Ferhandeling oyer. de noodzakelijkheid yan | Godsdienstige begrippen en praktg- ken. Inserta est haec Dissertatio Volumini XX BDissertationum ad "Theolo- giam naturalem et revelatam pertinentium , editarum a Societate Teyleriana Theo- logica Harlemensi (ZerAandelingen , rakende den natuurlijken en gcopenbaarden Godsdienst , uitgegeyen door Teylers Godseleerd Genootschap ) Verhandeling over de geyolgen der: omwenteling , door. de yestiging van. den Chris- telijken. Godsdienst , onder de regering van Constantijn den grooten , in den Ro- meéinschen Staat veroorzaakt, Edita est haec dissertatio, seu potius oratio in Sylloge literaria, cuititulus est: Z'aderlandsch Magazijn van IWetenschap., Kunst en Smaak, T. III. pag. 291r et seqq. Amst. Over de Staatkunde der oude IViysseeren. — Schets yan het Staatkundia leerstelsel van Plato, in drie afdeclingen, Haec systematis politici, a Platone conditi, expositio ,' sed non addito auctoris nomine , invenitur in laudata Sylloge, T.II. Parte secunda, et T.III Parte prima, Amst. Ferhandeling ter inleiding tot de Staatkundige Schriften van 4tristoteles. Haec quoque introductio in Aristotelis scripta politica inserta est eidem Syllogae , T, V. Parti primae, Amst, Brieyen oyer de tegemwoordis in omloop zijnde geruchtem omtrent eene. nadere yere eeniging van de Bataafsche Republiek met Frankrijk; sine auctoris nomine editae anno 1806. Redeyoering yan M. T. Cicero., ter yerdedising van T. 4. Milo, naar het La» i5n. Haec celeberrima Ciceronis oratio, in patrium sermonem eleganter cone versa, et subjunctis annotationibus illustrata, edita est in Vol. I. B/2/iotAecae antiquarum. literarum. ( Bibliotheek yan oude Letterkunde; ) Amst. 1809 et 1804. KEM- ANNO T À T I*0O. 43 KrEwPznO ilam deberi nuper publice significavit jJ. TEN BRINK,; V, CL, in Praefatione Partis primae secundi ejusdem JiA/iorhecae Voluminis; VII. Crimineel JVetboek voor Holland , met eene Inleiding em aanmerkingen, eerste deel, Amst. 18e9g. Hujus operis'non nisi primum volumen prodiit, quandoqui- dem haud diu postea secuta patriae cum Francico imperio conjunctio Codicem Criminalem , cui illustrando erat comparatum , abolevit. VII. Jaarboeken yam het Fransche Regt en de Fransche Regtsgeleerdheid , IV Stukken. Amst, 1812 en 1813. IX. Verzameling van. Ietten en. Decreten, betrckking hebbende. tot de dnljjving. en organisatie der. Hollandsche Departementen. ^s Hage 1813. X. Redevyoeringen j. oyer. den inyloed yan. een. onafhankelijk yolksbestaan op. de fetteren en schoone.kunsten , en .oyer. den inyloed yan den geest des tijds op. de beocfening 1 der letteren: en.wetenschappen, |. Amst. 1814. "XI. Drietal Brieyen oyer de wet vari 14. Mei 1814, Petrekkelgk het. herstel van. Hol- lends Finantien. Amst. 1814. XII, Redeyoering op de inhuldiging der herstelde Leydsche Universiteit en de inyoering der nieuwe inrigting omtrent het hooger onderwijs. Amst. 1816. Haec oratio etiam inserta est ZZzzalibus Zfcademiae Lugduno-Batayae, ab anno 1815—1816. XIII. Z4dyiji over de Haringyisscheriy, bij de.oyerweging der wet yan 18 Maart 1818, oyer dit onderwerp. Amst. 1818. XIV, Proeye over den invloed der Staatkundige gebeurtenissen en der. Godsdienstise en IVasgeerige begrippen , sedert ruim vif en wwintig jaren , op. de ware verlichting in het godsdienstige en zedelijke van de yolken yan Europa. Maec dissertatio , quae a Societate Teyleriana Theologica praemio fuit decorata, inserta est operibus ab ila Societate editis sub titulo: J'rAendelimgem , rakende dem matuurljkem en geopenbaarden Godsdienst, eorumque Vol, XVIII constituit, Harl. 1818. Dein- ceps autem separatim prodiit Amstel, 1820, formá 8va. XV. Geschiedenis der deliberatien oyer het ontwerp van. het. Burgerljk. Wetboek yoor her Koningrük der Nederlandem, Y. D. en II D« 1, 2. en 3 St. "'sGravenhage 1826 £n. 1821.. EF z XVI. 44 ANNOTA TIO. XVI. Lgkrede op Mr. v. c. cR As. Praefixa est haec parentatio operi Delgico, cui titulus est: JNagelatene Verhandelingen en Redeyoeringen yan Mr. H. C. C RAS, II Deelen. Amst. 1822, cujusque editio a KEMPERO curata est. XVII. Jrief aan n. H. KLY N, (over het ware oogpunt waaruit.de Geschiedenis onzes Vaderlands beschouwd. moet worden) , inserta praefationi Po?ématis uH. H, xLvmN, de Heldendood van M. 4, de Ruiter, Amst, 1823. Nonnulla quoque illius scripta minora exstant in Ephemeridibus Belgicis dictis: de algemeene Konst- en. Letterbode , et praecipue in iis, quibus titulus est: de Recen. sent ook der Recensenten : verum haec recensere minus necessarium duco; quomodo neque singulatim recenseri possunt. sententiae et orationes K E MPERI, graves iíilae et copiosae, in conventu OO, GG. Regni habitae, diariisque publicis , praesertim il» li quod dicitur de S$£aats-Courant, insertae, Eo minus autem possunt referri, quia dicenda sua non in scriptis componere et praeparare solebat, sed prout res inciderat et postulare videretur, eloquio suo, quo pollebat, verba facere. Musis etiam felicem operam dedisse KEMPERUM, multa carmina, in amicorum usum typis descripta, lucu- lenter probant; quum tamen ad publicam notitiam vix pervenerint, iis quoque eni» merandis supersedemus. P. HOFMANNI PEERLKAMP CARMEN RECITATUM IN AEDE S. PETRI A. D. vréII FEBRUARII ANNO A CONDITA LEIDENSI ACADEMIA QUINQUAGESIMO ET DUCENTESIMO. MO ; Tru ox : AUAM BIDRHRITAS j ] ha I j ó ES eii "Nl Hen " ib au r ( 1 Ht uu "Hn )s eamm dede Mti aL e Fase hominem tanti est? an vita, simillima somno, Corda per assiduos territat aegra metus? Nascimur, et teneris inhiat Mors aspera cunis; Et circum rabidas fert sine lege manus; Ille operi insudans prolem sustentat egenam ; Dum panem tepidis saepe rigat lacrymis: Hic petit, adverso sed non sine vulnere, laurum; Laurus at humano foeda cruore rubet. Aonides colis? ante diem properata senectus 'Te manet, et nullo fonte levanda sitis. Rem populi cura! stipata satellite multo Invidia, indignas excubat ante fores; Emensae tandem post tot mala taedia vitae; Omnibus , heu: nunquam lux reditura , cadit. Quis nostrüm adspiciet, si sol, labentibus annis, Hunc iterum Eóo portet ab axe, diem! Quem juyet, humanae objicias ea crimina vitae, Quodque vocas, tolera non patienter, onus. A 2 Non P. HOFMANNI PEERLKAMP Non te, non talem Hollandi genuere parentes, Absit ab ingenuis moribus iste furor! Esse hominem tanti est, tanti, de stirpe Batava. Aeterna haud uno nomine turba sumus. Cognati has animas tangunt commcrcia .cocli, Imperio fatum supposuere suo. Pulvcris exigui ducit Libitina triumphum. Posteritas ipsos cernit adesse patres. Heic vivunt. Heic se dant clara in luce videndos. Et sacra umbrarum vox mihi in aure sonat. Hoc, quodcunque vides , quoquo: vesügia verlis Quidquid agis, magnos cuncta loquuntur avos. Laudabunt alii vestitos frugibus agros, Pinguia et innumero fervere prata bove; Dum maria injectas frustra indignantur habenas , Et fluvii, cursu quo jubeantur , cunt. Ducent Hollandas, Phoebo mirante, carinas; Qua nulla humanum semita vidit iter. Mirabuntur opes et pondera divitis auri, Siructaque in instabili tecta superba solo. Et Paupertati sacrata palatia. Cultum Immensas vitae simplicis inter opes. Litora magnifico ornabunt Neoporta tropaco. Et Thamesin fractis cornibus isse canent. At me si placido spectarent lumine Musae, Leida opus Ausonii carminis una fores! Dicite magnanimi heroés, quis pectora circum Aere atque invicto robore vestra dedit? Un- TINAZIGURaTRUMEBCNQI C b Unde ea, quae solidas tenuit constantia mentes ; Unde, peregrino fabula visa , fides? Est aliquid parvis defendere moenibus hostes, Quos Europá gráves territa sensit heros. Est aliquid cives: duro concurrere ferro , Armaque non sucta Martia ferre mani. Sed prolem et teneras matres animam exhalantes Perque vias urbis cernere perque domos; Sed Stygiam exhaustis pestem sentire meduliis , Atque oculos aegre tollere posse cavos; Et tamen intrepidum caput objectare periclo; Vix erat humanae conditionis opus. Non hoc suadebat laudis malesana cüpido. Ut natis nati facta referret avus. Aut signa in templis ostendere posset Ibera , Et tenuem augeret barbara praeda domum. Vivere, juratae vitamque impendere legi , Gloria magnanimis sat fuit ampla viris. Sic rubeant dextrae hostili et frons pallida tabo. Et fronti et dextris convenit iste color. Hoc Deus aetherea spectans certamen ab arce, Virtutem pretium jussit habere suum. Atque ait: » Obsessis, Euro stimulante profundam, Auxiliatrices ferte levamen aquae. Erigit indomito fluctus in vortice Rhenus , Neptuno incedens lata per arva comes. Numinis et plenus , cunctas supereminet undas , Civili agnoscens digna tropaea suo. A.$ Sal« ci P. HOFMANNI PEERLKAMP Salve Leida, tuae felix virtutis. Et a te Sume animos. Salye. Libera terra tua est. Libera terra tua est Et grato sacra nepoti. Sparsa patrum lacrymis, sanguine sparsa patrum, Cinge merens viridi tua tempora cinge corona. Te decet e tali lecta corona solo. Quam placide spirantis alat Jovis aura. Nec atri Decutiant imbres decutiantque nives. Jam tibi mercedem, factis ingentibus aequam , Olfert Nassavia patria laeta manu. Musarum domus es. Leidaeque a fonte profecta Piéris Hollandos lympha rigabit agros. Quid Gulielme facis? | Sic vis tibi nota Philippi? Nempe inter lauros serpit oliva tuas! Horrida funesti flagrant incendia belli. Non unus diras intonat Alba minas. Intonet. Et belli flagrent incendia, Rupes Non a spumiferis dura movetur aquis. Ut, quum terrifico luctantes turbine venti Nubila per coelum fuiniiis instar agunt; Saepe nitens faciem Diana ostendit amicam, Dum niveae currus astra sequuntur herae. Sic placido risit victrix constantia vultu. Risit. Et, o Superi, quis fuit ille dies! Quo primum pietas ausa est deducere simplex Lugdunum sacras ex Helicone Deas. Phoebus arenosos, vix altior aequore, colles Nordvici pulcro lumine contigerat. 2E C AR M E N. -| Et jam festivo cantu hoc laqueare sonabat. ''angebantque bonum vota sine arte Deum; Arrecto heic vultu stabat manibusque supinis Dousa, iterans tacitis publica verba labris. Et sibi clam rigido lacrymam detersit ab ore, Permoto mira pectore laetitia. Heic, oculis augusta et majestate verendus Ile, modo afflictae firma columna rei, Qui sua, quum rabidae peterent pacemve cibumve, Obtulerat siccis membra voranda gulis. Heic alii heroes. lic pia turba virorum, Quos vellet cives libera Roma suos. Gaudia si ad superas surgant mortalia sedes , Quae de sincero pectore rivus ágit; Jucundo aligerae vultu risere choreae ,. Astraque coelestes personuere modi. Parva fuit, si rem repetas ab origine prima: Spes tamen in parva non mediocris erat. Vidisti tenuem in montis radice scatebram , Ut serpit tacito per loca sola' pede; Mox autem. occultis vires capit incrementis, Flumine perque urbes volvitur et populos ? Sic patrum sibi sufficiens, atque indolis altae Conscia mens coeptis omnia laeta tulit , Hinc fore, qui peterent integra e fronde coronas; Qua nunquam humanum splenduit ante caput. Evenere. Novos habuit Medicina triumphos. Vim minui doluit Mors truculenta suam. Bar- 8 P. HOFMANNI PEERLKAME Barbariae domitrix ausa est ostendere sanctas Europae leges et sua jura Themis, 'Thesauros pandit dives Natura reclusos. Astriferae mundi nec latuere viae. Quid referam lectas Libani de vertice palmas? Ductaque per sacros orgia casta choros ? Hic Roma et doctae laetum potuistis Athenae E cinere et bustis exseruisse caput. Et nunc, post varios rerum casusque vicesque, Felici rediit alite festa dies. Statque domus , monumentum. ingens pietatis avitae. Augustumque infert nubibus alta caput. Hic foeda horrisono stridens aquilone procella , Perdidit hic vires fulminis ira suas. Hinc miseros olim lacerans discordia cives ; Implexas atro dum quatit angue comas , Pallida crudeles oculos detorsit. Olivae In summo agnoscens germina prima tholo. Quid Franci asperius tulimus feritate tyranni? Napoleo hic melior Napoleone fuit, Et qui demissis domino cervicibus ibant Servi, sacrilegas abstinuere manus. At si fatali monstro furor iste veniret, Qui patriam Oceano reddere posset, erat. Mergite, quam quondam stupefacto lumine Phoebus Tellurem e domitis surgere vidit aquis. Dedecus hoc seros transmittet fama per annos. Et nulla immensi diluet unda maris. CAR M E N. 9 Navita praeteriens » Fuit hoc Hollandia, dicet. Demersa hic Corsi crimine Leida stetit. Incolumes sumus, et versis, Deus optime fatis; Servasti patrios in meliora Lares. Atque aquilae nostram Francae videre juventam Bellica non timido pectore castra sequi. 1 nunc, elato te vende Superbia fastu, Atque inhia obliquis Livor iners oculis! Leidensis spectat Capitoli immobile saxum Europe placidis aemula luminibus. Hanc habitat sedem priscis adamata Batavis Simplicitas, propriis sueta nitere bonis. Circumstant majorum Umbrae, et Reverentia magni Nominis, et vigilat sanctus in arce Pudor. Perpetuosque afflat generosis mentibus ignes, . Quis tantum, a proavis degenerasse, mori est. Mortem aliam ignorant. Ut hyems per amoena vireta Nil praeter frondes quae spolientur , habet. Ipsa suis secura vigens radicibus arbor, Vere novo in gemmas pullulat usque novas; Naturae aeternam sic Te, Brugmanse, juventam , Et nunquam exhaustas parturientis opes, Dum populo ostendis miranti , spiritus egit Per loca mortali non penetrata pede. Quamvis angusto subduxeris aurea mundo Pectora, et ignavam spreveris altas humum; Quum Zephyri notis in floribus aura susurrat, In Zephyris animam credimus esse tuam. B Cat- 19 P. HOFMANNI PEERLKAMP Catvicum qua Rhénus aqnas: effundit in aequor ; Borgeri cineres mollis arena tegit. ^ ' Parte sui inter nos vivit meliore superstes, Ante diem meritis ingenioque senex. Et caput ornatum lauro septemplice- cernunt Qui pulcro acternae;laudis amore calent. Hoc, Kempere, recens tua continet ossa sepulcrum. Te servat grato patría tota sinu. Hollanda integritas per pectus amabile spirans, Et pia mens duris cognita temporibus, Labitur has nebulae candenti infusa per auras. Quaque venit, sacro nota calore venit. O animae illustres, magnorum antiqua parentum Nomina, in Hollando non moritura solo, Ccernite qua ducat nostros dulcedine sensus Ingenuus priscae nobilitatis amor. Quod. pulcri facimus , manet aeternumque manebit. Auctores sequitur gloria tuta suos. Tuque adeo, Gulielme, rei spes optima. nostrae ,. Atque ingens populi , 'Te venerantis, honos! "Vu patriae laudis multos sis testis in annos, Quod facis, Aonias et tueare Deas. Hoc a Te tua Leida petit. Nam ,.ignosce fatenti, Optime rex, generis Leida propinqua tui est. Primus imaginibus fulget Gulielmus. avitis , Quem recta, ut caro nomine, mente refers. Libera quum portis spirabat Leida reclusis , Lux illi nunquam venit amabilior. - Hac C A R M E N. 11 Hac sola innumeras pensabat luce tenebras , Percurrens vitae tristia multa suae. Ex oculis lacrymae cecidere tumentibus. Et se Vix potuit grandi mens capere alta sinu. Vidit in hoc uno multos simul ire triumphos , Et Leidam patriae cum patre junxit amor. Transiit ad generis seros amor iste nepotes. Nec dici haeredem te, Gulielme, pudet. Heic ubi Mauritii doctas formata per artes Mens dubiam rexit per freta saeva ratem , Tu quoque discebas viridanti in flore juventae , Quo patriae posses utilis esse tuae. Aspera fata diu et grassans sine lege tyrannis Invidit patriae te patriamque tibi. Divulsos iterum junxit Deus ipse. Reditque Nassavia crescens nostra salute salus. O ita tu, per quem nobis licet esse beatis, Communi vigeas dives amore senex! Libera Aráusiacam tua per vestigia stirpem Belgica praeclarum carpere spectet iter. Tum quoque, tum felix hunc Leida redire videbit , Auspicio semper candidiore diem. Tum multi hoc linquent non sicco lumine templum. Unaque vox gratae posteritatis erit. » Esse hominem tanti est, tanti, de stirpe Batava. » Aeterna haud uno nomine turba sumus. » Ossa habeant veteres Delphi regalia. Nati: » Moribus hic referunt et pietate patres." il cta initial uegncegdr —Ó h Lon E i fen poe MONA MN ep di * Aust Boo i RS A FIOR M Sd fot aedes vri ja 42 MU TOME ng : v ri a , *. Lr ; M Us à il "i E h Im " "AL T1453 z HIM " : [s ;1 ] de^ i i Dj * , E HENRICI GUILIELMI TYDEMAN, OUI AE.) DE DOCTRINIS POLITICIS IN A4CADEMIIS MAXIME BELGICIS DOCENDIS, HABITA D. IX FEBRUARII MDCCCXXYVY. IN HONORE DOCTORATUS JURIS ROMANI ET HODIERNI, SAECULARIBUS ACADEMIAE CONCELEBRANDIS , DUOBUS EGREGIIS JUVENISBUS MORE MAJORUM CONFERENDO. » L'AUTEL à LA BASE, LE TRÓNE AU SOMMET , LES LIBERTÉS PUBLIQUES ENTRE L'AUTEL ET LE TRÓNE, .TEL EST LE SYSTEME POLITIQUE DE L'AUTEUR. IL EST DE PLUS EN PLUS CONVAINCU QU'IL N'Y A POINT DE SALUT HORS DE CE SYSTEME , ET QUE QUICONQUE ATTAQUE UN DE CES TROIS PRINCIPES , LA RELIGION, LA ROYAUTÉ LT LA LIBERTÉ , SAPE LES FONDEMENS DE L'ÉTAT." DE CHATEAUBRIAN D, 1825. ACADEMIAE CURATORES — PROFESSORES — MAGISTRATUS URBIS-— JUDICES — ALIIQUE LOCO VEL IN REPUBLICA, VEL IN ECCLESIA, VEL IN LITERIS CONSPICUI — DOC. TRINARUM ET ARTIUM STUDIOSI JUVENES — AUDITORES OMNIUM ORDINUM EXOPTATISSIMI! à; — áp d — mS A/S "U— 9 Gua ——— Qiainquágesimo hujus Academiae lustro hesterná die rite condito , sed in eadem solennitate Academiae Rector proclamatus, quum nunc, ex ipsá fe- storum horum ratione, mox Orator ad Vos prodire, et verbis publice fa- ciendis Magistratam meum et ipsum novi temporis cursum inchoàre et velut inaugurare debeam , Vos omnes, Auditores honoratissimi! linguis animisque babebo faventes, quum Divinam providentiam, quae hanc Literarum uni- versitatem hac in urbe fundavit, et perpetuo sustinuit et ornavit, supplex veneratus, vota vestrorum quidem animorum omnium proferens, et patriam populumque Belgam, et augustum Regem regiamque stirpem, et Acade- miam nostram, et Urbem Academiae sedem, et — si hoc addere liceat, quod omittere non licet — me magistratumque meum, eidem Summi Nu- minis favori, gratiae, tutelae consecro et commendo: ut continuatis, con- junctisque studiis laboribusque nostris hujus Academiae et aliarum , nostrae Palladis sororum, per viros ex disciplinà nostra prodeuntes, et res omnis publiea Belgii cum hac regiá gente , et Ecclesia veré Christiana, et bona quaevis et ingenua studia floreant et perennent; — ut Leidensis Academia , Curatoribus tam strenuis et literatis, Magistratu Civitatis tam. amico atque liberali — nec addere dubito, tali Professorum Ordine talibusque discipulis , perpetuó- gaudeat et exsultet! -Talibus, inquam, discipulis; — cujus effati quaenam probatio plenior, et quod omnino hujus novae, quam nunc inchoamus aetatis faustius omen accidere possit, quam septem hi praeclari juvenes, Vobis et velut universá A2 pa- á H. G CUT OOYUUD UB UM. UA CUN patriá coram , summis vel in 'Theologiá, vel in Jure Romano atque Hodier- no, in Medicinà, Literarumve Humanitate honoribus, hoc ipso mox actu "solenniter et more Majorum decorandi. Fuissent alii, si paucos ante men- ses, fuissent iterum alii si paulo fortasse serius haec sacra nostra celebran- , da fuissent. Imo nunc etiam, et in iisdem classibus, et in quintá studio- rum classe, complures sunt qui eodem honore digni censeantur. Laetus igitur laetitia vestrá et hujus Academiae — ipse recenti et gravis- Simo vulnere saucius — at omnino lubens ad illa quae in hac solennitate mihi peragenda sunt accedo, facilesque vestras, vel certé non refragrantes aures flagito, Promotoris sive jure sive officio paucis Vobis expositurus ar- gumentum, ab iliis quidem disciplinae nostrae partibus petitum , quas ipse, vel sponté animoque meo, vel quoniam nemini possunt obtrudi, suscepi docendas; at ejusmodi, ut cum ipsis Academiae solennibus conjunctum; et praeterea videatur opportunum, et pertineat ad vos omnes, qui gaude- tis esse Belgae. Nimirum, doctrinas politicas in. «4cademiis. maxime Belsgicis esse docendas. Plerique fortasse vestrum — junioribus quidem exceptis — interfuerunt; quum ante hos duodecim annos, proprii qualiscunque regni Hollandici no- mine et imagine exstinctá, nobisque, ut imperio Gallico, duroque sceptro suo plane subessemus , a Napoleonte subactis, conservata haec Academia Lugduno-Batava, sed ab altero hoc Procruste ad. Gallicarum. suarum Aca- demiarum modum partim protracta partim resecta, magnifice, hercle! sed iristi illà servilis apparatüs pompá, zzsta//aretur a smvGwANsTO, Viro ma- gno, meliore fortuná digno. — Memineritis etiam lactioris, et expiatricis veluti solennitatis , quum, triennio post, excusso sed ct plane perfracto Na- poleontis jugo, patriáque nostrá. sibi redditá, quin alterá sui parte auctá, ect ad scriptam et sane liberalem imperii legem constitutá , reformata haec Academia hoc ipso in templo inauguraretur a krgwrERo- (heu! nobis nuper erepto), redacta quidem ad novam studiorum formam; ab ipso kewPERo, €t pn'sscunvo nostro — quem honoris causa nomino et compello — aliisque praeclaris viris propositam et ab optimo Rege comprobatam jussamque. Hac nová lege, complura quidem, quae a Gallis recte cogitata. videbantur, Servata inque rem nostram versa, plurima prisünae formae reddita , multa ve- wx AowW B a vYrTTI .O. .H 5 veró vel utiliter addita, vel inprimis in contrariumr timidi angustique genii Napoleontiacae legis fuerunt conversa. Hoc quidem nuspiam acrius et aper- tius, quam in studiorum juridicorum formá modoque constituendo, Quum enim Gallica lex in classe juridicá nil extra jus civile scriptum sineret do- ceri, nunc et historicae et philosophicae studii juridici partes pridem nobis usitatae, in integrum , et nová sanctione munitae, restitaebantur non. tan- ; tum, sed. juri quoque Gentium , et Publico, quae in illis erant, complures addebantur aliae doctrinae politicae, quae in Academiis nostrá aetate per Germaniam etin Imperio Russico pleniore formá vel institutis vel instau- ratis, propriam Disciplinarum Politicarum classem. sive: facultatem. (quae dicitur) efficere solent. Hae tamen apud nos, eadem, imo majori utilitate , et simul Batavorum illà prudenti moderatione, classi Juridicae fuerunt ad- junctae; ut et futuri Jurisconsulti civitatis suae rationem suumque in. civi- tate locum, et futuri civitatis rectores naturam juris et praesentem ejus formam — neque id quod bonum aut utile videatur, ab eo quod justum est Secernere — discant; et simul pristinus ille, qui dudum apud nos, quin et apud Romanos. haberi solebat nexus confirmaretur, et majore suo jure foret 4£d- . gocatorum ordo seminarium dignitatum (a). Quae quidem. doctrinae partes, illo primo Regis Edicto huic Academiae soli praescriptae, sed anno mox insequente in Lovaniensi, Gandavensi; Leodiensi Academiis itidem. doceri jussae, Academiis Rheno-Trajectinae at- que Groninganae non tam negatae, quam. non impositae fuisse, liberaeque industriae relictae censendae sunt ; et partim in iisdem Academiis, et im . Athenaeo quoque Amstelodamensi , Academiae nostrae cognato, magna cum. laude Professorum et ardore discentium tractantur. Sed ecce! nuper legitur in ephemeridibus, xrexawpnvw Russorum Impe- ratorem , pium, justum , magnanimum, praecipuum Napoleontis impuden- tius dominantis et libertatem. populorum opprimentis eversorem , auctorem Sancti Regum Foederis, de Christo Regum. Rege venerando semperque re- spiciendo — sed nolentem protervá. licentiá. vel democratico spiritu , qui ad anarchiam pronus et Christianae religioni videatur inimicus, legitimos re- ges et quieta regna turbari et eyerti — Imperatorem igituP ALBXANDRUM, po- Cr) Now. Theod. (potius. alentin. MI.) 34. de: Postulando, Add. Provem, Instjz. Justin. in. fine» A. 6 H. OG. IT' IY BD Hi/MOA N politica studia in sui Imperii Universitatibus abrogasse mec illa publice jam sinere doceri. — Quae res, quum inter homines politica garrientes ,' mag- nosque reges nasutulo suo modulo metientes , sermonibus agitaretur, non defuerunt, qui mihi quoque subinde vel jocose vel etiam serio metum in- 'jicere vellent, studiis meis, tam gravi auctoritate et cui resisti mon posset damnatis atque proscriptis, vel igitar tacità et prudente hujus exempli ve- neratione , vel praepotentis Imperatoris disertà mox significandá voluntate ; claudendas scholas illas meas et ad. vulgares alias et innocuas Jurispruden- liae partes recessum fore quaerendum. — Quarum quidem ineptiarum per- taesus, regessi, serio me et publice, sed semel esse responsurum. Cujus praestandi non opportunior nec optatior ullus mihi contingere posset locus, quam quo hac tantá vestrá talique Auditorum coroná, defendam atque vin- dicem: quidquid de Russiá sit, doctrinas politicas in Academiis Belgicis omnino esse docendas. Bem. Hoc igitur argumentum ad nos omnes, cives Belgas, magnopere pertine- re, sponte intelligitis, Auditores! — Et de Russiá quidem, et non locorum spatio coelique magis plagá quam aliis rebus omnibus diversá et fere contra- rià vasti ilius imperii absoluteque regnati, popularisque nostri regni Belgici conditione, quae faciat ut et ibi fortasse minus, nec minus tamen apud nos sint docendae doctrinae politicae, parciusque nobis sit reprehendendus Russorum Imperator in suis institutis , neque continuo credendus , vim quoque facere velle nostris — hanc igitur Orationis meae partem, angu- stis spatii finibus circumscriptus, proferre non potero. Sed nos quod at- tinet, nostrà patriaeque plurimum interesse ut porro doceantur et magis ma- gisque apud nos confirmentur et illustrentur doctrinae quae ad rem publi- cam bene cognoscendam, constituendam et administrandam faciunt, hoc igitur apud Vos non aegre mihi videor esse probaturus. ? Etenim , qui sumus Belgae? — Populus liber, qui Arausiaco Principi, ob adsertam quondam per cvirreL.wuw illum, hujus auctorem Academiae, pa- iriae libertatem , et innumeras Nassavicae domus Belgicae virtutes , quibüs in cádem salutis Belgicae palladium esse videatur, imperium, certá lege scri- ptá et ab Rege comprobatá juratáque detulimus; ex quà, cum in sciscendis legibus , tam in tributis imponendis, non mero Regis arbitrio, sed commu- ni voluntate Delegatorum. populi procedatur, et in cunctis paulo majoribus tam ka € RohyTr Yu: x 7 tam juris dicundi, quam. publicae. rei administrandae. collegiis, libero civium suífragio magistratus constituantur. Vicissim Regi. Consiliariis opus est, et Provinciarum. Praesidibus et innumeris majoris | minorisye. rei. administris , ab ipso Rege, partim de suá Scientiá, partim Tom edis primario- rum Ministrorum constituendis. .... . Jam, quid efficiet, horum omnium, quibus. in dogisis suis. iig cre- dita fuerit res publica, et promtiera.et rectiora fore consilia omnemque re- rum actum; et inter ipsos qui ab eádem, et cum his qui ab adyersá parte creéntur consensum faciliorem ,. suspiciones et dissidia longe minora , sed in dissentientium consiliis. aestimandis et fortasse recipiendis animum candidio- rem? . Nimirum si hi cuncti , liberaliter educati et instructi, dum in. Aca- demiae Scholis philologicis, philosophicis, et quod. quidem per. se multum est, juridicis unà versantur, ipsam. quoque rerum civilium. doctrinam ,. a praeclaris diversarum nationum viris dudum excultam et in. clará luce ,. pro- cul a despptismp atque servitute, sed procul etiam ab anarchiá collocatam ; cognoverint atque perceperint... Et quidem: cognoverint. et hauserint. illà ae- tate, quà non adco spes aut metus aut ambitio civilis , sed investigandi re- tinendique boni, veri, pulcrique studium, felices animos: tenere , felicia juve- num corda fae implere. Tunc igitur, quum literis et artibus ad. alium quemcumque vitae usum cultumque instruuntur illi, quibus res publica pri- vataque civium tractanda fuerit, et illa discant, quibus patriae, civibusque suis olim sint consulturi. Nam privatorum quoque eiiam; negotia . pon. sem- diantur nisi pe per. get nee 4 qui civitatis pkrondi et magistratuum. Ponit et exactionum publicarum jura. dormamqug Igitingss inter alia Juris, civilis praecepta . didicerint. A ; Quid, nonne. cives . generatim, universi , quotquot. honestiore. loco. sunf y quorum, Sponte. conspirante studio efficitur ila. vox .et opinio. et. voluntas publica » praecipuum robur Principum et in rebus saepe trepidis et. afflictis praesidium. certissimum et sacra. velut anchora legitimae potestatis .— nonne cer tius et plenius eonciliati. devotique Principi suo. praesentique civitatis. con- ditioni. fuerint , et in his etiam quae secus: opinarentur. facilius acquiescent, si publicae rei conditionem , quaeque illi salutaria, sint y et ipsi rectius intelli- gant, $ H. 'G.' T'vp £ WV AN gant ,| et a magistratibus a se electis , et a Principe ejusque administris , agno- Sci videant et exerceri? Quanti sit veras et idoneas notiones habere politicas, quanti constet illis carere, quamvis et alii populi tristissimis didicerint fatis, haut scio tamen an nullius hanc in rem tristior sit experientia, quam nostra Belgarum. — Qui in ipsà quidem olim Hispanicá dominatione depellendá , et per omne deinde tempus liberae, quae dicebatur, Reipublicae, pulcro blandoque, et sane venerando, sed fallace saepius et insidioso Zibertatis nomine commoti et agitati et in transversum fuimus acti. Primum, in eo, ne parerent ex- teris, sed propriam civitatem efficerent; mox, ut singularum septem foede- ratarum provinciarum Ordines sive Status, suae rei domesticae sibi pla- ceant arbitrio, de re communi consiliis decernant, sumtus non conferant inviti; nunc ut in singulis urbibus paucae familiae Optimates principatum exerceant, de honoribus opibusque publicis in sua commoda statuant, de populo, quem plebem vocant, non ultra solliciti; mox ut exosis hisce ty- rannulis repressis, alii quoque cives aliquo numero habeantur: nunc ut in singulis provinciis, oppidis , collegiis multa sint priva praecipua jura quibus praefulgeant aliis aut prosperent, et haec serta tecta serventur; mox, con- tra, ne sit aliquia cujusquam ordinis, classis aut loci praecellentia , haec omnis aboleatur, et ad unam illam strictam aequalitatis normam omnia redigantur — in his omnibus, tam diversis atque contrarüis, — testor, vestram A. A.! Historiae patriae cognitionem , plurimorum quidem et ex- perientiam — libertatem velut unice constitutam proclamari, amplecti et mordicus vidimus teneri; diversa sentientes odiis, conviciis, contumeliis exagitari, locoque suo in civitate pelli. — Donec tandem, et malis quidem nostris edocti, sed et rectiore judicio doctrináque politicà usi, non in ex- terni regiminis formá vel specie, sed in eo positam didicimus libertatem politicam , quatenus in gerendá re publicá judicii civium honestiorum ratio Sit habenda: Vicissim, dum subinde nostri Proceres, vires tam nostrae civitatis quam aliarum , et crescentes vires aliorum, nostris quidem adhuc intactis, sed dum non pariter augentur, hoc ipso fractis atque superatis — dum haec igtur vel non satis curant et explorant, vel securi sibi blandiuntur, nonne su- tx MON E A m TI 0 g subito collapsam cum auctoritate sud,. et excidio proximam vidit rem pu- blicam sagax quidem ille subtilisque politicus zaxvs wrrrius, Gallosque in intima Hollandiae suae viscera saevientes (2)? — Nonne frustra deinde multo cum dolore monuit obtestatusque fuit stzNcELANpzUs, Sed soporem tor- poremque excutere non potuit Praepotentibus, scilicet, Dominis, auro gra- vatis, regnandi voluptate languidis et obesis (53). Hora non sinit, Auditores! ut exsequar, quae de perversá quae deinde gentem nostram incessit aemulatione , remediisque malo pejoribus, tunc, eàdem semper politicarum rerum ignorantià, tentatis , adnotaveram dicenda; vel, quod de summiá re publici dixi, separatim enarrem de praeclaris illis ét dudum uberrimis divitiarum fontibus patriaeque praesidiis, quae fuerunt in coloniis Asiaticis , Americanis, Africanis, grandibusque illis sed tandem monstrosis Societatibus , Orientalis quae dicebatur Indiae et Occidentalis (4). — Nec invitus etiam abstineo, ne hac in publicá laetitiá Vestrá severius in- Secter praesentes veteris inscitiae reliquias: dum alii nostrates, in pristina- rum factionum luto, jam procul a nobis jacente, haerentes, ilic acerbe di- gladiantur aliosque e longinquo lacessunt, illorum quae jam in rebus nostris curanda et forte cavenda sint securi vel inperiti; sed alii, qui haec sibi cu- rare videantur et vehementer liberales plerique velint videri, doctrinas po- liticas profitentur et propugnant falsas, dudum explosas et maxime illi- berales; neutri divinam illam universi tandem Belgii conjunctionem satis intelligunt, id quod in divers regur parte magis displiceat, et sibi quae- rendum et illi nituntur imponendum , ct sinceram illam fraternam caritatem detrectant, summum et unicum patriae columen regnique fundamentum. Do- (2) Con£ Doct. w. e. vax ka Pzx, Jerk Geschied, der Nederl. 11 D. bl, 58 — 60, 63, 655 67. Cla.srizcrExwBEzEx, in defensione Jani Wittii p. 6—12; et in Elog. Slingel. mox cit. p. 5! ; 52. Doct. BRUIXNING, Gupplem. v. het Aardrijksk. Woordenb. 'W. 4ntwerpen. (3) Doc. vaw xAMPZEN, libr, cit. p.217, 218. et p. 234, sq. Cl. s1EGENBEXZE in Elog. Sim. v. Slingelandt , (Zerhand, zan de. IMaatsch. der Nederl. Leerk. MI D. I St.) p. 14» p. 29—42» pe 54 — 64, et in adnot. ad loca cit. .€4). Dudum ante bellum ab Anglià Reipubl. Belgicae an. 1780 factum penitus corrupta erat res omnis Societatis Indiae Orientalis et oeconomia , praesertim in Indià. Covf. de Consideranen. van den Baron vA 1M HOFF, 1741. Edicta Gubern. Gener, s, Moss EL an, 1733 et sqq. edita ab 4. HUYSERS, in Append. libri Stag der Oostind, Etablissementen, 1789. ( Twee ) Zamenspraken wegens de oorzaken van het bederf der INederl. O. I- Compagnie, 1773. B 10 H. G. TY D E|MoA N Dolebamus paulisper, in Academiis nostris, noviter et liberaliter consti-. tülis, doceri jussas quidem doctrinas. politicas, sed causarum patronis , vel. qui ex horum ordine suffragio civium ad magistratus deinde vocentur, re- lictas posse videri; dum in rerum actu quà magis ad ipsam Regis guber. nationem pertinet, empiricà fcre methodo. et prope mechanicá juvenes ne- gotiis publicis admoventur et adsuefiunt , ct promtam aliquam tandem. facul- iatem acquirunt; sed, paucis erecioris plane indolis exceptis, plerique ne- scio quid frigidum et illiberale contrahunt ct in unà fere particulà rerum. haerentes universum earum nexum non satis perspiciunt; nostrae tamen disciplinae alumnis optatos et speratos magnae partis studiorum fructus prae- ripiunt. — Sensit hoc ipse Rex noster augustus, et nová scriniorum con- stitutione indoctos operarios ab aliis ad. altiora destinatis semovit ;. ad. altio- ra noluit admitti, nisi qui studiis juridicis , scilicet et politicis , Academicam operam rite navassent et Praeceptoribus primum sese probassent. — Hoc itaque facto Rex providus et sapiens, complevit simul illud politicarum doctri- narum in Academiis discendarum institutum, et magno docuit exemplo re- que ipsà professus est, a nostris quidem illis doctrinis se sibi et patriae nihil metuere. Nec est quod dubites, o Patriae Pater! quin fidem in nobis positam sincerá pietate plenoque officii sensu rependamus. — Non foret quidem prorsus necessarium A. A, Exoptt.! ut quae res ipsa doz cet, quae patriae nostrae historia confirmat, auctoritate porro muniam Do- ctorum similiter opinantium. Non possum tamen, quin breviter adhuc commemorem gravissimam duorum virorum auctoritatem , quos ób eximias utrumque ingenii doctrinaeque animique dotes. atque virtutes diligere, co- lere dudum solebamus et quorum grata sanctaque et mihi semper sed et Vobis omnibus erit memoria; quorum locus in ordine nostro vacuus meos jam oculos lacrymis et animum incredibili dolore perfundit. At ratio est habenda Vestri temporis laetaeque hujus solennitatis, priva- toque meo dolori moderandum et imperandum ; quum publico propter gw *rRuw luctui per laudatores tanto viro dignos, srEGENBEKIUM , PALMIUM, SAN* DIFORTIUM jam satis possit videri factum. Comprimendus igitur est animus , ne laudes incipiat vel fraterni Collegae fidique amici xEwPeRr, vel optimi Viri, venerandi parentis mei, cui, in ipso festorum horum apparatu piam ani- Or Hi & Tryjr Oo 11 animam Deo reddenti (5), ingentes has velut exsequias, funebresque lu- dos Academia facere mihi videtur. — Quod igitar cum hoc sermonis mei argumento propius est conjunctum , quam ut sileri possit, brevibus nudis- que verbis ut referam : hi ambo, quin inter optimos, et Principi non mi- nus quam patriae fidissimos cives habendi fuerint, nec ullus Vestrum du- bitaverit, nec dubitari posse credat. Atqui, ut taceam innumera quae de xEXPERO Jurisconsulto politico, Doctore politico , Civium delegato ad Conci- lium Ordinum Generalium , Regis Consiliario, dici possent, partim alibi a me (6), imprimis vero a PArwro dicta , sed xew?rno praesertim accepto ferenda videntur politicae doctrinae in hac primum Academia, et sic deinde in aliis, pomoeria longe prolata; — postquam meus Pater triginta jam annis ante, : in Academiae Trajectinae magistratu deponendo, in mediis turbarum civi- lium fluctibus et procellis , ipse pro rei publicae statu domoque Arausiacá tuendá statum subinde suum vitamque periclitans (7), graviter dixerat, de verá Politicá, eáque in 4cademiis discendá: remedium potius tur- barum civilium, patriaeque afflictae solatium ex plená rectàque et liberá, Sed castà prudentique doctrinà politicá docens arcessendum. — Ad illa me confero quae in decretis honoribus hoc die solenniter conferendis mearum Sunt partium. Et sane si quid est, quod talium virorum deside- rium amissorumque dolorem et patriae dammum lenire consolarique possit, hoc totum ponimus in Vobis, ingenui juvenes , Musarum Palladisque alumni "Themidique et patriae Belgicae consecrata pectora. Spes fuerit illa, certa- que persuasio, plerosque Vestrum inveniri , qui talia doctrinae vitaeque exem- pla intuentes et ardore praeclaro in iisdem imitandis enisi , Vos dignos non tan- tum patriae cives , sed talium virorum aemulos et successores sitis pracstituri. Praesagium autem pignusque spei fideique meae sunt illi duo Vestrum , quos inde ab ineunte aetate studiis moribusque aeque probatos et Acade- micis quidem studiis plus quam .septennii cursu diligenter et accurate per- ac- (5) D. 1 Febr. Sepultus d. 5 Febr. B ' (6) Primà mearum lujus anni academici lectionum dixeram de &z^trxRo JCro Polirico, |! € 7) D. 23 Mart. 1784. (Conf. additio mea ad. vere. Beig. sens 02 € n 1, Z7rcorie der Statist. p. 162, 63) DB 2 12 H. G. -T.:Y D HM ^AÀ N actis, praeviis omnibus examinibus praeclare satisfacientes , Candidatüs in jure gradu ante quinquennium fere, proximo ante promotionem gradu jam ante triennium obtento, nunc, Saecularibus Academiae concelebrandis , cu- pientes et merentes, summis in arte nostrá honoribus doctoratuque Juris Romani et Hodierni zzore majorum. ornandos, unanimis censuit Senatus. Quorum alter, ceRARDUS 10ANNES DE MARTINI, honesto in hac ipsá civitate loco natus , iisdem hisce diebus disputatione de IL. 4212aeo Cornuto, Phi- losopho Stozco docte et eleganter scriptá, et publice ac solenniter magná cum laude defensá, gradum Doctoratüs summosque in Philosophiá "T'heoreticá et Literis Humanioribus honores obtinuit, doctoralemque togam, non ut re- liqui Candidati, in signum decreti et mox complendi honoris, sed suo jure gerit. Juridicae dissertationis inauguralis argumentum sibi sumserat, quod et ad quotidianam utilitatem comparatum et ex intimo tamen Jure Romano et Hodierno erat explicandum , de hereditate pluribus communi; quam dissertationem sic elaboravit et publicé defendit, ut summos hosce honores lubentes ipsi decerneremus. Nec minus lubentes meritoque eosdem decrevimus alteri ex facultate nostrá Candidato, sEsAnLpo ;Awo zvERARDO Rav, .Lugdunmo-Batavo, Professoris doctissimi, Oratoris facundissimi filio, qui materni generis nobilitatem ,' e£ paternae stirpis literatam nobilitatem íortasse non inferiorem, Patre, Avo, Proavo natus Professoribus, non titulo tantum scd reapse Clarissimis, Eru- ditissimis, haec igitur a majoribus accepta nomina decoraque digné sustinet suisque virtutibus ornat. Hic honores Doctoratüs nostri amplioris, More Majorum conferendos sibi decerni meruit oblatá nobis egregià Dissertatione ad M. Tullii Ciceronis Orationem pro P. Quinto ; quam si Philologicae nostrae Classi tradere maluisset, non dubito quin et eam et se ad eosdem honores eidem facile probasset Utriusque hujus Candidati perpetuus ardor discendi , multiplex et accurata doctrina, mores prorsus inculpati, laeta constanter et apud Commilitones et apud Praeceptores fama, latissimum praeberent campum quo in eorum laudes exspatiarer. Sed, optimi juvenes! in praecipuis vestris decoribus et mihi et nobis omnibus censetur etiam ingenuus ille pudor utriusque ve- Sirum et verecundia. Huic igitur ut parcam, et ab laudibus vestris Vobis coram hic palam praedicandis abstineo , et reliqua ad. publicum hunc actum per- 0^ & & Tr Q9 15 pertinentia quantá decenter fieri possit brevitate absolvam. . Id tamen non recusabitis , quin Doctoratüs jam insignibus ornandi, disci- pulorum ordine relicto, ad superiorem hanc cathedram ad me vocantem accedatis. Salvete, cari discipuli! — Qui 7054 jam induti huc accedere meruisti. Quod ipsum /ogae nomen, quantam, in vobis inprimis Jurisconsultis , excitat constantis justitiae cum civili prudentiá conjunctae Consultorum illo- rum Romanorum memoriam ! . Quod igitur bonum, felix, faustumque esse velit Deus Ter Optimus Maxi- mus! ex potestate huic Academiae olim per curLrerwvx illum Primum Au: raicum tributàá, per dignum tanti nominis successorem GUILIELMUM PRIMUM Regem servati, aucloritate Rectoris Magnifici, et amplissimi Senatus Aca- demici consensu , Nobilissimaeque Facultatis Juridicae decreto ,: ego "Te Gerardum Joannem de Martini, Te, Sebaldum Janum Everardum Rau, Lusduno-Batavos, Juris Romani et Hodierni Doctores dico, creo, renuncio; do Vobis facultatem e superiore cathedrá jura docendi et inter- pretandi, consulentibus de jure respondendi, caussas in foro agendi, quae- que jura atque decora Doctoribus Juris Romani et Hodierni rite creatis lege vel consuetudine concedi tribuique solent; in. quorum fidem accipietis diplo- mata, majori Academiae sigillo munita et a swarrENsuRcro, Viro Clarissi- mo, nunc Senatus Actuario subscripta. Macti estote virtute, Juris Romani et Hodierni Doctores! a me, quod ego in felicitatis meae parte pono, a me Praeceptore hactenus Vestro, primum hoc nomine compellandi! — Sed quamquam lubens ex disciplinà meá Vos dimisi, postrema tamen haec summaque mihi concedite, et eádem quá sem- per fuistis modestiá ac docilitate accipite vitae artisque Vestrae rite insti- tuendae exercendaeque praecepta, quae symbolis typisque his animos altius penetratura prudens involvit antiquitas. n Videtis Corpus Juris Romani apertum. — "Turpe Jurisconsulto,, sine lege loqui! "Turpe civi, Doctori, causas oranti, jus in quo versatur, cujus peritiam profitetur, ignorare! — Hunc itaque librum, uberrimum juris ejus- que prudentiae, nostrae quoque Belgarum, fontem perennem, porró, quod huc usque fecistis, diligenter evolvite, nocturná diurnáque manu. versate! BS yi- 14 H. G. ,T.X DE M,A N Videtis eundem Zbrum. clausum. — Scire Jeges non hoc cst, verba ea- rum tenere, sed vim et potestatem! Non semper legum Codex ad manus est; non semper lex in terminis (quae dicitur) invenitur; neque sufficiunt nuda frigidaque legum verba, sed interpretanda sunt. — Lecta igitur sunt meditanda ; et ipsa juris, non tantum constituti , sed etiam constituendi prin- cipia mente animoque sunt tenenda, hinc depromenda et ad usum vitae €t civitatis applicanda. Accipitis indice dextrae manus digito azulum aureum. — Hunc anti- quum nobilitatis, apud ipsos quoque Romanos Emquestris ordinis insigne fuisse nostis. Hunc pronubum 'Tbemidos reveremini, sanctae severaeque Deae, cujus merito jam sacerdotes habemini! — Nec opus igitur, ut enar- rem, quae de puro solidoque auri metallo, de circulari formá pracestantis- Simá figurarum , de manu digitoque cui induitur annulus copiose possenf explicari. Pileum addo Doctoralezm. — Doctoratüs, sed priscum eundem ZzPer. iatis insigne; quà sine, quid est ipsa nobilitas, nisi servitium turpius. — E scholis igitur dimissi, nec in magistrorum verba jurantes, in foro, in re publicá versantes libertatem tuebimini vestram , et dum »gloriosae vocis con- iisi munimine, laborantium spem; vitam et posteros defenditis? (8), non civium ardor prava jubentium , non vultus instantis tyranni Vos quatiet. — Cumulus hisce insignibus accedit aureuzm hoc mumzsma, donum Nobi- lissimi Magistratus hujus urbis, quo promotionibus Morc Majorum cele- brandis addendo, suum literarum amorem, suam erga tam strenuos earum cultores munificentiam , animum suum huic Academiae propensum osten- dit. — Cujus rei ut ego Academiae nomine gratias ago, Vos etiam, non hoc íantum die, quo pretiosum hoc monile pectore gestatis, sed per omnem vitam gratum habebitis animum , et caram hanc urbem, quae Vos genuit et educavit, et jamjam discedentes tanto prosequitur honore. Sic igitur Vos, Doctores rite creatos et ornatos, da& dextrá fideque, el velut amplexu fraterno in ordinem Doctorum publice et solenniter reci- pio. Vestram amicitiam flagitio, Vobis meam, non nunc primum promitto aut ostendo, sed perpetuam fore spondeo. Et (8) L. Advocati 14. C. de Zdpoc, divers judicior. O R A T I OC. 35 Et jam, cunctis quae ad solennem Auzc actum pertinent rite peractis novos hos et insignes honores et meo nomine et Academiae, quin omnis hujus doctae splendidaeque coronae, sincere Vobis gratulor. — Faxit Deus, ut haec honorum in Vos collatio, ut omnis actus hujus diei, ut universa haec sacrorum Academiae semitertio-saecularium celebratio , Vobis Vestrisque , et huic Academiae, et huic Urbi, Patriaeque et Literis emolumento sit et ornamento ! TUM » iusbi | -ADNO- A CTIPONL X peur" m o Pag. 7. — illius imperii absolute regnati , popularisque nostri regni Belgici — Non possum , quin hic addam, quae mihi hoc loco versabantur ob oculos, in quae pauló an- te forté incideram , loca Scriptoris vetusti Angli, jo. FoR TESCUE , Cancellarii Regis Angl. HENRICI VI, ex ejus libro de Laudibus Legum z4ngliae ; quae simul indicant, 1 quam antiqua sit in Anglorum animis, in principibusque ipsorum viris, et cara sanc. taque fo//£ici sive liberalis imperii notio studiumque. Scripsit autem Fon TESCUE circa an. 1460. — Paginas citavi editionis quae mihi nunc sola ad manum fuit, LozZ. 1737 Cpriori titulo ejusdem Voluminis inscribitur 7z 74e Savoy , 1741) fol. Car. IX. Pag. T. .. Non potest Rex Angliae ad libitum suum leges mutare Regni sui; principatu nam- que nedum Aega/, sed et Po/izico, ipse suo populo dominatur. Si regali tantum ipse praeésset eis, Leges Regni sui mutare ille posset, 74//22/7 quoque et caetera onera eis imponere ipsis inconsultis, quale Dominium denotant Leges Civiles, cum dicant , » Quod Principi placuit , Legis habet vigorem." Sed longe aliter potest Rex politice imperans Genti suae, quia nec Leges ipse sine subditorum assensu mutare poterit, nec subjectum populum renitentem onerare impo. sitionibus peregrinis ; quare populus ejus libere fruetur.bonis suis, Legibus, quas cupit regulatus, nec per Regem suum, aut quemvis alium depilatur: consimiliter ta- men plaudit Populus, sub Rege regaliter tantum principante , dummodo ipse in Ty- rannidem non labatur. De quali Rege dicit Philosophus, III. Politicorum , ,, quod » fhelius est civitatem regi yiro optimo, quam lege optima. " — Sed quia non semper contingit praesidentem populo hujusmodi esse virum , S$zzczvs THOMAS in libro quem Regi Cypri scripsit, de Aegimime Principum , optare censetur, regnum sic institui , ut Rex non libere valeat Populum Tyrannide gubernare, quod solum fit dum potestas regia lege Politicá cohibetur: Gaude igitur, Princeps eptime, talem esse legem Regni in quo Tu successurus es, quia et Tibi, et Populo, ipsa securitatem praestabit non münimam et solamen, Tali lege, ut dicit idem $7czus , regulatum fuisset totum ge . ADNOTATLIO, 17 genus humanum si in Paradiso Dei mandatum. non praeteriisset: tali etiam lege. re- gebatur Synagoga, [i. e. Populus Judaicus] dum sub solo Deo Rege, qui eam. in regnum peculiare adoptabat, illa militabat; sed: demum ejus petitione, Rege homine sibi constituto, sub lege tantum Regali ipsa deinceps humiliata est." Car. XIV. Pag. 9. » Clarissime jam conspicio, quod. non alio pacto Gens aliqua, proprio arbitrio ,- un- quam se in regno corporavit, nisi ut per hoc se et sua, quorum dispendia formidabant , tutius quam antea 'possiderent; quasi (7. quali) proposito Gens hujusmodi fraudaretur , si exinde. facultates eorum eripere possit Rex, suus, quod antea facere ulli Hominum non licebat. Et adhuc gravius multo Populus talis laederetur, si deinde. peregrinis legibus, etiam ipsis forsitan exosis, regerentur. Et maxime, si legibus illis eorum münoraretur substantia, pro cujus vitandá jacturá, ut pro suorum tutelá corporum, ipsi se Regis imperio, arbitrio proprio submiserunt: non potuit revera potestas hu- jusmodi ab ipsis erupisse; et tamen si non ab ipsis, Rex hujusmodi super ipsos nullam. obtineret potestatem, E regione, aliter esse concipio de regno , quod. Regis solum auctoritate et potentià incorporatum est; quia non alio pacto Gens talis ei sube jecta est, nisi ut ejus legibus , quae sunt illius placita; Gens ipsa, quae eodem pla- eito Regnum ejus: effecta est, obtemperaret et regeretur. — Neque, Cancellarie! a meá hucusque. memori elapsum est ,: quod: alias in tractatu de Natur. Legis Naturae. ( *), horum duorum Regum aequalem esse potentiam «doctis. rationibus. ostendisti: dum Potestas, quà eorum alter perperam. agere liber est, libertate. hujusmodi mon ;augee tur; ut posse languescere morive, potentia non- est, sed. propter privationes in ad. jecto , Impotentia potius denominandum.: Quia, ut dicit Bo T1U S, ,, Potentia non est nisi ad bonum"; quod posse male agere, ut. potest Rex regaliter regnans, libe- rius quam Rex politice dominans populo suo, potius ejus potestatem minuit, quam augmentat, (Nam sancti Spiritus, jam confirmati: in glorià, qui: peccare nequeunt, potentiores nobis sunt, qui ad omne facinus liberis . gaudemus -habenis;"". Cars. XXXIV. Pag. o1. ^» Audistii namque superius , quomodo inter. Leges Civiles praecipua sententia est, füaxima sane regula, illa quae sic canit: 5, Quod. Principi placuit , Legis habet vigorem." Qualiter non sanciunt leges Angliae, dum. nedum AegaJier, sed et. Politice Rex ejus« Tiset : dem (*) LOpusculum hoc, «- diversum. a F, tractatu de Jure Regali et Politico, im lucem edito Lond. 1714 et 1719, Svo. — exstat M3», certe exstabat an. 1732 in Bibliothecis, etiam Publicis Angliae , Iaudibusque celebra- tur a Viris Doctis 5 Conf. C. atalogus Operum et librorum ab jo. FOR TESCUE scriptorum , in fine Praefationis Ane licae, versioni hujus operis de Laud, Leg, Angl praemissae , pag. lv. optandumque censeo ut in lucem adhuc edatur, ] ; Xdir : C 18 ADNOTATIO. dem dominatur in Populum suum, quo ipse in coronatione suà ad legis suae obe servantiam astringitur sacramento; quod Reges quidam Angliae aegre ferentes, putane tes proinde se non libere dominari in Subditos, ut faciunt Reges regaliter tantum principantes , qui Lege Civili, et potissime praedictà legis illius. Maximà regulant Plebem suam, quo ipsi ad eorum libitum Jura mutant, nova condunt, poenas infli- gunt et onera imponunt Subditis suis; proprii quoque arbitriis, contendentium , cum velint, dirimunt lites: quare moliti sunt ipsi Progenitores Tui, hoc jugum politicum abjicere , ut consimiliter et ipsi in subjectum Populum regaliter tantum dominari, sed potius debacchari queant; non attendentes, quod aequalis est utriusque Regis potentia, ut in praedicto Tractatu, de Naturá Legis Naturae docetur, et quod non jugum, sed libertas est, politice regere Populum, securitas quoque maxima ne- dum Plebi, sed et ipsi Regi, allevatio etiam non. minima solicitudinis suae." ' Pag. 9. — de populo, quem plebem vyocazz. — MHalucinatum hac: notionum confusio- ne WAGENARIUM, ad. Hist. T. VIII. p. oc8, in wiLkEsI: defensione Ley* cestrianà sive incusatione OO, Holl. referendà , recte monet kr u1TriUs, ist.der Holl. Siaatsreg. CT. M. p.980, 981: sed ipse, in amplà caeteroquin et accuratà rerum Leycestrianarum relatione ,. quae totum illud Vol. II. implet, doctrinarum democratica» rum sui temporis horrore, credo ( v. 247. 293, 320, rel.) , hoc quidem. loco in con- trarium, non minorem errorem lapsus videtur, ad. Civitatum / Decuriones. (J/roedschap- en) referens vel terquens, quod populari suá notione, qualem supra in FOR TTE- ScuO vidimus, et quali nititur omnis res publica Anglica, de Populo, s. Civibus-com- muniter (Ze Gezzeente) graviter et nimis ex vero dixerat Politicus Anglus. — Multa hic possent addi de xr u1 TII hoc opere , ejusdemque altero, de Supremo OO. Holl. Impe- rio legitimo — de (E. LUZACII) doctrinain diatriba Z/et Gedrag dér Stadhoudersgezin- den vyerdedigt; ab Amstelodamensi Magistratu, mortuo c uUILIELMO IV spiritus il» los suos mox recipiente, proscriptà m. Majo 17545 — sed possunt etiam: hic omitti. — Chaós autem erit omnis pristina patriae nostrae historia, donec aliquis, et rerum ges- tarum et politicae doctrinae gnarus, et a praejudicatis -opinionibus et a timore va- cuus et liber, tractandam eandem reformandamque sibi sumserit, Interim legendi rele- gendique sunt tractatus historico- politici; a praeclaris principibusque viris profecti, et Parti VI prioris, Parti II, III, IV alterius meae Collectionis , 44zez:0syzc dictae , inserti, 7 Pag. 13. — quin fidem in nobis positam: — ,,Qw'ils (Que les Rois) soient plus con- » fiants! leurs desseins n'en seront pas moins beaux; ils peuvent porter aussi loin » Qu'ils le veulent Pamour et la vénération des peuples; i| leur suflit d'étre les meil- » leurs, comme ils sont les premiers des hommes; il leur suffit de redescendre vers $68. ADNOTATIO, 19 » eux, de les avoir pour amis et non plus pour esclaves?" —. graviter dicitur in Scripto politico Gallico , his ipsis diebus multum meritóque celebrato , Revue poliri- que. de l'Europe en 1825, p. m. 205 in quo. quis non Belga cum voluptate legat, quae de optimo Rege nostro praedicantur. p. m. 46 —48 (quo tamen loco. sunt aliqua minus accuraté dicta). — De Aussié, et Imperatore ALE XANDR 0, ZD/d. p. m. 35. » De longtemps l'arbre de la liberté ne reprendra racine dans son empire; c'est une » terre qui n'est point défrichée"* — 229. 33: ,, Il faut rendre hommage au caractere » de l'empereur Alexandre. On ne peut faire un usage plus modéré de la force et -., d'un pouvoir qui peut tout; et quoique la philosophie ait avec justice retiré ses » applaudissemens à ce prince qui est passé dans les rangs du parti qui la combat, il est juste. aussi de reconnaitre qu'il use avec une sagesse, digne d'admiration, d'une toute-puissance dont la plüpart des rois ne manqueraient pas d'abuser. C'est le vrai caractére dela magnaniumité; mais cette magnanimité est la vertu d'un » Seul homme, et l'homme a son terme." — Hic autem locus sponte me admonet ilorum, quae de hoc Imperatore , humani geueris tunc deliciis, memoriae prodidit ex- celsi ingenii foemina, Mad. pE sTAEL-HOLSTEIN, in opere. postumo , Coiside- rations sur la Revol. Frane. "T. lH. Chaco. 4. ,, J'ai eu l'honneur de causer plusieurs » fois avec l'empereur Alexandre, à Saint Pétersbourg et à Paris, au moment de ses » IeVers, au moment de son triomphe. | Également simple, également calme dans.l'une ».et l'autre situation, son esprit fin, juste et sage ne s'est jamais démenti. Sa con- » Versation n'a point de rapport avec ce qu'on appelle d'ordinaire une conversation » Officielle; nulle question insignifiante, nul embarras réciproque ne condamnent ceux qui.l'approchent, à ces propos chinois, s'il est permis de s'exprimer ainsi, qui » ressemblent plutót à des révérences qu'à des paroles. L'amour de l'humanité. in- » Spire à l'empereur: Alexandre le besoin de connoítre le véritable sentiment des au- » tres , et de traiter, avec ceux qu'il en croit dignes, les grandes vues qui peuvent » tendre aux progrés de Pordre social. A sa premiere entrée à Paris, il s'est en- » tretenu avec des Francois de diverses opinions en homme qui peut se mesurer à » découvert avec les autres hommes. Sa conduite à la guerre est aussi valeureuse » qu'humaine, et de toutes les vies il ny a que la sienne qu'il expose sans réflexion. » L'on attend avec raison de lui qu'il se hàtera de faire à son pays tout le bien » Que les lumiéres de ce pays permettent. Mais, quoiqu'l maintienne encore une » grande force armée, on auroit tort de le considérer en Europe comme un mo- » narque ambitieux. Ses opinions ont plus d'empire sur lui que ses passions; et » Ce n'est pas, ce me semble, à des conquétes qu'il aspire; le gouvernement repré- » Sentatif, la tolérance religieuse, l'amélioration de l'espéce humaine par la liberté et » le Christianisme, ne sont pas à ses yeux des chiméres. S'il accomplit ses des- C 2 : ,» Seins » » b] 6b ADNOTATIO. » scins, la postérité lui décernera tous les honneurs du génie; mais si les circom- » Stances dont il est entouré, si la difficulté de trouver des instrumens pour le se- » conder, ne lui permettent pas de réaliser ce qu'il souhaite , ceux qui l'auront connu , sauront du moins qu'il avoit concu de grandes pensées." — Similiter altero, non minus memorando loco, d. T. III. CZz5. 1o: ,, Certainement il seroit injuste de ne » pas reconnoitre que plusieurs souverains, en possession du pouvoir arbitraire , , Ont su en user avec sagesse; mais est-ce sur un hasard qu'il faut fonder le sort des ,» nations? Je citeraài à cette occasion un mot de l'empereur Alexandre, qui me pa- » roit digne d'étre consacré. J'eus l'honneur de le voir à Pétersbourg dans le mo» » ment le plus remarquable de sa vie, lorsque les Francois s'avancoient sur Moscow; » et qu'en refusant la paix que Napoléon lui offrit dés qu'il se crut vainqueur, » Alexandre triomphoit de son ennemi plus habilement que ne l'ont fait depuis ses » généraux. ,, Vous n'ignorez pas, me dit l'empereur de Russie, que les paysans »» Iusses sont esclaves. Je fais ce que je peux pour améliorer leur sort graduelle- »» lent dans mes domaines; mais je rencontre ailleurs des obstacles que le repos »» de l'empire m'ordonne de ménager." — Sire, lui répondis-je, je sais que la »» Russie est maintenant heureuse , quoiqu'elle n'ait d'autre constitution que le ca- »» Iàctére personnel de Votre Majesté." — ,, Quand le compliment que vous me »» faites auroit de la vérité, répondit l'empereur, je ze serois jamais qu'un accident »» Aeureux." — Je crois difficile que de plus belles paroles soient prononcées par un , monarque dont la situation pourroit aveugler sur le sort des hommes. Non-seue- , lement le pouvoir arbitraire livre les nations aux chances de Phérédité; mais les » rois les plus éclairés, s'ils sont absolus, ne sauroient, quand ils le voudroient; » encourager dans leur nation la force et la dignité du caractére. Dieu et la loi » peuvent seuls commander en maítres à l'homme sans l'avilir.^* ERRATA Oratione gm. c: TYDEMAN, V. Cl. lin; 13. pag. 7: legatur: pag. 6; — 13. pag. g. legatur: pag. 8. — 32. pag.i9. legatur: pas. 1o: Y € n E l A -— | T j m N ——M——— E L| - 4 - Y i i L TAGS UI 2 albe nt MUE ME jm n" IM "e jd SD dt iet 2 JOANNE vas» VOORST,. DIE IX. FEBRUARII MDCCCXXYV. QUUM JACOBUM DERMOUT E T JACOBUM JOANNEM BURGERHOUDT, .SAECULARIBUS ACADEMIAE CONCELEBRANDIS, MORE MAJORUXM DOCTORES THEOLOGIAE RENUNTIARET. [ 1 ' T r "| - D ] EE -— ! * , ' MY ^ n n í* er z vl L] bids MaWRAOU aac ^] ; » K * " : : , Í VEUOMEM qum. ! T. RU. o MA Lr. qM IIT D bait Uao Mine sow Ü v £D ' n j T H » j , | - [ M "ATE , " ] [| 1. hi í LOLRN / / [ Á dU IP i7, —— m i —— à,/ALAALAS SR 9 Gi am——— CUJUSCUNQUE ORDINIS AUDITORES HUMANISSIMI. Quasquagitita effluxerunt anni ab alteris Academiae nostrae Saecularibus, quibus in hac ipsa aede sacra celebratis interfui. ^ Neque tacere possum, magno hoc die animum meum perfundi gaudio, quod post ita longum ple- rumque feliciter exacti temporis intervallum, cum perpaucis, quorum non- " nullos circumspiciens praesentes contueor, superstiti mihi similibus denuo 'concelebrandis solennibus adesse liceat. Et eam quidem singularem Dei erga "me benevolentiam venerabundus adoro et grato animo praedico, qua hoc mihi contingat, ut, qui superiorum saecularium festivitatis particeps essem juvenis , idemque Academiae hujus civis, nunc in eadem Doctor, senili quidem aetate, sed satis vegeta tamen adhuc valetudine , in publicae iterum ' laetitiae societatem venire possim , et in splendidissimo hoc consessu, ex cla- rissimorum Collegarum et meae disciplinae alumnis, mecum adesse videam, quos et "Theologorum Ordo et universus Senatus Academicus dignos judi- cayerunt, quibus hoc festo die Doctoratus ritu antiquo solenniter tribuere- tur. Et duos quidem ad amplissimos hos honores promovendi mihi de- mandata est provincia. "Tertium laurea merita ornabit sug1NGARIUS, Vir clarissimus , in quem ipsum, ante hos viginti annos , summos in "Theologia honores contuli, et quem diu ante FPranequerae in discipulorum numero . habuisse, nunc Collegam salutare, a nemine non valde aestimatum , mihi honori duco. Est vero illud aliquid novi, reperiri quoque "Theolosiae Candidatos, qui gradum Doctoris solenniori modo consequi concupierint. Quod quum no- vum quid dico, succurrit mihi argumentum praestantissimae orationis, De novis et antiquis, quam acutissimi vir ingenil, BURCHERUS DE YOLDER, A 2 phi- 4 (eec UM) Philosophiae et Mathescos in hac Academia Professor, sub finem saeculi decimi septimi habuit, quum quis in Facu/tate Philosophica, quod tanc plane novum esset, solenni xwonE xAzomvx summis ab eo honoribus afficeretur (*). Est nimirum ea quoque res, quam ego nunc omnium primus eorum, qui "Theologiae professionem in hac Academia tenuerunt, peragam , noya quidem, in his certe regionibus inaudita (T), sed est eadem antiquissimi usus. Fuit tempus, quum summi in "Theologia honores ad- modum frequenter conferrentur. In Academia Parisiensi, omnium. Euro- paearum prima, vel, si priores exstiterunt vere ita dictae, his ferme ae- quali, jam saeculo decimo tertio "Theologiae Doctores solenni ritu creatos c$8e, memoriae proditum est. Per tria deinceps saecula et quod excurrit, hujus Ordinis Doctores haud minori, quam caeteri, imo plerumque paulo majori honore fuerunt. Qui autem his temporibus, in Parisiensi illa aliis- que, cum Gallicis, Britannicis atque Italicis , tum etiam Germanicis non- nullis, 'Pheologiam simul et Philosophiam Scholasticam. profitebantur, legi- bus et formulis Ecclesiasticis serviliter adstricti, politioris humanitatis stu- dia parum curabant, imo vero non pauci odio habebant, et omnino sup- prunere conabantur. Sensim vero literis elegantioribus restituta luce, ea- dem-. (*) Habita est haec oratio die tertio Julii anni wpcxcrx. quum Joannes Gale, Londinensis, Artium Liberalium Magister et Philosophiae Doctor crearetur. Post Auctoris e vita excessum a. MDCCIX. eam ex omnium volis edidit vir summus, HERMANNUS BOERHAVE, qui gravissimam et ornalissimam egregii viri , amici ipsius conjunctissimi , laudationem adjecit. (1) De Academiarum exterarum nonnullis obiter noto, a. wpcrvm. Fridericunt Spanhemium , Theologiae tunc in Academia Heidelbergensi Professorem, primum ibi ab instaurata illa Universitate Doctorem Theologum More Majorum renuntiasse; in Cantabrigiensi Jüchardum. Bentleium, a. m»ccxxv. septem. simul in. Theologia Doctores veterum more creavisse. Habita a priore hoc agente oratio, De Doctore Theologo, exstat in. Operum ejus T. II. Alterius oratiuncula praemissa est Te- rentii Comoediis, abeo Cantabrigiae editis a: 726. Amstelodami r727. Jo. Lau- rentius Moshemius in Academia Julia, sive Helmstadiensi, a. circiter 1740. in conferendis summis: ritu antiquo in Theologia honoribus, orationem habuit De caerimoniis , in creandis S. $. Theologiae Doctoribus , usu in. Academiis receptis , contra quosdam. earum wituperatores. Exstat inter hujus viri Orationes, quas una cum Commentationibus. nonnullis ex ipsius chartis edidit J. P. Miller 1751. C mJ 5 demque ex Italia potissimum in alias regiones Europaeas translata , factüm est, ut '"l'heolosiae quoque aeque ac Philosophiae studia emendarentur, et, Literas utrique praelucere et-praeire oportere nemo non erectioris ingenii intelligeret. Imminutus est ab. eo tempore Theologiae Doctorum numerus; hicrescente vero in dies literarum veterum studio atque existimatione , illo- rum. aucta.est commendatio et fama, qui suo ad hunc honoris gradum me- rito proveherentur. Exstiterunt inde a saeculo decimo sexto 'lheologiae Doctores, qui in judicio de rebus divinis a decretis humanis pendere nol- lent, et e Sacra solum Scriptura certam earum scientiam repeti posse statue- rent, in quibus quo quisque Literis magis tinctus atque excultus erat, tanto melius perspiciebat , praecipuas Theologiae Doctorum partes in erudita et libe- rali scriptorum divinorum interpretatione ponendas esse. Sed, ut sunt res humanae, nonnulli magna apud. alios auctoritate valentes, ilo ipso saeculo et post, lucem allatam parvi fecerunt, ad Grammaticam certe et Criticam sacrorum aeque librorum atque humanorum tractationem haudquaquam , ut oportebat , adhibuerunt. Fuerunt in Anglia, Helvetia, Germania, et in Bel- gicis quoque regionibus, qui titulos 'Theologiae Magistrorum Doctorumque Ministris Ecclesiae minime congruere dictitarent , inepte illi nonnulla supremi ac vere divini Doctoris Jesu, de Uno tantum agnoscendo Magistro, effata in hane sententiam detorquentes. Quorum tamen sermunculis nonnulli sacro- rum Antistites tantum tribuerunt, ut in aliis honorum titulis facile acqui- escerent. Neque defuerunt, qui his et similibus contemtae et pro nihilo ductae eruditionis integumentis singularem quandam modestiam et sanctita- tem praetexerent. Sed hos nunc mittamus. Ad eam vero Doctoratus con- sequendi rationem quod attinebat, quae fieret More Majorum, aliae rarioris ejus usus accesserunt causae. Ex quibus hanc cum Philosophica praesertim Facultate communem habuit "Theologica, qued hujus tanti honoris in eos, quibus collatus esset, exiguus postea redundaturus esse videretur fructus, et, quod , qui aliquid altius spirarent, necessarios in. eam rem sumtus impen- dere. nollent, vel iis faciendis impares essent. Et tanto magis fortasse quis miretur, hoc solenni die ex nostris non unum modo, sed. tres in nobilium illorum Academiae civium esse numero , qui singulari illo honore augendi sint, Et vero plures eodem haud indigni in publicum prodire potuerant. Est nimirum Theologiae studiosorum ea hoc tempore laus, ut non pauci A65 in- 6 C -—) insigni cum caeteris concertatione ad ea, quae maxime honorifica sunt; contendant et conspirent. Quam in rem multum conducere existimo a no- strae aeque atque aliarum disciplinarum alumnis in dies magis dilectum Lite- rarum Veterum studiam diligens aecuratumque , et omnino emendatum ab aliquo tempore studiorum ordinem modumque universum. Neque adeo mi- randum est, pari ratione Literarum Humaniorum amore imbutos eodemque expolitos, atque hac via ad altiora et graviora studia progressos, in socie- tatem venire habiti et omnino. debiti Literis honoris, omnibusque merenti- bus ad similia navatae in studiis operae praemia patere aditum. Et honestae quidem huic laudis aemulationi alendae atque adaugendae varia Regis optimi decreta maximopere inserviunt. Neque hoc reticendum est, crescentem hic certe atque illic cerni, quod valde gaudemus, voluntatis divinae interpretum et sacri his demandati muneris existimationem. — Est certe etiam liberalius et lautius educatorum juvenum hanc. stationem lubente animo appetentium haud infrequens in catalogum studiosorum nostri Ordinis cooptatio, qui a parentibus et consanguineis, sive generis aut mumeris Splendore, sive doc- irinaunum et meritorum praestantia honoratis et claris, ad hane studiorum viam ingrediendam excitati ,. vel illis saltem haud renitentibus huc adducti, Academiae nostrae honori sunt atque ornamento; idque eo magis, quod de talibus nobis gloriari licet, quorum ea universa, quamdii inter nos versati sunt, et studiorum et vitae ratio fuit, ut haud minus morum honestate at- que elegantia, quam ingenii excellentia et industria eminuerint. Ex hoc genere binos audivistis in ornato hoc loco apte et concinne verba facientes, mox altiorem conscensuros. Alter est JACOBUS DERMOUT, non ille aut aetate, aut annorum in Academia transactorum numero cae- Leris "Theologiae Candidatis prior, sed hac de causa primum evocandus, quod Academiae civium | nostri Ordinis ei omnium primo id modeste pe- tenti a. Senatu Amplissimo hic adjudicatus est honos, ut his diebus ve- terum more in ordinem Doctorum reciperetur. Neque diffiteor, mea qua- licunque opus fuisse auctoritate, üt rem hanc aggrederetur, et in ejus sus- cipiendae. proposito persisteret. Jamdiu animadverteram , felicissimi hunc juvenem esse ingenii, eumque haud vulgariter praeparatum scho'as nostras in- intrasse. Neque enim: propterea. solum, quod id lege. regia requireretur; a literis humanioribus studiorum Academicorum initium fecit, sed diutius , quam. vulgo, in illis consistens , eam cum iisdem familiaritatem, contraxerat , ut in iis habitare. velle videretur; neque in, Graecis solum et Latinis scri- ptoribus studiose tractandis per plures. annos. versatus: est , sed. in. Orientales quoque tantopere. incubuit, ut. vix a. proposito his se totam: tradendi de- sisteret. Firmius tamen stetit, quod prius ceperat consilium , quidquid ha- rum esset lucubrationum. ad. 'Pheologiam , tanquam omnium studiorum. finem; conferendi. Factum bene. Nimirum sic literis institutus. atque; imbutus, facile. percepit, in disciplinis "Theologicis eas, principem tenere locum ,, qui- bus.ad ipsos doctrinae Christianae fontes aperiatur aditus. Summam igitar operam atque industriam in legitimam sacrorum librorum. interpretationem im- pendit. Intellexi autem , eum in omnibus germani interpretis partibus, dilisen- tissime. explendis Critices studio summopere delectari , traditaque. mihi .iden- tidem in hac arte tractanda scientiae et. sagacitatis specimina. tantopere pla- cuerunt , uí multi laboris ususque. late patentis. opus. ei, commendare et committere non. dubitayerim. . Cujus exsequendi suppeditata. ipsi subsidia quam. gnayiter et ingeniose atque ommino accurate adhibuerit ,. ex Specimine in lucem producto periti harum rerum aestimatores judicent. Ita sane haec praestitit, et omnem. studiorum. rationem, sic instituit et. persecutus est, ut nemo non. dignum. tali Patre, quo natus est, filium agnoscat. Est vobis. omnibus notus vir plurimum venerandus, 1sAACUS XOANNES DERMOUT, Sacrorum in. Ecclesia Hagana Antistes, .eorundemque Minister aulicus, et Ordinis Leonis. Belgici Eques, vir haud. vulgariter doctus. et. oratoriae. sacrae facultate cum paucis comparandus, qui, quo ipse flagrat, literarum amore ardentissimo filium | imbuit, et regiam viam ad. honores veri nominis ipsi commonstravit. . Nemo. non tali Patri talem filium gratuletur. Adest quoque alter, iisdem. in' Theologia honoribus. eodem a. me ritu. so- leuni decorandus. Est is JACOBUS JOANNES BURGERHOUDT, qui, definito nondum. numero -Candidatorum ,; in. quos; Doctoratus. saeculari- bus Academiae concelebrandis More Majorum conferendus esset, et quum incertum. videretur, an ex singulis Facultatibus &dfuturi essent, qui hoc de- 8 Wr desiderarent, una cum studiorum socio JOANNE HOOGIO, me quoque probante et laudante, consilium cepit eorum partibus, qui honorem illum sibi gratum fore declaraverant, modeste accedendi. Re ad Senatum perlata, unanimi Senatoribus omnibus consensu visum est, nihil obstare, quo minus uterque, aeque ac reliqui, voti compos redderetur, rem vero ex more ad Magistratum Urbanum referendam esse. -Ab hoc vero tantum abfuit, ut judicium. Senatus improbaretur, ut potius illud laudaret, imo praevertisse videretur. Insignem sane in modum his diebus eluxit, quo erga Academiae Cives Magistratus Leidensis feratur animo , et quo illustrem hanc doctrinarum sedem habeat loco. Et quanta quidem ejus sit liberalitas et munificentia ; manifestum fecit promptissime redditum de nobili illo Candidatorum pari responsum, ex quo apparuit, jam ante decretum fuisse, quotquot Senatus Academicus eminentiori studii atque industriae praemio dignos existimaret, eos singulos quoque ornatum iri Consulum dono. Nullum ergo de utroque iilo. cum caeteris , ad summos honores evehendo supererat dubium. | Ambos enim iisdem condignos. judicaverat Senatus. De moocro mox referetur. Ad suncrERHoUvDTIUAM quod attinet, si unus tantum e singulis Facultatibus ' deligendus fuisset, et is ab initio rem sibi expetendam videri significasset;' non dubito, quin ommes primas ipsi partes delaturi fuissent. Nam septem annos laudabiliter admodum in Academia commoratus est, a modestia et vitae integritate, si quis alius, cum maxime commendandus , nec minus ab industria et diligentia studii, qua nemini cessit , plerosque antevertit.' Jamdiu requisita ex lege examina strenue sustinuerat, in quibus omnino talem se Facultati probaverat, cui merito ac jure. ad Doctoratum- pateret aditus, et paratum erat opusculum docte scriptum, atque eo consilio ela- boratum 'et in publicum proferendum, ut hoc ipso circiter tempore Acade- miae valedicturus haberet, quod optimo Patri, 0A4NN: BURGERHOUDT; Jurisconsulto et Magistratibus Schiedamensibus adscripto, tanquam rei in Academia gestae specimen, qua par esset observantia offerretur. Is vero, qua est morum simplicitate et verecundia, ne per somnium quidem, ut vi- detur, de Doctoratus honore ritu antiquo consectando cogitans , non nisi ab aliis hae de' re admonitus et ^ad eàm suscipiendam excitatus Patrem adit, eumque de amicorum fautorufque consiliis et exhortationibus. cer- tiorem fecit, neque difficulter ejus consensum jmpctravit ad illam aggre- dien- MK M NUR 9 diendam. Cui quidem spectatissimo Viro honorificum rei exitam cum maxi- ame gratulor. iQuae;cum ita sint, invito vos ambos , nobilissimi 'Theologiae Candidati; ut in hunc locum honoratum adscendatis, et ab utroque mihi latere ad &tetis. i | ^ Salvete, carissimi Juvenes! Gratulor vobis hunc studiorüm in Academia peractorum finem; gratulor acceptum a Praeceptoribus vestris et virtutis et rerum praeclare actarum testimonium ; gratulor laboris indefessi et operae egregie praestitae fructus et palmas vere gloriosas, quas nuper publice re- portavistis; - Sed plura et'majora, quinimo maxima hodie vobis tribuenda sunt praemia: Pergrata mihi publice vos tam insigniter honorandi opportunitas accidit. Quod igitur Deus Optimus Maximus bonüm, felix faustumque esse jubeat ; ex auctoritate Rectoris Magnifici , Amplissimi Senatus Academici consen- Su; et Facultatis Theologicae decreto, pro potestate nobis concessa, Te JACOBUM DERMOUT Amersfurtensem , et Te JACOBUM 7 OANNEM BURGERHOUDT Schiedamensem , T'heologiae Doctores creo, dico, renun. tio; do vobis facultatem e cathedra superiori Sacras Literas interpretandi ; doctrinam coelitus patefactam docendi, de rebus divinis disserendi, sanctam Religionis causam vindicandi, omnia vobis tribuo jura, decora, omnesque honores, quibus in hac Academia aliisque "Theologiae Doctores ornati esse solent. Quorum omnium in fidem singuli a Viro Clarissimo, qui Senatui hodie ab' actis est, accipietis diploma, debita ratione subscriptum et majori Academiae sigillo munitum. Mihi vero magnae voluptati est, omnium pri- mo vos appellare : 'et sálutare "Theologiae Doctores, quibus acquisitum hodie honorem ex animo gratulor. * Hanc vero dignitatem cum Senatus Academicus More Majorum in Vos conferre decreverit, adhibenda sunt insignia, quibus antiquitus, qui solen- ni ritu cféabantur Doctores, condecorari et sapienter instrui Solebant. "Vi- distis "rem sifailem '&gehtem. clarissimum Facultatis Jüridicae Decanum eundemque "Academiae Rectorem Magnificum, et audivistis eum docte et accurate, ut solet, consilium rituum illorum explicantem. Paucis ergo prout vestra T'heologiae studia ferunt et postülant, rem exsequar. B Ne 0 ( — ) Ne universus nova vos ratione amiciendi ritus publice perageretar, jam Toga indutis vobis licitum fuit huc accedere. Quo decorati vestitu intelligi- tis, in eum vos hodie statum transiisse, a quo, quidquid illiberale est atque indecorum , longissime remotum esse oporteat. Est vero novus ille status non aucti solum honoris, sed officii gravissimi et quam latissime patentis. In illum vos Doctorum Ordinem recepti estis , quorum officium est res divinas docere et explanare. Quod quidem nemo feliciter praestiterit, nisi cui intime persuasum sit, parum admodum nos de ilis scire atque percepta habere, etiamsi in iis scrutandis et pervestigandis nonnihil nobis. profecisse videamur. Profecto Theologiae praesertim Docto- res haud minus assidue in discendo, quam in docendo, occupatos esse decet, Ecce Librum, ex quo sapiunt omnes, quotquot in orbe terrarum repe- riuntur sincerae Religionis amantes, sed inprimis Religionis Doctoribus sa- piendum est. Antiquissimae originis est liber, cui nihil simile ex. antiquitate ad nos translatum est, Sacer liber est, quo ipsius Dei effata et cum hu- mano genere communicata decreta continentur, Non ex rivulis, saepe tur» bulentis, sed. ex hoc fonte purissimo eodemque uberrimo germana omnis de. Deo cultuque divino, ncc non dec vita et moribus doctrina haurienda. est; Hinc universae itidem ejusdem institutionis deducenda est norma, una om- nium perfectissima illa, omnibusque numeris suis absoluta. Non solum ante oculos pono, sed more veteri aperio Librum. Videtis Veteris et Novi "Testamenti Libros in unum Volumen compactos; non hanc ilamye Versionem , quam vocant, aut veterem aut recentiori manu confec- tam, sed ipsum Hebraeum et pro parte Chaldaeum Veteris , Graecum Novi Testamenti textum , mirifica procuratione divina per multa saecula conser- vatum, et satis integre ad nos perlatum. ^ Apertum hunc vobis Codicem exhibeo et pervoluto, ut, quid et quomodo quotidie vobis agendum , et quan- ium studii atque operae sine ulla intermissione in his perquirendis scriptis adhibendum sit, magis ad animum vertatis. , Est iidem moris antiqui eundem Zbruz solenni ritu c/audere. Quod dum ego quoque nunc facio, vos quidem. perspicitis non eo spectare, ut si- gnificetur , ''heologiae Doctori licitum. esse, inspecta subinde et cursim lecta haec scripta pro arbitrio seponere, et vix paulo plus auctoritatis iis tribuere, quam humanis. Absit a vobis, et longissime quidem absit ea ju- di- AME AMO 11 dicii perversitas! Ab illa multo magis vobis cavendum est nonnullorum nostri temporis protervitate, qui, contemta luce divinitus accensa, de rebus invi- sibilibus et ad religionem pertinentibus quid probabiliter assumendum sit , sui ipsorum ingenii vi exquirunt et audacter definiunt, de Scriptorum divino- rum effatis cum opinionum adamatarum commentis in concordiam revocan- dis parum solliciti, Atsaniors tamen Philosophiae subsidiis nobis uti licet , et vero nos oportet. His utique mentis oculis si vel careremus , vel uti nol- lemus, quomodo , quaeso, et videre verum et id a falso secernere possemus , et quem nobis universus ille Codex divinus usum praestare posset? Quanta vero, in philosophando de divinis rebus, nobis opus sit cautione, vos qui- dem, nisi me omnia fallant, vel me non monente bene cognitam explora- tumque habetis. ^. Quod dum confido, ZZnnulum aureum digito indici induo, quo vos ob- stringo ad fidem hodie datam pie sancteque servandam. Et nihil subdubitans Pileum , auctoritatis simul et libertatis insigne, capiti impono. Nostis enim, quibus nos Theologi teneamur legibus , et humana omni majorem esse aucto- ritatem, in qua nobis innitendum sit. Superest egregium reliquis adjungendum ornamentum Numsmatis aurei, ex cujusque collo suspendendi. Pretioso hoc Consulum dono decorati hoc die incedite , atque id religiose conservate, in perpetuam Urbis et Magistratus Leidensis memoriam. Nunquam animis vestris excidat, Zeidae vos ita ho- noratos esse. His igitur transactis , dextrazn Vobis porrigo et fidem. Novi equidem, quo vos in me sitis animo, neque opus est, ut, quis ego erga vos sim , hic de- clarem. Id vero solenni hoc ritu testatum facio, vos hodie in Doctorum et Theologiae quidem Doctorum ordinem ita receptos esse, ut tanquam fra- terna necessitudine nobis ab hoc die adstricti sitis. — Faxit Deus, ut, san- ctissimi hujus vinculi semper memores, germanos vos per omnem vitam praestetis Religionis Doctores, ejusdemque ornamenta et columina! Et sic quidem suscipienda omnia vobis prosperrime cedant! il LH LAS vgl Ut t YWSSHB UIN UNO 3 HuHNia " M dd np Won Mis iai pne assu &ueliducdpe lui-ad - stnsiatisioo onpoisaee eikq-amiub "etfi eiteaVt «onn 17419: congieni eitaribdil 29deeni DIE n of MEMBER ion Miriam baie TIT TUM UT MIA LI Jia serdoasdicai cidoa fnt ies ino dh t5/519t0010 npbaogopiba: eimilers anuigong 3251 cib/ acil Baztoosb. errob. arilénoO oqit cooitoYW .ibzobrisqarie olloo e enrüsgelk jo exhd uurdoüq ri d9hierieaon .9aoigilt Li ompis -ott pli: eov icm Dep tdoedelohaaeilinp; inti | atttiirortisür eiaris VvESUM iet wfindy gun waees m op andi T "— — celtoséaun ligi t -si» oll oreid muv fHd9 ero imp dtr. ,3e5 ento orant , ,Orfánn. eiii orit deii ni 9ibed ejr .ois4 rmidémesr pir nés Hinlos oy DI pm -iefl coral 3m, »téo otisoet sli "eeatilbto 160716190. rhobinp iol. -Nat. m .esQ Mae die dbmMebp ib 2dd du eidos "——— tugiir ismo TM Eo sonécniog T emoción *odrue ileoner envi giao Jib fH 'snucplos 39 siano" eto. 'evrolboCI sioe siolasdtg | . 0100 Wibso- orditeqeoic sidor siazo sb Wesen ; ioo RARE CASI AT E. E : CONES a í E j "13 rf aA ME 1 LUCAE SURINGAR, ORATIUNCULA, HABITA IN FESTI ACADEMICI SOLEMNITATE, D. IX FEBRUARII MDCCCXXV. JOANNES HOOG, SUMMOS IN THEOLOGIA HONORES, MORE MAÁAJORUM CONSEQUERE TUR. NES E i " Ther). oa tu vp il e^ Samy ote t pu v 2 ull Bur i yeh d , E SPON y " ni Bi NO 2 AM rs "E um "uU Hte NM n E AY : sound (Crimson ioraeio numo Bree iae adon BAiAOAROH Aio040 MSN i ROMA avtsaRsUSPHOD CER ] ALS MEG dub ae ^LUCAE SURINGAR ORATIUNCUL A. "e — — — — —— — UOI CURL UII N eminem Vestrum, Aud. Honor.! esse arbitror, cui gratum non sit et ju- cundum, utrique Juveni praestantissimo , qui summos in 'Theologia honores solemni ritu et majorum more sunt consecuti, tertium jam accedere hujus Academiae alumnum, iisdem honoribus saeculari hoc festo , condecorandum. Provinciam hanc ex Facultatis nostrae decreto a Rectore Magnifico et Se- nátu Amplissimo mihi demandatam laetus equidem ac lubens suscipio. Ado- lescentem enim , hos honores nunc petentem , haud uno nomine dignum censeo, in quem praeclarum hoc virtutis atque industriae praemium con- ' feratur. Quemadmodum a Majoribus non pauca sapienter et egregie sunt constituta , ita quoque prudentissime sanciverunt iidem , neminem nisi honesto loco na- tum, felici praeditum ingenio, bona existimatione et fama excellentem , atque - non vulgari eruditionis apparatu instructum , ad supremos in Theologia ho- nores esse evehendum. Talis vero est hicce Candidatus. Gente Patricia ortus Majores habuit et paternos et maternos, qui magnis in Socielatem Christianam et rem publicam meritis fuerunt conspicui, eàque natus est conditione, quae viam ipsi ad quaevis praeclara a prima inde jü- ventute aperiret. Quemadmodum optimi Parentes nihil omiserunt, quod . faceret ad filium carissimum liberaliter educandum , ita quoque grata Proavo- fum, qui munere sacro summa cum laude functi sunt, memoria, ct Patris À a2 Am- 4 LD275S "UOGR UDUNOGOUATSI Amplissimi ac Patruorum Gravissimorum plurimumque Venerandorum ex- empla, ei ad curriculum virtatis alacri animo ingrediendum et constanter persequendum optima fucrunt incitamenta. Felici praeditus. ingenio per omme illud, quod in hac Academia versatus est, tempus et Literas Humaniores et singulas Disciplinae Sanctioris partes diligenter adeo tractavit, atque indefessam in studiis assiduitatem singulari modestia ac vitae morumque integritate ita ornavit, ut praeceptoribus non lantum, sed etiam aliis, qui ingenium atque doctrinam recte aestimare pos- sint, quam maxime placuerit. In exercitiis academicis atque examinibus ex Lege institutis tam praeclara exhibuit eruditionis haud vulgaris documenta , ut communibus omnium suffragiis et vcro etiam applausu Candidatus 'Theo- logiae. sit declaratus, addita facultate summos in hac disciplina honores pe- tendi. Idem brevi post a Venerándis Ecclesiae Reformatae in hac Regione Praefectis, habito examine, in S. Ministerii Candidatorum numerum. tanta cum laude fuit receptus, ut spem a nobis de ipso conceptam cumulatissime impleret; duod adeo Te, Nobilissime rvwpENE, nostrae Curator Acade- miae, permovit, ut sacro eum niuneri apud ZZ7emunenses tuos praefeceris. ; ... Ita peracto severa lege studiorum Academicoram cursu Candidatus elabora- vit Specimen inaugurale de Coetus Christianorum. Philippensis. conditione primaeva, ex Epistola iis ab Apostolo Paulo scripta praecipue dijudi- canda, iludque cam "Thesibus annexis in majori Academiae Auditorio tam perite ac strenue defendit, ut omnium, quotquot magno numero aderant , Auditorum , plausu exceptus a Facultate Theologica et universo Senatu Àm- plissimo dignus censeretur, qui, ut ipse antiquos mores et antiquam doctri- nam refert, ita 3cademicos honores majorum more consequeretur. Quod ut fieri jam possit iis ritibus, quos ingeniosa Majorum nobis tradi- dit pietas , rogo Te, Nobilissime Candidate, ut in pM hanc adscendas superior em, meoque Te lateri jungas. ' Quod igitur felix faustumque esse jubeat Deus O. M., quodque et Societati Christianae , et Patriae, et Leidensi Academiae honorificum sit et salutare ; ex auctoritate Rectoris Magnifici, ex venerandae Facultatis ''heologicae de- creto et Amplissimi Senatus Academici consensu, ego Te roANNEM HoocG Dor- oR £ T FUNCU L.A. 5 Dordracenum, doctrinae Christianae Interpretem designatam ,. Doctorem "'Pheologiae püblice ' crco';' renünció; proclamo ; favuliatemr "Pibi.tribuo.omnes doctrinae Christianae. partes docendi; explicandi ,' vindicandi., omniaque Alla munera, quae 'lheologiae doctori ' conveniunt, libere- obeundi ; . jura, item ómnia et beneficia et honores Tibi largior et concedo ,. quibus . Doctores Theologiae rite creati, vel hic vel alibi locorum, sive lege, sive consuetu- dine, fruitur. ibus omnium in fidem diploma accipies publicum ma- jori Academiae Sigillo justisque subscriptionibus munitum. " Salve j jam , summe reverende "Theologiae. Doctor, quo. nomine,ego primus Te saluto, Salve inquam et felicissimis auspiciis hanc dignitatem ;capesse.. "n Altior fe gradus, in quem 'Tao evectus es merito, omnibus; «qui. Te co- ram. intuentur 7ogz indutum Doctorali, indicat, Te Doctoris muncre. at- que honore esse dignissimum, Idem vero hicce gradüs , idomque, hoc. "Tuum vestimentum , "Te ipsum admonet, co Te nüuic positum esse.loco , quo. fa- cem aliis praeferre , neque ore tain et voce, verum etiam tota vitae ratione , alis, .quemadmodum. et sentiendum et vivendum sit , monstrare. debeas. Collocatus es in conspectu omniuni. "Memento; sic ldem esse. "Tibi, ut in Te omnes tanquam in speculum et: exemplum. "intueri. possint. -. Ante. ani- mum Tuum obversetur, et nunc, 'et in universo: muneris sacri ,.ád.; quod obeundum vocatus es, cursu, quod optimus Servator discipulis dixit : »»; Estis » terrae lumen, quod praeluceat hominibus, ut; si vestra recte facta: specta- » verint, Patrem Coelestem celebrent. | numos 953509 in Quo magis autem salutare hoc praeceptum, et quae plura de muneris sacri ratione ac praestantia docuerunt Jesus et Apostoli, cognoscas, ipsos hujus doctrinae fontes manu diurna atque nocturna ''e' versare oportet. Quamobrem .ex veteri more Codicem hunc j" Libros: continentem sacros, aperio , eaque re signitico , perpetuo eum "bibi esse legéndum , evolvendum, perscrutan- dum, quo. in dies doctior fias et sapientior. Is" demum: est. verus "Theologiae Doctor, qui ex hoó Libro divino "oÀnem , "quam: aliis traditurus est, Reli- - gionis doctrinam petit, et in eo recte interpretando summam. operam ponit et industriam. i "ioo à Eundem vero Zbrum, quem aperui, c/audo;' ac ratione 'Te monitum volo, non sufficere lectionem , sed quae jecta sunt acriore meditatione esse A $ con- 6 1. SURUNGAHR consideranda , expendenda et in succiüm quasi et sanguinem vertenda; Clau- de, obsecro, interdum Librum :hunc divinum, et quomodo haustam ex illo doctrinae copiam in Societatis Christianae emolumentum convertere possis, seria et attentissima cogitatione exige. -Docendo, hortando, monendo dili- gentem impende opcram , atque ita süimma fide commodis prospice eorum, ad quos erudiendos et ad quorum mores formandos es destinatus. Non opus est jurejurando, quo prolixam "Tuam de Religione bene meren- di voluntatem testeris. Sed accipe azuzu/um hunc aureum, quo digitum manus Tuae dextrae indicem orno. Annulus apud plerasque gentes signum est atque sigillum arctissimi illius Foederis, quale Tu intra paucos dies cum lectissima virgine contrahes, Quemadmodum solenni te obstringes voto ad sponsam, quae divino tibi data est beneficio , carissimam toto pectore aman- dam, pro viribus tuendam et ornandam, ita quoque hicce annulus Tibi sit pignori ac documento , indissolubile esse foedus, quod jam cum disciplina sanctiore contrahis. Fac, ut eam, quo potes modo, defendas, ames, fo- veas , exornes. Ad praeclaram hanc provinciam bene administrandam , omnes doctrinae Christianae partes liberé docere, explicare, vindicare jam conceditur Tibi. Hujus libertatis Insigne est pz/eus, quo doctores a discentibus distingui vo- luerunt Majores. Pileum hunc Tuo impono capiti, '"'eque, ut hac libertate prudenter utaris, moneo, hoc unum addens, Pileum olim insigne fuisse Mercurii, quem Poetae Deorum interpretem et facundiae auctorem ac prae- sidem finxerunt. Fac Tu, ut veri Dei interpretem disertum te probes atque facundum. Sic P//eus "Tibi erit pretium non vile laborum. Ista vérba leguntur inscripta huic Numzsmati aureo , quod ex collo 'T'uo suspendeo, ut solenni hac die pectus Tuum ornet. Insigne hoc virtutis at- que industriae praemium debes munificentiae Amplissimorum Civitati Leidensi praefectorum , qui hac ratione declarant , curae sibi cordique esse decus Academiae in Urbe sua conditae in perpetuum virtutis avitae monumentum. Denique porrigo Dex£ram, qua testor, nos omnes, qui "Theologiae su- mus Doctores, Te socium habere et habituros esse. In collegium nostrum Te recipio, et quae ab ordine nostro proficisci possunt, officia lubens promitto. Nunc ORATIUNGCIU TZ, A 7 Nunc quoniam omnia ex votis meritisque Tuis rite sunt peracta, gratulor Tibi, Vir Doctissime! hos honores. Salvus et incolumis per omne vitae Tuae spatium, hanc, quam hodie consecutus es, dignitatem sic exorna, ut plurimi inde virtutis atque doctrinae Tuae fructus ad Regnum Jesu Christi redundent Adsit Tibi Deus favore suo faciatque, ut hic honos et Tibi, et Genti Tuae, et Patriae et universae Societati Christianae infinita afferat bona et emolumenta ! afr r1 e rii fü |iiei. dai aM Kp AA DU iuiaget Vane etii Wimtar dforno cdita? gat Aéieru. New NL ait piae ag: apdufg. ipe do der picis di teet ) da DW Melt n pod Seid 14* ciocrliin iorsóve attive EM MUT TUDLIS dap onow. Veto gendo | Alien gu Mibi isti at qo Wah Wn sposa Nocte amodas RBER 1 wv ab ifremtln; * jo ath! tt inima, qued Y enm E E i , ipii: sinite: : pec» [4 UD " pe ub détiedis, new E Ead Paths NE ine UA LUE le Kits edt dia v» ; lapin quodi e f c eitionfiithe qan Sdn; aH HERUM ue yup. pu enit 9 í " M ^ imitanifumienn. dnte oti preis. ques Anco n dcolitibus Jung H Teen Manum iege LU meon cagiti,, LIUM uthss K » EGAL «Alio E Jud Mea isi Aci ist ve HM ILIA QNIN nya: pham — duidie adita "pn s ATA idea yere. ub EET ET saberes setis Wi, jit a M LME Pampa a eue T1 ni perdis pono nie datnm, ic /s ples te pue bath iim: Maequaxie TIS mo cud P RI *W apydrll 8! we PT T yf petis Jta: d fBbditse "oc Visor je i qu bb à: duit ieu rra utt piu Ciuitas Lait 170 yarn wes. hu ijt, H ipti "hecbsmet . e AU dinde ones abc M eiecit né lyrae t, Mb Mariae HIM tome qb BA M meu "à jii dv BUY BERT: pu CART dE Mice: qe Í d'epocve -—. WW Meet o 1o cta vete Dd i95 lw ce HMM &á ZU UE £t " *: bud MM ind jufesis H olii: fat E dm " TOUT n Án Tw riicrem n^ e cei BAVIUS ANTONIUS NAUTA, SUMMIS IN PHILOSOPHIA THEORETICA ÉT HUMANIO- RIBUS LITERIS HONORIBUS ORNATUS, ET, MORE MAJORUM, PHILOSOPHIAE THEORETICAE MAGISTER LITERARUM HUMANIORUM DOCTOR RENUNTIATUS, PROMOTORE t jc pbor a apiid NRI M AM UN PHIL. THEOR. ET LITT. HUM. PROF. ORD. TUUM CURE I MmuMEeNmomeowmd ;? nt du M 1 inn m |a mp SPARE HATID Wn MIRA LR i» ! u | IURI Hs )J i Mi es if. AU iibi p] i uu NE e we alin Dll TC AM Ao i AMI ul NET MEIN NU TAN Ws r yup 2517 1. ebd pad ws. £i Á ! d b wies |] hf LM | jagllpitioe " Hi nm UL IM Dr t) ins 7 MT T n 54 SU i ni ATO UU TNR na ra Lj |. E "n L s E (i « * 4 " ' Uu n E 4 «Paets idet í 4 LEA ^1 "AMT M am ri ! 45! i £31 bil Kt i - ^ i TNobilissimum Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum Candi- .datum. summis in hac Facultate honoribus, More Majorum, ornaturus, ae- .quum. esse arbitror, A. A. H. H., ut quis sit ille, quibusque tandem. ejus ,cognitis probatisque laudibus, splendidissima virtutis praemia tribuenda cen- suerimus , . paucis, declarem , quo magis eum tanta vestra expectatione , tan- tisque bonorum omnium studiis dignum esse intelligatis. BAVIUS ANTONIUS NAUTA, honestissimo Frisiaco genere oriundus, pa- trem habuit Gisbertum Antonium Nauta, gravissimis reip. muneribus fun- ;ctum ,. matrem Evam Justinam Manger , magni Theologi filiam. — In hoc manifestum fuit, quid accurata ac prudens valeat Veterum litera- rum ratio in publicis Gymnasiis percipienda. Nam in Peer/kampz V. Cl.; iunc Scholae Harlemensi praefecti, nunc collegae conjunctissimi , disciplinam traditus, cum ipse naturae bona afferret , judicandi prudentiam , pulcri recti- que sensum, morum honestatem , laborisque constantiam , celeriter. eo per- venit, quo multi, in summá etiam studiorum curiositate ,' et praesidiorum copia et suppellectilis varietate, aut numquam, aut sero demum attingere solent, ut, quae sit illa in. Veterum scriptis humanitas, agnosceret, et eandem magis magisque interpretari disceret ac toto pectore hauriret. Ita- que septem. abhinc annis in Academiam Lugduno-Batavam delatus, non deseruit laudatam literarum. nostrarum. scholam , rationemque eam, quae à Scaligeris inde Hemsterhusiisque: profecta , patria nobis atque avita est, unde et ipsi Academiae clarissima fama, et bonis literis. per universam Europam propagandis verissima lux orta et accensa est; et quocumque eum yel con- A a3 sue- 4 ( — ) suetaudinis auctoritas, vel legis praeceptum , vel, quo illa nituntur, rite in- tellectum disciplinarum vinculum vocaret, cuncta modeste, assidue, diligen- iter persecutus est, et praeclaro consilio Veterum Literarum expoliendo amplificandoque tribuit. Neque latuit in umbra illa contentio, aut ejusmodi laudes fuerunt, quas aliorum partas benevolentia haud raro ambitiosius quam verius praedicari suspicamur; sed prodierunt in ipsam aciem certaminis, palmamque tulerunt industriae , eruditionis et acuminis bis, primum ab ordine Literatorum in inclyta Academia Rhenotrajectina, post in nostra Facultate , so- cium victoriae cum nactus essct Gu/ie/mum Groen van Prinsterer, viram consultissimum , tunc Academiae hujus alumnum in paucis praestantissi- mum, quemque nunc honoris caussa in eri s m necessitudinem mip- douciii gie assumtum esse laetor. : 2 xU MIR Quapropter, cum publice institatis in' Facultate "nostra proeressidim ex- plorationibus.praeclare perfunctus esset ,, eoque aecederent-miores- honestissl- mi, vitaque integerrima , dignum censuit eum Facultas, assentiente Senatu Amplissimo, qui More Majorum summis in hac arte honoribus ac privile- giis ornaretur: atque- hoc munus laetissimum cum mihi obtigerit, tu, Nobi- lissime Candidate, in hanc Cathedram Doctor&léra pues ahsia. Jam hoc unum reliquum erat; praestantissime Naufá, quo tibi," Eéidam nostram rclicturo , 'probarem et quanti ego te faciam , et quae 'sit 'Consen- tiens eruditorum vox et sententia de te, id est, de egregia irdole' tüa , déque ;praecara in optimarum artium studiis industria. | Qui enim diutarno te "ds cognitam habuimus, nihil sane mediocre, neqae exiguum de te sperábaniüs. 'Tu superasti omnium expectationem , cum his ipsis diebus Specimen Litera- rium in Senecae.librum de Providentia; 'non tantum acute, docte ;' copiose et memoriter defenderes, sed egregium prudentiae ' honestatisque te aestima- torem esse ostenderes. ^ Itaque audiente hac florentissima corona , cujus adspectus tibi haud' exiguos; certo scio, virtutis ac verae gloriae stimulos addit, meque ipsum admonere videtur ne gratia cujusquam aut' studio cor- Tuptus teihere honores profundam, — accipies à me doctrináàe modestiaeque praemium illad, quód luculentissimüm Academia nostra tribuere potest. Quod Bonum Felix" Faustamque esse jubeat oo oc M5 pro potestate nobis concessa — ex auctoritate Rectoris M. Viri Cl. , ex Amplissimi Senatus Aca- C zy $ Acádemici- consensu ,: et. Nobilissimae Facultatis Philosophiae "Theoreticae et Literarum:Humaniorum decreto, — Ego Te gnonicim ono Üb5lidbonud 29 65:94 9 4U . mAYIOUN ANTONIUM NAUTA, LEOVARDIA — Philosophiae Théoreticae Magistrum et Literárum Bandai Doctorem , sollemniter dico ,' creo , renuntio — facio tibi potestatem Catliedram Doctora- lem: conscendendi , Pr quaevis artis móstrae capita explicandi, veteres Scriptores interpretandi, earumque lingüarüm emolumento in publicum com- modum. utendi.: porro ea tribuo tibi cimcta , quae rite creato Philosophiae 'Theo- reticae Magistro et Literarum Hurnaniorum Doetori ; vel lege , vel consuetudine concedi tribuique solent-—' quae quo rata niagis sint, sollemni Diplomate con- signabuntur; quod majori Academiae sigillo münitüm , justisque subscriptionibus confirmatum accipies à srgeexBEEKro V. Cl., Senatus Academici acta curante. Jam ,/ quae restant, eo eratiora sunt, quod in te primum omnium ea ho- noris insignia conferuntur, quae, ex gravissimo Majorum More retenta , haud inepte: sibi vindicat' nostra disciplina. 'Cum enim ex medii aevi institutis fluxisset quaternarius ille Facultatum Academicarum numerus, ca mox ve- teris elegantiae studia instaurata confirmataque sunt, unde paullatim intel- ligerent omnes ; publiceque constituta hac nostra Facultate probaretur, nulla vel publica, vel privata utilitate ponderandas esse eas artes, in quibus ct colendis:sita naturae humanae esset praestantia omnis, et in negligendis tetra atque immanis barbaries; nec, si vel ipsa utilitas quaeratur, cuiquam fa- cile locum cedere eam disciplinam, eujus beneficio ac momento debetur , si quid in reliquis artibus, quarum arctior existimatur esse cum vitae commo- dis societas, insit humanitatis, omnisque pulcritudinis. ^ Neque tu, Nobi- lissime Doctor, humiliter de arte.nostra senties: sed Zoga Doctora/r indutus cogitabis vindicem: esse te.oportere,, ac depositarium atque interpretem earum virtutum , simplicitatis , venustatis, gravitatis, quibus divina illa Graecorum BRomanorumque exemplaria immortalitatem consecuta sunt. Itaque quoties tibi vel dicendum , vel disserendum erit, hujus 7'ogae gravitatem atque am- A $ pli- 6 ( 2 ) plitadinem ne contaminari patiaris barbarae cujusdam. aut semidoctae plebis Sordibus et pravitatibus, quibus simul atque editi in lucem ac suscepti su. mus, undique circumdamur. Te ab eà impuritatis contagione immunem praestabit Veterum cognita tibi, perpetuoque spectanda virtus. Ut enim illa nascuntur in breve tempus , subitoque intereunt, ut ne memoriam quidem sul tenuissimam relinquant, ita Vivet Maconides, '"Tenedos dum stabit et Ida, Atque sanctum illad ZZomericorum carminum. volumen , propterea tibi: apertum exhibeo, ut postremum te moneam, vanam esse artis nostrae professionem , nisi diligentissima. utatur ipsius linguae scriptorumque inter- pretatione , quae nihil minutum, nihil jejunum , nihil putidum, aut odiosum appellat, quod quidem ad vetustatis pertineat perfectissimam cognitionem. Verum eo quamquam omnis industria tua, omnisque. contentio. spectabit , alius tibi fructus nascetur... Nam, quod c/auso hoc volumine tibi significo, : Homeri et literarum nostrarum praestantiam. vimque omnem cum excellen-: tissimis humani ingenii dotibus conjunctam, mente animoque tenebis, diu- turna non tantum illorum monumentorum consuetudine informatus ac veluti tinctus, sed Musarum afflatu correptus ; ad eamque normam referes quod- cumque genus literarum, sive extraneum ac peregrinum, sive patrium ac domesticum, cognoscendum dijudicandumque susceperis. Itaque non intra bibliothecae umbram pulverémque continebis illas, quas commendavi, virtu- ies, sed vita ipsa, omnibusque dictis factisque priscam illam referes atque incorruptam moderationem et elegantiam. Talem te fore sperans, aut potius confidens, quidni ea tibi honoris in- signia tribuam , quae ipsa fortasse per se levia, Majorum consuetudine et auctoritate sancta quodammodo nobis videntur, quicumque Majorum pru- dentiam et gravitatem pie colere consuevimus. Audivisti jam PZ/eum , libertatis insigne, 4znu/lum , fidei imaginem esse. Neque tibi, Litera- rum Humaniorum .Doctori, haec sine caussa tribuuntur. ^ Quaecumque enim aliarum doctrinarum placitis, sive ex inscitia hominum ac temeritate , Sive ex malevolentia ac superstitione, sive quocumque tandem publicae uti- litatis nomine, vincula imponuntur, libera est veri pulcrique indagatio, nul- lisque nisi perfectae rationis, naturaeque legibus parens. Et si forte nos in- (mmi) 7 insipientium opinio longissime à rebus publicis arcet, compulsos intra scholae umbram et cathedrae angustias, — tu sic habeto, non percepisse veterum literarum efficacitatem, nisi qui pari, atque illi, patriae amore perpetuoque libertatis studio flagret, neque ullo te munere melius de patria mereri, quam, quod est viri boni, et priscarum illarum virtutum Studiosi, si ea- rumdem et sensu imbuis alios, et admiratione percellis , libertatis publicaeque salutis liberrimus ipse et integerrimus vindex et stator. Et sane tantum abest ut literarum veraeque eruditionis studiosos à se repellat respublica, ut hujus nobilissimae civitatis Lugduno-Batavae Con- sules, Viri Amplissimi , tibi hoc Numisma decreverint, quod ipsorum nomine trado tibi. 'Pestantur publice quo loco et tuam eruditionem, et universe bonarum artium studia, et nostram colant Academiam. Nec pro- fecto, qualem te omnes cognovimus , hortandus mihi es, ut ejus urbis me- moriam gratissimo animo Usurpes, in qua ne vestigium quidem ullum tibi ponere licet, quin adolescentiae utiliter, modeste, eleganter, sancteque de- gendae et praesidia agnoscas, et saluberrimam auctoritatem. De nobis sic existima, te, non adeo egregiis illis. honoris insignibus cu- mulatum, sed earum virtutum nomine, quibus tibi illa parasti, nostro Literatorum ordini accedere fratrem et commilitonem : itaque devtrá datá hoc tibi pro omnibus spondeo, veram sinceramque nostram fore amicitiam , quae praestanti illa studiorum disciplinaeque nitatur societate. Vale, Nobilissime Philosophiae "Theoreticae Magister et Litterarum Huma- niorum Doctor. — Neque enim quidquam reliquum est, quam ut summo- pere te horter, ut nomen tuum, jam cum horum dierum splendore et me- moria conjunctum, porro ipse egregia studiorum constantia, civilibusque virtutibus exornes , quo magis talium alumnorum laudibus crescat Acade- miae Lugduno-Batavae fama. — Fortunet tibi Deus et hos honores , et quae tu cumque honeste laudabiliterque suscipies, literarum , patriae, humanitatis Studio; faxitque ut: animo tuo obversetur perpetuo ejus, quem literati omnes heroém colimus, Scaligeri , non tantum omni humanitatis ingeniique laude cumulati , sed zmortem meditantis imago! ap *] (um yu snloroa mni. eaeimqmon, «1038; eindng eudt á aciaeiol, Bim d menor esiqoarug nom ,olodog oig. f —- « AERE qe H ulipou1282)..9 10418. bin, villi euple, eeteq. me ; ett TAI dy. d 4EUump slaq eb enint ovegnrt. of elo, sk Bion, eile E rho i8. eieoibute nndefuv. engriüb. entes iip iip iy $ p. bou -ampeuodduq. ausitadil. jid wont i iain tuideni Tiieail * - T zw - e na. NOM 3e e md aft - "qnm MO PN ) med onawirihiden. dug n pu^ imirroeqi. -betg. .-'ducremymeb , ssp Vi. 005. idis. uecaeilqieh i Pr mecoitibinm: mist. 39 ,opol. oup, sodding, lU UE ,obrat wpÓsM ^ .isiutobasd: Macloo. qtti/tdéod. 1o ^3 tibie. muito. qureao E Augg eni du Eo idint, aubosteud, , aneiyoagoo engcao 3) rel idi 1059 rtobitp. zuvigita»r. nr enp; ni, «toque. odia. omievitra b. sopotónae ,aqtacgalo- cotenbont atiam. acitaooeslobz iimp 15 spnoq Horst dun oam toletotoga exumtimadulae 39... esgaoggn nibisontq : EX baog os todingiani ehouod aj epe obe aon .of. .ePimitilzo oi eidom eniior, vilesseq n8 idit. eudim. «animo. leds im Eur JD98,. « slo rest 6epaiti : ntovoliunmtn 29. conii, avbeoas igibto ame Runeuad unt Hen m niénn opimis ineiey cosbnoge. id Rus di |, omenison redet onpanailqioss. rtoibnte. alli. : mr esempi 9) 0leineM. oroitscod'T ocisiqpeotida seii "emn dp resp (282 epis msspbosp. euimo amast. udo orohrolqe. ireib. sowtor. ma si Lamm eara 30 "Dior E espesdilivin esiüaslenos nnne. aisi, ext oT:Oq , rrertanimoo. 4 -nb204- teoer einlibrinE zmrroezesin maxtint .eimem. onp.. , emo? evditi pim 20, 2t oso. aol. do: aua. idi tarterae'd. ez A ovvatott- ouf idco adt eoniteq: c (Mittel .Laomisara eupriidi jbeel alencer! arp eon. de1o6f icto ., euis euinqrq. anieerotdo ou oues hr onpeondl ; ehial MER Mtisie rar Miri cumin LOOPICPUSA e minilen L ic did Ri riii ipeton. Doe m -— -- 2 -— H ^ B H : PT im fme ger mn me eg ume cn Miel i | 24i Het Uta en nir i i j de a 1 " ] N nis. d Wd: lacitbo v TUUM à EM. ; i die Acus Em 4G:B8 T i10 MEINARDI SIMONIS »v PUI, IN FÉSTI ACADEMICI SOLEMNITATE, QUA ORNATISSIMUS ADOLESCENS JOHANNES CHRISTIANUS HOLSCHER SUMMOS IN MEDICINA HONORES, MORE MAJORUM CONSECUTUS EST. PB. IX FEBRUARII MDCCCXXYV* e (s. ] VW 1 ' EET, M NT t nj 3NIUE ) ) | rose suus | OMNIS ORDINIS, LOCI ET DIGNITATIS, AUDITORES, GRA- VISSIMI, SPECTATISSIMI, HONORATISSIMI! — num dy — nn, 808 90S, E38 Quae Postquam per quinquaginta ef tres annos studiis, cum Philosophicis, tum Medicis , operam navavi, non credidi fore, ut, septuagenario major, qui eméritis stipendiis, secundum Regiam Legem, otium agere possem ac debe- rem , in publicum essem proditurus , verbaque ex hoc loco ad vos facturus , solenni die, quo, ante hos ducentos et quinquaginta annos, Academiam Lei- 'densem Majorum nostrorum virtus , constantia ct sapientia condidit. ''4ta est, A. A.! — Postquam nimirum , appropinquante aetate, quae ex Lege statuitur emerita, memet ipsum moeasque, et corporis et animi, vires probe expenderam meque labori academico, quem per triginta ferme et qua- tuor annos, non indecore, ut spero, sustinueram, etiam parem esse cre- debam, ipse Regem nostrum Augustissimum rogavi, ut. Lege solverer, quae Professores a negotiis quiescere jubet, meamque- mihi in hac Academia do- cendi provinciam continuare liceret. - ' Quod petii ita quidem concessit Rex noster Augustissimus, ut Lex, qua iProfessores emeriti tenentur, ad meam quoque aetatem pertineret; sed si- mulinvitarer, ut, quae mihi hactenus demandata fuisset in hac. Academia, docendi provinciam continuarem et quasi novam iterum susciperem. Sic itaque, A. A. H. H.! altero quasi rerum ordine mihi nato , laborem Academicum, anno praeterito, simili cum ardore, ut antea, recepi, meque ad officia Academica praestanda paratum praestiti. — Ad haec officia illud etiam: munus pertinet, ut, suo quisque tempore, in bene meritos hujus Aca- demiae Alumnos atque Examinibus honorificis probatos conferat summos » o c- ronis honores; quos hoc die Academiae saeculari, quo splendor Festi augea- A-2 iur; 4 Ma SUI n vi EIE tur, more, à Majoribus instituto , esse tribuendos Rector Magnificus et Amz-- plissimus Senatus censuerunt; quo pateret, hanc Artium et Scientiarum Altri- cem , post duo saecula. et dimidium, in suo sinu fovere Juvenes , qui non solum morum suavitate et modestia excellunt; sed etiam (quod in quovis doctrinae et scientiae acquirendae genere diligenter et fructuose tempus studiorum itransegerunt et impenderunt) honorem summum, qui ab Academia meritis- simis unquam tribuitur, ipsimet cum modestia petere fuerunt ausi, quibus petitum lubentissime concedere potuerunt hujus Academiae R. M. et Amplis- simus Senatus. Tu adeo, Nobilissime Doctorande! me tuum hic legitime constitutum. Pro- motorem vides, quam quidem mihi demandatam provinciam laetus suscipio. Ne exspectate A. A. H. IL! ut non exspectat Nobilissimus Promovendus ; me prius, quam munere meo fungar , in laudes iturum. uberiores. Quod de aliis omnibus, jam honoris titulo.supremo ornatis. honorifice di- ctum est, illad. etiam "Tibi, quamvis agmen claudas, eodem jure deberi, palam et ex animo declaro. Studia ilius inter Commilitones, egregios pariter, fuerunt egregia, — Res et tempus ita tulit, ut prae caeteris, laude eádem dignissimis , laude extra- ordinaria , hoc die festo condecoraretur. Qua laude, quo honore si hic Doctorandus se dignum praestet, ut hodie Sic etiam postea , tum demum fiet "[zrpbc voA2G» kvr&£ioc. Priusquam autem , quod agendum est, agere possim, 'Temet ad honestum Artis nosirae exercitium jurejurando, quo Medicinae Doctores lege tenentur; obsiringas necesse est. Et quidni cum omnibus, qui 'Te praeiverunt, sequereris nrPPOCRATEM ; qui postquam primus Artem medicam in formam redegerat, semet ipsum ultro, in Artis opere, jurejurando obstrinxit; — addiditque: » si hoc jus- » jurandum religiose observavisset neque irritum fecisset , sibi liceret cum » summa apud omnes existimatione perpetuo frui, vitam felicem degere et » Artis uberrimum fructum percipere; — utque sibi, si illud violasset et » pejeravisset, contraria contingerent ? Audias itaque, Nobilissime Doctorande ! formulam , quam Tibi praelegam ; videasque, an sic ex animi tui sententia illud jusjurandum praestare possis. FOmn- ALLOCUTIO. 5 FOonMULA Sequens est: » TTestor Deum Omnipotentem , me in curandis aegris, diaetam aliaque re- media, quantum ingenii viribus assequar, ex artis regulis ad aegrotantium » salutem et commodum commendaturum ; nec prece, nec pretio aliave de » causá pharmacum noxium cuiquam propinaturum,.nec gravidae abortum. » procuraturum. Audita vel visa inter curandum , nisi Reipublicae ea efferri intersit), silentio suppressurum ; in examine autem forensi ad judicem fide- » liter relaturum., quid actum ,. quid repertum sit ;. et de indole mali ex animi » sententià religiose pronuntiaturum, Et in his omnibus pietati, honestati ». et conscientiae integritati operam daturum." » Haec si sincere praestitero ,. nec sciens fefellero ,. felix mihi per Denn » vita. et ars esto." Quodsi animi tui talis sententia sit, elatis duobus prioribus digitis manus dextrae, hic publice , coram omnibus ,. haec pronunties verba: Za me Deus juvet! Quo jam peracto , hanc Cathedram linquas atque ad me accedas' in locum hunc eminentiorem , quo nemo; nisi suprema Laurea donatus , aut donandus admittitur, unde omnibus, dum honoris summi bene merita accipias pri- vilegia atque insignia, conspiciaris.. Quod itaque bonum, felix et ratum esse Deus jubeat! 1 Pro potestate nobis concessa ex Auctoritate gEcromrs wacwrrrer atque Am- plissimi Senatus Academici consensu: et Nobilissimi Ordinis Medici decreto, Ego, wrmARDUS srwoN pu Pur, Á. L. M. Medicinae et Philosophiae Doctor, atque in hac Academia Medicinae Professor Ordinarius et ad hunc actum le- gitime designatus Promotor, Te JOHANNEM CHRISTIANUM HOLSCHER, MEDIO-BURGO ZELANDUM,; Medicinae Doctorem dico, creo, pronuntio et proclamo! Do Tibi faculta- tem Cathedram Doctorum conscendendi et de Medicina respondendi, si quae A 6$ le- 6 Ow) 3138, U;pJ)y O pED.TI 7 legitima advenerit vocatio ;. —, Praxim. exercendi, cum aliis Medicis et Artis Magistris consilia habendi, atque exercendi reliqua , quae Medicinae Doctores exercere. solent;'— .'I'ribuo- insuper "f'ibi: omnes: honores,,. omnia. privilegia caeterasque praerogativas ,: quae , vero Medicinae. Doctori ;: legitime. creato , vel hic, vel alibi , legibus aut consuetudine, concedi tribuique solent. Horam omnium in fidem prsLowa "libi dabitur à Cl. Viro, Acta; Senatus: Academici curante; — debitis subscriptionibus signatum et Acadeniiae sigillo: majori munitum. « ; Salve itaque nunc Doctor 'Eruditissime! quo titülo. Ego ios Te saluto: atque appello. : T'ali honore Academia dignos censet Doctores omnes , qui digne Artem: nostram didicerunt et, praeviis Examinibus, dZ?7e suam peritiam compro- baverunt. — Quod autem nunc Tu, publice et more, à Majoribus: instituto: summos in Medicina honores consequaris et pompa majori majoribusque in- signibus orneris, in eo est quaerendum, quod tua 'Te virtüs, tua: diligentia et tuus ardor in studia perpetuus prae caeteris ad hunc actum: evocaverint ; — quodque Tibi, hoc die saeculari, hos summos honores petenti, eo làübenz' tius concedere voluerint R. et Senatus , quo qun jam dudum praeclara tuà in studia merita erant cognita. Adscendisti hune locum Zo7a jam ornatus, quam ex liberálitate et dé tua peritia optime opinantes ''ibi dono obtulerunt Ill. hujus Academiae! Cürato- res. — Ab omni ferme tempore in societate hominum Z'esZztus discrimini , quo muneris dignitas et gravitas designarentur, locus fuit; neque hodie plà- ne eviluit. Quodsi nrProcnarEgs (LL. de decenti habitu aut: decoro). Medicos Zeste: conveniente 1ndutos esse debere praeceperit ,, recte. quidem: statait: vide- licet ut apud hos, » quibus non inest exquisitus neque curiosus ornatus; » spectare liceat talem , qualem , non tam ad superfluam 'cüriositatem , quam » ad optimam existimationem , prudentiam et animi moderationem , sibi » compararunt. ? L Hoc sub symbolo Z'estis haec tua sit Emblema: -— ugurium si velis ejusdem hoc sit, ut, quum doctrina atque aetas magis sint confirmatae, haec ipsa tua Tos4, quae nunc pocronis est, tandem aliquando in enorzs- SORIAM mutetur. Li- OQ ITIXOB d4J0.clIU 'T d «cO. 21 y cEibrüm hune apertum 'l'ibi monstro, Medicinae dogmata continentem. — Ex hoc opere, quod mrePocRATIS est, et ex bene multis aliis, quae tulit aetàs posterior, haec Ars nostra et bene addiscenda et perpetuo: excolenda st, üty;quae Scientiae et Artis nostrae ratío sit, cognoscas. — Bene jactis Sic 'atriusque fundamentis, his utere; — sed cum jadicio: nam (crede mihi, crede: Seni) qui tripodi insident, non semper Apollinis sunt. socerdotes : sae- pius uem Cassandrae audiuntur Oracula. ^sSed-huiüc Tibi Librum eundem clausum offero: Neque Symbolum hoc sine ratione est. — Amo, laudo atque'in existimatione magna. habeo Medi- cum /doétum , 'éruditum , omnis cognitionis suppellectile- iistructum ;; — sed isi duie eraditioni ; praesertimi in parté' nostra practica , quando . in morbis actionem exigit officium , accedat ingenii et judicii acumen, quo, in: usum Demon wur da 1 vista snam virnip iHa p didicit; — distinguat , luler sib: — notatt 'Sunt ;' et démusty y sua erüditione p ex! suo ingenio et judicio ultra -pedetmomovere nod'audeaát j. éqüidem spondeo; .oneri erit haec eruditio, neque usu multum splendebit. Multa sunt (verissime dixit sexEcA) quae ante nos egerunt; — plura ad- huc peragenda restant; multa quidem/ aliorum judicio tribuo, sed aliquid etiam mihi vindico; En aliud adhuc Emblema! — .477ulum hunc aureum digito tuo indici in- duo: — Sive illum ut omnium figurarum perfectissimam habeas atque ex il- lius intuitu Artis nostrae perfectionem mediteris; — sive huic annulo prae- tium affectionis tribuas, quod insigni huic apud ommes tribuitur; — sive denique, quoties eum conspicias, in memoriam revoces sponsalia, quae ho- die cum Pallade Leidensi inivisti, erit semper 7//e grata memoria et recorda- tio honoris, hodie Tibi parti. Pileum porro (nam insignium neque finis est, nec modus) capiti tao im- pono, quo confirmetur, quotiescunque Doctoris titulo merito donatus in p- blicum "Te ad disputandum de Arte nostra obferas, vel ad ejus digaitatem * tuendam, Te jus habere capite tecto illud faciendi, cuique alii negatum , qui illo honore caret. Sed nunc quod maximum est, in perpetuam hujus honoris memoriam per- pe- 8 M. S »r PUI ALLOCUTIO petuamque hujus diei solennitátem accipe hunc Nummum aureum; linteo serico decore annexum , ut ex collo in pectus pendeat. 'l'anto in praetio, tantaque in existimatione, à condita hac in Urbe Aca- demia, cum bonas Artes, tum solidam doctrinam habuit Magistratus Lei- densis, ut illis, qui prae caeteris laude eminentiori condecorabantur et ab R. M. et Ampl. Senatu dignissimi habebantur, in quos, more Majorum; Doctoris honores summi publice conferrentur , Nunum zureum dona- yet. — Tllum itaque accipias et grato animo Amplissimo Magistratui Leidensi pro munere oblato statim acceptum referas. 4n demum dextram fidemque , qua peracta solennia confirmo! Meam amicitiam, qua confidere poteris, Tibi offero nostrique Ordinis benivolentiam "ibi spondeo. Haec itaque nunc omnia quum ex votis meritisque tuis rite et convenienter sint peracta, hos honores ex animo Tibi gratulor atque ut Artis nostrae ho- mori; — tuis aegrotantibus, tuae curae in posterum commuittendis, saluti ^T'ibique ipsi fausta quaevis eveniant, sincera vota facio. D0IX TIZ JACOBI v: GELDER OU RecA TIG D E. DEO, TOTIUS MUNDI CONDITORE ET MODERAT ORE, EX ILLIS NATURAE LEGIBUS, QUIBUS COELESTIA ARE- GUNTUR, QUA4M EFIDENTISSIME COGNOSCENDO. HABITA D, II. OCTOBRIS, ANNI MDCCCXXIV. QUEM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, ORDINARIAN: MATHESEOS ET PHYSICES PROFESSIONE M. SOLENNITER AUSPICARETUR, Oz d» qud vh eic) EatoÜen, wai ovn répug slot Duyaciv. agmesseo v. v& axo 85 TE SAP et 9 c. 4 Wyvemausoo WOGlUO JMURYONO WSQ YN OLAAX ) Q9e&O0WOO09 AXXYSOTTVAQYWA MYOO ,SCO'TWOS TA eg , . ^" " "& o ovA . ni'e ViAl.42 » 4 14 QmWuuluwuu.u AIM zd GAS A.V dM j q43H012885043 &43a3012YH4 T 4.9082 31H T AT AUTSHySADITSUAS JI STIVIMLAO Oe D'hilosophorum placitis, quaecumque inde a prima vetustate nobis innotue- runt, invicem comparatis, iisque praecipue, quae sunt de iis rebus, quae maxime cadunt in hominum. curas, sententiarum dissensus non laetam pro- fecto ingenii humani imaginem praebet; quod vagans ingenium fixum ali- quod adminiculum, quo innitatur ipsamque veritatem melius deprehendat , ad hoc usque tempus nondum invenisse videtur. Hic Dogmaticorum jactan- tiam admiramur, qui suo more dogmata probant, quae alii negant, diver- sis argumentis, oppositam sententiam probaturi. Illic Scepticus, talem dis- sensum sociare ignarus atque metuens ne iniquius judicet, a qua parte stet veritas, de omnibus rebus dubitat, quas ratio humana , divino munere ho- mines ceteroquin rudes: docuit, eique dubitationis libidini adeo indulget, ut ne credat quidem res externas adesse. Prior furore quodam, sacro dixe- rim, impulsus, Dogmata celebrat, quae ratiocinium nimis audax. statuit. Hic nos omnia, ille nihil nos scire affirmat. "Tristis non tantum verum infauslissima haec errorum historia animo ho- minis cogitantis exsistit, qui , ingenio. tam imbecilli natus, spem tamdiu. mit- tere cogitur, donec oculos mors oppresserit. Etenim cum. variae sint et diversae opiniones , neque dissensio illa, per tot saeculorum spatium sit pla- cata, simplex. ratio aliam exinde non potest reducere argumenti concdlusio- nem, quam. aut esse veritatem penes has aut penes nullas omnino litigan- tium partes, Atque homo. tam incertus errat in cognitione earum rerum, quae res cum ea spe eaque fide arctissime conjunguntur , quibus , in:fortu- nae adversae moerore et luctu, dulce inest solatiam. —Adeone igitur mise- randa est hominis conditio? hominis, qui se universae naturae ornamentum Á. 2 es- Ea JACOBI pz GELDERER csse gloriatur, ut noscendi cupiditate flagret, nec tamen umquam desiderii flammas penitus exstinguere possit, licet majori studio et diligentia scopum attingere quaerat? Tantali sitientis instar, cujus labia undae refugiunt! Si ea sit hominum conditio, multo beatius pecora viverent, beatius bruta animalia, quae nec cogitant nec ratiocinantur, sed gaudio vita fruuntur. Si ca sit hominum conditio, jam illi medio aevo rectam viam ingressi sunt, qui stupiditatem et imperitiam vitae Societatem felicissimam reddere statuebant et inertem obedientiam in rebus sacris et civilibus unum esse dicebant officium , quo füngi, bonum civem oportet. Homines enim cogitandi artificio praediti , si ad pecorum sortem reduci possent, diutius certo non premerentur tanta investigandi cupiditate, quae vehementius flagrat, interea dum auxilia ipsa investigantur, quibus placari possit haec cupiditas. Si autem animum advertimus ad concinnum illum ordinem et exactam ra- tionem , quam in universa natura observamus; si attendimus ad doctrinam illam de Divina Natura et de bnmortalitate Animi, quae omnibus populis fuit propria; si animadvertimus, ingenium hominis nativum , quod unicuique competit, aptissimum esse, quod perpoliatur fructusque proferat uberiores; si cogitamus, hominem aliquam certe particulam esse illius universi totamque involuntariam nostrae indolis corruptelam Divinae Sapientiae Benignitatisque ideam labefactare: verissimum esse videtur, miscrandam adeo conditionem homini non paratam esse; sed multo magis credere cogimur, hominem huc usque rectam viam non ingressum fuisse, certe eum quaerere notitiam re- rum , pro suis ingenii viribus, nimis gravium. ^ Equidem existimo, nos facilius veritatis cognitionem consequi posse, quam nonnulli arbitrantur: illud profecto negari nequit, spem nobis, licet tenuissi-- mam superesse , donec argumentis non probatur, homines eam veritatis cognitionem numquam accipere posse. Continua meditatio illam spem mejdo- cuit, et, quasi digito, viam mihi aliquam monstravit, quam ingredi nos opor- tet. In oculos saltem luce clarius incurrit, introitus viae, licet non prorsus stratae , tamen ad itinerls scopum ducentis. Revocate in memoriam gravissimas Philosophorum cum veterum tum re- centorum de systemate solari rixas, mox in haereseos damnationes abituras, nec tamen rem ipsam probantes. Cogitate immensam illam observationum congeriem , quibus usus, tandem sua doctrina ceteris palmam praeripuit i c€o- DO; R A T k:6. 5 corrnwricus. Exinde videmus, Dogmatis desiderium , quod. vetustate sanc- tum.faciunt, adeo oculos obcaecare, ut, ipsa veritate ducti, nos errare pu- Iemus, eamque non prius agnoscamus, quam consuetudine coacti eam diutius negligere non possumus. Planetas Ellipsibus vehi , nec cogitavit nrPPAmn- CHUS hec PTOLEMAZUS; iisque non alium motum misi uniformem et circu- larem .esse posse,. vulgaris fuit hac aetate opinio: immo plurimi excogita- bantur Epicycli, rerum naturae minus congruentes, ut tali artificio possent irregularia ,' uti videbantur , Phaenomena motus Solis et Lunae explicari. Daemones motus coelestes moderari dicebantur: et cupide tale systema am- plectebantur , quod nisi claram , at facilem tamen , rerum cogüitionem homi- nes docere videbatur. Si omnes. illos errores eamque quasi luctam cum in- genio humano nobis repraesentamus et vetustioris aevi notitiam comparamus cum ea cognitione, quam divina lux ingenii , Viri immortalis NE wroxr, ilico illustravit: videmus auxilia , quibus ad veram certamque cognitionem perveniamus, non longe a nobis abesse, et viros, ceteroquin ingeniosissimos ea tamen per multa saecula neglexisse. Si praecipua ex historia Astronomiae loca attente contemplamur, haec nos docent, qua ratione Dogma quoddam acerrimus esse possit ingenii humani hostis, utpote illud a veritatis cognitione abducens. Praecipue illud vitium exinde oritur, quod homines Dogmaticam perdite. amant... Potest autem ejus- modi Dogma verum esse, aitamen illud verum haberi non licet, priusquam sit argumentis probatum et oppositam dogmatis sententiam absurdam esse apparuerit: quali examine nondum instituto, temerius agunt, qui illud Dog- ma, ut verum sequuntur. Si autem verum est, Dogmatis virtutibus caret; Si autem ambiguum et incertum , non alio quam Hypotheseos nomine dici me- retur, qua, in veritate inyestiganda, utimur. Saepius , À. E., cogitare soleo ingenii humani sortem. . Incerta dubitatio illud vexat, viget autem veritatis cognitione. llle antem noscendi amor ejusdem ilius ingenii vires saepissime infirmas reddit. Equi eifrenati instar provolant homines per viam, quae ducit ad errorum. nemora: et mala, quae exinde orta hominum societatem obruerunt, historia gentium. non atramento sed cruore notat! Qauaeritis forsan, quae tandem ejus rei sit causa? Duas eas- que praecipuas vobis in memoriam revocare liceat. Ratio docere videtur et conlirmant Disciplinarum Physicarum incrementa, esse limitem quemdam in A3 re- 6 JACOBI »nr GELDERK rerum structura, qui secernit eas res, quas accurate ingenio percepimus, ab ilis, quas hac vita humano ingenio intelligi posse, non verosimile est. Eum limitem. pro quocumque casu accurate definire, magna fuit quaestio, quam de Disciplinis Physicis non totam et multo minus de Rebus Moralibus sol- verunt. Me tamen judice credere sufficiat, tales limites adesse, quibus ob- servatis , fixo grada prudenter per spatium ad metam properemus. Verum negligunt. homines. illam. observationem nec illos limites curant, quod artium et Doctrinarum historia ubique tradit: et en alteram causam cur lento adeo gradu hae Doctrinae processerint. Hac ipsa aetate viri Doctrinae laude clari ; qui bene de Artibus et Doctrinis. meruerunt et potuissent lucubrationibus et meditationibus fieri Doctiores , non minori quam Dogmaticorum fiürore provos lant. Ingenii alacritati indulgentes naturam semper ex ipsa natura explicare student, atque ita ratiocinantur, ut dilabatur ommis. idea Mundi Creati et Prudentiae Divinae, atque ut ita arment Humanitatis hostes, qui erro- res amant et superstitionem ,. quo melius Doctrinarum vi in res humanas salutari obtrectent, easque vitae societati pestem faciant. His causis quae- latiori sensu accipi et füsius explicari potuissent, tertia fortassis annumeran- da esset; nimirum non omnes, qui Philosophi dicuntur, uno veritatis studio duci; sed esse nonnullos, qui scopo alieno ducti, pleramque adulationis vel lucri causa ea doceant, quae in Musei umbra libenter ipsi negassent. — Ve- rum malignos istos homines mittamus ! Hanc nostram sententiam ingenue profitemur, Divini Numinis laudem cum. Doctrinarum amore tam arcte conjungi ut sine hoc, illa esse nequeat. 'Nam- que- illi Doctores ,. qui praedicant rudium et agrestium hominum ignorantiam. praestare humanitati et Doctrinarum cultui, quippe qui cultas multis calami- tatibus. hominum vitam premeret; ilii, inquam, Doctores Divinum Numen eulpare et Deum ealamitatam auctorem habere videntur. Deus cst, qui no- bis.illud noscendi desiderium indidit, et Divino-munere nos humana ratione uti gloriamur. Attamen Deus O. M. ejusmodi munera nobis non largitus est, quibus perpetuo heminum sors, sua sponte, misera fiat: praeterea si donum quoddam Divinum , stultorum abusu nonnmmquam noxium esse possit, esse profecto, si dicere licet, sancta illa Christi Religio maxime perniciosa, quo. niam improbi homines auri cupiditate et "T'yrannide ducti, Dei cultum se-tue- zi simulantes , omnibus saeculis, hujus Bcligionis signis ,' caede ct rapina po- D.R ATLIO. y potius. omnia impleverunt , quam virtutis. commendatione et culta animos emendare studuerunt. Nos potius Divinae Prudentiae beneficia celebremus et hac aetate.nos viyere laetemur, qua Doctrinarum lux ommes ocollustrat atque Religio, et Morales Disciplinae, liberae ab argutiis et sophismatibus veterum philosophorum, fixis fundamentis innituntur. Si nonnulli veritatem negant, ingenium acuitur splendetque ipsa veritas mul- io clariori luce et veritatis fundamenta quasi e tenebris eruuntur. Age jam videamus, utrum Docirinarum honos servari, utrum illarum obtrectatoribus lingua eripi possit? Cum enim Regis Beneficentissimi decreto atque Gravis- Simorum et Amplissimorum Curatorum commendatione, Ordinaria Discipli- narum. Mathematicarum. et Physicarum professio, in hac Academia, in me delata Sit, eam. ut solemniter auspicarer, orationem habere mihi est animus ; de Deo, totius Mundi Conditore et Moderatore, ex illis naturae legi- bus, quibus coelestia reguntur, quam. epideniissime cognoscendo. Mi- rum fortassis alicui vestrum videatur, A. A. , me ad orationis argumentum ac- «cedere , à meo, ut videtur , studiorum genere alienum: quippe quod jam multi Viri Theologiae Naturalis periti, diligenter pertractarunt. "Verum illud vos monitos volo, me novis quibusdam rationibus, e Disciplina Physica et As- tronomica petitis, rem tam grayem illustraturum esse: et ita spero fore, ut vobis minime sit ingrata oratio. Me igitur, A. A., ea quae vobis cst benevo- lentia et indulgentia audiatis, quibus, ob exiguam et nullam fere Latine di- cendi exercitationem. mihi tantopere opus est. Ut argumentum , quod jam tractare ageredimur, Vobis, À. E., quam luculen- tissime exponamus, imprimis opus est, ut primo accuratius definiamus, quid €x nostra sententia sibi velit enuntiatio Leguz. naturae: tum altero loco re- quiritur ut ipsam Methodi philosophandi conditionem , qua in rebus Physicis utuntur; Vobis breviter in memoriam revocemus. Deprehendimus in universa natura continuam Phaenomenorum successio. nem, ad quam si attendimus, abesse non possumus, quin, sensu quodam interno coacti , unicuique Phaenomeno aliquam causam tribuamus. Sic omnia , quaecumque in universo observantur Phaenomena, causarum quarum- dam effectus esse, nos experientia et ratio docent; easque causas vires esse, in 8 JACOBI »r GELDERE in corpora quadam ratione agentes, quae ommi tempore, idem efficiunt. Nos igitur Phaenomeno et effectui, causae et vi, per omnem hanc argumen- tationem eandem facimus significationem. In successione autem Phaenome- norum quemdam regularem ac Divinum ordinem et multas multorum Phae- nomenorum iterationes inculti et agrestes homines quotidie obseryant; qua observationum: congerie , ratione duce , concludimus, has causas non esse fortuitas , sed'.eas immutabilt norma certisque regulis regi. Has igitur nore mas sive regulas zaturae leges esse dicimus. Eo sensu, haec notio quam latissime patet. Etenim non tantum valet in naturae Phaenomenis rite explicandis; sed ea etiam in Philosophia Morali uti possemus; et quis praeterea dubitaret, facultatem percipiendi, judican- di et ratiocinandi quibusdam: legibus, ex humana mente petitis, subditam esse? Omnia in rebus naturalibus, Physiologicis (quidni etiam in Psycholo- gicis et Moralibus?) legibus quibusdam: adstricta esse, hac aetate, omnes Eruditi consentiunt. Est rebus omnibus lex quaedam intimi connexus, quae, etsi ignoremus qualis sit et qua tandem ratione res moderetur, ipsa tamen neminem latet, sed omnibus apparet. Veteres jam a prima vetustate eam; quasi e tenebris vidisse , litterarum historia confirmat. Etsi leges naturae, quibus omnia, quae im externos hominum sensus ca- dunt, moderantur,jrevera exsistere minime dubitassent, attamen: veteris et medir aevi homines normae, quam sequuntur, plane ignaros füisse constat inter omnes. Motum (ut exemplum: afferre liceat): corporis, ex alto in ter- ram cadenüs, perpetuo accelerari, docuit quidem quotidiana experientia ; Sed accuratam esse rationem velocitatem inter ct tempus per quod corpus de- scenderet, ante cArrnAEUM, qui ilam legem primus: detexit, plane ià cognitum fuit. Saeculum decimum septimum: merito gloriatur, quod aliis victoriae palmam praeripuit, inventa admirabili illa lege, cui reliquae omnes subditae esse: vi- dentur. Antea carrrazvs' legem gravitatis invenerat, et kErLERvus, ad- hibitis veterurr Astronomorum observationibus, insignem. observationum se- riem, quam rvcmo ejus aequalis dederat, ita in suos usus jam: converterat, ut admirabiles illas leges , quae moti Planetarum regunt, ex ea stippellecti- le constitueret; — Verum probatam illam Methodam Philosophandi de rebits uaturalbus, quae sensibus objectae sunt, vir' aculissiimi ingenii , xEwrowvs ce- (O RAT IO g Ccleberrimus ;' primus explicuit et tantam in Philosophia rerum conversionem effecit, ut pleraque veterum Physicorum placita falsa esse doceret. Sed vir ille-magnus , diserto exemplo primus indicavit esse quidem Philosophiam , quoad scopum spectat, rerum Divinarum et Humanarum , causarumque quibüs hae res: continentur scientiam: veram (ut paulo accuratius, quid Sit Philosophia, definiatar et hac definitione certior via indicetur, qua ad Philosophiae scopum. pervenire licet). docuit practicrea . Philosophus Anglus , eam. revera esse artem sive methodum qua , velut instrumento, indagamus, quid verum sit ? quid: vero falsum ? ita ut utilem exinde notitiam accipia- mus, vera a falsis secernendi; et sic, quod praecipuum est, discamus, qui- nam sint limites , qui ea. comprehendant , quae- scire possumus et excludant ea, quae natura, pro tenui intelligendi facultate , nobis subripuit. ^- Natura materiei cujuscunque, corporis probe cognita , et opinionibus de vera ejus indole ipsis observationibus plane confirmatis, primo loco necesse ésse jüdicabant, quod illud principium | constitueretur : zateriam uniuscujusque corporis inertem esse , atque sua natura tam perfecte inanimatam , ut néc ullius. corporis quies yel motus , nec interna constitutio nec externa facies et: figura , sua sponte, mutetur: €t hoc principium, ulterioribus observatiohibus: et experientia ,' ab omni parte, magis magisque comproba- tüm, quin:prima sit naturae lex eamque ob causam princeps Dssciplinarum Physicarum fundamentum habeatur, nemo, hac aetate, dubitat. . Attamen inertiam , qua. corpora inter inanimata collocantur, veluti quan- dam in iis insitam vim resistentiae Physici recte. considerant; quippe quae inertia viribus in corpora agentibus eo magis (exacta scilicet ratione ) resistit , quo pluribus. particulis: corpora sint composita. Agit igitur haec resistentia tantummodo ét tamdiu,: donec corporis status quacumque aliena vi omnino sit mutatus. -"Si porro, sive pressiones , sive corporum motus attente obseryamus , exinde ad illam conclusionem cogimur , aut unam vim singnlarem aut plurium conjunctionem adesse; qua , sive mutatio corporis, sive iranslatio efficitur. Exinde et/aliud principium, licet experientia imperitis non plane videatur *onfirimatum ,- ratione duce, percipi potest; scilicet exactam rationem. esse inter intensitatem cujuscunque vis , in quodcumque corpus agentis ét inter effectum , id est, sive pressionem , sive quantitatem motus corporis moti. eonO B Sic 20 JACOBI. »pE'. GELDER Sic quaecunque vis, utpote Phaenomeni cujusdam. causa , quod ad quantita- tem. attinet ,. 