um

tr e

i ate ze

i

DERI

"i nt

ERI

i M.

Medal

i el

ANNALES

ACADEMIÆ LEODIENSIS.

ANNALES

ACADEMIE LEODIENSIS

A. MDCCCXXYI-MDCCCXXVII,

Richardo Tan Nees, CObetote QSCagnifus,

ACTUARIO.

LEODII, APUD P.-J. COLLARDIN, ACADEMIÆ TYPOGRAPHUM.

999999990990909099990999990990999990900900909900909099909999909099900909000909

INDEX

` EORUM QUÆ HOC ANNALIUM VOLUMINE CONTINENTUR.

Nona Curatorum Universitatis Leodiensis.

Nomina Professorum.

Series lectionum in Universitate Leodiensi habitarum.

Judicia Ordinum Academicorum de responsis ad quaestiones anno 1826 pro- positas.

Programma certaminis litterarii anno 1827 propositi.

Series dissertationum inauguralium anno Academico 1826-1827 publice defen- sarum.

Rucuano: Van Rees Oratio babita cum Academiæ regunde munus solem- niter deponeret.

V. Fonmaxx Oratio inauguralis.

Commentatio BexEpicri VALERIUS ad questionem mathematicam. ` Commentatio Purzrprr Homrow ad quæstionem physicam.

Commentatio Isaacr Buscu Keiser ad questionem litterariam.

Commentatio Garor: BEvING ad quæstionem historicam.

Commentatio Perr: Josepur Lemoine ad quæstionem philosopham.

Commentatio Henrıcı Lroronp: MorELLE ad quæstionem medicam.

090909990900099990009009099090090909090000009000009000090000000900909090090009000009909

CURATORES

ACADEMIZÆ LEODIENSIS.

ALEXANDER COMES DE LIEDEKERKE, Ordinis Leonis Belgici Eques, provincie Leodiensis Gubernator, Curatorum Collegii Præses.

CaroLus-HENRICUS BARO DE BnoicH, ab Ordine Equestri provinciæ Leodiensis. uii

FnEDERICUS ROUVEROY , a Comitiis provincie Leodiensis, idem Scabinus Leodii. -

DIONYSIUS DE MELOTTE DE ENvoz, Ordinis Leonis Belgici Eques, Leodii Consul.

OLiv. LECLERQ, Ordinis Leonis Belgici Eques, Procurator Ge- neralis.

J. WALTER, Ordinis Leonis Belgici Eques, Collegii Curatorum Secretarius, idemque Inspector Generalis Studiorum.

09009000000000000000000000000000000900000000000000000000000000000000000

PROFESSORES

HOC ANNO DOCENDI MUNERE FUNCTI.

IN ORDINE MATHEMATICORUM ET PHYSICORUM.

Richarpus Van REES;

JOANNES-MICHAEL VANDERHEYDEN ; HrENnRICUS-MAURITIUS GAEDE ;

CAROLUS DELVAUX;

Vicron BRONN, Professor extraordinarius ; PETRUS-GERMINALIS DANDELIN, Professor extraordinarius.

IN ORDINE JURISCONSULTORUM.

JOANNES- GERARDUS-JOSEPHUS ERNST; PETRUS—JOSEPHUS DESTRIVEAUX; LEOPOLDUS-AUGUSTUS WARNKOENIG ;

ANTONIUS EnNsT, Professor extraordinarius ; JANUS ACKERSDYCK, Professor extraordinarius ; ` E. DurowT, Lector.

IN ORDINE PHILOSOPHORUM ET LITTERATORUM.

Franciscus GALL;

Lupovicus RouILLÉ ;

JOANNES KINKER ;

IGNATIUS DENZINGER ;

Joannes-Domnicus Fuss;

PETRUS Van LimBurG BROUWER, Professor extraordinarius.

IN ORDINE MEDICORUM.

DEODATUS SAUVEUR ; NICOLAUS ANSIAUX; JosEPHUS-NICOLAUS COMHAIRE. ViNGENTIUS FOHMANN.

SERIES PRÆLECTIONUM,

QUÆ

HABEBUNTUR

IN ACADEMIA LEODIENSI

À DIE II. OCTOBRIS ANNI Æ. C. MDCCCXX VI USQUE AD FERIAS VERNAS ANNI MDCCCXXVII.

RECTORE MAGNIFICO -

RICHARDO VAN REES.

IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM.

Hora R. Vas Rees Elementa Matheseos tradet diebus Martis , Jovis et Saturni. XI. Geometriam analyticam diebus Lunæ , Mercurii , Jovis et Veneris. XI. Mechanicam analyticam diebus Martis , Jovis et Saturni.... . IX.

J. M. VaspEnnuEYDEN Lectiones in Elementa Matheseos habebit diebus Martis et Jovis ..:...... ee. es Dos otose sets eee "PP PPP XI.

Analysin Algebraicam ad Geometriam applicabit , et Geometric analyticæ , secundum duas et secundum tres dimensiones , principia tradet diebus Lune , Mercurii, Veneris et Saturni............. XI. Mechanicam , quam vocant, analyticam , duce et autore Possonio , (Traité de mécanique , par S. D. Poisson , 2 vol. in-8 ) exponet

diebus Lune Martis , Jovis et Saturni..............,... et IX. H. M. Gaee Botanicam et Physiologiam plantarum docebit diebus Lune , Mercurii et Veneris .......,.... Sete een 0 aiv Sos. X,

IO SERIES

H. M. Gaerne Historiam naturalem animalium, cum Anatomia comparata conjunctam tradet diebus Martis, Jovis et Saturni............ Mineralogiam tradet diebus Martis , Jovis et Saturni. ...... C. Dzrvavx Physicam , experimentis innixam , tradet diebus Martis , . Jovis et Saturni «..5... besp eot aep ete ele TERNI Chemiam generalem et applicatam docebit diebus Lunæ, Mercurii et Veneris sieves ses ote eese e NE Ve Cg V. Bronx, Pror. extr. OEconomiam ruralem docebit diebus Lunæ , Martis et Mercurii... «s e NEN ERE dE ces eds an sac vos eoo OEconomiam forestalem diebus Jovis, Veneris et Saturni.... P. Danpezin , Pror. rxrRAOnD. Fodinarum colendarum artem docebit ; Scientiam machinalem tradet ;, | Geometriam , quam descriptivam vocant, operi fabrili ; litho- tomiæ , machinisque delineandis accommodabit ; Lectionem mathematico-philosophicam de probabilitate habebit , diebus horisque cum auditoribus legendis.

IN FACULTATE JURIDICA.

J. G. J. Ernst Codicem Juris Civilis hodierni extensiore interpretatione

illustrabit , notatis explicatisque differentiis, quæ in novo hujus regni Codice inveniuntur, diebus Lunæ, Martis et Mercurii .......... Lectiones de Jure naturali habebit diebus Jovis , Veneris et Saturni es esae « 515 M MR nn LER EA AK

P. J. Desrriveaux Jus criminale philosophicum et hodiernum docebit diebus Jovis, Veneris. et Satuzni . «sese e esee nhe des oo ne Die autem Mardis.s ssa aa ue q«e pasa enn Xp Pos a

Jus publicum tam generale quam regni Belgici, praemissa hujus historia , tradet diebus Mercurii, Jovis, Veneris et Saturni ....

L. A. Wanxkoenrc Institutiones Juris Romani tradet secundum bre-

Hora.

VIII.

PRÆLECTIONUM.

vioris Compendii sui 'editionem ( Leodii apud Desoer) diebus Jovis, Veneris et Saturni... seien sé de Et die Mercuri «44.442.495 42cv000d69oeo eo oco

Pandectarum scholas habebit duce libro suo: Commentarii ,

Juris Rom. priv. apud Desoer 1825 , 1 vol. in-8, diebus Lune. . Martis et Mercurii... eese eee ehh hh Titulum Digéstorum de actionibus empti et venditi, cum Vati-

canis Fragmentis collatum exegetice explanabit publice, die et

hora cum auditoribus legendis. A. N. J. Énwsr, Pror. rxrnAonp. Elementa Juris hodierni tradet singulis diebus .................sssssesssssssse venons Encyclopædiam jurisprudentiæ — exponet diebus Martis et Mercurii ———— I does see J. AckrEnspvcx , Pror. zxrnAonp. OEconomiam politicam et Statisticam docebit diebus Lun: , Martis et Mercurii.............. TORT Historiam recentiorem tradet diebus Jovis , Veneris et Saturni. E. Duroxr, Lector, Historiam juris enarrabit diebus Mercurii , Jovis , nd NE A ARE AR CREE ep RS OR qM Ordinem judiciorum privatorum exponet diebus Lunz , Martis, Mercato. audit elfe sun. Z, 2 200 dore dills wies

II

* Hora. XI. IX. XT. XII.

IN FACULTATE PHILOSOPHUE THEORETICÆ ET LITTERARUM

HUMANIORUM.

J. D. Fuss Antiquitates Romanas secundum compendium suum ( ed. 2.

Leod. 1826) tradet diebus Lunæ, Mercurii et Veneris..........

In Litteris latinis interpretabitur Taciti Germaniam et Selecta

ex Horatii odis, satiris et epistolis , diebus Martis, Jovis et

Saturni .... cese deesse eeeeeeoet Mise ones score EE

Hasce audientibus lectiones gratis interpretabitur vel Terentii vel

Plauti fabulam, vel Georgica Virgilii, diebus horisque etiam legendis.

2.

IX.

r2 SERIES

lisdem gratis tradet praecepta styli latini et exercitationes mo- derabitur , diebus horisque etiam legendis.

lisdem Historiam Litterariam Romanorum secundum Weytingh. Hist. Rom. Litt. ( edit. 2. Delphis Bat. 1825) gratis tradet diebus horisque etiam legendis. :

F. carr Selecta ex Homero, Euri pidis Phoenissas et Platonis Phæ- donem explanabit diebus Martis , Jovis et Saturni ..........,...

Lingue Grece elementa docebit diebus horisque postea indi- candis.

Historiam universalem diebus Lunæ, Mercurii et Veneris...

Antiquitatem Græcam initio Mensis Martii 1827.

P. Van Liwsunc Brouwer, Pror. rxTRAORD. Historiam universalem tradet diebus Lunæ , Mercurii et Veneris.....................

Sophoclis Electram interpretabitur diebus Martis, Jovis et Saturni s.coroocorooscos cernes one net en sole n se cle ee

In explicandis locis selectis ex Xenophontis Anabasi , elementa linguæ Græcæ et Syntaxeos regulas tradet, horis cum auditoribus legendis.

Ciceronis libros de Finibus Bonorum et Malorum explicabit ; et exercitationibus styli bene Latini vacabit diebus Martis, Jovis et Saturnis. ses ee. deoneeepeorsssscesouenueoeeesosoes enne

I. Dexzincer Logicam docebit diebus Lunz , Mercurii et Veneris. .

Metaphysicam diebus Martis et Jovis............,.......

Philosophiam moralem diebus Lun; et Mercurii...........

Historiam Philosophie recentioris diebus Saturni. ....,..... Martis vero et Jovis... eese eese eee eee eh hort hon

Disputationes et colloquia habebit horis auditoribus commodis.

L. Rourzzé Eloquentiam et Poésin Gallicam docebit diebus Lunæ, Martis, Mercurii et Jovis... 4. eese ee eeeee eese heo orto Regni Belgici Historiam enarrabit diebus Veneris et Saturni.

J. Kinser Eloquentiam et Litteraturam Belgicam , nec non styli bene

Belgici praecepta exponet diebus Mercurii, Jovis, Veneris et Saturni

Hora.

IX.

PRJELECTIONUM.

Nonnulla ad patrii sermonis Etymologiam pertinentia gratis tradet diebus et horis auditoribus commodis. Elementa Grammatices Belgicæ gratis docebit diebus Lune et

Mor. LS UEM Vu ie EEE IAS M de 5 pee 9.610 s.....

IN SCHOLA PROPÆDEUTICA.

J. D. Fuss Lectiones continuabit diebus horisque legendis. P. Vas Lumpur Brouwer precepta tradet de. docendi- ratione in scholis, quibus pueri ad disciplinas academicas percipiendas

erudiuntur. I. DenzinGer Pædagogiæ precepta , habito ad lectiones College

P. Van Liwsunc Brouwer respectu , docebit. IN FACULTATE MEDICA.

. J. N. Cowmamme Materiam medicam et Physiologiam alternis vicibus

quotidie tradet... esee een bie bi eee . N. Axnsraux Pathologiam , chirurgicam operatione explicabit diebus Martis, Lunæ et Saturni .....« «42. esse eee bonore Institutioni Clinicæ externe in Nosocomio civili vacabit diebus Lune , Mercurii et Veneris......................s...s..s.

D. Sauveur docebit Pathologiam medicam diebus Lune , Mercurii

et MR los VAR M ATEN MERE Be Pr are EX NF AE LLLI LEN EI 9,9 5/9 8,2 Medicinam tradet exercitationibusque Clinicis in Nosocomio civili vacabit diebus Martis, Jovis et Saturni...............

V. Fomwaxw corporis humani Anatomiam tradet diebus Lune,

13

Hora.

XII.

“XIL

VIHX.

Martis, Jovis. et Saturni... 4.4... ee eee eere eoe aaao s a IX(XII)

Professores exercitiis et disputationibus alternatim singulis heb- domadibus, commoda studiosis hora, præerunt.

SERIES PRJELECTIONUM,

QUE

HABEBUNTUR

IN ACADEMIA LEODIENSI

À DIE V. MARTII USQUE AD FERIAS ÆSTIVAS ANNI MDCCCXX VII.

RECTORE MAGNIFICO

RICHARDO VAN REES.

IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM.

R. Van Reres Matheseos elementa tradere perget diebus Martis, Jovis

et Daute e 2 nl JUS eit. MON ULT I, UAE UT. NI Geometriam solidorum et Trigonometriam spharicam iisdem diebus raies en ren din ART T OAA URRUN Calculum differentialem et s des diebus Lune , Mercurii

et V ONENE estis eei ad ER eso E NKAM S IT POE sorte

J. M. VawpERHEYDEN demonstrabit Geometriam et Trigonometriam planam diebus Lun: , Mercurii et Veneris .............. WU

Geometriam solidorum et Trigonometriam sphæricam iisdem diebut: ocre ces en 0e TT S ea sa TE A EU Us EU o v 0 Astronomiam physicam diebus Martis, Jovis et Saturni..... C. Dzrvavx Physicam experimentis innixam docebit diebus Martis , .44ovis ét Sani, 4,47 ah pen Ao OA C EM eo CINA atini Chemiam generalem et applicatam diebus Lunæ , Mercurii, et Vener. es es es vo de 0 aa UMA dre VOIR Ts 0 0 0 Docimasiam diebus Lunæ et Mercurii .......... VR ME e ve

Hora.

SERIES PRÆLECTIONUM. 15

Hora. H. M. Gaerne Botanicam continuabit diebus Lune , Mercurii et Veneris, ses deco meteo ele o eo 000 0 » muse dé eme aie » 0 9,0 0 o 0.0 IX. Historiam naturalem animalium, cum Anatomia comparata conjunctam, diebus Martis, Jovis et Saturni.....,.......... IX. Geognosiam docebit diebus Martis et Veneris..........,.. XI. V. Bronx, Pror. exrnAonp. OEconomiam forestalem docebit diebus Lune , Martis et Mercurii ; OEconomiam ruralem vero continuabit diebus Jovis , Veneris et Saturni .........,..,..,......,.e. IX. P. Daxpeuin, Pror. ExTRAORD. tradet Geometriam descriptivam , ad . artes graphicas applicatam , diebus Lune , Mercurii et Veneris... . XII. Machinarum et motorum theoriam practicam exponet diebus Martis, Jovis et Saturni. ...... sesos eoe eene XII. Artem mineras ex fodinis extrahendi docebit diebus Lune, j Mercuri et. Veneris, sss "———————————Á XI. IN FACULTATE JURIDICA. J. G.J. Enssr Codicem Juris Civilis hodierni extensiore interpretatione illustrabit, notatis explicatisque differentiis, quce in novo hujus regni Codice inveniuntur, diebus Lune, Martis et Mercurii.... VIII. Lectiones de Jure naturali habebit diebus Jovis, Veneris et SAUT sonner meme one snnsdi nee ee 0 eo v5 95 0 ojo VIII P. J. Desrrivaux Jus criminale philosophicum et hodiernum docebit diebus Jovis , Veneris et Saturni .............,............, Vil. uio Marta ouo cu Ad casu UAR Ee ES Le. X.

Jus publicum tam generale quam regni Belgici, premissa ` hujus historia, tradet diebus Mercurii , Jovis, Veneris et eu Raga co o VOR TTE EYES ce one sun ee X L. A. WanxkoexiG Institutiones Juris Romani tradet secundum bre- vioris Compendii sui editionem (Leodii apud Desoer) diebus Mercurii, Jovis, Veneris et Saturni ................. x.

16 SERIES

Pandectarum scholas habebit duce libro suo: Commentarii Juris Rom. priv. apud Desoer 1825, 1 vol. in-8, diebus Lune . Mali en ARR, Pus DIDI LUGAR, NISI Titulum Digestorum de actionibus empti et venditi cum Va- ticanis Fragmentis collatum exegetice explsnabit publice, die et hora

cum auditoribus legendis. A. N. J. Ernst, Pror. rxrRAORD., Elementa Juris hodierni tradet singulis -diebus «2s rare VET VICE. e AS Encyclopediam jurisprudentiæ exponet diebus Lunæ et Martis .-. 41334 SU IUBE ES NO EURE Ho Jus commerciorum tradet diebus Mercurii et Jovis.......... J. Ackrnspyck , ProF. ExTRAORD. OEconomiam politicam et Statisticam docebit diebus Lune, Martis et Mercurii . .........,... Historiam recentiorem tradet diebus Jovis , Veneris et Saturni. E. Duroxr , Lector , Historiam juris enarrabit diebus Mercurii , Jovis ,

Veneris et Sitni PEA et el ee ee dar i T A A EE d a Ordinem judiciorum privatorum exponet diebus Lunz , Martis

et Mejcurfi o «iym, c. PE Re RUE AA a D P E Repetitiones Institutionum habebit diebus horisque legendis.

Hora.

VII.

IN FACULTATE PHILOSOPHLE THEORETICÆ ET LITTERARUM

HUMANIORUM.

J. D. Fuss Antiquitates Romanas secundum compendium suum ( ed. 2. Leod. 1826) continuabit diebus Lunæ, Mercurii et Veneris . . . Idem Taciti Annalium Librum I et Selecta e Juvenalis et Persii Satiris interpretabitur diebus Martis, Jovis et Saturni . . .. ...... Idem Gratis Terentii Plautive fabulam aut Virgilii vel Georgica vel Eclogas interpretabitur diebus horisque cum auditoribus legendis. Idem Styli latini preceptis et exercitationes moderando utilem se cupientibus præbere gratis conabitur. F. Garr Selecta ex Homero, Euripidis Phoenissas et Platonis Phæ- donem explanabit diebus Martis, Jovis et Saturni . . .... . ..

VII.

VII.

PRÆLECTIONUM.

Sophoclis Electram interpretabitur diebus Lunæ, Mercurii et Veneris, . . « v9 8 eTe 0 a eati o cM © 0 Antiquitatem Gracam docebit diebus horisque cum auditoribus legendis. P. Vin Lrwsuno Bnovwrn, Pnor. rxrRAOnp. Historiam antiquam tradere perget diebus Lun& , Mercurii et Veneris . . . ,..... Jdem Continuabit Arme m Electræ diebus Martis , Jovis et MMM UMEN NE SENE NER 220 E. e nine + Miu SINN P e o d +10 x Necnon Ciceronis de finibus librorum , iisdem diebus . . . . I. DeszrNGER continuabit Logicam diebus Lunz , Mercurii et Veneris. Metaphysicam diebus Martis et Jovis . .........:.. Philosophiam moralem diebus Lunæ et Martis. . . ...... Historiam Philosophie recentioris diebus Jovis, Veneris et Saturht 4" 27775 5 T1 . Disputationes horis ; auditoribus commodis habébuntur. L. Rourrté Eloquentiam et Poésin Gallicam docebit diebus Lunæ, Martiis; Mercuri ét Jovis 22. 5.1... ge deb vie

Régai Belgici Historiam enarrabit diebus Ya" et Saturni.

J. Kivxer Eloquentiam et Litteraturam Belgicam , nec non styli -

bene Belgici precepta exponet diebus Mercurii, Jovis , Veneris eiButurb, s'ase . :. eie

Nonnulla, ad patrii sermonis Etymologiam dar og gratis tradet didis et horis auditoribus commodis.

Elementa Grammatice Belgicæ gratis docebit diebus Lun et Maie cs uu eitio nee

IN SCHOLA. PROPÆDEUTICA.

J. D. Fuss Historiam Romanorum Litterariam dnb hora cum auditoribus legenda.

P. Vas Lamsuré Brouwer Discipulis aderit explicantibus Platonis Phædonem.

I. Dexzıxcer Pædagogiæ precepta tradere perget die Saturni . . . .

Hora.

XII.

18 SERIES PRÆLECTIONUM.

IN FACULTATE MEDICA.

N. Axsraux Institutioni Clinicæ chirurgicæ vacabit in Nosocomio

Hora.

civili diebus Martis, Jovis et Saturni ...,....,........ VI-VII.

Duobus prioribus semestris mensibus precepta artis obstetriciæ tradet , et posterioribus medicinam forensem diebus Martis, Jovis et Satu. 1... 20 Sale dep PR. NN Res se à Ceterum praxi artis obstetricie per totum semestre vacabit, in aula ad hunc finem destinata, in Nosocomio dicto Hospice de

la maternité. J. N. Comnare Institutioni clinicæ internæ in Nosocomio civili operam

XI.

dabit diebus Lunæ, Mercurii et Veneris ............... VI-VIIL

Diæteticam generalem et specialem exponet, diebus Martis,

Jovis et Saturnis s v. c. e. S dia 4 ne d SN

V. Foxmaxn Anatomiam descriptivam exponere perget Anatomiamque generalem tradet diebus Lunæ, Martis , Mercurii et Jovis . . . . . D. Sauveur Nosographiam necnon Therapeuticen specialem , seu Medicinam practicam , docebit singulis diebus ............

XI.

VIII.

XII.

JUDICIA SINGULORUM ORDINUM

DE

COMMENTATIONIBUS AD QUÆSTIONES

ix axxum MDCCCXX VII.

JUDICIUM ORDINIS MATHEMATICORUM ET PHYSICORUM.

Ad quæstionem mathematicam: Æxponantur et exemplis illustrentur præ- cipuæ eliminationis methodi inter duas æquationes primi et altiorum graduum : ordini perlate sunt tres commentationes, quarum prima, inscripta lemmate : Timide, sed confidenter , nonnullas eliminationis methodos accurate exponit , alias autem , in hac theoria precipuas, non indicat. Melius ordini placuerunt relique duæ commentationes , quarum altera inscripta verbis: Conamur tenues grandia ; altera hisce: Aspice si quid et nos, quod cures proprium fecisti lo- quamur. Judicavit ordo, illas pari jure praemio dignas esse. A pertis schedulis patuit earum auctores esse Henricum van Galen, in Universitate Rheno-trajectina studio- sum et Zenedictum7" alerius, Academiæ Leodiensis alumnum. Quum autem unicum tantum premium victoribus posset concedi , res inter utrosque ad sortem est revocata. Favit fortuna Benedicto Valerio. Quapropter decrevit ordo , ut orna- tissimo van Galen testimonium honorificum , præmii loco, porrigatur.

Ad questionem physicam. His verbis propositam : Concinne et accurate ex- ponantur phenomena electrochemica , atque dijudicentur theorie , quæ ad ea explicanda fuerunt excogitatæ unica responsio missa est, Davii verbis inscripta: Plus on. étudiera les phénomènes de la nature, plus leurs liaisons deviendront apparentes , et plus leurs causes se montreront simples. Quæquum

3.

20 JUDICIA

auctoris industriam et eruditionem luculenter indicet , atque questioni satisfaciat , premio digna ordini visa est. Aperta schedula , prodiit nomen Philippi Horion, ex Visé, in hac academia disciplinarum physicarum et mathematicarum can- didati. d . Unica quoque responsio missa est ad ultimam quæstionem , qua petebat ordo historiam succinctam eorum , qua de distributione insectorum supra nostre telluris superficiem. innotuerunt. Illa hzc Davidis verba in fronte gerebat: O Jehova, quam ampla sunt tua opera! etc. Auctor libelli magna diligentia et multis libris perlectis opusculum conscripsit. Sed lingua latina que vix in- telligi potest; ideoque de re ipsa non recte judicium ferendum est. Ceterum nimis prolixe rem pertractat, nec succinctam dat historiam, quæ tantummodo

in quæstione desideratur. Quare præmio illum non posse coronari, censuit ordo.

JUDICIUM ORDINIS PHILOSOPHORUM ET LITTÉRATORUM.

Ad questionem ex philosophia morali: anne Ciceronis preceptum « Sic est faciendum, ut contra universam naturam nihil contendamus, ea tamen conservata, propriam naturam sequamur » universis hominibus rectam agendi rationem præs- cribit atque majori cum commodo ac similes aliorum tum antiquorum tum re- centiorum philosophorum formule in capite Ethices , principii loco, poni potest ? facultati nonnisi unica tradita est responsio, inscripta lemmate:

God and liberty.

Cujus auctor cum non solum late patentem rerum moralium scientiam mons- tfasset ; sed etiam acris ingenii maximeque diligenti: specimina edidisset, prœmio dignus declaratus est. Aperta schedula prodidit nomen Petri Josephi Lemoine, Leodiensis Philosophis theoretice et litterarum humaniorum in nostra universitate candidati. "

Queestioni historico-philosophicæ : « monstretur quantum Stoicorum et Epicu- » reorum doctring tum ad illustrandum atque a superstitione liberandum gen- » tium antiquarum ingenium, tum ad earundem mores excolendos conferre » potuerint; quoque respectu Stoicis, quo Epicureis palma ferenda sit? »

SINGULORUM ORDINUM. 2I

Duæ datæ sunt responsiones , una inscripta lemmate.

Modeste et circumspedto judicio de tantis viris pronuntiandum est , altera:

Omnes incenduntur ad studia gloria.

Diu hesitabat facultas, cuinam harum responsionum corona concedenda. Auctor primæ dissertationis infinitas ex antiquis scriptoribus res collegerat, ma- teriam propositam continua narratione: bene et lepide prosecutus erat; neque tamen omnia monstraverat quæ erant monstranda, a re proposita quandoque aberraverat, non raro viciosa et barbara dictione usus erat. Auctor alterius dis- sertationis, non omissis rebus, meditationi nonnulla tribuerat, integrum quæs- tionis sensum suspicatus a re proposita nunquam aberraverat, licet autem , omnia secundum rigorem scholæ dividendo , narrationis continuitatem sustulisset , tamen dictione latina excelluerat. Facta rigorosa comparatione, facultas hunc coronandum ; illum vero singulari et doctrine et diligentiæ testimonio, premii secundarii nomine scribendo dignum judicavit. Aperte schedule testimonium doctrine et diligentie S. Blaupot Ten Cate Amstelodemensi, coronam vero

Carolo Beving Luciliburgensi , philosophis theoreticze et litterarum humanio- rum candidato tribuendam docuerunt.

Ad questionem tertiam :

Instituatur comparatio placitorum Platouis et sagte de ratione et prin- cipiis artis poetice.

Facultas tres accepit dissertationes. Prima quæ ferebat sententiam : « Quamvis » non id studuerit Plato, quod egerunt, etc. , » a clar. Van Heusde desumptam , etsi non. ab omni elegantia aliena , et nonnullas questionis partes satis accurate descripsisse videbatur, facultas tamen judicavit ei premium non posse tribui ; primum quia auctor in satis distinxerat rationem et principia artis poetica, quia omnem materiem , partesque ad eam pertinentes , non satis diligenter com- plexus fuerat , et quia multa addiderat ab ipsa questione aliena , v. g, , commenta- tiones de ben tragœædiæ , de episodio, et cæteris, que nec ad rationem: nec ad principia artis poeticae referri possunt. Deinde , idcirco etiam praemio minus digna videbatur, quia forma, qua usus fuerat auctor , nempe divisio

commentationis in epistolas, quas ad se invicem duo mittant amici , minus feliciter ei successisse videbatur.

22 JUDICIA

Epistole enim amici dicentis fere omnem rem conficiunt, et facile cæteris carere possimus.

Altera quæ ornata erat sententia sequenti:

Aristoteles eamdem materiam examine suo non indignam habuit; licet, ma- gistri (Platonis) vestigiis relictis, Poeseos precepta describens philosophandi viam perversam habuisse credatur. .

DzxzixcEnt Instit. Log.

Minus etiam premio digna videbatur, primum quia auctor loca ex Platonis et Aristotelis libris descripsit nullo fere dele et nulla sæpe ratione quaestionis habita. Cum enim in prima parte Plato et Aristoteles ipsi disputantes inducantur, nullum sibi auctor suo de his sententiis judicio locum reliquit. Deinde, hzc ipsa forma magno vitio laborare videbatur, quod Plato fere solus, perpetua oratione suam opinionem defendat, eique Aristoteles semel tantum contradicens multo facilius ab adversario vincatur, quam a tanti ingenii viro exspectari liceat. Eadem ratione postea Aristoteles uno tenore omnem suam sententiam exponit , qui disputatio proprie argumentum est artis poeticæ. Porro multa auctor ad— didit ab ipsa questione aliena, v. g., disputationem de numeris , pedibus, etc. , longam commentationem de definitione tragoediz ab Aristotele data, defensionem sententie Platonis de damnis , que spectacula spectatoribus afferre possint.

Tertia erat dispatatio s cui inscripta erat sententia Mn.

Xatre ra xard isiw dan eget mue, Cratylus,

Hec disputatio superiores multis rebus antecellere videbatur, primum quia auctor quaestionem melius intellexit , et egregie distinxit rationem et principia artis poeticee , quod omnem FR. ejusque partes singulas diligenter ac per- spicue descripsit , quod auctorum loca critice , et egregio delectu, ad suam rem adhibuit, quod explicatio ipsa placitorum Platonis et Aristotelis eorumdemque comparatio auctoris judicium et diligentiam abunde manifestant.

Quum facultas hanc dissertationem premio dignam judicasset , aperta schedula prodidit nomen.

Izaak Busch Keizer, Groeningani, Philosophie theoret, et Litt, hum. Can- didati,

SINGULORUM ORDINUM. 23

JUDICIUM ORDINIS MEDICORUM.

Ad questionem ab ordine medicorum his verbis propositam , « Facultas medica desiderat monographiam morbi sic dicti angina pectoris: » ideo hujus exponantur historia , causæ , symptomata , auctorumque opiniones » de natura istius affectionis , ejusque medela varia exacte describatur. » Doe responsiones accepit di quarum primæ inscripta erat verba: Cum relego, scripsisse pudet, quia plurima cerno

Me quoque, qui scripsi, judice digna lini. Ovmws Naso. i Commentationis hujus auctor singulas questionis partes diligenter , stylo claro elegantiorique explicans, premio dignus judicabatur. Secunda commentatio lemma in fronte gerebat : Ut vera sit veritas , credentibus non indiget , in Unius hac ore sit, aut jaceat sepulta; sibi Sufficit expectans diem judicii ; _ Frang, Præfatio de curandis hominum morbis.

Licet auctor quæstionis partes breviter tantum styloque minus correcto ex- poneret, tamen ad victorem accedens publica laudabilis studii testificatione dignus videbatur.

Apertis schedulis testimonium hoc

Xaverio Felici Victori Leoni Houtar, ex Jamet, in Academia nostra studioso , tribuendum patebat ; coronam vero tulit

Henricus Leopoldus Morelle , ex Peruwelz in nostra Universitate studiosus.

IN ACADEMIA LEODIENSI

A

SINGULIS ORDINIBUS

ACADEMIARUM BELGICARUM

CIVIBUS STUDIOSIS

PRO CERTAMINE LITTERARIO ANNI MDCCCXXVIII

PROPOSIT/E E DECRETO REGIO, XXV. SEPTEMBRIS MDCCCX VI. (S. 140. — 147.)

D GR —

AB ORDINE JURISCONSULTORUM.

Quaurun: quænam intercedat necessitudo inter actionem publicam et priva— tam , de eodem facto, competentes, et quibus in causis sententia de altera lata -

PROGRAMMA CERTAMINIS LITTERARII. 25

alteri præjudicetur. Eruantur et accurate definiantur in illustranda questione generalia juris precepta hoc argumentum respicientia.

AB ORDINE PHILOSOPHORUM.

I.

Monstretur , quo jure in historia philosophis etiam ea, quæ ad mythos anti- quarum gentium spectant, enarrari possint ?

ea I.

Morum depravatorum in republica Romana indicentur caus , initia , progressus et effectus ad reipublice detrimentum.

III.

Quaeritur , qua ratione principia Grammatices universalis ad primas cognitionis humanz notiones enucleandas idonea sint ?

AB ORDINE MEDICORUM.

Petitur hæmorragiarum membranarum mucosarum descriptio : earum theoria , decursus , curatioque exponantur.

AB ORDINE MATHEMATICORUM ET PHYSICORUM.

I.

Explicentur methodi integrandi æquationes differentialium partialium primi ordinis; addatur interpretatio geometrica earum æquationum , quæ tres tantum- modo variabiles continent.

4

26 PROGRAMMA- CERTAMINIS LITTERARII.

II.

Accurata instituatur disquisitio de azotico (nitrogenio) ejusque compositis primariis, seu primi ordinis nuncupatis.

TEL. Quantum utilitatis Geognosia e petrefactorum studio hausit ?

Dissertationes latina tantum oratione conscribendæ, alia, quam auctorum manu exarandæ, ante diem primum mensis Junii anni MDCCCXX VIII , auc- torum sumptibus, mittuntor ad Academic Leodiensis actuarium, Lemmate autem omnes signande, iisque jungendæ schedule obsignate , auctorum no- mina comprehendentes, eodemque , quo commentatio, lemmate in exteriore parte munita.

Universa autem certaminis ineundi et dijudicandi norma cognosci potest , ex decreti regii articulis supra laudatis.

Leodii mense Juli MDCCCXXVII.

SERIES DISSERTATIONUM

INAUGURALIUM,

IN UNIVERSITATE LEODIENSI

PUBLICE HOC ANNO ACADEMICO DEFENSARUM.

PRO DOCTORATU JURIS ROMANI ET HODIERNI.

D. 4. Novembris MDCCCXX VI.

Dissertatio de metalli fodinarum jure , defensa a D.-A. Cruise, Lucili- burgensi.

D. 3o Novembris MDCCCXX VI.

Dissertatio de donationibus inter virum et uxorem , atque de portione quam vir et uxor in se invicem conferre possunt, secundum jus civile hodiernum addita juris antiqui et codicis Belgici notitia , defensa magna cum laude a C.-P.-R. Moxronr , Lossensi.

D. 9 Decembris MDCCCXX VI.

Dissertatio de mercatorum jurisdictionis utilitate, defensa ab Ant. DEJAER , Leodiensi.

D. 16 Decembris MDCCCXX VI.

Dissertatio de causis , ex quibus matrimonia irrita habenda sunt, defensa ab E». ScaurLaire , Montensi.

D. 38 Decembris MDCCCXX YI. Dissertatio de juribus victoris , defensa a Ricmarpo Van pe Warr, Brugensi.

D. 28 Decembris MDCCCXXVIL Dissertatio de falsa moneta , defensa ab Hexmico PrrrEvns , Leodiensi.

4.

28 SERIES D. 11 Januarii MDCCCXXVTI. Dissertatio de inscriptione hypothecarum , que conventione constituuntur, cum laude defensa a Joan. Gurt. LrckrN, ex Battice.

D. 25 Januarii MDCCCXXVII. Dissertatio de fide jussione secundum jus hodiernum’, defensa a Winanp Gurr. SrnagTMANS , Mosæ-Trajectino. i

D. 20 Martii MDCCCXX VII. Dissertatio de in jure cessione apud Romanos , cum laude defensa a Mart.— Pascu.-Hus. SrnENs , Ruremondensi.

D. 21 Marti MDCCCXXVII. Dissertatio de munere tutelæ y defensa a Can. Vannes Boscue , Thenensi.

D. 3 Aprilis MDCCCXX VII. Dissertatio de repræsentationis jure secundum jus civile hodiernum , defensa a Jor. LEcoco , Dinantino.

D. 6 Aprili MDCCCXX VII.

Dissertatio de forma regiminis reipublice , septem fæderatarum provin- ciarum quee extitit , defensa cum laude a Quis.-Joax.-Frin. Quances de Qvanrzs: Geldro. ; D. 17 Maii MDCCCXXVII.

Dissertatio de obligatione correorum credendi et debendi , defensa ab Euc.— Pui.-Jos. Du Pré , Namurcensi.

D. 22 Maii MDCCCXX VII. Dissertatio cui tit. quedam de commercio , defensa a CAs1w.-FEL.-CAPrTAINE , ex Gors.-Op-Leeuw. D. 23 Maii MDCCCXXVII. Dissertatio de commodato secundum jus. civ. hod. , defensa ab Awr.-Enwsr de Gaïrrier, ex Hestroy.

D. 23 Maii MDCCCXX VII. Dissertatio de voluntaria sui nece, defensa a Garor. de Looz-Coswarem Brugensi.

o

DISSERTATIONUM. 29 D. 6 Junii MDCCCXX VII. Dissertatio. exhibens precepta philosophico-politica de dijudicando priva- torum et reipublice jure circa educationem et instructionem juventutis , defensa cum laude ab Arex. Résmors, Aralunensi.

D. 16 Junii MDCCCXX VII. Dissertatio de bonorum divisione a parentibus aliisque ascendentibus facta , defensa ab Euc. Maureux, Montensi. .

` D. 12 Julii MDCCCXX VII. Dissertatio de extinctione servitutum , defensa a Lup. DrvirLERs DE Piré, bo iens l-

D. 25 Julii MDCCCXXVII. Dissertatio de adeptione et ademptione jurium civilium secundum jus hod., defensa a Joax.-Leow.-Jos. Nicorai, ex Aubel.

D. 26 Julii MDCCCXX VII. Í Dissertatio de concessione ad reditum , cum laude defensa a Franc. Dorzz, Hanno-Montano.

D. 26 Juli MDCCCXX VII. Dissertatio de falso testimonio, perjurio ac calumnia secundum jus hod. , defensa cum laude ab Aiwrnrr. Zeru. Aupenr, Episcopo-Fontano.

D. 28 Juli MDCCCXX VII. Dissertatio de tacita hypotheca pupilli in bonis tutoris | cum laude defensa a Jac.-Jos. Simoxis, ex Thimister.

Pt . D. 2 Augusti MDCCCXX VII. ' Dissértatio de testamentorum revocatione in genere secundum jus hod. , de- perte Gznapow, Leodiensi.

QE D. 6 Augusti MDCCCXX VII. Disstftio de interdictione secundum jus hod., defensaab AL. VANDERVRECKEN, Mous/Ersjectino.

32 SERIES DISSERTATIONUM. D. 4 Augusti MDCCCXX VII. Dissertatio de Jode , cum laude defensa ab Arex. Duran» , Namurcensi.

. 7 Augusti MDCCCXX VII. Dissertatio de febribus puce defensa a Tossano GOUVERNEUR , ex Louvigné. D. 7 Augusti MDCCCXX VII. » Dissertatio de Phlebitide seu inflammatione venarum , defensa ab zarko Sapın , ex Jemmapæis. D. 9 Augusti MDCCCXX VIL Dissertatio de delirio tremente, defensa a Manr.-Frr. DrscnmairwEux , Leo-

diensi.

Richardi Tan Mees ORATIO

DE RERUM INCERTARUM PROBABILITATE, QUATENUS MATHEMATICORUM CALCULIS : SUBJICITUR.

HABITA DIE VII. M. OCTOBRIS ANNI MDCCCXXVII,

QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM SOLEMNI RITU DEPONERET,

HA

9000000090000000000009000000000000000000uvv»»20000U9Uvvveveooo0Q09000009€3

ACADEMLE LEODIENSIS CURATORES , VIRI GRAVISSIMI !

QUI IN REGNO BELGICO, IN HAC PROVINCIA AUT IN HAC URBE REBUS PUBLICIS PRÆESTIS , VIRI SPECTATISSIMI !

QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CLARISSIMI ! QUI IN HAC ACADEMIA STUDIIS OPERAM DATIS, JUVENES EXOPTATISSIMI !

CUJUSCUNQUE DEMUM ORDINIS LOCIQUE CIVES, HOSPITES ACCEPTISSIMI!

Tz prestantissimas dotes, quibus natura hominem præ ceteris animantibus donavit, merito numeratur studium cognoscendi. Vehementi motus ardore rerum, quibus circumdatur , phænomenorumque qua continuo observat naturam et mutuum nexum indagandi, opere laborique non parcet ut ad verum cognoscendum perveniat, quo nihil ipsi videtur præstantius.

Non semper vero optato fruitur successu. Sæpissime abscondita rerum , in quas inquirit , ratio humanique ingenii imbecillitas impediunt quominus egre- gium, quem sibi proposuit , finem attingat , et post irritum laborem perspicit, homini raro licere ad rerum cansas penetrare et veritatem ipsam assequi; scientiam ejus plerumque dubiam atque im opinione positam esse.

Non desunt quidem homines, ardenti ingenio præditi, qui, egre ferentes se retineri in cognitionis via , quam ad ultimum usque terminum percurrere student, limites excedant, quibus prudens rerum investigatio continetur. Hi imaginandi facultatem pro solida ratione substituunt, atque vanis hypothe- sibus nisi, ædificium exstruunt quod idoneo fundamento destitutum brevi col- labitur.

Alii sapientiores non dubitant profiteri, sæpius se ad certam rerum cogni-

1.

4 i RICHANDI VAN REES

tionem pervenire non posse , atque omnem fere humanam cognitionem probabilem tantum esse. Àt vero tantum abest ut animum demittant, ut potius omnibus viribus quam proxime ad veritatem accedere conentur. Analogiam et induc- tioném tanquam optimas vie duces secuti, non ultra tendunt quam quo sedula observatio , prudenti ratiocinationi juncta, perducere possit. Cautum hypothesium usum non spernunt; ita tamen iis utuntur, ut quacumque proponantur ad examen revocent, rationesque ponderent quz singulis favere videantur. Quibus demum accurate perpensis, et causarum facta contentione , ea qua probabilia videantur sequuntur , quz contra, improbant. Tta , ut ait Cicero, affirmandi arro- gantiam vitant, fugiuntque temeritatem quæ a sapientia dissidet plurimum.

Hzc in investigandis rebus natura incertis adhibita methodus prima fronte prorsus ab illa discrepare videtur , quam sequuntur disciplinarum mathematicarum cultores. In his enim disciplinis certa et perspicua rei cognitio dominatur , unde absonum videatur, incertas res mathematicis subjicere calculis. Re autem accuratius perspecta, brevi liquet, mathesin opem suam in definienda ipsa rerum incertarum probabilitate non denegare. Quum enim hac probabilitas major minorve esse possit, et varium habere intensionis gradum , ad eas quoque res referenda est quae quantitate gaudent atque omnes numeris possunt. indicari. Et quamvis in multis quæstionibus illa probabilitatis quantitas accurate designari nequeat, sunt tamen alie, in quibus rationes et argumenta , rei veritatem indicantia aut ipsi adversantia, ita sunt constituta, ut illa ponderare et ad calculum revocare valeamus. !

A medio inde seculo decimo septimo mathematici ; præeuntibus snmmis viris Pascalio et Fermato, ad hanc rem mentem converterunt, atque in enodandis plurimis de probabilitate quæstionibus operam posuerunt. Primum quidem , quantum lucri aut damni in variis ludis aleatoriis sit exspectandum , inquisiverunt ; brevi.autem ad res graviores progressi, investigationes suas ad disciplinas na- turales et politicas extendere ausi sunt. Inde nova doctrina exstitit , quam theoriam probabilitatum mathematicam hodie vocant et qux , tum numero et varietate rerum quas complectitur, tum vero utilitate sua in vita civili omnium atten- tione est dignissima.

Gravissimum hoc argumentum mihi quoque non: indignum visum est de quo, solemni hac hora ad vos verba facturus, breviter agerem. Dicam ergo

ORATIO. 5

de rerum incertarum probabilitate , quæ quidem mathematicis calculis subjicitur , eo fine ut explicatis præcipuis hujus doctrine capitibus , quænam sit ejus gravitas appareat. Vos. autem , Auditores humanissimi, ut me, officio potius quam animi voluntate oratoris vices subeuntem , solita vestra benevolentia ex- cipiatis , enixe rogo.

Primum quidem in doctrina de probabilitate mathematica locum occupat ludorum aleatoriorum theoria, qua quamvis levis et minoris momenti haberi possit, sua tamen utilitate non destituitur. Ludorum enim illecebræ mirum in modum. hominum oculos captare solent, multos quotidie in perniciem im- pellunt. Philosopho ergo indignum non est in ipsam ludorum naturam in- quirere et vere ostendere, quanti æstimanda sit speciosa illa lucri spes qua pravi homines aliorum: credulitatem decipiunt, ita ut ipse ab errore immunis maneat atque alios minus prudentes et experientie monitis non obtemperantes ratione a prava consuetudine avertat.

Ratio autem qua, proposita ludi cujuscunque natura et indole, lucrum dam- numve , quod quisque ludentium ex illo possit exspectare , investigetur , simplex est; ita tamen ut in ludis magis compositis sepe sublimioris analyseos auxilio opus sit. Numerandi enim sunt omnes casus, qui in ludo pari facilitate con- tingere possunt , tum vero distinguendi illi, quos sequitur aut lucrum aut dam- num, quibus collatis ludentis conditio facile innotescit.

At vero plures vestrum censeo esse, AA., qui mihi in hisce doctrinz initiis jam obviam eant, contendentes totam hanc computationem futilem esse , ludi fortunam mathematicorum calculis non adstringi , atque eventum sæpe ab eorum effatis plurimum discrepare. Neque immerito hec objiciuntur , si de ludo parvis tantum vicibus facto sermo est. Tempus non exiguum requiritur ut omnes sortes ludenti prosperæ aut adverse evolvantur et prodeant. Quo magis autem protrahitur ludus, eo propius quoque lucrum damnumve ad illam rationem accedit, quam præsagivit theoria. Quamvis enim incerto et vacillante gradu procedere videatur ludi fortuna, continuo tamen ad certum limitem tendit,’ ipsa ludi natura definitum. Hoc theorema , in nostra doctrina princeps, non solum sanz rationi est congruum, sed solide quoque ab iis demonstratum qui, quantum frequens ludi repetitio in sortium distributione valeat , mathematice inquisiverunt.

6 RICHARDI VAN REES

Heec probe teneant illi qui, perverse ludendi consuetudini dediti , plerumque in ludis inzqualibus opes suas periclitantur. Fortuna iis arridere interdum quidem potest, constanter non potest. Quo sepius versatili huic Deæ se com- mittunt , eo certius ad ruinam suam tendunt , quam nullo modo possunt effugere. Deperditis autem opibus fortunam sibi adversam injuste accusant. Necessitatis lege , non fortunz ludibrio in perniciem inciderunt.

Sed a ludorum spectaculo, tristi illo et ingrato , oculos amoveamus. Philosophia potius naturalis campum ingrediamur , gravissime illius disciplinæ que in explo- rando nexu phænomenorum versatur qua natura sensibus nostris offert. Hujus discipline principia ex observatione et experimentis ducuntur. Accurate obser- vando comperta habemus phænomena sensibus sponte obvia; experimentis vero naturam ipsam interrogare et aditum nobis in ima ejus penetralia parare licet. Crescente vero rerum, hac via detectarum , numero , simul evidentius cernuntur leges , quibus subjiciuntur , magisque perficitur intelligentia causarum , ex quibus originem ducunt. .

Solam autem observationem non sufficere, cuivis liquet. Naturæ cognitio non tam facile acquiritur. Ratiocinium et theoria accedant oportet quæ doceant, qua ratione ex observatis phaenomenis ad causas cognoscendas perveniatur. Qua in re dici vix potest, quantum probabilitatis doctrina auxilium praestet , sive adhibeatur ad illam observandi computandique methodum eligendam , ex qua minores errores sunt exspectandi , sive ad definiendum , quanta fiducia ha- benda sit iis, quee observando et computando reperimus.

Problemata, quz hac in re mathematicis sunt solvenda, altioris sunt inda- ginis quam ea, qua ludorum theoria offert. In hac enim a cognita sortium natura ad probabilitatem eorum , quae sunt fütura , est progrediendum ; in naturæ disciplina vero ab effectibus ad causas revertendum , earumque probabilitas definienda est. Novam autem hanc difficultatem superavit mathematicorum in- dustria , atque ingenio pærsertim summi Laplacii , cujus recentem mortem lugent adhuc severioris doctrina; cultores, res eo devecta jam est, ut tuto veritatis et certe cognitionis gradum assignare liceat, quo phænomenorum naturalium leges et cause nobis cognito sunt.

Quo clarius hac illustrentur , exemplo uti liceat ex astronomia depromto, sublimi illa disciplina, quae animos ad coelestia spatia effert atque ibi summi

ORATIO. 7

Numinis sapientiam religiose admirari docet. Systema nostrum planetarium un- . decim planetis constat, qui in definitis orbibus circum solem volvuntur, et quorum plures etiam satellitibus circumdantur. Observatum fuit , omnia hzc sidera motus suos eadem fere directione absolvere, ab occidente orientem versus. Quaeritur, utum æqualis heec directio fortuito casu contingere potuerit, an . certa causa sit statuenda quæ , eadem ratione in omnia illa corpora agens , ad similes motus ea compulerit. Summi quidem momenti hec quæstio est in dijudicando systematis planetarii ortu et constitutione , qualis ab initio fuerit. Solvit eam adhibito calculo Laplacius , qui, ostendens nullum fere dubium esse quin talis exstiterit causa, ad novas investigationes aditum munivit.

Astronomia quidem indefessa summorum virorum industria hodie ad eum perfectionis gradum evecta est, ut omnia quz in coelo observantur phænomena ad unicum revocari possint principium , quod , gravitationis universalis nomine insignitum, acerrimo Newtoni ingenio cognitum referimus. Neque tamen observatio idcirco inutilis evasit. Hac enim sola illæ quantitates constantes inveniri possunt que, in formulis astronomicis obvie, a massa, figura et positione primitiva astrorum pendent, atque vulgo coefficientium nomine indicantur. Quum autem instrumenta quibus in observando utimur, et ipsa sensuum nostrorum organa imperfecta sint, fieri non potest quin singulæ observationes levibus quibusdam erroribus sint contaminatæ. Horum vis et eflicacia ut imminuantur , observationes quantumpote sunt repetendæ et renovandæ, tum quoque theoria requiritur, que indicet, quomodo ille componi et ad inveniendas incognitas quantitates adhiberi debeant , ut in fine calculi quam levissimus sit erroris metus. E proba- bilitatis ergo doctrina, ad compensandos observationum errores admota , derivandæ sunt methodi, quibus illas calculo submittimus. Præcipui recentioris ævi as- wonomi in hanc rem adeo felici successu incubuerunt, ut dubitandum sit, num provecta astronomia hodiernæ conditio et tabularum astronomicarum in dies magis ad naturæ veritatem accedentium præstantia potius astronomorum diligentize in observando , an prudenter adhibitæ probabilitatis theoriæ debeantur.

A disciplinis autem, quae naturae phænomenis investigandis continentur, ad illas nos convertamus , quae politicae et statistica: vocantur, atque, quantum in his quoque conducat , ut rerum probabilitates mathematico subjiciantur calculo , aliquo saltem exemplo allato indicemus.

8 RICHARDI VAN REES

Ad rem publicam bene gubernandam multum confert ut incolarum numerus et distributio , habita sexus et etatis ratione , tum quoque leges quibus mortalitas subjecta est, innotescant. Hunc in finem in plerisque Europe regionibus nostra ztate instituuntur publica civium recensiones. Quæ quamvis sufficiant ad praesentem regni cujusvis conditionem cognoscendam , minus directe tamen. eas quæstiones solvunt, quee mortalitatis spectant leges. Non raro enim noscere oportet , non solum quanam sit ratio inter incolarum numerum atque eorum qui quotannis moriuntur, verum etiam quomodo vitz producendæ spes ab ætate pendeat atque hac progrediente augescat aut minuatur. Non deesse censeo qui has quoque investigationes vanas putent, quum vitæ termino nihil sit incertius atque mors , nullo etatis discrimine habito , teneros infantes æqua facilitate: invadat ac ætate provectos. Experientia autem et ratio hisce repugnant. Nam quamvis mortis cause adeo varie sint et abscondite ut præsagium de singulorum hominum vita aut morte summo semper dubio prematur, ille tamen certa ratione et præscriptis legibus agunt, quz observando possunt cognosci, unde fit ut, quemadmodum in ludis, hac quoque in re probabilitas ex multiplici observatione deducta eo propius ad certam cognitionem accedat, quo plures simul homines in censum veniant.

Mathematicorum ergo est ex incolarum recensionibus, per plures annos in- stitutis, probabilem vitæ. spem definire , mortalitatisque conficere tabulas. Simul vero indicare convenit, quanta fiducia iis sit habenda et quousque prudens illarum usus possit extendi.

Summam harum tabularum utilitatem in illis precipue consociationibus conspicimus , in quibus alii aliis pecuniam tradunt ea conditione ut definita ejus pars , major illa quam pecunie. usu lucrari puissent , vel ipsis quotannis, quamdiu vivant, redeat, vel demum post mortem viduæ liberisve concedatur. Qui priorem modum amplectuntur egoismi plerumque sunt arguendi , quippe qui opes suas ante mortem quantumpote consumere, quam aliis quidquam relinquere malunt. Vero autem humanitatis sensu ducuntur illi qui, rem familiarem opera et labore suo sustentantes, at metu gravati ne propinquis suis præmatura morte erepti hos egenos miserosque derelinquant , partem opium suarum eo impendunt ut cara hac capita, se quoque mortuis, commodam et fortunatam vitam degere possint. Quæ hunc in finem instituuntur consociationes

ORATIO. 23

omnium laude sunt dignissima , multumque conferunt ad civium prosperitatem ; veteribus antem incognitæ , tum demum institui potuerunt , quum notiones de vite mortisque probabilitate examini submissæ , atque ad calculum mathematicum revocat erant. Oportet enim theoriam, mortis sortes ponderantem, justam ponere rationem inter datam acceptamque pecuniam , qua si non obtineat instabiles sunt ille consociationes, et facile evertuntur.

Nonnulla Vobis, AA., illius discipline, capita, qui rerum incertarum pro- babilitates matheseos ope definire docet, exposui aut potius indicavi. In his autem jam subsistam. Mihi enim propositum non fuit totum hocce argumen- tum protracta oratione persolvere; id tantum agere studui, ut quam amplum illud sit et momenti plenum . allatis. quibusdam exemplis ostenderem. Mihi quidem non exigua laus mathematicis disciplinis accedere videtur quod certa cognitione ceteris disciplinis facile antecellentes , ipsas quoque incertas res calculis suis subjiciant , atque conjecturali arti facem præferant. Dignissima certe est hæc doctrina, que studiose excolatur ; dignissima quoque , cujus principiis instruantur omnes illi, qui severioribus studiis sese. addicunt. Nulla enim est matheseos pars, quæ ingenium magis acuat, atque cerüus doceat quomodo veri inquisitio caute et prudenter sit instituenda,

Pergo jam ad ea, quæ sunt hujus diei. Quodsi in enarrandis iis quæ academic me rectore acciderunt, tristes illos dies silentio premam, in quibus disruptum videbatur mutuum amoris et benevolentüe inter professores discipulosque vinculum, vestre, Auditores, exspectationi me optime satisfacturum esse confido. Illorum recordatio a festo hoc die sit aliena. Quæ autem grata et jucunda sunt, plura habemus.

Vos, amplissimi hujus academiæ Curatores , salvos et incolumes hic adspicere mihi gratulor. Valeant diu vestra cura vestrumque consilium ad academiæ splendorem augendum , salutem promovendam.

E Professorum numero neminem hoc anno morte a nobis ereptum esse læte prædicamus. Unum tamen e nostro coetu amisisse egre ferimus, Cl. Warnkeenig, erüditione sua atque in docendo præstantia de academia nostra optime meritum , qui vero, privatis rationibus motus, hanc cum Lova-

I. 2

»

IO RICHARDI VAN REES

niensi commutare cupivit. Ejus partes ut impleantur prospexit benevòla Regis cura, quum doctissimos viros Ernst juniorem et Dupont, alterum ad ordinarii, alterum ad extraordinarii professoris munus vocaverit , ita ut conjunctim Warnkeenigii vices suppleant. Vobis, amicissimi college , de muneris et honoris "augmento ex animo gratulor. Prospere vobis succedant graviores , quos jam suscipietis , labores , et gaudeant diu vestra institutione academiæ hujus alumni.

In medicorum ordine hoc anno docendi munus suscepit Cl. Fohmann , qui quantum doctrina sua discipulis jam profuerit, ipsorum testimonio compertum habemus.

Hac occasione data nomina memorasse Inhet eorum professorum , qui , publice editis studiorum suorum speciminibus , universe quoque rei litterariæ prodesse voluerunt , atque ita novum huic academiæ decus addiderunt. Systematis absorbentis in stilus vertebratis descriptionem , plarimis tabulis illustratam , edere cepit Cl. Fohmann, quo in opere quae de vasorum absorbentium structura subtilioris anatomiæ ope detexit inveniuntur. Cl. Dandelin prelectiones, quas de mechanica practica hoc anno in operariorum usum habuit, publici juris fecit, spem quoque afferens nobis fore ut brevi aliud ejus opus in lucem prodeat , regulas indicans quibus ars mineras explorandi et e fodinis extrahendi con- tinetur. De pulcro morali, in Pindari operibus conspicuo , eleganter et ornate disseruit Cl. Brouwer. Pueros varia doctrina erudiendi methodum, a doct. Jacotot propositam ,' ad examen revocavit Cl. Kinker, pn ea de re ad summum institutionis publice administrum retulit.

In augendis et adornandis variarum doctrinarum: adminiculis non defuit nobis hoc quoque anno Regis liberalitas.

Bibliothecam academicam pluribus quam mille et centum voluminibus auctam deprehendimus, inter qua plura inveniuntur opera , non tantum utilitate , verum et pretio conspicua. Quod. autem diu in votis nostris fuit ut amplior conce- deretur locus, recipiendis libris inserviens , illud tandem nobis contigisse summopere letamur. Namque eo jam increvit librorum numerus, ut vix dimidia eorum pars scriniis primum constructis posset contineri, reliqui in aliis locis cumulati vix usui essent studiosis. At vero ædificatum jam cernimus novum conclave, priori contiguum , quod brevi recipiendis libris erit adaptatum

atque scopo suo egregie satisfaciet.

ORATIO. Am o

Laboratorio chemico et collectioni instrumentorum ad physicam experi- mentalem pertinentium plures accesserunt apparatus, inter quos precipue memoranda est antlia pneumatica, summa cura in Anglia confecta.

Museum zoologicum permulta recepit specimina mammalium presertim aviumque , nec non pretiosa ossa fossilia , prope Mosæ-trajectum inventa. Pluribus quoque. sceletis animalium ditatum est , quorum partem ornatissimo: Petry, scholæ veterinarie quz Trajecti ad Rhenum est alumno, nec non discipulis nostris Kirsch et Verheyen accepta referimus.

Ad hortum botanicum quod attinet, in eo numerus plantarum insigniter accrevit sive permutationibus cum aliis academiis institutis , sive stirpium semi- numque donationibus ex variis Europæ locis ad nos missis. Gaudemus præ- cipue amplissimam aream, ab altera ædificii academici parte expansam, et cujus dono viri amplissimi qui hujus urbis rebus præsunt suam benevolentiam in res nostras luculenter demonstrarunt , jam adeo esse elaboratam , ut proximo anno culture plantarum possit- inservire, atque omnis metus sublatus sit ne divitie botanicæ, quotannis ad nos affluentes, tandem idoneum locum non inveniant, quo recipiantur.

Mineralium exemplaria, in dies numero aucta, hoc anno novo ordine sunt disposita, quo factum ut non solum eorum distributio juxta systema Hauyanum, sed etiam ordo, quem sequitur doct. Beudant, studiosis in museo ` ob oculos ponatur. Nova quoque exstructa armaria inservierunt ad varias ` rupium species, quæ in regno Belgico inveniuntur, ita disponendas, ut que in singulis regni provinciis sint obviæ , primo intuitu innotescant, unde geologie patrie studium egregie adjuvatur.

- Multum quoque increverunt studiorum adminicula ,scholæ metallurgicæ dicata. Ex auctis quidem musei mineralogici divitiis in hanc scholam maxima jam redundat utilitas ; accesserunt autem ipsi permulta instrumentorum et machi- narum specimina , quæ in fodinis adhibentur. Inter illa conspicimus. machinæ atmicæ , curriculi vapore moti, prelique hydraulici exemplaria , ad parvum quidem volumen reducta, ea vero arte constructa, ut agendi ratio singularum harum machinarum optime illis illustretur.

Tandem medicine studiosis, qui secandis cadaveribus suam in anatomia

12 RICHARDI VAN REES. peritiam augere student , brevi provisum erit exstructa aula ampla , lucida , ad usus suos omnino adaptata.

Timeo autem , Auditores , ne vobis hzc rerum academicarum expositio lon- gior.visa fuerit, quum altera, mihi quoque gratissima , solemnitatis hujus pars agenda supersit, in qua juvenibus, ingenio et diligentia eminentibus atque in certamine litterario victoribus , premia sunt distribuenda. Inter quos si duos conspicimus juvenes, ex alis Musarum sedibus nobis advenas , gau- debimus de mutua studiorum contentione, que hodie inter diversas academias Belgicas obtinet. At grato animo simul recordabimur , eundem honorem hoc anno academiæ nostre non defuisse , quum ornatissimus Michiels , egregius noster alumnus , pro responsione ad quæstionem mathematicam in academia Lugduno- Batava premio ornatus sit.

Te autem, Vir clarissime , qui senatui ab actis es, ut judicia singulorum ordinum de commentationibus ad ipsos perlatis prælegas , rogatum velim.

Accepistis, juvenes ornatissimi, premia, quibus industriam et diligentiam vestram decoravit regia munificentia. Przemiis autem istis potiora vobis sunt amicorum applausus, parentum gaudium , et bene peracti temporis conscientia. Jam pergite, ut incepistiss Bonis moribus conspicui, constanti animo viam teneatis, quae ad solidam ducit eruditionem. Tta vobis accidet, quod toto animo vobis apprecor, ut in reliquo vitæ cursu omnibus accepti, atque ab omnibus honorati , patrie sitis decus et ornamentum.

Atque ita explendum mihi restat ultimum rectionis meæ officium , quo successori , regio decreto' mihi dato , dignitatem meam tradam. Te igitur, Virum clarissimum Joannem Gerardum Josephum Ernst, Rectorem magnificum in proximum annum proclamo atque renuntio. Sit tuum magisterium placidum atque tranquillum , cedantque tibi res gerendæ feliciter et in academia emo- lumentum.

DIXI.

ORATIO

DE MEDICINA ET NATURÆ COGNITIONE PRESENTI TEMPORE IN GERMANIA TRACTATA ET DE ERUDITIS NONNULLIS IBI VIVENTIBUS, QUI AD HAS SCIENTLE HUMANÆ PARTES COLENDAS HIS DIEBUS PLURIMUM CONTULERUNT,

HABITA

VINCENTIO FOHMANN

MED. W. QUUM

DIE XXVII NOVEMBRIS MDCCCXXVI

MEDICINÆ PROFESSIONEM SOLEMNI RITU AUSPICARETUR,

000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

PERILLUSTRES ACADEMLE CURATORES ! QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES, COLLEGÆ CONJUNCTISSIMI: JUVENES DOCTRINARUM STUDIOSI, CARÍSSIMI!

CIVES ET HOSPITES, SUO QUISQUE LOCO, HONORATISSIMI.

U: quavis gens, humanitatis studiis culta, suos habet eruditos , ita plerumque ratione peculiari litteras tractat.

Ipse littere vero nullius gentis ita propriæ sunt, ut iis cognoscendis cetera excludantur, et jure libere ipsas tractandi eruditi præstant reliquis.

Hac libertas, quia imprimis requiritur ad litteras in altiorem gradum eve- hendas, omnis tyrannis ad eas pertinens absit necesse est, quum ipsarum im- perium , nullis finibus circumscriptum, tantum formula rempublicam ipsarum libere administrandi obtinente, ita ut quicunque se dignum sentiat , suffragium ferat, etatem ferre queat.

Inde ab antiquissimis temporibus imprimis nature cognitio et medicina gravisimam vim tam ratione physica quam psychica in homines habuerunt, et semper multos iugeniosissimorum hominum diversarum terrarum et gentium multiplici modo occupaverunt. Etsi impedimenta et decrementa, que viđe- bantur, temporum importunitate, quoad has disciplinas inciderunt, et inno- vationes arbitrariæ varii generis hypotheses vane, arbitria haud probabilia hominum visiones et imagines concipientium , qui arrogantie gloriationique addicti erant, harum disciplinarum profectus graviter affecerant: tamen serius ocius animo tranquillo et cauto progredientes viam solam tutam et munitam observationis et experientiæ rursus ingressi sunt.

Inde ab omni etate aliud systema excepit aliud, inprimis in medicina, unoquoque sui systematis, quod solum bonum et verum esse et fundamentis

1.

4 VINCENTII FOHMANN

idoneis inniti , existimabat , propugnatore, tempore vero, quod ea omnia ca- duca esse, quum aliud alio opprimeretur, testabatur, adversario.

Quanquam, si systematum studium , amor dogmatum nimius, cui acuminis subtilitas adjuncta erat, vel experientia ceca vigebat, atque philosophia con- templativa, chymia ac mathesis in auxilium vocabantur ad medicinam in altiore gradu constituendam, hec studia maximam partem certe laudabilia fuisse, fatendum est; tamen, quia, quod alius construxerat, plerumque ab alio dirutum est, nihil nisi verum nunquam turbatum potuit durare. Verum autem nobis tantum innotescere potest historiam hujus discipline tractantibus , videntibus, quomodo ea inde ab Hippocrate per omnes scholas, precepta et systemata Empiricorum , Methodicorum , Galeni et Paracelsi , Iatromathema- licorum; chymicorum ceterorum , usque ad Browniana precepta ad excitandi doctrinam (Erregungs-Theorie) et inde a nova schola, que nature scruta- tionem in philosophie societatem vocavit (Natur-Philosophie) usque. ad novis- sima tempora presentem gradum ascenderit. Bonum tantum , cujus modo plus modo minus in eis continetur, agnitum nobis etiam utile reperitur; omnia reliqua nobis tantum quod ad historiam in pretio esse possunt.

Eandem Medicine sortem etiam nature cognitio experta est. Etiam hic aliud post aliud systema exstitit. Quamvis autem hanc disciplinam multo pau- ciores quam medicinam , qua semper arctissimo vinculo cum ea conjuncta esset, necesse erat, coluerunt; tamen multo prius assiduum nature studium, cui debetur copia recens detectorum , quibus hac disciplina revera dilata est, rationes firmiores ac tutiores cuivis systemati suppeditavit, ita ut sequens ple- rumque tantum antecedens auxisse et perfectius reddidisse dici possit.

His, quz dixi , volui tantum brevissime significare tractationem disciplinarum commemoratarum superioribus temporibus quaedam obtinentem.

De medicina et nature cognitione presenti tempore in Germania tractata , et de eruditis nonnullis ibi viventibus, qui.ad has scientie humane partes recentissimo tempore plurimum contulerunt , adjuncturus.

Adhuc ineunte hoc sæculo Browniana praecepta et doctrina de excitatione etiam inter germanicos medicos viguerunt , ita ut innumeræ iis hecatombæ succum- berent. Philosophia naturalis , Schellingii fœtus, non ita post multo magnam vim

in philosophiam et nature scrutationem habuit, Sublimis fuit idea ista Schellingii ,

ORATIO. 5

philosophiam cum mature cognitione copulare cupientis, sed conatus diflici- limus, cui ad exitum perducendo forsan plurium seculorum series necessarius est. Pauci ejus sectatores veram viam ingressi sunt, plurimis ventosarum hy- pothesium fatuitati et contemplationi ita addictis, ut cum quodam contemptu firma illarum disciplinarum fundamenta , nature observationem et experientiam despicerent. Nunc animi tranquillitas et firmitas illis fundamentis nisa , omnia bona superioris et presentis temporis indagat, indagata agnoscens, tractatio- nem nature cognitionis et medicinæ moderatur, haud favens methodo rudi atque vili, quz solam experientiam ducem sequitur, sed mente philosophica , quz in nulla disciplina desiderari debet, observata tractans. Gloriose procul dubio philosophans , Schelling ratione posteriori multipliciter nature scruta- tores medicosque germanicos exhortatus est et incitavit. Via, naturæ et scientiæ medicae studium ratione sublimiore tractandi, munita etsi difficilis est ac molesta, tamen scopus ea incedentibus, quamvis remotissimus , est feriendus , quum sic tantum , tenebris diffusis , verum et clara lux conspiciatur.

Nunquam defuerunt præstantes inter Germanos medici. Nam ut Batavorum terra, patria tot inclytorum virorum, magnum Boërhave aliosque admirata est, ita Germania claruit per Fridericum Hoffmann, Stahl et alios. Recentioribus temporibus, ante aliquot annos demum, Viennz diem obiit Petrus Frank, Hippocraticus optimo sensu, cujus scripta. experientiam spirant multorum annorum.

Quodsi jam viri singuli ómnibus præstantes desiderantur, causa non est, quod artis medendi studio minori animi ardore successuque quam antea opera datur, sed potius multo major doctorum magni meriti numerus, quibus in conferendis singulorum fama evanescit, sive aliis verbis, scientia non minor sed communior facta est. Hufeland, Sprengel, Authenrieth , Henke, Nasse multorumque aliorum nomina, quæ his adjungenda essent, hujus assertionis veritatem testantur.

Cognitiones multo communiores fatas esse atque incrementa multo ampliora cepisse, hanc loquendi rationem potius ad chirurgiam, quam ‘ad medendi artem proprie dictam adhibere possumus; hec enim ars, tum a Heister ct Richter exculta , majori jam virorum ubique in germania dispersorum numero propria est. Valther, Grafé , Rust, Hymly, Langenbeck , Chelius et alii dictis testimonium perhibent.

6 VINCENTII FOHMANN

Non minus celeriter ars obstetricia progreditur. Etenim si Osiander, vir prestantissimus , rebus humanis jam ereptus, ejusque sectatores ad partus ce- leritatem adjuvandam , forcipis usum , sepe extra modum, ut videtur , com- mendarunt; contra Boer vir celeberrimus, pariendi negotium, quoad fieri possit, diutissime soli natur: esse permittendum , docuit. Hoc tempore inter germani: medicos partus adjutores nomina Vægelé, Schmidt , de Siebold , Carus et aliorum fulgent, quorum capaces profundæque naturæ cognitiones , atque in- genium philosophicum nostram , habita ad altiorem artis obstetriciæ perfectio- nem ratione , exspectationem commovent augentque.

Virorum respectu, qui imprimis ad eas scientie humane partes, quas in hac celeberrima litterarum universitate docendi honorem mihi obtigisse , lætor , anatomiam organorum humanorum ac physiologiam provehendas contulerunt, Haller immortale ingenium multipliciter experiendo, vivisectiones instituendo, perscrutendo, anatomiam, imprimis autem physiologiam ad eum gradum evexerat, et plurium seculorum operis fundamenta jecerat, ita ut successores ipsum columen agnoscere et in via, quam ingressus erat, pergere cogerentur. Neque hoc anatomiei et physiologi germani neglexerunt. Quanquam vero, postquam preclara opera anatomica 7"esal, Fallop, Eustach, Albin aliorumque prodie- runt, vix exspectandum fuit, multum novi addi posse; tamen questionum diligentia, cujus laus imprimis in germanos cadit, multa detexit, quod ad organa et systemata singula, imprimis quod ad celebrum sensuum organa et nervorum systema universum ; osteologia autem hominis præclare a Blumen- bach tradita est; plura viscera sunt inquisita, v. g. pulmones a Sômmering et Reisseisen ; lien ab Heusinger , hepar a Mappuius a. m. tractus intestinorum partes a Meckel fratribus, Rudolphi et aliis, glandula thyrioidea, thymus , renesque succenturiati a Fr. Meckel, cet. Quod ad vasorum systema arteriosum nervosque uteri, Tiedemann opera splendissima edidit. Cerebrum , in quod princeps Reil omnibus laudibus major inquisivit, et nervorum systema imprimis anatomicorum oculos et animos in se convertit , et egregii labores Sômmering , duorum #enseler, Gall atque Spurzheim, Doellinger , Meckel, Tiedemann , Treviranus , Carus , Burdach , Bock, Langenbeck , Wulser , Kilian et aliorum probant, Germanie anotomicos hoc in genere valde excelluisse. Sensuum or- gana accuratissime a Sómmering excursa sunt, cum alias singulas partes etiam

ORATIO. 7

alii examinarint. Totius corporis humani fafricam Sómmering sæpe jam no- minatus , Meckel , Hempel, de Baer , et alii docuerunt. Embryonis structuram ejusque M onarinnls historiam ring. utenrieth , Meckel, Tiedemann , Seiler, Kieser et alii tradidere. Anatomiam universam , cui egregio modo im- mortalis Bichat insudavit, imprimis inter nos Meckel, Heusinger, Mayer alique tractarunt. r

Studia anatomico-physiologica recentioribus temporibus tractandi ratio , hanc periodum in anatomiæ historia certe splendidissimam statuet. Jam subtile ac- curatumque organorum apparatuumque studium ab illorum ortu usque ad na- turalem individui , cui sunt propria ; mortem, harumque partium investigatio ab illarum prima in animalium serie presentia usque.ad hominem incipiunt , ut in conformatione discrimina cognoscantur. Quae opere a viris clarissimis capessitæ, ac varie repetit , tandem ad illa preclara facta conduxerunt, qua organorum formationis historiam stabiliunt; historia, ex qua nobis, quam viam rationemque natura in partibus conficiendis ingrediatur, intelligendi facultas evenit, quæque multas formationis species atque a normali statu aberrationes modo idoneo aptioreque quam antea fieri poterat, interpretatur. Doctrine ' Organorum formationem spectantes, si temporis rationem habes , sunt.

1. Partes, quee animalia hominemque componunt, in germine non præexis- tunt, sed in variis vitæ foetalis periodis quandam seriem sequentes oriuntur, atque , a primo illorum ortus momento usque ad Summam perfectionem , varios formationis gradus percurrunt.

2. Natura ad organum in animalibus atque homine formandum, eandem ingreditur viam. In animalibus superioribus atque homine paululum in for- mandi negotio amplius progreditur, ita ut organismi superiores in organis fingendis, harum partium formationis scalam in animalibus inferioribus percur- rant, ac tum udemum majorem perfectionem adepti, his antecellunt.

3. Multæ partes nascuntur, atque nature convenientem formationem eo nanciscuntur, ut plures ejusdemmodi formationes conjungantur, atque con- fundantur; sive ut duæ dimidiæ partes in corporis medio concrescant, multa ossa, durum atque molle palatum , corpus callosum, uterus, pluresque aliæ partes hanc rem testantur. Sive organa inbijcaudo. formantur, cum mem- brana simplex truncos ramosque expellit , vel constringitur et geminatur ;

8 VINCENTII FOHMANN.

multa organa glandulosa, cor atque alie adhuc partes, in hac formationis ratione. apparent.

Ex hac periodo ingenium capacius profundiusque , quo jam in animalibus homineque organa investigantur, originem ducit. Physiologus, non amplius solam hominis organisationi operam navat, oculos longius in naturam conjicit , atque ab homine usque ad infimas formationis species omnia penetrat, et undique a natura doctus instrüctusque , minus ad simplicia judicia descendit, quam ille unius organi, unius formationis speciei cognitionibus circumscriptus anatomicus. Ex hoc tempore perspicuum in apparatuum variorum inter se cumque aliis partibus connexum judicium, vel systemate cuticulari sive mucoso, quod aut illorum basin constituit, aut illos conjungit, vel connectione nervosa emanet. Hec tandem est periodus , qua multis a normali formationis specie statibus abhorrentibus innotuerunt, cum enim intelligere orsi sunt, multas in homine animalibusque deformationes non co oriri, ut depravata formationis actio agat, sed eo ut vis vitalis a muneris ninoi desinat, ita ut multæ sub nomine monstruositatum sive deformationum note formæ, nihil aliud sint, quam sta- tionariæ in gradu inferiore formationes, ergo formationes exhibeant, que in quadam vite fœtalis periodo normales apparent.

Hic precipue monstruositates per defectum , fissum labium, hypospadia, hermaphrodismus , multi deformationum internorum genitalium , cordis et alia- rum partium gradus, numerandæ sunt.

Hoc tandem est tempus, ex quo numerosis de viis, in quibus varie materiæ sanguinem nanciscuntur , investigationibus , sicuti illis in corpus obsorptis atque in sanguinem effusis in ulterioribus viis, tum in corpore ipso tum in fluidorum copia, quæ supra organismi limites ducta secernuntur, persequendis , altera de peculiari nonnullarum rerum virtute lux orta est. Omnes enim substantie elementis alibilibus carentes , que ergo assimilari atque eamobrem sanguis fieri nequeunt, eo tantum in corpus agere videntur, quo cum fluidis , quibuscum corpus percurrunt, in partes solidiores deponuntur, atque ad organa mun- dantia, quæ partibus vitæ vi resolütis atque ad organismi usum imm secernendis præsunt, ducuntur, que illas iterum excernunt. -

Quodsi rationem respiciamus, qua hæ res fluida, quibuscum sunt mistæ, solidiora in quibus deponuntur, atque organa secretoria, quæ illas tandem

ORATIO. 9

removent, afficiant, hoc tantum opinari atque ex phenomenis, quz in orga- nismo provocant, colligere possumus, disquisitio quæ fines nobis propositas transgrederetur. Propinquam tantum relationem commemorabo, quz inter has materias atque organa sanguinem mundantia versatur, ac quomodo substantiæ, qug rebus, ab his organis mundantibus ex sanguine sejunctis, affines simi- lesque sunt, his quoque organis secernuntur. Materie amaræ ex plantarum regno, fel tauri, multi sales atque praeparata mercurialia bilis secretionem au- gent, nam in hepate in viis hepaticis secernuntur, materie carbonem conti- nentes, phosphorus, olea ætheria, camphora etc. pulmonum exhalationem augent, in viis eriis exspirantur; urea atque mulue aliæ materie ürinæ secre- tionem augent, in viis urinalibus deponuntur.

De his materiis in arte medendi usitatis, peculiari modo agere dicimus , cum hujus sive illius organi actionem impellunt, cum in fluidorum copia suscepte , corpus rebus implent, qua vitæ legibus non congruæ illam in organa sanguinem mundantia, quibus rejiciuntur, reactionem commovent. Ulterior harum rerum an organismum vis, ac quomodo in morbis medicamenta fiunt, in relationibus organorum sanguinem mundantium ad organismum , quod ad vitam valetudi- nemque , explicatur.

Restat ut historie naturalis mentionem faciam , cui Germani revera non minorem operam navarunt , sed in hoc scientiarum genere non ita adjuvabantur , ut hoc in aliis terris locum habebat. Si ubique singule observationes. collige- bantur , nova detegebantur dubia confirmabantur , diversi natura foetus accurate cognoscebantur , cogniti describebantur , sine controversia agnoscendum est , germanos nature scrutatores non in singularibus partibus colendis acquievisse , sed animo philosophico leges universales et corollaria in observationibus derivasse , et singulis, quantum fieri poterat, compositis ac comparatis, na- turam esse universum , per quod vita morti haud obnoxia diffusa est, im- mensum , intellexisse.

: Nullum illorum trinmi nature regnorum a Germanis neglectum jacuit. In Mineralogia et Geognosia enim #erner , immortale ingenium, non solum mi- neralogis popularibus suis, sed etiam eis aliarum terrarum facem praetulit , et ad studium mineralogiæ diligentius et modo discipline dignitati congruo ,

tam in universum quam in singulis partibus, tractandæ incitavit. Præcipue II. a

10 VINCENTIL FOHMANN

novisima tempore chimia ut aliis disciplinis ita mineralogiæ profuit, multum ad incrementa in Germanis capienda conferens. Quis enim viros ignorat , non sine summa observantia numerandos , Haussmann , de Leonhard , Weisse cele- brem illum crystallographum ? Ex geognostis nostris eximium Alexandrum de Humboldt , magnum illum per plures Americae meridionalis partes peregri- natorem , Leopoldum de Buch et alios commemoramus.

Nobis. jam ad plantarum regnum pergendum est, cujus studium plurimos certe sectatores invenit, plurimisque semper gaudebit. Etenim si utilitatis ma- gnitudine , quam plantæ rationem tam oeconomica et dialectica quam medica hominibus copiosam afferunt , ac illas precipue patrias observandi asservan- dique facultatem , specierum variarum venustatem atque delicias et spectas, tum intelligere poteris, quamobrem tantus virorum numerus ad ipsas cognos- cendas indagandasque transierit. Etiam inter Germanos plures exstitere , qui huic stüdio incubuere , ac quos hoc loco enumerare superfluum mihi videtur , cum satis innotuerunt.

Neque silentio pretereunda Zoologia est, quae etsi pauciores , quam bo- tanice et nacta est et nanciscitur fautores, cujus cause forsan partim in difficultatum ac laborum numero, partim in erroris gravitate, ipsam minus quam botanicen prodesse, quærendæ sint; nunquam tamen defuerunt, qui in hac historie naturalis parte, formas organicas, quibus vita perfectioque maxima inest, exhibente versarentur.

Fere nullam animalium classem novimus , qux non vel speciatim vel in universum a Germanis Zoologis tam quod ad formam externam, quam quod ad organisationem internam vitæque agendz modum, tractata sit. Cum vero fines quas nobis temporis angustia proposuit, superaremus, si unamquamque animalium classem perlustrare velimus, tantum vermium mentionem facere volumus , quibus cognoscendis germanis przcipue meruere , inter quos Rudolphi ; Bremser et ali nominandi sunt. j

Quibus jam de medicinæ variarumque scientiarum physicarum ratione bre- viter percursis, denuo ad medicinam regredior , in qua nunc diutius hærebo atque commorabor. Ut in aliis regionibus, ita quoque in Gerthania systemata jactandi reformandique desiderium se patefecit, ac saltibus atque viis inu- sitatis cujus in illo rerum statu nulla nanciscendi facultas , possessio affectata

ORATIO. II

est. Medicorum studiorum progressus, vario sub respectu ab aliarum scien- tiarum progressibus , utpote a physica , sad anatomia comparata , ex quibus hominis physiologia ubique incrementa hauriat, pendere nullam rationem habentes, veritatem , hominis physiologiam , lucem unicam , quæ in medicina fulgeat, a scientiarum physicarum progressibus , que adhuc dum undique cultura tantum egeant, non esse secernendam obliviscentes sive negligentes, sobriam lentamque observandi rationem , quam illi egregii Germanice medici, Fr. Hoffmann, Pet. Frank et alii apte sequebantur; hypotheses inanemque de physicis verborum turbam captantes , deseruerunt. Magna medicorum copia, cum paucas certiores in physiologia cognitiones ad medicas exercitationes ad- hibere, et experientias ad ægroti lectum collectas, secundum Hoffmanni inge- nios; exemplum, physiologice elaborare deberent, indefinitis inanibusque de principio vitali ac morborum ratione definitionibus vires suas conficiebant. Ut in Anglia Brown , in Italia Rasori et in Gallia Broussais, in Germania philosophorum physicis studentium pars, quam plures sequebantur, et ré- centioribus temporibus methodus maxime peculiaris , illa Hoffmanni docti ingeniosique , idiopathica apparuit.

Quod si medicorum speculantium pars somniis abstractisque de hominis ac morborum natura considerationibus , medicinam non solum non perfec- tionem versus moverit, sed adeo breve per tempus in progressibus suis reti- nuerit , alia ex parte tamen indirecte novum de vite phaenomenis investigationibus impulsum attulit, cum maximam physiologorum partem ex pinertia incuriaque , in qua demersi erant, sustulerit. Reactio jam accuratioribus atque capacioribus physiologie atque doctrinarum hanc spectantium studiis epocham orditur. A priori nunc speculatio probatarum de natura atque vita cognitionum copiam sibi opponit ; facta componuntur, experientiæ conferuntur, et conclusiones effi- ciuntur, Quz hinc sequuntur, speculantium thesibus sine vera nature cogni- tione a priori obstant , ac medicinam non esse scientiam , in qua omnia principio summo explicantur , p , de die in dies sais divulgatur.

Imo vero principium prævalere coepit, legem supremam , si quedam , a qua

omnes alie vires pendent, existat , a posteriori solum, in singularum co- gnitionum scala in synthesis via attingi posse. An unquam , ac quando ingenium humanum hanc assequatur altitudinem , 2.

a

12 VINCENTIL FOHMANN

hanc quæstionem , in “hoc cognitionum nostrarum statu , nondum SPP facultas. i í "

Philosophorum naturam RE NEA parti, quæ universi vitæque leges generatim particulatimqne a priori indagare opinatur , obstantes, jam sensi- lium. animadversionum finibus , hominis nature studio nos restringimus modo supra indicato. :

Hæc studiorum | medicorum in. Germania. ratio est, qua in ratione variæ artis medendi partes assidue scientiarum. instar propius accedunt, principia , quz hanc rationem admoverunt , simplicem novi apprehendendi reformandique libidem repudiant , cum persuasione nitantur, artis medendi progressus sensim tantum locum habere, nec ejusmodi esse posse, ut nova phænomena totam - doctrinarum existentium mutationem exigant. Nova ergo systemata, ab hac rem considerandi ratione. abhorrentia , paucos tantum sectatores inveniebant, atque phenomena transeuntia habebantur, que potius doctrinarum valentium defectus levitatemque prodebant, quam illos ipsos levabant.

In principiis , quorum accuratiorem fecimus mentionem perstantes , atque varias artis medendi doctrinas, utpote anatomiam, physiologian, patholo- giam therapiamque , solum corpus constituere considerantes, ut hec unitas magis magisque exhibeatur, atque illius crassi usus vestigia , qui practicas exercitationes theoriæ repugnantes habebat, omnino abluerentur, nitebantur. Jamdudum quidem in Germania pravitas extincta est, practica studia adire antequam partes quae eorum basin. constituunt, cognite perspicuæque sint, nondum unquam tamen tanto studio asperas fines, inter organisationis atque partium functionum doctrinas atque illas, quæ de statu morboso et hunc amovendi ratione agunt, tollendi ardebant. Nonne semper est idem homo? Nonne est peculiaris partium organisatio , quæ illos sive tales sive alios cons- tituunt , ac qua utita sive secus in vitæ actionibus appareant, efficit? Necne est eadem causa, quod varia organa in morbis varias partes agunt? Me- dicus rationalis morbi symptomata intuens, nonne statim organisationis fines introgreditur , ut momentum presens inveniat, quod horum symptomatum ansam dedit ? necne subtilioris anatomiæ physiologiæque cognitionibus cer- tissimo in investigationibus suis duce utitur, quas de sepenumero tam obs- curis morborum effectibus instituit? Practica medendi ars sine his ex parte

ORATIO. 13

theoretica auxiliis ad humilem empiricam delabitur , ubi medicus nullam sibi de morborum natura, atque hos n remediis rationem reddit. Quodsi filum , cui morbi symptomata annectuntür , non in catena organica repe- riatur , sive in morborum complicatorum symptomatum perturbatione amittatur , quantumne ex hac incertitudine. et. in medendi modo vacillatione , atque ex hac remediorum prehensione apprehensioneque ægroto discrimen enas- citur ?

Intimum inter theoriam praxinque esse connexum , ac anatomico-physio- - logorum studiorum progressus magis magisque ad medicinam practicam ad- hibendas esse, nunc quam unquam Germani si persuasius habere videntur, ac majorem quam unquam sibi operam dant , ut anatomico-phisiologicæ cognitiones ad morborum indagationem dijudicationemque applicentur. Hic animus præclarissimis clinici magistris inest , atque hac mente ad ægroti lectum discipuli in praxim induuntur.

Sed quis jam nostris temporibus male paratus in templum humanitati dolenti addictum invadere ausurus est? Quis, ubi de certis cognitionibus adhibendis agitur; his non praeditus apparere ausurus est? Quodsi magnam studiorum li— bertatem , qua in plurimis germaniæ academiis valet , consideres , non tamen illarum alumnis ad ægroti lectum , theoreticarum partium , utpote anatomize ac physiologie , pathologie therapiæque tam generalis quam specialis cogui- tione carentibus , apparere licet.

Prius hic videri, perditum habetur tempus , atque cum gravi atque ægre absolvendo penso, medicum et rationalem et physiologicum fingere discrepans. vocabula medicus physiologicus atque medicina physiologica recentioribus quidem temporibus usitatissima sunt, sed quatenus hoc prædicatum physio- logicum recte attribuatur, quaestio est, que orationem meam longius prove- heret , cuique eam ob rem ampliorem operam impendere nequimus. Tantum hic dictum sit medicum physiologicum fingere , grave haberi pensum, ad quod solvendum methodus quadam: atque recondita nonnullarum ex scientiis physicis partium studia desiderantur , cum hominis physiologia ex doctri- narum numero constet, qua ex accuratis conformationis ejus vitæque in maxime variis conditionibus actionum cognitionibus, ac multis aliis ex natura experimentis abstractæ sunt, neque in cujusdam ad libitum exquisiti summi

14 i VINCENTII FOHMANN ORATIO.

principii deductionibus , sive nondum probatis premissis , ut recentioribus temporibus a nonnullis systemata compingentibus facte sunt.

Que mens uüniversa in Germania prevalens, ac magnum studium , quo plurimis in locis scientiarum naturam spectantium studiis, precipue anatomiæ comparate et physiologie comparate ab artis medendi magistris atque alumnis incumbitur , satis pro reditu ad simplicia systemata tueri, ac medicinam magis magisque altitudinem versus ducere videntur, ubi varie partes, quæ ad illam pertinent , ratione supra indicata, in totum confunduntur; nam ad altitu- dinem , ubi symptomata normalis vite status cognitione ipata facul- tatem offerunt.

Talis est medicorum in Germania studiorum ratio consiliumque. Principia ibi valentia hic terrarum ego quoque sequar, iisque imbutus, scientias cure meæ commissas in hac alma universitate tractare, mihi mens est.

TANTUM.

Benedicti Valerius,

RESPONSIO

AD QUÆSTIONEM AB ORDINE MATHEMATICORUM

PROPOSITAM:

Exponantur et exemplis illustrentur præcipuæ eliminationis methodi inter duas æquationes primi et altiorum graduum.

QUJS PRÆMIO ORNATA EST,

III. 1

RESPONSIO AD QUJESTIONEM AB ORDINE MATHEMATICORUM PROPOSITAM.

SUCI 3 e 7 Aspice si quid OE nos, quod cures proprium fecisse, loquamur.

1 Does wquationibus forme 44—0 et B—o inter duas quantitates incognitas zx et y in genere non nisi limitato quodam r# æ et y valorum tematum numero satisfacere possumus. Determinatio omnium istorum valo- rum, quibus nimirum priora propositarum æquationum membra 4 et B simul in zero ducuntur, pertinet ad generale eliminationis problema. Quoniam autem in eo versatur difficultatis cardo , ut incognitarum x et y alterutra exterminetur, id. est, transformationum serie ad æquationem perveniatur, unius duntaxat in— cognitarum functionem , atque adeo omnes prebentem hujus incognitæ valores qui cum certis alterius incognitæ valoribus prædictæ conditioni satisfaciant : hæc operationum pars sibi. sepe. eliminationis nomen: vindicat. Æquatio vero inde originem trahens dicitur æquatio finalis, valores autem: pro incognita quantitate ex hac desumpti, veri vel. convenientes nuncupantur.

Varias ad. eliminandum. inventas methodos, a primi gradus æquationibus inchoando exponemus.

DE PrÆcipuis ELIMINANDI METHODIS INTER DUAS PRIMI GRADUS ÆQUATIONES.

2. Harum eliminatio tribus modis solito peragitur , nempe, aut per additionem et subductionem , aut per valorum substitutionem , aut per valorum comparationem. Eliminatio per additionem aut subductionem.—Contemplemur duas æquationes has: 6x + 5y = 85 gr—áy- 1

1,

4 B. VALERIUS RESPONSIO

Si in utraque quantitatis y coeficientes æquales existerent , addere tantum opus esset duas hasce æquationes ad tollendum y. Fiunt autem ipsius y coeffi- cientes equales multiplicando utrumque prioris æquationis membrum per 4, atque utrumque posterioris per 5. Sic enim habebimus :.

24x + 20y = 340

49a — 20 = 5

Hisce jam additis æquationibus emerget : ; 69x = 345 unde x — 5.

Quem quantitatis x valorem in alterutra, in priore verbi gratia propositarum substituo , mihique prodibit

3o + 5y = 85 unde y — 11,

Depromere etiam +x y valorem , et latente zc, possumus. In hunc finem priorem

propositarum iiie ilti d per 3, posterioremque per 2, unde

18x + 15y = 255 182 — 8y-— 2

Quarum prior si a posteriore subducatur , evanescet a8, reductionibusque

factis remanebit : 23y = 253, unde y — 11.

Hinc ad resolvendas duas æquationes inter totidem incognitas x et y sequens liquet regula: redde coefficientes alterutriusque incognitarum, ipsius y v. gr. in utraque æquales, quod multiplicando assequeris ; quo facto, prout in no- vissimis æquationibus ipsius y coeflicientes vel oppositi vel ejusdem erunt signi, adde duas hasce æquationes, aut alteram ab altera subduce; quemque hinc pro y sortitus eris valorem, in propositarum æquationum alterutra substituens , emerget alterius incognitæ valor.

3. Eliminatio per valorum substitutionem. — Positis duabus zquationibus his

Jy — 2x —5 123 — y =3

ut exterminetur y, valorem ipsius y e prima concludo et est y=, hunc

in secunda substituo , reductionibusque factis emergit ac — 2. Quem ipsius æ valorem si in quantitatis y expressione substituo , fluit y = 3.

Ct

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. Positis similiter. xy°= b’

x’ +r'= zz by Mo rn ut exstirpetur æ, prima dabit s=; quare si pro gain secundam substituo y 2: mes

b 4 ymby — s ac reducendo y — by°+ ab^y* 4 b^—0

4. Eliminatio per valorum comparationem. — Quum quantitas tollenda unius est tantum dimensionis in utraque æquatione, valor ejus uterque quærendus est, et alter valor statuendus æqualis alteri.

Quemadmodum positis a + x = b+y et 22 + y = 3b: ut tollatur y , æqua- tio prima dabit y=a+x—b, et secunda. -præbebit y = 3b— 2x; est ergo

a -+x — b= 3b — 2x , sive ordis æ= #7". Valor autem ipsius y ut supra est investigandus.

Atque ita ax — 2by = ab et xy —b* dant — n HUE , sive ordinando x ‘be — = — o.

Harum methodorum prima reliquis in genere simplicior est , quia fractiones excludit. Omnes autem adeo sunt faciles , ut quærentibus fere sponte occurrant , necnon , quis detexerit, dictu perdifficile sit. Caeterum uno eodemque nituntur principio communis divisoris , id quod latius patebit, cum ad primi gradus æquationes , altiorum graduum præcipuas methodos applicandi data fuerit occasio.

5. Methodorum hactenus expositarum ad plures æquationes applicatio duplici premitur vitio ; primum quod calculorum molesta longitudo sæpe fastidium parit, ac dein quod quantitatum determinandarum valores formam nimis compositam

induunt. Hujus complicationis causas analystæ novas excogitando methodos vitare conati sunt.

Cramerus primus in sua linearum curvarum analysi regulam generalem statuit ad obtinendum uniuscujusque incognitæ valorem ex ejuscemodi æquationibus mergentem. Hujus methodi dein Bezoutus usum faciliorem reddere studuit. (Cf. Mémoires de l'académie de Paris pour l'année 1764.) Regulas ab hisce analystis inventas atque analogie tantum superstructas Laplace demonstravit atque ad majorem perfectionis gradum evexit. (Cf. opus citatum pro anno 1772) Omnes hæ methodi in investiganda lege qua incognitarum quantitatum valores

6 B. VALERIUS RESPONSIO

e quolibet æquationum numero mergentes, quin prius eliminetur, supputari possint, versantur. Cum trium harum methodorum pro duabus æquationibus inutilis sit distinctio, non nisi quam Laplace exposuit, enucleabimus. Quem in finem contemplemur duas æquationes generales: ax + by =c ax + by = c Quantitatum x et y valores ex his æquationibus secundum supra expositarum methodorum quamlibet deprompti ita sese habent:

_ el — bet LL ac — cat Le L ab

Harum expressionum examine ad sequentem perducimur regulam: fac per- mutationes omnes inter a et b, da producto ba signum — , accentumque secundo factorum utriusque producti adscribe : sic valorum quæsitorum , qui frac- tiones erunt, communem habebis denominatorem ab'— ba’. Numerator autem utriusque valoris oritur substituendo in denominatore pro quantitatis deter- minandæ coefficiente terminum cognitum , intactis accentibus.

.6. Quo facilius redderetur eliminationis inter primi gradus æquationes pro- blema, Vandermonde formulam exhibuit generalem , cujus auxilio valor cujus- vis incognite ex eliminatione inter quotcumque æquationes emergens simplici substitutione determinari potest. (Cf. Mémoires de l'académie de Paris pour l'année 1772). Hanc pro duabus æquationibus investigare ad nostram quæstio- nem pertinet. 1

Sint ergo propositæ duc sequationes:

iry += iæ+ir+3=0

Hæc coefficientes propositarum æquationum designandi ratio multum ad sim- plicitatem confert. Productum duorum coefficientum puncto indicamus inter- posito. Sic 5-5 productum coefficientis } per coeflicientem 3 designat.

Ponimus etiam compendii causa v. gr.

4794 pq E oa AS UD NT TE

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 7 His admissis evidenter i fluent identitates :

i Th shts H S50 UeiBtinetiih-e Quarum cum Lite propositis comparatio dabit : TNT $59]31783J FT 112 112

Alterutrius igitur æquationum (A) auxilio resolvere duas æquationes primi gradus quascumque licet.

7. Iste methodi, elegantes quidem et luculentæ, gravi tamen premuntur incommodo, quoniam deficientibus aliquibus æquationum propositarum ter- minis calculus non fit simplicior. Quod vitium tantum est, ut si methodos hasce adhibere deberemus v. gr. ad eliminationem inter altiorum graduum æquationes, quam Bezoutus ad eliminationem inter primi gradus æquationes reduxit, utilis labor superfluo nonnunquam brevior evaderet. Nunquam enim primi gradus æquationes , quas Bezouti methodo eliminationis inter aliorum gra- duum æquationes resolvere cogimur, omnibus gaudent terminis. Quibus rebus permotus, novam hic eamque omnibus adhuc desiderandis ornatam inter primi gradus æquätiones eliminandi methodum creavit, quum in eximio ejus de æqua- tionum algebraicarum theoria opere reperimus, queque pro duabus æquatio- nibus sic exhiberi potest:

Positis duabus æquationibus

az by +c = a'æ+by+c=o ut rà æ et y extrahantur valores , termino cognito in utraque indeterminatam quantitatem £ adesse fingamus, eritque ax +by --ct —oet B a'z 4- b'y 4- c't— o (B)

Qua re admissa formes productum æyt, primo scriptum ordine arbitrario , sed quem semel admiseris usque ad operationis finem adhibeas.

Hoc in producto successive substituas pro quantitatibus x , y et t coefficientes,, quibus hæ quantitates in prima æquationum (B) muniuntur , quotiesque substi-

8 B. VALERIUS RESPONSIO

tutionum numerus par exstiterit, signum mutes, sicque emerget expressio quam primam lineam vocamus , scilicet ayt — bat + cxy.

Hac in prima linea successive pro quantitatibus æ, y et £ coefficientes quibus he quantitates in secunda æquationum (B) afficiuntur, substituas, pariterque quoties in aliquo termino substitutionum numerus par exstiterit, signum mutes; sicque prodibit expressio cui secunde linee nomen dabimus , scilicet

ab't — ac'y — abt + bc'x + a'ey — b'ex sive (ab' — a'b)t — (ac' — a'cyy + (bc! — b'c)ac.

His substitutionibus peractis, ex alterutra methodorum modo expositarum concludere licet , quantitatis £ in secunda linea coefficientem , nihil esse aliud , quam ipsarum x et y communem denominatorem; quantitatum vero x et y coefficientibus valorum quærendorum numeratores exhiberi. Ex hacce igitur linea depromimus dius be! — Vc e em LL ac'— de,

= a at NS al — ab

8. Si unam tantum ex quantitatibus incognitis, æ v. gr. cognoscere intersit , in utriusque linez calculo terminos nec £ nec x in se complexuros rejicias.

Nonnunquam linearum ultima æqualis nihilo fit, tum æquationum proposita- rum secunda nil indicans preter quod jam in prima continetur, rejicienda est.

Potest etiam in ultima linea aliqua ex quantitatibus incognitis evanescere. Hanc æqualem nihilo ponendam esse sponte liquet.

Has observationes in usum vocabimus cum inter aliorum graduum æquationes eliminandum fuerit. Omnes primi gradus æquationes quarum resolutio tum pos- iulabitur termino cognito carebunt. Ejuscemodi igitur æquationes penitius exa- minasse non poenitebit. É

Positis ergo duabus æquationibus his

ax + b'y + c'2—0 ax +by +cz —o

Ut ipsarum æ, y et z valores detegam, observo, unam quecumque sit, ex quantitatibus incognitis ab arbitrio pendere, atque reliquas huic evadere pro- portionales. Statuo igitur z verbi gratia —1 , atque zv» x et y valores secundum

Bezouti methodum quaesiti ita sese habebunt be'— Vc ac'— a'e

AD QUJESTIONEM MATHEMATICAM. 9

Sin autem z ponatur æqualis quantitati cuidam indeterminate m, c.et c' ver- tentur in mc et mo’, quantitatumque æ et y valores mutabuntur in

be! — Vo [rs ac! — a'c zx =m T "EI —ny—g

Si sumatur z — ab! — a'b fiet x— bc — b'c et y= — (ac'— a'c) qui valores conveniunt cum coefficientibus quos spectata z tanquam £, ipsis x, y et z in ultima linea inhaerere invenisses. Hinc ad simplicissimos ræs x, y, 3 valores determinandos sequitur: in ultimam lineam non secus ac si z ipsius locum teneat inquiri, quantitatesque x, y et z ipsarum coeflicientibus in hac linea aequales poni debere. Eadem methodo et reliqui z» æ, y, z valores depromere liceret , si prius terminos quantitatem z complectentes in æquationibus propo- sitis per m. multiplicaveris. Cum uno duntaxat valore quantitatum x, y et z nobis infra opus sit ponemus semper m — 1.

9. Occurrent etiam æquationes termino cognito spoliatz atque numero aequales determinandis quantitatibus. His duplici tantum: ratione satisfacere licet, nimirum sive ponendo simul omnes istas quantitates æquales nihilo, sive quadam æqua- tione conditionali.

Contemplemur v. gr. duas æquationes has

i ax + by —o aa + b'y —o quibus evidenter sumendo z — o et y = o satisfit. Cum autem quantitatum in- cognitarum numerus hic ad unitatem reduci valeat et quidem dividendo per alterutram ex quantitatibus æ, y; si non ponatur z—0 et y — 0, inter coef- ficientes propositarum æquationum aliqua intercedere relatio debebit, ut æqua- tiones he simul locum habere queant. Hanc Bezouti methodo eruere licet, linearum calculum perinde ac si sive æ sive y ipsius £ locum teneat, aggre- diendo. Sic habetur ab! — a'b = o.

Methodus modo exposita eliminandi inter primi gradus æquationes magna adhuc perfectionis capax est, presertim si ad generale eliminationis problema applicatur. Quamquam autem hoc momentum non nisi plurium æquationum

questione mota occurrens ex hoc specimine excludendum videatur, tamen, cum expeditissima quaque inter primi gradus æquationes eliminandi methodo elegantissime facillimæque inter aliorum graduum æquationes eliminationis me-

Il.

2

IO B. VALERIUS RESPONSIO

thodi Bezouti evadant , .absolvendum credimus. Id vero nón hoc in loco sed cum opportuna data fuerit occasio. Jam transeamus ad

ELIMINATIONIS METHODOS INTER ALTIORUM GRADUUM JEQUATIONES. INTRODUCTIO.

10. Intér exempla quibus illustravimus eliminandi methodos inter primi gradus æquationes per additionem et subductionem, per valorum substitutionem et comparationem , nonnulla altiorum graduum exempla eodem modo tractavimus. Ejusdem generis methodis non nisi parvo quationum numero convenientibus priorum temporum analysis limitata erat.

Newtónus primus generales methodos creasse videtur: quas duas methodos in arithmetica universali exposuit, his, ne pro quolibet peculiari exemplo ad eandem operationum seriem confügere cogeremur, formulas adjunxit, quarum auxilio duarum æquationum usque ad quartum gradum ascendentium æquatio- nem finalem simplici substitutione eruere licet. Sed hæ methodi gravi laborant vitio quod non simplicem sed alienis fere'semper complicatam factoribus æqua- tionem finalem præbent, atque àdeo, cum veras solutiones a falsis quam sæ- pissime distinguere nequeamus , in errorem rapiunt.

Rebus ita sese habentibus, methodis hisce supersedere debebant analyste , novaque subsidia in usum vocare. Cramerus primus in sua linearum curvarum analysi methodum non nisi veras in genere prebentem radices exposuit , necnon hujus methodi auxilio, æquationis prodeuntis ex 'eliminatione inter duas æqua- tiones sive completas sive quibusdam superiorum dimensionum terminis spoliatas verum zstimavit gradum. Hec methodus eo magis inclaruit quod eximiam func- tionum symmetricarum theoriam in se complectitur.

Non multo post Eulerus:aliam methodum , luculentæ communis divisoris con- siderationi superstructam ,publici juris fecit: atque sicuti Cramerus æquationis ex eliminatione inter duas æquationes procedentis gradum determinavit. (Confer. Introduct. in analysin infinit, et Acad. de Berlin.)

11, Methodi de quibus usque eo locuti sumus vocantur successive , quia eli-

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 11

minatio inter plures æquationes absolvitur pellendo e duabus quibuscumque unam incognitarum quantitatum , dein e duabus aliis eandem, et sic porro donec in nulla amplius hac reperiatur incognita: qua agendi ratione numerus æquationum atque incognitarum quantitatum unitate minuitur; quare sic prose- quendo in æquationem unius duntaxat incognitæ functionem , id est in æquatio- nem finalem tandem incidere debemus. — ,

Jam vero ex egregio Bezouti opere patet, gradum æquationis finalis ex quotlibet æquationum systemate orientis nunquam propositarum æquationum graduum productum superare posse: conducimur itaque aggressa his methodis inter plures ‘æquationes eliminatione ad æquationem finalem altioris gradus quam quidem convenit. |

Ut mens figatur contemplemur tres tantum æquationes inter tres incognitas x, et z tertiique gradus, quarum aequatio finalis vigesimum septimum gradum neutiquam superet necesse est. Verum tamen duas propositarum combinando , ut eliminetur z, emerget æquatio noni gradus. Pariter alterutram ex adhibitis

squationibus cum tertia combinando, ut tollatur z, prodibit noni gradus aequatio. Duc autem ist? noni gradus æquationes, eliminatione ad pellendum y instituta, octogesimi primi gradus æquationem prebebunt. Factor quidem iste nimium composite æquationi finali inerit, uti sponte liquet, sed quantus labor superfluus posito ctiam nos semper ad pellendum satis felices fore! Ingentem vero operam ad æquationes hisce methodis successive comparandas non raro necessariam silentio. prætermittimus.

12. Cum jam res ita sese haberent, nec hæ methodi analyseos necessita- tibus sufficerent, alia adhuc via sternenda erat. Incommodis modo enucleatis Bezoutus occursurus , noyam methodum, qua quantitates eliminandæ simul tolluntur , excogitavit. (Confer. Mémoires de l'acad. de Paris pour l'année 1764). Sed quamquam æquationi finali ex hacce methodo depromptæ minor facto- rum alienorum mumerus inhereat, tamen non nisi pro duabus æquationibus quibuscumque in genere satis tutam solutionem ex ea exspectare licet.

Quare eodem studio ardentius incumbens methodum tandem , nullas sive ad plures sive ad duas tantum æquationes applicetur radices præbentem alienas , Bezoutus detexit. Factorem quidem, si coeflicientes propositafum æquationum generales. sunt, æquatio finalis. admittit: sed ille factor relationem exprimit

2.

12 B. VALERIUS RESPONSIO

qua locum habente deprimendus sit æquationis finalis gradus. Aliis methodis de hac circumstantia non admonemur, falsas quoque radices ob eam causam nonnunquam immisceri videbimus. Quamobrem si istis methodis ad duas æqua- tiones applicatis falsas solutiones in genere excludi dicimus , subaudimus nullum haberi respectum ad quasdam relationes inter propositarum æquationum coeffi- cientes , æquationis finalis gradum deprimentes.

Héné methodum Bezoutus in sua æquationum algebraicarum théorja expo— suit Quod opus in duos libros divisit, quorum in primo æquationis finalis oriundæ ex eliminatione inter quotlibet æquationes qualescumque , felici diffe- rentiarum finitarum applicatione, maximum in genere gradum investigavit. In secundo autem libro methodum de qua sermo enucleavit , simulque methodum quam supra laudavimus ceu expeditiorem , denuo reproduxit.

13. Bezoutus igitur omnium methodorum eliminandi inter æquationes alge- braicas tutissimam creavit. Sed tantum abest ut hec sola sufficiat, ut contra, quamvis altissime hzc analyseos pars hodierno tempore ascenderit, si quis methodorum generalium difficultates artificio eludere possit, jure sibi plaudat. Cum jam tantz molis sit generalibus eliminare methodis, neque tamen has sepissime vitare queamus, analyste , tum novas indagando methodos, tum cognitas jam faciliores tutioresque reddendo, operam navarunt, ut saltem inter methodos generales eligendi nobis copia esset cuilibet exemplo dure accom- modatissimam.

In hunc finem Lagrangius novam methodum inter diis æquationes TER minandi, eadem ac Crameri methodus principio nixam, in lucem edidit. (Cf. Académie de Berlin pour l'année 1769).

Sic eliminationis methodus per maximi communis divisoris investigationem hodierno tempore felici labore celeberrimi Bret professoris matheseos in lyceo Gratianopolis ad summam evecta est prestantiam. Hanc etsi forsan Eu- lerus non detexerit, lumen tamen ad inveniendam, sua methodo, cui cum hac maxima analogia, prætulisse videtur. Jam diu in pluribus algebræ elementis pro duabus æquationibus ob facilitatem perspicuitatemque expone- batur: sed nemo adhuc monstraverat, quomodo alienis factoribus opera- tionum natura introductis purgari æquatio finalis posset , nemoque hujus methodi auxilio verum æquationis finalis gradum determinaverat. Id quod Bret

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 13

perfecit, immo et methodum ad plures æquationes non minori cum facili- tate applicavit , removendique solutiones alienas copiam nobis dedit. (Cf. Journal de l'école polytechnique , 15° cahier et Annales dés mathématiques , tome 3°), Quamvis hzc methodus non tanta securitate, quanta Bezouti ad generalium eliminationis formularum investigationem in usum vocari queat, cum nimirum de peculiaribus illis rélationibus non moneat, quibus fit ut æquatio finalis ad inferiorem gradum descendat, tamen ob causas modo allatas omnibus aliis methodis praefertur.

Sic tandem methodo , qua Newtonus ad generales eliminationis formulas inves- tigandas usus esse videtur, quamque post eum plures analyste elaboraverant, adhibitis precipue quae ad maximi communis divisoris methodum. tutam red- dendam Bret prescripsit , summum perfectionis gradum Kramp , matheseos in Strasburgi universitate professor, in matheseos annalibus addidit.

14. Sed hec quidem hactenus, jam ad ipsarum methodorum expositionem transeundum ; quod sequenti ordine perficiam: primum Newtoni priorem enu- cleabo methodum, dein Crameri; hanc proxime sequetur Lagrangii methodus, quo melius ambarum eodem principio nixarum percipiatur analogia; eandem ob causam ex ordine Euleri methodum , methodumque sic dictam maximi com- munis divisoris, et quam Newtoni methodum Kramp elaboravit, exponam. Tandem , quia hoc Bezouti methodo generalius absolvere licet, hujus methodos exponens, quomodo pro qualibuscumque æquationum formis æquationis finalis gradus determinari possit, docebo.

De PRIORE NEWTONI METHODO.

x

15. Quo clarius perspiciatur, quantopere operationes crescant pro quolibet æquationum propositarum gradus "n. a duabus æquationibus prime tan- tum dimensionis incipiam.

Sint igitur p duæ æquationes he: A+ Bz=0 a + bs —o

quarum coeflicientibus Æ et a altera quantitas incognita involvi putetur. Hic

14 . B. VALERIUS RESPONSIO

tantum opus est primam multiplicare per b, et secundam per B; progres- sarum enim æquationum altera ab altera subducta , prodit æquatio finalis Ab — Ba — 0. :

Hanc etiam obtinuisses subducendo posteriorem multiplicatam per B a priore multiplicata per b; sic enim emergeret 4bz — Baz — o. sive dividendo per z, Ab — Ba — o.

16. Positis jam duabus æquationibus secunda respectu ipsius z dimensionis :

A + Bs + Cs = 0. a + bz + c? =o.

Priorem multiplico per c posterioremque per C, alterumque productum ab altero substrahendo prodibit :

Ac — Ca+ (Bc—Cb) s = o.

Deinde posterioris multiplicatæ per Æ a priore multiplicata per a sub- ductione peracta, differentiaque per z divisa remanebit :

Ba — 4b + (Ca—4Ac) z = o.

Pulsa autem quantitatis z secunda potestate, eliminationem formula modo -exhibita ad finem perducere licebit, sic enim habebitur :

(4c — Ca) (Ca — Ac) — (Bc — Cb) (Ba — 4b) — o

17. Quod si jam eliminanda quantitas in utraque æquatione usque ad tertiam dimensionem ascenderet, sicuti in his: à

A+ Bz + Cs + Dz'=0

a+ bs + cz^ + ds —o posteriorem per D mulüplicarem , prioremque per d, illaque ab hac sub- stracta emergeret

4d — Da + (Bd — Db)s + (Cd — De): = o Preterea posteriorem multiplicatam per 4 a.priore multiplicata per a subdu- cendo , differentiamque dividendo per z, remaneret: i (Ba — AD) + (Ca — 4c)s + (Da — Ad)z° — o Pulsa autem quantitatis z tertia potestate , eliminationem formula modo exhibita ad finem perdücere licet. Non aliter due æquationes, tollendæ quantitatis quartam potentiam involventes, ad duas alias tertie tantum dimensionis æqua-

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 15

tiones revocarentur; atque in genere si n" dimensionem quantitas extermi— nanda in utraque æquatione compleret, eliminationem ad duas æquationes istius -quantitatis (ri—1)^* duntaxat potentiam involventes reducere liceret: atque ita prosequendo tandem ad æquationem a. quantitate z liberam perveniretur.

18. Quo facilior reddatur eliminatio inter duas æquationes cubicas, in se- cundæ dimensionis æquationibus inde deductis, quantitates paullo simpliciores substituo , nimirum pono: :

Ad — Da = À , Ba — 4b — a

Bd — Db B' et Ca — Ac =b' Cd Dec = C' Da — Ad c

atque secunde dimensionis æquationes vertuntur in has

A! M B'z+ C'z*m0, a! 4-U'z -p cs^20; qui, positis iterum

c! — C'a! = A" B'a! — Ab = a"

Bo—Cb=8B" *" Ca a =b" ad sequentes revocare licet :

< A" + B"ze-o, a" b" i-o Ex his autem sequens a z libera depromitur æquatio ut^ p ui, D"a" —90.

19. Enumerando litteras 4, B,C, D;a, b,c, d in utroque prioris membri termino absconditas, expressionibus modo designatis per 4’, B’, C'; a!,b', c' duas involvi harum litterarum dimensiones inveniemus ; hinc litteris 4”, B”; a”, b" quatuor inerunt dimensiones : quo fit, ut ultima æquatio 4” b” — B" a" =o octo sit dimensionum , sive in quolibet termino octo complectatur factores. Æquatio autem hec rite evoluta per 4d— Da divisibilis evadit , atque adeo ad sexte dimensionis æquationem revocatur sequentem

Ad—Da) + (4c— Ca)* (Cd —Dc) — 2 (4b—Ba) (4d— Da) (Cd—Dc) -F(Bd—Db)* T (4b— Ba) (Bc— C) (Cd— Dc) — (4d—Da)(4c—Ca)(Bd—Db)

Quod si quantitas éliminimida quartæ dimensionis in propositarum utraque exstitisset , hac methodo in sedecim dimensionum æquationem incidissemus , que per octo dimensionum factorem divisibilis, in octo dimensionum æqua- tionem abiisset ; et sic ulterius.

16 B. VALERIUS RESPONSIO

20. Ex dictis liquet, hac methodo quæsitam æquationem finalem a tertii gradus æquationibus incipiendo nimis esse compositam , factoribusque a quæs- tione prorsus alienis laborare. Evidenter enim factor 4d — Da quem cubi- carum æquationum æquationi finali inhærentem vidimus , a quæstione proposita abhorret, cum impossibile sit, ut eliminando ad æquationem 4d — Da = o conducamur. Cumque preterea veras ràdices a falsis distinguere quam sepissime haud ita sit facile, methodi hactenus expositæ usum erroribus esse obnoxium luce clarius est.

21. Quod ad alteram eliminationis partem , qua nimirum eliminate quan- titatis valores eruuntur , hzc expeditur substituendo valores pro altera incognita ex æquatione finali desumtos in alterutra binarum æquationum primi gradus operationum serie oblatarum. Quod si quis ex æquätione finali haustus valor duobus ipsius z valoribus respondeat, utraque primi gradus æquatio præ- bebit z — 2; tum vero ut duos hosce valores cognoscamus, in' æquationum secundi gradus alterutra predicta substitutio fiat oportebit. Si quis ex æquatione finali valor secundi quoque gradus æquationes vertat in z= 2, in tertii gradus æquationibus ista substitutio facienda erit, atque tres inde nascentur solutiones et sic porro.

Hac indicasse sufficiat, singula enim momenta in eliminationis problemate occurrentia tum demum penitus perscrutanda videntur, cum methodos lucu- lentas cognoverimus , quarum auxilio omnium harum affectionum rationem illustrare penes nos erit.

DE cnAMERI METHODO.

22. Contemplemur inter æ et y duas æquationes (A) et (B) quarum prior sit gradus n posteriorque gradus m , quasque sub forma exhibere liceat hac: (A) z'—[1]x** F[1*] x? — [1*?] z"? H etc. ... 2 [17] —0 (B) (9a + Q)a' +(a)æ + (x + ete. + (m) a" =0 ubi characteribus 1, 1°, 1? , etc. inter quadratas parentheses inclusis. non indicantur unitatis potentie, verum ipsius æ coefficientes , sive rationales 44 y functiones, per quas in æquatione (A ) ipsius æ potentie multiplicantur ; notis vero 0, 1, 2, 2, etc. inter parentheses rotundas inclusis pariter functiones

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 17

rationales in æquatione (DB) ipsius æ coefficientum locum occupantes intelli- gende. Egregie hujus notandi rationis utilitas infra latissime patebit. Quee due æquationes conflentur in unam ab x liberam.

28. Designentur per a, b, c, d, etc. æquationis (A) radices, sive aut ratio- nales aut irrationales ipsius y functiones , qua pro quantitatis + valoribus ex hac æquatione depromerentur. Hæc autem n° gradus æquatio n radices administraret, quibus successive pro x in æquatione (B) substitutis n æquationes ab æ liberæ quas (=), (4) , (7) etc. appellare placet , emergerent ; scilicet:

(«) (o)a'-F(1)a' + (2) à? + (3) a? + etc. + (m) à" —0 (à) (oU Q)b + Gb + (3) P F ete. + (m) b” —o (x) (0) c* + (1) € + (2)e + (3) e? + etc. + (m) e"? — 0 () (0d HOJA 4 Q)d* J- (3) d* + etc. + (m) d» —o

Cum æquationes (A) et (B) coexistere debeant , necessario ex æquationibus (4)5 (8), (7), etc. una, quecumque sit, locum habebit, quippe quarum una- quaque æquationibus (A) et (B) radicem quampiam æ esse communem innuitur ; cumque æquationum (+), (8), (7), etc. una potius quam alia locum habere non debeat, desiderabitur æquatio omnibus æquationibus (e), (4), (v), etc. æquipollens , cuique aliter satisfieri nequeat, nisi ponendo unam, quecumque sit, ex his ultimis veram esse. Unde sequitur , æquationem de qua sermo , queque inel æquationem finalem exhibebit, a producto æquationum (e) , (4) , ( v) etc. re posse differre. Est igitur æquatio finalis hzc :

(«) (6) (v) (9) etc. = o

24. Cum hoc productum oriatur multiplicando singulos terminos unius cu- jusque æquationum (4), (4), (v), etc. per singulos terminos reliquarum , evidenter coincidit in summam peculiarium productorum , que omnibus modis terminum cujusvis æquationis sumendo , nasci possunt.

Quam ob rem multiplico primum (4) per (4) sive singulos terminos æqua- tionis (4) per singulos æquationis (4), sicque habebo:

(00) a*b* + (o1) a*b* + (02) a*b* + (03) a°b° + (04) a^b* + etc.

+ (10)a'b* + (11) a'b* + (12) a'b* + (13) a'b? + etc. + (20) a°b° + (21) a?^b* + (22) a°b° + etc. ) —0

+ (30) a°b° + (31) a°b' + etc.

+ (40) a*b* + etc.

III. 3

18 B. VALERIUS RESPONSIO

Sive brevius (oo)a"b + Con Lee + Os ae + CD), MET Dom

123

1h? + (11)a'b' + (12) Wu + Ce + etc. + (22)a°b° + etc. = o.

Hoc duarum æquationum (« ), (8) productum per tertiam æquationem ( y) multiplicatur adjungendo singulos æquationis (7) terminos singulis terminis æqua- tionis ( 4) ( 4), sive omnibus , quibus fieri potest , modis terminum ipsius (4), ter- : minum ipsius (4), terminumque ipsius (+) componendo. Sic exstabit :

a^b*c' a°b°c° a°b°c° (o00)a°b°c° +(o01){+a°b'c° + (002) 4 +a°b°c° + (003) | +a°b°?c° dut +a'b°c° +a°b°c° +ab°c° a^b'c' a°b'c° + a^b?c' (C) + (011) {+a'b°c' + (012) grece + a'b°c° +a'b'c° +a*b°c' + a*b'c*

+ (111) a'b'c* JF ete. = o et sic porro, quantuscumque sit numerus æquationum («), (8), (v); (2) etc. inter sese multiplicandarum.

25. In hujus producti sive æquationis finalis (quam charactere (C) desi- gnabimus) quocumque termino duo distinguimus factorum genera ; priores ( quos factores primos vocamus) aliquarum æquationis (B) coeflicientum multi- plicatione procedentes cyfris ut hi (000), (001), (011) etc. exprimuntur ; pos- teriores autem , (quos nomine factorum secundorum distinguimus ) æquationis (A) radicibus a, b, c, d etc. componuntur. A

26. Factorum primorum formationis lex facile perspicitur. Sequentis enim polynomii (0) 4+ (1) + (2) + (3) + etc. + (m) ita tantum combinandi | sunt termini, ut istorum terminorum z in singulis productis inveniantur. Ponatur in prima columna potentia (0"); in secunda vero potestas ( 0") multiplicata successive per reliquos omnes polynomii terminos (1), (2), (3) etc.; tertia, potentie (07) per singulas terminorum binarias combinationes contineat pro-

AD QUÆSTIONÉM MATHEMATICAM. 19

ducta ; quarta autem columna multiplicatione potentiæ (0"?) per singulas termi- norum (1), (2), (3) ete. ternarias combinationes resultet, et sic porro. Sic verbi gr. si habeatur m = 3 et n —4 hæc emerget tabula:

(0000) + (0001) + (0011) + (0111) + (1111) + (0002) + (0012) + (0112) + (1112) + (0003) + (0013) + (0113) + (1113)

+ (0022) + (0122) + (1122) : + (0023) + (0123) + (1123) + (aei + (0133) + (1133) -+ (0222) + (1222) + (0223) + (1223) il (0233) + (1233) + (0333) + (1333) it + (2222) + (2223) + (2233) + (2333)

+ (3333)

"Cujus inspectione docemur, nota (0) primo ad potentiam z , dein ad po- tentiam (71) etc. evecta dimensionum quibus reliqua cyfra carent , ita locum teneri , ut n Cyfræ in quolibet involvantur termino. Quamquam igitur in futurum compendii causa diversas 7# (o) potestates omissuri simus, eas tamen in factoribus primis subaudiendas] esse non habeo quod moneam.

27. Hanc tabulam facilius: adhuc construere licet. Præscripta enim factorum dispositione admissa factor: sequens in quacumque linea ex præcedente , mutato (0) in (1) noscitur: sic cujuscumque linee primo factore dato cognoscentur reliqui. Nec non etiam in ordines hasce lineas distribuisse poenitebit. Sic pri- mus ordo primam: tantum continebit lineam incipientem a termino ( 0"); se- cundus autem ordo lineas complectetur quarum primi termini ( 0"72), (0773) etc... (0""m); id est producta +5 ( 0") per singulos polynomii ter— minos duobus primis (0) et (1) exceptis. Tertii ordinis primi termini emer- gent ex potentie (0^?) multiplicatione per singulas combinationes binarias

3.

20 B. VALERIUS RESPONSIO

terminorum polynomii duobus primis exceptis, et sic porro. Hzc quidem .de factoribus primis, jam vero ad factorum secundorum formationem transeamus.

28. Producta in S 24 exposita rite examinando factores secundos æquationis (C) factoribus primis sic repraesentari docemur : unaquælibet cyfra factoris primi in factore secundo cui adest indicat r a, b, c, d etc. potestatem hac cyfra designatam ; quotque modis potentie possunt inverti, tot quoque terminis com- ponuntur factores secundi.

Quod si jam æquationis ( A ) radices cognitæ essent , nihil facilius quam æqua- tionis (C) supputare factores secundos: his autem ob altiorem æquationis (A) gradum latentibus, nihilominus factores secundi æquationis (C), quantus- cumque sit æquationis (A) gradus, sub forma rationali eleganter per æqua- tionis hujus coefficientes exiberi queunt.

29. Ex generali æquationum theoria factores secundos prime factorum pri— morum lineæ respondentes jam cognoscimus. Sic factoris primi (071) factor secundus sese habet = a + b + c + d + etc. = [1 |; factorque secundus ipsius (07711) id est functio ab + ac + ad + ... + bc + bd + etc. = [1°]; et sic porro.

His praemissis ad supputandum quemlibet factorem secundum sequens aggre- | diamur problema.

30. Invenire productum factoris secundi cujuscumque per factorem secun- dum cujus factori primo una tantum cyfra significans inest: computare v. gr. productum factoris secundi, cujus factor primus hic est (075111223), per factorem secundum ipsius (077*1), scilicet [ 111223] [1], ubi cyfræ un- cis incluse factores secundos designant, quorum factores primi compendii causa ipsius (o) potentiis spoliati iisdem cyfris inter rotundas parentheses in- clusis compositi essent.

Videmus primo, multiplicandum non discrepare a summa omnium produc- torum diversorum ut a? b: c* d ef trium radicum d, e, f, per duas secunda potestate gaudentes b*,c* et per unam tertiæ potenti; a°; multiplicatoremque exhiberi omnium radicum summa a + b + c + d + etc.; perconsequens cujusvis termini factoris [111223] ut a? b° c° d ef multiplicatio per [1] expeditur multi- plicando 1? per radicem a cujus in hoc termino tertia potentia; 2? per radices b, c quæ secunda gaudent potestate b? c^;3^ per radices d, e, fin hoc termino existentes

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 2i

et 4? per reliquas omnes radices quæ huic termino desunt. Atqui multiplication cujusvis termini ut a? b? c* de f per radicem a que in hoc termino tertiam tenet potentiam , omnia oriuntur producta ut a‘ b* c' de f factorem se- cundum [111224] eflicientia: nec nisi semel, quia unus quilibet terminus ut a‘ b° c* d e f multiplicando [111223] per [1] una tantum ratione , multiplicando nimirum quantitatem a? b° c° def per a produci valet.

Multiplicatione autem cujusvis termini ut a? b> c° d e f per alterutram ex

radicibus b, c, quarum in hoc termino secunda potestas b° sive c* adest, emergunt termini ut a? b? c° d ef, quorum summa factor secundus [111233] constituitur, bisque haec prabetur summa, quippe quorum terminorum unus- quilibet bis invenitur in producto [ 111223] [1]; quantitas enim hæc a? b?’ c* def duplici modo produci. valet, nimirum multiplicando sive per b quantitatem a? b’ c° d e f sive per a quantitatem b’ a* c* d e f. ... Cujusvis termini ut a? b* c° d e f multiplicatione per unam ex radicibus d, e etf, quarum hoc in termino una tantum dimensio, omnes præbentur termini ut a? b° c? d° e f quorum ex summa factor secundus [112223] originem ducit; hzc vero ter offertur quia unusquilibet terminus ter invenitur in producto [111223] [1]; nam a? b’ c° d* e f v. gr. multiplicando a? b* c° d e fper d sive a! b c° d* ef per b sive a? b* c d? ef per c produci potest. Tandem omnium termi- norum ut a? b° c° de f multiplicatione per aliquam radicem g quæ in hoc termino non continetur omnes procreantur termini ut a? b° c° d e f g quarum summa factor secundus [1111223] conflatur; hoc in producto quisque terminus quater existit quoniam terminus a! b* c° d e f g quatuor modis producitur, scilicet multiplicando sive a? b^ c* d e f per g, sive a? b^ c^ d e g perf, sive a! b’ c* d f g per e, sive tandem a? b° c* e f g per d. Quamobrem pro- ductum [111223] [1] quatuor his constat partibus : [111224] + 2 [111233] + 3 [112223] + 4 [1111223]:

Hinc sequentem depromemus regulam :

Productum factoris secundi cujuscumque per factorem secundum cujus factori primo una tantum inest cyfra significans, id. est a zero diversa , tot factoribus secundis constat, quot in multiplicandi factore primo cyfre inveniuntur di- verse : horum factorum secundorum factores primi nascuntur addendo multiplicatoris cyfram singulis diversis multiplicandi cyfris. Quod si in hujus

22 B. VALERIUS RESPONSIO .

producti quodam factore primo cyfra aliqua sepius quam in multiplicandi factore primo repetita existat, quoties hzc in isto factore primo reperitur , toties istius factoris primi factor secundus sumendus est.

