f Wé " vw pi Se Wë Ne E UEM * £5 a s A n A Gë, 5 EIUS ES M d iy rt i2 XM SE DA AA VC $ KC Ci MAY M GG A We nm NU KR, 2 ANNA LES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE. Ann. CI9IOCCCXXVII—CIOIOCCCXXVIII. ANNALES ACADEMIAE RHENO. TRAIE CTINAE, Ann. CIOIOCCCXXVII — CIOIO9CCCXXVII. ANTONIO vAN GOUDOEVER, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO, JANO KOPS / SENATUS GRAPHIARIS. steile, OEE EES AAR DA HU d Wi Gëss ` TRAJECTI AD RHENUM, | APUD IOANNEM ALTHEER, ACADEMIAE TYPOGRAPHUM, 1829. ik 3 WK kat "E! AGAK 4 "XO YO! 1 ck? ba Xf D ASA BA EN o MY ) VN al CHA onn AM & ) „OC. ANNALIUM ; L4 OLUMINR: CONTINENTUR 4 a ^ Nomina Professorum et Lectorum in Aca= demia Rheno-Traiectina. $. I. Quaestiones ad certamen literarium pro- PESCE | positae, A. cioroccoxxvu. $. IL. Series lectionum habendarum. $. III. Series disputationum , publice et privatim defensarum. $. IF. | Solennia. $. E. ANTONII van GOUDOEF ER Oratio, «À | *:3 | Res- VI _MATHESIN ET PHILOSOPHIAM NATURALEM NicoLAÀUS ` Gowerice" DE CFakMERY du GenAnpus Monn; ^" ^ JOANNES FnrenerIcus Lupovicus Scurö- ba rt lanus Kors, h. E. pel Academii Orde. phiarius,- emmen amet ie THEODORUS Goa LAGE VAN CE DE IEU- DE, Professor extraordinarius. THEOLOGIAM loboeus Herinca, E. F. GABRIEL VAN OoRDT ;Aonorifice et ex vos to suo dimissus , Hermannus BOUMAN, . Hermannus lonannes RovAAnps. IURISPRUDENTIAM, HERMANNUS ÅRNTZENIUS , Jauvs RICHARDUS DE BRUEYS., CORNELIUS ADRIANUS VAN. ENSCHUT.. . | | M E- Rott CO OMEDICINAM (US ^ A Y AM EA Za. A AA. lants BLEULAND, Nirconavus Corneurus Dg Fremery, lanus Isaacus VWorTbhRBRExk, © .lAcomus Lupovicus CoNrApus ScHror- DER VAN DER KOLK, PHILIPPUS Franciscus HEYLIGERS, Pro- , feesor extraor dinarius. " - N45 Y] KN LE CT ORES: TY-? y p d E Ca SAMUEL Nvuorr, Linguae Graecae, GERARDUS Dorn E tree: Hu- maniòrum ^^ sheath Marie FRrANciscus XAVIERIUS D'ÁNGE- LY, Literarum Gallicarum, ` CAROLUS THOMPSON, Literarum Angli: carum; E J]usrus HreNnicos Koen, Linguae Gong ` nicae Lector. s Ce Sé kx CN à d e Bu ` L Ze , M 4- Mrt MAGISTER ACADEMICUS ARTIS GLADIATORIAE, (Yr uet eg e d Ls nr F CH WA LAMBERT DE N e H at Quaestiones ad certamen literarium sin= gulis disciplinarum studiosis, in. Aca- demiis et dihenaeis universi Belgii > anno eroroccoxxvi fuerunt ës enee his for- mulis : | QUAESTIO LITERARIA. Ita Exponatur magnifica vehementissi- mae tempestatis descriptio, quae Psalmo 29 continetur, ut Hebraicae et Linguae et Poéseos habeatur ratio, utque situs lo- corum , quantum, opus sit, et. componendi carminis opportunitas attendantur. QUAE- TX. S QUMSSTAO MECHANICA. $ d zeg Pie AS? been pgs "rëefeeg methodi, quibus linearum , superficierum , atque corporum centra gravitatis calculo. definiantur. QUAESTIO CHEMICO-Q E- CONOMICA. | Quaeritur Analysis Chemica comparata carnis bovinae , vitulinae, ovinae et porci- nae , ut inde efficiatur, quaenam praecep- ta in singulis his carnibus , sive integris, sive illarum extracto , diu atque etiam per itinera longa , conservandis , sint sequenda. QUAESTIO THEOLOGICA. Unde orta est, in Reformatis Belgii Ecclesiis , sive lex, sive consuetudo , ju- bens antistites identidem , instante solennt Sacrae Coenae celebratione , singulos So- cietatis Christianae sodales in eorum ae- dibus convenire , ad. sacrum Epulum invi- tare, et de usu ejus legitimo monere ? Pos- xX: Possuntne antistites hac oppórtünitate , ad alias sacri muneris partes rite admini- | strandas ; prudenter. uti? Quod ut Bot, quo- modo universe Lac im re iis versandum erit? Quae" tandem hine utilitas Lage poterit ? 3 rpg : QUAESTIO IURIDICA. „Dotis origo apud Romanos ac jus, quod eo nomine conjugibus gi per. mortem. soluto matrimonio. constitutum est, e. suis causis historica disquisitione illustretur. e QUAESTIO MEDICA. Quandoquidem nostra aetate alit ni- mium ita dicto Mechanismo partus, alii vero ejus Dynamismo , tribuunt , quaeritur 4. Quid de utroque argumento dis- putaverint veteres.et recentiores obstetricatores? ` ! 2. Quae sit utriusque vis in peleda feliciter absolvendo ? §. HI XE -UOO wr LE We NEC teils) I9-sroi* Winst arr: eudsib | 3137 HO Lectionum , inde a feriis aestivis A, Aodocc XA Vri. usque ad ferias aëstivas A. rage, ` häbendärum ` haee fuit ratio. córstituta. Jobe if ostro esie FATE H Pag In FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE er LITERA- ` | RUM HUMANIORU M, À | docebunt SCH Logicam Y, E; L; SCHRÖDER, die lu- nae hora lI. atque. die. saturni hora VIIL. … Loca. Selecta ex Metaphysices Doctrina LPL SCHRÖDER, Ges iovis et xene- ris heit Sch Literas Bitinas A. VAN, GOUDOEYER , diebus lunae, martis, iovis el veneris, hora X. interpretando. cum. Ciceronis: Tusculana- rum quaestionum librum... , tum Horatii Epis- tolarum Librum L inde ab epistola XIV. . Praecepta orationis Latinae A. VAN GOUDOEVER, diebus Merger h. L et sa- turni h. AU. xit "ntiquitatem Romanam A. van GOU- DOEVER, diebus lunae, mercurii ; lovis et saturni hora IX. i | EE … Exercitationibus Oratoriis praeerit A. vaN GOUDOEVER , die Mercurii hora. XII. Eiir Graecas tradet Pu..G. vAn HEUS- DE, interpretandis locis selectis cum Homeri et Luciani, diebus martis. et veneris , hora XI, ium Aristophanis et Platonis , diebus lunae et iovis, hora XL, "Antíquitatem Graecam Pu. G. VAN x HEUS- DE , diebus mercurii i et saturni, hora X. vel Gs tempore. . | "Literas Hebraicas I. H. PAREAU, ita ut Grammaticam exponat diebus lunae et iovis hora IX., eademque hora, diébus martis et veneris, quaedam tractet Capita e poste- riore Samuelis Libro, inde a C. XIII, us- que ad Libri finem: | Literas Chaldaicas et Syriacas LH. PA- REAU, diebus lunae et iovis, hora XL Literarum Arabicarum initia LH PA- REAU, diebus martis et veneris, hora XE. et carmina quaedam Arabica ex Hamasae excerptis tractare perget die mercurii, hora IX. aut alia commodiore. | SE SS e d XII ‚Antiquitatem Hebraicam L H PAREAU, abus lunae,:martis, iovis et veneris, ho- ra A | Historiam gentium , praesertim giet et recentioris gert: Pr. GG vaN; HEUSDE „d. lunae ,. martis „ ioyis; et veneris, ons XII. Historiam; humanitatis 5; Pm G. VAN HEUSDE, diebus mercurii et Gët: ho- Yid 1.3.1 3 ? „Historiam Patriae " A. SIMONS , A wei tis, mercurii, iovis et veneris , hora VIII... ‘o Historiam | Coloniarum. Belg. 5. depus mercurii. et „veneris , horà IX. yA; SIMONS. Literas Belgicas et Bloqguentiam ,. A. SI- MONS , d. martis , mercurii, iovis. ct. vene- ris, -hora Me IRTA ; Poëtarüm principum . b dri Sa ep 1I. selecta loca, A. SIMONS, d. martis et; ven meris; hora IV. FEE Y" NT Gen ... Praecepta. styli: bane] [Belgisi tradet sÅ. SIMONS, d. martis; .horà. XII. mercurii, | Disputandi exercitationibus , sermone Belg. praeerit , alternis hebdomadibus ; die iovis , ho- ra IV. A SIMONS, ` SS Disputandi, exercitationibus is praeerunt, p eg dem. ` rf Si terhis "hebdómádibuis ; die saturni hora Lal terhatini’Pe. G. VAN: HEUSDE et A vAN ie velg In FACULTATE MATHESEOS- (CET PHILOSÓPHIAE shoty : TURAEIS, docebant ` | Elementa Matheseos L F. L. sn, | DER; d. martis; 5 mercurii 7 iovis et veneris p hora VIES OAN A3 CANGA kä Za i e 6447 “Phy steam” Mathematicam , ‘duce P ois- SOM E PAL: SCHRÖDER, diebus mercu- rii et saturni Tora EX. e= | Stereometriam "atque ip aoon Sphaericam : adhibitas ad Geogräphiam Mathemüticam: eb Mstronómiam ` pw SCHRODER ; die iovis: ét veneris hora’ IX. Geometriam Sublimiorem y ; inpririlis Theo riam Cürvarum Dm Ve + SCHÓDER; ho- ra duditóribus cominoda. ` Physicám cos arikel CG - MOLL, d, lunae; märtis , ióvis et veneris, hora I. Astronomiae primas notitias G. MOLE; d. lunae, martis, iovis et veneris, h. EX. vel alia ; aüditoribus magis "commoda, ` 19} As ` TRY Astronomiam, theoreticam ei practicam G. MOLL, üsd, d. h. III. -inBtermenta Hydrotechniae , ad-praesentem -cónditiohem /Pattiaé ‘adplicata, si sufficiens - numerus auditorum adsit;: belgico sermone, -exponet G MOEL; hora deinceps indicanda. , “Chemiam. generalem. et -applicatam N. CG ng FREMERY ;: diebus: lunae , martis , mercurii, iovis et véneris, bh XIL ^" >> id aBotanteam, et Physiologiam: plantarum ili KOPS; d: Je, martis /3ovis et oc? h. E m— /Universam , NC DE FRE- MERY, diebus iovis et veneris , XI …Anatomiam vcomparatam Th. G. van men: pe IEUDE , ; diebus mercurii et sa- -turni „ horâ -auditoribus--commodâ: > Mineralogiam et Geologiam N. C. pr TREMERY ; diebus lunae:et martis, horà XI. ul Geconomiam:. rüralem. Ii KOPS ; diebus Junae , mercurii e iovis, hora H a Saturnit ^ dora» SU eko eviYsis X En XM Sut A Disputandi: "—— die 'saturni ho- và T; alternatim práecrunt'Proféssores in Fa- -eultate: Matheseos) et Philosópliiae "Náturalis, singuli in partibus sibi demandatis. -~ ^' -Ooiu« | In xvt d FACULTATE THEOLOGICA. In Webics Segen Cum cómmi- -litonibus inquiret. H. BOUMAN, dae lu- nae et veneris, hora: Xe «iiic Ubos sudo c Historiam: Ecclesiae Christianae , inpri- mis antiğuam , tradet: H. 1. ROYAARDS , diebus lunae, martis et iovis, ‘hora XI.. èt . die mercurii, hora: VILI. ‘oe 200) otro Historiam. ...Ecclésiae ` Belgicae — H. bk ROYAARDS. diebus lunae et eege hora Il. | Kad * Collocutionibus cum ptevictisiihis de js. cis Historiae ,Beelesiae et Dogrnatum vå- cabit H. 1. ROYAARDS „die martis-hora II. ; .cum Candidatis de História Ecclesiastica et Doctrina morum lineation; hora be, toribus commoda. | x Jauisitionétivn a grohationi” dtd filed “praevüs „vacabit H I. ROYAARDS, de lu- nae hora, XIL- troi is H FE E F eteris Foederili; diebus martis et. veneris, horá I. tradetur. ` . Criticas. lectiones in N: F..loca difficiliora d H. BOUMAN FU die. mër, bo. dà X enkbacmst le andira ab Kogo Prio- P Ate XVII "Priorem ad Corinthios Epistolam inter- pretabitur H. BOUMAN, diebus lunae et martis, horà IX. Librorum historicorum N. F, loca CAE ta tractabit H BOUMAN, diebus iovis et veneris, horâ IX, TUN ` Theologiam dogmaticam docebit.I. HE- RINGA, E. F. diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora XII. — Collocutionibus de "Theologia géng vacabit. 1, HERINGA, E.E. die iovis, ho- ris vespert. a NU. ad IX. | Disquisitionibus , cum provectioribus: insti- tuendis ‚ probationi „ sive academicae , sive:ec- clesiasticae , praeviis , singulares horas .desti- nabit I. HERINGA, E. F. | Doctrinam morum Christianam , inprimis Officia. Christiana et Asceticam ` docebit H. L. ROYAARDS, dicbus. martis et iovis. hora X. et die mercurii, hora IX. sisa: Praecepta Aomiletica tradet I. HERINGA, | E. F. diebus lunae et iovis, hora VIII. Exercitationes ‘oratorias saëräs. modera- bitur I. HERINGA; E F: die saturni, hora l. vel alia magis commoda. Officia! doctorum et antistitum in 'eccle- LÉI sia — m XVIII sia Christiana exponet I. HERINGA ; E. F. diebus martis et veneris, hora VIII. Puerorum doctrinae Christianae initiis éru- diendorum exercitationem: instituet 1. HE- RINGA, E. F. die veneris, hora XI. _Commilitonibus , orationes habentibus sas cras, praeses aderit I. HERINGA, E. F. die mercurii, hora XH, H. BOUMAN, die lunae, horà L et H. L EUR) die iovis, horâ I. ~ Publicis disputandi exercitationibus prae- erunt, alternis hebdomadibus, die- mercurii , hora I. alternatim, I. HERINGA, E. F., H. BOUMAN et H. I. ROYAARDS. ` GC van OORDT, etsi, suo rogatu, ho- norifice a Rege (dimissus est, lubentissime ` tamen sua officia et consilia ; quoad eius fie- ri possit, offert commiilitonibus. ^ Orationes sacras habentibus praeses aderit, diebus et horis et sibi et commilitonibus oppoftu- nis. - In FACULTATE IURIDICA, docebunt - — Institutiones: H. ARNTZENIUS ` diebus mar XIX martis, mercurii, iovis, veneris et saturni; hora I. | Pandectas Westerbergio duce H. ARNTZENIUS, diebus martis et iovis hora X. mercurii, veneris et saturni hora X et XI. Jus Belgicum ad ductum linearum Iur. Civ. Holland. descriptarum à. CL N, Smallenburg, I. R. nz BRUEYS, die- bus lunae, martis, mercurii, iovis et vene- ris, hora L "Historiam Iurisprudentiae Romanae H. ARNTZENIUS, diebus martis et iovis ats XI. mercurii hora IX. Encyclopediam iuris I. R. pr e BRUEYS, diebus lunae hora X, mercurii et veneris ; hora XI. T Elementa oeconomiae politicae I. R. og BRUEYS , diebus lunae , dite et iovis, ho- rå XI. Ius naturae C. A. vAN ENSCHUT , dié- bus martis, mercurii, iovis et veneris, 2 ‚ hora X., duce Haus. Ius publicum et gentium, C. A. VAN ENSCHUT , diebus martis, mercurii, lovis et veneris, hora XII. lus Criminale universum et belgicum dat i " 2 L : c XX €, A. vaN ENSCHUT „ diebus martis „ mers curii , iovis et veneris, hora IX. ; Disputandi exercitationibus , alternis heb- domadibus , ,praeerunt Professores in facul- ` tate. Iuridica. | In FACULTATE MEDICA, docebunt ; stean LLC, SCHROEDER v VAN DER KOLK, quater per dierum hebdomadem $ hora IV. Physiologiam 1. L.G. SCHROEDER VAN DER. KOLK, diebus lunae, martis, iovis ct veneris, horá auditoribus commodà, : - BDissectionibus cadaveris Anatomicis , op- portuno- anni tempore. instituendis, praeerit I. L. C. SCHROEDER van per KOLK. Pathologiam exponet.B. F. SUERMAN, ter per dierum hebdomadem , hora IX. : $ Doctrinam de cognoscendis et : curandis hominum morbis LL WOLTERBEEK;, quinquies. hora AU. | TAerapeuticam. alimentorum et medicü- mentorum expositionem 1. L ML dd BEEK ‚-quater, hora I. | Phar- XXI IPharmaciam , vernaculo sermone, N. C. pe FREMERY, diebus martis: et Leet hora II. GES jM. - Examen aegrotantium , et signa mor- borum, LL WOLTERBEEK, in Nosoco- mio academico hora X. ^ | 'Enstitutionibus clinicis morborum. inter- norum vacabit L L WOLTERBEEK , sin- gulis diebus, in Nosocomio Academico. Praxin chirurgicam tradet B. F. SUER- MAN, quater per dierum hebdomadem , ho- va NIet tees ti | Operationes chirurgicas demonstrabit B. F. SUERMAN, tempore hyemali, — et horis deinceps indicandis. " Institutioni clinicaé in arte ernie del die, vacabit B. E. SUERMAN. Theoriam artis obstetriciae tradet LL VOLTERBEEK , die martis, iovis, et ve- "neris hora IX. Institutionibus | obstetriciis , imprimis practicis , in Nosocomio "habendis, vacabit I. I. WOLTERBEEK. ` Morbos chirurgicos generales ph. F. HEYLIGERS, diebus lunae et martis , ho- ra * Ope- XXII Operationes chirurgicas in cadavere hu- mano publice. demonstrabit Ph. F: HEYLL- GERS, tempore hyemali, earumque enchei- resium rationem , vernaculo fermone, expo- net quater per dierum hebdomadem , hora V. Artem obstetriciam theoreticam et prac ticam docebit Ph. F. HEYLIGERS; quater quavis hebdomade; hora 1. | Medicinam .Forensem N. €. og FREME- RY, diebus mercurii et saturni, hora. VIII. Disputandi exercitationibus , alternis heb- domadibus , Professores in Ji Papae Medica praeerunt, I. BLEULAND , licet propter aetatem sep- tuaginta annorum honorofice rude donatus , comimilitonibus, qui explicationem accuratio- rem speciminum Anatomicorum et Pathologi- corum in Museo praesentium . desiderabunt , sua officia, quantum valetudo permittet , of- fert. | he / H G. DORN SEIFFEN, Lit. Human, Leer tor, diebus lunae et iovis, hora V. , Gram- ids. P XXIII maticam Graecam. exponet: iisdem diebus , hora VI., aut alia, auditoribus magis com- moda, de rAythmica ratione , tam in Grae- corum , MEO poétarum car- minibus aget. LH KOCH, Linguae- empti: gram- maticam et historiam interpretabitur, horâà ` auditoribus commodà. Literas Francicas tradet F. M. D'ANGE- LY, diebus lunae et iovis, hora V. ` Literas Anglicas tradet C. THOMPSON, diebus lunae et iovis, hora IV) - L. np FRANCE, Academicus | gladiatoriae artis Magister, quotidie aptum et -elegantem gladii usum | docebit. — —— 909 459521000 o À— MÀ Bibliotheca. Academica , diebus Lunae et Tovis, ab hora I. in JI. diebus Mercurii et Saturni, ab hora I. in IV., et feria- rum tempore, singulis diebus Iovis, ab hora I. in II , unicuique patebit. j. IV. \ XXIV Inde a diexxvr. Martii, a. cioroccexx vx. usque ad diem xxv. Martii, a. cro10CC CX X VIII. Dissertationes , -sive - publice " šive privatim , defensae sunt hae. ` | Anno CIOIOCCCXXVII. Die vi Jprilis,, Franciscus -PETRUS ` Prace, Silesius , Medicinae Doctor creatus Berolini die 30 Novembris A. 1825, deinde vero confirmatus , examine insituto , a Faculta- te Medica huius Academiae, d..12 Fébruarii 1827; nunc post institutum examen ; priva- tim , Chirurgiae Doctor renuntiatus est, cum ` laude. Die xxv Aprilis Gre WiLLINK, Junioris Filius , 4Zznstelaedamensis , publice defensa. Dissertatione . de. Beneficio | cessionis , Juris Romani et hodierni Doctor. creatus “est, eum laude. Die evt Aprilis, Waerd.. JonAN- NES ToxckeNs, Wyka- Drenthinus , pri- vatim defensa Dissertatione de modis, qui- | bus XXY büs. consensus in contractibus | vitiatur., se cundum Iuris hodierni principia, luris Ros „mani et hodierni Dottor’ creàtus eat, em laude. DE | | ; „Die xu. Maii, ARNOLDUS GERARDUS lus- "TuS TAETS VAN AMERONGEN , Amslelaeda- mensis, privatim, defenso specimine quas- dam. sistente. animadversiones. ad -locum co- dicis civilis, qui est de iis, qui pactionem facere possunt, luris Romani et hodierni Doctor est. renunciatus , cuz Jaude. : Die xxxix. Maii, XBRAHAMUS VAN DER Leeuw , Horna- Hollandus , privatim de- fensa Dissertatione de Morbis vere gastritis, "Medicinae Doctor creatus est, cum laude, is „Die 11. lunii, DIDERICUS ÉvEKINK, Zutphaniensis , privatim defensa Disserta- Done de debiti solutione, tamquam modo tol- lendae obligationis , maxime ex iuris Francici principis; luris Romani et hodierni: Doctor est creatns, cum laude. | „Die v. Junii, Franciscus PETRvs PLA- CE , Silesius, post institutum examen, pri- yatin Artis obstetriciae Beror renuntiatus est, cum laude. Die xxvi Die 1x, Iunii ,, PHILIPPUS Anrontus- Io- SEPHUS Do:cNON, Tornacensis, privatim defenso specimine de Redituum redemptione, Iuris Romani et hodierni Doctor creatus est. Die xx. Junii, ADRIANUS SoPurus Mir- DERS, Rotterodamensis , privatim defenso specimine de officio tutoris eorum, qui. sunt -aetate minores, ex iure Francico et Belgico novissimo, iuris Romani et hodierni Doctor creatus est. 1 — Die xax. Junii , lAcoBvs MARTINUS Deurz VAN ÄSSENDELFT , Amstelàedamensis, pu—- blice defenso specimine, sistente doctrinam codicis civilis de subrogatione, luris Romani et hodierni Doctor renuntiatus est, curn laude. : Die sm, Iunii, CORNELIUS Dever , Am- stelaedamensis , publice defenso: specimine de auctoritate praestanda a venditore rei vitio- sae, luris Romani et hodierni Doctor crea- tus est, magna cum laude. Die zer, Iunii, DipERICUS lacorus Rurs VAN LEEUWEN, Jd mstelaedamensis , priva- tim defensa Dissertatione, de pignore, tam ` in re mobili, quam immobili; Iuris. Romani et hodierni Doctor creatus est. Eodem XXVII. . -Eodem die , CORNELIUS GEnriNcs Junior, Harlemensis , privatim. defensa Dissertatio» ne, de deposito voluntario , luris Romani et hodierni Doctor renuntiatus est. Die xix. lunii, Henricus CAROLUS FockE, Paramaribo Surinamensis ,. pu- blice defensa Dissertatione , de pretio in em- tione et venditione , luris Romani et hodierni Doctor creatus est, cum laude. Eodem die, lanus Gerines , Hartemen- sis, privatim defensa Dissertatione, de he- reditate vendita, luris Romani et hodierni Doctor creatus est, cuz laude.» Die xx. Iunii, JANUS VAN PERSYN; Am» Stelaedamensis:, publice defensa. Dissertatio- mne, de politica Ciceronis Doctrina; furis Ro- mani et hodierni Doctor. creatus est, mag- nà cum laude. | Die xxi Junii, lAconUs, VAN: WEEDE; Udmstelaedamensis, publice defensa Disser- tatione, de Facultate retroemendi (Faculté de rachat;) luris Romani et hodierni Doctor renuntiatus est, zzagna cum laude. I Die zem, Junii, Isaacus Nvnorr, S.F. Rheno — T'rajectinus , publice defenso spe- Cimine, exhibenté observationes de Epidemia - Gro- XXVIII Groningana Anni 1826 ; Medicinae Doctor te- nuntiatus est , magna cum laude, Y Eodem die, Drperrcvs-Henricus Bers TINCK , Z'ransisalanus , privatim defenso spe- cimine , sistente quaestiones ad locum Codicis civilis, de adscendentium jure revocandi bo na , donata descendentibus , sine prole demor- iuis, luris Romani et hodierni Doctor creat ius est. | : Eodem die, ARNOLDUS vAN GALEN, Sylvae ducensis, privatim defensa disserta- tione de modis adquirendi et admittendi ser- vitutes, Iuris Romani et hodierni Doctor re- nuntiatus est, cum laude. Die xxinu. lunii, GUILIEUMUS FRANCIS- CUS AEMILIUS VAN DER BORCH, Zerwol- da-Gelrus, privatim defenso’ specimine de Decimis Novalium , imprimis ratione habi- ta Diplomatis, huc usque inediti; quo Rei- naldus Il, Gelriae et Zutphaniae comes , quas- dam Decimas novales Anno 1333. Decano et capitulo Embricensi donavit, luris Romani: et hodierni Doctor. creatus est. | Eod. die, lanus Henricus: CAROLUS vAN Henesr , Ztheno ~ Traiectinus; priva- dim defenso specimine , de rerum singularium do- . XXIX dominio. secundum Codicem legum civilium , luris Romani et hodierni Doctor creatus est. c Die XXVII: Septembris, ADRIANUS COR- NELIUS DE MzviEn, Maganus,publice defen- sa dissertatione , de Lucae &Etomisia in scri- bendo Actuum Apostolicorum libro , 'T'heolo- giae Doctor creatus est, znagna cum laude. Die XXVIIT, Septembris , YAcoBus Ticu- LER, Campensis , publice defensa disserta- tione, de indole sacrorum emendationis, a Zuinglio institutuae, rite dijudicanda , Theo- logiae Doctor renuntiatus ést, magna cum laude. wieren, ; Die XXIX. Septembris. bora A. ANNAEUS CORNELIUS CONSTANTIUS DE lone, Snee- kanus , publice defensa dissertatione de Iesu Christo patiente , ex vero ab Euangelistis in- forma to, Theologiae Doctor renuntiatus est, “magna cum laude, ; Bod. die, hora Xll. NICOLAUS VAN DER Tuuk ADRIANI, Zjallebirda-Frisius, pu- blice defensa dissertatione de.ultimarum Chris- ti perpessionum zepeëeeen , ab ‘Euangelistis ex vero narratis, Theologiae Doctor -crea- lus est magna cum laude. Die 11. Octobris, "Tugoponvs Vere WAYEN XXX wAYEN ; Rhero-Traiectinus ,publice deten- SO specimine in M. Acci Plauti Amphitrio- nem, Philosophiae theoreticae et literarum humaniorum "Doctor renuntiatus, est cum laude, | Die vr. Novembris , GUILIELMUS ERAN- ciscus Scurry , Zinstelaedamensis, publice defenso specimine, de causis, quibus factum esse videtur, ut apud Romanos Augusti tem- pore maxime literae florerent, Philosophiae theoreticae, et literarum humaniorum Doctor creatus est, cum laude. | Die xxur. Novembris, Henricus IoAN- NES VAN DER Weyer, Zwollanus, priva- tim defenso specimine de missione in posses- sionem bonorum ‘absentis, Iuris Romani ct ho- dierni Doctor creatus est j cum laude. . Die rv. Decembris, ÅDRIANUS lANUS ConwELIUs Maas; Delfensis, privatim defenso' specimine de conditionibus , maxime illis; quae obligationem ex contractu suspen- dunt, Iuris Romani et hodierni Doctor re- nuntiatus est. - Die xiv. Decembris, CorNeurus LUDO- vicus DE Vos, AAeno-Traiectinus , priva- tim defenso specimine de firmanda donatio- | ne XXXI neinter vivos apud acta ; Turis Romani et ho~ dierni Doctor renuntiatus est, cum laude. Die xix. Decembris, CAROLUS HENRI- cus Roérrn, Amstelaedamensis ," privatim defenso specimine, exhibente animadversiones ad locum Codicis .civilis , qui est de transactio- ne, luris Romani et hodierni Doctor creatus est, cum laude. ; Die xx. Decembris, AurerTus loAN- NES LUBLINK , Amstelaedamensis , publice defensis observationibus Turis Romani miscel- lis, luris Romani et hodierni Doctor creatus est, magna cum laude. | Eod. die, Worko Coop KOOPMANS, Amstelaedamensis, in Seminario Teleiobap- istarum Theologiae Professor, Honoris cau- sa , Philosophiae Theoreticae et literarum hu- maniorum Doctor renuntiatus est. „Bod. die, HrnwANNus DYCKMEESTER, Tiela-Gelrus , privatim defenso specimine , de praejudicio, quod iudicium publicum facit iudicio privato, luris Romani et . hodierni Doctor creatus est, cum laude. Die xxi. Decembris , Tarus Or, PuznTUS DE louc., Weghelo-brabantinus, publice de~ fensa disputatione , continente succinctam Gro- tia- XXXII tianae doctrinae, inprimis de Ture criminali; in libris de iure belli et pacis traditae, expo- sionem, Iuris Romani et hodierni Doctor creatus est ‚magna cum laude. . Die zm, Decembris, ArnBERTUS SNOUC- KAERT VAN SCHAUBURG, Neomagensis , privatim defensa dissertatione de Legatis re- busque ab his agendis, luris Romani et ho- dierni Doctor renuntiatus est. Anno CIOIOCCCXXVIII. _ Die xvi. lanuarii, Carouus HEILBRON "d mistelaedamensis , publice defensa disser- tatione, de matura obligationis, quae quasi ex contractu oritur; luris Romani et hodierni Doctor. renüntiatus est. ` | Die 1m Martii, lanus TURK , ex pago | Maarsen, publice defenso specimine de Acu- punctura , Medicinae Doctor creatus est , oam laude | Die vr. Martii, ARNOLDUS. HENRICUS VAN DEN HEUVEL, Rheno=Traiectinus, privatim defenso specimine de Thoracibus Foeminarum . hodiernis , sanitati noci vis y. Me~ dicinae Doctor creatus est, cum laude. | 6. V XXXIII & No SornLENNIA. „Anno cióloCcCCXXVIT. -3Die:xxvt. Martii, Academiae ` Curato- res, viri amplissimi, in Senatu convé- nerunt, quorum práeses, postquam designa- tüs huius anni Rector, “ANTONIUS VAN Gov- DOEVER , solenne iusiurandum praestiterat , su- perioris anni Rectóri; BerNARDo FRANCIS- có: SUPRMANy pro Dde et cra it magistratu academico: obeundo, grátiás ‘egit et viro éla- rissimo vAN Gouborver, hoc ipsum mu nus gratulatus est, atque deinde clarissimum SuERMAN in cathedram deduxerunt Cu- ratores. llle vero habita oratione, de Forti- tudine animi, virtute Medicis propria, maxime illa in epidemiis conspicua , enar- ratisque praecipuis, quae, se rectore, cum laeta, tum adversa Academiae accidissent; praemia iuvenibus , in certamine literario vic- toribus, distribuit, Drpgnico loANNr AGA- THONI ÀRNTZENIJO , Med. Cand. in Acad. Rhe- ug wy d te no- EY H 5 no-Traiect. Henrico Rercer , Lit. hum. et luris Cand. in Acad. Groningana; Perro VAN GALEN, Math, et Phil. nat. Stud. in Acad. Rheno-Traiéct/; Nrkogwgro losgPHO pe ST. Mot, Math. et Phil. nat. Cand. in Acad. Gandavensi. ; Atquechororifica etiam testimonia exhibuit, Ordinis Literarii nomi- ne, .PzrRo,Orroxr CoxnaDo VORSELMAN DE; HEER, Lit. hum. Stud. in.Acad., Rheno-- Traiect. et, ordinis Medici, nomine, IosgPHo- GuiniELMo. DE, Brox, Math. et Phil mat: Cand; necnon Med. Stud. in Acad.:Gandavensiz Quibus peractis „datum sibi. successorem: in Person, annum, proclamayit ae salutavit. vi- rum ' clarissimum ; NAN: GouDorvEr 5, Àcade-. miae Rectorem. iMagnificum.;.. :) war Oris mmtzsetgln ebaiob a LO eutslate Tg ein ACH immexmbab mezbadien — ot SA Anc sb .5noilmo £iulsml og allt 2510161 i SteaÄacfesäerfeais te a sp € > 2 i Sam Wik *. ENG OE Së IVE V. SND OMD} EERS ,3399 02913100 $2313 mx AT aq5 AAA ON SEL iu i M , ZS : i 3125 e EDD GIGOT PLAET Y, r1 $ y "4 »1 OO M e 6115906524 í (ha RII e 4 iggi ` , ? Tei (£x (0d "f 1 1. "TT EE Le cad ^ - "T 136 TG ld í p. ZA k TOEF ) . AAA € eUUOSVYIJH NL EH + is. P Itn Ké SE » i aso EA La 3 WE — "Ss æ f 1 A LIHAA (Ji DQLH ER Ta e Hüdpdeip . sit? GO 23 H . Y. Ims f S m N rA ws UP Tr 4 f [Xt (EG T. 431141 EQ MI AGS " )21fl H OI si: KR A PA d) f i TO HT Oii M EE. | BER- ANTONII van GOUDOEVER OR A TWO D E FRANCISCO PETRARCHA, LITERARUM HUMANIORUM , SECULO XIV. INSTAURATORE PRAECIPUO. DICTA PUBLICE DIE XXVI MAÁARTII, A. CIOIOCCCXXV III. QUUM ACADEMIAE REGUNDAE MUNUS SOLENNI RITU DEPONERET. * TRAJECTI AD RHENUM, APUD JOANNEM ALTHEER, ACADEMIAE TYPOGRAPHUM. 1829. Ze Lä ^ $ eg EH ORA kT- O. ÁAcapEwrAg RHENO-TRAIECTINAE Cu- RATORES, VIRI ÁMPLISSIMI! ET QUI HIS A AB ACTIS BS, VIR CONSULTISSIME ! ARTIUM ET DISCIPLINARUM Prortsso- RES VIRI CLARISSIMI , COLLEGAE CONIUNC- TISSIMI! UT ET LECTORES DOCTISSIMI ! QUOTQUOT PRAESENTIA: VESTRA; HANO SOLENNITATEM CONDECORATIS VIRI PUBLI- CA AUCTORITATE , NATALIUM SPLENDORE} DOCTRINAE LAUDE; MUNERUMQUE: DIGNI- TATE Eise Sour: . &iel3ogexon? 19 -i dias ca 7 ORACULORUM INTERPRETES DOCTISSIMI, REVERENDI- DES Sat) A 2 An- - 4 207 RO As CEÁ EO: ARTIUM DOCTRINARUMQUE DOCTORES CONSULTISSIMI , EXPERIENTISSIMI, ACU- TISSIMI! Iuvenes LrrERARUM STUDIIS OPERAM DANTES EXOPTATISSIMI, PATRIAE SPES, NOSTRA VOLUPTAS! CrvES DENIQUE ET HOSPITES SUO QUIQUE LOCO HONORANDI! | r WVW 0/78/7080 en Haec est profecto rara nostrae: aetatis feli- citas, ut. non tantum disciplinarum ` et ar- tum, verum etam Literarum Humaniorum complura praesidia detecta et illustrata sint, quae majoribus incognita et obscura essent. Multa etiam, quae vel difficultatibus vel tem- poribus neglecta et intermissa jacebant , no- vo ardore suscepta sunt et profligata. Nova sunt etiam et inexspectata Literarum. et Historia= rum subsidia allata vel ostensa, quorum vim partim- jam ` animadvertere, partim. augurari quodammodo possumus. Quas ORN EMK: 5 -Quam nostrorum temporum fortunam ne exaggerasse videar, mecum reputetis , orien- tales linguae, éaeque recentiores etiam, quo studio atque: ardore , hodie, in patria quoque nostra, a viris doctis excolantur, ut fontem rerum gestarum y disciplinarum , artium et Li- terarum. nobis aperiant, qui huc usque tan- tum non praeclusus fuerat. Quis non mecum Anglos illos. et. Francos et Germanos admira- tur, qui omni:cura et labore id agunt, ut ad antiquissima Asiae et Africae. monimenta aditum muniant., qua dere superiores vel ne cogitaverant quidem, vel laboraverant frustra ? Nec opus est, ut Francorum in Aegyptum expeditionem: hic: memorem , aut Anglorum immensum in India imperium, ut vobis os- lendam, quae quantaque nova inde anti- quitatis ` explorandae ` exstiterint praesidia. Malo. vobiscum ex oriente in nostram. Eu- ropam transire, et éorum merita attingere , qui. singulari alacritate atque indefesso labo- re, rescriptos antiquorum libros e latebra- rum. tenebris eruere. nobisque repraesentare annisi sunt , eo quidem cum exitu, ul haud pau- ca nobis reddiderint, quae frustra adhuc de- | side- 6 OOR: A T Li OC _siderata et quaesita fueràánt ; utque spes affül- ceat ‚ut vel ipsi „ vel alit eorum exemplo incitati ; nova antiquitatis monimenta detegant , quae ni= mis diu, eheu! in tenebris latuerunt „vel super= stitiosa serioris aevi barbarie jacent suppressa. Hanc igitur nostri seculi rationem,- quoties cogito nescio quomodo sponte:'ea se: mihi offerunt temporá, quibus! seculo IN. et XV. immortales illi viri exstiterunt, qui. humanita- tis instauratores recte celebrantur ; quique an= liquorum nobis Graecorum Romanorumque scripta ‘servarunt, © quae «sine eorum ‘opera proculdubio maximam partem interiissent; Horum igitur in literas -merita cum“ aetatis nostrae studiis inventisque comparans; quum argumentum ,. de quo: nunc dicerem ; ^mihi quaerendum esset, ab ipsis his viris repetendum illud arbitratus. sum. Et quandoquidem in iis Petrarcha, principem locum occupat; neque a persona mea, neque ab lioc loco , humanitati et bonis literis consecrato , alienum ` duxi, si hunc mili ejusque in Literas merita ; dicendi materiam cligerem. Dicam igitur de Fran cisco Petrarcha literárum Humaniorum , seculo XIV. instauratore praecipüo. Quod DRAAD .F Quod dum-:ago; vos; togo A. A HH. ut attentas:i mihi Jenevolasaue mentes .:praebea- De, non. quidem argumenti - novitàte - vel ab- cujùs meae: facultatis -exspectatione ` sed ipsius anateriae; suavitate atque: momento. mr Tant Jum agtemg abest; ut tumidam: Nobis -Petrar- :&hae-laudationem:recitare vélim ,, vel. ejus vit — Aamc^sedulo - enarrare yrat, : éloquentiae daude spreta, id- potius. acturus smi, ut-ostendam; ` . quibus animi ingeniique dotibus.:fuerit prať- ditus , ut melioris rationis auctor esse posset; deinceps veró ejus "nicrita recenseam a Wé simul indicem, quam’ viri praestantia; cum in aequales tum in posteros , habuerit. ojl A -oi Vere Cicéró; dixit; ;.:adolescentiàe. studiar, tanquam in herbis, significare - quae. virtutis maturitas: et quantae-frdges. industriae. sint fu- | turae (11. In. irem. praesentemvigitur üt ve- „niamiuss: ipsum; continuo Petrarcham. contem- -plari lubet ` et vero contemplari juvenem „ode s quo :valuit- omnino „Cacsaris illud de Bruto: Hio adolescens quid velit, nescio; verum quidquid vult „vult illud vehementer.(2) Ab infantia enim:cupiditate ductus; altum quendam montem: in» Nemausi: vicinitate „adscendendi, iv | non 8 RAT EO non quievit , quin consilium perficeret. Quo vero magis: sodales dissuadebant, eo acrius cupi- ditas visendi augebatur.”” Pastor. etiam - inter convexa montis ei obvius, quo magis pericu- la praerupti et invii montis ostendebat , eo alacrius adolescens pertendebat. Verbo nul- lis periculis, nulla molestia, nulla corporis fatigatione, nullis monitis a proposito deter- ritus recessit, donec rem perfecisset, Nasonis illud reputans : |.» Zelle parum est, cupias, utre potia- » ris oportet. (3) Alio tempore , puer a patre ad Clausae vallem adductus, naturae pulchritudine et lo- ci amoenitate ita fuit commotus, ut ad solum quasi affixus lacrymabundus staret immobilis. Quod quidem spectaculum. tantam vim in ejus animum habuit, ut, per totam vitam, ille terrarum ipsi, praeter omnes , angulus ri- deret, et, ut ipse ait, nullus locus aut plus otii ei tribueret, aut stimulos acriores daret ad magnos labores suscipiendos. (4) Neque locorum tantum amoenitas , verum. etiam quidquid pulerum et decorum esset, j vi OR A EN ® 9 visingulari juvenis animum exercobat , ut sum- mo illud ardore amaret et prosequeretur ; ut- que amoris ille et admirationis sensus animum agitaret mentique alacritatem: conciliaret atque fervorem , qui sublimia quaeque gignere: solet. Ita Lauram pulcherrimam, illius temporis mu- lierem , ut primum adspexerat , quemadmodum plures ante eum , /ita ipse continuo ejus amore deperibat, sed quod Petrarchae proprium; amor ille non languescebat , etiamsi sibi persua- sum haberet, eum omni spe esse destitutum : non torpescebat etiam postquam: fatis: Laura succu- buerat , nec infelix requievit unquam. Ast idem ille amor, eum a vülgi consortio segregavit, et dux, ut ipse fatetur, viarum omnium tor- penti ingenio calcar admovit ac semisopitum animum éxcitavit (5). Mox cum sive natu- rae impulsione, seu parentis hortatu libros Ciceronis in manus sumsisset, (6) ecce quem Sorgiae fons in Clausae valle adeo commove- rat: quique Laurae specie càptus; = ¢ Arsit ut. ad magnos pinea taeda Deos ; pari ardore Ciceronem complexus. est, cujus lectione satiari non potuit, nec eum minus, quam 10 DDR A T HO quam ` amoenissimam : Clausaé allem velfot- mosam ` Lanram - per totam „vitam, adama- hadis enense cittoligrieibg 19 silt oronge SD "A Cicerone ad Virgilium et Historicos- dela tus ‚non ideo tantum iis Operam,navavit, ut ` eorum scripta cognosceret, vel quae antea. dc- cidissent perciperet, verum in eorum sensus sé insinuabat : ipsis rebus gestis sibi interesse vi- debatur : magnos Viros audiebat , quasi: ades- : sent: cüm iis laetabatur.rebus| prosperis „et dolebat contrariis. Bonos admirabatur ret: pro- sequebatur. ‘amore; malos „horrebat Her irascebatur;. quasi „essent. um vivis (71. Séipionis-- Africani virtutem. admiratus ,. eum per totam. vitam admiratione et quasi carita- ie complexus est, in ejusque honorem. carmen Epicum , Africam, condidit. Quod si. ian- ia vis probitatis erat, ut eam vel in is, quos: nunquam vidisset diligeret , quo. tan-- dem emm animo fuisse putatis in eos, quo- rum virtutem et> praestantiam. praesens per- spicere posset? ? In quibus nimirum signifi- catio virtutis eluceret, his fervido “èt ` Con- stanti .amore ' se: adjungebat , iisque. éen ut vim insitam: promoveret: isa “IOo 0 R A TA O. 41 „o inerat, omnino. vin :ejus.animo notio ipsius pulchri | atque decori -quae quotiescunque. in~ venerat y ad, dd se. applicaret ; summo. illud fervore „arripiebat; ardentique; fovebat. amore; ` neque ulla. aut;rerum,àut temporum: ai, ab il- lo: poterat “divelli: ; Qaidquid simplex y. iSInee- rum „pulchrum; atque; venustum. esset 5. animi «juasi. oculis cernebat y. ut .mirabiles;apud eum excitarentur.amores, qui neque perverso. ae- qualium studio; neque: aevi superstitione y ne- que tenebris undique. obstantibus: tolli ant ex- ne^ poterant. (pre rari] AGIS 75 > His. dotibus -virum praeditum... „SL Get ani mos oculosque. proponimus ;:..quis non, ab: eo pulcherrima. quaeque sperari posse existimet? Ut autem. aequalibus ‚superior „ipsoram quo que „emendator esse; posset., saliae; im „Retrar- cha. dotes. inerant , quae. raro..cum ‚his , quas diximus , reperiuntar, conjunctae. „Cum, fervi- do illo pulchri studio arcte..conjunctum:erat studium Veri „ut ad Joannem. Columnam.scri- beret. e Non; sectas „amo „sed. verunt. -Ita » enim philosophorum: sectas amare et appro- 2». bare: permitlimur „si a veritate non. abhor-. » rent... Quod, ubi. forie. quis tentaverit s ‚sive «hm » « il- 12 O R A T 1-0. „ ille Plato sit, sive Aristoteles, sive Varro, , sive. Cicero, libera contumacia contemnan- „ tur omnes (8). Itaque verum ubique explo- rans; non in aliorum acquiescebat auctorità- te, sed suo semper judicio "usus, quod” pue- rum jam se didicisse fatetur , nullius jurabat in' verba magistri: nec opinioni, nec sectae;, nec homini usque adeo deditus erat, ut abi- re non posset, veritate comperta (9). ^ ^ Quod vero saepius in iis videas, qui mu- tationum vel in rebus publicis, vel in literis et disciplinis , fuere auctores, ut nimio ardo- re in extrema ruant, omnia subvertant et sibi unice in omnibus sapere videantur; in hoc vitium quominus Petrarcha incideret, prohibuit idem ille acerrimus veri amor cum integritate judicii et moderatione conjunctus : quibus virtutibus ductus, ea tantum mutáre et emendare nitebatur, quae perversa et cor- rupta cognovisset. Ne vero temere hasin eo virtutes laudasse vi- dear, ipsum quaeso audiatis, de Aristotelis scrip- tis ita disputantem. „Maximum eum, inquit , , fuisse scio; sed et extra sciri aliquid posse ; credo, et antequam Aristoteles scriberet , « mul- O R A T I O. 13 , multa aliquos scisse non dubito.”” Tum Aver- rois: stultitiam notat et perversas perstringit rationes , quare iste Aristotelem omnibus prae- ferat. Mox ad Platonis et Aristotelis compara- tionem accedens; — siquidem 77 inquit, „de , Platone et Aristotele si quaeratur , uter ma- » jor clariorque vir fuerit, non mihi tanta est » ignorantia , ut tanta de re ausim praecipita— „ re sententiam , quae rebus licet parvis conti- „ nenda ac libranda est. Difficilis utriusque ae- » stimatio. At siquaeritur uter sit laudatior , incunctanter expediam. A majoribus Plato, » Aristoteles laudatur a pluribus, a magnis „et a mulis immo ab. omnibus dignus » uterque laudari (10). Quam moderatio nem et integritatem judicandi in aliis quo- que rebus constanter secutus est (11). Ea- dem porro illa perspicientia veri et soler- tia, qua adeo praecellebat in rebus explo- randis, eum immunem praestabat a supersti- tione ista, quae ea aetate, tantum non om- nium mentes atra caligine offuscaverat. A quo vitio ita fuit alienus, ut. non tantum Arabes astrologos et somniorum interpretes contemneret, anilesque superstitiones rideret ; ye- 14 QR A KI veruni etiam id ageret, ut aliis istum. scrupu-. lum evelleret , et in. scriptis suis harim: rerum. vanitatem | ostenderet (12). Sed. Langen ad alia. | | Est haec satis trita nonnullorum. hominum vox, quo quis majori valeat ingenii celeri- tate; ut continuo et acute rerum caussas ĉa- rumque progressus et quasi antecessiones vi- deat et similitudines comparet ; -+ rebusque praesentibus: sponte adjungat atque annectat futuras, eo fere minus talem naturam labo- rum continuatorum. assiduitati parem esse .at- que idoneam. Quam. sane vocem non úni- verse veram esse, Petrarcha suo exemplo lu- culenter comprobavit. "Testes mihi sunt ejus libri et carmina, quae plura condidit: ad infinitos illos labores provoco in. veterum li- brorum exemplaribus ` describendis : positos: epistolas cito , quas plurimas scripsit, non vulgares illas, sed quae doctrina et sapientia plenae, magnam quoque vim in ipsam. ae- qualium: emendationem habuerunt; sed prae- Ieren animi constantiam. illam et patientiam laudo, qua neque amore, neque difficultati- tibus; neque. rebus adversis , neque. prospe- rae oom A Ek: Ob 15 ráe fortunae illecebris, neque’ oblatis honori- bus; neque actate a bonarum Literarum stu- diis sevocari poluit, ut vere senex scriberet ; se ad: omnia: reliqua senescere ; sed ad hoc unum juvenescere quolidie. (13) ^ Amiabat solitudinem , cujus laudes et pe- culiàri-libello et passim in scriptis celebra- vit, qua ab hominum frequentia remotus , per noctes atque dies, antiquos scriptores legeret , commentaretür, in usum converteret, seri- bendo imitaretur , et alios tam: eorum auctori- iate quam suo exemplo ad meliorem ratio- nem .excitavet. atque adduceret. Sed solitudi- ni non adeo emancipatus erat, ut eam mon eontinuo relinqueret; emm primum intellexis- set, se im. honum: frequentia: sui consilii eertius compotem: fierisposse , vel magis suis patriaeque prodesse. lta: incredibili laboris constantia antiquorum libros latentes ubivis quaesivit et rimatus est. Hoc: consilio per plures terras peregrinatus ; nec sumtibus «nec periculis pepercit. GE | Quoties opus erat amicis et E ade- rat, aderat autem ita, ‘ut omnibus suum ar- dorem et alacritatem , cùm hortando , incitans do, 16 OOR: A T TD: dó, laudando, tum reprehendendo impertiret. | Quod vero semel susceperat, illud perfi-. cere, ita infixum ei inerat, et in alteram quasi naturam conversum, ut mori, potius quam consilio: desistere maluisset. —Difficul- ‘tates novos ei addebant stimulos: obstacula ei calcaria erant, quo acrius pertenderet et tandem propositum perficeret. Quod si quis dicat, gloriae cupiditatem haud minimum apud eum ad plura subeunda et perferenda valuisse, me quidem non pror- sus habet dissentientem , modo rite definiatur , quale tandem gloriae illud studium fuerit. Ni- mirum non illud cernebatur honoribus et magi- stratibus captandis , quos saepius oblatos depre- catus est; neque eo spectabat, ut imperitis et multitudini placeret; verum consentientem bo- norum incorruptam vocem bene judicantium sectabatur Petrarcha , eamque virtuti resonare tanquam imaginem a Cicerone (14) edoctus, eam a bonis viris non repudiandam cense- bat, cum Horatio (15) suo statuens: » Aut virtus nomen inane est, p Aut decus recte petit experiens vir." Sed GRA E RO 17 Sed dicentem audire mihi videor: sit ita, ut gloriae illud studium literarium fuerit, ni- mis tamen. ei indulsit, ut vana subinde glo- riola delectari videretur,, At vero, OO bone, tempora nobis et alacris juvenis naturam re- putantibus, minus illud mirum sit: et vero nos ita tibiillud largimur, ut ad ipsam vi- ri notationem pertinere velimus, quo verius de ep existimari possit. ` Utut est: ; operae pretium est, audire quae senex hac de re Bo- catio scripserit ;; Laurea illa 77 inquit , ‚quam si fuissem maturior non optassem, amant enim. ut. senes. utilia, sic juvenes. speciosa ; nec respiciunt finem ; laurea illa, nil pror- sum scientiae, invidiae. autem infinitum; at- tulit... Sic inanis gloriae et juvenilis audaciae poenas dedi." (16) Quae adhuc de Petrarchae | indole et dotibus diximus, A. A. viri. haud. vulgaris nobis imaginem ostenderunt, a. quo praecla- ra quaeque non tantum sperari, verum etiam exspectari. possent. ` Sed vel sic tamen si hic substitero , vereor, ut suis partibus exple- tam Petrarchae notationem yobis: exhibuerim. Quocirca patiamini, me paulisper . etiam. in EU b tan- 18 OR A KR Ia Op tant viri: contemplatione vobiscum ‘eommo- rdi eon mubisasii! gute boli gaio! r -Petrarcha sic et à natura itifofmatus jetà paz rentibus institutus, et ipse adolescens in ho- minum celebritate" versatüs ‘erat, ut acqué alleng ` esset a dura rusticitate, quami servis lem adulationem’ perosus:;' Non e libris tañs tüm,” sed van homines: eorumque mores per- spexerat. /Noverat adéundi; tempóra ; diligen- genter” cavens , ne importunitate noceret pos tius'caussae suae quam prodesset. Sed idem li- bera fiducia usus , quicquid pro literis vel liber- tate agebat, agebat tempore,: agebat. accu- rate, agebat conünenter: et generoso cum impetu. Quarum. quidem rerum, cum reli- qua ejus scripta, tum inprimis epistolae. no+ . bis locupletissimae testes adsunt, >» | 19 Ut vero quis alios emendet in novamque nm ` inducat, haud satis- est idis non dis» plicuisse, immo vero persuasione et^ commo- tione opus est ad voluntates impellendas quo velis, unde autem velis. deducendas. ` Petrar- «cha autem, hoc etiam nomine, unus inter omnes éxcellut, ut nàtura ad eloquentiam matus, continuaque veterum: lectione:nutritus, "iy ani- OR S F BO) 19 animi: sensa. et. cogitata pleno. pectore tam quam perenni: fonte effunderet.... Ubivis,, in: libris, in. epistolis , in. sermonibus. dominaba--. tur illud pulchri , boni ; veri studium, .Suspi-; ciebant omnes. viri eloquentiam’, sed simul ama- bant Oratorem , qui, Amphionis instar , om- nium ` animos: «caperet; teneret et: flecteret ,: quotiescunque vel linguam, caussis. acueret, vel, civium. jura. tueretur, vel: amábile , camen; funderet; vel Wianititis instaurator: utilissi- mos. libros. divulgaret. `; stro skied s Qualem .. summum. virum. vobis. ` uil oċu=’ los posuimus , talis. omnino--vivit et-'‚spirat! etiamnunc- in. omnibus , quae. nobis reliquiis. scriptis. ` Übivis se praestat..virum ‚ibo ni et pulchri vehementer | ‘amantem; ubi- vis. constantem ‚candidum, ingenuum... Misi ramur., virum omni metu liberum „principes : et. reges. non. minus. acriter. ad. bona consis: lia 'incitantem „quam, amicos: et tenuioris Cona! ditionis homines: virum nullius addictum senten: tiae , semper suum: neminique. cedentem , quo- ties; virtutis et humanitatis | caussam : ageret :; virum literarum amore ita. flagrantem ; ot eun-- dem: cum. aliis .commuricaret ` virum: denique. B2 noc- 8 TM 20 OOR d E yo. noctés atque dies in eó occupatum gt homi- nibus exemplo suo et scriptis veram stu diorum viani aperiret eosque a perversà avo- caret, quam adhuc sequebantur. | Quoad potui A. A." Petrarchae dotes. arai animi virtutes adumbravi.. Anteà vero quamad alteram Orationis partem "accedo ; ut ite de meritis ejus statuatis , paucis temporá notanda" videntur, quibus ille: natus fuit et adolevit. Antiquarum igitur literarum seculo XIII. historiam perlustrantibus, tanta ubivis bar baries tantaeque occurrunt tenebrae; üt de humanitate desperans, nihil minus auguréré; quam laetissimam rerum conversionem huic seculo subsecuturam. | e Constantinopolis, quae dia arx bonarum literarum manserat incolumis, cruciatorum incendiis prostrata, pretiosa illa antiquitatis monimenta igne consumta, calcata ;' dispersa lugebat, quae adhuc doctorum virorum dė- lictae fuerant. Italia ubivis fere bellis et tamaltibus la- cerata , Bellonae potius cunabula, quam Ci- . ceronis et Horatii patriam referebat. ^ Ade- rant Academiae, sed pluribus jam ábhinc' € d ans OOR ^T KO) 21 annis , antiquorum Romanorum scripta. in iis negligebantur, ut nemo, sermonis puritatem et elegantiam cogitaret, Non deérant viri docti, sed perversa. doctrinarum. studia, li- . beram mentis agitationem impediebant, et - ardentem illum literarum amorem exstinxe- rant , quo demto , hae vigere non possunt (17). In reliquis. Europae regionibus , quae ans tea laetam melioris rationis spem ostende- rant, tanta denuo barbaries grassabatur, ut vere affirmes, seculum istud omni huinani- tate destitutum, immo. vero, quod ipe 1 ferreum - fuisse (18). | ZS Hac igitur rerum. conditione; literis Wee spretis, omnes continuo- in Philosophiam aliasye. disciplinas involabant, quas. profiteri cuperent, ut mox in cathedram prodeuntes magno hiatu jactarent ; » Cedite Romani scriptores , cedite Graji. » Nescio quid majus nascitur Iliade. sed eorum- doctrina absurda nugarum. et inutilium , ne dicam ..ridicularum ,.- quaes- tionum [congerie unice constabat, Arabum exemplo, Astrologia „ Alchymia aliaeque artes ma- p» g P D * SON magicae reliquis doctrinis Jonge prdestantios res esse habebantur , et Avérróis aüctoritàs Delphici oraculi instar erat jin «qüasrbarba- ra ct -inquinata ran jurarént," Pauci vero; qui Poëtis Historicis ` operam dabant ; asellis indi tardiorés ` es- se liabebantür , vel quod ipsi-Petrárcliae (19) quoque accidit , impii et périculosi ` di- eebantur a quibus satis caveri non pos- det. . 1 | d eto! P niv - Quid mirum igitur , Petrarcham ; cum imta- lium doctorüm scholis et scriptis sitim illam cog- nitionis et veri pulchrique ardorem restingüere velsedare frustra tentasset: (20) , pro bonitate ingenii, eos mature deseruisse, et alia práe- sidiavaliosque sibi praeceptores quaesivisse ? Hos igitur in oblitePatis antiquitatis "` mont -mentis nactus est: invenit eps in antiquis Romanorum. libris , inprimis invenit in Cice- rone ,. qui puerum, jam. verborum dulcedine et suavitate ceperat. Cum vero „ (sunt ip- $ius;verba) ,, vix testà effractâ aliquam. nü? scle) dulcedinem degustasset ,' he ünquam , de contingentibus ` intermisit ` paratus 5 Mom ingenium fraudare, quo Ciceronis lin » ORATIO 43 » libros undique “conquireret (21). ^: Hoc igitur proposito Italiam non tantum, verum Galliam etiam , Belgium aliasque. regiones péra= gravit , Lynceis ubivis oculis monasteria in ur- bibus , oppidis ; agris perlustrans , si forte. quic: quam continerent eorum ,'quae tam cupide quac- reret. Quod vero ipse peragere non poterat; illud:per alios efficere conatus est, eosque Cum pecunia , tum epistolis, tum sermonibus , tüm. precibus..hortatus est et incitavit „ut -undi= que e Germania , ex Hispaniis, e Britannia; e Graecia quoque, antiquorum codicum /ip$üm compotem facerent (22) ; ut vererde en ‘Joan= nes Vives praedicaverit. — Franciscus Petrareha bibliothecas .tam diu :élausas. reseravit pris mus, et pulverem Situmque ‘ev monimentis maximorum auctorum excussit (23). — Di Autem libri quantopere ''jacerent^' neg'ecti , et ` quanto vigitur” labore essent'eruendij ex üs'patet; quac sibi Leodii; in pattin-mos- - tra; accidisse ` narrat; übi eum duas: Cice ronis. orationes reperisset; vix ; ^ aut; ne "vir quidem "dtramienti -aliquid', idque cfocossis millium , ` nancisci potait "ut es deseris bendo- ex interitu eriperet "wtque servaret. ! | Sed 24 DRA THO Sed alia’ etiam. difficullas cum hoc conqui- rendi labore erat conjuncta. Cum enim Mo- nacht desidia, eo tempore, delitescerent , vix idonei et periti librarii inveniri po- terant , qui repertos codices rite describerent : quin ipsa seculi barbaries in- antiquitatis monimenta adeo grassata erat, ut hominum ignorantia prorsus ‘essent corrupta, ita ut Petrarcha dubitaret, num Cicero si rediret aut Livius sua scripta relegentes intellecturi essent (24), Quid igitur? Haec etiam obstacula supe- rans, ipse manum operi admovit: ipse Ci- ceronis libros et Virgilii aliorumque carmina descripsit, ut vel sibi haberet, vel amicis dono offerret , vel per Italiam divulga- ret. | Sic igitur primus fuit, qui, barbaro. isto seculo, antiquorum libros e morte in vitam revocaret et posteritati traderet, quos ne- mo. ne velipse Petrarcha, si ong tantum seculo postea floruisset, repraesentare nobis potuisset. Nam, ut ipse auctor est, plu- res Ciceronis aliorumque scripta mm ado lescentia viderat, in quibus postea iterum Sl OR JE hü 25 sibi comparandis omnem. opëram perdi- dit (25). — Itaque plures antiquorum libros huic debe- mus superstites, qui sine ejus amicorumque ‘opera, eandem. procul. dubio sortem subiis- sent atque ii, quorum . jacturam . tantopere lugemus (26). Quodsi forte. blattarum tinea- rumque vim superassent, nisi Petrarcha aliam eorum tractandorum rationem induxisset adeo fuissent laceri et barbarie inquinati, ut eorum praestantiam | nemo. perspicere, nec germa- nam. scripturam repraesentare, nec ipsi hu- manitatis doctores esse potuissent. , Cum his viri meritis, aliud fuit : conjunc- tum, minime hoc loco negligendum , et quod summam vim in Literarum. humaniorum ra- tionem ad nostra usque tempora babuit. Qui enim. mature e Cicerone suo intel- lexerat, omnem. Literarum florem a Graecis ad Romanos pervenisse, pro singulari, quo valebat, acumine, continuo perspexit arc- tam esse utrarumque literarum cognatio» nem, ut qui eas separare velit, animi -qua~ si et corporis discidium inducere. videatur. At vero. deérant libri, deérant, eo tem- po- Kk ORATIO pore magistri ‚unde pulcherrimam illam La- tini sermonis matrem cognosceret. | -^Quid igitur? — Cum Graecos: ipsorum Tin ema loquentes audire non posset, interpreta- tiones undecunque sibi comparavit , ut quodam- ínodo certe eorum praestantiam -perciperet. Ut vero in Barlami venerat notitiam, quam avi- de et alacriter eum complexus est, ut, ta— li duce, ex fontibus tandem -hauriret, quod adhuc e rivulis delibare “debuisset ! Licet autem mon satis diu Barlami institutione^uti potuerit, ut Graecam linguam perdisceret ; vel sic tamen, ab eo inde tempore, fervi- dam’ stadium summamque diligentiam in Grae- ds libris conqüirendis posuit , quos ubi nac- tus erat saepius amplectebatur, ac suspirans ajebat. „ O magni viri, quam cupide vos aüdirem(27)!^* Et sane Detrarcha et Boca- tas primi fuerunt auctores, ut utraque lingua timquani! affinis simul - excoleretur, et Grae- cos libros conquirendi possidendique ` stu dium ;exsisteret; quod licet apud «nonnullos mi^insaniam fere degeneraret quam” maxi- me stamen” Graecis literis- excolendis tile- ft (28). — "Uterque. shis "adhortationibás., — Bo- EI o mn X TE DP Ou d Bocatius “impens etiam ` operâ effecit, ut mök , in Academia Florentina; ` eae literae publice" docerentur^ (29) , quas, paucis ante annis , vix decem in. Italia intelligerent (30): Quid, quaeris? Ambo novi fuere ardoris auc- tores; quo in utramque ere mne i in- cumberent. | Um vero Petrarchae hoc proprium fuit ; ut Platonem ` exulent in > Italiam revocaret, ` et amòre , “quo erga eum ipse flagrabat (31) ; alios^inibueret. “Ita -Plato Aristoteli fuit op= positus, et ipse Aristoteles Averrois aliorum- que. sordido pulvere liberatus: uterque in ter tse comparatus: "utrique sua laus iri- büta; et^nova ita lux oborta; quae Scholas- ticorum et semidoctorum noctem ac tenebras dispellens, nova "Literarum 'studiosis spatiá aperuit; in quae laeti excurrerent. … 5:7 Quod excelsi ingenii hominibus proprium esse^ dicitur, ut totum: doctrinarüm:-amDitum perspiciant. et. complectantur - hoc. item has buit ; si quis ` alius; « Petrarcha'-praêcipium! Non unice in” Poétis; sed An prosaerquoquê . Orationis scriptoribus curam suam color: wit: non minus Philosophos., quam Histori- "1i cos 28. ORS EEQ cos adamavit, et Grammaticis aeque atque oratoribus operam dedit. Quod quidem non unice ad laudes Petrarchae referendum esse arbitror; sed ad vim quoque et efficacita- tem pertinere censeo, quam ipse in aequa- les et posteritatem habuerit. Sic enim fac- tum est, ut pari honore et Graeca et La- tina, et Poésis et prosa oratio haberentur, nullunque Literarum genus jaceret neglec- tum, quod ad humanitatem pertineret. ` Im- mo vero effecit eliam, ut rite et accu- rate utraque lingua excoleretur; ut Gram- matices ct Rhetorices justa ratio habere- tur, et quod majus est, uti Socrates pri- mus Philosophiam coëgit de vita. et. mori- bus quaerere; ita Petrarcha veteres auc- tores , optimos illos verae Philosophiae inter- pretes, humanitatis coégit lumen per totam Italiam diffundere. | Etiamsi Petrarchae merita, his finibus cons tinerentur, quos adhuc posuimus , quis non lu benter Joanni. Bocatio assentiretur afirman- ti, eum bonarum literarum | studia in Ita- lia et longius Italia excitasse (32)? o Sed latius patent A. A. et nullis fere limitibus cir- 6 & Xr f 29 eiredmseribuntur. "Non enim studia illa ër- citavit tantum ; verum novam etiam litera- rum tractandarum viam indicavit, quam qua- si ex alta spécula oculos quaquaversus libero prospéctu pascens, optimam et brevissimam ad destinatum locum pertinere conspexerat. Quocirca operae pretium me facturum con= fido, si breviter exposuero, qua tandem ra- tione Petrárcha literas tractaverit inque usum €um suum, tum aliorum adhibuerit, Hoc fuit multorum Seculo XIV. et XV. vi- tium, ut in antiquis legendis, aut unice re- rum rationem haberent, verba et orationem non animadvertentes , aut, qui plurium etiam mos erat, ut res et argumenta librorum parum curantes in verba sola essent' intenti , vel etiam unum alterumve ex antiquis sibi tanquam exemplum ad imitandum propone- rent, quod unice sequerentur (33). Non ita Petrarcha , qui a servili imitatione alienus, cum antiquis eam familiaritatem contraxerat , ut suo modo eorum rationem exprimeret; non vero scrupulosa religione imitaretur querm- quam. (34) Quod si subinde in ejus scriptis purita- | tem 30 RA TI EG tem sermonis. desideramus et. verbis,- offen- dimur, quae, recentioris... aetatis, colorem. re~ ferant ,., reputandum; „ejus , aetate et postea quoque. opinionem. apud. Italos. viguisse ,, La- tinum. sermonem, „non minus. sibi, esse. pro- prium ,., quam. antiquos Romanos: suos. eege populares crederent... (25) .... Quoties ` vero de rebus. magni momenti - agit, .. quibus ips sius animus: erat commotus ; lolies ejus ora4 tio tam pure et eleganter fluit, tam item gravis est et: véhemens, -ut . omnes. omnino Seculi XIV. et KN. scriptores superaverit „et abunde ostenderit, se antiquos. in succum plane ‚et: sanguinem. redegisse. ` Cujus „rei egregium documentum. exstat in nobili illa ad, Urbanum. V.. epistola. de sede ecclesiae Avenione Romani transferenda . (36)... sAn- tiquos legerat et commentatus erat , ut ingenium - una cum animo excoleret; sed pulchri yenus- | tique sensu ductus; dictionis. elegantia set. oras tionis pulchritudo ei simul. cordi erant. An- quorum orationem . scribendo cum delectu esse imitandum censebat ; sed. eos praeterea tractandos docebat tanquam doctrinarum | et sapientiae. fontes, unde, percipi, posset ¿quid An^ va ORAT KO d olim. accidisset: quae. doctissimorum; virórum de maximis rebus fuissent . sententiae : „quid in-singulis disciplinis. esset. praestitum :.:; qua gatione in ‚rebus, inquirendis ` et exponendis illi. fuissent, usi : a quibus. erroribüs essct,cas vendum : quae ominigo ralio ineunda, ut an+ tiquorum. vestigiis insistentes regia! via lte, rius; ipsi; possemus ; Progredia, eorumque. exem= plo. posteritati. prospicere.: ; Neque: tamen più earum. «effatis. acquiescendum ..dócebat, sedh judicio. adhibito Y ës ge nm Zi: PUL.D Leg r » Quid Verum; quid pulchrum, quid uti: di TT guid noñ. m ERRA BTS d Quae. quidem, punctum Ed rà- tio, „quam vim, ad. inquirendi et. investigandi studium. excitandum. et alendum . habuerit ,. me non .monente. intellieitis.- ipsi. + Ita: homines , scholasticis repagulis, remotis, e somno: qua- Si excitati, ipsi. inquirere , suam ipsi senten- tiam. libere. expromere;.ipsi se in cogitandi libertatem. exserere . potuerunt , unde -nova -re- rum ratio effloruit, cujus ;Petrarcha merito praecipuus auctor. celebratur. [ue -ad . Idem 18 — QUA A T P9 sidem porro in Antiquis legendis ita versa- tus est, ut eorum Gen animum ad virtutem componeret et mores” emendaret, recte staž tuens , ,, doctrinam et eruditionem sine virtu- te et moribus saepius inflare et diruere po- üus quam aedificare. Fulgida esse, ajebat, vincula. laboriosumque negotium ac sono- rum pondus animae ^ (37). ,, Nec unquam „’ inquit, — tam gloriae cupidus fui, quod inter- dum me fuisse non infitior , quin maluerim bonus esse quam doctus ^ (38). Quamobrem eos demum veros doctores habebat, „quorum prima et ultima cogitatio esset bonum fa- cere auditorem , quique non solum docerent , quid esset virtus aut vitium , praeclarumque illud, hoc fuscum nomen auribus instrepe- rent; sed rerum optimarum amorem, pessi- marum vero odium fugamque insererent.?' (39) Intelligitis, ut spero A. A. quantopere Pet trarchae ratio a superioribus fuerit diversa, et vere me affirmasse, eum novum Litera- rum’ stadium 'áperuisse, unde laeta rerum illa conversio "exstitit et literae nostrae rursus hiu- manae factae sunt. Superest ut videamus, quo tandem modó " Pe- ORATI Q 33 Petrarcha veram illam et germanam“ litera- rum excolendarum viam aliis indicaverit et aequalibus persuadere potuerit, ut eam ini- rent. In quo tamen argumento eo .brevio— res erimus, quo magis vestra diutius abuti patientia nobis religio est. Itaque summa- tim. rem ‘attigisse sufficiat. | Ar Hoc effecit igitur libris scribendis in quibus cum. res praeclaras et nobilia facta antiquo- rum, quae dudum in oblivionem abierant, tamquam nova et inaudita repraesentavit: tum eliam quae Antiqui pulchre et vere cogitave- rant et dixerant, collegit eaque ita exposuit , ut placerent et apud lectores plura. cognos- cendi alerent. cupiditatem. ^ Magnam item vim habuerunt. epistolae , : quas- alacritatis et ardoris plenas plurimas scripsit ad aequales , ad adolescentes, ad principes, ad tenuio— res: sed ita, ut singulae singulorum indoli, conditioni, moribus unice essent accommo— datae. Multum denique effecit . carminibus suis cum Latinis, tum vernaculis maxime. Quos enim. Laurae cantor flebilibus | suis modis: ceperat, quidni illi Africae Poëtam audire averent? et perlectà Africá, alia in- - genii . monimenta. adire a. tanta viro“ condi- | C KÉ kA A E X0 ta? Neque tamen: unicêscriptis suis, sed magis eliam exemplo et sermonibus aetati suae profuit. ` Vir. emm non doctus tantura. fuit et eruditus; sed: sapiens ctiam: atque bonus. urbanus idem. et placidis «moribus ‘omnes bonos alliciens: ut. vere Colucius (40) dixe- rit, eum haud minus bonarum literarum stu- dium virtute sua et sapientia propagasse, quam ingenii dotibus et doctrina iis amicos et admiratores €onciliasse.. | . Quid. mirum igitur omnes. tantum virum suspexisse, qui mature jam principum viro- rum amicitiam et amorem sibi conciliàsset ? Quid mirum, eum exemplum. fuisse habi- tum, ad quod omnes boni se componerent? Quo vero magis illa viri auctoritas inva- |. lesceret , ipsi effecerunt coronae honores, quibus non tantum publice omnium doctissi- mus declaratus fuerat ; ‘sed quibus alio- rum eliam animi fuerunt accensi, quorum praecordia. e nobiliori lüto:finxerat Titan. Hi Poétam laureatum adibant et simul ita praestantissimum ` Literarum antistitem cogno- verunt, qui omnibus praesto. esset:> omnes flagranti literarum. amore imbueret: omnibus viam commonstraret, qua ire: oporteret, ome nl- ORATIO 25 nibusque: ducem se atque comitem: offerret. Denique Petrarchae exemplum atque aucto- ritas eo majorem vim in aequales habüerunt ; quod, ut Cato ille ,' diutissime senex. fuit: et in ipsa senectute prae reliquis floruit, donee sepwuagenarius libris incumbens mortuus re- pertus est. (41). Et vero si temporis angustiae et vires meae sinerent, lubens in hunc amoenissimum campum :exspatiarer, ` ut Petrarcham vobis informarem, non juvenem corona laurea Ro= mae tempora cinctum; sed senem omnium laude cumulatum , opusque confectum intüen— tem, quod: ipse inceperat ; eündemque nobili. laetitia exsullantem , cum totam jam Ita- liam luce ab ipso accensa videret collustratam , quae, paucis abhinc lustris , tenebris jacuerat pressa. Verum me retineo a describendo, quod sensu melius quam descriptione per- cipitur: Ut igitur finem'orátioni imponam , ta- lis omnino Petrarcha fuit Literarum doctor ; . qualem voluisse Rulinkenium nobis aüctor est -. Wyttenbachius. ille (42): « qui et literarum ` « cognitionem ratione teneret et pulchritudi- — «nem sensu perciperet: 'utramque in lucent e promeret; in venustiorümi hóminum. princt- | C2 « puw- 36 orka m. 270, «i pumque civitatis virorum EE $ pros « duceret, ad morum elegantiam referret , ad «;omnem vitae usum conditionemque accom- «,modaret et Socratica. ratione popularem | « redderet." Alteram provinciae partem aggredior; qua ` mihi prospera atque adversa enárranda sunt, quae, per hunc annum, Academiae nostrae evenerunt. | | Quis. igitur non mecum statim laetatur. optimum ` Regem: singulari Dei beneficio sal- vum esse atque incolumem, ejusque auspi- ciis Academiam, sub meo magistratu, flo- ` ruisse nec defuisse consilio, quo a Majori- bus instituta et a Rege instaurata fuit? Quis vero amplissimorum Curatorum con- sessum intuens, nonitem continuo mecum de- siderat virum nobilissimum , Joannem , Fride- ricum , Guilielmum van Spaen, ut antea Har derovicenae,ita inde ab instaurata Academia, nostrae Trajecünae | Curatorem ` vigilantissi- mum ? Quis non mecum desiderat virum antiqua gen- OU ROA T. 1503 37 gentis prosapia nobilem , gravissimis 19 Repu- blica honoribus gestis spectabilem ; sed eundem singulari urbanitate et officiosa humanitate insignem; curisque suis atque munificen- tia de Academia nostra: optime. meritum. Meministis-A. A. senem octogenarium , amoe- nissima : villa ‚sua beatum, agriculturae, lite ris et artibus cum faventem , tum ` studentem etiam: ` eumque, - superiori quoque anno, huc excurrentem , ut festo nostro interesset , et sua praesentia diei solennitatem augeret. Hunc igitur virum. et Academiae et nobi- lissimae gentis caussa; nobis lugemus erep- tum; sed est tamen quo nos solemur, virüm tam diu inter nos versatum fuissse , et non nisi. summa . senectute,- corpore - non , ani- mo confectum, ad beatiorum sedes abiisse. Habemus quo nos solemur, cum vos, viri amplissimi! sanos atque incolumes. híc ades- se videamus , tibique inprimis , ampl..Beaufor- ti, de restituta. valetudine | gratulamur, quae nuper afflicta, omnibus bonis curam etme- tum injecerat. Vos cuncti ` diu felices viva- tis. corpore et animo integri, cum patriae tum Academiae. utilitatibus et gloriae consulentes. | In st — — OORI AT T GO „In yéstrum. Collegae conjunctissimi ! ordinenm oculos convertens , ton possum quin magnas-op- timo Deo gratias agam; nullius nobis mortem: esse lugendam, easque majores; cum plures vestrum morbis gravioribus fuerint correpti. Ita clarissimum | de. Brueys nobis: et Aca- demiae servatum “esse perquam gaudemus ; speramus autem fore, ut corporis vires ma- gis. magisque: resarciantur et diu» accurata ejus-doctrina, patriae atque “discipulis pro- sit. —— Oordtium vero senem annis atque doctrinà: venerandum morbo etiamnunc im- pediri, quo ‘minus nostro festo intersit, ut magnopere dolemus, gaudemus tamen, metui, quo paucis abhinc mensibus; agitaba- mur, spem successisse , benevolentissimum vi- rum, ‘sanitati ita restitutum iri, ut aliis; quod. semper in. votis habüit, utilis , et Deo suo, quem pie colit, gratus vivere possit. Nec minus dolemus Cl. -Heyligers ea và2 letudine laborare, ut hic” adesse, et veró docendi provinciam aliquantisper obire non - potuerit. Quodsi Deus nostra vota rata feéce- rit, dexterrimus bie Chirurgus brevi eonva- lescet et salutarem artem ad summam se~ | nec- WD RA TEA G 39 nectutem exercebit feliciter. Tuo eim exem- plo exercebit Cl. Bleuland’, quem dubito,se- nem dicam an juvenili alacritate. virum 7 eenem omnïńo “si -annorum numerum attendo; vel. discipulorum . proventum. qui e tua. schola: prodierubt, „vel doctrinae copiam tuae et maturitatem ; juvenem vero, si alacritatem il- lam video et laboris constantiam ,' quam om nes in te mirantur, ut nunquai. minus te. otiosum. fuisse dicant, quam hoc ipso tem pore, quo honorifico tuo:otio frueris. Diu nobiscum ` cam vivas, Academiae mostráe:' ornamentum atque humanitatis. Haec vestra sit quoque felicitas, collegae: conjunctissimi ! Cunceli ad summam usque ses nectutem , animis atque corporibus vigentes, et patriae et literis, et Palladis Trajectinae ' alummis prositis, ut. prodesiis eximie. Utinam vero vestram , optimi juvenes! en. ronam - perlustrans. neminem. desiderarem eoc rum quos, inilio: mei magistratus ; civibus : Academicis accensos, hoc’ quoque die: salutas re et hic contueri posse optaveram. | „Sed aliter supremo rérum humanárum ar~ bitro placuit, Septem enim Academiae -cives | lu- Ny. WE. lugemus “immatura -nobis morte csse ereptós — Jacobum Verhoef; Adrianum van. Epen Mid- delhoven una cum fratre Michaële, Gerardo, Jacobum, Abrahamum Uytenhage de Mist; Petrum de Rijk, Joannem, Gisbertum Volle-: brecht, ct^nuperrime | Georgium , "` Joannem: Klint, quorum ali literarum. curriculum ` vix ingressi , alii. longius provecti, alii finem. jam spectantes , tristi; nobis documento ` füerunt , mortem omni aetati esse communem , et vestram inprimis plures mortis casus habere. ` De. dn. gulis hoc loco praedicare , etiamsi temporis an= gusliae sinerent, supervacaneum foret :: vos: enim in commilitonibus dijudicandis raro erra- re- soletis. Qua aulem caritate - dilecta villa. capita fueritis amplexi, quo loco optimos il- los juvenes habueritis; non tantum lüctüs. indicis, sed justis etiam , quantum potuistis ‚ exsequiis, ipsi satis indicastis : cet vero, ' ubi opus ‘erat, palam. fecistis , luctum; vestrum: vere esse humanum, non: magis ad dolens: dum , quam ad »consolandum et ` cognatis: liberalitate. vestra succurrendum paratum. _„Sed-a tristibus ad. laetiora veniamus. Aca- demia, per hunc annum, et civium. numero | T dUC— 0 A ATA 0. A aucta fuit, et, eum -moribus longe plurimo- run alumnorum ad cultum atquc humanita- ` tem compositis , tum industria atque discendi ardore laetissime- floruit. Vultisne documen= DA. cA? Juvenes. illos intuemini, quos: in eo" Sum. ut-regiis industriae praemiis ornem : quali quoque praemio civis noster Petrus van: Galen, hoc item “anno, in Academia Leodiensi; dignus fuit judicatus. ` Legite doc tas illas. commentationes in variis disciplina= rum generibus ;- ita ab alumnis nostris: con- scriptas et propugnatas „ ut: summos eos ho- nores -vel in Theologia, vel in Jurispruden- tia, vel in arte Medica, vel in Literis, me- rito suo consecutos “esse omnes” fateantur. Téstes. quoque disputandi sint : exercitationes ad ingenium. acuendum: judiciumqué firman- „dum institutae „quibus plures , hoc anno , ita usi sunt, vut simul eas. ad. artem. perspicue, suavitér et graviter -dicendi “seribendique ac- commodarent..-— Quod vero ad morüm cul. tum et urbanitatem: attiuet , hujus: rei nudius tertius: habuimus: documentum musicum , om- ni probatione dialecticà: majus. (43). Ne- a MDUR A UE A000. Neque in prosperis Academiae recensendis praetermittenda | doctrinarum. “in hac Musa- | rüm „sede adminieula, quae cum aucta fuere et amplificata, tum ad suos usus rite adhi- bentur. "p Locus ;. chymicis destinatus SC et institutionibus , novo ` instrumentorum appa- ratu licet| hoc. anno: gon auctus, -optimé tamen docendae et chymicae et arti phar- maceulicae inservit. ia In Museo Zoólogico, vertebrata, quae di- cuntur, animalia, in aptissimis scriniis dis- posita- sunt. Fuit autem illorum numerus quam maxime auctus, et avibus e locuple- tissimo Museo Rayano comparatis, et plus ribus exemplis , commutatione. facta, e mu- seo regio acceplis, quibus scrinia ita sunt repleta, ut pisces bene multi et plurima conchylia, aliaque animalia invertebrata minus commode vel prorsus non exponi possint. His igitur ut congruus brevi locus paretur; quam maxime est optandum. i Museum mineralogicum usibus magis ma- gis- OR KE PO A3 gisque inservire et speciminum numero au- geri pergit: sunt enim specimina oryctognos- tica, justo ordine secundum systemata. viro= rum Clarissimorum Ban et Leonhard dis- posita , et quae ad Geognosiam pertinent, hoc anno admodum aucta , facili quoque conspec- iui atque usui adaptata. | -'Musaei anatomici, quae specimina in de- scriptione typis descripta, recensentur om mia ‘supersunt integra, quibus Cl. Bleuland quatuordecim nova addidit, exquisita illa et dignissima, quibus locus in hac collectio- ne assignaretur. Praeterea ad comparatae anatomiae partem ,' accesserunt duo crania , alterum tigridis regiae Bengalensis, alterum ` panterae leopardi, et arida eaque anatomica compages piscis rarioris, siluri scilicet gla- nis. Utrumque autem cranium Bleulandus munificentiae viri nobilissimi van Zuylen van Nyevelt refert acceptum. | Nosocomium etiam Suermanni et VVolter- beekii cura Medicinae studiosis, egregias op- portunitates praebet , in arte salutari , qua late patet, exercenda pericula faciendi. Quo ma- eis Cl. Medici sperant , fore , ut brevi ipsum ae- "citt di- 44 OR kA us dificium, in quo aegroti ab Academiae Doc- toribus curantur, ad hodiernam artis ratio- nem . accommodetur. | Hortus Botanicus nulla, hoc aneo, cepit detrimenta et continenter plantarum seminum numero augetur, commutandis maxime nos- tris cum alienis, quae. sive in patria seu ali- bi, ut in. horto Parisiensi, Bonensi ct : Mo- nasteriensi habentur. — — | Astronomorum specula apta et pretioso in- strumentorum apparatu instructa, accuratae et promiae siderum contemplationi inservit egregie. Í . Physicorum: vero instrumentorum. appara- tus, ut admodum locuples, quotannis auge- tur et brevi- augebitur insigniter munificentià illa, qua nuper hujus urbis magistratus Mollio nostro fecere potestatem, ipsorum sumtibus nova comparandi: qua quidem. munificentia , Vir Cl. non nisi partim adhuc usus est, recte statuens, non nisi ca acquirenda , quae tanta liberalitate digna: sint ejusque: moni- menta perpetua. | | | ..Àucta denuo Bibliotheca est. praestantium librorum subsidiis , el quo cjus usus. faci- | | lior OR AT EG 45 lior efficiatur, catalogus secundum | literarum ordinem digestus, typis exprimi coeptus est. Denique non possum; quin amplissimo hujus urbis Consuli gratias agam, qui om- ni cura id agit, ut, in suo magistratu ur- báno, istiusmodi efficiantur et constituantur negotia, quae Academiae utilia, novis do- cumentis palam faciant, urbis Rheno- Tra- jectinae magistratibus , cordi esse.nostrae Aca- miae florem atque utilitatem. neen Tempus vocat et vero animus gestit, ut sua- vissimam hodiernae provinciae partem expleam et Regis nomine, praemia tradam , quae a dis- ciplinarum ordinibus, in certamine literario victoribus addicta sunt. Vos igitur generosis- simi juvenes! veram gloriae viam estis secu- ti, quam modo Peirarchae exemplo indi- cavi. Difficiis nonnullis victoria fuit; sed eo nobilior, quo animosiores fortioresque adversarii fuerunt, qui vobis palmam prae- ripere niterentur. Verum ipsi audiatis quid singuli ordines de exitu certaminis instituti referant. | Or- A6. OR KT EO. Ordinis Liierarii judicium hujus est argumenti ; Quamvis sex acceperimus responsa ad quaestionem , anno superiore, anostro ordine propositam de süblimi tempestatis descrip- tione, quae Psalmo XXIX. continetur : quam- vis. etiam: hae commentationes singulae suas habeant laudes; haud. difficile erat judicatu, esse inter eas, quae cum aemulis suis com- paratae, de palma minus feliciter conten- derent. Omnium ergo minima visa est dis-. putatio, quae ad nos pervenit ordine tertia , Feithii verbis insignita: Hij schoot zijn pijlen uit rell Ejus praefatio aliquam prae se fert historiam literariam. interpretationis, quae Psalmo XXIX. obtigit, sed et mancam illam neque cum quaestionis consilio conve- nientem, . Explicatio carminis partim satis bona est, melior saltem, quam separatae animadversiones: Latina autem dictio minus proba ac. subinde sordida. . Aliquanto. commendabilior est disputatio prima , cui symbolum: Feci, quae potui, quae RRA Rr SR P quae magnam habet impensi laboris laudem , sed minutam fere demonstrat in parte criti- ca sedulitatem. Caret concinnitate ac per- multa continet a proposito aliena. ` Latinitag haud mala quidem est universe, ‘nec ta- men ubivis aeque laudabilis. Majorem habet dictionis bonitatem commen- tatio quinta , cui sententia adscripta : Aióxa dt el xaraùdfdw;sed judicii laudem haud adeo mag- nam. In observationibus , quas praemisit auc- tor ‚non satis convenienter rerum. tractandarum naturae, de Davidis vita atque indole disse- - ruit: in. locorum. autem situ describendo doc- te magis quam apte disputavit. In carminis denique: explicatione laudabilem diligentiam nobis probavit, licet optimis, quae sup- petebant, subsidiis non satis usus sit. - Tribus hisce disputationibus, longe exs celit sexta, hoc lemmate distincta : Monte decurrens velut amnis rell., quae si ope- ris amplitudine aestimetur ut et dictionis . bonitate atque elegantia, ceteris omnibus praestabilior censenda sit. Sed nimia est auctoris in disserendo ubertas et luxuries. Bene. ille. respondit ad .quaestiopem propo- 48. OR A T. Gë sitam ; verumtamen in perquam laudabili res- ponso, modum non tenuit et plerumque ni- mis. divagatus est Excursus habet quam plurimos , qui, si seorsim spectentur , singu- li; magnam probant eximiamque ingenii prae- . stantiam, sed si quaestionis. propositum at= tendatur, non satis idonei sunt aut oppor-. tuni.