8uo efloctu cognoscitur; licet eam , aeque ac triangulum. aut aliam quamcumque. Geometricam figuram , nobis repraesentare non possu- mus: et altera illa. naturae lex , quam memoravimus , rationis ope et expe- rientiae viam. nobis monstravit , qua virium | intensitates numeris. et lineis: rectis designari et invicem conferri potuerunt. Jam videtis, A. A., haec duo principia, quae memoravimus , nom tantum probabilia , sed cum ipsa natura conyenientia habenda esse, et hanc ob. cau-. sam pro veris habeantur; si enim, omnium: Philosophorum consensu, id ve-. rum est, quod sibi ipsum , ab ommi parte, convenit, illorum principiorum veritas , tot saeculorum experientia, tantisque, quae institutae sunt, obser vationibus coelestibus ac terrestribus adeo confirmata est, ut eam: nullo: du- bio aliquantulum labefactari posse. existimem : idcirco minime haesitemus: slatuere, ea principia primarias esse naturae leges. His principiis autem , A. A. , nititur ars omnino noya , quam, saeculo proxi« me praeterlapso, humanum ingenium, duce aptiori. illa. philosophandi mee thodo , et creavit et. perpolivit, cui nomen JMec/ianices Rationalis dave pla- euit. Haec docet, non tantum , ut nomen indicare videtur, machinarum compositionem: et usum ; sed inprimis exponit. sublimem illam. et Analyticam. methodum , qua , ope Geometriae , quam accuratissime indagamus, qui- nam. eflectus. e datis viribus, in data corpora quomodocunque agenti- bus, veniant? Hac arte, ingenii humani ornamento, Philosophus inter eas ,, quaecumque possibiles sint, hypotheses et quibus naturae leges subjectae esse potuissent, singulas illarum: cum: ipsius naturae Phaenomenis confert; ut, ea ralione, quaenam hypothesis. sit. vera lex , tandem. deprehendat. En igitur viam, quam wEwroxvs tam feliciter primus ingressus est et quam sapienter caleaverunt , qui , saeculo proxime praeterlapso, ad hunc usque diem , Physices. orbem. tam admirabili cum successu peragrarunt. Et pro- fecto, si possibilia dijudicare possimus ac enumerare, et insuper si nullum. sit dubium , quin. illa invenire possimus, quae ut inveniantur natura. consti- wit, necesse est, ut hac methodo, id est, ipsa natura duce tandem ad veritatem: perveniamus, "Pali ratione, suos amatores veritas non fugit, eos scilicet qui naturam praeceptorem de ejus arcanis: inveniendis. adeunt; et aliter «esse non-potest,. quin lux veritatis splendide illis.luceat, Quos OO R A T I:|0O. 11 . Quos jam Physices studia fecerunt, progressus nos docent, praeter vim Tesistentiae, cui omnia, quotquot novimus corpora, obnoxia sunt et multas alias iis esse vires insitas et (ut ita dicam) innatas, quas scilicet nominant attractionem , repulsionem , elasticitatem , atomorum in corporibus cohaesio- nem, vim expansionis fluidorum aeriformium, vim electricam et magneticam. Sunt praeterea et multae aliae vires inter elementa corporum, quae minimo intervallo et fere. contactu agunt; attractiones nempe, quas Chemici affinita- 1es vocant, .. Occurrit.etiam vis illa-vitalis , qua plantae et animantia crescunt et vivunt; multaeque aliae, quae forsitan in tenebris nobis reconditae , ne- dum observatae sunt.. Illam autem doctrinam , minime conjecturis, sed mul- ia experientia atque disquisitione firmiter constitutam , si amplectamur, nos illis medii aevi Sophistis assentire videmur , quos nostri Philosophi merito tam acriter reprehenderunt, qui omnia naturae Phaenomena ex occultis viribus *€L facultatibus , sed. quas illi fingerent, tam leviter explicarunt. His Sophistis concedimus, vires vere-occultas corporum: particulis inesse; sed quae vires, quales sint et quomodo in materiam agant, nos penitus ignorare confitendum -e8t 5 attamen discrimen 'illos Sophistas inter et hujus aetatis Philosophos unice in naturae legibus recte-explicandis situm est. Illi enim sophismatibus omnia ;explicare. studebant; hi natura duce, ex ipsis observationibus et experimen- Ais sapienter institutis, leges, quae Phaenomena regunt, indagare conantur. Quibus sententiis. invicem. comparatis , inter errores saepius aliquid veri la- Aere videmus; scilicet notiones , quas sensus internus nos docet; quas, si -quis veras esse non agnosceret, quid, — in vita hominis verum? quid "certum exsisteret ? * dd autem quod. diximus de illis viribus ; quas corporum particulis inesse immemorayimus , et quas ipsa ratio nos docet, huc redit: Sapiens quoddam JNumen eas his particulis dedisse, iisque wiribus quasdam normas qpraescribere, a quibus, sua sponte, nunquam deflectére possunt. Sic luminis radios a legibus rcflexionis, refractionis, ejus in colores decomposi- -tionis et admirandae polarisationis nuper detectae , numquam vel ne aliquan- tulum quidem recedere deprehendimus. lisdem particulis eidemque substan- Jiae eadem sunt Phaenomena, quae, et quod maxime quidem est miran- dum, secundum eosdem numeros easdemque rationes , omni tempore sese nohis offerunt, Quamcumque Crystalii Yslandici speciem intucamur, hace B 2 idem 12 IACOBI! »ys'GETDER idem semper duplicis refractionis Phaenomenon nobis repraesentat: quod ali- cui corpori semel proprium esse comperimus, quas vires in eo semel obser- vavimus , eas, eodem numero, tempore, loco, eademque ratione semper easdem esse experimur. lisdem Chemicorum operationibus eadem sunt Phae- nomena; crystallorum forma nunquam..mutatur; et quot et quanta planta- rum et animantium genera intueamuür, unam omnibus esse procreationis vim videmus, eandem vitam atque omnium formam et indolem Numen quoddam Providens conservare videtur, :Si denique coelum et coelestia con- templemur, in iis eundem semper ordinem, atque cursus arte dimensos con- Spicimus. Quis igitur tam audax foret et ineptus , qui non videret, ea omnia Numine praestantissimae mentis sic instituta esse et moderari? Et hoc magis perspicuum. NEwTONI inventione redditur! Si enim hanc mundi partem, quam systema solare nominant , magis attente intueamur , hic videmus planetas, tam primarios, quam secundarios , gravitatis sive attractionis vi praeditos esse, eosque, gravitate cum vi primordiali (venia sit verbo) conjuncta, quae semel in. immensis illis corporibus impressa est, in orbitis ellipticis retineri atque circa solem circumvolvi, et (quod maximi est momenti) hanc attrac- lionis vim legem rationis directae massarum et inversae quadratorum distan- liarum sequi, Neque haec xg wroxr doctrina. probabilis opinio videtur; sed doctrinam omnibus Phaenomenis , ne vel iis exceptis, quae eam antea labe- factare videbantur ,. confirmatam. atque ab omni parte probatam. ( Mirum fortassis alicui Vestrum videatur, A. A., nos leges quae coclestià moderantur, tam accurate invenisse, cum leges quas vires, in corpora ter- restria agentes, sequuntur, humani ingenii acumen adhuc. fugere videantur? Cessat vero illa admiratio; si considerémus vim, quae varios corporum motus in systemate planetarum regit, unam esse. Ita convincimur, quaestionem legis attractionis inveniendae inter omnes simplicissimam esse, eamque ob causam oplimum praebuisse exemplum, quo discimus , qua tandem ratione leges naturae sint inquirendae? Sed plures vires si una agunt, Phaenomee na, quorum causae sunt, difficilius explicantur, quae Phaenomena om- nium virium intensitate, pro loco, et tempore, determinantur. Verum enim vero ex ejusmodi Phaenomenis singulas leges deducere nimis est difficile pro ingenii humani tenuitate; praesertim cum ars Analytica, qua illud utitur, huc usque adeo est imperfecta, ut gravem illam disquisitionem nondum sustineat ; ta- Q à XT I902^ 4t 45 talis enim disqüisitio ingenio longe alacriori indigeret. Si, verbi casa, omnes causas ,' quae in terrae atmosphaera concurrunt ad tempestates moderandas , -pro loci et temporis conditione 'cognosceremus , quale ingenium tam capax *nveniretur , quod determinaret tot causarum effectus ? Fraudulosa cst in : Meteorologia eorum jactantia, qui se varias et mutabiles tempestatum condi- -tiones antea. indicare gloriantur. : Attamen, ne spes alma effugiat, nos tam- «dem. perventüros: ad: cognitionem legum , quarum hactenus ignari sumus ; si enim in luminis motus Philosophi mon frustra inquisiverant, et nuperrime ;experimentis , tam electricitatis quam. magnetismi , attractiones et repulsiones ,eandem. legem cum planetarum attractióone sequi; si denique. Illustrissimus -LAPLACrUS leges singulares , quibus attractio in tubis capillaribus moderatur, sublimi arte definivit ; quid. obstaret, quin uiterius progrederemur , non video , :Siquidem rectam viam ingrediamur ! -^:His igitur commerüoratis, A. A., ad rem propositam probandam acce- damus. : Multum in hac quaestione refert, quorumdam verborum significatio- ;mem.definire. Sunt, qui omnia Phaenomena et praeterea totius Mundi for- -mationem ,- viribus naturae et Phaenomenorum . concursu, id est ex ipsa na- -turaj explicare conentur; et revera concedendum est, multa concurrere, . quibus multi , ingenii alacritate abrepti, falsisque. ratiociniis decepti, in hunc errorem inciderint : quotidie enim. experimur , omnia naturae legibus quam : accuratissime regi . et. riusquam ille.ordo inyariabilis magis constans esse vide- :tur, quam ille, qui astrorum cursus tanta constantia moderatur ; illa succes- sionis. rerum . naturalium. constantia. decepti ,. Zozum. Mundum machinam :esse credunt , quae suis ipsa, vrrzbus agitur; et, cum illud principium po- .&uerunt , omnia ex ipsa natura explicanda. esse , ipsi omnem Divinam Wm et Numen excepta. ipsa natura , mundi causa, Creatorem et Mo- deratorem e Ratura. tollere videntur ; ad quorum sententias ut accura- tius respondeamus , mihi.státuere liceat, ut illud /Vatura/e sive secundum na- iuram nominem, quod. ipsis naturae legibus atque Phaenornenorum successione .explicari possit; idque ,' Theologorum more , Prodigzum,, quod nulla lege ;naturae.aut Phaenomenorum concursu et successione possit explicari. Inter multas quaestiones, quae nobis in hac. argumentatione occurrunt, B3 ma- T: JACOBI »z GELDER maxima est: utram corporum particulae et vires, quas in eàs quotidie agere experimur, ipsae per se exsistant, an vero alicui causae sint tribuendae? dein- de, utram hae vires sint particularum ipsorum corporum proprietates aut qua- litates accedentes? Illud. primo: loco, scilicet, exsistentiam particularum cor« porum necessariam esse, ratione duce sibi repugnare convincimur: id enim necessarium esse, quod non semper fuit, minime concipi polest... Quamcum- que Philosophorum sententiam , rite explicatam sequamur, a natura abhorrere videbimus, si spatium et tempus aliquando non fuisse dicamus: haec igitur ne- cessaria esse sponte concludere cogimur. Spatium prorsus inane, aeternitatem sine successione Phaenomenorum naturae conci pi posse , quis , se ipsum intuens, negare audeat? Nulla autem mentis ratio docet, corporum particulas , aeque ac Spatium et tempus , adco necessarias esse et semper fuisse; et hanc ob cau- sam, quia sibi non repugnat , eas aliquandiu procreatas esse. Spatium et tempus iam necessaria esse nos ratio docet, ut; sine iis , Mundus exsistere non possit. Sed jam videamus, quid sit reruze proprietas? quod , ut accuratius defi- niamus, fnagüi:est momenti; quoniam multi reram Physicarum studiosi no- üones proprietas et qualitatis cujuscunque rei aliquando confundere: solerit. lllud, ex mea sententia, rci: proprietas habendum est, quod in ipsa re, non tantum observatur, sed cum ipsius rei natura necessario tam arcte conjun- gitur, ut, cum absit, repugnanta oriatur. Sic, exempli causa, PvrHAGO- nAE 'Theorema trianguli rectanguli est proprietàs, quippe quae abesse nequit. Sic quae sit proprietas rei, ex ipsa rei notione sua sponte, sequitur; et ex ratiocinlo , recte instituto, derivari potest. Quod rei qualitatem attinet eam in ipsa re observari quidem , sed nulla ratione ex ipsa rei idea percipi posse opinor, Hae. definitiones , si. eas sequamur, nos docent y; ex: ipsa idea. clara corporis, utpote ex idea extensi cujusdam et rei impenetrabilis, inertis et inanimatae, nullo modo, vires particularum, quas quotidie experimur, sequi; Sed eas vires ex sola observatione cognosci. Hinc illae vires non magis quam ipsae particulae, quibus hae vires insitae sunt , sunt necessariae. Wos, Viri boni! jam quaeso, ut mihi causam exsistentiae corporum et iner- tiae particalaram indicetis! Demonstretis mihi, corpus iners, dum in terra collocotür,' vi'gravitatis uti quod si non possitis, Vos, ut niihi concedatis , has vires nom necessarias, sed possibiles esse, oportet; et, cum re vera exsisiint, inler accidénlalia esse collocandas ; quae «cum ita sint, Vos obse- cro, O R A'T I Q. x5 €ro, ut mihi corporum particularum originem et virium, quibus instructae sunt, indicetis* Nonne igitur videtis, esse aliquam causam , quae corporibus diversas adco eásque admirabiles vires intixit? Sed, ut ad metam propere- mus, Vobis in mentem revocetis admirabilem: illam legem , qua coelestia moderantur! Docuit Vos Mechanices Disciplina ,. cajusque praecepta immuta- bilia esse profitemini , legem attractionis ,' ut ita inter corpora coelestia exsistat , non magis necessariam esse, quam vim ipsam, hac lege moderatam. Prae- terea e demonstrationibus xg wrox ry Viri Celeberrimi , intelligere poteritis , Ie- gem attractionis aliter. atque aliter concipi posse; quod cum ita Sit, exinde sequitur: legem attractionis non minus quam ipsam vim esse necessariam , quippe quae ex ipsa attractionis idea deduci nullo modo: potuisset. Si inter tantas leges attractionis easque possibiles, una tantum eaque sims plex, qua coelestia moderantur, observetur, quaestio sua sponte se nobis offert: cur potius haec lex, quam alia quaecumque, quae primo intnitü simplicior videatur, in natura obtineat? Sed, quid magis a ratione abhor- reret quam conclusio illa, quoddam Numen, sapienti consilio, ex illis légibus optimum non fecisse. delectum? : Si omnes illae leges aeque sint possibiles , si fortuito casu Mundüm constitutum esse ponamus, nulla ratio réddi potest , quare apud omnes planetas, ne exceptis quidem cometis , quo- rum multi probabiliter ab. aliis mundi partibus ad nostram migraverunt, vis attractionis eadem lege agat. Taleni vero delectum "adesse facilius intelligitur, si magis de industria ad emnes effectus legis inversae quadratorum distantiarum. attendimus, — Si enim , ope Analyseos Mathematica , alias attractionis leges inquiramus ,, quod Mathematicorum methodo facile efficitur, videbimus, nullam aliam attrac- tionis legem, quam illam , quae in planetis observatur , potuisse nec hunc or- dinem nec hanc firmitatem et constantiam efficere, a quibus hi, per tot se- eulorum spatium , ne minime quidem recesserunt. Et, si quis Vestrum, A. A., de hoc argumento dubitet, legat wgwroxt primum de Philosophia Naturali librum , quo loco, ingenio acutissimus. auctor plures hypotheses de legibus attractionis, Analysi Mathematica tractat ; e quibus disquisitioni- bus maxima cum evidentia probatum est, quam complicata esset lex, si planetae, uti| HriPPARCHUS ef PrOLEMAEUS Oopinabantur, circulis excen- tricis veherentur; eademque evidentia definivit, quales essent orbitarum fi- gu- 16 JACOBI, vr. GELDER gurae , si planetarum mutua . attractio aliis legibus moderaretur : e quibus doctissimis disquisilionibus sua sponte sequitur , nullam aliam . attractionis legem , quam, quae in natura observatur, planetarum orbitarum figuras tam simplices reddere, et eorum a Sole distantias, quibus ad firmitatem et con- stantiam servandam opus est, servare potuisse. Sed plura dicenda restant! ^ Lex gravitatis, quae agit in ratione inversa quadratorum distantiarum , fuit quidem x Errzni legibus, quae ex observa- tionum serie deducebantur , confirmata ; sed recentiorum observationibus planetarum motus ab hac lege. aliquantulum recedere videbantur. Multi Phi- losophi medio:saeculo superiori, ex his aberrationibus , licet. valde exiguis, Sic stataendum esse arbitrabantur, P/anetarum. systema minime invaria- bile esse. Revera obliqua Ecliptices. positio semper decrescere videbatur; et, cum Lunae cursus illo tempore accelerare observaretur, hunc satelli- tem, post multa saecula, tandem in unam eandemque. molem cum terra abi- turum credebant; ex his aberrationibus, ut alias omittam, hi Philosophi suspicabantur, P/anetarum. systema adeo esse infirmum aique incon- stans, ut post multa saecula tandem everteretur. Attamen haec porten- ta falsas esse opiniones recentiorum disquisitionibus ,, e tota observationum congerie petitis, acutissimus LAPLACrIvs unicuique, sublimioris Analyseos pe- rito, quam evidentissime demonstrayit. ;Etenim doctissimis ejus viri disqui- s.tionibus patet , orbitarum situm et excentricitatem quam lentissime quidem variare, at majores ta:nen ellipsium axes invariabiles esse; sed. eas variatio- nes post quasdam temporis periodos , maximas. plerumque , ad priorem situm necessario reverü. Atque sic quidem probatum est, illas systematis planetarii abcerrationes , quas nonnulli aliquando futurae cujusdam conditionis imper- fcctae et infirmae omen esse arbitrabantur, immutabilibus regulis obtemperare. Quod autem veritatem ingeniosissimae ejus doctrinae plane contüirmat, in €o esL situm , quod ca, quae ex hisce disquisitionibus deducta sunt, omnium tiam Veterum quam Reccntiorum observationibus , ab omni parte, quam aecu- 'atissime congruunt. Verum pauca quaedam in hac doctrina. huc, usque. de- EU ; neo mjrum profecto ; niassae scilicet omnium planetarum. nondum satis accurate determinatae sunt. Asironomorum est officimn , selectas ob- servationes alacriter amplificare ; quod si feccri int, nihil certius in. Physica Disciplina futurum csse quam Planctarum $jslema, ex ipsis LAPLAc1I for- mulis patet, Mul- DUm AzT IIQ.O ig *Multum hue refert, A. A., ut illad teneatis: hanc firmitatem systematis ope ; quam LAPLACIUS probavit 3 "s alia lege possibilem. esse. Verum enim vero erunt fortassis; qui illam vicissitudinum in terra et plane- tis mutationem, quae in superlicie observatur, :adamatac. htc firmitati ob- Stare arbitrentur, et cometas huic firmitati ruinam | minari; quorum dubita - tionibus auditis, sic eas refutandas. esse opinor. -.E, Mechanices Disciplina satis patere, has mutationes, quum in planetis: particularum quantitates nec augeantur nec diminuantur , planetarum: motui nullam .perturbationem- afferre posse; et (quod. pertinet * alteram -objectionem ). observasse. sufficiat , jam satis probatum videri, cometas planetarum motum tam leviter afficere , ut earum effectus, si ullus. sit , huc usque ex observationibus. non satis appa- ruerit. Si jam illae attractionis leges, in natura agentes , ex ipsa virium notione cx- gplicari non possint; et insuper ratio nos concedere jübeat, illud percipi posse , has leges variis modis constitutas. esse : quis esset tam socors aut ineptus , ut "non videret esse quemdam , extra:naturam , alicujus Numinis delectum , quo lex attractionis ita nec. aliter. sit. constituta? .. Si haec lex, inter "omnes possibiles, una, sit, quae optimum ordinem , simplicissimam pulchritu- dinem . atque constantem firmitatem planetarum inier dare possit, nonne in eo sapiens esse consilium et praestantissimam sapientiam conceditis ? Quan- dà enim Phaenomenorum multitudo simplici illa: attractionis lege. explicatur ! "Hae enim /non.tantum planetae im suis orbitis retinentur, sed etiam hacc Alex terrae et planetarum figuram , motum; axium nutationem , nec.non aequi- ^noctioruni: recessum moderatur; marisque fluxus et de RRE eadem lege rc- "guntur; atque si mihi animus esset omnia enumerare, quae tam. simplici lege in natura efficiuntur Phaenomena , deflecteret a proposito oratio. . ^ ''Quid igitar. sibi; velint inepti illi et arrogantes, qui originem Mundi; cocco "quodam fato tribuere aggrediuntur , qui causas .quas finales vocant, ab in- "doctis étiam et'agrestibus. hominibus, ratione. et intelligentia. duce itsiin- "que in omni natura observatas, stulte derident , iisque alacriter resistere per- gant? Sed illos mittamus! Aliud nobis grave quidem et singulare. est ar- ! gumentum ; quo. Numinis. exsistentia, extra. naturam ; tam. eyidentissime «probatur, ut nullo dubio labefactari. possit ; . quod argumentum e systematis "planetarum: 'constitutione petimus; scilicet fX. €0; quod . non tantum. Vi At- POS C trac- 18 JACOBI pz GELDER tractionis; sed Zmprimis etiam Vi Primordiali opus. fuerit, ad planes tarum motus ac constantem eorum systemalis firmitatem recte. ex- plicandam. » Fingamus, Mundo nedum in hoc ordine constituto, quendam ingentium massarum numerum , vi inertiae praeditarum , in spatio indefinito adesse ; ac ponamus , earum particulas nullam vim , praeter illam inertiae, habere: tali casu, necesse est, eas massas vel quiescere vel moveri. Ponamus primo, immensas illas massas , magnis invicem intervallis remotas ; omnes quiescere: hae omni vi attractionis privatae, quiescere pergent. Jam concipiamus vim attractionis, uno ictu, his corporibus oriri; exinde manifesto sequeretur , eas massas, brevi temporis spatio, in unam -coalescere debere, ita ut om- nia corpora in Chaos tandem abirent. Ut vis altractionis, quae circa ingens corpus agit, cetera corpora attrahens, ea circumagat, opus est, ut haec omnia, in plagas sive directiones quasdam , extra centrum progredientes ; semel ac uno ictu, impulsionem accipiant, quà una cum attractione con- juncta, haec omnia corpora in ellipsibus determinatis moveantur; quarum majores axes et excentricitates pendent ab intensitate vis impulsionis. Vos; A. A. , hac explicatione observare velim, /anc viz zmpulstonis inter et at- iractionis magnum esse discrimen; scilicet illam aliquandiu semel et uno ictu planetis ortam esse, ita ut non amplius in iis agat, atque nihil aliud effe- cerit, quam planetas, vi gravitatis destitutos, in recta uniformiter moveri; haec contra non intermissa agit in planetas, varia intensitate, quam lex com- memorata regit. Sic vis, semel planetis quasi impressa, sustinet vim quam Mechanici tangentialem nominant. Vis attractionis planetas semper ad Solem cogit, ita ut duarum virium conjunctione ommis planetarum motus nas- catur. Jam quaeratis, quae sit.causa hujus vis impulsionis, quae, semel et uno ictu, egit? Qui naturam ex ipsa natura explicare student , multum operae et laboris posuerunt, qui hanc causam naturae Phaenomenis explicent. . Inter eos (ut tantum clarissimos memorem) svFrowvs voluit, planetas e cometa- rum cum Sole conflictu, quo ingentes materiei massae e Sole projicerentur, ortas esse; et nAPLACIUs conjectura voluit, Solis atmosphaeram ardenti calore, ante immensum saeculorum numerum, vehementer fuisse dilatatam ; e eujus superficie, atmosphaera pedetentim refrigerata , planetae ortae fuis- ; sent. O0 3BD À /T I1 9$ 19 Sent.; Verum , si concedamus ,. has hypotheses . Mechanices. legibus. non esse contrarias; quod facile. demonstrari posset, iis tamen difficultatem non tolli patet. Etenim 'undenam illi cometae ,. qui e Solis conflictu planetas formarent?' et quae fuisset causa tanti caloris, quo Solis atmosphaera adco áfficeretur? Jam si illud concedimus , qua ratione planetae in superficie facti Sint, nullo modo 'Mechanices principiis explicari posse; quis rei peritus non videt? Ex ea insuper firmitate et constantia, quam demonstravimus , evi- denter pàátet, vim 'primordialem 5* nullo. modo- ex..Phaenomenorum succes- sione explicari? posse; igitur necesse est, causam hujus vis extra naturam sitam esse. ^ | Supposuimus massas, vi gravitatis destitutas , quiescere sed jam moveantur ; earum motum rectilineum. et. uniformem esse oportet ; qui motus ,. eadem ra- tione, ut vidimus , e Phaenomenorum successu minime Gxplioaiun. 'Jam argumenta repetamus , quae hoc ratiocinio attulimus! Vidimus cor- porum particulas non esse necessarias, neque ex Phaenomenorum successione oriri posse; percepimus, vires, quibus, hae particulae praeditae sunt , non esse proprietates sed. qualitates particularum, eamque ob causam: accidentales, Persuasi sumus, inter leges, quibus potuissent planetarum motus moderari, unam eamque simplicem in natura obtinuisse, qua sola, optimus ordo, cum maxima simplicitate, immutabili firmitate et constantia in Mundi structura conjungi potest. - Neque has vires , neque leges quibus moderantur, neque vini primordialem , qua planetae semel mioti sunt, e successione Phaenomeno- rum nàáturae, id est, ex ipsa natura, explicari posse; talibus "argumentis demonstravimus , quae, utpote e primis rationis principiis deducta , everti non possunt. Hinc oritur itaque quaestio: unde tandem hae particulae? undenam vires ipsis insitae? unde leges, quibus moderantur ? et. im- primis, unde haec vis primordialis? Quid potest esse tam apertum et tam perspicuum , quam esse quandam, extra naturam, causam, qua hae parti- culae natáe, hae vires ortae, atque hae leges sic constitutae sunt? Sensus internus et lex moralis, qua de omnibus rebus ratiocinamur, de iisque ju- dicamus, nos jubet, non tantum credere, hane causam Deum esse (iilud enim credimus quod valde probabile est): sed jubet, illud , utpote veritatem € a de- 2ó JACOQÓDBI Dr GELDER demonstratam concedere: atque illud non minori evidentia percipimus, quam qua, e naturae Phaenomenis vires adesse concludimus, quibus haec effi- ciuntur. Jam videtis, O! homines docti, qui Physicarum rerum studia pestem societati facitis, quoniam existimare soletis haec religionem et pietatem. ever tere: videtis, 2072 probabilem quandam esse opinionem , Deum esse , ad quam sustinendam et propagandam , stupiditate , imperitia et. superstitione opus sit; sed. esse veritatem , ipsis illis , quas contemnitis, disciplinis illustratam, confirmatam et quam eyidentissime demonstratam. Deum esse Conditorem , non tantum e materiae exsistentia et naturae viri- bus patet; sed esse Creatorem praestantissimi ingenii , sapientissimae intelli- gentiae, ex eo maxime illustratur, quod motus systematis planetarum tam im- mensi, tam simplici lege, tanto ordine tantaque firmitate et constantia absol- vantur: atque quod illi motus tanta sagacitate ita constituti sint , ut minimis causis maximi praestarentur effectus. Si quis e Machina a quodam opifice constructa, et ex cjus virtutibus, illius viri intelligentiam et sagacitatem diju- dicet , quid judicandum sit de. infinita Creatoris Sapientia et Potentia, Vos, A. A., melius sentitis, quam fando equidem exprimere possim! Homini mate- ria, e qua machinam construit, data est, naturae viribus ad scopum sibi pro- positum utitur; Deus vero materiam creavit, vires esse jussit, et leges qui- bus hàáe reguntur constituit. Dixit Deus: Fiat Mundus, et continuo Mun- dus erat! Frustra inquireretis, qua ratione. Deus materiam creaverit, ejus particu- lis vires dederit, ct, quo consilio: vires legibus subjecerit, quibus Mun- dum semper servaturum fore videretur? En limitem intelligentiae humanae , quem transire numquam possimus. Exinde nos statuere decet: esse Crea- loris voluntatem , qua. omnia. sunt. eL reguntur. Mundi. creationem primum esse prodigium profiteamur! ' Rationis humanae officium est, persua- sum esse, vires et leges e sola Dei voluntate prorsus pendere el eam ob causam nulla est ratio, cur. Deus Omnipotens, si placeret, ali- quamdiu naturae leges ab illorum. institutione seducere non posset. Equidem historiae fidem et auctoritatem iu dubium vocare mallem , quam ut prodigiorum possibilitatem negarem. Multa hic mibi in mentem. veniunt, quae si exponere vellem , commenta- tio- OcRy A T4 0. ^ tione multo ampliore indigerent ; me nunc satis dixisse mihi videor; quare alia ejusmodi argumenta fortassis in aliud tempus et alium locum remittam. Superest igitur ut ea absolvam, quae hujus Diei solemnitas postulat; in quibus, ut me ad. Vos convertam , Illustrissimi Academiae Lugduno-Batavae Curatores! ratio jubent et officium. | Benigna Vestra voluntas, qua mea stu. dia Regi Benevolentissimo commendavistis et probavistis, illud effecit, ut ho- die, suscepto Professionis Ordinariae munere, summos honores capescerem. "Tanta est, Viri Gravissimi! vestra cura, ut Vobis non sufficiat, externam Academiae. faciem aedificiorum ornatu condecorare, sed ( mea sit testis for- tuna!) ut ipsum praeterea virorum , vel mediocriter doctorum , studia et in- dustriam incitetis. Verum illud mihi concedatis , Viri Perillustres ! ut pro illis beneficiis gratum animum Vobis palam testificer, illamque apud Vos fi- dem firmare ausim , nisi faciat mea qualiscumque eruditio, at meam certe diligentiam vitamque lucubrationum plenam Vestros apud Regem conatus justos reddituram» esse; et Vos per illad vitae spatium, quodcumque mihi reliquum est, visuros esse, Vestram benevolentiam non frustra mihi prae- stitam fuisse, Nimirum crescentibus annis, dcmum recte sentimus, quaes nos esse oporteat, nec tamen sumus. Conscientia nos illud fecisse , quod humeri valuerunt, non raro taedium sublevat , quod oritur, si eruditio, qualem optamus , non propria nobis esse videatur : praecipue autem illa conscientia nos incitat, ut indefessi ad metam spatii curramus. Interea dum opto, ut placeat Deo O. M. , qui illam mihi mentem conservet, spero fore, ut Vos, Viri Amplissimil insignibus in Republica muneribus diu felices fun- gamini et praecipue, ut Vobis Academiae Curatoribus, in rebus curandis, eadem semper sit animi alacritas. Felices vivite ad maturam usque senectu- iem , quam ornat civium amor et quae conscientia vitae bene actae recreatur! Iniquius agere viderer, Viri Clarissimi ! quarumvis Disciplinarum, et Artium Professores Celeberrimi! si Vos alloquerer tamquam homo novus et Vobis pe- nitus alienus. lllud si facerem, me Vestram amiciüam, qua me, in Pro- fessione Extraordinaria , his quinque annis proxime praeterlapsis , usum fuisse glorior, non curare probarem: qualis suspicio longe a me absit! Dul- | €3 cis- 22 JA-CO BI »m" GE'LDER^COBRATIO: cissima enim fuit amicitia, quam pro vario tempore et varia occasione ex- pertus sum. Nonnullos Vestrum si citarem , aliis forsitan, quibuscum fuit familiaritas minus frequens, nec levior tamen benivolentia, ingratus essem. Hac igitur amicitia mihi diutius etiam uti liceat: atque omnes , aureo ami- citiae vinculo juncti, nos eodem consilio duci pergamus , ut sic crescat Aca- demiae Lugduno-Batavae gloria et Studiosa Juventus iis disciplinis imbua- tur, quarum vis saluberrima est in Patriae salutem. Vos denique compello, Generosa Juventus! quos amánt Parentes et de' qui- bus Patria magna sperat. Ante quinque hos annos, Vobis alienigena et a pro- vincia mihi mandata prorsus alienus, Extraordinariam Professionem susce- pi, timore quodam , qui fere audaciam subegisset. Illud tamen non profiteri nollem, Vos mihi ipsum hoc munus jucundissimum reddidisse. Qui publi- cis meis lectionibus interfuerunt, mihi opus grate sublevarunt, multisque amo- ris et observantiae indiciis, vitam mihi laetam praebuerunt: et sic mihi illud reddiderunt, quod me in Lycaeo Militari ita amisisse cogitaveram , ut illud denuo invenire equidem non sperassem. Me igitur, Amicissimi Juvenes! in arte, quam profiteor, excolenda, cujus maxima vis in omnes res huma- nas observatur, quae arctissime cum vestris rebus conjungitur , Ducem et Commilitonem sequi pergatis. Sic enim perceptis Philosophiae studiis, non vanam esse Naturae investigationem , optime Vosmet Tpsi videbitis. MICHAELIS JACOBI MACQUELYN DnXT-EO D E MEDICINAE PRACTICAE DOCTORE, FIDELI AR: TIS HISTORICO, PUBLICE HABITA A. D; 9; OCTOBRIS MDCCCXXIV] QUUM ORDINARIAM MEDICINAE PROFESSIONEM IN ACA- DEMIA LUGDUNO-BATAVA AUSPICARE TUR. en y il XU 0D E MI AL Ii AX VL iARGYA ,XROTO AR QO0iAs0 VIZE2000IM niLo 75 M34"012830./ JIUTGAAOIJAUA A 4 T' OO I029À t^ .8 ^ OY ab dis lj VA VEAEL BAIE "2rd 314 E! I Ad-01 HKUGd*s Xi d T ,t mE WI À ^ PERILLUSTRES , AC GENEROSISSIMI ACADEMIAE LUG- DUNO-BATAVAE CURATORES! MAGNIFICE RECTOR! QUI JURI DICUNDO IN HAC URBE, ET AGRIS CIRCUM- JACENTIBUS PRAEESTIS, QUIQUE HUIC COLLEGIO Ab ACTIS ES, VIRI GRAVISSIMI! AMPLISSIME CIVITATIS CONSUL, CAETERIQUE MAGIS- TRATUS, QUIQUE HIS A CONSILIIS ESTIS VEL AB AC- TIS, VIRI NOBILISSIMI, QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES, VIRI CLA- RISSIMI! A2 ! VAs [o4 77 VARIARUM ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERI- TISSIMI! VERBI DIVINI MINISTRI, PLURIMUM VENERANDI! QUARUMVIS ARTIUM ET SCIENTIARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI! JUVENES ACADEMICI, PARENTUM, PATRIAE, E T HU. MANITATIS SPES, NOSTRA CURA, NOSTER HONOS! VOS DENIQUE SIVE CIVES, SIVE HOSPITES, SUO QUI- QUE LOCO, SIVE NATALIUM SPLENDORE, SIVE MU- NERIBUS, SIVE DOCTRINA SPECTADBILES, AUDITORES EXOPTATISSIMI! 3. Tor 4^ Si * Si verum est Medicinae Parentis effatum; » Artem longam; vitam breyem ; » occasionem celerem , experimentum periculosum , judicium vero difficile es— » Sc" non est quod miremur, Medicinae "Theoriam , partemque ejus practi- cam, 'T'heoriae filiam, ab eo tempore, quo artis formam Medicina adepta fuit, multis, variisque conversionibus et metaschematismis obnoxiam fuis- se, ejusque aedificium , aeque minus ac aliarum Scientiarum , ex naturae ob- - servatione petitarum ,. inconcusso, fundamento superstructum. fuisse ,. ita ut Historiae Medicae Cultores diversas, imo plane oppositas vias observantes ; per quas ad eundem scopum Artis Magistri tendere conabantur, saepenume- xo Senecae Philosopho assentiri fuerint coácti, asseveranti » Nihil tam ab- » surdum esse, quin aliquando avt dictum , aut factum , aut excogitatum » fuerit ab aliquo Philosophorum." Hoc phaenomenon si animo non praejudicato consideramus , ejus causam et originem in humani ingenijgignbecillitate ; €t in novi quid semper moliendi prurigine fundatas reperiemus. . Simplici enim Legum Naturalium observatione non contenta Superba hos minum industria compositum , inextricabile, et supra vulgi Médicorum caps tum positum , in 'Theoriam artis, ex hác vero in ipsam Praxin intrudere conata fuit, et Medicinam, Artem plane divinam, omni certitudine orbavit ; et ad Scientias versatiles consilio malesano ablegavit ; Qualem errorem, ne dicam flagitium nec sine Scientiae detrimento, nec si- ne acgroruro damno perpetratum fuisse , omnes mecum lugent Boni. Pleni sun A38 il 6 M. L MACOUELYXN illius erroris plurimi Theoreticorum et Practicorum inde a Galeno libri; ple- na horum exemplorum Annalium Medicorum vetustas: plena horum in con- traria ruentium Medicorum, vel nostri aevi artis salutiferae Historia. Testes sunt Galenistarum ; Aristotelicorum , Cartesianorum , Stahlianorum , de le Bo& Sylvii asseclarum , Brownii verorum vel falsorum Discipulorum la- bores: testes sunt recentiorum molimina, Naturalis, quam vocant, Philo- sophiae, prae&untibus Fichtio et Schellingio, in Medicinam influentem digni- latem, quávis operà tuentium ; ut recentioris scholae Italicae dogmata , de stimulantibus, et contrastimulantibus, et recentissimam Broussavii, famo- sissimi inter Gallos Medici, doctrinam de febribus essentialibus taceam: quo- rum omnium placita inter se ita pugnant, ut quod Ac ad naturae, tam sanae, quam aegrotantis phaenomena explicanda excogitet, vel ad eandem, morbis oppressam opitulandam laudet, hoc 7//e aegrae mentis somnia ha- beat, et uterque adversariorum methodo practicae, si non ignorantiae, im- becillitatis certe famam inurat. Miror, si summus Noster Boerhaevius , ex beatà coelitam sede ad nos re- deüt, et fata) quae Medicina inrle ab Qbitu suo passa fuit, cognoscat, anne 'eà, quà erat veri, simplicisque perspicientiáà et praejudicationis horrore, my- riades inventionum, -quibus Medicina, artesque , et Scientiae , quae Medicinae cultores ornant, ditatae fuerunt, non semper artis pomaeriis extendendis , sed ejus horto loliis, et dumetis conspurcando inserviisse indisnabundus proclamet! Sed consolatur nos, et demissum animum erigit blanda cogitatio, in Me- dicina, àeqae ac id aliis disciplinis, experientià esse comprobatum, quod. necesse sit, doctrinas haereticas suboriri, ut veritas elucescat. Hanece veritatem quaerere , investigare, naturam methodo Socraticà inter- rogare , inventam Naturae viam fideliter sequi;a,glg verbo , Hippocraticum Me- dicinae studium instaurare, et indefesso labore tueri, ab ommi aevo conati füerunt ommes, qui eum Boerhaevio nostro in simplicitate sigillum veri in- venire studuerunt. Hanc viam ingresst, quotquot á- Boerhaevio ad nostram usque aetatem in liac Academià Medicinam tum Theoreticam , tum .Practicam magnis succes- sibus docuerunt. Vivit, et aeternum viyet in omnium Bonorum ore; et animo, Gaubii, sum- nii O3H À 2T. EU O. và mi Pathologi ; acutissimi Hahnii; sagacissimi Doevereni , facundissimique Royeni memoria. Perennat, et aeternum perennabit incomparabilis Sandifortii , Oosterdy- kii , Volteleni, Paradisi, Brugmansiique quinqueviratós desiderium , quo- rum illustrium Virorum. de re Medicá optimé meritorum pia recordatio, nec non Praeceptoris quondam mei Cl. Du Pui honorifica praesentia, me im- pellit, ut fateri non. erubescam , summam mihi felicitatem contigisse, quod in illorum Virorum. scholis: formatus-sim: Horum vestigüs fideliter inhaerere , horum ad exempla nulla. systematis libidine incalescere, sed more Eclectico- rum, Medicinam experientiàá, ratione, et analogiá ducibus factitare, unus mihi semper fuit scopus, et (absit superbia!) .felicissimo ; quod gaudeo, Successu. Si quid igitur, A. A. H. H.! in me est ingenii, ef virtutis practicae com- mendationis, quae quam sit exigua ipse sentio, id unicé hisce meis Praecep- ioribus me debere ingenué fateor. Hancce viam in Praxi Medicá, Vobis , Commilitiones futuri , Exoptatissimi ! tradendá sequi, et hac ratione gravissimam provinciam, ab Augustissimo Rege Nostro in locum Clarissimi Kraussii, ob infirmam valetudinem hones- tà. rude donati, mihi clementissime 4-3, peo inis maednle sustentaz ye, et nisi votis excidat ausus, ornare, summa mihi erit cura. - JWerum quandoquidem difficillimum hocce munus hác in Academiá, Lege Regiá jubente, solenniter sit auspicandum , equidem officiorum , humeris meis impositorum bene memor, paucis dicam. . De Medicinae Practicae Doctore ; Fideli Artis Historico. Vos A. A. H. H. me, in publicé dicendo inexercitatum , et ab aegrorum lectulis , apud quos Eloquentiam comparandi copia non datur, jam jam avul- sum, eádem benignitate sublevetis, quà majores nostri, forte etiam nonnnulli vestrum, ante hos quadraginta annos, eodem hujus mensis die, aestumatissi- mum meum , piaeque memoriae Praeceptorem N. Paradisium idem munus s0- lenni oratione, sed majori cum eloquio auspicantem, prosecuti fuerunt! Quem- 8 M. J; MACQUELYN Quemadmodum ad omnes Artes, et Scientias, quae ad ingenii culturam - pertinent, et vel cum humanitate , vel cum societatis commodis sive laxius ; sive strictius cohaerent, summopere necessaria est Artis vel Scientiae 77/570- ria; quae juxta Tullium, » testis est temporum, lux veritatis, vitae memo- » ria, magistra vitae, nuncia vetustatis," ad hodiernam illarum conditionem cum fructu quodam intelligendam, istumque Artis vel Scientiae statum in Institutione Academicá docendum , et T'irones ad ipsius Artis exercitium , vel Scientiae professionem aptandos, ut vera a falsis, sincera a fucatis discer- nere queant, sic aequali jure'in Artis Apollineae Institütione, hujusce Anna- les , et Majorum placita, quatenus in artis theoriam et methodum practicam influere possunt, fideliter enarranda, et examine critico trutinanda esse, non est, quod dubitem, quin vos A. A. H. H, mihi, hoc statuenti, lubenter as- sensuros sim habiturus. Quid enim sine Historiae luce proficerent; et Docens, et Docendi? quor- sum tenderent omnes omnium labores et vigiliae? si omnia, quae Arti ori- ginem, incrementum , &xp» , vcl et decrementum , variis sub periodis, praes buerunt, mystico velo obtegerentur ? Hác enim ratione XJv«.vr vcocty pcerSpicuam , et omnibus numeris abso- lutam hodiernae Artis conditionis ideam ob oculos ponere: obscura, abstrusa sunl omnia; et ex quo factum sit, ut Ars ad hodiernum fastigium evecta sit, vel quorsum tendant experimenta prudenter capta, et inventa ad Artem. amplificandam summá industriá acquisita, uno ore, sed frustra rogitant Artis Alumni, nec quid respondeat, habet Magister, Historicá Artis scientiá de- stitutus. Quibus addendum, omnes Artes et Scientias, quae ad humanita- iem perünent, communi quodam vinculo jungi, et indivulsà copulá uniri: Ars Arti opem fert, et sic amice conspirant. Hinc inventa in Physicá, Chemià, Anatomicà, Physiologiá, et Zoólogià, praelucente Historiae face sunt congerenda, et ad Practicam Medicinae par- iem prudenter applicanda, ad morborum originem, naturam, et construc- tonem enucleandas; ad symptomatum rationem , et dignitatem aestimandas et explicandas; ad constitutiones morborum annuas, stationarias , endemi- cas, epidemicas, contagiosas, pestilentiales observandas, dirigendas, prae- cavendas, sanandas; ad diversa variarum nationum morborum genera, pro agris , OLI A JI*. O. g^ ris, aquarum , locorum varietate , vivendi genere, imo pro diversá regimi- nis politici formá, variante methodo tractanda: ad nova remedia, quae Bo- tanicorum , Chemicorum, et Peregrinatorum industria nobis quotidie offert, severá casti ratiocinii, et rationalis experientiae trutina ponderanda; et ad illa ad corpus humanum in statu aegroto applicanda, vel in illud ingeren- da; nunquam non ante oculos posito, animoque infixo , aureo illo monitu Boerhaeviano » Abstine, si methodum nescis." Si vultis exempla A. A. H. H. quae sententiam nostram illustrent, confe- ramus. nos ad laboratoria Physico-Chemicorum , eorum vigiliae nos prin- cipii Luminis ad Corporum Vegetabilium et Animalium energeiam incitan- dam efficacitatem docuerunt, simulque demonstraverunt, principii Luminis imminutione , vel absentià plenariá, hanc universae Naturae organicae vim. imminui, vel et penitus tolli, quà inventione in lucis aditu vel concedendo, vel praecludendo in morbis acutis et chronicis, Medicorum attentionem ex- citaverunt. fidem Chemiae cultores a&ris atmospbhaerici compositionem ,. principiique : ejus oxygenetici necessitatem in respirationis negotio ad; calorem. animalem sustentandum , sanguinem a'superíluis , et nocivis carbonio, et hydrogenlo defaecandum , humorumque inquilinorum , et partium solidarum corporis ani- malis compositionem chemicam, et alimentorum ope processuum dynamico- chemicorum elaborationem , et Naturae Humanae assimilationem , certissimis experimentis, et analogià maxime naturali ad oculum monstrarunt: Nec ho- rum inventa et producta nos in pathogeniá, et morborum maturá materiali enucleandà deseruerunt; ex his enim nobis innotuerunt. calculorum in Oeco- nomiá animali hospitantium , tophorum , meliceridum , steatomatum , et os- teosarcosevm genesis, natura, et compositio: In longum excurreret Oratio ^si Chemiae Historiae, cum Pathologiàá et Praxi Medicá conjungendae necessi- tatem vobis monstrare vellem. Sufficiat, ut ex recentiorum Chemicorum in- ventis , ad Praxin Medicam facientibus unice memorem principiorum alcali- norum, ex substantiis nonnullis vegetabilibus summá industriá eductorum in- ventionem , cui Kininae, Cinchoninae, Emetini, Morphini, Veratrini, Bru- cini , aliorumque notitiam debemus: quorum remediorum ope prudens Artis Salutiferae Magister velut miracula praestare potest, quorum omnium sive eductorum, sive productorum /uzurazn inventionem Antiquitas ne vel per B Some , 10 M. L0MXACQUE(UÀ YN somninm 'divinasset : quibus: invenlis si; addamus ca, quae a Physico-Che- micis "circa. fluidi Galvanici,: Electrici ,' Magnetici ,; in Corpus Humanum actionem instituta; sunt expérimenta , magniloquentiae me.,non accusabitis A. A. H. Hj si inter prima, et praecipna. Medicinae Practicae Doctoris officia recensendam. esse statuam. cognitionem , et. criticam. perquisitionem omnium illarum: inventionum , quae-a Physicis, Chemicis, Botanicis — uno verbo , ab Historiae Naturalis Cultoribus ipsi offeruntur ,/ et quarum ope Humani Cor- poris:tuma saniy tum aegrotantis Naturam callere ,' et.utrinsque statüs phaeno- mena;ad- legum Naturalium. observationem , et. explicationem adhibere ,: et in usus practicos convertere possit. Haec. 'sünt, A. A.'H. H.:momenía, quibus Artis Historiam instruit, or- nat, et ad perfectionem ,. cujus eapax est, evehit, et Commilitonibus suis. monstrat Medicinae Practicae Doctor, ut totidem. adminicula , quantumvis. ex ipsius artis fontibus non petita, a sororiis tamen disciplinis mutuata , et; in ipsius artis exercitio in foenore posita. Si vero animum ;advertamus ad. illas. scientias, quae in limine Institutio- uum Medicarum positae, viam :àd. Aesculapii 'l'empli penetralia sternunt, et Medicinae. Studiosum per gradus ad fastigium ducunt , ex quo omnes Artis. suae partes veluti:in' panoramate . positas | circumspicere valet, statim ante oculos obversatur absoluta necessitas, illarum scientiarum Historiam a Me- dicinae Practicae Doctore Artis Studiosis in. usus practicos de meliori notá commendandi, et hoc quidem eo scopo, ut omnes theorias, ex illarum disciplinarum inventis, et incrementis derivatas, et in praxin jurene , an in- jarià introductas. justá trutiná ;penset ,; et quale commodum vel detrimentum praxi clinicae attulerint, fideli. narratione, et examine critico non neglecto ; cum Auditoribus suis communicet. Non: multo sermone vos morabor A. A. H. H.! ut SUM (si necesse foret) persuadeam , harum. Disciplinarum Historiam a foro practico non alienam esse. Contemplamini mecum, quaeso, Anatomiae et Physiologiae statum ; quo se ante duo secula habebant, istumque cum hodierno, ad. quod elatae sunt, fastigio comparate, et hoc facto mecum lubentes pronunciabitis , illarum scientiarum faciem hodiernam: ab:eà , quam antiquitus monstrabant , tolo coclo diíferre. Quam arctis limitibus politicis , et quam. densá praejodicationnmo ix108 a nu- DHSIU AOT.150.:0 .w TY nube, ineunte Seculo: XVII tectae erant! Biolosiae:;, et Zoónomiae ne vel primae lineae ductae erant; vel:ad leges pure mathematicas j. vel ad humo: rum mixtionem depravatam vcl ad spirituum: nervosorum motus , legitime vel'inordinate compulsos. Humani apa ad functiones fam in sanitate; quam. in aegritudine referebantur. . Ri10150f a "Hine universa Medicorum cohors per aliquot secula. in Jatromathematicos ; Jatrochemicos , et Pneumaticos dividebatur, quibus forsan et aliae sectae fo rent annumerandae,,- nisi et paucitate-asseclarumi; et: periodi; quà florebant brevitate , historicá relatione vix dignae forent putandàe; .Horum famen om- nium commenta nósse. et pro meritis aestimare: Doctoris Practici esse, .eo facilius concedetis, quo" certius constat, illorum errores in theoriàm mostrae aetatis, mutatá saepe non nisi nomenclaturà 'ifrepsisse , et. Medicinam «Ratio- nalem , in dessen magis confundentes;j quam ingenium acuentes con s vertisse. f Eadem: res est de Hümoristis et Solidistis; ite iade aevi: progenie, per multà secüla ásséclarum proventu faecundá, à caeteris sectis per aliquod tem- püs in exilium missá j' et oblivioni datá nostro vero: aevo rediviyà: «Ex qui- büs Hunioristae de Judicthontfis ; Solidistae vero de. Pneumaticis , et Jatro- mathematicis nonnihil habebant "pro ut'Z/ omnes tum Sani, tuni aegri cor- poris. functiones ex solidarum partium tenore ; 'et efficacitate:in fluida agendi ; Illi &cvo'ex 'humoruui crasi, vel-dyscrásiá , solidorum compàágem: et. motus deéterníinanti sanitatem . " morbos acrem et. huic sese: E —M— nemen cHdor T. aum; ) 1etioilqtai "Horüm errore$, ne dicam nigitió mentis somnia Medicinae Practicae: Dici tor Artis Alumnis enarrans, etfunestas ex;his in aegris curandis sequelas pro- venientes ; ob oeulos ponens; "humanamque —^— iae "oki ipii » Felix, quem faciunt aliena pericula cautum. ?' £n - Dolendüm enim est; A. A. H. H. omnis aevi Philosopho; m rerüni naturá perscrutándá, inque rerum causis natüralibus investigandis; fere semper a Naturae, quam. indagare, et: explicare"gloriabantar y: eimplicitaré deflexisse , et in avia et devia abérrasse, non contentos simplici phaenomenun 'obser- vationej et ex ed analosice, et juxta) methodum analyticam deductá explica- tione rationali, quantum mortalibus in naturae templum penetrare datum est , Sed statim ,€ Mie ex tripode methodo irrationali rerum Naturam proprio B» marte 12 M. JMACQUELYN Marte construere, et ex meris opinionibus, quarum commenta delet dies; Naturae regulas ponere, et leges ipsi dare non veritos fuisse: sed damnosos horum omnium errores Divinae Artis Historia patefecit, damma ab his Arti Salutiferae facta resarcivit, et Naturae judicia triumphali pompá confirmavit. Sed praeterea non sine moeroris sensu observandum , posteritatem paren- tum cladibus saepe non edoctam füisse, non meliora sapuisse, nec hic illic adhucdum melius sapere. Ista enim posteritas ad Naturae vocem in observandis , explicandis , diri- gendis, adjuvandis, vel coércendis virium vitalium motibus, et moliminibus in statu morboso surda, ad lectulos aegrotantium | autonomiam cum fastu quodam ibi creavit, et modestiores Artis Magistros, inferioris subsellii genus vituperio habuit, et quod Doctrinae et Experientiae rationali istis de&- rat, nomenclaturá sesquipedali , medii aevi barbariem redolenti, sed v5 6eiov, divinam in morbis naturam non eo melius interpretanti, compensare studuit. Crassos testor Brownii sectatores, quorum imperium ante aliquot lustra orbem medicum subjugum mittere videbatur, sed qui ex ipso hoc suggestu a Venerando Praeceptore meo Paradisio egregie vapularunt (*). 'Testor Brous- savii antea memorati doctrinam , in tantum non omnibus febribus, encepha- litidem, et in morbis abdominalibus, gastritidem, et enteritidem observare Sibi persuadentem, et fictitios hosce morbos immenso sanguisugarum agmine debellantem. "P'estor denique recentis periodi Medicos, praesertim Germa- nos, et hos inter viros, ingenii acumine commendabiles, sed a divina Artis simplicitate adeo remotos, ut Kantii, Fichtii, Schellingiique doctrinam , sub bello. Philosophiae Naturalis titulo in Medicinae non tantum theoriam, sed quod. plus nocuit, in ipsam praxin, in institutiones clinicas, in apparatum medicaminum, et in nescio quas regulas hygieinicas indefesso labore, et no- menclaturá hyperboreá, auribus Medicis insuetá per fas et nefas intrudere, et hic illic scholas "T'herapeuticas , hisce fundamentis superstructas erigere co- nati fuerint ; cujus vero labis, quantum equidem scio, immunes adhuc esse Patriae nostrae Academias, cum bonis omnibus gaudemus, nec in illarum institutionibus Naturam ad Philosophiae sic dictae Naturalis commenta tor- queri, nec Medicinam cogi, ut istorum (si Dis placet) Philosophorum castra invite sequatur! Sed (1) In Oratione de Cognitione Historiae Medicinae , etc. habità Lugd. Batav. a, d. xxvr1 Sept, Ann, MDCCG. OXB. Am o, 15 Sed absit Invidia! A. A. H. H.! et quum quisque'suorum verborum opti- mus censeri potest interpres , non abnuimus Philosophicam Artis Medicae tra- dendae methodum: minime Gentium! Sed illam puram, castam , ad. doc- trinam Socraticam accommodatam , ad Divi Medicinàe Parentis typum effor- matam , quam inde a Boerhaevii aetate professi sunt, quotquot praeclari hujus Magistri veri Discipuli, hàác in Academià Praxin Medicam docuerunt, et in Nosocomio Academico , non tantum auribus, sed et oculis Tironum, ut opti- mam, omni ratione commendabilem , et in futurá praxi largos fructus data- ram, mathematicá velut certitudine demonstrarunt, et Artis Historiam , Philo- sophiae lumine illustratam cum Institutionibus "Medicis felicissimo successu conjunxerunt. Horum itaque Antistitum vestigiis fideliter inhaerere, et univer- sum Medicinae apparatum ex Artis progressibus emendare, prudenter augere, et quàvis operá perficere, inter prima (me judice) muneris officia reponendum esse ab eo , cui Medicinae Practicae in quácunque Academiá tradendae pro- vincia est demandata , vos A. A. H. H., quotquot hic adestis, sacris nostris quantumvis non initiati, palam professuros esse, non est quod dubitemus. -Perpetuam enim, et non interruptam cujuscunque disciplinae Academi- cae Historiam criticam, inter praecipua cujusvis scientiae vel docendae , vel addiscendae subsidia merito annumerant omnes Boni , qui veram Doctri- nam, proávorum haereditatem , posteris ad sartam tectamque conservandam relictam, acriter tueri, et contra malesanos compendiariae docendi discendi que methodi fautores strenue defendere in animo habent. Si itaque indubitatum est, Historiam cujusvis Artis vel Scientiae, fideliter et critice enarratam in Institutione Academicá omnes, quas dicunt Facul- tates tangere, suo jure, eoque perfectissimo , Artis Historiam háce ratione tractandam Medicina sibi vindicat; quae, ut ingenii Humani foetus, incre- menta sumendi capax , suos periodos habet, sua stadia numerat, et sua fa- ta, sua etiam decrementa patitur, spinis et dumetis interdum foedatur, et a nobili simplicitate , et genuiná praestantiá recedit. Non puerilem illam volumus Historiam, quae medii aevi chronica redolet, sed Philosophicam , pragmaticam , quae ingenii Humani progressus , inclina- tiones , aberrationes , imo luxuriantis imaginationis phantasmata fideli stilo notat, justá bilance pendit, et cum diligenti, et non praeaccupatà Naturae observatione comparat, ex omnibus veritatem , unum omnis Philosophiae B3 $co- T M. LU'MACQUELYN scopum quaerit, inventam ad Artis amplificationem. applicat, et in aegrorum salutem, praecipuum artis finem , convertit. Quae: omnia, dum Artis Medicae Doctor, ingenio critico pollens, Auditori- bus suis ex Disciplinae suae Historiá, quotidie tradere curat, veluti inscius , ct tale quid. primo intuitu non ambiens, Historiam universae Naturae, qua- tenus in corpore animali propriis legibus obtemperat, sibi detectam cernit, nec non ipsius ingenii humani Historiam , cum diversis '"Theoriis , quotquot per sceulorum decursum invicem insecutae sunt, indivulso vineulo. nexam ediscit, et sic Artis suae Historiam , variasque ejus periodos futuras, ex hus mani ingenii cognitione praesagit, et velut mente sua praevidet; qualescun- que Philosophorum Naturalium opiniones et systemata justo pretio statuit , vera a falsis discernit, et in Institutione Practicá et Clinicá, Historiam Na- iuralem, quae Medicorum est, in Auditoram commoda fideliter enarrat , om- niüique phaenomenZn, et symptomatim morbidorum naturam, et origi- hem, et dignitatem quam simpliciter explicat, Nosologiae Methodicae regulas ducit, Prognoseos fundamenta, et Methodi medendi scopum, et Indicatio- num doctrinam, cum electione medicaminum congruorum, totiusque regi- minis diaetetici ordinatione Auditoribus tradit, ut hi non ex ore Magistri; imbecillitate humaná. non immunis, sed ab ipsius Naturae ore, quam duce Praeceptore quotidie loquentem audiunt, dociles pendeant. Vellem Vobis, Commilitiones Exoptatissimi! quotquot ex hac Auditorum coroná ad Artis Apolliniae Templum tenditis, Historiae Artis Medicae cum Ínstitutionibus 'T'heoretico -practicis conjungendae necessitatem persuadere , eamque Vobis ita inculcare, ut Scholas Practicas, Hijstoricá Institutione or- batas, steriles, et inanes mecum, et cum omnibus, qui rei Medicae bene cupiunt, habeatis: Hác enim docendi, discendique ratione, tentamina eorum , qui nos aetate antecesserunt, detegimus, in morborum naturá et origine, et constitutione morbosá quálibet eruendá; nec hic Historiae Medi- cae utilitas terminum figit; cum Historiá Systematum conjungenda est Histo- via morborum popularium et endemiorum , quiin patrià nostrá regnarunt, et inde a rematis litteris 4 Foresto, Diemerbroeckio, Dekkersio, Levino Lem- ^io, Eugaleno, Spigelio, Stockio, Bickero, Bosschio, aliisque praeterlapso- rum seculorum Medicis Belgis, ob vetustatem non contemnendis; nec im- me- OR. A T; I-O. 15 meritae oblivioni dandis observati, et docto calamo descripti. fuerunt ; quo- rum. scriptorum. conjunctá operá, morborum nostrae gentis naturam, ori- ginem , decursum , nec non illorum indolem , climatis alteratione , Victüs , mo- rumque ratione, vel alià quácunque de causá mntatam cognoscere datur; et quà morborum, nostratium scientià instructi, aliarum orbis terrarum regio- num aégritudines inter se , et cum morbis nostris popularibus comparare possumus; ex qua comparatione, juxta regulas Artis institutá , nobis tan- dem vera causa, et unica ratio elucescit, unde factum fuerit, quod Inflam- mationis. theoria et tractatio apud Boerhaevium, morborum vero gastrico- rum, et biliosorum indoles et. cura apud Stollium. emincat ;; quorum. Aucto- rum scripta, opiniones et systemata, historicá lampade praeeunte , volventi- bus nobis luce meridianà clarius. patebit ; illos systematis cujusdam. dilecti amore non fuisse captos, nec morborum suae gentis, et sui aevi Historiam ad illud systema torquere voluisse, sed omnia, quae de hàc materiá scrip- tis mandayerunt, ex simplici, et purà naturae observatione profluxisse, ita ut V. C. Boerhaevius, pro summo, quo erat animi candore, et veri amo- re, Si Stollii aetate in' Austrià, morborum gastricorum et biliosorum fertilis- Simà matre , degisset ,, ct. hujus regionis morborum ,. Stollii. aetate grassan- - tium naturam observasset, et curassat, tunc processum. Inflammatorium. in morbis plerisque acutis obvium, et medendi methodum moderantem , non adeo ex professo, quam quidem bilem in morbis acutis: plerisque. exsupe- raniem, vel depravatam in scriptis suis pronunciásset ; qualis animadversio itidem, inversà ratione in Stollium quadrare ex aequo jüdicamus. TEN Qualem artis Medicae Historiae in Scholis Therapeuticis tractandae ulili- tatem, imo necessitatem mecum reputans, non abstinere possum, quin Pa- radisii V. C. praematurum Arti nostrae é vità discessum cum omnibus. Civi- bus Academicis, hic ipsà horà, ex animo doleam. fioiil bn . Paradisii inquam , qui. Historiae Medicae cathedram aeo ornabat, et in- genio vere Philosophico ,. quod plerique. vestrum, A. A. H. H. "in egregio Viro agnoyistis, et mecum admirati fuistis , adeo cohonestabat, ut vel ho- dierno, quod vivimus. tempore, sui.inter nos desiderium. reliquerit ! Sed justas inter lacrymas , et merita parentalia , non desperandum ; . ma- num operi admoveamus, studium Historicum. cam "T'herapeuticé. conjungere nitamur, quo facto ad exemplum summorum Virorum ,. qui. nos,in. bác ,pa- 9C laes- 16 M. J; MACQUELYN laestrà antecesserunt, antiquitatis, et hodierni, quod vivimus aevi studium copulabimus, ita ut alterum alteri praeluceat, et ambo amicé conspirent. Dum itaque Hippocraticum Medicinae studium , juxta monitum summi Bocrhaevii futuris Medicis omni contentione commendamus , et cum Baglivio monemus , » non fingendum , aut excogitandum esse, sed observandum . quid » Natura faciat, vel ferat," Naturae in Humano corpore leges, fideliter ob- servemus, et ad lectulos aegrotantium videamus , anne quod in Scholá 'The- rapeuticà de illius moliminibus docuerimus, cum Naturae phaenomenis con- veniat, nec ne: priscorum Medicorum descriptione$ morborum cum nostris observationibus , nostráque experientià conferamus , medendi methodum alio- rum, priscorum, recentiorum , hodiernorum cujuscunque scholae , et àevi, criticé perpendamus, et hàc ratione discamus, Naturam nostro nutui non obtemperare; sed ex adverso, nostri esse, eam ducem sequi, aberrantem in viam reducere, viribus exaltatam reprimere, depressam incitare, illam- que eo ducere, quo Experientia Rationalis, observatione, et analogia comi- iata, et illustrata ducendam nobis monstrat. Causa perorata est A. A. H. H. et, nisi votis excidat proposita a nobis sententia, id quod ineunte sermone probare voluimus , abunde satis, si sat bene, officium Doctoris Medicinae Practicae in Historia Naturali morborum , et fatorum , quae Medicina per secula passa fuit, fideli, et criticá narratio ne tractandà positum esse demonstravimus: quale et nostrum, Professoris Medicinae Practicae munus in hác Academiá auspicantis, officium esse pa- lam profitemur, et cui, pro viribus exsequendo, nosmet jurejurando ob- stringimus. Tanti, tamque difficilis offici memorem me Vobis, !Perillastres Acade- miae Lugduno-Batavae Curatores! submissé offero: Vobis enim , vestroque hortatui me debere ingenue fateor, quod a valde laboriosá, per sex fere lus- tra inter Cives meos non infeliciter exercitatà Artis Medicae Praxi, ab Ami- cis, quibus plurimis gaudebam, ab Urbe natali, in quà varià ratione retine- bar, et aetatem exigere cogitabam , me in hanc bonae mentis mercaturam evocaverit Augustissimus Belgi Rex, doctumque cum dignitate conjunctum mihi concesserit otium : otium , ab homine meae sortis vix sperandum, nedum exspectandum. Quo OR; À IT; 170. EC fQuo enim animo me nunc esse.putetis, Viri.Perillustres! quum attenti "mente considéro, me, vix. extra natale solum cognitum ad subsellia Acade- mica esse elatum, et in hocce suggestum evectum ,.ex quo Pracceptores mei, et quanta sidera! toties verba fecerunt, et eloquentiam .a foro Medico non alienam esse. cum-omnium applausu demonstrarunt, et quorum Succes- sorem /ülurum.me Vestra, quam de me, meisque studiis concepistis exis- timatio. opzayz£, et auctoritati Regiae cozznendavit benevolentia : Successo - rem vero esse Regia Majestas jussi£s cui Summi Principis voluntati cedere "obedientia Decreto Regio debita me impulit, ut, priscà sede relictàá, jam meam., imeorumque sortem vestro favori, et benevolentiae commendare au- Sim , meque totum. amplissimi muneris officiis tradere constituerim ; quorum gravitatem. Si mecum reputem, animum meum.sacer horror subit; sed ex deprimente hác cogitatione me erigit exhilarans animadversio, nil volentibus arduum esse, et moralis ; ad quam me redactum.sentio , necessitas me exci- iat, ad Provinciam, quam suscepi, nunc, et dum spiritus hos regit artus, quávis operà, et quovis molimine tuendam, et pro viribus ornandam., ,Sancté itaque, Maecenates Optimi! polliceor, me omni labore, omnique industrià conaturum fore, ut, dum voluistis Scholae Dosis Eine | et Pa- aadisianae. alumnum studium. Medicinae Hippocraticum , ad hodiernos Ar- üs progressus accommodatum docturum fore, vestroque hortamini annuerit -ex Clementissimus, me hujus scholae non penitus indignum discipulum , -et defensorem , et si magnis non excidam ausis, cum caeteris Medicinae -Professoribus, strenuum Statorem et Promotorem praestem. .Hoc dum effi- cere studeam,, Vestro sub -tutamine floreat hocce Palladis Sacrarium, et per ;sempiternas seculorum aetates augmenta gloriae et celebritatis capiat! — Vivat, et omnigenà rerum bene gestarum felicitate betur Augustissimus -Belgiü Rex! Munificentissimus Artium et.Scientiarum Patronus ! cum [llustris- :Simá Familià Regià! et ad seros usque nepotes Stemmatis Auriaci nomen -et splendor gratos inter Batavos, gloriosé transferatur, et perennet!! 'Ad vos me- converto, Magnifice Academiae Rector! :caeterique Clarissimi , xt quà quisque laude, et scientia censetur, Praestantissimi Prafessores! Si Lo yes- m 38 M. JL. '^MACQUETLYN vestum ordinem oculis meis pérlustro , quantum illum mutatum cerno ab illo tempore , quo , Rectore Magnifico Smallenburgio, V. C. Medicorum ordini adscribebar; quot vestri caetüs lumina ab hoe tempore' caelitibus adscripta fuerunt! Quantus luctus cim: omnibus Bonis, cam totá Patriá hiscc diebus opprimit Patres Academicos! cüm Vobis, Academiae, Urbi, Reipublicae , toto orbi docto dolendum est, quod Academiae Nostrae, tantis'á non longo tempore procellis 'àgitatae, dirissimis Borgeri, Brugmansii mei, magnaeque spei Viri, van der Boon Meschii fancfibus, ante aliquot hebdomadas : hisce cladibus quartum accesserit, imiportunissimá , et inopinatissimá Cl. Kem- peri, Juris Anteécessoris eruditissimi , in literis cum laude versati, et in Supre- mo Regni Comitiatu legitimae" Libertatis Vindicis acerrimi, magniqüc 'eui Ordinis ornamenti morte, quà nostra Academia tanto impetu concussa est, ut non possim ; quin (cum Graevio Francisco Burmanno funebri oratione pa- rentanté) magnuá vocis, laterumque contentione exlamem , » Concurrite Ci- » ves! Concürrité! Academiae nostrae, et Capitolii nostri moenia corrue- » runt! Tanta enim est hujus cladis atrocitas , tt tàntae plagae, tanto luc-- » tui, ullus fletus salis esse possit!" Sed abstineo, quum mei non cst tanti Viri insnlsum panegyricum habere. [e i Ante aliquot annos ad plures abierunt Venerandi méi Praeceptores; unum ex illis, quod vehementer gaudco, superstitem , vegetá senectute fruentem; eaque invità, sed lege jubente, honestam a docendi munere quiescendi ve- niam nactüm, nihilominus tamen in docendi munere juvenili ardore per- gentem salutare mihi contingit Celeberrimum Du Pui, quem olim Praecep- torem ,'nunc vero Collegam nominare , non infima mihi gloria erit. — 'Tua , Vir Cl. monita et consilia in novo curriculo implorare, et officii, et grati animi ratio jubet, quaeque mihi negare perpetuo mihi monstrata amicitia tua ve iat: quod et a Te Cl. Sandiforte, Magni Patris digne haeres, jure mco fla- gito; Vos etenim me, hanc urbem ingredientem , non ut hominem aliunde advenientem , non ut peregrinum, sed üt civem, ut amicum , á longo tem- pore notum , post longam moram ad communes Lares redeuntem , laete sa- lutástis, honestissime recepistis, et quovis beneficiorum genere aac haec vestra beneficia gratà memorià custodiam ! Qui- (O0 R AST ROO. 19 ^ Quibus vero verbis, quo tandem sermone te compellábo. 'Cl: Bernard! Studi Hippocratici strenuissime, et facundissime Defensor! vitae Academi- €ae quondam dilecte sodalis! iisdem mecum Praeceptoribus use! eádem doctrinà imbute! quem olim discendi comitem habuisse laete recordor , nunc vero docendi socium me habiturum fore certissimo augurio confidebam , et cum quo muneris aequalitas, et officii ratio, et praeteriti temporis recorda- tio, veterem, utilissimamque renovare amicitiam me jubebant: sed eheu! te revisum salutare , teque vix recognitum dimittere ' unius. fere fnomenti tristissimum mihi est' pensum ; tecum in eandem arenam descendere ; tecum eandem Artis nostrae partem, uno nos dücente genio, in! docendi munere tractare, studiosaeque adolescentiae, ad praeclarum tuum exem- plum quantopere possem utilem fore' cogitabam : sed' vána spes! vàna consilia! me advenientem, consiliorumque tuorum egentissimum deserere Amplissimi Muneris, Decreto Regio, pro meritis in te honorifice collati ra- tio te jubet; nec me tantum , sed hocce Palladis 'Sacrarium, quod. ambabus ulnis te amplectebatur; sed et docilem , et ab ore tuo pendentem , Arti sa- lutiferae devotam Juventutem relinquere , eamque quoad Institutiones Me- dicinae Practicae mihi uni tradere cogeris: sed, i, quo te Divina Provi- dentià, et ab illà regunda tua te Fortima yocant, mediás inter nostras, ado- lescentiumque- tibi devotissimorum lacrymas, et, nisi irrita vota' pro Fa- 'cultate nostrá nuncupemus , Acaderüiae cum quà in posterum non nisi hono- rifico Medicinae Professoris titulo communionem ales, tuis discipulis mihi- que unquam reddare! 39 L5k | rt ffr fm i orenfio ifd5 oivw 900 id ^ Quum vero omnes Artes: et Scientiae communi- quodam vinculo junguntur , mes animo reminiscor , 'Caeteri Professores vos me » "novum hominem ái intimum vestrum eoddlitiup lubenter recepisse, gratum semper habebitis col- legam, qui, diversum licet lakóris'genus nos'Sejungere videatur, ad tanto- Tui tamen Mei orn amicitiam ádseribi honori et ie sibi ducere didicit. ! ) tiirioiifllo or t 2109 | 9H] 1 C 2 Arc- 2o. M. 1D MECQUELYN Arctius vinculum me Vobis associat-Cl. van. der-Eyk! curriculi Academici sodalis quondam conjunctissime! et Cl. Reynwardt! disciplinarum , quae cum : Medicinà non laxam copulam alunt , Professores: Celeberrimi! vestram opem in rebus , quae Medicum ornant, saepius. mihi liceat implorare ; sedulam, et do4 cilm discipulum habebitis , me totum vobis. dabo. E LI "ribi autem Cl. de. Gelder!:ex animo gratulor, quod Ordinariam. Professo- ris dignitatem solenni oratione jamjam auspicatus fuisti ,, quo honoris gradu te dignum judicasse Augustissimum Regem , mecum gaudet universa Academia ; Batavorum merita in Disciplinis Mathematicis .amplilicandis illustri tuo. exema4 plo tueri pergas, et sume superbiam ,,quaesitam meritis. . T Nec vos insalutatos-dimittere possum, qui e Delphensium Civitate ad hace sacra solennia praesentià vestrá, meque, vestum quondam civem et amicum audientáà vestrá honorandum affluxistis ,, quosque hic illic dispersos agnoscere licet; hunc vestrum. concursum . vestrae erga me constantis amicitiae. certis- simum. pignus. habeo; neque unquam memoriá. excidet praeteriti temporis , quo diversis.ebstrictus beneficiis, et medicá, quà me dignati fuistis, fiduciá fruens, inter. vos habitabam , recordatio, Valete Cives! meique inter vos nunquam non grata;sit memoria ! : HaRcce vero animi effusiommx Te imprimis tangit, Doctissime , et Cele-- hraüssime Stipriaane Luisci! Amicorum omnium- dulcissime, et ad genium meum accommodatissime!. .Quot et.quantis sincerae amicitiae vinculis te- cum a juventute conjungebar, imo .uniebar!- quot et quantis consiliis. me, Medicinae praxin. inchoantem adjuvisti !. ex morbo-acutissimo, inevitabile. le- thum minanti, arte tuá me eripuisti, et-in. adversis domüs meae rebus. me- que, meosque consolationibus , et vario officiorum genere erexisti! novique muneris honorem fraterni amoris significatione inihi gratulatus fuisti! Nunc ye- OR. XTLrO ne j od vero; proh dolor! divellimur; sed perstat Amicitia 3. et/ ad rogum usque perstabit; teque pluries videndi, et salutandi copiam , commune nostrunr Medicinae Politicae hujus Regionis, cum Collegis nostris. conjunctissimis , ad- ministrandae munus daturum fore summopere gaudeo ,..gaudemus. uterque : 'Tu interim cum- Filio tuo,. laboriosissimae Praxeos socio, inter Polyatros Delphenses cellegá. quondam |: meo. conjunctissimo dui laeteque vivas , Arüs.- nostrae firmum columen-et ornamentum! In vobis vero mea exsultat oratio Commilitones -Exoptatissimi! Salutifcrae Arti devota pectora! . Audiyistis , qua ratione vobis Medicinam Practicam .fideli.observationc , ra- - tionali experientiá fultam , et casto analogiae ratiocinio ductam tradere consti- - iuerim , et mihi-assentientes-vos habituros confido , asseveranti, regulas 'The- rapeuticas , Artis et omnis aevi 3cripterum Medicorum Historiá-illustrandas es- . Se; priscos Igitur ,. et recentiores diurná.nocturnáque manu pervolvamus, illo- rum observationes et placita cum observationibus nostris: ad lectulos aegrotan- - tium collectis comparemus ; nullique. systemati addicti, Naturam ; .illamque unam. consulamus ;. opinionum enim commenta delet dies, Naturae judicia con- firmat: Experientiam meam ; longo artis usu comparatam , et perpetuo Lite- raturae Medicae studio excultam , vobis simplici sermone , ab omni verborum - lenocinio, et ab omni nomenclaturá peregriná et sesquipedali , neologorum bar- bariem redolenti, plane penitusque abhorrente tradam , quod. dum facere an- - nitar , et consiliis meis vobis viam ad. Aesculapi aedem sternere dum studeam , . placidas «aures ;; et .benignum animum, quo .dilectum vobis: Profsssorem , vo- - ' bis , mihique jam-valedicendum ,..prosecuti fuistis, .mibi.quoque, in eádem. palaestrá vobiscum militanti ne negetis ; ad unum enim, eundemque scopum tendimus cuncti, Artis.et Facultatis Medicae gloriam et celebritatem... a Vos omnes denique hujus Academiae;.Proavae virtutis praemii, . Cives! mecum gaudete , quod ex auctoritate Nobilissimi Magistratus hujus-urbis ; .cjus ab. Hispanorum obsidione ,. Principis Auriaci ingenio. et virtute ,..et..eivium« , G5. cen-- 22 M. X MACQIUELY/NOOR AÀ TIO: constantià , annuente Sammo Numine , liberatae , post duo secula cum dimi- dio praeterlapsa , felieissimam memoriam crastinà et perendinà Luce, pie, et hilariter repetere nobis dabitur! Augusti hujus festi solennia, seculorum serie non obliterata, neque. un- quam obliteranda , Nos omnes Patriae, Regi, Urbi, et Academiae magis magisque obstringant, et nos, ad bene de Patrià, Rege, Urbe, et Academiá merendos incitent; mcntique nostrae nunquam excidat sententia, Nummo Senatorio, paullo post Urbis liberationem cuso , caelata : Prudens Parentum Cladibus, Et Fide, Virtute Discat Pertinaci Posteritas Patriam. 'Tueri!!! Lh ibo e E Emendanda in Oratione M. J. MACQUELYN, V. CI. lin. 17 suo lege zpsius - 26 uno yerbo lege verbe. sic et p. 10. lin. 6. 16 Commilitiones lege Commilitones 11 "fluere lege vim habere 18 eset lege esset 29 scopo lege consilio ut saepius deinceps. penultima praeaccupatd lege praeoccupata 4 juxta regulas 4irtis lege ex Zirtis praeceptis 9 juxta monitum ege secundum praeceptum go entis mercaturam lege mentis velut mercaturam Io et II commendare ausim lege commendatam cupiam I4 moralis lege haec ipsa ultima Pzzfessores lege Professores I westum lege vestrum — 14 exlamem lege exclamem Vice ltd bestoel 71 — 17 et seq. ze non est et seqq. lege mei mon sit tanti viri laudes praedicare, — 12 Jyesium lege weszzrum — 19 Hancce vero animi effusionem: lege Haecee vero. animi. effusio — 2 pluries lege saepius — 6 dui lege diu — og "vobis lege eui vobis — 24 waledicendum lege yaledicendum est pi i . | " Í B cut " eret j 42V EY ESEOOD EM TD ME Soi i nbllababatb onn E sin qu. sr pil d» zy fübversud 9 dies cuimev ag9l oiv ow verte) 43,2! tedeund) 9I — X SN anie 539l aera nis Lp € 8 AM sgol. nus Er € iio agiquas 5 eWuMn ag5| «qt 40 "- QI biingyta. 2| rivyenmenta pDIUEXE Re gX Vrgewuw dudo wo. SSSL. Veri. caua wuRWU X dem [i f onmyaoveosg. uarionuisir! snsl r ciexittyvet cR PR S45í | wéenuibythu TS GB nm mc tuia memiilersat mon e^ win wübmrict^ TID Hp oe yi [ mut sus D MECUY T M T E. *xWose 400i comwedwA smit e : EUNT vtae Q1 c ET WisbWblenos Oa( owe EI mm o0 dvo Mes. No edm C 9»IUO Ve AS Ue darem u098 14 VI - "e 1 P 2 buo í . LU : - Deest MONTE aat E UU Of - OH em * xi a" Ar E *CWwgyMaEA QT m lem c mw : ) 1 imt VOR -—— 358 — H "UUPTPPRAIPT £ "73 Lt 4- o 2 ZIP 4 R^ 2 * - uy e^ » 3 4 34 I 2 - co -—— E y 4 Wai m» D T CORNELII PRUYS vas pza HOEVEN O RoX-T I. 0 DE E SIMPLICIS SENSU, MEDICINAE CULTORIBUS IMPRIMIS EXCOLENDO. HABITA A. D. IV DECEMBRIS ANNI MDCCCXXIV. QUUM EXTRAORDINARIAM MEDICINAE PROFESSIO: NEM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA SOLENNI- TER AUSPICARETUR, "E "Rx! EDI IM te 8$ iv ise 9 8 v * « 1 D iA0YXa: J LOBSMNSNAUNTR Tl X V. I OTL Wt *4 OO XOSXX OVLATESLIS Y AOZEGOSOSUM.ITMXA PLIAAXMHOZH VE AL o AT72IAAH vam "s —"IÁO »Ye8 COWueBTq0 AGI ^ qrormn.cimetitY Ong x - OnT Wu AM - 4 va AL noe Tu LS YAATX ty 0 PERILLUSTRES ACADEMIAE CURATORES? RECTOR MAGNIFICE! QUI JURI DICUNDO PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI, IN- TEGERRIMI! CIVITATIS CONSUL ET SENATORES, VIRI AMPLISSIMI, SPECTATISSIMI? QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CLARISSIMI' ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES ERUDITISSIMI! ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES, PLURIMUM VENERANDI! A 2 A R- j fob ARTIUM ET SCIENTIARUM DOCTORES CONSULTISSIMI, PERITISSIMI! , LECTISSISSiIMA JUVENTUS, SPES PARENTUM, PATRIAE; HUMANITATIS! QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CIVES, HOSPITES CU- JUSCUNQUE ORDINIS, LOCI, DIGNITATIS, AUDITO- RES HUMANISSIMI, EXOPTATISSIMI! Quod Qoa Deum Delphicum ferunt bominibus praecepisse, praeclarum illud : no- sce te ipsum , idem mihi quoque quasi divinitus dictum puto, cui jam, cum né- disertus quidem sim, oratoris munere sit fungendum. Nam reputanti imihi, quae singula in oratore quaeruntur, ea mihi deesse universa, etiamsi commovetur animus , magis tamen et vehementer quidem me illa perturbat TULLII Oratio: eum, qui nihil potest dignum re, dignum nomine oratoris, dignum hominum auribus efficere atque edere , impudentem sibi videri. Huic autem tantaeque auctoritati quoniam impar sim, esse tamen atque videri vel- lem, quam. minime possum , impudens, ut, nisi oratoris nomine vestrisque auribus, re saltem non indigna prorsus sit oratio mea, ipsam a simplicitate commendandam .esse. existimavi. 2 Faveatis igitür rogo meque sublevetis dicentem: de szmpliczs sensu, me- dicinae cultoribus imprimis excolendo. BoznnHaAavruM novimus; immortalem hujus Scholae nostrae conditorem ; illud in ore habuisse: simplex veri sigillum; qui, cum docendi munus in hac Academia solenni ritu auspicaretur, medicinae, quam doceret, simplicitatem oratione praedicavit, eamque, tanquam ipsius naturae propriam atque cog- natam , numquam ei defuturam nobis posteris vaticinatus est. Et vere qui- dem vaticinatus est &ognEAAvivs., Nam, quae antea omnium scientiarum spoliis onerata magis, quam ornata conspiciebatur medicina , post repertam il- Jam probeque intellectam vitae legem , sua se veritate tueri, et mira simplici- tate probari omnibus intelligique. coepit. Quae cum cogitarem , soeRHAAVIUM- Qv cx codem hocloco vere augurantem mihi audire viderer, neque ab hac A 8 tem- 6 C. PRUYS vías »nz& HOEVEN temporis locique opportunitate , neque ab hoc, quo fungar munere, neque a personá meá alienum fore vobisque ingratum duxi, si quomodo huic arti no- Slrae castam servemus incorruptamque simplicitatem, paucis ostendam. Est A. A. quaedam naturae simplicitas, quae uti nobis a natura indita est atque ingenerata, ita quo magis optimam illam sequamur ducem, eo adparet luculentius. Infantes spectate ac pueros, in quibus, ut in speculo , natura cernitur, quam simplices surit; quam candidi, quim amabiles! Ita quidem, ut ipsa simplicitas hujus aetatis perpetua socia atque comes et haberi soleat et dici. Quae, quamquam illis praeprimis decora videri possit, cunctis tamen adeo placet, ut in summis illis viris, quorum ingenii magnitudinem mirantur cun- cti et venerantur, infantum soleat aut puerorum et reperiri ct probari simpli- €itas. "lanta videlicet naturae vis est atque —à y "quae. in incultos Bed ac cultissimos dominatur. ^: ' H neq « Quodsi altius rem repetamus,, cum optimis ingenii: —— summiisque vir tulibus simplicitas illa conjuncta esse deprehenditur. Nam magna est. sim- plicis cujusque et veri cognatio, quare qui simplicis ducuntur sensu; iidem veri quoque sensu duci aniniadvertuntür , ab eo vero, cui alter insit ,' nec al« ter abésse consuevit , summaeque oie virtutes " quasi: mue mutua sunt caritate copulátae. Hic autem simplicis verique sensus, nisi cam pulcri sensu jungatur, agre- ste quid habet atque horridum, quod in rusticis jure reprehenditur. Nos ve- vo rusticorum non laudamus ac praedicamus simplicitatem j sed urbanam; honestam ; quae , nisi pülcri' sensu conjuncta , ríé cogitari quidem potest. Est «nim simplicitatis agrestis iliius et hujus urbanae ea diversitas, ut cum in il- Jà. sola cernatur -veritas-animique candor; in hac utrique juncta sit verecun- dia , cujus'partes sunt rión offendere, ut illius non'simulare. At vero ea est multorüm hominum perversitas ,' ut ipsá Simplicitate /fictá /fucatàque in- duii invitae scenam prüdire- audeant ,. qui tamen "perito. non imponant rerum. humanaruni judici, ipsi arte su& ét sibi molesti et aliis deriden- di. Quae hic praeprimis offenditfraus et. fallacia, quia in eo maxime: ve- rae perspicitur-simplicitatis ratio, ut quales sint, tales cupiant videri ipsius cultores, Summae vero est impudentiae , eum àffectare animi habitum, qui. nullanr-recipit affectationem, ^ Verum , ut. illuc revertamur; undé onmnuis. haec ducta: est/oratio ; quem cunctis imedicis excultum optamus sims j 6 À pli- WHTSOSg gsc&2m4v PhOJU D T plicis sensim, eam quidem óptamus ob causam, quoniami'quém a naturae fonte repetimus, ab! €o ad ipsam ducimur' naturae disciplinàm germanamque . inedicinam , quae ab eodém hoc fonte ommis petenda est. - Illa autem , "quan germanam etsi medicinam, quemadmodum triplici nititur, náturae' scili- €et observátionis , interpretationis, atque imitàtionis principio ; sic quomodo in singulis hisce quam optime excolatur simplicis sensus, nobis erit viden- dum, üt prime quidem loco de naturae observatione ,' tum de nàturae inter pretatione , denique de naturae imitatione nobis dicendum sit. Et observatio quidem, ut ab hac ordiamur , quae experientiam parit medi- cinae parentem, ea est ,. quae. in simplicis sensu imbutum anté oianés con- venit, Nam, quemadmodum inter rem; q&àe observatur, et eum, qui ob- servat, intercedat quaedam necessitudo oportet, sic, qui nátüraim tdt lo- quentem , "simplicem intelligat tencatque- üecesse est naturae sermonem. ' Homines novistis A. À. adeo sui suaeque sapientiae admiratores ,. ut lo- qui, quam audire malint, alios docentes semper, ab aliis discentes m umquam , quidque ipsi velint, cogitent, agant, magnó praedicantes hiatui| Hoc genus hominum ut numquam audit aut observát;' 'sic neque ipsam curat observare aut audire naturam, quam, cum non audiant , observentque ;. nec intelligunt quoque. Quo animi habita qui affecti sint iéléeil . hi gaturae esse gestient nom minisiri aut discipuli , verum magistri ac domini, quo quidem dominandi cu- pidine nihil esse huic-observandi studio oppositum magis , aut adversariu potest. Qualem quidem magnum illum promissorem AunEorvUM: PHiLIPPÜl THEOPHRASTUM PARACELSUM BOMBASTUM AEB'HomENHEnI fuisse accepims , qui Suà sapientià contentus, alios quosque 'smmhiosque medicos coiitémptu 'ha- bens, suas semper praedicans laudes ,' ipsam longaevitatem arcanis -suis:cum , praestare se posse clamaret, in ipso actalis flore, magnificà ab arte: sud de- "stitutus , ridicule periit. cibiMiei 9n i Neque. naturam audire tantum, verum bené quoque, id est récte,/natu- ram audire observatores oportet laetior Quod quidem majus quiddam cst, quam homines opinantur. Nimirum duae nobis insunt eaeque maximae ca- stae óbservationis adversariae , quarum -alteram phantasiam dicimus; ratio- nem alteram 5 utraque vero medicinae speciem effinxit nec. veram j' nec sim- plicem. Siquidem illa mirá fingendi licentiá poésin quandam nobi& ornavit medicam, inéptiarum plenissimam ac nugarum; inagisque ad ostentationem quam. 8 C. PRUYS vaN nzg HOEVEN quam ad utilitatem compositam. . Quo referenda cst cum 'Theosophorum me2 dicina- magica ,: Orientis filia, tum. omnis fere omnium, temporum mysti- cismus. medicus, cuius quidem ea semper.fuit ratio, ut a diviná quá- dam. revelatione, tanquam ab. optimo fonte, omnem medendi scientiam pe- tendam esse sacra crediderit vatum medicorum gens. Qnae fides tanta fuit in HELMONTIO, PARACELSI, quem tamen ingenio superabat, discipulo, ut sibi Raphaélem Angelum in somnio divinitus promissum esse scripserit, qui ipsi in arte faciunda adstaret; tanta quoque in iis , qui cum philosophiam quan- dam proliterentur poeticam , sibi summum illud naturae philosophorum nomen tribui voluerunt, ut omnem naturae scientiam , omnemque medicinam diví- natione quádam assequi se posse temere crediderint. Ratio vero medicinam creavit dogmaticam , dictatoriam , quae, quamvis su- perba, rationis tamen serva, hujus sub potestatem. redacta, hujus parit im- perio, hujusque cancellis circumscribitur. Qualem priscis temporibus colue- runt sapientiae Professores, Hippocratis aequales, qui vere Dictatores, quid ex quatuor principiis vel superans vel deficiens adversam valetudinem creave- rit, sibi sumpserunt indicandum ; aetate vero recentiori medicorum mathe- maticorum familia omnem hanc disciplinam nostram axiomatibus, proposi- tionibus, demonstrationibus problematibusque circumscribentium , omnemque medendi methodum celebri illo: quod demonstrandum erat, definientium , quo tanquam. carmine quodam morbos quosvis et decantari et fugari posse arbi- irati sunt; eventu tamen ratiocinationem non probante. Qui phantasiá decipiuntur medici, capropter non recte observant, quo- niam quicquid videant sensuque percipiant, ingenlo exornant. Isti quippe re- rum. mirabilium. et incredibiliun venatores non quod verum curant, sed quod inauditum novumque. Quum autem qui mirabilia sectatur , quam facillime fallitur, quia quo magis mirabilia sunt, eo lubentius amplectitur , accidit plerumque, ut et ipsi turpe labantur simplicis verique sensu or- bati, et vel inviti fiant miraculorum medicorum auctores. itaque quem- admodum utilissimas res, quae. notae sunt, spernunt, inutiles ac incognitas quaerunt, sic nec rerum vulgarium et notissimarum verat sibi comparare student notitiam ,. acerrimique esse solent novarum doctrinarum defensores, novorum medicaminum laudatores, verum non ratione judicantes, sed tem- pore. Hinc poétae illi medici, quos leyes curaut morbos et periculi exper- tes, €p cn, AV. CI 207 9 ics, gravissimos habent paeneque lethales , sique ad aegrum vocentur simpli- ci febris genere ac miti decumbentem , mox typhum sibi fingunt aut pcs- tem. Hinc tot fictae morborum diagnoscs , tot exornatae aegrotantium his- ioriae, tot fallacia sive salutis, seu mort;s reperta inventaque indicia! Qui error ferendus utique esset jocoque excipiendus, nisi latius serperet malum, et, quicquid delirasset artifex, miseri plecterentur aegri. Nam leviora illa valetadinum genera remediis validissimis , nec suis, exasperata, graviora fiunt, discriminis plena, ut, quem sibi animo informaverat morbum artifex, malá concitet arte, cumque sibi recta sapere videatur, ipse suae su'lragetur stul- ütiae. Neque hisce melius observant, qui solam rationem ducem sequuntur artis professores. Nam hi non naturae judicia quaerunt, sed suo systemat suffragia, quare, cum amor sjstématis recte veritatis odium dicitur , verum assequuntur. numquam, ' Mirabimini fortasse, A. A., me simplicis medicinae laudatorem , systemati- cae, quá nihil simplicius est, facilius nihil, accusatorem esse. Neque pro- fecto accusarem , si eadem esset theoretica ac practica simplicitas , sique ea , quam..mente complectimur, scientia naturae essct magnitudini aequiparan- da.. At natura credo tam arctis definitur regionibus, ut humanae possit ra- tionis comprehendi imbecillitate. Placet quidem superbiae nostrae haec opi- nio, nec tamen probatur verecundià. Haec enim perfecta atque absoluta re- rum scientia in unum convenit Deum, quam si nobis adrogaremus homun- cionibus , ipsum coelum stultitiá petere videremur. . Quae cum ita sint, js verus nobis praedicabitur ac simplex observandi artis cultor, qui nihil, nisi verum quod sit quaerens, ad naturam tanquam ad magistram optimam accedit discipulus, hujus auctoritatem omnibus aliis sive opinionis anteponit, sive phantasiae, seu rationis auctoritatibus , neque aliam profitetur, nisi modestam quandam observandi disciplinam. .Aique per hos quidem maxime simplices et modestos observandi artis cul- tores salutaris ista nobis professio increvit. Quo magis dolendum est, mul- tos hac nostrá aetate medicos in eáà versari opinione, non observando, ve- rum experiundo. hanc recte coli et amplificari artem. Qui si experimenta laudent, me suae velim adscribant sententiae; sin vero observationes negli- gant, ita ab iis dissentio, ut non tam experimentorum numero, quam ob- servationum pondere ac dignitate artem hanc metiri existimem. Non enim B phy- 10 C. PRUYS vas prn HOEVEN physicam quandam experimentalem medicinam vocamus , nec medicos quae- rimus pharmacopolas, sed medicinam nobis optamus a naturae studio duc- tam, sed medicos quaerimus ad naturae praecepta conformatos , sed Hip- pocraticam optamus et quaerimus medicinam , sed medicos Hippocraticos. Quodsi dicant in experimentis naturam rogari, in observationibus audiri , eos recte quidem naturam rogare respondeo , dummodo , quid ipsa respon- deat, audiant eique obsequantur. Minime tamen proprià cujusque observatione definitur, quam animo com- plectimur, experientia. Quid enim illa est unius hominis vitae vel longissi- mae spalio terminata, in hac praesertim arte , quam merito longam dixit HIPPOCRATES, S] cum omnium aetatum experientiá conferas? Quae si nihil ad nos pertineret essetque medicorum ars undis similis praeterflaentibus, quo nomine, quam nos tenemus artem, primae illi artis infantiae praestare di- ceremus ? Num igitur parentum: laudabimus institutionem , majorum non laudabimus? Num in caeteris disciplinis magnam tribuemus doctrinae auc- toritatem , in nostrá vero, quae tanta est, ut nullá possit observationum co- piá exhauriri , ipsi tribuemus nihil? Mihi quidem , quoties summorum in ar- ie virorum scripta pervolvo, toties illorum experientiá ita frui mihi videor; ac Si illorum ingenio praeditus observem ipse, magisque horum arte, quam meá proficiam; ita ut ab hisce demum observandi artem didicerim , quorum tanto majorem fuisse, quam quidem in me est, sensi perspicacitatem , quo major iis fuerit mentis acies, et incredibilis quaedam ac divina paene inge- nii vis et magnitudo. Quare semper ridicula eorum: mihi visa est adrogan- tia, qui ad suam ingenii mediocritatem caeteros quoscunque medicos metiri , suam semper experientiam laudare, aliorum despicere, suamque auctorita— tem levissimam illam gravissimis summorum medicorum auctoritatibus an- ileponere solent. Hi enim , quos ne intelligunt quidem , libros spernunt, et vitam degant , non apum illam undique mel legentium , sed aranearum in me- diis suis habitantium et exsultantium telis. Nec tamen doctrinam laudantes eorum laudamus voracitatem , qui quosvis libros sibi legendos ac devorandos putant, cumque semper ingerant, num- quam digerunt, aut Lucullorum delicias tantum venantium coenas , quibus SYDENHAMUS ille ineptus videtur, quod cErtsuw non sit, aut rurzLIUM imita- Or R. À . T. E. O. 1i tus, verum salutarem cibi non multi aut conditi, sed modici saluberrimique et adpetitam et usum. Verum, ut discentibus duae tributae sunt partes, altera audire, altera, quae audiverint, intelligere, sic medicis non tantum naturam observan- di, verum etiam interpretandi exsequendum est officium. Haec autem na- iurae interpretatio eo difficilior censenda est, quo plures atque majores res comprehendat, quoque hae ipsae magis sint a sensu et observatione remotae. Quodsi rerum cogitemus copiam, eam tantam esse videbimus, quanta vix numerari possit. "Non tantum enim universam complectitar naturae huma- nae scientiam , verum cuiusque aetatis, loci, temporis propriam , non tantum communem illam et generis humani et gentium, verum hominum quoque sin- gulorum, nec morborum universe tantum , verum morborum etiam particu- larium quorumvis, quae quanta sit, quisque vestrum. facile perspiciet. Sin autem rerum attendamus magnitudinem , summam illam comprehendit vitae scientiam , omnem hominis cum sani tum aegri historiam , rerum externa- rum, coeli cujusvis, regionis, vitae generis in naturam humanam potesta- -tfem. Ad rerum denique obscuritatem si advertamus animum, ex intimá na- -turá hauriendam esse hanc naturae humanae videbimus notitiam , quae cir- ca hominem versatur cognoscendum, cujus corpus incognitá quadam vi re- gitur ac motu quodam cietur interno, cujus incomprehensibilis fere est ratio; corpori vero inest illa divinae particula aurae, quam , ut omnem naturam di- -vinam, suspicamur quidem etcredimus, nec perspicimus tamen aut intelligi mus. Neque horum singulorum verum junctorum quoque requiritur Scien- tia, quae cum tanta sit in singulis ac simplicibus, quanta erit in universis , - compositis , complicatis! Hinc multiplex exstititet varia admodum naturae inter- * pretandae ratio, alia alià et verior et utilior et melior, ea tamen optima , quae - ab analogiá nomen habet, quam quidem optime tenebit ille, qui maxime sim- plicis sensu ducitur. Analogiam autem vocamus eam rationem, quá ab ip- Si naturá naturae petimus interpretationem : neque, in hac nostrá discipli- - ná, naturae universae, verum naturae humanae. Intelligendum est scilicet duabus quasi nos a naturá indutos esse personis , .'quarum una nobis est communis cum rebus universis, altera propria nobis B 2 , ho- 12 C. PRUYS vas pz HOEVEN hominibus tributa. Jam vero alia est natarae universae cognitio, alia hu- "manae. Nam ut illa universis regitur legibus, quas physicas vocare aut che- micas solent, sic huic praeclara illa vitae lex data est, quae quemadmodum soli, dum vivant, plantarum et animantium generi propria est, ita, quame-- primum vitae flamma exstincta sit, corpora nostra naturae universae tradun- tur in principia, quibus constabant, dissolvenda. Minime igitur ab universis ilis naturae legibus, verum a proprià vitae lege naturae humanae petenda est interpretatio; eujus quidem naturae humanae ca est praestantia, ut non tantum animo ratione praedito , verum etiam corpore menlis p do- mo cunctis animantibus antecellat homo. t Hanc autem interpretationem, qui ab universá illà duxerunt naturá, quam abjectam sibi finxerunt atque indignam prorsus hominis speciem! Quippe machinam quandam ex homine fecerunt hydraulicam, aut chemicam offici- ' nam, atque ex attractione physicá, quá corpora bruta moventur, aut che- micá affinitate, quae in humorum effervescentium spectatur turbis , quae- cunque in corpore humano fiant intelligi posse opinati sunt. Inde physica quaedam exstitit et chemica disciplina medica, quae aliarum scientiarum ve- stibus induta ex physicorum officinis prodiit, omnis veritatis expers et gra- tiarum. i Post repertam vero et amplificatam praeclaram illam vitae scientiam , quan- tum mutata ab istà conspicitar naturae humanae doctrina! Nam omnium viventium genere cum homine praestantissimo orbis terrarum incolà com- parato, ex ipsis plantarum et animalium naturis cum cognitis tum: intellec- . , hominis natura melius et cognosci et intelligi coepit. Ab hac itaque vi- tae notione tanquam a summo principio omnis naturae humanae interpreta- tio ordienda est. Quam si mente comprehendamus, mirum, quam pulcerri- ma oritur ac simplicissima disciplina, cujus a multis antea multarum scien- tiarum principiis petitae, Horatiano illi monstro persimilis , vana. fingebatur species, ut nec pes nec caput uni redderetur formae. Jamvero, ut Prome* thei statua, divino vitae igne animata, pulcritudine conspicua et gratiis, om- nium et admirationem movet, e! placet omnibus. Imprimis autem «quam simplissimá methodo sese commendat haec ratio , quippe quae omnis fere comparatione nititur, ad quam ipsa matura digito quasi viam monstrasse videtar. Quemadmodum enim a vitae sanitatisque no- SEA CE Rc 13 notione morbi cum notio tum intelligentia ducta est, sic aliam valetudinis sive secundae seu adversae in aliis comparando rationem ; non hujus loci tantum aut nostrae aetatis, verum omnium aetatum et locorum omnium, ea nobis nata est tam vitae sanitatisque quam morborum scientia , quae om- nem terrarum orbem et omne complectitur genus humanum. Quo quidem interpretandi genere mrePocRArEw imprimis usum esse no- vimus , eoque, quam longam dixerat artem , fecisse breviorem, et ita qui- dem adhibuisse, ut observationes non ratiocinationibus, aut conjecturis, verum ipsis observationibus interpretatus sit; singulorum hominum valetu- dine cum secundà tum adversá ad naturae veritatem expressá, et regio- mum expresserit et gentium imagines; praeclaram docuerit regionum et gen- tium analogiam ; popularium quoque et communium morborum arte inimi- tabili enarraverit vices, ipsis acgrotantium historiis illastratas; hisce deni- que aegrotantium historiis, tanquam rerum exemplis ob oculos positis, indi- caverit et aetatis et sexus et temperiei ipsorumque , quos in victu. adinise- Scrint , "errorum potestatem cum salutarem 1um perniciosam. Qui, quo erat summo ingenio, eam tradidit. artem , quam a naturá acceperat, non dis- tractam illam. inque plurimas ac minutissimas partes disjectam , qualem no- bis sinistrum illud genuit scientiae medicae nomen, quo factum est, ut tot natae sint paryae scientiae nec apte copulatae, neque communi quodam vin-- culo junctae , quot numerantur disciplinae nostrae partes; sed talem sibi animo informavit naturae humanae scientiam, in quà conspirant, consentiunt cuncta, cunctaque arctissimá. cognationis atque affinitatis tenentur societate. Intelligitis jam, A. A., quam late pateat per omnem disciplinam medicam haec, quae analogiá utitur, naturae interpretatio; quam non tantum omnis germanae medicinae, verum omnis quoque philosophiae medicae fontem at- que principium et habemus et dicimus. Ecquam enim aliam. vocabimus artis nostrae philosophiam, nisi eam vocemus, quae naturam adhibet sui ipsius interpretem , eamque indicat, veri quaerendi inveniundique viam , quam ipsa natura indicasse videtur? Quodsi simplicitatem quaeritis , quae ratio esse potest aut simplicior aut facilior eá, quae omnis in comparatio- me versatur? * Sin utilitatem sectamini, quae illá utilior, quae ad ipsam du- cit naturae medicatricis suique conservatricis imitationem ? Una videlicet omnium eaque praeora artis principum vox est, naturae imitationem ar- B5 : tis x C. PRUYS vis pz& HOEVEN Lis summam csse, et quicquid utilis haec habeat bonaeque frugis, illud om ne ab uno hoc fonte derivare. Et sane, nisi in tot ac tantorum morbo- rum periculis versantibus nobis illud divinitus datum esset munus, ut à quo corporé innumeri illi morbi oriuntur, ab eodem nobis speranda sit sa- lus, quae tanta hujus csset humanae artis nostrae potestas, quis tam in- gens medicorum militantium exercitus, quae tam invicta armorum vis , qui- bus miserum genus nostrum ab interitu vindicaremus ? Est autem, A. A., est quaedam therapeutice naturalis, quam optimi quique agnoscunt medici, quam venerantur, quam sequuntur, quam sibi imi- landam proponunt, cujus ea quidem est vis et potestas, ut non tantum morbis sola saepenumero medeatur, verum etiam emendet, quos vel aegri vel artifices admiserint errores, ita ut haec quoque medendi ars a naturá lanquam fonte sit ac principio ducenda. Eisi non quidem sum nescius, hanc meam orationem in multorum incur- suram esse reprehensiones, dicendum tamen cst, quod sentio: omnem me- dendi methodum , nisi ad hanc naturae therapeuticen sit composita , incer- iam esse ac dubiam; omnem vero, quae ab hac defecerit, artem empiri- cam esse nec rationalem neque homine liberali dignam. Aut quae tandem ars vocari potest, quae non a naturá proficiscitur ? Artem vero naturae do- minam dicere sc magistram , non imprudentis tantum, verum inepti prorsus alque insanientis oratio est, Qui enim artem mortalem natarae immortali anteponunt, hominem Dco nobis anteponere videntur. Quodsi vitae vires labefactatas roborante excitaverimus mediciná, ecquid aliud fecisse dica- mur, quam naturae arma miünistrasse ad morbi vim repcllendam? Hoc qui tenuerit simplicis verique sensu imbutus artifex, non excitabit, nisi stimulo opus sit, stimuli vim ad debilitatis adcommod:bit rationem, coque tempore ipsum admovebit aequus virium aestumator, quo cum morbi conditio, tum aegri res postulaverint. Nempe ars naturae in pugni ad- Stat socia, non vero dux aut imperatrix. Haec autem naturae imitatio, ut simplicis cultoribus adcommodata, ita ipsa simplex est, nec ardua. Nam quid simplicius est quam ipsum illud imitari, aut quae potest esse major simplicitas, quam quae in naturae mo- tibus , crisibus, cvacuationibus omnique naturali remediorum supellectili Spe- OR A T I O. » 15 spectari solet, cujus quidém therapeutices summa potestas in armorum nom numero, sed efficaciá- cernitur. Atque utinam in hac quoque re naturae imitarentur simplicitatem simpli- cisque studio ducerentur artifices medici. Quodsi simplicis cupiam sensam medicis excaltam , hoc tempore, hoc, inquam, tempore excultum cupio , quo auctam adeo et amplificatam habemus sylvam medicam, ut non ino- piam accusemus sed copias nostras. Q'ü cum empiricum occaecat pertur- - batque divitiarum splendor, simplicem non occaecabit aut perturbabit me- dicum. Is siquidem naturae imitatus simplicitatem , non multa adhibebit aut novissima remedia, sed optima longoque artis usu comprobata. Quod tamen non eo sensu accipiatis velim , A. A., ac si priscaram rerum amans noya quaeque odio haberem , sed sic teneatis cupio , nonnisi post adhibita , quae experientiae auctoritate firmata sint , remedia , ad nova illa esse deveniendum. Neque tantum explorata remedia novis, verum simplicia quoque compli- catis anteponenda esse jubet, quam commendamus , artis simplicitas. | Qua- propter, ut illorum nobis improbanda videtur ratio, qui remediorum formu- las àmant sesquipedales, quae si bene responderint, quid ex tanto medi- caminum numero aegrotanti profuerit, morbumve sustulerit, dici non po- test, sic nec horum ratio laudanda est, qui, cum omnem. salutis spem in medicinis ponant, saluberrimam illam negligere solent diaetae doctrinam, quam tanti fecit ille, cujus summa apud me est auctoritas, HIPPOCRATES, ut vel hac solà omnem fere contineri acutorum curationem existimasse videatur. Quare dolemus, hac nostrá aetate, in tanto medicaminum, quin toxicorum copiam augendi ardore ac studio, hanc fere negligi victus sive diaetae doctrinam, quasi venenis valetudinem firmari morbosque sanari pos- Se crederent nostri, alimentis victuque non posse. ' Quodsi ex veritate utramque dijudicemus medicinam, videbimus, illam, quae medicamentis utitur, huic, quae victu curat, non tantum non praesta- re, verum minoris quoque habendam esse pretii. Nam ut illa sine hac nulla putanda est, sic hanc solam gravissimis valetudinum generibus saepenumero mederi novimus. Quod nemini mirum videri potest, qui cogitaverit, diae- teticam alteri medicinae duplicem quidem ob causam praestare, tum quod magis naturae humanae sit consentanea, tum quod aliorum remediorum ac- tio brevi admodum finiatur temporis spatio, diaetetica vero auxilia ad omne j per- 36. C. PRUYS;váwN pzr& HOEVEN pertineant vitae institutum. — Hanc itaque diaetetices disciplinam ipsá suá cum veritate tum simplicitate medicis veritatis ac simplicitatis cultoribus potissi-. mum acceptam fore et commendatam putandum est. Jamvero, quoniam germana vereque liberalis medendi scientia naturae et observatione et interpretatione et imitatione continetur, quarum nulla potest , nisi ab eo, qui simplicis verique sensum rite excoluerit, recte fieri, quia om- nis hacc naturae disciplina naturae tum veritatem habet tum simplicitatem , quique hanc rationem tenere cupiunt, ad illius normam et animum debent et mentem suam componere, ecquid Vobis, A. A., recte fecisse videar, cum hunc simplicis sensum cunctis medicis excolendum esse statuerim? | Vcrum ad ma- jora tendimus. | Hoc, quod commendavimus, naturae stadium numquid aliud est, quam árcta quaedam cum natur nec intermissa consuetudo et familia- ritas? Quodsi multa nobis ac praeclara bona ab optimorum et summorum, virorum consuetudine atque familiaritate et sperare et exspectare licet, quac- nam. nobis eventura ab hac naturae optimaeque summaeque consuetudine et familiaritate sperabimus, exspectabimus. lunc certe summum. inde percipie- mus fructum, ut quemadmodum qui cum magnis versantur viris, nisi repu rhet prorsus ingenii ratio, ad aliquam corum similitudinem conformari solent , sic nos quoque, si non perversam omnino malamque nacti fuerimus indolem, hac'"cum naturá init societate et conjunctione ad illius normam compositi quandam ipsius adsequemar perfectionem. "Atque hic quidem simplicis sensum medicis commendanti mihi ob oculos verBatur práeclaram illud summi medici ejusdemque simplicissimi exemplar, WIPPOCRATES. " Quis umquam illoant major-fuit, aut simplicior? In quo qui- dem. tanta fuit ingenii vis et maguitudo, uL quam incultam fere acceperat ar- tem, ejusdem perfectam. quandam speciem animo complexus. esse censendus sit; "anta vero! simplicitas, ut qui eum legat, sibi non legere, verum ipsam naturam observare videatur. Hujis isitur summi medici scripta nocturná versate manu, versate diurná, quotqdot medicinae nomina dedistis, Juvenes praestantissimi! Hoc auctore et praeceptore simplicis verique excolite sensum ,. qui optimam docuit naturae et observandae ct interpretandae et imitandae rationem... Quem si Vobis de me- liori/notà- commendaverim; cujusque si meá Vobis. institutione. probaverim disciplinam, tunc demum :sormuaavir nostri, . nostri inquam HiPPocRamIS, ^ per- EM yc Kom Rote L-e———ÓÉuP——ERREEEEEEED O R. A T I O. 17 perpetuam medicinae simplicitatem adjudicantis, haud vana experiemur au- guria, meque ipse fortunatum .praedicabo, cui tales obtigerint discipuli. "Quodsi tantis exemplis ductus antiquam aut vindicando, aut tuendo medi- corum Batayorum simplicitatem , Vobis, Viri perillustres Academiae Lugdu- no-Batayae Curatores! gratum meum testificari possim animum, me Vobis; quantam equidem possum, gratiam esse babiturum velim existimetis. Sin vero minus possim, quod aetati desit et viribus, industriá studebo ac labore compensare. Magna mihi scio, quod et hoc, quod in me detulistis, testatur munus, magna mihi parata est adversaria — exspectatio, quam fore ut su- perem ne sperare quidem ausim, adaequare tamen conabor. Illud testor sanc- leque promitto, me numquam rebus vestris defuturum mihique id potissimum in votis esse, ut hoc vestro beneficio, cujus tanta est magnitudo, ut eam complecti oratione vix possim, non prorsus indignus videar; quam quidem gratum animum. testificandi rationem et Regi optimo, qui me Vobis vestrae- que Academiae dedit, imprimis acceptam fore arbitror. : Vos, Viri Clarissimi! benigno animo excipiatis juvenem , vestrae gloriae doc- trinaeque admiratorem, benevolentiae aemulum, qui, nisi vestris sperassem Írui consiliis, huic tanto oneri ferendo imparem, me censuissem. Quod qui- dem a Vobis imprimis peto, Celeberrimi Medicinae Professores! in. quorum numero te adspicere gratum est, Eruditissime pu Puri! "Teque, paternae lau- dis doctrinaeque haeres, Clarissime sawpzronrr! Vos mihi adsitis vehe- mentef rogo, ut a quibus magistris hanc-artem. didicerim, ab iisdem colle- gis in eà tradendá adjuver. | | zum mihi quoque compellandus es,.integerrime w&cQUELYN, veritatis cul- ; fraudis i inimice, quecum arctissimá muneris et officii societate conjunc- m me laetor, quique me, noyum hominem tibique ignotum, eo excepis- ti vultu aique animo, ut non collegam , mon laborum socium et studiorum, sed amicum, sed EA mihi excipere visus sis. Ego vero hoc tantum omen accipio. Aut quod nobis rebusque nostris.et huic Academiae majus accidere potest, aut laetius omen, quam quod a mutuá petitur ejusdem disci- plinae Professorum caritate, quam inter nos perpetuam fore, ex utriusque Aostrum praesentio haud dissimili indole, et pari studiorum ratione. 'l'ibi C enim ii C. PRUYS vàw pzà HOEVEN enimr candido viro ac simplici ego collega datus sum, simplicis cujusque ct veri laudator. Ego medicinae practicae doctor et historiae medicinae cul- tor te collegam. nactus. sum, medicinae practicae doctorem et fidelem si- mul artis historicum. — Nos igitur, Vir optime! perpetua jungat fraterna caritas, nostráque et operá et amicitià floreat vigeatque prisca haec et ce- leberrima, quam immortalis ille sozmmaavius, noster quondam, condidit ,. Medicorum Batavorum Schola * Quam vellem et hic praesentem intueri mihi liceret. vestrum quondam BERNARDUM , Virum. et arte et facundi& insignem , cui cum et eo. cupiente successor datus sim, equidem non melius aut aptius me ipsius rationis esse admiratorem, significare potuisse putavi, quam si, cujus is cultor est , oratione commendassem simplicitatem. Hunc simplicis verique sensum, si ipse aliquem. habeam, primum debco excultum wopELLIo, praeceptori quondam. meo , diu jam eheu! nobis rebus- que humanis erepto; dein in hac, quam profiteor arte, patri optimo, cu- jus tot tántaque in me exstant collata beneficia, ut iis enumerandis impar Sit oratio mea. Quodsi aliquis. mihi sit artis usus, quo: quibusdam opitu- lari, alios servare possim, illud omne , quidquid sit, huic debeo. Auditores! Te igitur, Pater optime, a quo nisi aegre abesse me patiar, te hujus for- tunae meae fabrum agnosco, Deoque Optimo Maximo gratias ago habeoque maximas, qui, cum me hoc munere fungi vellet, te mihi dederit artis prae- ceptorem. Vos denique, Juvenes Ornatissimi , Medicinae Studiosi! me habeatis non tantum studiorum ducem, sed rerum simul vestrarum. studiosissimum , sed amicum sincerum , sed. vestrum imprimis inservientem commodis et utilita- tibus, cui nihil magis curae erit ,, quam ut veram consequamini doctrinae lau- dem et gloriam , optimasque ingenii animique dotes pulcri exornetis studio et veri cujusque simplicisque sensu, quo si imbuti hanc nostram fideliter didiceritis artem , et vos peritos vestri celebrabunt medicos , et optimos ama- bunt candidosque viros. Rem arduam, fateor, et perdifficilem aggredimini, Commilitones optimi! qui omne studium et omnem laborem vestrum in medicinà collocandum es- sc ac ponendum ducitis. 'Nam vita brevis, ars longa , occasio praeceps, experientia fallax, judicium difficile. Sed magna vos manent laborum ac À Stu- O Ru A T-.1-O. 19 studiorum praemia. Sed naturam habetis ducem , quà duce errari nullo pacto potest. Quare hanc sequamini, quique eam secuti sunt, magnos duumviros , miProcRArEM , inquam , sequamini , Sequamini s&OERHAAVIUM , quos intuentes in iisque defixi, si ad illorum similitadinem artem dirigatis ct vitam , et huic medendi scientiae suam servabitis simplicitatem, et ipsi (non vana auguror) aliquando viri magni eritis, sed: omnium simul mortaliam in- genio animoque simplicissimi. Quod faxit, hisque inceptis nostris annuat, precor, Deus Optimus Ma- ximus, yh jtd" pone "Cim pei. E ^» nimesvob móng doni johele met dA ju deny ieqi uhr genie i f A aW peg | a D ual "n ek kii? d (D KMS me dh Vinili »" NS SIE h dostec ad uoit nei ek (red. M eiii: ia eull dai 1 " iuou -- - Vk 1 4 ^ ts Im vi , T. | Jd iá LE (1 : 4 € u M a r 4 "ma. ^. d Á aes y Nery 4 weit T t2 TES k, S958 dud PO Tutiistafetei vH (o 3 npo "ge TET i Militis Hs ydf li tio Aya qi. ur *ontn: ncm ier dors. smi vencer eo esa PSI LÀ g pw. M L ' (- | : LN TN Loi gap DN we Ibi, * baia (onel^s, i "A e bnt. óoeti'do lagy- 4 $ | , " ! " tex » hr ^ 1 n : à U s : ! ' ME. 1 j ] 1» (21 abu in t e S T mou E diu "n », ; * UM M d *- T ^ p A I ; r d - á 1 UN Yos 1 ) " Eo Ur 2 Gau OA. y A m. -— 1 is ; * ? " Grata Mp om : aa hy Sici gano Commit m ese vade. droit Ls TT M LLL -. leot am N i inr T$ wl: 79439 ANI «A a la ^u MM Lr " to s 114 t & L PETRI ABRAHAMI JELTES, HARLEMENSIS, MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI. RESPONSIO A D QUAESTIONEM AB ORDINE MEDICORUM ACADEMIAE LUGDUNO -BATAVAE, A. MDcccxxiv. PROPOSITAM: Instrumenta varia variis temporibus inventa sunt, quibus humeri lu- xati in locum reponerentur , sed experientia multis in rebus docuit, Jacilem manus zpsius usum fuisse meliorem , quam instrumentorum. Datá itaque definitione luxationis ossis humeri, ejusque diversarum specierum , breviter exponant, qui velint, diversi situs, diversaeque directionis rationem ipsius ossis humeri ad centrum cavitatis scapu- lae , nec non musculorum , hanc articulationem moventium , in singu- lis luxatzonis speciebus, et brevem omnis auxilii manuals et instru- mentalis historiam literariam omnis aevi in restitutionem humeri luxati, cum ejusdem órevi epicrisi. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vit MENSIS FEBRUARII A. upcccxxv. HT, j j de na "Ob i y hi TM "*rdeiis "AgrünAo ginis me MV a br: D ti EROS 0Oraxodes La qa igni tos otl AM ODIG: 1 3xiQno 8^ drinoreaa NA xni m i NT asus nt pesi sesso itae trs YuNE rng deest SON $vMbXR exaqi ticsnits varus Sugiky ,Yiesk siroo . vWiehMnva toss ats sugeli vxo ends V ostia Seed V MR soo "v timoque "edi a ("Muss vibeyeseo swwnress Che pxertee cuero eH MN sosistig evpNÓe BÀ Low dons inssotinoii aen rores D wipes vs lancia sham ineo Y is casio Ns ba iungi monRoipNNINES T M uo vinino po nipivot NT LM Mor | E inn mes io e pii P : 2 Jr — Wn EI L] lit RESPONSIO QUAESTIONEM MEDICA M. —— ED 6p — Ei 7 XA $3 UPER— qp Gnome — Y INPIERISIRUPOSSgJ'SQ] C» TT 0: Moaesse agere mihi videntur, qui scribendi veniam rogant, immodeste vero, qui si- ne veniá ipsam rem aggrediuntur. Dicere vix opus est, ut illud solummodo eos tan: gat, qui potius sibi, quam aliis, scribendo lucrum faciunt. Talis autem modesta frons meum, quem profero, decet libellum, nam ingenue confiteor scopum .fuisse, doceri. Hic fuit meus scribendi finis, ex hoc fonte Viri Clarissimi! hic, quem vestro judi- cio subjicio, libellus ortus est, quem accipiatis , quaeso, tanquam ardoris indicium , quo Medicinae studium prosequor. Vobis igitur, studiorum Fautoribus , sine metu severioris judicii hoc, qualecunque sit , mei laboris opus offero, in quo, quantum in me est, respondebo ad Quaestionem, a NNobilissimo Ordine Medico. propositam : » Instrumenta varia variis temporibus inventa sunt, quibus humeri luxati in locum repo- » nerentur, sed experientia multis in rebus docuit, facilem manus ipsius usum fuisse me. » liorem, quam instrumentorum. Datà itaque definitione luxationis ossis humeri, ejus- » Que diversarum specierum , breviter exponant , qui velint, diversi situs, diversaeque » directionis rationem ipsius ossis humeri ad centrum cavitatis scapulae, nec non mu- » Sculorum, hanc articulationem moventium, in singulis luxationis speciebus, et brevem » omnis auxilii manualis et instrumentalis historiam literariam ommis aevi in restitutionem » humeri luxati, cum ejusdem brevi epicrisi,"? Jam vero memori eorum, quae dixit Gaubius , ut curvi norma rectum ita morbi sanitas" non mihi incongruum videtur, illud praemittere rectum , quo facilius curvum posset intelligi. Nimirum is, cui animus est scribere de luxatione humeri, cogni- tionem habere debet ossium , quae in humeri articulatione compiezenduntur , liga, A2 men- 4 PETRI ABRAHAMI JELTES mentorum, musculorum cet, quae exordii instar, quod viam sternit, quam dein ingredi debemus, praemittere mihi liceat. $8. 14. De Scapula , clavicula et osse humeri. Scapula s. Omoplata (1) est os latum, trangulare , quod ab interiore concavum, ab exteriore convexum ita exteriori thoracis parti applicatum est, ut latior trianguli basis columnam ,vertebralem respiciat, et spina, quae in summum humerum s. acromion abit , situm horizontalem habeat ad articulum ossis humeri, Angulus exterior abit in cervi- cem brevem, latam, crassam, quae intumescit, et sinum format amplum, quodammo- do ovalem, cartilagine crassáà in circuitu, intra sinum extenuatà (2), auctum. Supe- riori cervicis parti, anteriora versus, supereminet, processus Coracoideus sive uncifors mis (5 ). Clavicula (4) oblonga, sigmoideam figuram quodammodo referens, gracilis, intus concava, extus convexa extremitatem habet pectoralem , cui, intercedente singulari lamel- là cartilagined, sterni manubrium jungitur, et extremitatem acromialem , quàcum sum- mus humerus, et quoque, ligamentorum ope, processus coracoideus connectitur ( 5). Os humeri s. brachii (6) in extremitates et corpus distinguitur, Extremitas superior habet caput crassum , semirotundum , cartilagined crustá obductum, cui adstant duo ru- bercula, majus scilicet ad exteriorem ossis partem , minus ad interiorem, distincta semi- canali, qui tendinem longiorem musculi Dicipitis brachii continet (7 ). Corpus, ossis pars media, teres, primo rectius, dein parum incurvum , lineis asperis notatum a validà musculorum actione, latescit, et in extremitatem inferiorem abit, quae partim ad arti- culum cubiti pertinet, partim in condylos desinit (8). $. 29. De articulatione ossis humeri et illius lisamentis. 4trticulatio ossis humeri cum scapulà per arthrodiam fit; caput enim magnum ossis humeri in cavitate superficiali scapulae, v/v; dictà (9 ) , invenitur, cujus articulationis ope liberrimi possunt perfici motus, Jam vero, ut hi motus facillime peragantur, utrae (1) Alb. tab. 16. (2) Xav. Bichat, Anat, gener. t. o. p. 233. Paris. I818. dicit: [a croüte convexé, qui recoue vre la téte osseuse, présente de l'épaisseur au centre, mais trés peu à la circonférence, Une dis- position inverse se remarque à l'encroütement concave, qui cette téte recoit; cet. (3) Sandif. descript. oss, p. 129 seq. — Alb de scelet, lum. c. 92. p. 367 seq. (4) Alb. t. 15. (5) Sandif. 1, c. p. 131 seq. Alb. l, c. p. 375 seq. (6) Alb. t. 17. (2) Saudif, l. c. p. 133. (8) Alb. l. c. c. 94. p» 378. (9) Thesaur. diss, coll. ab Ed. Sandif, vol, r. p. 38, in diss, Dahlii de hum. amput. ex artic. $.3. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM, 5 que articularis superficies eriam in adultis obducta. est cartilagine, e. qua totum , humeri caput, et scapulae cervicem constare nonnulli dicunt, (1o) cujus vero cartilaginis natu- ram longe aliam esse recentiora experimenta probáre.videntur ( x1 ). Lisamenta ossis humeri. (19) Ligamentum eapsujare, s, bursale, sacciforme, connectit sca- pulae et ossis humeri extrema , circa marginem cervicis.scapulae ovalem exorta, et, capite globoso ossis humeri recepto, firmissime accrescit, ubi superficies illius capitis hemisphae- rica cartijagine articulorum communi incrustata esse desinit ( 13 ). Intus autem illud ob- ductum est membraná proprià synoviali, laevi, nullibi perforatà , sed ad ligamenti capsu- laris fines, uti membranae serosae in suis cavitatibus , revolutà, ita ut, licet a musculi Bicipitis tendine perforetur exterior capsula , nullus exitus contentae synoviae detur ( 14). Ligamentum capsulare non ubique est ejusdem roboris, tenuissimum enim in latere postico exteriori, ubi musculi infra-spinatus et teres minor inveniuntur, firmius vero in latere interno inferiori, ubi m. subscapularis ( 15 ). Inter accessorias membranas refertur membrana , quae subinde adnascitur limbo exteriori Jigamenti triangularis, (quod ligamentum etiam dicitur scapu/ge proprium anterius) (16) et super ligamentum capsulare se expandit, Firmiorem autem situm capiti humeri, laxissimá hacce membranà obvoluto, praebent quatuor musculi, quorum extremitates tendineae articulationem firmant, nimirum sub- Scapularis, supra-spinatus, infra-spinatus et teres minor, ((17 ) de quibus et aliis jam vi» dendum est. $8.3. De Musculis. Distinctio fieri solet inter humeri musculos, qui illius motui tantum inserviunt, et eos, qui et motum et firmamentum articulationis parant. (18) Ad hos referuntur qua- tuor musculi supra recensiti, ad illos musculus Deltoides , Coraco - brachialis , et Teres major. Singulum autem musculum, bac distinctione acceptá, breviter exponamus, M. Delteideus , (19 ) (sous- acromio- huméral. Chaussiere sous- acromio - clayi - humé* zaj. Dumas. ) cujus descriptionem jam dedit Galenus , (20 ) illiusque nomen a similitudine li- (10) Alb. icon, oss. foet, tab. 13. ( 11 ) Bichat l. c. p. 231 seq. (12) Camper demonstr, anat, Path. 1l, I. c, I. t2b. 1 — 2. (13) ]. Weitbrecht Syndesmol, sive Hlist. ligam, cet. sect, 2. €. 20. p. 23. Petropol, 1742. 4to» Conf, Bichat. l. c. p. 283 seq. (14) C. Bels Syst. d, operat. Chirurg. übers. v. Kosmely. t. 2. p. 192. Berl, 1815. ( 15) Weitbrecht, 1. e, $. 2x. (16) Idem l.c. e. 12. p. 18. et tab, 2. fig. 6. 7. f. (37) Idem 1. c. $. 23. (18) A. Cooper, Abhandl, über luxat, und Fraktur, a. d, Engl. p.22. Weimar 1823. 8. (19) Aib. t. 18. f, 11. a-n. - fig. 12. 3— 0. (20) Comm. I. in Hipp. de artic, p. 218. As 6 PETRI ABRAHAMI JELTE S. literae A mutuatum esse dicit, a summo humero , extremitate acromiali claviculae , et Scapus- lae spinae margine inferiori incipit; inde hicce musculus e septem portionibus constans (21), operimenti instar, obtegit caput ossis humeri, illiusque portiones ad se invicem acce- dunt, descendunt, et-triangularem musculum formant, cujus extremum , ( apex ) in ten» dinem terminatum , tuberculo majori, et spinae ossis humeri inseritur, Illius autem ac- tio. consistit in'attollendo humero exteriora versus, quod rectà lined fit, si totus con- trahatur musculus, obliquà anteriora versus, si pars ejus anterior praevaleat; poste- riora versus , si posterior (92). M. Coraco- brachialis s. perforatus Casserii ( Coraco - huméral. Chaussier et Dumas.) incipit, capiti breviori Bicipitis brachii adhaerens, a processu coracoileo scapulae, ét directione parum obliquá descendit juxta os. humeri ad posteriorem partem interioris su- perficiei ossis humeri, ubi prope originem m. Brachialis interni inseritur. Hujus mus. culi actione os humeri et scapula ad'se invicem attrahuntur, àd latus corporis admove- tur os humeri, er introrsus conversum etiam extrorsum verti potest (24 ). IM. Teres major (25) (capulo - huméral. Chaussier. zInguli - scapulo - huméral.: Du. mas.) originem ducit ab exteriori parte anguli inferioris scapulae, illiusque margine priori; Hoc crassum, teres, principium ad os tendit, et, extremum tendineum for- mans, ad tuber ossis humeri minus terminatur. Primaria humeri hujus musculi actio consistere videtur in attollendo osse humeri pone tergum , et in vertendo introrsum , ubi extrorsum suá priori parte conversum est (26). Musculi autem , qui sequuntur, propius ad articulationem accedunt, eamque extremis tendineis firmant, ita ut caput ossis humeri in cavitate glenoidea arctissime retinea- tur ( 27). M, Subscapularis ( Sous - scapulo- trochitérien. Chaussieret Dumas.) a totá fere superficie interná sive concavà scapulae provenit, ipsiusque fasciculi, radiatim dispositi; in extremum commune, tendineum , confluunt, quod anteriorem ligamenti capsularis partem obtegit, ita vut, monente Weitbrechtio (29 ) ,extremitatis portio inferior magis carnosa, et vix in ipsà insertione tendineà ex/ezze arctissime ( capsulae) agglutinetur — mec sine lacerationis me» iJ possit separari: portio autem superior, in formam tendineam magis teretem torna- t2 — capsulam intrat; atque z/zra ejus cavitatem cum illà concresceus versus anteriora super caput producitur, ut protuberantiae interiori inseratur." ^ Os humeri introrsum insiguiter vertit, contrario modo atque Iufra-spinatus et Teres (3o). M, (21) Sandif. descript; muse. p. 923. (22 ) Idem l, c, p» 224. (23) Alb. t. 18. f. 7. a—g, fig. 8, a—g. (24) Sandif, l. c. p. 251 seq. (25) Alb. t. 18. fig, 9. a, b. b. c. c, fis. 16. a. 2. b, (26) Sandif, l. c. p. 2o. (27) Weitbrecht, l. c. $. 93. (28) Alb, t, 18. fig. 15, a— g. (295^ Iste) (30) Sandif, I. c. p, 228 seq. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM, 7 AM. Supra-spinatus (31) ( Petit sus - seapulo-zrochitérien, Chaussier.. $us - spini -scapulo - Trochitérien. Dumas.) oritur a parte sinuatà,- quae supra spingm scapulae est, et liga- mentum trangulare subiens tendo arcte superiori: parti membranae capsularis | adhaeret , et eo arctius illi incumbit, quo propius ad insertionis punctum, i. e. tuberculum majus capitis ossis humeri, accedit (52 ). Attollit os humeri antrorsum, et simul oblique ex- irorsum , fixo autem humero scapulam quodammodo movere valet (33 ). M. Infra -spinatus (34) (Grand. sus -scapulo- trochitérien, ' Chaussier, | Sous - spini - scapulo - trochitérien. Dumas. ) a dorso scapulae, et inferiori parte spinae , dispersis fibris, provenit, quae transverse et oblique in superiora procurrunt, donec, rslictá scapuli, in tendinem coalescunt, qui quidem lateri externo capsulae incumbit, ut perveniat ad tüberculi majoris humeri superficiem lateralem, quácum vero capsulà laxius quam. Su- pra-spinatus et Subsrapularis, cohaerere videtur (35 ). Brachii partem priorem in exe teriora convertit ( 96). M. Teres minor (31) d Je plus petit sus - scapulo -trochitérien..— Chaussier. Margini - $us - scapula »rochitérien. Dumas.) incipit ab ord scapulae anteriori et inferiori, illius- que totà parte exteriori, ab angulo inferiori scapulae ad. cervicem usque ortus in latus, et in priora, adscendit; ipsius autem finis tendinosus, cum M. Infra-spinati ienline co haerens, eidém tüberculo inseritur, eandemque praestat actionem (38). Huc etiam pertinet. 4M. Aiceps (392. (CScapulo- radial. Chaussier. Scapulo-coraco- radial. Dumas.) cujus alterum caput brevius , Ortum a processu coracoideo scapulae, cohaeret cum Coraco-brachiali ( 40), alterum longius etiam, ut praecedens, tendinoso principio óritür a superiori, et exteriori margine cavitatis glenoideae scapulae; inde vero per ligamentum capsulare decurrit Biceps super caput ossis humeri, dein hac capsulà liga- mentosà egressus per semicanalem , duo tubercula ossis humeri intermedium, in quo liga- mento tendineo. retinetur (41),,suam vaginam ingressus descendit, et in ventrem care Reum transit; jam capiti brevi cohaerens in communem coufluit, qui une tendine radii tu- berculo inseritur (42)... "n Ne autem longior fiat haec musculorum enarratio, mittimus eos, qui minus directe ad articulationem ossis humeri pertinere videntur, nimirum ^ M. Pectoralem majorem ,. ( Szerno- huméral. Chaussier, Sterno- costo - clayico - hum£ral. Dumas. ) Pectoralem minorem, Ser- (3r) Alb. t. 18. f£, 16 a. c. fig 17. a. c. (32) Weitbreclit, 1. c. (33) Sandi. 1. c, p. 255. (34) Alb. t. r8. f,.6. a—h. (35) Weitbrecht, 1, c. p. 26, (36) Sandif, l, c. pi 226 seq; (37) Alb. t. 18. f. 13. 3— e. fig. 14. 3. a. b. b. (382. Weitbrecht, 1. c, Sandif. l. c, p, 226 seq, (39) Alb. t. 19, fig. 3. a—1, fig, 4« 8. 8: (40) Eustach. tab. 35. R. C41) Weitbréclit,'l, c, p.24, et tab. 2, f. 9 t« C42.). Saudif, l, c; p; 230/sedy $8 PETRI ADBRAHAMI JELTES Serrarum minorem ( Costo - coracoidien. Chaussier et Dumas. ) et Tricipitem (.Szzpulo - Aue mero -olécranien, | Chaussier. T7 -scapulo- humero - ofécranien, Dumas. ) quos nominasse sufficiat, cum longius, quam ceteri, ab articulatione distent, nec tam arctum illius vincue lum constituant, $. 4. De Vasis et Nervis. Vasa, quae inprimis hic referri merentur sunt ZfrZerie axil/aris (43 ), quae cavitate thoracis per musculum Scalenum ( Coszo -2racht/ien. Chaussier. TracAélo- costa]. Dumas.) anticum et medium egressa Su2scapularis nomen deponit, diciturque 2x///zzis5 vena ejus- dem nominis, quae a vená brachiali sanguinem refluum ad venam $ubc/aviam reducit; mi- nora enim vasa sanguifera et tenuiora absorbentia, quae in axillae cavo inveniuntur , hic nullam mereri videntur ampliorem mentionem , et notasse eiiam sufficiat permultas ibi loci adesse glandulas Axillares , lymphaticas. Nervi, qui bujus loci sunt, a plexu brachiali (44) originem ducunt, et sunt inpri- mis nervi eutanel, axillaris , medtanus , ulnaris, radialis. i Denique mentionem faciunt Auctores (45) de folliculo tenui membranaceo, seu sy. noviali Bursd , quae inter m. Deltoideum et Supra-spinati tendinem inveniri solet, cujus usus esset praecipuus in humeri elevatione ad partes internas qnodam. smegmate , non ili articulorum absimili, lubrificandas. Hisce autem , quae mihi breviter praemonenda videbantur, praemissis, sequitur ORDO ET ARGUMENTUM COMMENTATIONIS. SECTIO PRIMA. Dé definitione luxationis ossis. humeri , ejusque diversarum specierum , nec non de diyer- so situ diversáque directione ipsius ossis humeri, musculorumque hanc articulationem mo- yentium ad centrum cayitatis scapulae in singulis luxationis speciebus. CAPUT PRIMUM, De definitione luxationis ossis humeri. $. r. Luxatio perfecta et imperfecta. - $. 2. Luxatio simplex et complicata, $. 3. Luxatio recens et vetusta, (43) Loder, tab. 109, m, 92. . (44) Idem t. 177. (C45) Sandif, |, c, p. 224. Bonn, Comm. de hum, luxat, p. 7. Lugd. Bat. 1782. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 9 $. 4. Luxatio primaria et secundaria. $. 5. Luxatio mechanica et spontanea. CAPUT SECUNDUM, De speciebus luxationis. ossis. diversise $. 1. De prima luxationis ossis humeri specie. (zzz exillam). $. 2. De secunda luxationis ossis humeri specie. ( su 7. pectorali ). $. 3. De tertia luxationis ossis humeri specie. (sub spina scapulae ). CAPUT TERTIUM. De diyerso situ diversaque directione ipsius ossis humeri musculorumque hanc ariiculae Honem moyentium ad centrum cayitatis scapulae in. singulis luxationis specicbus, $. r. In prima luxationis specie. $. 2. In secunda luxationis specie, $. 3. In tertia luxationis specie. SECTIO ALTERA Historia literaria. auxilii manualis et instrumentalis y a. variis Auctoribus propositi in - festitutionem humeri luxati. CAPUT PRIMUM, De variis Zntiquiorum uctorum humerum luxat:um reponendi methodise $. I. Hippocrates. $. 2. Celsus, $. 3. Galenus. $. 4». Oribasius, $. 5. Aegineta, $. 6. Avicenna. CAPUT SECUNDUM, Recentiorum Auctorum , qui de methodo. restituctdi humeri. luxati scripserunt , recensio, $. 1. H. Fabricius ab Aqua pendente (1537). P. Forestus ( 1653 ). $. 2. A. Paré (1655). Mignard. (1680). G. F. Hildanus ( 1682 ). $. 3. J. Michault, (1682). M. G. Purmann. (1716). J. Junckerus. ( 1721 D $. 4. E. Camerer. (1722). R. Wiseman. (1734). L« Heisterus. ( 1741 DR B IO [2:087] * PETRI ABRAHAMI JELTES J. L. Petit. ( 1741 )- Le Cat. (1742). ]. Freke. (1743) J. Scultetus. (1748). G. J. du Verney. ( 1756). J. Z. Platnerus. (1758). Auctor quidam J. R. (1759). J. T. Henkels. (1759). C. White. ( 1761)» l H. Thomson. (1762). J. T. Ellerts. (1763). de la Chapelle Hamart. (1756). Dupouy (1768). S. Pals, (1770). T. Kirkland. ( 1770 ). Ravaton (1770). Pietsch ( 1772). Hagen. (1772 ). W. Bromfield. (1773)» C. L. Hoffmann. ( 1781 ).. D. v. Gesscher. ( 1781). A. Bonn ( 1782 ). DB. Hussem, (1782). R. White. ( 1786 ). O. J. Evers. ( 1787). D. Bell. (1788). J. F. Bàttcher. (1789). J. Aitken. (1790). DB« Gooch. ( 1792 - - A. Bertrandi (1792 5. P. J. Desault, (1798). ]. D. Metzger. (1798). Fla- jani (1799). Mennel. (1800). A. Mave. (1800). TT. G. Schneider. (1801). J. G. Bernstein. (1802). Brünnighausen. (r1?02). L. Lümmerhirt. (1805). ]. T. Warnecke, (1810). ]. H. Freytag. (1812). Mothe. (1812). S. Cooper (18:3). Boyer. (1814). W. Hey. (1814). C. Bell. (1815). Sauter. (1816). J. Kirby. C1819 ). K. Caspari ( 1821). Richerand. (1821). R. Allan. (1822). T. J. ter Borgh. ( 1824 5. CAPUT TERTIUM. KEpicrisise S E C- RESPONSIO. 4». QUAESTIONEM MEDICAM, 11 SECTIO D BUOTCN A. DE DEFINITIONE LUXATIONIS OSSIS HUMERI, EJUSQUE DIVERSARUM SPECIERUM; DE DIVERSO SITU, DIVERSAQUE DIRECTIONE IPSIUS OSSIS HUMERI, MUSCULORUMQUE HANC ARTICULATIONEM M0- VENTIUM AD CENTRUM CAVITATIS SCAPULAE IN SINGULIS LU» XATI1ONIS SPECIEBUS, 4 6 Medicae artis principium a Chirurgià repetendum videtur; primis enim, quae respicere possumus , temporibus homines nondum luxu et intemperantià dissolutos ( 1), Sed quidem, integrà corporis firmitate, externarum rerum injuriis expositos dura ne- €essitas coégit, ut sibi prospicientes ipsi originem dederint arti, quae merito Medicinae parens dici meretur ( 2). Quae cum ita sint, nor mirandum est, Hippocratem primum illum Chirurgorum ve- terum scriptorem (3) hujus mali, de quo nobis htc agendum est, meminisse, magis vero mirandum, illum ita' quidem laxationis meminisse, ut postea Chirurgi tam diu ju- raverint in ipsius verba, de restituendá luxatione dicentis, jam vero ordine, quem proposuimus , observato, agemus in hac Sectione de parte theoreticd Quaestionis propositae, in alter dein visuri de Practicis a variis Auctoribus propositis ad luxationis ossis humeri curationem , cum illius brevi epicrisi. His autem in pertractandis, mearum virium memor, Vestrum Clarissimorum Virorum indulgentiam implorare cogore C A- (1) De iis pulcherrime philosophzstur L. A. Seneca. Epist. 