31. His positis omnes æquationis (C) factores secundi factorum secundorum primi ordinis auxilio facile exhiberi queunt. Ad hoc factor primus cujus factorem secundum cognoscere studes in duas partes discerpatur, quarum alteri una tantum insit cyfra significans et quidem unitate minor quam maxima propositi factoris ; alteri vero omnes hujus factoris cyfræ , maxima , cui unitatem substituas, excepta. Quo facto factores secundos , quarum istæ partes factores primi sunt, inter sese multiplicando fluet æquatio cujus terminorum unus factorem quæsitum exhibebit, reliqui vero factores secundos lineas superiores occupantes. Instructis igitur secundum ordinem supra prescriptum lineis factores per quos exprimi- tur factor quæsitus jam cogniti erunt.

` 32. Sic verbi gratia ut factor [0123] innotescat, hunc in duos partes discerpo has [0002] et [0112], posterioreque per priorem multiplicata exstabit [0112] [0002] = [0114] + [0123] + 2 [1122]; hinc [0123] = [0112] [0002] — [0114] — 2 [1122].

Factores autem [0112], [0002], [0114] et [1122] per quos exprimitur ipse [0123] jam datos esse inspicienda tabula S. 26 docetur. Factores secundos etiam aliis. methodis, iisque nonnunquam paullo commodioribus supputare pos- semus; sed cum functionum symmetricarum theoria hodie seorsim tractetur, que de hac re exposuimus sufficiant.

33. Quo hujus methodi indoles clariorem lucem accipiat, conflentur duæ æquationes hæ :

lx* — px +q =0 et (0) + (1) x + (2)x° = 0.

in unam ab x liberam. In hunc finem pono ? = p' et 4 — q' fietque prior P i P i q que p

æquatio x° —p'x + q' = o. Jam ad eruendos factores primos tabulam construo sequentem :

(o9) + (01) + (11) + (o2) + (12) + (a2)

E

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 23 Factorum autem secundorum calculus sic expeditur: habemus [01] — p" et

[11] 2 gq"; quamobrem [02] — =p'q et [22] — [11]! 24".

l hec:

[o1] —2[11] 2p" —24' 5 [12] = [11] [01]

Est igitur æquatio finalis restituto coefficiente

(o0) I* + (01) Ip + (11) lq t (o2) p* + (12) pq

(22) q°

Si ponatur l= 30 — 3y, p=5r — Jor, q = 3"; et (2) = 10, (1) =

— 11y, (0) =— 6r emerget :

113 y* — 1310 y? + 18007 * = o. pro æquatione finali duarum æquationum z'(30—3y)— xz(5y' — 3o y) + 3y? = o. 10 z'—11axy — 07° =0. 34. Contemplemur adhuc duas tertii gradus æquationes. læ’ — pe +qe—r=0..— (A) (0) + 0)e +a) +(3)a=0 (B) Positis 5 = p', $ = p' et 77 prima fit ac? — p' x^ -- 4! £ — r' — o. ` Jam operationem ut sequitur ordino:

Factores primi. - (000) + (001) + (011) 4-(111) + (002) + (012)--(112) + (003) + (013)--(113) + (o23)+(122) + (023)+(123) + (638) (183) +(222) + (223) -4-(233) +(333)

Factores secundi. — [000] — 1, [001] — p; [011] g^ [111] — 775 [002] = [o01][1] — [011] p *— ag'; [12] z[o11][(1]—3[111] = pg —37', [112] = [111][1] rp [003] = [001] [2] — (012] = p^ —3p'q' + 3r', [013] = [011] [2] — [112] =p" q — 2q" — r'p', [113] = [111] [2] = r'p' — 21'q' [022] = [112][1] — (113] = 9° — 2 r'p', [122] = [112] [1] — [113] = rq’, [023] — [012] [2] — 2 [122] — [014] = [012] [2] — [011][3] — [113] —a 122) = pq +

[3r'g'! — 2p" r'; [123] = (111] 12] = q'p'r

—2r*,[222] 2 (111][111] 2 7^5 [233] = [ass] remp, [338] = [ana] Pn] — gn [333] z [111]? — 7^.

24 B. VALERIUS RESPONSIO Est igitur æquatio finalis restituto. coefficiente Z, heec

(000) P? + (001) ^p i +(o11) lq + (aa) Pr + (002) (lp — 2q) … +(o12)(pq—3lr) de Qa) lpr + (003) (p? —alp4- 3r) + (013)(p°q—alg" —Ipr) J-Q13) (p r—algr) (€) + (022) (lg —2lpr) + (22) lgr | -F(o23)(pq* —2p'r—lqr) 3- (123) (pqr—3 Ir*) -F(033)(q* —2pqr--31r*) +(133)(g°r-2pr°) + (222) Ir* + (223) pr*. - + (233) qr* + (333) r* = 0.

Hujus æquationis auxilio simplici substitutione inter duas æquationes quales- cumque tertium gradum non superantes facile eliminatur. Si æquatio (B) secundi tantum gradus sit, fit (3) = o , atque ex æquatione (C) omnes termini quorum inter factores primos cyfra (3) reperitur, exibunt, totaque æquatio (C) per 7 divi- sibilis evadet: sin autem secundæ tantum dimensionis quantitas eliminanda in æquatione (A) existeret , omnes factorum secundorum terminos , factore / gau- dentes ejiciendos esse, totamque æquationem (C) per (3) divisibilem evadere patet. Si vero æquationes (A) et (B). simul ad secundum gradum descendere ponatur, æquatio (C) abibit in æquationem finalem quam in precedente pa- ragrapho invenimus.

35. His perpensis, quomodo Crameri methodo eliminate quantitatis valores exseri queant videamus.

Hec eliminationis pars admodum ardua, nam si in una tantum ex propositis æquationibus quempiam ex æquatione finali desumptum valorem subsituamus , justo plures eliminate quantitatis exstabunt valores. Ut unum tantummodo pro- feram exemplum , quam æquationem finalem in S 33 invenimus hac reso- luta dat :

180

y=0; y =0; y =10 et y — i13 Quodsi valorem 10 v. gr. pro quantitate y in propositarum posteriorem substituere velimus, nascentur duo quantitatis æ valores, scilicet x — 15 et æ= 3; unicus tamen valor 15 valet; systemate enim hoc x = — 4 et y = 10

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 25

priori propositarum non satisfit, semper ergo in utramque propositarum æqua- tionum valores ex æquatione finali, desumptos substituere debebis , ac natas inde æquationes resolvere , ut innotescant systemata utrique simul satisfacientia : sive id quod nonnumquam facilius, sic inventarum æquationum maximum indages communem divisorem. Hac via æquationibus in loco citato tractatis sequentibus satisfieri systematibus reperitur :

J—m9,y—0,y210,y— F3

20,5220, L= 15, 1 22 — 5,

Quam fastidiosus hicce labor sit non habeo quod moneam , aliter tamen nec

hac methodo nec Lagrangii nec priore Bezouti cum securitate expediri valet.

De Lacraxcrr Mrruopo.

` Hac methodo, clarus ejus auctor ait, eliminatio ad formulas generales easque simplicissimas revocatur, quibus si res postulaverit, uti geometra poterunt. 36. Sint propositæ due æquationes hæ: 1 4 4x + Bx? + Cx? + Dx* + ete. — 0. . (A)

a b c d 145 Ha + +3 deo... (B) quarum prior m“” posteriorque nf» teneat gradum. Qualescunque date sint eequationes , hancce formam semper induere possunt, tantum enim opus est

. primam dividere per terminum cognitum , Dir sequ per summam ipsius æ potestatem. Ng" æquationis radices, quarum numerus m, his scriptionibus designo

4 T gU ita ut factores ejus hanc induant formam : æ — rel a 8 ? a? B

sive, sd quod eodem redit, hanc : **—— e n E etc. Pulso igitur denomi- natore et mutatis signis aii fluet ideni: 1 fy Ax wl Bx’ + Cx? + Dx' +etc.= (1—ax) (1—8x)(1—yx) etc. Hujus logarithmos sumentibus erit :

LG + 4x + Ba? + Cx? + ete.) =l (1— ax) + 1( — 8x) + 1(1— vac) + etc. Sed quoniam l(a 1z) =3= + Tet e etc. positis ex ordine pro z, dæ- Bæ’ -- Cx? -+ etc., —ax, —Px, — vx, etc. præcedens æquatio mutabitur in

ni. Ü

1 ire GC

26 . B. VALERIUS RESPONSIO x (44+Bx+Cx°+Dx? --etc.) — x («--8-4-»-4-? etc.) (C) — 7 (A--Bz-4- Cx* 4- Dac? + ete)? |J — T (eT ry ete) +5 Mhant Ge Deae | 7 | Ferr rues

Cum preterea notissimum sit, secundam, tertiam etc. potentiam polynomii ut À + Bx + Cx? + Dx? + etc. polynomio ejusdem omnino form exhiberi , ponere licebit :

(4 + Bx + Cx? + Dx’ + etc.) — A + B'x + Cx + D'x? etc. (4 + Bx + Cx°+ Dx’ + ec.) = A" + B'x + C" x* + D'x etc. ubi coefficientes 4’, B', C', etc., 44", B", C", etc. etc. ceu cognitas vel ex Maclaurini theoremate , vel formatis potentiis secundum regulam in algebra expositam , vel aliis methodis spectare debebis. Hac substitutione in (C) peracta, sumptisque compendii causa: «d-8-Fv--?-etc.—— P, a^ Le Ey ++ ete. = — 2Q, e? -FE y) etc =—3R, etc. atque terminis juxta crescentes ipsius æ potentias ordinatis , emerget : BU 4n

4c (B—$)a +(C—5+ +3 )zx° +D- Stim eH etc. = Px + Qr? + Rx’ + ete. (D)

Quæ æquatio dabit:

P—A Q-—B—1 R-Ac—L.tT

37. His positis, haustos ex æquatione (A) ceu soluta spectata quantitatis

1,1 l À i z7 ctC, in æquatione (B) substituendo manabunt m

! d æ valores , scilicet — ? e B

æquationes sequentes :

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 27 1 + de + ba’ -]- ce? + etc. = o 1 + a8 + be’ + ce’ + etc. = o . (E) 1 + ay + by° + b? + etc. — 0 etc. Eritque (S 23) æquatio finalis quam r vocare placet, hac n = (1 4 ae -4 ba -- c«? + etc.) (1 + al + be -]- ce? + etc.)

(1 + av + bv* + cv? + etc) ( 1 + a? -+ 02^ -+ c?? + etc. ) etc. cujus factorum numerus = m. In eo igitur jam versatur cardo difficultatis , ut latentibus æquationis (A) radicibus exhibeatur æquatio m. In hunc finem utriusque membri logarithmos sumentibus exstabit :

In L1 + ae + b«* etc.) + L(14-aà + b&* + etc.) -I(1 +artbr +etc.)+etc. Jam vero ex supra dictis : « (a+ ba c«* + etc.) l(1 tege + ce + etc.) = — (a+ ba + c«* + etc.)*

Ttt (a + ba + ça + etc.)? — etc.

quæ , spectando quantitates a’, D', c' etc. a", D", c" etc. ceu compositas ex coefficientibus a , b ,c, d, etc. sicuti supra has 4 ;B', C', etc, , 4", B", C", etc. per coeflicientes Js , B, c , etc. expressimus , mutabitur in sequentem:

* (a + be + ce? + de’ + etc.) l(14- a« + be? + ce’ pete.) = — (a+ bla + c'e + d'a? + etc.) pt (a" 4b" 4e c" «+de 3 -- etc. ) — etc.

Hæc vero pariter , positis compendii causa:

a" p-a;q-b—i;r-ce—itj iphücs mt T$—31; etc.

abibitin Z(1 + ae + be + c? + etc.) — pa qa’ 4 re? + sat + etc. Eadem omnino ratione inveniretur : l( 1 + a8 + be? 4 c&? + etc.) = ps qe + r?? + etc. l(1 + ay + br’ + ev? + etc.) = pv + qv TM pu

**99*929**4a49*9*9292920:429849€99202099**99299290229€9€9*9 LA .

y

28 B. VALERIUS RESPONSIO

Omnibus hisce identitatibus additis , valoribusque — P, — 2Q,— 3R, etc. pro a+ 8 À- v J- etc. , a? te -- v? 4r etc. e’ + e* -- v? + etc. substitutis , profluet: lu = — pP —234Q—3rR — etc.

quæ , posito adhuc brevitatis gratia : e—pP + 24Q + 3rR + etc. abit in La = — 4, hinc 1 e ?, littera e basin logarithmorum neperianorum denotante. Quantitas autem e ^? in seriem evoluta præbendo ; T—1—9 + — L + 2 ete... (F) problema resolvit. 38. Cum expressio n ex m factoribus 1 + de + ba’ + etc., 1 + a& + b&* + etc., 1 + ay + bv? + etc. constet , sequitur : 1? In æquatione I1— 0 sive in hac 1 —9 + H-E, + etc. = o nullum involvi terminum in quo quantitates a, b, c etc. m*" dimensionem superent. Atqui substituendo i pro x in æquationibus (B) et (A), habebimus :

1+ax+bx"+cx°+ dx+Hetc.=...... (G)et

14 SLELS ES Hec—......(H) qui ab æquationibus (A) et (B) non differunt nisi coefficientibus 4, B , C etc. in a, b, c etc. mutatis, expónenteque m in n, et vice versa. Eadem igitur om- nino via quam pro æquationibus (A) et (B) secuti sumus conduceret ad æqua- tionem finalem æquationum (G) et (H) , ab æquatione (F) mutatis tantum a. b, c etc. in 4, B,C, etc. et vice versa discrepantem : atque adeo in hac æquatione quan- titatum 4, B,C, etc. combinationes n^ supergredi dimensionem non poterunt.

Mutando autem 4, B, C etc. in a,b , c, etc. verti tantum P, Q, R etc. in p,q,r etc. et vice versa, ex harum quantitatum expressionibus liquet ; cum præterea sit : e —pP + 2qP + 3rR + etc.

æquatio de qua sermo ab æquatione (F) neutiquam differet: hinc sequitur :

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 29

2°, JEquationem 1 —?+ ?, — A --etc. = o terminis n” r A, B, C etc. dimensionem superantibus carere.

39. Ex dictis hucusque sequentem ad exterminandam quantitatem x ex duabus æquationibus quibuscumque concludere regulam licet: positis nimirum duabus æquationibus

1+4x+Bx°+Cx+Dx*+etc. = 0 it LH L+ LT +eac—=o

quarum prior m“” posteriorque n'^" teneat gradum ; primo omnium in valores inquiras r, 4’, B', C', etc. ; 4", B", C" etc. 5; A”, B". C". etc; etc. qui coefficientibus serierum secundam , tertiam , quartam etc. potestatem polynomii A+Bx+Cx*+Dzx +etc. exprimentium exhibebuntur , istamque operationem ad n“” potentiam usque perducas; dein eadem ratione ex a, b, c, etc. formes a’, b', c' etc. ; a", b", c" etc; a", b", c" etc; etc., n' dimensione supersedens , atque ad hoc tantum opus est in valoribus correspondentibus ri A', B', C' etc. 4”, B", C" etc.; etc. pro 4, B, C etc. ponere a, b, c, etc. His substitutionibus in

"LN p, A! a! B' A" y a!

ez da+2(B—5)(b —53) -3(C—3 +3 )(c— 5 +3 )+etc. effectis, diligenterque terminis, sive quantitatum 4, B, C, etc. altiores quam n'^, sive vé» a, b, c, etc. altiores quam m" dimensionem in se

. AE 3 Ch 3 $

complectentibus rejectis, ponas: 1 —? + 1 + = etc. = o.

4o. Cæterum et latentibus 4’, B', C', etc. 4”, B". C". etc. ; etc. supputare quantitatem 4 licet. Cum enim sit :

e — Pp -- 24Q + 3rR + etc.

difficultatis cardo in inveniendis P, Q, R, etc; p, q, r} etc. versatur. Jam vero scimus esse

1(1 + 4x4 Bx* 4 Cx? + etc.) = Px + Qx’ + Rz? -+ etc. Quæ æquatio differentiata respectu ipsius ac dat

4r 2.Bx 4-3 Cx* + etc.— (P +2Qx+3Rx°+ etc) (14-4 + B^ 4- etc.) Hinc depromitur |

3o B. VALERIUS RESPONSIO A = P 2B=2 Q+ AP. 3 C=3 R +2 4Q-- BP | 4D-—4S$--3A4R-4- 2 BQ + CP etc.

sive

pu

2B— AP Q= 2

R—3C—240—BP Se PER MR a eee

4D—3AR—2BQ—CP

:Determinatis sic P, Q, R, etc. ad cognoscendas quantitates p, q} r} etc. tantum opus est in P, Q, R, etc. mutare 4, B, C, etc. in a, b, c, etc.: atque hic, uti supra, in P, Q, R, etc. a terminis ræ 4, B, C, etc. nt” dimensionem supergredientibus, et in p,q, r, etc. a terminis altiores quam. m^" «4 a,b, c, etc. dimensiones in se complectentibus abstinendum esse suapte liquet. i

Quod si compendii causa pro Q, R, S, etc. scribantur 2Q, 3R, 4S, etc. atque 2q, 3r, 4s, etc. pro p, q, r, etc. ipsius € valor sic exhibebitur :

e = Pp dS 4S4

Formulæque r# P, Q, R, etc. abibunt in has: P-—4;Q—2B—4P;h-3C—BP—4Q;S$-—4D—CP —BQ—AR; etc.

E quibus mutando À in a, B in b, C inc etc. eruere quantitates p, q, r, etc. licet, eritque æquatio finalis uti supra

e? 9 g‘ e d 194 11—1123 Fort [1345 + AC = o. 41. Qus methodus ut rite illustretur, contemplemur duas æquationes 1 + 4x + Bx’ -o. 14-24 Rho.

Cum binomii 4 + Bx quadratum facile inveniatur , hac via 4» 4’, B', C", etc. ; Lx qu ? à 1293435 D a’, U', c', etc. computationem expediemus , atque ita habebimus:

AD QUJESTIONEM MATHEMATICAM. 31

eof B! uma AB,C = B"; simili ratione inveniretur a^ = a *, b = 2 ab, c' pir per sari p= 4a 4- a(B —4-) (b — 5) 3 4B ab -- Bb = Aa + 2 Bb — 4* b — Ba’ + EE +3 AB ab + B* br. Hinc rejiciendo producta sive rs À, B, sive 74 a, b altiores quam secundam dimensionem complectentia, {luet e* = 4° a* + 4 AB ab + 4 B* b’,

= 0, ọ — 0 etc. qui valores in 1 — e T$i—4sdee-— = o substituti præbent æquationem finalem : 1 — Aa — 2 Bb + 4° b + Ba: — AB ab + B° b^ = 0.

42. Lagrangius hac methodo adhuc duas tertii gradus æquationes pertrac- tavit; cum autem methodi indoles ex præcedentibus satis perspecta esse vi- deatur , dicta hucusque compendii causa sufficiant.

ie hancce methodum methodo Crameri præstare ex eo elucet, quod vitando functionum symmetricarum theorie usum terminos nullos immediate ad quastionem propositam non pertinentes supputare cogimur ; dum functionum symmetricarum theoria in auxilium vocata fere semper termini non nisi me— diate necessarii sunt investigandi. Sic verbi gr. in exemplo quod supra (S 32) contemplati sumus valorem factoris secundi [014] qui in æquatione finali non invenitur, quærere debuimus. Quam rem etsi peculiaribus artificis vitare ' queamus, cura tamen opus est qua Lagrangii methodo solvimur.

pe Euzert Mernono. 43. Contemplemur æquationes :

zx" pz" + gr"? + ete. + t = 0 A a" + p'a*? g'z" L etc. + t! =0 (A) in quibus coeflicientes p, q, r,.... £5 pl, q', T/y t' alteram incognitam y involvunt. Fingamus, substituto pro quantitate y aliquo valore conveniente ,

binis æquationibus inde natis satisfieri ponendo x = 4, tum ex notissimo theoremate habebimus

z"- pz" Æ qu + ht (m— 0) (as Hart... +Lh) 1) anp plat + gag Em) (2 + dans +. + YU

literis a, b, c,...h; a, V, c,... M quantitates indeterminatas numero

32 B. VALERIUS RESPONSIO

m-1 in priore identitate, mumeroque 7-1 in posteriore, denotantibus. Has æquationes in sequentem ab x-a liberam conflare licet:

(x? + px" -E.... t) (at + ax L etc. + k) —

Car + p'a +... HU) (x + ax? +... HR)... (2)

Ex qua, calculis actu institutis atque ad finem perductis, emerget æquatio identica X = o quantitatis æ ( m + n-2)"" dimensionem involvens atque inde m + n-1 terminis m + 2-2 quantitatum indeterminatarum a, b, c, .... h; a, U', c', .... h, functionibus composita.

His positis cum identitates intactæ permanserint , ipsius æ in æquatione //—o valores iidem erunt ac in propositis (1). In identitatibus (1) autem 7s x valor ab arbitrio pendet; ergo et in Z = o quantitas x est arbitraria. Omnes igitur ipsius æ coefficientes in 77 — o nihilo æquales ponendo manabunt m + n-i æquationes primi gradus inter quantitates indeterminatas quas modo introduxi- mus; cum harum numerus sit m + n-2, atque inde ad omnes determinandas non nisi m + n-2 æquationes requirantur, supererit adhuc æquatio nondum adhibita, queque substitutis valoribus quos pro quantitatibus indeterminatis reliquæ dederint squationes, æquationem finalem exhibebit.

44. Ex dictis ad conflandas duas æquationes (A) in unam in qua x amplius non insit hanc concludimus regulam:

Multiplicetur prior æquatio per polynomium iüdeterminatum 7 + ax"

.... + À'; posterior vero per hoc: x"* + ax”? .... +h; amboque producta inter se æqualia posita præbebunt æquationem (2), ubi termini in quibus similes ipsius æ occurrunt potestates mutuo sese destruunt; singulis igitur hisce terminis coæquatis, fluent primi gradus æquationes æquationem finalem secundum supra expositarum methodorum quamlibet præbituræ.

Hec methodus sic enuntiata primum germen continet eximiæ methodi quam postea Bezoutus in æquationum algebraicarum theoria tanto cum sudore exposuit, quamque ad duas æquationes applicabimus. i

45. Duplex Eulerianæ methodi dos est , primum quod ejus auxilio eliminationis metaphysica illustratur, atque dein quod eliminate quantitatis valores facilius quam aliis methodis eruere licet. Nam quantitas æ exhibebitur æquatione æ — « — o postquam ipsius « valorem determinaveris. Jam vero quantitatem + ex generali eequationum theoria differentie a — p vel huic a’ — p' «qualem

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 33

esse scimus ; ‘ita ut ipsius æ valores harum æquationum alterutra x = 4 — p, æ = a — p'.. (3) supputare liceat. Quod si quis ex æquatione finali pro y haustus valor pluribus ipsius æ valoribus respondeat; hos primi duntaxat gradus æquationes o advehere nequibunt ; tum vero contradictionem analysis vitabit proba æ = 2. Et vice versa, si quis verus ipsius y valor æquationes (3) mutetin x = 2 , non alderitiatio indicabitur , sed impossibilitas , atque propo- sitis exquationibus isto r# y valore substituto altioris gradus divisorem nasci communem innuetur, quem vero methodo cognita eruere licebit.

46. Si quis ipsius y valor 8 praebet x = :, ambo ipsius æ'termini factorem communem y — £ in se involvant oportet. Pulso igitur statim ab inilio simplicitatis causa factore hoc communi , valor y = 2 non dedisset x = $, nec quidquam plures quantitatis æ valores valori y = 8 respondere indicasset; igitur ad valorem ipsius æ conducti fuissemus cum hoc y = g propositis æquationibus neutiquam satisfacientem ; et quidem jure: cum enim plures ipsius æ valores valori y = 4 respondeant, cur quantitatis æ ad sim- plicissimam formam redacta expressio unum potius quam alium valorem praebeat, nulla est ratio; omnes igitur simul administrare deberet; id quod repugnat, quia primi tantum gradus ipsius æ expressio. Quamobrem si quis in generali ipsius æ expressione factor communis quantitatem y involvit, hunc non esse ejiciendum memento.

47- barrera: positis duabus æquationibus :

pe + qe +r = o, a + p'et g =o... (4) ut tollatur æ, priorem multiplico "a polynomium indeterminatum x + a’ - posterioremque per hoc z* + ax + b, et ambo producta inter se æquata prebebunt æquationem :

(æ + pz* qx +r) (x+a)=(x +pæ+q)(x +ax+b) quam, coæquando terminos in quibus similes ipsius æ occurrunt potestates, transponendo , faciendoque compendii causa p — p —eetq-—dq =", discerpere licet in sequentes primi gradus æquationes :

a — a! =e

p'a — pa! +b=e q'a — qa 4- p'b zr q'b — ra! — o.

34 B. VALERIUS RESPONSIO i

Datum prima æquatione quantitatis a valorem in duas sequentes substituendo , haustum dein ex priore æquationum sic ortarum ipsius b valorem in posteriore atque in hac g'b—ra = o ponendo, sortimur duas HR que pulsa quan- titate a’ praebent æquationem finalem :

q'(ep'— €) t (r— eq) d pep — e) (r— eq) 0, sive quod eodem redit : (dd —rp)(d— ep) (— ed) 4-9.)

Quantitatum a et a” valoribus in x 24 — p et æ= a! — p! substitutis emerget +

E a ibm q! et qm ELI (6)

Cognitis ex æquatione (5) om y valoribus, harum alterutra quantitates innotescent. 48. JEquationum sequentium . . z? — 3ax° + 2a^z — bay =o x'— 24Y = 0 cómparatione cum æquationibus (4) datur: p = —3a,q-22a^,r— —6ay' , p—0,4'-—-—2ay, e— —3a ét e- ay + 2a*. Quibus valoribus in æqua- . tionem (5) et in formularum (6) priorem substitutis , emergit :

E Na G Dae — 2ay(a+y), 4a*y(a + y) (gy —2a) =0 et x = “3y (a +y)? ex prima depromo y =a, y = —a et y —05; quare altera fit 22— 54, x —

etre

Cum y — — a præbeat a; — 2. plures quantitatis z valores valori — a ipsius y respondent; mutato igitur y in — a. in zquationibus propositis , ortorum. inde polynomiorum, x: — 3aæ°+.2a°x — 6a? et. x° + 2a? maximum. commu- nem divisorem investigantibus fluet z^-L-2a^; verificantur igitur duæ æqua- tiones propositæ sumendo y = — a, et æ°+ 2a^— 0; sive. his systematibus

y——a,r—aW —23;y2—4a,z2—ayW—2;

quod si factorem (a.--y)y ejecissemus , neutrius. horum. systematum.. vestigium. permansisset. Cum praterea valor. y — 0. et ipse praebeat æ= <; plures etiam ipsius æ valores valori o ipsius y respondere inferri posset; res tamen ita sese non habet, nam posito y — o in æquationibus propositis , pro ortorum inde polynomiorum maximo communi divisore. æ invenimus, unicum igitur systema x=0, y =0 prodit.

AD QUJESTIONEM MATHEMATICAM. 35 Singularis hujus phænomeni ratio in eo èst, quod quantitatis £ m valore o ipsiusy revera noh convertitur in 2. Nam quantitatum e, €’, p', q, et r valoribus in posteriore æquationum (6) positis, emergit x = pe I LE ; que formula sumto y — 0 mutatur in = o. : 49. Contemplemur adhuc duas tertii gradus æquationes has: az? pa +qe+r=o et +p +qx+r=0; priore multiplicata per polynomium %* + 4x+b' posterioreque per hoc æ° + ax + b, devenimus ad æquationem quani positis compendii causa p—p'=e , qg—qg=e et r= =e" ibcepes licet in primi gradus æquationes has: ; a—a=e p'a — pa! 4- b — Veg q'a — qa! + p'b — pi! — e" r'a — ra! + qb — qU'— o r'b—rb= 0 ; ri a! et b' valores ex prima et ultima desumptos pono in tribus reliquis ; subs- tituo etiam in tertiam inde natarum æquationum quantitatum a et b ex reliquis duabüs conclusos valores. Quibus calculis ad finem perductis emerget æquatio finalis : (rg! — qr^) (e (e — ep) — e (e"— DIRAS Sod (rp! — pr^) Le" (e — ep) 4- re*] J- e" * (e" — eq) 2 0... (7) valores autém ipsius æ hac dabuntur formula :

e (ry —p^ — e (d — ep) pe. I: = E "995 (8)

. Si propositæ æquationes sint :

æ'—2ÿx" — 4x + 8r =0, x? Haya’ — V2 y o0 formulæ (7) et (8) substitutis substituendis ; reductionibusque rite effectis ver- tentur in has:

6j y 33yr 68y? + 17^ — 727 + 16) —0,

16y3—244— 32y* i eI EINC C quarüm prior dabit:

yzm9o,y-—0,y—1,y—-—1,y—i8& y=4 hinc posterior ex ordine præbebit : t pij, tE LE A LOT

36 B. VALERIUS RESPONSIO

Nec hoc in exemplo quantitatis æ plures valores valori o ipsius y respondént ; posito enim y — o in æquationibus propositis fluet æ pro ortorum inde poly- nomiorum maximo communi divisore , est igitur æ = o si y = 0. Quod vero ad valorem x =% ex y = 4 procreatum attinet, substituto 4 pro y in æqua- tionibus propositis manet maximus communis divisor z^— 4. Duo igitur ipsius æ valores valori 4 quantitatis y adjungi debent, ita ut propositas æquationes septem his systematibus verificare liceat :

y2095,0,-1,—1,; +7; +4; +4, T=O0,0,—2, +2, +, +2, —2.

DE METHODO MAXIMI COMMUNIS DIVISORIS.

5o. Euleriana methodo exposita adeo vera eliminationis indoles elucet, ut maximi communis divisoris methodus fere sponte occurrere videatur, ac quid- quid in hujus expositione simus enucleaturi pro penitiore tantum rerum jam cognitarum evolutione haberi queat.

Sint 4 — o et B =o due æquationes positivis tantum et integris ræ æ et y potentiis composite , quomodoque eliminari æ possit quaeramus. Ut coexistant iste æquationes commune aliquod 74: a et y valorum systema admittant oportet. Sit (y =£, x —) commune hoc systema , vi cujus propositarum utraque abeat in o — o. Fingamus quantitatem 2 pro y jam esse substitutam; cum posito x = « priora membra 4 et B tum in zero abire debeant, divisorem æ — « commu- nem ista membra in se involvant necesse erit. Postquam igitur 4 et B iisdem operationibus submiseris, ac si queratur maximus respectu ipsius æ communis divisor, veri quantitatis y valores, scilicet quibus abs x independens residuum R nihilo fiet æqualis, dabuntur æquatione R = o. Cumque tunc penultimum residuum P primam ipsius x dimensionem in se complectens , maximus fiat rws A et B communis divisor , ponendo illud residuum æquale nihilo , æquationibus 4-0 et B-o satisfiet, (quippe quarum factor aliquis P exterminabitur ) atque adeo ex æquatione P — o vi valoro rg y ex R= 0 desumptorum emer- gent veri ipsius x valores.

Ex his sequitur , ad resolvendas duas æquationes inter duas incognitas x et y , et cujuscumque gradus, maximum esse indagandum primorum membrorum

ATEM nt OS

De Dép ét

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 37

A et B communem divisorem, neque abrumpendam operationem nisi donec ad residuum solam y cum dátis quantitatibus in se involvens perventum fuerit. Hoc residuum nihilo æquatum exhibebit æquationem finalem que resoluta præ- bebit ipsius y valores in penultimo residuo pariter = o posito, ut valoribus quantitatis ac respondentibus potiaris , substituendos. 51. Quenisoien positis duabus æquationibus : t'y" —67—-9=0; xz' aye b y*— 120, ut exterminetur æ, communis divisoris rai caleulos aggrediens, sic struo operationes : z'—y* Ty —6y x'-doyr—1 —9 1 residuum | —2yz—2y* —6y —8 Pulso hujus residui factore 2, mutatisque signis, atque divisore qui fit divi- dendus multiplicato per 5^, emerget: - Ja +2 aty \ y +)" —y | T3244

resid. ab æ independens.. 18(y°+ 3y + 2 ).

Æquatio finalis... ..... y" + 3y+2=0; hinc y = — 1 et y = — 2.

Quibus valoribus substitutis in primæ respectu ipsius æ dimensionis residuum nihilo æquale positum yz + y* J- 3y 4- 4 — 0, prodibunt ipsius æ valores hi az —2 et x= 1. In presenti igitur exemplo sequentia tantum conveniunt sys- temata :

y-—1i1,c4-—2;y2—2,c2-—1i. i

5a. ojadi quam modo statuimus , gravissimi momenti modificationibus adhuc indiget, quibus remotis in æquationem finalem alienis factoribus fere. semper laborantem incidere periclitaremur. Quæ res ut rite illustretur , receptis denuo æquationibus 4 — o et B = 0, inquiramus in maximum -# À et B communem

38 B. VALERIUS RESPONSIO

divisorem. Sint M, M', M", etc. functiones in successiva dividenda intro— ducendæ , ut integra emergant quota; qua functiones sive dati erunt numeri, sive preter cognitas quantitates solam y involvent; denotentur etiam charac- teribus Q, Q'; Q”, Q™, etc. quota successiva, atque scriptionibus A, R’, R”, R", etc. respondentia hisce quotis residua. Quibus admissis sequens fluet identitatum series :

MA =BQ +R

MB =RQ +R | `

MR = RO EAN. (0)

M"B'— AA" fad 5 R"

. etc.

Ut figatur mens, sit R” residuum abs æ liberum. Cum omnes quantitates , quibus modo invente identitates componuntur, integras tantum positivasque - ri æ et y potentias contineant, nulla earum quopium valorum systemate fieri infinita valebit. -

Omnibus igitur systematibus , quibus À et B in zero ducuntur , præbebitur etiam Ro, R' =0, R” =o et R"! — o. Cum hec systemata ad unum omnia residua in nihilum convertere debeant, dabuntur æquationibus R” = o et R" —o, quarum prior quantitatis æ primam , posterior vero nullam involvit dimensionem. Excerpti igitur ex æquatione R” =o quantitatis y valores , in R” =0, ut respondentes ipsius æ valores innotescant , substitui debebunt. Sic detegentur rs æ ét y valorum systemata , quibus æquationibus 4 = o et B = o satisfieri poterit : sed nonnunquam etiam aliena immiscebuntur ; valores enim x =a et y =b - ex æquationibus A" =o et R” =o desumpti præbebunt quidem M" R' —o, dare verum etiam et M” —0 possent, quin sit À’ —0; sive præbentes quidem R' =o atque inde M" R — 0, non tamen ad R=o Res ad M" — o conducere valerent, et sic porro. Pod verb. gr. fieri hisce valoribus M" =o quin sit R—o; iisdem tum proposite 4/— o et B —0 non verificabuntur, alias enim idt quoque A—o, id quod repugnantiam involvit. Abhorret igitur a quæstione systema a — et y= b. Cumque nec æquatio A" =o nec hec M" =o quantitatem æ involvat, valor y = b quo priori satisfit, nihilo etiam posteriorem reddat æqualem necesse erit; duæ igitur hæ ædquationes per y —b dividi poterunt ; id est, factorem y — b in se complectentur communem.

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 39

53. Hinc sequitur , solutiones alienas ut æ = a et y =b derivandas esse ex factoribus , quantitatis y functionibus, qui communes æquationi finali R” =o cum coefficientibus primorum terminorum in singulis divisoribus existunt. Quod si enim istis coefficientibus factores cum R" =o communes non sint, valorum quodpiam systema ut z = a , y = b æquationibus R" = o et R” = osatisfaciens, nullum ex coefficientibus’, qui primis divisorum terminis inherent, in zero convertet , nec igitur ullam ex quantitatibus M, J^, M", M” etc. quz istarum coefficientum potentias exhibent: etenim si y — b daret an = 0 verb. gr., M"

per y—b tum divisibilis , factorem y—b cum R” involveret communem , id quod

suppositioni contrarium est. Cum autem nulla quantitatum. M, M", M", M" etc. aliquo ex æquationibus R” — a et R” = o concluso systemate in nihilum abeat, omnibus hisce systematibus factum iri À —0, R=0, B=0 ét A= o affir- mare poterimus. Erunt igitur vera hæcce viloruei ncm , quippe quibus æquationes proposite in zero abeunt.

Ex his omnibus elucet, si nullus factorum primi termini cujusvis divisoris in ultimo contineatur residuo, hoc atque penultimum nihilo æquata omnia prebere valorum systemata æquationibus 4 = o et B = o satisfacientia , nec falsa admittere. Prius igitur quam æquatio finalis resolvatur, factoribus quos in se complecti communes cum coefliciente primi termini cujusvis divisorum possit, liberanda est, hisce enim, solis alienae immiscentur solutiones.

54. Que res illustrari vult; prius autem æquationem finalem quam *( $ 51.) invenimus veram esse observo , primum enim hujus æquationis membrum per y , id est, per factorem primi termini prioris divisoris dividi nequit. Sed ponantur due æquationes hæ: x tym 9d 1—o0etz'(y— 1)-cxz—2- o inquiramusque in primorum membrorum respectu ipsius æ maximum communem

. divisorem. Ad hoc primum polynomium mulplicatum per (y7—1}) ut due

peculiares divisiones possibiles evadant, divido per secundum et habebo: y(x—1 ya!'—3(y—1i)z-F(y—iy |(y—1)72az-4-z—2 pur à DE Mate y 1)æ* +270 —1 x J—1)æ—y Lyo e = Gb +26) | x(x—1)z'4 zy— ay primum Pec iil — (y —5yr+3)x Ty — Ay + 1

4o B. VALERIUS RESPONSIO

Jam primum divisorem multiplicatum per ( y* — 5y +3)? divido per præ- cedentis divisionis residuum , mihique prodibit :

(y — 1) (y? — 5y + 3)va t (y —5y +3) 0 — {y — 5y + 3) — (y? + 9—5y)z + y35— 4y +1 —(y —1)(y3—5y +3) a+ (y —14) (y2— 5y +3)(y2—A4y +1)

—(y —1)(y* —5y 2-3) — (y3 — 4y2 1-2)

(y* — 5y + 3) 3 — 4y* +2) —2(y * — 5y + 3)? —-(y*—5y +3) (y3— 4y + 2)2 + (y5—4y +1) (93 —492 + 2)

ultim. resid. 5— 10y4 + 37y 3— 64y 2+ 52y — 16.

Quod residuum antequam æquale nihilo ponatur, liberandum factoribus est quos communes cum primis terminis singulorum divisorum in sé involvere possit. Atqui residuum hocce per y^— 5y 4- 3 non est divisibilis verum tamen per (y — 1)? ; qua divisione peracta fluet æquatio finalis y? —8y* +20y—16—0, quæ resoluta dabit y — 4, 2, 2; his valoribus in penultimum residuum nihilo adequatum substitutis , Ba x = — 1,1, 1. Quod si factore (y —1)? æquationem finalem non purgassemus, valoribus * y ex (y—1)*—0 desumptis in zero abiisset. Æquatio autem (y —1)* — o adjuncta maximo communi divi- sori in nihilum ducto, duo hzc falsa præbuisset systemata: zx — 2, y —1 et X223, 1 :

Juvabit hoc loco preemonuisse cognitionem qua potituri simus de vero gradu æquationis finalis ex duabus æquationibus quibuscumque mergentis haud parum operæ parcere posse.

55. Simili modo ad eliminandum x tractando duas hasce æquationes :

zx?^-qyx—y--y'—2-oet zT» m'a )xæ—1= 0 residua inveniuntur ex ordine hæc : — (14-»)x^ 4- (27 4- x) —Y!d-y!—d1....-- (1) (S F 06? —1)x — 27° — 2y* + 3 — 2y* — 6y — 2... (2) 4y" 4- 2y*—19y? — 14y* 4- 3157 4- 1155— 77X5— 71y*-- 29 + CN 4-32y4-5... (3) Ex ultimo hoc residuo ejiciendum esse factorem (1--y)* facile apparet: quo facto fluit æquatio finalis 43? — Gy — 1197 + 14y6 4- 1455 — 31y* — 29»? + 18? + 227 + 5 —0 qua depromentur veri quantitatis y valores; quod autem ad ipsius æ valores,

hos dabit æquatio 2y5 + 2y4— 343 + 2y2+6y +2 5y3-2- 7y3 —1

TL =

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 41

56. In methodi hactenus expositæ applicationibus nonnunquam maximi pon- deris momenta occurrunt; de his, atque de reliquis eliminationis in genere affectionibus momento temporis sermo nobis esse debet. Primum examinandas credimus circumstantias quibus penultimo residuo valores ipsius x non præ- bentur: hoc evenit, quoties plures ipsius æ valores valori cuidam quantitatis y respondent; tunc enim," quia altioris gradus fit maximus communis divisor , omnia inferiorum graduum residua sponte in nihilum abeant, atque præbeant æ = i oportet. Et vice versa, si quis verus quantitatis y valor reddat nihilo æquale penultimum residuum , atque hanc ob causam convertat æ in +, hoc signo præcedens residuum, secundam ipsius æ potentiam in se involvens, maximum esse æquationum propositarum communem divisorem indicabitur. Quo igitur secundi gradus residuo in nihilum ducto, duabus æquationibus propositis, quippe quarum tum factor aliquis cummunis evanescit , satis fiet , duosque ipsius æ valores valori quantitatis y de quo sermo respondere in- nuetur. Quodsi idem incognitæ y valor residuum secunde respectu ipsius æ dimensionis pariter sponte redderet æquale nihilo , præcedens residuum , tertiam nimirum quantitatis æ potestatem in se involvens, communis fieret divisor duarum æquationum propositarum; quæ isto residuo in nihilum ducto , simili ratione in zero abirent. Tres igitur quantitatis æ valores cum ipsius y uno, istis satis facerent æquationibus , et sic porro.

57. His circumstantiis locum habentibus, et æquationis finalis et solutionum investigationem facilius expedire licet. Cum enim omnibus terminis residuorum quodam quantitatis y valore evanescentium factor aliquis K, quantitatem y in se involvens, communis inhæreat necesse sit, quotiescumque aliquis R” suc— cessivorum residuorum talem admittit factorem , non est ejiciendus, sed cum precedente residuo R’ statuendus æqualis nihilo. Quo facto si K factores communes cum primis terminis divisorum præcedentium A', A et B non contineat, 74» æ et y valores ex æquationibus K = o et R' = o deprompii, quippe quibus factores M, M', M" etc. evanescere nequeunt, prebebunt R = o, B =0,A = o, id est æquationibus propositis 4 = o et B = o satisfacient. Si K factores cum primis divisorum praecedentium terminis communes in se complectatur, ut pro veris haberi queant inde fluentia valorum systemata, in duas æquationes propositas substituenda erunt.

III. 6

42 B. VALERIUS RESPONSIO

Que regula ut applicetur, resolvamus duas æquationes x +2yx* -Foy(y—2)x--y*—4-—o x’ Hays 42y’ —5y +2 = 0

Ad tollendam æ divido primum membrum prioris æquationis per primum

membrum posterioris, fluetque residuum

(7 —2)xz+7"—4,

cujus factor y — 2 sponte apparet; cumque hic factorem nullum , quantitatis y functionem, communem cum primi termini divisoris coefficiente 1 complec- tatur, ponere licet y — 2 = o hinc y = 2; quo valore divisor in nihilum conversus mutatur in x* + 4x = o hinc xz — 0 et x = — 4. Extemplo igitur detegimus duo valorum systemata y = 2, £ = 0; ety = 2, x = — 4, certe æquationibus propositis satis facientia.

Sublato factore communi y — 2 e primo residuo (y — 2) x + y? — 4 di- videndum est æ° + 2yz + 2y — 5y + 2 per x Hy 4-2; |

Ex qua divisione hoc emergit residuum y* — 5y +6, atque ita ad reliquas solutiones determinandas habebimus

y?—5y-F6-2oetz-FEy--2-—0, hinc y=2,x=—/eay=3,x—=—5 Propositis igitur æquationibus hisce quatuor systematibus satisfit, scilicet : J=2,;+2,;+2,+3; T=0,—4,— 4, —5.

Conservato factore y — 2 calculus difficilior ad æquationem (y° — 5y +6) (y — 2)' 20 conduxisset; cui factor inutilis y — 2, atque valor y = 2 in residuum (y — 2) æ -- y^ — 4 substitutus præbuisset x = $.

Quod si simplicitatis gratia factorem y — 2 non in zero ductum ejecisses , duas veras solutiones amisisses. Per consequens factores omnibus terminis com- munes quantitatem y involventes non sunt exterminandi, quin prius nihilo adaequentur.

58. Si quis verus ipsius y valor penultimum residuum in quantitatem prorsus cognitam convertat, reddatque æ = oo, infinitus duntaxat ipsius æ valor cum hoc quantitatis y valore propositis æquationibus satisfacere poterit; alius enim quantitatis x: valor, quicumque sit, penultimum residuum quod datam quan- titatem æquat in zero mutare non valeret. Duabus verbi gr. æquationibus

AD QUJESTIONEM MATHEMATICAM. 43 x!y ag (met 0,27" 4 y —y'—1=0; quarum. æquatio finalis heec est y* ( y — 1) =0, penultimumque residuum hoc ay — 1 = 0, sequentibus satisfit systematibus : MID 7 PORTER 1,9 0m b 59. Sit. Mæ + N penultimum, ac M'æ° + N'x + P' præcedens residuum: sit pariter Q horum. divisionis quotum atque R” æquationis finalis primum membrum.: his admissis fluet M'z* +Nz+P'=(Me+ N)Q +R",

statuamus £ =— CR designeturque littera 7^ quantitas in quam hoc ipsius x valore prius præcedentis æquationis membrum convertitur ; his positis habebitur V = R", R" enim ab x independens non mutatur. Primum ergo æquationis

finalis membrum nascitur ex substitutione quantitatis = Æ pro æ in secundi

gradus residuum. Statim igitur ac primæ respectu ipsius æ dimensionis residuum inveneris, depromas inde quantitatis æ valorem , hocque in præcedens residuum substituto prodibit æquatio finalis. Duarum verbi gratia æquationum ayx’ + (ay* — ky —2) x? + (274 — 6j? — 27° +y 4-1)2 —2—0 JE + —ca —1i1)edyC—3y9 —y +=o

penultimum residuum sese habet = x — 2; valore igitur x= 2 in præcedens residuum , quod. hic posteriore æquationum propositarum exhibetur , substituto , fluet æquatis finalis ; ; y — 37 My +3y—2=0.

6o. Si in residuum datas duntaxat quantitates continens incidas, nullo tum valorum systemate propositis satisfieri valebit.

Quicumque enim r# x et y valores propositis satisfacientes , singula quoque residua in zero convertere debent; quod vero hoc in casu fieri non poterit, cum ultimum residuum dato numero sit æquale. Tum ergo propositæ æqua- tiones mutuo. a se abhorrent. Sic duæ æquationes

yx (y —3y—i)z-y-oer!—y-q43-o simul locum habere nequeunt , quippe quz , instituto. eliminationis calculo, ad residuum 3 conducunt.

61. Si residuorum aliquod R” sponte evanescat, præcedens residuum R” fiet duarum æquationum propositarum maximus communis divisor; hisque

| 6.

44 B. VALERIUS RESPONSIO

sequentes indutis formas JV x R” =o et P x AR" = o satis fieri poterit po- nendo R” = o; atque si R” solum x contineat, y ex arbitrio pendebit , et vice versa. Sin autem et æ et y in R” simul inveniantur, valor y erit arbi- tarius; ita ut utraque hypothesi problema sit indetérminatum, quamquam solutiones IV = o et P = o quæ pariter propositis satisfaciunt, determinato sint numero. Contemplemur verbi gr. duas æquationes has: x!—3yz* 3a 52° + ioys + 6x — y’ — 5y° —6y —0 D — 5x°y + 8y x — x — hy? +y=0o secunda divisione ad finem perducta prodibit æquatio hujus formæ (yt — 107" + 35y* — Soy +24) (x—y)= 0,

pulso multiplicatore quantitatis x — y præcedentem divisorem divido per x — y , prodibitque quotum integrum: ergo 2 — y propositarum zquationum com— munem divisorem exhibet. Numero igitur infinito zæ x et y valorum hisce æquationibus satisfacere licet. Determinatæ autem solutiones ex V = oet P = o fluentes dabuntur multiplicatore quantitatis x — y in nihilum ducto, atque præ- cedente residuo pariter annihilato atque per x — y diviso. Quod si enim ejecto factore communi x — y «& JV et P maximus quæratur communis divisor , divisionum successivarum residua non amplius involvent factorem x — y communem omnibus residuis in communis divisoris duarum æquationem pro- positarum investigatione, illaque residua obtinebuntur dividendo hæcce per x —y.

Nullus hic sermo de solutionibus quas praeberent sive N= o et R” = o sive P — o et R” —o, quippe que jam implicite in æquatione R” — o conti- nentur. |

62. Restat adhuc, ut commoda ex hujus methodi ad primi gradus æqua- tiones applicatione percipienda indigitem. Methodos, quas ad eliminandum inter primi gradus æquationes vulgo in usum vocare solent, scilicet per ad- ditionem et subductionem, per valorum substitutionem et comparationem , eodem niti principio diximus: luce jam clarius est, omnibus hisce methodis reapse diversa tantum via maximum propositarum æquationum investigari communem divisorem. Hunc solita ratione querentes methodum non solum haud raro expeditiorem , sed etiam uberrima luce omnes eliminationis affec- tiones illustrantem eligere Raymundus ex Comberii collegio professor in matheseos annalibus ostendit,

AD QUJESTIONEM MATHEMATICAM. 45

Quemadmodum positis duabus æquationibus : ax +by—c=0, dæ+bly—c=o......... (A) ut eliminetur x, in maximum communem divisorum inquirens, habebo sequens . ab x independens residuum - (ab! — ba!) yp ca! — a...se (R) quod in zero ductum præbebit ipsius y valorem in propositarum æquationum alterutrum , ut quantitas y detegatur , substituendum.

Si in æquationibus (A) ponatur c — 0 et c' — 0, residuum (R) æquatum nihilo præbebit: ( ab’ — b'a) y = o, cui conditioni duabus tantum rationibus satisfieri: valet, scilicet ponendo aut a'b — ab =0 unde y = *3 aut y — o unde x = o.

Si duæ æquationes propositæ indeterminate sint ut sequentes

ax +by — c = 0 et m(ax+by—c)=0 residuum ab zx liberum sponte evanescet, fietque y — 2. Tandem si propositæ mutuo a se. abhorreant , ut sequentes ax + by — c = oet max + mby — nc = o. posterioris per priorem divise residuum in zero ductum absurditatem pate- faciet prebendo residuum cognitum ( m — n) c.

Has explicatu jam facillimas circumstantias indicasse sufficiat.

Euleri methodum pariter communis divisoris consideratione nitentem et ipsam ad primi gradus æquationes applicasse non pœnitebit. Si sunt ax + by — 6 = 0 et a! x+ by —c' = o, pono ax + by — c =p (x —a) et a x + by — c = p ( x—a ) hinc identitas ap'z + p'(by —c) —a' px — p (b'y— d )= 0, que dat

ap —apep' (by —c)=p (by—c) e quibus eliminando p et p' fluet æquatio finalis.

DE ALTERA NEWTONI METHODO.

63. Hæc a methodo modo exposita forma tantummodo differt, nec aliter spectari potest nisi tamquam alia via ad maximum polynomiorum communem divisorem conducens, quam quidem professor Kramp elegantissimam facilli— mamque reddidit.

46 B. VALERIUS RESPONSIO

Quo calculus facilius expediri queat, hac Kramp forma generalem quam: sibi proponit nti gradus. æquationem scribit:

Ay? = ayt p byn—2.-]- oyr’ p dy» mtp ete... (N)

Hujus utrumque membrum multiplicando per ay, valoremque ipsius ^y^ ex proposita haustum in posterius præcedentis æquationis membrum substituendo , emerget aquatio:

An! = (aa d ab) y»—! (ab + 20) yn—? 4- (ac + 5d) y^— 3 + etc. quam compendii causa sic scribere licet:

ayat d m g'yn—1i P p'ys—2 LE cgys—3 JL etc.

Multiplicetur denuo per >y, substituaturque pro ay”in producti posterius

membrum valor ex proposita desumptus, et habebitur ayt? — (aa + ^b) yn —! Æ (ba! + 2c ) y^—? + etc. qua pariter sic exhiberi valet : asyn +2 = gà yn—14 p p"ysa —2 E c"yn—3 LE etc.

et sic ulterius prosequendo, omnes quantitatis y potestates potestatem y su- perantes eandem induere formam videbis, coeflicientesque algorithmo dari sequente :

a —aa -J-»b ; b

a" —aa' + ab ; b" ba’ + ac"; c" cad + »d' ; etc.

a!" — aa" xb" ; p" ba" + AC"; c" ca" + Ad" ; etc.

QUU. 252420925 Dee ns pes se sis due ub 4e 2 92 0/9/22 2 9 4.98 9

ba + àc ; c’ ca + ^d s; etc.

Cle ns so Ve a RIHUS de don LS HE ieget Re grab oov ers Loa P

ex quibus formulis alias eruere licet quarum ope: unusquisque coefficiens im- mediate ex precedentibus in eadem formularum serie deduci valeat. In hunc finem pro b', D", D"' etc. in serie quantitatum a', a”, a"', etc. valores. ex serie «4» b^, b", b™', etc. conclusos substituendo emerget : = aa + >b,

T 2 ad + »ba + »'c, = aal aba! + xca + »d, "n" — da! + ba" + xoa + »xda + ate,

e€*€0999202909€52080609€82a8209296€4928492*979690248949€68529299

a! a" a"! a

ose ess nes eee nsc

AD QUIESTIONEM MATHEMATICAM. 47

quare coeflicientes a, 4’, a", a", etc. seriem constituunt recurrentem cujus scala relationis hec est a, Ab, »*c, ard, etc. Simili ratione pro coefficientum b’, b", b", etc. serie invenientur b ^ —ab + x b" = ab! + abb + xd B" = ab" + abb! 4p abi xe p" — ab"! p Abb" y cl! + db + af

nn

quare coeflicientes b, b’, b”, b'", etc. etüpsi seriem constituunt recurrentem, cujus eadem ac supra relationis .scala.

Atque ita pro aliis seriebus «4» c, €^. c", c", etc; d d, d", d'" etc. etc. series invenirentur recurrentes ejusdem ac supra scale relationis.

64. Quod si jam preter n gradus æquationem (N) alia habetur æquatio (M), quantitatem y pariter involvens sed mti gradus nt" superantis; hzc substi- tutis ca» y^, y^ ti, y^ *?, etc..... y" valoribus ex prima, quo simplici algo- rithmo docuimus , excerptis ad (» — 1)""» gradum deprimi valet. Sic igitur duabus æquationibus (7— 1) et n gradus potiri possumus æquationum propositarum locum tenentibus: eademque omnino ratione nova (5 — 2) gradus æquatio ex hisce depromere licet; atque ita prosequendo tandem ad æquationem gradus o pervéniretur, que cum æquatione finali maximi communis divisoris methodo quæsita omni capite congrueret. Quidquid igitur in hacce methodo valere vidimus, hic ad verbum applicari debebit.

Contemplemur seorsim quæstionem ad quam sic ab initio proposita revo- catur, id est, eliminatiomem inter duas ‘æquationes graduum unitate tantum- modo distantium, sintque proposite duæ æquationes he:

oc y -LBy—!-4 Op— 4 Dy*—? + etc. o = ap" + by—? Lor + dy —* + etc. ex quibus methodo modo exposita emerget nova (7 — 2) gradus æquatio : o = dyn—2 & pys—5-poy—t À oq'—5 LE etc.

cujus coefficientes a’, b', c', etc. ita sese habent:

48 B. VALERIUS RESPONSIO a = b (Ab— Ba) — a(4c— Ca) b = c (Ab— Ba) — a (Ad—Da) = d'((4b— Ba) — a (4e — Ea) d = e(A4b— Ba) — a (Af— Fa)

65. Quemadmodum positis duabus æquationibus zy — 3y + 1 =0, {£ — 1 ) y? +y—2=0 ut exterminetur y statuo: a = x — 1, b =1, c= — 2; t d — x, B=0, C= — 3, D =1, hinc 4b — Ba = x , Ac — Ca = x —3 , Ad — Da = 1 — x eritque a' = — (x? — 5x +3); b = x° — 4x +1; Ergo —(a* — 5e +3 )y He — dm 4-1 o Questio igitur jam eo revenit ut tollatur y ex duabus hisce æquationibus (z2—1)y'4- y —220 et — (x° —5x + 3) y E x^ — 4x +i — 0. In huncce finem ponatur porro:

A-—x—i1,B-i,€——2;a-2-—(a — 5x + 3),b=x — 4x +; hinc Ab — Ba = x? — x* +2, Ac — Ca = —(2x* — 10x +6). Unde a'= x —10x* + 37x’? —64x* + 52x — 16 = o.

Pulso factore (æ — 1)’, quoniam primo termino secunde æquationis quee primo divisori in precedente methodo respondet, factor inest x — 1, tandem

prodibit æquatio finalis

x? — 8x’ + 20x —16—0 que resoluta prebebit ipsius æ valores in primi gradus æquationem substi- tuendos ut y innotescat.

DE PRIORE BEZOUTI METHODO.

66. Cum hec methodus pro diversis æquationum formis peculiares atten- tiones postulet, æquationes polynomiaque in completa et incompleta dividimus. JEquationibus polynomiisve completis incognitarum quantitatum , quoad gradus permittit, nulla deesse potest combinatio. Completum verbi gr. poly- nomium T gradus unamque in se involvens incognitam sic exhiberi valet:

axt 4 bxi—i-oxi-—24......2 + S;

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 49

Hujus expressionis in futurum scriptio (æ)? locum tenebit, numerumque ter- minorum ejusmodi polynomii charactere JV (x)? indicabimus. Non aliter æqua- tio completa T" gradus unamque in se complectens incognitam , scilicet :

axT + bxT— -cxT— p... H 5-0 signo (x)7 = o exhibebitur , ejusdemque æquationis terminorum numerus hoc N(a)T. Ut unum duntaxat exemplum proferam , polynomio completo tertii gradus,

duasque in se involvente incognitas, omnes qui sequuntur, a coefficientibus abstrahendo termini contineri debent:

1.

Hinc in genere in polynomio completo omnia diversa producta quæ ab infima dimensione, id est a dimensione o, usque ad altissimam 7° concipi possint , comprehendantur oportere, concludimus. Qua autem de polynomiis valent, etiam de æquationibus predicari possunt.

Pro his verbis: polynomium completum inter duas incognitas, scribetur in futurum (y..2)7; et pro his: æquatio completa inter duas incognitas, sic (y..2)7 = o. Hujus autem polynomii æquationisve terminorum numerus ex- pressione. (y. ..2)7 indicabitur.

67. Polynomium sive æquatio, cui aliquis deest terminorum , quos modo in polynomio completo aut in æquatione completa contineri debere vidimus, vulgo dicitur polynomium incompletum, aut æquatio incompleta. Sed ex infi- nito polynomiorum incompletorum , æquationumve numero, ea tantummodo seorsim considerabimus , quæ Bezoutus polynomia aut æquationes primi or- dinis incompleta vocavit, scilicet polynomia æquationesve, in quibus neutra incognitarum certum gradum pro utraque diversum superat, in quibus autem incognitarum binarie combinationes usque ad summam polynomii æquationisve dimensionem ascendere possunt. Sit 7'polynomii æquationisve gradus, et À, quem incognita x gradum superare , atque 4,, quem y nequit; per (x4, y4)7 sive per (24. ..2)7 polynomium et per (2:4, y4)7 = o sive per (204...) 7— 0

IH. 7

50 B. VALERIUS RESPONSIO æquationem hujus generis designabimus; pariterque scriptione V(x4...2)7 hujus polynomii æquationisve terminorum indicabitur numerus.

68. Reliqua omnia polynomia zquationesve, que preter hæc concipi pos- sunt, cum nullum amplius habituri simus respectum ad legem qua præcipuarum potestatum exponentes varient, sub nomine generali abnormium comprehen- demus. Ad hujus generis æquationes tractandas viam nobis sternemus , exponendo methodum eliminandi inter æquationes completas. /Equationes, quas modo nomine incompletarum distinximus, eadem omnino ratione et ipse tractari possent. Cum autem hujuscemodi æquationes seorsim contemplando difficultas neutiquam augeatur, magnique momenti sit, æquationum tam divitum nu- mero classem independenter posse pertractare, neque inutile fore credamus exemplo monstrasse, quomodo etiam alia zquationum genera ex abnormium classe excipi, propriisque superstrui subsidiis queant, equationum , quas in- completarum nomine designavimus, eliminationem immediate expediemus : quin etiam de hisce solis questio sepissime nobis movebitur , quippe quibus æquationes completas ceu casum specialem involvi in sequentibus apparebit. Sed ante omnia, ne abs re intermissiones facere cogamur , resolvenda quæ- dam sunt problemata, quibus hæcce theoria innititur.

69. Determinare numerum terminorum polynomii completi sive æquationis completa.

Evidenter primo JV(x..1)7— T+ 1.

Si jam omnes polynomii (2:..1)7 termini nova incognite y ope, ejusdem reddantur dimensionis, habebuntur omnes termini sequentes :

T, xT—y, ap, Tip, ny, yT, yT; quos numero T+ 1 dimensionis T terminos esse in polynomio (x. .2)7 per- spicitur. Si pro T+ 1 ex ordine scribimus T, T—1, T— 2, T— 3, etc. que inde fluunt quantitates 7']- 1, T, T—1, T'—2, etc. has ex ordine terminorum numerum , dimensionis 7; dimensionis 7—1, dimensionis 7— 2 etc. in polynomio (2..2)7 comprehensorum exprimere luce clarius est. Atqui omnium terminorum seriei:

T+1, T, T—1, T—2, T—3, etc. ...1

quæ est progressio arithmetica decrescens, summa sese habet

AD QUJESTIONEM MATHEMATICAM. 51

(T+1)(T +2)

T0072 = ———— ergo N(x..2)7 = euni m

2

7o. Reperire quot in polynomio (x..2)7 termini per x^ dividi queant, existente P < T.

Si fingamus omnes hujus generis terminos esse LAE in unum atque per z^ divisos, emerget polynomium ex nostra polynomiorum completorum definitione evidenter completum , cujus gradum determinandum littera X de- signamus. Quare termini in (x..2)7 per z^ divisibiles sic posse exhiberi debent: (2..2)KaxP. Ut autem in hacce expressione omnes desiderati generis termini comprehendantur, necesse est ut habeamus K + P = T unde K = T — P. Quocirca numerus terminorum in dato polynomio per x? divisi- bilium sese habet = N(x..2) TP.

71. Determinare valorem 7s £IV(24...2)7. —

Cum quantitas z in polynomio (24...2)7. At“ gradum supergredi ne- queat, omnes termini per æ{+! divisibiles, quorum in polynomio completo numerus = JV(z..2)7—4—!, deerunt huic polynomio.

Pariter cum quantitas y, .4/"" gradum superare nequeat in polynomio (æ...2)7, omnes termini per y4;*! divisibiles, quorum in polynomio com- pleto numerus = N (z..2)7—4r-! , deerunt huic polynomio.

Cum autem x et y una ad 7 dimensionem ascendere queant, in genere requiritur ut sit À + 4, > aut = T. Pulsi preterea per x4+! divisibiles termini, nullum per y4+1 divisibilem secum traxerunt, alias enim imæ dimensionis terminus esset z4--! y4#1, atque 7*7» dimensionem superaret. Ergo et ejectis terminis qui in polynomio completo per æ4+1 dividi queunt, expulsio ter- minorum per y'4.*! divisibilium polynomium terminorum numero— JV (x..2)7—4—! spoliat. Est igitur:

N(z4..2)7 — N(zx..3)* —N(z..2)7 47! — N(zx..2)7-4—.

72. Data æquatione (u“..2)* — 0, querere quot ejus auxilio ex polynomio (u4.. 2)7 termini, quin novi introducantur, excludi possint, posito caeterum esse A — a! + 4, — a/ > aut = T -+ t', quia alias de terminis exterminandis quastionem movere non liceret.

Fingamus propositæ æquationis per polynomium indeterminatum (u4, .2)7* multiplicatæ productum dato addi polynomio, luce clarius est,

". 4

52 ; B. VALERIUS RESPONSIO

1°, Hac additione propositi polynomii valorem neutiquam mutari ;

2°. Si ponatur polynomio multiplicatore novos terminos non introduci , quot hoc terminis gaudeat, coefficientum indeterminatorum ope tot terminos ex proposito polynomio tolli posse.

3°. Ut hoc polynomio multiplicatore maximus terminorum numerus ,. quin noyi introducantur, ejici queat, esse debere:

T" -- t=T; Ad Ha =A; À! +a!= 4; unde T'—T—tU;4'-—4—a;4!/-—4 —a/!:

Ergo polynomium (u4..2)7 quod vertitur in (u4—7...2)7—" ejusdem est indolis ac polynomium et zquatio data. Itaque numerus terminorum quos date squationis ope pellere possumus ita sese habet JV(u4—7...2) 7— = N(u...2)7— —N (u...3)T7——4*7—4 — N'(u...2) TARA,

Supererit igitur adhuc terminorum numerus —

N(u4...3)7 —N(u4—7..2)7— quam differentiam Bezoutus hac denotat scribendi ratione :

d. NM. 2050 4, 4 rires)

— "

qua igitur differentiam indicat inter /V(u4..2)7 et eandem quantitatem sed mutatis Tin 7'—1', 4 in 4 —a' et À in 4 —a/.

Si polynomium atque æquatio proposita sint (u..2)7 et (u..2)'/—0, fiet N (ust. .2)T— = N(u..2)7— expressioque (1) vertetur in hanc d. N(u..2)7... ( e +;

His positis ad ipsius methodi expositionem transeamus.

73. Sint simplicitatis causa complete æquationes proposite quorumcumque graduum (u..2) —0, (u..2 y'—o , ex quibus exterminetur a.

Excludendo secundum regulam modo exhibitam omnes æquationis (u ..2) — o terminos, quos æquatione (u..2)" =o excludere licet, hujus in illa. exis- tentiam exprimimus ; sed ad æquationem finalem nondum conducemur, nisi fortuito, et peculiaribus circumstantiis, quibus certz inter coefficientes proposi- tarum æquationum relationes existerent, id quod ubi æquationes maxima gaudere generalitate ponuntur locum habere nequit.

Multiplicetur autem æquatio (u..2)'— 0 antea per polynomium comple- tum, coefficientibus indeterminatis preditum, gradus 7°, duasque complectens

^

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 53

in se incognitas u et ac , atque ex æquatione inde originem ducente (5.2 )7#t= o, quamque Sa ions vocabimus , tollantur omnes termini, quos æquatione ( u.. 2)" — 0 exterminare licet, tum quia polynomium multiplicator in - æquationem-productum tot coefficientes indeterminatos introduxerit, quot ter- minis gaudet, non amplius repugnabit admittere , omnes adhuc quantitatem x involventes terminos advectorum polynomio multiplicatore coefficientum auxilio destrui posse. y

- Quæ res non solum fieri posse , prævideri valet, sed debere, id est ejus modi polynomium-multiplicatorem quo præbeantur eius postulati ad ejiciendos terminos quantitatem æ, expulsis quos æquatione (u..2)" =o liceat, adhuc involventes necessario existere, Nam ad æquationem finalem alia via nisi in priore æquationum propositarum , aut in prioris functione aliqua posterioris existentiam exprimendo, conduci non valemus; cum igitur tandem ad æqua- - tionem ab x liberam perveniamus oporteat , omnes termini, quibus, problematis conditionibus sic in unam æquationem conflatis , incognita æ adhuc adesset, posse destrui debebunt.

Atqui generalissima functio, ex qua secundum regulam in S 72 exhibitam maximus terminorum numerus posterioris propositarum æquationum auxilio , excludi queat, polynomium est completum; debet igitur prioris æquationis per polynomium completum esse productum. Existit ergo aliquod polynomium completum , coefficientum numero , ad omnes terminos quibus quantitas z adhuc inhæreret destruendos idoneum.

Sed si quis omnes hujus polynomii coeflicientes ad scopum conducturos esse cogitaret, in maximo versaretur errore. Omnes enim terminos quos secunda æquatione excludere licet , exterminare debemus , ut hujus æquationis ubicumque locorum existentia Maa, Hac impia quandam de polynomii mul- tiplicatoris gradu cognitionem adipiscimur: ut enim hoc quam maxima gaudeat generalitate , nonnullos terminos secunde? æquationi destruendos præbeat opor- tebit ; certe igitur ad gradum :' usque ascendere debebit.

74. Non nisi majoris facilitatis causa æquationes completas contemplati sumus ; quod si incomplete essent, ut hee (u^..2)'—0 et (u" ..2)" = o, simili ratione polynomii multiplicatoris formam generalitate maxima gaudentem hanc (u4...2)7 esse inveniretur.

54 B. VALERIUS RESPONSIO

75. Antequam dicta hactenus latius evolvantur , determinandus videtur æqua- tionis finalis gradus, ex duarum æquationum sive completarum sive incomple- tarum eliminatione mergentis. Sic non solum gravissimi in hac theoria momenti problema resolvemus , sed etiam cognita jam a posteriori verificabimus. Sint igitur proposite hæ dus æquationes : ( ut.. 2)! — 0, (u^ .. 2)" — o.

Priore per polynomium incompletum (4u4..2)7 multiplicata , ac dein posterioris auxilio ex æquatione-producto omnibus terminis qui tolli pos- sunt, quin novi introducantur, exterminatis, remanebit in æquatione-producto (u4*2...2)7T-*'-— o terminorum numerus = |

d.N(u4-9...2)Tt,, (Ti Aa, Ava

tt —a * —a! }

Sit D æquationis finalis gradus, atque adeo D + 1 ejus terminorum nume- rus, sive quod eodem redit, numerus terminorum in æquatione producto non nisi ipsius u potestates involventium. Hinc per se sequitur , numerum ter- minorum quibus æ inhæreat sese habere =

- d. N (uka... a) T €t... (D: 412i) Dumas

peer d —o Ejectis pariter ex polynomio multiplicatore (14.. 2) 7 secundæ propositarum æquationum auxilio omnibus terminis quos tollere liceat quin novi introdu- cantur , remanebit terminorum numerus —

d.N(u4...2)T....( 155: 1,5 e)

Tot igitur duntaxat ex polynomio multiplicatore coefficientes exspectare licet utiles ad destruendos terminos qui in æquatione-producto quantitatem x adhuc in se involvunt.

Quin etiam horum numerus unitate minuitur; cum enim , uti per se patet, in æquatione-producto cujuscumque termini coefficiens sive unitati , sive cui- libet numero dato, semper æqualis poni queat , unus adhuc coefficiens in poly- nomio multiplicatore , ad destruendos terminos qui in æquatione-producto reman- serint, inutilis erit habendus. His positis, cum nullus terminus quantitatem x in æquatione-producto involvens destrui valeat, nisi alicujus ex polynomii multi- plicatoris coefficientibus auxilio, requiritur ut sit :

d JN (uA aT, (oc, he

d.N(u4-*..2)7 Eton. (Th: 43 : 4*3) D =, Hinc

RET dits -— E — l,

BL ‘ °C dE

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 55

Dzd.N(ut*. . 2)7-1,....... (2 : etr 1 4e) d. IN(u4..2)7- i At E Mn : #, ;

que æquatio ex cognita notandi ratione sic exhiberi epit ; D-d'N(ut-es...2)78.. hace At C Pe Sen b a). Atqui

(S 71) IN(u479...2)7-t m N(u..2)7--— AV (una) T+A — N (u..2) T-- ti —A[—a—i,

Quibus calculis ope problematis in § 69 soluti , atque differentiarum definitarum theoriam in usum vocando, actu institutis atque ad finem perductis, emerget

D —tt' — (t —a)(t—a') — (t =a) (t~a).

Quod si jam pores æquationes in completas abire ponamus , fiet t = a = a, et t — a' = a/, unde D —tt'. Qua re æquationes completas in incompletis contineri luce clarius est. à

76. Hucusque compendii tantum causa unum düsitaxat polynomium multi- plicatorem consideravimus; cum autem operatione necessaria ad destruendos in æquatione-producto terminos, quos secunda æquatione pellere cogimur , hec quoque per suum polynomium multiplicatorem multiplicatur, quaestionis statu. conducimur ad utramque per polynomium multiplicatorem multiplican- dam, ambobusque productis additis ad exterminandos ex æquatione-summa

terminos quos problematis conditiones annihilant. Quare jubemur 1°. exhibere

regulam , qua facile inveniri queat polypomiorum multiplicatorum forma accom- modatissima ; 2°. investigare, qui in prime æquationis polynomio multiplicatore coefficientes revera ad eliminationem valeant; 3°. num quis delectus sit habendus inter coefficientes quos ejicere aut possimus aut debeamus , perscrutari et 4^. quo- ties eos conservare liceat, videre, quis eorum usus maxime sit proficuus.

77. Ex his questionibus primam protinus examinabo. Prius autem binas æquationes propositas esse aut completas aut incompletas assumatur : alias ut completarum polynomia multiplicatores quæsitas secundum regulam infra exhi- bendam corrigas. Cumque æquationes complete in incompletis contineantur , non nisi in harum polynomia multiplicatores i inquiram.

His perpensis multiplicetur prior æquatio per polynomium incompletum , maxima gaudens generalitate , productumque hoc per posteriorem ; quo facto, ex producto finali polynomium multiplicator utriusque æquationis sequenti modo depromi debebit: inter varios producti finalis exponentes sublatis qui ad pri- mam æquationem pertinent, emerget hujus polynomium multiplicator : non

56 B. VALERIUS RESPONSIO

alitér tollendo ex variis producti finalis exponentibus, qui ad secundam æqua- tionem pertinent, istius profluet polynomium multiplicator.

Positis v..gr. (x, y^) — 0, (a, xs nnnm o, productum finale ita sese habebit : (247-7 * 4, y4t 2-27) B5 V,

Tollendo igitur inter varios exponentes 4+a+a', A+a,+a!', B--b-FU', primo , qui ad primam aquationem , ac dein qui ad alteram pertinent, habe- bimus (x4+4, y4.* 4)P--" pro prioris æquationis polynomio multiplicatore , et (x4+a, y4+a)B+6 pro alterius.

78. Qua polynomiorum multiplicatorum forma admissa , termini qui e priore , ope æquationis (z^, y^) — o tolli possunt, erunt numero: (x4, y4)?.

Hæc de toto coefficientum inutilium numero cognitio non sufficit ; scire adhuc debemus , qui sint excludendi termini, aut saltem, num quis delectus sit ha- bendus, num certz forme terminos pre reliquis ejicere conveniat.

Quod si in hunc finem omnes in $ 72 præscriptas operationes ad verbum efficere deberemus , tollendi coefficientes sponte sese offerrent, sed isto labore evidenter liberamur , quærendo a priori, quousque nostra in hac re pateat libertas. ;

Contemplemur compendii tantum claritatisque causa æquationes completas , sintque propositæ æquationes hæ

(u/.a)tes os (u.. 2)^ 505 prioris polynomium multiplicator erit (u..2)7 *" et alterius (u.. 2)7** inier

primi polynomii coefficientes numerus JV(u..2)7 inutilium reperitur; in his qui ad summam dimensionem pertinent, numero sunt

PRET NA Ex T. -d.N(u..2) .(7)= T+i=N(uy.

Tot igitur duntaxat terminos ex altissima prioris polynomii dimensione tollere licet. Nihilominus tamen pauciores ex ista dimensione ejicere poteris , nec non, si videatur , quot ex hac terminos tollendos non exterminaveris, tot aliis di- mensionibus eripere.

Sic ex secunda dimensione, quam ejectis ex prima [V (u)? terminis non nisi terminorum. numero = JV (u)7—! spoliare licet, exterminare poteris ter- minorum numerum — JV(u)7—! + q, exclusis ex prima tantum NV (u)7 — 6 terminis.

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 57

Hirc quid de aliis dimensionibus sit censendum per se sequitur. His circum- scribimur limitibus. Ceterum in qualibet dimensione , quemcumque velis ter- minum excludere poteris, dummodo cquo plures non tollantur.

79. Si et primæ et secunde æquationis nomina ab arbitrio pendere atten- dimus, nos tanta lege ad exterminandos in aliquo polynomio terminos non teneri, quanta secundum ea quæ hucusque consideravimus videri possit, jam facile perspicitur. Ceterum , quamcumque propositarum primam appella- veris, et coefficientum inutilium totum numerum, et numerum eorum qui in singulis dimensionibus non prosunt, eundem esse permansurum , ex precedente paragrapho haud difficulter concluditur. Cum hi termini ad eliminandum nequa- quam inserviant, eos hactenus seu exterminandos spectavimus; quod tamen non requiritur. Quoniam enim, ut date æquationis ope ex dato aliquo poly- nomio certum terminorum numerum exterminare valemus, sic quoque et eadem omnino ratione , aequali numero terminorum hujus polynomii coefficientes ad- dere arbitrarios licet, latissime patet , usum coefficientum ad eliminandum inu- tilium arbitrio nostro relinqui, dummodo utilium necessariorumque ad instar non tractentur. :

Quamobrem conservare inter eliminandum polynomiorum multiplicatorum diversos terminos licet, nec non penes nos est, in æquatione-summa hinc nata arbitraris conditionibus tot coefficientes determinare, quot in quavis dimen- sione quaestioni inutiles esse inveneris , dummodo ad conservandorum termino- rum destructionem ., sive in genere ad nobismet ipsis observandum non adhibeantur.

Hac sola attentione duce , quorumcumque ex his. coefficientibus auxilio , æqua- tiones arbitrarias ponere, et sic igitur adhibitos coefficientes determinare in potestate nostra erit. ;

Hoc coefficientum inutilium usu symmetriam conservare valemus, qua non solum calculus exstabit facilior , sed et factores quos cognoscere gravissimi mo- menti , sponte sese quærentibus offerent.

Necnon et brevius sic calculos expedire licet; dum enim conservandæ sym— metriæ causa in singulas æquationes arbitrarias similes utriusque propositarum æquationum coéfficientes introducendos curamus, simul etiam ita eligere

æquationes arbitrarias penes nos erit, ut expulsis quibusdam terminis quan- m. 8

58 B. VALERIUS RESPONSIO

titatem eliminandam in se involventibus, emergat primi gradus æquationum numerus numero quantitatum determinandarum æqualis ; cumque harum æqua- tionum nulla terminum cognitum contineat, omnes quantitates indeterminatas nihilo æquales ponere permissum erit. ( SS 9. 62.) Satisfieret etiam hisce æqua- tionibus arbitrariis , quin determinandæ quantitates in zero ducerentur, quadam æquatione conditionali. Quare easdem , cum reliquis que exterminando ter- minos quantitatem eliminandam in se complectentes obtinentur , simul tractare possemus. Verum autem et sic tractando coefficientes inutiles, et hosce coeffi- cientes extemplo quin æquationes arbitrarie ponerentur in nihilum ducendo, in æquationem finalem offenderemus laborantem factoribus a questione quidem non alienis, nec tamen nisi per se cognita indicantibus.

Quare æquationibus propositis symmetria gaudentibus , uberiorem ex coef- ficientibus superfluis fructum capere non poterimus; quam æquationum arbitra- riarum ita delectum faciendo , ut quam maximus coefficientum indeterminatorum numerus evanescat. Sin autem propositæ æquationes symmetria non gaudeant, prout calculos symmetriæ propius admoveas, aŭt exterminare coefficientes inu- tiles, aut ponere æquationes arbitrarias oportebit.

80. Hec brevi latius exemplis evolvemus. Prius autem quomodo methodus eliminandi inter primi gradus æquationes , ad hanc applicata, facilior reddi possit indigitemus , eamque ita ad sublimiorem perfectionis gradum evehamus. Quo melius intelligamur, trium tantummodo æquationum exemplo rem illustra- bimus.

Primum propositas duas æquationes esse completas, ejusdemque | gradus assumemus ; facile dein quæ sic didicerimus , ad alias æquationes extendi pote- runt, pe fieri licet.

Sint a, b, c, d , etc. primæ æquationis coeflicientes determinati et 4, B , C, D, etc. ejusdem æquationis polynomii multiplicatoris coefficientes indeter- minati ; sint pariter a^, b^, c', d', etc. alterius æquationis coeflicientes et 4’, .B', C', D’, etc. respondentis polynomii multiplicatoris. Sic queevis æquatio alicujus termini quantitatem eliminandam in se complectentis exterminatione oblata , cui terminus ut 4/2, similem ut .4'a' continebit, resolvendæque æquationes formam induent sequentium :

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 59 Aa + d'a =o Ab + Abt + Bo+ B'e' zo Bd + Bid = 0 lüter omines: modos quibus. determinandarum quantitatum 4, 4’, B, B' productum exhiberi potest ; maxima. symmetria gaudentem. 4.4" B B' eligo, linearumque calculum sequenti ratione aggredior.

Prima linea (a4! — a 4) BF,

Secunda (ab -—a'b) BB' — (aA' —a' 4) (cB' —c B),

Tertia (ab! — a'b) (dB' — d B») + (aA"— dA) ( cd! —e'd); Harüm linearum attenta considerationé docemur, 1? cómbinationibus singulis ab!, cd', cB', aA” jugiter adjunctas esse respondentes a'b, c'd, CB, d'A cum signo contrario ; 2° in ultima linea à 4, 4’, B, B' váloés prsliédté, ütratn- que Gon bidon edi dB", d'B' sive a4, dA miltiplicari per (a'b — a'b) sive per (d — c'd).

Hinc sequens ad determinandos unius polynomii multiplicatoris coefficiéntes , atque ad depromendos inde alterius; concluditur regula :

Lineas supputans, unum solummodo binorum coóefficientum similium cum quantitate cui in æquatione adhibenda inhæret, permutes: eundem semper ordinem in his pérmutationibus sequare; id est, semper v. gr. binorum simi- lium coefficientum primo scriptum loco permutes : quos: substituis coefficientes determinatos eodem ordine scribas, ac scripti sunt coefficientes indeterminati , quorum in locum eos substituis.

Sic pro quantitatibus (ab! — a'b), (cd' — c'd) etc. in ultima linea, aut in reliquis habebis ab’, cd’; cum autem quantitati ab^ semper adesse a'b scias et quantitati cd’ semper hanc c'd, quandocumque videbitur, has facile resti- tues, si quo charactere brevius notandi rationem bapti Quamobrem in futurum pro (ab! — a'b) scribemus ( ab” ) et pro (ed! — c'd) scribemus (c'd) etc.

Postquam secundum regulam id S.7 exhibitam coefficientum indetermina- torum qui in ultima linea inveniuntur valores determinaveris, his responden- tium valores obtinebis mutando signa priorum , litterarumque extra parentheses positarum accentus.

Sic exemplum supra propositum tractando sequens emerget calculorum series:

, 8.

60 B. VALERIUS RESPONSIO

Prima linea a4 BB

Secunda — (ab) BB —a4'cB'

Tertia (ab!) dB' + a4 (cd) Hinc ($ 7) concludo 4 =a (cå), B' =d (ab), mutatisque signis simulque litterarum extra parentheses positarum accentibus, exstabit 44 = —a (cd ) et B= — d'(ab').

81. Quod si æquationes propositæ tota symmetria non gaudeant , polynomio- rum multiplicatorum alteri deerunt termini quidam , quos alterum in se com- plectetur. Sed ex eo quod adhuc in primi gradus æquationibus inde natis esse symmetricum potest, utilitatem percipere valemus , sequendo praescriptam supra regulam. Observandum tamen , si inter. computandum coefficiens aut incognita jam permutanda desit æquationi mox adhibendæ , atque coefficiens aut incognita huicce respondens non deficiat, permutationes eadem omnino ratione. expediri debere , acsi neuter coefficientum neutrave incognitarum desit. Datis verbi gr. æquationibus

Aa+ Bb + Ce + C'e =o Bd + Ce = 0 Bf + Ch + CK = 0

quærantur r& 44, B, C et C' valores. Cum hic exceptis C et C' nulli litteræ sua sit correspondens, solas C et C' conjungo. Linearum vero calculum aggrediens tacite non aliter agam ac termino C'e in secunda æquatione non deficiente, sed ea tamen lege, ut operatione ad finem perducta, hujus rei habeam rationem; id quod admodum facile est, quia tantum opus est

ponere e = o. Computare igitur debemus 4B . CC'. Quam operationem sic struo :

Prima linea (aB — b4) CC' + ABcC', Secunda — ad.CC' — (aB — bA4)eC' — dAcC' + AB (ce), Tertia ad . hC' — afeC' 4+ (aB — bA) (ch) + dA. (ch) — fA (ce). Hinc — 4-d(ck)—f(ce) —b (eh) | B= a(ck) C'— ad.h-—af.e Ergo C= — ad. lt + af.e : id est ob e — 0;

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 61

4 — d(ch') 4 fde — bek Bz ak

C= adh— af.

C= adk

82. His premissis statim ad exempla transeamus. Eliminetur primo æ inter duas æquationes has

ax’ + bxy + ey° + dx + ey +f = 9

d'a ey f =o Prioris polynomium multiplicator sequentis erit formæ (x,y)7+1, posterio- risque hujus (z,y)7--?. Ante omnia igitur determinanda est quantitas 7: In hunc finem observo æquationis-summæ formam esse hanc ( x, y )7 *?, atque adeo altissimæ dimensionis terminorum numerum ita sese habere N(x)T+3= T'4- 4. In hanc superiores polynomiorum multiplicatorum dimensiones sequentem coef- ficientum indeterminatorum numerum introduxerunt , scilicet

N(x)7*!-FEN(x)T*?-2T--5,

quorum JV(u)7 — T + 1 inutiles sunt, atque T 4 necessarii. Quare poly- nomia multiplicatores in altissimam æquationis summæ dimensionem , coeffi- cientum indeterminatorum numerum numero hujus dimensionis terminorum aequalem introduxerunt. Sit igitur 7'.- 3 quicumque numerus æquationis finalis gradum superans; cum terminus z7'-*? necessario evanescere debeat, hujus exterminatione , simulque reliquorum terminorum quantitatem eliminandam in se involventium , nascentur 7'-]- 4 æqüationes sine ullo termino cognito inter T -- 4 quantitates incognita. Omnes igitur precipue dimensionis polynomio- rum multiplicatorum coeflicientes (SS 9, 62 ) æquales nihilo ponere licet. Ea- dem omnino ratione omnes polynomiorum multiplicatorum dimensiones , usque ad dimensiones quæ per propositarum æquationum maximas dimensiones mul- tiplicatæ producant æquationis-summæ vere altissimam dimensionem , in nihi- lum duci posse per se sequitur: quod ad hanc attinet nulla est ratio cur etiam evanescat. Jam vero in exemplo proposito æquatio finalis secundi est gradus; ergo 7 4- 3—2, hinc T= — 1; fiuntque polynomia multiplicatores, (x ,y )° et (2, y)'. Priorem igitur æquationem multiplicare per C posterioremque per Az + B'y + C' debemus.

62 B. VALERIUS RESPONSIO

83. Additis harum multiplicationum productis fluet æquatio-summa hæc : Cax* + Cbæy + Cey’ = o + 4'd' + Ad + B'e + B'd + Oda + Cey + A+ Bf + Cd + Ce! 6 + Cy. Jam ipsius 4B'CC' valorem investigaturus operationem ex S 81 sic struo: Prima linea — 4e CC' + 4'BcC'; termino y? oblata ;

Secunda | — ee CC" + Je bC' -+ e B'cC' — 4'd'cC' — A B'(bc)); termino xy ; Tertia — edeC' — A'e (bo?) + ef'cC' — (cB'— A'd) (ce); quia (be) = 0; termino y ;

Hinc 4 = d (ce) — e (bce); B' — — e (ce); €' =C. ef! — e. de. Ergo C—=e.ée: sive quia est b = o et d =0, A = cde — bee , B —-— edd ; C' = cef! — ede ; Cod. His valoribus in æquationem-summam substitutis emerget æquatio: finalis : e Lcd "—bde +ae*)x®+{ (de —d'e)é —f (be —2cd) ]x 4- (fe —f"e)e Hef =o: Quod ad æquationem finalem respectu ipsius y, simili omnino ratione ob- tineretur; ceterum ex superiore deduci potest mutando a in c, d in e et d in e. 84. Videamus jam quzdam consectarja, ex precedentibus deducenda. Æqua- tioni finali factorem e’ inhærentem video: nullo autem coefficiente superfluo in calculos introducto , æquationem finalem nihil quod sit a quæstione alienum involvere , asseverare licet. Sed posito e' =o æquatio finalis evanescet, quidnam hoc significat ? Hoc

æquationibus propositis faciendo e — o satisfieri indicat. Nam æquatio d' A d'z + f! d'z + e'y 4- f! 2o dat y =— des s qui valor ob e' = o fit y=——@ w;

quoniamque simul d'z + f' =o, habebitur y — 2, atqui talis ipsius y valor in alteram æquationem substitutus evidenter sátis facit, quippe quo omnes tol- luntur termini.

Sed hoc coefficientis e' valore preter hanc rem significatur etiam, æquationem P ,

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 63

ab y liberam a secundo gradu ad primum descendere. Videbimus in genere in æquatione finali quam minimo coeflicientum numero quæsita binos involvi factores , quorum alter zequationibus propositis, sicuti modo monstravimus , satis faciet; alter vero criterium exhibebit quo dijudicari queat quando æquationis finalis gradus sit deprimendus. Hoc in casu unus factor simul utraque signifi- catione gaudet.

85. Ut æquationis finalis gradus unitate minuatur, præcipuæ dimensionis in æquatione-summa omnes termini evanescant oportet. Quoniam autem in hac altissima dimensione , coefficientum indeterminatorum idem sit numerus , ac ter- minorum S 82; tollendo omnes istius dimensionis terminos sie æqua— tionum sine termino cognito numerum numero quantitatum determinandarum æqualem , luce clarius est: ‘his satisfacere possumus sive ponendo dictas quan- titates æquales nihilo „sive quadam æquatione conditionali. Hujus primum mem- brum esse altissimæ potestatis in zequatione finali coefficientem facile perspicitur ; quam ‘ob rem de æquatione conditionali nos sermonem habere non est opus.

Ponendo:autem omnes præcipuæ dimensionis in æquatione summa coeffcientes æquales nihilo , summas polynomiorum multiplicatorum dimensiones exter- minamus. Hinc vice versa:si quæramus æquationem finalem, polynomiorum multiplicatorum gradibus unitate minutis, cum coeflicientum indeterminatorum -numerus unitate fiat minor quam quidem ut alii determinentur esse deberet , necessario requiritur, ut offendamus æquationem conditionalem cujus primo membro exhibeatur factor ommibus terminis in æquatione finali communis.

86. Quamobrem in exemplo supra tractato ;polynomiorum multiplicatorum gradus unitate minuendo fluet pro polynomio multiplicatore. primæ æquationis (æ, y)-—*,cujus terminorum numerus nihilo est equalis, atque pro alterius hoc (æ, y)’, quod unum duntaxat terminum complectitur. Sufficiet igitur multiplicare posteriorem propositarum æquationum per coeflicientem indeter— minatum Æ: quo facto merget : ;

Ad'x + Ady + AP —0, ex qua nascitur æquatio finalis, si ponamus 4e’ = o; Hinc depromitur e' = o, quia quantitas À a nihilo ex hypothesi differt ; ut igitur patio finalis ad pri- mum gradum descendere queat, necessario esse debebit e = o. Atque vice versa ponendo e’ = o æquationem finalem primi esse gradus innuitur.

64 B. VALERIUS RESPONSIO 87. Divisa æquatione finali supra inventa per e' simulque posito e' — o, exstabit : cd’ x’ + 2f'cd'x + cff! —osivec(d'z + f) = o Hinc d'x + f' —05 et quidem jure, sed duo quantitatis æ valores indicantur æquales, quam conclusionem justam habere possumus, quia quantitatis y duo valores valori —f ipsius æ respondent.

Sed si quis omnes radices æquationis finalis, factoribus ab æ liberis spoliatæ quamquam deprimendo gradu, locum habere cogitaret , hunc maximo versari in errore continuo videbis.

88. Ad hoc contemplemur duas æquationes sequentes

azy + bx + cy 4- d 22 0, a'zy +bx+cy+d =o

quarum utriusque polynomium multiplicator hac gaudebit forma (2:4--!, y4+1)7#2, Cum ratiocinia quibus in S 82 usi sumus , facile ad duas æquationes completas quorumcumque graduum applicari queant, asserere licebit, si duæ æquationes propositæ completa essent, fore T = 0; ergo a fortiori, hoc in casu , ponere possumus T= o. Æquatione finali autem secundum gradum non superante , quantitates 4 et 4, in nihilum ducere licet. Quamobrem multiplicatis duabus æquationibus propositis per duo polynomia (x', y'J*, (æ*, y ) scilicet per Axy + Bx + Cy + D et A'xy + B'y + C'y + D' , et additis productis, pro- dibit æquatio summa cujus forma eadem erit ac sequentis, in qua primi dun- taxat producti terminos scripsimus , quia alterius producti termini omnino similes ceu presentes cogitari facile queunt.

Aaa^y*

+ Abx*y + Acxy*

+ Ba + Ca

+ Bbx’ + Adæy + Cey’ + Bc ae + Cb

+ Bdx + Da

+ Bb + Cdy + Dc

+ Dd.

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 65

Coefficientum inutilium numerus est IV (x^, y^ )' = 1; quemlibetigitur ex coefficientibus æqualem nihilo ponere licet, hunc autem , cum ob duarum æqua- tionum symmetriam causa non sit, cur in polynomiorum multiplicatorum priore potius quam in posteriore exterminemus , æquatione arbitraria ad utrumque simul spectante determinandum esse supra $ 79 satius duximus. Ponatur itaque v.gr. Ac + Ac! — 05 exterminatio preterea termini x°y* praebet Za--4'a'—o; ex hisce duabus æquationibus depromitur 4= o et A’ = o. Sic igitur quæs- tionem ad quantitatis B5' CC'DD' calculum reduximus. Ut autem certior fiam , an coefficientum adhibendorum numerus re vera sit quam minimus , æquationes adhuc superstites penitiori indagine perscrutari: Miminieque zy et Y anni- hilatis oriri iR

Ca + C'a 0 et Cc 4- C'e' -20 atque adeo C= o et C' =o animadverto. Cum jam computandorum coeffi- cientum numerus ultra minui nequeat, desideratur quantitatis B5' DD' valor. In hunc finem singulos terminos x*y, zy et y. liso, calculosque sic struo:

Prima linea a B'DD'

Secunda (ac) DD' — a B'aD ,

Tertia (ac") cD' + aB' (ac'); hinc D' =c (ac), B' =a (ac); ergo D— —c'(ac' ) et B=— a (ac); quibus valoribus in æquationis-summæ terminos adhuc superstites cd. À prodibit æquatio finalis :

— (ac ) [ (aV )a* HE (ad) — (0) ] x 4- (od) ] — o.

89. Hzc et ipsa ab æquatione finali aliis methodis quæsita factore (ac^) differt, quo in nihilum ducto zquationis finalis gradum esse deprimendum innuitur Ut enim inveniamus conditionem qua deprimatur, polynomiorum multiplicatorum gradus unitate minuendus; hinc polynomia multiplicatores hujus formae (zx°,y°)° in usum vocare debemus, quia revera adhibita primi tantum gradus erant. Priore igitar æquationum propositarum multiplicata per À posterioreque per 4’ fluet aequatio summa hujus forme:

— a xy + bac + Icy = 0 + 4d in qua prioris solummodo producti terminos posuimus, cum alterius termini Ill. n 9

66 B. VALERIUS RESPONSIO

ob symmetriam facile supplentur. Sed quantitates Æ et Æ’ a zero differre ponimus; per consequens æquationes terminis xy et y oblatæ ad sequentem calculum conducunt :

Prima linea. . .aZ'

Secunda... . . (ac").

Unde æquatio conditionalis (ac^) = o , hacque adimpleta 4 = a et A = — a: quibus valoribus in reliquos æquationis-summæ terminos substitutis emerget æquatio (ab')x + (ad') — o, unicum ipsius æ valorem problematis condi- tionibus satisfacientem præbens.

Si in secundi d æquatione finali divisa per (ac') conditio (ac) = o sive hec ac'— a'c = o ponendo c’ =% exprimatur prodibit (ab')x° +

[ (ad' + ab!) = \x J- (ad')7 — 0; quam æquationem in duos factores dis- cerpere licet sequentes:

(ab! )z -- (ad') 0 et x +$ =

Atqui ex duobus hisce factoribus non nisi primum dico locum habere, scilicet poni quidem posse (ab')x + (ad') — o sed nullo modo x+<=0, ita ut nullus ipsius y valor valori æ = — 7 respondeat.

Hoc enim quantitatis æ valore in utramque propositarum substituto, po- sitoque præterea (ac') 750; incognita y utrinque evanescet, nec igitur ullus quantitatis y valor valori £ zs x respondens inveniri potest. © Hinc concludendum creditus , omnes alias eliminandi methodos , methodo maximi communis divisoris eseni ad inutiles atque adeo ad falsas solutiones posse conducere. Omnibus enim hisce methodis pro æquatione finali præberetur :

(ab Jæ* + [lad ) — (b )]æ+ (od) =0 quin indicaretur quando una solummodo ex radicibus valeat.

Methodus maximi communis divisoris inutiles radices non præbet ut vidi- mus § 57. Neque ad falsas conducit, ut facile exemplo quod modo tracta- vimus verificatur , sed quoniam factorem æquationis finalis gradum deprimentem non advehit, ad formularum generalium eliminationis investigationem, sicuti jam diximus, non tantum valet quantum Bezouti methodus. Quare vehe- menter dolendum est quod hac methodus tam molestis calculorum ambagi- bus indigeat.

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 67

9o. Cum præcedens de hujusmodi factoribus theoria generatim valeat, ex dictis concludere licebit: si æquationis finalis gradus unitate minui debeat, atque adeo ultima linea nihilo æqualis fiat, ut veram obtineas æquationem finalem , polynomiorum multiplicatorum gradus unitate deprimas oportere.

Quod si adhuc unitate æquationis finalis gradus sit minuendus , atque ob eam causam denuo evanescat ultima linea, novam unitatem a polynomiorum multiplicatorum gradibus esse rides, ut vera emergat æquatio finalis. Et ita porro donec ultima linea in zero amplius non abeat.

Hinc vice versa, ut cognoscatur æquatio conditionalis, qua locum habente æquationis finalis gradus vel una, vel duabus, vel quocumque unitatum nu- mero minui debeat, polynomia multiplicatores vel una vel duabus, vel quo- cumque unitatum numero minorum graduum adhibenda esse patet.

91. Hac methodo inventam æquationem finalem, semper binos afferre factores diximus, quorum nimirum alter admoneat, quando æquationis finalis gradus sit minuendus, alter vero solutiones deficientibus quibusdam. æquatio- num propositarum terminis per se locum habentes innuat. I

In exemplo modo tractato prius tantummodo factorum genus occurrit. Quare? quia ad vitandum factorem, vel potius alterius generis factores, id ipsum fecimus quod necessum oic in hoc enim exemplo quatuor duntaxat coeflicientes indeterminatos calculavimus , quamquam ex octo, quos continent polynomia multiplicatores, unus tantum sit reipsa a quæstione alienus. —

Atqui si septem admisissemus coeflicientes, id est, si non we 4 — 0, 4 =0, C-0, C — 0 uti permissum verum tamen non necessarium est, sed tantum 4 — o, et quantitatis 4 BB' CC DD! investigassemus valo- rem, inter alios factores sive ejusdem generis, sive coguita M repetentes , in | hunc a” incidissemus, qui in zero ductus præbuisset xy = ? D gun ita æqua- tionibus satisfecisset propositis.

Non aliter polynomia multiplicatores : altiorum d thun quam que ob æquationis finalis gradum adhiberi posse vidimus, in usum vocando , in æqua- tionem finalem ejusdem omnino generis factoribus laborantem offendissemus.

Hujusmodi factores, ceu parasitas nihil novi indicantes, calculum tantum complicantes maximo cum jure vitavimus. Quod momentum autem. nondum

brevissima ratione expedivimus : docendo igitur quomodo statim minimo gau- 9.

Ww"

68 B. VALERIUS RESPONSIO

dentia terminorum numero polynomia multiplicatores erui queant, hancce methodum ad majorem perfectionem | evehemus.

92. Quo melius intelligas de qua re agatur, sint propositæ duc æquationes hujus forme (x, y) — 0 , ut quam simplicissima polynomiorum multiplica- torum forma investigetur. Hanc in genere habito ad gradum respectu simpli- ciorem quam (x, y )* sumi non posse jam scimus: ut ostendam quos adhuc exterminare liceat terminos, in æquatione-summa terminum quarta ipsius y potentia przditum cogitando lustrans huic duos polynomiorum multiplicatorum coefficientes inesse animadverto , quorum autem unus superfluus ; hoc igitur sublato, exterminatio ex æquatione-summa termini quarta ipsius y potestate gaudentis prebebit æquationem sine termino cognito , unaque tantum quantitate determinanda præditam. Hanc igitur quantitatem in zero ducere licet, qua contra servata, æquatio finalis factoribus prorsus superfluis laborans emergeret. Sic polynomiorum multiplicatorum simplicissima forma habebitur (x°, y`)?

93. Sint in genere £ et t gradus propositarum æquationum, quas adhue completas facilitatis causa sumere placet.

Ut cognoscam æquationis summæ terminos quorum interitu numerus æqua— tionum emergat æqualis numero quantitatum determinandarum , obseryo fore ut ejuscemodi terminis re vera existentibus, æquatio finalis his sublatis formam (ac, yP )T induat, id est quantitas eliminando y dimensionem B < T° superare nequeat. Sed non ipsum minimum quantitati B valorem , verum in genere quem- cumque inter minimum et 7' comprehensum , Snob piii

His positis prius a multiplicator ex theoria nostra erit (x, Lea bw posteriusque (x;y? —* )7 —". Sed in priore non nisi d V (æ, yP—)7—. e F) coefficientes involventur utiles. Si D sit æquationis finalis gradus fluet D-N(z,yB)' —d N (ee). (TS) N (z, rt. Fingamus , quantitate 7' eundem servante valorem , B quantitate quacumque q imminui, emergetque:

d [N( æ, JEEN (x, yb) — d N(ayP-t)72.. (C) "S (yeso

Hacce æquatione locum habente, ipsius B valorem prescripte conditioni satis facere dico : habebit autem locus hæcce æquatio quamdiu JV (y)P——/—$ numerum integrum positivumque exhibebit; ponendo igitur B—t—t'—q +1 =0 sive B —t--t--q—1, intacta permanebit.

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 69 Minimus autem qui quantitati y valor tribui possit , est 15 erit igitur B —t-- t. Hic ipsius B minimus valor, quo admisso adhuc minui valeat: hinc sequitur B minorem fieri non posse quam £ + — 1. Hoc igitur in exemplo simplicissima polynomia multiplicatores sunt (ARS yr yt et (as Dew; pitt y-* | 94. Hæc methodus etiam ad primi gradus æquationes haud poenitendo cum fructu applicari potest. Positis verbi gratia az + by + c=0, ax + by Té polynomiorum multiplicatorum hzc erit forma ( x* ty : priore igitur æqua- tione per m multiplicata , posteriore vero per m, additi qo ne prodibit : (map mía ) s + (mb 4-n/l/) y -- mo ESO.

Quod si exterminare y velis , ponendum erit mb + mb = o, undi s

FEE sit. compendii causa m= + b; hinc m — + b. Ergo ex datis + AA pellatur y addendo producta æquationum propositarum ex ordine per + b'et xb multiplicatarum. Pariter ad tollendum x addere producta harum æquationum ex ordine per + 4 et + a multiplicatarum debebis.

95. Ex dictis liquet, si per D equationis finalis gradus designetur , æquationum (x°, y^)! = 0 et (z^, y“ )'—0 polynomia multiplicatores | à superfluitate magis composita sumi non posse quam (acD—a 4 y21—1 )T— et ( x Dal, ong

Nonnunquam. tamen coefficientum numerum adhuc minui posse mox vide- bimus. m" sa

Quod ad ipsius T valorem, determinabitur tue qualiualibus

D—a--a—1»T—t,D—d« u b T—t, quibus satisfieri debebit. Ponenda igitur erit quantitas T' equalis horum valorum minori. TM d Hi: :

96.. Quod si jam dicta hactenus ad exemplum in S 88 tractatum applicare

4:

velimus , emerget 7'— — 1 , atqueita pro simplicissimo polynomio multiplicatore —

utriusque æquationis habebitur (z' ,y* )' sive 4x + B , quam formam re ipsa esse simplicissimam invenimus.

Sint duæ æquationes propositæ hujus forme ( x° 17° ) 2:0, iiituele poly- nomium multiplicator sequenti gaudebit forma (x°,y)°, hinc sequens pro squatione-summa merget forma (æ" , y’ )'. Cum autem in hujus altissima

70 B. VALERIUS RESPONSIO

dimensione duo termini exterminandi occurrant , atque duo tantum coef- ficientes indeterminati, hos equales nihilo ponere licebit, polynomiorum- que forma abibit in (x° , y)*. Reductionem autem hanc esse fortuitam , nec nisi ex æquationis-summæ examine profluere, non habeo quod moneam.

97. Hæc de æquationibus completis atque incompletis. Ad invenienda autem reliquarum æquationum , quas nomine abnormium distinximus , polynomia mul- tiplicatores simplicissima , atque inde æquationis finalis gradum. aestimandum , regulam sequare hanc. °

Polynomia multiplicatores in genere completa sumes , et quidem satis alti gradus, ut æquationis-summæ dimensio eadem fiat ac si æquationes pro- positæ completæ essent. Quo facto , primum notabis , quot in quavis dimen- sione coefficientes arbitrarii existerent , si propositæ æquationes essent completæ. Hos voco coefficientes arbitrarios generales,

Examinabis deinde quot termini ex æquatione summa exterminandi , si propositæ æquationes essent complete , nunc desint, quotque ex hoc toto numero ad quamvis dimensionem pertineant. Quod si enim æquationes pro- posite complet: essent, certo numero plures æquationes , ad determinandos coeflicientes indeterminatos haberemus , quam quidem nunc adsunt. Atqui nu- merus primi gradus zquationum justo non major foret, si-æquationes propo- sitæ essent complete: ergo nunc justo plures adsunt coefficientes. Hinc sequitur , in quavis æquationis-summæ dimensione minorem exterminandorum terminorum numerum offerente , quam si eequationes propositæ completz essent, tot existere coefficientes arbitrarios, quot termini desint, sive quod eodem redit, tot æquationes poni arbitrarias licere. Hos coeflicientes a prioribus nomine coefficien- tum arbitrariorum peculiarium distinguo.

Quæres tandem in æquatione summa terminos, qui habito ad numerum coefficientum arbitrariorum respectu, non contineant, aut non continere cen- seantur nisi coeflicientum numerum minorem numero istorum terminorum. Sit n horum terminorum , atque p coefficientum numerus , hos equales nihilo ponendo, z æquationibus satisfiet; exterminatorum igitur terminorum numerus , numerum coefficientum adhibitorum numero n — p superat. Exinde sequitur , coeflicientum arbitrariorum in æquatione-summa numerum numero n— p in- crescere : notandumque quot ad quamvis pertineant dimensionem.

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 71

Sie prosequaris, donec nulli amplius exterminandorum terminorum plüres præbeant æquationes quam coeflicientes indeterminatos involvant, et quos inde cognoveris coefficientes arbitrarios peculiares , horum interea numero diligenter notato , dein ad æquationem finalem , si poteris , deprimendam in usum vocabis. Si poteris, gradus enim æquationis finalis imminutio non ex arbitraria lege, sed ex æquationum arbitrariarum usu profluere necessario debebit. Hæc exemplis uberrimam lucem accipient.

98. Sint propositæ duæ æquationes

ax’ + bxy + cy? +f=0 et dæ + bay A cy? +f'=0, ut exterminetur y. Si he æquationes completæ essent, æquatio finalis ad quartum gradum ascenderet , atque polynomiorum multiplicatorum forma hac (2c. «2 )* esset. Ut certior fiam , utrum hoc in exemplo æquationis finalis gradus imminui queat, an saltem forma generali simpliciore sint polynomia multipli- catores , summam computo, mihique prodibit æquatio forme sequentis , in qua compendii causa prioris duntaxat producti terminos scriptos videbis :

Aax* + Abæx’y + Acy'x* + Bexy? + Coy* + Ba + Bb + Cb

d. + Dax’ + Bbæ°y + Doxy’. + Eoy’ | TE E = 0

+ Fax’ + Fbzy + Foy’

+4 +Bf +

+ Dfze Dy Ia d

fF. | Cum hiec æquatio sit completa , nullum dari coeflicientem arbitrarium peculiarem concludo , verum coefficientem arbitrarium generalem, quem ceterum indis- tincte in qualibet dimensione sumi posse notissimum est.

Sed lustrans terminos y*, z^y , xy? , y? et y, his annihilatis nasci quinque æquationes inter sex incognitas C, C, D, D' E, E animadverto, unde æqua- tionis arbitrariæ generalis causa sex sine ullo termino cognito æquationes inter sex determinandas quantitates sortimur. Ponere igitur licet

C—-C-D-D--—E-E-o.

*

72 B. VALERIUS RESPONSIO Quare reipsa polynomiis multiplicatoribus forma generali simplicioribus uti licet: nimirum his 4x° + Bxy + F et Ax’ + B'xy + F; atque ita æquatio summa conflatur in hanc: Aaxt + Abx°y + Acx°y* J-Bexy *

+ Ba + Bb + Fax’ + Fbzy + Fer’ = 0 +fA JB

TF, qua conducimur ad æquationem finalem: (iiy, irre OO DeC OD | — (ab) (be) —2 (ac) Cof?) Cujus factore (bc) dijudicandum , utrum æquationis finalis gradus minui queat, necne. :

99. Sit propositarum æquationum forma hec ax* + bzy +f — 0; æqua- tionem-summam non aliter ac si &equationes proposite completas essent compu— tando , emerget :

Aaz* + Aba? y + Bbx°y° + Cbzy? + Ba + Dax? + Dbzx*y + Ebzy* + Fa + Fax’ + Fbzy + Fcy* p +74 JB +fDz +fEy rfF.

Video statim in praecipua dimensione deesse terminum quem exterminare de— berem si æquationes propositæ completæ essent. Hæc igitur dimensio duos coef- ficientes arbitrarios , scilicet coefficientem arbitrarium generalem et coefficientem arbitrarium peculiarem in se involvit.

Video pariter in tertia dimensione tollendorum terminorum numerum unitate sese habere minorem , quam si æquationes propositæ complete essent , atque adeo in hac dimensione dari coefficientem arbitrarium peculiarem.

. His positis , tres æquationes terminorum æ°y , x^y* , ay? destructione oblatæ,

AD QUÆSTIONEM MATHEMATICAM. 73

cum duabus æquationibus arbitrariis ad hanc dimensionem pertinentibus sex quantitates. determinandas in se complectuntur; æquatio autem termini y* interitu emergens , non alias preter has continet incognitas ; sex igitur nobis sunt æqua- tiones sine ullo termino cognito inter sex quantitates incognitas, hinc aemulum De De=C=C=0. Quare æquatio-summa abit in : Dax? + Dba?y + Ebxy* + Ea + Fax’ + Fbxy oc =0 + SDa + fEy HSF. "n Atqui duæ æquationes terminis ax?^y, xy? in zero dureté oblatz , atque ad hanc dimensionem pertinens æquatio arbitraria , quatuor involvunt incognitas ; i æquatio autem ex termino y originem ducens nullam preter hasce ipsas in se complectitur quantitatem determinandam : hinc, JUS DeD SLS = quare æquatio-summa abit in Fax’ + Fbæy J- fF — o. Conflantur ergo poly- nomia multiplicatores in F et F”, atque æquatio finalis ad secundum gradum des- cendit; qua» preterea res primo æquationum propositarum intuitu apparet. 100. Quidquid de coefficientibus arbitrariis generalibus in $ 78 prædicavimus, etiam de coeflicientibus arbitraris peculiaribus in genere valet; nonnunquam tamen in horum usu latius nostra patet libertas. Contemplemur v. gr. duas æquationes quarti gradus , sed omnibus dimensionibus tertiæ inferioribus spo- liatas, quasque scriptione (z..2)1 designo. Adhibitis polynomiis multiplica- toribus formæ (26..2)^, zquatio-summa omnibus dimensionibus tertia infe- rioribus carebit; atque adeo pluribus gaudebit coefficientibus arbitrariis peculiaribus , unde tot æquationes emergent arbitraris. Has autem neque in dimensionibus quibus præbentur , neque in sequentibus ponere valemus; ergo in dimensionibus immediate precedentibus statuendas esse luce clarius. est. Cum semper una eademque sit via, reliquos calculos, compendii causa, ad finem non perducam. 101; Exempla, que in § 99 tractavimus,, etiam huicce methodo submittere posses, eandemque formam. polynomiorum multiplicatorum pro ‘simplicissima m. 10

Q o

y3

Philippi £orion, Gg; Cis ;

IN HÀC ACADEMIA DISCIPLINARUM PHYSICARUM ET MATHEMATICARUM CANDIDATI, NUNC IN MEDICINA DOCTORIS.

RESPONSIO

AD

QUZESTIONEM PHYSICAM

PROPOSITAM :

+

Concinne et accurate exponantur phænomena electro-chemica , atque dijudi- centur theorie , que ad ea explicanda fuerunt excogitate.

QUE PREMIO ORNATA EST.

IV. 1

Plus on étudiera les phénomènes de l'univers, plus leurs liaisons deviendront apparentes et plus leurs causes se montreront simples, leur destination sublime et plus la sagesse et la puissance de leur auteur inspireront d'admiration et commanderont du respect.

H. Davy, Philosophie chimique.

PROOEMIUM.

B XJENOMENA electro-chemica , sicut nature. omnia quz in principio observave- runt, facta diversa et sparsa fuere quae coegerunt et coordinaverunt prout magis minusve conveniebant ; postea autem studiosius expensa, quod illis proprium erat extricavere necnon investigata est cognatio qua inter se continentur. Sic verum a verisimili segregatum ; paulatim subtilius explicata sunt, et tandem natum est corpus doctrinæ sejunctum, quod expendere nobis est propositum,

In hec phænomena, notatione digna omnium doctorum oculi convertuntur ; magis magisque in dies hec doctrina novis inventis locupletatur ; investigationes clarissimorum doctorum Davy , Berzélius , Oersted , Wollaston , Beckerel , Ampére etc. adeo notantur, ut laudibus nostris non indigeant. Verisimile est hoc agens ponderis expers, nature incognitæ, hoc principium universale , electricitatem denique, omnium phænomenorum naturalium causam agnoscendum esse. Constat etenim experimentis eruditissimorum virorum principia quaedam , quæ natüra primum distincta habita sunt, unius ejusdemque principii tantum mutationes esse. Sic cl. Oersted, Ampère et plurimi alii identitatem fluidi ma- gnetici electricique agnoverunt: huic principio plerique doctorum caloris lumi- nisque phaenomena , nec immerito , tribuunt ; compertum etiam est vitalia quedam ' phænomena cum electricitate magna in relatione versari; nostra probabitur dissertatione chemica et electrica phenomena ab una eademque causa pendere. Quas cum ita sint, sperandum est fore, ut omnia naturz phenomena obser-

1.

A PROOEMIUM.

vatione , experimentis et theoria electrica quondam explicentur; jamque verum mundi systema una eademque causa explicabitur. Sed ultra propositum digressus tractandam materiam assequar.

In prima questionis parte imprimis exponenda sunt phænomena electro- chemica , ita concinne et accurate enumeranda, ut facile innotescant, coordi- nanda secundum majorem vel minorem analogiam et quam maxime simpliciter , exponenda secundum relationes in quibus versantur, atque juste et perspicue explananda. Sed hæc adeo numerosa sunt phaenomena, tam frequentes ipsorum inæqualitates , mutationes quibus subjecta sunt, tam diverse in casibus pe- culiaribus et improvisis ; sed presertim materia tanti momenti, quamque pauci tractavere, præcipue in aliquibus partibus, ita ardua est, ut docti plures , imo quam maxime argumento imbuti in irritum ceciderint, multo magis studiosus nondum in disciplinis bene versatus. Hactenus enim facta sparsa atque disjecta sunt in libris auctorum conscripta; nemo , ut opinor, hanc rem ex. professo tractavit, nemo hec omnia in unum corpus collegit doctrine ; unde facile con- cluditur quot et quante difficultates occurrant studioso j juveni materiam tam nóvam tantique ponderis suscipienti. Itaque opus agressus sum persuasus has difficultates vobis , clarissimi professores , tentamen dijudicaturis , magis esse notas quam mihi. Quantum in me fuit facta e libris auctorum collecta modo, quem habui simpliciorem magisque nature congruentem , coordinavi ; absit , ut credam me tetigisse metam , calcem tamen.

. In secunda parte fere eedem occurrunt difficultates; plures theoriz invente sunt, quibus magis minusve accurate phænomiena explanarentur ; omnibus fau- tores fuere; et cum scientia nunc maturuit , et imo ad altissimim gradum: pro- vecta, doctorum sententiæ dissident et adhuc sub judice lis est. Nil mirum ; ha theoriæ tantum suppositionibus gratuitis nituntur, quae quamvis primo as- pectu speciosæ sint et metam tangere videantur , tamen nihil aliud sunt quam hypo- theses ; in illis nil certi , nil stabilis ; ne ex effectu causam dijudicabimus et non toto animo contendemus in Vilis causarum naturam , quam intellectus humanus nunquam penetrabit. Exponemus igitur theorias vel potius hypotheses probabiliores et generaliores receptas, nulla potiore habita; nam quidquid agitür in phænomenis electro-chemicis ; quum sensum effugiat , ( nam irritze fuerunt ob- servationes accuratissime ) sententia nostra hac de re non amplius valeret , quam

PROOEMIUM. 5

explicatio originis phænomenorum. Tantummodo animadvertemus majorem vel minorem, quz his theoriis esse potest, probabilitatem ; exponemus qua precipue objici possunt, et tandem attendemus quanam , nostra sententia, et habito res- pectu ad presentem rei notitiam , aptior sit ad phænomena explananda.

Tria dissertationis meæ precipua sunt capita; in primo enumerantur phæ- nomena chemica ope apparatus Voltaici et machine electricæ producta; in secundo phenomena chemica secundum theoriam electro- chemicam exposita ; in tertio phenomena combustionis precipua. Absoluto unoquolibet capite pro- posite ad explicandam phænomenorum seriem theoriæ dijudicabuntur. Quodlibet caput plures partes praecipuas continebit, quæ in dissertatione exponentur.

9090009009009090900909009009099990009900000000009000029000000090090000000000090

CAPUT PRIMUM. .

DE PRJECIPUIS PHJENOMENIS CHEMICIS OPE APPARATUS VOLTAICI ET MACHIN.E ELECTRIC PRODUCTIS, NECNON DE THEORIIS AD EA EXPLICANDA PROLATIS.

S 1.

CONSIDERATIONES GENERALES IN APPARATUM VOLTAICUM.

Celeberrimus Volta primus omnium contactu heterogenearum substantiarum electricitatem galvanicam produci animadvertit, necnon vim quamdam natura inco- gnitam , contactu agentem , duorum metallorum quibus utebatur , unum electri- citate vitrea, alterum resinosa imbui cogere. His consideratis et tentaminibus plurimis machinam electricam novam condidit, cui nomen inventoris postea datum est. Hoc instrumentum tam pretiosum totque cum fructibus postea in analysibus chemicis usitatum monstrat preterea modo maxime perspicuo quanta in relatione versentur vires electricæ et attractiones chemicæ.

Duæ laminz metallicæ, quarum una zincea, altera cuprea, ferruminatæ (soudées), successive et in eodem ordine ita superpositæ sunt, ut spatia inter laminas relicta, corpore humido et electricitatem ducente , repleta sint ; sic ma- china Voltaica primum constructa fuit; alia hujusce instrumenti dispositione nunc utuntur, utin corpora illius ope agant: lamine situ , horizonti ad libellam respondenti ita dispositæ sunt, ut par quodque in casa ubi liquidum continetur recipi possit ; hoc si instrumento uti volunt, unum stamen platineum in quaque

8 PHILIPPI HORION RESPONSIO

casa extrema disponitur, quæ stamina quum mobilia sint, in corpus quod experimento tentare volumus , adduci possunt.

Etsi hoc instrumentum haud accuratius delineam , duco tamen opportunum nonnulla hoc de äpparatu proferre quz ad phenomena chemica,* conditio nesque spectant, quibus demptis, nullus apparet effectus. Metallorum conjunctio prima sane causa est phaenomenorum electricorum ; sed etsi phenomena che— mica probabiliter eadem causa producantur, actione tamen et natura liquidi interpositi manifeste reguntur ; sive liquidum istud majori vel minori potentia du- cente circulationem fluidi electrici accelerat vel moratur ; sive majore vel minore actione in substantias quibuscum est in contactu, eas ita fingit , ut hac ratione vis instrumenti augeatur vel minuatur. Conductor humidus ad actionem che- micam necessario requiritur ; et animadvertunt eo magis intensos chemicos effectus esse, quo conductor ipse perfectior est. Animadvertunt etiam minuta gradatim actione chemica liquidi interpositi, chemicam instrumenti potentiam gradatim etiam decressere et denique nullum effectum apparere; sive hoc mu- tatione ( altération) absoluta liquidi interpositi in ipsius proprietate conducente efficiatur, sive liquidum mutatione chemicarum proprietatum quamdam sumat facultatem electro-motoriam quæ in metalla agens eorum effectus modificat. Sed mirabilius: scilicet observato probatum est liquida que maxime efficacia sunt in producendis actionibus chemicis ope instrumenti Voltaici, facillime et rapidissime in partes intimas sejungi quum in ea agit instrumentum ; ea ratione liquidorum proprietas chemica in relatione versari videtur cum ipsorum facultate ducente; unde concludere actionem chimicam apparatus Voltaici eo majorem esse, quo liquidum interpositum majori facultate conducente pollet et quo fa- cilius instrumento dissolvitur; sic reperierunt salinacidas solutiones aquse supe- riores, alcalia salibus, acida alcaliis ad conducendum fluidum electricum ‘et acida ea facultate in eo minori gradu frui, quo debiliora sunt; hæc experimentis Cl. Davy, Gay-Lussac et (1) Thenard probata videntur. — Actio chemica nunquam oritur, nisi fluidum electricum ab una ad alteram instrumenti extre- mitatem moveatur: oportet igitur ad corpora decomponenda , ut machina celer- rime agat, id est, ut fluidum electricum libere et indesinenter possit circulari ;

(1) Recherches physico-chimiques T. 1°", p. 21, ou annales de chimie T. 61, p. 72.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 9

quem finem sine perfectis conductoribus assequi non possunt. Ratiocinium experientia probatur ; etenim machina quæ recens agit, eo magis dissolutionibus est idonea , quo liquidum interpositum majori facultate conducenti præditum est ; atque si post aliquod tempus vis ipsius haud eadem est, relaxationem duplici cause tribuere possumus , mutationi laminarum et mutationi nature fluidi conducentis.

Ex agendi ratione electricitatis, apparentibus phænomenis chimicis , et e modo quo hec phenomena producuntur , identitatem causarum his in actionibus suspicati sunt. Hæc analogia jam animadversa et evoluta a doctissimis pluribus , nominatim ab Oersted , Davy , Berzélius , recentissime experimentis Cl. Beckerel probata est. Antea essentialiter distincta haec phænomena arbitrabantur , et iden- titas causæ cum effectu percepta non erat ; nunc autem experimentis sat numero- sis , ut hac de re nulli dubium esse valeat, compertum est , eamdem causam quæ duo corpora parum distantia et inverse electrica, sese invicem attrahere cogit , corporum intimam connexionem producere ; differentia in eo ponitur, quod -n primo casu molibus et distantiis æstimandis , in altero autem moleculis et dis- tantiis quasi insensibilibus corpora agant. Hanc identitatem probat series phæ- nomenorum de quibus infra.

S2

DE CHEMICA ACTIONE APPARATUS VOLTAICI.

Quum instrumentum Valtaicum corporis compositi cujusdam partes sejungit , oportet necessario ut vis qua moleculæ hujusce corporis conjunguntur, cedat actioni machine ; nam hac remota conditione, corporis decompositio nulla esset. Causa qua moleculæ unius ejusdemque corporis conjunguntur potentia quz semper eadem manet , constituitur : nunc si elementis potentia fortius in ea agens opposita sit, disjunctio fiet; porro possumus , aucto numero laminarum , machina vim positivam et negativam extremitatum successive fortiorem reddere et con-

IV. 2

IO PHILIPPI HORION RESPONSIO

sequenter partes corporum qua magis ipsius actioni resistunt, sejungere. His expositis , actionem machinæ Voltáici in corpora composita quedam consi- deremus.

Exp. 1°. Si aquam communem actioni machine Volt. exponis ita ut filis pla- tineis communicatio aquam inter et instrumenti extremitates instituatur , brevi staminum extremitatibus fluida elastica expedita apparebunt ; atque si instrumento (fig. 1 ) quod tantummodo indicabo, a Cl. Gay-Lussac huic usui invento (1) utuntur , fluida elastica separatim in vitreis testubus A et B in quibus aqua continebatur , recipi, eorumque natura analysi chemica agnosci poterunt; sic vi- debitur gas in testu A receptum quod cum polo resinoso communicat , esse hy- drogenium, in testu D autem quod cum polo vitreo communicat , oxygenium ; hoc dimidium alterius volumen occupare, ‘denique hec fluida esse in exacta proportione ad aquam constituendam. Aqua etenim rursus formatur scintilla electrica, per mixtionem duorum fluidorum excitata ; pars nulla fluidi cujusdam supetest.

Exp. 2°. Capsule dus parvam solutionis sulfatis sodæ quantitatem conti- nentes festucis humidis amianti inter se, staminibus platineis cum machina Volt. communicent; aliquo tempore elapso, aqua capsule cum polo positivo communicantis acidum- solutum , aqua autem capsule negative sodam solutam continebit (2). Videmus igitur acidum et alcalium festuarum ope per aquam transmissa partes oppositas petiisse. A dhibitis salinacidis aliis solutionibus eumdem finem assequimur; acidum semper ad polum positivum, alcalium contra ad negativum fertur (3).

Exp. 3°. Si stamina eadem im oxacido quodam degent , v. gr. in acido sulfurico vel phosphorico aqua tantisper diluto vel in solutione metallica , oxygenium in extremitate positiva semper et substantia inflammabilis vel metal- lum in extremitate negativa apparebit (4).

(1) Voyez Biot, Précis élémentaire de physique, 2° édition, vol. 1*7, pag. 637 , et suivantes. (2) Annales de chimie, tom. 63, p. 82 et 192-196, 201.

(3) Hisinger et. Berzélius ; Annales de chimie tom. 51, p. 167. Aussi Humphri-Davy , tom. 63, p. 193 et lesson et 201 et suivantes.

(4) Annales de chimie, tom. 63 ,.pag. 232-234 et. 202.

AD QUJESTIONEM PHYSICAM. ` 1I S 3.

Constanti æqualitate horum phænomenorum et ratione qua producuntur , constat analogiam quamdam esse electricitatem Volt. inter et attractiones che- micas. Opposite apparatus extremitates propria affinitate corpora simplicia quadam attrahere videntur; sic observantur substantie ad exaressendum faciles , alcalia, metalla, ad polum. negativum ferri; oxygenium , chlorum , iodum , sulfur, acida ad polum positivum (1). Si hec phaenomena auractione electrica habentur producta, explanari non poterunt , nisi substantiæ attractæ electricitate naturali opposita electricitati extremitatis ad quam. tendunt, præditæ suppo- nantur (2); porro talem hypothesin admittere non possumus, nisi agnoscatur identitas inter attractiones chemicas et electricas vel aliis verbis. eas actiones ab una eademque causa pendere. Sic secundum hanc hypothesin in aque decompositione hydrogenium oxygeniumque naturaliter electrica sunt, unum positive, alterum negative; quo fit ut hac vi attractoria una hæreant et aquam constituant. Porro si vi isti attractoriæ elementorum, vim superiorem opposueris , .disjungentur, statum electricum naturalem resument et polum quo fortius at— trahuntur , adibunt.

Sic agit apparatus Volt. cujus vim magis magisque augere possunt; ipsius ac- tione præpotenti vim qua molecule conjungebantur superat, eas extra sphaeram

atwactionis transfert, et ad polum inversa electricitate præditum impellit. ` ` Fluida sic in. directiones oppositas translata , expedita apparent , nisi afinitate cum staminibus connexionem novam eut. V. gr., si in exp. 1°. Staminibus cupreis utimur, oxygenium ad extremitatem positivam translatum cum” stamine connexionem inibit; quo fit, ut istud oxydetur. Eodem modo, si metallo quodam utimur , cui sit vis hydrogenium attrahendi , v. gr. , si staminibus cupreis stamina

Dee substituimus , polo "gano SE alat gallice dictam Aydrure de tellure obtinebimus.

(1) Annales de chimie, tom. 63, p. 207. ` (2) Davy , Anuales de chimie, tom. 63, p. 227.