- ` | Omnium vero commentationum optimae vi= sae sunt secunda et quarta, quarum illa Pauli verbis ` inscripta: | xaAbv. dt ch EyAoöolar Ze - xzAQ: haec autem Quinctiliant illis: guare- fructum studiorum rel In utraque enim - cernitur. lucidus ordo, quamvis diversus. in ` utraque elucet et non vulgare judicium , et magna industria, et singularis quaedam Dog. seos ac linguae Hebraicae peritia.: Ab utro- que. auctore prudenter; etsi modo nonnihil dissimili, idonea subsidia ` adhibita sunt, et utriusque dictio universe bona. Si quid . vero animadvertendum est- discriminis, se~ cundae disputationis. auctor, mira quadam ` grataque : se. commendat ` simplicitate; et. qui alteram ` confecit, aliqua; saepe emi- net. elegantia: et La ingenii: luxurie, qualis ibi O Rn AT E oO ` 9 bi” quoque ‘admodum ` placet . ubi ` auctoris 'sententiam ‘minus ` probandam ‘esse arbitreris. Quapropter; cum alterutri auctori injuria fiè- ri judicaretur, cui praemium negáretur' lege propositum,” sic' placuit ordini; -ùt par utri- ` que oror tribueretur, illi vero traderetur praemium cui 'sortüum ` foftuna 'favisset: "Proximum autem: huic honóri locüm offeren- idum esse commentationis sextae auctori cen- suimus. Quod. ut :decrevimds, ^ secundae commentationis auctorem se nobis proba- vit d Jacobus , ‘Friderichs Jans- : quartae Joannes, Everardus de Voogt: sextae Gerardus Molenkamp, qui singuli sunt "Theologiae in *Acad. < Rhenó-Trajectina” Stu- diosi. “Ei autem ,° 'quem “primo Jo6ó: ménióráz vimus. aureum ` praémium 'sortiendo' cofitigit. ` ss Vos igitur huc simul escendite optimi" Jáns- sen et de Voogt! Vos enim ambos victores laeto animo. renunciavi, et duo item praemia halen sed:unum- auro ; alterum charta con- stans: ‘Verum "par ` utrique honos; honos ` autem. auro“ censetur- nec charta, "Mach ‘po- _ Uus’ vestra virtute "sitis et meritis. Alteri ` vestrum © aureum ‘hocce , alteri bor: ^ cliaéta- „09 D ceum _50 mr E TIG 3 ceum . porrigo . praemium : neüiri vero maté> - ries spectanda praemii: ad ipsum praemium attendendum est; progressuum vestrorum me- ritorumque documentum. Neque tu, dilectissime Molenkamp! inei ornatus abibis. Audivisti ordinis Literarii de tua commentatione Judicium et ineo te fuisse, gt palmam caperes. Hoc igitur instrumento , quod tibi publice trado , aliis ita sis commendatus , ut nos dudum te spectatum dileximus discipulum. Ordinis Theologici Judicium ita se habet - Theologorum ordo certamen indixerat lite- rarium , quo ;, de lege sive consuetudine quae« rebatur, qua in reformatis Belgii ecclesiis ; jubentur antistites identidem , instante sacrae coenae celebratione, singulos sodales in eo- rum aedibus convenire, ad sacrum epulum invitare et de usu ejus legitimo monere.” Ad quam quaestionem unam tantum accepit commentatationem , quae symbolum | adscrip- tum habet: Historia sapientiae magistra. quam disputationem. aureo praemio condes | Ce OCRA RE OD 51 corandam esse censuerunt Theologi, cujus- que auctorem , resignata sCidula''et disquisi— tone rite instituta, declararünt ;^ Guilielmum , Christianum, Slingerland Conradi Theol. in Acad. Rliéno-Trajectina: Studiosum. -ftaque tu ornatissime Conradi! pracmium tibi addictum accipe et quemadmodum ho- die te dignissimum ` praestitisti "Theologiae - Studiosum , ita aliquando sis Ecclesiae Chris- tianae ornamentum. J'ureconsultorum judicium: is verbis , . est - conceptum. : "Ad anno 1827 ab ordine J. ctorum pro- positam de dote et jure dotium apud Ro- tae sunt commentationes. Prima distingue- batur hoc dicto: Sperare licet timenti; |. quàe disquisitio multa praebet diligentiae et et jurisperiiae indicia, quibus ejus serip- tor sé ordini J.ctorum, réddidit commen- dàátissimum ; 5 sed cum in aliis, tum in bis- tórica inprimis disquisitione inférior est ae- mulis , neque etiam scriptori orde rerum trac- tandarum , quem secutus est , valde prodest. — D2 Dua- 52 0o RA T. 1400 Duarum , reliquarum ; altera . commentatio: his- erat verbis . inscripta : Dos est magna pac. rentium virtus; altera : Dotium caussd emt per rel. ` Binae hae commentationes, Glace runt ordini. universe ; ;- sed. neutra potuit pro-. bari.omni numero perfecta: quin: difficilli- mum , videbatur. judicatu, ` utra. esset. alteri: praeferenda: quae. enim ordo. animadverteret ;, vel in utraque. inyeniebantur „paria „ praeci- pue in rerum tractandarum. defectu. et.fon- - tibus non consultis ad argumentum utilibus ,. vel. in: dispari: utriusque. merito: Laus um inprimis tribuenda in nonnüllis , multum im- minuebatur praestantia eorum, quae. in , aliis partibus in altera disquisitione habebantur meliora. — Cum ergo videretur , cuique. co- rum. Si concertatorem , neuter habuisset , praemium iribui posse, utrumque . laudibus et meritis parem. judicavit. ordo J. ctorum. ` Apertis scidulis _prioris.. disquisitionis auc- tor apparuit, Guilielmus van Lynden Juris in Acad. Rheno-Trajectina Candidatus ; al- terius vero, Adrianus, Hendricus van. der Kemp, Juris in Acad. Lugduno-Bataya Can- didatus. : Ducta sorte praemium, cessit : *prio- 2 0 ri, Q R ATH Q 93 ri, secundo vero paris honoris testimonium dandum censuit J. ctorum ordo. Uterque i in- quisitione instituta, suae se commentatio- nis: auctorem esse abunde probavit. 3 ^» Vos item ambo accedatis praestantissimi juve nes ! Utinam , vestro exemplo , semper non nisi studiorum et veri honoris concertatio inter nostrarum Academiarum cives obtineat. Si- mul stadium estis ingressi et simul pervenis- tis ad calcem. Uterque igitur victor; utri- que par habendus honos: et. vero. parem utrique tribuimus; cujus judicii, tibi, dilecte Lyndeni! numus ille aureus: tibi vero orna- tissime yan der Kemp, charta illa, awi in- star. habenda , documento esto. ` «(o Ste mto Vix praemia distribui, et ecce novorum reportandorum omnibus offertur opportuni- tas. Denuo enim, vobis . proponuntur . quae- siones, ad quas si rite responderitis, idem vos manebit honos, quo commilitones jam videtis ornatos. Has igitur quaestiones jam vobis..recilabo., | ! Qu AE $4 BORA T TO QUAESTIO, MECHANICA . Exponantur atque exemplis illustrentur me- thodi , quibüs linearum, superficierum , atque corporum centra. gravitatis calculo. definian- iur. Fu Qvarsrro Cuvwico-OgcowoMicA. | " Quaeritur. Analysis Chymica comparata car- fis bovinae, vitulinae, ovinae et porcinae, ut inde efficiatur, quaenam praecepta in sin- gulis his carnibus, sive integris , Sive Ha~ rum extracto, diu, atque etiam per itinera longa, conservandis, sequenda. | QUAESTIO THEOLOGICA, Probetur, doctrinam Christianam ‚ cum Sanae rationis de Deo rebusque divinis de~ Creta pure traderet, divina auctoritate con- firmaret, varia ratione illustraret, ad homi nes consolandos emendandosque adbhiberet, 6 ha T6 55 atque ad permultorum notitiam propagaret ; et Theologiae , quae dicitur, Naturali val- de profuisse, et vero de genere humano, hoc quoque nomine, optime meruisse, ^"QuAxsTIO JunípiCcÁ. — Quaeritur, qua ratione fiat, ut secundum Naturae jus, ex pacto, nulla accedente: prae . statione , jus et. obligatio: perfecta oriantur. . Ad. quam quaestionem ita: respondeatur, ut, paucis ante declarata pacti natura, tum praecipua scriptorum de hac juris: et obli- gationis perfectae caussa et fundamento sen- tentiae explicentur et disquirantur, ac tan- dem, quid verius videatur argumentis proba- Sim doceatur. „QuvaArsrio. MEDICA, Succincte enarrentur praecipua Recentio- rum experimenta Cl. Bell, Magendie, Eschricht, Schóps et Bellingeri de actione Gro Olfactorii , "Trigemini et Fa- cialis , nec non de utriusque radicis nervo- Ton spinaltom offcio; ut denique e dispu- ta- 56 0*^748 talis. concludatur, quaenam probabiliter s aclio horum nervorum. . QUAESTIO LITERARIA. Disputatio de Platonis- Phaedone , qua primum sermones Socratis cum amicis be ` viter, sed tamen apte- et ex dialogi ratione enarrentur:- tum. petantur inde et explicen- tur,'quae ad animi. immortalitatem proban- dam prolata sunt argumenta: tandem “quae sitcorum argumentorum in Philosophia theo- retica:vis et auctoritas, efficiatur. | rti Jp Bram His solennibus peractis, unum superest, ut Academiae magistratum in successorem conferam , qui. mihi Regis decreto datus est. Itaque , te Cl. Kops! hujus Academiae Recto- rem, in. proximum annum, dico, renuncio; proclamo. Tu igitur , Vir magnifice ! hunc ti- bi destinatum locum. occupa, et honorifico tuo munere. tam feliciter. fungere ,- ut illud de O RATIO. 57 depositurus, quae ego "hodie, eadem tu quoque profiteri possis, fasces nullam ha- buisse molestiam et, te Rectore, Academiam Rheno-Trajectinam laete floruisse. Ita faxit Deus Optimus Maximus! A - y [| $ € "m 1 T e Fed « O nl (1) I A e | RM fA GO | ENE AR We £ EX, E | A? e : s bh ' Ru ri e vlt M , J e Nis wë Y d 177 lz eh . ` ! [22 j LA) $z » GE A AA / , M Qood HOU 34 ou Lan f Ch, Se ^ O} g à , gi Ki ^ 4 rq € e. ) Í EC vs sl 9t ) | / Ll er T da * d - e - ` F D € $ we ^ E ^ | i __ANNOTATIO an ORATIONEM. (1) In Oratione pro M. Coelio, c. 31. (2) Vid. Plutarchus in Bruto, p. 986. D. (3) Vid. Petrarchae Epist. de rebusfamiliaribus, .. IV. x. Opp. p. 624. Edit. Basiliensis, anni 1581. (4) De rebus famil. Epp. VII. 3. p. 692. (5) De contemtu mundi, p. 355. (6) Rerum senilium , XV. x. p. 948. (7) De rebus famil. Epist. UL 18. et Epist. ad viros illustres, p. 708. | (8) De rebus famil. Epist. VI. 9. p. 657. (9) De rebus famil. IV. 1o. p. 637. | (10) De ignorantia sui, p. 1059. (11) Ibidem. | (12) Rerum senil. I. 6. et VIII. 8. p. 747 et 843-' T ME (13) Rerum senil, XIII. p. 937. (14) Tusc. Quaest. III. 9. | mA, (15) ANNOTATID ap ORATIONEM. 59 oe Epist. L r7. 4r. | | . 16) Rerum senil, XVI. 9, p. Wach et de iun temtu mundi, p. 357. t (17) De rebus famil. Epist. I. 6. p. 579. (18) Vid,” Leibnitius in introd, in ' éctiptüres Brunsv. $. 63. ) (19) Vid. Petrarcha de rebus Gm. Epp. I. 6. o II. p. 579. 584. 585.-et $. V. ii. ét 12. p. 650. | | (20) Vid. Rerum senil. XV. r. p. 946 et 947. (21) Vid,R.erum senil LL è (22) Vid, Rerum 'senil. 1. c, p. 948. (23) Operum ll. p. 482. | ba . (24) Vid, Petrarcha apud Mehum , p. Kë ) (25) E. g. M. Terentii Varronis , et Ciceronis librum de Gloria. " (26) Vid. Epistolae ad viros illustres, p. 705. -.(22) Vid. Rerum senil: VÍ. 2. p. 307: et in primis Variarum Epistolarum „ ep. 20. D, OO. ^ (28) Vid. de. remediis Achat fortunáe dial, 49: Pe 42- .. C29) Vid, Bocatius de Genealogia CAS XV. „Ze Pe 392. edit. Basil, a. 1532. (3o) Vid. Petrarcha apud de Sade in opere, cui 'titulus est: Memoires pour la vie de Francois Pe- trarque II. p. 627. : (31) Vid. Variarum Epist. 1. 1. p. 999. (32) Vid. Petrarchae opera, p. 966. ! (33) :6o0.. .ANNOTATIO ap ORATIONEM. (33) Vid. Joannes Vives de caussa: corruptae Art. IV. p. Ant, quem citat Meinersius in libro : qui inscribitur: Historische Vergleichung der: Sit. ten rell. III. p. 122. | C34) Vid. Petrarcha de ignorantia sui, p. 1054. (35) Vid. Meiners loco citato, III. 128. (36) Vid. Petrarcha de rebusssen. VII. 1. p. 811. .'.Ca7) In libro de ignorantia. sui, p. 1039. -` (358) Ibidem. -€39) Loco citato, p. 1052. : (40) Vid. Colucii Epist. Vol, II. p. 5r. (41) Vid. Guinguené Hist. Liter. Vol.IL. p. 432. (42) In vita Davidis Ruhnkenii, mp. 9o. - (43) Die 24° m. Martii A7 1898. complures nostrae Academiae alumni festum musicum celebra- runt quinquennale: ad quod cum praeter praccep- tores, civium etiam et inprimis matronarum puel. larumque. florem invitassent; ‘cuncti dubii: haese- runt , utrum magis. concentus musici praestantiam; an pulchri sensum et elegantiam interiore -odei dispositione atque ornatu spectabilem, an' vero ur- . banam iuvenum humanitatem laudarent, qui in | hujus festi celebratione germanos se Minervae ate que Apollinis cultores praestitissent. | e(eoj»t(sojoelieojonto LEONARD JOANNIS FREDERICI JANSSEN 4 İN ACAD. RHEÈENO- TRAJECT, LITT. HUM. CAND: ET THEOL; STUD, 4 RES PO NSIO AD QUAESTIONEM LITERARIAM;j AB ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERA4 RUM HUMANIORUM PROPOSITAM: » ltà espondtur snagnificd vehementisfimae teinpes- » tatis defcriptio, quae Pfalmo XXIX. continetur ; » ut Hebraicde et Lingude et Poëfeos idonea habea- » tur ratio, utque. fitus locorum, quantum opus ` oa fit, Et componendi carminis opportunitas atteti- » dántur. " Quae, pariter ac JoANNis EvrRrARDI DE Vooer àd eandem quaestionem responfio , praemio digna judica- ta, fortibus jactis , aureum reportavit nummum. A PRAEFATIO. s A , D 21 f y H I p^ Peers Hebraeorum quantopere a nostra po&» fi differat, in linguae , morum, cultüsque. dis: crimine obfervare licet, Hebraei enim 5: alia tems pora viventes, aliam cogitandi, fentiendi -fenfa- que exprimendi rationem :fequebantur. .... Alia coeli aérisque temperies, alia regionis facies fenfibus: eorum obverfabatur; aliae. religionis notitiae animis eorum erant infixae, Affectibus etiam agitabantur vehementioribus, atque vivi, diore gaudebant phantafiae vi. Hinc quod poé- feos. Hebraicae indoles et forma a nostra. lon- gisfime distant, — Et tamen nescio, quam vehe- menter nos capiant divina illa Hebraeorum. care mina; qua fancta voluptate nos afficiat fimplex quidem et rudior illa, fed vitae integra, ‘fed A A fin. 4 PRAEFATIO. fincera , fublimibusque fenfibus inftructa ipforum Mufa! - Si quam unquam, Hebraeorum fane poéfíin, Deum inter et homines habeamus oportet coe- lestem quafi internuntiam, Verfatur nimirum in rebus five divinis five humanis eo modo celebran- dis , quo coelum conjungit et terram. Nam, cum Deum celebrat omniu rerum potentisfimum dominum ac moderatorem, eo ip- fo celebrando, hominem ad Deum facile ad- ducit. | Cumque rerum feu phaenomenorum terres- trium laudes extollit, altius ascendit, ipfum- que. hominem fupra- mortalia potést evehere. Quam majestatem frustra quaesieris in aliarum pn antiquarum poëfi. | Hanc autem ` füblimitatem ea maxime He- braeoruni carmina fpirant, quae in magnificis rerum naturae: fpectaculis depingendis verfantur. lis enim carminibus poëtae elatos illos. omnes infüderunt fenfus, quibus ipfi intus calescebant et commovebantur. Atque haec nobis reputantibus, et Jobeidis auctor et Davides animum fübeunt inprimis ; quo- rum carmina hujus generis fi perpendimus, ne- €esfe est confiteamur: - Est. Deus in nobis, agitante calescimus illo! | In PRAEFATIO: 5 -olm hisce aütem carminibus. divinum illud eo, fentimus facilius ,; quod naturae illa fpectacula: etiam nunc. nostris. fenfibus. patent,’ Sublimita- ds "nts. In nostra inest tatura ! ; Hinc dulce, est vinculum; quo: cum iis ipfis carminibus- co» pulamur ot eum poétis velut concinere gestiamus.: Hoc 8 quo dlio, tum- eo. maxime tempore; expertus. sum ; gp eximium illud. Davidis. car- men proxime lustrare -.ftudui „quod; verfatur in omnium pravisfimo naturae fpectaculo. celebrando, „„Nobilisfima-, enimo Facultas Literaria Rheno-Trajectina me hac Quaestione ad decurrendur,propofienm fpatium allieuerat : ` » lta exponatur magnifica vehementisfi- , mae tempestatis descriptio , quae Pfalmo » XXIX. continetur, ut Hebraicae et Lin- » guae et Poëfeos idonea habeatur ratio , » utque fitus locorum, quantum opus fic, » €t componendi carminis opportunitas at- an tendantur." , Ecquis tiro vocibus Magistrorum leniter ad- hortantium obftreperet ? Ecquis juvenis ftudia animi fui abjuraret dilecta ? Quis fibi ipfe fua- visfima oblectamenta, uberrimosque et utilis- fimos eriperet fructus? Quae cum exfpecta- re 6 PRAEFATIO ré aufus fuisfem , uberiora jam inde in me enio- lumenta “rédandasfe , fummopere laetor. . -In respondendo autem fimplicisfime procedere cupiens, eam fere. viam fecutus fum; quam ‘ipfa Quaestionis indoles ostendere videbaturj ut «prio mum Linguae, tum Poéfeos rationem haberem 5; in priore autem parte opportunitatenr quoque componendi! carminis, atque locorum , quantum ópus^videretur, fitum attenderem : in altera par« te poëticas carminis virtutes enucleare , ipfamque adeo vue d p ome CG mm cona- ter. ` Que quomodo mihi füccesferit penes: Vos esto judicium, Viri Clarisfime ! r A ok e 65i p SETER CAR- | "d í CARMINIS COMPONENDI OPPORTUNITAS. rẹ , x vetustis Hebraice poëféos monumentis tractandis, omnium prima nobis quaestio occur- rit de opportunitate , qua fuerint compofita. Neque haec quaestio femper, ob fummam carmi- num antiquitatem, documentorumque histori- corum penuriam, facilis explicatu est. Attamen eo magis attendenda est eadem, quo plus lucis ex opportunitate, five certo feu probabiliter conftituta , in carminum redundat intelligentiam. Et in iis quidem carminibus, quae generalia argumenta continent, parum refert plerumque, utrum eorum opportunitatem definite detegere queamus, nec ne. (1). Quorum vero indoles plane fingularis est, et quibus praefens po&ta- rum conditio anfam dedisfe videtur, in eorum opportunitatem tanto diligentius inquirendum est, quan- (1) Cujus generis exemplum est Pfalmus L » 8 CoMMENTATIO quanto conftat certius, hujus opportunitatis cog nitionem ad bene percipiendas carminum dictio- nes atque imagines, totamque eorum rationem recte intelligendum fummopere conducere. Huic: carminum generi: cum; nostrum ` videa- tur annumerandum , omni ftudio. nijamur neces- fe est, ut, quoad ejus fieri posfit it, componendi carminis opportunitatem rite conftituamus. Quandoquidem vero in hocce carmine, aeque atque in aliis pluribus, testimonium historicum. defi deratur ad ‘eam opportunitatem reperiün- dam, nihil aliud füppetit, nifi ut ipfum carmen àccurate infpiciamus , EX eoque quid probabili- ter hac in | caufa cólligi posfi it, fedulo indage- mus. A Continét nimirum, quod ex tota carminis ratione luculenter patet , defcriptionem tempestatis vehe- mentisfimae. Hujusmodi ergo tempestatem, qualis in carmine defcribitnr ; carminis ipfius conficiendi primariam anfam dedisfe , nulli dubitamus, De- fcriptionem . enim neque fictam neque allego- ricám esfe , facile colligitur , cum ex naturali ordi- ne quo procedit tempestatis defcriptio, tum ex accuráta ejusdem repraefentatione , maxime autem ex valde commoto, cum. eam depingebat Poë- ta, animo. | ` Quod igitur ad ordinem defcriptionis attinet; cetera enim.clarius infra patebunt:. attendi. cu- pi- LITERARIA ` g pimus ad tempestatis curfum atque vehemen- tiam, : | | „Ex Mari Mediterraneo exoritur ea; fuper hoc enim mare: horrendo modo- primum intonat (1)5: Libanum. petit deinceps, in quem montem gra- visfime faevie (a); ac tandem, cum fulmini- bus imbribusque conjuncta, ad auftrum Palae- flinae proficiscitur; Arabiae deferto ftragem il- latura maximam (3). j „Ex quibus efficimus, tempestatis hujus curfüm: cum fitu. regionis prorfus „convenire. Et conftat: quoque, hujusmodi via ` tempestates. procedere Palaeftinenfes. | . Imbresenim, qui cum ponatur plerumque. fant conjuncti (4), e Mari Mediterraneo in Pa- laestinam ingruunt (5). Quod documento est, ab. hacce regionis parte tempestates oriri folere (6). ` Immo vero ipfas tempestates. femper. a Maris Mediterranei partibus procedere , Volne yus di- ferte affirmavit (7). Quod (1) Vs. 3 et 4, (2) Vs. 5 et 6. (3) Vs. 7 et 8. (4) Vid. Volney, in. Vol. L p. 329 et 330. edit, V. » Gall. eu asfociatiou perpetuelle des nuages au ton. D nére," (5) Vid. I Reg. XVIII. 44 et 45. Luc. XII. 54. (6) Vid. Harmer, Oferv. de Oriente. Edit, Belg. Vol. L p. 12 et 63. et J. H. Pareau V. Cl. Antiq. Hebr. p. 62. $. 3- (7) Itin. 1. V. p. 328 et 329. » Le tonnére — il est G an en» 1o Comme NTATIO Quod autem ad tempestatis defcriptae vehe- mentiam ettinet, haec nihil profecto habere cen- fenda eet, . quod modum excedat, íi Palaefti- nenfium tempestatum cogitemus impetum 5' quem: gravisfimum 'esfe, facri et exteri fcriptores tes. timoniis fuis fatis demonftrarunt. Sic Willer» mus Tyrenfis (1) hanc vim tempestatum: vivi-' disfime expresfit, cum nubes ait, atque ventos, et tonitrua fulminaque continua , tam graves fudis- fe imbres, ut, fi quando homines iis plane ob. ruerentur, vix quemquam füperftitem fore pú- taret. Eadem ratione Muhammedes de tem- pestatibus, quales in Arabia , Palaeftinae proxima , esfe folent, locutus est,cum diceret: ,, Homines digitos fuos in auribus ponunt propter tôfiie truum fragores metu mortis. tantaque est ful- gurum vis, ut parum abfit, quin vifum lumina- que mortalium. auferant (9 )." | Non itaque: mirum videri potest, Davidem , in rerum natura depingenda admirabilem Po&tam - d | hor- , encore remarquable qu'il ne vient jamais des pare „ ties du continent; mais de celles dela Mer: c'est tous $5 jours de la. Mediterranée que les orages arrivent fur , le Delta et la Syrie." (1) Gesza Dei per Francos „p. 849. (2) Cor. 11.18, 19. Vid. C. B, Michaélis in Por tii Commeutt, theolog. P. UL p. 46 fqq. ^LiTERAREA: 11 horribile „hujusmodi fpectaculum ` naturáe Cor. mine celebrasfe; cujus fpectacüli vim eum pere fenfisfe, cuique carmen legenti facile patebit. . Qua. vero -vitae aetate hanc tempestatem: de- cripferit;..accurate- definiri non potest. ` Videtur. ad. virilem jam accesfisfe aetatem , regiaqtie ma jestate | potitus fuisfe.. - Senfüuum enim: hujus car- minis gravitas atque majestas huic ejus aetati optime: congruunt.- (1) Ac. regia demum majestate: accepta. recte Prin- cipes adhortari potuit (vs. tet 2.) ut Jehovam’ ves nerarentur5: prouti- Isráéliticas tribus: admonebat ; eadem feré formula ufus r: Chronic. XVI: 28, 29: quo quidem tempore mu pore jam erat ornatus. TOR - Quo autem anni témporé. arke haecce teme pestas, etiamfi- esfet cognitum ;-nostra non. mag= ni: interesfet, ` Hoc faltem affirmari. potest, ra- risfime in Palâestina tempestates obtinere media aestate ; hieme vero et redeunte vere, omnium citare E 2) ) 3 TET d ge 1). Cf orn ab Bibl; Hist, hum, Vol, VI. p. 45. ,, Toen hij den troon beftegen had — namen (zij- ne 'gediehten) doorgaands meer van den toon der hoo- ge Ode aan." (2) Cf. Volney, Op. Cit., Vol. 1. p. 345. et Pa- reau, V. Cl. in Zuziq. Hebr. geiert, p. 63. I3 ComMENTA TIO “Quod ad locum attinet, in quo carmen hoc- ee compofuerit Poéta, de eo non fatis conftat. 7: Est.conjectura, ex qua Davides praesens füe- rit in Aede facra p cum ea oriretur tempestas ; atqué ,; dum Levitae et Sacerdotes facris - fuis; muneribus: fungebantur, ita permoveretür;: ut: media in tempestate hocce. carmen NEN ptos x ; [41 Air] Est alia, quae Dedden non: qaidem in Aede facra, fed in loco quodam prope Hierofolymam fuisfe' cenfet, ubi libere: tempestatem conteme plans et ita-affectus fuerit atque agitatus, ut ftatim, pleno de animo, hos verfus effuderit. ` „Quod ad priorem attinet conjecturam; ` haec primo obtutu fatis videatur 'commendabilis, “ee originem forte duxisfe ex verfus primi votca- bulis Dia — filii Principum: quibus cl. Palmius Levitarum et Sacerdotum Principes in- telligit (1). Id maxime -efficere ftuduit e ver. bis vestitus fanctus (vs. 9.), quo Levitae:et - Sacerdotes erant induti. Cumque facri hi oi, nistri! quotidie fuerint in Sanctuario, fua munera obeuntes, Davides fingi posfiteos faeviente tempes- tate in illo loco alloqui; inprimis cum vs. 8. canit: » Dun : (1) Vid. eius opusculum :. Eenige liederen “van Dan vid etc. p. 29. Lugd, Dat. 1815, LUTERAR TA 13 » "Dur t in ipfi us templo ie dicit: ghrid A Mée enimvero ipfis sociai — de quis bus infra agendi locus erit , Sacerdotes et Levitae non videntur innui. Vestitus autem /anctus, quo induti eer: Ke jubentur Principes, apte quidem in Le- vitas et Sacerdotes quadrat. (1); magis vero cat- minis laudi confülere nobis videmur , D haec verba de Proceribus quibuscunque Israëlitae rums five. tribuum Principibus, dicta cenfeamus, quibus ceteroquin vestitus fanctus mon erat proprius. Sic vero demum fumma vis erit ia tota allocutione , fi Principes illi dicantur, facerdotum ad inftar, Jehovam in fancto yes- titu venerari: dum contra Poéta Levitas et Sacerdotes, ilo femper vestitu utentes, minus apte ea formula allocutus fuisfet. Atque hoc inde etiam videtur magis probabile, quod in locis parallelis, fimilique contexta oratione, for- mula eadem metaphorica populi tribus (2) , ipfe. que populus ad Deum venerandum excitantur (3). Neque fane negligenda est haec carminis ip- fius ratio, quae inprimis favet nostrae fententiae. . Vix (1) Vid. 2 Chron. XX. ar. coll. Exod, XL. 13. (2) 1 Chron. XVI. 28, 29. coll. Pf. XCVI. 7-9. 14 CoMwMM£ENTATIO Vix enim efficacior esfe potest oppofitio, quam qua Principes opponuntur Jehovae, omnium fummò Principi; quem ut venerabundi in fanc* to vestitu adorent, Principes . terrestres-graviter admonentur. Quae quidem oppofitio vel exi- gua vel nulla esfe- videatur, fi Levitae intelli- gantur atque Sacerdotes, facro Jehovae ministe» rio femper dicati. :Si autem Davides fingeretur in Aede facra fuisfe, Cum hocce. Carmen com- poneret, nescio an ipfum Sanctuarii nomen ; cum pronomine illo. conjunctum (vs. 8.), bonds urbanis Dum in ipfius fanciuario quisque dicit : gloria! Atque tum etiam Poéta his ipfis verbis rem narrasfet haud. valde novam ac memorabilem. Si ipfe in aede facra praefens fuisfet, multo dixisfet efficacius: Dum hi omnes — in hoc fanctuario, cet. Nunc vero remotius esfe videtur: dum im ipfius "ede laera quisque dicit: gloria (1)! Praeter- | ea -(1) Neque hoc verfu Davides aliquam ministrorum facrorum mentionem fecit; itaque ex eo efficere non posfumus, eum Sacerdotes et Levitas alloqui. Lr TOER ART A 15 ea Sanetuarii parietibus. circumcirca. inclufüs , ar. que in; &eviente tempestate (3, nitmis faisfet dis- tractus Poëta, quam ut hoc. ipfo in: loco tales verfus- effunderet, et hoc ipfo. tempestatis. tem- pore..tempestatem. defcriberet: (2). Se Ignoscatur, me hic longius exfpatiatum esfes etehim ` fumma. opinionis. dignitas vetique reve- reitja tamdiu me detinuerunt. | Altera, quam attulimus: conjectura majori ve- ri fimilitudine fe commendat, dummodo ita ac- cipiatur, ut certo definitus locus, in quo fue- rit Poëta, non conftituatur; fed hunc aliquando media in tempestate haud procul ab Hierofoly- mis fuisfe remotum , opinamur, ubi totum ejus curfüm libere contemplari, ejusque vehementiam perfentire potuerit. Quae ita ejus animum affe- | ce- (1) Sonante etiam fortasfe mufica facrorum ministros rum. | (2) Hoc enim minus est Poëtarum, ut eodem tem- poris momento, quo rebus externis afficiuntur, easdem carmine celebrent, Davides, cum tempestatem depin- geret, ejus phaenomena et effectus pernoscere debuit, quae in Sanctuario aegre perceperit, — Quae quidem phaenomena omnia eorumque effectus, etiamfi percipes re in Sanctuarii quodam loco potuisfet, tum demum po- tuit cognoscere, cum tempestatis exitum- vidisfet. Si autem ftatuamus, eum media in tempestate unumquem- que ejus effectum notasfe, difficulter intelligemus, quo- modo ad tantam poêfeos praestantiam accesferit, LI aX 4 26 COMMENTATIe cerint atque permovefint, ut ftatim post tem: pestatem , ad eandem tali ratione celebrandam, omnium maxime fuerit comparatus. - Hac ducti cárminis componendi opportunitde te, paratiores ad ipfüm carmen interpretandum et exponendum accedemus. ` ‘Sed prius quam hoc aggrediamur, breviter nobis in locorum, quae in tempestatis defcripe tione memorantur, fitum inquirendum etit; A ml Ca ^ LO- LITERARA 17 zt £5ubdo wem GDL deift \ biv nemo ino Uu oeo n — srTUS- he? inv .214398D Ííngiinons: —pmilsnle „ijt 325 opp lla 251520: egia "A 1U scs Len «x9 gohen epp e Slegeten. , ume A Le TORA «Ceo ) 13129209 Gies, oppaungt-c eimmog een — „Unu, Sen geographies goan geente requirimr.. ad r Hebraeorum Hifto ram, ita, ad eorum. Poëfin, dijudicandam,. PEER quam fructuoíà. est. .. .. Neque, enim, mantommodo, polis, heg on ,Vinculo . conjungigur eum ipfius „gemis, -hiftoria „verum etiam Hebraei poëtae in carmínibus fuis faepius loca adduxerunt, quibus ipfi haud parum efficaciae videntur tri- baisfe; quaeque:.ad affectus ; eorum :concirandos faitimopere compofita erant. ` -Utide quoqué haec ipfa fummam ` vim ` habuerünt ^in Carminum ins . dolem. ut ec in imagines ab auctoribus. vafurpatas. Hoc cum in nostro etiam carmine. obrnuerit a eatéhus fitus- locorum . „nobis explorándus (est , P "eX eo carminis ipfius ratio Wë ek —. Igitur ! hahé in in rém, mmm „de Lie ano, . ‘deinde, de aliis, locis in. hoc. Carine, . memoratis: agendum: etit. «00005 rue e ER B Li- r9: CoMMENTATIO hi5ANUS. Libani cacumina nivibus obducta funt, unde Libani nomen videtur accepisfe, quod ab ale bedine derivandum est. (1) Est longisfimus atque altisfimus montium tractus, valle intermedia ita diftinctus, ut pars ejus occidentalis, quae est fu- perior, Libanus, orientalis, quae inferior est, Antilibanus vocetur (2): Quae nominis ipfiusque tractus montani d. (finctio 3 quámvis in Cod. Sacro "nusquam- "ob- via fit, 1 He "amen tenenda ee cüm "quii in Ori p dem vero nomine Libanus AREE at- que ir in mostro carmine innuitur D, hunc uno y con» : get, Dicitur enim prassi a. 1 "albus: ien Dei his. ce nivibus retulit Pococke; Befczrijving van het.Oos- ten, Tell. p.154 et 169. et Shaw, Joie, T. 1I. p. 86. edit. Traject. A. 1773: — Van Hamelsveld, Aard- Fijksk. de Bijbels, T. 1. p. 288. tradit, ejus etiam hu- mum albicanteii esfe, i e (2) Vid. Strabo, Geogr. L. XVI. p.754. et DR f chingi; Nieuwe Geographie ; Vol. V. P. L D, 265. {3 E- c. Deuter. L Ze HL 25e . a) Vs. 5 et 6. Und patet' et ex verfione bujus Care minis Atexandrina', ét ex adjuncto nomine Siri; qui partem quamdam Antilibani.efücit, quod deliiceps eli ei A Wi cess iD "Lepage" 19 éonfénfu opge? , et antiqui et recentiores fcrip« tores, ad Aquilonem Palaestinde ‘fitum esfe ju- dicant ; ita quidem, uc pars ejus A asso ipt Palaestinae fuerit adfcripta. PEEL "Plinius Ou ac Strabo (2), nec mie nus recentiores peregrinatores (3), in eo con- fentiunt , Libanum, montanum Syriae facturi y Mari Meüiterraneo adjacere (4), et jaxea ejus ora Aquilonem verfus longe protendi (5). ` Ve~ rum fimúl etiam ad Orientem porrigi eum , h> tis conftat (6). Ad ejus pedes est vallis amoe- . nisfima (7), quae.inde:a Mari Mediterraneo ad Oriens cescet, et denighe eCedris vs; $. memoratis „quibus Libanus. non folum, antiquitus} abundavit ; fed. omg. etiamnunc alie: qua etiam de re infra videbimus, - pen Cu Hifl. Nat. L. V. C. ‚pn gi (8) Géog?, LOXVE. p. 754. E c MU deit (3) Maundret; Bio dant ie E A UL gek: (4) Strabo accuratius tradit, eum inchoare ær% (pímoMiw xat roù OsoU TpócuTOV puíAigm. Theopro/opon , est promontorium. infra Tripolin , hodie Gap, drei CL, Pococke Í. 1. p. 166. in annot, | (5) Plin. LL se A tergo ejus. (Sidonis) mons Liba- nus orfus 1500 ftadiis Simyram, usque. porrigitur," — Sed Shaw Vol. IL, p. 13, €um, ad fluminis usque Bien, theri ostium extendi refert; ejus verg termini, nondum fatis definiti Tant. Ze 6) Tekelrwor dè iyyie cis Tv DU dpi TV Daip To Aapdenys. Strabo, Cf. Busfching l. L i (7) Jofuae XI, 17. isi am , five vallis Liha. nis " et 20 CoMmMENTATIO Orientem. porrigitur Aquilonem verfus, ,- Atque hinc a Libano, „illinc. ab, Antilibano, fere .cir- cumdatur.. Libanum ` igitur ab „Occidente, Bed Mare: Ve eut fupra, quod . longe eminet ; «est: enim unus ex Afiae, e, montibus. DECH omni-. busque. Palaestinae, mondbus | altior Ça); unde, mirum non Sty peregrinntores.. Em. € longing. quo, conípicere. „bose, Ds navigantes autem., procul, e mari em fuspicere, arque admirari, (i cun M E ers Le A EQ - » d » 230 D $64 Giliis 4 109 sl had eJ 1 2 E J 1 «439 kis JJ Gij e bk Sr E t Fe | errii»rrt bg oonenosibeld $ ÜR: IECH Cen sube ee O v1 eff bio bodas Sidonii; Cisjordanerifes Cher ionen? defignibatit » féd Emoraei" Transordánen- fes Chètmonem vocabant Senir (8. „Quae « qui- dem nomina, nonnihil,- fimiliay dialecto: „magis DE fiean, Hi diverfa. anler: Wewer (a. vent Ra- E echter W Sie Gov [NM wikart „ip qe C srate KM sin 2 Hodie Bihar dicitur. Vid. Ik enii Dier, XV.’ ! 5130201 "Eu Vid; Édéronytius in Sécher isl. 8111 CO ROJ CR Vóldey, Ops k Vol T. | + 296, cap eus (3) Deuter, TT. Tx et IV, "A8. bi pro je. Te gendum videtar De, quód expresfit etiam Syrus. (4), Vid. Scheuchtzer, Bijb. der Nat. T, vilt. A ser et 905. cf. Simonis Lexicon | ex. .editióne Eichkorn in voce xe Wu s RS 1 e t CS ehe! | "35 4 „ane Eu X (S) 1 r1 [M R / e k à E oL r TE RARI IAO ` of Rariore autem Sirië nomine relicto, Cherminis À fitum quaeramus. METÀ q -Jd „omnino' videtur conftare , feros feriptores hunc < montem. hàbuisfe terminar - Palaestinae" Transjordanenfis feptentrionalem; huc enim: du-- cunc loca opge eum tangunt priniafia (1). In- de;Hamelsveldio ‘hie mons idem este vi-: debatut y iqui Antlibánus^ C2) ; ; loco inprimis ine ductus Jofuae cap. XL 17. E quo tamen re babiliter: ‘haecvelici non posfünt. ^ gléck SSi vero Chermon utiverfe pro fitibus Palae- ftinae feptentrionalibus "aliquoties 'diceretur, ideo innui potuit, quod esfet ominibus ob fuam prae ceteris Antilibani -montibüs eminentiam ‘nobilis. Attamen ex ipfa nominum distinctione, qua di- verfae interdum denotantur Antilibani partes, clarius etiam. ouer, Chermonem non eundém — vag Augen (3). „Huc doch etiam a | Mw (1) v. c. Jof. XL 3, 17 XIL $59 xiI 55, Ie Judic. II. 3. 1. Chron. V. 23. Pf. LXXXÍX. 13. (a) Est Antilibanus montium ille`tractus infra Liba- num, prope Sidonem, qui, prope Mare Mediterraneum , fitus, Damascum: verfus petit Orientem, Vid. Strabo Lid Eufebius üt et Hieronymus in defcriptione locorum Palaestinae; et.conf. Busfching |. c. ^93) Vid. «Cans. IV, 8. ubi Senir à Chermone., et 1:Chron. Ve 33 , "tbi mots ` "Chermeon a | Baäl- chermorie distinguitur. minini titi mi 1:193 25. Comme "NA E LO Pfalmi LXXXIX. versus 15 ubi eege? Wi ponitur Tabori (1). - engt trita a5 .Eundem autem fuisfe partem dniilibani., Jů- | culenter efficimus ‘ex locis Ke Ce 3 reel eti XIII. 5. (3). | .Utrum autem ex Jofuae xu. Hy nbi: 40- . ius mons Chermon , et Pf. XLII 7: in quo: Chermon plurali numero- occurrit, efficiatur, in’ iis locis innui longiorem montium tractum five” etiam colles !minores. huic monti. „adjacentes $i nec ne, non magni momenti nostro loco esfe ; videtur, nec, fi indagare conaremur, exitum has’ bitura videretur disputatio. i Quod fi his ppan testimonia FI s ' peir je ' (1) Uterque et Tabor et Chermon erant montes ale tisfimi. Tabor altitudine et fimul folitario fitu in oculos facile incurrebat, aeque ac Chermon; qui fi. idem esfec: atque Antilibanus, minime: efficaciter Tabor? opponere- tur.. Cf. omnino Annot, (888) WM én Ze Se p» 18. (a) Ubi Chevitae habicasfe. dicuntub- in ) terra miss. fub Chermone, …Mitzpa autem prope: mnt: wien tangebat 4fnzilibanum. (3): Ubi commemoratur CS fub. Clem. fitus; Oppidum nimirum hoc: erat. Coelefyriae, quod a patte meridionali contingebat Zfazilibanug. «Unde concludi- aus , illud fere hujus montis fegmentum, quod a Jordanis „fontibus usque ad Baalgad protenditur, et Añtilibanuni fnperat „Chermenis nomine infignitum fuisfe. » i Laurie RIA RIE MO g 23 Josephi (1);Hieronyii(9Y, tque P'ococ. kii(3); haud temere. nobis coricludere: videmur 3 hunc montem fuisfe fitum | in:Palaestinae! Transe jordanenfis feptentrionali parte ; non. procul a Jors danis fontibus (4 ). 2 ëng saak 28 Notabile est, hunc: montem ab interprete. Bas . maritono - miontem nivis | vocari (5) ; eodemque nomine: dici. Arabibus: et Chaldaeis, neque-hoc injuria; tradit enim Hieronymus pi, ab hoc monte. tempore aestatis, nivem: deduci, Tyrum; quod confirmatur testimonio Pocockii, qui memorat, eum fempiternis siue: Ski esfe (7). 202 iv Nee vero. tantum uin uiis: ; fedi ar- Keier etiam , maxime pinis (8) „quae vel. neo ipfo, vel in confiniis ejus crescebant. ` Cedros autem aluisfe eum non conftat; harum praettan- ` tisfimae folummodo erant in: Libano; quae alte pa | ex- C1) a Relando allegata,. © 7} joc! av url al 3) In defeript. Loc. Pal. (3) Itiner. Vol, II. p. 124. © (4) Cf Pareáu; V; Cl. Antiq Hebr „Pi 57e ‚Nec miramur, Schróderum in ann, MSS. ad Att). Hebr. Sect. I. Cap. I. $. 1. ftatuisfe : e "Sisi qup esfe- pt: e ROME eS ha E K anu. 9.4. | ` Cen Deuter. IN. 48. . , (6) In voce Aermon, MU (7) Vol. I. p, 1244 VXXX A3 Er odd X (8) Ezech XAM Lisa og 11 Lu u [ (2) ef A 24 COMMENTAT: 10 excrescéntes-(1)) pülchreque: ramis | vestitàáe (2) a "facris fcriptoribus «tanquam "arbores celebran - tur;à Deo plantdtae (3). Eae una cum pinis et éypresfis erant Libani gloria (4). At haec etiam gloria fuit! Pel tantum numero earum reliquiae. reperiuntur if planitie quadam ampla, ‘quae est inter Libani apices altisfimos (5). Quae autem füperfunt, eae ftu- penda: crasfitudine pollent , ob fummum ,:quod tulerurit,; aéviüm. > Ex rop earum forma. atque specie , quae Unicuique majestatem ` incütit 4 haud difficulter cónjicitur, quare tantis —— | laudibus evectae fuerint, ) Inviti: farie haec relinquimus locui in quibus tam lubens animus noster: VR 5 fed ad alia E ests: C ADESCH. In nt loci fitu definiendo: discrepant Geo- ^^ (1) Vide Jud, IX. 15. 1 Reg. V. 6. 2 Reg. XIV; 9. Pf. SCH 13. CIV, 16: Jef. 1I. 13. (2) Ezech. XVIL 2, 22-24. (3) E. c. Nume XXIV. 6. Pf. CIV. 16. rte fc. fine hominum ope crescentes, tam infigni frase emine- bant, (4) Jef. LX. I3. cf. XXXV. 2. (5) Pocock. Vol, IL p. 174, 175 et. irá oLuTERARLEA D 55 graphi.' Principio» autem cavendüm cest, né hoc nomen: confundatur:cum nomirie-ürbis: :cujisdàrü iotribu Nep halij quae Kodesch CHY - vocatur; five etiam Kedesch in Galilaea C93 tmp) (ay Haec enim, et nomine (9) et'fama:(3) Sernis - je denique ror cartnine nostro — sn darest (4) 1o mabaús - Quod. igid Cadesch mostro in: — corme: moratur , scuïvproximumerât-defertamz hoc ung» nime cum antiqui; tum recentiores ; terminis Da lágstinae” australibus adjacere judicant Ce), "Re: ceritiorum ‘autemvnonnulli-distinguutit Caesa/szbi a Cadesch - Barnea y quorum cuique alium:fitum — oant — UD quidem minóri e io Si xix. "P et t XXL; ae, » . (2) Quamvis nostrum etiam Cadesch interdum Kee doch wocetur, e fententia Relandi, Vid. Sof. XV. 93. "Ca Cadesch enim, quod in nostro carmine occurrit, omnium notisfimum ac celebratisfimum erat , Num. XXI. XXXIII. 36. XX. 3, 11, a2. 'dum alterius vix mentio- nem faciunt. d (4) Memoratur fc. hoc loco: degen Cadefèhi jont: ne. ena gle yum in: tribu: CÓ non con flags siele Q x ais) Nam. XXXIV; "geef. XX. (E? ER? XV. Be cet, Cf. Relandi :Pa/gist. p. r14:feqd. Busfching, Vol. V. p. 393. et^ S mese nn eget Vol. Hi, P. 357: (6) Relandus WE eek dente: XX $6 CowwrNTaATÍo. Zei pe funty- haud adeo. enim: quaerinius urbent: fed: defertum ` Cadefchi; : Cum: tameü-ipfam ur, bem. habeamus ‘veluti. aditum. in. deiere, bres viter monuisfe fuüfficiat eorum virorum: docto- rm: fententiam probabilem. non videri: aC po- tius ftatueremus, duobus illis nominibus, unum eundemque locum defignari. Scilicet ipfa. haec nomina: interdum : permutantur. (1), et. utrius- que loci fitus in ordinem redigi potest, ` etiam« fi alterum ` fitum ` fuisfe : cenfeamus in Paranis deferto (2), -alterum in deier Zfinis (3). Haec enim distinctio, fi accurata esfet, ubivis „obtineret; | verum: non femper attenditur. in C. S. Est igitur discrimen non in re „ fed nomine pofitum (4). Dicitur praeterea urbs Cadesch fi- ta fuisfe ad extremos ZEdomitarum fines (5). Ex quibus recte effici posfe videtur, hanc urbem /fuisfe fitam Ad extremos. Palaestinae terminos THIS HI "TUS y dÉ £ KI d A Vd t : oliver 1 L2, 19 « et E? (2) Num. XIIL 26. cf. XII. 16. 15) Num. XXX. 365.37... : Ge WW (4)! Conférri cupimus -ZVzm. XIII. 36 cum. Nun XXXII. 8. et Jof. XIV. 6, 7 Quibus locis collatis patet , -eosdem exploratores : uno eodemque tempore /ex Pa: ranis deferto, in quo: Cadesch erat fita, et. ex Cas - desch Barnea fuisfé >emisfos ‚ ‘atque . Paranem SC fe Cadeschum verfus. (5) Num, Ze A6. ‘coll, vs, He e oj oLarERARrAs J íz: australes „in eo nimirum loco ‚quo -Zfinis) et Paranis deier ad : Edomitarum: fines: fe invis eem-tangebant; (4 ). ein tigrino pi ebzgq ids Cadefchi igitur deferto, quod ab urbe: noi meh. hábet, Davides- illud: inprimis innuïisfe vi- derr, quod ad: bus urbis Aontlonem. ent, — Ab urbe nimirum hujus nominis protendebatur Aquilonem verfus, usque ad Mare Mortuum, dum ad Austrum atque Orientem contingebat Tfi- nis Paranisque deferta quorum tamen deferto- rum partes quasdam id continuisfe , veri haud est abfimile (2). Mediam itaque Zrabiam transi- bat Petraeam , a Canaáne in Paranis atque Tfinis pergens deferta. | Verum ne existimemus Poétam hujus deferti fines accurate. cogitavisfe. ‘Hoc poëtarum non est. Cum defertum vastum atque omnibus no- tum defignaret, hanc praecipue ob caufam Ca- defchi tetigit defertum , quod viderat tempesta- tem in hasce drabiae fe contulisfe partes. Quod (1) Vid. Disfertatio Schuttii de Irineribus Is- raëlitarum Belgice fcripta, p. 42 feqq.; quae reperitur adjecta Pocockii Vol. IV. p. 327. etconf, IIamel s. veld Op. c. T. III. p. 397. ac Ty dejmanni annota- tio (*) , ad Shawii Op. L Vol. II. p. 69 et 70. (2) Confeluimus Chartam Geogr. Schuttii LL quae, adhibitis novisfimis obfervationibus Shawii, ` Pocockii et Niebuhrii, confecta est. AR E COMMENTATO 32Qúod quidem. defértum: adfpectu erat horren- dùm, ob-montes-permagnos vallesque | arenofas y ubi pigris in campis arbores aestiva non recrea» bantur aura. - Sed hisce jam lods; Bios viridis, pui ad ipfum:carmen FU gnat gen et enigen end sob — est; opud my xa ' d A "e 8 A r 1 fv ": ¢ LI d - i `, i d S, ober GED ee à "A t "a / mot ) blisv TT e L o l (H on Ce? € i e Sip 7 t eT d - i ) 1€ „LaTERARIAs D 29. LING UAE RATIO: Gus ex linguae ratione idonea habenda non pendeat cantum carminis intelligentia et recta interpretatio; fed poéféos etiam ratio di- judicanda ex ea fit; fumma ope niti nos decet, ut huic quaestionis parti fatisfaciamus. Quod igitur ut; fiat, quantum: ár „nobis. etit, hunc modum ` fecuturi fumus, -ur, .praemisfa Carminis verfione, fingulorum verfuum voces, earumque vim et notabilem cum aliis ejusdem contextae orationis vocibus conjunctionem , ita exponere copemur, ut justus inde. effici fenfus, ad carminis inelligentiam. | — Dende, cum ea, quae d criticam pertinefent , pauca es- fent, eademque arctisfimo cum grammatica rae tione nexu conjuncta,'haec ipfi interpofuimus Carminis expofitioni. Cumque ad manus esfent aureae Schröderi ad hocce carmen. ánnotalio- nes, harum zë tege veniam nobis. inter- dum fumfmus, enn r oqu? rvodol [£I A ba do 4 ef MÀ à A A | PSAL- go CowMMENTATIO POS ALM UASU XXIX : i p here "rd gat Aeeium samnibo wey mrs P7 BOT EI Sol bl TOL LES .S5DSuHb XS DUMAO ` -" y "e err ` veil BESI ELEN rs dd az "aach CALL ITE 121 da) d JE 212520 F Ot 4b onm css Carmen. Davi Rene? 21001 157 r, . e EI ril eh "PE m^ Kal WS ZS ihr e 3295) eon iid 200 erm sdh BO X9 ROULOIDDZI eUmaiosleHs! peg ginoil — gid 20 2 Lett ilii Principumt, ^ ^5 ^ :Dateijchovae glo tia et decus! Mio suu L| "e e e te iX D Zeck ft i er ke dr venne peons * € u ep d d fug H 19v rmi EA Mus an ë H d e , Lei TEE SR IE . T e - ver ! P üt rst rte yere ter tor rre ty "Ft "d^ rit 1S ¿č H , ) dit cuf der pou Zus kA fe A6 Ai ze weg, — 4A A A wa De í AA - e ? ES LI Lj H Lë à Dt diesel eer euciSov sine iipaon -5£53x50095 “Die, Jehowe orem debitam! PO 2 Sa be E rd er} BLIH f ii tet 44$ p5 j1d3 , Adorue Jess in ornatu. Geer Zë we" B3 if J ` DA bf $ ger gn” f (itor rv £ vi $ T ME fi f 1 "AA dindiniek i do Ae? [1 id o. - 4 12218 w Hl 113 41 4 i adque Qe t WE? "md eeh e e^ De 0r? T ter L| eUITitiiot ii ch divi e DREES? dia tid ED aU Län i 125 H M "ISI. 4d A347 NA Avin TT -o Fragor. Jehovae- eat Kë aquas eeo vrou — Eens “gloriofüs-intonac! aosguibs nist Jehova füper aquas magnas! osmimi oL'rTERAREAXM I 31 4. Fragor: Jehovae est validus !--75007 00507 Fragor Jehovae est venerabilis! ` « e. e ' 2 e á eg: J ip d t4 ' prr" firt I ir (98418 1 TE TT we? s „ , T | - u e Se mt ex s Fragor Jehovae frangit cedros — | Immo "e caede cedros Libani! ^ dal mul - rat (e 2 $ "A 6. I Has fubfilire facit ut vitulum, Libanum et Siriümi ut pullum bovis feri! ` . e s ` e s f rarat rte Fra Eër e e gt P ;CIDDORI PIX "tI Je Aë) kad Al Uui do WAS d KÉ 4 * [^ Fragor Jehovae vi ejicit flammas ignitas! 8. Fragor Jehovae tremefacit defertum — Tremefacit Jehova defertum Cadefchi, CoMMENT^ATIO 9 Fragor Jehovae: ceryas, facit .abortiri y... Sylvasque nudat.arboribusb vor! Oe Dum in ipfius fanctuario quisque dicit: Gloria! A 10. — 201b99 Jiane esvodof. 107 Lë eg A. 11 A LU erk Jehova lenen: UN 4 iui omm Immo fedet Jehova rex fempiternus ! A II. * Ls E s 1y "f o5 Hat e LIII Jehova fuum "onim, LURIE: m nun - A La mat Jehova fuo populo largitur Ce Lef " ES ^ E do dl T3231: t3 H D 1. ` e- pib 2iagiama envodel 109511 115) CP O f1113 12195 svodol ji2& 3131 tes is "ys i311 Vere LitzKARIA 33 Verfus eus ep SZ? — EC five Gang? Davidis» Quae enim D nomini MI praepolita est, auc- torem denotat. Neque à quoquam, quod fciam equidem ,: in dubium vocátur,'aüt faltém dubi- tari potest cum aliqua vert fpecie, Davidem esfe Carminis auctorem: nari, praeter infcrip- tionem ; verfióhes antiquae , ipfi jusque cârminis fenfu$ et conceptus fatis hoc arguunt. Aléxati- ürini addunt &£oed/ov oke, exitus taberna. culi ,- feu ultimi diei festi Tabernacülorum 5 qui dies &£odíov noniine venire folet apud LXX: Itá Venema. Státui arem potest, Pfülmum' progresfu temporis cantatum fuisfe fub ‘finen festi Tabernacûlorúm, ` Senfus primi verfus èst» a Vos, Principes, agnoscite er celebrare pra fiam: et decüs Jehovae 1” » “Verbum 3357 ad gravisfimas ádhortationês-âp= tim hic. eriam fingulari cum vi adhibetur; quod non tantum ex ejus iterationé, fed etiim éX:aez centus -retractione pater. Cf. rn eege Inftii.-Grámm. pb ang, ) lia 53 Fili Principum: De. feos: cum: 3 € an- Ke 34 CoMMENTATHO antea jam nonnulla, quae ex ipfius carminis ra- tione hausta esfent, attulerimus, nunc paulo plu- ra notanda erunt. Sunt igitur qui intelligant falforum deorum cultores;: aliis funt coelites; alii autem univerfe cogitant de cultoribus Dei; alii denique accipiunt de Principibus. Alexan- drini tom verfam,fie reddiderunt: ` sBs Hod rr taimot e mins an » Evéynare zë. mie. Ach fest, | bel zb Evéynare TG vupig rods, Këicr, ftt2biupo : £f ud Ze 7 ` MT cos Oéynare Tä ung Dé av. sei zu, i «arii IU £i 1191001908. elias. 3103 orden edam. Ewe, ëm, efrabs. eto Aert, „Duas igitur lectiones. ob ‚oculos -habuisfe. videntur ans dout, illi. interpretes. EIIN er Eat : ` quarum, utramque. diverfa: fignificatione acceperunt et :exs presferunt, . ut illam; de De, hanc: de" arietibus exponerent. £2/5*N enim , cum. in priore fylJabaj arietes etiam: fignificat... Quamvis auremAlexans drini fenfum; loci mifere detorferint,. tamen imos docent ,. lectionem 4D7N, cum. 7 in priore fyl- laba , valde probatam fuisfe antiquitus 5-quam etiam habent quinque 'codd..K e nni co tti et quatuor, quos- doctisfimus de Rossi infpexit.. Jam ven ro DIN pp, robur, fortitudinem. nout,..a rade ow. crasfuss. fpisfatus fuit cum. fpisfatione quadam eminuit, prominuit / hinc... gier A prominendo..-—— Dein spe. PIN de orasfitie, | | cum LITERARIAS ` 38 cum corporis tam, mentis ; ufürpatum est; et ab hac crasfitie prominente füccrevit porro fecun. daria notio roboris ut et eminentiae fuper alios; hinc denique. NNa. DN, contracte IN de primo y- de principe dicitur prae. aliis eminente, Quae fu» fiis; proponuntur. et. comprobantur. a. fummo: Schulrensio An Lex. MS. Originum, v. WIN. er DIN, Ex vi itaque nominis Eng vel Eaioan , Principes denotantur.. Etenim mag» ni momenti. non funt, quae objiciunt. nonnulli e vocem ENYN fine litera * , Deos , fed cum hac lite- ra inferta, MAGNATES, seres fignificare; ut fe- cit Michi ilis: in Epit ad. Lowthi Praal, flans 5. Ah cid quod, t ut vidimus , fe verfiones antiquae atque Codices habeant nostro in.loco DYN cum * in priore Dllaba, `" Cum. igitur. -vox D'N, „Principes. five „Nos biles f ignificet; quaeri potest, utrum Principes Civiles, five viri tribuum primarii an vero Prin- | pes Sacri , five Sacerdotes et Levitae ,: intelligan- di fint, Hi- enim, erant ctiam. nobiles five; noki- lium „quaedam clasfis.Neque hoc tamen, pror baret , ideo facros hosce ministros esfe intelligen- dos 5 quoniam Levitae et Sacerdotes, non ex figuificatione ^ et vi vocis D'N, Priticipes fi ive Nobiles. vocari posfe videntur , sed potius prop- ter nobile munus. Quamvis enim, aeque ac C 2 tri- 36 CoMMENTA TIO tribudm Principes et Magnates , appellari póss) fent DW vel EWN et in quibusdam locis ica fortasfis appellentür, nullumi tamen locum inve” ni , ubi voce D'N vel PN dicti fint; qua fae- pe quidem potentes, proceres, magnates, mon vé ro facri ministri eorumve principes defignentür. ` Huc denique accedit, quod eadem, qua hie; formula, in locis parallelis! 1 Chronic. XVI. 28 90, repetita, ue videtur, DC XCVI. 7, varige tribüs ad Dei gloriam agnoscendam' et celebran-: dam excitentur ‚non autem Jacri minisiri (1). - His, quae modo:monüimus, iisque étiam; quae: fupra p. 13. notavimus, rite perpenfis ‚ non pos- fumus, quin “magnates, five tribuum proceres, hac voce intelligamus, — Quod ad vocis. ver- fioném attinet, adftipulantes habemus auctores Bibliorum vernaculorum, uc et Lutherum; Dathium, iir E Mo sem Mengel sohnium. (S00 HISEUD e 292 LEGE OMAN EIN II idem fignificare quód Ej; non opus est ut fufe moneamüs. ` Est autem hoc lin“ guae Hebr. idioma, referens ejus et antiqüita- tem. er fimplicitatem. us generis Repin | | Ars (1) Qui Sege siao, pu 123 Pf. CXXXIV, 1. five 395r. CXXXV. 1. non àutem $P}, ut hie et in locis parallelis 5 etiamfi hoc fer po" titiste, inon dubitamus. e Dn LITERARAA 37 colligere atque notare non opus est nostram in rem. 22 pp. gravitatem ponderis denotat a 133 gravis fuit pondere: inde gravis honore, pre- tio; item gloria. Cf. Schultens, ad Proy, ` XXV. 17. | Ip autem, a ny, pp. intorfit, denfo nervo fortius- adfirinxit, coll. Scheidii Lexico in voce, et Schult. Commentario ad Prov. VIII, 28, robur fignificat; hic metaphor. decus , glo- riam, ut et Pf. VIII. 5. XCII. 1, XCVI. 6, CV. 4. Unde »párog, 1 Petr. V. 11, idem fignificare videtur; atque hinc in aliis locis de regia majestate ufurpatur, Vid. Sy. JDisf. LLeiden[. parte IL. p. 1086, et Scheidius ad Gen. XLIX, 3. Verfus | 9. am "32 pp. est: gloria nominis ejus h. e. gloria Deo nostro, cujus nomen est Jehova, conveniens. © WY pp. fignum. distinguens, inde zitulus, NOMEN. nani. Vi formae Hisp. verti posfet , » VOS- met ipfos valde facite fubfidere.” Vid, Schród. .Gramm. p. 5o. Verbum enim pm, cogn. mnn et mi, coll. Cl. Pareau Inftit. Interp. T V. $9 COoMMENTATIO V. T. p. 213. pp. /übfidendi notionem habet. lla autem fpecie faepius obvium est, cum de fubjectisfima reverentia erga fuperiores, ut Gen. XXXVII. 9. tum de facra erga Jehovam , velui Pf. CXXXVIIL 2. Erat énim ‘more re- -ceptum apud Orientales, ut, quicumque aliquem honorare vellent, fe humi'ita inclinarent, ut fa- Cie eam attingerent : unde Z4orazdi exítitit fig- nificatio. Conf. Michaélis in Suppl. ad Lex. P 2307 , et Rofenmull. in Scholiis ad h. 1. verti ‘ego potest h.l. ,, fübmisía veneratione Jehovam. adorate." ap mun" pp. in ornatu raken h. €. Dee. coll. Schröd. Syntaxi p. 295. Ale- ` *Xandrini hábent £v adag &yíaz, Vulg. in atrio fancto , conveniente verfione Syriaca ‘et Aethio- pica. Verum, cum ipfae hae verfiones, monente Rofenmullero in fuis fcholiis, ad vocis Hebr. indolem manu quafi nos ducant, hac co- gnita "indole fatis liquet, nomen maan recte pro ornatu five vestitu dccipi posfe. Verbum enim "11 et cogn. IN > collata Dial. Arabi- cas fignificaiionem rumendi habet, ac de eo di- citur, qui cum fervore elatus est; hinc facile notio ornatus füccrevit; vid. Michaelis in "Supplem. - ad Lex. Hebr. p. 509, qui fufius de "hac voce disputavit. Hanc fignificationem 'con- “Grman loca parallela 1 Chron. XVI. 99, ubi vi- e Ur TER A RIY A, E Videatur ompino Stronck in dóctúsfimo fuo opere Biblico, et Pf. XCVI. 9; CX. 3. Qui- bus in locis hac formula vestitus ille fanctus five féstüs intelligendus est. P/almi enim CX. vs. 3; non cui Symmacho legendum. videtur Cat "1712 , übi vid. Muntinghe, Ad nostrum bes locii conf. cl.Palmiüs,Dathius, Mie ehaëlie: opem «tamem westitum , ` hoc: loco, non proprie fumendum esfe, monuimus. fupra, pug. disp. 13. et moniebimus: infra-füo loco. . -- Senfus- autem hic est: , Intimam , in adoratiqrié ECH reverentiam: osténdite t Je Gi peche 3: IDE; AS o „de A we Aë Animadvertenda est boi: verfi -éllipfis S verh eum nominativo conftruendi ;; quae faepe- infern tentiofo ftylo p ubi gravior animi (übest affectio , obtinere folet. Vid. Schróderi Sym p.-357 et. 358. Quam ellipfin in primo membro fupple- vimus 'verbo (bt. mpm fuit, in postremo- autem qmembro, ad fententiae- brevitatem et rythmum quodammodo retinendum , non. item fupplevi- mus. mmm on pp. vox five TS gënt ka, folenni Su y donitru vocari: apud: Hebraeos, cum ex aliis bene mulus locis patet, tum praecipue ex 4 7. XVIIL. 14. ,, Hoc enim e populari qua- dam. 40 COMMENTA TIO dam eorum opinione ortum esfe videtur, qua Deum in tonitrn. praefendsfimum videbant; ipfum- que-adeo tonitru Jehovae vocem appellarunt." Vid, Pareau V. Cl. de Mythica: S. C.interp.p. 229. edit. fec. et conf. H armar Obfery. Fal Hi p.322, 912 ab antiquo dr vel 22 ; quod fignificavit fonum edidiz et hac fignificatione fuperest apud Arabes, de Get fono. ufürpatur, e, C. Df. XIXa Quales vero aquae nomine see: con dee fignentur, non uno modo ab interpretibus diju- dicatum est. Nonnulli, uti Doederleinius er Rofenmullerus, nubes intelligunt, adduc- to Pf. XVIII. 12. ubi ex oppofito von hoc pateat. Herderus minus confiderate ex loci nostri -parallelismo idem hoc efficere. conatur; cum ex eo potius efficias, Mare esfe intelligen- ` dum. Adjungitur enim, in tertio verfus mem- bro, huic voci adjectivum @'3, atque nul» lus, quantum mihi faltem cognitum est, exítat locus,.in quo -nubes vocentnr 535 0D Omnia vero loca pro Mari pugnant; five proprie fümto, five improprie; vide e. c. Pf. XCII. 4. -LXXVII oo XVIIL 17. XXXIIL 6. et CXLIV. 7. Voci autem. än pet magnitudinis motio ex 53, Arabice ev. Jpisfus , compactus, et hinc multus , copio- fts LITERARIA At , fus , magnus fuit. Vid, Syll. disf. Leid. T.L p. 558 et 559. item Scheidii Lexicon Hebr. in voce. Hac vero et fequenti voce Mare Mediterra- neum innui, multi recte viderunt; ita ut idem fit, quod Num. XXXIV. 6. dicitur Pn IJ et 1 Reg. XVIII. 45 et 44. D'; ex quo Mari tempestates oriri folent. Conf. Muntinghius, Palmius Michaëlis et Venema. Schróderus au- tem in oun, ad h. i. MSS. haec habet: „ To- nitru in Palaestina fürgit ab occidente plaga Ma- ris Mediterranei, quae hic pér aguas et SE fpisfas defignatur." II ON pp. Deus gloriae h, e. gloriófuss fic dicitur etiam 1355 (RG rex gloriae, i. e. gloriofus , Pf. XXIV. get 10. Praeteritum Drot per praefens tempus reddendum est; quod lin* guae ratio suadet, ipfeque postülat orationis con- textus. Est, a my Arabice er pp. tremuit, întremuit nafo commoro. Hinc commotús , ira- jus fuit; unde in Hiphil commotionem "fecit, intonuit; tremorem fecit, dërem concutiendos Vid. A. Schultensii Comment. ad gobum. P. 1041, coll. Scheidii Lex. Hebr. li. v. Vere qo D5swWETNETLTP Verfus A. Hic verfus pp. vertendus fuisfet , » Fragor Jehovae est in potentia — [ 29 | » Fragor Jehovae est in majestate ! Est de emphaticam conftruendi rationem, qua praedicatum. fubjecto fuo junctum est prae- misífa particula 2, quae interiorem rei naturam exprimit. Vid. Schröderi- Synt. p. 303 et 9o4.. Ita etiam. gam. gapa Pf. LXXVII. » in fanctitate via tua”, i. e Jancta est. Quocirca locum nostrum vertimus: s, Fragor Je- hovae est validus — Fragor tee: est majesta- te plenus, venerabilis ! " n3 Sive m» a m3 Arab. eL E presfit , com- pescuit; inde M3 presji o validior, robur. Vid. Scheidius 1 l in voce et Michaelis, Sup- plem. Lex. Hebr. p. 1221. "m h. l. idem est, -quod Graece xódoc , ma- jestas: Vid. Schultens, ad Prov. p. 141., Praeterea hic etiam animadvertenda est ellip- fis, in {tylo fententiofo frequentisfima. Ver- Lir zn AR Y 4 ~ 43 Kl dsl Bc ME hond In altero: hüjus^ verfus hemistichio" párticula y; verbo Sag» prücpófia, vim libet fingularem, ex emplifi' ortam, qua poëtà praecedentia repe^ dt; unde per imo reddidimus:- Idem "obtinet cum alibi faepius, tum Pf. XC. 17. — Futurum YI est a. verbo ing fregit : - unde 1377 con- fractio talis, quam vehemens procella exercet, monente Scheidio, in Lex. Hebr. p. 542. Praeterea in eodem hemistichio animadverten- da est vis párticulae jy nomini YN prae- misfae , quae in ptiori hemistichio non occurrit. Indicat enim ea accufadvi nota, h, L definitum actionis effectum. Vid. LG Hasse, Hebr. Sprachlehre, p. 919. Auget praeterea valde fo- norum earum orationis, — Ceterum participium SV d aeque ` ac futurum yy’, in eadem. ora- tionis ferie, ` per praefens tempus reddidimus. Vid. Schröderi Synt. p. 343. not. 6. N autem non pinum, fed cedrum fi ghi- ficare, fatis docuit T revius in Historia cedro- vum Libani. Hodieque, ipfis Libani incolis, TUN cedrus “est. — Huc áccedit euccoritas plurimarum verfionum antiquarum , quae cedrum hac“ “voce intelligant. Uti autem cedri üni- verfe arbores fant ‘robustisfimae , ita illie, quae in "Libano "érescebant , 'ceteris etiam fucrunt ex- cel- 44. CowMMENTATIO cellentiores; unde peculiaris vis in altero he- mistichio: ,, frangit Jehova cedros Libani." Conf. R osen m, iz Scholiis , et qui ab eo citan- tur; inprimis vid, Oedmann, Vermischte Sammlungen aus der Naturkunde zur Erkläs rung der Heil. Schr, P. II, p. 203. et seqq. Verfus 6. . Verbum pp vertimus, has fubfilire fa- cit; Pronomen enim tertiae perf, plur. ©, in verbo hocce, non ad fequentia pwa Pa fed ad praecedens sw referendum esfe vide- tur. Sic minus intricata est conftructio, et ora- tionis ordo melius procedit, Hoc item placuit Schródero in Ayn. MSS, ad h. L | — Alexandrinus interpres a textu Hebr. ita recés dit, ut videatur totum hunc Pfalmum figurate intellexisfe. Etenim verbum op in prio- re hemistichio vertit: xe) Aemruvei aúrds. Vulg. et coimnminuet eas; fic felfo vel videndo vel audiendo, vertit verbum Dom, pro DPT. Alterum hemistichii nomen, PW, reddidit per bv úyaryjêvor, Vulg. dilectum , ubi ob ocu- los habuit D'VÉI, quo nomine populus Israëli cus antiquitus interdum vocatus est, -veluti Deut, XXXII. 15. XXXIII. 5 et ap Plura. hac de re vid. apud Rosenm. in Scholiis ad h. b : quae A ^ LFP RARP A M qude dicituf ^converfiva ," praepofita verb“ Dp"; hoc loco praefentis fignificationem in-- H In verfione eam non expresfimus, quam- ‚vis per ita ut reddi posfit. — Vis enim dic-. tionis, quantum fieri poterat, retinenda videbatur., "d^ pp- Salir, fubfiliit ive homo five ani-; iab Deinceps autem improprie ad alias etiam res transfertur „ ahum. HL, a, .Quae fequitur. particula . feparata. 95, haec, ut alibi, ica h, 1. fimilitudini infervit:. pp. fig- nificat ad inflar, ad [peciem. Vid. Schröder i Gramm. p.258. et Synt. p. 437. | ba Pitulus.a 93y Arab. et Syr. tor/it , com- pinxit, volvit. in orbem, hinc yy, vitulus-a faltu gyrante, Vid. Scheidii er Groenes woudi Lex. Hebr. h. v. Opponitur D'ox13 i.e. pullo bovis feri. De cujus vocis ANS fignifi- catione. «cum antea diu disputatum fit, hodie- fa» tis. unanimiter eruditi Lover ferum. ea intelli- gunt. Vid. doct. Stronck operis Diblici Vol. IV. .p. 156, qui, inter alios , cl. Paravium citat; cujus fententiam, e Commentat, Job. de- fumtam, hie nobis afferre liceat, Ita auctor Pä: 323: | pat d > DN" d et cognata Dm ac De Arab. ein med. 9 et €5, pp. videntur fignificasfe: In altum excrevit folidius , ac prirüitivo ufu. dich fuis- 46. ComMmeENTATIG fuisfe de corpibus animantium; quo ufu pect- liariter, ufurpari Dm apud Hebracos „non opus. est ut demonftrem.— Hinc igitur nomen DN. aut Dm et Arab. d A pp. defighant, animal córnuta habens procera, elata. — Unde hac ge- nerali denominatione aliud animal peculiare apud Hebraeos, 'sliud apud: Arabes fignificatum fuit; Apud hos enim ita potisfimum “dicitur Dorcass apud illos; vero fpecies quaedam boyis fylves- mis, qnae cormuum magnitudine eminet,” ° >° i Si ois autem metuat, ne. ita Davides imagine ufus fit popularibus fuis incognita, fiquidem boves feri in Palaestina non reperiuntur, obfervamus , non api de bubalo, Belg. een’ buffel, quod anie. mal Linnaeus, Nat. Hist. T. I. P. IH. .p. 327 fqq. Amft. 1762. Hr, adfcripfit Afiae, fed rectius Africae Buffon, H. N. T. XIL p. 294 fqq. ct Suppl. T. VL p.132 fqq. 4% Agitur vero de fpecie quadam bovis feri, qualis in Palaestina etiam erát; Qetions meretur B ootius, Anim. S. L. III. C. I. '"Sehróderus ad nostrum verfum haec no- it Per graviora tonitrua totus aër tam ves hemenitef’ -concutitur; "ut ipfa terra coritremise cere videatur. Hoc poética comparatione exa primit „qua procerae; arbores ; quales. funt;eedri, ` et, peralti montes, quales funt, Libanus, et Si rius, dicuntur . ad inftar. vitulorum ; ,(übfultare." í Ver- t e LT ERARA As 5 47 Verfus... 7 Participium op est. a verbo 3f. pp». Caedere h.e. diffindendo ejicere et. disper gere. Vid. omnino Doct. Stronck. l l. et conf. Verio Knap- pii,Dathii,Mendelfohnii,Muntinghii et CL Palmii. Verbum est. efficacisfimnm; exs primit enim plang, fragorum. vehementiam. UN man? pp, f'ammas ignis: i. e. ignitas, quibus. fulgura intelligenda . esfe ,. non, opus. est ut: copiofe.demonftremus..: ^ man» Masca 2072. pp» esta. kamas pura, in mique :expers,..a S719. cogn. aN Arab. arfita exarfits Ita jn Mascul- WRYIN Y, etiam. occur: rt je. LXVI.. 15... quod... Graece expand reperitur. Ae, Vll. go, sa UN la rad, UN y agilis fuit, certo. deeds ait:Alb. S cbultens. in dict. MSS. ad Hos feae VW. 2. Conf. Scheidii Lexic.in voces qui. a fono. ignis exfilientis. er {cintillas evibrantis hoc Wäer este „factum affirmat, - Ita. hunc. locum.expofuit S chróderus: fo To- nitrua , per montes Palaestinae feptentrionales re- fonantia „ tam - crebris fulminibus -conjuncta funt, ut totum . coelum ardere,; et flammis relucere vi- deatur." . Ver- 48 CóMMENTATIÓO Verfus 8. "Hie verfus conjungendus videtur cum artece- dente, qui unico tantum "membro abfolvitur, e£ re ipfa arctisfime eum nostro verfu cohaeret. ' Animadvertenda est poética conftructio ,' qua €ollocatum videmus verbum rr, quod; in prióz re hemistichio, postponitur nominativo , in al- tero autem , eidem est pfaepofitum, : | Dam in praefenti tempore interprêtamur, Est eadem orationis feries, eadem tempestatis de: feriptio, ac vertimus adeo tremefacit... Vi Teili- eet tonitruum , aérem concutientium , defertum tre- mere videbatur. Est autem à 94H, et cogn: | Loan torqueri , distorqueri, hinc tremendi atque, in fpecie Hiphil , tremefaciendi exftitit nodo. De hac voce disfertationem fcripfit Aurivillius, quam edidit Michaélis ordine vicefimam nos fam, Lipf. 1790. Ath wb Defertum , pp. est T quo peto ra pastum ducuntur; a rad. 43" pp. eruit; in feriem flruxit , "duxit. ferie nexa; eduxit pecora : inde locus quo pecord pascuntur ;'quae lia loca in defertis, ad 'agriculturám non ido: neis, permulta esfe, vel- ex peregrinatoribus fatis innotuit. Deinde ipfum defertum, aut ftetilem locum fignificat. Quaeri autem posfit, quod- nam hoc fuerit defertum, cujus mentionem Dog, Kaf GG CLrTERRARLETÀ 49 ta h.l meet, Schröderus hane tülit fens tentiam : | an A monte Libano tempestas proficiscitur » verfus plagam Orientalem; five Arabiam De- » fertam , quae Hebraice zez koy Wy defertum » dicitur; peracroque circuitü, tider {ubfiftie j, in deferto Cadesch, fic to ad nnt Palae: » irpo „Ad quae tamen viri cel. verba BT ETS est, Poëtam non videri tam accurate defertum aliquod fpectasfe, ut ipíos ejus: terminos. mente dillitictos habuerit ; fed eundem potius, cunt tempestatem vidisfet ; quae longe ad Auftrum fe converteret , Arabiamgue peteret (1y; Pes traeae: Arabiae. defertum ob oculos habuis- fe. Hoc enim ad Auftrum regionis: Israëlitis cae fitum erat, et interdum étiam .poétice pro tactu Auftrali occurrit. Vid. e, c. Pf. LXXV; 7. Quod quidem in priore huis verfus membro univerfe tantum indicat, cum dicit: Fagor Fes hovae tremefacit de[értum 7 deinde vero „Cas defchi défertzm nominatim memorans , diftinc« dus fignificat Poëra, Similis est ratio in vs. 5; ubi primüm univerfe 'enuntiat Póëta: Fragor gehovae frangit cedros 3. tum vero peculias p 1 f er beis (1) Quod e gelden page TER hémiétictio efti gd potes; `." "ons T D Ko COMMENTATO riter adjicit: mmo frangit Jehova Libani ce- dros. | d Verfus o, DON Sn: mnm o: Fragor Fehovae, cerz vas facit: abortiri!. Cum, nonnulli haec- ceteris dignitate inferiora ducerent, verterunt: y Fra- » gor Jehovae dolore. afficit;, vel tremefacit 5 Quercus" Vid. Lowth. prael, XXVII, vin Annot.: Verum enimvero Quercus, in plur. num. non DIN ,. fed ubique EIN, dicuntur. MIN aütem est cerya, masc. DN, aries, a rad, DIN vel. D. Conf. p. disp. 34. Atque verbum DNFs in rariore fpecie Pihlel,- fignificat :- aber, tiri facit. Hoe: enim verbum de parturiendo ufurpatur, e. :c. Jef. LlI.9. deque partu cerva- rum, Job. XXXIX. 4, ubi vid. Schultens. Praeterea Chaldaeus. etiam haec verba ita red. didit: Toon Sina, „Hieronymus : oDffetricans ceryis , Aquila: @divoyrog &A&Qove. Cf. Rofenm; in Scholiis ad bh l. et in Aan. ad Lowthi prael. XXVIL. De partu hocce. praematuro cer- varum vid. Bochart. /ZZeroz. P. LL IIT. c. 17. In nostris quoque tractibus exempla. fimt haud rara animalium, per tempestatum terrorem praemature parturientium. Quod attinet ad verba Pro Qum, haec. non- Littetartd £i Honhtulli metonymice intelligunt, Ze feris nis deferentibus , alii, de foliis arborum, quibus de- vafis, fylvae feilicet nudae viderentur ; alii denique, de ipfis fylvarúm arboribus. Verbum autem AYM pp. coll. dial: Arab. fignificat, Auc illuc movendo déscalpere, Vid. Scheidius im voce, coll. Schultens. ad Proy. p. 4153 dein; /calpéndo nüdare, Get. XXX. 37: Unde recte Venema ad n: |. vocis fighificationem expofüit: „ Zeradére, rafùra creparite et flre- , pefa, ddeoque violenter;" Quae etidm verbi vis apparet ex Joëk L » übi viris dicitur natn Qu, vehementer denuüdatd: ita nimi- rum, ut; früctibus; foliis; ramisque deftituta j huda plane appareat. Sic quoque Syrus locum nostrum accepit j qui Dia jacüisfe dicit eradicatds. "Neque igi- tur fylvas frondibus folurmi ac foliis arborüm defti- tutas eXistimem: tempestatis enim vehemietitia ; quae cedros frangere poterat; majorem iis cladem intulisfé videtür; fed eas arboribus ipfis, vi ful- minum ac procellarum fractis atjde proftra. tis; ita otbatas fuisfe; üt müda apparuetint lo: ca, iñ quibus arbores antea laete excrevefant: In qua fententia verfütür etiam Schróde- rùs. "Neque und tantum hic defcribitur fylva ptoftrara, fed quaecünique tatidefn fylvae confpici poterant. Nomen enim plütale, my’, flas D 2 figni. 59. CoMMENTATIO fignificat, et derivatur.a verbo. Y’, cogn. y» Arab. fer. buit , bullivit; hinc est. ejusque fe- mininum MOY’, fervor ; item Jocus fruticibus et virgultis asper, ac falebrofus iisque veluti exae- fluans, five fylva. Conf. P ehrigii etSimo-. nis. Lexica invo ce. (om, cet. | Copula 4 hie eam vim habet, ut. respondeat, Latino | dum ; quam vim ei tri- buendam esfe, notavit ad h. ]. Schröderus; cum quia fequitur participium, tum quod eadem haec particula res connectit ad idem tempus pertinentes. Conf. ejus Sys. p. 432. d „Nomen bon de Templo hic adhiberi, nemo facile. probaverit. Intelligitur manifesto aedes. fäcra, domus Jehovae, ejusque quafi palatium » quale erat aetate Davidis, Ita etiam alibi, ve. luti. 1 Sam. DL 13. Pf. V. 8. XI. A. Minus, recte nonnulli coelum ipfum intelligunt , domi- cilium, fapremi omnium rerum regis, coll. Pf. XVIIL 7 7. et XIX, 2. Sed in nostro loco nibil est quod eo ducat. Quod autem ad 125 attinet, proprie ese: Complexus. eis, i. c., pronomine afixo ad praecedens nomen 7» relato , omnes , quos com- plectitur aedes facra. Indicantur, ergo facrae Israé- liarum turbae, quae fimul cum Levitis et Sacer do- tibus gloriam Jehovae celebrabant. Id vero non. nuda e enunciatione ; five prolata voce fola gloriae | fac. LiTERAHRIÁ. $3 factum esfe videtur, fed cantu adhibito , ac pluribus verbis. Certe "fw de cantu etiam ac celebratione ufürpatur, e. c. Pf. XLV. 2. » Canat utique gens Israélis: am SI in perpetuum durat ejus benignitas," Verfus 1o. WT 9 4 Animadvertenda est conftructio poëtica, ex qua verbum 207. in priore hemistichio, post mm ponitur; in posteriore, hanc vocem antece- dit. Sed de hoc ipfo verbo nobis fufius agen- dum est — Igitur cum opt in forma prac- terii hic. adfit, praeteriti temporis fignificatio- - nem retinuerunt ii viri docti, qui nomine 9135 DNoachicum diluvium defignari existimarunt. Hoc voluit Rofenmullerus ad h. L idem- que Palmio V. Cl. videbatur commendaábile ; qui, ut alios taceam, asfentientem habent füni- mum Schróderum. Cujus viri fententia, mé- moratu omnino diguà, huc redit. 5, Deus grà- viores tempestates , tanquam omnium rerum arbiter , ita temperat et moderatur, ut’ illae non ultra modum faeviant et humanum genus pesfumdent." 1 » Jehova ad diluvium fedi." i c. 54 CammeNTATIO i, e. diluvio praefedit, tanquam fummus, judex et arbiter, qui noluit integrum humanum ge: nus interire; fed in mediis undis. confervari."" i e. prout olim diluvio modum praefcripfit, ita etiam | deinceps imbres temperavit, tanquam fupremus rex atque dominus, eosdemque. terme perabit per omne futurum tempus." | . Quae fententia, quamvis nostro loco fatis apta, nobis tamen videtur minore. fimplicitate fe commendare. Verbum enim 3%” recte in . praefente tempore accipitur; quod ex ferie ora- tionis, in eadem defcriptione verfantis omniaque tanquam praefentia proponentis, fatis efficitur. . Nomen autem 2322 plerumque omnino Noa- chicum diluvium exprimit, neque haec fignifica- tio, fi nostro loco admitteretur, imbris notio- nem excluderet. Verum haec nondum nos impe- .diunt, quominus hac voce pluviae lapfum gra- yiorem. intelligamus. Derivatur enim a 22’ Arab. Que, quod pp. fignificat : vehementer propulit, pecul. imbrem effudit; copiofe pluit. Inde 7332 pro 21215 pp. impulfio vehemen- tior., diluvium. Vid. Scheidii Lexic. in voe ce. Cum autem diluvium Noachicum nihil fere aliud fuerit nifi aquarum copia, ex ingenti plu- via- LITERARIAs D 55 viarum lapfu orta, Doën , eodem bo nomine adhibito , praefentis tempestatis effectus exquifite expresit. Probabile praeterea. nobis non vide: tur, Davidem, cum imbres (ibi animo repraefen- taret, unice diluvium Noachicum memorasfe , nihil vero de eo indicasfe, quod ipfis oculis fuis confpexerat. Nobis igitur, Poéta praefentem pluviarum impetum exprimere videtur y dum di- cit: Jehova fedet ad diluvium, i. e. Aquarum veluti diluvium afferens in terram, per pluvia- rum copiam (1). Sedere autem ; cum pp. judicibus in more es- fet; uti alibi faepe, ita hoc etiam loco de Jeho- va dicitur: cujus in aquis afferendis moderandis- que potentia atque fapientia admiranda esfet, Praefentis vero temporis fignificatione ; quam verbo 2070 tribuimus, futuri notionem contineri; e voce fequente DN? fatis fit perfpicuum, — imm adn, Immo fedet Jehova, cum emphafi repetitum est, Sedet rex, tanquam omnium res rum dominus atque gubernator. Jehovam au- tem regem esfe, faepisfime agnovit atque pro- fesfus est regius poëta; Vid. P/. V. 3. LXVIII. 9&. - (1) De hisce vid. Voluey LL Vol. FL. p. 330, edit, V. „Ces ondées violentes, qui füivent les grands coups de tonnére, et qui arrivent de préference à la fin des orages etc." 56 CowMENTATIO - 95. et imprimis Pf. XCIX. 1. — Sedet sex pera petuus. Vox enim EDA tempus defiguat diu- tisfime durans, cujus terminus occuligtur , a EDY Ar. Je, fignum impresfit; tam ad diss tinguendum, quam ad claudendum, ex qua.pos- teriore notione ufus occz/tzndi apud Hebraeos." Sunt verba cl Paravii in Comm. job. p. 140. Conf. Schultens de defect. Ling. Hebr. §. 168. | T Verfus x. Praeter. verborum hujus verfüs ordinem, mi- pus intricatum quam poéticum , duo verba ani- madvertenda fint (Uu et TI, futuro quidem tempore expresfa, fed ad praefentem rerum conditionem depingendam unice compofita (1). Hinc ergo utrumque etiam verbum in praefenti interpretati fumus. | Prius hemistichium pp. et Jehova prae- bet robur fuo populo, i. e. Jehova fuo populo (1) Haec funt vestigia ilia infantilis quafi fimplicitas tis in Hebraeo fermone obfervanda, qui nulla continet. certa distinctorum temporum: indicia, ut ait cl. Paga- vius de Myth. Se C. interpr. p. 210. Cf. Her. der, Geist dér. Hebr, Poëfie T. I. et idem: Uber den | Urfprung der Sprache p. 95 et 96. Véi, II, Edit. 1827» * o SIT mer tE "R 'ATR IE Aj D $7 vires: addit auxiliumqúeo praeftat E poteritia fua eum defendit; atque “tuetur ; ^ coll. «Pf. XXVIII. 7-9. LXXXVI. 16. LXVIII. 36... „OY h. L esfe populum: Israëliticum’, pe- cüliari-Jehovae regimine beatum, non opus est ut multis exemplis probemus. . Saepius populus Israéliticus mmm DV , Gens Jehovae , dicitur, e. c. o Sam. I; 12. i. e. gens uni vero Deo Jeho- vae facra. "TO pp. est genua flectere; hine flexis ge- sibus bene alicui precari: largiendi autem fi- gnificationem ideo accepisfe videtur, quod qui ` bene precatum falutatumque veniebant antiqui- tus , munera folebant afferre. Vid. Simonis Lexic. ex edi. Eichhornii, in voce. DW, quod pp. est integritas, derivatur a verbo ED, Arab. tranfit. paravit rem fc. ad fuam perfectionem; intranfi. paratus, abfolu- tus, integer fuit. Hic vero DY non tan- tum /alutem aut incolumitatem, fed etiam, id- que potisfimum , fecuritatem indicare videtur. Effici potest hoc, cum ex fententiarum paralle- lismo; opponitur enim Jehovae #wtela; tum ex ipfa carminis ratione: ,, Dum omnia concue cuntur E populus Jehovae falvus est atque fe- curus,” Alios video futura (Du atque 3’, optativo fenfu accepisfe, ,, utinam Jehova” etc, Alios, fola $8 COMMENTATO fola futuri fignificatione. Quid. vero. magis eum carminis ratione Conveniat. KI lectores judicem [DN iHv1 - Senfüs huc redit: ,, iden toti adtusle* tr, rem incutit Jehova ,. fimul defendit ac tranquil« lum-tutumque “fervat populum fuum 5 vita, quis dem, ut huic-nihil timendum fit, = PO- o LITERAR WA 2 $9 POÉSEOS RATIO. 