95. ,, Quid alios referam in- numerabiles morbos supplicia luxuriae? Immunes erant ab istis malis, qui nondum se deliciis sol* verant, qui sibi imperabant, sibi ministrabant, cet, (2) J. Z. Platner. Opusc. t. o. Prolus, 1. de Chirurg. Art. med. parent, Lips. 1749. (3) A. v. Haller, Bibl, Chirur t. r. $. 5. Basil. et Bern, 1774. 89, B 2 i2 PETRI ABRAHAMI JELTES CHRLOLARRAUEGLILUOITÁEnE RT C. ALPLIU LEDDDSPAURIEIEIUMELUILUME DE DEFINITIONE LUXATIONIS OSSIS HUMERI, C quae a ratione suscipitur de aliquá re , institutio debet a definitione proficisci , monente Cicerone (1). Sic autem agentes, qui de aliquà re cogitant, primam lineam ducunt, quà bene cognità, linearum ab eà deductarum totus complexus facilius et me- lius comprehendi potest. ari PM : Sequamur itaque Ciceronem talia monentem , et a definitione quoque nostrum aggredia- mur opus. Luxationem vario modo varii definiverünt Auctores (2). Gaubiana vero definitio sa- tis valere videtur, ut illam, aliis sepositis, accipiamus dicentem ( 3): ,, Zuxa£io dici- » iur cum ossa , quá inter: se commissa suut, de sede sud naturali decedunt." Cuicunque autem ossi sua est sedes et nexus; huic est néxus mobilis, illi immobilis 5 major autem vel minor mobilitas ab articulationis specie praecipue pendet, nam no- bis, vulgo acceptam articulationum .divisionem (4) accipientibus, facile patet, quantum inter Diarthrosin et Amphiarthrosin sit discrimen , quanta sit differentia inter Enarthro- sin, Arthrodiam et Ginglymum, quoad. articulationis modum , illiusque mobilitatis gra- dum (5). Jam vero ossis humeri articulatio cum scapulà fit per arthrodiam i. e. cae vum ossis excipientis laeve, superficiarium,est, caput ossis excepti non magnum sed rotun- dulum , cervici humeri insidens, (6). ita ut inde quidem humeri motus fiat liberior, sed etiam illius luxatio frequentior ( 7 ). In- (1r ) De offic. lib. I. c. 2. in fine, | (2) Geniculi solutio. cicra substantiae dissolutionem, Linnaeus. — Dimotio ossis ex articulo suo perfeeta, Vogelius, — Os ex suà sede in juncturis dimotum, Cullenus, — Luxationem sive dislo- cationem aliquam contigisse dicitur, quotiescunque os aliquod sede suà sive juncturà naturali sic motum fuit, ut ejusdem functio sive usus impeditus reperiatur. Hleisterus, — Dislocation, deboé- tement, deplacement des os de l'endroit, oü ils sont articulés, de Villars. — Conf, Aitken, Syst. Elem. of the theory and practice of Surgery. Edinb. 1779. 8vo. et Hencken, Abhandl. von Beinbruch. urd Verrenk. p. 129 — 132. Berl. 1759. 8vo. (3) Inst. Pathol, $.626. Lugd. Dat. 1781. 8vo, (4) Eduard. Sandifort, Descript, oss. hom. p. 8 seq. L. D. 1780. 4to, (5) S. F. Sómmering. de corp. hum, fabric t, r. p. 49. Vicq. d'Azyr. Traité d'Anat, et de Phys. t. I, voce Anat, p. 6o seq. Paris 1786. Xav. Dichat. Anat, General. t, 3. p. 49 — 65. (6) Sandifort, 1. c. 1 (7) Richerand Nosogr. et Therap. Chirurg. t. o. p. 299. Paris 1821, 8vo. — 4A. Cooper. Ab- handl, üb. Luxat, und Frakt, p. 23. aus. dem Engl. Weimar 1823. 8vo. RESPONSIO A» QUAESTIONEM MEDICAM, 13 Intelligimus autem per luxationem ossis humeri eam capitis humeri decessionem a ca- vitate scapulae, quà e sede naturali remotum os difficulter potest peragere motus , quos antea, capite humeri nondum suos praetergresso limites , facilius perficere solebat. Va. riae sunt hujus luxationis distinctiones ( 8), quoad gradum scil, complicationem , tezipus » modum , quo obtinet, et causam 5 quae singula breviter $phis sequentibus memorari me- rentur. . $. 1. Luxdatio perfecta et imperfecta. "E£Zolpuua quasi dearticulatio est articuli de sede suá in locum alienum decessio, quà motus pervertitur (9). In hac luxatione ossa prorsus a se dimota sunt, ita ut cavitàs glenoidea, antea partem capitis ossis humeri recipiens, nihil de eo retinuerit. Ilapcplpupum subluxatio levior hujus vitii gradus est, cum os pro parte modo, nec plane extra crepidinem sui acetabuli elapsum est ( 10), sed capitis ossis humeri, axi a centro cavitatis glenoideae parum remoto , margini sinus articularis recipiendum caput in- cumbit; utraque facilius in articulatione ossis humeri locum habet luxatio , quod cerre non mirandum est, si partium structuram , nexum, et liberrimum motum considere- mus (11). Hanc distinctionem jam notavit Hippocrates ( 12) , aliasque mittimus , quae parum a memoratis differre videntur, et ab aliis Auctoribus memorantur (13). $. 9. Luzxatio simplex et complicata. Simplex dicitur luxatio ( 14), si sola ossium conjunctio vitiosa est, nec alia mala acce- dunt. Haec ergo solam requirit ossis luxati repositionem , quà factá, omnia silent symp- fomata, morbi causà sublatdá. Omnes vero Auctores non conveniunt de notione vocis complicatae ( 15 ) 5 quidquid sit, per illam intelligimus eam luxationem , quae non solum ponit ossium decessionem a sede suá naturali, sed etiam solutionem continui, quà sae. pius malo alia induitur facies ( 16 ). | $. 5. (8) K. Sprengel, Handb. d, Path, t, r. $« 648 — 654. Leipz. 1795. 8vo. (9) Gaub. l. c. $. 227. C10) 1. c. '" Car) Boyer. Traité des nralad. Chir, t. 4, chap. 8. p. 174. Paris 1814. K.. Caspari Anat.- Chi- Furg. Darstell, d. Verrenk p. 85. Leipz. 1821. 8vo, (12) De articul, p. 98. edit. Foés. : . C13) Callisen Syst, der Neuern Wundarzn. t. 2. p» 504, a. d. Lat, von K. Glo. Kühn, Kopenhag. 1788. 8vo. Gaub. l. c. Arneman Syst. d. Chirurg. t. 2. p. 666. Gótt. 1801. 8vo. (14) Berj. Bell. a Syst, of Surgery t, 7. chap. 4o. Sect, I. p.70. Edinb, 180r. 8vo. (15) Idem 1, c. C16) Caspari, l. c. p. 26, Bernstein. üb. Verrenk, und Beinbr, p. 44. Jena und Leipz. 1894. 8vo, b 3 14 PETRI ADBRAHAMI JELTES $. 3. JLuxatio recens et vetusta. Hacc distinctio ( 17 ) revera magni momenti est in prognosi, cum in luxatione recen- ti, quae talis habetur ad quartam vel quintam usque morbi diem, facilior obtinet re- positio, quam in inveteratà (18). Hippocratem illud non latuit, scribit enim ( 19): » recentia — opinione citius reconduntur, ac priusquam extensio facta videatur, Quin etiam ubi inveteraverint, haec sola repositio restituere potest, nisi jam Zzezoris lapsu caro quidem articuli cayitatem eocupayerit et brachii caput locum , in. quem declinayit , £onsuttudine tritum jam sibi fecerit ( 20). . Nunquam ab operà quiescit Natura, et ubi illius vires deficiunt ad integritatem partis affectae naturalem restituendam , quantum possit, praesenti malo occurrit (21), cui ars mederi nequit ( 29 ). $-. 4. Luxatio primaria et secundaria. Per luxationem pzimaeriam intelligitur ea, quae momentum causae proximae statim see quitur, et in eodem persistit loco ; si vero a primo , quem occupavit, loco decedit, et alium musculorum actione petit, dicitur secundaria ( 93 ). Multi fuerunt Auctores, qui, Hippocratem ducem secuti, statuerint unam modo luxae tionem primariam ( 24), et ceteras secundarias, primariae sequelas. Alii vero tres refe- runt luxationes primarias , quae fiunt deorsum, antrorsum et retrorsum ( 25). Quidquid sit, secundarias posse existere luxationes experimenta, in cadaveribus institue ti, satis probant (26), nec minus constat, humerum primarie sive secundarie luxatum lo- C17) J. F. Bóttchers Abhandl, v, d. Krankh. d. Knochen cet, t. 2. $. 5. p. 5. Konigsb, 17"9. 8vo, (18) Oevres Chirurg. de Desault, t. 1. p. 373. Xav. Bichat. Paris, 1801. 8vo. ( 19) De art, Sect, VI. p. 783. edit, Foés, Genevae, 1657. fol. (20) His conveniunt, quae scribit Mave, Ein, Klein, Beytrag. Z. Heilung veralt, Verrenk, in Mur- sinna's Journ. f. die Chirurg. cet, Bd z. st. 1, p. 68. Howship's prakt, Beobacht, p. 442 seq. übers, v. Schülze. Holberstádt, 18:9. 4 (21) Vid. Casus a Bonnio memorati in Comm. de humero luxato p. 3o seq. et Medical Observ. and Inquir. t. 2. p. 351. cas. 2. (22) Hunters Med, Comm. part, 1, p. 6o. note, ( 23 ) Caspar. l. c. p. 7. (24) Richerand, Nosogr. Clür. t. 3. p. 200, Paris 1808. 8vo. — S. Cooper. an Epitom. of modern surgery p. 21. Lond, 1813. 8vo, 1 (25 ) Boyer, l. c. p. 183. (26) Loeseke. Observ. Anat Chir. p. 13 seq. t. I. tab. T. D. Hussem, over den ontwricht, Schoud, $. 10, p. 5o, in Verhand. van het Zeeuwsch Genootschap. 9. deel, RESPONSIO An QUAESTIONEM MEDICAM. 15 locum, quem tenebat, cum alio posse mutare, cui capüt tanquam puncto firmiori po- test insistere, ita ut saepius magis antrorsum propulsum caput scapulae incumbat, no- vamque sibi paret cavitatem articularem (27 ). $. 5. - .Luxatio tmechanica et spontanea. Rarior videtur luxatio humeri spomt2zez , quae potius obtinere videtur in acetabulo pelvis (28), et mechanicá (29 ) ibi loci frequentior est. Omnium causarum morborum divisio duplex haberi solet praedisponentium scilicet et eccasionalium ( 30); haec etiam in luxatione valet causarum distinctio; nonnunquam enim partes , humeri articulo vicinae, tam laxae reprehenduntur (31), ut fere sud spon- te, saltem parvá vi allatá, caput suá cavitate excidat, ita ut primaria causa non ab in- jurià externá, sed ab ipsáà partium praedispositione repetenda sit; haec autem disposi- tio adeo morbosa fieri potest, ut ad spomraneam. gignendam luxationem nullà violentià extern sibi opus sit, et caput a sede naturali causis internis propellatur ( 32 ) , cujus mali causam proximam varii investigárunt Auctores (33), nec, cum a priori valtopere differat (34) , hujus loci esse videtur, quare leviter illam attigisse sufficiat. Quae autem pertinent ad luxationis ossis humeri symptomatologiam mitto, ne in molestam incidam repetitionem , ubi de hujus mali speciebus acturus sum, nec quid de curà dicturus in hac Commentationis Parte, cum, ut supra monui, Pars altera vario- rum Auctorum luxationem humeri curandi methodum diversam continebit, € A- (27 ) Bonn, I. c; p. 39. (28) J. N. Rust, Arthrokakologie $. 6. p. s. Wien. 1817. 4to. (29) Mechanicam vocat Bóttcher sudizaneam , spontaneam entam luxationem vid. L c. $. 6. (30) Gaub. 1. c. $.59. (31) Hipp. l. c, p. 784. scribit: ,, Quin et habitus quidam corporis discrimen habet, Iis enim » Qui bene habiti sunt membris et carnosis et ardculus minus elabitur et aegrius reconditur, Ubi » Vero solito tenuiores et macilentiores evaserunt , tunc magis excidit et facilius restituitur." Conf, de Iz Motte Traité complet. de Chir. t/4. p. 339. — Heister, Heelk, Onderwys. I, deel, 1. Hoofst, $.13. p. 250 seq. Amsterd, 1776. 4to. (32) Chirurg. Versuche v. B. G. Schreger 9 Bd. p. 2c9. de Omanthrocace, Nürenburg 1818. (33) Hujus mali naturam Schwenke, Gorter, aliique indagárunt, quorum sententiae recensentur apud Rust. Ll, c. $. 14— 23. (34) Caspar. 1l. c. p. 27. 16 PE TRI" ABRAHAMI'JELTIES CIPATPOU SDIISSENCIUMNEDAUSM; DE SPECIEBUS LUXATIONIS OSSIS HUMERI DIVERSIS, Mia est inter Auctores dissensus de variis luxationis ossis humeri speciebus. Multi inter se dissentiunt sententiarum diversitate, plures vero verbis tantum certant , vario nomine eidem luxationis speciei imposito ( 1). Haec autem nominum permutatio , singulà luxatione non satis accurate distinctá, multis ansam dedit erroribus, et du- biis (2), quae nimis brevis dicendi et distinguendi ratio parturiit; inde variae dissen- siones ortae sunt, quas forte amplior et accuratior luxationis speciei descriptio tollisset. Hic autem Vos Viri Clarissimi! a me non fusam exspectatis, ut puto, variorum Auc- torum sententiarum recensionem apud Donnium ( 3), aliosque (4 ) , memoratam de variis. luxationis speciebus, sed, nmi fallor, magis huic loco consentaneum erit, quod vulgo hodie acceptam triplicem luxationum specierum divisionem exponam, modum , quo sin- gula fit, et symptomata, quae unam ab alterà distinguunt, breviter indicem, $. 1. De prima luxationis ossis humeri specie (intra axillam ). Planum, quod habet sinus articularis ossis humeri, si consideremus , et ab illius par- te superiori, quae inter processum coracoideum et acromion media est, parallelam duc- tam nobis fingamus lineam, inferius lineae, cavitatem glenoideam in duas partes divi- dentis, extremum illud punctum est, circa quod Z/uxazio versus inferiora obtinere di- citur. Hanc autem viam os humeri facile sequitur, et suà elabitur cavitate) cum ad illam luxationem producendam quaedam jam adsit partium naturalis praedispositio , cavum ni- mirum axillae ( 5); eádem vero ratione ob propugnacula, quae superiori parti cavitatis articularis scapu!ae adstant, luxatio ad superiora locum habere nequit (6). Haec luxationis species intra axillam i. e. inter tendines m, subscapularis et teretis mie (1) Bonn, Ll. c. p. 12 seq. (2) Boyer. l. c. p. 176. (Ce: 5-93 ' (4) Journ de Medic, par Bacher. t. 93. p. ?74 seq. Conf. Dern, Busch, cissert, de luxat, hum. p. 2 — 8. Berol. 1817. ( 5) Bonn. l. c. p. 7. (6) Idem p. 26. Bücher. 1, c. $. 143. - -—— mec 9 . e — RESPONSIÓ 4b QUAESTIONEM MEDICAM. 17 minoris ( 5) fit, humero a- corpore remoto ( 4); tunc enim axis ossis humeri imaginas rius non amplius superiora respicit hutneri propugnacula, sed magis inferiora versus ad imbecilliorem locüm vertitur, ubi caput ossis humeri faciliorem exitum sibi parat, om. ni fere vi in hunc locum urgente ( 5 ). Praeterea ad hanc luxationem producendam non parum conferre videtur m. pectoralis majoris, dorsalis, aliorumque actío, quorum contractione facilius via ad exitum pandi- tur (6), osse humeri mediam- horum musculorüm vis directionem , ad axillam tenden- tem, secuto. Multae autem possunt existeré causae, quae capiti luxato versus inferiora alium situm praebent, v. g. actio muscularis, lapsus iteratus cet; quà ratione primaria luxatio in secundariam mutatur (7), quod bene animadvertat Chirurgus , cum in cura- tione permagni sit momenti ( 85. ! Symptomata, dicit Caspari (9) , quae in ]nxatione reprehenduntur, sunt vel in ipsá articulatione ; vel in humero luxato , vel denique in consensu partium, ab utriusque partis laesae aegritudine repetendo, *'"Xideamus itaque, hanc triplicem symptomatum (10 ) distinctionem secuti : 1.) de symptomatibus im ipsa articulatione reperiundis. » In superiori humeri parte locus cavus apparet scribit Hippocrates (11), sub acro* mio ossis humeri capite. delapso, necesse est, quod globositas, quam caput ossis hu- meri constituebat, etiam pereat, et acromion magis promineat (12); planities sinus glenoidei eum humero satis notabilem constituit angulum , et forma globosa, quam an- tea habebat. summus bumerus , nunc abiit in asperam lineam (13). Si m. del- - n " toj* , C8. Sprenge!'s, Handb, d, Pathol, t. I. $. 666. (4) Amb. Bertrandi, Lehre v. d. Knochenkrankh. 6. 218. p. 193. Dresd. und Leipz. 1792. 8vo. J- p Pet, traité des malad,. des os t. I, p.163. Paris 1758. 8vo, S. Cooper, l. c, p. 121. C5) Du Verney , Traité des Mal. des os. t. 2. p. 138. Paris 1751. 9vo. Hic auctor assentitur Hippocrati , quod luxatio aZ isferiorz solum locum habere possit, Simplicem etiam primitivam luxationem assumit Sprengelius , 1. c... $. 666. (d. (6) Richerand, l.c. p. eor. ubi etiam animadvertit Auctor luxationem etiam accidere posse per vim summo humero illatam , quod casu, a se ipso observato, probat. «(7 2 Boyer, L c. p. 179. (8) Galen. in Hipp. de art, cl. 7. p. 252. dicit: , oportebit.excidendi finem principium esse revertendi, atque inde rursus ad excidendi principium procedere." (9) 1l. c. p. 88. (10) Notanda videntur, quae scripsit Howship, Prakt, Beobacht. cet. p. 436. nimirum in athle- ticis corporibus nullum symptoma praeter humeri motus aboliionem adesse, ( 11) |. c. p. 787. ( 12 ) Heister. 1, c. p. 270* ( 13) Boyer, l. c, p. 187. C 18 PETRI ABRAHAMI JELTES toileum tensum ( 14) digitorum apicibus premas, tactus est, ac silaneam tangas ( 15 ^ 9.) de symptomatibus in humero deorsum luxato. Caput ossis in axillà percipitur, et eo facilius , quo magis humerum attollis, atque a corpore removes ( 16 ). Humerus longior (17) videtur, si cum sano compares, et distat a costis ( 18) ob mutatam musculorum actionem (de quà infra videbimus ) 5 cubitus etiam ob eandem caus sam parum flectitur, motus humeri fere totus periit, et, si difficilior sit superstes, po» tius fit extrorsum ( 19 ). 3.) de symptomatibus ab utriusque partis laesae aegritudine repetenudis. Aegroti corpus ad illud latus inclinat (20), in quo est luxatio; doloris levamen hune corporis positum admonet, et sic, ut in aliis corporis affectionibus saepe fit, ille habitus de morbi indole certiorem facit chirurgum. . Cubitum parumper flexum altera manu sustinet aeger, ut hac cautelà luxatum humerum tueatur, situmque ei conciliet minus dolorosum (21). Hic autem notasse sufficiat, hanc primariam luxationis speciem. mutari posse in secun- dariam , quae pendet a varia musculorum actione, vel novo impulsu externo (292), ita ut primariam luxationem , quae nonnunquam fieri potest antrorsum, simulet, $. 2» Je seeundd luxationis ossis humeri specie (sub m. pectorali ). Luxatio ossis humeri versus anteriora dicitur ea, quae viam a lined, nobis in cavis tate scapulae glenoideà horizontaliter fictà, et alteri parallelae insistente, indicatam see quitur, i. e. sub processu coracoideo ad internam cavitatis scapulae oram elabitur ca put ossis humeri, quam speciem etiam admisit Celsus (23 ). Haec luxationis species, in quà luxatum caput sub m. pectorali costis insistit (24 ), minus frequenter obtinet (25 ) nec illud mirum videbitur, si partium anatomicam dis- po- (14) V. Gesscher, Hedendaagsch Heelk, r.d. $. 1318. p. 299. Amst, 1781. 4to. ( 15) Caspari, 1. c. ( 16) A. Cooper, .1. c. p. 25. seq. (17) Bernstein, üb, Verrenk. cet. p. 131. (18) V. Gesscher. l. ce (19) Desault, |, c. p. 351. Boyer, l c, p, 188. norat etiam scapulam extrorsum esse inclimas tam, illiusque angulum anteriorem tensione m. deltoidis, coraco -brachialis et bicipitis atque bra» chii pondere deorsum conversum, (2c) Boyer. l. c. (21) Hune situm dicit Caspari signum luxationis ossis humeri characteristicutm, (22) Desault. l c. $.3. n. 25. 26. 27. Petit..l. c. p. 165; (23) De med. L 8, c 15. p. 548. Roter. 1750. ,dicit humerum modo in alam, modo in partem priorem excidere? (24) A. Bertrandi Lehre v. d, Knochenkr, $. 220. Dresd, und Leipz, 1792. 9v0« (25) V. Gesscher, l, c, $. 1316. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 1g. positionem animadvertamus; propugnacula tamen non fam firmà sunt, ut omnino hume- rüm ab.-hac luxatione , sicut acromión ab eá ad superiora, defendere possent ( 26 ). Praetérea vis, quae capitis ossis humeri per viam mémoratam exitum tentat, facilius perit, quam in primá luxationis specie; nam in hac lusatione musculi ad utrumque ossis humeri latus dispositi, non aequabiliter agunt, ita ut, si forsan m. pectoralis ma- jor ad hane luxationem efüciendam conferret, dorsalis major illius actioni se opponeret antagonisticum , illiusque tentamen inane redderet (97). Attamen, si vis allata humeri ad hanc luxationem aptissimae positioni (28) superve- niat, éWi primariam ( 29 ) oriri posse credimus, nec opus esse, ut hujus luxationis prineipiürà: sit ab-axillà ( 90 ). -"Nécéése.ergo est, üt haec luxatio oriri posset, cubitum a corpore recedere . ele- vari, et simul ad tergum retrahi, ita ut pressio, quae modo fiebat ad pàártem in- feriorem membranae capsularis ; nunc sit ad partem internam (31 )5 cui humeri positioni Si accedat aliqua injuria externa , ( 32 ) exitus capiti humeri propulso conceditur , quo, si relaxati sunt musculi abductores, non parum humeri adductores conferre videntur (33)* Saepius autem hanc luxationem secundarie (34) fieri lubenter concedimus , quum ac- tio muscularis saepe cum aliis causis, ut supra diximus, secundariam luxationem produ- càt et valdopere situm capitis, deorsum prolapsi, variare valeat (35). Symptomata, quae in hac specie observantur, sunt sequentia: 1) De symptomatibus in ipsa articulaticne, Omnia ea , quae sub titulo primo luxationis versus inferiora recensita sunt, huc etiam re feruntur, nullum enim a speciei luxationis differentiá potest, quoad ipsam articulationem , oriri symptomatum discrimen. In singuláà luxationis perfectae specie suam cavitatem relin» quit caput luxatum , atque igitur eadem debent adesse symptomata, nisi velis formam pro« cessus coracodei prominentis hac in luxatione parum mutari, et rotundiorem , minus aspe- ram fieri, ei adstante capite ossis humeri luxati, quod: etiam verum est de acromio, si luxatio sit sub spiná scapulae. 2) (26). Journ, de. med. t. 93€. p. 255. (27) Desanlt, l. c. m. 22. p. 348. (28) Caspari l. c. p. 111. (29) S. Cooper, an epit..cet, p. 124 seq. Richerand, |. c. p. ot. (30). Talem: primariau: luxationém fieri posse negavit du Verney: Traité dés malid, des malad, des os. t, 9» pe 133. S. Pallas Prakt, Aleit; die: Knochenkr, z, heilen, $. I46. p. 146, Berl, 1770. C3r) Caspari l.c. (32) C. Bell. Syst. d. operat, Chir, t, 2. p. 203. n. 3. Berlin, 1815, 8v0, (33) Bóottcher. 1. c. $. 143. p. 138. (34) Boyer. Ll: ce p. 184. C35.) Journ; de med; t, 93. obs. 3. p. 2698. obs. 5. p. 271. — DBérnstein 1. €, p. 132. Boyer. l, c. p. 183. C2 5o PETRI ABRAHAMI JELTES. 2) De symptomatibus in. humero sub m. pectorali luxato. Capitis ossis humeri rotunda forma sub m. pectorali percipitur (36) , quod, prout magis minusve alte ibi subsistit, majorem minoremve humeri longitudinem efficere vide- tur, quae erit aequalis sani humeri longitudini, si capitis luxati axis, horizontaliter pro» longatus, in centrum cavitatis glenoideae incideret; cubitus parum flexus, saltem rite extendi nescius, a latere distat et retrorsum trahitur (37 ), ita ut difficilius in priorem partem , quam in posteriorem porrigatur ( 38 ). 3) Je symptomatibus ab utriusque partis laesae aegritudine repetendis. Aegroti habitus hac in luxationis specie non multum ab eo, luxationi versus. infe- riora proprio, differre perhibet Caspari (39). Praeterea notat Heisterus (40 ) vehes- mentiora symptomata, repetenda e vasorum majorum mnervorumque pressione, hanc lue xationem comitari, $. 3. De tertid luxationis ossis humeri specie, (sub spinà scapulae ). Ad luxationem versus posteriora minus apte Gesscherus (41) retulisse videtur luxatio- nem sub scapulà (42), quam dicere malo secundariam illius luxationis , quae fit deorsum vel antrorsum. Luxationem autem versus posteriora adesse statuimus , ubi caput humeri acromion sus biens, margine cavitatis scapulae superato, sub spiná hujus ossis delitescit. (43 ). Acro- mion scapulae impedire, quo minus sursum luxetur humerus , recte notasse mihi videtur Aitken (44), verumtamen minus recte, illud etiam esse obstaculum lusationis versus posteriora, sed quidem impedimentum, ne haec luxatio sursum fiat secundaria (45 ), cum caput luxatum illud aeromion, sive potius spinam scapulae, cui infigitur, superare nequeat. Caspari (46) , qui hujus luxationis raritatem. 47 ) miratur, et attribuit minus validae ac- (36) Bernstein, l. c. p. I31 seq. (37) Caspari l, c. p. 89. vid. v. Gesscher. I. c. $. 1319. (38) Celsus I. c. Boyer l|. c. p. 189. (39) l. c. (40) l. c. n, 2. p. 220. Coopero vero potius assenüor dicenti: (1. c. p. 41) dolorem in hac luxationis specie esse minorem, quami in ed, quae est intra axillam , cum nervi plexus axillaris xnuinus in luxatione sub m. pectorali premantur, (41) l. c. $. 1315. (42) Bonn, l. c. p. 28. conf, Tode Med. Chir, Dibl, Bd. 9. St. 2. p. 264. C43) Boyer. l. c, A. Schaarschmidt Unterricht. v, d. Krankh. d, Knoch. dicit p. 59. hanc lu- xationem ab eà, quae versus inferiora fit ( strictiori sensu hoc sumendum esse videtur, cum auctor ibi loquatur de luxato humeri capite, margini scapulae inferiori insistente ) suam ducere originem, C44) ]. Aitken Essays on fraktur. and luxat. p. i21, Lond, 1795. 8. (45) Caspari l. c. p. 188. (46) l. c. C47) Hanc luxationem rariorem esse omnes consentiunt auctores vid. Jourm, de med, t, 93. p. 296 seq. RESPONSIO:Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 21. actioni, quam exserunt tendines m. infraspinati, teretis minoris et latissimi dorsi in os bumeri, non attendisse videtur ad. ejus. difficilem positionem , quae insuper requiritur , ut haec oriatur-luxatio. .. Illa enim. positio: talis. est , ut, cubito antrorsum Borrgeip'a pectori, tanquam puncto fxo, insistente, sursum centrum capitis humeri respiciat partem acromii posteriorem, nec altius saepe deprimi possit (48 ) , cum m. infraspinatus cum terete minori humeri caput retineat, ne suo sinu retrorsum excidat ( 49 ). Non minus diffücilis videtur capitis humeri intra axillam luxati sitüs mutatio cum lu» xatione secundarid posteriora versus; 'Triceps enim, posteriorem capitis humeri partem tegens, impedit, quominus huc facile elabi possit ( 50) et sitüs mutationem ad anterio- ra faciliorem reddit, quare nom Petito adsentior statuenti ( 51): luxationem versus in- feriora minimo motu mutari posse vel in eam 47 anzeriora vel ad posteriora, nec video, quare , sicut ille posuit, luxationem versus anteriora solummodo major musculorum in pec- tore sitorum vis, cui forsan. non, cedit actio latissimi dorsi aliorumque musculorum, frequentiorem efficeret, 1) De symptomatibus in. ipsa articulatione, Eadem fere Sunt, quae in primá ]uxationis specie notavimus , nisi velis diversam, quam in secundá specie etiam respectu acutiofis acromii prominentiae attigimus , formam processus coracoidei, qui in luxatione posteriora versus acutior apparet ( 52). 2) De sympiomatibus in humero fébrorsum luxato. Protuberantia sub spin4 scapulae reprehenditur, quae est capitis ossis humeri ibi hae- rentis ; cubitus flexus parum a costis distat (53) humerusque ad pectus conversus est (54), et, prout magis minusve a cavitate glenoideà juxta spinam scapulae recedit; longitudo differre videtur ( 55). 3) De symptomatibus ab utriusque partis laesae aegritudine repetendis. Corporis habitus non multum ab eo differt, quem in primà notavimus luxationis spe» cie, et aeger , si modo parum a costis humerus recedat, vehementiorem percipit dolos rem C56). Ex his breviter de humeri luxati speciebus recensitis (ad quam brevem delineationem im. (48) Desault. l. c.- p, 348. (49) Bonn. l. c. p. 10. Praeterea musculi vicini ita sunt dispositi, ut nihil conferre videau« tur ad hanc luxationem efficiendam, conf, Boyer. l. c. p. 183. (50) Richerand, 1. c. p. 200 seq. | | (5t). Traité des mal. des os. p. 162. (52) V. Gesscher |, c. $. I321. Bertrandi. Lehre v. d, Knochenkr. $. 220. p. 194. '(53) Caspari L, c, p. 89. (54) Boyer k c. p. 189. (55) Pet 1, c. p. 167. (56) v. Gescher, 1. c. ri C 3 22 PETRI ADBRAHAMI JELTES imprimis me compulit metus, ne, si liaec fusius referrem, Clarissimorum Virorum pae tientiá abuterer, nec Vos in meá scriptiunculà magnae verborum copiae aequalem. re- periretis dicendi ubertatem ) abunde constare videtur ratio diversarum specierum a variis: Auctoribus acceptarum , et nos, ad distinctionem luxationum primitivarum et secundae riarum attentos , non, ut puto, latebit plurium specierum , quas nonnulli admittunt origo. : C AR UT T.E RT L U.M. DE DIVERSO SITU, DIVERSÁQUE DIRECTIONE IPSIUS OSSIS HUMERI, ET MUS* CULORUM HANC ARTICULATIONEM MOVENTIUM AD CENTRUM CAVITATIS SCAPULAE IN SINGULÀ LUXATIONIS SPECIE, A Rees morbus, cujusdam morbosae causae productum, suos habet effectus, po- nit enim a sanitate recessum , quem non sine taedio patitur corpus, illius conditionis memor, quá antea frui dulce erat. Attamen non tam sensile est corpus humanum, ut levissima causa sanitatis harmoniam perturbet ,. et inde inordinati cieantur motus ; vis enim quaedam medicatrix multum boni etiam operatur corpori, imminentis.mali saepe inscio, dein, nisi tempestive tolle- retur causa, altiores emissuri radices, quae sanitatis fundamentum subreperent, et mox irreparabili lapsu inverterent. Hanc autem vim, Hippocratis "Evoppáv, regere summum est et Medici et Chirurgi officium , impetuosam enim refraenare, torpidam excitare decet, ut, sanitatis . aequilibrio restituto , cum. facilitate et delectamento corporis functiones peragi possint. Haec harmenica corporis operatio tollitur nonnunquam in teneriori vasculorum contex« tu, nonnunquam in rigidiori ossium apparatu, illo e. g. inflammationi, hoc luxationi laborante. Utraque autem corporis morbosa conditio sensiles producit effectus; sic in inflamma« tione, arenulà forte oculo illapsá, et membranam :conjunctivam: irritante, rüinima vasa, antea etiam acerrimi visus acie-non detegenda, sanguine rubro- turgida conspiciuntur, pulsant cet, nec minus in luxatione, vitiatis motüs instrumentis, partium situs, motus» que in vitio esse apparet. Hunc autem mutatum partium situm in singnlà luxationis ossis humeri specie investie gare sequentibus $phis nostrum est propositum, ut ultimam hujus Sectionis partem aba Solvamus, 1 $. r* ;RESPONSIO ap QUAESTIONEM MEDICAM, 23 "$. 1. De situ et. directione ossis humeri ad centrum cayitatis scapulae , mee mon muscu- lorum hanc articulationemm moyentium in primá luzationis specie. (intra axillam ). Caput ossis humeri situm occupans naturalem ita se habet in cavitate glenoided scae pulae, ut, humero ab articulo pendente, ,, circuitus centrum illius capitis retrorsum . et sursum in scapulae sinum directum sit; tuberculum interius, sub unciformi pro» » Cessu situm , respiciat axillam, et. semicanalis cum Bicipitis, tendine sub ligamento 5», triangulari sit; protuberante sub acromio exteriori tuberculo (1 )."* Jam vero, eavitate scapulae glenoideà a capite ossis humeri deorsum prolapso vacua relictá , margo inferior et interior cervicis scapulae incumbit majori tuberculo (2), ita Xt capitis luxati circuitus centrum minime suum respiciat sinum, sed cavitatis glenoi- deae cervicem internam, Os autem in hoc alieno loco situm non amplius, sicuti in situ naturali, juxta corporis latus dependet, sed aliam requirit directionem , quam mus. culi, hanc articulationem moventes, afferant, necesse est (3), puncto fixo vectis mue tato ( 4). i Musculus: Deitoideus. magnam patitur fibrarum distractionem et mutatam directionem , ia ut musculus, qui antea, caput ossis humeri in cavitate glenoideà tegens, apparebat globosus, nunc, eo delapso, hanc formam amittat, planus et tensus sit, Hac fibrarum extensione ,. puncto. insertionis fibrarum magis a sua origine remoto, fit quod crura lon- giora tranguli , cujus imaginem graeca litera A quodammodo repraesentat, basi, quae est in summo humero, insistant, et linea, quam ab apice ad mediam basin fingimus ductam, non mediam secet cavitatem Scapulae , sed. parum accedat ad illius marginem anteriorem. Me- Cr) Bonn LL c. p. 8. Jam Hippecrates articuli statum sanum attendisse videtur, dicens: ( de art, Sect. VI. p. 48. ed, Fo8s.) — ,, cum in anteriorenr partem manus tota extenditur, tunc » brachii caput rectà cavum lati scapularum ossis spectat, neque amurplius anteriore parte promi- » nere videtur. (2) C. Bell. Oper, Chir, t. s. p. 9208. et táb. s. fig. 2. Berl. 1815. 8vo. C3) Optime mihi videtur dixisse Guyenot, mémoir, de l'Acad. Roy. de Chir. t. 5. p. 815. » On doit scavoir, que tout os luxé change l'état naturel de plusieurs muscles; ceux de l'origi- » ne desquels la téte de l'os S'approche, sont rélaxés, et ceux, qui sont dans un cas contrai- » T€, Sont plus ou moins tiraillés. et dans une action plus ou moius violente," Conf, Bonn, l c. p. 11. Bell l. c. Mave ein Klein, Beytrag. cet, p. 68 seq. in Mursinnz's Journ, f, die Chi- Purg. cet, 1 Dd. rst, A. Portal, Cours d'Anat, Med, cet. t. 2. p. 461 seq. Paris 1804. 8vo. C4) Boyer. traité des mal, cet, t, 187. dicit: si Pon considére le malade en face ou par der- riére, et que l'on prolonge idéslement en haut la ligne axuelle du bras, qui présente la direction de l'humerus , cette ligne ne tombe point dans le centre du moignon de l'épaule, comme eile le fait dans le bras du cóté sain, mais elle se termine un peu au dessous et en dedans de l'angle autécrieur de l'omoplate,? 24 PETRI ADRAHAMI JELTES Necesse ergo est, hujus musculi tensione parum elevari humerum , et cubitum a, cose tis recedere ( 5), quo etiam confert : j M. Coraco-brachiaíis, inter m. pectoralem minorem et caput breve bicipitis situs (5), qui etiam in hac luxationis specie extendi debere videtur ( 7)5 directio vero hujus müs- culi fere eadem manet, cujus directionis linea, quae in "naturali humeri statu parum in- trorsum vergit, a processu coracoideo, ad internam humeri superficiem tendens, for- san magis parallela fit," cum nunquam haec luxatio directe deorsum obtineat, saltem persistat (8), sed per verba ,,os Aumeri luxari deorsum" plerique "auctores intelligi velint Juxationem intra: axillam ( 9), wel aliis verbis, capuz: humeri introrsum 'et- deor- sum luxatum ( 10 ). M. Supra -spinatus, juxta radicem processus coracoidei tensus ( 11), oblique, mem- branam capsularem magis minusve disruptam superáns , descendit ad insertionis punc. tum, ita ut hujus musculi fibrae: partim cavitati, suo capite vacuae, incumbant, quae, in statu articulationis naturali situm fere horizontalem habentes, in luxatione versus infee riora potius obliquáà directione stringuntur, j Supra anatomicam partium descriptionem exponentes memoravimus etiam tendinem quemdam m. bicipitis a superiori parte cervicis scapulae ortum, et, capsulari articuli membraná perforatá, in semicanali inter duo tubercula ossis humeri contentum , ut dein cum capitis alterius carne jungatur, Hujus autem tendinis situs etiam mutatur, fulcro , enim (5) Gal. de Hipp. et Piat, decret, 1, 9. c. 4. t, 2. P.o8r. Venet. 1525. Desault, l, c, p. 331 seq. C6) Bonn. 1l. c. tab. 1. v. (72 H. Thomson observ, on. a dislocated, Should. cer. in. Med. 'Observ, and: Inquir, vol. 2, p.343. Lond. »762. 8vo.. sed hic notandum est quod Auctor loquatur de humero z/riu; intra axillam luxato, unde forsan illius. verba explicanda sunt » the coraco-brachialis was. little ense ," infra enim dicit, se, accuratius situ capitis humeri investigato , illud invenisse in interiori scapu- lse cervice ad radicem processus coracoidel intra m, subscapularem et serratum anticum majorem , ita ut, hac capitis sede cognità, facile pateat, quare parum teusus fuerit m, Coraco-brachialis, (8) Richerand. Mém, de la Sociét. cet. t. 5. p. 460. dicit: ,, la téte de l'os s'échappe en bas et en méme temps un peu en dedans, parceque la longue portion du triceps empéche, qu* elle ne sorte directement par la partie inférieure de la cavité glénoide, au dessous de la quelle son tendon s'attache." (9) i.e. sicuti scribit W, Bromfield Chir. Observ, and cases vol. t. p.222. Lond. 1773. $vo. inter rendines m. pectoralis majoris, latissimi dorsi et teretis majoris. (10) Bonn, l, c. p. 24. (1r) J. Aitken. Essays on Frakt, and Luxat. p. 122. ubi dicit: , the short muscles inserted near ist head must be greatly deranged particularly the supra-spinatus cet, — indeed in some cae ses I have suspected a laceration," Conf, Thomson, l c. p. 249. RESPONSIO a» QUAESTIONEM MEDICAM. 25 enim suo amisso, deprimitur, simulque tenditur (12), centrum cavitatis scapulae de- cussans, quare cubiti flexionem in omnibus reponendi methodis, .qualescunque sint, laudandam esse, putat Percivall Pott ( 13 ). jam vero, indagatis musculorum, superiorem scapulae partem occupantium, situ et directione mutatis, videamus quomodo musculi, infra spinam scapulae, et sub ipsá scapulà siti, iu hac luxationis specie se habeant. Musculi, qui nunc memorandi super- sunt, minorem , quam jam memorati, tensionem pati videntur, inter quos nonnulli potius relaxantur; nec mirum, illi enim e. g. M. subscapularis, teres major cet. ad latus sinüs articularis siti propius accedere videntur ad illud punctum, cui in hac luxatione caput hu- meri incumbit, ita ut distantia m, subscapularis originis et insertionis minorem efficiat fi- brarum muscularium tensionem ,. neminemque dubitaturum autumo , quin, capite ossis hu- Teri intra cavitatem axillae retento, hicce musculus reverá reJaxetur, tendine crasso an- teriorem sinüs articularis partem. occupante; tuberculum enim minus, punctum insertio- nis hujus musculi, quod, humero ab articulo pendente, sub unciformi processu situm , axillam respicit (14) , cavitati internae scapulae propius fit, unde m. subscapularis origo; sed ne moremur, singuli musculi mutatam indagemus directionem ad centrum ca- vitatis scapulae. M. Infra-spinatus, ab externá scapulae parte infra spinam ortus, fibras, in tendinem collectas, in tuberculo externo humeri insertas habet. Si autem hanc fibrarum muscula- rium directionem in sano articulo attendamus , mox videmus, ubi lineam imaginariam ducimus ab origine usque ad insertionem illius musculi , illam esse fere horizonta- lem, ita ut insertionis punctum , parum extrorsum situm, respectu cavitatis glenoideae oblique centrum cavitatis respiciat. Jam vero, capite humeri deorsum luxato, tuberculo itaque externo, in quo m. in- fraspinatus terminatur, depresso, si nulla disruptio fibrarum obtinuerit, necesse est, quod linea directionis, antea centrum cavitatis scapulae horizontaliter decussans, nunc partem inferiorem (15), quae basin constituit, peripheriae cavitatis tangat, ita ut a li- neà rectà decedens cum spiná scapulae, cui horizontaliter subjacebat, angulum quo- dammodo formet acutum. ^ AM. Subscapularis:a suo ortu procedens sub processu coracoideo: superiorem et. ante- riorem marginem cavitatis scapulae respicit, et ab. eo loco directionem situmque mutat. Fibrae enim, quae radiatim a totá interná scapulae superficie in unum fasciculum con- fluunt, simulac oram appropinquant anteriorem sinüs articularis, inde magis recedunt, tuberculum internum, insertionis punctum, oblique deorsum secutae. ] Fi- (12) Thomson, 1. c. p. 344. Petit, l, c. t. I. p. 189. (13) Chir. Works p.7oo. Lond, 1775. 4to; C14) Bom, l. c. p. 8. (15) A. Cooper. Abhandl, üb. lux, cet, p. 28. » D 26 PETRI ABRAHAMI JELTES Fibrae autem M. Teretis minoris, quae, ab angulo seapulae inferiori oblique adscen- dentes, in statu sano articuli priorem et inferiorem scapulae marginem secutae, an- gulum acutum constituebant cum lineà imaginarid, per centrum cavitatis ductd, et juxta spinam scapulae horizontaliter prolongatá, nunc, humero deorsum luxato, ita se hae bent, ut potius acquirant situm minus obliquum , magis horizontalem , et angulus, quem format linea directionis musculi cum illà imaginarià horizontali scapulae, etiam acutior evadat. Similem patitur directionis mutationem 7. Teres major, qui, sub praecedenti situs, marginem anteriorem scapulae sequitur, et sic quoque cum lined, per centrum cavi- tatis horizontaliter scapulae ductáà , angulum constituit acutum; cum vero hac in luxatione tuberculum minus, in quo hic inseritur musculus , inveniatur in horizontali directione lineae, in cavitate glenoideá ductae, necesse est, quod, sicut prior, etiam hic musculus cum illà lined imaginariá angulum acutiorem formet. Necesse vero est, quod, humero flexo, musculi "Teretes in statu relaxationis sint (16), cum puncta insertionis et originis propius se accedant ( 17 ). Haec autem sufficiant de mutato musculorum articulationem humeri ambientium situ et directione , e quibus facile, quem supra notavimus, humeri habitus deducitur. No- tari meretur, quod vasa axillaria et nervi, a luxato intra axillam humero pressa (18), saepius molestam afferant sensationem. Jam diximus de facili sitüs mutatione luxati humeri, nec , haec si animadvertas, opus esse duco, ut moneam, modo descriptum situm et directionem musculorum ossisque humeri differre debere pro loco, quem forte dein occupat caput luxatum, diverso, $. 2. De situ et directione ossis humeri ad centrum cayitatis scapulae , nec non musculorum in secundd luxationis specie ( versus anteriora ), Si quatuor ducamus in cavitate glenoided scapulae lineas, unam verticalem a radice processüs. coracoidei usque ad partem hujus cavitatis inferiorem, alteram horizonta- lem, quae mediam cavitatem decussat, primae lineae ita insistens, ut quatuor compo. nat angulos rectos, (illud linearum decussationis punctum est centrum cavitatis scapu- lae) tertiam obliquam, quae, si prolonges, in summum humerum incidit, et quà cum quarta linea, oblique a processu corocoideo ducta quatuor etiam format angulos, qua- les linea verticalis cum horizontali componit, — si planum, quod nobis offert sinus articularis, sic lineis dividamus, facilius erit situm indicare capitis luxati, humerique directionem mutatam respectu centri cavitatis scapulaes Mox enim invenimus, capite antrorsum luxato, et sub claviculd costis insistente, (16) Thomson. l, c. p. 344 seqq. (17) Bonn l.c, p. 11e (18) l.c tab, I, n. ic RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 27 hanc humeri directionem: linea humeri verticalis) quae in normali articuli statu verti- cali scapulae respondebat, parallela est obliquae articularis sinüs, a processu coracoideo ductae, ita ut humeri linea verticalis mediae claviculae oblique insistere videatur ( r9 ). Ex hoc humeri mutato situ facile patet, qualis debeat esse musculorum , humeri ar- ticulum ambientium, directionis mutatio, quae jam a nobis etiam in hac luxationis spe- cie exponenda est. JM. Deltoidei sitüs mutatio , sive fibrarum mutata directio, sic, se eet punctum insertionis , quod in saná articuli conditione erat in lined verticali, a mediá basi hujus musculi triangularis ductá , in luxatione versus anteriora cadit antrorsum extra illam li- neam imaginariam, unde necessario fit, quod illius musculi fibrae etiam oblique antror« sum dirigantur (20), cujus directionis primus gradus, ut ita dicam, obtinere videtur in duxatione yersus inferiora, cum per illam luxationis speciem, ut vidimus , talis intelli- genda sit, in quà non solum caput ossis humeri versus inferiora, sed etiam simul pa- rum antrorsus motum est, 4M. Coraco-brachialis ortus a processu coracoideo , qui partem externam capitis ossis humeri, anteriora versus luxati, respicit, eandem fere servat, quam antea habebat, direc. tionis lineam. Multum bac in re differt a musculis, qui arctius articulum circumdant , breviori inter originis et insertionis puncta distantid, luxatum caput sequi cogun- tur. Hujus itaque musculi directio, respectu cavitatis glenoideae scapulae, fere eadem manet; sed, ratione habità sitüs mutationis hujus aliorumque musculorum, facile constat, qualem situm os humeri ipsum nanciscatur (91). AM. Supra-spinatus in hac luxationis specie maximam subit tensionem , nec mirum ,, muse. » culi (enim), a quorum origine os recedit, plus minus protrahuntur, tenduntur" cet (22). Quid autem de hujus musculi directione fit? musculus, qui horizontaliter a suà origine ad finem in tubere majori ossis humeri tendebat, ad marginem superio- rem .cavitatis scapulae cum pervenerit, capite humeri vacuae, reflectitur ad dictum mar- ginem , insertionis punctum secutus, unde fit, quod tendinosa pars cum cavitate glenoi. deà angulum formet acutum. Caput breve 7M. Bicipitis eandem , quam memoravimus in Coraco -brachiali , directio- nem respectu cavitatis glenoideae sequitur, ita ut cum illo humerum, cubito parum flexo, extrorsum trahat, quo etiam conferunt 4M. de/toideus et supra -spinatus (23 )* Lon- (19) Cooper Ll. c. p. 41. Caspari l. c. p. r9. (20) Caspari l. c.. (o1) Idem l, c. p. 111. ubi dicit. » dieser ( humerus) erhált — ein Querlage über die Sehne des Subscapularis und Teres major, (22) Mem. de l'Acad, Royal, cet, t, 5. p. 812. (23) Caspari lc. p. 112. 28 PTTUTRI ABRAHAWMI JETZTES Longum autem musculi Tricipitis caput impedit, quominus humerus nimis alte attra- hatur. M. Infra-spinatus etiam suam servat directionem horizontalem; adjacens enim sca- pulae spinae , quae respondet horizontali lineae , medio sinui articulari , inscriptae in eddem directione , quà m. supra-spinatus deorsum , ad insertionis punctum sur- sum protrahitur , ita ut uterque musculus , se invicem accedens , triangulum quasi constitugt, cujus basis est margo cavitatis scapulae externus et apex utriusque tendinis extremum. M. Subscapularis, a capite antrorsum luxato versus anteriora propulsus, non mutat directionem horizontalem respectu cavitatis glenoideae, sed quidem ab illà recedit, et remotior fit a centro cavitatis scapulae, capite ossis humeri, ut dicunt, sub musculo pec- torali delitescente. M, Teretis minoris etiam minus, quam in luxatione versus inferiora, directio muta. tur, caput enim humeri luxati, licet a centro scapulae aberret, in. eádem fere remanet directionis lined horizontali , ita ut inde quidem oriatur major tensio teretis minoris (24), sed nulla fibrarum muscularium in scapulae super£cie externà sitüs mutatio. M. Teres major, solum ad motus humeri perficiendos destinatus, nec ligamento cap- sulari annexus, nullam , quoad punctum fixum (25), subit sitüs mutationem, et direc- tio musculi, a margine externo sub terete minori ad humeri tuberculum internum obli- que tendentis, tantum modo remotior fit a plano cavitatis glenoideae. jam vero, si ad variorum musculorum, hanc articulationem ambientium , directionem attendamus, facile constat, cubitum magis recedere debere a costis, et extrorsum verti, quam in luxatione axillari (26); nec minus tute e situ capitis. luxati deducendum vi» detur, quod haec luxatio minus dolorosa sit, quam praecedens. $- 3. JDe situ et directione ossis humeri ad: eentrum cayitatis scapulae , nec non znts- culorum in tertid luxationis specie ( versus posteriora ). Omnes, auctores uno ore hujus luxationis raritatem testantur, cujus rei causam nonnulli ponunt in acromii obstaculo (27), alii directioni humeri attribuunt, in quà humerus, ut (24) Thomson l c. p. 545. dicitz in luxatione- intra axillam contrarium obtinet, ibi enim teretis minoris reprehenditur relaxatio, (25) Nam ilud punctum amittunt in quávis luxationis specie musculi, qui in statu articuli normali humeri capiti imcumbunt, illudque: in cavitate amplectuntur, (26) Cooper l. c. p. 4t. (o7) lllud acromion tanquam obstaculum. luxationis: posteriora versus, valdopere differre posse; fa* RESPONSIO Ab QUAESTIONEM MEDICAM. " nt haec luxatio fiat, versari debet. Quidquid sit, illud certum videtur, ( nisi omnem fidem relatis negemus) , quod sub spinà scapulae nonnunquam inveniatur caput ossis hume- ri (28 ), et solummodo híc nostrum est, exponere situm et directionem, quam os hu- meri, illiusque musculi tali in casu accipiunt. Axis autem ossis humeri dirigitur in spinam scapulae, quá simul impeditur (29), quominus secundaria luxatio sursum fiat. Attamen repetitá musculi latissimi dorsi, te- retisque majoris, contractione situm mutare potest haec luxatio et secundaria fieri, quae tamen tunc eandem fere servat directionem horizontalem, sed forte parum remotior est a scapulae cervice, cui primo adstabat. Inde etiam facile liquet, humeri directionem pro capitis situ, magis minusve a sinu articulari remoto , differre, nec minus constat, ple- rumque eam ita se habere, ut, capite ossis humeri sub musculo infra-spinato et terete minori delitescente, angulus, quem format cum anteriori scapulae margine, ad rectum ac- - cedat, cum humerus sequatur obliquam costarum directionem. In hac quoque luxationis specie primum videamus de m. deltoideo , dein de ceteris eo- dem, quem supra observavimus, ordine. JM. .Deltoideus ita situ et directione mutatur, ut apex trianguli , sive punctum insertionis, in humero non amplius infra cavitatem glenoideam scapulae inveniatur in verticali lineae directione, ductae a ligamento medio triangulari per cavitatis centrum ad anteriorem scapulae costam, sed extra illam sub spinà scapulae excidat, unde fit extrore sum obliqua deltoidei directio. Pars autem musculi interna, quae oritur a processu co- racoideo , cum longiorem describat decessionis lineam i. e, originis punctum ab illo in* sertionis remotissimum Sit, maxime tensa reprehenditur, illiusque directio convenit li- neae obliquae imaginariae, ab interiori ad exteriorem sinüs articularis partem descen« denti. M. Coraco-brachialis, qui cum musculo praecedenti humerum attollit, et cum illius parte interiori os humeri simul antrorsum movere potest, quodammodo in hac luxatione etiam praecedentis sequitur directionem mutatam. Videtur hic musculus propius, quam antea, accedere ad marginem intermum cavitatis glenoideae, illiusque partem inferiorem tangere, internam humeri luxati superficiem secutus. 4M. Supra- spinatus magnam subit fibrarum directionis mutationem ; lae enim, in pare tium situ maturali horizontaliter in fossà supra-spinatà procedentes, marginem cavitatis scapulae in eádem directione superabant, ut se tuberculo externo infigerent; nunc vero in facillime patet, si diversam ; praecipue quoad processuum forníam, sc»pularum fabricam considere- mus, cum acromion.in unà scapulà huic luxationi.satis amplum concedere videatur locum, qui in alterá , altius descendente processu, impeditur, í (28) Cooper l1, c. p. 46. (29) Desault 1, c; p. 348. D 5 3o PETRI ABRAHAMI JELTES in hoc statu articuli praeternaturali, cum etiam illud insertionis punctum C tuberculum externum) sequi cogantur, circum partem spinae scapulae anteriorem conversae deorsum tenduntur, Primo itaque m. supra spinatus ob ossium spinae impedimentum situm ser- vat horizontalem , dein vero, ubi supereminet acromion, ab horizontali directionis lined recedit, et eam musculi deltoidei sequitur. Praecedentium musculorum directionem posteriora versus etiam sequitur 4M. Aicipitis capitis brevis tendo, et membranaceá contentus vaginá cavitati scapulae adpremitur; di- rectio ergo, quae primo erat horizontalis, tendine capitis humeri globositatem superan- te, nunc in hac luxatione potius obliqua respectu cavitatis glenoideae dici meretur, - M. Infra -spinatus fere similem habet sitüs mutationem in hac luxatione respectu humeri luxati, ac subscapularis in ed, quae caput humieri inter scapulam et costas ur- get (30); retrorsum enim luxatus humerus simili ratione subit m, infra-spinatum 5 il- lius autem musculi, brevioris quidem subjacente capite ossis humeri, directio est eadem ; aliam enim directionem , respectu cavitatis scapulae, caput luxati humeri huic musculo impertire nequit, cum luxatum os ad originem suam accedat, sinu articulari non intere medio. M. Subscapularis extrorsum conversus magnam patitur extensionem fibrarum, quae ad inferiorem cavitatis scapulae partem circumvolutae, tuberculum humeri internum petunt , quod hac in luxaiionis specie internam scapulae cervicem respicit, Eandem, quam m. infra-spinatus , subit zz. Teres minor directionem , utrumque enim subit luxatus humerus, et utriusque est fere eadem origo et finis. M. Teres major denique valde relaxatur, illius enim linea directionis in humeri artie culo bene constituto parallela lineae obliquae, ab exteriori ad interiorem marginem cavi- tatis glenoideae adscendenti , in hac luxationis specie potius fit parallela verticali. li- neae imaginariae, cum insertionis punctum me teretis majoris jam non sit ad internum ca« vitatis scapulae marginem, sed ad externum sub pro&minente acromio supra suae origi- nis punctum, Plures autem musculi in singulà luxationis specie quandam mutationem subire viden- Xur, quoad situm et directionem e. g. M. Pectoralis latissimus dorsi, cet. quorum, laxiori quidem nexu articulo adhaerentium , directio quodammodo mutari debet, situ capitis humeri intermedii, in quod hi etiam agunt, mutato. Haec autem lubenter relinquo, ne iis exponendis, quae Quaestio. proposita non exi- gere videtur, Vestrüm Clarissimorum Virorum patientid abutar. Sufficiant itaque haec, quae a me tradita sunt, et potius transeam ad alteram par- tem , quae primam forsan volumine superabit, quod tamen non mihi, sed. Auctoribus novarum rerum , quae saepius tantum novitatis speciem ferunt, cupidis. imputari potest. S E C- (3o) C. White an decount of a new ,Meihod, cet. in Med. Obs. and Inquir. t, 2. p. 378 seq. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. $1 S ROT p.O A HU ESJR. A. HISTORIA LITERARIA OMNIS AUXILII MANUALIS,ET INSTUMEN-* TALIS IN RESTITUTIONEM HUMERI LUXATIA VARIIS AUCTO- RIBUS PROPOSITI. Mais est curare, quae in aegro contra naturam sunt, eum in finem e causis mor. bi naturam eruere tentat, quam etiam per symptomata interrogat, miserorum salus me- dici est studium; quid praeclarius? jure dixit Cicero (1): » homines — ad Deos nullà re propius accedunt, quam salutem hominibus dando." A primis inde temporibus aegritudines, quas ab externis injuriis (2 ) accipiebant ho- mines, nec sine taedio mens ob arctum cum corpore vinculuur ferebat, tollendi stu- dium collatum est, quantum scilicet artis fines sinebant. Non mirandum itaque, quod permulta, cum etiam de internà medicinà optime vete- res meriti sint, Medicae artis Principes etiam tradiderint, quae externam medicinam Spectant, illius matreni, Illud iterum luxationum curatione probatur, quae alteram conficit Quaestionis partem , cui absolvendae jam me accingo, Vestrüm Clarissimorum Virorum indulgentid fretus , quam. imploranti certe non denegabitis, suarum virium imbecillitatis conscio. Hune putavi mihi observandum esse in his pertractandis ordinem chronologicum, qui a Medicinae Patribus incipit, et simpliciora proponit veterum auxilia ad humerum luxatum in situm naturalem reducendum, quae vario modo magis composita reddiderunt, eorum- que numerum novis excogitatis adauxerunt Recentiores. C1) Orat. pro Q. Ligario c. t2. (2) ]. Z. Piatner, Opusc, t, 2. prol, I. p. 2, Lips. 1749. € A. 31 PETRI ABRAHAMI JELTES GA UIDI LL POR DONIS DUM: DE VARIIS ANTIQUIORUM AUCTORUM HUMERUM LUXATUM REPONENDI METHODIS, $. 1. Hippocrates. P rimus (1), quem recenset Hippocrates , reponendi modus est per digitos, alter per calcem , tertius 3j vou xaTcpucpios, (qui ita vocatur, quia per summum humerum alte- rius hominis fiebat, ) quartus per pistillum , quintus per scalam 5 sextum autem , quem me- morat, modum optimum dicit fieri per Zu» (2), quam sic describit (3) : ,,ligaum esto latitudinis fere quidem quinque aut quatuor digitorum, crassitudinis vero duorum, aut etiam tenuius, longitudinis autem bicubitalis , aut paulo minus. Superciliosam (4) au- tem habeat eminentiam in summ rotunditatis parte paulum exstantem, quà non latus, sed brachii caput attingit, ut huic supposita alae ad costas adaptetur. Lignum quoque, quo lenius reddatur, extremá sui parte linteum aut fasciam mollem agglutinatam habeat. Deinde ligni capite sub alam intro, quantum fieri potest, inter costas, et brachii caput impulso , manus tota ad lignum porrecta alligari debet, ut ad brachium et ad cubitum , et ad volam manus, quam firmissime quiescat" (5). Dein quomodo utendum est, notat dicens : :,, post haec trabeculae transversae inter duas colummas probe allegatae manus una cum ligno superimponenda, sic ut alterá quidem parre manus, alterá corpus, ad alam vero trabecula statuatur. Demum in alteram partem manus una cum ligno circa tra- (1) Modum reponendi humerum luxatum per digitos non secundum naturam esse monet Hipp. addit enim : ,, circumagentes in suam sedem articulum cogunt" magis autem laudat, qui fit per calcem et pistillum , in illo enim prope secundum naturam cogunt, vid, Sect.6. de art. p. 382. edit. Foés, Genev. 1657. (2) Heist. Inst. Chir, Part. 1. c. 7. art. 6. p. 245. Amst, 1750. O, J. Evers. obs, de lux. hum, in. IN, act, nat, curios. t. 9. obs, 16. p. 66. (3) Hipp. l. c. p. 383. (4) Ab eà superciliosà eminentiá hoc instrumentum vocatur Zuf, cujus verbi prima notio est supercilium petrae, conf, Gal. comm. 1r. in lib, Hipp. de art. t. 5. p. 255. Venet. 1525. (5) Conf. in h. l. tab. er. Armament, Chirurg. Sculteti, Hag. Comit. 1657. ( haec tamen figura non ipsam Hippocratis amben proponere videtur simplicem, sed magis compositam, postea usita- tam ; nulla enim fit apud auctorem mentio de quodam articulo, quo superior mobilis pars cum ire feriori stabili conjungeretur ) et inspiciatur tabula, quae invenitur in Galeno Commentatore su- pra memorato, RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 33 trabeculam deorsum urgenda, in alteram vero reliquum corpus. Trabecula autem ita alte vinciatur, ut totum corpus sublime summis pedibus insistat."? Si tali modo homo, cui humerus luxatus est, curetur, possent ex Hippocratis sen- tentià, et quae jam diu exciderunt, luxationes tantum modo reponi ,27i5j zezore caro in » cavum yencrit , atque humeri caput locum sibi tritum fecerit , in quem yeniat (6)? No» tat autem. etiam Hippocrates loco columnarum , et tigni transversi, quae evuAo/ et evporia dicebantur, super magnum sedile Thessalum et fores bipartitas, vim posse adhiberi, sed parandum esse lignum , quemadmodum supra dixit, Ubi vero majori vi opus erat, suo utebatur scamno (7). $.2. Celhus, * Quae nobis tradidit de humero luxato reponendo Celsus (8) non multum ab iis, quae Hippocrates protulit, differunt (9). Ab Hippocrate autem eo dissentitur, quod non tantum luxationem in alam admittat (10) , sed etiam in partem priorem ( rr ). Pro diversà luxatione igitur etiam diversum reponendi modum proponit; si enim in alam humerus excidit, et corpus imbecillibus nervis intentum est, suflicit e Celsi sen- tentiá sola encheiresis, collocato enim in sedili homine, alter caput lati scapularum os* sis leniter reducat minister, alter brachium extendat, dum ipse a tergo residens humerum sub alà ejus cogit, simulque et latum os, et alterá manu brachium ejus ad latus im- pellit. . Expertus tamen difficultatem tali modo in robustiori corpore reponendi luxatum hus merum etiam quodam instrumento uti coactus est, quod sic describit (12): | ,, Spa, » tula lignea (est), quae et crassitudinem duorum digitorum habet, et longitudine ab » alà (6) Hipp. l. c. ' (7) Vid. Scult, 1, c. tab. 94. fig. 4. Apte ad tres modos generales hi recensiti possunt refer ri Primus enim fit per circumrotationem ; secundus, qui vià prclapsui contrarià , tertius, qui se- cundo addit extensionem , quae sine instrumentis vel cum instruments efliciebatur, Manganeti Bibl. Chirurg. t. 3. lib. 10. c. 4. p. 129 seq. Genev. 1731. fol. (8) A nonnullis dietus est Celsus Latinus Hippocrates, vid. Marrherr, Prael,. in H. Boerhaave Inst, Med, t. 1, p. 72.. Viennae et Lipsiae 1785. 8vo. (9) P. Forestus obs. Med. t. 4. 1. 9. obs. 4. p. 292. Rothom. 16523. fol, (10) Dicit enim Hipp. l c. p. 780. ,, uno modo humeri articulus excidit, in alam videlicet, nunquam in superiorem aut exteriorem partem" iis vero addit: , non est tamen , quod contendere cupiam, excidatne, an non, sed in. priorem partem elapsum nec vidi unquam, nec elabi posse existimo," 1 (11) Cels. de Med; 1. 8. c. r. p. 461. ex recens, Leon, Targ. 1785. 4to. C 12) 1. c. p. 462. E 24 PETRI ABRAHAMI JELTES »alà usque al digitos pervenit: in quà summá capitulum est rotundum , et leniter ca» » vum, ut recipere particulam aliquam ex capite humeri possit. In eà bina foramina » tribus locis sunt, inter se spatio distantibus, in quae lora mollia conjiciuntur. Ea- 5 Que spatha fascid involuta, quominus tactu laedat, ad alam a brachio dirigitur, sic , ut caput ejus summae alae subjiciatur: deinde locis suis ad brachium deligatur, bra» » chium (13) diligatum super scalae gallinariae gradum trajicitur ita alte , ut consistere » homo ipse non possit, simulque in alteram partem corpus demittitur, in alteram bra. » chium intenditur, eoque fit, ut capite ligni caput humeri impulsum in suam sedem » modo cum sono, modo sine hoc, compellatur." Si hoc conferas instrumentum cum Hippocratis ambe, illiusque usum, certe non magnam invenies differentiam, solummodo instrumenti nomine mutato, Reliqua autem addit Celsus , quae spectant alterum luxationis modum , nempe in prio- rem partem : ,, at si in priorem partem humerus excidit, supinus homo collocandus est » fasciàáque aut habenáà media ala circumdanda. est, capitaque ejus post caput hominis mie » nhistro tralenda; brachium alteri, praecipiendumque, ut ille habenam , hic brachium ex- » tendat: deinde medicus caput quidem hominis sinistr debet repellere 5 dextri vero cue » bitum cum humero attollere; faciliusque in hoc casu , quam in priori revertitur," $8. 3- Galenus. Laudat Galenus primo Hippocratis restituendi modum per digitos ( 14) in quo. id simul efficiendum est, quod primo caput humeri luxati impellatur in priorem partem, dein in superiorem , postremo in posteriorem ; optimum autem censet Galenus, quod hue merus in repositione, dictà directione observatà, lineas sequatur rectas (15 ). Neautem homo vim sequatur ad reponendum humerum illatam, necesse esse monet auctor, etiam hoc Hippocratis monitum (16) admittens, quod medicus, capite objecto, summum lati scapularum ossis repellat, et humerum adurgeat genibus ad imum ejus datis, "Ver- bo dicam, non solum dilucide primum Hippocratis restituendi modum exposuisse Gale« num, sed etiam reliquos, quos supra recensuimus modos, " Cuin veró Hippocrates unicam solummodo acceperit, vel potius, ut ipse ait, coge noverit luxationis speciem , nullam apud eum invenimus aliam viam indicatam, quam se. queretur caput, si antrorsum luxetur, qualem luxationem reverà se observasse testatur Ga- (13) 1. c. p. 463. C14) Comm. r. in Hipp. de art. p. 219. Vido Vidio Florentino interprete in Chir. e Graeco iu Lat. conversá. Par. 1544. fol. (153) l. c. p. 220. norat etiam hic Galenus saepe non sic, sed circa cervicem lati seapularum ossis circeumduci bumeri caput, ut restituatur, quem modum appellat Hippocrates sepzQaAgive (16 ) Hipp. Sect. 6. de art, p. 383. - RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 35 Galenus (17), et cui propriam concedit encheiresin, Dicit enim: (18) ,,in casu — quo » in priorem partem excidit, non convenit eodem modo impellere, quo in alam articulus » erupit, ibi enim opus erat articulum primo in priorem partem , deinde sursum adducere, , dum collocaretur e regione sui cavi: nunc autem — impellere ipsum oportet ad contras » riam regionem, in quo faciendo periculum est, ne ipse deorsum lapsus a musculis in » alam trahatur, quam rem in diversa extendentes praecipue vitamus, Non est autem » ab re dum in diversa extenditur, locum saepire, qui sub alà est" cet: Memorat etiam Galenus extensionis instrumentum Glossocomum ( 19) dictum, quod ipsius nomen retinuit, praecipue ad os femoris fractum reponendum usitatum. | Glos- $ocomum s. Glossocomiüm , auctore. Galeno, ab Atticis appellatur arcula, in quà ser- vare homines solent res eas, quas in pretio habent, Usus vero voluit efficere, quod instrumenta pleraque, dein ad extensionem parandam inventi, licet minime arculae figu. iam referrent, Glossocomii nomine insignita fuerint. $. 4... Oribasius. " Jam magis composita instrumenta fiunt ad restituendum humerum luxatum, nec ame plius sufücit simplex Hippocratis ambe, sed majores instrumentorum apparatus petun- tur (90), quibus, diceres, vix opus esse saxo ingenti volvendo. : "Tres agnovit Oribasius luxationum species, ita ut reponendi methodum diversam doce- àt, prout caput humeri in alam, ut ait, exciderit, vel in prioren, velin posteriorem partem, Breviter ipsius repositionis modum in singulà specie resumamus: Quoad primam: , oportet (21) scalae cuidam annectere cuneum, et ita quidem, ut eminentior pars axillae cavum subeat, dein ad inferiorem scalae partem organon tractorium áligandum est per annulos et fünes (22). Quatuor praeterea trochleae addantur, qua» rum duae, a summo gradu suspensae , deorsum spectent, duae ab imo sursum. Juxta scalam confirmatam subsellinm collocetur, super quod adscendat homo (ut quaedam de hujus instrumenti usu notemus ), et trajiciat brachium super gradum , ita ut cuneus apte alam ingrediatur, et capita laquei, humero ad cubitum injecti, deorsum ducta ad clavum àxis religentur, cujus conversio directà deductione ab inferiori parte intendit, Auctá jam satis mtensione, et subsellio subtracto , minister à posteriori parte collocatus collum in cons (17) Comm. in lib. Hipp. de art. t, 5. p. 255 seq. (18) 1. c. (19) Comm. II. in Hipp. lib. de fract. p. 180. conf. Scultet. l. c, p. 58» tab. 25. fig. 4» (20) Oribasius de machin: Vido Vidio Florentin, interpret. c. 1, p. 161 ex Henr, Stephani libe med. ert, principes continente, ; 5» .C21 ) l..c,:Cap. Io. p. 268 seq. (22) Hujus organi descriptio legitur l. C. c. 8. p. 167. E 36 PETRI ABRAHAMI JELTES contrariam partem cogit. Is autem, qui repositionem tentat, duplicem habenam , que est inter humerum et cuneum , prehendat, et, cubitum ad scalam repellens, humeri caput per habenam extrahat: quo facto remittenda intensio est, et ipsum caput humeri sur- sum pellendum, ut in pristinum locum redeat." Haec autem extensio fiebat, ut dicit auctor, directd deductione ab inferiori parte, quam distinguebat ab exstensione, quae quidem ab inferiori parte, sed a/io intercedente motu instituebatur i. e. laqueis non statim a cubito axin organi petentibus, sed primo trochleas inferiores , qualem extensionem etiam hoc in casu parari licet secundum auctoris sententiam ( 23). Memorat denique Oribasius alium intendendi motum, qui fit ejusdem apparatüs ope sed duplici motu contrario intercedente, "Tunc laquei capita, inferiores trochleas circumvoluta , ad superiores tendunt, quae illinc deorsum trahuntur, et ad axin alligantur, £xtensio- nem autem a superiori faciebant inprimis veteres, ubi humerus non solum luxatus, sed etiam perfractus esset. Quoad secundam e£ lertiam: tunc etiam iisdem instrumentis utendum esse monet Ori- basius (24 ) , eádemque vi ad corpus in contrariam partem repellendum , sed in hac luxa- tione licere magis, et extendere, et ducere ad inferiora. Haec autem verba subjicit de auxilio manuali simul adhibito (25): , ubi, quantum reponendus articulus postulat, intenderimus , circumducendo impellimus: si quidem zz griorem partem humeri exciderit , ab eá sede, in quam venit, ad eam, ubi esse naturaliter debet, prominentiori palmae parte urgemus , atque alterá manu cubitum a posteriori parte in priorem adducimus 5 quo facto, minister assistens manum apertam lato scapularum ossi opponat, atque id repel- lat, ne vis operae resolvatur, Verum si zz posteriorem partem prorumpat, contrarium fieri debet. Varia apud Oribasium instrumenta descripta, et depicta sunt ad extensionem parandam excogitata; sic legimus de Nilei plintheo (26), Nymphodori Glossocomo, "Trispasto Apellidis sive Archimedis (27 ) , et Fabri organo ( 28 ). $.5- egineta, Quae nobis tradidit Paulus Aegineta de instrumentis in luxato humero adhibendis nihil now continere videntur, datá enim luxationis definitione ( 29 ), et e partium vicinarum structurà cum confecerit, quomodo caput ossis humeri tantum luxari potest, signa hume- Ti (23) l. c. p. I7c. (24) Kc, ci 19: p. 171. (1955 C) (26) l. c, p. 167. Seu'tit, 1, c, tab. 21 fig. 5. (27) l. c. p. 179 seq. : (28) ! c. p. 184. (29 ) Aegineta de re Med, 1,6, c, 111. p. Coa, inlibr. supra memorat, Med. art, Principes cont, RESPONSIO A» QUAESTIONEM MEDICAM. 37 ri luxati ad partem inferiorem indicat, et ad illud reponendum narrat auxilia ( 3o ) , quae jam recensuimus, memorantes Hippocratis reponendi modum per digitos, per calcem, 3;z TO) keTGOpIc[LóU , per pistillum , per scalam, per amben, si velis, per crepidinem, quo nomine amben Hippocratis insignivit Aegineta. ! $8. 6. 2yicenna. Breviter videamus , quae protulit Avicenna scribens de ossis humeri luxatione: ratione habitá concavitatis spatulae (31) humerique ligamentorum , facile illum posse dislocari censet Avicenna (32) , sed aeque facile in corporibus infantilibus , et mollioribus reponi, ita ut solà encheiresi (qualem Hippocrates proponit) opus sit. ,, Si vero vehementior sit dislocatio, intromittat, secundum Avicennae sententiam, restaurator pedem in latus infir- mi, et caleaneum prope caput adjutorii i. e. humeri, aut pilam, extendat dein manum manibus suis secundum rectitudinem, quasi velit eradicare eam e spatuld, et inclinet ma- num suam parumper ad interiora, et ingredietur, et iste est rectior modorum omnium et-levior eorum ( 53 )." Mentionem enim etiam facit Avicenna de modo humerum luxatum reponendi per hu- merum alterius hominis, per instrumentum , quod manubrio sarculi simile dicit, sub titillico; i. e. axillà impellendum, et scalae ope. CAPUT SECUNDUM. RECENTIORUM AUCTORUM, QUI DE AUXILIO MANUALI VEL INSTRUMENTALI AD LUXATUM HUMERUM RESTITUENDUM,; SCRIPSERUNT, RECENSIO. $. 1. Fabricius ab 4quapendente (1537 )» P. Forestus (1653)- J am vero ad tempora accedimus, quibus etiam major lux Chirurgiae affulgebat, ana- tomià, quam etiam Arabes neglexisse videntur, rite tractatà, Permulta enim hac in re praestitit Fabricius (1) qui, expositis iis , quae spectant ossis humeri articulationem , et modum , quo tantum secundum suam sententiam ob vicina propugnacula prolabi potest Ca (30) I. c. c. 114. p. 623. (31 ) Sic vocat scapulam, (32) Canon. 1, 4. fen. 5. c. 9. p. 169. Venet, 1564, C33 ) I. c. p. rog. [ j : j (1) Vid. Praefat. Albini de H. Fabricio ab Aquapendente in illius Oper, omnib, Anat, et Phy- Siol, Lugd, Bat. 1758. E 3 38 PETRI ABRAHAMI JELTES caput ossis hümeri, signa humeri luxati tradit ( 9 ),' sequentia memorans de illius repoe sitione: , modi, quibus humerus in alam luxatus reponitur fere decem ab Hippocrate enumerantur, qui (ut verbo alibi jam monuimus) ad tria genera commodo. reduci poss sunt, Primus modus fit per cireumrotationem , sive circumyolutionem , dum vel aeger, vel meiicus manum, omnibus nodis adstrictam , ponit sub axillam , ut nodi medii caput hu- meri in cavitatem impellant," Eic eadem monet aüctor, quae Hippocrates aliique mo- nuerunt de corporis habitu, qui requiritur, ut haec encheiresis sufficiat, neque igitur su- pra dicta repetere opus esse videtur. 5, Secuzidus modus fit yid contrarid prolapsui ; humeri caput si luxetur, primo a sinu recedit, et sic in anteriorem partem. movetur; deinde deorsum fertur, tertio ad partem posteriorem i. e, retro a musculis trahitur. Differt hic modus a primo, quod in hoc. per circumrotationem fit motus per lineas curvas, in secundo per rectas. In restituendo ergo etiam tres hi motus sunt efficiendi, vid pro* lapsui contrarià, primo a posterioribus ad anteriora, secundo ab anterioribus ad supe- riora, tertio retro." His addit Fabricius (3) ,, primum igitur chirurgus apponet caput ad summum humerum patientis, deinde digitos sub alam immittet 5 tertio genu cubitum premet, et hocque fieri debet aegro sedente. erzius modus generalis secundo. addit ex- ieniionem , quae maxime necessaria est, si caput humeri in loco alieno jam sit firmatum; accidit insuper, quod musculi semper sursum trahant, unde oritur indicatio deorsum trahendi per extensionem. Absolvitur hic modus vel sine instrumentis vel cum instru- mentis," Jam vero pervenit Fabricius ad auxilia (4) recensenda, in ossis humeri luxatione ad- hibita, quae cum eadem sint, quibus usus est Hippocrates, silentio. praeterire lie ceat. Forestus, reponendi methodis Hippocratis et Celsi in luxatione humeri recensi- tis (5), eam, quae fit inferiora versus, quinque modis reduci posse tradit (6): , ri- zs fit in lenibus, et extenditur brachium imposito pugno, aut digito, aut summni- tate humeri sub axillàá: deinde (ait) trahendo inclinetur, et trahatur brachium ad infe. riora, ut reducatur. Secuzdus in robustioribus, si ponatur glomus sub axillà, et tra» hatur superius fortiter cum mantili, aut pede fortiter impingatur inferius: brachium tra« hendo, et reducetur, Zv7zius tmodus, posito glomero sub axillà lignum transverse po- natur, et elevetur per duos ministros ,.et trahatur fortiter brachium ad inferiora: et re* ducetur. Quarzus, posito, elevatoque aegro super sellam, glomero immisso sub axillà, ad (2) Fabric. Oper, Chir. pars 1. p. 356. Lvgd. Bat. 1723. (12 15 C. unsia58s (4 Ll. C. p. 259. (5 J Fore:t. obs. Chir, t, 4.1, c. obs. 4. p. 292. Rothom, 1653. fol, (62) loiev RESPONSIO A» QUAESTIONEM MEDICAM. 39 ad gradum scalae pendeat, et, remotà séllà sub. pedibus, tenendo. et trahendo fortiter brachium per ministrum reducitur. | Quizzus fit pér manubrium. "Hos autem omnes modos Halyabdas Avicenna, Drunus et Theororicus ponunt, Joan de Vigo etiam adjicit modum, qui fit per balistam ligneam (7). Rogerius autem non ponit eum, qui fit cum scalà: Samerius autem de pili, et pede; de pilà vero et man- tili posuerunt Guilhelmus et Lanfrancus,"* ! Haec Foresti verba hic memorare non mihi ineptum, nec. hujus loci alienum visum est, non adeo, ut novas restituendi methodos referre viderer, sed per illius ipsius ver- ba demonstraren, quomodo plerique ;|Chirurgi, tunc etiam temporis, hac in re Medi- cae artis Principem Hippocratem secuti sint, illiusque vestigia presserint (8), atque ut aliorum , fere eadem repetentium, fieret recensio. $. 2. 4. Paré (1655). Mignard (1680). G. T. Hildanus (1682 ). Modi, quos inveni apud Paró ( 9 ), ad humeri luxationem versus inferiora resti- tuendam, parum novi continent, cum propositos sex:modos Hippocratis referant, Ga- lemo autem cum assentiatur auctor, revérá quidem obtinere: posse luxationes ossis hu- meri ad anteriora, etiam ab illo reducendi modus proponitur tali in.casu e su& mente conveniens ( 10): aegroti, supini jacentis, humerus in directione contrarià lateri, cui ca» put luxatum incumbit, extendatur , firmo laqueo articulum amplectente, globo in axillá retento, ne huc relabatur caput ossis humeri (11) , et sic; motu quodam rotatorio ; -extendente, instituto, huic. luxationi medetur Auctor,.ut et. luxationi ad exteriora fac- tae (12), hoc mutato, quod aeger nunc non supinus, sed in faciem cubat, Encheire Sis, qua utebatur Paré, in quartá luxationis specie, nempe ad superiora, (talem enim etiam assumit) haec fuit: summo suo humero cubitum aegri attollebat , quo. simul lu» X2A- . C2) lib. 6. eap. 4. de dislocat, humeri sive capit, adjutorii, (8) Huc etiam referri potest Lud. Mercati ( Inst, ad usum et examen eorum, qui luxatoriam exercent artem) c, r8, de luxat, hum. [p, 18 seq. ex hispan, idiom, ia latin, vert, Car. Piso, Fran- €of. 165o. Sic etiam memorat A. Vesalius spatulam ligneam Celsi, et ad Hippocratis modos re- spiciendum esse monet, nullà ali& proposità reducendi methodo. vid, illius oper. chir, t. 2, p. 6:26. curà Boerhaav. et Albin. Lugd. Bat. 1725. : (9) De Chirurgie uit de Franc, in de Nederl. Sprake door C. Carol, Battum, 16 Boek., cap. 2I. p. 452. Amsterd 1655. (10) l.c. cap. 27. p. 457. . C11) Hae in re etiam sequitur Galenum dicentem : , non est ab re, dum in diversa ex- tenditur, locum saepire , qui sub alà est cet, vid, Galen, Comm, I. in lib, Hipp. de art. t. 5. p.256. (12) l.c c. 28, p. 458. - 42 PETRI ADRAHAMI:.JELTES xatum caput in cavitatem repelleret 5 vel hominem, cui accedebat talis luxatio, jubebat humi jacere supinum, et ipse, altero humerum extendente, in pristinum locum retrude- bat caput ossis luxati (13). Quae autem methodus simplex cum non pluribus ver» bis ad explicationem indigere videatur, potius pauca dicamus de instrumento tractatorio ab Auctore descripto et depicto (14) 5 in duabus capsulis reconduntur trochleae , qua- rum ope facilius tenduntur funes, si manuum vis non sufficiat, capsula autem una per uncüm figitur puncto fixo , er altera laqueo humero extendendo firmiter imposito, | Alii utuntur (ait Auctor) alio instrumento trochleari (15), cujus ope, laqueo ossis luxati hue jus instrumenti unco annexo, etiam extensio fit ( 16). AMzsnerdi humerum luxatum reponendi methodum memorat Stephanus Blankaart (17), quae methodus praecipue in solá consistit encheiresi. Mentione autem factà de iis mo- dis, quibus antiquiores uti solebant v. g. scalà, januà cet: suam commendat methodum: corpore aegroti firmiter per linteum retento, duo viri robusti, genibus procumbentes , trahendo humerum luxatum reducere tentant, unà manu in axillà, alterà sub humero po- sitdá$ quam methodum putat auctor sufficientem. Instrumenta , quae judicat Z//Z4a7us idonea ad ossa, e situ naturali propulsa, in pristie num statum reducenda, sunt: remora, cingulum et instrumentum. trochleatum, Remorae explicatio, quam instrumenti figurae addit Auctor (18 ), hujusmodi est: in» strumentum est longum pollices novem, quod circa finem, qui in torcular abit, solo vel scamno infigendum , unius pollicis crassitudinem habet; in parte mediá foramen ad- est, in quo, mediante torculari,. globulus ferreus infigitur , qui alteram laminam fer- ream, à superiori parte descriptae columnae descendentem, penetrat, et firmitatem instrus menti auget; hujus autem laminae cauda solo vel scammo quoque insistere debet, et clavo suo torculari firmiter annecti, j Datá autem, teste Plinio ( 19), hujus instrumenti nominis explicatione, describit Hil- danus suum cingulum (920)s e corio paratum , et duobus hamulis instructum , quibus laqueus validus injiciendus est, ut illorum ope recta posset fieri extensio, quae fit per instrumentum irochleatum ab Ambr. Paré descriptum, parumper ab Hildano emenda- tum, C155) P LT6S (C14) I. c. c. 7. p. 445. (15) Belgice dicitur Zageveer. (16) l. c. (17) Collect. Med. Phys. cent. 3. n. 4t. p. 224. Amst. 1680. 8vo. (18) Hildani Opera obs, et curat. Med-Chir, cent, 5. Obs. 86. p. 478. Francof, 1789, Scul. tetus l, C, t. I. p. 55. et tab. 24. fig. 3. I (19) 1 32. C. I, ubi Auctor dicit: ,, quemadmodum remora, piscis exiguus, cogit stare navi- gia, ut ultra progredi non possint, ita etiam instrumentum hoc, eo modo, uti dixi, accommoda. tum aegrum, etiam si fuerit robustissimus , retinet, impeditque, ne trahendo deorsum inclinet," . (20) l.c. p. 479. Scultetus l. c. tab. cit. fig. 2. Heister. l, c. tab. 8. fig, 17. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 4I tum, ut facile patet e figuris, ab utroque auctore descriptioni instrumenti adjectis ( 21 ). Praecipue hujus instrumenti usum laudat Hildanus (e2) in fracturà femoris, dein VCIO, locutus de praestantià instrumenti trochleati et remorae ( 23), dicit ipsius usum in re» positione scapulae, in quà ambo commodissima putat, aliquoties expertum esse, et de- nique addit, horum instrumentorum beneficio, nisi luxatio fuerit antiqua, caput humeri, quocunque modo luxatum , facile reposuisse, si remoram cum globulo ferreo , ejus magnitudine auctà (24), in tabuld aut scamno commodo infixeris , aep-umque supinum collocaveris, ita ut globulus remorae cavitatem alae repleat. $. 3. J« Michault (1682). M. G. Purmann ( 1716). J- Junckerus ( 1721). - Michault machinam ossibus luxatis, et fractis reponendis maxime idoneam, cunctisque hactenus cognitis, ex illius mente, anteponendam se invenisse gloriatur ( 25 ). Haec autem machina constat (26) e ligno duos pollices crasso, quinque lato et fere sex pedes longo, cui in medio est incisura, e ferramento ad formam circini victorii in- versi parato, et e trochleà ligni solidioris, in medià annulos gerente duos exiles , qui- bus membrum machinae alligatur. Hisce addantur duae cochleae tractoriae, quibus ex- tensio et contra-extensio simul atque aequaliter peraguntur, quale quid in medicinà non- dum. visum, auctor ait, ita ut unus minister, pedi instrumenti adsidens, funesque hu- mero alligatos per trochleam vertens , solus illius tractationi sufficiat. Humerus autem impo- situs huic ligno , cujus alterum extremum subit axillam sedentis aegri, per funes cochleas duas ambientes extenditur, dum caput luxatum in sedem repellere conatur chirurgus. ..Jam vero etiam altera adjicitur machina, et prudentiori chirurgo judicandum ab Aucto- re relinquitur, utra majoris aestimanda sit; illam autem hic memorasse sufficiat, cum neque illius structura, neque operandi modus adeo differre videatur, ut fusam requirat descriptionem ( 27 ). Glossocomium Augspurgi et Novimbergi recens inventum (8) minorem laudem, quam ipsi attribuerunt chirurgi, concedendam esse putat (29) Purmannus, et, licet sit pretii, minorem, quam ambem Hippocratis et Paréi, habere virtutem. Alterum majoris ! etiam e L C21) 1. c. (22) l.c. p. 483. (23) l.c. p. 479. (24) Diameter globuli ,'ab Auctore depicti, et in humeri luxatione adhibendi, ter diametrum minoris;globuli , quo: uti solebat in alià ossium dislocatione, superat, vid. l. c. (25) Michault, les. discours.pour l'explicat, des nouvell. machin, cet, in Actis Erudit, Lips. 1683. p. 37. (26) l. c. tab, rz. illiusque. explicatio inspiciatur, (27) Vid. Ll. c. tab. 9. (28) Videtur Auctor attendere ad instrumentum, quod Michault proposuit, (29) Purmanm Chir, curiosa, t, 3... c. 14. p. 680. : F 42 PE TRI AB XRRAIHAMI^JELTE:S. etiam memorat Auctor Glossocomium a Dernh. Norbeth sibi communicatum, cujus fie guram adjicit (30) , et usum, si rite applicetur instrumentum , laudat (31 ). Reprehendit autem Purmannus recentiores chirurgos, qui, multa verba facientes de hu« mero luxato, tamen parum novi in illius curatione proposuerunt, quae res ab antiquio» ribus, qui nova excogitabant auxilia, sicuti ait, majori studio tractata fuit (39 ). Jam vero dolendum est, auctorem, de recentiorum neglecto studio in. novis excogitandis aue xiliis ad humeri luxati restitutionem querentem, praeéundo non docuisse, proponendo sci- licet novam restituendi methodum manualem vel instrumentalem. Junckerus locutus de modis, qui ad palaestricum et methodicum referuntur (33), memorat modum organicum usitatissimum , et secundum suam sententiam praeferene dum (34) omnibus praecedentibus, quos omisi, cum jam eos apud Hippocratem recen- suimus, Ad hunc modum ex auctoris recensione pertinet machina tractoria Vitruvii, quam core rexit Michault, et ulterius perfecit Petit (35); saepius tamen sufficientem extensionémr praestare lorum Hildani notat Junckerus, imo multas esse humeri luxationes, quas nul« la talis machina, sed simplex operatio reponit ( 36 ), per linteum scilicet, in trianguli formam volutum , quo suum collum aegrique axillam amplectente, et manibus suis re- positionem tentat chirurgus, ab uno ministro firmiter retento corpore , ab alteto ex» tensione suflicienter paratá. $. 4. E. Camerer (1722)4 R. Wiseman (1734)«. L., Heisterus (1741). Observatio, quam nobis reliquit Cazerer (37), refert machinarum , atque encheiiee sium simpliciorum praestantiam, a se ipso im tribus casibus expertam., Feliciter enim medebatur Auctor juvenis cujusdam , ab equo prolapsi, femori , introre ! sum (30) l. c. t. 14. p. 692, X I ' C31) l.c. p. ó8r. laudat etiam: illud instrumentum Platnerus in Handleid. tor de Chirurg, Vers, tasld door M. Houttuin 2d. $. 1923, conf. v. Hussem over den ontwrigt. schouder in Verhand, van het Zeeuwsch Genootschap. 9 d. $. 2. p. 36 seq. (32) L c. p. 682. (33) Omnes enim humerum luxatum reducendi methodos distinguit [urückerus triplici ratione sicuti veteres, eas scilicet vel ad modum palaestricum vel ad methodicum , vel. ad organicum ree ferens, Vid. Conspect, Chirurg. tab, 65. de luxat, in specie, Halae 1721, 8vo.. (34) l. c. p. 493. (35) Act. Lips. 1706. mens, April. p. 156, Galli" illud vocare solent : mot'le.: conf, Joacte- rus, l,. c. (36). 1. c. 4á/97) Ephemer, Natur, Curios, cent, 9. Obs. 96. ps 207 seq; RESPONSIO An QUAESTIONEM MEDICAM. 43 Bum luxato, dein praefecti humeri versus thoracem luxationi, variis incassum distracti linteis , methodisque, et tandem cujusdam militis brachio luxato , dudum neglecto a Chi- rurgo. Huc illius redit operatio: ministrorum ope aequabilis fit extensio ossis luxati, aegro humi jacente, et utitur chirurgus longiori cylindro ligneo, linteis obvoluto, ut per il- lud, tanquam in plano inclinato, os ad pristinum locum urgeat. Directionem, quam observabat Hippocrates (38) in reducendo humero manuum ope, etiam probat /Zisemam (39), quae restitutio facilis est, si infantili corpori acciderit luxatio, si vero robustiori adulto, necesse est, ut, aegroto in humili ,Sedili collocato, chirurgus, digitis in alam immissis, et genu externo cubito apposito , firmiter caput sume mo humero aegri infigat, ne scapula vim sequeretur, manibus humero luxato illatam , ad quem reducendüm etiam genu, dirigendo os humeri antrorsum, quid conferre vide- tur; eodem modo procedit in luxatione ad anteriora, mutati ossis humeri directione , nimirum caput humeri antrorsum luxatum , sub m. pectorali detentum , requirit ut cu: bitus posteriora versus trahatür, et ad spinam adducatur (40), In difüiciliori restitu- iionis casu solebat Auctor cingulo uti, quo axillam aegroti et suum collum ambienti attollebat caput humeri luxati, linteo convoluto et saepius complicato axillae supposito 5 ipse autem , dum alter, a tergo aegroti sedens, magnà vi retrahit luxatum humerum, manibus scapulam figens, facilius luxationem restituit, Aliam etiam memorat Wiseman reponendi methodum, ei similem, quae fit per caleem, hoc tamen addito, quod Chi. rurgus mantilis ope, aegri ambientis, contra -extensionem augeat, per calcem amanuens Sis factam (41). , Si vero instrumentis opus sit, nec per manus, neque per mantile restitui potest lu- Xatio, praefert Auctor pistilli ( coulstaf) usum scalae. Additur autem pistillo trochlea, quae columnae affixa est, cui assidere debet aegrotus , ut humerus luxatus posset extendi, Scapulam retinente chirurgo , et duobus amanuensibus caput luxatum per num mee dium globosum prementibus. Denique memorat prudentem usum Glossocomii (the commander dicti) in rigidiori Corporis habitu, Modum, quo obtinet luxatio , perscrutatus Zleisterus , signisque pro diversá luxationis spe- (38) Loquitur solummodo Hipp. de movendo humero antrorsum , ut reponatur, reliquorum motuum, ab anterioribus ad superiora, et a superioribus retro, nullam faciens mentionem ;j forte , quoniam hi a musculis perficiuntur, conf, Manganet, bibl. Chir. t, 3. 1, Io. €. 4. p. 119. (39) Chir, Treatises vol, 2, 1, 7. p. 276. Lond, 1734, 8vo. (40) l c. p. 278. (4) Lc F2 44 PETRI ABRAHAMI JELTES specie diversis expositis , loquitur de prophasi, et restituendi modo (42). Primo etiam hic Auctor de auxilio, quod manus afferre possunt in humeri extensione, loquitur, et mantilis usum laudat, aegroti axillam subeuntis, et nodo in chirurgi cervice connexi. Dein autem, cum quoque hanc restituendi modum non semper suflicientem in difficilio- ri casu censeat, deficientibus ad extensionem viribus, memorat laqueum humero imposi- tum, sive cingulum coriaceum Hildani (43), quocum uncorum ope funis adjungitur, quo plurium hominum vis ad extensionem institui posset (44). Si vero et hoc non sufficiat instrumentum , confugiendum esse monet ad Po!yspastas (45), per quos minor vis majorem gignere potest ( 46 ). Prudenter tamen monet Auctor, curandum esse, ne bepts nimiam vel in extensione vel in restitutione violentiam , vel musculi, nervi, venae, atque arteriae, vel et ipsa ossa collidantur , vel disrumpantur, nec illud omittendum , quod caute aequabiliter bras chium extendatur ( 47 )» $55. J. E. Petit. (1741). Praemissis, quas necessarias putat ad luxatum humerum apte reponendum , instrumer- ti proprietatibus, proponit Petitus instrumentum, in quo hae omnes reperirentur ( 48). Locutus autem de polyspastorum usu in humeri luxati restitutione novam exponit Auctor machinam , cujus descriptio , fuse ab illo tradita , huc redit (49)* constat e duabus partibus ; una dicitur corpus , altera rgmi. Corpus constituunt duo tigna , duos pedes et undecim pol. lices longa , duos pollices lata et octodecim lineas crassa, quaetigna parallela duobus trans» versis conjunguntur, et a se invicem sedecim lineas distant. Intermediae autem sunt duae trabeculae, quae, tertiae ope firmiter connexae, juxta tigna longiora moveri possunt, cum trochleae mobiles ibi adsint, fune suo instructae, qui circum cylindrum firmum, cujus axi adfixum est manubrium versabile , volvitur et tenditur , ita utad alterum machinae extremum ; basin scilicet, trabeculae illae intermediae trahantur , simulque humerus , singulari habená cum iis (42) Laur. Heist. Heelk, onderw. door IT. van Ulhoorn 1 deel, 7 Hoofdst. p.279 seq. Amst, 1741. 4tO. (43) l. c. p. 233. conf, tab. 6. fig, 17. Scultetus Wapenh, cet, tab. 24. f, 2. C44) Heister. l. c. p. 281, (45) Ll c. tab, cit, fig. 18. descriptio datur, p. 233. (46 ) In polyspastis erit potentia ad resistentianr, uti unitas ad numerum funium, a quibus resis- tentia dependet, sive qui resistentiae pondere tenduntur. S, S, v. d. Eyk, Inst, Phys. $. 433. (47) Heister. l. c. p. 222. | C48) Petit Traité des malad, t. I. p. 19I. Paris. 1741. (49) l.c. p. 198 — 213. conf, Dell a syst, of surg. vol. 6. plate 76, fig, 2 et 3. Ediub. 1788. 8vo. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 45 iis junctus , et.ab altero hujus machinae corporis extremo porrectus, extendi debeat, In altero autem, axis cylindri extremo lamina ferrea est, denticulis serratis instructa , quibus-incumbit ligula ferrea, quà fit, ut minimà cylindri versione dens laminae ferreae prehendatur, et retroversio impediatur. Rami sive cornua, quae alteram constituunt machinae partem superiorem , gitudinem .duorum pedum et trium pollicum , sunt parum incurvati, ideo non aequabiliter a.se invicem distant; conjunguntur ope tigni firmi intermedii, adjacentis tigno trans- verso inferioris partis machinae, corporis scilicet , et infra illud descendunt rami fere per.quinque vel sex pollices, ita ut a tisno transverso comprehensi tigna longiora ipsi comprehendant, unde fit firmior harum partium nexus, Una pars,instrumenti , a Petito laudati, corpus dicta, solummodo extensioni inservire videtur, et altera, rami nempe, contra-extensioni, si scilicet addas scapulae retinacue lum quoddam (arcboutant.dictum ) robustum, e linteo fortissimo, cório obducto, para- Hoc retnaculum est cingulum, cui duo coeci sacci, ut ita dicam , adsunt, in Trajecto itaque per cinguli hiatum liabent lon. tum. quos per aperturas extrema ramorum immittuntur. brachio clavicula et scapula figuntur , totumque corpus retinetur (50) Monet Auctor (51), antequam imponatur laqueum humero luxato, integumenta exe terna, quantum fieri potest, sursum trahantur, ne nimis stricta extensioni resisterent, et usum machinae, manuumque chirurgi parumper differre debere pro varià luxationum Specie ( 59). $. 6. Le Cat. (1742) J. Freke (1743 - Multa. commoda :concedit lubenter Petitus ambi Hippocratis, non tamen illius incom- moda reticet ( 53), ad quae attentus (54) Le Car tentavit servare, quae bona habe- bat ambe, et emendare, quae vitiosa inerant, ut inde fieret perfectius instrumentum , quod hujusmodi est (55): basis totius machinae est sella, ad recipiendam partem ver- ticalem ambis instructa. brachiis, quae foramen habent, ut et pars, quae brachiis sub- jacet, plani, cui insidet aeger; ne autem aegrotus pro libitu posset mutare corporis si- tum, ad usum ambis necessarium, excogitavit auctor quoddam retinaculum (the bodi- ce) (50) l. c. conf, Heister, L. c. I deel, p. 282, in notà ( x ) quam adjecit Ulhoorn, et 1l, cs 2 deel. tab. 3. fig. 12 — 16. CS1) l. c. p. 218. (32) kl c. p. 224 seq. (53) Petit.1, c. t. 1, p. 185 seq. (54) Le Cat the ambe of Hippocrates for reducing luxations of the arm with the Shoulder recti fied in Philos, Transact. vol. 42, n. 469. art. II. p. 399 seq. C55) 1. c. p. 391. F.3 46 PETRI APBRAHAMI JTELTES C6) (56) quod cum brachio sellae vectisque firmiter connectitur (57 ), et quo scapu« la, claviculaque simul figuntur (581). Superior pedis pars, quà cüm jungitur vectis, excavata est, latera vero exstantia foraminibus gaudent, quae iis conveniunt reperiut- dis in ligno, connectente vectem cum pedis parte superiori excavatà. ^ Talia" foramitia etiam adsunt in ipso vecte, ut jungatur cum ligno intermedio ( 59 ) (the spur or tenant of the lever) , quibus vectis longitndo vel imminui vel augeri potest. Sic etiam pes ambis magis minusve alte firmari potest, cum quoque ejusmodi foraminibus ad fibulam ligneam recipiendam instructus sit ( 6o ). Ipse autem vecüs, quo utitur le Cat, valde differt ab eà Hippocratis et longitudine et latitudine toráque formá. Praeterea partem superiorem vectis fere dimidiam obtegit lamina lignea (6r) (the bracer ), cujus finem amplectitur ferrum quoddam bicorne ( the elastic tail of the bracer), quod denticulis serratis instructum , elasticum , in crassius extremum abit, Hi denticuli prehenduntur ferreo unco ibi lóci infixo ipsi vecti, sensimque tenuato, Ligamentorum ope cum hac lamind firmiter jungitur brachium, quod , vi admotá, tensum propius ac- cedit ad finem vectis longioris cum lamind, cui, uti diximus, incumbit. Huc redit hujus machinae descriptio, in quà, quas enumerat Petitus (62) 'in ambe Hippocratis vitiosas proprietates, omnes abesse censet le Cat (63); ne vero nimis cee ler esset reditus capitis luxati humeri in suam cavitatemr, et inde forsan noxa inferretur OSsi reposito , proponit auctor machinae manubrium, quod denticulos serratos ferri elastici axis dentati ope, retinet, et lentanr curat relaxationem (64). Haec autem satis sim- plicia esse, vehementer dubito , an omnes chirurgi assentiantur auctori ( 65 ). Si instrumentum , quod supra memorat lé Cat, ambis nomen mereatur, certe etiam illud, cujus meminit Zzete (66), et forsan majori jure Hippocratici nomine dignum; quia ad illius formam simplicem propius accedere videtur. Inprimis in hac machinà auctor etiam , sicuti praecederis, extensionem humeri luxati curasse videtur, invenitur enim im vecte medio hujus instrumenti manubrium , quod cylin- drum movet axis ope dentati , quo funes tendantur luxato humero alligati. Aegrotus autém alteri hujus ambis parti, quà-cum superior pars per articulationem quandam ita jungitur, ut non solum sursum et deorsum, sed etiam lateraliter moveri possit, sellae ni- C 56) '. c. p. 393. et t. 3. fig. I. (57) Conf, la Chapelle Hamart, Epist. in Journ, des Scavants, octob. 1766. p. 183» (58 ) Vid. Phil, Transact, ], c, p. 393. et tab. 4. fig. t. (59) l. c. tab. 3. fig. 4 ( 60) lC, p. 394. (61) L c. tab, 3. (62 ) 1. c. t. 1. p. 186. (63) l. c. p. 401 seq. ( 64) l. c. conf. tab. 3. fig. 5. (65) La Chapelle Hamart, l. c. p. 91» (66) Philos, Transact. n, 470. vol, 42, art, Io. p. 556. RESPONSIO an QUAESTIONEM MEDICAM. 47 insidens loro retinetur firmo, summum. humerum amplectente, et scapulam figente, ne viur extensionis sequatur , atque. hujus: lori alterum extremum puncto fixo in solo fir- matur (67 ). "C ($7. J- Scultetus (1748). G. E. du Ferney: (1756 ). "iSeultetus omne. auxilium ponit in | azu », Jígamentis , et instrumentis tractoriis (63); nulam yero apud, eum. invenimus novam. reponendi methodum: per manus vel ligamen- , (varias, quas in hoc libro reperimus methodos (9), recensebimus, ubi erit lo. cus; unam tantum per noyum instrumentum memoratam legimus ( 70), quod secundum illius. sententiam certius et tutius auxilium , quam alia, afferret in graviori luxationi, et repositu difficiliori, Hoc instrumentum, quod vocat Auctor Glossocomium, est cochlea, quae ez/e- rior (71) ferrea, quadratis lielicibus instructa; éonvenit £z/erzo7 in foramine cylindrico insculptae, Haec autem interior cochleae pars firmiter puncto fixo annectitur, capiti vero cochleae infigitur. vectis , cujus ope convertitur ; et quà conversione fit, (ab alte- rà enim-axis cochleae parte duo .unci sunt, quibuscum junguntur funes , annectendi ha- mulisolori humero luxato impositi) valida extensio brachii, aeger enim ex adverso cochleae! assidet.. mensae, ita ut,. pulvinare interposito , mensae margo subeat axillam, quàm etiam/ chirurgus inter extendendum per mantile sublevat ad luxatum os dirigen- dum, - . Omissis. iis , eut ab aliis acceptos etiam dn du Verncy ; restituendi modis, per di- gitos; rmantile, scalam , cet. ( 72 ) potius videamus , quid novi proponat in instrumen- to, cujus inventor Hippocrates. "Mnutationes, quas ad faciliorem usum necessarias putavit auctor, sunt sequentes: "Je Quae exstabant latera superioris partis ambis, formam adepta sunt semilunarem, et (67) L c. p. 557 seq. et ejusdem numeri tab. 4, fig. 2. conf. Bell. a syst. cet, vol. 6, chap. 46. Sect. 9.. p» 236. et l, c. Plat, 78. ^68) .]. Scultetus, Het vermeerd, Wapenh. cet, uit het Lat. door G. Dicten. r deel, p; 997; Amst, 1748. C69) 1 c. r. deel. p. 55. seq. tib. 94. fig. 1—4, — p. 57 seq. tab. 25. fig. 1, 9. tab, 29. Append, fi&, 1. 3. 5. 7« — p. 276. tab. 49. fig. 3. — p. 230. tab. 5t.. f. I. — 2. deel, p.562» tb 6. fig. 4. (70) l|. c. 2.d. p.756. tab. 23. Append, fig. I2.. (71)- Exterior vocatur, quia helix circa cylindrum convoluta est. vid. P. v. ASA S Ear Inst, Phys. p. 197. $. 386. Lugd. Dat, 1748. 8vo. (72) G. E. du Verney over de gebreken der Beenderen door M. Houttüyn 2, d. p. 123. 125.- 127 seq, Amst. 1756. 48 PETRI ABRAHAMT JX-LTES et molli integumento obducta, ne asperitate partes corporis laederentur. 9. 'lransversà sectione ambis columna in duas partes divisa est; quarum und in me- dio tenet fibulam ligneam, quae alterius partis cavitati est coaptata, quibus sic cone structis tota instrumenti superior pars pro diversà luxationum specie diversimode potest dirigi. 3. Superficies ligni, cui impositus est humerus, fasciis vel linteis mollibus obducitur, 4. Humerus non arcte et stricte ligari debet, sed potius ejusmodi laqueis utendum L est, quorum in luxatione facilior est usus, ' Denique auctor describit et laudat (73 ) hujus ambis usum, quae brevitatij quantum fieri potest, studentes mittamus , cum etiam maximà pro parte cum aliis ejusdem gene- ris conveniat, $.8. J. Z. Plaiterus (X258). uctor quidam Jf. R. (1259). J- T. Honckels (1759). C. JWhite (1761 ). : Jnstrumentum , quod describit P/zzzerus, tanquam suo tempore usitatissimum, jam olim adhibitum fuit a Purmanno (742 et, ubi machinamenta. necessaria videntur ( licet etiam e mente auctoris permultum valeant laquei, et habenae, si modo omnia rite obsere ventur) reliquis praeferendum esse, monet Auctor (75). Hujusmodi est; ferreus, vel ex alio metallo factus, bacillus habet in parte supremá scutulum, quod alae sub- jectum contra hominis latus nititur, Cavendum est, ne hoc carnes, praecipue in feminis mammas nocenter comprimat. Membrum bacillo imponitur, eique alligatur 4 habena autem , quae imo humero injicitur, ad axin, torculari motum , vel ad trochleam , orbiculumve; Necesse vero est, ut in- diligatur, quibus circumactis membrum sine negotio intenditur. Nam ter illud scutulum , ac inter bacilium articulus sit in omnem partem mobilis. membrum, bacillo ferreo impositum, si illud satis deductum fuit, extremo machinanien- ti semper in contrariam partem inclinato, in sedem suam restituitur" ( 76). Varias reponendi methodos ab aliis propositas memorat Platnerus (77 ), saepius jam notatas , nullam igitur hic repetitionem exigentes. "uctor quidam , nomen suum literis J. R. indicans in Orationibus collectis a M. Hout- tuyn, dicit ( 78) instrumentum, a se descriptum , praecipue ab illo Petiti differre ( illud enim instrumentum, quod tunc temporis omnium habebatur optimum (79), emendavit Auc- (73) l.c. p. 135 seq. (74) Chir curios. t. 3. p. 692. (75) Plamer, Inst, Chirurg. p. 683. $. 1175. Lips. 1758. (76) l c. et inspiciatur tab, 6, fig, 18. (772 1. c. $. 1166— 1174. (78) l. € t4. p. 579. (29) l.c. p. 575 RESPONSIO àn QUAESTIONEM MEDICAM, 2 Auctor) in eo, quod hoc e pluribus partibus ligneis compositum sit, illud. vero ex uno ligno : hujus cylindrus est ligneus , cujus axis ferreus, illius cylindrus totus cupreus est, Instrumentum Petiti duodecim trochleis instructum est, illud nostri Auctoris uno; fu- nis ergo tractorius Petiti longitudinem habet fere viginti et septem pedum, hic vero duorum et dimidii: illius Auctoris machina, totam longitudinem si compures, est quin- que pedum duorumque pollicum, hujus est trium pedum et quinque pollicum. His consideratis (ait Auctor) (80) patet, multo simplicius esse hoc instrumentum et, quod attinet ad ejus effectus, non esse minores illis, quos parit Petiti machina. - Praeterea memorat Auctor (81) annulum cupreum, quem laqueo, humero luxato im- ponerido ,. praefert; ingenue tamen simul fatetur, non suum retinaculum (arcboutant ) sibi satisfacere, et defectum , quem corrigere non potuit, in eo positum esse, quod il- Iud non aequali pressione scapulam detineat, Ea, quae proponit Zemcke/s (82), pro maximá parte collecta videntur e scriptis , quae reliquerunt Petit, du Verney, aliique, nec cura ab illorum medendi modo differt, ita ut notasse sufficiat, hunc auctorem alios secutum nihil novi de repositione ossis humeri proposuisse, et pro majori minorive restituendi diflicultate ad manus, laqueos , vel cog- mitas machinas refugisse ( 83 ). ^. Xalde- simplicem proponit -/75/ze humerum luxatum reponendi modum (84), quem tamen prae aliis laudandum esse e suá conficit experientid (55). Haec est illius me- thodus: ab annulo trabi firmae affixo polyspastum dependet, et cum metacarpo lu- xati humeri jungitur. Jam. vero aeger in pavimento lateri incumbens sano, tam alte ope funis tractorii elevatur, ut a brachio dependeat, qualem reducendi modum saepius feli- Cem eventum secutum fuisse tradit Auctor. Sic enim humerum sub m. pectorali elap- sum (86) feliciter curasse monet, cujus repositionem ante duos menses elapsos exper- tissimus, ut ait, chirurgus jam tentaverat (87), dum tale quid etiam de aliis luxatio- nibus notat, minus felici eventu aliter tractatis (88 ). $. 9. .((80) 1. c. p. 580. (81) l.c. p. 585. .,(82) Abhandl van Beinbr, und Verrenk. art. 13. p. 206 seq. (83) 1 c. p. 212 —216. (84) Bell, Syst. of Surg. vol. 6. chap. 40. Sect. 9. p. 227. (85) An account of a new method, of reducing shoulders cet, to. Doct. William Hunter bij "Chal, White in Med, Obs, and. Inquir. vol. 9. p 373 seq. (86) Apparet in dicto casu White quidem solvisse humerum luxatum per suspensionem, sed mon restituisse; capite enim. humeri luxati ad axillam reducto, etiam, ut repositio perficeretur , €alce usus est, (87) Ll. c. case r.. conf, Rob, White the present pract, of Surgery. P. I6I» (38) l. c, case, 2. 3. G 5o PETRI ABRAHAMI JELTES $. 9. .H. Thomson (1762). 3. T. Ellerts (1763). de la Chapelle Hamart. (1166). Dupouy (1768). S. Pallas (1170). T. Kirkland (1770). Anatomicà datà partium , articulum humeri ambientium , descriptione ( quas in duobus Casibus observasse auctorem legimus ) (89) , sequentem proponit "Thomson reponendi methodum , ubi humerus versus superiora et interiora luxatus est (9o ): humerus (ait) eam debet habere directionis lineam, quae puncto respondet inter tendines m. Subsca- pularis et teretis minoris intermedio , unde fit utriusque musculi et ligamenti capsularis relaxatio; brachio autem sic retento , inferior scapulae pars retrorsum pelli debet, et acromion ad inferiora, quo motu caput humeri luxati perveniat, necesse est, ad exteriorem cavitatis glenoideae marginem (91), et, chirurgo levem parante extensio- nem , alteriusque manus digitis sub axillam immissis, in quibus, tanquam fulcro, capi- tis humeri instituitur depressió ad aptam directionis lineam , facilis fiat capitis. reductio- intra ligamentum capsulare, per utriusque musculi tendines. Klleris etiam censet manuum auxilium in recenti luxatione sufficere, et mantilis usum instrumentis praefert (92). Ubi vero non sufficiens sic potest parari extensio , -uüten- dum monet auctor machiná tractorià , quae majorem et aequabilem vim exercere potest in humerum horizontaliter extensum , scapulà, claviculà, et toto pectore firmiter liga- menti ope retentis ( 93 ). Studuit de /a Chapelle Hamart amben Hippocratis reddere perfectiorem ,. simulque il« lius servare simplicitatem et formam (94), atque hac in re. valtopere differre judicat ab illàá, quam memorat le Cat (95 ). Obducitur ab auctore vectis Hippocratis quodam involucro , sicut ensis obtegitur vaginà suá (96) et huic imponitur humerus luxatus lorisque tenetur, ad cujus restitu- tionem multis aliis machinis praestare censet (97). Refutatis, quae scripserat Portal (68) et demonstrato non e fonte , quem ille adiit ,. se hausisse, memorat .Dupouy ligamentum , quo fieret contra-extensio, nec illud e metu laesionis negligendum esse putat auctor, quam semper tristem ejusmodi ligationum. seque-- lam credit Portal (99 ). Laudat auctor (100 ) usum mantilis ita convoluti, ut medium am- (89) Observat. on a dislocat, :Should, cet, in medic, obs, and Inquir, t. o, art. 99. p. 340. (99) l.c. p.355. conf, Kirkland. observ. on Potts Gener. Remarks upon frskt, p.59. Lond, 1770. C91) lI. c. (92) Ellerts vollstindige Chirurg. p. 785. Berl. 1763. 8vo. Cos )- Y e: p 786. (94) Diarium Journ, des Scavants Oct- 1766. p. 84. (95) Philos. Transat, vol, 42.' n. 469. p. 397 seq. (96) Diar. p. 92. (97) | c. p. 93. seq. (98) Lettres sur Pabüs des machin, in Journ, de medic. t. 28. p. 50 seq. (co E ep sr. (100) Reflexions adresses à Mons, Portal.sur les luxat, par. M, Dupouy in diar, citat, t. 28» P. 362. RESPONSIO ap» QUAESTIONEM MEDICAM. 5I amplectatur axillam.aegroti, et extrema in. summo humero decussentur ( 101), quo facto musculi aliaeque partes cum scapulá comprimuntur. . Hoc. uno. ministro curante , . alter extensionem parat, manu aegri prehensá, et si operatio non succedat, plures in auxi- lium debent vocari ministri; attamen, non semper bonum eventum seqüi, casus, quem memorat auctor (102) , demonstrat, Addit vero Dupouy nullam ortam fuisse partibus vicinis noxam ab imposito ligamento. Haec est methodus, quam proponit Pa//zs: contra -extensionem efficiat (103). unus amanuensis brachiis corpus aegroti amplectens , dum alter humerum, supra condylos pre- hensum, in horizontali directione extendit; extensione autem contra-extensioni aequali su£- ficienter factà, percipiat chirurgus, an jam pervenerit caput luxatum ad cavitatem gle- noideam, quod si animadvertat, flectere, debet humerum ad costas , simulque caput ossis humeri sursum attollere, et ad cavitatem dirigere, Si vero tali modo extensio et contra- extensio sufficienter institui nequeant, firmiori puncto ad contra -extensionem , et loro Hildani ad. extensionem efficiendam uti debemus (104 ). Utitur Kirk/and ad repositionem luxati humeri nullo instrumentorum apparatu, sed tantum mantili, cujus medio, quod axillam aegroti subire debet, globum molliorem im- ponit, ut quamdam haberet caput. humeri Iesistentiam , et oriretur apta pressio in axil- lam (105). Rite firmato aegroti corpore , solo parum altius insidentis , quam amanuen- Ses ad extensionem ,.ligamento supra.condylos imposito, parati , chirurgus retrovergens mantilis ope , aegri axillam et suum collum amplectentis, repositionem molitur, cubitum flexum. costis aegri adducens, si caput ad cavitatem scapulae accedat, simulque corpore Suo, mox reclinante , erecto, E relatis patere dicit auctor (106), se deorsum extendere ad repositionem humerum luxatum , qualem extensionem horizontali praeferendam esse e suá4 concludit experien- tid ( Io7 ). Simili fere modo luxationes interiora versus curasse memorat, iis vero, quae retror- sum funt, mederi humerum horizontaliter extendendo ; caput autem humeri cavitati scae pulae propius accedens manu retinet, ne recidat, dum fit ad cubitum flexum sufficiens ex- : : ten- C 101 ) Ravaton pratique modern, de 1a Chirurg, t, 4: P» 163 seq. Paris 1776. 8vo, ( 102 ) 1. c. (103) Pallas Pract, Anleit, die Knochenkrank, zu heil. S. t43. p. 142, Berlin 1770. 8vo. C104) I. c. p. 144. C105) Kirkland observ, upon Pott's gener. Remarks on fract, cet. Lett, 3. p. 6o. Lond. 1779, conf, Bóttcherus Krankh, d. Knoch. t. 9. p. 145 seq. ( 106) 1. c. p. 61. C107 ) l. c. p. 62. dicit enim ibi: , one grain of matter of fact to a practical Surgeon is worth 8 pound of reasoning, " G 2 52 PETRI ABRAHAMI JELTES tensio; cubitus eodem momento, quo chirurgi manus parum attollitur, retroduci debet, quibus observatis saepius felicem secutum fuisse eventum notat Kirkland ( 108). $. 10. Ravyaton (17;0). Pietsech (1772). Hagen (1772). Bromfeld (1723). Instrumentum , quod proponit Aayz£oz , lignum est sex pedes longum, quatuor pollices et dimidium latum , atque quindecim lineas crassum ( 1c9 ). In hujus ligni parte inferiori trochlea adest , quae cum alterà superius sità extensionem efficit. Pars superior est semi- circularis, cvjus cornua, si distantiam spectes, latitudinem ligni superant (110), co- riaceo integümento bene obtecta, ne partes vicinas laedant. ^ Pertinent praeterea ad hunc apparatum lorum (Irir), quod luxatum humerum subiens chirurgi collum adit, ut fa- cile fieret coaptatio , et annulus (112), cum loro (113), quod cum alterà trochleà jungitur. —Aegroti humi jacentis humerus imponitur huic ligno, extremum semicircu- lare axillam subit, extensio simul cum contra-extensione fit, et chirurgus coaptationem curat ( 114 ). Miximam difficultatem ad reponendum humerum luxatum sitam esse in scapulae mobili* tate, humeri extensionem sequentis, credit ZZe/scA (115). Necesse igitur est, ait auce tor, ut retrahatur, quantum fieri potest, et figatur scapula, nec minus necessarium est; ut impediatur nocivus ligamentorum effectus , quibus musculus pectoralis et dorsalis com» pressi facile infra cavitatem articularem luxatum caput retinere possent. Ut haec eviten, tür, sequentem docet Pietsch methodum: afügitur sedili, cui insideat aeger, trochlea, et quidem in eo latere, quod luxationi respondet, per annulum trochleae lorum transji* citur cet. — mantile rite plicatum subit axillan, unus minister mantile,, alter luxatum hue merum prehendit; ilis autem extensionem facientibus, chirurgus, exteriori brachii las teri adstans, leves humeri superioris partis concitat motus, et ubi animadvertit ad mars ginem cavitatis scapulae accedere caput luxatüm , brachium reclinat, simulque humerum levi quodam concussu attollit. Si vero non succedat haec operatio, supra condylos ossis humeri ligamentum imponi« tur, in regione m. bicipitis, introrsum lorum a duobus viris extenditur, duobus aliis mantilis ope contra - extensionem curantibus, et si nondum facilis obtineat repositio scapue lae angulum inferiorem exteriora versus urgendum esse, monet Pietsch ( 116 ). Ubi (108) Il. c. p. 65. (109) Ravaton pratiq, modern. de la Chir, t, 4. p. 153. Paris 1770. 8vo. (110) 1. c. táb. or. fig. 2 et 6. Cru ) I. c. fig. 6. D. C112 ) |, c. fig. 6. B. (113) 1. c. fig. 6. A. (114) |. c. conf. Bernstein, |. c. p. 156. et Hagen ( qui memoratam machinam perfecit, sicut infia videbimus ) Wahrnehm, p. 161. Mitan. 1772. (115) Lettre à Mons, Roux contenant une nouvelle méthode de reduire la luxat, du bras t^ 37. P. 167. (116) Ll. c, p. igi. RESPONSIO A» QUAESTIONEM MEDICAM, 53 Ubi luxatio anteriora versus obtinet, aegrum in plano quodam collocat auctor, et, si quid excipias, eandem instituit encheiresin, In tali enim casu, quando fit maximus exten- sionis gradus, angulum scapulae anteriorem retinendum curat chirurgus, et, capite lu- xato ad cavitatem suam pulso, eodem momento brachium ad corpus reducit (117 ). Pa- rum haec methodus ab illà , quam proposuit Dupouy , differt ( 118). *' Reductor (119), cujus auctor est Z/zgez sic se habet (120): locutus de aptiori liga- miento et directione humeri, quam.a Ravaton commendantur, etiam emendasse instrumen- tum perhibet , quod jam , extensione factà, non sinit funem machinae tractoriae recurrere. Sequentes quoque inveniuntur in ejus instrumento emendationes: in suo, quod mee "orat Hagen, instrumento, cornua sunt mobilia, ita ut cuicunque corpori aptari pos- sint; Ravaton maximam infert axillae pressionem , ipse vero pectori ,' et praecipue sca- pulae (ror). Nullum instrumentorum apparatum laudibus extollit Drozmfz/Z, sed inprimis per enchei- reses brachium luxatum reponere tentat, Exposità repositionis methodo, quam chirurgi proponere solent, mantilis ope ( 122) , alteram memorat auctor ( 123) efficaciorem me- thodum, cujus eventus minus fallit, per cylindrum scilicet (194), qui in medio est trassior, ut ab axillà aegri recipiatur, et cujus extrema ad aptam altitudinem firmiter a duobus ministris tenentur. !Jam vero huc redit tota operatio: extenditur prudenter ma- nuüm ope brachium , nec negligitur contra-extensio; eodem enim tempore, quo fit ex«- tensio, scapula etiam deorsum premitur, quibus rite observatis , chirurgus cubitum ver- sus dextrum sinistrumve latus pro luxationis specie dirigit, illiusque cum humero articu- lum aegri lateri apponit (125). Inprimis vero. contra-extensionem curandam essé monet Dromfield , nec sufficere, modo impediri, quo minus corpus vim illatam sequa- tur (126), sed scapulam, deorsum premendo ita fipendam esse, ut partes reponendae Satis a se invicem distent ( 127 ). $- IT. hour ),L c. (118) Ravaton Pratique eet. t. 4. p. 165. Paris 1776. $vo, , (119) J- Z. Platner's Einleit, in die Wuudarzneik, t. 2. $. 1220. not, 10, p. 912. Lips. 1786. 8vo, — (120) Thedens neue Bemerk. und Erfahr. t* 2. c. 16. p. 133 seq. C121) De instrumento , quocum Hagen suum comparat, supra vibimus, (122) W. Bromfield observ. and Cases t. I. c. 6. p. 272 seq. £323) Ll. c. p. 275. et Caspari Anat. Cbir, darstell, cet. p. 102 seq. Bernstein 1, c. p. 145. (124) Bóucher's Krankheit, cet. t. 1. p. 147. (125) l.c. p. 276, ( 126) 1- c, p. 279. (127 ) I. c, p. 282, G 5 zi PETRI ABRAHAMI,JELTES S ir C. LZ. Hoffmann (1781). D. y. Gescher (1781). 4. Bonn (1,82). Contra - extensionem efficit Zo//7mz57 per duo lora, quae;humerum itajamplectuntur, ut alterum ante, pectus, alterum | post tergum descendat, et utriusque exirema, in opposito latere connexa, a puncto fixo retineantur (128) 5 .his autem. loris scapula et .clavicula figuntur, et per tertium supra condylos impositum extensio efficitnr. Jam. vero chirurgus per manti'e, a collo pendens et axillam aegri subiens, humerum attollendo reponere ten- tat ( 129 ).. Aiteram memorat auctor reponendi methodum, quae fit per instrumentum , iisdem enim observatis quoad contra-extensioncm et extensionem , pro mantili utitur vecte homodroe mo, quo major vis faciliorque fieret repositio ( 130 ). Secundum QGesseherum extensio et contra-extensio potissimum per manus. peragi de- bent, et non nisi in rariori casu ad instrumenta confugiendum.est (131). Laudat auctor mantilis , in triangularem formam voluti, usum, hoc vero addito iis, quae ab aliis auc. toribus accepta memorat, quod cubitus cum humero parum extenso angulum fere rectum constituat, Ceterum accuratius etiam videtur Gesscherus contra -extensionem curas. se (132). Attamen auctor casus non negat, in quibus instrumenta necessaria sunt ad reposiiionem , nec manus eo, quem memoravimus, modo opus absolvere possunt ( 133) 5 ubi ergo illis opus est, utendum esse instrumento , quod proponit Hussem, monet Ges. scherus ( 134). Quod restitutionem humeri luxati attinet, non etiam oz reponendi methodus omite tenda videtur. Hic autem auctor non ad variorum instrumentorum complexum cone fugit, ut luxationem restituat, sed prudentiorem reponendi methodum proponit, quam, verbotenus ex ipsius scriptis (135) trado: ,, bene collocato aegro in solo vel see dili humiliori; firmatá tam a parte superiori quam inferiori scapulà; extenso in priora brachio horizontali fere situ, et flexo modice cubito; omnes musculi aequali extensio- ne elongantur. Applicatis hinc debite supra cubiti articulum ministrorum manibus et habenis, extensio fiat lente et moderate , donec chirurgus a parte exteriori positus, sive divaricatis cruribus extensum brachium complexus, ansam ex mantile factam transmissá cervice suá sustinens, utroque pollice acromio et claviculae imposito, digitis vero intra axillam , animadvertet humeri caput ad interiorem sinus scapulae oram pervenisse ibique haerere. In (128) Hoffmann's vermischte Schrift. v. H. Chavet t. o. X. von der Einricht, d, verrenkt, Ober« arms p. 519. Münster 1791. ( 129) 1. c. p. 520 seq. «( 130) 1. c. C131) Hedendaagsch. oefenende Heelkund. door D. van Gesscher I. Deel. $. 1285. p. 286. Amst. 1781. (132) l. c. $. 1323. p. 295. (133) l.c. $. 1324. p. 296. (134) l. c. $. 1325. conf. l. c. tab, 9. illiusque descriptio p. 432 seq. (135) Bonn Comm. de hum, luxat, p. 56, Lugd. Bat, 1782. Ato. RESPONSIO A» QUAESTIONEM MEDICAM. 55 In eodem tunc temporis puncto, quo adductio sursum ab aliis praescribi solet, chirur- gus humeri caput interiora et inferiora versus deprimat, et reprimat prius a scapulae si- zu. Ad hoc promovendum extensionem parum dimittant ministri, ut laxetur subscapu- laris: mox vero repetant, ut liber ab orà sinüs humerus, de novo parum in priora ductus, sponte ita in sinum naturalem redeat. Hoc iterum melius succedet, quando post repetitam illam extensionem, ministri totum brachium dimittant deorsum, ut cubie tus lateri accedat eodem momento, quo chirurgus caput humeri superiora versus ducat, et in articulum propellat,"? ""Commendat dein Bonn (137), si validi et contracti musculi robustioris aegri aliud praeter manus auxilium requirunt, machinam Purmannianam, ab expertissimo chirurgo Hussem correctam, ceteris, ut supra dictum est, observatis. $. 12. B. Hussem (1782). .R. IV/Aite (1786)... O. 7. Evers (1287). 1 Instrumentum , quod composuit /74ssez, constat partim ex illo Purmanni (138), par- tim ex eo, quod nobis reliquit Auctor J. R. cujus mentio fit in Orationibus collectis a M. Houttuyn ( 139). Lignum hujus instrumenti longitudinem habet trium pedum, et latitudinem quinque pollicum et. dimidii, Ad unum extremum firma sunt retinacula lignea , in quibus duo cylindri ita sunt dispositi , ut denticuli, quibus ambo gaudent, se invicem prehendere possint. Majori autem cylindro firmüm lorum affixum est, et minoris axis extremo, exe tra ligneum retinaculum exstanti, manubrium versatile, quo lorum, hamulo ferreo in. Structum , utriusque cylindri, denticulis se invicem intercipientibus, tenditur; hic axis versatur, et, tenso loro, retineri potest, cum quoque alterum minoris cylindri extremum denticulis instructum sit, qui ferream fibulam recipiunt, quà utriusque cylindri retro- vérsio impeditur. Ad alterum ligni extremum articulatione ginglymoideà jungitur lamina €uprea, quodammodo quadrangularis, cujus interna superficies, parum excavata, et ad corporis latus vertenda , molliori integumento tegitur. In angulis hujus laminae supe. rioribus duo lora sunt, supra humerum connectenda; ad inferiores angulos tertium est lorum, quod laminam cupream et aegri pectus amplectitur. Haec lamina vel scutum €ontra-extensioni inservit. Memoratur denique lorum , quod brachio luxato imponitur, et in tabulà, in quá etiam supra descriptae partes depinguntur , invenitur ( 140). IPhi- C137) |. c. p. sz. (138) Ll c. t. 3. tab. 4. p. 692. C139) t. 4. p. 579. (140) Verhand. van het Zeeuwsch Genootschap. 9. deel. Deschrijv. van een verbeterd Werk- tuig tot de herstell, van een ontwricht, Schouder door B. Hussem $. 17. p. 64. et tab. p. 84. adject, 56 PETRI ABRAHAMI JELTES IFAite, ubi vis, quam efficere potest chirurgus per mantile (cujus usum saepe jam notavimus ), non sufficit, trochleis utitur, et, caeteris frustra adhibitis , saepius felicem . eventum, cubito flexo , levem motum rotatorium secutum fuisse, monet ( 14r ). . Tres etiam admittens humeri luxationum species, notat Auctor sequentia ad reducendum hue» meri caput, sub musculo pectorali haerens: ut relaxetur hic gmmusculus, necesse est, ut humerus antrorsum adducatur, tunc ossis caput ad axillam retro pellendum est, et ejusmodi relaxationem et repulsum observandum esse asserit Auctor, ubi caput sub sca- pulá invenitur. Resensitis variorum auctorum variis restituendi modis suum, proponit Zyers instrue mentum, quod (auctor prudenter addit ,, si recte judicaverim" ) operationi huic per- fecte aptum est, et satis respondet (142). Constat hoc instrumentum ( 143) e tigno arrectario, duodecim ad quatuordecim pedes alto, cujus superiori parti infixus est clavus ferreus, & quo pendet cochlea cum Totulà volubili, cujus ope movetur funis ductarius, Octo cubitos longus, supra alteram cochleam cum rotulà porrectus. Foramen autem adest in inferiori cochleà, per quod funis, duos cubitos longus, transjicitur, annectendus fasciae e lanà textae, quà brachium superius, quod debet extendi, obvolvitur, Porro infra infixus est tigno uncus ferreus, per quem transjicitur cingulum e corio paratum fibulàque adstringendum , quo humeri laesi, splenio denso tecti, fit contra - extensio. Saepius magno cum emolumento hoc instrumento usum fuisse testatur Auctor ( r44). €» 13. Z. Bell (1788). J. £. Büntcher (1289). 7. itken (1790 ). B. Gooch. 1790 2. Variis methodis variorum auctorum ad restitutionem ossis humeri luxati memoratis , sicut per calcem ( 145 ), pistillum ( 146) cet. .Be// addit, sine machinarum auxilio luxatio- nes, si recenter curentur, restitui posse, ipsumque solum, unà manu extensionem pa- rante, alterá scapulam deorsum premente, relaxentur modo , quantum fieri potest, mue sculi, talem luxationem restituisse testatur ( 147 ). Quum vero tali in casu non succe- dat operatio, plurium manuum auxilium ad extensionem imploret chirurgus , et scapu- lam ab alio fipendam curet, ut ipse justo tempore os humeri in pristinum locum pose ser dirigere (148). In tali luxatione inprimis ad scapulam attendendum esse scribit Auc« (141) R. White the present pract. of Surgery p. 159 seq. Bury St, Edmunds 1768. (142) Evers. obs. r6. de luxat, hum, in N. Act. Med. philos. natur, curios. t, 8. p. 67. C143) Vid. l. c. tab. 3. (144) Confer, casus ab Auctore memoratos l. c. p. 68 — 73. (145) B. Bell, a syst, of Surgery t 6. C. 4o. Sect. 9. p. 219 seqe Edinb. 1788. : (146) L c. p. 222 seq. (147 ) |. c. p. 231 seq. (148) l. € p.233. RESPONSIO A» QUAESTIONEM MEDICAM, 57 Auctor, quod haec scilicet postrorsum et deorsum prematur.( 49). .Si autem instru mentis opus sit, utitur Dell machinà (150), quam proposuit Freke.( 151), cum ex ip- sius sententid melius extensionem parare posset haec machina, quam aliud instrumen- tum; contra-extensionem vero non tam accurate fieri per illud. censet Bell, adeoque lori, quod a summo humero oblique descendens scapulam deorsum. premit , directionem ita' mutandam esse judicat, ut non solum deorsum , sed etiam postrorsum scapulam ure geat (152 ). Ubi manus sufficientem extensionem parare nequeunt, simplicem laudat AózzcAer po- lyspasti usum (153), nec certam videtur secutus esse reponendi methodum ( 1:54). Duorum instrumentorum descriptionem et effigiem reliquit Z///kez ad luxationem ossis humeri restituendam, Primum , quod memorat ( 155), est sedile, cujus postica pars tan- tae est altitudinis, ut illius superior pars, quodam involucro molli tecta, sedentis ae- gri axillam subire possit. ITumerus autem, laqueo supra cubitum flexum imposito , deor- sum extenditur vectis ope, cujus hypomochlion est in uno extremo, nempe in solo; resistentia, per laqueos circa vectem obvolutos illata, in medios; et potentia in altero extremo. Contra «extensio, sicuti videtur, efficitur per lorum partem posticam s. dor- salem sedilis et aegroti corpus, laneis obvolutum , ambiens, cujus extrema in puncto firmo connectuntur (156). Alterum instrumentum , cujus etiam effigiem praebet ( 157 ), est ambe, quod, jam a Freke ( 158) emendatum , a nostro auctore etiam meliores accepit mutationes, ita ut, , si eo utaris, non opus sit, quod aeger sedili insideat, nec chi- rurgum haec difficilis positio impediat, quo minus liberos exerceat ad humerum luxatum reponendum motus" (1593. In casibus recentioribus semper per manus curam luxationis absolvit Gooc, nec sibi opus fuit instrumentis (160), operatione sequenti modo institut : aeger solo insidens ligamento, firmo puncto affixo, et corpus ambiente retinetur, quod non parum ad resti- tutionem conferre videtur Auctori, amanuensibus rite extensionem et contra -extensio« nem parantibus, humero ad angulum rectum extenso, Sic autem casus curasse testae tur (149) L. c. p. 236. (150) l. C. p. 78. (15r) Philos. Transact. num, 470. vol. 42. art, X. p. 556. (152) Bell. l.c. p. 237. (153) Bótther abhandl, von den Krankh, d. Knochen cet. t.2. $. 149. p. 141. Kónigsb, 1789, conf. l. c. t« I. $. 72 et tab. 1. fig, I. (154) l.c, f. 141. (155) John. Aitken Essays on fractur, and lüxat, p. 195 seq. London 179o, (156) 1. c. platc. 9. p. 140. Cisz) Lk c. pl. 10. fig. 1. p. 145. (158) Legitur quidem Freck, sed non dubito, quin sit error graphicus, C159) 1. c. p. 130. (160) Benj. Gooch's Chirurg. Works vol, a, p. 321. Lond, 1792. H- 58 PETRI ABRAHAMI JELTES tur (161), quos frustra reponere machinarum tormenta tentaverant. Ubi caput ossis humeri intra axillam luxatum inveniebat, ita humerum digitis retinuit, ut pollices .sca- pulae acromion deprimerent, et digitis tam alte, quam fieri poterat, in axillam immis- sis uteretur tanquam vecte, quibus, extensione et contra-extensione rite paratis, repo- sitionem , humerum elevando, redderet faciliorem. Instrumentum, quod proposuit Freke, Si parum mutatum sit (quomodo? illud non addit) optima videtur Auctori machina ad restitutionem inveteratae ossis humeri luxationis (| 162 ). $. 14. 4. Bertrandi (1792). P. E. Desault (1798 )..— J. D. Metzger (1298). Flajani (1799). Mennel (18005). 44. Mave (18c0). 7. G. Scheider (1801). J. G. Bernstein (1802). | Brünnighausen (1802 ). Antiquiorum reponendi methodos accurate exponit Ze/zrandi (163) sed nullum me« morat auxilium , quod forte majoris posset esse momenti ad luxationem ossis humeri re» stituendam. Desaul: docet 1. ommem reponendi methodum consistere debere in directione virium, quae extensionem efficiunt, convenienti parandá? 2. coaptationem fere semper esse in- utilem: $3. luxationis reductionem non fieri debere per vim, quae caput ossis luxati ad reditum in cavitatem cogit, sed per musculos, qui, aptá directione sibi concessi, ipsi operantur repositionem ( 164 ). Methodus, quà saepius feliciter usus est Desault, ejusmodi est (165): manum hue meri luxati inter genua firmiter retinet, et ad posteriora et ad inferiora trahit, minis- tro contra-extensionem curante, Eodem tempore ipsius manus humerum luxatum ad superiora ducit, per quam operationem saepius reponitur os, Non opus esse mantili, quo usus est Petit ad reductionem, monet Auctor (166), sed manus solas sufficere et in luxatione ad inferiora et ad interiora (167) , dicit enim Auctor (168 ) , a prudenti virium , quae extensionem parant, directione omnem pendere luxationis repositionis fa- cilitatem , coaptationem fere semper esse inutilem , et in luxationis repositione nihil aliud curandum esse, nisi quod musculis eam concedamus directionem , quà ipsi reductionem operantur atque híc ergo etiam artem esse naturae ministram. Ut facilis fiat ossis humeri repositio , chirurgus, ait 7Mezzger ( 169), attendere debet ad has duas regulas: 1. directio in quá extenditur humerus, mutari debet, donec per- ci- C161) | c. C162) 1. c. p. 320. (163) A. Bertrandi. Lehre v. d. Knochen krankh. $.952— 233, Dresd, und. Leips, 1792, 8vo. (164) Desault, Oevres Chirurg. par Xav. Dichat, t. 1. p. 369. Paris 1801. C165) l.c. p. 159. n. 49. (166) l.c. n. 50. C167) l.c. n. 52. (168) l c. m. 63. (169) Unterricht, in der Wundarzneik, $. 1413. p. 320. Kónigsb. 1798. RESPONSIO. 4» QUAESTIONEM MEDICAM; 59 cipis caput ossis humeri luxati mobile esse, tum quidem extensionem augeri debere. 2, caput ossis humeri, si antrorsum luxatum sub m. pectorali jaceat , vel retrorsum infra spinam. scapulae , non e directo ad cavitatem, sed primum ad axillam. ducendum est (170). Quae autem proponit de encheiresi ad humerum luxatum reponendum, nihil novi continere videntur (171), nullà de instrumentis mentione fact, Methodus, quam proponit 7/4/472 (172), non consistit in. usu violentae machinarum extensionis, sed, cum imprimis. ad musculorum relaxationem in repositione, etiam ex ilius sententià, attendere debeamus, id operandum esse putat per sanguinis missionem, quà facilius fieret repositio, Praeterea in difüciliori casu epithemata emollientia adminis. tranda curat ( 173 ). Instrumentum , quod proponit 4Mezze/ (174) est emendatum organon tractorium , eo, sicut ait Auctor, praeferendum aliis, quod 19. sufficientem extensionem aequabiliter et gradatim efficiat; 2^. quod uno ministro tantum ad operandum indigeat; 99. quod fa- cillime possit affigi januae vel arbori, ita ut eo ubique aptissime possis uti. Primo Auctor usus est ad contra-extensionem efficiendam annulo brachiali Pitschelsi (175315 e corio parato, dein vero ob multa ejus incommoda loris, quae Eckholdt in tali casu proponit (176). — Multa, quae legi merentur, conscripsit 4Zaye (177) de inveteratA ossis humeri luxa- tione, casumque memorat, quem feliciter, licet. per undecim hebdomadas duravisset , sequenti modo curavit (178 ): humeri caput antrorsum sub m, pectorali luxatum in- veniebat et per aliquot dies unquento emolliente inungebat humeri articulum , balnei va- (170) Inde elucescit Auctoris sententia de luxationis humeri mechanismo, et constat eum statuere luxationem intra axilam. solummodo primariam, de quà re minime omnes conveniunt Auctores. C11) Lc. $. 1414 — 14r. (172) Medizin-chirurg. DBeobacht, Bd. zt. p. 94. a. d, ltal v. Külin, Nürnberg. 1799» conf, Augustin, die neuest, Entdeck, und Erlàuterung. a, d, Arzneik, eter, Jahrg. das Jahr. 1799. Berl, 1800, ! C173) Hanc musculotum relaxationem alii per magnas tartari emetici doses, alii per inebria- tionem producere tentaverunt. vid. Aüserles, Abhandl, f, prakt. Aerzte, Bd. 19. p. 561. DBoyer's Vorlesung. üb. die Krankh. d. Knoch. herausgeg. v. Richerand übers. v. Spangenberg. Bd. s. p. 105 seq. Leipz. 1804. 8vo. (174) Beschreib. ein, neuen Machine. cet, in. Loders viesadt f. d. Chir. cet, 3. Bd, o. st. n. 6. p. 299 seq. ) (175) Pitschel Anat, und Chirur. Anmerk. p.66. Dresd.1784. conf, Bernstein. pract, Handb. f, Wundárzt. s. Bd. p. 51. Frankenth. 1786. i (176) Kohler. Anleit. z. Verband, p, 299. et. tab, 8. Leipz. 1796. ((177) Ein. klein, Beytras. z, heil. veralt, Verrenk, in Mursinna's ]ourn. f£. d. Chir. cet, I Bd. I St. p.67 seq. (178) Ll. c. P. 74 seq. H2 6o PETRI ABRAHAMI.JELTES vaporibus fotum, et frequentiori extensione curabat humeri motum (179). Sequebatur hunc externum remediorum usum facilis repositio, mox vero caput humeri elapsum ite- rum pristinum luxationis locum Ooccupabat, facilis tamen iterum sequebatur reductio ; tunc autem spicam cordiformem (180) in axillam alte immittebat, qualem ad fracturam claviculae curandam laudat Flajani, et felix fuit hujus luxationis exitus, Schneider. machinam JAMeznelianam.: emendare studuit (181), quae emendationes praeci- pue consistunt in longiori extremo instrumenti tractorii, quod etiam facilius et aptius cuidam infigi potest puncto fixo, atque in mutatione axis versatilis, quà facilius funes tenduntur ( 182 ). . In reductione os luxatum talem situm habere debet, sicuti monet Zerzszein (183) qualis maxime musculorum relaxationi convenit, et extensio fieri supra condylos ossis humeri, simul contra-extensione in scapulam et claviculam paratà (184). Primo lo- cutus (185) de auxilio manuali saepius in recenti luxatione sufficiente, ad instrumentale transit, praemissis regulis a Richtero (186 ) propositis ad restitutionis methodum fa- cilitandam. Memorat autem Bernstein (187) nonnullorum, de quibus jam vidimus, me- thodos. Illis igitur omissis, liceat nobis potius híc exponere reductionis modum, quem docet Brünunighausen, et tradit Bernstein ( 188 ). | Contra-extensio fit per quoddam retinaculum clypeiferme, articuli ope , machinae corpori affixum, Praeter lora, quae ad illud firmandum in eo adsunt, inveniuntur in superiori parte, ad recipiendum humerum excavatá, duae incisurae minores, quibus ca«- vetur, ne tendines m. pectoralis majoris et latissimi dorsi premantur. Extensio obtinet per trochleam sine fine (189), quam polyspasto simpliciorem et meliorem dicit Drün- nighausen, et affigendam corpori machinae. $. 15. L. Lammerhirt (1805). 39. T. Iarnecke (1810). — Mot&e C 1812). Jj. H. Freitag (1812). .$. Cooper (1813). Boyer (1814). JP. Hey C1814 3). Nulla fit apud. Lammerhirt mentio apparatüs machinarum sed quidem auxilii manua- lis, quod secundum illius sententiam ad extensionem et contra - extensionem prae- stat (179) Conf. Bernstem, üb. Verrenk. cet. p. 144. (180) Tali spicà non Flajani sed Desault usus est in fracturà claviculae, conf, Dernstem, 1, c, (181) Loders Journ, cet, 3. Bd. 3. st, p. 464. (182) Lc. p. 465 seq. (183) 1. c. p. 136. (184) Ll. c. p. 137. : (185) l. c. p. 136 seq. (186) Chirurg. Biblioth, 1o Bd, p. 449- (187) |. c. p. 153 — 161. (188) 1, c. p. 161. (189) Ll c. p. 162. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 6t Wetat (190 ) et'saltem in recentiori casu sufficit, quod ubi non exspectationi respondet , mantilis usum laudat Auctor (191). In extensione ad humerum, versus inferiora luxa- tum , reponendum sensim sensimque accrescente humerus attoli debet, monente Aucto- re, ut relaxentur m. Deltoideus et Pectoralis; quando autem per extensionem caput ad cavitatem glenoideam accedit, manum in axillam alte immittat chirurgus, quá, tan- quam vecte, uti debet, ut repositio fiat (192). Pro diverso loco, quem caput occu- pat, parum differat humeri extensionis directio ( 193 ). Ubi vero manus opus absolvere nequeunt, ad laqueos confugiendum est, et, si inde nihil boni, ad machinas, e quibus polyspaston inprimis in tali casu laudat ( 194 ). In luxationis ossis humeri curatione etiam 7/zrzecke laudat ( 195) duplicem reponendi methodum; una manuelis fit mantilis ope, sufficiente extensione et contra extensione hominum vi adhibità, altera, ubi manus non sufficiunt, instrumentalis consistit in quá- dam machind, cujus ipse auctor est (196 ). Ut facilius luxationi medeatur chirurgus, attendendum esse monet Auctor, quod eodem tempore fiant extensio, contra - extensio et elevatio. Haec autem momenta observantur, ubi ipsius instrumento uteris: extensio enim fit, manubrii ope versatilis, quo instructum est lignum, quod ad angulum rectum columnae affigitur perpendiculari, a sellà adscendenti, et superimpositum habet circulum ligneum, per quem transmitti debet brachium, axillà pulvinari incumbente (197) ; con- tra-extensione autem rite per lorum firmum adhibità ( 198, alterum manubrium versatile summo circulo affixum elevationem 'curat ( 199 ). Sequitur methodus , quam laudat /4o//e (200 ): Aegroti, sedili insidentis, summo humero linteum arcte complicatum imponitur, cujus ope duo ministri humo sedentes humerum obfirmant; alia fascia, corpus ambiens, quam tertius a latere sano retinet minister , curat, ne per extensionem loco moveatur aeger, Chirurgus autem cubitum utráque manu prehendit, leniter intendit et attrahit, quo facto eum ad latus in sublime etigit usque dum statum perpendicularem nactus est (201r); deinde paulatim fortius extendens sine. ullo fere aegri dolore in sedem luxatum humerum reponit -chirur- gus (202 ). Hanc operationem sine ministri auxilio absolvisse se solum tradit. Auc- tor (190) Limmerhirt, Tasschenb, üb. Beinbr, und Verrenk, p. 137. Berl. 1805. (191) L c. p. 138. (192 ) 1. c. (193) l. c, p. 138 — 145. (194) Ll. c. p. 140. (195) Uber die Verrenk. d, Ober arms, p. 14 seq. Nürnb. 1810. (196) l c. p. 20. (197) Ll c. tab. 1. fig. 1. (198) l. c, tab. 3. fig. 6. —24. (199) Ll c. tab. I. fig. 1—4. (200) Mélanges de Chirurg. et Medicine p. 208 seq. Paris. 1812. (201) Diss. Inzug. de method. Mothiana Auctor, F. Leonhardt. p. o1, Berolin. 1920. (202) Mothe 1. c. p. 269 seq. H 3 62 PETRI ABRAHAMI JELTES tor (203), aegro in lecto deposito et el cautione adhibità, ut brachium luxatum li- bere a lecti margine dependerer, nec ilius motus impediretur. Doleo, me caruisse libro, quem edidit rey/zg, nec de illo usquam quid reperiisse cum tot tantaque promittat, et, si titulo illius libri (204) fidem habere liceat , multum opis inde exspectandum est Quam invenimus apud Cooperum humerum laxatum tractandi methodum, valde sim- plex est, nec aegro terrorem incutit instrumentorum terribilium apparatu, quo non vi- detur usus fuisse. Fasciis, ut saepius apud alios Auctores vidimus, transversis scapulae et claviculae impositis, contra-cxtensionem curat, ita tamen, ut nulla inde possit oriri pressio m. pectoralis et dorsalis , dum minister acromion deprimit (905). Extensio debet, ex illius mente, fieri ope ligamenti, supra condylos imposii, et primo in eà directione, quam habet os luxatum, dein vero cubitus magis ad costas accedar. Chirurgus autem utatur momento, quo extensione suflciente factà, humerum attollere et retropellere debet, cu. bitum introrsum et extrorsum ducens ( 206), Musculos, ait auctor, robustissimos (207 ) lenta et continua extensio fatigat, et fi* brarum relaxationem efficit, quà factá, facilis fit repositio, ita ut, si ad polyspastos confugiat, illud semper tenendum est, quod extensio gradatim et lente fiat ( 208 ). Secundum JZoyer extensio debet fieri ad manum , et contra- extensio agere in scapu- lam, ut impediatur , quominus humeri extensionem sequatur. Humeri autem direc- tionem eandem parandam, esse monet Auctor, in quá ipsius luxationis momento vere Sabatur, et tum demum coaptationem fieri debere, quando caput ossis luxati e direc to cavitatem scapulae articularem respicit (209 ). Apto insideat , praecipit Auc- tor (210) , sedili , qualis corporis situs eo magis commendandus est, quia . ,sic chirurgo libera conceditur actio. Jam vero imponitur ad pugnum ligamentum, cujus extrema uni pluribusve ministris traduntur, ut extensio fiat, In axillà autem spatium , quod est inter m. pectoralem majorem et dorsalem, linteum saepius convolutum replet , quod retinetur a mantili plicato, cujus extrema oblique adscendunt, et in summo hu- me. (203) l.c. p. 212. ; : (204) Beschreib. ein, v. ihm erfund. compend. machine mit, welcher nóthigenfalls ein, eine ziger Wundárzt alle selbst schwere, und veraltete Verrenk, d, Oberarms am axelgelenk, leicht, einricht kann, Chemn, 1810. 8vo. (205) S. Cooper. an Epit. of modern. [Surger. p. 192. Lond, 1813. (226 ) 1. c. p. 123. (207) Largam sanguinis eductionem et balneum tepidum in tali musculorum habitu indicatum dicit Auctor, (208) 1. c. | (209) Boyer traité des malad, Chir, t. 4. p. 199 seq. Paris 1914. (210) 1. e. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 65 mero sano connectuntur. lllius ope contra-extensio efficitur (211). Praeterea aliud re- quiritur mantile, quod superiorem scapulae partem retinet, et ad latus oppositum de- scendit, quod cum altero, inferiorem scapulae partem figente, sufficiens praebet impe- dimentum, quominus illud latum os extensionem humeri illaram sequatur; ceterum chi- rurgus observet, quae de directione humeri et coaptatione supra monuimus secundum Boyer. "Hey judicat raro magná opus esse extensionis vi, si caput ossis humeri in axillà sub- sistat (212), sicuti per casus, quos ipse observavit, probat. lllam repositionis facili- tatem attribuit Auctor potius cuidam musculorum inertiae (213), in quà versantur, non magná admotà vi. Ubi ossis humeri caput sub m. pectorali delitescit, methodum Whitii laudat; si vero altius costis insistat, saepe pressionem in caput luxatum profuis- se notat Auctor (214), minus vero violentam extensionem. Cetéras' autem reponendi methodos, quas memorat Hey (215 ), mitto, unde ni- mirum liquet, illum non certam methodum in ossis humeri restitutione secutum fuis- se ( 216). $. 16. C. Bel] (1815). Sauter. ( 1816). "Corpore bene firmato, scapulà et claviculà, sicuti saepius notavimus, fixis, mantilis ope, humerum supra condylos ambientis, fit extensio secundum Zz// (217). Quum humeri luxati situm dextrá manu mutet chirurgus, sinistrd summo humero imposità, eam habere debet humerus directionem , quam habebat luxationis momento, Addit autem Auctor in humeri restitutione prodesse posse cubiti flexionem , et quamdam humeri tor- sionem, quà luxatum caput a recenti adhaesione solvitur (918). Ubi vero, humero sufficienter extenso, ut in cavitatem resilire posset, nondum sequitur repositio , hume- rus attolli, vel, quod idem praestat, scapulae deorsum premi debet, et superior trunci pars parum lateraliter inclinare debet. Quamvis Bell non neget, humeri capite prope scapulae cavitatem sito, saepius bonum eventum secutum fuisse subitam cubiti depressio- nem, (211) |. c. p. 20r. (212) Hey Pract, Oserv, in Surgery. p. »96. Lond, 1814. (213) Dicit enim Auctor: , It appeared to me, upon reflection, that the muscles, when so far stretched as to be rendered painful, begin to react and to resist the efforts made for their futher elongation" cet, Eandem ob caüsam Bell etiam suadere videtur in repositione magis ad directionem humeri, quam ad majorem minoremve extensionis vim attendendum esse. vid. C. Bell Syst. d. operat. Chirurg, übers, v. Kosmely, t. 2. p. 2:0. Berl 1815. (214) l. c. p. 313 seq. (215) lc. p.301 seq.. (216) 'C. Dell; l. c, p. 213. (217) L c. p. 204. (218 ) l. C 64 PETRI ;ADBRACHSJASOM;I,,JrESE ToE:$ nem, alterá chirurgi manu simul caput luxatum attollente, tamen eam operationem nonnunquam culpandam esse censet, quà tunc potius repositio impeditur, quam quidem facilior redditur (2:9). Observavit enim Auctor, saepe ligamenti superiorem partem tali in casu. esse strictam , nec, uti reliquam partem , dilaceratam (220), quare tunc ad- monet, ut supra vidimus , humeri elevationem , ut stricta ligamenti pars relaxetür, et marginem cavitatis glenoideae, cui insistit, superare possit humerus (221). Simplicem proponit Szuzer ad restitutionem humeri luxati manuum usum, et omnem spem ponit in encheiresi (222). Hujus auxilii manualis, ait Auctor ( 223 ), basis ni- titur regulae vulgo acceptae ,7/Uusculorum relaxationem , quantum fieri pütest , esse curate dam." Deinde adducit Sauter auctoritatem Richteri dicentis ( 224) :" directionem hu- meri mutando, si nondum bene succedat operatio, restitutionem tentendam , nec augen- dam esse extensionis vim , nisi caput in suo loco alieno mobile reperiatur, repositionem enim esse facilem , si modo extensio in aptà fiat directione" et denique , caput os» sis humeri antrofsum sive retrorsum luxatum non e directo ad cavitatem glenoideam re- ducendum esse, sed primum ad inferiora, ut per viam, quà egressum erat, rediret," Encheireses autem, quas laudat Sauter in luxatione versus inferiora, sunt sequentes (225): €) Aeger insideat erectus vel parum inclinans ad ministrum , qui contra- extensionem , corpus retinendo, curat. 2) Humerus luxatus perpendicularem habeat directionem, £c) In hac directione chirurgus unà manu prehendat humeri condyi;os et extensionem deorsum curet; 4) alterá manu, axillam subeunte, caput ossis humeri antrorsum ure geat; 6) minister, manu aegroti prehensà, extensionem augeat, quo augmento rarius opus esse perhibet Auctor. Motum, quem memorat Desault, rotatorium laudat Sauter, ubi membrana capsularis rupta capitis humeri luxati reditüs obstaculum parit ( 226 ). Eadem fere observanda esse in luxatione anteriora versus et retrorsum monet Auc- tor (227), humerum enim in primá specie modo magis ad anteriora dirigi debere, in quà directione etiam extensio instituenda est, ad quam saepius major vis requiritur , et in quà luxationis specie etiam necesse esse putat, quod caput ossis luxati deorsum et extrorsum prematur; in alterà autem, retrorsum scilicet, directio et extensio debet es» (219) l.c. p. 206 seq. (220) l. c. p. 208 et tab. 5. fig. 2. (221) l. c. p. 215. : (222) Sauter üb. die Einricht des verrenkt. achselgelenk. in Hufeland's, [ourn, d. pract. Heilk, 1816. 7. st, conf, Castelyns in Jasrboekon der Genees- Heel en Natuurkunde , door het Genuootschap: ard salutiferae 4. d. 92.st, p. 170 seq. Amst. I817. (223) l. c. (224) Chirurg, Bibl. Bd. 1o. p. 438. (225) l.c. p.56 seq. (226) 1. c. (227 ).l. c. p. 58 seqe RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 65 esse posteriora versus (228), quam luxationis speciem non observasse testatur ( 229 ). Hanc autem restituendi methodum per varios casus probat Sauter (230), in quibus restituendis primaria videtur fuisse regula, quod humeri directio sit perpendicularis, in quá solummodo tenduntur m. levatores humeri, qui secundum Auctoris sententiam non in- superabile offerunt repositioni impedimentum (9231), cum, si luxatio sit versus anterio- ra, memorata directio m, pectoralis relaxationem efficiat, cujus resistentia in alià direc. tione humeri maxime culpanda videtur Auctori. $. 1z. J. Kirby (1819). K. Caspari (1821). E suà experientià demonstrare conatur Kirby (232) omnem luxationem recentem in- tra axillam vel sub im. pectorali facili reponendi methodo posse curari, : In primo, quem memorat Auctor (233), casu, luxatione ossis humeri sub m. pectorali ; sequentem instituit operationem: cubitum humeri luxati a costis removet ad angulum rec- to minorem, dein.genu margini axillari scapulae imponit; jam extensione factà, digitos alte immittit in axillam , et humeri caput ad cavitatem árticularem dirigens, cubitum rur- sus ad costas adducit, Similem repositionem memorat Kirby im altero, a se memora- to (234), casu in quo altius intra axillam situm erat caput ossis humeri, nec mi- nus felicem eventum se observasse testatur (235) in tertio casu, in quo caput sub m. pectorali situm erat. Quamvis consentiat Kirby in humeri luxatione inveteratà majorem saepe requiri vim , non tamen eam ab instrumentis petendam esse censet (256 ), sed sequenti modo parandam (237): a singulari retinaculo ,. e laneo facto, per quod transmittitur humerus, acromion et inferior scapulae pars retinetur, :ut contra «extensio fiat. Ligamentum, quod Hey describit, condylis injiciendum esse. dicit, quo. alter mi- nister extensionem parat (238). Ab utroque latere amanuenses. aegro assideant, exten- sionem et contra -extensionem curantes, ita quidem collocati, ut pes dexter unius minis- tri sinistro alterius sub femoribus aegri attractis insistat, illius sinister dextro hujus .à tergo aegroti; quo facto, ceteris, ut supra dixi, observatis, facilem fieri repositionem perhibet Kirby (239 ). Va- * (228) Ll c. p 59. (229) l. c. p. 4t. (230) l. c p. 44—56. (231) l.c. p. 6o. (232) Cases with observations on wry neck; on the reduction of luxat. of the Shoulder joint cet, p. 38.. Lond. 1819. $vo. (233) lk. c. p. 39. (234) l.c. p. 4t. (235) l. c. p. 43. Plures etiam memorat casus, in quibus eundem instituit reductionis mo* dum cum eocem felici eventi, (236) l. c. p. 52. (237) l. c. p. 54- (2383) l. c. : (239) l. c. p.57 seq. conf. Astley Cooper Abhandl. üb. Luxat. cet. p. 39 seq. I 66 POEOT-ORURB UACBOROAHOAUOCMI JELTES Variis auctorum reponendi methodis recensitis (2940), laudat Caspari eam, quam tra- dit Cooper in luxatione ad inferiora, Jam vero suam proponit methodum ( 241), quae ihuc redit: chirurgus, ab -amanuensibus aegroti corpore ita retento, ut nulla inde mo- lestia humeri musculis oriatur, humerum ad cubitum prehendit, illumque ad musculos relaxandos, qui humerum retro vertunt, retrahit et caput hujus ossis ad tendines m. supraspinati et deltoidei urget, ut hi, parum antrorsum propulsi, illuc etiam humerum trahant, Jam vero, ait Auctor (242), humerus antrorsum ducatur, quá directione quo- dammodo fit extensio, et caput ossis humeri ad cavitatem accedit, Interea curandum esse monet Auctor, quod musculi, qui retro trahunt humerum , in statu relaxationis pere maneant, nec tensi repositioni se opponant. Si musculorum robur majorem exigat vim, chirurgus inter retrahendum humerum la* teri ossis opposito alteram debet apponere manum, quà superior humeri pars magis an- trorsum propellatur. -Rejicit Auctor (943 ) in luxatione anteriora versus omnem liga- menti vel mantilis usum ad contra-extensionem parandam, ne, tali applicato, caput in situ alieno figatur, iisque addit Caspari, extensionem in directione , cuicunque speciei con- venienti, instituendam esse. $.18. Aicherand (1891). R..4lHian (1822). 44, Cooper (1823). T. J. Ter Borg (1824). Methodus, quam proponit AzcAerend im humeri luxatione , sequens est (244): cons tra-extensionem praestat linteum , quod latus sub axillà laboranti ita retinet, et premit, ut nulla inde oriatur m. pectorali majori, dorsali et tereti majori molesta pressio, cui linteo alterum additur, a summo humero oblique descendens (245). jam vero ad arti- culum cubiti et carpi per mantile sufficientem extensionem curant ministri, quibus ome nibus rite peractis, chirurgus humerum luxatum in cavitatem reducit ( 245). Praecipue ab aliis eo differt reponendi methodus, quam tradit 4///z2, quod aegroti humerus tam alte elevari debet, ut cum corpore angulum faciat obtusum , et ergo musculi levatores humeri relaxentur (247 ), acromio simul depresso. Talis autem ex ejus sen- tentià concedi debet directio sub extensione humeri, simul contra-extensione ita curatà, ^t nulla possit musculis afferri molestia, cum mantile solummodo suam pressionem in axillam , laneo convoluto repletam , exserat. Se» (240) K. Caspari Aant, — Chirurg. Darstell, d, Verrenk., p. 100 — 105. (241) lc. p. Io6, (242) l. C. p. 1o7. (243) l.C. P. 114. (244) Richerand Nosographie et Therapeut. Chir, t. 2. $. 34. p. 3o5 seq. Paris 1821. (245) l c. tab. (246) Conf, Mémoir, de la Societé Med, t. s. p. 459. 4to. (247) R. Allaa Syst. of Pathol, and Operat, Surg. vol. 2. conf, Chirurg. Kupfertaf, oder Auseres. Samml, d, nóthigste Abbild. 19. Heft, taf, 91. f. 2. Wem, 1823. 4t9. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 62 Secundum 44. Cooper quadruplici modo luxario, si sit in axillà, restitui potest. 1) Restitutio, quae fit per calcem, non multum ab eá, quam jam Hippocrates mee moravit (248), differt, si modo illud excipias, quod noster Auctor cubitum flecti de- bere moneat, nec extensionem ad manum , sed supra condylos ossis humeri efficiat (249). 2) Alter, cujus meminit, modus praevalet, si in robustiori corporis habitu difficilior sit luxationis repositio, Hic contra-extensio curatur singulari ligamento, quo figitur scapula (250). Jam vee ro, apto laqueo humero injecto ad extensionem , horizontaliter extenditur humerus, et, si nondum sequatur restitutio, altius debet attolli, ut magis m. deltoideus et supra» Spinatus relaxentur: aequalis nunc fiat extensio et contra-extensio. Postquam aliquam- diu haec operatio duraverit, chirurgus pedem sedili, cui insidet aeger, imponit, ita ut ilius genu axillam aegri subeat, et altius, pede digitis insistente, insurgat, quo plerume que fit capitis luxati reductio (951). Expertus sum, ait Auctor, levem rotationem multum valere ad musculorum resistentiam minuendam. 3) Per machinam tractoriam (52) fit tertius modus, non adeo laudandam ob majo- rem, quam potest afferre extensionis vim , quam quidem ob aequabilem et sensim in- crescentem potentiam. Si eá utaris, reliqua, quae supra notavimus de ligamentis, hue meri directione cet, observari debent. 4) Quarta, quam memorat Auctor, methodus fit per genu (253 )» et fere, sicuti in secundá methodo, restitutionem molitur. Ubi luxatio ossis humeri versus anteriora est, memoratos laudat Auctor (254) res ponendi modos, illud solum attendens, quod hanc directionem humero conciliet chi- rurgus, quae illum ducit parum retrorsum et deorsum, ne caput humeri, horizontali extensione fact, in processu coracoideo repositionis impedimentum habeat, Auctor in luxatione sub spinà scapulae nullam proponit, a praecedentibus diversam methodum , sed solummodo casus, quos sibi communicavit Toulmin et Coley , illorumque resti- tuendi modos memorat (955 ), quam luxationem rariorem dicit, et experientià pro- bat (956 ). 1 Partes ligneae, e quibus constat instrumentum, recens a zer Borg memoratum (557), sunt duae colummae, quae in parte superiori transversae ope junguntur; intermedium est lig- . C248). De art. Sect, VI. p. 782. edit, Foés. Genev, 1657. fol, (249) Cooper l. c. p.33 sec. tab. 6. f, 1. (250) l. c, tab. 6. fig. 9, (251) l. c. p. 35. (252) l. c. p. 36. (253) l. c. p.39. et fig. 3. C254) l.c. p. 44. seq. (255) l. c. p. 47 seq, (256) l. c. p. 46. . Ca57) Beschrijving van den Reductor tot herstel. van den ontwricht, Opperarm, Groning, 1824. 8vo. I2 68 BPETRL SÁABRIAIBBZAMT QmMETTES lignum ad aptam altitudinem, cui insideat aeger, cujus crura plano inclinato incu'7 bere debent (958). In unà columná incisura est, quae machinam, ad aptam extensio- nem, magis minusve alte figi sinit, dum in alterà lamina invenitur cuprea, quae, ad superficiem externam hujus columnae applicata, etiam magis minusve alte elevari potest, ut lorum contra-extensionis, cum eà lamind junctum, ad aptam possit adscendere alti- tudinem. Ut autem extensio fieri possit, duae adsunt trochleae, quae funem transmit- tunt, machinae ope torcularis, per colummae incisuram mobilis, stringendum , una enim trochlea jlli machinae, altera ligamenti ope, supra condylos humero impositi, connec- titur, cubito flexo. Praeterea pendent a columnà transversà prope columnam, cui ad- sidet aeger, duae trochleae, suis funibus instructae , quae tendunt lorum, quod aegri axillam subit, ut fieret, sufficiente extensione, humeri luxati coaptatio (259), quam prae- cipue convenire in luxatione inveteratà monet Auctor (262), in quà temporis lapsu mus- culi situi praeternaturali assueverunt, * CUrAUSPLIULOT. T E Rig eUnM. EPICRISIS. Qnis auxilii manualis sive instrumentalis recensionem, quá singuli bonam malamve partem demonstrarem , certe non a me exspectatis, Viri Clarissimi! . Talis a me absit te- meritas; num ego inexpertus juvenis expertissimorum virorum fidem negarem? num ego eorum instrumentorum , quae multo labore, et sudore composuerunt Auctores, atque magnis laudibus praedicárunt, inefficaciam contenderem ? num simplicem manuum usum in quovis casu sufficientem , instrumentorumque fere semper nocivum dicerem ? minime 5 nolo manium iram meae temeritatis concitare. Placet autem, ut quodam ordine haec Ejpicrisis procedet, triplici ratione, petità ab ipsi luxationis curatione, ea, quae nobis pertractanda supersunt, spectare; videbimus igitur 19. de extensione , e?. de contra - extensione , et 39. de repositione; quae tria re- ductionis momenta in censum venire debent. 19. Je extensione, Necessarium est, quod , ubi os quoddam suum deseruerit articu- lum, afferatur quaedam potentia, ut reponatur caput luxatum ( 1). A plano enim, cuiin- cum- (258) Ll c. p. 42. (259) conf. tab. adject, (260) l. c. p. 47. (1) Dixit jam Hippocrates (lib. de fract.) óraw Vxavec xzrzTzcí4 (co àücTcov ) [midiov AOw xgbopbiialzt. RESPONSIO. a» QUAESTIONEM MEDICAM.: 69 cuümbebat, artieulari delapsum , et forsan musculorum actione, aliove impulsu exter- no (2) protrusum, magis minusve a. puncto fixo discedit caput ossis luxati, quod, si propius suae cavitati adstet, levior motus requiritur ad reductionem. Tali in casu di- cit Hippocrates, et post eum multi in arte medicà praeclari viri dixerunt , manus ad opus suflicere, nec requiri, ut auxilium quaeratur in instrumentis, Antiquitus jam lu- xationem reponendi methodos triplici divisione distinxerunt medici, memorantes de mo- do palaestrico , methodico et organico (3). Primaria autem antiquiorum mens fuisse videtur, ut mechanice luxationem restituerent a loco alieno luxatum caput in naturalem repellendo, à; Inprimis enim instrumentum quoddam, vectis instar, in axillam alte immittendum esse apud eos legimus, ita ut potius os luxatum ad sinum articularem cogisse, quam redu- Xisse, videantur veteres (4); non enim alius scalae, januae, ambis, aliorumque instru. mentorum antiquiorum fuisse videtur agendi modus. Mox tamen hisce auxiliis , quibus utebantur prisci in difücilioris repositionis casu addi videmus organa tractoria (5), quae parvà brevique sunt strueturd, et extendendi duntaxat facultatem habent, et sic in usum venit reponendi modus, quem dixerunt organicum ( 6). ' fam de glossocomiis mentio fit, quae originem et nomen Galeno debere videntur, aliamque formam, nomine minus :pto (7) sibi servato, recentioribus Auctoribus ( 8). Sic autem videmus extensionem vario. modo observatam ad luxati humeri restitutionem , sed praeterea simul quaeritur, an extensio per illorum instrumenta fuerit parata in con. venienti directione? Id enim est, in quo res nititur ; nam nisi fuerit conveniens exten» sio, nullus potuit melior esse usus organicae, quam palaestricae reponendi methodi, quin imo debuit esse pejor, cum per illam major, quam per hanc methodum potue- rit (2) J. Aitken Essays on several important subjects'in Surgery p. 57. London 1771. 8vo. "€3)-]. Juneker.Conspect, Chir. t. 65. de luxat, in specie p. 493. Hal. 1721. Hic conve- niunt quae dicit Wiseman chir. treatis, vol. 2. p. 243. Lond. i734. the instruments fof exten- sion are threefold: first the chirurgeons hands cet. secondly — funes and habenae cet, thirdly the- re are organa and machinamenta, conf, Percivall Pott, Chir. Works, p. 636. Lond. 1775. (4) Desault Oeuvr. chir, par Xav. Bichat, I, Part, S. 7. p. 155 seq. Paris 1793. — Caspari Anat. Chir, Darstell. cet, p. 100. (5) Oribasius, c. 2, de organ. differ. (6) ]. A. Cruce Chirurg. univers. p. 67, Venet. 1596. fol. (7) Galenus dicit de glossocomii nomine: appellatur ab arculà, in quá servare homines solent eas res, quas in pretio habent. vid. Comm. de fract. p. 160» (8). Quod attimet ad illorum auctorum instrumentorum virtutem conf, Petit Malad. des Os. Bell a Syst. of Surg. vol. 6. p. 219 seq. De priori Auctore dicit Ravaton: ( Pratiq. modern. de la chir, t. 4 p. 149), Petit a dit sur les methodes, dont on se servit anciennement , tout ce qu'on pouvait dire de mieux jusqu'à son temps," I3 70 PETRI ABRAHAMI JELTES rit inferri vis, quà male applicat et directi, pejores inde orti sint effectus , necesse est, Si autem instrumentorum Auctoribus fidem habeamus, videtur extensio fuisse conve- niens, cum fere quisque magnis laudibus suam extollat machinam, aptissimam scilicet ad humerum luxatum reponendum, nec id dubitando quid de glorià iis detrahere volo, licet forsan multa casui fortuito, extensionis directionem administranti attribui pose sent. Id autem Galeni in dijudicandis instrumentis non omittendum videturs , opore tebit excidendi finem principium esse revertendi , atque. inde rursus ad excidendi prin- cipium procedere, — Cum humeri caput, suo loco motum, in priorem partem venit, ob gondus deorsum fertur , deinde in. posteriorem partem ad latus, yi musculorum ad se re- currentium contrahitur. — Cum ergo. reyerti ad suam sedem. debet ,| inchoari a posteriori regione necesse est, tuncque primo in priorem partem impelli, postea sursum adduci , cet," (9) cum, si huic monito possit respondere instrumentum, magna totius restitutio nis pars absolvetur, simul ita relaxatis musculis ossis luxati adjacentibus , et contractis; vt minor offeratur restitutioni resistentia, et facilitetur reductio ( Io). Nemo certe est, qui dubitet, quin hic etiam simplex sit sigillum veri; exulent igitur omnia instrumenta, quorum structura ob complicatam, et intricatam compositionem dif- ficilius comprehendi potest, nec minus difficilem eorum usum esse, inde merito conclu- dere fas est. Simplicitas nimirum et applicationis facilitas non parva mihi videntur mo- menta, quae unum instrumentum alteri praeponunt. o9. JDe contra - extensione. Inter alia notat Boyer (11) de ambe, aliisque reponendi modis locutus , nequaquam scapulam, si ejusmodi instrumento utaris, figi , ita ut nullum paretur impedimentum, quominus illud os latum vim sequatur ab extensione illatam (12)5 quod nisi evitetur, difficillima fit repositio. —Necessaria ergo est contra-extensio, quà scapula et clavicula ita retinentur, ut punctum fixum praebeant, in quod humerus luxa- tus agere potest, et, sufficienti extensione, repositio fieri. Ubi manus extensionis opus absolvunt, saepius etiam contra- extensionem per manus curari videmus, "Tum enim chi- rurgi repositionem operantis, vel amanuensis manus scapulae processibus imposita ipsius est retinaculum, ne irritus fiat extensionis labor, qualis contra-extensio, extensioni aequalis saepius in macilentis hominibus, quorum recens erat luxatio , teste Hippocrate, sufficit. Hic autem notari meretur, quod vis extensionis et contra-extensionis quam proxime ipsi (9) Gal in Hipp. de art. ed. apud Junt, class, 7. p.252. conf. Caspari l. C, p. I03. (10) Conf. Memoir, de l'Acad. Royal. de Chir. t, 5. p. 812. 4to. (1r) Lecons sur les malad, des os par Richerand, t. 2. p. 86. Paris, 1803. (12) Hippocrates, in auxilio manuali etiam contra-extensionem quodammodo curasse videtur , locutus de capite chirurgi, digitis sub alam immissis, ad summum humerum affirmato, conf, Sect, 6. Mochlicus p. 122. edit. Foésii, RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 71 ipsi ossi luxato afferatur, ne articulatione unius alteriusve ossis perdatur (13), quare non sufficit thoracis retentio , vel musculorum scapulae affixoruur pressio, ut fiat contra- extensio, sed requiritur quaedam vis in ipsum illud os sufficienter et extensioni conve- nienter agens. Facile ergo quisque perspicit, quod, cum plerique chirurgi in potentià extensionis subtiliter per Mechanicam augendá faciliorem quaesiverint luxationem reponendi metho- dum, etiam coacti sint ad firmiora retinacula jformanda , contra - extensioni inservientia , quibus vis nasceretur ei extensionis aequalis, unde ligamentorum simpliciorum et complies catorum usus repetendus esse videtur. Complures vero Chirurgi illorum usum acriter re- prehenderunt (14), inprimis ob pressionem , quam in musculos subjacentes exserunt (15); sed raro ab abusu, quem forsan nonnulli in hanc rem etiam transtulerunt, ad usum concludendum esse puto; quidquid sit, id necessarium est, ubi notabilis fit extensio ; quod ei respondeat aequalis contra-extensio, ut os luxatum inter utramque teneat me. diam directionem , praeterea cum talia ligamenta, contra-extensionem efficientia, ita quidem possint applicari, ut fere nulla inde molesta laesio mollioribus partibus eveniat. Equidem vero puto ad luxationem reponendam plus boni exspectari posse a convenienti musculorum directione (16), quam quidem ab instrumentorum apparatu, quorum vis gradus vix computari potest, et lubenter assentior talia dicenti White (17): », lam eve- Ty day more and more convinced, that a much lefs force will be necessary , than what is generally used. ^? Intellectu enim difücile est, quomodo instrumenta, quae per viam brevissimam, i. e. lineam rectam luxatum os attrahunt, repositionem , quam moliuntur, efficere possint in difficiliori casu, ubi luxatio secundzriz obtinet. Hic enim non loquimur de faciliori «asu, ubi manus levissimo motu luxationi mederi solent, sed de eo, ubi revera ad pe. ten- (13) Petit Traité t, 1. p. 42. Paris, 1741. Percivall Pott. l. c, p. 698. n. 6, Nam licet forsan "»ligamentis ipsi ossi luxato impositis parum molestiae muscrlis paretur, non video, quod, nisi ioc fiat, cubitus in extensione flexus esse possit, quod certe etiam non fic sine emolumento, (14) Desault 1, c. p. 161. (15) Lettres de Portal contenant l' Extrait d'une mémoire sur 1e danger des machin, cet. in Journ, de Medic. t. 26. p. 548. Aubry vero refutare conatur theses, quas Portal defendit l c, t. 27. p.393 seq. Alteram vero Portal, his non contentus, epistolam scripsi: l. c. t. o8. P. 43 seq. sur T'abus des mach.; inveniuntur etiam Réflexions sur les deux mémoires de M, Portal par Dupouy án dicto Diario p. 348.. (16) Bernstein üb. Verrenk, cet. p. 136, — Bey den Einrichtung mufs man das Glied in eine Schickliche nübmlich solche Lage bringen, wo alle Muskeln um's Gelenk so viel móglich ere "schlafft sind. f 17 ) An account of a new method, cet, in med, Observ, and Inquir. vol. 2. p. 381. 72 PETRI ABRA;HAMI JjELTE:S tentius auxilium confugiendnm est, ubi humerus luxatus, sibi relictus, et musculorunt actione vel externo impulsu saepius situ mutatus, non per lineam rectam sed potius per curvam a cavitate recedit, Quomodo autem in tali casu quid bonae frugis a pul, cherrimo instrumentorum apparatu redundare posset? mum facile motus ab illo concitati in humero luxato variari possunt? minime, sed hi potius actioni musculari, optimo re. positionis auxilio, sese opponunt ( 18 ). Caute ergo, ubi ad illorum usum compellimur, instrumentis utendum est, ne in dam- num aegroti adhibeantur et nobis irrideant auctores faciliori encheiresi luxationem cue rantes, quam frustra per instrumenti molem reponere tentabat ó Qucuzvoz. 99. JDe coaptatione, Res quidem est coaptatio, in quam praecipue attenderunt chirur- gi primaevi; scopus nimirum eorum, luxationem curantium (19), solummodo erat ossis luxati reductio vel coaptatio ad eundem , quem antea occupibat, locum; forte, si quid esset, quod apud Veteres reprehenderem , de eorum reponendi methodo, coaptatione sci- licet. loquerer, cui maxime studuisse videntur (20) et quod forsan culpari meretur. Si enim eorum instrumenta spectemus, facile patebit, illorum ope parvam modo extensio- nem, et nimis citam ad cavitatem articularem fieri coaptationem, Non ergo dubitandum est, quin etiam saepe eventus repositionis facilioris spem fefellerit. Requiritur enim, quod caput ossis luxati in alieno loco, ut ita dicam, incarceratum prius solvatur, et solutum per viam, quam secutum est in luxando , ad cavitatem redeat, quam respicere debet chirurgus, antequam coaptationem moliatur. Saepius ipsi musculi agendi momen- tum indicant; hi enim , magis magisque ad statum naturalem redacti, suam quoque na- turalem actionem recuperare tentant, ita ut levi, aequabili et harmonic fibrarum con- tractione, vel nonnunquam minimá capitis luxati, jam cavitati adstantis, situs mutatione optata perficiatur coaptatio. Hunc autem in finem nonnulli excogitaverunt Auctores etiam instrumentale auxilium , quo coaptationem curantes omne ferrent punctum , nec quid in instrumentis , sicuti cen- sebant, desiderandum relinquerent. Haecautem, quae de exzensiome , contra - extensione et coapzatione notavimus , sirite per- pendamus, facile, ni fallor, constabit, inprimis attendendum esse in repositione hu- meri luxati ad directionem musculorum in singulà specie mutatam. Quid enim fit, ubi inconsulte instituimus extensionem et contra-extensionem ? harmonicà musculorum ac- tione sublatà, nova insuper molestia paratur musculis, qui, magnam fibrarum constric- tio« (18) Desault, l.c. p.360 seq. (19) Hippocrates de illà .coaptatione dicit, ubi mentio fit luxationis femoris: — ,, Si probe ex- tensio fiat, femoris caput supra pristinam sedem sublime efferetur, sicque in sublime evectum non jam facile prohibeatur, quominus in suà ipsivs sede concidat, adeo ut etiam quaecunque molitio ac directio satis sit." (20) Boyer l c. jJ RESPONSIO a» QUAESTIONEM MEDICAM. 13 tionem passi, ejusmodi operatione violentà majorem. subeunt distractionem ita quidem, ut vim vi opponant. Consultius igitur mihi: videtur, antequam ad ipsam extensionem transeamus , primo explorare locum, cui caput luxatum inhaeret, et viam , quam in lue xando secutum est, ita ut simul rationem hábeamus et musculorum mutatae directionis et membranae capsularis disruptae (21 ) Galeni enim regula, quam jam supra me- moravimus , in quácunque luxatione observari merentur; dicit (22) autem: » Conside- ra —- in unaquaque luxatione, undenam articulus excessus coeperit, quomodo progres« sus fuerit, quo finem fecerit cet." nec minus, quam ponit Petit dicens (23): , Il faut ,. que la partie soit tellement située; que les muscles se trouvent également ten- dus; sans quoi ceux, qui: seroient le plüs-en contraction feroient trop de resistence, et diminueroient la force de l'extension, outre ils pourroient se déchirer." .. Quare , si ad has attendamus regulas vulgo acceptas (24); direciio humeri obliqua, parum hori- zontalem superans ; aptissima videtur, et maxime conveniens ad restitutionem luxati hu« meri intra axillam, In eà enim directione musculi elevatores relaxantur; flexores ten. duntur; ossis humeri caput deorsum et extrorsum premitur, superiori capsularis mem- branae parte hypomochlion quasi formante. Jam vero ommis vis, in os humeri oblique sursum agens, capitulum directe versus suam cayitatem attrahit, resistenti nullà a mus- culis antagonisticis oblatà. . Luxato enim versus inferiora osse humeri, m. pectoralis majoris, latissimi. dorsi, te- retis majoris et minoris origines: propius ad insertiones accedunt, nec, quod in tali, qualem notavimus , directione ossis .humeri sani fieret, in contrarium trahunt. Praeterea haec directio ossis humeri maxime cum .eà convenire videtur, sub quà luxatio obtinet , humero a corpore remoto, ,, oportet enim , teste Galeno, ut finis excessus princi- pium reditus facias: atque inde retro ad principium usque luxationis progrediaris.^? .. Haec quidem directio ei, quam laudat Sauter (25) praeferenda esse videtür , et, licet ab. utráque parte testimonia prostent, quae utriusque directionis, versus inferiora scilicet -et oblique sursum , felicem eventum demonstrant, majori laude digna est, quia non so- lum theoria eam commendat , sed etiam minor, qui alteram directionis lineam comitatur. doloris gradus. Haec (21) C. Bell Oper, Surg. p. 2c8. et tab. 5. fig. *. ubi mentio fit hujus membranae singulari modo disruptae et repositionis impedimentum sistentis, (22) Comm. in Hipp. lib, de art. p. 504. (23) Traité des malad, des os t. 1. p. 42. (24) Richter Chir, Bibl, Ord, 10. l. c. (25) Jazboeken der Genees-, Heel- en Natuurkunde cet. 4. deel, 5. stuk, P- 170 seg. . dmst, 1817. K 74 P. A. JELTES RESPONSIO AD QUAESTIONEM MEDICAM, Haec autem omnia si colligas, facile erit. judicium ,. quid de instrumentorum usu cene sendum sit, et cum mea auctoritas parum. valeat in hac lite dirimendá, diu ab expertis- Simis viris motà, de optimo instrumento eligendo (26), hoc tantum addere mihí li- ceat, quod, cum nemo certe dubitet, quin etiam hac in re simplex sit sigillum veri j simplicitas, quousque hic existere potest, ob virtutes, quae ex 1llà, tanquam fonté uberrimo , ;sponte profluunt, valdopere sit commendanda; nec, sicuti mihi videtur, in eo primaria dos esse debet immensarum virium augmentum, sed quidem eas dirigendi talis facilitas, qualis maxime luxationis speciei convenit, ita ut instrumentale auxilium , quantum possit, manuale imitetur, eodemque modo bene applicatum operetur, quo Chirurgus apte suo officio fungens, in simili casu, nisi vires sibi deficerent, per e res encheireses. Si sufficeret extensio , quae per. viros fit, -nil aliud laboris frustra insumere oportet , dicit Hippocrates (27), imperitiam enim arguit machinas adhibere , ubi ipsis non opus est; si vero non Süfficiens fuerit extensio, quae per viros fit, ctiam ex aliis necessaria quaedam adhibere ,. si quae commoda fuerint, , non tamen ea temere adhibenda esse mo. nüit idem auctor (28),"*. qua parte excesserunt (0ssa ) directio fiat, ne, illà neglect , forsan quis in ejusdem auctoris;verbis (29 ) suam legeret rcp'ehensionem , (quae verba simul meum indicant lemma , m scriptiunculae inscribendum ) dicentis x Aicxph) pévror xal iy mÀcu Tíxya xo olx, muera éy Vuyrpizi] aroAUw Go,AoV xal mOAMIM Div xol qdAuP Aéyov map oWTA y ETEITÀ. [108U. DEM T e (26) J. G. Bernstein Epist. ad Bonnimm, sistens observ. luxat, femor. cet. p. 16. scribit: » difficultates , quoad brachii directionem in diversáà luxatione evitari possunt , machinà reductio- .nis Brunnighausenii adhibità — haec satis valere videtur machina ad extensionem, ut vero contra» extensio fiat, laudatur inprimis apparatus Schneideri." Vix opus est, ut rotemus , machinam Hus- senianam et nostro tempore laude dignissimam censeri, 1 (27) Ll. c. de fracturis, (28) Mochlicus, p. 141. (29) Hipp, de art, Sect. VI. p.79 in fine, ed. Foes. 1595. " / [ - Qua quae à CARoLOo MAGNO, £um ad propagandam leligionem Chri- CLAUDI HENRICI vau HERWERDEN, ZUTPHANIENSIS, THEOLOGIAE IN ACAD. GRONINGANA CANDIDATI, RESPONSIO AD QUAESTIONEM AB ORDINE THEOLOGICO ACADEMIAE LUGDUNO - BATAV AE, A. wDpcccxxiv. PROPOSITAM: stjanam , tum ad emendandam ejusdem docendae rationem, acta sunt, exponantur, et, quid illius res gestae atque instituta. Ecclesiae Christianae profüerint , quid obfuerint , indagetur. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vin MENSIS FEBRUARII A. upccczxxv, 1 (dd sa Afi indu. Mey 5 dol [ut ii " [en | na 3 L Us 448 Guy T TEM (diae 1 E: T j 5 * AM cs 4A TE dii WW. m ; T Ai us » 11 1 4 D v4 1 i ti d ianiog e mi " r MP in | dod ps " » vM. ierat "ir -"— at. Js [! Uo edd IV Ma ERI 3 LUFT C ISCEIA NERA. wu JEMEC lu^) ND a gap? LAS vil dA UG AT ys uiu "E hall Nis AMMOr I MIL C) Lt pec p IJ ! ia LT UR " t FL. [^ "n vo Tieoetue CHAR i th t IE di TP Á v t : E " pfit nn mS, yiorbew r] mi a" ao ' f Wo JM (4 i hee a Tu 9$ diti kd aolbodibst: " aai: ài titor A Diego LEGO GM A AMAA QA veh) tmenoveilofk KHicedut sn p (oa 6 Ter i$» (uere uix tolbssoob. sesootio E TN SE Sip snis Sspib entisy sS nis Vots s "u mui yvy SONS nna i5 Vb NS New s " : T T ; - Mtt, Ho AH I2AHM "m a TrTLTROTER MUIMSAZd app | x1038 03 A ARAUREXT v1, " Ti EE h r D ? y] Á, p ^3 LI Ld , " *- * : M : [ r ^ x - - 1- €"*ESPONSIO QUAESTIONEM THEOLOGICAM,. PoROASESTFGA JEvE:SQ; l Diis: historiae studium, cum non unam ob rationem utilitatis jucunditatisque lau- j dem et commendationem prae se ferre merito videatur, tum id in primis habet, quo ho- f "minem, et pium, et cognoscendi ardore flagrantem alliciat, sibique devinctum conciliet, "quod signa plurima eáque locupletissima exhibeat, quae quasi altá voce denuntient, res à humanas summi Numinis prudentissimà manu nutuque regi atque, gubernari, Ex quibus —emnibus-id tamen maxime incurrit in oculos, nil neque carius neque antiquius habuisse coelestem, providentiam , quam illud bonarum artium lumen ac disciplinarum , quod, —mnt divinam spirat originem , ita diutissime unicum fuit munus, a Deo hominibus da- "tum , quod eorum, prae reliquis huius terrae animalibus, excellentiam et praestantiam —declararet ac testificaretur. At vero postquam paternà Numinis benignitate lux multo Jaetior et splendidior effulsit mortalibus, quam ipse Dei Filius accenderat, ad dissipan- "das densissimas ignorantiae tenebras, hominique viam monstrandam, quà priscum amis- sae suae dignitatis gradum denuo consequeretur, innumera tum curae divinae vestigia "visa sunt, quae eo unice omnia tenderent, ut sacra Christi, etsi mature iam insanid sce- "simplicitatem reducerentur. Hanc rem praesens aevum egregie comprobare, quis quaeso non videat? 1lllam quoque verissimam esse sententiam, praecipue Caroli Magni historia —docuit, cujus principis operà Deus non solum quasdam litterarum notitias, quae jam jam discessurae viderentur, servavit, sed. etiam Christi religionem ab exitio munivit E que tuitus est, Quo quidem adspectu si Caroli res gestae institutaque consideran» »tur, summá curá et attentione sine dubio dignissima sunt. Haec res me quoque come | gulit, ut vobis, Viri clarissimi! ad quaestionem a vobis propositam hoc qualecunque of- ferrem responsum, quod ita institui, ut quem Caroli, et res gestae, et instituta, ef- Aectum in ecclesiam Christianam habuerint, illis ipsis exponendis vel addiderim, vel xnediis iis immiscuerim, | | 4 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN Q À;P.U T Pug M "BM, DE CAROLI MAGNI, AD RELIGIONEM CHRISTIANAM PROPAGANDAM, REBUS GESTIS AC MERITIS. SE pp db pp Mr. QUAE CAROLUS MAGNUS, AD PROPAGANDAM RELIGIONEM CHRISTIANAM, IN SAXONIA FECIT, EXPONUNTUR ET DIJUDICANTUR,; $« 1. De Saxonicá gente pauca praemonentur. Bao, quae Carolus Magnus gessit, omnium, ad religionem Jesu Christi propa- gandam, nullum profecto in aevi ejus annalibus ita inclaruit, neque famà per orbem illutriori celebratum est, ac expeditiones , quas cum Saxonicá gente suscepit ad exitum que perduxit. Nam sive. populum , quocum rem habuit, ipsum spectes, numero ma- ximum, virtute eximium , avitae religionis et libertatis tenacissimum 5 sive longissimum consideres spatium temporis, quo, ab utroque hoste , pari cum fortitudine et con- stantia bellatum est; sive denique finem belli sequelasque ejus cogites, aliter equie dem non fieri posse arbitror, quin praeclarissimi ejus facti tractatio, in meà quidem disputatione principem teneat locum, Quá ratione temporum ordo quoque optime sere vetur, Saxones in tres veluti tribus Westfalorum, Osterlingorum et Angariorum divisos fuisse accepimus (1). Quam incolebant regionem , ea ab Oceano Germanico ad Thuringiam , ab Albi fluvio ad Rhenum usque patebat (2). Saxonia inferior et Westfalia hodie dicitur (5 ). Triplicem hominum ordinem rerum Saxonicarum scriptores memorant; nobilium , in- ge. (1) Vid. Ann, Poetae Saxonici, in scriptoribus rerum gallicarum , quos edidit Bouquet, T. V» p. 137. ad annum 772. l. I: 472 sqq. (2) Vid. M. J. Schmidt, Geschichte der Teutschen, t. IT. 1. 3. C. 1. p. 9. (3) Schrück, Chrisliche Kirchengeschichte , t, XIX. p. 852. RESPONSIO 4n QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 5 genuorum , servilium (1). Hos quidem alii in libertos et servos distinguunt (2). Nec illa perantiqua - populi divisio Caroli Magni aetate obsoleverat (3). Quae mira res eo:magis admirationem commovet, quo certius est, nullam habuisse nobiles in inge- nuos potestatem. - Neque tamen illi non in arcibus et castellis. munitissimis habitae bant, nullis omnino legum vinculis constricti," quo mimus' in bona ac vitas ingenuo- rum hominum violentas manus inferrent (4). Scilicet odium priscum servitii, una cum ardentissimo libertatis amore, tam alte insidebat Saxonicis mentibus, ut nobiles, quà fruebantür, contenti-auctoritate, etsi vel hujus aciem saepissime frebescere vide- rent, tamen , de popularibus opprimendis , aut sub. jugum mittendis ne cogitarent quidem ( 5). : Saxones in varios pagos divisi, quos belli duces, eosdem pacis judices habebant (6). Hos, sicut, Tacito referente , Germani, illi etiam ex virtute sumebant, Unus ex iis, instante bello, princeps creabatur: quod munus, composità pace, confestim deporie- bat (7). Stipendia milites non merebantur: nam singuli pro bonis, aris, focis, conju- ge, liberis suis dimicabant (8). Dei non ducis signa erant, sub quibus legiones in certamen ducebantur (9). Divinum Numen summá veneratione suspicientes , huic, sine miorà aut dubitatione, sibi obtemperandum putabant, Quam Dei venerationem in caussá quoque-fuisse opinor, cur singularem plane et extraordinarium sacerdotibus honorem tri« buerint, quos-illimitat fere et auctoritate et. potestate uti paterentur. - Etenim horum erat, moderari conciones ( 10). Quum praeterea de caelo observantes, si Dii quidem prohibere viderentur, negare possent, ullam de eàdem re in eumdem diem consultationem fieri, quis quaeso non cernit, quanta interposita haec eorum auctoritas ; Romae etiam , re publicá liberá , optime probata Patribus, in ciyitate regendà valuerit (11)? Quum ad pugnam iretur, neque animadvertere, neque vincire, neque verberare quidem , nisi sa- cerdotibus permissum; non quasi in poenam, neque ducis jussu, sed velut Deo impe- rante, quem adesse bellantibus crederent (12). Etiam in colendi Dei ratione conspi- éiebatur libertatis et aequabilitatis publicae studium. Nam etiamsi Deos Penates ac Ter- c mi» & (1) Vid. Nithardi hist, Ll, 4, quem citat Móser, Osnabrüchische Geschichte, t. I. p. 194. quo diversas populi classes latius describit 1, 1. p. 86 qq. (2) Vid. Dippoldt, Leben Karl's des Groszen, p. 4o. (3) Vid. Móser , 1. 1. p. 193 (4) Vid. Móser, I, 1. p. 48, (5) Vid. Móser, l. 1, p. 49. not. 4, (6) Ann. Poét, Sax. 1,1. vs, 40 sqq. apud Bouquet, p.136. Moser, l. I. p. 37. (7) Vid. Móser, p. 48, 5o. not. 7, not. 7, et quem citat Beda, Hist, eccl. V; r1. (8) Vid. Móser , p. 37. (9) Vid. Móser, l. 1. (10) Vid, Móser, p. 43. ( 11) Vid, Móser, p. 5o. not, s. (12) Vid, Moser, 1, 1. not, e A3 6 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN ininales venerabantur, Deorumque imagines in Ambarvalibus suis circumferebant (1), attamen summum Numen in nullam humani oris speciem assimilabant. Etenim cum non cohibendos parietibus Deos esse arbitrabantur (2), tum prudentissime perspiciebant , quo loco regnatoris omnium Dei templum sit, illi caetera parere cogi ( 3 ). Saxones ut rudi erant incultoque ingenio , ita naturd feroces et crudeles (4). Honor summum bonum habebatur. taque qui injurià hominem afficeret, huic poenas gravissie anas dabat (5). lgnominiá major poena iis nulla videbatur ( 6). Igitur in hanc gentem Carolus Magnus arma sumsit. Neque tamen aut Francorum, aut suae stirpis, regum primus eam aggressus est, Chlotarius enim ( 7) et Dagobertus (8 ). feliciter iam signa contulerant. Pipinus quoque, Caroli Magni pater, ad patris sui Mar- teli exemplum, Saxones fugarat, tributumque iis annuum imposuerat (9). Hi vero, ut primum victores in patriam revertebantur, excusso jugo servitii, auream libertatem. im arva sua reducebant. Neque dubitandum videtur, quin crucis signum ante Carolum Magnum in Saxonia constitutum fuerit. Supersunt enim , quae ad eam rem faciant, duae epistolae, quarum altera a Gregorio II. Pontifice Romano, ad antiquos Saxones, Donifacio Germanorum apostolo data fuit, altera ad hunc scripta ab episcopo quodam Anglico, insignem. suam. laetitiam testificante, quam perceperat, auditis, Bonifacii , ad Saxones emendandos , curis atque vigiliis, Dicitur hic etiam evertisse templa falsorum Deorum lapideaque Saxonum corda emolliisse ( 1o ). $.2. Belli quod Carolus Magnus cum Saxonibus gessit. caussa. et consilium declaratur. Caussa, cur Carolus Magnus Saxonibus arma intulerit, duplex fuisse videtur. Una in defectione eorum posita erat; in finibus eorum et Galliae regionis contiguis , altera. Hanc enim, Eginhardo teste, saepius invadebant; rapinis, incendiis, caedibus imple- bant. Itaque irritatis vehementissime Francorum animis, aperto eos petere bello pla- cuit ( II). Ex dictis sequitur, Carolum Magnum consilio duplici quoque Saxones adortum esse. Cum (1) Vid. Móser, p. 93, 23. not. z. (2) 1. 1. p. 57» (3) Vid. Móser, l.l, p. 55. nec non, quem citat, Tacitus, Germani, C. 9» V« n0t. b, 6 (4) Vid. Eginhardi vita Caroli Magni c. 7. Dippoldt 1. 1. ( 5) Moser , p. 195. (6) Moser, p. 59. (7) Móser, p. 184» (8) Moser, p. 185. not. 2. (9) Moser, p. 186. (10) Schróckium hic sequimur anctorem, l. Ll, p. 251. J/RESPONSIO An 'QUAESTIONEM "THEOLOGICAM.. T Cum enim jura in-eos antiqua majorum viridicare studebat; tum campos suorum vasta- tos, incensas domos, sanguinem fusum ulcisci flagrabat, Sunt autem. qui hac in re a no« bis dissentiant. Nimirum «eontendunt, Carolum , jam initio belli Saxonici, id maxime egisse, ut Christo: hostes.dicto audientes redderet, Quin etiam a Fabricio: proditum est , regem. prius quam se ad bellum accingeret, permultum' operae novasse, ad Saxones eo: perducendos, ut, et superstitionr barbarae valedicerent, et Francis se adjungi, ad Ger- .. gananiae defensionem, . paterentur. Hunc in finem iis promisisse doma splendidissima et I Allustrissimos honores obtulisse. lilos vero, neque din deliberatà re, temere dedisse re- sponso, se velle sequi;instituta majorum pattiaeque libertatem tueri ( 1 ). — . Haec ille, .Ex quo. hauserit, fontem, cupide cognoscam. Qui quum lateat, nec ille — ;temere audiendus. est, A cujus sententia tam' longe me abesse fateor, ut eos potius -Sequár. auctores , qui putent , seditiosissimam magnatum Francorum, praecipue in Aqui- -— sanià, indolem. ( 9), coégisse regem, ut eos bellis et expeditionibus implicitos atque ;jeccupatos tenereta;;ac eam ob-caussam , si quidem. Saxones. facile devicerat ,' alia: bella: .quaesiturum: fuisse, quibus. vires et audaciam . procerum debilitaret desig consu- ameret ( 3). :: ; Sed. vetustissimi scriptores ill: de re án. puimis iatis: Hi itaque Fabricii narra- -üonem ignorant omnes, 1n unum.tantummodo. incidi Abbatem Eigilem Fuldensem , a.quo ;traditum ,. Carelum Magnum ;: Christo: invocato). secum: duxisse sacerdotes:cujusvis ordinis- plurimos. -aliosgue |divinae:.doctrinae;;studiosos homines.(4 ). In. contreriam-partem. re* :liqui; abire videntur... Esenim quum. plerique; eorum: annáles .conscripserint, ;ordinem: tem» poris autem fere omnes sanctissime observarint / sine- dubio, quo:anmo 'enangélii/doctrima: — .Saxonibus primum annunciata. sit ,- diligenter indicayerunt. Quod: ante annum DCCLXXV- ,Bon factum est, At triennio ante Carolus.primam: expeditionem susceperat. : -o:-Quibus.de. caussis in hanc; egnidem; inducor sententiam, regem «non prius: cogitavisse- . ede.Saxonibus Christianis reddendis, quam: cernetet, eos. vi solà et armis-mon- posse de- .— gbellari. : Favet mihi , ni fallor ,.. poéta.,. qni dieituri, Saxonicus.. Etenim; relatá:ad an- — .nygm, quem modo laudavimus, Saxonum antea devictorum, seditione J. tum. demum, id consilium cepisse Carolum (n apis ut bello eos Wergenus popped ac S equiem iis nullam daret , eg «q .390pooQ ugA (c) mam l^ Donec , gentili ritu cultuque relicto. » oi 2o8098 ach cento. Obplsspirds fupopy mut deleréntur LÀ ; aevum T Psi3d. Y Hj 3980ptu0(l ,q8 .coa2 .d Oni bg ,8v As- '- lus .pos «q Sx «wm ba .nOA .dpig3 ^ .pps ge ev «4 D. tu Go) Origin. Saxonglizy pe.92.— (2) Eginh.- yita c. Mw. I s Am. iEnmc2 Meffenses apud 3 Bouquet, p. 340, Eginh. Ann, apud Bouguet; p. 200. IN -b (32:Vent Düuau]Teutsche Keichs- und! WeisstocHistorio, vlL: P se, $us Bog univer» d id» VILL.p. 95.5. veiCharlemagnes 1X. .: oui»d . . ' (4) In vita Smrmii Abbatis Fuld, apud isgiat; P» 447* » 65 J di " Ys, 186 qq. 8 CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN Assentiuntur illi Eginhardi (1 ) nec non Francorum annales Fuldenses (» ). Accedit quod, quum Saxones anno sequenti armis Caroli peterentur, eorum vero majores matu, qui cernerent, Francis resistere se frustra conari, pacem a rege rogarent, hae dat, mi- nime omnes, sed tantum permulti eorum baptismum receperint. Quod quidém hi non mmodo non necessitate adacti fecisse videntur , sed ctiam supervacaneum praestitisse opus. Carolum enim praebit sibi obedientià contentum fuisse opinor. Quod etiam ex Egin- Lardo conficias, aut quisquis annalium ejus nomine inscriptorum auctor sit, qui, ,,im- » mensa" inquit ,, populi multitudo velut devota et supplex ei obviam venit, Cui igno- » vit. Eos qui se Christianos fieri velle dicerent, baptizari fecit (3). Quibus ver- bis diserte declaratur, Saxonibus, qui Carolo parerent, permissum füisse, num etiam Jesu parere vellent, an vero in cultu patriorum Deorum perseverare amarent, 'Vel duobus annis post a Carolo.eadem potestas et optio Saxonibus data videtur. Quutm enim ingen- tem concionem eorum Paterbrunnam convocaverat, maximam partem ex iis'baptizatam esse accéepimus,(4). Quid ni vero omnem turbam recipere sanctissimum ritüm coegit, si quidem hunc maxime scopum petiit, ut Cliristo nomen omnes darent? Ipsae denique res Caroli gestae alia duo exempla offerunt, ex quibus apparet, illum, prosperà in bello fortunà utentem , armis haudquaquam Jesu doctrinam ;junxisse victis recipiendam. .-Nam cumin Slavos primum proficisceretur, eos vero ad resistendum mec idoneos , neqüe'pró« nos cerneret, confestim, acceptis obsidibus, nullà Christi factá mentione, in Franciam reversus est.(5). Neque Sarracenos, quibuscum rem saepius habuit, umquam hortá- tus esse dicitur, ut sub Jesu militarent. Aut sponte scilicet Carolo obtemperabáht, aut vi ad obedientiam inviti redigebantur-( 6 ). io 9t 919: mej6g ernoq E recentioribus qui: stant/a parte contrari ( 7), scriptores, quos consuluerunt, vé« teres, aut prorsus non laudant; aut omnium, ut ita dicam, aetatum decepti sententill, non satis accurate inspexisse videntur, -Sic^ uterque Schmidius, quam secutus sit aucto- -xitatem., ;non professus est, ^ Schróückius autem, vitm Caroli : Magni , ab: "Eginhardo "diit qie laudans, non MM eis ) actuarium x gg: quia- universam Saxónicám r 3ivsb R5 1 e eT 8] [i [GOOp fidi. A 6t pott Isd 31 ^ m - - C1) Ad annum 775. 1. 1. p. 202. (62 Apud Bouquet pe 28. C3) Apud Bouquet, p. 203. : (4) Eginh, Ann. p. 253. ap. Bouquet. cft, Aun, Franc, Men P. 14s n Bouquet, Ann, Poét, Saxo, l.l. v8. 343. (5) Eginh. Ann, p. 209. ap. Bouquet. (6) Ann. Poét. Sax, 1.3. vs. 321 sqq» vs. 55 sqq. Eginh. Ann, ad ann. 7789. p. 203. ap, mra Vita S, Genulfü , l. Il, c. 5. p.470. ap. Bouquet. .Vita deer noe d ad Anh 7M » pe 47I* 9npt oi 7) M. J. Schmidt , Geschichte der. Teutschen l, |. p. 91. " E. c. Sehimidt ; Handbuch der Chrisd, Kirchengesch, t. IV, p. 89. Schróck l, l, c. XIX; p. 255» Tu ——— l.l, p. 271 272; 273. n0. d. Dippoldt 1. l, p. 43. m —— ——— P — M ÁÓ—ÓÀ— e LAU EILSIL oco El t, RESPONSIO ab QUAESTIONEM TÉÉOLOGICAM.;^ ^» expeditionem uno capite complectatur , fátionem ' ordinis "tériporum- liabere nor potuisse , eum vero rés Caroli cum Saxonibus gestas ofniíes j' unüm in locümi quasi congregantem- coactum fuisse, ut jam initio propágatae religionis. mentionem injiceret. Quam tamen. belli principio , re verá , communicatam esse cum Saxonibus; minime testatur, . Qui Eginhardum sequitur, Saxonicum poétam , temporis ordine. facta regis persequi, neque prius, quam àd annum DCCLXXV , "Christianismi -meminisse.- Saxonibus | annunciati , modo jam diximus, lilius véstigia autem omnes legunt. scriptores annalium, quos Schró- ckius citavit, Moserus Eigili Abbati temere credidit, simulque cum Schróckio in eun- dem incidit errorem. Non vidit enim, Nibelungi- Chronicon (1)5.quo Carolus Saxo- niam divisisse fertur presbyteros inter episcopos ét abbates, qui baptizarent et doctri- nam divinam populo traderent, haec retulisse ad: annum DCCLXXX.. Denique Dippol- dus , quem adiit, fontem non significavit, . At avidissime. eum. scriptores insecutum esse superiores suspicor, quia certissime sibi persuasum esse fateatur, non ita quidem. fuisse Caroli Magni praedicare Saxonibus euangelium , quam quidem, eum pio ac sincero Christiani hominis animo. id opus perfecisse (9). Quam rem quum inde conficiat , quod Carolus ex pontifice aliquando quaesierit, de lapsis Saxonibus. quid videretur faciendum , equidem , nisi alia, quae ejus sententiam confirment ; argumenta. proferantur , illi nequa- queam adjiciam caleulum ( 5). 8. 3. Belli Saxonici fata exponuntur, : Haud scio am errem Viri Clarissimi! quum ita sentiam, non exspectari a nobis ac- curatissimàm j ad rationem annorum anxie exactam , narrationem omnium quae Carolus Magnus in Saxonia commiserit, praeliorum ,- omniam ,. quas. habuerit », concionum, om. niüm , quas Saxones moverint, seditionum, Quas res, ex vetustissimis, apud Chesnium et Bouquetium obviis, scriptoribus haustas,, atque depromtas, exposuerunt diligentissime jam ac-enarrarunt novissime in primis Schróckius (4) et Dippoldus (5). Qvam ob caus- sam nostri esse opinor, ut vividam , ad formam veritatis , quantum possimus , expressam imaginem effingere studeamus, quà et Saxonica religionis avitae dehacitdi et regio in. persequendo consilio constantia perspiciatur. nd92 Voi Quum Carolus Magnus, post primam expeditionem , quà disi ateijos- Dei (6) tem- plam ( 1) In Chesnii scriptoribus rerum Gallicarum, t, II...c.. 22... (2) p.73. ÉEr.wolte.es als ein eifriger Christ. . (3) Nobis aliquatenus favere videtur Spittler: Grundriss der Chrisil, Kicchengesch. , p. 179. nec non Eichhom , Geschichte der Literatur, .t, I. .p. 722. €4) ll. t. XIX. p-255 sqq. 5). 1. L.. vid, etiam Gaülazd, vie de Charlemagne. €) Irmensul plerumque vocatur illud icolum. In cujus honorem constitutum füerit, eruditi ^diss E. S£He-- 10 CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN : plum et imaginem destruxerat , opes diripuerat , hostium regionem vastaverat, in Franciam reversus esset (1), Saxones denuo arma moyerunt (2). Igitur eos non modo sibi. sed etiam Christo subjectos reddere eonsütuit, Cui mox multi nomen dederunt, Quam pià ac sincerd mente advertas quaeso. Ecce Witekindus, qui se ad Francos aufugiendos in Normanniam contulerat , ad Saxones , in patriam redit! Ad libertatem , ad instituta , ad Deos majorum, sanguine recuperandos ac tuendos, cives suos evocat. Igitur omnes sedie tione agitari, Caroli religionem rejicere, exsecrari, oppida, quae construxerat, incendere, Cunctas quas poterant villas invadere flammis tradiderant , ipsis etiam ton yia pepercit ecclesiis, nec erat hominum caedis modus ulluse Non aliquod sexus , aetatis conditionis nullius furor. immitis discrimen agebat ; omhia sed ferrum yel edax consumserat ignis. Hinc non praedandi studio, sed ut ultio quaedam in Francos fieret , hoc eos gessisse probatur. (/ 3 )- Haec Saxones. Carolus vindictam non distulit. Cum exercitu in eos proficiscitur 9 omniaque incendit ac diripit, eo successu scilicet, ut multa millia hominum, relictis ido- lis, verum Deum adorent. lgitur aedes sacrae aedificantur, ministri religionis regioni praeponuntur (4). At Witekindum nondum domuerat, Slavos hic suscitat , ut 'Thurin- giam invadant. Ad quos repellendos ac debellandos additi Francis Saxones, subito ipsos suos socios et dominos aggrediuntur, stragemque eorum ingentem edunt (5). A re» ge , fortissimorum suorum hominum clade exacerbato , quatuor millia et quingenti Saxonum captivorum in castris capite truncantur (6), Tum ad arma gens universa volat; regem uno anno bis secum acie dimicare cogit, Primum aequo marte certatur, post Franci, auctis refectisque viribus , splendidissimam reportant victoriam (7). Tandem quum cum expedit4 manu ipse ad agros villasque destruendos egressus, satis inquietam hyemem Saxo- sentiunt, Alii de Mercurio, de Arminio alii cogitant 5 alii aliter» Vid. Gruperii, Observat. rerum et antiq. Germ. p. 165. Schróckh l.l. p. 254» 255. Dippoldt, p. 229. Biographie l. l. p. 92. (3) Ann, Franc, Petav. p. 44. ap. Bouquet, Eginh. Ann, ll p. aor. Lois,l.l. p. 37. Poct. Saxon. l. r. vs. 6o sqq. (2) Poét. Sax, l. 1l. vs. 177 Sqqe (32) Poé&a Sax, l.l. vs. 410 sqq. Sic quoque Eginh, Ann, p. 204 ap. Bouq. (4) Vid. Ann, Franc, Petav, p. 14, 15» ap. Bouqg. Fragment, Ann, Franc, p. 26. ap. Boug. Chronic. Mussiac. p. 7o. Bouq.- (5) Ann. Poét. Sax. l, IlI. ad ann, 885. Moser, p. 202. (6) Fabric. l. l1. 4. p.» « (7) Eginh. Ann. ad ann. 783. Moser, l. l. p. 214« ——— "RESPONSIO A» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 11 "Saxonibus reddiderat , ubique discurrendo , ac caedibus et incendiis omnia miscendo , Al- 'bionem atque Witekindum , fortissimos Saxonum duces, eo perduxit, datis fidei suae ob- sidibus , ut baptismum reciperent ; cum permultis suis civibus , pacemque compone. xent(1). Quam tamen postea Saxones violarunt. Avaris ad defectionem sollicitatis , ipsi aedes sacras in terminis suis positas destruxerunt , flammis tradiderunt, antistites , tum superioris, tum inferioris ordinis, multos necarunt. lgitur postea quum in fidem redierant , "Carolus tamen se ulbiscendum putabat (2). Denique saevissime vindicavit caedem lega- 4orum suorum, ab incolis, qui trans Albin fluvium habitabant, factam. dn desertores irae laxayit habenas , vastari late sparsis legionibus. illam graecipiens terram. | Tum. saeyus ubique furebat miles, ubique cruor rivis madefecerat arya , omnibus atque locis inereyerat horrida clades. Fulnera y mors , luctus, clamor, fuga, flammas rapinae omnia complebant, donec compescuit "bis gurgitibus procedere longius arma ( 8). "Tot sanguinis igitur hisce bellis fusum est, Neque valuisset tamen, credo, ad attingendum, quem Carolus Magnus petebat, scopum, nisi praeterea remedium aliud , idque efficacissi- "mum, circumspexisset. Saxonibus enim , cum mulieribus ac liberis e patri abductis , hic illic agros in Germanid et Galli dedit habitandos ( 4). Quod quidem sapientissime fecit. Nam locorum sacrorum inviolata vetustas solet ipsam religionem hominibus, praecipue si qui rudioris ingenii sint, reddere venerabundam magis, et sanctam, et pie colendam. Quam ob rem religionis avitae memoria ex animis hominum multo facilius diluitur atque deletur s quum a lucorum aut templorum suorum adspectu et contactu removéntur cet :abducun- tur, — Igitur post triginta trium annorum bellum, pax tandem his conditionibus compo» Sita est: ut Saxones, cultu ritibusque patriis relictis , totos se doctrinae, a Christianis generatim receptae ,' traderent , immunes haberentur a censibus , exceptis. decimis ; quae sa» cer- (1) Franc. Ann, Fuld, p.27 ap. Bonq.. Ann. Fr. Lois. p. 44 ap. Doug. Eginh;; Aun; p. 207 ap. Boug,. Chron. Muss. p. 71. Cf. Móser p. 207. (2) Esginh. Ann. ad ann, 795. (3) Poét. Sax. 1, 1. vs. 384 sqq.'; Cf. Ann, Franc, Fuld. p.93 3p. Bouq. Adonis Chronic, "p. 321 ap. Boug, (4) Chron. Muss. p. 77 ap. Bouq. Ann. Franc, Fuld. p.26 ap. Boug. | Egiühardi vita. Car. Magni 1.1.. Cf, Schmidt Gesch, der Teutschen l. l, p. 39, 40 in not, Quo. loco notat migratio- num earum indicia ad nostra tempora pervenisse videri, Bao: g* CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN cérdotibus^erant'solvendae , praesulibus, judicibus, legatisque regiis obtemperarent, ceté- Toquin vero legibus suis uterentur (1 ). Quod terrestribus regibus et 'expugratoribus accidit, ut quamcunque suae ditioni ad- dant regionem , eam emolumento sibi lucroque "habeant, etismsi multo sanguine consti- terit, id de Nazareno divino nostro quis tandem vere affirmet ? Ejus quum sit coeleste na- türá imperium , non numero-cives, sed. virtute. aestimat. Quid itaque utilitatis attulisse sacrae :ejus.civitati Saxones putemus, agrestes indoctosque homines , armatá vi ad eum colendum perductos.? quibus fons ritus sanctíssimi videbatur libertatis sepulchrum (9), qui aegerrime ferebant, majores, quos maxime venerabantur, a Christianis abhorreri, sibi- que abhorrendos esse debere (3)? quibus ab incunabulis inde traditum virum decere, ulcisci injuriam , heroibusque post fata suos reservatos esse. campos elysios (4)? Quod siigitur de Caroli , ad relisionem Christianam in Saxonià propagandam , meritis nihil amplius esset cognitum , quam quod huc usque retulimus ; non dubitarem, quin damnato- riam de illo ferrem sententiam. Sedalia quoque instituit jam exponenda ac dijudicanda, $. 4. De episcopalibus. aedibus , quas Carolus Magnus in Saxonia condidisse dicitur. Ac primum quidem | videamus , num vera sit Adami Bremensis narratio (5), Carolum in Saxonià octo sedes condidisse episcopales, Osnabrugensem, Paderbornensem, Mona- steriensem , -Dremensem , Mindensem, Verdensem , fHalberstadensem, Hildeshemensem. Quod factum ait cum Witekindo baptizato ," Carolus Saxoniam in provinciam Franciae mu- taret, episcopia autem» Archiepiscopis Moguntiae atque Coloniae Agrippinae subjiceret. Quod e tripode dictum ignorantiam scriptoris clarissime arguit, Etenim cum constat, nonnulla tantum illorum episcopiorum esse condita, tum vero omni verosimilitudini re« pugnare videtur, regem id. temporis jam, quo Saxones minime adhuc plane domuerat, terram eorum. in dioecesium formam redacturum fuisse. Suspicatur Schmidius etiam , vir clarissimus , episcopia, non nisi post annum DCCCIII, solenni pacis conventu habito , constituta esse (6). Cui assentiri equidem nequeo. Non video enim quid Carolo impedi- verit; quominus Saxones ,. qui religionem :Christi amplectebantur, in varias subinde curias - qua- (a) Nid. Egiohardi:vita Car. M. 1. l, : Ann, Poét, Sax, |. V. vs, 92. sqq. (2) M. J« Schmidt, Gesch, der Teutschen 1. l. p. 22. X3 ) Sehmidt 1, 1. p..qi. (4) Móser p. 195. € 5) In Lindenbrog. scriptt,:septentr, ed. Fabr, hisz eccl, 1.1, c.19. Sic quoque von Bunau 1.1. p. 404. Koch, Tableau des revolutions etc. T. I. p. 55. (6) Handbuch der Chr. Kirch. Gesch. 1l. |. p. 92. "RESPONSIO à» QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 13 quasi divideret, .ac sacerdotibus, episcoporum titulo insignitis ,. administrandas daret. Neque tamen singularum -curiarum. termini accurate circumscripti fuisse videntur ( 1 ). Cui rei effüciendae, vel saltem strenue conservandae, obstabat etiam saepissime. repetita Saxonum defectio, [ [ : Sed. de singulis episcopiis pauca moneamus.: Osnabrugensis,.quae-primum condita fertur, ecclesia, in universá belli win ne semel quidem obvia est. Attamen cum Mosero libentissime faciam , qui : putet, :evenisse illud ferme anno -DCCLXXIII, reportatá a Carolo ad Hasin:flüvium insigni victorid | ( 2 ). Nam diploma affert, a Ludovico Pio 1mperatore , anno DCCCXXV, in concilio Franco- fuürdiensi , datum ; ex quo patet, Osnabrugensem ecclesiam , consilio Hadriani pontifi- cis maximi, jussu regis, primam in provincià Westfalà fundatam esse, ab Egilfritho Leodiensi episcopo consecratam , decimisque dotatam (3). ]Jam vero hunc ante annum DCCLXXXIV esse mortuum , e veteribus certum est (4) Episcopatum autem primus obtinuisse Wiho dicitur, clarissimae scholae Ultrajectinae alumnus (5). Desideratur quidem diploma de episcopio Osnabrugensi condendo. Sed supersunt duo decreta Caroli, unum anni DCCCIII, alterum anni sequentis, quibus immunitates, bona, reditus j prius episcopio jam concessa, confirmat (6). Exstat quoque Ludovici Pii mandatum anni DCCCXXV , quo legit patris vestigia ( 7). Sunt quidem e recentioribus (8), qui mie rentur, Carolum jam illo tempore: in terrà, a Franciá longe remotà , constituisse episco- pium, sed non cogitasse illi videntur, eum eo ipso anno ingentem reportavisse victo- riam, cujus sequelas et quasi fructus considerare oporteat episcopia condita (9 ). Paderbrunnae jam anno DCCLXXVII ecclesia aedificata est. Ibi Carolus tum magnam habuit Saxonum concionem, in. quam, duces cum plebe veniebant, veniam hac sub conditione petentes, ut, remissis prioribus sceleribus , si post auderent ewm violare statuta , libertate simul priscá patridque carerent (10)5 [ PPaderbrunnam autem prae reliquis semper eminuisse ecclesiis , auctores testantur. Ca- rolum enim. sapientissime locum elegisse, situ solique naturá excellentissimum , | ad. ho* muines alliciendos. Amoenissima ibi erat nemorum diversitas, agrorum ubertas, frugum fer- (1) Vid, Henke , Gesch. der Chr, Kirche, t. I. p. 14 ed. Vater, (2) Móser, 1, |. p. o7s. (3) Vid, Móser, 1. 1. docum, t, I, add, p. 11, 12. .— £42 Vid. Móser, p. 226, 977. not. 2, quos citat auctores, 65) Móser, l.l, docum, p. 3—5. Schróckh, l, XIX, p. 71 sqqe (6) Moser, l. I. (7) Móser, 1.1. p. 6, 7; (8) Schmidt, Handbuch u. s, w, l.l. p. 94. C9) Ann. Fr. Pet, p. 14, 15 ap. Bouquet, Fragm, Ann, Fr. p. 26, 1. l, Chron, Mass, p p. 7o. l. l. (10) Ann. Po&c, Sax. l, I, vs. 243 sqq. " 3 7) "CLEAUDII HENRICI vau HERWERDEN fertilitas , -saluberrimorum "fontium in «unum 1ocum confluentium copia, Quam hic come diderat,-ecclesiam Cerolus primum quidem Wirciburgensibus administrandam confidit, quia, uti aiebat, novellae plantationis operarii pauci essent. Sed Paderbrunna non flo- ruit sub illius ecclesiae regimine, cum ob longissimam :viae intercapedinem, tum ob "negotia permulta publica, quibus impliciti erant hujus praefecti. "Quam "ob caussam "Carolus, anno DCCXCV, privum Paterbrunnae ducem praeposuit canonicum Wirci- "burgensem (1). Hic, quem honoris gradum 'consequutus sit, non traditur. Studuit "quidem probare Schatenius, episcopalem Paderbrunnae sedem iam anno DCCLXXX esse conditam ( 2), Eekardus vero (3) ex ldonis, antiqui antistitis Saxonici, scriptis vero» similiter docuit, Hathumarum, primum episcopum, non nisi ante annum DCCCIII-esse creatum, Cui.et Schróckius (4) et Schmidius assentiantur ( 5). De reliquis episcopiis paucissima tantum accepimus. Haudquaquam ante annum saeculi noni tertium, vel quartum origo collocanda est eniscopii Monasteriensis. Primus ejus episcopus non ante hunc annum titulo illo ine signitus occurrit (6). "Praeerat etiam quinque vicinis pagis Frisiacis, quorum incolas relisionem Christianam: docuerat (7 ). Mindensis episcopii ortus densissimis tenebris involutus est, "Qua de re alii aliam sequuntur sententiam, —Schróckius, Eckardi insistens vestigiis , eam initio noni seculi ponendam putat (8 ), anno autem DCCLXXX Schmidius , ad Schatenii exemplum ( 9 ); Nos litem diremturos, nemo, opinor, exspectabit. — Neque patet origo Verdensis ec- clesiae, "Veri tamen simillimum est, eam versus finem imperii Caroli Magni esse quae- rendam. Nam spurium esse vel corruptum certe diploma, quod anno octavi seculi octogesimo sexto datum esse perhibent, nec non nomen Verden commutatum cum no. mine insulae Werth vel Woerth, in Rheno fluvio sitae, satis superque Leibnitzius probavit. Neque constat an Halberstadensis episcopatus Caroli aetate sit conditus. Quo in chronico id affirmatur, primus episcopus Hildeganus jam creatus esse dicitur anno DCCLXXXI, quitamen alio loco ad annum DCCXCVI adhucdum diaconus vocatur (10). De- (1) Vid. vita Memwerci, Ep, Paperbr, n, 24, p. 81, 92 up. Bouq. (2) Hist, Westfal, 1, VII. p. 469. (3) Comment, de reb. Franc. Or. t, II, p. 24, 25. (C4) l. 1. p. 273. (5) Handbuch, p. 93. (6) Vid. Chartularium seu Traditt, Werthinens, ap. Leibnitz. Script, rer, Brunsvic, |, I. P. 0l , 102. 'Cz) Vid. Scliróckh , p. 975. Schmidt, Hahdbuch p. 95. ( 8) Anscharii vita Willehadi c. 5, 6, 8. C9) Vid, l, l, iu introd, p. 23 sqq. Cf. Schróckh , p. 286. (10) Vid. Schtóckh, p. 213. "y (RESPONSIO aD QUAESTIONEM THEOLOGICAM. . 15- .Benique Hildeshéemense episcopium, imperante.Ludovico Pio,. esse- fundatum, cere tissime constat (1)«. De episcopiis haec quidem sufüciant. Num episcoporum potestas ad res civiles quo» que pertinuerit, viri docti inter se dissentiunt, Equidem in. Schróckii partes potissi« mum abeam, rem negantis (2), quam affüirmarunt Schatenius (3) , Crantzius (4 ); Spanhemius (5). Nam praeterquam quod cum illo facere conditiones pacis suadeant, quas supra enarravimus, nulla quoque horum sententiae indicia iw diplomatibus Bree mensis aut Verdensis. episcopii reperiuntur, , Neque etiam ejusmodi imperio episcopis concedendo, Carolus prudenter rem suam egisset. Saxones enim episcopos praecipue odio habebant (6). Neque mirum.. Horum enim etiam in. sacris potestas gentis mnocebat. . libertati, ejusque regiminis formae ruinam minari videbatur (7). Quas ob caussas - Osnabrugensis ecclesiae diploma, favens episcopis (8), manifesto laborat interpolatio* ne, quà ab ipsis fortasse antistibus. infectum est, eo consilio, ut imperium suum Sta- - bilirent atque dilatarent. H RTT SL $. 5. De ratione qud Carolus Magnus. voluerit , ut sacerdotes Saxonibus , Christias ] mis. factis , uterentur. De ipsius erga illos humanitate et- clementid.-. De j capitulatione, quae dieitur , de partibus Saxoniae. zi . Ex dictis satis apparuit, Carolum Magnum nequaquam imparatos reliquisse Saxones -a doctoribus, qui Christi doctrinam cum iis communicarent, adeoque conditam religio nem conservarent ac tuerentur. Magni autem scire interest, num huius praedicandae 1 rationem sacerdotibus plane permiserit, an vero gravissimae ejus rei curam etiam post- » ea ipse gesserit, Quod quidem affirmare in promtu est, Nam primum ipse pontifi- — cem maximum. consuluit, quà ratione lapsos, sed poenitentià ductos, Saxones tractari placeret (9). Deinde accepimus ,; eum hortari antistites consuevisse , ut rudes asperas- ' que mentes severitate leni quádam atque paternà mitigarent; etenim cogere eos ac frangere difficillnuJmum esse futurum: se videlicet non fortunas eorum quaerere aut li- "bertatem,, sed excultos reddere animos, aeternaeque salutis capaces ( 10). . Quarum ad« monitionum placidus spiritus, ac verae caritatis Christianae plenissimus , non apte qui« dem ; NE (1) Vid. Chronic, Ep. Hildeshem, ap. Leibüitz. ll. t. I. p.472. P (2) 1 p. 284, 285.- (3) L1. I. VIIL p. 523; 524. — (4) De Metropoli, in proóem, (5 ).Hist. eccl. opp. t. I- p. 1261, 1262. - (6^ Vita Willeh. Brem. ab Ansch,. conscripta, c. 8. - € 7) Vid. Moser ,. p. 271, 273. not, Z. (8) Vid. Monument, Paderb. p. 325. (9) Ep. ad Hadr. p. m, 25, ap. Bouq. p. 569. . (10) Cf. Fabric, 1, Ll. t. IV. p. 428, * 16 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN dem, primo adspectu , concinnare videtur cum notissimá meritoque damnatá Caroli cru- delitate5 sed tamen ejus post victoriam magnanimitas, liberalitas atque clementia plures: veterum leudatores. habent. . lllam Eginhardus ( 1), hanc Alcuinus. extollit ( 2.) alios eum praemiis, minis alios sollicitavisse memorans. Quibuscum poóta conspirat (3): Plus regis pictas et munificentia. fecit quam terror; nam se quisquis commiserat ejus egzegiae fidei , ritus spernendo profanos., hunc opibus ditaus ornabat honoribus amplis. Copia pauperibus Saxonibus agnita primum tunc fuerat , quas Gallia fert opulenta , Qraedia praesiterat cum vex compluribus: illic, ex quibus acciperent pretiosae tegmina. vestis , ergenti cumulos dulcisque fluenta. Lyaet. His ubi primores donis illexerat , omnes subjectos sibimet reliquos obtriverat armis ; et mulis experta modis innotuit ejus lam dulcis pietas , quam formidabilis ira. L Haec munificentiae et mansuetudinis Caroli laudes, etsi quodammodo poétice magis quam quidem vere praedicatae videantur, at tamen quae po&ta de praediis opulentissi- mis memorat, ea alii scriptores confirmant (4 ). Quae.omnia si quis discrepare putet ab c1, quam supra defendi, sententid, regem belli fecisse initium , ut caveret, ne primo- res imperii, otio diflluentes, turbas cierent, eaautem eum postea demum instrumenti ine star ad subigendos Saxones usum esse religione, hoc quaeso ille consideret, Cum in plerorumque hominum animis insitus sit boni, justi, honesti sensus quidam ac delectatio; unde fiat, ut, si quid mali ab iis committatur, huic speciem honestatis et virtutis obducere cupiant; Carolo idem accidisse suspicor, ita ut, cum initio religione abutere- tur, mox, ipsum hunc abusum hominum laudes sibi conciliare posse cernens , omnibus viribus contenderet, ut, quemadmodum sibi, ita Christo quoque devinctos Saxones face- ret, Commovit eum forte magis etiam praemiorum spes, quae superstitiosa hominis mens sibi recondita esse post fata arbitrabatur. .Igitur omnia facere conatus est, ut, quos mili- tum auxilio sibi Christoque dicto audientes reddiderat, eos antistitum ope sinceros fide- lesque Domini nostri ministros efformarete Quae nisi ita sese habuerint, equidem ne- scie (1) In vita Car. I. I. (2) In ep..ad Colchum lectorem, ap. Bouq. p. 407. (3) Ann. 1l. IV. vs, 110 sqq. . (4) Vid. Schmidt, Gesch. der Tentsch. t, l. p. 43. Cf. van Hamelsveld , Kerk. Gesch, t, XL. P. 290, 991. ! i - RESPONSIO ap» QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 17 "scire me fateor, quá ratione Alcuinus, qui nullam ansam haberet, cur regi adularetur litteris ad eum missis, eximio verborum ornatu, pietatem illius laudet , in Saxonibus Christo subjiciendis praestitam ac manifestatam. ^ Plane oppositum sibi judicium de his Caroli facinoribus Aicuinus, aequalis ejus, tulit ac nostro aevo Gibbonus (iJ. llle quidem sibi regem videre videtur, pro Jesu Christi tribunale stantem, stipatum Saxo» mibus.er gentibus, quascunque alias divinae doctrinae luce collustrarat. Quae omnes bea- titudinis mercedi augendae inservirent, Gibbonus contra quatuor mille et quingentos Saxones cogitat, qui eodem in loco capite truncati, aliquid afferant adversus Caroli justitiam et humanitatem, Qui quidem utrique viri videant, quid judicarint. Nos vero caussam Caroli tribunali illi cognoscendam deferamus ! Ex ommibus, quae a rege Francorum facta sunt, ad Christianismum in Saxoniá servandum, maxime in censum venit legum collectio, quam, quo quidem anno, non constat, devictis incolis dedit ( 2). Hujus severitatem et crudelitatem multi vehementissime vituperave- runt (3). At vero, si dicam, quod sentio, praejudicatis opinionibus se commoveri passi sunt, Qui rationem temporis, loci, conditionis ac naturae rerum obliviscatur , hunc non magnopere miror, corripere Carolum , condemnare, exsecrari eum , qui vim Sacris aedibus vellevissimam illatam supplicio capitis puniri jubeat, Sed ut aequum istis de legibus feratur judicium , videtur omnino tenendum esse, Carolo, quum in eo esset, ut, quod ceperat, consilium , Saxones ad fidem Christo dandam perducendi , id ad exitum ferret atque perficeret, omni operá enitendum fuisse, ut residuas superstitionum avita» rum particulas, vel tenuissimas etiam , penitus exsecaret atque evelleret, itàque caveret ne illae. pedetentim denuo. increscerent wetusque malum revocarent, Sic attente conside- atÀ rerum conditione, aliter non fieri posse viderur, quin Caroli Magni, hac in re, agendi tationem , si minus laudemus, certe non valde abliorreamus. ' Aedibus sacris eximium conciliare honorem et reverentiam studuit, Nempe sciebat , Quanti ad suspiciendam ipsam religionem faciat templorum veneratio. Igitur adversus illas non solum eamdem adhiberi reverentiam voluit, quam antea Deorum falserum locis sacris tribuerant, sed illas etiam majori veneratione coli jussit. Propterea capitis dani» mabatur, qui per vim intraret ecclesiam ,. per vim aut furtim inde quicquam auferret , denique qui igne eam cremaret, Quorum variorum criminum reos eddem eàque maximá poenà afficiens, probe perspiciebat, culpam eorum non tam quidem in ipso damno, quam ipotuis in wi, per damnum iillatà, sitam esse, hanc esse documentum impietatis rigidissime L re- *(1) Decline end fall of the Rom. Emp, t. VI. p.217. AleuTmi ep. I4 ap. Boiq. pe 612. 49) Baluzii Capit, t I, p. 50. Monsi 1, l, c. XIII. p. 99t. (3) Gibbon l, l, p. 218, Schróckh, l.l, p.216. Henke, p. 512. hic tomen paullo mitius judicat. [9 H 18 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN reprimendae et castigandae, si fructum , quem petebat, aliquando esset consecuturus. Sed ita Saxonibus metum et horrorem aedium sacrarum incutiens , nolebat tamen , ob« livisci eos, salutis pacisque aeternae viam in templis Christianorum monstrari, taque haec etiam terrestris beatitudinis azyla veluti ac receptacula fecit, Praecepit enim ut reo, qui in aedem confugisset, nihil mali infligeretur; ad praesules ducti vitae mem- brisque omnibus, quod crimen cunque commisisset, parcereturs ipse reus, quantum posset, culpam dilueret, judicisque sententiae obediret. Suae denique clementiae reser vabat, eum, coram se ductum, in locum, quem vellet, dimittere. Recte omnino Carolus existimabat , Christianis recens factis aeque nocivum esse, ri« tibus adhaerere patriis, ac novae suae religionis *negligere caerimonias. Quam ob rem quum negotia non necessaria diebus festivis agere vetaret, in aedem vero omnibus con. venire praeciperet, capite affici eos voluit, qui quadragesimale jejunium contemnmerent ; aut carnem comederent. Sacerdotibus tamen relictum erat judicium , num quis, neces- Sitate coactus, legem transgressus videretur, Ob eamdem vero illam rationem , capitis poen? aflligebantur omnes profanorum rituum sectatores; sive decepti a diabolo, quod aje- bat, hominem strigem esse putantes hominesque comedere, cremassent eum, aut carnem ejus comedendum dedissent; sive defuncti corpus igni comburendum tradidissent; sive denique hominem immolassent diabolo. Quas itaque ommes superstitiones ejusdem supe plicii metu cohibendas esse putabat, quo antistitis necem , baptismum neglectum , conjurae tionem cum paganis adversus Christianos factam, laesamque fidem regi juratam, Seilicet idem ex omnibus imminebat Christianismo periculum, eadem clades, eadem pernicies! Sed uti sacras aedes incolumitatis templa reddiderat, ita ipsam religionem considerari fone tem cujuscunque salutis uberrimum [voluisse videtur. Illorum enim criminum clam comr- missorum omnium ei veniam dedit, qui ea, ductus poenitentil, sacerdoti confiteretur. Denique qui infantem primo aetatis anno baptizari neglexissent, eos argenti poeng mulctabat, quam quoque poenam daret, qui prohibitum iniret connubium , qui fontibus g lucis, arboribus vota susciperet. S. 6. De sacerdotibus quos Carolus Magnus Saxonibus. praeposuit deque institutionis eorum ratione. Ac meà quidem sententid, quae huc usque diximus, nondum sufficiunt , ad. pretium recte statuendum , quod Christiana ecclesia , aucto Caroli ope in Saxonià numero civium , accepisse videatur. Etenim quam maxime opus est, ut quos iis dederit ac praeposuerit doctores rectoresque accuratius cognoscamus, atque quamdam certe institutionis eorum imaginem efílingere nobis possimus. Itaque vehementer doleo paucissima tantum de hac utráque re esse memoriae prodita. "Tres modo viri memorantur pietate moribusque egre- giis RESPONSIO 4» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 19 glis illustres , Willehadus ( 1), Sturmius (2), Liudgerus (3). At Sacerdotum plurimi improbi homines, ac in primis dirá habendi cupidine inflammati fuisse videntur, Supra narrivimus , Carolum decimas iis solvendas Saxonibus imposuisse. Quod institutum notis- simae ejus prudentiae valde impar erat. — Saxones enim praefectos suos olim arbitrió singuli remunerabant. Non mirum eos itaque aegerrime tulisse, se sacerdotibus , qui religio« nem, magis peste invisam , annuntidrent atque defenderent, quos adeo infortunii sui ac sere vitii auctores praecipuos considerarent, tributa pendere cogi (4). Hoc egregie Alcui» nus viderat: quapropter Carolum commovere, etsi nullo successu conatus erat, ut eam legem abrogaret. lile autem putabat, se etiam suá aetate ex divina auctoritate decia mjas' exigere posse, quas Deus olim Israéli solvendas imposuerat (5). Alcuinus itaque eum monuit, ut videret, num apostoli quoque , divinitus edocti, et miss: ad docendam Christi doctrinam , decimas exegissent. Bonas eas esse ajebat; melius vero has quam fidem perdere, se aliosque in fide natos, nutritos, edoctos vix consentire, se decimari. Quid? tenera fides, infantilis animus , avara mens largitatem hujusmodi ferat? Fide core roboratà, confirmatique consuetudine Christianà, tum viris, adultis videlicet, fortiora danda esse praecepta, quae solida mens non abhorreat (6). -"Haecille, Cujus sententiam ideo hic loci attulimus, quod ex eà maxime effici posse videatur , quantum verae Christi ecclesiae nocuerit sacerdotum avaritia, quae plus etiam a . populo exigeret, quam quidem lege permitteretur, Quod quoque pessimum eorum vitium - Bücuinus queritur in litteris ad Meginfridum aulicum (7). Ex qui scriptione claris- - Sime patet, sacros? Saxonum praesules non solum inexhaustá aviditate excitatos fuisse, Sed quoque multo magis congerendis incubuisse opibus, quam muneri sanctissimo rite l. obeundo. Se enim optare ait, ut doctores apostolicae fidei aliquando reperiantur , praes üicatores, nom vero praedatores. Sic igitur nequissimos homines e sacerdotibus in Saxoniam missis fuisse cernimus. : à Etsi autem trium tantummodo, quos laudavimus, optim4: praeditorum indole hominum , - ad nos pervenit memoria, attamen summa, quà Alcuinus, penes Carolum , fruebatur auc- * toritas , sperare suadet , imperatorem plures antistites, gravissimo aptos officio , elegi enixe - Eurasse, Exstat enim , ad eam rem pertinens , Flacci epistola ad regem egregie scripta ( 8 . 1 E iU ) Hor« -C 1) In vita ap. Bouq., p. 477. (2) In vita ap. Bouq., p. 479. Cf, etiam in primis Neendri libellus , cui titulus : Gedenkwürdig- keitea aus der Gesch. des Christ, und des Christl, Lebens, T. III. P. II. p. 115 sqq. ' (3) In vita p. 480 ap. Bouq. ^x 6») Vid, Schmidt, Gesch. d. Teutsch. h. l. p. 42. Schróckh , p. 261 sqq. ue 5) Capit, de part. Sax., n. IS. Capit. Francof. amni 795. n. 25. Cf. Montesquieu , espr, des Toit, I. XXXII. c. 12, (6) Ep. 14. ap. Bouq. , p. 622. (72 Vid. opp. Alc. ed. Frob, , & I. p. 37. (8) Opp. t. I. ep. 28. : Ca 2o CLAUDII HENKRICI vay HERWERDEN Hortatur eum , ut doctores creet , qui, cum purissimis moribus, tum scientiá et eruditio» ne, tum denique verà Christianà caritate emineant, Agrestes enim animos comitate maxie me et benivolentià allici et commoveri. Falli omnino, quibus severissime. peccata eorum. reprehendenda et punienda videantur, Humanitatem. semper et lenitatem doctorum mo- nita spirare debere. Ipsius Jesu exemplum hanc confirmare sententiam , quippe qui adul- teram absolverit, Petroque, qui ipsum renuerat, curam tradiderit hominum suo sane guine redemtorum. De zatione tandem, quà doctores illi Saxones erudierint ad. Cliristi praecepta ac. doctri- nam cognoscenda, directe quidem nihil commemorandum habeo. Sed hanc quoque ma- teriam illae Alcuini ad Carolum litterae tangunt. Cujus itaque. norma. praescripta. breviter. exponenda et dijudicanda est. Sapientissime primum quidem contendit, Saxones non prius esse baptizandos, quam. ipsius religionis quamdam cognitionem perceperint Nullam enim utilitatem in ritu sane ctissimo positam esse, nisi ratione instructus animus antea veritatem doctrinae agnovee rit. Praeclare sane dictum , si modo. ipsa doctrina a doctoribus accurate cognita et per« specta sit, Etiam illà in re ad Jesu exemplum provocat, primum docere, post bapti- zare, jubentis. Quod praeceptum. minime observatum esse, docet epistola ejus ad Arnonem Juvanensium episcopum ( 1). ,.ldcirco,? inquit, ,,misera Saxonum gens toties baptismi perdidit sacramentum ,. quia numquam fidei fundamentum in corde habuit, * In tradendá autem religionis doctrind , Augustini normam Alcuinus putabat esse sequere dam. Primum igitur de animi immortalitate, tum de vità futurá, de praemiis atque poes nis aeternis disseri volebat, in primis vero inculcari hominibus, haec utraque remuneratio- nes et retributiones esse, aut bonarum , aut malarum actionum, quas quisque in vivis commiserit, Quibus expositis, denique ad doctrinam de Patre, Filio ac Spiritu Sancto esse progrediendum, Efficacissima sane et saluberrima- haec docendi euangelii ratio esse videtur, Haud una cum corpore perire animos, uti Germani, de quorum, Walhalla nemo non audiit, sic quoque Saxones credebant. Ab hac igitur veritate, in lucem clarissimam a Jesu posita, omnino erat ordiendum. . Sic enim fiducia quaedam et benevolentia novae doctrinae cone ciliabature Placitum vero de vità füturi, justissimae remunerationis statu, procul dubio quoscunque , sed praecipue agrestes homines, percellat, necesse est, eosque commoveat ut leges judicis supremi observare conentur. Quem tamen- in finem, muito magis labo. randum est, ut accuratissimae illius: summi jüdiéis scientiae, omnia omnino hominum, et facta, et cogitationes, complectentis, strenue commoneantur, quam quidem ut poenae, sontibus imminentes, coloribus vividis atjue terribilibus depingantur. lllius metu per- culsi, si audire euangelii praecepta incipiant, praemiorumque spe.allecti, paullatim magis mas (1) Opp. t I. ep. 31. RESPONSIO ap QUAESTIONEM THEOLOGÍCAM. 21: magisque virtutem excolant et diligant, tum- denique iis tradantur illae ,augustissimae coee lestique majestate involutae doctrinae, quas, his quidem im terris, non facile. quisquam: mortalium plane perspecturus esse videtur. Quid: Caroli Miggni res in Saxonid gestae profuerint , quid obfuerinz: ecclesiae Christianae , indagature Nunc itaque absolutis, quae ad propagationenr Christianae religionis, in Saxonia, pertineant; superest, ut, quid res Caroli Magni, in hac regione gestae , ecclesiae Christianae profuisse j. quid obfuisse videantur, spectemus, Numero civium ea profecto:magnopere crevit. Sed — quorum quaeso civium 2. Eorum scilicet, ad quos, a superstitionibus patriis abducendos , : neque bellum triginta annorum , neque'leges'severissimae satis: valuerunt, quos vero etiam — abripi a patrio solo oportuit, ac in peregrinas terras.traduci. Qui plerosque, quos habes - bant Christianae religionis doctores , non: contemnere , non odio habere ob avaritiam non poterant, nec igitur nom ipsam doctrinam detestari, ab istiusmodi hominibus praedicas tam. Quam, qui ad-egregia Alcuini: praecepta traderent, paucissimos fiiissé suspicor , quod maxima pars ei: obsequi neque voluerit; neque potuerit. Quid vero? mulum fructum j igitur Christi res publica ex tot, inter'cives- suos , adscriptis hominibus retulit 2^ Fuerint licet aliquot 5 qui'etiam cum fremeret bello Saxonia, ex Sturmii,aüt alius cujusdam spectas t2e probitatis viri , institutione , bonas fruges pérceperint; liorum numerus , ut satis magnus fuerit, quam maxime vereor, Post tamen quum Saxones, quibüs praeliorum furor pe- . percerat, relictis sedibus patriis, in Gallià.et Germanià medios inter homines Christianos — Tiabitare cogebantur, permultos'accepisse- Christum. sectátotes:ex iis; et satis Befe erudie .— 165, et pios , et fideles arbitror, ^ Quam.opinionem, quae niox de litterarum j "etüditionise | que progressibus lavesimui rerum: conditione , dicenda- BUBL $ 'Confirmatura esse- pm * letconfido; |- «7 i'eiu toe »dal SvA ni nj .bImoxsQ fu * f 2 : n. , P 1 tian 2 » i 71 44 21 — Cv E c SL 'a 1 y. o» ^ "n LÁ »gqoge .1915d 3i tu; d. nr ueuibosQ .Ueoqskzq ogd3] mir M s Ee i * o: 21 5: T ER v | fiie geuumioo siti cud au UO: (x:).3i29] 3g929£1q süoi3uiHa2ni 9BIp11205 HIdi0 SUp95 e 151 Beon QUAE CAROLUS MAGNUS'.AD. PROPAGANDAM RELIGIONEM Ws IC HRISTIANAM.IN XXLIIS REGIONIBUSI GESSIT. EZX- 7 PONUNTUR ET D/IuPICAN TTE EN dER 55 D75g52U05i .oOqgd .aT59delpÉ s3lv 03: ! sov i b& $: 1. De. reus Caroli se in Fiqietriurat Germania. genis, (ei Scriptores, tam antiqui , quam recentiores ; multi sint in tradendis , quae Carolus Magnus ad religionem Ciiristi in Saxonia ' propagangam effecit ; Jeviter tantum. ejus reli- air wirt | qua , 25 CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN qua , ad illam rem pertinentia, facta attigerunt. Quod.eo monemus consilio , ut ne quís valde miretur, nos brevissimos esse in iis rebus commemorandis. Subjectis Saxonibus, Carolo via ad Wendos patebat, trans Albin habitantes. Itaque ab Helmholdo proditum est (1), ejus euangelii nuntios totam lustrasse terram septentrio- nalem. Nempe de septentrionali Germaniae parte, haec verba intelligenda esse putamus, ,Constat enim populos, qui regiones incolunt, magis Boream versus sitas, post Caroli aetatem demum, euangelii lumine esse collustratose Dicitur hic autem Himeburgi (2), ecclésià conditá, sedem constituisse episcopalem, quam Heridago crederet, homini pio et sancto. Quem quominus ad Metropolitanorum honorem et potestatem eveheret, pro« bibuere cum bella continuo gesta, tum ipsius Heridagi obitus. $. 9. Bellum cum yaris gestum enarratur, quos ex eo ecclesia Christiana fructus tulit y £raditur. Avaros, quos ejus aevi scriptores Hunnos quoque nuncupant (5), Carolus Jesu iis- dem, quibus Saxones, remediis subjecit (4 ). Causa belli erat societas, quam cum Tas« silone inierant , duce Bavarico, qui seditionem adversus Carolum excitaverat (5). Avari cum per octo annos fortissime avitam religionem et libertatem. defenderent, Carolus eiiam perseveranter in proposito perstitit, "Thudun, princeps eorum, quum quinto belli anno promiserat, se terram ac populum suum regi tradere, inque Christi castris militari vell, post tamen fidem fefellit; At rupti foederis poenas dedit, Quantum, sanguinis hoc bello fusum sit, Eginhárdus testari ait vacuam omni habitatore Panoniam , et lo» cum, in quo regia erat, ita desertum , ut ne vestigium quidem in. eo humanae habitatios nis appareret.. » Tota in,hoc bello,""inquit, , Hunnorum nobilitas periit, tota gloria » decidit; omnis pecunia.et congestiex longo tempore thesauri direpti sunt (6 ). "*. Uu in Saxonii, ita in Avarid, labores episcoporum armis accesserunt, Pipinus Caroli filius, cujus summa fuit his in rebus gerendis.opera, Juvavensium episcopum sacris Avarorum rebus praeposuit. Quod institutum filii ratum fecit pater. Episcopus Arno ille erat, quem supra memoravimus. ' Hunc etiam Alcuimus admonuit, ne decimas ab Avaris exigeret , deque omni doctrinae institutione gunedega iniit (7). Quibus num ille obtem- A405 h y ( pe: (1) Vid. Chronic, Slav. , 1. I. c. 3. pr. sio in BH seipe rer. Brürnsv. , t. TLe . (2) Hodiernum Hamburg. d 3) Vid. Eginh, anu, ad annum 795. ap. B. p. 212. vita Salisburg. PSU Rudperti ad anu. 96. 2p. Bouq., p. 479 $q. Alcuinivep, ad Colch. lect ep. Bouq«, pe 607» (42 Ann, Fr. Til. p. o. ap. Bouq.ad ann, 796. Ann, Poét. Sax. l. III. ad ann. 795 sqq. p. 154 sqq. ll Eginh. ann, ad ann. 791 , 9$, 96. p. 210. ap. Boug., Vita Salisb, Episc. Rudp. L c. (5) Vid, Schróckh , 1. p. 287, (6) In vita Car» M» c. 13- (7) Vid. Pezii, thesaur, anecd., t, 1I. P. I. p.4« RESPONSIO ap QUAESTIONEM: THEOLOGICAM: 23 peraverit; nescio. Quod si feeit, non omnino male de Avarorum cognitione rerum di- viparum eet moribus cogitandum. ., Neque posthac. relapsi esse videntur.-:Sex enim annis post ad Carolum. venit Theodoricus, princeps eorum; qui, quas sibi incolendas: peteret terras , ad eyitandas Slavorum incursiones, nec non: honores patrios , quibus Avarorum principes ornari solerent , impetravisse propterea dicitur, quod esset Christianus ( 1 ). $8.3. De s, quae Carolus fecit ad religionem Christianam in Slavonid et Frisid yel propagandam ,' vel. stabiliendam. Eumdem Arnonem illum Carolus post im partes Slavorum; ire jussit, ad exquirendam populi voluntatem , et doctrinam Christi praedicandam, Qui quum mandato regis obe- diverat, sacerdotibus quoque constitutis , illi retulit, magni quid in eà regione effici posse. Igitur Carolus sedis, episcopalis . ibi erigendae consilium extemplo iniit, et archiepiscopo praecepit, ut Theodoricum quemdam ad munus illud sustinendum ordinaret, Hunc i ipse in Slavoniam Arno duxit, principibusque gentis commendavit, taque Caroli decretum : eonfirmarunt, et Theadorito fegióheri! Karinthioznm , qudeque hüic adjacet, usque ad ripam Dravi fluminis, crediderunt , eo consilio , ut populum , cum potestate sacrarum re- . rum, regeret, ac secundum euangelii normam Déo servire: dóceret (2). ' Christianismum , in Frisià jam a Bonifacio conditum , servare ac tueri Carolus studuit, - Hujus enim. regionis doctorem et antistitem ,Lindgerum creavit, quem postea primum con» stituit episcopum Monasteriensem. Ille igitur gentem doctrin4 illustrasse dicitur, fanise - que destructis, conatus esse omnes erroris pristini sordes abluere, Hortante etiam ime - peratore ad insulam quamdam Fosetesland , a Fosete , eo suo' sic. dictam y appulit;;- Jesuque . Goctrinam incolas docuit (3)., Ea insula, quae fuerit , non, comperii, neque. conatuum , Liudgeri, successus ad nostram pervenit memoriam. Post autem, Normannis Frisiae lit» a infestantibus ,; minime iis. destituit Carolus , missis vero. copiis eos sustentavit (4). ^Sic etiam opem tulit. Christianis, Sarracenorum vexationibus, in Hispanid miserrime af. ictiss Ingenti enim. militum. manu delectÀ , oppressores ad pacem orandam coé&git, . -Deinde i in patriam reversus ,; duces Aquitaniae urbibus praefecit, inque permultis Hispa. J;iae locis praesidia munitissima collocavit C52. . Melius profecto de ecclesià Christian meruisset Carolus , si , ad ejus ditionis dilatandos gprerminos, Aiühilamplius fecerat ;. nisi ut remediis usus esset 5: placidissimae: Christi doctrinae ««ongruis et iter nne arma vero. solum eo adhibuisset consilio ut hostium vim ab | ] ip- (1) Anm, Fr, Til p. o4, gp. Bong. — ^ (2) Vita Rudperti 1, I, Pe 3) Vid, Vita ejus l. I. $. 19. ap. Bouq., p. 449, (4) Chron, Muss, , p. 82. ap. Bouq. j E 5) Vidi vita. S: Genilfi , c. 52. p. 469. ap. Boug. iac: «31 24 ZLAUDII HENRICI vay HERWERDEN ipsis Christianis arceret atque repelleret. Quibus ad ipsam religionem propagandam uUsure pandis, pessimum et maxime noxium praebuit insequentibus saeculis exemplum. Homie nes.eo usque temporis ignorare videbantur, posse etiam militibus flecti animos ad Christo obtemperandum, | Quibus, quot postea, eum in finem , reges usi sint, ad verae pietatis et fidel perniciem j quid attinet memorare? eG X*cpoyrpr AU THO COR CSE IHREN DE CAROLI MAGNI AD EMENDANDAM RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCENDAE RATIONEM, INSTITUTIS AC MERITIS, Si EB::9jp Tod: 0 «Pod MA. DE FORMA RATIONIS DOCENDI RELIGIONEM CHRISTIANAM: $.4.. De curá quam Carolus Magnus habuit , ad pellendam aetatis suae ignorantiam. uitis) Viri Clarissimi! de Caroli Magni in religionem Christianam meritis, ita vos quidem solvi voluisse arbitror , ut, expositis illius ad hanc propagandam gestis rebus , post, quodcunque ad eam melius, quami factum esset antea, docendam conferre conatus Sit, indagetur'et ostendátur;" Nec" enim «um indicari juberetis , quid. Carolus ad 'emern- dandam religionis Christianae docendae rationem effecerit, id solum egisse videmini, ut forma tantum rationis eam docendi traderetur , neglectà ips4 religionis materie. Nam hanc ab ilà secerni et abstrahi omnino non posse, quid dicam ? Ergo dulces ac utiles stu- diorum commentationumque suarum fructus is se percepturum esse speret, qui quidem dormas rerum accurate et clare cognoscat, materiam non cognoscat? — Hanc itaque "utramque, materiam et formam , -nobis tangendam esse procul dubio censuistis, Ab hac autem ordiamur. Quá ratione rite procedit oratio, Ac primum quidem ad eam , nisi me fallat mens mea, pertinet institutorum eorum expositio, quibus Carolus homines suos omne eruditionis genus docere studuisse videatur. Quo tempore rerum potiebatur, cujuscunque ordinis in Civitate homines omnibus ca- rébant purioris doctrinaé élegantiorumque litterarum ac disciplinarum notitiis, . Barbarae gentes enim cum , fluminis instar rapidissimi, arva inundantis ac vastantis, quaeque ipsi RESPONSIO a» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. | 25 resistant, aestu suo abripientis , in partes Europae cultiores irruperant, artium quo- que disciplinarumque pestem ac exitium secum tulerant. Publicae evanuerunt earum Scholae. ld temporis autem privatarum , in episcopiis ad cleri usum constitutarum , cu- ram episcopi gerebant, in coenobiis abbates, EHinc igitur, cum studia in horum utro- rumque claustris pulvereque scholastico delitescerent , factum est, ut, cum clericos dira invaderet libido inertiae, desidiae, mollitiei , luxüs , voluptatis, disciplinae brevi languescerent ac oblivione fere obruerentur ( 1). Veteribus Latinis Graecisque lit- teris pestifera praesertim erat superstitiosissimi ejus aevi opinio , studium earum et exere citationem , Christiano contumeliosa esse, eique notam impietatis inurere, quae aeternae ejus saluti ac beatitudini nociva sit. Auctor quidam, a Caroli aetate non multum di- stans, testificatur, quo tempore ad imperium accederet, nullam prorsus in Franciá scientiam , nullam fuisse eruditionem (2 ). Accidisse autem dicitur, ut ex Stephano secundo, pontifice Romano, quaererent, quid fieri de sacerdote quodam placeret, qui neque symbolum, quod dicitur, apostolicum , neque orationem dominicam , neque psale mos tenéret, quin etiam ignoraret, an ab episcopo esset consecratus (3)? Ex ungue leonem ! Carolus Magnus cum litterarum ardore flagraret, ad emendandam vero doctrinae reli- gionis rationem maxime necessarium duceret, ut illas e morte veluti, ad vitae lucem re- vocaret, primum episcopos et abbates de scholarum in cleri monachorumque usum refi- ciendarum curá et necessitate strenuissime hortatus est (4). Se magnatesque suos perspexisse ait, utile futurum, ut in episcopiis ac monasteriis, non solum regularis vitae ordo sanctaeque religionis consuetudo observetur, sed ut etiam cura studiorum ge- ratur, quibus, qui discere possint, diligenter incumbant. Id enim agendum esse, ut, qui Deo placeant recte vivendo, non negligant placere ei recte loquendo: quamvis sit melius facere, quam nosse, oportere tamen ut hoc illo prius sit. Se autem in plerisque praefationibus scriptionum , ad se e monasteriis missarum, in incultum sermonem offendisse , ita ut, quod interius fideliter dictabat pietas, hoc exterius , propter dicendi negligentiam , sermo proferre non valeret. Timuisse se igitur, ne in quibus minor esset diligentia scri- bendi, in iis minor quoque esset Sacrae Scripturae intelligendae facultas, Dene se scire, si non periculosiores sint verborum errores, multo certe periculosiores esse errores sen. suum. Hanc ob rem se hortari omnes, ut litterarum studia non solum non negligant , verum ctiam humili , ac Deo gratá , mente certatim addiscant , eo consilio , ut in Sacrae Scri- pturae mysteria facllius meliusque possint penetrare, Insertas ei enim dicendi figuras pro- cul (1) Vid. Pagii critica, ad ann. 797. n. 11. (2) Monach. Engolism., in vita Car, M., p. 53. ap. Bouq. - (C3) Vid. Ha:duini acta concil, t. III, p. 1987. (4) ep. 2. ap. Bonq., p. 621. D 26 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN cul dubio facere, ut spiritualem sensum quis co citius teneat, quo magis litteris imbutus sit, Ejusmodi vero, ad eas docendas, hominibus opus esse, qui alios erudire et pos. sint, et velint, et cupiant. Quod quá devotione jubeat, se sperare, fore, ut eà dili- gentid perficiatur. Optare se igitur, eos, sicut Christi milites deceat, corde pios, inge- nio doctos, vità castos, sermone bene paratos esse futuros: ita ut quicunque eos, ob Dei honorem sanctaeque consuetudinis nobilitatem adeat, et morum praestántissimorum adspectu, et audità in legendo et cantando periti, animo commotus, gratias Deo agens revertatur. j Haec ille. In quo praecepto hoc praesertim laudandum videtur, litterarum studium , nón ita quidem propter carum excellentiam, aut utilitatem et delectationem , quas homo ex lis percipiat, commendari, sed eam ob causam, quod Dei gloriae augendae et amplifi- candae inservire posse videantur. Nec unicum illud mandatum fuit, quo prostratam eru- ditionem relevare conaretur, Nam jussit clericis etiam, non serviles solum pueros, sed ingenuos quoque ad se aggregare, inque usum eorum scholas erigere, quibus, praeter psalmos, quaeque ad artem cantandi ceteroquin pertinerent, grammaticam quoque artem ediscerent ( 1). Ultimo adhuc aetatis anno, Catalaunensis concilii ratum fecit decretum, de scholis condendis, quibus clerici idonei redderentur, qui haeresibus resisterent ( 2). At quoque curavisse videtur, ne institutorum suorum perirent fructus. Quam rem ex narratione Monachi San Gallensis conficio, simplicitatis nativae scriptoris, qui, etsi paue : ulum forte credulitatis vitio laboret , accuratissimam tamen intimi palatii regii cognitionem , artificiorumque aulicorum peritiam haud vulgarem habuisse videtur (3). Hic igitur pro- didit, Carolum , quum duos Scotos , sacris profanisque litteris eruditissimos homines, are cessivisset, alium alii locum , addito victu necessario , assignavisse , in Gallià unum, in Ita» Jià alterum ; eum in finem, ut pueros, et nobiles , et medii, et infimi ordinis , docerent litterisque instituerente Deinde ex bello reversum, pueros coram se venire jussisse , proe fectuum in studiis specimina petentem, Quibus quum inferiori loco nati pueri, nobilio- ribus multo praestantiores essent, his minatum esse, nullum umquam eos aut munus, aut honorem a se esse impetraturos , nisi studiosissime litteris incumberent (4). Ipse autem reliquis egregium dabat exemplum. Etenim cum habebat bibliothecam, ratione aetatis , qua vivebat, habitd , satis copiosam , tum ipsum suum palatium fecit huma- niorum artium sedem , ac veluti domicilium. Lycaeum enim in eo condidit, quod Pisa- nus et Paulus Diaconus , Flaccus Alcuinus , Carolus ipse, et alia generosa nomina immore tà. (1) In conc. Aquisgran, a. 789. c. 7o. ap. Baluz. p. 227. (2) Vid. Harduin,, op. l. t. IV. p. 1032. C. 1, 9. Caroli decretum habet Baluz, p. 503» (3) Aequissimum, ut videtur, judicium de eo fert Schróckius, 1l, XIX. p. 344» C42 L. I. c. 1. p. 170. ap. Bouquet. (5) Egiuh. in vita Car. c, 33. cf. Dippoldt, l. l. p. 1or in not, RESPONSIO 4n QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 27 talitati mandaverunt (1), Praeerat huic collegio Alcuinus (2). quem, aevi sui doctiss simum hominem , Carolus maximi faciebat, Huic ille quasi praeceptor, consiliarius ) amis cus intimus , pater erat. Contra vero imperator ei in omnibus, quae ad promovendum litterarum cultum pertinerent, adstabat atque opitulabatur, Ex Alcuini meritis itaque Carolus permagnam partem sibi suo jure vindicat. Cum illi plurimarum in abbatis scho. larum regimen traditum esset, in primis sancti Martini abbatiam, prope Turonem, cura- bat, quam quoque cesserat ei Carolus habitandam, quo tempore ipse bellis implicitus "abesset (3). In hac scholà Alcuinus omnem ipse curabat institutionem. — Litteris ad Ca- rolum datis, testatur, se impertitum esse aliis Sacri Codicis cognitionem , artis grame maticae aliis, aliis astronomiae (4). Quibuscum studiis postea veterum Graecorum La- tinorumque studium conjunxit, quum se ei addiderat Linguefus Anglus, eorum scriptis valde gnarus, Factum est igitur, ut Martinensis lycaei discipuli permulti ad summa ecclesiastica munera eveherentur, aut aliarum Scholarum doctores crearentur C5» Ex omnibus autem, dignitatis summae clericis » lheoduefus praesertim , episcopus Aure- lianensis, imperatori morigerabatur, In decreto , quod. anno saeculi octavi ultimo edidit, ecclesiam et plura coenobia indicat, ad quae liberos cognatosque suos homines mitte- Tent, edocendos (6). Jussit clerum etiam, scholas in pagis erigi atque urbibus, ut pueros, qui se ad eos conferrent, nullo soluto stipendio, praeter voluntaria parentum munera , diligenter instituerent ( 7 ). Neque cum Caroli obitu institutorum ejus vis et efficacia periit, Crescente opulentià auctáque in dies magis episcoporum potestate, hi scholarum in episcopiis curam babe- Te mox neglexerunt (8). Sed melior multo erat earum in monasteriis status. Niu- mro crescebant, laetissimeque permultae sub summorum virorum auspiciis florebant. "Schola Fuldensis praesertim inclaruit, Rabano praeceptore, Qui cum Ratgarii , Abbatis, "qui Alcuini discipulus esset , adhortatione, hujus docendi normam sequeretur, ita ut ju- 'venes primum litteras, tum disciplinas doceret, permultos ex aliis monasteriis monachos 'accepit instruendos. Plurimi etiam ex ejus discipulis aliis scholis praepositi sunt, Suo ingenio etiam imbutum habuit successorem , Walafridum Strabonem, discipulum ( 9 ). -^- Sed hisce defungendum erit, ne longiusculi esse videamur, Quae omnia clarissime pro- Mabitas!to nde fec» OG NTDTTETR —— (1) Via. Henke, p. sor, Eichhorn , 1. 1, p. 725. Schróckh, t. XIX. p. 5o, 51. t. XXI. p. 145. 'quo loco docet, falli, QUI credauc Parioiensis universitatis auctorem Carolum esse, nulli enim loco, "ejus aetate adstrictum fuisse lycaeum palatii, (2) Eichhorn, I. 1. (3) Vita Alcuini, P* 446. ap. Bouq. (4) Opr. t. I. ep. 38. (5) Eichhorn, lI, 1. p. 727. (6) Vid. Sirmond, opp. 1. E, p. 671. caput, rg, C7) Sirmond, 1. 1, caput. 20. (8) Schróckh , t. XXI. p. 5, r9, 4T. 1 (9) Vid. Ann. Ord. Bened,, t, II, P. 360, Vita Rabani ap, Launoium de schol, celebr. oppe L. 1V. P. I. c. 7. p. 13, I4. i - Da 28 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN fecto atque luculentissime comprobant, Carolum Magnum institutis suis, ad excitandum denuo litterarum amorem, non plane fefellisse, quem petebat, scopum , ecclesiae chri- stianae emolumentum atque utilitatem. Nam efficaciam eorum non ultra noni seculi ter- minos progressam esse, haud ita factum est conaminum ejus imbecillitate , quam pervers potius seculi indole, successorumque spiritu anili. Quorum utrorumque uti hanc non facile superare, ita illam commutare omnino non poterat. Evaserat eo jam aetate su4 multo superior Carolus, quod litteras e tenebris in lucem protraxerat, ac amorem earum, jam consopitum , in animis denuo suscitarat, Sic via aperta erat, ac strata, ad purioe rem uberioremque divinarum rerum cognitionem , quae exercitationi studioque litterarum , veluti fundamento , superstructa est. $.2. JDeinstutis ac meritis Caroli Magni , ad emendandam rationem praedicandi hominibus religionem Christianam, Ad sublevandum sacrarum, coram populo, concionum lhabendarum, officium , Carolus Magnus sacerdotibus ingentem opem attulit. Dedit seriem lectionum, quae vocan- tur (1); quae fortasse fuit illa sacrarum orationum , e patribus facia, collectio, quam, duobus voluminibus, Alcuinum jussu ejus confecisse, antiquus hujus vitae auctor pros didit (2)35 quae, qualis fuerit, viri docti dubitarunt (3). Quum lectiones vero, quae nocturno cultui inserviebant, nec aptae satis consilio suo esse viderentur, nec a vitiis mendisque satis immunes, Carolus Paullo Diacono mandavit, ut accurate inspectis pa- trum sanctorum operibus, nonnullos flosculos e florentissimis eorum pratis seligeret, ac in unum veluti sertum amoenum et utile aptaret, Quam collectionem ex. Ambrosii, Hila- rü , Augustini , Chrysostomi , Leonis , Gregorii magni , Severiani concionibus fac- tam (4), quum ipse attente examinaverat, ecclesiae legendam dedit, munitam regià suá auctoritate ( 5). Hujus generis liber forte fuerit euangeliorum, qui vocatur, a Gode- scalco conscriptus. Qui liber cum non nisie versibus aliquot mihi notus sit, quos, ei inscriptos, Bouquetius exhibet, fateor, mé rationem ejus atque consilium plane: ignorare. Nam neque versus ili quicquam continent, ex quo scriptionis illius natura cognosca- tur (6). Denique Carolus conciones quasdam Gregorii Magni, aliorumque excellentioris ingenii doctorum , in vernaculam linguam transferri curavit: eo consilio, ut latini sermo- nis ignari homines et clerici, aut qui ruri sacro munere fungerentur, haberent, quod et ip. C 1) Vid. Epist. Caroli in homiliar, Paulli Diac, ap. Bouq. p. 622, (2) Opp. t. l. c. 12. p. 181. (3) Vid. Schróckh , t, XIX. p, 419 sg, C4) Vid. Schróckh, 1.1. p. 420. (5) Epist. in homil, etc. (6) Ap. Bougq., p. 401. RESPONSIO a» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 29 ipsi legerent, ad institutionem suam , et palam cum populo communicarent (1). Quo quidem instituto Dedam sequutus est. Hic enim Anglo-Saxonicam Sacrae Scripturae in- terpretationem curavit, in usum sacerdotum , qui Latinam linguam non callerent ( 2 ). Neque Carolus clericis tantum librorum copiam praebuit, quibus uterentur in Christia- nae religionis doctrind populo tradendà, sed fecit omnia quoque, ut eos adigeret ad illam muneris partem strenue obeundam. Quo tempore regnare coeperat, praedicatio, quae dicitur, in ecclesi, fere tota in desuetudinem abierat. Cui vitio ut obviam iret, decre- vit, opinor, quod a monacho San Gallensi traditum est, ut episcopi die quodam in ba- silicis suis aedibus populo verba facerent (3 ). Id temporis autem eo processerat sacer- dotum, in eo officio praestando , negligentia , ut Alcuinus imperatorem moneret, episcopos esse, qui presbyteris suis praedicare vetarent (4). Ex quorum nuimero istum suspicor fuisse episcopum , qui cum nullam omnino umquam concionem habuisset, divitiis autem luxuriàdque diflluens, neglexisset prorsus virium animi exercitationem , ita ut haudqua- .quam idoneus esset, qui decretum regium, modo laudatum , exsequeretur, attamen huic quodammodo. satisfacere cupiens, lusum ridiculum , sed impium profanumque institueret, cnm quodam ex infimis sacris ministris. Cui rex veniam dedit ob ingeniosam hominis :- ánventionem ( 5 ). »!Wariae autem exstant epistolae , adhortationes, decreta, leges, quae Caroli inde- -fessam diligentiam comprobent, in acerrime vindicandá et recte dirigendà praedicatio» -ne, Epistolà quádam imperii sui episcopis et sacerdotibus reliquis significat, se, etsi de diligentid eorum ac pietate persuasum, tamen scire velle, quá ratione Latinum symbolum interpretentur, quid sit credere in Deum, Patrem omnipotentem, et quae sequuntur (6) ? Strenue quoque episcopis et presbyteris praecepit, ut fidem ca- -tholicam populo praedicarent, orationem dominicam quoque et scirent ipsi, et populum - docerent intelligendam, eo consilio, ut quisque sciret quid a Deo rogaret (7). Fidei symbolum et orationem dominicam qui ignoraret, aut memoriter recitare non posset, eum ; baptizari vetuit (8). Quo. decreto accepto Garibadus, Leodiensium episcopus, clerum suum confestim de officio admonuit (9). Neque tamen imperatoris mandatum per - emne imperium satis studiose observatum videtur. Hic enim postea notari jussit, qui. id cunque orationem dominicam et fidei symbolum memorià non tenerent, aut ediscere nol» lent. (1) Vid. Schmidt, Gesch. der Teutsch. t. I. p. 57. (2) Vid. Usserius , de dogmat, controv.'inter orthod, et pontif, de scripturis et sacris vernaculis ; p» 107, 358. (8) c. 20, p. 113. ap. Bouq, (4) ep» 124. p. 183. T. I. opp. €5) Mon. San Gall. , 1. 1, (6) Exemplar hujus epistolae exstat ap. Boug, ep. 20. P» 632« ( 7) Capit. incerti anni ap. Bouq. p. óor. (8) Ep. 17. ap. Bouq, € 9) In Act. conc. ed. Mansi t. XIII. p. 1088, Ds 30 '"CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN lent, "Ad se eos duci voluit omnes , et minores , et majores natu, et nobiles, et plebejos, ut orationem et symbolum recitarent ( 1). Ultimo denique arno imperii Carolus varias leges ratas fecit, a conciliis, jussu ipsius congregatis, latas (2). Quae ad publicam populi, in ecclesiis , institutionem promoven- dam fere omnes tendebant. De qua muneris parte Arelatense concilium omnes presbyte- ros monuerat, tau qui in urbibus, quam qui ruri degerent (3 ). Moguntiacum praece- perat ut, quum episcopus aut morbo, aut peregrinatione , aut alio necessario quodam negotio impediretur, quominus populum publice doceret, alius quis munus illud susti« neret (4). A Rhemensi concilio autem injunctum erat episcopis, ut Sacrae Scripturae 3c patrum libros studiose evolverent, eo consilio, ut horum conciones, accommodate ad hominum quorumcunque captum , in' patriam linguam translatas , in ecclesiis haberent (5). Similia decreta Turonensis Catalaunensisque concilii Carolus confirmavit ( 6). Haec hactenus, Ex quibus omnibus primum quidem reprehendimus operam , a Carolo praestitam , ad sublevandum officium concionandi, Quo quidem effectum hoc esse fateor , ut clericus ingenio rudis, ac ineptus ad orationes conficiendis, utilia quaedam. populo tradere posset: sed simul graviori vitio data ansa videtur. luit eo ignaviam ignoran- tiamque sacerdotum, quibus jam non amplius necesse esset, ut quamdam elaborandis "concionibus operam navarent, Sacri Codicis quoque studio id institutum vehementissime nocuit, Maxima pars cleri enim nunc ea tantum loca cognoscenda putabat, quae in sa- cris illis orationibus tractabantur, reliqua mittebat, adeoque in miserrimam Sacrae Scrip- turae ignorantiam dilabebatur (7 ). Laude ommno dignissima sunt conamina Caroli , E: homines , non ecclesiasticos etiam , et Latinae linguae ignaros, cognitione aliqua certe Sacrae Scripturae imbuendos. Haud scio tamen an fructus tulerint satis laetos. Repetiit Caroli legem Moguntiaca synodus, anno DCCCXLVIID habita (8). At e multis, quae supersit, concionibus, ne una quidem Lazinà linguà conscripta est ( 9 ). Quam vim Caroli leges de praedicatione in aedibus sacris, ipso-vivente , habuerint ad ecclesi»e Christianae commodum atque utilitatem , historica monumenta illius temporis haudquaquam indicant, Eas tamen pie sancteque observatas esse suspicor a sacerdoti- bus et doctoribus, e praestantissimis a Carolo conditis scholis , profectis. — Leidradus saltem , Archiepiscopus Lugdunensis scribit ad imperatorem, se in suis scholis homines ha» (1) Capit. I, ap. Mansi, h. 1. p. 1o9o. (2) V. Capit. I. ai, 813. c, 14. ap. Baluz, l. c, P. 503. (3) Vid. Harduin. l, 1. p. 1004, C4) Harduin. l. l. c« 25. p. I04T. C5) Harduin. I, 1, c. 14, 15. p. ro14. (6) Herduin. 1, 1. c« 2, 4. p» 1024. C. 1, 2. p. 1032, (7) C£ Spitdler, l.l, p. 252, 254. Schrückh, t. XIX. p. 419 —421. (8) Vid. Harduin. 1, c. t, V. p. 6. c. 2. (9) Vid, Schróckh , t. XXII, p. 5or. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 31 habere, qui magnos progressus fecissent sacrae scripturae interpretandae (1). Pro. cul dubio autem referenda est Carolo gratia omnium, quae, primá eum insecutá aeta. te, constituta sint, vel ad clericos sacris litteris erudiendos adeoque ad melius praedi- candam Christi doctrinam aptos reddendos, vel quae solam Spectent praedicationem. Jussit concilium Aquisgranense, a Ludovico Pio, anno DCCCXXXVI, convocatum , episcopum oportere paratum esse, ad veritates Sacrae Scripturae salubres omnibus apte praedicandas in ecclesià, Hunc in finem quotidie ei sacros libros evolvendos es- S£, ex quibus quoque disceret, quo modo orationem, secundum varias auditorum dotes , institueret (5). Quo eodem saeculo Valentiae habita synodus voluit, ut si quis , ex aulae ecclesiasticis , ab imperatore episcopus crearetur, haud prius admitteretur ad munus obeundum, quam examen , et de eruditione, et de moribus subiisset (3). Wil- lebertum tamen , Catalaunensem episcopum-creatum , non alia eruditionis suae specimi- na dedisse accepimus , nisi se legere posse symbolum fidei (4 ). Hincomar, Rhemensis Archiepiscopus, nihil aliud petebat a suis sacerdotibus, nisi ut symboli explicationem , orationemque dominicam, secundum patrum orthodoxorum doctrinam , recte tenerent, Gregoriique Magni conciones diligenter legerent (5). Alia, quae huc non pertinentia praecepit, mittimus, Denique et Ludovicus Pius (6), et Ludovicus II (72, et Synodus Pontionensis (8), praedicationem publicam sacerdotibus acerrime commendarunt, obser- vandamque injunxerunt (9). Ex dictis satis comprobari arbitror, ecclesiam Christianam hoc omnino debuisse Carolo, Ut, praedicationis publicae, cujus ante illum nulla amplius cura habebatur, postea cura 2 conciliis et principibus gereretur. Aliquid boni igitur ab eo effectum est. Act vero summopere cavendum, ne putemus, eum, uno quasi ictu dissipare potuisse tenebras ignorantiae , quae plerorumque clericorum mentes occupaverant. Haec igitur utique impedimento erant, quominus imperatoris mandata eam parerent ecclesiae utilitatem , quam ipse ex iis perceptum iri sperabat; Ipse vero non id satis egisse videtur, ut, quas jube- Iet, leges per omnem imperii sui ditionem Observarentur, quique eas aut contemnerent , aut transgrederentur, justas poenas darent. Quod si curasset, non, credo, contingere potuisset, ut, secundo jam anno post obitum ejus, Rhemensis Archiepiscopatus in ho- minem conferretur , qui euangelii verba, non dico, non explicare, sed ne legere qui- . dem posset ( 10). $. 3. | €1) Ap. Launoi, 1, 1l, c, 7* P» 14, I5. (2) Schróckh , t. XXIII. p. re3. .€3) Scehróckh , t. XXII, P* 478. sq. C42 Schróckh , 1. 1, (5) Schróckh, p. 480, 49r. | (6) Schróckh , p. 487. (7) Schróckh , p. 5o8. (8) Schróckh, 1. 1, (9) Schróckh, p, sor. C10) Vid. Sirmondi concil. Gall, t, III. p. 359. ep. Caroli Calvi ad Nicol, I. P» m, 32 CLAUDII HENRICI vas HERWERDEN- $. 3. De Caroli Magni institutis ac meritis, quod ad cultum ritusque sacros altinet, . Carolus quum vehementer cuperet, ut omnia, quae ad ritus et cultum sacrum pertine- rent, honeste ac decore peragerentur , praecipue huic rei inservire putabat, rituum , in om« nibus universi imperii ecclesiis, unam eamdemque normam et regulam. [taque pontifici Romano, cui domus Carolina regiam suam majestatem deberet, placere studens, gra- tiamque ejus sibi in posterum quoque conciliare, ab illo cantores expetiit, omnesque ecclesias Romanum cantandi morem , Romanosque ritus sequi coégit (1). Ad quod in- stitutum tuendum ac vindicandum permulta edidit decreta ( 2 ). Quantum Carolo cordi esset rituum solemnitas, monachi San Gallensis narratio docet , de curà quam rituum gereret in aedibus suis basilicis (3). Iis enim , quae legenda erant, lectores tam assidue ac studiose incumbebant, ut, vel ex inopinato legere jussi, minime in reprehensionem ipcurrerent, Digito baculove protenso, aut homine e latere ad procul Sedentem dimisso, Carolus declarabat, quem legere vellet, Gutturis sono autem finem l:ctionis faciendum notabat, ad quem ita suspensi erant omnes, ut, sive absolutà sen. tentià, sive medià in distinctione significaret, confestim finem imponerent. Quum vero aliquando Graecorum legatorum cantum audierat, tam vehementer modulationis ejus dul- cedine delectatus fuisse dicitur, ut clericis quidquam prius gustare vetaret, quam sibi carmina ea Latine conversa offerrent (4). ! Hic forte quibusdam, nec immerito, loci esse videatur, ut Caroli merita memorene tur, in abolendo cultu imaginum. Quum vero quaestio, an adorandae aut colendae imagines sint, omnino ad materiam religionis docendae pertineat, infra commodior erit ejus rei tractandae occasio. Quamobrem iluc ea omnia refero, de quibus jam quidem dici possit, sed quae memorationem multo magis postea merentur, quippe specimina Ca- roli ad superstitionem majoris minorisve propensionis, Hic vero referre attinet imperatoris curam, ut dies Deo sacer sancté pieque cole- retur, Quo tempore vetuit agere caussas, mercaturam facere, nec non rurale servie leque opus (5). Cujus legis observandae curam praecipue summi ordinis antistibus marne (1) Mon. Sangall, c. 11. p. 109. ap. Bouq. — Vita Caroli Magni, auctore Mon, Engol. ad a. 787. P. 185. l. l.. Io. Djaconus in vita Greg. Magni l. lI. c. 9. Murator, Antiq. Ital, med, aeve t. IV. diss. 57. p. 584. Cap. a. 789. n. 7. ap. Baluz. t. I. p. I. n. 20. ( 2 ) In conc. Aquisgr. a, 789. n. 7. Cap. Bal. p. 239. In cap. ai, 805. n. 3, Eginh, vita Cer. c. 24. € 3) Mon, Sangall., 1, 1, c. 7, 8. (4) Mon. Sangal!. , 1. If. c. 11. p. 124, 125. ap. Bouq. (5) In can. 16. conc, Aquisgr. a. g13. ap. Mansi, t, XIV. p. 61. Opera iaterdicta latius indie €antür in can, 79. conc, Aquisgr a. 789. sp. Bal p. 939. RESPONSIO aA» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 33 mandavit, Ad se autem omnes duci jussit, qui adversus eam peccarent (1). Aedes sacrae vero ut summá cum veneratione suspicerentur, enixe hortatus est( o). Quid au- tem contulerit ad sacri cultus magnificentiam augendam et amplificandam , declarat in pri- mis hic Eginhardi locus, ,, Curabat magnopere," inquit, ,, ut omnia quae in ecclesiá » gerebantur, cum maximá fierent honestate; aedituos creberrime commonens ne quid » indecens aut sordidum inferri aut in eá remanere permitterent. Sacrorum vasorum » €X auro ac argento, vestimentorumque sacerdotalium tantam in eà copiam procuravit, » ut in sacrificiis celebrandis ne janitoribus quidem, qui ultimi ecclesiastici ordinis » Sunt, privato habitu ministrare necesse fuisset ( 3). " Carolus quum de ecclesi pontificid optime mereretur, cantu rituque illius introdu- cendo, de Christianà ecclesià omnino pessime meritus est, Nam quo magis ansam daret, ut Latinus sermo in publico cultu adhiberetur, eo difficiliorem , pulsà linguà vernaculà, reddebat populo rerum divinarum cognitionem. Inde etiam factum est, ut quum clerici , ritui sermonique Romano adsueti, in peregrinas regiones proficiscerentur ad praedicandum gentilibus Euangelium , Latino sacri officii more uterentur. Quanto verae ecclesiae damno , nemo est opinor, quin sentiat (4).. Quum vero illis de rebus voluntatem suam Caro- lustam diserte expressisset , haud mirum videtur, irrita fuisse nonnullorum conamina, qui, etillo vivo , et primo post obitum ejus tempore, religiosos cantus linguáà patri componere et introducere studerent ( 5). . Laudanda omnino Caroli cura videtur ad augendam. sacri cultus solemnitatem, | Repre- hendenda vero quae ad pompam ejus et magnificentiam amplificandam effecit. Quae quüm semper fugiendae et carpendae videantur, tum eà inprimis aetate, quae de homi- num eruditione et Sacrae Scripturae aliarumque sacrarum rerum cognitione non possit glo- riari, Quo rudiores.enim indoctioresque homines naturà sint, eo facilius se externà splendoris ostentatione attrahi et capi patiuntur , sibique persuadent , ed omnem religio« nem esse contentam, No Vid, iri Cipit 2p. Mansi, t. XIIT. p. 1671. n, 5. ^(2) Capit. a, 805. n. 36. p. 675. ap. Boud. C3) In vita Car, c. 26; * (4) Schmidt, Handbuch , t. V. p- 209. (5) Schmidt, p. 211, ar. e "ur e1.2 ze E SECTIO 54 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN SECTIO SECUN D A. DE MATERIA RATIONIS POCENDI RELIGIONEM CHRISTIANAM, pA R'STPUR' T0 R THEORETIC A. $. 1. De cura quam Carolus Magnus gessit. exempli Sacrae Scripturae latini corrigendi et interpretandi. Si itaque absolutis iis , quae Carolus Magnus quoad formam rationis docendi religio« nem Christianam , in ecclesiae vel commodum, vel detrimentum instituerit, jam age videa« mus quam operam in ejusdem materiam navarit. Initium ducimus a Codice Sacro, prae. cipuo ac uberrimo doctrinarum ad religionem pertinentium fonte atque principio. In constituendá sacrorum librorum serie , ab ecclesiis diviná agnoscendà, Laodicen- sis concilii decretum sequutus est adeoque apocryphos V. T. libros et apocalypsin Jo- hanneam rejecit (1). Caroli jussu Alcuinus studuit, ut Latinam versionem, negli« gentià scribarum vitiis infectam, purgaret atque emendaret (2). Psaltérium jussu et curá suá litteris aureis exaratum , Carolus dono dedit Hadriano Pontifici Maximo, versie culis. quibusdam inscriptis, (3) aevi sui Principe nequaquam indignis (4). 4A Francico historico "Thegano proditum est (5), Carolum anno ante obitum ultimo , quum precie bus fundendis , eleémosynis dandis , et manu scriptis Sacrae Scripturae codicibus studene dis incumberet, quatuor euangelia correxisse praecipue cum Graecis Syrisque. Cujus lo« ci duplicem vidi explicationem. Sunt enim qui ex eo conficiant, Carolum, quum id temporis libri unà serie. non vero punctis. diacriticis distincti scribi solerent, usum esse Graecorum Syrorumque exemplo Sacrae Scripturae, ad orthographiam melius instruen- dam (6). Putant vero alii, regem auxilio Graeci ac Syri exempli exemplum Latinum Core (7r) Vid, Henke, p. 520, (2) Vid, Schróckh , t. XIX. p. 133. (3 ). Quos. habeti Bouq. p. 404. (4) Vid. Schróckh, t. 1. p. 48. (5) De gestis Ludov.. P. imp. p. 277. T. II. scriptt. hist, Franc, ed, Chesnii,. (65) Sic Simon , Histoire crit, des versions du IN. T, p. 100, IoI» RESPONSIO A» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 35 correxisse ( 1). Cujus explicationis auctores quoque: similitudinem aliquam; quae ex illa collatione Caroli orta sit, se. comperiisse sibi videntur. Haec utraque vero explicatio displicet, Recte enim animadvertit Schróckius, non verosimile esse, aliquem ex eru- ditis in Francià viris calluisse linguam Syriacam. Graecam ipse Carolus primis modo labiis degnustarat (2). Id tantum egisse videtur, ut versio Latina accuratius et correctius describeretur. Ad quam rem effciendam permagnum usum profecto Graeci ac Syri ei praestare potuerunt, quos propter crebrum suum cum Oriente commercium, facile secum habere potuit. Sacrae Scripturae explicandae Alcuinus ingentem operam adhibuit. Minus tamen noe vas suas protulisse videtur sententias, quam quidem Patrum opiniones suá proprià pris vàque ratione exposuisse.(3 ). Sic quae de Cantico canticorum exhibuit paullum a Be- dae differunt ejus libri explicatione. In Pauli epistolis et ad. Titum , et ad. Philemonem tradendis ,' Hieronymum sequitur; in explicando Joannis euangelio Augustinum , Be- dam, Gregorium Magnum , Ambrosium. Nomina majorum Christi secundum sensum lit- teralem, allegoricum atque moralem interpretatus est (4). Mitto alia quae ad hanc rem ceterum fecerit... Hoc etiam observatum volo, in libris de imaginum cultu Carolum curas- Se, enixe commendari Sacrae Scripturae lectionem (5 ), nec non illam scriptionem pecus liarem inde accipere valorem, quod plurima loca Sacrae Scripturae ab adversariis falso usurpata notentur atque. refellantüt. Singulari capite quoque Codicis Sacri dotes, pul« chritudinem , venustatem , utilitatem" e4 ostendit ac demonstravit (6). ^ Non multum profuisse videtur Christianae ecclesiae opera , quam Carolus collocavit in corrigendum Latinuri-Sacrae Scripturae exemplum. Correctoria bibliae ; quae dicuntur inde ortum duxerunt, Cujus critices generis specimina quaedam in bibliothecae Sorbon- nensis codicibus ihanu scriptis inveniuntur (72. Auctores eorum Graecam linguam. pas rum, Hebraicam omnino non callebànt, Sed Hieronymi aliorumque patrum Jatinorum.au- Xilio vulgatae versioriis errores discernebants optimas lectiones in manu scriptis suis codici- bus vetustioribus e&quirébant; a quibusdam scribendi vitiis dehortabantur. Non omni uti- litate destituta erat eorum diligentia, Eximios früctus tamen non facile ferre poterat ( 8 2. ^De melius instituendà Codicis Sacri explicatione atque interprétatione , Carolus nul luti seis n directé dedit, Ad eam vel emiendandam , vel certe majori curà elabo- i Tan* -€J) Vid. Michaelis, Einl, in die Gótt, Schrift, des N, B. t. I. p. 420, et in curís in Vers, Syr. Act. Apost. p. 176. (2) T. XX. p. 198. Schmidium ille sequitur in Gesch, d. Teutsch, 1. l, p. 4296. (3) Schróckh, l.l; p.ot7. ' (4) Sehróckh, 1. l. p. 219. (5) In praef. p. 6. ed. Heum. (6) 1. LI. c. 30. p. 222 sqq. e) Vid, Simon, 1. l P. Mi, ms ' (8) Vid. Schróckh , l. l, p. 198, 199. É 2 36 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN randam tendebant etiam ea, quae de scholarum studiis constituit, Laudavimus , quae ad il- lam materiam pertinent, scripta nonnulla , Alcuini potissimum: qui cum et eruditissimorum sui aevi hominum facile princeps esset, et Carolo in omnibus rebus, religionem et doctri- nam spectantibus, adstaret, exemplum quasi est, quo, veluti in. speculo, videas, quae explicationis interpretationisque sacrae id temporis ét ratio et perfectio fuerit, Quà in re jam diximus, Aleuinum quoque tenacissime adhaesisse patrum ecclesiasticorum vestigiis, Hos summum perfectionis gradum in iis studiis etiam consecutos esse et ille, et omnes eà aetate putabant, Ab his vel nihil prorsus vel parumper modo esse recedendum, Easdem interpretandi regulas observandas, eadem fere quae dixissent, dicenda. Sed praeterea rectae Sacri Codicis interpretationi obstabat diversus , qui iisdem locis dabatur, sensus , aut litte« ralis , aut allegoricus, aut mysticus. Eo enim factum est, ut, quum de loco quodam ageretur, ad hanc vel illam sententiam comprobandam , utraque dissentientium pars eum in suum commodum adhiberet, Nam alius alià ratione locum explicabat, quisque eum sensum arripiens , qui sibi favere videretur ( 1 ). $. 