I2 PHILIPPI HORION RESPONSIO :

Hac theoria decompositiones que apparatu Volt. efficiuntur, facile percipi possunt , et ratiocinium quo usi sumus ad explicandam aquæ decompositionem , aliorum substantiarum decompositioni tribui potest. Hinc Berzélius chemicam in classes ordinationem instituit, in eadem serie comprehendens corpora quz similiter ac oxygenium vel proprietatibus ipsi conformia ad polum positivum feruntur, tanquam eadem electricitate praedita; hec corpora ab ipso electro- negativa nominata sunt, atque ea quae similiter ac hydrogenium electricitate naturali potissime polum negativum petunt, corpora electro-positiva nominavit.

Ratio, qua corporum status electricus sic consideratur, facto maxime usitato etiam probatur: nonne videmus in experimentis figurarum Lichtenberg, per- mistionem minii et sulfuris projectum in superficiem electrophori varie cujus partes electricitate resinosa et vitrea imbutæ sunt , hisce oppositis electricitatibus quæ placente superficiei herent, separari ? Nonne videmus minium sponte quasi in partes negative electricas , sulfur autem in partes positive electricas ferri ? Porro talis est agendi ratio harum substantiarum quum composita, in quibus offenduntur , actioni machine Volt. submittimus. Hoc experimento nonne pro- batur manifeste opinio de qua supra? Opposite electricitates evolvunt, ut partes permistionis separentur , impulsionem quamdam quz diversitate tantum electri- citatis pülverum oriri potest.

Proprietatem electricam naturalem substantiis inesse aliis adhuc experimentis confirmari videtur : sic animadvertimus calorem et lumen in actionibus che- micis et electricis aliquando emitti, hanc emissionem qualiter aucta tempe- ratura excitari. Sed hoc precipue animadvertendum est, scilicet actionem chemicam electricitate augeri vel everti posse ; v. gr.

Exp. 4°. Constat acidum nitricum in cuprum fortiter agere; porro secundum opinionem supra admissam , effectus iste producitur statu positivo cupri erga acidum ; atque experimentis constat quum vis positiva debilitatur, actionem chemicam realiter minui; quod uno tantum exemplo confirmabitur: vas acido nitrico aqua infirmato partim repletum ex una parte cum stamine platineo positivo machinæ Voltaicæ, ex altera parte cum stamine cupreo extremitatis negativæ conjungatur ; cuprum ratione electricitatis negativæ ipsius, nullam . subibit mutationem , contra si dispositione inversa apparatum constituerimus , stamen cupreum statim dissolvetur. Hac proprietate electricitatis actiones chemicas

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 13

substantiarum evertendi usus est Cl. Davy in navibus construendis. Cuprum quo navium margines formabantur , aqua maris salinacida corrodi animadversum erat ; effectum istum actione quadam electro-chemica cuprum inter et aqua elementa produci supicatus.est, cujus ope cupro electricitate positiva prædito oxygenium aque electricitate negativa preditum ad se attrahebatur; actioni isti. obluctari studuit addito zinco contactu cum cupro hærente ; compertum est etenim zincum electro-positivum erga cuprum esse , quo fit, ut actiones duæ , una zinci , altera aquae in cuprum eodem modo agentes hujusce actionem nullam reddant (1).

$ 4.

SED ALIA PHÆNOMENA DICTA TRANSLATIONIS EXPONAMUS (2).

Exp. 5°. (Fig. 2.) Tubulus a b c forma v curvus sumatur solutione cærulea neutra brassicæ rubræ impletus ; (hzc solutio neutra redditur ope sufficientis acidi sulfurici et ammoniaci quantitatis ) tubuli brachia in communicationem cum extremitatibus J et À machine Volt. adducantur, unum bc cum extremitate , positiva, alterum ac cum extremitate negativa, duobus platineis staminibus ; brevi liquidum , in brachio tubuli positivo contentum colore rubro inficietur ; liquidum , brachio negativo clausum virescet. Sulfas ammoniacus ergo decom- ponitur; ipsius acido ad polum positivum translato tinctura PRE rubrum inducit, quod acidorum est; alcalio, contra, ad polum negativum translato tinctura viridi colore inficitur. :

Exp. 6°. Res invertantur: polus positivus cum parte ac tubuli qua liquor viridis continetur, communicet; polus vero negativus cum parte cb qua liquor ruber continetur. Nova phenomena apparebunt; mox colores rubrum viri-

(1) Annales de physique et de chimie , tom. 26, p. 84 et suivantes. (2) Annales de chimie, tom. 63, pag. 266 et suivantes. Biot, précis élémentaire de phy-

sique, 2° édition, vol. 1*7, p. 64.

14 PHILIPPI HORION RESPONSIO

demque linquent, cæruleum colorem primitivum inducent et déin pars tincturæ quae primum viridis erat, rubescet ; pars autem primitus rubra virescet.

Hec ut producantur phenomena , triginta paria laminarum sufficiunt. Expe- rimentum , mutatis polis , alterna vice repeti potest; eædem alternæ mutationes mM

Alia dispositione apparatus in hoc experimento uti possumus; ds piodi cum tribus tubulis eadem forma , ac præcedens, recurvis , quorum medius neutra solutione salinacida , v. gr. sulfatis potassæ , extremi solutione cærulea brassicæ rubre implentur, i iiiter quos communicatio instituitur ellychniis lanuginis ; eædem ! colorum mutationes in vasis extremis apparebunt.

Vis machine Volt. imo talis est, ut ipsius impulsione substantie alias erga quas affinitate maxima præditæ sunt, transeant et adeant polum quo fortius atrahuntur (1). Ex. gr. :

Exp 7°. (Fig. 3.) Ultima tubulorum dispositione utamur: communicet unus a FU. sulfatis potasse partim plenus cum polo resinoso R machine Voltaicæ ogentis, alter c tinctura violacea repletus cum polo vitreo Y, medius b ammo- niacum solutum aqua continens cum utraque ellychniis lanuginis ; aliquantopost sulfas in duas partes dividitur , acidum sulfuricum relicta potassa ammoniacum iransit etsi affinitate maxima illi sit praeditum, in ultimum siphonem c pervenit, quo fit, ut cerulea tinctura rubescat.

Exp. 8°. Ordo systematis invertatur: sulfas potassæ tincturæ violaceæ subs- tituatur et vice versa; vas medium acido sulfurico impleatur , cætera autem dispositio eadem maneat ac in experimento 7°. Sulfatis potassæ elementa se- junguntur ; alcalio in vas a translato tinctura. violacea virescit , neque tamen progrediente, acidum in siphone b contentam cum ipso connexionem init, etsi magna illi affinitate praeditum sit.

Salinacidis aliis solutionibus eundem finem assequuntur. Experimentum lamen non eumdem exitum habet quum sal insolubile mediante liquido inter- medio et substantia translata formari potest; quod eveniret, si baryta acidum sulfuricum transiret vel vice versa (2).

(1) Annales de chimie, t. 63, p. 211 et suivantes. (2) Ibidem, p. 214.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 15

Exp. 9% (Fig. 3.) Acida et alcalia ceruleos etiam colores vegetos possunt transire, hique intacti manent ; capsula a solutione sulfatis sodæ plena cum polo. negativo machine Volt. agentis communicet , alice b et c cærulea vegeta neutra solutione plenæ ; omnes una ellychniis lanuginis communicent et extrema c cum polo positivo ; tinctura capsule positivæ rubescet, color liquidi capsule mediz manebit intactus. Quod si communicationem machinam inter et capusulas extremas intervertamus , soda eodem modo translata ad extremum tubulum a perveniet , quo tinctura virescet quin tamen liquidum capsule b alterationem quamlibet subierit. | | ' Sed unde fit ut actio chemica transmissum corpus inter et liquidum inter- positum nulla sit ? Nonnulli crediderunt quasdam corporis transmissi proprietates , agente electricitate , extinctas esse; quee extinctio unius tantum erat momenti. Sed hac opinione phænomena explicari nequeunt , nedum illa firmis quibusdam argumentis valeat. Si attento animo phænomena perpendamus , explicatio facile reperietur ; enimvero eadem causa qua molecule separantur , ipsarum connexio impeditur ; nam supponere nequimus vim electricitatis, quae semper eadem est, momento debilitari ; quo fit, ut ——— molecule ad "jolis : ipsas attrahentem transferantur.

Ex experimentis Cl. Davy constat, quanti sit momenti instrumentum Volt. in analysibus chemicis ; vir iste chemiæ peritissimus, illius ope corpora qu ad illad tempus chemicis omnibus operationibus obstiterant, in partes constituentes sejunxit (1). Sic alcalia quædam notissime potassa et soda ita dissoluta fuerunt ut metallum ad extremitatem riegativam , oxygenium ad positivam extremitatem apparuerit. Rationes ista corpora obtinendi non describam ; auctorum scriptis qui de chemia tractant, elucent. Effectus indicasse satis est.

g 5.

Alia etiam sunt phaenomena dicta revivificationis. Quum metalla,.a suis cbn- nexionibus expedita, actione electro-chemica quadam statum naturalem resumunt ,

(1) Biot , précis élémentaire de physique , 2* édit. , vol. 1**, p. 655; et annales de chimie , lom. 68 p. 206, et suivantes.

16 PHILIPPI HORION RESPONSIO

revivificari dicuntur. Cruikschank primus hac phenomena ope apparatus Volt. observavit.

Exp. 10°. Acetas plumbicus machinæ Voltaicæ actioni ab ipso submissus est ; observavit stamen negativum metallicis plumbeis acubus induci (1). Idem phæ- nomenon produci vidit cum sulfate cuprico et argentico nitrate; cum ultimo particule mirabili modo ita conjuncte fuerunt, ut dispositione vegetationem dictam arborem dianæ constituerint. Hic igitur metalla a suis connexionibus separantur fluido electrico eodem modo quo in decompositione aquæ et salam oxygenium acidaque ad polum vitreum, metalla autem ad polum resinosum feruntur.

Exp. 11°. Communicatio instituatur inter polum positivum machine Volt. et vas quoddam solutione sulfatis cuprici impletum ; mergatur in liquidum ar- gentea lamina. Post aliquod tempus nullam subiisse alterationem | obser— vabunt. Sed lamina polo negativo connexa, elapsis tantum aliquot momentis , cupro revivificato tegetur. Factum istud in eo est animadvertendum , quod vi fluidi electrici substantie , invicem minima affinitate preedite , unione connexa ` herent. Acidum sulfuricum nullam per se in argentum habet actionem ; sed communicatione instituta laminam argenteam inter et extremitatem negativam , argentum electricitate negativa imbuitur; vi fluidi electrici sulfas cupricus de- componitur ; acidum et oxydi oxygenium sua naturali dispositione negativa , cupro relicto , extremitatem positivam petunt; cuprum antem adire polum negativum cogitur.

Exp. 12°. Hac phaenomena contactu. tantummodo. dissimilium metallorum produci possunt; zinceo stamine in solutionem plumbeam merso eidem effectus apparebunt ; plumbum revivificatum cupro fixum hærebit. Hic actione mutua substantiarum electricitas producta liquidum decomponit, ita ut plumbum elec- tricitate negativa in zincum inversa electricitate praeditum feratur (2).

(1) Voyez annales de chimie, tom. 63 , p. 15 et suivantes; et Biot opere citato , vol. 1°, p. 641.

(2) On sait que ces phénomènes, dit Grothus, peuvent se produire sans l'intervention d'aucune machine électrique ; qu'il suffit d'immerger un cylindre de cuivre dans une disso- lution de nitrate de cuivre, d'acetate de plomb ou de nitrate d'argent pour que des ramifica- tions s’observent; or il est certain que le cuivre n'a pas par lui-même la faculté de revivifier

AD QUJESTIONEM PHYSICAM. -> 17

Exp: 13°. Mergantur in capsulam partim acido sulfurico aqua diluto repletam stamina duo , quorum argenteum unum , alterum zinceum , parum distantia : sta— mini zinceo gas hydrogenium apparet nec tamen argenteo. Hic actione acidi zincum oxydatur ; quo facto hydrogenium a connexione solutum apparet; sed si contactu duorum metallorum fluxum electricum institueris , alia videbuntur phanomena ; argentum vicissim statum electro-negativum inducit , hydro- genium quod mox zinco expediebatur, nunc argento solutum etiam apparet.

Videndi ratio qua hac phenomena exposuimus, ab opinione Cl. doctoris Wollaston discrepat (1). Vir celeberrimus contactu metallorum novam facultatem produci negat; electricitatem tantum conduci admittit, et hac sola ratione hydrogenium nasci. Sed hzc theoria omnibus, huc usque cognitis experimentis contraria est; rejicietur si experimenta Cl. Volta tantum inspicimus ; his enim probatur contactu metallorum diversorum electricitatem produci. Sed unum solummodo exemplum referam quo ista deloitur opinio.

Exp. 4^. Si ope staminum duorum quorum zinceum unum, alterum argenteum arcum formamus una ipsorum extremitate invicem contorta , ita ut quæque extre- mitas libera in capsulam peculiarem , solntione sulfatis cuprici plenam mergatur ; zincum in uno vasorum statim cuprum ad se trahit , neque eadem facultate argen- tum in altera capsula degens fruitur, licet queen hzc metalla conjungantur. Sed cæteris manentibus , communicatio inter capsulas mediante stamine platineo vel ellychnio humido instituatur ; statim cuprum revivificatum in argento hzret , et haud cessante causa non cessabunt effectus. Porro sola conditio qua vis chemica argenti apparet, nova communicatione constituitur. Ergo conjuncta metalla his in experimentis electricitatem conducere nequeunt.

Exp. 15°. (Fig. 4.) Sed nunc memorandum est phenomenon aliis sane mira- bilius quodque primum theoriæ Volt. contrarium videtur. Hoc est: si in experi- mento n° 13° memorato filorum partes in liquido degentes etiam conneximus, eidem observabuntur effectus ac si infra non conjungerentur; tamen secundum Volt. theoriam, æquali extremitatum actione electro-motoria , staminum status

le métal contenu dans la dissolution, ainsi il est probable que le métal ne produit cet effet qu'en vertu d'un courant d'électricité galvanique résultant de leur contact. mutucl. (1): Annales de chimie, t. 63, p. 15. I. | 3

10 A PHILIPPI HORION RESPONSIO

naturalis servandus esset, quod observationi contrarium est ; hoc modo celeberri- mus Biot (1) difficultatem elusit: revera, inquit , equilibrium existit et contrariae electricitates æqualiter i in stamina irt ance , sed si annulum hunc in li- quidum conductorem ita mergas, ut pars utriusque staminis liquido involvatur, statim diverse electricitates quas hæ staminum partes possident , mediante liquido ducenti junguntur; et quoniam contactu , nove electricitates continuo formantur, phenomena eadem apparent, ac si machina Volt. usus esses.

Exp. 16°. Duabus capsulis quarum una solutione argentea plena, altera acido hydro-chlorico, aqua infirmato utamur ; arcum metallicum cum staminibus duobus quorum unum zinceum, alterum platineum , una ipsorum extremitate ferruminatis formatum , ita in capsulas mergamus , ut stamen zinceum in acido , stamen autem platineum in solutione metallica degat; nullum peculiare ob- servabitur phenomenon, quoniam fluidum electricum nullo conductore ( exp. 1 4?) circulari valet ; sed si mediante stamine argenteo inter liquida capsularum communicatio instituatur; sine mora zincum dissolvetur , platinumque argenteis cristallis onustum videbitur. - :

Hoc experimentum probat qua in principio dissertationis diximus. Scilicet trium substantiarum dissimilium permixtionem necessariam esse, ut mediante machina Volt. chemici effectus appareant, quoniam zincum , platinum solutioque inertia fuerint, etsi invicem contactu hærerent ; effectus tantum apparuere quum mediante argenteo stamine liquidum electricitatem inter metallorum extremitates conducere valuerit.

S 6.

Dg PHÆNOMENIS CHEMICIS, MEDIANTE ELECTRICITATE VULGARI PRODUCTIS.

Phænomena que huc usque memoravimus, etiam electricitate vulgari oriri possunt. Sic mediante hac electricitate phenomena corporum decompositionis , translationis per alias substantias , revivificationis denique observari queunt.

(x) Biot, Précis élémentaire de physique, 2° édition, vol. 1°% , p. 674.

AD QUXSTIONEM PHYSICAM. 19

CI. Wollaston præcipua hac de re experimenta instituit. Mediante scintella electrica corpora quedam composita in elementa sejunxit, alia iterum com- posuit. Scintillis continuis. machine electrice , gas ammoniacum , hydro- sulfuricum , hydro-phosphoratum et alia in elementa ab ipso separata sunt. C. Lavoisier eodem modo aquam de composuit.

Exp. 17°. D. Wollaston (1) ad istam aquæ decompositionem Conficiendam staminibus aureis usus est; hec ita in tubulis vitreis capillaribus disposuit, ut extremitates acutissimæ vix ultra tubulum visibiles essent. Ope hujusce apparatus aque elementa sejunxit scintillis plurimis a conductore vulgari extractis. Ten- tavit aque elementa separatim colligere , sed hydrogenium et oxygenium una semper apparuere; machina Volt. autem elementa ad libitum separata vel col- lecta habere possumus.

Exp. 18° Si scintillam electricam conducimus per vasculum in quo pars una oxygenii, partes vero duæ hydrogenii continentur , aquam formatam obtine- bimus. Si scintillarum series per 100 partes gasis azoti , 250 partes oxygenii et, certam calcis vel potassæ quantitatem permistas dirigitur , mox acidum nitricum et consequenter nitras calcis vel potassæ formabitur.

Acidum hydro-chloricum obtinebimus actione scintille in chlorum hydro- geniumque voluminibus æqualibus permista. Eodem modo acidum carbonicum obtinetur cum duobus voluminibus oxydi carbonis et uno volumine oxygenii. Sed , quod est animadvertendum , gas acidum carbonicum partim saltem iisdem scintillis decomponitur ; unde constat electricitate effectus oppositos in iisdem corporibus produci posse.

Exp. 199. D. Wollaston mediante apparatu, supra descripto ( exp. 17? ) sul- fatis cuprici solutionem decomposuit. Solutio inter duos conductores machinæ electric quibuscum stamina communicabant , ita disposita fuit, ut alie extre- mitates in illam mergerentur;his mediantibus per solutionem scintille excitatæ sunt: post 100 machinæ conversiones stamen quocum conductor negativus communicabat, cupro metallico onustum apparuit ; stamini opposito peculiare nihil animadversum est (2). Staminum inversa dispositione , phænomenon op-

(1) Annales de chimie, t. 49, p. 169, et transactions phylosophiques , vol. 91, p. 427. (2) Davy, annales de chimie, t. 63, p. 223; décomposition du sulfate de potasse. 3.

20 PHILIPPI HORION RESPONSIO

positæ naturæ apparuit; cuprum jam præcipitatum potentia oxydanti electricitatis positivæ rursus solutum est ; stamen autem oppositum vicissim cupro præcipitato tegi observatum est. f i

Exp. 20°. Idem auctor chartam infusione heliotropia coloravit; mediantibus aureis perfectissimis acuminibus in chartam proxime dispositis, scintillas ex- citavit; quibusdam motibus orbicis machine elapsis , circa stamen positivum rubro colore tinctum liquorem observavit. Dispositione staminum inversa caeruleus rursus apparuit color.

His experimentis identitas actionum chemicarum electricitatis vulgaris et electricitatis galvanicæ manifeste probatur; in eo tantum effectus differunt , quod primo apparatu producti minores sint. Causam hujus differenti: repe- rimus in eo, quod frictione determinata tantum electricitatis quantitas in tempore fixo expeditur, dum contactu dissimilium metallorum indesinenter electricitas suppeditatur, quia prout per conductorem medium effluit , contactu metallorum tensio electrica semper eadem manet , sicque continuo nova electricitates formari possunt. ;

$7

THEORLE EXCOGITATÆ AD EXPLICANDA PHÆNOMENA HUC USQUE DESCRIPTA.

Perpendentibus phenomena, huc usque descripta eodem modo constanter produci, atque una eademque theoria explicari posse, admittendum sane est aliquam in illa veritatem , præsertim quum plurimis experimentis confirmari videtur. Secundum hypothesin electricitates corporum moleculis proprie , omnia phænomena corporum mutationis et translationis, non solum electricitatibus oppositis polorum oppositorum , sed etiam electricitatibus elementis corporum compositorum propriis producuntur. Cl. Deluc seriem experimentorum instituit quibus probatur, nulla in relatione versari statum electricum filorum et phaeno- mena producta. Quam ut confirmaret opinionem , apparatum quemdam (fig. 5) ita disposuit, ut stamen metallicum b intermedium , ab aliis machine Volt. stami-

.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. "af

nibus a et c equaliter distans in aquam tubulo contentam mergeretur ; quadam apparatus dispositione, staminum electricum statum examinare poterat. Quibus ita dispositis , animadvertit stamen intermedium neutrum esse, quum extrema positive et negative afficerentur ; tamen chemici effectus staminis intermedii apparuerunt: ab una extremitate d, oxygenium, ab altera g hydrogenium ex- peditum videbatur. Staminum dispositionem deinde ita instituit , ut stamen inter- medium negative electricum , stamen autem R extremitatis negativæ neutrum esset; eidem tamen. effectus constanter apparuere; polo a hydrogenium , polo c oxygenium expediebatur; staminis intermedii polo d oxygenium , polo g hydrogenium expedita apparebant, sicut in primo casu animadversum erat. Hzc phenomena eadem constanter manere vidit, etiamsi pluribus staminibus inter- mediis uteretur. Quæ phaenomena optime explicari posse theoria, de qua infra (S. 10), videbimus.

Sed nihil difficilius conceptu in decompositionibus corporum electricitatis via productis, quam ista elementorum invisibilis translatio per liquidum inter medium, ut quasi sponte polos oppositos adeant. In aque decompositione admittendum sane est oxygenium hydrogeniumque ab una eademque particula decomposita provenire; sedquæritur qua ratione hoc phænomenon omnium prestantissimum explicari queat? successive præcipuas responsuri explicationes exponemus. Tres præcipuæ sunt istæ theoriæ quarum unam Grothuss proposuit , alteram Biot, tertiam denique Bostok, quam Delarive explicavit.

g 8.

Grothuss decompositionem | aque elementorumque translationem expli- canturus, elementa liquidi actione electricitatis decomponendi ita coordinari supponit ut, ipsorum dispositione, duos ordines parallelos, unum hydrogenii alterum oxygenii molecularum constituant. Admittit preterea in decompositione, electricitatem naturalem molecularum constituentium quæ polum positivum inter et negativum occurrunt, decomponi, quo fit, ut aliæ positive constitutae ad polum negativum, alie autem negative constitute ad polum positivum ver- tantur. Quibus ita dispositis, molecule polum quo attrahuntur, adeunt; sic

` .

22 PHILIPPI HORION RESPONSIO

molecule hydrogenii polo positivo repulsæ polum negativum quo contra attra- huntur , petunt. Eodem modo oxygenii molecule ad polum positivum feruntur. Hac rem considerandi ratione unum quodlibet elementum unius particule succes— sive et. aliquantisper cum elemento alterius particulae connexionem iniret , ita ut continua et successiva molecularum connexione et dissociatione unum elementum ultime tantum particule quce contactu cum polis hæret, oriatur, quia alterna mutatione hzc elementa ultra affici non possunt (1). Simulac molecule, que in circuitu electrico sunt, decomponuntur , aliis supplentur.

Ex his evidenter apparet corporis decompositionem machina Volt. productam pendere e congruentia inter mutuam elementorum affinitatem et ipsorum proprie— tatem status electricos plus minusve intensos sumendi ; consequenter corpora repe- riri poterunt quz machina Volt. in partes sejungentur , etsi elementa inter se magna aflinitate prædita sint; alia vero quæ machina non decomponuntur , etsi ele— menta intensa affinitate predita non sint.

Plurima huic theoriæ objiciemus: primum admittitur series mutationum quibus elementa successive dissociantur et iterum conjunguntur hosque effectus eadem causa , scilicet vi electricitatis machine Volt. produci dicunt. Sed supponere nequimus electricitatem , vi cujus effectus decompositionis efficiuntur, hanc mu- tationis elementorum seriem sinere, presertim quum confüsio vel minima in liquido non observatur, qua sane appareret, si revera res ita sese haberent.

Sed si hac theoria aque decompositio explicari posset, aliorum composi- torum decompositio eodem modo sane explicanda esset, quod tamen fieri nequit; etenim , si respiciamus, experimenta n? 7,8 et 9 memorata, videbimus sales ita decompositos, ut acidum alcaliumque permeent substantias quibuscum maxima affinitate predita sunt, quin et illos modificent ; quo in casu data explicatio admitti nequit; namque, si hanc seriem mutationis molecularum admittimus , (admittendam secundam hypothesin), oportet necessario ut alca- liorum acidorumve elementa , connexiones successivas cum elementis liquidi intermidii ineuntia , illud ita modificent , ut, si substantia acida vel alcalina permeat

(1) Annales de chimie, vol. 58, p. 54, vol. 63; p. 19 et 3o. Davy, admet la méme théorie. Annales de chimie tome 63, p. 220; et il doune pour preuve l'impossibilité de la transmis-

sion des molécules lorsqu'il doit y avoir formation d'un sel insoluble.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 23

aliam alcalinam vel acidam, sal aliquantisper formaretur ; si vigetus liquor ceruleus in parte intermedia offenderetur, viridis vel ruber transitione al- caliorum vel accidorumr appareret; porro horum nihil observatione vel accu- ratissima videtur.

Sed experimentum quo hac hypothesis evidenter diluitur , referam.

Exp. 21°. (Fig. 6.) Sumatur , vas vitreum membrana vesica in duas partes .$ et E divisum , quarum una $ solutione sulfatis zincici plena cum polo vitreo machinæ Volt. connectatur, altera Æ aqua repleta cum polo resinoso. Agenti machina statim sulfas dissolvitur ; oxydum zincicum polum resinosum , ubi circa stamen congeritur , adit; porro in illo experimento oxydum zincicum evidenter aquam transiit, quin tamen hec mutationum series sulfatis zincici in aqua , qua istud non continetur, admitti valeat. Ex his omnibus et multis aliis, bac rejicienda est theoria. ;

$9

CI. Biot hocce modo phenomenon explicare tentavit (1): liquidum , ait, actioni machine Volt. submissum in duas partes, quarum electricitates oppositae sunt, dividitur; elementa corporum , opposita electricitate predita in partem liquidi contrariam electricitatem possidentis feruntur. Hac hypothesi liquidi tensionem electricam admittit secundum experimentum quod primus Volta instituit.

Exp. 22°. Volta mediante fascia papyrea aqua humida polorum machine communicationem instituit ; instrumento a cæteris sejuncto, fasciæ electricitatem talem esse observavit, ut pars quaque dimidia vicini poli electricitate polleret ; animadvertit preterea electricitates decressere ab extremitatibus ad -medium ^ quo nulla observabatur. Ex isto experimento Biot concludit, liquida actione ma- china Volt. ita in partes duas separari, et secundum ea que mox memora- vimus, decompositionem fieri. Hanc secundum hypothesin experimentum in principio paragraphi septimi quod Deluc tentavit , explicat: stamen (fig. 5) inter-

(1) Précis élémentaire de physique, 2° édition, vol. 1er, p.647 et 651.

24 PHILIPPI HORION RESPONSIO

medium , inquit, duabus oppositis electricitatibus impellitur , una X partis liquidi positivae, altera R liquidi partis negative ; quibus viribus agentibus naturalis intermedii staminis electricitas ita decomponitur, ut ipsius extremitates d et g oppositis, partis liquidi in quod mersæ sunt, electricitatibus gau— deant. Pie

Sed si res ita sese habent, qui fit, ut molecule in extremitatibus staminum tantummodo appareant? Nam secundum hanc hypothesin, vis nulla instru- menti necessario elementa extremitates adire cogit; unde|in parte liquidi quacumque extrema expedita apparere possent. Gay-Lussac et Thénard (1) experimenta instituerunt quibus manifeste probatur, liquidorum decompositiones , machina Volt. productas a varia tensione extremitatum minime pendere; quoniam staminibus in aqua pura degentibus , nulla fere fuit decompositio que , aliqua acidi parte addita, promptius apparuit. Unde hoc? quia electricitas aqua pura non bene conducitur, acido autem addito, optime. Porro ex his clarum est tensionem electricam filorum quæ in liquido degunt, secundo in casu augeri non posse, contra potius minui. Preterea nulla observatur decompositio , si sta— mina opposita duarum machinarum Volt. in idem liquidum mergantur.

S 10.

Bostok aliam suo tempore proposuerat theoriam, qua corporum decomposi— tionem vi fluxuum electricorum explicabat; docti plures inter quos Mollet, Ampère et alii in hanc opinionem cucurrerunt; sed experimentis non sat con- stabat res ita sese habere; quapropter Cl. Delarive seriem experimentorum instituit quibus huc usque propositas theorias diluere, hanc autem confirmare conatus est. Sequentia sunt (2).

Exp. 239. Usus est vase, tres in partes membranis vesicis diviso , quibus casarum solutiones una communicare non poterant; has omnes partim im— plevit solutione caerulea salis communis; ex utraque parte, casas extremas

(1) Recherches physico-chimiques , 1** vol., p. 38. (2) Annales de physique et de chimie, tome 28, p. 190 et suivantes.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 25

inter et polos machine Volt. communicationem instituit. Aliquo: tempore elapso, observavit colorem liquidi, quod casis extremis continebatur ,. solum mutatum. esse; liquidi case. media colorem permansisse. Hoc experimento, theoriæ anteà memorate evidenter diluuntur ; etenim , mediantibus membranis, series mutationis elementorum impeditur, neque eadem ratione , phenomenon tensione. electrica explicari potest. Hoc experimento videmus etiam, acidis et alcaliis circa polos productis, liquidi colorem mutatum esse. li . Sciendum erat quaenam liquidi molecule decomponerentur, an moleculæ partis media , utrum molecule quibus stamina circumdantur. Idem vir cele- berrimus hoc nile rem confirmavit.

Exp. 24°. (Fig. 7.) Tubulo usus est , quem exacte membranis vesicis tres in quc A , B, C divisit; tubulos capillares apertos, a, 5; c , verticaliter liquido. quodam partim repletos ita disposuit, ut cum liquido jc cas? communicarent , totam molem liquidi casarum indicantes; quibus ita dispositis, communicatio— nem instituit ‘casas extremas Æ et C inter et polos R et X machine Volt.; sufficienti. tempore elapso, altitudines liquidi in tubulis a, b, c ante et post experimentum comparavit. Casas impleverat solutione carbonatis potassæ. Molem liquidi case positive C solum minutam esse observavit; cujus phænomeni ratio hsec est: potassa relicta a parte salis decompositi in casa C polum op- positum. adivit, acidum vero, carbonicum case ./ casam C revera petivit, sed ibi, ipsius natura fluidum elasticum expeditum. est ; potassa: autem casæ C in, casam .4 translata, elapsum acidum carbonicum | sua mole pensavit. Eosdem effectus observavit solutione hydro-chloratis sodæ adhibita. —

Exp, 25°. Aliud. ejusdem auctoris experimentum referam , quod ad eundem finem conducit. Case 4 et C solutione hydro-chloratis ammoniaci. impleantur ; casa B solutione sulfatis zincici ; elementa solutionis ammoniacæ in casis extremis solum apparebunt. Ex his experimentis sane constat decompositiones effici circa stamina quibus communicatio instituitur.

Sed nunc maxima exoritur difficultas. Quomodo | corporis decompositi ele- menta liquidum intermedium. transeunt? Hanc Delarive admittit. hypothesin : agente machina Volt., adsunt, inquit, fluxus electrici. duo natura oppositi , op- positis in directionibus liquidum. intermedium transeuntes ; isti fluxus aflinitate maxima præditi moleculis contrariam ipsorum electricitatem possidentibus ,

IV. 4

26 PHILIPPI HORION RESPONSIO

producuntur statim ac stamina extremitatum machine Volt. in liquido con- ductore. degunt. Fluxus polo positivo ortus moleculam liquidi juxta positam in partes sejungit, ipsius elemento electro-negativo potitur , sic hydrogenio , si aqua utitur, basi si sale; oxygenium acidumve relicta expediuntur. Fluxus posi- tivus una cum elemento electro-negativo liquidum intermedium transit, quin motus iste sub aspectu sit; ad polum negativum advectus expeditur a mole- culis quibuscum connexus erat, quia has per siccum conductorem transferre nequit. Eadem praedicari possunt de fluxu negativo; fluxus iste potitur elemento electro-positivo, oxygenio acidove etc. molicule quacum proximo contactu jungitur; liquidum intermedium simul cum illo transit; atque illud, ad polum positivum advectus, relinquit. Hydrogenium alcaliumve non devecta apparent.

Hoc ratiocinium omnibus que huc usque exposuimus, omnino oppositum videtur; etenim semper oxygenium, acida etc. tanquam corpora electro-ne- gativa, hydrogenium autem, alcalia etc. tanquam corpora electro-positiva consideravimus ; sed hzc distinctio arbitraria erat, hujus ope phoenomena delineaveramus ; res ita sese habere non constabat. Etsi quadam elementa sponte quasi constanter polum negativum v. gr. adirent, non ex eo seque- batur , illa electricitatem positivam possidere ; etenim ratiocinio supra memorato contrarium probatur. Duas tamen explicationes dare possumus ratione con- nexionis elementorum cum fluxibus electricis; primam, si elementa que antea electro-negativa nominavimus , tanquam electro-positiva ; atque eodem modo si elementa antea electro-positiva, tanquam electro-negativa considerentur (1). Secundam , de qua in capite secundo ( S. 5.) si consideramus moleculas oxygenii , acidorum etc. realiter electro-negativas esse, sed atmosphera electricitatis po- sitivæ involutas; hydrogenii, alcaliorum etc. moleculas realiter electro—posi- tivas, sed eodem modo atmosphera electricitatis negative involutas. Hec si valet opinio atmosphære connexiones inirent cum fluxibus electricis quibus- cum molecule transferrentur. Sie secundum hypothesin fluxuum electricorum , huc usque descripta et illa phenomena de quibus mentio postea , explicanda sunt ;

(1) Tous les auteurs ne partagent pas l'opinion de Berzélius dans la manière de considérer

l'état électrique des corps; ils appellent au contraire électro-positifs les corps que Berzélius nomme électro-négatifs et vice versa. Annales de chimie, tome 87, p. 289.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 27

imo etiam illa., quce aliis theoriis inexplicabilia erant , hac facile explicantur et per- spicuntur ; sic experimenta antea relata ; que Deluc tentavit , (S. 7. fig. 5) hac theo- ria comprehendi. possunt ; fluxus enim , offensis ductoribus metallicis , elementa reliquunt. quibuscum. connexi. solutionem transibant; soli viam ductoris sequun- tur, a quo expediti, rursus in liquidum agunt, novaque sequitur decompositio.

Hanc secundum theoriam elementa , circa polos collecta proveniunt 1° e de- compositione molecularum quarum. elementum unum manet} dum alterum ad polum oppositum transfertur; 2? ex elemento quod fluxu electrico poli oppositi advehitur; sic ait Delarive. Sed res ita: sese habere experimentis examinandum erat, quæ jam instituisse -Hissinger et Berzélius (1) invenitur. Hoc modo experimenta iterari possunt.

Exp. 26°. (Fig. 8.) Casas extremas À et C cum diversis solutionibus salinacidis implent, casam .4 solutione sulfatis potasse , casam C solutione hydro-chloratis soda, casam B aqua communi; communicatione instituta extremas casas inter et singulos machinze Volt. polos , elapso tempore quodam , acida hydrochloricum et sulfuricum in casa C cum polo positivo, soda autem et potassa in casa 4 cum polo negativo communicanti , reperiuntur.

Huic etsi theoriæ multa objici possint, huc usque tamen longe superat pro- positas; imo experimentis Beckerel confirmari videtur; etenim vir Cl. iste actiones chemicas electricis fluxibus comitari ostendit; porro vicissim nonne verosimile est fluxibus electricis æquilibritatem solutionis elementorum aflinitate junctorum turbari? Sic ergo quum fluxus majori affinitate pro elemento quodam molecule præditus erit quam alterum elementum , decomponetur mo- lecula ; si contrarium accidit , decompositio non efficietur; erunt exemplo corpora composita primæ sectionis in libro de chemiā tractante Cl. Thénard, qui huc usque indecomposita manserunt ; erit exemplo factum jam citatum (exp. 8°) quum acidum sulfuricum solutionem barytæ transit; sal insolubile formatur ; fluxus solus hoc in casu liquidum intermedium transit.

Huic theoriæ unum tantum objiciam : difficile concipitur materiem pon- derabilem, metalla precipue, invisibili modo transferri effectu ipsorum connexionis cum fluxu electrico.

(1) Annales de chimie, tome 51, p. 167.

28 PHILIPPI HORION RESPONSIO

Sed rogabunt quanam vi elementa fluxibus attrahantur, an electricitatibus oppositis , an attractione fluxuum in omnibus elementis existentium , qui fluxus connexionem inirent cum fluxibus electricis machinæ solutionem transeuntibus. Ultima videndi: ratio experimentis et theoria Cl. Ampère confirmari videtur. Quam partem omittam, etenim majori obtinendæ claritati deficeret tempus ; referenda essent omnia quz de hac re dicta sunt, quod quæstio non requirit. Inutile mihi videtur phanomena antea. descripta. hanc secundum: theoriam rursus exponere ; videbitur omnia facilius posse :explicari.: Ergo hanc: hypo- thesin fluxuum electricorum. ut maxime nature .congruentem atque ` pro- babilissimam admittemus, neque ab ea recedemus ; nisi novis experimentis

falsa agnoscatur. i

9

i

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 29

000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

CAPUT SECUNDUM.

DE QUIBUSDAM PHJENOMENIS CHEMICIS SECUNDUM THEORIAM ELECTRO-CHEMICAM EXPOSITIS. \

S 1. DE CHEMICA CORPORUM DIVISIONE SECUNDUM THEORIAM ELECTRO-CHEMICAM.

Huc usque phænomena ope tantum apparatus electrici producta exposuimus ; nunc videndum est , quid de istis sit concludendum ? Quum corpora composita machina Volt. decomponuntur ; principia quedam potissime semper et sponte quasi ad eundem polum ferri videmus; sic in aque decompositione hydro- genium polum negativum, oxygenium autem polum positivum adire cernimus ; cum aliis corporibus compositis, in quibus oxygenium non continetur , eadem observamus ; sic sulfur, chlorum , iodum a connexionibus soluta vi machinæ Volt, sicut oxygenium, ad polum positivum feruntur, dum alia principia

. quibuscum jungebantur, polum negativum petunt. Composita salinacida vi

machine ita decomponuntur, ut acidum ad polum positivum, oxydum vero ad negativum transferatur; hoc si etiam decomponitur, metallum adit polum negativum , oxygenium simul cum acido polum positivum petit; in aliis corporibus compositis eadem observantur. His consideratis Berzélius corporum divisionem instituit, prout tendunt vi machine Voltaicæ ad unum vel alterum polum ; alia electro-positiva , alia autem electro-negativa nominavit; in prima serie numerantur corpora polum negativum , in secunda , corpora polum positivum potisime petentia. Sic admittit elementa corporum naturali electricitate esse predita, cujus virtute polum. adeunt, quo vi electricitatis opposite attrahuntur. Hanc secundum videndi rationem , corporum compositorum elementa natura— liter hanc vel illam electricitatis speciem possident; quo fit, ut vi machinæ Volt. elementa separentur; alia electricitate positiva prædita polum negativum

3o

PHILIPPI HORION RESPONSIO

adeunt, alia vero electro-negativa ad polum positivum feruntur. Sequenti ordine Berzélius corpora simplicia distribuit, ita ut unum quodlibet sequen- tibus sit negativum , antecedentibus autem positivum (1). Hanc corporum seriem

gallice referam. Oxigene. Soufre. Azote. Phosphore. Selenium. Arsenic. Molibdene. Chrome. Tungstene. Bore. Carbone. Antimoine. Tellure. Tantale. Titane. Silicium. Osmium. Hydrogene.

(1) Théorie des proportions chimiques, page

Or. Iridium. Rhodium. Platine. Palladium. Mercure. Argent. Cuivre. Nickel. Cobalt. Bismuth. Étain. Zirconium. Plomb. Cerium. Urane.

“Fer:

Cadmium. Zinc. Manganese. Alumimum. Yttrium. Glucinium. Magnesium. Calcium. Stontium. Barium. Sodium. Potassium,

m"

E S

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 31

Chlorum iodumque huic seriei immediate post oxygenium addi possunt.

Multum abest, ut eadem sit differentia ratione proprietatum electro-chemi- carum inter duo quælibet seriei corpora que succedunt, verbi gr. sulfuris electricitas positiva erga oxygenium longe prestat cupri electricitatem erga argentum. |

Compertum est simplicia corpora prime seriei, non solum electro-negativa esse erga corpora secunde , sed eorumdem oxyda eadem proprietate frui; quo fit, ut oxyda corporibus primæ seriei formata in ipsorum connexionibus cum oxydis corporum secunda seriei semper agant ut acida.

Oxygenium quod in omnibus connexionibus absoluta semper proprietate electro-negativa præditum fuit, primum seriei corporum electro-negativorum locum obtinuit; aliud nullum huc usque absoluta proprietate electro—positiva frui repertum est; et corpus quoddam cum alio connexum semper ad eumdem transferretur polum ; si autem cum tertio quodam connexuni fuerit, oppositum polum adibit; v. gr. cum aqua apparatu Volt. decomponitur, hydrogenium constanter polum negativum petit; si autem corpus gallice dictum &ydrure de potassium , ejusdem actioni submittitur, hydrogenium polum positivum , potas- sium autem polum negativum: adibit.

Alia quecumque corpora, prater oxygenium, in eodem sunt casu; unum- quodlibet erga aliud positivum erit, negativum autem erga tertium ; sic sulfar erga metalla negativum est, positivum erga oxygenium.

NL da

ARGUMENTA QUIBUS IDENTITAS ACTIONES ELECTRICAS INTER ET PHÆNOMENA i CHEMICA PROBATUR.

Consideratis decompositionum phænomenis electricitate productis, perscru- tandum est, num vi eadem corpora intimas una. connexiones ineant? Primum examinanda sunt facta quedam quibus ista identitas probatur, leges et ratio quibus connexiones efficiuntur, auctorum hac de re opiniones , experimenta nonnulla quibus hec judicandi ratio confirmatur.

32 PHILIPPI HORION RESPONSIO

Primum ex experimentis omnibus jam memoratis constat affinitatem ` che- micam et actionem electricam mutua in relatione versari; his enim videmus, electricitate agente.connexiones alias faciliores reddi , alias impediri ; cor- porum: elementa ‘affinitate conjuncta separari, in directiones oppositas | per solutiones cum illis maxima affinitate præditas transire, servatisque proprieta- tibus chemicis et electricis, polos oppositos adire. Videmus etiam substantias proprietatibus electricis potissime agentes maxima etiam affinitate chemica in libero: motu molecularum præditas esse; haec animadvertimus in variis metallis , acidis et alcaliis, quibuscum facultas electrica machina; Volt. potissime exci— tatur, et quorum connexiones maxime intime constituuntur. Constat etiam corporibus, quorum connexiones nulla mutatione chemica efficiuntur , nullam actionem electricam excitari; sic potens machina Volt. zinco, cupro et acido. nitrico formatur; quam si construxeris argento, auro et aqua quorum actio: chemica nulla est, nullus effectus electricus chemicusque apparebit. Videmus praterea corporum massis electricos, particulis vero chemicos effectus pro- duci ; porro nonne verisimile est eadem ex causa , qua status electricos oppositos. corpora sumunt et qua ratione se invicem attrahunt, ipsorum moleculas im- pelli, quo fit, ut connexiones intimas ineant ? His omnibus consideratis , nonne- maxime probabilis opinio phænomena : electrica et actiones chemicas ab una eademque causa pendere? Hæc videndi ratio a clarissimis viris Oersted, Davy, Berzélius, defensa, recentissime experimentis Cl. Beckerel explicata est. Vir iste celeberrimus usus est apparatu gallice dicto multiplicateur de Schweigger , quo solutæ electricitates in connexionibus chemicis indicantur. Quos obser- vavit effectus indicabo: repertum est electricos fluxus oriri in connexionibus acidorum cum alcaliis et metallis; quo in casu, potassa vel soda cum acido contactu hærenti, fluxus positivus (qui tantum consideratur) ab acido ad alcalium prodibat (1). Sic corporum connexione , secundum Ampère theoriam, acidum involvitur atmosphæra electricitatis positivæ et alcalium atmosphæra electricitatis negative. Similia observavit in metallis affinitate erga acidum praeditis; et animadvertit fluxum electricum eo magis intensum esse, quo subs- tantiarum affinitas major :est.

(1) Davy avait déjà observé des phénomènes semblables; annales de chimie, tom. 63, page 230.

AD QUJESTIONEM |. PHYSICAM. 33

Ortam etiam vidit electricitatem in connexione oxydorum cum alcaliis; hoc in casu tamen fluxus minor est; v. gr. quum oxydum zincicum vel plutbicum agit in potassam , sodam , yel ammoniacum ; fluxus. ab oxydo ad alcalium cir- culatur. Sic hisce in :connexionibus .oxyda agunt. ut. acida. Simile phenomenon observavit materiam. dissolutam pracipitem agens; hac tamen conditione, ut effectus. non. producatur duplici decompositione ; sic apparuit fluxus electricus mixta potassa cum solutione sulfatis magnesici ; magnesia separata præceps iit; fluxus a sulfate ad alcalium transibat , adhibita solutione nitratis barytici in quam acidum sulfuricum agebat; fluxus ab acido ad nitratem prodiit; fluxus nullus fuit mutua decompositione sulfatis sodæ et nitratis barytici (1).

Plurima alia etiam instituit experimenta quibus magis magisque probatur omnes chemicas actiones a relatione electricitatum oppositarum pendere.

Beckerel ope apparatus mogis perfecti quam ille , de quo supra , fluxus electricos acidorum in aqua solutiones comitari vidit; sic usus acidis solidis boracico , citrico , oxalico animadvertit in principio dissolutionis fluxum electricum continuum ab aqua ad acidum prodiens‘; usus acidis liquidis nitrico, sulfurico, hydrochlorico fluxus. sensum non eumdem esse; cum nitrico fluxus debilis in principio , fortior prout aqua , majori quantitate acidi , magis magisque apta erat ad electricitatem ducendam, ab acido ad aquam progrediebatur ; fluxus nullus fuit omni disso— lutione acta. Cum sulfarico fluxus etiam ab acido ad aquam ; cum his drochlórieo ab aqua ad acidum prodibat (2).

Actione alcaliorum in aquam , fluxus: ab aqua ad — actione neutrius salis, v. gr. hydrochloratis barytici vel sulfatis sodæ in aquam , fluxus debilis ab aqua ad salem circulabatur ; actione acidi: cujusdam in aliud, v. gr. nitrici in sulfuricum: dimidia mole:aque infirmatum , haud debilem obtinuit fluxum electricum ab acido nitrico ad acidum sulfuricum progredientem ; fluxus iste ab. acido. sulfurico. concentrato ad. acidum. nitricum prodit (3).

Agnovit etiam fluxus electricos in actionibus capillaceis oriri. Sed hoc in

(1) Annales de physique et de chimie, tome 23, p. 244-261, (2) Annales de physique et de chimie, t. 24, p. 349-353. (3) Dans de nouvelles expériences plus exactes Beckerel a reconnu que le courant allait de Valcali à l'eau, Annales de physique et de chimie, t. 28, p. 32. IV. 5

34 PHILIPPI HORION RESPONSIO

omnibus actionibus chemicis est animadvertendum , scilicet. tensionem orte electricitatis haud supputandam esse posse apparatibus antea adhibitis v. gr. , densatore, unde conclusio àctiónern acidi in metallum vel in corpus quodlibet, fluxibus electricis comitari ab acido ad metallum circulantibus. Si solutio alcalina acido nitrico paulatim saturatur , fluxus electricus primum ab acido ad alcalium prodit ; augente solutionis aciditate, fluxus magis magisque infirmior, et addita sufficiente acidi quantitate demum nullus erit.

S3.

Electricitate tanquam affinitatis primitiva causa admissa , tentavere , ope effec- tuum electricorum qui observantur in chemicis connexionibus , statuere , quanta sit actio chemica duorum. corporum in tertium aliud (1).

Sequenti experimento æstimatur vis actionis: duabus extremitatibus staminis metallici inzequaliter degentibus in acido quod in illud agere potest, apparet fluxus electricus ab extremitate fortius lacessita ad alteram procedens. Statuitur acidorum actio in alcalia sequenti modo. Sint vascula duo platinea laminæ ex eodem metallo superposita, quorum in uno acidum, in altero solutio alcalina degit; una staminis extremitate in acidum , altera in alcalium mersa , fiet fluxus electricus ab acido ad alcalium. Hoc effectu confirmantur supra iig scilicet acidum positiva electricitate , alcalium vero negativa imbui.

Quoniam , acido Palau in duas extremitates staminis metallici agente , fluxus electricus ab extrernitate magis lacessita ad alteram procedit ; sint duo stamina platinea; concurrant singula in duas capsulas hydrargyro repletas et communicantes cum extremitatibus staminis galvanometri; affigatur utrique extre- mitati haud mersæ fragmentum corporis cujusdam in quod acidum agere potest, et immergantur simul et equaliter in hoc acidum; fluxus electricus qui illo in casu apparebit , a corpore in quod acidum fortius agit, ad al- terum prodibit. Hoc modo diversa corpora experimento tentare et gradus ac— tionis chemicæ in acidum statuere possunt. Sic tabule formantur in quibus

(1) Annales de physique et de chimie, t. 24, p» 193.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 35

quaeque substantia mersa simul in acido cum sequenti , locum dat fluxui electrico tali, ut electricitas positiva fluat a prima, negativa autem a secunda. Hunc secundum ordinem corpora numerantur ratione vis actionis in acidum.

» Acides dans lesquels se fait l'immersion.

Acide nitrique à 36".

Acide hydro-chlorique à 22°.

Acide sulfurique étendu de la moitié

de son volume d’eau.

Substances classées suivant le degré de leur action chimique sur l'acide, Potasse.

Soude. Zinc.

Cuivre. Fer.

'Soude. Potasse. Zinc.

| Fer.

Potasse. Soude. Zinc. Cuivre.

Fer (1).

« On doit remarquer, inquit Beckerel , que d'après les tables ci-dessus , » Tordre, suivant lequel les bases sont placées, a quelque rapport avec celui » des affinités chimiques tel qu'il est connu ».

Deinde disquisita est relatio actionum chemicarum duorum acidorum in basim. Usus est duobus vasculis plantineis una communicantibus ope laminæ platinez cui superposita sunt; in uno acidum , in altero aliud acidum continetur ; immergendo simul et æqualiter in utrumque vasculum fragmentum quoddam substantiæ affixum extremitati staminum platineorum quæ ipsa communicant cum capsulis hydrar- gyro repletis, apparet fluxus electricus qui prodit a parte, ubi actio chemica major fuit ad alteram. Sic agendo in diversa metalla : pluraque acida, sequens

tabula formata est:

(1) Annales de physique et de chimie, t. 24, p. 193.

36 PHILIPPI. HORION RESPONSIO

Bases plongées dans les acides. Acides rangés süivant l'énergie de leur action sur . , la base. Cuivre. Acides nitrique, sulfurique. Zinc. Hydrochlorique , nitrique , sulfurique, Fer. Hydrochlorique, nitrique, sulfurique (1).

Sed nonne mutua alcaliorum acidorumque affinitate vim quacum inter se agunt , metiri possumus ? Huc usque affirmative respondere nequeunt ; credendum est tamen eos effectus magna in relatione virsari, eo quod molecule corporis cujusdam eo citius in moleculas corporis alterius ferantur, quo iste majori af- finitate alias ad se alliciunt. |

Ad illud tempus causam phænomenorum chemicorum vi affinitatis tribuerant ; sic cum corpora duo connexionem inirent, effectum istum mutua eorum af- finitate produci dicebant; sed tum latebat causa hujus affinitatis. . Hodie compertum est actiones chemicas pendere ab electricitatibus oppositis corporum quibus connexiones formandz sunt. Duæ oblatæ sunt theoriæ quarum unam Berzélius , alteram Ampère proposuerunt omnia phænomena chemica explicaturi. Prior corporum particulis polaritatem quamdam hærere, necnon electricitatem poli unius vi electricitatis alterius differre ; posterior propriam corporum moleculis electricitatem inesse supponit; quæ si molecule soluta fuerint , inquit , sua electricitate dissolvunt electricitatem spatii; quo fit, ut electricitatem con- trarii nominis ad se alliciant , ejusdem autem nominis repellant. Sed ante quam opiniones Cl. auctorum consectemur, videamus, quomodo has secundum opiniones phenomena explicanda sint , ostendamus quæ praecipue objici possint et atten- damus quanam harum pro rei claritate phænomenis explicandis magis con- gruat P

$ 4

- THEORIA QUAM PROPOSUIT BERZÉLIUS (2).

Corpora , inquit Berzélius , quæ in eo sunt, ut connexiones ineant , electricita— tibus liberis oppositis prædita esse admitto ; que connexis corporibus evanescunt ;

(1) Annales de physique et de chimie, t. 24, p. 204. (2) Essai sur la théorie des proportions chimiques , p. 56 et suivantes.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 37

quo fit, ut elata temperatura iguis non semel appareat. Hac videndi ratione ; sequentem 'objectionem diluere nequit: quomodo fit, ut post emissionem electro- chemicam corpora una adhuc connexione hæreant? Dilutis enim electrici- tatibus oppositis causaque attractionis ablata, intimam permistionem corpora constitutura non videretur; qua difficultas facillime explicabitur theoria de qua mox (S 5.)

Quoniam , inquit Berzélius , due omnibus corporibus AM déévitiines : totumque a parte Mid opi: aiit inest polaritas electrica generalis etiam in minimis corporum partibus , unde pendent phenomena electro-chemica in ipsarum connexione. Inæquali vi hujusce polaritatis electricæ vis affinitatis chemicæ major vel minor est. Concipere possumus , inquit, corpora electro— positiva vel electro-negativa esse, si cogitatione fingimus electricitatem poli unius particularum corporis cujusdam prestare electricitate polum alterum.

Sed hic alia diflicultas offenditur quae auctorem non preeteriit, atque hæc est : constat duo corpora electro-negativa , v. gr. oxygenium et sulfur connexionem magis intimam formare, quam oxygenium et cuprum , etsi hoc ultimum electro- positivum sit. Hoc modo res illi explicanda videtur; propria. auctoris verba referam: « Le degré d'affnité des corps, inquit, ne dépend pas uniquement de leur unipolarité spécifique , mais il doit principalement dériver de l'intensité

de leur polarité en général. Certains corps sont susceptibles d'une plus in- tense polarisation que d'autres et doivent par conséquent avoir une plus forte tendance à neutraliser l'électricité qui est divisée dans leurs poles, c'est- à-dire, un plus grand degré d'affinité que les autres corps; en sorte que cette dernière consiste proprement dans l'intensité de la polarisation; c'est pourquoi l'oxygène se combine plutôt avec le soufre qu'avec le plomb; car bien que les deux premiers aient la méme unipolarité, le pole positif du soufre neutralise une plus grande quantité d'électricité négative dans le pole dominant de l'oxygène que le pole positif du plomb ne peut en neutraliser », Sed quomodo secundum hanc opinionem fit, ut, connexione primum consti- tuta inter duo elementa, unum oxygenii, alterum sulfuris, ulterius hzc pro- gredi queat connexio? Quoniam polus electro-negativus sulfuris liber manet presentibus oxygenii moleculis , qua absoluta polaritate negativa frui dicuntur; tamen electricitates ejusdem nominis mutuo repulsu sese fugiunt, nedum in-

CV NON OY Y y wv

38 PHILIPPI HORION RESPONSIO

vicem sese alliciant; nisi admittatur polum positivum alius molecule " oxygenii connexionem inire cum polo libero negativo sulfuris. Secundum hoc, alterna vice mutationes efficerentur inter polos elementorum connexionem ineuntium , quod difficile est intellectu. Qui formationis modus preterea multiplior nec consentanea duci nature cujus actiones quam simplicissimæ sunt.

Pergit Berzélius: « Les propriétés électro-chimiques des corps oxydés, » inquit, dépendent presque toujours exclusivement de l'unipolarité de leur élé- » mentélectro-positif, c'est-à-dire, de leur radical; l'oxyde est d'ordinaire élec- » tro-négatif à l'égard des autres oxydes, lorsque son radical est négatif à l'égard » de leur radical et de même à l'inverse , p. ex., l'acide sulfurique est électro- » négatif à l'égard de tous les oxydes metalliques par la raison que le soufre » est négatif par rapport à tous les métaux. Les oxydes de potassium et de » zinc sont au contraire électro-positifs à l'égard de tous les corps oxydés » envers les radicaux desquels le potassium et le zinc sont positifs ».

Hoc juxta ratiocinium alcaliorum actio pendet a vi positiva præponderante , acidorum a vi negativa, omnesque chemicæ actiones explicantur duabus iisdem viribus æqualibus vel inæqualibus, quas continere corpora dicunt. Quo vires istæ oppositæ et contrarie majores fuerint, eo magis intensive erunt actiones.

Secundum Berzélius systema admittendum est molem corporis compositi minorem continere fluidi electrici quantitatem quam ipsius elementa , et corpus quoddam eo majorem electricitatem continere quo natura simplicius est , et mutuo eo minorem possidere, quo magis est compositum. Quod discrimen tamen corporum compositorum et simplicium nullis probatur experimentis; quod facile intellectu est, si attendimus connexionem acidorum et alcaliorum.

Quum corpus compositum quoddam 4 B alio corpore C decomponitur, majori erga À affinitate prædito quam erga B, oportet, ut vis electricæ po- laritatis corporis C major sit vi corporis B, unde magis absoluta enascitur saturatio inter 4 et C quam inter À et B; qus saturatio temperatura ita augeri potest, ut ignis appareat; tunc B pellitur cum sua polaritate primitiva. Si contra corpori Æ minima sit polaritas, B etiam a .C pelletur, non augenti tamen temperatura. Hoc in ultimo casu corpus 4 B decomponitur, quia major inest corpori C polaritas et hac ratione aptius est ad saturationem. In duplici- bus corporum decompositionibus, v. gr. cum duo corpora composita 4 B et CD ita

à AD QUJESTIONEM PHYSICAM. 39

decomponuntur mutuo, ut nova 4D et CB formentur , polaritas electrica magis in ultimis connexionibus quam in primis saturatur (1).

Corpus quoddam cui facultas est connexionem ineundi cum cæteris corporibus modo tanquam electro-positivam , modo tanquam electro-negativum, primam connexionem non relinquet, nisi corporibus magis ipso positivis, et secundam nisi corporibus magis negativis expellatur, v. gr. sulfur ab acido sulfurico , ubi electro-positivum est, pelletur aliis corporibus magis ipso electro-positivis ; sed sulfaretum plumbi ubi electro-negativum est, non relinquet, nisi pellatur corpo- ribus erga plumbum magis sulfure negativis.

Berzélius alia etiam phenomena chemica eadem theoria explicat; examinat phænomenon solutionis corporum in liquidis quod eadem causa produci arbi- tratur, sed cujus explicationem non suppetit.

Sed si res ita, secundum illius theoriam, sese habent, quo fit , ut corpus compositum quoddam decómponi possit, quoniam molecularum connexione evanuerunt electricitates et hoc modo omnem propensionem perdiderunt mole- cule ad alia composita constituenda. Propter hec et alia quæ jam memoravi- mus, ista Berzélius videndi ratio relinquenda est ad sequentem potiorem habendam.

g 5.

THEORIA QUAM PROPOSUIT AMPÈRE (2).

Cl. Ampère moleculis propriam electricitatem inesse supponit quæ secundum . earum naturam vel positiva vel negativa: est; sic oxygenii molecule constanter 'electro-negativee sunt, hydrogeni vero constanter electro-positivæ. Molecule , secundum leges institutas actionum electricarum, sua libera electricitate spatii neutram electricitatem ita decomponunt ut, elementa positiva electricitatem negativam ad se alliciant, positivam autem repellant, et vice versa cum ele-

(1) Voyez aussi Berzélius; Annales de chimie, tome 86, p. 160. (2) Journal de physique , cahiér d'octobre 1821.

40 PHILIPPI HORION RESPONSIO

mentis negativis. Sic elementum quodlibet. circumvenit atmosphara electrica plus minusve extensa. Quæ cum ita sint, nulla vis electrica attrahendi vel repellendi moleculis superest,» quia electricitas atmosphararüm opposita et æqualis est vi electricitatis propriæ elementorum, quo fit, ut nullum electrici- tatis signum in corpore finito appareat. Sed ubi causa quadam atmosphere electricæ elementorum opposite electricorum una communicant , oppositae atmos- phærarum electricitates coeunt et fluidum neutrum formant cum calore et lumine ; sic quum scintilla electrica duas hydrogenii, unam oxygenii , partem agitamus , calor lumenque e connexione atmospherarum electricarum oriuntur , equa vero ex elementis fluidis formatur.

Sed qui fit, ut composita quedam actionem electro-chemicam in alias servent substantias ; Tamen electricitates. sua connexione statum neutrum constituere videntur. Ratio hec est: quum elementi cujusdam tota electricitas . propria, alterius elementi propriam electricitatem connexione partim, tantum nullam fecerit ( neutraliser ) evenit, ut particula composita electricitatem liberam suscipiat actione æqualem differentiæ quantitatis electricitatis primitivæ elemen— torum ; sic corpus compositum electro-negativum erit, si reliquam ad elementum negativum refertur et vice versa; sic acida electro-negativa sunt ratione electricitatis negativæ preponderantis oxygenii, chlori, iodi etc. ; oxyda electro-positiva ra- tione electricitatis positivae preponderantis metalli. Quæ libera elementorum compositorum electricitas eodem modo, ut supra diximus, in fluidum electricum spatii agit. Animadvertendum est corporis compositi liberam electricitatem eo magis intensam fore, quo differentia electricitatis elementorum major est.

Quum particulæ acidi alcaliique sua connexione salem quemdam constituunt , atmosphere positivæ particularum acidi et negative particularum basis con- nexionem ineunt; sal formatus neuter erit,'si propriæ particularum electricitates exacte sese connexerunt ; acidus, si electricitas negativa ; alcalinus, si electricitas positiva superest. Hic etiam corpus formatum nulla electricitate aget in corpora, quia libera molecularum electricitas diluitur presente aumosphara. electrica no- minis contrarii, qua circumdantur particule et vice versa.

Hanc secundum theoriam, facta electro-chemica qua antea memoravimus , ea etiam Berzélius hypothesi inexplicabilia, posse intelligi videntur; v. gr. pe- tebant rationem qua molecule corporum dissimilium affinitate connexæ una

T ——————Óm

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 41

hærerent ; etenim secundum theoriam electro-chemicam , si corpora composita , attractionis causa electricitatum oppositarum quibus imbuta sunt elementa , constituuntur; connexis electricitatibus sicque causa affinitatis ablata , unde evenit, ut una hæreant molecule? Qua objectio theoria Cl. Ampère facile solvitur. Hánc énim secundum theoriam , connexis moleculis , electricæ atmosphæræ tantum evanescunt , dum propria elementis hæret electricitas ; quo fit, ut causa attractionis manente , una connexe hæreant moleculæ. Hærentes dissimilibus par- ticulis electricitates oppotise revera ad neutrum fluidum formandum tendunt ; sed quia propria illis inest electricitas, ab illa expediri nequeunt ; hac sine cir- cumstantia , non conciperent , quomodo molecule suas relinquerent connexiones ad alias constituendas ; perdito enim in prima connexione statu electrico , omnis éorum propensio ‘perdita esset ad novas connexiones formandas.

Sed maxime hæc objiciuntur: qui fit, ‘si revera propria hærensque moleculis inest electricitas, ut corpus quoddam negativum sit erga secundum , positivum autem erga tertium ? Quomodo concipere possumus corpora simplicia singulas electricitates possidere , et qua ratione ista corpora molecularum connexione formantur? Huc usque Cl. Ampère theoria horum causa explicari nequit.

$ 6.

EXPOSITIO PRÆCIPUORUM PHJENOMENORUM CHEMICORUM SECUNDUM THEORIAM ELECTRO-CHEMICAM.

Ex iis que jam diximus, secundum Cl. Ampére theoriam corpora tantum connexiones ineunt, eo quod contrarias possident electricitates ; quo fit, ut at- tractione harum electricitatum corpus novum formetur quod neutrum, positivum vel negativum erit; neutrum , si connexione nulla superest electricitas ; positivum ,

.si prestat electricitas positiva; negativum, si praestat electricitas negativa; quo

fit, ut composita quzdam in alia nullam habeant actionem (1) , dum alia novas connexiones inire possint, parte electricitatis quadam servata , quz uni vel alteri

(1) Ces corps sont les indifférens de Berzélius. IV. P T 6

42 PHILIPPI HORION RESPONSIO

corporum elemento tribuitur; sic oxacida sunt electro-negativa propter oxygenium , hydracida propter chlorum , iodum , etc.; oxyda pleraque electro-positiva sunt propter metallum , et animadvertendum est oxydi cujusdam proprietatem electro- positivam eo Hie intensam esse, quo metallum, in serie corporum electro- negativorum , sublimiorem gradum tenet ; sic oxyda potassii , sodii et metallorum secunda sectionis Thénard magis positiva sunt oxydis aliarum sectionum.

Constat quasdam connexiones effici non posse, nisi nascentibus elementis , quo in casu corpora multo facilius connexiones ineunt. Unde hoc? Simplici ratione , quod statim ac elementa a suis connexionibus solvuntur, apparent cum omni sua vi electrica et chemica ; qua in conditione aptiora sunt ad novas conexiones ineundas offensis corporibus pro quibus affinitate predita sunt.

His expositis chemica phænomena quaedam explanare conemur , videamusque simul an theoriæ congruant.

$7

DE DECOMPOSITIONE PEROXYDI HYDROGENII METALLIS MEDIANTIBUS. (1).

Cl. Beckerel decompositiones corporum etiam fluxus electricos comitari agnovit; sic in decompositione aquæ oxygenatæ metallo quodam, platino , auro, argento fluxum animadvertit ab aqua ad metallum progredientem ; sed qua causa hzc efficitur decompositio ? Hoc modo rem Beckerel illustrat: corpora, inquit, agunt ratione quantitatis electricitatis quam possident, corpus simplex ratione omnis ipsius electricitatis proprie , compositum ratione electricitatis qua illi post elementorum connexionem superest, sicut antea vidimus.

Hoc in casu aqua cujus electricitas positiva debilis est , connexionem iniit, cum oxygenio absoluta electricitate negativa prædito ; porro compositum istud , præ- ponderante electricitate negativa oxygenii , imprimis negativum est. Nunc si me- tallum quoddam, sua omni propria electricitate positiva praeditum , hoc in liquidum merseris, ipsius atmosphæræ electricæ connexionem inibunt cum atmosphæris particularum oxygenii , quæ particulae propter debilem connexionem aquam facile

(1) Annales de physique et de chimie, t. 28, p. 22-25.

ML V PE Esai ONE v HIR T

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 43

relinquent; sed quoniam minima affinitas est oxygenii pro platino , auro et ar- gento , gas solutum apparet. Quod si metallum oxygenio potiri valet, ortæ elec- tricitates duplici causa tribuendæ sunt; 1? decompositioni aquæ ; 2? oxydationi metalli.

Actione oxydi cujusdam in peroxydum hydrogenii fluxus electricus semper idem manet , sive oxyda decomponantur , superoxydentur , sive statum servent ; vi tantum differt. Si oxydo argentico utimur, quod actione peroxydi prompte decomponitur , fluxus electricus ab oxydo ad liquidum prodit. Hic duo oriuntur effectus , scilicet oxydi et superoxydi decompositio ; fluxus decompositione oxydi ortus ab oxydo ad liquidum circulatur, quoniam argentum electricitate negativa spatii potitur et positivam in filum multiplicatoris repellit; fluxus ortus superoxydi decompositione oppositam viam sequitur; porro ex his duo effectus oppositi oriuntur et fluxus unus tantum obtinetur actione zqualis differentiz

. duorum ; hoc in casu fluxus oxydi decompositione ortus , alterum superat , quia

ex fortiori actione chemica nascitur. | . Fluxus eodem modo prodit actione potassæ ; bini etiam fluxus oriuntur quorum unus a solutione potasse in aqua, alter a decompositione peroxydi provenit.

$ 8. :

DE MUTUA ACIDORUM ALCALIORUMQUE ACTIONE (1).

Constat oxyda cum acidis diversis modis connexiones inire, modo directe nulla sine decompositione , modo decompositione facta, Primo in casu oppositæ electricitates exacte inter se connectuntur ; sic agit acidum sulfuricum cum potassa, soda, etc. sic et de plurimis aliis connexionibus acidorum cum oxydis ; secundo in casu electricitas unius corporum comparative est debilior. Sic agunt acida quzdam in peroxyda; constat enim hzc cum acidis inire connexiones non posse nisi relicta parte oxygenii que libera apparet vel cum acido connexionem init ; hoc in ultimo casu acidum majorem acidificationis gradum acquirit ; oxydum

(1) Ferré, annales de physique et de chimie, t. 28, p. 420.

44 PHILIPPI HORION RESPONSIO

vero, oxygenii parte amissa , deutoxydi vel protoxydi statum induit , sic reductum cum acido connectitur. Hoc in casu oxydi positiva electricitas com- parative debilior est ; acidum superiori electricitate negativa ita agit , ut oxydum duas in partes dividatur, partem oxygenii relinquat cujus electricitate negativa connexio impossibilis erat ; sic reductum qualitatem electro-positivam in subli- miori gradu inducit , quo fit, ut cum acido connexionem inire valeat.: Hujusce actionis exemplum reperitur , agente acido hydrochlorico in deutoxydum bary- ticum , quod alterius actione ad statum protoxydi reducitur. .

Constat praterea metalla , nisi sint oxydata , cum acido connexionem inire non posse ; videmus enim acida metallis quibusdam ita afficii , ut relicta parte oxygenii , qua metalla potiuntur , cum ipsis nunc oxydatis connexiones ineant. Quaenam est hujusce rei ratio ? Invenitur, si hoc phenomenon ut præcedens conside- ratur; etenim eodem modo quo supra acidum superiori electricitate illa oxydi , cum ipso, nisi relicta oxygenii oxydi parte, connexionem tantum iniit, eodem modo metallum quod omni propria elementorum electricitate fruitur , in acidum agens hujus oxygenii partem eliminare debet, qua potitum connexionem cum acido inire valet; hujus facti exemplum reperitur agente stanno in. acidum nitricum quo in casu nitras formatur.

Dicebant primum hos oriri effectus affinitate acidi ad oxydum formandum ;

sed hoc ratiocinio effectus tantum neque causa considerabatur. Nostram secundum . videndi rationem eodem modo explicatur cur oxydo saturando acidi quantitate eo majori opus sit, quo oxydum istud majorem continet oxygenii quantitatem ; etenim quo major est ista oxygenii quantitas in oxydo, eo minor ipsius est proprietas electro-positiva ; et facile intelligitur , aucta in oxydo oxygenii quan- titate, repulsu magis magisque acidi electricitatem negativam deleri; sic acidi quantitas ad oxydum saturandum augeri debet proportione qua oxygenii quan- titas in oxydo ipso augetur.

$ 9 DE SOLUTIONE.

Corpora non agunt, nisi soluta, id est, connexiones non ineunt, nisi libero particularum motu; raro enim. solida corpora imo in pulverem. reducta con-

— ACCETTA -

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 45 nexiones. formant , dum liquidis adeo est facilis connexio. Unde hoc? Ex eo,

: inquit Berzélius , quod particulis omnibus necessario quzdam inest vis electrica,

cujus virtute earum actio magis vel minus late extenditur. Quæ cum ita sint, facile intelligitur vim actionis particularum ratione distantiæ minuendam esse ; et elementum quoddam in aliud, prescripto limite, aget quo aucto, nullam in illud servabit actionem , quia ipsius actionis sphæra non tam late extenditur. Ergo connexio in sphæra actionis particularum tantum possibilis est. Hac ratione ligado facile connexiones ineunt, qnoniam particulæ in sphæra attractionis semper agere possunt, dum actio nulla est cum corporibus imo in pulverem redactis, eo quod distantia inter moleculas jam nimia est. -

In corporum solutione temperatura sepe minuitur; sic in mixtione salis ma- rini et aquæ , temperatura , congruentibus circumstantiis, ita minuitur, ut aqua congelari possit. Videmus corpora soluta reactionem electro-chemicam servare qui particularum mobilitate magis intensa est, quin tamen electrica saturatio efficiatur ; corporis molecule magis distantes sphara activitatis minus agunt ; quo fit, ut caloricum absorbeatur; et ex experimentis constat absorptionem augeri ratione distantie qua molecule corporis inter se separantur.. Calor producitur contra magis proximo molecularum contactu , aucta hoc in casu sphaera activitatis. Berzélius admittit hoc phænomenon | solutionis corporum in liquidis a specifica affinitate inter liquidum et corpus solidum pendere; sed nunc videndum, quo- modo explicari debeat legibus jam prolatis actionis elementorum electricorum.

S 10 - DE ACTIONE AQUÆ IN CORPORA.

Corpora in aqua soluta chemicam cum illa connexionem ineunt; sed quaenam est hujus actionis causa? Aquosis liquidi particulis que neutre sunt, tribui nequit ; hoc enim liquidum , neque alcaliis , neque acidis quibuscum connexiones intimas format, saturari potest. Causa ergo quærenda est in actione elementorum quibus aqua constituitur. Hanc secundum rationem videamus , quomodo res sese habeant :

46 PHILIPPI HORION RESPONSIO

primo actionem aque et acidi examinemus; harum contactu substantiarum , acidum libera superiorique electricitate negativa, hydrogenium positivum aquae elementum ad se allicit , repellit oxygenium , quod elementum natura negativum ad novas connexiones constituendas necessario tendit , et eo facilius connexiones inibit, quod corpora inverse electrica offendet; porro offendit hydrogenium quocum connexionem init à hac unione aqua rursus formatur. Hec ratio videndi experimentis confirmari videtur; constat enim metalla qui per se tantum aquam decomponere nequeunt , hoc facillime prestare adjuvante actione acidi potentis. Hujus facti exemplum reperitur in processu usitato ad gaz hydro- genium obtinendum : utimur aqua, zinco et acido sulfurico; sine hoc ultimo solius zinci actio nulla in aquam esset ; presente autem acido aqua decomponitur , oxygenium a connexione solutum zincum adit cujus electricitate positiva allicitur ; zincum sic oxydatum connexionem init cam acido; hydrogenium , nullum - corpus offendens quocum novam connexionem inire possit , evadit.

Alcalia diverso modo in aquam agunt ; primo oxygenium allicitur, hydrogenium a sua connexione expeditum offendens oxygenium alcalio attractum cum illo connectitur et aqua rursus formatur. Quz videndi ratio etiam experimentis confirmatur ; presentibus enim corporibus v. gr., chloro , iodo magna ad hy- drogenium affinitate præditis ; horum principiorum connexione , composita nova formantur.

Hæc etsi theoria mere hypotheticasit , melior tamen vetere mihi videtur; acido- rum alicaliorumque in. aquam actio, his in casibus, vulgo tribuebatur ipsorum affinitati pro oxydis acidisque formandis ; porro hoc ratiocinium evidenter absur- dum est ; secundus solummodo effectus considerabatur, qui post aquam dissolutam tantum productus apparet ; decompositio primus est effectus , sine qua alter produci non posset,

Acida oxydaque , in aqua soluta eodem modo favent actioni machine Volt.; sua enim libera electricitate in aquae elementa ita agunt, ut horum unum alli- ciatur alterum autem repellatur; quo fit, ut liquidi decompositio eo facilior sit, quo acidum oxydumve fortius est. Soluti sales iisdem proprietatibus fruuntur , quoniam tanquam acida vel oxyda agere possunt.

oS dun

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 47

§ 11.

DE wvrvA ACTIONE SALIUM, AQUA MEDIANTE.

Hic etiam aque decompositione , molecularum salinacidarum decompositio effi- citur ; sed non observantur decompositiones connexionesque, nisi salium actio acida sit vel alcalina , id est electro-negativa vel electro-positiva ; nam hac sine circum- stantia actio nulla esset. Hac etiam ratione omnes sales aqua solvi non possunt ; etsi tamen dicere non possimus neutrum esse salem, qui indissolubilis est ; nam constat vi coherente solutionem impediri. Agendi rationem duarum salinaci- darum solutionum examinemus: supponatur unam tantum agere , v. gr., elec- tricitate negativa , sic tanquam acidum; aquam in elementa sejunget, ad se hydrogenium alliciet ; repellet autem oxygenium quod alcalium alterius salis adibit; hujus salis acidum sua electricitate negativa hydrogenium alcaliumque alterius salis petet quocum salem novum formabit; acidum alterius salis simul cum hydrogenio ibit ad alcalium oxygeniumque secundi salis quo sal novus for- matur, dum oxygenium simul cum hydrogenio aquam constituit. Facile intel- ligitur actionem eo magis intensam fore, quod sales ambo simul agunt.

Quo res magis perspicua sit , exemplum sumamus. Sint due solutiones quarum una nitratis barytici , altera sulfatis sodæ ; supponamus sulfatem, v. gr., tanquam acidum agentem ; hydrogenium alliciet ; quo fit, ut libera reddatur pars quedam electricitatis in liquido solvente sulfatem soda; oxygenium repulsum necessario sponte fertur in principium opposita electricitate præditum nitratis barytici , ergo in barytam. Aquæ elementa , a mutua connexione expedita, agunt modo contrario in elementa salium cujusque solutionis ; oxygenio repellitur acidum quod contra hy drogenio allicitur ; oxygenium ad se attrahit alcalium quocum in hydrogenium alterius solutionis fertur; quo fit, ut hydrogenium cum oxygenio aquam consti- tuant, dum alcalium offendens acidum salem novum format.

Hoc ratiocinium confirmari videtur actione machine Volt. in salinacidas solu- tiones. Observant enim aqua elementorum dissociationem molecularum decom-

48 ^.— PHILIPPI HORION RESPONSIO $

positionem salis ipsius comitari ; sales revera aquae decompositioni favent, quod fit elementorum permutatióne.

Unde videmus duas solutiones salinacidas quæ mutuo ita decomponuntur, ut mutua oxydorumque acidorumque permutatione duos sales novos constituant , effectum hunc producere non posse, nisi suam actionem in aquam ferant ; nam etsi e permistione duarum salinacidarum solutionum nullum appareat signum ` quo mutua indicaretur dissociatio , sicuti evenit, quum novi sales formati ambo sunt solubiles , dicere tamen non possumus, factam non esse mutuam decom- positionem, quoniam sales soluti agunt ut acida vel bases , ea ratione quia ambo vi negativa vel positiva (S. 10 ) in aqua dissoluti sunt.

Inutile mihi videtur rursus proferre ultima, quæ memoravi , phenomena pro- ductis fluxibus quibus molecule transferuntur, tribuenda esse.

Cl. Bertholet (1) phenomenon duplicium decompositionum explicabat in- clinatione ad formandum salem insolubilem , et dicebat vim cohærentem novi salis precipitationem statuere ; sed animadvertendum est effectum hunc secundarium esse ; vim istam cohæsionis agere tantum post decompositionem , quæ propterea vi cohæsionis determinari nequit.

S 12.

DE vi COHÆSIONIS.

Unum adhuc superest examinandum , vis cohæsionis scilicet. Compertum est ,attractione , corporum moleculas , quibusdam in casibus, dispositione quadam peculiari indui. Phænomenon istud explicari nequit nisi admittatur , moleculas faciebus quibusdam potius quam alteris se mutuo attrahere. Porro etsi huc usque phænomena chemica secundum theoriam electro-chemicam explicaverimus , hoc tamen illa intelligi nequit ; nam tot et tante sunt modi, quibus vis cohæsionis apparet, v. gr. , duritas , ductilitas , fragilitas , malleabilitas , textura , fluiditas , etc. ut illos tantum indicare liceat.

(1) Essai de statique chimique, 1° vol , p. 93.

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 49

Sperandum est fore , ut hec et alia , que huc usque tam sublimi theoria compre- hendi et explicari nequeunt , observatione, experimentis , theoria demum facile percipi queant. Nunc sane probatur in corporum connexione et decompositione phænomena electrica oriri que mutua in relatione versantur , unde identitas inter aflinitates chemicas et actiones electricas sequitur. Multum abest tamen, ut theoria electro-chemica posita principiis, quæ ex factis generalibus fluunt, ab omni objectione remota sit ; habenda est , ut tabulati exstructio, cujus ope tolletur ' dificium ; facta congerenda sunt , objectiones diluendæ , nova invenienda quibus naturam interrogare possint.

m 7

5o : PHILIPPI HORION RESPONSIO

90900990909090000900000990900090009000900000000900000009000000000000000

CAPUT | TERTIUM. DE COMBUSTIONE. S 1. DE CALORIS ACTIONE IN PHÆNOMENA CHEMICA.

Etsi actionis calorici in diversis phaenomenis chemicis theoria electro-chemica principium huc usque indicare non possimus , facta tamen aliquot hac explicari possunt. In his actione caloris considerata , videtur propriam corporum elementis electricitatem non semper eamdem esse; etenim corpora quedam reperiuntur quz vim affinitatis maximam sublimiore temperatura possident , v. gr. , carbo etc., alia autem quæ elatis temperature gradibus vim affinitatis perdunt, qua contra submissis fruuntur, v. gr., aurum, etc., quo fit, ut corpora quadam minimis temperature gradibus connexiones inire non possint, dum, sublimiori tempe- ratura vi maxima connexionis una hæreant , quia vis electrica ipsis propria quam maxima est, cum temperatura est magis elata.

Actione caloris, inquit Davy (1), sepe non solum motu faciliori ; sed ple- rumque auctis viribus electricis agere valent molecule. Animadvertit aucta temperatura placentarum duarum quarum una cupri , altera sulfuris electricitatem magis magisque augeri usque ad sulfuris füsionem , ultra quam , substantie statim connexionem ineunt, orientibus calore et lumine. Eodem modo obser-

(1) Annales de chimie, t. 63, p. 244.

"^p

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 51

vamus hydrogenium oxygeniumque una permista connexionem inire ad aquam constituendam, aucta temperatura ; liquidum istud neutrum videtur in alias sub- stantias. Admittere possumus vim electricam fere semper in omnibus phæno- menis combustionis ita intensiorem reddi. In genere quum opposite vires electricæ intense sunt et in perfecto æquilibrio , rapida debet esse connexio, calor lu- menque intensa et novum compositum in neutro statu. Hzc exemplis antea relatis probari videntur, uti etiam connexione alcaliorum acidorumque quee fortia dicuntur. Sed si vis una debilis est , altera autem maxima , effectus debi- liores esse debent et compositum, nedum sit neutrum, partem quamdam vis electricæ majoris servabit; sic agnoverunt ope electroscopi densatoris nitratem baryticum , sulfatem potassæ , calcis muriatem nullam protulisse tensionem elec- tricam ; subcarbonatem soda et boratem debilem negativam tensionem dedisse ,

alumen autem debilem tensionem positivam.

Sed, ait CL Davy (1), si revera effectus electrici et vires chemicæ intima in relatione versantur, qua fit, ut aucta temperatura non eodem modo augeantur effectus electrici ac vires chemicæ, quee tantæ sunt corporibus connexiones inituris ? Hanc difficultatem eludi non posse dijudicabat ; sed hodie phenomenon explanari potest. Si Davy effectus electricos qui viribus chemicis, aucta temperatura, comparari possent non observavit , instrumentis non sat perfectis, quibus ute— batur, causa est tribuenda ; sed hoc imprimis est anteponendum : quum corpora connexiones ineunt, actio electrica multo magis ab electricis fluxibus quam a tensione electrica pendet; porro electricitates quae in connexionibus oriuntur, rursus attractione junguntur per totam corporum presentium molem , quibus fa- cultas est electricitatem bene ducendi; sic connexæ evanescunt, ita ut certa signa habere nequeamus , qua consentirent cum ortu electricitatum, quoniam fere nulla est tensio.

Evenit sepe , ut corpora composita quaedam sola caloris actione in partes cons- tituentes sejungantur. Quoniam secundum theoriam electro-chemicam corpus quod connexione primam formam naturamque perdidit , iisdem potiri rursus valet actione electricitatis ejusdem qua sub connexionem praeditum erat, ve- rosimile est calorem oriri mutua electricitatum saturatione, quia connexione

(1) Philosophie chimique, vol. 1°.

52 PHILIPPI HORION RESPONSIO

facta evanescunt electricitates. Sic. caloricum quod ad zquilibrium tendit, ita quibusdam in casibus mutari potest, ut appareat tamquam opposite electricitates quarum quaque connexionem init cum elemento quocum affinitate majore prædita erat , quod elementum proprietatibus specificis indutum tunc apparet. Sic Berzélius corporis decompositionem actione caloris productam electricitati tribuit; v. gr., quum oxydum hydrargyricum calefactum decomponitur, abit oxygenium cum electricitate negativa, metallum autem cum positiva.

Constat composita quedam sublimi temperatura magno cum fragore decom- poni, v. gr., aurum, argentumque fulminantia (1). Animadvertendum est has- connexiones semper vi electrica debili formari; sed si calefactæ fuerint , maximam vim electricam acquirunt , atmosphere electric connexionem ineunt, maximus producitur calor, fit subito corporis partium dissociatio magno cum impetu.

Hisce exemplis constat caloricum modo corporum connexioni, modo decom- positioni favere , cujus diverse actionis tamen causa nos fugit.

S 2.

Dr PHÆNOMENO COMBUSTIONIS ET DE THEORIIS AD ILLUD EXPLICANDUM PROLATIS.

Combustionis sane phænomeno nititur theoria electro-chemica : connexiones chemicas enim sepissime comitantur electrica phenomena, qua cum calore et lumine oriri videmus. Porro hoc phenomenon presertim est examinandum. Videmus stamina metallica actione potentis machine electrica calefieri , rubes- cere, liquari, corpora actione caloris ignem suscipere, alia decomponi , alia autem connexiones inire. Qua cum ita sint, quanam sit optima hujus phæ- nomeni explicatio imprimis querendum est.

Calor lumenque chemica et electrica quaedam phaenomena comitantur. Quum ista phlogistici et antiphlogistici theoria explicari non possent , mota est suspicio calorem lumenque principii electrici effectus vel modos posse haberi. Sed ante- quam hanc secundum videndi rationem phenomenon combustionis examinemus , quarendz sunt propositæ primum theoria.

(1) Annales de chimie, t. 86, p. 359.

POP uy e

AD QUÆSTIONEM PHYSICAM. 53

gnis primo habitus est materies sui generis quc corpora delebat et iHa præter cinerem in propriam substantiam convertebat. Postea posueruut principium quoddam nomine dictum spiritus nitro-aereus aere contineri, quod principium salnitri consentaneum materiei ex aere in corpus irrumpens hujusce combus-

tionem producebat. Prætermittam falsitatis demonstrationem.

Cl. Stahl omnibus nature corporibus principium quoddam inesse admisit ; hoc principium ab ipso phlogisticum nominatum a corporibus evadens flexuose volitabat , quo effectu calor lumenque producebantur.

Celeb. Lavoisier (1) phlogistici theoriam Stahl subvertendo ostendit principium quoddam, quod oxygenium esse agnovit , absorberi nedum materies quædam a corpore comburenti relinqueretur. Post combustionem observavit pondus corporis auctum esse et augmentüm æquale quantitati oxygenii ablati; Stahl tamen theoria corpus combustum , principio quodam perdito, minoris ponderis esse debebat ; contrarium obtinuit.

Ad illud tempus probatum est combustionem nihil aliud esse, quam connexionem aeris oxygenii cum materie corporis combustibili. Lavoisier admisit caloricum latens in oxygenio fluido contentum libertatem sumere, oxygenio cum corpore con- nexionem ineunte; calorem oriri e densatione oxygenii fluidi quod quasi sua connexione cum materia combustibili corporis solidum statum induerat ; hoc gas oxygenium lumen continere quod, quibusdam in circumstantii , evadebat ; sed ultimum hoc factum nullo experimento probavit ; preterea si hæc materies lu- cida corporibus continetur, in illis infinita esse nequit; filum tamen platineum ope apparatus Volt. per tempus absolutum , imo in vacuo ardere potest.

- Dixit etiam Lavoisier solius oxygenii connexione. combustionem orirt posse.

Quee explicatio facta huc usque observata continere videbatur ; postea tamen multa ei objecerunt : combustiones sine oxygenio fieri demonstratum est: viderunt combustionem apparere , sulfure cum metállis connexionem ineunte , eodem modo ac oxygenio cum iisdem corporibus. Experimentis probatum est duorum metallorum connexionem haud semel ignem comitari ; si phosphorum , arsenicum , antimo— nium in vas chlori gasis repletum immergas , media imo temperatura, calor, lumenque apparent. Denique constat fere in omnibus chemicis connexionibus

(1) Annales de chimie, t. 69, p. 109-111.

54 PHILIPPI HORION . RESPONSIO

caloricum produci. Videmus etiam aucta temperatura majores esse corporum vires electricas affinitatesque chemicas ; constat prætera calorem in connexio- nibus chemicis debiliter gradatimque , necnon sepe cum vehementissimo igne apparere posse. Quæ cum ita sint, concludendum est , corporibus connexionem ineuntibus, electricitates oppositas quibus prædita sunt, etiam connecti et elec- tricam emissionem producere, quo in casu electricitates sicut per emissionem ma- chinæ Volt. vel tormenti electrici (batterie électrique) igne apparente , nullum pro- pri: nature signum relinquunt, potiusque tanquam lumen et caloricum apparent.

Preterea animadvertit Berzélius (1) combustionem fieri non posse a densa- tione gasis vel corporis combustibilis. Hoc exemplis probat; in connexione oxygenii cum carbone, unde acidum corbonicum nascitur. Nulla, inquit, con- densatio observatur; etenim volumen gasis acidi carbonici quod formatur , idem est ac volumen oxygenii ante combustionem ; vehemens tamen combustio ma- nifeste apparet. Praeterea carbo è solido statum elasticum inducit, quo fit, ut calor potius absorbendus esset ; unde sequeretur temperature diminutio; compertum est enim corpora quæ primo solida, in gasa convertuntur, hac in status mu- tatione quamdam colorici quantitatem absorbere.

Fautores antiquæ theoriæ objecerunt calorem specificum gasis acidi carbonici minorem esse calore duorum elementorum ante connexionem; quo fit, aiebant, ut ultimorum calor excedens sat sit ad temperaturam in tanto gradu tollendam ; sed experimentis Clar. Delaroche et Berard (2) compertum est corpus for- matum calorem specificum possidere fere æqualem calori elementorum , nec differentia observata ita temperaturam augeri posse. Sic monstraverunt calorem specificum gasis oxygenii = 0,9765; acidi carbonici = 1,2583 ; unde sequitur , sicut animadvertit Berzélius, (3) acidum carbonicum majus caloricum specificum possidens quam oxygenium , necessario calorem absorbuisse , ut propriam servaret temperaturam ; oporteret igitur ut differentia inter calorem specificum carbonis et calorem specificum acidi carbonici sat magna esset ad temperaturam in tanto gradu augendam ; porro, inquit Berzélius, supponatür a connexione duarum molium nullam mutationem oriri in ipsius calorico specifico; caloricum speci-

(1) Annales de chimie, tome 79; p. 25o.

(2) Annales de chimie, tome 85; p. 72 et 113 (3) Essai sur la théorie des proportions chimiques. p. 6o,

T m MICA.

AD QUJESTIONEM PHYSICAM. 55

ficum connexionis esset — 0,232; sed experimentis reperitur totum = 0,221 porro 0,232 -] 0,9765 = 1,208, calor specificus acidi carbonici sicut jam vidimus. 0,221 + 0,9765 = 1,1975, calor specificus acidi secundum experi- mentum; quz quantitas revera minor est calculi quantitate, sed non satis , ut adeo tollatur temperatura.

Neque tamen tantam temperature auctionem tribuere possumus majori quan- titati caloris latentis in gase oxygenio quam in acido carbonico ; sed si hoc etiam verum haberetur, e connexione nulla oxygenii oritur densatio ; sic ipsius latens calor libertatem assequi nequit; preterea carbo gasis statum induit, unde calorici nova quantitas absorbetur.

Constat aquam formari e connexione duarum mensurarum hydrogenii unius autem oxygenii. Hanc si connexionem pondere principiorum indicare volumus , 100 partes aqua 11,75 hydrogenii cujus calor specificus — 38,69 et 88,25 oxygenii cujus calor specificus — 20,83, continent.

38, 69 + 20, 83 = 59, 52, calor specificus hydrogenii oxygeniique mis- torum ad 100 partes aquæ formandas. Facta connexione obtinetur aqua fluida vehementi igne dilatata et cujus volumen multo majus est volumine permis- tionis duorum elementorum fluidorum. Sed calor specificus hujus aque frige- facte et liquidae = 100 id est, 40,48 major calore elementorum fluidorum. Unde igitur magna hac caloris quantitas que in connexione hydrogenii et oxygenii oritur? Dicent forsan aliqui mutationem quamdam in colore specifico ortam esse; sed si res ita sese haberent, ex eo quod aque calor specificus calore specifico elementorum major est, frigus producendum esset. Neque dicant calorem, quo fluida statum elasticam servant, quum liber evadit, ita temperaturam auxisse; nam statim ac aqua formatur, illius vapores dilatati volumen occupant multo majus illo elementorum ante connexionem; et aquæ densatio unice corporum ambientium actioni refrigeranti tribuenda est. `

His igitur experimentis constat combustionem non semper a connexione oxygenii cum corporibus provenire, productumque calorem mutationi densi- tatis et specifici corporum calorici haud tribuendum esse.

56 PHILIPPI HORION RESPONSIO

$.3.

DE LUMINE IN PHÆNOMENIS ELECTRO-CHEMICIS.

= Quum aliquoties evenit, ut calor lumenque, apparentibus electricitatibus , oriantur, crediderunt plurimi inter quos Oersted , Davy, Berzélius ignitionem nihil aliud esse quam superiorem temperature gradum eo quo calor sine lumine apparet; modo enim connexiones chemicæ cum calore et lumine, modo cum calore solummodo producuntur; sic v. gr. si magnesia in acidum sulfuricum concentratum agit, calor et lumen simul e connexione apparent; quod si acidum aqua infirmaris, calor tantum sine lumine producitur. Hoc in ultimo casu caloricum quod primum ignitionem effecerat, nunc aquæ additæ tempera- turam auxit; porro si lumen corpus peculiare quoddam esset a calorico dis- tinctum, sicut in principio crediderunt, in utroque casu apparuisset. Superest igitur, ut explicemus unde modo calor cum lumine, modo calor tantum in phænomenis chemicis et. electricis oriantur.

CL Davy (cap. 3; S. 1.) ostendit vim corporum electricam eorumque affinitatem ae, aucta temperatura, simul augeri; animadvertit etiam horum in connexione ignem aliquoties fulgere, quo facto , nullum electricitatis signum superesse. Qua cum ita sint, nonne verosimile est electricitates op- positas corporum quæ jam in eo sunt, ut connexiones ineant, una connecti, unde ignis oritur? Quæ videndi ratio confirmatur ortu scintille electrica. Nec dicant ignem electricum ab igne qui in connexionibus chemicis oritur, differre ; singulis enim aeque temperatura augetur. Nonne videmus inflammabilia corpora, v. gr., æther, accendi, metalla calefieri, liquari scintilla potentis tormenti electrici.

.. Biot ortum scintillæ electricz sic explicabat: aer, inquit, fortiter compressus rapido violentoque transitu electricitatis magnam caloris quantitatem relinquit, unde lumen apparet; qua opinio ipsi confirmari videbatur, eo quod evenit

NNLLA

AD QUJESTIONEM PHYSICAM. 57

adhibita antlia compressoria (briquet de Volta), Si hujus instrumenti embolo aer antlia contentus rapide fortiterque comprimitur, ortus calor tantus est, ut igniarium accendi possit.

Hec videndi ratio phenomenon explicare nequit, si consideratur, imo in inani scintillam apparere, quo non persuasus Biot cause antea memorate vult illam tribuere. « Qu'est-ce qu'un tel wide, inquit , sinon un espace où il y a » des vapeurs d'eau qui peuvent dégager de la chaleur , quand elles sont suffi- » samment comprimées P »

Sed alia huic opinioni objiciemus: Davy aquam machina Volt. fervefecit ; hic corpus nullum adest, quo compresso, ortu caloris ita temperatura augeri potuisset. Non fortasse dicent aquae compressione hunc effectum produci; nam compertum est potentissimis tantum compressionibus aquam paulisper tantum- modo condensari. Relinquenda est igitur hec explicatio.

Nunc experimentum referam, quo manifeste confirmatur opinio Davy, Oersted Berzélius, Grothuss. Si fragmento carbonis communicationem insti- tuamus inter oppositas extremitates potentis machine Volt.; subito contactu lumen splendidissimum , quod oculos perstringit, apparet. Quod experimentum etiam in inani spatio prospere procedere animadvertit Davy; carbo immu- tabilis manet. Electricitas ergo eosdem producit effectus ac si oxygenium connexionem cum corpore quodam iniret. Lumen pendet igitur ab actione immediata apparatus Volt. neque a combustione carbonis ; unde concludendum est combustionem sive consideretur in phænomenis chemicis sive electricis , pendere a connexione duarum electricitatum oppositarum. Igitur chemiæ pe- ritis combustio nihil aliud erit, quam connexio electro-chemica, magnam vim babens qua calor lumenque apparent, sive oxygenium presens sit, nec ne.

Quoniam oxygenium est corpus potissime electro-negativum , ex illius con- nexione cum corpore maxime electro-positivo maxima combustio orietur ; quod animadvertitur in ipsius connexione cum potassio, hydrogenio etc. Neque ex eo quod exceptiones offenduntur, concludendum est res ita se non habere; etenim si in connexione oxygenii cum cupro oxygenium concretum reddi posset, ignis vi majore appareret quam cum oxygenium cum sulfure connexio- nem init; unde conclusio phenomenon combustionis a statu elastico oxygenii non pendere.

IV. 8

58 PHILIPPI HORION RESPONSIO AD QUÆSTIONEM PHYSICAM.

Quotiescumque causis quibusdam calor lumenque apparebunt , effectum tri~ buemus evolutioni et connexioni duarum electricitatum. Caloricum hac causa productum eo magis intensum erit, quo majores electricitatibus impedimenta moras afferent ; sic cum electricitas imperfectos conductores transit , lumen sepe apparet, quod plerumque non animadvertunt, si bonis utuntur conductoribus. . Secundum Cl. Ampère theoriam calor lumenque in phaenomeno combustionis , ex connexione atmosphærarum electricarum quibus circumdantur molecule, oriuntur. Quod phenomenon eo magis intensum est, quo molecule majorem possident electricitatem propriam ; quoniam hoc in casu atmosphere plus minusve extensæ vel densate sunt, et gradus temperature in relatione versatur cum quantitate majori vel minori electricitatum connexionem ineuntium ; quo fit, ut modo connexiones efficiantur ortis calore et lumine, modo orto calore sine lumine.

TANTUM.

j$zaak Busch Keiser, ED roningans,

PHILOSOPHLE THEORET. ET LITT. HUM. CANDIDATI

RESPONSIO

AD QUJESTIONEM

A FACULTATE PHILOSOPHIE THEORETICÆ ET LITERARUM HUMANIORUM IN ACADEMIA LEODIENSI PROPOSITAM;

HUJUS ARGUMENTI:

Instituatur comparatio placitorum Platonis et Aristotelis de ratione et principiis artis poetice.

QUÆ PRÆMIO ORNATA EST.

PR /EFATIO.

Íx perscrutanda remotissima antiquitate, nihil profecto est tum utilius, tum suavius, quam expositio placitorum, quæ princeps quisque philosophus orbis antiqui fovet. Quod ne levi quidem probatione indigere censeo. Ea enim est singularis ætatis nostræ felicitas, ut unicuique innotuerint principes, quibus singuli philosophi sese addixerunt, familiæ, adeo ut haud raro recentiores ab antiquis mutuati fuerint, et sua fecerint, quæ hi copiose disputaverant. — Inter illos vero sapientes , qui longo ab hinc temporis intervallo floruerunt, primum facile locum occupant Plato et Aristoteles (1).

Plato, « quo, teste Cicerone, nemo fuit in scribendo praestantior , intelli- gendi non solum, sed etiam dicendi gravissimus auctor et magister » (2). Aristotele vero quis vel nervosior , (3) vel doctior, quis acutior, quis in rebus vel inveniendis, vel judicandis acrior? (4) Horum igitur philosophorum pla- Cita tum, propter rerum gravitatem, dignissima sunt quz exponantur , tum , propter utriusque divinam dicendi copiam et ubertatem , jucundissima.

Quæ cum ita sint, haud immerito ab illustrissima facultate philosophiæ theoretice et literarum humaniorum in academia Leodiensi, ad certamen literarium propositam fuisse censeo questionem: « Instituatur comparatio pla-

(1) Cicero de republ. II. cap. TI. (2) Idem. Orator cap. 3.

(3) Idem. Brutus. — 31.

(4) Idem. Orator, — 51.

4 PRÆFATIO.

» citorum Platonis et Aristotelis de ratione et principiis artis poeticæ » , quippe qua multis-diversisque dotibus sese commendans , mirum in modum Platonis et Aristotelis studium in juvenum animis excitabit. Etenim simulac hæcce questio mihi innotuit, decrevi virium mearum periculum facere, com- mentatione de hoc argumento conscribenda; quippe tali ferebar divini Platonis amore, ut nemo magis. Accedebat alterum animi momentum , nimirum spes fore ut mea qualiacunque conamina Clarissimis judicibus non prorsus displi- cerent; namque illud quidem verissimum est, quod dixit Cicero. « Honos alit » artes, omnesque incenduntur ad studia gloria, jacentque ea semper quæ » apud quemque contemnuntur. »

Non equidem diffiteor difficultates, quibus argumentum est impeditum ab elaboranda quæstione me sepissime abhorruisse; sed quzstionis elegantia et gravitas, nec' non cogitatio magne utilitatis quam inde percipere possem , identidem animum labantem erexit, sublevavit ac sustinuit. — Propter diversam qua venit vox ratio significationem , diu dubius hasi in sensu, quo in pro- posita quastione, sit accipienda. Videtur autem (nmi fallor) ratio, hic loci, esse idem ac-si quaereretur de poeseos essentia, aut de eo, quod proprie poeseos fons, sit habendum. Quamquam quæstio nihil nisi comparationem requirit, sepe tamen brevem huic adjuuxi explicationem, hic illic etiam di- judicationem.

Quod ad scripta de Platone et Aristotele attinet, quz plurima sunt: hec parcius consulere jussit metus, ne eorum lectio prejudicati quid mihi adferret ; quare, nullo fere adhibito scriptore ad argumentum tractandum accessi. Ex optimis autem , quæ mihi videbantur, auctoribus exempla collegi quz sententiis meis pondus auctoritatemque (juvenile enim opus hac indigere mihi est persuasum ) addere possint.

Tandem absolvi quod mihi proposueram opus, cujus fructus vestro jam judicio VV. Cl. trado. Credo equidem et peritiores, et magis exercitatos mecum in arenam esse descensuros, sed cum laudis, diligentieque premium sperare non possim, optare certe licet, eoque magis, quod confido, vestram be- nevolentiam mes juvenili imperitis humaniter veniam esse daturam.

000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

CAPUT PRIMUM,

GENERALIA QUÆDAM DE PLATONE ET ARISTOTELE, EORUMQUE SCRIPTIS i EXHIBENS.

Å‘

SECTIO L

De Praroxr. OH, APNR

S. 1. Nonnulla que e Platonis vita hic in censum veniunt.

Inter ea , que Platonis juventutem ornaverunt , ardor ejus ad poesin tractandam principem occupat locum. Etsi enim , cum in aliis disciplinis tum in pingendi arte et musica versatus erat, poesin tamen juvenili ætate pre ceteris colebat. Celeberrimorum praeceptorum institutione usus, virium periculum fecit in car- mine heroico: sed animadvertens, conamina sua non bene cessisse, nimiumque ab Homericis poematibus distare, igne ea delevit; summum ejus gloriæ studium in secundis stare noluit: simul vero sensit , se Homero antecellere non posse. Specimina lyricæ poeseos non felicius evenerunt, ipsi saltem displicuerunt. Tan- dem se applicuit ad dramaticam poeseos partem et tetralogiam composuit , cum aliis poetis de præmio certaturus. Paulo tamen ante Bacchanalia, quando hæc tetralogia primum in scenam produceretur, Socrati innotuit , qui, majores in illo facultates apprehendens, ejus glorie cupiditatem melius direxit. Ab eo

6 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

inde tempore , nulla amplius composuit poémata , et qui aderant carmina com-

bussit, dicens: "Heigt mpouoN dde, IlA&TA» v Ti cso garie

Supersunt decem epigrammata apud Diogenem Laertium , quæ probant, eum ingenio poético non omnino destitutum fuisse. Quod si a poëtæ nomine destiterit , lectionem tamen poetarum, imprimis Homeri, Aristophanis , et Sophronis maxime curabat , et ex iis, pro parte , ceconomiam dramaticam dialogorum didicit. ,

Post Socratis mortem , a cujus latere per octo annos vix discesserat , Megaram se contulit, ubi ab Æuclide dialecticam edoctus est. Deinde , ad Pythagoreorum placita accuratius cognoscenda , in Ztaliam est profectus , ibique Zrchyta Tarentino , Timæo Locro aliisque ejus familiæ philosophis usus est familiariter ; atque ab his multa in suam philosophiam transtulit. Ægyptum quoque adiit et a Sechnuphide Hieropolitano Ægypüorum sapientia imbutus est. Ter venit in Siciliam ; bisa Dionysio tyranno arcessitus, cum Dion ejus audiendi cupi- ditate flagraret: sed quod liberius de tyrannis et tyrannide sententiam di- ceret, in Dionysii incurrit odium, qui eum crudeliter violatum venumdari jussit. Tertio tamen, Dionis precibus adductus , eodem rediit. Tamdem Athenis sedem fixit, ibique in Academia philosophiam docere instituit. Tanta autem hujus schole celebritas fuit, ut ex omnibus regionibus ad eum confluerent discipuli, inter quos oratores fuere Zsocrates et Demosthenes (1).

S 2. De scriptis. Platonis.

Propositum questionis vetare videtur omnium P/atonis operum , quod ad authentiam et argumentum pertinet, recensionem ; qua igitur relicta nonnulla monere liceat de perversa interpretandi ratione, qua plerique antiqui scrip- tores, commentatores et interpretes usi sunt. Quam omnes fere recentiores , imitati, falsam sine dubio opinionem severunt, Platonem poesin odio habuisse, acerrimumque fuisse poétarum inimicum. Si ullus enim , tum certe Plato pro

(1) Scriptores, qui de his omnibus testantur, præcipui sunt Diog. Zowi III, 4, 5: Olym- piod. pag. 384, 385: Ælianus IL, 3, 3o cet. Apulejus , pag. 366 seqq.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 7

vario argumento, vario usus est stylo et argumentandi genere. Minime hoc respexerunt isti, verum omnia ejus scripta ex eodem dijudicaverunt prin- cipio, unde verba forsitan, non vero sensum ceperunt. (1) Ingenium autem ejus poeticum et frequentissima lectio poétarum, ubique elucet (2), et injuste omnino is de Platone judicabit, qui ex peculiaribus ejus effatis , alicujus libri sensum et propositum effici posse crediderit ; sed, in PY sententiarum dijudicatione , quam accuratissime spectandum est, quid sibi voluerit Plato , et quare sic, non vero aliter enuntiaverit.

Ne in: plura posuisse videar, quam probari possint, paucis attingam verbis illos libros, quibus maxime usus sum : pauca dico, plura enim invenies in singulorum locum expositione capite II et III.

Qui Phædri librum eadem ratione explicare vult, qua Protagoram dijudi- caverit, is necessario sententiam de poetis (245 A) hisce adversam et ini- micam pronuntiabit. Primo enim obtutu sententiam videtur referre, insaniam (sia). sublimiorem et præstantiorem esse bono ingenio et studio: qui vero accuratius rem aggressus fuerit , vim vocis marie ceperit , et integrum Phædrum poetico ac dithyrambico modo esse compositum intellexerit, is facile videbit, huncce locum nihil in poetarum detrimentum , sed magnam potius eorum laudem continere; uti suo loco probare conabor. *

De Gorgia eadem fere sunt dicenda. Hic enim liber a Platone est compo- situs, ut indignationem contra sophistarum artes et adulationes omnibus notam faceret; in nonnullis locis valde est animatus et non semel moderationis fines egressus , unde injustus fere interdum videri potest. Nisi hæc sedulo exquirantur , nullum equum de accusatione poetarum judicium ferri potest.

(1) Conf. Schleirmacherus in præfat. inter alia: Denn anch das ist beim Plato zumal, für ein günzliches Misverstehen zu rechnen, wenn etwas nur halb verstanden wird, weil wo die Verbindung der Theile untereinander, und ihr Verhültniss zum Ganzen verfehlt wird, auch jede richtige Einsicht in das einzelne, und jedes gründliche Verstehen unmôglich wird.

(2) « Itaque video, visum esse nonnullis, Platonis et Democriti locutionem , etsi absit a » versu, tamen, quod incitatius feratur, et clarissimis verborum luminibus utatur, potius » poema putandum , quam comicorum poetarum ; apud quos, nisi quod versiculi sunt , nihil » est aliud quotidiani dissimile sermonis: » Cicero, Orator cap. 20. Conf. Dion. Halicarn. lib. wepi eovlértos évouérar et. Hermogenes , de form. orat. lib. II.

8 i I. BUSCH KEISER RESPONSIO

Diutius dubius hæsi, quid de pologia statuendum esset. Ab una parte erat addubitata libri authentia, ab altera ipsius loci difficultas. Gravis enim accusatio poetis illata videtur; minus vero gravis apparebit, si reputemus, non solum sic locutum esse Socratem de poetis, verum de omnibus opificibus et arti- ficibus , ita ut dilucide appareat consilium judices ludendi.

De Jone, de libris de republica et de legibus, jam non attinet monere, quia dicta satis probare mihi videntur Platonis libros secundum unum princi- pium tanquam fundamentum positum dijudicari non posse.

S 3,

De nonnullis accusationibus , a veteribus scriptoribus in Platonem conjectis.

Multi fuere antiqui scriptores, qui Platonem ex æmulatione , invidia aliisque causis, adversus poetas scripsisse et locutum esse declararent, quos recentiores sedulo imitati sunt.

Sic Dionysius Halicarnassensis , Athenœus , auctor allegoriarum Homeri- carum , quæ sub Zeraclidis Pontici nomine feruntur, et alii criminantur eum, per invidiam Homerum ceterosque celeberrimos poetas republica exclusisse (1).

Platonem poetas minime e republica arcuisse, sed illos modo, qui reipu- blicæ nocere possent, postea demonstrabitur. Quod vero ad invidiam; fuerit sane quedam hac in re ejus £rrervria, non tamen illiberalis erat; sed potius sollicitudo illa laudabilis ne mores corrumperentur, aut philosophie obessent auctoritate sua poetae. Nam, quamvis singularis esset, quam poetis præberet , voluptas, longe illustrius tamen ac venerabilius esse virtutis ac sapientiæ decus statuebat (2). Preterea non tam ea opinor, qua suam ipsius gloriam in poetarum clarissimorum gloria obscuranda quæreret, quam nobilis æmulatio quedam , qua philosophie ipsi prz poesi, unice hactenus culte , honorem suam vindicaret. Jam reprehendi illud minime potest. Si studio imitandi scriptis

(x) Conf. Dionys. Halicarn. Ep. de Platone , p. 756. Vl ed. Reisk. Athen. Deipn. XI, p. 505 B, 506 A; Ællegor. Hom. p. 10. (2) Elegantissime hac de re locutus est Pol. X, 607. C-F 605 A B.

axem o

LDUUCKACUTP€ Cn 9 ies

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 9

suis undique eam suavitatem easque veneres addere studuit, quz jucunditati atque illecebris , quibus poetæ auditorum animos tamdiu tenuerant, pares es- sent, immo illis, quoad fieri posset, superiores; et si, vel hanc ob causam, ut mihi quidem videtur, tantopere elaboravit in oratione sua pectenda et pul- chris similitudinibus, imaginibus , metaphoris , allegoriis aliisque ejusdem generis ornamentis distinguenda (1), videant illius accusatores ne non satis reputaverint singularem illam, qua Plato utebatur, conditionem , quamque recte habuerit statis suæ rationem. Uti jam antea monui, floridum illud dicendi genus orie- batur inprimis e peculiari Platonis ingenio , a Xenophontei sermonis simpli- citate nonnihil alieno, et nativo maxime, quo abripi se nonnunquam passus est, phantasiæ ardore. Iniqua censura denique haud plane negligi debet, in librorum philosophicorum argumentis, quc partim nova et abstrusa erant, tractandis, consentaneum fuisse eo orationis temperamento uti, quo lectores invitarentur atque allicerentur , et, quo caveri posset , ne solidiorem doctrinam guaéxær fastidirent , tum præ sophistis audiendis, qui suam doctrinam verbis melle dulcioribus involverent, exquisitisque orationis lenociniis et luminibus exornarent, tum præ poetis auscultandis , qui omnibus dictionis, metri, rhythmi illecebris auditores suavissime demulcere, omnique phantasiæ ardore incendere solerent; quod quidem hanc Platonis cum poetis et cum Homero inprimis æmulationem attinet. Jam Longinus non male dixisse videtur : x«i óvd’ & éyxerapitur Mà uci TyDuxdora viva vols ris QuaocoQlus düUyjart xal sis monrixds baas mohau cUYte dva x«l Qpértg , sì je) mepi mporsiar sy Aia mari Sup mpos Ounpor, de drrayanvris stos mpos 502 TiDwojukrpstroy frag pir Qiħovsixorepov, xdi oiovit die dopariGóusvos , eux. drapiras D opus , din- pirviótro — — — dyads (yap xara rèr 'Heidw) tps 521 Bporoici (2).

Denique, uti $. L monuimus , Plato, quum ad philosophiam, Socrate duce, se conferret , poetices, cui adolescens litasset , sacra deseruit, sive quia ad poesin ommino non satis aptum se censeret, magnosque illos: poetarum heroes se æquaturum desperaret, sive quia doctrine nobilioris studio animum plane occupatum sentiret. In amantibus autem non raro usu venit, ut in cujus

(1) Qui Platonis dicendi genus passim magnificum , concitatum, figuratum , multis orationis luminibus distinctum , paullo acerbius reprehenderunt , unum de his nominasse sufficit Dionys. Halicarnass. in Epist. ad Pompeum.

(2) Longinus wsp “Y4. sect. XIII, p. 57 ed. Toup.

v. 2

IO I. BUSCH KEISER RESPONSIO

puelle amorem se insinuare frustra laboraverint, de ea male post loquantur: aut in apostatis, ut cujus rei olim unico studio tenerentur , ejusdem repudiatæ nimio odio ferantur, quid? Si tale quid nostro evenerit, ut quam adolescens unice coluerat poesin, maturiori etate immerito contemserit? Huic animi nimis ab arte poetica alieni cause Platoni proprie , alia quedam generalior acces- sisse videtur. up) Hia

Etenim , quibus est, preter insignem phantasie vim et acrem pulchri sensum, mentis acumen ac sagacitas, hujusmodi viris elegantioribus, etsi non semper , plerumque tamen accidit ætate provectis, ut poeseos amor , ardentissimus ante , aliquantum defervescat et voluptatis e carminibus legendis hauriri solitæ sensus, olim acerrimus , paulatim hebescat: quum, quo magis veras et distinctas no- tiones consequantur, eo minus plerumque poetarum imaginibus, fictionibus, delectentur.

Utcumque vero hec se habeant omnia, cave tamen credas, poesin Platoni rem nullius pretii visam esse. .

Recte adhibite utilitatem haud ab eo negari, patet vel ex lyricorum car- minum ad Deum, virtutem virosque illustres laudandos commendatione. Sum- mam autem poeseos suavitatem tum eo, quem in scriptis suis fecit poetarum usu tacite agnovit, tum disertis verbis ostendit, quam parum ipse sit poeseos inimicus, quam vehementer maximam carminum Homericorum (1) presertim jucunditatem persentiat, quamque lubenter auditurus sit idoneam ejus apolo- giam: lucrum enim fore, si non suavis modo appareat poesis puuwrix), sed etiam reipublice utilis , statuit: quam ægre denique ab ejus, deliciarum suarum amore, si eum amorem reipublice utilem esse probari neutiquam possit, di- vellatur, pulcre testatus est eo ipso loco, ubi poesin j^» e civitate sua proscripsit (2).

(1) Polit. X. Go7 C. —'Qs fugue ye nur œvrols xyhoumivors Um auris. AMA yap To doxóuy dnlis vx orion mpodidovar. À ydp, d QUAt, où x4AW Um duris xai cU , xdi parisa, oray È ‘Opypov Ttopis eUTÀI) X. T. À.

(2) Polit. X. 607 G— 608 B, quem locum præclarum adscriberem, nisi longiusculus esset. Desinit autem in hzc gravissima verba: Méyae w4p, £Quv, à ed», d QiAs T'Aauxay , piyas , oux dros doxfi, vá xpyeró» y nancy yerer di. des oUTE TIMY Émæpdérre, ere xpupaTI», OUTE Gpr

deu, cude ye omit, «gios dusAñre dinaioruins Te xat the angs dperie. »

"——— —S we

AD QUJEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. II

Duplex autem in Platonis scriptis poetarum usus , isque elegantissimus : alter, quem directum dicere possis, ubi poetarum loca orationi immiscentur, quo amcenior, dulcior, venustior fiat, ut v. c. primo politiæ in Cephali sermone pulcher ille locus Pindaricus; alter, quem indirectum dicas , ubi satis ad illustria peotarum loca allusionibus alt sagacitas Aa animus delectatur.

Preterea notissimum , Platonem studiose poetas lectitavisse, eorumque spiritu afflatum non raro Disc quadam, quamvis ingeniosissima et liberrima, expressisse Homerum imprimis; quod recte jam vidit Longinus (1).

Tandem quomodo poeseos utilitas, venustas, suavitas fugere potuisset eum virum, cujus ingenium quum fabricaretur natura, multum ac diu dubitasse videatur, utrum poetam an philosophum fingeret; et quum dubitationis finem non reperiret, experiri maluisse, quid existeret, si que conjungi vix posse viderentur , copularet , quam ab incepto suo proposito prorsus desistere (2).

Sic jam pro tempore accusationes, Platoni illatas, satis refellisse credo melioremque in lucem illum collocavisse ; postea vero plura de his sum dicturus.

SECTIO II.

DE ARISTOTELE.

$ 4 Quedam ex ejus vita.

Aristoteles natus est Stagiris , Thracie urbe Macedoniæ vicina: artes, quibus erudiuntur ingenui , juvenis didicit , quod vel ex ejus scriptis, que partim

(1) mep “ry XIII, p. 56 Toup. Méves “Hpodores 'Opempixoravos (*yéstros Evnclyopes Urt mportgor, (ri "ApxiAexes , mera» de roras paise à IlAërar, dro ToU OpenpixoU ixtivou véuares tig duror peplas oras maparpords éroyrriseduires x. T. A. Imitationes Homericz vestigia apud Platonem demonstrare studuit Geddesius. ( Essay on the composition and the manner of writing of the ancients , particularly Plato, sed, X-XIV), qui, quæ attulit exempla, etsi minime omnia Homeri imitationem arguant, saltem assidue lectitatum a Platone Homerum significant. Conf. Morgenstern de Platonis republica.

(2) Sunt fere G. E. ScAultzii verba, in Dissert, de summo sec. Platonem philosophie fine p. 4.

2.

12 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

ad rem poeticam , partim ad poetas ipsos pertinent, intelligi licet , uti etiam ex quastionibus Homericis et variis ejusdem de arte rhetorica libris.

Decimo septimo etatis anno Athenas venit, ubi per tres annos Socratis fuit discipulus. Deinde Platonis disciplinæ se tradidit, quem per viginti annos audivit, ab eoque ob ingenii acumen tanti est habitus, ut mentem scholæ illum appellaret. Platone mortuo , quum Speusippus Academiam obtineret , Athenis relictis , Atarnas , Mysiæ urbem , se contulit ad Zermiam , tyrannum, veterem amicum , quo postea, regis Ærtaxerxis jussu, capite truncato, My- tylenas profugit. Inde a Philippo , Macedoniæ rege, evocatus ad Alexandri filii ingenium moresque formandos , tam praeclare hoc munere functus est, ut summis ab utroque honoribus afficeretur. Alexandrum vero , expeditionem in Asiam suscipientem sequi noluit, unde regis gratia videtur cecidisse. Itaque Athenas rursus commigravit; cumque Xenocrates in academia doceret, ipse in Lyceo , Gymnasio suburbano , scholam aperuit , ingenti discipulorum corona frequentatam , quibus rhetoricam , dialecticam , physica et methaphysica tra- didit. Quum vero hoc successu , novisque placitis magnam sibi invidiam pararet sensissetque inimicos suos id agere, ut impietatis eum accusarent , Socratis sortem timens , fuga saluti consuluit et clam Chalcidem in Euboea concessit , ubi sequenti anno, ætatis LXIII, diem obiit supremum.

Uti Plato, sic etiam Aristoteles egregia poetice facultatis dedit documenta. Ex ejus carminibus supersunt apud Diogenem Laertium epigramma in Æermiæ statuam, ad Democritum carmina, elegia; quod vero eminet Scolion in Hermiam , Atarnensium principem , carmen a pluribus Pindaro dignum judicatum (1).

§ 5.

De Scriptis Aristotelicis.

Varia eorum füere fata: ipse enim scripta sua non publici juris fecit , sed testamento legavit Theophrasto , discipulo suo; is vero JVeleo Scepsio , JVeleus

(1) Conf. de Æristot. vita Diog. Laert., Ammonius et Dionys. Halicarnass.

PT

AD QUÆST, PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 13

partem librorum vendidit Ptolemaeo Philadelpho , bibliothecam Alexandrinam paranti, qua igne consumta, perierunt.

Reliqui ab heredibus JVelei in subterranea specu absconditi, vermibus et squalore misere sunt corrupti, atque post CXXX annos inde extracti , venditi sunt Zpelliconi Teio, qui illos describi curavit, lacunasque ex ingenio supplevit. Apelliconis bibliotheca post ejus mortem , Sulle jussu, Romam delata, 7y— rannio, Grammaticus, Aristotelis opera edidit, sed librariorum vel incuria vel stupore vehementer depravata.

Hec de Aristotelis scriptis in universum. Pauca jam addam de ejus Poetica. Liber hic ad illos est referendus; qui dicebantur égureprnel xdi iyxuzaio xai rome, qui scilicet de rebus agunt communibus et facilioribus , nec adeo exquisita , exactave methodo conscripti sunt, ita ut hominum coetibus ac multitudini sint accommodati , resque popularibus argumentis , ut exemplis , similitudinibus et figuris exponant.

Nullus e greca antiquitate liber doctissimis, acutissimis et elegantissimis viris adeo ansam dedit accuratæ disquisitionis , quam poetica Aristotelis. Copia editionum , commentariorum et versionum non solum, verum etiam disquisitionum de singulis praeceptis et monitis , quz poetis et artificibus dedit , innumerabilis facta est, et historia interpretum oppugnatorumque Aristotelis ad nostra usque tempora eximiam partem theorie bonarum artium , et scien- tiarum occupat.

Poetica ultimus fuisse videtur liber, quem in parte æsthetica conscripsit Aristoteles. Cetera enim ejus scripta, que huc pertinent, quantum e titulis , paucis fragmentis et traditionibus judicare licet , sive historici erant argumenti sive peculiares poeseos species spectabant, non vero theoriam poeseos amplecte- bantur. Liber s: mora circa characterem antiquorum poetarum eorumque operum versabatur.

Probabile est AiJ«zxa^/as, Nixas, Auvweiaxes et librum rep vpayadií nihil com- plexum esse, nisi investigationem illorum dramaticorum operum, que majori aut minori favore Athenis in scenam prodita erant et quorum applausus sive derisio , philosophum præcepta sua conjecturare sinebant.

In universum assumere non licet, Zfristotelem prius precepta poetico ingenio dedisse, quibus norma critica quasi uteretur, ad opera poetica dijudicanda.

14 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

Multo magis omnia ab illo tradita precepta signum præ se ferunt abstractionis ex antecedenti studio horum ipsorum operum, atque sic per se sequitur illos libros, qui talia indicant studia, priores fuisse.

Librum de poetica non integrum ad nos venisse, quisque facile videbit , qui nonnullos modo versus legerit. Dicit enim auctor in initio statim ; se dicturum de poesi in universum et de ejus speciebus (msp moriens duris re xe vd» iida doris). Species poeseos enumerat poesin Fpicam , Dramaticam et Lyricam. Prseterea addit, se postea fusius acturum de Comædia. Quum vero in poetica, uti nunc se habet , neque de Comoedia , neque de Lyrica poesi mentio fiat, patet, multa periisse , quae antea ad Aristotelis poeticam per- tinebant.

Imo tractatio de Tragedia et Epopoea ita comparata est, ut collectioni annotationum miscellanearum magis similis sit, quam explicationi regulari et scientifica. In Rhetoricis IIL, 18, provocat, in ridiculi explicatione, ad libros de poetica: hujus explicationis nihil etiamnum invenitur , quam doctrine me xaDuprius vd» radypérar , Quam. tamen in Pol. VIII, 7 in libris de poetica etiam tradidisse affirmat.

Quot libris absolutum fuerit hoc opus, dijudicatu perdifficile est. Ipsius áuctoris enuntiatio £» rois mept mornrinfs— Ev róis mep moirews (Rhet. III, 2-25) inde- finita est. Biographiæ Homeri auctor , qui vulgo Plutarchus habetur, unum modo librum poeticz citat, & ro mep zemrixis; verum hujus auctoritas nihil probat.

Diogenes Laertius indicat semel Aristotelis Tpayuarelus TiXYS TONTILYS y 4, B, et æomrixe d m 24-26); alio loco memorat tertium librum, és TIITA Ep moITIXHS. Nonnulli critici, inter alios JVunnetius (ad wit. Arist. p. 68), Vossius de - hist. Gr. IV , 9.) et Castelvetro , ultimi loci lectionem sic emendare volue- runt , é mpra wepi magras, Sed non video, quare hicce Diogenis locus mutari debeat, quia revera res ipsa eadem manet: secundum primum ejus locum enim, Aristotelis poetica duobus constabat libris , quum nobis unus modo supersit. Criticorum istorum consilium certe fuerit, contextum Diogenis cum hodierna poetica conjungendi, quod proposita emendatione tamen non effi- citur, Tres quum igitur antea fuerint de poetica Aristotelis libri, duo deperditi sunt. Quot idez sublimes et acutæ de ratione et principiis artis poetice cum iis forsitan periere ! ;

AD QUJIST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 15

Qui vero superest unus liber , valde mutilatus ad nos pervenit et hinc certe maxima pars diflicultatum , quæ explicationem et perfectionem critices impe- diunt, semperque-forsitam impedient, ortum duxit. Non quidem auderem propterea Aristoteli librum denegare, uti fecere Franciscus Patricius et Joachimus Kammererus : Aristotelicum esse opus lingua , scriptio , et testimonium commune antiquissimorum Stagirite interpretum probant, qui nunquam de hujus libri authentia dubitarunt. Preterea in rhetoricis mittit auctor lectores ad nonnullos locos poetice , qui etiam in libro qui ad nos pervenit inveniuntur.

Jure potius statui posse, credo, fragmentum antiqui libri de poetica Zfris- totelis nobis relictum, ea forma et statu, quo Aristoteles id scriptum reliquit , non mansisse.

In nullo alio libro tam perversum ordinem et tantam idearum dissolutionem invenies, in nullo tot hiatus et tantam copiam transitionum insiticiarum ab una ad alteram materiem. Ne quis autem dicat , nonnulla capita et loca sedibus pristinis mota fuisse, atque hinc inde necessario turbationem ortam esse, quæ tolleretur , si Öna restitueretur ordo. Quomodo librorum descriptores tantam sibi arrogassent transpositionem , et quare hoc fecissent? Mutata enim ordinatio et positio singulorum capitum locorumque poetice, non multum intelligenti prodest, uti Daniel Heinsius aliique sunt experti; verum majores atque nove oriuntur difficultates, loco earum , quæ sublatz erant. In statu primario igitur , quo poetica, uti nunc est, posteris tradebatur , fundamentum colluvionis quæ- rendum est, qué ex singulis elucet partibus, quod tamen Aristoteli minime imputandum.

Porro, scribendi modus in poetica adeo brevis et contortus est, ut inde Aristotelem vix dignoscas. Concinna et subtilis pressio, docta quadam caligine obducta, non quidens pulchritudo videtur, sed tamen Aristotelico stylo maxime propria, at poetice textus ænigma fere est perpetuum; exiguus ad- modum illorum versuum est numerus, quorum sensum atque nexum aliquis, etsi literas græcas satis edoctus , primo obtutu capiet. Hæc styli obscuritas non tam in singulis latet verbis, sed in eo inprimis est posita quod ita cumulata est rerum frequentia , ut numero verborum respondeat fere numerus senten- tiarum.

Preterea non verosimile est, Aristotelem non plura de poeseos ratione

16 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

dixisse , quam in nostra poetica inveniuntur. Clarum ejus objectivum princi- pium de imitatione nature in omni arte, quz circa pulchrum versatur, ita breve notatum est, ut æsthetici recentiores jure disputaverint, quid proprie eo voluerit; neque hoc accurate potest definiri, nisi quis sua auctoritate ali- quid inserere velit, quod in ipso libro non inerat. :

Sed. mihi videtur, in infinitum fere de hac materia posse disputari; quare ex supra dictis meam sententiam colligam. Patet igitur, non nisi fragmentum unius libri, ad non pervenisse, non primi quidem , verosimilius secundi, si ires fuisse libros assumimus ; maxime autem imperfectum illud esse fragmentum, ita ut critices auxilio semper indigere videatur, non obstantibus multis com- mentariis, jam editis.

S 6. De accusationibus præcipuis in Aristotelem conjectis.