1 , HL jam pro virium mearum tenuitate ad finem perductis , laetiores nos campi exfpec- tant, Superest enim , ut de poética Carminis ratione dicamus. Quod tanto aggredimur lue bentius, quanto plures poëfeos dotes in eo ani- madvertimus. Quae fingulae cum ejus praeftan- tiam luculenter indicant , tum una fublimitas eam plane conficit Ad hanc enim ejus du- cunt virtutes, hanc totum omnino carmen fpira- re videtur. Quod cum ita fit, primum nobis liceat univerfe nonnulla de fublimitate monere ; ita tamen, ut, quoad ejus a nobis fieri posfit , quandam iilius notionem adumbremus, quae co- mes nobis fit atque dux futura, in perlustranda füblimi hac tempestatis defcriptione. Hoc nimirum fublime vocamus, quod eodem fe- 6o CowMMENTATIO fere momento, quo inferiores animi nostri fere fus deprimit, fimul praeftantiorem animi extollit. naturam. | : Duo vero, ratione habita facultatum animi inferiorum, funt genera fublimicatis. Unum oritur ex obruta imaginatione per re- rum füb fenfus cadentium vim et magnitudinem. Alterum ex depresfa nostra fenfuali natura per repraefentationes rerum moralium, aut per morales affectus. In utroque hoc genere habe- tur veluti victoria fenfus moralis de inferioribus animi facultatibus geport. Victoria Bipdfinis de fe ipfo! Sic Oceanus immenfus, Montes peralti, Mo- les magna, Spatium infinitum, Vis quaedam in- gens, et quaecumque alia fimilia cenfeantur, imaginationem fere obruunt et deprimunt; dum "hac tamen ipfa depresfione nostram fentimus prae his omnibus libertatis efficaciam , nulla re- rum externarum vi aut magnitudine compescen- dam. Sic etiam omne, quod divinum, quod praeftans, quod virtute excellens est; five af- fectus fit, five res in facto pofita, feu denique actio, fenfualem nostram deprimit naturam; fed, "hac ipfa depresfa, excitatur atque extollitur fen- fus noster moralis, libertatis fenfus. Prius il- lud nos quodam dolore, posterius hoc nos dt- vina quadam voluptate afficit ; verum “in utro- que ola 5 T; £i, A:1SA Aen D ër. Que... eo conjuncio fublimitatis EX „cone ftat (1). | Cu | . Utrumque vero fublimiitaris genus uti univerfe in multis Hebraeorum carminibus , ita, pestes in nostro. carmine dominatur. .. . Si vero. quaeramus „unde factum fit, ut cientes rum. ‚poêtae pne aliis. engen: et Occidentas, eminuerint 3 hoe: non. modo. Prive videtur eorum phantafiae, rebus fenfus ferientibus facilius commotae , eorumque affectibus vehementiorie, bus; fed indoli maxime eorum: nativae , proprio» ue eorundem. ingenio, ad fublimitatis -fenfum exprimendum valde compofitis; praecipue autem., in eo cernitur vis religionis , cujus notitiae die vinirus iis quafi erant. incusfae (2); Nulla autem funt naturae. phaenomena , quae Y antiquisfimis inde temporibus -homines, magis. j , | 1 : i per- "€ 1) Haec breviter. de fublimitate praemonuimus ; ; non feque ac fi Longini, Mendelfohnii, Lowthi, Sċħilleri,allorūmve de fublimitate expofitiones abro» gare videremur, fed, quía nulli horum prorfus asfentiri po» tuimus , hanc nobis probabiliorem vifam fententiam pros pofuimus, In qua equidem eo lubentius acquievi , cum, hisce j jam fcriptis, cognoverim J. F. L, Schróderum V. CL hujus fententiae defenforem, ín Oratione Belgice fcripta :- de fublimitatis fenfu ; quae reperitur in 74er]. Letteroef. anni MDCCCX, p. 129 feqq. (2) Conferri meretur L o wthi Prae, VILI. 62 — CowmwrNTAÀTiIO percellefent et extra fe raperent, quam tempes: tates (1)5 nulla, quae fenfum fublimitatis’ md- gis excitarent et elicerent, quam 'haec natufae magnifica -fpectacüla; ^ Quodfi “igitu refpicia= mus ad ea, quae de füblimitate ejüsque eat. fis apud Hehraeos attulimus 5 fi reputémus tempestatum Palaestinenfium impetum ; fi deni- que perpendimüs, Hebraeos in his ipfis Jelio-- vam praefentistimum videre fibi- Diels vifüs i mirum profecto nobis accidere non potest, tan- tam apud eos in“ poëticis tempestatum defcrip- tionibus reperiti füblimitatem. In iis autem Hebraicae poé&feos monumentis, quae in tempestatibus depirigendis verfantur, nuls lum mihi obvenit, quod illa omnia, opge fus blimitatis fenfum movere folent, tam conjune- ta et velüti cumulata contineret, quam hocce carmen Davidicum ; nullum , quod, tam gravi dictione, tanta brevitate; tam exquifito denique luminum delectu, talem rerum copiam oculis proponit animique fenfibus objicit, quam nos:. trum illud eximium antiquae poéfeos monumens tum. Superestigitür, ut in hac disputationis parte de iis omnibus, quae modo indicata Dr. àgamus. Haec enim carminis praeftantiam plane cons (1) Vid; Cl. J. H. Parean, Comin. Job. p. 26t Lat eR A R Ap D 63 éonficiunt;o At. -quamvis | hisce: ^cunctis - ares tisfimum intercedat vinculum y omnia tamen D. mul explieate.:non. commode ` posfumus.. : Itaque potius eorum; qui ea in re taxime. verfati funt; infitentes - vestigiis, .ptimum.. attendemus Aabi» tum acque :colores ; carminis 4 deinde: ejus: indos lem, quae füblimem illam continet tempestatis defcriptionem , enucleare conabimur, Eo enini liberius totam. tempestatem - defcripta: perfequi poterimus, quo : minus: fingulis orationis luminis bus fpectandis detinebimur. Quod igitur ftylum Hebraeorutn poëticum 3 profa oratione perpetuo distingüit , est fenten« tiarum, qui dicitur, parallelismus; (1). Ad quod- cumque. enim: argumentum, adbibebant: eum He- bracei poëtae, five fuaviüs canerent, five fublis mius vocem -efferrent, | Cumque fingulos cam, num verfüs 20. membra quaedam dividerent; ipfis verfuum ` fententiis : iterandis y variandis , vel aue gendis, mirabilem: faepe: carminibüs conciliarunt gratiam: fed haud raro etiam iisdem fummam tribuerunt gravitatem, quae ad füblimitatem vak- de compofita esfet. | pow gae in nostrum carmen qua- : | | ' diet, "ay De c cujus origine , ratione et ST vid. Lowth. Prael, XIX. et ejusdem Praef. in Jefaiam, coll, Ch Pareau, Znzerp, V. T. Pe 429 +431 64 CammeNTATiÍó dret, :dictu est difficile; omnis enitn orationis ef: ficacitas, omneque pondus per hunc parallelis» mum . augentur. mirum in: modum,- .. Quis enini est, ut paucis tantum. iù hoc genere utamur ; qui in initio jam: Carminis, ubi fyzonymus dos iinatur: parallelismus , non Dag — ws. illius efficacitatem : | Gite Dus Mime; Filii Principam, — an Date ; Jehovae eiert et decus! bia good ia Wer NIU «Dot | Fraga? je cala frangit cedi ms j; Immo Dangit Jehova cedros Libani / eandem ` rem ` non tantum per repetitionem s Gd per Liban etiam in altero: membro | aug- mentum , gravisfime videamus. expresfam. Idem etiam in illis cernitur , ne alia M «isy a Fragór die vo iig aim: — an Tremefacit ay: defertum Cadefchi! RE non folum in Bagage parallelismi genie: re, quod, per, plurimos Carminis verfus migras vit, verum in /yøthetico etiam componendi moe do, quo variae fibi invicem: respondent fenten« tiae, LITER ART A 65 tiae, fola fere conftructionis forma fimiles, hanc orationis efficaciam obfervare licet; cujus gene- ris memorabile kee exemplum vs. 9: Sen Jéhoiie cervas facit bet — Sylvasque nudat arboribus — Dum in ipfius Demo quisque dicit : Gloria! Sed totuni carmen wéidoen esfet, fi omnia. fin- gulatim notaremus , quae five ex Syzonymo five ex Synthetico parallelismi genere: efficaciam. dictionis augent mirifice; ita quidem; ut, per hunc mem- brorum parallelismum , non modo nihil de fub. limitate Carminis fit “detracumsvfed ut potius ipfa haec füblimitas per fententiarum parallelis- mum aucta fit, eamque ità majore in cines pofi- tam videamus. | Atque haec quidem: de ‘fententiarum parallelis: mo poëtico , quatenus ad carmen nostrum fpectat, dicta fufficiant. De tertio enim parallelismi igenes re, quod Antitheticum vocatur , quodque in Pro- verbiis maxime cernitur, non opus est ut. alie quid dicamus. Ejus nullum in nostro carmine exemplum reperimus, Sed choc, oblata op- porrunitate, animadvertere cupimus, non tan- tum in Carmine frequentes esfe fententiarum re- petitiones, ad parallelismym „poëricam | referri folitas, verum etiam quarundam. vocum fi ingula, E rum 66 ` CommeN TA TIO rumi repetitiones: occurrere: „quae quantum ad Orationis pondus valeant, dici vix potest. Huc imprimis „pertinet „> quod. fepties - Fragor Jeho- yae occurrit. Quibus tamen repetitionibus non tantum- tribuerim , ut. mystici -aliquid iis fübes- fe existimem (1). Agnoscimus vero: lubentisfi- nie,. non: tam perfuadendi;: quam: quidem per- cellendi, vim hisce repetitionibus esfe infi- tam.: His cunctis, quae pleraque ftrictim enu- meravimus, accedit fubita- illa perfonarum muta- tatio; quae.;cum in plurimus verfibus obtineat, —— SSES ad: TAIN ‘fere - eni " E. Ga VS.’ a ditti M * deg zeg fuper aquas. — in ultimo autem membro, Jehova füper aquas magnas. VS. 4. vir ani ames frangit cedros, Lem frangit bedros. Kee Ft ert VS. NO Quod Michaëlidi placuit ; in Epimetro ad lek prael, fupra laud. L3iepsttra ` 67 vs, 7 d —— Tetiovae tremefacit- =o © ver he n "TiO ‘Trenet Jehova, , cet. £y ie Est inque. in "gehae distributione atque | univerfa dictione vis permagna, in repetitioni- bus gravitas fumma ; quae, in ipfa etiam repe- titionum.. redundantia, fummam brevitatem fibi adjunctam habet. . | ` aa Hebraei. epnäm fi. univerfa td fant lar-. gi, -copiofi, uberes; fi fingula, parci; restrictis. fubinde- addendo amplificant ; tora. quidem res fufe interdum tractatur, {ed iteratis crebrisque et per omnia brevibus et nervofis, fententiis, ut nec, copia, nec, vis defit (1). - — . Quae quidem ,. verisfime obfervata, in totum nostrum carmen recte quadrare videntur , ut car- men hocce .haberi posfit. fummae brevitatis , cum magna rerum copia conjunctae , exemplum infigne. - Quae cum. postea, fi totius carminis fublimitatem tractabimus., clarius patefacienda fint ; hic tamen pauca. quaedam. tangamus , quae ftric- tisfime et fimul, copiolisfime dicta funt, In eo igitur genere eminent. haecce: Fragor Jehovae vi ejicir flammas ignitas, DE KON ERR (1) Est haec Lowthi Mn vid. ejus Prael, - XXVII, p. 262. E 2 d CoMMENTATIO Ubi, uno celérrimo ae brevisfimo ictu, fulgura flammantia ommi vi oculis quafi objiciuntur. — Item: Fragor Jehovae cervas facit abortire, "USylvasque nudat arboribus; — Jehova fedet tetram inundans! ` Cüjus quidem coticinnitátis atque brevitatis cau- fam esfe vehementisfimum ` Poëtae affectum ,- non dubitamus (1). Alioquin enim quis tan- dem intelligat, tantam rerum copiam, tam breyibus fententiis, ipfasque illas. fententias , taim paucis verbis exptimi potuisfe? Non ali- tér pictor, varios colores in tabulam quafi pro jiciens, paucis penicilli fui lineis, mirum in modum nos pércellit; Sed non folo pingendi modo, colorum etiam vigore nos pictor movere potest: movetque nos itidem utraque re nos- ti carminis auctor. " Quos tamen poéticos hujusce catminis colo- res, quo nomine imaginés ejus vocare licet, non anxie nobis quaefivisfe videtur Poéta, ut illustrarent et amplificarent fuam defcriptionem $ quos fenfibus antea conceperat , hos fummo in affectu. arripuit, dum vires vitamque per eos de- feriptioni addit (t). _ Da- (1) De imaginum origine eximie egit Low thus Prach oLd TE AR nao D 69 - Davidi autem , viro: Orientali ,. oi ingenio es- fet fervidior rebusque in fenfus -incurrentibus facile commotus, non vitio 'vertendum "esfet, ‘fi in.utendis imaginibus audacius fubinde fimulque Inxuriofius verfatus fuisfet. At vero hac in re minime cenfendus est peccasfe Davides. Aptam enim hoc in carmine audaciam fuspicimus nullam animadvertimus luxuriam nimiam. “Imagines „tan quam affectuum auxiliatrices, fic adhibuit. Poëta, utearum ope dictionis et carminis ipfius füblimi- tatem mira quadam ratione auxisfe videatur. Quae primum occurrit imago, est Metaphora, eaque non adeo audaciam, fed potius gravitatem fpirans. Metaphorice enim formulam , quae ` V$..^9. Occurrit, aZorate: Jehovam- in | vestitu fancto, accipiendam esfe, indicavimus fupra. Cum autem yeszi;us ile factus, proprio. fen- fu ,- facris. Jehovae -ministris ad(cribendus fie, majorem dignitatem haber nostro loco transla- ta formulae fignificatio (1), qua principes popit- | edi Prae. V. 62 feq. De earum fontibus, quos flatuit quatuor apud Hebraeos, vid. Prae/, VI- 1X. (Conf. tamén Cl. Pareau Z»//it. Interpr. V. T. p. 220—239. (1) Conf. Lowth, Prae/ VIII. p. 94. et Her- der, qui in opere, vom Geist der Hebrüifchen poffe , T. I. p. 323 Edit. Zuse, haec habet: ;,, Da der ganze „Staat priesterlich , da auf Opfer und Heiligthum alles gegründet war, fo kleidere fich auch die Dichckunsc in 75 CoMwmMMENTATÉO Ji adrhoneritür, d facto vestitu. Jehovain adóra- re ; aeque. ac D Sacerdotes esfènt , atque ;adeà Deum toto: animo venerari, : eamque 'venerdtios nem coram aliis luculenter demonftrare, — Quam gravi et fublimi niodo-haec dicuntur! :Qualis.-ad fanctum Jehovae «cultum. exhibendum ` exhorta- tio !.— Altera, opge in Carmine mox elucét riina $0: est Comparatio; eaque brevisfima finiul- que. er audax. et perquam apta, in cujus :ufü ingéniüm Orientalis. poëtae-haúd difüculter:ag- noscas.. Davides enim, postquam tempestatem in-Libano. faevientem depinxit, pergit-vs.^6. ` Has (cedros) facit fubfilire, ut vitulum — “Libanumvet Sirium , ut pullum bovis feri. .- Quaeri- „potest, *utrum tota haec res per folam imaginem -propofita fit, atque vadeo ex -Orientalium poétarum hyperbolico loquendi genere dijudicanda, an vero in ipfa veritate nitatur?. No- bis utrumque videtur quodammodo conjungi pos- fe. Quando enim reputamus tempestatum in Pa- laeftina vehementiam ; cum montes cogitamus altisfimos, in quibus omnium gravisfimae. esfe i "E : fo- „ih allem. Schmuck. der Priester,” Et T. II. p.i 129. » Die Bilder der edelften Würde wurden vom Schmuck der: Priester genommen," etc. LiTERARILA, J 7t foleant tempestates (1), et quorum arbores „ par- tim fulgurum ictibus fractae, partim ventorum ac tonitruum vi agitatae fuerint : tum nobis non valde mirum accidit, hos ipfos montes, tre- mulo undabundoque motu moveri füisfé vifos (2) Poétam autem his montibus faltum aliquem affin- xisfe , ob terrorem, quem fingulis rebus tempes- tas incuteret, hoc fane nobis veri. videtur dis- fimile, Est tamen hoc loco aliquid fimul. confic- tum et e vivida Poëtae imaginatione petendum. Adest enim vituli faltantis bovisque feri compara- tio. — Hanc vero imaginem, ex mostra cogitan- di fentiendique ratione dijudicatam; nimis fore fitan audacem haberemus ; immo displiceret mage nopere illa vizuli commemoratio. Si vero repute= mus, fummum esfe Orientalibus phantafiae vigorem magnamque adeo in utendis imaginibus licentiam 5 fi (1) Quod exteris etiam poëtis haud incognitum fuit; i» ille flagranti » Aut Atho aut Rhodopen aut alta Ceraunía telo ue Dejicit " ecc, Virgil. Georg I, 331 feqq. (2) Qui-terrae motum (ílatuere malint, perpendant, tali interpretandi ratione multum. de. tempestatis vehe- mentia detractum iri. Accedit, quod in Carmine hu- jus terrae motae mentio non reperitur, Sententia, quam nos propofuimus, confirmatur iis, quae leguntur apud Derhain, Godgel Natuurkunde, pe 143. og Com MENTATIO ` fi cogitemus , eosdem Orientales, ipfumque praecipue Davidem , ^ qualiumcumque ` anima- lium. imaginibus | valde delectatos fuisfe 5 fi denique teneamus, comparationis tertium; quod a rhetoricis dicitur, unice in faltu horum ani- malium pofitum esfe: elata, magnifica, fublimis nobis cenfebitur imago. Simili comparatione utis tur Poéta Pf. CXIV. 4. Subfilierunt montes, ut arietes, Colles, ut agniculi. - Summam denique majestatem prae fe fert to» -um hocce carmen per continuam Jehovae po- tentisfimi inductionem , qua eum proponit Poé- tà fuper Mari tonantem, Libani cedros fran- gentem , defertum tremefacientem , fylvasque deftruentem, ac tandem regis ad inflar in thro- no coelesti fedentem indeque terram aquis inundantem. Quales Dei inductiones poéticae tantum aberant, ut a religione damnarentur, ut potius per ipfam illam religionem variis mo- dis alerentnr atque excitarentur (1). Verum hic abftinendum est. Quo ulterius pro- gredimur, eo magis arctisfimum vinculum ani- madvertimus, quo haec omnia cum univerfa tempestatis defcriptione copulantur. Hanc igi- | | gede (1) Vid. J.H. Pareau, Zuflit. Interpr. V. T. p.439. L |TERAYIMAM- 73 tur nunc totam perlustrare cupimus. Cum enim et poéticam dictionem et lumina Carminis huc usque adumbrare conati fimus, ordo, quem no- bis praefcripfimus, postulat, ut Carmen quafi particulatim lustrando , de ejus fublimicate kiten lo fufius agamus. YS. I -—3. Exordium hocce, quamvis ad ipfam tempes- tatis defcriptionem non proxime pertineat, eo tamen vinculo cum illa conjunctum est, ut et in exfpectationem fummam nos ducat de eo quod eventurum fit, et fubito quafi ictu feriat.: Hoc enim est Lyricae Poëfeos proprium, ut, fi quis fenfu abreptus canat, non primun rem narret, fed, quid fentiat, quid velit, aut fieri cupiat, verbis exprimat (1). Principes nimirum, five Magnates, quicun- que tandem fint prae ceteris eminentes, extem- plo a Poéta excitantur, ut Jehovam, gloria ves luti et decore indutum, agnoscant et cele- brent, coram illo fe prostemant, illumque fancte adorent ! Enimvero non folum percellimur gravisfima il- (1) Sunt haec verba Doct, L. G. Pareau, i£ Comm. de Tograji ës: p. 84. 24 CowMENTATIÓ illa ;oppofitione, inter Jehova: omnibus infie nitó fuperiorem hominumque Principes, fed pere cellimur etiam Poëtae ` vehementi affectione‘, cum. canendi fecit initium ; fentimus, quae tum ille fentiebats "oam ad eam animi altitudinem nos rapit, ad quam ipfe intimo venerationis fen- fu erat adductus. — Eandem apprime efficaciam habet Pf. ;XCVI. 9, et imprimis Pf. XCIII. 4. ubi in faeviente procella Jehovai ita veneratur Pocta: Prae fonitu aquarum — Prae agitatis fluctibus- Maris — Veréndus est Rex fummus Jehovah! Digna etiam funt, quae hic conferantur , Eli- hui in Jobeide verba, prolixiore quidem modo prolata, fed fenfum illum venerationis erga Deum in tempestate apparente plane exhiben- tia. Sic ergo ille (1): | " Numini adest formidabile decus == Magnificus robore judicioque! Excellens justitia , rationes non reddet ! Igitur metuant eum , quotquot. hic adfünt. . | Vs. (1) Job. XXXVII. 22> feqq. Utor autem, ut in aliis , jnterpretatione Paravii V. Cl., quae ad manum | erat. ;LuT£ERAREAS) 75 utri? E Et Lg, ` Jam ftatim in ipfius tempestatis defcriptio- nem incidit Poéta. Mare nobisob oculos conti- nuo ponit permagnum , di quo fragor fo- nat Jehovae! "Tempestas: nimirum , ab Occidente ingtuéns, Mari incubat ex quo fragores -ejus longisfime posfunt audiri. Tonat e longinquo Deus glo» riofus! Jehova enim, cum fit appariturus , glo- ria indutus est, — —' | | Jehova regnat ! Magnificentiam induit — Induit gloriam Jehova! Majestate fe accingit! (1) — Neque “igitur tantum auribus percipiuntur fra- gores tonitruum , fed vero oculis fübjicitur ipfe Deus agens, tonans. Jehova fuper aquas inag- 745 ! Hic rerum altitudinem quis non fentiat ! Immen- fa fpatia Maris , quae imaginatione frustra complec- ti conamür, üt et horrendi tonitruum fuper Mari fragores , nos penitus confundunt; dum idem hocce naturae fpectaculum venerationis fenfum nobis in- ci | Ode (1) Pf. SCHL n 76 ComwmgENTATIO jicit, Jehovae exhibendum. potentisfimo. Simul igitur evehimur, fentimus idem cum | Foe s nos- trumque animum e divina quaedam voluptas Percipit atque horror. (1) „Sed manet in Mari tempestas. Ita enim Poč. ta in fragoribus defcribendis pergit: | Fragor Jehovae est validus ! Fragor Jehovae est venerabilis! Qüae füspicari nos finunt, tempestatem paullo propius accesfisfe ad Libanum. Nunc enim fragorum demum percipitur fingularis vehementia, Fragor Jehovae est validus ! At majora etiam ex paucis hisce verbis efficere poterit lector attentus. Etenim non tantum. in jis naturae videbit convenientiam, quod ad tem- pestatis defcriptionem attinet, fed etiam veluti introfpiciet in Poêtae animum, maxima admira- tione perculfum. | Admiradonis enim fummus. affectus effecerat, ut haec effunderet poëta; Fragor Jehovae est validus ! Fragor Jehovae est venerabilis! Ita (1) Lowth Prael, VIAL NIS E d „LATERAR IA 77 It etiam Pf. LXVIII. 34. Vocem fuam: edit, vocem majestatis}... Id autem. nobis indicio est, Poëtam ita in. fpecs taculum illud magnificum oculos. habuisfe infixos, atque fic affectum fuisfe, potentia et majestate Jehovae, ut non posfet non hos animi fui af- fectus exprimere: quod tamen mira quadam bre- vitate fecit. Brevia item funt. et füblimia illa Virgilii: “= === Ponto nox incubat atra, - Intonuere poli — cet. Sed ea Davidicae defcriptionis magnificentiam ac majestatem minime attingunt. Est enim hu- - jus fublimitatis caufa in religionis fenfu intimo fita, quem nobis Poéta veluti infpirare vide- ‚tur. Haec igitur Davidica humanas res e nostra memoria fere expellunt, eumque in nobis fübli- mitatis excitant fenfum, quem (íàncta rerum di- vinarum movet recordatio. ` Contulisfe juvat egregiam tempestatis defcrip- tionem in Jobeide "obviam, quae in tonitruum fragoribus depingendis incomparabilis est: (1) . | At- * (1) Cap. XXXVII. 2 feqq, 78. CowwrENTATIO Attente aufcultate vocis divine fragorem ! : Voce diu protracta edit mugitum — Intorat: voce. majestatis fuae! ` | Nec quis asfequatur ejus vocem quam audit. "Voce fua intonat Déus mirabilem: in modum f ' “At ipfum divinae majestatis tonitru qui bod ram wenge DÄI KP 5 Vs. 5. "Hucusque gloriofe : etfi procul, e Mari fona- bant fragores divini, fed a Poëta ita defcripti, (1) Cap. XXVI. 14: — Afferre liceat tempestatis de- fcriptionem , quam . dedit nobililisfimus poëta, Klop- stock, et quae, fi fablimitatem fpectes , est profecto eximia, » Wolken ftrómen. herauf! an Sichtbar ist der kommt der Ewige! > Nun fchweben und raufchen und wirbeln die Winde f » Wie beugt fich der Wald! wie hebr Geh der fturm! » Langfam wandelt die fehwarze Wolke, » Seht ihr den Zeugen des Nahen den zückenden Strahl ! » Hört ihr Jehova's Donner! j, Hört ihr ihn, Hört ihr ihn, » Den erfchücternden Donner des Herrn! b E Jah Vid. Carmen cui titulus: Frühlings - morgens e quo haec defumfimus, ! f LiTERARIA]? 79 pt proximi: viderentür. Nunc. vero tempestatis effectus - propiores indicant , eam: e BS in Con tinentem! fe: contulisfe. . Fragor Jehovae frangit cedit | zn Immo frangit Jehova cedros Libani, — Quod phyfi ice quidem defendi non posfet, poë- tice potes; Leges enim phyficas nonu curat Poëta,qui res ita depinxerit, quales ipfius animo vehementer commoto videbantur! Fragorum vim maxime fuerat expertus. Fragores cum fulmi- nibus, arbores frangentibus, quam proxime erant «conjuncti! Improbabile tamen minime nobis vi- detur, procellam quandam graviorem hujus tem- pestatis comitem. fuisfe, quae, pariter ac fulmi- na, longe lateque ftragem arboribus intulerit. Hanc aurem. ventorum vim in fummo animi af- fectu non commemoravit Poéta (1). Cedros tantum adfpicit fractas , ipfas Libani cedros, quamvis firmas atque proceras! Libani enim aliis montibus omni mole incubat tempes- tast arque in hos montes gravitatem füam om- nem exonerare videtur. T Moi , Ec- (a) Talem vero memorat procellam in füblimi il- la, quamvis ficta , tempestatis defcriptione, P/. XVIIL 11. s» Vehebatur (Jehova) Cherubis et volabat, en Et fuper venti alis ferebatur!” Cf, PA XCIX. t; $o CoMMEN TA TIO Ecquis igitur est , quem haec rerum externarum vis ac magnitudo non concutiat et quafi deprimat , fed cujus in animo fimul non excitet fenfus fubli- mes,quibus ipfe Poéta movetur, dum Jehovam vi- det aliisque monftrat in hac naturae perturbatione agentem omniaque efficientem! Cum hoc autem loco conferri meretur Vates fublimitate infigni eminens, Valumus, ubi in eximia fua tempestatis defcriptione haec canit: Languent Bafanus atque Carmelus, Quaeque crescunt in Libano, languent (1). Nostri vero loci majestas incomparabilis in eo maxime cernitur, quod ipfe Jehova agens in- ducitur. (2) Manet quidem in Libano tempestas, fed fi- mul in Sirium faevit, altisfimum illum -mon- tem. Libano oppofitum. (3) Nunc (1) Cap. I. 4. ad quem locum vid, omnino doctis- fimum Kreenii Specim. Acad. de Nahumi vaticinio P. 65. (2) Vere Lowthus, Prael. XVI. inquit, s, Dei magnitudo, potentia —— — funt argumenta, in quibus perpetuo et femper digne verfatur, in quibus plane trium. “phat Hebraeorum poéfis!" (3) Quem ad Auftrum profectira tempestas transe gredi debuit, Li TER ART A 81 Nane vero mais etiam fpectaculum, ex ma- jore tempestatis gravitate ortum , nostris oculis ob» jicitur; cum Cedri Libaniticae, ipfique montes Libanus et Sirius, animalium ` ad ped fübfi- liant. (1) H Quam vivide „ qtiam fapide, htine tempestatis furorem per imaginem expresfit Poéta! Quan- topere nosmet ipfi nobis. videmur huic faevienti tempestati adesfe , omnemque ejus gravitatem fentire! — Hos’ enim montés tremefactos, eo- rumque arbores firmisfimas concusfas dum cogi- tamüs, obruitür dejiciturque imaginatio nostra ; quae füstinere talia nequeat! Verüm' erigi- mür fimul per religionis affectum, e fenfu Je- hovae praefentisfimi oriundum ! — Hoe verae est fublimicatis. — Ejusmodi etiam affects auctof Fobeidis excitat, cum Deum in gravisfi ima tema : pese inducit apparitüruni : En , montes evellit, tiec ‘opinantes (dunt advenit) Eos fuo halitu fübvertens! — En; tetrám tremefactam quatit ex fuo” Joen? Ejusque columnae pavide obftupescunt! (2) - „Hune c el , í OD E ` ent Cotfetr cupimus , qtiae diximus KA 70 hase (2) Cip. Jä. steg on oer el qu C1) F 84 C 0 M M:EN TA TTO Hunc fenfum etiam fovit. Nakumus, cum “ita caneret: Montes. per, eum .concutiuntur — .. Et colles huc illuc moventur — | Subfultatque terra, ad ejus confpectum ! (1) Í AEA . fam fatis diu cum in illis montibus faeviis- fet tempestas y eos reliquit et propius, ut veri fimile est , accesfit Hierofolymam. Nunc ergo fulmina volitant, et flammae fparguntur ignitae! Hoc videt, hoc arripit Poëta.. Nec tamen ista fulgura, quae vifum mortalium auferre minitan- tur, diu fustinet, iisve longe depingendis im- moratur. Uti enim ea celerrime eunt, ita vul- ` tum ab iis ipfe fübito avertit. — Sed breviter ta- men rem attigit: eoque factum est , ut horror prae- fentisfimae tempestatis penitius nos füpprimat. Fragor Jehovae vi ejicit flammas ignitas. Hinc demum intelligitur, quanta fuerit tempes- tatis vehementia; qua tam fubito fe excipiebant fragores atque fulmina, ut, quid prius, quid ipd: or pos- (1) Cap. I. 5. cf. etiam P/ LXVIII 17, „LaTERARI A ` 83 posteriüs esfet, dignosci non posfet. Ideo Poë- ta fingit haec fulmina per fragores ejecta, cum proprie ex atris nubibus in fe invicem. invectis proficiscantur perque totum coelum reluceant. Accedit vehementisfimus Poétae affectus, quo abreptus haec effudit. Mirum igitur nobis non videtur , eum. ipfos fragores propo a qui fulmina ejicerent. Fufius haec noster ac fublimi etiam modo , in carmine fupra laudato defcripfit:: ` Tenebras ponebat fibi ut latibuluni ` Circum fe, ut tentorium fibi Caliginem aquae, denfa nubium! Mox a fulgore ejus adventantis nubes diffugiebant, Grando cadebat prunaeque ignitae! ^ Intonabat in coelis Jehova! ; Altisfimus fragorem fuum edebat! Emittebat fua tela ac disjiciebat, —— Quasfabat fulmina ac propellebat citisfimé. eh ` ~ OO ndt Sed: brevisfime Elihuus: Jam enim nonne confpicitur fulmen? -= Rurtilat illud per aethera ! Li dét | Ele (1) Pf. XVIII. ra feqq. 1 (2) Job. XXXVII. KE CM etiani DE zer 30, ubi dicitur: En, fupra fe diffundit fulminis fui M ` Dum mare ad ima usque tenebris obtegit. 2 œ m ~ " 6 e Di " T Vi CoMMENTATITO PM HT n PO Te $ € i "T y Eleganter et fpleüdide omnino hoe fulmen des fcripfit Amralkeis, fed magnam füblimitatis laudem ejus" defcriptio mereri non videtur: (1) | | | “Bs PL Videsne , O focie mi,’ fulmens e e: ' quod tibi commonftro fic emicans, ac. 4i manibus! vibraretur e nube circumag: , gesta in cumulum ! ; ` "Coins fplendor omnia illuminat; estque adeo, ac fi pluresilucernae accenfae esfent a mos nacho, . | Qui profufe inner oleo ellychnia bene ex lino contorta! (2) ; Cum nostris autem conferri quodammodo pos- funt Ovidiana illa: Ecce Deûm genitor rutilas per nubila flammas ‚ Spargit! — — | (1) Sublimitate Hebraeis multo funt inferiores Arabes, (2) Moallakah. vs, 68 fqq. Uti mihi licuit verfione CL, Pareau,quae, cum haec typis praepararentur , in lucem edita: est, Vide ejus Comment. de Amralkeifi Moallakah , p. 72. Praeterea tota haec defcriptio imaginibus operos fe exactis referta est; in his nimirum luxuriari folent Arabes prae Hebraeis, obL1TERANXLAo. 85 Vs. d E Non lento gradu procedit tempestas » fed vo- lat, dum per gravisfimam procellam ad Cadefchi usque defertum propellitur.. Neque tamen ejus impetus diminitus est; pm: Fragor Jehovae tremefacit defertum- — Tremefacit Jehova defertum Cadefchi! ` : Quae nonnulli de metonymica hujus loci ratio- né protulerunt, ac fi homines aut animalia dee | ferti esfent tremefacta, non vero ipfum defer- tum , nobis non magnopere placent, Sacris enim, ac praestantisfimis etiam Graecorum Romanorum- que poëtis , ‘hoc maxime folemne est, ut ter. ram, vel fimilia pei Gen ee tremefacta esfe canant, Ita Davides alibi in tempegtáté e i * Tune tréiiébat et concutiebatur terra — ^ "Ac fundamenta ' montium | quasfabantur ! ` Tremebant — nam Ille erat iratus! ( D Et Aeschylus: LÀ Ké) Fr (1) Pf. XVIII, 8. cf. LXVIII. 9. ety 39. Jerem. IV, 24 86 ColwMENTATIO XÜdv cec&Aeurar — Bpuyía à' hxw mapapunta > Bpovrijs — x. T. A. (0) ^ i "Tellus .concutitnr — Sonusque rugiens reboat Tonitrui. - Eodem. modo: V irgilius: Ipfe Pater. — — — | , Fulmina molitur dextra, quo maxima motu . "Terra tremit, (2) d Non itaque mirum videatur, Davidem hoc loco defertum ipfum defcripfisfe tremefactum, aut certe tonitruum vi ita concusfüm, ut tremere videretur. Hoc enim poëtae est imaginatione vivida praediti. Quae autem his inest poéfeos praestantia , die cam? an efficacitas, hanc comitatur . proxime fublimitas atque inajestas: nam cum per treme- facti deferti contemplationem, imaginatio nostra obruatur , eo ipfo penitus percellimur; fed li- bee ro In Jovis irati deferiptione, Prometh, Vincita Vsa togo feqg. (2) Georg. L 328 fqq. LITER ARIA) [72 bere fimul in altum evehimur per cogitationem illam: hunc motum. Jehova cievit! == Ecce au“ tem fubito in aliud abripimur fpectaculum:- Fragor Jehovae cervas facit abortire! Tam graves {unt fragores et tanta est fulgurum vis, ut cervae abortum. patiantur- metu. compul« fae (1). — Quae dum legimus, nefcio, quid nos magis moveat, tempestatis vehementia, an poë- tae animus , in medio tempestatis furore ani- malia haecce cogitantis , an denique ipfius poéfeos praestantia, quae peculiare istud ita re- ferat, ut fublimitatis laudem omnino mereatur! Ex nostri quidem ingenii cultu judicantibus vi- deri queat ipfa illa cervarum abortum facientium: mentio carmini tantae dignitatis non convenire, et cum justo pulcri fenfu pugnare. At cavea- mus, ne nostrum fenfum fimplicioribus. obtru- damus temporibus , quibus vox naturae quafi audiebatur apud Hebraeorum poétas. Vide au- tem, quantum una cum animalibus patiatur poé- ta Hebraeus (2)! Quodíi vero cogitamus, Davi- dem quondam. pastorem fuisfe , qui nonnumquam ‚con- (1) Cf. Job. XXXIX. 4. (2) Conferri velim Herder. Geist der Hebr. d. Vol. I. p. 73. I $8 C.0 M':MENTA TIO conf pexit animalium in tempestatibus angores , Cer varumque abortus per metum” effectos; minime mirabimur, hoc loco commemorari cérvas abor- tum ita pasías, ut inde gravisfimum augmentum ad fublimem tempestatis defcriptionem accedat. (1) Sed fubito ad aliud denuo fpectaculum addu- cimur ; nondum: enim tempestatis impetus césfa- vit: Jehova nimirum, qui cervis abortani auu- -— PL; me E nudat arboribus! dek he Arbores ergo fulmine tactae ita ubique: in ies pros. (1) Cf. Blair, Lesfen over de Redek, T. I p. 93. In hoc adjunctorum delectu ; quo felicisfimus erat Da. vides, admiratus fum faepe Klopstockium , pluri-: bus receocioribus in hoc genere praestantem , maxüne y; ubi baec in Mesfiade canit: {Satan fprach’s, Indem ging von dem Versöhner Eic fetzen P Gegen ihn aus. Noch war in den efafahimen SCH ` bern der Gottmensch, | “Mit dem Laute womit der Lästerer endete , reift P (Vor dem Fusz des Mesfias ein wehendes B/zz An, Am Blatte, Hing ein fferbendes Würmchen, Der Gottmenich gab ihm das Leben. [ ‚Aber mit eben dem Blick, fand er dir, Satan, Ente fetzen! o 1L P TTEVRAZAUR A.) 89 . prosternuntur, ^ut magna Jonge lateque ` ftrages confpiciatur (1). == Quod autem fylvae. arbori- bus denudarae tantam huic ` loco gravitatem af» ` ferant, e "duobus ^ praecipue rebus. elucescit 5 cum. quod: hisce-additis magis pateat furibunda rempestatis vis; um, quod eo: major. fit OR à am Mice: Nice enim: ik ZF wi „Dam in ipfius POREN quisque dici: Gloriat Dom. iod tremunt et concutiunturs Pre anis malia abortum-+patiuntur: ac fylvae denudantug arboribus ;..Jehovae. palatium: ftat- firmum vet ins, colume, ejusque cultores nullo afficiuntur: ters rore. Immo vero in media tempestatis... vehe», mentia. majestatem Numinis „Divini; cum, venera- tione adorant! «= Digito, veluti commonftrare wi», detur „Poëra . (acram illam; Jehovae, aedem, ejus-, que quafi palatium terresire;» Subeunt. ejus anis, mum fene ion yf Bësse E SS "£O( «e IIX j Ci "^ ^p RE ËCH [Oy Hoc valere tempestatem , eam , cecinit Gel | 3 f au **^Tremono i tuoni e pioggia accolto in gelo, $i verfa e i pafchi abbate, e inonda i campi — Schianta i rami il gran turbo, e par che crolli Non por 1 le querce, ma le reeche e i colli? " / Gerufal. Cant, VII. St, 118. 908 C.O M/M:;E;/N.T. A. TII O tisque de populo viris , principibus maxime, com- pofitae, quae faeviente tempestate gloriam Jeho- vae praedicabant! Tempestates autem Israélitis adeo non terrorem injiciebant, ut potius, „per Jehovae in iis praefentiam, eorum animi ve" rentur valde. (1) | d Nec fane «mirandum est, Poétim commemo» rasfe hasce turbas. In periculis fummis Rex fuum populum dilectum cogitabat; fed cogi- tabat eum, facra celebrantem. In faeris enim omnes ejus cogitationes defixae erant: facrum Je: hovae culum ipfe inftauraverat. ` Vis igitür dübitábat, quin in illa tempestate. permulti fe ad adem facram contulisfent, ubi Jehovam vénerarentur. Quam elatis Poéta fuerit fenfibus , quam vis vida imaginatione, et quam fanctis affectibus , cum haec de pleno animo effunderet , non eric opus ut multis verbis ostendam. Enimvero haec omnium rerum defcriptarum confufio ac perturbatio, quam pinxerat , nos- tram füperat imaginationem (2); populi au- tem, in media tempestate fecuri, virtus atque | ës (1) Vid. Harmar, 4 4 T. III. p. 322 feqq. (2) Vid. Schiller, Opp. Vol. VIIL p. 227. Edit, 1818. 8^. Lotgssanra? 91 religio animum nostrum. ad fummum: altitudinis p adducunt, andelr D cogmisy ma PE? T Vs. 10. e HES 1 1561 ( t encmau acd Quod mm gravisfimis tempestatibus plerumque evenire folet, ut pluviae cadant denfiores, nunc Etiam obtinebat; fed tam vehementer tantaque copia effundebantur pluviae, ut diluvium. oriri videretur, quo terram Jehova inundare dicitur: — Haec Poétae defcriptio nihil «habet, quod nos- tram exfpectationem admodum füperet, quan- doquidem in nostris regionibus graves imbres eum tempestatibus faepe conjuncti funt; in Oriente “autem ipfi imbres eo funt graviores, quo gravior est tempestas. Cujus rei illustre exhibet: exemplum ` wobilisfgaus waart "Arabs; — Hiec dicens, confedi juxta hunc focium meum; et dum reliqui partim erant in Darigjo, ` "Partim in "Uzeibo, procul accidebat dmi quod attenta mente contemplarer. ^'* " Imber erat, qui gravis onere fastigium Kat- " nae ad dextram attigerat, | A Et ad _finistram incumbebat in monte Sitar et Jedsbul Mox \ 92 CowMENTA'TIO "Mo aquas confpiciebatur. copiofe „effundens fupra campos Cuteiphae. Ubi pronas humi dejecit arborum denfisfi- mas. Pars imbris (enulor aas har montem Kenân, conpbigue ibices expellebat ex omnibus habita- o693culision sc ` sfr | —— In Teimae autem oppido ne truncum | quidem palmae relinquebat. intactum, lur oni ullum munimentum, nifi- quod geg las | ; pidibus exftructum eeler, (1) | Ex qua defcriptione imbris , plena horroris - quodammodo efficere posfümus , quanta. fuerit imbrisa Davide defcripti vehementia. Amralkeis enim antea .defcripferat tempestatem vehemen- tisimam , quam fequebantur hi imbres, quem. admodum in nostro carmine Davides. Er quid naturae convenientius: quid ad efficaciam esfe potest aptius? Est in carminibus facris exem» plorum copia; ` quae ;fatis indicant, imbres hos- Ce Cum tempestatibus conjungi et eximie a poé- tis depingi, Ke „In re Vid. Moallakah vs, 68 feqq. e verfione. Pa- ravii V. Cl. in Comment. f. L (ae) Pf. CXXXV. 7. Job. XXXVIIL 25. CH. bf XVIIL 14-16. Pf. LXXVII. 18 feq. Jerem, LL 16. X. 13. Job. XXXVII, il tuf Le IATIEIR AGR 1 A. D 93 ^ fn^ nostra quidem tempéstatis ;;defériptióne , pluviae diferte non indicantur confüetis vocabu lis, fed ex effectu tamen impetus earum fatis dijudicari potest. .- Etenim: Sedet: Jehova terram: inundans. Pluviae nimirum, quae in montes decidebant , et de montibus in valles proruebant , molem affere- bant aquarum , unde exfifterét inundatio gravisfima, In montofa Palaeftinae regione citius etiam inundan- tur terrae atque celerius diluvia apparent (1). n Nostro autem in carmine breviter quidem “ea dicebantur, verum quo major est hujus defcriptio- nis brevitás, eo etiam major est ejusdem vis. Non tantum enim ad naturam. rerum exprimendam apta est, fed tempestatis quoque praefentisfimam vehementiam nobis proponit ‚plane cumulatam. Gravisfimus nimirum imber auget tempestatis magnitudinem. (2) Nec tamen, huic fpectacu- , lo (1) Cf. Pf. CIV. 13. et Vid. Amralkeis in Moal- lakah vs. 75 feqq. (2) Hoc fenfit etiam Tasfo, cum haec in immortali fuo ae (La Gerufal, Lib.)-caneret: — wd dek — aigridi — ai vend ai tuoni s'accorda * D'otribile armonia, chel mondo 'asforda! ` e Cant. VII. St, Taas: p4 COMMENTATIO lo intenti, confundimur ! Namque, ut: adicit Poe, | | Sedet Jehova rex: fempiternus to i. e. Jehova non aquarum tantum, fed omnium rerum dominus est ac moderator ! „Hoc dictum non aures tantum: afficit , fed animum tangit et-movet ejusque fenfus intimos ita erigit, ut rebus omnibus externis nos reddat füperiores. Simili modo Jehovam laudavit © Davides, in Pf. SCHT, ubi e eum pingit in. gravi Mäe procella: Firma ftat terra! Manet immobilis ! Stabilis est tuus thronus ab "— Ab aeterno tu es! Qüanta autem haec est cogitatio: — mor Jehova rex in aeternum ! Tpfum coelum petit Poéta 5 ibique ` Jehovam omnium, potentisimum Deum in folio fuo immobili fedentem . contemplari. audet. Ja age: ternum fedet:Séhoya , nam nullis temporam fi- nis cLorToEOR AGRO As) 95 nibus .adftringitur: atque adeo, qualem:-fe ‘nunc . praefentisfimum potentisfimumque: ostendit, í tas lem fe femper Vue Vs. ii. Suavis est et dulcis claufula, fi ipfim Car- minis verfum ultimum , fed elata fimul et füblimis, fi Poëtae fpectes affectionem , dtque fenfus quos hoc verfu expresfit. Haec demum digna erat Jehovae celebratio , qua omnibus üs, quae antea Poéta effuderat, corona impo- neretur. : Jehova faum populum tuetur — < Jehova fuo populo largitur fecuritatem ! Quanta oppofitio, inter rerum naturae conturba- tionem, populique quietem et fecuricatem ! Quanta fecuritas illa, quam Jehova potentis- fimus populo: fuo largiebatur ! Hac profecto nulla major , felicior nulla ! Defunt mihi verba, quae, quod fentiam, apte exprimant, ut defuerunt alibi faepisfime in exhibenda Care mis fublimitate, Sed non est quod ego erubes- cam; cum ipfi etiam Poétae verba defuisfe vie "ibd ; quibus animi fui affectionem patefa- ceret. — Profecto, nihil aliud ab optimo rege Da- 96: Comm Liter. Davide exfpéctavisfes , nifi ut „ laetus de “pops D mu falute. er fecuritate. füb Jehovae tutes la, haec fümma beneficia agnosceret de iisque palam praedicaret ; nihil aliud ab eximio poé&ta; post talem tempestatis defcriptionem, nifi ut ea; quae et durante tempestate et ftatim post ejüs finem fenfisfet,. nunc etiam verbis effundere conares tür; nihil aliud denique a praeftantisfimo Dei cultore , nifi ut religiofis fuis affectibus, qui per totum -carmen dominarentur., gratisque erga Je- hovam fenfibus exhibendis, animum fuum, di- vinis rebus plenum , levaret et. veluti exotica rarét Í | Et haec quidem habui, viri clarisf imi, quaé . ad disceptendam | Quaestionem vobiscum :com« municarem. Satis quidem, fi verborum fpecte- tur numerus; fi vero argumenti dignitas et prae- ftantia , an. fatis dixerim, valde dubito!. C oif. M NODI As os Pag. 6. lin. 14. Clarisfime! lege Clarisfiinì I5. — 9,10. ünahime ^ — unanimiter 23. — 6, 7. Samaritono — Samaritano 42. — “TS àbortiri ` -— dbortire, 37. — rogy Hisp. ' — Hitphe do. — ` Ae abortiri ts abortire f "59mm dbs! invoce. in -— in. VOEG. |ItFEELD JOANNIS EVERARDI DE VOOGT; IN ACAD. 'ERHENO "m TRAJECT. LITT, HUM. CANDID. ET THEOL. STUD. , BESPONSIO A D QUAESTIONEM LITERARIAM, pie e go weng. tiat re | PHILOSOPHIAE THEOBETICAE ET LITEBA- RUM HUMANIORUM PROPOSITAM «c » lia exponatur magnifica. vehementisfimae hie » tatis defcriptio, quae Pfalmo XXIX. continetur , », ut Hebraicae et Linguae et Poëfeos idonea habea- » tur ratio, utque fitus locorum, quantum opus e fit, et componendi carminis opportunitas atten- » dantur,” Quae, pariter ac LEONARDI JOANNIS FREDERICI Janssen. ad eandem quaestionem responfio, praemio digna judicata est, eTOOOT ad Tura L2 | eat OWSHS oan MES Ce | eruta „HOUT Tau. HEH Ke eme PET orewosusa ior elt Gren ^ «A | ` H n Tia A MALMAAATLI. X3Z01T23AUQ. Quare fructum fludiorum viridem et adhuc. dulcem ` promi decet, dum ef Sekiué py > ct paratus fame : ` et audere non dedecet; uid Zb eri fp R^ OE UU D In NU TW For PS WOGROIVAMUH. Ae E / eN sud kunenn wenn e vague „KIKA orka Zeg obl a Ant, ee „natnf mondt vc iol 1» spe t9 aen wsl U ee uto mm siu WOR) 1090. REI MIT "00 e RINN Berger wan aw Aneanges i5 ON a UO Cub c 1914305 21 zentral 1€524Awos.I os 193515. Tie e Offiioqeo1 mottoiéssisp" maabuso bs viaeenal V^ Traded Sipsibul mab « oit SES. e GELEET ter am vivi n m&h ` - 1 i i2 251 d 150 hi (e VD ` a wll rimo jam dntuitu Tefaeee 3 CN Nobis eg "Pc. *propofitam: vehementer mihi arrifisfe „ candide- Tabénterque "eoüfitéor, "7 Semper mihi grati" erant" antiquá illa "Hebraeorum ' cármina ;- quie, valde finiplicia er dücomtüi, hümani' ge- neris ánfahtiam quafi. exhibeant t quaeque at- tis ' praeceptis non. obtemperént y. "fed: ‘haturan rëferáht “matrem. ^ Et vero praeterea idndomitám illam vim ereatricéti, om in’ pràcclaris qui? büsċunġúe « poëtis merito” füspicimus, tanquam omnibus Hebraeorum vatibus privàm ae proprbämg . àdfpiciebám et admirabar. ` Inprimisqáe" religio- - mi$, qua nititur haecce poëfis, majestas divina- - que origo habebant, quo illam: colerem er maxi- A2 mi Iv PRAEFATIO. mi aestimarem. In omnibus vero hujus gen- tis poëtis, quibus fuae cuique ftent laudes, unum femper dilexeram et carum habueram, Carminis a Vobis propofiti auctorem, Davi- dem. Hunc enim esfe Pf/almi XXIX. aucto- . rem, nifi et longe plurimorum interpretum con- fenfus doceret, poéfeos ratio iñ eo confpi- cua idem manifeste probaret. ` Davide: igitur, - qui, patriae fuae amore flagrans, et tenerrima cum nobili Jonathane amicitia junctus, jam pue- rum me alliciebat , quidni animi fui lenitate no- bilisfimisque religionis fenfibus in juvene exci- taret intimum ipfius amorem et aestimationem? Itaque V. V. C. C. de Vestra laetabar quaestio- ne; quae ‚tam: utilem jucundamque. muniret viam ,..qua. ad. Davidicam, poéfin majori etiam, quam antea, pretio habendam, fponte : adducerer.. Et continuo manus ad opus admovi, viresque ` meas in. ea pertractanda periclitatus fum. Quae res quatenus mihi, cesferit,“ Vos Y... C... dijudicetis! Ouam tenuia et exigua rem infti- tuenti adesfent animi ingeniique fübfidia, probe mihi metipfe confcius eram. _ At vero par est omnes omnia experiri, atque, ut ulte- rus Ciceronis verbis (1) in rem meam utar y ego opusculum meum laete fum | aggres- | i füs, NO Orator. C, Te o; V on ee : PR A'ET'A/TÀ G. jv fus, non tam perficiendi (e, quam experiun: di voluntate. | Malo enim, ‘cum .invirationi vestrae fim obfecutus , defiderari a Vobis: pru- dentiam meam, quam, fi id non fecerim, progrediendi amorem. Saepius, quidni vera fa- tear, in elaborando molestum : mihi .evafit ar- duumque, quod initio gratum fuerat negotium et jucundum. Sero perfpiciebam , juveni mag- num quid esfe, ut difficilem fuscipiat rem, cu- jus finem fe asfequi poste diffidat. At vero il- lud proficiendi ftudium maxime fuit in caufa, cur a femel fuüscepto meo non defisterem la- - bore. Aderat in pectore impetus quidam , quo ducimur ad ardaa íuscipienda, et, quantum po- terimus, peragenda. Aderant praefertim nobiles carisfimique commilitones, qui ad perfequen- dum femel ingresfüm curfum me adhortabantur impellebantque. Et propofiti tenax, cujus me- met nunquam poenitebit, hoc meum, qualecun- que tandem, opus Vestro nunc V. V. C. C. fub- mitto judicio. -Quodfi forte quis mihi palmam fit. praerepturus; nemo facile eripiet delecta- tionem , quam e Davidicis carminibus cepi, et maximam utilitatem. In quaestione pertractanda hunc ordinem , quippe mihi fimplicisfimum vifum , fecutus. fum. Totam quaestionem in duas partes majores distri- - bui: quarum prior obfervationes generales com- plec- vi PRAEFATIO plectitur , posterior autem Carminis -continet verfionem, Cum annotatione perpetua. In. hac vero carminis explicatione ad. rectam- verborum originem indagandam et Lexica adii, et vero inprimis fummi S chultensii Opera. : Multum mihi profuerunt interpretes, . quorum. praecipuas memoravi fententias ; quibus; ubi opus esfe vie debatur, meam; addidi interpretationem. Exftat autem de. nostro carmine. Disfertatio Jnauguralis ,..&. 1769. .mectoré E. Scheidio publice „exhibita, auctore Gerh. ab Hemes fen.-.Quam tamen infpicere tum demum li- cuit, cum. opusculum. amica „manu. jam .esfet defcriptum... Pauca vero, quaê ex ea haufi; in annotationibus. addidi, caetera omifi. .; Cum autem praeterea in quaestione non tan- tum. postularetur Carminis interpretatio, quae linguae ,.fed..vero etiam, quae poëfeos. Heébrai- cae idoneam haberet. rationem; ita et. ea, quae poéfin fpectabaut,. fuo- quaeque loco. interpre- tationi adjunxi, et exemplis quibusdam. illustra- vi. Omnia huic annotationi intexere mihi. dif- ficillimum,. et lectori füisfet: molestum.. ` Itaque ea, quae vel ad univerfum pertinerent. carmen; vel: ulteriorém quandam .requirerent . disquifitio- nem, longiorum excurfuum. evitándorum caufa in -priori Commentationis. parte- collegi er in 'erdinent; quendam redegi. Me forte longiorem; ` quam ` PR A B BAT ko vir, quam par; et, bag „inr, xe. fuis(e. aliquis. puter, fed. vel;.fic tamen omaia ,;. quae dedi, tum ‚ad Carminis. meliorem, intelligentiam, ma ad fens, fussi qui. ineo Jominantyry:: Tig percipiendos pertinere, unicuique patebit, br ilicet; eriam. aliquando in exemplis citandis vel et in aliis brevitas magis mihi fuisfet fectanda, juvenem tamen in Davidicae poéfeos indole atque ra- tione indaganda quaedam dedisfe uberiora, quam quibus opus esfe videretur, nemo aegre feret. Da- vides mihi cenfebatur unice e Davide explican- dus. Hoc mihi opus, hic fuit labor. Davidica carmina legi, iterumque perlegi. Ex hisce maxime nostri carminis veram interpretationem hauriendam esfe putavi. Mirabar > plures inter- pretes magis univerfam Hebraicam poëfin, quam quidem Davidicam illam, quae fibi proprium quid habeat, fpectasfe. Tum vero maxime pla- cidos et nobiles illos religionis fenfus, quos in carmine nostro tam eximie luculenterque ani- madvertas, a nonnullis mifere vexatos et in de- decus Davidis acceptos, non poteram non tue- ri, et, quoad posfem, ex ipfius Davidis ore in meliore luce collocare. m Denique in /ocoruz , quae in Carmine me- morantur, (tw defcribendo eatenus tantum fu- mus verfati, quatenus ad nostrum carmen me- lius intelligendum opus videbatur, et in traden- da ao viit PRAEFATEO da Carminis componendi opportunitate, alios rüm conjecturis hostram fubjecimus - opinionem, ` Quo melius atem "univerfa ^ Commentationis dispofitio percipiatur, ^ ejus Ven ld DE Seege — | spies „Pini È COMs H w COMMENTATIONIS CONSPECTUS: PARS PRIOR OBSERVATIONES GENERALES. REC QI. DE CARMINIS DOTIBUS AC vitri, AD et. .SEO0S HEBRAICAE INDOLEM EXIGENDIS, / QA" pU v t De Hebraeis ad rerum naturam carmine . defcribendam. aptisfimis. G.A PUT & Indoles poëftos Davidicae, inprimis ejus, quae in rerum natura ver[atur. $. 1. De Davide ejusque indole. $. 2. Sublimitas in poëfi Davidica. $. 3. Davides in Jua poëfs plerumque est fimplex, fuavis, lenis , fimulque val- de vividus. S. 4. Affectus in carminibus Davidicis. $. 5. Religionis vis in poëfs Davidica. M - SEC PSALMUS shet ët, Ge ie ` Kloe SE Ek? Ort? De Ge quae, peculiariter: oi men carmen pertinent. © SALM LAVOITAVAHLEO $. 1. Carminis Argumentum. $. 2. Locorum. e qiiae n Carthin£ memoran- 501 QA Aur a BIM fv DA sgr f0IWIMASAO aa V $. 3« Carminis componendi opportunitas, A PARS ALTERA desem ar ae AAR A3 ` x 1 Ha? wi LA EATA A VA M AS. 3 333 Dë 0:38 SAS Qi E í 3 to vs I T 94 e A r i D t . ^ ex d "H SE: e d pat 8 SA i^ es € Va ` W x D SATATA EARS A) A) CO 1. UJA E M tà " Lé ^ £ : "3 Fi ATANAN AN 1231 NA Y 3 WON Pa A ^ ^x edwi ERN GRA TD 240 d to o JA 23 A, LÉI LU X ' LE NL TA V € 1 e 4) He ez SA s e Bik od EI b*& a d an Nrd KA - > 4 5 425 VK V 6 A D ` à ^ tes EO (^ d $ ze ( d d WE M H AA A OQ T A äh L e , A à d A d' e d "e D D D ` ^ | ^ Lait: Gyt A apetän €) term ON | et 6 omm er Co e ah "130, Sd Aas) D GED, ZS bed sa A e: Aas AAA) A, H ` I à A i t Ae gä. ^ FT * LES D * La à VK A A NW ster LSV eh Lë "^N X0 ^ , San dE Vu NS e SA E ee TIONEM SEE owe wx E er e E VL UMS K LRT A EE i- ee (x gan YX AKGSNSANL 311399. m3 71M zeer 37A. € e COMMENTATIONIS & "wv 5opimiilelyoob "irebnadiosiq oupit ils osup ndaf» ved RSP R Ab Baas ommi hi Sain 1 TC y havid supas satesuaittai e. OBSERVATIONES GENERALES: 26305 o mtiross1doH - ostraviri ob okee: stu ritmo so tt maison. bg gio) n9. «udiumiv on iméohl be mmer sminggi spp e tab GEI 94038 ` Vontsnogillomit moroilaw ginie "go odsoibni "SE atb: Tu nibesdp mohiups Bb "pi maior Tordai: dinn `. $91micmioq DE CARMINIS DOTIBUS Ae VIRTUTIBUS; "her" K "pe HEBRAICAE INDOLEM EXIGENDIS.: T äu? ob 3 1251 eui xe O9 sesonioh sat. OTRS € dmg y sint 31909-9582 ` d dió eon sihik 4 P o2 H Drmsc Bim AL e iD. EUN aptisfimi-.... id OC nome matino noa anais emicriabusd 5 Law: ‚mihi, norinulla - praefari. de “univers fa; Hebraeorum -poëfi „in animo:non est'copio: fe. atque distincte exponere miram illam He- braeorum in poëf tractanda. ,praeftantiam , fingu- lasque . enumerare opportunitates ,. quibus Die, rint ufi hujus gentis Fotoe, - ^ Haec euim; "Heer a nostro propofito non omnino ` aliena,” Ko fic tamen longiorem ,. quam dépet, ‘requireren: 3 commentationem, p fane, , quid ; repetam. eas quae 29 CowwENTATIO' O D quae alii iique praeftantisfimi doctisfimique viri fummo cum ftudio ec mirabili quadam elegan. tia inftituerint atque abfolverint (1). Unice id- agam, ut ex iis, quae ab eximiis’ hisce :viris funt prolata de univerfae Hebraeorum poëfeos virtutibus, ea fola ad nostram rem accommo- dem, quae inprimis requiruntur ad nostri car- minis meliorem intelligentiam. Scilicet breviter equidem quasdam easque praecipuas indicabo op- portunitates, quibus Hebraei naturam , in qua vivebant, eximie -carminibus celebrare -potue- rint, et revera celebraverint. Hisce enim prae- misfis deinceps eo aptius rectiusque de Davidi- cae poéfeos indole, ad quam inprimis carmen nostrum exigere fumus conati, judicare pote- rimus. Mitto igitur Orientalis coelia&risque vim in He- braeorum ingenia animosque , cui coelo, quamvis haud nimium tribuamus , non omnem tamen denega- mus vim et efficacitatem. Regionis enim Israéliticae temperies, quamquam aliquando calidior nonnullis- que "(1)InmoeximiaLo wthi Herderique opera. Hisce autem addatur praeclarum J onesii opus, in quo, lie cet paucis de Hebraica, uberius tamen de univerfa egit Orientali pof ; utet. eruditisfima Dibbicfii, Comm. de Hebr. poëft cum Graeca comparata, in Annal, Acad, Rheno- Traject. 1818. Cf. omnino cl. dick dele in Zait, Interpr. V. T. p. 426—467. oL4T£RHAHRBRUA 4 que „incommodis, obnoxia ,; plurimum tamen, fi- bi conftans; erat. ec faluberrima, ` Gaudebat. Pa- laeftina coelo per magnam anni. partem , fere femper.fereno. atque jucundo. Tantum. autem abest, ut talis coeli aérisque temperies. ingenii animique- ardorem. deprimat. et. exítinguat, ut, potius hominis animum erigat. extollatque ad hujus univerfi majestatem fervide grateque per- - cipiendam (1). — Praeterea longum esfet et. non . pecesfarium, hoc loco explicare , quid ipfa lingua Hebraica non tantum valeat ad poëfin tractan- dam, verum inprimis ad res naturales exprimen- das. Haec enim, fi. rite tractentur , intimam , eam- que tironis . viribus longe. fuperiorem, literarum Orientalium ` requirunt cognitionem, ut et ex- plicationem magis illustrem. perpolitamque. Ok. ter tantum monere füfficiat, linguam hancce cos piofa fua, neque ex paucis, quas nos habemus, reliquiis dimetienda amplitudine, | frequentisfimis- . que fuis figuris et imaginibus mirifice inferviis- fe. poéfi tractandae, "Tum vero innumera illa ` herbarum, [plantarum animaliamque. nomina ec “oaf | cog- (OO De coeli aérisque temperie in regione Palaeftinao vid, Harmer, Waarnemingen over het Oosten, door L E. Faber, T. L p. 1-——94 et Cl. Pareav, Antiq. Hebr. defeript. p. 61. fqq. Cf, antem Dibbits, LL p. 32. Á Com eN TA TL 0 cogriomina , ' quibiis: abundant Uebeaet meinen disfima "fübftantivd' ad fonos naturam’ mine ` formai, ét verba,” quae notiones: vel máxime abftráétas ; "tanquam res animatas agénitésque" re- : piieféntant j^ mianifésta- nóbis- funt "testimonii ; quantopere in hac ‘lingua vivar m man, quant "referebat mágem (nice zivimo: eno "Sed vero praeter erger? eximias oppor: dumitates, Hebraeorum poëtae ad nâturam , qua cingebantür, carminibus celebrandam, inprimis fitiiplicisfima- vitae: ratiotie; et peculidri" fa ind dolé fuerünt- aptent, ` Er fimul iidéti,' unümm . verüim- Deum” tanquam hijas univerfi - ‚Creatorenr ét /Gübernatorem “aghoscentes colentesque , ven nérabili Hoc: féligtonis fenfü, quo ominis eorum est Ohn poenis , longe « vapissis giereg gen- tes "ántigüas: füperarunt,-: fidi 979 [OUS TI ese prinfim "quide ` finiplieisfima: ES tatio Done! hoe’ poëtas" ad game dicebat "eofz céirpladiorem, ` Sclteer Hebraei plérumque non ` orbit moenibds veráht inclufi; üéqüe intrá! aël due" muros cokibiti jf D ER leet hilafí de- £802 lece aQ Èf] intervatigs Herder, Gear dao Hebr, pole Ep6 (fud: 145 Tq Mep. ema, Mur Ern gh'é, "2 Pfalmen. üit het Heb. Vertdald', Inleiding,’ PS 1d fq. | de CH Paridi „Zajk Biàrp? H. P, p. 436 fqq. ede mythica A, C. interpret, .p. 209 fq. IAE ‚Lorie RAR A 3 lectábatitm naturae ddfpectu. ` A Tongisfimo inde telisoré” vitam -egerant pastoriciam” out agricul- torae fuerdnt^dedid. “Ut antiquitus Patriarchae greges une" per regiones: et deferta ` duxerant; er pecora tanquam; praecipuas „coluerant” opés:; ita Ésraclitae , licet hac ipfwireAegyptiis invifi; a priscó more ión ^déllectebant iÇi X Novinlus áüceérh Jane genten igam vinnameris gregibus oirraetitisqe: de "Aegypto legresfam , et per dez feita "Arabica! oberrantem3 INomadum- inftar (in tentoriis vixisfe pr nib fere" nifi. pecora; ^ fuadiüre râsfe Taron vero np ^in Palaeftina»quidem ^ res pecuaria negligebatur , ibi aütem agricultita-viges - pat quám maxime. "Tn" tegione.nimirüm/ og misti j qüamdid ibi prior ftabat; respublica aer eum cultura et'gregum. Gm CAE praecipua diii rigmoceupatio ;'ac'nemini indecorum habebat, fi rüstici-operisnegotiis vacabat, (2) Quid? quod; regia/ dignitate: introducta, “tanto cin "honore fuit illa'^patriàrchalis "mo vivendi) "ot oo dia rm quis: haberet pecudis: copiam yroeo Cep, nets eh Qut tene a poétis, qui It DIK p UCHfp "gë LED iTo Sudipirrapa: euio ni eut ipot 1) Gen ZLNL, äëzcäé, slov ,esnoiisteamop K&M Kg Jr t Hebraeorum proce, p: 71s Th OW OMM i815, am. XXV. 5, cf. | dh Pareit! Aart. Heb? H p. MA Ja. amet entire sllszoig B T elo 6 COMMÆNTATRLO quotidie in defertis vel.in pratis verfabantur.vel ad Jordanis. ripas pecora pascebant; agros cole. | bant, vicaeque ruralis gaudebant. füayitate, quid» ni. ab. illis exfpectaremus: poéfin , -in.qus vigeat natura ?- Ovium greges laete pastum -quaerentes,, vel ad pabula faltantes ; prata fertilisfima er bor, rida deferta ; fylvae arboribus .denfae; et montium juga asperrima; rivi leniter currentes et litora refonantia fluctibus „die. noctuque pastorum anie mis obverfabantur. Et in:coeli Iren vel plus viarum nubibus. obducti | contemplatione 5; in: fo» _ lis orieritis vel occidentis adfpectu ; in noctium te- nebris , iisque five denfioribus, five lunae astrorum- que fuavi- fplendore collustratis; in pluviis imbris busque; et in tempestatum vehementisfimarum „tor nitrubus ` fulminibusque ,.. plurimi Hebraeorum poëtae rerum. natüram . continue -obfervare po- terant et admirari. Neque eos inde plurimum ` fibi -petiisfe imagines er carminum: argumenta, nobis mirum : videri: potest. Fingalis..enim filium; in montibus Caledoniae carmina. fundentem, quis ideo reprehendat ; quod fuas imagines: duxerit arebus, quibus proxime cingebatur ? Et fane nil frequentius in ejus carminibus occurrit, quam comparationes, vel a montibus defumtae < fyl- visque, in 'quibps degebat . e vel‘ a mari exaeftüan- te . cujus. fluctus littora perpetuo. “feriebant, vel a procella eminus erumpente et juxta . montes. et cole Lüt£kRARTA 7 Colles ruénte, fimilibusve naturae. fpectaculis, quae quam faepisfime ` fub- ejus adfpectum. cade- bant (1). Similiter Hebraei, in orationis for- ma habituque, imagines naturae quam plurimum adhibent. Ab agricultura et re pecuariá , ab exun- dantibus aquis , a fontibus aquarum copia destitutis, a luce. fplendente et horridis tenebris, a montibus -Libano Carmelove , et-quidquid plura Palaefti- ..mae terra coelumve ` contineret, fuas imagines repetunt et comparationes (2). Et proud Osfia- nus carminis fui verfus comparat cum matutino gra- -tisfimoque rore , in colles decidente, cervarum ar- mentis refertos (3), De etiam Mofés in carmi- ne, postquam fublimi exordio divinam. celebra- verat aequitacem atque potentiam, dicere pergit: Destillet pluviae inftar mea doctrinas . » Defluat , ficut ros; meum. eloquium 5 Ut denfae guttae. füper tenerum gramen 5 Uti imbres copiofi fuper herbam (4). | Le Ac: ' (1) Vid. Carniina Òssiani ex ed. Ka steeli pas. fm. - C2) Cf. Lowth. Praefect. VI Cl. Pateau, /nffi;* Interpr. V. T. p. 434 fq. coll. p. 232. Herder, l.l. .L. p. 101. fqq. et Díbbits, 1. 1. pi 87-05... 1e (3) Fingalis initio, p. 37. ed. laud. © 5 (4) Deut. XXXI a Cf. omnino- E. Kist, in a- tione , cui titulus: Overeenkomst tusfehen: deg poëtifchen B : [maak 8 COMMENTATO - Accedit. autem; huic; vivendi: rationi: ipfa He- -Braeorum--indoles, - eximie ad rerum creatarum „pulchrivüdinem: , varietatem: ét ` magnificentiam roptime percipiendam ,: fentiendam., carminibusque aner oon comparata... c terde ‘Merito Hebraeis: sinds O riding: » id Mas pertinebant ipfi ,;'indolém referentes , pueris "dicuntur fimillimi: horum enim: rationem ad vi- evum "exprimunt; +» Uti^^ hi ^ moventur. inprimis rebus externis. fenfus ferientibus, et quidquid -vident,:' audiunt," tangunt 5: idv cupide arripiunt -eoque maxime delectantur; ita etiam -Orientales fponte adhibent et in fuos ufus ‘convertunt ea, quae fenfibus hautiunt ae percipiunt. Hinc iis rebus maxime operam dederunt y quae ; externis patentés fenfibus, non interiorem quandam in- dagationem , fed. vero obfervadonem require- bant ‘conftantem er diuturnam , quocirca in re- bus naturalibus“ explorandis egregios fecerunt progresfus.: Hiftoriae naturali ftuduerunt maxi- ie; et plantas herbasque eârumque vim ad „medendum hominibus ftudiofe funt perfcrutati. Uti vero pueri animalibus — delectantur, imo Smaak van Ossian en de oude Hebreeuwen , p. 54. (qe Ferhandel. en redev.,1816. — In hoc autem exem- Blo, ut et in caeteris pud fecutus fum verfionem Sich H. Parean. | LaTrERARI A $9 imo-cum iis cariquam fui fimillimis loquuntur et ludunt ; ica éc Hebraei horum fümmo ducebantur more „ eaque fociorum: inftar -tractabant , imo: paterna quadam . caritate . aliquando complecte- bantur (1). Mirum denique, quantum Orien» tales , fenfibus externis ducti , Astronomiae: opes ram "dederint. astrorumque motus et mutationes obfervaverint.atque exploraverint. Quamvis enim ea perfcrutandi vi , quae rationis excultae ope acquiritur , carerent, vel fic tamen. non posfus mus non admirari fummam eorum diligentiam, et acerrimum: explorandi ftudium , in'iis rebus, quas phyficas dicimus ; : ideo praefertim, . quod 9. firumentis, quae. nobis adfunt , paene "omnibus erant destituti (2). Praeter hos acriores fenfus adest. Orientalibus indomitus ' phantafiae ;fervor ; et ingenium „quo incultius, eo vividius; prompe tius fervidiusque. Homo igitur Orientalis , quae- cunque fenfibus haurit externis, ea «continuo ad animum transfert, ` vivideque ` fibi ^ reprae (Q2: Sam. XIL 3. (Cf. Botbiarris SC b. Me p. 521, et Doct, L. G. Pareau, Zograj. Carm. TuS Cf. liber cui titulus : Brieven van eenige Portugee- “Sehe en Hoogd. Joden aan Voltaire, IV.’ ipe 131 fqq. "er ChS Pareau; Zna ats Wa T. p, 175. a et pag. 1542 "PO ~ To C aim MEN TA THO fentat.: Neque 29 notiones abftractas fe con- vertit, easve cogitando er philofophando asfes. quitur percipitque ; fed unice. rebus objectis. af- ficitut atque impellitur. Omnia, eaque ipfa quae cerni non. posfünt, ad fuos fenfüs admovet , in ipforumque oculorum. ponit conspectu. Quod- fi talis fuit Hebraeorum poétarum indoles , uti reve- ra fuisfe conftat, ‘eos rebus creatis vehementer fuísfe impulfos , ois non videt ?, Quid enim magis menti eorundem :obverfabatur , quam hoc univer- fum; cujus magnificentiam quotidie intuebantur ? Tum vero iidem Orientales, quo erant rudiores et incultiores, et quo magis in iis confpicimus judie eium non fatis explicitum ratiocinandique facul- tatem parum provectam, eo. aptiores videntur fuisfe ad rerum naturam vivide. et care carmi- nibus. exprimendam ac praedicandam. Fateor quidem, mirabili. illa elegantia et venustate Orientales carere,..qua Graeci placent, demul+ cent ,- alliciunt. Hi nimirum, magis ad rationis praecepta, quam ad affectuum vehementiam , in- formantes poéfin, quidquid pulchrum, exquifie tum, venustum’ habetur in rerum natura, fa- ‘Cillime vident, cupide arripiunt et ab ea parte nobis depingunt, qua maxime placeant, animum- que nostrum. pülchri venustique fenfu penitus ims „buant (1)... Quae omnia: D quis: ex. Hebraeo- ; rum (1) Cf. Dibbits, L 1e p. 117. fqq. LITERARA) D u, tum carminibus. elicere vellet aeque frustra is: quaereret, ac fi juvenilis aetatis: decus in puero defideraret. Sin vero Graeci provectiore. cultu; Orientalibus praeftent, hisce tamen indomito illo __phantafiae: ingeniique fervore longe funt inferio-: res Rerum naturam acrioribus. fenfibus. intuen-, tes Orientales vitam animamque et formam hu- manam omnibus rebus tribuunt. .,, Totam hanc na- turam. non tamquam inanimatam et machinis fi- - milem, fed vitae plenam fibi fingunt, plenam vigoris ec virium plenam fenfusque , omnia mo» ventis animantisque et late per omnes partes dif- fufi, uc fingulae res. fingulis veluti mentibus confiliisque regi. videantur." (1) Hinc audacis- fimae illae mpoawmomoifet, quibus abundat Her . braeorum poéfis, Ne dicam de animalibus ferisque quibus humana ad(cribuntur attributa atque. affec- tus; ipfae herbae , plantae , arbores , fylvae, rivis torrentes , pl. maria vastisfima , montes altisfi- mi et regiones immenfae in, Orientalium carmi- nibus vivunt et agunt, gaudent, laetantur, ju. bilant, lugent, erubescunt, prae horrore. con- tremiscunt. Quid? quod ítellis, foli lunaeque confilia affinguntur humana ,: imo fulgura Jo. — Porto WS hominum ` ipftar; Nep, ii dd, Ji be, 7 Qu) Sunt verba. Doct. E CG Sa ERAN Im ER 39 ea de Arabum em) poêlì. 13 C owMrENTATIO bo: in Orientali poé(i, quae in rerum nawra adfunt, ` vita; ` fpiritu 5 racer A wanen omnia (1). 4 sterobtiab - Jungunt autem" Orientales huic" phantafue- Ki fummam > affectuum “vehementiants”” Hisce "dp cuntür et impelluntur , quo animus füit.- "Quid: quid mente percipiunt ; id quam celerrime" fub fenfus revocant externos, et quidquid féüfibus bautiünt, id pleno atque exaeftuanté^ "peétoré protinus effundant. ,, Homo Orientalis affécti- tibus unice indulgens iis abducitür, imo’ rapi: tur. ad fümmam animi inflammationem , illoque 4breptus impetu , abjicit rationis frena, nil. cu- rats nifi quod flagrantibus ftudiis. conveniat, at- que ita celerrime fertur torrentis inftar , rapido cur- fü ripas tránsgredientis , nullamque‘non obftaculum impetu fuo removentis. " (2) Poêtae Agitur non confulto (bi eligunt carminum argumenta, fed; tebus obviis cum vehementer afficiantur, inti- mos hos animi fenfus, quibus toti imbuti "Tor, numerofa lingua , verbis concitatis , vividis ` ima- ginibus continuo exprimunt et effundunt. ` Hire oues | boit ' simga (1) Fob. XXXVIIL 35. et pasfim. PC CIV. tg. XCVLIL: 7,:8. XCVI, 12, 13. Fef XXIV; 19; 120. XXXIII. 9. XXXV. 1, 2. XLV. 12. XLIX. 15. pasim Cf. Herder, L I. p. 111 fqq. 142 fqq. Lowth.e Praelect. XIII. Cl. Pareau, [iet Int.F. T. pe 23ofqq. et 435 fqq (2) Verba Dibbicfii, l. 1. p. 22. LITERARA. 15. rerum. naturam. carminibus defcribentes , non inge- niofe eam imitantur, ipfique manent; immoti ae fri- idi; fed contra , nobis palam confpiciendum praebent . intimum: pectus. commotum , ut ipfi nos, percipiamus ac .. penitus... fentiamus „ quid; fenferint vates, cum carmina funderent, -Laes tám celebrantes naturae conditionem .poétae prae gaudio exfultánt , et.nos laetamur cum e, Con- uam horrendis naturae . fpectaculis ` carmine. praedicandis .inrimam | animi ; venerationem osten- dunt, nobisque. venerabundam admirationem . vel. ftupendum incptiunt. horrorem, In carminibus igitur Hebraicis dijudicandis non tantum ipfam orationem., fed. multo magis. poste animum at- tendere nos Oportet y e quo orationis vinculum explicetur. Ex eadem affectionum vehementia, fententiarum , ‘qui. dicitur , paralelismus ortus vi- detur; qui, quantam graviratem. ‚orationi, pondus- que afferat, dici vix potest, quidquid enim amant vel averfantur ,. aut quomodocunque ves hementer funt affecti „id et affirmando et con- trarium, negando, et digrediendo redeundoque ita amplificant.. oratione, ut fenfus animi ,eos- dem femper recurrentes in verbis audire, tibi vi- dearis.” (1) Legat quis ativam. illam | et incom- Cidi cikin dicat iet Une a ft pav Ci) Quod verisfime de Arabibus dixit Doct. Para- vif, KP p- 46. UIS LX A f4 CoMMENTA tio parabileti' cap? bellici defcriptionem , quam nos: bis’ dedit Jobeidis auctor. Nonne ante oculos infti-: tutum videri fibi videtur animofisfimum illud anie mal, Arabibus inprimis nobile? Ar veto fimul in: legendo 'ipfüm'poé&tam non posfumus non: cogis: tare et córam quafi adfpicere, dum equum agi- lem, ftrenuum ad pugnam paratum , animofe: hüc illac exfultantem , fumma. delectatione. et ddmirütioné oculis inuetur.' Audias, velim, quantam: habeant vim ` iterationes , tpe digresf onesque ,. abd utitur vates ; | Tune equum induis bellica virtute ? Armasve ejus cervicem ferocia? — Tune eum agilem reddis, inftar locustae , Dum fono fui ronchi formidabilis esc? Terram ungiüla cavat exultans 5 -` Dum ftrenuus it obviam telis: Ridet timorém, non terretur; Non retrocédit ad enfis adfpectum Adverfus eum pharetra ftridat. Flamma hastae atque enfis : Tremens ac fremens citisfime proruit, Et ftare loco nescit, dum tuba clangiti Tubae fonanti laetus adhinnit ; Pugnam olfacit eminus ; es vane Ducum minas ac militum clamores. (1) ` k d Ai - (1) Job. XXXIV. 19-25. cf. imprimis. CI. Dareau, Inf. Int. P. T. p. 422. H oL 1t^B8mR AR IAO 2 15 Similiter maximam vim ' habent (ae : verborum y fententiarum , rerumve repetitiones, quando Mo- ‚fes tranfitum | Israélitarum:: per ` Mare Rübrum eximio carmine celebravit. In «quo. praefentisfi-: nios. fenfus affectusque, quos ipla: res, perquam: memorabilis, in. ejus. animo. excitavéerat, ad vie, vü “videmus expresfos.:::Admiratione ‘et venen, ratione” perculfus poëta-hoc ipfo- temporis mo- niento videt etiamnunc. undas, in. immeníüm coa- cervatas horrideque exaestuantes , -quibus Phas raonis' currus et exercitus: fuerant. demerfi, pes nitusque obtecti. Chorum igitur. induxit,- qui mem fic "e Dog. delion: oiu iris per te efflato, coacervatae funs aquae Conftiterant cumuli inftar fluentay: ite iO cR "Obriguere gurgites in medio; mari, dio r Dixerat hostis: perfequar „ vocis ( jè Dividam fpolium; istis fatiabitur mea libido pee —À gelding istos mea manus. des -e3 Sa ai 41 vastabit ! — i Proflasi tuo fpiritu — obrexerunt eos aquae: Praecipites acti font, t ut amste in tumidas BAFI MT. Ae cmn. sod: game D) Sed quid plan? Jam | fatis enim vi dixisfe suis. boa O. € vi- ES Exod Zorte, 559187 Aaf an aum , Sa 160 wii, 2 16 COMMENTATO videor; ut indicarem; tales’ poëtas , naturae. pul- chritudinem „ varieratem et - magnificentiam acri- bus cfenfibus et phantafixilindömita:- intuentes; intimoque”pectore fentientes; diguisfimos fuisfe qui eam fuis: carminibus celebrarent. ` Er pro- fecto. libri Hebraeorum poétici ‚non dico. gau- dent: fed “vero "abundant. carminibus : ejusmodi; quae "eum "incomra dictionis- fimplicitate - indo- märem jungunt fingendi audaciam , quaeque con- ceptuum excelfitate. affectuumque "impetu . atque vi nos movent ,- excitant et percellunt.: (1) 07 ‘vis. vero,' quae hucusqüe recenfuimus, non, unice conftat, neque concinetur, Hebraicae poë- feos, quae in natura celebranda verfatur, prae- {itanta ` Hiscé enim virtutibus cum caeteris. Mu- fis Orientalibus ea posfet aliquatenus comparari; et quidem ab Arabibus in cogitationibús ,. fenten- tiis, imo in verbis quodammodo: àequipara- tur (2). ‘Ast majorem! acquirit: dignitatem: gra- viratétidue Hebraica poéfis; et -qualem,vix,ssac ne de quidem, in ulla poéfi inveneris, majes- 471939150. 1: aphial gt fiesflo1t&* CBDLEGU)J Or PERCEEL . 31 |. H8 2 2251 4 ({Ì) Dertoto hoc argumento cf. cl. Pareau, Ant. Hebr. De/cript. pe 458 fqq. Cl. Willmet, in oratione de in enio. Hebraeorum ad poëfi /n maxime Leg aeg éi pag. i$ fq. et Dibbits, Kk pt 37 fqq. ^ Dun DIG "Cen Quod elucet maxime ex iis, quae docuit in Comm. laud, Doct, Pareau, p..35.fqge ; von ron $9E?9»08R. 8209 E VTCE RARE A. / iz tatem ac : füblimitatem ; ` nobilisfimis- religionis: fenfibus „ quibus nititur tota. ` Et: hinc; denique omnium maxime haecce poéíis res: can "e nisme carminibus deferipfit. in -Est quaedam religio: in: “cujuscunque gentis poéi, et apud omnes- populos antiquos- Diis rebusque coelestibüs- er divinis carmine praedi: cândis. infervierünt poërae: Verum”: Hebraica poëis religionem tanquâm matrem , nutricem vitaeque (ae fontem' veneratur er cólit,- atque eo melior digniorque' eam adhibuit, quo vérios fes ‘purioresque de Divino Numine fovébat notio: nes. “Religio, qua homo ‘ab’ hac terra ejusque pulchrirudine adfcendat: ad ipfius Creatorem ac Gübérnatorem unicum: 'et^füpremum, eumque debitis celebret; laudibus „cultugue revereatur’ fin- cero, in univerfa poënt Hebraica (edem füam habet privam et própriim ejusque quafi vim vigorem que’ conftituie G5. "Nec "mirom. ` Han "enim gentem „quam félegérac- Des purióris ” religio- nis confervatricein y inftituebat, regebat; moder: Eé rg "Opt — f quarum e 931035 ‚nie FEX Conf. de hac poé&feos Hebraeae praestantia CI. Parenu, in Orariome de ingenuo Hebraede poëfeós jiu- dio, p. 39 fqq. Rau, én Oratione "de poëfeos Hebr. prat ‚Arab. praestantia, p. 211 fqq. e A i & don. LL p. 401—245: tote du ES ` C ommen TA ro nimirum remota illa „aetas capax esfét, de Nue mine Divino notionibus ` imbuebantur, et .pecu- liaribus patefactionibus divinis quam. plurimum gaudebant Hebraei. . Abrahamus caeterique. Pas triarchae. verum Deum agnoverant terrae coeli- que creatorem omnipotentem, et moderatorem aequisfimum ; . eumque ` coluerant tanquam fuum. amicum rerumque domesticarum. testem perpe- tuum et confervatorem (1). ` Eundem igitur Jobeidis auctor in carmine fuo. celebrat. tanquam, potentisfimum , justisfimum et fapientisfimum - cujus regimen, ad res humanas fpectans,.non carpeudum. fit ‚neque a mortalibus unquam . ini- quitatis-accufandum, quippe quod aeque fuperet, humanae mentis. captum, ac D quis divinam maguitudinem, in. rerum -natura conípicuam; dijudicare velit (2). Cum ipfa autem gentis infti- tucione fenfim. fenfimque. elatiores et. magnificen- tiores invalescebant de. Deo notitiae. Et cum Mofes magnificentisfimo modo de montis Sinai- tici cacumine leges promulgaret divinas (3) et Jehovam . praedicaret -totius rerum ` univerfitatis Creatorem, Dominum Arbitrumque potentisfi- dira mum, CO Gen. XIV. 22. XVIL rt, XXIV. 3. et Cl. Pe teau, dut. Heb. Defcript. p. 73. fqq. .,(2) Vid. Cl. Parenu, Zoff, Intp, V. T. pe 548» (3) Exod, XIX et XX. L LT ERARI. 19 mun, immutabilem y aequisfimum;: justum fanc- tisimumque, fimul vero fuis benignum, cle- mentem , fidelem et veracisfimum nullaque efigie repraefentandum (1), tum -profecto poëfi He- braicáe, et fuo exemplo, et fuis inftitutionibus eximias quasque füppeditavit notiones fenfusque, Tales autem, quales in nulla non poéfi defue- rant antea, net postea tam univerfae tamque fublimes in cujuslibet gentis, nifi in . Hebraeo- rum carminibus, adfuerunt (2). Idem enim Jehova, qui totum gubernabat univerfum ,. Israé- liticae gentis erat dux, legislator ec fautor pe- culiaris. Hoc. quafi fundamento nitebatur non tantum religio, fed tota civitas Israélis. In tabernaculo Deus ipfe, quafi in palatio habitabat fuo. In fanctisimo conclavi. Jehova, omni, quae Orientali Monarchae, conveniebat, pompa ac magnificentia, Sacerdotum Levitatumque auli- «orum inftar turba ftipatus, fuo quafi throno in- fidebat, gentisque commodis confulebat. . Inter- pretibus Mofe, Aörone et postea facerdotibus Prophetisque leges ferebat,- jus dicebat , | -praemia rependendo poenasque irrogando, gen- tis. religioni. rebüsque necesfariis profpiciendo , at- (1) Vid. CL Pareau, Ant. Mir Defcr, p. 89 fq, „et loca ibi citata. \ (2) Cf. Muntinghe, LL P 15e go ConwmwMENTATIO atque ipfam rem bellicam procurando; omnia: ea peragebat: Jehova quae: apud «Orientales ‘fupre= mae potestatis civilis propria ele cenferentur. Ipfam terram - Palaestinenfem Israëlitae- referebant Jehovae acceptàm;: qui. per regiones et deferta falvos eos fua manu duxerat in regionem pro- misfam. ^ Reges, quos conftituebant, Jehovae erant vicarii; ipfe vero Jehova fapremus omnium Rex (i). © Quales igitur quantasque Divini Nu- minis notiones, “in quibuslibet fuis carminibus; celebrare: poterant : vates Hebraei! Omnes: enim, quippe'finceri: cultores Jehovae, omnia ad eum retulerunt;;'a «quo: ommia acceperant ipfi. In» primis vero: iis- poëtis $- qui! rerum naturam Cap, minibus! esfent';celebraturi , | optimi: hi religionis fenfus eximids! quasque > fuppeditabant - poëfeos dotes; . Huic univerfo Deus. provida fua scura aderat perpetuo; et in. rebus creatis fuam glo, riam infinitamque magnificentiam aperte et Dër lam faciebat confpicuam. > Hinc igitur vatibus fponte adérant undecunque elatisfimae ‘quaeque de Divino. Numine. notiones, fenfus affectusque, 4n quibus poéfeos: facrae; non tantum agnosci- anüs majestatem er füblimitatem, : fed: vero: ado- E ra. (Ct ) Vid. de Theocrstia omnino Cl, parean, Ante Hebr. Defcript. D. (äs Io, ri kT Bm AGRg A $1 ramus divinitatem ; (1). :::: Scilicet Hebraea: poé- Be, ah omnibus; quibus abündant: Groe), Deo- rum „fäbulis „aliena „ in. Jehova ;celebrándo:; utitür quidem fictionibus; qualiscenim poëfis fine fin- gendi. libertate? Ted parcius , -castius, pruden- tius; fictionibus nimirum: elatis,. grandibus, mag- ni6cis,. de rel .dignitate.ril derrahentibus. Humd- mas quidem „actiones, affectus. motusque: Jehovae àdfcribuntur,. fed nil fuüblimius Deoque -dignius protulic. oila `poëfs, Er. onod maximum, in füblimirate; fumma fingularem ouapdam in- hisce admiratur; fimplicitatem rationemque incomptam. Dum in tentoriis habitabant, Deum celebrabant coelos extendentem tentorii inftar, cujus cor- :tinae- attac funt. nubes Ca), Quem in tabetha- eplo Regis inftar colebant Israélitae, eum, in (coelis. omni . magnificéntia: et excelfitüre-indütüm , ministrorum coelestium choro ftipatum et Che- Tübis ;-véctum;,. fibi fingunt. poétae (3). Ec in tempestatibus ipfum. Jehovam: in, nubibus: prae- - fentisfimum | fibi reptaefentant, - cui fulmina. mi- a e fuoque -justu eriruntur atque percu- | ` tiunt, Cu Cf. Lowth, p. 168. | (2) Cf. Job IX. 8. Pf. CIV. pisi XVIIL 12 , 13. Jef XL. 22. XLIV. 24. (3) Pf. CIV, 18. pasfim.. cf. CL Pareau, -— S. C. interpr. p. 92 , 93. 05 CowMwMENTATIO tiunt, quique ventorum ális vehitur per coelos, -dum, ` nubibus undecunque obvolutus, treme- “bundum fuum edit fragorem, Quam füblimi au- rem: et elato modo ftupendam illam Jehovae -magnitudinem ac . majestatem Hebraeorum- lau- dant poëtae! Mox enim, ut oculos furfum tol- lamus, nos adfpicere jubent , quis illa creaverit, . qui eorum exercitum numero educat , fuo quodque momine vocans, tanta virtute, tamque firmis vi- ribus, ut nullum defit. (1) Mox autem Je- ^hovae dicunt esfe tellurem, er quidquid ea continet; orbem terrarum, ^et qui habitant in eo: llle enim est, qui. eam fundavit, ut fupra ma» ria emineret, Qui: eam ftabilivit , ut fe efferret puc flumina. (2 ) Et aliquando cum fumma fingendi audacia ftu- pendam Dei potentiam ita celebrat Jobeidis auc- tor, ut facile neminem ipfi parem dixeris fübli-- mitate. Quam magnifice, ut hoc unum mee amorem exemplum, infinitam Dei potestatem ac gloriam laudat in eo fermone, quo Bildadi te- Jaen tam fortiter deprimere ftadet, ut in i fübli- (1) Zei, XL. 26. verf. Castellionis. (2) Pf. XXIV. 1, 2. € LIiTERARIA EL fublimi hac defcriptione fere nesciam, utram magis nos moveat percellatque; admirabilis fer- monis granditas et elatio, an vero eximii vene- rationis erga Deum potentisfimum fenfus, quos effundit poëta: llle est, cui nudi patent Inferi, Neque habet Orcus tegumentum ! Polum ftelliferum ille fuper inani tenet extenfüm ; Terramque fuspenfam fuper nihilo! Denfis fuis nubilis illigatas vehit aquas, Neque harum mole disrumpitur nubes! Idem folii fui confpectum intercludit, Dum füae nubis ei oppandit aulaeum: Ac terminum circinavit in fuperficie aquarum, Ad lucis usque tenebrarumque confinia! — Coelorum 'palpitant columnae , Obftupescunt ad ejus increpationem ! Sua vi huc illuc commovet mare! Idem uno flatu coelos ferenat! En! Hae funt extremae ejus operum lineae! Et quam levis est fufürrus , quem procul audimus? At ipfum divinae majestatis tonitru, quis co- ram fustineat? (1) Sed cur pluribus illustrarem exemplis illud , quod , in (1) Job. XXVI. 6 fqq. C. 24 CoMMENTATIO in libris poëticis facris legendis, unaquaque fere pagina lectori attento obvium Dr? Neque etiam istud mihi propofueram hac disquifitione. In animo tantum erat aliquatenus ostendere, Hebraeos et ad naturae fpectacula carmine ce- lebranda fuisfe aptisfimos, et eo dignius fubli- miusque hanc poéfeos partem tractavisfe, quo magis a rerum creatarum pulchritudine et mag- nificentia ad ipfius Creatoris adfcenderent majesta- tem, in ejus operibus confpicuam. <, Et fa- ne, quisquis unquam inciderit in praestantisfima Hebraeorum carmina, non potuit non fuspicere altos fenfus animi, quafi in coelum rapti, et ad caufam terrenis majorem fefe erigentis; non po- tuit non admirabundus adfpicere ignem illum coelestem, quo- ardet poëtarum pectus, in Deo ` cogitando, defiderando, fentiendo, cui vero ce- lebrando impar ipfis videatur totius naturae con- centus. ” (1) d (1) Sunt verba Dibbitsii, ll Ll p. 107 CA- Litet RTA 25 E5271 Qoia P U T IL: " INDOLES PODSEOS DAVIDICAÉ , INPRIMÍS EJUS, QUAE IN RERUM NATURA VERSATUR. $. © De Davide ejusque indole. ...Quae hactenus. de univerfa. Hebraicae. poëfeos ratione. confideravimus, ad nostrum exponendum carmen. Davidicum -eximie valent. ` Antequam vero hujus pertractationem aggredi nobis liceat, aliud. quid. restat, idque non minimum fane; Scilicet, quod fponte cuique patet, temporum diverforum ratio, fingulorum poëtarum conditio, ipfamque ingenium poéticum, pro infinita hu- manae indolis diverfitate longe diverfum, mi- ram in Hebraeorum carminibus conftituerunt. fen- fuum, conceptuum , affectuumque varietatem ( 1). Singula. igitur carmina ad fingulorum vatum in- dolem et conditionem videntur dijudicanda. Ee Davides quidem, dotibus quibusdam fibi unice propriis cum gauderet, ideo, priusquam pro- : ce- -^(1) Cf. Cl, Pareau; mf. Zntp. V, Te p. 428, C 2 | 4 26 CowMENTATIO cedamus, pro viribus juvat fingularem po&feos , qua excelluit,. adumbrare indolem. Me autem hac disquifitione id unice fpectare, quod proxime ad nostrum carmen pertinet, -monere vix- opus est. Caetera, quae univerfam poëfin Davidicam fpectant, quaeque eo propofito adduximus, ut ila illustrarentur meliusque intelligerentur, bre- viter tantum perftringemus; et quae de univer- fis Hebraeis fupra attulimus, in Davide confi- derando plane omittemus, vel, fi opus est, ver- bo indicabimus. "Davidi igitur eximiae illae ad poëfin tractân- dam, inprimis quae in rerum natura verfatur; opportunitates minime defüerunt. ^ Namque et fimplici vitae ratione, et indole fua, et fincera, quam colebat, religione, ad hujus univerfi ma- jestatem percipiendam , intimo animo fentiendam , verfibusque protinus effundendam, fuit aptisfi- mus. Davides enim non tantum, vitae ruralis füavitatem quotidie percipiebat , gratoque frue- batur naturae adfpectu, vel in ipfa natura, vel ex aedium tectis; fed vero etiam in juventute ipfe fuerat ovium pastor, et interdiu noctuque in Bethlehemiticis campis duxerat greges patere nos. Et fane, fi verum est, per totam unius- cujusque hominis vitam, ea maxime dominari ftudia, quae puer jam concepit, quaeque juve- nis aluit promovitque, hujus rei in Davide ma- ni- Lrt ER ART A 97 nifestum reperimus : exemplum. ` Nimirum dici vix potest, quantam habuerit vim pastoritia, quam egerat in juventute, vitae ratio in univer- fam ipfius poëfin: usque adeo, «utin cats minibus ejus legendis, five quae in juventute, five:quae jam fenex compofuit; non posfimus non continuo pastorem cogitare, cui frui. licue- rit tali asfiduo naturae adfpectu (1). Imagines et comparationes, quas adhibuit Davides ; pae- ne omnes a.pastoritia illa vita- funt . petitae, Quid frequentius-in ejus carminibus, quam. po- puli Isra&litici cum ovium grege : comparatio ; cujus ipfe Jehova fidelis fit pastor (2)? Huic autem gregi. faepius opponit populos hostiles, fub imagine infestae leonum taurorumve- turbae, pecudi infidias tendentis (3). ^ Et ficuti in ju- ventute, dum in campis verfabatur. Bethlehemi- ticis, femetipfüm. comparabat cum ove, quam Jehova curat foverque- (4), ita fenex malignum hostem, Deique contemtorem, carpebat, imd- gine defumta a leone, e lustro infidias fren, "s et praedae fuae: voraciter — (5). Sed quid Ken er CL J. H. v. d. nti Redev. ep Verh. 1. p. 16 fqq... (2) Pf. XXVIII. 