2. De Caroli Magni meritis , in doctrinam religionis. Christianae generatim consideratam. Quae Carolus quod ad hanc rem attinet facere conatus est, paucis explicari pose snut, Quum saeculi sui spiritum gereret, adeoque patrum operibus nihil excellentius aut perfectius praestari posse putaret, eam quoque , quam hi constituerant religionis doctrinam, in imperio suo agnosci ac populo tradi volui, Hanc in rem doctores ec- clesíasticos litteris saepius hortatus est, ut fidem, quam diceret, catholicam praedica- rent, ac docerent (2). Eo quoque studio ductus vetuisse videtur, ut ne quis narrae tiones vel dubias, vel cum catholic fide non congruas, legeret aut veras esse crederet; comburi eos libellos jussit, ne hominum animos in errorem inducerent. Canonicos libros solum , nec non sanctorum patrum conciones atque effata legi ac populo tradi voluit ( 3 ). Usque ad vitae obitum hac sententià perstitit. Ultimo enim anno imperii, convocatis a se in diversas urbes episcopis praecepit, ut, collectis patrum decretis, catholicam fidem firmius stabilirent ac munirent; quae singula coégissent concilia, ea effata sibi traderentur y, ut factá eorum collatione, ea quae omnibus utilia viderentur , populo commendarentur cognoscenda ( 4). Fa- (1) Schróckh,, t, XXIII. p. r23 sqq. (2) Vid. ep. 20. ap. Bouq. p. 632. Capít. inc. a. €, 29. 2p. Bouq. p. 69t. (3) In Conc. Aquisgr. a. 789. c. 76. ap. Baluz. p. 239. (42 Ann. Fr. Lois. ap. B. p. 62. Chron, Muss, p. 82. ap. Bouq. Ann. Fr. Fuld, p. 335. I. f Fregm. vitae Bernh, Arch. Vienn. p. 81. 1, l, Collatio canonum exstat ap. Mansi, t, XIV. p.55 5qge RESPONSIO AD QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 37 Facile sequitur , haec omnia, Caroli conamina ad tuendam a patribus antiquitus conciliis- que constitutam religionis doctrinam, non valde esse laudanda. Sic quidem omnino cau- tum erat, ne haec amplius corrumperetur ac depravaretur, sed cautum quoque erat, ne corrigeretur ac emendaretur; cautum erat a novis erroribus, sed cautum quoque a purioribus, cum Jesu apostolorumque doctrinà magis consentaneis , opinionibus, Ar- ctissimis terminis circumscriptá, ad tenuissimas minutias usque, divinae religionis do. ctrini, simul etiam ademta erat humanae menti libertas cogitandi, quà amissá homo haud Scio, an quidquam praeclari queat praestare. "De fidei symbolis Carolus quae tenenda et cognoscenda esse quam maxime praeciperet , pauca addamus, /Neque his etiam quidquam novi confitebantur ejus aevi homines, Fun: damenti instar, symbolo apostolico superstructa erant. Accedebant , quibus hoc muni. tum esset, decreta conciliorum , oecumenicorum , Nicaeni , Constantinopolitani, Chalce- donensis, Exempli instar sit symbolum!, quod libris de cultu 1maginum Caroli curá ad- junctum 'est (1). Latius ibi doctrina de Patre, Filio ac Spiritu Sancto traditur et ex- plicatur, allatis quoque et damnatis falsis haereticorum , quos quartum vidit saeculum , opinionibus, "Tum quod ad doctrinam de lapsis post baptismum attinet, actà serio poenitentid , beatitudinis .coelestis participes fieri posse affirmatur, Animos a Deo creatos esse, non partem eflicere ejus substantiae. Praecepta divinitus data hominibus; eorum viribus esse congrua, jJesum Christum, hominem omnia ea, quae vellet, facere potuisse, posito arbitrio libero; hominem tamen, ad moralem suam emendationem , divino auxilio haudquaquam posse carere, Lis omnibus qui crederet, eum coelestis beatitatis participem esse futurum. $8. 3. De Caroli Magni meritis, quoad nonnulla doctrinae religionis Christianae capiia separatim spectata. Etsi Carolus Magnus patrum et conciliorum vestigia satis anxius legerit in constituen» dà religionis doctrina, tamen de uno et altero dogmate quaedam addantur mecesse est, ut, quam vim in doctrinam religionis habuerit, accuratius perspiciatur, in primis quod ad defensionem ejus attinet adversus novas quorumdam opiniones. I. Ac primum quidem dogma considerandum videtur de sacrá coena, quod tetigit auctor librorum saepius jam laudatorum de impio imaginum cultu, qui cum procul dubio jussu ipsius Caroli scripserit , verosimiliter quoque hujus opiniones exposuit, Ad pontificiorum transsubstantiationis doctrinam vergere jam coepit id aevum. Dam- maverat quidem ejusmodi sententiam Constantinopolitanum concilium (9), huic vero Ni- (12 L. LII. c. 1. p. 359 — 262. (2) In actis ap. Hard, t, IV. p. 368, 369. E 3 38 CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN Nicaenum adversabatur quod pro imaginibus propugnarat (1). Deda aliis locis aliter hac de re disserebat, Nam cum dicebat, Jesum carnis ac sanguinis sui sacramentum sub ima- gine vini ac panis instituisse, tum affirmabat, creaturam panis et vini, per inexprima- bilem sanctificationem Spiritus Sancti, transferri in carnis et sanguinis ejus sacramen- tum (2). Alcuinus, quo loco aquam et vinum consecrari in sanguinem Christi aje. bat, eodem sacram coenam vocabat fisurationem (3). 1n epistolà quadam , de tempore loquitur, quo Paulinus episcopus panem ac vinum in substantiam corporis et sanguinis Christi esset consecraturus. Haec igitur erat diversa, et ante Carolum, et ipsius aetate, vel eorumdem virorum, de sacr coená, opinio. Jam vero in opere de cultu imaginum, Christus nobis reli- quisse dicitur non indicium, sed sacramentum corporis atque sanguinis sui, cujus mys- terii non imago sed veritas appellandum sit, non umbra sed corpus. Alio loco patro- ni imaginum dicuntur amentes, cum vinum ac panem ejusdem cum sanguine et carne Christi aestiment, alio Jesum panem et calicem discipulis dedisse in. corporis et sane guinis sui figuram affirmant , nobis autem in saluberrimum et maximum sacramentum ( 4 ). Quae ad hoc dogma pertinent, propterea praesertim in medium attuli, quod ex iis clarissime patet, quam parum aptus Carolus fuerit ad errores fugandos, qui suo teme pore nonnulla religionis doctrinae capita occupaverant. Presse legebat majorum. vesti- gia, vel certe eorum in ecclesià doctorum, qui apud omnes ingentem nacti erant vim atque auctoritatem, Auctor enim libri laudati eum , ad Dedae et Alcuini exemplum , proxi- me ad transsubstantiationem accedit, tum, quod quoque ab iis factum erat, aliquando meliorem purioremque sententiam fovet. : Quaecunque sacram coenam spectent, etiam ea quae proprie magis ad ritus referenda videantur, hic loci conjunctim exponere malui, quia doctrina rituum ad ipsam materiam , quam tractamus , pertineat. Igitur quoad usum vini panisque in Christi memoriam , notandum est, Caroli aetate perversum jam invaluisse morem, ut sacerdos vel cum pau- cis hominibus sacram coenam non solito tempore celebraret, vel etiam solus illam cae« rimoniam obiret, Quas missas , privatae et solitariae quae vocantur , vivis et mor- tuis, quorum in gratiam habebantur, utilissimas et efficacissimas esse putabant ( 5). Ad quem errorem diluendum , cum Tlieodulfus, Arelatensis episcopus juxta octavi sae culi finem permülta praecepta dederat (6 ), Carolus ipse etiam missas privatas cele« brari vetuit (7). A missis vero pro mortuis faciendis, quas non omittendas esse acri- ter (1) Vid. histoire de l'Eucharistie par M. Larrogue p. 3;6. (2) Vid, Schróckh, t, XX. p. 165. (3) Vid. Schróckh l, 1, C4) Vid. Schróckh, 1. 1. ( 5) Vid, Schróckh , p. 178. (6) Vid. Hard, t. IIT. p. 814. (7) Capit. a, 839. c. 9. RESPONSIO ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 39 .ter jam monuerat synodus Toletana, versus. finem saeculi septimi (1) , Carolus non. alienus. fuisse videtur. Ex libro enim. ejus nomine scripto apparet, eum aequalesque $uos consuevisse non solum. precibus. et eleemosynis, sed ctiam sacrae coenae ope mortuorum quietem orare ( 2). IE. Caroli Magni de sacrá coená sententiam eam ob causam primum laudandam puta- -bamus, quia dogma illud id temporis nondum publice in judicium esset vocatum ; quum "contra quaedam sequuntur religionis doctrinae, quae gravissimis. litibus et contentioni- "bus ansam dederunt , quae paullo latius explicandae videntur. Prima occurrit lis Fe- 'Miciana:vel Adoptiana , cujus haec est historia. * Felix, episcopus Urgellitanus, nec non Hélipandus , qui episcopatum Toletanum obibat » ed erant sententiá , Jesum Christum, quatenus ex Patre, ratione humano ingenio. neque ""perspiciendà neque explicandá , ante saecula. esset genitus ,' verum esse Filium Dei; quatenus. vero ex Marià, semper Virgine, carnem assumere dignatus esset, non verum esse , sed adoptivum Dei Filium (3). Ad quam sententiam , secundum Sacrae Scriptue 'Tae patrumque sanctorum effata dijudicandam , Carolus anno DCCXCII concilium. Ratise "bonam coégit, ipsum Felicem vero coram se: sisti jussit. Hujus opinionem ingens ho- minum numerus comprobaverat (4); oppugnaverant autem primus Beatus monachus ac . Etherius, episcopus Hispanus (5). Haeresi autem a concilio damnatá, constitutum 'est, Dei Filium, hominis filium factum , natum esse secundum veritatem naturae ex Deo, Dei Filium, secundum veritatem. naturae ex. homine, hominis Filium , ut. veritas geniti. non adoptione , non appellatione, sed in utraque nativitate Filii nomen nascen- do haberet, et esset verus Deus, et homo verus, unus filius (6). Telicem: Carolus Romam ad pontificem duci fecit. Igitur factà poenitentiae confessione, Felix opinio- mem. suam abdicavisse fertur, ac meruisse ad pristinum reverti honorem (7). Neque "tamen penitus sententiae suae valedixit. Carolus itaque non ita multo post Francofure tum episcopos convocavit, ex cujus concilii actis recte conjicit Cardinalis Mansi, Feli- - -elanam 'haeresin, postquam ab episcopis et pontifice esset condemnata , Soletae, ab: eccle siae Hispanae Carolo non subjectis praesulibus esse receptam (8). Certe duae supere Jéunt epistolae, quarum una ab Elipando suisque ad Carolum scripta est, co inprimis cone 1) Hard. ll. p. t814. C45. (2) Vid. 1. de impio cultu iraagg. 1l. II. c..31. p. 245. (3) Chron, muss. p. 75. ap. Doug, Eginh, Aum. p. 211. l.l. ; (4) Vid. Aleuini.ep. 92. opp. t. I, p. 136. (5) Vid. Schróckh , t. XX. p. 461. Hénke, p. 530. 4 (6). Chron. muss. 1; l; Eginh. ann. I; 1.. (7) Ann. Fr. Til. p. 22. 1. l. ann, Er. Fuld, Eginh, ann, p.200. l, l. ann, Poét, Sax. l, ITe 114. sqq. Vid. Mansi. T. XIII. p. "ri Sq,. (.8.) l.l, p. 857- 40 CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN consilio , ut Beatus nocens haberetur (1); altera vero ad episcopos Francofurtenses missa est, ad sententiam Hispanorum explicandam et defendendam (9). Francofurtum ita» que convenerunt Galliae , Germaniae ac Ttaliae episcopi, una cum duobus a Pontifice mis- sis hominibus. Adoptianorum condemnationem , ex patrum auctoritate scriptam , chiro- grapho omnes subsignarunt (5). Galliae praeterea atque Italiae episcopi duas epistolas ad Hispanos dederunt, quibus errores eorum refellerent (4). Actis concilii confirmane dis Romam missis, pontifex concilium coégit, Felicem damnavit, litteras insuper in His» paniam misit, quibus episcopos officii ipsorum et veritatis commoneret (5). Quum tamen nondum quiesceret Felix, sed in Alcuinum, qui litteris eum hortatus esset, virulentum librum edidisset , Carolus Leoni, Hadriani successori praecepit, ut Romae in concilio eam rem penitus dirimeret, Leo igitur Felicem , nisi ad ecclesiam. rediret, anathemate percussit, eo successu quidem ut Felix confessione solemni falsam suam doctrinam ab- juraret (6). Eodem tempore concilium Urgellitanum Felicem damnavit (7). Carolus Aquisgrani etiam in palatio suo hunc eo adegit, ut disputaret cum | Alcuino , qui eum scriptione quoque jam optime refellerat ( 8 ) 5 cujus disputationis hic exitus fuisse dici» tur (9) , ut Felix per plura fugiens latibula, pluribus ab Alcuini spiculis confodere- tur, in tantum ut paene omnes civitates Israé] consummaret, quousque filius hominis veniret." Itaque haec lis ad finem perducta et exstincta est. Perpaucos sectatores postea Feliciana haeresis habuit, praesertim quum mox auctores ejus vitam cum morte comiutarent ( 1o ). Johannes Dun Scotus eamdem fere sententiam revocavit , quae id temporis nullas contro- versias peperit ( r1). l Ex bac contentionis ejus historia , paullo accuratius tradità , profecto Caroli inde- fessa diligentia ad antiquam patrum doctrinam in lucem clariorem prodit, Ne tamen putet aliquis , me laudare Caroli diligentiam , quà excitaretur, ut lites religiosas cie- ret. Hae enim rarissime egregios fructus tulerunt , aut in veritatis atque ecclesiae utilitatem agitatae sunt. Neque etiam valde nocifera his erat Adoptianorum opi- nio. An Nestorianismo affinis sit multum certarunt viri docti, Quam rem ita quidem confecisse videtur Walchius , ut si Nestorio opiniones adjudicentur , quas ei Cyrilli fraudulenta affinxit malignitas , Felix ab illo valde discrepuerit; si vero Nestorianis- mus (1) Vid. Alcuin. opp. t. II. vol, 2. p. 567, (2) Alcuin, opp. l. l. p. 568. (3) Ann. Jer. Til. p. 22. ap. Bouq. ann, Fr. Lois, p. 49. l. ]. Poét, Lax. l, vs, 199. sqq. (4) Exstant ap. Mansi t. XIII, p. 813. (5) Vid. ap. Mznsi l. l. p. 859, 860. (6) Vid. ap. Mansi l, l. p. 1030, 1035. Felicem rediisse notavit Pagius Critic, ad a. 799. ap. Mansi t, l. p. 1032. (7) Vid, Mansi p. 1033. (8) Henke p. 531. Schróckh, t. XX. p. 494. (9) Vita Alc, c. 7. ap. Bouq. p. 476, (10) Vid. Henke p. 533. C11) Vid, Schróckh I. L RESPONSIO a» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 4T inüs candide ac vere tradatur, magna inter utrumque convenientia: adfuisse videatur. ( 1. fiaec vero caussa fuisse videtur, cur Felix et Helipandus Jesum , ex Maria natum, hominem, adoptivum Dei Filium dicerent. Cum reliqui mortalés, adóptivi Dei liburi dicantur, Jesum fratrem eorum , quod ad humanam suam originem ac naturam attinet , etiam adoptivum Dei filium vocandum putabant (2). Facile ex his sequitur, omnis litis originem in voce adoptione sitam fuisse, quae catholicam ecclesiam offenderet , Fe- lici vero suzmo jute usurpata videretur. Quodsi igitur, ab utráque parte initium cere taminis inde factum fuisset, unde, Cicerone auctore, faciendum est, ut caussa, quae sit, bene definiatur, deinde autem non tantum Latinam Sacri Codicis versionem , sed ipsum Hebraicum et Graecum exemplum adhibuissent, procul dubio multo facilius con- ventum fuisset ac perspectum, de verbis modo, non vero de rebus asi (3). Apparet itaque , neque veritatem , neque Christianam ecclesiam , lucri quid aut- emolumenti ex Adoptianà controversia sibi comparavisse. jam vero si quaeritur , num forte caritati Christianae, pacique omnium ecclesiae occidentalis sociorum mocuerit, non dubito quin lubens hoc negem. Non facile Felix opinioni suae yaledixit, saepius eam, rejectam et abjuratam, repetiit. Sed tamen Leo fuit primus, qui poenam anathematis ei minaretut, De violentis remediis ad eum coércendum reliqui judices ne cogitasse quidem videntur, Cujus mansuetudinis atque humanitatis honorem imperatori praecipue debitum esse suspi« cor. Namque idem hoc ingenium spirant ejus ad Hispaniae episcopos litterae, quibus hanc fidem suam esse fatetur, quam fidem quoque acceptam esse se sperareait: unam esse fidem, unum baptismum, unum Deum nostrum, Jesum Christum, Deum verum, ve- rum et hominem, verum Deum et veruii Déi filiam. in utrdque maturd unum eumdem. que mediatorem Dei et hominum , homirein, Jesum Chtistum. Hanc fidem omnibus fir« miter 'esse tenendam, se episcopos, carissimos fratres suos, hortari, ut semet ipsi cor» rigant , €t ad unitatem sanctae Dei ecclesiae se convertere festinent, si quid antea aliter in quodam verbo senserint. Nominum vocumque contentiones ac novitates esse evitan- das, Apostolum enim testari, non esse haereticum nisi ex contentione. Ipsos autem, qui numero pauci sint , non putare debere, se quicquam verius invenire potuisse, quam quod sancta universalis, per totum orbem. diffusa, ecclesia teneat; sub hujus ala- rum tegmine quiescendum essé , ne ipsos avida diaboli rapacitas , si foris. inveniat, nefando gutture devoret. Redeundum itaque ad pium matris gremium , se adjutorem eorum esse, salutis catholicae pacisque auxiliatorem. Denique communem et suam et eorum societatem esse debere in Domino Jesu Christo. 4 A : De (a ) Ketzergesch. t, IX. p. 667. quem sequitur Schróckhius l. |. p. 455 , 496. (2) Vid, Schróckh, t. l, p. 470 , 471. (3) Ep. 6. àp. Bouq. p. 622. [ F 42 CLAUDII HENRICI vas HERWERDEN De Adoptianis haec hactenus... Quoad, Caroli epistolam tamen obiter adhuc monendum est, eam .indicio esse, quam firmiter sibi persuasam habuerit opinionem falsissimam , eujus paullo ante meminimus, veram religionis doctrinam unice. positam, esse in effatis catholicae ecclesiae; haec non esse immutanda, neque enim quidquam ex iis melius dici posse, aut omnino emendari. III. Praeter controversiam Felicianam Carolus Magnus etiam aliam quaestionem episcopis proposuit examinandam et dijudicandam , de Spiritus Sancti, quae dicitur , processione, utrum à Patre ac Filio, an vero a solo Patre exeat, Cujus alterntrius sententiae positá veritate ,.:eficiendum erat, num Hispani ac Galli Nicaeno symbolo quod cani solitum recte haec syllaba addidissent: Z7//ogue, Hanc rem ab Aquisgranensibus patribus in primis discus- sam esse arbitror, In annalibus quidem et chronicis Francorum Carolus concilium coé- gisse dicitur. de Spiritus Sancti processioge,(1)5 sed praeterquam quod de eà jam in concilio Forojuliensi , anno DCCXCVI habito, disceptatum et constitutum fuerat, Spi- ritum Sanctum ex Patre Filioque procedere essentialiter et spiritualiter (2) , accedit quod de ipso symbolo cantando Aquisgrani praesertim disputatum et definitum fuisse, ut syllaba ista symbolo adderentur, etiam ex colloquio quodam apparet, hac de rea Pontifice cum le- gatis habito, quos imperator miserat, ad synodi decretum cum eo communicandum , ac pe» tendum, ut illud confirmaret ratumque. esse juberet. Illi enim , eum concilii effatum Pontifici displiceret; ideo additamentum illud recte acceptum esse dixerunt ,. quod veritatem saluti necessariam contineret , quae ab ignaris hominibus permultis non cognosceretur, nisi iflius saepissime admonerentur, sollemni cantu audito 5 insuper syllaba quoque hanc ob caussam non omittendà. putabant, quod multis ; quibus ita cantari symbolum jam. solitum es- set, graviter offensurum videretur, si non amplius adderentur. Adversus quos mirum in modum se torquens Leo cum se satis expedire non posset, syllaborum usum Gal. licanis Hispanisque ecclesiis concessit , sed antiquitatis tenacissimus , privatis imperato- ris aedibus non permisit, sperans fore, ut hujus ad exemplum tandem totus se compo- neret orbis, lpse in Petri Dasilicá binas argenteas tabulas affigi jussit , in quarum alterà symbolum Latine, iu alterá. Graece scriptum legebatur, non addito Z7//ogue ( 3). Post- ea ipse Carolus litteras ad Pontificem dedit, quibus ei persuadere conabatur veram esse doctrinam de processione Spiritus a Patre Filioque (4). Num Pontifici obremperaye- rit, ac syllaba Fi/ogue in. aedibus suis ;omitti curarit, minime constat. Haec autem quaestio quum. rem tangat ita sublimem ut humanum captum longe. exce- dat, " (1) Ann, Fr. Lois. p. 82. ap. Bouq. ann. Fr, Fuld, p. 233. ap. Douq. Adonis Chronic, p. 39, P. Rich. Clun, Chron. in Muratorii Artiq. Ital, med, aev, t, IV. p. 1079. — (2) Vid. Mansi t, XIII. p. 830, sqq. Pagius ad a. 791. ap. Mansi, P. 854. Spanhem, Hist. Eccl, opp. t. II. p. 1312. (3) Vid, Mansi t. XIV. p. 18. sqq. C4) Vid. Mansi t. XIII. p. 58, 59. REÉSPONSIO:.45 QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 43 dát; inutilis est ét plane imittenda videtur. ^A Carolo propterea mota videtur, quod ; euin, uti unum sibi suberat imperium, ita-quoque unam in omnibus consentientem eccle Simi essé desideraret ; reliquos Látinos autem a Gallis Hispanisque dissentire cerneret , in illà- parte symboli; hoc -diserimen tollere, et.ad unum concentum, omnes redigere flagraret. Sic igitur universae concordiae forté profuit, quae tamen haud periisset, cre« do, vel etiam. conturbata fuisset , si^ Látini diversum cecinissent. symbolum. At vero levissima liec cohtroversia non magtám vim in ecclesiam Christianam exercuit. IV. Religiosarum contentionum , quarum dux et auctor Carolus Magnus exstitit ,: nulla fuit ed gravior; quam de cultu imáginum confavit,. Harum caussam, inde.a Leo- ie Isàurico, ad synodum sextam oecumienicam ; Constantinopoli habitam , usque derelic- tam, alterum Nicaenum concilium susceperat a€ pertulerat ( 1). - Carolus igitur ; Pipini patris vestigiis insistens , qui , éum aegre ferret, homines, prae honore sanctis tribui sóli* to; ipsius Dei O. M. oblivisci, ideoque cármina sacra ad Dei solius honorem cani jussis set e ). librum vel ipse scripsit) vel a docto quodam , Alcuinüm nonnulli cogitant ( 2). scribi fecit, quo iconolatrarum errores refütaret ac cultum eorum reprobaret. Hunc librum: in syfiodo, Fradcofurti, anno DCCXCIV, hábita, publicavisse videtur; Synodus autem imperatori ásrensit dc solemni adversus Nicaenos patfés decteto edendo imperatoris doctri« náui tüifa est (4). Neque tamen aut Carolus, aut pattes Francofurterises ad iconomas clos referendi sunt; a quibus tam late distant ut hi ips in- libris: Carolinis diserte. cone demrientur C» i ; ie : "Quo üomime véro icónolatros cofidémment, videamus, Ab his decfettim erat, otmniuii süüctotum imagines non solüm publiee atque in aedibus: palam: esse collocandas, sed: quoque osculandas ac honorificá oratione prosequétidás ; (aede quby wol t topriiv. argorkuvd ee ctv mdvteiv 25 5 üieque tamen eum cultum iis attribuendum ess ,'qui pià ac devotà mente Deo soli offertur, sed incensa ac lumina, quae, éx ritu antiquissimo , cruci , evangeliis ac reliquis monumentis sacris consecrantur, imdginibüs esse consecranda (o3 gw cler 5- «quy AANUV Amtgeíuy , 5 wpber plotü da ira x. 0. 44) (5). Ex quo loco haud. dubie efücitur, patres Nicaenos optime distinxisse cultum et adorationem quibus Deus honorandus est, a cultu et adoratione duam' sánctorumi imaginibus praestari jubent, Hoc honorandi genus zpevxuw4ciy , ilud A&rpelxy vocant. Eos autem illo vocabulo om- nino 4liam rem significare voluisse, quam quae vülgo 44orandi voce indicatur , etiam ex alió loco élarissime patet, qüo ,, imagines, inquiunt, adorandae, id est, salutandae sunt , *(1) Acta exstat ap. Mansi t. XIII, (2) Vid. Basnage, hist, de l'eglise p. 1288. ch -(3) Vid. Schróckh , t. XX. p. 587. (4) Ann. Fr. Pet. p. 49. ap. Boug., Ann, Fr. Fuld. p. 330. l.l. Chron, Muss. p. 75. l. Da Eginh,. ann. p. 211. l. l. Po&t, Sax. l. III. vs: 320, sqq. (5) Vid. actio 7. ap. Mansi , l. 1. p. 378. T 2 44 CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN hoc ipsum enim utrumque notat; xuvej; enim, antiqua Graecà lingua, et salutare , et osculari significat, ac praepositio zg)g augmentum aliquod amoris denotat: quemadmo- dum dépe et zpocdspm , xvn Gt zpockUpG , Xuv et cpomxuvo , quod. salutare indicat et amicitiam protendo (secundum protensionem ) ,, quod enim quis osculatur, et adorat; et quod adorat profecto et osculatur (1 )." Haec sufficiant ad ea quae posuimus. demonstranda. jam quid Carolus egerit , decla- randum est. Quod optime fieri posse arbitror appositis quibusdam ex libris Caroli ,. locis. ,, Quia igitur" inquit ,, solus Deus. adorandus est, martyres vere et quilibet » Sancti, venerandi potius sint, quem adorandi". (2); 5, venerantur sancti — sed » nec adorari debent cultu divino" (3); , sanctis — sive quia viriliter certaverunt, » üt ad nos incolumis status ecclesiae perveniret , sive quia eamdem ecclesiam adsi- » duis suffragiis et intercessionibus adjuvare noscuntur, veneratio. exhibenda est" (4); » solum Deum adorantes, et ejus sanctis opportunam venerationem exhibentes (5)."" Haec omnia, ni fallor , luculentissime comprobant, auctorem librorum, qui Carolini dicuntur, omnino male cepisse Nicaenorum mentem , qui diserte monuerant, se-nolle sanctorum imaginibus eam adorationem exhiberi, qui Deo soli exhibetur ,. sed. inferio- rem aliquam honoris speciem ; quam, Graeculi cum essent, verbo zpgozxwyeiy omnino egregie ac praeclare expressam putabant. Quod si Latine scripsissent, verosimiliter dis- crimen, quod sibi finxerant, cultum inter Deo. sanctisque offerendum , verbis, adora re et yenerari expressissent. In quas igitur partes varias Carolini libri et Nicaeni patres. abire videntur? Nullas equidem video. Hi enim, Deus, ajunt, solus adorandus, sancti venerandi sunt, Ili, sancti adorandi quidem 4 inquiunt, sed cavendum omnino ne ita adorentur, ut solum. Supremum Numen adorandum est. Accedit quod synodus Francefurtensis. in eodem errore cum librorum illorum scri- ptore versata esse videatur, Sic enim sonat alterum ejus decretum , adversus imagines. editum: | , allata est in medium quaestio de nova Graecorum synodo, quam de ado- » Tandis imaginibus Constantinopoli fecerunt, in qua scriptum habebatur, ut qui ima- » ginibus sanctorum ita ut Deificae Trinitati servitium , aut adorationem 4. non. inpen- » derint, anathema judicarentur, Qui supra sanctissimi Patres nostri omnibus modis. » adorationem; et servitutem renuentes contemserunt , atque consentientes. condemnave- » runt (6).? jam Francofurdienses quidem omnem qualemcunque venerationem et ado, rationem rejiciunt , sed tamen aperte in eà opinione versantur, Nicaenos latriam, quae di- citur, sanctorum imaginibus jussisse praestari. Quid? quod ultimum e capitularibus Fran- cofurdiensis synodi, ad Pontificem postea missis, hac ratione scriptiun est? - ,, Permitti- » mus imagines sanctorum , quicunque eas formare voluerit, tam in ecclesi, quam quo- ; i; » que (1) Mansi l, 1. p. 404. (2) L. IV. c; or. (3) C. 23. (4) L. II. c, 22. C52 In praef, I; 1, circa finem, (6) Cf. Mansi I, l. p. 912, RESPONSIO 4p QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 45 » que extra eam , propter amorem Dei et Sanctorum ejus ; adorare vero eas nequa- » quam cogimus, qui noluerunt ; frangere vero eas vel destruere, etiamsi quis volue. » Lit, non permittimus," En! Francofurdienses plane eamdem cum Nicaenensibus do» ctrinam profitentur. Sed mehercule! Minois labyrinthum se ingressum sciat, qui hanc quaestionem. tetigerit. Etenim in alium librorum Carolinorum locum offendit ita sonan- teni: 4 lLmagines vero, omni sui cultu et adoratione seclusd, utrum in Dasilicis pro- » Pter memoriam rerum gestarum et ornamentum sint, an etiam non sint, nullum fidei » catholicae adferre poterit praejudicium , quippe de peragendis nostrae salutis mysteriis » nullum. penitus officium habere noscantur." Hic loci rursus adoratio reprobatur , de veneratione ne. verbum quidem; permittitur tantum usus, quod ajunt, historicus, Accurate riteque perpensis, quae attulimus , omnibus , mihi quidem haec verosimillima videtur sententia, Carolinorum librorum auctorem patrum Nicaenorum consilium ac mens tem non recte cepisse, ac vocabulo zgozxovejv , quod ad ipsos nonnisi Latino adorare pervenerat, eo. se perduci passos, esse, ut ingenue sed satis crederent Graecos nimiain vim huic voci attribuisse : hinc factum ut clament sanétos non esse adorandos. Franco- furdiense concilium vero, quo errore ac negligentià nescio, videtur male interpretatum esse Constantini episcopi Cypri verba, quod, levissimá factá permutatione, facillime fieri posset. Aliquis tamen, at vero, inquit, quid tandem ? quod libri Carolini san. ctos tamen venerare plurimis locis praecipiunt ? Koc quidem ita accipiendum esse are bitror, üt non ita de proprie sic dictá veneratione imaginum sanctorum cogitetur, sed de ipsorum sanctorum invocatione; .Ab hac enim Alcuinum, probabilem. scriptionis illius auctorem, nequaquam alienum fuisse. procul dubio constat, In vitis laudationibusque Sanctorum hominum, non.solum virtutes eorum ac merita consectanda. commendat, sed eos.etiam in coelum attolit, quod miracula faciant, vivos defendant, precibus prae- -sertim adversam ab iis. fortunam .arceant, miseris, qui eos in ecclesia invocent , auxilien- tur (1).. Sic in concione habita.die obitus Willebrordi. Ultrajectini jam neminem audi- torum esse ait, qui jam ut Deus preces suas non exaudiat , valde vereatur. Nunc enim eum omnes habere im coelis intercessorem , a cujus fidelitate et benevolentid op*- tima quaeque liceat. sperare. Mox hunc ipse invocat, orans , ut ipsis. opituletur preci. bus. Eum haud, dubie, quaecunque vellet, a Deo. esse impetraturum , qui praesenti- bus ipsis tot ac tanta miracula fecerit (o). - Nunc itaque omnia aliquatenus certe cohaerere. videntur. Neque librorum Carolino* rum scriptor neque Francofurdiense concilium, Nicaenos satis bene. intellexit. Cum vero gterque.ab omni imaginum sanctorum adoratione aut cultu remotissimus esset, haec acer- rime prohibuerunt ac. vetarunt. , A. frangendis tamen. imaginibus aeque longe alieni cum essent, non solum iconomachos et iconoclastas damnarunt, sed historicum quoque usum in aedibus permiserunt, invocationem sanctorum etiam probarunt atque commendarunt. | Ve- &1) Opr. t. IL. p. 157 sqq; (2) Opp. l.l. p. r94,. 195. F3 46 CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN Veniam inihi peto, Viri Clarissimi! quod in his tractandis et exponendis, meam so« lum tradiderint sententiam , non laudatis etsi j ut par erat, consultis virorum doctissimorum opinionibus, Quot enim capita , ut ajunt, tot, hac de quaestione, sensusesse. vidi, Quos cum optime ipsi cognoscatis , repetendis iis nauseam vobis: praebere: nolui , neque citandis eorum nominibus eruditionis facillime comparandae laudem quaerere, Carolus scriptionem suam ad Pontificem misit, qui eam confüutare conatus est. :Uls tra conatum vero nihilab eo praestitum esse, vel barbarus primo adspectu videat ( 1 ). Ain tandem , aliquis , num Carolum hàc controversià movendà Ecclesiae profuisse an obfuisse credas. Equidem si dicam quod sentio , aequissimam judico sententiam Schróckhii, quam delibare animus est (2). Auctor procul-dubio Carolinorum -libro- rum multo melius, et caussà suáà dignius rem egisset, si ingenuam ac Christo gra- tissimam caritatem fraternumque amorem magis suspexisset, ac id uhum metuisset, ut illa violaret. Quas virtutes praeclarissimas in opere ejus früstra quaeras , aut rarissi: me certe invenias. Simplicius quoque res agenda fuerat, missis verborum ac divers sarum explicationum digressionumque ambagibus. Quantum lucis melior et. accuratior Sacri Codicis cognitio attulisset, nemo non perspicit. Sed nihilominus maximam laus dem] Carolus sibi peperit quod tantum rem aggredi fecerit. Liberiori enim veritatis inquisitioni viam aperuit. Quod non studuisse solum, sed. effecisse etiam , magni quid erat id temporis. Eurmdem hisce factis imperatorem conspicimus, qui litteras revoca- rat, earumque studiüm excitarat, qui lingu& vernaculà uti, in publice docendo .popus4 lo, jusserat. In oppugnandis auteri ac devincendis imaginibus, ejus fortitudinem ate que constantiam in primis eam ob caussam miramur ac suspiciendam dücimus , quod se Pontifici Maximo opponeret, auctoritatemque ejus hominis conteimieret, quem sem« per maximi habuerat, cujusque opera et auxilio ne tum quidem facile caruisset. Scio equidem , illum in libris adversus iniagines Pontificis agnoscere auctoritatem , edque se maxime ductum profiteri; sed ita, quod verbis affirmabat laudabatque , id. revera nes £abat ac vituperabat. 1 Carolo isitur quoque grata ecclesia referat, quae, proximis post eum temporibus, adversus superstitiosam impiamque de colendis imaginibus doctrmam , nonnulli erudis tiores ac liberaliores homines efficere studuerint. Synodus, Ludovieo Pio imperatore , Lutetiae Parisiorum habità, in Francofurdiensium sententid perstitit; Agobardus, Lug. dunensis episcopus , librum adversus imaginum cultum edidit. Claudius autem Turo. nensis praecipue memorandus est, qui et cultum earum et imagines ipsas rejecerit, Sed mox laetior his dies effulsit; Crescens continuo Pontificis auctoritas imaginibus paulatim priscum honorem reddidit, quibus cum plures e clericis , tum monachi ir pris (1) Exstat egregia illa disputatio, ap. Mansi l, 1. t. XIII. P» 496. sqq. . visse. Illius. rei exempla nonnulla; age proferamus, | RESPONSIO an QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 47 primis enixe favebant, Quibus omnibus factum est , ut versus noni saeculi exitum , Francofurdiensis concilii decretum librique.Carolini omnem suam amitterent vim et auc- toritatem, Nolens tamen, sed imprudens , ipse Carolus hujus eventus auctor fuit: primum. quidem et Pontificis ,. et reliquorum clericorum , monachorum praesertim , ingentem in modum augendà et evehendà auctoritate atque potestate; tum vero pere mittendo historico. imaginum in ecclesià usu, rum invocatione, Non enim aliter fieri poterat , et laudandá ac commendandá sancto- quin homines .rudiores et inculti ingenii ,, adspectu imaginum ad venerationem et reverentiam iis tribuendam commove- Ientur , maxime quidem. si eas publice invocare audirent , atque ab iis, eorum auxie lio et intercessione, omnem felicitatem et beatitudinem peti ac orari. | Sed claudite riyos , pueri! sat prata biberunt, ($3. De Carol Magni. institutis ac meritis ad. superstitionem vel. tollendam , — yel. augendam. »'Carolum.mon omni aetatis suae superstitione infectum fuisse, ex dictis satis supere que apparet. Mirandum. vero, acerrimum imaginum cultus oppugnatorem nobilissimum et;vietorem , sanctorum reliquias summáà cum religione amplexum esse, aliisque su- perstitiopis . generibus fuisse. deditum, vel se certe quam maxime devincrum simula- Monasteria quaedam, et. ecclesias » Aquitanico bello: destructas, ac desolatas, non exstruxit solum et instauravit , sed. do-* mavit etiam multis reliquiis ( 1). . Quae,secum portans quum ad eum monachus vene- rat, missus a Patriarcho | Hierosolymitano , post, eum muneribus oneratum, donisque ec» clesiae additis, honorificentissime. remisit (2). In reliquiis peiurare vetuit, manu trun- cari jubens, bonorumque parte mulctari hominem , ejus criminis reum (3). Omne jusjurandum denique in ecclesid aut in reliquiis dari voluit ( 4 ). Haec de reliquiis. Alia quoque superstitionis specimina dedit, —sanctae Gudilae sepulchrum. fierent miraculis , Auditis, quae ad ad vilam quandam in Brabantia sitam se contulisse dicitur, hanc regionem dedisse virgini , copiamque fecisse , aggregandi "in eo loco :sahctimonialium -catervam | ( 5 ). Ferunt étiam eum ex Leone. Pontifice "quaesiisse, num veram famam accepisset de sanguine Christo Mantuae invento (6), Repetiit quoque avunculi sui Carólomanni legem , quae Clericis , Capellanis dictis , | qui' ad bellum cum exeicitu proficiscebantur , jusserat, patrocinia sanctorum aut pie C1) Anm. Fr. Lois. p. 52. ap. not, 2, Bouq. Ann. Fr. Fred. p. 331. I. l. (2) Vid. vita Ep. Lemovic, ab Hug. Floriac. n. 2I. ap. Bouq. p. 451. | ,82 Capit. a. 789. c. 62. ap. Bal. t. l, p. 234. (5) Ap. Bouq. p. 490. sq. c. 7. (6) Ann. Fr. Til, p. 24. ap. Bouq. gno» (42 Ap. Baluz, p. 389. a. 805. c, 57. 48 CLAUDII HENRICI vay HERWERDEN mora secum portare (1). Dicebantur autem Capellani de tegumento , cap, sancti Mare tini, quas eximias inter imperii gallici reliquiis, in bello secum ferre moris esset (a ). Haec instituta omnia inserviisse superstitionibus alendis atque augendis, quid attinet demonstrare? alia earum genera abhorrebat et exsecrabatur, campanarum baptismum (3), phylacteria, auguria, incantationes, sortilegia. Ad quae tollenda et abolenda episcopis praecepit, ut una cum civili dioeceseos suae praefecto, comite, qui vocabatur, dioece« sin circumirent, in illas res inquirerent ac de medio eas tollerent (4 ). Vetuit etiam ignota angelorum nómina fingi et nominari (5). Neque falsa martyrum nomina hono. rax voluit (6). Judicium Dei vindicavit (7). In testamento suo tamen non sanguine, sed crucis judicio lites dirimi jussit. Hisce legibus Carolus sine dubio egregium petebat scopum. Sed cum alia supersti- tionum genera fundaret aut confirmaret , alia tolleret atque abolere conaretur, nocuit mul- to magis ecclesiae, quam quidem profuit. Cum enim hominum agrestium animi proni et quasi facti et nati ad superstitiones videantur, plerumque hinc accidit, ut simulac unum ejus genus cognoscant et amplectantur, alterum quoque aucupent atque consectentur. Quam sententiam , quod ad Caroli iustituta attinet, locupletissime comprobavit sequentis aevi historia. Sanctorum numerum augere eorumque imagines colere vetuit Carolus; ves nerari eos et invocare permisit, reliquias eorum etiam sanctissime coluit; igitur factum est, ut eorum numerus continuo cresceret, nec non intra saeculi spatium superstitiosis- sima imaginum eorum veneratio et cultus per omnem imperii ditionem se extenderet (8 ). Etiam campanarum baptismus brevi tempore rediit (9). -Quod ad Dei judicium attinet , Spitlero assentiri non dubito, qui illud, etsi parum Christianis conveniat, tamen ape tissimum fuisse autumet, ad saepius revocandam in rudioribus mentibus gravissimam sa- luberrimamque veritatem , Deum ubivis praesentem adesse, omnia scire, omnia guber- nare (9). (1) Capit. a. 803. ap. Bal. p. 4C9. (2) Vid, du Fresne in Gloss. Script. med. et inf. lat. in v. capa $. Martini p. 775. in v. Capellani p. 783, 784, t. 1. (3) Capit. a. 269. n. 5. ap. Bouq. p. 657. (4) Capit. a, 769. n, 6, 7. 1. 1. (5) Capit, a. inc, n. 3. l, 1. p. 690. (6) Vid, cenc. Aquis. gr. ex Carthag. concilio repetit,.ap, Baluz. p. 228. (7) Capit. 2.809. c. 90. C8) Vid, Spitder p. 245. Schróckh t, XX. p. 111. t. XXILI. p. 143» (9) P. 257. cf. Dippoldt p. 56, 57. PARS COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 49 PARS POSTERIO 6SmR. PRACTICA. $8» 1, De Caroli Magni institutis ac. meritis ad mores omnium ecclesiae ciyium emendandos. [mS iis quae Carolus Magnus quoad theoreticam partem doctrinae religionis Chris- tianae instituit, nunc igitur ad practicam, quae dicitur, partem transeamus. : Neque hanc curare neglexit, Opera, ajebat, fidem sequantur (1). Ex moribus enim Chris- tianum- probari (2). Deum diligendum esse cum omni corde , omni mente , omni animo ,.omnibus viribus (3). Ex euangelii praecepto homines quoque monuit, ut bo- na- opera. sua ita probarent coram sociis: suis , ut Patrem coelestem magnifica- rent (4). Jussit. etiam, unicuique presbytero hortari cives ecclesiae suae, ut singuli se emendarent , atque ad virtutem reverterentur (5 ). Etenim non illum. recte in. Deum credere , qui impune se praecepta divina contemnere posse autumet, aut, quae Ille mie matus est, quasi nom ventura, despiciat (6). Ceterum aliis legibus alia vitia reprimere et cohibere conatus est. Sic ab invidià, otio, avariti4, furto, cupiditatibus pravis, dee hortabatur (7). Leges adversus homicidium, incestum ,; perjuriüm dedit... Pejurare ve. tuit in evangelio, in altari, in sanctorum reliquiis, in consuetudine communi (8). . In- cesti convictus reus ,, per quadraginta dies ab ecclesiae communione removendus erat , an- teaquam. ab; episcopo reconciliaretur (9 ).: Sacerdotibus: tamen mandaverat, ut viderent, ne:sive qui incestu, sive qui alio scelere maculati essent, mediis in criminibus perirent , ne Jesus eorum animos olim ab ipsis reposceret (10). Homicidis refugio ad ecclesiam "intérdixit (11). .Episcopos commonuit, ut ab omnibus. prohiberent. ebrietatem ( 12). € 2 SUoidia ? 295i í ; TT Quae (1) Ap. Meonsi t. XIIT. p. 1090. cap. 2. (2) Capit, interr, 2. 811. ap. Mansi t. XIII. p. 1070. n. 9. "T. (3) Conc.:Aquisgr..2..789. ap. Baluz, p. 233e. : (4) Cap. 3. 81o« cap» 7. ap. Douq. p. 631. (5) Caspit. ap. Mansi t. l. p. 1083. n. I2. (6) Capit. interr, a, 211. Mansi p. 1087. n. 8. (7). Conc..Aquisgr. 2, 789.. Dal, p.234. sqq. ( 8.) Cap. 2.810. c. 7. ap. Bouq. p. 631. (9) Mansi p. 1083. cap. Io. cf. cap. a. 779. n. 5. 2p. Bouq. p. 646. . € 1o ): Capit. .3. 769; C, 10. ap. Bouq. 11): Cap. 3; 779» n. 8. ap, Bouq, p. 646. (12) Cap. a. 789. c. 1o. |. l. p. 649. ) G 56 '"CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN Quae omnia nec non alia atrocissima crimina ut ecclesiasticis praesulibus innotesce- rent, dioeceses suas diligenter et assidue circumire atque inspicere iis praecepit (1). Etiam matrimonio gravitatem et sanctitatem pristinam reddidit, Religione enim confir- mara connubia rata tantummodo jussit haberi (9 ). Christianae caritatis studium et exercitationem omnium maxime unam commendavit. Ne viduis, orphanis, aut peregrinis injuriae inferrentur saepissime solemnibus legibus prohibuit (32). Multi sunt auctores ejus aevi in laudandà ipsius Caroli erga pauperes liberalitate, Hac ita excelluisse dicitur, ut eos non in regno suo tantum diligentissime reficeret atque curaret, sed trans maria etiam in Syriam, Aegyptum, Africam, alias- que longinquas regiones pecuniam mitteret , si quando Christianos inopià laborare comperiisset, ideoque in primis transmarinorum regum amicitiam peteret, ut Christia- nos in eorum imperii ditione degentes sustentare posset (4). Igitur ad hanc virtutem alendam et fovendam populum suum saepius commonuit, INe inopes a judicibus, cor- ruptis potentiorum adversariorum muneribus, opprimerentur, principes quosdam: viros, Missos Dominicos dictos constituit, qui terram peragrantes cum permulta alia cürarent tum ejusmodi hominum caussas ad se delatas examinarent atque judicarent (3 ). ^ Pécu« liarem curam quoque gessit domuum , Xenodochiorum nomine ,' eo coüsilio in Italia praesertim conditarum , ut peregrinantes pauperes in iis exciperentur (6). Carolus sive prosperá uteretur fortunà , sive adversà aflligeretur, supplicationes, je- junia, ele&mosynas in Dei honorem et gloriam facienda , saepius instituit (7). -De qu& re quum ad nos pervenerit epistola Caroli, admirabilem spirans pietatem , paucis eam evolvamus. Ait igitur terrae sterilitatem , quae famem minari videatur, intempee ' riem aeris frugibus noxiam , pestem, gentium vicinarum bella denique palam docere, non placere Deo internam hominum conformationem, qui tot tantisque externis malis : compellantur, Hanc ob causam sibi videri, ut unusquisque cor suuin humile reddere studeat, ac, si quid Deum offenderit, poeniteat, ipsum doleat, fleat, semet ipse,- quae tenus Deo largiente possit, a vitiis istis in posterum abstineat et custodiat. Indicti jee junii autem hoc esse consilium , ut Deus, facta non solum, sed prius etiam quam efü* . ciantur noscens consilia, corda compugnat, homines vere supplices sibique submissos red- ( x) Cap. a, 813. Aquisgz. conc, m. f, ap. Bouq. p. 686. (2) Vid. Henke p. 519. (3) Cap. à. 282. n. 5. p. 639. l. Ll, a. 805. 1i. 2. 672, l, l, n. 24. p. 674, l.l. cap. a. 806. n, 2 p. 675. |. 1. a. 812. n. 2. (4) Egioh. vita Car, M, c, 27, Ann, Poét, Lax, p.472. sqq. 505. sqq. Chron. Fontan, c, 16; ( 5) Vid. Chron. Muss, a. 802. ! (6) Ep. ad Pipin. Kal, reg. 16. ap. Bouq. p.629. cap. a. 793, ap. Mansi t, Xlll, p. 863. Bae luz, 257. (7 ) Mon. Sangall. 1. II, c, 16. ' |. .COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM THEOLOGICAM. $1 reddat, quemque ad mandata sua observanda compellat, eorumque misereatur, sive de- pellendis calamitatibus , sive bonis, quibus indigni sint, tribuendis (1). Haec profecto praecepta omnia Christiand religione imbutum spirare doctorem , nemo ut neget, magnopere vereor. In primis edictum de jejunio propterea laudandum videtur quod ex eo;enim clarissime appareat, Carolum non pravá aetatis suae opinione imbutum fuisse, solas caerimonias süfficere ad Deum placendum sontibusque hominibus propitium reddendum, , Quá sententid quum imperator ipse esset, sperare procul dubio licet, hanc quoque in populum manavisse, seseque dispergentem , egregios fructus praebuisse eccle- siae, At vero laetissimo horum flori atque maturitati universa ejus temporis: obstabat opi- nio, celsissimum virtutis. Christianae fastigium vitá monachali esse consequendum, ne- minem, ne probissimum quidem , et divinae legis observantissimum hominem, qui com- muui vitae consuetudine, et societate frueretur, a Deo ita gratum et acceptum haberi, ac solitarium. miserrimum , inhumanissimum hominem, officia divinitus sibi imposita fu- gientem , conjunctiones ac societates a Deo sapientissime institutas contemnentem et vero abhorrentem , se ipse vexando et cruciando denique totum pretiosissimum suavissimae vi- tae spatium consumentem, Sed eheu! haec insania et amentia non plebis solum aut cle- Licorum mentes infecerat et occupaverat, sed ipsum quoque imperatorem contaminabat. Hic enim, cum saepius. monachorum. et canonicorum vitae rationem, sanctissimam scili- cet, omnique studio imitandam et consectandam laudavit ». et in coelos evexit (2), tum ingentes opes ad sedes eorum sacras, ditandas, magnificandas , numerumque earum au- gendum profudit atque consumsit, non tacite declarans, se talibus beneficiis de Deo de- que Christi ecclesia optime mereri (3). . Quà agendi ratione aliter fieri non poterat quin omnem bonam frugem perderet, quam praeceptis, qualia supra laudavimus, seminas- set, Nec etiam. Alcuini praecepta, ad veram virtutem in hominum animis aut excitandam , aut alendam et fovendam , tendere videntur. Etsi enim in scriptione de yirtutibus et vitiis, homines ad omne virtutis genus colendum exhortetur , tamen simul eodem libro universam virtutem , quae ex intimo corde oritur, pessum dedit, cum poenitentiam , jeju- nia, ele&mosynas strenue facienda et observanda esse memoret , quippe quibus ad coelestia mysteria aditus pateat, peccatorumque venia a Deo accipiatur (4 ). Quodsi vere affirmas Alcuine! quid tum dominus tuus Carolus jejunia externasque caerimonias religiosas eo solum inservire debere dixit , ut homines ofücii sui , negligentiae suae vitiorumque commoneantur, atque suá conscientid compulsi, veniam a Summo, Numine deprecen- ; tur,. (1) Ep. ad Fastrad. regin, ap. Bouq. ep. s. p. 623. (2) Vid, Mon. San-Gall. 1, 1I. c. 18, capit, 789. n. I4, p» 659. ap. Botq. cf. Baiuz, p. o22. (3) Sehróckh t, 1. p. 84. G 2 52 CLAUDII HENRICI vaw HERWERDEN tur, qui quum poenitentid eorum animos vehementer commotos ac sinceré pieque tac» tos videat, misereatur, malaque imminentia repellat, bona ne sperata quidem clemen- tissiie et munificentissime largiatur ! De firmissimo quidem et unico fundamento , Christi sanguine et meritis, cui solum innisi Christiani, et peccatorum veniam ,. et quamcunque felicitatem et beatitudinem , a Deo orare et sperare audeant, ne. Carolunr etiam verbo mentionem facere, optime quidem adverti, .Sed permagnum discrimen ta- men inter duplicem veniae petendae rationem 'exstare arbitror, a Carolo et Aleüino com- mendatam, ac nullus dubito, quin affirmem , illum homines propius ad veram rectam- que viam adducere. Cum vero non valde mirari non possum, Carolum in gravissima quaestione a praeceptore tam longe dissensisse, tum vehementissime taedet pigetque , eum aliis occasionibus, inprimis quod ad monasteria attinet meritaque quae iis conden- dis comparentur, tam prope ad Alcuinum accedere, ut exiguum inter utrumque diseri- men adesse videatur. 1 là ; Imperator cum leges, quibus praecipuas virtutes colendas injungebat, saepius repete. ret, hinc merito efficimus, eas plus semel vim suam amisisse. Non mirum igitur, eas, auctore exstincto, mox prius interiisse quam utilitatem aliquam praebuissent, reducem- que, ac latius etiam. quam ántea dominantem, ignorantiam, vitia secum tulisse impor- tunissima , et superstitiosam tristissimamque opinionem, externis ritibus et poenitentiis/ iram divinam posse averti ( 1). $. 9. De curd quam Carolus. gessit. ut ecclesiastici homines bonfs. toribus excellerent, Jam igitur aliquis hic loci disputationi nostrae finem imponi posse opinetur. Ex quo- tamen quaerere liceat, utri principi major et excelsior gloria tribuenda videatur , ei- qüi sacerdotes suos recte doceri tantum , an vero qui illos quoque bene vivere curet ? Quodsi verá est illa, quae hominibus in proverbio est, vox, ad commovendos homie nes valere praecepta , ad eos perducendos exempla, non dubito, quin sanae mentis quisque magnopere differre assentiat , utrum hoc solum egerit. Carolus ut antistitum ' ingenia collustrarentur, atque haberent cives ecclesiae , in quos se ad veritatem. €og. : noscendam converterent; an vero etiam doctores et pastores praebuerit, in quos vitae morumque duces intuerentur , quos imitarent ac sequerentur. Quam gravissimam rem quum Carolus haudquaquam neglexerit, instituta ejus huc pertinentia eorumque in ec- clesiam vim et efficaciam strictim attingamus. à Quo tempore rerum potiebatur, clerici, superioris ordinis maxime, en superbià, lu- xu (1) Vid. Schróckh c, XXIII. p. 249 sqq. "xu quoque et voluptatibus diffluebant: ' studuit. 'Sacerdotibus uxores plures ducere vetabat, mulierem quamcunque extraneam domi babere, "tàbernas ingredi vel ad edendum vel ad bibendum (2). Hanc legem ex Africano veteri Mio rursus deposito, episcopatum conferret, RESPONSIO A» QUAESTIONEM TH&OLOGICAM, 53 Quibus vitis Carolus obviam ire summo opere Orabat eos ut Dei. ministerium bonis egregiisque moribus ornarent (i). carione repetierat (3). Monebat presbyteros, ut, si quando ad convivium invitarentur, Bàud inter se contenderent ; sed maximá cum caritate loquerentur, ac sobrietate eximià- que cóntinentid Deo placerent (4). Quodsi autem hujusmodi flágitium ' cognosceret , temperantiam ac bonos mores egregie vindicabat, quae ejus rigor atque severitas ut ap- té declarentur, dge paucis binas historiolas hujus argumenti tradamus, a Monacho San: Gallensi miemoriae proditas (57). ^*Episcopo cuidam, qui suprémum diem obierat, Carolus successorem dedit clericum Tóbilissimum 'et 'eruditissimum. ' Qui laetitid ovans extemplo convivium magnificum paravit; 'Sed dapibus praegravatus, mero ingurgitatus, vinoque sepultüs, noctu ad vi- gilias venire -neglexit, Ad quem igitur cum vices pervenerant ut responsorium (6): » Domine! si adhuc populo tuo sum nécessarius"' cantaret, diuturnum fuit silentium, Quam ob rem Carolus, qui aderat , tandem" inquit ^, aliquando canat aliquis ^" Erat autem clericos inter palatii homo , tenui loco ortus, litteris non satis imbutus, oimni- büs exosus, Cujus paupertatis misericordid Carolus semper motus fuerat. Hic igitur Ccdnére coepit et' suo, quocunque tandem, t£nodo carmen cecinit; imo orationem domi. nicam addidit. Quae res Carolo mirifice placuit, ita ut crastino die in eum, luxurioso "Alii defuncto pontifici juvenem. successorem substituit. Cui ; ab imperatore redeunti , quumi-gradus adferrent, ut cui gravitate et honestate episcopali in caballum adscende* ret, ille aegre ferens se infirmum: et jam provectum aetate haberi e solo in.equum ita leviter adscendit, ut parüm abesset, quin in ulteriorem partem decideret, Quod quum Carolus e palatio vidisset, eum , ad se vocatum, hisce verbis allocutus est: /;,, Bone vir!.celer:es et ágilis, pernix et praepes. Utique ipse tu nosti, multis bellorum turbi- nibus. serenitatem imperii nostri agitari: idcirco opus est mihi talis clericus. in comi- tatu meo, Esto igitur interim socius meorum labertm , cum tam celeriter adscendere . possis- in. caballum tüum"^ (7). »'Sed haec hactenus. Uiséuque' quod attulimus exemplum Lais id indicio est, Ca- rolum in clericis non solum requisivisse morum honestatem et probitatem , sed has vir- tus (1) Conc. Aquisgr. a. 789. c. 70. ap. Bal. p; 237. : ( 2) Cap. a. 769. c. 5.a.inc. c. 2; 3. p. 690. áp. Bouq. : (3) Mansi t. XIT. p. 874. n.5. (4) Cap. 6. ap. Mansi t. XIII. p. 1182. | (5) L. L. c. 5. p. 199. ap. Bouq. (6) Cantus iste erat cani solitus post lectionem. (7) Mon. San-Gall. 1. 1. c. 6. G3 EA CLAUDII HENRICI vau HERWERDEN w tutes majoris etiam, pretii habuisse quam eruditionem, cui illae noa comitarentur, IIoc erat quod in capitulari interrogationis , quod dicitur, ex episcopis ceterisque cleri« cis quaereret (1), quam utilitatem. pastor ecclesiae adferat, studens magis ut multos quam bonos cives habeat docendos, ut clericus vel monachus suus bene legat et can- tet, quam ut pie justeque vivat ? Recte cantandi et legendi peritiam minime quidem esse spernendam , sed etiam summà industrid et diligentià exercendam; . At vero si vel harum artium , vel virtutis. studium quoddam et consummatio desideranda sint, profecto vitam, ad virtutis praecepta informatam vel optime instructo choro esse praeferendam, Omnem vero hanc interrogationem persequi longius foret, nec etiam attinere videtur. Quae ejus sit mens quasi et spiritus , dicta , credo , satis ostendunt. Ad alia igitur transeamus. Voluit Carolus , ut clerici sibi patefacerent , qua ratione putarent ipsis esse vivendum , ut inde cognosceret, quid credendum esset de rumoribus quos de mo- ribus eorum acciperet (2). Etiam eos hortatus est, ne parvi penderent sibi commis. Sos animos, nec majorem curam terrestris lucri gererent, quam aeternae eorum .salu- tis (3). Admonuit clericos quoque, ut domesticorum ac ministrorum suorum mores observarent, Hos enim qui negligat, non posse eum conyersioni aliorum .prodesse vel» le (4)- Anxie sollicitus fuisse fertur Carolus Magnus, quà ratione sacerdotes tractandi essent, quorum, delicti accusatorum, neque culpa, neque innocentia probari .posset, .. Papam. igitur ed de re consuluit. | Quo auctore hanc constituit formam judicii, ut, si quis clericus ab accusatore, cui secundum canones accusandi copia esset atque facultas, ad: judicem suum. deferretur , culpaeque convinceretur , , judicium ac. poenam. secundum. 1le- ges ecclesiasticas subiret, Quodsi vero accusator culpam non comprobavisset, et ali- qui tamen, vel episcopi, vel sacerdotes, vel boni, vel etiam de plebe homines, vere reum esse delatum suspicarentur, ut tum jurejurando , omni praesente populo , se a culpà purgaret. Quo facto ad munus rediret (5). Caroli tempore summi loci antistites a virtute vere Christianà valde .remoti et alie-. ni fuisse videntur. Pax, concordia, amicitia vana iis erant vel plane ignota nomina. In primis Italiae episcopi inter se certabant. Unus in dioecesin alterius. vi atque armis: irrumpebat. Ad quas discordiae bellorumque intestinorum flammas compescendas et exe. stinguendas Carolus. cum Hadrianum Pontificem exhortatus est (6), tum vetuit cle. rie (1) Apud Mansi t. XIII, p. 876. n. 3. (2) Vid. Mansi t. XIIL, p. 107. n. 2. (3) Capit. a. 789. n. 3. ap. Mansi t. l. append, 2. p. 177. Bal, 241, (42 €ap. inc. a, ap. Daluz. p. 251. (5) Bal, p» 327. Mansi t. l« p. 233; 234. (6) 24 ap. Boug. p. 578» cf. ep. 35. a. 792. scripta, Exstabat jam vetus in invasiones ejüsmo- di lex quam. Hadrianus Carolo obtulit, Vid. Mansi t. XII. p. 859, RESPONSIO an QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 55 ricos arma ferre, pugnare, in hostem ire; iis tantum exceptis, qui ad sacra in castris obeunda eligerentur ( 1). Quam legem postea-in desuetudinem abiisse opinor. Nam áüitio: noni saeculi populus oravit imperatorem, ut sacerdotibus bellorum immufitatem tribueret. Cui petitioni annuit veteremque legem instauravit (2). Jam ante quoque -etueràt sacerdotés aut paganorum, aut Christianorum sanguinem fundere ( 3). Carolum enixe studuisse, ut inferiorum ordinum clerici praefectis suis religiosissime -Obtemperarent, fon est quod moneam. Attinet vero meminisse, eum caute providere onatum esse, ne metropolitani episcopi, quorum prostratam fere auctoritatem ad pris- tinam gloriam evexerat (4), leges sibi impositas despicerent, aut negligentid praeteri- tent. Hunc quoque in finem- missos dominicos creavit , quos potissimum ex aulicis sumebat, probatos ac justos viros. "Horum singuli provinciam sibi creditam ,- dictam missaticanr, circümibant, summoque cum studio in normam inquirebant, quà cum epr. Scopi, tum ceteri et ecclesiae et civitatis praefecti, uterentur; quae eorum esset con. cordia et amicitia, num bonos infra se praefectos crearent, qua ratione judicia ferrent tam ecclesiastica, quam regia, Incumbebat legatis autem corrigere ac emendare, quic- quid' emendatione indigeret ; quod restituere non yalerent , neque dirimere , id omne imperatori deferrent! (5). Sibi etiam cognitionem caussarum reservavit quas magnates imperii sui, et civiles, et ecclesiastici , moverent. Olim ea semper ad singulorum pro- vinciae judicia pertinuerat (6). Denique Lap populo ne se ab episcopis opprimi páterentur ( 7 ). ."Nec ipsum Pontificem Maximum admonitionibus suis superiorem putabat. Exstant enim litterae quas ad Angilbertum, unum ex intimis suis, Homerum dictum , conscri- psit. His autem eum , Romam ad Leonem Papam euntem , hortatur , ut opportuná dat occasione, diligenter in Leonis memoriam revocet, quae ei incumbat vitae morum- que' lionestás , quae ei vindicandae sint leges, quà Dei ecclesia gubernanda sit pietate , quam: paucos dnnos praesenti honore fruatur, quae vero diligenti assiduoque ministro recondita sit innumerorum anmorum merces ( 8). ''Haec de episcopis et sacerdotibus. Jam pauca de monachis et canonicis addamus. "Monachorum summa erat eo tempore auctoritas et potestas. Vita monastica sanctita- x tis C1) Cap. a. 769. n. 7. (2) Ap. Bouq. p. 668. sqq. (3) Cap. a: 769. n. 3. (4) Vid. Hadr,.ad, Bertherium: Vienn, ep, metropolitanum ap. Mansi t, XII, p. 847. cf, capit 3.779. n, I. Conc. Aquisgr. 3, 719. n. 2, ap. Bal. p. 316. — (1) Ex Flodoardi hist. Rem. l. Il, c. 18, Vid. cap. a. 802. p. 659. ap. Bouq. de missis, Vid. Bouquet ex Cointio p.802. Sirmondus opp. t. I[, ad Theodulf, Aurel. ep. carm, 1. I: 1, Mis- sorum creandorim morem Gregorius VII. postea a Carolo mutuasse videtur, constituendis legas a latere, (2) Vid. Mansi t. XII. p. 904. capit, 2, 812. 1, 2. ap. Bouq. p. 635. |. €) Cap. 19. ap. Baluz, p; 1077. (4) Ep. 9 3p. Bouq. p. 625. 56 CLAUDII HENRICI vaN HERWERDEN. tis fastigium habebatur. In contentionibus religiosis ingentes sibi. partes comparaves rant (1). In clerum magis magisque cooptabantur, ita ut ipsi etiam clerici appellaren* tur, clericare autem. Monachum aliquem reddere significaret (2). Cujus rei haec in primis caussa fuit, quod ingentem operam propagandae Christianae religioni navarent, Publice igitur nationum Christo subjectarum doctores constituebantur, ac presbytero- rum munere fungebantur ( 3). Carolum Monasticam insaniam valde promovisse atque commendasse, supra, ni fal- lor, jam obiter diximus, Votum fidemque datam fallere plane vetuit, Quae qui reli« giosissime observarent, eos valde diligebat et prosequebatur (4). Noluit tamen vire gines ante vigesimum quintum aetatis annum ordinari , ne ante eligerent, quam, quid vellent, scirent (5). lIngenuis hominibus in monachalem consuetudinem non trans» ire permisit, nisi datà venid imperatoris; iis autem qui servilis essent conditionis, do» minorum consensu opus erat (6). Omni opere contendit ut Monachi Benedicti , Patriarcha qui dicitur occidentalium Monachorum, regulas normamque sequerentur. Abbatibus er Monachis qui concilio , Aquisgrani anno DCCCII, habito. praesentes adessent , conventum. singularem agere jussit; quo Benedicti regula legeretur et ab hominibus rei peritis explicaretur. Mandavit quo» que, ut in coenobiis ex patrum institutis degerent, ac; quicquid adversus Denedicti re- gulam commissum esset, id secundum ejus praecepta emendarent (7). j Ut dissolutis coenobitarum moribus obviam iret, strenuam operam navavit, | Abbas tissis praecepit, ut absque intermissione se in monasteriis suis tenerent. Vetuit etiam, ne quis, sive episcopus, sive presbyter, sive diaconus esset, in puellarum .coenobia ingrederetur, excepto presbytero, cujus esset, statis temporibus sacras caerimonias ob» ire. Hunc tamen munere peracto extemplo reverti jussit. "Abbatibus saepius monasteria ipsis commissa adire praecepit, at instruere clericos, ut Dei ministerium rite explerent normamque ordinis sui observarent (8). Caute quoque vidit, ne monachi fraude ma- lisque dolis homines perducerent, ad monasteriorum bona e possessionibus suis augenda ac locupletanda, Quarum impiarum compilationum capitulari etiam quodam interrogatio nis admonuit , quaerens, num is mundo valedixisse videatur, qui quotidie quàálibet arte possessiones suas amplificet , sive regni coelestis beatitudine attollndà, sive minando z ace (1) Vid. Schróckh, t. XX. p. 3. sqq. (2) Vid, Hamelsveld t. XII. p. 2. (3) Hamelsv, l. 1l, (42 Vid. Mon, San-Gall. 1. 1I. c, 18. Capit, a, 789. p. 990. ap. Bouq. (5) Mon. San-Gall. 1, l. ( 6) Cap. inc. a. ap. Douq. p. 690. ( 2 ) Cap. 1o, Mansi t, XIII. p. Io71. (8) Chron Muss. ap. Bouq. p.80. Paull. Diac. de episc. mett, p. 191. l, l. cap. a. inc. p. 691. ap. Boug. Manusi.t. XIII. p. Io47.- Lis eruditorum num. id temporis omües Monachi FM nedictum secuti sint, nondum diremt:a videtur, Vid. Schróckh t, XX, p. 15. RESPONSIO '4n: QUAESTIONEM. THEOLOGICAM. 52 &eterno supplicio tartari, sive per Deum aut:sanctum quemdam simpliciores indoctiores- que homines obtestando , quo rebus suis expolientur, legitimosque haeredes exhaere- dent, unde fiat ut inopes relditi saepissimej ad flagitia et scelera perpetranda compel- lantur, cum necessitate pressi ac coacti farentur et latrocinentur (1). Restat ut de canonicis pauca moneamus. Nomen inde derivant quod secundum unam «communem normam viverent. A monachis valde diversi erant, neque tamen cum his non raro confunduntur. Una cum episcopo suo eáàdem in domo degebant, una coenabant, una noctu dormiebant, una religiosis exercitationibus ac studiis incumbebant. Possessiones habebant jure proprietarii, ac libertate iis utendi gaudebant (2). Originem repetunt ab Augustino: Hipponensi, quem nonnulli Hispani ac Galli imitarunt (3). X Chrodegangus autem , Mettensis episcopus, affinis imperatoris, qui medio saeculo octavo vixit, cum regulam Canonicis singularem , validam firmamque composuisset , Carolus huic eximie fa- vit, utque normam ab illo datam sanctissime sequerentur, et ipse canonicis ciligentis- sime praecepit, et a conciliis moneri curavit ( 4 ). Egregiae , quas laudavimus , leges ad emendandam clericorum vitae agendae ratios .em,.non potuerunt non aliquot amoenissimos et uberrimos fructus ferre, in ecclesiae ;commodum atque utilitatem. At tamen haud scio an ab omnibus quidem iis praebita .Sit observantia atque obedientia, quae unice facere potuissent ad imperatoris consilium perficiendum. Qui timor mihi inde ortus est, quod easdem leges saepius repetitas vi- derim , qua re non opus fuisset, opinor, si quidem clerici ipsi manus ad eximium, .quod moliebatur Carolus, opus peragendum admovissent. Etiam successores ejus ad- ,Versus plurima eadem vitia pugnantes cernimus, Ecclesiarum visitationes , quae di- cuntur , quaeque profecto ingentem utilitatem afferre potuissent ,' si recte sancteque ,essent institutae , sequentes etiam imperatores saepius. commendarunt (5). Parisiensis .synodus, anno DCCCXXIX habita, sacerdotum vagationes valde queritur, ebrietatem .eorum Aquisgranensis , aliquot annis post habita, Concilium etiam quod Lutetiae Pari- ,Siorum medio nono saeculo convocatum est, multa reprehendit importunissima vitia sa- ,cerdotum , luxuriam, epularum delicias, impudicitiam (65. Neque in bellum ire ces. .Sarunt (7). . Sed haudquaquam sperare licebat, salubrem quamdam efficaciam omnes il- ,las Caroli leges esse bhabituras, nisi remotis prius duobus impedimentis atque obsta- ,culis,.quae cum;ex clericorum opibus et divitiis , tum ex illorum vi, ac potestate, etiam 24] ; i (C (x) Mansi t. XIII. p. 1047. (2) Mansi t, 1, p. *071. * (3) Schrockh t; XX. p. 81. Henke p. 524. "(4) Thomasin, vetus et nova eccl. discipl. T. L. 1, III. e, 2&4. p» 625, $64; (5) Vidi.Schróckliy t. XX1I, p. 5o. Spittler p. 204. 2:6) Schróckh t; 1; p. sog. (27) Vid. Baluz. p. 357, 359» mele: - t i2 , (uii j 58 CLAUDII HENRICI vas HERWERDEN in res gerendas publicas , ortum ducebant. "Vel'hac solum minutà res melias-sése Tiabuissét, Opes enim uti saepissime cum: potestate crescunt, ita hac 'amisst'atteri solent. Quod in primis in iis civitatibus obtinet, in quibus singulorum magistratuum vel pontifieum potestas terminis suis mom accurate indicata ac limitatz est; in iis enim ómnia unice fere pendent ex nutu praefectorum, Carolus autem clerieós non solum de fastigio honoris ac dignitatis, ad quod pervenerant , non repulit, sed auxit etiam et amplificavit dignitatem eorum et potestatem. Quae res cum maximi 'esse videatür., paullo átius explicanda et probanda est. Quae Carolus ad dilatandum Romani Pontificis imperium fecerit, ea mittimus: "nec enim, quam agimus , rem proprie spectant. Qua auctoritate vero ac dignitate -eum a populo suo haberi voluerit, breviter moneamus, Quae res clarissime ex unà lege 'cogi- tur, quà in Petri memoriam venerari jubet sanctam Romanam et Apostolicam sedem, quae, cum sacerdotalis dignitatis Mater sit, magistram ecclesiasticae rationis esse'opor- teat. Servandam itaque erga eam cum mansuetudine humilitatem ,' ut licet' vix ferendum a sancta illà sede jugum imponatur, feratur tamen ac pid cum devotione toleretür. Quod ad auctam reliquorum clericorum potestatem et auctoritatem attinet, ' memoriae proditum est, Carolum, cum antiquam legem de clericis, non a regiis judicibus , sed ab episcopis suis tantum, judicandis repetiisset, neque tamen éa lex satis stüdiose ób- servaretur, 'edicto sollemni jussisse, episcopis solvi obedientiam legibus: constitutam , in omnibus iis rebus, quae ad provinciam eorum pertinerent. Se nescire, ajebat, quo inodo, qui non pareat clericis, sibi sit obtemperaturus. Multo magis enim eum "metuen« düm: esse, qui animum et corpus utrumqüe in inferis perdere possit, qudm cüi'non pisi corporis. cruciandi aufendorumque terrestrium bonorum - potestas. "Mile ominino ita contorsit et alia Servatoris Apostolorumque effata, n verae Christianae ecclesiae perniciem, ^ Quid ? quod mihil esset, quod tantopere inserviret ,-ad inflammanddm cleri- corüm superbiam dominandique libidinem , 'ad impurissimos ex iis homines perstaden- dos, ut importunissima crimina sanctitatis suae velo, a profanis non tangendo, tegerent, ad deprimendos denique laicorum , quos vocant, animos, atqüe eo illos perducendos ut in rebus divinis: non. suum, sed istorum sacerdotum, obscurissimum non raro, lumen se- querentur, quanr quidem haec fálsissima et antichristiana: opinio, qui sacerdotibus laedat , eum Beo laedere; qui sacerdotibus non obediat, Deo resistere. Magnam sine:dubio ipsi religioni reverentiam eonciliat praestita religiose ipsius doctoribus veneratio. Hac vero sine quadam cautione et circumspectione- liominibus. commendat et. inculcat. pes- sima. saepe oritur ignaris mentibus opinio, sanctos, imo deos fere esse antistites. hos. unice sequendos,. his unice credendum, veritatem non: ipsam.inspiciendam neque examie nandam esse, eam vero in sacerdotis cujusvis ore: sedem. suam. positam: habere. Nimis quoque. bonae eorum fidei tribuisse! Carolum arbitror, cum- eàdem lege mo- do. laudatá moneret 4 ut, si litipantium ,, quácunque de caussà, alteruter antistitem sibi RESPONSIO 4p QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 59 sibi judicem: mallet, huic permitteretur caussae cognitio, etiam si pars altera repugna. ret; quam igitur hic ferret sententiam, eam ratam ac jussam. habendam. Praeterea man- davit quoque, ut vel unius episcopi testimonium a judice acciperetur, nec alium audire permisit, promisso episcopi testimonio, d enim veritatis auctoritate firmum, id in- corruptum esse, quod quis, Sacrae Scripturae gnarus , illibatà mente ac conscientià proferret. Utinam omnibus illibata conscientia fuerit ! Denique clericorum dignitatem potestatemque summo opere evexit Carolus, maximis muneribus civilibus iis credendis. Creavit eos procuratores, legatos, ministros suos intimos; in quorum officiorum gratiam iis agros et regalia dabat, quibus et ipsi prin cipum quasi honores adipiscerentur. In concilis quoque summa erat clericorum et auc. toritas et potestas. Hinc rerum ejus aevi scriptores, socios conciliorum , juxta civilis ordinis homines, comites qui dicuntur, semper episcopos et abbates nominant. Ex his jam apparet, monastica quoque instituta spectare, quae de auctà clericorum potentiá diximus , deque pestiferá eorum in ecclesiam vim atque effectum. Monasteria Caro- lus inprimis ditavit. Quorum opes praediis ,. agris, pecuniis, privilegiis permultis dan. dis immensum in modum auxit ac locupletavit. Quae res facillime cognoscitur, in» spectis diplomatibus tantum, ea de re in rerum gallicarum Scriptoribus obviis, Sic itaque Carolus suorum institutorum ,. ad. emendandos: mores. clericorum ». fructus ipse perdidit, SYMBOLUM; "etatis est ususque mostri , a capite. quod. velimus. arces- sere, et utide otia manent, videre. CICERO, e -MEDIOO-JOSIT pisei "Eargrdqn issfla exe je meh L'obilagbh sdoiteA i -(iiT Revagemil ^ .runbreduat dosi allai mb . vibus duis 39m qugsssqisos 3slhei & erinnse oodiqu' i -QLs amen sudormgE duis mio bi .oiirocriri nena osito] ^q iibninos ss macht bnidilli , éndbhng sicat srios8 , 2inp boüp. auos ' fstoui simoisando cxli zudinuo" dang: eloixtr V edition dshd siqo € iue süpdritiiusóq Tus iiiurbib crvdbiss!3! iure seTibidlar -, eddoge[ V es 'gos JivgstO «sibiobato eji euvilivio | i04 bii amdiüp ,Jadsb dffass nu ie " tiii tirhohio LUN Api ss üuitoabaty sia eni d tipouf zHtt5r A3 gfrül e miroilisito», suiod |o 2910 | ivbn ais. 1 3nd yis a , e zi annuo dsiudda 15 uina I nmm tue y asilo) (eb (unssot üuniostis]o 11302:5b sku tuse &urtiagt euponp. soifatttonr -O1RO tj jtanoM ,t1340]5. supas "niv tüsiasI)35 ui lüthwg iidsoq : T aui e3incT9q diigoliviiq , elirtug9q e gne eliberiq erro teUT0n Jirisib Mis d emiiakt aet eenO Jivststquset ss: 1xus mobemr niim j aivdo audiiorqitoz sibissilitg fud3: ni 5 5b i9 .rrüsues endiin i rnt M d esricum 3r oc bs c Bironitient c qiusite tutu i "anb Hi dro aue o n alin GR adii. | i n doe TM ! Y. AM bat riti 5 Mines L E tte en Jy a voie! tili TNR $ 95 m8 xupuits va dus uN ' hie QUAS sima ysna xb yw m PII - cain ,» ; E Mi ! ' aAA [3 ur TI en $it5 n »ht Blunt ie Abas 1 "i Wu ' ! 1 |n ) ] Cy ti A GIDEONIS JANI VERDAM, MYDRECHTO-BATAVI, MATHESEOS AC PHILOSOPHIAE NATURALIS IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI, "R E 5P OQ. N.S I. 0 A D QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, A NOBILISSIMA FA- CULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM AC PHYSICARUM, IN ACADEMIA LUGDUNO -BA- TAVA, A. MuDpcccxxlv. PROPOSITAM: Quaestio: Determinetur Jis, qua corpus e Luna sit projiciendum in tellurem , ut et Tempus, quod impenderet illud corpus ad. hanc viam absolvendam. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vin MENSIS FEBRUARII A. upcccxxv. E [ UA U ! »1 HT xr b " W dia We "t 5 id d | IN JM W Hh Ih Mm i 114 UL X UKfASI PB RSRICAJWIERAÓSPSAPRLIMTIOPDE PN AHUAT ies ERU ad Ha TOTAL DOING Ani n. à at ham v 3 "i i eire c dT ya etum lh * 2 1 in jeu TUE I I1NXORS K XE EXEA: WAY &ÀITJOROJAHU 4 fA "n dots PETRAM A ubt iet tnrobe imd EU X | Lien do A M ADIM OVORTEA uávox ét 7 MATT ANSUT AM M AIEAXILIATO2L 3t -hü« QWIUIQU AAMRADA Wt , UR AA 4: FMATTIBOSOHS YNixxoooaut sh xA d SX quales. jp. Vis wn à tuvo wp. aX assise iwi oS Y ciYo9 Vatt wee m. MS udi ' «v jh t y j - &1eMIM mw XI CTIY iTROSq3 f MUTMSAS HZAUD | SA ! rmoa ap zh Miam fur TU PME jp " UR fami ln Pius PRAE EM D J b ThE Ri Eo8«B»QoN«S« 1.0 A D 3 QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, I. S; corpus e luna projiciatur in tellurem , atque in spatio procedat, ipsius motus, vi quadam motrice effectus, variis viribus agentibus mutatur et determinatur. Simul at. — que enim e superficie lunae profectum est corpus, et in directione vis projicientis proce- dere conatur, ipsa luna , semper gravitans in corpora, hoc corpus projectum rursus ad se trahit, eique in motu alium dat cursum, ex quo autem ipsius telluris vi attractiva denuo — deflectitur, et novam viam ingredi cogitur: corpus autem, dum in lunae superficie ver- "satur, una cum luna vehitur circa tellurem , et simul etiam afficitur vi centrifuga, in di- fectione lineae, tangentis lunae superficiem ; haec autem vis oritur e rotatione lunae . circa axim fixum , ad orbitam lunarem paullo inclinatum. Si igitur corpus e luna proji- ^'eiatur, motus rotatorius circa tellurem , et motus centrifugus circa axim lunae, jam jam - eonservantür, et cum reliquis motibus conjunguntur. -. e. Quamvis autem luna una cum tellure circa solem ducatur, eamque ob causam talis motus corpori moventi etiam communicetur, tamen, quoniam hicce motus ad solem re- fertur, et tum pro tellure, tum pro luna, idem est atque pro corpore, corpus non im- peditur solis actione in motu, qui ad tellurem ejusque satellitem refertur; quapropter terram quiescentem consideremus licitum erit. . — Revera sol, et etiam planetae magna vi agunt in tellurem et praecipue in lunam, ita — wt hujus motus circa tellurem vel maxime sit irregularis ; sed tantam esse hanc actio- mem , ut, si non consideretur , inde proveniat insignis variatio in tempore transitus Jipsius corporis projecti , non est quod opiners; quare etiam has vires perturbatrices omit. fere liceat, ; ; . €um autem luna non perturbatur in ejus motu circa tellurem, non multum etiam a "veritate deviamus, si ejusdem motum uniformem , eamque ob rem, ejus radium vectoremn medium , ad tellurem ductum, fere constantem habeamus; tum enim tam parva est ex» «entricitas orbitae lunaris, ut in determinatione vis projicientis et temporis, ejus valor —pon multum faciat, A2 iNas n GIDEONIS JANI VERDAM Natura denique problematis ejusmodi nobis videtur , ut, praeter tellurem , et lunam qures- rentem fingere liceat; si enim tellus quiescat et lunam circa se ducat, corpus, e luna projectum , eodem motu rotatorio afficitur; ergo , quantum luna procedit ab Occidez;e versus Orientem , tantum et corpus provehitur in eadem directione, ita ut motus rotato- rius corporis, ratione lunae non observetur; si igitur hunc motum excludamus, nil omit. titur, quo motus relativus de luna ad tellurem mutatur; ergo cum supposuerimus , mo» tum lunae fere esse uniformem , ejusque radium vectorem constantem, nunc etiam eo facilius supponere possumus: corporis transitum codem modo fieri, siye luna circa tel- durem agitetur , sive quiescat; quas hypotheses eo libentius arripimus, quoniam magnas difficultates levare, ideoque ipsum problema nostris viribus magis adaprare videntur. 3. BDeterminatur vis, qua corpus e luna est projiciendum ut in tellurem perveniat, si inveniatur velocitas , qua corpus e luna abit et in tellurem venit: itaque aptum nobis vi» sum est, primum invenire generalem formulam seu valorem velocitatis , ex qualibet vi motrice ortae; et inde determinare minimum ipsius velocitatis, qua corpus, e luna pros fectum , telluris superficiem potest attingere: hac autem vi determinata, temporis functios nem e formulis inventis deducere conabimur. 4. Accuratius igitur determinemus vires agentes.. 4. Fis projectionis, . b. Fis centrifuga e lunae rotatione 7272. Hae vires uniformiter agunt, ideoque uniformem velocitatem efficiunt in motu corporis ; quapropter e determinatione generali effectus virium acceleratricium excluduntur , sed tum demum in nostro calculo considerandae sunt, cum virium acceleratricium intensitates in quovis temporis puncto determinaverimus 5 inserviunt igitur illae vires uniformes, ad determinandas cozs£a7e5 ,. tà. dictas eróitrarias, cum agere incipiant in motus origine, ce. Vis attractionis. Haec vis ipsi materiae corporum coelestium. insita est, et agit in ratione directa quantitae - is materie , atque in ratione inversa duplicata distantiarum; unicuique atomo- propria est, - sed ex mechanica liquet, si massa sphaerica aut spheroidea attrahat punctum; ad distans tiam x ab ejus centro positum, attractionem omnis massae eandem esse, atque si haec massa in centro fuisset collecta; ergo erit attractio massae telluris M in punctum quoddam extrinsecus positum, proportionalis ipsi —,; sic etiam si massa lunaris zz agat in idem RES ; : D À : : rh ME , punctum , ad distantiam y ab ipsius centro positum , erit attractio proportionalis X Si autem corpus. projectum consideremus, ejusque massam vocemus 4, attractio non lo- cum habet in punctum sed in massam g. Haec massa & eodem modo agit in tellu- xem et in lunam , easque attrahit cum viribus , quae proportionales sunt valoribus (s E Teo P. ETE, AC CR a NR - "E "€ ÀÓ9À- RESPONSIO A» QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 5 2 et Az corpus g resistit igitur hisce viribus; acZio autem aequalem producit reactio- * J gar yu M-Eeu mae Ta y? bile autem est, si corpus, a luna vi quadam distractum , versus tellurem procedat, ejus massam esse haud magnam ratione massarum telluris et lunae; ergo haud valida intensi- tate agit in hasce massas corpus projectum; et ea propter ejus actionem in tellurem et in lunam negligere possumus. Ergo vires attractivae , quae corporis motum mutart et de- 7»(/»0; ergo et terra et luna non modo resistunt viribus z et sed aequalibus actio- nibus reagunt ; eamque ob causam attrahunt massam g, viribus . Proba- terminant, proportionales sunt valoribus EN y 5. His positis, sint CFig. r.) T et L centra telluris et lunae; sit TL X orbita lunaris, TL radius vector; sit C locus quidam corporis projecti, et concipiamus illum locum tellurem inter et lunam. Ducamus radios TC et CL ; sit CA perpendicularis in planum TLX orbitae; Ax sit perpendicularis in radium vectorem TL. Ponamus coóür- dinatarum originem in centro fixo telluris T , et vocentur: ; 9; radius telluris ^ — 4; angulus variabilis L'TA — radius lunae —P D : angulus variabilis ATC — v; radius vector TL — R ; radius variabillas TC — z— 75 sunt igitur Q, v, 7 coórdinatae centrales corporis projecti; et quoniam coóürdinata 7 ac- tione telluris diminuitur, erit: i 1 M vis, qua corpus trahitur versus terram — — 755 H i hs. 1 Eu m et visy quae agit versus lunam —-t op Linea CF, in plano perpendiculari CTF ducta, sit perpendicularis radio CT 5; ducatur ám phao, quod per CF transit perpendiculariter plano CTF , linea. CE, perpendicularis Jineis CT et CF ; erunt lineae CB, CE , CF perpendiculares inter. se. Decomponatur vis attractiva , agens in directione CL, in wes alias vires, in directio- nibus ds ana Ma CB , CE, CE, eritz vis deeemppsita in directione CB. — 2d » Cos. LCD ,. vis decomposita in directione CE — 2 » Cos. LCE , vis decomposita in directione CF — - . Cos. LCF. AS Vis 6 GIDEONIS JANI VERDAM Vis, decomposita in directione 'TCDB , opposita est directioni ipsius vis EL scilicet si terram inter et lunam positum sit corpus; sin autem corpus versetur in C^, agunt M m . UMS : : vires — et CIBC Cos. LCD in eadem directione 5; sed in praesenti supponemus corpus T ita projectum , ut semper versetur intra tellurem et lunam, quare absoluta vis, agens in directione TCB, erit M E MEA EH eps » Cos. LCD. Vis, directa secundum CE, agit perpendiculariter in planum TCA, seu parallela plano orbitae TLX , et mutare conatur angulum ATL — 4; agit igitur in directione AG, parallela lineae CE , et arcum Ag, radio TA descriptum, tangenti in A 5 ( idem enim est, sive vis agat in CE , sive applicetur ad punctum A in directione AG, ) an: gulus d bhac vi diminuitur, uti e figura manifestatur, ergo vis, agens in directione AG, et mutans angulum d$, aequat — cia - n. LCE. | Vis, directa. in CF, semper agit perpendicularis in lineam: TC , ideoque tendit secuns dum tangentem arcás, radio CT -— 7r descripti, et cum deorsum agat, erit vis qua di- minuitur angulus sj zz -— en e Cos, LCF. is 6. Secundum dynamices principia, vires acceleratrices, quae in directionibus CT , CF d : 2 ?AG aut Cf, CE sive AG aut Ag agunt, generali modo proponuntur per: I z L z e CF : : ; IGI AERE : E: ELLO (Qf notante differentialem temporis, uniformiter crescentis. ) Est autem, si m P significet semicirculi circumferentiam , Ag : 2 — 2zAT : 360? — mr . Cos, ip. : 18025 ergo 9Ag — 12 sr.VCo. p pi et g?Ag — E .r. Co. . Q5 unde 9?$ erc I IPAE ed « on Q*w..180 1, WCf. mur ni: IPTE 3? $ simili modo habetur $ EN us ETE -et cum QPAg 4 Cf vires 3? e 3? dentur, habemus sequentes valores virium acceleratricium , quae coórdinatarum variationem efficiunt, Pia or RESPONSIO ap QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. py: M m ye L——- fà T CLE Cos, BCL, 20... 18e? m . 3e T T mIr.Gep: Gpbt C5 LBCE, As vu Seq om ; o heit erg Cos. LCFE ; quae ut fiant integrationi aptae, primum determinandi sunt valores CL, Cos BCL, - Cos. LCE , Cos. FCL. -7OT4 — AT. 5. ATL — rz. Cos. Q . cos. 1; Lx —LT — TrzcR-—r.Cs.Q.Co.p; Az-r. Cos qp Sin. s LA? — Az* La —(R—r.Co.Q.CsQq?-rrm, Sin? Qu Sin? y; AC —CT.S.CTA-r.Sn.q et CL? — AC? T AL?zz2 R? — gRz. 1 Cos. Q . Cos/ qp qp 7? . Cos.2y . Cos? Q 4 7? Loin Q « Cos.^ 4-7? . Sin? y — EB o-eRrE. Co.Q . Cu. dpt u Emo oe UM. . v. : Ca). Collocetur in puncto T centrum globi, cujus radius aequat unitatem , orietur in ejus — superficie triangulum sphaericum a(gy, rectum in ». in quo ex cognita proprietate : |. Cos. ag) — Cos. CTL Z Cos, y(8.. Cos. ya 5 ergo in. CTL — V (1 — Cos.? Q. Cos.2)), — porro in triangulo CTL, CL? : TL? — $i? CTL : Si2.? TCL (25 Si».? BCL ); - ergo: t R Sis3 BCL — 2E € TCL TS zr 2C cu a 4 £s. v)- ; c 2Rr. Co. y Coq 4- r2? - et inde invenitur: Es R.Co.dQ Co. —r K , Cos. ep—r- 1 Cos. BCL — JOY 0p TT;- re ep t * C8). — CTranseat globi superficies per plana LAC, LCF et CAF, posito centro in C, Laderit triangulum sphaericum a/f/y', in quo, z/y' — ACF — y; Z B'ay' — ZDAL; *C€quoniam AD et AL perpendiculares sunt lineae AC,) «'g'- ZACL. Est autem : i | Ka PAL : TL — Sin. LTA : Sin. TAL , ergo Sin, TAL — Sin. DAL zx 4——2- LTA I j] AL 3 Sin, 3 LAS L? — R? Sin. lar S Sin. 'a^v ; unde Cor, DAL — VCSE, — I Si^ 9). AL -—CL. ^ 'obgy. Sin. LCA; Sin. LCA — A - nies Gu murs mrprris vult Tp mesnppi. Obtinet in langulo sphaerico a^ y^ haec proprietas: If! Cos, B'y' — Cos. FCL. — Cos. g'a^y* . Sin. ag . Sin. a'y' -]- Cos. aB' . Cos. ay -— ZWAL?— R* S59) AL . £ Sin. im puroesen M ou datu .» Cos. 1p — T * à FEX j z . 7 . JVGeosto— Rr One Qi y Coh) s, p roh y Cod ————— CL 2E E f R | | nmn 8 SUGIDÉONIS JANI VERDAM (R Cos. Q — r Cos. p) « Sin. p d- r . Sin. qp. Cos. y, R Cor.Q . Coi y ENS CL -— CL 2 Ejusdem globi superficies generat alium triangulum sphaericum, ex intersectione cum planis CAL, CEL , et CEGA ; scilicet triangulum a/9'Y, in quo: a'ó' — 9o?; Z f'a'Y — ZLAG — ZGAD — Z LAD — 9o? — ZLAD; «' — ZACL; habemus igi- tur, ob a/à' — 9o, Cos, 8/3! — Cos. ECL — Cos. ('a'S . Sin, a/$ . Sin. 8" — o ; UM C; RS. AL R SQ Cos. (90? — LAD) . Sin. 9o? . Sin. a/0' — AB EE UU. OU. E (3). 8. Substituantur valores functionum (2), (8), (y), (3), in valoribus functio- num .:virium acceleratricium , eritque: Veg Parola m(K Co. Co. —7r) .— (1) p UM 7 VCR? — sr Cu. Q Co. - 0t 170 1001 t7 pP. PNE 1809. mR. . Sin. (2) QU 7 m.r.Cosa) " V(R? — eRz Cos. Q . Coss p 4- 0)92 1 7*7 Pos ETIN. 180? mR . Sin.«p Cos. SB auNI oV IRSE Su iUu-uk STU J'UDSET dS MEE Multiplicentur hae formulae generales per 29)7, 93$, 24, deinde integrentur me« thodis cce et LE PLA xy Ud PIS oRr Cos. Po NEL BE set CA) ? Me 0m Tor —ow t Cn VOG-—szRrOmQQ . 04 5) 70 0211005 180? om (3: cT CR UU su Qr Uy d 0) 3:796) i, A, Es notant velocitates ; in directione coórdinatarum , ergo formulae integratae exhibent quadratas velocitates in quovis puncto viae conficiendae. ^ Ut aurem justae sint hae velocitates, opus est cognoscamus valores constantium C', C", C"'; eamque ob causam invenire debemus, quaenam sint velocitates in origine motus, ubi tempus incipit, uti et valores coórdinatarum z, Q, «v in eadem origine. 9. (Fig. 2) Versetur corpus in lunae superficie in puncto C'; sit PQ axis lunae, quae cum orbita constituit angulum 83? 21' o", 365 (vid. LA PLACE expos. du Syst. du monde l, 4 in fine, ) qui angulus per integram lunae revolutionem constantis fere manet magnitudinis; angulus igitur orbitam inter et aequatorem lunarem KSM aequat 9o9 — 83? o1' o". 36 — 6? 38^ 59". C4. Lp repraesentat axim eclipticae lunaris NSO. Planum meridiani lunaris INPO perpendiculare in orbitam, atque in directione radii vec tors TNO positum, sik illud planum , a quo 7ozgizudines et adscetisiones rectae compue tar. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM. ASTRONOMICAM. 9 "tantur.:/ Si autem hoc admittamus, simul etiam supponimus, axim PQ ipsius lunae, in origine motus. esse positum in plano NO; axis ille perpetuo in hoc plano mon posi- tus:est; inde enim concluderemus5. lineam SL', sive intersectionem ;orbitae et plani aequa- toris KSM y! peragere integram revolutionem circa centrum L,, eodem tempore, quo ipsa luna. circa tellurem vehitur: cum vero e mechanica corporum coelestium liqueat, lineam .SL/. semper ;parallelam esse Z/zee wodorum. orbitae lunaris, atque hanc ipsam li. neam: fere 6806 diebus: volvi circa centrum T 3 sequitur, axim PQ' saepius extra planum NO esse. positum.5 cum: vero; in unaquaque lunae. revolutione circa terram, radius vector TL ;bis perpendicularis sit Zizeze zodorum.'TU , ideoque étiam perpendi- cularis lineae LS', bis itilem , in unaquaque revolutione lunae, axis PQ versatur in plano;N2O ; et quandoquidem lunae positio in motus origine prorsus est indeterminata , nil impedit ;-quo minus talem eligamus positionem et admittamus, in. qua axis PQ. et radius. vector; TL .in' eodem plano perpendiculari versantur; erit igitur. Z PLO .— 83? 21' o". 36. Ponamus, simplicitatis gratia, longitudinem INR. loci C^ — 45?; itidemque ejus lati- tudinem.€ R. 2:459, Sit AC^ perpendicularis in orbitam; ducantur radii. TC/, TA, L6, T2265: erit: r uo UACeC'biSig. CLA zm 6 Sin. 45^, id estj ob à — &es, AC' — 4s. E. a musvaE sav os-AT,-— CE. Cos. AUCI c S2 25: TLo:radio vectori medio Em "Unos R:z:60:2.:. In. triangulo "TAL est: mots DE 25SmcWTTL oss. TAL -5 Sim. :05m. (186 —($-- TLA)); 354. yo: E eut dm BusV ooti6o Es SUD fS. (Q0 4 45955 3 I" 3 cà - : IUE " inde. tang. $9 PEXAOKS Ex Temm inde invenitur, $ — o? 7 49". 85. , Est porro: iB eodem. triangulo: DAT sAL:zSs TLA: ins ATL; TA: £a.Vo -- Sin.450 : Sin, $5 "egh lu84.YV 2.5 nox UO e-q4 aal AT inopes d id APER — edd "L sed TA zz r.Cos, y, A 32 EL ergo, E "Sin. 3— zd £t. C0. vs ees CA: m ri$m.qy — ay, eO ; V2. ergo. dividendo: Tang. "EOS E V: 23 fm X4. x Ü - line invenitur y 0? 11'47.485/ r — £9,8645. 2. Invenimus igitur valores coórdinatarum in origine motus, nimirum : E Ie oridsat Up m 89,86450.2 —— opdinslltdsdlind: s m erapusl 9t aeq SO eub, c CAS | y'zo911'47,48 - : 5 1e. Sit C'? areus circuli paralleli, transeuntis per locum C', erit 2C" parallelus ae« ] quatori KSM et perpendicularis radio: C/L: et quoniam aequator lunaris inclinat ad or- pas D bi- 1o GIDEONIS JANI VERDAM bitam angulo 69? 38/59", 64, erit etiam inclinatio lineolae 2C' in idem planum 6? 48^ 59", 645 ideoque Z AC/? — 9o? 4 illa inclinatione — 96? 38' 59^, 64. Luna autem rotante circa axim PQ , punctum C^" describit circulum, aequatori parale lelum , radio C'D gaudentem , qui sequenti modo determinatur. Per punctum C^ trans- eat circulus declinationis 9C'R^, erit C'/R declinatio puncti C^ — Z C'LR'5 datae sunt longitudo et latitudo puncti C^ — 45?, cognita est inclinatio aequatoris in orbitam 5^ ergo epe formularum trigonometriae sphaericae facile babetur declinatio : calculo autem. in* stituto, patet, declinationem D aequalem esse 409 5'47", 61. Deinde radius C/D — C/L.Cos. DC'L — &e . Cor. D — 0520863.2, circumferentia circuli paralleli — oz .C'D — 1,310833. 4. Hoc est spatium quod corpus C percurrit eodem tempore, quo luna peragit in» tegram revolutionem : revolutio sideralis lunae absolvitur in 274 7* 45' 4", 7 — 2360588"; erit igitur spatium , quod corpus percurrit uno minuto secundo , in directione tan« I,31c833.42 "360688 - Hic numerus, cum determinat corporis velocitatem, ex rotatione lunae ortam, pro» portionalis est vi centrifugae, quae corpori communicatur, dum luna ab occidente ver. sus oiientem circa axém PQ volvitur. Inveniendum igitur est, quantum ipsae coórdi- natae corporis uno secundo ab hác vi centrifuga mutentur ; id est velocitas inventa resolvi debet in directione coórdinatarum , eamque ob causam inveniendi sunt anguli, directionem àC^ inter et tres axes rectangulares , quae ratione puncti C^. habent eandem positionem , atque (Fig. 1) axes TC , CE, CF ratione puncti C. i1. Sit igitur (Fig. 3) C'2 directio, in qua corpus primà temporis particulà proce- dit, habemus, comparando figuras 2 et 5, ZZLC'2 — 99?; Z AC'& — 96? 38' 59", 64. Collocetur in puncto C^ centrum globi, qui, ex intersectione planorum 'TAC', 2C'A//, bC'L, in ejus superficie continebit triangula sphaerica zy, 8»3. In triangulo (23 est p» — 9o0?; (jy — 96? 38'59", 64; v3 — go? — C'LA -— 45?: invenitur ergo , ope trigonometriae sphaericae, Z 8y3 —83?18'12",53. ZZ TAL— 180? — L'TA — ALT — 180? — Q' — 453 — 134? 52'1o0", 15; Z TA/ — Z(lys — ZTAL — ZLA? — 51?933'57", 62. Habemus igitur in triangulo sphaerico ag» : jy — 96? 38' 59" , 64 5 Z (ya — 519 33' 57", 62; ay — 9o? — ATOC' — 89948'55",52. His datis invenitur arcus agis 8C T. -— SI? 53.551031. SUE Soli - e Qa Pe "jer Vel me» je. em renieeuti M vnde innotescit angulus 92» — 98? 36' 29", 60. Sit planum eC'AL' perpendiculare plano orbitae, et simul etiam perpendiculare plano 'TC'A; ducatur €'z parallela lineae AL/', erit C'e perpendicularis radio TC', [n trian- sulo sphaerico a9y' erit: ag — 51553 557,235 ay' — 9o?; Z Bay' — 9a — 8? 36 29", 605 hinc invenitur arcus Qy' zz Z6 C'e —. 38? 54' 52/^,.:30...«. emm mise m ioc CRT Est gentis puncti C' — — 0,00000056. 42. RESPONSIO 4n QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. II Est denique in triangulo sphaerico a(95*, (si Cf perpendiculariter erigatur radio C'T in plano TC'A ) a — 90; ag — 51953'55 235 aZ Va — ZYay' — Zzay — go? — 8? 36' 29", 6o — 81? 23' 3o", 40; unde eruit BR ACD ud NIS Sd «aee ais e» . x") i12. Cognitis itaque angulis inter directionem BC" vis centrifugae , et inter lineas perpendiculares TC', 2C', /C', habentur valores velocitatum , in directionibus TC', eC', JC', hisce formulis: : : velocitas in directione C'T — 0,00c00056 « 4 « Cos. 51? 53' 55", 23 — 0,000000341. 4, velocitas in directione eC* — 0,00000056 . 4 . Cos. 38? 54' 59", 30 — 0,000000342 . 4, velocitas in directione C^ — 0,000c0056 «2 . Cos. 83? 14" 6", 56.— 04000000965 . 4. Dt igitur innotescant valores velocitatum angulorum d et, multiplicandae sunt ve. 1809:5 . j ES CESDER "2 obtinemus ope va- T locitates in directionibus C'e et C£ per 7- lorum (A): : p E: velocitas anguli Q in motus origine — o?,000000329, ' velocitas anguli jin motus origine — 09,000000063. Habemus igitur, quoniam velocitates in lineis C"T et Ce obtinent in directionibus ne- gativis, sequentes valores velocitatum , ex rotatione lunae orientium: pu 3L 99,000000341 . 2 29 i — cyoceocogag. $2 » Nets» "(D 3v I 13. Ponamus vim explosionis, qua corpus e luna projicitur, agere in qualibet direc- tione Cz (Fig. »)$'ét cum-haec directio in problemate non-detur, ideoque indetermi- nata sit, ponamus idcirco, illam esse ipsum radium LC" productum: sit intensitas hujus vis tanta, ut corpus primo temporis secundo moveatur per spatium 4.7, (4 notante telluris radium » qua ratione 7 est ratio spatii percursi et telluris radii, ) erunt velocitates in directionibus C'T, C'e, C£: in directione C'T — 2.7 Cos. gC'T; in C'é—a 1 Cos. 8C'e; zm -- 0?,000000063. "et in ( Cf — a. Cos. .sC T; j, ergo mutationes quas continuo subeunt anguli $ et «y, ye E zs 4 Cos. gCf. Anguli gC'T, aC, aC /f fa- cile habentur ope trigonometriae sphaericae ; «qnare. si calculo subjiciantur superiores formulae, obtinemus ESSA velocitates , Te in ignotus , Qrigine ex vi projiciente ge- nerantur : d. T 24 rte "or B a nz erunt , -a.1 Cos, £C'es et —- 12 GIDEONIS JANI VERDAM " 3^ — oupésg. a. guess ) ar co Bot902 7 wo qal 1t e : m — -F c9,6:832.7 14. Siigitur formulis (B ) addamus formulas (C), et summas quadremus, habemus valores quadratorum velocitatum in origine motus : E) — (0,49639.7 4-. 0,000000341 )?. a2 GD P (3?y — (05,67832. 7 -- 0*,c00000063 )? Substituantur autem in formulis (4), (5), (6), Cart. 7)» loco z, $, V, earum valores (A), et habemus etiam in motus origine : Ss attendamus 1/(R? — srR.Cos. Cos, yj -]- 72) aequalem esse ipsi radio C'L z ? — $&.4:) T 7 My - o,0354988, 1. TF 7:3333333. 7 4 C; 2 (32 E 0,1174632 A (TP Es 3] zo ^, 1174632 «7 4 C". Ponamus autem loco massarum M et z; earum valores proportionales, Intensitas gravi- (o?,47963 .7 — 0?,000000329 )* Iüesettoani wise po M tàtis telluris in ejus superficie ad distantiam 4 a centro, est — gi) intensitas gravitatis lu« : c eua : I nae ad eandem distantiam est € sed massa ipsius lunae supponitur — 65,5 massae tel- , luris; ( Vid. LA .PLACE , Mecanique Celeste II, pag. 160. ) ergo intersitas gravitatis lunae LL UM : i 68. ! erit, ad eandem distantiam, E ; sed in teluris superficie est 7 Le mo ocu metris, ergo ponamus licet: massam M proportionalem ipsi 4.90608. 2? , et 2 massam 77 proportionalem ipsi 4.90608. a Ergo EL RESPONSIO ar; QUAESTIONEM: ASTRONOMICAM. 3 Ergo formulae praecedentes fiunt ; 13 1018. (27): —0,0334088 Je gnoses 4 7:3832333 XAgetst EN PC —o,6891317.a TC; -— i T (x) Lo ^51174632X i;goóod " Fi axe eii pria cepe Cete es j (3 zo Spur X 4spofot, c CO good doe ES 9,0084129. 4C". Si igitur hos valores SPUREN, cum valoribus (D), Exinde determinemus constan- tes C, C', C", easque in functionibus. (4) ;,(5)» et (6), ,substituamus , habemus tandem sequentes valores integros velocitatum quadratorum, in directione coórdinatarum , et pro quovis puncto viae conficiendae : — T [631 zi 9,8 1216. 2 qua 0,1432432 . ah Uy r VCR? — Rr Cos. Cos. Q 1?) d (ouis6sp 1-4 0,000000341* . 2^. 72.9:6891312.42,..4 «9 51 dns 22 2» de 7 8,2072302 . 2? nct m CR — ah Cos. v Cos.Q -- ihi) i " nei Co? »47963 . 1.—.0?,0006090329 )*. — iria T Dore sedit ep) aui 8,2072302 . 72 Tu — pP y(R£— 2Rr Coq Co.Q 4- 7?) r PE (o? ,67832 .4 -]- o? jpogaocóói Js — 0,084129, MITES PW atque e ex hisce formulis invenire debemus , vim projectionis et wt quod t totum cursum praeterlabitur. 2 ( KNDLEDSIDEDECTDUIGPUENS E 1 i AUR I. 1 I5. Inquiramus igitur dk in vim 'projicientem ». et poripnua formulas modo in- . wentas, sub hac forma: ' À Y zi E TU — fua, X) zac en i | n dn mua E CER: 2y — (qui ratione habemus , Yec E v em — aRA Cos Q Cos. E T ite: P5 . M GIDEONIS' JANI VERDAM b — 9,812165 e — 0,00c00c341 ; 7 — 0,479655 m c — 0,143432 5. / — 0,6891312; | 7 — 0,000000329 5 7 d 22 0,496595; £ — 8520723025 k& — 0o,0084129; , componendo velocitates inventas, obtinemus velocitatem integram,. quacum corpus in vera via procedit; si autem vocemus Qs differentialem ipsius viae, et » justam velocita- tem, habemus: (GE ym sd mes seges Cc rm eos (i 2E (3: ( qui valor eodem modo invenitur , atque aeos longitudinis curvae lineae, ex diffe- rentialibus coórdinatarum. ) Cogitemus vim projicientem tantam, ut corpus, ex reactione virium acceleratri- cium, tandem quiescat, in quodam viae puncto; perspicuum est, adhibita vi projiciente minoris intensionis, corpus numquam posse altingere illud quietis punctum, sed, ex- tinctà intensitate vis projicientis, ex reacticne ipsius lunae, rursus versus lupae superfi- ciem cadet: majori autem vi projiciente , corpus non modo attinget dietum punctum, sed illud etiam transgredietur, et nunc, majori intensitate a3 terra attractum , quam a luna, tellurem etiam petat oportet. Quodsi talem invenire possimus vim projicientem , qua exstincta, ut ita dicam , corpus quiescit, statim habemus vim, quae satis valet , ad cor- pus in tellurem projiciendum , si valorem inventum paullo faciamus majorem. Dum cor- pus tellurem inter et lunam quiescit , nullam habet velocitatem ; ergo erit in illo puncto 0,678325 04060000063 5 SN B — 0; idéoque erunt et velocitates in directione coórdinatarum nullae, id est Es ex hZ ; [2 A S —o; PET Emo Laos igitur in puncto quietis hanc conditionem s hIZ om hf. cT LUDCEPOOC y. n ga? j I i gs dh LX MM eie. ie L9 aire (E) Focal —4. Ut autem ex his MAE inveniamus valorem 7, cognoscamus ofdktet coórdinatas puncti, in quo corpus quiescit. Animadvertendum autem est, corpus non posse quies- cere, nisi agitetur a viribus aequalibus et directe oppositis; ergo vires attractivae ipsius lunae et telluris et aequales esse debent et directe oppositae; quod fieri nequit, nisi core pus versetur in plano orbitae, et in linea quae telluris et lunae centra conjungit; ergo in hoc puncto Q — o et yj — o: hoc autem aequationibus inventis etiam probatur; Z. eO M ur vo 2 QV "ww Wecue d qe c uae nam si , nullae sint, abemus. etiam z—osmd est RESPONSIO an QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, 15 5 KR Cos. $. Cos. p — 8o? m . R. Sim, est, (vid. art. 8.) , o—— M Se GR c XY T oz OUO" 180? R. Siz. sp em Q. zr.Vcx)» ergo Cos, Q — Cor. qp — 15 hac ratione jan aequatio fit : m(R —r) "um E Gg Mn Hi i S——RATQJRR ROB T (y 7G ex illa invenitur 7 — (R.1/68,5) : (1 4- 1/68,5) — 53.53203.2 — p.a. Substituamus valores Q — o, «y — o, 7r — e.4 in aequationibus (E ), atque ex il- lis obtinemus , calculis institutis : 5 ex secunda et tertia aequatione sequitur Q 2 o et y —0; dt b.a €.G N — € 1,400650 ££. impu) oes, Eq P2 g P LLL 01861356 L tu FS V(z— ak) Ta yu à meses. TOEULT fiunt g 2 || OI316125 m .— HUNE dig "AC everest genii eem qr s e Cposito nimirum radio medio telluris — 4 — 6366193 metris. ) 17. Videntur igitur, cum hi valores ipsius 7 vel maxime. differant, formulae inventae non esse ejusmodi , quae rite accurateque suppeditent quod. quaerimus, | Verum enim vero cum nulla adhuc methodo approximativa in calculo usi simus, et cum.nullum relin- quatur dubium, quin justa fuerint analyseos praecepta, aliunde petenda est causa hujus differentiae, Revera si multiplicemus alterám. aequationem. ( E.)..per Cos.? 3j, - eamque a tertia aequatione subducamus , facile invenimus , substitutis. numeris pro literis 4, i.k,m,fn: j (6,678327 -]- 0,00000c063 )? — 0;0084129 . E: Cos y m - —— 5. (0:47963.7 — 0,000002329 )* — 0,0084129 - ergo cum Cos,?.5 — 1, si velocitates in directione coórdinatarum simul evanescant, hz- peamus oportet: . (0,62832..2 -]- 0,000000063)? — 00084129 . — cepe UI 0000002392 )* ie: 0,0084129 z » Sive 0,67832 .7 -]- 0000000063 — 0,479637 — 0,0c0000339 , sive:0,19869 .[.— — 0,000000392, id est, ($3 — A).1 — — (à 42), idque fieri nequit, nisiaut (72 — A) autZ habeant valores alios, quam quibus usi sue mus; ergo: eoncludiimus z- corpus , im. directione radii C'L- projectums. numquam gosse. ate tingere y in plato orbitae lunaris , tale punczum y in quo ab omni parte aequalibus viribus affe 16 L[1GIED/EOTNA S/ ^ JONTN 1^! V ER ID 'ALMIS 17 aflitir y dea ur quiescat. - - Ergo. in nostro Casü LI—, rog" 2v GORTAM E Qt M possunt y id est si ro 53:53203.- do. non erit o- -— o neque q;-- o, sed ánguli à et qj gaudebunt quadam magnitudine. NK Yan 18. Ponamus angulum inter directionem vis: projicientis et linea; TC^ (Tig. 9) maà- nere eundem , erit d constans, ets] admittamus valorem ipsius / — o ,0005545 , €X pri- ma aequatione scapickum ».€s5e justum. valófem, fiunt reliquae eme QM simul nüllae: esse nón eCY -— A )E£S00 l dus 2 z^ eo5343- LE v La (cue Ax A 4 c rujirisvii- elfi Ux 5 A — —— t9 ov (C asto[sv éifaigudisadic €,0005545. eve ap 2 CR s Genf tinis»... anmsptd Ig89 . '" 31809. ex quibesdnyentuntur- d etm T - quibus dnven, -et divisis. per TÜÓTOAOy -et- — . 5 ob- zr'. Cgs. y hTr tinentur Cosinus angulorum , quos: linea. directiofis vis: projicientis , Tecepe Hebet. cum lineis pétpendicülaribus ORAE C$ yl ut corpüs perveniat-ad! punctum quoddam 'orbitae lu- naris, ip quo viribus aequalibus: afficitur y ideogfie. quiescit. Omittemus aütem. hunc caleulum, quippe in finem propositum mon inservit Vocemus timen ils angulos «' et B'. erdour gor108g9 ——.v -— ahpiisr oibsar oibu iiia oxtaoq." o1 tÁt 3r idmvis à 6asli praésenti ^i quo corpus; "n difectioné "radii lufiae j^ proji-, eitut , "Vélaeitates /simul" tton évanescane y 7 ldcóque^ prüccedentes dequationes (E )-simül ifiservire!! nón "possint 'ad'valorem-!ipstus 'Z. 'determinafiduni , tàinen- illum "valorem" 7 — OdOd58X5 quem ope! primde' aequatiomis (IE ) invenimus , "adhibere - póssumus', "et cofisidér&re - tanquam "verim: valorem veloeitatis 4 qua corpus! tellüris"süpetficiem "potest artingere]: Nam vidimus, si-:25:0570055455-et si dngulus intet- directionéni/et! inter Ti» neam TC' — Arc.Cos. (2), corpus posse attingere punctum orbitae, in quó qüiestits* vidimus etiam radium rium ;fore.z—-53,53203. 4 ,. ergo. cum, coÓrdinatge z, $, ij a se Ar —M-——wMb-— c——r7———rz ond £u invic , — ) » - nvicem non pendeant] jvelocitates 3» X 3€ deus in eo etiam a se invicem non pen 1v LAE dent ,. quod»velocitates 22, 2 inutaricnon: possunt: velocitate i Milena qnis et jo zit i his velocitatibus tantummodo variantur, sed radius vector rab illis "mutari nequit: ergo mütàtió ipsius T^ pendet" a viribus , quae 'agünt in directione ejusdem radii, itaque , si vis /.4 — 0,0005545. 4, cpm ejus directio ad lineas perpendiculares C'T, Ce, Gf, angulis arc Cos. C4), a.p, inclinata est, 94 tantum valeat, uf, postquam ex reactione lunae evanuerit,. z factus;sit 25753,59203. 4, elliciet eadem ^vis , ^ ut'corpus perveniat in idem punctum, in quo — 53559209» 4 etsi-ejus;/'directio 'coincidat cum radio nini -manpipdeit in utroqüe càsu: haec neta ud lineam sive: ad' radium. TC^: NE tr SX SY 2A $ WS Uy QUIPESTs " [Ex Y VO QbENP T ,..Xpg! RESPONSIO ap QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, 17 eodem angulo erc. Cosiz. (Z) inclinata est, ideoque ipsa vis in directione hujus radii eos- dem praebet effectus. , Sumta igitur vi projiciente in directione radii C'L -5 0,0095545.24, iiec vis ad tantam distantiam a tellure projiciet corpus, ut f — 53553223.4 sit; sed cum corpus illic pervenerit, anguli $ et x) nulli non sunt, eamque ob causam erit functio CR Cos. Cos p — 7) C : (R—r) icti | AUC — sRzOCG.y. Cong 7-8 n0. QUAD eg Rr 4 7039? (a qm Cos. Q — Cos. p — 1 ds ergo in functione i Ur m (R Cos. qp Cos. — r) pU AS - T ya — 2Rr Cos. qp Cos.Q -d- 7? )3 erit hoc casu Eo id est attractio telluris, major quam attractio lunae 1 — VOU EP Ore ry pu! (quoniam, in casu $ — i — o, hae attrac- tionés in puncto, quo £ — 53,53203.4, aequales sunt; ) hinc'sequitur: v/m rojicien- dem , a.1 — 0,0005545 , in. directione radii C'L agentem ,. projicere corpus ad distan- - dam a tellure — 53,53203. a, ubi etiam majori intensitate agit. tellus quam luna , ideo- que ipsum corpus tandem yersus superficiem suam trahit. Si igitur corpus, in directione radii lunae , e loco , cujus latitudo et longitudo , in su- j perficie lunae , 45 gradus aequant, projectum , in telluris superficiem perveniat, oportet ut vis projectionis tantum valeat, quae ferat corpus quodcunque, uno temporis se- - «eundo , per spatium 0,0005545.4 — 3550 metrorum , (ponatur autem hoc spatium , € 9600 metris, ) : Omnino quidem' mihi proposueram generalem solvendi rationem , qua indeterminati fuissent projectionis argui; sed ob formam vel maxime implicatam , quae formulis omni- "bus.tum fuisset propria, consilium statim mutavi; eoque magis hoc mihi licere arbitra- tus sum, cum nemo profecto est, qui dubitet, quin ita semper determinetur intensitas ' vis projicientis , quemadmodum eam nunc determinavimus , etiamsi alius esset locus . projectionis , aliaque directio; ergo prima problematis pars soluta est. EL h [- E | ma. r «X ^ Jeo. Transeamus igitur ad temporis inventionem, Ponamus eam ob rem in formulis —€2)2. (8). C92, loco Z, ejus valorem determinatum , et reducamus formulas ipsas, j quoad constantes quantitates 5- erit ; : c (0349659 rz 18 GIDEONIS JANI VERDAM €0,49659 . 7 -]- 0,000000341 )?. 4? — 0,689i312.4 2 0,000000079.4? — 0,6891312.& zz — 0,1870235.45 I (0,47953.7 — 0,000000329)?—0,00841 29.7 —0,0000000734—0,0084129. - -—0,4887473- L. a? (0,67832.7-]- 0,00c000063)? —0, 0084129. 720,0000001506 —0,0084.199. 209503821. $ LNLI fiunt igitur formulae (7), (8) et (92: t Lo póreíó.n P 0,1432432 . 2? ; ; r V QU — Rr. Cr. Q C. p r^) E ii da INTO) 8,2072302 . 2? dE Q5y- 7? . Cos.? 4j ./(R? — 9Rz., Cos. qp Cos. qj -- 7?) -F oxi591473- a? TA 8,2072302 . 2? A MS (32y COPQOVCR? — 2&z.Cos. Q Cos. sp 4- 77 ) -F e:9503821. 7.5 vocemus autem 9,81216 — 5 0,1432432 — c5 0,1870235 — d 5 8,2072302 — 25 0,4587473 — 5 et 0,9503821 — £5 reducamus omnes terminos ad fractiones ejusdem de- nominatoris ; deinde fractiones illas invertamus s. qua ratione obtinemus.: ar.Vr. V/(R? — oRz Cos. Qj Cos. p -1- 7?) v CO — dar) Tons Tes Cos. p Cos. sp 4- 7?) -peair)? $i- 70 r.Cos. MEL. EIAS M Q Cos. y 3-72) V (7? Cos. V (R? —2Rz Cos, Q Cos. ip 4- 7?) 3-62? jt z w- oU r.V (R2 —oRz Cos. dà Cos. qp 1-7?) dans v (R?—2Rr Cos. Case p 4 r5) de edt) seu dividendo per v (R?— oRz Cos, Q Cose qo -]- 72) 2 4/ (RA V/ [1 —2 go Q Cos Tg t Qt — ee -— j 3r $4. C2 . x T O—M—MM——— m D rp a v (i3 6.0 3] Qe — — M PBL——AUcuu 2 (55.2 V verae ce) v | ap RUEGENREBRT MER ^ 7,779 MADE MDREMEREAE. . ——-—-—4» "dM id uen ) v (i —25 q 05.0 Ci. gs) RESPONSIO 4p. QUAESTIONEM. ASTRONOMICAM, 19 . Harum functionum hujus vel illius integratione , tempus. transitus prorsus in- E sed variae analyseos methodi, quibus in hunc finem usus sum , nullum auxi- liumi mihi praebuerunt; at, quamvis ipse sentiam , me hac in re ingenio deficere, tamen ex multis tentaminibus , quae institui, atque ex commentationibus virorum illustrium , quas - consului, cogitatio orta est, qua dubitarem aliquantum , nullos adhuc repertos esse Ana- 1yseos fontes, e quibus talia hauriantur, quae nostras differentiales functiones apto et ge- merali modo integras reddant. Nam ex ipsarum functionum attenta intuitione , clarissime patet, eas non pertinere ad tales functionum formas, quae praebeant integralem terminis definitum; neque ullo modo talem formam illis iaduere potui, quae huic proposito satis- SEA : 3n. " TTMUR T 7D | faceret: quod maxime oriri videbatur e functione radicali 4/ (: — 24 05.0 EO in denominatoribus praesenti; revera talem quidem instituere possumus transformatio- "mem, qua quantitates irradicales abeunt; sed ipsi denominatores, quum ne quidem in quadrátum quoddam converti possint, nisi mutentur quantitatum constantium rationes, ip* - sius integrationis difficultates haud levantur. 22. Quodsi nullo modo functionem quamdam differentialem , ad formam definitam integrare possimus , alia adhibetur methodus, scilicet, reductio in seriem convergentem, cujus singuli termini ad integralem , fotma cognitam , pertinent; eaque methodus cum in casibus quampluribus summopere valeat ; institui etiam hanc regulam in functiones superiores; sed haud majori fructu. Series enim adeo erant difficiles in applicatione , adeo lente converge. bant, ut nullum certum judicium praeberent, quo de terminorum posteriorum magna con. vergentia non erat dubitandum: ut itaque tandem constituerim , curas omittere et e certa» mine decedere potius, quam aut opus, viribus humanis non perficiendum , aggredi, aut imperfectis et invalidis armis in arenam descendere: eoque magis hoc propositum valere ! . coepit ,. -quandoquidem , etiamsi series vel maxime conversissent, determinatio valorum | qpiet qj extremo tempore , dubium aliquod relinqueret. Valor enim radii vectoris, finito tempore, (qui radius, aeque atque valores Q et wj postulartur, ut integralis limites cog. (mosantr, ) sponte innotescit, nam corpore in telluris superficiem pervento, distat ab / - ejus centro radium ipsius telluris, ergo hoc integralis limite est 7 — 45 sed quinam -sint valores angulorum 4 et «ij eodem limite, prorsus fere latet, et non prius inno- - quam integrales functionum (7), (8) et (9g) inventae sunt, Probabile qui- xdem est, hosce angulos in temporis fine esse nullos, id est, corpus jamjam versari in j linea, centra telluris lunaeque jungenti , antequam in telluris superfciem pervenerit , | 'sed certum judicium 4 riori non datur. : | "Si anguli $ et qj in functione ( 7) non adessent, ideoque haec functio a sola variabi- ^i r ejusque differentiali 7. penderet , accuratissime tempus 7 determinaretur , ope methodi ' sintegralium definitarum , ( quam simili in casu praescribit PorssomN, in rz; de Mec. ""Wom. Ll. pag. 345. 9 qua differentiales fiunt diferenzise, et integratio fit sozematio sive C2 C0ffie 9o GIDEONIS JANI VERDAM comptutatio; sed praeterquam quod haec methodus htc adhiberi nequeat, longior et mo- lestior mihi videtur, quam quae applicetur. 253. Cum jam a proposito decessissem, denuo virorum Illustrium libros perscrutari animus erat: consului igitur, de casu praesenti, duo scriptiuncula Ill. LA GRANGE , al- terum , quod invenitur in ejus opere celebrato /Zec. 7/74/. Tom. I. pag. 108, alterum , quod insertum est in. ZMszc//aneis Taurinensibus , "Tom. IV. pag. 188. Inveni in hisce scriptis functionem differentialem temporis, (quae, cum Zr Z//ustris aliam secutus sit solvendi rationem , et cum ejus problema idem non fuerit atque nostrum, diversa est a nos» wa differentiali functione , sed tamen ad eandem fere formam reduci potest; ) sed functio integralis non datur: via tantummodo monstratur , qua illa functio in casu vel maxime particulari posset integrari ; hinc mihi venit in mentem, intcgrationem formulae generalis Viro Illustri difficilius visam esse, quam quae efficeretur; et cum nostra functio com. positior etiam sit functione, a LA GRANGE data, haud temere facere mihi videbar, cum statuerim, functiones differentiales (7), (8) et (9) nullis recentioris analyseos auxiliis integrari posse. Hac opinione adjutus, redii ad opus, jamjam relictum , et hanc responsionem Quaestio- nis Astronomicae , qualiscunque erat, et in quantum quaestioni satisfaciebat, rorum Clasrissimorum judicio submittere constitui; sed simul etiam mihi proposui, huic respone sioni imperfectae, aliam adjungere problematis solutionem , magis autem particularem. 94. lnitio hujus seculi noni decimi, multi magnique lapides in diversis Galliae regio nibus, ex abre atmospherico in terram decidebant; nemo doctus huic phaenomeno sin* gulari, veram causam tribuere poterat; nullum phaenomenon physicum cognitum erat, quo tales lapides in ipso aére atmospherico subito generari possent; et omnis Physices et Chemiae cognitio hanc hypothesin inter absurda potius ponebat. Montes vulcanici tales lapides sub tali angulo eructare possent, tanta vi, ut in aliam remotiorem regionem laberentur 5 sed praeterquam quod analysis chemica horum lapidum docuerit , earum naturam non convenire cum substantiis vulcanicis cognitis, etiam hanc hypothesin admittere non poterant docti , quoniam etiam tunc temporis nullae vehementes explosiones vulcanicae , neque in Ztalia , neque in $/c/a observatae sunt. Statuebant aut. credebant igitur Physici, hos lapides , explosione quadam , e luna in tellurem esse ejectos. Calculabant erzo Mathema- tici, et inprimis Ill. DE LA PLACE et Cl. PoissoN, quanta vi corpus quoddam e luna esset projiciendum , ut in tellurem perveniret, et quanto temporis huic cursui opus foret. Eorum commentationes nullo modo inspicere potui, sed ex Ephemeride, cui titulus Connaissance des temps, A?. 1804. pag. 405, opinari coepi, POIsSON, in sua com- mentatione, posuisse, corpus in tellurem pervenire motu rectilineo , neque'igitur sub quodam angulo (quemadmodum nos posuimus,) projectum , sed in directione radii vecto- ris, de luna ad tellurem ducti, Loco enim laudato legitur; , PoissoN invenisse: yim RESPONSIO 4» QUAESTIONEM' ASTRONOMICAM. 21 vim projectionis tantam este debere , ut. corpus , primo iemporis vecundo , libere percurrat spatium 2300 metrorum ' ; nos invenimus spatium 36co metrorum : unde igitur tanta diffe- rentia, nisi PoIssOoN projectionis angulum multo minorem sumserit quam 459 , uti nos supra fecimus? Sed cum de angulo projectionis, loco citato , non loquatur, tacite, ut opinor, supponitur, illum angulum nullum esse; idque nunc paullo confirmare conabor sequenti solutione minus generali , in qua eandem sequar rationem , quam ipse POISSON praescribit, in suo opere Zrai/ de Mec, 1, pag. 294 et sqq. 1II 95, Ponamus igitur (Fig. 1), corpus e luna esse projectum , in directione radii vece toris TL, centra telluris et lunae jungentis; moveatur corpus, per totum motum, in hác directione, et excludamus eam ob rem motum rotatorium ipsius lunae. Versetur corpus in puncto C"; sit TC" 22 r, erit C"L — R — 7, ideoque fit aequatio (1) (vid, art. 7 3) in casu nins Wonv d m emm ww i- l- 9 € 9114929," 9 "a". Io M xum xh ED (K—77 (19) quae praebet integralem: — ' "it Q7 03M 95 C ) t » -— 5 zz CR — r) Eu OBMOSUUC UT vaa vn PN SG : : Oi Si initio temporis , id est in puncto S, ponamus vim. projicientem tantam , quae moveat corpus, primo temporis secundo, per spatium ZZ, erit in hac origine; Cin qua rT—R-—SL 9. 4: valssrisr sien Aon: t gp-L —E "FE x C; . ,* e. 5 p'ye Le "Cs 9 '. L (12) | M 0m z oM. 9M 9 : Eon - EM I$ «(y Lua e UR M en ! in illo puncto, in quo corpus quiescit, id est ubi viribus aequalibus et directe oppositis afficitur ,. eus T j 2p PA oM | 2 272 n -— —o; | et Lm——-— RIDGE SEMANA LUC 2 — o. B — t» Z5 x hZ T & TER RcpRAT 3 7, Ex prima aequatione sequitur, 7 — R .4/M : (V/M 4b 1/7) — valori distantiae cen- .trum T inter et punctum quietis; ex altera aequatione. habetur: [^ emy(-g 2m | | 2m ); TN C 5 quod« 22 OGIDEONIS JANI VERDAM quodsi in hac functione substituatur valor inventus ipsius z, obtinemus: TRAC, M "m. 2(vVM m edm y (ue usu BROCLEAIHAS) ous sus (ig) Hac functione determinatur spatium , quod a corpore primo temporis secundo confici debet, ut tandem quiescat in C"5 quod si in lac functione ponamus M — 4,90608.53?; 4490608 . 2? eue S R — 60.2; * — 595.0; R — & — $;.a, eamque porro subjicia- ? mus caleulo , invenimus : 2.7 — 1756 metris. Si igitur hoc spatium paullo majus facia- mus, V. C. — 1800 metris, corpus transgredietur punctum C", ideoque , majori vi a tellure attractum , quam a luna , in telluris superficiem pervenire potest. Hicce valor multum quidem differt a valore, quem invenit Po1ssoN, sed causam probabilem indicare anox conabimur, 26. Formula (I1) nobis praebet invertendo et sub-duplicando : 3x xor Tapeeq A Ro adquog » C t ST) 1i. aureo eds V C2MR 4- (em — 2M 4- CR) r — C£) De hac functione differentiali Cl. Po1issoNw animadvertit, eam sub forma definita mi« xime posse integrarig et si rite atténdamus , patet, ejusdem devolutionem in seriem con- vergentem , nisi magnis difficultatibus, at certe magno labori adstrictam esse. Si denomi- natoris trinomium fuisset quadratum , facile absolveretur integratio 5 videamus igitur quinam valor ipsi quantitati C adsignandus sit, id est, videamus quanta sit intensitas vis proji- cientis , quae ipsi C talem praebet valorem , ut trinomium illud fiat quadratum. In omni autem quadrato x? — 2azy -]- 4*y?, est quadratum coéflicientis secundi ter- inini aequale quadruplo primo termino, multiplicato per: :coéfficientem. tertii termini, id est, (24x)? — 44?a?5 ut igitur trinomium fiat quadratum , habeamus oposrtet : (om — 2M. CR)? — — 8MCR; (ponimus signum negativum , quoniam tertius trinomii terminus illo signo afficitur;) redu» cendo habemus s R?C? 4- 4(0m — M).RC d a4n — M»? 2 -—S8MRC; sive. R?C? 4- 4(M 4- ;$9).RC 4- 4(» —My-co; hinc invenitur : [0 — HYM EVE. Substituatur hic valor in aequatione ( 12 ) , quae tunc praebet has quantitates : e" oM om | e(VM- Vm» oM ,. om | e(V M—1V/ my. etd GEL "acr rape, E amy Feo QC) 97. Prima Jtt ob illum valorem vis projicientis, quo corpus attingit punctum quietis C" ( Conf, form. ( 13)) ; hoc valore adhibito , functio differentialis ( 14) fit in* tegrabilis, sed cum integralis praebeat tantummodo illud temporis spatium , quo corpus utitur ad perveniendum e luna in punctum C", illum valorem adhibere non possumus; al RESPONSIO an QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 23 alter valor multo est major, ejus ope eadem functio etiam est integrabilis , et cum hac majori intensitate impulsum , corpus certo per: puncrum- quietis transire debeat, obtinemus etiam tempus totius cursus. Invenimus autem in hoc. casu, 2./,— 1894 — fere 190072. Adest igitur inter hunc valorem atque illum, qui a Po1ssoNw inventus dicitar, differen- tia 4oo metrorum; sed nescimus qualem quantitatem llle massae ipsius lunae tribuerit 5. nos eam — massae telluris fecimus, sed ponitur nonnnuquam 7 — aii .M, et I 68,5 ri ias 58577 si hunc valorem admittamus, patet e formulis superioribus ; spatium. 2.47 áccedere ad 2100 metra ; ignoramus insuper quantam fecit auctor distantiam , tellurem. inter et lunam , et quantum radium telluris; mostro exemplo usi sumus media distantia et medio telluris radio; sed si maxima distantia et maximus telluris radius adhibeatur, mae jorem étiam metrorum numerum obtinere debemus, ita ut , quum variis hisce hypothesi- bus, spatium percursum propius etiam accedat ad numerum 2300, probabile aliquantum fit, PoISSON, in suo calculo ; angulum projectionis omisisse; 98. Admittamus igitur valorem C — — n ar ipe ex a. 7 — 18947 ortum, eumque in. formula ( 14 ). substituamus z - Ci'yuditetemesfatitgl o Le eetipll RR Uh. V. (MR 4- Com — 0M — 4 CVM m) r4 5 OIM - Vm s) y UE (vus — Pi - VAS o FER R.VyM — (VM — 4m).r — oRxax Ponatur Rz — 7? — 7?a?; erit 7 — : Le etr — Gg habemes igitug ] | Subtsituendo : KÉoíf—i—ycoR$. Eye AE ei dividatur bic productus fractus, modo cognito, in duas alias fractiones, quarum denominatores sunt. ($: hr x? Y" et MM. x? --.1/75 obtinemus.:: $73 Diumener oc: andi (Jo cEE -Em.a2).0s - folet, LMmxysoN.. T (VM—vapV Qusy ^ VMst qya)* invenitur autem : oV MEVmat 3s -G z(VM-Yv». seni m) Es) H- Pcia an z(V/ M--V my3x ? ——— à m Í i (Joey CUERAE UD - COCESE D 41) T aat 1 na: CE ECVM 4 Vm) .arc. tang. (2). vi ! p P DET VM py Ma ! Mi 9 : erit 24 ,GIDEONIS JANI VERDAM erit igitur integralis : R3 1( - ( T mer. E 1(/M 4- Vm). arc. tang. (x) — v Mm. y(RE-— £y. £f 5 PI— 4M 1 H 1 J atc. tang, (o x]^ — C 5; restituatur in hac functione loco x ejus valor [s] m ? ] determinetur deinde constans arbitraria C, ponendo £? — o et 7 — «5 obtitiemus tunc hanc integram temporis functionem : t WW PSRQUTE V7) FVRa TM a?) Be. VG -— 2*)] L2 zCVM-T Vn) [ «e tang. (zen 2) — are. tang. (* i La ?] m V Mn [e tang (ET) — dre, tang. (Or v2)p: 29. Numeris igitur absolvamus hanc formulam: est R — 60.25 a — 598.05 M — 4.90608 . 2? r V (Ra — a?) zc 4,03881.a5 V/(Ra — a?) — 7,68115.a; ergo: VCRe — 3?) — (Ra. — 4?) — — 3564734.25 RE wo). De 5150 V4 gps — ososgténdas. (E) 4.:90608.2?; m — ; hinc invenitur: S. m. unde innotescit : hu Log. gaps z: 8,83c0809 2 Log. tang. (eun ^( Ra. mia xii IND tang, 9 3^ 526" ,615 hic arcus mensura ipsius radii expressus aeqnivalet (— ) 0,0675186. dul Eodem modo invenitur j arc. tazg Ve ey — 1,4415363; ex quo habemus: poches T (re tang. (zc ay nap) ios Sic etiam obtinemus 2 V/Mn( are. tang. (Xr) 2 M i)- ierit: "e. (Ec; ORUM ?. hi 2533 T 0— 1,0262047.8 / . € «4 . 4 e. 9 ot onn SIS (KR) habemus igitur: m 3 FAM a) (CE ay — XR x lr - aa. (6033.2 ME 4, 947345) ' 0,7359144 «2 ) — — $48885" — 4a. 2 óv ur 5s T. 459.-- 1 Signum negativum inde oritur, quod coórdinatarum. origo opposita sit origini temporis, et. cum . tempus crescit ,- coordinata f disinuitor , ideoque alierum ratione SESS n ne- gativum est, Tí E E RESPONSIO 4p QUAESTIONEM ASTRONOMICAM,. 25 "s Cl. POoIssoN invenit 7 — 9 diebus 5. differentia igitur est. unius diei et dimidii sed attendendum est, nos adsumsisse spatium, a corpore prima temporis particula percure« sum, — 19oo metris, cum vero ILLE posuerit ?3o0 metra, $30. Patuit igitur ex nostro calculo: corpus, e luna projectum , tantz vi, ut primo temporis secundo percurrat 19oo metra, indigere 4 diebus, ad perveniendum e ]una in tellurem , dummodo in directione de luna ad tellurem projiciatur, neque in suo cursu ex hac directione depellatur, neque aliquam patiatur resistentiam , veluti aéris atmospherici resistentiam , quam, aequeatque POISSON, prorsus omisimus, Atque naec habui de problemate proposito , quae solvere potui; quae ut ita a - VIRIS CLARISSIMIS postulentur summopere opto; tum enim nil mihi restat in praesenti, nisi ut EoR UM in judicando indulgentiae, etiam atque etiam commendem hanc scriptiunculam , quam sentio esse levissimam et nulla laude dignam, si falso opina- tus sim, decalculo Cl. Po1ssoN, etsi generalis illa solutio , quam instituere tentavi , absolvere autem non potui, imprimis postularetur. SYMBOLUM. Defui in magnis , nec tamen labor defuit tiec cura, rd 1 ' M ! [ i * GAS me , 9u^r0,. DaTfb matebmc ehm nme sxos iw duit lits [Low ^ud Da. adwt o i5 aresodium rnt TTOMT i pina meritur qunstti 10:058 05 Lib HRS as" | Yd. uta VEO [ Ho ! ; 1/1" 59. iud e BEL foy nani go, sed Ot] LE TT——Á NITE f ) ni du ai 5380. perse atgtto e CEREHOEN igi 2n : " qurp , o5snrie eHti9geg ini iW oabtod IO. ofusie 5p NUT "m TE Lege rt ig ui t IE oti fiod zs ssloida "ies ü ew D aas SR ai Sca ile 6 rto ql ^om , Aiacis IRR ESARRRARÉ PARDO Oo EC catascidtess DLIREEETIT PET DE AA ANTONII HENRICI vax oz: BOON. MESCH, DELPHENSIS, LITT. HUM..CANDIDATI ET MED. STUDIOSI IN- ACADEMIA LUGDUNO - PATAVA , RESPONSIO A D QUAESTIONEM A NOBILISSIMO ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM A. MDCCCXXIV PROPOSITAM: Exponantur Humi sive Terrae fértilis natura , criteria et usus, PRAEMIO ORNATA D. vii. MENSIS FEBRUARII À. MDCGCXXY. HOSUM. WOODS. sza wav IDimr3mm WE OTHA. | QI íg65 XII 1 PIT | LIO. V iaoit T dst Tc rM IGLD MUH TIRES O11 1OS834 1 WJAVLITIOEIG 371000 ONMIBELIIBOW A MSXOITeSAUQ VIXZOOO0M .A^MUTLADIEY H3. "IE IH AOLTEICEETA MN. ; :LATIEOSOR Aw) 19 $iveloun. ,o19R wt, esr Bk P D i II AUASSUI"U eI2v aM. m ATA fO OIMTXASASST.: 219990 "a pucapos. Sonipus( ot Np» Sn EouQ QU.AESLTLONEM PH YSLGCXM. PUR UKUE CRBUACBUIUO vs tendido artem esse et nobilissimam et antiquissimam nemo facile dubitabit, qui ipsam artem ejusque historiam apud humaniores gentes cognitam perspectamque ha- beat. Non immerito enim illi. de humano genere optime meriti olim: dicebantur et nunc. dicuntur, qui multum ad hanc meliorem et fructuosiorem reddendam contulerint, iNam licet in agriculturà inprimis consuetudini et majorum praeceptis. et experientiae , quá fere. solà nititur, multum tribuendum esse censeam, tamen scientia et inventio mi- nime negligendae sunt; et sane ille felicissimus erit Agricola, qui, ut apud Poetam di- citur, forum .pozuit coSnoscere Cautsass | Ab eo igiiur tempore, quo agricultura nostrorum etiam hominum studiis, scientia haberi coepit, mulüi excellentissimo ingenio praediti viri huic suas, quas profitebantur , artes, ut Chymiam, feliciter consecrarunt , eamque omni Physices luce collustrarunt, om- nem omnino vitam huic scientiae consecrandam esse putanres j atque sic ejus pomoeria longe lateque prolata sunt. Enimvero ea. est agriculturae uberias, ut nullus in eà sit locus, quin si probe colatur, egregios. ferat doctrinae et uiilitatis fructus; habet tamen alius.alio. locus majorem praestantiam et commendationem, e quibus quidem locis unus est, qui fere praecipuus dicendus videtur ; nimirum de humo , quippe quae agrorum fer- tilitatem. auget et aptum plants praebet alimentum. Quum itaque a Nobilissimo. ordine Disciplinarum | Mathematicarum et Physicarum Academiae. Lugduno-Batavae propositam videram de humo quaestionem, . qualemcume- que tandem .de.humo | commentationem conscribere constitui, ut vel sic. meo amori hu- jus- scientiae satisfacerem., quo. me ardere semper gaudeo. In respondendo. autem pro- positam. quaestionem quam. proxime secutus sum, atque adeo primum dixi de humi na- tra, tum. de ejus notis, denique de ejus usu, atque ipsa.rei indagatio mihi manifestum ) A 2. £e», 4. ANTONI HENRICI vau pnzx BOON MESCH fecit, omnem sic de humo disputationem et comprehendi et absolvi posse, Ut aue tem ordo facilius perspiceretur, quo hoc argumentum a me tractatum sit, paucis die. cam, quid uno alteroque capite contineatur, Primum definivi, quid humus sit, vel cui materiei hoc nomen sit tribuendum , et enumeravi corpora, e quibus humus nasca- tur, ac conditiones, quae humi ortum concomitari solent. Ostendi porro humum non semper eamdem esse sed valde diversam, expositisque diversis humi speciebus, de ejus principiis simplicibus seu remotis egi. .Deinde varias rationes exposui, quibus varii variam humum explorarunt, quae cum mihi non prorsus placerent, meam etiam addidi rationem , qua in ed explorandá semper usus sum. His expositis, ad ipsam humum ejus- que partes accedi, quarum primae sunt fibrae illae parvae, quae fere omnem humum concomitantur, quaeque ejus partes sunt putredine nondum penitus corruptae, Mox egi de iis humi partibus, quae ab aquá suscipiuntur, earum indolem et notas indicavi 4 easque in diversa humo diversas esse ostendi. .Dein notavi naturam illarum humi pare tium, quae ab alcalibus solvuntur, illasque pro varia humo maxime varias esse proba- bavi, ut in humo acida, quae dicitur, cujus aliam speciem ejusque indolem indicavi, Dein reliquae humi partis maxime carbonicae naturam exposui, et tandem -sàáles, terras aliaque, quae in humo reperiuntur, enumeravi, rationemque , qua haec inventa sint, die cui, Sic igitur principiis et materiis, e quibus humus facta est, expositis, hujus notas explicui, et indicavi, quomodo acida, spiritus vini, ar, aqua, alcalia, et terrae quaedam in humum agant, et quomodo haec ab iis mutetur; notavi etiam humi pro- prietates physicas, quae dicuntur; atque sic apparuit humum materiem esse peculiaris indolis ac naturae, probe ab aliis materiebus distinguendam , neque cum aliis substantiis ex animalibus vel plantis ortis confundendam. Haec ergo in primo capite eodem or- dine, quo nunc ea retüli, exposita sunt, quod caput absolvitur notis ét proprietatibus tum ipsius humi, tum ejus partium , aliis post alias breviter relatis, ductis illis ex iis, quae antea longiori disputatione additisque experimentis probanda erant. In secundo capite de humi usu dixi, quem ex ipsius materiei natura et indole explicui, in eo etiam, egi de caussis et rationibus, quibus humus agrorum fertilitatem tantopere augeat, et quibus ipsas nutrire videatur plantas; cujus tamen mutritionis plantarum leges et phaenomena nondum omnia explicari posse,-quisque, vel me tacente, intelligit; atque ex eo etiam facile apparet, quod fere omnes hac de re auctores dissentiunt, et diversi plane diversas protulerunt sententias, lllud autem omnino mihi proposui, ut ea, quae vel alii probabiles auctores invenerint de hümo, et ego viderim, explicarem ex ipsius umi natura, atque illustrarem et confirmarem Agricolarum experientia et 'usn3 sic enim utriusque rei comparatione "utrique lucem afferre conatus sum. $i quis vero aliquid de- Siderat in iis, quae nova proposui, vel in iis, quae ab aliis observata addidi, ( nam ipsi mihi persuasum est me non absolutum quoddam opus lectori offerte) is meae aetati aliquid condonet cogitans, Plinium, egregium illum naturae scrütatorém et interpretem , cum RESPONSIO AD QUAESTIONEM PHYSICAM, 1 » 'cum multa naturae opera viderat et suo ingenio Aristotelis scriptis culto -adsecutus erat, scripsisse, zem arduam esse, vetustis novitatem dare , novis auctoritatem , obsoletis nitorem , obscuris. lucet , fastiditis aratiam, dubiis fidem , omnibus. yero naturam .et na« Zurae sum omnia. mQunnábc sPegeuxpos dE] i" DE HUMI NATURA ET CRITERIIS. Elo nomine cum veteres et terram et agros significarent, recentiores etiam fere eodem sensu hoc vocabulo usi sunt; deinceps autem eo de re Rustica' scriptores -et Chymici varias et plane. diversas res indicarunt. Nam alii humum vocabant illam terrae partem , quae arari solet; alii diversam diversarum terrarum miscelam; alii contra mi- gram materiem, post fermentationem putridam corporum mortuorum relictam, Ex hac scriptorum dissensione et. inconstantia aliquando ortos esse errores, quisque, vel.me tacente, intelligit, Nam ut e multis de uno dicamus; sic illij qui in agriculturae studio elaborarent, vel ipsi agricolae non intelligebant, «quid unusquisque auctor vel- let, et confundebant nigram materiem, quam nos Humum dicimus, cum terrís proprie sic dictis. Saussurius tandem , Einhofius, Thaérius, Humboldtius, hisque similes viri, de humano genere optime meriti, humi indolem explorarunt et humi nomine solummo- do hanc indicarunt materiem, quae nascitur et fit ex fermentatione putrida cum -anima- lium tum plantarum, et quae solo fertilitatem vel praebet vel auget. Sola autem, quae-coluntur,.plerumque continent terram siliciam, aluminam, calcem, magnesiam , oxydum ferri, .Ex harum diversa miscela soli varia natura fit et varium ei tri- buitur nomen, Verum lieet illae terrae optima ratione mistae et plantarüm incremento utiles sint, tamen hae ipsae, ut dein videbimus, plantas non alunt, verum -mistae de- bent esse.cum.aliis rebus nutritioni plantarum aptioribus, vel'ex aére haustis, tum vel praecipue ex corporibus animalium et plantarum ortis, So'uto enim vitae vinculo, ani- mantium et plantarum natura valde mutatur, partium cohaerentia solvitur, earumque no- vae fiunt et simpliciores copulationes, "Quae mutationes nomine fermentatiomum com- prehendüntur, quartüm putrida frequentissima est,'et plantis atque animalibus commu- nis. Haec autem vità amissa, calore, a&re et aqua mutantur; acidum carbonicum et.hy» drogenium carbonicum exhalant, edunt etiam vapores ammoniae, et aestudnt. Sic igi- tur principiorum alia fit copulationis ratio, alia eorum mascitur miscela; pondus minuie TUP, A3 6 ANTONII HENRICI vau pzg& BOON MESCH tur, color mutatur, et relinquitur materies nigra, levis et pinguis; haec Ifumus dici- tur (r). Verum conditiones, quibus animalia er plantae ferméntescant, adeoque lumus forme- tur, valde diversae sunt. Nam aliquando ea nascitur in aére, aliquando nullus a ris ad corpora fermentescentia aditus est: nunc nascitur aquae immersa, nunc tantumm odo ea vix humectata. Saepe nascitur in admistione aliarum terrarum , saepe rursus fere pura et sine iis admistis. Quo melius ergo putridae fermentationis phaenomena et con. ditiones cognoscuntur atqus intelliguntur, eo facilius de ipsius humi origine judicari potest; quippe cujus indoies acque ac reliquarum fermentatarum rerum varia est pro variis condiionibus, qvibus fermentarae sint. Animolia enim et plantae si in aére et in aqua fermentescant alia ;monstrant "phaenomena et alios cffectus , quam si vel aer vel aqua deficiat: tunc enim fezmentescentium rezum principia magis in se invicem agunt; quoniam aquae defectu illae non it explicantür$ illarum principia minus promte solvun- tur et.ab aquá. non suscipiuntur; atque saepius cálore et siccitate crusta. nascitur, quae satis.crassa impedit, quo minus aér s» -:s-et quotquot nati sint vapores per eum dis- sipentur, |Sic etiam , aére deficieite, ferineniatio lentius fit5 quod a&r non excipit pro. trusos vapores qui ferisencationem coerecnt, illiusque ipsius priücipià non copulantur cum iis rerum fermeaiescentium. Nunc isitur àoua dissolvitur; cujus'oxygenium cum carbonio acidum carbonicum et hydrogeniüm cum azoto ammon!am facit; cum contra, sí facilis. a&ris aditus accedit, azoti major est affinitas cem oxygenio a&ris, quam cum hy- drogenio aquae atque nunc igitur non ammonia, sed acidum nitricum mascitur, si in- veniat potassam, cum hac sese junsendo niiratem potaseae formaturum (2). Ex his arguments, quae si hujus loci esset, multis experimentis, a meriüissimo "Viro Srpri* ano Luiscio insütutis, firmare possemus, jam petere possumus hanc conclusionem: naturam et principiorum miscelam illius corporis, quod post fermentationem relinquitur , adeoque humi, noi semper eandem es:e, sed diversam pro diversis caussis, quae ejus originem concomitziae sint, Et certe humus in atre naia plus habet oxygenii, quam ea, quae eo destituti fuit; quod in fermentatione, qua illa formabatur, acidum carbo nicum aéris oxygenio confectum est; cum contra in hnjus formatione carbonium arripuit oxygenium ipsius materiei fermentatae, ^Caussae externae igitur sive conditiones ; quibus hu- (1) Vid, Theod. de Saussure, Rech, Chim, sur la: Vegetation pag. 135. A. Thaer, Grund, der Ra» tionellen Landwirthschaft D. IL, pag. 107. Uerlyn. 