Uti Platoni, sic non defuere Aristoteli calummiatores , qui ejus fame de- trahere conati sunt. Sic nonnulli tradunt , Aristotelem, vivo Platone, ab eo defecisse et scholæ ejus contrariam in Zyceo doctrinam tradidisse. Optime 4m- monius eum defendit contra Ælianum et Diog. Laért. Qui enim fieri potuit (inquit), cum quidem eo tempore gratia et auctoritate plurimum apud Athe- nienses valerent Chabrias et Thimotheus, qui e ducibus Atheniensium et Platonis cognatis fuerunt. Non desunt tamen, qui id affirment, eo impulsi, quod in multis Platoni contradicit Aristoteles ; quibus respondendum est, Aristotelem non ab ipsius proprie Platonis opinione differre, sed eorum, qui dicta ejus minus recte sunt interpretati. Quod si et a Platone ipso ali- quando dissentiat, quid mirum ? Nam hac in re quoque Platonem sequitur auctorem. Ipsius enim sententia est, veritatem rebus omnibus esse anteponendam , quin ejusdem verba hec sunt: Charus quidem Socrates , sed veritas charissima ; et alibi: Socrates quidem quid dicat , parum solliciti esse debemus ; de weri- tate vero multum esse sollicitos oportet. Idem ergo ab Aristotele quoque factum: etiam sicubi praeceptoris decreta labefactavit , atque convellit, quippe veritatis partes defendendo illi obtemperans. Amoremquidem suum in Platonem abunde testatus est Zristoteles, quando etiam aram ei dedicavit, his verbis inscripta:

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 17

Baa Apisorians (vid puraro roy dt IDatravos "Ard pos , dy. ovn ario roiri xaxéioi Sípug.

Cæteræ accusationes sive nimis absurde, sive non tanti sunt momenti , quae diutius nos morentur,

$7

Conclusio ex supra dictis.

Ex dictis satis mihi patere videtur , meum consilium Platonem ab iis vindicandi accusationibus, que in ipsum conjectæ fuerunt ab illis, qui eum aut non legerint, aut saltem non intellexerint. Deinde ejus effata meliori, quam huc usque, luce collocata quantum fieri potest, cum Aristotelicis præ- ceptis comparabo; que, quam difficilis sit, comparatio, ex eo patet, quod Plato hominum summam destinationem definiebat, perfectionem esse mo- ralem. Quum vero ideam civitatis humanæ delineavisset , huic definitioni con- venientem, ad vim bonarum artium, poeseos nempe, in mores et cogitandi rationem populi Atheniensis respicere debuit, nec potuit evitare problema, quatenus poesis et artes ille affines, in suam civitatem admittere liceret; quod problema ut probaret, primo respondere debuit questioni , qua in re natura pulchrarum artium consisteret, quid sibi vellent et quatenus earum propositum cum moralitate posset conjungi? Nonnulla modo specimina de pulchri ratione dedit Plato , memorabilia tamen, que subserviebant omnibns insequentibus Græcorum theoriis. Hec theoriæ criticæ semina de poesi, quc hic illic in scriptis disperserat Plato, cura Aristotelis, crescebant ad ma- turiorem fructum. Hujus viri ingenium , quod non solum omnia fere tunc cognita amplectebätur, verum etiam eorum fines quaquaversum extendere cona- batur; in pulchri studio etiam multo cum fructu est versatum. Aristoteles se applicuit operibus poeticis anterioris et sui temporis, inprimis speciminibus epicæ et dramaticæ Muse, eo autem consilio ea legit, ut ab ipsis auctoribus

disceret artem , et hanc ad regulas et fundamenta reduceret. Melius hoc illi, y. 3

18 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

quam cuiquam alteri succedere potuit, maxima varietate bonorum et pra- ' vorum poeticorum operum, quz illi aderant; ad illud preterea ars perve- nerat fastigium, ut apud Grecos nunquam altius fuerit evecta. Ubi igitur non nisi conjicere poterat Plato, Aristoteles regulas posuit , queque ille precepta leviter modo attigerat, hic ea constituit et explicuit.

AD QUJEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 19

000000000000000000000000000000000000000000000000000900000090000000000

CAPUT SECUNDUM. DE RATIONE ARTIS POETICE.

——À——

PARS I.

^

DE RATIONE ARTIS POETICÆ QUATENUS ENTHUSIASMO SIVE FURORE CONTINETUR.

SECTIO I.

DE RATIONE ARTIS POETICÆ , QUATENUS ENTHUSIASMO SIVE FURORE CONTINETUR SECUNDUM PLATONEM.

S De Platonis. Phaedro.

Primum. jam , qui huc spectat , locum legimus in Phaedro, (245 A, pag.

3166 Ast. ): Tpz di dmi Moved? xaroy) Te x«i puria, A«fiura ararny xat duro) yox,

éyuipoure. xui (xBaxytUouca aura re aus xat xaTa Tir MAX) oincir, popia Ta wahaidy ipye norpañre, rois Émiyiyroméreus raid toti! òs d'ay dvev marias Mouras (mi moimrixes Sopas cidixyTa: , muoduis dg Apa (x TEINS ix«vóg monts ETOL, TEANS AUTOS TE Kai Y Moinris UTÓ THS vais

uavouévar * ToU raPporoërres Paris.

S x

Totius libri argumentum explicatur.

Hec verba poetarum derisionem primo obtutu continere videntur; ut vero

3.

20 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

rectius illa intelligamus , argumentum hujus libri breviter inspiciamus. Socrates occurrit Phaedro obambulanti, legenti orationem Lysiæ de amore, eumque rogat, ut eam sibi prelegat. Oratori consilium erat, ut pulchro juveni, quem sibi devincire conabatur, persuaderet, ut ab amore vacuo ( #7 ¿pazi ) potius gra- tificaretur , quam amanti. Oratione lecta Phædrus excitat Socratem ad habendam eadem de re similem orationem , et sic Socrates incipit ( 241 À — 241 D) damna corporis et animi enumerare, quz ei accidunt, qui amanti se tradit. Hanc ora- tionem a Phædro coactus ipsi adscribit et a Daemone excitatus , ut se‘purgaret a peccato, quod. amorem Deorum opus , cupiditatem malesanam declaravisset , in altera oratione revocat positionem , amorem, ut malesanam cupiditatem , mali quid esse. Conatur igitur probare insaniam in universum (ut præsagitio , purificatio musarum incitatio) perfectissimam sapientiam , summumque bonum esse. Hoc ut efficiat, inquirit in essentiam animi divini et humani.

S 3.

Quid observari debeat in forma externa.

Quum antecedentem respícimus librum, Protagoras prodit se sublimius et magis genuinum ingenium. Protagoras enim tam quod ad argumentum et finem, quam ad formam et propositum intra fines Socraticæ doctrine manet. In Phædro contra, hec se idealitate patefaciunt; idee nempe, hoc in libro comprehense , efferunt se supra practicam, Socraticæ doctrine partem et at- tingunt summos Metaphysicæ fines, ad vitam originalem et idealem , ubi divina cum humanis, eodem adhuc in germine fabuloso abscondita latent. Sic etiam Ironia Socratica ad Enthusiasticum et Dithyrambicum pervenit et rerum veram essentiam transgreditur.

Secunda h&c Socratis oratio plane poetica est. Anne vividius et spectabilius sensus, qui dicuntur occulti aut interni, pingi possent, quam Plato amoris dolores descripsit? (251 C. D. E. cet.) Anne magis plastica et emblematica

AD QUJIEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 21

esse potest poesis ulla, quam descriptio amborum equorum (1) (bona malaque animi affectio), quam effigies amoris, cupiditatis et pugna internæ ? Anne ars piunrixn altius evehi potest, quam ad imaginem vite divinæ idealis et ad descriptionem mundi metaphysicif Et tamen Plato eodem loco, quo oratio, dithyrambici ardoris pæne divini plena, evolvitur, facilis, ironicus et suavis ubique manet. Ipsa poesis, ut ars effectrix considerata, non ei sufficit , quia , ut sensibilia pingantur spiritualibus utendum censet. (257 A 258 E 259 A ).

S 4 " Quid de hoc loco statuendum.

Quum totus liber ironice sit conscriptus, non aliter potest, quin et locus noster ita accipiendus sit. Verborum mutationes et derivationes uti. marry idem quod panzi ( 244 C.) luspos, a pisua (255 C) émet (244 C) ironicas esse ex indole totius orationis patet, ut igitur mirum mihi videatur , nonnullos serio eas accepisse (2)..Non tamen sine ullo consilio dicta sunt, sed respectu scriptionum aut opinionum aliorum ; quod imprimis patet 244 C , à 2: v ému poxadas reines Em tu Ba Dorrts parrixyy ixaasean, Forsitan Plato Antisthenem ejusque scripta grammatica risui exponere voluit (3): affectata exquisitio veteris aevi nimirum, quam Plato istis verbis significat, in Æntisthene reperitur. Eodem tempore in universam Sophistas, Grammaticos ludibrio habuisse videtur, qui probationes ex etymologia linguæ hauriebant, quique contortis derivationibus delectabantur, quas quisque ad suam opinionem accommodabat, — Sensus igitur hujus loci sic accepiendus est: Plato demonstravit, illos, qui poetica facultate aut ingenio donati sunt multo præstantiores esse illis , qui multam operam in condendis versibus potuissent, sine naturali illa facultate. Et ita pulcherrime pro poetis locutus est. Esse enim innatam facultatem poeticam

(1) Platonem horum equorum imaginem ex Homero desumsisse, abunde patet. Cf. Ilias = 148 et 4/ 276. j 443. Philostrat. Heroic. XIX , 10, p. 737 Barnes ad Eurip. 185 ct Massieu parallèle d' Homère et de Platon, in mémoires de Pacad. des Inscrip. tom. I.

(2) Gf. Heindorf. Phaedr. p. 241 et Schleiermacher in vers. tom. L B. 1. p. 376.

(8) €f. Diog. Laert. VI, 15 sqq.

22 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

nonnullis hominibus , qui sponte quasi carmina fundunt , illosque longe præferendos esse poetis illis ita dictis, qui nullo præditi ingenio poetas se esse existimant, quum unum versum metricum alteri jungunt: eo loco pro- babitur, ubi de hoc furore poetico in universum agetur. Diversitatis caussa tamen addo distinctionem , inter utrosque factam a doctiss. Massieu (1), que vera multa continet: « On prodigue le nom de poète à des gens, qui » auront fait quelques madrigaux, ou quelques chansons, qui au lieu de se » former sur les règles qu’Aristote et Horace nous ont prescrites et sur les

chefs-d'œuvre% qu'Zomére et Virgile nous ont laissés, font quelque gloire

» de n'entendre pas les langues dans lesquelles ces grands hommes ont écrit , » qui ne connaissent point, d'autres modéles, du sublime, que Cyrus et

Clélie, dont tout le mérite se réduit à rimer assez heureusement des phrases ramassées dans ces romans; qui stériles d'eux-mêmes et dépourvus d'in- vention, qualité pourtant qui constitue l'essence du poète, rassemblent dans les écrits des autres, les diverses pièces, dont ils assortissent les leurs, qui accoutumés au langage d'une doucereuse galanterie, ne savent plus, que dire dans leurs vers, dès qu'ils n'ont plus à entretenir une Céphise ou une Cloris: hommes frivoles et superficiels , qui se bornent à l'approbation d'un petit nombre de personnes, dont ils sont environnés, font du bruit à quelque distance et pour un temps: mais ignorent les grandes beautés , qui sont de tous les pays et de tous les siécles et qui marquent les ouvrages au coin de l'immortalité. Ce n'est pas là l'idée que les maîtres de l'art ont toujours eue d'un poète. Si nous les en croyons, il faut qu'un homme, pour étre digne de ce beau nom, ait recu de la nature un génie sublime et une imagination agréable, qu'il rassemble en lui les plus grandes qualités , l'élé- vation, la force, la fécondité, la souplesse, qu'il ait cultivé ces heureuses dispositus par Und longue étude des préceptes et des modèles, qu'embel-

» lissant ce qu'il empronte des autres , il y méle encore un plus grand nombre » de beautés, qui soyent de lui: que puisant dans les trésors des sciences et ə des arts, il sache parler de tout sans affectation et avec grâce, que par

(1) Défense de la poésie, mém. de PAcad. des Inscrip. tom. Il, p. 170, 171. Quis non

meminerit Horatiani « poeta nascitur, non fit. »

"v v vo Ww Y

v v y v v v v 9» v v V

AD QUEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 23 une suite continuelle de merveilles, il puisse sans cesse, et dans tout le cours d'un ouvrage, exciter la surprise et entretenir l'admiration, que, se souvenant, qu'il écrit pour tous les hommes, il trouve le secret de plaire aux esprits les plus différents et de s'assurer des approbateurs chez toutes les nations et dans tous les áges. »

S 5: De Gorgia.

Sequentia e Gorgia (501. B-E 502, 503, 504 A ) excerpsi : « Studia*, que

animum spectant alia sunt artificiosa, quæ prospiciunt animi commodo , alia hac parum curantia, ad voluptatem tantum animi spectantia, quibus nihil propositum est, nisi gratificari sive bonum sit, sive malum ; he sunt artes adulatoriw , uti musica et poesis , e quibus, si quis modos, nu- meros et versus eximat, nil relinquitur nisi orationes : quare poesis non nisi concionandi quedam ars est , uti oratoria, quc etiam parum spectans , ut cives quam optimi existant , modo contendit, ut eis gratificetur et, propter suum preprium commodum, parum commune curans, ut pueros tractat po- pulos. Pulchrum contra est efficere, ut optimi existant civium animi , sem- perque id contendere, ut optima dicantur , sive -jucunda sive injucunda sint. audientibus. — 4t nunquam hæc visa est rhetorica. »

Locus hic, ut totus Gorgiæ liber, alia plane mente legendus est, qua

Phædrus. Rhetorica enim, que in Phædro, ut ars tractabatur, in Gorgia politice consideratur , et quidem illa pars politicæ , quae jurisprudentia constat.

Omne scientificum in hoc libro eo tendit, ut ostendat non modo , quam inanis ,

sed etiam nocens et prava sophistica sit politica. Hinc etiam collatio ju- cundi cum bono, cujus mentio fieri debebat, quia ipsa falsa adulatoria ars virtute vacua , jucunditati modo inserviebat. Explicatio hujus comparationis tamen non nisi luminis plenium episodium est, non vero caput præcipuum ct finis pri- marius Gorgiæ ; quare male Schleiermacherus ex plane politico Gorgia , philo- sophica artificia haurire voluit.

Preterea Plato in hoc libro ubique valde animatus videtur nec omni

24 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

injustitia vacuus. Hoc imprimis elucet ex acerbitate , qua Periclem condemnat , quem antea in Pedro perfectissimum oratorem professus fuerat (1). (515 C. D. E. 516 D.). 1

Quum praecipuis viris non pepercerit Plato et plus dixerit, quam probare forsitan posset, ita etiam locus noster dijudicandus est, ut ea , quæ de poesi scripserit , non ad verbum accipiamus , sed dum de abusu rhetorice et sophisticæ oratoriæ agit, etiam non poesin in universum , sed abusum nonnullorum poe- tarum spectasse. Fuisse enim, hodieque esse homines , qui poetica facultate abutentes , vilia et sordida publici juris faciant , non est, qui dubitet ; eleganter hac de re Massieu (1. l. pag. 181): « Plusieurs ont avilis et déshonorés » la poésie, en l'employant à tout ce qu'il y a de plus méprisable et de plus » infame. Ils en ont fait un trafic indigne. Ils l'ont vendue à la flatterie. Ils » s'en sont servis non-seulement pour entrenir leurs faiblesses et leurs désordres » dans leur propre coeur: mais encore pour les transmettre autant, qu'il leur » a été possible, et pour les pérpétuer dans tous les cœurs jusqu'à la fin des » siécles. On ne saurait trop détester ces corrupteurs publics, qui ont fait un » art infernal d'un art divin. »

Platonis verba ita explicata multa vera et laudabilia continent. Verum enimvero alio sensu a plerisque commentatoribus accepta sunt: poesin nempe in universum omnesque poetas , tanquam inutiles imo nocentes damnavisse Platonem. ;

Quis, queso, fuerit Plato, hoc si voluerit? nonne ille, qui nonnulla in Homero reprehendenda quidem habuit, plura vero laudavit ab eoque desumsit , nonne ille, omne utile, et pulchrum sensisset, quod Zlias Odyssea complec- tuntur? anne forsitan nesciebat originem poeticæ artis? Eam nempe ad hominum institutionem esse inventam, ut inde principia religionis politicæ et morum doctrine ediscerent ? Optima enim et antiquissima poemata Dei glorie sacrata

(1) Zsocrates plane contraria Platonide suis æqualibus monet rep} r# Cw. p. 352, Vo IepiuAéovs (inquit) d WayTig dy époñoyirupuey de ceQpoyteraoy xe dueotéraTaoy nel cobpararor yeyere vay monro. Cf. mept ris dyridor. p. 69, 13,et 108, 18. Orelli. Xenoph. sympos. VIII; 39 sq. Vid. preterea, qui plura hac de re monet, doctiss. Groen van Prinsterer in dissertat. cui titulus est Prosopographia Platonica pag. 122 seqq.

LL Ded

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 25

erant. Hesiodus deorum genealogiam cecinit; Callimachus Hymnos in illorum honorem composuit, et antiquus poeta eorum carminum auctor exstitit, quae Homero vulgo adscribuntur. Opera etiam , qua alias spectabant res, interve- niente Deo , exitum habuere. Docebant omnia in hac terra Deorum geri nu- mine ac potestate, omniumque esse dominos ac moderatores Deos: Dii sunt, qui fortitudinem excitant et tollunt, qui victorias ac clades mittunt ; et veritas plurimum. celebrata illa est, fortitudinem ac sapientiam nihil valere, nisi ad- juvante providentia. Non vero tantum primi fuere theologi poeue, sed etiam politici primi. Notum est, quantum profecerint primis illis seculis, ut homines polirent, quem in finem eos in urbes congregarunt et communi societatis vin- culo conjunxerunt. Inde fabulæ ille. Æmphionem lyræ sonitu muros ædificasse , Orpheum cantus suavitate fera domasse et sexcenta alia. Legislatores civitatibus primariis leges ferebant poetica lingua, persuasos se habentes , illas eo. majorem habere. vim. et eflicacitatem faciliusque memoriæ mandari. Constat denique , Solonem , diu post, magnam illarum legum partem , quas in sapientissimi populi usum ferebat, carmine condidisse (1). - „Morum doctrina tandem maximum poeseos fuit propositum. Inquiratur modo in finem cujusque poetice generis: Epico Carmini consilium erat tecte docendi allegorica narratione facti magni et heroici; Ode , virtutes , factaque magnorum virorum celebrandi, indeque omnes ad imitandum incitandi ; Tragædiæ timorem et clementiam temperandi , nosque assuefaciendi istis affectionibus, quæ si exeant modum, tanta nobis possunt parare mala (2); Comædiæ et Satyræ ridendo verum dicendi et ridiculosis vitiosisque bellum perpetuum faciendi (3); Elegiæ morti illorum hominum illacrimandi , qui hominum memoria digni habiti sunt; Æclogæ innocentiam et gaudia campestris atque moderate vitz canendi. Quod si in posterum he diverse species in alias transierint, a primo pro-

(1). De, Solonis poetico ingenio confer. Groen van Prinsterer in diss. pag. 22 seqq. et C. A. ing, Gymnasii Hornani Rectoris, de Solonis laudibus poëticis.

(2) Aristot. cap. VI. 313... di éatov xai QoBou mipaivovra rhy rar rorvrar aO "Hera xalapriv,

(3) Aristot. cap. V. $ 11. 'H de xagadia (civ, demip Umopgtr , piumois, QuvM Tipus msr, cv piros XATA FATAI xuxiay. LAAL TOV MicypoU ETTE TÅ yiAeloy poptoy. Té yap ythoréy Esi duaprmeé TI

x«t dirxos eyadvvo» , x«i où Qaprixor ctor , Sulus vo "ytÀaioy mpórumoy dirxpor Ti xat disspæpeuérer čys édurns.

y. 4

26 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

posito aberrasse constat, quum initio ad unum omnes tendebant, ut meliores nempe homines redderent , quod , nisi nimis ab argumento me deduceret innumera ex Homero, Virgilio , aliisque poetis citare possem exempla, quæ supra dicta probarent. Pro tempore hzc sufficiant, satis enim patere videtur, poesin , primis saltem seculis, versatam esse circa res ad religionem, politicam et morum doctrinam pertinentes.

Platonem hec ignorasse , nemo qui ejus scripta accurate legerit , profite- bitur. Si recte igitur judicaverunt isti, qui hunc locum , universam poeseos continere damnationem , perhibent, injustissimus fuerit Plato , necesse est, qui meliora edoctus, ut peculiari opinioni aut singulari odio indulgeret , falsa scriberet.

Ne de summo viro hzc cogitemus, precipue , quum aliis- locis poetas maxime honoraverit, ut in Lyside 213 E.... cromora [ré] werd rios werde" uror ydp juis demip maripes vis coude (i xut vyeuéres. Eum non nisi de poeseos abusu locutum esse, patere etiam videtur e verbis 502 C. é: ris sipioerro ris momreus maris To Tt pidos xet TOY fubgér, ai TO MÁTpOY , &AAO TEY Ao'yok "yIyVOYTEH TO ASIROPEVOY 5 hoc enim de honesta bonaque poesi dici non posse ex Phædro ipsius, Gesneri idyllis aliisque libris poeticis , etsi numero , metro et rhythmo destitutis abunde elucet (1).

S 6. De Symposio. Forsitan quis huc refert locum e Symposio 205 B. C. p. 5o4 et 506 Art.:

TOF dmi oinois isl Ti mon. "yp Tol €x ToU py OYTog cis và D» iivri (vues ditia vA esi moijTIg. det kei di oro marais Tig Tiyas Épyamion , trottim tig dit. nel où TOUTAY d'peroupryoi TayTÉS moral. AN Suas, jÒ) fir? Sri ov manoir maytu, GAX AME Export övomura, aro de mucus ths moyrews £y pôproy eiQopiz éy ro mepi TH» povrixyy xet TÀ m Ta TO) Daou your!

0 D ` ~ / ^ ý y oey ~ t ~ 1 0 m pomeyoptuevol. FUTIS YAp TOUTO fHayoy Xa ACUTE X04 0i E XOTES TOUTO Tò Lopon 79$ oizctag a TOTAL. D =

(1) Hoc argumentum magnam vim inde accipere videtur, quod Plato exempli loco Cine- - siam et Meletem citat. Gorg. 5or. E. Tí di; 4 roy xoops diducxeMa xai 5 Ta diSvpips Bav FONTIS; QU TolMUTZ TIS rot xaTaQaytrat 5 4 jy Ti OporriGe Kuvyaiey roy MéAnres , imus ipei vi ToloUTO) , Ot» d» oi dnovoyres f&ATioug "lyyoUyTO , H à TI. MÁÁAAEI yapita TH (xA ray tath; hicce Cinesias enim pessima fama notatus erat non solum quod ad mores sed: etiam

—— À—

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 27

Poesin non solum musica et modis constare, satis ipse ostendit Plato in Phædone , in libris de republica et de legibus aliisque , quos postea recense— bimus. Ceterum hzc potius ad illustrationem praecedentis sermonis, ad exem- plum nempe , generis in specie usurpatum pertinent, quam quidem peculiare de poesi est enuntiatum , quare nullam vim, quod ad nostrum attinet propositum , huic loco tribuimus.

$ 7. De Apologia Socratis.

Verba ex Apologia, que ad poesin pertinent, legimus. 22 B. C.:

Mira yap rods mwohirixods Ya (wi rous montras, vois Ti Td) Tayudid) xdi rois Td) diSopéu Bu nul vois drous, de irrada (m^ doreQspm xaraXmlégtros iuavrès duatioripor éxdrun iyra draAapBdsay el» wird vd mojata, & po idxe parisa mirpeypursiober avtos, dinprer dr durs ai Aiyeitr, lY dpa Ti xat paslro map dU. dir gplvopeet. du» dur tirsir, d. dvd peg , ranti. Suas di jarion dg Emos yap dimeis , cNyéu avray dmavris di mapévres d» fiori EAeyan mph dr doro) imewonseray Üyyos ody du xai mepi vd» mantay (y iy TEUTA, ri ou ropie modien d Tidit», SAAd Quest vo xat ibwriuCorrte , demtp oi Srouarrus xal oi xpncpudot xat yap obrot Ayoort pi» moid xat xard, (curi de oddiy d» Atyowci! moto Tó) mi pot EQavyrav mélos xat oi mytat mimo ortg. xal dua Welpen» duras did ris molnriy ciouivay xat TANE coQwrérdY Civat dylpumran , & dx jeav.

Gravissima hac est poetarum et poeseos accusatio ; non enim amplius de malis indoctisque poetis, sed de optimis loquitur auctor; quos omni scientia des- titutos pronuntiat. Verum enimvero magna regnat affinitas hune locum inter eumque, qui legitur Menonis 76 D. 81 B, et Jonis 534 C. 536 CD, 542 A, et inter locum Phædri 245 A; omnia igitur hec loca simul considerabo et quantum in me est ad Phaedri 245 accommodado. In Menone autem 76 D, 81 B, nil aliud dicitur , nisi poetas , quamquam multa præclare canant , nihil tamen

quod ad opera ejus attinet. Confer. Scholiast. Aristophanis , Pherecrates, Heimdorfius ad Gorg. p. 189, Suidas, etc. Pejor adhue ejus pater Meles , qui ne ipsum quidem illud, quod. spectabat, ut delectationem afferret, consequi potuerit Gorg. 5o2. B. Tí dé d matsp auros Mins; À mpos và BlArieroy Balmar (Qoxti cot xiSupud vi ; à extiros ply oudt mpos và diro; dra ydp žðwy ves Jarus. Cf. Groen van Prinsterer pag. 189.

4.

28 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

horum scire, quia divina illos inspiratio occcupat. Hujus libri dui — non describo; de Jone vero iugi sunt monenda.

S 8.

Nonnulla excerpta ex Jone.

« Socrates rhapsodum Jonem Ephesiacum rogat, utrum Homerum tantum , an vero etiam alios intelligat poetas. Jon. Homerum tantum intelligo , alios vero poetas tum demum , quum simili , quo Homerus , canunt modo. Socrat. Qui tamen conveniens intelligit, ille etiam nee diversum necesse est , et bonum nullus videbit, nisi ille qui malum etiam potest dijudicare : quum igitur Homerus melius cecinerit, quam caeteri, si Homerum intelligere et explicare possis, malos etiam poetas dijudicare debes. Jon: et tamen solum intelligo Homerum. Socrat. Causa in eo est, quod Homerum non scienter explicas , sed quod vi divina incitaris , similis magnetis, qui ferrum non attrahit, sed attrahendi suam vim cum aliis etiam communicat; sic Musa incitat poetam et hic rursus. Ahapsodum. Deus vero utitur incitatis (poetis, » vatibus, fatidicis) ut per eos homines alloquatur : propterea iis demit scientiam » et cognitionem , ut sciat auditor, non poetam esse , qui effata pronuntiet , sed » Deum, qui per eum loquitur. Poetæ igitur non, nisi interpretes sunt Deorum » et indoctisimus poeta , quum a Deo inspiratur, optimum poema: condere » potest. Rhapsodi autem interpretes sunt interpretum ; hi etiam inspirati, » quum aliquod carmen recitant et cum auditoribus suum Euthusiasmum com- > münicant. » j

Jonis propositum in eo latere videtur, ut ostendatur discrimen inter di- vinam ihspirationem ( quam Rhapsodis tanquam proximis poetis etiam tri- buebat (1) ) et artem , multo labore acquisitam.

Rhapsodorum munus leve quid esse, eosque nulla indigere eruditione , Plato ostendere voluit. Ironia igitur et derisio spectat Rhapsodos ; sed de poetis non aliter loquitur, quam de iis in Phædro enuntiaverat. Assumere igitur non possumus , Platonem hic poetas honore suo voluisse destituere , uti Sy denhamus ,

WoW. 4. Ww vv v

Y y

(1) Cf. Heyn. Excurs. ad Iliad. XXIV. tom. VIII. p. 797 seq.

AD QUIEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 29

Arnaudsius (1) et Morgensternius. (2) volunt. Inprimis. tamen. mira mihi videtur opinio Schleijermacheri , qui Jonis originem inde deduxit , quod Plato, pulchritudine comparationis magnetis lapidis motus, ut eam bene adhiberet , hocce composuerit opusculum , in reliquis tamen ejus partibus non multum operis collocaverit (3).

Sed antequam. ad. horum locorum explicationem transeo, non omittenda videntur ea argumenta, quæ ad negandam. authentiam adduci possunt.

Ab Apologia igitur ordiar.

Per se jam non verosimile est, Platonem defensionem Socratis scripsisse , ut a secundum Diogenem. Laert. 1 4, ipsum. orationem habere voluisse , sed initio: statim a judicibus esse jussum, ut a rostris descenderet. Hoc enim ie adversatur principiis a Platone in Gorgia traditis, ubi inter alia 523... à 4 xoAaxixdg. ÉNTOPIRNS £d ilu TIÀUTANY Cyaryt $ fv iða ini padids idus d» pe Déporra Té? Éuyæror. Socrates quidem se coram judicibus defendit (4), sed inde non sequitur ,. eum habuisse orationem huic apologize similem, si enim hoc, tum aut antea a se spretam oratoriam artem addiscere debuit, e alius ja composuit. Verum antiqui scriptores nobis tradunt, Socratem ipsam Lysiæ orationem repudiavisse, ut inhonestam et se indignam (5). Nonne.preterea loca 486 B, 522 B, C. Cf. Plwedr. 63 B 69 E expresse indicant, Socratem se non po- tuisse defendere ea ratione, quæ usitata erat, quaeque sola apud populum valebat? Sed, inquies forsitan, licet Socrates usitato sermone se non defen- derit Plato tamen ejus dicta potuit colligere et in orationis , qua se defenderet , formam redigere.

Potuit. certe. Sed hoc non fecisset modo, adeo antiplatonico, quo hec

(1) Vid. Memoir de litterat. tom. XXXVII p. 20 seq. XXXIX p. 252 sq.

(2) De Plat. Republ. p. 296 seq.

(3) Tom. I B. IL. p. 266.

(4) Vid. Plat. Phœd. 63 B 69 E Cf. Xenoph. Memor. Socrat. IN, 8, 1. Cicero de Orat,

. I, 54. Tuscul. disput. I. 29.

(5) Vid. Cicero de Orat. Y, 54. Quinctil. Inst. Orat. IL, 15, 20 « nam et PRET inho- mestam sibi credidit orationem, quam ei Lysias reo composuerat. Cf Diog. Laert. ll, jo Faler, Max. VI, 4.

3o I. BUSCH KEISER RESPONSIO

composita est Apologia, de cujus origine et charactere mere oratorio dispu- tari non potest. i Ne enim Gorgiæ dictum p. 521, hic rursus memorem , sufficiet monuisse , illam nihil fere continere, nisi paraphrasin placitorum Xenophontis et quidem immodicam , mere rhetoricam et nullo philosophico sensu preditam. Xenophon dicit Memor. Socrat. IV 8. 9 ri» 93i» dònbiorara xd: éaelenarerx va Dmanrara ré. Secundum hoc Zwerazs auctor voluit, ut Socrates pluries profite- retur, ipsum dicere verum , p. 69 dutis Vinov (1) éxeumérée va» dañberes p. 82 rras pi» vy» anbeias Epas p: 129 74r eus viv dAJéuey iya dao. Conf. 68, 82, 87, 99. Alios vero mentiri p. 67, 72 cet. In multis alis locis etiam mere oratorius se prodit sensus et quae male successit imitatio Platonis. Sic Mythicum incon- cinne adhibitum est in oratione ad defensionem scripta diegvtoroyirar p. 154 fabula oraculi Delphici p. 83, appellatio ad Achillem p. 109, judices orci 158 congressio cum Orpheo , Museo , Hesiodo et Palamede p. 159 (2). Preterea falsa ironia inprimis elucet loco p. 84 — 91, ubi Socrates ora— culi, quod eum sapientissimum pronuntiaverat virum , veracitatem explicat (3). Futilitas et jactatio jam patent ex sermonis extensione. Sic Socrates declarat, se esse virum celebrem et insignem (81, 9o, 136) destinationem suam di- vinam (120) optime se esse de urbe meritum , (116, 119, 142) qua propter se esse insectatum et invisum (107 seq.) Porro sapientiam sibi adscribit (82, 83, 84) et de sapientia sophistarum sceptico loquitur modo, qui non nisi superbiam indicat. Quid enim aliud est, quum se ipsum aliquis deprimit, ceteros vero simul magis declinat, quam oratoria sui ipsius laudatio , quae si serio sumatur vanz gloriole similis est, sed si pro aperta asseveratione accipienda est, ingenuitatem indicat; quæ, male observata antithesi sui ipsius declinationis et sui ipsius laudationis (quum nempe Socrates se indoctum pronuntiat, simul tamen sapientior cæteris omnibus , se ipsum igitur indoctum , : sapientissimum dicit) comicum superat. Si igitur Apologiæ auctori consilium fuit, Socratem ironicum pingendi ,

(1) Sie cum D. Chrysostom. adv. oppugn. vitz monast. III; 10 loco dés: (pé enim opponitur precedenti ofres.

(2) C£. Xenophon. Memor. IN, 2, 33 Apolog. $ 26.

(3) Vid. Leo Allat, ad Epist. Socratis. p. 221 Orell.

AD QUÆST, PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 31

pessime illud ei cessit eumque descripsit, ut gloriantem sophistam , plane dis- similem Socrati Platonico. Ceterum permulta adferri possent, uti mala et imperfecta, nugarum plena defensio contra accusationes in ipsum conjectas, convenientia multorum locorum cum ceteris Platonis scriptis, ita tamen ut Platonis imitator futilis magis, quam ipse divinus auctor appareat. Quæ omnia si afferrem, nimis a proposito me deducerent. Hoc unum addo, me calculum adjicere Cassii Severi sententie dicentis. « Eloquentissimi viri Platonis oratio , » qua pro Socrate scripta est, nec patrono nec reo digna est (1). »

So De authentia Jonis.

Hujus libri auctor etiam Xenophonteis scriptis usus est. Confer modo sym- pos. HII, 6 cum Jone 530 , lib. IV, 6, cum Jone 536 E, 538 B. Memorab. Socr. IV, 2, 10, ubi thema Jonis invenimus: rovs ydp To fuÿadois oida ra piy aw dxpiBeiyras durius de mar nablous vvras. Quod ad Phædri imitationem attinet , inspiciatur tantum locus 246 A, ubi paullo quidem copiosior est auctor, sed singula verba , UL £x reis, xarigerlei, xopuBarriar 533 E, 536 C, xaroxwxr (2), ex Phædro desumsit, imo Platonis usitatum Q«i2j«, Qo x«$a»4 (264 B) imitatus est, sed minus eleganter 531 D , à giàn x9 "1o.

Non solum dialogi argumentum, sed etiam ejus consummatio et conclusio originem antiplatonicam probant. Jon, indoctus, attenuatus imo scholasticus est (536 E) et Socrates plane contra usum Platonicum arroganter affirmat, et omnia copiose et prolixe docet (532 B. D 536 E): postea tandem priorem oblitus personam ironice loquitur et ignorantem se ostendit 532 D.

(1) Senec. Exceppt. Controv. II, p. 397 Bip. Bóckhius in Minoem p. 182 putat , Platonem Apologiam scripsisse, ut eam opponeret Zysiæ defensioni Socratis, et testem indicat, Plu- tarchum =. v. xw, (o E, 45 A. Plutarchus tamen orationem Lysiæ in PAædro ante oculos habuisse videtur. Vid. 45 A. Cf. Beck Comment. societ. philolog. Lips. V. IV P. I. p. 28.

(2) Sic enim legendum censeo pro xeraxezx*. Cf. Valcken. ad Ammon. I, 5, p. 23 seqq. Piersonius ad Moer. p. 221.

32 -I. BUSCH KEISER RESPONSIO -

Neque modo orationis tenori adversum , sed etiam sibi ipsi contrarium est, quum Socrates imputat.Rhapsodo, ipsum artem suam non velle ostendere ; antea enim recusaverat; quum Rhapsodus paratus erat ad hoc faciendum (536 E.) Imo ipse Socrates Rhapsodi partes sumit et multa ex Homero declamat 539 A, quod eo adsurdius est, quod antea 537 A a Wii: pe- tieràt, ut sibi versus in memoriam revocaret.

Roriplitobiis preterea positio est, Rhapsodum, poete propositum conse— cutum esse debere, neque magis cum auctoris ingenio congruit: et commutatio intelligentie cum allegorica applicatione 53o. C D.

Inprimis tamen mira est oppositio 32€» et dimos; et 94v et zixixoo in fine. Anne Plato ironiam eo quidem perduxisset, ut divinum directe opponeret scientifico et artifico et Divinum -significasset inscium et insanum P

De loco Menonis monere nil attinet, quum ab una parte sensus cum locis Jonis et Apologiæ conveniat, atque ab altera parte, tam parvi sit momenti , ut peculiari disputatione non indigeat.

S 10. Ex Apologia , Menone et Jone locorum explicatio.

Quæ pro negata horum librorum authentia allata sunt, argumenta multa, vera et bona continere mihi videntur. Sed quum non juvenis, critices non satis experti sit tantas componere lites, neque forsitan mea sententia cum opi- nione clarissimorum judicum conveniret, hzc missa faciam et igitur hos libros tanquam genuinos considerabo.

Difficillimum profecto explicatu est, quid eo voluerit Plato, ut poetas omni scientia destitutos esse nihilque valere sine divina inspiratione , declaraverit, hac vero adjuvante, inperitissimum etiam optima posse condere poemata , sta— tuerit. Non sufficere scientiam et doctrinam , ut bonus aliquis evadat poeta certo certius est, et recte hac de re Massieu l. c. p. 166.

« La nature de la. poésie consiste principalement dans cet enthousiasme si » vanté, qui saisit le poète et qui l'enléve. Poussé par cette. impression di-

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 33

vine il renverse tout ce qui s'oppose à son passage. La rime, la mesure ne lui présentent que de vains obstacles. Si dans de premiers efforts et lors qu'il est encore à froid, il les trouve indociles et rebelles, à peiné est-il échauffé de ce beau f; qu'il les assujettit et les maitrise et alors elles se rangent comme d'elles mémes sous le joug de la raison, et au lieu de la gêner et de l'affaiblir, elles l'aident. et la fortifient. Et voilà peut-étfe ce que la poésie a de plus admirable. C'est qu'encore, qu'elle soit asservie à des lois trés-dures, non seulement elle parle sans contrainte, comme dans la prose, de tout ce qui peut entrer dans les discours; mais elle en parle avec une élévation et une force , oü la prose ne peut atteindre. » Nec vero enthusiasmus solus bonum efficit poetam, sed scientia et erudi- tione illi quam maxime opus est. Hoc supra jam partim explicatum est et facillime etiam potest probari.

Omnes enim, qui eloquentie descripserunt regulas, postulant, oratorem ‘instructum esse jurisprudentia , philosophia, historia , chronologia et geo- graphia , imo Quintiliamus addit geometriam et musicam. Hzc igitur, si oratori cognoscenda sunt, quanto magis poete! In disceptatione. forensi enim, aut in oratione, rarius iis indiget orator, in poemate vero alicujus momenti omnes fere odititentas. E |

Patet etiam ex scriptis maximorum poetarum , eos fuisse quarumcumque disciplinarum scientia instructos. Quam multa ille habuit cognita, qui ex com- muni omnium seculorum consensu primus habitus fuit poeta et fortasse semper habebitur ratione temporis et meriti? Penitus edoctus omnia, quae humanum spectant animum et corpus, queque ad characteres et mores populorum, ad locorum regionumque situm , ad diversas animantium affectiones, ad fluxus et refluxus maris, ad fontes et ora fluviorum , ad naturam et cursum siderum , ad artium liberalium et mechanicarum arcana pertinent, nil ignoravisse videtur omnium , que hominis intelligentia capere potest. Virgilius etiam, quam per- fectam habebat agriculturæ notitiam, cujus tam pulchras nobis picturas reliquit , antiquorum [Italie morum , quos tam exacte descripsit ; ceremoniarum myste- riorumque paganz religionis , cujus preciosissima nobis tradidit monumenta , Romane historie , quam tanta arte in carmine. contexuit, quamque tam ma-

guificenter et eleganter literis mandatam posteris reliquit; quam præclare tenebat v. 5

Ww wow VW ww V ww

34 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

philosophiam Æpicuri, quam omnem fere in una Ecloga exposuit, quamque accurate penetraverat in Pythagoræ et Platonis adytá, quorum tam eximiam nobis dat notitiam in sexto Aeneidos libro! .

Ne jam Scaligerum , Grotium aliosque recentioris temporis illustres memorem viros, qui simul et doctissimi et hilarioris famæ poetæ fuerunt! Quis quæso hisce viris scientie et eruditionis laudem deneget, illosque vates inspiratos dicens , i in instrumentorum classem rejiciet? .

Ex hisce ipsis igitur de poetis enuntiationibus probari forsitan posset, hos libros spurios esse, si eos cum Phædro comparamus. Ibi enim dicit Plato , poetas bonos a Musis inspirari, illosque præferendos esse istis , qui non nisi studio et labore poemata condebant.

Hoc vero horum librorum auctores male cepisse videntur, sed illud acce- pisse, ac si dixisset Plato, artem poeticam omnem divina contineri inspira- tione, nullaque igitur poetis opus esse scientia aut eruditione, quia Dii sunt, qui per eos loquantur. Quam perversa et Platone indigna hsc sit opinio magnam partem supra jam probavisse mihi videor; confirmare autem illud jam conabor, addito alio loco, cum ceteris fere convenienti.

S 11.

De legibus IV , 719 C.

IlaAuios podos (1), d voolére, dro vt aura» nus del Atyépttyós ist; xai ois &AAog Tc guy- Jidoypéros | dri moie , moras à ra rplrod ris Movrys xabiGarar, Tors oùx Eppu ist, m dE xpiyn Tis To Emoy péiy iTomas E, xat Tis TÉXOUS dvons pupyrtos, dvayxalera évarrios æAAHAoIs ayÜpazrous molwy d'iaribepévous AA ayer dura monnauis oide Oi our tr ruiræ UT ti darepa dA ray Aryopivar.

Jam queritur, que hisce verbis contineatur sententia, utrum eam poesi atque poetis honorificam auctor esse voluerit, an vero C. Nemo facile mihi persuaserit, Platonem istis locis ex animi sententia de poetis loqui; non

(1) Pervulgata illa opinio fuit et Democriti. Cf. Cicer. de divin. I, 37, de orat. II, 4. Horat. A. P. 297. Vid. Serm. II. 3. 322. Ovid. Fact. VI, 5 etc.

AD QUÆST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 35

magis quam de zs el femærs , sicubi hos divino afflatu concitatos narrat. Ironiz. vestigia in locis laudatis agnosco; sensum vero ita determinandum puto. Sine ingenio eximium poetam nullum fuisse, nec fieri posse, preterea nulla carmina preclara sine enthusiasmo quodam componi posse videbat (1). Huic, quam ipse alebat, opinioni similis erat, quz in vulgus recepta erat; sine divino furore quodam nullum poetam esse posse; Apollinem seu Musas vate tamquam instrumento uti, per quod sua opera ederent, cui notioni cum veri nonnihil certe subesset (nempe illud ipsum, quod modo de ingenio atque enthusiasmo poetico dictum est), P/ato eam usurpare non dubitavit ad poetarum, pro optimis artium et disciplinarum magistris habitorum , nimium honorem minuendum.

Atque omnis hzc ratio eo magis ipsi arrisisse videtur, quod per eam , quum sensu esset ambiguo ; non aperte poetas adoriebatur , nec frustra in se hominum fere sacrosanctorum invidiam excitaret. Imo poete nonnulli perduci eo for- sitan potuerant, ut blandiri sibi voluisse Platonem crederent, nam gloriosum iis poterat videri, deorum instrumenta dici , quibus illi quasi interpretibus ute- rentur (2). Callide igitur omni hac ratione usus mihi videtur, qua poetas non facile offenderet vulgique opinionem sequi videretur, et nihilo tamen minus apud eos lectorum suorum, qui sensu essent sagaeiori ad concipiendam ironiam, poetis honorem detraheret. Hoc autem quomodo fieri potuerit , ut pa- teat, res paullo altius repetenda videtur.

Quo major est in homine vis agendi spontanea (ipyuæ) eo major ho- minis dignitas et præstantia, Virtus ipsa , absolute spectata, ideo omnibus ceteris rebus anteponitur et pro summa habetur perfectione humana, quia summum gradum évrerpayias interne requirit (3). Atque ita unaquæque hominis facultas

(1) Vid. loc. Phædr. 245 A. Conf. Groen van Prinsterer pag. 155 ubi inter alia « Erat enim » is (Plato), qui optimo quovis poëtarum delectaretur maxime : sed putabat oportere in homi- » num justorum honestorumque ccetu , si futurus esset, nonnisi justitiæ ac honestatis laudatores » admitti. Poëtæ ne nomine quidem diguum judicavit, qui versus pangere conaretur sine in-

`» flammatione animi et quodam afllatu quasi furoris divinitus immissi.

(2) Ion. 66. Oi di morat ouder daa 3 —: siri rar (ta.

(3) Subtiliter hoc enucleat Tetens , vir acutissimus, ( Philosophische Versuche über die men- schliche Natur.) tom. II, p. 653.

5.

^

36 ; I. BUSCH KEISER RESPONSIO

æstimatur ex majori dvrompayies gradu. Nam quo major urorpæyie, eo major libertas humana , quo major autem libertas , eo magis locum habet imputationis notio, atque adeo meriti, in quod laus et honor cadit. Jam quum évrerpeyie illa in poetis minor aut nulla sit, siquidem numinis afflatu carmina fundunt, nec artifices sunt , propria sollertia prestantes , sed organa quasi, que a diis tractantur, perspicitur , qua fere via homines paulo acutiores per singularem illam opinionem a Platone simulatam , ad persuasionem duci potuerint , poetas minoris esse pretii. Quid? Apud visa ipsum, qui ad verbum forsitan caperet sententiam Platoni omnis ratio illa ad consilia sua exequenda conferre poterat. Poete enim si,-ut in Jone aliisque dialogis narratur , sunt à »ó , sine om- nium eorum , que canunt , scientia, quomodo idonei omnium fere rerum magistri esse queant P Nempe ob eam ipsam causam, inquies, quod divino sunt nu- mine afflati. At ipsi sua carmina bene explicare nequeunt , respondebit Plato , utpote scientia ipsi carentes, per divinum duntaxat furorem magnifica pro- fati, carmina autem explicatione quadam singulari egent, poesis minirum est diviyparadys.

Poesin esse éwrypæradm, docet Plato in Alcib. II, p. 147 A-D. 'A»x éirréres x«i buros (‘Openpos) xeu ài AA de moinrdt voéveis $xasos auray. Hoc loco videtur Socrates Platonicus poetas , ad quorum auctoritatem tunc temporis sepissime confügieba- tur , derisione lepida , quamvis leni tangere , dum poesin obscuram et ænigmaticam dicens, poete cujusdam sententiam quandam aperte ad suam ipsius detor- quet (1). Lusus enim cujusdam atque ironiæ vestigia hoc loco statim depre- hendet, quicumque ad talia capienda paulo tantum idoneus est. Sed ut locum illum mittamus , illud certe constat, summam Homericorum atque etiam quo— rundam aliorum carminum auctoritatem , imo sanctitatem in caussa fuisse , cur hæc ad sensum sepe torquerentur, ad sententias moribus salubribus confir- mandas. Qualem fere rationem etiam postea, sapientum virorum apud omnes fere gentes sollertia secuta est in iis libris, qui pro sacris habebantur , inter- pretandis ; quæ non quidem inserviebat commodo interpretationis philologicæ, sed utilissima erat ad meliores de moribus notiones inter coævas suos propa—

(1) Nusquam hoc fit apertius, nec ullum exstat in Platone exemplum interpretandi magis extraordinaria , quam in Alcib. l. c.

AD QUÆST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 37

gandas. Hoc autem, quo facilius in poetarum operibus fieri posset, poesis dicenda erat évymurddms xa) où Té» mporrugérres drdpos yrapiræs, id quod factum est a Platone, in iis certe dialogis , qui prius scripti sunt , et ubi populariter disputat. In iis, contra quos serius scripsit et ubi intentissimo studio philosopha- tur , ut in libris de republica et de legibus, minus caute et timide contra poetas machinatur, quid sibi in poetarum scriptis atque in poesi ipsa displiceat , ingenue professus. In his igitur libris neque ad illud, poesin obscuram atque ænigmaticam esse , confugit, neque eam , quz huic notioni facile superstrui poterat , allegoricam interpretandi rationem probat (1) cui parum favisse videtur , etsi ad eum, tanquam allegoricæ interpretandi rationis primum auctorem atque patronum , male nonnulli provocant (2).

o ,

—À SECTIO II. PLACITA ARISTOTELIS DE RATIONE ARTIS POETICEÆ , QUÆ CONSISTIT IN ENTHUSIASMO POETICO. S 12.

Aristotelis de enthusiasmo poetico sententia.

Unicum , quem invenimus apud Aristotelem pro enthusiasmo poetico locum , legitur cap. XVII libri de poetica S 3o, ubi haec: ....... di 3 wQuéve à mounrixs

(1) Polit. I1, 378 D. pugnas illas deorum Plato inquit , narrandas non esse, neque é» vseroíais (éoraier veteres dicebant, quam recentiores &xayyeplar. vide ZtuAnkenius ad Tim. lex. p. 200) neque rev revoir : nam adolescentes discernere non posse, quid allegoricum sit, quid non sit. Vid. etiam Phaedr. 229 C--230 A. Cf. Cl. Meriani librum , von dem Einflusse der Wissenschafft auf die Dichtkunst , t. 1 p. 79 seq. :

(2) Utitur quidem Plato allegorica interpretandi ratione ; sed rarius et non nisi, ubi popu- lariter philosophatur. Attamen illam fabulas Homericas explicandi rationem , qua übique ex-

*

38 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

fgiy Àj Méx YUSGU" TOTOY yep di MEY ebTAWSOI, où J£ éEeragixol. sie. Nulla difficultate premi horum verborum sensus mihi videbatur, eaque cum omnibus interpretibus. vertebam : quapropter ingeniosi poetica est vel furore correpti ; ex his enim alii bene formati, alii extra se positi sunt. (1) Unus tamen 7%. Tyrwhittius vertere voluit, quam ob rem poetica ingeniosi est hominis , magis quam insani ; ex - his enim illi quidem ad fingendum habiles sunt, hi autem mente alienati (2) Hanc suam sententiam defendere conatur ellipsi ra penao ante 7: « In his enim ( inquit ) nisi fallor Aristoteles, ut sepe alias, Platonis vel Socratis sententiam ə oblique impetit, qui poetas quasi furore divino quidem illo , sed vero , cor- » reptos sepius irridet et poeticam omnem non arte discendum, sed a Musis » cum insania quadam accipiendam statuit. »

Falli tamen mihi videtur vir, ceteroquin doctissimus. @

Ma^» subauditur quidem sequente 7, hoc tamen rarissime nisi procedat verbum Bormes, Ut Bourouaer ct dmiéver 4 vapore paupe (3). Sensus etiam , uti omnes cæteri legerunt , integer est, et nullam offert difficultatem , ita ut, ad confirmandam Zyrwhitti opinionem, exceptio locum habere debeat, quod lubenter acciperem , si nullo alio loco pro hoc furore poetico locutus esset

Aristoteles, quod tamen fecisse patet ex libro III Rhetoricorum 'E»o 4; »

quisitam sapientiam tanquam involucro et integumento abscondebat, repetere a Platonis potissimum auctoritate non licet, primum, quia exstiterunt multo antiquiores , qui allegoricam interpretandi rationem .sequerentur ut Theagenes Rheginus, qui Cambysis tempore primus hoc egit in Homeri opera. (vid. schol. Zilles ad iliad. Y v. 67 Cf. Tatian. mpos ‘EAamves l. 48 p. 105, 106. Eo. Worth): Anaxagoras Clazom. (Phavorin. ap. Diog. Laert Yl, 11 ; Stesim- brotus Thasius ( Tatian. l. c.) Metrodorus Lamps. (Phavorin.l. c. Tatian c. 37 p. 80) alii : deinde, quia Plato minime is fuit, qui eos Homeri de Diis mythos , quos impios judicaret , allegorica interpretandi ratione ab opprobriis vindicare vellet , sed is , qui aperte eos rejiceret, ut juventutis institutioni pestiferas. —

(1) Paullo fusius, sed etiam multo distinctius reddidit ea 7wining ( Aristot Treatise on poetry , translated with notes by Thom. Twining , Lond. 1789 , 4o) « Hence it is, that poetry demands » either great natural quickness of parts, or an enthusiasm, allied to madness. By the first » of these, we mould ourselves with facility to the imitation of every form, by the other, » transported out of ourselves we become that we imagine. »

(2) Aristot. de Poetic. libr. gr. et lat. Oxonii 1794.

(3) Cf. Franc. Zigerus de Idiot. ling. Grac. p. 4or.

AD QUÆST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 39

4 weis: preterea testantibus Dione Chrysostomo , Theophrasto et Heraclide Pontico ( ut Plutarchum aliosque mittam) libros aliquot de furore poetico cons- cripsit Aristoteles, ita ut non Platoni, sed sibi risisset. Tyrwhittius forsitan versionem Dacierii ante oculos habuit, dicentis: « pour avoir du succés en » poésie , il faut avoir un génie excellent , ou étre furieux. »

Hisce omnibus et codicum auctoritate fretus antiquam accipio interpretationem , ita ut pro furore poetico Aristotelem locutum esse , mihi constet.

Videamus jam de alia proposita a Zyrwhittio lectione ixsérixo pro éferasiner siew, uti cum uno Zictorii codice scribit. (1) « Rationem enim reddit Aristoteles (ait,) cur poesis sit hominis ingeniosi magis quam insani, quoniam hi (ingeniosi scl.) ad fingendum habiles sunt , illi autem insani ad furorem proni. » 'Exsarıs apud nostrum est ipse insaniæ paroxysmus , uti in Probl. XXX , » d mep rois maiJas (xcaris , dicitur furor Herculis, liberos suos occidentis. Exserixos » autem nonnunquam usurpatur de eo, qui tali paroxysmo corripitur. » Huc usque Tyrwh. Credo equidem , illum hancce emendationem lubenter accepisse ,

y y

quum optime præcedenti mutationi se accommodet. Rejiciendam esse hanc

lectionem nulla exigit ratio, uti contra nulla est causa, quare éécrasixes repu- diemus. Uterque enim idem fere significat, modo nullius detorqueatur sensus. Significatio ixsærixo latere mihi videtur in hisce Ovidii:

à « Est Deus in nobis, agitante calescimus illo, T » Sedibus Æthereis spiritus ille venit » Et in illo Clar. Kinkeri nostri

« Een Godheid blaast my aan en doet me 't lichtspoor vinden , » Waarop de ontvlamde geest zich aan het stof ontbinden » En kracht verleenen zal aan d'eens bestemden wil (2)

'Eġeræsixo autem in illis Horatii Quem tu, Melpomene semel

Nascentem placido lumine videris

(x) Vid. Arist. edit. Gh. Ch. Harles cum notis SyZurgii 1780 pag. 124. (2) De verlossing van Nederland Gedichten, Dl. II, p. 37.

ho A4 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

Illum non labor Isthmius i Clarabit pugilem , non equus impiger à Curru ducet Achaico i Victorem, neque res bellica Deliis Ornatum foliis ducem Ostendet Capitolio ; Sed quæ Tibur aquæ fertile perfluunt , Et spisse nemorum comæ Fingent Æolio carmine nobilem

Et alibi :

O mutis quoque piscibus Donatura cycni, si libeat, vocem , Totum muneris tui est.

. Quod monstror digito pretereuntium Romans fidicem lyræ, Quod spero et placeo, si placeo tuum est.

Hæc de verborum significatione; pauca observanda supersunt de distinc- tione inter verba fuQudy El uavixov.

- "Evfous (1) dicebantur «i ja2142 purbérovrts , éuolus d'a Éxovres mpos avra va mabypaATE (2). Maixa vero illi, qui phantasie ope, vinculum constituere conantur mundum inter visibilem et intellectualem , harmoniamque , iis infundere circumfundendo unius ideas cum alterius splendida forma; aut , uti dixit Zemsterhusius (3) : « le pre- ə mier but de tous les arts est d'imiter la nature (égwus ), le second de » renchérir sur la nature en produisant des effets, qu'elle ne produit pas » aisément, ou qu'elle ne saurait produire (4»/x«) (4). » Omnia vel præ-

(1) Vid. de voce Casaub. ad Athenœum , pag. 454 et Suidas voce ív$va at «wis , qux verba allegav. apud Alex. Aphrod.

(2) Conveniunt hzc eum Ethic. Nicom. III. 5 p. 113, édit. Wilk.

(3) OEuvres Philosophiques tom. 1: , pag. 6.

(4) Elegantissime hac de re cl. Kinkerus, tom. I. Het ware der schoonheid , pag 21.

« Gy wiens penseel, of luit, of taal dien schyn kan treffen, » Leer, leer, uw oog, uw oor, uw denkkracht te verheffen, » En spoor den grondvorm , dien natuur te nadren traeht , » In ieder voorwerp na! — Dring door den schemernacht

a" cm

AD QUIEST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 41

cipua saltem a Platone et Aristotele ratione poeseos tradita, quantum inspira- tione poetica absolvuntur, pertractasse credo: quum tamen Aristoteles plura tradit de caussis poeseos, que imitatione continentur , hac prius tractanda videntur, quam de dictis instituam comparationem , presertim , alioquin multa iterum dicenda forent,

PARS II.

DE RATIONE POESEOS, QUATENUS CONSTAT IMITATIONE.

SECTIO I.

Qum RELIQUERIT PLATO , UNDE PROBARI POSSIT EUM IMITATIONEM RATIONEM POESEOS HABUISSE.

Plato primus omnium scripsit de imitatione plurimis in locis; ut et fre— quenter in libro II et X reipublicae. In tertio de republica libro igitur , ubi multa eaque explicita et dilucida de

» Der werklykheid , tot waar ge in reiner lucht verheven, » 'T Gelouterd ideaal u voor den geest z ziet zweven;

» Tot waar de vinding u haar schatten spreidt ten toon!

» Dààr is het schoone waar, dààr is het ware schoon!

Et pulchrius deinde indicatur, tom. III, pag. 2. Met pichlerlesk vesnufl :

» Alleen bestemd, om na te vorschen , » Ziet hij natuur : — maàr in haar schorsen , » En door een dikke middenstof.

. » Nooit schiep zy door haar grootsch vermogen : » Voor zijne al te ongevoelige oogen ,

`» Een enklen lichtstraal, die hem trof — » Maar mild voor hare lievelingen ; » Die zy bestraalt uti hooger kringen » Geet ze uit haar volle voorraadschuur, » Haar hooger aanzyu optemerken, » In d’eindlooz’ omrang harer werken, » Aan die bezield is met haar vuur,

v. 6

42 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

imitatione disserit Plato, tantum abest ab opinione , omnem poesin imitatione contineri, ut de industria distinguat poesin ,44L»», ab ea, qus imitatione non continetur: dicit enim ibi, omnem poesin nyss contineri, ita tamen ut narratio aliqua sit simplex, in qua scilicet nec voce, nec figura alterum re- præsentat poeta , sed ipse ex propria persona aliquid narrat historicorum more, ut Dithyrambica, quam imitationis expertem esse dicit ; aliqua non sit simplex , cum scilicet alterum poeta facit loquentem , ac vel voce, vel figura refert ac repræsentat, figura quidem cum actores inducit loquentes, quemadmodum in comoedia et tragoedia usu venire solet: et hæc narratio dicitur dramatica estque imi- tatrix tota: voce , quum non alios actores inducit, sed ipse sic loquitur, ut alieno nomine loquatur , ut propterea in eo sit posita imitatio , ut quis alterum vel voce tantum vel figura etiam exprimat referatque. Et hac de caussa statuebat Homerum in Iliade et Odyssea , modo simplici narratione usum esse , modo imitatum. Atque hoc pacto quecunque metrica narratio, ( metrica, quia poemati carmen Plato reputat necessarium ) erit ad poesin vocanda: nimirum aut ad eam , quz simplex narratio dicitur et imitationis est expers, uti Hesiodi opus , quod '£pya nai 5j ins- cribitur, vel ad dramaticam narrationem vel ad Heroicam , qua partim imi- tatur, partim simplici utitur narratione. Imitationem igitur adjudicat tragœædiæ et parti dramaticæ Epici carminis: et quod. apud Aristotelem precipuum est, Plato non nisi sensum imitationis poesi adhibitum esse dicit. Brevi, Platonem ideam ,44^7es ab ipsa scena et ab imitationibus personalibus agentis tragoedice sumsisse, patet ex modo, quo dictiones explanat, atque ex universali forma et lingua omnium ejus explicationum et allusionum. 'A2» 2ze yé rwa aiyn piei ds ris Años dy, dj dv sors OprotoUy durèy, Quco st? Fri paédise rhy duru Atkv čxdsw d» dy wposimy ds Épaisre; Durouey. Ti yap; 0UXOU) TÓ ye dpotovy Éauroy AAQ, 4 xaT Pays À xad riya, pipirai isiy ÉxËtyoy d. QY TIS ôprolôi S x. T. À. pol. III 393 6

Eadem allusione sepius utitur ad indicandam imitationem voce aut figura actoris vel Rhapsodi, atque hoc quidem ad vilissimas imitationes.

Plura de imitatione disserit Plato in libr. de republica, qua tamen ad principia magis pertinere videntur; postea igitur et de hoc loco fusius sum dicturus.

AD QUEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. E

SECTIO II.

ARISTOTELIS SENTENTIA DE POESEOS RATIONE MIMHTIKH.

Classicum ad hanc rem pertinentem invenimus locum in cap. poetices ejus III, S 6.:

"Esxari OÙ yufres piv Jaws T)» monrixir dirit duo Tisis, xat duré Qurixai, To, Tt "ydp piuiirbai, copsQuroy véis avbpamois ix maidar isi xdi roury Jiapipovri vd» Arus Lau , ori pipen- TikMT&TO) fsi, xal Très pubjrus mofiras did pruritus rés wpéTas xat TÒ xaiptiy Tois pugnet marras. Ew» d voírow vd cwpBdivo» (mi vd» Üpyov d ydp arè Aurnpus opaty , Touran vas fixóag rds wapa yxpiBupivas xalpoety Osupévrres , Dior, Ünplay re poppas rar dyprorérar, xat vixpa. Afrior di xa) vojrow , rt puvbarsur où povon Tois QuAoréQuie Jdigor, ANS xai viis GAAOIS mois , SAN (mi Bpax;U momaroÿrir durév. Aid yap révro xaipouri Tas szoras ójavrte , GTI cupBaivu Srtaposrras parlais nai cuADMylQurÓat , Tí (xao ior, STi Guros Éxtivog Umi Cay pen TUKY "pota paxds , dvg mipnpa more TU» ydos, dare did rys dwipyacius, 9 Tir pody, 4 did ToixuTyy To dam dirias. Kara Qucm di orros spei» Toi pupitirles , xat TUS dpuorius x«t ToU pubis (ra yap MÜrpa , Sri popia rar pulpa ist, Quytpov ) (E puis ót mtQuxóris mpès durd péhise, xard puxpiv Tposr/oYT t6 , iyiwnras v)» wolnoi ix ray doTorytOiaT ara.

Dimittit Aristoteles Atheniensium et Doriensium litem de tragædiæ comce- dieque inventione, vel quia levioribus conjecturis utebantur, vel quia non de toto genere, sive de poesi tum in universum, tum quod ad singulas partes ac formas disputabant. Ita tamen dimittit illam controversiam , ut ipse ad veras et germanas poeseos causas , ortum et incrementa investiganda se referat. Ait igitur poesin videri a duabus causis iisque naturalibus ortam, cujus prima imitatio inde ab incunabilis homini insita et propterea naturalis ; jure Jristoteles hzc posuisse mihi videtur. Fieri enim non potest, ut cum a pueris imitemur , hoc est cum usu rationis fere destituti : electione et consilio , multo minus arte imitemur : nam si in nobis imitandi studium veluti erumperet, postquam rationis usus in nobis dominatur, suspicari quidem liceret, id electione et consilio aut arte fieri , quod tamen tenera illa ætate suspicari minime licet , ita ut nature acceptum referendum sit: si quis denique ne illud quidem animadvertat, vere quidem pue- ros imitari , is fictas puerorum domusculas spectet , fictos quos conscendunt equos , ficta arma et bella, que tractant, hisce similia in memoriam revocet, in quibus

6. b

44 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

puer virorum imitator videri potest , quapropter jure affirmat Zullius : Naturam creasse homines imitatores (1).

Addit Aristoteles , hominem esse animal aptissimum: ad imitandum, atque hac in re eum ab aliis differre animalibus. Difficilius videtur probatu; eum a ceteris animantibus revera distingui, cum animantia multa imitentur. Ex eo ipso tamen , quod animantia quadam ob imitationem sunt admiratione digna, satis constat animantis non esse imitari, sed hominis. Denique siquis reputet , hominem coloribus aut saxo vel alio materie genere coelum exprimere, ani- mantes , plantas ac summatim nihil coelo , terra marique reperiri , quod non imi- tetur, is sentiet longe exiguam ac levem esse belluarum imitationem. Moderatus tamen adhuc videri potest Aristoteles, quod ita demum hominem a ceteris animan- tibus imitatione dissociat , ut tamen ssenrixérere esse affirmet : ubi belluas aliquas in secundis aut tertiis consistere non plane vetat; quod in problematibus etiam scriptum reliquit, ubi rursus swyrixéraro appellat hominem, atque id evenire ait, quia hinc discere solet (2).

Pergit jam, et gaudere omnes imitamentis cet. Perspicuum etiam hoc. Nemo enim non interdum eleganti earum rerum imagine delectatur, a quibus vel abhorret , vel quas non sine molestia intuetur. Sic Cleopatram aspidis dente necari, Laócoontem una cum filiis a serpentibus interimi; non sine horrore ac molestia adspiceremus, cum tamen elegantes harum rerum imagines non sine voluptatis sensu contemplamur. (3) Causa hujus rei, ait Aristoteles , ea est, quia inde solemus discere , quod jucundissimum est, ideoque si quando ex- pressarum imaginum notitiam non percipimus , ita ut nihil inde aut discamus

(1) De Orat. IT. (2) Sect. 20 Probl. 5.

(3) Eleganter Clar. Kinkerus, tom. 1. poem. Het ware de Schoonh. p. 4. « Voor hem is 't ware schoon: — Om dat zijn kunstyermogen, » Natuur, ook als zij schrik en afschuw baart, verhoogen, » En 't lage en nietige, ja zelfs 't misvormde, ook dan, » Als 'twalging en verachting wekt , verheffen kan » Tot hooger aanzijn en de afzigtlijkste gedrochten , » Waarvoor het zintuig heeft, herschept in kunstgewrochten. » Despréaux in arte poetica: « Il n'est point de serpent, ni de monstre odieux, » Qui par l'art imité ne puisse plaire aux yeux, » etc.

nD—————Áám

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 45 aut reminiscamur , vix ac ne vix quidem , delectemur, quin interdum ea igno-

ratione affligamur (1).

Quamvis enim interim artificium capere oculos possit , mens tamen non conquiescit, nisi, quid imagine illa repræsentetur , intelligat. Ac profecto cur idiotæ imitatione delectentur , nihil mirum , si quidem imitatorum imagines sunt veluti idiotarum libri , ex quibus non sine voluptate discere solent , eruditi propter reminiscentiam delectantur maxime , atque hinc est quod elaboratis imaginibus uterque gaudeat. Idem hoc docet in Rhetor. I cap. XL ‘re dè rò gotévwo re 600, xai Tí lavatur, xui va Todora, dyeryxn nòta cha vo vt pesuimnplrer, demip "ypadux) xai asd piav- romoile xat SORTI , xai mdr à dy À patgelpenpelvoy' xat tu» pn ndu du ro pupmuæ, dU yap (Ti TovTM xalpu, dAAd cwAMwywrpée (su , Uri roûre (xfiym , det puvlarti vi eoppfalva.

In tertio Rhetoricorum libro cap. X jucunditatem , quam ex metaphoris perci- pimus ad eundem refert fontem. In problem. sect. XIX , problem. V idem

principium ad musicam refertur. Problema est: quare majori gaudio afficiamur , audientes jam antea nobis cognitum cantum , quam quum novum audiamus P Responsio vero est, ëre jð) pete. Et revera gaudium reminiscentiæ nullibi

(1) Cf. J. G. Buhle , in edit. Arist. p. 132. « Æristoteles stimmt hier völlig mit den neusten » Aesthetikern überein, die auch das Wohlgefallen an den Werken der Künste des Schönen » davon herleiten , dass sie die Erkenntniss-Krüfte in ein leichtes gegenseitiges Spiel bringen » und dadurch das Gemüth anziehen und unterhalten?

« Ihr Freunde, denen hier das mannigfache Spiel

Des Menschen, in der Kunst der Nachahmung gefiel;

Ihr, die ihr gerne weint, ihr weichen , bessern Seelen ,

Wie schón, wie edel ist die Lust, sich so zu quælen;

Wenn bald die süsse Thren , indem das Herz erweicht ,

In Zærtlichkeit zerschmilzt , still von den Wangen schleicht,

Bald die bestürmte Seel’, in jeder Nerv’ erschüttert,

Im Leiden Wollust fühlt; und mit Vergnügen zittert!

O sagt, ist diese Kunst, die so eur Herz zerchmelzt,

» Der Leidenschaften Strom , so durch eur Innres wælzt,

» Vergnügen, wenn sie rührt, entgückend, wenn sie schrecket,

» Zu Mitleid, Menschenlieb und Edelmuth erwecket ,

» Die Sittenbilderin, die jede Tugend lehrt,

Ist die nicht eurer Gunst und eurer Pflege werth ?

Die Vorsicht sendet sie mitleidig auf die Erde

Zum besten des Barbars, damit er menschlich werde; Lessing Dramat.

46 : I. BUSCH KEISER RESPONSIO

forsan, magis apparet, quam in metrica agitatione popularis auditorii, quurn omnes toto fere corpore sequantur metrum musice hilaris speciei (apud nos vulgo Rondo).

Diversitatis causa liceat mihi hic memorare , Platonem hoc prinçipie usum pen ut probaret canem esse animal philosophum : nam (Inquiry To QiAopulis xot QiAocoQoy Tuÿroy* à» gei " iy ey Va TO, ADT REL, PP ò) xaxov mrporezroyba , à 5 yapiyor, dira erat , xd» endèy morore Ua. duré dyablo arem. Azad uyy roger ye Oalyerus và malos auTov ris Qurtuc, x«i dc aanbas QuAOTOQO» x. T. À, (1).

Eleganter Plutarchus prosequitur totum hoc argumentum in convivialibus quastionibus, ubi cum quæsisset, cur non sine voluptate audiamus eos, qui iratorum vel moerentium gestus repræsentant, moerentes vero ipsos aut iratos moleste feramus, non unam affert caussam. Prima erat, quod delectamur , dum videmus histriones affectus humanos exprimere et repræsentare , quibus novimus ex propria persona eos non affici. Altera , quia iis facile delectamur , qua scite atque artificiose aguntur et idcirco , inquit , admiratione interim ca- uc Tertia in 4ristotelicam plane recidit E his continetur verbis. Cap. V, I. Kei ydp iwi roy Ütegectra opoia memorlauyy. spé piv yap émobyprnoyrus xat y0C0UYTUS , ebieipás épouser" vo» de TYNER DIAOXLTATHY ; xat Ty moneri "Ioxegsy ide xat Bao eet oputv , (et paullo, post) Adtxropls yap Boda cuti ds zat xopavs , Avry pov PEU pod xat andes (en à di pipou- piros dhexropid Bouras xat 2Upavyy ÉvOpeuses" xot Qicixods py parts, ducyspawopsy , éd pastas di xat ypaQés QUeixa» jdtus ÜtaptÜn , ra vt» diavoruy imo ray piuyuéray yerat, xat nata Tò ointioy" éme vi mérsovrts , y Tivos tLaÜt» yevouesvou maæbovs, THY Ilepgezvoyros vy cÜrus Ébaumaruy ,

dst Tapas dy yevsrbar. f

Ex hisce omnibus effici potest delectationem , quæ ex imitatione percipitur , naturalem esse: quod enim in omnibus hominibus facile observatur, quodque tantopere cum natura nostra congruit id naturale censendum est.

Philosophiam Aristotelis, etsi hic loci vera sit, viris tamen, accuratius eum perscrutantibus, non satis posse placere credo. Observandum enim est, illa, quae dixit, modo referenda esse ad rudes et indoctos spectatores , in universumque pro explicatione habenda esse, quam magnus picture aut sta- tue sit effectus in pueris et multitudine , qui non, nisi raro, specimina juurrizi artis adspiciuht. Hoc quidem respectu principium non videtur applicandum ,

(1) De Republ. H, 376. A. B.

À

AD QUJEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 47

nisi ad affigies ( portraits) cujus objecta nobis non statim succurrunt. Quum picturam enim hujus generis adspicimus, non nisi post aliquod temporis spa- tium deprehendemus hujus illiusve hominis imitationem , statim tamen hominis imaginem esse videbimus. Neque video , nisi brevis sit ignorantia aut dubitatio, quomodo aliqua possit in spectatore acquiri informatio , nec quomodo secundum ipsa philosophi principia (si recte ea cepi) delectatio , imitationis sequela ullo sensu resolvi possit in id, quod accipit mens ab exercitatione suæ potestatis inferenda sive invenienda similitudine. Secundum ipsa Aristotelis duo prin- cipia, supra memorata ( Rhet. III, 10, ubi fusius hoc explanavit) , principium ad metaphoras adhibens , affirmat , báé re.cognitionis gaudium non eflici no- minibus propriis , sive pe , quia mox proponunt eorum significatione m, nec perverse accipi possunt. Jam pictura, considerata ut imitatio hominis, equi, domus in universum manifeste respondet nomini communi, ut imper- fecta sit imitatio (1). x

Inter Aristotelis explanationes ad hoc physicum principium recognitionis duo sunt loca exigua, qua, quod ad' naturam delectationis tam explicita videntur, ut ea hic exhibere mihi liceat. Postquam principium ad metaphoras adhibuit, eodem modo, eo utitur ad argumenta oratorica : Ad durs rd érimoauia vd» érlounuérer iodo- xisi (érimoñaie yap Avyopty ra marri dune, xat di nO ty dui Qyrneut) cure dca éipnueræ dyvoou- pesya (ety, SAN rar, nue Aenyoputyay v Yaris ^yIvETUI y mai È en poTEpOy UTP , À pixpor oetpiQut, d Quare" seras yap dios pabnois" (etas di , évdertper (2).

Alter locus, ex Zfristotelis sententia naturam delectationis magis etiam exprimens, sic audit: Hera» de rw» evAAeyie Rav teprBrietas parse ra Toiavré ora dpxopt»a mpoopaci , y Ty émira ans LL duum yap xai &yroi ie favos xaipovri æpodirhaopesror" xai óc TOTOVTOY detpiCovciy , dcl p ipa iipyusrwy yeptuy (3).

Vereor, ne diutius jam in primà caussa explicanda hæserim : ad secundam igitur transeo : multa de hac fuere in controversiam vocata. Alii voluerunt , eam esse delectationem ex imitatione haustam , alii carmen seu metrum, alii

(1) Uti in initio pictura erat é» »yaAaf xe« ewopyavéis: uti habet Ælianus. Var. hist. X , 13. pictores anüqui ab Æliano memorati non cavebant principium Aristotelis, quum in margine pingerent zovró Boss — — éxturos immo. — ToUTÓ Pipe —

(2) Rhet. III, 10.

(3) Rhetor. II, 24.

48 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

musicam seu rhythmum et harmoniam , alii eam omnino prætermissam cre- diderunt. Harum sententiarum explanationes memorare possem , si de musica quaerendum esset , quia satis constat , Musicam tantum secundam efficere caussam naturalem poeseos. Prima enim carmina canebantur et verbis utebantur rhyth- mica, unde probatur cantus et rhythmi affinitas. Hæc ad rhythmum dispositio in caussa fuit, quare verba ad suavem auditum conformarentur , unde orti sunt versus et ut soni elicerentur, unde musica producta (1).

Rhythmus vero differt a metro eo, quod Rhythmus est proportio adhibita ad quemcumque motum , metrum est proportio , adhibita ad motum verborum , que proferuntur. Inde sequitur, quamvis omne metrum rhythmus sit, om- nem tamen rhythmum non esse metrum (2).

Musica sensum a natura hominibus insitum esse , statuerat etiam Plato , leg. II, p. 737. (3).

Plura de Musica dicere, jam non attinet, quia quæstio proposita nullam facit de musica mentionem , atque igitur fines eyagatus videri possem.

(1) Conf. La Harpe Lyc. ou cours de littératures.

(1) Cf Harris Philol. Inquiries p. 67.

(3) Insigne fragmentum ex libro deperdito Zheophrasti mept pourimns pohtii Plutarchus Probl. Symp. LI. Probl. V, eandem hypothesin fusius explicat: Afyer de O£cQpasos , prourixis epxds vptis wai, avwav, don, évbouciarpeèy , ds Éxæsou TovraY» maparoËmovros fx ToU cuyylovs xat PyxAbvorros Ti» Gars. ‘Al re yap averar (forsan Aumar) rò "yatpoy nai Üpuyurixóy ooucünpoy cis gdy» touer Du, xet Tous pyropas £y Tois EFIAOYOIS , xat Tous Üroxpiras €» rots oduppois drpépu Ta utaydi mporeyoyrus dpdjety xe mapeyreivorres TH» Quyjy. Al Te cQodpat arepix,uption. tis Sys , vd) piv fAaQporípoy vd 591: xat TO caua mdy émelpourt, xat mapaxarosriy Eig Éppud por xisyow , igardouiray xat xporovyrav , tirep ópticas un duvavrei, (& pariat Te dadai TE éprvopuévar , pryau- xeni ei» xàóvw, » xard Ilivd'apor. Or È apieyres év ra mdbti Toure yevopesyot v3». Quydv. orgy. sis rò dt xat QOtyyiclus piya nai iay mpoisyrar, Marisa DÈ à évdouriarpes ébleuri xat maparpérei Tò, re coua xut vj» Quyjs vo cuvilous xai xalteuxéros. "Olty æi re Baxysias pvbpsis xpavrai , nai Tò xpnomad'eir iuuirpas mapéyeres Tois évbeudopéres cd) vt parvouirer dàiyovs id'eiy isiy dveu pérpor

xat ads Anpolrrus.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 49

COMPARATIO.

Hac sunt precipua Platonis et Aristotelis placita : pervenimus igitur ad eorum comparationem. Hancce comparationem difficultatibus non carere, quisque facile videbit, qui utriusque philosophorum sententias animo volverit. Uterque quidem statuit, rationem poeseos consistere in enthusiasmo eamque contineri imi- tatione, sed modo maximo diverso : Plato enim fusius de furore poetico locutus est, Aristoteles contra plura de imitatione monuit. Caussam , quare tam multa de furore poetico dixerit Plato , supra jam exposuimus , quod nempe divinam inspirationem. poetis concedens , populum ab illorum eruditionis fama et veneratione avocaret. Ratio vero , quare tam pauca legimus apud Zfristotelem , in adversa fortuna latere videtur, quam passi sunt Aristotelis libri: scripserat enim de furore poetico tres libros (Cf cap. I.) Ex iis tamen, qus supersunt, satis possumus ef- ficere, eum furorem poeticum sive inspirationem divinam agnovisse, ita ut hac in re amice ambo conveniant, quamvis forsitan sublimius fuerit de ea Platonis propositum , quam Aristotelis.

Videamus paucis ; quatenus recte judicaverint. Omnes poet: omnesque fere, qui de poesi scripserunt viri docti, in illud consentiunt, poetis adesse huncce éfovriaruer, Sive, secundum veteres, divinam inspirationem. Optime hac de re loqui mihi videtur Sulzerus (1).

« Alle Künstler von einigem Genie versichern , dass sie bisweilen eine ausseror- dentliche Wirksamkeit der Seele fühlen, bey welcher die Arbeit ungemein leicht wird, da die Vorstellungen sich ohne grosse Bestrebung entwikkeln , und die besten Gedanken mit solchem Ueberfluss zustróhmen , als wenn sie von einer hóhern Krafft eingegeben worden. Dieses ist ohne Zweifel das, was man die Begeisterung nennt. Befindet sich der Künstler in diesem Zustande, so erscheinet ihm sein Gegenstand in einem ungewóhnlichen Lichte ; sein Genie wie von einer göttlichen Krafft geleitet , erfindet ohne Mühe und gelangt ohne Arbeid zum besten Ausdruck desc, was er erfunden , dem Begeisterten

M— v v-v- w" wv

(1) Theorie der schönen Künste, Art: Begeisterung.

1

5o | I. BUSCH KEISER RESPONSIO

» Dichter strómen die vortrefflichsten Gedanken und Vorstellungen ungesucht » Zu, U. $. We »

Supra jam testimonia optimorum poetarum adduximus ad hancce probandam sententiam ; pauca jam addam:

« Ingenium cui sit, cui mens divinior, atque os » Magna sonaturum, des nominis hujus honorem. » Honar. « At sacri vates et divum cura vocamur , » Sunt etiam, qui nos numen habere putent. » Ovm. `

» Sunt et commercia coeli. » Ovi».

« Maar geen beseffen, geen behoefte, zonder doel, » Geen woest, geen blind instinkt, noch lijdelijk verrukken » Was ooit bekwaam , dat hoog gevoelen uittedrukken , » Waarvan de dichter en de scilder zwanger gaat , » Wanneer hij "t blakend oog in ^t ruim de schepping slaat , » Om "t voorwerp, dat zijn borst van tein gevoel doet zwellen , » Gelijk hij 't zag en dacht en kende, voortestellen. » Kinker, Het ware der Schoonh. p. 8.

Cicero de Divinat. Y « Magnum poetam sine furore esse posse negat

Democritus. » Petronius dicit, poetæ sumendæ voces , a plebe summote , ut fiat :

Odi profanum vulgus et arceo.

Hac testimonia sufficiant.

Unde suam originem ducat hic enthusiasmus , explicatu difficillimum est , uti recte monuit Kinkerus. Non vero esse divinam inspirationem , verum potius sensum , nonnullis tantum hominibus innatum, forsitan probari posset (1).

(1) Conf. Hume essais moraux et politiques. Essai XVII. « De tout temps les poètes ont » prétendu être inspirés, et cependant ce, feu poétique n’a rien de surnaturel : il ne descend » pas du ciel, mais il parcourt la i il passe d'un esprit dans l'autre, et il excite les » flammes les plus vives en ceux où il trouve les matériaux les plus propres. »

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 5t

Primum igitur inquirendum est, unde h&c idea divine inspirationis ortum suum traxerit. Omne quod eximium est, admirationem excitat, admiratio vero verecundiam et venerationem. lllud quod quotidie fieri videmus , nostram fugit observationem , quod autem raro fit, minime nos fugit. Nunquam igitur dictum fuisset poetas extraordinariis donatos esse facultatibus , si quidem ille , qui non ex infima grege hominum prodiisset , idem facere potuisset , quod illi fecerant. At quisque suam imbecillitatem et impotentiam sentiebat ; poetarum opera pla— cebant, et cupidis auribus excipiebantur et propterea illorum facultates divinæ tribuebantur inspirationi. Nihil magis probat veritatem , innatum quid in poesi esse ,.quam ipsa hec de divina inspiratione sententia.

Homo vulgari cognitione instructus et ingenio (genie ) destitutus non po- test intelligere , quomodo ingenium vim suam exserat: nec magis intelligere potest, unde poeta talia possit dicere et tali, quali dicat modo. Non vero solus ille, sed praeter illum , sexcenti alii illud capere nequeunt, quisque suam sentit imbecillitatem, adque divinam inspirationem refertur, superstitioso et indocto seculo; innatum vero illud vocatur , quum majorem adepti sumus cognitionem nature et facultatum mentis humane secundum principia philosophica.

Sed quid proprie illud est , quod poetis dicitur innatum?’ Mea sententia illud est, quod sedulitate, diligentia aut exercitatione acquiri non potest (1). Illud est, quo Ho- merus et Aristoteles a se invicem distinguerentur, quamvis viverent eodem tempore, quamvis in eadem domo educarentur , iisdem uterentur præceptoribus, eosdem legerent libros , eademque haberent fata. Illud est , ad quod naturalem , ut videtur ,

* (1) Cicero in orat. pro Ærchia poet. « Atque sic a summis hominibus eruditisque accepimus cete- » rarumrerum studia et doctrina et præceptis et arte constare , poetam natura ipsa valere , et mentis » viribus excitari, et quasi divino quodam spiritu afllari, quare suo jure noster ille Ennius sanctos appellat poetas, quod quasi deorum aliquo dono atque munere commendati nobis » esse videntur. Sit igitur judices sanctum apud vos, humanissimos homines , hoc poetæ nomen , » quod nulla unquam barbaria violavit; saxa et sollicitudines voci respondent, bestiæ sepe » immanes cantu flectuntur atque codiinüt » — Et Clar. Kinberus tom. 1, præf. p. 10. » leder kan zich , door moeite, met het een of auder wijsgerig stelsel gemeenzaam maken : » de dichterlijke. taal en het werktuigeelijke der yersificatie kan geleerd worden, maar de » oorspronkelijkheid in beide, wordt door pim Wening verkregen. Beide zwevee tuschen » twce rijken onzer kennis in, en streven naar het uiterstee grensoord der wetenschap. »

7.

z

52 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

quemdam habemus habitum , ad quod nihil ipsi fecimus, et quod tamen funda- mentum est illarum diversarum , sed respectu essentie hominis fortuitarum modificationum , quibus tantopere inter se distinguuntur homines, ut nulla sit ratio, quare hoc explicari debeat ex externis caussis aéris, imperii forme, educationis, alimenti, convictionis ; quodque propterea tam diu jure vocatur innatum , quam firmis principiis non probatum fuerit, fundamentum hujus discriminis quæri posse et quærendum esse in enumeratis caussis externis.

Satis jam indicasse credo, sensum illum sublimiorem , quem diximus , in— natum esse poetis, convenire cum divina inspiratione Platonis et Aristotelis.

Transeamus ad rationem poeseos, qua imitatione continetur. De ea quidem Plato aliquid praecipit, quid tamen proprie sit imitatio et quatenus conveniat cum idea, quam nos de ea concepimus , ex ejus effatis efficere non licet , quamvis primus fuerit , qui de imitatione scripserit. Secutus est Aristoteles cum acuto philo— sophi et critici ingenio principia ad consequentias adhibens et extendens, que ejus magister cum severitate censoris judicaverat , quæque descripserat , uti fur aut latro depingitur , ut sciant omnes , eum esse vitandum. Ex hisce fontibus , inprimis tamen e commentatione Aristotelis , hec ab antiquis ad recentiores tansiit doctrina.

Alia tamen quæstio est, quo sensu et a quibus originariis ideis deducta, poesis initio vocata sit imitatio a Platone et Aristotele; alia vero, quonam sensu a recentioribus sit accepta, qui cum poesin viderent supnrinnr esse artem , primum propositum, hujus expressionis non investigarunt, sed particularibus usi sunt ideis ad hujus explicationem, atque igitur ad eum extenderunt sensum, quo amplissima analogia capi posset.

Ex sententia nonnullorum judicum omne in liberalibus artibus imitatio est; ex imitatione ortum traxerunt et eorum ratio consistit in nature imitatione: artificum opera propterea tantum placent, quia bene successit imitatio, et quia similitudine delectamur , quam invenimus inter effigiem et id quod effectum est. Multa in hoc judicio vera sunt, non tamen omnia. Eloquentia enim, poesis, musica et saltatio sine dubio originem duxerunt e vi, qua subitarie sensus affi- ciebant res externæ, ex impetu qui oritur rebus perceptis externis ad laetitiam vulgo et hilaritatem excitantibus, quosque hilares letosque animi sensus si- . gnis externis non exprimere et ità' cum aliis non communicare vix poterant. Primi poete, musici et histriones, sine dubio, expresserunt suos -animi

AD QUJEST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 53

sensus, non vero imitando expresserunt animi sensus alterius; et immortalia Demosthenis aut Ciceronis opera non debemus imitationi nature, sed vehe- menti, qua flagrabant, cupiditati libertatem et jura defendendi.

Sepe quidem evenit, ut artifex sensationis suæ expressionem spectans, na- turæ pingat objecta, ut suum consequatur propositum: sed qui bonarum artium rationem in illa ponit, convertit peculiare adjumentum in universale propo- situm. Omnes judices ab Aristotele ad nostra usque tempora nature imitatio- nem suadent, atque hoc jure, modo recte intelligantur.

Qui vellet prescribere artifici, ut quodcumque objectum in natura sibi pla- ceret, illud imitaretur, ut convenientia imitationis cum objecto delectaretur , sive ut propterea pingeret, quia tabulæ consimiles placent , iste certe ludibrio ha- beret optima ingenii opera. Principes artifices, quum hocce fundamento ute— rentur, luderent naturam , ut pueri ludunt, qui ad oblectamentum serias res imitantur. '

Regula de imitatione naturæ, quatenus generale fundamentum constituat bonis artibus sic accipienda mihi videtur; quum sit artifex naturæ servus et ad unum cum ea tendat propositum , utitur etiam similibus adjumentis , ut finem suum attingat; quia vero hæc prima et perfectissima effectrix ad fines suos attingendos tam bene agit, ut melius quid excogitari nequeat , ideo ille hanc imitetur necesse est.

Verum ad hanc naturæ imitationem non pervenimus inconsiderata delinea- tione nonnullarum partium; sed effectus est contemplationis accuratæ mo- ralium finium , quos natura detegit , et adjumentorum , quibus perficiuntur. Inde discit artifex, quomodo natura gaudium aut tædium apud nos excitet et quam artificiose jam hoc jam illo utatur argumento , ut ibi collocet moralem homi- nem, ubi eum stare velit. Ex. accuratiori , sed cum assiduo studio conjuncta contemplatione naturæ, omnia adjumenta discit artifex, quomodo hominum affectiones regere possit: ibi discit veram boni et pulchri essentiam , in variis ejus formis: ibi discit, rectum facere usum omnium virium , quae in externis latent rebus. Brevi, natura vera est schola, in qua fundamenta ejus artis discere possit, et ubi regulas invenire debeat ex imitatione actionum ge- neralium.

Ex hisce dictis patet, me non cum iis facere, qui omnem poeseos rationem

54 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

ponunt in imitatione. Hoc potius considerari vellem, ut adjumentum poeseos ; enthusiasmus vero, sive poeticum ingenium pro vero fundamento poetices habeo , atque rectissime clar. Kinkerus (1):

« Uw vrije vlugt, die door geen weiten

» Zich immer paal of perk laat. zetten

» Schrijft zich haar eigen wetten voor :

» Uw golvend stijgen, zwaaijend keeren

» Door eigen kracht en vaart te leeren ,

» Vindt overal zijn eigen spoor.

» Zij, die uw vindingskracht bepalen

» Met slechts gewrochten der natuur

» Met kracht en schoonheid aftemalen

» Miskennen uw oorspronklijk vuur. » Enz.

Et de idealitate poeseos idem conf. cl. Kinkeri carmen a pag. 145 — 150. ubi inter alia: « Ja "t is der menschheid waard, verheven » En schoongestaag daarheen te streven, » Waar zich der zinnen daol verliest , » Waar vindingskracht , op stoute vlerken » Door zaamgepakte nevelzwerken » Onwederstaanbaar opwaarts steigerend » Zich zelf een spoor zoek, vindt en kiest. »

Maxime autem, mihi placuit poeseos definitio, data a viro doctiss. N. G. van Kampen (2), quam meam facere liceat :

« De dichtkunst is, naar mijn begrip, minder eene kunst dan wel eene, » door oordeel gematigde , verrukking. Immers het verstand is het niet, het- » welk die grootsche denkbeelden, die verhevene aandoeningen in de ziel » der dichters voortbrengt, welke ons of tot medegevoel , of tot bewondering » wegslepen , anders moest de grootste wijsgeer tevens de grootste dichter zijn. » Het is veel eer eene, in den geest van eenige weinige bevoorregte ster-

(1) Gedachten by het graf van Kaut. Deel I p. 93. (2) Over een Geschiedk. onderzoek en beknopte opgave van de lotgevallen der dichtkunst enz.

in Teylers tweede genootschap. 1507, p. 5.

AD QUJEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 55

velingen voorhandene, hoogere verbeeldingskracht : stof tot dezelve levert de geheele zigtbare natuur, zoowel als de onzigtbare wereld, die door den » dichter met een zinnelijk gewaad omtogen en ons dus voor oogen gesteld » wordt. Deze onmetelijke stof verschaft den dichter de kleuren, welke hij » met het penseel zijner verbeelding opdraagt, en met den fijneren toets van »

»

y y

-het kunstgevoel, (æsthetica) of versterkt, of verzacht, ten einde een

uitmutend geheel voorttebrengen. »

At ne nimis jam in poeseos ratione moratus fuerim vereor; quare jam tran- seam ad cap. III. De Artis poetice principiis.

56 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

000000000000000000000000000000C00000000000000000000000000000000000009

CAPUT TERTIUM,

DE PRINCIPIIS ARTIS POETICE.

SECTIO I.

DE PRINCIPIIS ARTIS POETICÆ SECUNDUM PLATONEM.

Peracta disquisitione de ratione artis poelicæ , ad alteram quæstionis partem pervenimus , quz amplectitur placita Platonis et Aristotelis de principiis artis poetice. Pauca tantum de principiis, eaque nullius fere usus practici reliquit Plato: qux tamen huc spectant, inprimis leguntur in libris de republica , quare etiam iis , tanquam fundamento utar. Quum autem complures jam decreta Platonis de his et de ipsa poesi singularibus dissertationibus enarrare , illustrare dijudicare conati fuerint, horum vero pauci tantum numero, quod sciam , rem ita pertractaverint, ut ad causam et rationes, unde philosophus profectus fuerit atque ad momenta, que ejus animum in singulis sententiis ferendis perculerint, satis respexerint: hoc age paullo accuratius atque uberius facere conabimur.

Nova tamen hic oritur difficultas , utrum scilicet locos integros graeco sermone describere oporteat, an vero sufficiat excerpere , qua optima mihi videantur. Illud vetant libri II et III atque X de republica; quippe qui toti fere describendi essent. Neque hoc difficultate caret. Cavendum enim inprimis est, ne quid detrimenti capiant Platonis sententie , qua in hoc libro cum ipsius verbis tam arcte colligate sunt et coherent, raro sine illarum detrimento sententias

AD QUIST. PHILOS ZHEOR. ET LITER. HUMAN. 54

Platonis verbis alienis reddere: possis (1). Versio enim difficillima est, uti recte monuit Favorinus apud A: Gellium (2). « Si ex Platonis oratione verbum ali- » quod demas, mutesve, atque id commodissime facias, de elegantia tamen » detraxeris. » Tandem posterior ratio invaluit, ita ut precipua, quz huc pertinent, Platonis loca describam , interdum tamen in notis græcum subjiciam textum. Sed jam rem aggrediamur.

S 1.

|

De iis locis , qui in republica inveniuntur , spectantia principia artis poetice.

Plato poetas exterminat e perfecta , quam sibi finxit , republica: sic vulgo ajunt, qui ipsius opera ne inspexerunt quidem. At non omnes exterminat poetas. Voluit duntaxat Poesin legislationi morali subjectam esse. Hinc epicam et dramaticam et, disertis quidem verbis, tragicam et comicam e sua civitate exterminari jussit (2). Etenim utriusque hujus generis poetam , cui in his poeseos generibus tractandis tam multiplices formæ indicandæ, tam varii mores repræsentandi sunt (4), neque apud actorem in theatro, aut A aut spectatorem, aut auditorem affectiones easdem movebit; eandem fere ob caussam (5), atque ob alias, infra indicandas.

Lyricos vero in rempublicam admittit, quibus tamen nihil canere permittit , nisi quod ab honestate quam maxime commendetur, ut hymni in Deos, encomia in viros, vitæ integritate ac meritis insignes (6).

(1) Conf. Meiners Geschichte der Wissensch. in Griechenland, tom. II, p. 706.

(2) Noct, Attic. II, 5.

(3) Polit. III, p. 394 D, 397 D-E , 398 A. p. 598 D. sqq. 696 C. 607 À.

(4) Polit. III, 392 D.

(5) Polit. III, 394 D, 397 E.

(6) Polit. X, 607 A. —"Ori Srov piro -Üpeveog Sois xat iyxøpiæ vois dyalois munriws Tapa" d'exrior dis miu, så 00 rd» jduouisyy moscas mapadiEu iv pinow, 9 Éste, dev cos xat Avr y ne mou Bacihtietroy, drri vépeo TE xa) To) xomj dii dobuvres dires BiArisou A67/a0. === Polit. V, 459 E, ubi de nuptiis agitur in civitate perfecta.... xæ} (eet mogro rois jusTipois mornrais,

V. ‘ 8

58 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

Mirari forte quis posset, didascalorum poetarum in omni hac disputatione nullam fieri mentionem (1), utrum scilicet in civitatem recipiendi sint, necne. Sed hos Plato, ut post eum Aristoteles, philosophos potius fuisse putayit, ut opinor, quam poetas.

Hanc autem in duobus clarissimis poetarum generibus proscribendis severitatem, ut excuset, ejusque probabilem reddat caussam, pluribus Politiæ locis copiosius poetas, eamque imprimis poeseos partem , quæ in imitatione ( gwnes) versatur, reprehendit atque accusat: quas reprehensiones et crimina qui consideret , nulla statis, qua noster vixit, habita ratione, miretur et graviter ferat; non vero offendant eum, qui Platonis ætatem et singularia ipsius consilia spectaverit. Antequam igitur illa, quæ Plato adversus poetas ipsamque poesin protulerit , percenseamus, paucis primum videamus , quibus rebus impulsus videatur, ut jucundissimam artem magna certe ex parte repudiaret atque ad nobilissimos ejus duces severe notaret.

Antiquissimos graecorum poetas optime de æqualibus suis meritos fuisse, nemo inficias ibit, neque id fugere poterat Platonem (2). Scilicet postquam ad meliorem cultum Gracia processerat, ea autoritate pollebant, ut non solum in scholis poetarum libri adhiberentur ad puerorum institutionem (3), sed in prudentum disputationibus etiam ad illorum effata et auctoritatem in rebus Ethicis

mpémovres Toig yiyvopévots yamos. Etiam in opere de legibus lyricam poesin admittit lib. VII, 8o1 D-E, 817 A-D. Ita tamen, ut severis legibus utramque , sicut omnem poesin coerceat , ne quid detrimenti mores capiant, sed potius juventur.

(1) Quales erant, qui Qveixo? dicebantur , Empedocles , Parmenides , alii et yvoporoyor, ut Theognis.

(2) Conf ad, h, L, quz dixi ad locum Gorgiæ 5ox B, C, D, E 5o2, 503, 504 A.

(3) Tois dp yap mudaproiri st didurnuños dsis pages, rois d'iBaci ye manrai. Aristoph.

Æschylus in Ranis v. 1086, 1087 p. 157. ed. Küster. Strabo libr. I p. 28, 29. Almelov. ó M , M 4 , 1 , 4 > t » , e ~“ å LH

magio QuAogoQia viva. Abyovci parus THI Tol] TUI? , Eirayouray éis voy Bloy fps XYEDY , xut. di- daérnovray jiy xat maly nai wpeLus pel nos. Plat. de legib. VIE p. 810 E: aéye wi» dri montés re vj ciol rives indo Ébauérpur magsreAMOn nai tpuitpay nai noray OW roy Asyoptvov pérpas. dt piv int omoudÿy, di Viri yéhare appnnores, €. Gis Quei Ovi» dt monAËxIs Muplor Tous oplos mardivomivous ray viu» rpiQeis nai diuxopéis moth , monvnréous v' y dis dyayrérert moroivres

^ CA ^ LI 4 xui woAvupouÜtis , Ghovs TOTUS éxuuyldyoyres 4.X. T À.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 59

provocaretur (1), quasi illi doctrinam moralem suis carminibus optime pertractassent planeque absolvissent. Quid ? quod Platonis etate omnes prorsus artes et disciplinas poete sweoes» instar callere , divinarum et humanarum rerum omnium scientiam exhausisse æstimabantur, inter quos longe et fama et auctoritate eminebat Æomérus : adeo ut ejus laudatores Græciam dicerent , ab eo eruditam , utque ejüs carmina memorie mandari juberent ad res humanás sapientes moderandas , omnemque vitam ex ejus preceptis temperandam (2).

Quoniam igitur, qui generi humano antea tam utiles füerant poeti, iidem, quum perfectiore cultu morali ætas, quod ad cætera, excultior indigeret, impedimento essent tum saniori doctrine morali, a Socrate inchoatæ , ab acutissimo ejus discipulo perficiende et stabiliendæ, tum omni omnino Platonis de rebus divinis atque humanis philosophie pervulgandæ: non poterat, quin nimiam poeseos ac celeberrimorum poetárum auctoritatem infringere, pravasque statis suc opiniones de fine atque usu artis poeticae frangere studeret.

Duplici ergo ratione, quam ipse significavit, consideranda sunt ommia, quibus Plato poesin ac poetas in politia impugnavit, argumenta , nempe respectu ad rationem, cum omnis vere eruditionis, tum maxime doctrine moralis. Ordiamur ab iis , quz mores spectant, quandoquidem inde, ut a Jove, exordium fecit.

Itaque pre omnibus maximam in poetis audiendis cautionem commendat , quod plurima , quce continerentur de moribus commenta et precepta aut minus recta aut prorsus falsa , morali hominum conditioni nocerent. Atque id ostendit in politiæ secundo libro, partim in observationibus generalioribus, adjunctis quibusdam exemplis, eo loco, ubi 4dimantem suum de perversis, quæ tum vulgo celebrarentur , notionibus moralibus a poetis sparsis, praeclare querentem inducit , partim in severa mythorum de deorum natura et cultu quiin Homero ,

(1) Ut in Platonis Dialogis ad Pindari auctoritatem, a Callide in Gorgia. Conf. Protagoras 347 C-E.

(2) Homeri laudatores dicere , Socrates perhibet: de rýr 'EX24da mitraldwxty oÿros à montis na) pig Quslenely vl xa) saiduiay td) drlpurivay mpuypetray Apes dyaAaporrt piblayty vt xal xard Tosta» vo» wory» wayra rò» duro Bioy érurxivmræuner Qi» x, T. À. Pol. X, 606 D. cf. 593 E.

8.

60 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

Hesiodo aliisque poetis occurrunt, censura, eo loco ubi de educatione atque puerorum institutione praecepit (1).

Quo autem magis elucescat, quam prave mythi isti sint compositi, duas apponit formulas , ad quas dino jubet , quecunque poetz de diis prædicent (2). Prior est, deum non esse omnium rerum caussam , sed bonarum duntaxat. Altera, TAA deum dicat neque velut iif nisi se mutare. RAMA) nos men ductis seducere, nec in sermonibus , nec in factis.

Initio tertii libri iterum plura ics recenset commenta , contraria hisce ipsius preceptis :

I. Futuris civitatis servatoribus dicenda esse , que fortes eos reddant, mortisque et inferorum metum omnesque lamentationes auferant (3).

II. Férendum non esse poetam , qui viros illustres atque adeo deos faciat in- cachinnum effusos.

III. Mendacia esse prorsus vitanda.

IV. Magistratibus cives parere, magistratus se ipsos regere debere (4).

V. Neque ea loca admittenda esse, ubi dii aut clari viri donis placari dicantur , aut ubi aliud quid ab heroibus vel impie vel crudeliter vel sordide patratum narretur (5).

Castigatis poetarum commentis de diis, dæmonibus, heroibus et de iis , qua sunt apud inferos, etiam de hominibus pessime eos loqui dicit in re gra-

(1) Polit. II, 377 D.

(2) Turous év ĝis dei pubonoyeir rois mores Polit. Il, 379 A.

(3) Polit. II, p. 386 A.

(4) Quod. si que sint Homeri loca, ubi tale quid commendetur, ea probanda esse, ubi vero contrarium , ea rejicienda , 408.

(5) Polit. III, 391 A-D. An Plato, qui ab animi perturbationibus liberos esse reipublicae suz cives, eosque ratione sola regi vellet, omnibus istis locis merito reprehenderit poetas ob animi commotiones, vitia et scelera aut diis aut illustribus viris tributa, inferius dicetur. Hoc unum repetivise juvabit, eum omnia illa dicere ad statem suam respicientem , qua poetis audiendis maxima pars puerilis institutionis continebatur atque inde cum vite exemplis pra- vorum more excusatio peteretur. Recte autem philosophus Pol. II, p. 377 B. de adolescentia : pélisu yap Ò) rore mağrrerat xat éndueres Toros dy dy ris Bovaures évrupeivarter nds. (xopidi

$? > , kp A , Uu + uis vr) "AR. có» jadies duro mapirouty Toss émiruxerrus Uma TU) CmiTUMOYTUY pubous mhartiyrae

AD QUÆST. PHILOS. THEOR.. ET LITER. HUMAN. 61

vissima, quippe qui improbos multos felices esse contendunt, bonos autem miseros: et prodesse improbitatem , dummodo lateat , probitatem vero aliis quidem utilem esse, ipsi autem bono perniciosam (1).

Excussa jam. questione, quaenam dicenda sint poetis, quomodo dicenda sint, precipit.

Quum poetice narrationis dwy#rs«s ratio triplex sit, ita ut aut ipse loquatur poeta simplicii narratione draf 2wy»«, usus, ut in dithyrambicis; aut alios faciat loquentes , eorum imitando sermonem (2), ut in tragedia: aut comoedia: ut denique utrumque genus misceat, ut in epico carmine , non nisi primum ex his tribus poseos generibus docet civitati suæ convenire, in qua quum unusquisque præclare agere possit, unam tantum rem , homo non duplex sit neque multiplex sed unum unusquisque agat. munus sibi assignatum. Siquis ergo in urbem venerit , qui omnia imitari et in omnes se vertere possit formas , artesque suas ostentare vellet, is in aliam urbem , quamquam non sine honoris testimonio esset mittendus (3); suam autem rem publicam austeriore minusque

dxevtiy rous maldas, xai Aupfebti» i» rais Wuydie. dg (mà và mord érarrias dogas incirais, ds, érudér rialdzo ur ómciptlo dew aires ; et Polit. III, 391 E: Kai gap rois ys dueveurt BAeBtpá! was yap daura cuyyrdpenr Vit xaxs oiri, mcis de dpe Toajra mpérrourt Ti nul ÜmparTo) xa oi bsa dyxirmopor s Znvès éyyus , Voy u Kar Ido oov , Aus marpaou Bapos (cT. Er dilépe. xdi oëra Qu fLiruAo» diua d'urwovar. d» freza muvrrioy rons rotourous pulous, pen nue æoAÀNY fox éptiay t£rrixraci Tois viois wovypias. Q) Cf. VII, 568 A-C, ubi obiter notat tragicos, quod tyrannos laudassent. . (2) L. L 392 conf. 393 C. sumit auterh vocabula jgéicéa: et pupeiris sensu. quodam an- gustiori , quo perfectissimum repræsentationis modum significat , qualis est in dramatica poesi, qua di supenetus An dsw 394 B. dvxosy (inquit) éxemoy d. d» ris dpoior; Er di cw. roloure, dc loueur, oûros TÉ xui de GAAO monta Dia pipi ctos vj» dyyni woiovorai. 'El de ys pm dapéo éavróy amoxfumTos à MoinTns, Faure XY dura UO gqelpeyTAUS 5 moinris Te xat Ouyy"cis yeyowia sin. Conf. supra Platonis de sujet, ejusque generibus notione ejus Sophistam 235 E, 236 C, 265 A. (3) Pol. III, 393 A, quem locum multi viri docti et veteres et recentiores, temere ad Homerum magis , quam ad dramaticos poetas , de quibus proxime locutus erat Plato , retulerunt.

62 T. BUSCH KEISER RESPONSIO

suavi usuràm esse poeta et w»óys utilitatis gratia, qui honesti viri orationem exprimat, religioseque indicendo sequatur eas, quæ de divina matura supra essent descriptæ , formulas.

His fere summa continetur eorum , qua in principibus carminum auctoribus a parte morali Plato reprehendit.

Verum enimvero ipsi non satis videtur, singula nobilissimorum poetarum loca, ubi inhonestas de diis fabulas et perversa de vita hominum commenta deprehendisse sibi videretur , castigasse. Ut decreto suo in republica, sapienter instituta, poetarum licentiam certis finibus circumscribendam esse, aditum faci- liorem ad lectorum animos patefaciat, atque adeo nimium æqualium erga poetas favorem , principibus suis consiliis obstantem , extenuet ac deprimat : jam plures affert rationes, quibus efficiatur , ut universe poeseos insignis quaedam pars, omnis scilicet poesis gixyrixy, ad quam dramatica carmina tota, epica magnam partem referuntur, per ipsam maturam atque indolem suam inepta appareat, tum ad mores formandos , tum ad veram doctrinam tradendam.

Alterum ad mores formandos per suam indolem ac naturam non idoneam esse poesin gaunrwm, Plato hunc in modum demonstrat: videamus , inquit , in quanam animi parte poesis nuper) versetur et utrum deterior hzc pars sit, an praestantior (1).

Poesis giuyrix imitatur homines, aut vi aut sponte agentes , existimantesque ex actionibus vel boni sibi vel.mali exortum esse, ideoque vel dolore afflictos, vel letitia exsultantes pingit homines (2).

Atque in ejusmodi actionibus animus hominis secum ipse dissentit, multis

(1) Aaw xat im" guro du Paguey ris Duavolus roro, d TposopuAti Y THS TOljTtUS RMIpONTUXU , xat (dupe , QuiAo 9 ewovdurov £st. Pol. X, 603 C, Ceterum, cur duobus locis diversis quæs- tionem de poetis Plato tractaverit, partim libr. TI et III, partim libr. X , ipse significavit lib. X 595 A. Ilavzós yap perro où mapadtxrié vuy, xai Évapyéorepor, de epot dont , Quiverai , imudh apis Exasa Ouiprrat và ris Pughe éldn. Scilicet nunc demum, quum animi humani partes (lib. IV), cupiditatum genera (lib. IX) et sincera voluptas ab adulterinis generibus distincte essent: que adhuc de poesi dicenda erant satis clare intelligi poterant. Adeo verum est, quod in præfatione ad rempublicam dixit Morgenstern , sub confusionis cujusdam specie in lib. de republ. ordinem exquisitissimum latere.

(2) Pol. X, 604. C.

AD QUÆST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 63

opinionibus , contentionibus , perturbationibus , iisque non raro inter se pugnan- tibus, vehementer agitatur (1). Sapiens vero tristes casus et miserias facilius feret, quam cæteri (2), rationis presidio animi prterbationes continens (3). At quia nihil majorem imitationi affert varietatem quam rè ée«rí» ; animus contra sapiens et compositus semper sibi similis est , nec facile imitatione ex— primitur, nec si expressus fuerit, vulgo placere Ag poeta ,nrixes fertur ad imitationem turbulenti et qui illius #94 (4); quam igitur animi partem commotiones maxime afficiunt et commovent , quum eam poesis zur» inprimis excitet , commoveat , occupet et, dum hec validam reddit , rationem (»«v») Op- primat ac perdat (5) , presertim quum vel optimis nostrum accidat , ut vehementis- simis animi motibus in præclariorum hominum repræsentatione , non sine rverutile contemplandis , eosdem in se ipsis ita nutriant et firment, ut, quos in aliorum ærumnis amoribus, iris corroboraverint post in suis cohibere difficilius pos- sint (6): voluptariam illam musam non recipiemus in rempublicam, cui si aditum præberemus voluptas et tedium regnatura essent pro lege et pro domina, omnium et regina rationis (7).

Accedamus ad alterum illud , neque ad veram doctrinam utilem. esse poesin Ml en TU Y

Poesis znrixs in imitatione versatur. Omnis autem, imitatio tertio loco abest a vero (8). Quas igitur poeta 4j; praebet rationes, ec a veritate longe

(1) L. c. 604. D.

(2) L. c. 603. E.

(3) L. c. 604. A-D.

(4) L. c. 6o4. E, 605. A.

(5) Pol. X, 605. B.

(6) Pol. X, 605. C-E. 606 A-C. eloquentia sua persuadet lectoribus Plat, quz hic leviter tantummodo perstringi atque attingi poterant. Attamen omnis hæc contra poesin gergarzixj» ar- gumentatio non cadit in artem ipsam ita absolute nec in eum poetam scenicum qui animi motibus in auditoribus excitandis eum in modum moderetur , ut honestatis legum , sibi nisi ut poetz , at homini certe, præscriptarum haud immemor sit, immo prater auditorum de- lectationem mores eorum formandos respiciat. Quis igitur optimus sit poeseos jegerrixss usus, quam temere adhibitam moribus nocere posse negaverit, docendum erat, non omnis illius usus rejiciendos.

(7) Pol. X, 607. A. Cf. 607. B.

(8) Pol. X, 597 E... Tò» re pre» dpe vyirmpemes dm) ris Quetes , PINTAN nas...

——

mn | L BUSCH KEISER RESPONSIO

sunt remote. Ergo nec solida doctrina e poesi jap» peti potest. Hanc con- clusionem , breviter a nobis propositam, ita fere auctor probare lectoribus suadet.

Tria sunt rerum genera: aliud , quo idez , seu æterna rerum exemplaria con- ünentur , aliud , quod res complectitur secundum exemplaria illa factas , tertium denique, quo simulacra rerum secundi generis comprehenduntur, ut imagines rerum pictz aut alia quavis arte expresse. In horum genere primo res sunt vere, in altero minus veræ , in tertio , quz tertio loco a vero distant. Primi autem generis

auctor Deus, quem $arowpy? appellare possumus : secundi 2»j4opyos , opifex, et tertio `

pagmris imitator (1). Velut lecti (x»w ) ideam, que una est, fecit Deus, lectos singulos fabricator lectuarius (xowezo»e) imitatur singulos lectos pictor, quare quum tribus gradibus a vero quivis imitator absit ; perspicuum. est, dá tam guunrmo ad docendum aptum non esse.

Id quod jam aliis argumentis, minus subtilibus confirmat: poetas japerrixovs Si scirent , quæ imitentur, profecto operibus ipsis, quam eorum imitationibus inclarescere malle , quippe non par est honor aut utilitas (2). At quamnam civitatem ordinavit Homerus P? Cuinam reipublice exstitit legislator ? Quodnam bellum eo duce gestum etc. (3). Quo autem magis elucescat, quam parum fidei mereantur operum ex aliis artibus descriptiones , quas poetæ carminibus suis intexunt , reputemus , istas descriptiones factas esse non secundum exactam usus, cui opera illa destinata sint , cognitionem , quippe circa unum quodque artis cu- jusvis instrumentum ; tres sunt artes , qua re utitur , que rem facit , quæ rem imi— tatur (xpnromtrn, moeure, euuyrouen ): is autem , qui utitur re, peritissimus est, utpote præcipiens opifici, qualem facere oporteat rem. Tibicen v. g. tibiarum fabrum, quales esse oporteat, tibias docet. Circa idem igitur instrumentum de pulchritudine et pravitate faber quidem rectam habet fidem (xisw), cum artis

ToUT. ape Hm xat à rpryph reel, Éumrep pupnTus Est, dyi Tis em Baci tas (i. €. Philosophi} xci Ths aanbelas gne ñ xut MATE à AA pasrah Cf. 599 À. ré Cpya UTOY een crm am OYTA TOU. ITOS , m pad LITT mi iidori 74) &Anelay (Qayrérpare yap, daN jux dva æoiaur ty: ) Vid. etiam 6o2 C.

(1) Conf. de his omnibus pol. X, 596 et 397

(2) Pol. X, 699. B.

(3) Pol. X , 699-600. D.

"pe

AD QUÆST. PHILOS. THEOR, #1 LITER. HUMAN. 65

perito de re collocutus; is autem , qui instrumento utitur , scientiam ( éxismgnr ), imi- tator vero , utrum ex usu (éx ra xpíei«) scientiam kober eorum , quæ pingit , an per Siren diem cum hominibus rei peritis, rectam saltem de iis opinionem ` (Ntar 4) neutrum. Imitabitur ergo, quidquid vulgo imperito pulchrum videatur. Itaque manifestum est, rò perro» nihil accurate scire eorum , quee imitatur , atque imitationem lusum quendam esse ad oblectationem comparatum, neutiquam vero rem seriam (1).

Accedit, quod poetis giunti Sensus et phautasiam afficit, i. e. eas animi facultates , quæ errori obnoxie sunt ac præstigiis, non præstantiorem illam , quæ errores videt ac vitat, rationem ; quz cum ita sint, futilis ipsa versata circa id, quod in nobis fatale est, fatalia parit ars imitatoria (2) non solum illa, qua oculos afficit, ut picturæ, sed etiam qui aures, ut poesis.

Mirum, inquies et inanditum contra poesin argumentandi genus! quod tu vero aliquanto minus miraberis, si id eo modo, quam Plato voluit, conside- raveris, nemo tamen satis adhucdum illud respexit; P/ato poesin probare conatur nihil veri continere. Ineptissime conari videretur, nisi tum fuissent, qui omnem sapientiam atque doctrinam ex poetis , sive ex disertis eorum verbis , sive allegorica interpretatione adhibita peti vellent. Omni illo argumentandi genere profecto abstinuisset; si nostra ætate vixisset. Poesis sur inquit, non edocet nos rerum vc», non nisi gaswégeæ (3) innitatur. Sit: ita respondemus, quid igitur ? Nonne hoc quoque juvat poeseos beneficio phantasiz vim exercere, ingenium acuere, erudire pectus, mores emollire? Nonne nature nostre , que constat cunctis viribus, homini innatis, perfectis adjuvatur, quibusvis harum augendis ? Sint sane, quas philosophia proxime excolendas sibi sumit vires, ordinis superioris, possit utique ad id ipsum philosophia majorem afferre universe perfectioni nostre cumulum. Nullo tamen modo id, quod eadem conferre possit poesis , sapiens adspernabitur. Concederet hec omnia puto, si revivisceret bonus philosophus. At mea ætate, responsurus esset, asperioribus suis censoribus, poesis habebatur optima veri magistra omnisque eruditionis dispensatrix. Huic errori maxime mihi obviam eundum erat. Z

(1) Pol. X, 6o2. A. B.

(2) Pol. X, 603 B. davay $a» &vyyeyrojirn. Qura tora, À ipic - (3) Pol. IV 424 D, leg. III, 700 A-7or C. Gorg. 5o1 E-502 D.

V. 9

66 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

Plato igitur, vel secundum ea , que in politicis operibus disseruit, non omnino in contemtu habuisse poesin, neque eam agrestius respuisse, existi- mandus est. Sic potius, ut summatim dicam, de ejus circa poesin ac poetas judicio statuendum est. Primum ratio, quam habuit, ætatis suæ, qua nimia poeseos omnisque artis musice licentia (1), vulgo regnare moribusque perni- ciosa fieri ipsi videbatur, effecit, ut quam maxime illud, ubique urgeret poesin in civitate bene instituenda legislationi morali plane esse subjiciendam ; atque adeo ad unum morum emendandorum finem temperandam; id, quod caput est eorum, qui copiosissime in libris de republica et de legibus (2) de illa re disputavit.

Accedebat aliud quid, cur poeseos, et quidem snrmns inprimis auctoritatem infringere adeo contenderet. Scilicet philosophia parum adhuc facilem aditum ad hominum animos invenerat, opiniones præjudicatæ obstabant. Poesis contra populari gratia maxime florebat ; carminibus , ut institutionis atque oblectationis fontibus, et antiquissimis et uberrimis, nihil erat illustrius: quo magis igitur philosophie decus extollere ejusque præstantiam in clarissima luce æqualibus ostendere niteretur, eo studiosius ejus artis, quze illius æmula erat et quodam- modo inimica (3), honos deprimendus, virtutes in obscuro collocandæ vi— debantur. Hinc in nostri scriptis crebra ille laudationes philosophiæ , copio- saque commendatio dignitatis, qua vera philosophia excelleret, ut Pol. V, VL VII. Hinc quoque frequentes poeseos reprehensiones , ubérioresque de vilitate magnae opérüm poeticorum partis demonstrationes. Quod si modum Plato excessit , non minus in philosophia predicanda et commendanda, quam in poesi vitupe- randa et deprimenda, erravit sane sed mon ita, ut cuicunque singularem ætatis illius conditionem respiciat, non condonandus videatur ille error (4).

Itaque consilium philosophi, ut in omnibus fere ejus paradoxis, sic in ipso decreto de poetis ac poesi laudabimus , ultro etiam confitebimur , eum emen-

(x) Pol. IV.

(2) De leg. II, III goo A-7o1 C. VII 8ox A 802 D, 810 B-811 E, 816 D. E 817 A-D XI 935 DE.

(3) Pol. X 607 D conf. Leg. XII 967 C. D.

(4) Nonnunquam magnus aliquis opinionum etatis suæ reformator , quo certius ad novam doctrinam æquæyorum animos advertat, per severiorem ejus tradendæ rationem efficere

AD QUEÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 67

dandi studii pravis, qua ætate sua a poetis spersæ erant, opinionibus Ethicis et theologicis optime meruisse. Ex altera autem parte non immerito sic judi- cabimus, male ab eo poesin unice referri ad virtutem juvandam, ad honestos generososque sensus , proæimos excitandos ; nimis quoque eum , ne quid de- trimenti mores caperent, anxium et solliuan fuisse , animorumque corrumpen- dorum periculum in nonnullis rebus timuisse, ubi timori non locus erat; ut si omnem inhonestorum morum imitatione ita sentire debebat nec in item persone descriptione aut imitatione expresse, cum descriptionis aut imita- tionis in honestate mala confundens. Nam nonne vel pravissimorum morum pictura recte facta et in suo lumine collocata moribus spectantium fingendis esse potest fructuosissima. Postremo ne illud quidem infitias ibimus, Platonem iniquius a sola fere suavitate poesin laudare, neglecta multiplice ejus utilitate , presertim illa, quod singulari modo quodam animi mostri vires, imaginandi facultatem et sensus exercet, acuit, absolvit. Qus vires sane nulla alia via exerceri, acui, absolvi possunt (1).

Habetis jam summam fere rationum, quibus Plato in Politia insignem poeseos partem impugnavit, indicatis simul, unde ejus decreta profecta vi- deantur, caussis.

Præter hæc in republica precepta invenimus locum in Phædone, 61 B , ubi Socrates dicit ; poetam oportere fabulas constituere. 'E»ojeac éri vo» mod» dios, mm RIAA montas Liver, roli polas, dAX du Aoyous. Cum vero nullo modo hæc verba

studet, ut veritas a se commendanda, prz vulgaribus, qui eo ipso tempore regnant, com- mentis mira diversitate emineat. Quo fit, ut majoris atque austeritatis cujusdam speciem apud equales suos effugere, ille vix possit. Quale nos Z/a£oni de poeseos indole disserenti accidisse , monemus fati, quod Kantio , in doctrina sua morali tradenda accidise observat vir elegans non magis, quam acutus, in venusta commentatione, Uber Anmuth und Würde 1793, P. 69-71.

(x) Verbo saltem hic allegasse juvabit, quz de poetis a P/atone constituta sunt, incon- venienter de cantus musicesque ratione præcipi. Harmonia enim (Zggowd» Graci vocabant , qua hodie appellatur melodia) et rhythmus orationi respondere debet. Quocirca modi queruli et molles ac remissi absint: maneant iis, qui animi fortitudinem et patientiam exprimant atque adjuvent in adversa fortuna, in secunda autem temperantiam ac moderationem , vid. Pol. III, 398 C-/oo C.

9

68 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

conjuncta sint, cum reliquo Phedonis argumento nulla indigere explicatione

mihi videntur.

Hec sunt, que de principis monuit Plato; non nulla quidem hic illic de poetis generaliter dicta inveniuntur, que tamen nullam vim in cæteris exercere possunt, quæ illorum commemoratio nihilo inserviret. :

Ad alia jam pergam.

SECTIO IT.

PLACITA ÅRISTOTELIS , QUOD AD PRINCIPIA ARTIS POETICA.

S 2.

Præmonenda.

Expositis iis que Plato de principiis artis poeticae scripta reliquit , jam per- venimus ad alteram hujus capitis partem , quæ complectitur Aristotelis ea de re pracepta. — Neutiquam vero diíftior, me hic dubium hæsisse, quænam melior foret ea tranctandi ratio. Omnes enim , qui nobis superest de arte poetica liber, nihil fere preter precepta poetica continet, ita ut omnia nostro argumento inservire possint. Hæc autem omnia tractare vetuit Clarissime Facul- tatis questio quippe quæ comparationem inter precepta Platonis et Aristotelis rogavit. Si igitur quaestionem probe cepi, non nisi Aristotelis precepta trac- tanda mihi videntur quz comparationem suadent cum paucis illis , qua effatus est Plato. Quo vero melius totius libri complexum intelligamus , age summam unius cujusque capitis, eo numero et ordine quo disposita sunt in Edit. Aldin. breviter indicabimus.

AD QUJEST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 69

Car. I. Argumentum libri de poetica.

IL Omnes poetice artes sunt imitatio; tribus rero notis a se invicem dif- ferunt : differentia prima circa instrumenta imitationis ; altera circa subjecta ver- satur.

IM. Differentia tertia circa modum. — De origine nominum dramatis , tragoedize et comoedia.

IV. Poetice artis causse dus physice ,: imitandi studium et harmonie amor.

V. Duo poeseos genera orta e diversis tractantium moribus , cum hi sibi res graves et pulchras, illi tenues et inhonestas imitandas delegissent. Ex an- tiquis igitur alii herociorum, argumentorum poete alii jambicorum. Mox hi pro jambis comoediam, illi pro epicis tragoediam aggressi sunt. Tragcedia et co- moedia ab initio ambe extemporales; hiec a poetis dithyrambicis, illa a phallicis incrementa cepit. Historia tragædiæ , atque comoediae.

VI. Epopoeia cum tragcedie in nonnullis convenit , in aliis ab ea differt: sed . cum tragoedia partes easdem , quas epopoeia complectatur omnes imo plures etiam , illa primum tractanda est. — Tragoedie definitio.

VII. Tragædiæ partes, secundum qualitatem, sex, fabula, mores, sensus, dictio , repræsentatio, melodia. De hisce sex partibus tragædiæ generaliter. De fabula speciatim. Fabula sit imitatio actionis integre, , et quantum possit, magne.

VIII. Unius denique actionis tantum.

IX. In. fabulis poeta non veritatem sed verisimilitudinem sectari debet. Historiz et poeseos differentia. De fabulis pro parte et totis fictis fabulæ episodicæ pessimae. !

X. Quales fabule ad excitandum terrorem et misericordiam maxime sint idoneæ. Ex fabulis ali; simplices sunt, aliæ implicitæ, simplices qua sine peripetia vel agnitione peraguntur; implicite autem que cum harum altera vel utraque. f

XI. De peripetia.

XII. De agnitione. Pulcherrimam esse agnitionem, cum qua peripetia con- jungitur. Quibus rebus excitentur effectus , misericordia scilicet et terrore.

XIII. Tragædiæ partes secundum quantitatem. De constitutione fabulæ. Qua- lium virorum quales casus, scene maxime conveniant.

79 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

Car. XIV. Ex fabulis pulcherrime sunt , quz infiliciter [exeunt. Misericordia

et Terror ex ipsa fabule constitutione , sine ope repræsentationis , oriri debent.

XV. De moribus.

XVI. De variis agnitionis speciebus.

XVII. De fabulis componendis monita generalia.

XVIII. Tragoediz partes duc nexus et solutio.

XIX. Tragædiæ species quatuor. Implicita', pathetica , ethica, simplex. Fabulæ epicæ magnitudo tragædiæ non convenit. — Chorus actoris partes sustinere debet. De sententia.

XX. De dictione. Dictionis partes, Litera, syllaba, conjunctio; nomen, verbum, articulus, casus, oratio.

XXI. Vocabulorum species duæ, simplex et compositum. — Species aliz , proprium, glossema , metaphora, ornatus, extensum, imminutum , mutatum.

XXII. Nominum genera. Masculinum , foeminium , neutrum. Dictionis virtus Quas vocabulorum species quibus poematibus optime conveniant.

XXIII. De epopoeia. In constitutione fabula iisdem legibus , quibus tragoedia , subjicitur poema epicum.

XXIV. Easdem etiam species habere debet, et partes secundum qualitatem , præter melodiam et repræsentationem.

XXV. A tragoedia differt epopoeia mole operis, et metro; quod non aliud quam heroicum debet esse. In epopoeia poetam ipsum quam minime loqui oportet. In hac mirabilia facilius quam in tragoedia exhibentur. Quo mendaciorum genere utendum sit in epopoeia. Impossibilia et improbabilia quo- modo in epopoeiam admitti possint. In quibus locis dictio elaboranda sit. De criminationibus, quæ poetis objici solent, et quibus modis repelli debeant.

XXVI. Epopoeiæ collatio cum tragoedia.

S 3. Placita Aristotelis de imitatione.

Ex iis capitibus, quz modo enumerabamus, primo in censum veniunt tria priora. Sic autem loquitur imitio cap. Il.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 71

u "Ememoin dj xat € vis vpayod(as molnris , Urt dd xajspd(n, nai 5 QiOvpagBomorixd , xai » ris asAyrucis À men xai xi’apiorinhs y wrat TUyXdYeUTIY , obrat puyeñris Tà uroher, Aadipourt » di daMaar rpel' À ydp ré yirs (rige pupetirDu, À vl Vripa , À ra (ripus xat ph ròs aurèr » vpérov, »

Innumere hujus loci sunt explanationes , quisque commentator novam se- cutus est explicandi viam, a præcedentium maxime deflectentem. Optima atque simplicissima mihi videtur ratio, qua imitationem sensu fictionis accipiamus ( amplectitur autem fictio , historias, facta, characteres, uti à poeta in imita- tione finguntur vel inveniuntur; et in universum opposita est illi factorum es- sentiæ , quee historie provincia est (1) ) traductæ sive ad formam dramaticam sive ad simplicem narrationem poete ipsius (2). Hoc confirmatur toto capite IX ubi ex industria dixit, id quod poetam constituit, sr» inventionem fabulæ esse ; « moinrüy par ehai Qi monrir, ory moms xara vj» pipneiy Veri! pijtirat di rdg mpabus » (3).