8, vm et alibi. (3) Pf. XXII. 22. et alibi, (4) Pf. XXII. (5) Pf. X. a Ki 28 ComMmMENTA TIO quid memorem innumeram: istam imaginum, ab herbis, plantis, arboribus animalibusve: defümta- rum, copiam in Davidicis carminibus obviam; cum per stotam ejus fint diffe. po&fin. Neque tantum. imagines fuas a re, pecuaria , vitaque rue rali faepisfime defumfict Davides; „verum er in . ipfis naturae fpectaculis carmine celebrandis maxi» mam habebat delectationem, ‚Prima poéfeos fpe» cimina füb. dio compofuit, fuavique cantu ad citharam comparato, nocte ferena, divinam bee nignitatem in ejus operibus confpicuam eximie celebravit (1). Et eadem ad res creatas fuis verfibus: praedicandas propenfio per totam vitam ei comes manfit, ut ne fenex quidem eam ami- ferit. (2) | | : Indolem autem Davidis ` attenderimus , quis que videbit, ipfum er poëfi tractandae-fuisfe aptisfimum, -fimulque ejus- poëfeos rationem, indoli congruam , a caeteris poétis longe fuisfe diverfam. —. Ingenium habebat- fervidum , men- temque -folertem ; ad magna quaeque peragenda idoneam.: ` Hisce jungebat phantafiam vividam; eamque illustrem, et affectuum valebat indomita vi. Affectibus hisce ductus ' Davides optima quae- que fuscepit, animoque perfecit ardenti; hisce | Ne (1) Pf. VIII. cui ordine faccedit bf. iig v Ki Pf. LXV. LITERARIA 29 vero abreptus, gravibus nonnunquam. vitiis. erat obnoxius, ut aliquando primo impulfui cedens, fuique non compós, ea perpetraret, quae cul- panda esfent magnopere. Eadem animi vis effi- ciebat, ut Davides , quamvis non ad extréma omnia ruetet , e: gaudio plerumque fummam: conceperit laetitiam; e tristitia fümmum dolorem. | Quem . diligebat, hunc tanquam fuum animum adamabat; contra vero impios fuos adverfarios exfecrationi- bus petebat dirisque (1). At vero idem; et a natura, et a patriarcharum -fimillima: vitae ratio- ne, magnam fibi contraxerat animi lenitatem et fuavitatem. Ab omni duritie etaspéritate longe abhorrens, fenfibus quibuscunque nobilioribus concipiendis ` fovendisque ‘maxime emt ido- neus. Jungas autem huic lenitati pectüs apers tum candidumque, "cujus fpeculum non fal. lax ipfius vultus referebat (2), quodque per totam vitam ostendebat , ut adeo, nifi fum- mis, in quibus verfabatur, angustiis miferiis- --€1) Hic est tup»; ille Platonis, quem in homine ant. madvertimus, impetus ille, quo vel rationi vel etiam cue piditatibus paret; animi illa vis, quam Hemsterhu- sius dixit ve//éié , la faculté de pouvoir vouloir et agir. Vid. Plato, de Rep. IV. p. 440, et Hemsterhuis, in dialogo Aristée „ou de la divinité, ed. Lovan, Lp. 256. nota, | (2) 1 Sam. XVI. 12,18, ar. 40 CoMMENTATIO que oppresfus, ad disfimulationem fuerit dine vis. (1) | | O Quandoquidem autem Davides hanc fam dn- dolem ad vivum -expresfit in. fuis carminibus y non potuit non ejus poéfis peculiarem quandam ` induere rationem, Davidi unice propriam. ` Sci« licet poëta noster quamvis nonnunquam fit. (e blimis , quod, in nostro Píalmo, quis neget? imo vero, quamvis interdum ipfum Mofem: fus blimitate adaequet, nifi forte fuperet, plerumque tamen fumma eminet fimplicitate, lenitate et fuavitate. ` ldem et in dictione et in fenfibus valde est vividus. affectibusque plenus... Quod autem maximum est, Davides, religione fincera penitus imbutus, huic faam poëfin fubjecit ro: tam, ab eaque omnem vim vigoremque repes tit (2). De fingulis hisce breviter videamus, $. a. Sublimitas in poëft Davidica. Est quaedam füblimitas in univerfa Hebraco- | rum (1) 1 Sam. XXI. 13. Cf. de indole Davidis Mon, tinghe, -Gefch. der Menschh. Vl. p. 14. fqq. Nie meyer, Kagrakzerk. van den Bijbel, IIL. p. 148 fqq. (2) Cf. omnino Cl. Pareau, Infi. Iuzp. V. Te p. 467. et Muntinghe, Inleiding h l. p. 29 {qqe ` oLirTERARIA 3T rum poëfi. - Dictione- elata. et grandi, aùdacia imaginum et comparationum , “troporum eximio ufu, conceptuum magnitudine et excelfitate , in» domito affectuum „vel. exprimendorum vel exci- taridorum , “impulfu facile--omnes fuperat Mu- Des CO. Haec virtus uti omnibus. Hebraeis vatibus. est propria, ita Davidi eam deésfe , nemo facile dicat... Cum vero haec. poéfeos -virtus apud Hebraeos non fit quaefita, verborumve granditate affectata, fponte patet, fingulos poé- tas, pro diverfo ingenio , alterum minori , alterum majori: excellere /ublimitate. Videamus igitur „ quatenus noster poéta €— A hac pellen poë- tica. facultate. - Jobeidis auctor, folem orientem intuitus, et Gerard magnificentia in admirationem abrep- tus, fublimi ratione auroram fibi repraefentat , terrae oras exttemas, veluti pannum, prehen- dentem , ut. improbos inde excutiat , eorumque tt- guria, ac fi lutea esfent ,, comminuat atque con- fringat (2). Aliter Davides. Hic enim eodem frui- ws adfpectu folem matutinum fingit; qui laetus ve- lu- (1) Vid. de fublimitate in poëfi Hebraeorum Lowth, L l praed XIV-XVI. et prael. XXV - XXVII. Cl. Pareau, Zoff. Int. Ve T. p. 439. fqq. et Dibbits,L L p. 108 faq. (2) Job, XXXVIII. 12. fqq, 32 CowwENTATIO luti fponfus thalamum linquat, ftrenuique in- ftar herois curfum per coelos inftituere ges- tat (a). Videt quisque, jJobeidis aucto- rem ` esfe“ elatiorem , > grandiorem, fublimio= rem, Davides ergo cedit. Jobo, Moti, imo. Jes fiae , neque femper est fublimis , aut plerumque , üti illi; fed. tum. demum altius fe effet, quan- do res ipfae, de quibus agit . om funt. gran- des, ut füblimem orationem necesfario postulent. Grandius nihil .tonitruüm tremebundo fragore, fulminumque flagrantium jactu, Quodfi Davi- des talia naturae fpectacula carminibus- praedi- cat, tum profecto omnia funt füblimia , elata, ad rei indolem plane accommodata. Audias poé- tam „ quando 'ipfum Jehovai fibi: fingit de coe- lis in horribili adventantem tempestate, nubibus- que tonantibus et fülminantibus cinctum, . ut eum, jam cum inferorum. colluctantem. horro- ribus, füa manu ápprehendat.falvumque. ex in- feris educat, Jehova perceperat e fuo palatio miferi vociferantis clamorem ^ Apparet omni, qua par est, majestate , ut amicum. periculo eris. piat ; ? Concusía est et intremuit tellus ; 'Tremuerunt montium fundamenta ; | Con- (1) Pf. XIX. 6. | „LarTERAR IA 53 Contremueruntque dum ejus ira exarferat. ` Adscendebat fumus e natibus ejüs ; Ibat ex ejus faucibus ignis edax ; ^ … „> Procedebant ab eo prunae ileus sibet Coelos inclinabat, ac descendebat;^ 1109y Dum fub.ejus pedibus erat denfa caligo; > Vehebatur -Cherubis, et volabat; ` Er fuper venti alis ferebatur. Tenebras ponebat fibi, ut latibulum ; Circum fe, ut tentorium fibi, Caliginem aquae; ND mblum ny Et quam. elate- ipfam defcribit. panne i tractibus. nnen montanis | A fulgore CHE nubes rdifosieiun; gt Grado cadebat, prunaeque ignitae. . ci - Intonabat- in. coelis Jehovas Altisfimus fragorem füum edebat. ` Emittebat: (og tela ; ac disjiciebat ; D „Quasfabat fulmina ; ac propellebat’ citis(ime ! == "Tum: patefacti fant alvei aquarum, Retecta funt orbis fundamenta ; Ab increpatione tua, o Jehova, - Ab halitu fpiritus narium tuarum! (2) h Tos (1) St XVIIL Bus, | J (2) Vs. 13-17. 34 CowwmENTATIO Tonitru est fragor ipfius; Jehovae ! Fulmina , tanquam tela citisfime jactata, “adhibet, et his- ce, veluti armis , adverfariorum impetum irritum reddit ipfe. Jehova! . Spiritus narium ejus funt venti rapidi; ab ejus halitu reteguntur orbis fun- damenta, alveique aquarum! Quid maguificen- tius? Quid majestate plenius? — Et quando Davides, divino percitus impetu, et quafi furore quodam facro concitatus , Je- hovae celebrat laudes infinitamque potentiam et majestatem; tum: praefertim ejus poëfis > fum- mam acquirit fublimitatem , et elata dictione fenfibusque magnificis nos penitus mover atque percellit. ` Quae vero cum magis ad religionem pertineant, dein uberius lustrabimus, quando in ipfos, quos de Jehova fovebat, fenfus fumus inquifituri.. Unum istud exemplum fatis jam docet, Davidem rebus magnificis grandibusque ita permoveri, ut, quidquid magni excelfique percipiat et fentiat, id vivide fibi repraefentan- do füblimi fane ratione protinus effundat. Cum vero fublimitas illa Davidis exoriature- vivida ipfarum rerum, prouti revera funt, repraefentae tione, ita plerumque temperatior vest quodam- modo et moderatior. Quamvis enim aliquando ma- jorem fublimitatis gradum attigerit, animi leni- tas diu in ea fubfistere non finit; ac fenfim fen- fima LíTERARIA. 35 fimque ad. fedatiores lenioresque recurrit fenfus et cogitationes (1). ' Exémplis rem illlustremus. Pfalmo XI, in terribili divinarum de improbis poe- narum defcriptione, poéta imáginem petit a vento in Palaestina omnium maxime horrendo, qui, ex Arabiae defertis delatus, ardore fuo om- nia. exurit fuffocatque confestim. Exclamat igi- mr : Sr EF I füper improbos Longa fulmina ignemque fulphureum ; At ventus pestifer (poculi lethalis inftar) iis | .. erit hauriendus (2)! Quid dirius, quid horribilius Jehova immittere posfet? Sed vero ftatim fubjicit poëta : deus Jehova juste agere amat, Integer quisque eo gaudebit praefente (5). Similiter Pfalmo LXV. 7, 8. fublimi ratione Jehovam alloquitur vates: d (1) C£. Muntinghe, l. le p. 30-32 et Cl. v, d. Palm, l l. p. I5. | (2) Vs. 6. (3) Vs. 7. 36 CoMmMENTATtO er ti! qui montes firmas tüa virtute, Qui accitictis es robore! Qui compescis marium aestum ! Aestum, quo fe efferunt eorum undae, Ac populorum tumultum! Quam magnifice, quam elate! verum quam. moderate fuaviterque fimul! Idem Jehova, qui fluctus exaeftuantes mox compescit, quique pro- cellas comprimit, idem populorum turbas et feditiones fua benignitate placat, et ad tran- quillitatem. reducit (1). Apparet autem haec füblimitas apud Davi- dem in orationis forma, et vel maxime in bre: vitate dicendi. Concifa brevitas in fublimitate maximam habet laudem. Quod pulchrum, jü- cundum, fuave est, id lentius cautiusque ad fuum pervenit finem , neque verborum varietas: fuâ- vitati est noxia; cum per jucundas ferum am. bages ducat lectorem, animumque leniter affi- . ciat, moveat, delectet, At vero, quod füubli- me, quod elatum est, id continuo nos percel- lit, ipfamque affectuum quafi arcem protinus expugnat. Affectio , quam patimur a fublimie tate, est infar fulminis, quod fubito erum- pit, (1) Cf, Muntinghe,l.l. p. 46. - LrTERARLA 47 Magnamqtie. cadens magnamque revertens Dat ftragem late, fparfosque recolligit iguis( t ). Sic igitur Davides, cum fumma fublimitate bre» vem, reftrictam , presfattique- conjungit dictionem ut adeo , quod. philofophus Hemsterhusius dixit de locis, quos admiramur in optimotum poëtarum fcriptorumque operibus, eos tum esfe fublimes ,. cum ` intra. tempus: brevisfimum affer runt maximum cogitationum -numerum, id de Davidis fublimitate verisfime dici posfe arbitres mur (2).-Sic.v. c. quando. Jehovae fulmina terrarum orbem collustrant , e Terra videt et contremiscit, ` Montes , ut cera , liquescunt (5). vel Jehova- iu (1) Cf. Blair, Lesfensover de Redek. I, p. 199 fq, Cl, Pareau, Jak, Int. P. T. p. 442 et Lowth,l ` . 10, | ; (2) Locus Hemsterhufii, est in ejus operibus Vol. II. p. 152. fqq. (Lettres fur Ze fculpture) ,, L'ame veut donc naturellement avoir un grand nombre d'idées dans le plus petit espace de temps posfible= tout ce que nous appelons , /ublime dans Homère , dans. Démosthène, dans Cicéron» dérive de là, ` (3) Pf. XCVII. a, ` 88 CowMENTATÍO Tefram intuetur, eaque intremit, . Montesque tangit, ac fumant Çi). Quod autem fupra jam diximus - de ` fententia» rum, qui dicitur, parallelismo , cui Hebraica. po8- fis inprimis fuam debeat fuüblimitatem gravita- temque, idem et in nostrum poëtam eximie quadrat. Quod et in modo allatis exemplis manifesto jam patet et inprimis nobis. apparet , dum in mentem revocemus magnificam illam et faepius. laudatam fententiam , in qua eo fübli- mius expresfit noster infinitam Creatoris potese tatem, quo paucioribus et fimplicioribus ufüs est verbis, aptisfima junctis ftructura : Ille dixit et factum est! Ille josfit et adfuit (2). . Quidquid addideris , mutaveris aut detraxeris, de fublimitate aliquid tollas. Et vel equidem fal- lor, vel fimillima creationis defcriptio inlibro Jo- beidis obvia, additis compluribus adjunctis et imaginibus audacisfimis, rem quidem magis il- lustrat, fed vel fic tamen germena fublimitate huic Davidico loco longe cedit estque infes rior (3). | , A "CO 2f. CVE. ag, (2) Pf. XXIII. Cf. CI. "n Infi fut. V. T. p. 42. (3) Job, XXXVIIL 4-11. LITERARI A . 39 $. KÉ Davides in fua pofi plerumque est fimplex 3 fuavis, lenis, fimuique valde vividus. Ex iis, quae de fublimitate in Davidis cap. minibus confpicua diximus , apparet jam quodam- modo ratio. poëfeos ei propria; fed apparebit haec magis etiam, fi ad nativam attenderimus, quae in ea cernitur, fimplicitatem., . Est qui- dem univerfa Hebraeorum poëfis fimplex et incomta, atque in lingua imaginibusque, in fen- fibus. et. affectibus ' infantiam refert humani ge- neris; fed agimus nunc de fingulari quadam ea- que nativa, ut diximus , fimplicitate, quae), Ze: nitatem et fuavitatem arctisfime junctam habens , Davidis poëfin jucundo quodam vividoque tin- git colore. Cedat igitur licet aliis. Hebraeorum poétis granditate Davides; lenitate füperat fere omnes. Et fimul longisüme abhorret ab omni tumore , quo artificiofe nonnunquam < fuas. imas gines adornare ftudent facri po&tae ferioris aeta- tis (1). Sp Cernitur nativa Aa Davidis proprietas in quibuslibet poéticis ejus defcriptionibus „quae historicas continent’ relationes. | Cernitur eadem | in (1) Cf. Lowth, l. 1. p. 243 fqq. Ko C éómiusktSRTA'TÀO in iis carminibus, quae fivé laetam ac prosperam five tristem adverfamque ejus arguunt conditionem. Ac: veto inprimis illa allicttiut, movemür et de. lectarsur y. quando naturae vel . palehritudinem vel magnificentiam carminibus defcribit celebratque, -Quit 7 fübviter „quan Venuse poëta Carmi- nëj guod coripofuisevidetür ; dum oves páscé- "dt pacernas, Deum laudavit, qui canto: honore hominem beaverit morthleni , gt em ` rerum? ter- réstridti. cotiftituerit. pini aen” euftiqué au gerit" páelie Angelis Gees daH. Savins swab rd) ni e IIP HARER sent: Ge i 90pIB y 92 pu Jehova!) quid est: moris, x ut: Mit ia mê- . -39 iusbeup beier? Sb onge «quise botminbris , säi Ae ‚natus: geil ut eis habeas: nn ^ Ut! eum»: den De E wg reddideris er aupobivis 11250! haus „amiorem, it die liac: ae dbioonweed ! "mea fit: 219? Uereum praefeceris-tuis Operibüs!-7 5» inimdÜtsejisiniperio:fübjeceris omg! tsumo «^! Omnes oves: aeque ae Doftes; onp “spor: -wlpfasque etidiny feras agrêstës j 00055 0057 Aves aërias, et pisces marinos, . 17) a Quidquid tránfit per cifiarium. femitas 055. Jeliova y: qui-hoster: es Dominus 7 "7 Quam:magnificum est tuum: nomen per: e, | hi ram univerfam ! -$ 1). , In- e i d ow». ^45 "IPLE IT Lond o dz IT EUROAUROE As C at: inprimis "vero: mirabilivilla fimplicicate et fua- vitate:delectamur legendo Pfalmo: centefimo quar- to; iñ- quo: poëta totius naturae ; redeunte vere recredtae ét-renovatae , tábulam- exhibet ; cam mag- nificam et ad vivum depictam, ut in montibus et campis Palaeftinae plane nobis videamur ver- fari atque obámbülare. ` Fontes er torrentes leni- ter de montibus promandntes decurrentesque ` con- fpicimus. Ferae agfêstes undecunque im valle ac- cedunt, ut fitim reftinguant ; dum in^recentibus ar- borum froridibus nidificatit aves fuavigue cantu au- res demulcent. Quaecunque in terra degunt mari- que, féstüm "veris redehntis” quafi" agunt ae pai lári-laétüntur;. agficola ad faam opus egreditur; quod per Doctem interrüperat, e Joere diligenter. que” "tolit ágros ad vesperam usque. — 'Sed "ip: fum garten jidque totum j nobis legendum. esset: cjus? fingulae- partes animam nostrum allieerent , ` dum,” univerftitn ‘mito '"quódàm nos” imbueret Davidis amore; ont: tam füiaviter: Wen a eg? ram “depinxerie- EN, DÉI vd SI 7 Aüdids „denique , quam "aere j quam haturde (Cofivénientér de reddita regioni per“ 'plovias be- hs si TEE Pedir canat pota EXV Ti on gj DD 98 "NU $ (1) ce. p^ ëng Pfalmum "Heer. 1 T T p. 104 CL Palmius, l Ll p. 18 fq. et Dibbits, le le P. 92. C BAM UEM CIT. Y CO Da 44^ ComMENTATIO Deus dicitur curasfe regionem , eamque foecun-' dasfe abunde, fic ut nubes, quibus Jehova veluti. ` curru vehitur, ejus gravitate presfae, pluviam dee mittant, currusque hujus orbitae ubertatem dee ftillents … - | Deftillant eam in pascua deiert. Conferunt fe colles hilariter , Prata induta. funt pecore, Vallesque. tritico convestitae; Laetantur omnia, imo jubilant (1). In talibus autem exemplis, qualia attuli, ex- pectet „forte. quis fimplicitatem apud quoscun- que poëtas. Verum Davides hujusmodi argu- menta fibi faepe elegit, ac vero etiam idem in ipfis grandibus rebus defcribendis miram habet fimplicitatem. Exemplo fit brevisfima illa, et vero eximia, cataractarum Libani defcriptio, quam vates fuo carmini intexuit, quod compo- fuisfe videtur, cum filium aufugisfet rebellem , ad montis Libani radices. Adfpicit poëta immen- fos torrentes, qui, de rupibus altisfimis fummo cum impetu decurrentes, in amnes erumpunt „ vel ruunt ac delabuntur ad imos gurgites usque. Audit ingentem cataractarum ftrepitum , quae de- (1) Vs. 12, 13, 14 LITERARIA 43 de faxis in faxa refonant atque percrepant, et in carmine fuo, non plurimis adjunctis variis- que imaginibus adhibitis, horrida haec defcri- bit naturae fpectacula; fed vero fuam ipfe mi- feram reputans conditionem, eam cum magnifi- co illo adfpectu hisce comparat verbis: Ut gurges acclamat gurgiti , dam tui ftrepunt canales, Sic omnes tui fluctus undaeque obruunt me. (1) Depingit poëta tantum ea, quae videt auribus- que percipit; quodque animo fentit, id vivide effundit exprimitque. | Quaenamautem tabula, a pictoris manu profecta, melius posfet exprimere arcus magnificos fpecusque horrendos , quos in montibus altisfimis rupes efformant , quosque Davides dicit Zehovae canales ? Profecto ne ipfius quidem V olneji itineratoris defcriptio ad Libani montem pertinens, licet per fe eximia, tam perfpicue oculis nostris fubjicit immenfas hu- jus montis cataractas gurgitesque profundos (2). Quo melius autem quisque videat, quantum interfit Jobeidis auctorem inter et nostrum poé- tam , (1) Pf. XLII. 8. | (2) Vid. Volney, Voyage en Syrie et en Egypte, p. 297 fqq. Cf. Muntinghe, ad Pf. XLII. 8. 44 CowmEeENT2aTÍO | gm” quod ad -fenfuum lenitatem. dictiónisque ` fimpliciatem;- juvat, levi intuitu. comparare. ex utroque petitani `` defcriptionem horrendae tem pestatis in” qua. Jehovam ; ut terribilem -homi- num judicem y~ fubito. adventaturum , ` fingunt; Ita Jobus; cap; DN e, faq. Dum advenit Jer Son T PER a montes äu iss yer be "Eos fuo „halitu fübvertens, ` 'J "En, terram tremefactam quatit ex fuo Toco, , Ejusque columnae pavide obftupescunt ` " Én,foli praecipit, et non exoritur; — "Obftruit ftellis furrecturis! | | Coelis inclinatis fe tegit ut veste; ` Dim fuper alta máris terga obambalat ` "Ecce, irruet in me, non percipiam , co "Tnvadet , neque ipfum animadvertam , ` ` Ecce, rapidisfime fertur: quis eum repellat? , Quis ei dicat, quid facis? , Deus. est » Catt. Hic horribilia quaevis digito quafi monftrat poë- "ta etvindicat,, Davides vero, in illo carmine, quod atitea‘ jam laudavimus tanquam fublihfita- - «tis exemplar Pf. XVIII (1), ea tantum, quae expertus est, refert et defcribit poétice ^ ` Bastani ab So stud orn one / bir ( Gon- (1) Vid, fupra p. ge EN geg o LITERARIA 45 | Concusfa est et intremuit tellus, ... Tremuerunt montium fundamenta, ` Contremueruntque , caet. HS a 2i 2409 £QXÀ Caeterum, quam bene et abrupte" Jobus; contra , productius leniusque Davides 1 Ne loquar pi fenfibus , > quos uterque de Jehoya animo fo- ' "Davides benignisfimum eum appellat au- onis a quo ex inferis falvus educatur, Jo- bus vero “Deum: inducit ,, infontem «qui petit aeque ac fontem, quique ridet ad mala innooens tium immerita" (1). ` Davidis defcriptio | nobis ostendit virum ad fümmas do aigostias d fperantem , "fed: Jehovae fiducia plenum... jobi vero defcriptio talis est, qualis cum indignatio» ne loquentis nihilque fperantis convenit. Verbo: Davides nobis terrorem, horrorem injicit Jobus. Ille nos ad mifericordiam . ducit et coinmovet ; hic animum nostrum penitus deprimit ferit at- que perceliit. vu alte. Eandem diverfitatem ` animadvertimus ` Job. XXXVII 1. faq. Hoc loco Jobi amicus, , horrendae tempestatis obortu, interrumpitur in Termote: Deum in à coelis adventantem percipit. Audit crépi- tan- (1) Vs. 21, 35. 46 CoMMENTATIO E od tantem tonitru ictum , et lk AWE metu perculfus atque exanimatus fere pavore , exclamat: Expavescit cor meum, Trepideque fübfilit ex fuo loco. Attente auscultate vocis divinae fragorem, Sonumque vehementem, qui ex Dei ore erumpit! caet. Mox autem Deus fülminibus tanquam ministris praecipit, ut irruant. Et fulminum divinae voci obtemperantium responfum audimus: ,,En fumus praefto!" (1) Non ita Davides! Hic Jehovam in tempesta te magnifice adventantem cum videt, ftatim in« cipit a celebranda majestate divina: Celebra mea anima Jehovam! O Jehova! qui Deus magnus es valde ! Indutus es gloria ac majestate! caet. (2). Et ipfos cum defcribit tonitruum fulminumque effectus, tales eos depingit, quales revera acci. derint in rerum natura. Eadem funt montium juga, eaedemque fylvae, de quibus canit, fed pian (1) Jab. XXXVIIL 35. cf. Fob. XXXVI, 32. (2) P/ CIV. 1 fqq. LITERARIA 47 prata non gaudent gregibus , beftiisque funt de- flituta. Easdem celebrat cedros, nec vero nidulantibus fuaviterque canentibus avibus ple- nas; fed fulminum jactu eradicatas atque dejec- tas. Cervae, olim amantium deliciae , non am- plius laete pascunt, in pratis non fubfiliunt , nec anhelant ad torrentes ; verum terrore Altito- nantis percusfae illae faciunt, abortum, foe- tumque anxie abjiciunt (1). Quid fimpli- cius, quid fuavius fimul! Scilicet et hoc de univerfa Davidica poéfi, quae in rebus creatis celebrandis verfatur, verisfime dici posfe arbitra» mur. Davides, non uti Jobeidis auctor, indo- mita fua phantafia fibi efformat perfectum quod- dam rerum exemplum, in ipfa natura non prae- fens, eique vero congruum atque fimile, quod intuitus attenteque contemplatus , elatisfima dictio» - ne, fervidis imaginibus, fenfuumque incredibili majestate carminibus fuis expresfit; fed vero ille naturam integram, qualem adfpicimus, vivido penicillo depingit. Ipfam, quam oculis intue- tur, auribus haurit, animo fentit, cogitatione asfequitur, rerum pulchritudinem, vafietatem et magnificentiam , eximii pictoris inftar, adum- brat et imitatur (2). Hujus autem est, natu- ram (1) Cf. Pf. VIII et XXIX. (2) Vid. Cl, v. d. Pal m, l.l. p. 9, 10. fq. 48 CoMMENTATIO ram fic imitari, ut, quidquid pulchrum „exquifie tumque fit, ad, fuum convertat. propofitum, eaque fingula,.non frigide, et ingeniofe, fed fer- vida ardentique manu depingat 5. ut. adeo. univer- fa.pietura vitam acquirat animamque, .. Similiter Davides, naturam carmine depingens, fummum candorem! in imitando, inque exprimendo fum- mam ostendit veritatem. ` ldem. cum dictionis fimplicicate ac fuüavitate.: jucundam ` quandam, eamque nullo artis praecepto addiscendam , in pingendo jungit facilitatem ac. gratiam, ; —— Ne „tamen „quis hinc efficiat , me , dum Davidi has virtutes .attribuo, eum comparatum velle cum Graecorum quodam poéta, five fit Anacreon, five Mofchus;, five Bion, Profecto in .cujusli- bet Hebraeorum poétae indole | adumbranda , eum fuisfe Orientalem, omnino. est animadvere tendum. Cultus iste Graecorum, eximia illa ve- nustas et dulcedo cum hilaritate et delectatio nis ftudio juncta, in Davide, quippe poëta Orien- ` tili, frustra quaeruntur. Hic phantafiae fuae in- dulgens, Orientali ratione, totam hanc. naturam vivide fibi repraefentat , tanquam perfonam vie ta animaque praediram , et fingulas ejus partes fenfibus affectibusque gaudentes (1). Coeli enarrant Numinis Divini gloriam, feque ab eo for- (1) Vid. fupra , p. 1x Go, LETERA të: 7 49. formatum praedicat. aether." (1) <13 Laetantur "coeli, terraque ducit choreas. Agri exfultant et quidquid continent, ipfaeque. fylvarum -arbo- m — inftar faum gaudium . palam o. t". (2). Quid? quod, in vehementisfima qi "Jehovae adventantis adfpectu terra prae horrore intremit (3), et prae ira Altito- nantis . fundamenta montium qim cti ee TE A: 1 $. Ae Ate | ae ps " ^ Affectus in carminibus Dayidicis. -"' Adest in Davide, ut vidimus, füblimitas, fim- plicias et lenitas; tertius est character affec suum vis dique impetus. "Quantopere Davides in carminibus ca expres- ferit, quae ad intimos pertinebant animi fenfus, videas jam ex eo, quód, in aulam arcesfitus , “Sauli furorem mufica poéfique fua lenivit. Quod fane nemo unquam potuisfet efücere, mifi in intimos animi recesfüs peuetrasfet planeque fe | in- (1) Pf. XIX. 2. Cf. LXIX. 35. (2) Pf. XCVI. 11, 12. Cf. XCVII. 1. (3) Pf. KCVIL A , (4) Pf. XVIIL 8. go CoMMENTATItO infinuasfet (1). Praeterea vero Davides per to: tam vitae aetatem faepisfime carmina fudit, nec tamen argumenta e longinquo petivit; imo iis ipfis rebus, quae ei acciderant, ad canendum fuit impulfüs. Quidquid animo percipiebat, quid- quid patiebatur, five laetum esfet five triste, id tantopere animum ejus afficiebat, ut non pos- fet non continuo intimas has animi affectiones verfibus effundere, Itaque faepisfime primo jam mane e fomno füscitabatur, Mufa adhortante , ut , labiis fuis Deo laete jubila caneret." (9) Hinc interdiu ab hostibus, qui ipfum exfulem ` perfequebantur, impeditus, quominus ad ci- tharam fuum celebraret Deum, noctu tamen quod caneret, quodque laudaret vitae conferva- torem, enigis precibus petebat (3). Quid? quod in morbum gravisfimum cum incidisfer , ne tunc quidem prohibebatur, quominus intimos fuos animi fenfus carmine patefaceret (4). ` zem In animi fui affectibus exprimendis unus om- nium fuit felicisfimus Davides; usque adeo, ut in quibuscumque ejus carminibus ipfum Davidem coram intueri, nostris auribus audire, imo ab- di- (1) 1 Sam. XVI. 16-25. (2) Pf. LXIII. 7. (3) PL XLII 9. (4) Pf. XLI. LITERARIA 51 ditisfimos ejus in candido pectore recesfus nobis apertos videre videamur (1). Talem in carmi- nibus fe patefecit Davides, qualem nemo eum historicus defcripfit, aut vero etiam defcribere potuit; ejusque carmina merito ipfius animi effi- gies nuncupantur optima et verisfima. (2) Candor iste in exprimendis affectibus elucet, cum in hilaribus Davidis carminibus, tum vero maxime in iis, quibus afllictisfima fua fata de- fcripfit; - Haec enim tam vivide et ad naturam intimos animi fenfüs produnt et exprimunt, ut in legendo non externae vatis fortunae, fed ipfius Davidis intueamur imaginem. „Sie, ut uno álterove exemplo, ea, quae dixi- mus , illustremus, in carmine, quo, ipfa fua de, fperata conditione inductus, dirisfimas Mesfiae perpesfiones defcripfit poëta, hominem, miferiis fuis depresfum ac penitus fere perfractum, ita ad vivum cernimus delineatum, ut non.posfi- mus non intimo ejus duci amore et commife- ratione. yr Effundor aquarum inftar, , Soluta funt mea osfa omnia; | Cor (1) Vid. cl. Pareau, iz oratione de ingenuo Hebr. po&feos fludio, p. 33e (a) C£ Muntinghe, Zuleid. A |. f. 36e cl, v. d. Palm, JA A Pe II. et Herder. l de IV. De 165. d sw «^ COMMENTATO “Cor mihi: est - fimile: cerae... . ni ia Bomi ^'Liquefcic in mediis meis: vifceribus : i RON: CArefcit. quafi‘testa meum- robur, cq Sh sudi -;Meaque lingua palato ;adhaetet 5 euoproseid "Ac me in pulverem lethalem. jam: deprimere:vi: Profecto. cares me - circuiudant;- nuon Kderis. loeis me coetus maleficorum „pe ^ Manus mihi pedesque violenter: v quium - Nuneraré: posfem omnia mea: osfa. «| van vn «Isti contemplantur meque- laeti - adíficiutte: | bn inter.fe dividunt meas: vestes, ` ^" Ae de: mea:tunica bassin 163 ar ok Bevel negemi vatgsousnt SibiencT Quam biete quam. aperte-Davides,, delicto- rum-fuofum conícius, quae antea:prae:/falfo:pu- . dore ;conticuerat, mox: ‘Deo, 9 sað: SEH parato, mieten Gas Ze vie estoi TOM 3n marters vun — Meum. fcelus, tibi: dëst SICHT …Meamque moon celat dennie: Dog am Statui meum delictum: confiteri Jehovaes..- — Ac tu meum fcelus condonasti. e» Ki e LA ONSIDE 10b: ibi Et denique, quid" ensi quid a El ‘tiobís ‘coknoscendum praebet intimum Davidis. animum , i (Palm. XXIL 15-195. 9da -— | Ces SEU, et PA XXXI N GLOPTOEROAGULA. 53 delictorum poenis penitus oppresfum ; quam ! can- dida illa: confesfio, et ad divinam justitiam pro- gag gie: exitu: Hn XC 4 Dm E Scy nihili est keet in corpore mis, Tanta; eet tua. vindicta ! : | „Nihil, fani eer in, geben T "Lan est mei Pre m Cet. u «MISI! JA e 2252952 V. € DIDIT ZC ) ci Jnprtmis vero duimen pae fuim motus idm poétainiis carmiufegs, quibus perverfos fui:aevi - „véxar mores ét confüetedines.. Ab omni iniquitate ac malitia vehementer -abháreens; :ét'ipfe candisfi- mae: oe lénisfimae indolis horn fere-fémper'ab 4mpiis fais;hostibus exagitatus, tan poterat-non -Davides:;imptobos - istos ‘odio pethqui: fummo. Er pleno péctore effundehs ea, quae.yehemen- -tisfimo affectuim impulíü animo coricepent , cali- „guandovkiorrendas quasque: diras. adverfus hos ad. verfariosi;carminibus „pronuntiavit, Quodfi in alio quoquam, in hisce carminibus unice ferc. affectus Iadain; et variae "animi commotiones’ "le 4 fibi inviceni füccedunt , út aliguandó itim Canis füfarhum ostendat auctoris angorem et metum, dim "Ree Tehovant celebrando finem: fo. Gin ARP Aide? a e EERE SE 12 (1) (1) Vid, inprimis Pf. VI. XIII. XLII We eum, : X. XI. 54 COMMENTATI Ô Hi autem animi fenfus: cum "mn univerfa ejus poëfi- dominentur, ita eosdem in carminibus , quae rerum creatarum’ celebrant. majestatem y ex- plicandis nifi attenderit interpres, horum ple- raque fuum pretium prorfus amittent. ` Etenim Davides, in rerum natura carmine exprimenda at- que imitanda, non id egit, ut hac imitatione naturam asfequutus videretur; fed vero. ipfa na- tura, ejusque pulchritudine, varietate, et magni- ficentia commotus atque excitxus, ex intimo pectore eam cantando celebravit. — Ipfos fuos animi fenfus ad vivum expresfit, five fuerint lu- gubres feu hilares. five exfültantes laetitia feu admiratione. graviores et fedatiores (1). Nocte ferena coelum ftelliferum contemplatus, animus ejus vehementer afficitur, neque in lunae ftella- rumque defcriptione diu verfatur; fed quam ani- -mo fentit divinae majestatis admirationem , hu- manaeque tenuitatis confcientiam carmine aperit. Sicsenim de pleno pectore verba fundit: CO Jehova!) Quid est mortalis, ut ejus memineris, Acnatus Adamo, ut ejus habeas rationem? (2) à Quan- XL.V. LVI. CXXXIX. caet, cf, Muntinghe, ZA p. 50 (qq. (1) C£, Starkius, S$y/log. Comment, et Obf. Phil. et Crit. l. p. 14. (2) P/- VIEL LT RERARIA. "55 Quando, laetam ` celebrac regionis conditionem, -;pluviis rigatam - An ipfa poëfi unoquoque voca- "bulo: ere um | exprimit gaudium Cu): et quando oninia in; rerum -natura jubilant cum. ip- -ifo et creatoris: efferunt laudes, om ipfa poë- Dës, ut. cum fummo Lowtho loquar, ;, trium- „phare geoi laetitia infolescere et p bac- ` - chari videtur. 7 T" o mg , 18 Dicite, regnat Deus omnipotens; Dicite populis, ipfe Jehova Pofuit ftabilis moenia mundi , Rerum validas torquet .habenas. Coeli exfulteni ; ‚ concino aether; . Refonet cantu. ene tellus; Geminent Gei) "ege dee : Fremitu laeto reboet pontus: ` Pfallite , clangite; quaeque patentes Colitis terras, quaeque profundum. Advenit, advenit ipfe Jehova , Regat ut populos legibus aequis; Totum numine pempe orbem. SP Nec i Pf. LXV. (2) Pf. XCVI. 10-13..et XCVIII, 7-9. marte. LL Praelect.. XVII, p. 184. E 1 286 Co M MEN TARIO ‚Nee rinus hi affectus in iis»dominahtur. carmi- fibus; quae terribilipres; continent rerum mm. - Jae. déferiptiodes.: Sie v.c. iaPfalmo. decimo -côctavo „in quo ‘horrendae 'tempestàtis ^defcribtm- mt élfectus j quemque fuptal]- cánquam - fublimi- -statis actulirhus exemplar; mimi est, quantüm -fibi fuccedant variae animi affectiones. Initíum ducit poëta a gratisfima Jehovae celebratione ; et in frequenti eorundem fere verborum repeti-, tione fummam Certfintüs pos tad qua to- tus est Driek, / Valde te CES | oghar j "fibt robur! Jehova mét est petra} méa "rx , meus liberator ; Meus Deus’ mea“fupes’ ad quam tutus refugio: Meis par vide nm cou falutare , „meus lo- ¿ Dun, 01808 excelfus! (1) ; * 60J110€ FIC COP Tum vero: emit: quas pasfus fuerat, angus- tias recordatür ; er identidem wehermentisfima an- xietas ipfius. animun occupat. Trepide ad Deum clamat, ipfiusque vox ad hujus aures pervenit. Deus ipfe; üt amico ferat auxilium, in coelis apparet. ` Denis jam fentit poëta divinae ap- paritionis magnificentiam et majestatem.. Animo vM horribiles ac pertimescendos tonitruum ere- (1) Pf. XVIIL 2, 3 C (ay Vs. 8-16. edu dp Ee) LAT ERARA 57 `a crépitantium, fulminumque: flagrancium effectus; qui adventantemcomitantur,„Jehovam. , ;; Exin defcribenda tempestate fummum: hunc. animi an+ gorem meétumque;....et;venerabundam admiratio nem mom mirifice carmine. depingit väis inc ápfis verbis animi fenfus. audire: ‚tibi videaris.(1)« Mox denique ab.:ibfetorum.; horroribus Je liberatum ` cumi fentit poëtas: ipfa-poëlis :e. vinculis 5; quibus quafi contre erat ; relaxata videtur, ec in. unie verfa, quae fequitur, carminis parte, qua gras tisfimi continetur animi testificatio, virum de- prehendimus et coram quafi &dfpicinius „qui, in- timo pectore fentiens,) quid füó Deo debeat, hosce fenfus non‘ SE tión proai effunde- re. (2) . Plerumque vero Davidés in natufdé majestate | carminibus celebranda illo “vehementióri affec- d tuum impetu caret. Quando ipfe placida gaf debat fortuna animique ^ conditione, © "fedatiores animi fenfus in ejus poči" animadvertas. Et fublimiori cirmine cum inagaiicentistiqia quae- que naturae " fpectacula dépingit, ' non horror ob- ftupefactus, fed venerabunda quáedam admiratio ejus animum occüpat : P quam admirationem in dictione elata,” ih ‘brevisfinits fententüs, et in Cóncepruum. fublimitate eximie videmus expe iet. dioe "Dm, (2) Vs. 16 (qq. | d E 2 58. CowMENTATIO fam (1). Optimi inflar est'hac in re exempli, nostrum, quod tractandum fümfimus, carmen: nec minus etiam Pfalmus "nonagefimus “tertius; quem huic de affectibus in poëfi Davidica dispu- rationi apponere liceat, quippe qui et argumen- to, et fenfibus, et ftructura Pfalmo vigefimo nono fere est congruus atque fimilis. 0 Poëta gravisfimam defcribit procellam. | Hujus wp magnitudine T admirabundus ex- clamat: Jehova regnat, Magnificentiam induit; Induit gloriam Jehova, Majestate fe accingit! Firma ftat terra, f Manet immobilis ; n Stabilis est tuus thronus ab aevo: Ab aeterno tu es! Efferunt flumina, o Jehova, = . Efferunt flumina fuum fragorem! Efferant flumina füum ftrepitum: Prae fragore aquarum, Multarum , verendarum, ` Prae agitatis fluctibus maris, Se: pr | MESA 7 (1) Cf. Lowth, p. 183. Herder, IV. p. 166 fqq. Muntinghe, l. 1. p. 37 fqq. et Cl, van der Min, L A : LITERARIA 59 ro, = Verendus est Rex fummus, Jehova! -í Tua flatuta certa funt valde; . i e - Tuam aedem decorat praefentia tua , O Jehova; in tempus Jongistmgm) ` $.. 5 d | oui i s Religionis vis in poëfs Davidica. Merito, og jam obfervavimus fupra, in; eo agnoscimus : Hebraicae. poéfeos praeftantiam „ac nullis: quarumvis gentium Mufis: aequiparandam fublimicatem et majesratem;: ut, licet caetero- quin eximiis dotibus non destituta, arctisfimo vinculo cum verisfima religione fit conjuncta. Quodí haec ejus praecipua virtus jure omnibus Hebraeorum! tribuitur poétis; vel fic ramen nul- lus eorum hac laude fuperavit, ac ne aequipa- ravit quidem, Davidem. .. . Religionis fincerae optimis quibuscunque fen- fibus imbutus Davides, jam juvenis, omnia fuae poéfeos fpecimina eo compofuit conülio, ut Jehovae, Dei optimi, gloriam manifestam řed- deret, ac benignitatem in rerum mag confpi- cuam. Quaecunque in hoc univerfo animadver- tit, Jehovae funt opera, et ab illo. decus. ac dignitatem petunt et accipiunt. . Jehova „, qui | ter- Go CowwreNTA To terram! in fud bafi: fundaverât, quique: ‘Mari po. fuerat terminum; quem nom transgredefëtur, Je- hova huic terrde- tribuit quidquid:ad ejus fer- tilitarem ét pulchritudinem: conduceret. ^ Libani cedri, arbores magnificentisfimae, a Jehova funt plantatae, qui e propriis fuis fontibus eas irri- gat faturatque. Animalia, five terrestria five marina, Jehovam exfpectant , qui fuo tempore fingulis porrigat cibum (1). Et, 'quod majus. est, homo mortalis, rerum terrestrium imperium tenens, fummum hunc, quem hon est merits, honoris gràdum a «benignisfimo Deo. obtinuit, eique- acceptum. debet: referre (2)ur-Quocirca Davides, animo erga: Deum uH a eg nuncupat votum s- „Canam. ego eia dum. vivam5,. .. 5 ;.;Pfallam meo Deo, ^ quamdiu ero füperftes. (3) ifi GE quidem promisfo , dein füepius repéti- to D). ita fatisfecit poëta, ut in Octogintà et fex. ejus. Carminibus, quae nobis fervavit anti- i uitas, vix unum invenias, in quo non Jehovae Der fui laudet. majestatem , ejusve praedicet be- L ( nige AN ) f. VIIL et CIV. | 2) Pf. VIIL 7. | (3) PL CIV: 33. | dh (4): PF. XXX. 13. LIX. 10. Ka nm net Co TER ARA A 6x nignitatem atque justitiam.. Sive: adhuc degeret in. Berhlehemiticis campis , ubi Jehova eum cu- rabat.pastoris, inftar fidelis, eumque in „pratis herbofis, juxta .. dulces deducebat., fontes. „Aqua rum (1), five in, aula verfaretur Sauli » impiis quibuscunque. hostibus. cinctus , Jehovam . Deum fuum carminibus celebrare non definebat (2). Imo vero, licet praefentisfimum ipfi immineat ‚pen riculum licet profugus ac mifer per terram. Jy daicam; et regiones affines exfulet, nihilominus laeta fua facrificia offert Jehovae, » in ejusque honorem: canit plang (3). Quid? | quod primo jam mane canit, et quafi auroram fuo expergefacit cantu. (4 ), fuaque carmina ut Jeho- vae fint accepta, fuffitus ac. ferti od än enixe optat atque precatur. (5) ; Quid. mirum igitur, fi Davides, ab ipfo. Jehor hova Israéliticae „gentis rex unctus et conítitue ` tus, uti totam fuam vitam, fic et omnia, carmir na illi Regi fupreino, cujus eset vicarius, di- caverit? Ad celíüsfimam dignitatis atque honoris conditionem evectus, non poterat non continue, ad mortem usque, Jehovae gratisfimum. fuum ani- (1) Pf. XXLIL, 2. Ca) Pf. XXVI, 7.- (3) Pf. XXVII. 6. (4) Pf. LVH.. 9. UM (5) Bt, CXLI. ae a ni 62 CO MMENTATIO animum carminibus offerre ` lejusque ` mmerita agnoscere beneficia ` (1) — Sed’ vero majori peregit Davides. Simulatque ' omnium "tribuum rex creatus esfet, in eo fuant operam colloca- vit, ut; quod inftituerant Samuel Prophetarum- que fcholae, publicum, religionis cultum, miferé depravatum atque neglectum , emendaret et ad pristinam reduceret magnificentiam (2). ^ Arca foederis post varias vicisfitudines in urbe Kir- jath -Jearim fuerat depofita, ibique omni, quo antea colebatur, honore, videbatur privata (3). Davides igitur, quominus in tabernaculum eam reduceret impeditus, magnificam fplendidamque ei aedem exftruere cupiit in monte Sionis (4). Eo mox omui Cum pompa ac magnificentia , foederis arcam deduxit, eamque in peculiari cols locavit tentorio; in quo ab hoc inde tempore folenniter et publice Jehovam colendum esfe con- ftituit (5). In hac ftabilita cultus divini fede magno cum apparatu facra inftruxie, quorum curam ingenti Sacerdotum Levitarumque numero impofuit. Prouti Mofes efficacisfimam in fuos populares mufices vim non ignoraverat, eam- | | que (1) Pf. XL, Cf. Pf. LXXII, Afapho auctore. (2) Vid. Niemeyer, 1. l, V. p. 252. (3) 1 Sam, VL. or. VIL. 1, 9. (4) Cf. cl, Pdreau, Ant, Hebr. "Defcript. p. 159, (3) 2 Same VL, 1 Chron. XV. XVI. XXL, 29. 6 Leger: 63 que’ id publica induxerat facra; ita. Davides, ip- fe ^mirabili' mufices ftudio flagrans, religionis cültum ad -tantam magnificentiam er pompam adduxit, quanta nec olim. fuerat, ` nec; postea exftitit' unquam. Quatuor mille Levitae, in vis ginti quatuor diverfas clasfes distributi, vicibus fuis in'Sionis tentorio mane ac vesperi,et prae- fertim festis temporibus, mirifico concentu ac modulatione, “Jehovae praedicabant laudes (1). Hvwmnós cantabant et muficis cujuscunque gene» ris inftrümentis accinebant, Isra&litarumque. ani- mos ab hisce terrenis domiciliis ad aedes eve- hebant fuperiores. Neque mirandum adeo, va- rios eosque illustrisfimos ` exftitisfe / viros, - qui; haud vulgari poéfeos facultate praediti,- fua car- mina huic fplendido confecraverint cultui, po- » pulariumque animum ad optimos quosque excita- verint religionis fenfus (2). Ast Davides inpri- mis; nam de hoc unice nobis est fermo; Da- vides horum princeps, isti magnificae facrorum inftitutioni paene: totam fuam dedicavit poéfin. — Jehova fuo amico, quod animo optaverat, :con- cesferav largiter ; quodque labiis cupierat , ipfi haud | | de- (1) Vid, CL Parean, dut, Hebr. Defer, pe 167 fq. Muntinghe, Gefchied, der, Mensch, M. p. 113 fqq. et Dibbits, l.l, p. 36. ~ (2) Afaf, Heman, Ethan; alii, "rr 64. COMMENTATI O denegaverat (a). s: Nunc: nova. ei. aderat: can- tandi materia seage hilaris ae laeta. Ca"), Nunc Agitur -non,-amplins.-folivagus „in. defertis ober- _ rans, ` vel imifere; ab | itnpiis- regis. aulicis; vexa- ts, fed; id. quod fuerat precatus ,.. ad. ipfius Je- hovae altare; in Sionis. monte; coram. numerofo frequentique, Dei cultorum coetu; et nabliis ; tubis, tympanis 5i- tibiis, citharisque. laete acci- nentibus,. Jehovam, ,, qui. vehitur per coelos, coelos antiquos," laudare -poterat ac. venerari. Complura igitur cantoribus facris tradidit-:carmi- na, publico huic cultui unice. deftinata 5; quae, cum varii: argumenti et ad peculiares opportu- nitates compofita esfent,. omnia eo infervirent, ut Jehovae ibénignitatem ; magnificentiam , ac pos tentiam ;infinitam: agnoscerent, colerent, et. ce» lebrarent Israélitae (3). In hisce | carminibus noster, quem mox tractabimus , Pfalmus , non mi- nimum obtinet. locum. ` Depingitur enim - hic nom tantum gravisfima. tempestas, | fed omnium. maxime celebratur immenfa majestas divina, in horrendis tonitruum fulminumque effectibus. exi- mie: declarata; ^ Quantum vero haec carmina ! no- (1) Pf. XXI. 4. (2) Pf. XLI. A. cf. Pf, LXVIU. (3) Huc pertinere videntur P/almi IL, XV. XX. SL XXIV. XXIX. XCII. XCII. ZC, CHL ZCHILCN, CXXX. CXLV. N o derlgFaEsRsArRedE Ae 1) 65 nobis „amiferint, fplendoris ‚ia: :(umma „magnifici istius | ‘mufi ci apparatus. ignoratione verfantibus , nec nifi ejus reliquias, omnibus fuis ornamentis de- ftitutås quaeque in: dictione: fenlibusque elüceant , adtiirantibus vix opus-est ut dicam. (1). “Sed; quamivis hant. jacturam merito doleamus, “rèli quiae- istáe^ nobis-fufliciant ad admirandam -fin- gularem /po&feos Davidicae praeftantiam, quae füpremum hujus univerfi moderatorem: modo ad- modum füblimi ` celebret ;.: quaeque ad eosdem ; quibus ipfe afficiebatur. poëta, ' fenfus foóvendos excitaverit alios et etiamnunc impellat. Ca" Scilicet ih “eo mon tantum nos „movet erin admirationem rapit Dávidica- poéfis, quod arc- tisfime est juncta cum religione, er Jehovae laudibus fere'tota'continetur; verum inprimis die ligimus et adamamus'poéram, qui tam- magnifi- cos et fimul tam nobiles in carminibüs expfes- ferit-de Numine- Divino fenfus. atque notiones. os de hisce breviter-etiam. videamus. ge} (anb Uti cerva anhelat ad torrentes aquarum, Ita mea mens anhelat, o Deus, ad te! SE, e | Sie (1) Cf. Lowth. LLn, 288. | (2) Cf. cl. Pareau, LL p. 152 66 C óMMEN'TATTIO Sitit mea mens Deum ; Numen quod vivit, paa fédibo , mist praefens coram E Hac Bágcontisfidid sdoloris exolunasiope. Davi- des incipit carmen „; dum , procul 3. publico Dei cultu remotus, vagabatur ad Libani radices. Hoc enim ` maximum. fibi. ducebat :: oblectamen- tum, ut, quamdiu viveret, in aede. verfaretur Jehovae, ejusque frequentaret palatium (a). At vero externum Jehovae cultum nil. valere ftatue- bat Davides, nifi et animus ad. hanc religionem esfet. compofitus et conformatus, || Imo nullus unquam fuerat: vates, qui tam manifesto docue- rat, victimas non esfe Jehovae acceptas, neque eum. facrificiis oblectari, nifi fimul mens ani- musque offerentis ad finceram- virtutem pieta- temque colendam eeler paratus (3). Hinc est, quod maximopere. adamabat et laudabat. pios . Jehovae cultores, eosque frequenter excitabat ad Jehovam fincero animo colendum sac veneran- dum (4); impios quosque fummo. perfequeba- ; tur (1) 2f. XLIL 1 fq. (2) Pf. XXVII. 4. (3) Pf. XE, o7 s 18939: Pf. LI. 18, io Cf. de toto hoc argumento Muntinghe, Ge/ch. der Mensch. VI. P. 56 fqq. (4) Pf. XXII. 24. XXX. 5. XXXIL 11. LXVIIL, 33 fq. .'* XCVII. 1. CXL., 14. LiTERARIA- 67 tur odio, et e civitate Jehovae ejiciendos ‘esfe dicebat, quotquot patrarent iniqua (1). ` Jého- va enim, uti fibi perfuadebat Davides, Jehova, quem adorabant Israëlitae , omnes mortales 'ad- fpicit de’ coelo, eorumque facta et cogitata penitus perfpicit (2). (Quid? quod Jehova mor- tali adest, five fedenti five furgenti; noscit ejus cogitationes, ne ipfi quidem praefentes. Sive incedat five requiefcat , Deus adest, estque in promptu. Verba, nondum palam declarata ` Deus omnia nosci. Obfidet hominem Deus, aeque retro atque ante, manuque eum tenet. ,, Haec fcientia," ita pergit poëta, Dei immenfam mag- nitudinem mente non percipiens, fed penitus animo fentiens, eoque fenfu, plenus; Haec fcientia meum fuperat captum, Sublimior'est, quam ut ad eam pertingam! Quorfum abeam a tuo numine, - C Quorfum a tua práefentia aufügiam? ` o-Si ad coelum adfcendam, ibi es! 3191 / Si imos inferos petam, ecce, tu adesto Si vehar alis aurorae, : c ^Si'ad mare extremum decumbam 5 mi: Ibi etiam‘ tua manus me comitetur, Tuaque dextra me prehendat!:; `: (1) Pf. CI. 8. ) (2) Pf. XXXIII. 15. 68; COMMENTAT O 318i. dicam» mibi-faltem fuperveniang "Ne a e Er lux, chrenm me in-noctem murer: godoni! At ipfae.Tize tenebras tibi. nibil gees S m JloxdBcebit.us diets; eu cow ; Tibi;lucis inflar est caligo. ( Ha y Eundem | (KC "brides indui tanquam, fanc: tisfimom - hominum judicem, cujus thfonum j jus- titia fulciunt, et, aequitas (2)5. qui ue mendaces et jmpios quosque , odit (2. fuisque mortiferis telis quotidie, minatur et petit, (4. ‚Sed animus Dayidis facilis et lenis terribilioribus | hisce Je. Jovac. hotionibus TO et arcé mër, ". et tum / demum in hisce. prr excurrit, quândo ip. f, Jehovae , cultor. fincerus , "m a fcelestisimis. fuis adverfariis ibjuste petitur et vexatür continue, — Jucunda . illa:;animi lenitas ,. quam: fupra in; tota ejus poéfi.eudavimüs ,: non: poterat non maximam habere vim im«cea$; notiones , quas. de. Jehova concipiebat Davides..:..] Neque terrorem. et horro- rem incutiunt. -hde; fed. yalent. inprimis ad amo- rem excitandum,soet gratam; erga; Deum; animi reverentiam; tum vero ad.firmem in, Jehova fi- duciam Vd. rece dnb raga alim ipro- e 10393111023 DER Stan 503 7015139 jj; cus (a) Pf. CXXXIX. NASA OM SIX 39 UpspT iD, (2) Pf. XCVIL 6. (3) Pf. V. 6. 8..19 24 (1) Kai Pf. VIE 11, 13 ver TUZAK Ni (2) (LOT BR ARA Ae) 69 eurandam (1).. -Plorimum.igiwr Davides, ganti- «bus Due eragdicar Dei» justitiam. et ; aequitatem 5 quas tamen virtutes eum »fumhia :bepignitate, clementia , et ad auxilium. ipfius cultoribus feren- dum proclivitate , "arctisfime junxit. Jéhova ne in vehementisfimis quidem calamicatibus eum de- deruerats ejus lux erat atque falus, refugium €jus et rupes, |i pinten atque tutela (2). Jo; ; licet. per, vallium tenebras: ipfi esfet eun- dom, malum. non timebat (3), fub umbra ala- rum Jehovae utus | erat arque falvus. (4). Similiter igitur, ad, regiam dignitatem evectus, .Jehovam hujus quniverf dicit creatorem ac gubernatorem, ui par est vel fimilis nemo (5), Israélitarum vero ducem. atque fospitatorem (6) , populo fuo ro- bur: regique falutiferum 'refugium ; quos tanquam - füum peculium fortunat, Et pascit ,. finuque gese - tat inperpetuum , (Z3. Et quam, nobiles, quam placidae fant, ,defcriprignes . benignitatis | divinae , quas solis tradit Davides!. vilis omnibus . est (1) Cf. I LL Juleid Pp. 47. | (2) Pf. XVI. 2. VILL 3. XXVI. 6. XXVIL 1. XRXl 5. (3) Pf. XXIII. 4. (4) Pf. LNIL 2 (5) Pf. XXII. 23. XXXV. ro, ; (6) Pf. XCV. 1-7. Vi (7) Pf. XXVIIL 8, 9. cf. Da: | 70 CowwENTZATIO benignus, “et in omnibus fuis operibus lenitate praeditu$ (1). «Ejus: beniguitas. ad rode ten- pr Se? — ad Wes ard t fe ji pi hd „Brevi mada durat. ejus ira, Der totam vitam ejus benignitas. (3), | 'Sed quid plura afferam exempla, cum tota ejus - -poéfis hisce nobilioribus placidioribusque de Deo fenfibus plena fit? Imo vero hosce exhibuit Davi- des in iis etiam carminibus, quibus Jehovam. fibi “fingit, magnificentisfima ratione hominibus fe manifestum reddentem. Ídem Deus, qui nubibus *tonantibus et fulminantibus cinctus in'coelo appa- Tet; plantis, arboribus, ‘animalibus, honfinibus- que benigne fua cuique: tribuit et porrigit (4. Et quem cingunt nubes et caligo, quem ignis praecedit adventantem ipfius hostes undique cone fümturus, dum fulmina orbem collustrant (5); Jehova fuos cultorés, fuum populum metu et horrore non afficit neque percellit, fed , » Audit Sion venerabundum Jehovae adventum; " Audit Sion et Jaetatir , E. | Exful- (1) 2f. CXLV. 9. ` (2) Pf. XXXVI. 6. (3) Pf. XXX. 6. (4) Pf. CIV. (5) Pf. XCVII. 1-4. oLATERAR ran 71 ^. Exfultantque puellae Judaícae ; Dion tua judicia, o Jehova! m: Talem igitur Deum praedicat Davides nostro. in carmine, et ad talem imo- pectore venerandum fuos excitat: populares. Jehova, quamvis,et tre- mebunda tonitruum. voce et fulminum vehemen- tisfimo. jactu maxime . terribilis, . fuis 79: tione discrepant maxime itineracorum relationes, Nec mirum. Nonnulli enim , qui in illis funt pere- grinati „ non nifi partem quandam , inprimis Oc- cidentalem, inviferunt, cum aliquando Antiliba= num” fe:peragrasfe putarent; er vicisfim alii de Libano. nobis.narrant; quae in Antilibanum po= dus quadrare videntur (1). Rite has relationes dijudicare , nostri. non est; neque, ad carmen nostrum melius intelligendum, quicquam valere potest. Ea quae fequuntur fufficiant, ut aliqua- ` tenus : univerfam horum — — no. titiam. f "T Altitudine fua Libanus eti RAnäkbanis9 , nifi ipfis Alpes, omnes certe Afiae montes longe niultumque fuperant (2). Ab infula Cypro pro- fectus nauta quadragefimo milliario (3) Libani cacumen: nubila: fecans peregrinatoribus mox di- gito. monflrat; et in ipfo cacumine confistenti una confpiciuntur Hierofolyma er Antiochia (4). Hanc autem altitudinem comprobant er nives; quis ` (D Cf. Hamelsveld, LL 291 fqq. (2) Vid. de la Roque,l. l. L p. 76. T3 * (3) Sine dubio intelliguntur. milliaria Romana , quo- rum quatuor efficiunt milliare Germanicum, vid. ab Hemessen, 1. l. p. 3t. (4) Vid, Hamelsveld, l. 1. 'p. 293. Volney, Voyage en Syrie et en Egypte, p. 289, et de la Ro. que, LL 8o- C OMMEN TA T LO quibus Libani et Antilibani-juga perpetuo tegun- mr CA Libanus- | Occidéhtalis cum proprie conftet tribus montibus, quorum: bini a latere. medium , quippe altisfimum , fundamentorum in- flar füstentare videantur , fingulari hac: ftructura: miram locorum praebet varietatem. Hic -gur- gites confpiciuntur profundi praecipitesque, et lubrici.faltus 5: illic. vero faciles amoenique dë- clives denfis(imis fuccedunt fylvis er fertilisfimis eampis (2). Nives leniter folutae , aeftatis tem- pore , maguas formant cararactas ,: quae; per -fon- tes rivulosque delapfae, vel uno amni influünt mn: Mare ^ vel. fluviis. huc ` illuc -defluentibus originem :dant (3). Imo: et aliquando in. his montibus inveniuntur amoenisfima prata , val- lesque falubres, dignae quae -Salomonem fuis in villis exciperent (4). Jungas huic amoenita. ü 4immenfa -quercuum ' sbietumque: nemora , et fylvas innimeris ahorneis, cypresfis, pinis juni- perisque refertàs, quae funt tuta feris habita- cula, lustraque bestiis fecuraz et rite intellige- mus CO Vid. Tacitus, Hif. V. 6. Cf. Simonis, Onomasticon P. Te p. 339 fqq. Bamelsveld, l l. p. 288 ec Pococke, Reis door het Oosten, l; p. 171. .(2), Vid. Hamelsveld, h 1. p. 289. | 4 (3),Cf. Oed mannus, OZ. Miscell. p. T (4) 1 Reg. IX. 19. | LITER ARA A, Sr mus Jesaiam, fumma admiratione exclaman« tem: ‚Nec Libanus ad rogum „nec ejus: animae. lia ad victimas fufficiunt! (1) rett ovo At vero inprimis | adaugetur ` Liberi: sten magnificentia denfisfimis cedrorum fylvis, tquaej tempore Davidis longe lateque ad extrema mone tium. juga extendebantur. ` De hisce vero ima menfis : altis(imarum arborum nemoribus :quomi- nus rite judicemus, vetat temporis injuria; qua paucae tantum .arbores hodieque fuperfint 5. quae vero , etiamnunc fuperftites , antiquae: Libaniglo« . riae umbram. aliquatenus „referre-postünt. ` »In extremo fere montis Libanitici vertice. colloca- tas hasce. nobis defcribunt. itineratóres d tan» quam altitudine et crasfitudine «omnibus arbori- bus , quoad invesrigavit. hominum explorandi ftus dium; .palmam praeripientes.. Arviosius, Dës regrinator: Franco - Gallus , refert,- vixdfexchomie num numerum- füfücere ad : truncum «cedri cr: cumplectendum. ..:M.aundrellius autem :trun- ci circuitum (ftatuit triginta et fex pedes fupe» rantem.... Cedrorum ligni «tantam. esfe duritiem et foliditatem referunt , ut nonnulli , interitum his ar- boribus abnegantes, ipfam adeo aeternitatem iis ddfcripferint. "Quidquid est; conftat ‘ex variis ob- fervationibus, cedros per bis mille, et quod ex- Joh, 2t vo Vv / ; Cure (1) Fef. XL. 16. Cf. Hamels velds Ll. Ge: C omMEN TA TIO currit, annos, integras posfe confistere. Neque mirandum igitur, has arbores ab omni inde teni- pore mortalium admirationem movisfe ; usque adeo, ut hodieque ab accolis, non tantum fùs- piciantur, fed vero colantur faperfticiofe: — Cae- terum quam magnae quamque late extenfae fuerint; tempore Davidis, harum celfisfimarum arborum fylvae, aliquatenus conjicias ex immen- fo, quem ad Libanum emifit Salomo, lignato- rum numero; qui tantam ab his montibus ~de- ferrent ligni copiam, quanta füfficeret ad Templi Hierofolymitani conftructionem. (1) - | Uti vero omnes montes altitudine praecellen- tes” horribilia quaevis praebent fpectanda; fic Libano et Sirioni non defunt loca, ubi, natus rae granditate obftupefactus, peregrinatoris + áni- mus admirabunde horrefcit. ^ Quaquaverfus in his montibus asperrimae rupes profundisfimis im- pendent voraginibus ; quae rupes periculofisfimum reddunt adícenfum, et continue terribilem mie nantur lapfum. Nives , aliquando nimia copia folutae, immenfos formant aquarum. torrentes. Hi (1) 1 duin V. de cedris vid. de la Rasa L L I. p. 7o fqq. Oedmannus, (Wermischte Sammlungen aus der Naturkunde) II. p. 203 fqq. Hamelsveld, Ll, I. p, 297. etcl, van Voorst, Uiz/ezk. Verhandel, Pe 16, 190. alii, Lel TER AR IA 83 Hi ftatim lapfa graviori ruunt, vel per longos deflexus, ut. gurges. gurgiti, acclamet,, dum, ftre» punt canales (1), de faxis in faxa. delabuntur. "Tempestates. igitur, .in hunc asperrimum mone tem ,erumpentes , posfunt aliquando ingentes rui- nas afferre. Saxa praerupta, , torrentium impe. tu, fulminum. ictu, terraeque motibus dejecta, omnibus,,quae lapfui praecipiti obftant, certum minantur interitum imo vero recentiore. aetate per fimilem. rupis. depulfionem totum vicum fuis- fe-devastatum, ut ne una, quidem. domus, man- ferit fuperítes, nobis. referunt itineratores (2). Et fane, in nostro etiam carmine manifestam ‚est. documentum „quanta; vi, faeviant in Libani Sirionisque jugis tempestates horendae. | |... y Ab-hisce. montibus procedentes Orientem. vere ES y- ubivis animadvertimus vastisfimas Arabiae .plagas,; quibus. ad Orientem terra Israëlitica fponte: determinabatur. ` Immenfa illa deferta hor- ride. patebant "a montibus. Antilibaniticis inde ad ultimas regiones Australes; et a Mari Mortuo ad „Euphratem usque, In, latisfimis . hisce et fimul -mriditate fua incultisfimis campis hic illic tamen exftant loca. quaedam Yi et pratis gauden- tia (1) Pf. XLII a. cf. Bag pag. 42 fg. (2). Vid. inprimis Volney, l.l. p.298 e Ct.Mun. tinghe, ad Pfalmum XL. 8, 84 CoMmMENT TA TIO tia fylvisque. Loca haecce vulgo dicuntür Oafes 3 fünt autem: commoda ` hominibus - receptacula. et feris "bestiisque lustra praebent aptisfima (1). Fontibus rivulisque adjacentes hae quafi infülae, alliciebant nomadicas gentes nonnullas; quae, libere in'defertis oberrantes, illuc congregabant pecora et armenta. Ipfi etiam-Tsraélitae faepius fuas pecudes in mediis harum gentium. tribubus ducebant, et in Oafsbús istis per tempus aliquod morabantur (2). Quocirca frequenter in C. S. horum defertorum fit mentio, quae ab Israé- itis faepius generali deferti nomine diceban- tut. (3) J ` Magna hujus deferti pars vocabatur Cadesch; quod idem esfe videtur ac Cadesch- Barnea; et aliquando in S. C. dicitur. Pharan, vel Tjin. Erat autem ad fines terrae Canaüniticae Austrüles fitum, proximeque adjacens immenfis illis "Arabiae plagis. "` Israëlitis vero- defertum "Cadefchi inprimis erit memorabile, "quoniain Corum majores per 4o annos, doe Mots, in illo. oberraverant; s quam ob rem “in” nostro 4111 E 24 | i eai- HIU ; (1) Cf. Hamelsveld, LL p. 164 fq. (2) Cf. Hamelsveld, Li p. 226. Can Exod, XXIIL at, Deut, XXXIL to d ? Cf. Hamelsveld, l.l. p. 28, LiTE£RMARIA, 85 Pfalmo peculiariter a. Davide nominatum fuisfe videtur. (1) Per.onines igitur has: plagas. vehementisfima faeviit tempestas, quam defcripfic Davides. Sunt autem- nonnülli, qui hoc poétae fuisfe confilium negant; . neutiquam. esfe probabile existimantes, conitrua et fulmina: per omnia loca vicina: cit- cuitu -quodám faeviisfe, fola Canaänaea excep- moi, Verum: cum, hac: fententia pugnant siti- meratórum relationes 5:é--quibus- apparet, confue- vam; ban esfe -viam, qua: tendunt. tempestates lin Oriente; Ingruunt ‚enim plerumque: a- Mari Mediterraneo, montes: altisfimas - petunt, er feti- Dm ` per: immenía deier ` ruunt ac. disfipan- mr Cal "Er praeterea. in; nostro: carmine: rice tenendum est, poëtam maxime memorasí& ea loca, in quibus terribiles habuerit effectus tem- pestas. Per ipfam quidem Palaestinam denfae 'depeliebantur. nubes, ‚fed non: horridas. fecum ferebant tonitruum fulminumque . vastationes vè- mom pluviis benignis irrigabarr folum; ud etat ‘Verfü. Keen diferte Pici Devils, OE DE elktlkaié vi 323 io, | $53. 95 err Hoodie weldip IV. p. jm. s" Rel m PAg Palaest. - ine ES CRT Tse Li, Tu ‚pe 327 fqq... jp obnagilegze guciter aaia wekil ^: (2) Vide Je H.- Micha DIS Hogerahis ad hit, m Vids Volneys- Lp. 937 3452 ^ ^ ^| (4) Cf. infra ad vs, 1I. Zei Q0 „86 C:O:MMENTA TIO 2] - Carminis pipe: percita rr autos vix aiio cárét; , áliDavide: Pi Pülmum compofitum esfe „paulo post: vehemen» -tdsfimain: quandam. tempestatem. ` Ar vero: diffi- cillima zeg "est dijudicatu; quo tandem tempore ila faevierit :tempestas. ` Neque es infcriptionie bus, nequeex ipfo carmine hac de re certi: quid Elici poteste: Infcriptio. Hebraica 3315 MND, canticum Davidis, :nilodocetg. nifi ouod hic -Pfalmus. Davidem habeat auctorem, er maxime mini fácro ;fuerit;destinatüs. ` Tali: enim; fenfu plerumque: fi nisi "non. SS Habes Kä M» raa 30! tb: jJ mi j ü , f MT uq i Mat ógifrob rupi 35 emeng s: E Est aüterii a fâdice- "pt coll. NS? Es Bou incidit , -amodulatus: est. €f, Sehultens; in „Orig. Hebr. p. 466. etad: Prov. p. 51. Scheidius, Lex. in voce, De voce "yr plura disputat. Lowth, "LA. pe 36. not. et pag. 49. Cf. Muntinghe, T Lp. 74. Het. der, III. p. 38. Quidquid est, certi quid de his vocabu- lis ad muficam pertinentibtis dei nequit. «— Caeterúm de „praefixo D vante? "tr, genitivrim, auctoris. notante ,. vel etiam elliptica ratione explicando , conferri posfunt.N o le dius, Concord. Panrticul. ps 410, goo, Vienei ds) ad Pf. UL et G efeni ius; . ——€— der — E che, p. 673. jev bs RUI . LITERARIA |. 82 Multi autem: fuerunt, qui e titulo quodam Graeco aliquid efficere fe posfe existimarent. In verfione nimirum Alexandrina haec legitur infcriptio WaApds Ekodiov oxyvijs , Pfalmus egres- fionis tabernaculi. — Horum | verborum -variae exftant interpretationes , quarum plurimae aliae ` aliis obfcuritate non cedunt. Optimam dedit Roe fenmullerus;, in Praef: ad fcholia in hunc P/almum ; qui. animadvertit, titulum hunc non fignificare canticum egresfionis: e templo og multi existimant. (1), fed ££óJww oxyvijs fuisfe vocabulum folenne, quo defignabatur apud Grae- cos. Alexàndrinos octavus dies Festi. Taberna- eulorum. Cf. Levit. XXII. 36. „; quare," in- quit, 5, hoc fibi vult Graeca infcriptio, con- fummato Festo Tabernaculorum . decantari hoe carmen folitum: fuisfe, "7 (2) €um. autem in " j FI 22 nHe- ; (1) Thonet v. c. autumat, hunc Pf. esfe compo- _ fitum. ocesfione deductae árcaé a Sione in templum, ita- que post mortem Davidis, quod inde confirmari posfe étbitratur, vocem S9977 (vs. 9.) zemplum , non taberna- culum fignificare, Vid. Venema, in Comment. a. B. he Cf. ab Hemesfen, l. l. p. 2 fq. et infra ad vs. 9. (2) Variae de hoc titulo fententiae exftant apud Auc- torem anonymum laud. in annot., ad hunc Pf. et in ex, pofitione Patrum Graecorum a Corderio confecta, qui duodecim divezfas Let iuferiptionis memorat iniere pretátiones, h G LU «48 `. C.ooMwMENTATIO uMexaplis Origenis non inveniatur hic titulus, .plurimi:eum fpurium habent, et a Judaeis Alexan- „drinis textui Graeco: additum (1). Et quamvis -etiam -poraamus, antea jam in codicibus nonnul- Jis: Hebraeis adfuisfe, nil docebit haec infcrip- tio, nifi opportunitatem, qua porem carmen nostrum fuerit cantatum. | «Ex ipfo autem carmine varii? varias fecerunt ` conjecturas, quibus carminis componendi oppor- tunitatém aliquatenus conftituerent. Sunt qui êxistiment, Davidem hanc tempestatis defcrip- tionem dedisfe paulo post victoriam quandam, de gentibus vicinis reportatam „ quod ex verfu undecimo efficere conantur (2). Alii vero pau- lo post pluviam , quae, rege Davide, triennalem ficcitatem fuit fubfecuta , coll. 2 Sam. XVIL r, 10. ejusdemque temporis esfe. dicunt nostrum car- men ac Aerem LXV (3). Ge opinionibus nos. (D) cf. Rofenmullerus, LG SCH Vid. G. C. Knapp, die Pf abnen D TA und mit Anmerkungen , ed, 2, 1782, in praefatione ad nos- trum Pfalmum. (3) Vid. Auctor anonymus, laud, in praefatione ad nostrum P[almum.. Caeterum ab Hemesfen, LL p. M Davidem hunc cantum compofuisfe arbitratur , cum in castris verfaretur, five in loco Machanaim dicto, Coll. 2 Sam. XVII. 24. five alibi fuerit; quod efficere co- natur e vocibus Dog *32 vs. I. de quibus infra vie debimus. oL'uTERAWNM MAO 2 8g nostram de componendi ejus Raf vd cone jéctùram: apponere Deen. Ex verfibus decimo er undecimo; iid dt poëra precatur:a Deon gentis: Israëliticae’ falu« cem ,. aliquatenús effici, poste arbitramür, . tems pore hujus Pfalmi compofiti. Davidem jam fuise fe regem creatum. ^ Plurimis ‘enini hoc temporé compofitis. carminibus calem ‘de genre | univerfa commemorationem vel:intexuit: vel fubjecit Dab vides (1). lidem autem verfus, uti et totus Pfalmus , qui, luculenter fecatiores quosdam - fenfus fpirat, docere videntur, lsraélias, dam hoc componebat carmen Davides, aliquamdiu pace et felicitate fuisfe gavifos; et e verfu ter- tio apparere videtur, tempore festi cujusdam fuisfe compofitum; forte quidem tempore festi Pafchatis , quod incipiebat menfe, qui cum nos- tro Aprili convenire existimatur (2). Haec autem fententia egregrie quadraret in verfum nonum, in quo fit mentio partus cervarum. Has enim menfe Augusto et Septembri conci- pe (1) P5/, XX. XXIV. 5,6. XXXIIL t2. XCV. 7. XCVI. CV. 6 fqq. CXXX., 7, 8. CXLV. 10, 13. (2) Vid. cl. Pareau, Antiq. Hebr. defer. p. 142. Hoc enim tempore in Palaestina frequentisfimae erant tempestates, coll. p.61 fq. et Harmer, l. l p. 4» 52e et Pf. CIV. ' G 2 go C oMMENTATIO pere, ut veris redeuntis tempore: pariant, testis est Aristoteles VL. Hifi. Anim. 99. (1). Itaque nos putamus, uti jam fupra verbo indi. cavimus, Davidem.hujusmodi festo ipfum inter- fuisfe, , dum- fubito oboriretur tempestas; ut adeo paulo postea compofüerit carmen, et dein Sacerdotibus Levitisque- in ufum publicum tra- diderit, quod hac fimilive opportunitate post fe- datam cantaretur tempestatem. i (1) Cf. Corderius, l. I. ad bt XXIX. 9. Dis E z t-t PARS en LITERARTA E. f PARS ALTERA. PSALMUS XXIX, CUM ANNOTATIONE. Canticum Davidis. Vs. 1. Tribuite Jehovae, proles Omnipotentis, Tribuite Jehovae majestatem gloriamque ! 2. Tribuite Jehovae beier ejus nomini debitam ! Adorate Jehovam in fancto vestitu! 3. Fragor Jehovae fuper undas — . Deus illustris intonat — - |. Jehova denfas füper undas. 4. Fragor Jehovae est vehemens, ` .. Fragor Jehovae est venerabilis. 5. Fragor Jehovae cedros confringit, Imo penitus perfringit Jehova cedros Libani. 6. Facit ut montes fubfiliant illi, uti vitulus; . Libanus et Sirion, uti orygis pullus. 7.Fragor Jehovae ignitas excutit flammas. 8. Fragor Jehovae qüatefacit defertum , Quatefacit Jehova defertum: Cadefchi. Vs, g r \ 8? — CowumgRTATI0. A Va 9. Fragor Jehovae abortum injicit cervis, Decorticatque fylvas — Dum in ejus palatio appe exclamat : Quante majestas! 7, 5 v A zo. Jehova fuo throno S P dum imbres demittit, Y 0: €osiderJehoya. Rex inperpetuum.: r1. Jehova fuo populo praebeat tutelam! Jehova fuo populo largiatur pacem! LO prow 4 3 € CEA B B o à AN NOT ALO T es sE | i E verfus I ef $e Zä Est I carminis paer Beat |. Continuo nos inducit quafi in. Sionem, locum illum maxi- me venerabilem , in quo: verfabaur . Davides , dum hunc effundebat.cantum; ac fimul manifes- te nos docet et perfentiendam „praebet, quid animo hic; fenferit, cum.canendi faceret initium. In medio. Israélitarum | coetu, ‚qui ad Jehovam festo. die concelebrandum undecunque confluxe- rat, ipfum. Davidem. videre. mihi videor, victi- mas fuas grato animo offerentem.: Subito hisce peragendis interrumpuntur festum agentes vehe- mentisfimae tempestatis obortu. ` Venerabunda ad- „Le 4 T, BR, A. A, Tees 7) 93 admiratio animum. occupat vatis, ipfe dum Je, hova in coelis ea, qua par est, majestate ad, ventat.. Intimos hos venerationis fenfus ut. reti- ceat Davides, pectus non finit commotum, Idem cupit ut fentiant Jehovae cultores; eadem , qua ipfe erga, Jehovam fint veneratione imbuti ; quotquot in Sione adfunt praefentes. Itaque. eximo pectore fuos excitat populares, ad. eg: dem, quos animo tenet, fenfus fovendos; get eos füblimi folennique ratione ad Jehovam mag- nifice apparentem celebrandum adhorar Ki impellit. $ Es, t INTIAN, T vibuité. Fehovae. Verbi 3n* vel arm coll- 38. propria -vis latere. vides tur in ardenti fludio. ad. aliquid . liberaliter praebendum five praeflandum. Haec ejus prima fignificatio patet. inprimis in imperativo fingulari nan, Gen. AL 3,4. agedum; eademque domina- tur vis.in omnibus derivatis; 5 coll. enim. Arab, Cb 9 proprie notat: fpiravit, anhelavit, pro- pere attulit; inde donavit, concesfi tt, largiter et liberaliter exhibuit (1). Aptisimam: igitur nostro loco Davides adhibuit verbum, ad de- fignandum.fummum animi ardorem , quo-ex- ples no pectore Jehova esfet celebrandus. — Ciete- - CO Cf, Schultens, ad Haririi confesfum IV. p. 6o. et Scheidius, in Lex. 94 C o MIM EANTA E PD rüm ' Obfervetur difcrimen inter verban” $T" et inter ejusdem fi fignificationis verbum En quod occurrit nostri carminis vs. 10. Verbum” enim Uu fere ufürpatur de beneficiis; quae quis dignitate ft uperior inferiori. chidam: largitur. lllud vero dicitúr de donis, quae grato aninia quis defert ac tribuit alicui y auctoritate vel dignitate longe praecellenti. a)“ Ap 33: Proles feu filii DR Hae voces ita coüjunetae bis tantum in ^C. S. occur- runt. Non miràndum adeo, varie a variis in- terpretibus eas fuisfe acceptas ; easdemque mihi etiam mültam molestiae creasfe, lubens fateor. Age vero, paucis, quoad posfimus, praecipuas recenfeamus fententias,: nostrumque fübjieiamus judicium; nonnullorum. nimirum" opiniones nemo facile. probaverit. ^ Neque 'adeo audiendi- funt - Alexandrini, qui vertunt Filii arietum (2), nec Rabbini, qui intelligunt astra, et monftra-quae- Kat Vid. inprimis Gen. XLVII. vj ec Barkin, i ig Gnomone Pfalimorum , ad nostri Pfabn. VS. IO. (2) Haec interpretatio Pontificiis anfam dedit, qua bicornem illam. Episcoporum mytram ex hoc loco còn- - firmare fint copati, Namque per flios intelligunt Episco. pos, per mor cornua., Inde dicunt , Episcopos neces- fario debere cornua gerere». Vid, Hackspanii Na- &ge Phil 1 heal, in Varia. dificit, Scripturae loet. Ik Ps 128, LrfreRrARIA 95 que- horrenda, ve Leviathanem Fobi (1), nec patres quidam Ecclefiastici , qui, prophetico fenfu de Christianis (2) nostrum verfüm ac- cipiunt. Tales enim interpretationes né refus tatione quidem dignas esfe, quisque. videt, Plu: rimi autémi interpretes Faas recte derivant- ab YN, contracte pro DIN et DIN robur, et: ad- jective robustus; unde pluralis EIN pro DYN fortes y> robusti (3); qufe postrema lectio in nonnullis codicibus Kennicottianis ad nostmini - locum invenit: (4). ^ Vertunt igitur D'r 533 filii. potentium; i.-e. ex ufu- Hebraico fübftan- sud o Tig A comes feü. ponen (6). ip | - Poé- Cu A gms pi illique quos depu Vigeers, in Decaplis ad Pjalmos , ad h. le i (2) Theodoretus, aliique multi, (3) Cf. Seheidius, in voce. c (4) Haec aurem lectio non, urgenda videtur. ` Librae rios enim fexcenties cum litteris "| et * pro lubitu egis- fe, ut vel eas commutaverint, vel plane omiferint, testes funt Eichhorn, Einteit. I. p. 32i A b et Jose Binleit. Y. p. 467. M (5) Vid. Coccejus, in Lex. et Ghisris, Phi: lol. facra. 1. p. 110. ed. Dathii. (6) Hanc fententiam inter alios amplexi (üt Jo. Bu- genh. Pomeranus, in Zbri Pfahu. interpret. a. 1594. Clericus, Aretius '"Felinus, fub cujus nomine la- tet Martinus Brucerus, P/almorum” libri V. ad Ebraicam veritatem verf 6, et familiari explanatione. elu- cida 96 CoMMENTATIO Poëta ; fecundum. hauc. fententiam , ‘hortatur „ut prae ceteris viri. gentis Isradliticae . principes Jehovam celebrent. Hi, quippe magna. aucto ritate pollentes, ne obliviscantur, fe hunc acce- Dale principatum..a Jehova,. qui, ipfis longe fuperior, omnes mortales, etiamfi. alii prae aliis ad. fummam dignitatem fint evecti, infinita, fua potentia regit atque moderatur, ` lstiusmodi ex- hortatione, fi unquam; -cerre Davidis tempore . magnatibus Israéliticis opus erat; Qui enim, .. Saulo tegnante, regis ad exemplum Jehovam-pas rum curaverat; et neminem, nifi Saulum,: fe fuperiorem .agnoverant, bt fub. Davide, rege religiofisfimo, ab hac impietate et perverfitate nondum destiterant. Superbientes hi judices ac magistratus, quandoquidem , teste Afapho (1), , inique judicabant, improbis gratiofe favebant, miferos ac pauperes injuste tractabant, ac mala quaeque: perpetrabant „imperii fundamenta’ peni- cidati.. Munsterus, in Bibl, criticis. Amyraldus, Paraphrafis in Pfalmos, Jj. H. Michaélis, in Hæ giographis, -P olu s, Engel/che Godgeleerden) 45«(1744-) Burkius, l. l. Venema, in Comm. ad Piaf, qui allegat etiam Gejerum. Zachariae, freye und. er- klärende Ueberfetzung ger. Pfalmen, , .23- Mebius, in libro.cui tículus.de. P/z/men kortelijk. opgehelderd. ema. Ms $t I: p. 187. et ab Hemesfen, in Dis. wi f OA LXXXIL bijt LTE RGA RL Ar) 97 ws, labefactare, videbantur " Der „Sed, vero, num Davides impios hosce. principes, & quibus prorfus abhorrebat , quosque animus ejus çan- didus affectibusque vehementer commotus non poterat nom- fummo perfequi odio (2), num Davides: tam -folenni;, ; placida atque "honorifica exhortatione hosce magnates ad ipforum officia , quae deféruerant , redigere: füis(et - conatus?: Non credo ;equidem, ` Repuguat hiec“ fententiá indoli -. Davidis y neque convenit:.cum- exfecrationibus, . quibüs improbos hosce petere folet (3). - Ne- que. etiam haec interpretatio cum carminis ylti- mis "verfibus rite in concordiam redigi Poli mihi videtur. ` Defcripta, enim -gravisfima tem- pêstate, qua Deus fuam ` prae omnibus praecel- hon anfam arripit "Vates, ut horum. magnatum, quos antea excitasfet ad Jehovam colendum, | fuperbiam magis. magisque. deprimeret ; fed. con. tinuo fupplices fübjicit preces, ut populum faum Jehova fervet incolumem, fuaque beneficia ei praeftare pergat. Profecto, fi virorum illorum pravitatem emendare in animo habuisfet Davi- des, miito magis talem, „perorationem feveram à Dis, a) Cf. de hisce ab Hemessen, D lp. 7 od (2) Vid. fupra p. 29 et 53. (3) P/ X. inprimis, Pf. Xl, sia cf, Capra et 53 fq. 98 CowMENTATIO fuisfemus exfpectaturi, qualem A fa phus, car- mini fupra laudato fubjecit, Jehovam ica lóquen- tem inducens: : .. Equidem vos Deorum inftar habueram:, | Vos fingulos ut filiós Numinis Supremi; ` — Sed vero, moriendum est vobis ut caeteris Et ut pauperi cuique cadendum. — (Adamidis; Surge, o Deus! justa praesta huic regioni; Tu.enim ex aequitate imperas gentibus omni- bus! VW Ex eadem autem vocum DON 113 interpre- tatione exftitit fententia; quam, ‘inter alios, tuiti fant CL Palmius (2) et Muntinghius (3), existimantes fiis potentium feu nobilium poë- tice innuisfe Davidem Sacerdotes vel Levitas, qui quaedam quafi nobilium clasfis haberi po- terant, Placet haec interpretatio et cum carmi- nis indole magis profecto convenire videtur , quam illa fupra memorata. At vero nullam equidem video rationem, ob quam unice hos Sacerdotes | CG ad CID DC LXXXIIL 6 fqq. (2) Eenige liederen van David en Afaf. ad h. 1. Hanc autem interpretationem verbo innuisfe videtur Auctor anonymus laudatus, in i cq ad notas , margini OR jecta, ad h. L - (8) In Jfalmorum interpretatione , Ed. 2, ad h. k LITERARI A 99 ad Jehovae celebrationem | excitaverit - Davides. Unicum autem hujus fententiae argumentum ex vs. o, petitum, quo Wp Pr, fanctus ves- titus, non quadraret nifi in Sacerdotum appara- tum, ad hanc fententiam confirmandam minus posfe valere, Cl. Palmius deinceps docuit, in nova Bibliorum verfione. Qua de re Ss fuo loco agemus. |. i Quod attinet ad explicationem , quam dede- rant. J. D. Michaélis, aliique, qui plüralem 9N vertunt Dij, atque a vate fignificatos pers hibent Deastrorum cultores (1); hanc fenten- tiam minime ip icone ` Repugnare enim vide- tur verfus 9. Scilicet cali fenfu tp nmn, fanctus vestitus, num in libris facris fitzadhi- ‚bitum de vanorum Deorum asfeclis, MM ve hementer. (2) Denique non asfentior Rof Ahrend Vea `. qui, Chaldaicam verfionem fecutus, DYN *33, verit: filii Deorum; i.e. Angeli, ut adeo | | Da- . (9) J. D. Michaélis, in Epimetro ad Lowthi praelectionem XXVII, Doederlein,in/choliis. Knapp, die Pfalmen Ueberfetzt etc. Schulzius, in feholiis , IV. p. 126. J. F. Telge, in libro, cui titulus Hen, ke, Neues Magafin für Relig. Philofophie N, ^p. 69. Starkius, Davidis aliorumque poëtarum Hebraeorum libri V. p. 163. (2) Cf. Cl. Pal mius, in libello. fupra Land, ad h. L 100 ` CowMENTA'TIO Davides ante omnia Coelités iüvitasfet ad Jehò= vae laudes celebrandas (1). ^ lisdem. enim. me verbis; quibus ipfe Michaélidem redarguere ftuduit, ipfum redàrguere posíim, qui idonea ats gumenta pro fai fententid mon protulerit. - . Aliam igitur horum verborum interpretátio- nem proferre liceat, quam et fimplicisfimam et nostro loco aptisfimam esfe, probare conabor. - Equidem. D' *33 verto: OI feu proles Om- nipotentis; et hisce innuisfé mihi videtur. Davis des ipfos Israëlitas,- quatenus fcilicet propter fincerum Divini Numinis cultum ‘hoc infigni il lustrique nomine digni! cenferentur. : Quod enim ad D'ON attinet , Hebraei faepisfime pluralem nu= merum ufürpant de una rein fuo genere mag. na et:excellente. Ita v. c. dicitur EN Nue mina, pro Numine admodum colendo; Cor _Janctì, pro Deo fanctisfimo; WIN Domini, pro uno magno Domino, caet. (2) | Quid jet, tur nos impediat, quominus et pluralem DN accipiamus pro fingulari “PN? Uti autem TIN contracte pro ZIN GËT » compactus, for- lis, (a) In fehotiis, ad hel. Eandem autem: fententiam memorat Viccars, l.l. Ad talem interpretationem ane fam dedisfe videtur male intellecta formula NIE mms ef, ab Hemessen, i. l; p. 12« | (2) Vid. Schroederus, Grammat. pe 171. Cf. cL Pareau., Myth, 8. C. interpre pe 111. Le I-TrE: RARE A | 101 tis, robustus, ab YN, cogn. kom, crasfius; robustus fuit, war’. Sep ufürpatur de Deo potentia. praevalente (1), ita pluralem yy recte reddere posfumus per fortis/ifmum y robus- tisfmum y potentisfimum. Neque-vero obftat huic interpretationi. vocum aa 33 tali fenfu råris- fimus ufus (2). Haec enim dubitatio , cum bis tantum ` uti fupra diximus, ipfa. formula in C. S. inveniatur, contra omnes. valet bujus loci in- terpretationes. Poétae vero Hebraei haud raro à vulgari fermonis ufu récedunt, fibique exqui- fitiora verba. affectant (3). -Neque adeo asfen- tior iis, qui pro pow legere malunt Gerda (4). Haec enim «conjectura nüllis argumentis nititur , it zede 318? « nec (1) De hac vocis derivatione vid. omnino Schei. dius, Schediasm. Philolol, p. 21-23. (2) cr. cl. Pareau, Zaff, Intp. E T. p. 33e (3) Vid. Lowth, LL p. 29. et cl. Parean, L I. D 427. (4) Hanc conjecturam fecundum Alexandr. verfio- nem protulerunt Kennicott, zot. critic. in nonnul los Pfalmos ed. Brunf. 