1809. — Einhof in Archiv | der Agricultur Che- mie. von Hlermbstadt, B. II. pag. 338, et in Neues allgemeines Journal.der Chemie von Gehlen D. VI. pag. 373. (22,À. van Stipriaan Luiscius , Verhandeling over de oorzaken, verschijnsels en uitwerksels.dez Merrotting in plantaardige en dierlijke zelfstandigüeden, pag. 190. Rott. 1795.. RESPONSIO a» QUAEST|ONEM PHYSiCAM. ; Tumus. formatur, haud exiguam. in eam exercent efficaciam , adeo ut ab ills hujus ferti- litas omnino dependeat; quoi sola humo acida probari possit, Sed hac d: re. ulterius videbimus ,. cum de, ipsius. humi principiis agemus; hoc loco dicere sufficiat, omnes illas caussas et.condiiones post Saussurii, Tha?rii, Einhofii, Kortii aliorumque labores nunc non. plane, esse: cognitas, earumque, effectus minime omnes adhucdum explicari posse* Sed. aliquomodo diversa etiam humus est, ex animalibus orta.ab ea, cui plantae originem praebuerunt; neque haec, semper eadem. videtur, sed et varia nonnihil pro variis plantis [- quibus OTi. Cumque in aliis. plantis ,collam , in aliis albumen ovi et gluten, in aliis gummi.et extractum; maxime inesse ostenderint Chysmici, existimat Hermbstadtius , hu. mi principiorum miscelam, natae e fermentatione singularum plantarum, eandem. mon- Strare. diversitatem , .quam, monstrant, ipsae, plantae ante fermentationem (1)... Quam sententiam. tamen neque; Hermbstadiius , neque ali postea experimentis probarunt 5. atque hanc, diversitatem non adco magnam, esse me mea experimenta, cum humo, e diversis plantis, instituta , de quibus . dein dicemus, docuerunt, Est tamen quaedam .varietas in humo pro diversis plantis j. e, quibus .rata.: Inveaicus. enim .in. humo. acida . illius, gene- ris, quod: Germani ,vocant. Haidhuamus eandem, materiem adstringentem ,. quae reperitur in planta. nempe Erica. vulgari j. quae huie orium .praebuerat. ., Verum licet humi sub variis conditionibus ortae,varia principiorum copia et aliarum rerum. admistio sit, .et; aliquomodo diversa pro. diversis corporibus.e quibus nascitur, certis tamen componitur, principiis.et. certas monstrat proprietates! quibus. ab. omnibus aliis. materiis distingui et potest et.oportez. . Nam .universe illud dici potest. quod. ne- scio an ab aliis dise;ie dictum sit, aeque ac fermentetione vinosa, sive mustum uvarum ferveat , sive pomorum succi , sive, mel et aqua, semper tamen spiritum vini nasci, atque fermentatione acida cum cerevis? ae; tum, vini qualiscunque acetum fieri, sic etiam. fermen 4atione putrida, omnino. certa quaedam fieri e diweriseimias materiis..corpora, ammoniam, acidum nitricum ,. humum. (t:221 «d. 3t ) TET . -Humus. autem iisdem . componitur principiis simplicibus y ac.corpora,! e quibus facta pet sed diversa copiae et copulationis raüones carbonio igitur , hydrogenio , oxygenio , azoto y, quibus. accedunt, sales quidam;, et oxyda ferri et magnesii, Carbonium in humo semper. augeri ,. quo magis ac diutius fervor. progrediatur 4 observavit. Saussurius,- Hujus .phaenomeni ea videtur esse ratio, quod plus hydrogenii exhaletur quam carbonii; quod igitur tandem majori copia relinquitur, quam qua antea in plantis vel animalibus inve« niretur. Et ex omnibus Saussurii experimentis, quae et fide et dignitate plurimum va- lent, etiam videtur constare,:-plantas- plus oxygenii et minus carbomii continere , quam humus ex illis nata.conüneat (2)3' quod forsitan etiam dicendum est de fermentatis prin- (1) Vid, Hermbstadt , Archiv der Agric, Chem, B, V. pag. 134» (2) Vid, Saussure l.l, p. 163 — 165. $. ANTONII HENRICI vau nz& BOON MESCH' principiis animalibus. Atque sic plus azoti item in humo invenitur, quam in materiis, . unde facta est, Si rationem hujus observationis experimentis ab eodem Saussurio institutis firmatae; reddere velimus, animadvertendum est, omnia corpora et animalia et plantas iu are fer- mentescentes fere nihil azoti exhalare. Hac tamen una caussa non fieri videtur, quod ex. humo tam magnam ammoniae quantitatem comparemus ; etiam in caussa videntur esse in* secta, quae in ea vivunt, moriuntur, et involücra' et alias partes, animales omnes, re- linquunt ( 1). Constat enim etiam , ex Brugmansii Viri Cel, observationibus plantas sua alere. animalcula, et multas aliquando multa (2); et in variis humis varia etiam habitare insecta-docuit Kortius (^3 ). Ut autem-experirentur Chymici, quibusnam- principiis Riumus constaret, vel ut proe barent:. eam illa continere , quae diximus, humum satis valido igni tentárunt, quo paras runt acidum carbonicum, hydrogenium carbonicum , aquam cum pyro lignate ammoniae ; et carbonate ammoniae, oleum bituminosums atque reliquae partes, quae calore vix affi ciuntur, neque in vapores committuntur, in vase relinqüebantür (4 ).. Merito igitur concludebant humum constare carbonio, hydrogenio, oxygenio, azoto, aliis, WVerüm tali ratione materies non tales, quales in humo sunt; ostenduntur; sed maxime calore mutatae; et obtinentur principia simplicia (remota), cum. primum in composita ( pro- xima) inquirendum esset. Sed ejusmodi analysis alia-est difficultas ; quae minime negli- genda est, Nempe hoc modo minime ostendi-potest, quibusnam una humus ab altera differat, cum, ut jam diximus, non omnis-humus sit eadem, sed diversa; cumque" me mea docuerint. experimenta, ex omni humo licet diversae indolis, 44770 acida nempe et. humo. pingui (5), eadem fere obtineri principia simplicia, paullulum diversa quidem copii, non tamen.ed, ut cujusque. generis humi sibi priva indoles exinde cognosci et distingui possit. Aliam igitur humi cognoscendae naturae viam ingressi sunt Hermb- stadtius, Cromius et Kortius, de. qua nunc breviter dicemus , ut ostendatur, quomo- do. hujus. fertilis terrae principia sint cognoscenda, et simul appareat, quam viam nos see cuti simus, Hermbstadtius: autem. hanc proponit analysis rationem. liumum soda-aquá diluta esse decoquendam , et eam. commendat, quoniam. ea soda omnis humus, exceptis partibus (1) Vid. Saussure.1.: 1: pag. 166. (2) Vid, S. J. Brugmans, commentatio de Plantis' venenatis et. inutilibus, C3) Vid, Korte in Hermbstadt's.Archiy der Agric, Chem. B. VII. pag. 123. 1817. (4), Vid, Saussure 1. 1. (5);Pinguem humum voco eam, quam Germani AMj/der dicunr. . prO. RESPONSIO A» QUAESTIONEM PHYSICAM. 9 maxime carbonicis , solvitur, et deinceps addito acido humus praeceps datur (1r). Ve- rum, ut recte animadvertit Kortius , sic negliguntur illae humi partes, quae ab aqua suscipiuntur (2), et quarum summam esse plantis et utilitatem et praestantiam docuit Saussurius, ut postea videbimus, Et revera Kortii sententia exinde jam probatur, quod, licet tantum acidi additum sit, quantum ad sodae saturationem sufficiat, tamen liquor flavus manet, ut ipse alirmat Hermbstadtius, et ego vidi; quod certe indicat, humo: rem adhuc continere humi partes, 'quas aqua solvit nec facile de se dimittit. Quam ob rem Cromius censet, humum primum aquis excoquendam esse, donec hujus color non diutius mutetur, ut inde, decoctis aquis, partes, quas susceperint, obtineantur; deinde reliquam humum cum alcalibus excoquendam esse, donec et illa nihil amplius solvant , et ex iis additis acidis solutas partes praecipites dandas. Sed cum videret liquorem , ad saturationem additis acidis, flavum manere, spiritu vini illas adhuc solutas pàrtes deponendas esse existimat ( 3)» Verum animadvertere liceat, et hanc rauonem quamquam accuratiorem mihi non prorsus placere; quippe et sic illae humi partes negliguntur, quae neque aquis neque alcalibus solvuntur; et praeterea materies non cognoscuntur eae, quae semper cum humo commixtae sunt, vel eam concomitari solent. Igitur alíam quaesivi et elegi viam, quam in humo cujusque generis exploranda semper secutus sum, lNimirum certae hu- mi quantitai aquas puras allfüdi, post quoddam tempus eas per chartam colavi, et per. colatas exploravi, ut definirem, quaenam principia aquae frigidae illae suscepissent, Tunc éandém humum tamdiu excoxi, quamdiu aquae colorabantur, et has percolatas biud una ratione exploravi. Dein reliquas humi partes primum spiritu vini tractavi et üein addita potassa tamdiu decoxi, quamdiu liquor colorabatur, solutam vero ma. teriem acido hydrochlorico vel sulphurico diluto deposui, depositaeque naturam quaesi- vi. Tum reliquis tandem humi partibus, atris illis , neque aquis neque alcalibus sol- vendis, affudi acidum nitricum, quo facto, calore etiam aucto, partim ab aqui par- tm a spiritu vini materies suscipiebatur. Denique ultimas humi pártes ussi, aéres in excipulis comparavi, in altero vase reperiens quicquid neque aquà neque alcalibus ne- que acido susciperetur. Quam humi analysis rationem , lubens profiteor, non nisi post crebra instituta experimenta inveni. Postquam autem Physici vario modo humum explorare coeperunt, eam valde diversam invenerunt, ejusque tria praecipua posuerunt genera, et distinxerunt Aumum pinguem , : Aus (1) Vid. Hermbsiadt in Megazin der Naturforschenden Gesellschaft in Berlin, jJihrhang V. Quartal 2, pag. 124. : (2) Vid. Korte in Hermbst. Archiv. B. VII. pag. 9o. (3) Vid. Crome, Agronomische Beijrage in Hermbst, Archiv. B. V. p3g. 355. 1612. » 10 ANTONII HENRICI vax nz& BOON MESCH humum acidam et humum atram (1); numerantur et aliae species, quae tamen ore nes ad unum trium memoratorum generum vulgo referuntur. De diversis autem princi- piis in diversa humo nunc videamus. In omni humo cujuscunque generis reperiuntur fibrae fere integrae, vel nondum pu- tredine penitus corruptae, partes et quae aquis, et quae alcalibus solvuntur, partes quae carbonicae dicuntur, diversa salia, alia. De his ita seorsim dicemus, ut simul appareat, quibus harum diversarum partium una humus ab altera differat. Fibrae, nondum putredine satis corruptae, tenuissimae sunt, et nunc. plures sunt, nunc numero minores, Licet tales , quales in humo adsunt , aquis non suscipiuntur , adeo» que plantarum radicibus minime hauriuntur, tamen non negligendae sunt, quoniam teme pore ipsae in veram humum putredine convertuntur. Cum enim humus vel potassa vel soda vel calce excoquatur, relinquuntur, quoniam neque aquá neque alcalibus sol- vuntur; aére tamen sic mutantur, ut deinceps comminutae et corruentes magis solubis les fiant, atque continuo magis humi omnes proprietates monstrent. Calore sic mutare tur, ut forment aquam, oleum pyro-animale, acidum carbonicum et hydrogenium care bonicum; exhalant etiam odores ammoniae (2), et cinerem relinquunt, in quo repe- riuntur eadem salia, eaedem terrae et eadem oxyda metallica, quae inveniri solent in humo. Nunc autem de illis humi partibus videamus, quae ab aqua suscipiuntur, quarumque indolem accurate explorare summi est momenti, quoniam, ut dein videbimus, hae ad plantas nutriendas plurimum conferunt, Cum igitur humus excoquatur, aqua solvit eam partem, quam extractum omnes vel etiam germanice oxyZuZrier humum vocant ( 3). Haec materies aquae vel flavum vel fuscum conciliat colorem et saporem subamarum; nec acidi tamen nec alcali monstrat indicium. Talis solutio neque acidis neque alcali- bus turbatur, his tamen illius color aliquomodo mutatur. Sales metallici vero hoc ex- tractum ex humore deponunt sub forma floccorum : quales deponuntur sulfate aluminae , hydrochlorate stauni , acetate plumbi , nitrate hydrargyri et nitrate argenti , et hi flavi colo- xis sunt; magis fusci coloris hydrochlorate et sulfate ferri. Kortius autem probavit, illud , quod depositum est, non rursus ab aquá posse suscipi (4), quod et mihi constitite illud autem animadverti velim: ex hoc experimento partim explicari posse caussam, quare sulfas, ferri plantarum nutritioni et incremento adeo noceat aliquando , et agri, qui vel hoc sale vel oxydo ferri abundant, adeo sint infertiles, Nimirum iis extractum aqua (1) Sic voco humum illius generis, quam Germani dicunt ver&oA/?, (2) Vid. Crome l. l. in Hermbsr, Archiv, B. V. pag. 356 et 359» (3) Vid, Hermbstad?s Archiv. B. V. pag. 138. C4) Vid, Korte l. l pag. 93. et Crome 1, l, pag, 360. RESPONSIO A» QUAESTIONEM PHYSICAM. II aqua fit insolubile; adeoque impeditur, quo minus illa fertilis terrae pars , aqua soluta, plantarum intret radices, Quod autem de salibus metallicis diximus , idem valet de hy- drogenio sulfurato. Hoc enim etiam extractum ex solutione in aqua praeceps datur, ne- que dein ab ea rursus suscipi potest. Ex quo experimento, primum etiam ab eodem Kortio (1) instituto, et a me eodem eventu repetito, explicari potest constans illa Observatio, humi ex locis semper humidis vel paludibus desumtae tantillum aqua posse solvi. Scimus enim ejusmodi paludes multum exhalare hydrogenii sulfurati; et quare falis humus saepissime adeo sit infertilis, ex aliis caussis, egregie tamen ex hujus etiam in humi extractum actione explicari potest, Enimvero veluti salibus metallicis et hydrogenio sulfürato, sic etiam acre hujus extracti Solutio mutatur ac turbatur. Nempe cum aéri exponatur, humor tunicula quadam obtegi- tur, quae concutiendo dein cadit, et extractum est; quod phaenomenon tamdiu obser- vatur, quamdiu aqua extractum solutum tenet (2). Quod de humi extracto Thaerius et Einhofius scripserunt, ego etiam vidi. De plantarum autem extractis aqua solutis idem jam observaverat et docuerat Fourcroyus (3). Uti ergo omnes conveniunt in eo, üt hanc extracti mutationem adscribant aéris oxygenio, sic dissentiunt de ratione, qua oxygenium in extractum ita agat. Nam alii hancce extracti praecipitationem fieri existi- mant, quoniam oxygenium se ipsi extracto jungit (4)5 alii hoc phaenomenon sic expli- carunt, ut scriberent oxygenium arripere extracti carbonium et sic facere acidum carbo- nicum, et hydrogenio et oxygenio junctis, aquam formari, unde extracti partium copula. tione mutata, hoc non diutius ab aqua vel suscipi vel retineri posset. Hanc autem sen- tentiam novis experimentis probavit Saussurius (5), et hacin re Einhofium (6) consen- tientem habet, Et revera cum operae praetium videretur et hac de re instituere experi- Tnenta, duas campanas sumsi, quarum alteram aére hydrogenio alteram aére oxygenio implevi, et in utráque posui extractum humi aqua solutum, atque reliquum aérem aqua purissima , et ante experimentum nullum acidi carbonici indicium monstrante , exclusi. Post aliquot dies aqua in companam, quae oxygenio impleta erat, paullulum adscenderat, et aliquid extracti erat depositum. In altera autem hydrogenio impleta ne- que hoc neque illud observávi; humoris tamen, scilicet extracti solutionis ; odor aliquo- mos (1) Vid, Korte |, 1, pag. 95. (2) Vid. Saussure 1, |, p. 172. Einhof in Hermbst. Archiv. B. II. pag. 344. in Journal von Gehlen. B. VI, pag. 377. Thaer. Op. laud. B. II. pag. 110, Crome l1, l, pag. 361. (3) Vid. Fourcroy in Annales de Chimie tom, V. (4) Vid. Fourcroy, Op. laud. (5) Vid. Saussure 1, 1. pag. 126 et seqq. (6) Vid, Einhof, in Op, laud. 12 ANTONII HENRICI vau pEz&R BOON MESCH modo mutatus erat, Aquam autem, quae in illam campanam adscenderat, aqua calcis tentavi, illamque aliquantum turbari vidi; monstrabat igitur acidum carbonicum: unde ergo apparet, non nisi aéris oxygenium sic agere in extracti solutionem , ut illud de- ponatur, atque simul oxygenium arripere extracti carbonium, quippe quod natum aci. dum carbonicum monstrat. Hoc autem experimentum , nimirum extractum humi aére ex solutione deponi, observatione egregie confirmatur. Nam postquam pluvia in arvum cecidit, aquae in liris, quae dicuntur, collectae cernuntur tunicula splendente obtectae , quae extractum humi est ab aqua susceptum, aére vero mutatum; quod phaenomenon solertes agricolae laudare solent tamquam indicium fertilitatis arvi. Sed animadverten- dum est, non semper ex eo posse probari agrorum fertilitatem ; nam egregie, ut solet, observat Einhofius, idem observari etiam in terra fere nihil humi, multum vero oxydi ferri, continente; tunc autem haec tunicula formatur oxydo ferri, quod, radiis solis oxy- genio amisso, diversicolor aquae supernatat (I). Extractum autem sic oxygenio e solutione depositum non rursus aqua solvitur , alcalibus vero solvi potest, et nunc maxime convenit cum altera humi parte, de qua mox agemus. Cum haec hujus extracti solutio lente decoquatur, tandem illud siccum fit, peculiaris odo« ris, saporis aliquomodo amari, nec tamen ingrati, fusci coloris, quod nunc alias) quam antea, monstrat proprietates, Nam cum antea totum ab aqua susciperetur , nunc tantum» modo pro parte eà solvitur, quod experimentis edoctus affirmo, cum Kortius (2) contra Cromium (3) scribit, illud totum ut antea aqua esse solubile. Eadem hujus phaenomeni caussa est, quam ea, cujus mox|rationem dedi; atque hujus etiam. in« ter decoctionem aéris actione tunicula nascitur, quae, humore concusso, fundum petit, Parvam tantummodo hujus extracti partem in se suscipit spiritus vini; illius autem partis, quae non ab eo solvitur, color mutatur et flavior fit, et fere omnis ab aqua suscipitur. Hanc solutionem vidit Einhofius sulfate aluminis, calore aucto , solutioni- bus vero stanni sine calore aucto turbari; chloricum eam non mutat, Illud autem ex- tractum quod spiritus vini solvit, destillatione spiritus facta saporis amari est, et aquá solvitur; e qua solutione chlorico, sulfate aluminis et hydrochlorate stanni sine calore deponitur, Nihil vero hujus suscipit aether sulfuricus. Praeterea in a&re humidum fit, muitumque imbibit àquae, quam proprietatem minime monstrat illud quod spiritu vini non solutum est; atque post aliquot dies omnia acidi contenti monstrat indicia, et dein» de ejus odor ingratus et putridus fit; exhalat etiam vapores ammoniae, si cum calce vie và (1) Vid, Einhof in Hermbstzd?s Archiv. ]|;!, pas. 344 et seqq. et in journal von Gehlen B. VI. pag. 377. (2) Vid. Korte I. lI, (3) Vid. Crome l. 1. ————P——— — 12 DN RESPONSIO a» QUAESTIONEM PHYSICAM. 13 vA tractetur (1). Ex quibus omnibus satis apparet indolem 'extracti, quod spi. ritus vini solvit, et illius, quod ab eo relinquitur, esse diversam, illudque inprie mis maxime convenire cum eo plantarum (9): quam autem quo ad humi usum et praestantiam plantis, hisce ejus extracti proprietatibus bene cognitis , petere possimus conclusionem , deinceps dicemus. Hujus igitur naturae est illa pars, quam aqua et e humo e putrescentibus foliis facta et e humo ex fimo vaccarum orta solverat, utra- que enim ad analysin usus sum; utramque etiam adhibuit Einhofius in iis experimen- tis, quibus mea experimenta probavi, Similis fere naturae et indolis materiem , quae fusca erat, etiam comparavi decoquendo cum aqua humum e foliis quercuum et pino- rum factam. Verum praeter illam materiem , exstracto plantarum similem, in hoc hu- more etiam inveni parvam admodum principii coriarii quantitatem , quod mibi ostendit ichtyocolla. Nunc autem animadverti velim, praeter hoc extractum in humore, quem vel humo aqua affundenda et cum ea conquassanda , vel cum ea decoquenda obtineri dixi, in- esse et alias materies, quae semper fere in humo reperiuntur, quas ergo fere neglectas - a quibusdam, vel vix verbo memoratas miror. Ego vero hunc humorem varia ratione exploravi, et vidi, illum hydrochlorate hydrargiri non turbari, indicio, quod in eo car- bonates alcalini non inerant. Acidum sulfuricum etiam nullam excitabat effervescentiam 5 deponebatur tamen eo pulvis albus, qui deinceps examinatus visus est esse sulfas calcis. Oxalate.potassae humor turbabatur et deponebatur multum oxalatis calcis; liquor autem continebat hydrochloratem. potassae, ergo multum inerat hydrochloras calcis, quod sal in omni humo abundat, Praeterea humor continebat hydrochloratem potassae; nitrate ar- genti.enim turbabatur ac deponebatur hydrochloras argenti; liquor autem continebat tantillum. nitratis. potassae. Sic acetas plumbi illum turbabat ac deponebat sal, quod examinatum apparuit esse phosplhas plumbi; in humore vero inerat tantillum acetatis potassae et sodae; ergo continebat phosphatem potassae et sodae: similia experimen:a eodem eventu saepius repetivi, dissimili tamen ratione ea institui, Nam cum ejusmodi humor, ut dixi, praeter alias et extractum continet, difficilius de praecipitatis judicari potest; quoniam et ipse flavus humoris color impedimentum est, et multis, v. g. hy. drochlorate hydrargiri et nitrate argenti etiam extractum simul cum alis partibus prae- ceps datur. Jgirur aliam ingressus sum viam; nimirum primpeum idem extractum len- te combussi, et combusto nigro et carbone abundanti aquas fervidas et dein acidum hy» dro. (1) Vid. Einhof Op; laud, pag. 376. et Saussure l. 1. pag. 174. (2) Vid. inprimis Friedw. — Drandenburg, in Journal de Physique, de Chimie et d'Histoire Naurele tom, Lxvi, pag. 434. Paris 1808, B 3 14 ANTONII HENRICI vaN nzR BOON MESCH drochloricum affudi quas. per colatas et limpidas eádem ratione, quàm memoravi, et eodem eventu tentavi, Horum autem experimentorum rationem, qua institüta sunt, et eventum, quem monstrarunt, accurate indicare opérae:. preiium judicavi , cum illae humi partes viderentur ferme omissae, atque ab aliis. ratio , qua hoc vel illud invenee rint, minus accurate esset indicata. Et revera minime.spernendae erànt hae humi par^ ies, quippe quas simul cum extracto humi a plantis hauriri et alii, maxime autem Sause surius docuit; atque haec sententia deinceps non dijudicari potuisset, misi primum proe batum fuisset, hasce partes et in humo inesse et ejus extfactum concomiitari. Sed modo dixi, me humi extractum ussisse; idque partim feci, ut sic sales et terrae facilius dignoscerentur, partim etiam ut sic de ipsius extracti principiis judicare possem, Vapores ergo et aéres, qui. sic protrudebantur, excepi, iique erant ut humi, acidum carbonicum, hydrogenium carbonicum; item aqua foerens, forte aliquan. tum olei pyro-animalis secum ferens; odor etiam percipiebatur ammoniae, ammorniamque sic fieri ex extracto probabat cyaneus color solutionis cupri, quam affudi in excipu» lum, in quo vapores excipiebantur. Principia ergo extracti hümi sunt carbonium, hy« drogenium, oxygenium et azotum, peculiari copulationis ratione juncta, et cum aliis partibus, de quibus modo dixi, commixta, Copia hujus extracti, quod ab aquá suscipitur, nunc major nunc minor est in humo, etin varia humo varia; haec ea excoquenda demumni definiri potest, et ab ed etiam humi fertilitatis mensura sive modus desumendus videtur. Sic Aumus acida minus hujus aquá solubilis continet materiei, quam alius generis humus; illius naturam nunc explorem, ut simul appareat, quibus notis haec ab illa sit diversa. Cum plantae vel partes animales fermentescant in locis humidis, vel jam humus ibi formata sit, nec tamen tota aqua tegatur, acidi proprietates quasdam monstrare incipit et merito a rei rusticae auctoribus acida humus dicitur. Saepissime ejusmodi humus est in paludibus atque in pascuis et agris humidis, quorum superiora strata fere tota ex eà constant (1). Non igitur satis mirari possum multos auctores, qui ceterum de re rusticà bene meruerunt, de humo agentes, hujus generis humum plane omisisse, ne- que de eà ne ullo quidem verbo monuisse; inter quos nobilissimus — Chaptalius; numerandus est; qua in re gaudeo me consentientem habere acutum Schuble- rum (2). Quo igitur pauciores hujus generis humi naturam explorarunt et indicarunt, eo accuratius mihi illam investigandam et explicandam sumsi, Hu- (1) Vid. liber cui Titulus: Ueber Feldwirthschaftseinrichtungen nach der Verschiedenheit der Bodenarten und Localverhaltnisse, von Heinrich Schubarth, pag. 4o. Leipzig 1824. (2) Vid, Schubler in suis adnotationibus ad Chaptalii Agric, Chemie, B. II. pag. 329. Stutte gait 1824 RESPONSIO Ap QUAESTIONEM PHYSICAM, 15 "Hujus humi color niger est et sapor aliquomodo acidus. [Nimirum defectu aris, magna humiditate et cohibito aestu , ferventium animalium et plantarum fermentatio alia er singulari ratione fit. Initio enim fermentationis jam nasci videntür acida ea, quae reliquam fermentationem cohibent, ut omnis deinceps fervoris actus lentius. absolvatur. Nam nunc rerum fermentescentium hydrogenium arripit carbonium, "hisque junctis ex- halatur hydrogenium carbonicum; quo facto carbonium, reliquorum principiorum ratione habita, augetur, totaque miscela difficilius consumitur. Talis humus igitur cum excoe quatur, obtinetur humor flavus, qui est saporis acescentis et caeruleos plantarum suc. cos paullulum in rubros mutat, qua jam nota differt ab extracto AZumZ pinguis, cujus extractum minime eam mionstrabat proprietatem. —Excoquenda tamen humo acida cum aquá non omne; acidum ab eà avellitur, quippe quod cum ceteris humi partibus valde junctum ést, maxime autem cum extracto, quod alcalibus solvitur, atque hac in re conveniunt Einhofius ; Hembstadtius , Schaakius, alii ( 1 ). Haec humi acidae extracti solutio neque acidis neque alcalibus mutatur; haec tamen ei magis fuscum conciliant colorem, Solutionibus vero metallorum valde turbatur. Sic lis, aquá calcis et aluminis solutione turbari affirmat Einhofius (2); ego illud e solutione in aqua deponi vidi, ritrate argenti, nitrate hydrargiri, hydrochlorate stanni et acetate plimbi sub formá floccorum flavorum 5 magis fusco colore illud deposuerunt hydrochloras ac sulfas ferri,; Hujus humi extracti in aqua solutio aére non mutatur , "neque in humore nascitur tunicula, neque aliquid deponitur. Cum talis humor decoquatur, obtinetur materies füsca, odoris ingrati et saporis amari et acescentis. ^ Hanc rursus dein- ceps ab aquà posse suscipi scribit Einhofius (3 ), quod et ego observavi, sed simul vidi hanc minime solvere aquam, si calor ad decoquendum nimius fuerit; Cujus phaenomeni ea videtur esse ratio, quod calore aptius fiat extractum ad oxygenium arrie piendum et eandem monstrandam proprietatem, quam de extracto humi pinguis narra- vi. Quum vero humori, quo extractum humi acidae solutum est, destillando aquae sce cernantur, liquor obtinetur odorem acetatis ammoniae referens , quale sal ei inesse facile probatur. Nam si huic addatur potassa, decocta aqua, ex residuo spiritu vini acetas potassae obtinetur (45. 'Ex his igitur jam apparet, quomodo illae humi acidae paries, quae ab aquà suscipiuntur, diversae sint ab iis, quae coquendo aquá ab alterius generis humo separantur; eaque diversitas existimatur inprimís nasci ex acido acetico et C1) Vid. Einhof, in Hermbst. Archiv. l. l pag..353. in Journal |von Gehlen, .B. VI. pag. 378 Sqq. Hermbst, Grunds, der Experiment. Kamm, Chim. pag. 196. (2) Vid. Einhof, in Journal von Gehlen B. VI. pag, 380. (3) Vid. Einhof l. & et Crome 1, 1l, pag. 361. (4) Vid. Einhof 1l. 1, pag. 381. 16 ANTONII HENRICI vaN pnz& BOON MESCH' et phosphorico, . de quibus mox plura dicam, quae cum illis sunt commixta, Sed hujus humi extractum etiam se distinguit ab humi ,.pinguis extracto, quod illud neque adeo facile ab aquá suscipitur, neque aére sic mutatur ut deinceps diutius aquá non solvi possit, Nihil etiam humi acidae in se suscipit .vel spiritus vini vel aetber sul- furicus. Nunc autem barum partium humi indolem indagem ; quae non ab aquá su- scipiuntur, verum alcalibus solvuntur. Cum humus vel potassa vel soda; aqua soluta vel calce coquatur , humor nascitur fla- vi vel fusci coloris, pro quantitate materiei quae iis soluta est. llaec solutio per lon- gum tempus integra servari potest, antequam a?re mutetur et in ed nubeculae obser- ventur, Acidis tamen facile materies ex ed deponitur, maxime addito acido hydrochlorico , vel sulfurico dilutis, atque universe praestat uti acidis mineralibus, quam plantarum; vidi euim v. g. acetico ejusmodi solutionem non valde turbari, Cum ergo huic humori addatur acidum hydrochloricum vel sulfuricum , praeceps datur materies fusca, quae ab humore secreta et saepius aquá lavata et dein exsiccata pulvis fuscus est, qui monstrat proprietates eas, quibus apparet, maxime eum esse diversum ab eo extracto, de quo vidi. Neque enim ab frigidà neque a .calida aquá suscipitur, neque a spi- ritu. vini fortissimo; parvam enim ejus quantitatem solvit spiritus vini dilutuse Sole vitur tamen pro magna parte subcarbonate sodae et potassae, soda et potassa ipsa, am- imonia, calce etiam: unde egregie explicari possunt caussáe , quare cineres et alcalia soli fertilitatem aliquando augeant: sed hac de re mox ulterius videbimus. Denique si sic- cetur, corruit. et micat nec proprium. saporem. vel odorem-habet;-aére etiam mon hu. iescit, Sed illud etiam minime negligendum est, non omne extractum ab alcalibus so- lutum acidis deponi, sed solutionem: relinqui coloris flavi. haud absimilem vino. albo. Ut autem etiam illud secernatur, primum humori: addatur ammonia, quae jungitur cuim acido hydrochlorico (cujus plus additum erat quam requireretur ad sodam vel potassam saturandam ) et deinceps humor in vase porcellaneo decoquatur, —Relicia haec fusca materies maxima pro parte ab aqua suscipitur. Spiritu vini etiam quam fortissimo uti possumus; ,qui si addatur humori post ad. ditam ammoniam et decoctione spissiori facto tamdiu, quamdiu turbatur, tandem major extracti, pars sub formá fíloecorum fuscorum praecipitatur (1), quod extractum fere omnes monstrat proprietates quam illud, quod acida, deposuerunt, . Differt tamen ab eo, quod non a spiritu vini suscipitur; eam vero alcalia rursus penitus solvunt. De nique hoc extractum humi iisdem constat principiis ac illud de quo primo loco dixi- mus; nimirum carbonio, hydrogenio,:oxygenio et azoto, séd diversa ratione junctis ; quod (1) Vid, Cromme l.l. pag. 365» RESPONSIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. 17 quod urendo comperimus; obtinuimus enim eadem principia atque alterius extrac. ti, Illud autem relinquebat leviores particulas nigras et carbone abundantes, quae, ut docuit Kortius , non adeo facile in cineres rediguntur (1). Atque ejusmo- di est illa pars humi , quam alcalia solvunt, quamque alii exstractum humi alcali- bus solubile dicunt, ali humum oxydatam ( oxydirte ). Ejusdem maturae materiem etiam reperimus in humo ex folis quercuum et .pinorum factà; in hac humo ta- men eam concomitabatur principium coriarium, Sed, ut id hoc loco moneam , Bra» connotus, ustá rasura ligni cum potassà , comparavit materiem, quam 2z/mimium di- xit (2); cum ila materió notis convenire quamdam humi materiem postea invenit, adeoque perhibuit esse in humo u/mizium (3); ego autem hanc humi materiem ex- stractum humi dixi, atque, usta rasura ligni cum potassà, cum omnino fiat materies huic exstracto humi similima, propterea dicimus hoc modo e ligao fieri exstractum hu- mi, Praeferimus autem antiquam vocem. exszractum humi prae nova ulminii; quippe il- Jud Braconnoti ulminium differt notis ab illa materie, quae primum dicta est «/mizium , id est, differt ab ulminio, quod inest in alburno ligni, inprimis in cortice ulmi; no- tae, quibus differt, maxime hae sunt; ulminium alburni et ulmi solvitur aquà , et tribuit aquae spissitudinem , nullum autem colorem; at vero ulminium Draconnoti, id est, usti ligni et humi, solvitur aquá, nec tamen huic spissitudinem tribuit, at vero colorem flavum, subfuscum (4). Si igitur sint auctores , qui velint inesse in humo ulminium , hi significent ulminium Braconnoti, non ulminium alburni et ulmi. Hinc etiam explica- tur illa confusio, quae apud auctores de ulminio invenitur ( 5), cum duas dissimiles res, (1) Vid. Korte l. l, pag. 03 et 94. Cromme 1. l. pag. 363. (2) Vid. Annal. de Chim, et de Pbys, Tom, XI. p. 172. (3) Vid. Annal, de Chim, ou Recueil de Mem, concernant la Chim. et les Arts, et la Pharm. par Guyton etc. Tom. LXI. p. 19r. C4) Vid. Jahres-Bericht über die Fortschritte der Physischen Wissenschaften von T. Berzelius aus den Schwedischen übersezt von C. G. Gsmelin, I. Jahrgang 1822. p. 108. ubi legitur; Bracon. nor gibt weiter an, dass wen man Ságespiüne mit gleichen Theilen kaustischem Kali und mit et- was Wasser mischt, und die Mischung über dem Feuer in einem Silberüegel erhizt, wührend man bestindig umrührt, ein Zeitpunkt erscheint, wo die Sáügespine weicher werden, sich auf- Iósen und aufschwellen, Wird dann der Tiegel aus dem Feuer genommen, und die Masse in Wasser aufgelóst, so erhàlt man eine dunkele Flüssigkeit, welche Braconnot als eine Auflósung von Ülmine in Alcali betrachtet. ' Dieser Stoff scheint aber nach der Beschreibung, die ef davon gab, ganz áühnlich zu seyn dem braunen Extract aus der Ackererde, mit welchem er alle Eigenschaften gemein hat, wie Auf- loslichkeit in Alkalien. Fillbarkeit durch Sàáuren, wobey er sich mit den Saüren verbindet y schwarze Farbe, und Spsódigkeit in trockenem Zustand, (5^ Vid. Thomson Syst. de Chim. Tom. VIII. p.80, Thenard, Tom, III. p.418, Orfila, [6 Tom 18 ANTONII HENRICI vau nzx DBOON MESCH res, ulminium alburni et Braconnoti, uno nomine comprehendant; quae confusio tolli potest, modo duobus nominibus diversis duas res diversas exprimamus 5 si retineamus vo- cem zulminium alburni, et exszractum. humi. Itaque Braconnotus in humo non inve. nit ulminium, (ulminium enim dicit materiem, quae valde di(fert a materie 7/775» dicenda, sed quae omnino convenit cum illa, quam. nos exstractum humi diximus) sed in ea invenit exstractum 3 itaque tota Draconnoti disputatione nostra disputatio mire confirmatur, Hujus etiam extracti ab alcalibus. solvendi quantitas nom in omni humo est eadem , sed valde diversa, atque quo major est, eo minorem fertilitatem solo conciliat, imo sae- pe valde sterile facit. Quod et probatur ipsius materiei indole, et modis quibus fertilior reddatur, denique ipsá humo acidá, cujus saepius quartam vel tertiam partem facit. Nam cum humus acida cum alcalibus coquatur, pro maxima parte solvitur, dum ammo- nia exhalatur; de qua solutione nunc videamus. Ea aére non mutatur nisi post multum tempus; turbatur aquá calcis et argillae solutione, Nam argilla et calx se adjungunt ma- teriei solutae, cumque e4 deponuntut sub formá floccorum fuscorum, dum humor limpidus evadit. Idem faciunt sulfas fezri et cupri et hydrochloras stanni. Maxime autem acidis haec solutio mutatur. Nimirum cum huic extracto carbonate potassae soluto addatur acidum quoddam, praeceps datur materies, quae fusca nullum acidi praebet indicium 5. percolatus autem liquor, qui flavus est, continet acida, quae post hujus humoris decoctionem juncta in eo inveniuntur cum potassa, Non solum enim in eo reperiuntur acida, quae addita sunt ad potassam saturandam, potassae adjuncta, sed etiam acetas et phosphas: po- tassae, et aliquid ammoniae (I). Fusca vero illa materies ab aqua fervida suscipitur deponitur vero rursus pro parte, dum aqua frigescit. Hanc solutionem chloricum mutat et turbat; turbatur etiam ea aluminis solutionibus, hydrochlorate stanni et calce, quibus deponitur materies fusca, quae fere easdem monstrat proprietates quam decoctio hujus humi acidae in aqua. Sed diximus hanc materiem , quae e solutione potassae acidis deponi- tur,nullum acidi monstrare indicium, Quod autem non semper observatur. Nam si forte plus acidi addatur, quam requiritur ad potassam saturandam , extractum depositum licet Sae- Tom. II. p. 247. Traité de Pharmac. Theor, et Prat. par [. J. Virey. Tom. I. p.59, Edit. 3. Thenardus »enim scribit, ulminium ab aqua frigida non solvi, calidà parum, magis idem suscipi à spiritu vidi, maxime autem a potassa, Orfila conrra testatur, ulminium spiritu vini esse inso- lubile, maximam vero ejus partem ab aqua solvi. atque ex ea solutione ulminium spiritu vini de- poni; qua in re Vireyum consentientem habet, De ulminio autem inprimis Vauquelinus, in tomo annalium Chymicorum Vigesimo primo, Klaprothus, Smithsonus et immortalis Berzelius legen- di sunt, (1) Vid, Enhof in Journal von Gehlen 1. l. pag. 382, RESPONSIO AD QUAESTIONEM PHYSICAM. 19 &aepius aqua ablutum, acidi saporis est mutatque plantarum coeruleos colores in rubros. Vidit enim Einhofius, cum huic in potassa solutioni copiose adderetur vel acidum hy- drochloricum , vel sulfuricum, deponi materiem , quae, licet saepius aquáà ablota, tamen omnia acidorum monstraret indicia. Quod autem non fieri ab acido vel hydrochlorico vel sulfurico admixto, sic probavit. Hanc ipsam materiem rursus potassa solvit, eique tantum addidit acidi acetici, quantum ad potassae saturationem satis erat; et in ea solu- tione salina neque acidum hydrochloricum neque sulfuricum invenit, sed aceticum et phosphoricum ( 1 ). | Cum autem major humi acidae pars ab alcalibus solvatur, non vero ab aqua, exinde concludere possumus, humum acidam maxima pro parte constare extracto aqua insolue bili; atque exinde jam ejus sterilitas intelligi potest, quae tamen maxime videtur expli- canda ex acidis, quae non aqui, sed alcalibus àb e4 avelluntur, et quae impediunt quo minus aére humus mutetur, uti deinceps probabimus. Ustione ex humo acida comparavit Einhofius oleum empyreumaticum , acidum carbonicum, hydrogenium carbonicum , et humorem aquam, acidum aceticum et ammoniam soluta tenentem, Ci- neres e carbonibus post ustionem relictis facti continebant calcem, argillam , oxydum ferri et manganesii ,.et acidum phosphoricum (2). Quae acida non esse producta sed edücia acutissimi Gehlenii confirmatur auctoritate (3 ). Denique testatur idem Ein- hofius humum :acidam exhalare odores acidi acetici, si ei addatur acidum. sulfuricum fortissimum ( 4 ). Supra autem jam monuimus ex analogià et ipsius humiacidae naturà, illam esse saepius infertilem ; et hanc sane sententiam confirmat experientia, quí edocemur, solum vel agros talem humum continentes esse infertiles, eosque non nisi vilioris generis herbas alere veluti Carices, Juncosj et Eriophorum , quae herbae hanc humum acidam sic sem- per concomitari solent, ut in solo, in quo illae crescunt, semper humus acida invenia- tur (5). Sed (1) Vid. Einhof in Journal von Gehlen 1. 1, et in Hembst. 1. |, pag. 382. (2) Vid. Eirhof 1, 1. (3) Vid. Gehlenii annotatio ad Einhofii comment, saepius laudatam in Journal von Gehlen B, VI. P. 384, ubi dicit Gehlenius: , Sollten die Essigsiure, das Ammonium etc., die Herr Einhof fand , » wol in der That Educte und nicht vielmehr Producte der Statt gehabten chemischen Reaction » seyn. Es scheint mir, das man einen viel zu engen Begriff gehabt habe , wen man dergleichen nur bei der Reaction des Feuers als erzeugt ansah," — Cf, etiam cjus Journal B. III. p. 400. (4) Vid. Einhof l1. 1. pag. 390. €5) Vid. Thaer.!.1. B.IT. peg. I14 et r15. Einhof. l. l. p. 380. et ap. Hermbst. l.l. p.353. et Heinrich Schubarth. l, 1l, p. 44. Haee eriam, ut et Einhofii de acidis humo contentis disputa- tio, egregie confirmantur experientia et usu incolarum Promontorii bonae spei, qui agros du/ces dise C2 tin- 2o ANTONII HENRICI vau nzx& DOON MESCH Sed diximus etiam humum acidam soda, potassa, calce et aliis solvi, et magis aqu4 solubilem reddi adeoque fertiliorem. Etiam iliud egregrie probatur experientia. —Sclert enim sollertes agricolae tale solum corrigere huic admiscendis vel argillà albá, calce, vel cineribus cespitum , aliisque 5 quae, ut observavit Davius, hujus generis herbas destruit, melioresque producit (1); atque probatur etiam experientia agricolarum in Picardià, qui testantur in hujus regionis campis, in quibus multum terrae cespitosae invenitur, plures animalibus in primis vaccis et equis utiles herbas non repertas esse ante 93 fere-annos, a quo tempore cineres ad ejusmodi agros corrigendos adhibere coe- perunt (2). Sed vel praecipue hisce adhibendis humi natura: mutatur. Acida enim ar. ripiunt, quae plantis nocere et ipsius humi mutationem impedire scimus , extractum humi solvunt atque sic eam reddunt fertiliorem. Quum ergo attendamus ad naturam atque indolem praecipuarum humi acidae partium , et ad conditiones, quibus eam formari diximus, hanc humum valde similem esse quie busdam cespitibus videmus. Nam ex Thaérii, Einhofii aliorumque experimentis cone stat iisdem conditionibus, quibus humus acida nascitur, oriri cespites, qui non so» lum materiem humi extracto similem continent, et alcalibus solubilem , sed etiam aci- dum phosphoricum , cui alii deinceps acidum aceticum addiderunt ( 3. Uti tinguunt ab agris acidis: man versteht unter saurem Feld solehes Land, dessen Doden von Thon und Sand gemischt ist und nur binsenartige Gráser hervorbringt, zum Anbau eigentlicher Futterkráuter aber, vermóge seiner Lage , Hóhe urd aus andern nicht leicht zu erklàárende Ursachen durchaus nicht tauglich ist, Saures Feld heist es deswegen, weil das Vieh nach dem Genuss solcher Weide wirklich Magensiure bekommt, Nichtsdestoweniger ist sie dem Rindvieh besonders zutriglich ,und wenn es ein- mal doran gewóhnt ist, vertrágt es nicht wohl ein saftigeres Futter, ohne plótzlich abzumagern, Süsses Feld nennt man dagegen die fruchtbarere Gegend, die wahre Gráser und weiche Futterkráuter trágt, Die abgerundeten Hügel an den Füssen grosser Gebirge, zumal nach der Südseite hin, sind meistens s&ure Felder, Sie kommen nie tiefer als 1o0 Toisen über der Meeresflàche vor und grünzen nach oben hin an die Region der Süftgewichse und Felsenplanzen, Vid. Reisen im südlichen Africa van Hinrich Lichtenstein, Derlin, 1811. Th. I. pag. 99. Agricolae itaque hos agros acidos vo- éant, quoniam vaccae herbis in iis agris crescentibus utentes male afficiuntur, acido nimirum in ea- rum ventriculis exor:o. Forsitan ille morbus in ventri culis exortus animalium, quae in ejusmodi agris acidis pascuntur, nascitur ex acidis, quae in plantis in iis agris crescentibus insunt , quaeque acida illae plantae tunc ex ipso solo hauriant, Illustrant haec certe Einhofii aliorumque de humo 3cidà sententiam, et e longinquo etiam hic egregius Lichtensteinii locus probat, acida in quadam humi specie inventa educta esse. (1) Vid. Elementen der Agricultur Chemie von Humphry Davy pag. 369. Berlyn 1814. (2) Vid. Dictionnaire d'Histoire Naturclle par Valmont de DBomare tom, VII, pag. 139. — Sic coastat etiam Tussilaginem farfaram in agris Zelandiae non posse deleri nisi cineribus, Vid. Verh. van de Maatschappij van Landb. te Amsterd, tom. I. pag. 1C7 , 179 et 207. (3) Thaer und Einhof, Untersuchung zweyer Torfarten in Journal von Gehlen B. III. p. 46o Thae "n RESPONSIO Ap QUAESTIONEM PHYSICAM. 21 Uti igitur conditiones , quibus illi cespites nascantur, et principia, quibus cotistent conve- niunt cum iis humi acidae, sic etiam conveniunt ratione, qua cukurae et plantis alendis aptiores fiant; quae omnia omnem nostram de humo acida firmant disputationem, Nini rum agri cespitosi, qui plerumque constant plantarum partibus non satis distructis et ácidis, egregie corrigi solent cineribus, argillà albá et calce; quae se adjungunt acidis ; reliquas partes magis destruunt atque ex iis humum formant; adeo ut cespitibus in pul. verem redactis si addatur decima eorum pars calcis vel potassae vel cinerum, fertilissima formetur terra ( 1 ). | Verum etiam aliae sunt rationes quibus solum humum acidam continens , fertilius reddatur. Nimirum in iis aliquando glebae uruntur , quo facto per aliquot annos tale solum laetam fert segetem , si modo stercoretur. De hac operatione multi mul- ta scripserunt, inter quos non pauci, qui hanc tamquam inutilem abjudicarunt, Sci- mus vero hac ratione multos agricolas in diversis regionibus usos esse magno emolu- mento, et nunc uti, Sed cum disputarent de glebarum ustionis utilitate, simul eti- am dissentiebant de ratione , qua agat in soli indolem et naturam. Et licet hujus actionis caussae nunc etiam non omnes et intelligi et explicari possint, tamen humi acidae ejus- que partium indole atque natura bene intellecta, illae etiam facilius intelliguntur, Dixi» mus enim humi partem alcalibus solvi, et ut dein videbimus, eam aptiorem fieri, ut aére mutetur, adeoque fertiliorem, Scimus etiam ex Thaerii et Einhofii experimentis , glebis urendis cineres fieri, qui plerumque constant ex phosphate et carbonate calcis, potassae, argillà, silicid et aliis. Igitur jam concludere possumus, hac ratione phy- Sicas, quae vocantur, agrorum proprietates plantarum ortui et incremento aptiores fieri, quod potassa, calce, aliis, humi natura mutatur, partium cohaerentia solvitur, solvens do extracto. Sed calor etiam sic auctus huic cinerum in soli indolem actioni favere videtur. INam, uti observavit Einhofius, [loci in agris, ubi glebae sunt ustae, prae aliis fertilitate excellunt , viditque prima strata adhuc humum acidam continentia exhalare vapores aquarum et odores ingratos, quos sub campana exceptos exploravit inque iis ma- xime ammoniam invenit (2). . Non immerito igitur illi sapientes dicuntur agricolae, qui hos calidos cineres statim sub terrà arant neque patiuntur, ut frigescant. Denique et tali aliquando ratione corrigunt sola, carices, juncos, et hujus generis herbas fe- ren- Thaer, 1,], B. IL, pag. I19. 119. 234. Conf. Achard in Anmafl,. von Crell, B. Il. psg. 391. et Bucholz in Journal der Chemie von Scherer B. VIII. pag. 580. : (1) Vid. Hermbstadt Archiv. B. I. p. 364 et 381. B. IV. p. 10s. (2) Vid. Einhof in Hermbst,. Arch. l. |. pag. 355. et in Journal von Gehlen pag. 386. haer Einleitung zur Kenntniss der Englischen Landwirthschaft B. III. p. 597. Hanover 1804. 22 ANTONII HENRICI vau nex BOON MESCH rentia et alentia (1), quae, ut jam diximus, humum acidam continent; quibüs argu» mentis omnis omnino nostra confirmatur sententia ( o ). Porro animadvertendum est, ejusmodi humum acidam non semper inveniri vel in locis depressis vel humidis, vel aqua adeo tectis, verum etiam aliquando illam producere plantas quasdam in altioribus locis. Nimirum Erica vulgaris) a quá formata humus eandem fere monstrat indolem et partium copulationem , quam humum acidam ostendere vidimus, atque merito ad acidae humi genus a Thaerio, Einhofio et Cromio refertur, Ilaec enim etiam omnia acidi monstrat indicia, et ab aquá fere non suscipitur, maxima tamen ejus pars alcalibus solvitur, Verumtamen ut aliis notis cum humo acida con- venit, sic aliis ab eà differt. Admixtum enim ei est principium , quod vulgo corizrium dicunt, et quo scimus ipsam Ericam vulgarem abundare. Hoc principium "Thaerius , Einhofius et Cromius in eà invenerunt (3), et ego inveni. Verum cum ratio- nem, qua illud principium invenerint, non indicarunt , nos nostram secuti illud ichtyocolla detegimus. Nimirum cum aquis saepius decoximus humum e locis, ubi Erica vulgaris crescebat, et comparavimus humorem fusci coloris, cujus sapor jam aliquomodo adstringens dici poterat. Huic humori addidimus spiritum vini, quo dee ponebatur materies fusci coloris , quae deinceps explorata omnes omnino ostendebat principii coriarii proprietates. ^ Lloc igitur principio et magis nigro colore facile dise tin- (C1) Vid. Thaerl, 1. pag. 6o5 et 6o7 — 614. et Annall, der Physiq. von Gilbert B. LIV. pag. 66. Ubi inveniuntur: Einigen Physicalische Bemerkungen uber die wüsten und ungesunden Gegen den des mittlen Italiens, E veteribus vid, Cato cap. VI. Palladius cap. I. tit, 6. Columella Lib. IV. cap. 32. et Plinius Hist, Nat, Lib, XVII. cap. 9. (2) Rationem, qua glebae in agris uruntur, ut ii fertiliores fiant, antiquiores populi in cali- dis regionibus habitantes jam adhibuerunt, qua in re naturam ipsam tanquam optimam ducem et inagistram secuti fuisse mihi videntur; certa enim sunt loca, ubi natura sua sponte eamdem fere peragit operationem, Sic in Africa multae sunt plagae extensae, incultae, inhabitatae, sirae inter magnos tractus montium, dicunturque ab incolis Karro« Hae plagae omnino radiis solis uruntur, omniaque in iis calore omnino destruuntur; verum postquam pluvia cecidit, mutantur illae in iaetissimos et floridissimos campos, in quibus pastores greges conducuntur ac pascuntur. Immer einsamer, inquit Lichtensteinius, wird die Karroo und gegen Ende Septembers ist sie vóllig veródet. Ganz verschwunden ist das Grün: die Blátter der ausdauernden Pflanzen gewinnen einen graulichen Ueberzug, und die diklichen Blütter der kleineren Saftgewáüchse deckeu.sich mit einem ühnlichen Duft, Ein schwárzlicher Staub, die Asche der verdorreten Pflanzen , bedecht den harten róthlichen Doden, Unter ihm ist der Saamen einer künftigen Pflanzengeneration bewahrt, und. dieser Staub wird si düngen, wenn über s' Jahr der Regen die Erde wieder erweicht und den Saamen zum Keimen bringt, Vid. Lichtenstein, l, 1, Tom. I. pag. 200. (3) Vid, Thaer. Rat. Landw, B. II. p.115, I16 et 14o, Einhof in Hermbst, Archiv. l, I. B. ll p. 353. in Journal von Gehlen ll, p. 379, Crome 1l. l. p. 372* um MED RESPONSIO A» QUAESTIONEM PHYSICA. 23 tinguitur ab humo acida, aliis conditionibus nata, cum quà tamen etiam ejus minori fertilitate convenit, Multae enim plantae in eà moriuntur , et vix alias alit nisi Po- lygonum fagopyrum et secale cereale; optime tamen ipsam Ericam vulgarem, e qua orta est, quae ejusmodi humum continenti solo adeo est propria, ut aliis locis non facile crescat, imo plerumque moriatur. (Uti ergo principiorum copulatione maxime convenit cum humo acidà, sic etiam iisdem rationibus corrigitur; nimirum argillà albá, calce, et multum ammoniae continente fimo, inprimis ovium, igne etiam, quibus et plantae destruuntur et humi matura mutatur. Consideratis itaque illis humi partibus quae vel ab aquá, vel ab alcalibus suscipiuntur, nunc videamus de illis humi partibus, carbone abundantibus, quam vulgo atram humum dicere solent ( 1 ). Humo autem aqua et alcalibus excoctá, adeo ut nihil magis ab iis suscipiatur, restat Tnateries atra, similis carboni plantarum, quae neque aqua neque alcalibus solvi potest, Si huic vero acidum nitricum | addatur, destruitur et pro parte aqua et spiritu vini soe lubilis fit: solvitur etiam sulfuretis alcalium , quod primus detexit Kortius (9 ), et nos etiam vidimus, cum vià sicca, tum vià humidá. llà tamen solà harum indoles muta- tur additis sulfatibus: calore enim aucto, exhalatur acidum carbonicum , juncto oxyge- nio acidi sulfurici cum carbonio harum partium, Sulfur itaque oxygenio sic privatum arripit oxyda; sive potius, ut Berzelius docuit, sulfur se jungit cum ipsis metallis et sulfureta format. Cum uratur, obtinetur hydrogenium carbonicum , acidum carbo- micum et oleum pyro-animale, Verum cum semper fere illae fibrae, de quibus pri- mo loco diximus , has humi partes concomitantur, tamen secundum Cromium utrius- que copia definiri potest. Observavit enim, quo plus acidi carbonici exhalatur, eo majorem esse hujus materiei carbonicae quantitatem; quo plus vero olei empyreumae tici et hydrogenii carbonici obtineatur, eo plus illarum fibrarum adesse (3). Sunt, qui existiment , has humi partes , quod ad mnutriendas plantas attinet , plane inere tes esse, quippe neque aqua neque alcalibus solubiles 5 idque facile probari credunt humo acida, cujus magnam aliquando faciunt! partem. Mihi tamen videntur tam paucae , quae inveniuntur in humo pingui, minime nocere posse plantarum nutri- tioni, vel inertes esse; quippe et ipsae aére lente mutantur, et, juncto aéris oxygenio cum earum carbonio, acidum carbonicum formant et magis aqua solubiles fiunt; quod enim acido nitrico fieri diximus, id lente etiam are fit, Sed verisimile etiam videtur, harum carbonicarum partium indolem non eandem esse in omni humo, sed diversam , idque ex ipsis conditionibus probari posse credimus , qui- büs humus formetur, cujus maximam faciunt partem, EHumus enim, quae fere semper H | a8- (1) Vid, Hermbstadt Archiv. B, V. pag. 138» (2) Vid, Korte 1. 1. pag. 98. (3) Vid, Crome 1, 1 pag. 368, 24 ANTONII HENRICI vau nz& DBOON MESCH abrem experta est, iis fere omnino est destituta; ea vero, quae vel aqua, vel aliis caussis ab aére exclusa fuit, tota aliquando ex iis constat; unde etiam semper humum ?cidjam concomitantur. Atque cum semper in hujus humi praecipue infimis stratis ob- servantur, adeoque sunt vetustiores , existimat Kortius, ipsam humum acidam tempore in has mutari carbonicas partes (1). Enimvero si consideremus loca, in quibus hue mus acida invenitur, et conditiones quibus fit, videntur luminis et aéris defectus hu- jus carbonicae partis humi formationi valde favere, Scimus enim humum acidam sem- per inveniri in locis humidis, vel aqua tectis et in paludibus, a quibus aquàd et aliis caussis a&r et lumen exclusa sunt. Constat etiam in paludibus fere semper adesse vel acidum aceticum vel phosphoricum vel sales metallorum , quae fermentationi putri- dae valde nocent et obstant. Igitur ipsius principia in se invicem agunt, quippe hic abr agere non potest, et exhalant parum acidi carbonici, multum vero hydrogenii car- bonici ; aqua etiam formatur; quo modo carbonium , reliquorum principiorum ratione habitá, augetur (2); unde etiam talis humi atrior color explicandus videtur. Forsitan et ipsa aqua, quam semper adesse constat in locis, in quibus humus acida reperitur, has partes gignit, dum ipsa destruitur, quod ex Mulleri (3) et Trevirani (4) expe- rimentis conjici licet , et ex materià Priestleiana fortasse explicari potest. Verum et lumi- nis defectus non sine ratione híc suas partes agere videtur, si modo animadvertamus , hasce partes carbonicas maxime inveniri in inferioribus vel agrorum vel paludum locis, et animalia aique plantas sub aquà in carbonicas mutari materies; dum contra, quod inprimis recen- tiorum Chymicorum probatur experimentis, carbo et omnia corpora multum hujus conti- nentia in radiis solis et lumine producere plus acidi carbonici, quam in tenebris (5 )5 quae de lumine sententia ex eo etiam confirmatur, quod experientia docet, indolem ejusmodi trae humi ceterum infertilis corrigi,, si lumini et radiis solis exponatur ( 6), tunc enim acidum carbonicum exhalare incipit. Calice, ammonid, et |universe alcalibus ejusmodi humi natura mutatur iisque celerius destruitur, unde magno emolumento agricolae ci- neribus, vel calce, vel fimo, qui non penitus eífervescit, et adhuc vapores ammoniae exhalat, utuntur ad agros multum harum parüum continentes corrigendos (7). Igitur ne ( 1) Vid. Korte 1. 1. (2) Vid. Einhof in Hermbst. Archiv. |. 1, p. 347. et Thaer. l. l, p. 112. et seqq. (3) Vid, Journal für Chemie, Physiq und Mineralogie von Gehlen D. VI. p. 175» "xd (2) Vid. Treviranus in Biologie. (5) Cf. Flórks Repertorium der Neuesten und Wissenwürdigsten aus der gesammten Nature kunde, B. III. p.200. Morozzo in Neues Journal von Gehlen D. III. pag. 670. et Voigt in Ap. perd. ad Saussurii op, land. p, 72 — 76. (6) Vid. Korte l. 1l. p. 94 et segq. C72 Vid, Thaer l. l, p. 113. Einhof in Hermbst. Archiv. l. l, p. 347e (9j "RESPONSIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM. es e vel.aquà vel 'a&re' subtiles; ammoniae -odorés deferantur, qui hic inprimis agere de- bent , uno :eodemque|tempore fimus in agros ferendus .est, :dividendus ac sub terram ;arendus, quod: Columellae jam auctoritate confirmatur scribentis, .,, disjectum deinde » protinus fimum inarari et;obrui convenit ne solis halit vires amittat ; et ut per- 5 mista humus praedicto alimento pinguescat! Itaque cum in agro disponentur acervi -» Stercoris, non debet major modus eorum dissipari, quam quem bubulci eodem die » possunt obruere (a ). j Diximus etiam sulfatibus mutari illas partes, aucto calore, et exhalare acidum car- bonicum et sulfureta nasci; llanc igitur humi atrae vel ejus partium indolem consi- 'derantes et memores experimentorum de lumine a Gay-Lusacio et Thenardo (2) in- sstitutorum intelligimus caussam, quare in paludibus (in quibus ejusmodi humum inve- niri diximus) et sulfureta adsint et ibi hydrogenium sulfuratum exhaletur; et sic etiam explicare possumus rationem , qua sulfates aliquando agrorum fertilitatem augeant, ali- -quando etiam et hanc minuant, et plantarum nutrimento noceant ( 3). . Hae autem sunt praecipuae materies, quas humus continet; continet vero et alias, minori. quidem quantitate, verum etiam diversas et vel praecipue pro diversis locis, in quibus vel plantae vel animalia fermentata sunt, et ex quibus humus est desumta; diversas etiam pro diversis corporibus, e quibus nata. Multae autem ex ipso solo ta.cum humo .commixtae sunt ut mechanicis, quae vocantur, operationibus ab eá non -divelli. possint; in. quarum .numero et argilla est, ut deinceps ulterius explicabimus 5 3nultae vero, quae omnem humum, vel ex putredine corruptis arboribus vel ex agris desumtam, concomitantur, ejus partem faciunt, de quibus nunc dicemus. Humus igitur si comburatur, reliquae calore destrnuntur ac relinquuntur in vase eae, quae.non.in vapores abeunt. Hae sunt vel sales, velterrae, vel oxyda metallica. Sales autem non. adeo facile sic a reliquis separantur , etsi cum aqua omnis miscela ex- .€oquatur3 unde sunt, qui existiment plantas ipsas sales, quos contineant, formare, quoniam humi ex iis ortae cinis aquá fervida tentatus eos non monstrat, Verum hu. .jus sententiae , de qua deinceps plura dicemus, in hoc argumento nullum est praesidium ; dam, uti animadvertit Saussurius (4) et ego etiam vidi, magno illo calore illi sales pe. Aitus se adjungunt terris, adeo ut ferme vitrificationis , quam vocant, species locum ha- -beat, Sales illi sunt.secundum Saussurium.((5) hydrochlorates et sulfates alcalini, atque igi- (1) Vid. Columella 1. IT. c. 5. (2) Vid. Gay — Lusac et Thenard in Neues Journal für Chemie und Physiq, von Sweigger, B. V. H. III. p. 219. (3) Vid. Korte l. l.. p. 99. X4) Vid, Saussure l, 1, pag. 175. (52 Vid, Saussure 1. l, D «6 ANTONII HENRICI vaw pzn. BOON. MESCH: igitur hydrochloràs et sulfas'potassae et 'sodaes mam àlio loco scribit Saussurius, se mo» mine. salium alcalinorum indicare éos, qui vel sodam vel potassam vel ammoniam. conti- nent (1); ammorniani autem in humi cinere non inveniri quippe caloré)déstructam j non opus est dicere. Cinéres, quibus usus est Saussurius , facti erant ex humo desumta prope iruncum quercus roboris, multos: pedes infra solum, eique constitit, harum 1oo partes continere 94 salium aqu solubilium , hydrochloratis credo et sulfatis potassae et sodae alio- rumque, 10,5 phosphatum terrestrium, 10 carbonatum terrestrium, 92 siliclae, 1 aluminis, 14 oxydorum metallorum, dum 8,5 partes deperditae erant (2). Atque harum partium copiam, ut jam diximus, diversam etiam esse pro diversis locis, e quibus desumta, ex his probatur Saussurii experimentis, Invenit enim cinerum extracti liumi a plantá formatae, cui nomen Rhododendron ferrugineum , et desumtae e monte Jura, qui mons calcareus est, 1oo partes continere 27 salium aqua solubilium, 16,75 phosphatum terres- trium, 3 siliciae, o,12 aluminis et $ oxydorum metallorum (3). Dum contra ab iisdem plantis formatae humi extracti, verum desuimtàe ex monte gzZ7/t/co , Breven. dicto, cines rum Ioo partes ei praebuerunt, 94 saliüm aqua solubilium , 13 phosphetum terrestrium , 17 carbonatum terrestrium ,. I4 siliciae, o,1o aluminis, 1o oxydorum metallorum (4). Oxyda autem metallica sunt, testantibus. Thaerio et Einhofio, et oxydum ferri et oxye dum manganesii, quae ego etiam in humo inveni. Atque non immerito Kortius scribit, semper magnesiam, calcem et siliciam in humo inveniri (5); ego enim in omni humo hasce terras reperi, saepe etiam sulfatemr et multum hydrochloratis calcis, aluminam. fere semper, denique diversos.sales. Ad dete- gendum sales, terras et oxyda metallorum humi, hoc potissimum: modo-usus sum : quo diversa humi genera saepius exploravi. Primum humum aquis frigidis lavi, quibus susci- piebatur hydrochloras calcis et aliquid hydrochloratis et sulfatis potassae et sodae, aliquan do tantillum phosphatis potassae: dein humum aquis coxi, quibus adhuc aliquid: memora» torum salium solvi solebat; jam humum siccatam in vase platinae strenue ussi et super. stitem miscelam in pulverem subtulissimum contritum varie exploravi. Ejus partem cum acido sulfurico diluto coxi, et affudi liquori acetatem plumbi, praecipitatumque pulvee- rem examine apparuit esse, phosphatem plumbis;, alter albus pulvis erat sulfas calcis; sic adeo in humo phosphatem calcis inveni $,.idque frequens; partem in crucibulo plati- rae cum potassa caustica caute in ardore ignis horam tenui; fusae miscelae affudi aci- dum hydrochloricum dilutum tamdiu quid solveretur , solutionem lente ad siccitatem. de« (1) Vid, Saussure l. 1, pag. 284, (2) Vid. Saussure in, Tables des Analyses INo, 10s. (32 Vid, Saussure in Tab, N. 77. C4) Vid, Saussure ig Tab, Nc.79. et in Journal de Physique tom, Ll. pag. 9; et-séqqs. C52, Vid, Korte l,.1., RESPONSIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM,; 27 decoxi, concretamque miscelam continuo converti, dum nihil acidi hydrochlorici spira- retj dein sicco pulveri adspersi guttulas acidi hydrochlorici fortis et duabis horis post affüdi aquas, et solutionem :colavi; sic in charta relinquebatur | tantillum pulveris,. qui etat terfae siliciae: colato. liquori affüdi ammoniam causticam ut abundaret j post ali- quaih moram hanc miscelam cito, colavi praecipitatumque pulverem. aquis fervidis ablui ; hás percolatas aquas exploravi acido bydrosulfurico, quo fere nihil mutabantur. Oxa- las àámimoniae ex iis pulverem album deponebat, qui oxalatis calcis erat; quo. deposito , additus phosphas sodae' vestigia magnesiae saepius monstrabat, Pulverem vero illum dein digessi cum potassa caustica dilutà; liquori alcalino primum. addidi acidi hydrochlo- riei tantum, ut fieret limpidus., dein carbonatem ammoniae ut abundaret, quo praecipi- tabatur terra alumina: pulverem, qui:alcali non :solvebatur, acido hydrochlorico diluto solvi; eui solutioni tantum ammoniae causticae addidi ut brevi post secerneretur pul- vis, ipsa autem maneret flave: tincta; ille pulvis erat oxydum .ferri;. atque ex flava so- iutione addendo succinatem ammoniae adhuc aliquid oxydi ferri, praecipitavi: denique so- lutionem :cum -carborate:potassae coxi, atque sic, praecipitavi. tantillum, pulveris , qui oxydi manganesii esset," Harum rerum singularum omnium diversam quidem saepissime in fumo: proportionem reperi; lübens autem fateor. me ad eam peritiam et .dexteritatem fondum- pervenisse, ut earüm rerum. quantitatem , singularumque quam minimam por. tionem accurate'et ommino vere definire sustinerem. wt fe | Tm Mirari tamen non-possumus humum et terras, et oxyda metallica et Sales continere » quippe quae omnia et|plantis et animalibus, continentur , e quibus humus formatur et quae a fermenratione- putrida. relinquuntur. . De plantis autem. satis constat ex experimentis Saussurii,et-Schraderi; eaque inesse fimo, v. g. vaccarum Einhofius docuit, qui in cinere fimi: vaccarutri-in, aére fermentati invenits I2 calcis, 19i phosphatis calcis, 2. magnesiae, 5 ferri 14 alininis;et oxydi manganesii, 52 siliciae (1). Denique humo etiam inesse phosphorum et. sulfur affirmat Thaerius , inprimis autem. ei ex animalibus. corporibus ortae , quae humus , cum adduratur, valde ingratos eructat odores. adustum cornu spirantes (2 )5 qui odores nascuntur ex ;oleo tenui ipyro -animali, et multum azoti esse in tali humo in- dicant. Et ex his quidem rébus. quarumdam in humo, plus invenitur , quam in iis e quie bus: nascitur 5:in: quibus praecipue sunt sales , inprimis. ex acido, nitrico et ammoniá facti ; quae.dio principia: ipso- feryore - putrescentium: proferuntur, ; Sed. hae partes etiam variae aliquomodo videntur pro variis/conditionibus, quibus humus formatur ; quae diversitas tamen, quod ad has partes attinet , adhucdum experimentis monstrari non potest. Has Y 7 Jgsen ; Tt [ 91151] 29A 129 .pp323 25 .&X1 .q 4o ovus( , ves j £ , 1 ' ^ * 34 ] LI (1) Vid, Thaer, und Einhof uber die Horn- Viech excrementen in N. Allg, Journal. fur Ghes mie von Gehlen B. IIT, pag. 321. "ii (2) Vid. Thaer. 1, 1, p. 114. f D 2o o8 ANTONII HENRICI vaw: pzg BOON MESCH: vero varias esse pro variis locis e quibus desumta est humus; ex supra narratis exe perimentis Saussurii constat, et mihi apparnit , cum. ex diversis agris desumtam hue mum tentaremus. Nam affirmare possum, easdem vel terras vel eadem oxyda metal- lica plerumque humo esse admixta, quae in ipso solo chemice explorando inveni, cue jus naturae cognoscendae viam secutus. sum, quam .alii, inprimis Davius ( 1 ) aperuit, Sic vidimus, quibus humus constet principiis, eorumque proprietates simul indicae vimus; nunc autem de ipsius humi. proprietatibus dicemus, quas. accurate. explorare et describere operae pretium. est, cum: quod sic ejus notae optime intelligantur ,. tum quod deinceps ejus usus et partes in plantis aleüdis melius appareant. Humus autem composita carbonio, hydrogenio, oxygenio, et azoto, tali ratione, quam indicavimus , conjunctis, et cum aliis rebus ,. veluti terris, oxydis metallicis et. sa- dibus, commista, fermentatione putrida: e'corporibus.sive animalibus sive. plantis facta, nigra est, levis et pinguis, quae-a ceteris corporibus certis sese distinguit; proprietatibus, Nam humus acidis non solvitur, mutatur-.tamen aliquomodo , quippe. quae ei et fer- rum et quasdam terras adimunt, et parvam: admodum et fere. nullam suscipiunt extracti quantitatem. Quare, ut-jam vidimus, acidis etsi copiose additis extractum humi e so- Jutione in alcalibus deponitur, nec solvitur rursus. Habet tamen humus ut alia, sic etiam illud commune cum corporibus- animalibus, inprimis: cum plantis, nimirum ut valde mutetur et materiem maxime carbonicam producat, si tractatur cum: acidis. hydro- chlorico aut sulfurico forti, etjcalor augeatür-(2?). Acidum nitricum idem facit. Eodem loco autem scribit Saussurius., Vauquelinum observasse humum. exhalàre acidum: aceti- cum, si cum iis acidis tractetur, calore aucto (3). Eqtidem existimo Vauquelinum non ejusdem generis humum explorasse, quam Saussurius exploravit, id est, Aumum pinguem , sed humum acidam. Haec enim, addito acido sulfurico forti , acidum aceticum exhalat, ut Einhofius affirmat C4); et vel sic utraque'a se invicem facile distinguitur. Sic etiam spiritus vini: humum non- dissolvit; suscipit enim. admodum. parvam ejus extracti quantitatem ( 5). Idem dicendum est de aethere sulfurico 5. et observavi quo minus spiritus. vini-sit dilutus, eum- eo minus humi solvere posse. Sed humus aére et aquá- continuo: mutatur, Cüm-enim humida ponatur in campana atre impleta, atque "haec collocetur in hydrargyro ,. cui aqua innatat ; post aliquid tempus aqua in campanam adscendere incipit, a&r ed contentus mutatur, et alias. quam antea more (1) Vid. Davy l. I. p. 174. et'seqq; et Accum Traité pratique sur l'usage et,le mode d'appli«. cation des Réactifs Chimiques ; traduit par Riffault p. 220. Paris 1309. . (2) Vid. Saussure l. l, pag. 167; (3) Vid. Saussure l. 1. (4) Vid, Einhof in Jouraat:.von Gehlen 1. l. pag. 3$t5. (5) Vid, Saussure.l, 1. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. 29 mronstrat proprietates; nimirum aquam calcis turbat, adeoque acidum carbonicum na- tum est,. Nec mirum; humus entm maxime avida est oxygenii, hoc arripit illique par- tem suam adjungit , quibus junctis fit acidum carbonicum, quod ab aquà supra hy. drargyrum posita suscipitur pro parte et monstratur aqua calis (1). Sic igitur pare tium cohaerentia soluta, harum novae fiunt et simpliciores copulationes, Nam dum acidüm 'carbonicum formatur et exhalatur, hydrogenium et oxygenium humi aquam formant; quod primus docuit Saussurius, et, ut solet, acuta computatione probavit. "Nimirum obsérvaverat , humi aqua humectatae et aére expositae pondus plus diminu- tum esse, quam quidem pondus erat carbonii, quod sic humus perdiderat. Novum igitur instituit experimentum et invenit, humum perdidisse 16 grana., formatos vero esse 32 pollices cübios acidi carbonici ; cum autem secundum Lavoisierium 32 pol- lices cubici acidi carbonici 6 grana carbonii teneant , concludit , humum perdidisse praeter hoc oxygenii et hydrogenii tantum , quantum in 1o granis aquae inest (2). Tali autem ratione carbonium in humo augeri, dum plus oxygenii et hydrogenii amit- tat, quam quidem carbonii, scribit Einhofius ( 3)e Ab eo tamen quodammodo dissen- tit Saussurius existimans, carbonium sic quidem augeri in plantarum partibus. dein hue mum formaturis, non vero in humo ipsa; hanc vero aére:et aqua suum oxygenium , "hydrogenium -et carbonium perdere, singulorum. eamdem. ferme quantitatem, Nam, in- 'quit , si amitteret plus oxygenii et. hydrogenii quam carbonii , invenirentur in agris per longum tempus non cultis partes. relictae, quae fere omnes carbonii essent; cum 'Contra ustae- praebeant producta,. quorum dimidiam. partem carbonium facit ( 4). ."* Sed hae non solae sunt mutationes, quas humus.aére experitur, verum et aliam mone strat, quae summi momenti est, Nimirum sic formatur illud. principium , quod extrac- "tum diximus. Cum enim aqua, multis decoctionibus. repetitis. non diutius novam ex- ^tracti copiam in se suscipiat, necesse est, ut hnmus aquá humectetur et aéri expo- nàturj quo acidum carbonicum formatur. atque rursus: extractum producitur, Nam nunc excocta aqua iterum. fusca: fit et extractum solutum tenet, quae Saussurii (5) et Einhofii ( 6) experimenta. repetivi et. similem. eventum comperi.. Tali autem ratione humus: aére destruitur. Verumtamen ,. ut recte censet "Thae- rius (7), ea4 eum sic mutetur, putride fermentescere minime aestimanda est. Extrac- tum (ry Vid: Thaer-l, l, pag. 109; Einhof.in.Hermbst, Archiv, l.l, p,.341.. Saussure-l, l. p. 190 (2) Vid. Saussure 1. 1. pag. 182.. C3) Vid, Einho£ 1, 1;.pag. 342: (4) Vid. Saussure 1, 1, pag. 1827, 193; C5 y Vid. Saussure 1; 1. pags 172; (6) Vid. Einhof 1, 1. pag. 343. (2) Vid, Thaerius 1. 1. pag. 110; $o ANTONII HENRICI vaw pz& BOON MESCH tum quidem ab humo separatum putredine deinceps afücitur, verum illa.ratione, qua vidimus, cum ceteris partibus junctum .minime. hanc monstrat proprietatem 5 et sane egregia est vis humi antiseptica (1). as vero mutationes, quas in campana ostendit humus, certe longe eílicacius in aére et in agris experitur, ubi ferme tota consumitur, ut nihil praeter sal aliquod et oxydum ferri relinquatur. Quae Einhofii (9). Thae- rii (3) aliorumque sententia confirmatur auctoritate Saussurii Majoris , qui docet prop- ter hanc humi mutationem et destructionem multos agros antea fertilissimos ab ipsis agricolis. steriles esse factos, quoniam laboribus, fodiendo, arando non. parcentes ster- corationes neglexerunt (4 )e Sola ergo aére, plantis et segetibus humo; privantur, qua- re monet Virgilius: Sed tamen alternis facilis labor: arida tantum Ne saturare fimo pingui pudeat sola (52. Cujus vetustioris inprimis Romanorum rationis imitatione recentiores gentes ex tenui vel exculto solo laetam rursüs graminis segetem producunt, Quum vero contra omnes plantae in agris, quibus alebantur, et moriebantur et fermentescebant , humi copia ine signiter augeretur, quod ex eo facile probatur, quoniam superiora terrae strata in sil- vis et pàscuis aliquando fere solà humo constant. Verum humus uti diversa est, principiorum habita ratione, sic etiam differt, quod ad hanc aére mutationem attinet 5 quo facilius ac celerius sic mutatur, eo fertilior aestimanda est; cujus diversitatis cause sa in diversa principiorum copulatione omnino posita videtur, Nam sic humus acida et atra lentius et imperfectius aére corripiunturg et, si eo destruantur, talia aliquando producunt, qualia ipsis plantis nocent. Verum aliae rationes nunc in auxilium vocari solent, quibus utriusque humi matura et indoles mutetur, aptiorque fiat ad ea osten- denda phaenomena, quae enarravi. Quas rationes et supra jam pro parte explicavi , et cum praecipue vel alealibus vel terris humo addendis contineantur, de his mox plu- ribus agam; nunc vero dicam -de aquae in humum actione. : Dixi humidam humum aéris oxygenium arripere eique adjungere suum carbonium ; : et probarunt mihi mea experimenta, de quibus mox plura, aquam illam oxygenii ar- ripiendi aviditatem et facultatem humi valde promovere, Vidimus enim humo admodum sic- (1) Vid. Saussure 1, 1, pag. 193. (2) Vid. Einhof pag. 348. (3) Vid. Thaer. l, l. pag. 110. 1 (4) Vid. H, B, de Saussure. Voyages dans les Alpes, précedés dmi essai - l'Histoire nae turelle des. Environs de Genéve $. 1319. Neufchatel 1779... " (5) Vid, Virgil, Georg. I, 79. : RESPONSIO A» QUAESTIONEM PHYSICAM. 31 siccá a&ris proprietates fere mom mutatas esse post multum tempus, dum eadem hu- mus liumectata post 8 dies multum: acidi. carbonici formaverat. Et vero si consulamus Martyi (1) et Hellersii experimenta (2), videmus aquam inprimis eam monstrare fa. 4 imbibat acris oxygenium, et alias materies ad idem faciendum red- Ill. Humboldtii auctoritate, qui ostendit v. g. argillam qua in re consentientem culatem, ut et ips dat aptiores ; quod confirmatur humidam arripere oxygenium , aridam mon arripere (325. habet Schublerum , novis experimentis edoctum (4). Exinde igitur concludere possu- mus, aquam sic agere in humum, ut ejus partes dividat et sejungat, atque inprimis. ut eam aptiorem reddat ad oxygenium arripiendum , acidumque carbonicum et extractum producendum. Sed ipsam aquam ab: humo: dissolvi et destrui tius existimans, exinde derivandam esse adeo magnam hydrogenii vim, quam in humo invenimus, et calorem, qui simul, ut ajunt, liber evadit, augere soli calores et favere humi destructioni, qua plantae nutriantur (5). Quam Humbokldtii sententiam ample- xus est Kortius, qui inde explicandum censet hydrogenium phosphoricum , quod forte paludes, loci humosi, vel ii, ubi humus formatur, exhalant, Sicut igitur oxygenium arripit carbonium et acidum. carbonieum format, sic etiam hydrogenium se adjungit car* bonio et format hydrogenium carbonicum. Qua ex re explicandum esse existimat Kor- tius illos pecsliares odores ," quos percipimus post pluviam , quosque eo fortiores esse scribit, quo plus humi solum pluvià humectatum contineat ( 6). Quae omnia re» putantes non'possumus , quin admiremur,. ut semper, Naturae solertiam et sapiens tiam, quae humo prae terris tam magnam dedit aquae et imbibendae et tenendae facule tatem; de qua mox plura dicemus, Nunc autem de alcaliorum et quarumdam terrarum in humum. actione dicemus ,. qua bene intellecta et humi indoles etiam melius perspicitur, et multa in agriculturá. ex plicantur4 quae ceterum non adeo facile intelligi possunt. Potassa', soda et calx sic in humum agunt, ut ejus partem , nimirum extractum , solvant, dum aliquando vapores ammoniae: exhalàntur;. et cum aqua nihil amplius-in se suscipere valeat ,. illae eam des- itruunt magnamque ejus partem suscipiunt, ut pluribus jam explicavi, nec hic repee tes , non sine ratione censet. Humbold- (1) Vid, Marty in. Journal fur: Chemie von Gehlem; B..IV. p. 142«- (2 ) Vid. Vetteranes Beitrige, B. II. p. 233» (3) Vid, Humboldt in-Allg. Journal der Chemie vou Scherer B. II. p. 232; et Annal; der: Phy- sik. von Gilbert B. VII. p.85. Saussurius- autem" non im omnibus assentitur: Humboldtjio, quae utriusque magni viri" disputationes: inveniuntur in.Amnnal der. Physik von Gilbert, Bi.I. p» 501« (4) Vid. Schubler in Annall. der. Physiq von Gilbert B. Ll. pag. 242. ( 5) Vid. Hamboldr. iz. Aunales de Chemie tom, XXIX. p. 251 seqq. (6), Vid, .Korte 1, l. p. 109. 32 ANTONII HENRICI vau nz& BOON MESCH * tere necesse est. lllud tamen minime negligendum est potassae, sodae sed inprimis calcis adjumento humum celerius arripere aéris oxygenium, quod et Einhofius observavit et hoc experimento probare possum, In quatuor campanis oxygenio impletis posui humum :diversam , nempe unam e silva desumtam et e putrescentibus foliis et plantis natam; alteram ex agro non nisi fimo vaccarum stercorato, atque uni utriusque humi addidimus calcem. Post quatuor» decim dies in eas campanas, in quibus humus posita erat cum calce, agua fere 14 pollices adscenderat, dum in alteras vix 4 pollicis adscendisse videbatur, In illis aqua calcis multum monstrabat acidi carbonici, in his vero vix turbabature Sic igitur calce humus dissolvitur, plus acidi carbonici exhalatur, ejus extractum aqua ijnsolubile ea solvitur et reliquae mutationi et plantarum mutritioni aptior fit, .Rationes autem ,. quibus calx sic in humum agat , adhucdum omnes omnino explicari nequeunt ; verisimile tamen videtur hanc se uni alterique humi parti jungere, unde principiorum humi cohaerentia tollitur, eorumque novae finnt.copulationes. Alio modo enim explicari nequit constans illa observatio , calcem tantummodo :per aliquot annos hasce monstrare vires, easque deinceps diminui, licet solum adhuc humumi centineat; quod etiam: probatur experientiá,, agros multum calcis continentes, si iis nova addatur calcis sopia , fertiliores fieri (1). Quod de calce diximus, idem.dicendum est de argila albà. :Constat enim agros celerius fertilitatis suae ostendere documenta, in quos vel fimus vel lutum cum argilla alba com- mixtum effertur, quam sine illa addita ( 2). Haec igitur omnia cum reputemus , intelli- gimus caussam, quare agri omnino humo priventur et steriles fiant, in quos multa calx vel argilla alba, non vero deinceps etiam fimus efferatur; et ipsa humi alcalibus et cineribus mutatio et destructio probat , summ cauteld ea esse adhibenda, quoniam primo anno quidem laetam ferunt segetem agri, deinceps vero, destructà iis fere omni humo , valde steriles fiunt. Sed argillam communem se etiam chemice adjungere humo, .existi- mat 'haerius, quippe eá hujus color valde mutatur; quam sententiam deinceps probas vit. Vidit enim argillam, quae ceterum nullum humi contenti monstraret indicia, igne nigram fieri et exhalare hydrogenium carbonicum; dein vero nigrum colorem evanescere et pondus valde diminutum esse. .Observavit etiam terras a fluviis depositas albi coloris esse, et, cum ex harum fertilitate concluderet eas vel humum vel aliam huic similem continere materiem, has exploravit, et humum intime adjunctam argillae invenisse scri- bit (3). Quam Thaérii sententiam et Schublerus (4) et Schubarthius (5) confirmarunt. Nos (1) Vid. Einhof.in Hermbst, 1, 1. pag. 349 et seqq. (2) Vid. Davy 1..l p. 378, et Verhand. van: de Msttbenel van landbouw te Amst. tom, X. stuk 2. p. I39. (3) Vid. Thaer. l. l. p. 111. (4) Vid. Schubler in Annot. ad Chaptalii Agric, Chem, B. II. p. 328. (5) Vid, Schubarth l1, l. p. 41 et seqq. RESPONSIO ap. QUAESTIONEM PHYSICAM, T Nos autem ipsis experimentis edocti sumus. Nam argillam ex agro fertili prope pagum Naterinzen, desumtam cum aqua decoximus, et postea fere. nihil extracti humi in illà aqua reperimus, Eadem vero argilla cum potassá decocta , ex humore acido hydrochlo- rico humi extractum, deposuimus ; quod indicium est adeo fuisse conjunctam humum cum argillá, ut aqua illam ab hac secernere non valeret: quod experimentum instituimus , admenente Schublero (1) Argilla igitur humi partes valde retinet, adeo ut eam ali- quando. contra a&ris impetum servare queat, et hic etiam suas partes agere credo oxy- dulum ferri, quod argillam concomitari scimus, quodque, ut probavit Saussurius, im- pedit, quo minus aér in humum agat, dum ipsum arripit oxyg enium (2). Atque sic intelligitur, quare argilla tanta humi copia indigeat et crebis stercorationibus, si primum colatur, atque aliquando terras argillosas easque fertilissimas multum humi continere et ipse edoctus sum, et Thaerius probavit, qui invenit solum fertilissimum prope flumen Ele constare ex 11i, partibus hurhi,. 4i calcis, et ceterum ex argilla et silicid ( 3 . . Verum licet agri agillosi humum contineant eamdemque non cito amittant , tamen necesse est, ut iis fimus deinceps addatur, inprimis talis, qui non eífermentatus est adeoque ammoniam,; contineat. Nam vel argillae vel aliarum partium in solo argilloso in humum actio tempore. minuitur, ita ut non tam facile quam antea destruatur et plan- tas nutriat, Cujus rei multae possunt esse caussae , sed et credo illud pro parte etiam fieri ealeis diminutione, Scimus enim ex Driessenii Viri Cl. observationibus ar- gillam vetustiorem et per longum tempus cultam minorem continere calcis copiam quam illam ,.quam recentem deposuerunt fluvii (4). Sic igitur ipsius hufni natura variis terris admixtis varie mutatur, variasque monstrat proprietates , quarum. alia& chymice , aliae physice , ut ajunt, in eam agunt; ad quas ultimo loco arena referenda est. Nam PL s , , Hart non- (1) Hinc enim explieantut vérba $chübleri 1j 1, p. 358. ,, Wir besitser durci diese Me » thode" (nempe si alcalibus utamur ) ,, ein Mittel, «dem. enger an: den Thon gebundenen » Humus, zu entdecken und selbst dessen Menge zu e welches durch blosses Aus 5, Wasschen mit wasser nie móglich. wáre;" -(€2) Vid. Saussure |, l. Esregie hac de re disputat Schubarch 1.1, p. At, -"€3) Vid. Thaer. l. l; p. 112... Et sane memorandus locus. .est Herodod, ubi de istiusmodi ar- gillae fertilitate scribit; "H yhp 3à viv ye obvo! RatyvrÜruTU xupmUV xopitovTUi Éw vic. rU» TE ZAAuy Ry0póm uv imrÁvTQV, x3 TV AcITUV AiywzsTigw' 0i cUve ZpórpQ Ayuppayviyre MUAZXUG, ta0U* Ci 7V0UG, OUTE CXÀAAOVTEG , OUTE AADAo PEpyatápevos 00289, TV AA, Zu pumor mpi Affioy movÉovas* GAN iziáu odi 6 mroTupbs mÜrÜpuTOS ÉnÉMU Aja TES EpÓtue y Üprue DP AmoAsíg: üzicu, vóTS muiípug fwzcttg Tk» ÍawTCU Lpowpav, PofÓAAm Pc &)Ti» Uc. Emu» 38 xácucUTÁCa TÁC) ÜCl TD emípuz, Luwroy aq &mb coóroV ufvet " &zoDiváca 38 «toi 0i Tbv otro, oUru wop(Cerui. Vid. Heros doti Hist, Lib. lI. cap. 14. (4) Vid. liber, qui inscribitur, "Tijdechrift voor-3Natuerkundige Wetenschappen, editus a Vir Ci, Reiuwzrdiio, No. 2. p. 255. E 4 ANTONII HENRICI vax nzz& BOON MESCH nonnisi mechanice arenam in humum agere credendum est, quippe quae ejus partes] die vidit, adeo ut aér facile accedat, utque eo et aqua humus celerius mutetur, acidum carbonicum facilius protrudatur atque humi extractum formetur. Ex his igitur jam apparet hujus generis solum esse fertile, si modo' accedat humi« ditas, verum simul patet, ejus fertilitatem celerius etiam diminui, humi principiis fa- cilius solutis. Quod 'Thaerii confirmatur experimento, qui agros vidisse scribit, quo- rum arena aquis fluentibus deposita et congregata multum continebat humi, post aliquot annos omnino eà privatam esse et nihil relictum nisi arenam albam (1). Jam intelli- gitur quare ejusmodi sola saepius sint stercoranda; et diversae rationes etiam, quibus agriculturae et laetis segetibus aptiora reddantur, hanc confirmant sententiam (2 ).. Inde etiam egregius arenae usus ad agros corrigendos, qui nimia et congregata humo con- stant, quoniam. sic ejus partes magis disjunguntur, majorem plantarum sustinendarum vim acquirunt, atque nimis magna aquae inbibendae et tenendae facultate et humiditate priventur (3); unde illam etiam adhibent agricolae ad agros cespitosos corrigendos Sic Angli etiam pulveri cespitum, inprimis eorum qui acidi vim referunt , addere solent arenam et magno emolumento tamquam fimo utuntur. Non adsentimur tamen Pfeiffe- ro (4) existimanti ejusmodi cespites arena tam celeriter mutari et dissolvi , quam calce, ; Ex his ergo jam patet, quomodo ipsius soli natura et indoles varia sit pro varia humi copià et pro variis terrís quibus mixta; et si consulamus experimenta Dergman- ni, Davii, Chaptalii aliorumque, concludere possumus, diversarum terrarum miscelam necessariam esse ad solum feruile faciendum, quippe harum vitia illis corriguntur, vel illam virtutes augentur; quam miscelam diversam ergo esse voluit natura pro vario: coelo. Sic v. g. terrae calcis et siliciae plus potest esse humo admixta in regionibus, ubi coelum :est humidum. Inprimis. autem hic agitur de physicis proprietatibus, secun- dum quas fertilitatem: soli dijudicari posse , inprimis docuit Schublerus, quem. dein- ceps prae aliis Cadet de Gassicourt secutus est. Quas physicas proprietates omnium terrarum sic etiam humi Schublerus inter se comparavit , hujusque comparationis: summam in Tabulà exposuit , quam huic nostro opusculo addidimus, quippe qua sic facillime et uno oculorum quasi obtutu cum ipsius. humi physicae proprietates con- spi- (1) Vid. Tlizer, l; 1; p. rr2 at 725. et Schubarth , l.l. p. 42. (2) Conf, Verhand, van de Maatschappij van Landb, te Amsterdam tom, VIL, st, g. Verhand. van de Meatschappij te Haarlem tom, III, st, e, Et Ill. G. K. van Hogendorp Bijdragen tot de huish, van Staat tom. III. p. 29 et 73« (3) Vid, Thaer, l. l,, p. 112. (4) Vid. Pfeiffers, Critische Briefen p. o5. tna 2 RESPONSIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM. 35 spiciantur , tum simul intelligatur, quibus ab aliis vel superetur humus vel quibus alias superet adeoque se distinguat (1). Sic ergo ex Tabuld conspectá nobis apparet, humum, quod.ad pondus attinet, esse omnium levissimam et pondere ab omnibus terris superari; eam tamen alias superare iis facultatibus, quae vel praecipuae dicendae sunt, quasque natura humum habere vo- luit, ut optima ratione satisfaceret scopo, cui destinata esset, Vidimus enim humo opus - esse oxygenio, ut et acidum carbonicum et extractum formet, atque sic ipsa destruatur et plantas nutriat; ex "TTabulà autem constat, eam prae omnibus hac arripiendi oxyge- nii facultate antecellere, Sed dixi etiam humum aére non mutari, nisi aquá sit hu- Trectata; quoniam haec ut alia corpora, sic etiam humum aptiorem reddit ad oxyge- nium absorbendum. Ex illis autem Schubleri constat experimentis, humum tempore 12, 24,.et.48 horarum maximam prae omnibus aliis absorbere aquae quantitatem , ejusque vim, sola magnesia exceptà, aquam retinendi esse summam, denique ejus vim aquam exhalandi multis esse minorem; nam dum arena calcaria tempore 4 horarum et 44 minu- torum exhalat 759 partes aquae, et argilla (glaise) tempore ro horarum et 19 minutos rum exhalat 349 partes, humus contra 17 horis et 33 minutis amittit 205 partes aquae. Uti ergo principiis et proprietatibus a reliquis terris valde diversa humus est, sic etiam se maxime ab'iis distinguit, si vi Galvanicá tentetur. Cum enim illae attrahantur polo negativo, haec attrahitur positivo. Sic idem Schublerus in commercium columnae ope fili vel catenae posuit humum, seu potius extractum humi solutum aquá vel aquá cal- cis, vel potassá vel sodá susceptum, et vidit illas partes ad polum positivnm praecipis tari ut fuscos floccos, et quidem brevi intra horae minutum unum alterumve, dum al- calia ad negativum deducta videbantur (9). Quod experimentum probatur et illustra- tur iis, quae de diversis humi partibus diximus, Has autem proprietates humus mon- strat etiam in solo, cui inest et cum terris, quibus est commixta5 quod ex experimentis Cadet de Gassecourt constat, qni probavit miscelam diversarum terrarum eandem absor- bere aquae copiam, quam singulae absorbent, quae hanc efficiunt miscelam; et docuit eo. majorem esse soli fertilitatem , quo plus aquae absorbet ejusque retinet, ita tamen ut illam amittat, quae nimis in illud cecidit (3). Cum ergo repstemus, quae de hac Y : pro- (1) Hanc Tabulam promulgavit Schublerus, suorumque experimentotum rationem dedit primum in Annale der physik von Gilbert B. LI. p.243. Ubi ejus inveniuntur: Untersuchungen über die physikalischen Eigenschaften der Acker* Erden; deinceps magis perspicuam rursus edi curavit in annot, ad Chaptalii opus laud, B. II. (2) Vid. Schubler l, 1, p. 229 et seqq. (3) Vid. Cadet de Gassicourt, Recherches Géoponiques, in Annales des Arts et Manuf. col- lect. II, T. II. p. 273. Vertit hanc disputationem Ilermbstadrius in Museo , B. XII. H.2. p. 132» Ejusque praecipua argumenta dedit Gilbertus in suis annal, der physik B. LIX. p. 273» E2 36 ANTONII HENRICI vau npE&k BOON MESCH- proprietate humi, diximus. omnino- patet , hanc facultatem soli ab aliis terris maxime vero ab humo oriri; quod confirmatur, cum eódem loco scribat auctor, nigrum co- lorem indicium esse fertilitatis soli ,' si accedat magna vis aquam absorbendi ( 1). Quod etiam con([rmatur Palladii auctoritete scribentis, ,, pinguem sic agnoscis: glebam » parvulam dulci aquà cum spargis et subigis, si glutinosa est et adhaeret, constat illi , inesse pinguedinem, Item scrobe eífossa et repleta, si superaverit terra, pinguis est; » Si defuerit exilis; si convenerit aequata , mediocris (2 y." Et praeter hunc etiam alia loca sunt, quibus patet veteres ommino Romanos ex externis soli, quas hodie physicas proprietates vocamus, conclusionem petiisse ad ejus fertilitatem ; praecipue ex ejus aucto modo, si vel aéri vel aquae exponeretur (3). Ex hac igitur aquae absorbendae et te- nendae vi aliquando concludi potest ad soli fertiliÀtatem. et ab eo humum contentam, Humum tamen solum continere, melius: atque certius aliis experimentis: probatur. . Nam minime adsentimur iis, qui nigrum colorem semper humi contentae in solo esse indi- cium existiment , quippe cujus coloris aliquando minime humus, sed oxydum ferri vel alia in caussa sunt; quare Palladius jam docuit, | ,, color terrae non magnopere desidere* » tur, quoniam incertus est bonitatis auctor (4 ).". lgitur aliae debent esse rationes, eaeque facilimae , quibus probetur, utrum solum humum contineat, Nimirum pars illus soli, cujus naturam cognoscere volumus, exsiccata si in crucibulo usta atra fiat, omnino patet tale solum etiam humo constare, Cum autem copia humi sit definienda , alia eaque magis accurata ratione utendum est. | Scimus enim ex experimentis , quae jam initio memoravimus, eam esse hümi naturam, ut igne omnino destruatur et nihil relinquatur nisi terrae aliaque , qua huic admixta sunt; primum tamen terra exploranda siccanda est , ut omni aquá sit privata, et simul curetur ne nimis magno calore jam ipsa humus exsiccando destruatür. ^ Nunc ea terra, cujus pondus jam definivimus, in crucibulo igni tamdiu urenda est, quamdiu atrum. habet colorem ; nunc atro colore plane deperdito , hujus terrae pondüs rursus definiendum est, et ponderis diminutio indicat humi copiam, Si ea terra calce etiam constat, haec prius ab eà separanda est, ne aci do carbonico, quod calore -amittit. calx, in humi.quantitate definienda in errorem du- camur (5). Quam rationem Thaerius, Einhofius, Hermbstadtius et Schublerus secuti sunt, qui postremus nuperrime humi quantitatem in varii nominis agris definivit ( 5). Sed (1) Vid. Gilbert anuales L, I, p. 385. (2) Vid. Palladius I. Tit, 5. (3) Vid, Geoponica I. c. 11. (C4) Vid. Palladius I. Tit, 6. (5) Vid. Anleitung zur kenntniss der Chemischen beschaffenheit der Dodens, für praktische Lardwirthe von Einhof et Hermbstadt, Archiv, I, 1, B. IlI. p. 75 et seqq. (6) Vid, Agric, von Cbsptal , mit Anmerkungen übersetst von. Eisenbach, und mit einem An- hanse verschen von Schüblét B, II. p. 331. Er Tab. II. Eintheilung der Bodenartem: inscripta ; prodiit Stuttgart, 1624, : RESPONSIO A» QUAESTIONEM PHYSICAM. 37 . "Sed- animadvertendum est; atri coloris,, quem observari.diximus , si terra quaedam igne tentatur, quem etiam Einhofius indicium humi contentae. esse Scribit , atri colo- ris, inquam, caussam etiam posse existere in combustis partibus sive animalibus sive plantaruin, quae tamen non humi sunt. Igitur alia ratione- utendum est, qua humus ita obtinetur, ut non solum non. destruta sit vel igne, mutata ,. sed etiam in. ejus naturam inquiri possit. Nimirum si terrae ,' quae utrum humum.contineat nec ne scire volu-- mus, uni ponderi duo pondera aquae fervidae affundantur et bene misceantur, brevi post ex iis terrae arena; argilla, et alia cadunt 5, quodsi terra humum contineat aquae nigrescunt et sunt turbulentae, quibus defusis et decoctis , humus fere pura comparatur. Sic igitur corpora e quibus, et conditiones, quibus humus formetur. indicavimus et enarratis illius principiis cum compositis tum simplicibus , eorumque proprietatibüs , diximus de ipsius humi notis, | Verum quum semper addidimus rerum et experimento- rum rationes, nunc brevissimis verbis ex iis, quae probavimus , quaedam corollaria du- cemus, ut vel sic humi et: natura, et notae, facilius et uno quasi oculorum obtutu perspiciantur. Humus ergo constat carbonio , hydrogenio , oxygenio, azoto et salibus quibusdam , terris, et oxydis metallicis, peculiari ratione sibi junctis ; adeo ut. extractum contineat aquá solübile, extractum ab alealibus suscipiendum, partes maxime carbone abundantes et fibras non satis adhuc putredine corruptas. Non tamen horum singulorum eadem quantitas in omni. humo. invenitur, et ab eorum diversa quantitate diversitas humi repe- tenda est, Humus autem , quae plus extracti aqu solubilis habet, Aumus pinguis di- citur et fertilissima est, Ea vero, quae monstrat proprietates et extracto alcalibus sol- vendo abundat, Auzus acida vocatur, minus fertilis est et in humidis locis nascitur; ad quam speciem etiam pertinet humus , quam Erica vulgaris format, quaeque etiam con- tinet principium coriarium, Denique ea, quae carbonio abundat, Auzzs ara dicitur et longe minus fertilis est. quam humus pinguis. . €um. Aumus pinguis aqua excoquatur, haec suscipit extractum, quod sequentes mon- strat proprietates : 1. Aquà totum solvitur; cujus fuscus fit color et amarus sapor, quaeque chartam cae- ;. ruleam non mutat, Ma 2. Neque acidis neque alealibus illa solutio turbatur, his tamen ejus color profun- dior fit. , 3. Salibus metallicis et hydrogenio sulfurato sub forma foccorum füscorum ex humore deponitur exstractum, 4. Solutio si in aére ponatur, turbatur, arripit oxygenium, et extractum praeceps dae Bir, quod deinceps ab aquá non: rursus suscipi potest». £. Post decoctionem acquiritur materies; amari saporis; fuscij coloris, quae pro parte E 3 tan- 38 3: 2. 3: 4. 5s $. EC 2e ED 4. ANTONII HENRICI vaN nr& BOON MESCH | tantum deinceps ab aquá suscipitur; inter decoctionem enim arripit a&ris oxygenium , et sic mutatur, ut modo diximus. Si vero extractum ab 4uz0 acida aqua est separatum sequentia monstrat indicia, Ab aquà solvitur eique füscum colorem, sed acido »amarum saporem conciliat, Mutat colorem caeruleum succorum plantarum in rübrum. Neque acidis neque alcalibus haec solutio türbatur, "Turbatur et extractum deponitur salibus metallicis. Aére minime turbatur, nihil extracti deponitur; atque minus nidis aé&ris oxy- genium, Post decoctionem relinquitur materies saporis acidi et amari, quod rursus ab aqua suscipitur, si calor decoquendo non nimis auctus sit. Cum vero Zumus pinsuis alealibus coquaturg aliud extracti genus suscipitur, quod sequentes monstrat proprietates. Neque aqua frigida, neque fervida, neque spiritus vini hoc extractum solvunt; alie quid hujus solvit spiritus vini multa aquá dilutus. Ab acidis non solvitur. : Ab alcalibus penitus solvitur. Aére non humidum fit, et igne ustum relinquit carbonem , qui difücile in cinerem tunditur, Easdem fere monstrat proprietates hoc exrractum alcalibus ab. 4umo «cidá separatum; in hac tamen majori quantitate reperitur, quam in A4u0 pingui. Reliquae humi partes ab alcalibus et aquá relictae, et carbone abundantes, si cum acido nitrico-tractentur, exhalant acidum carbonicum, et calore aucto, partim ab aquá partim a spiritu vini suscipiuntur. Hae igitur sunt proprietates , quas monstrant humi principia; nunc autem ex iis, quae diximus, breviter ipsius humi notes enarrabimus. I. Lm Humus est materies nigra, liumida si manu fricetur, levis ut spongia et pinguis ; odoris peculiaris, et saporis amari aliquomodo, Acidis non solvitur, quae huic nil fere nisi aliquid ferri adimunt. Valde mutae tur acido hydrochlorico, sulfurico fortiori et acido nitrico, calore aucto tunc enim humi color magis nigrescit et profertur materies carbone abundans, aliquane do etiam exhalat vapores acidum aceticum spirantes, Spiritu vini etiam non solvitur, suscipit hic tantum parvam ejus extracti quantis tatem; quo fortior spiritus est, eo minus hanc monstrat nens Nullam ejus partem solvit aether sulfüricüs. Non mutat colorem chartae caeruleae , si vel Aumus pinguis est vel atra; hutuus 4cida contra mutat caeruleum colorem in rubrum. : VI. RESPONSIO AD QUAESTIONEM PHYSICAM; 39 "VI. Atre humus maxime mutatur, ejus arripit oxygenium , quocum jungit suum car- bonium et exhalat acidum carbonicum 5 simul. etiam humi hydrogenium et oxyge- nium aquam componunt; qua principiorum humi mutatione simul nova extracti -aquá solubilis quantitas producitur. VII. Eandem monstrat proprietatem Zuzzus acida: et Pia lentius. tamen et imper- fectius quam JAumus pinguis. lllaeque diversis rationibus. ad idem monstrandum "phaenomenon aptiores fiunt. ; - VIII. Ut autem Hiümus aére sic mutetur, àqua debet esse madefacta; ceterum enim r et lentius et aliquando nunquam arripit aéris oxygenium. ' IX. Aqua hümo affüsa.et cum ed conquassata, vel decocta, suscipit quosdam sales, ^^ "praecipue 'véro ejus extrücti partem 5 quo aqua vel flavo vel fusco tingitur colore, Creditur etiam aqua ab ipsa humo: destrui; X. Ab alcalibus fere^tota humus dissolvitur, exceptis ejus partibus carbone abun- ^ dantibus ;-ex-tali-solutione- acidis: deponitür:materies-fusca ,. quam .extractum vo- cant, Aliquando sSi'calx hümo addatür, protruduntur vapores ammoniam spiran-- tes; hoc inprimis fit, si: Aumus acide ést. - : XL Non omnis humi eadem quantitas alcalibus solvitur;;;;sic major Aum acidae "^ pars ab iis suscipitur, quam quidem Aum pinguis ei Mig nimirum. si antea '"aquà sint- excoétae,. XII. Sed non solum alcalibus fit , ut Bini extractum antea aqui insolubile ab e suscipiatur, verum etiam sic in humum agunt, ut. plus. faciat acidi carbonici. XII. Inprimis hoe valet de Aue acid , cujus. acida. impediunt, quo minus ipsa aére mutetur et acidum carbonicum et extractum .aquáà solubile formet,. Arripiunt enim alcalia humi acida, faciuntque- ut fere eadem monstret phaenomena quam humus pinguis. Hinc egregius usus alcalium seu cinerum et argillae , in agris humo acida repletis seu cespitosis, — E XIV. Verum quum alcalia in caussa st sunt , ut humus celerius et facilius. destruatur - explicari potest, quare summa cautelà opus sit in iis adhibendis, et quare agri, in quibus corrigendis cineres sive argilla! alba. adhibita sunt, fiant steriles j nisi debita ratione stercorentur. XV. Quod de potassá, sodà, et calce diximus, idem valet de argillà. Haec enim etiam se intime adjungere humo videtur; certe argilla humum valde tenet, nec facile dimittit, unde humus in agris árgillosis non: tam. celerius aére destrua- tur et tales agri diutius humum teneant. XVI. Arena contra facile ab humo separatur; dividit haec tantummodo. ejus partes, et facit, ut aér facilius accedat et humus celerius aére destruatur; unde facile et humum et fertiliatem amittit; atque hinc explicatur, quare solum ex arená multaque liumo constans adeo sit fertilis, si modo necessaria adsit humiditas ; Ves 4o ANTONII HENRICI va pz& BOON MESCH * verum etiam patet, quare hujus fertilitas tam celeriter diminuatur, humi princi« piis solutis, multoque indigeat fimo. XVII. Ud ergo hisce criteriis facile ab omnibus terris, quae solo insunt ) humus distin gui potest, sic etiam solis proprietatibus physicis ab iis distingui potest, XVHI. Est autem humi pondus specificum. 1,225 : XIX. reo partes humi: retinent aquae partes 190, volumina 69,2. XX, Absorbet humus ex aére aquae 80 grana in 19 horis, 97 grana in 94 horis , IIO grana im 48. Habet igitur humus si comparetur cum aliis terris, maximam aquae absorbendae facultatem , et, sola magnesia exceptá , aquae tenendae vim. Hisce igitur proprietatibus ,'si non'alias.haberet, maximas jam ageret partes humus in fertilitate àgrorum augendds unde jam veteres inprimis Romani , ex terrae aquae absorbendae et retinendae facultate ad ejus fertilitatem. concludebant. XXL Si sicca hümus est, hac oxygenii arripiendi facultate emnes reliquas superat ter- "ras; et 'révera sic talia producit j. qualia. plantarum. incremento. valde favent. XXII. Radiis solis caloris augmentum in humo. summum. est, prae omnibus terris , quippe humus est nigra; qui.calor favet non solum, verum etiam requiritur , ut aére faciliüs mutetur. j XXIII. Si humus vi galvanicd tentetur j «diversa etiam quam reliquae terrae monstrat phaenomena. Hae enim adtrahuntur polo negativo,. illa. vero adtrahituf polo € í positivo. t 3- iani dg XXIV. Si humus igne üratur, exhalat vapores ingratos, Hifi cum facta sit ex corporibüs animalibus; spirantes adustum cornu. Cum. vero comparentur ; quae sic protruduntur , sunt acidum carbonicum ; hydrogenium carbonicum, oleum pyro-animale, aliaque, E Q oidilka ndtpattissDor oio. «o DE HUMI.USU, Ty jam indagare et ostendere liumi usum , qui, uti omnium rerum, sic etiam hujus fertilis terrae, non nisi ex ipsius-materiei natura et indole explicari potest. Con- stat inprimis ex recentiorum iei rüsticae auctorum experimentis, omnium terrarum fer- tilitatem repetendam esse a multis.caussis, praecipue vero ab humo contenti, quippe quae idonea praebet plantis alimenta. Cum itaque de humi usu agimus , dicimus de fer- RESPONSIO ap» QUAESTIONEM PHYSICAM. um. fertilitatem augeat, adeoque ipsas nutriat plantas. Cujus tamen nutritionis leges et phaenomena explicare atque illustrare , admodum esse difficile ,' exinde jam concludere licet, quod fere omnes hac de re auctores dissentiunt ,. et diversi plane diversam pro- ponunt sententiam. lllud autem mihi bac in caussa inprimis proponendum esse judica- vi, ut inquirerem , quid de nutritione plantarum universe constet, et quid hypothesi- bus innitatur,. ut ex eorum cum humi natura comparatione explicarem humi usum et efficaciam in plantas alendas. .,,Haec,est una et consentiens omnium intelligentium virorum vox et judicitim , nutrimen- tum et nutritionem plantarum inveniendam esse in comparandis materiis, quibus plantae constant, cum iis, quas terrae continent, in quibus crescunt. Tali enim ratione facilli- me inteligitur, quaenam sint principia plantis et solo communia, et quaenam illarum ex hujus principiis originem habeant. Cum itaque ad Chymicorum analyses attenda- mus, apparet plantas continere succos dulces, amaros , coloratos, olea, resinas, ex- tracta, gummi, acida, quae omnia ad carbonium;, hydrogenium, oxygenium et azotum possunt referri; praeterea diversos sales , terras et oxyda metallica, Quum contra .Iespiciamus ad principia, quibus plerumque sola constent, et ad principia, quae humo inesse vidimus , facile apparet ea plantarum cnm iis humi convenire, Quando igitur reputamus plantarum et humi principia, et agrorum fertilitatem consistere universe in bona terrarum miscela et in humo contenta, jam concludere possumus magnas esse humi .partes in plantis alendis. Plantae autem et foliis et radicibus maxime aluntur; illis enim absorbent ea , quae in ,a&re sunt, his suscipiunt varia valde divisa et soluta e solo, in quo crescunt. Nam ut Saussurius aliique docuerunt, illarum radices tam tenuis sunt structurae, ut non nisi valde solutis materiis aditum permittant. Quam sententiam multi antea jam sic amplecte- ;bantur, ut existimarent, plantas non nisi aquam e solo tamquam nutrimentum sumere, et omnes materies sive plantarum sive animalium , humum adeo, sic agere in soli natu. ram , ejusque adaugere fertilitatem ; ut huic non nisi aquae tenendae facultatem praebe- rent. Pervulgatum autem est Helmontii experimentum , qui salicem in pura terra per quinque annos sola aquà irrigatam crescere vidit, ejusque pondus auctum esse affirmat 119 libris, cum terra vix aliquot uncias perdidisset ( 1). Ejusmodi etiam sunt experimen- ta Bonneti (2), Duhamelii (3) et Tilleti (4). Haec vero experimenta a magnae etiam ce- (1) Vid. Ll. B, Helmont p. ss. (2) Vd. Bonnet, Recherches sur l'usage des Feuilles etc. p. 158. 197. (3) Vid. Memoires de l'Academie des Sciences 1748. p. 272. C42 Vid, Tilletus in Memoires de l'Academie. 1772. F 42 ANTONII HENRICI vaw pz& BOON MESCH celebritatis viris rejecta sunt, inprimis à Dergmanno (1), Hassenfratzio (2), Kirwa- no (3) et Saussurio (4), quippe nom ita instituta, ut omtis praeter aqüam materies a plantis arceretur. lllorum tamen sententiam iterum pro parte amplexus est Crellius, qui affirmat solius aquaé ope plantas proferri posse ex seminibus Helianthi annui, et quidem ita, ut sic novae plantae rürsus praebeant foecunda semina (5); quo experí- mento et alios, inprimis vero Hassenfratzium refellere conatus est, qui negaverat sola aqua plantas eo posse perduci, ut foecunda praeberent semina. Postea vero eadem expe: rimenta repetivit Crellius ét quidem tali ratione, ut carbonium, quod sic in- plantis auctum vidit, non ex acido carbonico natum esse posse affirmet; putat igitur aquam, id est, 85 oxygenii et 15 hydrogenii partes , a plant& absorptam lucis et plantarum viribus carbonium formasse (6). Ejusmodi opiniones minime confirmantur , et refelli videntur Saussurii experimentis, quibus probavit, carbonium in iis plantis, quae in aquáà ita crescunt, ut nullum adsit acidum €arbonicum , minime augeri. Et revera si totam Crellii ratiocinationem assequamar et rationem , quà experimenta esse instituta narrat , non possum, quin animadvertam , multa ab eo tamquam probata esse sumta , quae prius probanda fuerant, atque non páuca desiderari, quorum cognitio ad ejus experimen- ta dijudicanda valuerit. Verum etiam illud minime negligendum est, quod, statuendo aquam solam plantas nutrire , simul assumserunt eam esse lucis vim , ut ed ex aqua fiant et carbonium et azotum et sales, aliaque, quae plantis inesse scimus, Sed plantae ipsae aquaticae has debilitant opiniones, quas, licet magnis sint instructae foliis , adeoque val- de aptae credantur ad imbibenda et absorbenda ea, quae in aére sunt, tamen constat suis radicibus petere terram, quamvis eà non indigent, ut sustineantur (7). Multis tamen modis aqua favet plantis; sed hac de re mox plura dicemus, nunc autem de acido car. bonico videamus, Con* ' (1) Vid. Bergman, Opuscula physica et chymica vol, V. p. 88— 94. edit, Hebenstreit, |Lip- siae 1738. (2) Vid. Hassenfratz, sur la nutrition des Végétaux, Memoire I. in Annale (de, Chimie, tom, XIII. p. 178 et seqq. (3) Vid. Kirwan, Memoires sur les Engrais p. 312 et seqq. recussa post Traitó des Engrais par Maurice, Genéve 1806. (4) Vid. Saussure l. l. p. 240 et seqq. C5) Vid. Chemische Annall; von Crell D. II. p. 1Io, (6) Vid. Journal fur Chemie von Gehlen B. IX. p. 156. Multos esse errores in hac disputa- tione Crellii ipse docet Gehlen, l. l, p. 166, Cf. Journal fur Chemie und physik von Schwei- ger B. II. p. 265 et 981. (7) Vid. Korte 1l, l. p. ro4— 193, Egregie etiam , ut solet, hanc refellit opinionem jSchrade- rus in Archiv von Hermbstadt DB. VII, p. 312 et seqq. RESPONSIO. An QUAESTIONEM PHYSICAM. 43 "Constat hodie acidum carbonicum esse plantarüm nutrimentum . idque ab earum foliis et radicibus absorberi» Explosae enim sunt Halesii (1) et Priestleyi (2) opiniones qui hoc acidum magis nocere quam favere plantis probare. conati sunt, Horum enim experimentis contraria instituit Percivallius (3) et Henryus (4). Et vero si consu. lamus experimenta Senebierii (5) et Saussurii (6), videmus hoc acidum non quidem favere: plantarum germinationi , unde forsitan quaedam Halesii et Priestleyi observas tiones explicandae sunt, alere tamen ipsas plantas, si radicibus et foliis jam instructae sunt. Saussurius enim plantarum radices aquáe immersit et campanis texit, a&rem cum acido carbonico mistum continentibus, atque invenit modicam hujus acidi quantitatem valde prodésse plantis (7 ). Quod Ruckerti confirmatur experimentis, qui probavit, aquam acido carbonico impraegnatam majori vi plantarum radicibus hauriri quam aquam puram, et in tali aquá: plantas celerius imcrescere (8). Non mirum igituf. tam multos esse fontes, qui in agris continuo et longe praebent acidum carbonicum, ex quibus humus certe una est, nisi vel praecipua dicenda Sit ; quae.cum formetur, jam illud, de quo dicimus, plantis praebet nutrimentum : maxie me vero si jam formata est et a&re mutatur. Vidimus enim partes animalium et plans tarum, e quibus dein humus formatur, fermentescere multumque exhalare acidi carbo- fici, atque experimentis primo. Capite allatis nobis constitit, eam esse humi naturam y ut aére continuo mutetur, quippe cujus oxygenium se adjungat illius carbonio; atque hane humi mutationem valde favere plantis, probant etiam diversae illae rationes, quas memoravimus, et quibus haec aéris actio in humum vel augetur vel diminuitur, quae simul agrorum fertilitatem vel augent vel diminuunt, Sic igitur acidum carbonicum con- tinuo et longe ab humo exhalatum et ipsum, et ab aqua susceptum, titillat quasi et excitat plantarum radices , a quibus avide absorbetur . perque earum vasa adscendit. Multüm vero hujus acidi ipsa sua matura subtilis plantis circumfunditur, atque jam ab- Sorbetur a foliis. | Constat enim illud acidum , quod sic ex agris fertilissimis exhalatur, non statim in auras dissipari; sed veluti nubem inhaerere agris, ut, sive pluvia et IOe ; Cr) Vid. Hales, Stetik der Gewáchsen p. 185. |. (2) Vid. Priesdey , Vers, und Beop. über Versch. Theile der Natur. B. I. p. 250, et D, TIS P. D» et seqq. : (3) Vid. Percivall in Mem, of the Society of Manchester vol, II, (4) Vid, Henry in ejusdem op. tom. II, P*« 346. (5) Vid. Memoires sur lrinfuence de lair dans la germination par Huber et Senebier P» 55 et 177. Genéve 180r, € 6) Vid. Saussure 1. 1, p. 16, (7) Vid. Saussure l. 1. p. 98, (8) Vid, Ruckert det Feldbau Chemisch untersucht, F2 44 ANTONII HENRICI vaN nz& BOON MESCH rore solvatur et denuo terrae reddatur ( 1 )5 sive ut absorbeatur a plantarum foliis, quo- rum inferiores paginae; ut hoc munus melius perficerent, se a superioribus parvis as- peritatibus distinguere creduntur ( 9). Verum praeter acidum carbonicum aliud profert humus, quod plantis etiam favere ex- istimatur, nimirum hydrogenium carbonicum. Vidimus enim aquam humo destrui se- cundum. Humboldtii Kortiique sententias; adeo ut illius oxygenium et hydrogenium. hu- jus carbonium arripiant, acidumque. carbonicum et hydrogenium carbonicum forment, quod etiam plantis nutrimento esse, constat ex recentiorum physicorüm experimentis (:3). Sed hae non unicae sunt rationes, licet ipsae validae et maximi momenti, quibus hu- mus plantarum incremento utilis est. Maxime autem hic agitur de solutionibus, quas radices plantarum absorbere possunt: quarum cognitio, ut inquit Saussurius, inprimis valet ad definiendam et copiam et genus nutrinrenti, quod plantae e solo suis radicibus. legere possint (4). Nam licet magnas.esse credamus acidi carbonici et forsitan etiam hydrogenii carbonici partes in. nutritione plantarum , atque in iis tam large effundendis humi sane magnum esse usum, tamen non iis assentimür, qui existiment omnes partes praeter aquam, quibus plantae constent, iis sub forma aéris, ut vocant, esse datas. Nam ut non nisi de azoto dicamus, constat hoc referendum esse inter plantarum prin- cipia, quippe quod invenitur in partibus colorantibus. viridis plantarum, in exstractis et lignis et multis aliis rebus , cum tamen Saussurii aliorumque probant experimenta multas plantas minime azotum absorbere, imo etiam in eo perire, Neque haec sententia debilitari potest, quoniam plantae sunt, quae in aridis montibus et rupibus vel in arenà crescunt. Hae enim particulas sive plantarum sive animalium , quae forte circumferuntur in a&re, suscipiunt, cum harum foliis deponantur et aquá solutae vel his hauriantur, vel a radicibus absorbeantur. Plantae autem, quae non nisi ex acre nutrimentum capi- unt, paucae sunt, eaeque fere omnes propterea semper virides esse creduntur, ut sic diutius acidum carbonicum destruere possent; verum constat etiam eas lentius transpi- rare earumque lenta accressio adaequata videtur pauco nutrimento, quod capiunt ( 5 ). Plantae vero annuae et perfectiores sic non vivere possunt, quod ipsis his montibus et rupibus probatur, Primum enim lichenes aliaeque hujus generis plantae in his cres- cunt, postea vero omnis generis ejusque nobilioris plantae ibi coli possunt; atque caussa hujus fertilitatis magis magisque adauctae in eo est posita , quoniam ipsae plantae ibi mo- (1) Vid. K. Sprengel. von dem Dau und der Natur der seeds p* 235* (2) Vid. Bonnet 1. I. p. 2 ct seqq. (3) Vid. Korte I, l. p. 108. (4) Vid, Saussure l. 1, p. 941. ( 5) Vid, Saussure l. l. p. 244. ———— Pn l RESPONSIO a4» QUAESTIONEM PHYSICAM. 45 moriuntur , putredine corripiuntur , et unoquoque anno adaugent materies , e quibus humus fit (1). "Vidimus autem humum pinguem extracto abundare, quod ab aquá suscipitur, quod- que sica plantarum radicibus absorptum egregium praebet plantis pabulum, Saussurius enim in ejusmodi extracti solutione plantas laete crescere vidit, extractumque ipsis plan- tarum radicibus hauriri (9). Quod etian: Hassenfratzius observavit, qui tamen minus recte existimat, omne carbonium, quod plantae continent , eas ex terrà petere haurien- dis humoribus extractivis , quos aqua humum et fimum etiam alluens producit ( 3 ). Quae omnia ab antiquiorum physicorum experimentis probantur, qui quidem hujus ge- neris solutionem a plantis absorberi videbant, verum, cum iis humi natura non esset cognita, aliam eamque minus rectam ex iis, quae viderant, petebant conclusionem. Ni- mirum crédebant illi, fimum eam ob caussam agris praebere fertilitatem , quoniam plantae € solo, cui fimus admístus est, humores maxime saponaceos, quos. vocabant, absor- berent, eosque constare putabant ex oleo quodam et sale vel alcali, quoniam fimus si ureretur, praebebat oleum. Sed animadvertendum est. illud oleum ex fimo, uti ex hu- mo etiam , calore demum formari, neque sic antea in iis adfuisse; et praeterea, si - forte oleum quoddam adsit in fimo integro, constat illud ut ceteras fimi animales par- tes fermentatione putridà primum debere et destrui et dissolvi, atque in humum mu- tari , antequam plantis utiles humores absorbendos praebere potest (4). Enimvero magni momenti esse extractum humi plantarum incremento exinde patet, quod plantae multo melius crescunt in humo integrà quam in eddem humo, at aquis decoquendo suo extracto privata ( 5 ). Sed praeterea, ut primo Capite probavi- mus , (1) Eleganter hac de re disputat Chaptalius, Chimie appliq. à l'Agricult. tom, I. p. 36, et Bor- ryus Sancto- Vincentus , Celeberrimus ille insularum Marum Africae scrutator cujus verba hoc loco inserere operae pretium est: Quand j'herborisais dans les foréts sauvages de Bourbon, et que sous leur ombrage humíde j'admirais les plantes qui s'offraient à moi, une sorte d'instinct me disait: les Zichens décomposérent les premiers le sol que tu foules; aprés eux, les zzousses vin- rent y former un Zuus plus épais, ou des fougéres ont ensuite végété, et que des pa/miers n'ont ombragé avec d'autres arbres qu'aprés bien de Siécles; il est certainement remarquable que la moi- tié de la Flore de Maurice et de. Mascareigne soit formée par des fougéres et par des cryptogames. La nouvelle Zélande, la plupart des tles de la mer du Sud et tous les pays nouveaux présentent le méme fait, Vid. Voyage dans les quatre Principales Iles des Mers d'Afrique, part J. B. G. M. Bory de St- Vincent, a Paris 1804. Tom. III. pag. 168 et 169. (2) Vid. Saussure I, 1. p. 448. (3) Vid. Hassenfratz, Annales de Chimie tom. XIV. p. 55. (4) Vid. Schrader in Archiv, der Agric. Chem. von Hermbstadt B. VII, p. 315. et egregius ' locus est Bergmanni Op. laud, t. V. p. 105. (5) Vid. Saussure 1, 1, p. 171. F3 46 ANTONII HENRICI vaw pz& BOON MESCH mus, quo plus hujus extracti continet humus, eo major ejus fertilias esse apparet, quod probatur humo atrà et acidá; quas vidimus esse infertiliores, et simul minus hu- jus extracti haberes probant etiam diversi modi, quibus fertilitas agrorum adaugetur, et quibus, ut cineribus v. g., extractum humi magis solubile fieri diximus, Probat denique experientia, illos agros maxime esse steriles, qui vel multum oxydi ferri con- tinent, vel exhalant hydrogenium sulfuratum , quoniam, ut vidimus, et hoc et illo hue mi extractum ex aquá deponitur et insolubile fit. Verum, quod etiam valet de ome nibus aliis meteriis, quas radices plantarum absorbent, hoc humi extractum valde aquá dissolutum esse debet; ceterum enim non facile absorbetur neque favet plantis ; imo etiam ex experimentis Saussurii constat , plantarum radices plus aquae absorbere, quam màteriei aquae solutae (1). Sed hanc non solam, praestat aqua utilitatem , nempe ut ceteras materies praecipue humi extractum solvat et aptius reddat, ut adhaustum plantas alat, verum ipsa est cum ceteris egregium earum pabulum. "Tam multa autem sunt et experimenta et observationes , quae hanc probant sententiam, ut de hujus veritate nun- quam dubitarint physici, imo multi his adeo in errorem ducti sint) ut aquam solum esse nutrimentum statuerint, Et quidem aquae principiorum copulam ipsis plantis dis- solvi , multi jam conjiciebant , ut Senebierius (2) et Bertholletus , cujus auctorita- tem plurimum hac in re valere scribit Saussurius, Si autem attendamus ad experie menta hac de re a Saussurio instituta videntur. plantae sic aquam absorbere, ut hu. jus partem destruant, suisque partibus jungant hydrogenium et oxygenium (3). Idem Schraderus docet ;, qui ,; quoniam. plantae in azoto , hydrogenio, vel acido carbonico positae noctu exhalant acidum carbonicum, existimat multum hujus acidi carbonici for- mari aquae oxygenio , quae contra suum hydrogenium cum plantae principiis junge- ret (4). tM Summae igitur est aqua utilitatis imo necessitatis plantarum incremento , quoniam exe tractum humi suscipit et ur plantis sorbeatur facit, aliud humi extractum ab alcali- bus solubile fertilius reddit , denique quoniam ipsa est plantis alimento. Non. imme« rito igitur veteres coelum et aérem ad fontes fertilitatis pertinere dixerunt, quippe quie bus ope pluviae et roris aqua terris reddatur; sed illis multis fontibus ,- qui aquam plantis praebeant, sane humus adnumeranda est, cujus natura ita: est comparata , ut prae omnibus aliis terris, quae in solo sunt, maximam habeat et aquae absorbendae et ; te- (1) Vid. Saussure 1, l, p. 247 et seqq. (2) Vid. Senebier l, l, p. 196 et seqq. (3) Vid. Saussure l1, l, p. 237. (4) Vid. Schrader l, l. p, 317 et 318. RESPONSIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM. 47 tenendae facultatem , et quae, cum aris actionem experiatur, acidum carbonicum et "Simul aquam, ut vidimus, profert, : s " Humus igitur plantis praebet acidum carbonicum, hydrogenium éarbonicum, extrace tum et aquam, sive quam ipsa formavit , sive quam absorbuit et valde retinet. Ex his autem , quibus alii fontes , veluti aér v. g. accedunt, plantarum principia remota, earbonium, hydrogenium , oxysenium et azotum répeti possunt. Haec vero non talia 3n plantis existunt, sed varias ineunt copulationes, formantque gumimi,-saccharum , ex- tractum, olea, acida et alia hujus generis, quae plantis inesse constat. Neque haec omnia in omnibus plantis vel eadem copi£, vel ejusdem copulationis ratione reperiun- "tur 5 sed earum humores diversi etiam in diversis cujusque plantae. partibus aliquan- 'do deprehenduntur. Multi igitur cum humorüm diversitatem in plantis viderent, exis- timarunt, hos adeo varios humores terram in se continere, ert singulas plantas sin- gulos sibi ex terrà extrahere humores; ut Gentianam v..g. patticulas;amaras , Gly- cyrrhizam dulces, alias alias absorbere ( 1). llli autem , qui hanc proposuerunt opinionem , inprimis hoc usi sunt argumento , quod videbant , non nisi per certos annos certas plantas in uno eodemque agro coli posse. Sic v. g. videbant agrum , in quo per plures annos vel hordeum, vel secale Serebántur, tandem impares fieri his fructibus ferendis et alendis , ferre et alere tamen alias plantas (2). Quam observationem explicare cum vellent, existimarunt, hordeum vel secale absorbere omnes illos e terrà suecos sibi necessarios, relinquere vero eos, qui aliis plantis utiles essent. Primum vero animadvertendum est , terras non tales succos continere quales in plantis sunt , et humum quidem constare eorum principiis re» motis, non vero tali ratione junctis, quali in plantis inveniuntur. Caussa autem cur non per longum tempus eadem planta in eodem agro bene crescat, et Certa certam plantam sequi debeat, forsitan ex eo argumento explicari posset , quod singulae plane tae, ut liquores suis radicibus hauriant, sic etiam inprimis noctu per extremas radi- eulas excernant liquorem, ut guttulas, qui in variis plantis sit varius ; ille, quem sic excreverint, ipsis deinceps noceat, valde tamen aptum aliis praebeat nutrimentum 5; quod tunc etiam valeat de plantis venenatis, quae quidem soli fertilitatem diminuunt, quoniam et sibi ex eo rapiunt alimentum , maxime vero , quoniam secernant et emittant malos humores, qui pertingentes radices vicinarum plantarum 'sie afficiunt, acsi ab insectis corrosae essent (3). Verum licet non eorum admittenda videatur sententia, qui certas plan- C1) "Vid. de liac sententia inprimis Du. Hamel du Monceau, Physique des Arbres Lib. V. c. 1. P. 207. (2) Sic etiam docet Cel noster van Marum , radices Rubiae tincrorum omnem amittere rubrum colorem. si pluribus, quam tribus annis, haec planta in eodem agro. colatur, Vid. ejus dissert. de motu fluidorum in plantis p. 19. Groningae 1773. (3) Primus hoc docuit Cel, Brugmansius in comment, de Lolio ejusdemque varià Specie, noxà et 48 ANTONII HENRICI vaN nzx BOON MESCH p'antas certos humores e terr haurire existiment , neque haec opinio probari possit hoc argumento , de quo mox diximus, tamen ipsius humi principiorum remotorum dis versa3 copiam et Kortius et alii existimant summam agere efficaciam in qualitatem proxie morum plantarum principiorum (1 ), atque ex multis observationibus statuitur plantas habere dilectum , quod ad humi principia attinet, Sic v. g. illae plantae, quae acidum quoddam continent, plus oxygenii et indigeant et capiant quam illae , quae vel multum glutinis vel olea continent ( 92 ). Et sane multae sunt observationes quae hanc opinionem confirmare videntur, Sic v. g. quae olea adeoque multum Rhydrogenii continent, optime crescunt in locis humi plenis ubi multum cadit pluviae, et ergo multum formatur hydrogenii (3). Sic polygonum fago- pyrum et erica vulgaris maxime amant illam humum, quam principium coriarium cone ünere diximus 5 continent autem ipsae hoc principium. Sic semper junci et carices hu- mum acidam concoimitantur, et omnibus rationibus, quae acida humo surripere valent, bae destruuntur. Denique sic rumices non proveniunt in terris calcariis, quoniam ibi non acida invenire creduntur, quibus etiam constant; unde Angli argilla albà utuntur ad eas destruendas (4). Et revera multa ex experimentis a Chaerio ejusque discipu- lis institutis argumenta peti possunt , quae hunc plantarum dilectum nutrimenti pro- bare videntur; licet negari nequeat hancce doctrinam adhuc valde esse imperfectam, et omnes hac de re observationes abhucdum minime explicari posse (5). At- €t usu, quam Academia Regia scient. Berol. Ao. 1785. praemio condecoravit, Haec vero Com- mentatio nescio quas ob causas, nondum in lucem prodiit. Illas tamen observationes, de quibus bic agimus, communicavit postea Brugmansius cum [. Vitringa Coulon , qui ipsa viri verba refert in sua Comment, de mutata humorum in regno organico indole a vi vitali vasorvm derivaada, p. 77. Lugd. Dat. 1789. (1) Vid. Korte l. 1. P. 128. ubi legimus: ,, Aber eben so wird auch durch das verschiede- , ne quantitative Verhàiemniss dieser im Humus liegenden stoffe, die Qualicit der nüheren Pflanzen- » bestendcdheile erzeugt, Stürkemehl, Schleim, Gummi, Zucker u, s. w. werden nur durch das » Quantitative Verhiültniss des Kohlenstoffs zum Oxigen; fette, átherische Oele, Wachs u. s, w. » durch das des Kohlenstoffs zum Hidrogen; Gluten, Eiwciss, thierisch vegerabilische Substanz , » durch das des Kohlenstoffs zum Azort, und die simmtilich vegetabilischen Sáuren, durch das » Verbáltniss ihrer Substanz zum Sauerstoff bestimmt, Durch diese auf dem aralitischen und sins » thetischen Wege bewiesenen Thatsachen, sind wir berechtigt zu folgern , das Pflanzen, deren » mdividuelle. Eigenthumlichkeit durch dem gróssern Gehalt an Kohlenstoff bestimmt wird, auch 4 eine gróssere Menge von Kohlenstof zu der Erhaltung ihrer Individualiticen bedürfen, Die- 4 seu nehmem sie nun entweder aus dem Humus oder aus der atmosphürischen Luft." (2) Vid. Korte l. l, p. 198. (3) Vid. Korte 1. 1. y (4) Vid. Korte l. l. p. 131, et Thaer, Englische Landw, D. Ll. p. 202. (5) Vid, Aunale des Ackerbaues von Thaer, B, IX. p. 210. RESPONSIO 4p QUAESTIONEM PHYSICA. 49 Atque sic, quantum ex humi maturae et ex plantarum ortus et incrementi scientia ac €ognitione concludere liceat, explicuimus, quomodo plantae humo nutriantur. Sed praeter carbonium aliaque chymice juncta diversosque humores constituentid , plantae etiam sales, terras et oxyda metallica continent, minori quantitate quidem , ce» terorum principiorum ratione habità, continent tamen, neque haec nmegligenda sunt. Experimenta autem inprimis recentiorum physicorum instituta ,' ut plantarum principia definirent, probant, earum sales, terras vel oxyda metallica. valde convenire cum iis, quae humo inesse diximus : minime igitur mirandum est non paucos esse naturae in- terpretes, qui statuunt humum primis fontibus esse adnumerandam, e quibus plantae hiec principia hauriunt. Enimvero illud minime negari potest, has plantarum partes diversas esse plerumque pro diversa soli naturá. Sic v. g. plantae, quas nutrivit terra desumta a monte silicioso, plus siliciae continent, quam eae quas nutrivit terra calca- rii; atque plantae in terra montis granitici plus 'continent oxydi ferri. quam illae , quae in monte calcario creverunt; illa terra autem plus oxydi ferri etiam continere Solet (1). Quas differentias censet Saussurius non observari posse in plantis, nisi eae- dem differentiae observentur in humi extracto. Nam, inquit, plantae , quae crescunt in arenà calcaria et arená graniticd, verum eodem fimo" vel eàdem' humo iis additis , con» tinent eadem principia (2). Quae Saussurii sententia confirmatur Lampadii experimen- tis, qui in horto quinque loca separata constituit, et quodvis implevit terra quadam et fimo vaccarum. "Terrae autem, quibus sic utebatur Lampadius , erant calx, alu- mina, silicia, magnesia et terra e horto desumta, In iis eandem seminavit plantam, et ejus cinerem esxplorans invenit, omnes omnino iisdem constare principiis, Ex qui- bus concludit terram siliciam ipsis plantarum viribus esse natam in iis (3). Sed ani- maadvertit Saussurius hanc Lampadii conclusionem non posse admitti, quoniam non in- quisivit in principia fimi vaccarum, qui solus, inquit, has plantas nutrivit (4). Et revera fimum vaccarum multum continere siliciae, constat ex Einhofii et Thaerii expe- rimentis (5). Atque universe si consulamus Saussurii (6) aliorumque. experimenta , omnino constat, neque salia, neque terras et alia intrare posse plantas, nisi valde so- luta sint et divisa. Sed: quomodo humus tunc haec principia plantis praebet? —Se- cundum copus ea simul cum «extracto humi plantas intrant; et sunt argumenta, quae (1) Vid. Saussure 1. 1, p. 282. (2) Vid, Saussure 1, 1. (3) Vid. Lampadius, Journal des Mines No. 6s. (4) Vid. Saussure 1, l, p. 585. (5) Vid. Thaer und Einhof über die Horn. Viech excrementen in N, Allg. Journal für Che» "nie von Gehlen B. III. p. 321. (6) Vid. Saussute 1, l, p. 283. G 5o "^ J ANTONII HENRICI vaw. nz& BOON MESCH quae hanc sententiam confirmare videntur. Nam, ut jam probavimus , hoc hümi extrace tum aquà solutum a plantarum radicibus absorbetür, et hoc | idem extractum , ut in altero capite vidimus, non solum ejusmodi principia concomitantur, sed etiam majori copid, quam ila humi pars, quae ab aquá non suscipitur (1), adeoque plantas in» trare nequit. Verum probavimus etiam aquam, si in humum elffundatur, hujus suscie pere sales et quidem paucillum terrarum etiam , ut calcis. Probabilis igitur nobis vis detur sententia , ea ratione haec principia plantas intrare ; quod etiam aliquomodo probatur Bullionis experimento, qui in terrá arenosá nihil nitratis: potassae continente seminavit Helianthum annuum, in qua planta deinceps etiam nullum hujus salis reperit vestigium; verum quum eandem terram eandem plantam ferentem humectaverat aqua. sal- sa nitratis potassae, eundem salem in Heliantho annuo reperit; quod Dullionis expe- rimentum eodem eventu repetivit et aliis confirmavit Schraderus (2). Verum licet humi magnas esse partes constet in his principiis plantis praebendis, ta- men haec omnia non ex humo esse derivanda censemus ;. et ex experimentis inprimis Schraderi apparere videtur, ipsas plantas. suis ipsis viribus haecce principia et formare et augere (3). Humum autem has partes non solam plantis praebere, confici potest et ex quantitate, qua illae in humo inveniuntur, et ex. copid, quà humus in agris ad. est; et satis speciosum est Schraderi argumentum dicentis , plantas fuisse antequam humus aderat, quae ex illis demum formatur (4). Et sane credimus plantarum vitae vires majores esse, quam quidem multi existimarunt ; quippe quae, licet in eodem agro et sub eodem coelo crescentes, omnes tamen suos habent peculiares humores et mate- ries; atque ex ingeniosissimis hac de re institutis experimentis. concludere licet, in plan- tis humorum et secretionem et mutationem , si non unice, saltem maxima pro parte derivandas esse a vario vasorum agendi modo, qui modus a varià, qua praedita sunt vi vitali, derivandus videtur ( 5). Et forsitan hae terrae vel oxyda metallica vel phos- phorus vel sulfur adeo, quae omnia in plantis inveniuntur, suis constant principiis et corpora composita sunt, quae ipsae plantae ex suis principiis creant. Verum hae magis conjecturae sunt, quam sententiae experimentis probatae; hoc tamen Schraderus et alii probarunt , quasdam. plantas.in sulfure v. g. vel oxydis metallicis., aquá pura irrigatis, per quoddam tempus. non quidem laete, crevisse tamen et suis con. stitisse partibus, quae neque in aquá neque in sulfure inerant. Probavit autem Schra- de« (1) Vid. Saussure l, l. p. 280. et Table des Analyses NN. Io, 11, 76. usq. ad. 79. (2) Vid. Schrader 1. l, p. 315. (3) Vid. Schrader l. l. p. 321 et seqq. (4) Vid. Schrader l, l, p. 324. (5) Vid, vir doctissimus Vitringa Coulon in op. , pag. 73— 97. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM, 51 derus plantas, quae creverant in diversis terris, alias tamen continere terras, atque di- versas plantas in eodem agro cultas, diversis constare terris: denique quasdam contine- re ferrum, licet eas in purissimà arenà seminavisset (1). Sed tamen minime negat . ipse Schraderus, humum etiam suas partes conferre ad hasce materies plantis praeben- das 5 dicit tantummodo minime omnes ab humo esse derivandas; et ex suis aliorum- que experimentis concludendum esse dicit, praeter aérem et aquam humum esse solam materiem , quam natura adesse voluit, ut omnis generis plantae perfecte nutrirentur (2 ). Ex his itaque, quae diximus, satis apparet humum iis praecipuis fontibus esse ad numerandam, e quibus plantae suum capiunt alimentum 5; quare non immerito Humbolde tius eam vocaverit habitaculum plantarum et fertilem fontem, e quo eae hauriunt suum- nutrimentum. Atque sic ex humo sola probatur illa sententia, quam veteres philosophi, Plato adeo complexus est, nimirum nullum esse in tota naturd interitum , omniaque quae interire videntur, in alium statum transire atque dissolvi in suas partes, eorum. que mutationes fieri paullatim et successione, ut aliis suam praeberent originem. Plantae enim et fere omnia corpora moriuntur, putredine corripiuntur, humum formant, quae deinceps vitam rursus sustentat eorum corporum, e quibus humus nasci solet. Denique humum omnino esse plantarum pabulum , unde fere omnia, quaequae contineant, viti ani- mata instrumenta possint parare atque efficere, etiam loc argumento, et ut nobis videtur novo, firmari potest, petito nempe ab inferiorum classium animalibus. Pallas nimirum Scribit, , praeter arenosam materiem unquam quidquam esculenti in dissectis copiosissime » lumbricis nostris inveni, credoque et hunc et innumeros alios vermes marinos, Nerei- » des, Serpulas, lumbricos, zeerá £errd pingui nutriri (3)5;" atque Bonnetus obsere vavit, Lumbricum Variegatum , cui humum dederat, citius abscissas partes recreasse à quam eum, cui solam aquam dederat. Porro in foecibus et insectorum , ut Juli terres- tris v. g. arena invenitur; quae quidem nobis videtur tamquam pars iners, quae nue trire non potest, et simul cum humo est devorata, Sane mirandum est, quod e diver- sis corporibus facta humus diversa habet et alit animalcula, quae in alia humo moriun- tur (4). Nos autem mira naturae leges, quibus fit, ut id, quod a corporibus vie vis excernitur, vel post mortem ab iis relinquitur, novam praebeat vitae novae matee riem, disputationi finem imponimus. SYMBOLUM: O fortunatos nimium sua si bona norint "daricolas ! VIRGILIUS. C1) Vid. Schrader 1. l. p. 321. (2) Vid. Schrader l, l. p. 328. (3) Vidc,» Pallas in specil, Zoolog, fascicul. I4. p. 67. (4) Vid. Korte 1, 1, p. 123. C ÉVIOEEBÉAUO ew. Oldosaa 4 H H , nga atio. v, a2iTran, si2916 sad do VIIO- apt e PAM PI unn - Í $ Wib; «ez: ptis. vabps uat etempla ae l TERT t bs5.. «61 i à [me TT T CIUS LA « mnpst.- i i id bt » asmmq arta Hine rp mite s ed YO, 12139 TW dada sitno smi mm oobenmuuai sine «a: 3L n3p3.d 31-5 85tr18. Qin cb. 3epo quobasbutadteg: elespiiiquh «nd ; s5q. agtoptr. el 5d etti os 24: v Tiefov. noaslas, sTRSdG 16535. , nzalpaterit-d T T Trader: 32:908. eils6. A eiatixib: Sau € eid: xd nip id necp demie. mua icaalq &16ino. 3. IOgbtlato NUES HigÀ 20. gig itl q aa ubgt ded 3694890. Ja dis pap e ADdt5gdss aU: 1adpdom d 3log opjd x». 32 Su pc Nap) mi: sa. T : L3 f iau, qurilspUr.. 023. udy2)qu05 obbs 0 s 1 | tricesib, supe, exusta, meirtzie JANE. n m jnt iv ox121fi pup | [ dazaq: t "killo iu 2222/8, 29' (gia hllpreq. Itali eene dt MM: avo 3 : nea vutüg , 1N3MIOC .- rod360 vois 19-1854 urn avdiyp, s on ino 18boegega pusnri Iu pupogieb ! »staposio ama ej51 spa.» roten necatta sens o«gingao amener 7 ju Q (31 3, 90p14 ;pq nac sible par 3 Dir N 3T isl2 uurtoisusAt. db sqman x1li9q, «dts oq. izianjl ouo d T C : LE o iuspobiup tuulpau .t39i:t681. t'aaccds15. 939m. inia " n eae Y solli vati 19 spur 13. 