Sic alia eaque nova hic oritur difficultas. Capite enim XXI dicit « ai» dei » ví» wonsi» iAdyirra Myur, » et addit « où yep ieri xara rastra puuwyris; antea vero dixerat: « pegetirla: Verb nul wu) piraBaAMrra, n Hæc pugna a pluribus observata ; a paucis tantum in concordiam redacta est. Nulla alia hujus difficultatis tollenda

via mihi patere videtur nisi ponamus , Aristotelem hic comparative locutum esse, atque significare voluisse , poetam tum arctissimo et eflicacissimo sensu esse imitatorem (4).

Caeterum. Aristotelem suas notiones de imitatione poetica a dramate duxisse ,

(1) Mé9ac. ...7 adyos Piode sixoriGav Ti». danStiur. -- Suidas et Hesychius in voce putes. Cf. Twining. On poetry considered as an imitative art. pag. 19. 4°.

(2) Mugtirla: éeT1y..... dg TOY aŭror xdi nn pira BaAAo ra. Cap. m.

(3) C£. Harris philol. inquiries , p. 139.

(4) Sic etiam Victorius « amittit pæne eo tempore nomen poetz. » Caséilvetri solutio hujus difficultatis eadem fere est; hujus sententia tantopere convenit cum mea, ut ejus verba hic apponere liceat. In commentario de dramatica parte poematis epici- sie loquitur: « Si » domanda qui solo rassomigliativo , non perche aniora , quando il poeta narra senza intro- » ducimento di persodi parole diritte , figurano , rappresentano , et rassomigliano Meglio le » parole, che le parole poste in luogo di cose non figurano , non rappresentano, non ras- » somigliano le cose , in guisa che, in certo modosi puo dire che il rappresentano sentare parole » con parole sia rassomigliare; e il rappresentare cose le parole non sia rassomigliare , pa- » rogonando l'un rassomigliare con l'altra et non semplicemente ( p. 554). »

72 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

ex omnibus ejus effatis apparet. Ejus sententia de eminentia dramaticze pras non tantum enunciatur capite ultimo , sed ubique est notata. Epicum quidem tangit, mox tamen dimittit. Dramaticam poesin, ut peculiariter 44:57::), eum considerasse, patet etiam e prima de epica sive narrativa imitationis regula , hujus pd dramatice componendam esse , uti in tragcedia (1).

: Epicum carmen tragoediam et comoediam dinis continere infra demons- trabitur.

Alia tamen Dithyrambicæ poeseos ratio est, que variis modis est accepta. Pauca vero que supersunt, ad hunc nodum solvendum sufficiunt , iis saltem qui difficultatem tolli contendunt (2).

Eo loco ubi varia objecta imitationis recenset Aristoteles, Dithyrambica poesis expresse ei dicitur imitari actiones, characteres et mores, sque ac epica ac dramatica: peculiariter vero mentionem facit Persarum et Cyclopum, quippe quos in dithyrambica et comica poesi Timotheus et Philoxenus imitati fuerant (3). Concludere igitur licet, eum hancce poeseos speciem ,45:x/» habuisse, quia narrationes mythologicee , quz materiam iis hymnis præbuerant, revera partes erant eorum religionis, nec pendebant ab imaginandi poete facultate; tam, in extensione harum Historiarum, in descriptione actionum et delineatione characterum , ipsorum deorum non solum, sed aliorum etiam heroum , phantasia et inventio ejus magis minusve uti licuit.

Hzc igitur secundum Aristotelem erat imitatio : forma ejus imitationis partim aut dramatica, aut simpliciter narrans, quum ipse loquitur poeta. Poesin dithyrambicam in primis hujus fuisse speciei in Platonis effato latere videtur ubi poeseos devisionem tripartitam dicit, et tanquam exemplum narrationis , simplicis dithyrambiam CitaL: « spoie d'av aù vn» pasta xov £y Au&vpagelois. » (4) Illud paxisu ru) tamen magnam hic habere vim videtur ad firmandam aliam conjecturam , dithyrambum nempe interdum imitantem esse, arctissima , qua Plato accipiebat, .

(1) Tos pudous xaSumip f» rais rpuyudias cpaparizovs. Cap. XXIII.

(2) Sunt enim alii qui hunc locum explicari posse negant, uti Paul. Benius locum. p. 59. « Sic sane, inquit, ipsemet Aristoteles excitandus esse ab inferis, qui hunc solveret nodum , » seque àb aperta hujus modi repugnantia liberaret ».

(3) ‘Os Héprus x«i Kuxrwrmas Tipo9tos xat DiAokeyes

(4) Republ. III. 394.

n + ^

AD QUJEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 73

significatione t: dramaticam nempe partem epici carminis interdum in eo ad- la occurrant in.odis Pindaricis (1) et etiam multæ odæ Horatianæ tiee (2).

De enthusiastica et exsultante, quee hymnis Bacchicis inprimis tribuebatur indole, non est quod dubitemus , an magis severi et moratiores facti fue- rint (3).

Dithyramborum tamen poesis non statim z44*7:4 fuisse videtur , verum gra- datim talis evasisse ; cujus , rei caussam Aristoteles in PARURE problema- tibus quærendam censet, uti deinceps videbimus. — Quam arcte etiam apud

"veteres cum poesi juncta fuerit musica , demonstraturus , fines questionis excede = re mihi videor, quare missam illam disqitsét oh ba cho (4). . Hæc autem sufficienter de speciebus monita videntur , quare ad imitationem

*

revértimus. "€ AiaQlpovri dU danger vplri À ydp vd yit éripois puptirDar, $ ré ripe, à Tu. ériger, » x«l us Tov «UTOY TpóTwoY. »

Trés igitur imitationis partes distinguit Aristoteles, quarum prima amplec- titur instrumenta imitationis , harmoniam scilicet et rhythmum ; altera res circa quas versatur imitatio , sive sise vel objectum nempe vel personas; tertia denique complectitur modis , quando poeta aut ipse agit, aut alios loquentes agentesve inducit, vel utrumque conjungit,

Has imitationis partes capit. II et III explicavit, e quibus sequentia, quantum Aristotelis abrupta loquendi et scribendi ratio permisit, excerpsi.

(1) Olymp L antistr. y, ubi loquitur Pelops. Cf. Olymp. VI. Epod. et y. VIII. Ep. &. et prophetiam amphiarai in Pyth. VIIL Sthroph. y.

(2) Vid. in primis Epod. V.

(3) Exsultans fuit et inconstans et tumidum , atque totus Bacchus « ut loquitur Scaliger. Poet. l. I. c. 46. Horatius Od. 1. IV. Od. II ws. 10.

» Seu per audaces nove dithyrambos » Verba devolvit, numerisque fertur » Lege solutis ».

(4) De musica vid. Zwining. qui laudabilia multa monuit in dissert : 0n tho word imitative as applied to music. v. 10

pa

74 I. BUSCH KEISER RESPONSIO ©‘ |

'HdY émemelm povar rois Acyois inois Y vois pesrpoist xet Tourors tii peiyyre peer AAJAOF, GF ii cuo yéves papy vd) pérpur royxévoure pept roi ysy. Odi» yap- d» Üxoipsty ovoparat xeivo» Toss Xapovos xat Zevépyçou peipeous , xat TOUS Zwvparixous Awyous' oude siris did TpipéirpaY 4 6Arytiav , 9 ray GA) iyd TOY ToloUTGY motoire TU? paigenoiv. ITANY di cJ paarot VE, cuve mortis TÀ rpm Tò morsi, rois) piv ÉAeyeromooës , Tous dE émoroious éropedidoucrty , eX ds Tous xara pipneiw momrds, Ad xem xate TÒ) wírpoy mpocayoptooyrts" xat yap &» iurpixèy ý Queixoy (1) vi did ray pírpuy ixpiporw , Tw, x&Atis siødari Ovdiy DÈ xonóy ieri» "Oppo nat "EpmtdoxAti , TÀÜ Tà pee po dí à ro p moinrhy dicato xas, Toy dt QucióAayoy 46A ay 7 mom). ‘Oolws di xb tris (2) rawra ræ pérpe iyway, wororo Thy miuno E émévray TOY pérpuy oùx 50" xat moinrir mporæryopeoréor. Eire dé vives, al mci xpdyrai tois clpypetvotg" asyo d'éi olov , fo pan" xat pere nai pérpo" drmep 5 TÉ Toy diSupapBor moinois, zat Xy Toy yópuay 5 xui ÿ ct Tpaya die xat 5 xopuOiu" diupépouri dE ovi æi pue dud maris , ai OÙ xara pipes.

Jam e verbis rois asyos pisis x. r. ^. nonnulli deduxerunt poema Epicum se- cundum Aristotelis sententiam in orationem pedestrem converti posse, sed perperam, ut opinor. Conjunctio enim >; explanandi sive declarandi vim habet Sic etiam mox cap. V. xa942o» mor Aéyous Ñ mio. Declaratio autem in hoc loco non inutilis est, cum a+ sit vox generalis, quae duas complectitur species. «Apa yap oud à ħoyos êst "ytoixas , ob dy à Üppetrpos xat à mios (3), à ayos deck mens rè » xai epuérpou Ateus œuvderis (4). » Epopoeiæ autem asyo sive metra «Ad dicuntur , quod modis musicis non sunt accommodata : 7» xyuaxepergio» infra vocavit : sic etiam Plato in Phedone : Oppo xui tirig daños ad oco Yuans 4 ev ddy. Lyricæ sci- licet quæ cantu ut plarimum instructa fuit (5).

Deinde caussam exponit cur sub Epopoeiæ nomine comprehenderit poemata

omnigena, sive uno sive pluribus conscripta, melodia autem carentes. In enu-

(1).Ita verissime correxit /Zeinsius pro peveixe. De musico enim poemate nullibi legimus, de physicis nonnunquam , speciatim Empedoclis. Cf. Diog. Laert. Emp. ad fin « eZ gi our » ipi Qurtus aury xat oi xaDwpuor, tis Emy viDoUCI meyrarisgihta, 0d imTpixos Ayos , tib bau » é£axorim. » ` /

(2) Supra dixerat scriptores , qui mon imitantur, licet metro epico vel eligiaco scripsissent, imowordus et éAsyerorolous male vocari ; addit nunc poetam ,siquis per metra omnigena imitatus fuerit, non idcirco ex metris omnigenis vocandum esse sageetrpomoióv.

(3) Strabo 1. I. p. 34. y

(4) Dionys. Trax, apud Fabric. Biblioth. Grec. v. 7.

. (5) Strabo. 1. XIV. p. 684. Cf. Merkwürdigkeeten zur Geschichte der gelehrten II. p. 222.

AD QUIEST, PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 75

meratis. poematum speciebus , hoc. precipue disquisitione indiget, quo jure Dialogi Socratici in numerum poematum metricorum referantur, quum tamen omnes Xenophontis, Platonis et Aeschinis prosa oratione conscripti sint. Merito autem illud factum esse, docet locus quem ex libro de poetis servavit Athenæus l. XI. p. 505, qui magnam huic loco affert lucem, modo recte intelligatur. « "Apieror(oge di iv re wepi sroiyrdy oürug Ypap" ouxod» eds (ppirpoos rois næhouwérous ZaQpovos » xat Euvépyov péluous un Dauer slvat Aoyous xat pepe tus , À Tous Annbapivou mos Tyiov Tods Tp » fr ypaQivres Toy Xaxparixay JiaAeyay. » Hac utrum interrogative an affirmative accipiamus, nihil refert. Ex collatione eorum cum loco , de quo nunc agitur , probabiliter, ut videtur, efficitur res Zexperixes. ^y»; hic non de omnibus Dialogis Socraticis intelligendum esse, sed speciatim de iis , quos Ælexamenus scripsit , ab aliis, quod ad formam, diversos: alioquin non addidisset auctor rods mpørovs ypa- givras. Efficitur denique Ælexameni dialogos metrice conscriptos fuisse; nam éapérpos utrique sententie parti adjungendum esse, veri quam maxime simile est; quod si hoc minus certum sit, dubitare saltem non licet, quin dialogi illi eodem orationis genere sive ligato sive soluto , quo Sophronis mimi conscripti "fuerint, hos autem metrice fuisse scriptos abunde patet (1).

Hisce autem assumtis, non immerito Dialogi Socratici, quales scilicet Alexamenus scripserat, sub nomine Epopoeiæ latere videntur, cum nomen illud tam late pateat, ut poemata quælibet, melodia autem destituta, com- plectatur. j .

Quod vero ad enuntiationem de Empedocle attinet, statuendum -videtur Aristotelem argumenta mere scientifica in poesi admittere noluisse, atqui igitur eum poetæ nomen Æmpedocli denegavisse; quia nature philosophiam poetice tradebat. — Sic enim tollitur pugna qua ceteroquin obtinet hoc inter et aliad de Empedocle judicium, apud Diog. Laert. VII 57. « ‘Er N «4 zi » mora» Quei» ‘ApioreréAns , ori xat ‘Ounpinos à "EjtmidoxAss xai divos wept TY» Qpéris viyot, » peera@ôpines Tt dr, xai rois Arois mepi reigTIX]Y imirtU' mac! pures, »

De origine et etymologia Dithyramborum et Nomicorum multis disserere hic nihil attinet, cum vix ac ne vix quidem ex veterum reliquiis aliquid ad hoc genus pertinens, supersit. Videtur autem Dithyrambus antiquitus in honorem

-Bacchi , nomos autem in Apollinis laudem conscriptus; uti tradit Proclus

(1) De Sophronis mimis cf. Cl. Valckenaer in Theocrit. Idyll. (Lugd. Bat. 1773.) p. 200.

76 Y BUSCH KEISER RESPONSIO

Chrestomath. p. 344. ed. Sylb. (1). Præcipua utrumque genus inter differents erat, quod Dithyrambi a Choro canebantur ad tibiam , Nomi a citharædo ad citharam. Hæ autem tamquam duæ species principes poeseos Melice pro- ponuntur , quz scilicet ra zia» pe per totum utebaritür , uti GP et comoedia in partibus saltem (2).

In posteriori tandem capitis II parte ita legimus.

« Erst dé pupouyræ oi piproueeyos TRÉTTOTAS ; évaryxy di Tourous À cmoud'ulove 5 Davos eivai, » $ va Benrlovus Ñ xe9' jupas, À xelporas, À xat Toovrous ayaysy puputie Dun diner dy, ori nai » ré Aex Sera Énaory puunreur iet tauras rés QiaQopds , xai Verus Crepe ra Eripe pipe, » TOUTOY roy TROT OV. ‘Onoios à m wepi Tous did opea Dave xat wept Lo yépéoUg bip atro dy Tis. » Ev «v 7f ut diupopé xe vpatyad is wpis v)» xopadiey díeruAt , 9 piy yap xps 5 » di Beàrlovas paputir ua Bovàstat ra vit. » :

Pauca ad hunc locum animadvertenda habeo. za«w2«í4 erant nobiles viri in- primis preclara virtute prediti, deque patria sua rebus gestis optime meriti , quos alibi vocat xe, fearioas, cemrerigers ; quibusque opponuntur deteriores Qao. (3). 1

Supra denique memoravi "Mristotelis problema , unde patet Dithyrambum non ab origine imitatam fuisse, sed deinde in imitationem incidisse. Invenitur in XV Harmon. calceis sect. 19 ubi dicitur Dithyrambus postquam imitari coepit, formam antistrophicam, qua antea induebatur, exuisse (4). Hujus rei caussa in eo est quaerenda, quod antiquitus hymni Dithyrambici canebantur Choris nobilium (éawSésa.), qui non didicerant secundum cantus leges vocem flectere (éyorriwds ðu), quare verba accommodabantur simplicis- simis melodiis (5).

Pergamus jam ad caput tertium.

« Erri OÙ rouras rpirn diapopè và, ds (6) éxacra vovrav puuirairo dy ris. Kat ydp iv rois au~

(1) Pauca sed notatu dignissima de natura utriusque poematis , ipsius Æristotelis ætate, le- guntur in ipsius Probl. XV. 19.

(2) Cf. Batteux, Mémoires de l'Acad. des Inscript. t. X p. 219. d’Orville Van. Crit. p.649.

(3) Vid. Cren et Rambach ad Casaub. de P. S. p. 79. et Batteux ibid. t. 39. p. 55.

(4) "Emcid'e» pipenrinot éyevevre, ouw tri Éxourir &yrievpoous* mporepoy Òe eixov.

(5) Ai d émhoieripe imoniyro abruc TÀ pen jde avriorpogos dA api’ pos yap ieri xat Tuer pira.

(6) Cf. locus supra allatus Platon. Rep. III. p. 623. Steph.

AD QUJEST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 77 » rols xal ré uvre paires éeriv, bre piv amayta ov ra À Üripoy ri "yPyyéjetyoy , demip "Opnpos woii, y de ris ajror, x«i jw peabar orra y marras dg mpartorras xet répyolrus Tous peiptougélvoug, "Ey pri dj rairais diapopais 5 piperis ictis; sis druuir xar après, iv ols vt nul d, xai de, "ere mi wiy o abris d» tin. pipntis "Oppo XuQoxXjs" pipovyrai yap župu eroudalous" ri di "AperaQdrti! mpurrorrus yap pipovirat xai dpdirus upu, "OS xai dpauare kaMirOu: vids avra Pris, dri gipobyrat dgayras, »

Aristoteles igitur in enumerandis tribus poeseos speciebus; mere dramaticam nempe, simpliciter rarrantem et mixtam, in eo cum Platone convenit, verum maxima commentatorum pars credidit Aristotelem oportere illas eodem modo enumerare, quo Plato fecerat; quare hujus loci constructionem exacte ad

Platonis divisionem accommodaverunt. LÀ S 4.

De Tragcdiis.

wow ux. WV. oM

,

Missa divisione poeseos, et tragædiæ aique comveedie historia, statim transeo ad cap. VI, ad definitionem scilicet tragcediee. Hic autem : « Msp 2? spa- » wadias Atysgt» , emoAuBorrtc auris ix ray sipyuivay TO) yiysoperoy opo» ris ecuciug. Egi oby » rpayadie piunris pulsus cwovðalas xai rthties , piyiTos iouens’ duruire hoyu, xupis ixæsov » ray cid'as ó Toig poploig" dgavrav , zai où di éruryyius" di (Alo xat Qao mepairoure TJ» rar » Tolosa» radymarer xaJapri. Aiya dO ndurgérer piv aoyo , rèr Exorra juSysóy xat eippeoviuy xat n paies" rà Oi apis rar aida, và dia pirpuy Enia paévoy mipairer au, xat maniy (ripa did pidous. »

Qualis autem esset illa ra z«2»;cra» xéSagris quam tragoedie tanquam propo- situm esse statuit Aristoteles, optandum foret eum paullo fusius exposuisse. Se autem latius expositurum esse pollicebatur Polit l. VIII. l. 7. « T} A xéyoger » TV xaJ apri , voy ly imas , mar di év oig mept omis (ovjsty caQiertoov. » Cum autem qui in hoc libro «à x«4,7t2; illius omnia prorsus perierint, non inutile mihi videtur bic apponere integrum illum ex Politicis locum, ex quo aliqua certe auctoris menti aperiundæ affulgeat lux. Sic fere se habet: «Emè Jè ri» Zip » émoduxóuiDa dy pira, as Quupuri rires dy iy QUareQla, taui» J9ixa , vd OÙ rpésrine , và » d'oS«veutrrixà viS tyris. xai rav dopola vj» uriy wpis (narra roiraY eixtiay 2m mpos ZAAO » pipes riSdoci, Qujdy d'epids Evene ditAtlag vy. psorixy" xpieSai din, dAd xal matiera apr m xal yap traid ias Üvtxty xal xaSaprius (ri — ——— ———— ) rpirer dè mpos diuyaynr, n wie ariris vl xai mpos vi» ris currorles drémauris Qartpor óvi x pnevioy jet» marais Tais dpporlais ,

11

78 1. BUSCH KEISER RESPONSIO

» ej vi» aéroy di vpómo) wérMig GphcTiov , dAAd mpos piv T? maidean tais nJimarérais. mpos de D EXPORTY , 6rípuy x;tipoug "yoUyTaM , xc TAIS mpanrinals x«i Tuis ÉyYovctarrinais. O yap mepi évius » cuuBaires mados Yuxas irxvpus, roro iy marais vrapyu" ra di frror diaQéper xai ra panho » oloy (Atos mal QuBos tri d évSouriaruos. Kat "ydp VTO ravrns THS aunrews naraxaygipeo rives TW » £e dè cd) ispay perdo, épée rourous rar xpnravres Toig thopyiabours Ti» Pugh. MiNI , » xaSirrapiyous , drmtp iarpeias ruxovres xat xaŸæprtws" raÿro did TOTO dvéynalor, Fée xat » rois Éhenpéres , xui Toys QoBnrinols , xat rois Aws maFyrixovs' Tous d'ÉARoUS , xaJ oray ETIBKAASI » TOY TolouTuy ÉxäTTu" xat mori yiyver dat rive x4Sæpriy y xui xou QiC erat msS'ndovns. »

Ex iis, quæ de musica dicuntur colligere licet, ut videtur, Aristotelem eodem fere modo de poesi etiam tragica ratiocinatum fuisse , ut scilicet probaret affectus misericordie atque metus, qui tragoedie vehementissime agitantur , non inde nutriri et sustentari, quod criminatus fuerat Plato (de Rep. 1. III. init.) , sed levari contra et tolli; proinde rire z«3$z4ére» »49«,c» esse singulare opus et propositum quasi tragediz (1) cum reliqua poeseos species vel doctrinæ vel humanitati augendæ sint aptiores. Qua argumentorum serie ita concluserit phi- losophus, non in promptu est exponere, cum ipsa illa argumenta omnia fato perierint; et ne unus quidem ex veteribus supersit, qui ejus sententiam de hac per tragoediam »«94,7« , velillustraverit , vel memoraverit saltem.

$5

De comadia.

'Transeamus jam ad comoedie propositum. Pauca tantum ex iis quee de comoedia scripserat Aristoteles nobis supersunt,

(1) « Gelyk het Treurspel in verhevenheid van bedoelingen, in deftigheid van uitdrukking » het Blyspel overtreft, zoo heeft het, behalve al de andere opgenoemde voordeelen ook nog » dit boven de andere dichtsoorten, en vooral boven het blyspel, voor uit, dat het byna uit- » sluitend bestemdis tothet opwekken van dat teeder gevoel, dat zoo geheel berekend is naar onzen » toestand op deze wereld, als wezens, onafhankelyk van de onvermydelyke, aan ons aardsche » leven verbondene ongelukken. -- Verheven in deszelfs aanleg, grootsch in deszelfs uitwen- » dige vertooning , heilzaam in deszelfs uitwerkselen, is het Treurspel niet zonder reden by de » meeste, zoo niet by alle beschaafde volkeren , met geestdrift beoefend. Vid. Cl. van Lim- burg Brouwer. (Over het nationaal Tooneel.) p. 6.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 79

ea tamen pauca sufficere videntur ad indicandam philosophi hac de re sen- tentiam.

Cap. V. legimus : « desi dt xa và. emoíduin narra montis " Openpos Jr coma xat ré ths » xeuedias cxuuara mpdres vmid ubt , où Yiyor, arad ro yeàolor dpaparerenrus. » Et paullo inferius :.« # 2? xousdia ler, demigp drop, Kaar» Qavori pw ply, oU piyrot KATE WATAY » xanlay dÀAd ToU jalrypis ieri TO *ytAoloy pipor Tò yap ytAotoy feri den pTE Mx TÍ xat «le xs » dvadUvor , xal où QXaprixór. oloy , «0306 và "ytAoioy poramro alrypei vi xai d'isrrpétiepesror čred uvas. »

Falluntur omnes illi, qui haec tanquam definitionem comœdiæ nobis ad nauseam usque obtrudere cupiunt ; Aristotelem hic non definivisse cuique patebit libri hujus seriem paullisper consideranti.

Historiam scilicet brevem illam , quam de tragoedia atque comoedia scrip- serat, absoluturus, repetit quod supra memoraverat , comoediam esse imita- tionem rað $«/x»; ad vocem autem gars, eam paullo accuratius explicat. Idcirco autem illud repetit, quoniam aperit caussam, quare comoedia ab incunabulis suis non serio exculta est, ideoque primam historie suæ partem habet obscu- riorem ; definitioni vero neque hic locus erat, neque si eam dare voluisset philosophus , tam perverse eam tradidisset; ex tribus poeticæ imitationis spe- ciebus , eam tantum , quæ circa objectum versatur , describens.

Ceterum de Ridiculo, cujus natura hic in transitu quasi indicatur, fusius et accuratius sine dubio egerat noster, in aliqua hujus operis parte, quam fata nobis inviderunt; eam scilicet qua ex industria comoediam tractavit. Rhetor. l. L c. IL dicit: « Auspicras di wep} hole (v Tois mipi moinrixs. Et 1. II. c. 18. me 2 » vé» yia» — — pures wora dy ysholar érrir iv rois Tipi mounrinns, dr TO mir apporte » éAtuStpe , và. di où mas od» và dpuorrer auta AyYerai ieri d'y tipsytiu Ts Bauoñoyius 6Atu- D Sepiarepor. d piv ydp auros Erena moitri rò ytho, d di Baonoges ériger. » Ex posterioribus illis abunde patet, Aristotelem ad alium quemdam locum respexisse prater illum qui superest, quique unicus nobis de comædia restat. Licet igitur non adsit plena omnibusque numeris absoluta comœdiæ definitio, facile tamen ex dictis efficitur , non talem esse ejus indolem, ut inde aliquid detrimenti capiant mores, sed potius ut joci innocui plebs delectetur.

11.

80 I. BUSCH KEISER RESPONSIO

S 6.' De fabula.

Uti Plato ita et Aristoteles poetis fabulas scribendas esse, contendit; hic vero plura eaque majoris momenti affert hac de re, quam ille. Cap. 7. 89, 10. Plato enim , quum simpliciter dixisset fabulas , non vero orationes a poetis esse scribendas , hoc latius exposuit Aristoteles, fabulam dicens primariam tragoediae partem épzn ge» ob» nai oiov Nox; à pobos ris vparyadias. Erri di à putos ris piv rpébaus pipneis. Latius deinde fabulam ejusque criteria explicat, que tamen quominus omnia afferam , prohibet questionis propositum. Lubens autem plura etiam de Aris- totelis placitis monerem, sed tandem finis operi videtur imponendus ; omnia enim, quæ Plato habet , jam apud Aristotelem etiam indicavisse mihi persuasum habeo.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 81

COMPARATIO.

Expositis iis que utrique et Platoni et Aristoteli, quod ad principia artis poeticae placuerunt, instituenda foret comparatio inter utriusque philosophi placita; sed valde dubito an ea comparatione indigeant, quum ubique adjeci in scriptione mea , rationes quibus illi hec statuentes ducti fuerint; et quoniam nihil iis videtur commune, nisi quod eandem tractaverint materiem diverso prorsus modo. Que enim Plato de iis effatus est, legimus in republica, neque illa protulit quasi de industria de arte posicd aiios principiis agens , sed ut philosophus sua singulari civitati leges ferens, quibus cives sui ab summum perfectionis fastigium evehere conabatur. Summa autem perfectio adesse ne- quit, quamdiu homines affectionibus perniciosissimis , corporis satellitibus (uti eas vocat Tullius), agitantur; utpote quæ semper in rationalem hominum partem vim suam et imperium exercent; quod ipse noster in Phædone fusius exposuit. Quum homo, cui natura cum brutis est communis , ab omni cu— piditate immunis esse nequeat, necessario sequitur eum illud perfectionis fasti- gium attingere non posse. Cum Cicerone igitur de Platonis republica ita judico: « Princeps ille, quo nemo in scribendo præstantior fuit, aream sibi » sumsit, in qua civitatem exstrueret arbitratu suo; praeclaram illam quidem » fortasse , sed a vita hominum abhorrentem et a moribus. » Ne tamen virum ita accusando, in temeritatis crimen incidisse videar, age pauca ad nostram doctrinam stabiliendam adjiciamus.

Platonem civium salutis amorem captum ex civitate sua arcuisse imitationem , supra jam ostendimus. Opinabatur enim hanc, nimis esse nocituram , malis, quibus homines polluerenter , proponendis exemplis, malisque , qua ion bona induta specie, hominum animis offerrentur, factis; poete enim Pla- tonis ætate soli fere erant, quibus ad educandos erudiendosque liberos ma— gistris utebantur parentes. À poëtarum latere nunquam recedebant pueri, et ab iis quid bonum quid utile esset, accipiebant. — At vero, sic ratiocinatur Plato, ab iisdem poetis, quorum ab ore pendebant pueri, mala etiam pra-

8» ^L. BUSCH KEISER RESPONSIO

vaque accipere poterant, quæ eo perniciosiora forent quo pulchriore induti figura tradebantur. Sed ego quaro, an igitur poete auctores malorum ? Num vero ipsa mali fons in hominum animis est quærendus? Non is ego sum, qui diífitear, sensum mali excitari posse ab aliis, in primis cum illa suaviter proponuntur; sed hec ratio minime sufficere videtur , ut imitationem arceamus prohibeamusque. Mediam hac in re viam praeclare notavit Plutarchus. « 'E dis » (inquit) panera Ôsi roy véoy £OiC een, did'arnopsrer dud Ty» mpag Ux Éraivoimer , 45 » yiyorey À piunris » RAS TAY TÉUIN, EÈ pEpiTar TporyxoyTus TÒ dmoxtipeyoy. » Et paullo inferius c. IV. «4 yep rav paire Qid3 eris épyar xe piuyeis , dy mporamod a Th» cvpfuivoura», » aicxurty nul Rae Tois Épyaræmévos dino osx iBaaYs roy éxpoëguever (1). » Hoc si animo volvisset Plato, poematum mala vitare, bonis utique frui posuisset. Hæc vero non unica fuit imitationis arcendæ causa. Praeterea enim maxime cum ipsius proposito congruebat , ut cives suos omni affectione immunes sibi fingeret, Imitatio enim homines proponit ut sunt, non uti esse eos oportet. Homo autem rudis et in- cultus, qui sensuun titillationibus, non rationi vel philosophie, obsequium tribuit, et vehementius suas affectiones externis signis pre se fert; maestus pectus plangit, corpusque lacerat; iratus oculis fulminat; lætitia se efferens exsultat fere, omnesque lætitiæ conscios facit. — Non vero tales suos cives voluit, Plato; neque tedio neque voluptate affectos, eandem semper frontis serenæ faciem præ se ferre jussit. An tales esse homines possint, merito quæ- ` ritur; humana enim exuti dignitate , statuæ fierent absque ulla affectione vel isoye. Plato immo ipse hoc negavit, ubi libro X probum sapientemque virum proponit , qui , presentibus amicis, justum suum de morte filii oc- cultat dolorem , qui vero solus sibi relictus plorat, atque ita dolori suo frena injicere prorsus nequit. Merito laudantur ii qui affectionibus suis im- perant, sed contra in atrocitatis ac inhumanitatis crimen incurrunt ei, qui nulla omnino re commoventur vel ad letitiam vel ad dolorem. Jam, quid forent Platonis illi cives nisi simulatores, qui quid sentirent publice dissi- mularent ?

Opprobrium, quod Plato conjecit in illa poematum loca, quibus de Diis, Dæmonibus, illorumque factis agibant, ex eodem fluxit fonte, poetis enim

(1) Plut. de aud. poet. c. 3 et 4. ed. Wyttensb. -

AD: QUEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 83

non erat imputanda fabula, quam carminibus de Diis et Dæmonibus innecte— bant; non ipsi illas narrationes finxerunt, sed a vulgo acceptas vulgo refere- bant. Hec autem latius exposuisse post Plutarchum (l.l c. IL.) prorsus supervacaneum. videtur.

Coronidis igitur loco, locum apponere liceat doctissimi Bakkeri (1). « Plato » (inquit) die in eenen tyd leefde, toen de dichtkunst, en de beeldende kunsten in Griekenland, den hoogsten trap van luister bereikt hadden, voedde echter zulke hooge denkbeelden omtrent de beeldende kunsten niet; dewyl hy haar en de dichtkunst met een te koel wysgeerig oog in zyne Republiek beschouwde , zoo kon hy daarvan zeggen, dat zy drie trappen vande waar- heid of de Ideen verwyderd. waren, en haar aanzien als nabootzingen van de afschaduwingen der rhiain van de intellectuele wereld. De kunststukken van Phidias en Zeuxis zouden hem tot andere gedachten gebragt hebben, indien hy zoo veel kunstgevoel , als wysgeerig genie, bezeten had. « Plato zag, met de meeste FA wysgeeren, den staatsman of wysgeer als een veel voortreffelyker wezen dan een kunstenaar of dichter aan. De staat was het groote doel hunner beschouwingen; alles was hieraan onderge- schikt. Hy , die den staat wysselyk bestuurde, of goede wetten gaf, was groot ; hy , die de dichtkunst of andere kunsten beoefende , kon weelde en zedenbederf (in hun gevoelen althans) veroorzaken, en den staat scha— delyk zyn (2). » Quod si Aristotelem inspicimus, alia prorsus se nobis offert rerum conditio. Optimorum poetarum amore captus, magnam persentiebat eorum utilitatem. Noverat ille nulla magis re reprimi vitia et corrigi, quam gravi et sincera oratione, quam exemplo, quo omnes noxie cupiditatum sequele civibus ob oculos ponerentur. Profundam omnino humani animi cognitionem ostendisse mihi videtur, quum regulas definiret tragædiæ , remediaque indicaret quibus, ut propositum consequerentur, utendum foret poetis. Cujus rei si exempla citare vellem , sexcenta ad manum forent, e quibus electio foret difficillima ; nullum enim, quod sciam, alicubi dedit preceptum moralitati contrarium ,

Me M M M Ov M vw. w

v 4 V4 v v VM

(1) Vid. Bakker Verhandeling over het Ideaal

84 I. BUSCH KEISER RESP. AD QUJEST. PHIL. THEOR. ET LIT. HUM. quare jure sic loquitur La Harpe (1). « L'esprit le plus vaste, et le plus éclairé, » que l'antiquité ait eu, Aristote, de la méme main, dont il traçait les prin- » cipes de la logique, de la politique et de la morale, a gravé pour l'immor- » talité les régles essentielles de la poetique et de la rhétorique; et son ouvrage; » aprés tant de siécles révolus, est encore celui qui contient les meilleurs » élémens de ces deux arts. »

Negandum quidem mon est, eum arctos nimis posuisse limites poesi, eam restringens ad imitationem natura, sed hoc inde in primis proficiscitur, quod pre ceteris diligebat dramaticam poeseos partem. Quid vero sine imitatione tragoedia ? —— Preterea tale judicium de eo ferimus ex ejus scriptis quæ de poesi supersunt; aliter forsitan judicandum foret, si omnia illa, quæ scripsit inspicere liceret. Sed quid multa? Ex locis supra laudatis satis patet, Aristotelis precepta quod ad principia poetica multo præ Platonicis eminere; hunc vero illi prestare in tradenda ratione poeseos; ita ut si quis auctoris nescius , capite nostro II. lecio, ad II. caput accedat, haud scio an Platonis placita Aristoteli tributurus sit hujus sententiam Platoni adjudicaturus.

(1) Lycée ou cours de littérature, p. 1.

TANTUM.

LOCI CONSPECTUS.

CAPUT I. Generalia quedam de Platone et Aristotele , eorumque scriptis ,

oibénit DUC bi Ga HT SL cq rip T T 5 Sgorio i: De. Plate, 104. SUUS VU TL VUL. x obtu. S 1. Nonnulla que e Platonis vita hic in censum veniunt......... 5

S 2. De scriptis TUE T Le UV do BD ae o duos co er 6 jd S 3. De nonnullis accusationibüs, a veteribus in Platonem conjectis. 8

Sectio IL ‘De 4fristotele........ esee eee eeedeeeccee eeccoccecs 11 S 4. Quedam ex jus vita............... ^v eer NT OP PET 11 S 5. De scriptis Aristotelicis. ......... $-vecccccteqo doe sources 12 S 6. De accusationibus præcipuis in Aristotelem conjectis........ e 16 S 7. Conclusio ex supra dictis..................... eh rs doge 17

CAPUT II. De ratione artis poetic, « «e. «eese + 19

Pans I. De ratione artis poeticae quatenus Enthusiasmo sive furore con-

tineatur.... «eese vécu ds eessepeccsssecese sedens 6er 19 Secrio I. De ratione artis poetice , quatenus Enthusiasmo sive furore

contineatur secundum Platonem.......................,.4... 19

S 1. De Platonis Phaedro ........... eee css se sss 19

S 2. Totius libri argumentum explicatur . ................. ses. 19

S 3. Quid observari debeat in forma externa..........,..,...... 20

S 4. Quid de hoc loco statuendum. ... ....... l4 P Vedas esq oUm 21

S 5. De Gorgia. . .. OT PPPEPPOD ess eres atu »saecsiuesesss dÀ

$ 6. De Symposio ...........,............ Sosvasas eee ee . 26

.. $ 7. De Apologia Socratis............... RD eroi n SRE 27

S 8. Nonnulla excerpta ex Jone.........,..,...,.,, esses. 28

S 9. De ‘Jonis authentia............. T Arola: aae 31

S 10. Ex Apologia et Jone locorum explicatio........,......... 32

S 11. De legibus IV......... vbi dus EIER us sud de 34 Secrio Il. Placita Aristotelis de ratione artis poeticæ , quee consistit in

Enthusiasmo poetico. i. 4.44 ALLTEL OVE Toe wd ed URA 33

S. 12. Aristotelis de, enthusiasmo poetico dote i a ENS 37

Pars IL De ratione poeseos, quatenus constet imitatione....…....s... 41

Secrio I. Quid reliquerit, Plato, unde probari possit.eum: imitationem« rationem, poeseos M habuisse. unes. ssese [EN DEN 41

dise ss 43 Comparatio «.- «sees enn ne a PIT

Secrio IL Aristotelis sententia de poeseos ratione rre...

CAPUT III. De Principi artis PME DE 56

E SE E EE E EE E E E a 56 S 1. Deiis locis, quiin respublica inveniuntur , quæ ad. principia artis

Sectio I. Secundum Platonem.......... een

poetice pertinent «e «eee eeeeeee enhn hh a t mid e e. 57 Secrio II. Placita Aristotelis , de principiis artis poeticæ............. 68 S 2. Præmonenda Ste Mo scele os ul Aot S A A A AMEEN EAEI E VE ... 68 S 3. Placita Aristotelis de imitatione....................,...... 70 S 4. De tragædiüs........... le LS N MIU UE ced sos. 77 S,5.: De;comoedia,.... eisegi » » oo,jein je osien one pois Gid odos se 78 S 6. De fabula.................... cesse esse ceees ee des se DO

Comparatio. ..sssssssesssrssssesssesssess sers 81

Caroli Beving

KLaciliburgensis j

PHILOSOPHLE THEORETICÆ ET LITT. HUM. CANDIDATI

J COMMENTATIO

QUA

RESPONDETUR AD QUÆSTIONEM,

AB HUMANISSIMO PHILOSOPHLE ET LITTERARUM

ORDINE

IN ACADEMIA LEODIENSI

ANNO 1827

PROPOSITAM:

« Monstretur quantum Stoicorum et Epicureorum doctrine tum ad illus- < trandum atque a superstitione liberandum gentium antiquarum ingenium, « tum ad earumdem mores excolendos conferre potuerint, quoque respectu « Stoicis, quo .Fpicureis palma ferenda sit ?

QUÆ PRÆMIO DONATA EST.

VI. 1

XE Tw

E

A E E Ure o

1

EM istic:

i

3 h

3 \ " t i À p

006000005000000000005550560600000000006005000000550065655600000066052059

CAROLI BEVING RESPONSIO AD QUJESTIONEM HISTORICO- PHILOSOPHICAM.

Monstretur quantum Stoicorum et Epicureorum doctrine tum ad illustrandum atque a superstitione liberandum gentium. antiquarum ingenium , tum ad earumdem mores excolendos conferre potuerint , quoque respectu Stoicis , quo Epicureis palma sit ferenda ?

Questio ab ordine philosophorum proposita difficilis et ardua quidem , sed digna inprimis mihi videbatur, in qua tractanda juvenis operam suam collocaret , studiorum profectum monstraret. Quodsi operis difficultates initio perspectas habuissem , absterritus illud non suscepissem ; attamen cum semel in metam progressus essem , nolui me recipere, nec operam deponebam, remittebam subinde; vero jucunditate laboris continuo allectus ad eum me referebam , illud antiquum « fortuna fortes juvat » cogitans et reputans clar. philosophorum ordinem perfecti nil requirere a juvene , multis aliis officiis et studiis occupato et detento.

Ut questionem propositam rite absolvere queam , requiritur ut et Epicureorum Stoicorumque philosophiam , et gentium antiquarum ingenium , mores , religionem exponam. Qui enim judicare possimus , quid ille doctrinæ ad hasce perficiendas potuerint, nisi et illas et harum conditionem perpectas habeamus. Nostrum autem esse non potest, ut hec penitus exhauriamus ; sufficit si quedam precipua , eminentia puncta deligamus , eorumque ope: doctrinas quasi extremis lineamen- tis describere conemur.

Antiquas gentes terminavi Grecis et Romanis ;apud hos enim solos philoso- phie studium floruit; si et alias quasdam gentes attigit, minoris hoc momenti est; inter paucos enim eruditos , se ad illorum exemplar conformantes , substitit , usque ad populum ipsum, a quo in succum et sanguinem verteretur, cujus ingenium perficeret, vitam moderaret, non pervenit.

Inter Grecos precipue spectavi Athenienses , quippe qui eximie philosophiam amplexi erant. Athenarum civitas una reliquam Graeciam philosopham repræ- sentat.

Temporis spatium complexus sum trium fere seculorum , in quibus philoso-

1.

4 C. BEVING RESPONSIO

phia inprimis colebatur , et quid potuerit, precipue demonstravit. Sæcula in qui- bus doctrinæ Epicuri Stoicorumque floruerunt , gentes rexerunt, nonnisi tanquam momentum transitus ad majora facienda adparent. Omnia in illis seculis muta- bantur , ad nova tendebant homines. Antiquitas consenescebat , magna ejus con- versio in longinquo horizonte imminebat, quam incognita lux exciperet, mundum immutatura , renovatura. Omnium conatus, et obnitentium et ignorantium , eam maturabant.

Ex hoc respectu jam doctrine Epicuri, Stoicorumque sunt magne , gravesque.

Sed antequam de hisce plura, ipsas philosophorum doctrinas , tanquam doctri- nas liberasque ingenii humani-procreationes recognoscamus. Ultime ille sunt integram antiquam mentem manumque referentes. Videamus quomodo factum sit, ut scholae Socratice utraque mentem secutæ, eundem fere sibi finem propo- nentes, a temporum simili conditione progresse, ad eumdem populum sese accomodantes, compluribus iisdem principiis innixæ ad tam contraria placita pervenerint, tam oppositam vim demonstrarint. ;

Omnis Epicuri philosophia circa unam ferme quæstionem versatur , eam nempe de beatitudine; est enim illa mentis actio qua ratione et oratione vitam beatam subministrat (1). Vita beata est summus hominis finis , terminus omnium ejus contentionum. Quid ea sit, qua via eam assequi et servare possimus , docet precipua philosophie pars, philosophia moralis.

Huic tamen, ad vitam beatam adjumenta adsciscendæ sunt doctrina naturalis et canonica. Priori levamur terroribus qua ex ignoratione rerum existunt ; docet quid sit universum , quæ natura rerum , ita ut homo locum sibi destinatum per- spicere, et de rerum pretio judicare queat. Alteram cum tenebimus, servata illa regula , ad quam omnia judicia rerum dirigentur, nunquam ullius oratione victi sententia desistemus (2).

Ad beatitudinem tendunt homines, qua si fruantur, omnia tenent; quam

(1) Sext. Empir. adr. Math. XI. $ 169. "Ezíxevpos pet» VAeyt rhv QuAoroQlav evepysiav siat Xéyois xai diadoyirmois ro évd'uluoyæ Biov T épiTOloUTAY.

(2) Cicer, fin. 1, 7, 19. Senec. ep. 89. Diog. L. X. $. 24. 31.

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. 5

ut consequantur, omnia suscipiunt (1). Voluptas unice ducit ad beatitudinem, ipsa natura judicante; omne enim animal , simul atque natum est , natura integra atque nondum depravata voluptatem adpetit, dolorem aspernitur (2). Voluptas et dolor humanos adpetitus dirigunt, de rebus eligendis rejiciendisve statuunt.

Summa igitur Ethices, doctrine vitam beatam constituentis lex sequentibus continetur: extremum vel ultimum bonorum in voluptate positum est (3).

Voluptas duplex est: una quae suavitate aliqua ipsam naturam movet et cum jucunditate quadam sensibus, altera que percipitur omni dolore detracto. Hac tamen priori præferenda ils: nam omnis doloris expertem esse perfecta et summa voluptas corporis et animæ est (4).

Voluptates animi praterea majores sunt quam corporis, sunt enim innocen- tiores, et corpore nil nisi presens et quod adest sentire possumus, animo autem et præterita et futura (5). Namque inter voluptates ipsas nulla differentia est, sed tantum si ad accidentia et sequelas respiciamus (6). Exinde et vo— luptas sepe est rejicienda , ut majorem consequamur , vel dolorem evitemus , et dolor perferendus, ut asperiorem repellamus. Neque omnes adpetitus nostri sunt necessarii et rationi convenientes (7).

In hisce homini adstet sapientia , adpetitus ejus moderet , voluptates diju- dicet, actionum rationes , sequelas, fructus prævideat. Homo sapientia nixus ipse suam sibi creare potest sortem, eoque minus a fortunæ ludibrio pendet ; quid temporibus , quid rerum necessitati concedendum , docet (8).

(1) Diog. L. X. 122. geAtré» có» xg ra moustra rhy eüdaiuoriar, sirep wapoirns gei» duris warra Yous drourns di ndira mpérrome is TÒ raÿrur Syt.

(2) Cic. fin. 1, 9. Diog. L. X, 34, 137.

(3) Diog. Cic. fin. 1, 9.

(4) Cic. fin. 1 11. » anke x«i aroia xarusrnwarinai ticis dde, 9 Òe xapa x«i suDporuyn xara xivycty Érspytiæ welt Diog. L. X, 136, 144, 128.

(5) Cic. fin. 1,17.

(6) Diog. L. X. 139, 141.

(7) Diog. L. X. 129, 127 , 149. ro% émi9vptuv di pat» tiri Qucixat xat avarynaiat , ai Qt Qurixak xai sux evaryxaiat , ai di, oit Queixui oure arwryxaiu , dAd mpos xt»jv Dogar vyivopityas, Cic. 1, 10. Diog. L. X 129, 139. T» your cape di ro mapas LI x tunt uv , Tn dt tuyar, xat did re WaptÀDóv , xai TÒ mapor , x«i TO pirhov

(8) Cic. Tuscul. Disp. 2, 7. Diog L. X. 135,

6 C. BEVING RESPONSIO

Sapientia est sola, quæ nos a libidinum impetu et formidinum dolore vin- dicet et ipsius fortunæ modice ferre doceat injurias et omnes monstret vias que ad quietem et tranquillitatem ferant ; cupiditates enim sunt insatiabiles , que non modo singulos homines , sed universas fortunas evertunt; totam etiam labefactant sepe rempublicam. Ex cupiditatibus odia, dissidia, discordie , seditiones, bella nascuntur. Nec sese foris solum jactant, sed intus etiam in animis incluse inter se dissident atque discordant.

Quid ergo est cur dubitemus dicere et sapientiam propter voluptatem ex- petendam et insipientiam, qua vitam omnem perturbari videmus, propter mo- lestias esse fugiendam (1).

Ex insipientia enim omnes animi morbi originem ducunt, cupiditates , ægritudines , molestie, moœrores , qui animos hominum curis exedunt et con- ficiunt. Quodsi corporis gravioribus morbis vite jucunditas impeditur, quieto magis animi morbis impediri necesse est (2) ?

Sapientia continetur virtus, a voluptate nequaquam éejutigctidé: Nisi enim - voluptates efficeret, nemo laudabilem aut expetendam arbitraretur. Virtutem exercemus , qua 'animum et corpus, quantum fieri possit , molestia libere- mus (3). i

Tres imprimis notandæ sunt virtutes, temperantia, fortitudo , et justitia. Fortitudo presertim sapientem decet, ut si tolerabiles sint dolores, feramus ; sin minus , equo animo e vita, cum ea non placeat, tanquam e theatro exeamus (4).

Justitia autem efficit ne homines se invicem lædant ; ea omnis est a conditione fortuita eorum , qui in civitate vitæ sedem habent ; diversis in civitatibus diverse leges , diversa justa et injusta habentur. Ne amicitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam exoptabilem esse, sed quia judicunditatis vel plurimum afferat ; nam diligi et carum esse jucundum est, propterea quia tutiorem vitam , et vo-

(1) Gic. fin. 1, 13, 14.

(2) Cic. fin. 1 , 18.

(3) Cic. fin. 1, 13, 14, Diog. L. X, 138. 4 de Erixoupos ppc Quei ris «davis THY cperny porn ru Ò àra xupiG eran , oiov Bpod. 140. ouz fcTIY news en, aveu Tov Pporimas xui XaAdg. xai dinaias, dvev TÓU 9Ofac.

(4) Cic. fin. 1 , 15.

UT a PT

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 7

luptatem efficit pleniorem. Itaque non ob ea solum incommoda, que eveniunt improbis , fugiendam improbitatem putamus ; sed multo etiam magis quod , cujus in animo versatur, nunquam sinit eum respirare, nunquam requiescere (1). Nihil vitam tranquillam , beatam æque turbat ac ignorantia nature. In primis igitur philosopho indaganda est quastio de sua ipsius et de rerum se circum- dantium origine , existentia et fine ; de qua quæstione tractat philosophia natu- ralis sive physica. Homo non omnino sui juris est, sed rebus externis aliquantum obnoxius ; ejus beatitudo in ipso fundamentum habeat necesse est, et ab eo ipso progrediatur ; sed res externæ , earumque usus infinitum ad eam conferunt : homo enim est universi pars et qua talis ex universo rerum pendet. Qui igitur possit et libere vitæ finem sibi proponere et rebus externis ita uti, ut non solum ei non impedimento, sed et adjumento sint et eum promoveant , nisi naturam suam, suum in universo locum , entium externorum valorem et veritatem cognoscat. Infinite hominum sunt et de se et de universo superstitiones : qui

. possunt esse beati, quorum tranquillitas continuo terretur; credunt Deos esse

omnipotentes , mundum ædificasse , singulorum hominum curam habere, se eorum voluntati, arbitrio obnoxios esse; animam suam nunquam interituram ; et ita aut exspectatione compensationis post hanc vitam multas prætermittunt volup- tates aut pœnæ metu excruciantur (2).

Denique morati etiam melius erimus cum dedicerimus , quæ natura desideret.

Simulac homo intellectu. utitur mundum extra se, Deos supra se agnoscit, de eorum origine quaerit.

Cum nihil ex nihilo fieri possit, necesse est materiam quandam esse primam , e qua omnia orta sint: haec materia sunt atomi, id est corpora simplicia nec sensui obnoxia , infinita numero (3); quæ in spatio vacuo , altero universi prin- cipio (4), sese moventes cum pondere et gravitate directo seorsum ferantur 3 paullulum declinant, fortuito , incerto tempore, incertisque locis. Ita conglo- merantur , infinite vai modis sese jungunt, elementa, corpora omnia densiora

(1) Diog. L. X, 144, 151, 152, 153.

(2) Diog. L. X. 81. seq. 142 Plutarch. non pos. suavit. secund. Epicur. 110 sqq. (3) Sext. Empir. Hyp. Pyrrh. 3, 32. Diog. L. X. 38—44. Cic. Acad. 2, 38.

(4) Diog. L. X. o. Lucret 1 , 330 — 400.

8 C. BEVING RESPONSIO

et fluidiora efficiunt, quorum conjunctione et ordine vario mundi oriuntur (1). Mundi, atomis compositi in easdem resolvuntur.

Secundum hec physices principia clarum est Epicurum Deos , entia realia , negare debuisse. Idem testatur Sextus Empiricus (2). Epicurum arbitrasse , refert, homines ideas Deorum e somniis habere. Cum enim per somnia magnæ species figura humana iis obvertantur, eos opinari revera talia exstare entia, Deos, figura humana praeditos. Hisce homines , Physices ignoratione , horribilia mira- biliaque nature spectacula adscribere.

Haec doctrina, cui fidem facit Sextus Empiricus, reliquis Physices Epicuri preceptis consentanea est.

Intercedunt alii scriptores, qui sequentia , tanquam veram Epicuri doctrinam referunt. Deos esse probat universum genus humanum, in quo non ulla gens deprehenditur , quæ non habeat sive natura, sive doctrina earum rerum quandam anticipationem (3). Dii atomis compositi sunt, in absoluto zquilibrio , ideoque immortales. lisdem species est humana utpote pulcherrima, utilissima atque omnium nobilissima , nec tamen ea species est corpus, sed quasi corpus, nec habet sanguinem , sed quasi sanguinem (4).

Beatitudo in Diis omnino requiritur , omnino enim homo , cum de eis cogitet , simul ideam summæ beatitudinis conjungit. Beatitudo deorum est in omnis boni fruitione, summa sapientia atque virtute , simulque persuasione eam suminam et nunquam cessaturam esse (5).

Cum summa beatitudo omnem laborem spernat ac respuat, consentaneum est Deos nec mundum ædificasse neque ejus curam ullam habere, sive eum servando sive regendo. — Quod si hec ita sunt, quamvis Deos omnipotentes esse affirmet Epicurus, tamen negat ullam esse divinationem , cujus incertitudo jam et obscuritas divinam originem exprobat (6).

(1) Cic. fin. 1, 6. Diog. L. X. 39. 43— 45 Lucret. 2 , 217. sq. (2) Sext. Empir. adv. Mathem. IX. 25.

(3) Cic. Nat. Deor. 1, 16, 17.

(4) Cic. Nat. Deor. 1 , 18. 2, 17.

(5) Cic. Nat. Deor. 1, 19. Divinat. 2, 17.

*(6) Cic, Nat. Deor. 1 , 9, 20.

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 9

Quid de hisce doctrinis , omnino oppositis ; statuendum (1)? Anne illa de Deorum quasi corpore, quasi sanguine, inter duos mundos, metu ruinarum habitatione , nullo membrorum usu, Epicuro viro docto , sapienti, omnium consensu et ipsa philosophia a superstitionis accusatione vindicato , serio ad- scribi potest ? Nonne doctrinz doctor et asseclæ non solum philosophis, sed ipso Atheniensium populo ludibrio fuisset ?

Omnes fere Grecorum philosophi placitis quibusdam , in vulgus sparsis invi- diam detentabant, eaque pretegebant, alia autem sublimiora in discipulorum

arcano coetu vulgabant, ne in religionis offensionem incurrerent.

Ita etiam de altera, quam Epicuri dicunt , doctrina judicandum videtur. Epicu- rus, vir lenis, voluptuarius , non is erat, qui populares opiniones , religionem, cujus antistites adhuc prepotentes erant, in frontem offenderet, qui veritatis martyr evaderet, Socratis ad exemplar. Ipsi sat erat veriora discipulis tradere, palam religionem popularem vel saltem politicam præferre.

- Ipsis placitis , quibus Epicurus reipublice satisfecisse videtur, religioni lepide irrisit et monstravit quam absona et ridicula sit, si consequenti ratione eam quis deducere vellet. Quod neque antiquiores latuit. « Verius est igitur » , ait Cicero (2), « nimirum illud, quod familiaris omnium nostrum Posidonius ə disseruit in libro quinto de natura Deorum nüllos esse Deos Epicuro videri; queque is de Diis immortalibus dixerit, invidiæ detestandæ gratia dixisse ; neque enim tam desipiens fuisset, ut homunculis similem Deum fingeret lineameantis duntaxat extremis , non habitu solido, membris hominis præ— ditum omnibus, usu membrorum ne minimo quidem ; exilem quendam atque - perlucidum , nihil cuiquam tribuentem , nihil gratificantem omnino nihil cu- rantem, nihil agentem. » — Et alio loco (3). « Deos enim ipsos jocandi causa induxit Epicurus perlucidos et perflabiles et habitantes , tanquam inter duos lucos , sic inter duos mundos, propter metum ruinarum, eosque habere putat eadem membra quæ nos, nec usum ‘ullum habere membrorum. Ergo is circuitione quadem deos tollens , recte hon. dubitat divinationem tollere ».

"v y v v Y v C$ yyy

(x) Cfr. Cic. Nat. Deor. 1, 3o, 44. 3, 1. Lucret. V. 5o— 55. Senec. de benif. 4 , 19. (2) Nat. Deor. 1, 21.

(3) Divin. IL 17. NE 2

IO C. BEVING RESPONSIO

Epicurum superstitionis semper adversarium fuisse acerrimum nulli du- bium. i i

Sequitur quæstio , quee multis premitur difficultatibus , anne divinitatem sus— tulerit Epicurus ? affirmant plures, negant pauci, sed inter hosce Seneca , om- nium Stoicorum erga Epicureos æquissimus (1). Non prætermittendum est pauca nobis a Grecis ejusdemque temporis scriptoribus de Epicuro tradi ; ad ejus philosophiam fere unice e Romanis fontibus aditum patere, apud quos statim depravata fuit, quia praceptoris verba sequebantur, non sententiam , non vivendi agendique rationem , discipulis traditam. Philosophiæ sensus facil- lime corrumpitur, si a populi ingenio et moribus, e quibus enata est, abstra- hatur et ad alium traducatur , aliter sentientem moratumque , aliis institutis viventem.

Epicuro de Deorum existentia persuasum fuisse ex eo argumento indubitanter elucere videtur, quo ad eam probandam usus est. Quod argumentum , summis viris celebratum , ita verum et evidens est, ut eo ad derisionem , dissimula- tionemque uti nemini, ne desipienti quidem , unquam in mentem venire po- tuerit.

Deorum existentia quidem doctrinæ atomisticæ non respondet , imo ei op- posita est. Ridet atomisticos Deos Epicurus, et tamen extra atomos et vacuum nihil omnino esse statuit. Sed haec est repugnantia, cui similis non una in Epicuri philosophia deprehenditur. Multa ipsi in hominis et in rerum natura obscura videbantur; v. c. anime natura humane ; nonne illo quarto quodam elemento , sine nomine , quod veluti anima animse est, ignorantiam suam signi- ficat, et profitetur aliquid esse in ea, quod intellectum excedat , supra cogni tionem sit, forsin non materia compositum ? Epicuro vanitas philosophica omnium consensu exprobratur : anne illa causa erat, ut de difficillimis philoso- phus arroganter statueret , homo aliter sentiret et ageret ; aut saltem judicium cohiberet , putans de alie: hominem nihil scire posse ; que in profundo natura penitus abstruserit qui ea investiget , sine fine scrutans, vitæ tranquillitatem necessario perdere.

Similia sunt de anima humana placita: Opinio animam non esse corpus, sed

(1) Senec. de benef.

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. 11

spirituale quid , eamque, immortalem , nonnisi facta est ad turbandam et sol- licitandam hominum vitam. Anima enim est corporis humani pars, ut caput, manus, ceteraque; cum eodem nascitur, crescit, senescit, moritur (1). Nihil est tñhitérialé quam vacuum; omne preterea , Tu. in spatio agit, necessario etiam spatium replere debet (2).

Attamen subtilius quid est quam corporis relique partes, quarum principium vitale eam jure prædicamus. (3) Anima quatuor constat elementis , calore , aére , spiritu, per omne corpus æquabiliter diffusis atque quarto quodeti in pulinonum cavitatibus habitante, quod veluti anima animæ est, et a quo omnis sentiendi facultas proficiscitur (4).

Anima corpori superstes non est; omne enim compositum in partes suas

- dissolvitur. Quæ cum ita sint, quid est eur mortem ita horreat vulgus ; corpus

anima agente sentit; anima extincta nec sensus nec malum esse potest, mors autem nihil est quam privatio sensus ob animi interitum , eaque somno &terno comparanda: nec in momento decessus e vita dolor est, nam dum vivimus , non est mors, et si mors, jam viximus. (5) Sapiens mortem tranquillo animo adesse videt, eam nec desiderat, nec horret vel effugere studet.

Anime cogitationes attribuimus ; undenam ec oriuntur?

Ab omnibus corporibus , que spatiam replent, defluunt certae quidam partes ( émojjouus ) qua tenuitate omne quod cogitari possit, superant. Alie ex hisce in aére forte commiscentur et multifarias efficiunt formas ; alie autem, postquam a corpore defluxerint, ejus formam atque speciem tenent. Hisce , sensu tacto et excitato , oriuntur repræsentationes (6).

Omnis Seng répræsentatio et cognitio inde oriens a sensibus repetenda est. Criteria quibus de earum veritate vel falsitate certi reddamur , suppeditat philoso- phia canonica.

(1) Lucret. 3, 426— 633

(2) Lucret. 3, 161—168..

(3) Diog. L. X: 64.

(4) Diog. L. X , 63, 66.

(5) Diog. L. X, 124, 125, 139. 2 yas Sarares ouds» mpis juds' ro yap DQiuhuSdy vate rii" To de avai yovv , ovdi» wps "pas.

(6) Diog. L. X. 46. 47. 52. Cic. Epist. ad Divers. 15 , 16. Divinat. 2, 67.

12 C. BEVING RESPONSIO

E predictis sequitur criteria veritatis unice in sensibus posita esse: omnis perceptio e sensibus , non agente nec volente per pige fit: est igitur sine ratione et immediate certa (1).

Repræsentatio autem vera et certa est, quæ ab objecto externo , revera exis- tente provenit, eique omnino respondet (2).

Judicia , omnis cognitio humana secundum eandem legem dijudicanda sunt 3)

Hec est Epicureorum philosophia., omnibus seæculis celebrata. Hominem ita concipit uti revera existit; lenissimam docet viam, qua quis se a vita expediat. Viri autem ideam complexi sunt Stoici, perfectum expletumque omnibus suis numeris sibi proposuerunt.

Sequens sublimis eorum doctrinæ brevis est adumbratio.

Philosophia est Stoicis secundum originariam vocis significationem , studium et affectatio sapienti: ; sapientia autem est cognitio rerum humanarum et divi- narum (4).

Homo éogitat, cognoscit et agit ; ideoque philosophia jure in tres doctrinas dividitur, Dialecticam , Physicam et Ethicam ; quarum prima animalium ossibus et nervis , animae den et Ethica carnibus comparanda (5).

Dialectica habet rationem , ne cui falso assentiamur, neve unquam captiosa probabilitate fallamur, eaque que de bonis et malis disserimus ,' ut tenere tuerique possimus. Nam sine hac arte quivis a vero abduci fallique potest (6).

Physica disserit de natura , mundo et ejus auctore; hujus doctrinæ summum est momentum, propterea quod, qui nature convenienter victurus est, ei et proficiscendum sit ab omni mundo et ejus procuratione ; nec vero potest quisquam

(1) Diog. L. X. 31. sq.

(2) Cic. Nat. Deor. 1, 25, Sext. Empir. VIE, 205, 211. exe» ræv dogas , xard Toy Emixoupor, di piv aud dis siriy , di d deudeic" aandele edo , di re Éminapropoumeras xat ovx ayrIWæprupougeeye Tpos ris évapyeius" "peud eie Dè, di re vri pe propovpetyet nai ovx émipaprupoumeras Tpos THS: Crup'ytias.

(3) Sext. Empir. VII, 216. zavza» ds xpnmis xet Seuénior 5 evapyela,

(4) Senec. Epist. 89. Cic. offici. 1, 43.

(5) Ex hac comparatione conjicere liceret Stoicos non Ethicæ primas tribuisse , sed potius physicam philosophie partem precipuam habuisse.

(6) Cic. fin. 3, 31. 4,2

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 13

de bonis et malis vere judicare ; nisi omni cognita ratione nature et vitæ etiam Deorum et utrum conveniat natura hominis cum universa. Atqui etiam ad jus- titiam, amicitiam , amorem , pietatem adversus Deos quid natura valeat, hec una cognitio potest tradere (1).

Ethice summus debetur locus: ea scientia , quaenam Ns et mala , honesta et inhonesta, virtutes et officia recte billion; docet.

Dialecticæ et Physices honos præcipue in eo est, quod ad Ethices perfectam cognitionem conducant (2).

Igitur primo de Dialectica, qua continentur questiones de origine et veritate repræsentationum, cognitionisque humane principiis.

Stoici, uti Epicurei, omne cognitionis principium in sensu habebant ; omnes enim representationes a sensibus venire, atque sentire et cogitare a se invicem non differre (3).

Omni representationi objectum aliquod respondet ; omnis igitur repræsentatio realis. et vera est. Errorum cause sunt imaginationes, si cum sensus repræ- sentationibus confudantur (4)..

Criteria veritatis in ipsa repræsentationum nostrarum haiie quærenda sunt. Perfecta repræsentatio (5) ab objecto revera existente , eique respon— dente originem ducat, atque omnes objecti notas. distincte conti

Hisce principiis positis Stoici differentiam inter sensum , repræsentationem ,

cognitionem , scientiam , nullam statuebant, nisi respiciatur ad gradum abso-

lute perfectionis (6).

E Physica Stoici omnia , ad medicinam mathematicasque doctrinas pertinentia

eliminaverunt , eisque laus debetur quod primi omnium pure philosophicis eam quaestionibus continuerint (7).

(1) Senec. 1. 1. Cic. fin. 3, 32.

(2) Senec. 1. 1.

(3) Cic. Acad. Quæst. 2, 6, 24.

(4) Qarraruara. Diog. L. VII. £o. 4t. Cic. Academ. Quast. 2, 20. (5) arrari xavaAUTTUX$,

(6) Cic. Quæst. Acad. 1, 11, sq. 2, 6, 24.

(7) Diog. L. VII. 132.

14 C: BEVING RESFONSIO

Statuebant : sii nihil cognosci quam ea, ms substantia et causalitate gau- deant, id est, quæ corporea sint (1).

Realium di sunt principia, ratione et vi diversa, attamen unum idemque, materia et Divinitas, illud passivum , hoc activum (2). Materia est massa cui omnis vis et vita ab igne provenit , eadem est eterna et quantitate immutabili (3). Divinitas est mundi causa, vis intelligens, cogitatione, voluntate prædita , non pura idea , sed ens corpore , vita, intelligentia , omni perfectione gaudens , unum , sempiternum. Licet enim Stoici Dei nomen variis tribuerent rebus principem tamen et æternum unicum esse volebant (4).

In mundo est vis quedam originaria calore suo, ex quo conjicere licet eam esse igneam , mundi partes penetrans et fovens. Doni igitur recte praedicamus i vim , igne æthereo puroque constantem , per omnem mundum diffasam , ubique se MIHPARIRTMUN atque mente preditam , qua omnia regantur (5). Hac , in principio sola (6) mundum creavit, eumque regit atque in dies servat, est anima mundi, cujus omnes partes imbutz sunt divinitate, omnes motus sunt voluntarii nec sine ratione atque providentia fiunt. (7).

Deus est lex naturalis et divina omnium , quz in mundo fiunt; ideoque sors et fortuna vana inaniaque sunt vulgi somnia, sed fatum in omnibus dominatur , series nécessaria causarum et effectuum, secundum leges rationales a numine divino constitutas se excipientium, et qua omnia, quz fiunt, comprehenduntur (8).

(1) Cic. Acad. Quæst. 1, 11 Discrepabat (Zeno) etiam ab iisdem, quod nullo modo arbi- trabátur quidquam effici posse ab ea ( natura ) .quæ. expers esset corporis, cujus generis Xenocrates et superiores etiam animum. esse dixerunt, nec vero aut quod efficeret aliquid aut quod efficeretur, posse esse non corpus.

n Diog. L. VII. 134. i

3) Diog. L. VII. 150. 4) Wyttenb. Disput. de unitat. Dei. Dnus T. 2, p. 399. ME L. VIL 147. £a dé roy

Her d'epcrouryor Toy ECI xo asrep maTipa TWAITOY , xoyds TÉ xat To pépos aurov Tà d'innoy did moras, À moAAdis mposnyopiuis Trpogoyopeee Erat xar rés duvaueis.

(5) Cic. Nat. Deor. 2, 9, 22. 1, 14. Academ. Quæst. 1, 11. 2, 43.

(6) Diog. L. VIII. 136. xac épais wi xF duró» Ta.

(7) Cic. Nat. Deor. 1, 15. — vo 25 Mar peer oixtir Dui xaTa voit xui parole is ATAY AUTOS pépos dinnavros roi vov , xaSamep e mud) Tus doyis.

(8) Diog. L. VII. 148. 134. Stob. Eclog. I. p. 180.-Cic. Nat. Deor. 1, 14, 15, Sext. Empir. adv. Mathem. 1X. 101. 1

`

M cells

AD QUÆST. PHILOSOPH., IST. 15

Humans actiones prævisæ quidem sunt, et designate ; attamen ipse homi- nibus permittuntur et nequaquam necessitate absoluta et immutabili sunt præ- destinate, « Chrysippus » , ait Cicero (1) « cum et necessitatem improbaret » et nihil vellet sine praepositis causis evenire , causarum genera distinguit, ut » etnecessitatem effugiat et retineat fatum : causarum , inquit, alie sunt per— » fectæ et principales , alie adjuvantes et proximae. »

Pessime igitur actum erit, si homo arbitretur sibi neque esse cogitandum , neque agendum , nec prodesse , si a se et aliis malum avertere, bonum autem consequi tendat et laboret, quia quz eventura sint, a vi mandi rectrice sint predesignata. Ne male intelligat, exerceat fatum homini in primis cavendum est; fugiat ignavam rationem, quæ dicitur ; appellatur enim quidam a philo- m «pyss hoyes, Cul si pareamus , nihil omnino agamus in vita (2).

Numen divinum rerum humanarum summam curam gerit et sepe per signa voluntatem suam, hominibus indicat; diligunt enim nos Dii, sunt benefici generique hominum amici, cognoscunt ea, quæ ab ipsis constituta et designata sunt , nostra interest scire ea , que eventura sunt ; erimus enim cautiores si sciemus ; alienum hoc non ducunt a majestate sua: nihil est enim benificentia præstantius ; neque non possunt futura prænoscere. Significant igitur futura, et non si signi- ficant nullas vias dant nobis ad significationis scientiam , frustra enim significa— rent; nec, si dant vias, non est divinatio ; est igitur divinatio (3).

Anime hominum partes sunt anime mundi. Intelligentia sua (4) homo sum-- mum est entium sublunarium. Fruges atque fructus, quos terra gignit , animalium causa, animantes autem hominum; ipse autem homo creatus est ad mundum contemplandum et imitandum (5). Naturam humanam ita extollebant Stoici , ut nature divine fere æquipararent.

Mirandum igitur est animas hominum mortales statuisse Stoicos, quoniam omnia, quz oriantur et intereant, astra, entia animata, conscia, divina, ex

(1) De fato. c. 18.-

(2) De fato c. 12. et.

(3) Cic. Divinal. 1, 38.

(4) Cic. Acad. Quæst. 1, 12. Diog. L. VII, 156. (5) Cic. Nat. Deor. 2, 14.

16 C. BEVING RESPONSIO .

æthere purissimo creata , intereunt. Ipse mundus vi ignea semper agente, nun- quam quiescente, periturus est, quem aliud systema mundanum excipiet (1).

Animas hominum , igitur, divinitatis participes, interire statuerunt Stoici , nascuntur enim , quod declarat eorum similitudo qui procreentur, etiam in ingeniis apparens (2). Eisdem postquam corpore excesserint, concessa est per longius breviusve tempus in cælestis regionibus lunz subjectis vita ; neque tantum permanent; sed res humanas curant , eosque genios nominamus (3).

Singula fere physica Stoicorum placita ad vitam agendam alludunt, cujus leges proprie tradit doctrina Ethica. In hac explicanda , praesertim qui Zenonem et Cleanthem secuti sunt, omnibus suis numeris absoluto ordine philosophico utebantur (4).

Vite et actionis humanz principium unum idemque est; vita enim sine actione nulla.

Summum morum principium secundum Zenonem nihil aliud est nisi recta ratio, præcipiens quid faciendum ; vetans vero quid omittendum sit. Zeno autem , hocsummo morum principio constituto , non solum humanam rationem , sed etiam divinam intellexisse videtur; namque cum Deus virtutem diligat , vitium ejusque opera oderit, peccatum autem vitii sit opus , efficitur omne recte factum secundum Dei voluntatem fieri, omne peccatum autem Deo displicere et impietatem esse. Quamobrem hominis finis aut summum bonum secundum

(1) Cic. Nat. Deor. 2, 9, 10, 46. i '

(2) Cic. Tusculan. Disp. 1 , 32, 37.

(3) Gic. Tusculan. Disp. r, 17, 18. Diog. L. VU, 15. Mihi temperare non possum quin verba clar. Wyttenbachii, summam sententie Stoicorum de anima declarantis afferam: « ap- » paret igitur Stoicos statuisse animos non sempiternos, nam eos etiam qui maxime essent » longævi, tamen fatali rerum combustione interire et in principium suum nimirum ignem » opificem ac summum Deum resolvi, nec iterum vitam accipere nova rerum instauratione- » a summo Deo facta. Immortalitatem apud eos non locum necessarii fundamenti , ut apud » Platonem, sed consectarii habuisse ita quidem, ut animos longius breviusve permanere » statuerent, longius bonos, brevius malos, et quidem circa lunam utpote locum eorum » subtilitate maxime accomodatum. Feliciores ac diuturmiores esse bonorum animos, infcli- » ciores et minoris ævi malorum , ex ipsa virtutis notione consequi volebant ».

(4) Diog. L. VII. 4o.

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 17

Zenonem ita constituatur oportet: convenienter vivere , id est secundum unam

. communem rationem vivere (1).

Sequitur bonum nihil esse quam honestum ; nihil quam honestum in bonis numerari debere. Quod enim est bonum omne laudabile est, laudabile omne honestum , bonum igitur quod est, honestum est (2).

Bono Pare est malum d turpe. Inter bona et mala interpositum est tertium genus eorum, quæ 2: honestum et turpe nil intersunt. (3).

Honestum igitur est bonum perfectum , omnibus numeris absolutum , unicum et solum vi sua et dignitate expetendum (4).

Libere bona a malis, ut turpia fugiamus , honestis studeamus , dijudicare non poterimus , si sensuum judicio obsequamur. Hisce superiores ut eyadamus , summa vi nitendum , virtuti obtemperandum. ;

Virtus est recta n. id est, affectio animi constans conveniensque , lau dabiles efficiens eos , in quibus est, et ipsa per se sua sponte, separata etiam utilitate , laudabilis. Ex ea a gak honestæ voluntates , sententie , actiones, quam si quis semel assecutus sit, amittere nunquam potest (5).

Virtus, quæ in recte sentiendo et recte agendo consistit, est scientia et ars. Scien- tiam boni malique qui nactus est , spontaneo impetu fertur ad recte agendum (6).

(1) Nostrum esse non potest, ut litem inter doctos de hac convenientia (owoasy1æ ) coortam repetamus; cfr. Lips. manuduct. ad Stoic. philos l. 2. diss. Bruckeri hist. critic. philos. t. 1 , p. 2, P. 954. Tiedemann System der stoisch. Philos. t. 3, p. 76— 84, Garve Uebersicht der vor- nehmst. Princip. der Sittenl. p. 54. seq. Meiners Geschicht. der Ethik. t. 1, p. 152. sq. Ten- nemann Gesch. der Philos. Bd. IV. p. 75. seq. Klippel commentat. p. q. 1 sq.— Secuti sunt Ciceronem vel Diogenem Laert, vel unum alterumve posteriorum Stoicorum. Arbitror sen- tentiam Zenonis a successoribus paulo immutatam , diversoque modo exornatam fuisse, indeque factum, ut ipsi antiquiores scriptores dissenlirent. Zenonis sententia tamen ceterarum , om- nium communis quasi fundus est, quæ licet in unum cogi nequeant , tamen ad eam facile referri possunt. Illa etiam vulgatissima videtur, quippe quam apud Ciceronem Cato, omnem Stoicorum cœtum representans , amplexus est. Apprime præterea convenit cum reliquarum sen-

tentiarum systemate, — Paucis Tennemanni disquisitionem reddit Klippel. p. 89. quem retuli, (2) Cic. fin. 3,3,8.

(3) Cic. fin. 4, 35. 3, 13, 14, 17.

(4) Cic. fin. 3, 6, 11.

(5) Cic. Tusculan. Disp. 4, is. Acad. quæst. 1, 10. (6) Res disp. 4, 14 fin. 3, ro.

18 C. BEVING RESPONSIO

Virtus una est; idem enim finis, eadem precepta manent; qui unam habet, omnibus gaudet. Attamen licet una sit, perspicuüitatis gratia im quatuor dividi : potest: prudentiam , quz præcipit quid faciendum , quid non faciendum ; temperantiam, intelligentiam expetendorum , fugiendorum : fortitudinem , qua docet , que sint timenda et non timenda ; ; justitiam denique scientiam suum cuique tibüendi (1).

Hæ animi facultates conspicue fiunt in omni liominis sentiendi et agendi ratione. Hominum actiones ex se ipsis sunt spectanda; vitia et éa quæ a vir- tute, susceptione prima, non perfectione, turpia vel recta judicanda (2).

Virtuti oppositum est vitium , ita ut intermedium non relinquatur ; nam vel honestum vel tarpem esse oportet. Itaque virtutes et vitia non créscunt, sed tamen quasi dilatari, hominesque in virtute et vitio proficere possunt. Ut vir- tutes pares sunt; ita et vitia paria esse oportet (3).

Omni virtute præditum , nullo animi morbo nequé vitio laborantem , sapientem vocaverunt Stoici. Sapiens semper béne sentit, recte agit, nunquam fallitur nec labitur; nullo in negotio impedimenti quid ei obstat, sed omnia eum juvant ; ipse dos beatus, solus dives; omni bono fruitur, nullo unquam dolore cruciatur aut leviter tantum afficitar. Sapiens est divinus, solus rex. Ipsi exitus e vita multis viis patet ,cujus vinculis saepe cum ratione sese liberare potest ; nec tantum potest: deciscat a vita, cum sit beatissimus ; si id opportune facere possit (4).

Philosophiam) moralem concludit doctrina de officiis : homo simulatque natus est, ipse sibi conciliatur et commendatur a natura ad se conservandum et ab intei alienatur. Hæc prima adpetitio ubi consecuta est id quod quærebat, accedit voluptas. Primum igitur officium est, ut se conservet homo in naturæ statu ; deinceps ut ea teneat; quce secundum naturam sunt, pellatque con- traria (5).

(1) Stob. Eclog. Ethic. p. II. p. 110 Cic. fin. 3, 8.

(2) Stob. 1. l. p. 110 et 188.

(3) Cic. fin. 3, 21. 4,6. Paradox. 2, 1.

(4) Cic. fin. 3, 18. pro Muraen. 29. Stob, 1. 1. p. 196: 198. 200—220. 23o. (5) Cic. fin. 3, 5, 6.

AD QUÆST, PHILOSOPH. HIST. 19

Hisce illustres, mirabiles doctrinas absolvimus. Ad utram gentium ingenium magis inclinaverit , temporum circumstantiz eas impulerint nunc , sua vice.

Philosophia Epicuri Stoicorumque incidit iu tempora omni Græciæ cultui , artibuss cientiisque et quod precipuum est libertati calamitosa. Philippus Macedo et filius Alexander post longa bella Gracie imperio potiti erant. Alexandri mors, quam Graci omnium malorum finem fore rebantur, maximarum cala- mitatum orbi, tunc cognito , causa et origo fuit, omnis spes quam de tali viro concipere equum erat, evanuit; ila mors immatura, bella inde orta civilia , extremi orientis defectio, provinciarum ,yexationes , direptiones urbium, popu- lorum incerta fortuna, inde regum. modo inertia et luxus, modo avaritia et immanitas spes letissimas præcidit.

Continuis bellis , praecipue civilibus omnis boni pulchrique sensus et amor sensim extinguebantur. Namque homines publicis et domesticis calamitatbus afflicti ad li- beralia studia tardius se convertunt , languidius eis operantur ; a vita deterrentur.

Politic. conditionis conversio in Grecorum precipue mores ingeniumque magnam demonstravit vim. Cum reipublice enim everterentur , libertas excideretur , omnia simul mutari necesse erat. Greci eximie erant cives, ad civitatem omnis vita publica et privata instituta erat; ipsa civitatum par- vitate fiebat, ut eas ardentiori amore amplecterentur: civitatem suam quisque familiam habebat. Eam artes scientiæque illustraverant, poetæ cecinerant , oratores ornaverant, religio sancciebat , eam majores sanguine suo , pro libertate yitam prohodit consecraverant. Ingenium , mores , leges , inalis privataque insti- tuta , vita omnis ita libertati implicata erant , ut ab ea separari nequaquam possent.

wea civitates ad conversionem pen mature erant, ea tamen magnos tristesque habuit effectus. Gloriæ suæ quidem superstites erant. Græci , nec eo vir- tute animique robore ut tyrannis resisterent, libertatem tuerentur vel recuperarent ; ejus jactura tamen accerbissime vehementerque commovebantur. Quid si con- ditionem suam cum patrio splendore , quem monumenta testabantur , historici magnifice conscripserant , populi vivide traditiones augebant , conferebant ? Quanta exsultatione Alexandri M. applauserunt morti , licet non esset is, qui pu- sillam exerceret tyrannidem , subditos vexationibus insectaretur, deprimeret. Sub ejus successoribus aliud passi sunt dominium Greci; vinculis constricti , in

servitutem abjecti Mepaavixe: ! 3.

20 C. BEVING RESPONSIO

Excisa libertate , Grecia excisa; omnia quibus creverat, et ad summum virtutis et glorie fastigium ascenderat, instituta in pejus ruebant.

Educatio in primis nobilis et preclara erat; eo enim tendebat ut cogitandi et agendi virilem atque humanam assequerentur juvenes facultatem. Inde a pueritia corporis et animi vires æquabiliter excolebantar , juxta illud « mens 'sana in corpore sano ». hu corporis enim vigore proficiscitur animorum vigor (1). ;

Exinde vegeta, leta in omnibus vitæ negotiis gnavitas et alacritas, quam Græciæ historia singulis paginis monstrat, optimorum scriptorum opera spirant.

Educatio igitur duabus constabat partibus: Gymnastica et Musica. Illa corporis parabatur agilitas; robur et dignitas. Factum legimus ut ipso corporis habitu, motu, incessu inter barbaros Graecus homo statim ex quo adspexeris, cons- picuus esset. Maturius alia exercitationum Gymnicarum utilitas in armis tractandis tum in bellis animadversa. Musicae nomine continebantur cantus , saltatio , Gra- phia et Grammatica,

G) Animi et corporis virium harmonia est illa , inde ab antiquissimis temporibus celebrata xaroxyyalia. Homer. Iliad. æ. 179. 8, 272. y. 443. Odyss. 8. ģo2. Pindar. Pyth. 1, 42. Olymp. 11, 19. 6, 16. 13, 7o. Æschyl. Chæp. 35o. Herodot. Musar. 3, $ 4. Thucyd. Hist. 1, $ 139. Xenoph. Memorab. Soc. 1, 2, 15. 4, 2, 4. 6, 2, 9, 4. Plat. Alcibiad. II. $ 22. — De educatione apud Athenienses classicus est locus Plat. Protag. p. 325. d. 'AS»aiot rovs maid us tis didurndnuy méurores, ToAAD MAAA ÉyriAMoYTGA Émimeneirles swxoruias TU) maidoy à ypap= paruy xai ribapireus. di de did'érxan TOUTAY TE Émipehduvrer, nai Émtid uy ad ypéuuare malari xai pinnors Eire va yeypapuire, demtp vórt vj» Quwi, maperiliaco œurois iri rar Ralpay ayaywyvarxt mounrd) daddy , rounuare xat ugue Duyen drayxébouriy, sy ĝis Toriai uiy voue rires Everi, modat de débodor xat Émavor rat Cynuapum ranaidr dvd pas ayalay, ya à mais Eyrdy pures, xat épeynras Touros yevérbas: où T du mibæpiorai, Érepe Toata, coÓporu»us vt imie- Aesyrai nas ümuc dy Ot ytor juudi» nanovpydoi pos de rourois , émeidur xibæplèer palwriw, AA uj moytos: yalay momuare didarnovrt penomold tig ra milapiomara Évreivoyrts «as Tous fubpovs vt xai Tas dpuous draeynabouriy oixsidvrbai Tuis Vuyais rar maidur, ve nutpérepos T6 dvi xat supuS peor &pot xat &Uupptoe TóTé pot. "yIPyYopetyot y 2, pct pot dois tle ro Ayt TE nai mpérreuv. Ids yep o Bios vU eXÜpacroo supulpias Te xat tUappeorvias deitar, Eri volvo» mpès ToUTOIg tlg mæsdorpiBou TÉITTOUTAY , je ra cuparta Benrio txoyrés UTHptTGTI ty diavola pier dei, xat u) dyaryxdc urat droð sihtis Mary mornplay vd) cupaTtus, xai èy rois mohépois xas ey tais GAS mpageri, Singula philosophi

verba summi sunt momenti,

———

ud Dep andre T od

nt uri n c sc

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 2I

Graphia ctate Alexandri paulatim ut primus artium liberalium gradus est Írequentata (1). Hac institutione pulchri sensus et amor excitabatur, acuebatur.

Grammatica continebat Grace lingue scientiam , scriptorum cognitionem , patrie historie memoriam. Vite dux Homerus , humanitatis, decoris, hones- tatis, pulchritudinis fons uberrimus. . Hisce studiis occupabantur usque ad ætatis annum decimum octavum , quo in Epheborum numerum accepti prima stipendia per duos annos obibant urbem agrumque Atheniensem custodientes; bellicis laboribus assuescebant , belli artem discebant et ad ejus laudem excitabantur.

Tunc rempublicam capessere licebat , in quam tamen non involabant, sed optimus quisque scholis philosophorum , sophistarum, rhetorumque præpara- batur. Circa philosophorum hortos in xeavgs degebant, ita ut et pauperrimi vir- tutis, honestatis, sapientie civilis precepta haurire possent. Plures sophistis et rhetoribus se dabant, philosophorum studia, ut et hodie fit, a se aliena pu— tantes. !

Hac fuit illa disciplina, e qua tot præclari in omni genere viri existerunt ; sed in ætate , de qua nobis sermo, alienabatur ; luxuria grassante ad belli studia, et hinc ad corporis exercitationem remissiores fiebant , tranquillitatem , otium , desidium unice assectabantur ; patrie defensionum mercenariis credebant. In- ciderunt luctuosa tempora continuarum discordiarum , bellorum civilium , con- versionum , quibus boni cives magis magisque a capessendis reipublice muneribus

‘abhorrebant ; itaque ea negligebantur studia, quibus ad honores via parabatur.

Enimvero in dies pauciores exstiterunt viri, qui avitam laudem tuerentur.

Juvenes ad laudis virtutisque studia remissiores cum libertatis patrizeque amore non flagrarent (qui patriam non haberent ) , cum viri, liberi, cives esse neque possent, neque vellent; eximie fortes, animo prestantes, virtute excellentes proscriberentur , sese demittebant , ingenii elegantiam , activitatem , vim in inania impedebant, in voluptates se demergebant , tyrannorum suspiciones et invidiam ut detestarentur.

Væ autem civitati cujus juventus , spes lætissima , depravatur. In juventute populorum posita est salus vel exitium.

(1) Plin. hist. natur, XXXV , 348. Arist. Politic, 8, 3.

22 | C. BEVING RESPONSIO

Unicum fere juvenum studium ut muliebri formositate relucerent (1) ; e viris mulierculæ ! — Certabant.cum virginibus mulieribusque., quarum omne vite nego- tium in eo erat, ut corpus spuria et deceptrice specie quasi incantarent (2). Cum mulierum educatio omnino negligeretur, sermo male Graecus , ingenium ine- ruditum , nulle doctrinæ vel artis species juvenes elegantiores a matrimonio deterrebat , tanquam a dura servitute qua vite dulcedini et gratiæ obesset (3). Domesticam felicitatem , familie dulcedines ignorabant.

Jta factum est , ut viri totos se meretricibus dederent, quarum multe zerei xe “ou fuere. Apud has inveniebant venustatem , voluptatem , ingenium festivum , quandoque eruditionem variam, bonarum artium copiam (4).

Sed juvenum cum vilioribus continuum commercium! Obducamus velum. Perdebantur corporis forma viresque, animi cultus genuinus , ornatus , virtus. Sed ita vivebant Greci ut juvenes apud tibicines et meretrices versarentur et his paulo majores ludo et alia id genus lascivia tempus tererent.

Quodnam praeclarum facinus ab hisce civitati exspectandum erat? -

Divitie apud omnes gentes plurimum ad luxum morumque labem conferunt ; frustra enim quæsiveris pauperem gentem moribus depravatis, vel divitem moribus puris et castis. Quod et antiqui ita sibi videri ipsa luxurie voce signi- ficaverunt, a luxu derivata.

Graecorum luxus si iis se continuisset rebus, quos Gracia ferebat, nunquam mores depravasset ; sed inde ab eo tempore , quo florens commercium multarum terrarum merces , luxus materiam , in Græciam deportavit , etiam luxus grassari coepit et brevi ingentem in modum crevit.

PPericlis state, per omnia tempora celebranda, luxus omnis erat in splen- dore civili, monumentis publicis, civitatis ornamentis. Hisce opinio publica , spiritus nationalis, fiducia in rempublicam firmabantur et augebantur ; artes ad summum perfectionis gradum adscenderunt. Nostra vero in periodo monumenta illa gloriæ insartis tectis relinquentes Greci privatum tantum splendorem , fastum

(1) Clemens Alex. Pædag. 11, 207. Athen. Deipnos. XII. p. 553. d.

(2) Classicus est Luciani, (t. v. p. 302. ed. Bip.)locus, sed longior quam ut eum referre possimus.

(3) Stob. Sermon. 66 et 73.

(4) Athen, Deipnos. XIII. 557 ei.

AD QUIEST. PHILOSOPH. HIST. 23

affectabantur. Privatorum copiæ , mediocres si eas ad nostram rationem exigamus , multum per commercium , manufacturas , et fabricas creverant ; Athenarum præ- cipue urbe he tutam sedem sibi elegerant, et civitate fovente, multa pros- peritate gaudebant.

Sed quominus loxuria apud Græcos ad eum immanem modum assurgeret , quo apud Romanos grassabatur , impeditum est mediocritate fortunarum; siquidem omnés Atheniensium civitatis opes in summæ floris tempore sexcentis talentis annui a sociis reditus et sex mille quingentis quadraginta talentis e publico aérario , templis, statuis , ustensilibus sacris, medorum spoliis aliisque hujuscemodi cons- tarent (1). Huic mediocritati respondebant et privatorum fortune : Conon , ‘antiquus ille, e nobilissima et ditissima familia, cum per totam vitam magis- tratus, imperia, provincias gessisset, quadraginta talentorum rem familiarem habuit. Aléibiadi autem cum in summo honorum et divitiarum esset, opinio vulgaris centum talenta tribuebat (2).

Accedebat innata quasi Græcis ingenii morumque elegantia ita ut eorum luxus elégantiæ colorem haberet et ad vitam eleganter lauteque tuendam referretur. Enimvero apud Grecos non reperitur gule et ventri abjecta luxuria, sed sobrietatis laude potius decorantur, precipue Athenienses, qui galæ-ita parum indulgebánt, ut eorum coena proverbio ferretur et a Comicis rideretur (3).

Luxuria tamen ita omnes populi classes pervasit ut et magistratibus , in gerendis müneribus , facile vitia ignoscerent , quibus ipsi laborabant. Chares exer- citui prefectus, tibicinas, cantatrices et vulgares meretrices secum circumdu- cebat, et pecuniarum ad, bellum collatarum partem in hoc ipsum próbrosum viue genus absumsit , partem. in urbe reliquit, oratoribus distribuendam et ple- biscita proponentibus et privatis hominibus, quibus lites essent intentæ. Quibus rebus tantum aberat, ut indignaretur unquam Atheniensium populus, ut eum magis etiam quam alios omnes diligeret (4).

Qui pecunie publicæ præerant magistratus , omnibus artibus divitias sibi con-

(1) Thucyd. 4. 13.

(2) Lysias pro Aristoph. p. 629. 654.

(3) Uti Lynceo in Centauro ap. Athen. Deipnos. IV. p. 152. f. (4) Theopomp. apud Athen. Deipnos. XII. p. 532.

24 C. BEVING RESPONSIO

flabant , nihil curante populo modo epulis publicis multum impenderetur , festa frequentia et splendida celebrarentur (1).

Nihil enim celerius apud populum serpit quam luxurie et inde pecuniæ aviditas ; et nihil civitatibus luctuosius accidere potest. Illa ad omnia servilia erga patronos officia coguntur , viro bono liberoque indignis negotiis assuefiunt ; ultimus libertatis amor evanescit, dominus adoratur, modo pecuniam largiatur. Ita apud Graecos divitie omne erant; divites canebant Lyrici , in eorum ho- norem decreta a-rhetoribus ferebantur, ingentibus mendaciis insignita , eos ubique comitabantur poetarum, rhetorum, philosophorum cohortes (2). Quousque Greci devenerint , uno itio ex Abeni historia i sogas- citur. !

Cum Demetrius Poliorcetes Athenis adventaret , Leæneæ et Lamiæ Veneris iempla et Burrichi Adamanti adsentatorum illins: aras et heroa et libationes decreverunt, quorum cuique pæanes etiam canebantur ; Demetrium ipsum exceperunt ut non modo odorum suffitu et coronis et libationibus eum hono- rarent: verum etiam prosodia et chori et Ithyphalli cum saltatione et cantu obviam ei veniebant, et passim subsistentes medias inter hominum turbas ca- nebant , saltabantque , accinentes ei esse solum ipsum Deum vere nominatum , cum dormirent alii Dii, aut peregre abierint, aut nulli essent omnino ; esseque eum Neptuno et Venere prognatum , pulchritudine praestantem omnibus , bene- ficientia vero omnes perinde complectentem. Et quo loco ab equo descendit Demetrii descensorii templum constituerunt, imo Minerve conjugium ipsi pa- raverunt (3). "

Exsecranda imprimis tyrannis quod eos depravet, quos opprimit.

Plurimum ad luxuriam , mórumque labem contulerunt frequentes nec opinatæ civitatum conversiones, ita ut vel optimates in plebem sævirent, vel plebs exsiliis, cædibus , innumerisque flagitiis se cruentaret.

Et ad hzc tempora igitur ( tempora enim mutantur, homines semper iidem )

(1) Demosth. in Aristocrat. p. 76. in Temocrat, p. 128. ed. Auger, —Plutarch. Phocion. p. 324.

(2) Lucian. Timon. p. 118. seq. Ed. Bip.

(3) Athen. Deipnos. VI, cap. 12. Clemens Alex. ad Gentes p. 48.

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 25

apprime conveniunt, qua Thucydides (1) de pestis, qua Athena vastabantur , effectibus eximie e corde humano, scribit: « jd yap réope ris, à mpéripor érsxpin- riro je) xal! ndonr main, dyxlerpogor tir pereBonnr ópsyris Td» Tiudeisssas xai uiQudiug Érnexórray xui ray codi» mpértpoy XEXTIIAEYAY y tibus. dé v'axuvay (xérrav. dors Tata; tas save pires xal wpis rò ripmyis yglous wroiéirlai , (Qijstu ré Tt répare xat ta XphMaTA éuolus you pros, xat rò pir mporraraimupiiy Ts déburri xang oid tig mpobupos fr, dduAo vous , ei mpi or «ivo AY, Qiadiapirerai, o ri dU ddu re jdu xat murrayoler rò is auro xtplaMor, voro xat nudèr xat phripoy xarirrzy. Our di polos , À érbpérur voos oùdus aritpys, rò piv xpivovris iv dol xat iliis xat uh, ix viU marras pd t» ru dmonavuérous. vd» Ot duapriuarar ovdtis ià- mwíZa» pixpi rõv dixyy "ytricia: Bios d» rhy vipuplay dyridosyat , 7020. di ueu ry» yòn xavtiyn- Quegsiyuy epah vmrixptpsnrigsat , nr mpi» eumertir, eixos diras TU Biou TI amohairus.

Etiam artes scientiæque magnopere declinabant, licet praeter earum laudem Graecis nihil esset. super. « Atque, scribit Wyttenbach. Philom. IL 191, in tanta casuum conversio- numque varietate ceteris jacientibus soli Athenienses stare videbantur. A Ma- cedonibus, aliis Grecis , Regibus , Romanis principibus praecipuo semper honore et dignatione afficiebantur , veteris cum virtutis item doctrinz causa. Literarum doctrinarumque laus ac possessio ita propria ac praecipua mansit Athenarum , ut quamvis multe harum schole per reliquam Graeciam , Asiam , Lyciam, JEgyptum , constitu: essent celeberrima Alexandrie , Laodiceæ, Pergami , Tarsi, Rhodi, Mitylenæ, tamen sola Athenarum urbs avitum patrimonium veræ eleganti: , sola germanam doctrinz rationem , sola antiquum sincerumque Venustatis habitum , sonum , colorem , obtinere censeretur ; ipsa fons et patria, ille autem rivuli ejus et colonie haberentur. » Et infra. « Tantai igitar omnis doctrine vim et copiam Athene, sinu suo complexa, cum caeteris populis communicaverunt , ut deinceps per multa saecula omnes ex toto terrarum orbe studiosi pr RTC] qui quidem diligentem 5 locupletem et elegantem disciplinarum , literarumque rationem percipere vel- lent, in hanc urbem confluerent, quæ una verisime et cogitandi et dicendi et vivendi parens ac magistra esset, atque mortalibus non solum humanitatis cognitionem expromeret , sed etiam divinitatis communionem impertiret. » Continuis bellis, discordiis , cædibusque civilibus deterrebantur tamen libe-

v ux v Vo Y», ^9 y Yyy

v.v." vu. v

(1) Hist. II, 53. vL 4

26 C. BEVING RESPONSIO

ralia studia; præterea rerum humanarum ea sors est ut statim ac summam perfectionem attingant, in deteriorem partem labi incipiant.

Musica cui tantum momenti a philosophis et legisletoribus ad erudiendam juventutem , ad emendandos populi mores tribuebatur, auctoribus Laso Her- mioneo, Melannipide, Philoxeno et Timotheo musicis, poetisque dithyram— bicis a grandi, mascula, in mollem, versicolorem , muliebrem mutata est (1).

Hanc musices , pro temporum ingenio , commutationem sequentibus describit Plutarchus (2) : Ares de, ó "Epguovsos , elg ray Dilvpugefuxdo aoyarydy perarrirus rois pubo? xet TH TÀY GADY monvparie xevaxoAovÓgcas , mAsloos Te Qliyyois xal d'uspprpepévous aopneespetyos , sis perales riy mpoumépyourer yeye MAUTIXHY. ouolos di nai Meranmmidns, 6 qethomotóg , Émiryenogenos ovx. vipewe Th mpourapyoion Movrinn, &AX oudè Dirogevos ovdi TiO tos. — Et P. 663 : Kptos dè xat TigsóO-eos xat Dirogevos xat ot xat autyy TÀV 9 AU. VEyoyôres TOTAN, QoptizwTepot xai Qiroxaætyot vyiyovaciy , rov Qiàdyipøros nat Üspesrrinóy vov ‘dvopacousevoy Quufoyesg. riv "ydp càiyoxopeiay nat Thy AFAOTYTOE XL cipyoTHTO THG MAUCIXMS TTRYTÉAGS cep aceti y cive cv ubi Bye» (3).

Quarta , eaque ultima picturæ apud Græcos periodus in nostra tempora incidit. Artium summa perfectione Periclis seculum nobilitatum ; ad eas omnia cons- pirabant ; religio , festi, ludi , laudis civilis conjunctio cum artis presstantia , civi- tatum læta conditio , libertas; eas fovebant; fieri igitur non poterat quin dela- berentur artes ; dominatur cheracter colossalis, luxuriosus, barbare magnificus ; abjecta innocentia , nativa venustas , atque dignitas (4).

Per horrenda Alexandri successorum bella foederum Ætolici Achaicique , Mithridatis, Romanorum , Corinthi direptionem, Athenarum expugnationem , militum ferocitatem , [poko vastationes , urbium eversiones , ferrum ignemque , artes sensim extincte sunt (5). .

In peregrinis tamen terris ¿e luctuosa Grecia deterritæ , receptacula quadam ha- buerunt artes ; uti apud Pahna II, Pergami regem, et in insula Rhodo (6).

(1) Polyæn. VI, ro

(2) De Music. Oper. t. X. p. 682. ad Reisk.

(3) Cfr. Aristophan. Nub. v. 332. et Schol ad h. v. Plutarch. Oper. t. X. p. 682 ed. Reisk. Suidas. xvxAte» xopar. Athen. Deipnos XIV. p. 626. b. 644. Hermesian. Ruhnken. Opuscul. t. II. p. 630.

(4) Diod. Sicul. XVII , 25. XIX. 26. XX. 48. Polyb. Hist. XXI, 3.

(5) Appian, bel. Mithrid. $. 28. ed. Schweigh.

(6) Polyb. XXXIT, Plin. hist. nat. XXXVI, 1o.

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. 27

Pariter literis praesidium praecipuum in Ptolomæorum regia previsum est, præclaræ erant Alexandrie opportunitates ad literas promovendas sive natura. objectæ sive regum cura paratæ.

Sed et literis prater omnia libertatis jactura summo fuit detrimento ; nihil eas æque profert ac libere dicendi scribendique facultas; hæc armorum strepitu et violentia, cedibus, in Græcia opprimebatur , literæ fere obruebantur. Apud reges tutior quidem erat vita, major tranquillitas , sed non major libertas. Hominum , sub imperio despotico degentium ingenia plerumque sunt depressa, ad obedien- dum comparata , uon ad libere cogitandum et investigandum instituta. Qui autem singulari ingenii vi pollent, hi aliis fere necessitatibus comprimuntur.

Hisce etiam factum est, ut docti literatique magis ab hominibus abstinerent, vitam umbratilem agerent. Quid autem poétis cognitionem cordis animique hu- mani compensare potest? Quid oratoribus, historicis? E vita publica, magistrati- bus , imperiis, peregrinationibus profecti sunt apud omnes gentes historici ; quis enim hisce populorum statum diligentius et accuratius exponere , eorum relationes dijudicare, in rerum causas indagare , gesta referre poterit; sed nostra in periodo a rerum actu et a republica ad umbram et otium omnia studia sunt reyocata. Preterea accidit, ut ab eo inde tempore , quo literarum studia in Ægyptum immigrarent et sedem primariam Alexandrie nanciscerentur, color quidam di- lutus et tenuis, nec germanam Graeciam referens, neque Attica subtilitate aut elegantia imbutus, ex orientis genio et Ægyptiacis superstitionibus graecis literis adspergeretur.

Nova tamen e genio seculi exorta sunt studia, antiquioribus ignota , que in omni antiquitate investiganda, explicanda sibi placebant. Hæc grammaticorum studia, unde profectæ sunt grammatica , proprie dicta, philologia et critica ars. Accesserunt sophiste et rhetores. llli, ut hodie dicitur, universales videri et esse volebant; rhetores primi omnia ingenii humani producta in scientiarum modum redegerunt , suis limitibus definiverunt , regulas posuerunt , artificia quæ- dam tradiderunt (1).

Grammatici varia, copiosa et accurata doctrina nobiles viri, multo respecta

(1) Gr. Fabrie. Bibl. Grac. T. VII. — Sueton. Grammat, 10. — Strab. XIII. p. 138. — Ruhnken. Hist. Critic; Orator. Græcor.

4-

58 C. BEVING RESPONSIO

sunt laudandi. Quis neget eorum de literis merita; veterum venustatem reduxe- runt et retinuerunt, quantum in ipsis erat, literas instaurayerunt et sustentarunt. Quanta illis in historiæ, antiquitatis , philosophis cognitione non debemus? Atta- men dissimulari non potest grammaticorum studia quodammodo literis etiam detrimento fuisse; quod perspicitur ex historia artis oratoriae et poéseos. Ars oratoria in rhetoricis areolis sese jactavit et delectationem sibi finem constituit, hancque ipsam non in gravitate rerum et utilitate, sed in verborum figmentis , oratoriaque exornatione collocavit. Conferendus inprimis Dionysius Halicarnasiens operum T. V. p. 445. Hzc ille: e yap d) rois wp) rd» xpovois 5 pi» dogula xut piai robos pnropixn mr port Aet Qo aer PP TTPE V Bpets UoMÉYoUT A XQTEAUETO; éphapévy pv aro Týs Artar- d'ou rou Maxtdovos v&hsuT S ixmyeiv xat papairerbar xar càiyoy , imi dé ris xal yus qxias pixpdu Seyrara sis réhos nQayicla. ETEpa di ris emi Tyv Éneiyys mæpenbaire va , dpepnros draid'eræ d'erpixn xat eyeryaryos, xat oute QuAoroQias , eT Año maid'iuparos 00d yos pir Qoia £Aevbeplou , Aabovza xat maparpourauivy THY TU) (ANY dyvoluy, du povos €» tuTopia , xat TpuQy nai popQy mwAtio» THE ripas Quy, AAL wei vds Tips xet rés mporracias tov TóAtU», ds Edet tyy QinoroPor Ext , [173 favTZy éynprho are" xo € Poprinn TiS my xat ox Aupo xat TENEUTOTE Taper nie imore yevicbat ryv Exigda rais Td) drdray xat xaxoðaiuovay oixiais (1).

Et poetæ seculi, grammaticorumque genium sequebantur, qui cum artis modo regulis, preceptis ingenii libertatem præciderint, ne unus quidem poëta ad magnam præstantiam pervenit, et præclaram laudem assecutus est , sed omnes ipsa mediocritate se tuentur. Verissime Heynius: « neque nobili » , ait, « argu- » mento, nec magnis sententiis nec splendidis figuris ac luminibus aut grandibus » imaginibus et vividis coloribus oculos animumque præstringunt, sed unam » hoc in genere sibi laudem vindicant, ut per omnia inculpati nulli: lapsui » obnoxii et equali quadam mediocritate non sint contemnendi ».

Ubique in poétarum hujus periodi carminibus adparet quidem veterum di- ligentissima lectio , sed in malam partem adhibita ; veterum sensum , mentemque non imitantur , sed singulas cogitationes ex eorum scriptis decerpunt , anxie eadem verba deligunt, colorem antiquum quarunt, easdem veneres , eadem lumina venantur. Doctrine copia quasi obruuntur ; ingenium poéticum rarissime elucet. Ita minutias venantes , doctrinam effütientes masculam deserunt pulchritudinem , veritatem , naturam ignorant.

(x) Cfr. Cicer de Orat. II. 23. Orator. 27. Offic. I, I. Quinetil. Instit. Orat. X. prooem. 8o. Dionys. Halicar. Oper. T. V. p. 633.

AD QUJEST, PHILOSOPH. HIST. . 29

Ita Gracia labebatur , mores depravati , ingenium corruptum ; patrize apud ple- rosque inane nomen. Gliscebantur tamen in cordium sinu repositæ veteris flamme scintille. Nullane institutio divina humanave, que populum erigeret , virtutem excitaret , servitutem pede calcans libertatem recuperaret , aut si fortuna virtutem deseruerit , Græcos doceret pro sacerrimis gloriosam mortem obire ? Religio forsan.

Quid hac potuerit videamus.

la Grecia, illo veteri Pantheo , certabant avita religio et nova incredulitas , ita tamen ut esset prævisu illam senescentem huic in dies latius serpenti, quamvis longe certamine , loco cessuram.

Greci infinite multis et exteris et in cordium sinu repositis vinculis re- ligioni suæ adstricti tenebantur. Deos omnium malefactorum poenas acriter exigere ipsa docebat, et sævire non solum in sontem, sed in omnem ejus progeniem , imo omnem sepe civitatem ultioni suæ mactare. Ad talem deorum vindictam detestandam instituti erant magistratus, ut Athenis Areopagus , qui prospicerent ne Deorum contemtores civitatem contaminarent; ita ut quid de populari religione sentirent, multi ausi non sunt dicere cicutæ metu. (1)

Et quis miretur insitum Grecis amorem illius religionis lenis, amabilis , ele- gantis P Quid si historiam civitatis sua perlustrabant, Deorum beneficentia auxilioque conditæ, favore aucte , benevolentia servatæ. Deos deserere fas fuisset , qui in periculis civitati auxiliantes, vim hostilem propellentes, in malis dolentes, lætis rebus ipsi lætantes benigni se demonstraverant. Urbem perlus- tranti, templa invisenti, arcem ingredienti ubique Deorum clara testimonia. Quot singulis locis traditiones, imaginationes, quas quasi cum lacte materno sugabant Greci? omnia devinitati alicui sancta vel devota. Innumeræ totam per vitam cærimoniæ, arcana mysteria , splendida et letitia exsultantia festa (2) ,

(1) Dop rou xwvsiov. Justin Martyr. Exhortat. ad gentes.

(2) Festis inprimis dediti erant Grxci; divitibus occasiones præbebant, quibus magnifi- centiam in choris comparandis , instruendis, ornandis ingenti sumptu monstrarent , laudemque popularem captarent. Plebs inter decertantes judicabat; omnis conditionis homines communi exsultabant letitia. De Atheniensium insano 'festorum studio multa Spanhem. ad Callimach. p. 363. Salmas. ad Solin. p. 396. Schol ad Aristoph. Nub. v. 311, Aves v. 1405.

3o C. BEVING RESPONSIO

opera excellentis artis, patriæ decus, civibus gloria! scriptores, poete , historici religiosissimi viri reverentiam erga Deos efferunt, proprio exemplo commen- dant. Homerus, divinus ille, quem a pueris memoria tenebant, vite comitem ducemque dlisebint virtétie magistrum habebant, Theologiam tradebat, su- perstitiones Deorumque historias excellenti seven à ingenio.

Sed Religio Grecorum ipsa germen extinctionis suæ ferebat ; invenimus in ea fatalis necessitatis doctrinam clare expressam. A Fato vel etiam a cæte- rorum Deorum arbitrio pendent mortales. Secundum eorum decreta omnia fiunt, contra eorum voluntatem perspectam vel incognitam fortissimus , etiam si pugnet,in vanum nititur; imo ab eis maximis affligitur miseriis.

Hec popularis opinio a felici Grecorum ingenio, prospera conditione, fiducia in Deorum benivolentiam propriasque vires temperata erat. Inde a Philippo Macedone autem Grecia domi melitiæque continuis sternebatur cala- mitatibus. Continua vexatorum profligatorumque religio fidesque evertebantur : Atheniensium tota civitas Demetrio Poli. accinuit ipsum esse unicum Deum , ceteros aut dormire aut peregre abiisse aut omnino nullos esse! Stolida plebs nonnisi Deum beneficum adorat, quod si miseriis et calamitatibus prematur , Deos incusat, contemnit. Proximus etiam est transitus ab opinione , qua omnia secundum Deorum voluntatem vertantur, ad eam qua nullos esse statuatur. Athei omnia in mundo necessitudine quadam fieri pro certo habent.

Huc igitur deciderunt Graci cum auctoritatem et potentiam infirmitate et imbecillitate mutavissent, cum loco solute libertatis duram experirentur ser- vitutem , cum potentioribus ludibrio essent, a barbaris terre delerentur. Tunc eorum in Deos religio collapsa est, imo fides in numen divinum.

Hæ opiniones ita vulgabantur, ut Athenis Areopagus eas toleraret , ne unum quidem exerceret judicium. Oratores jam in concionibus superstitiones ride- bant, sacerrima delubra spoliabantur , Amphyctionum decreta nihili habe- bantur. De oraculis non ambiguum est Ciceronis testimonium. » Sed quod caput » est » ait hic » , cur isto modo oracula Delphis jam eduntur , non modo nostra » slate, sed jam diu, jam ut nihil possit esse contemptius. »

Attamen ita avitæ religioni devincti erant Greci, ita superstitio iis quasi innata, ut in dubio ambigentes harerent; Deos non esse æstumarent ; et sa- crificia ad placandos et propitios reddendos offerrent; post mortem vitam

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 3t

nullam esse statuerent et mortem inferosque horrerent; peregrinas religiones studiose amplecterentur ; omnium gentium numina in Athenarum urbem invehebantur ; inter alia templum Serapidis publice ædificatum est ; Dii ignoti pie et religiose colebantur. (1) Recte Aristophanes (2) jam Sabazium et quosdam alios Deos peregrinos e citate ejiciendos judicavit. Omnino in oblivionem abierat lex a Triptolemo lata, a Dracone restituta : berpuos wars ris Avlidw vepomensis xUpiug Ta» amarra povos Osos Tipin nas Hpwas Éyxprous. Misteriis etiam , praecipue peregrinis, studiose initiabantur ; in iis enim animi vacuitatis medicinam augurabantur. Exinde Ecclesi; patrum adversus ea per- tinacia; multis eorum infamiam libris demonstrant. Unum audiisse sat erit Clementem Alex. (3): « Jure enim Atheos dixerim, » ait, « qui.a veri nu- » minis cognitione prorsus alieni, pusionem a Titanibus discerptum, eju- » lantem mulierculam , partesque corporis, quas pudor nominare non sinit , » impudentissime venerentur ». Mysteria Veneris, contendit idem, nihil esse quam celebrationem ortus Veneris e genitalibus Coeli abscissis, quæ undam constuprarint ; Cereris mysteria incestuosi Jovis cum matre Cereris amborumque filia Ke» congressus; ea Dionysi inhumana perfecte esse; in iis initiatos cru— darum carnium helluatione sacram insaniam peragere, serpentibus coronatos. Avita religio , cujus officia studiose exsequebantur , Graecis contemptui; super- stitionibus quas ridebant , eo arctius inhærebant. In tenebris quo verterentur igno- rantes, veriorem religionem, malorum solatium , requirentes novis inauditisque inhiabant , ea amplectabantur , diversarum religionum , omnis generis superstitio- num, divinationum , incantationum , magicarum artium luto sese involutabant. E dictis elucet sufficienter quænam ad quaestionem supra positam : anne Re- ligio Graecos erigere potuerit, sint respondenda,

(1) Lucian. t. v. p. 302 ed. Bipont.

(2) Ad quem alludens Cicero leg. 2, 15. « Novos vere Dies! sic Aristophanes facetissimus poëta veteris Comæœdiæ , vexat, ut apud eum Sabazius et quidam alii Dii peregrini judicati , e civi- tate ejiciantur. »

(3) Ad Gentes p. 11. seqq.

32 C. BEVING RESPONSIO

Ægre distrahimur a Grecis, eorumque casu intime movemur. Cum læte efflorerent , offerunt nobis perfectam et spirantem antiquitatis ideam. Longe aliter Romani, semibarbari cum eorum virtus splenderet; nunc vero omnia mutantur, preclara ruuntur et destruuntur instituta; fortes et eximii pro li- bertate, patria impavide occumbunt.

Ad causas hujus conversionis cognoscendas sufficit si historiam populi Ro— mani per hzc secula perlustremus. Devicta Carthagine , que Romanos diu a mundi dominatione compescuerat infinita invasit dominandi libido , quee ipso bellorum profectu, thesauris, imperio, et gloria continuo incendebatur. Asiaticis bellis omnes earum regionum divitiæ ad eos affluxerunt, quibus ad vite commoda et delicias uti et abuti eodem tempore didicerunt.

Exinde statim ratio educationis juventutis commutata est, de qua, si novus cultus ad veterem institutionem accessisset, preclare actum fuisset ; sed in novis et inexspectatis rebus modus nullus haberi solet. Dum Romani omnem virtutem ad militiam referrent, pueros ita educabant, ut animi et corporis vi- ribus validi ad militiam redderentur. Igitur ad modestiam , parcimoniam, su- bordinationem , inediæ omniumque laborum patientiam eos instituebant. Juvenes deinde in castris per laborem usu militiam discebant. Animi cultu neglecto unice militaribus rebus studebant; e militari disciplina pleraeque eorum virtutes provenerunt.

Nostra vero in periodo a corporis exercitio remittebatur, ingenium magis exercebatur; pueri ad Graecam rationem, eruditam, delicatamque institue- bantur. '

Juvenes jam pro ingenio suo, ali in omnem luxuriam et perditionem ruebant, in scortis et conviviis libidinem habebant, divitiis per turpitudinem abutebantur. Alii meliores doctis probatisque viris sese tradere solebant ; Rhe- tores, philosophos frequentes audiebant. Multi etiam Grecia allecti in eas sese conferebant urbes, quæ doctrine artiumque laude florebant; Romæ £xuisorare quisque: elegantissimus censebatur. (1)

Hic educationis modus Reipublicæ multorum origo fuit malorum. Cum enim ad eam paucissimis opes idonee suppeterent, orta est tanta cultus inter Ro~

(1) Cic. de Offic. 1, 1. Sueton, Cas. 4, 55.

4

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 33

manos differentia , ut quasi in duos populos deviderentur. Primores elegantiam , cultum sectabantur, contemnebant rudem plebem, quc vicissim eos, qui in deliciis molliter vitam tererent, odio suo prosequebatur. Itaque a diverso sen- tiendi et vivendi modo suborta sunt odia, ire, discordiæque civiles; pessime etiam de militia actum est, cum nobiliores ditioresque eam detrectarent et capite censi ad eam admitterentur.

Attamen negari non potest educationis novam rationem Romanos ad studia humaniora traduxisse , erudiisse; eamque primariam esse causam floris literarum latinarum , quam ætas aurea tulit.

Romani cum ad Graeciam accesserunt sine literis, artibusve erant, rudes, soli rei militari intenti. Sed brevi tempore omnis Greca facundia Romam mi- gravit. Cum Corinthus dirueretur, ingens copia operum clarissimorum artificum Romam transvecta Romano stupori oblata fuerunt. (1) Ingens numerus Græ-— corum, sub hasta venditorum Romam Græcas literas transportarunt ; multi ad egestatem redacti in eam confluxerunt , principibus hospites vel liberorum præ- ceptores. Accessit opportuno tempore legatio Atheniensium , nobilissimi philo- sophi , Carneades , Critolaus et Diogenes , quorum doctrina et eloquentia Romani ad literas philosophiamque magis magisque traducebantur (2). Sub idem tempus et Grammatices studium exarsit per Craten Malleotem , qui Romanis exemplar fuit ad imitandum (3).

lgitur per servos, in quorum numero nobiles doctrina ingenioque viri , philosophos precipue Academicos , qui literas requirebant , grammaticos , quorum id proprium , ut præclarorum virorum opera commentarentur et vulgarent, factum ut Greci scriptores simul in Romanorum notionem venirent, qui eorum aliunde nec cognita, nec sentita suavitate mire allecti et capti see

Sed ætate provectiores ubique videntes cultum , luxum , studia sibi ignota de reipublice salute pavebant. De luxuria iiiidiosl Graecas literas culpabant. Venit in senatum Cato jam senex, multisque egit, ut dimitterentur quam pri-

(1) Eodem documento cognoscitur quanta erat Romanorum rusticitas, cum ipse dux, vir primarius militibus præciperet, ut omnia artefacta summa tractarent cura, namque in frac- lorum locum alia ab ipsis restituenda fore.

(2) Cic. de Orat. 2, 37. Plutarch, Cato maj. c. 45.

(3) Sueton de clar. Grammat.

VI.

Ct

34 C. BEVING RESPONSIO

mum Athenienses legati, quin censuit omnes philosophos ab urbe ablegandos, et præsagire se ajebat disciplinis Græcis infectos Romanos rempublicam perdi- turos esse. Igitur C. Fannio Strabone et M. Valerio CC. senatus consulto facto philosophi et Rhetores urbe exire jussi sunt. LXIX annis, post censores novo edicto Rhetoras notaverunt: « Renunciatum est nobis, esse homines qui novum genus discipline instituerunt , ad quos juventus in ludum conveniat: eos sibi nomen imposuisse Latinos Rhetoras: ibi homines adolescentulos totos dies desidere. Majores nostri quæ liberos suos discere , et quos in ludos itare vel- lent , instituerunt , hec nova quz preter consuetudinem ac morem majorum fiunt , neque placent, neque recta videntur. Quapropter et eis, qui eos ludos habent et iis, qui eo venire consuerunt , videtur faciendum , ut ostendámus nos- tram sententiam , nobis non placere. »

Attamen juvenes hisce non deterrebantur , omnes Greci esse vel saltem videri volebent ; in hoc studium , in hoc gloriam ponebant. Primores Grecorum contubernio gloriabantur, in longiquas regiones ad eos properabant; eos á regibus distrahere sibique conciliare maximi decoris (1).

Inde res eo pervenit, ut unusquisque eruditum Græcum secum habere vellet , non doctrine causa, sed ostentationis , ut patronum ubique semper comitaretur , in forum una prodiret, ambulantem prosequeretur, conviviis adesset; brevi eum cum patrono semper conspici nec unquam desiderari oportebat. Imo etiam mulieres divites et delicatæ Græcis literatoribus comitari decorum habe- bant (2). Nec intercessit omnipotens Augustus: notum enim est habitum hoc

v v v v v V V

(1) Cato Uticensis ad Athenodorum cordulionem pergamum profectus, eumque jam senem secum abduxit in exercitum suum mipixepus xas petyaAodpoyd , ds Ti xAAMTTOY Wpykds xoi Aaumportpoy dw» llopemsiog TOTE nai AouxouAAos £O» xui faciAtd) xeTtcTpbQoyro œuy OAoig Tipi ievrés, Plutarch. Cato Min. XI.

(2) Lucian de mercede conduct. t. III, p. 247. ed. Bipont. Id. p. 259. « Oportet autem doctos esse ipsos et Rhetores et licel soloecismos committant atticæ tamen et Hymetti plenos videri , illorum sermones et legem esse in posterum ita dicendi. Quamquam tolerabilia forte videantur , quæ viri faciunt, mulieres vero , nam hz quoque affectant habere quosdam eruditos mercede interposita sibi familiares et lecticam assentantes , quandoquidem unum hoc inter reliqua ornamenta illis videtur , si dicantur eruditæ esse et philosophe et carmina faciant non multa inferiora sapphicis; propter hzc igitur mulieres ipse quoque mercenarios circumducunt Rhetores et Grammaticos et philosophos.

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. 35

esse inter artes dominationis, ut Romanorum animos ad literarum et artium studia alliceret ; non tamen eo consilio , ut ad rerum veritatem perspiciendam illi adducerentur , verum ut aliis curis ac studiis districti voluptatibus , ludis ac nugis deliniti de republica cogitare dediscerent.

Cum tantum exarserit apud Romanos litterarum studium, miretur quis adeo paucos genuina laude floruisse scriptores latinos. — Far cum ad Græcas literas accesserunt , rudes erant et ad tam perfectam scriptorum copiam non præ- parati, ita ut hac ipsa ingenium Romanum quasi obrueretur. Eam enim non ad perfectionem sui ingenii populariumque litterarum adhibuerunt, sed ipsi Græcos se affectabant. Quando vero literæ gentis non ex populi ingenio surgunt, proprio innatoque vigore efflorent, inter eruditos subsistunt, ad populum non per- tingunt.

Scriptores latini , paucis eximiis exceptis , Greci potius sunt, nisi quod verbis latinis utantur. Adeoque serpsit Græcitatis affectatio, ut et patrium sermonem aspernerentur ; eruditi Grece loquerentur , imo Græcas haberent orationes (1).

Soli Græce docti pulchri judices et æstimatores erant, nec quidquam frugi nisi quod Græcum colorem græcamque manum referret. Ita factum , ut neque

. populus literis nec litere populo convenirent : hic literis non erudiretur a sua vita, moribus , ingenio, omnino alienis ; animi cultus ad paucissimos perveniret, tota gens in vetere ruditate et feritate sibi placeret.

Aliud literarum profectui obfuit: « Honos alit artes, omnesque incenduntur « ad studia gloria , jacentque ea semper , que apud quosque improbantur » præ- clare Cicero. Honos vero doctrinz artibusque Romæ non erat. — Romanis inde ab antiquissimis temporibus nonnisi scientia militaris et agri viro ingenuo digna cen- sebantur. Cetera omnia, civi dedecori, servis libertisque relinquebantur. Haec opinio per multa sæcula in animis reposita non evanuerat , et qui artes scientiasque colebant, etiam primores civitatis quadam notabantur macula. Fabiüs Pictor, cum quod pingeret dedecori ipsi haberetur, alios deterruit. Poétis honorem nullum fuisse declarat 'oratio Catonis in qua objicit, ut probrum M. Nobiliori , quod is in provinciam Ennium duxisset (2). Mathematices metiendi ratiocinan- dique utilitate terminaverunt modum.

(1) Quod fecit etiam Cicero ad preturam usque.

(2) Cicero. Tuscul. Disput, 1, 2.

36 C. BEVING RESPONSIO

De Philosophie contemptu singulis conqueritur libris Cicero. « Philosophia - ə jacuit usque ad hanc etatem , nec ullum habet lumen literarum Graecarum. » « Genus hoc scribendi etsi elegans, personz tamen et dignitatis esse negant. » « Sunt enim multi, qui omnino Graecas non ament literas , plures qui philoso- » phiam , reliqui , etiam si hæc non improbent, tamen earum rerum disputatio- » nem principibus civitatis non ita decoram putent (1). »

Omnino usu et utilitate artium doctrinarumque metiebantur honorem Romani.

Jurisprudentiam ipsi suam sibi fecerunt et ita excoluerunt , ut una laudibus et studiis hominum feratur. Ejus studium invaluerat quod ea et maxime opus erat ad magistratus rite gerendos et ad patronatus officia exsequenda; nam principibus patronis annumerari magne glorie erat (2). Intime cum jurispru- dentia erat conjuncta oratoria facultas; « ideoque, ait Cicero, Oratorem celeriter complexi sunt, nec eum primo eruditum , aptum tamen ad dicendum , post.autem eruditum. »

Sed uti jam diximus artes scientiæque , studia humaniora nihil ad plebem ; imo nihil ad majorem primorum civitatis numerum ; apud eos nec animi cultus nec morum elegantia. Quin ea, quae Romanis inerant laudabilia divitiis et otio , quæ ho- mines insano expetunt studio , depravabantur. Homines scilicet res asperas ac dubias facilius tolerant quam secundas. »

Si omnes que per paucos annos Romam confluxere divitias enumerare vel- lemus, tempus potius quam materia deficeret. Ut tamen exemplum videamus , bre- viter. dicam quibusnam aerarium per decem annos ( U. C. 555—565 ) devictorum populorum spoliis locupletatum sit. C. Cornelius de Insubribus triumphans tulit ducenta triginta septem millia quingentos aeris , argenti bigati septuaginta novem millia , septuagenos aeris militibus divisit , duplex equiti triplex centurioni. (Cap- tivos aliasque minoris pretii res prætermitto. ) Q. Minutius de Liguribus trium- phans pecunie prope parem summam transtulit (3). Philippo Macedonis regi pax data ea inter alias conditione, ut mille talentum daret populo Romano. Quinctius triduum de Philippo triumphavit. Die prima arma, tela , signaque

(x) Cic. Tuscul. Disp. 1, 2. 2, 2. De fin. Bon. 1, 2. Academ. Quaest. 4 2. fin. bonor. 1. Literarum detrectatoribus Mae Cicero, in Hortens.

(2) Sueton. Ces. V.

(3) Liv. Hist. rom. 33, 23.

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 37

aerea et marmorea transtulit; secunda infecti argenti decem et octo millia pondo et ducenta septuaginta facti ; vasa multa omnis generis , celata pleraque ; ad hoc clypea argentea decem, signati argenti quatuor millia Atticorum, Auri pondo tria millia septingenta quatuordecim , clypeum unum ex auro totum et Philippeos nummos aureos quatuordecim. millia quingentos quatuordecim. Tertia corone aureæ translatæ sunt centum quatuordecim (1). In /Emilii Pegilli triumpho un- dequinquaginta coronæ aurez translate sunt, tetradrachma Atticatriginta quatuor millia septingenta , cistophori centum triginta unum millia trecenti (2). Antio- chus pro impensis belli quindecim millia: talentum Euboicorum dedit. Scipio Asiaticus tulit in triumpho eburneos dentes mille ducentos triginta unum , aureas coronas- ducentas triginta quatuor , argenti pondo centum triginta septem millia et quadraginta viginti ; tetradrachmum Atticorum ducenta viginti quatuor millia , cistophorum trecenta triginta unum millia et septuaginta , nummos aureos Phi- lippeos centum quadraginta millia; vasorum argenteorum mille pondo et qua- draginta viginti quatuor , aureorum pondo mille viginti quatuor. — Ætoli mille talentum summam pendere coacti sunt. Fulvius de ipsis triumphans aureas coronas centum duodecim pondo transtulit , argenti pondo millia octoginta tria , auri ducenta quadraginta tria, tetradrachmum atticorum centum octodecim millia. Philippei nummi duodecim millia quadringenti viginti duo. Signa aerea ducenta octoginta quinque, signa marmorea ducenta triginta (3). Cn. Manlius tulit coronas aureas ducentas duodecim pondo: argenti pondo ducenta viginti millia , cistophorum ducenta quinquaginta , Philippeorum aureorum nummorum sedecim millia trecentos viginti.

Romana civitas gentes non solum imperio suo subjiciebat , sed sicuti vampyrus eorum sanguinem exsugans sese saginabat.

Privatorum autem opes publicis respondebant.

Crassi facultates cum ab initio non excederent trecenta talenta , inde rem- publicam tractans, decimam facultatem suarum partem Herculi sacrasset , præ- buisset etiam populo epulum ; ad hzc singulis civibus tesseram annonariam trium mensium de suo dedisset , tamen subducto secum fortunarum suarum calculo

(1) Liv. 33, 3o 34, 52. (2) Liv. 37,58. (3) Liv. 36, 6.

38 C. BEVING RESPONSIO

reperit in censu septies mille et centum talenta. Servos habebat architectas et fabros ad quingentos. Pars urbis maxima in illius inciderat mancipium. Multas possidebat argentifodinas, agrum pretiosum multosque , qui eum exercerent. Ser- vorum pretium hzc omnia excedebat , tam multos tamque excellentes habebat , lectores , amanuenses , argentarios , dispensatores , structores (1).