1773. ps 143. et Micliaélis; Orient. und Exeg. Biblioth. XIX. p. 39. Contra vero Alexandrinos in fuis Codd. legisfe ry 9x non py'r]ow erudite ostendit vir anonymus laudatus. CÊ étiam Sabatier, Bibl. Sacr. Latinae verfiones antigùaê caet, Paris, 1751. ad h. I. Starkius, l. L pe 153. et Corts derius, in annot. ad h, Le roe — COMMENT ATIO nec aptiorem füppedirat lectionem. — Salva igi tur analogia linguae Hebraicae nostra interpre tato admitti posfe vide, Praeterea quodam- modo mea fententia confirmatur ex altero loco; in quo hae voces fibi conjünctae ^ occurrunt: Palmo nimirum “LXXXIX. 7. per Ca *j3 . poé&tam, quisquis fuerit, defignasfe Angelos; five fpiritus nobis füperiores, luculenter appa- ret, tum ex aliis argumentis,. tum imprimis e fententiaerum, qui dicitur, parallelismo; ‘Angeli autem, qua fatione dici posfint GI? mobilium vel filii Deorum, equidem non asfequor; verum recte quidem hoc infigni nomine appellantur filii Dei, uti alibi etiam faepius eodem. fenfu dicuntur D'N *33 (1). Quapropter DYTIN 33 et D'ON *33 idem notare mihi videntur; quod et Chaldaeus nostro loco expresfit, verba haecce interpretatus. NIINI 3/13 coetus Angelorum (a). Similiter in. libris facris. faepius Auen Supre- mum (1). Vid. Job. I. 6- Ir. I. XXXVIII. rA Cf. 6. Pa. reau, in comm, Jobaea , P 96. etin disput. de Mythica S. C. interpret, p. 115 fqq. et J. D. Michaélis, Orient. und Exeg. Biblioth. XIX. p. 139. (2) Quae aurem in Chaldaica verfione adduntur, D'ON 133 forte funt Hebraica, et deinceps addita. Ters winatio enim, Di ad pluralem defignandum Chaldaica non est Li:TERÀAmTrIAÀ -164 mum vocatur DIN DN (1), eodeni fenfu at- que Dos Dn (225 er dti nar’ BECH má- x gistraius dicuntur DSN, ita eodem fenfu Afà- phus eos dixit ON, quod eet fenfü per. pro DON. (3) Hy T ft ^ Haee aütem; populi , veró Deo confécrati'., denominatio , quamvis haud ‘vulgaris, vel fic tamen ab Hebraica cogitandi ratione minime ab- horren "Tempore nimirum Noachicum diluvium longe ántecedente probi jam Dei cultofes coelcs- tia quaeque “fectantes ,' coelestium numéro ac focietati ‘fe adfcriptos esfe gaudentes et "glorian- tes, a Deo fe denominaverunt, Deique fe filios ‘dixerunt ont 33: quibus vero opponuttut caeteri hac fpe destiniti , quos humiliorf nomine “vocabant filios. Adami. .CuN 33 (2. Deus autem peculari. Hr ide providentiae "c SC Kerg A E ILC zx T | One Ser ` gen- ES ps ind: d bf. L. d SPUR "Gi Don XI. 36. | | - 8) P; LXXXU, 1. Caeterum pi: net D'HON. "3 hon differre ; cenfent étiem Rofeùmulletus, ad h. Í. Starkius, Syllog. Comm. et Àüctor ite lauda- tus in Appendead notas, ad h. l. — T LA) Gen, IV. 26, VI. a Vid... omnino CL ai iul $ Goia Job. p:96. et de Myth, S.C. interpret. ps 116 (qe Ad ane autem. dicendi rationem ipfe, ut videtur; Da- vides” fe conformavit $^ dixitque homines ; improbos ON *33. Cf. Müütinghe, ad Pf, XIV. 2: H . 104 Com MENTA EIO gentem complecteretur „Israëliticam „ hane ip{eap= - pellavit … fium. fuum, primogenitum ,. Exod. IV. 22, Dën 5122. 22* Quare vates. Hebraei. free „guentisfime laudant. Jehovae-de populo Do ou. ram, quam finguli pro fuo confilio eximiis et .fublimibus adornant. compamtionibus. Sien Ae Cs a i Mofe inducitur Jehova, qui e e- Zä A e af art do Gr "9: vor my T Tanquam. aquila fervet. pro. ven Wén „Suis pullis, molliter incubat, EARN es - „Suas, alas expandit , eos Capit; PPE , Eos. ESA; fuis pennis. tectos (19... i "ym t EA jéhova à a poëtis pum TM fuam, i, e. gentem. Israéliticam . „clegisfe s: „vel, tanquam 249 pater procreasfe et. educasfe ; vel. ‘tanquam, ma- E Aa PN rer peperisfe et nuirisfe. dicitur, en Í Tsraéli- ict tae vocantur Jehovae haereditas et portio , quam fibi elegit; imo plus femel dicuntur 3 ZG a Deo formati, nutriti er educati (9). „Ear dem ratione Isra&litae faepe vocantur Jehovae center , > "quos euin füa EE, Ss befievo- ropes pal i9ni "Tee, dE TN EH vis) - soya 30131216 cu Dent. ST, It, . Ct ER LX: tret PfEXXV IIR eg, et ‘alibi, ubi Jehova fingitur tanquam pastor.'de;gre- ge fua follicitus y ogesgue (Das curans atque .fovens; 7 Ce) Vid. Deiit, ZX. e, 9, 49» BC XXVIII. 9. CHL r3. CV. 6.^ Fef. La XXX. 15; KLI, e XL VE 3, 4. KLIK, WS eb bio isoaiioi M AI CLE rd / LiTERARLA > 105 lentia Ct), Tstiusmodi igitur folenni nomine «etiam nostro. loco a Davide appellari. Israélitas, equi- dem.adtinioj et aptis(ime. quidem. podra hosce: non: dicit nostro loco BIN «3395; qitod. proprie verteridüm (ir filios Dei: fümme verendi Ce); fed. IRD , filios, Omnipotentis z quippe. qui in „tempestate hac, gravisfima fummam. et; infis hitam faam patefecisfet. potentiam. . . Praeterea. vero, quod nostram in rem pluris mem valere. videtur - frequentisfime Davides in füis- carminibus ad Dei majestatem. gloriamque aguóscendam et celebrandam . excitat omnes: Jee hovaë cultores. vel fotum. liradliticum . dup ewi Di Sic V; Ce Hado. XXI; Sé eie prove vhs mee erii e ie Mos, tota. proles; Jacobi: bone Wer 13i Caen ew tota pones, Israelis ! (4) "ot ? ^ Et 1) puc telas 8 Pf. Ate ge XXXL. 2% Liese ÈH., 11. LXXXV. 9, CXLV. RN (2). Scheidius in Lex. ét Sehülteus. ad Pra. verbia, p. 28: 3) Cf. füprá P. 63 — 1 ^nC4)yForfitan autem alius eräm Leg " T fententiam confirmandam aliquid valere posfit. Pfalmo nimirum XCVI; 7-geadem fere continentur verba; quae in duobus prio- «ribus nostri - -carminis li? occurrunt, Utetqueé durem locus ab. eodem poëta: cum. fit confectus ; forte utiu$ ex al- téro nnnm n explicari posfit. Ibi. autertì vs, e hon qui- H a dem toó Comümé&RTaAtT Lo Et inprimis Pfalmo trigefimo tertiò ,' in quo idem fete “invenitur cogitationum fenfuumque nexus, "quem in nostro carmine anjmadvertas;: Uti nimiruti in illo Pfalmo Davides primo” pios excitat: lsraélitas, ut laete jubilent inv Jehovae honorem „dein“ füblimiora petens. Deum depin- git tanqui diüjus univerfi, creatorem, omnia- que fuo nutu gübernantem, tandem hinc! recur: dr ad Cbeatos 'praedieandos: Jehovae cultafes , qui-»confideríites nil timeant „vab. illo romnia:exe fpectént; ejusque fe prolem esfe gaudere queant: fimiliter” ergo” mostro^ in" carmine ,gravisfimis: | tempestatis. effectibuss-defcriprtis ‚…-poëta definit animum offerendo- gratum . Jehovae;: qui et Ze: tum agentes in Sione, 129 Vs. 9, et totum fuum populum NPD Vs; 11: incolumes. ferva* verit ,- fitqüe:c ferváturus in posterum. Quidni ikose, quos Vs. oer ir memomt Da, vides, eosdem dicamus, quos in exordio dixit EN 0 filios Omnipotentis y opidum: Isra£- liticum? Mihi faltem nulla jüterpretatio ; à tior magisque cum tota carminis ratione et Habitu eent videtur; et quandoquidem neque cum — I La d cum —— ratione bd D 93510 V Did DH AH INDUI o2 De i E "—À hed BS. oid. f M UGS $191 MINE 50**X dem memorantur SIM ER (fed Fam mnbus familiae zribuum , quibus tamen ‘Vatem deiere — fe ipfos Zsraëlitas, ex vs. dek ;apparere videtur: Le In To Esn AER IE A C 107 Davidis... caeterorumque. poëtarum: Hebraeorum pugnat , hane paon pakt adhue —— Malo: ra. videant, doctiores.. . re (eum d pecliaris ` ramen. vis in fingulis obtinet, uae rite in verfione, exprimi. nequit, Illud a ravitate ‘ponderis 3 hoc a robore, f fuam IC notionem i petit. “Verbum enim, 933. coll, Aaf proprie. ex gravis, fuit pondere , inde. gravis fuit, presio et honore, i. e. honoratus fuit. Hine fübftantivum "man, uti . Graecorum Unas ufurpatur de pondera. feu „Oner en, quod. mole fua incumbit opprimitque ; et metonymica , ut ajunt, ratione de magnificentia. et "majestate dicitur (2). Nostro igitur loco notat fummam Jehova. mä- jestatem , quatenus maxima et fublimia quaeque in fe complectitur. Numen. Supremum. A. verbo Ny autem, Arabice E intorfì t ,denfo neryo for- - tius adfirinxit, fortis fuit (3), est fabftanti- vam y, quod proprie dicitur- de intorfióne et d Zanen d Xs ode ier v (1) Cf. Inprimis 2 Cor. IV. 7. ' | , (2) Vid. Schultens, ad! SE 129; EN et In Cosi Dialétti p.-330, 339. Cf. Scheidius in Lex. (3) Vid. Schultens, dd rove pe Lë Sche. dius, LL HXZ.. T 108 CoMMENTATIO hinc de robore invicto ; metaphorice autem de- fignat. honorem, decus, laudem (1, gloriam folidam et illibatam rage Proüti autem Arabicum fübftantivum S, fic et Hebraicum "v peculäriter ufürpatur de ee regio, _quoad "fcilicet rex omnibus gloriofa fua potentia prace ellie (o). finc vates Hebraei, magnifica quac- vis Monarchae Orientalis attributa ad Jehovam transferentes (3), hanc gloriam potentisfimam freqiiéntisfime -Numini Supremo. àdfcribunt (4). Egregie igitur nostro loco hanc vocem adhibuit Davides. Quid enim illustrius práedicat Jeho- vad -venerandam majestatem potentiamque, quam temp stas vehementisfimique ejus effectus? Qua- ré etiam alio loco a Davide ipfum tonitru dici- tur- codem fenfu jy vp. i. e. »ox. tremebun- da divinae gloriae et potentiae, quàm e fede fua alis in nubibus edit Jehova (5). Haec aus veu verba D "23 Vi xps Ken ad defig- Or guess nan- RES Di MUL:3... hikt Sylloge disfert. IL p. 1086. et J. van Foovus t5 Disfert. philol. de notabili Correctionum Mar uri CT p. 124. 23^. 1778. ni (3), CL fupra, p. 19 D. (43 Pf. LXXVIII. 61, XCHIL 1. XCVI. d 7X son 4. EN, he: CX. 2. Hab. HL A (5) PC Lag, 34 — i $ ` ri TERAWMVA: } 109g mam fuminat Jehovae magnificentiam vac: pere fectionem (1) y fimili fena ago 0 NF. rey: xa) xpiéroc, dës nad xpároedóLa rairit (2 Ji Ipfi etiam: Ale xamdriut vertùnt &véyxare TÀ: Kupío dëfar Had: geg -molida en ila Wi dro Sang: eminplang . ru amp. mu Pas VIS NID ven Natdndege nominis ejus > Quando Hebraei diferte. "memorant alicujus rei velperfonae nomen, inest huie däs cendi formulae ` vip quedant 'pecularis 3: quod ipfa Tam "epcis "Fam derivatio "nobis ` osteridit? Verbum entm Tay. coll; dials: Arab, proprid fignificat "dirus fuir, © minuit er fpeciatim dicitur de zé Ara eminente, ut distincte: queas aoror? ac^ discerni. Inde: (abftant. DI ufürpátai de “omni fieno ékéelfo: et‘ eminenti y notaque ens Bants, hinc 'deniqué ^ defigtüat somen (3). ` Sci: Weer apud Orietitales- nomina plerumque expri* mebant- ipforutti liominum: indolem et naturam j vel attributa quaedam „quibus ab aliis dignoscérens tur; cujus confüetudinis indicia jam adfünt in pei morum parentum historia (4) ‚ac Christi tempore q Month erian teh PR et G ta 1 Chron. XXIX. n, i PE CVE 7. LXI. 5; CXLV: te EMA? 9 AD o (2) 1 Tim, VI. 16. 1 Petr. 1V. 11; V. prn) , ' (3) Vid. omnino Schpltets; dà Fob, pP. * Kel Scheiarm$,im Bes, U^ 595 (4) Gen, Ill. 2o. IV. 1. Cf, Cl. Pareau, in DÀ. puts 110 CowwENTATIO etiamnunc- erat in ui (1) ;Inde WW yr - Homen ejus. noscit, mon uti apud nostrates fig- nificat exiguam > alieujus: notitiam habere; ver rum .ipfum.. talem. cognoscere. qualis revera 65t4(2). „Ex eodem autem fymbolicorum hoe rum nominum ufü antiquitus gentes plurium Déorum cultui: addictae- horum | fingulis nomina imponebant, quibus unum ab altro discerne- rent (3). | Ad quam confuetudinem, Israélitis in Aegypto -degentibus „ fapientisfime fe Accommo- doit ipfe veras Deus, fibique proprium as- fumfie nomen. mm ejus, qui est tfeyera y idem- que erit femper. Quo nomine ab omnibus aliarum. gentium Diis, qui nihil esfent in rerum natura luculenter. distingueretur , Israélitisque: fe manifestum . redderet, in. omnibüs , quae edixis- fet; veracisfimum et conftantisfimum (4). Saepis- fime igitur auctores. facri, inprimis. Mofes „cui haec. proprii nominis: divini vis primum explicue- rat Jehova ;, ad hauc. peculiarem. - fignificationem ABSpEREfBE: € tlignande ; ampem hujus. nominis vand sit gute mc put. de Mythica AC interp. p. 9o f. et in dni Hebre. defiripte, p. d 820 fq». . AE : (1) Uti patet inprimis ex nomine Petrie (2) Exod. XXXIIL 17. ooo o og GA Cf. Exod. D, 13. LO Exod. Ill. 14. coll. VI. 2, $ et Cl Pareas ge Hebr. pe 39 t ` LITERARIA: 111 vim ob oculos. habentes, „Deum defcribunt tan- quam- eum, qui--fefugium: omni tempore praeftie tit piis. probisque Dei cultoribus, ouippe oui aeternus idemque femper, promisfis fuis; con- ftantis(imum . veracisfimumque fe, praeftet;: (1). Hinc et frequentius nomen Jehovae mm DU, et tantummodo Dir nomen , dicitur in facris li- bris, ubi ipfius Jehovae mentionem exfpectare- mus. Quod ubicunque fit, ipfam Jehovam indicasfe. auctor cenfendus est, quatenus „omen illustre Jehova, omni fua vi acceptum ; ipfum Deum eximie manifestum reddit mortalibus. Sic v.c. Ley. XXIV. rr. Jehovae nomen con- viciis petere. fignificat: eum obtrectare , out 1. lustre. hocce nomen gerit] J'ehovae - et inprimis Zei, XXX. az. 3, Ecce Jehovae nomen: adve» nit” ives is, qui nomen istud gerit Fehovae (2), ipfe. etiam. Christus, cum. opus fibi a Patre mandatum hac in terra peregisfet „in ultimis pre» cibus ita Deum alloquitur: Cadres?) Abend d gou 28 Zeus zéie dvÜpdmos , Le ter mani- festum ZIE ualet; qup revera. es ' € 3): o1 e Dë, wers Vid. omnino Exod. XV. 3. Deut. reimt, 58. et Pf. XC. 1, ubi bene multorum € Kennicott. auce toritate pro ré legatur. bie: «etiam St xc. '2 514» CD CE CL Palmius, ad h: f’ CH Fol. XVII. 6 et, Joh. XV, at, Bom, IL 2p alibi. , 115 COMMENTATO a avides: autem /fingularem chahecijehovdie sos mini: propriam: eximiamque' vim, qua Dpae om. tipos dt a BH ss cardine” sett, iD Lon. ar G KEN | fur) oS 2t KX 'ejus. maneat. in — 5:19 E Quand fol: apparebit y^perduret ejus siae — KS aa fibi omnes v âi de i mationes, Onnes s genes eum ! pedibus finc felicitatis 2221 um agree ^ T(—— on Lo Di M. AER T e Wm Ion C A A 1 p y ag | ` » x Ee Le LIT d TK Ad: ejusdemque - idcirco nominis ` celebrationem et: veram: agnitionem Divides- nostro- loco ^ fuos excitat “populares; et ex: pleno- pectore verba, fündens , Tribaire: Jehovae j inquit, nominis ejus majestatem; ex tnimoó-aguoscite et celebrate Je- hovam tanquam Deum! unicum , : fapremum, ‘po ventisfimum , - promisfis conftantis(imum populo- que fuo. benignisfimum s; verbo: — i bovam tanquam Jehovami t (2) ^ ^^: hri m doaia " col. e c T oedero M €f. pf. Com. a. CXV... les old. 123119 (2) Cf, Vatablus, in Bibl Crit, Fenton, proc Godgel.) LH Michaélis, Rogenmaiiaete Ve que ad, h. A ila LiTERARYFA ' tiġ Gramm. reg. «7.4. et Ba H o | Est impe- rat fpec, Hithpahlel j' cujus: fpeciei ` vim ‘expós fait Schroeder LL rég. 56. XX. a råd, SE quaé femel tantum occurrit in "C. S. (1). Pro pria ejus vis latere videtur in fubfidèndo , pro- fundius vergendo et demergendo (2). Hinc ih Hithp. est: femet ipfum fidere fecit, ahê- rumque honoravit, adoravit (4). "Novimus an+ tem, in more esfe Orientalibus , üt, fi cui Tumu honorem tribuere velint; o fe ante "illam "humi prosternant, facieque terram attingant (4). Lh de faepius ; ut et nostro loco, verbum hoc- ce ufürpatur'de Berg Divini Nüniinis “vereratid= ne, qua nonntmquam Israélitae fübmisfo cor- poris humum inclinati habitu Jehovam adora- bant, eumque tanquam patrem, abfoluta in li- beros potestate - praeditumr 3 sgnoscebant ac Te verebantur (5). Convenit Graecorum Nie uti recte verrünt torum : | mw p SÉ? N H E ` QU) Jet, LL 23. 48228 hy erosi? 10 … (2) Cf. Schultens, ad Prov. xL 18. - och (3) Vid. Scheidius, in Lex.Cf, Schultens, uf Ling. Hebr, p. $84. ost (4) Cf. Hyde, de. Relig. Podani : Bv ie Mi chaëlis, Supplem. ad. Lex. p. 2307 fq. et Jaha, ad Archaolog. IL. p. 318 fq. (5) Exod. XXXIV. 8. Deut, XXVI. 10. XXX. a Fob. L 20. Pf. XCV. 6. CXXXVIII 2, Cf, Cl Pareau, dnt, 114 | Com«wENTATIO m vp. m ip fancte vestitu. LXX vertunt Ev &uàñ nie miro... Similiter. verfiones Syr. Vulg, ` et Arab. in atrio. fancto, Ar vero ha: rum, verfi onum auctores forte verba Hebraica, quae iis praelegerentur.,; auribus į falfo -excepe- Tunt ,, wel revera in. (ois codd, legerunt, parvu- la literarum | mutatione. t/Yp INI» in atrio fancio; ;aut nyna feu Wip msnm in atriis vel i» atrio ejus | fanctitatis , gp recte conjecisfe videtur interpres. Anonymus. A 4. in, Appendice ad. hunc. locum . (1)... Lectio igitur; vulgata. ; quam fere omninm codicum auctoritas confire mat, retinenda videtur, quippe. quae aptisfi- mum praebeat fenfum (2). Subftantivum. nems £ Aat. Hebr. DéGeieh n 874: et Rose enk s , ad h. I. qui citat Gejerum. d oO) Priorem conjecturam memorant ‘etiam Rosen- mullerus,adh.l. et D. J. B. Kóhler,in OA. Crit. in Pfalmos , Repertorium für Bibl. und morgenl, Litterae Zur, V. p.47. Houbigantius autem, Graecas hasce et Syriacas verfiones fecutus, per conjécturam legendnm. cenfet pn mh, Zu atrio fanctitatis. Ingeniofe quidem , Es minime opus nostro in loco. (e) In uno tantum cod. K, lectio exftat a vulgata alies Has codex nimirùm in Catal. Kenn. 147. hanc habet lece donem PIN 53 VDD Vo WIP, de quo Cod. videatur Diet, generalis Kennicottt A ed, Bruns JP Lag fü. - | US ` 1 & LrTERARUA .- 115 pe rn n. l, in regimine pro TY a: verbo "201 cogü. sa coll. Dial, Arab. pp. twmuit, cunt fervore elatus fuit, dicitur de^ fplendore-et orf natu” honorifico (1) Jungitur autem interdum: eum fubflanivo Wp. Hoc: autem- est. /anctis tás, rad. wp , Arab. Zerbr, abfterfity tereni do polivit , itra. fanetus fuit: (2). Quod ita more Hebfaeorüm ‘adjectivi ‘locum tenet, ut adeo vertatur ,' ornatus five vestitus fanctus (3). Hac autem ` fignificatione Q^ nmn: dicitur interdum de "apparat, qualem; vilioribus. et domesticis indumentis. depofiris,' adhibebant fa» crorim ininistti, 2 Chron. XX. o1 (4). Deg weró , “uti er nostro loco; ufurpatur de quibus» cutique westibus fanctisz”plendidis;-festis, qui bus indutus ‘folenni "qualibet: occafione popii- lus ad facrum — — (5) v-Ab ar HRD muon! eR y a RE A0 Ta jy optical: ro Vid, MO ageet we KIV. DNH Schel Gius et Simonis, in Lexes. (2) Vid. Scheidius, in Beene Berben 47 i Cencfin. p.25. Cf. in Lex, et SOn wltensad' Job. “pe nier L. Süringar, Dést Philo. Eseg, de diverfis Vocum: WIP Eros et affmium fignif, in S. S. p. $us 8) Cf. Schroeder, Reg. 7. t. (4) Cf. de hoc facerdotali vestitu Cl. Parean, LL Pe (og fg uc (5) 1 Chron. XVI. 29. b XVI. 9, CX. 4. Vid Ya W LI $e gd. et doct, Bergman, Coum. in Pf, CX. P. t16 COMMENTATI dquísimo enim tempore apud. Hebraeos. in: ufi fuit; ad.folenuia. facra. accedentes, fe-‚purgard feu lustrare antea et. vestes mutare, Qdo -purios res ad. Jehovam appropinquarent ; eumque. fibi magis redderent. propitium - (1)... Tali "ein fancto vestiti: induti, ut adorarent-Jehovam om: nipotenterm ii , qui festum agerent if Sione j nos. tro loco optat flagitatque Davide, ` 4 Caeterum habetstotum ` hocce. nostri- carminis Weet „quo nos moveat. et venerationis imbuat fenfu, Excitantur: Israëlitae. ut Jehovam agnoscant ac revereantur in tempestate. Quam magnum, quam füblime hoc ipfüm, fis per fe fpectamus !-Sed quanto majorem acquirit vim. talis; exhortatio, fi ejus auctorem ` confideramus.. Davidem; ... Davi- dem; inquam. qui ex: imo: pectore fuum cole- bat Deum Jehovamsquique. nil, fibi jacundius habebat, nil gratius, quam Jehovam , quactinque tandem ratione, celebrate ac veierari! Quid rom igitur, fi “ad eandem” 'celebradorem ex intimo, animo ipfe excitet. cárisimos fuos pöpü- lares ,.quorum, rex. erat ac gubernator „ » quique peculiari Jehovae: fruebantur.favore? Hosce, au- tem ‘poëta’ non — alloquitar nomine Ze. Ay LE ER ed e pač- m ay 1777127 : TEST ' (rn LA ; e : st, TIU d OM Annai, Acad. L. Be 1819. Cf, Ce XVI 14: Coli, V. 10 - 13. et Micha 1l. $. SE (2) , Di Vid. CL Dateie, EL p. $1 fq. 6378; 4 ! o; hem ArRUE do O 113 rat y. quo: noseantsode, fpectari s verurt ut perfentiscant;: quid. Numini, (une gentis tute- lari debeant, eos compellat poéta tanquam pro- lem Omnipotentis ,,.füb. cujus umbra, quotquot eum fincera veneratione abd nac tuti ese ba unt weibuite: „Jehowaes” „quae stepetitio nescio ..quid.. folennitatis;; orationi. adjungit ; e praefertim..quod {mul cum; ipfdfenfim.fenfime — que;.aceresfit.. et - adaugetür ;.fenfüum , motionume que;quas, fovet Pot, vis atque . amplitudo. - Jehovae « tribuant aprobi: Taraélitae; majestatem ae gloriam (voip) Heee fi. ulli--onveniant:auri- -buta ,. Divino: Numini inprimis: priva; fung atque propria; Verum ,enimveto: gemg in. univerfa rerum. natura nomen: gerit „quod: convenit „Israë- tarum Deo s-hujus univerfi. moderatori fuprema, nomen. illud. unice venerandum; J e h;ó var (v, 22). Hujus: igitur! nominis ; vim percipiant. huis nas - minis: majestatem. „aghoscant:; quotquot..ad feg- mm celebrandum.in mohtem Sionem adfeende- ing Ast, denique , . percipere- atque agnoscere, qualis. quantusque. Deus „Mito: Jehova, hou’ fafi- eitsmortalibus:s ejus, auxilio: „atque :ttitela conti- nue indigentibus. Hanc Davides per totam fuam vitam fuerat ex ertus , eique jam penitus 'orfidens; d earidêin ` telam. petet 'fup- plicibusque precibus, a Pa ova sperant, [on jubi- lan- 118 CowMENTATIO lantes Israëlitae, petit atque itmplorat;:,,. Mer vam adorent: in Dees vestitü 1 2% 71500000: wë m€X s n D ICH M ei E Ae? dag (e ed - Ad? ipfam: aes: iëthpestais detétiptið- nem. “Rite autem tenendum, uti fupra jäm ine dicavimus , poëtam eam taletii depingere, quiae lis tevefa in Palaeftinà curfus tempestätüm ob: tineat. Animadvertendüm praeterea , itf Oriente _ tempestates „quo rariores, eo esfe vehemeritio- tes, atque cuni horrendis quibüscünque naturae fpectaculis junctas; "Toritrüum ftrepitus: fülmi- qumqüe jactús in hisce plagis nor tàntíim. tein- 'pestattüm Det fünt-comites , vermm etiáni tër- fie motus; grandines ,"imbresque velenientisfiriü agris aedibusque- horrendas maindntur vastatió: nes (1). ` Hinc: in^ Palaeftina. faepius: dirisfiiiiae "háe- tempestates -magha “cum clade fdeviebátit, -Sin vero , ut plurimum fiebat; nimbi àltisfiios -petereht montes , quibus Haec -regio ^ad Sen. temtrionem | determinabitür , ipfi terra Teraélitica exinde non nifi behignos experiebatur effectus (2). ies et mer que nostro: "rann" defcribitur;, frreto: rl ams auction el tem- EO yid. bris i tiie EES y. p. 6 KE i. l. p. 291. Cf. fupra p. LS P a Ké Cf Volméy; ll p, 345) 3475. COD LITERARIA 119 tempestate: obtinuisfe , ^ patet; e Libani, Sie rionis defertique Arabici mentione, in quibus plagis horribili modo faeviisfe tonitruum oli, numque effectus, refert poëta (1). | Vs. 3; 4 ; | Deferibitur his verfibus a Mari Mediterraneo ingruens tempestas. Audiuntur eminus tonitruum ictus, per immenfum istud Mare refonantes; (Vs. 3.) et quo magis exfürgunt ventisque propel- luntur nubes, eo veliémentiores fiunt ftrepitus pau- latimqüe ad continentem appropinquare viden. tur (Vs. 4. ). Animadvertatur autem abruptus ille modus, quo poëta, postquam ad Deum celebran- | dum excitaverat Israëlitas, nunc non indicat ras - donem, quàte tandem esfet, colendus Jeho- va, interpofita conjuhgendi_ quadam particu- le, veluti nam, etenim, fed continuo in Ha fam iücidit rem. ^ Scilicet. hoc ipfo temporis Momento audire fibi videtur Davides tonitruum. per Mare crepicantium refoiiantiumque fragorem ^s et majestatem divinam in hisce confpicuam pe- nitus agnoscens, ac fümma veneratione imbu- tus, id, quod audit Tenue, . protinus effun- dit. Similiter in Jobeidis libro , loco fupra jam Karger A , ; lau- (1) Vid. (upra, p. 833 " beo C oAMMENTA TIO laüdato ;-dmicus ille Jobi., hdi tonitruum ic- tuj non refert ea, quae auribus haurit, fed €ontinuo- exclamat ex intimo. pectore : l Expavescit cor meum : GE vocis divinae fragorem ! C amm o» fragor San, Verbum "mm coll. Arab. gt proprie dicitur de /onando, "fontis edendo; inde fubftantivum "a ufurpatur de quo- cunque fono et firepitu [onoro ét vehementiori (2). Hebraei autem ex vulgari opinione ipfum. Jeho- vam in tempestatibus fibi fingebant praefentis- E imum, in coelis adventantem, vel ad orbem térrarum judicandum, vel ad hostes. profligan- dos fuisque opitulandum , vel ad iram fuam os- - téndendam , vel denique ad majestatem faam ma- nifestam reddendam, Hinc füblimi fane ratione tonitru dicebant tremebundum fragorem , quo Jehova fuam potentiam infinitam mortalibus qua- f praebebat audiendam (3). Quocirca nonnun- | $ quam. -(1) Vid. fupra, p. 46. 2) Vid. Scheidius, in Lex. (3) Cf. Supra pag. 21. Vid. Exod. IX. 23. XIX. 16. Y Sam- VIL 10. XII. 17. Job. XXXVI. 3o. XXXVII, a. Pf. XVIII. 14. XCVII. 3, 4, 6. Jef: XXX, 30. Jere i | X. om eRART a ist quam in hosto” Cafmine promiscue ufürpantur mm bip fragor Jehovae er f Jehova. Cae- terum redis rüpetitumi Pn Dr nonnullis anè fam dédit, qua tu hocce feptenario nümero mys- ` tici quid' quaerereut (1). Huc allegant. librum Apocalypfeos , in quo faepiüs feptenr memordn- mr éonitda (2). Mihi aatem, "quidquid" alfi ftatuant , "haec antmadverfio nimis videtur quae fita ‘er cuit pòëli Davidicanod tonvienens. fú? primis: vero hicce feptenarius numerus, fin et forte in aliis lócis revera "myftici quid. redóleat, in "nostro carmine minime videtar. ürgendus ; quippe quod fimplicitate fua "et^ candóré in de, feribendo a mystici quavis ratione’ Tonge bet: reat (3). Quidquid est, equidem ii ‘hat’ Ge gen) repetitione fragoris Jehovae , ; 3 quà cujusliber fere verfus" "duxit "itam" "Davi- des, nil video , niñ füblimem quandám Tépé- tirionem , quaeque "muaximam ` habeat: vit ad. venerationem divinae majestatis. excirandam - KT que incutiendam. Quid enim f'üblimius; quid magnificentius , quam tonitru ipfum. nuncupare En cmo FACE Ge « X. 13 beer rad h. l. et Sehultens, ad! Jop. „1037 , 1c98. : 1) Vid, Michsélis. in: Epimetro „ad Lowth, ky 2) Apac. X. t. er alibi. KE maden Ten A ji Cf, Starkius, l.l. p. 2o. La 122 ComMEN TA TIO Jehovae fragorem: ? Quoties autem hunc frago- rem. memoravit vates , toties de. ipfo Jehova. co- giraré jubebat in Sione festum agentes; a cujus potentia . totum concutiebatur coelum et univer- fa. fere commovebatur natura, — Quantum ve- ro majestatis et fublimitatis haec ipfius Jehovae in. nubibus praefentis commemoratio . nostro car- mini adjungit! Haec nimirnm Hebraicae poéfeos est pracífantisfima ac divina virtus, ut in omni- bus „Jehovam, agnoscat auctorem. Ert fane, dum- modo Hebraeorum carmina, in quibus defcri- buntur talia naturae fpectacula , comparemus cum lis, quae nobis Zrabes vel Ossianus dederunt , tum demum manifesto cernemus, quanto füblimio- res fint Hebraei, hisce religionis fenfibus, quibus exteros quoscunque poëtas longe füperant. Sic, ut unum. alterumve afferam exemplum, Amral- keisus, poëta Arabs, gravisfima tempestate cum fulmine juncta fe. inter loquendum interruptum fingens ,. focium fuum derepente alloquitur, vi- » deng," inquit, Videsne, o focie ! fulmen, quod tibi commonftro fic emicans, Ac fi manibus vibraretur ex nube, circumag- gesta in cumulum 3 Cujus fplendor omnia illuminat, estque adeo ac _fi plures una accenfae esfent lucernae a Monacho, Qui FM" apo 2: Ee Eeer? e DG M "wë LITERARIA. 123 * Qui profufe inftruxerie oleo elfychnia ‚ bene ex „lino, peer ved (1) Davides contra , tonitruum crepitantium ictus fuo carmine defcribens, fublimiori oratione füos ex- primit fenfus, et admiratione. plenus verba fim- die, quae — dgio mëtteg A / E. Coelis Vrcggker leon P | Aldo TONS wen ier Odin jj Osfianus autem , e SS tonitruum ictibus auditis , per montes crepitantibus refonantibusque , ia ipfius eg rempestatis hansen _A longinquis collibus tonitruum. refonabant ictus; . Horribile SE nubila ejus crepitabat vox (32r. Davides contra , fumma edmiràtione et Jehovae Dei fui veneratione penitus imbutus , continuo exclamat : Fra- Wd CO 4mraikeifi Moallakah Ws, 71. feqq. Caeterum to- ta haec defcriptio digna est, quae cum iisdem Davidis defcriptionibus comparetur. Cf. etiam Rau, in Orat. de poëftos Hebr. prae Arab, praeft. p, 21. not. (2) Pf. XVIIL 14. (3) Sunt verfus ex carmine Albin, E E. Kist, LL P. 58. 124 C. oM. M, TATE O è | ifa Fragor Jiheyag. fuper. undas s His Ae? l Deus, illustris intonat ; nf Jehova denfas anl undas ! Mtm ice nda ETE e cen by fuper aquas. SCC ja. Vers bo DO ad cendi „fuperavit-, mosuo.loco..nos - tat uper y. quatenus:.fuilicet. figoificar longe kas teque explicitum | atque. diffufum per undas. Simili fignificatione. occurrit. alibi; faepius. Cf. Schultens: ad; Job: p ao". Verbum! /autem mma coll. WD et Arab, sle pro ‚Le vel Gei dicitur de sacando, fplendendo.. Hinc. fabian 1D pro Yr ufürpatur de gua; er pluralis: 2*3 de quibuscunque: aquis , fluctibus y undis; imo interdum, quando ` contexta oratio id postulat , dicitur de nubibus , uberrimis aquarum "fonti- bus- (1). Ultimam hanc fienificationem multi nostro. etiam loco praeferunt Gi Mihi autem praeplacet interpretatio , qua vátés mg E ‘das Maris Mediterranei G) Ab hac enim par- { (1) Ges. L 7. Pf. XVIIL 14. LXXVII. 18. Vid, “Scheidius, in Lex. eU Schultens, Gramm. Hebr, T 213 fq. "(2) Cf. m ld . Mumsterus; m ma, Clarius: in Bibl; Crit. € reakcii d Lk Ron Lia 2 LL alii. " Ll Cfy füpra, p. 85. < 3 uo (LETTER ARIA A26 parte videtur tempestas oborta ( 1),. et faepisfime Mare hocce ab Hebraeis dicebatur ser &£oxiw D? Mare, et Drun D Mare magnum vel DI aquae et ED) Maria (2). Praefixa n fignifi- ' cationem definit ac intendit, ý 04Aacc2. (3). . „PII IN Deus majestatis. Aptisfimum hl. Jehovae altitonantis | epitheton, Deus majesta- tis, D. e. Deus. gloriofüs , majestate. illustris, Eodem ` fenfu ‚dicitur , Deus . "man T5. Rex majestatis: D» et.in. N. Te ó Oeds rijs dé: Eus (5). 28. autem . nostro loco, ui. fupra, , derivandum leng A ab kan robore confirinxit. Dicitur enim fpeciatim nostro Joco. de Deo for- üisfimo , „cujus; robur atque, potentia inprimis ia tonitrubus. eminet. : Sic etiam. Jobeidis auctor cap. Xn (iis brachium un ficut a | Dei "A" o d. 1 A (I) Sic etiam habent Verems, Knapp, Sch ap zius, "T eige, . D.Michiélis, Müncinghe, Pal. mius, Mebius,ab. Hemessen aliiqne ad a, ra (2) Gen, XXVIII 14e, XLIX. 13. Exod. XXVI. 92, uit, XXXIV. 6. Pf. CIV. 6. XCII 4. Ezech XXVII, 3,8. XLVII. 2o et alibi. CL Schroederus, Gramm, p. 171. Cl. Pareau, in Com, Job. p. 302. Jahn, l.l. I. 123, et inprimis H. A. Schultens, in Animadv, ad Job. p. 208, 209. t (3) Cf Schroederus, 1, l. p; 249. (4) PL XXIV. 7. | (5) Act. VII te EI T26 Co M MENT A TIO Dei fortis tibi est, et voce f cut ber om, bis 2” UT Pa EM. ^ Cyn intonat. Proprie commovet y EE tit, fcilicet coelum. Est enim fpecies Hiphil, a verbo ty" quod coll. ann et Arab. Su ac eS dicitur de tremendo , intrémendo ,- et pe- culiariter ufürpatur de fonitru, quod tremebun- do: ftrepiru nubes quafi percurrit ‘aëremque com- mover (2) Est'fane nostro loco eximia mpos- CH qua Deus fingitur fuo fragore tres mebundoó totum quatefacere coelum. Hinc fae- pius etium dicuntur tonitruum ictus y^ DE fragor tonitru. "ui, vele Pf. LXXVII "a Quam concife autem Davides füblimem hancce de Deo notionem enunciat! Imo tribus hisce verbis Deus illustris intonat majo exprimit, quamalius forte poéta longa verborum ferie cum exquifitis adjunctis fecisfet (3). Fan P op. fupra aquas- den[as.. Multi, uti in priori *hemistichio,, ` vertunt! /upranu= ; bes. Cacteri autém habent [uper aquas. mut tas ^ (1) Cf. inprimis: Sch ei dii S chediasmata ris p. 17. (2) Vid. Scheidius ét Coccejus in Lex, Wi ibi citata; et inprimis A. Schultens, ad Fob, Pe 1129. (3) Cf. fupra p. 36 fq, LITERAHMIA. 127 tas five magnas, d. e. Mare magnum (a). Verbum aucem. 339, coll. dial. Arab. proprie est fpisfari y" coalescere et concrescendo adaugeri. Hinc adjectivum 3% ec 2 dicitur de re Dietz, feu fpisfe denfeque compacta, et dein est mul- Tus, magnus (2). Propria autem vocis notio - h. 1. retinenda videtur, ut adeo Dän tir non dixerit vates de magnis aquis feu vasto Oceano, fed de undis compactis vel impactis, quae, rapi- dis agitatae ventis, modo in immenfnm elatae et coacervatae, modo valde depresfae, furfim- deorfimque commoventur et dejiciuntur. Belgice ditamus Ze verbolgene baren. Eodem fenfu ac- cipiendum videtur Jef. VIII. 7. XVII. 13 Pf. XCTI. 4. Hab. III. 15. Quam elate autem ec fimul quam vivide Da- vides toto hoc verfu nobis depingit appropin- quantem tempestatem! Ipfa dictionis brevitas fenfüum notionumque promovet majestatem: (3). Subintelligunt Grammatici primo et-ültimó he- mistichio verbum , quod dicitur, /ubffantivur, vel fimile quid. Poëta verbum non cogitavit; fed eminus audiens tonitruum ftfepitum, ipfumque adeo Jehovam in coelis füàm majestatem prae- : f ; t C i i die (1) Cf. Interpretes fupra laudati , p. 124 DOt. 2. (2) Cf.Schultens;ad Haririi Confesfum Vl, p.277. (3) Cf. fupra p. 36. 128 CoMMENTATIO dicaturum. esfe animo fentiens, continuo. exclas mavit: Fragor. gehovae. [uper undas rel, Nee que igitur opus est Houbigântii conjectura , qui. unius, codicis auctoritate bis legere voluit Dya; quae lectio., multum detrahit, de fublir mi Davidis, oratione. Animadvertatur autem fen- füum, progresfus, quo ipfa. vatis ` oratio , fimul quafi, cum. ingruente procella ,. elatior. ac DR, mior fit, Primum enim memorat. folum. Sehovae : fragorem tum. vero fenfim fenfimque.. iterantur ftrepitus et Deus, eloriofus. ántonat 5. fortiores aue tem ingruunt ictus, totumque Mare exagitatur: et ipfe Jehova dicitur. aeftuanti. incumbere. Mafi, Vs, 4. Mirum videatur, a Michaélide verfum huncce redundantem drei ac: non, A eo confilio additum. ut. fepties de fragore Jehovae mentio. fieret... Quodfi hoc fuisfet Davidis pro: pofitum , .eum alia ratione. id exfechturum fuis- fe .credimus. "Tantum autem abest, . ut hunc verfum: fuperfluum dicamus , ut eo potius. ert mie elateque: exprimi; autumemus procellam; fen- fim fenfimque ingruentem, quae continentem. verz fus. deflectatur, et;qua. nimbi tonitrubus fulmi- nibusque- terribiles jamjam: in montibus fint fac. vituri, inque fpectatorum animo fümmos exci. taturi venerationis fenfus (1). In ‘hoc autem ` MOr- ^ Cf. Cl. Parris; in Bih vert et ab eska fen, ad h, l. d LITERARIA: 129 uU verfu ,exdem cernitur orationis. gin quam modo. in. Vs 3e _animadvertimus, . wd air fier Subílantivam vero, ma. ‚dicitur, de. a Ae lidiore et t peneirante , à radice A, cujus. pro» pri ia, notio. erat in. premendo, deprimendo ». ue Graecorum. Eis a Blo, Biv. premere 1 A rae pofitio 53, uti faepisfit ime: etiam, Arab, Ln, fabr flantivo addita, id adjectivo fenfu esfe accipien- dum indicat; ita tamen, gr fignificationem in- tendat magisque distinguat, MI cum feu in roboras 1. Ge vehotméns: (2): « Aptisfimecigitur nl dicitur..de tonitruuni fonis, qui, dur atrae nubes,-fenfim: ` paulatimque. fe, efferunt; valido ictu Morts Mediterranei» undis „repereutiuntur ac refonant.c« In.altero :aufem hemistichio:: poëta imiuisfe "` videtur: fimul:.cum: tonitruum ` ftrepitu flagrantia fulmina... quae. quáquaverfus ` jactata terribilem Jehovae fplendorem::pér^coeluür mas nifestum faciunt usque. adeo: ut! fpectatoris ani? mus -extimescat- eti. Tupin harsen vérea- Sot g siii i Ti otur - (1) Cfr od. At 30. Jef XL. o. Responder autem Arab. e poc az et =S depresfit . re. presfit , [ubegit, Cf. Scheidius, in Spec. Hermen, m ad Gen. p. tio fqq. ` (20 Cf. Schroederus, Syntax, D ER Schul. tens, ad Job. p. 640. et ad. Prov. p.23. Rofenmub lerus,adP/. XVII, 15 et Storrius, Obf. adria. et Syntax. Hebr. pe 451 fqq. bow | 130 ` ComwmwzNTATIO tur (1). "Gübitancivüli enim zt dicitur Do prie de Zecore et magnificentia P EE hinc, a uti Graecum xódog a xóeiy , ufürpatur Ze majestate veneranda et formidólofa (2). Recte autem hunc verfum interpretatur Michaélis: „ For- tiora jdm ingruunt tonitruum murmura: fulmini- uisque“ vem , Tésplendescit," (3) ^ nidi d gi goi In UR PRA cani veels defleétuntur nimbi et omni fua. vi in Libani montem irruunt, cujus altisfimus vertex proximo Maris Mediterranei H- tori imminet, quique cum Antilibano” contiriua montium ferie: ad deferta Arabica: patet (4). In hisce tractibus: montanis vehementisfime fae- vit tempestas , cujus terribiles efféctus tribus fe- quentibus verfibus memorat. Davides, ` Sublimi fane ratione in hisce . defcribendis verfatur poëta: Similiter Horatius, quando: tempestatem. gra- visfimam in fuis defcribit Odis, non communes memorat i sa Mi any velud .aedes de- | | jec- (1) Cf. Menteri? Telge, SOR Ee . aliique. (2) Vid. Scheidius, et Simonis, in | Lex. item ` Schultens, ad Prov. XIV. 28. -(3) In Epzmerro , ad h.l. (4) Cf. fupra p. 78. LITERARIA. EI? jectas, arbores proltrang, „animalia a fulmine percusfa, et quae plura perpetuo fere tempesta- . tem. comitantur, fed veros; 4, utique humum vitans fugiente penna," ea tantum depingit, quae animum. afficiunt ,. movent, feriunt: CU UCUNamqué Diefpiter, Ighi corusco nubila dividens, Pleruïhque per pirum tonantes — Egit equos volucremque currum: ` Quo bruta tellus et vaga flumina, Quo Styx et invifi horrida Taenari, Sedes, Atlantiusque finis, 4 | Concutitür, As WES: Eadem ratione Virgilius: Ipfe Pater, media nimborum in nocte, corusca . Fulmina molitur dextra; quo maxima motu Terra tremit, fugere ferae, et mortalia corda Per gentes humiles ftravit pavor. Ille flagranti, Aut Atho , aut Rhodopen „aut alta Ceraunia telo , Dejicit. Ingeminant austri et denfisfimus im- ber (2). Sic igitur etiam noster non id agit, ut quasvis ` . rerum referat Tepigáee;e minoris momenti; ve- | rum (1) Od. I, 34. (2) Georg. 1. 328-334. Cf. omnino Blair, L 1, L p. 94 et Muntinghe, in Praefat. ad- nostrum Pfalmum, 15e G o'wMENTATIO fum éas cantum duet roum linéas, 'qua&, per fe grandes ac nitidae, -tinivérfám eamque: magnifi: centisfimam nobis exhibent tabulam, totamque tempestatem. omni Dro âmbicú” oculis. nostris fb: jiciunt. Poëta eg pngm indicat; quae contindo nos percellunt et in admirationem rapiunt. Et fane multum interest inter. Horatii Virgilii- que defcriptiones atque eam, quam nobis exhi- bet Davides. Non eat quidem, quod hic ube- rius disquiramus de fümmo illo discrimine He- braicae . poéfeos . atque, Latinae. Animadvertas tamen, quanto füblimius pingat Davidés nostro in carmine, Ne dicam de fenfibus, quos fovet de tonitrubus fulminibusque hicce, longe ela. tioribus et füblimioribus, ipfis verbis verborum- que -conftructione fimplicisfimá atque. incompta , comparationum: brevitate, rarisfimo adjunctorum ufu; de earumdem fere fententiarum repetitioni- bus, digresfionibusque, quae funt fublimitacis nutrices; et quotquot «plures virtutes poëfi He- braicae funt privae ac ;propriae, :Davides hisce exteros illos poëtas longe fuperat. Et forte ne ullam quidem invenias in tota antiquitate istius- modi fpectaculi naturalis defcriptionem, quae in fimili brevitate fimplicisfimaque pingendi ra- tione tot tantaque pari cum füblimitate expres- ferit,' qualis est- Davidis nostro in carmine. — Age vero, de fingulis videamus, ir M Vs, DLATERAR PA OD 195 "Va 5. ONIN nam confringens cedros. ` Par- ticipium indole fua ad certum tempus nou ree ftringicur z atque adeo etiam. de praefenti „uti h. Li, apud Hebraeos faepe ufürpatur. Conf, Schroee der. Synt. p. 354. et Lowth 1. 1 p. 16i fqq, Po&ta nimirum in re praefenti interesfe fe fingitz et tempestatis effectus tam’ vivide phantafiae ob- verfantes habet, ut ipfo hoc temporis momento áccidere videantur, Similiter- idem, DC CIV. in ` praedicanda Dei magnitudine "et^ fapientia, ex naturae creatione confpicia, omnia praefenti tempore enunciat, quafi Jehovae omnia adornan- ti hoc ipfo tempore, vs. 1-6 , adfit. — Verbum autem IL, coll. Dial. Syr. et Chald. proprie rotat zrivit , contrivit, fregit, in partes -disrue pit , vastavit (1). Nostro loco aptis(ime ufur- patur de arboribus; quae, ventorum vi, fulmi- hum fulgurumque ictu quasfátae , Vosa en et eradicantur. (9) - | up - Disputant viri docti, quamnam arborem: dixe: rint Hebraei raw, Alii dicunt, fuisfe cedrum , alii pinum (3). - Hanc litem me dijudicare non e , pos* d) Vid. SR ah in Lex. et Schultens, ad Jo. p. 1074. et: Orig. Hebr. p. 270. (2) Cf. Inprimis Clericus, Auctor anonymus, et Rofenmullerus, ad h, l. . -(3) Vid, fcriptores a Rofenmullero, ad h, lci- - tati 5 134 CowmwENTATÍO posfe, ingenue fateor, quippe historiae naturális minus peritus. ` Lubet in plurimorum eorumque doctisfimorum virorum fententia acquiescere ; qua DYN fint Cedri, a rad. Arab. firmus, flabilis fuit, radicibus im folum firmiter dee fixis (1): Quo nomine hodieque dicuntur cedri,ab accolis montis Libani (2). Harum cedrorum immenfam magnitudinem fupra breviter defcribere fumus: conati, quantum nimirum de hodiernis cedris nobis referunt itineratores (3). Apud Hebraeos autem hae arbores in fummo erant. honore, tum ob earum proceritatem , tum ob ligni foliditatem. Quocirca S. S. frequen- tisfime de cedris mentionem injiciunt, mox difer- te eas dicunt arbores altisfimas et procerisfimas 5 mox vero, minutisfimis plantis cedros opponen- do, harum magnitudinem eo magis laudare vi- dentur (4). Poétae inprimis a cedris eximias quasque petunt comparationes. - Conditio floren- tisfima fub imagine -proponitur cedri y quippe lae- tati; quibus addi potest Niebuhr, Befchrijving vati Arabie, p. 142. (1) Cf. Simonis Arcanum formarum, p. 259. et Scheidius, in Lex. (2) Vid, Itineraria a Rofenmultero et in Sim os nis Lex, citata. . p (3) Vid. füpra p. 81 fq. A) i 1 doch IN, 28, 2 Reg. XIX. ag, Cf. Jud. IX. 15. LITERARIA 133 laetisfime florentis (1). Reges ; pràe unoquoque fere mortali fe (ua fuperbia efferentes , Libamiticae dicuntur cedri; quae nihil quali ipfis füperius, inferius omne haberent (2). lpfum etiam reg- num Asfyriacum, valde extenfüm;, cotnparatur eum cedro, quae altitudine et pulchritudine nulli aequiparetur arbori; quaque procerior um- brofiorque fit nulla (3). ` Imo vero cedrorum tanta fuit aestimatio apud Hebraeos, ut, prae caeteris omnibus, hujus arboris lignum fatis judicaverint praestans, ex quo cónftrueretur Teni- plum ` Hierofolymitanum | (4). ` Nec mirandum igitur ,; Davidem nostro loco prae aliis arboribus memorasfe cedros;-quas alibi, uti omnia inte rum natura- Jehovae tribuebat: auctori j^ pue Jehovae appellaverit cedros, a Deo: quafi plat- taras; quo nil aptius, nil füblimius dici nomie, fet, ad fummam earum defignandam -altitúdinem’, foliditatem et magnificentiam paene divinam (5 Et profecto, fi Davides tanti aestimaverit' ce dros, quanto füblimius-igitur-in nostro loco Je: hovae praedicat potentiam, cujus fragori tre- Go mes (1) Pf..XCII. 12. Hof, XIV. 6, 7: (2) Fef IL. 13. Ezech. XVII. 22 , caet; o8 apuia : (43) Ezech. XXXL 5 fqq. | d (4y1 Reg. V. 6 fqq» « (3) Pf 48. 8. De particula, 3 hac figuificatiotie ufur- pata, cf. Schroederus, in Sparareg, 199. et R o» fenmullerus, ad h. LĒ MI qi. 9.62) LITERARA OD 137 X Fs NS hicce verfus infine nobis. est exen plum. indomitae: Orientalium, phancafiae, qua, in. fumma dictionis , brevitate , audacisfimi quique exprimantur fenfus conceptusque. Quod, quo, melius. Dëse de fingulis, . pro. viribus, videamus. Vë . apo. Notanda videtur mira. get va va, deng in verfione LXX. Exftat ibi xa). Aer Ty aürkc; Ge Tby Gët Tiv Aifavoy, xa) ó. Ayan mypévos ús vibe juovoxepárruy. Quam eum Vul- gata, vertit: e£ comminuêt eas tanquam, vitulum Libani, et dilectus, quemadmodum filius uni- cornium. Senfum harum. verfionum , . quamvis er Roofenmullerus ad meliorem. loci, intelli» gentiam ex Agellio quaedam proferat, non- dum me asfequi posfe ,. fateor (3). Cum yero lectio Hebraea, plurimis | codicibus confirmata, optimum praebeat fenfum , lubenter acquiesco in conjecturis Interpretis Anonymi faepius lauda- ti; qui Alexandrinos vocem DVPP vel ‘male videndo vel mâle audiendo confudisfe existimat cum bp a verbo pp" contr, ek tutudit , bech comminuit. . Cum autem faepius dica- wr Meert Israëliticus me, quod in plurimis gem | "Jo i et. Wadtehdarteand. ad h. l K a 138: C oom MENTA TIO locis Alexandrini vertunt wyarypévos, haec lectio in textum irrepfisfe videtur pro "mr, Caetérum contritio y. quani dant EXX, ab He- braica fcribendi ratione ‘Tonge abiogier. CO Verbum autem S=, coli Afb: 33, WI patur de faliendo dar fulrändo' et _fubfiliendos et peculiariter "dicitüt! de^ Jesi animalium ` far iu (2). In Hiphil igitur est fecit,” uiu quis fubfiliat. - Pronomem affixum 5-07 vel “eos ión- nulli referunt ‘ad firas, "erf "praecedenti: me: mortis T 3)s alii voa ad Kibanüm et Siriónem; de quibus nostto- verf BC feino.” "Udrümüe ferri posit" Mihi veto postear fententia” prae? placet, quippe quies "pe dicam; mêlius "eam ` convenire cum "fenrentfarüm párallélismo; ` "nostri loci fublimitátem. füaximé ` promovéat.-' peig eniin, rei magnitudine et gfanditate penieis Come ‘motus, primum, ipfum "inner Sirioném. nondum memorat, ? fed "digito Kg "menter, y naar 389098 fiut gës, gal..eHiqap] iut tap Vus LM Y AIK sl Deg (1) Cf. Go anopytius inoppi:d. Iet Rro fen- mullerus, qui easdem. conjecturas, memorat. Aliam dat Auctor in Repertorio fupra, ES, legisfe LXX autùmans DI). T I jp "t (2) Nahum. ML 2: ei Sensi tens, - minora, p. iiij à | ' anoiiläeel zglugog Tui (3) Vid. reo e LUE ev A wtregge Auc- toranonymus, Schulzius, Knapp, Zachariae et J- D, MichaéIfs^-.2015i110ma9107 92 441) L4 o Erf ik AREND -139 ‘eosque montes iptuirüs- dicit: Facit ut fubliliant ill,” Libanus ut vitulus: ec Frequens. He- braeis: | et. Arabibus poli est^ pronominis at ufus ,.ut non ad praecedens; fed ad-“confeguens referatur fubftancivum. Ooodft pleonasmum di- camus, profecto magnam habet vim (1). — Sin aurem Oe cedris intelligatur, innuitur vehe- mentsfima commotio, qua. difractae cedrorum partes, aliae: in: alias impulfae; inter. fe magno impetu collifae, ingenti fragore huc: zu. Tee tur ac disfipantur. (2) jj „VEE De montibus Libano et Sirinë noi cet, quod hic. multa dicamus „cum fupra, quoad-opus vi- deretur, eorum dedérimus' defcriptionem (3). Quaeri autem posfit ; quare tandem poëta utatur no- mine Sirionis ad Antilibäinum defignandum : quod nomen proprie-Sidonicum fit ev non Hebraicum; Hujus rei veram rationem me proferre non pos- fe, candide fateor.. » Forte «quidem. hoc: nomen adhibuit poëta tanquam vulgo minus notum, quo majorem haberet vim hujus montis iod rik Da 00 eo Cf. Sch d €i elf] in Dictát. MSS. a. B) Let Do reg. 37. coll. reg 39. Glasfius, L l. I. p.^157. et Gefeniùs, IL. p.740. Ad totum nostrum loeum vid, Jahn, Biblia T. ad b. l, Telge, Rofewudins ‚rus; Muntinghe, "wd. Palm , alii. à GM (e) Vid: P òl us; (Engel "edel? ` ATI (3) Cf. fupra, p 78-fqq;! Vs mevr, n U 140 COMMENTATO moratio in. Israélitarum animos. Forte etiam e nominis origine lucis quid adfpergi posfit. Col- laco enim verbo. Arabico b/w, quod dicitur de micando, et peculiariter ufurpatur de eo, quod altius. eminet. et promicat , ut late confpiciatur , nomen ne proprie fignificat. propugnaculum, et Aer" &Cox Ww montein (1). Num. igitur Davi- … des, hanc altitudinis fignificationem refpiciens; eam ob caufam memorat Sirionem, ut in nomine < jam: ipfius montis. .a/zitudinem et asperitatem [ummam perciperent, quotquot in Sione ades: fent-praefentes? — Misfis autem hisce conjec- turis, breviter est videndum de animalibus, a quibus. est petita comparatio. ` my est virulus, ita dictus a faltu gyrante. Verbum enim a coll. Arab. (Jae proprie notat volvit, in orbem glomeravit et festinavit cum celeri quadam volutatione (2). Ad hunc autem vitulorum jM quo natura füa huc "m | illuc CO Vid. Simonis, P EMOR, F.T. p. 350. coll. p.71 et 339. Hic autem plures memorat montes hocpropugza- culi (Gúpuxag) nomine. infignitos, v. c. in Magnefia ad Alpes exc. Cf. autem. Lexica in voce, De ipfo monte vid. inprimis Muntinghe, ad h.l,etad P/. LXXXIX. - 33. et CXXXIII. 3. (2) Gen. XV. 9. Jef. VII. 21. Hof, Zu. Cf. Jahn, Bibl. Arch. LS ep Lexica in voce, et Schultens ad Haririi confesfum IV. p. 96. ‚LaTtTeERrAw ti 14 fliuc (alianc celerique -motu exfültent, faepius al, ludunt | poétae, „Cr )-- aaa UPAS | Majorem difiicalrem: habet interpretatio TOU ON, cum certo. demonflrari nequeat , quodnam, animal in.S..C. hoc. nomine. defignetur. ` Doe-- tisfmi quique viri ad ejus recram notitiam tum; e linguis, tum ex itineratorum ;relationibus €X- promendam, um ftudium- collocarunt. Ar vero; certi quid. proferre, non. potuerunt. , Summus) Dochartus, collatis quam: plurimis S; C. lom cis, ex industria: ostendere conatus. est , Dän: esfe animal procerum, ad faltum: habile, va, lidum, indomitum et elatis cornibus terribiles Talem feram invenisfe fibi vifus eet 19 Orygis, defcriptione , -.quam..O ppi anus: dedit;;.- Quod: animal er Coprearum ,..Gazellarum, vel, Cor- varum est genere, quodque eum ovis fylvestris: natura aliquid habere commune, ejusque fpeciem. quandam dici posfe, ex Arabibus fcriptoribus probare ftudet. (2) — Schultensius vero ipfüni bovem Dison: defignari putat; quam fententiam variis argumen- - tis provare conatur 5 - ipfe. tamen adicit, magnam | sesle D V. es bae. et Theocritus, in indi Bocharto citatis, > E e - (2). Vid.: Bochürtus;. aid arg "à L 049-975 ed, Leusden, hi: — gen 19 ue510291121 sert: 742 CowMENTATIO esfe et forte femper manfüram esfe quaeftionem de vera hujus animalis natura (1). ^ Attamen yir fummus, fi quid contra ipfum dicere fas est, in inquirenda vocis ONS fignificatione, ni- mis uni Jobeidis loco, caeteris fere neglectis , mihi inhaefisfe videtur. © Postea autem Bo, charti fententiam tuitus Rofenmullerus variis novisque argumentis, inprimis ex Arabibus fcriptoribus , probare ftuduit, revera esfe Ory- gem (2). Niebuhrius vero ad hanc quae- ftionem . viris doctisfimis. in Arabiam iter infti- tuentibus a Michaélide propofitam, qua in hujus animalis naturam inquirerent, Gazellam defignari refert; fed nullis argumentis fuam con- firmat fententiam: (3). Horum igitur paucorum, praeter multos alios, celeberrimorum virorum du- bitationes, linguarum Orientalium:tironem, histo» riae naturalis imperitum, quominüs faum interpo- ' Hr. ent ) ^o mat. (1). Ad. Jokum page 1113-1116. Similiter ab Hemes- fen, p. 35 9, `. (2) In Scholiis ad. py. XXII, 1 12. (3) -Befchrijving van Arabie, Voorrede , p.32. Cf. Fra- gen «aan een Gezelfchap enz. door Michaëlis, pag. 84. Caeterum de hoc animali vid. etiam Simonis Lexi- con, In voce. Gesenius; Handwürtenbuch caet, in vo. ce. Jahn. Bibl, Archeaol, 1. 297 et 303. Repertorium y. l. l pag. 48. Michaélis, Orient, Bibl, pag. 92, 109. qui Plures citant prom Cf, interpr. ad hel, Ka LriTERARIA. 143 nat judicium „ plane impediunt. Quocirca pros babiliore carenti fententia liceat. mihi acqüiesce« re in is, quae Bochartus et Rofenmul- lerus maximo cum ftudio contulerunt. Haec enim egregie conveniunt cum vocis ON“ origine. Sub- Zeie? enim ANY pro: DN vel D Arab, RY derivandum videtur a verbo Äråb. DN firmus, robustus fuit; et coll. pì et o" di- citur de confolidando, firmius coalefcendo, Quae verba proprie ufurpata esfe videntur de animan- tium cornibus, quae folidius in altum excres- eunt (1). Haec autem attributa rite conveniunt cum hujus animalis defcriptione , quam praebuit Bochartus, L l. p. 972. Nos vero ad jucundiora pergamus, ad ipfas . nimirum imagines, quae eximie exprimunt in- domitam phantafiae Orientalium vim. Vehemen- tisfima commotio, quà Libani Sirionisque montes, qui totus tractus montanus tonitrubus, fulmini- bus et terrae motibus concutitur horrideque vexa- tur, a Davide comparatur cum vitulo. et Ory- gis pullo, qui, vel prae formidine, vel prae gaudio, fubfultat atque . humo exfilit (2). Ta- les. audacisfimae imagines amantur, ab Orientali- fi ) bus. (1) Cf. omnino Cl, Pareau, in Comm, Job. pag. ee | | : Gi Cf. Interpretes ad het t44 C.o MME NITA TIO bas.” ec Rerum naturam fervidioribus, quam: nos, fenfibus intuentes, ipfam maturam fibi ani- matam: fingunt , et unicuique rei vitam. aniínam-: que tribuunt (a). Tra Jobus in celebranda Dei potentia, «eum inducit ; montes: evellenteny necopinantes ,' eosque fuo “halitu fübverten-. tem (275 et Jefaias terrae fanctae vastationem dirisimam ` depingens, tellurem dicit nutando nutantem ebrii hominis inflar, et ut tugurium unius.noctis e loco fuo vacillantem ER e cade. militer autem poéta quidam Perficus colles fal- tare. facit, idque prae amore ( 4), et ipfe Da- vides. faepis(ime agros prae laetitia exfultasfe , vel prae horrore contremuisfe et huc illuc fe verfasfe dicit (5). Audacius in nostro loco to- tus Libani mons, imo vero univerfus tractus montanus, Cujus firmitati ac ftabilitati ipfam Dei conftantiam aliquando. comparare auférit poé- ta (6), dicitur fübfiliisfe animalis inffar faltan: ds (2). Fateor quidem , nostris forte auribus SS dis- (1) Cf. fupra: p. 11. et. P £ {qe (2) Job. IX. 5, (3) Jef. XXIV. 19. cf, Mich. 1. 35 4. et YUL 13e (4) €f. Jones, l.l. pag. 360. qui p. 218, fimile me- morat exemplum Arabicum, (5) CL fupra p. 49. | 7 (6) Pf: CXXV. 1, 2. (7) Nostro loco fimillimus verfus extat PA CXIV, 4e url et WCASR B Aa 145 displicere animalium horum mentionem; fed ve- ro tales imagines Orientalibus funt celebres. Quotidie inter greges verfati, fimplicisfima ra- tione ab hisce fuas petebant comparationes, ifs primis Davides, qui ipfe in juventute paternas duxerat oves, quique; in tota fua poëfi cum fumma fublimitate nativam quandam jungit fim- plicitatem rationemque incomtam. | Neque.e lon= ginquo fuas comparationes petit, fed ea in fuos ufus convertit, quae maxime oculis ejus ob- verfabantur (1). Forte quidem hoc ipfo tem- poris momento poéta oculis. confpiciebat ani- malia, quae “ut victimae offerendae ad facram . tentorium fuerant deducta. Et continuo ab his- ce cogitatione deflexus, mentem convertit ad ipfum magnificentisfimum tempestatis fpectacu- lum, quo totus quafi Libani mons concutitur ; ipfumque comparat cum levi: vituli faltu. Qua- tenus autem audacisfima . istiusmodi comparatio in Orientalem. modum ‘exaggerata dici queat, forte dijudicet is, qui praefens in Libani jugis crepitantem tonitruum fonum de faxis in faxa horrendo modo refonantem audiverit ipfe (2). Rupes asperrimae jamjam lapfum minantes, tor- rentes continue fummo cum ftrepitu de monti- bus (1) Cf. fupra p. 26 fq. et p..4 fqq. (2) Cf, CL Palmius, l.l. p. 18. ‚146 C OM MEN ATA TIO bus ‘decurrentes, et quaecünque plüra iu-Liba- no. cernuntur; horrenda naturae fpectacula, pop: ne: haec oninia maximas in hoc monte éfliciurit converfiones: vastationesque ( 1)? Imo fi repute- mus; nostro verfü gravisfimam depingi tempes- tatem; quae in totum Libanum omni fua vi incumbit atque «erumpit, quaeque: cum rapidis ventis , fulminibus tonitrubusque horrendis jungit . terribiles . terrae. motus, Orientali poëtae ipfum Libanum et Sirionem.vituli Orygisque inftar fubs filientes: dici, quis vitio vertat? (2) 10 . Caeterum, ne cum: nonnullis interpretibus an- xie haereamus in utriusque comparationis diver- fitate, quafi revera in montium fingulorum for- ma fimile quid diverfis his fuisfet animalibus (3). Tales enim animadverfiones naufeam creant et poëta Orientali. videntur indignae. | Animadver- tamus potius fingularem comparandi brevitatem , qua gaudent ‘Orientales. _ Exterus quidam. poëta multis. forte. verbis hanc imaginem elaborasfet et;extendisfet; fed- Hebraei uno quafi ictu “tane gunt et feriunt; fiogulae comparationes non una brevi fententia, fed una voce abfolvuntur inte- grae, et repetendo variandoque füblimior est ji | . Das (1) Cf. fupra p. 83. (2) Cf. Cl. Palmin sp th Q mau) 32 () (3). Vid; Telge,.sd hil. Zeite 19 19 (9) ef LITERAR Mis Davides, quam. Graecus Latinusve poëta-circum- ES beten Servi Dën d a 147 Va. 7. Hic. verfus uno tantum membro abfolvitur, quod cum in nostro carmine nusquam , in cać- teris. Hebraeorum carminibus. rarisfime: obti. o (2), primum eum, cum Vs 8. vel potius cum Vs. 6. jungendum. ‘esfe Poel, Sententia- rum aitem parallelismo, talis conjunctio, minus convenit. lique receptam verfum disiributio- hem retinere, malim, ` Neque früstra € enim bre- vistinio hócce membro poéta uno quali obtuitü nobis. repraefentat , unoque hoc . verfu , depingit fummum faevientis. tempestatis . fastigium s cum ipfa verborum, brevitas maxime promoveat rei füblimitatem (3). Mirifice autem hüne' verf vexatunt interpretes ; et nonnulli quidenrád eui in- terpretandumvadhibuerunt recentioris aetátis öbfer- "vationes , fecundum quas nonnumquam ex humo, non, e „nubibus, fulmina exoriri dicantur. + Recte igitur. noster {istiusmodi innuens porteütum- dixis- fec: wox: Jehovas "exfcindit y" fcilicet ' ex he, ribys, vel, ex, rupit fina, e D „es es fin na GT SAC S è bh C^ ve ten- "(OCL Lown P. 131, 132. et Dieis, P. ag. (3) Exod. XV. 12: et: forte aibi; ^'^ 10 GC ripe ple HIE AN aas C) 149 CowMMENTATIO e terra proveniunt. At vero, uti” obfervationes hasce phyficis , ita” hanc interpretarionem fuo’ auctori aeque lubenter relinquo, ac Basilio ri- diculam fuam opinionem, qua conjecit, nose trum verfum esfe intelligendum de camino, quo Nebucadnefar tres illos. adolescentes includi jusferit (1). | Misfis vero fatilibus vanisque hisce opinioni- bus, vel fic tamen varii interpretes vim, verbi DND non rite expresis isfe videntur. Vertunt hi: fragor Jehovae fpargit igneas flammas (ON ». et ita eodem fere fenfu. nostrum. verfum . accipere videntur, quo Ovidianum illud , Fast. III. 285. "Ecce Deus geriitor rütilas per nubila. flammis Spargi, et effufis aethera ficcat quis. = Sed. vero verbum m coll. dial. Arabs: hie dicitur de fisfione rei. cujusdam ,. cujus . parces disruptae-cum fragore et. crepitu. disfiliunt. (5): C ) fri OT Spup (HUDCIS Moi et (1) Prior fententia. exftat apud“ Scheuchzerum, Bijb der Natuur, IN. pag. 2035309: ibique" in: Annota. Ziore M ey eri. Posteriorem Corderius, in CatenaPae trum ad h.l. memorat. . (2) Vid: Schalzius, J. D> Mich atie er? ap, | mis Moses Mendelssohn,in Verfione Dei. An, 1783 ad h, l. aliique. . Similiter fere vertit. W, Green, 4 New Translation of the Pfalms ,. cet, Cambridgea 762. (3) Deut. VI. 11. VIIL 9. Reg. V... 29; FA X. LC XXIL | La Tae RAR dA 149 et propria haec verbi vis ommino retinenda vi- detur, ut fenfus (it: Fragor Jehovae , non Hi bila. dividit, ut apud Horatium exftàc (17 fed vehementi cum crepitu excutit e nubibüs flammas igneas, i. e. falmina quaquaverfüs fla- grantia Scilicev, uti fupra jam verbo-indicavi mus, Davides ipfuti Jehovam, denfisfimis nubi: bus undique cinctum atque obvolürum , in tente pesce: fibi fingit; praefentisfimam. ` In tempes: tatis; initio cum e longinquo tonitruum ` ftrépi- tui; ` fluctibus Maris. refotiantem ;' deferiberet”, tremebundus Jehovae fragor per ipfas adhuc nu- bes fupra undas circumvolvi videbatur; fenfim fenfimque vero appropinquante tempestate nubi- la dilatantur er expanduntur , ac majori cum im- petu;.e nubibus., erumpunt ` tonitrua er fulmina 5. quae qvafi effectus; videantur ipfius; quem Jehova in coelis edebat, fragoris...Jam vero. praeceden- tibus verfibus poéta cum. cedros diffractas, Li banum totumque tractum montanum. vehemen- ter. commotum: atque. concusfüm fibi repraefen- taret , eodem: hoc ‘tempore (Vs. 7.) immenfà denfarum nubum moles montibus hisce fubfi- ! : dens vá | dame I (t XXII. 16.. LL 1, 9, cet. cf "EE Ga et A UN tens; Orig. Hebr. Mf. in’ voce. et ne zaden dée ad Hof. VL. 5. Met br: (1) Loco fupra ad p. 131 laud. ` eid " Cen CoóommMmeN Tainio dens a Jehovae fragore ` horrendo cum -ftrepitt intus quafi percutituret diffinditur-et nubes quaqua- verfus per aérem depelluntur ac disfipantür ,. to- nitrua, continua cum. fülminibus juncta „per mone tes Palaeftinae Septentrionales crepitant refonant- que; totum coelum ardens, merisque flammis relucere videtur (1)... Haec. enim. propria. vis est verborum WN 372... Duo vocabula; quorum illud ignis agilis, hoc. vero purae flammae: has bet. fignificationem , junctim dicuntur de ` vehe- mentisfimis fulminum pes pens: Ca) " “Ia Libano et. Siriotie horride eum ‘faeviislet tempestas, fenfim fenfiniqüe nimbi a "montano tractu 'deferta^ Arabica verfus” ruunt, Sr ad o, ftrum in deferto Cadefcbi ` fubfistant (4). Int hisce autem vastisfimis plagis ubique terribiles ejus cernuntur effectus , quos vates eadem cunt fublimitate“, quae in ^ praecedéritibus ^ verfibus, et eximia: quadam "firnplicitate" fúävitateque utti- ce Davidi propria , nobis depingit. Tum ve: D A. «nO NOOSE |I re ru Cf. omnino Sebtotdergs,- in Dict. MB. 4. h. l. JE: ép, "HES (2) Cf. Num. XXI. ape Pf. CV. 32. et. C Munsterus; Palmiuset Mebiusad h.l. >, otis bs (3) De hisce defertis vid, fupra p. 88, ^ =>> T 11) \ Lr TER A RAA. 151 sto, post hanc; vehementisfimae -tempestatis de- fcriptionem , poëta mirabili quadam orationis com. verfione diris(imis bis cladibus, quibus ' fegiones afficiuntur: affines , placidam quietamque opponit cultorum Jehovae conditionem / qui laeti in Sio. nis tentorio Jehovam celebrent altitonantem; ` Vs. 8. am pm quatefacit defertum. Est futurum in Hiphil, fed hic accipiendum de in- dicativo praefenti. Notum enim ‘est, apud Hd- braeos varias verbi“ formas indole fua tion ag «ertum tempus reftringi. "Quae igitur forma” ple- ;rumque de rebus futuris adhibebatur, eadem faepius etiam de praeterito, tum, uti -nostro Jo, en, de praefenti adhibetur (1). Verbum autem am coll. Dn er Arabic, Jas, proprie di: citur de verzendo y torquendo ‚ uti Graecorum gpíQeiy; hinc fpéciatim ufürpatür de dilort et metu y quo quis torquetur ec huc'illac guaftverfa- tur. In fpecie Hiphil igitur. notat fremefacere horrore afficere, quatefacere (2). Male autem | garturicndi notionem , proxime connexam ,nostto .loco retinuerunt Aquila et Symmachus, vet. A Co Cf. bink onse Syni. p. 339. "€2y Vids omnino Schtoederus, ad Ax pag 97. Cf. Pup ad Prov, Pe 256, 341 et Lexica ET voce I fl r L i52 ComwMw ENT A&Tto vertentes wdwýrer. et; ëvregiegt (H)uoocNeque alii, hac. doloris metusye fignificatione. inducti , rccte. hunc. verfum. {unt incerpretati de feris vel de hominibus , qui ‚rin defertis-degentes ; vehe. mentisfima hac. tempestate. anxii: diffugiunt in! re ceptacula: fa Coi De hisce enim loquitur Das vides verfa fequêntie--‚Nostro autem verfü\ ip- fum innuit. defertum,: ipfum folum ‚ quod Dm phantafia animatum. fibi repraefentat, uti modo Libanum.: et Sirionem, Tanto. cum | impetu vol- vuntur.et refonant tonitrua per immenfam--de- fertum , ut ipfum. folum a tremeburido- Jehovae fragore videatur horrore commotum atque conctis- fum (3). .Huc. referri posfit Mbps. di Jud, Fast UL ag, ` Y Ja ` Conftat. Aventinae tremuisfe cacumina. Gen | . Terraque fubdit pondere presfa. Jovis, Er Senecae Oed. 329. Je AN DÉI H egen omnis T et erexit coma, " Di H Du- (1) Ita etiam interpretantur J. H. Michaélis, LL et Vatablus, in Bibl, Crit... (2) Munsterus, Caci Vent ma, Scheuch. zer, KE (3) C£ Telge, Palmius, Muntinghius, Me. bius, ad h, L LETERARIA 153 ~ Duxere rimas robora , et totum nemus . Concusfit horror, terra fe retro dedit ( 1 ). Sublimior autem. Asaphus., ipfius Jehovae ad- fpectu , aquas. eam metuere dicit , usus verbo "mp undarumque gurgites fremere .( 2).. Ipfumque Davidem. faepius audacisfimas istiusmodi mporwe omoia ufürpare, pluribus exemplis Dos jam ostendimus (3). | Posteriori, hemiftichto peculiariter memorat. vates defertum Cadefchi, multis. nominibus no- tum. Israëliciss -in quo majores per quadra. ginta annos oberraverant, quodque vastirate et horriditate. inprimis «erat infigne (4). ` In hac nostri verfus parte fingularis denuo cernitur in - fententiarum parallelismo vis. Idem repetitur qui; dem; fed quanto fublimius eadem haecce enun tiantur; quod aeque in dictione atque in vêrbo- rum. conftructione apparet!. Primum univerfe memorat poëta: vastisfimas illas. plagas, quibus Palaeftina ab Orientali parte et Auftrum verfus (1) Similiter in carminibus Ossiani, pràe voce Fin- gali rupes horrore tremuisfe dicuntur , Fingal, IV. p. 55. Ed. Kasteele, (2) Pf. LXXVII. 17. ~ (3) Cf. füpra, p. 48. fq. et p, 144. (4) Cf.-fupra, p. 83 fq. et interpretes , ad bi, h ° La 154: C omm’ MEN T-A to determinibátur totg, tuni vero déit ipni defer- tum. Cadefchi dicit, non a Feliovae fragore , ut in priori hemiftichio, fed ab ipfo TE Worrore quatefactum atque copcusfum. ' "Es, 9. Pho ont abortum injicit cervis. — Éxquifit est haecce partùs cervarum mentio, - rerum naturae pictore, "qualis fuit Davides, om- nino digna. Nonnüllis autem; talem Yeah partum in tempestatibus fabulae umbram prae fe ferte autumantibus , ejus mentio `h.: 1. inepta ac riinutà esfe videtur. "Pro MNN hi legere ma: lane MDN, quod fit a fi ingular AYN feu Dan. quercus , ét fenfum loci huncce conftituünt s a fragore Jehováe quercus dolore quafi afficiun- tr, i. e. fulmine tangumtur (1). Recte vero illustris Micha&lis animadvertit , now non esfe quercum , fed rherebinthum. Praeterea est quidem ` ab now. “therebinthus , plüralis Dias nusquam vero CV five TAR (2). Deni- que fpecies Pihlél, qüae respohdët fere! fpeciei Pihhel (3), voy rarisime dicinit de dolore afficiendo; fed fere femper de pariendo , partu ln is dl and Age Ka . eden- ` Ze " (1) In annot. ad Lowthii, Prze/, XXVII. not. 119. Cf. Celsii, Hierobotan. I. 34-37. et Hof. IV, 13e (2) Vid, Rosen mullerus, in bs cf. annot, AT A 2 (3) A Schroederus, Grau. p. 12. item p. 49. Lu AE RAW kA 155 edendo: (x) yc iho: vero'« Job. KKK, geedifens ` te; ufürpatur de partá: cervarums” Nimis- igi« tur: contorta illà interpretatio. esíe. videtur, ins primis. cum textus non: mutatus: egregium praes beat fenfum... Quod, autem. recie: R osenmu kes lerus animadvertit ,. fubfideret. oratio , fy cum antéa-ipfas. vastisfimas folitudines. Jehovae -fragos re concuti- dixisfet. poëta ; nunc, vero arbo; rum fulminibus, commorarum. mentionem . fübji ceret; (2). Quid? Num: Davides, cedros, «arbores altisimas er proceris(imas: fractas et. penitus Der: fractas i dixis(et,.. therebinthos- autem dolore af- fecras.2. Num- ipfum. Libanum, fübfilientem.. fibi finxisfet;er. therebinthum eodem. Jehovae fragore leviter tantum. commotam ? . Talis. interpretatio nostro- loco. mihi faltem. valde displicet, quip- pe quae.füblimi nostro. carmini minime çon- grua videatur. .. — Aliam viam iniit Auctor anonymus (3). Hic, ut omnem dubitationem tolleret, vertit: vox Domini perterrefacit cervas , easque tanto dolore tantoque. tremore: percellit , quanto percellitur mulier par- &uriens.. Attamen haec interpretatio , quo fubtie wn 1. lior 15 (7) Prä, XXV. 25. Fef DD 2« Cf. Lexica in voce. (2) In Scholiis, ad hit. (3) In annot. ad h. l. Cf. Fèlix, quncin | Pon. meranus, ad h. 4: , {56 CC OMMEN TANT EO Hor est; eo magis a fimplici. candidaque carminis: ` ratione abhorrere s mihi: videtur. «Quidni. ipfum intelligamus; cervarum partum $ ` Haec ` enim. fententia, et; linguae Hebracae et historicis relationibus de -cervis , optime. éonvenit. Tum primis eam ob caufam admittenda. videtur haec interpretatio , ^ quia loci praeftantiam ` maxime effert, poëfeosqte Davidicae ` indolem - ince exprimit. De fingulis videamus. ^^: Gen ` Fals fünt ceryae , ita dictae a.corporis vie gore vel pedum agilitate ev in curfu celeritas te (1).^ Dron ` autem Hebraeis > ec Orientales vnivérfe -puerorum | fimilllimi,, ` quaecutique- ani- malia miürificé adamabant (9),'ità cervae ins primis, quae in tota corporis forma' et natura aliquid babent, quo’ alliciant er moveant; «ab . ipfis in deliciis habebantur," Ab hisce-vigicur - poëtae frequentes easque venustisfitnas- defumunt ‘comparaciones; imo vero ipfas dmátas {was com- pellant o cervas fuas dilectas Ca), Suntma at . tem earum angietas , qua libere: vagantes per regiones et montes huc illuc diffugiant er re- ^"eeptacula quaerant, a poëtis Hebraeis et. ab 1011 exe (a) PA XVIII. 34. Cf. Simonis, in Lexico ) et Bochart, I. p. 62, III. p. 880. EC, [ (2) (3) Cf. fupra p.:8 fq... Le (3) Cenzic. 11. 9. HL. 5$. VIII. 144.5 0o d G PTER ARAI A. 157 -exteris etiam. frequentisfime memoratur, Ne di- cam de Jesaia, homines, prae metuendo. Jeho- vae adventu fugientes , cum cervis fugitivis com- parante(1), Ossian us ctiam plus femel cervas dicit tremuisfe et fugiisfe , vel audita Fingali voce wel prae tonitrubus tremefactas (2). Nullus vero poëta, quantum fcio, tam fublimi, tam exquifita modo has cervas in carmen induxit, quam n. l. Davides, eas prae tonitrüum terrore: foetum. ab. jecisfe dicens. — Cervas- nimirum difficillime et cum. gravisfimis: doloribus .foetum edere , refert jam ântiquislimus. idemque. fagacisfimus. naturae Andagator Jobus:, Cap. XXXIX. 1 fqq. ^" An ta curam agis hircoram fylvestrium? An prospicis ut: (mom) caprae parturiant? "An menfes numeras ; quibus hae gravidae fint? Aut curas tempus, quo pareré debeant? — ` Incurvant fe, fuos natos excludunt, Emittunt fuos foetus, Capreoli invalescunt, crescunt in loco inculto; p" Exeunt, ac nolunt ad matres reverti. J y € ‘Et vari quidem fcriptores Graeci, eosque fe- «cutus Cicero; hanc naturae obfervationem. con- firmant (3). Laudant autem hi fummum: Dei be. en Fef. XII. 954. i (2) Vid. carmina Ossiani, V. I. p. 58 T 114. (3) De Nat. Deorum II. so. aliique, quos citant Bo- char. *r598 CowwENTATIO -benignae providentiae indicium; ` qui hisce-ani -mmlibus paulo: ante durum pariendi conflictum indiderit appetitum ftudiumque quaerendi ber, ibam, quae, uterum laxans clauftraque emolliens, parum adjuvet... Varia: autem ‘argumenty hisce adjunxit Bochartus, qui in Mierozoico: fuo prorfus- hujus rei dubitationem fustulisfe : vide- tur (1). Idem memoravit etiam horum anima- lium: partum. prae tonitruum terrores . fed ~vel fic tamen hanc rem testimoniis- non comproba- vit; Plutarchi autem locus , quem debeo M er- rickio;izrerpreti Anglico, revera hoc phaeno- menon aliquando in ovibus Jaccidisfe manifesto ostendit. lta hicce, xai yàp vx ÜpfumTA dr, dëeseugt Deezëe yevopévye, d gounge els «atr. ounie wad ruwveben. Tk yp. ampédn &roAeiQlérra d Th Qéflov. &uriTpór xe, (2). Quod autem de ovium gregibus memorat Plu- tarchus, adeo magis dici posfe mibi vide- tur de-cervis multo timidioribus, atque natura ad angorem: proclivioribus.. Neque opus. vide- | tur, Gua raast. LE HI. XVI. p. 880-{qg. et Cordes giu syad h.l ^; (1) Loc. modo laud. (2) Vid. Merrickius, in interpretatione. ad | Hi, l Locus Plutarchi est iu Sympofo. A, Quaest, 9. CL Plinius, Hist. Vats VIJL 47e e Lol TER ART A D 159 mp: ad hanc: rem -ulterius probandam - ad-antie , quos- recurrere fcriptores. Saepius enim «hodier que: oves in fumma. anxietate canibus ánfeetantie bus’, foetum. abjecisfe referunt fcriptores: CA. Nostris; vero in regionibus tempestate exorta quamvis:et pecudes faepius fummum: ostendant terrorem - feque: circum pâstores- anxie „côngrer gent, vel fic tamen istiusmodi abortum: obtinuis- fe, certo. affirmare. nequeo, Nec mmm, Ipfa enim coeli temperies, et tempestatum minor vis atque vehementia, quominus: tale „quid. acci- dat, impedire videntur. -In Palaeftina vero; ubi tempestates ,. quo rariores, eo funt: vehémentio- res, feras majori anxietate corripi: tonitrubus fulminibusque ,- nemini. mirum accidere potest Quid? Licet etiam- hocce. phaenomenon: rarisfi- me obtinuerit obtineatque in Oriente, idem hocce loci nostri dignitàtem adaugere mihi’ videtur ( 2:). ` Indicat «enim ` poétam „ qui, vulgaribus. imagini- bus non anxie adhaerens ,. mirifice nonnunquam in fuos ufus convertit rarisfima- naturae phaenomena; in quibus fingularem Dei „hoc: univerfum: mode- rantis, fapientiam ac. potentiam non: admírarinon posfumus, Hic autern , uti. füpra uberius vidimus; (1) Cf, Telge et Merrick. ad h, L n -e (2) Muntinghe, ad hel, d $ 360 CowweENTATIO .nativa fua et fimplici: ratione, ipfam naturam; , qualem ` adfpicimus ; eximii | pictoris inftar expri» mit atque depingit; eaque maxime ad fuum pro: pofitum elegit, quae :animum fuum lenem Get, lemque inprimis moverent et admiratione. im- buerent. Ecquid: vero /füblimius . pulchrius ; exe quifitius in nostro: loco memorare potuisfec? Nonne ipfa inopinata ab immenfo deférto qua» tefacto'ad has timidas cervas converfio: animum nostrum movet ac tenet? Tota .natura dum commovetur , ipfi montes in fede fua dum con- cutiuntur, dum prae Jehovae fragore. univerfurn horrescit defertum;: ferae per: campos diffugiunt; lustra quaerentes: in: terribili hacce- fuga, ap: ditaque tremebunda-Jehovae voce ,- imbelles an, - xiaeque cervae; alioquin multis jn partu labo» ribus oppresíae, et partus. dolorem maxime re fugientes, v horrendo nune fonitu ita afficiuntur ét contremiscunt, utp nil nifi. tutum refugium ` curantes, foetum .abjiciant et .praemature- pa- riant (1). == Nativanr-toci - putri ani- mo teneo; eam: verbis. exprimere. nequeo. ` ANW) unm decorticatque. (iron, "Ju ver- tendum puto; verbi enim DP prima notio non quaerenda est in zudando vel detegendo, uti non- (1) Cf. fupra p.39- 49 et inprimis CI. Patmius et Mebius, ad h. |. o LersTsE RARE An 161 nonnulli. dant, qui hanc. tuZationem: fylvarum unice intelligunt de feris, quae. nemora derelins quant. er mm lustra. ac Jatibula- refügiant: CO vel, uti Shawius hunc. locum; accipit de ge minibus „quae dicuntür , «errantibus: quae ful- gore fuo: fylvas detegant, et confpicienda: prae beant. (2). Major fane- eaque nostro loco exi» mia. vie Ip verbo- gon latet5^ coll; enim* Arab. CAS est refit, [calpendo et. rádendo defirinxit , er hoc quidem | cum : f?repitu crepituque. ` Dici» tur v. c. de locusta, quae ramum arboris morfi firidente ; deglabrat. (3). Ny’ autem. fpaciatim notat Glo, fruticibus etvirgultis asperrimzs , denfisfimas ac falebrofas (4). lraque tota fententia boc ‚modo mihi adumbranda videtur: > 'Tonitrua jam; per.vaga$s et immienfas Arabiie plagas quae quaverfüs: crepitantià ; Meridiem :werfus-volvuùs tir, ét.quo dlonginguius’ depelluntur ^ nubes, eo magis in: unam dení(am molem-videntur: coace De, Et Im fylvas ac . nemora | fabfidunt. Rapido aurem; «ura; Auftrum. mm ` — tempestas , HA Ce) "iE onmeusocdi c OI 19 GR c Cre dta interpretante —EÉ 'Felinus ét vari interpretes in B;Z/. Crit, ad h. I. (2) iser, II. p. 87. Ejus autem interpretationem jam” refücavitH d melsveld, Bijb. Geogr. L 159. (3) Genef. XX. 37. Joël 1. 7, Ch. Schultens, ad Prov. p. 415 et Scheidius, Lex. Hebr. in voce. GC Scheidiuset Simonls in voce sn, . 162 C o «à ME NAT O tum-.tohirua, fülmina, venti; imbres} forre- etiam: grandines locis. hisce ^ horridam injiciant ` ftragem; Denudantur foliis rami „et cortice defrin guntur trunci ; arbores ipíae ‘eradicantur er. dee jiciuntur: verbo; nemora denfisfima videntur decor» dicata: et mifere fic» deformata , ut. fere: trunco- rum . reliquiae: dent notam gloriae” pristinae Çr}. Egregie autem^poéta maximas «hasce clades dúo» bus tantum verbis enunciat , f/y/vas- maximo cum | crepitu deftrictas m dicens; a d raid ee Sehoyae.: n: 7022 IDA "- p ejus ipiis Der? ënn quanta majestas! — YP omnes ejus; De hac. voce maxime disfentiunt interpretes, Sunt qui conjiciant, veram ele lectionem 99-95 onde nis: unusquisque! ei... Quae: lectio: vel compen- diofa »feribendi «ratione vel librarii vitio fuerit immutata (2).:| Alii levi literarum «mutatione :le- gere: volunt.'Yop , idque. pro YAP: yox ejus, out fenfus fic: — vor Jehovae:,> quae taliai tantaque in rerum natura: effecerit , non. nifi gloriam prae- fert, et promittit in fanctuario Dei." (3). Alii denique ‚pro VAN. IS inis See VOND | y Ü MSS a onser pense an Y (9) "55 er had: Moab Tare. ad A Le uschne ede rus, in dictats ad hil. Ken KY (2) Vid. Vene ma; M ditbioio8 1 5:4 iq or (32: y. -Memnem a gh ide os eie ar, h ad5h. lo ei - L6 J Lt TE RARE A. 16% oinnes dicunt. Quâm lectionem förän unius Codicis - Kennicotti auctoritate confirmari: posfé vidimus (1). Hanc, fi opus esfet, praeferam, quippe fenfum loci egregie exprimentem. ^ Caete- ris majores ingenii laudes , quam veritatis trie buam. ` Mihi vulgata retinenda . esfe ^ videtur. Pronomen autem- affixum tertiae perfon. fing. 3 fubftantivo aa additum. vel redundat, uti fae- pius in Syriaca obtinet lingua (2) vel idem est ac ww 95 omnis ille; idque cóllectivo, qui dieitur , fenfu “pro £395 er ano omnes illi, unusquique y quisque Cal Eodem autem fenfu oceürrunt! Y22 er HII Exod." XIV. 7. -Prov XXIV. 36. Jef: XV a Cap. KVI 7. Jerem. XLVHL 3. Caeterum Muntinghiifentens ga, qua vertit: in palatio er, complexus ejus , fcil. palatii, i. e. vorum ejus palatium refo- kat, caet. (4) nimis quaefita mihi videtur. Quodfi nihilominüs- cuidam Mite „ad fenfum pe- rinde- est. 2. : Q: Ei Gek ied [ Sub- (01: 9D DIUI g 9 j i —^(1) Hanc. lectionem praefert Houbigantius, Cf. etiam Auctor in Repertorio laud, V. p. 47. (2) Vid. Michaélis, Gramm. Syr. p. 287 (eq. et Schroederus, Gramm. Hebr. p. 265. (3) Cf. Clericus, ad d I. êt Schroederus, Syne. p. Bal. — vireg (4) In interpretatione; dâ het. PEREN 164. CowmtENTA'TIO „Subftantivum D. a verbo 2571 Arab: JS. amplus, .procerus., excelfus fuit, dicitur de quocunque amplo. domicilio , peculiariter de pe- latio. regis... line | tabernaculum hoc nomine, defignatur , tanquam Dei- Asra&litarum... domicie- lium atque palatium. CO, Com vero; Davides: foederis arcam In Sionem adduxisfer „ in(ignia: quaevis nomina. etiam huic. tribüebantur tentorio. Sic v.c. nunnunquam dicitur AVI | aedes. getovae ,vel quip IDN acra ejus aedes , inqua. praefens erat, divina -majestas ‚vel edam, uti, n. l ipfius. Jehovae /anctuarium (2). Poécae autem, Deum superiora habitantem: fingentes,. hanc vocem aliquando ufürpant de coelo, tane quam .goelesti Numinis, Divini templo (3). Pose cemum praeferunt he l, M unting hius aliique. . vertentes , dum per totum ejus palatium refonat majestas , i, e, dum Jehova fumma majestatis fuae divinae, indicia quaquaverlus: ostendit „ totum. jus bilat coelum, et gloriae divinae praedicat. lau» dem. -Alii denique fubftantivum 93’, addito adjectivo 95, non tantum de coelo, fed de ża- ta rerum univer[itate nostro loco dictum. au- "tus Cr) 4 Sam. I. 9. LL 3. (2) Pf. XI. 4. LXV. 5. CXXXVIIL a. et alibi, j (3) Pf. XVIIL 7. Jef. VI. 1. | UIT ER ARE A 165 | tinant (1). - Utráque fententia ferri quodammo- do.posfet, Mihi autem Davides unice defignasfe videtur Sancruarium in Sione (2). Namque. hoc erat poétae confilium e uti: ex verfibus. tr et KH apparuit! ut.cIsraélitas; ad agnoscendum. et ve- nerandum.