52pobaTo e iasisi acison eil rdtan. edd Wennoll 50512. 63 ) ipf. lys, Bevyit, benc. eosircnsL adip a Beh 239.53 éteeiosda sibi .3&x9bo9 rud (ao .m018gsbs V. ronoiidgrs E edivarm 8 is] : jsnnl io. n:286 01201. o3Ri9PeDy till & teRíOE. io3. «3103 up ap 3i oti ela i 1151 Visa sly idon mobi e eX 19 0L. 60918. «m. n2 an 3 j p ,J2 Iubet $us. .enuovab 3eo omui .mus lpm 2:35 129201] (ORE ai d I p X Has "p 19 19020 guisvib Pugdtgil 5:58 àtdiroqio» EC Ü ) : bt wp 34 eheonp ame3o[ sutuiyt DII t1579£ 480 VI C an oum sur deca wsvoa .Zurcpquor.aH de mazrpr deoqz [sica SECTOR Bh winoqmi soud igdbajugelb: emit! Bu o6 gira E VECES Y 3i gitidem tothranivo O - VO SN. ) AaUIIIISAIY : ] e1g2 spl E nothenisa a bIV C ; fét' ia asbatudis2 .biV. € 2) AD oq prz dois: galeas vloosce ni adlatLxoPP C «£g1 441 snol iV (2) S PLERUMQUE SUPERIORA STRATA Tm T. " | ] ! F'is oxygenii absorbendi F'is calorici €x acre, tenendi, | Caloris augmentum in Terris radiis so- Proprietates | Elec. lis ; superficiei terrae temperatura , si a2-| tricae/ et. Galya- "s Lemperatura est. 20 grad, R. nicae, (ISEEECCIET S E EE HS E Tempus, Solito calore Si Terra superficiei Te. i h : : - In Hep fum Ea Qj duo opus, perficiei Terrae exsiccata est, Proprie- Proprie- TERRA e In statu| mido — absor- | * est 30. pol- tates Gal-|tas cone! : 5 arenae |; s 9$. cons] sicco |bent Terrae licibus cu- ; ' cib m ———| vanicae | ducendae terra- |50 Diebus 51 calca bicis ad des. ze quod ad Electrici- | rum, Pro cent. orb cendendum Po sd lecti oxygenl ex BUS abgradu5o? Terra Tera |si supere | si super- | attinet, ERN aére, B * | R-adg.17 | humida. | sicca, Russ D eneie Ere. | 139. R. alba est.| gra est, | JE iE i c—M— ss PEN EN JÁrena quarzoza ; quae 1 - | venitur fere in omnib [7 I.GPro. cent.| 95,6. |3.Loris.27.| 298?. 35,82 pen ir dc EET s oxygenii, minut. ducens, | Arena calcaria ; invenitur n ux od cum rens qui ^ gat (iis, 105» | Sino r- | eel] e 409. — |malà con- vou eere n T Zirgilla, quam. vocant L4 - vd à | -H ouo p E As 5 o aue on 769 2.—]. —| *944 3»3. 39.8. - melius Arenae et 76. proc. Arg L3 ^ d rgilla, quam vocant Ze - inia d ev An 9 * 4 D UTE IN QUA EXPONUNTUR PROPRIETATES PHYSICAE DIVERSARUM TERRARUM, E QUIBUS PLERUMQUE SUPERIORA STRATA AGRORUM CONSTARE SOLENT, ; € 'ond i -|7'is aquae retin Solidias et consistentia. culta. qu "t ^ absore genii ; 7; Pondus pollicis cu-| F'is ag 5d 7 E siste yi aquae r gm is aquae abor. 1s oxygenii absorbendi Fis calorici Caloris augmen. 7 bici Parisiensis, dae. terrae, amütendae, nis decre- bendae ex aére, ex are, bh , igmentum in Terris radiis so-| Proprietates lece PERI li. | Pis; superficiei terrae. temperatura , si ai- | iricda" EF. G3] evaporae ris temperatura. es£. 90 grad, R, Wird Lione, Ld ——MÓÁÓC ERU NM 3 : atu Een Pondus In statu humido. 1000, lisdem m DDAT specifi- 108; partes rete |. nn Adhaerentia machis|| pertes | quantitati- Tempus, olito calore Si Terra TERRAE. SE SE nent aquae sicco jjj |8 rusticis, aquae e-|bus usque DE rstat ln TRES hu- Ea vis| 170 Opus, QUEACUDVONC EDU Ui Propri p. cco iis | c 2 " D u|mido — absor- | ^ "|est 30 pol- )prie* | Proprie gularum |1q statu|Tn | statu A | vaporan-|ad — eum- 1009. EE I3 T | erenae |1..,29 pol tates Gal- | tas P m - End | tur eo-|dem gra- XE sicco | bent ere | a licibus cu- lta n. 4". | sicco, umido. : : artes terra» | S alca- -1 PM vanicae |d dae sicc h | dem tem-| dum eva- MErdum 1000, grana ab. Er am Diebus c1 Yenel bicis ad des. P rodied Bless E | i | por. |porandum 'yonumi, sorbent, ase As icon E RUE hümum. |tstise: Pondus. | Volumen | - 3x opus est oxygeniü — ex O09 |abzraduso?| Terra Tess |erbeeemd NM tatis com» ferri. ligni, I ne, "ENS posita. | n 2d 17 1 - , 51 super«|st super-| attinet, munis, tempore, C Gad grey numina: sicca, ficies |ficies ni 1537. Rt. |alba est.| gra est. , I E ME ii iiiiÀL.. GILL GEMEZNEURICUT) C— TIUS ENENEEOE) CINNCECENUEEOL. Guo oe la 5 Fc | —— ———M—— A ——M— | , guar quae in- |in 12 horis, o. gr. | 4A 7 y " H - ze venitur fere in omnibus loh SEM z s 28 A m x p EE .| mz53. |495gran. | 625.gran. | o5. Proc | 37,9. Pr. | « o. 5. 57. — |88,4part. | 4: hor. 4|. o. 280 — on BO: L6Pro.cent.| 95,6. |3.loris.a7.| 2989. Feli" eR S ET : minut. Ó : at 35i? | 3456 40,7 ?- — male con minute : Arena calcaria ; invenitur non 12. — 2. — ducens, raro simul cum arena quar- d Is na ums ; d ERIS . .| 2,822. |5035: — — 29. — |4t1. — 9 5)9- 59. — |259. — | 4—45— o. 48. — 3—| o- | 56. — 109,0. | 3.—3o. —| 59,9. 356 246- 459 - 35» 24 »9* — alé cone quam vocant Lchm I — 2.— ducens, iser, constans ex 24 Proc. Qoa rae 1 433 577 E z l'a 0,6. — —— — Par eTE ^ E - r Arenae et 76, proc. Argillae. 433 — |577. — | 4o. — |5b4 £73. |o IL9. 52,0. — | 6.—35- 6o. part Z0: B2 NC Diu 2. -— ren 353 539. ^ A 7 335. 8. -" Tr Airgilla, quam vocant Zetten 12 condue, zer, coustans ex 4o. Proc. x Tm M 24 — | renae et 60. proc. Argillae. 393. — |551. — | so. — |57:3 — dis cx erre foto a ado o, |1hO. — 719. 29» 336 35,6. E melius 1uc, zilla , quam vocant Kay ar- I2. — couguc Liger. constans ex 11 Proc. » " A e 24. — renae, et 99. Proc, agillae. 357. — |531* - 61, — |02):9. —| 93:3- c 25:* 3449. — 114. — 48. — o. 13,06. — 63,4 2.—24. — 29.9. 3547 33:5 39,3 c DUM conduc, V Arena pura, con. ains Ex proc. siliciae , Jm 2, argilae, 5, 8. oxydi " 46 " 24. — fer. 2... .] 2591. |334. — |515. — | zo. — |66,2. —|1oo0. 3694— 35,0: — |31,3. — |11.—17. —|183. — 48. — o. 153. — 66,7. —19. —| 39 33,0. - ODDS . er. ducens, | Calr; mon raro acido car 12. 4. — bonico juncta invenitur in P 4. — 3l.— : - (Nri; oz ueeiin dios» s) 19] 1054 6E — [|460. — —[66:1. — 5,0« I9], —|208. — [28,0 — | 12, —51. —| 5o. — 48. — 35. — oO. 1098. — 61,8. 2.—10. —| 28,5. 344 3453 424. » I. Yo: | ducens, i 1 2 I Imus Pars constituens omnis Z DAS à , | soli fertilis. « . *-* 254. — |346. — |199, — |69;2- —| 87. 118. —|12,5. — |20,3. — | 17-—33. —| 200. — 48 — [» 2063. — 490. | r—43. —| 3n9. 359. | 340, 39,5. t melescnel . rais ducens, Magnesia , raro acido. carboni- : : inc €o0 juucia adest in agris. CTREB -— |339:—-|as6. — |76:t- —[ 1n5. 7,8|— |. 9:5: — |168: —.|33 —20e. — | 154-- — 48. — o. [15e — 38,9. | r.—20. —| 28,1. St. 34r. 39,7. — male con, | IQ — 1.4— ducens. 24 — I: — 3sf 223 — 7 ET 72.3 zW — .— —— 3 CES mms TES ON. 2 v T 2 ^" Gypsum, non exustum, , .| 2358. 408. — |373: 27, — |5&,Á2. —| 3. Hpà* 15,8 In? $—4 S 48. i e ay. 738. ssa 39: 34 9. 349. 410. t male con- | 5 - — ducens. Terra desumpta ex agro prope $ Hofiwyl, constans ex 52, I. , argillae, 4a, 7. arenae quar- gas E: 1 — z0sae, O, 4. arenae calca : * oT BTE 1 1i2e,2,3, calciset 2, 4. humi | 2,401. | 376. — |329. — | 52. — |566. — | 5o 78.— | 98,6. — [32,0 — | 1. —313. — | 120. — "Ec d DG 165509 — 7041. | 2.—27, —| 29,5 35,4 336. 40,0. L4 rs JOANNIS HERMKANI KROON, DAYVENTRIENSIS, LITT. HUM. ET PHILOSOPH. THEORET. IN ATHENAEO DAVENTRIENSI STUDIOSI, RESPONSIO QUAESTIONEM LITERHARIAM, A FACULTATE PHILOS, 'THEORET. ET LITT. HUM. IN ACADEMIA LEIDENSI PROPOSITAM A. MDCCCXXIV : Commentatio de F'abulis Gabrielis Faérni, in qua primum fontes in- dicentur ipsarum fabularum, dein poétae elegantia ostendatur eti judicium , quo veterum poétarum loca imitatus sit, QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vit MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXXV. cores*uiscóüsvad n ORAYGTIA. "i Xiaoxtlyr. qet020 ud. TH MUB ILC s i in "eorura brides | MN il idu 1 ; Ine E n Ns . EIN EM S o& " y A hi Ig 4 r s. ODE L4] ^ L i HM A i isti* ) eOdbpd WrATAUDAM A MELTRAIAELI vado EJAUQ iR ELI AXUKELADA. E AEUTR DTI 19D ESEIOBIEUP : VEEKOQOQRME LÀ Vjstieonona Jn NE 5 iowtoy supübN dup pis QN wA VilsiiioQ Viet al ita imo. M DAP NND peti aut3eq nib cianslalgi, sasubujs weeds vs evWalimi sas peius qim 9 | soie 1 ES E ü Halredam ape my 4 Tv TROSÀ « Mia 4 3a AUC n SAC piura iuh ro » eMe AM EET EU (T | Mn Z ii RoOECSUPUOUNSIO QUAESTIONEM LITERAR LA M. PUR pALUESGF yuASS :E»01 | mu mihi Programma certaminis Litterarii, ab Amplissimo Senatu Academiae Lugduno-Batavae indictum , statim valde arridebat illa quaestio proposita a Clarissimo or« dine Philosophiae Theoreticae et Litterarum Humaniorum, qua requirebatur: Comzzenia- zio de Fabulis Gabrielis Faérni, in qua primum fontes indicentur ipsarum fabularum , dein Poctae elegantia ostendatur et judicium quo veterum poetarum loca imitatus sit, Plane quidem persuasum habebam , quot quantaeque difücultates superandae mihi essent, juveni, ad tale opus parva doctrinae copia accedenti et cui vix primis labiis, quod dicitur, litte- rarum sacra attigisse contingit, ut de felici conatuum suorum eventu bene sperare audee ats attamen me continere non potui, quin rem aggrederer, memor sententiae , audendum et in rebus magnis voluisse sat esse. Sic nata est haec scriptio, quam Vobis, Viri Clarissimi , dijudicandam offero, sperans fore, ut vitia, quibus eam abundare nemo me melius sentit) aequi bonique consulatis, Sic ut ipsa quaestio duplex est, ita totum quoque opusculum in duas partes divisimus. Prima pars inquirit fontes, unde Faérnus fabulas suas hauserit. In altera parte singulas fabulas exhibemus , indicamus scriptores veteres tam Graecos quam Latinos, qui easdem fabulas tractarunt et omnino conamur ostendere, quid prae- stiterit Poeta in exornandis fabulis, quid aliunde desumserit et quid suopte ingenio aàc- beat, additis veterum locis, quos imitatus esse putandus sit, vel qui faciant ad dictionis poeticae elegantiam et venustatem illustrandas. B» PRI. 4 JOANNIS HERMANI KROON Po RLEOM A PA US DE FONTIBUS UNDE FAÜCRNUS FABULAS SUAS HAUSERIT., Qu. saepe fit, ut homines, aliqua arte vel scientia insignes , multos habeant osores, qui eorum laudi detractare conentur, idem contigit Faérno, si quidem jam olim non pau- ci exstiterunt viri docti, qui, nescio quam ob rem, eum in conscribendis fabulis plagii accusarent et omnem ejus, quam dictionis elegantia et linguae puritate nactus erat lau- dem dubiam redderent et incertam. Neque leves tantum et exiguae auctoritatis viri ita de Faérno judicarunt, sed gravissimi quidem et. plurimum ponderis apud quosvis habentes , quorum unum nominasse suffecerit Joannem Augustum Thuanum, celeberrimum illum hi- storicum , cujus verba (Hist. sui temporis libro 28. capite ultimo) eo libentius adscri- bimus, quod simul vitam poétae summatim exhibeant. Sic igitur ille: |, sub id Gabriel » Faérnus Cremonensis ultimum diem clausit, immatura morte ereptus (anno 1561.) qui » in Pii IV. Pont. Max. , dum adhuc Cardinalis esset et postea in Caroli Borromaei , non » minus nobilitate generis quam morum suorum sanctimonia illustrissimi Cordinalis, fa« » milia politioris literaturae studia excoluit et exacte in scriptis veterum ad codices MSS. » examinandis diligentia ac solertia excelluit, quod quaedam Ciceronis, post obitum ejus » publicata et Terentius imprimis, aliquot post annis a P. Victorio, summo Faérni ad- » miratore, editus , posteris testabuntur: non mediocrem etiam a studiosis gratiam pro» » meritus fabellis Aesopicis, vario carminum genere expressis, majorem initurus , si » Phaedri , cujus sive imitatione, sive aemulatione luserat,nomen aut non dissimulasset aut » Scripta, quae legerat et penes se habebat, non suppressisset, Verum ita fatis compa- » Fatum erat, ut, quem Faérnus nobis invidit, eum viri optimi et undecumque doctissimi » fidei ac industriae deberemus, qui ad alia innumera, quibus posteritatem. divinxit, » beneficia hunc cumulum adjecit et veteratorem aulicum in tenebris apud Italos delite- » SCcentem , nactus recensuit ac paucis ante mortem diebus luce donavit." Haec Thua- nus, quae si vera essent, dignus sane foret Faérnus, qui omnium ludibrio exponeretur, quem, ut superbum Aesopi graculum e doctorum coetu abigeremus et in quem conveni- vet illud Catulli: Conatur Pimplaeum scandere montem , JMusae furcellis praecipitem ejiciunt. At vero mirari subit, quare summo viro tam inconsideratum judicium excidere potuerit , quum simplicissima fabellarum Faérni instituta comparatio cum fabulis Phaedri , leniorem certe judicem facere debuisset, imo omnem hanc calumniam vanam reddere atque ina- nem. Nimirum inter centum fabulas Faérni octo tantum habentur, quibus eadem argue ' men- RESPONSIO Ap .QUAESTIONEM : LITERARIAM., 5 menta tractantur, quae et Phaedrus tractavit (4 ) eaeque omnes, si secundam excipias, dispositione, oratione ac partim etiam metro a Phaedri fabulis tam diyersae, ut nemo sanus de imitatione nedum de plagio cogitare possit, Excepimus tamen secundam, quam dubitare nemo potest, quin ad Phaedri Fab. 17. Lib. III. auctor efformaverit. Verum cum ipsam hanc Phaedri fabulam pro sua olim orbi erudito obtruserit Nicolaus Perottus, Sepontinus Pontifex, dicens fabulam se illam ex Aviano in fabellas suas ado- lescentem jambico carmine transtulisse ( vid. Heins. ad Phaedr. d, 1, ) , statuendum vide- tur, istam Phaedri fabulam separatim in aliquo codice MS, exstitisse, unde eam Pe- rottus desumsit et unde quoque Faérno innotescere potuit: atque hinc puto illum ru- morem percrebruisse, Faérnum Phaedri fabellas pro suis edidisse, suppressis turpiter, unde eas hauserit, MSS.; cum, accurato examine instituto, cuique persuasum esse debeat, Cremonensi poetae Phaedri opus ne notum quidem fuisse. Quodsi de dicta illa fabula aeque judicare velimus, profecto nimis presse et audacter illam ad Phaedri fabulam esse comparatam negari quidem nequit, sed excusandus tamen est poeta aliorum exemplis, qui similiter liberius priorum carmina sunt imitati, cujus rei recens adhuc exem- plum protulisse, sufficiat et in viro quidem, cui vis propriae inventionis minime de- erat (0), Theodorum dico Kotenium , cujus haec sunt duo epigrammata: Tristis hiems laeto terram spoliavit honore ,, Nudaque sub densa jam nive torpet humus. Silva comas ponit , nec dulces explicat umbras , Nec. liquido volucrum gutture rura sonant. Rura mihi tecum spreta tamen urbe , Lycori, Sola placent; tecum me quoque bruma juyat. Omnia mf tecum rident, formosa Lycori , Tu yer, aestatem tu facis una mihi, Aliud: . Cessit. hiems tepidique refert ver aura Fayoni, Jam vario florum prata colore nitent. Silva comas sumsit renuyatasque explicat umbras ,. Et liquido volucrum gutture rura sonant. Te sine rura tamen sordent floresque, Lycori , Te sine non umbrae, son mihi silya placete Omnia te siue mf sordent, firmosa. Lycori , Ferque 1mihi ivisti tristius est. hieme, ] am (4) Fabulze illae sunt: 2, 19, 20, 53, 54, 56, 60, 66. (2) Vid. cl. Bilderdijkii judicium de Kotenio in libro Belgico cui titulus est Mmnemosyne Tom. XI. pag. 181. et Hoeufft, in Parnaso Latin, Belg. A 3 6 JOANNIS HERMANI KROON jam si hisce duobus carminibus compares duo carmina'ejusdem prorsus argumenti et coloris illustrissimi poetae Itali M, Ant. Flaminii Lib. lil, Carm. 17. haud scio an Faér- num omrpi plagii Icalumnia liberes. Habent autem illi lusus se ejusmodi: | Cum Boreas laeto silyam spoliavit honore , jSqualet ager , 1nixto nix jacet alta gelu, INon liquidi currunt amnes z stat. nubibus air Obscurts , yolucerum garrula turba silet; Tale. facis yer y cara , tuo, Ligurina, recessu, Te sine formosum , te sine dulce nihil. Cum ver purpureum tepidi fert aura. Fayoni , Ornatur yariis floribus almus ager. Formosae rident silvae, sunt omnia laeta Et cantu volucrum dulcia rura. sonant. 4d inihi tristis hiems formosior et mihi vere Laetior adyeniet, si, mea Lygda , redis. Jam igitur si ejusmodi imitationes a nemine carpuntur, audax minime quis videatur, si Gabrielem Faérnum , quod quidem ad Phaedrum attinet, plagii crimine absolvendum pro- nuntiet coram aequis judicibus, praesertim quod in hoc genere major etiam libertas con- cedi solet, Et sane nullam aliam causam habuisse "TThuanus videtur, ob quam Faér- num istius plagii accusaret, quam quod incredibile putaret, e recentioribus aliquem, sine plagii suspicione, puram illam et elegantem veterum dictionem attingere posse ( 4 ). Restat igitur ut indagentur fontes, unde fabulas suas hauserit Faérmus, ut scilicet et hinc appareat, dignum illum esse, quem in numero poétarum putemus, qui, ingenio vere poetico ornati, liberali imitatione aliorum sententias palam et coram omnium con- spectu in suos usus convertunt, circumscribunt, augent et exornant. Atque hac in caue Sa vires nostras experiamur. 2; Ut autem ordine agamus, primo videndum , an e veteribus Romanis, praeter Phae- drum, alius esse potuerit, cujus fabulas pro suis dedisse aut serviliter imitatum esse Fabrnum vel levi suspicione arbitrari quis possit; qua in re s? ducem sequamur Joa. Alb. Fabricium , qui in immortali opere Biblioth. Gr. Tom. I. pag. 618 sqq. ed. Harl., ubi de Aesopo ct aliis fabularum scriptoribus agit, $ 13. recenset Latinos veteres fa- bularum scriptores, facile nobis. persuadebimus , nullum omnino e veteribus fabularum scriptoribus fuisse, qui aut ad Phaedri aut ad ipsius Faérni elegantiam et puritatem lin- guae accessit, quos adeo omnes longo post se intervallo Cremonensis poeta reliquit, Nam ad Avianum quod attinet, scripsit ille metro elegiaco, quod ne attigit quidem Nos* (4) Cc.*, sector Anglicce versionis Fab. Faéini ed, Londini ;741 in Praefatcere pnj. g. RESPONSIO 4n» QUAESTIONEM LITERARIAM. 7 Noster et; paucae praeterea sunt fabulae, quae argumenti similitudine aliquam . compa- rationem admittere , videntur j licet tamen. Avianum non prorsus neglexerit Facruus. Sed fuerunt ante Faérnum :et recentiores fabularum scriptores , qualis fuit . Franciscus Philelphus , mortuus Ao. 1481,.qui, inonente, Harlesie ad. l'abricii d. l, $14. Scripsit .fabulas metricas, . Praeterea jam inde 5 ab Ao, 1419» Accius Zuccus Veronensis non- » nullas Aesopi fabulas totidem. Italis. carminibus , . quae nos vulgo iSonetti , vocamus , », €Xpresserat , et, antequam. Phaedri fabulae yulgarentur, centum et quinquaginta Caesar 2» Pavesius. octonariis carminibus ediderat , quem. subsequutus est Marius Verdizzottus , qui ». vario carminum: genere centum. fabulas et ipse publici juris fecit , qui quidem non so- o» lum Aesopicas nonnullas imitati sunt, verum etiam plurimas easque elegantissimas suo .3, ex ingenio invenerunt," Verba sunt Francisci de Furia in Prolegomenis ad Fabulas Ae- .Sopicas pag. xxv, cujus eximia |Fabularum Graecarum editione saepe usi sumus in hac commentatione .conscribenda, :quique ibidem in notis addit. , fatendum, Italos homines » €eteras gentes in hoc quoque scribendi gencre superasse. Non solum enim plurimi -» DOSt renatas literas festivissimas Fabulas et Apologos leporis plenos edidere, uti Sca- » a5 Albertus, Faé&rnus, Abstemius, Poggius ,.sed.et recentiores quoque in eo summa » cum laude se.exercuerunt, quos inter praecipue recensendi Robertus, Dertola , Passee » ronius, Pozius, de Rossi, Pignottus, Peregus, Clasius;" Jam igitur ex his apparet, fuisse ante.Faérnüm et ipsius quoque aetate in, [talia yiros,. qui et Italico. et. Latino sermone fabulas conscripserunt, et licet nobis non'contigerit ut illorum opera cum Faér- ni.opere comparare potuerimus, statuendum potius, videtur, Faérnum. aemulationis stu- dio. excitatum. fuisse, ut ad eorum exemplum fabulas.scriberet, quam. ipsas eorum fa. bulas imitatum esse, nedum compilasse, cum istae fabulae , quippe recentis adhuc tem- poris, satis omnibus notae. essent. Praeterea. Faérnus, centum fabulas scribendo, vide- tur genio seculi indulsisse:. certe centenarium numerum in edendis Apologis ante Faér- num servarunt quoque Dartholemaeus Scala et Leo Bapt. Albertus; vid. Clar. de Furia l.c. pag. xxiv , ubi utriusque. fabulam speciminis loco exhibet. ..jam igitur ex dictis satis ostendisse mibi videor, Faérnum in fabulis suis eres se- cutum quidem fuisse morem seculi et proficere potuisse e priorum laboribus, sed in ipso opere elaborando suam sibi viam stravisse. Quid autem ex aliis profecerit, in singu. larum fabularum examine optime apparebit. Nimirum cum dicimus, illum aliorum fa- bulas minime pro suis dedisse, non id volumus, eum novas prorsus fabulas condidisse, imo maximam illarum partem. aliunde ,desumsit, sed ita ut lineamenta aliis deberet, sin- gulas vero formae partes , ornamenta , colorum venustatem ipse artificiose depingeret ( 7). ; At- (2) Ita et ipsum Phaedrum fecisse satis liquet ex duobus primus versibus. Prologi lib, I , ubi ait: «esopus auctor quam tateriam reperit , Hanc ego. paliv iversibus senariise 8 JOANNIS HERMANI KROON Atque istum fabularum suarum fontem praecipuum habuit Aesopum, id est istam Grae- carum fabularum collectionem , quae vulgo Aesopi nomen prae se fert, quam tamen ma- gis. e versione Latina eum cognovisse inde colligo, quod nonnunquam ipsius versionis verbis utatur, aliquando etiam minus recte in Latina versione expressa haud corrigat, Huc accedit, quod praeter fabulas, quae in vulgari collectione Planudea exstant, alias quoque Graecas fabulas expresserit ; quae ejus aetate adhuc latentes in Dibliothecis , post- ea demum a Niveleto et nuperrime a Fr. de Furia editae sunt, "Videtur quidem haec argümentatio contrarium probare , sed praeterquam quod Aesopus apud Italos diu Latine tantum circumferebatur (vid. de Furia l. c. pag. xxvir), Hadr. etiam DBarlandus, se- culo Xv. clarus , fabellas Aesopi Latine redditas edidit e codice, qui a vulgato Planudeo longe diversus esse debuit, quippe in quo fabulae exstabant , quae in vulgaribus Aesopi edi- tionibusnonapparent, sed quas postea Graece e Cod, Florentino edidit de Furia: jam inter fabulas Faérni nonnullae inveniuntar, quas in vulgari collectione fabularum Aesopicarum frustra quaeras, sed quae nostra aetate ex aliis codicibus Graece quoque editae sunt, qualis est v. c, Faérni fab. xr. Sic igitur arbitror, Faérnum illas fabulas, quae Graecae Orginis sunt, ex ejusmodi versionibus Latinis hausisse, quod omnino sé Latinarum magis, quam Graecarum Literarum peritum ubique ostendit, ut vix exspectare possis, eum in evolvendis Graecis MSS. operam suam collocasse. Quidquid vero horum sit, id certum est, Faérnum plerarumque fabularum argumenta ex Aesopico illo fonte desumsisse, sed ea, ut jam dictum est, pro suo ingenio multo ele- gantius et festiviüs tractasse, subjectis maximam partem epimythiis longe melioribus, quorum loco saepe usus est sententiis et versiculis Plauti, Horatii, Publii Syri aliorum- que, quorum certe opera notiora sunt, quam quod hoc aliqua fraude fecisse putandus sit, Praeter has Aesopicae originis fabulas, paucae quoque apud Faérnum habentur alius criginis et nonnullae etiam , quae ipsius poetae ingenio deberi videntur, sed de quibus diffi- cile dictu saepe est, quid et. quantum in iis ipse praestiterit, quid ab aliis desumserit, Nos tamen, pro viribus nostris id jam agere aggredimur ut in considerandis singulis fa» bulis cujusque fontem indagemus, additis veterum poetarum locis, quos imitatus esse videri poterit, unde illud certe manifestum fiet, Faérnum merito optimis poetis annumee rari et verissima esse verba J. M. Toscani in Peplo [taliae lib. IIT. pag. 892. ,, Faérnus » Cremonensis adeo religiose Latinas literas excoluit, ut ejus scriptis nihil purius aut » mundius desiderari possit," nec minus illa Rittershusii qui (in epist. praelim. ad notas suasin Phaedrüm pag. r32. edit, tertiae Burm. in Oct.) ,, Faérni, inquit, centum fa- » bulae tanto sermonis nitore, tanta carminis venustate descriptae sunt, ut si auctoris » nomen praescriptum non haberent, vetustati.se inserere posse videantur, adeo cum quavis erudita antiquitate certant incerta ac dubia palma." Antequam autem ad ipsas fabulas tractandas transeamus, non alienum videtur verbo di- cere de variis fabularum Faérni editionibus, Et primo quidem prodierunt Romae 1564 in RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 9 in 4to hoc titulo : Fa&u/ae centum ex antiquis auctoribus delectae et a Gabr. Faéerno Cre- monens carminibus explicatae , Romae, Vincentius Luchinus (a). Porro recusae sunt Antverp. apud Plantinum 1567. ibidem 1573 et 1585, semper forma minore; cum praefatione Joh. Casellii Rostochii.1569 in 8vo, tum Lugd. Bat, 1600, Lipsiae 1618 in 8vo, Londini 1672, Bruxellis 1682. (latet alicubi exemplar hujus editionis cum notis MSS. Petri Francii (2)); Parisiis 1697 , cura M. Majoli (c) , Hamburgi cura J. Schult- ze 1698 in 8vo (d), Patavii 1719 in 4to, Ibidem 1730 in 4to. Londini 1745 in 4to hoc titulo: Gabr. Faérni Cremon. Fabulae centum , noyis aere incisis iconibus adornatae , cum Gallica versione Perrault. decedunt! ejüsdetm. Fa£&rni. carmina. et opuscula, Londini, Dar- res e£ du Bosc (€) ibidem 1784. cum versione Gallica metrica (^) et novissime Parmae apud Bodonum 1793 in 4to, sed cujus tantum centum exemplaria impressa vulgo dicun- tur; trecenta autem vel quadringenta prodiisse ex Eberti Lexico Bibliographico patere videtur. Editio qua usus sum, exstat in Collectione Carminum lilustrium Poetarum Ita- licorum , quae edita est Florentiae Ao.!17:9, XII Voll. in 8vo. — Ceterum variae etiam exstant versiones Fabularum Faérni. Eas Gallicis versibus metricis reddidit Carolus Perraltus , Paris. 1699, quae editio repetita est ibidem et Druxell, 1725 (4g); et Paris. 3. 1805 in 4to. Belgice editae sunt Amstelodami 1718 (4), Anglice et Francice Londini 1741 in 8vo , hoc titulo: Za//es in English and French yerse, translated from the origi- nal Latin of. Gabriel Faérno, with One hundred. copper-plates , London , printed for Clau- de du Bosc 1741 in 8vo, cujus versionis auctor, prae&unte Majolo, fabulas in quinque libros redegit, His adde Italicam versionem cura Trombelli Venet, 17356. 8vo. (4) Vid. Catalogus Bibliothecae Bolongaro- Crevenüie NO, 4243, cui haec verba sunt subjecta: Superbe exemplaire, Quelques-uns croient, que les-belles figures dont chaque fable est ornée, aient été dessinées par le Titien, — Conf, etiam Harles, ad Joan. Alb. Fabricii Bibl. Graec, Tom. I. pag. 651. : (2) Vid. Catalogus libr, Petri Francii pag. 154. No. 1112, Sont. etiam Fabricius l. c, et auctor Anglicae versionis Fabularum Faérni in praef, pag. 9, qui etiam editionem Coloniensem meniorat, (c) Haec editio valde laudatur ab auctore Anglicae versionis d, l. pag. 10; (2) Vid. Fabricius d, 1, (e) Vid. Catal. Biblioth. Bolongaro - Crevennae No, 4244. et Fabzicius d, l. Cf) Vid, Fabricius d, 1. (2) Vid. Fabricius d. 1. et auctor Angl, versionis d. x P2. 10. (4) Conf, auctor Augt, versionis & h : t b PARS Io JOANNIS HERMANI KROON p d maf cod asConluadbontlieulin QUA SINGULAE FABULAE ENUCLEANTUR, (TPADBULA PRIMA. OLLAE DUAE, AENEA ET FICTILIS. 1n " Dia zrahebat amnis ollas, aeneam Unam, alteram autem fictilem. Sed ahena, proprio praegrayata pondere s ibique porro praecayens, bis Suadere coepit ante&unti fictili, Conjunsi uti vellet sibi; Quo rapidum aquarum sustinerent impetum s J'unctis utrimque viribus. Cui fictilis : ua mihi , ait y vicinitas INon admodum placet, soror; — Nam siye te mihi unda , siye me tibi Prope adnatantem illiserit , Ut sospitem te dura praestabit. cutis s Fragile meam sic conteret, Potentiorum semper est yicinitas Vitanda tenuioribus. Ollae duae, Maec fabula inter Aesopicas Graecas Faérni aetate nondum erat. Postea Neveletus edidit hoc modo : XTpot. Xjrpay Óevpaxlyuy xci xmAxHs mormpbs xwriQspev. 'H 5B óerpax[u T jm ÉASycu" aT xpóüsy puo xoAUpA[Àes , xc [uM vrAMciOw éÀw yp (uo: CUpuz pO TEL; y. XXTAXAG[uUI , KV TE EyO) (43. ÜéAouco. erpopoicau. "Ori ézicQaAAs énci (Diog mréyuri, Busan ToU Rpyeowros mrolow mronpoixcüvroc. "'Trac* RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. YI Tractavit hanc fabulam etiam Avianus fab. XI. et quidem Graeco elegantius. | Sed utrumque superavit Faérnus tam dictionis simplicitate quam rerum expositione et epilo- go, licet tamen Avianum imitatus videatur, ut colligo ex illius vs. 13. Nam mc siye iibi, seu te tnihi conferat utida., qui respondet Faérni vs. 1I. Trahcbat, Verbum h.l. fortasse minus appositum de amne. vehementiore. Praegrayatg. Appositum omnino et, valde Latinum verbum. - Ceterum repetitio quin- que verborum a litera ? incipientium minus jucunde auribus sonat. Ilüserit. Sic optimi quique poetae Z///Zi dicunt ea, quae rapta tempestate aut flucti- bus in aliquid impelluntur.. Vid. Canneg. ad Aviani dictam fabulam. Sospitem — praestabit. Similiter Plinius Paneg. 67, ,, Uz Dii te sospitem incolumem » que praestarent." Horatius epist. Lib. L. epist. 16. vs. 16. Hae latebrae dulces , et jam , si. credis amoenae Incolumem 1e tibi praestant juil horis, Lucret, Lib. HI, vs. 921. ! TH " Quatinus omnis phon ui €. oto jam Corpore C655it » Kxtima membrorum. ciroumcaesura tamen. se Incolumem praestat 4 nec. defit ponderis hilum. Botentiorum : — tenuioribus. . Iterum. haec verba sibi invicem opponit Poeta fab. 16. Si tenuiorem juyerit. potentior i Utrique anelius fuerit et- prolixius. Recte ,; ut ; patet vel'ex loco Ciceronis de Legibus L. III. c. 10, 2zven;um. est fempee «amemum., quo tenuiores cum principibus aequari se putarint. Conf. idem Lib. Il. de Offic. c. 12. T PA BULA -S.E CUN D'A. JUPITER ET MiNERVA, Legere proprias Dii sibi quondam arbores, Quam quisque velles. esse tutela, án, sua : Quercum supremus Jupiter , mirtum: Venus, 4 inum, humidi, tridentifer. Rector, sali "pollo laurum , populum excelsam Herculese — o5 8 45 Mirata. enimyero est. Minerya y cur dia. so 02 v nfruetuosas, legere voluissenz y quibus. i5 i iigo Tantum ad sanum esset; fructzosarum arborum, io i sio e Ba Cui 12 JOANNIS HERMANI KROON Cui Jupiter caussam. hanc roganti reddidit * ANe existimemur fructu honorem vendere, Tum Pallas: At yos facite quod yobis lubet z Ego , inquit , oleam fructuum caussa. lego. Exosculatus filiam tum Jupiter : O nata dixit, jure sapiens omnibus Dicere. saeclis : jure tu capitis mei Propago, nam qued facimus , id nisi utile est, i$Szulta omnis, atque inanis inde est. gloria. Jupiter et Minerva. Negari omnino nequit, hujus fabulae auctorem ignorare non pow tuisse Phaedri fabulam prorsus. similem Lib. llf. fab. r7. cujus verba et structuram tantum mutavit, ita tamen ut plagiarius non sit dicendus, cum in fabulis aliorum imitan- dis paulo amplior libertas concedi soleat. Pinum humidi — sali, Apud Phaedrum est Pipus Cybebae, Nic, Perottus vero, qui Phaedri fabulam pro sua orbi erudito obtruserat , notante Heinsio ad Phaedrum, ediderat Pinus Neptuno , sive quod sic legeretur in antiquo libro, sive quod non intelligeret quid Sibi vellet illud Cy£ebae, sive demum quod videret CyPe/ae, ut etiam in Codd, legitur, métro non convenire, Primam causam suspicatur Gudius in notis ad Phaedr., qui de Perotto et Faérno nostro sic loquitur: ,, llli cum Phaedri hos versus pro suis vene » ditarent, neque intelligerent illud Cj/eje , attribuerunt Neptuno, [taque Perottus: » Pinus Neptuno , populus cet, Faérnus vero, non tam impudenter furatus: Pinum Aumidi » ?ridentifer Rector sali, scilicet arripuit glossema illud Neptuno." Pace tamen. magni viri non glossema illud, sed elegantem periphrasin poeticam appellarem. Zridenfer Neptunus dicitur ad exemplum Ovid. Metam. Lib. VIII vs. 595» apud quem et zziden Liger est Lib. XI vs. 202. Tantum fructuosarum arborum. Pro tot fruetuosas arbores, — Et Atticismus, optimis Scriptoribus usitata, Sic Catull. c. XIII, qui zantum tibi misit impiorum ," pro tot res impias. Tantum hostium intra muros," Livius Lib. IIl, cap. 17. s Tantum. virorum? Aul. Gell. N. A. Lib. XVII. cap. 10. Similiter etiam : Quatitum est. Hominum yenustiorum. apud Catull. c. III. vs. 2. et carm. IX. vs. 10: O quantum est hominum beatiorum » Quid me laetius est beatiusye! Hanc, Sic ommino legendum. Sine dubio enim operarum vitio in editione qua usus sum Zac repositum. est, 4t vos facite cet. Elegans est usus particulae z7 initio orationis cum quadam increpa- tione et admonitione, "Vid. Burm. ad Prop; Lib. I. eleg. 20, et ad Anthol. Poet, toin, 2.. Pag. 555. et Heins. ad Ovii. epist, XII. init, et ad: Amor. Lib. III, eleg, 7. vs. Ie FAs RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM, 13 FABULA TERTIA LEO, ASINUS, ET VULPESe [nita societate asinus, et [eo ac vulpes , Venatum iere, quumque praeda jam multa Facta esset , atque hanc tres asellus in partes Dividere jussus, ex bono esset atque aequo Partitus, ira leo superbus exarsit: Miserumque divisorem atrociter sane Doli mali , atque iniquitatis accusans y Discerptum , hianti condidit yorax alyos Rictu cruento deinde yersus ad yulpem , Ut faceret aequas sedulo. innuit. partes, Ea ferme ab una parte cuncta secreyit Leoni : ab altera id sibi quod a tante Pauxillulum detractione. restabat, Tum gestiens leo: unde, ait, soror vulpes ,. Es dividundo tam erudita communi ? «sini calamitas exitusque. lugubris Me fecit , inquit illa , Jureconsultam.. «Aliena sunt pericla cautio nostra. Leo, sinus, et Fulpes, Est fabula Aesopica in vulg. collect. 38. in Flor. Cod, 109. eamque expressisse Faérnum demonstratione non indiget. Ex bono — atque aequo. ld est, secundum justitiam et aequitatem, quam vim ele. gantem praepositionis ex exemplis illustravit Cortius ad illud Sallust. Catilin. cap. 8. princip. Foriuna — res cunctas ex libidine magis quam ex vero celebrat." Bonum aütem in hac phrasi jzszum significat et quidem secundum eximiam illam veterum sertentiam, qua bonus vir zzz ioi: is dicebatur qui suum cuique tribuebat. lien. sunt pericla cet. Similem sententiam habet Publ. Syrius :- Bonum est fugienda adspicere in alieno malo. E s FA- 14 JOANNIS HERMANI KROON Pag ura QUASR/r.A ASINUS, ET LUPUS Calcatus asino clayus, in. pede Baeserat : Quem lupus acuta fretus acie dentium , Medicum professus , atque pactus pracinium , Extraxit: itaque exigere mercedem institit, Obyersus asinus , grayiter os improvidi Lupi, atque mediam calce frontem perculit. Ibi lupus, jure, inquit, hoc mihi accidit," JNeque enim coquus qui sum y agere medicum debui. Quam quisque tiit artem , n Bac sé exerceat. 4sinus et Lupus. Haec fabula in Aesopicarum collectione vulgari non exstat; exstat tamen inter eas, quae Gabriae nomine in vulg. editt. circumiféruntur et Faérnum suam ad ilam efformasse puto, ut ex coinparatione facile liquebit. Est autem hujusmodi: *O3cUsiy ZAcy ÉA&w 8E Qvou Ajxos Aizüy 3b wicÜly » mITTETOA AAT TÀV yin. AUxog 3i or T Ay eIpos E TAA, ?"Iocpixio perijdou Epy^ &vaElus s lp; vob Tiv iMim» cíyyuv xaruMjwTAWOYTES » xkcl Prípxy pueTtpnoueévous éml (QAd(]g. Postea duae similis argumenti Aesopicae editae sunt, altera a Neveleto, altera a Fr. de Furia (vid. hujus edit. pag. 59 et 61 ) sed eas Faérno notas non fuisse patet, quod ibi Lupus non ex pacto clavum , yel, ut ibi est, spinam ex Asini pede extrahit, sed hic Lupum precatur, ut hoc faciat, antequam ab eo devoretur, ne cum nimio dolore moria. tur, vel ut est in,altera fabula, ne ipse Lupus inter edendum spina transfigatur. Por- ro in una harum fabularum accedit Asini dolus, quippe qui accedere Lupum videns, se claudum esse tantum simulat, Epimythia quoque diversa sunt; in altera enim docetur, inimicos amore non esse prosequendos , ne pro mercede damna sibi quis comparet, in altera, homines, aggressos ea, quae se minime deceant, merito infelices esse. Calcatus asino clayus. Sic frequenter poetae loquuntur; Ovid, Metam. Lib, IX. vs. 998. 4, Quem — nautae calcare yerentur" Lib. X. vs. 29. ,, In quam calcata yene- mum vipera diffudit? et Lib. XIII. vs. 804. de Galatea , Ca/cato immitior Aydro." Medicum professus. Scilicet se, Simili modo Horat, Lib. I. epist. 18. vs. 2. Si RESPONSIO: A». QUAESTIONEM LITERARIAM, 15 i bene te noyi , metuis, liberrime Lolli , Scurrantis speciem praebere professus amicum. Et iterum Noster infra fab; X, ,, Praesto esse^professa. este"? Coquus qui sum. Sic ex vulg. versione reddidit uZyeipos , cum potius vertere debuis- set Jio; id enim magis convenit lupo, et Graeco vocabulo revera inest: xpeuOai Tus 8b à Duxrivuy , Dv xol qXyenpoy xol Gprcpuow fyii xaAcUci) üt CSt apud Jul. Polluc. Lib. VI. num, 34. — Ceterum agere medicum pro esse medicus est formula loquendi pase sim in veterum scriptis obvia. Quam quisque caet. Desumsit hoc e Ciceronis Lib. I. cap. 18. ubi: 5 Bene , inquit , illo Graecorum proverbio , praecipitur : » Quam quisque norit artem, in hac se exerceat." ad quem locum Davisius monet Graecum exstare apud Aristoph. in Vespis vs. 1422. hoc modo: ; "Egbor vig Ww txaeTog elDeb4 TiAYMU. FABULA QUINTA. LEO MENTE CAPTUS,ET. CAPREA - Bercitum. atra bile caprea cum. leonem cerneret » Peryagantem lata campi spatia yesanis modis: O ferarum triste fatum, dixit , ac miserrimum ! Nam leo si compos animi, non erat ferri potis» Nunc ubi insanire coepit, quam erit airox , et impotens? Fulmen est , ubi cum potestate habitat iracundia. Leo müehie CODiUS , €t caprede Haec fabula inter reliquas fabulas Aesopicas mon ex- stat y sed habetur inter illas, quae Gabriae nomine in vulg. editt, leguntur INo. 4» unde sine dubio desumsit Faérnus. .Percitum atra bile, Ob oculos habuit locum Plauti qui est in Amphit, A. 1I. sc. 2. Mercurio dicenti: ,deJirat uxor" respondet Sosias: 5, 4/7 bili percita est," Fulmen est cet. ia Hd hic epimythii loco positus non ipsius Faérni est, sed Publ. Syri, inter cujus sententias editus est. Videtur autem huic fabulae originem dedisse dic- tum Salomonis Prov. cap. XIX. sect. 1e. , U£ rugitus jeonis juvenis est indignatio » fégis" quam sententiam idem sapiens cap. XVI. .Sect. 14. alio modo sic effert: » Nut. » cli excandescentiae regis sunt nuncii mortis," Et fortasse hinc colligi potest fabulas ilas Gabriae esse hominis alicujus Christiani. FA- 16 JOANNIS HERMANI KROON F ÁoB ULM SOEÓCX. TCAQ ASINI DUO. "uini duo una forte faciebant iter Onustus alter spongiis, alter sale, Quumque hic vadoso in profluentis transitu Sub praegrayante lapsus esset sarcina ; Contacto aqua sale, inque tabem; liquidam Soluto, ab omni liber onere, et gestiens Evásit undis. Spongias alter ferens, Hoc viso, c£ ipse sarcina sese ut sua Leyaret, alto sponte procubuit yado: i$cd. sporigiis aquam usque combibentibus Depressus, imo mersus. haesit flumine. INon una agendi ralio cutictis congruit. Zisini duos Inter fabulas Aesopi olim editas haec fabula non exstat, sed ex Cod. Flor. Cl. de Furia similem quamdam edidit No. 199. pag. 53. de Asino, qui sale onustus forte in aquam ceciderat, et, cum se levatum onere sensisset, iterum sale onustus de industria in flumen se conjecit. loc Asini artificium cum dominus intellexisset, spon. gias emit et Asino ferendas imposuit, qui in aquam, ut antea, sese projiciens, subito onus sensit: ingravescere. Fabula hoc habet epimythion: easdem res et felicitatis et damni causam esse posse. Atque haec quidem fabula Faérno non innotuit: sed narrat Plutarch. de Anim. Solert. prorsus similem muli astutiam non tanquam fabulosam sed veram , quam "Thales ille Milesius opposita astutia dextre superasse dicitur, Cum enim forte mulus, salem ferens, in profluentem concidisset et vim aquae in onus animadvertisset , deinceps, quoties per amnem transiret, dedita opera, in aquam se demisit, Hoc igitur cum 'lhales Milesius audivisset , jussit loco salis lanam et spongias mulo imponi qui, more suo agens, sic onus duplo majus effecit, qua re cautior factus , inposterum flumen caute transiit, Faérnus commune illud hominum vitium notare volens, quo perpetuo alter alterum. imitari studet, acute hanc Plutarchi narrationem in suum usum convertit et per fabulam valde elegantem docuit, duo idem quum faciunt, idem non esse, Cf. eti- am Gabriae fab, 93, Fadoso in profluentis transitu, Sic in mea editione legitur: mallem tamen yadosi : ya- dosus enim framsítus minus bene dici posse videtur. Profluems yadesus ut Virg. Acn. Lib, RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARTAM. 17 Lib. VII. vs. 778. , vadosus amis." Ceterum profluens pro flumine etam apud Plin. Hist. L ib. VII. et cap. 10. et Cicero Lib. II. de invent: Inque tabem liquidam. Proprio et interiore sensu utitur verbo 742e$, quod, monente- Vossio in Etymol., proprie J/guefactionem significat. Hinc Livius Lib. XXI. cap. 36.- non tantum dixit: $77 /eyi glacie zabidaque nive volutari?* sed et: , per fluentem ta. » bem liquescentis nivis ingredi.? ; Quodsi hic usus oU abes rarior sit, at firmatur tamen frequentiore usu verbi za£escere , pro Jiquescere, ut apud Plautum in Mercat. Act. l. Sc. 2. VS. 9I. "edepol cor miserum meum! Quod guttatim. contabescit , quasi in aquam indideris salem. Sic et de salis liquefactione utitur Cato de Re Rustica: sic cerae zabescun?"? apud Ovid, Metam, Lib. VIII. vs. 987. nives zabescunt," apud Senecam Quaest. Nat. Lib. V. cap. ir. Propter haec vero dicat fortasse aliquis, epitheton liquidam prorsus otiosum esse: et si vera fateri volumus, sic est sane, licet optimorum poetarum exemplis se defendere possit Faérnus v. c. Tibullis Lib. I. eleg. 5. vs. 76. In liquida nat tibi linter aqua. Ovid, Lib. II. Am. eleg. 5. vs. If. Candidior nivibus , tunc cum cecidere recentes , In liquidas nondum quas mora vertit aquas. et Claud, in Ruf. praef. ad Lib. I. Cephisos liquidis purior ibat aquis. FABULA SEPTIMA. FORMICA ET CICADA, Hiberno exponunt dum frumenta humida soli Formicae, cotifecta fame et moribunda cicada "uailium rebus supplex orabat egets. Hanc formica anus, et multo usu docta rogavit, Quid rerum aestate egisset ; quumque illa , senoro Se membranarum pulsu, et crepitantibus alis , Diceret aestivos hominum denisse labores ; Formica excipiens: si tunc inquit. cecinisti Imprudens animi, yacuo nunc corpore salta, etatis dum yer agitur , tum consule brumae, C Fore 18 JOANNIS HERMANI KROON Formica et Cicada. Saepius haec fabula tractata est, ut difficile dictu sit, andenam: Noster suam desumserit, Exstat enim in antiqua Aesopicarum collectione 134, inter fabulas Gabriae 4r, porro inter Aesopicas Cod, Flor. 84. 195. 198. Tractavit eam et Avianus 34. "landem quoque eam Dabrio tribuit, Tyrwhittus in dissertatione de Dabrio pag. cxxxiv. Epimythion vero, quod Faérnus subjunxit, convenit cum illo, quod. Gabrias et Avianus habent, quorum prior Ilpóg TobG [MÀ ÜéAowrwg £u veürwTI xo iEy y xml Dii coro iy TÀ yp m TOcyTuS" posterior : Quisquis torpentem. passus transire juyentam , Nec timuit vitae providus ante. suae , Confectus senio, postquam. aravis. adfuit: aetas , Heu frustra alterius saepe rogabit. opcm. cum Aesopicae fabulae reliquae. in. genere doceant vel in secundis rebus esse cogitandum de futuro , vel omnino non negligentem esse oportere, Neque tamen Faérnus, si Gabriae fabulam imitatus esse dicendus sit, serviliter imitatus est, sed.ex aliis et de suo quaedam addidit, quibus multum suavitatis fabulae conciliatur, quale est illud quod cicada dicat se cantando "estivos hominum lenisse labores ; quodque in vulg. Aesopica fabula nude sic exprimitur: oix écwoAdeoy d2A^ ZDow pouci- xüg, sed in fabulis 195 et 198. Cod. Flor. magis ad sententiam Faérni sic exhibetur ; 3o» xol frepmow obs OlovropoVvrmg* et.émspmójugw TÓvS ,. AG. xol cipraw- dAcug vobg GXor- zópou;, quas fabulas diceres nostrum ob oculos habuisse, nisi similis sententia exstaret in Aviani fabula, ubi cicada dicit: i$e quoque 1aturas cum tenderet area ta6s536$ , Cantibus aestivos explicuisse dies. unde facile suam mutuare Fa?rnus. potuit, Rebus — egenis, Similiter Virg. quem imitatus Noster videtur Lib. VI. Aen. vs. go. Quum tu supplex, in rebus egenis , Quas gentes Italtim , aut. quas non oraveris urbes! Vaeuo nunc corpore. Vacuum scilicet c/o, quod ne-quis minus Latinum esse existi- met, si non adCito substantivo ponatur, memineritille Propertiani Lib. II. eleg. 9. vs. 5. Vacuo quaerebam. vivere lecto. et Pliniani Lib. I. epist. 65. ,, Uf si manus yacuas , plenas tamen ceras: reportarem.? Multo usu. docta, — Latinissime verbo vsus utitur Faérnus- pro experientia, Caesar D. C. Lib. III. cap. 93. milites usu perit?" Livius Lib. XLIV. cap. 92. , rimum a pru- » dentibus et proprie rei militaris peritis et usu: doctis tonendi imperatores sunt." Conf, Oudend, et interpret, ad Caes, l. l4 p/(277 2 RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM. 19 "etatis dum ver agitur, Egregius hac de re locus est Cic. in Cat. Maj. cap. 19. qui hujus versiculi tanquam est commerntarius: , Breye zempus aetatis — bonorum memo. » fia et copia," ) FABULA OCTAVA TURDI. Ex maximo cum forte turdorum globo, 41d praecoces yindemias qui Galliae Togatae Etruscis devolarant montibus , Exisua sat pars reyeriissent domum , Sed hi sagina crassi , obesi , praegrayes : Hos conspicati quà domi remanserant , Liyore tacti j se suamque. pessimam Coepere sortem conqueri; quod cum iis simul dd tam beatas on profecti essent dapes. -— Quibus unus ex dis qui reyersi erant ait? O inscientes , atque reram improvidi ! zin nom yidetis, ex tot ante millibus Qui exiverdmus spe saginae , et crapulae , dd quam redacti paucitatem nunc sumus ? Foedo exitu desideratis ceteris ; Captis , necatis , sub corona venditis ? Quod si miserias, si pericla , sí metus » $i cuncta qude nos, qui. süpersumus, mala Pertulimus., aestimetis ,' et. casus graves ; Nae haec stulta vobis jam libido fugerit Externa conquisitum eutidi pabula, Paucos beayit aulas plures perdidit : Sed et hos quoque ipsos, quos beavit , perdidit. Turdi. Est haec fabula una inter paucas quas ipsius Faérni inventioni debemus , quam- que eo minus ingenio illius adjudicare dubitamus, quod omnino exprimere in ea voluisse videatur sententiam , quam ipse in vita semper secutus est. Accepimus enim Faérnum , cum gratissimus esset Jano Angelo Mediceo, Cardinali, qui postea Papa fuit no- mine Pi IV, isque honoribus illum et praemiis ornare vellet, haec omnia abnuisse ac C 2 pri- 20 JOANNIS HERMEANI KROON privatum vivere maluisse sibi, Musis atque amicis, memorem. proverbiis z42je. Alog v& xal xspaüvog, et dicti Ovid. Trist. Lib. IJI. eleg. 44 vs. 3. Vive tibà quantumque potes praelustria vita Saeyum praelustri fulmen ab arce venit, Ceterum admirari in fabula licet virum Latinarum literarum studio sic imbutum, ut tibi optimae aetatis po&tam audire videaris, tam purum habet illa antiquitatis. colorem, G/obo. Pro multitudine vox Livio imprimis in deliciis Lib. I. cap. 19. ,, Zn eum, » Aaec gloriantemm. cum. globo ferocissimorum juyenum Romulus impetum fecit? Lib. III* cap. 47. » globus mulierum circumstantiumque adyocatorum."" Conf, Lib. I. cap. 5 et g. Lib. IJ. cap. 29. Lib. VIII. cap. 32. praecoces vindemias. Similiter Colum. Lib, III, cap. 9I. 5, amittat vindemiam praece cocuem"" et Virg. Georg. Lib. Il. vs. 521. Et varios ponit fetus autumnus , et. alte. Mitis in apricis coquitur vindemia saxis. Galliae Tosatae, Antiquo Romanorum more sic appellat Galliam Cisalpinam sive Ita- liam superiorem. Fortasse tamen Faérnus hac fabula non simpliciter et in genere vitam aulicam notare voluit, sed Galliae 'TTogatae mentione innuere potentissimas eo tempore italiae superioris civitates Venetam , Mediolanensem , Florentinam, alias, quarum opibus cum alii multi, tum et poetae alliciebantur , quos tamen non raro. intestinae: rerum pus blicarum discordiae secum in ruinam traxerunt. pars reyertissent, Figura, sexcentis. locis in veterum scriptis probanda. Beatas — dapes, Pro lautis, opulentis dapibus, quo sensu Zezzus multis locis apud veteres occurrit, sic v. c; Martialis Epigr. Lib. IX. epigr. 76. Vs. 6. Idem beatas lautus exstruit thermas De marmore omhi , quod. Carystos inyenite i. e. thermas magnificas, sumtuosas, Foedo exitu desideratis, Nescio an ob oculos habuerit locum Livii, qui in praef,, licet alio sensu ze foedum, inquit, inceptum, foedum exitu, quod vites." — Ceterum videtur eadem ratione dictum esse, qua de proelio apud Caes. B. C. Lib.I. cap. 5t» dicitur , desiderati sunt eo die sagittarii. ducenti." 4d quem redacti paucitatem nunc sumus. Curtius Lib. IIT. cap. 3. in fine ,, Darius » tantae multitudinis rex, loci, im quo pugnavit angustiis fedatius est ad paucttatem. , » Quam in hoste contemyerat." Sub: corona yenditis. Solebant Romani bello captos, cnm eos venum exponerent, co- rona induere. . Vid. Gell. N. A. Lib. VII. cape 4. et Voss. ad Caes. D. G« Lib. III. cap. 16. F A- RESPONSIO a» QUAESTIONEM LITERARIAM. 21 FABULA NON XA. SUS ET CANIS, JMMagna invicem contentione exarserant $us, et canis, magnamque voce dissona: Rixam ciebant , atque acerba jurgic, Tandem superbis exacerbatus minis $us, per Venerem , ait, si mihi perrexeris Molestus esse , dente te transfodero. Tum canis amaris salibus aspergens suem : Bene , inquit, atque: apposite eam juras Deam Quae te odit adeo , ut , qui ex tua impurissima Carne ederit , eum illa arceat templo suo. Immo potes, sus tnquit , hinc dignoscere , Quam diligat me Diva, quae hunc qui laeserit Me, quique carnes dente violarit meas, Eum ut profanum nolit ad se admitterew Prudens vir ea, quae exprobrat adversarius Ipse in suam torquere noyit gloriam. Sus et Canis, Fabulam mutuatus est ab Aesopica fab. 68. in Coll. vulg. cui prorsus similem habet Aphthonius Sophista No. 68. ad quam vid, docta Heusingerii notà in edit. de Fur. pag 73. Ad epimythion tamen quod attinet, suum in eo ingenium secutus est noster poeta, monens, prudentem virum in suam utilitatem et gloriam ea torquere quae adversarius exprobrat, cum Graeca fabula istud ad Oratores restringat. Dissona. Egregia vox.non tantum de porci grunnitu et latratu canis, sed et de utrius- queexprobratione. Aixam ciere sq. vs. ut apud Vellej. Paterc. Lib. T. cap. 2. ubi vidd. viri docti, Salibus asperaens. .Maculis, infamia aliquem adspergere bene dicitur. An vero sz/ibus id est jocis aliquem adspergere bene dicatur, dubitari potest, In adspersione enim sem- per intelligitur, ut illi, cui aliquid adspergitur, id adhaereat; sic piscis sale adspergi. tur; haud vero joeis aliquem adspergimus, ut joei adhaereant illi, sed ut iis pungatur. Videtur igitur Faérnus sz/ibus notionem tribuisse non urbanitatis sed exprobrationis , quae non cadit in hanc vocem, nisi quatenus dictum sit acerbum: sed et tum tamen non conspergit, sed pungit, transfodit, C 3 Eam 22 JOANNIS HERMANI KROON Eam juras Deam. Exquisitius et ad optimorum scriptorum exemplum dictum jurare Deam active, quod vulgo dicitur jurare per Deam. lta Catull, Carm. LXV. vs. 40. "Adjuro teque tuutuque caput. quo loco Callimachum imitatur: Z4» ve xpi» Gposc, cóy v& (2ow* vid. Fragm. a Bentlejo col. pag 435. Cicero Lib. VII. epist. 12 ad Famil. Quomodo autem tibi placebit » Jovem lapidem jurare, cum scias, Jovem iratum esse nemini posse?" Satis amplam exemplorum copiam dabunt Broukh. ad illud Tibulli Lib, IV. eleg. 19. VS. 15. Haec tibi sancta tuae j'unonis numina juro, et Drakenb. ad illud Silii Ital. Lib. VIII. vs. 105 5, Ze//urem Aanc juro." Dishoscere, Verbum puto h. 1. minus appositum pro simplice zoscere, cognoscere , iuiellizere; notat enim proprie res diversas cognitione secernere, ut apud Horat. Lib. I. epist, 15. V8. 29. 4 curyo dignoscere rectum?" et Ovid. Metam, Lib. XIII. vs. 835. Inter $e similes, yix: ut dignoscere possis. neque alio sensu, quod sciam, occurrit. Terquere, Ne verbum hoc de prudenti viro invidiose positum videatur, apponemus locum Cicer, de Invent. Lib. I. cap. 21. ubi similiter non in malam prorsus partem usurpatur. Agens enim ibi de causae expositione monet, ne quid in illa obscure et negli« genter dicatur, additque ,, guare, uz hoc vitium. vitetur , omnia. torquenda sunt ad come » Uodum suae causae." — Conf, etiam Or. cap, 16. FABULA DECIM A, SENEX, ET MORS Lisnatum egressus nemorosi ad culmina montis Confecto sub fasce senex se se inde ferebat: Quumque labore viae , atque injusto pondere. pressus "bjecisset onus , solis deprensus in arvis Mortem implorabat , mortem saepe ore ciebat. cce autem huic dirae species se pallida mortis Obtulit , et, si quid vellet, praesto esse professa. est, llle metu sudans , atque in. contraria yersus | Fotas juya me, inquit , tergo hunc imponere fascem. Multi absentem audent. mortem contemnere, quae mox Terret eos , yeris repraesentata periclis. Senex , et Mors, Fabula bis exstat in antiqua Aesopicarum collectione No. 20 et 146. item RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 23 item in Cod. Flor. No. 5o. Habet etiam Lokmannus. Vulgarem fabulae narrationem fere sequitur Noster, sed eleganter admodum et suaviter, more suo, scenam exhilarat et ex- quisito loquendi genere exornat. j Se se inde ferebat. Exquisite dictum pro zzde abiit. Tta Virg, Aen. Lib. IL. vs. 67r. Meque extra tecta ferebam et Lib. VII. vs. 492. Ipse domua sera quamvis se nocte ferebate Ovid. Lib. III, Amor. eleg; Io. vs. 38. Omnia, qua tulerat se Dea, messis erant. Injusto pondere pressus. Ob oculos habuisse videtur Virg, Georg. Lib. III. vs. 346. Non secus ac patriis acer Romanus. in. armis Injusto- sub. fasce viam quum carpit ubi znjustum similiter Zzzmodicum , justo majus significat. Solis deprensus in arvis. Licet plerumque voci depremsus add soleat res, qua quis deprensus est, Noster tamen, quum absplute dicat, senem deprensum esse, defatigati- one scilicet, defendi potest iis veterum locis, quibus zves et zautgé tempestate aliove modo deprendi dicuntur. Vid. Virg. Lib. V. Aen. vs. 52. quin et ita Seneca epist. XI. S 1r. licet alia in re, absolute dixit 4 /Voz ex praepara:o zocutus est, sed subito depre- » Aetius." Dirae species — mortis. Non hoc ad veterum sensum, qui, sibi magis placidam mortis imaginem fingebant, non tetrum illud sceleti spectaculum , quo Christiani artifices sibi tantopere placuerunt et' eheu! nunc etiam' placent. Quanto sanius oimnino veteres, qui, cum ipsam mortem ferperuum soporem, quietem, abire illuc quo priores. abierunt, unde uegant redire quemquam, dmépyeolon, darlsyzi mpg voUg wAeioveg et simili euphemia ap- pellarent, eandem quoque juvenis imagine representabant, facem aut exstinguen- tis, aut exstinctam gerentis, Species pallida moriis ad exemplum Horat. Od. Lib. L. od. 4.. V$. 13. Metu sudams.. More timentium Virg. Lib III. Aen. vs« 175» Tum gelidus. toto manabat corpore sudor. et Andromache apud Senec. Trag. in Troade Act. It]. sc. 1, vs. 485. Sudor per arius frigidus totos cadit. Mulü absentem cet. Faérnus maxime im epimythiis se ostendit excellentem poetam, Tom servum imitatorem, Sic et ex. hac fabula docet, homines-saepe imprudenter mortem invocare, et cum revera mortis periculum adsit, tremere et avversari, Reliqui omnes docent, vitam homines diligere, etiamsi multis magnisque vitae miseriis premantur. FA. 24 JOANNIS HERMANI KROON T OAOBOUTLOA UWUNODOE Gab MQAL MERGUS RUDBUS VESPERTILIO, Mercaturae olim socii , yasa aenea mergus , Vestimenta rubus, argentum foenore sumptum Bestia , quae mures inter , volucresque locatur, Contulerant ; atque his onerata mercibus aino , Vela dabant laeti, minuente pericula lucro ; Quum subito miseros immanis adorta procella Forticibus rapidis nayima cum anercibus hausit. Ipsi udi, atque inopes, vix fluctibus evaserunt, £x illo mergus spumosa ad littora seryat, Si qua unda allidens , sua reddat ab aequore vasa. Qbyia vestimenta rubus per rura vagantum , ASÍ sua forte recognoscat ,.5cabro ungue retentat. 41 yespertilio , longo quae tempore debet Zrgenti summam , spatiis foenebribus auctam , ILuce appellari metuets , clam nocte vagatur. Sponte revertuntur vitia intermissa ; malaeque dnvitos aufert nos consuetudinis acstus. Mergus, Rubus , Vespertilio, Fabula exstat in vulg. Aesop. fabb, collectiene No. 42. jn Cod. Flor. No. 134. Bestia quae mures cet, Vortasse ob ocuios habuit Varronis locum, e fabula puto de- sumptum, apud Non. Marcell. cap. I. $. 298. ,, Quid muita? factus sum vespertilio » neque in muribus plane neque in volucribus sum." | Volucrem esse sic negat Ma- €rob. Saturn. Lib. VIL. cap. 16, ,, P/espertilio volat quidem pellitis alis, sed inter yo- » lantia non habendus est, quia .quatuor pedibus graditur , formatosque pullos parit. et $ tiutrit lacte quos generat." Zino, Ex hac arbore jam antiquitus naves fabricabantur, quippe , z4Yigs aptis- » sima (ut dicit Barthius Adv. Lib. XVII. cap. 9.) e£ ab undis, ceteras consumene 4 tibus robur capiens, Hinc apud Lucan. Phars. Lib. Il. vs. 441. » .E£ fluctibus , aptior.alnus" et Stat, Thebaid. Lib. VI. vs. 106. ,, a/nus amica fretis Virg. Georg. &íib. I. vs. 136. Tunc ainos primum fluvii sensere cayatas. ibi- RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM 25 ibidem Lib. II. ' vs. 451. ANec non ez torrentem undam leyis innatat' alnus. ubi Conf. Heynius. Vela dabant laeti, Ex Virg. Lib. I. Aen. vs. 35, Fix € conspectu Siculae telluris in altum | Fela dabant laeti. Minuente pericula lucro. Duplex brachylogia, periculum pto metus periculi, lucrum pro spes Jucri. À Nayim cum mercibus hausit," Licet verbum ZAaurire pro absorbere commode dicatur , videntur tamen veteres illo fere abstinuisse, cum de submersis navibus sermo esset, et ideo quidem, quod proprie dicatur de rebus liquidis, quae A4auriuztur, non ipsae hauriunt, Certe si unum Ovid. locum Fast. Lib.llI. vs. 6o2 excipias, ubi /zus/ pupe fis dicitur, non facile apud scriptores qui:ante Augustum, vel sub eo floruerunt, eo sensu reperias. Seriores frequentius utuntur v. c. Tacitus Annal. Lib. II. cap. 14. » Pars nayium haustae sunt"? et Curtius Lib. VIII. cap. 11. $. 12. 4 Multorum misera- » Óilis fuit casus, quos ex praerupta rupe lapsos amnis praeterfluens hausit," 4d litora seryat, Plautino. more servare absolute:ponit; Plaut. in Aulul. Act I. Sc. 2. vs. 9. 1 Redi nunc jam intro: atque intus: serva. Most. Act. 2. Vs. 2I, tàlus temo in aedibus Servat neque qui recludat , neque qui respondeat. et List. Act. I. Sc. 1. vs. 106, ANunc te amabo, ut hanc hoc tridium solum sinas Esse hic et servare apud me. quibus locis alii Zozum subintelliguht, Everh. Scheidius vero res suas, videatur ad Sanct. Minerv. Lib. 1V. cap. 4. nota 26. et Joh. Fred. Gronovius in Lection. Plautinis pag. 122. Spatiis foenebribus. Sic pecunia foenebris est apud Suet. Caligul. cap. 41. , Prae. » Dita. adyenientibus pecunia foenebris.? et leges foenebres est apud Liv. Lib XXXV. Cape 7. » lastabat alia cuta , quod civitas foenore laborabat? et cum multis foenebribus » legibus constricta avaritia esset cet." Luce appellari metuens. — Jppellare solemne et Latinissimum verbum de admonitione debitoris ut solvat. Cic. Phil, Lib II. cap. 99. , Zfppellatus es de pecunia, quam » fro domo, pro hortis, pro sectlone debebas ? et ad Att. Lib. V. epist. 19. ,, De Ztel- » liano nomine scripsi ad PAilotimum : ne appellaret Mesplam." Videndum apud Erasmum in Adag. an non debitores proverbialiter yesperzilienes dicti fuerint ob hoc idem quod D in- 25 JOANNIS.HERMANI KROON interdiu se ostendere non audeant; certe Ulpianus Lib, XXI. Pand, Tit, de Evictionibus, yespertilionem vocat, qui quod stipulatus sit , non solvat. Sponte reyertuntur cet, Epimythium Graecum hujus fabulae parum est appositum, quasi doceat fabula, quod in proverbio est: 4fsinus ad. Japidem mon bis offendit eundem , homines se ab iis cavere in quae prius inciderint. Paulo melius Faérnus hanc fabulae ade junxit sententiam , quam Publ. Syrius Sic effert: Ciio ad naturam ficta reciderint suam, vel : Gravissimum est imperium consuetudinis, quod Horat. Lib. I. epist. Io. vs. 24. dixit: ANaturam expellas furca , tamen usque recurret. si tamen dicam , quod sentio, tota fabula inepta videtur et parum habere acuminis. Est alia fabula Graeca de fele in feminam mutata, quae, cum noctu mures audiret , extemplo prosiluit e lecto et sic veteres mores prodidit. FABULA DUODECIMA. CORNIX ET CANIS. Cornix Minervae sacrifieans , epulis canem Conyivam adhibuit , ille amice eat monens: O £ona , quid opus est tam tibi iratae Deae Te sacra facere ? perdis , inquit , victimas. "Mbjecit illa te, et peculiaribus Omnem fidem abrogavit auguriis tuis. Tu cetera ex hoc conjice , et dijudica. Tum magnam ab alto corde agens suspirium Cornix: scio, inquit , quae refers de odio Deae s Ego tamen neutiquam animum despondeo : Quin potius id ago, ut sacrificando , et munera Crebro offerendo , mitigem iratam Deam , Offeusionemque obsequela leniam. Qui vincere adyersarium ex tuto cupit , Beneficiis et gratia certet bona. Cornix et Canis. Fabula legitur in vulg. Coll. Aesop. No. 99. eamque more suo ele» ganter ampliavit, Epu- RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM, 97 Epulis — adhibuit, — Aliquem ad conyivium adhibere solemnis est locutio : exquisitius Noster dixit: eJiquem conyivam epulis adhibere: quod. dixisse videtur ad exemplum Virg. Lib. V. Aen. vs. 62. 4Ldhibite Penates Et patrios epulis , et; quos colit hospes. Zfcestes; jecit — peculiaribus cet. In Graecis est: óc xà» vv cuvrpéQuw coi olgyOy mV TÍcTIV episAeiy quod vulgatus interpres , quem Aldum fuisse vulgo credunt, sic vertit? uz ex peculiaribus quoque tibi auguziis fidem sustulerit: quam versionem manifesto secutus est Faérnus. Sed Heusingerus ostendit c/Zvo; hoc loco non esse augrrium sed avem et cy. poQous clüycüs esse aves, quae eodem , quo cormim, Yictu utuntur adeoque totius loci hunc esse sensum: Uz uni tib omnium ayium , quibuseum communis iibi victus est, fidem dempserit. Tum magnum cet, lmitatus esse videtur Ovid, Metam. Lib, I. vs. 656. Zlto tantum suspiria. ducis Pectore, Animum despondeo. — Animum despondere pro désperare usurpat etiam Plaut. Mil. Acte IV. Sc. 2. vs. 62. Nam nisi tu illi fers suppetias , jam illa animum. despondebiz. et Liv. Lib. III. cap. 38. init. zec ipsi soJum desponderant animos. "Obsequéla. Verbum Plautinum in Asin.-Act. L. Sc. 1. vs. 50. t ! Qui mihi auscultabunt facient obsequelam. ubi tamen Scaliger et Gronovius substituerunt obsequentiam. Offensionemque — leniam. Sic etiam Cic. de Inv. Lib. L cap. 21. » Obest zum» » Cum ipsius rei gestae expositio magnam excipit offensionem ,| quam argumentando et » causam agendo leniri oportebit." Qui vincere cet, Epiinythium hoc multo sanius et lenius est quam quod Graecis sub. jicitur, multos scilicet lucri causa inimicis suis adulari, FABULA DECIMA TERTIA CORVUS ET MATER, Destitutus corvus aeger mortis in periculo, ZInxius matrem rogabat, ut salute pro sua Vota Diis concepta supplex et preces effunderet : lNate mi quid yota pro te, maiér inquit , proderunt, Dao Qui 28 JOANNIS HERMANI KROON Qui tibi omnes reddidisti. semper. infensos. Deos ?- INam quis , obsecro , est eorum , cujus ex. altaribus Exta tu non inyolaris , sacra non turbayeris ? Impotenter qui mocere ceteris. assueyerit s * Nullus illum subleyatum, in rebus adyersis volet. Coryus et Mater. Fabula Aesopica in vulg. Coll. No. 132. Edidit quoque eam de Furia e Cod, Fior. No. 87. sed tam ibi exilis et jejuna. est oratio , quam hic suavis et ornata. o20l 5 , Cujus ex altaribus — involaris. Exquisite. dixit exzz ex altaribus pro exta: Qapuaia , sic enim optimi scriptt. praepositionem cum suo casu pro adjectivo adnectunt nomini substantivo quod quidem frequentius locum habet cum praepos. z vel z5 et de ut apud Cic. Lib. IIT. ad Fam. epist, 64. Mihi , antequam. in. proyinciam venirem, redditae a te » Junt literae et Virg. Georg. Lib, HI. vs. 67. Pastor ab Zmphryso pro Zmphrysiuse Ovid. Metam. Lib. V. vs. 183. In hoc haesit. signum. de marmore gestu pro szgnum fnarmoreum : nec tamen non obtinet etiam in praeposv € velexr,4.utapud Ti. bull. Lib. I. eleg. 3. vs. 12. Retulit e triyiis omnia. certa. puer. pro £rivialis puer; Macrob. Lib. I. Saturn, ' , Erant.isti philosophi Carneades ex. 4fcades » /ia. (i. e. Academicus ) , Diogenes Stoicus ,. Critolaus Peripateticus;?,. Caes. B. G. Lib, l. cap. 18. ,, Soror ex matre?" pro. materna. id FABULA DECIMA QUARKETYfA. M USCA, In carnium ollam musca quondam decidit UBi quum cibo potuque distenta ac madens , Paulatim in alto jure se se cerneret Pessum ire , mortemque imminere jam sibi , Interrito atque composito animo oppetens - Ego tantum , ait, bibi et comedi, et layi , ut hunc Satura exitum firre haud meleste debeam. ld, quod necesse est, fer , bonique consule. Mus- 5——————— Pce-—e€" — — — 09 de —- m om NN mcm NN RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM, 29 Muscea. Fabula exstat inter Aesopicas, quas edidit de Furia No. 117. sed cum hoc epimythio parum vero, homines tum mortem aequo animo perferre, cum eam ,sine do- loribus adsequuntur. In vulg. Coll. similis fabula (fab. 89.) reperitur de muscis, quae in melle apposito peribant, docens, permultis gulam mortis esse causam. Pessum ire, Maec formula apud multos veterum occurrit pro fzzZum petere, Seneca Nat. Quaest. Lib. III. cape 25. ,, uz in quibusdam stagnis lapides quidem pessum eant." Colum. Lib. XIl. cap. 6. ,, am ubi dulcem caseum demiseris (in muriam ), si pessum » ibit (caseus), scies adhuc esse crudam (muziam)3" hine tropice pro ferire apud Plaut. Truc. Act. I. Sc. r. vs. i2. ANeque nis$ quia miser non eo pessum mihi ulla abest Perdito pernicies. Plin. H. N. Lib. XIV. praef. ,,5essum iere vitae pretia." abire pessum pro ire pessum est apud Plaut, Truc. Act. L. Sc. x. vs. 15. Quando abiit recte pessum tum adducit. sinum. idem Aulul. Act. IV. Sc. 1. vs. 12. ,, ze pessum abeat" et Rud. Act. II. Sc. 3. vs. 64, Nunc eam cum nayi scilicet abivisse pessum in. altum. eX quo loco patet ess;m non esse adverbium , ut quidam volunt, sed omnino substane tivum, eodem modo ac vezum et alia. — Subsidere pessum occurrit apud Lucret: Muitae per mare pessum subsedere urbes. Oppetens. Saepius apud optimos scriptores verbum oppezere sic absolute ponitur pro eppetere mortem. Virg. Lib. I. Aen. vs. 96. O zerque quaterque beati Queis ante ora patrum , Trojae sub moenibus altis ,. Contigit oppetere. Lib, XII. vs. 543. Te quoque Laurentes viderunt , 4deole , campi Oppetere ibidem vs. 640. Fidi oculos ante ipse meos ze voce. yocantem Murranum , quo non superat mihi carior alter y Oppetere ingentem Lavi. Plautum suum sequitur in hoc usu verbi Jzyzre; nam is similiter de lotione totius corporis utitur hoc verbo in Truc. Act. II. Sc. 3. princ. Disceis ego credo , qui, usque dum vivunt , lavant , Minus diu layare quam haec layat Phronesium. Si proinde amentur mulieres , diu quam layant , . Omnes amantes balneatores fient, quamquam Varro de L. L. Lib. VIil. $. 62. reprehendit Plautum , dicens /avare et /z* D 3 yd- $0 JOANNIS HERMANI KROON vari sic differre, ut prius dicatur de lotione partium , posterius de lotione totius corpo- oris: $4485 inquit, zos im bLaíneis layamus et layamur; sed consuetudo cum alter. utrum » Salis haberet, im toto corpore potius utimur lavamur, in partibus lavamuss quare in » 6alneis. non recte dicunt lavi, recte auiem lavi manus." Aliter tamen etiam Terent. jn Eunuch. Act. III. Sc. 5. vs. 47. Cape hoc flabellum , et ventulum huic sic facito, dum lavamur; Ubi nos layerimus , si voles layato, Et in H aut. Act, IV. Sc. 1. vs. 5. atque illa si jam layerit mihi nuncia, Id quod cet. Praeceptum apud veteres saepius obvium. Publ, Syrus ANecessitatem ferre , non flere addecet. alia dabit Clar. P. Bosscha ad loann, Secundi Eleg. Lib. I. eleg. 9. vs. 43. et Gata. ker, ad Antonin. Lib. 1II. $. 4. FABULA DECIMA QUINT.4A RUSTICUS ET EQUES. Venalem tergo leporem quum ferret ad urbem Rusticus , inserto vincta inter crura bacillo y* Obvyius huic eques , emturi sub imagine sumpsit , Librayitque manu leporem ; quantique , rogavit ; Protinus et yafram referens per rura rapinam "Idmisso discessit equo, cui rusticus, Heus tu, Inquit , eum. domo leporem tibi: vescere gratis, F'escere laeto animos et memori donantis amici. Ridicule haec homines , nequeunt. quae vendere, donant. Rusticus et Eques. lnter Aesopicas non reperitur, sed exstat inter eas , quae sub Ca- briae nomine in vulgg. editt, habentur. Est fabula non inelegans quidem, sed epi- mythium habet parum acuminis, Nihili est, quod docet Gr. Fabula: zg3e Tobe &E dviy- x49 «wuparrowpLivcus và lüum , de iis qui ex mecessitate recusant sua, ia ut in verbo alie quod mendum latere videatar. Melius in illos dictum sit, qui malunt cedere vi illa- tae, quam inutiles movere querelas. «dmisso — equo, ld est equo stimulato, incitato. Auctor Elegiae in mortem Drusi V8. 379. Hoc RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM, 31 Hac fuit Zndromache, cum yir relisatus ad axes Terruit admissos sanguinolentus equos. Ovid. epist. I. vs. 36. Hic jacer admissos terruit Hector equos. ad quem locum videantur viri docti, Cf. etiam Davis. ad Cicer, de Finib. Bon. et - Malor. Lib. I. cap. 1. FABULA DECIMA SEXTA. EQUUS ET ASINUS., Equus, atque asellus , seryientes uni. hero , Uterque propria onustus ibat sarcina : Sed. asellus adeo jam gravabatur sua , Uz cogeretur partis alicujus sibi Supplex leyamen ab sodali exposcere ; Quo denegante prae labore. concidens Miser supremum. asellus egit halitum. Tum vero, ut asini sarcina, et corium insuper Equo ad priorem sarcinam sunt addita, Miserum ille se vocabat , atque perditum : lNam qui leyare contubernalem meum Parte oneris, inquit , nolui , nunc omnia Gesto , atque corium , tertiae instar. sarcitiac. Mi tenuiorem juycerit potentior , Uzrique melius fuerit , et. prolixius, Equus et Zsinus. Fabula haec inter vetustiores recensenda, quippe quae non tantum inter collectiones Aesopicas (de Fur. No. 24 et 33. vulg. 125.) sed cujus vestigia exe stant in antiquioribus libris; vid. I. G. Huschke diss, de Fab. Archilochi cap. r. extr. (pag. ccxxnur, Ed. de Fur.) qui hos adfert e Suida Choliambos Babrii q4v cüyx» vs TOU XTXVoUS Kol Ty vela. zrpoceméünuev éxDelpas. Fabula 133. coll. Flor. pro equo habet mulam et hoc epimythium , foeneratores, dum nimium foenori inhiant , ipsam sortem amittere. .. Propria. — sarcina. Propria. h. |l. vix probum videtur, cum non de sarcina, quae cuique propria est, sed de sua cujusque sarcina sermo sit. Con- 92 JOANNIS HERMANI KROON Cortubernalem. | Optime dictum de iis, qui in eodem stabulo, tamquam in contubernio stabulantur. Prolixius. Diceres Faérnum ob oculos habuisse locum Terentii in Eun. Act. V. Sc. 8. vs. 52. fccipit. homo nemo melius prorsum neque prolixius ubi tamen prolixius magis est J/beralius , opulentius , cum hic sit felicius , jucundius. Sed haec ultima significatio veteribus haud incognita est, Sic enim Cic. ad Att. Lib. I. epist, » Cetera spero prolixa esse?" quod Casaubonus explicat: secunda et ut yolumus cadentia , allato Catonis loco apud Gell. N. A. Lib. Vll. cap. 9. ,$co so/ere plerisque homi- » nibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis ,, animum excellere atque super- » biam atque ferociam augere et. crescere," CY FABULA DECIMA SEPTIM A. VULPES ET ERINACEUS, Tranarat alti fluminis vulpes vadum : Ged ripa in ipsa , et udo aquarum margine , Voraginoso crura defigens luto, Muscarum acuto obnoxia haesit morsui. Quam destitutae vulpis aerumnam dolens , Qui forte eo deyenerat erinaceus , 4manter , atque sedulo officium suum, Si qua in re eam juyare posset , obtulit. 4ftque adeo, quando eripere te istinc mon queo, Vis, inquit , istas ut abigam muscas tibi, Quae te exedunt ? Minime , uit illa, gentium: Nam si hae recedant , quae repletae , ac. turgida Non admodum nocere jam nobis queunt , "liae illico successerint famelicae , Quae reliquum omnem sanguinem exsugant mihi. Qui res novari , et regna mutari expetunt , Quid aliud hi, quam majus accersunt malum ? Vulpes e£ Erinaceus. Fabula haec in: vulgg. editt. non exstat, sed Aesopo eam tri- buit Aristot. Rhetor. Lib. II. cap. eo. unde desumtam illam edidit de Furia No. 384 , qui notat, inveniri illam et apud Plutarchum 24fz semi gerenda sit respublica et Tiberium im- RESPONSIO a» QUAESTIONEM LITERARIAM, 33 imperatorem , paucis mutatis, mutuatum illam esse ab Aesapo, quum causam redderet , quare praesides Provinciarum non facile mutandos existimaret. Fortasse hanc fabulam ob oculos habuit ista vetula, quae, cum a Diis longam precaretur vitam, Dionysio, Syracusarum tyranno ab ipsoque esset interrogata, cur ejusmodi preces funderet, cum reliqui fere omnes suam mortem optarent, respondit, incertum esse an non deteriorem illo tyrannum nanciscerentur. Ripa — et aquarum margine. Dicta haec sunt per figuram, quam Rhetores £y àiX 3uci; vocant pro iz udo margine ripae ut apud Ovid, Metam. Lib. I. vs. 729. quem locum- Noster fortasse respexit. | Quem simul ac tetigit , positisque in margine ripae Procubuit genibus, F'oraginoso, Usitata vocis forma, praeter aliis serioribus scriptoribus , Hirtio de Bello Hisp. cap. 99.» » Pa/ustre e£ voraginosum solum." Minime gentium. Locutio pleonastica quam de Comicis mutuatus est auctor. Sic enim Terent. Eunuch. Act. IV. Sc. 1. vs, 11. et Adelph. Act. IV. Sc. 2. vs. t4 nus- quam Sontitme. FABULA DUODEVIGESIMA. LEO ET VULPES Horrenda primum. ctm. leonis efferi "Idspexit ora, prae metu vulpes fere ZInimam reliquit: yiso eo rursum obyio Timuit quidem illa sed minus multo tamen: Denique datum in conspectum. eum jam tertio , Contemsit adeo, ut nom adire siz modo , Sed. adloqui. quoque ausa familiariter. i"Quae terribilia sunt ab insolentia , PD Ea reddit adsuetudo blanda et mollia. 5) Leo ei vulpes. Est fabula Aesopica: coll. vulg, No» 5. Cod. Flor. No. 7. quae edi- tiones in epimythio nonnihil differunt 5 vulg. enim' sic habet: 7 cuviüeus xoi Tà Qo(oepá. vá» mpxypdrew sümpicira mori, Flor. vero sic: xa và Qo[jepà T8» mpayprum 52 cunei aurampaUver quod ultimum magis expressit Faérnus , ut jam observavit de Furia. s ^T .E 4tnüi- 34 JOANNIS HERMANI KROON Animam reliquit. Sic et Terent. Adelph, Act. III. Sc. 4. vs. 52. "Animam relinquam potius, quam illam desero. Datum in conspectum. Rursus ex Terent. Phorm. Act. II» Sc, 1. vs. 91. ipsum gestio Dari mihi in conspectum. apud quem similis fere est locus in Adelph. Act. IIT, Sc. 2. vs. I3. Nihil est quod malim, quam illam totam familiam mihi dari obyiam. Contemsit. Leniori sensu accipiendum pro zen tizuit. Eodem modo, licet alía in 'e, hoc verbo utitur Cic. Off, Lib. L, cap, I. », Quorum uterque suo. studio delectatus y » coutemsit alterum?" i. e, noluit tractare, JAdsuetude, Nox. saepius apud. Livium obvia, pro qua ceteri Latini scriptores potius consuetudo usurparunte FABULA UNDEVIGESIMA, VULPES ET UVA, F'ulpes esuriens alta de vite racemos Pendentes nulla quum prensare arte valeret , JNec pedibus tantum , aut agili se tollere saltu , Re infecta abscedens, haec secum , Zdae desine , dixit, Immatura uya est, gustuque insuayis acerbo. Consueyere homines , eventu si qua. sinisizo Fota cadunt, iis se se alienos velle videri. Pulpes et Uya. In Planud. coll. non reperitur sed exstat apud Gabriam No. 18. et bis, mutata tantum paulisper narrandi suavitate, apud de Fur, No. 5 et 170. ad quas conferri merentur notae editoris; est quoque haec fabula Faérniana inter paucas, quas expressit etiam Phaedrus Lib. IV. fab. 2, sed quae simul ostendit, Faérnum plagii cri- mine prorsus esse liberum. Fota cadunt, lmitatio Propertiana ex Lib. I, eleg. 17. vs. 4. ? Omniaque ingrato litore yota cadunt. ubi vid, Burmannus. FA- RESPONSIO 4A» QUAESTIONEM LITERARIAM, 55 FABULA VIGESIM A. CORVUS ET VULPES, Insedit altae corvus olim quercui Rostro rapaci casei frustum tenens; Quem vafra blando adgressa sic vulpes dolo est: Quam pulchram ayem , quam. splendide cultam intuor Dennis decoris , atque versicoloribus ! Salve, inquit, o generosa : quod si praedita Caniu fuisses , summi eras ayes Jovis. 4t ille, magnae inductus in spem gloriae, Cantu indecoro rauca. solvit guttura. Tum versipellis decidente casco J'ulpes potita : corye iu y inquit, omnia Habes abunde; menie duntaxat cares, Qui coram in os ie laudat , insidias struit: Qui laude ficta. ducitur , cor ton habet, Coryus et Vulpes, Maec etiam Fabula est inter illas quas Phaedrus Lib. I. fab. 15. tractavit, sed ad quam omnino eadem faciunt quae ad superiorem fabulam diximus, Faér« num enim Gabriae fabulam 19. expressisse ex comparatione facile liquebit, cum Phae- drus potius eam fabulam imitatus esse videatur quam Aesopo tribuit Aphthonius So. phista, unde eam repetiit de Furia No. o16. Mirum autem quam diversum omnino epis mythium tres illi scriptores huic fabulae subjunxerint ; Aesopus enim docet, hostibus non esse fidendum ; Phaedrus, ingenium praevalere fortitudini; Faérnus vero , Gabriam secutus, adulatoribus nullam fidem esse habendam, Pennis — wyersicoloribus, "Tales plumas tribnit columbis Cic. Fin, Lib. III, cap. 5. plumae versicolores columbis, Cantu indecoro cet, Fortasse imitatus est Ovid. Metam, Lib. T0 VS. 484» Fox iracunda , minaxque Plenaque terroris rauco de gutture fertur. Mente duntaxat cares. Nam recte Cic. de Amic. cap. 96. 5 "perte adulantem uemo » non videt, nisi qui admodum est excors? qui egregius est de adulatione locus. Qui coram in os te laudat. Locutio Terentiana Adelph, Act. IL, Sc. 4. vse 5 E2 Ab) 36 JOANNIS HERMANI KROON «4h! vereor coram in os te laudare amplius. Cor tion habet, Yd est, mente caret. Desumsit banc locutionem ex Plauto suo Persi Act. IV. Sc. 4. vs. 71. Dii istam perdant , ita cata est et callida, Habet cor. FABULA VIGESIMA PRIMXE DIES FESTUS ET PROFESTUS, Pestutmm. in diem profestus insurrexerat , Odiosa magno probra clamore ingerens: Quid te, inquit, ignaye , esse tandem. existimas, Qui tam otiose, delicatam , ac. splendidam , Bine opere, sine labore, vitam ductites , Sudore parta prodigens meo bona ? OH renidens leniter festus dies: Et merito alis, ait, sortis auctorem tuaez Etenim quid esses, stulte sine me? nam, nisi KEgo festus essem , tu profesius non fores, Ordo optimatum , plébis haud dubie est. salus. Dies Festus et. Profestus. Desumta Fabula e /Plutarehi libello de Fortuna Romanorum, ubi tradit hoc apologo usum fuisse Themistoclem ad sedandos quorumdam Atheniensium animos, qui praeferri ipsi cupiebant. Origine igitur et praeceptione similis est notissi- mae ilh Menenii Agrippae fabulae qua seditiosam plebem reduxit; vid. Livius Lib, II. cap. 92. Festum -—- profestus. — Festos, profestos aut iniercisos omnes dies vocavit Numa, — Festi diis dicati sunt, Profesti hominibus ob administrandam rem privatam publicamque con- cessi, Intercisi deorum hominumque communes sunt, Macrob. Sat. Lib. I. cap. 16. Odiosa proba inserens. Livius Lib. II. Cap. 45. » Ais freti occursant portis , ingerunt » probra." Horat. Lib. I. Sat. 5. vs. Ir. Tum pueri nautis, pueris convicia. nautae Ingerere, EA. RESPONSIO: A». QUAESTIONEM LITERARIAM, 3? m FABULA VIGESIMA SECUNDA. FAVQ ET MONEDULA, Regi creando quum comitia avium forent, Blando petebat pavo prensans ambitu , Suas opes, suamque. pulchritudinem Jaetans , et admirandum honorem COrporisz - Jt jam prope una mente centuriae alitum in gratiam payonis inclinaverant : Sufragia inhibens quum monedula : heus tu , ait, Formose, si, te rege, tos aquila impetat , Quo pacto opem ferre, aut tueri nos putes? In deligendo rege, multo impensius nimi Dona spectanda. sunt, quam corporis. Payo et Monedula. Fabulam Aesopicam (vulg. coll. 53. Cod. Flor. 189. ubi tamen pro monedula graculus est) tanta elegantia et suavitate ad normam et genium Lin. guae Latinae morumque Romanorum transtulit poéta, ut eam jure sibi vindicare possit. Regi creando, Creare est propria vox hac in re: Nep. Hannib. cap. 7. , U? euim » Komae consules, sic Carthagine quot annis annui Dini reges ereabantar? et innumeris aliis apud alios locis. Blando prensans ambitu. "Ut tota fere fabula sic etiam liyec ex antiquitate. Romana sunt desumpta. Candidati enim cum aliquem honorem legitime peterent eorumque no- mina adeo accepta essent, tum per trinundinum Populum Rom. prezjabgnt i, e. homi- num obviorum manus prehendebant, eumque azbiban: ad ejus suffragia corrumpenda , ut ita faciendo honorem , quem peterent, eo certius obtinerent. Honorem corporis, Yd est, venustatem : similiter Virg. Lib. I. Aen, vs. 591. de Aenea, €t jaetos oculis affarat honores. Ceniuriae alitum, Rursus Metaphora ex antiquitate Romana. Eg BF A- 38 JOANNIS HERMANI KROON F'AIBHUIL A VIGESIMA 9 TERTIA: CERVUS ET HINNULUGS & ( 2$. Cervo hinnulus olim filius dixit patri: Et major es tu canibus , e£ velocior , Et ardua alacri fronte gestas cornua: Cur ergo quaeso, iam times eos , pater ? Cui ceryus , haec, quae de me y ait, fill, refers , Sunt yera fateor ; multa nobis contulit Natura , multis provida instruxit bonis ; Sed ego jatratum canis uli primum audio , Tum , yi abdita quadam , in pavorem , et in fugam gor, inque pedibus omne pracsidium est mihi. Timidi et fugacis ingenii qui sunt, eos Nulla arma, vulla texerint. sat. moenia. Cervus et hinnulus. Expressa fabula ad Aesopicam Planud. Coll. 56. Legitur et in Cod, Flor. I90, FADULA VIGESIMA QUARTA. CORVUS ET SERPENS Serpentem aprico conspicatus in loco Somne gra&Yatum coryus, escam quaeritams "lapsus , uncis occuparat unguibus : Quumque ille vertens se, inque gyrum colligens Hunc dente perculisset irritabili , Moribundus et flens corvus: en cujusmodi Reperi lucrum , inquit , quo miser me perdidi, Infausta multis sunt. sua. ipsorum luerae Corvus et serpens. Exstat in vulg. Coll. Aesop. No. 105. Haud multo dissimilem adfert de Furia ex Biblioth, Vaticana No. 352. ubi tamen pro corvo jerivo; milvus po- ni- RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 30 nitur, et hoc docetur, illos, qui inopes et innocentes laedant, saepius in potentiores incidere et malefactorum poenas luere. Somuo grayatum, | Grayari solemne verbum de sorzo , Ovid, Lib, V, Metam. vs. 658. Somnoque gravatum Adareditur ferro. Livius Lib. XXV. cap. 24. , grayatis omnibus yino somnoque."? Inque syrum colligens, Fortasse ob oculos habuit locum Virg, Georg. Lib. II. vs. 154. INeque tanto Squameus in spiram tractu se colligit amauis apud quem etiam est zz zodum colligere Aen. Lib, Xl. vs. 776. Dente irritabili, Vereor ut epitheton zrrizabilis satis conveniat denti, certe h, 1.; irritabilis enim is est qui facile ad iram excitatur; jam is, qui se in mortis periculo contra aggressorem defendit, non continuo irritabilis, licet tamen revera serpens sit animal irritabile. FABULA VIGESIMA QUINTA. CYCNUS"'ET AN S.ER, Duas opima cors alebat alites , Cycnums anseremque candidum ; Ur: ille dulce ferret auribus melos , «4t hic obesa viscera Guíae exhiberet.. Ergo ut hunc hero in cibum Parare jussus est coquus , Loco anseris cyenum iustius prehenderat , Colore falsus alitum. 4t ile funus, ut solent cycni, im suum. Suaye carmen ordiens , lia agnitus, grayique raortis impiae Sojutus- est. periculo, dh Pericla saepe, saepe prosimam fitcetn. Repellit eloquentia. Cycuus e£ Zfnser. Fabula Aesop. in vulg. coll, No, 74. Habet quoque Aphthonius Sophista. No, 2. Suas 40 JOANNIS HERMANI KROON Suave carmen ordiens, Notior est fabula de cantu cycnorum. morientium quam ut hac de re quid moneamus. Vidd, tamen Davis. ad Cic. Tusc. Lib. I. cap. 20, et de Furia ad fab. 288. Eloquentia. Graecae fabulae habent s»usicam , fortasse respicientes ad Terpandrum et Arionem ambos musicae praestantia servatos, FABULA VIGESIMA SEXT.A. P'ULE R CERTI S (CÁO RAPUISU ise Captabat agiles forte locustas puer , AModo hanc, modo illem saltitantem persequetis , Quas inter atro scorpius viro tumens Errabatj hurc locustam opinatus puer s JDextram adrmoyere coepit ; ille. subrigens Caudam minacem, seque ad à um comparans: Manum abstine, inquit , insciens; aliter malo Cogere yeras quoque locustas. mitterte Tunc civitates ruere consuerunt J- ubi Nequeutt probos ab improbis discernere, Puer e& Scorpius. In. vulg. coll. non reperitur, sed bis exstat in coll. Flor. No. 158 et 121. ita tamen ut ultima magis conveniat cum hac nostra. Docet autem haec opti- mum esse contraria dignoscere, illa vero, ne probis eadem atque improbis tribuamus. Habet quoque hanc fabulam Lokmannus, qui omnium optime ex ea nos admonet , opor. tere hominem distinguere bonum a malo et rem omnem tractare convenienter naturae suae. 4itro — viro tumens. Fortasse respexit. Ovid. Metam. Lib. Ill. vs. 33» Corpus tumet omne veneno. Ille subrigets caudam. —Subrigere notante Non. Marcello est suzsum erigere et so- Aignne est de animalibus verbum , ut apud Virg. Lib. IV. vs. 183. Tot linguae, totidem ora sonant, tot subrigit aures et Senec. Trag. in Herc. Fur. vs. 392. Ipse toryum subrigens crista caput, Plura dabit Drakenb. ad Sil. Ital, Lib. X. vs. 253. F A- X RESPONSIO Ab QUAÉSTIONEM LITERARIAM. B FABULA VIGESIMA SEPTIM A. ANGUILLA RT SERPENS Unanimem quondam serpentem. anguilla rogavit , NL Cur anguillarum generi omnía plena periclis , Plena dolis hominum, atque inimicis fraudibus essent : 4 iu, inquit, mihi quum similis, quum paene gemellus Cetera. sis , ullis obuoxius insidiis es; Hà Securosque dies pacati transigis aevi. Cui serpens: Nimirum , inquit, quia qui mea turba: Oria, et infestam mihi yim temerarius affert , Non impune refert; nec inulta injuria restat, Zaguilia & Serpens, Elegantem hanc fabulam nusquam apud veteres occurrere memini, Eam autem ipsius Faérni ingenio tribuere non audeo, si quidem jam ante Faérnum Lau- rentius Abstemius idem argumentum tractavit, ut colligi potest ex adnotatione Francisci Josephi Desbillons, docti Galli, qui superiore seculo fabularum Aesopicarum r5 libros edidit , ad fabulam suam primam. Lib. IX, Utrum autem Abstemius ille hujus fabulae auc- tor sit, an cum Faérno eam aliunde desumserit nescire.me fateor,. Epimythium proprie ita dictum non habet, sed facile quisque. in eos dictam. esse. fabulam statuet, qui nimis molles se ab aliis laedi patiantur. apetie tir Quum paene gemellus cetera: sis... Gemelli: proprie sunt qui uno partu sunt editi , deinde sibi invicem simillimi; gezze//us cezerz est Graecismus subintellecta praepositione zar. Ceterum haec Noster ab Horatio mutuatus-est Lib. I. epist. 10. Vs» 3. i Hac in re scilicet una Multum dissimiles, ad. caeterá paene gemelli. Securosque dies cet, Nescio an imitari ASQ voluerit notissimum illud Ovid. Me- tam, Lib. I. vs, 100. 1 Molli securae. "YS oig gentese ES 311,3 1 à P FABULA "VIGESIMA QC TA V. A. iar 33i CANIS E T LUPUS Canem ante - stabuli dormientem januam Lupus irruens , quum deyoraturus foret , E II- T JOANNIS HERMANI KROON lile ejulatis , vocesque flebiles ciens , ANe se comesset , deprecabatur. lupum : "ut certes; ait (nam et zenuis alioqui , tit. vides jj JMaterque sum) da. mi ,| obsecro , breyem moram ; Domi enim meae cras $unt füturüe nuptiae; Ubi, ad affuentes pinguis effectus dapes , Opimior tibi esca ero, ac jucundror. Persuasus his, dimisi incolumem canem Lupus. Reyertens inde post aliquot dies , Eum , cubantem parte in excelsa domus, Quum inferne clamans excitavisset , datae. Fidei admonebat , atque pacti foederis , Ibi tum ille ridens subdolez si m£, 0 lupés Umquam ante stabulum dormientem. inveneris , INe nupiias dehinc , inquit , exspectaveris. Quae quis pericula est passus , Aoc lucri hinc habet, lm posterum Yitare ut: illa. nayerit, Canis et: Lupus, Haec fabula habetur in coll. vulg. No, 35. et Flor. No. £6. Vocesque flebiles ciens. Similiter. Virg. Lib, VI. Aen. vs. 468. Lenibat: dictis: animum lachrymasque: ciebat. Georg. Lib, III. vs. 517. S, exzretmosque ciet gemitus." Comessez, Pro comederet ut. apud: Catull. càrm, XXIX. vs, 15...» ducenties comessez.? ———— FADULA VIGESIMA NONA. CANIS GALLUS ET VULPES, Canis atque gallus longum iter quondam simul Insressí , opaco.jam appetente vespere , ANacti arborem , ubi quiescerent , gallus quidem Fastigia alta frotideae adscendit. domus , Canis excayatum in caudicem se candidis. Quum. yero , ut adyentante consucyit. dies. Cati- RESPONSIO an QUAESTIONEM LITERARIAM; 43 Cantum edidisset gallus, accurrets co Vulpes, eum rogabat enixissime, Descenderet , suique-faceset copianis À d 000.1 Gestire se, animal tata canorum , et musicum "Implecti , et osculari, et os agnoscere. Tum fraude gallus cognita : cupio. tibi, CDS Quaecumque possum » commodare et obsequi... Et esse tecum z sed, 1t. ait , quaeso, hunc prius, Qui. dormit infra. janitorem suscitas «i « Fores mihi ut recludat , unde ad 1e exeam., . Focante vulpe janitorem , prodiit T Canis, agnitamque. adortus adversaria, Nil tale yeritam y dente. janiayit truci, .. Qui fraude agit , jure ipse. fraude fallitur. ? Canis Gallus et Vulpes. Fabula est Aesopica coll. Planud, No. 36. E Cod. Flor. dedit quoque. de. Furia INo. 88 cum nonnulla varietate, quae maxime conspicitur in epimythio , quod in vulg. fab. tale est: prudentes homines ad fortiorum. opem confugere, sed in Flor, multo melius hujusmodi: homines prudentes in ipsis quoque periculis minime ter. reri, sed circumspicere, ut illa depellant. "ppetente. Id est, adventante : ut apud Liy. Lib. VIII. ca Liv, Lib. XXXIV. cap. 13. 4, quum; jam. id iempus anni appetebat? et aliis locis, Sic et.Caesar B. G.' Lib. VI. cap. 35. .», dies adpetebat? et Plin, Lib..V. epist. I. ,,29- petebat. judicii: dies," vraie A quis Eum — descenderet. | Superlatus enixissime occurrit apud Suet. cap. 5. ceterum omissio conjunctionis z£/'post verbum 7egare passim variis praesertim Ovid. locis probatur velut Metam, Lib. I. vs. 326. Detque. sibá yeniam pavide rogat ort... Amor, :Lib. III. eleg. 14. vs. 4 53 ; , Sed tantum tentes dissimulare , rogat. ; Suique faceret copiam. d est, amice colloqueretur: ut apud Plin. in Paneg. cap. 24. de Trajano ,2/m£u/as inter nos, mom quasi contingas , et copiam tui, mon ut imputes , » facis : haeret. lateri tuo, quisquis accessit," p. 98.» nox adgetebat ? FA-* lez! D 44 JOANNIS HERMANI KROON FABULA TRIGESIMA. MULUS, Lascivientem plurimo hordeo mulum Quondam haec superba cogitatio: incessit - " go pulcher , inquit , ego celerrimus cursor , Patrem habui equum, qui aurata frena mandebat. Haec ille: sed tox , incidente currendi Necessitudine , impeditus atque haerens , «ld prima campi spatia restitit. lassus , dsinique patris est statim recordatus. Secunda mos fortuna mescios mostri - Facit: sinistra nosmet indicat ipsis. Mul, Exstat inter Aesop. coll, Planud. No. 145. Flor. No, 83. Dabrio illam vindi- care studuit Tyrwhittus in dissert, de Dabrio p. erxximrn . . edit. de 'Fur. qui e cod, Bodleiano eam dedit paullo immutatam. 'Aesopo hanc fabulam tribuit etiam Plutarch, in conviv. sept, sapientum, M ; Patrem habui equum, n cod. Bodl est /zz55 si (2 pwir4p quod et Heusing. re- stituere vulg. fabula voluit, sed eum repreliendit Cl. de Furia, statuens , nihil omnino ad rem facere equone se patre an matre equa prognatum dicat mulus. Contra praefert lectionem Cod, Flor. qui ziez non mulum habet , quoniam in hoc superbiae genus proniores sunt feminae quam marés, 'Si tamen $a£rem equum retineamus , certe-in fine fabulae pro 4fsi/o patre restituenduui Vidétür Z4s/mz mater, neque 4 enim idem patrem lia- bere potest et eguum et asinum. Secunda nos fortuna cet. Secundum illud Cicer. in Laelio cap. 35 Non solum ipsa foriuna caeca est sed mos ciiam plerumque efizit caecos quos amplexa est." Conf. de OIF, Lib. I. vs» 2:. F A- S RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 45 *': FABULA TRIGESIMA PRIMA. JUVENES DUO ET COQUUS. JDuo olim juvenes coquo assidebant , Quorum quum rapuisset alter offam Carnis, obtulit alteri occulendam ; Sed coquo. hanc repetente ab dis, uti qui Soli tempore furti ibi affuissent, I: qui habebat eam , involasse sese , Qui inyolarat , habere se negabat , Sancte per foyem uterque dejerantes : Queis amaro animo coquus renidens : Vestro tme quidem , ait, potestis apte Circumscribere jure pejerato : Deum cuncta scientem et. intuentem » Circumscribere fraude non potestis. Juvenes. duo. et. coquus, Fabula habetur inter Aesopiczs coll, vulg. No. 26. et codd, Flor. No. 6o. Coquus. Gr. páyegos. De Furia existimat pZyemey h. l. significare /g7/ozem de qua significatione vid. ad Fab. IV. Offam carnis. Pleonasmus est; cf'a enim jam per se frustum carnis deno:at et hinc demum ad alias res transfertur. Inyolasse sese. "Usus hic absolutus verbi zzvo/gre pro furari quodammodo rarior est et non nisi paucis veterum locis defenditur , Catull. Carm. XXV. vs. 6. Remitte pallium méhi tmeum quod inyolasti, . Pandect, Lib. XLVIIL, "Fit, 9. leg. 6.. De incend. ruin. naufr. ,, Expugnatur nayis » cum spoliatur aut. mergitur — aut aticorae inyolantur de mari," Amaro animo. Fortasse minus conveniens h. l. epitethon . de homine serio et cum dignitate juvenes reprehendente, . Fesro — jure pejerato, Vestrum jus peeratum: eit. jus quad. vestro. falso jurejurando contra sn& witdicare ausi csiis, quae tanen locutio an satis proba sit, dubirari potest. jus geeratum pro perjurio est quidem apud. Horat. Lib. iE od. 8. pr- quem Noster ob oculos habuisse videtur; at f4erere nom cst falum jurare ,. sed, teste ipso Cice. F 3 ro- m JOANNIS HERMANI KR OON rone de Off. Lib LIT. cap. 29. $, quod ex animi tui sententia juraris , sicut. verbis con- » Cipitur more nostro, id mon facere, perjurium est, Circumscribere, Pto. decipere, Asconio quidem ,teste ad Cic., Lib. I, in Verr, cap. 16. probum verbum est. Observatu tamen dignum videtur, iis locis veterum , quibus hoc verbum usurpatur decipiendi notione, fere semper mentionem esse fraudis per scriptu. ram factae, velut apud Cic. pro Roscio Com. cap. 8. JDéc mune t€ ab Roscio H, S, 1020 circumseriptum esse, Juv. Sat. XIV. vs. 937. Qui spoliare doces , et circumscribere , et oti Crimine divitias acquirere eet« tabulis scil, fraudatis; conf. et Sat. X. vs. 229. Sat. XV. vs. 156. Plin. VIII, ep. 18. Quin et locus Senecae consol. ad Helv. c. ult. ,, constitui vincere dolorem iuums, non » circutmscribere ? intelligendus de scriptione, argumentorum argutiis' decipiente, Deum cuncta scientem cet, Eandem sententiam continet epigramma Graecum vetus, quod in templo Jovis apud Messenios columnae inscriptum nobis servavit Polyb. Lib, IV. p. me 117. n 1 EL Tldvros Ó wpiwos süpe Diu dDuna mciMR Ejpe 05 Mecca) civ Aul v0» mpolóTuv '"Puidimz" wAemiy 9E AmÜsiv Üsüy &vBp émlopnov* Xwp. d ZU Ba5iAsU, xol cmoU "ApuaDicVe FABULA TRIGESIMA SECUNDA, COCHLEAE, Impositas prunis cochleas intentus ez. haerens Filius agricolae circumfuso igne coquebat, lllae humore graves ez succo obstante calori debant raucum tenui stridore sonorem. Tum puer irridens : o stulta animantia , dixit , INutic. canitis , vestrae quum flagrant ignibus aedes ? Damnantur quaecunque alieno tempore fiuni, ! * Cochleae. Habetur haec fabula in Aesop. coll; Planud. No. 78. : Haeress, Adhaerens, valde occupatus in spectendo, ita ut ocuios non adverteret, conf. Burm, ad illud Ovid. Lib, f. eleg. 8. vs. 24. Hoesit etin vultu constitit. usque tuo. .RESPONSIO A» QUAESTIONEM- LITERARIAM. 47 Circumfuso igne, Sic et Livius Lib. I. cap. 4I«. » qui clarum hoc fore caput divino » quondam circumfuso igni portenderunt?" ubi tamen .de igne coelesti intelligendum. Edebant raucum sonorem. Sic etiam vocem ,.ploratum s, fletus edere dicebant veteres. Vid, Burm. ad Phaed, Lib. I. fab. 9 et 12. ."OpBABULA TRIGESIMA TERTIA. CORNIX ET HIRUNDO. De pulchritudine atque honore corporis Hirundine «et cornice contendentibus s Post multa utrimque dicta., ita adyersariam Cornix retudit: quanti, ait , tandem tua est Faciendi pulchritudo , quae prima modo "estate floret , prae mea , quae hieme quoque 8 Diuturna fluxis praeferenda. sunt. bona, Cornix et hirundo, Est fabula Aesopica in coll. vulg. No» 26. Flor. 192. Honore corporis, Vid. dicta ad fab, 22. Dod FABULA TRIGESIMA QUARTA: MERCURIUS ET STATUARIUS. Visurus olim , quanti apud. homines foret Mercurius , ora yersus. in mortalia. Se se in tabernam: contulit. statuaríl : - Inspecta. ubi. tonantis efrgie. Joviss Quanti rogavit.: utque drachma comperit s Clam. vilitatem. patris irrisit. sui, Inspecta item. Junonis , aliquanto amplius : Pretium ejus.esse , quam:prioris ,' audiits Postremo: contemplatus et: statuam uam.» . Existimansque se esse longe maximi , Quod. jucra praestet , quod sit interpres Duim , ^ 6^ 48 JOANNIS HERMANI KROON Pretium indicari petiit et sui sibi. Sratuarius tum dixit: hasce si emeris, d1:9005 Et hanc tibi , hospes, additamentum daba. Plerumque tihili est , qui ipse se magni. aestimat. Mercurius et Statuarius. | Aesop. coll, Planud, No. go. et apud. Aphtl, Sophist, No. 9o. edit. de Fur. No. 242. Ora mortalia. Ovid. Metam. Lib. VIT. vs. 88. » nec se mortalia demens » ora videre putat. Quod lucra praestet, Unde 6&bg xepbgos et 'Epiw)vtog valde utilis dicitur Homero ll. O. vs. g6o. Hinc etiam "Epua;ry non minus quam 'Eggu£e dictum est lucrum. bonum- ve, quod alicui forte obvenisset. Vid. Casaub, ad Theophr. Caract, cap, XL, Wessel. ad Diodorum Sic, Tom. I. pag. 35o. FADIUEA TREGESIMA J0UTN TA. BAAVTTENROM ETAGE IAE Io Moriens pater fecto assidentes filios "ldmonuit , auri maximam se in vinea Vim condidisse , proinde post obitum suum Id excayato penitus eruerent solo. — Haec ille, sed. mox liberis rogantibus Uti ederet , qua parte tandem vineac 4turum lateret , nil lecutus amplius, - Desiderati liquit incertos loci. Illi, peracto protinus busto patris, Versare duris vineam ligonibus , Ez hic et illic scrobibus effossis , humum ^ Coepere glebas in minutas frangere : Frustra: til enim fuerat auri cotiditum : Illo subacta sed labore vinea , |. 1 Uberrima ditavit hos vindemia. — Tum primus horum , hic ille nimirum j refert ,. RESPONSIO 4n QUAESTIONEM LITER ARIAM. 49 Thesaurus est , quem sedulus nobis pater Moriens reliquit , noster, o fratres , labor. $ua cuique vitae industria instar. est opum. Pater e£ Filii. Inter Aesopicas est coll, vulg. 29. Flor, 35. Ex divisione fabula rum quam Anglicae versionis auctor secutus est, haec omnium prima est, uri maximam yim. Sic optimi quique veterum: Cic. Tusc. Lib. V. cap, 32. 4, 72252 » vis auri argentique? et infinitis aliis apud alios locis. FABULA TRIGESIMA SEXT.A. SIMIUS- ET DELPHUS, Mos navigantutm est , prisco ab u:que tempore , Ut navigationis in solatium Secum. catellos. simiosye deferant. Quidam isitur oram forte praeter Atticam Cum morione nayisabat simio., Ecce autem atroci concitata turbine Maris procella , Sunium circa y. Atticae Insigne promontorium , evertiz ratem. Jbhi inter alios naufragos et simio Natante, quidam Delphus accurrens , eum Hominem ratus, manu ex propinquo pracbita Undis levatum , an civis esset. ZMtticus, Rogavit , ille se esse yero , ez nobili Sane , atque claro genere dixit editum. Quum deinde et in. Piraeum una ivissent. simul , Notissimum navale adtheniensium , lbi suscitatus Delphus est ab simio, Nossetne Piraeum ?. arbitratus simius E£um rogare de homine claro quopiam y: Et nosse dixit, et. sodalem esse hunc. suum, Quam ob vanitatem Delphus ira percitus , G Tun 5o JOANNIS HERMANI KROON Tum denique illum bestiam agnoscens , truci Salo hauriendum , fluctibusque reddidit, Qui mentiuntur impudenter , hi suis Vefeilere ipsi se solent mendaciis. SSinius et Delphus. Fabula exstat inter Aesop. Planud. coll. No. 88. Gravem Vero cum: aliis in hac fabula errorem Faérnus erzavit, e de/pAino pisce, qui in Graeca fabula in- telligitur , civez. Delphicum faciens, ut quod simio in hac fabula accidit, Pirazeum ho- minis nomen esse existimanti , idem plerisque hujus fabulae interpretibus acciderit , notan- te Heusingero in notis ad illam fabulam j. qui observat Tzetzem jam in hoc errore fuisse, Addit autem recte, perire omnem fabulae gratiam, nisi .De/pAizus intelligatur, qui lon- gius adhuc a terra natanti simio- succurrit, dorsum supposuit et innatam generi suo QuAmvÜpezimy praestitit, quam tot scriptorum testimoniis celebrari videmus. Ael, Hist, Anim. Lib. VI. cap. 15. Plin, H. N. Lib. IX. cap. 8.. Plin, Jun. Lib. IX. epist. 33. Gell. Lib. XVI. cap. 19. Spanhem. de usu et praestantia numismat, Dissert, 1V. p. 224. Cum morione simio. ld est stulto, fatuo 5 vocem mutuatus est a Martiale Lib. VII. epigr. 13. », Mario dictus erat: viginti millibus emi? vel ab Augustino epist. 18. ,, qui » dam tantae sunt fatuitatis , ut ron multum a: pecoribus differant, quos moriones vulgo » vocant." Est autem a Gr. gepóg quod ipsum Plautus usurpavit in. Trin, Act. IIF.. Sc. 2. VS. 43. "mor mores hominum moros et morosos effecit. unde zzorolegus pro stultiloquus apud: eundem in Pers. Act. I. Sc. r. v*«. 50». Zmoris vitio , ton meo nunc tibi morologus fios. Conf. Graev. ad Suet. Tib. cap. 45. Salo hauriendum — reddidit, Vid. dicta ad fab. XI. Qui mentiuntur impudenter. , Homines inflati opinionibus turpiter irridentur , et. in , maximis versantur. erroribus? Cic. de Off, Lib. I. cape 26. FABULA TRIGESIMA SEPTEM A. RANAR DUAE SITIENTES, In siccitate , et summa aquae penuria, Ranae. yagabatitur. duae , Sicubi profundis invenirent. vallibus "liquid liquoris abdid. Tan RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM. O51 Tandem , reperto puteo aqua plenos altera MSuadere descensum dnstitit , Prudentior sed altera et consultior :' Sj nos eo demittimus y Ert ibi quoque , inquit , unda nos defecerit ; Quonam. modo inde exibimus ? JNegotiorum jubeo spectari exitum lis, qui inchoare quid volun. Ranae duae sitientes. Fabula bis reperitur in Plan. Coll. No, 19 et 147. Flor. No. 38. ANegotiorum jubeo cet. Graeca fabula simpliciter monet, ne quid inconsulte faciamus. Sed egregium hoc Faérnianae fabulae epimythium Graecae fabulae de Vulpe et Hirco , quam e Cod. Flor. dedit de Furia No. 4. adjunttum legitur hoc modo ,, éz« cÜro xal viv Qgivi- » (oV GyÜpu Toy Or] wpórtpov TÀ TÉN4 TV qpmuypTwy cuoml). kiÜ cüruc müTOls iygpeipeive , Hinc Phocylid. vs. 75. Màj síezsus T&wieTm., pl» A&vpexéug mípzg (Ue quo faciunt etiam verba Solonis apud Herod. Lib.I. cap. 92. ZExozát 23 xp; wxvrós pueros Tàv vEAEUTAV, X3 Guo[userai et Publ. Syr. Extrema semper de antefactis judicant. jubeo. Suadeo, moneo , more Terentiano, Adelph. Act. IIT. Sc. 3. vs. 61, Inspicere , tanquam in speculum, in vitas omnium Qubeo, plane ut Graeci solent loqui Herod, 1, l. cap. 33. 5$ v4v veAevTAV TAwrÜg wpupuTos Gp» ixéAcUE. Led FABULA TRIGESIMA OCTAVA, RANAE DUAE VICINAE» Ranae duae inter se propinquis sedibus 4eiatem agebant , altera in yia obtinens Paryam lacunam , deyium stagnum altera. *Sed in aestuosa solis impotentia , Tum quum arya radiis, orbitae feryenz. rotis , "Admonuit haec vicinam , ut illum deserens Periculosum plane et- infestum. locum , Domicilium transferret in stagnum suum» G2 dd E31 ^ JOANNIS HERMANI KROON llla asserens ,, sese unica dulcedine Ejus teneri, ubi egerat vitam, loci, Misrare renuit donec illam transiens Gravis sonatite currus obtrivit rota. Homines malos plerumque.mors ante occupat , Quam criminum vitaeque penitentia. Ranae duae vicinae, : Ynter Aesop. coll. vulg. INo. 84. Quum arva radiis, orbitae cet. Fortasse Noster respexit Hor. Lib, I. Od. r. vs. 4» € 5 5. 5. PBttaque fervidis Eyitata. rotis, - v i. FABULA TRIGÉEÉSIMA NONA. &'g'c"gps' ET *Cc'A'S$sI' TA "litibus laqueos auceps quum tenderet , alta Hunc conspicata ab arbore Quidnam ageret , simplex animi cassita rozayit z Condo , inquit auceps , oppidum. JDeinde per insidias, procul inter opaca resedit Dumeta et umbras arborum. | llla, fide yerbis habita, uz noya comminus urbis Consideraret moenia , 4ccedens. illuc laqueis fallacibus haesit. Redeunte tum ad praedam aucipe: Heus , inquit , bone vir , si talem exstruxerts urbem Paucos habebis incolas. Principum ayaritia , caecaque libidine laesis Vastantur urbes, civibus, "uceps et Cassita, Habetur inter Aesop. coll. Planud,. No. 46, Klor. 146. Vix tamen Aesopo digna videtur, tam parum habet acuminis, Laqueis fallacibus haesit. Prop. Lib. II, eleg. 15. vsa 48. ; ó Sed RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 53 Sed non ante grayis taurus succumbit aratro, Cornua quam validis haeserit in laqueis. Paucos habebis incolas, In Cod. Flor.. pro. có g6AA(0s eüpyeeig évolMoüvrac , Omissa negatione, legitur zoAAojs cet, quod tum ironice dictum est, FABULA QUADRAGESIM A. DECEPTOR ET APOLLO, Quidam olim , ut ipse sibi videbatur , catus "Ibsconditum passerculum manu tenens , «d Delphicum profectus est. oraculum , Hac sciscitatione lusurus. Deum : O pollo, passer , quema manu teneo mea, JDic sedulo , oro , vivus est, an mortuus 2 Mi Zpollo respondisset , illum vivere, Compressa eum elisurus ipse erat mant Statimque prolaturus illi mortuum : din mortuum dixisset, ipse dextera Proferre laxa vivum eum decreyeran Sed. pello prudens: Passer , inquit, hic tuus ,, Uz tute vis, et vivus est et mortuus. . Mortalium tanta est malitia, ut se Deunr Ipsum arbitrentur posse circumscriberes. JDDeceptor et Z4pollo. Fabvla est in coll. vulg. No. 16. Flor. 32. Catus. Appositum epitethon: est enim proprie cauzus i, e. szggx- ali perperam acutum interpretantur. 1 Ipse sibi. Eleganter sic .pronomen .55e.ab optimis scriptoribus cum pronominibus: mt, t£, 5e conjungitur, Vid. Rivius ad Cicer. Lib.VIl, ad Famil. ep. 1. Gronov. et Dra- kenb. ad Liv. Lib. II. cap. e1. $. 5. Optime autem Ernestius in Clavi Cicer. ad. vo. cem 29547 , contra Graevium , utrumque pronomen eodem casu corrupte semper poni sta-- tuentem (vid. ad Just. Lib, XII. cap. 8. et Cic. Off. Lib. III. cap. 15.) ». defendit vo-- cem ipsum in oppositionibus obliquum casum requiri, in ceteris rectum. Circumscribere, "Nidd. quae de hoc verbo notavimus ad fab. XXXI. G 5 F A- 54 Uxor submersa et Vir. tiores eam desumserunt. JOANNIS HERMANI KROON FABULA QUADRAGESIMA PRIM A. UXOR SUDMERSA ET VIR, Fir mersae uxoris rapido torretite cadayer ZIdyersa quaerebat aqua ; quem turba monere Jnstitit accurrens, ut quaererez amne secundo. Nequaquam , ille inquit : mea. enim dum viveret uxor , Tam morosa fuit , tam aliorum semper abhorrens Moribus ac factis, u£ nunc quoque mortua labi IDebeat. haud. aliter , quam. adyersa fluminis unda. AMorosa et discors vel mortua litizat uxor. udisque aries in gurgite villis Mersatur , toissusque secundo defluit amni sic fiuvio secundo Aen, Lib. VII. vs. 494. FABULA QUADRAGESIMA SECUNDA. TfELES ET GALLUS Comprensum feles gallum quum tradere ventri J'ejuno vellet , jure ut fecisse videri Posset , et hanc noxam specie yelarez honesti , 4Lccusabat eum , quod pervisgili atque molesto Turbaret nocturnam hominum clamore quietem. Defendente illo, se se utilitatis eorum Id caussa facere, ut moniti adventantis Eoi 4d sua quisque operum studia exercenda redirent , Hunc rursum is naturae hostem , infandoque sororum Festiva haec Fabula ipsius Faérni esse videtur, a quo recen- Certe inter veteres fabularum collectiones frustra quaeritur. "dyersa aqua. — Sic adyerso flumine Virg. Georg. I. vs, 201. et Liv. Lib. XXIV. cap. 4o, Z"Imne secundo. "Virg, Georg. Lib. III. vs. 447. — C — MC URESRS IY ———sáw RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARTAM. m Concubitu et matris foedum incestumque vocabat. Ille excusabat scelus utilitate , suamque Hinc multis dicebat heram ditarier oyis. Tum feles tandem perfricta fronte : sed etsi Ztrgumenta tuam defendunt. plurima caussam , Impastus tamen , inquit, ego hinc discedere nolo. Vim qui inferre parat, cupidus certusque nocendi , Frustra illum ratione premas , aut jure refellas. Feles et gallus, Aesop. coll, Planud. No. 6. Flor. No. 15, Ejusdem argumenti est fabula illa de Lupo et Agno, quam habet Phaed, Lib. I. fab. 1, et Graecam e Cod. Flor. dedit de Furia No. ror. Specie honesti, Cic. Lib. III. de Off, cap. 2. 52 ig , quod speciem haberet honesti , » pugnaret cum eo, quod utile videretur." Moniti adventantis Eoi. Usitatior quidem forma est momere aliquem de re yel rem; aliquando tamen etiam genitivum post se habet ut apud Tacit. Annal. Lib. I. cap. 67. Perfricta fronte, Proverbialiter pro: otmtii pudore deposito, Sic etiam Cic. Tusc. Lib. IH. cap. 18. Cut 0s. perfricuisti ?? et Mart, Lib, XI. epigr. 28. ut cum perfricuit frontem posuitque pudorem. Vim qui inferre cet. Eandem: sententiam expressit quoque Publ, Syrus Malefacere qui vult , nunquam non causam. invenit. [enc FABULA QUADRAGESIMA TER OT iA. ASINUS SIMIUS ET TALPA 4hsinum querentem quod careret cornibus, JE simium, quod caudae honore , hoc arguit Sermone talpa: quf potestis ,, hanc meam — Miseram. intuentes caecitatem s. haec conqueri ?* 4Hliena si aestimaris infortunia, Tunc aequiore mente. perferes: tua. 4hiinus , Simius e& Talpa. Maec fabula inter Aesopieas non habettr, neque apud alium quemquam invenire mihi licuit, ut adeo ipsius esse Fáérni statuamr. Continet autem egree 56 JOANNIS HERMANI KROON egregium praeceptum in illos, quos vocat Plutarch. de Tranquill. Animi p. 470. é£a BAémowrme &ei xci Ümup.dCowras GAMoTplac Oibus xol cnp» Grp quop i TG ÉTÉpMVW yu yaikag, xüT2V OB xal c&y» i0iew x&reQpovoUvras , quibus sua sorte non contentis Fertilior seges est alienis semper in aryis Vicinumque pecus grandius uber. habet, ut est apud Ovid. Am. Lib. I. vs, 349. Nam, ut recte monet Terent. Phorm. Act. I. Sc. 3g. vs. 20. Ita plerique ingenio sumus omnes , nostri nosmet. poenitet. Adversus hoc vero animi vitium nullum efficacius remedium. est, quam ut spectemus nobis inferiores; ,, 7:70 enim miser, nisi comparatus," ut alicubi ait Seneca Tragicus, et de qua re egregia sunt quae d. l. praecipit Plutarchus; quo pertinet et illud Cato- nis, Distich. Lib. 1V. Dist. 32. Quum tibi displiceat rerum fortuna tuarum , "Alterius specta , quo sit discrimine pejor. FABULA QUADRAGESIMA QUARTA. VULPES VOTÀ MUTANSs. Initura vulpes cortem opimam diyitis , Dingui refertam genere gallinaceo , Foramen id , qua transeundum erat sibi , Cupiebat in penetrando dilatarier. Rursum inde subreptam ore gallinam efferens Quum jam imminentem horrerct a tergo canem , INe se ille posset. insequi , orabat. Deos , Uii foramen redderent quam artissimum. Pro commodis mutare vota homines solent , Sententiam alternante nunc spe, nutic. Tüetute Vulpes vota mutans. Inter Aesopicas non reperitur haec fabula: sed vix dubium est quin fontem ejus hauserit Noster ex Horatio apud quem Lib, I, epist. 7. vs. 29. haec leguntur : Forte per angustam tenuis vulpecula rimam Repserat in cumeram. frumenti; pastaqae; rursus Ire foras pleno. tetndebas corpore frustra: "EE Cui ' RESPONSIO a» QUAESTIONEM LITERARIAM. 57 Cui mustela procul: sí vis, ait, effugere istinc, Macra cayum repetes arctum , quem macra. subisti. ubi pro vz/peculz Bentlejus zitedz/a dedit, ingeniose docens haec in vulpem minime convenire, quippe Aescpicorum animalium longe omnium astutissimum et callidissimum, Possumus tamen Faérnum liberare ea reprehensione qua in vulgarem illam lectionem Horatii merito invehitur Bentlejus: neque enim hic vulpes stultitiae et fatuitatis exem- plum proponitur, sed potius inconstantiae in votis suscipiendis: praeterea Faérnus vul- pem non fecit animal c;roZyey neque per aliquod tempus latitans in cumera frumenti: verbo poeta noster sensisse videtur esse in fabula Horatiana, qualis suo tempore in editis legebatur, quod omnino a vulpe esset alienum , adeoque fontem fabulae retinuit sed ad naturam vulpis accommodavit. Non possumus tamen quin h.l. afferamus verba cl. viri J. G. Huschkii in diss, de Fabulis Archilochi pag. ccxLviu. ed. de Fur. , seg » €ccc! inquit, eundem fabulam diverso modo narravit Babrius. Suidas in voce "Poyás, » Ev 7j) éixdTo Dwydüs wimóAgv Typ » Apr&y éQAGV cO XEl wpsXv TAQpuc. » Pertinet ad hoc fragmentum fab. cyvim. ed. Huds. Cod. Zug. J. o4. ubi vulpes atim- » Gdyertens in cayo quercus jacere peram pastoris, pane et carne repletam , sese insinuas- » $6, €£ quum pleno corpore foras ire frusira conaretur, ab altera vulpe iisdem yerbis ad- » mofiia fertur quibus nitedula admonet mustelam apud Horatium. | Éx quo apparet » Quplicem "ic factam esse fabulam ex argumttito simplici. Librarius Horatii induci se » passus esb a. Dabrio, ut vulpeculam substitueret nitedulae, id quod eyenit ante aetatem » Isidori (Orig. Lib. I. cap. 39. p. 855.) 5 arqui alium auctorem secutus est Horatius , » alium Babrius." An forte Faérno quoque ista Babrii fabula innotuit? an ex suo in- genio Horatianam variavit? ioc ultimum mihi verosimilius videtur. | Imminentem — canem. Ovid. Metam. Lib. I. vs. 541. ,, zergoque fugaci Imminez y" Ubi vid, Gierig. Zorrere canem ut apud eundem Ovid. Lib. II. Metam. vs. 494. Ursaque conspectos in montibus horruit ursos. Sententiam alternante cet, — Fortasse in animo habuit Ovid. Heroid. Epist, VI. vs. 38. alternayit spesque timorque fidem, FABULA QUADRAGESIMA QUINTA. MUSCA ET QUADRIGAE. Starent quadrigae quum paratae cursui , Musca adyolans , temoni earum insederat, H Mis- 58 JOANNIS HERMANI KROON Misso ergo signo , illisque procurrentibus , Pulsu rotarum , e£ quadrupedaniis ungulae Pulverea nubes tota opacavit. diem, Tum in se ipsa musca gestiens: Dii magni y ait, Quantam profundi yim excitayi pulveris ! Ridiculus est, quà laudis alienae decus Sibi yindicare gloriando nititur. 4Muica cet Quadrisae, Elegantissima fabula quae in veterum scriptis, quantum scio, non invenitur; verum exstat in fabularum collectionibus , quas anie Faernum Laurentius Abstemius et Joachimus Camerarius prosa oratione conscripserunt; vid, Desbillons ad fab, 14. L. IV; difficile igitur dictu est, unde eam Noster desumserit, dMisso signo. Prorsus Romanum colorem refert hoc poematium, in quo celebratos il- los Romanorum ludos Circenses ob. oculos habuit poéta 5 unde quadrigae ad cursum pa- rüi«e, carceribus tantum prohibitaes sigzum» missum a magistratu scilicet emisso panno cretato , vel ut sub imperatoribus dicebatur z4ppa; et pulvis excitatus vel ex uno Ho- ratio satis notus, Et quadrupedantis ungulae. — Videtur Faérnus imitari voluisse notissimum illum. vere sum Virgilianum Aen. Lib. VIII. vs. 596. Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campume Pulverca nubes mota cct. Non possum quin adscribam locum Homeri Il. Lib, .il, vs, io seqq. dignissimum qui cum hoc versu Faérni comparetur : E)v' jetoc xopudjci Nóroe weTieUev ÓÜpul o Mv. Xloneéciv ori! QiAxw» uAézTQ Ob vs vUMTOG Gieelya » Téccoy vís v^ égiAeUcosL ücov T? igl Amy luciv "Qs &pm vw üwo cocci xovicGaAog GpuuT. &sAMIG "Epntopévaue : à Qulycrea nubes ut apud Claudianum de bello Getico vs. 445. Pulyeris ambiguam nubem speculamur ab altis et VS. 458. . Donec pulvereo sub turbine sideris instar Emicuit Stilchonis apex. ubi Nicol, Heins, pro zuróine mavult vorzice, Conf. etiam Virg. Aen. Lib. XII. vs, 444. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. EI) FABULA QUADRAGESIMA SEXTA, PICA ET AVES, Cuculum opacis frondium umbris abditum Intuita limis pica , e£ accipitrem rata » 4Lcria celeri spatia tranabat fuga » Quam conspicatae, quae assidebant , alites , Fanum illius terrorem , et insanos metus Coepere salibus, atgue view prosequi: : Quibus illa, ego riderier vobis, ait Malo, quam amicis ac propinquis flerier. Fertur facilius quod pudet , quam quod piget. Pica et yes. Haec fabula propriae videtur inventionis, ac documento est, quid praestare in hoc genere poéta potuisset, si suas ipsius fabulas dare voluisset. Intuita limis pica. "Terent. Eunuch. Act. III. Sc. 5. vs. 53» Interea somnus virginem opprimit: ego limis specto Sic per flabellum clanculum. ubi Zis, notante Donato, potest esse vel Nominat. Sing. vel Ablat. Piur,5 subintel« lecto ocuZs. eria celeri spatia tranabat fuga, Virg. Lib. VI, Aen. vs. 245. Illa fretus agit ventos ez turbida tranat INulila. Feriur facilius cet, Optime discrimen observat inter verba gudere et pigere: prius enim ad dedecus, posterius ad damnum et dolorem refertur; vid. Gronov. ad Senecae. Agamem, vs, 162. Faciebat autem haec pica cum P. Syro vs. 112. Caret periculo qui , etiam quum est tutus» cavet. nam ut ibid. est, vs. II. Citius venit periculum cum contemnitur. et Vs. IIÓ. Cavendi nulla es dimittenda occasio. Festive servus ille Plautinus in Pers. Act. III. Sc. 1. Herus si minatus est malum seryo suo Tametsi id futurum non est ubi captum *st flagrum , Ha Dum 6o JOANNIS HERMANI KROON Dum tunicas ponit, quatita. affcitur miseria? Ego nunc, quod non futurum ?st formido tamen. FABULA QUADRAGESIMA SEPTIMA. M'URE S. Coactus olim quum senatus murium Deliberaret , saeya quo possent. modo Cavere felis furta , et insidiae erayes,. Decreyit: unus , collo ui adversarii Suspenderent ex. aere tintinnabulum , Cujus sono illum adesse persentiscerent. Probare pro.se quisque consilium ; ez statim. Coepere pedibus ire in hanc sententiam, Tum ab sede surgens unus ex. primoribus, Cui cana vetulas barba yelabat genas, Manu silentium imperans, mihi quoque Probatur, ut cui maxime, haec sententia: Sed oro yos , quis, inquit , ex nobis , patres.g Jieli. ausit. alligare tintinnabulum ? Carenz. periculosa. consilia. exitus Aures. Fabula haec sine dubio- originem dedit proverbio Belgico :- Ilic zal of durft de kat da bel aanhangen? Unde.eam Faérnus desumserit dicere non ausim; apud veteres certe eam non inveni; verum commemoratur a Desbillonio inter fabulas Abstemii No, 1955 vid. ad ejus fab. 7. Lib, VI. Coactus senatus. Cogere est propria hac in re vox. Cic. ad Div. Lib. V. epist. 2, » quam cito senatum illo die, facta sortitione, coegerim " Cayere — insidias, Sueton. in Caes. cap. 86. ,, 44/ e diverso opinantur , insidias un- » dique imminentes subire. semel confessum. satius esse, quam. cavere semper ? Persentiscerent. Verbum mutuatus est Noster. a Terent. suo Heaut, Act. IV. Sc. 5, vs. 21. et Act. V. Sc. zr. vs. 43. Pro sc quisque. Latinissime dictum, Terent. Heaut. Act, I. Sc. 1. vs. 74.» fro se » jusque sédulo fazi.baz" Virg. Aen. Lib XII. vs, 552. Pro RESPONSIO. an QUAESTIONEM LITERARIAM. 61 Pro se quisque viri summa nituntur opum vi. Graeci eo sensu dicunt ó; Éxacro;. Vid. W'yttenb. in observ. ad Select. pag. 346. Pedibus ire in hanc sententiam. Lepide hanc locutionem a Senatu Romano transtu- lit ad murium istum Senatum, in quo omnes erant pegar. FABULA QUADRAGESIMA OCTAVA AVARUS, 4"yarus auri massam. humi defoderat , Quam quum anxius quotidie iret visere, Ficinus obseryaviz, et clam sustulit. Reversus ille, offendit ut vacuum locum , Fiere acriter , barbam , et capillum vellere , F'ocare se mortalium miserrimum. Caussa doloris cui viator cognita: Desiste, ait, te affigere; inque auri locum. Saxum repone; et id tibi esse aurum puta: Etenim , ut video , ne tum quidem aurum habere te , Aurum quum habeas , jure poteras diceres Tam deest ayaro , quod habet , quam quod tion haber. Zyarus, Exstat inter Aesop. coll; vulg, No. 59. Cod. Flor. 182. Zinxius, In Graecis non esti fortasse poeta cogitavit Horatium Lib. I, Sat. x. vs. 42« Quid juyat immensam te argenti pondus et. auri Furtim defossa timidum deponere terra. — Barbam et capillum vellere, Ut solent lugentes. Adónide mortuo Venus apud Ovid. Metam. Lib. X. vs. 722. Desiluit pariterque sinus ,. pariterque capillos Rupjt, et indignis percussit. pectora. palmis. barbam vellere licet alio sensu, est apud Horat, Lib. I, Sat. 3. vs. £33: Vellunt tibi barbam Lasciyi pueri. et Propertius Cynthiam alloquens 'Lib, III, eleg; 93. vs. 33:- H.3 Fei- JOANNIS HERMANI KROON 62 Vellere tum. cupies albos a. stirpo capillos. Scilicet, quando anus facta fueris, Tam des cet. Versus exstat inter sententias Publ, Syri vs. 732«- FABULA QUADRAGESIMA NONA. YVULPES ET LUPUS In puteum ab alto lapsa vulpes margine Jam jam profundis haurienda aquis erat. Misera ergo ab adyentanie forte illuc Lupo Supplex. petivit , fune demisso extrahie Ille otiosi more, quaerere institit » Quo lapso pacto, quo fuisset tempore Prius eripe hinc me, dum licet, vulpes ats Deinde audies omne ordine, uit factum siet. 4n ro arta. amici te esse cunctator. yelis. Vulpes et Lupus. Nusquam apud veteres hanc fabulam inveni, verum exstat inter fabulas Abstemii No. 119 5 vid.. Desbill. ad fab. 2o. Lib. IX, Betivit — extrahi, Exquisitius dictum , ut apud Catull, carm, XXXVI. VS; manusque collo Ambas injiciens roget morari. Et Virg. Ecl. II. vs. 43- Jam pridem a me illos abducere Thestilis orat. In vc arta cet. , Nam multum beneficio detrahit. qui cunctatur?? ut est apud See necam de Benef. Lib II. cap. 1« 3 2. 8. pd TABULA QUINQUAGESIM A. CANNA ET OLIVA De honore firmitatis , atque virium Canna, atque oliva litigantes y inyicem | Cra- RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM,. 63 Grayissimas dixere contumelias dtque adeo , tu nis Tepta , te praeponere. 4ludes tnihi, aut. certare mecum ? | Oliva ait: Eso stipite inconcussa robustissimo , Telluris in profunda radices ago: Tu caule lento, tanquam olus, summo in solo Haeres , et omhi obnoxia aurae fluetuas , Haec illa quum jactare insolentius , Tandem immodestis canna parcens. lizibus , Silentium egit , tempus exspectans suum. Ecce autem atroci turbine Eurus impotens Incubuit aryis ; cui quum oliva improvide Obniteretur , fracta procubuit. solo. «4t canna cedens ultro, et huc illuc devi Inflexa. declinatione spiritus , Incolumis , et superstes adversariae , Grayem ejus olim risit insolentiam. Potentiori non reluctari expedit. Canna ei Oliva. MHabetur inter Aesop. Coll. Planud. No. 143. Flor, 59. Eandem quoque habet Avianus fab. 16. sed is vulgarem Aesopi fabulam non sequitur sed aliam, quam ex eodem Cod. Flor. Graece exhibet de Furia No. :80, qua Oliva et arundo non inducuntur litigantes inter se de tolerantia et firmitate, sed arbor excussa ventorum vi interrogat cannam, qua ratione se, cum adeo tenuis sit sustinere potue- rit, dum ipsa, robusta scilicet et firma, ceciderit: quae ratio magis convenire videtur arundini modestae, et praecepto quod in hac fabula commendatur. Radices ago, Sic apud optimos quosque veterum, Ovid. Remed, Amor. Et mala radices altius arbor. agite Metam. Lib. VIIL. vs. 583. inque cutem radices egerat imas. Cic, Off, Lib, IL. vs, 12. » Yera gloria radices agit? Potentiori non Teluctari, ldem praecipit Jesus Sirach Cap, VIIT. vs. r1. MÀ Supkxou per! &yÜpómzcs Quv&cTOUS [wmTOTS Ípwricus elg TXG swEipus müTOD quA Epis que! dvlpámcu mAcUcioU , umoTs &vrioT4cq coU T34) 0Axjw. Pulchre etiam Sophocles, An- tigone v3. 7IO. 'AAM &yBpm, xiv Tis 5$ 0006 , T0 puxv Uy II0AA', cicg/phv oU0iv, xol và [3 velver) Rye. 64 JOANNIS HERMANI KROON *OpZe mp pepoloi voeipediddots Once Afyüpuy ÜmEixeL 4 XAUVMe Gg ÉxTUCETOLC TZ 9 àvrirelvovr! eürompéipv. &máAAvTat. FABULA QUINQUAGESIMA PRIM A, ASINI ET JUPPITER Periaesa gens asininm duras sarcinas, Legationem misit ad. summum Joyem , dliquando ut a tam exercita vita sibi Tandem quietem et otium concederete Quibus volens denunciare Juppiter , Fieri id nequire, tum quieturos eos Respondit , ubi tantum universi mejerent Uti perenne flumen inde exsisteret. Ex illo asini, eum existimantes serio Haec elocutum , tbi alter. alterius vident Urinam, ibi insueyere vulgo mejere, sini ez Juppiter. Est inter Aesop. vulg. coll, No. r12. Flor. No. 198. In mea vero editione epimythium non additur, nescio ipsius Faérni consilio an editoris incuria omissum, Prius affirmari videtur, quod nullum etiam Anglicae versioni hujus fabulae subjectum est, n Graecis tale est, cujusque fatum inevitabile esse. Pertaesa duras sarcinas. Usu vocis periaesus sequitur Noster Suetonium Caes. Caps 7. » €£ quasi pertaesus ignayiam suam" et Aug. cap. 62. ,, pertaesus morum » perversitatem ejus?" et ita quidem ponitur ( monente Jacob. Perizonio ad Sanctii Mi- nervam. Lib. III. cap. s« No. i10.) significatione Passiva per ellipsin praep. xarà. Alias fere Genitivo jungitur ut apud Virg. Aen, Lib. IV. vs. 18. Sj non pertaesum thalami taedaeque fuisset. Corn. Nepos, in Att. cap. r5. ,, Nunquam. suscepti negotii eum pertaesum est". et Nos- ter fab. sq. perzaesus ejus vitae canis. Perenne flumen. Sic passim apud veteres tam solutae quam ligatae orationis scripto- res, Ovid, Ep. VIII. Hument. incultae fonte. perenne. genae. Liv. Lib. IV. cap. 3o. , sed terra quoque, ingenizo humore egenus, vix ad perennes suf- RESPONSIO a» QUAESTIONEM LITERARIAM. 65 » SUfcit amnes" Cic. in Verrem Lib. IV, cap. 48. , quo im. summo est aequaia agri » planities, et aquae perennes, n3 FABULA QUINQUAGESIMA SECUND A. HERUS ET CANIS, Canem habuit olim. quidam ; is illum pascere "Quum vellet, id manu ipse faciebat sua; Quum vero verberare. eum. decreyerat , Seryo suo mandabat illud muneris. Periaesus ejus yitae ad extremum canis 4ufusit. - Herus huic postea casu obvius Conyicium ingens fecit., oneravit probris, Et bestiam appellayit ingratissimam , : Quod semper ab se pastus atque habitus bene , INec yerberatus uthquam y herum tam amabilem Relinquere induzisset in animum suum : Tu tu ipse, tu me verberasti ,. inquit canis , Tibi depilatum tergus hoc müserum , tibi Zccepia refero facta flagris ulcera » Etenim quod , imperante te seryus tuus Faciebat , abs te id esse factum existimo. leque est tocens, qui mandat y atque is, qui fucit. -- Herus eb Canis. Haec fabula nusquam exstat in collectionibus vulgaribus Aesopi, 'Phaedri, Aviani, verum invenitur: inter fabulas prosaicas Laurentii Abstemii No. :36. "Vid. Desbillon. ad fab. 4. Lib. VII. ^s QOonyicium ingens. Ne/ quis putet illud 7zgens minus convenire convicio , conferat Liv. Lib. II. cap. 22. Z/d haec. visa auditaque clamor. ingens. oritur." Habitus bene, Pro vülgari-Pene-zractatus. Plàutus Menae, Act. V. Sc. 2. vs. 5o. L -Quando te auratam et yestitam bene. habet, sic male habere apud, Caes, B. C.-Lib. I. cap. 65. -Induxisseb in ahimum suum. Locutio imprimis Terentio dilecta Andr. Act. V. Sc. 3. vs. 12. S I Cun 66 JOANNIS HERMANI KROON cum ita animum induxti tuum. ibidem Act, V. Sc. 1. vs. 15. Per ego te Deos oro, ut tie illis animum inducas credere Similiter Adelph. Act. IV. Sc. III. vs. 6. Nunquam te aliter , atque es, in animum induxi meum, et passim alibi, FABULA QUINQUAGESIMA TERTIA. CANIS ET CARO, Canis ore frustum carnium ferens , vado Transibat amnem , quumque contemplanti aquam Speciem ampliorem carnium illa redderet , Ferum atque certum obsonium de faucibus "misit , inhians illi imaginario, Delusus erga: speque frustratus sua z O me pecudem , ait , quanta ego imprudentia: ld quod tenebam , amisi , ut id , quod mon €f df y, Capiarem y et umbram corpori amens praetulit Ne incerta certis anteponatitur , veto. Canis e& Caro. In vulg. Coll. Aesop, non exstat. Sed Graece est inter fabulas Aphthonii Sophistae No. 35, et eas quae Syntipae Philosopho Persae tribuuntur, quase que Graece et Latine e duobus Codd. Mosquensibus Ao, 1781. Lipsiae edidit Christ. Fred. Matthaei; vid. de Furia in Proleg. pag. xxix. qui utramque fabulam exhibet No. 219 et 339. An hae tamen Graecae fabulae Faérno. innotuerint dillicile dictu estz nam licet eadem fabula exstet quoque apud Phaedrum Lib. I, fab. 4. et hinc eam imi- tari potuerit simili ratione, qua fabulam ejus secundam expressam esse supra suspicati sumus, id tamen mirationem facit, fabulam Graecam Syntipae cum hac nostra principio ita congruere, ut hanc ex illa desumtam statueres. Sic enim. Graeca: Kov &pmA cu Qoa ix puxtAMow. Gxero Quy&s iile», xal &plaesu imi T0 mórapow. — Meputodpuevos 3B aris, Op i. vols (Oc: TX» coU [ledpmrog enlus, TOAAQ cücmw , 09. lQspsy, cüpseyeüt- vTspy. Kol o eTipaTas à (pp &aobbhpas ial ch» ópaleicuw müvoU cxiàw xe cTWmTSlytTo. Vel igitur Graecam fabulam novit, vel casu factum est, quod Faérnus idem illud na- "rae phaenomenon, imagines rerum in aqua majores apparere in suum usum converte- Iit, RESPONSIO 4»| QUAESTIONEM LITERARIAM; 67 rit. Apud Phaedrum hujus reinulla ratio habetur, estque omnino ejus fabula multo exi- lior, quam illa Faérni. Obsonium de faucibus amisit. Saepius verbum armiziere ita usurpari a veteribus op- time probavit Burmannus ad Phaed. Lib. [. fab. 15. Unum Ciceronis locum apponere sufüciat Lib. III. Verr. cap. 12. 4, Cum rem de manibus amisisset," Inhians il imaginario. Senec. Trag. Herc, Fur. vs, 166, Hic nullo fine beatus i Componit opes, gazis inhiianse inhiare aliquid est apud Virg. Lib. II. Georg. vs. 463. Nec varios inhiant pulchra testudine postese FABULA QUINQUAGESIMA QUAR T A. ASINUS ET APER, Magnanimum quum segnis aprum videres asellus, Ille premens iram et sedata mente renidens : Perge, inquit: nam te tua tutum ignayia praestat. INec tu umquam tantis potis es me incessere. probris , Tam vili ut digner generosum sanguine dentem. Nam quamvis noxam meritus dignusque malo tu, Nostra indigna iamen sese huc demüttere virtus. Virtutem ne forte tuam contemptior. hostis £2quinet, ultrices moderare potentior iras. Zhsinus et Aper. Inter Graecas Aesopi fabulas omnino non habetur, exstat autem apud Phaedr. Lib. I. fab. 99. sed ita, ut si eam forte noverit Faérnus, nihil inde nisi fore mam desumserit, aliud quoque illi epimythium adnectens. Te tua. Solemnis est elegans ista junctera vocum zug 7e, facg 96, et inverso or- dine ze zu2 4 me ez, Tibull. Lib.I. eleg. J. vs. 3. Me mea paupertas vitae traducat inerti, Dum meus assiduo luceat igne foco. Ovid. Epist, II. Her. vs. r. Hospita, JDemophoon , iua te 4 Rhodogeia Phyllis, Ulra promissum tempus adesse querors ] Ile et 68 JOANNIS HERMANI KROON et Ep. IV. vs, 77. Te tuus iste rigor, positique sine arte capilli, Et leyis egregio pulvis in ore decet. Satis exemplorum dabit Arntzenius ad Catonis Disticha pag, 57. Virtutem ne forie tuam cet. Nam secundum illud P. Syri Contra impudentem sitlta est nimia ingenuitase. FABULA QUINQUAGESIMA QUINTA. PULLUS ASINI ET LUPUS Morbo asinus olim quum laboraret grayi , Ur adesse mortem rumor inerebesceret , Lupus ore ficto accessit illum visere. Quem pullus asini , qui assidens erat patri, Per obseratae januae- rimam agnitum "ldmittere intro noluit; sed enim. lupus y Quonam modo se haberet. aeger , institit; Rogare :- Melius ille ait, quam. tu. velis. Suspecta. merito sunt et obsequia hostium. Pullus 4sini e Lupus. Inter veterum fabulas omnino non inveni, ut ipsi poetae illa deberi videatur. ccessit visere, Graecorum more pro accessit visum; sic "Terent. Phorm. Act. I. Sc. 2» vs. 52. quem INoster fortasse in animo habuit: Voliisae eamus visere? .. Ovid. Epist, T. vs. 37e Omnia namque tuo senior , te quaerere tnisso , Retulerat nato Nestor: at ille mili. et passim poetae; Suspecta merito cet, Cui ignotum illud Virgilii ? Timeo Danaos et dona ferentes, F A- KESPONSIO: A»: QUAESTIONEM LITERARIAM; e —— FABULA QUINQUAGESIMA SEXTA. L|U BUS |BIT |G.RJU.Se Ovem lupo voranti os in gula haeserat', AMedicam ut necesse fuerit accersi gruem : Ea pacta praemium , penitus im gulam lupi Collo suo immisso , os molestum sustulit, De praemio appellante tum. lupum grue: Zi , inquit ille, abi impudens: sat praemii es Collum. e lupi quod faucibus salvum refers. Homines mali beneficium se exisiimanz Illis tribuere , in quos maleficio abstinente. Lupus et Grus, Est inter Aesop. Planud. Coll. No. 144. Flor. 94 et 102. Habet quoque Phaedrus Lib. I. fab. 8. sed ita ut de suo hoc addiderit, Lupum promisso praemio frustra alios sollicitasse, donec tandem grus persuaderi sibi passa est. De praemio appellante, De verbo appellare creditoribus proprio dictum supra ad fab. ir. Homines mali cet. De beneficiis conferendis egregie praecipit.Cicero Lib. II, de Off. cap. 2o. ubi inter alia: ,,44£, qui se locupletes , honoratos , beatos putant, hi ne obligari: » quidem beneficio: yolunt j quin etiam beneficium se dedisse arbitrantur , cum. ipsi quam- » vis magnum aliquod acceperint : — patrocinio yero tuo se usos, et clientes. appellari ,. » mortis instar puiant? et paulo post , Quamobrem melius apud bonos, quam apud: » foriunatos beneficium. collecari putos". a FABULA QUINQUAGESIMA SEPTIMA. JUPPITER ET COCHLE MA. Regens creatis bestiis Divum pater , Quod quaeque primum postulavisset , dabat. Tum cochlea impetravit , ut. suam: sibi Domum liceret ferre junctam corpori, I 3. Ine- 79 JOANNIS HERMANI KROON Interrogata cur onus tam incommodum Pro munere expetisset: hoc incommodi Perferre, dixit , malo, quam arbitrii mei ^ JNoa esse, devitare vicinos malos. Viciniias mala instar infortuni est. Suppiter et Cochlea, Et haec fabula Faérno debetur: certe in veterum collectionibus non reperitur, Vicinitas mala. Sic jam statuebat Hesiod. Op. ac Dier. vs. 345 TlZpa xaxig ysiruy » Occo) v^ damos iy^ Oveimp. FABULA QUINQUAGESIMA OCTAVA. SATYRUS ET HOMO, Saiyrus atque homo fuerunt olim. amici maximi , Quorum amorem gratiamque casus hic scidit repens. Saeyiente aliquando bruma, quum manus gelidas homo Crebro ad os suum admoyeret , calidum agens anhelitum , Satyrus adspirationis caussam ab illo quaestit » Frigidas, respondit ille, sic calefacio manus. Postea , coenante utroque, ut saepe consuerant , simul; forte quum venisset illuc ferculum feryentius , «itque homo affavisset offae , quam sibi desumserat ; Denuo caussam rogatus hujus afflatus sui y. Hoc modo refrigerayi , dixit , escam fervidam. Satyrus hic ira incitatus : dehinc , att, tecum mihi Nulla consuetudo fuerit , nulla amicitiae fides, Qui mihi uno eodemque fundis ore calidum et frigidum. Quem Dilinguem nosti, amicum ne tibi hunc adsciscito. Satyrus et Homo. Aesopi in coll. vulg. No. 125. Flor. 26. "nici maximi. Vereor ut satis Latine pro zm4mi: poetae maximi sunt, qui reliquos ommes superant, quin et «arores mulierum maximi apud Terent. Eunuch. Act. IV. Sc. g. Vs. 93. respectu aliorum amatorum dicuntur: sed h, l, amici maximi dicuntur sen- RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 71 sensu reciproco, quorum alter alterum maxime diligebat, quod non puto indicari ver- bis, quibus usus est poeta. Casus — repens. Liv. Lib. XXXIII. cap. 9. 