Quibus autem artibus usi plerique tantas sibi comparabant facultates breviter exponendum , e talibus elucent mores.

Belli duces ab hostibus multa depravati pecunia moras trahere, captivos , transfugas , arma reddere, belli redintegrandi copiam facere, sociorum autem in terris castra habere , hibernare , hos spoliare, trahere, rapere (2). Devictam autem gentem non ita tractabant ut nocere non posset, sed ut reliqui nihil haberet. Prædæ duces quidem partem militibus devidebant , partem in aerarium referebant , sed ipsi praedas diripiebant. Duo Scipiones, alter Africæ , Asiæ alter domitor, peculatus rei facti sunt ; saepissime etiam ii, de quorum crimine cons- tabat ne accusabantur quidem (3).

Qui provinciis praeerant Proconsules , Prætsres , Quæstores alio utebantur artifi- cio. À civitatibus nempe dona , coronas , alia gratitudinis testimonia cogere , fana templaque , avita sacrata religione , spoliare solebant. Obnitentes civitates omnibus provincie oneribus opprimebant, magistratus excruciabant. Si privatis pretiosæ suppellectis quid esset , nec promissis nec minis parcere , quin omnia tenerent (4).

Qui autem domi remanebant discordiis , bellis civilibus , cædibus , rapinis divitias conflabant et ex publicis calamitatibus maximum faciebant quæstum (5).

Graeci divitiis modicis , leni luxu , animi cultu, vita exquisite fruebantur; Romani autem et opibus et ingenio ad effrenatam luxuriam Asiaticam delati sunt. « Exercitus Asiaticus primum , » Livii verba refero (6), « lectos aeratos, » vestem stragulam pretiosam, plagulas, alia textilia et quae tunc magnifica » supellectilis habebantur monopodia et abacos Romam advexerunt. Tunc psal-

(1) Plutarch. Crassus. p. 410. — Sezvos multi admodum decem millia, alii viginti, majo- remque ad huc numerum possidebant. ~ Athen. Deipnos. VI, 272. d.

(2) Sallust. bel. Jugurth.

(3) Livius. 37, 55.

(4) Cicero. actiones Verrinæ.

(5) Plutarch. Crassus. p. £11.

(6) Liv. hist. 39, 6.

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 39

» trie, sambucistriæque et convivalia ladionum oblectamenta addita epulis , » epule quoque ipsz et cura et sumptu majore apparari cæœptæ.. Tunc coquus, » vilissimum antiquis mancipium et æstimatione et usu in pretio esse et quod » ministerium fuerat , ars haberi coepta. Vix tamen illa , qua tunc conspiciebantur » semina erant future luxuriæ. »

Romanis innata feritas , eorum. adeo gaudia ferocia. In quibus gladiatorum spectacula, quæ inter epulas exquisite edebant. Dum illi jugularentur cibo vi- noque sese replebant. Fuit etiam , qui testamento scriberet mulieres formosissimas , alius impuberes pueros, quos in deliciis habuissent, pugnaturos (1). Coenz luxuria insolens et inaudita; ad gulam explendam maria terræque perscruta— bantur (2). Quid dicam de ædibus , villis in urbium modum exstructis , ad di- versas anni tempestates accomodatis, artibus, luxuria repletis ? Montes per libidinem subvertebantur et cozquabantur , maria exstruebantur.

Primorum civitatis vita duplex erat , una versabatur in magistratibus , bellis et divitiis undique cogendis et congerendis , altera in edificiis condendis , commis- sationibus , omnis generis luxuria et profusione. :

Nec mulierum impudori erat modus, inde ab eo tempore quo; foro obsesso viros alienos sine verecundia adpellantes et effuso agmine tribunos obsidentes , eflecerant, ut lex Oppia , anno vigesimo postquam lata erat, abrogaretur.

Altero a luxuria diverso vitio laborabat civitas ; illam sequitur, illa augetur , semper infinita insatiabilis neque copia neque inopia minuitur (3). Avaritia fidem , ` probitatem tollit, virtutem evertit, improbitatem , crudelitatem atque ignaviam in miseros mortales inducit. Luxuria et avaritia respublica pessumdata est, hæ cives omnes malas artes edocuerunt. |

Immensæ quidem ille divitie penes paucissimos tantum erant, nempe eos qui imperia et magistratus gerebant , penes eosdem et honos et opes (4). Plebs

(1) Athen. Deipnos. IV. p. 133. f. E. Nicolao Damasceno. "

(2) Lucullus cum Pompeius et Cicero aliquando apud eum cænare constituissent, servo dixit, se in Apolline cænaturos, quod quinquaginta millibus denarium solemne erat.

(3) Sallust. Catil. 2 , 5.— Liv. hist. 34, 2.

(4) Paucorum , ait Sallustius Jugurth. 4r, arbitrio belli domique Respublica agitabatur , penes eosdem aeriarum , provinciæ , magistratus gloriæ triumphique erant. Populus militia atque

inopia urgebatur, prædas bellicas imperatores cum paucis diriprebant. — Cfr. omnino orationem Licinii ad plebem. Sallust fragm. p. 310. ed. Brixiens.

40 C. BEVING RESPONSIO

licet maxima premeretur paupertate , tamen luxuriæ expertes non erant, ejusque semel gustata, insana cupidine tenebantur. Imperatores enim exercitus, quo sibi fidos deditosque facerent, liberaliter nimis habebant, libidini eorum indul- gebant (1). Romam autem reversi milites domi egestate urgebantur, quam non tolerabant equaliter homines , qui per plures annos omnibus libidinibus sese involutaverant. Preterea omnes , quos egestas, flagitia, scelera patria pellebant, Romam sicuti in sentinam confluebant ; innumeri sine sede, sine patria, honesta inhonestaque omnia quæstui habentes vagabantur. Illis diebus, quibus ludi ede- bantur , custodes per urbem dispositi , ne siccarii generisque humani efferata fex, raritate remanentium grassaretur (2).

Romanus populus jam Scipionum tempore vere abjectissimus vocari potest: « Verum occupavit vos, » castigat eum Licinius, « nescio qua torpedo , quod » neque gloria movemini, neque flagitio, cunctaque presenti ignavia mutatis , » abunde libertatis rati , quia tergis abstinetur , et huc ire licet atque illuc , munere » ditium dominorum (3). »

Nec tantum abjecta plebes rempublicam vexabat, sed nobiles , senatores. Juvenes qui cum patria bona dilaceraverant , aere alieno ingenti conflato ad omnia flagitia propensi erant (4). Hi pessimo cuique obnoxii , partim in discordiis civilibus educati, partim ab aliis ad omnia facinora eruditi nihil acrius quam bella civilia, cedes, ignem, rapinas expetere. Eo processerunt sceleratissimi homines, ut in Calitinæ conjuratione, ut cuique munus suum attributum erat ; ita filii familiarum , ex nobilitate maxima pars erat , parentes interficerent. Apud homines inauditum scelus !

Jugurtha jussus a senatu Italia decedere, postquam Romam egressus est, fertur sepe eo tacitus respiciens, postremo dixisse: Urbem venalem et mature perituram , si emptorem invenerit.

(1) Sallust. Jugurth. 44 , 86.

(2) Sueton. Octav. 4o.

(3) Salust. fragm. p. 213. ed. Brix.-Vellejus Paterc. 2, 4.

(4) Audiendus Sallustius. Catilin. XII. Postquam divitie honori esse coepere et eas gloria, imperium , potentia sequebatur , hebescere virtus, paupertas probro haberi, innocentia pro malivolentia duci ccepit. Igitur ex divitiis juvenum luxuria atque evaritia cum superbia invasere: rapere comsumere, sua parvi pendere aliena cupere, pudorem, pudicitiam , divina atque humana promiscue , nihil pensi atque moderati habere.

&

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. 4t

Cum morum depravatione extinguitur sensus vere religiosus ; superstitiones autem nove et inauditæ apud gentes serpunt. — Ita et Romæ; licet reipublice historia tota esset religiosa, et omnis Romanorum vita continuum esset religionis exercitium. Namque ad patrie religionis observantiam a pueris instituebantur, larum penatum , geniorumque cultu , sacris gentilitiis, pompis publicis (1). Ideo adulti non offendebantur quod nihil in bellis sine extis ageretur , nihil sine auspiciis domi.— In militia apparatus religiosus , infinitæque cærimoniæ ; dominabantur augures et haruspices. Annuentibus avibus bellum suscipiebatur , pugna com- mittebatur ; religio militum ardorem comprimebat vel deorum auxilio fretos ad victoriam et mortem incendebat. Nec eam unquam criminabantur: victores victoriæ anctores Deos adorabant, victi auspicia neglecta vel male intellecta accusabant. Castra erant templa , ait clar. Villemain (2) , et quo Romani studiis militaribus magis intenti erant eo religio majorem vim habebat in homines , qui continuo in ea spem reponebant aut ejus timore exagitabantur. :

Hisce milites per longum usum subjecti domi egre caruissent ; Romam re- duces easdem in omnibus ad civitatem pertinentibus reperiebant , rite et reli- giose observabant. Nec non summum religionis momentum in Republica regenda. Concionis convocationem , magistratuum electionem , legum lationes , omnia „libertatis publice exercitia aüteliie; firmabant , voihan auspicia. Notum est patricios illa facile usos esse ad KAE plebem , cum et Pontifex Max. usque ad an. U. C. 510 e patriciis crearetur, auspicandi jus quoque haberent consules item e patriciorum ordine electi; augures autem , quorum auctoritas summa, essent primores plerumque viri, patriciorum e sanguine et partibus. Ita religione callide usi patricii per complura secula plebem ab inceptis deter- ruerunt, ferventes compescuerunt, vincentes jam ad officium (uti vocabant ) redibit init

Sed cum plebs patricios superare ausa "esset, et plebei jus magistratuum gerendorum tandem obtinuissent , perspectis artificis , quibus religiosam habue- rant fidem, cognita plerarumque carimoniarum vadit , quibus abusi erant patricii, religio contemptui esse coepit.

(1) Cicero. de Divin. II, 36, 41. (2) Du polytheisme. VI 6

42 C. BEVING RESPONSIO

Gentes ægre distrahuntur a religionibus, quibus per secula consueverunt , superstitione præstringitur acies mentis ita ut veritatem perspicere non possint , et si possent, non vellent. Romani tamen cum diversissimas ubique terrarum invenirent religiones , tandem ‘et ausi sunt ad suam oculos devestife et de ea liberius cogitare. |

Nec non Græcæ, litere in animos novas invexerunt doctrinas, per eas nova affulsit lux; actum autem est de religione fidei et imaginationis simulac eam homines ad certas rationes legesque exigere conantur.

Hisce causis precipue factum, ut Romani a veteribus religionis vinculis sensim .exsolverentur.

Cujus ad consilia sua opportunitas rei non latuit viros superbos , qui 1°. ante Christum seculo imperium suum ruinis libertatis superstruere studebant. Pers- pexerunt Romanos consilia sua exsecraturos, et inceptis omni virium inten— sione restituros , quamdiu religio , quee rempublicam auxerat , consecraverat , in animis inviolata reposita esset. Caesar Rubiconem exercitu non transiisset , Ro- mamque armis occupasset, si avitæ religioni fides sua adhuc fuisset.

Itaque qui imperium adfectabant, suam de religione sententiam in senatu et coram populo jactare, plebem . edocere. Contra veteris reipublice. propugna- tores religiones defendere, exercere, omnique vi plebem a novis retinere doctrinis. Dixeris a religione reipublicae pendere salutem.

Olim cum Senatus quid de Catilinæ sociis fieri placeret consulereret , Cesar eos supplicio exemturus dicere non timuit : in luctu atque miseriis mortem crum- narum requiem, non cruciatum esse; eam cuncta mortalia mala dissolvere , ultra neque cure neque gaudio locum esse. — Quam non prætermisit senten- tiam Cato pro reipublice salute ferox : Bene et composite C. Cæsar paulo ante in hoc ordine de vita et morte disseruit; falsa, credo, existumans, qua de inferis memorantur : diverso itinere malos a bonis loca tetra, inculta, foeda atque formidolosa habere. — Omnino supplicium de conjuratis sumendum censuit.

Sed audiamus et auctores, opinionum publicarum interpretes ; qui etsi invi- diam detestantes de religione sententiam sa pius in publicum non profiteantur , tamen color quidam in scriptis spirat; ex quo eam dignoscere possis.

Lucilius jam ille antiquos Deos æque ac homines ridere non dubitavit :

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 43 Terricolas Lamias Fauni, quas Pompiliique. Instituere Numæ, tremit has, hic omnia ponit. Ut pueri infantes credunt signa omnia ahena Vivere, esse homines. Sic isthæc omnia ficta Vera putant; credunt signis cor inesse ahenis. Pergula pictorum , veri nihil, omnia ficta.

Lucretius Epicuri philosophiam versibus mandans religionum animos nodis exsolvit. — Nunc tanta in Deos audacia nemini nova accidit.

Nec in dubio est quænam Cicero, vir ingenii præclaris dotibus , doctrina exquisita, Greca philosophie alumnus statuerit. Quam suam sententiam in libris quos de philosophia conscripsit, libere ac palam profiteri non dubitavit , persuasum sibi habens eos nonnisi eruditos lecturos , qui si de singulis ab ipso dissentirent, in universum eadem censerent. In literis privatis ad amicos eandem declaravit. Sed ea que coram populo, in senatu , Magistratus , vel cau- sidicus pronuntiavit , tempori , personis, cause accomodasse videtur. Se detri- menti multum Reipublice illaturum existumans, si populum hisce de rebus erudiret, sepe veterem Deorum cultum defendit. Vir nimirum patrie aman— tissimus rempublicam ad. perniciem novis rebus labi videbat; in majorum

exemplis solatium , spem , consilium atque malorum remedia quærebat, an- . tiquas institutiones summa vi retinere oblitasque reducere conabatur. « Nam ut vere loquamur, » ad eruditos scribit lectores, « superstitio fusa per gentes oppressit omnium fere animos atque hominum imbecillitatem occupavit. Multum enim nobismet ipsis et nostris profuturi videbamur, si eam funditus sustulissemus. Nec vero ( id enim diligenter intelligi volo ) superstitione tol- lenda religio tollitur. (1)

Sed hac non ad populum. « Retinetur autem et ad opinionem vulgi et ad magnas utilitates Reipublicæ mos, religio, jus augurum, collegii auctoritas. Nec vero non omni supplicio digni P. Claudius , L. Junius consules, qui contra

auspicia navigarunt. Parendum enim fuit religioni, nec patrius mos tam con- tumaciter repudiandus. » (2)

(1) Cicer. de Divin. H, 72. (2) Divinat. II, 33.—Ibid. IT, t2. Haruspicinam ego reipublice causa communisque reli- gionis colendam censeo. Cfr. de Divinat. I, 35. 118, —

v v v y y

M 00 w w

6.

44 : C. BEVING RESPONSIO

Cum Augustus imperium adeptus esset , domini dicto audientes scriptores nihil contra religionem movere, eam potius restituere , Deos canere, superstitiones commendare. — Sed Deorum fabulæ , uti recte observat Villemain nunc sunt tra- ditiones incertæ , poéseos ornamento inservientes , nec fidem nec reverentiam exi- gentes. Ovidii metamorphoses nihil enthusiasmi bonz fidei et credulitatis habent , qui poëtas in civitatum principiis inspirat et patrum traditiones hymnis consecrat.

Religionis contemptum singulæ historie pagine et publice et secretioris de- monstrant. Octavii coena , ipsis Suetonii verbis utor, secretior in fabulis fuit , quæ vulgo 244««$«s vocabatur in qua Deorum Dearumque habitu , discubuisse convivas, et ipsum pro Apolline ornatum , non Antonii modo éplstoMis sin- gulorum nomina amarissime enumerantis éhnécistice: sed et sine auctore no-

tissimi versus. Cum primum istorum conduxit mensa choragum ,

Sexque Deos videt mallia, sexque Deas: Impia dum Phoebi Cæsar mendacia ludit Dum nova Divorum cœnat adulteria;

Omnia se a terris tunc Numina declinarunt: Fugit et auratos Jupiter ipse toros.

Quamvis igitur religio valde labefactaretur, tamen multi precipue plebes toto animo ei addicti remanebant. Qui eam pepan in eodem versabantur casu ac Graci , nescientes quorsum se conferrent , in tenebris circumerrabant ; novas acer- rime amplectabantur superstitiones Magis , Chaldæis, Divinatoribus , Astrologis , prestigiatoribus subjecti.

Augustus autem quam studiose avitas reduxerit iligiando, non est quod di- camus. Pontificatum maximum adeo cupide adpetivit ut vix sibi temperare posset, quin Lepido auferret, quo mortuo demum suscepit. Multa exstruxit templa, alia sartis tectis restituit. Fatidicorum librorum super duo millia cremavit , sibyllinos solos retinuit , delectu tamen habito. Sacerdotum collegia nova instituit, eorum commoda iti vestales virgines magno habuit honore. Oblitas reli- giones cærimoniasque roue festos solemnesque dies summa religione celebravit.

Omnino singularis fuit NP jure apud Romanos sors. Primis temporibus ab iis qui rempublicam regebant, auctæ et retentæ sunt ad imperium suum con- firmandum, procedente tempore a viris qui regnum adfectabant , neglectæ atque labefactatæ , ut populo a sacra civitatis forma eo facilius deciscente libertas op-

AD QUJEST. PHILOSOPH. IST. 45

primeretur et cum denique Octavius imperium adeptus esset, summo studio easdem -restituit magnifice, ratus eas sibi successoribusque dominii retinendi instrumentum fore inprimis poteus.

Doctrine Epicuri et Zenonis licet eumdem primarium finem sibi propositum haberent, tamen non opposite solum sed infestæ sibi erant; nec parvi mo- menti questio ad omnem humanitatem : utra dominium mundi obtineret ?

. Qus post Socratem exstitere philosophicae scholæ aliquantum ab illius via declinaverunt et, ut antiquiores scholæ, non hominibus philosophabantur. Phi- losophia vero id assequi studet, ut omne genus humanum erudiat, ad meliora sublimioraque evehat, non ut paucos quosdam a cæteris excellentes informet ! Igitur Socrates philosophiam ad popularem captum modumque quidem insti tuerat, sed neque Plato neque Aristoteles eandem tenuerunt viam , quam res- tituere Stoicis æque ac Epicureis propositum fuit; voluerunt Philosophiam et - forma et sententia universo generi humano accomodare. — Sed hoc Epicurei melius assecuti sunt quam Stoici. Vulgus enim, hominum requirit doctrinam claram , certam, sibi constantem. Ad Epicueros igitur defe- rebatur , quorum una eademque sententia et prolata tanquam omnium certis- sima , ac dubio , imo disceptatione omni superior. Epicurei nullomodo unquam . ien dissentiunt, quin etiam qui longissimo deinceps temporis intervallo secuti sunt, nec ab se mutuo nec ab Epicuro tantillum, quod quidem memi- nisse aitinest discessere. (1) Imo sceleris apud eos vel potius impietatis ille damna- batur , qui aliquid immutasset vel novi quid adstruxisset. Omnia enim ab Epicuro statuta perinde vera, certa, omni puncto expleta et perfecta, divina prorsus. Longe aliter Stoici, e quorum choro ne unus quidem alteri consentit ; quis- que propriis viribus nisus in. rerum humanarum divinarumque profunditates infracto liberoque studio indagant, nova adinveniunt, de antiquorum veritate vel intellectu disceptant, reperta et adlata trahunt sese infensantes ; « Stoici », scribit Numenius (2), « inter factiones exstitere, qua ab ipsis eorum com- (1) Euseb. Præpar. Evang. XIV. 5. Senec. Epist. XXXIII. apud istos (Epicureos) quidquid dicit Hermachus , quidquid Metrodorus ad unum refertur. Omnia quæ quisquam in illo contubernio

locutus est unum. (2) Euseb. Prep. Evang. XIV. 5.

^

46 C. BEVING RESPONSIO

missa principibus ad nos usque propagate sunt. » Ad quemmam horum sese convertere , cuinam se addicere; quis verum vidit, certum invenit? — Vulgus in eorum disceptationes , et doctis difficillimas , inquireret? praterea illis maxime fidet, qui sibi ipsi fideut et constant.

Sed ab alia parte Stoici prævalebant et studia hominum magis ad se vertebant eo ipso, quod studia hominum magis adfectabant ; adgrediebantur populum, movebant , arripiebant ea quidem vi, quam sublimes spiritus semper in homines exercent. — Igitur nec oppositionem zquabiliter ferebant , sed ratione et causa repulsabant , imo vi et manu comprimebant; itaque et Epicureos , generis hu- mani perditores (ut volebant illi) inveterato odio prosequebantur. Notantur hoc nomine inter alios Cleanthes , Chrysippus , Oenomaus (1). Seneca ipse (2) non uno loco testatur Stoicos invidia potius quam veritatis studio ductos omnia , qua? Epicuri nomine ferrerentur , summa ira respuisse. Quin effecerunt, ut multa inhonesta, turpia eis adscriberentur, quæ nec statuebant, nec probabant, nec admittebant, et exinde ut ignominiose pluribus pellerentur civitatibus. Ita v. c. L. Postumio consule Aliscus et Philiscus Epicurei urbe ejecti sunt ; pariter Messenii plebiscito Epicureos exsulare jusserunt (3).

Epicurei autem nequaquam alios in suam partem trahendi studio infecti erant ; sed eos , qui saperent, sponte ad se venturos arbitrabantur et recipiebant bene- vole. Et alia sentientes tolerabant, quippe quorum opiniones stultitie nomine ridebant non refutabant , sibi ipsi placentes et alios esse sinebant. Omnino leniores erant et humaniores.

Hic character utriusque scholæ et in omni philosophia spirat; Stoici inquieti , tristes, non contenti nec fortuna sua nec fortuna populorum , nova moventes , ad majora tendentes; Epicurei contra vitæ bonis fruentes , sortis casus æquabi- liter tolerantes , melioris fortunæ spe aut aliarum voluptatum distractione ; horam presentem carpentes, de futuris non solliciti.

Quam notamus Stoicos inter et Epicureos, primaria differentia illustratur questione in qua omnis Ethica, ideoque omnis Philosophia vertitur. Epicurus

(1) Cic. fin. 2, 5. Euseb. Præp. Evang. VI, 6. Diog. Laert. (2) Epist. XXXII. — De vit. beat. 13. 18. (3) Athen. Deipnos. XII. p. 547. a.

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 47

enim in capite quærit quodnam sit summum hominis bonum ; Stoa vero quod- nam summum agendi principium. Ille demonstrat se docere quomodo quis vitam beate ferat; hec, quomodo quis vitam vitalem agat, uti dicunt, hominem, virum , civem, se actione: probet , non brutum animal patiendo.

Quidusds enim est illud summum Epicuri bonum ? oi divan, respondet i ipse in libro de fine, sfrai réyatés, dQuipdy piv vds did pundo ides, dpupér di rds di dQpodir(as , papah di ras di dxpoauérer, «paipay di. nul vds did poppis nur Gio ndtius xinirus, — Et: riunrio Tò xaM) xai dg aptrde , xai Ta rolourérpore , iay odori» maparxwaln tas de un mupuextonQn y xcmipur carts. (1). Nec Metrodori , Epicuro dilectissimi dis- cipuli, recusandum est testimonium , qui ad fratrem scribit: Nihil attinet, o Timocrates, Graecis salutem parare, aut ob sapientiam ab iis coronam acci- pere, sed edere et bibere vinum, ita ut ventri non noceat, eique sit gratum. — Et rursus: Gayisus sum vehementer et ferocire incœpi, quod ad Epicuro didici recte ventri gratificari (2).

Triste hoc humanitati phenomenon. Etsi harani sententiarum ferociam partim ad philosophi auctoritatem , vel potius vanitatem delegemus, anne omnes ita eas interpretati sunt. Hoc nec sperare quis possit, nec locum obtinuit. Talia enim quoque modo vulgentur, sunt a quibus serio accipiantur, exerceantur, et innumera post se trahunt mala; nihil enim hominibus nimis demissum ; absur- | , turpe, sed tantum nimis excellens et sublime.

Nostrum non est Epicuri doctrinam per se et in se dijudicare; sed ejus vis in gentes antiquas, quantum nobis fieri possit, demonstranda. Sed et in hasce eum habuit effectum , quem prevideat etiam, qui in lenius ipsam acci- piat. Fieri enim non potuit quin morum labem irritaverit, confirmaverit et homines a vita civili, publica, libera ad privatam , umbratilem , servilem dedocuerit.

Verum est ethicam docirinam Epicuri esse verbis expressam gentium Græciæ , eo quo vixit Epicurus tempore, de vita bene instituenda sententiam ; formulam philosophicam , que earum mores repræsentat. Sed in hoc ipso crimen quod for- mulis exprimat, enuntiet, consequenti ratione deducat mores gentium depra-

(x) Athen. Deipnos. XII. 531. f. (2) Plutarch. Opp. Moral. t. X. p. 518. ed. Reisk, .

48 C. BEVING RESFONSIO

vatos, harumque oculis eos proponat, non exemplar ad imitandum ,' sed probationem , doctrinam. Sepe obtinet , ut homines pudore retineantur , ut ea non profiteantur et sententiis vulgent, ad quorum normam vitam suam instituunt ; vel etiam ea instinctu quodam sequentes non clara ratione perspecta habeant ; quod si quis ea e cordium recondito sinu eruere, in publicum proferre , pro- ponere et defendere audeat, exuunt omnem pudorem, grassantur in vitiis, et usque ad ultimas principiorum sequelas provolvuntur.

Et ita in Graecia, ad quam ei precipue attendendum est , qui de Philosophia Epicurea juste judica velit. Dolemus non plura tradita esse auctoribus de vite modo Epicureoram, in hortis Athenis degentium; omnibus eximie lau- datur; Stoicus Seneca testatur Epicurum eis felicitatis auram afflavisse. Æqua- bilius certe de Epicuri doctrina ipsa statueremus , si ejus discipulorum interiorem vitam magis cognitam haberemus ; ea instituebatur e sacra traditione | gentibus exemplum erat vividum ad intellectum doctrinæ et ad vitam bene agendam. — Sed omnia apud exteros in deterius tracta esse videntur.

Nec inficias quis ibit Epicurum multa habere praecepta, quz ad vitam mollem quidem, sed eam tranquillam , beatamque conducant ; sed hec inter paucorum secretum discipulorum sese continuerunt. Ut apud populum ad memoria lau- deque dignum quid evalescere potuissent, homines ad vitam in familia agendam revocare debuissent, novam vitæ partem aperire, patris familias intimos ad- fectus elicere, ad dulcedines ignotas easque eximias excitare; sed hæc etiam nimium laborum, fastidii , dolorum promittebant. Exinde Epicurus finem suum laudabilem assecutus non est, homines a vita publica ad umbram retraxit ; sed non ad eam, quz novis virtutibus locam daret ; itaque evenit , ut ejus sectatores plerique corporis voluptatibus nefande se involuterent, fœde vitam traherent umbratilem , apud hetæras disiderent , corporis et animi vires perderent. Quæ utilia, recta monuerat Epicurus non observata prætermittebantur , non enim eo numero nec ea erant auctoritate quin ceteris pessimis preceptis quasi obrue- rentur. Accedit quod hominum vulgus multo promptius ad malas artes “quam ad honestas inclinatione quadam ingenii feratur ; itaque sententia turpis multo plus mali quam honesta boni lacessat.

Philosophia Epicuri eque cum virtutibus conjungi potest ac ea quam Galli celebrant nomine « Philosophie de l'intérét bien entendu. » Sed cum hac in

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 49

eo delinquit quod « virtus » et « rectum » « honestumque » in recessu ponantur dum « commodum » et « voluptas » illustris proponatur , tanquam omnium ac- tionum , totius vitz finis , ad quem bonæ artes quidem unice ducant. Facile quis vie et rationis oblitus feodi ipsum sectatur, arbitrans hisce rejectis tanquam accessoriis, per alias, turpes, ad finem, quod summum est, celerius certius- que se pervenire posse.

. Modi et recti et quantum non noceat obliti Greci, magisque Romani in immanes ruerunt libidines.

Grecis enim , uti jam diximus, sententie philosophicæ magis ingenii lusus et irritamenta audiebantur; disserebant paradoxa sepe de bono et malo, ho— nesto et turpi, neque tamen verba ideo sua ad punctum in vita exercebant ; nec ignorabant multa philosophi dignitati tribuenda, alia in actionem vitamque vertenda esse, — Romani antem non eo erant ingenii cultu nec doctrinz ornatu, qui illa discernerent. Verba trahebant , amplectabantur, non sensum. Infinitum inde quantum mali eis attulit Epicuri philosophia; Epicurus enim doctrinam suam ad ingenium non solum, sed et fortunas Graecorum accomodaverat , quousque sibi progredi. liceret ; quomodo eam idit interpretaturi essent perspexerat. . 51

Nunc ad Romanos transportata est, quibus exitio fuit, novam enim significa- tionem et vim accepit. Statim ac. cognita. fuit Romanis multos viros eosque pri- marios allexit et retenuit; nec hisce se continuit, jamque universam invasit plebem. Potuisset Romanum ingenium excolere, detracta ruditate elegantiam morum ei circumdare; sed Romani semibarbari , cum brevi temporis spatio terre dominium rapuissent et spoliis bellicis rapinisque immensas conflassent opes, ad tam immanem statim delapsi sunt conditionem , ut elegantiam Grecam , qui etiam in Epicuri philosophia spirat, omnem respuerent , sed eo ferocius ea amplecterentur , quibus libidinum defensio , præsidium , et doctrina continebantur.

Et vere Villemain (1). in: : Il semble que la Philosophie d'Epicure , spica kion oisive de la Grèce, une fois accueillie par l'activité malfaisante des Romains s'envenima de tous les vices des oppresseurs du monde... A Rome ces patriciens si riches , effrénés dans leurs voluptés comme dans leur pouvoir, en trouvant la dotuine d'Epicure parmi les arts de la Gréce qu'ils appelaient

(1) Nouveaux mélanges de Littér. et d'hist. t, IL. p. 8. éd, Paris. VI. 7

5o C. BEVING RESPONSIO

`

à eux comme un plaisir, tirérent de leurs sciences nouvelles un raffinement de corruption, de luxe et de cruauté. í

Igitur foedum , ferocem, immanem sensum accepit philosophia Epicurea apud Romanos, et hoc modo exercebatur. Unde et ejus sectatores Romanis nomine porcorum e grege Epicuri dehonestabantur ; Græcis autem nulla notarentur macula, licet certe Romaniad castos mores, honestas artes minus attenderent quam Graci. Ro- manus populus a paupertatis ferocia uno momento ad luxurie ferociam devolutus est:

Sed apud morum labem non substitit Ethica Epicuri. In moribus omnino posita est antiquarum civitatum salus , quod et antiqui legumlatores ita perspectum habebant, ut eorum leges multo plura de moribus statuerent et domesticis ins- titutis quam de civilibus. Quod si.enim civium mores casti et ingenia integra sint, et respublica in salvo erit; illis autem perditis et hæc necessario ad inter , necionem dabitur. Igitur in antiquis civitatibus cum homines eximie cives essent , Philosophia morum labem irritans infinitum ad earumdem exitium conferre debuit. Quid viri vitæ mollitie infecti, voluptatibus fracti pro patria ausuri? qua ratione res publicas gesturi, jura, libertatem defensuri? In quibus civitatibus populus nullis terminis circumscriptus dominabatur, uti v. c. Athenis, hzc precipue elucent. Athenis enim quisque civis rempublicam obtinebat , regni particeps erat; cujusque in rempublicam magna vis et momentum.

Rome quidem ad multitudinem non tanta auctoritas et potentia pertinebat; omnia penes quasdam antiquas et celebres gentes, ad quarum nutum verte- batur, sentiebat , agebat populus. Dum hz sublimes, excellentes incesserunt et reliqua gens multis eximiis præfulgebat virtutibus et respublica brevi ad sam- mum fastigium provecta est. Sed simulac ille cum ingentibus opibus Epicuri edicta conjunxerunt et plebs abjecta vilitate sese inquinavit etiam de republica actum fuit.

Philosophia rempublicam Romanam ab exitio servatura Epicureis doctrinis opposita decernere debuisset : ditiores gentes docere ut divitiis suis immensis ad humanos fines uterentur, populo aliquid lautæ impertirent vitz , ne nefanda paupertate premeretur, ne, cum illos omnibus voluptatibus sese involutantes , videret, vecordi libidinum cupidine ageretur et ita ad omnia flagitia promptus esset. Multum hzc ab Epicurea philautia diversa. Ad commercium , artesque plebem excitare, institucre, non ad ignaviam, uti Epicurus , et tabescentem inertiam; patrie arctius devincire. Sed Epicurus quid patria sit, ignorabat.

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. 5i

Brevi ut respublica romana continuari potuisset , requirebatur , ut multitudinis mores erudirentur, ingenium coleretur, recondite vires irritarentur et ad novas artes traducerentur; hoc modo ex Aristocratia decrepita forsan nova, novis viribus fidens Democratia exstitisset, et novos eximiosque tulisset fructus.

Sed hec sunt pia vota! Redeamus ad res , licet ez non placeant.

Epicuri Ethica majores opibus saginatas gentes ad omnes instituit libidines et

eo usque egit , ut tandem tyrannidem adpetentes rempublicam traherent , incen- diis et cædibus replerent; non ut regnarent, sed ut omnia audere et impune exercere liceret. Alii partium principes consilio manuque juvabant, continuas perosi discordias, opibus et securitati timentes, nihil sibi expetentes quam do- minum , sub quo tute et molliter, non coacti civilibus rebus animum trucidare , fortumis suis gaudere possent et in libidinibus vitam consumere. Plebes etiam diversas sequebantur partes non in aliam spem quam pramiorum , direptionum et licentie omnium flagitiorum (1). Que quidem ab Epicuro non expressis verbis docentur; sed ex ejus doctrina apud Romanos necessario sequebantur. . Greci perdiderant opes, potentiam, splendorem. Unicum supererat quo se suaque tuerentur: proprie animi vires, patrie et libertatis amor. Sed hzc ipsa tollit Epicurus corporis animique vires infra mulieres emolliendo. Qui patriam defendere connatur, omnibus vitæ dulcedinibus renuntient et eo animo sint , ut atrocissima quaeque perpetiantur necesse est. Hæc certe vitam mollem , voluptua- riam impediunt , turbant, evertunt funditus, precipue in temporibus calamitatum, cum gentes pro sacerrimis pugnant, pro morte et vita; cum in vanum nituntur, plerumque et occumbunt. Quem in finem, anquirit Epicurus, mala hzc quis subeat? nonne et sub tyrannide voluptuarie et feliciter vita quis frui possit ? Melius forsan quam quum plebes libertate immoderate gaudent, et omnia mis- cent, turbant, lacessunt. Sapiéns semper sese extricat; tyrannum, qui esse velit, sinit; in secreto inoffensam degit vitam.

(1) Villemain L L cette doctrine était au profit des ambitieux qui voulaient opprimer leurs concitoyens; car elle inspirait la mollesse et l'indifférence, le dégoût des périls publics et des vertus qui maintiennent la liberté des peuples. Ces jeunes patriciens efféminés et sanguinaires, ces satellites de Catilina qui vivaient dans toutes les infamies et de tous les crimes , et que les historiens nous représentent comme une bande de malfaiteurs autorisés dans Rome, ces impurs héritiers des plus illustres Romains n'avaient pas d'autre doctrine qu'un Epicureisme grossier.

VL

52 C. BEVING RESPONSIO

Ita, quantum in ipso erat, effecit Epicurus, ut Greci usque ad servilem pa- tientiam demissi essent , ad omnia exsequenda prompti. Quæ res eo majorum et irreparabiliorum causa fuit malorum quod iis in temporibus necesse erat, ut omnes cives uno ardore incessi surgerent, concordes ad eundem prorumperent finem. Epicuri Philosophia omnibus infensa erat democratiis ; requiritur enim ut non solum in lætissimis temporibus ; sed etiam in adflictis omnes rempublicam capessant. Quem in finem et Solon edixit ne quis in discordiis civilibus neuter staret; sed partem quandam teneret. Incuria civium democratiis exitio est; quid cum a civilibus negotiis toti abhorrent? Et tamen inerant adhuc Grecis ii animi spiritus qui auderent quid; non enim æquabiliter ferebant tyrannos. Frequentes seditiones , uti vocabantur, testantur ignem sacrum non omnino extinctum fuisse. Praeclare agere potuisset Philosophia popularis, excellens, et majorem, arbitror, exercere vim quam Demosthenis orationes. Orationes plerumque non nisi momento temporis incendunt, durant ; Philosophia omnes populi ordines penetrans in succum sangui- nemque vertitur nec unquam extinguitur. |

Quis unum Epicureæ doctrinæ sectatorem laudare possit tyrannidis hostem , ultorem humanitatis ludibrio habite , in lutum abjecte? speramus tamen et credimus fuisse inter Epicureos quosdam præstantis indolis viros , qui a republica , ad cujus salutem se sufficere desperabant, vi sese retrahentes , temporibus , exemplis, et ipsos animi vigore ad Epicurum delapsi , in infimis voluptatibus quarerent malorum oblivionem. .

Quam splendide prefulgent Stoici, si cum disinatis vel fœdis profanisque componentur Epicureis; sunt species supra naturam humanam , eamque nobi- litant. Vitam requiris excelsam , omni puncto sublimem? inter plures deligo Helvidium Priscum. |

« Helvidius Priscus , Tarracinæ municipio , Cluvio patre, qui ordinem primi- » pili duxisset, i Seen illustre altioribus studiis juvenis admodum dedit non » ut plerique ut nomine magnifico segne otium velaret, sed quo firmior ad- » versus fortuita rempublicam capesseret: doctores sapientie secutus est, qui sola bona, quz honesta, mala tantum , qua tarpia , potentiam, nobilita— tem, ceteraque extra animum , neque bonis, neque malis adnumerant. Quæstorius adhuc, a Paeto Thrasea gener delectus , e moribus soceri nihil eque ac libertatem hausit : civis , senator , maritus , gener , amicus , cunctis vitz officiis

v v v Y

vy dv V d V Vj V UV V V V 9$ 6 wy V V

AD QUÆST. PHILOSOPH: HIST. 53

æquabilis , opum contemptor , recti pervicax , constans adversus metus (1). — « Mortem requiris, vite continuationem et probationem? Ad Thraseam ,

.in hortis agentem, quaestor “consulis missus vesperascente jam die. Il-

lustrium virorum feminarumque coetus frequentes egerat, maxime intentus Demetrio , Cynice institutionis doctori: cum quo, ut conjectare erat inten- tione vultus et auditis , si qua clarius proloquebantur, de natura anime et dissociatione spiritus corporisque" inquirebat. Donec advenit Domitius Cæcilianus ex intimis amicis, et ei quid senatus censuisset , exposuit. Igitur flentes queritantesque , qui aderant, facessere propere, Thrasea, neu pe- ricula sua miscerent cum sorte damnati, hortatur. Arriamque, tentantem mariti suprema et exemplum Arriæ matris sequi, monet retinere vitam filiæ- que communi subsidium unicum non adimere. Tum progressus in porticum , illic a quaestore reperitur, letitie propior, quia Helvidium , generum suum Italia tantum arceri cognoverat. Accepto dehinc senatus consulto , Helvidium et Demetrium in cubiculum inducit: porrectisque utriusque brachii venis, postquam cruorem effudit, humum super spargens, propius vocato quæstore : libemus , inquit , Jovi liberatori. Specta juvenis : et omen quidem dii pro- hibeant; ceterum in ea tempora matus es, quibus firmare animum expediat Lado MN exemplis. Post, lentitudine exitus graves cruciatus adferente , obversis in Demetrium....... » (2)

Religiose sileatis homines! Cor dolore contrahitur , animus duratur. Pholosophia, quæ talibus gloriari . imi exemplis vim moo infinitam

habere in se debuit et revera habui

Notavimus supra differentiam Philosophie Epicuræ et Stoicæ prima quam

utraque sibi proponit questione se demonstrantem. Eam alie sequuntur. Epi- curus querit: quomodo agat homo si prudenter agere velit, et quomodo tem- porum circumstantiis sese accomodet, frangat; Stoa vero: quomodo vir agere debeat ? quaenam est lex actionum immutabilis, quam eandem in omnibus tem- poribus, in omni vite conditione stricte et necessario servare debet? a qua

non unquam. desciscere aut tantum deviare licet, que non relinquit subterfu- gium, nec compositionem? — Et revera ita hanc legem constituerunt, ut su-

(x) Tacit. hist 4, 5. (2) Tacit. Annal 16 , 33.

54 C. BEVING RESPONSIO

blimius non possit: actionum suarum legem homo habet , non in rebus quibusdam externis, non in accidentibus, non in prudentia quadam temporali, sed in se ipso, in sui divina parte ea posita est, eque immutabilis ac Numen divinum ; nec ea sese continet in sentiendo modo, sed eam exerceat vir, agat; in sola actione enim vita. Et ita continuo nexu adscendunt Stoici a sententia et ac- tione humana ad animum, ab animo ad ens infinitum, eternum ; ita super se ipsum hominem ad Divinitatem extollebant , conscientiam virtutis, viresque in- fractas circumdabant. Honestarum artium amans, præclari facinoris auctor non premium extra se quarit, sed in ipso eo ente intimo, quod legem praescripsit ; recte agens semper altius se effert, propius ad Deum evolat. Vere Stoici præ- dicabant sapientem suum esse divinum, tanquam Deus enim incedit inter pu- sillos homines , voluntate ærea placita exercens, immotus , æternus :

Justum ac tenacem propositi virum Non civium ardor, prava jubentium, Non vultus instantis tyranni

Mente quatiet solida, neque auster , Dux inquieti turbidus Hadriæ ,

Nec fulminantis magna manus Jovis. Si fractus illabatur orbis,

Impavidum ferient ruin.

Plures excellentes philosophi summam morum legem in homine ipso quæsi- verant, ejusque vim inde deduxerant, quod sit rationis humanz lex. Stoici perspexerant hanc non satis explicitam, nec recte deductam esse, nec in tanta morum labe sufficere, sublimiore quadam lege opus esse, qua corruptissimi homines obligarentur. Major autem et sanctior quanam est ac illa numinis divini, omnes mundos aque penetrans et regens, qua homines per religionem melius morati, et per mores religiosiores fiunt.

Neque calamitatibus adflictatum, miseriaque oppressum ad homines vitæque voluptates ablegabant ut Epicurus ; sed ab hominibus, a vita in se ipsum revocabant, ad conscientiam vite bene acte et legis diving, ad hujus auctorem eternum. Super hominum vulgus in altiores elevabant regiones, ut externis conculcatus tamen illud alte despiceret.

Itaque omnibus suis numeris absolutam , sublimem condiderunt Stoici Ethicam,

AD QUÆST. PHILOSOPH. HIST. 55

monumentorum antiquitatis nobilissimum. Rigidi, infracti animi spiritus , austeri mores, unicum totius vitæ studium honestas , in virtute laus et honos , sublimis animi tranquillitas , fortitudo , bonorum , que homines trahunt , despectio , malo- rum contemtio, omnia omnino , quibus homo in seipso nobilitatur, Stoicis propo- nuntur. Hisce usi sunt ad regenerandum genus humanum, ut gentes, quz bonis artibus relictis ad abjectam se demiserant vilitatem , ad virtutem revocarent, cogerent.

Stoicorum doctrina Ethica eximie composita erat ad homines in calamitatibus publicis erigendos, in temporibus conversionum magnorum imperiorum, cum regnum , fortunas , libertatem magna virium contentione ad ultimum usque spiri- tum defendunt viri. Ad veros Stoicos formandos Stoica non suflicit philosophia, sed temporum ærea manus incumbat , contra quam viri sese erigunt , de huma- nitate desperant, et, sicut tempora, ærei fiunt.

. Quid Stoicorum Ethica in gentes antiquas potuerit demonstravit non uno immortali exemplo; quoad homines erunt, divinis florebunt laudibus Catones , Bruti, Paeti, Prisci, Pisones, Rubellii, Taciti, et alii.

Fuerunt ultimi libertatis et humanitatis defensores, philosophiam sanguine suo sanciverunt. Alii tyrannis, dum reipublice nomen retineretur, animo et ` armis hostes; alii vesanorum imperatorum sævitiam exemplo et voce expro- brantes, inter communem servitutem soli liberi incedentes, sibique causas exitio faciebant, licet non iguorarent se populo libertatis initium non praebere. Jussu tyranni nunc obedientes vitam per venas mittebant, infracti, sereni, læti; nunc ipsi postquam irrite diu pugnassent deWhominibus desperantes, corporis vinculis sese exsolvebant et ad Divinitatem, cujus characterem sancte per omnes vitæ actiones servaverant, remeabant.

Igitur jure Stoice philosophie sectatores imperatoribus suspecti erant et invisi; solumque Stoici nomen crimen erat. Sic Tigellinus, metus Neronis rimatus, Plautum apud principem incusat « magnis opibus ne fingere quidem cupidinem » otii, sed veterum romanorum imitamenta præferre: adsumpta etiam Stoicorum » adrogantia quæ turbidos et negotiorum adpetentes faciat » (1).

Nec exsiliis , tormentis , cædibus deterrebantur quin legi suæ religiose obseque- rentur ; erat enim rationis divinz aeterna lex et humanæ. Apud unicos e tota an- tiquitate Stoicos pro principiis suis, ut dicunt hodie, admiramur tanta sacrificia ,

(1) Tacit. Annal. 14, 57 Cfr. Senec. Epist. 73. de Clementia 2, 5.

56 C. BEVING RESPONSIO

tantasque devotiones. Eorum exemplis durabantur corda populorum ; Christianis præiverunt omnium periculorum, atrocium cruciatuum patientia pro fide sua.

Sed Stoici cum ad regenerandum genus humanum extremos adhibuerunt vectes ultra humanam naturam progressi sunt. Ethica eorum doctrina non hominibus , sed heroibus scripta videtur. Omnia quibus homines gaudent et gloriantur, quibus vitam lautam felicemque tuentur contemnit tanquam 2z2/446;« , respuit, et studia desuper eis turpitudine notat. — In aliis magis adhuc ab ingenio humano recedit quod evertit, non moderatur. Animi adfectus condemnat, misericordiam quz homines arcto teneroque vinculo omnes comprehendit , despicit, corporis dolorem aspernatur, imo negat.

Sublimes quidem viri humanis sensibus , humanis adfectibus , casibus superiores ea formari debuerunt doctrina ; sed ad populum non descendit. — Apud Romanos, qui tamen natura et ingenio ad eam facti, educatione privata , institutione publica ad eam instituti, quasi impetu et instinctu ad eam deferebantur intra paucos, eximios sese continuit viros. Ditiores vita quoquo modo utebantur et abuteban- tur; plebes, voluptatum cupidine flagrans, epularum reliquiis inhiabat. — Primo statim adspectu elucet philosophiam Ethicam Stoicorum nunquam popularem evadere potuisse, licet in hoc ipso studium eis ac finis poneretur. Qui aliqua a plebe exigit, multa ipsi concedat; Stoici vero omnes acriter exigebant virtutes , nihil omnino eorum , quo plebes gaudent, permittebat. Accedit quod ii, qui "Zenonem in Stoa tuenda, perficienda secuti sunt, contra auctoris sententiam principiis , deductionibus, et probationibus nimis difficilius usi sint, nec ad captum popularem accomodatis.

Hisce etiam Greci ab ea deterriti fuerunt; nimis profecerant in vitæ mollitie et voluptatibus , ut ab ea philosophia natura non abhoruissent. Ingenium Græcum et ingenium Ethica Stoice omnino opposita erant; ille in omnibus vitæ negotiis suavitatem quaerebat, honesta studia ipsi ad voluptatem vertebant, natura, ho— minibus , arte , republica fruebatur. Stoa nullam cedebat dulcedinem; homines ad se ipsos , ad sublimes, divinos, æternos vite fines exercendos revocabat , et pro- pellebat. — Exinde factum , ut ejus apud Grecos nulla esset vis, et nihil fere ad eorum ingenium et mores contulerit. praeterea graciles , elegantes Græcos terre- bat habitus externus Stoicis usurpatus, omnem cultum tanquam viro indignum rejicientibus. Hac sunt minuta , sed infinitum quantum talia apud homines valeant

AD QUJEST. PHILOSOPH. . HIST. 57

Homines in diem magis ad foedos mores , foedum servitium frangebantur, in iisque sibi placebant. Stoicorum igitur Ethica eam sublimitatem obtinere non poterat , quam a principio usurpaverat. Eo enim statim adscenderat, ut ultra progredi non posset. Cum enim homines ipsi non responderent, cum eos secum ad divinas regiones non arriperet , ipsa declinabat necessario. Ejus sectatores plerique non iis erant animi viribus, ut ea precepta in vita exercerent; externo igitur habitu ingenii vacuitatem obumbrabant. In omni stoica ratione perspicitur studium quoddam singularitatis, hanc colebant , præferebant , ore tenus philo- sophi, incomto, horrido cultu rigidam , austeram demonstrantes vitam. Hisce accinit Venusinus : |

Di te, Damasippe , deæque Verum ob consilium donent tonsore (1). Et: Vellunt tibi barbam Lascivi pueri: quos tu nisi fuste coerces, "Urgueris turbá circum te stante, miserque Rumperis, et latras, magnorum maxime Regum! Ne longum faciam , dum tu quadrante layatum Rex ibis, neque te quisquam stipator, ineptum T Præter Crispinum, sectabitur: et mihi dulces Ignoscent, si quid peccaro stultus, amici; Inque vicem illorum patiar delicta libenter Privatusque magis vivam te rege beatus (2). Lucianus (3) vulgus Stoicorum notat « exporrecta barba, extensis superciliis , graviter secum et superbe murmurans venit, litaneis oculis aspiciens , capillis anterioribus retrorsum rejectis plane illum i ang Boream aut Tritonem referens, quos pinxit Zeuxis. » etc. Taceo cætera , quæ pudorem , doloremque movent. Nec non fiebat , ut Stoicorum specie mores occultarentur depravatissimi. Fuerunt similes Egnatio. « Hic, » scribit Tacitus (4) « tunc emptus ad opprimendum

(1) Horat. Serm. II. 3.

(2) Horat. Serm. I. 3.

(3) Tom. 3. p. 129. ed. Bip.

(4) Annal. 16, 32.

yI. 8

y Y y

58 C. BEVING RESPONSIO

» amicum , auctoritatem Stoice secte præferebat, habitu et ore ad exprimendam » imaginem honesti exercitus , ceterum animo perfidiosus , subdolus , avaritiam » ac libidinem occultans. » —

Certe non ad eum devenisset despectum Stoa, si quid humanæ naturæ con- cessisset. In mediocritate sola firmitas ; summa autem lubrica. Ita cum omnis declinatio vitium Stoicis esset , vitium autem crimen , eo ipso, culpa semel ad- missa, omnem exuebant pudorem , et turpitudinis nota semel adfecti omnibus sese dabant nefandis.

» Ultro Sauromatas fugere hinc libet, et glacialem » Oceanum, quoties aliquid de moribus audent, » Qui Curios simulant, et Bacchanalia vivunt. ` » Indocti primum , quanquam plena omnia gypso » Chrysippi invenies. <-i (457.020 21s

» Frontis suis fides: quis enim non vicus iben » Tristibus obscœnis? castigas turpia, cum sis » Inter Socraticos notissima fossa cinzdos? » Hispida membra quidem, et dure per brachia setze » Promittunt atrocem animum: sed podice levi » Cæduntur tumidz, medico ridente, mariscæ. » Rarus sermo illis et magna libido tacendi , » Atque supercilio brevior coma; etc. (1).

Ethice Stoicorum summa magis ad virtutes publicas , civiles instituebat quam ad domesticas , privatas. Composita eximie erat, ut sectatores in civitate agerent, rempublicam capesserent, servarént, promoverent, et per publica instituta legesque et reliquum civium vulgus ad sublimiora raperent. Stoicam magnitudinem omnino non continebat vita domestica, latiorem et splendidiorem requirebat campum , igitur reipublicæ statum , quo cuique excellenti viro , animo præstanti locus «erat et cedebatur. Per libere reipublicae tempora effloruit Romæ Stoa. Sed hec longe aliter postquam infractus preeter omnes libertatis Stoicus defensor sanguine suo libertatis finem signaverat, cum imperatores omnia reipublicae ad setraherent munia, ex eorum nutu omnia verterentur, quum perditissimus quisque, tanquam ad omnia patienda et exsequenda promptissimus, honoribus imponeretur ,

(1) Juv. Sat, II.

"Ww Nem agr pt me Em RN TT

1:4 Se P ied id

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. " 59

cum animi spiritus a republica remoti premerentur , et crimen erant, tunc St non relicta est rés conveniens , et cum materia deesset, in qua vim monstrarent , ad verba , inanesque delapsi sunt disputationes. — Ethica constitue- bantur libertatis , humanitatis defensores , tyrannidis insectatores ; cum autem qui victimas sese libertati preebebant, cruciatibus virtutem et morte luerent et torpentem populum non excitarent nisi ad grates et gratulationes erga principem, cum omnium conatus.irriti essent et auctoribus exitiosi , sine ulla utilitate , rem omit- tebant Stoici, verba servabant et eo magis magnifica et sonantia. Igitur et a vitæ private et a vitæ publice virtutibus , actione sese retrahebant. Quod testatur

| Plutarchus (1). « Nusquam in vitis Stoicorum invenitur legum latio, in senatum

» progressus, patrocinium apud judices , militia pro patria , legatio , in publicum > largitio , sed peregre in otio, ejus gustu, tanquam loto detenti, vitam omnem » neque eam brevem , sed oppido longam inter disputationes , libros et ambu- » lationes exegerunt. » etc.

Quia Stoicorum Ethica majora exigebat quam quæ iis temporibus possibilia erant, minora præstabant quam cæteri privati atque philosophi.

Due doctrine disciplinam moralem utriusque schole firmant; sunt eæ de immortalitate animorum et de libertate voluntatis humanae. i

Concedamus in his aliquid vanitati Epicuri systema condentis; aliquid viri ingenio voluptuarii, vita exquisite fruentis, in eaque mirifice sibi placentis; in vita enim sola sunt beatitudines, in earum fructu omnium solatia malorum , imo omne quod ad hominem. Exigamus denique hzc placita ad græcas rationes ; Graecis fuerunt incitamenta ad vita presenti fruendum , ad « spem longam spatio brevi resecandum. » Denique ne homines omnia in aliam vitam reponant , ad vite negotia capessenda inutiles fierent, iis cavebatur.

Sed in temporibus calamitatum , et ab ingeniis ferocibus ad verbum accepta aliam habuerunt vim ; qui enim omnia circum se pessumdori vident , non fas fidemque pensi bab: , qui gladium cervici continuo imminens sentiunt , et tamen singulo quoque momento vite voluptates exhaurire: volunt , quia sequens fatale forsan instat, hi vita non humane perfruuntur , sed os ejus infima fæce ` sese lbvoiuubank Et ita fecerunt Romani.

Recta sapiens monebat Epicurus: sine eum discurrere; ejus eventus enim

(1) T. ro. p. 276. ed. Reisk, 8.

Go -C. BEVING RESPONSIO

nec dirigere potes nec eis obniti; ad vitæ brevia attende unice momenta et fac, ut dulcia et sine dolore fluant. —— :

Ex Epicuri doctrina , etiamsi lenissimo in sensu accipiatur, vir prodire non potuit, precipue in iis temporibus , qua heroas requirebant , æreos corde.

Exemplum modi, quo Stoici religiones populares interpretati sunt , nobis prabet doctrina de fato. Religio fati apud Graecos et magis Romanos pervulgata erat; sed ea fati irrationabilis , necessitatis homines plerumque ludibrio habentis , omnem libertatem et actionem humanam tollentis. Retinuerunt hanc Stoici, sed legis æternæ | omnes universi partes æque penetrantis et summa in harmonia regentis, seriei continuz et necessarie causarum et effectuum a summo numine divino, summa sapientia, progresse et recte. Quum sapiens autem unice secundum illam legem agat et. agere possit, liber incedit, nam quidque ipsi accidat , ex sua voluntate fit; ipsam mortem sapienti non jubet, sed eam sumit , glorians quod vitam hominum saluti impendat. Revera magnos civit heec doctrina spiritus, quæ vite eventus omnes (fors enim et calamitates sapientem non attingunt) ipsi adscribit voluntati et hanc fato non eximit, nec ei supraponit , sed cum eo unit. Exinde illa periculorum , cruciatuum et mortis alta despectio et atrox , quam demonstrarunt divini Stoice discipline alumni.

Sed et hac placita nimis super vulgus erant; eas animi vires et in extremis malis, stupet et ignorat, nec ad^eas sese eflert. Exinde nomine Stoico: suus protegebat superstitiones et ipsa Stoici confirmati doctrina, se necessitatis decretis permittentes ab omni abhorrebant actione. j

Secundum Epicurum necessitas irrationabilis et fortuita dominatur; hac ex placitis atomisticis necessario sequitur; sed et hic non ita ad placitorum conse- quentiam attendit, et statuit hominis voluntatem esse liberam ; quod qua ratione probaverit et cum reliquis conciliaverit , videant alii.

Et hoc iterum est exemplo, quam multa in Epicuri philosophia non ex verbis, sed ex totius doctrine tenore accipienda sint. A vita quidem civili ins- tinctu abhorrebat, sed vitam familiarem ita tuebatur, ut hominis voluntatem necessitati cœcæ abnoxiam statuere non posset. Gnavius Epicurei vitæ negotia capessebant quam Stoici, qui ea connisi, que assequi non poterant, lassi et ad. faciliora , quotidianaque torpebant. In. vita autem. civili summus debetur Stoicis honos; eorum disciplina sola viri ad rempublicam , et ad temporum , multitudinis et imperatorum sævitiæ obnitendum durabantur , acuebantur.

« “APE, dont P ns fée,

AD QUJEST. PHILOSOPH? HIST. 61

. reliquis. non: solum. sensum. religionum popularium tuebantur, sed et F3 opiniones, superstitiones ; quas tamen ita explicabant et vertebant, ut novum acciperent sensum rationabilem et moralem.

Igitur polytheismum docuerunt pantheum (ut verbis hisce utar barbaris) ; nempe , deum esse animam mundi , omnia penetrantem , quam tamen in infinita numina, illius qualitates. diversas et manifestationes , diviserunt. Omnes itaque retinuerunt fabulas gentium et locorum , quod amplius est, antiquas et oblitas revocaverunt , proposuerunt.

Sed hec quo modo cum præclaræ Stoicorum Ethices imagine consentiunt ? Stoici non crant novitatis studiosi, sed multo potius antiquitatis ; sapientie, quam hodie « lumiéres » vocant, oppugnatores. Antiqua tempora solum ingenia ferunt antiqua , rudia sed incorrupta , tristia sed fortia, et ea, quæ requirebat disciplina morum Stoica. In rationis humane leges philosophi Græciæ cele- berrimi eo , quo hominibus liceret, usque indagaverant, et tamen illine ad summum philosophiæ finem pervenerant, castigandos et in integrum restituendos gentium mores? Lex rationis humane gentes non retinuerat; movendus igitur timor Numinis divini, homines arctius huic devincendi , propius ad id reducendi , ut ad patrem spes suas et vitam oblegarent ; latius in dies grassanti impietati resisterent.

Accedit alia causa singularis. Pietas erga Deos antiquarum gentium et eximie Romanorum coalita erat cum pietate erga rempublicam ; Dii et respublica apud eos unum idemque; mors pro salute reipublicae erat sacrificium Diis oblatum. Cum igitur Stoici antiquum civitatum statum , libertatem revocare summis ni- terentur viribus, necessario ea circumspiciebant , quibus gentium studia exci- tarentur et retinerentur; inter hec primum obtinebant locum religiones avitæ.

Quantum adhuc esset religionis ad rempublicam momentum optime per—

-spexerant imperatoriæ potestatis conditores. Nunc enim erat quastio summa principes in loco reipublice ponéndi; principes iis devinciendi, quibus

reipublicae libere devincti erant. Itaque summas religionis dignitates omnes usurparunt ; inde religiones , cærimoniasque in omni libertatis publicae exer— citio exceperunt principum nomina divina, et dedecorum gencris humani apo- theoses. Doctrina igitur religiosa Stoici assequi studebant propositum morale et politicum. Sed ab utroque longe aberraverunt. Politicas eorum spes fefellit

62 C.*BEVING RESPONSIO

eventus , quia populus Romanus non is erat, qui ad antiquam rempublicam cogi quacumque via posset, et ad libertatem inflammari. Hujus jam diu oblitus - erat, et sub imperio despotico exsultabat gaudio, cum principes ipsi ad libidi- nes foedissimas quasque auctores et exempla se preberent.

Etiam finem ad mores spectantem non attigerunt. Et philosophi postea scholæ Neo-Platonice antiquas religiones restauraturos se arbitrabantur et sæ- culi ingenio accomodaturos , si eis sensum metaphysicum subderent ; idem Stoici rebantnr , si sensum moralem. Sed erraverunt : gentes enim nonnisi duas amplec- tuntur religiones , eam imaginationis , eamque sensus. llla fuerat patria Grecorum eximie et Romanorum; hec fuit religio christiana. Nec enim eo sunt ingenio vel ea indole, ut religio pure metaphysica vel pure moralis ipsis sufficiat. Stoici fabulas quæ consenuerant, quibus nemo fidem habebat, eas ipsas servabant, et solum quodam modo interpretabantur. Sed quid hac interpretatio, quid sensus quem religionibus adfingebant , cum hæ vim suam amiserint. Gentes nova requirebant, sublimiora circumspiciebant; Stoici centies recocta oflere- bant. Volunt preterea ille non ut religio intellectus preceptis superstructa sit, sed ut ea, qua intellectus imperet, religione prius probentur.

Inde evenit, ut religio antiqua , morali habitu induta, non reviresceret , sed ut gentes , quæ in doctrina Stoica omnium. probationem habebant superstitionum , hacce nixi auctoritate, ad omnis generis, populorum et terrarum supersti— tiones, divinationes, auguria, incantationes , astrologiam , Magiam inexpletiori cupidine defferrentur , et ipsi Stoici harum propagatores exsisterent.

Sed eis hic sese opposuerunt Epicurei et preclare hoc nomine de hominibus meriti sunt. Continue et acres de religione erant Stoicos inter et Epicureos contentiones ; qualem Jupiter Diis narrat apud Lucianum (1) pugnam Damidis Epicurei , viri, ait Deorum princeps , perditissimi contra Timoclem Stoicum , virum. optimum. « cum Damis verba fecisset, alter qui a nobis erat , Timocles » pugnabat supra vires et indignabatur et omni modo pro causa nostra decer- » tabat , cum nostram laudaret providentiam et enarraret quanto ornatu , quam » ordine convenienti regamus omnia atque instituamus; atque habebat quidem » et ipse suos quosdam laudatores, verum (fessus enim jam erat et male » clamabat) multitudo respiciebat ad Damin, »

(1) Opp. vol. VL. p. 242. ed. Reitz.

pee

"Emm =

AD QUÆST, PHILOSOPH. HIST. 63

In iis, qua supra adumbravimus , temporibus homines necessario ad duas diversas deferebantur opiniones de numine divino, perinde ac de vite recte instituendæ ratione. Pars in atrocissimis calamitatibus Deorum videntes iram , ad hanc placandam omnia circumspiciebant instrumenta , et ad eorum volun- tatem cognoscendam omnes , terribiles aeque ac ridiculas ritului supers- titiones; alii de religiosis institutis, imo de religione ipsa et de Numine divino res humanas providenter curante dubitabant. Illorum antistites fuerunt Stoici, horum Epicurei.

Sed et hæc doctrina apud Romanos alium accepit sensum quam apud Grecos. Demonstravisse me arbitror Epicurum Numinis divini existentiam non negasse. Enimvero Romanis religio unice in republica erat; republica autem eversa simul tollebatur religio. Græcis autem erat et in nature divinis spectaculis et in excellentis artis operibus ; ideoque et erepta civitatum libertate et in extremis malis remanébat sensus divinitatis. Exquisite enim in natura et arte vivebant ; eo ipso inter omnes orbis terrarum gentes excellentes quod illas harmonice et perfecte conjunxerint. Graci educatione non singulorum hominum , sed totarum gentium , precipue spiritu, quie scholis philosophorum ad hasce per plura per- mamavetat secula, parati magis erant ad ridendas et exuendas superstitiones , nec tamen ideo divinatis exuebant opinionem (1).

Romani autem rudes ferocesque statim ad ultimas cujusque doctrine deve- niebant sequelas , et superstitiones et atheismum ; quotidianaque nefandarum sub imperatoribus rerum experientia utrasque eadem amplectabantur violentia. Sicuti in moribus inauditam hominibus impudentiam in luce posuerunt, et super hu- manum modum severitatem et constantiam, ita et in religione turpissimis sub- jecti erant superstitionibus vel nefando Atheismo. Sine modo semper in oppositis extremis versamur. 2

Greci soli Ethicam Epicuri doctrinam moderate, sicut erat, intellexerunt et exercuerunt; Romani eam ad horrendam detraxerunt morum labem. Ita et ejus doctrinam religionis.

Superstitiones vulgatas et longa sacratas religione evertere fuit propositum Epicuro, et hunc ad finem consequenti egit ratione. Placitum : rò sep» xe)

(1) Ipse Epicurus librum scripsit de sanctitate, Cic. Nat. D. T, 122.

64 "C. BEVING RESPONSIO

&Qbwpro» ovrt avto TpeyhuTA (Xt (UT! HAAS TUptXE (1); si ab hominibus accipiatur, superstitioni locus non relinquitur. Quid enim Deorum captare benevolen- tiam, iram placare, libidines augurari, si humanas res omnino non curent: religionis antique eodem fundamentum evertit Epicurus , quod erat, Deos humanis adfectibus vehementissime , turpibus æque ac honestis irritari.

Et non verbis se continuerunt Epicurei, sed se viros præjudiciis vacuos de- monstraverunt, omnem arripientes occasionem ut, suo periculo , gentes veri- tatem docerent. Igitur et omnibus , qui credulitate gentium fenerantur, sed ad honores et summam se evehunt auctoritatem, infensissimi. Unum ʻe multis eligam documentum (2).

« Cum multi prudentes viri contra celebrem illum Alexandrum præstigia- » torem consisterent, in primis quotquot Epicuri sodales essent, et in urbibus > deprehensze paulatim essent omnes illius præstigiæ ac totus fabule appa- » ratus, terriculamentum quoddam illos expedit dicens , atheis plenum esse et ə Christianis Pontum, qui audeant pessima de se maledicta spargere, quos » lapidibus jussit abigi, si propitium habere vellent Deum. »

« Idem interrogatus a quodam , quid' agat apud inferos Epicurus, plumbeis , » respondit, pedicis vinctus desidet in coeno. — Universum implacabile ipsi > bellum erat contra Epicurum , nec injuria, ut homini præstigiatori et por— » tentoso. Epicuri adeo de superstitione librum in medio foro ficulneis lignis » cremavit, quasi ipsum videlicet exureret. Ignorabat nempe homo execra- » bilis, quantorum bonorum liber ille legentibus causa fiat, quantam in illis » pacem, tranquillitatem , libertatem efficiat, qui a timoribus et spectris et » prodigiis non minus quam a spe vana et necessariis cupiditatibus nós liberet, » sed intelligentiam et veritatem inserat et vere mentes purget non face aut » squilla et nugis similibus , sed recta ratione et veritate et libertate. »

Quodsi igitur Epicuri doctrinam de Diis cum ea Stoicorum comparemus , illa certe et omni puncto palmam feret.

Stoici suam ad moralem accomodaverunt disciplinam ; sed anne finem asse-

(1) Cic. Nat. D. b, 3o. Cie. divin. 2, 17. Ergo is circuitione quadam Deos tollens, recte non dubitet divinationem tollere. Sed non ut hic sibi constat, item Stoici. Illius enim Deus nihil habens nec sui nec alieni negotii non potest hominibus divinationem impertire.

(2) Lucien. Alexand. Opp. t. v. p. 87-106 , ed. Bipont.

AD QUJEST. PHILOSOPH. HIST. 65

cuti sunt? Voluerunt in principio antiquas Grecorum et Romanorum restituere religiones ; sed ignorabant superstitiones omnino a moribus pendere , non autem mores ab illis. Illæ enim si mores casti integrique sunt; nihil ad eos habent momenti, sed mores se ipsos tuentur et superstitiones ad suam informant rationem et interpretantur; quodsi autem perditi sint, superstitiones eorum la- bem irritabunt atque confirmabunt. Quodsi igitur Stoici antiquas in integrum restituissent religiones, hæ temporum moribus se accomodavissent, tantum abfuit, ut eos emendassent. Nunc autem cum externarum, fœdarum superstitio- num colluvies irrupisset, et Stoici earum defensores necessario exstitissent , mores novo pondere deorsum trahebantur. Historiam Romanam sub Impera- toribus inspice , ubique occurrunt apud privatos et principes cum fœdissimis moribus conjuncta infimæ superstitiones. Tædet singula referre , iunumera praebent exempla historie scriptores. Et recte Villemain sepius nobis laudatus: « Ainsi le culte romain, détruit dans ce qu'il avait eu jadis de patriotique , ne gar- dait plus que ce qu'il avait de corrupteur; religion immorale et mercénaire , impiété malfaisante, crédulité sans culte, qui s’attachait à mille impostures bizarres, étrangéres à la patrie, confusion de toutes les religions et de tous les vices dans ce vaste chaos de Rome , dégradation des esprits par l'esclavage, par la bassesse et l'oisiveté , voilà ce qu'était devenu le polythéisme romain. » Qua mox posui et exemplo doctrinæ Epicurez firmantur. — Epicurum tamen non laudamus tanquam nova auctorem religionis, sed præparatorem. Homi- nibus non sufficit numinis divini idea vel potius nomen; quid enim ad nos Deus, non quem concipere mente non possimus , sed qui se nobis non mani- festet. Epicuri doctrina hoc nomine bene de hominibus merita est quod aliam, præclariorem necessariam reddidit religionem, eique impietate quodammodo adi- tum ad gentes patefecit.

Stoici et Epicurei philosophiam e schola eduxerunt et ex Socratis mente ad populum propagarunt; exinde et temporum necessitatibus moti precipue ad mores et religionem se converterunt. Illi eximie laudandi quod mores gentium non solum emendare conati sint omni virium contentione , sed in integritate re- ‘servare , ad modum instituere divinum ; Epicurei quod homines sapere volue- rint, gentium ingenium coluerint , a superstitionibus liberaverint tum hominibus indignas , tum fœdas, et gentes ab intellectu sui et Numinis divini retrahentes.

VE 9

"v v v v V Y

66 . C. BEVING RESPONSIO AD QUÆST. PHILOS. HIST.

— Sed cum præclaræ etiam res humane in lubrico sint, Stoici doctrinam mo- ralem, cordis humani adfectus intimos non satis perspicientes , constituerunt

" humanas excedentem vires. Epicurus superstitionibus obnitendo eo progressus

est, ut Deos miseris hominibus pene eriperet.

Utraque doctrina duorum tantum populorum conditioni et ingenio compo- sita. Et tamen surgebant gentes innumeræ , feroces et in diem altius Romanis Græcisque imminebant tanquam coeli atræ tempestates , jam jam illabebantur , artes, scientias, doctrinas, omnium antiquitatis florum memoriam vortice suo avellentes. Quid tunc pro salute hominum potuissent et Ethica Stoicorum et sapiens Epicuri religio : in communi destructione sine nomine periissent. — Sed in eo utrique non satis laudibus extollendi , quod Stoici morali disciplina , Epicurei religiosa , gentes antiquas.praeparaverint ad doctrinam unicam humanitati salutem adlaturam , quippe qua omnes generis humani gentes arcto. compre- henderet vinculo, mores religionemque constitueret vere humanos , reconditas hominum vires eliceret, et ita ad nova eos traduceret fata.

TANTUM.

Jetri-Sosephi Lemoine, Leodiensis ,

PHILOSOPHLE THEORETIC/E ET LITT. HUM. CANDIDATI

COMMENTATIO

QUA

RESPONDETUR AD QUJESTIONEM AB HUMANISSIMO PHILOSOPHIÆ ET LITTERARUM

ORDINE

IN ACADEMIA LEODIENSI

ANNO 1827 PROPOSITAM:

« Anne Ciceronis preceptum , ( sic est faciendum ut contra universam naturam

> nihil contendamus , ea tamen conservata , propriam naturam sequamur ) (de off. 1. 1. 31) universis hominibus rectam agendi rationem praescribit , atque majori cum commodo quam similes aliorum tum antiquorum tum recentiorum philosophorum formule in capite ethices principii loco poni potest P »

v v y

QUE PRÆMIO ORNATA EST.

d vc ZA

2

WT

i

PROOEMIUM.

Noua illa scientia qui in officio versatur, non modo miranda illa et singulari majestate quæ universam exornat philosophiam , eamque tanquam omnium doctrinarum præstantissimam commendare videtur, verum etiam pro- pria adhuc dignitate ac veluti auctoritate præfulget. Reliquarum philosophize partium luminibus illustrata , omniumque ætatum et hominum testimoniis ac con- scientia confirmata , certa et indubitata vitæ praecepta usque ad nostrum tempus transmisit; cum cæteræ hominum cognitiones labarent, et in ipsis adeo philo- sophiæ ruinis , ethica sola stetit , scepticorum impetum fregit , et barbariei sordibus intacta maxime permansit. Nunquam sane de humanis rebus desperandum, donec moralia principia animis impressa maneant, et si quid proficiat huma-

nitas, maximam laudis partem morum doctrina summo jure sibi vindicabit..

Id bene philosophi omnes intellexere; namque, ut monet Tullius: « cum multa sint in philosophia et gravia et utilia accurate copioseque a philosophis disputata , latissime patere videntur ea, quee de officiis tradita ab illis et praecepta sunt. Nulla enim vitæ pars, neque publicis, neque privatis, neque forensibus , neque domesticis in rebus , neque si tecum agas quid, neque si cum alter? contrahas , vacare officio potest, in eoque colendo sita vitæ est honestas omnis, et in negligendo turpitudo. » (Cap. 2. de off. l. 1. ).

Quo autem gravior aliqua scientia est , quo latior ejusdem ambitus patet , eo magis in omnes , qui aliquam ex ea tractant quæstionem , officium cadere videtur, viam

statim-ab initio, quam secure in disquirendo sequi possint, definiendi, ut 1.

4 PROOEMIUM.

justo more procedat oratio, nec hinc et illinc disceptando vagetur ; id autem officiuń maxime mihi incumbit , qui ad præstantissimam simul et gravissimam ethice scientie. quaestionem ab amplissimis viris propositam respondere aggressus sum.

Mira praterea ac prorsus stupenda principiorum ethices huc usque tradi- torum diversitas , ingens ac pene immensa variorum systematum copia, nec minus miranda eorum inter se discrepantia, qui in historica principiorum doc- wine morum expositione versati sunt, magnum denique, ut in tenera ætate, errandi periculum , hec, inquam , omnia me ad prævium hunc laborem inci- tabant.

Re igitur pertentata , vidi multas esse tanti dissensus causas, ad unam tamen precipuam revocari posse , nimirum plerosque morum præceptores tum veteres ium recentiores non satis accuratam ac definitam principii ac scientiae notionem habuisse.

Magnus hic est plerisque labor ut opiniones suas atque placita ex scientiae ratione stabilire conentur, et pro principio ethices regulam introducant, cujus causarum et usus systema rationem reddat, quamque magno demonstrationum apparatu instruere soleant , singuli tamen in singulos gravissimam inferunt litem , quo factum est ut multi principia dari omnino negarent , nec paucis tanti dissensus pertæsis, principia tamen omnino rejicere non ausis, humilem atque insulsam eclecticorum viam præprimis sequi placeret. Primum itaque mihi summa ope nitendum esse visum est, ut rectam de scientie principio notionem animo efformarem teneremque, inde de rectis aut pravis veterum ac recentiorum in principii notione explananda studiis disquisitionem instituere placuit. ( Qua de re clar. Rudelbach: in opere cui titulus: » de ethices principiis huc usque vulgo traditis disquisitio historico-philosophica quæ systematum ethicorum secundum causas primas amplioris criseos introductionem continet. » S 9, Scitissima protulit ).

Universim igitur zstimanti veteres minus recte principii naturam cognovisse credibile est.

Spinoza primus scientie principium ad verum suum sensum revocasse videtur: docuit ideam scientiæ adæquatam , seu objectivam omnino ante methodum dari oportere, veram methodum ab illa pendere , neque ea cognita ullo prater

LOS. 0 mn > qu

PROOEMIUM. 5

hanc ad veritatem investigandam signo opus esse. Conf. Spinozæ tract. de intel- lectus emendatione opp. tom. 2, p. 425-426, ethica p. 2, prop. 49.

Porro supremam ac realissimam ideam. omne cognitionis systema terminare , neque hoc dari posse, nisi illa præmissa sit. Ethic. p. I. prop. 36. | Quidquid. est, in Deo est, et nihil sine Deo neque esse neque concipi potest —— idea Dei ex qua infinita infinitis modis sequuntur, unica tantum esse

potest. Eth. p. 2, prop. 4.

Et cum per se acuit sit, ait Spinoza , tract. de intel. emendatione P. 427, mentem eo. melius se intelligere quo plura de natura intelligit, et tum fore per- fectissimam cum mens ad cognitionem entis perfectissimi reflectit sive attendit.

Hoc debet methodus prestare, primo veram ideam a ceteris omnibus per- ceptionibus distinguere , secundo tradere regulas, ut res incognitæ ad talem normam percipiantur; tertio ordinem constituere ne inutilibus defatigemur. `

Postquam hanc methodum novimus, vidimus quarto hanc methodum per- fectissimam fore, ubi habuerimus ideam entis perfectissimi. ibid. p. 43o.

Seriori evo Kantius omnes principii characteres disertius quam ceteri ante fecissent, declaravit nimirum a) universalitatem , b ) necessitatem , c) absolutam certitudinem , d ) indubiam veritatem sive realitatem ; quos ad unum omnes, in eis qua Spinoza de natura principii dixit, facile reconditos invenies. Id vero Kantio proprium ac peculiare , quod verum principiorum fontem primus osten— derit. Principium igitur anima quasi scientiae est; totum ejusdem ambitum complectatur , terminosque definiat necesse est, jamque umbram nobis ac sta- turam quasi omnis explicitze disciplina: exhibet:

His positis, penitius adhuc in principii scientiæ naturam penetremus , habito ad specialem ethicæ scientie indolem respectu, omnemque illius vim expro- mamus. Suprema autem agendi lex sequentibus proprietatibus insignita prodeat nobis necesse esse videtur.

A.) Sit lex practica universalis , caetera omnia officiorum precepta ab eadem promanent, ejusque ambitu comprehendantur. Integrum itaque ac genuinum ethicæ scientiæ viteque humana characterem declaret , rectamque agendi ra-

tionem universis hominibus, omni in vitæ conditione, ubique et semper

sequendam proponat, ac proinde non modo ad naturam omnibus hominibus communem ascendat, verum etiam ad proprie singulis attributam naturam

6 PROOEMIUM:

descendat necesse est; non solum enim hominem , qua universali humanitatis caractere ornatum , verum etiam qua individuum regere debet ; quibus duabus rationibus omnis officiorum sphæra continetur , « intelligendum est enim , ut præ- clare monet Tullius , ( de off. 1. 1 cap. 3o ) duabus quasi nos a natura indutos esse personis; quarum una est communis, ex eo quod omnes participes sumus rationis, præstantiæque ejus qua antecellimus bestiis, a qua omne honestum decorumque trahitur, et ex qua ratio inveniendi officii exquiritur; altera autem proprie singulis est attributa. » Nec quis putet ita alterutram in nobis deleri naturam , multo potius altior ac vere humana natura inde informatur, ac mira prodit specie. Si propriam duntaxat sequeremur naturam, tot principia fere essent quot capita, quo nihil funestius hominum vite excogitari potest. Sin universam solum , virtus non nostra esset sed omnium virtus ; utraque autem conjuncta totumque harmonicum quoddam conficiente character moralis sic dictus noster specie quadam liberali exoritur, in quo maxime honestatis vis elucet. |

B) E vera ethicæ hominis nature fundamentali essentia desumatur , atque non a voluntate peculiari nostra , sed a ratione perfectionisque absolutissimo exem- plari, quo vera humanitas, verusque honestatis character conspicua fiant , pro- manet, sive ut cum schola loquamur, sit objectiva et naturalis , non pure subjectiva.

C) Sublimi ac divino libertatis charactere insignita prodeat, libertatis , præstantissimi illius a numine divino mortalibus concessi muneris , humanissimæ illius animi nostri facultatis a qua dignitas nostra ac prestantia omnis excellen- tiaque repetenda sunt, cui officia nostra ac jura ad unum omnia innituntur , vere summi boni denique, per quod omnia habemus, possidemus , Sine quo nullus homo vere hoc nomine dignus.

Veram autem intelligo libertatem , eam scilicet, qua homo absolutam actionum suarum rationem in semetipso habet, legemque rationi probatam sequitur. Ita demum ratio, virtus, libertas eodem ordine procedunt , eadem vigent auctoritate. O nimium fortunata ætas , in qua ratio, virtus, libertas ac religio res diu dissociabiles , fractis jam quibus a se invicem, divellebantur , claustris , communi ara coluntur, communi laude celebrantur , communi beneficio in unum veluti coalescunt.

D) Nulla igitur astringatur conditione, sed absolutum agendi motivum in

Lit tete mm di asina

Bc w—.Trnroquae—P

PROOEMIUM. 7

se habeat, ac proinde obligationem moralem , illam dico auctoritatem ac majes- tatem quae cum ipsa rationis lege conjuncta est, nec a vera animi libertate separari potest, proferat declaretque. —

` E) Conducat porro ad summum bonum , omnesque virtutis characteres , veritatem, bonitatem, pulchritudinem , uno verbo divinitatem complectatur , religionem. sanctam habeat, jurique optime congruat, quz singula paucis ab- solvam. Supremam ethices legem in perfecto cum idea finium bonorum con- sensu versari debere in aprico est , quippe quz ad nullum alium finem , ad nullum aliud agendi. motivum respicere possit. Porro suprema virtatis lex in eo sane posita est ut rationis decretis convenienter vi mus, hzc autem quatuor om- nino veri, boni, pulchri ac divini ideis continentur , quibus ad immediatam vivamque sapientiæ intuitionem conducimur , quasque ut ipse vita exprimat op- timus quisque summa contentione nititur. Quod. ad religionem vero attinet , supremum honestatis principium cum ea optime congruat necesse essé mani- festum est, libertatis enim notioni innititur, cujus numen divinum suprema ac plenissima affirmatio est, si sit venia verbis : imo Deus jam in animo ho- minis vere liberi insidet, et caelum et virtus , cecinit vates ( Lucanus) ; quoad jus vero, suprema lex illud plurimum non confirmare non potest, ut qua libertatem absolutam summa contentione promoveri, ordinemque moralem , quantum in nobis est, magis magisque in universo rerum constitui jubet.

li fere sunt quibus supremum agendi principium constitui credimus charac- teres ; veram humanitatem , veram honesti decorique essentiam nobis exhibere videntur. Postulari preterea posset ut justam fidem , spem ac charitatem , sine quibus vera virtus nulla esse queat, exhiberet. Ille quidem vulgo virtutes theologicae audiunt, quia a theologie christianis primum laudate sunt. Fides nobis estilla justa fides rationis effatis habenda ; spes vero, persuasio animi firmior ea omnia ex actionibus nostris esse consecutura quz nosmetipsi velimus juxta rationis leges; charitas denique illa animi affectio est, per quam nos ipsi pre virtute nihili habeamus , ad nostrique abnegationem usque illius causa ascendamus.

Hisce jam disquisitionis nostrz positis fundamentis , universum jam ejus con- spectum paucissimis subjicere juvat. Menti igitur quæstionis propositæ non repugnare credidi, si rem meam sequentem in modum aggrederer. Primum ger-

8 PROOEMIUM.

manam ac genuinam Tulliani præcepti sententiam explorare necnon diligenter ex ipsis fontibus excutere constitui; itaque rem altius repetens a Stoicis ser- monis initium habebo, quos in rebus moralibus sibi maxime duces elegisse Cicero non semel testatur. Quo facto, et quam diligentissime potui , philosophi nostri exposito precepto, ejusque cum reliquis omnium philosophorum prin- cipiis instituta comparatione ad hanc perveni sententiam , precepta omnia quæ cum virtute pugnant effato Ciceronis prorsus exterminari , cætera vero que aliqua ex parte virtutem fovent illo contineri , denique Ciceronis preceptum universis hominibus rectam agendi rationem praescribere ac majori cum commodo si- milibus tum veterum tum recentiorum formulis in capite ethices principii loco poni posse. l

Ita factum est ut commentatio hec in duas divideretur partes; prior in enodanda Tulliani præcepti sententia maxime versatur; altera illius cum re- liquis praeceptis, huc usque vulgo traditis comparationem factam ac dijudica- tionem continet.

pe

0000999009000000000009000090000000000000000000900909006 99990900990090990

PARS PRIOR.

CICERONIANI PRÆCEPTI INTERPRETATIO ACCURATIOR.

Cum Ciceronis preceptum nonnisi Stoicorum lex et maxime Chrysippi effatum esse videatur, mirabitur nemo si paulum in exponenda Stoicorum doctrina morer. Hi vero reliquorum philosophorum veterum instar (1) de fine bonorum

(rios, fexuro épxroy) maxime disputare solebant.

Sed hic igitur finis quid est et qualis ? definiunt stoici: os iexa TuyT4 TpuTTÉTA! xabpxavram , aûre de mparreræs olives (rixa (Stob. Eclog. ethic.); cujus causa omnia officia aut recte facta fiunt, ipse autem nullius causa adimpletur — sive etiam : iQ 4 marra Ta re Bim rpurrouire nalnxerrus , draQopur AapBayt , duro d'in ode: ad quem omnia recte convenienterque facta referuntur, ipse ad nullum, sive ut versione Tulliana utar, qui talis est, ut ad eum omnia referri oporteat, ipse autem nus- quam (1. I. de fin.)

Observes autem cum Justo Lipsio, quem hic ducem sequi optimum factu puto, vocem za xæbyxora, paulumque in ea morari juvet. Officium definiunt- quod ratione factum sit, itemque actionem naturalibus constitutionibus con- venientem ; vocabulo igitur xatweræ significant finem suum ultimum esse: convenienter vivere rationabili nature. Ad summum jam decretum: rss tivat ro opodoyouptrws ( Epictetus cvs Quos dicit ) rn Quru Cw; finem esse con-

(1) Operz pretium est in Justi Lipsii manud. ad stoic. phil. l. 2. diss. 13. videre quam miro consensu antiqui philosopbi inde a Platone in disquisitione et cognitione finis sive ul- timi bonorum summam tum sublimioris doctrine morum tum vitæ spem collocarint, p. 95-96.

VII. pt

IO P.-J. LEMOINE RESPONSIO

venienter sive concorditer nature vivere (1); et ad variam super illud inter- pretationem ab ipsis schola parentibus celebratam continuo properemus. Quid autem sonat scitum illud et dictum , quod felicitatis finem veteres ferme sta-

tuerunt , quod vero nemo non Stoicus millies dictitavit ? Hic vero dissidium et

pugna, nec modo inter reliquos mortales, sed et inter ipsos adeo Stoicos con- troversæ mentis illa verba. Et Epictetus, si e éwwmeero ce70; inquit, voÿræs ro Bovangæ Tis Quesos: quid igitur mirabile est? Intelligere nature voluntatem.

Has vero preter difficultates non minor occurrit: quaenam fuerit, scilicet,

.schole parentum ipsorum germana ac sincera decreti interpretatio ? Tres enim extant loci hic excitari soliti qui non omni carent dissensu. Primus locus in Stobæi ecl. legitur ; alter vero e Diogene Laértio excitatur; ter— tius denique apud Clementem Alexandrinum occurrit ( 11. Strom.). Locus Stobæanus hic est: » ro renos per Qnae» ouros amidext, To dporoyovmesas Cib, Tovro irri, xab iva Aoyor zat cuupavoy Ciy, de vw» payoutroy Quais xaxodaipowvsræs. oi de pera rourov mpordiæphpourres orus ebe@epoy, oporoyovpeevas ty Quos Cis dmworaßorrss ÉAurroy tiyui xaTyyopnput To Uro Cnyavos pnto. KAcayôys yap FpoTos diad tgauevos ayTov THY ipti $ por tÜnxt y Ty Qursi. ómtp à xporimmos catertpoy Bovhopives moine, sGnyeyxey Toy rpomoy Fouroy, CH) xaT ip- Féiplay Toy Qucti cupBaiyoyTay. Atoryeuns de " tU Aoyte Tia £y TA TUY X«T& Quciy ÉxAoy1n xat 4T EXAOY1. Apxtdnpes de ravra xabyxosra emipshosyra Gi.» Finem quidem Zeno sic exposuit , con- venienter vivere, id est æquabiliter et secundum unam rationem vivere , utpote qui dissident miseram agunt vitam. Sectatores autem sic explicabant , convenienter nature vivere , dicentes Zenonis preceptum non satis esse definitum. Cleanthes enim primus adjecit, nature. Quod Chrysippus magis adhuc declarare volens, produxit sequentem in modum , vivere secundum peritiam eorum , que natura eveniunt. Diogenes vero, rectam ratiocinationem in eis qua natura eveniunt , seligendis rejiciendisve. Archedemus vero omnia officia curantem sive perfi- cientem vivere. »

. Diogenes Laertius in Zenone sic ait: xparos Cg»a» reos time, re éperoyeugeras Ty Qursi Civ , rep iori xar aptisy Ov dpous de xat KAtavüye xai Ilortidavtos xat Exarav. ma

de ico» rri To xar peru» Gry va xat eumeptay Ta» Qursi œugBavrar Cis, de Quet xp-

(1) Seneca de vit. beat. cap. 8 dicit: « Idem est beate vivere, et secundum naturam vivere -- beata est ergo vita conveniens nature suæ. Ibid. cap. 3.

Lucanus succinit: -- hzc dari immota Catonis secta fuit, servare modum , finemque tenere naturamque sequi.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. II miros, d de Aoyuns rios Quoi. fyras, To tuàoyiortiy (y Ty Tau» xara Quris (xAotyn,. Apt nuoc de ro marra ru xalyxorra (iTi TA en». Addamus et alterum memorabilem locum ejusdem scriptoris, qui precedenti multa addit, quemque commentatores ple- rumque interpretationum suarum fundamentum habent. Sic sonat: « puri de xpurim mos psy Ébaxauer, y dxoroulas: dii Qi, vi» vt xoig, xai iQiue tyv dubpumirnr. ò du Kasarbns T» mowmr por (xd tgerut Qoriy, y axohoubeiv dii , oiyeri de vy». (i petpove , » id. est, naturam vero Chrysippus intelligit, secundum quam vivere oportet, communem simul homi- nibusque propriam. Cleanthes vero communem duntaxat habet naturam , quam sequi oportet, nequaquam vero proprie hominibus attributam. Sic.ex tribus jam locis allatis (omitto Clementem Alexandrinum quem graves auctores fere non sequuntur ) non modo videmus et perspicue quidem summam Stoicorum legem successu temporis magis magisque fuisse declaratam , verum etiam, et id maximum , quousque singuli schole parentes effati sui enuntiationem sententiamque per— fecerint. Testimoniis igitur Stobæi et Ciceronis (I. 3. de fin.) apud quem Stoicus Cato sequentia habet: « summum hominis bonum positum est in eo, quod 4v» Stoici, nos appellemus convenientiam , si placet » innixus, in- super et auctoritate Lipsii motus , finem Zenonis esse statuam ro ógeaeyovpetras Zi, sive v óweeyue. Quid igitur est hzc convenientia * Non aliud , quam per virtutem conveniens consentiensque sibi vita; eodem semper in sensu, et (nisi impeditur) actu; sive ut cum Seneca loquar, æqualitas ac tenor vitæ per omnia consonans sibi (epist. 74), sive adhuc, si placet, semper idem velle atque nolle (senec: epist. 40), « non potest autem cuiquam semper idem placere, nisi rectum ( epit. 95). Bene Stobæus ro ipsxeyospetros. fs inter- pretatus est, ro xal dve Aeyo xaí rom@arer Ci , ad unam rationem et sibi cons— tantem vipere —— infelices porro eos qui dissident sibi et pugnant. — Item maximum indicium est male mentis fluctuatio , et inter simulationem wir- tutum amoremque vitiorum assidua jactatio ( senec. epist. 120).——Non vagatur quod est fixum et fundatum (epist. 35). Idem dixit divus Ambrosius (l. 10 epist. 82.) « Vetus dictum est, adsuesce unus esse , ut vita tua quamdam pic- turam exprimat , eamdem servans semper imaginem , quam acceperit. »

Quid autem est illa jam communis natura quam vult Cleanthes? Deus, juxta Clementem Alexandrinum , qui ( 11. Strom.) Dicit: « oè ereot ro dxo-

Aeag T» Quos Cav, tios, tai (deymaricas , vor Osor ts Quen piroromermris tomptmüg, À : T Me» 2.

12 P.-J. LEMOINE RESPONSIO

Quid est autem sequi naturam communem sive deum ? « Mentem suam submittere gubernanti omnia menti , sicut. boni cives legi civitatis » , ( Epict. I. diss. cap. 12.). Audiamus et Chrysippum in Laertio disserentem: « naturam , inquit , sequi Oportet, oùd'ey évepyourras , d» æmuryopeuerr eiwbey d »optog d xomos, mep deriv d éplos Aoyos dia wayray épyopeeves , à dutos €» vg An xabyytpors route Tys Tuy dyruy dioixyrtas er — et seneam in lib. de vit. beat. cap. 15 dicentem: « Deo parere libertas est, id est perfecta virtus. Nec mihi temperare possum quin versus quibus Cleanthes obedientiam illam ac voluntatis submissionem divinæ rationi cele- bravit, a Seneca versos subjiciam :

« Duc me parens, celsique dominator poli, quocumque libuit. Nulla parendi est mora. Adsum impiger. Fac nolle, comitabor gemens , malusque patiar , quod pati licuit bono. » Va

Atque hec satis pro Cleanthis sententia; accedamus jam ad Chrysippi pla- citum, cujus mens est, humanam naturam, id est eam , qua brutis antecel- limus, rationem nostram, etiam esse capiendam. Quid autem est ea in nobis ratio? Nature imitatio, ut ait Seneca epist. 66; iterum alibi: « Quid ratio hec exigit? rem facillimam, secundum naturam suam vivere. » Communis ratio natura est sive Deus, ut diximus; ejus pars hec nostra et in parvo isto mundo inclusa. pz yap ticos æi fperepar Qursis Tys rov hou, Ut Verbis Chrysippi utar. Sed bonam rectamque hanc intelligimus rationem , divinæ illi conformem, non erroribus aut opinionibus turbatam. Senecam de ista nunc re audi. » In homine opümum quid est? Ratio. Hac antecedit animalia, deos sequitur. Ratio ergo perfecta, proprium hominis bonum est. Ratio recta et consummata fclicitatem hominis implevit (epist. 76) — heec ratio, homini propria, est, ut describit Diogenes, £UAO'yiT TIU, EY TA TØY KATE uci» txAoyn, xat QT EXON. ad hanc etiam respexisse videtur Epictetus (I diss. cap. II) « doctrina. mazime egemus , ut judicium habeamus de probabili atque improbabili, atque id rebus singulis accom- modare possimus convenienter nature.

Huc usque Lipsium ducem secuti sumus , ejusque sententiam fere ad verbum re- tulimus. Jam vero de Tulliani effati interpretatione a doctissimo viro prorsus dissentio; censet enim, ut ex diss. 17, p. 105 constat, eamdem fuisse Ciceronis , qu& Chrysippi mentem, quod quam a vero abhorreat, precepti Ciceroniani

AD QUÆST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 13

ab ipsis fontibus derivata explicatio docebit. Stoicorum celebre dictum jam a Chrysippo sane declaratum , perfici tamen adhuc poterat , et revera a Tullio nostro perfectum est. « Sequitur enim ille, ut ipse monet, Stoicos, non ut interpres; sed , ut solet, e fontibus eorum, judicio arbitrioque suo, quantum quoque modo videtur, haurit ». (De off. l. 1 cap. 2).

Placet igitur Ciceronem in doctrinz suc expositione sequi , quo facilius qui ad eflatum suum pervenerit, et quid illo intelligendum sit, aperiri possit. « Omnis igitur, ait ille, de oflicio duplex est quæstio; unum genus est, quod pertinet ad finem bonorum; alterum , quod positum est in preceptis, quibus in omnes partes usus vitæ conformari possit (1), id est, ut nostra loquamur lingua, primum de oflicio universim sumpto ejusque suprema lege, post de singulis officii generibus regulisque vite specialibus disserendum est. Officium porro duplex est, nam et medium quoddam officium ( «atv«») dicitur , et per- fectum (xareptoux), Atque sic definiunt, ut, rectum quod sit, id perfectum officium esse dicant, medium autem id, quod cur factum sit, ratio probabilis reddi possit (2). Quintuplex autem consilii capiendi deliberatio est.

Non enim solum utrum honestum sit an turpe, deliberari solet: sed etiam duobus propositis honestis, utrum honestius; nec porro duntaxat, utrum no- civum sit an utile, sed etiam duobus propositis utilibus, utrum utilius. Denique honestum et utile inter se. quoque conferri solent (3). Quibus verro ex rebus confletur et efliciatur honestum sagaciter et diserte, ut solet Tullius, cap. quarto de off. exponit: « Generi animantium omni est a natura tributum , ut se, vitam corpusque tueatur, etc., etc., etc. »

« Sed omne quod honestum est, id quatuor partium oritur ex aliqua; aut

+ enim in perspicientia veri solertiaque versatur ; aut in hominum societate tuenda ,

tribuendoque suum cuique, et rerum contractarum fide; aut in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore ; aut in omnium quz fiunt , queque dicuntur ordine et modo , in quo inest modestia et temperantia , sive ut brevius loquar , honestum versatur in sapientia , justitia, fortitudine et temperantia , ex quibus

(1) De Off. L 1 cap. 3. (2) Ibid.

E (3) Ibid.

14 P.—J. LEMOINE RESPONSIO

singulis certa officiorum genera nascuntur. Velut sapientie munus proprium est indagatio atque inventio veri. Reliqua vero virtutes ad res qua tractantur in vita, pertinent (1).

Primus autem officii fons, qui maxime naturam attingit humanam , in con- siliis capiendis de rebus honestis et pertinentibus ad bene beateque — j aut in studiis scientiæ cognitionisque versatur (2).

Justitiæ vero, cujus fundamentum fides est, id est, dictorum , conventorumque constentia et veritas primum munus est, ut ne cui quis noceat , nisi lacessitus injuria; deinde, ut communibus utantur pro communibus, privatis , ut suis. Sed injustitie duo genera sunt; unum eorum, qui inferunt; alterum eorum , qui ab iis quibus infertur, si possint, non propulsant injuriam (3); velut qui discendi studio impediti, nihil conferunt in societatem studii, nihil opere, nihil facultatum (4).

Ne perperam autem quis superius Ciceronis dictum « nisi lacessitus injuria » , interpretetur, ad hzc attendat: « sunt autem quadam officia etiam adversus eos servanda, a quibus injuriam acceperis (5).

Beneficentia vero ac liberalitas, quae quidem multas habet cautiones, cum justitia quam modo descripsimus , alterum officii fontem conficiunt. Namque ut Platonem et Stoicos cum Cicerone collaudem , « non nobis solum nati sumus, ortusque nostri partem patria vindicat, partem parentes, partem amici; que in terris gignuntur, ad usum hominum omnia creata; homines autem hominum causa generati, ut ipsi inter se alius alii prodesse possent. In hoc naturam debemus ducem sequi, et communes utilitates in medium afferre, muta- tione officiorum , dando , accipiendo ; tum artibus, tum opera, tum facultatibus devincire hominum inter homines societatem (6) >», optime autem societas hominum conjunctioque servabitur, si, ut quisque erit conjunctissimus , ita

(1) De off. cap. 5. (2) Ibid. cap. 6. (3) Cap. 7

(4) Cap. 9.

(5) Cap. 11.

(6) Cap. 7

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 15

in eum benignitatis plurimum conferetur (1). Sed gradus plures sunt societatis ' hominum; ut enim ab illa universi generis humani societate discedatur , pro- pior est ejusdem gentis , nationis, linguæ; interius etiam est , ejusdem esse civitatis (2).

Quod si autem a justitia maxime boni viri nominentur , splendidissimus tamen officii fons esse videtur fortitudo , que probe definitur a Stoicis, cum eam virtutem esse dicunt propugnantem pro zequitate (3).

« Omnino fortis et magnus animus , duabus rebus maxime cernitur: quarum una in rerum externarum despicientia ponitur; altera est res, ut res geras magnas illas quidem , et maxime utiles, sed et vehementer arduas , plenasque laborum et periculorum , tum causa vite , tum multarum aliarum rerum que ad vitam pertinent. Illa autem cernitur in duobus , si solum id , quod honestum sit, bonum judices, et ab omni perturbatione liber sis (4).

Et hec quidem satis de tribus officii fontibus, qui veram virtutis essentiam conficiunt, excerpta sunt. De quarta jam honestatis parte , quz decorum (seo) appellatur , disserendum restat.

« Qualis differentia sit honesti et decori, facilius intelligi quam explanari potest. Quidquid enim est quod deceat, id tum apparet, cum antegressa est honestas. Sic omni in re quid sit veri videre et tueri decet, et justa omnia decora sunt; injusta contra omnia, ut turpia , sic indecora, etc. Quare pertinet quidem ad omnem honestatem hoc, quod dico , decorum et ut venustas et pulchritudo corporis secerni non potest a valetudine; sic hoc, de quo loquimur, decorum, totum quidem illud est cum virtute. confusum, sed mente et cogitatione dis- tinguitur (5). » Si nostra vero lingua loqui licet , honestas est conditio sine qua non decori, ipsique ut formae subjacet firma materies. Decorum faciem potius moralitatis externam exhibet, quam virtutem in se constituit; honestatemque sequitur tantum , commonstrat, ab eaque enascitur et provenit; non vitam in se rectam atque beatam procreat, sed potius id ipsum est, quod in vita recta

(1) Cap. 19. (2) Cap 17. (3) Cap. 19. (4) Cap. 20. (5) Cap. 27.

16 |. P.-J. LEMOINE RESPONSIO

elucet, quod spectatur in virtuté, vitamque bonorum exornat. Honestatis verc partes sunt, sapientia, justitia, fortitudo , decori vero proprium munus illas omnes ornare ac manifestare. Decorum quidem ab honesto separari nequit , ita tamen ut antegressa sit honestas, ex quo conficitur, ut decorum honesti non- nisi simulacrum ac speculum quoddam esse idee: Sed jam ad Ciceronem redeamus. Est autem, inquit “ille , decori descriptio duplex. Nam et generale quoddam decorum intelligimus , quod in omni honestate versatur et aliud uic subjectum , quod pertinet ad singulas partes honestatis. Atque illud superius sic fere definiri solet: decorum id esse, quod consentaneum sit hominis excel- lentiæ in eo, in quo natura ejus a reliquis animantibus . differat; fquæ autem pars subjecta generi est, eam sic definiunt, ut id decorum esse velint, quod ita nature consentaneum sit, ut in eo moderatio et temperantia appareat cum specie quadam liberali (1) ».

Decorum vero quid sit, disertius explanari putat Tullius ad poetas provo- cando, quos servare, illud quod deceat, dicimus, cum id, quod quaque per- sona dignum est, et fit et dicitur. Sed poete etiam vitiosis quid conveniat, et quid deceat, videbunt; hominem autem rationis participem moralibusque ad- strictum obligationibus sola decet virtus (2). Officium autem , sic pergit noster , quod a decoro ducitur, hanc primum habet viam , que deducit ad convenien- tiam, conservationemque nature, quam si sequemur ducem , nunquam aber- rabimus.

Duplex autem est nature vis, appetitus scilicet, qui hominem huc et illuc rapit; et ratio, quæ docet et explanat quid faciendum fugiendumve sit. Appe- titus igitur omnes contrahendi sedandique ; qui enim non satis a ratione reti- nentur, hi sine dubio finem atque modum transeunt. (3).

Hic usque Cicero fere non a Stoicis dissidet; sed jam ad nodum questionis solvendum accedimus. « Intelligendum est , inquit, duabus quasi nos a natura indutos esse personis; quarum una est communis, ex eo quod omnes participes sumus rationis, præstantiæque ejus , qua antecellimus bestiis, a qua omne ho- nestum decorumque trahitur; altera autem , quz proprie singulis est attributa.

(1) Cap. 27.

(2) Cap. 28.

(3) Cap. 68-29.

QUJEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 17

Ut enim in corporibus magnæ dissimilitudines sunt ; ( alios enim videmus velo— citate ad cursum , alios viribus ad luctandum valere; )sic et in animis existunt etiam majores varietates (1).

Perspicua erit igitar effati hujus sententia :

« Sic est faciendum , ut contra naturam universam nihil contendamus , ea tamen conservata, propriam naturam sequamur », si preter jam allatum , sequentes addamus locos. « Omnino, si quidquam est decorum , nihil est pro- fecto magis, quam æquabilitas universe vitæ, tum singularum actionum ; quam conservare non possis, si aliorum naturam imiteris , omittas tuam »* — « Suum igitur quisque noscat ingenium , acremque se et vitiorum et bonorum suorum judicem praebeat, ne scenici plus quam nos, videantur habere prudentiæ. Illi enim non optimas , sed sibi accommodatissimas fabulas eligunt. Ad quas igitur res aptissimi erimus , in his potissimum elaborabimus , nec tam est enitendum , ut bona, qua nobis data non sunt, sequamur , quam ut vitia fugiamus (2). Denique liceat mihi provocare ad hzc: « erat in Crasso , etc. etc. usque ad capitis finem (3)— -. « atque haec differentia naturarum tantam habet vim , etc. usque ad S 114 (4).

His igitur locis innixus a sententia celeberrimi viri Justi Lipsii , cui de caetero hac in re plurima debeo, discedere nullus dubito , fidenterque assevero Tullianum preceptum a Chrysippi lege plurimum differre. Quam enim naturam com— munem habet Cicero, ea Chrysippo propria dicitur; quam vero propriam appellat noster, ea nemini stoico nota.

Si itaque Ciceronis mentem rite intellexi , haec est: homo , qui vere sapiens esse velit , exemplar veræ humanitatis in sua persona per omnem vitam ut exprimat ne- cesse est ; oportet igitur ut tum universa vita, tum singule actiones ejus 1° cum deo , suprema ratione ac natura vera ; 2? hominisque excellentia in eo , in quo natura ejus a reliquis animantibus differt; 3° cum natura denique sibi propria , qua a caeteris ' hominibus distinguitur , consentiant congruantque ; brevius , rationem universam ita sequi oportet , ut contra rationem humanam universim sumptam , et individuam, nostram , quam vocant, rationem nihil contendamus. Ita fere Clar. Klein supre-

(1) Cap. 3o. (2) Cap. 3r. (3) Cap. 3o. (4) Cap. 32. VII. j 3

18 P.-J. LEMOINE RESPONSIO mam agendi legem expressit, Tullium nostrum inscius forsitan, at saltem ,

secutus (1). Explorata jam vera, uti nobis saltem videtur , effati Ciceroniani sententia ,

non minus gravis superest questio: an , scilicet, Cicero Ethices principium vere hoc nomine dignum constituerit. Jam vero quid est principium Ethices vere hoc nomine dignum? Id sane, quod a) a nullo alio principio deduci potest; b) quod unicam et rectam ad summum bonum monstrat viam — c ) quod omnes virtutis partes complectitur ; d) quod denique qui non sequuntur , a vera virtute aberrant uti in introductione monstratum est.

Ciceronis vero formulam illis gaudere proprietatibus paucis facile evincam. Quaenam enim 1° lex ratione, a qua omnes leges manant, superior dici potest ? 2? qui aliter ac naturam ducem secutus summum bonum , id est virtutem assequi quis possit ? Nonne porro perfectam integramque virtutem possidet ille , qui tum humanitatis vere exemplar in se exhibet, tum suum ingenium , non vitiosum sane, sed suum tamen in omni re sequitur , ita ut charactere morali , in quo maxime virtutis vis apparet , ornetur vigeatque. Hic longius non morabor , quia et res per se satis manifesta est, et magis reliqua eam disputatio explicabit.

Quod si igitur communem illam eximiumque humanitatis characterem ho- minem quemque pre se ferre recte perspexit Tullius omnesque iisdem præs- tantibus gaudere animi facultatibus, uni eidemque nature communis legi subjectis, nec acutum mentis humanæ scrutatorem fugere poterat, facultates illas altio- raque bona illa non in omnibus eadem vi agere, nec eodem inter se con- sensu , in aliis ad alia dirigi, uno verbo indolem esse quamdam cuique propriam, quam quisque secum in lucem hanc primum natus adfert, que plurimum a singulorum nativa corporis animique , si ita dicere fas est, constitutione pendet, quæ casu. quidem et tempore immutari, nunquam vero penitus deleri potest ; vi cujus alii homines aliis viis ad virtutis laudem contendunt, cujus vis ea est, ut alii utpote mitioris et dulcioris ingenii homines facile quoddam et molle virtutis genus colant, alii vero utpote fortiores ac severiores viri ad graviorem quamdam virtutem magna animi vi contendant. Recte celeb. Bonstetten in opere: (Recherches sur la nature et les lois de l'imagination : tom. 1 partie I. cap. 5 Geneve 1807.) dicit: « Il est probable que la substance spirituelle a

(1) Versuch die Ethik als Wissenschaft zu begründen. Von G.M. Klein Rudolstadts,1811 pag. 113. Ubi docet: Jeder Mensch lebe auf die, seiner besondern Natur entsprechende Weise vernünftig.

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. I9

des variétés aussi nombreuses que la substance matérielle. On conçoit que le tempérament de l'âme peut se combiner avec celui du corps, et avec l'influence extérieure que nous appelons les circonstances de maniére à produire une variété presqu'infinie de résultats. Les combinaisons de ces trois agens , l'âme, le corps, les circonstances produisent plus souvent telle action que telle autre, parce que tels résultats augmentés par l'habitude dominent déjà dans tel indi- vidu sur tous les autres résultats. Ces effets réguliers , nés de cette infinie variété des causes influentes, sont ce qui forme le caractére, qui n'est que le penchant de l'individu à agir dans um sens plutôt que dans un autre ». Eadem porro singulis propria natura nihil aliud est quam ratio illa individua nostra, quam diversis pro diverso munere nominibus designare solemus , qua singulas hominis actiones dijudicat , semperque nobis præsto adest tum cum ratio universa nos deserere videtur, quee justi, veri , pulchri non profert notiones , sed eis illustrata singulos vitae casus ad certam normam a sublimiore quidem loco petitam moderatur, in qua plerique mortalium consistunt, verz honesti originis obliti, quam multi supremam honestatis judicem praedicant , quam omnes agnoscunt. Conscientiam Moralem mon nominavi, quis vero eam ex illis ipsi tantum propriis characteribus non agnovit? Inde quam arcte propria matura cum matura communi conjuncta sit apparet, et quare utramque simul sequi debeamus, quare homines in ceteris dispares eisdem tamen principiis quam diversissima vitæ genera quam diversissimosque casus accommodent. Singulorum et universorum conscientiæ praeest universa ratio; conscientia proprium singulis quidpiam et commune omnibus aliquid habet , ita fit ut hinc in aliis alio tendat, illinc, vero vi suæ cum "universa ratione conjunctionis ac cognationis eodem lu- mine in omnibus fulgere videatur.

Absoluta jam priori propositi nostri parte, ad posteriorem accedere confestim juvat. Explanavimus pro modulo nostro germanam ac genuiam legis Ciceronianæ sententiam, et quidem ipso maxime Cicerone duce , nec parum premisso Stoicorum principio variaque super hzc interpretatione rem illustrasse credimus , deuique preceptum Tullii universis hominibus rectam agendi rationem praescribere paucis attigimus , quod infra multo uberius demonstrare conabimur. Restat igitur , ut reliquas tum recentiorum tum antiquorum formulas cum ipso conferamus, ac statuamus utrum cæteris dignius sit , quod in capite Ethices principii loco ponatur ?

3.

20 P.—J. LEMOINE RESPONSIO

90000000000000000900000 00900090909009000090900009000009000000000000900000000

PARS IL

PRJECEPTI CICERONIS CUM RELIQUORUM PHILOSOPHORUM FORMULIS COMPARATIO

AC DIJUDICATIO.

Hec comparatio, qua primum demonstrare conabor principium Tullii falsa quidem principia ad unum omnia, fatalismum scilicet, philautiam et mysti- cismum rejicere , post ostendam cætera quaecumque sint, illius ambitu contineri , amplam mihi et facilem quaestionis propositæ solvende præbebit materiam.

Ut autem a fato exordiar, cui confutando, quacumque sub specie prodire possit, integrum librum consecravit noster, multis illud rationibus argutisque petivit. |

« Si fati omnino nullum nomen, nulla natura, nulla vis esset, et forte’, temere, casu aut pleraque fierent, aut omnia; num aliter, ac nunc eveniunt, evenirent? Quid ergo attinet inculcare fatum , quum sine fato ratio omnium rerum ad naturam fortunamve referatur? ( cap. 3 de.fato) — pergit instan- tius: « non, si alii ad alia propensiores sint propter causas naturales et an- tecedentes , idcirco etiam nostrarum voluntatum atque appetitionum sunt causae naturales et antecedentes » (cap. 5 ibid.)

Porro sequentia habet: « Ad animorum motus voluntarios non est requirenda externa causa. Motus enim voluntarius eam naturam in se ipse continet, ut sit in nostra potestate, nobisque pareat; nec id sine causa; ejus enim rei causa

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 2I

ipsa natura est. Quod quum ita sit, cur non omnis pronuntiatio aut vera , aut falsa sit, nisi concesserimus fato fieri quaecumque fiant ». Denique fatum impugnat cap. 10 mira verborum vehementia: « Hic primum, inquit, si mihi libeat assentiri Epicuro , et negare omnem enuntiationem aut veram esse aut falsam ,eam plagam potius accipiam, quam fato omnia fieri comprobem. llla enim sententia aliquid habet disputationis, hec vero non est tolerabilis. »

Ecquis revera cæcam necessitatem omnia prementem cum dignitate excel- lentiaque illa quam tantopere laudat, conciliari posse existimet? Quis liberae rationis , quem vult , dominatum principatumque cum necessitatis physicz ineluc- tabili vi conjungat? Nonne de hac hominis prestantia loqui admirabilis esset animi delirantis somniatio , cum pecudum et inanimæ nature instar et ipsi cæci cæcaque, quo fata vocent, impelleremur ? Quis de naturæ liberæ imperio , quis de brutæ seu physice servitio cogitare posset, si omnia ferreo hujus jugo preme- rentur ? Quis fato admisso , humanitati , viribusque quibus continetur , intelligentiæ nimirum ac libertati, quis vero, pulchro, bono, quis juri, quis religioni, quis demum obligationi morali relinqueretur locus? Ubi illa fides, spes, charitasque ? Ubi splendidus omnium virtutum chorus? lllud sane principium quod libertatem tantopere commendat , totumque veluti in ea stabilienda versatur, quo nostra caterarum rerum quz in his terris versantur , excellentia tam aperte ac diserte confirmatur, quo eximii ac pene divini honestatis characteres continentur de- claranturque , nequaquam cum ea ratione consistere potest, quae omnia duro ejusdem necessitatis jugo premit, omnia cogit permiscetque; quz virtutem atque scelus, honestatem et turpitudinem in problemata arithmetica convertit, vi cujus omnia eodem haberentur ordine, existentiaque moralis omnis ; vita omnis, actioque revera tollerentur ; quo notiones nostre omnes delerentur, exterminarenturque.

Quod ad Philautiam vero attinet , nemo forsitan philosophus unquam exsti— tit, si Kantium exceperis, qui tam validis argumentis perversiorem doctinam impugnaverit Nihil enim fere scripsit quo contra Epicurum sociosque vehe- mentius non inveheretur. Documento sint ex bene multis hec loca: s» Sunt nonnulle , inquit, discipline, quz, propositis bonorum et malorum finibus : officium omne pervertunt. Nam', qui summum bonum sic instituit; ut nihil habeat cum virtute conjunctum , idque suis commodis, non honestate metitur,

22 P.—J. LEMOINE RESPONSIO

hic si sibi ipse consentiat, et non interdum mature bonitate vincatur, fit ut neque amicitiam colore possit , nec justitiam, nec liberalitatem ; fortis vero, dolorem summum malum judicans ; aut temperans , voluptatem summum bonum statuens, esse certe nullo modo potest — hæ disciplinæ igitur, si sibi con- sentanec esse velint, de officio nihil queant dicere; neque ulla officii præcepta firma, stabilia, conjuncta mature tradi possunt, nisi aut ab iis, qui solam ; aut ab iis qui maxime honestatem propter se dicant expetendam ». (De off. l. : cap. IL.) —Cum his ( Cyrenaicis atque Anniceriis Epicureisque ) velis, equisque , (ut dicitur) si honestatem tueri ac retinere sententia est, decertandum est, nam si non modo utilitas, sed vita omnis béata, corporis firma constitutione , ejusque constitutionis spe explorata, ut a Metrodoro scriptum est, continetur : certe hac utilitas, et quidem summa (sic enim censent) cum honestate pu- gnabit. Nam ubi primum prudentiæ locus dabitur? An, ut conquirat undique suavitates? Quam miser virtutis famulatus servientis voluptati? Quod autem munus prudentie? an legere intelligenter voluptates ? Fac nihil isto esse jacun- dius; quid cogitari potest turpius? Jam, qui dolorum summum malum dicat, apud eum quem habet locum fortitudo, que est dolorum , laborumque con- temptio? Quamvis enim multis in locis dicat Epicurus, sicut hic dicit, satis fortiter de dolore, tamen non id spectandum est, quid dicat, sed quid con- sentaneum sit ei dicere, qui bona voluptate terminaverit, mala dolore, ut si illum audiam de continentia, et temperantia, dicit ille quidem multa multis locis, sed aqua heret , ut aiunt. Nam qui potest temperantiam laudare is, qui ponit summum bonum in voluptate? Est enim temperantia libidinum inimica; libidines autem consectatrices voluptatis —— justitia vacillat, vel jacet, potius omnesque ez virtutes, quæ in communitate cernuntur, et in societate generis humani. Neque enim bonitas, nec liberalitas , nec comitas esse potest, non plas quam amicitia, si hec non per se expetantur, sed ad voluptatem utili- tatemve. referantur — Omnem voluptatem dicimus honestati esse contrariam. Quo magis reprehendendos eos judico, qui se dirempturos controversiam pu- taverunt, si cam honestate voluptatem , tanquam cum homine pecudem co- pulavissent. Non recipit istam conjunctionem honestas , aspernatur, repellit. Néc vero finis bonorum et malorum qui simplex esse debet, ex dissimilibus rebus- misceri, et temperari potest. (Ibid. l. 3 cap. 33).

ROSE n

= EG

AD QUJEST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 23

Nec quis miretur Ciceronem tanta animi contentione principium philautiæ impugnare, istud enim cuique, vel rem perfunctorie attingenti patet cum hu- manitate consistere non posse. Quid enim ipsi cum vera animi libertate com- mune esse potest , cum omnia hominum libidini permittit, cum verum humanitatis characterem. delet, exterminat; nostramque animantium reliquorum præstan- tiam evertit? quid et cum sublimioribus absolutisque Veri, Pulchri, Boni, Divinitatis notionibus? quid demum cum religione ac jure?

Quid funestius hominum vitæ ea doctrina excogitari potest, qua conscien- tiam moralem opprimit? Si quis enim privatam felicitatem communi civium bono postponat, nec commodis suis consulat, eum reveremur, colimus, sus- picimus; eum contra qui omnia commodis suis, non honestate metiatur, summo contemptu dignum habemus, etsi tamen juxta philautiæ principium virtutis heros atque exemplar prædicandus foret. Et quo tandem jure moralem ipsi obligandi vim tribueremus? Philautia appetit, non imperat; sollicitat , rapit, non jubet. Vera autem lex magna auctoritate ac majestate quadami jubet, imperatque. Miraberis sane hominem, quem. vulgo acutissimum vocant, naturam humanam omnem augustisimis rerum praesentium limitibus circum- scripsisse, nec de preteritis futurisve quidquam cogitantem , ex quo intelligitur Cyrenaicos animalitatem recte expressisse, humanitatem vero funditus extirpasse. Epicurum quoque optimo jure miraberis in eo summam posuisse felicitatem supremumque hominis finem, quod si assecuti essemus, maximum languorem tædiumque animo ac corpori adferret. Id autem in eo maxime reprehendendum esse videtur, quod perversissimum perfectionis moralis exemplar proposuerit , nempe Deum feriantem quemdam , omnis actionis ac proinde virtatis expertem, sempiternoque otio ac quiete perfruentem, quem propter id ipsum beatissimum praedicabat , hominique colendum offerebat.

Multi tamen Epicuri doctrinam laudant; amorem felicitatis in se innoxium esse, nosque ad bene beateque vivendum ducere, cum recto judicio ac sana mente puros illius motus sequimur, nec malum procreare, nisi ceca mente ultra ejusdem prescripta abripiamur ; a natura ipsa nobis voluptatem com- mendari prædicant , per eam sapientiam levem fieri omniumque animos ad se rapere brevissima ac quasi compendiaria via. Cyrenaicos quidem crassissimam ac pure animalem voluptatem habuisse , Epicurum vero ad longe sublimiora enixum

24 P.—j. LEMOINE RESPONSIO

fuisse, ut qui sic docere solebat: « Quære felicitatem , sed memento virtutem ejus uberrimum atque inexhaustum esse fontem « —— Non negamus utique naturam nôs - salvos integrosque velle , nobisque summa ope esse nitendum ut felicitatem con- sequamur ; sed si summum bonum in felicitate ponis, si voluptatem supremum esse hominis finem statuis , honestatemque nonnisi indignæ Domina ministram habes , cum Tullio nostro sic censeo, ejusmodi disciplinam , si sibi consentanea esse velit , de officio nihil posse dicere. Quo tandem jute verum proponis ejusmodi principium quod natura sua ac propria vi ad virtutem ducere nequeat, quod nonnisi animos castos ad eam adhortari possit? Qui tam illiberalem doctrinam secuti , probos tamen sese præbuere, ab alia profecto sublimiori lege honestatem petiere ; rideat virtus, et quam gratissima specie hominum amoribus proponatur, per nos licet, cave autem ne ipsi decus omne ac castitatem adimas ; vide ne honestatem deprimas , neque officium omne pervertas.

Virtus ipsa libertas est; virtus summum hominis bonum, cætera bona ipsa continentur Epicurus vero eam felicitatis stimulis , quantumvis perversi sint , obnoxiam atque subjectam facit. Epicurus igitur sapientiam nonnisi tollendo levem facit, virtutem ridiculam reddit. Amor nostri humanam j dignitatem deprimit , nosque pecudum instar vinculis mundi sensibilis impeditos tenet: libertas nulla ; omnia necessitatis physice ineluctabili legi subjecta jacent. Dignitas hominis ac perfectio certe in eo posita non est, ut solo sensu mo— veatur, sed potius ut supra sensum ascendat, ab eoque solutus in libertatem sese vindicet, vim illam humanissimam a natura nobis insitam , qua continuo ex terrenis istis carceribus emergere contendimus, sine qua honestas nomen sine re foret. Vos quoque, voluptatis ac summæ beatitudinis , quie cum virtute conjuncta est, egregii cultores, qui honestatem sequimini, sed non propter se, vos inquam vere honestos non prædico, reverentiaque ea, quam virtus propter officium culta secum fert, indignos habeo, nec minus vos reprehen- dendos censeo, pii felicitatis æternæ sectatores. Virtutem colitis, sed alium Deum adoratis. « Le beau mérite, en effet, que d’être vertueux pour un immense salaire! Le beau courage que de consentir à quelques années de privations pour des siécles de félicité: La belle vertu que de placer à mille pour cent, à un milion pour un millioniéme! ( V. Parisot, Encyclopédie por- tative, résumé complet de morale, p. 89. )

AD QUJEST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 25

Etsi Ciceroniana ratio toto coelo , ut aiunt, ab Hedonistarum doctrina distet, non est tamen, quod putes nostrum adeo humane imbecillitatis immemorem fuisse, ut prava et inani . Ur 70 notione deceptus, vanum nobis virtutis simulacrum ostentaret, on iqu e sensuum motu compresso enervatoque cor— pore ad divinam quamdam perfectionem eniti juberet, quominus cum quibusdam vere somniantibus rerum moralium scriptoribus ad fontem lucis advolare , in arcana tenebrarum penetrare atque ruptis demum corporis vinculis supra humana- rum rerum spatia liquidum aéra secare atque cum ipso numine divino coire vellet.

Tullius quidem mysticos non-impugnavit, ut qui nondum illius zetate surrexerant. Facile autem probatu est illum ab istis omnino abhorrere. Is enim philosophus qui tam alta de humana natura sentiebat, tamque fortiter nostram animi libertatem tueri solebat , qui tam sublimem divini numinis effigiem expressit , non poterat postulare ut humanitas penitus sublata in Deum evanescat, sed ut vigeat colaturque: qui summum virtutis ac sapientie fastigium in perfecta atque ad summum perducta natura positum esse disertius declaravit ( de legibus), qui naturam solam sequitur ducem ac magistram, eamque constanter laudibus exornat, non poterat certe adeo sibi ipse repugnare, ut nobis supra naturam ac proinde adversus naturam enitendum esse præscriberet. Principium Ciceronis divini numinis majestatem intactam tuetur , humanique generis simul illæsa jura religiose defendit; Mystici autem virtutem in tristissimo ponunt delirio, tur- piter Deo insultant, Deum suæ amentiæ conscium faciunt , Dei infinitam ma- jestatem ad humanam imbecillitatem deprimunt ; sese denique re in Deorum speciem erigunt, etsi verbis non ausint.

Tullius, ut jam diximus rationem , constanter supremam et unicam mundi moralis reginam colebat; mystici autem longe infimam sequuntur: dominam atque ducem , imaginationem scilicet , nec nisi inanibus ægræ imaginationis somniis reguntur; ille mentem tranquillam atque ab omni perturbatione vacuam se- quitur, hi vero coeco impetu extra se abripiuntur, atque ad vanas visiones progrediuntur.

Huc etiam accedit quod principium Tullianum omne ab omni proprii com- modi studio, ab omni voluptate abhorreat; mystici contra voluptatem quamdam coelestem æternamque totis animi viribus exoptant, nec nisi beatitudinis causa cum Deo uniri ac coire ardent.

vi. 4

26 P.—J. LEMOINE RESPONSIO

Longe porro aberat noster ab iis erroribus, in quos Mystici delabi solent. Melius mentis humane vim atque naturam perspexerat, quam ut eam a mente divina efluxisse atque emanasse fingeret (1), nec eum pantheistarum errorem fovebat, ut duas veluti naturas in homine admitteret , unam quidem ineluctabili necessitatis vi subjectam , alteram vero longe sublimiorem ac pene divinam, qua sub forma æternitatis sese cogitaret libertatemque ita omni numero abso- lutam perfectamque consequeretur, quo admisso, omnis revera hominis libertas tollitur exstirpaturque: nec ad eos denique pertinet, qui omnia in Deo videre sibi videbantur, et ipsi porro natura cæci.

Vidimus supra omnes istas rationes quee antimoralismum sic dictum consti- tuere videntur, cum principio Ciceronis nequaquam consentire posse; nunc jam operz pretium est ad reliqua principia properare disquirendi causa utrum ea, quæ cum morali natura consentiunt moralitatemque quomodocumque fo- vent, et cum Tulliano effato congruant. Sensum igitur illum sublimiorem a. multis in Anglia primum , post in Gallia , et in Germania denique celebratum , ac magis magisque in dies seculo decimo octavo perfectum , qui ceteris sen— sibus longe nobilior, nonnisi eis que in se honesta sunt, delectatur , ac vir- tulis castitatem majestatemque plurimum promovet, per quem homo, virtutis gloria ornatus, sibi ipse reverentiam habet, ac leto acquiescit animo; per quem improbi et nequissimi homines sapientem suspiciunt, semetipsos con- temptui habent, ac vitia detestantur , breviter sensum moralem lege Ciceronis contineri in aprico est, ut qui vitæ moralis, quam totam et integram complec- titur illa, partem duntaxat efficit.

Quid de benevolentiæ sensu, in quo gravitas quidam moralis recondita latet, vi cujus homines ad. sublimiorem virtutem moventur, atque in unum veluti coalescunt ? quid de sympathia dicam , quie tam arcto cognationis vinculo cum benevolentia illa, cum sensü morali denique continetur ? Quid de per-

(1) Vide Ciceronem de natura Deorum l. 1 cap. II ubi nominatim Pythagoram , quem do- cuisse ait « esse Deum per naturam rerum intentum, et commeantem, ex quo animi nostri carperentur » graviter redarguit , quod non viderit, distractione humanorum animorum discerpi,.et lacerari Deum , et cum miseri animi essent, quod plerisque contingeret, tum Dei partem esse miseram: quod fieri non potest.

WP

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 27

fectionis amore , quid de sociabilitatis. Stimulo qui cum vasto nature moralis nostre ambitu comprehendantur, ob idipsum Tulliano placito ad unum omnes continentur? Sensus igitur moralis omnis, quocumque insigniatur nomine ac quocumque accipiatur sensu , sive illum cum ZZutchesonio et aliis sensum moralem nominare malis, sive cum celeb. Jacobi sensum libertatis dicas, sive ipsum pro certa humi: de actionum nostrarum moralitate judicandi facultate habeas illus. Portalis instar, sive denique pro subjectiva quadam animi affectione proponas, quod plerumque fieri solet, omnis etiam stimulus moralis, qui— cumque sit, ad unum omnes lege Ciceroniana comprehenduntur. Nec est quod sensum illum in Scotica schola communem dictum, quem sensus moralis fontem faciunt, quo boni offciique notiones consequimur , ac voluntas hu- mana regitur, excipias; nec porro amorem Dei in quo Geulinx, Philare- tusque quidam summum bonum positum esse voluerunt, amoremve rationi convenientem , quem celebravit Zhomasius.