- Deum .excitaret,: canquam omnium fupremum” ac: potentisfimum:: at vero. fimul, uti. ex: vsf.: feqq. clare patet, . ut; eos ;adhortare- tur ad. Jehovam colendum , :tanquam populo fuo in. perpetuum benignisfimum. Quod confilium h. L eximie. profecto exfecutus est. Davides, totius naturae commotionù vehementisfimae. con- tinuo opponendo placidam ac tranquillam Jeho- vae laudibus magnifice refonantem aedem Sio- nis. Dum ab Occidente, Mare fragore Jehovae commovetur totum ;: dum vuniverfus tractus mon- - tanus ad Septemtrionem e fede videtur concu- ti fua , dum horret ab Oriente , prae tremebunda Jehovae potentia, quatefactum defertum; dum ab Auftro dire vexantur ac diruuntur animalia at- que fylvae: hoc ipfo tempore, hymnis in Dei honorem refonat Sion. Quid? Dum cohorrent omnia Jehovae fragorem in effectibus terribilem , populus Dei in fanctuario festum agit, et quisque non (1) Cf. P/ XIX. 2. Vid. Telge, ad h.t. (2) Cf. Zachariae, Auctor anonymus, Palmias, Mebius, aliique, ad b. t. 166 C oM MENTA TAO non prae ‘horrore „vel metu, fed Jehovae -confi- dens et unice-defixus sin majestatis. divinae ad« miratione , venerabundus unum hocce exclamat: quanta majestas (1) ! At vero ipfe textus He: braicus est legendus , tut penitus loci füblimita- tem percipiamus. ` Concifa illa brevitas Oriens talibus linguis prae «caeteris priva ac propria „in cujuslibet linguae verfione retineri aut.apte er: n omnino nequit . d» Et in ipfis. quidem | | vers e Cr) Tta vertendtim putdmus unam vocem 9999 proe prie majestas! de ipfa voce vid. fupra, p. 107 fqq. Cf; Palmius ec Mebius, ad h, l. (2) Similis oppofitio exftat Jef. XXX. 28, 29 et XL f. $. Et quis ignorat gratam illam orationis border ae. in-catmine recentioris aevi, cui titulus de nacht; in qfo poéta , postquam memoravit horrenda quaeque Je ` quibus impius in fomnio vexatur et diris(ime-torquetur.s. tandem horribili fuae defcriptioni hisce verbis finem im. ponit: : gece CH Zoo ijit de booze man, Die nimmer rusten kan; ` beds Gh Wijlal zijn gruweldaan i Als. beulen voor hem ftaan! Mox vero fubita converfione iisdem, a miis intiem duxerat , fenfibus imbutus , fuo cantui_placidam quietam, que hanc füubjicit perorationem : Maar de onfchuld fluimert zacht, .Zoo zacht.als. deze nacht. En weet bij duisternis, 74 Dat God zijn maker is, . ei rds U oL ERE RA RIA O | 16$ verborum fonis mümerofi quid’ percipere mihi: vie; deor , quod et folennitatem prr T Koma C Ce ya Vs. 10 fq. =- sna Lb ` ` Poëta varios cum memorasfet, eosque Dune." tos, tempestatis effectus, penitus animo ténet' fümmas, quas debeant Israélitae fuo Deo fuptéitio j' gradas, fümmaque Dei béneficia in "ipfi hae tempestate- tam luculenter declarata, ^ Palaestina” enim, quippe tutum Jehovae cultoribus domi- cilium, terrae motibus non concatitur; ` dieque horridis afficitur imbrium fulminumve vastátioni2 bus cladibusque. Jehova de coelo pls e: mittit benignas, quae, non perütciofae 'noxiae2' ve, folum irrigant maximeque . foecundant. Ant. mo igitur gratisfimus Davides , ' hisce verfibus, hanc "Da beneficentiam populique Israëlificî” tu telam laete agnoscit et celebrat. “Ert ` denique" Je- hovam, ut ne in posterum auxiliam et "Berieicia a fua detrahat Eemtéy enixe tet. fupplex [soos tür. Ww i emn" Jehova df dcl. — Merbüm^ syl di citur de Joden tos, ie ia sne vir suh ipa ` Co Eximie fm fostrum iocum quadrar- iaaa il4 BHemsterhusii obfervatio, Oeuvr. IL pe 359 rota, I! est abfolument. imtosfible, eëe, E SANA A Ct) wet fi d 163 : COMMENT Aq Mo patur. de: wide vel rege, qui fuo folio confidet- régiamque gerit potestatem (1). Hire apud Hebraeos Deus, qui fe Regem Israêlirarum ap*- pellaverat ipfe et quem talem agnoscebant Israë- litae, faepius dicitur federe judicis regisque in- flar,.qui fuo nutu totum temperat orbem, tan- quam omnium hominum rex et judex fupremus, quique fuum populum fapientisfime et benignis-. me moderatur. | Quocirca et h. l. in altero he- mistichio Jehova. dicitur regis inflar confidere. A poétis regiminis hujus theocratici notiones. eximie interdum adornantur et amplificantur. Sic v.c. noster, Pf. ClV , Jehovam regis inflar Orien- talis adventantem fibi fingit fplendidis vestibus induti, et ad publicam fuae majestatis. commone ftrationem procedentis. Ipfa lux, per continua ful- mina exfistens, ejus est pallium. . Coeli inferviunt tentorio, quod. in nubibus tonantibus tendit Je- hova, ibique fuo infidens throno univerfum hoc» Ce fua-potentia moderatur. Eximie igitur h. L poëta., Jehovam, . qui tempestatem hancce fua immiferat potentia, quique tempestates et im- brium .impetum fua moderabatur. voluntate at- que fapientia, regis inflar confidentem fuo thro- no- fibi repraefentat. Egregie autem in poste- riori :hemistichio addit Gun is perpetuum. (1) Vid. Lexica in voce. .— LITER ARI A. 169 Talem nimirum, Deum adorabantIsraêlitae, cu- jus regnum nullo unquam temporis -decutfu die minui vel corripi poterat , cujus adeo thronus db aeterno fuerat ftabilis, durabitque in aeter. num. -— Subílantivum enim Dam dicitur de tempore. quam lougisfimo, ` hümanam. mentem - fugiente; a verbo o coll. Arab. er Chald. fignavit , figillo claufit, abfcondidit (1). Quo- ‚Circa etiam nostro loco Davides indicat Jeho: n vam quam diutisfime Israëlitis esfe imperatu- rum, uti jam ab anciquisfimo' SEN cm rat (2). | : M. wt IST Senb dum imbres demittit; j rope ver- ns, fupra diluvium. — Subftantivum C5 feu 133. a rad.. om coll. 933 er 9533 Arab. ag Propulit, imóres effudit , ufurpatur de co: pido imbrium delapfu Co", | Speciatim: autem dicitur. aliquaüdo de diluvio JNoechico ` (4). - Hinc. multi nostrum verfum ita funt interpre- tad: ficuti! Jehova punientis inflar judicis taat WE EEN et. maxime V T fe de prae» (1) Vid. RETTEN in voce, et Schultens, ad Prov. XXX, 19. (2) Cf. Exod,-XV.-18. Deut. XXXII. go. Pf. BE. 13. et alibi, (3) Vid. Schultens, ad Zaririi conf. LL 46. Cf. ibid, IlI. 174. item Lexica in voce, (4) Genef: NL, | M 2 | ki | 26d Co M MOE NOT^OASTOI jo praedicavit ir primo: illo. diluvio „ tempore” TNod- - chi Io et in 'hac- tempestate ,.: tonitrubuss; fob ` minibus imbribusque, eundem fe. ostendit atque ` in aeternum est ostenfurus (1). Atqui; haec di lüvii Noachici | commemoratio «mihi displicet 3 quippe: quae n, l.: nefcio quid. habeat. injweundi, Tum vero istiusmodi. comparationem: hujuss:ca* Jamitatis cum tempestate. quadam,- licet. etiam faerit gravisfima, Davidi non facile 'adferibam; Aliam: hujus loci-interpretationem profert; D riese fen; i» Syllog.. Disferts :p.:1088.:: Hic 533199 : vertit i5 loco imbrium, i. e. in tentorio: fuo ` cui: atrae denfüéque: nubes quafi cortinae" esfent. Qualem :fictioném ` poéris Hebraeis. communem esfes. fupra: indicavimus (2) Neque tamen bh L talis interpretatio admittenda. videtur: Sub(taü tivum enim 2332 nunquam. dicicur de Joco se quo) imbres: démitiuntur ; - fed. faepius; de ipfis imbribus (3). | Et: praeterea, fi locum innuisfeé Davides , -potius feripfisfet. 2:222. (4). : Quar propter mihi optima hujus loci interpretatio: ea esfe:: Ve quam dant J. D. Michaëlis. ck t / ^ "COON Vid. CHE EREN e, Ve uon; Sehulzius,R o. fenmuller; aliique, ` ` Lt ZO, Pag, 21 fq. NEU d BE (3) Vid. Lexica iù voce. . (4) CE Schroederus, Gramm. Lag E / E „ke ITE R Altul AO „371 aliique, . quamque; et, in. verfione. „expresfimus. s Verfùm autem huncce cum praecedenti. ita conjun- -gimus: ,, In fanctuario Dei laudant probi ;Israé- .,litae ` Jehovam ` in vehemenctisfima ` tempestate , .quippe-qui ab ejus. vi. noxia Palaestinam .. tutam .falvamque prae'iterit; ` quique et; in; imbribus . demittendis ,, quales cum tonitrubus fulminibus- -que plerumque conjuncti. funt, fummam.. eg: dit;beneficentiam et de populo no eum, ` ` Sae- „pisfime nimirum: jn Oriente hi imbres- immenfas afferunt ruinas , ` quando vehementisfimi- aquarum -torrentes de montibus decurrunt, et omnia, quae keint. obftant, . evertunt. atque `. devastant ( 1). Hinc pulcherrima illa comparatio, quam. adhi- bet. confervator noster. de homine Euangelii. ef- fatis. non. auscultanii, | qua. eum fimilem dicit homini ;ftulto..cafam. in. arena aedificanti: xad narélOn d (Qpon A, nat hlovo zoraugi val Zeueugen oi dveror nad mporénobav ep orig ëneing: xa) Zrece na) fu d rtasi aÛrijs peyáài Matth: NI. 26,27. Cf. Ezech. XIII 11. — Et faepius quidem poëtae Orientales. vehemen- tiores ejusmodi . imbres. in. carmine, defcribunt , vel ab iis fuas ducunt comparationes (2). Quo Kä | Be 2. (1) Cf. Harmer, L 1, V. p. 6. Cl; Pareau, Lt p. 62. et inprimis ab Hemesfen, ad h. l. (2) Vid. fupra p. zm ct. Amralkeisi Moallakah, vs. 71-02. | 1*3 3 C'owMENTAÀATIO "dutem majorês afferrent calamitatés denfisfimi bt "imbres eo"ferdliores erant in Oriente "modicae -plüvidé^ae minus vehementes, ` Hae benigne ter- ram irrigabant: et foecündabant abunde; ut ddeo "Otféncáfes: in- hisce fummum agnoscerent "No, "minis Divini” beneficium (1). Et ipfe Dávidès totum carmen aliud compofuit ad celebrandam be- fignitatem divinam in regione ferrili , et post aes- "tivos. calores abunde rigata confpicuam Cs). "Quare edam nostro” loco” poëta- pluvias" hasce - ^meniórát inter Jehovae “beneficia, et arctisfime “eas jungit cum -peculiari ipfius cora, quam re: gis inllar Mia dn hac Ee manifeste Os- tendit. ^ Die? | | | mus --^ Caeterum, in hoc etiam verfu animadvertátur fingularis. in" fententiarum - parallelisio ` vis ; qua id, quod in priori hemistichio memoratur, pe- culiari quadam emiphafi iteratar et amplificatur. Tum vero inprimis in posteriori hemistichio ver- borum conftructio folenne quid arguit. ^ Adest quaedam notionum , - quae dicitur," sief, Jeho- va confidet, dum imbres demittit. Additür au- tem: Zug confi det Cie tanquam Rex mag- » üi- (1) PA LXVIII. 10, 11. LXXIL 6 . Sob. V. 9, 10, Plura exempla. affert Jones, LL mái 131 feqq. qui- bus addatur exemplum Arabis po&tae in excerpt Hamaf, p.425. et in Corano: c. XXX. 93e (a) Pf. LXV. coll. a Sam, XXI. LITERARIA, 173 "nificentisfimus, neque tantum hac™in renipestate, neque per longisfimum aevum, fed vero ys EM yos e haud tendat: Weigel mens. . "CNN qe ip praebeat - tutelam. Futurum p» "hic óptativo fenfü' accipimus, uti faepius in pie cationibus ‘apud Hebraeos obtinet (1). Ap- tisfime autem vates utitur verbo 1/535 quod pro. prié dicitur de frómerdo, et collata dial: Arabic, de tendendo, porrig gendo, exhibendo, praeftas- do (2); ut ita Jehova ah quafi” fudi - tutelam , tanquam donum — quod fua manu óf- ferat, ` Nonnulli arem fübftantivum tp, proprie robur fimili fenfü ac vs. 1, vertunt laudem. feu gloriain ," et nostrum verfum fic intérpretan- tur: Jehova’ dat populo fuo “hymnos, i. e. Oc- eafionem, qua celebrent Jehovan in tempestati- bus (3). Ar vero talem ` voci jy figuificationem ane hic non aufim ; 2 lá etiam linguae ; r ad Di Cf. Schroederus, Synt. p. 340. et Mebius, sd h, |, (2) Vid Schultens, ad Jobum, p.347. et Schei, dius, in voce. Cf fupra Pe 94. (3) Vid. Telge, ad h t 174 | C,o;M;M.EN;T AT IO - analogia ,- istiusmodi -interpretationem ` minime praeferam 5. quippe quae. neque -cum .füblimi ratione ; qua. Jehova verfu -praecedenti inducitur, fit congrua, neque etiam cum fententiarum paral- lelismo conveniat. In posteriori enim hemistichio luculenter fermo fit de beneficiis , quae Jehova lár- gitur fuae genti, ad ipfam rempublicam perti- mentía.. Equidem ty, a verbo 1Y intorfit y .mu- nitus. fuit, dictum existimo de robore vel. fla bilitate, qua gens Israêlitica, ab hostibus im; munis, intra fuos terminos felicitate ac „gloria frueretur, maxima. Sei: Zë -Hanc igitur, o. ipfo - hujus- tempestatis: tempore , ira et in posterum, ut. benigne largiatur Deus, precatur . Davides. Saepisfime, autem , populus Israêliticus „dicitur _ populus Dei, vel populus Deo proprius , uti. Supra ad ve, 3, uberius ostendimus (2). - Ant, - madvertatur. autem. fingularis eaque aptisfima hu- jus vocis derivatio. Collata nimirum dial, Arabica fubftantivam Dy non univerfe dicitur de quo» cunque hominum coetu, undecunque congrega- 10, fed de populo iisdem legibus convincto, et An. upum quafi corpus fancito; a radice Don Er bend Hing in unum t uti E h ; Ge: A) Cf, Exod. KN. 2; Pf.. XXVIII, ba uen et. Muntinghe. aii (2) BL XCIV, 5. Cf. fupra: p. 104 e `» e Lna E RAR As 9 t75 Graecorum: drage: à. éw yincio (1). «Uno: qua. fi-divinae legis vinculo Israélitae rant conftricti, eidémque Deo Jehovae onines erant dicati; ab illo-igitür, quicunque ab lsraéle. nomen: duce» bat, omnem fuam falutem petebat ,- eique -refers re debebat acceptam. Tota: gens Israélitica. una guafi epat familia, et Deus, patris inftar,, fua cuique : tribuebat. er porrigebat , dummodo. fince- ro.animo.ipíus liberi ipfum rogarent . atquê precarentur; vel, uti nostro loco, regis inftarg Jehova firo throno. :quá(i confidebat “in coelis; hominibusque fibi fübjecti$', eum justitia. ac fumma- bénignitafe imperabat. eosque, -moderar ' batur; er — gentis: commodis confale- bat. (2) ` „DI Te dargiarur pacem Eodem midde e quo in priori hemistichio, accipiendum id esfe op: tativo fenfu mihi videtur. Verbum autem. 4*3 coll. Arabic. e$, 'proprie dicitur : de. camelo , qui genua complicando humi decumbit, ut. fi imo exphat (3). Hinc ufarpatur. de Zomige, qui, genua flectendo et humi procumbendo, faus- 8 À ( iN ta "CO Vid. Schultens, si Hop. atv page Seck ct. Schetdii s; in voce. ` (2) Cf. fapra. p. 17 Ge," rx (3) CL Genef. XXIV. 11. Exc. "Hen Bag e $chuitens, in chars dialect, p. 249 et 996. A 176 CoMMENTATIo ta quaevis alteri precatur. (v), eique benedt- cit- (2). ^ Uti. vero Hebraei humana -quaeque tribuunt. Deo, ita et hoc verbum 4v0pwzromatác ; in fpecie Pihhel, quae fignificationem: intendit; ufürpadt ` de ` Deo; qui vin: falutem: hominum; fausta. quaevisáis quafi comprecatur , fortumatos eos esfe jubet vedditque, iisque benedicit (3). Conftruitur hoc. verbum plerumque:«cum saccu fativo, qui dicitur, perfonae, et res, quae: dos natur, defignatur fubftantivo,: praefixa. praepofi= tione. 3 cum Ce), Subilantivum Daa denique convenit- Arabico ed quod : peculiariter … ufur- patur. de pace et integritate. Nostro igitur loco Davides a Jehova:fupplex petit, ut fuae: genti largiatur non tantum flabilitatem et incolumitatem ab hostibus, uti in priori hemistichio , fed et internam #ranguillitatem, felicitatem ac: p peritatem quamcunque (5). ove e © Plurimum :poétae talem: populi prosperitatem, quae pace tranquilla continetur , laudant atque:prae- dicant. Ica Fefaias in vagiciniis , prosperam populi S : Du Sien Cone "CO Pf. XCV. 6. (2) Prov. XI. 25. | (3) Vid. Genef. XLVI: 20. XLIX. 25. alibi. Cf. Schultens, Orig. Hebr. MSS. er Lexica in voce. (4) Gens XXIV. 1. Cf, Simonis in Lexico. (5) De verbo Dy vid. Schultens, ad Job, IX. L et imprimis Simonis, in Lexico.et loca ibi citata, LTE RA RIA 7 177 conditionem praedicendo„ plerumque nobis exhi- bet tabulam:yin qua placida quaedam tranquillitas et fecuritas dominantur „ nobisque defcribit tempus; . » quo populus Dei fit manfurus in. manfione pa- » cata, fedibusque tutis et ftationibus quietis." (. 1) Et Davides. inprimis „fiducia erga Jehovam Deum fuum. plenus, talem. de fua gente incolumitatem, . &€..prosperam,; pacis conditionem frequenter dee precabatur.(2). .Quam eximie v. c. noster.. fa- vorem divinum. erga gentem Israéliticami imploe rat , pulcherrima;adhibita. comparatione ab, ovium grege, cui pastor Jehova fic fidelis perpetuusque. Qua peroratione, aeque ac nostro cancui, Píalmo etiam XXVII. finem impofuit: Jehova robur est populo fuo, Idemque fuo regi falutiferam refugium. Serva porro tuum peculium eosque pasce! Imo fi nu eos gesta in perpetuum! ( 8) ze? " Quod Davides (aepius istiusmodi appreéacione finiverit fua: carmina, nulla, fane. aptiori „ quam tali ratione, füblimi nostro carmini finem im- ponere potuisfet.. Cecinerat de majestate Nu- Nen: | ser. mie | (1) Fef. XXXI 17. XLVIII. 22. LVII. 20. et alibi, (a) Pf. XXV. fine, Pf. LXVIII. 35. Cf. fopra p. 55, 71 et 105 fq. (3) Vs. 8 fq. Cf, Muntinghe, ad h. L 128 CommenTATIo LITERÄRIA. minis Süpremi, "in magnificentisfimo naturae - fpectaculo confpicua; celebraverat venerabundam Jehovae potentiam, quam praedicabant-maria ree gionesque; at vero fimul viderat, fenferat et agnovérat benéficam curam, qua incolumem A tempestate Jehova fuam fervaverat gentem. Hanc fummam Jehovae benevolentiam reputanti et ani- . mo fentienti ipfi, mirabili in faum Deum Jehovam fpe atque fiducia pleno, et fervido patriae flagranti amore, quid füpererat vati, quam ut ex intimo pectore hasce effunderet preces: Jehova fao populo praebeat tutelam! Jehova fuo populo largiatur pacem! CORRIGENDA. e 32 Jin. 6 Jefaiae , lcge Jefüiae ; art .103 — 17 peculari -~ peculiari | 106 — 1oquiconfidentes — qui ei confidentes 108 —— 05 peculariter ==- peculiariter -109 — 10 pecularis — peculiaris: ; $18.75 3 Pn — nne | 121 — 9 convienens ^ —. conveniens - Io4 — 4 praepofito == praepofitio ` 132 — 18 ufü; de — ufu, — — 20 nutrices H — nutrices, 149 — 23 nubum vn nubiüm 7 — wm 24 Leica ët "e àn Lexico, GUILIELMI CHRISTIANI SLINGERLAND CONRADI COMMENTATIO THEOLOGIC A, A D QUAESTIONEM , AB ORDINE THEOLOGORUM IN ACADEMIA RHENÓO - TRAIZCTINA, PRO- POSITAM , QUA QUAERITUR: Unde orta est, im Reformatis België Ecclefiis, five lex five con[uetudo, | iubens antistites identidem, inflante facrae Coenae celebratione, fingulos foda- les in eorum aedibus convenire, ad facrum epu- lum invitare, et de ufu eius legitimo monere ? Posfuntne antistites hac opportunitate ad alias fa- cri muneris partes rite administrandas prudenter uti? Quod ut fiat, quomodo univerfe hac in re iis verfandum erit? Quae tandem hinc utilitas fperari poterit? QuAE PRAEMIUM REPORTAVIT, DIE XXVI. M. MARTII, A. MDCCCXXVILU. CONSPECTUS COMMENTATIONIS. ` i ; | boss Rage INSRDITUM BS weten err ee 5 PARS PRIOR, DE ORIGINE VISITATIONIS DOMESTICAE , IN BELGII ECCLESIIS REFORMATIS USITATAE. 5 $. 1. Hodierna lex de visitatione domestica. . 5 $. 2. Nonnulla in hac lege non definita. P '8 CS, Fie cónsuclüdinie Bac in Wett "UU egg. $« 4. Da ortu, sive legis, sive consuetudinis , quaeris | Bu ENT ERT, $. 5. Canones Synodi: Vesaliensis, anni 1568. à —e äh $. 6. Tique ad Calvini mentem et Genevensis Eccle- ` siae exemplum seripti. eene a3 $. 7: Consulenda ratio aliarum Ecclesiarum ante Bel- gicam repurgatarum. $$: WO Se e a IV $. $- 13. T Nationalis Dordracena , a. 1578. í 22. 5.) In: Frisia v (v. CONSPECTUS 8. Ecclesiae Endanae ratio. | : SAGE: S 55 o. Ratio Bcolesiae Belgicae Lohdint exulanti CB 10. Beelesiaë Palatinae ratios ees 9 IL Pm Nationalis: ` Émdana , 2 Bn TAN Mr 12. Synodus Provinciarum Hollandiae et Zelandiae , de 1574. ` H H n Su j AA . .* LJ . . LJ ji 47 , "1 Synodus Nationalis Moesia v Ge 1581. CR | 15. Formulae. makend antistitum , anno inter 1581 wta686. Anen Kane e Dn 16. ee Nationalis Hagana, a. 1586. e 455 08 SEI WOITLTISTV y erst À AO 17. Contraria. gorum studia, qui, visitationem de- Zä bei d mesticam nolebant. , pi X T D e D E 39 f s 18. Recepta, siis lex, sive consuetudo , ante Syn- odum Dordravenam , a, 1618, :1619- zi ën. Gel. A riae Ducatu, ‚et Zutphaniae Comitatu. … — 61, E 19. 2) In Hollandia australi et boreali. » a +64 e 1 e äich 4 ION Së MEN 1 AA ek Wel dud 20. 9) in „Zelandia. AE E ae aka elft EK AAS 7 35.4 e Wi tÀ 4131343310 $* okt "nj QC. ar. 4) in pago. et urbe Bhene-/Tyassctina, mel uit. 29 Vitis A arborum sermon) Ba 25. bi) In. Transisalanias eieiei 285 24. 4.) In urbe Groninga et agro circumiacentes 87 A e A TA TM Vi" SY AVR evt oke S "^ OY DX Y. Sá is 631303. vi 3 25. 8.) in Drenthia. 4 877 RE | $5. " ^ ^ E $3 i | x pi $ 26. COMMENTATIONIS. $- 26. Synodus . Nationalis „Dordracena, a. 1618 et 1619. 4 oe D e D \ sn ge, db KI d, an, Vis , sive. legis , sive. eonsuetudiniss post Syne „odum Dordracenam., a. 1618 et ëng, urn. OPOAROS.PO STE etse BOUT [ond ? Aot DE VISITATIONE DOMESTICA PRUDENTER ET UTILITER INSTITU ENDA. Pag. 95 101 120. DE VISITATIONIS DONESTICAE OPPORTUNITATE, AD. ALIAS 'SACRI MUNERIS CPDARTES- RITE. ADMÍ- ce I * CNISTRANDAS, PRUDENTER ADBIDEND Av, LEM a 1. Visitatio domestica, 8. Coena antecedens , vel seorsim fieri potest, vel coniunctim cum aliis sacri muneris partidas NX SEE AAA = >’ r^ pe mm - 121 2. Qui ad S. Coenam invitantur et de usu eius ` E A legitimo monentur , possunt simul, de rebus aliis ad religionem et Christianorum - oficia pertinentibus, moneri o . : $ e "TRA et 3. Quibus, per adversam betten aliene de caussa probabili, non continget S. celebrare » Coenam ,. his. ádmonitionis consolationisque.me- Ici raeberi ` ° e « e dieina praeberi potest...» 125 * * a A i SOTILS HAN em 47 eá VI $- CM $. $- 1. Quaestionis propositae sententia. `, « 1 f * ; CONSPECTUS Pag. 4. Censura eeclesiastica'a S. Coena prohibiti ad \resipiscendum -admoneri possunt. ee 127 5. Catechumeni, aliique. nondum fidem professi , .admoneri possunt... eee e e 128 6. Sacra publica negligentes privatim admoneri possunt. e e . D a` ©. ee ei 130 7. Rizae et inimicitiae tolli lenirique possunt. 131 8. Preces cum admonitis fundi possunt... 153 9. Ad has sacri muneris partes rite administran- das, prudenter adhibenda est opportunitas vi- sitationis domesticae , quae fit instante S. Coe- | AG. " » P D D l e a ^ E 134 10. Hoe postulat universa muneris ecclesiastici ra= tio. e " e . ` D ^ . E e 157 i1, Hoc quoque flagitat india institutae visi- tationis domesticae, quae fit instante E Coena. 139 SECTIO SECUNDA, DE PROBABILI MODO , QUO UNIVERSE ANTISTITIBUS VERSANDUM SIT, IN VISITATIONE DOMES- . TICA, QUAE FIT INSTANTE S. COE- NAE CELEBRATIONE. | 142 142 2--Que antistitem animo esse oporteat, e « 344 „COMMENTATIONIS, vi $ S. Varii modi probabiles... 5. … … «>y» Lä $. &. Seniorum auxilium tempestive adhibéndum. . 149 | $. 5. Temporis et opportunitatis ratio habenda. « 154 $. 6. Index eorum scribendus , qui Antistitis curae sunt commendati. e D EI e e . D 156 $. 7. Nemo eorum, qui Antistitis curae sunt crediti, praetereundus. D D D E D D 4 158 $. 8. Ecclesiae socii ad S. Coenam celebrandam invia tandi et hortandi. e "Re I" 162 $. 9. Ecclesiae socii de usu S. Coenae degitimq mo- nendi, . E E B D D D D - 169 $. 10. Impii , perfidi , malitiosi , hypocritae, iique , pertinaces , a S. Coenae profanatione deterrendi, 174 $. 11, Pax inter sodales concilianda. . rp ) 177 SECTIO TERTIA, DE UTILITATE, QUAE EX HAC VISITATIONE DO= MESTICA SPERARI POTERIT. 18I $. 1. Fudicium de’ varia visitationis domésticae utili- tate recte faciendum. © > eo es o ‘IBI $. 2. Utilitas, ex hac consuetudine Antistitis cum Ecclesiae sociis et alumnis, speranda. . 184 $. 5. Utilitas ex invitatione ad S. Coenam celebran- dam speranda. a ` o ewe ev e 188 ti | $. é. Li viii CONSPECTUS COMMENTATIONIS. €. 4, Utilitas , ez aliis: admoni£ionibus hortationi-- - bus , reprehensionibus. et consolationibus, spem; ` randa. . e H D D D A 5 D $. 5. Alii nonnulli fructus e visitatione domestica sperandi. An wis AA * 2 e e ee o 190 E In I. partibus, quae Doctori et Ancistiti, in Ecclefiis "Belgii Reformatis, demandari folent, vulgo cenfetur vifitatio, quae dicitur, domes- tica, qua Antistites, inftante facrae Coenae ce: lebratione, fingulos focietatis fodales in eorum aedibus conveniunt , ad facrum epulum invitant , et de eius ufü legitimo monent. Qua de fa- lutatione cum placuerit Vobis, Viri claris(imi, plurimum venerandi! Theologiae in Delgio ftu- diofis, ad munus Ecclefiasticum adfpirantibus , quaestionem proponere Theologicam, equidem ad eam respondendi periculum feci. Quod fi minus mihi ex voto fuccesferit, confido, Vos, ` qua estis aequitate, nihil postulaturos ab iu- vene rerum facraram ufu nondum exercitato, A 2 |. quod See dÄ geen quod ab iis exfpectandum fit, qui aliquamdiu ia munere Ecclefiastico fuere occupati. Hac igitur fpe fretus, Vobis verecunde of- fero commentationem , cuius Pars prior inqui- rit in originem wvifitationis domesticae, q. d. in Belgii Ecclefis reformatis ufitatae, posterior ad caeteras respondet quaestiones , de hac falu- tatione propofitas. | o PARS t~ D Ch bm Ën sol: ad: T DE | ORIGINE VISITATIONIS. DOMESTICAE , . IN BELGII ECCLESIIS REFÓRMATIS |. '. USITATAE.. | (SS ur -Hodierna lex de vifitatione domestica ~ Quacstionis “propofitae pars prior hujus est argumenti: unde orta est, in Reformatis "Bet, gii Ecclefüis, five lex five confuetudo, iubens antistites identidem , inflante facrae Coenae çe- lebratione , fingulos fodales in eorum- aedibus convenire , ad facrum Epulum invitare, et de ufu eius legitimo monere? In hac igitur quaestione fumitur, quod nemini, rerum Écclefiasticarum vel parum perito, ignotum esfe potest: in re- formatis Belgii Ecclefiis, coetuum Antistitibus im- 6 CoMMENTATIO ` impofitum esfe officium, fingulos fodales in eorum aedibus conveniendi, ad facrum Epulum invi- tandi, et de ufu eius legitimo monendi. Quod . quo iure a plurimum Venerando Ordine Theolo- gico fumi potuerit, e lege Ecclefiastica cum ` maxime vigente colligitur. | Canones enim, a Synodo Ecclefiae Belgicae reformatae , de Syzedriis Eeclefiasticis fcripti die 13 Iulii, a. 1824. (1) ab Augustisfimo Re- ge approbad die 16 Novembris, a. 1825. (2) Euangelii interpretetibus, (Predikanten,) qui Antistitum munere, una cum Senioribus, (Ouder- lingen) funguntur, hoc imponunt officium, art. 99. Zij moeten gezet en behoorlijk huisbezoe- kingen doen, om de gemeente op te wekken tot het bijwonen van den openbaren godsdienst en de catechizatiën, als mede tot de viering des Heiligen Avondmaals, en wat verder dienen kan, om de godsdienstigheid ep goede zeden te bevorderen. Senioribus autem, art. 95. hoc | in- (1) Vid. Handelingen van de Algemeene Christelijke Synode der Hervormde Kerk in het Koningrijk der Ne- derlanden, in den jare 1824. In quibus, pag. 30—37. legitur Algemeen Reglement op de zamenflelling en de werkzaamheden van de Kerkeraden bij de Hervormde Gemeenten, in het Koningrijk der Nederlanden. (2) Vid. Handboek. voor Hervormde Predikanten en Kerkenraadsleden , Derde (Ink, bl. 242-251. THEOLOGICA 7 / iniangitur: -zij zijn verpligt, daartoe verzocht zijnde, de predikanten bij te flaan bij het her- derlijke werk. Quanti faciat Ecclefia Belgica hanc curam gregís Christiani, colligi potest ex eo, quod quotannis ` Viis, ad hanc caufam de- legatis, partes dentur in fingulis coetibus inqui- rendi in fedulitatem , qua verfantur eorum An- tústites, in hoc genere officiorum ipfis impofito- -In canonibus enim , quibus formå inqui- dé praefcribitur , iubentur illi; una cum qua” tor aliis quaestionibus , de Ecclefiae doctori- bus , inftituendis, hanc etiam proponere: of zij hun werk maken van het herderlijk bezoeken der Gemeente, en bijzonder der kranken? Quae quidem compendiaria quaerendi formula ; a Synodo, die. 11 lulii; a 1823. (3) probante Rége, die 8 Octobris, eiusdem anni > (4) fuba ftituta est in locum productioris, quam fcripfe- rat Synodus, die 18 lulii, a ^ 1816. probante Bises eiusdem menfis die 30. huius argumen- ti: doen zij (de-Predikanten) gezet en behoor- lijk» huisbezoeking , om de Gemeente op ze wek- | | ken (3) Conf. Acta huius Synodi, Belgice edita, pag. 59—64 cum Actis anni 1822. peg. 67. (4) Conf. Reglement op de Kerkvifíatie , art, 19. num. 1.lit, E. in laudsto libro: Handboek voor Hervormde Pre- dikanten en Kerkenraadsleden, Derde Stuk, AL (25-143. 8- C o M. WE N/T AT. 170 ken- tot -bijwoning „vanden ópenbaren. Gods- dienst ende catechizatiëns tot Yiering van het Heilig Avondmaal, en merde tit; alles: wat godsdienftigheid. . en „goede “geden: kan bevorder ren? Betoonen. zij zich genegen; om, geroes Pen zijnde, de „kranken: te. bezoeken , en dat bezoek, zoo veel.-moodig..is,. te hervatten Ste? Similiter; e. Canonum , anno. 1823, fcriptorum y mandato ,..de Senioribus hoe. quaerendum est: of zij den predikant of de predikanten behulp» zaam zijn im. het houden van opzigt over - de Spend 2 OF | Les ) 4 x d ^ d 4 ‘Nonnulla in hac lege nom definita. - Hac igitur lege tenentur coetuüm reformatos rum in Belgio. Doctores, five -Euangelii-inter- pretes , ad-conyeniendum fingulos: Ecclefiae fo- dales. in corum aedibus, eos monendoset esx citandos ad celebrandam Sacram Coenam, eum | | in (5) Conf Reglement op de Kerkvifitatie, (2. 1816.) art. I7. num. 8 et 9. in laud, Mandbaek, (Eerfte Dok? pag. 335. (6) Conf, Reglement op de Kerkvij. tatie, ILAZ. num, 2.lit, B, loco laude. TnmrorocGcGIlIc;A- 9 in. finem ‚out religionis ftudium Seis mores Provehantur. ttt .cNerum nonnulla, quorum. ratio in disquiáücioua nostra erit habenda ‚hac ín lege non definita funt. . Primum. quidem vifitationis domesticae: nego- tium ;non; nifi cum: aliqua. conditione: interpofi- ta; demandatur-Senioribus. -iubentur enim, in Canonibus de Synedriis Ecclefiasticis , a. 1825. „editis, d id rogati ; (daartoe verzocht zijnde) Euangelii; interpretibus opem ferre. in opere pastorali. ` Unde ‘colligereslicebit „eos non nifi ad id-rogatos. (enert ad hanc opem ferendam. Posfis quidem huic: interprerationi opponere for- mulam inquirendi in Seniores, anno. 1823. fcrip- tam, in qua nulla huius conditionis. fit mentio. Verum, in legibus interpretandis, posterioris auctoritas plurimumi. valet ad. definiendam legis. prioris fententiam: praefertim ubi aliquid. addi- tur, cujus in priori lege mentio nondum facta. fuerat. Deinde etiam alia. est utriusque legis ratios” Posterior proprie definir, quae fint par- tes muneris Senioribus demandati: prior praeci- pit; quomodo in legitimam eius administratio- nem fit inquirendum. Iraque iure nobis colli- gere videmur, lege Ecclefiastica anni 1825. Seniores non nifi ad id rogatos teneri ad vifita- tionem domesticam , una cum Euangelii inter- pretibus procurandam, Ves 10 CoMMENTATIO Verum hine altera oriri potest: quaestio, de fis, quorum rogatu Seniores oporteat eam fuss. cipere curam. Poterunt enim Seniores rogari, vel:a cunctis coetus Doctoribus, , vel: ab uno, vel etiam a Synedrio, ea de re, five univerfe , five in cértis caüfis, decernente, vel denique a fodalibus, Ecclefiae, five pluribus. five fingulis. Et-huius rogatus caufae esfe posfunt plures, aliae graves et omnino probandae, aliae leves nec laudandae; aliae dubiae et disfimulatae. De quibus iudicandum erit, vel. ab ipfis Senio- ribus, quorum opera expetitur,' vel a petentis bus, vel a Synedrio. Verum de his nihil certi definitur in lege Ecclefiastica. Credam tamen; legislatori hanc fuisfe mentem: zezeri Seniores ad opem ferendam Euangelii interpretibus eos invitantibus; eo enim me ducere videtur legis contextus, in quo non nifi Doctorum et Senio» rum fit mentio, et horum quidem opera ita de- fcribitur; ut ad illos adiuvandos expetatur. = Quid vero, fi nolint Euangelii interpretes, in vifitatione domestica, a Senioribus adiuvari, fi malint totum hoc negotium, nemine auxiliante, administrare? ` Oportebitne Seniores Drum Doc- toribus obtrudere auxilium , fefe nolentibus ad. iungere comites? Ex huiusmodi confociatione parum lucri, plurimum damni, equidem augu- rer. Sed quaeritur de jure Seniorum, ` Quodfi | igi- T HEOLOGLCA: It jgitut hoc urgeant, nolintque praetermittere ali- quam curae, ipfis in Formula inaugurandorum Seniorum et magis etiam Apostolorum. (7) auctoritate demandatae, partem; quid; quaefo; eos impediet, quominus et ipfi , quoties libuerit, Ecclefiae, focios conveniant, ad S. Coenam invi- tent, de eiusque ufu legitimo admoneant? Ve- rum ea de re nihil invenio in lege fcriptum: hoc igitur tertium fit, nondum, ni nn ceto definitum, Huic vicinum est guartumy quod tempus at- tinet, quo finguli falutandi. fint..Ecclefiae fodales. In quaestione, ab ordine Theologico propofita, mentio fit vifitationis, quae indentidem , inftan- te folenni facrae Coenae celebratione, ab An- tistitibus fiat. Ac profecto, fi ad Epulum fa- crum invitandî fint Christiani, et de un eius legitimo admonendi, nullum huic rei tempus eligi poterit magis opportunum , quam quod proxime antecedit diem festum j. quo. facra Coena celebrabitur. Verum in lege Ecclefiastie ca nihil dé eo definitur. Neque adeo iubentur Antistites, aut univerfum gregem, aut aliquam ejus partem, toties convenire, quoties coetus publice ad convivium: Christi invitatur. Denique, quinto, in lege Ecclefiastica , quie | -ho~ (7) Conf. Act, XX: 28, Tite I: 5. 1 Petr. V: 1-4 1$ CoMMENTATIO hodie viget, vifirationis domesticae confilium , neque unice, nec praecipue, refertur ad praepa- randos“ Ecclefiae focios;ad iustam facrae Coe- nae celebrationem: quin et invitationis ad Epu- lum facrum, quae proprie dicitur, in lege nulla ` Dt mentio. Itaque omnis opera, quae, lege iu- .bente, danda erit. monendis Ecclefiae civibus de convivio Domini nostri rite celebrando , non nifi. pars est curae, quam Antistitem in vifita- tione domestica füstinere oportet, in monendis. fodalibus ad quaecunque vitae Christianae offi- cia diligenter praestanda, $8 Vis confuetudinis hac in caufa. Quod igitur lex Ecclefiastica non definite praecipit, in. confuetudinem iam dudum apud plurimos coetus venisfe , nemo ignorat. Solent enim plurimi coetuum nostrorum Doctores fin- guli, una cum Seniore , identidem , inftante facrae Coenae celebratione, certe. commoda tempestate, aliquot dies confümere im Ecclefiae fociis falu- tandis, ad facrum Epulum invitandis et de ufü eius legitimo monendis. Quae quidem confue- tudo, in non paucis Belgii coetibus repurgatis, fere vim legis acquifivisfe videtur, ‘Quo non raro THEOLOGIC A 13 rato factum est, ut, fi qui Ecclefiae Doctores, aut (ine focio comiteque Seniore convivas ad facram. Coenam invitarent, aut vifitationem dif- ferrent ad aliud tempus ipfis commodius vifum, aut in vifitatione domestica de caeteris ‚vitae Christianae officiis eadem cp ac diligentia mo- nerent, qua de facro convivio rite celebrando agerent; hi mox, vel negligentiae, vel perverfae fedulitatis, accufarentur. ccirco Ordo Theolo- gies confülto quaefivisfe videtur. de eo, quod five lex, five. confuetudo y iubeat. S. 4. Vies - De ortu, five legis, five con[uetudinis , quaeritur, His de hodierna lege et confüetudine prae- misfis, age, inquiramus, quoad eius fieri po- terit: ynde orta fit, in reformatis Belgii Eccle- fis, five lex, five confuetudo, iubens, caet. Qua in disquifitione liceat mihi, a primis inde originibus Ecclefiae Belgicae initium facere, ac pedetentim ad nostra pergere tempora. « SC 4 $. 5. 14 CowMENTATIO ged n Canones Synodi Vefalienfis , anni 1568. | Primum huius’falutationis, ab Ecclefiae Bel- gicae antistitibus faciendae, indicium occurrit in Actis Synodi, Vefaliae 3 disperfis Belgicarum Ecclefiarum ministris habitae, a. 1568. Quorum Actorum, Latine fcriptorum, copia cum non- dum fit data, articulos, hanc fpectantes caufam, vernacule exhibeo e formula, a Regnero Ens defcripta, et edita, a. 1733. (8) Capitis quarti, quod agit de Senioribus , (van de Ouderlingen) articulus fecundus huius est argumenti: Daar is fonder eenig tegenfpreken haar ampt hier in beftaande, datfe elk over hare Par ochien ck wë Gier neer flelyjk fullen Wagt - (1) Adiecta est libro, ab: eius fratre Iohanne Ens parato: Kort historisch Berigt van. de publieke Schriften, rakende de leer en dienst der Nederduytze Kerken van de Vereenigde Nederlanden, Pag. 253-287. coll, page 241-243. Qua eum editione- comparari meretur, quae exftat in Kerkelyk Placaat-boch ,.Nol. HII. ed. Hagae Com. 1792. pag. 379-409. Imprimis vero lectu digna funt ea, quae retulit Adrianus van 'sGravezan- de, Twee Honderd Jarige Gedachtenis van het eerfte Sye node der Nederlandfche Kerken onder het Kruis, Midd. 1768. pag. 113-117. 226-228. THÉOLOGIECA 18 wagt houden; ende van huys tot huys, die on- der. haar opfigt flaan, tem min[len eens alle weke, ende voorts na het elke Kerke voor ge- bruyk heeft , befoeken 7 voornamelyk ontrent den iydt van het houden des Nachtmaals: ende fy Jullen. getrouwelyk onderftaan, of fy haar op- regtelyk. dragen in handel, ende wandel, in de pligten der Godtfaligheyt, in de getrouwe on- derwyfinge harer Huysgefinnen, in de Huys- gebeden voor. de felve 's morgens , ende des avonts, ende van diergelyke dingen meer: [y fullen haar daartoe fagtelyk, ne nogtans ernfielyk vermanen ‚ende dat na voorvailende gelegentheyt ; fy fullenfe aanmanen tot flantvastigheyt, ofte verflerken tot lydtfaamheyt, ofte aanprikkelen dot ernflige vreefe Godts: die troost „ofte beflraf- finge van doen hebben, fullen fy vertroosten, ofte befiraffen: ende, indien het de noodt vereyscht, aan hare Mede- Ouderlingen, geftelt over de broederlyke beftraffingen , ^t felve aanbrengens ende neffens de felve verbeteren dat te verbete- ven is na het gewigte der begane fonden: [y fui- len ook. niet vergeten aan te porren elk in [yn Wyk, date hare kinderen Ce tot de Ca- techifatie. Huic adjungendus anr gieler ger capitis: zertius, huius argumenti: Om dit in `t werk te Dellen [al noodig zyn dat men metten | eer. 16 CoMMENTÀATIO eerften yeder Kerke^ afdeyle in. Wykèn ma de menigte, ende gemak der geloovigen * dat men over elke Wyk Gelle byfondere Ouderlingen, die alle weke op fekere“beftemde dagen in "t. ge- meyn in de Kerkenraat Jullen: bekent maken, hoe het in yeders Wyk toegaat , ende of de Le, dematen hun wel dragen, ende de Ouderlingen moeten” gedenken > datfe niet alleenlyk. voor. de Gemeynte „maar voor „Godt felfs veken]chap fuilen moeten: geven van de zielen die haar toebetrouwt. zyn. | AX Nec negligenda funt, quae capite fexto, Se de Sacramentis: agit, habentur, articulis fexto, feptimo et octavo, de admittendis et. praeparan- dis Ecclefiae fociis ad: legitimum facrae: Coenae ufum, | VI. Wy oordelen Jeer dienflig te zyn, dat men veertien dagen te yoorens af kondige de tyd van °t. houden, des. H. Avondmaals; óp dat ende de Ledematen der Gemeynte haar tydelyk. mogen bereyden, ende de “Ouderlingen elck in zyn wyk-tydelyk: haar ampt waarne- men. "Vil. Men fal niemand tot. des ‘Heeren H. Avondmaal toelaten , als die te voorens be.» IydenifTe des geloofs"gedaan. heeft, ende hem de Kerckelyke tugt onderwerpt. VIU: Die ten Avondmaal willen toégelaten worden, © fullen acht dagen te vooren aan den Predikant: Ae: ve namen aanbrengen , ende dan omg ter fiont daar „Tuerovo'Gtea, ry daar na, aan een; ofte meer Ouderlingen na de gelegentheyt der -wycken, ende het getal der aankomelingen in dé Kercken-raad ordre geven, om 'neerftélyk na haar voorgaande leven te ver- nemen; ende daar van aan de Kercken-raad openinge doen,’ om” in _tyds voor te ^ kömen indien yets in de weg is, om de foodanige miet toe te laten, ofte serial tot NT VARRO woort te gaam. De his articulis nonnulla erunt geg Ac primum quidem omnis illa circumeundi Cura, à Synodo Vefalienfi demandata" est Se- nioribus, non. Ministris Praedicantibus. ^ Nulla ` ‘enim illius mentio fr in. capité fecundo, quo «partes deferibuntur, Euangelii interpretibus no- “minatim 'dándae, Neque in capite guarto quïè- quam occurrit, unde colligas, Seniores, ` hoc in munere, Praedicantium haberi, vel. focios, vel vicarios, "Huius inftituti caufa mihi videtur quaerenda , partim in exiguo Pracdicantium nü- «mero, partim in laboris molestia, paárüm in temporum iniuria. Pauci enim eo "tempore fue- runt idonei ad doctrinam. Euangelii e fuggestu facro' denunciindam, caeterasque partes mune- ris, Praedicantibns. demandati, rite adtiinistran- das. Quo factum est, ut unus eorum aliquan- do ad plures cóetus evocatus, mox huic mox: illi profpicere teneretur, ` Quodái vero, fingulis 1 eU B . die- e " CGOMMENTATTÓ dierum- hebdomadibus, in. aedibus fingulorum, .Ecclefiae fociis; adfcriptorum, eiusmodi. cura ad- hibenda esfet, - maiori- opus erat. Seniorum. nu- mero, quorum alii aliis. praeficerentur ; vicis. „Denique, in afflicta Belgii, per Ducis Albani .faevitiam. pesfime habiti ; conditione, minori pe- riculo: expofiti erant Seniores; qui. frequenter ;conveniebant , cives. fuos, „quam. Euangelii. integ- pretes, plerique peregri non nifi oficii sii advenae. ere $ siiri et? ^ Deinde. etiam hoc Schin munus. arcte. erat coniunctum cum. omni disciplina Ecclefiastica „ad Calvini mentem inítituenda, Quae enim soin laudato Actorum. V.falienfium. articulo | fecundo capitis quarti,: habentur, de Ecclefiae -fociis ante facrae. Coenae. administrationem : adeun- ' -dis , non nifi. partem faciunt, eamque exiguam, eorum, quae univerfe. de cura. ac“ disciplina Ec- clefiastica praecipiuntur. ` Tori enim. gregi, Se- niorum curae commisfo, diligenter erat confu- lendum ac profpiciendum.: -Singulorum aedes frequenter erant adeundae, femel:faltemper dierum hebdomadem ,, multo igitur faepius, quam .facra Coena erat celebranda. | Inquirendum. uni- verfe erat, in fingulorum viram ac mores, in puerorum et domesticorum inftitutionem;, in pre» ces matutinas et vespertinas:, quae cum, fmgula. .tim indicentur, nihil additur de explorando..pro* 1 Ce j D T po» THEOLOGICA. 19 pofito celebrandi epuli facri, aut. de, animo, quo ei interesfe oporteat. Admonendi erant. hortan- dique finguli focii, ad ,conftantiam , . patientiam et pietatem: de invicandis, fuadendis, incitandis ad facrum convivium celebrandum, . nihil nomie natim adiicitur. ` Reprehendendi, erant , quibus reprehenfione, confolandi , quibus confolatione opus erat: quae cum. univerfe commendentur, fingularis mentio. non fit de. praeparandis , „fve ad poenitentiam , five ad gaudium, five ad aliam quamcunque laudabilem animi affectionem fa crae Coenae convivis dignam, Sed omnis , illa Senioram cura vifa est praefertim. necesfariag inftante hoc epulo facro: quapropter . onge tur ad falutandos fingulos maxime. circiter. hog tempus. Praeterea , docente -cap. IV. rt. ig. non tantum proxime ante. facram Coenam, „fed fingulis dierum hebdomadibus , de: vitae ratios ne, quam fequerentur finguli ` Ecclefiae . focii y fideliter. referendum videbatur a Senioribus ad Senatum. Ecclefiasticum.- Quae porro, e op: VI. art. 6, 7, 8. attuli, fi conferas cum iis, quae cap. VIII. de disciplina Ecclefiastica tra- duntur, maxime articulis 1—10. fatis docent, arcto. vinculo ea, quae.de vifitandis Ecclefiae fociis praecipiuntur, esfe connéxa. cur éaetes ris, disciplinae Eeclefiasticae omnem radónem et modum defcribentibus. B 2 bj zò C'owWEgNHTATIO ` Digg monendum videtur de vi e auctori: tate, his a Synodo Vefalienfi" decretis tribuenda, Qui ad hanc. Synodum ` "convenerant , erant: duo: dequadraginta ` (9) "Euangelii ` interpretes et Seniores, plerique exules. Praeterea’ confenfum fum. fubferipto Actis et Decretis nomine , fig- nificarunt viginti feptem. Quos “inter nonnulli nominis celebritatem nacti, ut Petrus Dathe- nus, Hermanhus Moderne, Guilielmus - Zulenus Nyeveldius, PetrusRyckius, Casparus Coolhasius, loannes Cu- bus, et, qui omnium primus laudari meretur , Philippus Marnixius. (10) De auctori- Gre, qua inftructi fuerint a coetibüs . 4 quibus vel praeerant, vel práefuerant , nihil equidem relatum vidi. ` Ipfa eorum acta legis aut mandati formam non habent; contra vero edhi: Cer- ia quaedam Capita feu Articuli, quos in Mi- nisterio Ecclefiae Belgicae , Ministri ejusdem Ecclefi iae, Partim ‘necesfarios, partim utiles esfe judicarunt. C 1 D Ls Prologus, a Ludo- - vi- (9) Typothetarum videtur virium ‚in Ypeii et Der- moutii Gefthiedenis der Nederlandfche Hervormde Kerk, Vol. I. pag. 337. ubi numerus Wë ongeveer twintig nederlandfche kerkelijken, (10) Conf. 's Gravezande, lib. L pag. 218-226. C11) Retulit hoc Wigboldus. Muilman, Guil. Fad’sGravezandium, Conf. lib. l. p. 318, 219. THEOLOGICA er vico Renessio vernacule editus, fatis docet, ipfos. fuam fententiam de gubernatione: Eecle- fiae, deliberato confilio, dicere, minime legem fcribere voluisfe, (12) Quapropter etiam hu. ius Synodi Acta et Decreta diu inedita iacuere,. praetermisfa etiam ab iis, qui leges Ecclefiae Belgicae, in. Synodis Nationalibus conditas , in unum volumen collectas, inde ab a. 1612. edi. curarunt: etenim non „nifi quatuor. Synodorum. Nationalium rationem habuerunt, Emdenfis,..a.. _ 1571. Dordracenae, a. 1578. Medioburgen(is a. 15981. et Haganae, a. 1586. Quibus merito alii addiderunt: Dordracenam , a. 1618 et 1619. in editionibus ferius. paratis. - | Quamquam igitur Synodus. Vefalienfis. Doc- tores et Antistites univerfos , nec iusferit, nec iubere potuerit id, de quo quaestio a Vobis, Viri Clarisfimi! est propofita, nihilo minus il- lius Synodi iudicium nonnihil valuisfe videtur, ad inducendum morem; in nonnullis certe coe- tibus receptum ac diu probatum, quo nomina- tim Seniores, non comitante Euangelii inter- prete ,. Ecclefiae focios adirent, cum opt S, Coenae celebrationem, tum: alias. Huiús certe confuetudinis luculentum dedit documentum Ven. Ant _ Adri- (12) Vid. Ens, lib. |. pag. 253 ` 25^ C -Ò M W'ENTATIO Adrianus Uyttenhowens (13) ex Actis Senatus Ecclefiastici Brouwershavenfis, de rebus exeunte feculo fedecimo in illius urbis coetu repurgato gestis Et Ludovicus a Renes- fe, medio feculo XVII. de Seniorum munere fcribens, (14) profitetur, multum eos profuisfe Belgii Ecclefiis, dira adverfariorum vexatione presfis. Similiter Gisbertus Voetius: (15) non video, inquit, qualis olim absque illis Se- nioribus Ecclefiasticis kabuisfemus Ecclefias Belgicas aut Gallicas fub cruce aut in exi- lio feu in exteris regionibus, aut etiamnum Ch. e. a. 1669.) haberemus, Norunt id opti- me, qui norunt flatum et regimen ecclefia- vum [ub cruce aut in exilio. $. 6. (13) Bijdrage tot de Gefchiedenis- der Hervormde Kerk, met opzigt tot de Huisbezoeking , im Symbolis novis , editis hoc titulo : Nieuwe Bijdragen ter bevordering van de kennis en verbetering van den eeredienst, het Leeraarsambt en Kerkelijk Beffuur , Vol. II. p. 981-283. (14) Verhandeling van de oudheid, waardigheid, noodzakelijkheid en nuttigheid van het Regeer-Ouder- lingfchap. Quae diatribe, primum est edita, partim a, 1659. partim a. 1664. repetita vero Amft, 1665. Vid. buíus editionis p. 155. . (15) Polit, Ecclefiast. Tom. IL p. 469. THEOLOGITC-M 45 al LG Eaque ad Calvini mentem et Geneyen(is Ecclefiae exemplum. fcripta. lodicavi, ni fallar, initia huius curae, in Del- gii coetibus repurgatis , nonnullis Ecclefiae ane tistitibus impofitae Sed inftituti origo et iusta caufa altius repetenda videtur: cum ad resa maioribus nostris, difficillimis etiam temporibus, prudenter gestas recte cognoseendas; tum etiam ad iudicium bene regundum, de animo et con- filio eorum , qui huius, five legis , five confueta- dinis, fuere auctores et fuaforcs. Quod ut fiat, ratio inprimis habenda est doc- trinae, quam profesfi funt Patres in Synodo Vefalienfi congregati, de Ecclefia eiusque legi- tima rectione, ope Antistitum e Christi mandato. in civium falutem adhibenda: quae quidem doctrina proxime conveniebat cum Ioannis Calvini mente, cum alibi, tum maxime in Inflitutionum religionis Christianae Libro IV.de* camp, Iccirco operae pretium erit, Viri exi. mii fententiam, collectis locis ex hoc libro praecipuis, breviter commemorare. Cap. I. $. 1. Quia ruditas nostra et "Gent, ties externis fubfidiis indigent, quibus fides ^in "bis: et gignatur et augescar, et fuos facias ` fro- at — COMMERTAEYO progresfus usque àd metam, ea inedia Deus addidit, quo infirmitati mosirae con[uleret. — Pastores inftituit ac doctores, quorum ore fuos doceret: eos auctoritate inflruxit: nihil denique omifit quod ad Janctum fidei confenfum, et rectum ordinem. faceret. $. o1. Neque vero per peccatorum. remisfionem hos in. Ecclefiam mo- do femel recipit et cooptat Dominus, fed per eandem. nos in ipfa confervat ac tueur. — §. 22. Non énim quum. Apostolis. mandatum dee dit Christus, et potestatem contulit remittendi peccata , hoe tantum, voluit ut eos folverent A peccatis qui ab impietate ad Christi fidem con- yerierentur : [ed magis ut hoc officio fungeren- zur perpetuo inter p ih Quod. Paulus. do- cet, quum [cribit legationem | reconciliationis depofitam esfe apud Ecclefiae, ministros, . quo fubinde populum nomine Christi exhortentur ad fe reconciliandum Deo: — idque tam. publi. ce quam. privatim , prout necesfitas. postulat. Sunt enim permulti, qui. pro fua infirmitate fingulari pacificatione indigent Et Paulus. non tanium pro communi concione, fed etiam per domos testificatum fe refert fidem in Christum, et unumquemque fhaillatim, admonuisfe de fa- lutis doctrina. Cap. MI. rt Ad haec nihil. ad fovendam mutuam charitatem aptius erat , Quam hoc vinculo homines inter fe colligari , dum oN fB O tO Gr EANA 25 dum unus confituitur Paar qui reliquos fie mül doceat: qui vero ` discipuli. esfe . jubentur, communem- ex uto ore | doctrinam. excipiant, $..2.. Negue -enim vel Solis lumen. ac calor, yel cibtis ac potus tam fünt prae[enti vitde foe yendae.ac-fustinendae necesfaria „ quam. est cone fervandae in terris Ecclefiae Apostolicum ac Pas- torale munus. A, 6 Docendi. autem ratio non in publicis tantum. concionibus confistit „fed ad privaias etiam admonitiones pertinet... Ita Pau- lus testes" citat. Ephefios „quod nihil fuffuge- vit eorum, quae in rem ipforum erant, quin annunciaret ac. doceret. eos publice. et per. fin- gulas domos. S. 8. Caéierum quod. Episcopos , et Presbyteros , et Pastores, et Ministros promiscue vocayi, qui Eccle[ids regunt , id feci ex ferip- turae ufu quae. vocabula. ista confundit: qùi- cunque enim verbi ministerio funguntur , iis tie tulum Episeoporum- tribuit. — Paulus in. epi- fiola ad Romanos et priore ad. Corinthios. alia enumerat (oficia), ut — gubernationem. Guber- natores-fuisfe- existimo Seniores. e plebe delec- 10$, qui cerifurae morum. et exercendae disci- piinae una cum Episcopis praeesfent.. — Habuit igitur ab. initio unaquaeque, Ecclefia: fuum fe- natum, confcriptum ex. viris piis, gravibus et fanctis: penes. quem. erat — jurisdictio in corr NI vitiis Cap. XL $. t. Quemadmodum enim 26 CowwENTATIO enim nulla urbs "nullüsye pagus fine magistra- tu et politia ftare potest s [ic Ecclefia Dei — fua quadam. fpirituali politia indiget : qua tamen a civili prorfus distincta ert, eamque nihil impedit aut imminuit ‚ut potius multum juvet ac promo» west, ` Ista igitur. jurisdictionis potestas nihil aliud-erit in fumma quam ordo comparatus ad fpiritualis politiae confervationem. In hunc fiz — uem fuerunt ab initio conflituta in Ecelefiis ju- dicia ; quae cenfuram de moribus agerent, ani- madverterent in vitia, et exercendo clavium of= ficio praeesfent. Cap. ZIL $. 9. Primum discis ` pliuae fundamentum est , ut privatae monitiones locum habeant: hoc est, fiquis officium [ponte non faciat „aut infolenter fe gerat, aut minus hones- te vivat, aut aliquid. admiserit reprehenfione dignum ,ut patiatur fe moneri : atque ut quisque fratrem fuum, dum res postulabit , monere fiu- deat." Praefertim vero in hoc advigilent Pastores ac Presbyteri , quorum partes funt non modo con- cionari ad populum , fed per fingulas domos mo- - nere, et adhortari , ficubi univer[ali doctrina non fatis profecerint. — Tunc enim yim et aucto- vitatem obtinet doctrina, ubi minister non tan- tun omnibus fimul exponit , quid Christo debeant; fed jus et rationem habet id ipfum exigendi ab iis, quos vel parum doctrinae obfequentes vel fe, niores animadyersit Si quis-ejusmodi monitione mi yel TugorvodctéaA:- am vel pervicaciter respat; vel pergendo in fuis. vitiis contemnere fe ostendat : ubi fectndo-testi-" bus adhibitis monitus fuerit, ad Ecclefiae judi- cium , qui est Seniorum confesfus , "vocari Chrise tus pr aecipit: illic gravius admoneri, quafi pi> blica auctoritate ut fi vevereatur Ecclefiam, fub- jiciat fe et pareat. Si ne fic quidem frangatur , fed in fua nequitia perfeveret , tum jubet ; tan- quam 'Ecclefiae contemptorem , a iei rg dium abdicari. ‘In Commentario in Acta Aost. cap. XX: go. ubi inducitur Paullus Apostolüs, Ecclefiae Ephefinae Presbyteris in memoriam revocans industriam, qua publice ac per fingulas domos Ephefi docuerat, Calvinus haec fcribit. Ne- que enim hac lege ordinavit Pastores Chris- tüs, ut tantum in commune Ecclefiam doceant. in publico fuggestu : fed fingulas oves curent, ya- gas er palantes veducant im ovile, fractas et luxatás confolident, aegrotis medeantur , debiles ét infirmas fublevent, Saepe enim frigebit com- munis doctrina , nifi privatis monitionibus juve- tur. Quare minime ewcufabilis est eorum ne- gligentia, qui habita una concione, quafi pen- Jum folverint , in reliquum tempus fecuri de- gunt: ac fi in templo vox eorum. inclufa foret, quum inde, egresfi prorfus obmutescunt. Mo- nentur ctiam discipuli, fi quidem in Christi gre- 28 COMMENTATO grege cenferi velint, locum esfe dandum Pasto» vibus, quoties ad. eos accedent: nec privatas admonitiones esfe refugiendas. Urfî enim potius. funt. quam oves, qui pastorum vocem non nifi in theatro audire dignantur : domi autem mo- neri et reprehendi non fusiinenty imo ferociter vepellunt tam, necesfarium officium. His, quae univerfe de. disciplina Ecclefiasti-. | ca; ac. nominatim. de . privatis. admonicionibus „ monuit in fcriptis fuis Calvinus, pauca addere. lubet ex iis, quae retulit de gubernationis ra- tione, in Ecclefia Genevenfi, cui praeerat , ufi- tata, in Epistola ad.Gasparum Olevianum, Nonis Novembris, a. 1460. (16). JNeminis inquit, ante ad facram Christi Coenam patet accesfus , quam fidem fuam profesfus fit In eum ` finem- quotannis | habentur | quatuor | examina s ubi interrogantur pueri, ac de profectu cujus» que cognoscitur... Nam etfi fingulis diebus, Do- _minicis in, Catechismo. jam incipiunt aliquod testimonium. dare: donec tamen cognitum. fue- rit Ministri judicio mediocriter. in fumma Re- ligionis profecisfe, ad facram menfam accede- re non licet. Quod ad majores natu fpectat, a nobis quotannis repetitur infpectio cujusque E. + (16) Operum, Tom. IX. Part. 1I. pag. 142. - T mot ore 29 familiae. ` Disiribuimus inte? mos urbis regis- né, ut ordine fingulas decurias excutere" li- ceat. - Adest" Ministro comes unus er Seniori- bus. Illic novi incolae examinantur. Qui femel Dech Junt y' omittuntur : hifi quod: inquiritur ftne ^ domus pacata er recte compofita, m lifes eub vicitiis , num Qua ebrietas, mum pi pri fi n. e Pn pr conciones ` dfrequniane das. Dien CEx hac Câl vint epistöla EE ratios nem Cognóscimus, ` quam’ ftrenuus ille- disciplinae Eeclefiasticae vindex, una cum' collegis, in Ec: clefia Geüevenfi; anno 1560. fecutus fuerit, in vifitatione" domestica. Namqiie , füadente , ut vi- detur, Calvino, jam anno r550. decretum fue rat, (teste Beza, in Calvini yir) ut Ministri A tantum in concionibus, quas lit neglige- bant," alii non magno cum Dam" "audiebant; fed etiam f aiser per domos et familias, Meri anni tempore, adhibito cujusque regio sis urbis Decurione, itemque Presbytero, Zt bem inflituerent , et ab umoquoque fidei ratios nem Jfummaiim expofcérent. Qua ex Te, ut fcribit Beza, »iv credibile est, quantus fit fractus confegvutus. Proinde quoque huiusmo- di decretum denüo à Senatu populoque Geneven: i cónfirmatum est, in "Codice" Legum Ecclefias- ticarum. et Scholásticarum' die" 13 Novembris; anni LR CoMMENTATIUO anni..1561. factarum, qui eo ipfo. anno Genevae editus. est. et .. hoc. titulo infcriptus: Les. Ordon- di4fices Ecclefiastiques . de. l'Eglife. de Geneve. Jtem, l'Ordre des Escoles de la dicte Cite. Quo in Codice, Pag. 44» 45, de vificandis Ecclef ae fociis, haec. praecipiuntur. D'autant qu en Ja confufion de la Papauté plufieurs nont esté en[eignez en leur enfance, tellement qu'estans en aage d'hommes et de femmes ne fauet que c'est de Chrestienté: nous auons ordonné qu'il fe face vifitation chacun an par les maifons, pour examiner chacun fimplement de [a foy, afin que pour le moins mul ne vienne à la Cene fans fauoir quel est le fondement de fon falut: et fur tout qu'on ait l'oeil fur ferui- teurs , chambrieres, nourrires et gens estran» ges estans venuz d'ailleurs. ici pour y habiter: afin que nul ne foit admis. A la Cene deuant qu'auoir esté approuué. Que la dicte vifitation fe face deuant le Cene de Pasques et quo'n prene aller < bonne espace de temps | pour auoir oif. de... Ja. paracheuer. Que les Ministres., partisfent entre eux. felon: qui "ils auiferont , les . quartiers ausquels ils pour- ront fournir , mesmes, qu'ils. fuiuent. l'ordre des dizaines: et que chacun aît auec [oy yn des. Anciens du Confistoire „ afin qu'ils puisfent cofulter entre eux. de remettre au Confistoire | Ceux oTHEOLOGIC As 31 ceux qu'ils ne-trouweront nullement capablés , ou. bien qui fe güutterneront „mal: et que le. dize- nier foit tenu de leur. faire compagnie et les adresfer ‚afin quê nul ne fei esiti, de. re fondre. muis jt:519d ; Haec. igitur | fatis; nos docents , quae: faerie Calvini; fententia, de, disciplina. Ecclefiasti- ca, nominatim de parte ea, quae. adhibetur. in vifitatione domestica. Eandem Patribus Vefa- liae congregatis fuisfe mentem, colligere licet, cum ex canonibus, $. s. laudatis, tum e Con- fesfione . Fidei, art. 97 —32...36.. vet Catechis- mis Genevenft,. quaest. ult, ae penult. e Hei- delbergenfi, quaest. 82—85. Has enim Confen- fus:Formulassilli,, Canonum cap. l, art. ; d et m IM. art a, receperunt ac commendarunt. nt. A ` Cernitur. quidem. duplex discrimen in inter, ine petra "Genevae ex. C alvini.mente ine -vectam „ et vificationem a. Synodo Vefalienfi com; 4nendaram. .. Verum ` utriusque... discriminis, caufa amice: quaerenda videtur ,: in . conditione. Eccle. fiae: Belgicae - longe. diverfa a Genevenfis.: Le «lefiae; ratione, ` Haec enim. Euangelii interpre» tibus gaudebat,.quorum penuria. laborabant coe- tus Belgici: quapropter. infpectionis,cura Ge- mevae; hls, Antistitibus.. principe. loco . imponi ,potniz „non: item in „Belgio. In eo igicur unum on utriusque Ecclefiae discrimen. Alterum. or um * EDI CoMwMMENTATIO tum est e vincülo oo ` Genevae: magistratus civilis. iunctus: ent com + Ecclefiae » praefectis: qua fieri poterat; ut unacum bs etiam delega- tie magistratu in familiarum infpectione fuas ha- berent partes; cuiusmodi vinculum in patria mostra , tempore: Synodi: Vefalienfisj h.e. an- no 1568. nec-fuisfe ,* nec” Age ' potuisfe - vix eet dë ze Tee"? m | E e n si e a „Comfutenda ratio aliarum Steng Ante 1 ge Belgicâm nl pe SR E sis A quae '$$.^5 , 6. diis -recte colligi vidétür;” Synodum ` Vefalienfem ` fecu- tam Diels Calvini mentem er Ecclefiae Ge- névenfis: exempluin $ quoad per rerum ‘temporum- que adiuncta et licuerit; ^ Quo vero cer= tius. conftet; "nón^'üliündé" repetendam esfe confuetudinem- ab “ea- Synodo ^ commendatam , conferamus inítituta ‘aliarum Ecclefiarum, fecu- lo XVI. ante” Belgican? fepurgatarum , - quarum exemplum etiam facile vim” habere potuerit in animum. "Patrum - Vefalienfium.: SE Quae quidem“ comparatio magis etiam intti- TR videtur propterea, quod ipfi ‘hi Patres profiteantur, aliarum ` -Ecclefiaruni ; confilia. ab DA ) ip- TurotocicA 33 ipfis füisfe quaefita. et adhibita. In Prologo enim, canonibus praemisfo, haec fcribunt. De Apostel gebiedt , dat alles in de Kercke órdentelick , “ende eerbaarlick moet -toegaen; op dat een eenparige toeflemminge in de Kerca keo blijcke , ende gevonden worde, niet alleen inde- Deere; maer oock in de zelve ordre , ende Politie.» ende om dusdanige eenpaerigheyt oock in alle Nederlantfche Kercken te oder, houden , foo: heeft ons-goet gedacht defe volgen- de articulen , „waer over racet: gepleegt: is by de best - Gereformeerde Kercken in andere plaet- fen, ordêntlick «hier voor. te. fellen, op dat die alle met gemeyne toe[flemminge van de Diena- ren Gods in Nederlant tot een falige vrucht der Gemeynte AE, , ene onderhouden Së: gen werden. pes) —puagdanz H .misH outs Le Eeclefsae Emdanae ratin "Primum igitur ebticeitpleitiur Beclefiam Em- peio quae merito hutrix Ecclefiae Belgicae dicitur, (17) et misfis Euangelii interpretibus ei (17) Conf. Eduard Meiners, Ovostrrieschlandts Kerkelijke Gefchiedenisfe, 1 D. bl. 363-365. 411-415. *Ó , d e Hei- Ap, Ja g4 COM MENTAT TO ei diu! profit, Es en ad Synodum Vefaliert- fem misfi Pneronr Henricens Michaël, Senior scoerùë Walonici' er ai. tionnulli;..quos laudat 'sGravesandius. (18). Fuere etiam e Synodi fociis, out. Emdae.tutum -invenerant refugium: in: his. Marnixius: (19) ; Itàque , facile quis coniiciaty huius Ecclefiae exemplum fecutos fuis- fe. Patres: Vefalienfes , > in vifitatione domestica coimmendandai Sed früstras qui enim res: Emda- nas Eccléfiasticas diligenter „perfcrutatus esc, Met, nersius-(20) fcribit, ftatutis: vifitationibus do- mesticis,. quae in Belgio habentur, Seculo XVI et. XVII» locum. non fuisfe in. Ecclefia Em- Sum sg etc, T YS Heino Herm. Brucherus, Gedenkb. van Stad en ` Lande, bl. 46, 47. 248. 250. 252, Eiusdem Ge/thied. van de opkomst der Kerkhery. in de Prov. Gron. bl. 11«. 202. 230. Helias Meder, Eeuw - Jubel- Predikatien op het derde Pour der Emder Zare , bl. 127-1531. à (18) Lib, laud. p. 223 , 224. 19) Conf. Meiners, lib. laud. Yell; pag: 420424 „ (20) Lib, L Vol, IL P 647. THEOLOGILOA 35 ) ` Te S oM Ratio Ze 4e Beigicde Londini eit- tantis. Dog .Póstqüam. facra publica in Anglia, -regnante Eduardo VI. -annò 1548. erant repurgata,. multi „cum alii, tum etiam Belgae, in patria füa vexati; Londinum confugerünt, in eaque urbe Eccléfiam condiderunt, : probante Rege diplo- mate: edito de 94. lulii, a. 1550. Verum magna eorum. párs, mortuo Eduardo, regnante Ma, ria, 2. 1553.valibi tutiores fedes quaefivit. (21) Haec igitur. Ecclefia -fingularem -habuit ratio» nem; cum facrorum publice celebrandorüm , tum etiam. disciplinae: Eccelefiasticaes -` Utrique- noñ pauca infunt plane ad-Calvíni mentem. com pofita; vin his, quae locum‘ habuerunt, in Coes - na Domini nostri celebranda, ~et in praepârane dis àd eam. convivis. (22) SAd. praefentem | SN | 1 (ak Cat) Conf. loan», Utenhovii fimplex et fides lis narratio “de inflituta ac demum disfipara Belgarum; aliorumque peregrinorum in Anglia Ecclefia, Bafil. 1560, (22) Conf. Joann. a Lasco forma ac ratio totá ectlefrastict- Ministerit; Zu peregrinorum y potisffmum-v&. v0 "Gertnanorum Ecclefia, inflituta.- Londini ini: Anglia; Francof. 1555. pág. 138-269. 01 et Formula Si- Coenaë gelebrandae, in. Liturgia" Eccléfiae ' Belgicae, Londini C a de. 36 C'OMMENTATIO caufam proxime pertinet, quod Ecclefiae illius antistitibus impofitum fuit munus, five publice five privatim, cum fingulis fociis colloquendi , eosque ad iustam facrae Coenae celebrationem praeparandi. Quod quomodo factum fit, ex pfa narratione Ioannis a Lasco, huic'Eccle- fiae praefecti Superintendentis, . colligi poterit. Zara quindecim dies, (qui S. Coenae. celebra- tionem antecedunt) admonitio femper. ad eos , qui funtin. Ecclefia; habetur , post pomeridianam quamlibet concionem y de nostri ipforum ex- Ploratione, ad. hunc modum. Confident und. Mi- nisiri et Seniores omnes: im totius ‘Ecclefiae confpectu. — Pars quaeque Ecclefiae per fuas vices. admonitioni huic: adesfe iubetur: ut qui in ea Ecclefiae. parte | cenfentur quae adesfe iubetur, et: admonitionem ipfam audiant; et nomina demum fúa im novum catalogum. con- - fcribi - finant. —„Admonitionem porro | facit. Mi- nister aut Seniorum aliquis. — Facta- admo- sitione , iubentur qui adfunt ordine fuo omnes ad Ministros et Seniores Ecclefiae, alii post alios accedere: ut nomina omnium. qui. Coenae Do- degentis, quam Godfridus Wingiusadiecit Pfalmo- rum rbythmicae interpretationi, a Loanne Utenhovio procuratae, (de-Pfalmen Davidis in Nederlandifcher (ouer, rijme) Lond.:1566. fol, 26 verfo — 39. | EI A THEOLOGICA 37 Dominicae participare yolunt , denuo adnoten- tur. Ibi vero Seniores fingulos obfervant , et- quos uut admonitione aliqua aut confolatione 3> aut etiam reprehenfione opus habere nórunt,\ eos modeste ac graviter admonent , -confolantur® aut reprehendunt. Neque prius nomen cuius- que adnotatur , quam per Seniores omnes ap- probetur. Quod fi quis privata edque longiore: admonitione opus habere videatur; aut alicubi: alioque in doctrina ita haereat, ut paucis inflrui non posfit ,' tum huic tali tempus cons flituitur ‚ut aliquem. Ministrorum aut Senio-: rum ante Coenae administrationem | conyeniat : aut fimul ad omnes Ministros et Seniores. in coetibus ipforum- vocatur, P - quidem . id. res postulare yidetur. Seniores autem Ecclefiae. fe~: duli funt toto interea tempore, in inquirendis; et componendis in tota Ecclefia dishidiis, er in: corripiendis item atque ad refipiscentiam res yocandis contemptoribus omnibus privatarum ad-: monitionum: fi qui fint ad illos hoc nomine: delati, priusquam. ad excommunicationem: pers veniatur. Haec refert Nobilis ille Polonus: mox véro hoc inftitutum laudans fübiicit; ^ Estque: haec talis cura Ecclefiae valde utilis, et plas ne neces[aria = id. quod oo indies magis ac magis experimur. Continet enim in officio, et Ministros Ecclefiae omnes et totam vicisffim Ec- 38- C OM MENTAT I0 Ecclefiam. ....Facitque: ut magna familiaritas inter Ministros .et..Ecclefiam. | totam, ineatur : et omnia Ecclefiae incrementa aut decrementa femper. ob oculos Ministrorum ac Seniorum Ec: clefiae. ponit. wenti Haec igitur Belgarum, Londini in peregrino- rum Ecclefiam .congregatorum, inftituta. compa- rantes cum. Synodi. Vefalienfis decretis , videmus quidem in utrisque fimile disciplinae Ecclefiasti- cae ftudium , fimilem quidem curam in praepa- randis Christianorum „animis ad. S. Coenam rite: ac falubriter celebrandam : ar antistites -Londi- nenfes . Ecclefiae focios non In eorum aedibus convenerunt, quod praecipit Synodus Vefalien- fiss. fed, iu folenni multorum conventu , fingulos ad colloquium. invitarunt. Praeterea, non nifi inftante S. Coena, ea collocutio ‚Londini fuit inftituta, qua ad celebrandam Christi pro nobis mortui. memoriam finguli. fodales. praepararentur : Patres vero Vefalienfes fuo inftituto univerfe fpec- tarünt. utilitatem , e frequentiore admonitione fpe- randam, Denique, in coetu Londinenfi, partes quidem non exiguae tributae funt Senioribus; attamén praecipua opera commendata fuit Euan- gelii interpretibus: contra Vefalienfes totum il- lud . vifitadionis. negotium ` Senioribus commife- funt. ` | $. ro. TH£OoLOGIC A. 39 $. "o Ecclefiae Palatinae ratio. | Nullius Ecclefiae rationem in doctrina et rie tibus facris Belgae magis imitati funt, quam Palatinae, . Cuius rei. exemplum: dedit „Synodus Vefalienfis. ` Haec enim Catechefin Palatinam, a. 1563. Germanice editam, mox a Petro Dar theno in. DBelgicum fermonem converfam et a, 1566. Pfalmis rhythmicis ab eo editis adiectam,, normam ele voluit, ad quam inftitutio. populi Belgici, repurgatam ;religionem amplexi, publi- caet catechumenorum privata adaptaretur, cap. III. can. II. Deinde etiam, in paedobaptismi ac: S. Coenae ritibus celebrandis, adhibendas cenfüit formulas, a Datheno Catecheíi Tub- lectas, (23) easque magnam partem ad exem- plum Palatinarum expresfas, cap. VI. can. a 13. Hic enim fortis religionis reformatae in Ger- (93) Dathenus, in praefatione , Wei Palmorum editioni praemisía , fcripta die 25 Martii , 1566. haec feris bit: Opdat- oock die Christelicke Lefer een volkomen handt- boexken: hebben-mochte „hebbe ick den -Christelicken: Cao £echismum , ende den voernaemften „deel der.Kerckenorde. . ninge ende der gebeden, fo die by ons (he ein: Ecclefia Franckenthalenfi) gebruyct fijns =totten Pfalmen laten drucken ; alles tot beteringhe- der kercken Christi, «v>, 40 Co Mm MENTA TIO Germania et Belgio propugnator, Synodus Ve- falienfis Praefes, aliquot annos in Palatinatu degerat, Frederici II. Electoris legationem obierat, eoque tempore Ecclefiae Frankentha- lenfi in Palatinatu praeerat. (24) | © His igitur facile induceremur, ut coniiciamus, Synodum Vefalienfem, "in vifitatione -domesti- ca fuadendá, fecutam quoque fuisfe Palatinae exemplum Ecclefiae. Attamen fecus factum es- fe, discimus e Forma in Palatinatu adhibita, qua convivae ad facram Coenam praepararen- tur. (25) Huiusque rei testis etiam est T ho mas UH — eg Prof, Heidelbergenfis , (26) qui uc (24) Conf. Ens; lib. l. p. 58-63. If. le Long, Historisch Verhaal van den eerflen oor[prong der Nederl, Geref. Kerken onder ^t kruys, SS, LXXXVI. LXXXVII W. te Water, Lof en laster van P. Dathenus, adi. eius Historie der Hervormde Kerke te Gent, p. 189-221. J: Wte Water, Verhaal der Reformatie van Zee. land, p. 84-89. et 's Gravezande, lib. l. p. 143-145. Mer 201-204. 25) Kirchenordnung , wie es smit der Christlichen Lehk- re, heiligen Sacramenten, und Ceremonien, in des Durchieuchtiz[len Hochgebornen Fürften und Herren, Herrn Friderichs, Pfaltzgraven bey Rein, — Churfür- flenthumb Aer Rhein, gehalten wird, Heidelb. 1565. fol. 79 verfo — 85. à (26) Conf. Th. Erasti explicatio gravisfimae quae- flionis , uirum Excommunicatio — mandato nitatur Die vino, T Hggvoctóg24 pt qui in excommunicatione damnanda adverfarium Expertus est Dachenum. (27) Ex his ipitur, quae $$. 7-10. attulimus, fatis conftare nobis videtur, Patres Vefalienfes, ‘in Ecclefia, neque Emdana, neque Belgarum. alio» rumque peregrinorum Londinenfi, neque Pa- latina, invenisfe exemplum vifitationis domesti« caé ante S. Coenae celebrationem -adhibendae. Quapropter nobis, inftituti huius orginem quae- rentibus, in Calvini et Genevensium ratio-- ne, $. 6. fubfistendum esfe videtur. ka Pk rader uxorum Emgang: a. 1 571.. a T . Vidimus initia . vifitationis domesticae ,. in Bel- gii coetibus repurgatis. a Synodo Vefalienfi i invec* tae. Ex his, veluti fonte, fluxisfe videtur, quic» quid, five i five confuetudinis, deinceps in . Ecclefia Belgica exftitit et in hunc quoque diem locum faum tenet. Quod quomodo pedetentim factum fit, füblatis etiam impedimentis, quae. multorum obiecit disfenfio , nunc erit explorandum, doxes Vee vino, an excogitata fit ab hominibus, fcripta a. 1569. edita Pesclavii , (Londini) 1589. p. 149. - (27) Conf. Bullingeri epistolam, Petro Dathe- no feriptam, Erasti libro adiectam, p. 355-36. 42 CoMMENTATIO „iVefalienfi proxime fubfecuta est Synodus: Ece chefi arum Belgicarum, quae- fub cruce et per Germaniam et Frifiam Orientalem disperfae erant, habita Emdae, diebus inde a quarto uss que ad tredecimum menfis Octobris, a. 1571. In ‘Actis huius Synodi (28) nulla Dr mene tio vifirationis domesticae , five ante Se: Coenam, five alias, inftituendae. Verum univerfa discipli- na: Ecclefiastica utrisque, ef Euangelii- interpre- tibus, et Senioribus, mandatur; et ita quidem; ut primarius locus illis. detur, his fecundarius, Articuli enim vicefimi quinti huiusmodi est ar- gumentum: Ecclefiasticam | disciplinam in fin- gulis Ecclefiis obfervandam esfe cen[emus. Mi- nistrorum itaque partes erunt, mon folum pa- blice docere, hortari, arguere: fed et privatim unumquemque oficii fui admonere; qua in re et Seniores operam fuam impendere oportet. Quocum comparandi funt alii tres. VL, 7z fingulis Ecclefüis confesfus erunt feu confistoria ministro- rum ,[eniorum et diaconorum , qui fingulis ut mi- nimum hebdomadibus habebuntur , loco ez tempo- ET | re, (28) Acta huius Synodi, uti et fübfecutarum ; quae ente Dordracenam annis 1618, 1619. fuerunt habitae, nou nifi Belgico- fermone, quoad eqùidem fciam , fnt editae. Quae igitur ex his: ducta Laune fcripfi ‚ fu. mere mihi licuit. ex spographo Actorum , Latine fcrip. torum, im Bibliotheca Iodoci Heringaes NC, THEOL: Gil Gp Ae) 43; re, quae fingulis commodisfima videbuntur. XLI. Ministri et Seniores Clasfium , quae fub cruce ‚in omnibus civitatibus et pagis Clasftum fuarum , et yicinis , diligenter . inquirent „eos, qui propenfi funt ad puram religionem , ut eos ad officium hortentur.. XLIL: Itaque. Ecclefías out faltem Ecclefiarum initia colligere-fludebunt „ caet. -Des caufa „po quare -Patres -Emdani vifitatio- nem » domesticam- non--;praeceperint ,: equidem. nihil ftatuere ` auf, Displicuisfe eam vix credibile: est. In: pluribus enim. rebus confen- tit. utraque. Synodus. „Ex iis, qui in Ne falienfi fententiam -profesfi fünt, denuo ad Em- danam convenerunt Hermannus Modetus et fex alii, quorum nomina in Actis Latine fcriptis habentur. -Quibus tamen non accenfen- dus est Petrus Dathenus, quamvis ei non una. caufa. ab Emdanis- fuerit demandata, art. UL ec XLVIII. (29) - Praeterea, quae pro- xime Emdanam. fecutae funt Synodi. Nationales, domesticam .probarunt vifitationem. ` Iraque con- licere mihi liceat, hoc inftitutum non potuisfe commendari Ecclefiis in Fri(ia Orientali et Gere mania; quarum delegati ad Synodum Emdanam convenerant... In ipfa certe. Ecclefia Emdana illad,- neque hoc feculo, nec proxime. bio, cuto, receptum fuisfe, diximus $. 8. (29) Hic articulus in Actis vernacule editis est L. ` S. 12, 44 CowmMENTATTO H Ó I2- " Synodus Provinciarum. Hollandiae et Zelandiae , a. 1574.. Postquam, a. 1572. Brila, Hollandiae ‘urbs, ah exulibus Belgis capta, et milites Hispani Fles- finga, Zelandiae urbe, expulfi erant, pars utrius- que Provinciae in libertatem vindicata fuit} adiu vante Guilielmo L Itaque, va. 3574. quo: caeterae Provinciae Philippi Il. "go adhuc: fübérant, Antistites, Ecclefiis Hollandiae er Ze- landiae praefecti, Dordraci in Synodum coie- runt, menfis Iunii diebus inde'a fedecimo eg ad duodetricefimum. S In hac Synodo leges de disciplina -B£lefiis: tica, nominatim . de admittendis et -praeparan>- dis fidem fuam profitentibus ad Sacram. Coe- - nam celebrandam, fcriptae font hae: LXVIII. Men [al geen Avontmael der Heeren wt- rechten, daer gheen forme van Gemeynte en is, dat is, daer niet eenighe Ouderlinghen: | ende Diaconen en fijn, die foe. wel. op. die aenneminghe ende regeringhe der ghener 5 die: toeghelaten worden „acht hebben als die Dienas ren des Woordts. LXX. Is beflooten, dat die ontfanginghe ende examinatie der ghener , die fich totter Ghemeynte begeven , ghefchieden. [al voer THEOLOGIC A 45 voer een Dienaer ende e Ouderlinghen, of- te: voer twe Dienaers alleen. Ende fy’ fullen- fe-beftemmen by haer te comen nae haer ghe- legentheit, LXXI. Het is der Dienaren ende Confistories Ampt vlytich acht te nemen, wie die Lidtmaten- der: Ghemeinte fijn, ofte voer- maels- gheweest fijn. Item off fij telcker ‚nachte maele communiceren: foo niet, hen in .byfon- der aen Ze fpreecken, off daer affterdencken is, in deere cofte leven. : Soo "t niet en helpts voer die ` Confistorie ontbieden ende, vermanen; die : verachters! waarfchouwen | ende dreigen met Godes gherecht: ende fo dat alles niet en helpt ‚met die Clasfe. raedtflaghen; doch. dat men niet lichtveerdichlick totter Zeien Ss Zeen come, ` His ipitur. legibus disciplinae: Ecclefasticse ratio in recentes Hollandiae et! Zelandiae coe- ms fuit invecta: univerfe- quidem fimilis ei. quae;..ad Calvini. mentem; commendata fuerat 2- Synodo- Vefalienfi;: non. una tamen parte ace commodata ad „rerum, temporumque. adiuncta, Primum enim cura, fingulos Ecclefiae focios in aedibus: fuis. admonendi, a Patribus. Dordracenis 2, 1574. non magis Senioribus. fuit. impofita, quam. Evangeli, interpretibus; quod: factum fue- nt a Vefalienfibus. ` Hac -igitur parte. fecuti funt, decreta. Synodi | Emdame, cuius faepius de men- 46 CowMtN'TATIO mentionem inilciunt; Vid, Art. LD. IX. XI, XXVII: XXXI. LXXXIL. In ea enim libertate, - qua. fraebantur «Hollandiae ac ^ Zelandiae || coe- tus; nihil amplius impédiebat; quo minus pr, mae darentur partes: Ministris docentibus. Dein- ge etiam Dordraceni- non: itefarunt praecéptum de vifitàtione, fingulis dierum. hebdomadibus re- petenda; ` Docuisfe eos videtur. ois et expé- rentia, nimis molestam , quin. et fupervacaneam noxiamque veste: istam faluzationis frequentatio- nem, ` Hanc eiam impediebat. paucitas virorum ` fatis idoneorum et'paratorum ad fungendum See niorum munere, naxime' in coetibüs ruralibus: cuius rei .manifesta fünt. indicia in «huius Syn- odivactis, art. IN et LXVIIL: Coetus autem. rurales multi memorantur art. IX. Porro: Syn. odus” Dordracena in eo quoque a Vefalienfi discedit, quod. gubernandae Ecclefiae curam Antistitibus imponens, non fingularem mentio- nem -fáciat'-admonitionis ,; praecipue inftante fa» cra Coena -adhibendae,: neque -etiam omnes; mpllo discrimine habito, privatim monendos:exis* timet, fed hos-nominatim, qui S. 'Coenae cele- brátionem negligant, ` Denique" Patres ' Dordras céni Eüangelii interpretibus , aedes fociórum adeun: tibüs , fingularem impofuerunt curam” inquirendi in libros noxios de iisque abiiciendis monendi : ciliusmodi ‘Cura, neque ^a ' Vefülienfibus; neque ab "TugoroGcGrtcaA- 47 ab Emdanis iis fuit; deniandata;; Etenim. art. HL haec: praecipiuntür: Zar uyrroetjinghe der valfcher Leeringhe ende dwalinghen,. die door iket lefen der ketterfche boecken toenemen, fal men ` die ` middelen ghebruycken: die hier- nae volghen. = — ~ — — ~ Ten derden, füllen de Dienaers- in de Huys -befoeckinge der Lidt- maten der Ghemeente- naer[lelick: toefien , of in hare ` hüy[en eenige: fchadelicke Boecken fijn, opdat: fe hen vermaenen moghen; Säen Boec- ken wech te doen, = d Caeterum leges in hac Synodo fcriptas non ome niro .placuisfe ; aut. Guilielmo I. aut Hollan- diae ac Zelandiae Ordinibus , colligere licet ex «iis; - qae rétulerunt-LIoann, Uytenbogaert,(50) Iacobus Triglandius (31) e ene en wle | Moe ot UN Synodus Nationalis Dordräeena, â. dë "da rébus Belgii etiamnum Valde dubiis ‘ac tur- 639) Kerckelijcke M Rd SE) Se, $ P. 75-177. 