4, quantum ttal répens casus coegit." Causam rogatus hujus aff. cet. Ovid. Metam, Lib. V. vs. 6st, Qua veniat , caussamque viae, nomenque rogatus. "micitiae fides. Verum haec dicta sunt per figuram quam £y 3i 3voi» vocant, pro amicitia fideli, ut supra fab. 17. Qui mihi — fundis. Eleganter sic saepe mo miAi pleonastice ponitur apud. optimos poetas. Prop. Lib.IV. eleg. 4. vs. rz. Quid mihi tam multas laudando , Basse, puellas , Mutatum domina cogis abire mea? eleg, I2. vs. 1. 1 Quid mihi desidiae mor cessas fingere crimen ,. Quod faciat nobis conscia Roma moram? Cf. omnino J. Periz. ad Sanct. Minerv. Lib. IT. cap. 4. nota 5. Quem bilinguem cet. Sic bilingues Virg. Lib. I. Aen. vs. 661. vocat Tyrios, quasi subdolos et dubiae fidei homines. Milphio servus apud. Plaut. in Poenulo Act. V. Sc. 2, vs. 72, Hannonem Carthaginiensem sic alloquitur : 4t hercle te. hominem et sycophantam et. subdolum ,, Quid huc advenisti nos captatum migdilybs Bisulcilingva , quasi proserpens bestia ? Hos 3wrAcüe ZvBpaz appellabant Graeci. Alias bilingues dicebantur v. c.. populi, qui du» plici lingua loquebantur: vid. Hier. Columna ad Ennii Fragm. p. 327» ed. Hess, apu —á——À: FABULA QUINQUAGESIMA NONA MURES ET FELES Murium vis magna in uuis aeyum agebat. aedibus z Qui videntes felis astu se in dies absumier , Hoc suis coepere rebus remedi , ut. excelsissimam 4ledium partem tenerent hosti inaccessam 5U0; Quod salubre constitutum muribus seryantibus - Hunc vicissim. excogitavit callidus feles dolum , Ut tigillo prominenti pariete ex. domestico , "dpplicans pedes-supinos , capite deorsum pendula, 72 JOANNIS" HERMANI KROON Mortuüm. simularet: hunc sic pendulum unus murium Tecto ab alto conspicatus : nec si, ait, tam mortuum Te viderem ut follis ex te fieret , umquam: fiderem. Qui cavet me. decipiatur , vix cayet , quum eiiam cayet. Eam quum cayisse ratus esty saepe is cautar. captus. est. ? AMures et Feles,..Aesop. in coll. Planud. 1No: 98. Flor. Cod. No. 67. Zeyum agebat. ld est, vitam degebat, ut apud Horat. Lib. I, .Sat, I. Vs. 101. namque Deos didici. securum agere aeyum. est et apud Ovid. Metam. Lib. X. vs. 243. XV. vs. 588. Qui cavet cet. Versus sunt Plauti in Capt. Act. If. Sc. 9. vs, 5. ubi vid, erud. j. Bosscha, Similis lusus in repetitione ejusdem verbi est in his versibus Ennii apud (Gel. Lib, XVII. cap. 2. s ANam quei lepide postulat. alterum frustraris : Quem frustratur , frustra , eum, dicit frustra esse. JNam qui sese frustrari quem frustra sentit , Qui frustratur , is frusiza est. 2 si nons illa est frustra. sd q. le vid. Columpa ed, Hessel, pag. 189. FABULA SEXAGESIM A. VULPES ET AQUILA. Vulpes et aquila, amore junctae mutuo , '"Ut amicitia adolesceret vicinia , Habitare decreyere junctis sedibus. Et haec quidem locavit alta in arbore ANidum s illa vero in concavo ejus caudice, Jia deinde foetus utraque edidit suos. Sed. enim , profecta vulpe quondam ad pabulum , ZLquila fame incitata , nido deyolans Jn lustra vulpis , illius natos. sibi Suisque dulcem rettulit. pullis cibum. Reyersa vulpes , foeditate cognita Ré, atque rupti indignitate foederis, Quantum. doloris atque luctus, coeperit Quat RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERAR'!AM. 73 Quamque impotenti incendio irarum arserit , Reputare quivis de suo sensu potest. INec yero acerba tam suorum liberum Dolcbat ille morte, quam quod aliti , Terrestris ipsa, tion videbatur fere . Uwnquam nocere posse , nec par reddere. Quod ergo misera poterat , illud. scilicet Faciebat , ut. superbamiin adversariam Probra atque inanes rabida jactarez minas. Sed. non diu est lactata ruptrix foederis, Cagellam in agro forte sacrificantibus , Illa adyolans , frustum involayit carnium , Cui carbo candens e foco sacro. haeserat : Quod , cum. intulisset. nido, is occultum. aridus Concepit ignem: dein coorto commodum Vento excitata flamma , in aquilae filios Teneros adhuc et inyolueres saeviit : Quos ustulatos decidentes arbore , Spectante maire ez flente natorum vicem , Duplici vorayit laeta vulpes gaudio. Qui tenuem. amicum laedit , huic, si humanitus Lnpune fuerit , imminet vindex. Deus. Vulpes et 4quila. — Est fab. prima in Coll. Plan. et Flor, Tractavit quoque illam sed valde jejune Phaedr. Lib. L. fab. 28, Est autem haec celebratissima illa fabula quae a veteribus Archilocho tribuitur et qvam ille composuisse di.itir cum Lycambes fillam suam Neobulen, postae primum desponsatam, alteri ditiori collocasset : pertinet igitur ad istos Archilochi versus , quorum mordacitate socerum infidum ejusque filiam , vel secundum alios non ipsum Lycamben, sed tres ejus filias eo desperationis adduxit , ut laqueo vitam finirent: aut si quid hac in re conjicere liceat , fabulam composuit Ar» chilochus post mortem filiarum, superstite patre, quem divina vindicta puniverat. Vidd, omnino quae de hac fabula egregie disputavit Huschkius in diss. de Archil. pag. CCXIV seqq. ed. de Fur. Lustra, De vera hujus verbi etymo et significatione vid. Jacob. Perizon, ad Sanct. Minerv. Lib. IV. cap. 14. No. 19. pag. 752. lucendio irarum. Simili fere modo dixit Cicero zncencium cupiditatum Lib. V. de K Fin. 74 JOANNIS HERMANI KROON Fin. Bon, et Mal. cap. 94. ,, Quem. enim. deditum voluptatibus ,, cupiditatum. incendiis » inflammatum — tanta. laetitia perfundi arbitramur?" cet, Inyolayit. Wid. dicta ad fab. 91. Foco sacro. Focus pro era passim apud poetas, Ovid. Met. Lib. IV. vs. 752. Dis tribus ille focos totidem de cespite ponit. Prop. Lib. IV. eleg. 5. vs. 64. Sed cape torquatae , Venus o regina , Columbaa Ob meritum ante tuos guttura secta. focos, Tibull, Lib. I. eleg. 8. vs. 7o. ANec prodest sanctis tura. dedisse focis. Coorto commodum vento. Commodum scil. ad tempus i, e. opportune, Sic Terent, Eunuch, Act. II. Sc. 3. vs. 51. llla sese interea commodum: huc: adyerterat. Phorm. Act. IV. Sc. 3. vs. 9. , Sed hoc cum angebam commodum." Plaut, Rud. Act, IIl. Sc. 6. vs. 35, ., easque res agebam commodum." Involucres, Exstat vox apud Gell, Lib, II. cap. 29. quam Noster infra imitatur, alias non videtur occurrere apud veteres. Ustulatos, Frequentativum hoc valde probatis scriptoribus usurpatur, sed haud fre* quentis usus est, ut ex Lexicographis cognosci potest. DI R0 FABULA SEXAGESIMA PRIMA. VULPES Comprehensa: laqueo in sepe vulpes abdito, Implexam in eyadendo caudam perdidit. ld ei molestiae ac pudori tanto erat , Uii sibi esse vitam acerbam. duceret. Tandem hoc remedii excogitavit , ceteris Ur vulpibus suaderet , ut caudas. sibi , Onus molestum incommodumque abscinderenz ; Ita publico dedecore tectum. iri suum. Ergo advocata concione yulpium , Hortari ad id yehementer. illas institit. Cui tunc renidens una de popularibus , 4n iu, quia istud expedit , soror , tibi , Iz- RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM. ?5 Idcirco , ait 4 das ceteris hoc consilf? In publicis deliberationibus Plerique tantum commodis suis student. Vulpes. MAesop. vulg. coll. No. 7. Flor. No. 6. Laqueo in sepe yulpes cet. Similis est constructio in illo Ovid. Art. Am, init. Si quis in hoc artem populo non noyit amandi. quam tamen culpat Voss, de poétis Latinis cap. 2. Sequitur autem Faérnus interpretem Latinum, Graecam vocem zZy;s reddens Jaqueus, cum potius sit pedica i. e. tale vinculi genus, quo fera vel toto corpore, vel per pedes, vel ut h. 1. per caudam illigatur. FABULA SEXAGESIMA SECUNDA. LIGNATOR ET MERCURIUS, Propter amnem ligna caedens, quum securim rusticus Aorte lapsam perdidisset in profundo gurgite s Laecrimans suum dolere coepit infortunium , Cui benisnam opem misertus obtulit. Cyllenius , Et statim urinatus, imo ab usque fundo. fluminis 4tuream efferens securim , num ejus esset, quaesiit , Ille enimyero negayit , proinde rursus quaereret. Tum Deus reyersus alti stagna in amnis infima , "Ilteramque emersus inde proferens argenteam , Id quod ante sciscttatus, 1d quod antea audiit. Ferream demum securim sedulo expiscatus est, Quam. recepit ille laetus, atque gratias agense 4t Deus , viri probata integritate simplicis , «uream huic argenteamque muneri ultro tradidit. Quae suis quum deinde amicis rettulisset rusticus , Unus ex iis cogitayit per dolum ditare se: «dtque eundem met. profectus in. locum , quod fecerat Fortuito homo ille simplex , ut securim amitteret , Jd suapte sponte fecit ipse per fallaciam. Huic item. Deus querenti de securi perdita , «tque flenti et ejulanti se repertorem offerens s K 2 Quum 76 JOANNIS HERMANI KROON- Quum securim in amne mersus extulisset auream , Haeccine est tua , amice? dixit, tum ille totus gestiens , Haec mea ipsa, ait, profecto est; haec mea ipsa ipsissima. Hanc Deus tantam. perosus hominis impudentiam , Tradere auream securim non recusavit modo , Ferream scd reddere illi propriam. ejus noluit, Qui lonum colunt et aequum saepe ditat hos. Deus : Fraudulentos improbosque saepe contra pauperat., Lignator et Mercurius. | Coll, vulg. No. 44. Flor. No. 197. Propter amnem. lta plerumque zà propzer construitur, per ellipsin praepositionis 22 ; v. c. apud Cicer. in Bruto, cap. 6. ,7ropter Platonis statuam consedimus et Virg. Ecl. VIL. vs. 87. , Propzer equae riyum viridi procumbit in aryo." Re tamen vera illud fropter esse adverbium contractum ex propizer optime probavit exemplisque illustravit jac. Perizonius ad Sanct. Minerv, Lib.I. cap. 4. No. i. pag. 745. Urinatus.. ln aquam se mergens. Hanc autem artem sese mergendi et ex aquarum fundo res deperditas extollendi-antiquitus multi calluisse videntur, quam qui exercebant urinatores dicebantur, quorum: hominum pulcra est descriptio apud Manilium Lib. V, vs. 428. Illis in ponto jucundum est quaerere pontum , Corpora qui mergunt tndis , ipsumque sub antris Nerea, et aequoreas conantur. visere nymphas , Exportantque taaris praedas et rapta. profundo INaufragio atque imas avidi scrutantur arenas. Expiscatus est. Id est quaesivit, exploravit, — Cic. ad Divers. Lib. IX. 5 zescio me » 4b ilio omnia expiscatum," Firi — simplicis. Yd est candidi, sinceri, quo sensu saepius apud Cicer. occurrit, v, c. de Amic; cap. 18. ,, Simplicem praeterea , et communem et. consentiente — eligi » par es? et Lib. I. de Off, Cap. 890. ,, sunt Ais (versutis et callidis) a/ multum » dispares , simplices. et. aperti." | Simplicibus autem. opponuntur. zzz/tiplices ut apud Ci- cer. l. Amic. l. ,, eque enim fidum potest esse multiplex ingeniutm ez tortuosum," — Conf. Ernesti in clavi Ciceson. vocibus simp/ex et multiplex. lpsissuma. Habet ex Plauto in Trin. Act. IV. Sc. 2. vs. 46. Jpsus , inquam , Charmides sum. — Ergo ipsusne es? — Ipsissimus. Auget vero Faérnus dicionis festivitatem addens ps2. F A« RESPONSIO 4p:QUAESTIONEM LITERARIAM.; m FABULA SEXAGESIMA TERTIA. FULLO ET CARBONARIUs. Fulloni instaret quum carbonarius olim , " Fiyeret ut secum , atque habitaret in aedibus iisdem: Quonam ait ille, modo, genere in tam dispare quaestus Tecum. habitare queam ? nam quae ipse a sordibus alba Reddidero, tu rursum atra fuligine zinges. Insetii tibi dissimilis consortia yita. Fullo et Carbonarius, Exstat apud Aesop. in coll. Planud. No. 12. Flor. No. 27. De fullonibus veterum qui Graecis. yweQeis vel xveQeis dicebantur vidd. interpret, ad Theophr. Charact. cap. 10. Ingenii tibi cet. De hac re egregie praecipit Cic. de Aumicit, cap. 20. FUCTREY FABULA SEXAGESIMA QUARTA. JÀCTATOR. Quidam a peregrinatione longinqua Domum reversus , multa. strenue facta 4b se in peregrinatione , jactabat. Inter quae, eum saltasse se Rhodi saltum , Quem aequare nullus ex ea urbe quivisset : Hujusque testes facti habere se multos Sane graves idoneosque dicebat. Cui tum ex corona quidam : mice , quid testes "dducis , inquit , quum probare re possis ? Nam si utique verum est, quod refers; fidem nobis Res ipsa faciat ; en. Rhodus tili , en saltus, Ubi rebus opus est ,- verba inaniter. jactes. K 3 Jac- ri JOANNIS HERMANI KROON Jactator. Inter Aesop. vulg. coll. No. 14. Saltasse salium. Vid. quae infra dicemus ad illa fab. 69. servire servitutem. Ex corotiü. ld est, ex tnultitudine circumstante, ut apud Ovid, Metam, Lib. XIII, VS, I, Consedere duces , et. vulgi stante corona , Surgit ad hos clypei dominus septemplicis Zjaxe Voss. in notis ad J. Caesar. de D. G. Lib. IlI. cap. 16. monet differre inter se i7 orbem stare et corong sigre. y,ln orbem stare, inquit ie, dicuntur qui rotundum globum sua » multitudine faciunt. Coronam faciunt, qui aliquem vel aliquid. circumstant, Neque » hec pro illo usquam usurpatum scio. Corona semper de illis dicitur ) qui cingunt. vel » urbem , yel concionantem yel tale quid. Orbis (de militia loquor) de illis qui cin- » Suitur ab aliis," MÀ FABULA SEXAGESIMA QUINTA. VULPES ET RUBUS, Excelsam vulpes sepem. conscenderat horti : Unde gradu instabili et tétubante per ardua planta 4fpprendit casura rubum , ille infestus. acutis Sentibus incautae pupugit vestigia vulpis. Quae male multata , et plantas laniata cruentas Jncusare rubum , probrisque incessere Cof it , Quod sibi, ad ejus opem quae confugisset in artis Rebus, inhumano nocuisset barbarus ausu. Cui rubus, immo, ait, imprudens plane ipsa fuisti 4Me apprendendo , alios omnes qui apprendere sueyi. Stulti adeo sunt. saepe homines , ut rebus in artis Confusiant ad eos, quibus ultro laedere mos est, Vulpes ct Rubus, Est inter Aesop. coll. Planud, et Flor. No, 8. Exstat quoque inter illas quae Gabriae tribuuntur, ubi fortasse melius hoc epimythium additur, esse ad- versus eos, qui sua tacent vitia et aliena reprehendunt, Tiubante planta. "litubare imprimis ebrii dicuntur Ovid. Metam, Lib. III, vs. 607. lile sero somnoque gravis titubare videtur " et. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM, 79 Met, Lib, IV. vs. 26. Quique senex ferula titubantes ebrius. artus Sustinet. Male multata. Sic in codd. saepius sed perperam legi pro mz/ctzta dudum nunc os» tenderunt viri docti, — Vidd. Ruhnken. ad Vellej. Paterc. Lib, II. cap. 70. $. 2. Dur- mannus ad Phaedr. Lib. I. fab. 3. et qui ibi laudatur Gronov. ad Liv. Lib. XXVIII, cape 3o. Add. Drakenb, ad Sil. Ital. Lib. X. vs. 463. FABULA SEXAGESIMA SEXT A. VULPES ET LARVA Mimi ingressa domum vulpes, dum singula rerum Visendi studio scaenae instrumenta. reyolyit , Formosi laryam simulacrum repperiz oris , Inque manus sumens, animoque , et lumine lustrans , O quam insigne caput , specie quam , dixit , honesta y, Sed rationis inops, cassoque informe cerebro. Sordet honos formae nisi cui sapientia juncta: est- Vulpes et Larva. Habetur inter Aesop. coll. Planud, No. rr. Flor. item. No. rr. Exstat etiam apud Phaedr. Lib, L. fab. 7. sed Faérnum illam multo festivius et venus. tius tractavisse ex sola comparatione facile liquebit.. Mimi. Sic cum interprete Latino. Graecae fabulae vertit ómoxpíryy, qui tamen non mimus tantum , sed omnino quicumque actor scenicus, histrio est, Notum autem quod veteres histriones larvis vel personis uti solebant, quarum inventor fuisse Aeschylus dicitur Horat, Art. Poet. vs. 278» FABULA SEXAGESIMA SEPTIM A. CANES DUO Canis fuit , qui tempore pluyio dori Se continebat , nec pedem umquam e limine, Interrogatus hic ab aequali suo, Cor 8o JOANNIS HERMANI KROON Cur id faceret: ego, inquit, alias fervida Perfusus unda y timeo tunc et frigidam. Timet innocentem , qui nocentem pertulit. Canes duo. Klaec fabula inter veterum fabulas. non reperitur, ut ipsius esse Faér- ni videatur, FABULA SEXAGESIMA OGCTA VA. MULIER ET MEDICUS, Lippa olim mulier medico persolvere certam Mercedem pacta est depulso denique morbo. Is caligantem quoties curayerat aegram , Tempore quo nihil uti oculis ea quibat inunctis , Obyia quaeque domo rapiens , exibat onustus. Jamque exportatis. spoliayerat omnibus: illam. Quum bene habere oculi , solitamque admittere lucem Coeperunt , tum demum operae , remedique salubris ; AMercedem medicus quum posceret , illa recusans: IDeterior nunc est yisus nihi , quam fuit ante; Quippe domi congesta prius quae multa videbam , Nutc quocumque oculos yerto, nil conspivor , inquit. Corrumpunt multi , aigue, hominum de pectore delent Ofensis sua saepe novis benefacta priora. Mulier et Medicus. Exstat inter Aesop. coll. Plan. No. 2r. Flor. No. 46. sed cum hoc utraque epimythio, homires pravos prae aviditate sibi ipsis damna alferre. Florentina porro multa habet augmenta, ut adhibitis testibus magnam mercedem promit- tat mulier, ut eam in jus vocet medicus, sed illam absolvant judices. Depulso tmorbo. Ut apud Cic. Lib, VII. Divers. epist. 26. in fine, sed, si morbum depulero , facile , ut. spero, illa reyccabit," Quum bene habere oculi — ctoeperunt, Scil, se ut apud Plaut. Aulul Act. II. Sc, 8» V8, 2. j Ur: bene haberem filiae nuptiis ; Scilicet zc, F Ae RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM, 8r FABULA SEXAGESIMA NONA, ASINUS DOMINOS MUTANs, Ojitori asellus serviens , quod pabuli Quam tinimuta haberet , quod laboris plurimum , Jovem est precatus, ut sibi alium herum daret. Dedit ille figulum : cui lutum assidue ferens , Durosque lateres, tegulasque praegrayes , Iniquiore sorte multo quam prius "ebat; ergo denuo dominum sibi Mutzare uti liceret , orayit Jovem. Quo assentiente, yenditus coriario. Ibi yero acerbam, luctuosam , et perditam Miser trahebaz vitam , onustus foctidis Fratrum suorum affiniumque pellibus. Tum triste rudens: ah quam, ait, satius fuiz VServire seryitutem heris prioribus. Hic enim , ut video , ubi me labore occiderit , LCorium quoque exercere perge mortui. Mutare dominum non nisi in pejus datur. "Asinus Dominos mutans, Exstat apud Aesopum coll. vulg. No. 45. codd. Flor. No. 132. Trahit vitam. Eleganter illud zzgAere vitae acerbitatem atque molestiam , qua iaa- quam gravissimo pondere premebaturasinus, exprimit, Sic et Virg, Aen. Lib.Il. vs. g2. "fllictus vitam in tenebris luctuque trahebam et Lib. III. vs. 46. Quum vitam in silvis , inter deserta ferarum Lusira domosque 1raho. Servire servitutem. Sic optimi quique scriptores amant jungere vocabula cognatze sig- nificationis, Plautus tribus versibus continuis, Cap. Act. II. Sc. v. vs. 3T» Me hic yalere et servitutem servire huic homini optimo , Qui me honore henestiorem semper fecit et facit. Istuc ne praecipias: facile memoria memini tamete L sic 82 JOANNIS HERMANI KROON sic Judum ludere apud Terent. Eunuch. Act. IlI. Sc. 5. vs. 39. Et quia consimilem luseraz Jam olim ille ludum Horat. Lib. XII, od. 99. vs. 5o. Ludum insolentem. ludere pertinax furere furorem apud Virgil, Aen. Lib, XII. vs. 68o. : Hunc, oro , sine me furere ante furoretn. yivere viiam apud Plaut. Pers. Act. IV. Sc. 3. vs 24.. Faciam ut mei memineris , dum vitam vivas. Nec ita tantum poetae, sed etiam solutae orationis scriptores loqui solent, v. c, Liv. Lib. IX, cap. 1o. ,, aque ob eam rem noxam nocuerunt;" Corn. Nepos Hannib. cap. 5. » hac pugna pugnata Romam profectus." Cic, Lib. II, in Verrem. cap. 47. 5» quo tau- » Lorem yitam sese meo. praesidio victuros. esse arbitrentur." ltaque et Noster supra fab. 64. saltasse saltum Latinissime dixit, Corium exercere, ld est, tractare. Similiter ferrum exercere apud Virg. Aen. Lib, VH. vs. 424. Ferrum exercebant vasto. Cyclopes in. antro. FABULA SEPTUAGESIMAXE. CERVA ET VITIS Vim yenatorum fugeret. quum: ceryg. sequetitum, Frondea ramosae subiens umbracula vidis Delituit : donec, jam discedentibus. illis, Se rata jam tutam defunctamque esse. periclo, lpsa suas ausa est morsu exagitare latebras s Et sibi praetentas ayide decerpere frondes. Quem totum ramorum , agitataque yitea tecta Conversi venatores quum forte viderent , lllud opinati quod erat , sub fronde latentem Esse feram , certis miseram fixere sagittise Quae moriens, calidogue animam. cum sanguine fundens Jure, ait, hoc patior: neque enim umquam laedere, quae ma Seryarat, debebam , aut tales. reddere grates Divina ignaros homines ulciscitur ira. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM. £3 Cervus et Vitis. Aesop. coll. No. 65. Flor. No. 65. Vim yenatorum — sequenium. ld est venatores vi insequentes, Vid. supra ad fab. 17 et 58. Frondea vitis. Nescio an respexerit Virg. Ecloga IX. vs. 42. hic candida populus antro Imminet, et ldentae texunt umbracula wites. Defunctam — periculo. ld est liberatam periculo. 4 Defungi emim eleganter dicitur de » €0, qui leyi aliqua jactura aut malo liberatur majori, aut leyi labore perficit, ut » "hajore molestia carere possi? wt dicit Ernest. in clavi Cic, ad vocem Zefuzgor. Cic. pro Roscio Amerin. cap. 8. ,,cum jam proscriptionis mentio nulla fieret, et cum etiam » qui ante metuerant , redirent , ac jam. defunctos sese. periculis arbitrarentur ;" ad Div. cap. I. » 40€ merdacio, (scil,de morte sua) si qua pericula impenderent , ut. defunge- » femur, opigvi," Conf. etiam Westerhovius ad Terentii Eunuch. Prolog. vs. 5. Ceriis sagittis. lmitatio Horatiaua Od. Lib. I. Od. 19. vs. 93» uec ie metuenda certa Phoebe sagitta. Sic et Virgil, Aen. XI. vs. 767. et certam quatit improbus hastam. Calidoque animam cum sanguine fundens. YXmitatur Noster Ovid. Metam. Lib. II. vs. 610. et pariter yitam cum sanguine fudit. Calido sanguine, Ex natura sanguinis, Ovid. Her. Lib. I, vs. 19.» sanguine Tlepolemus tepefecerat hastam Horat, Lib. II. Sat. 3. vs. :36. In matris jugulo ferrum tepefecit. acutum. FABULA SEPTUAGESIMA PRIMA, LATRO ET MATER 3Damnatus sorti latro ducebatur. acerbat s JDisna recepturus sceleratae praemia vitae. Cui se in conspectum tater quum moesta dedisset , dngeminans tristi miserandas voce querelas , Jlie ut eam affari est permissus, et oscula ferre; JMazernos morsu in yulius invasiz acuto ; Totaque foedavit laceraiis naribus ora. L 2 Dee 84 JOANNIS HERMANI KROON Detestari. hotninem plebs circumfusa , vocare Immanem parricidam , atrosissima quaeque Dicere supplicia, et poenarum exempla mereri : "udite , ille inquit , cives: meu crimine tanto Indicta caussa immeritum damnare velitis ; Exitii mihi namque caput, pestisque nefandae Caussa haec sola fuit: mater mihi caussa mali omnis Sola fuit, foedaeque hujus mihi mortis origo , Jam inde usque ab studiis , atque a puerilibus annis j Tempore quo subreptum. aequalis forte libellum , Rerum ignarus adhuc, et honesti nescius , ipsi Exhibui, laeta atque alacri quae fronte renidens , Dulcibus excepit furtivam blanditiis rem. Inde aliis porro atque aliis per" tempora furtis Succedentia grassatus huic. scilicet arti, Huic yitae generi assueyi cui triste videtis. Supplicium saeyaeque crucis tormenta parari , Quae facile vitare mihi licuisset, eb esse Incolumi , ad sores conyersa. mente probatos , Si me haec materno imperio , flagroque salubri Peecanietm teneris castigaylsset in annis. Exitium natis parit indulsentia patrum. Latro et Mater. Exstat inter. Aesop, vulg. coll. No. 48. Flor. No. 159, Faérnus tamen multo melius narrationem incipit ab ipso tempore, quo mortem subiturus esset latro, qui deinceps facti caussam exponit: sic enim lectorum animi suspensi tenentur, exspectantes, qua. ratione crudelitatis accusationem diluat, dum Graecae fabulae statim ab initio docent, matrem indulgendo corrupsisse filium, ut lector minime factum juve nis miretur. ) Morii ducebatur, Yd est, ad mortem; Corn. Nepos Phoc. cap. 4. ,, Hc eum ad » (Bortem duceretur " Cic. Tusc. Lib. I. cap. 42. ,, cum Lacedaemonius quidam -— more » lem tantopere contempserit , ut , cum ad eam duceretur?" cet. Digna praemia sceleratae yitae, Praemium pro poena ut apud Ovid. Metam, Lib. VIII. VS. 502. Cape praemia facti Frequentius hoc sensu preZiwip' usürpatur. "Terent. Andr. Act.-IIl, Sc. 5. vs. 4. Ergo pretium ob stultitiam fero , Plaut. RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARÍAM.! $5 Plaut;in Men. Ac. V. Sc. 6. vs. 9. Verbera , compedes , molae , magna Lassitudos fames, frigusque durum , Haec praetia sunt ignaviae, Sic et merces Cic. pro Domo cap. 11... ,, Data merces. erroris mei 3maesna." Eleganter Catullus Carm. XIV, vs. 20. Te his suppliciis remunerator. Peenarum exempla mereri. ld est, talem poenam , quae ceteris exemplo sit, ut a tanto crimine abstineant. Exit — caput. Caput apud. Cic. aliosque saepe ponitur, pro praecipuo, ut de Amic. Cap. 13...» Caput est ad. beate vivendum securitas ,". sed h. X poni puto pro principio, origine, fonte, primo auctore: et sic quoque Terent. Adelph. Act. IV. Sc. 2. vs. 29. Sensit te esse huie rei caput, Andr, Act. IT, Sc. 6. vs, ult. Nam si hic mali est- quidquam , hem illic esr huic vei capus: Plaut. Mercat. Act. III. Sc. 4. vs. 23. Quidquid id est, ad capita rerum perveni. Idem Asin. Act. IIT. Sc. 3. vs. 3. vs. 138. Ego. caput huic argento fui hodie veperiunda, 4b studiis, Studia de aliquo genere artis et disciplinae bene dicitur. Conf, Ernest. in Cl. Cic. voce szudiosus et. séudium.. FABULA SEPTUAGESIMA SECUNDA, VATES. In populi coetu , snedio privata canebat Vates fata foro, et quae quemque eventa matierctite Ecce superyeniens securo nuncius illi Exposuit , fures per. apertas forte fenestras Illius. penetrasse domum , quaeque intus erat vem sportasse omnem , et yacuos liquisse penates. Ille gemens j mmistoque ciens. suspiria: fletu , Fisurus sua damnas gradu se se inde citato Proripuit; cui tum media de plebe facetus , L 3 Cur 86 JOANNIS HERMANI KROON Cur tu aliis , inquit, praedicere fata professus , JNon haec ipse tibé. cecinisti instantia damna? Qui sili non sapit, hic sapiens mihi non erit umquam. Vates, Fabula Aesop. in vulg. coll, No. 4o. Flor. No. 113. Privata canebat fata. d est singulorum hominum fata canebat, quo sensu rzyatus occurrit apud Cic. Dom. cap. 17. ,, Zeges privatis hominibus irrogare." Liv. Lib. IV. cap. 4 extr, quod privatorum consiliorum ubique semper fuit." Conf. Ernesti in Cl, Cic, voce privatus. — Canere solemne est verbum de waticiniis et oraculis, quae olim versibus edi solebant, Ovid. Met. Lib. II. vs. 639. fatorum arcara canebat, TNep. Att. cap. 16. ,,sed etiam, quae munc usu yeniunt, cecinit ut yares." — Liv. Lib, I. cap. 7. Te mihi mater , veridica interpres Dem , aucturum coelestium numerum. cecinit." Exquisitius pro referre, zarrare est apud Ovid. Heroid. Lib. I. vs. 28. llli yicta suis Troia fata canunt. Et quae quemque eyenta manerent. Saepius apud optimos scriptores zz5ere activo sensu ponitur pro exspectare, Terent. Phorm. Act. III, Sc. z.. vs. 16. Mansurusque patruum pater. est , dum huc adyeniat, Virg. Lib. VII. Aen. vs. 596. dé triste manebit Supplicium ibidem VI. vs. 71. Te quoque magna manent regnis penetralia nostris. et passim alibi. Conf. Perizonius ad Sanct. Minerv. Lib. III. cap. 3. No. 86. Penates, ldest domum ;, frequenter sic optimi quique veterum , Virg. Lib. VIII, vs, 123. «c tiostris succede Penatibus hospes Ovid. Met, Lib. VIII. vs. 637. £rgo ubi coelicolae parvos tetigere penatese Qui sibi non sapit cet. Euripid, apud Cic. Lib XIII. ad Fam. ep. [15. Mic& coQueTi» Üori9 cx? aYrQ coQis. Quod idem ex versione Ennii dedit Lib. VÍI. ep. 6. Qui ipse sibi sapiens prodesse non quit , nequicquam sapit. fluc quoque pertinet illud Aeschyli in Prometh. vs. 471. xcxbg 9' imTpóg$ 6g Tig .Eg viov IlecGv dÜujpeio, wol ctawTÜy cüx Excig Ege ómoloig Quppukxous lami[s06o F A. RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 87 FABULA SEPTUAGESIMA TERTIA ASTROLOGUS Obscura. astrologus graditur dum noctis in umbra Intenzus coelo , et tacite labentibus astris, Decidit in puteum : casuque afflictus iniquo Implorabat opem , Divosque hominesque ciebat. Excitus accessit putei vicinus ad. oras Saisus homo, et : quaenam haec tua tam praepostera y dixit, Est ratio? nam qui ante pedes quae sunt sita nescis ,. Dissiia tam longe profiteris sidera nosse. Quid rerum caussas , naturaeque abdita quacris ,. Jpse tui ipsius , propriaeque oblite salutis ? 4dstrologus. Est inter fabulas. Gabriae No. 29. et Cod. Flor. No. I9. Apud Plato- nem in Theaeteto hoc refertur ad Thaletem , monente de Furia in notis ad fab. Aesop.. Epimythium Graecae fabulae est, quod plerique cum praesentia nesciant, futura cogno» Scere glorientur. Tacite labentibus astris. Similiter de ammo Ovid. Fastor. Lib.I. vs. 65, Jane biceps , anni tacite labentis origo. et Lib. IV. ex Pont. eleg. 10. vs. 54. JE: tacite peragens lene Melanthus iter. Ad quem locum cl. Gierig laudat Senecae Drev. Vitae cap. 8. ,, Von tumultuatur teme » Bus praeteriens , nec admonet. nos velocitatis suae , sed tacite labitur." Salus homo. d est homo venustus, lepidus; Cic. de Orat. Lib. IL, cap. 56. ,, zzz » 6556 quamvis facetum ( Crassum scil.) arque salsum, mon nimis est per se ipsum im. » Videndum." de Nat. Deorum Lib. IL. cap. 28. ,, 4oc ipsum salum ill et venustum » Yidebatur"' Conf. Ernesti Cl, Cic. in voce, A BULA SEPTUAGESIMA QUEARTGA, LEO. ET YULPES Confectus senio [eo , quum jam quaerere victum. Venatu, ut quondam juyenis y, non posset id. astute 88 JOANNIS HERMANI KROON Decrevit facere, atque artes tentare dolosas. ] Morbum ergo simulans in opaci faucibus antri Procubuit , gemitusque dedit; quumque undique ad aegrum Quadrupedes visendum irent, ut protinus illi Quaeque propinquarat, rictu hanc inhiante vorabat, 4Hac demum 1ultis animantibus arte peremtis, Fisendi caussa e£ yulpes accessit ad antrum ; «tque a vestibulo aegrotum clamore salutans , Quomodo haberet , eum caute officiosa rogavit. Respondente illo, se yero pessime , eamque Percunctante , aulae cur non penetrale subiret ; Suscepit vulpes: quia me vestigia terrent Omnia te adversum. spectantia , nulla retrorsum, Magna mala ex levibus vitat snens provida signis. Leo et Pulpes. Exstat inter Aesop. coll. Planud, No. 137. Flor. No. gr. Habet et L!okmannus, cum hoc epimythio, non oportere hominem , rem aliquam aggredi, antee quam eam perpenderit. Docet autem Hudson. ad Aesopi fabulam , eam quam plurimos veterum Aesopo adscribere, Platonem , Plutarchum "CThemistium et Horatium, cujus ul- timi versus Lib, I. epist. i. v5. 74. in suos usus convertit Noster. Olim quod vulpes aegroto cauta leoni Respondit , referam: quia me vestigia terrent j Omnia te adyersum spectantia , nulla retrorsum. FADULA SEPTUAGESIMA QUIN T A. ARMENTARIUSs, Per confragosos forte saltus devium Quaerens juyencum errabat armentarius, Quem quum irrepertum ab aliquo abactum crederet , Haedum, tibi mactare yovit, Juppiter , Reperire furem si sibi concederes. — | Ingressus inde proximam: silyam , videt Juyencum ibi ab leone lacerari suum. Jum yero egenus consilé, ac tremetis metu , Sup- RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 89 Supplex supinas sustulit coelo manus; Tibique, inquit, haedum voyeram , alme Juppiter , Si repperissem furem : opimum nunc boyem Polliceor , ejus si manus evaseroe Humana mens, ignara sortis abditae Nocitura saepe pro salubribus petit. Zirmentarius. Aesop. coll. vulg. No. 131. Flor. No. 4r. Confragosos saltus. Liv. Lib. V. cap. 96. ,, asperis confragosisque circa , et. partim » artis, partim arduis yiis? et Lib. XXVIII. cap. 2. , Loca confragosa et obsita vir- » gulis." Videtur fuisse vox Livio in deliciis, nam utitur illa et aliis locis. — Sim- plex fragosus de silvis est apud Ovid. Met. Lib. IV. vs. 777- Perque. abdita longe Deviaque et silvis horrentia saxa fragosis. Egenus consilf. Sall. in Catil. cap. 51. $. 37. $ Majores nostri neque consilii, ne- » que audaciae umquam eguere.? Supplex supinas cet. Imitatur Noster Virgil. Aen. Lib. III. vs. 176. Corripio e stratis corpus, tendoque PADings Zdd coelum cum voce manus. Sic et Liv. Lib. IIL cap. 5o. , supinas deinde tendens manus, commilitones appel- » lans, orabat." Lib. XXVl. cap. 9. 4 Supinas manus ad coelum ac Deos tendentes , » orantesque." 1 «me Suppiter. Vera est observatio Sanctii in Minerva Lib. I. cap. 7. nomen a/za, licet adjectivum sit, raro tamen in masculino, numquam in neutro (singulari) reperiri, ubi vid. not. Scheidii, Et a/zmus dies quidem aliquoties occurrit apud Virgilium: sed tamquam eorum epitheton nusquam legitur, FABULA SEPTUAGESIMA SEXTA LUPUS ET MULIER, Zirya quum jejunus olim pervagaretur lupus , 4d tugurium yenit unde yagientem puerculum , Huicque matrem tomminantem sane acerbe exaudit , Flere ni desineret , illum tradituram se lupo. Serio istaec elocutam mulierem ratus lupus, M gam go JOANNIS HERMANI KROON Jam sibi exspectabat obici contumacem puerculum. Multam: in horam sic moratus, rursus audit mulierem Poce blanda, et ad soporem provocandum tinnula Dicere infanti: Dono animo es, nate mi dulcissime , Nam lupum, si raptor ille huc venerit, mactabimus. Hic lupus tum denique omni destitutus spe sua Tristis in silvas recedens: proh Supreme Juppiter , lia dicunt, alia faciunt hice mortales , ait. Lupus et Mulier, Est inter Aesop. Coll. Planud, No. 138. Flor. No. ro4. Tractavit et Avianus fab. r. Dabrio illam vindicare studuit TTyrwhittus in diss. de Babrio pag. cLxxul. ed. de Furia, Fagientem. Est vox facta a sono, exprimens teste Gell. Lib. XVI. cap. I7. sonum vocis recentis, Solemme autem est verbum de infantibus, Terent. Hecyr. Act. IV. Sc. r. V8. 2. Nam audivisse yocem. pueri visu ?st vagientis, Cicero de Senect. cap. »3. med. ,,cz s quis Deus mihi largiatur, ut ex hac aetate » fepuerascam , et in cunis vagiam , |walde recusem.? Obici, Vix probanda videtur haec crasis pro oJ/ici, certe veterum exemplo quod sciam non confirmatur. Conferri tamen meretur Wasius in Senario. Foce tinnula. Catull Carm. LXI, vs, 192. JNuptialia concinens Face carmina tinnula. Nam lupum sí — venerit, Perfrequens est usus talis constructionis apud veteres, de quo vid. J. Perizon. ad Sanct. Minerv. Lib. lI. cap. 5. nota 5. qui ibi magnam exem- plorum copiam exhibet, Proh Supreme Juppiter. Est mos admirantium et indignantium ejusmodi exclamatio- nes sermoni inserere, quum invocant et alios, et maxime Jovem, tanquam Summüm Deum. Juppiter autem modo simpliciter usurpatur velut apud Catull. Carm. I. vs. 7. &e Corn. Nepote. Jam tum, cum ausus es unus Italorum Omne aeyum tribus explicare chartis, Doctis , Juppiter ! et laboriosis. modo juncta particula ?7o ut apud Ovid. Met. Lib. XIIT. vs. 5. Intendensque manus y. Agimus, pro Juppiter | inquit «nie rates causae vel RESPONSIO a» QUAESTIONEM |LITERARIAM. 91 vel etiam adjecto £oze, maxime, supreme. lorat. Lib, I. Sat, 9, vs. 17e Maxime quis tion Jupiter ! exclamet, Senec. controvers. 15. ,, vestrae secures, vestri fasces, in quantum pro bone Jupiter! » Qedecus restiterunt." "Terent, Adelph, Act. II. Sc. 1. vs. 42. Pro supreme Jupiter ! Minime miror, qui insanire occipiunt ex injuria. Pl FADULA SEPTUAGESIMA SEPTIM A. VESPERTILIO ET MUSTELLA Lapsam ex aére ayem , cui sero ab vespere nomen, Quum mustella rapax laniare infensa pararet , Haec vitae usuram supplex veniamque petebat. Oli mustella se parcere posse negante, Quod cunctis natura inimica volucribus esset , Illa implumem alyum lactantiaque ubera pandens , "tque ita non yolucrem , sed murem se esse professa , Dimissa est sospes et aperto reddita coelo. Haec eadem in rapidos paulla post incidit, ungues "Iterius mustellae: et ab hac quoque mittier orans zudiit aeternum cum uribus esse duellum Mustellis, proin spem veniae dzponeret omnem. llla sed ostentans tenues , pennae alitis instar , JMembranas tergo haerentes , sese esse volucrem » Non murem asseruit: dimissaque rursus in auras , Sic commutato bis nomine nacta salutem est. ANon unam semper rationem insistat agendi , Qui vitare cupit yarii discrimina casus. Vespertilio et. Mustella, Habetur inter Aesop. coll vulg. No. 109. Flor. No. 195. Videtur ad hanc fabulam pertinere fragmentum Varronis apud Nonium quod supra exhibuimus ad fab. 1r. Vitae usuram. Cic. Tusc. Lib. L. cap. 39. , 4/£ ez (natura) quidem dedit usuram vitae, tanquam pecuniae , nulla praestituta die" — M2 F A- 9i JOANNIS HERMANI KROON FABULA SEPTUAGESIMMA OCCTAVA. APER ET VULPESs Dentes retusos arbore exacuens aper Satagebat : atque hunc forte praeteriens via Vulpes rogavit , cur sine ulla proelii ANecessitate acuere dentes tenderet. INon abs re ego, inquit ille, sic facio, o bona: Nam quum ingruit periclum , et. adversarius 4d sanguinis vitaeque discrimen vocat , Haud sane acuere tum yacat dentes mihi. liaque otii et securitatis tempore 4rma apparo, stringenda quum usus venerit. Paratus animo contra iniqua casuum , ut vincet illa, aut fortius certe férete Zper et Vulpes, Exstat inter Aesop. vulg. No, 54. Flor. No. 185. In Planud. coll. Aper vocatur gówie solitarius quod vulgo ad aprum refertur, quoniam ds &ypis cofe dAAOuS cuyaeAuTipuevog , ut Suidas et Hesychius referunt, et sane in cod. Flor. mee moratur óe 4ypiog: alias tamen , monente eodem Suida, sic quoque appellatur Lupus. Securitatis tempore arma. Nam per quae sis tutus, illa semper cogites »»'mt "est apud P. Syrum. Sic et Lucian. in Amoribus $ 45. de juvene qui se equitando exercet , iy cipjvy pAeTE TÀ TOAEJLIRG Quum usus venerit, Sic Plautus Cist. Act. IL. Sc. o. vs. 28. M? quis usus venerio Meminisse ego hanc rem vos volo. Mercat. Act. III. Sc. 1. vs. 20. Possim? tu, sd usus venerit, subtemen tenue nere ——ÀM FABULA SEPTUAGESIMA NONA. GALLINA ET HIRUND6O: Gallina quum serpentis ova nacta esset Ea diligenter fovit, atque ab iis foetus Es RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 95 Exclusit , id praetervolans ea forte Hirundo conspicata: eur , ait, demens Hos alere tendis , qui ubi adolerint, abs te, Tuoque capite injuriam auspicabuntur ? Hominem improbum promoris , ipse te evertes. Gallina et Hirundo, Aesop. vulg. cod. No. r17. Flor. No. 145. quod ad argumen- tum, non vero quod ad narrationem attinet, eadem fabula est in coll. Flor. No. 130. ubi agricola viperam frigore languentem sinu fovet, sed ab ea deinde mordetur, cujus fabulae vestigia deprendit quoque Huschkius 5 vid. ejus Dissert. de Archilocho- pag. cexri. zb iis foetus exclusit. Cic. de N, D. Lib. IIl. cap. 48. , Quin etiam anatum ova » &allinis saepe supgonimus; e quibus pulli ort primum aluntur ab dis, ut a matribus , »4 quibus exclusi fotique sunt" et cap: 52. »,. Ex quibus pullos cum. excluserint , iia » Puentur , ut et pennis foyeant,"? FABULA OCTOGESILM A. CANES DUO ET COQUUSs, Quidam hospitem. accepturus , huic convivium Lautum profusis apparabat ferculis, Canis quoque ejus, quum suum aequalem canem Focasset , in culinam herilem subsequi Se jussit , is tam splendidas spectans dapes: Papae, quod, inquit, hic voluptatis novae ! Quantum repente gaudii oblatum est mihi! Quam ulta video, quamque opima fercula ! Quorutm omnium jam: implebor; ei pulchre satur, Famem uniyerso hoc triduo non sentiam. Haec quum ille secum agitaret , et caudam simul Motaret alacrem ludibundus , utpote Fayore fidens qui yocatoris sui, Jam delicatas. spe voravisset. dapes ;. Coquus hunc repente pedibus arreptum , gravi Emisit altas per fenestras impetu. Qui afflictus , atque perditus , fens ejulans M 3 Quum 94. JOANNIS HERMANI KROON Quum abiret inde, huic alius occurrens catis , U: opipare coenatus esset, quacsiit « Sane, inquit ille, tam madens , atque ebrius Reyertor, ac distentus, ut ne ipsam quidem , Qua egressus inde sum , viam animadyerterim. Qui pollicetur cumque de alieno tibi Benefacere , huic tus si sapis, ne fidite, Canes duo et Coquus, Apud Aesop. Coll. Plan. No. 129. Flor. No. 22. cui post- remae tamen epimythium additur valde jejunum. Quorum omnium jam implebor. Impleo Graecorum more cum Genitivo. Cic. Lib. I, in Verrem, cap. 46... Jtaque LL. Piso multos codices impleyit earum rerum." | Lib. IX. ad Fam. ep. 18. ,, $ed quando ut video, aestimaliones 1uas vendere mon potes, meque » ollam denariorum implere," Sic etiam saepius apud Liv. et alios. , Quum — canem yocasset. Id est, ad coenam vocasset. Verbum vocare sic absolute optimis scriptoribus usurpatur, velut Plauto in Stich. A. IV. Sc. 1. vs. 12« JNam ille heri moe jam vocavit In hunc diem. Vid. Ernest, in Clav. Cic. ad wecez. De solemni hujus verbi usu in conviviorum invitationibus vidd. quos laudat Gronov. ad Plaut. Stich. A. I. Sc. 3. vs. 29. Recte igitur Noster paulo post hunc canem alterius voca!0rez i. e. hospitem vocat. FABULA OCTOGESIMA PRIMA. SIMIUS ET VULPES. Quadrupedum in coetu quum saltavisset honeste Simius, hunc illae regem dominumque erearunt. Tacta sed invidia, et sensu. livoris iniqui , Fulpes vafra , novum instituit pervertere regem "lique observatis ad opacum cassibus antrum , Huc illum adduxit, tamquam ostensura repertum 4b se thesaurum , qui lege y et moribus ipsi Deberetur. uti regi, rerumque potenti. Credulus ille dolis inductus, et arte Pelasga , : fa RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 95 Inconsuliius approperans, in vincula se se Induit infelix , et opertis cassibus haesit , . Sero animadyersas fraudes , et perfida vulpis Consilia incusans, cui vulpes: o bone, dixit, Tune isto male sano animo, tu sensibus istis Quadrupedum rex esse audes, sceptrisque potiri ? Ostendit commissus honos, quam quisque probandus. Sunius et Pulpes. Exstat inter Aesop. coll. Planud. No. 99. Flor. 69. sed et hic quoque Faérnus Graecos superat; nam cum illi epimythium adnexerunt tale, quod ii, qui aliquid inco nsulte aggrediuntur, in infortunia incidere soleant , Noster melius ad cer- tum aliquod hominum genus transfert, ad illos, qui honores ambiunt et suscipiunt, qui. bus inhabiles sunt. Qui lege et m Graecorum aut 4irte. Pelasga. FA oribus ipsi deberetur. Ostendit Hleusing. ad Gr. Fab,, non hoc ex lege Romanorum liberorum, sed ex regio imperio constitutum esse. Notum illud Virgil. Lib. IT. Aen. vs. 65. 4ccipe nunc Danatm insidias, et crimine ab uno Disce omnes. BULA OCTOGESIMA SECU N D A. VULPES, ASINUS ET LEO. Vulpes , ez 4fsinus societate contracta » Simul in ferarum lustra iere yenatum. Jis quum leo occurrisset , ilicet vulpes Tanto in metu periculoque deprensa , Suas ad artes malitiamque confugit. eorsim ab asino nam leone convento, "dtque impetrata impunitate pro sese, Ei tradere astu comparem suum pacta est; Paulloque post, absconditos ibi forte Improyidum asinum vafra duxit in casses. Leo qui videret praedam eam sibi in tuto, Prius apprehensam ventre condidit vulpem , Dein yero ad asinum versus, hunc quaque. absumsit. Iti o É 5 JOANNIS HERMANI KROON Invisus adeo est proditor , graves ut. det lis saepe poenas, unde praemium sperat. Vulpes, 4sinus et Leo, Mesop. in coll. Planud. No. 116. Flor. No. 144. Leone convento. Convenire est verbum solemne de iis qui inter se paciscuntur. Cic. ad Att. cap. 6. ,, dumque rem conyenturam putamus." lnvent, Lib. lI. cap. 2. 5, ac- » tum est, quod inter aliquos conyenit,"? Impetrata impunitate. Cic. Philipp. Lib. VIII. cap. rt. 5 Cereris autem , si errorem » suum deposuerint, et cum republica in gratiam redierint , veniam et impunitatem dan- » dam puto." Inyisus adzo cet. ,, Duippe proditores etiam iis , quos atiteponunt , invisi sunt? ut ait 'Tacite Annal, Lib. I. et hinc quoque ,, zemo tumquam sapiens proditori credendum » putayit? ut est apud Cic. in Verrem Lib. I. cap. 15. Hinc Philippus dicebat, pla- cere sibi proditionem , proditorem vero esse odio. Operae praetium foret, colligere exempla quae historia magno numero suppeditat proditorum qui simile proditionis prae. mium acceperunt quod hoc loco vulpes. Recentissime vidimus Graecorum proditores ab ipsis Turcis poena affectos , zo ante tamen quam cuncta coegerant. prodere ut de Do- jone ait Ulixes Met, Lib. XIII. vs. 245» FABULZA:.-OG T OOG'ESTIMAUT ER TIA. 'FORMICAZ Formica quae nunc est, homo fuit quondam , "Agro colendo continenter incumbens ; dNec secus, silente nocte furtivas Fruges propinquis saepe devehens arvis , 4vidoque semper omnia horreo condense Zibominatus Juppiter , sub humana Specie ac figura tam nefarium monstrum , In hujus illum membra vertit insecti, Formica quae nunc dicitur. Sed ut formam AMutayit oris, non refinxit et. ThOTES - Etenim rapinis nunc quoque arya divexat , £t insolentes ex agris agit praedas, Cupida «t tenax , semperque parca quacsiti. Eadem manet natura, sorte mutata. Fore RESPONSIO 4n.QUAESTIONEM LITERARIAM, : 97 Formica. Exstat apud Aésop. vulg. coll, No.-108.. Flor. No. 116. Est quoque in» ter. Aésopicas fabulas quas edidit de Furia,.nota illa fabula de fele in feminam muta- ta, qua idem illud docetur, quod in Proverbio est, Zupum pilum mutate non mentem (dequo; vid, Eràsm,); et quae forasee nata est ex hac nostra. Pertinet huc quoque illud Horatianum: Naturam expellas furca , tamen usque recurret, conf. et Phaedr. Lib. III. fab. r. Silente socte. "Tibull. Lib. I. eleg. ze vs. I6. Vota noyem Triviae nocte silente. dedi, Idem eleg. 6. vs. 6. Nescio quem tacita callida nocte foyete 4rya divexat, Cic. Philipp. Lib. Xlll; cap. 9» 5 4rvos divexat civium optimorum." J ^ '( ( ABULA: "ÓCTÓGESIMA QUARTA. ASINUS zT EQUUS. sinus beatum existimayerat quondam Equum ,«quod,affuenter hordeo. pastus , Habitusque semper eleganter et laute , Cutis nitore, obesitate: membrorum y Curam in se herilem gratiamque praeferret, Quum ipse interim ne vilibus quidem posset Paleis famem et jejuna viscera implere , Praesertim iniqua sarcina fatigatus. Sed. enim coorto forte bellico motu Quum armis opertum hero insidente vidissez Equum apparari ad pusnam s et acriter saepe Calcaribus yexatum in hostium 1urmas, fai , unde yulneratus et gravi casu Collapsus animam vix trahebat affictam , Sententiam mutavit et suam sortem Prae ejus misera rursus haud malam duxit, Periculosum divitum statum spectans Pauperiem et artam disce amare fortunam. "sinus et Equus, Aesop. vulg. No. 58. Flor. No. 15t. N Cu. 98 JOANNIS HERMANI.KROON Curam pracferret, Yd est prae se ferret, manifeste ostenderet. Cic. pro Rosc, Amer. cap. gp. , avaritiam praefers Liv. Lib. XXIX. cap. 34. 5, Praeferens in vultu. hae bituque insignem fnetnoriam ignominiae acceptae." Animam trahebat, Trahere egregia vox ad difficultatem respirationis vitamque paene exstinctam exprimendas. Conf. Burm, et Scheff. ad Phaedr. Lib. I. fab, or. Pauperieme 1n fab. Flos, Cod. pulcré additur pwjripa 7Z/$ 5cuxíos; cui de Furia sub» jungit hos Senecae versus: Bene paupertas Hutmili tecto contecta latet. x Quatiunt alta saepe procellae 4ut eyeriit fortuna domos. qs l, egregie imitatus est Vondelius nostras hoc modo : Hoc yeel geluckiger zijn arme en slechte dorpen En hutten laeg gebouwt min stormen onderworpen Dan eenish heerenhuis , dat. door ^t gaboomte steeckr, En daez het bulderen des wints zijn kracht op breeckt, FABULA OCTOGESIMA QUINTA. MO NE D UL, Pastor prehensae ab se pedem «nonedulae Filo alligavit, utque eum. gnazo. suo . Puerife y. quicum. luderet , munus dedit. Quae yitam eam pertaesa , quuta. primum fugae Occasio. est oblata, cum. yinclo. ayolans Se in arborem. suumque nidum. contulit. Circumyolato yero ramis vinculo. Sese expedire ad eyolandum. non valens, Quum iustare mortem jam videret , hei mihi Lacrimans ait gemensque, quae sat commodam Heri mei gravata consuetudinem , Meme ipsa libertate vitaque exui, Incommodorum. saepe leyiorum fuga In calamitates maximas incurritur. RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 99 Monedula, Est inter Aesop. vulg. coll. No. 1092. Vitam eam pertaesa. Vid» supra ad fab. 51. Geavata consuettidinem, — Verumd liaec Graecorum inore subintellecta praepos. sarà. Ime FABULA OÓCTOGESIMA SEXTA. TET ET CANBERS, Hiberna nimbo continente tempestas Quendam suo deprendit in suburbano. ds primum oyes , dein comedit et capras: Postremo tempestate perseyerante Operarios quoque institit boyes. vesci. Quod ubi canes videre, territi sant, Interque se se clam timore mussantes : Quantum potest funiamus , inquiunt: titm. qui JNe operariis pepercerit, quidem bobus s JNobisne eum. putamus esse parsurum 2 Caris iniquus , esse cui. potest aequus ? Herus et Canes. Aesop. vulg. No. 23. Flor. No. 43. In suburbano, Observat de Furia Graecum cpéacsrery non de suburbana tantum villa sed latiori sensu de quocumque praedio ab urbe etiam longe remoto dici et latiori sen- su hic positum esse, alias enim non fieri posse, ut hibernum tempus eum ad tantam necessitatem urgeret. Operarios boves. Quos caedere antiquitus nefas habebatur, docente Heusingero ad Aesopi fabulam. : Operarios boyes vesci. Sic saepius verbo vesci Accusativus jungitur. Virge Aene Lib. III. vs. 339. Quid puer 4fscanius? superatne , e£ vescitur auras EJ Cf. Sanct, in Minerv. Lib. III, cap. 3e No. 141. et Scheffer, ad Phaedr, Lib. I. fab. 9r. N2$ F A» 109. JOANNIS HERMANI KROON FABULA OCTOGESIMA SEPTIM A. AG N U SpesEsue LUPUS» Stans in supremo culmine agnus aedium In transeuntem probra jactabat lupum , Quaecumque it improbam y et yoracem bestiam, Maeyam atque sanguinariam dici queunt, OIL quieta mente subridens lupus * Non tu mihi maledicis , inquiz, o bones Sed istey quo confidis , excelsus locus, "Adversus homines praepotentes y et. grayes ,. Tenuibus animos tempus addit y et locus, Zgnus et Lupus. Dis exstat inter Aesop. vulg. coll. No. 139 ét r48: in illa autem pro agno hoedus substituitur; e Flor. Cod. eam edidit de Furia No. 75. Aliam quo- que hujus fabulae editionem exhibet Tyrwhittus in diss. de Babrio pag. crxxiv. docens etiam in nonnullis libris pro 270 Aoedurs substitui, qui et hoc modo Babrianam fabu- lam numeris reddere conatur: Na Auxog wUpysi mQIyKOU» ÉvÜsy. Exxuipas. *"Apyeiog würO) ÉAsye m0AAR (ülaaQupuas" Kaxtiyog &iTE - TAXG GlLy0VG "TOLGV s Q, vXy/, 0 TOT0G [46 AolDopel «GU (4 AUG Le FABULA OCTOGESIMXEA OCTA NY; ASINUS ET VULPES Leonis olim pelle asellus indutus Rejliquas quadrupedes territaus vyagabatur. Vulpi quoque obyiae insolenter insultans , Terrere et hanc tentavit: illa, quae ignayuns Rudentis ejus forte murmur audisset : Tua, inquit, ista horrenda torvitas oris Gro RESPONSIO a» QUAESTIONEM LITERARIAM. Gravyi profecto me payore- complesset , INisi, qui leo esses, te rudente cognossem. Indoctus idem , atque arrogans y. suo. semes Sermones et ignorantiam suam prodit. asinus et Vulpes. Aesop;: vulg. No. 113. Flor. No. IA41. lox Joryitas oris. . Toryitas est vox posterioris aevi, apud Augusti aevi scriptores nom occurrens, 'Toryitas vultus est apud Tacit. Hist. Lib, II. cape 9. FABULA OCTOGESIMA NONA. ASINUS, CORVUS ET LUPUS. Exulceratus dorsum. asellus. errabat. Per prata , cujus ulcera. adyolans coryus Tundente rescindebat improbus rostro. Rudebat ille , foeda labra. distorquens 5. Crebrosque calces prae dolore jactabat, Morsum ulcerum repetente saepius. coryo s. Spectaculum. sane. elegans agasoti Fisum, ut profusos solveretur in risus. Quod intuens. e proxima lupus silva - Me miserum , ait, quem. si yel eminus tantum s. Vident , acerbe persequuntur : huic vero INoxam quoque. admittentà amanter. arrident, inus, Lupus: et: Coryus. | Aesop. vulg. No; 115. Flor. No, 143». Tundente — rostro. "Virg. Aen. Lib. VI; vs. 598. rostroque: immanis. vultur. obunco,; Immortale jecur tundens ubi tamen alii malunt' zozezis, "Labra distorquens," "Terent; Eunuche. Act. IV. «Sc. 4,: v5; 9. Illud vide, os ut sibi distorsiz carnufex ! Quinctil. Inst; Orat. Lib. I. / cap, 11. Observandum erit. etiam ,, ut. recta facies. sit die centis, ne labra distorqueantur. d 3 N 3 faja- 16$ JOANNIS HERMANI KROON Solyeretur in risus. Propert. Lib. IV. eleg. 4. vs, 7T. Romulus excubias decreyit in otia solvi, "tque intermissa castra silere tuba. ubi recte Burmannus ,, sob im oda, inquit, e£ gaudia, £st genio hilariter , tristitia » omni amotas, indulgere," ANoxam admittenti. Yd est, committenti. Live Lib. II. cap. 37. 4 JVoz tamen admissum » quidquam ab iis criminatum yenio, sed cautum, ne admittant? Hinc admissum sub« &tantive pro ecco apud Cic. Part, Orat. cap. 95. Epimythium non adjunxit Faér« mus, quod in Graecis tale est, illos quorum improbitas nota est, statim dignosci, FABULA NONAGESIMA. MERCURIUS Mercurium ab alto misit olim Juppiter ; "Irtificibus medicamen ut mendacii JMisceret , ille diligenter id terens «dd constitutum mente mensurae tnodum s Circumtulit , partetnque eucque snisctiit. "Solus supererat. sutor : ez medicaminis Multum etiam erat: quod universum illi Deus Jpso cbibendum praebuis smortario. Hinc factum , ut otnnis mentiatur. artifex , Sed sutor illo in genere praestet: omnibuse Mercurius, Xxstat inter Aesop, vulg. coll, No. 1Io3. Medicamen. Sic ut Graecorum QZpuaxov, ita Latinorum sedicamen et medicamentum werba sunt media, quae tam venenum quam medicationem significant. — Sic Hyginus fab. 199. ,, Ciree propter Zelum medicamentis aquam inquinmyerat" id est venenis. Varro apud Non. No. 297. ,, Quaerit ibidem ab Hannibale, cur biberit madicamen- » Um; quia Romanis , Sena , me Prusiades tradere volebat," AMisceret. Miscere alicui proprie dicitur de vino, quod antiquitus. aqua miscebatur, temperabatur , dein ad alia translata; sic miscere aconita alicui apud Ovid. Metam. Lib, Il. vs. 147. Mortario, inter instrumenta medica recenset Isidorus Lib, IV. cap. r1. F A. KESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM. 105 —á——Àà FABULA NONAGESIMA PRIMA BUBULCUS RT HERCULES: Fia in lutuosa praegraye haeserat. plaustrum s, Mersis ad usque axem rotis. Nihil hic bubulcus providere , nec se se Opi fererdae accingere: Tantum sedens, suamque cotiquerens. sortem, Magnum invocabat Herculeme €ui nube fultus: candida Deus , praesto; Fuit, et morere haec institit z- 4026, inquit , et iu enitere ipse per ete» «ique id y quod in te esty expedi ; o rimulo- boves , Aumerisque promove plaustrutze. 1 Tum demum agentem anayiter Vocatus adjuyabo sy vique: coelesti... Humana: yota. proséquor,. Fisilando, agendo, providendo-quod. possis y. Paratur € coelo favor. Bubulcus et: Hercules... Mutuatus fabulam est ab Aviano apud quem hoc est epimye thium : Disce tamen piaris non flecti numina. votis Praesentesque adhibe , cum facis ipse , Deose: in hunc vero rusticum conveniebat illud Horatii Lib. I. epist. 9. vs. 42». Rusticus exspectat dum. defluat amnis, at ille Labitur et labetur- im omne volubilis aevum. Ignavorum enim preces non exaudiunt Superi, qui suas dotes labore venales esse volunt; ut aliquus Graecorum poetarum dixit. Vigilando , agendo cet. Ob oculos habuit Sallust, in Catiline cap. 52« ubi Cato ,, 707 » Volis neque suppliciis muliebribus auxilia Deorum parantur :. vigilando , agendo, bene » consulendo prospere omnia cedunt: ubi socordiae te. atque ignaviae tradideris, nequide » quam. Deos implores ;, irati infestique sunt? — Ubi vid. Cortius, Fx 304 JOANNIS HERMANI KROON FABULA NONAGESIMA SECUNDA. MOMU Ss, Juppiter , vt Neptunus, ez artibus inclita Pallas; Certayere olim, quis eorum pulchrius orbi Quid daret; ergo hominem speciosum Rector Olympi ,' JDiya domum , salsae taurum. Rex edidit undae. Tum Momus judex accitus , et omnia jussus Contemplarier , atque aequa perpendere lancc. Js primum in tauro reprehendere cornua coepit , Quod fronti haererent: etenim consultius. armos , "lcrior unde ictus foret , armatura fuisse, Tum sensum mentemque hominis sub pectore clausam Carpere: quanto illam melius potuisse vel extra Constitul, vel per patulam apparere feuestram ; Ur: meditata ejus penitus movisse: liceret, Postremo damnare domum ,' vitiique totare , Mobilibus quod nixa rotis non esset, ut una Cum domino externas proficisci posset in oras Vicinumque malum effugio vitare parato. : Damnari, carpique etiam réctissima possum. Momus. Xxstat haec fabula inter illas quas edidit Neveletus No. 193. Sed ibi Pro- cetheo tribuitur hominis creatio et Momus |tauri formam in- eo culpat, quod oculos non in summis cornibus gerat. Fuit certe fabula antiquissima , quippe cujus memirit Aristoteles de Partib. Animal. Lib. IIT. cap. 9. ubi Momum dicit naturam accusasse , quod bobus cornua in capite non in armis potius addiderit, quo vehementius possent ferire, Narrat fabulam quoque Lucianus in Hermotimo $ 20. ed. Hemst. Tom, I. pag. 759. sed brevius , et ita ut Vulcano tribuat, quod Prometheo Graeca, Jovi nostra fabula. Eandem hanc fabulam et quidem ut respondeat nostrae exhibet e cod, Bodleano Tyrwhittus in diss. de Babrio pag. cLxxxiv. X Undenam vero Faérnus ha» buerit, equidem afürmare non audeo, egregie certe rem suam perfecit, dequa perpendere. lance, — , Vitam) acqua: dance pensitare,^ | Plin, H. AN... Lib. VII, €ap. 7. Quod RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 10$ Quod fronti haererent. Lucian, Var. Hist, Lib. IT; cap. 3. mentionem quoque faciens hujus fabulae, eandem Momo reprehensionem: adscribit, Pel per patulam apparere fenestram, .ldem Lucian.. in Heiuiot, "à. l Mort X» wel Üupibue émolucev mórQ wwTÀ T oTipyo), Og dymmeracleicUy y yudgium yiyvecüm: ümauct à BejAerois xa émIoET. FABULA NONAGESIMA TERTIA. ARBORES ET RHAMNUS Regnum olim olivae detulerunt arbores , E: valida late sceptra gentis frondeae , Quibus illa, quae contenta sorte esset. sua: O amicae, ait y meamne pinguitudinem , Diis , atque hominibus expetitam , deseram 3 Uz imperem , regnique curis macerer ? Jte , oro, et alii sarcinam hanc impotüte. Rejectae eunt ad ficum , uti T&gnet , rogant ; Quae et ipsa, per se laeta natiyis bonis , Egone ut mcam dulcedinem , et suavissimos Fructus, sapori mellis Hyblaei pares c «ingore mutem , quo hic honos exuberat ? Re rursus infecta haesitabundae arbores Vitem quoque statuere tentandam sibi, Ea tum nigranti concolores Burpurae Uvas onustos explicans per. palmites: Videtis , inquit , has opes , hanc copiatn , Hoc delicatum tot racemorum decus , Deo unde , haminibusque Rumor. acceptus fluit ?. lacc dona opimu , haec tanta naturae bona Ut deseram , vos estis auctores mihi. Tum vero me omnes omnium stultissimam Existimarint arborum , si dd fecero, Quo me ipsa perdam , ceteris ut consulam, Haec illa: at hae, jam supplicandi taedio Fessae , ec. labore, rhamno bonorem. deferunt. latus ille regio fastu, ac zumens: [6) M 106 JOANNIS HERMANI KROON Si rex, ait, sum» yester , ad me accedite Omnes, et umbra sub mea considite, INi id feceritis , rapidus iguis , nemini Parsurus y. ex tme erumpat , atque ipsas quoqua Excelsiores hauriat Libani cedros. liis praeesse optabile iis tantummodo. est , Libidini servire qui volunt suae. 4Irbores et Rhamnus. Hanc fabulam Noster desumsit e Sacro Codice; exstat enim in libro Judic, cap. 95 illam autem suo more eleganter ampliavit, Haesitabundae. Idem quod haesitans. Occurrit hoc verbum apud Plin. Lib. I. epist, 5. Humor acceptus. Yd est, gratus, dilectus; Liv. Lib. IV. cap. 1T.» ve primoribus quie » dem patrum satis accepti." — Lib. VIII, cap. 9. » alioqui acceptam. Diis hostiam. esse" et passim alibi, Hauriat Libani cedros, Sic et Livius de flamma Lib. XXX. cap. 5. » Multos ie » cubilibus semisomtos hausit flamma? Lib. V. cap. 7. ,,4oraeque momento simul agge- » fem ac Yyineas, tam. longi temporis opus , incendium hausit." FABULA NONAGESIMA QUARTA. SPES, Bona universa Juppiter co£gerat 1 In dolium; idque sane opertum sedulo Mortali amico deinde commendaverate Js gestiens , quid intus esset , visere , Quum operculum. atmoyisset , in coelum illico Cuncta. eyolarunt; spes modo hazsit in. labros Hinc ín bonorum sola defectu omnium Mortalibus Spes alma tunquam. deficits Spes. Fabulam hanc antiquissimam , quippe Hesiodo jam traditam in Oper. ac. Dieb., saepius tractasse veteres videntur, certe eam Graece ex diversis Codicibus exhibuit Tyr- whittus in diss. de Babrio pag. crxx, cxcvir et cci Harum una prosaice sic se hà« RESPONSIO. 4». QUAESTIONEM LITERARIAM, 107 habet: Zebe iv mzlüo vT' àyalà müyrm cuyzAdcac duse mupk dvwpmQ TnÀ* 6 9B Auvoc - &yÜpezrog siüéyeu ÜéAw, vi écTly i9 mir, TÜ [ue ExivMce" myrOs 0B émercÜscay mp0 Tobg Ücobe. FABULA NONAGESIMA QUINTA, ASINUS SIMULACRUM GESTANS. L ISimulacrum. asellus bajulans argenteum , Quum id transeuntes flexo adorarent genus ui hoc honoris gratia est fieri ratus. Jamque insolenti elatus arrogatitía s JNolebat asinus esse, donec aspero | Probe dolatus fuste clunes audiit : » O stulte, non es tu Deus, sed fers. Deum." $e norit hominem, qui magistratum gerite 4dsinus simulacrum gestans. Exstat inter Gabriae fabulas No. 6. unde eam sine du- bio Noster desumsit, Nuperrime eam etiam e cod, Florentino edidit de Furia No. 135, Dolatus fuste, Horat. Lib. I. Sat. 5. vs. 22. Caput limbesque saligtio Fuste dolat. ) Sed fers Deum. Fortasse melius Deam. Scholiastes enim ad Aristoph. illud in Ra- nis vs. 159. . ) NÀ vb» AP Éyoy! ow dyoo Aya pucTZpu. docet ea. quibus opus erat ad celebranda sacra Eleusinia, imposita fuisse asino , et hinc ortum Proverbium yo; Zyev pueT/piz de iis, qui rebus secundis, quibus indigni sunt, utuntur. Verosimile est igitur hinc quoque fabulam istam ortum traxisse, $e soris hominem. Fabula e cod. Florentino edita aptius fortasse docet: "Or: cjr xal o vog dAAerplog &yaücs PmuheCovewdpuvon, mmpk TO/g eloóciw G)TOUS yAvTE. (Main VoUCIV. [08-3 F ÀA* Yc8 jOANNIS HERMANI KROON m À—ÓÓ FABULA NONAGESIMA SEXTA. CASSLTA, les est cdssita y summum pileata verticem , In segetibus nidulari sueta , e& oya excludere, Ferme im anné tempus illud y filios ut puberes , «ppetente messe, primis instruat yolatibus , Forte tempestiviora legit haec quondam sata : ltaque flayescenze-segete pulli adhuc implumibus Egredi materna tecta mon yalebant artubus. lgitur ad cibum parandum faeta proficiscens foras Monuit hos, si quid viderent, si quid audirent uoyi , Sedulo ut renunciare cuncta. tmeminissent sibi. Ecce dominus segetis illuc vénit; et gnatum. vocas , Cernis haec maturuisse, et postulare jam manus - Proinde cras ubi diurnum fulserit crepusculum , Ito, ait, rogato amicos mutuam , in messem. hatc y opem. «nali pulli reversae matri id ipsum nunciant : lila eos esse otiosos , atque securos jubet: JNon enim messem futuram , dum ille amicis fideret. Postero die profecta rursus ad pastum alite , Dominus opperitur illos , quos vocari jusserat iSo] inardescit : nihil fit : praesto amicus mullus este Tum ille gnato: isti amici nostri, ait, sunt. desides , Quin ad afines rogandos , et propinquos pergimus » Tempori cras ad metendum praesto uti nobis sient ? Rursus hoc pulli parenti territe renunciant. Mater illos tum quoque esse sine metu et cura imperat ? Fas modo , inquit, adnotate diligenter omnia , Quaeque dicentur per illum , quaeque fient denuo, lia lux exoritur , ales pabulatum proyolat. llle vir bonus propinquos frustra, et afines manet. Quos jubens tandem. yalere , filio edixit suo, U: duas deferret illuc. luce faíce postera : Tu tibi unam sumito , inquit , alteram ipse sumseroe Rem RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIA M. Icg Rem geremus tnarte nostro, ct copiis domesticis. Hoc ubi resciyit ales, ilicet pullis ait: JNunc profecto proyidendum est, vos ut alio transferam , JNam seges cras demetetur ista certo certius : Quatido. is ipse , cuja res est , illam agendam suscipit. Hoc erit tibi argumentum semper in promptu situm , ANequid exspectes amicos, quod tute agere possies. Cassita. Pulcherrimam hanc Aesopicam fabulam narrat Gell. N. A. Lib, lI. cap. 29. unde Faérnus eam desumsit, ita quidem, ut iisdem fere verbis utatur, subinde mutans et addens, quibus opus erat ad versus contexendos. Tractavit eandem fabulam quoque Avianus fab. o1. sed multo exilius. Summam. pileata .yerticem. Venuste hoc addit Faérnus et admodum festive pi/eum vo- , Cat'summitatem illam , quam mornnullae aves in vertice gerunt. Ceteroquin necesse non erit repetere ea, quae viri docti ad Gellium. monuerunt, Hoc erit tibi argumentum cet. , Est fabula de amicorum e: propinquorum leyi ple » rumque et inani fiducia. Sed quid aliud sanctiores libri Philosophorum monent , quam » Ut in nobis tantum ipsis nitamur ?" Sunt verba Gellii ad finem d. cap. 1 FABULA NONAGESIMA SEPTIMA. VULPES ET SIMIUS "Inimalium potitus imperio [eo Ea exsulare.e finibus regni sui y Honore caudae quae carerent , jusserat. Payefacta yulpes, ire in exilium parans , Jam colligebat. vasa, cui quum simius , «ld regis imperata jam vertens solum , INon pertinere edictum ad. illam , diceret , Quae tantum haberet caudae, ut et superfaret - Verum , inquit illa dicis; et recte admones; Sed quí scio, inter illa, quae cauda carent , Zn me [eo mumérare yel primam velit ? 05 Cui 1IO JOANNIS HERMANI KROON Cui yita sub tyranno agenda contigit , Jnsons licet sit , plectitur saepe ut nocense Vulpes et Simius. 1n vulgatis Aesopi, Phaedri aliorumque collectionibus haec fabula non exstat; ipsius igitur Faérni inventionis esse videtur. «Cf. Debillonius ad fab. suam 27. Lib. I. Colligebat vasa, Cic. in Verrem, Lib. IV. cap. 19. 4 ?/Je ex Sicilia jam castra mo» » Yerat, et yasa collegerat," Liv. Lib. XXVII. cap. » His anxius curis, exstinctis » ignibus, vigilia prima dato signo, ut taciti vasa colligerent , signa ferri. jussit." Senec. Epist. XIX. princ. Satis multum temporis sparsimus, incipiamus im senectute vasa s colligere, Fertens solum. | ertere solum solemnis est formula de iis, qui in exsilium eunt. Cic. in Philipp. Lib. V. cap. 5. 4, Aabent enim legitimam. excusationem , exili causa solum » vertisse." Pro P. Quint, cap. 298. ,, Quod meque fraudandi causa latitasset, meque » EXSili causa solum vertisse diceretur." — Liv. Lib. III, cap. 13. 5» J'udicii die cum » excusaretur solum yertisse eaxsilii causa? et cap. 58... collegae. eorum exsili causa » solum. verterunn FABULA NONAGESIMA OCTAVA, RUSTICUS &, Tr. $'U PP? ILTEYRs Fundum colendum rusticus quodam ab oye Conduxit aequa parte cum illo fructuum , Jac lege, ut omnem ad ipsius nutum Deus , 44d rustic , inquam , jussa summus. Juppiter Dlueret, serena faceret , auras mitteret, dia deinde fundus sedulo est coeptus coli Sata provenire, et aucta culmis surgere: Praestante pactas temporum. vice Deo, Et ad imperata , nunc citum. Favoniis , Nunc uyidum exhibente, nunc sudum aé£ra , Fit ecce messis: qua spem hiantis rustici Vanis aristis sterilis eluyiz. seges. Subrisit , et jacturam eam haud. aegre tulit , Qui templa coeli torquet , et terrae sola, Sed specimen ut prudentiae suae daret - Rusticus e£. Juppiter. Id est redemit, Terent, Adelph. Act. II. Sc. 2. vs. 17. ,, JVayem conductam , hoc scio." Coelio cap. 7« Conf. Ern. in Cl, Cic. voce cozdwco et viri docti ad Phaedr. Lib. IV. fab. 94. vs. 6. Qui templa — sola. lmitatur Noster Virg. Aen. Lib. IV, vs. 269. RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM, Fides, bone, ait, agricola, quid profezerint 4bs ze institutus annus, et cultum solum: Parente semper me tibi, et semper ua Obnoxiis ad vota tempestatibus. Nunc si placez, videamus annum hunc proximum Tu arato, tu sarrito, iu occato ut soless Me sine superne regere , e£ arbitrio meo. F'entos ciere, nubilum , e£ sudum dare: Mea faxo videas ratio quam praestet 1uae. Haec Juppiter , cui quum annuisset rusticus ,, 4Inno insequenti yersus ordo temporum Laeto repleyit vacua proventu horrea. Ex illo omisit: homo Deo praescribere , Bonique cuncta, quac ille praestat, consulit, Egregia haec Fabula ipsius quoque Faérni videtur, certe inter Aesopicas non legitur, quod confirmari videtur a Debillonio ad fab. 5, Lib, VII. Saepius hoc sensu verbum conducere occurrit, velut apud Cicero pro M. » Conduxit in Palatio, non magno, domum." Oppositum est /ocare. Ipse Detüm tibi me claro demittit Olympo Regnator , coelum ez terras qui numine torquet. Curate, ut splendor meo sit clypeo clarior, Quam solis radii esse olim , cum sudum "st solent. FABULA NONAGESIMA NONXA LEO, LUPUS ET VULPES «egrutn leonem quadrupedes invisere, Ccossante sola yulpe, jam omnes iverant, Nubilum et sudum dare. Scil. coelum. Cic. ad Div. Lib, XVI. cap. x8. s, Horo/o- » gium mittam et libros, si erit sudum."^ Plautus Mil. Glor. Act. I. Sc. 1. vs. 2. Sueton. Neron. cap. 13. ;, Cum. destinato per edictum die ostensurus populo propter nue ».Dilum distulisset" Ji Il9 JOANNIS HERMANI KROON Ibi regis aures eredulas nactus. lupus : Calumniari , et carpere absentem institzt . Quid eam impedire, quid morari, qua minus Veniret aegrum regem et ipsa visere , INisi contumacem spiritum , et superbiam , Qua gloriam de rege contempto petat ? Interea ad ipsa jam perorantis lupi Extrema ferme yerba vulpes adfuit , Iia ut probe omnem vafra rem cornjecerit. Infremuit ira incensus in yulpem leo: Quae se zamen grayi ex pavore colligens , Defensionis impeirato tempore , Caussam suam est exorsa in hamc sententiam Generese rex , quis, inquit, est ex omnibus , Quicumque in hunc coiere regalem specum , Qui pro salute tam 1 borarit tua , Quantum ego? per omues misera quae terras ii, Omnes medentes , sana consului omnia , Uii remedium quaererem regi meo: Tandemque reperi, — Jussa proferre illico , Ut , inquit , inyolvare detracta recens Et adhuc calente pelle viventis lupi. Sane facile medicamen est , inquit. [eo Lupus ecce adest : viventem eum deglubite. Quo facto , amaris illa cuta facetiis Conyer.a. semiyivum ad adyersarium , Cur nudum , ait, te in publico video , lupe? dn forte fieri yis palaesteita e coquo? Sic eat, herili quisquis olim gratia 4ibuti ad innocentium pestem volet. Leo, Lupus et Vulpes, Est inter Aesop. coll. vulg» No. 72; Sed longe elegantius more suo eam dilatavit et exornavit tam dictionis excellentia, quam narrationis suavitate, Se -- colligens. Colligere se dicuntur, qui a magna animi perturbatione ad tranquil. Cic. ad Divers. Lib. V. epist. 18. ,, pro amore nostro , rogo atque oro , , £c colligas." de Orat. Lib. I. cap. 7. ,, dici memin;, ludorum. Romanorum diebus Le litatem redeunt. » Crás- RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM, 115 » Crassum , quasi colligendi sui causa, se in Tusculanum contulisse? — Vid. Ernesti in Cl, Cic. ad vocem. J'ussa proferre. ld est publicare, scil. remedium. Cic. Acad. Lib. IV. Cape I. ,, 275, » Quac tum primum proferebatur." "Terent, Adelph. Act. III. Sc. 2. vs. 41. Nunc si hoc palam proferimus, ille inficias ibit, sat Scio. [C FABULA CENTESIMA. PATER, FILIUS ET ASINUS Pater senex , et gnatus. adolescentulus Venalem asellum ad proximae urbis. nundinas Nulla grayatum prae se agebant. sarcina, Hos intuens , qui forte proxime viam 4tralat , irridere coepit. rusticus « Quod , ut tenellos paedagogi heros solent , Hia ipsi asellum feriatum ducerent , ter sénex plane , alter. adolescentulus , "etate uterque, cui yehiculo epus foret, Haec perpulere obnoxium divis puerem Uri juberet filium conscendere, Ecce. alius illis obvius reprehendere Seném institit , quod obsequens nimis pater J'venem , atque validum filium sineret yehi , Jier ipse pedibus faceret infirmus senex. Haec vera visa , hic filio jusso pater Descendere , ipse insedit usque ad transitum Vici ad viam jacentis ; ejus incolae ANotare pro se quisque coeperunt senem, Quod adhue yirenti aetate vir alacer , vigens Veheretur ipse; at filium zenellulum , Per tantum itineris cogeret. pedibus sequi, Hanc ille tantam sustinere non valens Inyidiam , aselli clunibus gnatum jubet Post se insilire, atque onere duplicato vci. P db 114 JOANNIS HERMANI KROON Ibi sum viator , forte misericordia Commotus asini: valde , ait, vile hoc tibi est 4tnimal, pater , qui id tam sinistre perdore Fasta duorum 1ole tendis corporum. Lis ille tat pugnantibus. sententiis Distractus animum , incertus haesit consilt: Quum , non inani, nom onusto tot modis 4sino, per omnes reprehendentum vices , Sine lita posset aut. querela progredi. Tandem experiri e£ hanc quoque placuit viam - Inter supini ut colligatos indito Pedes aselli palo, eum ipsi pendulum Ferrent: ita humeris praegraye attollunt onus, Tum yero ed illud tam insolens spectaculum. fusa multitudo: commeantium. Risu emoriri , insanum utrumque dicere, Fexare salibus , sed magis multo senem. Tum denique ille ira impotenti percitus , Praecipitem asellum in maximam malam crucem: «db aggere alto in proximum flumen dedit. Plerumque qui placere se cuneus szudety Er se ipse laedit , nec. satis cuiquam. placet. Pater, Filius et sinus. Et haec venusta fabula in Aesopicarum collectionibus vul- zaribus non exstat. Ipsius autem Faérni ingenio deberi non videtur, cum jam inter Poggii Florentini facetias Ao. 1513. Argentor. editas et inter fabulas soluto sermone conscriptas a Joachimo. Camerario , atque Ao. 1539. primum editas, occurrat; vid. De- billonius ad fab. 10. Lib. XIV. Difficile igitur dictu est quinam auctor hujus fabulae sit et undenam Fa&rnus eum desumserit. Cf. idem Debillonius in- Praef. ad fab, suas p. m. 23. i Distractus animum, —., Disirahit animum librorum multitudo." dixit Seneca epist. 9. Risu emoerirí. Pro risu emori Terent. Eunuch. Act. III. Sc. 1. vs. 42. Risu omnes , quà aderant , emoriris. Plautus Pseud. Act. VI. Sc. 7. vs. 124. Hercle haud te sinum emori. Ovid, Metam. Lib. XIV. vs. 215. ,, Cupidusque moriri." ; 1n RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 15 In malam crucem. Exsecrandi hanc formulam mutuatus est a Comicis, Sic enim Plaut. Mostell. Act. III, Sc. 2. vs, 163. «bin hinc in malam crucem ? et Terent. Phorm. Act, II. Sc. 3. vs. 2r. Plerumque qui cet. Imitatio Terentiana Prolog, Eunuclh. vs. rz. $2 quisquam est, qui placere se studeat bonis Quam plurimis, et minime sultos laedere, cet. yon aliud quidquam per fabellas quaeritur , Quam corrigatur error ut mortalium , 4dcuatque sese. diligens industriae Phaedr. Prolog. Lib, II. vs. 2. — 2 D pu nico si Mrs xp tni M oi U- E dente tpe dag wi, Ne wr ama VON s b m lusit; Mte; m undue TM oma e T : T dis. í Kurier m SI id TRAN UN v m jh Met) reo Ptr RASA Dens d Mia Li etn Tod queeviat finire ) E iei sigo EN età dd IN l bn xpisi ut tvod facta it uy. "Ht M AA Mi o9 | wirt pi neri ipid! Bitaiiuda gute »' am Ue "PIS !' tet denim qos rate atl n" Tb" ET & Vers to tal Wed | mu mu di ort DNEUTTEAE cuis wax Aog imi Jil wf: UM my opt eel - Ucet Abel spun wap Hon Aeris Qe Ion ] isis coord ss vapteadis Weite Bu hr Ue Law, dien peri be: P put gis uie bh ui Ah " | aam D di ugotovd. iahóael o mesi these epa EMO is; Lade gr uale dt — one diligi." j 4 vd Per n ! 1 xta T phe TUE i" " phos n i iiid ih inii iat p" TS ua " Ant nad piti i í 4e IAE. e: XM Wm... Paul, Pii ufi Ets mRNA hii a wy — BÓ: VoU: uem genit 3969) Hitt "i TITTM UTEM inti pum n jet s jak. y DTI ERST 31 LE nis: je, bp "eset Mt Hh [3 Ó But fle 4E dde? dio sati laetor s dourhatis rbd, "wes. dedo Zr ARE Aaa decina Wipetios a. Bla us 2b. SUMVCHRNCA C ates edo qiiia tin dw M wai gae ele unu ns tops inc prd ts yim id d L6 ih. e iin [ore D^ Us Cen MS ih P ih LT b ftd TERN p "si Brrste it ix dum m (Mb nur TM ipti cs TE REIR i key atre, aol velie pda iE duh ee sr | H »" m : s PW Wii à Nae iV du pe. "nh et jt " Wd Tt Cv) AM ki NOMINA: .PROFESSORUM, Q.Ur. IN ILLUSTRI AMSTELAEDAMENSI ATHENAEO inde à die 8 Februarii wpccexxiv , ad. diem 8 Februarii Wpocexxv. DOCENDI MUNUS OBIERUNT. CLARISSIMI ORDINIS PRAESES. N.UUASO GviA WOO SEA UN IG OuUE. E, ACTUARIU S. J. vaN H A L L. PROFESSOR THEOLOGU S. W. À. vay HENGEL. DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM rr PHVYSI- CARUM PROFESSORES. J. P. S. VOUTE. H. C. vay pnzR BOON MESCH, JURIDICI,. J. H. vay REENEN, Prof. honor. €. A. pz TEX. J. vau HALL. Z. P I. NOMINA PROFESSORUM. PHILOSOPHIAE THEORETICAE zz LITERARUM HUMANIORUJM. D. J. vas LENNEP; JL WILLMET J. P. vaN CAPPELLE. MEDICI. G. VROLIK: F. vaN nzg BREGGEN , CORN. FIL: H. BOSSCHA. LECTOR, H. pz HARTOG. SERIES LECTIONUM zrINSTITUTIONUM, QUAE HABENTUR A PROFESSORIBUS ILLUSTRIS ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIUM, inde a ferius aestivis anni mpcocxxiy ad ferias aestipas mpcccxxv. publice , privatim , publice , privatim , publice, privatim, WESSEL ALBERTUS.va4ws HENGEL, Quaestiones aliquot argumenti "Theologici juventuti disceptandas proponit. Doctrinam exponit religunis, tum eight tum Divinitus patefactae." Rhetorices Sacrae vel Homdetices tradit lineamenta. Hermeneuticüm Sacram. docet. De Historiá Societatis et Relisionis Christianae commenta- tur ita, ut praecipua exponat rerum: capita, quae ab aetate canoLr M. usque ad nostra tempora fàctae sint. GERARDUS VROLTIK, IN HORTO BOTANICO, agit de plantis medicinalibus; docet Obstetriciam theoreticam et practicam 5 H Physicam plantarum. DAVID JACOBUS vas LENNEP; ptaecipua quaedam Historiae et literarüm capita tractat, vel ipsi . juventuti, exercitationis causá, disceptanda proponit; tradit Literas Latinas, interpretandis, Ciceronis Verriná sextá, Vir- gilii Libro quarto Aeneidos. " A2 Li- 4 publice, privatim , publice , privatim , SERIES Literas Graecas, interpretandis locis Herodoti et "Thucydidis quibusdam in se/ectis principum. JIistoricum , a wv rrEN- BACIHIO editis ; Hesiodi "Pheogonià, Bionis Epitaphio Adonidis et Moschi Epita- phio Bionis; explicandis Antiquitatibus Graecis. Historiam Universam ab orbe condito ad canonum mAGNunM. JOANNES WILLMET, de Ingenio Labidi Poético agit ac praecipua Philologiae mo- menta ad Disceptationem proponit : docet Linguam Hebraeam, cum institutione Grammaticá , tum inter- pretandis , ratione aetatis, argumenti et stili habitá , sensim difficilioribus V. 'T. Locis; Linguam .4rabicam , primum Grammatice, deinde explicandis selectis ex Anthologià Schultensianá locis ; Exegesin V. 'T. interpretatur, tam illustrandis B7/eazz Car- minibus, quam moderandis Exercitationibus Exegeticis ; Linguas etiam Chaldaicam, Syriacam et Samaritanam, si adsint auditores; uti et ZArabsiadis Fitam Timuri, aut Corani quaedam capita ex- plicat, collatis SchoZiis, in Corani editzone Petropolitaná exhibitis. JACOBUS HENDRICUS vas REENEN,; J ürisgEdBonue studio prodesse conabitur. JOANNES PETRUS vas CAPPELLE, partes quasdam historiae literariae Belgicae tractabit; de stilo Belgico aget ; De Poétis seculi decimi septimi Batavis disseret ; privatim, privatim , publice , privaum , pulice , privatim, LECTIONUM, 5 Historiam Patriae tradet ; Exercitationes oratorias moderabitur. FRANCISCUS vaw nzR BREGGEN, cons. rrr. tractabit Pathologicam generalem , Materiem Medicam, Medicinam Forensem. JOANNES PETRUS STEPHANUS VOUTE, exponit Mathesin 5 Physicam. Elementa Psychologiae et Logicae tradit. CORNELIUS ANNE »pzx TEX, varios locos ex Jure Naturae, Gentium et Publico tractat vel ipsi juventuti disceptandos proponit. tradit Jus Publicum atque Gentium; Jus Criminum atque Poenarum et Encyclopaediam Jurisprudentiae. HENRICUS BOSSCH 4 in rnEATRO ANATOMICO Partíum corporis humani fübri- cam ei usur explicat Operationes Chirurgicas demonstrat variasque eas instituendi exponit methodos, tradit natomiam , Physiologiam; Praxin Chlirurgicam. HENRICUS CAROLUS vax pzgn BOON MESCH, privatim , docebit : Chemiam 5 AS Phar- 6 S /EORI IT BH.'S Pharmaciam Chemicam, linguá vernaculá. Historiam Naturalem, JACOBUS vau HALL; publice, selecta quaedam Privati Juris capita juventuti disceptanda pro- ponit ; privatim, | Znstitutiones Justinianeas docet; Pandectas, duce wxsrENBERGIO, explicat; Principia Juris Ziodiermi , auctore swmALzLENZURGIO V. Cl. tradit. HENDRIK »; HARTOG,; Lector in de Wiskunde; Zeevaart- en Sterrekunde, zal Dingsdags, Woens- dags en Donderdags, des middags te ztwaa/f ure, in het klein AZudz- torium van het Jthenaeum Illustre, publieke Lessen, in het Neder- duitsch , over deze Wetenschappen geven; en dat wel in. de volgende orde: Eerstelijk over de Rekenkunde, Decrmale.Breukem en Logarith- mus-Getallen, vervolgens over. de ZMeezkunde,en | 4/gebra, en het maken der S;nus-;en QLogarithmus-Tafelen, voorts over de Platte en Klootsche Drzehoeks-mietzg en cenige Hoofd-eigen- Schappen der Kegelsnéden; waarin over de beginselen der Ster- re- en Aardribskunde; en laatstelijk over de "Theorie der Zee- vaartkunde; en wel inzonderheid over de berekening der Zenyte op Zee, zal gehandeld worden; het een of ander Stuk echter meer of minder uitgebreid , of wel met bijvoeging van eenige ver- klaring der Zeevaartkundige Instrumenten, naar mate het getal en de lust der "TToehoorders zulks:zal schijnen te vorderen. a ACTA ACTA rr GESTA i SENATU PROFESSORUM ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS. Die xir mensis Aprilis a. wpcccxxiv. V. Cl. s4cosvs vAN nHarr delatam sibi Juris Civilis cum Romani , tum hodierni, Professionem solenniter au- Spicatus est, habita oratione de zeritis Belgarum in excolendo histo- rico Juris Romani studio. Die xrv m. Junii munus Praesidis in annum sequentem a V. Cl. r. v4w DER BREGGEN, CORN. FIL. delatum est V. Cl. w. 4. YAN HENGEL. 4 n MU MATR MW v : Mum A1 Ma AM Mirum. ries ds nu | me je n.o 230907 23 La e NU jt " i 4 dl EE) ak dia nl bini M ' gnis in n A^. NUT | ety n au $i ir LU zU A uAE TBOIUNTE NE vulbud li Wr M É Ut A; WERC Es Te A. T [4 "Wok t d» DEM ES Java à d AI: tola. HR EMUM | pn d MU Ner 4i fpi NL ds ON Nun z p, Wr erdciituge dui eei | a Mec uir otn Vt S ditiis à h rdg 1 ^Y 1 U i 11305 f n n Mss AR cai Ab hi At H Y ViasQ ADAM bo Lese e an wi t age MODE ii ife Dod pe RR dM M fu an hj il "uMBR UN Tr attri wt HG Pet t " - r a diti eodeni 3h 3 ji SA g ; Pus me zeli & Pins vn nd i T (atn m ad dupéeesom , Un Eier pL) N TIR C O.B. vas gH € L-b O0 hrs bou DE JMERITIS BELGARUM IN EXCOLENDO HISTORICO JURIS ROMANI STUDIO, HABITA A. D. 12. APRILIS ANNI MDCCCXKXIV. QUUM IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELAEDAMENSIUM, JURIS CIVILIS, CUM ROMANI, TUM HODIERNI PROFESSIONEM AUSPICARETUR. ani ovem oGwaaópXa- PN wrxeedas SOUTTA iux QUAE RRTA. M QUAD. PIS "e 252 mem MEÓUT " L" t 2 mes EL won NND WU HE HESS * , " A aw CM 1] Nn m j P 20 1 MTM a idit HS ] ny LM von D L1 PU (OBRAS 2 PM ÉHddl *" A. 1j : ETT Sr dE IM M [DE " Ü " 1 z Di 7 : pon Pc onarios eunt 1 La tror MUS 1 ; AUT FAUNEUN Mv IOLRENTO J8. d «d 1e mM CA, ] * I $5 | ^ E 4 1 4 S) t 4 D S : MP. 2 T MIEE d " E ; . " Lu ' " M 1 * 1 ? ) ^ B ( Q* [TP MESS a OH 5 i á LN - vt ET. e * ! , n LI "41 ^5 b ^ "TM 1 - s i * m . 2 " 142 u £ LI 5 y ^ 3 pem 2t Lt AN v T Te * * & ^M us d B r1 i 57 l T: M n " 2 t ki d - M" t1 - e" » y ? : ct ) LT TLAd. * * — - - ' "5D TT : LAC n 2 4 i LI , d t^ QUI CIVITATI REGUNDAE ET ATHENAEO PROCURAN- DO PRAEESTIS! VIRI AMPLISSIMI! NOBILISSIMI! JUDICES ET SENATORES! VIRI INTEGERRIMI! GRAVIS- SIMI! ARTIUM ET DOCTRINARUM PROFESSORES! CLARISSI- MI! CELEBERRIMI! MATHESEOS, ASTRONOMIAE, ARTISQUE NAUTICAE LEC- TOR DOCTiSS:ME! VERBI DIVIN; INTERPRETES, PLURIMUM VENERANDI! A2 QU A- ( 4) QUARUMVIS DISCIPLINARUM DOCTORES! CONSULTIS- SIMI! ERUDITISSIMI! QUOTQUOT PRAETEREA ADESTIS, CIVES! HOSPITES! CUJUSCUMQUE LOCI ET ORDINIS! VIRI HONESTIS- SIMI! 3 VOS QUOQUE BONARUM ARTIUM STUDIOSI! JUVENES LECTISSIMI! Cogitanti € ou de optimá Jurisprudentiae Romanae docendae discendaeque ra- tione, duplex se mihi obtulit, quae in Germania viget, Interpretum scho- la; quarum altera ab historia, unde artis suae petit interpretationem , historica vocatur; altera, quae ferme hoc adminiculum repudiat , ab aliis non historica, ab alis analytica dicitur. Dogmaticam possis hanc scholam appellare; PAZ/osophazn citra historicae scholae invidiam non pos- sis. Nam et haec a Philosophia, ut aliena non est, ita nec velit haberi, Sive jureconsultos respiciam, qui huic illive scholae favent, utrique praeesse video :;:0s doctos et ingeniosos. Sive utriusque rationem propius atten- car). otramque habere animadverto, quo egregie se tueatur. Altera, quae alio 4 (ue alio tempore Populo Romano placuerunt, in unam quasi tabu- lam refert; dispersa juris placita colligit, jungit, in artis formam redigit. Argumenta potissimum ex universá quádam juris analogiá, ex jure, quod omnibus hominibus commune sit, explicat. Historici vero interpretes alia omnia! Minus occupati sunt in componendo, sed rectius fere versantur in explicando. Repetunt omnem juris notionem ex naturá hominis. Hu- mani ingenii progressus notant. "Veram juris recentioris indolem ex natura ejus, quod proxime praecessit, tamquam de fonte derivant. ' Itaque nihil non agunt, ut adcuratam ingenii atque historiae Populi Romani sibi noti- tiam comparent. Id sua maxime interesse putant, ut jura antiqua peni- tus perspiciant. NNullos non fontes explorant. Scriptores veteres evolvunt. Antrq[ra marmora lustrant. Codices juris veteris investigant. Lu Has 6 J. VAN H À L L Habebat sane, quo magnopere se mihi commendaret, historicae scholae ratio, quippe elegantior, litterarum floribus amoenior, historiae lumine gra- tior; at ambigebam tamen, essetne forte altera ad cognoscendum omnem jurisprudentiae ambitum , ad intelligendam. veram juris rationem , efficacior. Quamquam, si ipsa illa perpetua justi atque injusti , aequi atque iniqui no- tio, apud singulas gentes , explicatar demum, et quasi in lucem protrahi- iur, ipsá vicissitudine temporum et populorum fatis, non potest non eadem historica jurisprudentia, ad vcram juris rationem. explicandam , csse effi cacissima. Ut fit, dubitanti quidem mihi, sed tamen argumenta quaerenti, quibus, quae maxime placeret, eadem optima ostenderetur juris docendi ratio, ite- ram atque iterum perlustrata fuerunt interpretum nostrorum scripta. Quo facto reperisse mihi visus sum, minime novam esse hanc scholarum dis- sensionem ; exstitisse nimirum illam jam olim apud nostrates; tum vero animadverti interpretes Belgas, optimos et elegantissimos quosque, explica- tioni historicae operam dedisse. Cum igitur, ut.delatam mihi ab Amplissimis hujus Urbis Magistratibus et Athenaei Curatoribus, Juris Civilis, cum. Romani, tum Hodierni Profes- sionem rite suscipiam, verba sim fccturus, patiamini A A FLH.! ut de illa Majorum laude in Jurzsprudentia lfrstoricá dicam, quae efficacissi- mum exhibet docendae discendacque jurisprudentüae , posteris ad 1:::0ndum propositum. exemplum. Dicam igitur de meritis Belgarum in excolendo historico Juris Jio- mani studio. Wos A«4A.! me juvenem, studiorum spatia, quibus more Majorum institui solet adolescentia, vix egressum, ut solità vestrá bene- volentià audiatis, atque excusatum habeatis, si pro argumenti ubertate je- juna atque exilis mea sit oratio, obnixe rogo, oro atque obtestor! Alia A.A.! laus propria magis est personis, alia temporibus, quibus vixerunt, lis laudibus floruisse, eas coluisse virtutes, quae illà aetate, quà quis vixerit, et magni fuerunt aestimatae et bonorum omnium studio ex- cultae: ipsum hoc egregium sane cst ac laude dignum; sed est illa fere ejusmodi laus, quae non uni alterive viro eximio praecipue tribuenda sit, sed quae communis esse videatur multorum ; quae non hominem commen- det unum, sed cives ejus plerosque, universam illam, qua vixit, actatem. Flo- Floruisse vero laudibus, a sua aetate alienis, coluisse virtutes , suo tem- pore ignoratas; en illud A.A.! unde veri nominis ingeniosum et doctum, unde sapientem et justum virum agnoscamus. Quod si jureconsultorum nostrorum merita in amplificanda jurispruden- "tia ad temporis rationem, ut par est, exigatis, invenietis, semper eos, Qut perfecisse, quod alii inchoassent, aut inchoasse, quod alii perficerent, adeoque crescentem magisque in dies auctam humanitatem egregie semper in suos usus convertisse; tum vero aliquando, cum apud exteros aut re- mitteretur juris studium , aut minus apte tractaretur, illud per omnem Eu- ropam instaurasse; sed ita, ut nunc demum Jurzs studio prudentiae ci- vilis vatio conjuncta esse videretur. Juris disciplinam Belgae non minus , quam exteri interpretes , excoluerunt saeculo sexto decimo et sequentis saeculi initio. Prae ceteris totius Euro- pae jureconsultis germanam, quae fere interierat, juris disciplinam instau- rarunt sub finem saeculi septimi decimi. Itaque illius laudis, sit licet haud exigua, partem tamen sibi vindicant tempora, quibus floruere, interpretes "exteri, qui uná cum Belgis jurisprudentiam egregie excoluerunt; hanc vero sibi propriam dicit nostra haec, nostra , inquam , patria. Ut duplex est haec animadyersio, sic, sponte quasi suá, jn duas quoque partes abit nostra oratio. - Studium Romani juris ante saeculum sextum decimum , id est Glossato- rum aetate, plane erat exegeticum : in explicandá singularum legum sen- tentiá, argumentis ex aliis legibus petitis, occupatum. — Caeterum nesciebant Glossatores omnem fere antiquitatem , ipsamque Populi Romani historiam ignorabant, ut minus mirandum videatur , eos saepius ineptissima protulis- Se, quam nonnunquam ipsam rem acu tetigisse. Mutata est haec ratio ab eo inde tempore , quo, renatis in Italia litt« ris ,. quam arcta esset litteras inter et jurisprudentiam necessitudo , animadver- terant ejus cultores. Arcrarvs Italus, svnazvs natione Franco-Gallus ,. zaAsrvs Germanus, primi litterarum lumen jurisprudentiae attulerunt: eo- demque fere tempore, mutatá sacrorum ratione ac debilitatà imminutáque juris Canonici vi atque arbitrio, novum idemque maximum. exstitit ad. exco- lendam jurisprudentiam Romanam momentum. Hisce opportunitatibus, apud omnes fere cultiores gentcs, usi sunt viri docti ,. 8 3 VAN HiÁAOTL docti, ut periculum facerent, quid ad amplificandum juris studium confer- re possent. Sed nondum regionibus suis Italorum aut Gallorum, Belgarum aut Germanorum, distinctae erant scholae. talia, ut olim hominum, ita nunc virorum doctorum communis habebatur quasi patria, quo proficisce- retur, qui discere cuperet: ubi cathedrá donaretur, qui prae ceteris suae aetatis hominibus juris peritià valere videretur, quocumque tandem loco natus. Itaque, ut ceterarum gentium viri docti, saeculo sexto decimo, vitae suae partem in ltalià transegerunt, sic nostratium ibi, in jurisprudentià colen- dà, laudem maxime furdavit vron1vs zurcHEMUS AB AYTTA , nobilis Fri- sius, Alciati discipulus. Alienum est a proposito nostro A. A. H.H.! ut vobis Viri illius in expli- candis legibus admirabilem solertiam, ut stupendam eruditionem , ut stili bene latini elegantiam. declarem. Sed de illà Viglii, scholae Belgicae aucto- ris, laude dicendum est, quá praecelluit, ineptam docendi rationem mcelio- re commutans, dum ex antiquitate et historià, juris placita explicanda es- se, modo praeceptis, modo exemplo ipse suo ostendit, Hoc enim illud est, quo inter auctores historicae jurisprudentiae cum exegeticà conjungen- dae collocandus esse videatur. Quam Alciatus ipsum inire docuerat, diligenter viam tenuit. Humanio- res litteras , quibus juris studio gratiam et majestatem , rebus obscuris in- credibile lumen aecedere putaret, cum jurisprudentià conjunxit. Atque ita iamen ab illo vitio, quo notantur bujus aetatis interpretes litterati, quam maxime fuit alienus. Docebant enim illi, unde orta orta essent sZ///zcidiz atque erciscundi vocabula; ipsum illad quod süllicidii jure, quod familiae erciscundae judicio contineretur, nesciebant (*). Vidit vrcrrvs, non lo- ca tantum juris civilis difficiliora studiosis esse explicanda , sed universum jurisprudentiae ambitum esse complectendum, juris progressus esse inda- gandos, Itaque, quem deserere nondum audebat , notabat tamen suae aeta- tis morem, quo non universae Institutiones Justinianeae, sed earum partes iantum de testamentis atque obligationibus explicarentur ($)5 interpretes per- (*) C£, Vronrus Epist. nunc, Comment. tit, Inst, de testam, praemissá, p» 9a (8) In. ad rubr, Inst, de test- ord. $4. p. 1 GO: R* A p irro, 1 9 perstringit ordinis atque methodi usque ad superstitionem studiosos (1). Legum antiquarum et extra Codicem vagantium rationem habendam docet in explicandis lis, quae auctoritatem in judiciis habent. Accumnsrr sen- tentiam corrigit, qui nihil attinere' censebat veleris Juris prolixzitatem revolvere (2). Jus Romanum ab €o0, quod ab interpretibus in usum in- ductum sit, diligenter distinguit. 'Verae jurisprudentiae notitiam non a jure Justinianeo, sed ex scriptis jureconsultorum repetendam existimat. Arbitra- tur enim, » neque umquam, neque usquam jurisprudentiae studium magis » viguisse, quam apud Romanos, idque trecentis illis potissimum annis, qui » a tempore, quo ob partium dissensionem' coeperit iterum reip. per unum » consuli, ad con praxi Caesaris aetatém numerentur (dy Ta Cum vero ad duplicem fere historica jurisprudentià referatur aetatem , qua- rum altera tempora continet Justiniano antiquiora, altéra vero jurispruden- tiam postjustinianeam. complectitur, dici vix potest, utram sibi notiorem ha- buerit. "lheodosiano Codice, Sententiis Pauli et Epitome Institationum Gaji usus est, sed usi sunt his libris alii quoque hujus aetatis jureconsulti. Prae ceteris vero perceptam habuit Constitutionum Imperatoris Leonis (4), In- lerpretum Graecorum, "Theodori, "T'halalaei, Stephani , aliorum, notitiam. Basilica et explicandis locis difficilioribus ipse adhibet, et maxime alios eorum usum edocet (5). Sed nulla, cur in hac oratione lionoris 'causá nominetur, potior ratio est, quam quod primus Theophilinos Institutionum Cónimenta- rios, et justo pretio aestimavit, et cum: orbe litterato communicavit: (6); Est enim A. A. H. H.! ut meministi, hujus Conimentarii la ratio, ut "T di ,Fuirdol93 ue (1) C£. Vrerrus L1. $ to, p.s. tt * (2) In. ad 8. x. Inst, eod, S. 1. P. 9. - (3) 10 in praef. edit, Theoph, ad. Carolum V, p.2. A ,1sousvot .hhért.e s»uO (1 C4) Causam laudetarum saepius Leonis Novellarum » quae tamen euctoritatem in judiciis non "habe: rent , reddidit hancce: quod non videret, cur in antiquarum legum. intellectu: plus scholastico alicui ine terpreti , quam Imperatoriae constitutioni tribueretur, Vid. 'Gomiment, ad €. 1. Inst; quib, mod, tesi, in-' firm, 8. 3. p. 161. (5) Ita v, c,, ad S. s. Jnst. de inof. test, $.9. p. 177, Graecorum interpretatio ipsi probabilior vi- Sa.est, «qui in Constantinopolitanà scholà eruditi" veros legum sensus, per manus a majoribus accep- * tos, scriptis quoque non indilizenter tradiderint." (6) Princeps "Theophili editio est Basileensis ex officinà Frobenianá a, 1534. B 10 J. ovis AH 5LbL non tantum Graece versas Institutiones contineat Justinianeas, sed multa quoque. complectatur, quae, quamquam a Justiniano omissa, faciunt tamen ad antiquitatis Romanae intelligentiam. Quae quanti fuerint pretii, latenti- bus adhuc Ulpiani fragmentis (1) et Gaji Institutionum Commentariis, pro- ximis demum his annis inventis, nemo non. videt. Quae quum ifa sint, bene de historico juris stadio meruisse vicrivM coustat. In explicandá tamen jurisprudentià non id quidem egit, ut juris Romani progressus delinearet, aut saltem datá opportunitate singlorum. pla- citorum plenam atque absolutam proponeret historiam ; sed multos, ex igno- ratá historià oriundos, errores expunxit, fontesque melius cognovit; adeo- que ipsi cviAcro vlam indicare potuit, quà incederet, ut immortale sibi apud omnes gentes nomen pararet (2). Gestit animus hoc, quod ajo, exem- plis illustrare, qualia singulis paginis ejus scripta referunt. "Verum si indi- cavero, vrcLiUM singulis ilis paginis errores notare glossatorum; ex Cice- rone, Boethio, "Theophilo veram illustrare Institutionum atque Pandectarum sententiam ; longe rectius, quam hactenus factum esset, Interpretum voca- bula a verbis legitimis distinguere (3), aut fallor, aut perorata erit haec causa. —— Fuit autem istis temporibus in aliarum quoque gentium Interpretibus con-, spicua, quae in vrorio maxime cluxit, cultor humanitas ,' eadem historiae cum jurisprudentiá jungendae cfficacissima causa; quin vero jurisprudentiae studium, nunc demum .dignum illud, cui excolendo, et cives singuli, et po- puli universi operam nayarent, simul cum litterarum studiis extra fines Ita« liae celebrari, inque omnem Europam late propagari coepit. Floruerunt itaque hac aetate in Germaniá maroaANDEm, in Italià srco- NIUS; (1) Quae a.1544. invenerat, fragmenta Ulpiani mox a, 1549. publici juris fecit Joh, Tilius, Cf. muCo Gel Gesxh. $.184. Latuisse ea fragmenta Viglium, vel ex iis constet, quae sub finem com- mentarii laud. de cretone disputat. Nam, ut nuper ex cAz0 comm, I1. $. 164, sqq., ita jam olim ex WLPIAXO X fragm, 99, $..27. huic loco lux accessit, (3) Vroxrius a cuzacro doctissimus et prudentissimus judicatus est, cujus singuli versus singule *ihL testimonia, "Vid. cu a4 c. Obs. vn, 23.5 recit. ad 4. 14. D. de. inoff, test. (3) Ut vehementer errent, si qui hoc nostrà demum aetate fieri existiment. Cf. v. €. YIGLIVS ad & 1. Inst. de pup. subst. $. 1. p. 143. Non tamen in his, quae wsu paullatim recepta et ad do» cendum essent apta, nimis superstitiose Grammaticorum canonibus putabat esse obtemperandum, Qf, IB, ad $. zr. Inst. de hered. qual, et diffs S. 2. p. 184. O RA TIO YT wiUs, in Gallià HorrOMANNUS et mox curACIUs, quem cum nomino, haud dubitatis amplius A. A. H. H.! ipsos fontes mox diligentius fuisse ex- ploratos, litterás cum juris studio fuisse copulatas, et universam adeo juris- prudentiam magis fuisse excultam. Et vero! Non agebatur amplius id tan- tum, ut melius rectiusque vera erueretur fragmentorum in Corpore juris sen- tentia; verum etiam, ut universus iritelligeretur jurisprudentiae ambitus, at- que explorato, quid olim, quid mox, quid novissime sancitum esset, ex tem- poribus ipsis vera juris Romani patefieret indoles et ratio. Qualis autem in Galliá cvsacrvs exstitit, vix alia regio hac aetate jure- consultum genuit. In Belgis vero, latine verso "Theophilo, de jurispruden- tià historicá bene meruerat 4c. conrrvs. In Academiá Lovanensi, » so- » lidioris jurisprudentiae instaurator (1)" mox exstitit GABR. MUDAEUS, » qualem", si ipsum cvzacrv» audiamus, » neque Belgae habuissent, ne- » que umquam essent habituri (2)". Atque fuit sane hic jureconsultus, qui Philosophiae studium, atque antiquitatis peritiam, prudentissime, cum arte 'suá conjungeret. Ex ejus disciplinà profecti sunt war. WESEN BECIUS et JAC. RAEVARDUS, quorum ille in Germaniá ,. hic tum in patriá, tum in Galliá cathedram ornavit; doctus uterque; sed alter methodi, quam a ezrRo *fAwo acceptam Zazsticam vocarunt, jurisprudentiae adplicandae addic- tior, alter antiquitatis peritissimus, ut etiam a LiPsio, at quanto viro! Bel- gii dictus fuerit Papinianus (5). Quam wzszewzEcivs introduxerat, ea diu dominata est in Germaniá, juris tradendi ratio. Quae quantum cognoscendae Jurisprudentiae vere Ro- manae damnum attulerit, haud facile dixeris. In Gallià vero et pàátriá nos- rà zvrcneMII et cv7Acir, id est elegantiorum interpretum, qui Romaná 'ex antiquitate jus illustrarent Romanum , magis magisque effloruit schola. Itaque tum, ipso potissimum CcUJACIO duce atque auctore, fontes juris- prudentiae 1 inprimis antej ustinianeae denüo aperti sunt, .Gaji Epitome et frag- menta Ulpiani atque Pauli; simulque agi coepit de restituendis illis fonti- bus, (1) Cf navnorp, Ins. Jur. Rom. lit. Lips. 1809 1 n. 106, peg. 94. (2) cf rorrzzs, Bibl Belg. vol.1. p. 346." (3) C£ xvgns. oro in Praef. ad Tom, 3. Thes, Jur. Civ. p. 3o. B 2 A2 J. VOA CUN H A.L L bus, quorum non nisi indicia quaedam in Pandectis aliisque veterum aucto- rum libris exstarent, ege xu T'abularum et Edicto Perpetuo. Et in restituendà quidem lege decemvirali, post FRANC. BALDUINUM ef norrowANNux, Franco-Gallos, 3ac. RAEVARDUM, quem jam. nominavi , et ruEOD. MARCILIUM, Belgas utrosque, sed utrosque Franco-Gallicis do- natos cathedris, omnium, facile laudem 'obscuravit PAvrz. wmERuLA, Histo- riarum in Academia Lugduno-Batavá Professor, qui suo ipse exemplo pro- bavit, ab eo demum veram juris rationem intelligi , qui idem historiae sit pe- ritissimus. Puit enim hic vir eximius, qui ex scriptoribus antiquis colligeret, quidquid vel verba legis xxx "Pabularum contineret , vel ejus sententiam in- dicaret; qui lapides et marmora lustraret; quae hac ratione inyenisset, cum fragmentis, in Pandectis obviis, sedulo conferret; atque ita primus: fere, justà ratione, ipsam antiquam legem decemviralem restituere conaretur (1). Quod perficere conatus est, nimis celeri morte occupatus, wERULA, perfe- cit 3Ac. corgorREDUs, Gallus, vir ingeniosus et doctus, atque restitutione illà xir Tabularum ita nobilitatus, ut nostris quoque temporibus. saepe existi- matum fuerit, sine adcuratiore inquisitione in ejus vcrba tuto. posse jurari. De quo errore, satis confutato jam ab aliis, non est quod dicam. Sed hoc ajo, quamyis excellens hodieque videatur coruornEpr opera, habere ta- men etiam suas laudes wzRvrAx haud vulgares; qui egregie tum alios, tum ipsum quoque GoTHOFREDUM docuerit, qualis quantusque historiae atque humaniorum. litterarum, in restituendis antiqui juris fontibus, esse soleat usus. Ut xi Tabulae ipsum publici privatique juris olim continebant fontem, Sic imprimis ex Edicto Praetoris petenda erat ratio jus suum in judicio per- sequendi, Quod ab eo maxime tempore fieri coepit, quo formulae, a Prae- tore in albo propositae , vicem fere obtinerent legis actionum, a jureconsul- üis peti solitarum (2). Quamobrem non minus Edicti, quam legis decemvi- ralis notitia jureconsultis necessaria est. Itaque et hic cm possit efficere ex- per- (1) De laude wmzauraAz consentientem habemus E v. oTTONEM in Praef, laud. p. 3o, Go- THOFREDI opera eo imprimis nomine insignis est, quod primus diligentius in ipsam singulorum plaeitorum seriem inquisivit yir eximius, (2) Cf. eazvs rv. $. 3o. : Q IDA "TAiT*O. 18 . .pertus est corHornEDUs, sed non, ut in xr Tabulis eum ducem habuit, quem superaret, verum eum, cui, duntaxat ingenii acumine, aliquantam cederet, rusERTUM GrrFANIUM Gelrum, noprznr illum et cus Acrr dis- cipulum. Fuit hic fontium restituendorum curiosissimus. Oeconomiam ju- ris scripsit, ut rationem redderet ordinis in Instutionibus , Pandectis et Codice servati. Hac opportunitate universam Edicti, a Salvio Juliano in ordinem redacti, seriem indicavit. Convenire hanc seriem animadvertit cum legibus xm Tabularum, cum Codice atque libris Sabinianis. Singulas partes Rdicti persecutus est. Quid de quaque re Praetor statuisset, universe monuit, Nexum imprimis singularum partium inter se exposuit: ut dicere nullus du- bitem, eum, qui ab his perlectis ad lustrandam inde cormornrEpr seriem se conferat, eorum, quae probet, longe plurima a crirawro mutuata, eorum, quae reprehendat, haud pauca melius veriusque a errAwro expli- cata inventurum (i). Sed nulla ejus animadversio aut acutior est, aut ve- rior, quam illa, quà referendam esse indicavit Edicti seriem ad singula Prae- toris officia. Nemo vestrum est, A. A. H. H.! qui miretur, tot jureconsultos, quot ex Schola mvpAzr, alma illa germanae jurisprudentiae quasi parente, profecti sunt, quorum unum tantum atque alterum recitavi, quosque omnes recensere infinitum: sit (2), Belgium nostrum capere non potuisse. Quo factum, ut eorum plurimi in Germaniá, atque Galliá, cathedras occuparint. Sed vel .hinc intelligitis, neque exteros alienos fuisse ab illá, quam nostri jureconsulti profitebantur, humaniore jurisprudentiá. Et foret profecto ad insaniam us- que iniqua ejus, qui hoc negaret, sententia, cum post vrcrrum, uno cv- ; sd (1) Eadem fere sententia est;Clariss, RA 0 Bo DI über die Z'ers, das Prüt. Edict, herzustellen, Cip, JMag. 1l. 14. p. 3or. sqq. Unum exemplum, sed illud maxime insigne, addam, Girsmxruszz Oecon, Pand. et Ed. perp. part. ro. $, 1,, edictum de pignoribus ei, quod est de interdictis subjuuxit , additis justis argumentis, cur eo loco illud insereret. Goruornzrpus yero eodem illud ordine retulit, quo hic locus in Pandectis fuit expositus, Et constat tamen demum zUusTINIANI const Manta $.5. effec. tum fuisse, ut in medià Pandectarum parte de pignoribus ageretur, Quare recte GIFANII rationem secutus est novissimus de Edicto scriptor c. c. 1. DE wExnHE, cujus Libri tres Edicti prodiere Cellis Luntó. a, 1821. in 4to, 2) Aegre, ut alios, ita imprimis SIBRANDUM SICCAMAXM praetereo, qui sub finem saeculi sexe [i Pp : t decimi de Certumviris scripsit, B3 14 hu Y AN Eo "AN BT, qm, yaAcIO auclore, totius jurisprudentiae studium non exhilaratum tantum, sed plane commutatum sit, atque, aditis primum, aut accuratius perlustratis ju- ris fontibus, Azstorzcum exsistere coeperit. Redit igitur oratio, a quo incepit. Habent saeculi sexti decimi et prioris parüs saeculi sequentis interpretes eam landem, ut in excolendo juris stadio non minores fecerint progressus, quam ceterarum gentium jureconsulti inge- niosissimi et doctrinae laude clarissimi. Longe majorem autem, consentientibus omnibus, merentur laudem, qui saeculi septimi decimi partem posteriorem inclytis suis nominibus in hac Ba- taviá illustrarunt, neque habent fere, quo tantae laudis partem sibi vindicent , interpretes exteri. Fuit enim haec illa aetas, quá, xEwrowo et rEerswiTIO ducibus, in An- già et Germaniá Philosophiae cffloresceret studium; jurisprudentia vero aut negligeretur omnino, aut ita tractaretur, ut, quae apte et perspicue a Roma- nis essent exposita, divisionibus et distinctionibus efficerentur confusa; quae latine dicta essent, vocabulis barbaris redderentur deformia et obscura. Quip- pe, ut universa methodus erat scholastica, ita et definitiones, distinctiones; ipsa adeo vocabula ex jure Canonico, ex Philosophià quádam theoreticá, ex ipsis saepe sacris litteris erant petita, adeoque, ut ad usum temporis aliquan- tum conformata, a simplicitate tamen atque elegantià, quá Romanorum scripta tantopere se commendant, quam maxime aliena. Unus rnzisNITIUS; ut Philosophus egregius, ita, habiti ratione temporis, juris probabiliter pe- ritus, intellexit saltem methodum, quà Germani utebantur, esse ineptam. TuHowasrvs autem, vcl hocipso, quod jus Romanum, summá licet inju- rià, continuo carperet, atque id omnino ageret, ut nullam ejus in Germaniá csse auctoritatem ostenderet, illud effecit, ut qui ab eo dissentirent ipsam ju- ris historiam , imprimis recentiorem , attendere debuerint. Franco-Gallis praeerat hac aetate rtupovi1cvs xiv. Novistis A. A.! quant- opere ejus rcgno florucrint litterae, quam multi et Poetae et prosae orationis scriptores cxstiterint, qui nominis sui perennia reliquerunt monumenta. | 'T'e- netis regias illas societates, artibus et doctrinis dicatas, ab co, aut insüitutas, aut publicá pecuniá adjutas. Scitis doctas illas ephemerides et lexica, maxime historica, hac actate scribi coepisse; ingentem veterum scriptorum numerum in ORA. ELO 15 in Francicum sermonem versum fuisse; denique, ut de arte nostrá dicam, leges et edicta hoc tempore de jure hodierno esse condita, quorum nonnulla ita fuerunt egregia, ut in juris Gallici Codicibus novissimis eorum vestigia hodieque reperiantur haud pauca. At vel sic tamen, post coruornznos, jacuit in Gallià quoque historicum juris Romani studium. Ut scriptores ve- tcres ex translationibus, ita jurisprudentiam ex Edictis regis, id est ex re- motissimis a fonte rivulis, hauriendam censuerunt. Alia A. A. H. H.! omnia in patria nostra deprehendimus. Fuit in e4 tam, ut apud Anglos et Germanos, Philosophia, maxime naturalis, in honore; studium sermonis patrii minime neglectum ; Juris vero Belgici Prudentia quae- dam, auctore cnoT1o, nata simul et adulta. Sed. praeterea. (vereor A, A.! ne ambitiosior videatur oratio, dicam tamen. quod sentiam), quasi apud unum populum omncs.simul doctrinarum laudes ostendere voluisset summus nostrarum rerum. Arbiter, in patriá simul, et artes, et litterae humaniores, et jurisprudentiae vere Romanae floruerunt studia. Quin hisce laudibus do- mesticis accesserunt quoque eae, quae externam honestarent populi nostri conditionem, belli pacisque hoc tempore arbitri! Sed de his quominus dicam , et hujus loci ratio et mea me prohibet infantia. Redeo igitur ad jureconisni- tos. nostros! Ut in ceterá Europá ex compendiis et commentariolis, vel /reto Dazico, ut jocabatur. nginwiTIUs (1), szernendo suffecturis, juris Romani pete batur cognitio, ita in patriá quoque melius adhuc, de singulis jurisprudentiae cognoscendae adminiculis, meriti fuerant interpretes, quam: de commutandá ipsá discipliná juris , atque explicando universo. jure Romano, ex: populi Roma- ni ingenio, moribus, fatis. Neque hoc ipso tempore illud egit, aut &cxxvs, aut voEeTiUs, quos honoris causa nomino, ut ex ipso Populi Romani inge- nio, jus Romanum civile illustrarent. Uterque voro cum de excgeticá et dog- maticá ratione egregie meritus esset, exstitit demum, qui novae viae ineun- dae et auctor et dux esset, cz. woopTrUus, egregium mox laboris socium nactus ANT. scHULTINGIUM. Lieet igitur alii jurisprudentiam intuerentur, veluti zzmórem eodem impetu de coelo delapsum ;. aut tamquam raras e (1) In mová meth. disc. docendaeq, jurisprud, Part, spec, $.61, Est illud opuseulum editum in Z/es, jurispr. Javen., quae prodiit iVeap. a, 1754, 16 JY. "wo AN InÓA OL I e terra natum proximá nocte (1); recordabantur illi, pu/cherrzmam hanc artem. non esse natam uno alterove die; neque ab unius ingenio, eádemve opportunitate profectam, sed pro reip. moribus, commodis , difficultatibus, sensim esse auctam (2). Itaque ex iis moribus, commo- dis, difficultatibus reip. Romanae penitus cognitis, omnem pendere intellexe- runt juris interpretationem. Incredibile dictu est A..A.! quantá diligentià Nooprrvs scriptores et ve- teris et recentioris aevi, ne ipsis quidem Ecclesiae patribus exceplis, hoc proposito perlegerit, iisque in doctrinae suae commodum usus fuerit, ut vix miremur exstitisse nuperrime, qui illum ingenii subtilitate excelluisse nega- ret (3). Viderat nimirum iste, stupendam, qualem in woonrro suspici- mus, doctrinam haud facile apud. alios cum ingenii acumine junctam in- veniri. .De illo ingenio xoopnT1r non est, cur amplius dicam, qui bene tem- perati historici juris studii, cum scmvrTINGrIO, auctorem ipsum exstitisse indicaverim. Hoc autem ambigo, utrum sermonis elegantiam et gravitatem , an vero magis rerum pondus in ejus operibus demirer. Quam opportuna et sobria tamen est ejus ad scriptores veteres, ad marmora et lapides, provo- catio! Quam longe diversa ab eorum, quos vrcrrus notat, Interpretum ratione, qui litterarum studium non juris studio socium adhiberent, sed pro Jurisprudentia Grammaticam docerent! Quantopere ejus scripta legentibus placet, parum frequens, sed cum eflicacià semper adhibitus ab co, Basilico- rum, et Harmenopuli, et Interpretum Graecorum usus! De animadversio- nibus autem NoopTrir, et praeclaris, et novis, ex historicis illis disquisitioni- bus sponte enatis, non dico. Principum rescripta: ad. facti speciem revocata taceo, Ex legum quidem inscriptionibus ille prae ceteris parum adhuc intel- lectam: fragmenti sententiam , saepe facili negotio ita explicuit, ut hoc tantam mirum videatur, non cuivis idem jam olim in mentem venisse. Quid quod idem (1) Cf. xoonr., Orat. de caus. corr; jurispr. p. m. 5o6, a et ), (2) I». Or, de civ, prud. p. m. 503 a et 5. Add, praef, Julio Paulo praemissa. Jurisprudentiam potiore sui parte historicam esse disciphnam, a cognitis juris progressibus pendere totam, eleganti oratione de Jurispr. histor., a 1712, declaravit scuu rn TING1iUs. Vid Jurispr. antejust. p. go8. sqq. (3)C.c. x. nz wxvuE oper. supra laud. p. ro. Melius veriusque de woonmir meritis exis- timavit clarissimus, nuper fato functus, BAuEoLD, über dio Pers. das Pr. Edict, herzust., Civ. Mage 10. 14. p. 3og et 3c8. ORATIO 17 jdem primus duplicem ejusdem fragmenti sententiam reperit, cum alia fuisset mens auctoris, aliud ejus verbis indicare Tribonianus voluerit! Et haec ta- men omnia, uti summa sunt, ita minimam partem ejus laudis explent. Fuit enim xoonprrvs, qui primus interpretationem historicam in perpetuo ad Pan- dectas Commentario adhiberet. Fuit idem, qui de colligendis et in pristinum splendorem restituendis Edicti fragmentis non minorem apud posteros gratiam iniret, quam eirAxIvs et corgornEDUs, indicato universo Edicti ordine! Quantum vero À. À.! in hoc genere, cujus perpetuam dicere solebat se cu- ram habere (1), ingenii cernitur acumen! — Ab ipsis Edicti verbis semper fere accurate distinxit jureconsulti interpretationem. — Nihil exponit, nisi addita probatione, saepe quam maxime ingeniosa. Ubi res incerta est, et hoc ip- sum ingenue profitetur, cum non magis ex splendido sed incerto commento gloriam quaerat, quam ex confessione ignorantiae reprehensionem metuat ( 2). Sic Noonprii nostri non exemplo tantum, sed et ipsis adeo sententiis, qui postea.in restituendo edicto occupati fuerunt, usi sunt Interpretes (5). GzR. Nooprro praeter haec omnia AwT. scuuLTINGII debemus institu- tionem. Dogmaticam ille jurisprudentiam à BocxELMANNO €t VOETIO ac- ceperat. Sed litterarum studia, quibus ita, Graevio duce, operam dederat, quasi nihil aliud per omnem vitam esset acturus, illa igitur studia ut ad il- lustrandam juris disciplinam adhiberet, ipsum docuit xooprrivs. Hunc vi- rum, ab eo inde tempore, scuvLTINGivs patris fere loco habuit. | Ejus vestigia ita pressit, ut dubium videatur, an non ipsum magistrum praeverte- rit! Sane non minore, quam is, litterarum peritiá excelluit. Cum 'T'heolo- gis Graecis et Latinis, cum Basilicis et Graecis Interpretibus, majorem for- tasse necessitudinem contraxit. Emendationes et animadversiones non minus ingeniosas ejus habemus , quam woopTrr. Sed hanc sibi ex exegeticá et dog- maticá institutione retinuit utilitatem , ut magis sobrius fuerit criticus , neque si quid rectius aut elegantius scribi potuisse animadverteret, continuo medi- cinà opus esse putaret. Nullum autem Interpretem tanti, quanti Cujacium fe- (1) In praef. Comment, ad Pand. (2) Cf. imprimis ejus Comm, ad tit. D. de condict, tritic. 133. " (3) Cum universo hoc loco conferenda est celeberr, u, y. AR X TZE NII oratio de —— jurie Romani 4ntecessoris fórmá in GER, NoonDrIO JVoviomago spectatá y a. 1738. pag. 31. sqq. C 18 pnpoU0yLUAXZXZMSTL'. fccit; Hunc mazizmum Romanae jurisprudentiae, dicere solebat, anti stitem, vindicem et adsertorem, nec minorem qualiscunque historiae et vetustatis indagatorem, quo nemo umquam rectius omnia optimi Interpretis munera adimpleverit, nec ullus umquam tantum sive flo- rum, sive bonae frugis juri civili intulerit (1). Quid igitur miremur A. A.! scHurLTINGIUM Sprevisse receptas illas opiniones, quas verae legum sententiae contrarias videret, unice attendenda veterum fragmenta judicasse , denique omnium diligentissime ipsos juris fontes adiisse. Summo itaque jure et » uno omnium ore", vel ab exteris," » Batavorum dicitur cv3Actus, » in jurisprudentid historicá verissime Princeps (2)". Et sane quis est, qui in promovendá historicá jurisprudentiàá universá, maxime in restituendis juris antiquioris fontibus, cum eo comparari possit? Editá JZntejustinzaned illá Jurisprudenti4, quà jureconsultorum extra Pandectas vagantia fragmenta continentur, quae perpetuis ille notis illustravit: illà, inquam, collectione , multa explicita fuerunt, quae vel nemo adhuc intellexerat, vel de quibus ex corimentariis.'Theophilinis subdubitaverant modo viri docti. Ab eo inde tem- pore in omnium manibus versatur illud opus, et unam si excipias libri inscrip- lionem, quae nescio quid pluris ostendere videàtur, quam liber ipse conti- neat (3), nihil in eo invenere, nisi quod laudibus extollerent, Interpretes Belgae et exteri, antiquiores et novissimi! Et vero quanti pretii sint illae notulae, nunc demum inteligimus, cum ea, quae sagaci ingenio conjecit scHULTINGIUS, nuper repertis ills cAzr Commentariis egregie confirmari videmus (4). Sic habuerunt woopr1vs et scuvLTINGIUs dotes uterque egregias, sin- guli tamen suas. Ipsa rerum tradendarum ratio non minus in utroque erat diversa. Nooprrivs omnia copiose, luculente, eleganter; stuurTINGIUS breviter, apte, acute. "Tertius his scholae historicae condendae Duumrviris accessit coRN. By N- XERSHOEKIUS, non minus antiquitatis peritià, quam critic arte insignis. p Ne-- (1 In orat, dé opt, gen. Duerpr; Jur. Civ. (2) Cf. naugorp, op. laud. n. 182. p. 142; TT | (3)- Cf. nueo, Jurist, Encycl; S. 163,,. Rechisgesch. $, Y4., Gel; Gesch. 8. 362. (4) De aw. seuurTINGLO, altero Griibiny futuri. zÀntecessoris exemplo. orationem habuit arn, &aXE, Day. a. 1789, ORATIO 19 Neque. vero. me. fugit AA. H..H.! esse qui, quod .de NooDTIO et scHUL- rixcro ultro; profitentur, illud de pyxxgnsnozxrio praefracte negant, qui- que ut criticá arte eum. excelluise non infitiantur, AZszoricae tamen juris- prudentiae minus eum. gnarum. fuisse existimant (1). Sed hic quidem locus ab alio nuper cst occupatus (2), et ipsam illam, qua nvxkERsmHor- xrvaM.ornant, critici acuti et sobrii laudem, nisi qui litteras et historiam pe- nitus intelligat, nemo potest consequi. Sed nimirum svxxzRsHoEk1o ye- rissima haec sedebat sententia: et litterarum et historiae et ommis omnino antiquitas peritiam a jureconsultis esse adhibendam , ut inde artis suae ple- niorem petant intellectum ;; cavendum vero esse iisdem, ne sic in alia castra .wanseant et pro juris studio litteras amplectantur (3). Ut autem xoonrrzus in restituendo Edicto, sonu1TINGrvs in explicandis antiquae jurisprudentiae fragmentis, suam uterque habuerunt provinciam, ita sy Nx ensmoExrvus id imprimis videtur effecisse, ut huic studiorum generi jungeretur semper exe- gctica illa ratio , quà ipsa legis verba attendantur, neque, nisi justissima cau- sa sit, facile eorum admittatur emendatio. Satis praedicare nequeo A. A.! quantum jurisprudentiae inde accessisse videatur emolumentum, quod cum Antecessoribus illis praeclaris eodem tempore vixerit, qui juris usum practi- cum quotidie videret, ipse in theoreticis studiis versatissimus Curiae Hollan- diae praeses. Aut enim fallor, aut ita cautum fuit, quominus jus nostrum illud pateretur detrimentum, quod, ex mere theoreticá juris contemplatione €t hinc audacius insurgente criticá, verae jurisprudentiae afferri solet. -; Longe plures hac aetate fuerunt Interpretes Belgae, qui eadem studia pro- fitebantur, quos tacitus praetereo, ne vestrá abutar audiendi patientiá; tum vero etiam, quoniam eorum ratio ex illà xoopmir, et SCHULTINGII, de quibus tamquam principibus et novae disciplinae auctoribus ,. paullo copiosius dixi, intelligi potest. Urgrcvs nusrnvus in Frisiàá, a Wissenbachio accep- tam, dogmaticam rationem litterarum. humaniorum. lumine egregie illustra- Vit. Jo. onTW. WESTENBERGIUS, licet in restitutione Edicti pleraque NOOD- (1) Vid. uauBorp, op. laud, n. 183. p. 143. ; (22 Cl. x, u. Pur 1iPszE, Professoris Franequerani, quem honoris causa nomino , orationem respicio , de cons. nzwxrnsuo£xio, habitam d. r.oct. a. 1822, Vid. ibi imprimis p. 13. sqq. (3) C£. praef» opusc. de cultu relig peregr- apudRom- C a 20 J. Y ACN ÉOArHUL woopTro debere videatur, et in PrZnczpis Juris Civilis, pro more eorum temporum, non minus ad leges Romanas, quam ad sacrum Codicem pro- vocet, id tamen 'git, ut ipsas Jurecónsultorum referret sententias. Quod quantam vim habuerit ad revocandam paulatim vere Romanam juris discipli- nam pro scholasticis barbarisque et vocabulis et distinctionibus, nemo non videt. Qui singulis legibus ex antiquitate explicandis bene de historico studio meruerunt, Interpretes bene multos (1), non commemoro. Ex ceteris gentibus Itali soli hac aetate, juxta Interpretes nostrates, hono- ris causa nominandi sunt. GnavriNAx quidem obiter indico jureconsultum in primis elegantem; gestit vero animus eum hoc loco memorare, quem, simil- linum wooprII, Vestris etiam omnium animis, jam obversari puto, 70s. AvERANIUM, Antecesoem Pisanum, summis eum laudibus inclytum: Quid vero, si et harum laudum partem sibi vindicant nostrates? Fuit enim HENR. BRENKMANNUS nostras, qui AvERANII Scripta, nondum edita, primus justo pretio aestimaret. Fuerunt NoopTIUS Cl BYNKERSHOEKIUS; quibus illa vehementer placerent. Denique fuit ogg. xoopr1Us, cujus con- silio illa Lugduni Batavorum prelo subjicerentur (2). Equidem nescio, an aequissimum illud xooprrr judicium de scriptis ilis, quae fere sola, cum ipsius scriptis comparari possent, viri ingenium humanitatis studiis vere ex- cultum , disertius etiam quam perennia viri scripta, declarent! Ad finem vergit oratio! A civibus nostris de jurisprudentiá ex historià il- lustrandá jam pridem fuisse cogitatum , in patriá nostrá historicum jurispru- dentiae studium imprimis excultum fuisse vidimus. Quid si hujus laudis pos- sessionem , a majoribus sibi traditam, diligenter tuiti sunt posteri? Quomi- nus singulos hujus laudis assertores, superioris saeculi Interpretes, oratione persequar, tum ipse magnus eorum numerus me retinet, tum non obsoleta harum rerum apud vos memoria. Nam quis vestrum est, qui nesciat , quantá antiquitatis cognitione excelluerit zacnARIAs HUBERUS, dignissimus ile xoonrrr discipulus? Quis qui ignoret, quantum BRENKXANNI dispu- iatio de legum. inscriptionibus, 140. voonpAE commentarius ad /egem j Fal- (1) Jac. rzR 1zox1UcM, alios. (2) Cf, Praef, , quae Av ER ax 11 Jnterprez, juris praemissa est. OnRIA 'T.I:0. 21 Falcidiam, ^»RAs. wiELINGII Jurisprudentia restituta (1), ad co- guoscendam juris historiam contulerint? Meministis item cERr. scmeLTIN- GAM, GER. MEERMANNUM, HENR. JOANN. ARNTZENIUM, àlios (2). Me- ministis prae ceteris, Amstelaedamenses! civem vestrum, nen». NooRD- xrERKIUM; qui, cum omnem vitam tuendis civium suorum commodis dicas- set, pauca quidem, sed ea eximia ad juvandum historicum juris studium- re- liquit scripta. Unus erat, qui virum immortalem aequaret ggg. CANNE- crIETERUS, alterum illud in historicá jurisprudentià saeculi superioris insigne lumen (5). Juvat hic NooRDkERKIUM Cum NOODTIO, CANNEGIETERUM cum scHULTINGIO Conferre. Nam et observationes illae civis nostri ad om- nem juris Romani antiquitatem et historiam pertinent, et scripta ejus aemuli imprimis fontes juris antiqui rectius intelligendos respiciunt, et ipsa oratio in altero plena cst et elegans, in altero brevis et acuta. Sed non habuerunt illi, cur imitari conarentur, aut NoopTIUM, àut scHULTINGIUM, aut quemvis alium. Ipsi sponte suá, cum ad naturam eximiam accessisset conformatio doctrinae, eandem viam censuerunt ineundam , quippe quae una prae aliis vera esset et probabilis. Accedo tandem ad ea, quae nostram aetatem proxime praecesserunt, tem- pora. Recordantur plerique vestrum , qualia illa fuerint, quam civilium mo- tuum ac turbarum plena, ut doctorum virorum alii ex scholis suis evocati fuerint, ut rempublicam capesserent, alii suis muneribus privati. Non po- tuerunt non haec tempora, ut ceteris disciplinis, ita juris Civilis quoque stu- dio magnopere nocere. Sed edidit tamen conw. cvir. nnoznivs disputa- tiones suas praeclaras de effectu religionis Christianae in Jurispruden* iiam Romanam. Et in Academiá Lugduno-Batavá Civilem Prudentiam do- Cui DION. GODEFR. VAN DER KEESSEL, Cujus disciplina, ut uno omnium ore laudibus extollitur, ita nobis etiam in hac oratione celebranda est, tam- et- (1) Edidit idem Fragmenta Edicti perpetui, im usum. lectionum publicarum. C2) Floruerunt enim hac aetate longe plures bene de juris antiquitate merentes: 20H. 3E &s1us, suá sententià de graecà Corporis Juris origine merito notatus, sed idem Basilicorum peritià insignis; BALTH, BRANCHU, obsrz, in jus Rom. auctorj SACCO HERM. AB IDSINGA, insignis legum antiquarum ine terpres; MATTH, ROEYERUS, primus /7agm. de jur. speciebus et manum, , Graece editi, auctor, (3) Fratrem habuit 20AN N EM, animadversionum in. Ulpianum atque Collationem LL. Mosaic. et Rom. auctorem, C 5 22 Jj WR HH4JAOL L elsi analyticorum magis, quam historicorum scholae similis fuisse videatur. Quamvis enim ille ex Philosophiá maxime jus civile explicari oportere cen- suerit, ne vel sic tamen omnem. historicam jurisprudentiam neglexit. — Est enim haec laus nostrorum Interpretum, ut non facile uni alterive scholae 'se quasi mancipari patiantur, sed, exploratis aliorum opinionibus, propriam sibi in unoquoque genere éam efficiant sententiam, quae, misso partium stu- dio, maxime probabilis esse videatur. Hac laude conspicuus etiam fuit longe celeberrimus vir nmgNR. coNsT. cRAssUS, cujus elegantiam et veram omnis antiquitatis notitiam spirant omnia quae reliquit scripta. Itaque fucrit ista ckAssI nostri sententia, non magis ex historiá, quam ex Philosophià repe- tendam esse omnem Civilis juris cognitionem, Fucrit con Assvs ille, qui non tantum nvcowNrs cmorrr exemplo Philosophiam Jurisprudentiae adjungen- dam existimaret, sed hanc ei solertissime semper ipse adjungeret; quam qui- dem Viri immortalis laudem nuper.eximie vindicatam audivimus (1). At, ut ipse historiae peritissimus, eam Jurisprudentiae explicandae adhibuit cn As- scs, ita praedicavit olim: Azstoriarum imprimis cognitionem. jurecon- sulto summe necessariam esse; non tantum quod magnis exemplis il- lustris et ad prudentiam, domi forisque utilem , comparandam uber- rima. sit, sed etiam, quod cujusque civitatis rationem et originem necnon legum. et consuetudinum. initia, consilia et mutationes osten- dat (2). Recte quidem ita ille, praeclarae nostrae scholae, e superioribus et jam fato functis, vindex ultimus, cui doctrinae elegantiá et ingenii acumine haud plane dispares ctiaomnum superstites esse Jureconsultos, est sane quod Patriae gratulemur! X Videtis Viri Amplissimi! qui Civitati regundae et Athenaco procurando praeéstis, quid de nostrorum Jureconsultorum meritis in excolendo historico juris studio sentiam! Intelligitis igitur, quam mihi a Vobis datam esse pro- vinciam, existimem! Eam nimirum, in qua cRAssr Vestri; KEMPERI et REE- (1) A Claris. x Ew Pzno in laudatione cnassr nuper recitatà, in conventu Classis tertiae Instituti Regii Belgici, publice celebrato. 2) In Orat. de perf. Jurec. formá in Hugone Grotio spect, Amst. 1776, iu. 4to, p. 33. Ceterum merito laudavit cn assu nostrum Claris, wanakozmrc, Prof Leod. in Comm. Jur. Civ. Lurod, p. 104. DMEPE WR T * 23 &EENENI Sequendum mihi exemplum proponerem, eádemque, quà illi, in literatissimá hac civitate, vià insisterem. Quod si, et doctrinae celebritate, quae mihi nulla est, et ingenii acumine, quod quam in me exiguum sit haud ignoro, vix ac ne vix quidem dignus esse videor, qui in corum locum succe- dam; at tamen ita, Viri Amplissimi! Vobis velim persuadcatis, nihil me per totam vitam antiquius, nihil honestius, nihil denique sanctius habiturum, quam ut, Si tantorum virorum laudem aequare pro meá mediocritate non con- ügerit, laborum certe et studiorum imitator atque aemulus exsistam. O prae- claram meam vitae conditionem, cui in amoená licet civitate, at remotiore tamen ab Urbe natali, mearum rerum sedem vix collocanti et causarum pa- irocinium vixdum recipienti, nihil denique tale opinanti, Vestro beneficio, in hac, at quali et quantá civitate! honorificentissime illad munus oblatum Sit, cujus fatio id unum 'exigit , ut in tali civitate, apud. cives, familiares, cognatos, in iis studiis, quae mihi prae ceteris semper in deliciis faerunt, vitam meam collocem! Quod igitur petendum a Vobis mihi restat, hoc est, ut, quo et puero, et adolescenti, et juveni frui mihi contigit, eodem dein- ceps quoque benevolo Vestro animo, me complectamini ac sustineátis! Est illa more Majorum recepta consuetudo, ut, muncris auspicandi causá orationem habenti, publice profiteri liceat, per quos ad qualemcumque doc- trinae fructum pervenisse se, et existimet, et gratus agnoscat. Itaque tu si- nas, velim, Pater carissime! ut, hac doctorum hominum frequentiá, te primo loco Praeceptorem meum compellem! Fuisti tu mihi auctor studiorum ,. dux vitae, amicus certissimus ; ut longe arctior etiam tecum mihi grati animi ,. quam naturae, quae arctissima est, intercedat necessitudo. Quod si igitur et mihi et fratribus bona evenerunt haud pauca, unum illud summum est ,. quod 'Te habuimus eundem vitae auctorem, vitaeque bene instituendae adju- torem! Equidem sentio! Virorum optime! mihi nunc imprimis, quasi in conspicuo zmagis loco posito, tuis opus esse consiliis! Illis igitur me carere non patiare! Quibus, quo diutius fruar, ut per longam etiam annorum se- riem , uxori, liberis, litteris et Civili Prudentiae salvus sis, Deum Opt. Max. enixe precor! "^ Ad. Vos me converto,. Viri Clarissimi nuper Praeceptores! nunc Collegae: Conjunctissimi! Sed Vos cum intueor, nescio quo paceto,. quae vobis dicenda habebám bene multa, fere excidisse videantur. Ut enim. Vestra in me col- j la—- 24 Am V A N HaApnb L lata beneficia cogito, de his solis ex animi sententià dicentem, dies me defi- ciat. Ut vero meam inscitiam cum Vestra eruditione confero, ut aliquid probabiliter efficiam, Vestrum mihi implorandum esse auxilium intelligo. Quamquam "Vestrae laudes meo non indigent praeconio! Egregie vero Vos de me esse meritos, sciunt quicunque talem, qualiscumque sim, unice, me ex vestrá disciplinà exstitisse non ignorent! Tibi imprimis, Clarissime vaw nEzxEN! Civilis Prudentiae debeo insti- tutionem. Si jure premenda Majorum vestigia existimo, si umquam, longo licet intervallo, Majorum exempla secuturus sum , omne illud tuum est! Quin ipsum illud munus, quod suscepi, non citra omnem tuam comméndationem mihi oblatum fuisse, jure suspicari mihi videor! Pro tot et tantis beneficiis, quam unam tibi offerre possum, grati mei animi publicam accipe testifica- lionem. Scio, quam longissime a tuá me abesse litterarum et juris peritiá. Sed qui hoc ignorare non potuerunt, egregie et mihi et scholis meis pro- spexisse videntur Proceres, qui tibi, rude donato, munus docendi integrum reliquerunt, $Sinas igitur, discipulus a magistro, amicus ab amico petam, ut consiliis, et praeceptis, ct auxilio tuo mihi, ut adhuc, ita deinceps adesse haud dedigneris. Ceteros Praeceptores cum respicio, BOSSCHAM, CRASSUM, SWINDENUM aegre desidero! Quanta illa Athenaei nostri lumina intra breve tempus ex- stincta! Quo magis est, ut vos superstites esse gaudeam , Praeceptores cele- berrimi! vAN DER BREGGEN, VAN LENNEP, YAN CAPPELLE, €t DEN TEX! Te imprimis, Clarissime vAN rENNEP! cui illud munus obeundum est, quod arctissimo vinculo cum nostro cohaeret, si quidem jure a Majoribus existi- matum est, nisi ex historiá, et litteris, et antiquitate Jus Romanum interpre- tari se non posse, ''e summo semper flagrare litterarum amore, atque eà frui valetudine, quae Te fructus ex tuo illo studio colligere patiatur, impense gau- deo! Sinas quaeso, ut semper Te Praeceptorem colam, atque, ut olim ex iustitutione, ita nunc ex tuá, quà utor, amicitià fructus capiam uberrimos! 'lTecum vero, Clarissime nEN rEx! ut, si possem, sanctissimum amicitiae foedus inirem, et nostra utriusque actas, et munerum ratio, et notissimus mihi ille animi tui candor suadebat. .At vero quam omnem exspectationem meam superasti, cum ultro mihi tuae amicitiae spem fecisti, eamque sic deinde confirmasti, ut, quod cyenit, unum fore eundemque nostris studiis pro- Q BA T.I Q. 25 propositum finem augurarer. Habet ejus amicitiae partem, quem mihi na- tura, tibi adfinitatis vinculum fratrem dedit. Prosit illa studio, quod omnes profitemur! Quantum ad me quidem pertinet, Vobis, germanam jurispru- dentiam excolentibus, Tibi, scholas nostras discipliná tuá promoventi, omni- bus viribus me adfuturum fide meá promitto. Vos omnes, Viri Clarissimi! ut summa me benevolentiá in Vestrum ordi- - nem recepistis, ita eádem quoque me deinceps complectamini! Deus Opt. Max. Vestris familiis, civibus, universae litterarum reipublicae, diu vos ser- vet incolumes! Vobis autem, Juvenes optimi! qui juris studio operam datis, ut aut me, aut studia mea commendem, nihil opus esse videtur. Quales enim multos Vestrum jam olim cognóram, tales Vos omnes compertus sum, id est studio- rum diligentà et animi modestià conspicuos! Pergite igitur, Commilitones optimi! ut coepistis! Majorum vestigia premite! Juris Civilis explicationem , ut ex Philosophiá, ita vel maxime cx litteris et historià petite. Me vero duce studiorum, eodemque amico utimini! Quidquid in me aut ingenii, aut doc- trinae, aut diligentiae sit, id omne Vestrum fore polliceor! Vue verti o OS PEST EN » ^N - M " * : tiat BT tri M ^L fe p: p reto na is st Ur jn nma /tus wif "ui Ji sPotigae is espe gi ji^iooón: srt Mél | (oo ox cai .;. fenibule ida. bl, . sunl abe ab gE ID nung ^ el "t "téngailitéttatk] ' Gay Mss ^e banno nebat s i.e esu pb na Ata Midi Pigetii siliginis kon DEA boom. bis tnit 9p hir: 1 i pie ] MNT ^ VS " nor dex iv Mulc "T TY Hw ire, 7 PIRHei AP m ai Meet t Hil cum Meu o3 E ida y Ero ML ds n "p ams jo js fr lw TARLMS in T. " kis iid ;] , ^ are * ^ ite, Kip it MA. E l NI. " [n aet. dd : b va » E. PULO nur id " DH SICIEEM SE T 4 3 L : 1 LECTIONES IN SEMINARIO EVANGELIGCO.LUTHERANO HABITAE, iude a feriis aestivis anni mpcecexxiv, usque ad ferias aestivas anni wpccexxv. D. JO. THEOPH. PLÜSCHKE, Prof. Ord. Isasogen tradidit in universam theologiam, ejusque partes omnes. ac sin- gulas, Matthaei Evangelium interpretatus est, habita simul aliqua ratione har- moniae quatuor Evangeliorum. Theologiam theoreticam exposuit provectioribus ; subiuncta dogmatum brevi historiag CHRISTIANUS HENR. EBERSBACH, Prof. Extraord. Theologiam naturalem docuit. Homileticam tradidit, et commilitones occupavit in orationibus sacris com- ponendis, dijudicandis, recitandis, simulque de munere sacro prudenter administrando disseruit. LS snam E nA lo: E cvinoene mes cc : BE "eo Res incus Roin t T n fios dn 2 wnnio uin nip stillen Ll ^mi j V4 de IATER Via M d C E Hu - ing u P. BLU " zH " Pay " tst fscciin Eupils has etu du» xn fh. : ; n i XT At "mr : x Jut ravi qus : fes sizope"undeljeso rà | fiveqiicao iude ^ei hr Tq-eYion "ioniat v) ins celbanjisen ! i P 1 ' MI L b pei d Pee, Di d EDS SUR. X ec -. 2. pae ones Ap m mV mr Sane 9 Prae: n aont er ES ar LETS m Lp IA PES aS Mar m ut DAT iin ze ecc yz