Omnia quoque morum precepta ab intellectu. deprompta Cicéroniano illo includuntur. Namque quis dubitet quin famosum illud Aristotelis effatum de virtute inter duo extrema vitia media, placitaque ejusdem generis de justa rationem. inter sensum et intellectum harmonia ( Leibnitius) ; de modo phi- lautiæ adhibendo (Wympres) in natura morali nostra recondantur ? Nonne et hæ relationes morales ut serventur, præsitibit ( Lockius , Bonnet )? Nonne et ut in omnibus dictis et factis egregia veritatis species appareat ( Wollaston) ? Quid dicam de Bouterweckiano principio Ciceroni proprio, quo statuitur: nobis consentanea ratione esse agendum, eaque consequi studere oportere , quibus humana natura animantibus reliquis præstet ? Quis denique inficias eat rationem præscribere, ut apte agamus ad propriam rerum naturam earumque ad se in— vicem et ad. nosmetipsos relationes ( Samuel Clarkius ) ; et pariter ut non propriis et civitatis commodis honestatem metiamur, sed ut commune totius hominum societatis bonum promovere studeamus ( Cumberland ) ?

Quod si Tullii effatum principiis a sensu stimulisque moralibus, necnon ab intellectu desumptis nequaquam repugnare constet, idem sane cum preceptis rationis magis adhuc consentiet, ut quod omne in rationis lege statuenda versatur.

Etenim pars eorum supremam agendi legem a ratione universa, pars ab

4.

28 P.—J. LEMOINE RESPONSIO

singulorum practica ratione seu conscientia repetere solet. Qui vero ab universa natura supremum honestatis fontem derivant , modo conditiones tantum virtutis proponunt, inde doctrinz de abnegatione nostri (Keratry ) , de imperio nostri ( Henricus Moozus et Friesius), de amore boni (Eschenmayer), de imperio nostri cum amore boni conjuncto ( Degerando) originem duxere ; alii autem longe numero plures veram ac germanam honestatis essentiam describere conati sunt. Quorum in capite prodit Kantius, maximo ingenii acumine vir , alter philoso- phiæ Germanice Restaurator , qui de toto hominum genere optime meritus est, humana demum cognitione ac scientia novis et firmissimis fundamentis. super- structa. Primus recentiornm veram virtutis essentiam indagavit , actionemque ab omni omnino proprii commodi studio haud alienam inhonestam evicit esse. (Cf. Crit. Rat. Practice. Vers. Born. p. 6, 18 , 25, 28 etc.). Formulam autem se— quentem posuit: « Kam semper sequere normam , que omnibus entibus ratione præditis accommodata sit , » qua sane Ciceronis principio includitur.

Richardus Price, Victor Cousin, (frag. Philos. p. 176) Parisot (Résumé complet de morale p. 68 et seq.) et Gerlach nihil aliud volunt nisi virtutem sua. ipsius causa esse colendam , quod Tullius passim in scriptis defendit, ac principio suo etiam confirmat , etsi illud disertis verbis non declaravit.

Omnia igitur principia , ab universa ratione deprompta Ciceronis effato con- tineri vicimus ; videndum restat , utrum placita quibus ratio individua surpréma morum legis-latrix proponitur, cum ipso consentiant? Quis autem dubitet, Fichtii , Sim. Erhardt ex Drozii rationes nonnisi partem effati nostri compre- hendere, adeoque ejus ambitu contineri ?

Cum nulla re melius via adhuc percurrenda cognosi potest, quam siquantum jam vie perlustratum sit, consideretur, hic paucis summam disputationis per- acte. tradere juvat. Diligentius jam quid vellet Cicero, ex ipsius scriptis explanare conati sumus ; quo facto illius praeceptum cum cseteris. reliquorum philosophorum formulis comparavimus , idemque principiis falsis repugnare , reliqua autem , quæ virtutem aliqua ex parte fovent , complecti vicimus , nunc autem reliquum est, ut videamus utrum preceptum Tullianum universis ho- minibus rectam agendi rationem præscribat majorique commodo quam reliquae rerum moralium scriptoribus probate formule in capite ethices poni possit? qua etsi jam ex supradictis verbo solvi possent quaestiones, sententiam meam

AD QUÆST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. 20 disertius et fusius declarare vitiaque quibus reliqua laborant principia , recen-

sere non inutile credo.

Primum igitur a doctrina de sensu morali exordiemur, quæ ab Antonio Schaftsburyo inchoata, necnon ab Æumæo discipulo commendata, a Clariss. Viris Hutchesonio , Robineto , Portali | Bonstetten ev Jacobi ipso licet alio sub nomine ad summum perfectionis gradum erecta est.

Hec sane doctrina, lubens fateor, non omni caret praestantia, longe tamen philosophi Romani ratione inferior, utpote sensus. moralis hac continetur, proindeque primo legis moralis charactere non gaudet. Porro principium quodvis per se manifestum esse debet, nullaque ambiguitate laborare. Hic vero jam in ipso sensus moralis vocabulo ambiguitas quaedam haud levis latet ; sensus modo ipsam rerum cognitionem , modo hunc vel illum animi statum significat; unde in utram sententiam accipiant sensus moralis fautores ab ipsorum arbitrio pendet. Sed hzc eorum sola ruina non est; quocumque enim sese converterint, nodum solvere noù poterunt. Si priorem sensui morali subjectam velis rationem, quod Clar. Portalis placere videtur, sensus moralis nedum ethice scientie principium constituere valeat, ipse ab altiore principio repe— tendus erit, namque ratione nostra afficiatur necesse est, quæ tum meliori jure virtutis fons esse dicetur.

Si de hoc vel illo animi statu dictum putes, sensus moralis ille erit sensus , per quem conscientia virtutis cum tranquillitate animi et voluptate conjuncta est; turpitudinis vero conscientia cum perturbatione animi ac dolore, atque ita proximi philautiæ accedunt, quam horrere sibi videntur.

Sed, « ut quis turpis vexetur, monet Kantius ( Crit. rat. pract. cap. 1 p.29) pertubatione animi, jam antea moraliter bonus esse debuit ; sicut qui conscientia recte factorum oblectatur, jam antea virtutis studiosus. Ergo conceptus mora- litatis et officii omnem conceptum de hac tranquillitate antecedere debuit, neque ullo modo ab hoc derivari potuit. »

Sensus moralis igitur scienti; principium nullo pacto constituere potest. Eadem autem crimina, que in illum cadunt, et in doctrinam de sympathia a celeb. philosopho Ædamo Smith nobilitatam cadere videntur , etsi magna in ipso veritas recondita lateat, illa, dico, veritas, quam Kantius postea disertius declaravit , cuique sublimiorem doctrinam superstruxit. Etenim. sympathia in

30 P.—J. LEMOINE RESPONSIO

plures sententias accipi potest, Cicero sympathiam appellabat nature cogna- tionem quamdam , qua homines inter se tenentur; Plinius eam rerum con- cordiam definit ; apud Gallos autem admodum ambigua vox est. Juxta vim nominis autem sympathia in eo posita est, ut eadem cum aliis patiamur ; inde puram animi affectionem denotat. Quem sensum si sumas, nequaquam admitti poterit, facile enim nos in turpissimos errores rapiet. Sympathia igitur rationis

moderamine ut regatur necesse est. Non omnes æquabili ratione atque iisdem rebus afficimur, diversa igitur officia nostra, diversa virtus.

Si velis sympathiam esse consensum in judicio, nondum scientiæ satisfieri poterit, namque uno et eodem principio regi nos oportet, quod utrum sit justum quaeritur. Saepe porro improbis assentiunt, bonis dissentiunt, nec semel in vita contra aliorum sententiam et quidem ex officio agendum est; fluxis denique affectionibus , pro vario loco ac tempore variis nihil cum lege com- mune esse potest.

Jam vero sermo noster ad sensum communem delabitur, quem Reid, Beattie , Oswald , necnon Dugald-Stewart , preclara illa scholæ Scoticæ decora , summis ingenii viribus illustrare ac pro supremo officii fonte proponere conati sunt. Sed in quo consistat sensus ille, satis non constat. An est judicium quoddam rectum et sanum , omnibus commune, ut vulgo intelligunt ? Sed judicii hujus principium sit necesse est; quo igitur principio regitur illud judicium ? Übinam princi- pium positum est? An in ipso illo sensu? Jam sensus communis est ratio nostra, mens nostra semetipsam pure intelligens ; sed si ita est, cur rem disertius non explanas? Sin autem vulgarem loquendi usum sequamur , sensus communis ho- nestatis fons non est, sed ejus legem ab altiore facultate repetere debet.

Non pauciora vero vitia cadunt in clar. Geulinx, Philareti et T'homasii rationes. Amor enim, quem volunt, ut omnis animi affectio, instabilis est, diversa ac inæquali ratione animos hominum movet, imperare omnino nequit, proin- deque obligationem moralem constituere nescit. Queritur porro qualis amor erga Deum esse debeat? In quo consistat amor rationi conveniens ?

Si oculos jam ad stimulos morales convertamus , magis manca adhuc agendi principia nobis occurrent; hi cæcos, non instabiles tantum ac fragiles propo- nunt duces.

Si singuli stimuli diversos nobis proponunt fines, si unus alterum obtundere

AD QUÆST. PHILOS. THEOR. ET LITER. HUMAN. 31 videatur, quid consilii capiendum est? At dices: (1) Stimulum liberaliorem sequere ! — sed stimuli naturales in se nec nobiliores sunt, neque humiliores ; ut vero stimulum nobiliorem ab inferiori discernere valeas, jam qualis sit virtus, qualis lex honestatis cognovisse debes. Huic accedit quod formula ista formule generaliori subjecta sit, quae ipsa a sublimiori fonte, a ratione universa derivatur, quam Cicero legi morali vult esse fundamento.

Inde etiam placita Clar. Destutt- Tracy et Dunoyer, qui stimulum libertatis in capite Ethices ponunt, nulla sunt; etenim preterea quod, nedum veram libertatem foveant, libidinem stabilem , nec justa statuunt rationem , quousque libertatem nostram augere debeamus , aliorum salva libertate, et quomodo ad rerum universum illa sese habeat. (2)

Nec minori porro jure doctrinas #offi, Fergussonii et aliorum. bene multorum longe inferiores esse effato Ciceronis defendimus, namque nec quanam et qualis sit perfectio satis constat ; nec porro stimulus perfectionis pri- marius est. Namque conservationis nostre stimulo nondum vigente et exculto nescio quid vox perfectio sonet. Principium istud semper anceps admodum manet, nisi prius, quo perfectio moralis conficiatur , animo complexi simus. Nunquam denique , ut recte monet Rudelbach , liberis actionibus ex- imperfecta perfectave , qua auctores earum gaudent, conditione, pretium recte consti- tuetur.

- Principium socialitatis a Puffendorfio propositum (de jure nature et gentium , L 2 cap. 3. S 15 — de off. hominis et civis l. 1 cap. 3 S 9) cum ethicas rationes nostras non omnes complectatur, effato Ciceronis evidenter postpo— nendum est, quo non unum duntaxat officium ; sed omnium officiorum fons ac fundamentum continetur.

Nec diu consistemus in ratione quam primus omnium Aristoteles proposuit, de virtutis scilicet medietate quamque recentiori etate nonnulli accepisse vi dentur, ut cui grave hoc est vitium , ut solerti actionum opifici problema sol- vendum , imo inveniendum relinquat. Suntne ‘ porro leges divine , quas vocat Lockius, civilesque quæ pro variis gentibus vari; sunt, et continuo mutantur,

(1) Massias rap. de la nat. à l'homme etc. vol. 4, p. 4, 18-19. (2) Destutt-Tracy écon. polit. introd. $ 5. p. 42-48.

ds l P.—J. LEMOINE RESPONSIO

fluxa denique atque inconstans opinionis lex, suntne, inquam, æque idoneæ ad eternum , immutabilemque virtutis characterem exhibendum , ac Tulliana lex que omnis in ratione posita, omnes hujus sublimes characteres pre se fert? At enim dicet quispiam , rigidam sane Wollastoni disciplinam effato tui Tullii non postpones; etenim inter multa et magna munera quibus homo a numine divino ornatus est, quodnam veri cognitione præstantius, quodnam homini melius, quodnam homine dignius? Nonne verum cognoscere summum est hominis bonum , summumque perfectionis fastigium , ad quod ipsi ascendere fas sit, idque in dictis et factis exprimere, supremus hominis finis? — Etsi Wollastoniana ratio ingenio philosophico arridere videatur, nimiam tamen redolet subtilitatem argutiasque. Verum principium non tantum contentionem postulat , nec aliena ope , sed proprio lumine atque vi commendatur. Quod tanto demonstrationum metaphysicarum apparatu instructum prodit, superiori legi et ipsum subjectum est. Non item de hoec precepto quod propria evidentia ac firmitate commendatur.

Vel vulgarioris ingenii homines illud statim perspiciunt, quid jubeat ratio, quid dictet conscientia, bene noverunt omnes.

Sublimis saltem vereque humana Clarkii doctrina Ciceronis principio non cedit, ut quz liberalissimum rationis usum docet, ethicasque ad unam. omnes complectatur virtutes, rerumque universo par esse videatur.

Etsi has libenter laudes Clarkianæ rationi tribuam , eam tamen minus pro- bandam censeo, hanc maxime propter ruinam. quod hominem moralem in physiologum vertat , necnon Herilliano illo errore omnis laboret, quo scientiæ primæ in vita deferrentur partes. Itaque indoctorum vulgus, qui inepte ple- rumque agitis, etsi ad virtutem summa contentione totisque animi viribus eni- tamini, continuo turpem degitis vitam , imo virtus vos nihil contingit, nullo tenemini officio, noverca vos natura vile pecus in terram dejecit; frustra hu- manitatis jura vobis vindicatis, nisi ad supremum humane scientie fastigium ascenderitis. i

Placitum denique, repones vehementius , a celeb. Cumberland et de Bonald celebratum , Ciceronis effato longe praestare fateri cogeris. Nonne enim homo natus est ad societatem? Nonne omnes virtutes a mutuis officiis quee homines dulcissimo simul ac validissimo vinculo conjuncti sibi invicem præstare solent,

AD QUEST. PHIL. THEOR. ET LITER. HUMAN. m di

orte sunt? Doctrina Cumberlandiana propositam questionem hinc transgre- ditur, illinc vero eamdem non absolvit Una enim ex parte non modo hominem moralem regit, verum etiam physicum hominem necnon intel- lectualem complectitur, ut pote tum demum quale sit commune humanitatis bonum rite definiri. poterit, cum supremum physicum , intellectualem , moralem denique universi finem complexi erimus; altera vero ex parte quaenam sint oflicia nostra erga Deum et nos ipsos non docet. Vix porro de singularum civi- tatum commodis inter omnes convenit , qui de totius hominum generis bono con- veniet? Denique commodis vel universa hominum societatis virtutem metiri nefas.

Quod ad Bouterweckianum praeceptum attinét , nonnisi unum ethice hominis nature ne recte definitum quidem proponit characterem , nulloque pacto ad na- turam hominis individuam respicit. Quando tandem consentanea agimus ratione , ut fieri vult? Si unum scilicet idemque principium constanter sequamur ; hoc vero prius jam dari oportere suopte liquet. Nonne perditissimos homines , in specie saltem, consentanea ratione agere videmus? Qua igitur norma, quo signo eam, qua videtur esse consentanea, rationem ab ea, quæ revera tihi constat semperque æqualis manet , discernere poteris ?

Principia denique a ratione petita minus idonea esse ad veram scientiam condendam jam ex eo patet quod vel universam naturam vel conscientiam moralem ultimum honestatis fontem proponant, proindeque nonnisi unicum Ciceroniani præcepti moralisque vitæ nostre momentum exhibeant. Singula vero suis laborant vitiis; qui enim una vel pluribus virtutis conditionibus positis scientiam putant firmo niti fundamento, graviter jam in eo peccant, quod veras virtutis conditiones ante cognosci posse autument quam, quid sit virtus , in se probe definitum sit. Multi autem non sine jure Kantium in eo re- prehendunt , quod legem pure formalem proposuerit, ac quomodo agendum sit, non vero cur ita agere oporteat , tantummodo docuerit. Quo jure , aiunt ; Kantiani , practica semper clamant principia, quum tamen ipsa a Kantio tra— dita lex omni practica careat substantia , siquidem ipsum practice determinans , finis nimirum repræsentatio desideratur. Qua tandem via principii formalis efficaciam tueri possimus, quomodo illud moralem animi vitam hominisque in libertatem vindicationem definire ac constituere valeat? (Cf. Rudelbach , opere supra laudato. S 9. p. 133, 135.)

vH. 5

34 P.—J. LEMOINE RESPONSIO AD QUJEST. PHIL. THEOR. ET LIT. HUM.

Quod ad principium Clar. Cousin et aliorum quos supra dixi; eo sane præstat Kantiana lege, quod motivum agendi contineat, nec tamen in capite Ethices poni potest, quod paulo generalius sit, quam ut individuam hominis naturam recte moderari possit.

Conscientiam denique moralem vitæ communis optimam esse normam ac ducem, nec contra ejus decreta vivere licere non diffitemur.

Num vero scientie satisfacere potest? Minime hercle: quid enim aliud est conscientia ac ratio practica singulos casus dijudicans ; id vero superius judicandi principium supponit. Conscientia moralis igitur ipsa sublimiori legi subjecta est. Nonne interdum etiam conscientiam erroneam esse dicimus? Superior jüdex igitur necessario esse debet.

Quæ cum ita sint, ad questionem propositam nullus dubito respondere se- quentem in modum : |

« Ciceronis preceptum: « Sic est faciendum , ut contra naturam universam nihil contendamus, ea tamen conservata, propriam naturam sequamur v universis hominibus rectam agendi rationem præscribere, atque majori cüni commodo quam similes aliorum tam antiquorum, tum recentiorum philoso- phorum formule in capite Ethices principii loco poni posse.

TANTUM.

Éenrici-£eopoloi Morelle, GE: ES wet, RESPONSIO

AD

QUÆSTIONEM AB ORDINE MEDICORUM

UNIVERSITATIS LEODIENSIS, CIVIBUS STUDIOSIS PRO CERTAMINE LITTERARIO ANNI MDCCCXXVII

PROPOSITAM :

« Facultas medica desiderat monographiam morbi sic dicti, ANGINA PECTORIS; » ideo hujus exponantur historia , cause, symptomata , auctorumque opi- » niones de natura istius affectionis ; cujus medela varia exacte describatur. »

QUE PRJEMIO ORNATA EST,

VII. 1

amos

IT NT a E ERE

DISSERTATIO MEDICA.

>

Qr huic dissertationi aliqua de monographiarum origine .et utilitate , et de statu presenti doctrine de angina pectoris prescribere tempus fefellit. Quædam quoque de neurosi in genere et de via quam secutus sim , ut anginæ pectoris sedem et naturam determinarem , emittere voluissem , et distributionem operis nostri monstrare: quin sine in hoc multe maculæ haud dubito et ad vestram indulgentiam recurro cum poeta clarissimo dicens :

Cum relego, scripsisse pudet, quia plurima cerno Me quoque, qui scripsi, judice, digna lini.

Ovrpivs Naso.

1.

99009009099090909000000900000000900000000000000000000000000000000000000900

DISSERTATIO MEDICA.

CAPUT PRIMUM.

.

HISTORIA.

Si antiquiorem artis medicæ historiam perlustremus , quædam pertinentia ad anginam pectoris, qui morbus sane veteribus non pepercit, deprehensuri, in Hippocratis operibus quidem nullum locum reperimus huc spectantem, sed in Cœlio Aureliano paucula occurrunt anginæ pectoris probe respondentia.

« Erasistratus memorat paralyseos genus et paradoxon appellat, quo am- » bulantes repente sistuntur , ut ambulare non possint, et tum rursus ambulare » sinuntur.

Neque etiam procul abest ut credamus magnam similitudinem cum affectione , de qua hac in dissertatione agitur, prebere morbum, quo affectus est Seneca, a philosopho ipso his verbis descriptum :

« Longum mihi commeatum dederat mala valetudo: repente me invasit » quo genere? inquis. — Uni tamen morbo quasi assignatus sum: quem quare » græco nomine appellem nescio : satis enim apte dici suspirium potest. Brevis » autem valde, et procelle similis, impetus est: intra horam fere desinit. » — Omnia corporis aut incommoda, aut pericula, per me transierunt. Nullum » mihi videtur molestius. Quidni? aliud enim quidquid est, ægrotare est: hoc » est animam gere. — Ego vero et in ipsa suflocatione, non desii cogitatio- » nibus lætis ac fortibus acquiescere. Quid hoc est? inquam, etc. — His et » hujusmodi. exhortationibus tacitis ( nam verbis locus non erat) alloqui me » non desii: deinde paulatim suspirium illud , quod esse jam anhelitus coeperat,

6 H.-L. MORELLE RESPONSIO

» intervalla majora fecit, et retardatum est, ac remansit. Nec adhuc ; quamvis » desierit, ex matura fluit spiritus: sentio hæsitationem quamdam ejus, et » moram. Quomodo yolet, dummodo non ex animo suspirem. »

D^' Jurine in opere suo locum retulit historici Mezerai, quem ad anginam pectoralem spectare arbitratur; nos vero, ab illius sententia recedentes, que ex morte hac subita concludit , concludi merito posse non existimamus.

Attente legi (nec pauca legenda erant) quecumque veteres alii scripserunt de affectionibus quibusdam thoracicis et asthmaticis et persuasum habui, anginam pectoris, quam. sepius, si paulo diuturnior fuerit, dyspnea quedam comitatur, quandoque etiam asthmate complicatam , non raro pro asthmate ipso a veteribus fuisse acceptam; cui rei documento sunt nonnulle observa- | tiones morborum quos Benedictus Sylvaticus et F. Hoffmann affectionibus asthmaticis adnumeraverunt, quorumque descriptio, licet parum occurata, morbum præcipuum haud ægre agnosci sinit: cujus non unum exemplum infra subjicietur.

In dissertatione Musgravii de Arthritide anomala , legimus quoque observa- tionem , cui titulus est: asthmatis vultum induens arthritis , et quce amborum morborum cum angina pectoris complicationem exhibet.

Illustrissimus Morgagni , in epistolis 24 et 26, nonnullos casus memorat, qui ad eundem morbum referri queunt; fatendum tamen, horum exemplorum propter minus accuratam descriptionem symptomatum, singula enim celeber- rimus auctor non recensat, paulo minus momentum esse ; inde tamen quaedam ad anatomiam pahulaan non inutilia possunt desumi. 1

Cum in sua praxi doctor Rougnon casum observasset insolutum , épistola ad doctorem Lorry , anno 1768, scripta, consilium suum aperuit de nova specie inde admittenda, et peculiari denominatione recipienda, illique debetur laus converse primum practicorun attentionis iu anginam pectoris , quam cum caeteris pectoris affectionibus veteres confundere solebant.

Eamdem affectionem descripsit W. Heberden, anno 1772, eique nomen anginæ pectoris tribuit; immerito itaque primus illam distinxisse dicitur.

Exinde plures medici Germani , Angli, Itali, Galli de eodem morbo dis- seruere; attamen, ne merita Vide doctorem Heberden fraudemus , fatendum hujus dispar pauca ab aliis addita fuisse. Caeterum nomina et opera

—oe m uw Cn FEE gud am ea.

p

vine deal uns LT * *

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 7

auctorum qui hucusque eandem materiam tractandam susceperunt, hic legere non pigebit. | Smith medicinische Commentarien v. Edinburgh. — Hamilton, ib. — Kill

. V. Kühn phys. med. journ. 1801, p. 784. — Malcolm Macqueen in London

med. journal v. 5. p. 162. Et Abhandl. f. p. Aerzte 10 B. p. 145. — Houper memoirs of the medic. society of London. v. 5. n. 18. — Haygarth med. transactions v. 3. n. 3. Macbride medical observations and inquiry v. 6. — Elsner Abh. uber d. Brustbraune. Koenigsb. 1778. — Gruner specilegium de angina pectoris, Hal. 1800. Hesse specimen de angina pectoris, Hal. 1800.

Berger in Abhandl. d. schwedisch. Akad. der Wissenschaft. 1. B. p. 64.

- — Tode de inflammationibus chronicis pectoris. Havniæ 1788. — Hartmann

diss. de angina pectoris. fr. 1791. — Butter a treatise on the disease com- monly called angina pectoris: London 1791. — Schmidt dis. de angina pectoris 1793. — Crawford diss. de angina pect. Edinb. 1795. — Wichmann ideen zur diagnostig. Hannov. 1797. 2. th. p. 131. — Schaeffer diss. de angina pectoris vulgo sic dicta. Gœtt. 1781. Duncan annals of medecine. 1796. v.

. 1. p. 199. — Clarke diss. de syncope angente Edinb. 1802. — Stoller in

Hufeland's Journal 17 B. 2. st. p. 115. — Wolff ib. 18. B. 1. st. p. 15. — Ritter ib. 20. B. 3 st. p. 117. — Schenk. ib. p. 103. — Jahn ib 23. B. 3 st. p. 137. — Jozef Frank v. Dziennik Willenski 1805. N. 5 et loco citato. — Desportes traité de l'angine de poitrine, qu'on a presque toujours con- fondue avec l'asthme et les maladies du coeur. — Brera della stenocardia malattia volgarmente conosciuta sotto il nome di angina pectoris. Verona 1810. —

Chrzczonowicz diss. de angore pectoris. Vilnæ 1812. — Millot sur l'angine de la poitrine Paris 1812. — Warren in the new. england journal of me- . decine and surgery. v. 1. 1812. — Blackall observations on the nature and cure of dropsies, which is added an appendix containing several cases of angina pectoris; with dissections. Lond. 1813. — Zecchinelli sulla angina dell petto e salle morti repentine. Padova 1814. v. 1. — Jurine mémoire sur l'angine de poitrine, qui a remporté le prix au concours ouvert sur ce sujet par la société de méd. de Paris. 1815. —

8 |. H.-L. MORELLE RESPONSIO

Jos. Lauffer diss. de asthmate convulsivo ejusque ab angina pectoris dif- ferentia. Vratisl. 1816. — Ant. Fr. Ollenroth diss. de angina pectoris. Berol. 1822. — K. Gl. Schramm diss. de angina pectoris Lips. 1822. c. tab. aen.

DEFINITIO.

Ut morbus rite definiatur , si quee logica tradit recte intelligo , oportet ut istius indoles e symptomatibus pathognomonicis summatim subjectis, dijudicari queat. Cum vero sic necesse esset, ut jam dicta repeterentur, quod simul inutile et fastidiosum est, liceat doctissimos judices ad articulos de sympto- matibus et de diagnosi remittere. Quid enim ad scientiam conferret innumeras innumerorum auctorum definitiones anginæ pectoris hic afferre ? Certe con- tendere nolim rectam definitionem inutilem esse; cum vero cognitione symptomatum constantium morbo propriorum niti debeat, hac de re quoad anginam pectoris dissidentibus hodieque auctoribus, illius morbi justam. defi- nitionem nunc subjicere non datur.

Definitionem tamen doctoris Jurine, omnium optimam nobis visam citabimus, licet et ipsam minus accuratam. Namque 1° dolor constringens non semper pectus transfigit. 2° Quiete etiam potest oriri.

C'est une constriction douloureuse et angoissante qui se fait sentir en travers de la poitrine, qui vient en marchant, se dissipe promptement par le repos, et qui n’est accompagnée ni de palpitations, ni d'irrégularité dans les pul- sations du pouls, ni d'oppression, mais seulement d'un peu de gène dans la respiration.

SYNONYMIA.

Modi varii, imo oppositi, eumdem statum morbidum in homine consi- derahdi , sepe etiam innovandi studium , tot denominationum absonarum et sibi non consentientium qua sicuti scientiam deformant, ita scientie studiosis tanto sunt incommodo, origo jure dicenda. Illud. vitium celeber- rimus Baglivi non latuerat ; ait enim: « Hec novas fingendi voces libido

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 9

» mirum, ut tyronem jam feliciter progredientem retardat; eique. tenebras, » diffidentiam ex æquivocis effundit. » Quid si hocce seculo vixisset, quo tantus doctos invadit furor nova verba m quo alia excipiant notissima neque tamen plerumque impropria.

Ceterum hic exhibetur longa series nominum angina pectoris tributorum ; nos vero anginæ pectoris nomen ceteris anteponendum ducimus , cum unum e præcipuis morbi symptomatibus revocet, constrictionem thoracicam.

Cardiagmus cordis sinistri, Sauvages.

Angina pectoris. Heberden. Asthma convulsivum. Elsner. Diaphragmatic gout. Butter. Asthma arthriticum. Schmids. Syncope anginosa. Parry. Asthma dolorificum. Darwin. Asthma arthriticum

j inconstans. Stoeller. Sternalgie. Beaumes. Brustbraune. Germanis.

Rossis.

Stenocardia. Italianis. Pneumonalgie. Alibert. — . Cardialgie. Roche et Sanson.

DESCRIPTIO.

Cum ex omnibus scientiis, medicina presertim factis fundetur ; morbum rite cogniturum observare , diversas illius periodos, ægro vivente, attente prosequi , ejusdem vestigia post mortem querere oportet ; cum autem de morbo agatur, qualis est angina pectoris, raro admodum occurrente , ita ut ipsi adeo medico, multos curanti ægrotos raro obvia fiat, exactas observationes eorum, quibus observare feliciter contigit, quam attentissime legamus et meditemur necesse est. Sic tandem hujus generis morborum indolem et sedem dignoscere , quantum

fieri potest , licet. Primum itaque exscribam anginæ pectoris descriptionem quam VIII. 2

10 H.-L. MORELLE RESPONSIO

tradidit doctor Heberden ; híc enim primus omnium hunc morbum rite observavit illiusque indolem perspexit. |

»

»

« Morbus est tam notabilis symptomatum suorum sævitia, quam periculo gravis: licet non admodum raro occurrat, nullus auctor hujus mentionem fecit. Propter sedem , constrictionem et angorem quibus- comitatur, angina pectoris potest nuncupari.

» Hoc morbo laborantes inter ambulandum , presertim post ingestos cibos sensatione molestissima in pectore afficiuntur ; eis videtur ille status perdurare aut gravior fieri non posse, nisi mors insequatur : cum autem consistit eger sensatio evanescit ; cæterum , ineunte morbo , nulla animadvertitur respirandi difficultas , malo quod ager patitur a dyspnæa plane differente.

> Si aliquot menses morbus perstiterit, non tam cito quiete et immobilitate malum cessat, nec tantum quum ambulat, verum etiam quum cubat ægrum invadit, ita ut per plures continuos menses e lecto surgere, singulis noctibus conentur.

» Quando sic inveteravit morbus , paroxysmus equitatione aut rhedæ motibus

ə redit; etiam cum æger aliquid ingerit , cum tussit., cum: loquitur , cum ventrem » exonerat, aut aliqua cura animum ejus anxium tenet; in uno tantum ægro,

»

»

cum staret immobilis aut sederet, sensationem invadentem reperi plurimi eorum , qui curæ mec commissi sunt , absque incommodo rheda vehebantur , loquebantur, cibos ingerebant , ridebant, sternutabant aut vomebant. Eorum

» unus mihi dixit, suum malum hyemali tempore ingravescere , alius tempore » æstivo, in cæteris autem nullum discrimen e tempestatum diversitate. Aliquid

»

>

anginæ pectoris affine observavi in muliere paralytica, et ab aliis anditum accepi unum vel duos viros, juvenili adhuc state, eodem morbo leviter affectos fuisse. Eorum , quos curavi , nullus quinque et viginti annis minor erat ,

» omnes fere quinquagesimum statis annum superabant; nullus non masculus , » plerisque erat collum breve et ad obesitatem dispositio.

»

» Si sensatio in ambulatione invadat, brevissimi temporis est et statim fere quiete. avolat; si noctu aggreditur, unam aut duas horas perdurat; ægrum novi, in quo paroxysmus plures continuos dies. perstitit imminenti cum pe-

» riculo. Quum primo hunc morbum nactus sum, aliquid luminis ex auctoribus ».eruere volebam ; cum nihil reperissem , medicum quemdem doctrina et ex—

v vv- y

v 9v 9 +

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. II perientia præstantem consului , qui mihi dixit , se plures vidisse eodem morbo affectos , et omnes subito interiisse : quod verum , ut plurimum , credo, cum sex ægri, quos curavi inopinata morte lioe.

» Licet ea sit solita anginæ pectoris terminatio, facile iutelligitar (misi illi morbo hec tribuatur virtus , ut omnem alium —— ab ægro avertat) posse aliquem angina pectoris cru quocumque alio morbo interire , antequam illa cunctas suas periodos percurrerit , presertim cum (ut ipse non semel vidi) viginti etiam annos durat, et jam state provectos invadit.

» Ad os sterni plerumque refertur morbi sedes, in parte illius inferiore, media , aut superiore , szepius tamen ad lævam, quam ad dextram , et quandoque dolor simul mediam ferme brachii sinistri partem occupat. Atini non facile est dijudicare , utrum dolor sterni unam aut diversas partes hujus ossis teneat. Haberi potest crampus violentior aut ab ulcere producta , aut ab utroque pendens ».

Elsner , operibus usus, qua prius de angina pectoris in Anglia edita fuerant,

vimctiien à ipse anno 1778 edidit , nonnulla continens , quæ doctorem Heberden

effagerant , aut quæ chéri pl defuerat occasio.

4, ww Ww w Q d$ w 9

Y

« In aliis oritur post sumptos cibos , presertim autem post motum violentum " suffocatio imminet ægro, nisi statim quiescat; unde fit , ut dolori magis] sit obnoxius quum scalas ascendit, vel collem , aut quum adverso vento pro- cedit; hocce casu, ne suffocetur, cito se vertere cogitur. Quidam morbi sensationem experiuntur non absimilemilli, quam pateretur aliquis, cui pectus dorso opprimeretur ; attamen respiratio nec brevis est, nec interrupta, sicut in asthmaticis , econtra sepe absque ulla difficultate exercetur. Ineunte morbo , dolor et constrictio pectoris quiete cessant ; si morbus ingravescat , dolor diutius perstat, tum minimo rhedæ , equi motu provocatur ; actione musculorum pectoris et brachii etiam in lecto, situs corporis mutatione, sepissime vero

» animi affectibus. In invasione ventriculus aere se replet: crebri ructus et » flatus emissi nonnunquam levamentum afferunt.

« Non raro apud hujusmodi ægros pulsus irregularis deprehenditur ; nonnulli

» species quasdam deliquii patiuntur , non tamen ad lipothymiam usque , quasdam , » ut sic dixerim, vitæ pausas. Eis videntur suspense omnes functiones, quod

LÀ

duas ad tres sexagesimas minute durat, dein cor peculiarem impetum subit. 2.

19 H.-L. MORELLE RESPONSIO

In discriptione etiam doctoris Butter, anno 1791, facta, quedam occurrunt notanda de mobilitate doloris ; BETY a scriptoribus anterioribus. omissum , exinde in pluribus observationibus reperire est.

« Quum dolor epigastrium occupat, nonnunquam ad imam partem colli » ascendit ubi suffocationem parit , ad laryngem deinde serpit , ibique eamdem ə sensationem producit, alias in aurem sese extendit aut in gutturem et ef- » fectum flatus ex ore emissi edit; tum flatuum explosionem leve murmur » comitatur; sepe ad caput usque dolor progreditur , vertigines producit et » idearum ordinem sistit: aliquando it reditque a pectore ad caput; tunc » nullus dictorum effectuum animadvertitur; tandem apud quosdam egrós, » dolor circa costas pungit ad dextram aut ad sinistram partem , directione » horizontali , et sensationem parit acutissimam. Etiam observatum est dolorem > descendere ad partem aliquam femorum , unde gradatim et absque ullo » effectu evanescit.

« Pectoris etiam dolorem comitantur symptomata peculiaria varia, pro vario » doloris situ : si epigastrium occupat, concomitantia incommoda sunt mira » pectoris tumefactio , deliquium , violente palpitationes , plenitudo et alie » sensationes ingrate intra intestina, calor vix tolerabilis ad volas et pedum » plantam, sepe etiam calor cum debilitatis sensu et dolore a cubitis (raro » ab humeris) ad extremos digitos, accedente sensu vaporis inde emissi. Dolor » quum costas circumcurrit , plerumque excipit insensibilitas , succedunt nauseæ » et conatus vomitorii ; vomitu rejiciuntur glareæ tantum aut materie indigestæ » et fœtidæ.

Notandus etiam est locus, quo auctor de sensu debilitatis loquitur, quem

nonnulli ægri percipiunt:

« Angina pectoris laborantes imminutionem virium et bona corporis habi- » tudinis plerumque patiuntur; virium lapsum debilitatem generalem vocant, » nonnunquam debilitatem internam , aut etiam debilitatem partis affecto » e. g. pectoris, brachiorum, etc.

Solerti etiam cura eiit morbum descripsit doctor Parry, neque operæ pretium defuturum duxi, si ex ejus descriptione quaedam exscriberem spec- tantia ad indolem etinfluxum in respirationem doloris a quibusdam agrorum, quos curavit percepti.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 13

« Si ager ascendat aut adverso vento aut celeri gradu progrediatur, sensit imminere integram virium. vitalium suspensionem , si ire pergat; itaque con- sistit, aut corpus vertit, quo cito cessat ingrata sensatio. Memoratur matrona quzdam , animi firmitate haud sane vulgari prædita , quæ durante invasione , ire pergebat , unde dolor. post quinque ad decem minutas sedabatur. « Molestæ illi intra pectus sensationi sæpe aliquantisper levamento est eructatio, qui ab oppressione omnimodo ita differt , ut in paroxysmo possint ægri alte » inspirare , quin vel levissimum incommodum sequatur ; quandoque illis » subire videtur desiderium alte suspiria trahendi aut respirationem sistendi. »

« Quibusdam casibus, pulsus inter invasionem inæqualis est, et morbus » presertim eos afficit, qui isti incommodo obnoxii sunt; alias y pulsus tam » parum mutatur, ut nullam notabilem cordis lesionem TM conjecerint

» arlis periti ».

6 v5 y- y

Y

SYMPTOMATA.

Hisce dictis, anginam pectoris fusius a nobis describendam esse non cre— didimus , inutilis quippe et fastidiosa repetitio esset. Satius esse duximus signa , quibus ille morbus dignoscatur, breviter exponere ; sunt autem:

1? Vehemens dolor diverse a diversis agris perceptus, constrictio summa manifestata in thorace , sepissime scrobiculum , partem superiorem aut inferiorem sterni, hüjus ossis vero sinistram partem occupans ; dolor nonnunquam pectus transfigit, quandoque ad dorsum oritur , aut ad humeros : sepius extenditur ad membra superiora, ad collum , ilicis inferiorem , aurem, oculos ; denique accidit, ut ad extremitates inferiores usque porrigatur.

2° Pulsus cordis , inter accessum, sæpissime regulares sunt; turbantur aliquando , superveniunt quoque palpitationes, syncopæ.

3° Pulsus, si regularis sit, statum naturalem parum mutat; non raro autem in unum cogitur , intermittens fit, irregularis, frequens ut plurimum.

4° Respiratio paulo celerior est, inspiratio paulo altior quam in statu naturali.

5? Facies modo pallescit , modo rubescit.

Non praetereundum :

1° Anginam pectoris per accessus invadere.

14 H.-L. MORELLE RESPONSIO

2? Invasionem plerumque subitam esse , vespere sæpius aüt noctu fieri, itinere , motu citiore, aeris frigidi, venti impressione provocari. |

3° Ægrum, invadente accessu, ad cohibendum passum. cogi, aliquo admi- niculo inniti, sedere, et accessum quiete remitti.

4? Inclinante accessu, plerumque eructationes , nauseas quoque contingere.

5? Initio accessum paucas minutas, deinde dimidiam horse partem , horam integram , duas horas, imo plures perdurare.

6? Irregulares esse accessuum reditus, et pro morbi intensitate crebriores vel rariores. td

7° Tandem in intervallis , ægrum bona valetudine frui videri.

Nunc exempla subjiciemus anginæ pectoris quæ , quam potuimus , aptissima selegimus, nec plura referemus , quam poscit scientiz utilitas. Difficile sane pru- denter eligere, cum morbi, de quo disserimus, nullum exemplum ipsi obser- vaverimus ; itaque ad auctorum opera confugiendum erat atque ad ephemeridum libros, in quibus nuda facta exponuntur, neque semel in delectu habendo ambigui hæsimus.

Quot praestanda, ut aliorum observationes rite perpendantur! Quot inter— pretationes nonnunquam recipere possunt! Quot erroribus obnoxius est com- mentator! etiam quum facta maxime notanda -collegit et ordinavit, nihil aliud superest quam ut quæ ex factis consequuntur , conspicua reddat. Istud- in certis morborum classibus, presertim in phlegmasiis aut læsionibus organicis facile perficiendum, in quibus ab alteratione pathologica aut a constanti expressione symptomatum morbidorum proficisci licet, infausto scientie fato, quoad an= ginam aut alias ejusdem generis familias ægre admodum perficietur. Namque , ut infra probabimus , hic anatomia pathologica nil certi docet, atque in morbis nervorum tam arcanis et reconditis quam ipsa nervorum physiologia , aut absunt symptomata, aut ita obscura et mobilia sunt, ut observatorem non raro deter- reant. Attamen exempla primum simplicissima tum morbi progressu, tum sede et mobilitate doloris exponemus , ut gradatim ad observationes maxime com- positas ascendamus , quæ eo majoris momeniti sunt, ut ex his nonnunquam percipiatur relatio phænomenorum maxime conspicuorum cum systemate organico, quod anginæ pectoris sedem habemus.

In commentariis scribendis parci erimus , neque nisi quæ nobis attentione

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 15

dignissima videbuntur, annotationibus , quantum licebit, illustrabimus : etenim nec viribus nostris superiora audere par est, nec in nostram dissertationem recipere volumus hypotheses, que tamdiu in arte medica rationis et experientiæ loco valuerunt. tied

T. OBSERVATIO.

Vir quidam septuagenarius ; sanguineæ constitutionis , et neque tamen minus , aliquot abhinc annis de dolore tensivo atque gravativo, a scrobiculo cordis per sterni tractum. ascendente , ac præcordiorum anxietate spirandique difficultate

stipato conqueri coepit. Ingravescunt hzc symptomata potissimum sub quo-

cumque corporis motu; si nimirum obambulet eger, vel scalas ascendat vel etiam vestes induat , adeo ut sepius penitus inter ipsum motum ab illo absti- nere teneatur; et hinc quietus, ab eo symptomate prorsus immunis sit. Neque minus post cibos flatulentos assumptos, vel potam cerevisiam insignis constrictio atque dolor circa ventriculum atque pectus percipitur, et non nisi eructatio ructibus allevatur. (consultationes Hoffmanni , n° 83.)

Annotanda.— Hic occurrit exemplum anginæ simplicissimum , sed morbi indoles optime apparet ; illad non inconsulto excerpsimus ex operibus Hoffmanni ; dolor scrobiculum primo occupans sternum invadit ; minimus motus , actio vestes induendi accessus producit ; notandum etiam , quorumdam alimentorum, cerevisiae usu dolorem constrictivum regionem epigastricam et pectus invadere; nonnulla exempla legimus, eorumque quzdam infra referemus, quie exhibent veram cardialgiam accessus præcedentem aut comitantem. Huic facto insistimus , quo- niam probabimus postea anginam pectoris veram neurosim esse. ejusdem indolis ac gastralgia cujus sape complicatio est.

Symptoma est omnibus neurosibus commune, quodque raro abest ab angina pectoris , praesentia gasum in tubo digestivo , quibus exeuntibus levatur eger et quodammodo paroxysmi finis notatur.

IF. OBSERVATIO.

Un jeune homme de vingt-cinq ans, militaire, avait tout l'extérieur et les habitudes morales qu'on attribue au tempérament sanguin; sa constitution était

16 H.-L. MORELLE RESPONSIO

bonne et rarement altérée par quelque légère incommodité. Il avait eu la variole étant enfant. Pendant à peu près cinq années d'un service militaire très-actif et terminé par une blessure reçue prés de l'aine à droite , il est attaqué à diffé- rente reprises d'affections rhumatismales, et d'une maladie de poitrine carac- térisée par les phénomènes suivans :

Le malade éprouvait irrégulièrement une douleur subite et vive dans la poitrine ; cette douleur qui se portait rapidement de la partie moyenne du sternum vers le dos, revenait ainsi comme par élancements pendant quelques secondes, puis elle laissait aprés elle un sentiment sourd et douloureux d'engourdissement et d'anxiété dans cette cavité: quelquefois elle s'étendait le long de la partie interne de l'un ou l'autre bras , elle était rarement assez violente pour menacer le malade de défaillance , mais presque toujours elle le forçait à s'arrêter tout à coup. Dans quelques paroxysmes elle était accompagnée d'un sentiment cruel de resserrement de la poitrine; les angoisses et les anxiétés étaient alors bien plus grandes. La respiration n'a pas été affectée dans les premiers temps ; plus tard elle le devint un peu; et vers la fin, mais seulement quelque fois, la dyspnée fut considérable. Lorsqu'il y a eu de la toux et une expectoration , cette derniére n'a pu être considérée comme une crise partielle du paroxysme. L'appareil cir- culatoire n'a pas fourni de symptómes remarquables ; quelques palpitations pas- sagéres ont eu lieu; le pouls a paru surtout étre influencé par les diverses circonstances où s'est trouvé le malade , et dans les derniers temps par la petite fièvre, qui a long-temps accompagné la suppuration occasionnée par le coup de feu. Lorsque la douleur revenait avec élancements , la peau de la face devenait rouge, puis très-pâle l'instant aprés , absolument comme dans certaines coliques très-vives, dans les névralgies etc.

L'appareil digestif a toujours été peu lésé, mais sa réplétion semblait amener le retour des paroxysmes , et c'était presque toujours aprés les repas qu'ils avaient lieu. Pendant la durée de ces paroxysmes et selon leur intensité , la déglutition était plus ou moins difficile. L'exercice de la parole ne parait avoir été suspendu que lorsque la douleur , revenant subitemeut , se faisait sentir avec vivacité. La locomotion était suspendue aussi, mais tout d'un coup; et ré- ciproquement une marche accélérée, qui se faisait sur un terrain montueux , ou contre un vent fort, devenaient très-souvent la cause apparente du retour

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 17

des paroxÿsmes. La durée de ces derniers était très-variable, de quelques minutes à des heures entiéres; il y en avait sans aucun ordre, un ou plusieurs tous les jours ou tous les deux jours, mais rarement ils formaient des attaques en revenant pendant plusieurs jours, et en laissant ensuite des intervalles de repos d'un à plusieurs mois.

Le traitement a toujours été dirigé d'aprés l'opinion que la maladie était un rhumatisme , et il a consisté en vésicatoires et en boissons simplement délayantes ou sudorifiques ; les potions antispasmodiques n'ont pas été non plus oubliées. Mais un long état de marasme par la blessure de l'aine amena la mort à l'âge de vingt-huit ans. A l'ouverture du cadavre, les poumons , le cœur, ses artères coronaires , les gros vaisseaux thoraciques, leurs val- vules à leur origine au coeur, n'ont offert aucune espéce d'altération , ni in- duration, mi ossification. Un peu de. sérosité était épanchée dans toutes les cavités et infiltrait faiblement toute l'habitude du corps. Une balle de plomb fut trouvée dans le bassin, elle avait lésé l'os de la hanche. (Op. D". Desportes, 9* observatio ).

Annotanda. — Hunc casum simplicisimum anginæ pectoris observavit doctor Desportes in agro, state adhuc florente; morbi indoles perspicua , quidquid dicat doctor Jurine, qui sagaci observatori meritam laudem non semper tribuit; dolor sternum occupat, ad dorsum, quandoque ad partem internam brachiorum progreditur ; necroscopia integra exhibet viscera thoracica et arterias coronarias quorum alteratio a plurimis medicis anginz pectoris causa habetur.

Si post decem, quindecim aut etiam quinque et viginti annorum morbum eger decessisset , observatæ fuissent, ni fallor, alterationes cadavericæ, in iis occurrentes, qui etate provecti vel angina pectoris, vel quocumque alio morbo intereunt , ita ut ad summum admitti possit diversas lesiones ex angina pectoris

procedere. IIl, OBSERVATIO,

M. B..., trés-maigre et d'une taille moyenne , issu d'un père sujet à la goutte , ainsi que son frère , avait joui, sans être vigoureux , d'une bonne santé jusqu'à l’âge de soixante ans, qu'il ressentit la première attaque de cette

maladie. Une fiévre d'accès l'avait rendu sujet, depuis plusieurs années, à des VII. 3

18 .H.-L. MORELLE RESPONSIO

défaillances ou faiblesses instantanées , lorsqu'il usait de certains aliments ; ainsi il était sür d'en avoir aprés avoir mangé de la perche, une soupe fari- neuse , ou tel autre aliment fort bon sous tous les rapports; mais cette singulière Pratis avait cessé depuis quelque temps ; lorsque les premiers symptómes de l'angine de poitrine se manifestérent.

La première attaque parut aprés une promenade longue et un peu fatigante ; elle dura environ vingt minutes; et on en vit succéder d'autres, à des inter valles plus ou moins éloignés. Toutes les fois que le paroxysme arrivait , le malade ressentait une douleur angoissante en travers de la poitrine ; un peu à gauche, qui s'étendait au bas du méme côté , lequel en était serré péniblement , depuis le milieu jusqu'au coude.

On combattit la maladie, dans son début avec des pilules composées de l'extrait de valériane, d'assa fætida et de fleurs de zinc; elles éloignèrent les paroxysmes, au point que le malade se serait cru guéri, sil n'eut pas connu le nom de sa maladie, car il passa plusieurs mois sans s'en ressentir ; lorsqu'il avait le pressentiment du retour du paroxysme , il le faisait cesser en s'arrétant tout court. Dans la dernière année de sa vie , il pouvait aller à sa campagne, éloignée d'une lieue de la ville , et en revenir tranquillement, sans éprouver d'attaque.

Il prit, une année au printemps, le lait d'ànesse avec quelque succès , et dans le cours de sa maladie, qui a duré environ quatre: ans, il a fait un fréquent usage de poudres composées de valériane et de quina. Quand il n'avait pas eu d'attaque depuis quelque temps, il abandonnait ses remèdes, pour y revenir à l'apparition d'un nouvel accident. Son état, à tout prendre, était bien supportable ; puisque les paroxysmes , rares et courts, n'augmentaient pas en intensité , et que le malade pouvait continuer ses occupations ordinaires d'agent de change, sans en être incommodé.

Au mois de décembre 1808 , aprés avoir fait une promenade hors de la ville; quelques heures aprés son diner, par un temps trés-froid, et en marchant contre le vent du nord qui soufflait fortement , il se rendit chez moi où se trouvait sa société. A peine fut-il assis prés du feu, qu'il renyersa sa tête sur le dos du fauteuil, et qu'il expira. J'accourus pour lui donner des secours, qui farent inutiles ; son visage n'était pas du tout changé, son corps n'était

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 19

pas couvert de sueur; on aurait dit que le défunt reposait tranquillement; de sorte que le passage de la vie à la mort ne fut annoncé, chez lui, par aucun mouvement violent ni involontaire.

Pendant le cours de la maladie , le pouls avait été petit, fréquent et un peu inégal ; point de palpitations ; la respiration libre , méme dans le paroxysme; le sommeil toujours tranquille , l'appétit réglé , les digestions faciles , les selles régulières, et les urines naturelles.

A l'ouverture du cadavre, où, à mon grand regret, il me fut impossible d'assister , on trouva les artères coronaires ossifiées dans tout leur trajet; le cœur, ses valvules , l'aorte et les poumons n'oflrirent rien de particulier ; tous les viscéres du bas-ventre parurent en bon état. Ce cas d'angine de poitrine est un des plus simples qu'on puisse présenter , et il n'est guère de maladie mortelle qui présente aussi peu d'accidents. ( Jurine p. 145).

Annotanda. — Casus maxime notabilis est et dignus cui paulisper immo- remur. Animádvertenda primum singularis illa ventriculi sensibilitas , quem alimentorum quorumdam ingestio ita afficit, ut syncopæ oriantur. Qui explicari queat anomalia illa functionalis ventriculi? an idiopathica est, an symptomatica ? Analogia tantum duce, rei quoddam lumen admovere poterimus: notum est nonnullis subjectis irritabilibus et nervosis syncopas parere quorumdam ciborum aspectum, aut florum odorem. Tum, sicut in casu de quo nunc agitur, incu- sandus videtur arcanus quidam existendi modus partis encephali, que functio- nibus organorum digestivorum , visualium , olfactivorum præest.—Ne obliviscamur in relato exemplo anginam pectoris accessus febris intermittentis excepisse videri, quibus evanescentibus, prodiit anomalia physiologica ventriculi ; nonne hic admitti potest vera metastasis in plexus nervosos pectoris? |

Non tantum regionem sterni ; sed brachium etiam dolor tenet ; tamen ultra cubitum non progreditur.

Mors repentina egrum tolit, neque ullum signum adest, quod lesionem functionalem prænuntiaverit, unde mors repentina pendeat.

Sane pulmonum lesionem suspicari non licebat: quippe uti, vivente agro, functio pulmonum libere fiebat, ita, illo moriente, nulla asphyxia proditur. Idem de corde dicendum , neque lesionem viscerum thoracicorum aut abdo-

minalium necroscopia exhibuit. Quoad ossificationem arteriarum coronariarum , J A.

20 H.-L. MORELLE RESPONSIO

infra monstrabimus hunc statum pathologicum ' nullo modo aut morbi, aut mortis causam haberi posse.

Quamnam tamen ad lesionem mors hic referenda? facta desunt... Verum si cranio et dorsi spina apertis, eorum organa accuratius inspecta fuissent, sicut et nervi ad pectus pertingentes, nonne alterationes quedam forte de— prehensæ essent, quibus repentinus obitus potuisset adscribi ? Nonne' cessare potuerunt functiones cerebri , atrocibus accessuum doloribus deficientis? — Nil obstat quominus credamus agentem nervosum hic operari, quum illius in- fluxus mutatus in veneficio ope acidi hydrocyanici negari nequeat.

Attendendum insuper ad virtutem antispasmodicorum in hanc neurosin, quum æger sanatum se paulisper crediderit.

IV* OBSERVATIO.

M. J.., âgé de soixante ans, maigre et sec, d'une grande susceptibilité morale, a exercé la profession de bijoutier et a fait un fréquent usage du chalumeau, sans en avoir été fatigué. Il fut malade à quarante ans, d'un rhumatisme aigu, dont il n'a depuis ressenti aucun retour.

Dans l'année 1806, il commença à éprouver une douleur fixe à la partie postérieure de la téte , correspondante aux bosses occipitales inférieures. Cette douleur, assez forte de la journée, diminuait, ou cessait presqu'entiérement lorsqu'il était couché, pourvu qu'il eùt la précaution de ne pas appuyer sur le chevet la partie douloureuse; car si cela arrivait pendant son sommeil, il en était à l'instant. réveillé. Cette sensation n'empirant point, méme après quelques excés, le malade la supporta sans chercher à la combattre par aucun reméde.

Au commencement de l'année 1809, il essuya un revers de fortune dont il fut si vivement pénétré, quil voulut se donner la mort; dans son déses- poir , il se frappa la poitrine avec un instrument aigu, qui ne pénétra pas bien profondément; et, tout de suite aprés, il alla se jeter dans la riviére, oü il aurait probablement péri, s'il n'eut recu de prompts secours.

Dans le mois de novembre de la méme année, il ressentit une angoisse pénible en travers de la poitrine, qu'il comparait à l'impression que lui aurait

c — s FT + LE

ne. «fi 2i. 7 I-A

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 21

causée une. barre chaude appliquée sur cette partie; cette angoisse dura un quart d'heure, environ, et se dissipa complètement. Quelque temps après , elle Tepürut aussi subitement , et se fit apercevoir de la méme manière , laissant "d'ailleurs le malade trés-bien dans l'intervalle des attaques. Dans la suite, il observa que toutes les fois qu'il se promenait, méme d'un pas mesuré, il ressentait cette douleur plus ou moins vivement; quand elle était faible , il pouvait continuer doucement sa marche, mais lorsqu'elle était forte, il était obligé de s'arrêter; et même de s'asseoir à terre pendant dix à douze minutes. L'attaque une fois finie, il pouvait sans la faire renaître continuer à marcher, à moins qu'il ne montát un escalier, car dans ce cas, il était presque sür de la voir reparaitre, s'il ne se reposait pas fréquemment.

- Lorsque la douleur était forte, il lui semblait que le sternum s'enfoncait sur l'épine du dos, et s'il tentait de surmonter cette sensation pénible, il éprouvait alors un anéantissement de toutes ses facultés, tel, qu'il ne doutait pas qu'il fut mort subitement, s'il eut persisté à se donner du mouvement.

La maladie , ainsi abandonnée à elle-même, empirait chaque jour , de sorte qu'au milieu de décembre, la douleur n'était plus bornée au sternum, mais elle se propageait jusqu'à la máchoire inférieure.

A la fin de ce mois-là , les attaques étant survenues sans avoir été provoquées par l'exercice, le malade commenca à s'en inquiéter, et fit appeler un de mes confréres, qui lui prescrivit huit grains de camphre par jour, en quatre doses. Ce remède produisit un effet si heureux, qu'aprés en avoir fait usage pendant quelques jours, le malade se crut guéri, et voulut sortir et prendre de l'exercice.

Au commencement de janvier 1810, il se promena pendant une demi- heure sans avoir d'attaque, ce qui ne lui était pas arrivé depuis l'invasion de sa maladie. Aprés le diner, il répéta cette promenade tout aussi heureuse- ment, enhardi par ce succés, il se permit de sortir une troisième fois, ce qui fit reparaitre l'attaque. Les paroxysmes, à cette époque, parurent de nuit ‘comme de jour; le malade ne passait pas vingt-quatre heures sans en avoir un, dont la durée se prolongeait assez longtemps. Lorsqu'il se couchait, il pouvait se reposer une couple d'heures de suite; le reste de la nuit se passait en rèveries fatigantes, et si le paroxysme se décidait , il s’asseyait sur son lit,

22 H.-L. MORELLE RESPONSIO

sans être pourtant obligé d'en sortir. Les attaques de nuit étaient plus lougues, mais moins aigués que celles qui survenaient pendant le jour.

Mon confrère voyant que le camphre avait perdu son efficacité, lui subetitua les fleurs de zinc, mais sans succès. Il fit appliquer des sangsues à l'anus pour diminuer un-état de pléthore, et prescrivit ensuite la digitale pourprée qu'on continua assez longtemps sans en observer d'effet marqué.

Je fus appelé alors en consultation, et voici quel était, à cette époque, Iétat de la maladie: les paroxysmes étaient fréquents, et différaient en degré d'intensité. Vers les deux heures de la nuit, il en arrivait ordinairement un, qui , sans être fort, durait une couple d'heures. Quand le malade sortait du lit le matin, le mouvement qu'il se donnait en s'habillant en provoquait un autre. Enfin, lorsqu'il s'oubliait à son travail, ou qu'il faisait quelque effort, il survenait une attaque plus forte que les précédentes. Durant les paroxysmes, le malade n'éprouvait aucune sensation douloureuse dans les bras; la douleur occupait le milieu du sternum, et s'étendait en travers des mamelles , autant à droite quà gauche; elle remontait ensuite au haut de la poitrine ; et gagnait de là la máchoire inférieure en y causant une constriction semblable à celle que ferait éprouver une forte crampe; la douleur descendait rarement vers l'épigastre. Lorsqu'elle commençait à diminuer; elle suivait une marche in- verse, c'est-à-dire que la mâchoire ou lépigastre en étaient libérés avant le sternum , et lorsque l'attaque était complètement terminée, il ne restait plus qu'un peu de meurtrissure dans les parties qui avaient été affectées.

Pendant l'attaque, le visage pálissait un peu, et les mouvements de la respiration qui, dans l'état ordinaire, se répétaient vingt-trois fois par minute, n'allaient pas, alors, au delà de vingt-six; ils s'opéraient sans gêne, puisque le malade pouvait faire de profondes inspirations. Le pouls était un peu concentré, d'ailleurs régulier et sans intermittence ; il battait cinq ou six fois par minute de plus, que dans l'état ordinaire ; et sur le déclin de l'accès, il n'y avait jamais d'éructation.

Un fait qui mérite d'être remarqué , c'est que la douleur à l'occiput avait diminué assez sensiblement, depuis l'invasion de l'angine de poitrine, pour que le malade püt reposer sa tête sur l'oreiller une partie de la nuit sans en ressentir trop. d'angoisses.

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 23

Dans l'intervalle des attaques, l'appétit se soutenait , les digestions s'opéraient bien, et les urines pendant l'accés, ne furent jamais limpides et claires, ni troubles ni briquetées , lorsqu'il était terminé.

Nous conseillâmes à ce malade une réclusion absolue, la plus grande cir- conspection dans ses mouvements; une demi-once de valériane en poudre, en quatre doses, dans la journée, et lors du début de l'attaque , une potion composée d'eau de menthe poivrée, de fleurs d'orange, d'éther sulfurique et de teinture de corne de cerf succinée. Nous lui permimes une nourriture simple, mais en petite quantité à son soupé, l'usage du vin à ses repas, coupé - avec moitié d'eau, et nous lui interdimes le café et le thé.

La valériane ne tarda pas à produire un heureux changement dans la ma— ladie; les paroxysmes devinrent moins longs et moins forts, les nuits meil- leures, et le malade pouvait se permettre plus de mouvements , sans provoquer une attaque. Aprés quinze jours d'usage de ce reméde, la douleur, réduite à une faible sensation , ne se faisait plus apercevoir sous les mamelles, mais seulement à la partie supérieure du sternum; elle était ordinairement assez faible pour céder à la potion antispasmodique. Nous suspendimes momentané— ment la valériane dans le courant de février; le malade, se trouvant assez bien, fit, malgré un froid très-vif, une petite promenade à pied, sans en être incommodé.

M. J.. put, en avril, marcher pendant une heure de suite, et monter tranquillement un terrain incliné, sans avoir d'attaque; il en sentait bien pourtant les préludes, qu'il faisait cesser, en ralentissant son pas, ou en se reposant. Le malade, en juillet, n'éprouvait plus de sensation douloureuse dans la poitrine; lorsqu'il montait rapidement les escaliers, il ressentait encore un léger engourdissement dans la mâchoire inférieure. Depuis cette époque, la guérison s'est soutenue sans apparence de retour. ( Jurine , p. 168).

Annotanda. — JEger sexaginta annos ^ natus, summa irritabilitate morali preditus, adversa fortuna jactatus, intellectus facultatibus ita turbatis , ut sibi necem consciscere vellet, inter hæc symptomata affectionis cerebralis quam doctor Georget cerebropathiam vocavit, angina pectoris afficitur. Accessus fortiores, diu camphoræ usu resident, deinde invalidum fit illud medica- mentum ; ad valerianam confugitur , illiusque virtute curatio succedit. An rationi

24 H.-L. MORELLE RESPONSIO

consentaneum esset anginam pectoris hic ab affectione cerebri sejungere; annon nervi a cerebro pendentes illius influxum pati, et vicissim in cerebrum influere possent? Ad illam communionem admittendam eo magis nos impellit dolor occipitalis qui, invadente angina pectoris, evanuit; an pars medullæ spinalis, an filamenta nervosa tantum doloris sedes erant? istud elucidandi occasio infra dabitur: factis certissimis demonstrabimus aliquando adesse veram ra- chialgiam , cujus exemplum casus presens jam praebet, etenim: JZ semblait au malade que le sternum s'enfonçait vers l'épine dorsale.

Attendamus ad mutabilitatem doloris, ad indolem sensationis, quam æger

vecti ardenti assimilat; observationes hypocondriarum legentes, non raro re- periemus singulares hosce dolores in morbis nervosis tantum obvios. . Omnes fere ægri consistere coguntur, invadente dolore, quod hoc loco animadvertere satis erit, ne perpetuo eadem recantentur. Ægro, de quo hic agitur, interibant quodammodo omnes facultates, si dolorem vincere vellet ; attamen doctor Jurine exemplum refert mulieris tanta fortitudine præditæ, ut dolorem vinceret.

JEger ab omni motu musculari abstinere cogebatur; hec absolute quietis necessitas encephalo tantum tribui potest, dolore vere nervoso, quem cum Rostan nevropathiam vocabimus , ita commoto , ita functionibus suis turbato , ut oeconomia innervatione ad zquilibrium sufficiente careat; inde lapsus , tur- batio functionum omnium.

Notum est omnem dolorem atrocem , mechanicam aut pathologicam , eundem in cerebrum effectum parere, v. g. odontalgiam , gastralgiam , enteralgiam. Idem fit ex ictu violentiori epigastrio , testiculis illato. Hoc ultimum documento est, quam exquisita sensibilitate gaudeat systema nervosum ganglionare ad tes- ticulum spectans; hujus systematis sensibilitatem pathologia etiam testatur, ex doloribus , quibus jactantur nephritide affecti ; dolores illi , apud quosdam egros , sicut in angina pectoris, syncopas producunt.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 25 Va, OBSERVATIO (1).

Aliquot abhinc annis per litteras me consulit vir quidam generosus , qua- drigenta annorum , ex Livonia , vehemens asthma per biennium jam passus, docerique voluit , num ipsi sint profuturæ thermz Caroline. Conquerebatur vero non tantum de summa præcordiorum anxietate spirandique difficultate ; sed et de vehementi ipsius sterni spasmodica non minus ac dolorifica strictura , atque thoracis et scapularum compressione , tanta violentia per periodos invadente , ut non raro animi deliquio, cum extremorum frigore, sudore gelido, sum- maque inquietudine stipata jungerentur: qui paroxysmi ab ira et a cibis in- flantibus , maxime si alvus simul fuerit adstricta , semper erant graviores. Contraxisse sibimet hoc malum scripsit a vehementia frigoris , sub levioribus vestimentis ad præcordia atque pedes admissi, quod ad genua usque, vena- tiohibus indulgens, sepius in aquarum immisit dados Cæteram et haemorrhoi- dalis fluxus, et hypochondriacarum passione vacuitate gaudebat : natura robustioris semper fuit. Et frustra multis remediorum generibus sanguinisque missionibus usus est. Ego igitur consultus , utique thermarum Carolinarum in- ternum ; peractaque harum potatione , Tæplicensium externum usum præscripsi. Paruit meo consilio; corpore viribusque prorsus extenuatis, accessit thermas , easque potavit cum tanto levamine , ut sequenti anno earum potationem iteraret. Conjunxit insuper usum elixirii visceralis cum tertia parte liquoris anodyni permixti ; necnon essentiæ corticum aurantiorum bene præparatæ eidem liquori nupte, atque pulverum nitroso-temperantium , interpositis pilulis balsamicis. Externe emplastrum temperatum præcordiis et sterno admotum , egregium tulit levamentum. Quin brevi abhinc tempore per litteras mihi nunciavit se a malo penitus liberum, athletice jam valere.

Annotanda. — Consulto hanc observationem ex opere Hoffmanni excerptam ci- tamus , quia ex ea liquet illustrem practicum a morbo primitivo , asthmate scilicet qua eger a duobus annis laborabat , nova h&c phenomena apprime distinxisse. - Symptomata anginæ conspicua sunt, neque causa latet. Transpirationis suppressio

(1) Hoffmann, op. med. tom. 3, pag. 107. des. 213. Vi. 4

26 H,—L.. MORELLE RESPONSIO

et impressio frigoris arcessisse videntur hanc nevralgiam complicatam asthmate, quod idem organorum systema sedem habet. Ex ire motibus et alimentorum usu graviores fiebant paroxysmi , unde ma- nifeste probatur alteratio organorum innervationis , pectoris et ventriculi.. Venæ sectio magis nocuisse quam profuisse videtur; e curandi modo, quem Hóffmannus adhibuit , patet, illum in dijudicanda affectionis indole non errasse, et quidem diagnosin sanatio confirmavit.

VI. OBSERVATIO (1).

Une femme âgée de quarante-trois ans, d'un tempérament bilieux', d'une constitution séche , ayant le système, nerveux très-susceptible , et ayant presque toujours eu une santé trés-faible , éprouva . ? dans le mois de septembre 1775 ; une difficulté de respirer | fort semblable à l'asthme, néanmoins elle continua ses occupations ordinaires. L'attaque dura deux jours. La seule cause appa- rente était une grande frayeur. Trois autres attaques se succédérent à peu de jours de distance, et chacune eut la méme durée que la premiére.

Mais dans la quatrième attaque cette femme eut une oppression et un ser- rement de poitrine, tels qu'elle eût désiré qu'on ouvrit celte cavité , et elle semblait avec ses mains faire effort pour la déchirer. La déglutition devint alors impossible , méme celle d'une goutte d'eau, et les tentatives que la malade faisait pour avaler, étaient suivies de menaces de suffocation. Le front et la poitrine se couvrirent de sueurs. Une douleur se faisait sentir dans le dos et la malade poussait de cris rauques et douloureux. La respiration était précipitée; elle ne pouvait l'être davantage s et lorsqu'elle fut arrivée à ce point, une défaillance eut lieu tout à coup; cette derniére fut accompagnée de la suspension de la respiration et des sens internes et externes, de maniére que cette personne avait l'aspect d'un cadavre ; cependant le pouls était dans l'état naturel. On jeta de l'eau froide au visage de la malade , ce qui fit cesser la défaillance , mais les mêmes symptômes qui l'avaient précédée , revinrent , tels que la suffocation., etc. Cette alternative de suffocation extrême

(1) E. H. Desportes , pag. 131

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 27

et de défaillance, avec suspension de la respiration et de l'usage de sens , se renouvela ainsi pendant environ deux heures, à la fin desquelles la respiration resta comme dans un asthme ordinaire. Il fut alors possible à la malade de se jeter sur son lit; mais elle ne put y reposer que quelques heures, parce qu'elle éprouva plusieurs paroxysmes entierement semblables en deux jours.

Aprés cette époque elle se trouva très-bien ; elle respirait comme en pleine santé; tous ses maux étaient évanouis. Cet état dura dix ou douze jours , au bout desquels les mémes accidents reparurent sans cause apparente ; ils con- tinuérent deux jours, et se dissipérent de nouveau pour dix ou douze jours ; et ainsi de suite. Don Antonio Eranzeri , ayant remarqué que les attaques reve- naient précisément dans les deux jours qui précédent la nouvelle, ét la pleine lune, crut qu'il pouvait les attribuer à l'influence de la lune (1). Annotanda. — Mic angina pectoris mulierem aggreditur systemate nervoso irritabili praeditam , præcedit dyspnoea quadam, quam tamen asthma vocare non audet observator.

Quarto accessu incipit novus symptomatum ordo, quorum dilctirigüoniem mittimus , que autem verum hysteriæ accessum probare credimus, licet non- nihil recedamus ab opinione doctoris Gardien (2), qùi anginam pectoris hy$- teriæ symptoma existimat. (Infra prebebitur occasio locum auctoris citandi nostramque ea de re sententiam aperiendi). E plurimis, quz legimus, hys- teriæ exemplis, persuasum habemus hic anginæ pectoris symptomata; synco- pas , deglutitionis difficultatem , etc. seriem esse symptomatum , quz in hysteria observantur.

Causa etiam nostram sententiam confirmat ; pavor qui in PLAIN influit , illiusque functionibus mutationes affert , eidem sententie adminiculo est.

YII. OBSERYATIO (3).

M. de B. âgé de 29 ans, est originaire de la Guadeloupe. Il est maigre , d'une taille élevée, un peu voüté; son teint est hâlé comme en général celui des

(1) Desportes, pag. 131. (2) Traité des accouchements , etc. au mot hysterie.

(3) Gintrac, mémoire sur le diagnostic des maladies de poitrine, pag. 186. — 4.

28 H.—L. MORELLE RESPONSIO

Créoles; son. moral est extrêmement doux et paisible; cependant il, a une grande sensibilité. Il était, dans sa jeunesse , très-sujet aux saignements de nez. Etant au service dans les gardes du corps , il eut des. douleurs rhumatismales. De retour dans son pays, il y a trois ans, il se maria; plus tard il éprouva le plus violent chagrin, par la perte d'un enfant. Il fut Meu d'une. dyusenherie pendant l'été de l'année 1823. Mi

Cette maladie trés-grave le mit dans une grande filio. Les adoucissants et un vésicatoire furent. utilement employés. |

M. de. B.'traversa de nouveau l'Océan et'arriva en France dans le mois de décembre 1823. Il débarqua à la Rochelle , et se mit. immédiatement en route. pour le lieu de sa destination. S'étant arrêté à Saintes , et marchant dans une rue contre le vent , il fut étonné de sentir dans sa poitrine une dou- leur , un étouffement singulier , qui l'empéchait d'avancer et l'obligea de s'asseoir. Deux minutes s'étaient à peine écoulées que cette sensation pénible avait disparu. M. de B. reprit sa voiture et n'éprouva pendant le voyage aucun dérangement.

Je le vis dans le mois de janvier 1824. IL se promenait, mais se sentait faible. Il se fatiguait promptement. IL était maigre , pâle ; sa respiration était libre, sa voix naturelle: il ny avait ni toux, ni expectoration. Le pouls me frappa par sa. plénitude , sa dureté et sa itam ; il était régulier. La langue était un peu rouge , l'appétit excellent, la. digestion facile; il y avait tantôt une. diarrhée légère , tantôt de la hisini

Un régime humectant et adoucissant fut conseillé et. régularisa les fonctions digestives. |

M. de B. se trouvait mieux, ses forces semblaient se rétablir lorsque voulant sortir un soir aprés son diner, il fut saisi de la même dale qui précé- demment l'avait affecté et dont il.avait perdu le souvenir.

Cette pénible sensation s'étant reproduite plusieurs fois, j'en fus prévenu, et , aprés un certain temps d'examen et d'observation , je recueillis les docu- ments suivants.

Il ne survenait jamais d'accés avant cinq ou six heures de l'aprés-midi. Ils étaient produits le soir, lorsque M. le malade voulait sortir de chez lui, lorsqu' il faisait des efforts pour aller à la selle , ou qu vil parlait avec émotion. 1l eut des accès en entrant au lit, et sockquepil vers onze heures ou mi-

AD QUJESTIONEM MEDICAM: 39

nuit; après son premier sommeil. Il en eut très-rarement deux dans la 'méine journée ; il passait souvent plusieurs jours sans en avoir. | "1l sentait quelquefois l'approche ‘de l'accés par un état de malaise, une sorte d'inquiétude indéfinissable. Une douleur vive et compressive , un resserre- mérit | pénible”se manifestait 'derriére le sternum ; et s'étendait rapidement vers les deux ‘bras Cette douleur n'était point augmentée ‘par la pression.

La main placée sur la région du cœur septait des battements étendus j larges ; forts "le pouls était dur, vibrant, fréquent, et offrait parfois délais inter- nittencés. à respiration n’était! point accélérée; elle était au contraire plus lente ; plus’ profonde ; et de temps en temps bpirieusb Il n'y avait point de toux. La face devenait pâle; une légère moiteur nih couvrait. Les ttiembres supérieurs se refroidissaient. ^ — ' "al

Les membres inférieurs né perdaient point leurs forces , car le: fiide" se tenait souvent debout ou se promenait à pas lents; mais ordinairement il s'asseyait et appuyait la région dorsale contre le osier de la chaise. Cette attitude et une grande tranquillité faisaient plus promptement disparaitre les accès, que l'inspiration des” odeurs" fortes , les ner sur le thorax et les autres moyens qui furent’ tentés. Le

Les facultés intellectuelles n'éprouvaient aucune lésion.

Quelquefois il 'survenait des nausées; le malade voulut plusieurs fois pro- voquer le ‘vomissement en titillant la lette avec le doigt. Il rendit constam- ment une grande quantité de gaz inodores par la bouche.

Après une durée de cinq à quinze minutes, la douleur se calmait , elle était remplacée par un sentiment de lassitude et un engourdissement général ; qui néanmoins se dissipait au bout d'un quart d'heure.

Hors des accès , M. de B. était assez bien. Il montait l'escalier sans éprouver

ni dyspnées ni palitiitions z jamais il ne toussait; son appétit était fort bon ; les digestions se faisaient à merveille , mais — ne revenait pas. L'urine était abondamment sécrétée ; le péuti seul me paraissait différent de l'état naturel , en effet il était dur, plein, fréquent. La percussion thoracique ne me fournit aucun indiée ; le stéthoscope me confirma dans l'idée que les poumons étaient sains, mais il me fit entendre, dans presque tout le thorax et surtout le long du sternum ; des battements forts , secs, éclatants:

3o H.—L. MORELLE RESPONSIO

L'idée d'une affection organique du cœur me. fit recourir à l'application des sangsues au fondement, à l'emploi des révulsifs; je mis en usage des pilules avec l'extrait de datura stramonium , la digitale pourprée et le nitrate de potasse. Le lait d'ànesse fut employé avec persévérance. .

Soit par l'effet de ces moyens , soit par l'arrivée de, la belle saison , soit par les précautions que le malade prenait, 'ses acces séloignérent ; ses forces revinrent; il se trouva beaucoup mieux.

Dans le mois de juin il alla passer huit jours dans une maison de campagne située sur un lieu élévé et dans un excellent air. Il y fut constamment souf- frant , il ne pouvait parler , marcher , manger sans ressentir de suite ses douleurs.

De retour en la ville, je jugeai convenable une nouvelle application de six sangsues ; il en résulta un peu de soulagement ; mais les accés n'en continuérent pas moins. Une saignée du bras fut faite sans plus de succés. Je conseillai alors l'emploi quotidien des demi-bains tièdes. En vingt jours il ne survint qu'un paroxysme. $

. Cette amélioration existait déjà, enn dans le mois d'août M. de B. eut le - malheur de perdre M"*, son épouse de suite de couches. Bien qu'agité par des inquiétudes , des chagrins rapidement croissants , il ne se manifesta aucun accés.

M". venait de faire l'acquisition d'une vaste propriété: sur le bord de la rivière dans un lieu humide et méme marécageux. Il s'y rendit et n'y éprouva aucun dérangement, j

M. de B. est venu diverses fois depuis l'entrée de l'hiver me consulter pour un engorgement du testicule gauche , et il m'a en méme temps appris qu'il ne ressentait sa douleur que lorsqu'il était en ville.

Annotanda. Angina pectoris hic affectus state abhuc viget, magna irrita bilitate nervosa præditus, quasdam animi ægritudines antequam morbus eum invaderet, passus est; non prætereundus in illius exteram terram adventus , temperie inferiore temperiei terrae patriæ ; plura itaque systemati nervoso mu- tando idonea morbi invasioni præcurrunt.

Iterum notamus raro occurrere casum angine pectoris quo innervationis organa istius modi. causis affecta non fuerint.

Mittimus symptomata, quæ solerti cura doctor Gintrac descripsit ; animad-

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 31

vertimus tantum ventriculum ipsum. neurosis thoracis fuisse participem , hoc probant nauseæ , quas invasione eger patiebatur; victus dulcis et commoratio rure ad morbi vestigia delenda , ut videtur, satis erant.

De testiculi. tumore , ut. metastasi morbique remoti causa , occasionem infra nacturi videbimus: it-1 |

) 49

VIIe. OBSERVATIO. .

M. J. B. D'Est, âgé de 66 ans, d'un tempérament sanguin , éprouva souvent, au commencement de. 1820 , des serrements de poitrine , des anxiétés , un état d'angoisse, en un mot, une douleur sternale , qui se propageait jus- qu'aux extrémités supérieures et devenait plus violente quand il marchait vite, surtout en montant un escalier ou une montagne.

Le. malade. me dit, en outre, avoir souvent aMMéourdissements , éprouver des vertiges à abes par terre. Je. remarquai en lui beaucoup d pussilla— nimité ; d'inquiétude pour des pepty d'éloignement pour la société , de tristesse Res ci

Chez lui, tout était en exagération , en irrésolutions ; le système nerveux d'une mobilité extréme; le pouls presque toujours irrégulier et véhément ; il y avait en outre constipation presque continuelle. Les premiers symptómes me portérent. à penser que j'allais avoir à traiter une angine de poitrine; les seconds dénotaient un état d'hypochondrie bien prononcé.

Lors .de l'invasion des symptômes de l'angine de poitrine , les accès avaient - lieu plusieurs fois dans les vingt-quatre heures, presque aux mémes heures, et, ne! duraient alors que deux, trois, ou quatre minutes. Au bout de vingt à vingt-cinq jours, ils se reproduisirent les nuits , et toujours vers deux heures aprés minuit, et durérent jusqu'à cinq ou six minutes et quelquefois plus. Les deux bras et avant-bras étaient simultanément affectés, au point que le malade ne savait dans quelle position les mettre: quelquefois , lorsque les bras n'étaient pas.affectés , des douleurs trés-vives se portaient le long du cou, à la mâ- choire inférieure , le, long des. tempes ; il y avait alors trouble dans les idées, inaptitude à toute application mentale.

Les variations atmosphériques influaient beaucoup sur le retour plus ou

32 H.—L: MORELLE RESPONSIO

moins ‘réitéré des accès ; cela s'observait surtout à l'approche des: cuti vents; des pluies abondantes, dés orages ou des brouillards:

Les accés se Vertit par une sueur abondante:et générale, par une éruption! de ‘vents et par une sensation de bien-être. Le malade m'assura n'avoir jamais éprouvé de douleurs arthritiques ou rliumatismales. |. |

Je regardai cette maladie comme essentiellement nerveuse et spasmodique.

Traitement. Je commençai par persuader à mon malade de renoncer à . toutes les liqueurs alcooliques dont il faisait usage à la fin de ses repas , de saccoutumer par degrés à la privation du café (deux agents capables d'aug- menter la mobilité et l'irritation du système nerveux , surtout pris en grande quantité ) ; je conseillai aussi de mêler de l'eau à son vin pendant ses repas ; d'employer tous les moyens d'entretenir la liberté du ventre ,' enfin Wpbietver

la plus stricte continence.

Attendu le tempérament ‘sanguin et pléthorique, je fis appliquer à la marge de l'anus douze sangsues , qui procurèrent une grande évacuation de sang. J'employai les diverses infusions antispasmodiques , telles que celles de tilleul , de fleurs et feuilles d'oranger, de valériane sauvage, de camomille romaine, ite jeus recours aussi aux sédatifs connus , à l'éther sulfurique , à la liqueur ie rale anodine d'Hoffmann, desquels je ne remarquai pas d'effet bien sensible.

L'emplätre de ikériäque sur le thorax , et ensuite l'emplâtre vésicatoire que je fis appliquer sur le siége de la douleur, ne produisirent pas de changement notable.

Les affusions d'éther sulfurique avec les gouttes d'opium de Rousseau réi- térées parurent procurer une amélioration sensible: les accès n'eurent plus lieu les nuits, mais seulement une fois tous les jours vers quatre à cinq heures du soir: alors ils ne furent ni aussi intenses , ni aussi pénibles, quoiqu "ils durassent jusqu'à quinze et vingt minutes. Je n'avais donc pas encore atteint le but désiré.

Enfin, je me déterminai à avoir recours au quinquina uni à l'opium.

Je fis Sree entre chaque accès , en huit doses égales, l'opiat suivant :

R. Pulveris corticis cinchonæ lancifoliæ. unc. j. Opii orientalis. gr. j. Syrupi absinthii. q. s. ad form. opiat.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. '- 33

Je fis réitérer le même médicament le lendemain et le surlendemain. Dès le troisiéme jour il n'y eut plus d'accés , ce qui ne m'empécha pas de faire continuer le quinquina , sans opium toutefois , à la dose de deux gros pendant dix jours.

Depuis environ quinze à seize mois, le malade n'a plus ressenti aucun symptóme de l'angine de poitrine; et méme, ce que j'ai attribué à son régime sévère età une application réitérée des sangsues , il n'a plus éprouvéses étourdis- sements ordinaires, ni les pesanteurs de tête dont il s'était plaint si long-temps, le ventre est devenu libre, le système nerveux semble avoir bien moins de mobilité et d'irritabilité. M. D'Est est moins étranger à la société , et il jouit maintenant de la santé (1).

Annotanda. Hic signa anginæ pectoris propria apparent apud virum, quem hypochondria affectum habemus. Quibus rationibus sententia nostra nitatur dicere mittimus ; cum facta perspicua sint, neque acutissimos nostros judices fallere possint.

Non prætermittenda provida practici prudentia stimulantia quzdam gastrica removentis ; antispasmodicorum usus ægri statum lætiorem facit. — Affectio typo intermittente signata videbatur , cortex peruvianus opio sociatus tertio die illam. depellit.

Istud. sufficit, ni fallimur ; ut probetur , nullam admittendam esse alterationem organicam in hoc viro, licet 66 annos nato: non enim ista cortici peruviano virtus inest, ut lesiones organicas- quee insanabiles sunt , sanare valeat: notum est, in quod systema organicum medicamen illud vim suam exerat.

IXa. OBSERVATIO.

D'une sténocardie , ou angine de poitrine avec ossification de l'aorte; ; par Jean-Baptiste Jemina , docteur en médecine et en chirurgie à Mondovi.

Comino ( Francois) , lgé de cinquante-six ans , maigre , d'une stature élevée , d'un tempérament nam , adonné au vin, drapier de profession, marié depuis vingt-cinq ‘ans, n'avait été atteint d'aucune maladie depuis plus de trente ans, lorsqu'il fut affecté, dans le commencement de décembre 1819,

(1) Bibl. médic. t. 2, p. 49 1823. VIII.

Ct

34 H.-L. MORELLE ^ RESPONSIO

d'un toux violente , VN amd d'une expuition de salive muqueuse ; en dix à douze jours il fut guéri de cette toux. ^

Le 23 du méme mois, il ressentit tout à coup une Sisie nie diden à la région désignée sous le nom de scrobicule du cœur, comme si cette partie eut été tranversée par une épée. Cette douleur montait le long de la partie postérieure du sternum jusqu'à la gorge ,'et s'étendait aux deux bras jusques vers le point, à peu prés, où le grand: pectoral va s'insérer à l'humérus. Elle était accompagnée de palpitations ; d'un sentiment de suffocation , et méme de strangulation à la gorge. Cette douleur augmentait excessivement au moindre mouvement, au point que le malade. était ‘obligé. d'observer l'immobilité la plus compléte, et de se tenir droit. Elle ne dura que quelques minutes et disparut tout à coup , aprés que le malade eut rendu beaucoup de vents.

Quelque temps aprés, et sans cause connue , il fut tourmenté par le méme mal, avec des accidents moins inquiétants cependant; car le puto gag fut moins prolongé.

Vers la fin de février , il y eut un autre accès , aussi intense que le premier et beaucoup plus long. Lu douleur de la région épigastrique était très-aiguë , et s'étendait non-seulement aux bras ; mais encore aux deux cuisses ; et se faisait particulièrement sentir dans le gras des jambes qui étaient engourdies et difficiles à mouvoir. La respiration était libre ; le pouls resserré; mais régulier. Ce paroxysme dura presque trois heures: une saignée fut pratiquée, et le malade fut mis à l'usage d'une mixture composée avec le suc de citron et la liqueur de corne de cerf succinée. Des frictions furent. faites sur. la région cardiaque avec un liniment ammoniacal.

Presque chaque jour, depuis cette époque, Comino fut plus ou moins tour- menté par des accés qui se renouvelérent à la moindre cause: la plus légére affection de l'ame suffisait pour les déterminer. La douleur reparaissait. tout à coup s'il faisait des mouvements un peu plus brusques, s'il marchait plus vite que de coutume , s'il portait un léger fardeau, ou s'il se penchait pour ramasser quelque chose à terre, au point qu'il fùt obligé d'abandonner sa profession et de toujours marcher à pas lents.

Il suflisait cependant, pour éloigner les accès, qu "il sarrétàt un moment , qu'il se tint droit et les bras tendus, ou qu'il se couchát sur le dos pendant

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 35

une ou deux minutes. Du reste, l'appétit était bon , la digestion facile et le sommeil tranquille. Il se couchait également sur l'un et l'autre côté. Les éva- cuations se faisaient comme en parfaite santé ; néanmoins je fis connaitre à ses parents le danger imminent où il était, et la crainte que nous devions avoir de le voir mourir subitement.

Le matin du 9 avril, au milieu d'une rue, il fut tout-à-coup assailli d'un violent et long accés qui, comme les précédents, se dissipa aprés que le ma- lade eut rendu beaucoup de vents et de mucosités par la bouche. Les bras et les jambes restèrent douloureuses et défaillantes quelques heures aprés l'accès. Le 23, il en éprouva un y mais "^ faible, qui se renouvela le 27 du méme mois. 10 Un, ;

Le 7 mai, à onze heures du matin, il fut pris par un paroxysme si violent, que je craignis beaucoup pour sa vie; je le vis dans le fort de l'accès. Les palpitations étaient si vives, que les battements de ce viscére contre les cótes étaient sensibles au toucher, et trés-manifestes à l'œil. Outre la douleur aiguë qui se faisait sentir au éciaioalé ; outre le sentiment de suffocation et le resserrement du col, il était tourmenté par des efforts violents de vomissement. Les douleurs dans les bras, les cuisses et les jambes étaient des plus vives et lé tourmentaient beaucoup; la respiration était assez libre , il éprouvait méme du soulagement dans les respirations prolongées, et lorsqu'il suspendait l'acte de la respiration. Le pouls était trés-faible, trés-accéléré, mais régulier. La face était cadavéreuse et couverte d'une sueur froide, ainsi que les mains; il parlait avec facilité et conservait toute sa raison. Je prescrivis des cor- diaux intérieurement, et à l'extérieur des frictions avec l'éther et le camphre sur la région du cœur. Ce paroxysme dura dix-huit heures, c'est-à-dire jusque vers les cinq heures du matin du jour suivant, les accidents cependant n'eurent pas toujours la méme violence; mais le lendemain 9 mai, l'accés se fit sentir avec tant de force qu'en peu de minutes le malade succomba.

Le cadavre fut ouvert, avec toute l'attention requise, quarante-trois heures aprés la mort.

Le cerveau et l'abdomen ne présentérent aucun phénoméne digue de re- marque.

A l'ouverture du thorax, je trouvai les cartilages des côtes très-résistants ,

5.

36 ; H.-L. MORELLE RESPONSIO

surtout ceux des deux premières côtes sternales qui étaient. presque complé— tement ossifiés. Je trouvai dans les deux cavités pectorales un peu de lymphe épanchée, de couleur rouge. Les poumons étaient sains, le gauche adhérait à différents points de la plévre. Le sang contenu dans les gros vaisseaux était noir et fluide.

Il y avait dans le péricarde un peu d'eau limpide ; le coeur me sembla plus petit qu'il ne l'est ordinairement, et les vaisseaux dilatés pleins de sang, re- couverts de beaucoup de graisse à leur surface qui correspond au. ventricule droit, les valvules. semi-lunaires de l'aorte étaient endurcies dans leur subs- tance, et particulièrement à leurs bords, du reste il n’y avait rien qui an- noncát les plus légéres traces d'autre lésion.

Les parois de la courbure de Faorte étaient épaissies et entourées extérieu- rement de nombreux vaisseaux remplis de sang rouge, lequel se trouvait ré- pandu dans différents endroits de la tunique cellulaire ; cet épaississement augmentait à mesure qu'on l'examinait plus prés du cœur. Sous la tunique interne, entre la cellulaire et la musculaire, depuis le cœur jusqu'à la cour- bure de l'aorte, je trouvai çà et là plusieurs écailles ou lamelles osseuses , qui devenaient plus nombreuses à mesure que l'aorte approchait de son origine ; de manière que l'orifice de ce vaisseau était tellement ossifiée, qu'il était difficile de la diviser avec le scapel.

Je conserve dans l'esprit de vin cette piéce pathologique si importante, pour confirmer la vérité de ce fait (1). ;

Notandum anginæ pectoris exemplum propter rapidos progressus, diutur- nitatem , intensitatem accessuum, et mortem ; qua post paucos menses accidit.

Dolor regionem epigastricam primum tenens ad sternum , ad brachia pro- greditur, convulsionem provocat musculorum inspirationi inservientium , postea ad femora serpit, ad crura etc. In accessu respiratio libera, ut observavit doctor Jenina; sed cor turbatum, pulsus status naturalis animadyersus est; ultimos accessus vomitus comitabantur.

Doctor Desportes optime notavit semper instare periculum , cum accessus formam continuam quodammodo induunt; quod confirmat presens exemplum.

(x) Journal Universel, t. ro, p. 346.

e

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 37

+ Alterationes cadavericæ generaliter ezedem ac qua in pluribus angina pec- toris necatis obviæ sunt, paulo minores tamen. Non prætermittendum integra reperta fuisse viscera abdominalia, ita ut vomitus nervosi sint habendi.

X*, OBSERVATIO.

Angine de poitrine précédée d'une affection organique du cœur.

. Un homme de lettres, plutôt maigre que gras , jouissant en apparence d'une forte constitution, avait été sujet, presque dés son enfance, à des affections spasmodiques, qui se manifestaient par un tremblement général, lorsqu'il éprouvait un mouvement subit de joie, de crainte ou de colère.

Il éprouva, à l’âge de vingt ans, des tremblements par accès, et de fortes palpitations, dont il fut soulagé, mais non pas guéri, par les bains froids et la résine de quina.

Dix ans aprés; environ, et à la suite de beaucoup de peines d'esprit, il eut des palpitations d'un genre diflérent. Autrefois , les palpitations du cœur étaient fortes et bien senties, la sensation que ipods celles-ci ressemblait à l'effet qu'aurait, causé au malade une succession rapide et non interrompue de bulles élastiques qui seraient venues frapper la surface du cœur, en oc- casionnant des intermittences dans les contractions de cet organe. Cet état, qui annonçait quelque affection organique du cœur, s'est soutenu à peu près le méme jusqu'en 1809, c'est-à-dire pendant trente-six ans. A cette époque, le malade remarqua qu'en gravissant les rues ou les chemins montants, sa respiration devenait plus fréquente, et qu'il était essoufflé sans être précisément oppressé, ce qu'il attribua à une douleur sourde et angoissante qui se faisait sentir en travers de la poitrine, et qui cessait dés qu'il ne montait plus. Aprés une promenade en char par un temps froid et pluvieux, il eut des coliques la nuit suivante. Deux jours aprés, il sentit en marchant, méme dans les rues plates, une douleur trés-vive qui barrait la poitrine, et qui correspondait au dos à la même hauteur; elle le força à s'arrêter jusqu'à

ce qu'elle se fùt dissipée. La marche un peu prolongée, surtout contre le vent, aprés que le malade avait mangé , quelque mouvement brusque, etc. ,

38 H.-L, MORELLE RESPONSIO

suffirent bientôt pour faire réparaître cette sensation douloureuse. ll survient la nuit des attaques, beaucoup plus longues que celles pendant le jour;

« Chacune d'elles, disait le malade, s'annonce par une respiration plus fréquente, mais je n'ai aucune peine à inspirer ni à expirer, je sens méme le besoin de pousser de profonds soupirs, jai eu, dans le cours de ma ma- ladie, trois attaques d'oppression, dont la plus longue ne dura pas vingt minutes, mais c'est toute autre chose actuellement. A l'invasion du paroxysme , mon pouls s'élève et s'accélère, si je continue à faire du mouvement. L'an- goisse augmente, et le pouls. devient alors irrégulier et intermittent. Dans les fortes attaques, les deux bras me font mal, surtout le gauche; mais quand elles sont faibles, je ne ressens que la barre au sternum, et un point doulou- reux dans la partie du dos qui correspond au-dessous de l'épaule droite. Je rends des vents trés-bruyants lorsque l'accès tire à sa fin; mais il n'en est pas de méme si jai la barre. Lorsqu'il m'arrive de me coucher sur le côté gauche en entrant au lit, mon pouls devient à l'instant intermittent, accident que jéprouve moins souvent et moins fortement si je me couche sur le cóté droit ; mais aprés avoir dormi deux ou trois heures, je puis me coucher impuné— ment sur l'un ou l'autre cóté. » ;

« Mon médecin a cru qu'un rhumatisme qui parut à la cuisse droite, puis au bras droit, pouvait être considéré comme la cause de ma maladie; ce- pendant je commençais déjà à ressentir la douleur au sternum avant que celle du bras eût diminué, et celle-ci n'a été moins forte que pendant que j'ai été vivement pressé par celle à la poitrine; depuis que cette dernière a perdu de son intensité, celle du bras a repris sa première vivacité; elle s'étend depuis la partie supérieure de l'humérus jusqu'à l'avant-bras. »

« Je dois faire remarquer que j'ai une dartre aux cuisses, qui est restée stationnaire , et que je suis sujet à des hémorrhoides dont le flux a été presque supprimé pendant ma maladie, mais qui a recommencé depuis que je suis mieux. »

On combattit dans le commencement cette maladie par une décoction de valériane et de douce-amére ( cette dernière plante a été poussée jusqu'à la dose de deux onces par jour ) , puis , par la poudre de Dower unie à la gomme- gayac, par un vésicatoire ambulant sur les parties du corps atteintes par la.

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 39

douleur. Contre les fortes palpitations, on a eu recours au quina et aux an- tispasmodiques. Mais des pilules de gomme-gayac , de kermès minéral , d'alcali volatil concret et d'extrait de douce-amére, à la dose de douze par jour, sont de tous les remèdes employés, celui qui a produit le meilleur effet; elles pur- geaint le malade doucement! Par ce traitement, commencé dans le milieu de décembre , la maladie fut amendée au point que dans le mois de mars de l'année suivante, le malade pût se promener lentement sans voir naître d'attaques. Il fit en avril un voyage assez long , sans en trop souffrir, et en juin , il a repris les fonctions de sa place ( Professeur-enseignant ), il n'a éprouvé depuis une année, que des symptómes obscurs d'angine de poitrine; mais les palpitations subsistent toujours.

Sans prononcer définitivement sur le genre de lésion présumée du cceur, je pencherais à croire que c'ést un anévrisme passif de l'oreillette droite (1).

` Annotanda. — Consulto ‘retulimus istud exemplum anevrismatis auriculæ dextre , uti doctori Jurine placuit, exemplum vero anginæ pectoris, uti nos cen- semus, maxime notabile caeterum phænomenis anterioribus quae affectioni sys- tematis nervosi tantum tribui posse nobis videntur. 1? Palpitationes quee sane post diuturnum tempus lesionem organicam cordis producere queunt, quum tamen hic ne suspicari quidem licet, doctorem Jurine, videntur fefellisse. Vulgo etiam innotescit influxus encephali in cor ; omnes animi motus, qui totidem sunt.modi , quibus cerebrum afficitur , vim suam in cordis contractiones exercent , eosdem in cor effectus pariunt mentis labores ; denique nervorum ad illud organon pertinentium status morbidus esse potest: «etenim , in casu. presenti aliquis apud quem mire prædominatur temperamentum nervosum , a teneris annis totius corporis tremore jactatur, vel levissimis animi concussibus redeunte, sub typo . intermittente etiam prodeunte et contra quem non parum proficit balneorum frigidorum corticisque Peruviani usus. Triginta annorum setate, alii moerores , aliæ palpitationes , quæ singulari prorsus sensatione agrum afficiunt ; status ille sex et triginta annos perdurat, neque vero læsio organica cordis potest agnosci; adest quidem oppressio quadam, sed ægre definienda , neque vel minimum inspiratio aut expiratio impeditur; adde suspiria , que plures ægri trahere co-

(1) Jurine, p. 265.

40 H.-L. MORELLE RESPONSIO

guntur , et justam concipies notionem singularis illius perturbationis respiratoriæ sui generis, quee anginæ pectoris propria est. Quomodo doctor Jurine suspicari potuit anevrisma auricula? dextræ in ægro, qui per tot annos nullum apparatus circulatorii incommodum passus est, preter palpitationes x animi affectibus ingravescentes, contra quas vero profuit administratio antispasmodicorum , quum angina pectoris, cum cunctis suis symptomatibus prodierit? Quomodo autem discerni queant palpitationes nervosa dictæ a palpitationibus ex lesione cordis pendentibus ? hic labor, hic opus est. Andral, in egregio artic. dictio. medic. diagnosim illam statui non posse confitetur: exemplum refert puelle, apud quam observatz violenta palpitationes , vera dyspnæa, faciei tumefactio ; 1 expulsa vero per anum tænia, series illa symptomatum recessit.

Eloquentissimus Alibert historiam etiam retulit matronæ , angina pectoris af- fectæ, apud quam fortiores palpitationes quoque observat. Exemplum illud brevius, hic legere non pigebit. :

» Je donne mes soins , dit-il, à une dame de Paris abis qui cette affection » s'est déclarée pour la première fois, il y a plus de 15 ans , elle cesse cependant » des intervalles assez longs et se réveille ensuite par des causes en apparence » très-légères. La douleur principale est au creux de la poitrine; elle est ac- » compagnée de palpitations effroyables, et de vomissements bilieux. La malade > éprouve des élancements le long de l'épine ; elle est alors forcée de se voüter pour | » se procurer quelques soulagements ;la difficulté de respirer est si grande, qu'elle > craint la suffocation. Cette dame m'a dit souvent qu'elle aimerait mieux en- » durer les tortures de l'accouchement le plus laborieux que les crises d'une » maladie aussi extraordinaire. Depuis quelque temps elle est tombée dans une » mélancolie profonde, elle verse souvent des larmes; des flatuosités se font » entendre dans l'estomac et dans tout le tube alimentaire. (1) »

Hæ palpitationes quoque mutationi systematis nervosi tantum tribui queunt, imo sedes illarum haberi posset portio cervicalis racheos; notus enim influxus illius partis medullae spinalis in. respirationem et circulationem. Lancinationes secundum tractum spins innuere videntur rachialgiam, veram neuropathiam hujus partis encephali, ejusdem indolis ac neuralgia. Opinionem nostram con- firmat exemplum quod reliquit D. Franck de rachialgia disserens.

(1) Nosologie naturelle, art. pneumonalgie.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 41

Anno 1810 mercator judæus 5o annorum , robustus eque ac horridus , hæmor- rhoidibus a decennio obnoxius, ob dolorem ad vertebram sextam cervicalem , consilium meum petiit. Narravit eger, dolorem illum bis fere spatio mensis vehementer sævire atque tum cordis vibrationem , augustiam pectoris, gressus impedientem , oscitationes et necessitatem pandiculationibus repetitis indulgendi, super accedere, qua singula mala (cum angore pectoris multam similitudinem habentia ) cum ab affectione spine derivaverim , venæsectionem instituere , hi- rudines et cucurbitulas scarificatas loco affecto admovere , atque alvum apertum tenere , studui. Interea familie grave, in quo versabatur æger , périculum haud reticui, aliorumque medicorum consilium convocare suasi. Accersiti medici , cum virum viderent obesum. atque floridum , ob terrorem meum , ut credebant , panicum , obstupuerunt simulque declararunt , nullum plane hic periculüm adesse. Verum vix tribus hebdomadibus elapsis , æger morte improvisa noctu periit, Sectionem cadaveris obtinere haud potui; suspicor de apoplexia columns ver- tebralis.

Itaque utroque casu palpitationes mere nervosas existimo: priori, quia statim ac apparent, concurrunt cum tremore totius corporis, quem produxere fovebantque affectus animi vehementiores; dein lætior fit ægri status adhibitis therapeuticis modis , qui in systemate nervoso virtutem suam exercent ; casu posteriore propter longas intermissiones accessuum anginæ pectoris , quae mox in veram hypochon- driam abiit.

2? Demum utroque in casu propter diuturnitatem morbi et quia aderant symp- tomata permanentia lesioni cordis organice propria. y

XP. OBSERVATIO.

Un homme, ayant lu le mémoire d'Héberden sur l'angine pectorale crut y reconnaitre le tableau de la maladie dont il était atteint. Il écrivit son histoire, l'envoya à ce médecin , et lui'accorda la permission d'ouvrir son corps s'il venait à mourir. Cet homme , âgé de cinquante-deux ans, d'une taille moyenne, ayant le cou court , était doué d'une forte constitution , il avait une disposition à devenir gros , il . avait observé que son pouls donnait quatre-vingts pulsations par minute , jamais plus de quatre-vingt-dix, ni moins de soixante-douze. Depuis l'enfance, il avait joui d'une

vui. 6

4a H.-L. MORELLE RESPONSIO

assez bonne santé, et il n'avait pris aucun médicament pendant plus de vingt ans. Il croyait se rappeler que c'était vers l’âge de quarante-six ou quarante- sept ans, qu'il avait commencé à éprouver son affection de poitrine pour la premiére fois. Il en était toujours attaqué pendant la marche , ou aprés le diner, ou dans la soirée ; jamais il ne l'a été le matin, ni lorsqu'il était assis, ni quand il était couché , ni en voiture. Le premier symptóme était une petite douleur dans le bras gauche , un peu au-dessus du coude, et qui s'étendait à travers le méme cóté de la poitrine pendant une demi minute environ, et qui pro- duisait une légére faiblesse, ou de la géne dans la respiration ; en général, la douleur obligeait le malade à s'arrêter. Il avait remarqué que, d'abord, les accidents cessaient presque instantanément, mais dans la suite par degrés. Si impatienté d'attendre qu'ils se dissipassent entièrement , il se remettait à marcher , il les sentait revenir. Lorsqu'il était en société, il a fréquemment supporté la douleur et poursuivi son chemin sans y avoir égard; pour l'ordinaire, le pa- roxysme durait de cinq à dix minutes, alors il cessait plutót subitement que peu à peu. Il revenait quelquefois au bout d'une semaine , de quinze jours , d'un mois , ou d'un plus long espace de temps. Il semblait avoir lieu plus fréquemment l'hiver que l'été. Dans les intervalles , il n'existait aucune trace de maladie.

Mais le malade éprouvait encore d'autres sensations qui semblaient lui présager une mort subite. Il avait remarqué qu'elles n'accompagnaient pas les paroxysmes décrits ci-dessus, ce qui lui faisait douter si elles devaient leur étre attribuées ; et elles survenaient, lorsqu'il était assis, ou debout, ou dans le lit. Il croyait ne pouvoir mieux les exprimer qu'en disant que la nature paraissait pendant quelques instants suspendre en lui toutes ses opérations; et lorsqu'elle reprenait ses fonctions, il sentait un choc à la région du cœur, dont il rendait compte d'une maniére singuliére. Il le comparait à celui qu'un homme recevrait, d'un poids léger qui, attaché à une corde , tomberait d'une table à quelques pouces du plancher. Tantót ce phénoméne.se renouvelait deux ou trois fois dans une demi-heure, tantót il ne revenait qu'une fois la semaine, quelquefois il ne se reproduisait qu'après un long intervalle; et dans la dernière année de sa vie, le malade y fut moins sujet.

En moins de trois semaines après qu'il eut envoyé son observation à Héberden , il fut obligé, au milieu d'une promenade après le diner, de s'appuyer contre

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 43

une borne, et de prier un passant de l'aider. Avec son secours il gagna une maison voisine , où après avoir vomi beaucoup et avoir de saigné , il mourut dans moins d'une demi-heure.

L'ouverture du corps fut faite par John Hunter, quarante huit heures aprés la mort. Les viscéres étaient en général bien conformés et dans l'état sain, les parties contenues dans le thorax , examinées avec une attention particulière , surtout le coeur, ses vaisseaux et ses valvules, furent trouvées dans l'état naturel, ex- cepté quelques petites marques d'ossifications commençantes sur l'aorte, et quelques adhérences du poumon à la plévre dans le cóté gauche de la poitrine. Le ventricule gauche du cœur était, d'une manière remarquable , fort et épais , mais entiérement vide de sang, comme s'il avait été lavé. On n'observa rien d'extraordinaire dans le cerveau , seulement ses ventricules paraissaient contenir un peu plus d'eau qu'il n'y en a communément à cet âge. Ce qu'il y eüt de plus digne d'attention, c'est que le sang n'était nullement coagulé; il ne le devint méme pas aprés avoir été exposé plus de deux heures à lair: mais en méme temps on ne pouvait pas dire qu'il fat parfaitement fluide; il avait la consistance d'une créme claire, et sans aucune eiue de mt unes de ses parties composantes (1).

Annotanda. Angina pectoris affectus , singula , que passus est , hic ipse des- cribit; a pueritia bona valetudine perpetuo usus erat; sex et quadraginta an- nos natum angina invasit et post paucos annos eger subito interiit. Necroscopia nullam alterationem organicam exhibuit ita notabilem , ut illi repentinus exitus posset tribui.

Digna est autem, quæ animadvertatur brevis illa omnium functionum inter- missio extra tempus accessuum. « Non memini , ait Héberden , ullum ægrorum, pectoris angina laborantium, quos curavi, ( ultra quiquaginta ) de illa sen- satione unquam fecisse mentionem ».

Auctor jam a tribus annis symptomatibus podagræ vage, motibus partium quarumdam convulsivis tentatus , non semel, sepius autem noctu, brevem hanc vitæ, ut ita dixerim , intermissionem expertus est, quæ gazum sursum et deorsum versus eruptione facta terminatur. Spasmum illum cordis domesticis mæroribus et vitæ sedentariæ adscribit.

(1) Desportes ; p. 99.

44 . H.-L. MORELLE RESPONSIO i

Jam notavimus sensationem illam singularem bulla aereæ , qua cor ægri obser- vatione octava nona memorati veluti pulsabat.

XII: OBSERVATIO.

« G. Sprague, âgé de cinquante ans, vint, en 1810 , à l'hôpital , se plaignant de douleurs très-fortes dans la région du cœur , lesquelles revenaient par accés. Les moindres causes les provoquaient, mais surtout l'action de monter une colline, de se baisser, ou de pousser des matières fécales endurcies. Les at- taques étaient accompagnées de palpitations. Au bout de quelques minutes de repos, le mal passait dans les épaules, puis il descendait dans chaque bras jusqu'aux coudes, et particuliérement au coude gauche. En méme temps, une douleur pesante se glissait rapidement en bas sur la vessie, et faisait naître un irrésistible besoin d'uriner. Il était fort difficile, avec de telles sensations , de persuader au malade qu'il n'avait pas la gravelle , quoiqu'il n'eut jamais de gravier dans ses urines. Il me répéta souvent qu'il n'avait jamais de stran— gurie que pendant les accés. Il éprouvait quelque soulagement à pencher son corps en avant, en même temps qu'il élevait ses bras au-dessus de sa tête, afin de donner par-là à sa poitrine la plus grande expansion. Je n'eus pas oc- casion de le voir dans ces attaques, ce qui ne me permet pas de parler de l'état où était alors la circulation; mais il me dit itérativement, qu'il avait dans ces moments des palpitations et dela difficulté à respirer, cependant il ne lui était pas possible de rendre exactement la nature de son mal. Il avait ha- bituellement quelque atteinte de pyrosis; son pouls, qui battait, en général quatre-vingt fois par minute , était vif et serré, enfin le malade portait cons- tamment sur sa physionomie une expression d'anxiété.

« Il y avait un peu plus d'un an que Sprague avait cessé d’être tourmenté d'un rhumatisme chronique et douloureux , lorsqu'il ressentit.les atteintes de sa maladie actuelle; et dans le commencement, chose remarquable , il souffrait, ainsi que Duflell, bien davantage pendant la nuit, qu'il était tiré d'un som— meil tranquille par une espéce de spasme. douloureux; au bout de quelques semaines, cependant son sommeil, en général, cessa d'être ainsi dérangé. »

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 45

« Je prescrivis au malade des pilules de soude et de savon, remède qui

paraissait le mieux convenir pour le genre des accidents pendant l'attaque ; on ou- vrit aussi un cautère à l'une des cuisses. Mais les travaux pénibles auxquels Sprague continuait à se livrer , renouvelait constamment son mal, dont les symptómes augmentérent rapidement. Une nuit, aprés avoir mangé quelque chose d'une digestion diflicile, il fut réveillé par un paroxysme violent, qui continua pendant quelques heures, aprés quoi le malade expira. » -.« On trouva, à l'ouverture du cadavre, une grande quantité de graisse dans le médiastin antérieur; les poumons étaient parfaitement sains ; il y avait une pinte, environ, de sérosité pâle dans le côté gauche de la poitrine, et un peu moins dans le cóté droit; aucunes adhérences: pas plus de sérosité dans le péricarde qu'on n'a coutume d'en trouver ; une tache d'un blanc-lym- phatique sur la surface du cœur ; les gros vaisseaux enflammés extérieurement ; le ventricule droit et l'artére RE dans un état sain, les valvules mi- trales un peu ossifiées ; l'aorte épaissie et couverte complètent; aussi loin que la crosse, de iiit ossifications solides autour desquelles, et sur lesquelles la tunique interne était ulcerée dans quelques endroits. L'ossification était surtout considérable prés d'une des valvules semi-lunaires. Mais les valvules elles-mêmes, .ne présentaient aucune dégénération semblable. »

« On disséqua, et l'on ouvrit les artères coronaires dans l'étendue de plusieurs pouces ; on les trouva dans l'état naturel, à l'exception de deux trés- petites taches blanchátres dans l'artére coronaire gauche, à un pouce de son origine , rudimens d'ossification, qui n'avaient pas plus d'un dixième de pouce ‘de diamètre, et qui ne ptodoiaists pas la moindre inégalité sur la membrane interne. Si existe des altérations de tissu , qu'on puisse supposer de nulle im- portance, celles-ci étaient surement bien de ce nombre. »

« Les intestins étaient fort distendus par des gaz; mais tous les autres viscères de l'abdomen étaient sains, quant à leur texture, et entr'autres les organes uri- naires, qu'on examina ayec beaucoup de soin » d 1

Annotanda — Hunc casum anginæ pectoris gravibus majorum vasorum in- commodis complicate retulimus , ut ostenderemus, quas formas morbus ille induat,

(1) Jurine , p. 309.

46 H.—L. MORELLE RESPONSIO

hocce in casu, ni fallimur, Alibert et Gardien existimavissent symptomaticum esse hydropleuritidis aut alterationis majorum vasorum ; verum animadvertendum quotidie occurrere seri effusiones intra pleuras, quin anginz pectoris symp- tomata tam conspicua sint. Licet autem hzc effusio aut aliæ alterationes organicæ , de quibus infra, hasce palpitationes , hanc respirandi difficultatem arcessere possint, quas inter accessus tantum æger patiebatur, quomodo fieret ut læsio, organica aut causa materialis, qualis est seri praesentia in pectore, per intervalla tantum influeret ? anne serum illud ipso mortis momento solum productum fuerat, ut credidere practici nonnulli ?

. Valvularum mitralium ossificatio tanta non erat, ut sanguinis cursui impedi- mento esset, quod etiamsi accidisset, difficultatem constantem permanentem esse oportebat, ut lesionem ipsam unde difficultas nascebatur.

Quoad inflammationem externam majorum vasorum, de indole illius silet auctor, neque ulla reactio febrilis adfuit, nec aortitidis indicium ; phlegmasiam existere potuisse negare notamus. Sed ut probetur revera extitisse , jure postulamus.

Ne obleviscamur pyrosin , qua æger afliciebatur ; raro accidit , ut anginæ pec- toris aliqua perturbatio functionalis nervosa non sit conjuncta.

Hic primum dolorem videmus ad vesicam usque progredientem ; idem phæ- nomenon exibuit alius eger, observante doctore Blackall.

Nullum prodiit signum alterationis viarum urinariarum , et quidem , aperto cadavere, organa huc pertinentia integerrima visa sunt.

Dolorem illum vesicæ mere nervosum judicamus et cum. neuralgia thoracica coincidentem , aut si magis placet, quadam extensio est neuralgiæ thoracicæ ad vesicam, vera itaque hujus organi neurosis est, quam cum Clariss. Alibert Cystalgiam vocabimus.

XIII. OBSERVATIO.

Angine de poitrine entrée sur une affection catarrhale.

M'. Ril**, d'une constitution délicate , eut à l’âge de trente ans, une fièvre catarrhale qui lui laissa une toux habituelle , accompagnée d'une expecto- ration muqueuse, plus abondante en hiver qu'en été. Il conserva cette toux jusqu’à l'âge de cinquante-deux ans, sans en être trop incommodé , puisqu'il

M

ne chercha point à le combattre. Il ressentit, à cette époque, en marchant ,

pr —E"—ELEe8

AD QUÆESTIONEM MEDICAM. 47

un peu d'oppression , surtout lorsqu'il tasodi son pas. Quelques mois après, iléprouva une douleur fort angoissante au milieu du sternum , qui l'obligea à s'arrêter pour reprendre haleine; elle dura dix minutes, et 1 put continuer sa marche aprés qu'elle eût cessé. Ces attaques s'étant EOR , le malade consulta un de més collègues (en novembre 1810), qui lui fit prendre de la gomme ammoniaque quatre fois par jour , les poudres de Dower en se cou- chant, et un julep éthéré et succiné avec l'eau de menthe lorsque la douleur paraissait. Malgré ces remèdes et l'application de sangsues à Panus, les pa- roxysmes devinrent plus fréquents , plus longs, et la sensation PER, au sternum s'étendit aux extrémités supérieures, depuis le coude jusqu'aux bouts des doigts, et méme derriére le dos , au-dessus des épaules.

Il survint des attaques après le premier sommeil , dès le mois de janvier 1811 ; elles se prolongaient assez souvent avec beaucoup d'angoisse , pendant deux à trois heures; une fois terminées, il se manifestait un accès d'oppression, accompagné d'une abondante expectoration jaunâtre et écumeuse ; mais , chose assez singulière , la toux tant qu'elle durait, suspendait les accès de douleur au sternum. Le siége de cette douleur était tantôt plus haut, et tantôt plus bas que le milieu du sternum, en s'inclinant toujours plus à droite qu'à gauche , et en se prolongeant souvent jusque sous l'aisselle. La douleur aux bras paraissait simultanément avec celle à la poitrine , toutes deux finissaient aussi à la fois ; rarement l'attaque débutait- - elle par la douleur au bras droit, douleur que le malade regardait comme aussi difficile à supporter que celle à la poitrine. Une froideur générale, qui durait autant que les paroxysmes, en était le signe précurseur , sensation qui n'était pourtant qu'illusoire, car le corps du malade était souvent couvert de sueur, et chaud d'aprés le toucher d'une personne en santé. Des paroxysmes fort intenses provoquaient des vomissements , et dans l'intervalle des attaques , le pouls était raremerit au-dessus de 96 pulini par minute, avec la res- piration plus ou moins génée.

On employa successivement contre cette maladie , Passa fœtida , le ROB les fleurs de zinc, l'extrait de cigué et l'opium le soir. Il y eut un amende- ment sensible à la fin de février 1811, puisque le malade passait quelquefois une journée entiére sans attaque ; mais il n'en était pas de méme des nuits , qui devinrent cependant peu à peu meilleures; il survint en avril plus d'em-

48 H.—L. MORELLE RESPONSIO

barras dans la poitrine avec un peu d'oedéme, accidents qui firent craindre

un hydrothorax , et qu'on combattit par les diurétiques. Aujourd'hui (3o juin), le malade ne ressent presque plus de douleur dans

la poitrine ni dans les bras, lors méme qu'il monte un terrain en pente,

mais l'oppression est plus forte qu'auparavant, et l'expectoration plus abon-

dante , il ne peut rester couché que sur le dos; s'il se met sur l'un ou l'autre côté, la dyspnée et l'angoisse deviennent insupportables; le pouls conserve de la fréquence; les urines sont naturelles, et toutes les fonctions s'exécutent d'ailleurs assez bien. Malgré l'amendement des symptômes de Pan- gine de poitrine , il est probable que le malade succombera à une hydropisie de poitrine (1).

Annotanda. — Mic angina pectoris correptum a duobus et viginti annis assueta tussis et expectoratio mucositatum hieme copiosior quam estate fatigabant. Licetne illud exemplum satis infrequens -bronchorrheæ diutinæ , valetudine illesa, et comitantem tussim inflammationi bronchiorum tribuere ? Nonne rectius tribuimus simplici mucosæ pulmonaris exhalationi, quae hieme major est. propter minorem transpirationem cutaneam ?

Notum est hujus generis tussim , etc. aliquando pendere a modo quodam innervationis ; tum, ex antispasmodicorum usu multo benigniora symptomata fiunt ; fatendum tamen e symptomatibus hydrothoracis quam diuretica sanassent , affectionem organicam suspicari posse, notemus quoque miram doloris no- tabilitatem.

XIV*. OBSERVATIO.

A puero jam tarda sæpiusque lesa digestio molestias mihi exhibuit , usu vini duri et acerbi, cui per annos undeviginti Bielii commorans assueveram , ventriculi debilitatem , ut videtur, exercente et adaugente. Ex illa urbe cum in aliam commigrassem , ubi et cibo et potu lautiore mensa mihi afflueret , ab- domen obesitate increscere ccepit, et ante annos abhinc duodecim supervenit dolor quidam in scrobiculo cordis, maxime coena peracta, vel ubi in montes adscendere conabar , importunus , ambulando imparem me reddens , qui tamen per plurium annorum spatium relevari solebat, flatubus vel deorsum vel sursum

(1) Jurine, p. 251.

CMT

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 49

expulsis; —— sepius etiam vomitus colluviem muci et ciborum indigestorum expellendo me recreabat, nec unum ullum remedium, ad symptomata removenda , cum sepissime intermitterent , quaesivi. Denuo cum in aliam urbem habitatum devenissem , crebrius iste in pectore dolor repetebat, et quamquam maxime in ambulando et adscendendo me impediens, non tamen obstabat , quominus omnia officia, quibus pro munere imposito mihi necesse esset fungi , exsequerer ; imo ubi duas per diem orationes sacras peroraveram et voce quasi stentorea locutus eram , vespera placidior, mox quietior ; agebatur iden- tidem, sanguis ex naribus et ore prodebat ; proinde de hæmorrhoïdibus sus- picionem habui. Remedia adhuc in usum vocata nihil ad mali progressus sistendos valuerant. —— Mense Maio anno 1815 vespera quadam, hora quinta, cum frus- tulum panis tracheæ illapsum , violentissimum vomitum , plurimum muci ex- pellentem , mihi movisset, illico in brachio sinistro sensationem quamdam singularem , haud absimilem brachii obtorpescentis percepi; quae cum continuo incresceret, statim, singulare quod mihi accidisse ratus , in lecto decubui. Somno regulari capto cum expergefactus insolitam et cubitus et femoris et genu lateris sinistri debilitatem persentirem , apoplexia nervosa me tactum putabam. Venæsectio, chirurgo quodam suadente, instituta debilitatem auxit. Medicus , quem dein consulebam inter alia medicamina usum quoque balneorum Badensium mihi commendavit , ob eam potissimum causam , quod corpus meum, rheumatice materie plenum, sepe acutissimis doloribus vexetur. Sed incassum omnia; malum potius haud mediocres progressus exinde fecit. Ante quatuor annos, cum iter in plaustro facerem , mane ex somno expergefactus , tussicula corripiebar , sequentibus dein sputis cruentis et epistaxi. Domum rever- tens venam secandam curavi, quo facto debilitas quidem accrevit , nec tamen alius valetudini adversus casus profectioni interveniebat. Equidem , quæ in itinere mihi acciderant, defatigationi, vectura et usui fortiorum liquorum at- tribuenda rebar, medico autem longe gravioris momenti esse videbantur. Ante duos annos per epistaxin , horæ spatium durante , satis magnam sanguinis jacturam feci : ætate juvenili usque ad annum vigesimum quartum vel sextum nimis siepe, postea forsan nimis raro venæsectionem institui. Haec historia a sacrorum mi- nistro Holzachio conscripta est, quatuor ante obitum suum hebdomadibus. Mors subita, jam ante a me denuntiata , velut loquentem intercepit , cum pluribus ante

VIII. 7

5o H.-L. MORELLE RESPONSIO

decessum hebdomadibus symptomata in tantum vehementiæ increvissent, ut oppressio pectoris sepe ægrotum cogeret in ambulando consistere.

In cadaveris sectione corpus fere exsangue reperiebatur , panniculus adiposus , omentum , mesenterium adipe unguinoso repleta; hepar prægrande, pericar- dium cum pulmone sinistro. concretum et valde pingue; cor amplum et ex- sangue; adipis multum secundum decursum arteriarum coronariarum ; valvulæ mitrales ex integro osseæ; arteriæ item tres coronariæ ita ossificatee , ut quasi pennarum calami extrahi possent.

Annotanda. Istud exemplum e dissertatione Schrami excerptum, anginam pectoris ostendit in ægro, cujüs functiones digestive a'puero tardiores erant; hanc debilitatem postea auxit vini minus boni usus; prodiit deinde angina, dolore scrobiculum cordis primum occupante; accessus sepius post cibum aut ambulationem invadebant; ventriculus qui primum fuerat affectus particeps erat symptomatum alimentis crudis et muco vomitu expulsis; post hujus modi vomitus quoque serius apparent dolor aut potius singularis quaedam sensatio ad brachium dextrum, dein debilitas femoris et genu , quam debilitatem , jam animadvertimus in ægro supra memorato cujus latus afficiebat.

De crebris hæmorrhagiis vero quas nos symptomaticas plerumque habemus, locus erit dicendi in observatione sequenti.

XV: OBSERVATIO.

Marguérite Fenot, fille âgée de 20 ans, cuisinière, d'une constitution lym— phatico-sanguine, née de parents qui ont toujours joui d'une bonne santé, ayant deux frères et une sœur qui se portent bien aussi, a constamment joui elle-même d'une trés-bonne santé jusqu'à l’âge de dix-sept ans, époque à laquelle une affection de poitrine se déclare avec douleur à la partie inférieure du sternum, un peu à gauche et au-dessous du sein, accompagnée de cra— chement de sang pendant trois mois, et persistant seule les trois mois sui- vants.

A. dix-huit ans et demi, les régles paraissent pour la premiére fois, durent trois jours, et n'ont plus reparu depuis: la santé s'altére bientôt, la douleur revient par intervalles, et persiste chaque fois plus ou moins long-temps.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 51

Au commencement de la dix-neuviéme année, des bouffées de chaleur commencent à se propager du point douloureux au visage, se dissipent promptement, et reviennent plusieurs fois dans la journée, pendant trois semaines environ; puis quinze jours aprés, un paroxysme s'annonce par des vertiges, un étourdissement violent avec menace de suffocation , sentiment de constriction intérieure et de strangulation au-dessus du sternum ; et peu après vomissement de sang mêlé avec de la bile, et précédé d'un goût fade et dé- sagréable dans la bouche, se renouvelant avec une fréquence effrayante pen- dant trois jours, mais moindre pendant les trois mois suivants. Plus de trente saignées furent faites, et toujours avec un soulagement trés-marqué dans le moment. Le quatrième mois, il y eut du mieux; mais au commencement du cinquième , les accidents se renouvelérent avec plus d'intensité : Marguérite Fenot entra alors à l'Hótel-Dieu, et se trouva confiée aux soins de M. Récamier, qui ne tarda pas à reconnaitre l'angine de poitrine.

La position verticale, la marche, et surtout l'action de monter un escalier , déterminaient une oppression considérable, et souvent la syncope; le coucher sur le côté gauche, ou la flexion du tronc en avant produisait de plus un sentiment d'étouffement et de suffocation. Lorsque le tronc était légérement courbé en arriére, la malade se trouvait mieux; le refoulement vers la poi- trine des viscères abdominaux, du côté gauche seulement , déterminaient de l'anxiété et de l'oppression. Il était difficile de s'assurer de l'état de la poitrine par la percussion, la malade ayant de l'embonpoint et beaucoup de gorge. Cependant il y avait, depuis quelques jours, un peu de gonflement cedéma- teux sur le côté gauche , ainsi qu'au pied du méme côté; mais ce gonflement disparut au bout de quelques jours: le pouls était faible , petit, irrégulier, la langue légèrement pâteuse, la soif vive, l'appétit nul, l'épigastre douloureux à la pression, la constipation habituelle, l'urine peu abondante et son émission douloureuse, la peau décolorée , les lèvres pâles et quelquefois bleuátre ; tandis que les joues devenaient alternativement pâles et rouges; les yeux étaient abattus , et il y avait insomnie, l'oppression persistait, et la malade vomissait souvent un sang noirátre, tantót seul, tantót mélé avec de la bile; d'autres fois écumeux. La saignée seule produisait un soulagement sensible.

Le 20 juillet, pour la première fois, le paroxysme s'annonce par une dou-

m

/*

52 H.-L. MORELLE RESPONSIO

leur vive, aiguë, qui s'irradie dans le bras gauche jusqu'aux doigts, et dans le membre abdominal du méme cóté jusqu'aux orteils , en suivant dans l'un et l'autre leur cóté interne. L'application d'un moxa sur la poitrine ne pro- duisit aucun mieux sensible , ni alors, ni plus tard.

Le surlendemain (7 aoüt), Marguérite Fenot éprouve, pour la premiére fois à minuit, une sensation de froid très-vif au sommet de la tête; il lui semble alors que de ce point froid, deux cordes de glace (ce sont ses expres- sions) descendent sur les cótés de la téte et du col, se joignent à la hauteur du larynx, et produisent un sentiment de strangulation avec géne trés-grande de la respiration, impossibilité d’articuler une seule parole, etc. Jusqu'au 12, cette sensation de froid se reproduit constamment à minuit; sur les deux ou trois heures, une sueur générale, douce, peu abondante s'établit, et le pa- roxysme se termine de quatre à cinq heures. À la douleur vive, irradiée dans les membres succéde un sentiment de fourmillement trés-incommode et de lengourdissement; du 12 au 29, les paroxysmes diminuent d'intensité par l'emploi du miel térébenthiné et de l'assa-foetida ; mais quoique dans les pre- miers jours d'octobre il n'y eut plus de paroxysmes, le sentiment de fourmil- lement dans les membres persista d'une manière trés-incommode ; il y avait de plus céphalalgie violente et insomnie.

Marguérite Fenot quitta alors l'Hótel-Dieu pour retourner à Montmagny , village à trois lieues de Paris, où elle demeure: le mouvement de la voiture rappèle de suite le paroxysme, qui dura trois jours , pendant lesquels , de son propre mouvement, elle pris trois bains tiédes d'abord, puis froids. Le qua- trième jour, gonflement assez considérable à l'abdomen, suivi le lendemain d'une douleur vive, aiguë à l'épigastre, comme si une corde tiraillait l'estomac vers le bassin et bientôt de l'écoulement par les parties sexuelles d'un li- quide roussâtre, dont la quantité évaluée à trois pintes dans les premiers jours, diminua ensuite jusqu'aux derniers jours d'octobre. Une diarrhée assez abondante se déclara avec cette évacuation, au point de procurer quinze à vingt selles par jour. Pendant deux mois que Marguérite Fenot resta à Mont- magny, les paroxysmes sont revenus régulièrement chaque jour à deux heures ; mais le vomissement de sang ne s'est pas déclaré. Marguérite Fenot ne pouvait alors prendre que du lait froid, des fruits crus, des bouillons maigres et

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 53

froids, et des légumes: le vin l'incommodait; le lait chaud et les bouillons gras étaient vomis de suite; en général, les boissons chaudes ou seulement tièdes produisaient une sensation de douleur brulante qui se propageait dans la poitrine, les membres du cóté gauche et la téte, avec étourdissement et vertiges pendant deux heures environ: les boissons froides soulageaient toujours.