31) Kerckelijcke,. Gefchied, p. 163, 164... (32) Historie der Reformatie, Vol, L Pe 554» 555. 559, " 566-57 8. | 48 CroMMENTATIO turbatis, | à. 1578. delegati Ecclefiarum. Belgi- carum , five vernaculo, five -Walonice.-fermo= pe utentium, etiam. extra: patriam ` degentium, coierunt. in. Synodum. nationalem, . Dordraci . has biam, inde a fecundo lunii die usque ad duo= devicefimum. tu „Hac in Synodo, cuius Praefes i iterum fuit Pe- e- trus Dathenus, »disciplina. Ecclefiastica in fingulis. coetibus administranda certa lege con- ftituta fuit, articulis. XCII-C.. quorum primus - huius est argumenti. Quoniam Dominus Chris- tus, praeter ministerium verbi ac [aeramentorum, etium. admonitiones - eccleflasticas inftituit, omi: nistrorum officium est, non tantum publice ma: nere, exhortari , reprehendere uc refutare , Yer ` rum Etiam, fingulos privatim oficii fui admo nere, Quemadmodum vero (Christiana .cenfura fpiritualis est et neminem a punitione magis- iratus liberat: ita vicisfri m praeter poenas po- liticas ad peccatorem. Deo proximoque fuo re- conciliandum , [candalumque ex. Ecclefia Christi tollendum, correctiones ecclefiasticae necesfario requiruntur... Arens: privata. admonitio, hoc, in canone, nominatim, non Senióribus, fed Euan- gel interpretibus, mandatur. „Verum "haec "ipfa Synodus, modum 5, . Coe- nae celebrandae “ad eamque: ] Ecclefiae focios ad. mittendi ac praepararidi , articulis LXIV-LXXIIL, prae. TmrEOrLOGIC A, 49 praefcribens, omnium prima fingulorum coetuum antistites, cum doctrinae Christianae interpre- tes, turi Seniores, iusfit „ inftatite S. epiilo, Ec- clefiae focios convenire et ad convivium Do: mini rite celebrandum praeparare: ita camen, ut adiri iübetec; non definite fingulos; Zei oni. verfe focios, praefertim imbecilliores vet quibus eo remedio prae caeteris opus. foret. ` Articulus enim LXVIL his fcriptus esc. verbis. Ministre et Seniores antequam Coena administrati mem- bra | Ecclefiae invifent„ praof.rtim/ infirmo: ra, et quae hóc remedio maxime opti habent | ‘ut docendo, monendo, confolando et fimultates obortás: componendo „ Ecclefiam [aerae itli ac- tioni , quantum in fe est, vite praeparentio ios Huius: Synodi acta Ordinum Generalium miè- toritaté non fuere fancita, (33) Nec negligens dum est, huic Synodo, ex Belgii provinciis feprentrionálibus, non nifi coetuum Hollindo- rum et — mëch inerfuisfe, Tod RONI (33) Conf. Uyttetbogtert, tib. 1. p. 1957 a Triglandius. loc. L Brandt, llb. I. p. 603-6067 ^ (34) Conf. homina: eorum, qui huius Synodi: Actis, | fubfcripfere, in „Kerkelijk Placaatboek, Vol. IIE. P.4625 464. et quae ad ea annotavit I. W. Te Water | BE euh se CooMmwMESTAT TO qitint592 — M i Sha, sni e ?n2diolornq bey sois poder watiavalit Makin: SH OC moivivi9' bs ab Toe DH" 201201 dec T 1 5111 deir isDetrvitm kanal, Nationalis. ihn à 18. 1578. art XLV; Cl, XLIV.) i:Na&onalem-Syn- odum,- ex .'erdine. tertio; quoque- anno ees «cles - -brandam. ltaque,:quandoquidem prima congrer gata. fuerat in. Hollandia; |. fecunda Io Zelandiae urbem Mediobürgum convenit, a. 1584; menfe ie non. sore rdisibus T bugie? ` As -Haec igitur Sy&odis jii dde prinsen ticam, inftante. S. . Coena inftituendam ,. probavit; eius. vero: curam , „non, Euangelii interpretibus , fed Senioribus mandavit: fecuta hactenus Synadi Vefalienfis exemplum. . Arteria enim , Actorum Latine fcriptorum VIIL.-officium eorum „quis bi. Ministri dici (olent fic detebtog: zMinis- trorum verbi officium est, precibus et verbo annunciando | incumbere, Sacramenta adminis- trare, una cum Senioribus , tum disciplinam. Ece clefiasticam exercere , tum ut omnia decenter et ordine in Ecclef, iz ftant curare. "Articulo autem XVI. Seniorum partes hunc ` in modum defi niuntur: Seniorum officium est, praeter ea, quae communia cum Pastoribus illos habere ` kA) set t CO dixis’ . D s. THE OLOGI A 5t diximiüs , advigilare , -üt Pastores, caeteri. col- Jegde et Diaconi [uds partes fideliter exfe- gudntür , et cum. ddministranda est. Coena, Dg- mini, illos, qui communicare: folent , quo pará- tioribus id animis faciant, vi el'épsdiinhoY sri '. Mutati confilii +» caufam ` me. -Jatéte v. fateor. Attagien y; fi. quid... coniicere mibi liceat, . ea et - quaerenda, in difficultate huius negotii, quam ex: "peri fueré Euangelii. interpretes ,. in plurimis rebus gerendis occupati: quae quidem difficultas augebatur, crescente fociorum: dem repurga- tam libere profitentium numerog..uti et invecta frequentiore S. Coenae celebratione, quam fiia- debant. hoc „tempore, Ecclefiae. Belgicae att. tes. „Synodus enim, Provincialis Dordracerid , Arë LXIX: operam.esíe dandam cenfüerat, ot fin- gulis.diiobus. menfibus exactis tepereretat- Christi pro- nobis „mortui „memoria in S. epulo. ^ Er Synodus Nationalissa. 1578. arc LXXIÍL, de: greverat , in „bene conflitutisEcclefiis, fecunda quoque menft;-guantum fieri posfets adminis: twandam esfe S. Coenam. ` Quarum ad exem- | „etiam , Mediobnrgenüs, art. XLV. al, XLIV.) hanc legem fcrip(it : -Coenai Domini, quatenus Ber? poterit } [ecundo- quoque : nienf 5 ubi autem: nondum ergin est ordo Ecclë- asticus , non af Prius electis Seüioribus ef iaconis , administrabitur.. Quod. autem de Da ^o. priùs ^ 52 CowwtNTA'TIG prius eligendis Senioribus et Dixconis- additur , dati$ docet, quam "diligenter tavere "voluerint Patrés Medioburgenfes, ne Coena S, adminis- *raretur nifi ` Levin et rite EE Eccle- fiae fodalibus:™ ` Huius quoque eme ^ acta et’ diese m — — non fuere eene (35) ) Ki f 15. rene 4 _ Formulae inaugurandorum dntistitumy . ^ | anno inter P et 1586. Hoc loco- iinta funt dohe- Forhtáláe; hoc tempore fcriptae, ad Ecclefiae antistites fo- lenni ritu pro concione. inaugurandos: quarum una Euangelii interpretes, altera Seniores, mune ri’ fuo admoventur. Hes enim Formulas a. 158r; nondum fcriptas, “certe nondum ufü communi receptas fuisfe , conftat ex articulis IV. et XV. Synodi Natonlis, eo “anno Medioburgi ` con» (35) Conf. Uyttenbogaert, lib. L p. 212, 213. Triglandius, lib. l. p. 166, 167. 169, 170. 192- 212. Brandi, libel, Vol. I. pag..6735 GA 677-681, ` W. te Water, tweede Eeuw-getijde van de Geloofs-Be» lijdenisfe der Geref. Kerken van Nederland, pag. 72-79, J. W. te Water, Verhaal der re ët van GC — pag: 346-349. Tueroraerc A, . 5$ gregatae , collatis: cum Synodi Nationalis Dor, dracenae, a. 1578 celebratae, articulis V. et XII. Utraque autem Formula: laudatur, utriusque ufus praecipitur, in Actis Synodi Nationalis, . quae a. 1586. Hagam Comitum fuit convocata, ar- ticulis VI. et XX. (36) | „Ex his igitur F'ormulis cognofci posfunt pre cipnae partes, ab eo inde tempore publice im- pofiae, tum Euangelii interpretibus, tum Se- nioribus, . Quocirca etiam utriusque Formulae ratio-viderur habenda, in hac disquifitione. (37) In; Formula | inaugurandorum. |. Ministrorum verbi; divini, haec habentir, - quibus. indicari videtur munus admonendi fingulos Ecclefiae fo. dales An eorüm- aedibus. ^ Der Herderen-ofte ` der Dienaren der Woòrdts: ampt ‘is, Eerffe- ëch. dat fy des Heeren Woordt-door de fehrif- ten der Propheten ende Apostelen gheopenbaert , grondelijck. ende oprechtelifck „haren. volcke fii- den. voordraghen, ende ^t: felfde toeeyghenen ; fo dnt ghemeen. als int byfonder „tot nutticheys der. toehoorders „met. onderwijfen, vermanen, yertroosten ende beftraffen ‚na een. yeghelgex behoef. Haec: mox .locis S., librorum; maxime ponti dictis , probantur : cuius „Apostoli exem- | "e ! 36) Conf. Ens, lib. he p. 232-940. ^" "Ut? nA Uus fum editione Medtobargenfi, a. 1591, iu 8. GK 4 (84 CoMwmwrNTATIO plut quoque láudatur ;. his: verbis: op een ander. plaeife felt Ay hemfelven ‘deñ Herderen | voor tot een exempel; verclarende dat hy openbaer* lijck ende inden huyfen gheleért ende betuycht heeft de bekeeringhe tot, "Gàd ende t tohelo in 'efum Christum. | | In: Formula paden Seiior ge T a de admoónendis fingulis. Ecclefiae. fociis, praeci» piuntur. S00 fr dan ten eerflen het ampt der Ouderlinghen, met den Dienaren des Woordts, opficht te hebben op de Ghemeente die hen bez volen is: neerftelijck-toe: te fien, of een yeghes lijek hem behoorlijck draecht in belijdenisfe en- de in wandel, die haer onftichtelijck drae- ghen, te vermanen. Porro, nonnullis interiectis: Soo ist mede het werck der. Ouderlinghen daer. op acht te nemen, ende in allen voorvallenden faken die den welftant ende goede ordene der Ker- cke betreffen, met goeden raet den Dienaren des Woordts behulpich te. zijn: ja oock met raet ende troost allen ghemeenen Christenen te dienen. Ex his igitur paulo crasfius adumbratis, et cum univerfo utriusque Formulae argumentó com- paratis, colligimus, Ecclefiarum Belgicarum ap. tistites eo tempore a coetuum .repurgatorum Dostoribus et Senioribus postulasfe diligentem et asfiduam curam,. in. fingulis. Ecclefiae - fociis privatim; in eorum. etiam- aedibus, admonendis ; f RO- Tnunzoneorcao 55 moluisfe autem eos, in. publica inauguratione, fingulas -huius \oflicii partes. ac. formas exponere, :Quapropter. cavendum est, me ex hoc filentio «olligamus , minoris. habitam. fuisfe, aut vifita-. tionem domesticam , inftante $. Coena. peragen- dam, aut aegrotorum confolationem , aut catechu- menorum ` inflitutionem, aut aliam: quamcunque muneris: ecclefiastici: partem; In his: "emt mon «onfülto nont: isl ) D S164. comin "Nationalis Hagana, H 1586. d Ef berba $ reg Se opem a Belgii. Foederati Ordinibus imploratam „tulerat , „Comitemque Leicestenfem ,. Gubernatoris nomi- me, patriae nostrae., praefecerat s CN auctoritate ‘Comitum fedit, menfe, Ze, anni 1536. „ In, hae Synodo. propofita ' est quaestio . de. ne- doss vifitationis domesticae s anre, S. .Coenae celebrationem. identidem - repetendae .quae. inter. Gegen, motas Rit, Fuh (33) „Beroerende isi. ss. ond ERAS Cep vid. ën m. i hone: Begreepen.. nne Inflructien der Gecommitteerden der Kerken op, he “tionale Synode; beroepen in den Ha lage, dem do^ Jue). E Tir Kerkelijk Placsar toek; "Mal HT: BEIEN ige 459 46 — COMMENTATO Voorts dat Avondmaal des Heeren, flaat te bedenken, of het bezoeken der Lidmateny voor hetzelfde zoo noodig zy, dat men het niet zal mogen walaaten, na gelegentheid van de plaat- fen? "Ad hanc quaestionem responfüm est in eanderi- fententiam , quam profs fuerat Syrio- dus Nationalis Medioburgenfis, a, 1587, Ete- mim partes, Euangelii interpretibus mandatae jin Ordine Ecclefiastico a Synodo Hagana conftit- to, fic defcribuntur, art. XIV. Der Dienaeren Ampt is inden Gebeden, ende bedieninghe des Woorts aen te houden; die Sacramenten uyt te reyken; op hare Mede-broeders, Ouder- linghen ende Liakenen, mitsgaders de Ghe- meenten goede acht te hemen; ende ten lact- fien met die Ouderlinghen die Ke erckelijcke Discipline te oefenen, ende te befor ghen dat alles eerlijk ende met order gefthiede. ` Senio- rum vero officia, art. XXI. hoc modo traduntur. Der Ouderlinghen Ambt is, behalven "t ghene aat boven, Artyckel veertien, ghefeid is, hen met den Dienaeren des Woorts ghemeyn He zyn, opficht te hebben, dat de Dienaeren, “mitsgaders hare andere medehulpers ; ende Dià- kenen, haer Ampt getrouwelyken bedienen , ens de die befoeckinghe te doen, naer dat de ghe- degentheijdt des tydts ende der plactfen, tot Blichtinghe der Ghemeytnten , foo voor als naer het THEOLOOG IC A, sy het: Nachtinacl j kan lyden, om byfóndet? de Lidtmaten der Ghemeynten te wertroosten ende se onderwyfen, ende oock dere tot de Chris. selijeke Religie te-vermanen o s o H x5 “Synodus igicur: Nationalis Hagana non magis quam’ Medioburgenfis -Euangelii `" interpretibus imponere - voluit - officium, fingalorum' fociorum aedes toties adeundi, quoties celebranda esfet $. Coena ` Cuius rei caufa eadem fuisfe' vide- tur Patribus Haganis ,"^quae fuerat Medioburs genibus: etenim, prouti hi, ita et illi S;!Co& nam fexies quotannis celebrandam esfe iurat runt, art, LVL c £i sud Sed in eo Hagana Synodus a Mediosirgenió discesfit, “quod Seniores iusferit fingulos focios: convenire admonendi caüfà, non quidem definit te, inflante S. Coena , Kcd cum aliquo tempe: ramento, five antequam ea celebretur , five poste ‘ed ,- pro temporis locorumque opportunitate ; neque adeo hunc in finem , ut praeparent fingulos ad S. Coenam eo melius. celebrandam, | fed praecipue. ut. Ecclefiae. fociis: profint confolando et. docendo, fimul etiam uż alios ad religionein Christianam profiteiidam admoneant Cuius qui- dem mutati confilii caufa fi militer. videtur quaeren- ‚da in difficultate „ quam Seniores fuerint experti, in eodem illo praeparandi negotio, identidem post bimeftris temporis fpatium apud fingulos repetendo. Quam- $8 ' CoMMENTATIO Vi sa Quamvis haec Synodus- fuerit Nationalis, ad eam tamen non e fingulis. regionibus. convene. runt. delegati, Quoad enim fecimus , mis funr ex Hollandia boreali tres, ex auftrali. feptem; — € Zelandia quatuor, e Flandria unus, e Gel- ria et Tranfifalania. quatuor , e Frifia tres, e regione. Rheno-traiectina duo WT A- coetibus Walonicis. duo. (39) © . . . Huius Synodi Canones non ab Ordinibus Ge- neralibus, fed a Comite Leicestrenfi, qui ipfe . tres legatos in ea habuerat , fuere fancita. Dein- de vero Ordines Hollandiae eos , interpofitis aqui- - busdam conditionibus , tantifper admiferunt, (40) Probarunt etiam Zelandiae Ordines aliquamdiu. (41 ) Et qui in regione Rheno = Traiectina, eo rem. pore plurimum valebant, eorum. obfervationem urfisfe videntur. (42) In caeteris Provinciis fru- ftra; de eo laboratum videtur. (43) e D Er GK: (39) Hoc e Gallica verfione Actorum refert W. te Water, lib.l. p. 79-85. Attamen plures affuisfe - colligas ex iis, quae refert P. Bor, JVederZ "— Vol H. P. 795. (40) Conf. Kerkel. Placaatb. Vol. III, p. p Ca (41) Conf- LW, te Water, Verhaal der Aa. tie van Zeeland, p. 447» 549. (42) Conf. P. Bor;lib.;l, Vol. dë p. en: an e. lib. J.. Vol. I. p. 718. (43) Conf. P. C Hoof t$, Nederl, Hiftoriens blads. 1! Méx d SEH "" d: e e . "a T mr'ó'Lvoctlta- SO g o E ` ` ^ 1 PE y cundo Op dece ei ES "n j) iq , | | AT ` nen rfr) E ^ m Grimis eórum fudit; wé vilia tatiotiem ` aper Wolebütit, ` (E isnousid ` Postquam Comes Leleeítrenfis, 'exeunte Mee 1587. iubente Elifabetha - Anglide Repina, Gas bertiataris provinciam; pés(ime'adminifttaram'y pos fuerat , Proviticiarhmi Ordines: fibi maiorem j quam antea, in rébus ecclefiasticis imóderandis difétori- rátem 'viidicatunt, ‘Ia canonibus. enim: écolefiass ticis. non pátéa fis” displicebatit , nimiam. auctós ritatem coetuum S. antiftitibus horumque con- ventibus tribuere vifa., probata tamen a Comite Anglo, Ecelefiasticis favente; : Nee deerat; ex ` ipfis quoque Euangelii interpretibus, qui, in judicio de, auctoritate antiftitum , de fÍynedriis habendis atque disciplina: ecclefiastica. admini- ftranda, magis in Helveriordm Dd -— fium Donen idclinareut. ^ .. Itaque non paucis displicebat probatio ab Ec- dine antiftitibus. Auflituta eum fingulis; -qui repurgatis coetibus adfcribi vellent. Cuique enim, fidei fuge fibi 'Confció' et Ecclefiae 'reformatae facris ' fefe. addicenti , ius competere arbitraban- iur, una cum fociis facram . celebrandi . coe- pam, - Omnem proinde inquifitionem , ab Euan- gelii interpretibus et Senioribus factam, repu- dia- 6o. CoMMENTATIÓO d'abant. (44) lccirco aegrius ferebant fedulita- tem’ Antiftitum , quotannis faepius fingulorum domicilia adeuntium , in fociorum vitam inqui- rentium, morumque celata: gti od in- ftituentium, .Hinc. igitur orta funt varia hominum , cum politicopym., tum ecclefiasticorum , ftudia et ine Dip, | Hinc quoque repetenda videtur quae: ftio, de necesfitate vifitationis identidem ante S. Coenam inftituendae , propofita in Synodo Haga- na, a. 1586. Quandoquidem igitur. ista „multos rum ftudia: non potuerunt non vim habere in | Jee (44) G. Brandt, Hi/forie der Reformatie , Vol. LL pog, 559, 560. 567-528. 582-590, 714.715. 724-731. 817-824. Huius rei quoque indicium est in Quseft. Synodo Nae tion. Medioburgenfi a, 1578. propofira: Of? ghecorlofe zij, fot den Avontmael der Heeren 106 te laeten den ghenen, die den. Bijbel. alleen voor -Godes woort beken- nen, maer die ghewoenelicke yraghen , die men den ghe. nen voorhout, die ten Avontmael des Heeren gaen IN. len, niet beantwoorden noch daerinne bewillijgen wil. den? Quam sd quaeftionem Synodus hunc in modum refpondit: Die Kercken fullen haer ghewoonelicke wijfe van die belijdenisfe des gheloofs-af te eijs/chen ; ondere houden, ende een yegelick is fchuldich reeckeninghe fins ` ghelooffs te geven mae der leere Petri; want het dock wiet en behoort, dat men een ghemeen -gebruyck« der Ghemeenten om fommijge befondere perfónen Viren dme Joude, ` | T wer OL OG IT À. 61 leges eccléfiasticas,' five veteres confervandas , five hovas condendas, eorum a me ratio hoc loco habénda est Cum vero jn aliis novae reipublicae regionibus et "urbibus alia fuerint ren - map actáque, 'diftributio^ mihi facienda erit: ag de fingulis quorum. mihi notitiam "conipatate mes » me erit — e t "tcs DEM Tm ' O.P MALES IL TOGU - à ( . ami | E " ( y e owl - K - ^ z Rubeis; fi ye ^al ` ve aber, ante Age odum ` Dordraccnam, 4. 1618, 1619; ER 1) in Gebiäe Ducatu et Zu;phaniae ` e e Comitatu. ysQd ^Ordinéin, aliquem. Eccleissticum ,. in. Syno: dis» Nationalibus.; A ante. Dordracenam- annorum 1618, r619;" celebratis , agp ab Or: aisibüs Dacatus. Gelria ` "Comitatus ` "Zum phaniae, füisfe probatum, ` EM mihi in, ei inquirenti . conflat, … Neque « ullu a „huius; vestigium invenio“ in^ Codice--legum - ab. ia Ordinibus atarüm, "me "im dis quidem; quibus. $ de religione ac. rehus. perfonisque' ecclefiäs ticis geg Gas). Quod e cols i decreto diei, 5 V "s AN Fi - Bev Wo de ; pes ^ (45) Conf. W. van Dani "eebe geg boeck ee C 0 MoMoE-N-T-A EIT O Februarii,.-3. 21617: de componendis . litibus , eo tempore: agitatis ;; Ecclefiae ministri iuben- tur. fervare er fequi: ordinem. ecclefiasticuni » legibus nationalibus , provincialibus: et clasficali- bus:conftitutum; ex eo effici vix potest, Gels riae. et Zutphatiiae Proceres: ordinem ecclefias- ticum a Synodo nationali ftatutum ,.. fua „auctor ritate probasfe. (46) Contra vero; quae Guber- nator, Cancellarius et Confiliarii, die 22 Februa- ri, a. 1583. et 6 lulii, a. 1593: praecepe- runt, de Pastoribus. er. Cleficis „examinandis et probandis, ea nequaquam „compofita funt, ad ordinem. .ecclefiasticum ,, quem: „Synodi Natio- ambi) -- -na boeck», I. „Deel, kol. 124. 13, 22-24. 29, 39-12 48; 4p. 32-54: 575 58. 79, Bo. 90, DI 97-9. 105. (46) Verka "decreti haec funt: Ende worden in name - | vati Wel-gedachte Heeren „Staten! deier Lant/chap | de Kercken-dienargn, yan, de voor feyde Nimmichfche. Clasfen ghelast ende geordonneert ‚ datfe fich niet en füllen. on. derftaen mordelingh ofte fchriftelyck , opentlyck of hey- mhelyck ; “directelyck ‘wich indirectelych yetwes voor Ze Bet, . den), dryvenvof‘-vérdedigen,) dat in. eenigher manieren foude „mogen firyden; of niet accorderen, met de eenmael aengonomen leere der Gereformeerder . Kercken. Onder. houdende ende volgende in allen poincten de Kerckelycke ordre in conformite van de Nationale, Provinciale: eh. de Ciasficale refolutien , ende d" obfervantie in defen Fur. flendomb ende Gráeffchap daer op ghevoxcis, Ww. van Loos; libl.toh 148 149. ALI f£ o TaárotocroA 63 hales annis 1578. 45815 et 1586. decreve- rant. (47) Qnam; five. legem, five. confuetudinem, hoc tempore fecuti fuerint Antistites ecclefiarum in. Ducatu. Gelriae,: ec ;.Comitotu „Zurphaniae,” fa- teor me. nescire. E legibus. vero 5... quarum compendium: „ jubente. Synodo Gelro-Zatphani- s edidi Johannes Smetius, Je E... 316699, (48) coniicere postis ,, Euangelii. interpre- tes. et Seniores, inflenre S. Coenae -celebrati- anie, /fiagulos:- fodales converisfe, er de. ufu epuli facri: anonuisfe. -::;Quamvis: enigt me tii; astare noble one) eúrani : Ecclefae. ana ziftieibias-imponerer „ ille famen «canonem: LAVH- . Synodi Nationalis Dordracenae a. 1578. S ylloges . fohe capiti VL inferuit; notatum articalorpm inte merd XXXVII Page 190. — afs : goHesdt USET RD S nú AA Qu^ imnmsnopp s Gag. von lssi wood ` Zeck Ant etad (ei, Cant, We: vaa, Loon, A? Vol, oan 23 394! "toen Sysodale Órdöhihiantien ende Reolen y Por di dienst “en eric den Kércken , “onder "de ^Chr« ` Zugaben van "€ Hertogdim Gelre-.en:Graafizkàp- Zutphen gek, rende, na; ordre, vau. Hoqg-gemelde . Fleiieirie med, uitgegeven, door Johännes Smetiys, J F. SENI libri editione Was um fecunda, A leg decretis dude4b 4; 1699. sque (eg 17352 i esque; ibbente ;Sysodo, in lucear emisfa:dNedmnugl, re « 31 11913 GA NK WS t «V i (^ an ` " Re ant RAN HII ; 64 COM MEN TA TIO wé, LN ! (OU waldmann: auftrali et — Ku ` | | Meniiitias 5. 16. Ordines Hollandiae et: West "frifiae; canones ecclefiasticos, -in Synodo natio- mali Hagana fcriptos , non nifi cum magno tem» .peramento probasfe, | Credebant enim, fibi plus auctoritatis in rebus facris moderandis deberi y minus dandum esfe Ecclefiae antiftitibus „ quam factum: erat in illa Synodo , et antea im »Medio-- burgenfi, a. 1581. Quapropter iam dnno 1583: fuadente Guilielmo Araufidco ;^ periculum factum erat ordinis ecclefiastici ad magistratus civilis: fententiam accommodandi : cuius formula nihil quicquam :praecipiebat de vifitatione dos mestica ; de admittendis “vero ad S. Coenám hanc fuadébat rationem: Art. XIX. Dat een ygelijck hem wiilende begeuen tem avontmaele des Hee- ren voor. d yerfle reyfe goets tijts van té voo- ven hem [al vynden bij een. vanden Kercken dyenaers, omme met hem ‚vanden. geloeye Ze confereren, ende daer gaer [daechs voor t hous den des avontmaels hem vynden inder kere: ken, omnie met den anderen de generaele be- lijdenisfe des geloofs bij monden vanden Kerce kendyenaer te: doen: omme tzelue. gedaen tok den taefftl des Heeren toegelaeten te worden, ten 7 . Tuszorocric a 65 ten waere. hem opde voorsf. conferentie, ofte daer naer by den dyenaer gefeydt waere, dat hij om enijge openbaere ergernisfe, ofte ander letfell daer mede voor een tijt noch foude op- houden. (49) Verum hoc negotium eo tempo- re, per Guilielmi Principis mortem et Co- . mitis Leicestrenfis gubernationem , fuccesfu ca- ruit. Sed, post huius abitum , denuo fusceptum est, fuadente Oldenbarneveldio, anno 1591. Ita- que Hagam Comitum convocati funt fedecim viri, octo politici totidemque ecclefiastici , quo- rum. communi opera ordinis ecclefiastici formu- la, ente novem annos exarata , in meliorem re- digeretur formam. Nova haec 'formula quadra- ginta et uno conftabat articulis , quorum vige- fimus huius erat argumenti. „De jonge lieden beneden de 18 jaren, en alle de gene, die binnen twee jaren metter woone binnen de Stede, of plaetfe haerder refidentie zijn ge- komen, hen willende begeven ten Avondmale des (49) Haec e fuo manuferipto mihi fuppeditavit Vir Cl. Heringa. Conf. Epist. Ordinum Hollandiae la- cobo Magnae Britanniae Regi fcripta in. Epift. Ecclef. — et Theol, p. 498. Uytenbogaert, Kerckelijcke Ge- fchied. p. 2774, 278. Triglandius, Kerckel. Ge- — fehied. p. 702. et Brandt, Hif. der Reform. Vol. I. (Pe aa $ 686; l . E 66 C.O MMEN Torr (e des Heeren; fulien voor. d eerfle^ vele .goeds tijds von se voren hen vinden by cen van. de Kerken-Dienaers „om van den felven in den gelove onderrecht te worden, en hen bekent Ze maken respective, En andere boven de A8. jar ven out zijnde, die zülke- onderrechtinge E? den gelove mede «begeren, füllen hen ook. tot gelijken eynde bij een van de Kerkendiznaers vinden. En alle andere hen genoeg onderrecht houdende, fullen "t. felve-een van de Kerken- Dienaêrs verwittigen, of doen „verwittigen, mede. voor d eerfle veyfe. En fullen alle te famen in de Predicatie, die tot de voorbereye ` dinge der Avondmaels gedaen fal-worden hen — vinden, om met den anderen , de generale,be- ` dijdenis dés Geloofs by monde. van den Ker- ken-Dienaer . te doen. ` En- [al niemant van de Tafel des. Heren afgehouden worden, don de gene , die in de voorfeyde onderrechtinge wan den Kerken-Dienaers of om enige- open- bare ergernisfe, of ander letfel by den Ker- ken- Dienaers en Ouderlingen gefeyt [al worden daer mede voor eem tijd noch op te houden. (50) Nec quicquam praeterea, de vifi- ^ : Y ta» (86) Articulum hunc defcripfi e Petri Borrii, C. P. Nederlandfche Hiflorien, Vol. IIl. p. 559: Amft. THEOLOGIC^A 67 LS tatione domestica, five” ante S. Coenam, five alias inftituenda, «in nova hac „formula; reperi: tur. Verum neque haec. fatisfecir. omnibus, Nam quinque urbium magiftratus nimium in ea ecclefiae antifticibus concesfüm arbitrabantur: cone . tra Synodi provinciales Hollandiae, eum gutt: lis „tum borealis , nimium magiftratuum auctoritati datum {ibi perfuadebant. . Quapropter „eo quis dem tempore nihil novi invectum | fuir..( 512. Sed cum deinceps exacerbatae fuisfent. lites. de „res gimine. ‘Ecelefiastico et de nonnullis dogmati- bus, Ordines, fuadente Oldenbarneveldio , de 22 Decembris, a. 1615. ipfam illam formulam; quae ante viginti quatuor annos fuerat fcripta, fua auctoritate fanciverunt. Quo minus vero ‘hoc Ordinum -deeretum diu vim .habuérit er efficacitatem , impediverunt , primum- diséordiae publicae , mox mutata rerum civilium et eccle- -fiasticarum -ratio , denique ' Synodi. Narionglis “Dordracenae, annis 1618 et 1619. UM be? creta. (52) | i GT "Qua = 1681. Conf, $c being, Kerkelijk Senat, "iod H. p. 263 (59) Conf. Bor „lib. 1. p. 5 556-561. GE? Ecclef. er "Theol. 1.1. Uycenbogaert; lib l. p. 277-201. frt 'glandiíus, lib. Å P 702-710. - Brandt, Kai skep. 42717774 (52) Conf. Guil. Baudartiu s,Cedenkw. Ge/ebiedd. E 2 VU 68 CoMwMMENTATIÍIO Quid ab Ecclefiae moderatoribus, hoc tem- pore, praeítitum fuerit, non nifi ex duobus in- diciis hiftoricis quodammodo coniicere mihi li- cuit Unum cognovi ex annotatis Y peii et Dermoutii, ad Hiforiam Ecclefiae. Belgi- cae reformatae, venacule editam, (53) referen- tium, Synodo Hollandiae auftralis, anno 1593. vitm fuisfe, vifitationem domesticam , Sacrae Coenae praeviam, nec prorfus negligendam , neque omnino urgendam esíe. fed iudicium de ' eo, quod maxime conducturum videretur, fingu- lorum coetuum prudentiae esfe relinquendum. Unde colligas, coetuum, ad hanc Synodum | DANE per- VII. Boeck, bl. 8-11. Uytenbogsert, lib. La 590-594. 643-648. Triglandius, lib. l. p. 710-729. Brandt, lib. |. Vol, Il. p. 170, 17i. 31!, 312. Scheltus, Kerkelijk Placaatb. Vol. II. p. 252-273. (53) In Aanteekeningen op de Gefchiedenis der Nea derland/che Hervormde Kerk, Vol. f. p. 238. haec feri- bunt: Ben woord zij hier ook nog gezegd van de huisbe- zoeking der predikanten, zoo als men die noemt, voor het vieren wan het heilig Avondmaal. Deze zoo nuttige inrigting fehijnt wel al vroeg, doch niet algemeen, ‘Plaats gehad te hebben. Ten minfle op de Zuidholland- “fche Synode, in het jaar 1593, werd het wel niet raade -zaam geoordeeld dezelve geheel na te laten, gelijk in -femmige gemeenten gefchiedde, maar toch aan de wijse heid der kerkenraden toevertrouwd, om daarin te han- delen naar hetgene meest flichtelijk was. THEOLOGICA. 69 pertinentium , antiftites nullam agnovisfe aut le- gem aut confüetudinem , quae Euangelii inter- pretes (quidni et Seniores?) iuberet, identi- dem ante S, Coenam fingulos adire fodales; in nonnullis coetibus eam vifitationem prorfus fuis- fe neglectam; iudicium vero de eo, quod in fingulis ecclefils confültum fit, horum fynedriis committendum esfe. Id ipfum veri fit fimile, collato ` aiterg indicio, ducto ex actis Clasfis. Edamenfis , die 17 Augusti, anni 1593. $$. 2, 3. Haec enim alicuius coetus fodali, de ne= glecta domestica vifitatione querenti, ita refpon- dit, ut negaret, integrum fibi esfe., inconfül. to Synedrio, hanc vifitationem procurare. (53) . $. 20. (53) Haec intellexi e Compendio legum , decretorum. et. confuetudinum, a Clasíe Edamenfi a. 19801. edito, hoc titulo: Plakaaten, Refolutien en Gebruiken. Uit- gegeeven , genoomen, en geoeffent door den Staat, Ná. tionaale , en Partikuliere Noord- Holl. Synodens , en Clase fis van Edam. Bij een gebragt, en in order gefchikt tot dienst en gebruik der E. Clasfis van Edam. in "t; jaar 1754. en op nieuw nagezien, en vermeerdert door eene Clasficaale Commisfie in het jaar 1800. Qua in Sylloge haec referuntur, pag. 89. De Clasfis kan door haare Ge- committeerden, op de klagt van eem Lidmaat im cene bijzondere Gemeente geene Huisbezoeking laaten doen, zonder voorweeten des kerkenraads, Cl. 1592 Aug: 17. $5, 3 . A 28 — COM MENTATIO WH 211 " A CS? Zelandia. A th "6i Zeg alíquamdid Tren eu: nes, in Brad National Hagana, atio 1586. fcriptos, vidimus: $. 16. Quándoquideni vero tmagiftratibus "Zelandis, Meque ac Hollandiae et Westfriiae Ordidibus ‚ nonnulla displicebant; ` firi faris’ ordó" eéclefiasticus in Zelandia con. E ét, E 1591. Nam, ex auctoritate Ordinum huids Provinciae, praefentibus eoram pO duümviris, anni illius: inenfe Februa, o, Medioburgi habitâ est Synodus ‘Provincia: id quae novam illam rectionis ecclefiasticae formam decrevit, ab Ordinibus Zelandiae proba- tam die 17 Maii. (54) 'Háec vero, quaiivis , in negötio eligendorüm Ecclefiae a&tiftitüm H fatið? nem keete d vio Hier W 1586. | | Cà ^ (tel Ee? CN: of. gearrefieerde ER? ordes mingen. van Zeelandt , van de Jaren 1591. 1690 en 1658. uitgegeven , ingevolge. de Refolutie. van de Edele Mogeude. Heeren Gecommitteerde Raaden van Zeer Jandt4. van den: Va. ‘Fébruari 1755. Middelb, 1755. A Conf. Hug: Grotii Apalogeticus corum y ui. Hollans „diae „praefverunt,” Parif, 1640, p. 29. Brandt, lib, 1. Nol. I p. 774. et sGravezande, lib. L Pe 16, 147. TX&91,0d1f£A — 2i canonibus alienam , in iis tamen, quae ad no- Dram caufam pertinent, plane. cum ea confentit, Partes. enim , -Euangelii interpretibus mandarae „ fic. a Zelandis defcribuntur, art. XII. Der Die- naren Ampt is, | inde. Gebeden ende bedieninge des „woorts an te houden, de Sacramenten uyt te, richten, op. hare, Mede- Broeders „ Oudere lingen ende Diaconen, mitfgaders de gant/che Gemeynte goede acht te, nemen: ende ten lesten ` met. d Ouderlingen de Kerckelicke discipline te. oefenen „ende beforgen. dat alles eerlijcken en- de met, ordre gefchiede. Seniorum. vero. officia bas traduntur, verborum, formula „ ar, XX, Der Ouderlingen. Ampt is , behalvens het. geene. dat boven Artyckel io. gefegt iss hen met de Die- naers” det Ioorts. gemeyn te zijn, opficht te hebben, datde. Dienaers y. ` midssgaders hare andere medehulpers ende Diaconen , haer Ampt getrouwelijcken. bedienen, ende de «beftockinge te doen; nae dat de gelegentheyt des tijds, en- de der plactfen, tot-flichtinge „der. Gemeynte, fo.voor als ge Äert Avontmael kan lijdensom byfonder de Lidtmaten der Gemeynten te yer- troosten ende t ‘onderwijfen » ende oock „andere tot de Christelijke Religie te vermanen. ` itaque in Zelandia Ecclefiasticos cum Politi- cis confentientes -videmus in co, quod magis Senioribus quam Euangelii interpretibus officium X Ent $9 R | if- 72 CowwrmTATIO imponerent "fingulos adeundi focios, five ante quam S. Coena esfet celebranda , five postquam celebrata fuerat, ut admonitione et confolatione iis prodesfent , et alios ad religionem Christia- nam profitendam hortarentur. Cuius confilii ra- do praecipua Zelandis eadem fuisfe videtur, quae Patribus Haganis anno 1586. quaerenda in difficultate laboris identidem repetendi , fexies vel quater quotannis; Conf, dicta $. 16. Zelan- di in eo quoque ab Haganis abierunt, quod’ non definire fexies quotannis celebrandaim ` esfè S. Coenam iudicarent , fed optionem darent ma- lentibus, vel fexies vel quater quotannis, Christi - pro nobis mortui memoriam epulo S. recolere. Ar- ticulo enim LIII. haec: praecipiuntur: het Avont- mael des Heeren fal ten twee oft drie Maen- den eens, foo veel SE jk is, nds wor- den. Caeterum. memoratu | dignum est; quod Ven. Adr. Uijttenhooven, ex Actis Ecclefiae Brouwershavenfis, refert: (55) folos Seniores a. 1598. et postea usque ad a. 1606. in coetus illius fodalibus vifitandis fuisfe occupatos , dein- ceps vero has partes quoque | Euangelii inter- pretibus a Synedrio füisfe tributas. (56) » pe (55) In Nieuwe eier fupra not. 13. laudatis, p. 281-283. (56) In het jaar 1606. heeft de predikant D Fayus EENS THEOLOOG IC A + 73. A, 21. 4) in Pago et urbe Rheno - Traiectina.. Cum, in urbe Rheno- Traiectina , haud pau- ci facrorum reformationem defiderarent, ` Hu- bertus Duifhusius, inde ab a. 1577. pa- lam, ef repurgatam religionem profesfus est in aede S. Iacobi, ef, repudiata Pontificiorum fi- perftitione, S. Coenam adminiftravite Ad quam ` celebrandam admittebat omnes, nulla cum iis probatione inftitüta, nec nominibus communi- cantium catalogo fidem profesforum infcrip- tis, (57) Nolebat fynedria, in rebus paro- | ‘“chiae eens met eenen ouderling huisbezoeking gedaan; maar toen in het jaar 1609, de predikant de Monier , als tweea de leeraar, de gemeente was toegevoegd, is de huisbe. zoeking , door predikanten en ouderlingen zamen, inge- voerd , en daar voor aan J. Fayus de noordzijde en aan de Monier de zuidzijde der [lad toegewezen. p. 282, 283. 657) Oock en hiel hij geen formeel Register van de gene die ten Avontmael gingen, om die, ha de manie- re der Gereformeerde, van huys te huys te gaen befoecken voór het houden des Avont. maels, ten ware hy in "t? feecker wiste, dat yemant wás van een notoir argerlijck leven, ende daerom byfon- dere vermaninge noodich hadden, Uytenbogaert, Kerckel, Hifl. p. 220. ` 74: CoMMENTATIO: chiaé fuae adminiftrandis adhibens, loco Senio- rum , aedituos , et in pauperum cura, loco Dia. conorum ; D ,eleemofynarios , ; Valgo KO „pot quae fit arcendo impios, castigand DEN eiiciendo. contumaces. Qui vero. paulo. post in aliis templis, doctrinam repurgatam docuerunt y Wernerus Helmichius, Nicolaus S o- pingius. et Hermannus Modetus, Asch, plinam ecclefiasticam ‚in Hollandiae et Zelandiae ecclefiis receptam , valde commendarunt , ad eam- que invehendam Huberturh fruftra invitarunt, Hinci ingens | et diuturnum orcum est Traiectinorum. disfi dium; magistratus « et cives plerique honoratiores H uberto favebant ; multi alii , maxime de plebe, communem caeterorum disciplinam praeferebant. | Hii Zzcobiige , hi Confistoriales- dicti: fant Nom disfimilis- 1n aliis pagi” Rheno Traiectin cote? bus. GC disfenfio, Huberti ratiohem, pro: buntibus Pesche, Ordinibus. 68). ga mul- qd Kors E. EREN RETRO DN (58) Goof, de Huber, to, dien vivente. apud Tra. iectinos gestis, Bor „Neder, Hist. Nol Tp , 830-837. add. 70-73. 166. 172-174. 212.2153. Uytenbogaert, Kerckel Hifl. p... 194, 195.. 208 ,: 209. 219-221. Eius: dem Leven, kerckel. bedien, en verantw.perNd=5e et; oorr, Pp. 6, 27. Trigland, Kerckel. Ge[chied. D 2198-2901: Brandt, Mid. der Reform. Vols. 1l. p. 613-621. 6695 670. Jac. Scheitema, Gefchied- en Vatreciundit Men. rum et wapiti Mal now hod Seniores ThügótóOdGicoA) COCOGeO32]724 tis làüdati, anno 1581. mori, exemplum fes cuti funt alii, probante magistratu. Tandem, &üctoré Comité Leicestienfi, die 26 Aprilis, . à 1586. päctio, antea früfträ tentata, inter utriusque coetus Doctores facta est: a quó inde tempore communis exftitit ecclefia, cuius forma propius ad comhiunem Reformatorum rationem accedébat, invitis tamen Provinciaë Ordinibus et magiftratü ürbano, ab Hie confociatione nimiam Ecclefiasticorum “auctoritatem füàe ` contrariam metuentbus. (59) Postquam igitur Comes Leiceftrenfis Gubernatoris provinciam pofuerat ; cuncti Euangelii interpretes, 3. 1589. a'magt ftat urbano’, confentiéntibus Provinciae" Ordi- nibus, loco fuo fant moti ; conventus Syne: . drit interdictus, figillum eius fräctui est. | Mox a magistrátu Euangelii interpretes alii post alios . Traiectum funt vocati, ad Den publice in Ec- t clefia reformata administranda ;'. coup) ho. P. Beed. Vol. I. Part. : 2. p. 155-179. Adr. Stol. ker, lu libro menftroo ; Vaderl, Lineroef 1825. Men. gelw. p. 609-619. 653-661. ^ (59) Conf. Bor; lib. h Vol. IL p. 836-840. "a 731-737. Uytenbogaert, Kerckel, . Hifi. p. 221-223. ` 9335234. 237. Eiusdem Leven, P. 5-10. ec Voorr. p. 14» 15. Trigland, lib. l p. 339-344. Brandt, lib. i ‘Vol, I. p. 670-672. 713, 714. 717 ETC 76, CoMMENTATIO et Diaconi lecti; omnes. denique. certis. ordinis -ecclefiastici legibus a magistratu adftricti, ex - quibus fufficiat eas referre, quae ad praefentem caufam ‘pertinent, huius quippe argumenti: Bes langende ^t. Heilig Avondmael Jefu Christi: "t felve fal. fuiver geleert, bedient, en uitge deilt werden, na de forme van Gods Woord en ordeninge van lefen en [ingen by de Kerken gebruikelijken. — Nopende de beproevinge, de felpe fal. gehouden worden na de leringe Pau li, feggende : de menfche beproeve hem felven, em. fonder eenig. onderfoek. of examinatie van des men[chen confcientie, nochtans alfo. dat fuix yry fiaet den genen die onderfocht, en ook opgetekent begeren te zijn. — De kerkelijke ` . disciplijn, of broederlijke vermaninge, [al ge- fchieden ag de leringe Christi: Matt. 18. Te- weten: dat die van den Kerkenraed ymant on- der den hare Jullen ordonneren te gaen bg de genen. die. disfoluit is van leven, om de [elfde se vermanen van zijn abuifen en quade leven, en fo die geordonneerde miet gehoort worden, fo fullen fy noch cen of twee tot hem nemen, en fo de felve noch niet gehoort: worden „ fo Jal een van den Dienaren hem daer by voe- gen, en den onboetveerdigen voor de derde en daeste macl vermanen en firafen, en fa hy als dan noch niet wil horen, fo fullen Duden den [^ T. u rO L.O GACA 77 felwen bevelen God Almachtig , en fijn mitsdien onfchuldig in haer gemoed en confcientie: en de yoor[chreyen onboetveerdige [al van des Heeren dAvondmael afgehouden worden. (60) His igitur limitibus disciplinam ecclefiasticam , et curam ade mittendorum «et praeparandorum fociorum ad S. Coenam celebrandam , circumfcripferunt proceres Rheno-Traiectini. Verum plurimi Ecclefiae focii imprimis quotquot ordini ecclefiastico „ ab aliquot inde annis in alias Belgii ecclefias invecto, erant addicti, aegerrime hanc converfionem. tulerunt, ac proinde maluerunt, «wt extra urbem ipfame que provinciam, ex animi fententia, praeeuntis bus legitimis Euangelii ministris, publice Deum colere, aut in ipfa urbe privatim convenire, quam his magistratus civilis decretis in caufa re: ligionis obtemperare. . Hi, Ecclefiae dolentis no» mine dicti, confilium et auxilium petierunt a - Synodo Hollandiae :auftralis s Synodus, iis condo- . lens, ab Ordinibus Hollandiae, Principe Mauricio et Concilio Status. Quorum omnium interventu ipfoque rei publicae damno motus magistratus invitavit, primum Franciscum lunium, | | Theo- (60) Conf. Bor, lib. 1. Vol.II. p. 840-248. U y tens bogaert, Kerckel, Hifl. p. 271-276. Eiusdem Lever, P. 10-15. et Poorr. p. 15, 16. Trigland, lib. l. pe 790-702. Brandt, lib. L Vol. I. p. 762. y CH Mrne du. Theologiae Profesforem in academia Lugduno- Batava, deinde Ioannem Utenbogardu m, qui nuper cum tribus collegis Rheno-Traiéctinis loco füo fuerat motus, nunc Hagae Comitum ecclefiastico munere fungebatur, operam daturos reconciliandis civium animis. His duumviris fua- dentibus, res ad pactionem venit, magistratum inter et ecclefiam dolentem, die 21 Maii, 1593. Tum igitur. in legibus, ante triennium fcriptis, nonnulla mutata funt: nominatim vero articuli , disciplinae ecclefiasticae ambitum ` defcribentes , ita aucti funt, ut deinceps nemo, nondum duo- - deviginti annos natus, aut aliunde adveniens, . ad S. Coenam admittendus foret, nifi colloquio cum Euangelii interprete habito; et Synedrio facultas daretur, contumaces ecclefiae focios ci- tandi et reprehendendi. (61) Quo facto, Ec- clefiae focii, non tantum in publica concione, fed etiam in privatis aedibus , invitati funt et ad- moniti, ad S. Coenam, diu intermisfam, rite ce- Jebrandam. (62) ^ Haec, in difficillimis” rerum p i p (61) Conf. Bor, lib. 1, Vol. III. p. 728-746. Uy- tenbogaert, Kerckel. Hif]. p. 286-291. Eiusdem Le. yen, p. 94» 25. Trigland, lib. Ll p. 798-806. Brandt, lib. l. p. 762-764. 785-793. (62) Uytenbogaert (ipfo referente, Kerckel. Hif. p. 290.) ginck met Ambrosio ( Ecclefiaste Amfteloda: menfi) door de geheele Stadt, van "? een eynde tot het | | an. THEOLOOG Ar) 79 adiunctis, extra. ordinem . Bicis fuan „Ordinariae vero viütationi, domesticae, ab eo inde. cempore “usque ad Synodum Dordracenam a. 1618, 1619. locus non fuisfe videtur. Certe e vernacula Nar- ratione loannis Gerobuli,. qui inde ab a. 1590. usque ad a. 1605. Ecclefiae. [t heno-Tra- iectioae praefuit Euangelii interpres, conftat, vifitationem nondum fuisfe infticucam a. 1603. quo editus est libellus. hodie ririsfimus. (63) ^ Vie err CERE. ander, alle de Lidtmaten aenfpreecken, de [eive doende dan int een , dan in "t ander bekent. huys met vyfthien, twintich, ende vijf-en-twintich ten hoochften t/effens by ` gen komen, hun. de gelegenthayt elcke veyfe op nieuws we- derom verhalende „ende arbeydende- om geder een fijn misnoegen, foo. veel doenlijck,-wech te nemen, | Dit ge- Jchiede met reedelijck. goedt fucces nae Jog groote ontftelt. heydt der huméuren , die nu drie Jaren hadde geduyrt. Quocum conf, quae referumur in Witaieius,-p. 25. (63) Waerachtich Verhaal, uan. den--Staet. der Gere- formeerde Kercke, die den Sone Gods ,- binnen Utrecht door 't Evangelium vergadert wert. Utr. 1603. in 12, 18 quo, pag. 39-42. haec habentur de 8, Coene admini- ftratione. 'Theylige Avontmael onfes ‘Heeren. I. C. werg binnen Vtrecht drie mael des laers gehouden ; gelijck fules oock «voor onfen tijt gefchiet. is. -Mensis nochtans lange — befich geweeest , om "tfelve ten minllen viermael te doen, * welck oock alover langen tijt foude gefchiet.wefen , indien de gene de welcke anderem behoorden voor te gaen. dit goet voornemen niet opgehouden. ende. terugge ge/ielt en hadden. Het en wert nochtans niemant dot defe Heijhige ins So CoMMENTATIO Paulo post Ordines Provinciae Rheno-Traiecti- nae fua auctoritate conftituerunt, quod in Hole lan- inftellinge zoegelaten met eenige profanatie ende ontreij- neginge vande felve; Maer het moeten de gene die haer daer-toe begeren te begeven, van alfulck haer goet voor- nemen (wefende tot hare Jaren gecomen, ende Burgers ` ofte Poorters fijnde) yemant vande Dienaers des woorts ofte ouderlingen in der tijt ( /omen/e noemt) verwittigen voor de eer[le reyfes omme alfo de Reyne Lere toeftem- mende, ende geen openbaer ergerlijck leven leydende, tot de gemeyn[chap defer heyliger Tafel, met goeder ore deninge ende ftichtinge zoege/azen ze werden, welcke où- derlingen in cas als boven, °t gene dat hen defen aen» gaende ontmoet , ende wedervaren is , gehouden fijn de Die- naers des woorts aen te dienen, ten fijne voren verhaclt. Conform ’t gene dat van defe fake int- Projeet van Hole lant meermaels aangeroert, (nimirum in Formula, a. 159te exarata, de qua dixi $. 19.) Zefloten is, ende achtervol. gende fekere Acte binnen Vtrecht, op fekere Propofitie ` van wegen der Kerke, inden jare 1596. ghedaen by den Raet den 9 Martii, gemaekt; Tot voorcomimge van alle Prophanatien , ende om voorts alle fchandalen "zeviteren, voor foo vele een Christelticke Overheydt hier-inne doen can. Daerentusfchen blijft even wel in fijn geheel °t gene dat in "t verdrach, inden lare 1593. ongerecht, befloten is, tusfchen den Raet ende de fupplicerende Gemeen, te. 7e weten, det het den Ouden ende volwasfenen vrij ffaet , die inden gelove onderfocht ende opgerekent be- geren te weien, hen te dien eynde naerder by een vande Kercken-dienaers fe mogen laten vinden; gelijck "tfelve federt defe ordonnantie altijts ende van allen meest ghe. fchiet , ende defe vryheyt ooek is-ingewillicht ende goet ge. o T4 Ed .O0GILC Ae 81 tandia, a Proceribus in. eadem fententia verfane tibus, frustra a. 1591. fuerat tentatum. . “Unus i l i bo enim gevonden int voorfihréven Project van Hollaht , by den genen die over "t felve geweest fijn. Item 2 blijft insge- dijen fn fijn geheel, ende wert onverbrekelijck -onderhot» den, "t gene in. € voorgenoemde Verdrach Anno 1593. | goet gevonden ende. befloten ís, aengaênde « den gehen, die .e fte vàn buyten in comen, ofte onder- lier achthien' Ia» ren fijn. Want wat defe. belarigt ; die vmoeten ‘hen ten beyden: fijden goets tijts voor de eerfle reis ais-[z ten „Avontmael Zegerem te gaen, vougen by eene vande Die- naers des woorts , omme inden gelove onderticlit tè worden; ende hem (wat den genen die eerst van buyten —incomeh belangt) respectivelijck bekènt maken òfte anders fins, ‘Axteftatie zonen) vande Kercke,daer:fy laest gereft- “deert hebben. In conformiteyt van "t gêne dat eertijts inde Oude Kercke metten Catechumenis ende Leer-jon- gers. gefchiet is. tems met anderen , de welcke het loden „ofte Heyden-dom wilden verlaten ende. hen tol de gemeyte fhap der. Kercken begeven. Tot. defen "Ande, wer? "telcke xeyfe d. -aenflaende Bedieninge des H. Avohtmaels drie weecken te voren de Gemeynte van den Predickfttoel in „alle. plaetfen daer geleert wert , verwitticht , ende te keti- nen gegeven; 0p dat hem een jegelijck daer-toe moge bè- „teyden ende quijten na fijne. conditie ende gelegentheyt y ende alle dingen alfo eerlijck ende met orden na den Apos- tolijfchen. regel, mogen toe gaen ende gefchieden. Welcke „drie weken gheduerende verfcheyden ` Predicatien gedaen werden, om allen man vande Verborgentheyt des H. Avont- y ag wel ? onderwijfen.; lude weldke oock een yégelijek „vermaent wert. hem. fe laten, vinden in "t Bericht '? welck gheftadelijck ist niet overval, ten “winften, op eenige Wie bald HOV San s | COMMENTATIO enim idemque Ordo ecclefiasticus ‚ab Ecclefias- | ticis probatus, in fingulos coetus ; anno 1619. fuit invectus, in quo nulla praecipitur falutatio domestica, Ted . omnis. probatio. et praeparatio ad publicam ‘refertur admonitionem. (64) Haec enim tria de S. Coena iübentur. L Het Zvont- » mael 'des Heeren fal nae Christi In-fiėllinghe,. den, minften. viermael’ s'jaers inde Steden, ná- melijck op den Christ-dach , Paesch-dach , Pins- fler-dach , ende inde Maent van September ghe- houden werden; : ende op de Dorpen ten minften zweemael, te weten Christ-dach ende Paesch- dach.» Tl. Men fal alle de T. oe- hoor deren ern- pien tor iac kreesen der Heeren mooden , en n , ` Six Se e ^ 1 1 3 le or m dh Eiter $22) in bb ltd) | place) gedaen wert, nae "e exempel der gefonder Le. re, em, £ eenen n A rot defe Jake Verflandich Ze oren” wéi Editus" est ic gue? Christelijcke” Keine. deninge. der Stadt, „Steden, ende Landen van Vtr écht. Ghe- ` „arresteert binnen Vireeht den XX Vt. agent XVI*XII. Wi-gegeven Än ` de Ed: "Mo: Heeren Staten der felver Pro. ‘pincje, Utr. 1 1612. in 4. Caeterum, de Synodo Rheno- „Fraiectina, anno 1612, ad exarandum huiusmodi Ordi- „pem convocata ,. 'et de ipfo hoc Ordine, conf. G uliel... mus Baudartius, Memorieny” ad h.. a. p. $8, 89. „Uytenbogaert, Kerckel, Hif. P. 545 * $46. 594-597. Eiusdem. Leven, P. 62-68. T riglandius, Kerckel. Gefch. B: 294: Kn Bos, 806, Brandt, Hif. T Re. form. Vol. II, pP 147, 148. 1722176. TET TH£ÉOrodGctcA $5 E felye doende vermanen’ haer felyen wel te beproeven , "ende den ghenen die haer. voor d eer [Ie reyfe der. tafel des Heeren füllen begheven “aänfegghen, dat. fi]. hun eerst prefenteren bj gemant van Auge Ordinarife Herders, om van defelye (isi niit) by particuliere ende vrient- ljjcke onder -rechtinghe te verflaen wat” van een recht Christen menfche ende waerüchtich lidt de? Ghemeynte Gods vereyscht wordt , om- me daer op werclaringhe te doen van fijne meyninge ende alfoo ter tafel des Heeren" toeë ghelaten ie werden. A. Die vande uyt - heem- fche plaetfen comen ende ter tafel der ` Heeren begheeren toe ghelaten te werden, fullen eerst behoor lijcke Gheruygenisfe van“ hare voorighe convérfatie agn den” Pastorem" der plaetfen; daer fy bégheeren. toeghelaten- te werden, ver: thoonen.— Hane ` vérò legem displicuisfe omni- "bus, disciplioam eeclefiasticam in 'aliis Provinciis tifitatam! praeferentibüs „vis est, quod monea- HO anb 1 55 5306 LE DD, D, Ae " ; | a et ae m SD, In yy mm Ordines. aloud quoad equidem co- gnovi, canones Ecclefiasticos , a Synodis Gene- FORT s rali- 84 CoMMENTATIO ralibus decretos, fua confirmarunt. approbatiorte. Sed „Doctores et Antistites Ecclefiae Frifiacae fecuti. videntur confüetudinem , lege Synodi Na- tionalis Dordracenae a. 1578. art. LXVIL in- vectam: (conf. dicta $. 13.) atque adeo vifitatio- nis domesticae curam impofüisfe, non tantum Senioribus, fecundum canonem XXI. Synodi Nationalis Haganae, a. 1586. fed. etiam Euan- gelii interpretibus, fecundum canonem laudatum Synodi Dordracenae.- . Videntur. praeterea huius vifitationis tempus, a Synodo Nationali Medio- burgenfi, a. 1581. definitum, feivasfe, de quo conf, dicta $. 14. Quod ut. coniiciam , facit. Compendium Legum Ecclefiasticarum. Frifiacarum, primum a. 1757. deinde ` emendatius a. 1771. editum. In. his nulla Synodi Dordracenae, a. 1618, 1619. ratio habetur: omnis vero.legum. auctoritas refertur ad aliarum: Synodorum, | five. Nationalium , five Provincialis „ decreta, uti et ad Ordinum ftatuta. In hoc igitur Compendio, auctoritate Deputa- torum Frifiae Ordinum, a Venerabili Canonico Nauta concinnato , (65) haec de Pastorum ofti- Zë 54 Cie (65)- Compendium der Kerkelijke Wetten van Vriese band, geëxtraheert uit "s Lands en Sijnodale Refolutien enz. Tweede Druk , geheel verbeterd, tot den on idit | "aange uli Leeuw. 1771. in 8, mai. $ [d AnA "TnrorLocrcA: 85 cio traduntur, Tit. XL arr X. Zal ook een: Predikant de Huis-bezoeking aan de Ledemaa- ten, voor het celebreren van des Heeren Heis lig Avondmaal, getrouwelijk waarneemen ; als, ook. in droefenis en krankheid of anderzins y en zullen de nalaatige in deezen cen[urabel. zijns T. h. Arte 91. 24. Synod. Nat Dordr.. 1578. Art. 67, De Senioribus vero Zit. XXL art. I. Het ampt der Ouderlingen zal niet-al= leen zijn, opzigt te hebben op de leere ende het leeven der Dienaaren des Woords , en beneffens dezelve op de Gemeente z maar zullen ook tegen het houden van des Heeren Heilig. 4vondmaal zich nefe. fens hunne Predikanten voegen, en de Gemeente mede vifiteeren, onder poene van Cenfure bij gebreke dies; T. h. Art. 4. Sijnod. Nat. Mid- delb. 1581. Art. 16. Hag. 1586 Art. or. $... 923. 6.) In Tranfifalania, | De lege aut confuetudine, quam Ecclefiae Antistites in Tranfifalania, ante Synodum Natio- nalem Dordracenam, a. 16:8, 1619. secuti fue- rint, equidem nihil cognovi, praeterquam id; . quod relatum est a Iacobo Revio, in Dae ventriae illustratae, five Historiae Urbis Da- ventrienfis, Libro. V. ad annum 1612, Nâr- rat 86 C./owmWwENTA'TTIO rat (66) ille nonnulla, quae in Synodo Came penfi, die r4 ‘Sept. (flyli vet.) fuere decreta, ii caufa Ministrorum, qui tum Ecclefiae Cam- penfi praeerant. Campenfes, inquit, quod ad~ verfus decreta Synodoruim , Dordracenae , ‘Anno clIolorxxiv. et Middelburgenfts Anno clolorxxxr. celebratarum , quaestiones .fusceptoribus . infan» zum in baptismo proponi folitas intermitterent e réprehenfi, ` Unde colligere. nobis licebit,- in Transifalania receptum ` non fuisfe Ordinem eccle- fiasticum. Synodi Nationalis Haganae, a. 1586. Huius enim , quae novisfima erat, nulla fit mentio $ quamquam "haec; art. LII. id ipfum- praecepee rat, de quaestionibus, infantium- fusceptoribus, in baptismo proponendis, quod Synodus Medio-- burgenfis; art. XLI. . Quae gero Synodo Cams penfi causfa fuerit: provocandi: ad Synodum Dor- . dracenam a. 1574. equidem non video: haec enim fuit provinciarum Hollandiae et Zelandiae , neque adeo huius decretis obligati erant Tranfi- falani. Quid, fi coniiciamus , errore, five Scrie bae in Synodo. Campenfi, five ipfius historici, loco numeri 1578. numerum. 1:574. fcriptum fuisfe? Sed credibile. quoque: eet, Synodi, a. 1574. celebratae, | mentionem fuisfe iniectam , propterea quod fübfecutarum . Synodorum’ décre- Ab M rus cO XC abs vA. (iste (66) Libri, Lugd. Bat, a. 1651, editi, p. 580, gët, THEOLOGICA 87 ta eg illius veluti fonte, art, LXI-LXIII. LXVI: LXVI. fluxerin.. Denique Synodus Nationalis . 3.1578. non ni(i fuaferat ; quod praeceperat Pro» vincialis, a« 1374. art. LXII. f | | $. 24 7.) In urbe Groninga et agro circum- iacente, In urbe Groninga, Confules et Senatores, probante Guilielmo Ludovico, Guber- natore, die 16 Septembris,” a. 1594. Ordinem ecclefiasticum ftatuerunt, in mon paucis diver- fum a legibus, alibi in Belgio vigentibus. (67). In eo igitur haec iubentur, ad causfam nostram pertinentia, Art, XXVI. Der Prediger ampt is dem volcke met fyner reiner leere ende met een | | vroom 67) Huius Ordinis Eeclefisstici - notitiam- debeo CI, Heringae, qui fuum Cod. MS, contulit cum eo, quem e Ch van Eerde MS. procuravit Editor libri posthumi , cuius auctor est Heino Hermannus Bru. cherusy, Ge/chiedenis van de opkomst der Kerkhervore ming in de Provincie Groningen, tot aan het jaar 1594. gevolgd door de Gefchiedenis van de vestiging der Kerk. hervorming in dezelfde Provincie , tot aan de Nationale Synode van Dordrecht in 1618 en SIS, Gran. 1821. P. 425-465. 88 Cio MMENDATEIO vroom levende: voor ze gaan. Dat volck follen fie openbaer in der ‘kercken met-predigen on- derwyfen , ende eenen yeder in fynem huife met: leeren, vraegen, vermaenen , troosten; flraffeny bidden, ende woe het die noot ende flichtinge | eyfchet, onderrighten, — Art. XXXI. Opdat overst dat volck reght ende well onderwyfet . werde, [al die Stadt in fess kluften afgedeelt, ende eenen yeder.Prediger eene klufte toegeeyg- net werden; dat een yeder die dagelickfe onder- rightinge, die im den huifen gefchiet., dies te . Voeghlicker . doen can; ende die eene fo well arbeyden moete, als die ander. Art. XXXII. Verner willen wy, dat voor defe tydt nae, alle drie maenden dat. Avontmael uytgedeelt wor- de. — Dat Avontmael Lol een gantze maent te voren verkundiget worden, Ps dat fick een yeder daertoe bereyden kan. Nae der verkun- dinge [all een yeder Prediger in fyner kluft alle Ledeinaeten verfoecken ende fie leeren, ver. matnen, vertroosten , frraffen ende verfoenen, als die noot ende tydt eyfchet. — Art. XXXUL So in defer vifitatie eenige fwaricheyt voorvie- Je, moeten die Prediger oordelen oft fy-heymee lick of openbaer fy. Die heymelicke feylen kan ` hy verfwygen ende heymelick wechleggen. Die- epenbaere feylen [al hy to dem Confiflorio bren: gen, ende [ie met rade der Olderlingen pii er TuzorocicA 89 der Nederlantfchen Kerckenordninge (68) of handelen. — — Art: XXXV. Wat nu den Luy- den aengaet, die te vooren niet to dem Avont- mael gegaen hebben, ende fich nu daer to Ae: geven willen, in denfelvigen moet men well _aght nemen op haer voorgaende levende, ende fie nae demfelvigen leeren , vermanen ende onder- wyfen; gelyck het die noot eyfchet , ende wel to fien, dat men die niet [onder eem openbaer Examen van de H. Christlicke Religie ende open- baere belofte des gehoorfaems onder dem Kerc- kenraet, to laete. Art. XLI. Haer (der Older- lingen) ampt is op allen kluften ende quartie- ven der Stad aght to hebben, dat alle lede- maeten eerlick leven , ende oft figh yemant waer- inne vergrepe, denfelvigen leeren, vermanen ende onderwyfen, nae’ dat het die noot eyfchet ende die heymelicke feylen heymelick beteren, ende die in fynen heymelicken fonden halsftarck is, aen den Confiflorie to brengen, gelyck to voren yerhaelt is. Ock van gelycken in den openbaren fonden doen, opdat in denfelvigen met rade des Presbiterij gehandelt worden mo- ge. Het follen ock die Olderlingen den Pre- . dige- . (68) Qui boc loco laudatur Ordo ecclefiasticus , vi- detur is ẹsfe, qui a Synodo Hagana , zi fuit coulis tutus, 99: C OMMEN TATIG _digeren in den Vifitationibus. voor dat Naghte ` mael helpen, gelyek In den geunierten - Provincien gebruckelick is, Ende op dat de Olderlingen haer ampt des te bequae "mer doen moghten, fal een jedet fyn eygen ` Kluft hebben. ` Doch ende fo verre de Olderlin- ge dit alleene te doen figh befwaerde, magh hy eenen. vanden. Predigeren to hulpe nee MEN Ordo igitur ecclefiasticus, inde a reftituta li- bertate. in urbis Groningae ecclefiam invectus, praecipiebat: 1, vifitatignem domesticam ; 2. ad Ecclefiae focios docendos , monendos , hortan- dos , reprehendendos , confolandos ; cuius rei cura demandabatur, 3. univerfe quidem Euangelii in- terpretibus, uti et Senioribus, pasüm in fine gulorum vicis: gerenda, 4. et fingulis qui» dem feorfim, ira tamen pt Senior petenti fefe adiungeret Euangelii interpres; 5. nominae tim vero ea vifitatio iniungebatur identidem an- te S. Coenam, post fingulos tres menfes cee lebrandam, repetenda; 6. et communi quidem Doctorum ac Seniorum opera; 7. eum in fi- nem, ut et ecclefiae fodales praepararentur ad pium S. Coenae ufum, 8. et vero etiam disci. plina ecclefiastica prudenter administraretur. Haec quidem fatis funt perfpicua. Haefitee vero quispiam in eco, quod iubeantur Antiftites Ar, Tm EO, LOG IC An) 91 Att, XXXI. fingulos. ecclefiae focios. werfoecs. ken: unde facile efficiat, . mvitandos eos Diels ad S.: Coenam. X Eo enim ducit verbi Belgici verzoeken fignificatio, hodie prae caeteris trita, ' Sed, quo tempore hic Ordo ecclefiasticus fcrip- ` tus est, verbum verzoeken faepe fynonymum erat affinis bezoeken: quare Kilianus, in Etymologico. Teutonicae. linguae „ praeter aliàs verbi ver-foecken fignificationes, hanc quoque notavit , qua refpondeat nostro Ze -/oecken , La- tinorum vifitare. Exemplorum copiam füppe- diat Cl. A. IJpeij. (69) Hac igitur notione videtur verbum , de quo quaeritur, eo loco accipiendum : permutatur enim, art. XXXIII. et XLI. cum vifitationis voce Latina; praeter- ` ` ea nude ponitur, art. XXXI. fine adiunctà mentione S. Coenae, ad quam inmvirandi fuis- fent focii, fi quidem Zzvitationis partes Antifti- tibus esfent mandatae. Sg Denique memoratu dignum est, quod Art. XLI. vifitatio domestica , identidem ante S. Coenae celebrationem ab Euangelii interprete una cum Seniore peragenda, dicitur ufu recepta im Pro- Sy vin (69) In Taalkundige Aanmerkingen over verouderde en minverflaanbare woorden in de Staten overzetting. des Bijbels, vervolgd door A, IJpeij en We C, Ackers dijck, Utr, 1811. p. 103, 104. 92 CoMMreNTATIO vinclis unitis, fc. Foedere Traiectino; Unde veri fimile. fit, in reliquis Provinciis, hoc foe- dere iunctis, hanc confuetudinem anno 1594- füisfe receptam. a Haec de Ordine ecclefiastico Groningae ufita- to dicta fufficiant, Beta, ut de eo dicamus , quem. ipfe ille Gubernator Guilielmus Ludovi- cus, una cum Ordinibus Deputatis Groningae et agri circumiacentis, die 97 Februarii, a. 1595. conftituit, ad moderandos coetus Omlan- dicos. (70) . Huius autem Ordinis ftatuta , ad nostram causfam pertinentia , fere conveniunt cum eo, quem modo laudavimus. Ar, XXVI Oml. fi- milis est laudatis ex Art. XXVI, urbis Gron. Art. XXXI. Oml. laudatis ex arc. XXXII. demtis voci- bus in fyner kluft. Art. XXXIII. ecXXXV. eadem prac- (70) Titulus est: Christlicke und Schriftmetige Kerc- ken Ordenungh, om alle desorder voor te comen, und eenicheyt „ rust und vrede in de Gereformeerde Kercke , in der Stadt und Omlanden van Groeningen toe mogen onderholden. Ghepubliceert ter ordonnantie des wolgebor- „nen Graven und Heeren Wilhelm Ludwich, Gra- ven to Nasfou, Stadrholder etc. unde de Gedeputeerde Staten der Stadt und Omlanden voorfz, Qui Ordo primum editus Franequerae, a. 1595. iterumque Groningae, a. 1699. denuo lucem vidit in Brucheri libro laud. pP. 471-302. Conf. de eo fcripta, cum in hoc libro, p. 285-292. tum in libro Gedenkboek van Stad en Lan. de, Gron. 1792. p. 254, 255. THEOLOGIGCA 93 praefcribunt, quae mandantur,art, XXXIIT. et XXXV. urbis. Similis ratio est articuli. XLI, in hoc atque illo Ordine , demtis camen in Ome landico, quae in. fine Ordinis urbani funt addita: ende op dat de Olderlingen, caet. §. a5. 8.) in Drenthia. In Drenthia facrorum repurgatio inftituta fuit a Guilielmo Ludovico, Gubernatore, a. .1596. Nec diu post Ordo ecclefiasticus Haga- ‚hus ' à. | 1586. in Drenthinos coetus fuit in- vectus, at negligenter habitus. Quandoquidem vero a, 1603. Groningani et Drenchini ad unam coibant Synodum, verifimile est , eundem etiam aut ^ 'fimilem Ordinem ecclefiasticum in Eccle- fiam huius atque ilius regionis fuisfe invec- tum, M à S. 26. NN Synodus Nationalis Dordrarena, 4. 1618 et 1619. Ex d iis - que e. I TTE fcripfimus e con- CH Conf, Brucheri libet faepius taud, p.31 M | ^ d dëser, o gii Ecclefiis vürietatem ,' five legam; p mo- rüm, quos fequerentur coetuum antiftites In vi- fitátionis domesticae cura. "Cui quidem varié- tati tandem finis 4mponendus- erat a Synodo Nae tionali, quae Dordraci. fuit habita, annis 1618 ME 1619. | ^ Postquam igitur, caufa Remonftrantium per- acta, exteri Theologi erant dimisi, fesfione CLV, de va Maii, a. 1619..ante meridiem; propofit tum fuit, hanc esfe Illustrisf. DD. ab … Ordinibus. Belgii. Generalibus Deleg gatorum yo- luntatem IW "Canones Regiminis "Ecclef astici | in postrema. Synodo Nationali, quae fuerat Ha- gana, 3, 1586. ab hac Synodo revideantur ät- gui examinemtur. uu dE eur hi liidi fing spka MS: Proyititiarum " Deputatis. Pastori- bus et fenioribus approbati. ` Nonnulli. decla- rabant in Provinciis fuis. habere fe peculiares Canones Regiminis Ecclefiasticù autoritate Or- dinum uiris Provinciarum ` fabilitos, qui in fubflantia | cum! "sce. Canonibus confentiant. Sraiutum fuit rogandos esfe Illufires ac Prae. porèntes "DD. Ordines Generalês') ut placeat Jilifirisfimae ipforum | Amplitudini autorita- «é^atqua approbatione: fia- Trosce'Canonés fia- } GES, s THEO ua auca) 95 biliré , quo pasfim: sin: Ecclefiis Belgicis vigo» rem legum publicarum; obtinere, et tanto firic- tius ad Ecclefiarum: pacem atque | aedificatia- sem obfervari . queant: Haec. habentur in 4o- tis. Synodi . INationglis Dordrechti habitae , A. 1618. er 1619+ post. dinmisfionem Theologorum . exterorum, editis Hagae Com; 1668. in 4. Ex iise dem vero Actis conftat, quod et docere' potest collatio. Canonum. in Hagana “et Dordracena Synodo - fcriptorum, ` nonnulla ` fuisfe mutata, maxime. in- iis „> quae pertinent ad - vocationem ` miniftrorum vet; ius; :quod dicitur, patronatus, ad mutua magiftratus et Ecclefiae praefectorum . -Oofficia;,. ad vifitationem ecclefiarum et fcholarum ` :quotannis. a Clasfiüm ::Deputatis - inftituendam, ad commercium -.Synodorüm ` Provincialium „ad «harum. Deputatos., ad baptismum adultorum, ad festa „Christianorum anniverfaria: ‚ad. cantica -facra,.alia.. Sed quae a Synodo. Hagana: art. SIN, er XXI. "fuerant. ;conftituta „de. partibus, Euangelii interpretibus er Senioribus, in: vifita- tione. domestica et disciplina: ecclefiastica, tri- boasts pis ea a: Ee ne ininima - Bee repetita. 5 art. XVE: et XXII. uko ‚cu- iusmodi fint, fupra r6 -reeulimus. se 229) ` Laange Synodus: Dordracena,; cuius auctoritas , «per — fecula; in .reformatis ` Belgii Ec- IN cle- 96 COMMENTATO clefiis valuit, officium adeundi- fingdlorum fo» ciorum aedes: noluit imponere` Euangelii intere retibus; verdm nominatim Seniores ius(it cons venire: fodales , (befoekinge te. doen) quoad id Pro temporis locorümque opportunitate, ad Ec. «lefsae. aedificationem , cum antequam S. Coena celebretur, tum. postea, liceat. Praeterea Syn- odus hoc inftitutó: non praecipue cürare voluit , mt foéii Ecclefiae ad legitimam S. Coenae cele- .brationem.praeparentur ; fed. univerfe prospexit, ut Seniores hos. confolarentur: et docerent; alios vero ad religionem vend emeng ad- nionerent; 4 ^: S PUSE Sesfione. CLXXVIT. die a8 Mail, Shivin quatuor. Delegatos iushit adire: Ordines. Genera- les. libello: fupplice, in. quo; praeter alia , häec -quoque . memoratu. funt deng. ` Quandoquidein haec» Synodi decreta in | Ecclefüs harum Proe „vinciarum non posfunt uti meque. debént.y exes : ,cutioni dári. ut obferventur , finie placito y ap- probatione y: arque | &minpíoei y Tllufirisf... DD, Vestrarum ,-fupremi Magiftratus nostri harum Provinciarum y: Synodus-haec:cum omni fubjec- czone»rogat, ac petit, ut Illufleisl- DD: VV, -placeat Acta hiüjus Synodi, postquam: ea per- fpexerint atque exäminäverint, Christiand fud approbatione: atque …Errrupioer conflabilire, at- "9 autoritate f ud ad pacem. atque! aedificatio- egy ; | nem THEOLOGICA 97 wem Ecclefiarum harum regionum, ubique , ut obferyentur , mandare. — Praeterea ut Tli luftrisf. DD. Vestris placeat approbare, et Eeclefiis mandare, ut Canones Regiminis Ec- clefiastici, prout iidem in hac Synodo exami- nati, et in nonnullis Articulis ad majorem pa- cem. atque aedificationem aucti funt, ubique in &cclefiüis harum regionum , quoad ejus in potest „ unanimiter obferventur. Ont ipod Sed, quod petiit Synodus, non omnino ob- tinuit. Ordines enim Generales fententiam qui- "dem de controverfis doctrinae capitibus, quo- rum dirimendorum causfa Synodus fuerat con- vocata, pronunciatam, probarunt, Canones vero Regiminis Ecclefiastici non item. (72) Nimi- rum iudicium de iis erat penes fingularum Pro- vinciarum Ordines, quorum alii aliam profite- bantur fententiam. Gelri eos, cum aliqua ta- men mutatione et interpretatione canonum XI. XIIL ec XLI. ad tempus (73) probarunt, die (72) Conf. decretum Ordinum Generalium, d. a Iu- — li, a. 1619. in . Kerkelyk Plakaat-boek, Vol. L p E 370, (ik | E ^(23) Verba decreti baec fant: ales ^n provifie ter tyt — ende tot dat anders over de felve. Kercken-Ordeninge — by de famentlicke Unieerde Provintien off by ons naer. - der ende [peciaelder. geordonneert fyn fal , oock mede one ` gekrenckes Mr Landtfchaps refolutie voor defen op't G fuck 98 COM MENTATIO die. gi luli, a. 1620, Holland: et Westfriüii post plures disceptationes éa de causfa inftitutas ; primum-quidem hunc Ordinem probarunt , (74) deinde vero, tergiverfantibus aliarum Provincia rüm Ordinibus, fancire eum noluerunt , nifi mu- tatis nonnullis canonibus. . Quae mutatio cum displiceret. Synodis Hollandiae auftralis et. fep- tentrionalis , res infecta manfit, (75) | Quocirca etiam non pauca deinceps in Hollandia. facta fant «contraria Ordini ecclefiastico „a Patribus _ Dordracenis probato. (76) Zelandi Ordinem Ecclefasicam, Q-^I591. Mena de quo dixi- fuck ende beleyt der kercken genomen, Vid. W. van. Loon „Groot ‚Gelders. Píacaat- boeck , Part, ILL, col. 188. (74) Recte id colligitur e decretis, d. a Iulii, 1619. in Kerkel, Placaat-boek , Vol. III, p. 6. et d. 18 Dec. eiusdem anni , ibid. p. 273, 274. monente Viro Docto , qui huic versen praefatus est. - . (75) Hoc conftat e decretis, a. 5 Iulii, 1621. in Kor, ` kel. Plecaat -boek , Vol. Ill. p. 549. et d. r9 lulii , 1624. Vol. IL. p. 304, 305. amplius vero ex iis, quae adiecta _ funt Petri Borrii libro, (Byvoegfel van. authentyke Stukken) Nederl, Hiflorien, Vol, IHI. p. 16-24. Conf. IJpeij ez Dermout, lib. L Me, II. E ris Pe 162-165. (76) Alia ne commemorem , videantur, quae de elec: tione Miniftrorum Ecclefiae Dordracenae acta funt, in ` Decreto Ordinum Hollandiae, d. 22 lunii, 1691. quod ` refertur in Kerkel, Placaat-boek Vol. 1, p. 72-74. "ee d ` c TEOLOGICA 09 diximus 5, go, retinere -maluerunt ‚ -quam Dor- dracenum ` admittere. Cosi Rheno - Traiectini hunc, cum -aliqua interpretatione. articulorum. IV. V. et XXI probarunt, ea tamen conditione, ut, fi quae de eo vorirethr disfenfio -magillratum inter et ecclefiam , iudicium! foret penes Ordines et Gubernatorem Provinciae. (78) Frifii Ordi- nem Dordracenum noluerunt fancire , et Eccle- fiasticos , eum fequi cupientes , reprehende- runt. (79) Tranífalani eum admiferunt , € cum ali- quo temperamento.: (80) Groningani | Ordinem puc ero, d a. I 595- ftacucum > de qio: dixi ; d RS 24. Gei Conf, Wel W.te Water ne Baier wegens de Kerken-ordeninge van Zeeland adiectum libro; Kort Verhaal der Reformatie van Zeeland , p.444-480. (78) Conf, Johaa.van d e.Wacer, Graat Utrechts Piacaatboek , Nol, i. p.-380-392. ec Dra bud. lib, 1l. Val. HL. p. 959, 960. 974-976, -79).Cosf, Brandt, lib, dle Vol. IV. p. 17:33: 2845 | 205. 764-778. et. I] peij et Dermoucty lib. le Vol. Pm Annat pv 165-169. (809) Decreverunt certe arises Tesbüflsolae , Aa 30 lulii 1619. dat de Ghedeputeerden defer. Landtfchap , er Vergaderinge-vande Heeren Staten Generaal refiderende , sullen moghen verklaren, dat -in de Provintie. van Overijsfel de -voorfa, Kerken-ordening | geobferveert.. [al worden „voor foo veele. defelve miet teghens. die Privilegien ende Gherechticheden van defelve- Provintie int generaal, wn van deLeden ofte Particulieren van dien, is frrijden- G 2 de. (300 CoOMMENTA TIO E 24. Dordraceno praetulerunt, (81) Nee des nique Drenthini hunc receperunt , fed canones, a Guilielmo Ludovico, a. 1596. de qui- bus dictum est $. 25. cum Dordracenis ita coniunxerunt, ut ex his ortus fit pedetentim fingularis Ordo ecclefiasticus, diu fcripto con- fervarus, tandem a. 1730. typis editus. (82) | | $. a7. A Haec cognovi ex editione Ordinis Ecclefisstici , facta Zwollae, 1636. in 4. (81) Conf. Brucheri Gedenkboek van Stad en Lan- de, p. 315. X82) Kerkenordre der Landfchap Drenthe; 5 gearre» Beer? en geapprobeert op de ordinaris Landsdag gehou. den binnen Asfen, den 14. Marty 1730. Meppel, 1730. ` j$n*8. In hoc Ordine Ecclefiastico, art. XIX, vifitatio "domestica Senioribus una cum Euangelii Interpretibus iniungitur hunc in modum, Der Ouderlingen Ampt is viet alleen, met de Dienaren des Woords de Kerkelyke - diseipline te oefenen , en te bezorgen, dat alles eerlyk, ' en met goede ordre gefchiede; maar ook opzigt te heb- ben, dat de Predikanten , mitsgaders hare andere mee dehelpers, en Diakenen, haar Ampt getrouwelyk bedie- sen; en de bezoekinge te doen met den Predi- kant, na dat de gelegenheit des tyds, en der Plaatfe, ot fligtinge der Gemeinte, zo voor als na het Avond- maal, kan lyden. — Ministris vero doctrinae, art, VI. hsec iniunguntur. De Dienaren des Woords zuilen, in den Gebede en de Bedieninge des H. Euangelii, zo met het voordragen van de reyne Leere der Waarheit, ak overtuiginge en wederlegginge der tegenfprekers aanhous den: de Sacramenten na Christi inflellinge uitreiken, en goot: T*roroeicaA. 101- $. 27. Vis ‚five legis, five confuetudinis f post Syn- odum Dordracenam ‚a. 1618 et 1619. Ex antea dictis confequitur, inde a Synodo Dordracena a. 1619. usque ad praefentem rectio- nis vooral hare Toehoorders tot hec gebruik des, H. Avondmaals vlytig vermanen: Op Baar zelven en hare medebroederen , zo Ouderlingen als Diakenen , en de gehele Gemeinte, goede agt hebben : met de Ouderlingen de Kerkelyke Discipline oefenen: De Kranke, en andere aangevogtene bezoeken, troosten , en ten dien einde naukeurig onderzoek doen over de ziek. tens, en toeftand van de perfonen im hunne refpective Gemeinten; en, zodanige bevonden wordende , van zelfs, fchoonjdaar toe niet expres mogten worden verzogt, Pligts-halven dezelve bezoeken, om voor den welftand hune ner zielen zorge te dragen, zonder daar in te mogen verzuimen, of te vertoeven tot den laatflen fnik ha res levens: Een voorbeeld der Godzaligheit , zo binnen als buiten 'shuis, wezen: In [omma, bezorgen, dat alles eerlyk en met goede order toega in de Gemeinte Christi. Dienvolgens zal een Predikant zig met geen Politike zaken vermengen; en op dat van zyn Dienst niet worde afgetrokken, zal hy zig van de exercitie van de Jagt, Visferze, of diens gereet/chap ten enemaal moeten onthouden , zullende Clasfis en Vifitatoren neerflig ` daar na vragen, en de Contraventeurs , daer het be. hoort, aangebragt en gecenfureerd worden, - / 108" CÔMMENTA TIO. nis ecclefiasticae formam , fegia auctoritate an- no £816. invectam, aliud lege iniunctum fuisfe .Ecelefiàe antiftiribus in Gelria ; Zelandia, re- gione Rheno-Traiectina et Tranfifalania , aliud Groninganis et Drenthinis. In regione enim Groningana ‘et Drenthina ` fervatae ` fuerunt, prouti modo $$. 24 et os.. diximus, veté- rés: leges, quae Euangelii interpretes non mi- nus quam Seniores iubebant, identidem ig- tante S. Coena fingulos adire Ecclefiae fo- dales, eosque ad legitimam huius convivii ce- lebrationem, admonitione et confil ilio, praepara- ré, : Contra „in „Gelria ; Zelandia, pago Rhes no-Traiectino er Tranfifalania, non nifi Senio- res iusfi fuerunt fingulos Ecclefiae addictos convenire , five ante S, Coenam , five postea, pro temporum locorumque opportunitate -et uni- verfe quidem docendi, monendi, hortandi, re- prehendendi confolandique causfa. Haec enim, in Gelria, regione Rheno-Traiectina et Trans- ifalania y praecipiebant canones | Dordraceni anni 1619. ab Ordinibus harum Provinciarum (nei, ti; C$. 26.) in Zelandia vero iubebant canones - Synodi Provincialis, Medioburgenfis anni 159r. ($. 20.) quos noluerunt mutatos huius Provin- ciae Ordines. | In Hollandia vero et Frifia, ubi, nec cano- nes Dordraceni a Provinciarum Ordinibus fue= | rant, TREOLOGICA. 103 rant probati, neque alia decreta ecclefiastica vim legum confecuta erant, confuetudo, a Syn- odo Nationali anno 1578. vel invecta; vel probata, legis loco fuit, quam adeo. communi- ter fecuti fuere, cum Euangelii | interpretes s tum etiam , fi qui adesfent, Seniores, identi- dem, infante S. Coenie celebratione, fingulos fodales in eorum aedibus coriveniendo, ad S. epulum invitando; et ad ufum eius legitimum fuadendo. | | Hanc quoque confuetudinem fecuti videntur coetuum Anciftites in caeteris Provinciis , .qua- rum tamen leges tam diligentem curam Euan- gelii interpretibus non imponebant. Neque in eo quicquam erat legi contrarium. Quod enim lex iniungebat Senioribus , propterea non inter- dicebat Christi docttinam praedicantibus, Quod, prò locorum temporumque opportunitate, vel. ante S. Coenam , vel postea, identidem facien- dum erat ex lege, id ipfüm poterant Antilti- tes magis opportunum habere, fi identidem fie- ret, infante S. Coenae celebratione. Ët quod busco T lenfolindti. id Bee prae(tari poterat ab iis, qui hoc imprimis agerent ; wifo- dales ad S. Coenam pie celebrandám jnvitárent et adhortarentur. Denique haec ipfà confuetu- do multum. habebat , quo commendarezur. Etes nim 104 CowMENTA:TÍO nim omnis illa vifitátionis domesticae cura nimis erat gravis et molesta, fi, liberatis omnino Eu- angelii interpretibus , tota imponeretur Seniori- bus ecclefiae, ` Univerfa etiam disciplina . eccle-. fiastica cunctis fynedrii fociis erat mandata: cu-. ius cum pars non minima esfet in hac vifita- ` tione domestica, quidni et haec Doctoribus aeque ac Senioribus erat imponenda? Ne die. cam, plures per omne id tempus, fuisfe coetus ` rurales, in quibus nunquam electi fuere Senio- ‚TES. 2 : | ENZ „Quod de vi confuetudinis dixi, id manifes- tum fit e nonnullis relationibus . fide dignis, quae mihi hoc loco commemorandae videntur. Guilielmus Teelinck, Evangelii in- terpres Medioburgenfis, anno 162r. libellum fcripfit, de praeflantia ac falubritate S. Baptis- mi et S, Coenae, (93) in quo. epuli- S. 'cele- bra- . (83) Hemelfche Openinge, van de Zeghelen des Vere bondis der ghenade: ons voorftellende de hoog-weerdig= „heyd, ende groote: nuttigheydt des H. Doops, ende des H, Avondtmaels. Amft. 1621.. Quo in libello, p. 120. haec referuntur, Erde? hier toe werden /y des te meer gee: wofdert , wantmen niet alleene eenighe weken te voore , de bedieninghe des H. Avontmaels af-kondight , tot hunder waer[chouwinghe , maer alsdan plegen oock ghemeyntyck de Kerckendienaren, elk eene van de tafel-ghenooteu te bee Joecken , ende aen te fpreken, ende alfoo te vernemen, | uas THEỌLO GI CA 105 brationem propterea quoque valde proficuam dicit, quod finguli Ecclefiae focii, in aedibus fuis admoniti ab Antiftitibus, inftante S. Coe- ni, discant mores fuos corrigere , pacem cole- re, et univerfe vitam emendare. Deinde ve- ro, anno 1626. librum fcripfit) Ze tristi Eccles fiae conditione , (84) in quo fumit, fideles Doc- | tO- naê hare ghelegentheydt , ende haren dienst hun aen te bieden, tot verrichtinghe van het ghene, dat daer moch- te oneffen wefen, by hun, tusfchen andere menfchen, of- te haer eygen confcientie. Ende dus werdt oock ter oc. zafe van de bedieninge der H Avondtmaels, de heele fadt, ofte plaetfe, daer de felve voorhanden is, be» . roert, ende gaende ghemaeckt, in geestelijcke ende H. betrachtingen, foo datter naulijcx een huysghefin in de gheheele plaetfe te vinden is, werke niet eenige bye fondere opweckinge, ende aenporringhe tot God/alige bee trachtinge genietet , ter occafie van de bedieniughe des H. Avondtmaels, j^ (84) Woodwendigh Vertoogh, aengaende den tegen- woordigen bedroefden Staet van Gods volck. Midd. 1627. p. 150, 151. et p. 339. ubi memoratu digna funt haec:- Wat aangaet de byfondere taeficht over de lidtmaten, — hier toe bekoort noch. fonderlinghe , de befoeckinghe, der Jidtmaten der Ghemeynte, die van huyfe te huyfe , teghen elcke bedieninge des heyligen Avontmaels, in vele wel- gheftelde Kercken flichtelijck betracht werdt. Add. p. 92. vbi queritur, dat men ter occafie van d aengroyende weelde, in eenighe plaetfen, de Vifitatie ende het befoec- Zen vande Lidt-maten van de Kercke, oock Jewe teghen | de 106 CoMMENTATIO tores et Seniores, inftante S. Coetia, Ecclefiae focios convenire, et de rite celebrando epulo ` S. monere, laudatque Antiflites, hoc officio diligenter fungentes; fimul vero queritur ` de alis, negligenter in eo verfantibus. ` loannes Uytenbogaert, cuius liber posthumus, de Historie Ecclefiae, maxime Bel- gicae, editus a. 1646. fcriptus, certe abfolutus est, post a. 1623. indicare videtur, (85) in re- formatis coetibus folere Anti(tites , nominatim Eu» angelii interpretes, fingulos coetus fui focios con- venire, monendi et hortandi causfa. ` ` | <- Iohannes Hoornbeek, inde ab anno | 1645 usque ad 1654. Theologiae Profesfor ét Sacrorum Antiftes Rheno-Traiectinus , ita lauda: tur a cura in vifendis Ecclefiae fociis adhibita, ut facile coniicias, eum officii fui partem non negligendam' in- vifitatione domestica pofuis- fe. (86) RAM : Gis- de bedieninghe des H. Avontmaels, heeft begonnen t on- derlaten , tot on-uyt-/prekelijcke fehade van deg bouw vande Kercken waer fulcx ghefshiet is. (85) Vid, locum fupra, p. 72. not, 57. laudatum. - |. (86) Hoornbeekii Vita ab Amico (Davidé Stuarto, teste Casp, Burmantno, Traiect, erudi» ti p. 155.) praepofita est libro eius posthumo, de Cap, verfone Indorum et Gentilium , Amit: 1669. m èa latie datur his verbls. Membra ecciefiae frequenter invifebat y ; pios THrzoroctcaA. 