Le 6 novembre, Marguérite Fenot revint à l'Hótel-Dieu. Le 9, l'écoulement par les parties sexuelles se renouvela. Le 11, le malade éprouve dans la soirée une douleur plus vive et plus aigué à l'épigastre et dans l'hypochondre, avec des tiraillements insupportables de l'estomac. Elle voulut se lever pour que. l'eau ne s'écoulàt pas dans son lit; mais à peine eut-elle les pieds à terre, qu'elle éprouya tout-à-coup un élancement plus douloureux à la partie infé- rieure gauche du sternum, avec irradiation instantanée à sa partie moyenne, puis supérieure, avec resserrement spasmodique , sentiment de strangulation anxiétés, vertiges, perte de connaissance, état de stupeur et de mort appa- rente. Un vésicatoire fut appliqué de suite sur l'épigastre, et un moxa sur le sternum , sans que la malade donna le moindre signe de sensibilité. Le len— demain, même état; M. Récamier le considère comme hystérique ; une saignée est prescrite , ainsi qu'un large vésicatoire entre les épaules. La malade ne re- vient à elle que le soir; elle disait alors ressentir à la partie moyenne du sternum une douleur qu'elle comparait à celle que pourrait causer des coups de couteau; elle éprouvait aussi à la partie supérieure une vive douleur et un sentiment de constriction ; elle se plaignit d'un sentiment de douleur à la langue, ne pouvait parler qu'à voix basse, et disait éprouver des douleurs de tête, comme si on la lui eut serrée fortement. ( Potion et boisson antipas- modiques , trois demi-lavements froids, avec camomille et laudanum.) Le mieux se prononce de plus en plus.

Du 13 au 16, les paroxysmes s'accompagnent , vers minuit, d'un sentiment de froid avec PA ae s'irradiant de la partie lies du sternum dans toute la moitié gauche du corps, mais plus sensible surtout sur le côté gauche de la tête et sur le synciput. A ce sentiment de froid succède, vers les trois heures, une chaleur peu forte.

Du 16 novembre au 20 décembre, paroxysmes tantót plus, tantót moins

54 H.-L. MORELLE RESPONSIO

intenses , avec vomissement de sang par intervalles. Du 11 au 20 particulière- ment, il y a eu un mieux sensible, dà probablement à l'emploi des sangsues et des saignées générales, qui du moins ont constamment procuré un sou- lagement prompt. Marguérite Fenot voulant alors retourner à Montmagny, M. Récamier lui conseilla de se faire saigner exactement tous les dix, douze ou quinze jours, elle a suivi exactement ce conseil; elle a fait usage d'une simple boisson diurétique et d'un vin légèrement emménagogue; les paroxysmes sont devenus moins fréquents et moins longs, et méme depuis le commence- ment de mars elle n'en a pas eu le moindre resséntiment: elle est aujourd'hui fraiche et trés-bien portante, elle a quitté son état pour travailler en linge dans la maison où elle est. Cependant , si elle marche vite, si elle monte un escalier ou un plan incliné, la douleur se remontre de suite, et l'air, pour me servir de ses expressions, semble lui manquer; il suffit qu'elle s'arrête , pour que tout cesse à l'instant. Si elle retarde la saignée de quelques jours, le vomissement de sang reparait, et un état de turgescence locale et générale lui indique le moment où elle doit se faire saigner. Elle ne peut encore supporter les boissons chaudes, ni les bouillons gras, méme froids; elle se trouve beaucoup mieux des boissons froides, du lait froid surtout. Telle est sa position actuelle (1). o

Annotanda. Angina pectoris, symptomatibus primum minus perspicuis , corripitur puella 17 2 annos nata, apud quam menstrua nondum apparuerant ; supervenit vomitus sanguinis per tres dies; 18 7 annorum ætate, triduo etiam menstrua prodierunt, nec jam postea rediere ; nova phenomena ad caput state 19 annorum, sane propter absentiam menstruorum, ineuntis hysteriæ signa, hæmatemesis copiosior.

Ægra nosocomium (Hótel-Dieu) ingressa, doctor Récamier symptomata anginæ pectoris agnoscit, quibus hysteriæ signa accedunt; antispasmodicorum et venæ sectionum ope ægræ status lætior fit.

Ut nihil huic observationi deesset, multa essent animadvertenda, quz ten- tare non audeo, viribus meis diffisus ; notabo tantum menstruorum absentiam ut causam anginæ pectoris et hysterie , quee, juxta professorem Gardien ; prioris

(1) Thèses de Paris, année 1812, n° go.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 55

affectionis modus est, nostra vero sententia, modus affectionis | systematis neryosi non secus ac hypochondria , epilepsia , asthma etc. Legentes auctorum opera , videbimus menstruorum defectum aut suppressionem affectiones nervosas parere posse. Paulisper immorari decet suffocationibus comitantibus conges- tiones ad pectus et caput, quæ haberi potuissent consecutiva alterationis organicæ cordis aut pulmonum , praesertim propter extremitatum œdema. Sed, si attendamus , ante morbi invasionem hec organa nullum incommodum passa fuisse, cedema, recedentibus accessibus , simul recessisse, ad cordis aut pulmo- num lesionem admittendam minime inducemur.

Aliud est, in quo immorandum mihi videor , crebras intelligo hæmorrhagias quibus puella, sicuti etiam æger observationis decimae octava correpti sunt ; in utroque casu hasce hæmorrhagias à perturbatione systematis nervosi pendere judicamus: etenim nullum practicum fugit pathologie scriptores nonnullos , inter quos Gardien , hæmorrhagias spasmodicas admittere. Hisce nostra opinio nititur.

1? Læsio organica thoracicorum viscerum hic admitti nequit.

2° Si alteratio illa exstitisset, observata fuisset hæmoptysis loco vomituum sanguinis bili etiam admisti. Caeterum notum est, exemplumque citat Rostan , feminas inter accessus hystericos sanguinis fluxus quodammodo evomuisse.

XVI*. OBSERYATIO.

John Hunter, sur le tempérament etla constitution duquel on ne donne aucun rensignement, fut attaqué, en 1759, d'une inflammation de poitrine , et de 1769 à 1772 d'accès de goutte, régulièrement au printemps. Ce fut dans la méme saison, en 1773, qu'à la suite d'un violent chagrin , il eut une maladie courte, mais extraordinaire, et dont il fut repris quelques années aprés.

Enfin , en 1785, il ressentit les premières atteintes de celle dont il est mort subitement. Elle fut encore produite par une affection de lame ; elle com- menca par une sensation de contraction dans les muscles du nez, de la face, et de la mâchoire du côté gauche, et qui s'étendait le long du bras jusqu'au pouce. Cette sensation revenait par accès irréguliers dont la violence augmenta

56 H.-L. MORELLE RESPONSIO

rapidement, au point d'affecter au bout de quinze jours le sternum , qui sem- blait au malade se contracter et se rapprocher du dos; alors il avait une sorte d'oppression avec de très-grandes angoisses , quoiqu'il respirât trés-facilement. Il avait le pouls concentré et intermittent ; les artéres, surtout celles du bras gauche , devenaient douloureuses , et à tel point qu'elles ne pouvaient supporter la plus légère pression sans faire beaucoup souffrir. Il éprouvait en méme temps une sensation d'excoriation et de douleur dans la gorge, qui allait jusqu'à l'impossibilité d'avaler, quoique ce fut pendant l'accès. Ensuite il ressentait une douleur vive dans la région du cœur, et dans le dos à l'endroit où l'æso- phage traverse le diaphragme, comme s'il passait en cet endroit de l'eau bouillante. Cette douleur était suivie d'une autre à l'orifice de l'estomac du cóté gauche, qui bientót lui faisait rendre une grande quantité de vents par un mouvement spasmodique , qui tenait le milieu entre l'éructation et le hoquet. Pendant l'accés, le visage était pále et contracté ; mais dans les intervalles , il était dans son état ordinaire, et le malade se trouvait bien à tous égards. Les accés avaient des retours fréquents; leurs causes étaient la marche, par- ticuliérement sur un terrain qui allait en montant, les affections de l'ame , le chagrin , l'inquiétude, la colère, etc. Au contraire, les conversations sérieuses , les passions douces procuraient du soulagement. Cependant, les accés aug- mentérent toujours de fréquence, malgré l'emploi successif et inutile pendant huit ans de toute sorte de remédes. En 1789, Hunter eüt en outre une ma- ladie nerveuse, dans le cours de laquelle il perdit presque entiérement la mémoire durant quelques heures; il montra ensuite beaucoup d'irrégularité dans toutes ses sensations, et eut des vertiges accompagnés d'illusions fort extraordinaires. Cette maladie dura quelques semaines, alors la santé se rétablit un peu; mais les retours 'des accés de l'ancienne affection devinrent encore plus rapprochés. Enfin, le 16 octobre 1793 , Hunter, étant à l'hópital, eut à réprimer un mouvement de colére, et un instant aprés, n'ayant eu que le temps de passer d'une salle dans une autre, il se retourna vers le docteur Robertson, poussa un profond soupir et tomba mort.

Ouverture du corps. Les cartilages des côtes étaient ossifiés. Le péricarde se trouva épaissi; le cœur plus petit, plus pâle et moins ferme qu'il ne doit l'étre, était recouvert en deux endroits d'une exsudation lymphatique qui pa-

TP M C a B a e

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 57

raissait ancienne. Les artères coronaires , les valvules mitrales et sémi-lunaires offraient des ossifications en plusieurs endroits. L'aorte ascendante épaissie » dilatée d'environ un tiers en sus de sa capacité ordinaire, comme dans un anévrisme commençant, avait en outre sa membrane interne tuberculeuse. L'artére carotide était ossifiée à son entrée dans le cerveau. Le poumon gauche adhérait de tous côtés à la plévre. La vésicule biliaire contenait cinq à six calculs. L'estomac et les intestins étaient rouges et gorgés de sang. Les autres viscéres se trouvérent d'ailleurs dans l'état sain (1).

Annotanda.—Observationum seriem claudet celeberrimi John Hunter morbus quem veram anginam pectoris cum doctoribus Jenner, Honn, Darwin judico. Insignis illa observatio, ex ipsius Hunteri notis descripta, anginam pectoris ostendit prodeuntem tredecim annis post morbum nervosum, cujus historia quidem tradita non est, quem tamen ejusdem indolis fuisse suspicari licet ac ille, quo versus finem vitæ Hunterus est correptus; tum temporis ( anno 1785) post acerbos moerores symptomata anginæ , ex qua subito interiit, prodiere. Non iterum memorabimus varias hasce sensationes, seriem motuum convulsivorum a facie ad ventriculum , deinde ad brachium, ad dorsum, ad varias thoracis partes. ' de À

Quoad dolorem arteriarum , ægre admodum , puto , definiretur , an ille sint sedes doloris, an nervi brachii, an filamenta nervosa, quz vasis arteriosis ramos subministrant. ; ,

Morbo nervoso qui demum supervenit, cujusque sedes in cerebro tantum potest locari , ingravescebant symptomata morbi præcipui, ita ut cuncta seriem phænomenorum systemati nervoso, encephalico et ganglionari propriorum indicent.

Cum doctore Desportes non existimo pneumogastricum sedem esse præcipuam affectionis : etenim , id si fieret , functionalis perturbatio in organo respiratorio adesset. i

Denique omnia hic innuunt mutationem : totius apparatus nervosi ence- phalo-ganglionaris , angina pectoris veram suam indolem exhibente.

(1) Desportes , p. 94.

VIII. 8

58 H.-L. MORELLE RESPONSIO CAUSÆ.

Medico semper indagandæ morborum cause; ex causarum cognitione, secus obscura symptomata sepe magis perspicua fiunt; nota magis morbi indole, inde etiam non leve auxilium ad aptam therapeuticen affertur. Quanti sit momenti causas cognoscere optime intellexere vetéres; illarum disquisi- tione medicinam suam practicam fundabat Baillou , idem sentiebat Fernel, dum diceret :

« Morbi absque causarum cognitione, nec præcaveri, nec feliciter curari » possunt. Sydenham, de eadem materia, sic loquitur: maxime omnium » morborum cause proxime indagandæ sunt, quibus inventis, curationem » inventam esse constans et philosophorum et medicorum perpetuaque fuit » sententia. »

Hanc partem historie anginæ pectoris neglexerunt plerique monographiarum scriptores, inter quos doctor Jurine. Quae deerant, quantum licuit, supplere conati sumus. ^

Cause prædisponentes.

Cum a quadragesimo ad sexagesimum ætatis annum plerumque invadat angina pectoris, hec ætas maxime illi morbo obnoxia habenda est (1) ; attamen juvenes negavisse non nullos etatem puerilem anginz pectoris obnoxiam esse. Istud vero, quod raro admodum accidat neque nisi ab uno medico observatum fuerit, num ideo negandum? Negaverunt sane quia suæ theorie nonnihil adversari videbant.

Viri potissimum angina pectoris laborant, uti patet ex observationibus: illius morbi tamen, feminæ non sunt expertes; exempla referunt, Franzieri, Gardien. Sed licet cum doctore Wichman profiteri ad anginam pectoris contrahendam virum magis prædispositum esse. Dictum est ad anginam pectoris prædisponere collum breve, membra gracilia, habitum obesitatis. Illud vero falsum esse experientia testatur ; sed confirmat, eadem. morbum ante alios eos aggredi , qui magna irritabilitate nervosa præditi sunt.

(1) Héberden , Wall, R. Thomas. (2) Héberden, Fothergill; Hamilton , Alibert.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 59

^Innumeri morbi veluti hereditario jure transmittuntur. Qua virtute. etiam gaudere videtur morbus, de quo agimus. Miles quidam, a doctore Hamilton interrogatus , asseruit, angina pectoris, qua ipse laborabat, patrem, duos fratres - et sororem, ut familiari morbo fuisse affectos.

'' Certe affectiones arthriticæ et rheumatismales in illius morbi invasionem vi- dentur influere.

Cause occasionales.

Omnes anginæ pectoris observationes, quæ supersunt ( quasque attentis- sime. potui perlegere) demonstrant illum. morbum fere semper oriri e causis communibus. cunctis neurosibus, hypochondrie scilicet, hysteriz, etc. quæ in encephalum ejusque appendices presertim agunt. lisdem causis adnumeranda : pavor, acerbi moerores , immodicæ venerec voluptates , manustupratio consueta juxta Alibert} et intemperantia in potu , nimii musculares motus, etc.

Actio corporis externi in parietes pectoris eumdem morbum. produxit, illum etiam quandoque aut produxit aut parosgemon fortiores et frequentiores fecit aer vividior et penetrans.

Post elapsos plures annos quosdam de novo. invasit angina , pedibus aut equo, celerius et adverso vento obambulantes. Invasionis aut paroxysmorum cause frequentes sunt , motus muscularis præceps , iter nimis celeratum , ascensus scalarum , collis. etc.

Aliquando primum prodiit angina pectoris postridie post haustos intemperanter potus; sepe rediere paroxysmi paulo post coenam , inter ambulandum, sicuti in quiete. Ægrorum alii dicere solent: sibi optimam fore valetudinem, si absque cibis vitam sustentare possent, alii tanta fame se cruciari, ut terram ipsam ederent, si nulla alia presto adessent alimenta.

Enata etiam. angina pectoris ex imminuta aut suppressa transpiratione ; fri- goris influxum in illius invasionem. animadverterot. Hoffmann.

« Multa, inquit, mihi sunt exempla eorum , qui ex sola frigoris ad praecordia »-admissi vehementia, cardialgia spasmodica «cum summa sterni strictura

» laborabant (op. om. 3 pag. 107). » Juxta Macquen, retropulsus morbus cu- 8.

60 H.-L. MORELLE RESPONSIO ` taneus anginam pectoris etiam peperit; ilam e syphili oriri posse, asserit Ritter. í i Verum, uti jam vidimus, illum morbum sæpissime revocant vehementiora - animi pathemata , gaudium , tristitia , praesertim iræ æstus, licet corpus quiescat, indeque non solum morbus ortus est aut rediit, sed non raro mors repentina accidit. Sibi Non praetereundum anginam non tantum febri intermittenti successisse, sed febrim hanc angina aliquando complicatam fuisse.

DIAGNOSIS.

Omnium statum practici necessitatem agnoverunt symptomata unicuique morbo propria dignoscendi , neque “tamen semper facile est ad finem propositum pervenire; quidam -morbi tantam inter se præbent similitudi- nem, ut vel sagacissimus medicus in diagnosi statuenda ambiguus hæreat. Itaque absque diagnosi, sive cognitione signorum, quibus morbi inter se differunt, hi neque cognosci, neque apte curari possunt.

Plures medici commendandi, inter quos J. Franck, existimant anginam pectoris posse confundi cum polypo cordis dilatatione cavitatum cordis, an- gustatione ostiorum ejus, aneurysmate arcus aorte et syncope,' cum morbis hepatis et lienis et etiam cum asthmate.

Difficile arbitror hodie morbos organicos cordis, et majorum vasorum cum angina pectoris confundere, præsertim ex quo illorum morborum diagnosin illustrarunt Corvisart, Laennec, Bertin , in Gallia, Kreysig in Germania.

Etenim affectiones organica cordis signa non pauca propria exhibent: pal- pitationes crebriores, pulsum irregularem', perpetuam fere dyspnæam etc. qui signa in angina pectoris obvia non sunt.

Asthma non dolor, sed spasmus comitatur; precipuum illius symptoma est orthopnea; propter impeditam respirationem aére omnino opus est, accessus diu satis perdurat, sequuntur tussis, expectoratio etc.

Syncope angina pectoris ut et aliorum morborum solummodo symptoma est ; in syncope, æger omnis doloris est expers, qualem patitur in angina, cum prodit post vena sectionem , post vehementem animi affectum etc.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 61

Doctor Desportes inter phlegmonem mediastini , cancrum œsophagi et an- ginam pectoris quandam -similitudinem deprehendere sibi visus est, ita ut opere pretium sit signa, quibus illi morbi differunt, hic exhibere.

In phlegmone dolor etiam pone sternum pungit; sed sine irradiatione. Con- tinuus est , profundus , gravativus , respirationem impedit ; in phlegmone ab octo ad quatuordecim dies plerumque durat; comitantur phenomena febrilia. -

Cancrum œsophagi distinguunt dolor lancinans, sensatio ‘caloris ardentis assidua, quam aeger ad imum gutturem aut pectus refert, presertim ad dorsum ; doloris irradiatio ad extremitates, ad collum , ad maxillas etc. non animad- vertitur.

PROGNOSIS.

Morbus, juxta professorem Alibert, non tam periculosus, quam vulgo cre- ditur: sicuti omnes affectiones nervosæ, permultos annos durare potest, quin æger periclitetur.

Quidam urbis Leodii incóla. angina pectoris affectus post quinque et vigenti annos. tandem occubuit ; bí cos casum, a Professore Sauveur observatum referri a nobis non posse.

« En effet, ait Héberden, comme cette maladie n'est pas due à la des- » truction morbide d'un organe, nous ne devons pas désespérer de la guérir. »

Quam sententiam experientia confirmavit , secundum Fothergill. Sperare licet felicem exitum, si æger mediam vite ætatem , triginta scilicet circiter annos, nondum expleverit; eo magis vero metuendum erit, quo priusante pubertatem aut posterius in senectute morbus prodierit.

Ex auctorum commendandorum observationibus colligitur, anginam pectoris apt curandi methodo magis cedere, cum pendet a transpiratione imminuta , suppressione evacuationis sanguineæ aut ulceris suppurantis, aut etiam cum excipit phlegmasiam cutaneam, arthritidem aut rhumatismum retropulsum.

Morbus si hæreditarius sit, lethalis magis videtur.

Animadversum est etiam funestum exitum magis esse timendum, si syncopæ accessuum sint comites.

G2 H:-L. MORELLE RESPONSIO

Infaustum signum habet doctor Alibert formicationem in parte, quam tenet dolor, quod nullus practicus antea animadverterat.

Infaustum etiam , si angina pectoris acutam indolem induere videtur , scilicet , si statim ab initio accessus frequentes sunt, violenti, fere continui; tum æger post paucos dies et paucos paroxysmos potest interire. « C'est ainsi, ait doctor v Desportes , que j'ai vu un homme de 45 ans succomber le cinquième jour de » sa maladie, et je n'ai pas trouvé à l'ouverture de son corps, d'autres alté— » rations organiques que l'ossification d'une seule artére coronaire. »

In observatione, quam supra retulimus casus quoque occurrit, quo ager post paucos menses a morbi initio mortuus est.

'TERMINATIO.

Nondum observarunt artis periti , ni fallor , an angina pectoris , sicut nonnulli alii morbi chronici, ut videtur, successivis evacuationibus possit terminari. Macbride (1) loquitur de hujusmodi angina, cui finem fecerunt fluxus hæmorrhoïdalis et herpes ad scrotum, ex quo manabat serum acre et copiosum. Hic lector sibi revocet in memoriam observationem supra memoratam , qua æger sanatus fuisse videtur simul ac tumor ad testiculum apparuit.

Doctor Degranges (2) meminit anginz pectoris, qua Anglus quidam mé- dicus afficiebatur , evacuationibus per alvum terminatæ.

Franzeri casum memorat ejusdem morbi, apparente cataracta , sanati (3).

VARIETATES.

Duplicem anginæ pectoris speciem statuit professor Alibert , alteram pneumonal- giam idiopathicam, alteram symptomaticam ; idiopathica est, qua nulla alia affectione. complicatur, symptomatica, quæ affectiones organicas cordis et majorum. vasorum , hydropem pericardii etc. comitatur.

Duplicem etiam varietatem admittit doctor Gardien, alteram hysteriæ , al- teram. affectionis, organica. cordis symptomaticam.

(1) Med. comm. vol., 5, pag. 92. (2) Ann. de clin. de Montpellier, 1812. (3) Journ. de méd. pluvióse an 9. tom. 1.

,

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 63

Doctor Despostes duas quoque admittit auginæ species , deductis signis, 1° ex doloris sede , 2? e respirationis statu , 3? e pulsus statu.

Divisionem professoris Alibert rejiciendam ducimus: etenim , ut infra pro- babimus, alteratio organica cordis apud eum, qui plures annos post anginæ pectoris aggressionem interiit , effectus nervosæ affectionis ipsius est habenda. Similis distinctio , saltem quantum sciamus, non est excogitata pro ceteris neu- rosibus , v. g. epilepsia , hypochondria , hysteria, asthmate , licet in iis occurrant plerumque dilatatio majorum vasorum, ossificationes , etc., uno verbo, altera— tiones sepissime occurrentes in angina pectoris, cum intereunt ægri ætate provectiores.

Notum etiam perturbationum , que circulationi aut respirationi impedimento sunt, signa unde agnosci queant, in vita manifestari.

Itaque non censemus , affectionibus organicis cordis et majorum vasorum sicuti hydropi pectoris inesse virtutem alia apud alios producendi, apoplexiam, epilepsiam, hypochondriam, hysteriam , asthma , anginam pectoris; sed priores harum effectus sepe habendos esse existimamus.

Quæ diximus, valent etiam de duplici angina pectoris symptomatica, quam agnoscit doctor Gardien ; non plane autem assentimus opinioni illius auctoris qui anginam pectoris hysteriæ symptoma habet, quippe eam vidimus ab omni alia affectione sejunctam , et non raro prodeuntem cum ceteris symptomatibus , morbis. systematis nervosi , qui neuroseon nomine innotescunt, communibus.

Quoad varietates, a doctore Desportes admissas, cum Roussil (1) credimus, hujusmodi distinctionem non satis constantem esse et doctor Desportes ipse fateri videtur, suam divisionem non tantam dissimilitudinem proferre ut admitti queat.

Has itaque distinctiones, licet a magni nominis auctoribus receptas , ut inu- tiles, nec bene fundatas rejiciendas ducimus. Recte divisionis bene distincti chiii fundamentum ut sint oportet, deinde distinctio ipsa morbo facilius . cognoscendo et indicationibus therapeuticis inserviat.

(x) Journ. de méd. vol. 41, pag. 175.

64 H.-L. MORELLE RESPONSIO

PROGRESSUS.

Ex his, qus de anginæ pectoris progressu, duratione , etc. diximus, de pro- gnosi disserentes , supervacaneum videbitur, iterum de progressu ipso hic dicere. Satis erit, si adjecerimus doctorem Desportes credidisse posse in illius neurosis progressu tres periodos distingui, serie phaenomenorum continua magis inten- sorum notatas; attamen ipse ingenue fatetur sepius admodum difficile esse de- finire, quando singule periodi incipiant. Caeterum quandoque angina pectoris cum intensis maxime symptomatibus apparuit, neque tamen ægrum enecavit. Dis- tinctiones illas ad scientiam non multum prodesse arbitramur.

COMPLICATIO.

Plerique, medicorum qui de angina pectoris scripserunt , illius complicationem admisere cum febri intermittente, cum neurosibus , alterationibus organicis cordis, etiam cum phlegmasiis. )

Complicationis cum intermittente febri exemplum memorat Franzeri, histo- riam referens mulieris, quae febri quotidiana bis affecta est.

In variis auctoribus neurosis pectoris febribus intermittentibus typo diversis succedentis exempla reperimus ; neque complicatio miranda , quum , sicuti an- ginæ ita intermittentiæ systema nervosum sedes sit. |

Complicatio cum variis neurosibus maxime frequens est, neque ullum obser- - vatorum latuit, eam ad dignoscendam anginæ indolem non parum profuisse, cum inducamur ad illius. sedem locandam in eodem systemate organorum , quo sedent affectiones , quibus plerumque illa. complicatur.

Complicationi cum alterationibus organicis.cordis non immorabimur , ad ea remittentes, que de varietatibus loquentes diximus ; nec non ad ea , qua postea sumus dicturi.

Complicationem cum phlegmasiis magis infrequentem , quam huc usque cre- ditum est, existimamus, saltem , D. Desportes, duce doctore Haggaert casum memorat veri abscessus mediastini, quem hic complicationem anginæ pectoris

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 65

‘habebat; verum, ut videre est ex observatione n°. VIII doctoris Desportes , dolor sterni fere continuus prodiit cum ipsa abscessus formatione. Sic quoque, observatione IX doctoris Desportes, profertur casus anginz pectoris , peripneu- monia complicate. Verum, exemplum illud legenti manifestum fit, uti pru- denter observavit Jurine , ægrum vera peripneumonia chronica , cui accidebat leve ventriculi sinistri anevrysma , fuisse affectum ; ceterum lectorem non fugiet, eandem observationem prorsus incompletam esse.

Omnium maxime frequens est complicatio anginz pectoris cum affectionibus arthriticis et rheumatismalibus ; fatebimur tamen nos frustra quæsivisse exemplum illius. morbi , cui sociatæ fuerint affectiones ille inflammatoriæ , quibus rheuma- tismi acuti et arthritidis acute nomina indita sunt. « Semper nostra pectoris » neurosis aut præcedebat aut comitabatur aut excipiebat hasce arthritidis aut » rheumatismi invasiones quas vagas, irregulares, nervosas non possumus non » dicere. »

Multum tamen abest, ut contendamus anginæ pectoris phlegmasias comites nunquam fieri posse : forsan enim accidet, ut neurosis et inflammatio simul ap- pareant, cujus documentum in opere choris. Andral de clinica insertum hic memorandum: duximus (1). Notandum tamen , fieri potuisse , ut ante pericardi— tidis invasionem æger neurosi thoracica jam "fuerit correptus.

Idem exemplum etiam documento est anginam pectoris a lesione organica non pendere, quum hic sociam exhibeat phlegmasiam serosam.

NECROSCOPIA.

A doctore Schram mutuamur descriptionem variarum læsionum organicarum , quas prabuere ægri angina pectoris necati.

Ipsi describerenoluimus, ne incideret suspicio nos facta solummodo retulisse, quae opinioni nostre favere videbantur. Infra sese offeret occasio analysin quodammodo instituendi illius seriei læsionum , videbimus quoque anatomos nunquam at-

(1) Clin. méd. tom. 3, pag. 426, obs. 3. VIII. 9

66 H.-L. MORELLE RESPONSIO

tendisse ad systema nervosum pectoris , licet indolem nervosam anginæ pectoris plures, inter primos observatores , suspicati fuerint (1).

(1) Cavitas pectoris. — A ) Pulmones sani, plerumque sanguine atro, liquido turgidi , rarius collapsi vel mediocriter adhzrentes. Membrane et musculi in cavo thoracis ut plurimum adipe involuti; cartilagines costarum sæpe , non semper ossilicatæ. B) Cordis alter vel uterque ventriculus dilatatus, sepius dexter ; atria cum auriculis dilatata, cor parvum, flaccidum , marcidum , parietibus incrassatis; ipsum vel pericardium adipe circumfluens; pericardium incrassatum; parietes cordis extenuati, valvule ossificate ; lympha in superficie exsudata; partes ipsius substantia ossificatæ. Sepe cordis substantia velut sanguine eluta et decolor conspicitur.

Constanter autem, preter modo numeratorum vitiorum unum plurave, in omni anginæ pectoris casu , qui modo genuinz signa exhiberet, sectione instituta, reperiebantur :

«) Dilata aorta pectoris, praeprimis ejus arcus, cum inflammata , imo ossificata membrana interna. 8 ) ossificatæ arteriæ coronarie cordis, gradu tamen ossificationis multum variante. Sepe enim ossificatio non ultra prima initia arteriarum coronariarum pertinebat, alias per plurium etiam pollicum spatium progressa , plus dimidio earum corruperat. Alias sparse , alias continue erant partes in os versæ. In quibusdam superficies interna arteriarum coronariarum ita incrustata deprehendebatur , ut crusta detractæ formam tubulorum osseorum exhiberet.

In pericardio, interdum incrassato, semper fere adipe circumvoluto , haud raro serum de- color vel cruentum effusum in conspectum veniebat. Venæ majores nunquam non sanguine atro , detrito , liquidissimo plena reperiebantur.

2) Cavum abdominis. Vasa majora sanguine turgentia, viscera plerumque sana; nonnun- quam vitia lienis et hepatis, praeprimis enormitas vel induratio. Ventriculus sepius peramplus et cum reliquo tractu intestinorum fere semper multo aére distentus; in omento copiosus adeps collectus , multus etiam per reliquum corpus diffusus.

Nunquam hæ abnormitates vitiaque organica, quz in genere in dissectis iis, qui angina pectoris mortui erant , inventa sunt, in eodem individuo simul aderant; sed nunquam desi- derabantur:

1?) Arteriæ coronariæ cordis ossificate,

2°) Tumor aneurysmaticus in arcu aortæ,

3°) Adipis circa cor, pericardium et omentum exuberans copia,

4) Ventriculus et intestina aére distenta ,

5°) Collectio sanguinis diluti, atri, non solum in vasis venosis majoribus; sed etiam in universo systemate venoso.

,

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 67

000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

CAPUT SECUNDUM.

——

SECTIO PRIMA.

VARIÆ MEDICORUM SENTENTLE CIRCA SEDEM ANGINÆ PECTORIS,

Singule alterationes organicæ , quas deprehenderunt, qui cadavera angina pectoris necatorum inspiciebant , licet raro et indiligenter hæ necroscopiæ ins- tituerentur , fundamento fuere variis sententiis de anginæ pectoris indole emissis. Ille sententie ad quatuor praecipuas reduci queunt, deductæ 1? ex ossificatione cartilaginum costalium aut arteriarum coronariarum , 2? diathesi arthritica aut rheumatismali, 3? affectione nervosa; 4? inflammatione majorum arteriarum.

Novissime hanc opinionem professus est doctor Gintrac in commentatione de diagnosi morborum pectoris, quam societas medica Lovaniensis laurea do— navit ( 1826 ).

Doctor Rougnon primus textus alterationi tribuit symptomata affectionis, cui deinde inditum est nomen angine pectoris; etenim biennio ante edita opera duorum medicorum Anglorum , dixerat: « l'ossification des cartilages des côtes, » surtout des deux dernières vertébro-sternales , amènent la gêne de la res- » piration, accumulent le sang dans les ventricules du coeur et des gros vais- » seaux, ce qui donne lieu aux angoisses , au sentiment de suffocation, à » l'interruption de la circulation , à la mort subite enfin, qui à la longue ont » déterminé un vice organique du cœur et des gros vaisseaux.

Videtur doctor Rougnon aut paucas anginas pectoris aut multas male obser- vasse; denique anginas observayit asthmate complicatas, namque plurima illius affectionis pectoris exempla certissime probant, nunquam adesse suffocationem

9.

68 H.-L. MORELLE RESPONSIO

aut circulationis intermissionem , nisi comitetur alia neurosis, asthma scilicet. Magni refert hic notare doctorem Rougnon alterationem cordis aut. majorum vasorum non existimare causam anginæ pectoris, sed effectum perturbationis respirationis atque circulationis inter accessus.

Quoad ossificationem costarum , nullum 'practicum fugit, illam occurrere apud omnes, qui atate parum provecti intereunt, quin inde ullum incom- modum experiantur illi simile , quod angina pectoris affert.

Ex undecim cadaveribus , ait Jurine , septem cartilagines ossificatas præbuere.

Costarum ossificationem Wall etiam deprehenderat , nulla inde conclusione desumpta; idem observaverat Pothergill non in costis modo , verum etiam in arteriis coronariis, quorum truncus et rami totum osseum efficiebant , quibus factis innixi doctores Jenner, Parry, Blacq, novam causam proximam exco— gitavere , eorumque de sede anginz pectoris sententiam mox secuti sunt plures Anglie et Germanie medici, ex quibus sufficiet nominare Blackal, Frank eorumque discipulos. Hujusce locum qui summatim exhibet facta, quibus illa sententia nititur, hic exscribendum putamus.

« Angoris enim pectoris legitima symptomata tunc solum expectamus , dum » cor ob lithiasin arteriarum coronariarum (aut conditionem illorum analogam ) » necessariam sanguinis copiam accipere nequit, ideoque, ut quivis musculus » nutrimento debito orbatus, languet, veluti paresi laborat, atque ad officium » suum absolvendum (imprimis si superveniant cause majorem energiam ex— » poscentes , quales sunt corporis motus , animi pathemata , repletio ventriculi) ə impar evadit. Est igitur nobis angor pectoris effectus congestionis cruoris » circa cor, ex labefactione hujus visceris, orta a defectu nutritionis, ob ar- » teriarum coronariarum , per præviam inflammationem aut metastasin arthriticam » Ossescentiam. »

Jurine, dum opinionum doctoris Parry meminit, vix eas aut examinat aut impugnat: argumentis iliius paucioribus atque generalioribus plurima. desunt , quae supplere conabimur, non doctrine nostræ , quam exiguam scimus , confisi ; sed necessario iaetibues dut examen opinionis , quam hodie plures iib periti apud exteros profitentur. Hodie presertim summi interest, ut probetur, ex ana- tomia pathologica , cujus ingens momentum diffiteri ni non semper sedem et indolem morbi nos discere , cum alterationes organicas saiti, quæ sæ—

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 69

pissime morbi ipsius effectus sunt. Valet imprimis istud de neurosibus, qua tandem textuum corruptionem producunt.

Animadvertendum adverse nobis sententie fautores ad solam lesionem organicam , quæ suam hypothesin de causa proxima anginæ pectoris firmare posset, respicientes, alterationes alius generis prætermisisse non raro observatas apud eos qui angina intereunt; illos effugere non potuerunt alterationes istæ numerose et variæ ; itaque suspicari licet. consulto fuisse pretermissas, utpote illorum | sententie adversantes.

Quæ huic sententie objici queant, jam videamus.

1? In pluribus angina pectoris absumptis arteriarum coronariarum ossificatio non est observata.

Inspecto cadavere Rd. Gregon, evangel. Prædicat.; doctor Johnston plane intacta reperit vasa, ad cor pertinentia , nec ulla aderat ossificatio (1).

Stoeller refert se vidisse in agro, 55 annos nato majora, vasa cordis ad statum cartilaginosum transire incipientia, hujus autem alterationis nullatenus participes erant. arteriæ coronariæ.

2? Ossificatio arteriarum coronariarum animadversa est, ait Jurine, sine angina pectoris et vice versa, hec , absque arteriarum coronariarum eit tione , cujus rei veritatem rats duplex exemplum , quod retulit Morgagni (2).

yonini ipse arteriarum coronariarum ossificationem reperit in viro 42 an— norum , acuto rheumatismo absumpto , et sane angina pectoris a rheumatismo prorsus aliena-est.

Professor Odier (3) asserit se : vidisse plures ægros, apud quos nullum pro- dierat symptoma anginæ pectoris; apertis tamen exstinctorum cadaveribus, cor et majora vasa eodem modo affecta reperta-sunt ac plerumque obser- vantur apud angina pectoris extinctos: imo, pergit idem auctor, plures vidi subita morte in anginæ pectoris cursu interremptos, licet nulla alteratio in organorum illorum structura deprehensa fuerit.

3? On a remarqué, ait doctor Desportes, que les femmes étaient rarement

(1) Mém. de la Soc. méd. de Londres, vol. 1, pag. 376. (2) Mém. sur l'Ang. de poitrine, par Jurine, pag. 91. (3) Biblioth. britanniq. vol. 2, pag. 302.

79 H.—L. MORELLE RESPONSIO

» atteintes d'angine de poitrine , cependant sur 12 femmes au-dessus de 3o ans » que j'ai disséquées à dessein, j'ai trouvé sur neuf, les artères coronaires du » cœur formant des cylindres assez solides et assez incrustés pour gêner la » circulation. »

4° Alibert meminit exempli adolescentis cujusdam, angina pectoris affecti , et morbi causam manustuprationem agnoscit; non credimus tamen posse læ— sionem illam organicam e funesta manustuprationis consuetudine oriri.

5? Firmissimum argumentum adversus eos, qui ossificationem arteriarum co- ronariarum anginæ pectoris causam proximam habent, ex eo deducitur, quod illa ossificatio in ipsius morbi cursu fiat. Namque, ut refert doctor Pary, in tribus ægris qui angina pectoris occubuerunt, apud unum arteriæ coronariæ tantum modo spissatæ, apud alium quibusdam punctis osseis sparse, apud tertium omnino ossificatæ repertæ sunt.

6° Si morbus organicus est ideoque illius effectus constantes, qui intermis- sionem explicare possis ?

7? Vidimus eundem morbum statim ab initio typo intermittenti regulari signatum et præparatis corticis peruviani cedentem ; non credimus corticem illum virtute gaudere affectionem organicam sanandi; præclaros vero illius ef- fectus contra neuralgias etc. testatur experientia.

89 Denique professor Odier , in opere jam citato , refert , ægros cuncta anginæ pectoris symptomata exhibentes antispasmodicorum ope fuisse sanatos ; nonne remedia illa inutilia fuissent et morbus insanabilis, si a principio ab organica affectione pependisset.

Quoad opinionem doctissimi Frank, censemus obliterationem aut ossifica- tionem arteriarum coronariarum (hasce integras etiam fuisse repertas ne obli- viscamur) raro tantam fuisse, ut sanguinis cursum ad cor cohiberet aut illius sisteret actionem , etenim modo oblitteratio non aderat , modo parietes arteriales paulo crassiores tantum aut cartilaginosæ observatæ sunt, modo repertæ so- lummodo: aliquot lamine osse; ; demum partes ille omnino integre visæ sunt ; notemus , integris aut lesis arteriis, aegros occubuisse, quod documento est anginam pectoris ab illa alteratione pathologica non enasci.

Sin autem admittatur illud impedimentum cursui sanguinis versus cor, tum admittenda erit hujus organi atrophia, cujus alterationis signa in vita deberent

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 71.

apparere ; notum vero est neque vivente neque extincto ægro hujusce cordis alterationis signa deprehendi.

Neque existimamus cum quibusdam medicis dolorem e nervorum cordis. compressione oriri ; sepe enim , -propter statum normalem arteriarum. corona— riarum , compressio illa fieri non poterat.

Itaque concludamus , ossificationem arteriarum coronariarum ætati esse tri- buendam , aut ad summum neuralgiæ plexuum thoracicorum.

Quaedam nunc dicenda de altera sententia, que plures sibi fautores vin- dicat.

Haggaert primus professus-est anginam pectoris affectionem esse inflamma— toriam , antea, Wall et Forthegill solummodo dixerant , illi nonnunquam esse quandam cum arthritide similitudinem ; ultra progressi Elsner et Barther illam ab ortu arthriticam dixere; prior dolorem ad brachium inter paroxysmos mere arthriticum habet, atque censet illum , locum mutantem, stricturam pectoris producere. Concentrationem humoris arthritici in cor mortis causam agnoscit.

Butter arbitratur arthritidem in diaphragmate sedentem paroxysmorum causam prædisponentem esse et morbi ipsius, quem nomine artbritidis dia- phragmatice insignit, causam proximam agnoscit nimiam musculi sensibili- tatem.

Scheffer contendit posse rheumatismum , rarius tamen quam arthitidem, pectoris anginam parere.

Smid arthritidem ejusdem causam aperte: declarat.

Hec opinio a doctore Elsner primum emissa mox inter Germanie medicos prævaluit : illam ætiologiam admisere Schaffer, Smid , Bergius , Hesse.

Illam impugnavit doctor Wichman , inspectis morbi causis , symptomatibus etc. Hujus verba sunt: Parmi les cas que j'ai eu occasion d'observer ( leur nombre est de 13), je n'en ai vu aucun qui ait la goutte bien caractérisée ; les deux femmes que j'ai observées atteintes de l'angine de poitrine , étaient aussi les seules qui eussent quelque chose de semblable à la goutte, sans étre méme bien prononcée. Si la goutte était la véritable cause de Pengine de poitrine , elle n'aurait pas dà manquer chez tous les sujets que j'ai vu atteints ou mourir de cette maladie.

Ex eo autem quod angina pectoris, apud aliquot ægros, affectionibus ar—

72 H.—L. MORELLE RESPONSIO

thriticis aut rhumatismatibus successerit, non inde sequitur illam arthritidem aut rheumatismum ipsum esse ; nemo unquam , puto , affectionem arthriticam aut rheumatismalem vocavit asthma , quamquam arthritidem aut rheumatismum sæpe excipiat aut complicet. |

Inde etiam sententia nostra confirmatur, quod sæpe neuralgiæ faciei aut membrorum fluxum rheumatismalem aut arthriticum excipiant; non igitur mirum, idem fieri de plexibus cardiacis, pulmonaribus etc. Hic locus est in examen vocandi sententiam doctoris Gintrac qui inflammationem majorum vasorum et arteriarum coronariarum causam existimat symptomatum anginæ pectoris. ^

Prius monendum videtur idem fere ‘sentire doctorem Schram , doctoris Bell , et magistri sui Kreysig auctoritate fretum; illam tamen , non sicuti peritissimus Burdigalensis medicus , multis argumentis confirmavit.

Antequam hujusce sententiam adeamus , summatim sententiam doctoris Schram de causa proxima anginz pectoris exponemus, auctoris ipsius verbis

usi : :

« Equidem plane cum Bellio sentio, ita persuasus, anginam pectoris chro- » nicam, pro cujus momento interno Kreysigius, ossificationem arteriarum » coronariarum declarat, non posse oriri nisi ex morbo dynamico, quem » nomine anginæ pectoris acute insigni. Concedo etiam, hanc interdum » gradum inflammationis active attingere; sed profecto talis non: semper ə unice locum habet, potius in casibus frequentioribus status congestionis » magis mihi adesse videtur, tam in cavitatibus cordis quam in ejus vasis , qui periodice energia cordis deficiente, activitate systematum vasorum contra » exsuperante , adducitur. « Doctoris vero Gintrac sententia hec est : » Je pense que les gros vaisseaux et surtout l'aorte et les artéres cardiaques ou coronaires forment le véritable siége ou plutôt le point de départ, la source des symp- tômes qui constituent l'angine de poitrine, et que cette lésion de la grande artére consiste spécialement en une irritation plus ou moins vive de ses mem- branes fibreuse et interne, voici les remarques sur lesquelles j'appuie mon opinion. » |

» 1° Les malades rapportent la douleur qu'ils éprouvent dans le lieu 'qu'oc- cupe l'aorte; et cette sensation se propage suivant la direction des branches

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 73

de cette artére soit aux bras, aux avant-bras et aux mains, soit le long du col , au larinx , à la mâchoire inférieure, prés de l'oreille etc. Cette douleur semble dessiner le trajet des vaisseaux.

‘2° Dans l'inflammation de la membrane interne de l'aorte, les pulsations sont plus fortes et plus vives que dans l'état naturel.

3? On a vu fréquemment l'angine pectorale se développer chez des sujets qui avaient été atteints de goutte et de rhumatisme; or ne sait-on pas que ces maladies appartiennent au système fibreux de Bichat, qu'elles se dé- placent avec facilité et parcourent souvent plusieurs organes doués de la méme structure ? La membrane moyenne des artères qui est de nature fibreuse , serait- elle exempte d'une affection de ce genre?

4° On a trouvé, à la suite de l'angine de poitrine, chez un assez grand nombre de sujets, la membrane interne de l'aorte rougie et évidemment en- flammée.

5° On l'a vu ulcérée et désorganisée.

6» Dans beaucoup de cas, l'aorte était dilatée , anévrismatique. Or il résulte des observations de M. Bertin que l'irritation inflammatoire de l'aorte est la cause première de sa dilatation.

7» Dans un sujet, on a détaché des parois des artéres coronaires une fausse membrane analogue à celle du croup.

8° Trés-fréquemment on a rencontré des ossifications plus ou moins étendues de l'aorte et des artères coronaires ou cardiaques. Or cette dégénérescence est un produit de l'inflammation chronique, comme l'a très-bien prouvé dans un excellent mémoire M. le docteur Rayer, et comme le pense M. Bertin.

Je ne présente au reste cette opinion sur le siége et l'origine de l'angine pectorale qu'avec la réserve convenable , bien persuadé qu'une plus grande réunion de faits peut seule fortifier et sanctionner une théorie quelconque.

Nil e doloris sede concludi potést, cum relatis observationibus liqueat illum quamcumque aliam thoracis partem ac sternum occupare posse, dorsum, humeros, brachia, epigastrium etc. Si dolor quandoque vasorum trajectum sequi videatur, quare non eodem jure ad trajectum: nervorum referretur ?

imo, si posterior hac opinio recipiatur, explicari queunt varia phenomena VIII. 10

74 H.—-L. MORELLE RESPONSIO

spasmodica , inter accessus observata, ipsa doloris indoles, dolori phlegma- siarum maxime dissimilis.

Aliis signis ac levibus pulsationibus, observatis in ægro, quem doctor Gintrac curavit, opus est, ut credamus aortitidem tum adfuisse; Ex. g. for- tiores sint pulsationes secundum partem istius vasis non exiguam, ad omne systema arteriale propagate, comitantibus, ut plerumque, dolore et phæno- menis generalibus, in inflammationibus solito occurrentibus: quorum omnium nihil exhibet angina pectoris.

Si in observationibus citatis palpitationes notavimus, eas ad sensibilitatem nervosam commode referri posse videmus. Certum est membranam mediam, arteriarum fibrosam esse; sed nondum probatur systema fibrosum in genere sedem esse arthritidis aut rheumatismi. è

Quoad arthritidem , incertam hodiedum esse illius indolem prudentes practici fatentur; si simplex sit articulationum inflammatio , cur inflammatio articularis ex inflicto ictu orta, aut simul aut saltem successive ceterarum articulationum inflammationem non producit? Cur non calculos ( Tophos)? Cur distorsione affectus arthritide non afficitur? Sane, uti sentit doctor Foville, quia aliud adest ac inflammatio , videlicet dispositio peculiaris , quam in fluidis residere verisimile est.

Rheumatismi vero historia, judice doctore Rostan , hodieque non parum obscura est: latet adhuc illius indoles , anatomia pathologica , licet in illis illus- trandis multum insudaverit doctor Chomel; denique utrum morbus ille sim- plex sit, nec-ne , quibus in organis sedeat , an vestigia certa relinquat , ambigitur. Aliunde non ignoramus opus fuisse , ut excogitarentur arthritides et rheumatismi chronici anomali , nervosi , ut explicarentur symptomatum irregularitas , illorum intermissiones, atque phaenomenorum generalium absentia.

Istam opinionem aliud quoque labefactat: in angina pectoris nunquam, sicuti in arthritide et rheumatismo, aut status acutus aut inclinatio ad sedem mutandam aliaque organa invadendum , observata sunt.

4? Ex eo,quod rubeat aorta , non semper illam inflammari probatur, et quidquid contendant nonnulli recentiores , inter quos doctor Bertin et Bouillard , existimamus illos errasse, dum colorem membrane interne arteriarum docu- mentum inflammationis haberent, illum nos magis habemus effectum simplicis

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 75

imbibitionis , textus penetrationis, si dicere fas est, mere physice et, ut veri- simile , cadavericæ, quemadmodum optime judicarunt doctor Andral , Rostan et imprimis Trousseau in commentatione maxime commendabili annalium medicinæ , novemb. 1826.

5o Gies quo ulcerationes membrane interne aorte observantur, multo magis ad pervincendum idonei sunt; sed notandum illam membranam non jam fibrosam esse , quod recedit a soria doctoris Gintrac , qui inflammationis se- demin membrana fibrosa arteriarum collocat. Animadvertamus etiam D"°™, Gintrac duo tantum exempla hujus alterationis memorare, neque ulcerationes istas describere. ... 6? Idem fit de dilatatione aortæ, crebro apud eos occurrente qui, ætate provecti,

in anginæ pectoris cursu decedunt; persuasum habemus illam alterationem pathologicam nullomodo ex inflammatione enasci , quum hanc dilatationem majorem minoremve praebeant omnes fere, qui seniores intereunt, præsertim qui asthmate laborarunt, feminæ hystericæ, etc.

7? Doctor Lallemand , in prima de encephalo epistola , observ. 12 et 13, duo exempla refert dilatationis aortæ, ad quam ulceratio accedebat. Duo ægri ex re- mollito cerebro interierunt, quæ affectio certe ab angina pectoris procul abest.

8° Circa ossificationem arteriarum uti inflammationis signum censemus, in hoc cum pluribus medicis consentientes , ossificationem, licet quandoque fieri possit , ut inflammationis sit effectus , sæpe ab inflammatione prorsus alienam esse.

Quum primitiva organismi operationes nos lateant , frustra , puto , causam ossi- ficationis et modum quo fiat, scrutari quis conaretur. In his, quum tam enixe ultimis temporibus contenderent, hæsitant Scarpa, Mascagni, Bichat, aliique , hypotheses tantum magis minusve ingeniosas condentes.

« On a avancé récemment , inquit doctor Rostan , que ossification était le » résultat de l'inflammation, de l'irritation , je crois que la chose arrive souvent » de la sorte. Je crois qu'à la suite d'un travail inflammatoire , de nouvelles » productions accidentelles , des membranes peuvent s'ossifier, mais je suis loin de croire que cela se passe toujours ainsi, et je ne regarderais am » l'ossification sénile comme le résultat d'une inflammation, à moins qu'on > ne considère l'accroissement comme l'effet d'une inflammation, l'ossification > sénile est un résultat de la nutrition pervertie et point celui de l'inflammation. »

10.

Y

76 H.-L. MORELLE RESPONSIO

De ceteris sententiis disserentes jam plurima exempla citavimus, quibus neque ossificatio , neque alie alterationes, que ad statum inflammatorium possent referri , obus sunt

Quoad sententiam doctoris Schram , supra memoratam. quivis fatebitur , auctorem aperte nimis a veritate recedere , factaque torquere, ut in suam sen- tentiam quadrent, cum anginam pectoris phlegmasiam chronicam , quandoque acutam existimet: etenim inter plurima exempla, quæ attente perlegimus et meditati sumus , unum tantum casum reperimus supra memoratum , quo ægro ac cessum prænuntiabat reactio systematis circulatorii, et mulieribus hystericis eodem phænomeno suos accessus praenuntiari , doctor Georget asserit. Antequam nostram de sede et genio angina pectoris sententiam profiteamur , quzdam de practicis, qui illam affectionem nervosam arbitrantur , dicenda veniunt. Héberden primus , cuncta respiciens symptomata anginæ pectoris, genio magis consentaneam opi- nionem emisit: auctoris ipsius verba utpote satis notabilia referemus.

« Hunc sterni dolorem convulsionem esse partis affectæ primo intuitu, » ut videntur , judicabit, qui respiciet ad subitam illius invasionem , promptam » cessationem , longa integerrimz valetudinis intervalla, levamen e vino et » cordialibus allatum , influxum in dolorem vehementium animi pathematum ; e » mutatione positus capitis et humerorum , pressioni thoracis aut vertebrarum , » levi inclinatione antrorsum aut retrorsum versus præscitum levamentum , diutur- » nitatem morbi, quin ægri valetudo alias ledatur, facilitatem equi aut rhedæ » motum tolerandi. Hoc semper discrimen statuent inter ulcera et dolores spas- » modicos; non loquor de invasione nocturna , quz apud quosdam ægros ob— » servatur post primum somnum , quo tempore resurgunt ephialtes , asthma » convulsivum , torpor , epilepsiæ, affectiones hypochondriace, aliique morbi » qui merito ad alterationem functionum systematis nervosi referuntur. »

Doctoris Héberden sententia, quam secuti sunt doctor Darwin, Masque, Hamilton, multos sibi fautores conciliavit.

Illam doctor Macbride altius indagare conatus est:

» En admettant, dit-il, que le spasme soit la cause de tout le désordre, » il n'est pas facile, pour cela, d'assurer quels sont les muscles qui sont » alors particulièrement affectés , le sentiment violent de strangulation ou d'é- » touffement qui indique une interruption de la circulation dans les poumons

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 77

pendant les paroxysmes , la singulière constriction douloureuse qui a lieu

sous le sternum , et qui selon Héberden, se porte vers le côté gauche , et . la sensation accablante et inquiétante qui menace d’une mort prompte, pourraient autoriser à croire que le cœur méme est la partie affectée, ( Introd. à la théor. et à la prat. de la méd. trad. par Petit Radel. liv. 7, ch. 3, p. 432). » ; Hic neque clari auctoris neque doctoris Baumes opinionem de spasmo cordis , ut anginz pectoris causa , impugnabimus ; nostram sententiam de hujus morbi genio infra proferentes, satis superque, ut confidimus , probaturi sumus im— possibile esse illum spasmum admittere. Imprimis vero animadvertendum : doctorem Macbride videri parum attendisse ad genuina anginz pectoris symp- tomata, ab Elsnero tam accurate descripta, et pluribus observatis confirmata. Etenim raro prodeunt spasmi musculares asthma constiteuntes, nisi cum vera hysterie symptomata apparuere, tumque solummodo musculi deglutitionis spasmis distrahuntur, non adest suffocatio sicuti in asthmate , nulla intermissio circulationis. In summa , dolor unice morbum constituit, solus ægrum angit, cætera arcessit symptomata , neque sterno, ut pluries jam notavimus, cir- cumscribitur. Doctor Baumes ex Monte-Pessulano , sententiam doctoris Macbride amplexus, de alteratione sanguinis in hac neuralgia pluries disserit; auctorem non sequemur in sua humorali theoria aberrantem , citabimus tantum illius locum, quo ad verum nonnihil accessit , neuralgiæ nomine usus:

syy

LAM 6

» Qu'il faut que le cœur lui-même soit le siége du spasme, dans ce cas, la contriction spasmodique n'aura lieu qu'à un degré peu considérable, toutes les fois que le paroxysme n'est suivi d'aucun fâcheux accidents; car une affection de ce genre qui continuerait avec violence un certain temps et dans un pareil organe , ne pourrait manquer de devenir mortelle et en effet les personnes attaquées de cette maladie sont en général mortes subi- tement. Quelle est la cause de ce spasme violent du cour qui parvient quelquefois à ume intensité telle, qu'il occasione une mort subite? Ce sont toutes celles de la neuralgie.

v € 94 V9 v d wv v

Itaque professori Baumes debetur laus detecta primum veritatis.

Darwin, in sua Zoonomia, anginam pectoris etiam spasmum habet: eam

78 H.-L. MORELLE RESPONSIO

doctores Jahnis et Schæffer paralysi incomplete musculorum cordis et spasmo periodico tribuunt.

Doctor Desportes, anno 1811, aliam protulit opinionem anginam pectoris veram neuralgiam plexuum pulmonarium et cardiacorum declarans, et argumenta in sen- tentie presidium desumens, 1? e sede et genio doloris, 2° intermissione, quee similitudinem cum neuralgiis sistit ; 3° ex anatomia plexuum thoracicorum , unde dolor oriri videtur , variis illorum connexionibus, quibus optime doloris irradiatio explicatur, etc.

Fateamur tamen affinem sententiam antea jam à doctore Fothergill fuisse prolatam. Hic enim anginam pectoris uni nervorum pari propriam existimavit.

Doctor Wall quoque varia symptomata et praesertim sedem doloris explicare conatus est ex anatomicis dispositionibus nervorum pectoris et cordis, variis- que illorum connexionibus et anastomosibus.

Doctor Jurine in commentatione, a regia societate medica Parisiensi, anno 1815, premio donata, anginam pectoris affectionem spasmodicam, nervosam pul- monum acbitcibit Hic transcribendum duxi locum maxime notabilem, quo sententiæ suæ fundamenta ponit :

« L'opinion des auteurs sur cette sensation angoissante et douloureuse , n'aurait dù offrir aucune différence , s'ils eussent tous été d'accord sur sa nature et sur son siége. L'incertitude oà l'on se trouve encore sur ce poist aussi important pour la diagnostique et le traitement de cette maladie, m'engage à exposer ici ma façon de penser sur cette douleur, opinion qui se rapproche beaucoup de celle qu'a émise Héberden.

Sans douleur sternale, il n'y a pas d'angine de poitrine; or, comme on ne peut pas supposer que cette douleur vienne directement du sternum , ni croire que l'ossification des cartilages des côtes puisse l'occasionner , il faut nécessai- rement alors en placer le siége dans quelques-uns des organes renfermés dans les cavités thoraciques. Examinons les successivement. Si le coeur était affecté, la sensation qui en résulterait, serait toujours précordiale au début des pa- roxysmes; il en serait de méme si c'était le péricarde, en effet nous ne connaissons aucune maladie du cœur et de son enveloppe sur la diagnostique de laquelle on puisse conserver long-temps des doutes après un examen at- tenti. Si cette douleur venait du poumon, elle se ferait constamment sentir

-

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 79

ou à droite ou à gauche, suivant la partie de l'organe qui serait en souffrance. Si la plévre enfin lui donnait naissance, on la sentirait moins profondément; d'ailleurs , ni les unes ni les autres de ces affections supposées, ne dureraient des années avec d'aussi longues intermittences, et en laissant ceux qui y au~ raient été exposés dans un état de bien-être si parfait,

Quoique je sache fort bien que dans les organes internes, la sensation pro- duite par l'affection d'une de leurs parties soit fréquemment un indice peu fidèle du siége et de l'étendue de cette affection même, je crois, malgré cela, qu'on serait déjà parvenu à reconnaître l'organe ou la partie de l'organe morbide qui donne lieu à la douleur pathognomonique de l'angine de poitrine. Je dirai qu'en mon particulier , j'ai apporté à cet examen la plus scrupuleuse attention, en questionnant avec soin tous les malades que j'ai été appelé à voir, sans étre encore parvenu à aucun résultat concluant.

D'après la nature de cette douleur et les diverses modifications dont elle est susceptible chez différents individus, d'aprés son peu d'influence sur la cir- culation et la respiration, mais surtout d'aprés les autopsies cadavériques dans les cas d'angine essentielle et sans complications , on peut étre, je crois, con- vaincu que ce n'est ni le cœur ni les poumons, ni le péricarde ni la plévre, qui lui donnent matériellement naissance.

En allant ainsi par voie d'exclusion à la recherche du siége de cette dou- leur, il ne nous reste plus pour le placer que le plexus nerveux de la poitrine, et c'est là en effet qu'il existe, je pense véritablement: la manière dont se manifeste, se propage et se termine celte sensation angoissante, ses longs intervalles , l'influence qu'ont sur elle les passions de l'ame et le sommeil, ses effets sympathiques sur les extrémités supérieures, la mâchoire, etc., tout con- court à mettre dans la plus grande évidence sa nature essentiellement nerveuse , et à prouver qu'elle est purement spasmodique. Mais, en avangant que cette sensation est le résultat d'un affection nerveuse , je ne me sens nullement disposé à rechercher quelle est la nature intime de cette affection, et me contentant d'en tracer les phénomènes, je me dispenserai de remonter à sa cause première, »

Spectatissimus ille medicus cum sic probasset, dolorem solum anginam pectoris constituere et impossibile esse illius sedem locare in alteratione sterni, pulmonum aut membranarum illorum , cordis aut ejus appendicum, non jam

80 H.-L. MORELLE RESPONSIO

. ad solam doloris indolem attendit, et oblivisci videtur cuncta anginæ sympto- mata ad lesionem functionalem organorum thoracicorum referri posse , ut illius affectionis causam proximam agnoscat incompletam sanguinis oxigenationem , qua ipsa integritatem organorum pulmonarium exposcit; atqui in angina pec— toris functiones ille libere fiunt, non itaque consentaneum videtur, sanguinis incompletam oxigenationem admittere eique symptomata tribuere, quibus neu- ralgia thoracica dignoscitur.

Non hic impugnabimus singula, qux profert auctor, dum sententiam suam summatim exponit, locum ipsum lectoris oculis mox subjecturi, hec notasse satis erit: 1? Si adesset imperfecta hæmatosis, simul adesset læsio pulmonum ; 2? hæmatosis illa incompleta inter accessus anginz pectoris prodiret cum symp- tomatibus asphyxiæ, qualis in anginis , in pertussi, in cunctis denique morbis intensis organorum respiratoriorum ; 3? asphyxie illius sequelæ sunt, aut magis ilii propria plurima symptomata quæ, utpote notissima prætermittimus, in angina pectoris vero non occurrentia , 4? status ille nunquam dolore , praesertim vero dolore anginæ pectoris proprio, notatur; sed anxietate, suffocatione etc. Unum addamus: si quis neuroses quasdam ad hæmatosin imperfectam referre vellet, majori jure, in sententie suz prasidium ad asthma et hysteriam posset confugere, quibus organa respiratoria pati e læsionibus functionalibus perspi cuum fit. Sed neminem novi doctrina, peritiaque commendabilem , qui illud unquam excogitaverit. è ;

Itaque censemus doctorem Jurine inconsulto sententiam emisisse, quæ nullo pacto potest admitti. Ut dijudicet lector, illam summatim ab auctore ipso expositam hic exscribimus.

1? La cause essentielle de cette maladie dépend d'une affection des nerfs pul- monaires, qui dérange l'exercice des fonctions des poumons, qui nuit à l'oxigénation du sang, et qui cause durant les attaques, la douleur sternale.

2? L'angine de poitrine ne se rencontre guére que chez des sujets dont les poumons sont affaiblis par l'âge, ou qui ont une constitution plus particulière- ment propre au développement de cette maladie.

3° La disposition morbide des nerfs pulmonaires ne peut que se communi- quer avec le temps au plexus cardiaque, et affecter le coeur et ses vaisseaux secondairement.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 81

4° L'oxigénation incomplète du sang, diminuant le stimulus des poumons et du cœur, donne lieu au renouvellement des attaques , jusqu'à cé que ce stimulus venant à s'éteindre; fasse périr ces organes, et aussitôt après, le cerveau. ;

Non abs re erit, ut nostram disceptationem claudamus , verba subjungere viri, qui ad certaminis judices retulit , de commentatione doctoris Jurine lo— quentis.

« Quoique tout ce que l'auteur dit ensuite des phénoménes chimiques qui » ont`lieu dans l'angine de'poitrine et de l'explication ingénieuse qu'il donne » de la mort subite qui termine le plus souvent cette maladie, soit admissible, » nous lui reprocherons de s'être un peu étendu sur ce point, et surtout » d'avoir paru attacher trop de certitude à des assertions probables , mais loin » encore d'étre prouvées. »

Gardien in opere suo, (1) de morbo, qui nostre dissertationis argumentum est ; opinionem emisit observatis quidem confirmatam , verum, nostro quidem ju- dicio, paulo nimis exclusoriam.

« La maladie qu'Héberden en Angleterre, en 1772, le docteur Bougnon en France quatre ans auparavant, et M. Desportes ont décrit sous le nom d'angine de poitrine, M. Baumes sous celui de sternalgie, ne doit être considérée que comme un mode de l'affection hystérique, on ne trouve rien sur cette indisposition dans les médecins anciens, les modernes qui en ont parlé , ne sont pas d'accord sur son siége et son essence. Les symptômes qui la caractérisent, prouvent qu'elle offre tous les caractères de la névralgie décrite par le professeur Chaussier et qu'on doit en placer le siége dans les plexus pulmonaires et cardiaques. »

Et infra: ++i; :

« Dans les anévrismes du cœur et des gros vaisseaux, dans l'hydropisie du péricarde, les malades présentent trés-souvent des symptómes semblables à ceux qui caractérisent l'angine de poitrine , mais alors la maladie n'est que symptômatique, c'est-à-dire , que les phénomènes spasmodiques , et la dou- leur du thorax sont l'effet de l'affection organique.

w wWw.ww Ww q.v vw; Ww

uv Yyy y

(1) Traité d'accouch. des maladies des femmes et des “enfans, verbo hystérie. VIII. i 11

82 H.—L. MORELLE RESPONSIO

Non semel hoc in opusculo, qua sentiamus de opinione doctoris Gardien , énuntiavimus ; illam pluribus probabilem judicamus: etenim, sicuti hysteria , angina pectoris phenomenon tantum est quo manifestatur affectio systematis nervosi. Spectatissimus professor hysteriam affectionem uteri non existimat , quum ipse agnoscat, illius sedem fieri posse quodcumque corporis organon.

Mox monstrabimus alterationem cordis aut majorum vasorum , si adsit , ne- yralgia produci ; neque tamen negamus neuralgia laesionem organicam complicari posse.

Doctores Roche et Sanson suam etiam de nervosa morbi indole protulere opinionem. Doctrinam eorum de irritatione nervosa haud improbantes, quæ sentiant citabimus : gravis enim hæc auctoritas , cum prudentes irritationum defensores aliud ac lesionem organicam in angina pectoris agnoverint.

Descriptis hujus affectionis symptomatibus, pergunt:

« Nous ne pouvons pas nous livrer à une longue analyse des phénoménes morbides que nous venons d'exposer; mais il nous semble qu'une douleur qui produit des symptómes aussi graves ne peut avoir sa source que dans un organe important. Ni la souffrance du sternum, ni celle du médiastin, ni celle du poumon , quelque intenses qu'on les suppose, ne rendent raison de l'invasion subite et de la violence des attaques ; celle du cœur ou de ses nerfs reste donc seule pour nous les faire concevoir. Les résultats des ou— ` vertures vont nous apprendre à laquelle de ces deux parties l'on doit rapporter les accidents de l'angine de poitrine.

Caractères anatomiques. On trouve à l'ouverture des cadavres, des retré- cissements des orifices du coeur ou des gros vaisseaux qui en partent, l'ossi- fication des artéres coronaires , l'hypertrophie ou la dilatation des ventricules , de la graisse accumulée sur la péricarde et sur le coeur, et dans le médiastin. Les auteurs citent encore beaucoup d'autres lésions, mais elles n'ont aucun rap- port avec la maladie qui nous occupe. Celles que nous avons indiquées se rencontrent dans le plus grand nombre de cas , mais on les observe aussi sans que les symptómes de l'angine de poitrine aient existé pendant la vie , et vice- versa. Que fautil en conclure? Que la maladie dite angine de poitrine est une iritation nerveuse du cœur , accompagnant , chez quelques individus pré-

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 83

disposés , toutes les maladies de cet organé, et pouvant, probablement exister isolée dans quelques cas. »

: Doctores Roche et Sanson, opinionem tam sapientem de angina pectoris emittentes , errasse putamus , cum sedem hujus morbi in nervis cardiacis exclu- sorie posuerunt , quia innumerabiles observationes probant functiones cordis, vel inter paroxysmos acerrimos , non turbatas esse, et quia dolor non semper sedem ad partem sinistram sterni habet, dum aliquando ad partem dextram hujus ossis, ad epigastrium , ad dorsum , etc. apparet. Caeterum ut mox pro» babimus , in plerisque casibus , certa determinatione, quinam sint nervi affecti , indicari non potest.

Hæ sunt diverse diversorum practicorum opiniones de indole spasmodica nervosa anginæ pectoris, quae omnes tempora redolent , quibus emisse sunt , il- lorumque temporum doctrinam de systemate nervoso , cujus studium pathologico respectu consideratum ad. nostram statem referendum profiteri licet.

Consulto prætermisimus opiniones cl. virorum Selle et Haggaert de genio anginæ pectoris, cum prior bronchitidem habeat , alter ab inflammatione mediastini pendere putet.

. . Idem dicendum de sententia doctoris Bréra , professoris Itali , qui tumores. jecoris aut caeterorum viscerum abdominis neuralgiæ thoracicæ causam proximam esse contendit: hujus modi commenta delere inutile duximus.

SECTIO SECUNDA. OPINIO AUCTORIS DE SEDE ANGINÆ PECTORIS.

Nunc consilium nostrum , quod prooemio diximus, de investigandis sede et genio anginæ pectoris , quantum pro ingenii tenuitate licebit , perficiemus; sin- gula autem examinantes symptomata precipua, ex quibus morbus ille dignos- citur, alterationem ipsam functionalem sive organicam dignoscere poterimus.

Pracipuum anginæ pectoris symptoma est dolor: nunquam abest, solus

fere morbum constituit , cum , ut ait Jurine , absque dolore angina pectoris nulla IF.

84 à H.-L. MORELLE RESPONSIO

sit. Itaque dolori, qui maxime conferet ad opinionem nostram fundandum, imprimis immorabimur , illum pluribus respectibus considerabimus, sedem, indolem , progressumque illius et in organa influxum , etc. sucessive inquisituri.

Dolor, quem organi dolentis clamorem dixerim ; in angina pectoris sedem habet ad regionem thoracicam ut plurimum a sterno deinde ad brachia, collum , abdomen , extremitates inferiores, etc. nonnunquam procurrit ex ob- servationibus , quas. retulimus , innumerisque aliis constat doloris sedem mire variam esse. pd

Maximi interest, ut notemus insignem illam sedis doloris mutabilitatem , quum plerique, in Germania presertim , medici existimare videantur illius sedem semper ad sternum locari. Hec doctor Schram.

Dolor, qui anginam pectoris comitatur atque consignat , sedem suam semper _sub sterno , mox inferius occupat pectus, tanquam transverso atque recto ; cum utraque mamma, decursu vergit nec non interitum ad brachium sinistrum usque procurrit.

Fatendum hic doctorem Schram facta torquere, ut in suam sententiam quadrent , cum , experientia testante, non semper sternum sinistramque partem dolor occupet ; si dolor ab alia quacumque parte proficiscatur , ruit Germanici auctoris opinio , neque admitti potest læsio cordis organica; ideo in numerosas doctoris Jurine observationes, qua sole etiam ejus opinionem everterent, Schram acerbe invehitur.

Elsnerus videtur magis veritatis amans, dum fatetur doloris sedem maxime mutabilem esse. Quæ dicat auctor legi possunt in illa opusculi nostri parte , qua de angina descriptione loquentes , ipsius auctoris verba retulimus.

Forsan illi viri, quorum doctrinam et auctoritatem revereor, veram pectoris anginam agnoscunt tantum , quæ dolore ad regionem sterni sinistram constanti notatur;illud vero observationi prorsus repugnans admittere tantis viris dignum non erat.

Non me fugit, si de variis volubilibusque doloris irradiationibus loquar, mox auribus sonituram magicam illam sympathiæ vocem , qua gravissimae dif- ficultates facillime solvuntur. Nobis vero dolor et numerose. illius irradiationes omnem morbum constituunt, et quo plures hæ sunt, eo gravior: est morbus, quia neuropathia majorem systematis nervosi partem afficit. Hanc sententiam

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 85

experientia confirmat. Si verum sit sepissime sede doloris organum dolens indicari , sequitur ex recognitione variorum organorum sive apparatuum or- ganicorum , quibus constat pectus aut qua eo continentur , posse judicari utrum illic morbi sedes sit.

-1*. Si morbus ab affectione cutis penderet, eruptione , ulceratione etc., signa- retur.

2°. Si dolor ab alteratione sterni aut costarum proveniret, si noctu auge— retur, syphiliticus posset haberi; si carie ossa vitiarentur , symptomata cariei , nevrose propria apparerent. Horum omnium nil in angina pectoris animadver- titur. Si affectio in musculis thoracis sederet, dolor pressione , brachii motu, forti inspiratione exacerbaretur neque aliquid est in angina pectoris, unde pleurodyniam suspicari possimus.

Symptomata bronchitidis , pneumoniæ, pericarditidis statu acuto vel chronico notiora sunt, quam ut hic recenseantur , et dolor plerumque fixus et constans, sicuti dyspnæa , tussis aliaque in hisce phlemasiis observata ab angina pectoris absunt. |

Caeterum illis phlegmasiis prævia sunt signa generalia inflammationibus propria.

Quoad alios apparatus organicos pectoris, jam locuti sumus de systemate arteriali, cujus inflammationem anginæ pectoris causam esse nonnulli perhibue- runt, illam opinionem prius a nobis impugnatam hic missam facimus.

Restat systema nervosum. Noti neuritidis characteres ; nil vero nervorum inflammationem prodit. Sed si attendamus ad symptomata neuralgiarum , modum diversum , quo dolor a singulis egris percipitur, hujus intermissionem , subitam violentamque invasionem , jam maximam aflinitatem inter neuralgias et anginæ pectoris dolorem deprehendemus.

Dolorem, quo angina pectoris signatur , mere nervosum habemus nostramque opinionem sequentibus superstruimus.

Si cor afficeretur , sensatio inde enata semper præcordialis esset paroxys- morum initio. Idem fieret de pericardio.

Doloris immutabilitas , acerbitas , intermissio , diverse sensationes , quæ aegros initio afliciunt, omnia afika probant cum dolóiibii apud plurimos hypo- chondriacos et feminas hystericas solito observatis , atque Miidiplà que citavimus

86 H.-L. MORELLE RESPONSIO

hypochondriæ et hysterie symptomata sæpe exhibent comitantia unicum symp- toma, quod anginam pectoris constituit, scilicet: dolorem.

Nunc quæri posset utrum systema nervosum cerebro-rachideum , an ganglionare morbi sedes sit? Vix non habere , quid respondeamus , fatemur ingenue ; attamen si impossibile sit dicere, quinam ramus, quodnam filamentum nervosum affi- ciatur , quamnam conjecturam prospicere de systemate nervoso in genere , non prohibemur. Notissima summa sensibilitas quorumdum organorum, que nervos ganglionares tantum accipiunt; ita compressione testiculi aut ictu, huic organo illato , apud quosdam irritabiliores , suscitatur dolor haud ei ea pallet facies , extrema frigescunt , adest syncope , cuncta denique phenomena apparent accessus angine pectoris signa.

Notabilis illa symptomatum affinitas certo probat systema nervosum ganglionare huic dolori non esse alienum , atque syncopen , incessus impossibilitatem etc. , oriri ab impressione, qua cerebrum doloris acerbitate afficitur.

Eadem animadvertentur phaenomena ex ictu abdomini, epigastrio etc. , inflicto ; verum observatio demonstrat rachim et nervos huc pertinentes mali quoque participes esse , illudque pluribus , que citavimus , exemplis confirmatur. Caeterum systematum nervosorum tam arcta cognatio est, ut sepius credi nequeat, posse phenomena pathologica in uno apparere, quin eorumdem alterum sit particeps. Itaque maxime erravisse censemus doctorem Schram , quum defendit dolorem in angina pectoris , ab affectione acuta sive chronica cordis originem ducere.

Aliunde , quarumdam alterationum organicarum , quas necroscopia manifestas fecit e. g. dilatationis aortæ, ossificationis vasorum etc. , pne diagnosticum non est dolor.

Inutile igitur esset opiniones doctorum Morgagni , Parry, Kreysig, referre de origine doloris, qui anginam pectoris constituit. Omnes enim præjudicatæ videntur neque cum vere physiologie principiis consentiunt.

Neque doctorem Schram sequemur ad cordis morbum referre conantem assiduum comitem doloris, quo maxime angina pectoris discernitur. Angor ille deprehenditur in cunctis neurosibus, presertim cum praecipua harum affectio- num symptomata ad organa respiratoria apparent, uti videre licet in hysteria , hypochondria, asthmate etc.

Idem animadvertitur angor etiam apud nonnullos, integra valetudine gau-

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 87

dentes, post vehementia animi pathemata; attamen, et in eo cum gravissima: auctoritatis in arte medica viris sentimus, neque hysteria, neque hypochondria , neque asthma, cordis affectiones sunt.

SYNCOPE;

Sat sepe observatur “syncope inter fortiorés anginæ pectoris accessus, licet sepius non observetur; erraverunt itaque maxime ceterum commendandi Schram et Parry perhibentes illud symptoma constanter in angina apparere. Certe Schram in presidium suæ sententie proprie praxeos observata afferre non poterat; illius enim opus duo tantum exempla, quæ ipse non observavit , præbet eaque incompleta; e pluribus exemplis attente meditatis concludi posse confidimus syncopen apud irritabiles ostendi, eosque ægros, in quibus alii ac cessus alios brevioribus intervallis excipiunt, qui sepissime morte terminantur.

Schram, cujus sepe memini, quia plurima omnium auctorum argumenta con- gessit, ut probaret cordis alterationem in angina pectoris, Schram , inquam, mihi videtur inconsulto admisisse, syncopen constantem esse morborum cordis comitem. Syncope, confidenter illud profitear, non in solis cordis affec- tionibus, verum quotidie in peritonitide, in cunctis phlegmasiis intensioribus , apud eos, qui magna irritabilitate nervosa prediti sunt, in quibusdam hypo- chondriacis, hystericis observatur, licet plures sint hypochondriæ, hysteriæ, peritonitides absque syncope. Itaque syncope sola signum affectionis cordis ` non potest haberi, in modo citatis casibus, phenomenon secundarium tantum est.'

Neque subscribimus sententie Germanici auctoris , qui syncopas cordis virium imminutionem esse contendit. }

Nos cum pluribus adhærentes opinioni doctori Georget, cujus opera nondum’ merita existimatione fruuntur, censemus syncopes primitivam sedem et origi- nem ad encephalum esse referendam; dolemus nobis deesse tempus hanc sententiam explanandi, atque probandi a vero aberrasse immortalem Bichat ipsum, qui syncopen cordis affectionem semper habet.

Itaque in angina pectoris, sicut in hysteria , qui morbi, ut infra probandi occasionem nanciscemur, pluribus similes sunt, cerebrum patientis, propter dolorem , qui actionem ejus delet , non jam valet imperare sensibus , motibusque;

88 H.-L. MORELLE RESPONSIO

ex quo explicatur, quare nonnulli ægri, cum dolor supervenit, gradum sistere cogantur. Eadem phenomena exhibentur post dolores corporis acerbiores, aut , animi affectus vividiores in eis, qui temperamento nervoso donantur.

Caeterum qui, sicuti Parry , Bertin, Bouillaud syncopen cordis paralysin esse existimant, obliti videntur vocem ipsam paralysin cessationem functionum alicujus organi, ideoque hujus interitum indicare , atqui quotidie syncopas videmus plurium horarum , quin tam funestus illarum exitus sit. Paralyseos cæ- terum fere semper sedes est encephalum.

Non inficiamus tamen aliquando a corde, cum sanguinem ad cerebrum non amplius mittat, repetendam esse primam originem hujusce phenonemi. pa- thologici, id autem non fit in morbo, de quo agimus, quum in hac brevi vite exünctione , si dicere audeam , cordis motus non intermittantur, neque fere a naturali rythmo pulsus recedat; denique necroscopia organa circulationis plane integra sepe monstrat. Itaque cuncta conferunt ad probandum symptomatis originem in casu , quem dispicimus , a corde non esse petendam.

2 RUCTUS.

Ex observationibus anginæ pectoris patet fere semper accessus eruptione gaziex ore terminari , qu mire ægrum levat. Hæc emissio observatur fere apud omnes , qui temperamento nervoso præditi sunt, apud sedentarios , hypochon- driacos, hystericos; observatur quoque post accessus asthmatis et in iis, qui subitis vehementibusque animi motibus jactantur; sic plerumque flatus in tubo digestivo formari videmus in neuropathiis, aut apud eos, quorum systema nèr- vosum fortiter commotum fuit, et, expertus ipse, didici organa innervationis huie phænomeno aliena non esse. | .

In me hujusmodi gazia facile formantur post labores , quae secessum petunt , et vitam sedentariam; evanescunt post aliquot dierum otium. Solus. antispasmo- dicorum potentium odor , inspiratio ætheris ammoniaci , olei essentialis menthze , tincturæ asse fœtidæ, gazorum eruptionem provocant atque insigniter levant; internus horum excitantium usus eundem parit effectum. -

Maxime atmosphere mutationibus illorum formatio obnoxia est. Idem in af- fectionibus, nervosis dictis obtinere notum.

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 89

Neutiquam autem gazorum illorum. formationem explicare tentabo , nec quid ea de re censeant doctores Gerardin et Magendie revocabo ; liceat tamen dicere nos ab hujusce opinione, qui contendit, aerem inter hysteriæ accessus sese introducere in tubum digestivum, prorsus recedere, econtra censemus illud phenomenon in hysteria , sicut in ceteris neurosibus, vere gazorum secretio— nem esse, cujus origo , ut tot alia, nostris investigtionibus ose sese sub- ducet.

- Nec inquiremus utrum symptoma illud idiopathicum sit, an yiii ét Suf- ficit ‘illud inhærere cunctis affectionibus systematis nervosi , quæ neuroseon nomine innotescunt.

Quis credat doctorem Schram a magistrorum suorum , qui emissionem ga- zorum per os phenomenon sympathicum existimabant, vestigiis discedentem vana.veterum figmenta revocare circa functiones venz porte, et contendere gazorum formationem pendere ab impedimento , fluxui sanguinis intra canalem venosum objecto etc. Hasce hypotheses, que per se ruunt, et quibus auctor eo perpetuo tendit , ut ad cor referat affectionem , cordi plane alienam , libenter relinquimus, ^

RESPIRATIO.

Non hic centies dictum recantabimus scilicet respirationem inter accessus anginæ pectoris non turbari, quod ægri ipsi testantur; libere enim , ut aiunt , inspirant expirantque , quod propter summum rei momentum toties notavimus. Inde enim. et inde solum probatur ab angina pectoris omnem, saltem primi- tivam, cordis aut pulmonum lesionem abesse.

. Non loquar de pulsus habitu: : nunquam licet multas legerim observationes , reperi pulsus intermissionem , ^ pulsationes irregulares et cordis motibus non isochronas , ex quibus lesionem organicam cordis suspicari liceret. Inutile puto observationes doctoris Jurine referre de. habitu pulsus apud quatuor, quos curavit, angina pectoris laborantes.

Ergo ex analysi symptomatum anginæ pectoris propriorum , ut sunt dolor, syncope, gazorum emissio etc., sequitur illius originem non esse repetendam ab affectione cordis.

VIII. 12

90 H.-L. MORELLE RESPONSIO

Nunc si, e causis , curandi modo , necroscopia, documenta quæramus , magis magisque confirmabitur nostra sententia de indole morbi, qui huc usque omnibus , uti fieri par erat , respectibus, non satis examinatus est.

CAUSE. | :

Inquirentes ad quod organum maxime feratur actio causarum prædisponen- tium et occasionalium anginæ pectoris, reperiemus , ut in observationibus jam animadvertere datum est, causas omnes cerebrales esse; itaque morbus ille eos invadit , quorum cerebrum irritabile est, temperamento nervoso præditos , sequela fit pavoris , manustuprationis , ingentium moerorum etc. ; in summa , que— : cumque , tum physica tum moralia , systema nervosum turbare valent, anginam. pectoris possunt gignere , sicuti plurimos illi affines morbos, epilepsiam , hy- pochondriam, hysteriam, asthma etc. pariunt. Ex hac causarum similitudine novum argumentum desumere licet pro nervosa anginz pectoris indole.

Eadem reperitur affinitas , quoad morbi invasionem , incrementa et termina— tionem. Aut lente prodit, aut subito causæ, quæ eum produxit, succedit; diutur- nus est, cum annos integros duret, raro sanatur demum , repentina morte terminatur.

Quandoque cor etiam, multitudine accessuum irritatum , elicitur , tunc accedit complicatio, que supremam ægri horam præcipitat.

CURA.

Si in mentem revocemus curandi modum adversus anginam adhiberi so- litum , patebit practicos artis auxilia mutuasse ab excitantium diffusibilium classe, . que. modificando systemati nervoso inserviunt, atque in phlegmasiis nocent. Hinc etiam probatur anginæ pectoris sedem esse systema nervosum , eandem: veram esse neuralgiam, quum sanata fuerit medicaminibus quæ, in neurosibus prosunt. Sequitur hoc quoque opinioni quam defendimus , patrocinari.

NECROSCOPIA.

Alterationes in proprietatibus physicis organorum causam perturbationis, functionum materialiter probant: itaque quoties occurrunt modo constanti , præ-

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 91

sertim conveniente cum intensitate symptomatum in certis casibus læsionis fanctionum eorumdem organorum, minime dubium est, quin lesionum causa sint.

. Hanc anatomic pathologicæ normam ad morbum , de quo disserimus , appli- cantes videbimus, an inde erui possit aliquid luminis , quod investigationes nostras de sede et genio anginz pectoris illustret.

Nemo, quantum sciam, plures quam doctor Schram conatus impendit colligendo quidquid a prioribus practicis scriptum erat de alterationibus apud eos observatis, qui neuralgiæ huic thoracicæ occubuerant, verum ex longa hac ipsa læsionum pathologicarum serie, liquet, passim in oeconomia procul etiam a sede præcipuorum symptomatum plures earum occurrisse ; satis erit, si inclytis judicibus tot laborum summa proponatur. © « Numquam , ait Germanicus auctor, omnes hæ abnormitates vitiaque orga- » nica, qua in genere in dissectis iis, "à angina pectoris mortui erant, inventa » sunt in eodem individuo ; simul aderant, sed numquam desiderabantur :

-.. € 1? Arteriæ coronariæ ossificatæ, 2° tumor aortæ, 3° adipis circa cor etc., 4? tes- ticulus et intestina aere distenta , 5° collectio sanguinis diluti, atri, non solum in vasis venosis majoribus, sed etiam in universo systemate venoso. » .

Itaque juxta doctorem Schram , nunquam deest una vel altera harumce al- terationum ; attamen apud Jurine et Desportes exempla reperimus eaque retulimus , quæ manifesto probant zgros, angina pectoris extinctos nullam illarum alterationum organicarum praebuisse.

Genus est alterationis, de quo hucusque dicendi occasionem nactus non sum, cui tamen paulisper immorari opere pretium duxi, intelligo sanguinem dilutum , atrum, quem nonnulli asserunt se observavisse in systemate venoso multorum cadaverum. Sanguinis alterationem non nego in cadavere ; alteretur oportet omne enim fluidum aut solidum, quod vita deserit, primitivas suas amittit proprietates, et probabile est idem phænomenon in pluribus aliis casibus ' observari posse; ceterum tum parum hactenus provecta est sanguinis cognitio , ut rationi obsecuturum me judicem , si consequentiam omnem ex indole illius, quae nos latet, desumptam rejicerem. Schram vero nihil inde concludit in opinionis suz præsidium.

Qua dicendi prius fuit occasio de alterationibus maxime constantibus, quas

12.

92 H.-L. MORELLE RESPONSIO

angina pectóris necati interdum , non vero semper , ut doctori Schram placet , exhibent ; supervacaneum : putamus. lllud vero repetere juvat non semper eamdem alterationem observari. Etenim si probaretur omnes , qui anginæ pectoris. succubuerunt , aut dilatationem aortæ aut ossificationem artériarum coronariarum , instituta autopsia ; praebuisse, sane maxime inclinaremus ad sententiam doctoris Germanici, et morbum, quem neuralgiam intimam habemus, ab affectione cordis aut majorum illius vasorum oriri fateremur ; longe vero abest, ut res ita sit. Doctor Schram se vicisse putat, si medicorum, qui ab illius opinione dissi- dent , auctoritatem rejiciat ; ceterum , quæ hi afferunt, refutare dedignatur , nec quae dm: asserit, argumentis cuit Audi, quibus sislís de pluribus maxime commendatis practicis loquatur.

Ab altera parte plures morbi sub nomine anginz pectoris descripti sunt , qui minime cum ea conveniuut, unde factum est, ut multa plane ab hoc morbo aliena ei miscerentur morbi ; casus commemorati a Macbride , Macquen , Stoeller, Wall, Percéval, Haggaert , Johns , Birch, aliqui etiam eorum ; de quibus Jurine memoria prodidit , hujus rei lucidum testimonium exhibent. Neque parcit doctori Butter, ne Elsnero quidem, qui omnium optime anginam pectoris observavit et descripsit. Concludamus itaque doctorem Scliram , dum pertinacius defendit an- ginam pectoris esse cordis affectionem , suæ ipsius opinioni adversari: etenim omnia facta torquet, ut cum sua sententia consentiant, male describit symptomata , anginæ pectoris propria, plurimorum medicorum , maxima existimatione dignorum. auctoritatem rejicit, neque eam argumentis infirmare dignatur , denique propria praxi niti non potest, quum ipse anginam pectoris numquam observaverit, et quod ad duos casus in illius opere memoratos attinet, de eorum altero da: bitationi locus est.

itaque si verum est pectoris anginas observatas fuisse absque lesione cordis. aut ejus appendicum, si seque certum, viventibus agris, nullam ex summa phænomenorum $ymptomaticorum suspicionem lesionis functionalis orga- norum circulationis incidere potuisse , aliunde, si sans logices preceptis obse— quämur ; petenda morbi origo, et videndum, utrum consecutiva haberi nequeant abnormitatis, qua interdum apud angina pectoris necatos. obvia est.

Fretus auctoritate gravissimorum practicorum, qui absque anatomiæ patholo- gicæ auxilio jam. crediderant, anginami pectoris sedem habere in systemate

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 93

nervoso, summa symptomatum in hoc morbo occurrentium admonitus, illius caüsam e systemate nervoso petendam, persuasum habeo ; dolendum autem , quod tam paucis ab annis anatomia pathologica nervorum, quæ pars medicine tam gravis momenti est, excoli cæperit, neque antiquiore jam tempore observatores rachim , nervos pectoris et abdominis investigaverint ; hodie quidem sinistro artis: fato contigit, ut necroscopia sepe confirmari possint. Judicia, qua ex symptomatum observatione lata sunt, minor mortuorum veneratio ad artis progressus. multum contulit. Etenim: anatomia pathologica et symptomatum ob- servatio unica via sunt. ad cognitionem indolis morborum.

Cum tamen nulla in eum finem, quoad anginam pectoris, inquisitio hucusque facta sit, cogimur analogiam ducem sequi et morbum anginæ pectoris cognatum asthma examinare. Videbimus, si respiciamus tantum ad alterationes organicas , qui necroscopiam instituentibus occurrerunt, non autem ad symptomata pseudo- morbum nos esse facturos e neurosi, quam Rostan frustra voluit morbis orga- nicis cordis aut majorum vasorum adnumerare.

Hæc comparatio magis ad rem illustrandam conferet quam mille argumenta , quibus niti possemus. Sicuti anginæ pectoris, ita asthmatis symptomata ad organa pectoris apparent, in asthmate vero manifesta fit turbatio fanctionum respi- rationis, dum in angina prædominantur dolor et doloris effectus ; attamen si necroscopiam instituas, easdem dicunt apud asthmaticos alterationes organicas occurrere quam angina pectoris extincti interdum exhibent.

Itaque si probetur morbum, cujus præcipua symptomata sunt: læsio respira- tionis , effectus alteratio cordis ant majorum vasorum , si, inquam , probetur talem morbum sedem habere in systemate nervoso, simul probatum erit , ni fallor, et quidem inexpugnabili modo, posse anginam pectoris eo majore jure affec— tionem nervosam aut magis neuralgiam haberi.

Si artis annales evolvamus, videmus admisisse veteres posse cunctas affec— tiones peculiares organorum thoracicorum asthma gignere. Sed Morgagni , Lieu taud., Corvisart, læsiones cordis et majorum vasorum ut illius causam maxime notarunt. Eandem opinionem defendit Rostan, locutus tamen solummodo de asthmate apud senes, quod potius quaedam dyspnæa senilis est; omnes vero ad unum auctores speciem asthmatis admiserant ab alteratione organorum thora-

94 H.-L. MORELLE RESPONSIO

cicorum , ut effectum non pendentem , quz contra ipsa posset horum organorum alterationes producere. Ex observatione practicorum , scriptis et analysi physio- logica phænomenorum asthmatis nervosi constat , illum morbum , ut effectum , ab omni pulmonum aut cordis affectione esse distinguendum ; symptoma illius essentiale, scilicet convulsio fere tetanica musculorum inspiratorum nequit ad ullum statum horum organorum directo spectare; hec sentiunt Willis etc. et doctissimi passim medici. Igitur omni etate existimatum est asthma a syste- mate nervoso pendere; non quesitum tamen quænam systematis nervosi pars afficiatur. In cerebro aut rachi asthmatis causa erat quaerenda, cum summus sit illorum centrorum nervosorum influxus, quod tamen non factum donec illud excogitaverit solertissimus Delens , et exemplum retulerit integritatis cordis atque majorum vasorum, in vetula 80 annorum, qua state tam crebro , ut alias observavimus , hujusmodi alterationes observantur.

Une femme âgée de quatre vingts ans, qui avait toujours joui d'une bonne santé , éprouve un violent chagrin dans les premiers jours de Dé- cembre. Dix ou douze jours aprés, au milieu de la nuit, accés d'asthme d'une heure. La maladie reparait toutes les nuits sans laisser aucune trace ni dans la respiration, ni dans la circulation, aprés avoir cessé; l'accés se pro- longe d'abord davantage , et finit par devenir continu. Un anasarque sur- vient, et la malade meurt, six mois aprés son premier accés. A l'ouverture du corps on trouve les veines cérébrales et les sinus gorgés d'un sang noirátre, les capillaires cérébraux fortement injectés , ce que la section de la substance cérébrale rendait sensible par l'infinité de points rouges dont était parsemée la surface mise à découvert; environ trois onces de sérosité dans les ventricules latéraux. Cœur et gros vaisseaux sains ; on n'y remarquait ni épaississement , ni dilatation, ni rétrécissement , ni ossification. Poumon d'une couleur jaune pâle, crépitant etc. Ce fait est d'une haute importance; il nous montre des accès d'asthme, suite d'un violent chagrin, intenses et bientôt continus, ne laissant cependant aucune trace de lésion du cœur ni des poumons , et liés , au contraire, à un état d'irritation manifeste du cerveau. ( Non admittimus tamen e cerebri solum lesione asthma produci posse ; putamus contra e lesione omnium systematis nervosi partium , organa pectoralia sua sub dominatione tenentium, hanc affectionem nervosam oriri posse ).

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 95

Exinde aliæ in eundem finem inquisitiones facte , ex quibus sperare fas est fore , ut optatum lumen huic parti anatomiæ pathologicæ admoveatur.

En igitur exemplum asthmatis ex iisdem ac angina pectoris causis profectæ , et eujus symptoma erat lesio manifesta organorum respirationis, licet post mortem nullum in hisce ,sed in organis, que illis innervationem suppeditant., læsionis vestigium remanserit.

- Idcirco analogiam ducem sequentes persuasum habebimus, in angina pectoris, sicut in asthmate , lesiones organicas viscerum thoracicorum si occurrant , mor- borum effectus secundarios esse habendos, licet fatendum sit posse et ipsas veram causam mortis fieri, aut saltem mortem properare.

Harum igitur affectionum secundariarum rationem ut habeat practicus oportet, nisi velit aberrare in dignoscenda sede, causa et genio affectionum nervosarum ; secus enim interdum fieret ut effectus, causas, incommoda comitantia, ab alis vero non pendentia,illis intime conjuncta existimaret.

Itaque in angina pectoris interdum obviæ sunt alterationes organicæ ad affectiones secundarias referendae.

Novum opinioni nostre fulcrum adderemus , si ad hysteriam applicaremus considerationes ejusdem generis, et affinitas , quae inter anginam pectoris et hysteriam est, sepe enim unum phanomenon alterum comitatur, hanc com- parationem institui sinit.

Ita Lieutaud alterationes organicas repertas apud eos, qui hysteria perierant , easdem habet ac que apud asthmaticos repertæ sunt. Atqui notum est ne- minem unquam excogitasse hysteriæ sedem esse viscera thoracica , licet multa hujusce morbi phænomena ad illam regionem appareant. Idem dicere licet de hypochondria , de mania, de epilepsia, qui omnes morbi cognatione quadam jun- guntur , et iisdem erroribus circa alterationes secundarias ansam dederunt.

CONCLUSIO.

Si, quod sperare audemus , probavimus, anginam pectoris , nec cartilaginum costalium , nec arteriarum coronariarum ossificatione produci, neque etiam affectioni rheumatismali autarthriticee vel phlegmasiæ acute , aut chronicze cordis majorumve illius vasorum tribui posse, ( constat enim, quod centies diximus, in vita

96 H.-L, MORELLE "RESPONSIO

symptomata, quæ anginam pectoris constituunt , nullam prodere læsionem func- tionalem unius organorum thoracicorum:, et post mortem , illa affectione extinctos nullam alterationem - organicam exhibere in visceribus, qua illius. sedem. esse suspicari possimus), concludendum omnes dictas affectiones, si anginam comitentur, aut affectioni primitive plane alienas , aut illius effectum esse; in hodierno scientiæ statu, et propter symptoma in angina pectoris prædominans, dolorem scilicet, morbum illum habendum esse affectionem nervosam, neuralgiæ, maxime affinem, quum omnes illius characteres exhibeat, ejus. sedem. exclusive in systemate. nervoso cerebro-rachideo aut. ganglionari thoracis. collocari non posse nisi ad hypotheses confugias scientiæ parum profuturas.

Consectarium igitur est, e multis, quas retulimus observationibus et ex his que inde sequi probavimus , illius neuralgiæ sedem. esse modo rachim , modo plexus nervosos pulmonum , cordis , abdominis.

Hec de angine pectoris genio sententia, quam gravissimi auctores tuentur, confirmatur quoque: 1? crebris illius complicationibus cum . morbis neuroseon nomine insignitis ; 2° adhibitis curandi modis, qui omnes eidem sunt ac qui adversus neuralgias in genere administrantur.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 97

9000000000900000000000900009000000009000000000090000000900009000000000

CAPUT TERTIUM.

CURA.

Hactenus e causarum et indolis anginæ pectoris explanatione tot opiniones dissimiles ortæ sunt, ut mirum non sit partem illius historie gravissimam , sci- licet curandi rationem tam parum profecisse : cure imprimis medicum practicum intendere oportet; quid enim juvat organa pernoscere , illorum lzsionum indolem pernosse , nisi istud ægro levando etc. , mortis faucibus nonnunquam eripiendo inserviat ?

Num autem in hac neuralgia curanda stratam quodammodo et certam viam, qua procedat medicus monstrare possumus ? Minime: genus humanum enim tam varium est, ut ægre dicere liceat duorum individuorum iisdem circum- stantibus perfectam similitudinem reperiri, Vires, statura , constitutio , ætas, sexus, idiosyncrasia , habitus nihil est, quod in singulis hominibus dissimilitudinem quamdam non præbeat ; ad hec omnia medieum respicere oportet, et modifica- tiones summi momenti anginz pectoris cura sunt afferendæ pro multiplicibus individuorum diversitatibus.

Infelici artis fato accidit, ut ad haec omnia nonnisi pauci patres sapienter in eo imitantes attendant, cæteri nimis quam par est, negligant.

Præter hec singulis individuis propria alia sunt a morbis ipsis pendentia , unde modificationes non levis sane. momenti in adhibenda cura enascuntur : itaque hzc diversa erit pro diversitate sedis morborum, genio, causis, pro- gressu, duratione.

In summa , nihil statui potest, quod de universarum pectoris anginarum cura valeat ; idem in omnibus morbis obtinet, quorum sedes est systema nervosum. Practici erit causas non raro remotas investigare , physicum et moralem ægri

statum goes ut aptam therapeuticam deprehendat. Ii. | 13

go H.-L. MORELLE RESPONSIO

Hisce praeceptis obsequebatur et Cl. Hoffmann in cura cardialgiæ, quz ejusdem indolis ac pectoris angina, mobis quidem judicibus, et illius sæpe comes est, ut exemplis docuimus. í

« Quem admodum sagax et peritus medicus , nec certa ad morbum tollendum » remedia commendare , nec una eademque semper via ac methodo in cu- » rando procedere debet et potest; sed opus habet, ut ad varii generis causas , » ægrotantis naturam , et alia atque alia circumstantia, morbos antecedentes » et symptomata respiciat, ita enim in hoc gravi et periculoso morbo sa- » nando idem fieri debere omnino necesse est. »

Quot inexpectatæ sanationes e modis, quos eruit ingenium practici; licet normis theoriæ non obsequeretur ! Ingenio illo autem , quod prætantissimum esse oportet , pauci admodum donantur.

Omnes auctores qui , exeunte sæculo proxime elapso, de angina pectoris scripsere , satis habuerunt, quosdam peculiares illius neuralgiæ casus enarrare atque ex- planare; ad illius therapeuticen vero vix respiciebant.

Inter eos, qui generalia quædam de cura commendarunt, laudandi W. Héberden , Parry , Britter. Doctor Parry, qui in morbi indole errabat, de illo sanando, ut verisimilius, desperabat, cum de cura nihil dixerit, quod nt referatur , dignum sit,

Butter, qui anginam pectoris arthritidem habebat, diaphragma invadentem , illo nititur fundamento in cura proponenda.

Antequam generalia, quz de pectoris anginæ cura Héberden præcipit , refe- ramus, auctoris locum lectori subjicientes , paucula dicenda supersunt de via, quam in hac opusculi nostri parte secuturi sumus.

Recensebimus primum varia remedia, qua in anginz pectoris sanationem , aut tantum ad illius symptomata, nonnunquam tam formidabilia lenienda com- mendata vel administrata fuere ; et expositis, quae ipsi de hujus affectionis cura sentiamus , curandi modos indicabimus , quos præbet hygiene: hanc enim cum veteribus partem therapeutices prætantissimam habemus , remedia suppeditantem multo efficaciora, quam que e pharmacopolarum officinis desumuntur , præ- sertim ad curam morborum systematis nervosi:

En autem locum doctoris Héberden :

« J'ai peu ou rien à proposer pour le traitement de cette maladie , le repos ,

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 99

la chaleur et les liqueurs spiritueuses aident à rétablir les malades qui sont presqu'épuisés , et à dissiper les effets d'une attaque lorsqu'elle se soutient trop long-temps. Le vin et les cordiaux, pris le soir en allant au lit, peuvent prévenir ou affaiblir les paroxysmes nocturnes, mais rien m'agit plus effica- cement que les préparations d’opium ; 10, 15 à 20 gouttes de teinture thébaique en entrant au lit, font que les malades peuvent y rester jusqu'au matin. On peut continuer en augmentant méme cette dose de laudanum impuné- » ment aussi long-temps que le cos l'exige, et le soulagement procuré par l'o- » pium peut être ajouté aux arguments en faveur de la nature spasmodique » de cette maladie.

» J'ai connu, alio dicit loco, un malade qui s'imposa l'obligation de scier » du bois, une demi heure tous les jours, et qui en fut presque guéri. Chez » un autre individu la maladie cessa d'elle-même, la saignée; les vomitifs et - » les purgatifs ne me paraissent pas convenir.

» Le temps et l'attention fourniront véritablement des moyens plus efficaces contre » une affection si dangereuse et si pénible, mais on ne doit pas attendre qu'on puisse » établir sürement les bases de son traitement, quand on réfléchit que cette maladie » est jusqu'à présent si peu connue, qu'elle n'a encore ni placé, ni nom, > dans le cadre des maux qui sont le partage de l'humanité. ( L. C. ).

Venæ sectiones. Vehementia doloris et periculo , quod «gris inter paroxysmos imminet, inducti practici quæsivere, quo pacto harum intensitatemi minuerent et doloris acerbitatem mitigarent. Inter innumera, in eum finem excogitata media venz sectionem alii rejecerunt , admiserunt alii, circumspectius tamen illam adhibendam præcipientes.

Caterum quosnam inde effectus varii practici perceperint indicabimus. Héberden asserit se nullum unquam fructum e venæ sectione in angina pec- toris collegise; doctor Robert Hamilton refert in paroxysmo, bis secta vena et duabus fere libris sanguinis elicitis , phænomena non recessisse citius quam cum mature conatibus permittebatur ; attamen æger asserebat non leviter sibi opitulari venæ sectionem , præsertim cum extraheretur satis sanguinis, ut nota- bilem frigoris , ut ipse aiebat , sensationem perciperet , quo in casu, cum pluribus practicis morbum insanabilem habemus.

. Notandum etiam in eo anginam pectoris hereditariam fuisse.

w v0 v» v V Y Y

13.

,100 H.—L. MORELLE . RESPONSIO

Doctor Desportes emissionem sanguinis maxime dissuadet, presertim. apud senes, quorum constitutio magis magisque debilitata repetitas sanguinis jac— turas impune non patitur. Ex observatione memorata videre licet quam funestæ sint sanguinis emissiones.

Preterea omni ætate , ait doctor Desportes , sanguinis emissiones frequentiores debilitatem provocant et hydropisin, præcipue -apud ægros morbis chronicis affectos; istud a gravissimis practicis et nuper a doctore Rostan probatum confirmat venz sectio, intempestive facta in angina pectoris, qua laborabat famosissimus philosophus Diderot, cujus exemplum ex aliis propter viri cele- britatem elegimus, uti documentum illius quod confirmatum volumus.

En 1782, Diderot , conversant avec feu M'. le docteur D. De la Roche, lui racontait les sypmtómes d'une affection pénible qui le tourmentait depuis plusieurs années. Celui-ci frémit en reconnaissant dans ses descriptions touts les caractères de l'angine de poitrine. Quel traitement suivez-vous , lui dit-il, pour cette maladie? Aucun , répondit le philosophe. Cependant vous feriez mieux de vous en occuper, elle pourrait avoir des suites ficheuses. © Et quelles suites? Quel peut être mon pis-aller ? Une: mort subite. Diderot, charmné de ce pronostic, déclara qu'il ne voulait user d'aucun remède. Assez long- temps aprés, une attaque violente qui le saisit au milieu de la nuit, eflraie ses alentours et peut-être lui-même; on chercha du secours , mais sa maladie fut méconnue ; il fut saigné, médicamenté de manière à être jeté dans une hydropisie, à laquelle il fut long-temps menacé de succomber. Des soins mieux adaptés à son état le tirérent de ce danger ; mais à peine commençait- il à jouir de son rétablissement, qu'une mort subite le mit au tombeau.

Arbitramur tamen certis in casibus, et morbo ineunte , inter acerbiores pa- roxysmos , si æger state vigeat, modicas depletiones sanguineas aliquando proficere. Doctor Parry 3 tantum ad 4 uncias sanguinis simul eliciebat ; Burns jugularem aperiebat , J. Franck saphenæ sectionem suadet , quum vitium haemor- rhoidale medicus suspicatur , aut quod anteponendas judicat hirudines ad anum. Juxta doctorem Wall, « sola pulsuum humilis conditio non contra-in- dicat. »

Si virium defectus , ait Franck, generales sanguinis emissiones contra-indicet , 'confugiendum ad hirudines aut cucurbitulas ad regionem cordis.

AD QUJESTIONEM MEDICAM. IOI

Constat ex pluribus observationibus, hisce temporibus factis , repetitas hiru- dinum et cucurbitularum applicationes ad sedem doloris neuralgiarum et inter accessus dolorem sepe abstulisse, verum, ut notat Ollivier Anvegadus , diu iterande applicationes , neque removendæ , ut revulsiva in earum locum adbibeantur.

Hanc methodum adhiberi posse credimus , si adsint conditiones , quas supra enumeravimus ; modo practicus ab illa opportuno tempore discedat , si necesse sit.

Home, Burns, Hunter videntur parum confidere antispasmodicis, Hunter presertim , qui suo, de quo antea diximus , morbo nullum ex eorum usu leya- men expertus est; attamen plurimi practici commendatione digni antipasmodica fausto cum successu administrarunt tempore invasionis et inter paroxysmos ; imo ex illoruni administratione ægros perfecte sanatos se vidisse testantur.

Nos censemus, quaecumque systema nervosum excitant , cautius esse adhibenda, frustra tentatis hygienicis modis.

Jonhston , annalibus societatis medicæ Londinensis , mandavit historiam morbi , cujusdam J. Simkins, qui sanatus est ope pilularum ex assa fœtida , camphora et extracto cicutæ compositarum , additis dein digitalis foliis , propter edema , quod ad extremitates supervenerat.

Elsner quoque usus est moscho, petroleo, castoreo, extracto hyoscyami, cicuta et opio. Appropinquantibus paroxysmis, Elfer (in Huf. journ. ) ægro po- tionem sequentem porrigebat :

R. liq. amm. anisati. drachm. iij. laud. liq. Syden. drachm. j.

M. D. S. Guttas duodecim omni dimidia hora cum infuso menth. Piper. Præsertim cubitum ituro ægro opium propinandum : tunc maxime prodest secundum Home , Hunter, Héberden, Scheffer, Jurine etc. Multi praeferunt administrationem opii juxta methodum Doveri; scilicet ætherem sulfaricum ; tincturam quoque in usum vocavit J. Franck (art. clin. A. P. 77.) Vale- rianæ radicem enixe commendavit Wichmann, ad dosin semiuncie de die ; egregios ex illa effectus Jurine quoque percepisse videtur. ,

« J'ai été aussi heureux , inquit, que ce dernier, en employant la poudre de ə valériane; le malade a ressenti promptement les bons effets de ce remède , » et depuis 16 mois il vit à l'abri de toutes attaques , un autre malade que

102 H.-L. MORELLE RESPONSIO

» je vois depuis une année s'est trouvé si bien de l'usage de la valériane, » qu'il s’est guéri; quelques imprudences ont fait naître de nouvelles attaques » qui sont encore maitrisées par un mélange de valériane et de quinquina. »

Inter medicamina, qua valent ad temperandum systema nervosum , laudatur aqua lauro-cerasi et amygdalarum amararum , quc morbi initio cautius ad- ministrata, non leviter opitulata est, neque tamen ventriculi functiones tur- bavit (1).

Doctor Schlesinger, Francofurtensis ad Oderam , ut præclari remedii imo spe- cifici titulo decorat -extractum lactucæ virosæ vel lactucæ scariole; ex earum tincturæ administratione egregios etiam effectus percepit.

Si, ut asserit doctor François, depuratus lactucæ virosæ succus, quem nomine thridaces insignivit , eadem virtute gaudet ac opium ad sedanda varia phenomena ab exaltatione systematis nervosi pendentia, dolores. e. g. tussim nervosam etc., atque ad motus cordis moderandos illorumque regularitatem revocandam , quin eadem ac in administrando opio incommoda timenda sint , censemus thridacen in usum feliciter posse vocari.

Itaque varia antispasmodica et narcotica, forma qualibet adhiberi poterunt; usus illorum exterior anteponendus videtur, ne stimuletur ventriculus , aut con- suetudo bonos effectus tollat. Juvat etiam aegris suadere, ut invasionis momento tincturas æthereas eorumdem medicaminum respirent. Sic Cl. Nysten levabat aut etiam sedabat suos nephriticos dolores assæ fætidæ tinctura. Ad occurrendum constipationi in nonnullis ægris , apud quos sola etiam dejectio accessus provocat , doctor Parry usum suadet moderatum aloës vespere sumpte , dum lectum petit ager, aut alius cujusvis laxativi, qualia oleum ricini, quidam sales etc. Cum sepius omnis functionalis ventriculi labor ad accessus prædisponat, satius judico clysmata adhibere emollientia primum, quae deinde , si necesse sit , leviter excitantia aut purgativa reddantur.

Ad faciliorem flatuum emissionem idem D. Parry aquas minerales frigidas, presertim martiales commendat , carminativorum etiam usus a nonnullis prac- ticis probatur. ;

Mitissima eligenda sunt: (preter clysteres ex seminibus cumini) infusum

(1) Journal génér. de médecine, tom. 2, pag. 48.

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. 103

florum chamomille , herba menthæ crispæ , seminum anethi fceniculi ; alii aquam meuthæ cum oleo essentiali anisi ( Thomas ) , vinum , ætherem, ammoniam , cam- phoram propinant (Héberden, Fothergill, Black).

Circumspectius hisce remediis utendum esse censemus ; etenim , cum flatuum formatio omnis a morbo precipuo pendeat, adversus eum primo dirigenda cuncta therapeutices auxilia, post, ad hanc classem aromaticorum confugere licebit. —-

Alius est modus emissionem flatuum adjuvandi, quo ego ipse cum successu sepissime utor, intelligo frictiones siccas ad regionem epigastricam diu con— tinuatas; adde aquam frigidam, eidem parti admotam , aspirationem zetheris , ammoniacæ etc. [

Quum existimarent primi observatores posse anginam pectoris ab aliquo humore acri oriri, ope exutoriorum humoris emissioni favendum judicarunt. Serius quantopere proficeret modus ille therapeuticus in neuralgiis cognitum est.

Vesicatoria primum adhibita , sed magis invaluit usus cauteriorum , que Wichman et Smits ad partem internam et superiorem femorum aut ad bra— chium locabant. Doctor Franck e cauterio ad regionem cordis bonum fructum se percepisse affirmat.

Smits, medicus Dublinii, post propinatam per duos menses potionem ex

aqua calcis, junipero et parva quantitate vini stibiati Huxhamii dicti, cau— terium ad femur aperuit; melior sensim factus est ægri status, et post sex annos perfecta sanatio successit, absque ullo alio remedio. . Hocce exemplo inductus Darwin , qui quatuor ægros angina pectoris conflic- tatos curabat, irritis cæteris omnibus remediis, ad partem internam utriusque femoris cauterium aperuit, quod duo pisa posset excipere ; hisce exutoriis, quee accurate fovebantur, letiorem ægrorum statum , etiam post quatuor annos, tribuebat.

Insignem artificialium illorum ulcerum utilitatem plurima exempla compro— bant; attamen non pauci practici , inter eos Macquen et Baumes cauterium ineflicax in pluribus reperiere. Alia*est methodus, cujus agendi modus ad ve- sicatoria et cauteria multum accedit , intelligo applicationem ad sternum gossypii solutione in aqua calida tartratis stibiati potassæ madidi; quum hec methodus adhiberetur , eruptio carbonum malignorum speciem exhibebat , summum pruritum et sensationem urentem movebat doctor - Kreigelstein.

104 H.-L. MORELLE RESPONSIO

Multæ pustule suppurabant, dum innumeræ alie continuo erumperent; statini ac eruptio prodiit, mire imminuta symptomata neuralgie thoracicæ ; applicatio irritans bis aut ter de die, per integrum mensem continuata est. Sensim et eodem tempore convaluerunt ægri ( med. and. Sur journ. vol. 6.) tum forsan emeticus non tantum ut revulsivus, verum ut modificator encephali agit, si, ut asserunt plurimi physiologie scriptores, hujus medicaminis actio ad illud organon fertur.

Doctor Blackall auctoritate doctoris Parry si j iisdemque de genio morbi opinionibus adductus , congestiones ad cor metuebat e fortioribus revulsivis ; itaque manuluviorum , que Morgagni in affectionibus anomalibus cordis com- mendat , usum suadet

P. Franck, inter paroxysmos , frictiones , lanæ ope ; ad regionem thoracicam fieri jubet; cucurbitulas siccas ad eandem partem, pediluvia, sinapismos laudat. Extra paroxysmos . balnea tepida præcipiunt medici plures clari nominis , inter quos Raije Delorme, Eadem profutura credimus, usu continuato , forsan adhuc utiliora essent, si medicamentosa redderentur. extractis aut aquis stillatis plan- taram , quæ acidum hydro-cyanicum secundant, qualia sunt lauro-cerasus , amyg- dale amare etc. Ifalis medicis faustissime successit horum balneorum usus, in innumeris affectionibus chronicis.

Præsertim quüm anginam pectoris complicat aut iii arthritis , revulsiva multa laudata sunt et feliciter administrata. Bergius, Wichmann, Elsner ad dicta remedia addebant resinam Guajaci aliasque resinas amaras, antimonialia. Elsner imprimis tonica amara suadebat, qualia extractum gentianæ, Rha- barbarum , arnicam , chamæmelum et martialia, præsertim tincturam martis. Maxime, ait R. Thomas, cum in morbi stadio vires ægri deficiunt, aut con- valescentiæ initio, cum summe debilitantur, revocande erunt aut fovendæ tonicorum , precipue mineralium administratione. à

Subs Hoffmann, aliique non infeliciter adhibuere ferruginosa, quæ hodie ferme delevit oblivio.

Burno (loc. cil. p. 174) commendat quoque usum menyanthis, (trifoli aquosi) quassie amare et Colombz; Bath, Forthergill, Parry, ad aquas thermales etiam confugiebant, quæ balneis frigidis, a doctore Buther propositis anteponende sunt (loc. cit. p. 28).

AD QUJESTIONEM MEDICAM. 105

Hoffmann , antequam angina pectoris ab asthmate discerneretur ,ægrum cu- raverat necralgte thoracica indolis arthriticæ affectum , et cum successu usus erat mediis therapeuticis, modo indicatis.

Dicendumne , obiter etiam , de emetico a doctore Percival (1), nt ait ipse administrato ? Oxyda weiallics , inter qua oxydum zinci, pilule de Méglin , a Jurine aliisque practicis adhibita fuere.

. Si Alexandro credimus , fauste contigit arsenias potassæ ægro porrectus , angina pectoris , quam dmiri bitr affectio pulmonis , laboranti , in integrum restitutam valetudinem ait ope solutionis arsenicalis Fowleri. Cum multis prudentibus practicis arbitramur cautissime hujusmodi remediis esse utendum ; idem di- cendum de nitrate argenti a nonnullis administrato. Quam periculi plenus sit illius usus, et quam parum prosit in pluribus systematis nervosi affectionibus , doctor Esquirol docuit. Accessibus. anginz pectoris typo intermittente regu- lari signatis, ad corticem peruvianum illiusque preparata confugiendum erit. Casum retulimus, quo maximo cum successu cortex ille administratus est.

Sulfas kininæ nostra sententia sæpius , quam vulgo fit, administrari deberet adversus neuralgias , et dosibus majoribus ; propter vulgarem medicorum de illius actione opinionem , medicamen illud in oblivionem fere venisse existimandum; nos vero, qui cum inclyto universitatis nostrae professore Comhaire sulfatem kininæ modificatorem systematis nervosi habemus, illo confidenter , ad de- bellandam anginam pectoris uteremur.

Si suspicio sit effusionis seri in thorace, post neuralgiam thoracicam, opi— tulabuntur diuretica. Magno encomio laudata sunt digitalis folia, ad illius effectus autem practicus sedulo ut attendat oportet , propter actionem in cordis

motus. Acidum phosphoricum professor Baumes proposuit contra ossificationem arteriarum coronariarum et valvularum cordis, Virtute, quæ ei tributa est, me- dicamen illud non gaudere hodie certum est. Licet autem gaudeat , inutile foret, cum angina pectoris ab ossificatione non pendeat. Acido phosphorico tamen duorum angina pectoris laborantium adscripta est cura

(x) Méd. comm. vol. 3, pag. 181. YII. 14

106 H.-L. MORELLE RESPONSIO

quod sufficit, ut ab hujus morbi therapeutice. non arceatur : illius enim actio- nem ad systema nervosum precipue ferre arbitramur, et quidem nonnunquam fauste adhibitum est, cum actio prompta, intensa, brévis temporis excitanda erat, v. g. in febribus ataxicis et adynamicis , in Gabtibüs intermittentibus. per— NE rheumatismis simplicibus, arthriticis , in chlorosi , syncope , paralysi, amaurosi, epilepsia, cardialgia ( Orfila ).

Administratur ætheri sulphurico aut aquæ stillatæ et syrupo edulcoratæ mistum. Dosis est drachma et dimidia de die, ait Jurine, et in multis, quæ auctor instituit, tentaminibus, illud medicamen porrexit ad dosim quinque drachm. de die, per quindecim continuos dies, nullo inde exorto incom- modo. ;

Inutilem , ne noxiam dixerim, judico inspirationem artificialem aeris majorem oxigenii quantitatem recondentis , ad quam confugiebat Jurine , ut haematosis de- fectum. suppleret; actionem pulmonum inter accessus liberam manere proba- vimus.

Nobis non videntur practici tanta , quam par erat, cura ,ad ea attendisse quc inter fortiores paroxysmos fieri præstaret; quum æger ultimum spiritum etiam per unam aut duas. horas trahere videtur, censemus diu esse perstandum in modis excitandz cerebri actioni idoneis; itaque aere libero exponetur eger; ætherem, ammoniacam respirabit; frictiones diu in thorace continuabuntur, haec pars, sicut extrema, revulsivis strenuis stimulabitur; injicientur clys— mata irritantia; apparatus electrici suum etiam suadebat Elsner: in summa quidquid opitulari possit, perseveranter erit adhibendum. Non prætereundus aquæ frigidæ aut etiam glaciei intus sumendæ, si fieri possit, usus, quem Franck commendabat; neque mittende lotiones aque etiam aut glaciei ope in ægri fronte, et applicatio continua compressarum madidarum.

Quum , ut probatum confidimus, morbus de quo disserimus, vera neuralgia sit, ad cetera remedia, contra neuralgias praedicata, erit recurrendum , si neque ex hygiene, neque e modis, quos indicavimus, optatus exitus succedat; licet modi therapeutici adversus hujus generis dolores adhiberi soliti empiricam magis quam rationalem curationem innuant, eorum utilitatem tamen experientia confirmat.

Inter hosce modos, pre ceteris suademus operiri pectus panno serico

AD QUÆSTIONEM MEDICAM. I07

cerato et breviori subiculo laneo, deinde frictiones in partibus dolentibus , ope linimenti camphorati et opiacei vel balsami tranquilli aut nervali; oleo essentiali terebinthinæ inter omnia topica maxime usi sunt veteres recen— tioresque practici, sive sub emplastri forma, sive in frictione.

Nuperrime contra neuralgias laudibus elatum est sub-carbonas ferri ad dosin 24 granorum, ter de die administratum. Doctores Hutchinson , Stewart, Crawfort insignes ex illo fructus percepere, quos practici alii confirmaverunt in neuralgüs facialibus; in visceralibus neuralgiis posset absque noxa illius usus tentari; notum est veteres martialia in eumdem finem commendavisse. Acupunctura vero et magnetismus animalis, que successerunt in neuralgiis externis, utiliane forent contra neuralgias internas?

Denique, ne unquam immemor sit practicus morbos nervosos sepe curandi methodos maxime varias , imo inter se pugnantes exposcere, atque nonnunquam adversus eos irrita esse cuncta artis auxilia.

« Dans le traitement de toute maladie chronique, inquit doctor Desportes , » il y a un article important qu'on ne doit jamais oublier, c'est celui du » régime. ` à

Victus ratio ‘in affectionibus chronicis sepe omnibus remediis præstat, neque remedia auxiliabuntur, si eger a diætæ preceptis recedat. Natura, provida mater, sepe ipsa quid ægro utile sit, quid noxium , docet, et quidem , multi angina. pectoris laborantes dicere solebant sibi optimam futuram valetudinem , si. cibis omnino abstinere possent; quippe animadverterant presentiam alimen- torum in ventriculo paroxysmos provocare.

Itaque cibo modico vescatur oportet, qui angina pectoris afficitur , eoque ad coquendum facili nec calefaciente, qualia sunt vegetabilia, pisces aquæ dulcis, carnes albæ nullis aromatibus conditæ ; abstineat a vinis fervidis, liquoribus aro- matis, cerevisia ipsa, ut censet doctor Parry.

Licebit ægris, vino assuetis paululum vini bibere tantum inter cibi sumptionem, quod ter de die fiet, ne stomachus ciborum pondere gravetur. Coena, ait

Jurine, brevissima erit, neque misi post duas a coena horas æger lectum | petet. : |

Quibusdam aquam tantum potare ‘profuit ; hec in genere præscribunt doc- tores Fortergill , Parry, Desportes , Jurine.

108 H.—L. MORELLE RESPONSIO

Interdum , ait doctor Odier in suo opere: cours de médecine pratique, victus rationem quam. maxime antiphlogisticam atque severam, pro ægri tem- peramento, sequi oportebit. Quinam vero casus illi sint, male præmittit auctor.

Doctor Gintrac, Burdigalus , felici cum successu lac asinæ præscripsit ; Jurine casum quoque memorat, quo ægro, quem curabat , successit lac idem per integrum annum propinatum.

E contra nonnulli ægri , inter accessus, bulimia fere afficiebantur , ita ut illos cohiberent aut etiam, si nondum invaserant, occurrerent sumpta alimenta reficientia , istis ægris vinum generosum profuturum putamus. -

« On conseillera aux malades, dit Jurine, d'habiter la campagne pour se » soustraire aux affaires, de choisir de préférence un appartement non humide » et peu élevé, pour répéter de petites promenades sans être SH de monter » un escalier.

Si pro opibus liceat , equitatio aut vectio rhedæ suadebitur , vestes laxiores in- duat eger, usum tunicz thoracis ( corset ), funesto more introductum, mulieres

presertim abjiciant. Frigus arcebitur indusio laneo , extremitates inferiores ab Kinda d defen—

dentur; nimius calor nonnullis ægris obest, — fieri poterit, ab eo ca- e

Cum vehementiora animi pathemata, v. g. irte, amoris etc., aestus praesertim paroxysmos revocent, et paroxysmorum , quos provocavere , non raro mors se- quela sit, multum refert, ut sedulo ab omnihus caveatur, qua vividiorem aliquem animi affectum in ægro movere possint. Si æger ipse, perversa con— suetudine, hisce impetibus volens se tradat, desuescat oportet, et consuetu- dinem vincere conetur; hoc casu multum proderunt grata colloquia, libri, presertim religionis sensus; aliunde ad systema nervosum sedandum conferent semi-balnea aut balnea tepida; eadem ratione favebitur transpirationi, quod minoris momenti non est. Ut exercitium nimis assiduum organorum motus,

sic eorum cessatio et inertia vitanda; itaque si æger operarius sit, quantum

fieri poterit, genus vite eligat nec nimis exercitatæ, nec nimis otiose. Si agri pussillanimes sint, ideoque frequentioribus paroxysmis jactentur, omnem curam auctoritatemque adhibeat medicus, ut exitus fatalis , cujus misere fere semper

sibi conscii sunt , expectationem deludat.

AD QUESTIONEM MEDICAM. 109

« Aliunde ægri, inquit Franck, quovis in paroxysmo cum mortis angustiis familiaritatem contrahendo , malorum terminum potius exoptant quam timent.

» Angina pectoris recidiva multo magis est metuenda, igitur practici munus est » ægro injungendi, ut a se omnem causam arceat, quæ morbum revocare posset. »

VV wv y

« Lorsque l'angine de poitrine, reparait, inquit doctor Desportes , elle est alors plus fâcheuse et plus difficile- à guérir soit parce que le sujet est déjà affaibli, soit parce que son économie s'est en partie habituée à l'action des médicaments, soit parceque les organes particuliérement affectés par la maladie sont moins capables des efforts nécessaires pour s'en délivrer, soit enfin par ces diverses causes réunies.

*

INDEX. +

CAPUT PRIMUM.

Historia «sue so core goteg clé sito rosas do 46 o ior ips eo ent pags D Simo yii. PINAR OPERE OR AL A eV D. WECNE UM Descriptio ............... "te ees eee i e devas e s Bec. eee 9 Symptomata........ De due nas te do aee da eios api Geaa 13 Observationes .......- PP (USA entr rs 15 sogna 5 ide se DEN ECS CRUE AMA CI TUE PST TELA LR

Diagnosis . .... "t deco eu PEN Viva de wo s quA crosses LL 60

Prognosis... eese nhhhhhehhn hh 61 Terminato à, «ed eo le i 010 210160 RP Tome NT ve DM Varietates ...... ds dm vai dila o «d SUR Ru 6 00 NT v d n E TON TU EN ENT Progressus .. eee esses hern None os secs as ee 64

Complicatio ....... DU UE TOR FRA C. do QURFA VIVA sn dA e se à so € 6/4 ajo 64

Necroscopia ..................... se osent esesse 65

CAPUT SECUNDUM. SL

Varie medicorum sententie circa sedem anginæ pectoris ............. 67 S IL. Opinio auctoris de sede anginæ pectoris s. «iie eene 83

CAPUT TERTIUM.

Cürd..d ces co sde do ds E SIL DÉS SAN e ERR 67

1 JUN 1885

«Su Musa dO P) ES WS Dear Ko ZEO

5 EA T ! PST LUE x i = j E E | J y 2 f D. , x u d b : = g i ' n RSS ! : ! < : » LEO p " EJ k - g= 1 € 1 * 5 | } T ^" i E Gi « "D { se l BE "— . x S À - n cw. . cw à, Bo ( * ds : E» M « " x Li D Arte D E 5 E i | ; Eh - $ Ni = HI - - * P TM Teu EU n 1 ^ ? D ! E me i j ym + 3 me E TE f- r " ORNE | 7 ! H | À LU z

— NSE

de Ed S

MERER h

DERE - Las : ei e 3 1 x E Ue Rires

Y DL Tan Las

Pres odd

tiii

Ty

CHE HN it Dot ELLOS Tuer

IDE : NHIEU s ce ^ Y nd 2 d : 7 nl HE

He des

ig

MT - e DE i

LE: E > 3 inr E i MES z map

eA