107 “Gisbertus Voetius, id Politicae Ecclefias- titne Parte prima, Lib. IL. edito anno 1663. fcribit, (87) S. Coenae adniiniftrationem praeire in Ecclefia Belgicà , 1. promulgationes feu praemonitiones publicas, 9. vifitationes, 3. cone ciones de Coena Domini, tum excitatorias et jnvitatorias, tum confesfionales, 4. inftructiones privatas eorum, qui primum ad edendäm fidei fuâe confesfionem et adnexam Coenae perceptio- nem fint admittendi. Wifitationes dicit privata fingulorum fidelium alloquia per Concionato= gem et Seniorem : in quibus eos hortentur ad inflaniis Coenae debitam praeparationem ad pietatis ac justitiae incrementum , ad zeli in frequentando cultu divino excitationem; et, fi peculiariter quis monendus aut fraterne corri- Piendus , id peragant; dividia etiam et liti- culas inter ipfos et proximum five intra five extra Ecclefiam exortas componant , aut me: tuendas praeveniant s ff. negotium. inveniant , quod per fe abfolvere aut nolint aut nequeant , de pios animabat , Venares docebat, malos corrigebat , hae- reticos confutabat , afflictos folalatur , aegros recreabat , $nfirmos roborabat , dejectos erigebat , pauperibus fubve- miebat, omnes denique juvabat pro eorum [latu et cone ditione. (97) Vol. I. p. 793, 794» 108 CoMMENTATIO de eo ad Synedrium referant. Parte veroaer- tia, edita anno 1676. de vifitatione membros- rum. et: auditorum in ecclefia. parochiali aut to- pica agens, (88) di'inguit vifitationem | occa fionatam ab ordinaria vel ftata. De hac ia quaerit. 1. A quibus feri debeat? Refponder autem: 4 ministro et feniore . conjunctim. 2. Quinam fint yifitandi ? Primo, inquit , meme. bra ecclefíiae, deinde auditores, aut omnes, aut aliqui , fi numerus membrorum. maior fit, quam ut omnes conveniri posfint. 3. Quid agen- dum in vifitatione? Refpondet, 1. Ad coenam. domini ejusque praeparationem funt invitandi , -adhortandi. o. Sunt excitandi ad continuatio- ` nem et frequentiam exercitii religionis in ecclefia. . et in praxi pietatis domesticae ac privatae. 3. SÈ quae negligentia, aut quis tepor in iis vifita- zoribus innotuerit , fpecialiter adhortandi. funt ad refipifcentiam et zelum. 4. Si quae vurbel- lae. inter ipfum et aliquem. ex domesticis ortae fint, aut inter ipfum aut aliquem aut aliquos, fiye extraneos ; five domesticos fidei, ut ad com- _pofitionem et reconciliationem. eum adhortentur , | et confilio atque opera fua eam, promoyeant. e, Quod fi per ipfos fieri nequeat, ad fyne- inim E eg därer ut ejus autoritate hoc: aga- ($9) Vol. v. p. 197, 1of. THEOLOGICA 109 agatur , fi fieri posfit : fin minus, deliberetur , an et quando rebus fic flantibus, fine fean- dalo ecclefiae et extraneorum, fi qui hujus turbationis confcii funt , hac vice ad ufum coe* nae admitti queat. ` In eadem denique Parte agens de ecclefiastica vifitatione „a Clasium depu- tatis quotannis inftituenda apud fingulos coe- ws ,(89) inquirendum esfe fcribit, de concionato- re quidem, praeterquam de aliis rebus, ita etiam ` nominatim, 45 membra ecclefiae et auditores omnes domatim cum. feniore ecclefiae | vifitet ante coenae adminiftrationem ? de fenioribus au- tem, alia ne commemorem, an conctonatori aut concionatoribus. asfiflant atque opitulentur con- filio , infpectione, cura et directione ecclefiae ; membra ecclefiae , quavis occafione, imprimis folenniter atque ordinario una cum concionato- ribus. ante celebrationem coenae domatim yi- fitandos et de flatu eorum, ac praeparatione ad coenam quaerendo; ad incrementum .- pie- - zatis, dd publica exercitia pietatis -diligenter frequentanda. hortando, etiam ad privata et domestica exercitia exflimulando? ` In. Clasfe Edamen(i, anno 1668. in coetu quopiam, cuius Paftori non licebat facro mu- ne- i (or E CoMMENTATIO neri fungi, vifitatio domestica. fuit procurata 3 .- vicino Paftore et illius coetus Seniore, (90). ` Iacobus Koelman, Sacrorum Antiftes Slufae in Flandria, … in libellis; oos in lu» cem emifit, annis 1674. 1678. et 1685. (91) queritur de negligentia et. festinatione, quibus eo tempore multi , cum Euangelii interpretes , tum Seniores, verfabantur in. vifiratione - domestica, quae fit inftante S. Coenae, celebratione; . Eduardus Meiners, cuius» Hifforia ec- clefrastica. Frifiae Orientalis. Belgice edita est a. 1738 et 1739. laudat confuétudinem ecclefia= - rum nostrarum; in quibus fiatutis UEM falatentur coetuum fodales, pages SNO NN Fd od | don Hoc intellexi e Canina "poca a Clasfe Edamenf edito, (fupra ad $. 19. laudato, ) p.98. > 4. (gr) Vid. Praefatio libelli, quem, ex Anglico fermo- ne converfum edidit: de Wekker der Leeraaren in tij- den van verval, Amft, 1674. 8. itemliber, quem fcripfit la. teus fub Christophili Eubuli nomine: de Pojn- Een van nodige Reformatie, ontrent de Kerk, en Kera kelijke en Belijders der Gereformeerde Kerke van Neder: landt, Viet, 1678. 8. p. 213, 214. 557-559. “et Oratio nes binae hoc titulo in lucem emisfie: Neerlandts Pligt , en Woorbeeldt , dé Deg: der Kerke, Amft. 1685 „ Ps I5. (92) Oostvr Sands Kerkelyke Gefchtedenis ; Vol. II. p. 647. De gezette Huisbezoekingen op zekere tyden ayn nooit in deze (Emdenfche)-Gemeinte, gelyk in. Ne- der» „THEOLOOG HC A $2 Henricus Ravesteyn, Ecclefiastes. Zwols - lanus, a. 1743. primum edidit librum Belgice fcriptum-- de muneris S. partibus, in quo do- cet, quomodo Euangelii interpreti verfandum fit in vifiratione domestica, quae quotannis ter vel quater inftitui foleat. (93) „His àddi posfent plures e recentioribus. Sed, quid: post medium féculum XVIII, confuetu- dine fuerit receptum, id quaeftio , a Vobis; Viri Claris(imi , propofita, . testatur: Doug de eo quisquam dubitabit. Ipfa vero ea confüetudo- pedetentim legis. vim nactá' est, ut adeo Antiftites vifitationém. do- mesticam, inftante S. Coenae celebratione , ne- gligentes in iis etiam provinciis," quae legem Synodalem ignorabant, cenferentur fuo. deesfe officio ac propterea reprehenfione digni. Hinc fingularum , vel Synodorum , vel. Clasfium, de- cre- derlandt „waargenomen, = Onlangs evenwel heeft men een befluit genomen,-de zelve te verrichten en ik wen[che met — al miyn-hardts dat dit zo nodig en heilzaam befluit ter Witvoeringe geftelt moge worden. (oni De Nafireer- Gods tot den heiligen. dienst toe- Bees Edie, HL Amt 1756. Vol Lp 3535 354 De Gezette- Huysbezoekingen , die in zommige Gemeentens driemaal, en in. zoumnige viermaal des jaars, by gele. genheit van de Bedieninge des H. Avontmaals, ges Jchieden , en niet ligt mogen verzuimt worden. his COMMENT ATIO creta orta funt, quibus cenfura ecclefiastica in negligentes ftatuebatur, et: Vifitatores Eccle- fiarum iubebantur quotannis in curam fingu- lorum Pastorum et Seniorum inquirere. His, quoad eius fieri posfit, commemorandis ‘huic disquifitionis parti finem imponam. | Gelriae Synodus , menfe Augusto anni 1698. Ordinem five Regulam Vifitationis, Ecclefiasti- cae inftituit, (94) quae iubebat quotannis inqui- rere: Aangaande: de Predikanten’ of Predi- kant: — HL Of ter behoorlyker tyt en plaets, foo den H. Doop, als ^t dvontmaal bedient na drie voorgaande Proclamatien? IV. Of te vooren ook de Ledematen befoekt , en tot het H. Avontmaal nodigt, ’sJaars ten minflen eens of tweemaal ? Similiter Nopende de Ouderlingen. — IH. : C94) Ordre of Reglement , waarna alle de Kerken, onder de refpective Caen der Christelyke Synodus van Gelderlant reforterende , fig Jullen hebben te reguleren, Joo veel een ieder mogelyk is, dat gepractifeert kan wor- . den, volgens de refolutie van de welgemelte Synodus gee nomen 41*.1698. in Augusto. Qui Ordo adiecta est S me- tii libro,fupra p. 63 laudato, facitque Additamentum , cuius pp. 1-5. Quaeftiones quotannis proponendae exhi- bentur, deinde, p. 6. baec fubiicitur admonitio, Dit voorfchrift fullen de Vifitatores Clasfis , als zy de Fifita- tien doen, by fig hebben, getrouwelyk Jaar na vragen, als. voor de oogen Godts, en van haar verrigtinge aan de Clasfs behoorlyk rapport doen, THEOLOGIC As 115 IIl. Of de discipline nevens den Leeraar oefe- nen tegen ergerlyke Ledematen, en voorts in alles behulpzaam zijn? In Gelria igitur videtur Euangelii interpretibus licuisfe, Seniorum auxi- lium ad vifitandos Ecclefiae focios „pro arbitrio - vel adhibere, vel minus... Hinc, in Synodi Gel ricae decreto, anni 1663. (95) quo. remedia praefcribuntur ad cohibendam nominis divini pro- fanationem , vifitatio domestica dicitur ` infti- tuenda ab iis, qui ecc/effis: profpiciunt , ` provi dent, non definita mentione "oh vel — rum, vel Seniórum. ` dh "Aa Hollandiae auftralis Synodus , annis: 1724 et 1730. (96) Regulam. decrevit vifitationis : ec- clefiasticae quotannis. inftituendae , » iubentem eu quae» " (95) In laudato Additsmento ad Smetii librum, P. 25. decretum illud exhibetur, quod, alia ne com» memorem, praecipit, art. Ill. dat ook. de Opzienders van de Kerken in het byfonder fullen. voordragen den fchuldigen Pligt van de Schoolmeesters, Huys-vaders en alle die over andere geftelt zjn, en ten: defen. eynde. in de. befoekinge voor het Heylig Avontmaal, de Ouders in het bywe[en van haare Familie, foo veel doenlyk fal zyn, met, alle. beweechelyke redenen, de geulienakinge van de Name Godts fullen recommanderen, . (96) Haec Regula mihi innotuit e libron cui titulus: - Ordr es en Gebruiken der E. Clasfs van "e Gravenhage, pt; 1771. 9. p. 69.74, 754 76. H £34 QC, M BNTATTO qü&erere ,- ex üniverfo. Synedrior ge. Of Ze H; shondmaak: viermaal des Jaars op. behoor ike, yd gehouden. werd; na voorgaande. Huisbe- abekinge ende: Proefpredikatio 2. Porro: e..Syne- dri: abiene Eaangelii- interprete: Ge Of. An (de Predikant). — de Ledematen voor de bedien aihge des Avondmaals- bezoekt 8 et, abfentibus Seniotibus, .Of de: Ouderlingen ook nevens de Dienaren zorge dragen over de Kudde des Hec ren? goede ordre waarnemen z arbeiden om al: levergêrnisfe. vande. Kerk des Heeren, zoo veel het doenelyk is, weg te nemen? de zwakke | flerkemy de gavallene tot bekeeringe vermanen, - de: origeregelde beflraffen y en ne toe trachs ten: op ` alle odwist en: oneenigheid onder de Ledematen ter neder te leggen? Quae inqui- rendi ratio docere videtur, hanc Synodum, non Senioribus , „fed Euangelii interpretibus , impo- ` fuisfe onus identidem , inftante S. Coena, vifitan- dorüm Ecclefi aé fociorum. Similiter, in “remee diis ecclefia fasficis y anno 802. Haze Com. édi- us, dat Gap: D art, IO. ien g Pres die (97) Kerkelyke Middelen ter beteugeling van zeden. boosheid , en bevoordering van flichtirg en goede zeden by Be Hervormde Gemeenten, onder het refort der Christe- Jyke Symodns van Zuid-Holland, “tot Hoofdftukken en Artykelen gebragt naar het ovd y °t welt door de | De- bern wand en 115 dikanten alle. en overal zullen. gezetheid: bea zoonen in het doen, en nuttig inrichten van. de Huisbezoekingen , by allen „die behoren fe de Gemeente, — Ke ` Synodus Hollandiae borealis, anno. 1791. decrevit: < vifitationis o: ecclefiasticae +i regulam , has quaestiones proponi iubentem + primum. unis verfo: Synedrio; 14. Of de. Huisbezoeking bes hoorlyk: gefchiedt , en van de bevinding dere zelver verflag gedaan wordt? deinde etiam Pastoribus et Diaconis: Of zij (de Ouderlin- gen) in de Huisbézoeking en devoeffening der Kerkelijke Brei den. Prediko aifi flee : ren ?. C 98 A. n: | In Compendio ` legum . ‚a Clasfe damen " in. Hollandia: boreali ,. edito, fupra. p. 69. lau» dato, haec- memoratu digna habentur. Met is puitig » dat een “Ouderling den Predikant Cin de Huisbezoeking ) AR als het gefchieden kan -egter kan men. geenen Ouderling. of Kerk “daar toe duiogen, CL, 1624. Jul ag. oog. Men is daar im uan geen Dag, Uur of. Or. der, wie Ati. of laest moe ERGE wor "den , Oe Sg ash vet- Bagage ES toiii Syn düs van. Zuid-Holland vervaardigd, en. door die hooge Kerkvergadering goedge: keurd isin Synodo Leidenfi, (og p. 8... od nos ' C98) Haec inveni in Byvoegzelen tot de doin der ‘Clasfis van Haarlem, ed, a. 179i.. p1: 5: SÉ, H a E 116 C-o M MEN TA TIO verbonden. CL "1701. Febr. 7. S$. 5. Men mag daarin geene Leden, die niet onder. de Ce: fuure legg en, zat) gaan. Cl 1709. Febr. 19. $. 3- | Synodus Zelandiae , a, 1620. dilibétonk; de praeparandis ad fidei profesfionem ` baptizatis, confültum fore iudicavit, D Euangelii interpre- tes in vifitando- coetu fuo neminem: praeter- eant, (99) Quod decretum ab Ordinibus hu- ux | | ius ~ (99) Conf. Acta Synodalia of gearresteerde. Kerken- ordeningen van Zeeland? , fupra. p. zo, not. 54. laudata. Ex Actis Synodi Goefanse, a. 1620. cap. II. art. IV. baec p. 52,53. memoranda funt: Aengaende de Per- feonen, die in haer kintsheyt, door den H. Doop der Gemeynte Jefu. Chrifli fyn ingelyft, wert gevraegt , wat middelen men fal aenleggen , om. die in de kennisfe des Heeren te-onderwyfen, ende allenghskens tot het gebruyck des Heyligen Avondmaels te brengen? Is eendraghtelyck | ver[laen , dat den fchuldigen plight aller Predikanten is, saeuwe acht op de fulcken te nemen , ende die met alle neerfiigheyt te Catechifeeren, ende door openbare ende particuliere Vermaningen, de Kinderen tot deze Heylige Oeffeninge te locken. =- -- Om nu dit Heylige Werck “meer te bevoorderen: Is raetfaem gevonden, dat de Prè- "dicanten (hare Gemeynten befveckende) geen Huyfen of- Ze Perfoonen foo veel doenlyck is, en fullen voorby gaen, dmsuers als fy niet feker en fyn, dat defelve eenige Sec- ten hartneckelycken aanhangen, Quod decretum repeti- "tum est in Synodo Tholenfi, a. 1638. Actorum. C. Wee Art. 3. P. 1135 114. | | THEOLO GIC As 117 ius Provinciae probatum est, die, 12 Novembris eiusdem anni. ak Clasfis Rheno-Traiectina videtur quoque. An- tiftitibus praecepisfe vifitationem domesticam , identidem inftante S.. Coenae celebratione pro- curandam. Certe in Ezchiridio Clasfis Rhenos Traiectinae,a Christiano de Kruyff, Ee clefiaste in coetu Lopik et Cabauw , collecto, et typis defcripto a. 1793. huiusmodi rA i ex Agendis Deputatorum , cap. XV. A refertur. (100) Certe neminem fodalium la: ri Clasfis voluit. (101) : Synodus Frifiae quoque , cum Euangelii in- terpretes, tum Seniores, iusfit, identidem in- ftante S. Coenae celebratione fingulos conve- nire coetuum fodales. Utriusque rei documen- tum est in Compendio Legum Ecclefiastica- rum Frifiage, iterum e Leovardiae „a. 1771. (102) Titulo enim XI. qui de vitz et mu- (roo) Utrechtsch Clasficaal Handboekje of voornaame hoofdfakelijke inhoud der Clasficalia van de Clasfis van Utrecht van 1619 tot 1791. p. 119: En moet jaarlijks in Vifitatione gevraagt worden, of die (Huijsbefoeking) voor elk Avondmaal gewoonlijk gefchied, en hoe? (101) E Repertorio Clasficali hoc Clasfis deeretum, factum menfe Iunio a. 1731. refertur in laudato Enchi- ridia, p. 118. (102) Compendium der Kerkelijke Wetten van Vriese land, 118... ComR£XATÀTIO innere Ministrorum àgit, art, IX. báee prae- cipiuntur: Een Dienaar des Goddelijken Woórds zul gehonden zyn, tan minflen dns g iweemaa - len des Saaurs hét Avondmaal des Heeren tè houden,” Quibus &ddàütür, qiie porro, de Mii ristrorum munere, art. X. et de Séniorum officio; Tit XXI. art. L fcripta fürit, utraque iam a tobis laudáta, p. 85. Verum, ineunte hóc fecti lo, ed lé& confuetudini iam invectáe ita fuit at temperata , 'ut-illad officium omnibus imponere tur Evangelii interpretibus, Senioribus véro nofi nifi in iis coetibus, in quibus hoc ufa recep. tum erat. Erenim, in Codice legum ecclefíasti- varum, Eecleüis TFrifiaé, a. 1804. impofita- rüm,(105) Parte X. quae agit de vita et mune: ve Ministrorum, haec- matidantur 'Eudngelii ite terpretibus: Art; 8. Zy zullen; óp gezettettijden, met. de Gemeente het Heilig Avondmaal vieren. Art o. Zy zullen voor het vieren van het Hei- hers d and, Beextraheert uit ^s Lands en Synodale Refilutien : Beede druk, p. 41 et 78. (103) Wetboek en Kerken-Orde ; als mede Manier van procederen voor Kerkenraden, Klasfem èn Sijnode, voor de Hervormde Kerk in Vriesland gearreffeerd ` zer Syno- ‘dale Vergadering, gehouden op ‘hèt Heerenveen, den 17 S'ulij 1864. en volgende dagen , én óp last derzelver , in het licht gegeven, door de Deputaten der Synode, Fran, — Lagun 9. p. 24, 35. item 6. THEOLOGIGA. 119 lig Ayondmaal huisbezoeking doen bij alle de Le- dematen der Gemeente zonder onderfcheid, ten minfle eens in't Jaar, en behoren ook, bij deze gelegenheid, hèn die geené Yr ten zijn, aan te fpreken, en aan te fporen tot het waarnemen wan den openbaren Godse dienst, en om bijzonder onderwijs in den Gods- dienst. te ontmangen Ar, 6. Teder “Predikant zal in de druisbezoeking bij de Ouders ten flerk- fien aandringen , dat zij, uit kracht van ge- dane Doopbelofte, hunne kinders vroegtijdig laten onderwijzen in den Godsdienst. Art. 10. Zij zullen gevoegelijk in de Huisbezoeking door gen ‘Ouderling vergezeld worden, waar zulks gebruikelijk is, Art. 11. Zijy die in eenig ge- - deelte van hun werk, het zij =e === dn het. Huisbezoeken , enz» nalatig zijn, zullen daar over door de Klasfis aanfprokelijk zijn, en Cen[urabel, maar bevinding van zaken. Partis autem Il. Sectione Il. quae de Sentoribus agit; art, 2. horum partes defcribuntur De: De M Pligt der Ouderlingen vordert, -opzigt te hek- ben opde Leere en het zedelijk gedrag der Leera- ven, gelijk ook opdat der Gemeente; en waar — zulks gebruikelijk is, met den Predikant voor het: Avondmaal Huisbezoeking te doen. PARS PARS POSTERIOR, DE „VISITATIONE -DOMESTICA PRUDENTER "ET UTILITER INSTITUENDA. ` Q aesrionis propofitae pars posterior- huius est argumenti: …Posfuntne antistites hac oppor- tunitate ad alias [acri muneris partes rite adminiffrandas prudenter uti? Quod ut fiat, quomodo univerfa hac in re iis verfandum erit? Quae tandem hinc utilitas fperari po- zerit? | — Cum igitur tria quaerantur, posteriorem Com- mentationis partem tribus Sectionibus complec- por, Quarum prima agit, de vifzationis do- mesticae opportunitate, ad alias [acri mune- vis partes rite adminiftrandas prudenter | ad- hibendas fecunda exponet probabilem modum, quo univerfe, hac in re, ver[andum fit; ter- tia laudabit utilitatem hinc fperandam. GE SEC- SECTIO PRIMA DE "VISITATIONIS DOMESTICAE OPPORTUNITATE, AD ‚ALIAS SACRI MUNERIS PARTES RITE ADMI- NISTRANDAS, PRUDENTER ADHIBENDA, Vifitatio domestica, S. Coenae antecedens, . vel feorfim fieri potest, vel coniunctim cum. aliis facri muneris partibus. e ts Ooa in propofita Quaestione fumitis, Vi- ri Clarisfimi, ipfa rei ratio docet, nec de eo dubitare nos finit ufus et experientia, Qui enim Ecclefiae antistites identidem, inflante S. Coenae ‘celebratione, fingulos fodales in eorum aedibus conveniunt, vel in eo fübfistere posfunt, ut hos ad facrum invitent epulum, de eiusque ufu woneant legitimo, vel fimul etiam alias mune- ris 122 | CoMMENTATIO?S ris fui partes administrare posfant. Nihil enim eos impedit, quominus ipfos illos fodales, de aliis rebus ad religionem pertinentibus, mone- ant, ad „alia. fidei ac pietatis officia hortentur, in rebus adverfis confolentur, cum iisque. pre-- ces fundant. Praeterea posfunt Antistites, hac in vifitatione, vel tantummodo Ecclefiae focios curare, vel fimul etiam rationem habere alio- tum, five adultorum, Duve adolescentium , qui in eadem cum illis domo vivunt. - Deniqué- pos- funt, vel non nifi eas intrare aédes, in quibus” fperant fore unum pluresve fidem profesfos et ad S. Cöëtäm celebrandam admiisfos, vel etiam eas adire, in quibus neminem Ecclefiae fodalem inveniri certo fciunt, Quse quidem agendi ratio ` valde disfimilis, ut locum habere potest, ita età reapfe depréhenditur, ‘in aliis atqüe aliis coetibus , ab aliis atque aliis Ecclefiae fintisti- tibus -probata. ^ Eaque -diverfitas ofiti potest, non tantum e maiori minorive Antistitum cue ra et diligentia, in administrandis fingulis jmu- meris. impofiti partibus; fed etiam ex iudicio, quod quisque fert de caeteris partibus a vel. cum vifitatione domestica coniungendis, vel ab hac fecernendis, et alia, five data, five gis, „opportunitate procurandis. | Quod igitur variis modis, et. potest. fieri, et : reapfe nh de eo, Viri CL quaeritis, quid bru den. TmeroroOG Ica, 123 denter Info posfit. Quam equidem quaestioe nem ica mihi accipendam esfe perfüadeo , ut réspondendum fit, quid prudentiae- legés, non tantum finant, fed etiam fuadeant. ` Quod fi recte. indicó, milii primum periculum faciendum eric indicandi nonnullas muneris facri partes, quie, five femper fere, five aliquando, comi mode posfint administrari, adhibita opportunî- tate vifitationis, de qua disferimus, domesticae , $8. 2-8. deinde demonftrandum erit, prudentius plerumque eos agere, qui bas curae, quae di- | (citür, pastoralis partes coniungunt cum invita» done et praeparatione ad S. Coenam celebran- dam, quam qui eas omnino ab hac — parte feiungunc. SS. g-rt, NR 7 2. Qui ad S. Coenam invitantur et de ufu éius legitimo monentur, posfunt fi- mul, de rebus aliis ad religio- nem et Chriflianorum officia pertinentibus , moneri. Qui ad S. Coenam una cum univerfo coetu . celebrandam legitime invitari, ad eamque Antis- titum admonitione praeparari posfünt, funt adul- ü, S. lavatione Ecclefiae Christianae ínitiati-, LS | | ; fidem 124 CoMMENTATIO fidem Tam profesfi, fociis coetus adfcripti, vi- . tam inculpatam ‘agentes, nec legitima causa impediti, quo minus cum maxime huic epulo S. interesfe posfint. | Horum cura gregis Christiani Pastoribus a Christo impofita est. Hi igitur, fi infcicia, vel judicii vitio, errent, funt docendi; fi dubitent, haefitent, vacillent in fide, confirmandi; fi tar- di, fegnes, pigri fint in causfa religionis, exci- tandi funt, ftimulandi, urgendi; fi aperte del, quant er contra. bonos civis Christiani mores pec- cent, corrigendi, et ad refipifcendum hortandi; fi tristes, moesti, conturbati fint, confolandi;. animandi, hilarandi; fi qua parte modum exce- dant, cohibendi, moderandi et ad iustam me- diocritatem reducendi, Horum omnium nihil alienum est a cura An- tistitum, focios Ecclefiae ad S. Coenam invitan- tium et praeparantium, Quo 'enim penitius his perfuadetur. de erroribus et vitiis, quibus, opti- mus, quisque laborat, eo maiori modestia, ani- mi fübmisfione et peccatorum poenitentia, me- moriam celebraturi fant Christi pro nobis pasfi ac mortui, ut nos ab omni vitio ac labe pur- garet, poenarum remisfionem nobis procuraret, et ad aeternam eamque fanctam ac beatam vie tam adduceret. | Quo magis proficiunt in fide Christo habita, eo. maiori fiducia animique lae- ity THEOLOOG IC A 125 titia, in S, Convivio , celebrare posfunt laudes Dei, Filium fuum mortis füpplicio pro nobis tradentis, ipfiusque Sofpitatoris nostri, peccato- rum nostrorum causfa in crucem acti, ac moe riendo fibi potestatem adepti, difcipulos fuos et amicos ad fummam eamque aeternam felicitatem evchendi. Quo maiori conftantia, animi tran- quillitate et-fortitudine, ^perfeverant in vita ad Christi-legem et exemplum exacta, „eo maiori fiducia. er fpe poterunt coram omnibus profiteri , Christum esfe Confervatorem ac Dominum fuum, fefe vero ei fübditos, eius beneficio e peccati fervitute liberatos, Dei filios, Spiritu S. duc- oe, adventum ` Christi ` exfpectantes, vitaeque aeternae haéredes. Quo promtiores et paratio- res fiunt, dd omnia humanitatis officia: praeftane da et ad fraternum Christianorum amorem co» lendum; eo etiam magis erunt idonei ad: facrum illud;..convivium -ingenuo hilarique animo una cum fratribus celebrandum, inquo unus panis, quem omnes: edunt, et calix unus ,'e quo omnes ibibunt;: fymbolum praebet Confervatoris ; cuius morte: violenta: vitae felicitatisque ‘unicum’ praefi- dium: et: adiumentüm ad omnes redundat, ipfum und fide: — amore ` cc mdp et: tenene RES. 2:12122. , $ wë his igitur quisque Geile! efficiat, © Antisti- ont -coetus fui fodales ad S. Coenam invitan- b C A $ tes kel CR "d COMMENTATO tes et de ufu. eius legitimo monentes , gea) per: quam commode eos posfe univerfe monere, de rebus ad religionem et Chem: SR per tinentibgs, | Quibus ‚per adverfam valetudinem aliave de cansfa probabili, non continget A, celes _brare Coenam , his admonitionis confolationisque medicina prae- beri poteste | ^: Ecclefiarum. antistites, quoties, inftante >S} Coena, fingulos adeunt focios, toties inveniunt nonnullos, qui praevidenr, fibi haud datum iri opportunitatem epuli facri celebrandi: Inveniunt ` enim, aut aegrotantes; infirmos ac debiles, aut parturientes vel puerperas, aut negotiis „necesfâ- riis, five. privatis, five publicis, distentos. ` In his alii folent, dolere: damnum , quod: patiuntur, quibus: negatuf + opportunitas facrum celebrandi epulum: alii hanc. iacturam minus curant. Ín ' his, qui diuturno et infanabili: morbo tenentur, nonnunquam. defiderium existit; in aedibus: fuis, facro Coenae ritu, adiuvantibus Ecclefiae an- tistitibus , : Chiti: pro m nmi memoriam pepeteadi;.:: MK E, Läd: TAA lu? t^53 | (Qui. THEOLOGI GA) 127 .,Quodfi igitur. Antistiibus in vifitatione do- — mestica detur. ópportunitas colloqueadi cum. hus, iusmodi, fociis, dubium non, erit, quin admoni- tionis et confolationis medicina : his. "Lem ae hiberi | d MEG efesTh -olabi o "Sei RS dry zt s Me al aptis Gottes astica-a. S. Cinna Se, gon ad. EE admoneri boyss, EI ji enean Antistitibus i in vifi itatione dotati tica. Occurrunt, qui fidem .profesfi Ecclefiaeque fociis adfcripti, tam turpiter et manifesto 2 fide viraque. cive. Christiano digna deflexerunt, ut. iis cemfürae egcleJasticae medicina adhibenda. fue: ge. Hi, quamdiu, aut in ista animi vitaeque turpitudine perfeverant, aut commisfi flagitii poe» nitere nolunt, ad inftantem S. Coenam non fim- pliciter funt invitandi.. Verum eo magis pos- funt ab Antistitibus admoneri, ad refipifcendum, ad. eulpam, confitendam ,. ad vale, dicendum. error ribus, ad viram. emendandam, ad damnum, quod inculerint , quoad eius fieri posfit, refarciendum, et. ad. redenndum. in. gratiam. cum, Ecclefia , „cui fuerunt opprobrio , ‚cum Ancisticibus, quibus ma lestam, crearunt.| curam , cum fociis, quos tristitia eet A E cum. pensa: sel offen- "PT. Hed "2iCh s 128 CoMMENTATIO "Haec igitur cura vere pastoralis, oves erran- tes ad gregem revocans et reducens, toties op- portune adhiberi videtur, quoties genuini et in- culpati fodales ad facrum invitantur. convivium. Quando enim fideles gregis Christiani | pastores plurimis fpem faciunt convivii honorifici et gra- tisfimi, non posfunt non mifereri paucorum, (ug culpa hoc beneficio. destitutorum. - Et quando isti, cenfüra ecclefiastica notati,- vident, fe non negligi aut contemni ab antistitibus alios invi- tantibus; fed potius diligentius curari, et invi- tari adeo precibusque impelli ad refipifcendum , eumdemque cum caeteris fodalibus fructum falu- tareni e Christi morte et vita percipiendum „ profecto, vel ad omnem humanitatem funt ob-. durati, vel hoc amoris docümento ad bonam. frugem erunt reducendi. m 5e Catechumeni, aliique nondum fidem profesft, admoneri posfunt. In nullo non coetu Christiano Antistites mul- tos inveniunt nondum fidem fuam profesfos, five 'quod nondum ad ingenii maturitatem pervene- rint, five.alia de causía. | Ex utroque genere erunt, qui, quod nonduni asfe» THEOLOGICA 129 asfecuti funt, difcendo quaerunt, five apud ip- fum Euangelii interpretem, qui in fociis ad S. Coenam invitandis occupatus est, five apud ali- quem collegarum, five apud catechetam legiti* me ad docendum admisfüm, five apud quemcun-. que alium, five denique proprio marte, Horum quidem remo mihi Antistitum cura videtur exclu- dendus. Certe, et adulti, et ex adolefcentibus provectiores, data vifitationis . domesticae op- portunitate , posfünt moneri, de propofito ftre- nue perfequendo, de doctrina Christiana mag- ni facienda, de fidei et virtutis praeffantia et fa- lubritate , de. fide propediem fincere profitenda, de officiis, quae Ecclefiae alumnis et fociis in. cumbunt, de honorifica eorum conditione, qui ad S. Coenam admittuntur, et de fructu. ex pia eius celebratione fperanda. Qui ex catechumenis industria et asfiduitate exemplum praebent, quod imitentur condiscipuli, laudari posfunt, fegnes contra et negligentes excitari et impelli. | Quod fi fiat, audientibus patre aut matre familias, his opportunitas praebetur liberos fuos et fa- mulos, pro cuiusque ratione, monendi et hor- tandi. i Nec minus attendere posfünt Antiftites ad eos, qui, five adulti, five adolescentes, non- dum in disciplinam Christianam funt- tradi- 4, Quod fi neglectum fit parentum incuria, vel 130 CoMMENTATIO vel dominorum inhumanitate, hi nunquam come modids posfunt reprehendi et ad officium fuum impelli, quam ubi Ecclefiae focii invitantur ad beneficia et officia, cum honorifica ipforum, con= ditione iuncta. Sin autem culpa infcitiae et tars ditatis ad discendum in ipíis refidet, five aetate provectioribus, five iunioribus, nonne his etiam, ipfa illa opportunitate data, prodesfe Anciftes poterit, invitando , eech animum: addendo; perfuadendo? A $. 6. Sacra publica negligentes privatim admo» M neri posfunt. In plerisque Belgii coetibus reformatis in- veniuntur, qui facra publica, five femper, five plerumque negligunt, Quo fit, ut, vel nun- quam , vel raro admodum , audiant; quae e fug- gesto facro docent Euangelii interpretes. Qui vero rarius publicam audiunt inftitutionem , mie nus eam intelligunt, eiusque veritatem, auctoe ritatem. et falubritatem, difficilius percipiunt: maius autem damnum faciunt, quando nee do- mi facros legunt libros, neque alia fidei ac pie- tatis adiumenta adhibent, Horum negligentia . publice ab. Oratoribus Sacris potest damnari, mag non ge Quemadmodum igitur ff hid dee THEOLOGIC A 131 delis pastor abérrantes quaetit oves, ùt ad gres . gem ‘eas reducat, ita etiam oportet gregis Pa- ftorém Christiani hos privatim admonere, hore tari, ftimulare, ad conventus facros celebran- dos, Deum publice coléndum, Iefum Christum Confervatorem ac Dominum uba cum Ecclefiae fociis profiténdüm, eamque Euangelii admonitio. nem frequenter audiendam, cuius ope Sánctus Dei Spiritus mentes colluftrar, animos emen- dat, et mortales ad vim beatam praeparát. Quod quin commode fieri posfit, data vifitatio- nis. domesticae Speed , nemo facile du- bitet. E 7. Rixae et inimicitiae tolli lemirique posfunt. -> Christianos oportét fefe invicerh mutüo come plecti amore, pacemqué cum omnibus férvare, Absque pace ét tranquillitate , ut riulla civitas, ita- nullus quoque Christianorum coetus, floré- re potest aut vigere. lccirco Ecclefiae Docto- ribus et Antiftitibus operd est danda, üt, fi quae inter focios ortae fuerint rixae et fimulta- tes, has tollant, aut certe leniant, Et pro con. cione quidem illi pacem , concordiam, -lenita- M Is tem, J 132 CoMMENTATIO tem, patientiam , facilitatem ad condonandum , omniaque humanitatis fraternique ^ amoris offie cia, laudare et rationibus gravisfimis inculcare posfunt. Verum privata admonitione plerumque etiam opus est, ad fedandas controverfias et ad pacem conciliandam. ^ Quae quidem admonitio vix abesfe ab ea potest, qua Ecclefiae fodales ad S. Coenam celebrandam invitantur praepa- ranturque. Ubi enim irae, odia, iurgia disfo- ciant animos, ibi disrumpitur amoris vincu- lum, quo fratres et forores, Domini Coenam celebrantes, conftringi oportet. Et quorum ani- . mus ab iracundia et inimicitia. occupatur, hi ad memoriam Christi pro nobis mortui pie re- colendam minime funt idonei. Quocirca etiam quicunque deliberate ad convivium facrum ac- cedere amant, et ingenue cogitata fenfusque aperiunt Antiftiti invitanti, toties folent queri de animo minus parato ad epulum Christiano- rum celebrandum, quoties iis cum quopiam ini- micitiae intercedunt,. Itaque peropportune po- terunt Antiftites, in vifitatione dómestica, quae S. Coenae antecedit, id agere, ut rixas et ini- micitias, quibus immixti funt, five ipfi Eccle- fiae fodales, five alii ab Ecclefia haud alieni , tollant ; aut, fi tolli omnino nequeant, eas cer- te leniant ac mitigent, $51 $. 8. THEOLOGIC A 133 ON d Ze £ r LL Preces cum admonitis fundi posfunt. i ; i PE ` Out coetui Christiano. praefunt! Doctores er Antiftites, hos precibus et gratiaram actionibus praeire oportet reliquis fociis , in conventibus facris, ` Neque in eo fübfiftunt, qui nullam muneris. fibi impofiti partem negligere cupiant. ` Nami quoties, in Synedrio “aut fingulari conventu; de rebus alicuius momenti ad falutem publi- cam privatamve, deliberant, toties etiam Dei euxilium implorant cum fratribus, pro eoque gratias agunt. Neque preces et gratiarum ac- tiones intermittunt , ante et post privatas infti- tutiones,. Er, -honeste ‘invitati, in «conviviis er -amicorum circulis, precando ' praeeunt, . pro temporum locorumque opportunitate. Denique, in monendis .confolandisque aegrotantibus, non „minima pars officiorum, vifitanti impofitorum , cernitur An precibus. ` Audio praeterea „vin non paucis. coetibus; = nominatim Hollandiae: borealis, folere Antitites> identidem precibus concludere admonitiones ; quibus fodales , una in domo ba- bitantes ad" 5. ` Coenam -invitant ac praepa- rant. Quae confuetudo , D non ubivis imitan- da. fit, nondum propterea - feftinanter abrogau- da videtur in coetibus, quorum focii priftina P mo« 134 C'ooMMENTATIO mori adhaerent. Et; fi preces, femper adhibi- tae, parum omnibus profint, quis negaverit, ` has, aliquando ` iusto . cum, delectu. et apte - ad praefentem causfam inftitutas, infignem af- ferre posfe utilitatem, iis maxime, qui func moefti „ vel dubii et. haefitantes, quibus fin- gulari. quadam admonitione, cohortatione ae confolatione , opus erat? Proinde igitur. aufim quoque profiteri ; nonnunquam Antiftites, in vifitatione domestica ante S. Coenam inflituen- dà, opportune Poste cum admonitis vel ad. | mere preces fundere. ` ji 9: Ad has facri muneris-partes rite adminis firandas, prudenter adhibenda est- oppor- ` “vdunitas vwilitationis | domesticae , quae c j fs posts og Coena. : € Videor An $$. 2-8. indicasfe dab tus Gett | muneris partes, quae, five femper fere „ five aliquando, commode posfint adminiftrari, adhi- bita opporrunitate vifitationis domesticae, quie ër inftante S.. Coena. ` Superest, ut „demonftres mus, prudenter id ia inftieui, atque adeo pru- dentius plerumque eos agere, qui laudata$ cue gae pastoralis partes. coniungunt. cum invitatjoné | ; et TnronocGicaA 135 et praeparatione ad «convivium. Domini cele- brandum, quam qui eas omnino ab hac fingu- lari parte feiungunt, | Quod antequam aggrediar, pauca videntur praemonéndà , ad recte intelligendam, quam pro- fiteor , fententiam, =T. Prudentiam laudo, mon Antiftitum, Gar Po? » quas indicavi, muneris facri partes, apud fingulos coetus fui focios, adminiftran- tium, fed eorum , qui, in univer hac cura, delectum faciunt, ad fingulorum fodalium ne. cesfitates accommodatum. p, 3. Neque eorum laudo prudentiam. ‚ qui omnem partium memoratarum administrationem ita coniungunt cum vifitaione domestica, S. Coenae antecedente, ut nullas infuper iis fun- gendi opportunitates , aut adhibeant, aut quae- rant; fed magni eos aeftimandos puto, qui, quoties res id ferat eoque opus fit, opportu- nitate inftantis S. Coenae utantur, nulla inte» rim alia, quae iis datur, neglecta. g. Nec mihi magnopere laudanda videtur eo- rum prudentia, qui, quod nonnullis Ecclefiae fociis prodesfe vident, fingulis adhibent, aut; quod aliquando proficit, id frequenter, quod plerumque id femper tentandum esfe fibi per- fuadent; fed prudentiae laus iis videtur tribuen- da, qui, exploratis hominum ingenio, animo, | mo- 136 COMMEN-TATIO "moribus, habiraque temporüm , locorum, cae» terorumque adiunctorum ratione, id experiun- tur, quod fingulis magis minusve profuturum videatur. 4. Fateor quoque, non omnes facri muneris partes, ab omnibus, omnique tempore, aeque promte et feliciter adminiftrari posfe. Alia pro- fecto ratio est Antiflitum , diuturna muneris ecclefiastici adminiftratione | exercitatorum , ` alia parum in facro munere. verfatorum: alia. eo-. rum, qui coetui fuo aliquamdiu praefuerunt , hominumque ingenia et mores norunt, alia eo. rum, qui nüper coetus curam füsceperunt, Quae viris expertis facilia funt, nondum verfatis mo- lesta accidunt: maxime ubi quicquam repentinum inopibatumque accidit. Prudenter igitur in mu. nere {uo verfari mihi videntur, qui, quoties fefe imparatos fentiunt ad id in vifitatione do- mestica agendum , quod fine détrimento differri posfit, ab eo abftineant, deinceps promtius et deliberatius id. procuraturi. | "s. s. Denique Euangelii interpretibus, in vifita- tione domestica occupatis, ratio habenda vide- tür Seniorum, quibus una cum ipfis aliqua Ec- clefiae et fingulorum fodalium cura est impo- fita, Hi, aliis implicati occupationibus ‚ fubine de festinant, moramque aegre ferunt, quam af- fert Pastoris fedulitas, in iis curandis, quae a | pror d TurOLrOGIC A 137 propofica invitatione ac praeparatione ad inftan- stem S. Coenam videantur aliena: horum igitur in gratiam ea nonnunquam funt- differenda ad tid tempus, quo Euangelii interpres folus redire „commode. post, ` Facile. quoque credo, hunc 'aliquando ` fructuofius. cum- Ecclefiae. fociis col loqui pos(fe abfente Seniore, quam eo praefen- te: qua de re Sectione lI. dicendum erit, | Ex his vero, quae nunc attigi, .confequitur, etiam laùdandamsesfe Homiletae prudentiam, in eligen- „da monendi opportunitate , quam aferat Seelig vel praefentia ,' vel abfentia. - His. praemisfis, videor mihi facilius et Se? peer eren quod probandum fum- fi. Duobus. igitur. utar argumentis, quorum ‘unum. {uppeditat univerfa - muneris ecclefiasti- vei -ratio; alterum ducitur e confilio inftitutae vifitationis domesticae , quae fit inflante S, Coena. ` : | i. 730, »4 Hoc postulat. univerfa muneris Käsch asticù rat i0. Vidimus, $$. 2-8. laudatas muneris ecclefias- tici partes posfe commode administrari, data op- por- 5 8 COMMENTA TIO oportunitate vifitationis domesticae, quae fit in- ftante S. Coena. Quae igitur officiorum pars commode praeftari potest, non est praetermit- ténda, nifi alia detur, eaque. commodior , illius praeftandi opportunitas. Quae vero dabitur op- portunitas univerfe et plerumque aptior, quam qua finguli Ecclefiae fodales invitantur ac praê- parantur, ad memoriam Christi, pro nobis mor- tui, folenni ritu recolendam ? Euangelii interpretes, coetui non admoduin parvo praefecti, fi de fingulis muneris fui: par- tibus fideliter adminiftrandis fint foliciti, quotidie . habent, in quo vires füas exerceant tempusque fibi ad laborandum datum utiliter confümari, Itaque prudenter res füas inftituunt, qui nullam perdunt horam, néc duas impendunt in jd. quod una exfequi posfunt. — Haec enim iuffa est et fructuofa parfimonia. y Ecclefiae antiftites oportet fingulis jofoi cu- rie commisfis profpicere, ncc quempiam negli- gere. Attamen: facillime, negligitur, qui procul babitat, nunquam aut raro conventui facro in- - terest, humilis est et abiectus, ipfumque. mo- nitorem fugit. Quod ut praecaveatur malum, nihil videtur convenientius, quam ira vifitatio- nem domesticam ante S. Coenam inftituere , ut certus fis, neminem praetermitti. posfe; eiusque adhibere opportunitatem ad eas. muneris facri | : pare Turoro ita 139 partes adminiftrandas ,: quae tardàtae en procra- ftinatae facile in oblivionem. veniunt, : ont 1 Hoe: quoque flagitat confilium inflitutae -cnovwifitationis domesticae, quae fit in- Dante S. Coena. -Confilium inftitutae vificationis domesticae , quae.-fit infante S. Coena, non finit antiftites ineo fubfiftere; ut indentidem coetus fui foda- les ad. S. Coenam,. propediem celebrandam , in- vitent ac praeparent. 1 Quae maiores nostri in canonibus Synodoruii praeceperunt , ea manifesto docent, vifitationem domesticam fuisfe ab iis inftitutam , non tanvuar hunc in finem , ut reipublicae Christianae cives ins vitarentur ac praepararentur ad rite celebrandum Domini convivium, fed etiam, ut univérfe pros fpiceretur. eorum fidei ac pietati, “atque adeo animorum falus proyeheretur. Quod ne indus bium trahatur, liceat mihi in memoriam revocas re, quae Part. Is adduximus, e canonibus ‘Sys nodi Vefalienfis, anni 1568. ($. e.) Dordrace= nae, 4.1579. ($. 13.) Haganie, 7586. ($.14.) en Dordracenae, a. 1618, 1619. (§. 26.) uti et e VS ecclefiasticis: Zelandiae, $. 2o, Frie - $ 149 COMMENTATIO fiae, .&. ag, Groningae et agri circumiacentis, 6 24. et Drenthiae, $. 25. quibuscum compa- rentur dicta $. 27. | ge, Id ipfum iubet lex, nostra aetate lata, er Ree gis augustisfimi auctoritate fancita, quam Part. LS 1. laudavimus. ` Hac enim lege iubentur Euangelii interpretes, coetus fui focios mone- re, non tantum ad celebrandam S. Coenam, fed etiam ad Deum folenniter cum Ecclefia co- lendum, ad utendum disciplina catechetica, de- nique ad omnem. pietatem: bonosque mores, Ac profecto haec et quae plura, paulo ante; $$. 2-8. notavimus, ad munus ecclefiasticum’ pertinentia, pleraque tam arcte nexa funt cum. Christianorum praeparatione ad S. Coenam, ut divelli-ab hac nequeant. Quo enim modo por terunt fidem fuam profesfi rite celebrare. Domi- ni convivium, nifi ab erroribus vitiisque defiste- re difcant, nifi animum vitamque omnem; ad Christi legem componere gestiant, nifi in rebus adverfis. fpem omnem in Deo collocent, nifi paci: fervandae: aut. reftituendae ` dent operam? Praes, terea, fi laborandum est Antistitibus, ut, qui fis) dem fuam fuerint profesfi, epulum: facrum. pie celebrent, nonne aeque eos oportebit operam dare, ut qui nondum fidem fuerunt profesfi „ ad id invitentur et. praeparentur, et ut denuo: ade; mitti posfint poenitentes ac refipifcentes, quibus; alie bi onde OE i 141 aliquamdiu Coenae S. celebratio in aen Ec- clefiae conventu fuit interdicta? Quid? quod in nonnullis coetibus, et. Eccle- fiae fociis non” paucis, parum fructuofa futura fit vifitatio domestica, ad unam adhibita invi- tationem ac praeparationem fociorum ad ufum epuli facri legitimum. Ea enim invitatio pu- blice e fuggesto facro fit, non femel, fed ites rum, atque tertium. Et Euangelii interpretes tenentur , identidem. orationes facras habere, quibus fodalium animi praeparentur ad S. Coe- nam celebrandam. Si igitur in hoc ipfo toties fub(iftant Antistites, quoties in vifitatione domes- tica fratres ac forores fuos falutent, porerunt, fine aliquo bonorum civium detrimento, hoc la- bore vacare. Itaque rectius non nifi illi esfent adeundi, monendi ac hortandi, qui orationem praeparantem non audiverant, aüt qui difficulter induci .posfünt ad obtemperandum - Christi ipfius mandato. SEC« SECTIO SECUNDA, D E PROBABILI MODO, QUO UNIVERSE ANTISTITIBUS VERSANDUM SIT, IN VISITATIONE DOMES- | . TICA, QUAE FIT INSTANTE S, COE- NAE CELEBRATIONE, . RENE Eddie A Quaeftionis propofitae fententia. Sn prima probatum ivimus, prudentis esfe. Antistitis, opportunitatem vifitationis do- mesticae, qua Ecclefiae fodales ad S. Coenam celebrandam invitentur et praeparentur, adhibe-. re, ad alias nonnullas facri muneris partes rite administrandas, — Quodfi probabile vifum. fuerit, Vos, Viri Clarisfimi! quaeritis? quomodo uni- yerfe hac in re Antistitibus ver[andum fit. Huius quaeftionis fententiam fi recte intelli- E E gam, Comment TubOr. 143 gam, dicendum mihi erit, de optimo modo vi- ficatiouis domesticae , quae fit inftante S. Coena, ita inflituendae, ut haec duo apte coniungan- tur, quae a fe invicem disiungenda esfe negas vimus: quórum ġøum est iù fingulis fodalibus ad facrum epulum invitandis, et de ufu eius le- gitimo monendis; alterum in aliis muneris facri paribus ea opportunitate rite admini(trandis, Quod íi recte viderim, nou tantum disquiren- dum mibi erit, de optimo modo, quo. aliae muneris facri partes, data illa opportunitate, fint adminiftrandae , fed eciam de ratione optima fingulorum fodalium ad S. Coenam invitando- rum et de ufu eius legitimo monendorum. Nec tamen de utroque illo fufe lateque mi- hi dicendum videtur, fed breviter potius ftric- timque. Vos enim, Viri CE quaeritis, quomo- do wniverfe, ea in re, Antistitibus fit verfan- dum. Quo adiuncto moneri mihi videor, nol- le vos fingulas partes explicatius et enucleatius perfcriptas. S Praeterea, nifi fallar, me liberare voluistis onere disputandi de vifitatione domestica , utrum inftante S. Coena identidem repetenda, an ve- ro alio quocunque tempore commodo inftituen- da, Qua de causía video in utramque. partem dis- putari Sed ab hac controverfia revocat me drgumentum quaeftionis, in qua fümiur, fin- Ju | gu- 144. COMMENTATO gulos fodales, iubente five lege five confuetudi- ne, identidem , ¿infante A, Coena, in aedi- bus fuis, ad facrum. epulum esfe invitandos, et de ufü eius legitimo monendos. Denique, fi quid mihi coniicere liceat, de confilio Virorum Clarisfimorum, qui hanc quae-. ftionem propofuerunt, equidem credibile putem , refpondentibus praecipuam rationem ` habendam esfe Antiftitum, qui docendi munere funguntur. ` Etenim folet Ordo fumme. venerabilis , in pro= ponenda quaeftione ex ea disciplinae Theologi- cae parte, quae Homiletica et Cura pastora- lis appellatur, nominatim fpectare officia eo- rum, qui Ecclefiae praeficiuntur Doctores ae- que ac Pastores. Praeterea lex hodierna his, magis quam Senioribus, vifitationis domesticae laborem impofuit. | Pd Bb, 2. - Quo antiflitem animo esfe oporteat. LI Quando Christus, in vitam reverfus, Petro gregis fui curam denuo erat impofiturus, antea audire voluit Apostolum, fuum erga ipfum amo- rem ingenue profitentem. Itaque: Zíuwv "lev, inquit, &yac&c pe; His verbis, loquor cum i e Cal- THEOLOGLCA 145 Calvino, (1) /rignificat.. Christus, neminem posfe fideliter [ervire Ecclefiae , et operam im- pendere. gregi pascendo, mifi altius refpiciat quam ad homines, Principio munus. pascendi per Je laboriofum est ac. molestum : quando fcilicet nihil. difficilius est quam -homines conti- nere [ub Dei jugo: quorum multi infirmi funt, alii leves et protervi, alii tardi et Leger, alii duri et parum. dociles. — Huc accedit multorum | ingratitudo et alii taedië caulae. Nunquam ergo in. hoc-officio conftanter, pere get, nif in cujus corde Ae regnabit „amor Christi , ut fui oblitus , totumque de illi: addi» cens, impedimenta omnia fuperet. lta. fe af fectum fuisfe declarat Paulus, pum dicit ,.(2.) charitas Christi conftringit nos. -<= Quamvis enim amorem intelligat, quo nos ee est. Christus, et. cujus morte fua fpecimen, praes, buit, adjungit tamen mutuum affectum, qui ex tanti beneficii fenfu nascitur. ==: Memine- rint ergo, qui ad regendam . Ecclefiam vocan- tur ft munus fuum rite probeque exequi cue. piunt, initium. [ibi esfe faciendum æ Christi amore, ` Interim luculente. testatur Christus, quan- (1) Comm. in Euang. Ioann, c. E 1 bas Vol. VI. Part. 9. pag. 183. ` M (a) a Cor. V. LA, Loris? M/D K 146 CoMmMEN TA TIO quanti faciat falutem nostram , dunt ità [in gulariter pastoribus eam | commendat 7 atque. hoc fibi documentum fore asferit , quantopere. ab illis ametur, fi eain folicite curent: © Ni» hil certe- efficacius potuit. dici ad animandos Euangelii ministros, quam dum audiunt. nullum Christo gratius officium esfe; quam quod pascendo ejus gregi impenditur. Quae Calvinus de Christiani pastoris munere fcrip- fit univerfe, ea nominatim dicenda esfe de vi- fitatione domestica , nemo facile negabit. | Cum hoc Christi amore oportet Ecclefiae Antistitem confociare charitatem eorum , qui ipfius curae fünt commisi. Charitatem dico, quae omnibus bene vult, et prodesfe cupit, confilio , admonitione, confolatione, et, ubi opus fuerit, paterna fraternave reprehenfione; quae errantium , peccantium , omminoque mie ferorum et tristium , vicem dolet; quae porro e refipifcentium et in fide pietateque perfe- verantium beatitate , omnique hominum prospe- fitate, gaudium percipit; quae mullum refor- midat laborem , quo confervari adiuvarique Pos, fint, quicunque Antiftitis anxilio indigent; quae denique impiorum contumaciam et iniurias mulia fert lenitate et clementia. Cuius. Antiftitis animus hoc Christi gregis- que Christiani amore inflammatus est, hic ala- cer THEOLOGLC A, 147 cer erit et promtus ad falutandos , invitandos , monendos, hortandos, coetus fui focios et alumnos ; hic fortis erit et animofus, in rebus difficilibus et pericolofis gerendis ; hic aucto» ritatem gravitatemque fuavicate et hilaritate po- terit temperare. (3) A 2. . Farii modi probabiles. A . Ut, in bene multis rebus procurandis , variis modis bene fit, ita etiam in vifitatione domesti- ca, (3) Conf. Oliveri Bowles de Pastore: Euange- lico Tractatus , Gron. 1739. Lib. L cap. 21. et Lib. II. cap. VII. Eenige Bedenkingen over de Huisbezoeking, in Magazijn voor den openlijken Godsdienst, ty Deet; Snéek, 1804. p. 893. G. Benthem Reddingius, Gedachten over het Leeraars-ambt , Amft. 1809. $$. 103. 105. 107. H. W. le Sage ten Broek, Eenige. Be- denkingen over de Hutsbezoekingen. ln Nieuwe Bijdra- gen ter bevordering van de kennis en verbetering van den Eeredienst, het Leeraarsambt en Kerkelijk Be. fiuur. II, Deel. Zutph. 1817. p. 102, 103. Bs: H, S.K(uiper,) Welke zijn de beste middelen, om de ge- ` wone huisbezoeking wezenlijk nuttig te maken? ibid. p. 384, 38s. Heringa, Kerkelijke Raadvrager en Raadgever, Vol, I. p. 112, 113. i «d K 2 | v i148 C.ouM M. E N T A'TÍ 0 ca, de qua agimus, non: unus modus caeteris omnibus univerfe praeftare, dicendus est.. — Rer enim omultiplex ¿varietas ingeniorum et animorum. in iis, qui ab Antistite : funt: monen- di: Et variae. funt rerum profperarum „et ad» verfarum, laetarum ac tristium „ vicisfitudines:, quibus affici fingulorum folet animus. ^ Accedit varietas vitae, cultus, conditionis civilis, mo- - rum, aetatis, fexus et vinculorum, quibus alii aliis iuncti funr. . Hinc igitur alia ratio aliis magis erit apta et utilis: quin et fi ingulis. alia, in aliis rerum, ele tee locorumque adiunc- E | Quae in fingulis fociis est differentia, cerni- tur etiam in univerfis coetibus. Alii enim aliis. praeftant, fodalium et difcipulorum numero, pietate, humanitate, temperantia, docilítate , ob- edientia, obfervantia, comitate’, omninoque. mo- rum. honestate... Unde ad fingulorum | coetuum rationem étiam -univerfe accommodanda eric An- dstitum cura. ; . Oportet etiam Andstitem rationem habere aeta- tis. fuae, valetudinis, exercitationis et coniunc- tionis, quae ipfi cum iis intercedit, quit qos colloquendum est. | . Nec negligenda est confuetudo, quae a longo lada. tempore in coetu invaluit, et cui adhae- rent, vel cuncti, vel praeftanciores, vel hono- ra» T H ELO LOGA CA 149 ratiores , dummodo ea legi conveniat neque om: om improbabilis fit./(4)- `` o Hae. de causfa videntur mihi leges ecclefiastis cen cum «antiquiores, (5) tum etiam. hodiers na, (6) non plene perfecteque modum definivis- fe‚-quo vifitatio domestica femper et ubique fit inftituenda, fed nonnulla Antistitum prudentiae eligapdam dk | f ` p" 4 4v | ia At kk j etr ‘ee dÄ - lk Vcr auxilium Kee t adhibendum. I P éd 24122 fuerit lex et confiemdo, in viftationis domesticae 9 3 la- W Conf. PRU Liefsting) Gedachten, over. het Predikampt in de.Ger veformeerde erk, en deszelfs rechte waarneming , naar de géffeldheid van dezen” tijd, ; (Leeuw. 1794.) p. 264-266. 2694276. Magazijn "voor den openl, Godsd.: Vol. 1. p. ang, 2903. Caro luk Boers, Handboek. voor jonge Predikanten „ Leijd. 3807. I, Deel, III. Hoofdft. Afd, 1. in qua disquiritur de quaeft one: hoedanig moet het Herderlijk gedrag des Dienaars van het Evangelium zijn in het plegtig Bezoe: ken der Gemeente ? Ka 8,9. eod pisi. lib. 1. $. 104, nae, rA 1586.. Commentarionis nostrae Part. I. D 16. et Synodi Provine, Zeland. ae 1591. ibid, $. oo. et de ca- nonibus Synodi Nationalis Dor dracenae 4. 1618 et 16 Gë ibid. S. "26. (6) Conf. dicta: de tidiérni was Parte: ? $$. dy NC Lë CoMMENTATIO — liboré Senioribus imponendo. Synodus Vefalienfis, a, 1568. folos Seniores in-eo occupatos voluit. (S--5-) Eaque mens fuit'Synodis Nationalibus Medioburgenfi , a 1581. ($. 14) er Hagame, a. 1586. CR, 16.) item Provinciali Zelandiae, & tgr. ($. 20.) Sed Synodus Provinciarum Hollandiae et Zelandiae, ‘a. 1574. hanc curam ` Senioribus communem cum Euangelii interpreti- - bus esfe maluit. ($. 12.) In eadem fententia fuere Patres Synodi Dordracenae, a. 1578. ($. 13.) et, ut videtur ante Synodum Nationalem a. 1619. Gelri, ($. 8.) Frifii, (S. 22.) Gro- üingani ($. 24.) et Drénthini. ($$. 25, 26.) Eaque fententia, post celeberrimam illam Syn- odum, pasfim praevaluit. ($. 27.) Verum ta- men, in Gelria et Frifia, Senioribus, in non- nullis certe coetibus, licuisfe videtur, hoc la- bore füperfedere, (ibid.) Et, ubicunque Senio- res nondum. lecti fuerant, oportuit Euangelii interpretes folos hanc rouneris ecclefiastici por, tem administrare. Denique, fi qui Seniores mi- nus idonei aur parati, five esfent, five, videren- tur, hos nonnulli Doctores haud aegre dimife« runt In hac igitur fententiarum et inftitutorum CET Synodus Ecclefiae Repurgatae in Bel- gii regno, a. 1824. vifitationis domesticae. par- tes Senioribus non dedit, nifi invitatis ; ab. Euangelii, ut videtur, interprétibus, ($$. 1, 2.) Hac ` THEOL OG IC AS 151 ..^Hac autem facultate, Euangelii interptetibus concesfa, Seniorem pro arbitrio; aur ad laboris focietatem invicandi, aut eo laxandi, quomodo utendum fit, quaeritur.. Qua in causfa univerfe quidem prudenter mihi verfari videntur, qui See niorum auxilio utuntur, Horum enim ordo, pers petua lege, in repurgatis Belgii coetibus, eum ` quoque in finem est inttitutus. er confêfvarus, ut Euangelii interpretes. habeant: focios er adiu: tores in cura oe disciplina ecclefiastica. ` Ho- rum igitur auxiliüm, in „communi onere fusti« nendo, non est repudiandurm ` ait - negligendum. Quoties Seniores muneri fuo, five primum, five denuo. admoventur, toties folenni ac publico ritu inaugurandi. fancte promittunt, fe. una cum Doctoribus coetum | utrisque ` commisfum esfe gubernaturos, diligenterque ` provifuros, ut fin- guli fodales ipfique Antistites Euangelio obtem» perent: quod ut ab iis fiat, univerfa concio Spi- ritus divini dona fupplex expetit. Quapropter haud probari poterit, five fegnitia Seniorum ; ab hac administratione fponte vacantium, aut infolentia Doctorum, eos fine iusta causfà exe cludentium. ^ Neque univerfe inutiles. cenfendi funt Seniores, qui fefe Doctoribus in vifitatione domestica adiungunt.. Qui enim ex illo Antis- . titum ordine hoc munere fungi merentur, Euan- gelil interpretibus, Quo fic, ut in gregibus valde magnis , gen unus praeest Pastor, vel in urbibus maioribus, qua- rum vici inter plures fuot distributi, ne decem quidem „aut viginti. dies fufficiant. Quapropter integer coetus vel vicus mon. nifi. femel quotan- nis, vel fesquianno, vel biennio, commode'àb Antistitibus vifitari potest.. Vifitationi domesticae non andante anni tem= pus ubique convenit. Sic, ubi magna pars hoe minum navigando vel piscando victum fibi com- parat, Antistes paucos viros et iuvenes aestate | domi oT H £ O tæ GECA 155 domi inveniet: hos igitur hyeme conveniat, quando a navigatione et piscatu requiescunt, ` quamvis hyems ipfi minus fit commoda. Id ip- fum valet de diebus, e quibus nemo prudens eos ad vifirmdum eliget, qui publice desti- nati fünt, vel negotiis gerendis, vel nundinis agendis, vel fedi celebrandis, Nec vifitiñtem convenire oportét hómiües , qua hora folent - prändere” aut coénare. Nonnulli quidem Ant, - . ftites, rüralibus praefecti coetibus; antequam fo- letmem vifitationem inftituant, e fuggesto -facro promulgare folent dies, ad id destinátos, üt fin- gulos, quodd eius fieri posfit, et domi inveniant, et ad excipiendum Antistitem paratos. Quod: quidem inftitutum mihi videtur laudandüm, quami: — vis alit malint inexfpectati venire, út eo melius videre posfint, quomodo dom res De uf foleant fodales, de ' Quando Antistes anirtadvertit , -rés fóciorum domesticas, hoc quidem' temporis ^ "articulo, dif- ferri aegre. posfe; "vifitationem: adeo fntempesti- väm iis esfe et molestam, aut animos eorum perturbatos esfe ebrietate, iracundia, aliave affec- tione vehementiori, 'expediet falutationem differre in aliud tempus. (8) | $. 6. (8) Conf. Liefsting, lib. l p. 268, 269. Scriptor im Horreo taud. p. 364. Boers, lib. Las, ten Broek, loc. |. p; 90, 91, 97, 98. tn ER 4 "d 156 COMMENTATIO Lë Index. eorum. fcribendus, qui Antistitis . curae. funt..commendati, =: i. „Lex ecclefiastica’- iubet. fingulorum ` coetuum. Synedria, et, ubi Synedria mon. ad(ünt , : Euan-. gelii interpretes, nomina eorum, qui, vel fidem. profitentur, . vel fidem, profesü. aliunde, adve« ` niunt,. infcribere libro diligenter .custodiendo, cui. par alio locó fit asfervandus, Mis in: libris et. ii notandi funt, qui alio proficifcuntur. . Se-. dulo- etiam. curandum est, ut. habeatur. par lie brorum,. quibus nomina baptizatorum er facro. ritu. coniugatorum - infcribantur. (9) Es his. libris legitime .conftare potest. de identidem bapa tizatis, fidem profesfis et testimonio: ecclefiasti-- Co, Dee aliunde admisfis , Dee alio commenda- tis, ot et de. coniugibus, quorum matrimo- nium facro ritu, fuit inauguratum. ` Verum ex” his libris, Antistes. recens coetui praefectus, Cos; guoscere nequit, quantus. fociorum. er alumno-. rum numerus fit fuperftes, ubinam. finguli „has "bie; (9) Videatur canon XIV, Legis de. Synedriis Eccle- fiasticis, in Handboek „voor, Hervormde Predikanten en. Kerkenraadsleden, Derde fiuk ; P. d'r THurorocicaA. 137 Le biteht, quibus Por moribus, quo vitae. genere, Etenim, nec morientium in his libris vulgo fic mentio neque -advenientium aut-proficifcentium, nifi fuerint Ecclefiae fociis adfcripti „ ipfique curam habeant testimonii accipiendi et tradendi. Ne dicam de diverfis urbium vicis, quorum aliis alii praefecti funt antistites, et quorum incolae; mox- advenientes , mox- abeuntes, libri ecclefiastici ope,. dignofci. nequeunt, Itaque Antistiti, ad coetum paulo maiorem accurate cognofcendum, opus est fingulari in- dice, quem exarare poterit, primum- fingulos conveniens, qui ipfius curae funt commendati.: Huic indici infcribantur fuis fingulae -numeris distinctae aedes, et aedium diverfa domicilia; in quibus habitant facri coetus fodales aut alum- ni; fingularum. item nomina et aetatis anni; qui coniugio fint iuncti, qui vidui aut viduae, qui caelibes; porro, qui fidem fint profes(i, qui eatechumeni, qui in fchola discipuli; denique, qui.domini, qui fubditi, qui diaconorum. cura fustentati. In libelli; , bunc indicem .continen- tis, fingulis paginis chartae pars nuda relinqua- rur, in qua identidem ea posfint adícribi, qui- bus ad accuratam coetus integri notitiam opus est Denique Antiftes, ut rite memoria teneat, quae oblivifci eum non oportet, poterit, adhi- bitis fcribendi compendiis, vel certis fignis ad gé id 1588 COMMENTATIO id factis , notare indolem fingulorum, five laudan- ` dam; five vituperandam, uti et quaecunque, vel ipfe promiferit ac . decreverit, vel fpoponderint adtnoniti. ia | D 7. Nemo corum, qui Antistitis curae funt erediti, praetereundus. Ex iis, quae Sect. I. diximus, conftat, ‘in vifitatione. domestica falutandos ele, non tan- tum fidem füam profesfos, fed omnes Antisti- tum curae commisfos, fi quidem eo aetatis pro- vecti fint, ut eum monentem intelligere posfint. „Pubicatum aliquando est de iure, quo intrare posfint Antistites aedes eorum , qui coetus ipfis commis fodalibus non funt adfcripti. Verum hoc ius fponte ducitur ex vinculo, quo cum coetu reformato iungi fefe patiuntur. Quodfi vero quis Antistitem, vi legis ecclefiasticae mo- nentem , nolit admittere, ipfe hoc vinculum dis- rumpere cenfendus est. (11) | MEIN e Tee: (te) Conf. Scriptor, in Horreo laud. p. 379, 380. Boers, lib. l. annot. ad $. 5. K(uiper,) loc, l. p. 379-384. 389. | (11) Conf, quae dubitanter fcripfit Ven, B. H. S. K(u ie „TT HEOLOGIC A 159 . e*Irique; nec adolefcentes, nec pueri puellae- que adeo, negligendi funt. Hos blanda voce appellans, de nomine, aetate, difcendi ardore et progresfibus, interrogans, parce laudatis , fuaviter monens de pietate et obedientia erga parentes et niagistros, his bene precans, poté- rit quaedam veluti fidei virtutisque femina in teneros fpargere animos; eosque allicere ad difcendum , ad amandum venerandumque moóni- torem. Famuli et famulae, in dominorum vel herarum domo habitantes et pernoctantes, operarii item , ubi diem in laborando confumentes inveniuntur, falutandi funt et monendi: five, praefentibus pa- tre aut matre familias, five feparatim. Qui enim minus funt fortunati, faepe etiam neglecti a parentibus, rudes et inculti, laborando quoti- die defatigati, eo magis indigent admonitione, hortatione, confolatione , ad ea quaerenda bona,- quae animo circumferuntur, aeternum duratura. . Haec, quae commemoravimus, pertinent ad omnes, qui coetui repurgato, cui praeest Ane tistes, five baptismo, five etiam. fidei profes- fione, funt adfcripti, Similis etiam ratio haben- | da K(uiper,) in Novis Symbolis faepius laudatis, p. 373; 374. not. b. et quae, hac de causía, ab aliis UE "orga in duplici annotatione, p. 374 169 COMMENTATTO da est eorum; qui, e Christianis Protestantibus , non quidem Reformatorum Belgicorum formulae {unt addicti, attamen „ fuae. confesfionis docto» rem. non habentes, Deum in conventibus facris una, cum Reformatis- colunt, ` fefeque pastorali Antistitum . nostrorum. ` curae - ultro - committunt, Hoc enim mutuus Christianorum amor postu- lat: hoc infuper praecipere videntur decreta, a Synodo repurgatae in Belgio Ecclefiae anno 1817 et 1819 facta. (12) | j Si (12) Decretum, die 16 Tulii, a. 1817. factum, huius est argumenti: Het algemeen Christelijk Syno- de der Nederlandfche Hervormde Kerk heeft befloten: dat leden van andere Proteflantíche. Kerke genootfchappen, die dit begeeren mogten, indien er naar het oordeel van den Kerkenraad geene redenen ter contrarie beftaan, mits onergerlijk zijnde van leven, en bewijs gevende van hun lidmaat[chap, in de Her. vormde Gemeenten ten Avondmaal kunnen worden toes gelaten, . Decreium, die 20 Iulii a. 1819. factum, praes cipit fingulis Synedriis, om de Kerkelijke atteftatiën van Proteftanten uit andere Godsdienflige genootfchap. pen, ter plaatfe, waar dezelve geene bijzondere Gemeens ten hebben, en, indien zulks door hen begeerd wordt, aan te nemen, in het Register der Lidmaten inte Schrijven , met bijvoeging van het Kerkgenootfchap, tot het welke de vertooners behooren, — en dezelve, bij vertrek, met.. het -getuigenis van onberispelijkheid in den wandel, indien er geene redenen van het tegendeel ` ` beftaan, weder aan hen uit te leveren. Conf. Hand- boek Tug&£óroGcGic^aA 161 Si vero, praeter hos, alii quoque Protestan- tes, vel Romano-Catholici, vel quicunque a religione Christiana alieni, occurrant Anriftiti , in vifitatione domestica occupato, hi, ut non fludiofe quaerendi, ita nec fugiendi videntur. Oportet enim Doctorem Euangelii ergà omnes ` humanitatis et comitaris officia praeftare: oportet: praeterea Christianae doctrinae interpretem: ver- bis factisque palam facere, quo fit erga fratres: et religionem fanctisfimam profesfos animo, Itat que cum huiusmodi hominibus, nifi ipfi tergi- verfentur, videtur ita colloquendum, ot conve- nit viro bono, nihil humani a fe alienum pus- tanti, et Christiano, quem minime pudeat Euan- ; gelii, denique viro docto ac pio, omnibus pro= desfe, nemini nocere cupienti. (13). f L| boek voor Hervormde Predikanten en Kerkenraadsleden , Leeuw. 1820. (Vol. L) p. 163 , 164. et Jacob Wijs, Jac. Corn. Zoon, Bedenking over de toelating van Leden. der andere Protestantfche Kerkgenootfchappen tot de viering van het H Avondmaal, dn de Hervormde. Gemeenten der Nederlanden, quae tradita est a Cl. I. Heringa, E. F. in Kerkelijke Raadvrager en Raad. gever”, Vol. I. p. 498-503. (13) Conf. Ravesteyn, lib. l. P: 309, 310. Scrip- tor in Horreo laud. p. 377. Boers, lib. L $. 5. Ten | Bro ek, loc, l. p. 99. et K(uiper,) loc. 1, p.379. - L 162 CoMwMENTATIO . ! $. 8. f C Seite focii ad S. Coenam. selaizandam invitandi et hotiandie Sumitis, viri Clarisfimi! in propofita quaeftio- ne, fingulos: fodales ad. facrum | epulum. esfe invitandoss Plerique fane Antistites. hoc. fibi; negotii datum esfe; putant. Disfentiunt tamen, alii: (14) alios de eo. dubitare. video.: (15). Utrisque. fupervacanea videtur. ea invitatio: quor-. fum enim, inquiunt, ili ad S. Coenam invis tantur, quos Christus iusfit eam celebrare, qui ` publice : moniti- fciunt tempus et locum: Convi- vii facri, quibus non licet ab eo abesíe? His. equidem refpondeam: alia esfe neces(aria, alia ` utilia; quae non omnino fint necesfaria, prop- terea nondum esfe fupervacanea, dummodo ali- quam ab utilitare habeant commendationem. Quodfi igitur haec inviracio, admonitionis, vim. habeat, ipfíique admonitioni. fuavitatem.. addat, et fodalium gratiam Antistitibus ` conciliet, quid- ni eam utilem fore fperemus ? Oportet fane -= . Euan. ` (14) In his Scriptor Commentationis, in Horreo laud., P. 377» 379- | (15) His accenfendus viacait Doct, Reddingius, lib. L §. Ilie. ; TT ad taan TugzoroGiCA 163 Euangelii interpretem, non tantum ignaros fe- mel monere, fed in monendo conftanter perfe- verare,. Convenit ei, ad Paulli Apostoli exem= plum, Christi nomine, non tantum praecipere, iubere, hortari, fed etiam invitare, orare, 66> fecrare, Sed, qui a nobis disfentiunt, verens tur, ne ea invitatio magis etiam noceat, quam profit. Alii enint, inquiunt, in hac invicatione fans damentum ponunt celebrandae S. Coenae;. alii ex ea disputandi anfam captant; alii, tam hoe norifice invitati, fe infolenter efferunt. ` Verom haec, ut damnanda funt, ita proficifcuntur', now €x invicatione, fed' ex ingenii animique pervers fiate, quae facit üt optima quaevis et faluber- rina interdum noceant. Sed. et huic malo mes dici na paratur, prüdenter inítituta invitatione; - cum eaque iutcta admonitione, Etenim admonendi funt, qui Christum pros fitentur Dominum ac Confervatorem ad S. Coe- mam una cun fidei fociis: rite celebrandam.: Qua quidem: admonitione' opus. est, cum negligentie bus epulüm: Sacrum, tum parae illud cele» brantibus. | E In coetibus reformatis non pauci deprehen- duntür, qui Sacram Coenam, vel nunquam , vel raro celebrant, quamvis" Ecclefiae fociis fint: ad- fcripti, nec’ probabili caus(à impediantur: quo- Tunt alii publiea fáacra' parum curant, alii a: re- L 2 ligio- 1049 , COMWMENTATIO ligione prorfus. abhorrent, alii. verecundia et pudore cohibentur, alii rerum domesticarum et. civilium. cura rerardantur, alii denique falfis opie. nionibus avocantur. Proinde opera, Antistiti est. danda,. ut. bis perfuadeat, homini- Christiano Ton licere. culpa fua aut errore facrum convi- vium“ praetermittere. . lusfit enim | Confervator noster et. Dominus lefüs. Christus omnes ipfi addictos. S..Coenam celebrare, cui oben) non obedire turpe. eat et periculofüm. .. Omnis. au~. tem hac in.causfa commisfus error magis etiam. damnandus est, propterea quod iusta epuli facri celebratio. convivis profit, ad excitandam augen- damque animi,modestiam, verecundiam , forti» tudinem, fidem, pietatem, humanitatem om- nemque virtutem Christianam ; ad magni aesti- manda gratoque animo percipienda Dei , Patris coelestis, et Sofpitatoris nostri lefu „Christi pro nobis mortui, beneficia, favore gratuito pro- misfa. ac concesfa 3 ad confociandos Christiano- rum animos mutuumque amorem: fovendum; dee nique ad alendam fiduciam ac fpem, quibus res adverfas animofe feramus, iniurias religionis causa illatas placide toleremus, ipfamque more tem non reformidemus. Accedit utilitas e fre- quenti. S. Coenae celebratione redundans, ad re: Jigionem Christianam aliis commendandam , eius- -que -veritatem comprobandam. Utilitati par est j ! ja ho- THEOLOGICA- 165 honos, quo Christus eos afficit, quibus in S. Coena distribui iubet fymbola corporis fui pro iis fracti, fuiqve fanguinis pro iis effufi; quos certiores facit de favore fuo et auxilio nunquam non fperando; et quibus opportunitatem praebet renovandi palamque profitendi fidem ipfi prae‘ flandam. Haec, et quae plura facere posfunt ad perfuadendum fodalibus, adhibere prudens poterit Antistes, in monendis et hortandis tarè dis, cunctantibus, haefitantibus, et Liege: tandem animi morbo impeditis. Si quidem invitati et admoniti foliciti fint de eo, utrum fibi liceat ad tam fanctum acce- dere convivium, huiusmodi fcrupulus bonorum ex animis omni cura est evellendus. ^ Itaque; fi de iure dubitent, docendi funt, omne ius fruendi S. Coena proficifci e promisfo manda toque divino, quo hominibus peccando miferís Dei Christique, pro nobis mortui , offeruntur beneficia, fidenti gratoque animo accipienda. Si tanto fe beneficio indignos dicant ac proinde wereantur, ne fibi accidat, quod Paullus Aposto- lus fcribit: (16) Se Xv rliy vbv prov 5 in vb morúpiov TOU xupíou GyaZíwe ,Evoyos rra TOU cúpaæTos xal ToU ëuerge ToU XUpíoU* — ó "yup sohiwy xol mivwy Gwabiue , Kine émyrQ &aÜíe: xal (16) 1 Cor. XI: 27, 29. ex edit. Griesb. 166 "CoMMENTATIO Sei mivela py, Ouaxpívov Tb eéëts TOU xupiov. horum dictorum fententia explicanda est e fcri- bentis mente et confilio: ut intelligant, fermo- nem esfe, noh de convivis hoc beneficium nul- do odo merentibus, fed de Corinthiis, convi- vium facrum a communi som discernentibus , eoque ad íütietatem et ebrietatem usque abu- tentibus, atque ita facrum panem vinumque Zo. digne habentibus ac .profanantibus. Si ad fe ^ accommodent ipfius Christi (17) dictum, quo opem fuam negare vifus est matri, de filiae vita folicitae: eiz:ÉeT: xaAbv Aafdeïy Tbv Aprov Tv ënn, wa) [QaAsiv Tolg xvuvapíors adiuvari. por terunt- bona; huius dicti interpreratione , et ad» hibito matris. refponfo, quod Christus elicere voluit. et honorifice laudavit ac probavit: vo) xópi xal yp T% xUvápum tcÜís: rò cé pi- xav räv mmrbvrov derd rije tradi TÓV xv- ia oder, Quo audito, mox imploratum au- xilium tulit mirifice. . Si quae, Antistitum invi- tationi contraria, fibi invenire videantur, five in Catechismo |. Heidelbergenfi , quaeft. et refp. 75, 76,77 , 81, 82. five in Formula A, Coena celebrandae, five in Confesfionis formula, a Synodo reformatae in Belgio Ecclefiae, anno 1817. conftituta, fuccurrendum iis erit, partim . » | S / ace (17) Matth, XV: 26, 27. Marc, VIE 27. / | T HEOLOG ICA 167 accurata verborum interpretatione , (18) pârtim etian admonitione, de Formulis nostris S. Li- brorum auctoritati fubmittendis. Si querántur; de exiguo vel nullo fructü, e S. Coena antea percepto, nec plus emolumenti ex inftante eius celebratione fperare aufint, monendi funt, de niecesfitate obediendi Confervatoris nostri :man- dàto, et de utilitate; numquam non ex hac óbe- dientia ad convivas redundante.. Si verecundia et pudore cohibeantur, ne in publico Ecclefiáe conventu asfideant Domini meníae ; ad quam alii, iique aetate provectiores et in vita. Chris- tiana éxercitatiores.; non finé tremore accedant, primuim excitandi fant ad audendum, quod Dó- . miuus hoster facere iusfit, deinde etiam avocan- . di funt, ab imitatione eorum, qui exeniplam prae- (18) Conferri merentur D irk c orf. v a n Vóorst, de XXT. Vraùg en Antwoord van den Heidelbergfehén Ca- | zechismus , en het Formulier. vàn het Nachtmaal, ter bepaling van het ware denkbeeld van een’ gelovigen, en . ter wegneming der zwarigheden bij. het. gebruik maken van het Avondmaal, opgehelderd. Am. S. vag Eme dre, twee Leerredenen over de Formuliérén van den H. Doop en °t H, Avondmaal; benevens een berigt van ^t gevoelen onzer oude beroemde Godgeleerden over deze bei- de Sacramenten, Utr, 1794. M. Jorissen, de Eyvan- gelilche wijsheid onzer Vaderen in het Formulier des Heiligen Avondmaals, nog in gezegend gebruik bij de Hervormden in Nederland, "e Hage, 1821. A 168, CommeNTATÍO praebent haud. laudandum , denique. reprehendene da est horum timiditas, qui iniquum hominum iudicium reformidant. Si aliquando parentibus vel magistris promiferint, fe S. Coenam non ante esfe celebraturos, quam certum fibi fue». rit de maAryyeveoia fua et owrypig , et fi fore te, hac interpofita conditione, coetus ecclefias- ` tici fociis adfcripti fint, oportet Antiftites is- tam postulationem damnare , iniustam pactionem fua rescindere. auctoritate , certe docere, nemi- nem teneri promisfo aperte Christi legi: contra. rio. Si denique propter egeítatem eos pudeat male vestitos accedere ad. S. Convivium , hortan» - di funt ad pellendam nimiam. folicitudinem: quadfi vero ea fuerit iusta, auxilium honestis - fodalibus erit ferendum a Diaconis, aut alio- rum liberalitas erit imploranda, ut miferi isti hac leventur cura. | Mitto alias difficultates, ne fingulas causfas mihi pertractandas fumam, apud Vos, Iudices clarisfimi ! quaerentes , quomodo, in invitandis ad S. Coenam fodalibus , «niverfe Antiftiti verfan- dum fit. (19) $- 9. (19) Conf. Boers, $$. 15-34. Reddingius, $$. 106, III. : i THE Oog OGPA 169 $. 9. 1 : | Ecclefiae focii de ufu A. Coenae legiti- mo monendi. Qui Ecclefiae focios ad S. Coenam cele- brandam monent et hortantur, ($$. 8.) dimi- dia duntaxat officii fui parte funguntur , nifi eosdem etiam de ufu eius legitimo moneant. Quid enim iuvat, Christi doctrinam profesfos urgere ad ritum epuli facri celebrandum, mu. tosquo adeo convivas numerare, nifi hos etiam admoneas de convivarum officiis pie ac fruc- tuofe praeftandis? Haec enim fi negligantur, S. Coenae celebratio in inanem abit religionis ostentationem , quae nec Deo Christoque pla- cere posfit, nec. celebrantibus prodesfe, et in quam id ipfum convenit, quod Paullus Aposto- lus de Corinthiis fcripfit : (ao) oùx els T xpeirrov , AAA ele Tb úrrov cuvípyecÜe" cuysp- xorévuv Pv $Tl Tb oz, oUx Set XUPIQKOY Servo Payer. lccirco etiam a Viris Clarisfi- mis, de invitatione et admonitione, distincte. quaeritur. | STEEN Goss, iubente lege ecclefias- ti- (20) 1 Cor. XI: 17. 20. ap: Commentato tica, folent quidem, inftante S. Coena, pro concione pronunciaré ofationem praeparantem ad legitimum eius ufum, in eaque de indue ftria docere, quid in celebrando hoc festo a convivis fit praeftandum, quo eos animo esfe oporteat, qua iis opus fit exploratione et prae- paratione. Infüper convivis mok ad S. men- fam accesfüris , praelegi folet Formula, qua de his ipfis rebus admonentur. Proinde. faperva- canea videri potêst industria Ahtiftitüm , de iis privatim folales admonentium. Nec profecto éa apud fingulos opus est: et quo quis in fide ët tis buiusmodi monitis indigebit. Vel fic tå- men haud raro Antiftiti occurrent, quibüs itérä- ta admonitione opus est, five quod orationérh praeparantem non audierint aut mente percepé- rint, five quod perverfas de S. Coena eiusque ‘ufu legitimo ‘opiniónes imbibetint. Quod fi animadvertat Antiftes, fucCurrat ignofantiae fo- dalium er errori, non prolixa oratióne, fon lidgiofi disputatione, fed admonitione brevi, perfpicua , fuavitate non minus quam gravitate asfétnflónern captante. Et alii qüidem aliis. de rebus erunt monendi. Qui ignorant vel noh fais cogitant, quid in S. Coena for ab Anti- flite, convivatoris partes fustinente, qua auctori- tate, et quem in finem, om ignoti pellen- | da THEOLOGEN Tat da est, Qui nesciunt, quid convivas oporteat agere, meditari, confiteri, precari, grato ahi- mó celebrare , aut quomodo panis Gr acei- piendus et edendus, quomodo: e calice "be, dum; de his rebus monendi ‘fant. Qui hon perfpiciunt, quid facra fymbola , Christi notni- me oblata, fignificent,: quae iis infit vis: ad fë- praefentandam Christi nobis mórtui memoriam, et ad nos certiores reddendos de vi falutari ilius mortis, in qua luculentum nobis praebé- tur documentum divinae in nos benevolentiae, utiet amoris, quo nos complectitur Sofpitator, his fingula. demonftranda funt: Out non Gs at- tendunt ad officia, quae convivas füscipere pör- tet, praeflanda, tum erga Deum Patrem, qti Filium fuum pro nobis tradidit cam éóque ði- nia nobis falutaria est daturus, tum erga Chri- ftam, Dominum nostrum, qui vitam Tom coe- lestem in nostram impendit falutem / tum erga fidei Chriftianae omnesque naturae humanae focios, hi ad ea hortandi Tënt, Qui de fructu e S. Coena celebratione pércipiendo , vel parum fütit foliciti, vel nimiam fperant, vel minus etiim quant par est fperandum putant, hi id eo ad iustam legem funt moderandi. Haec ipitur, et quae plura funt ex hoc genere , doceat et prae- cipiat Antiftes; ad haec cogitanda et agenda mnéat et incitet 5 - tardos fegnesque impellat , pro- 172 CoMMENTATIO propofitis Euangelii promisfis ac minis ; cunctis , ad haec feliciter tentanda ac perficienda, Dei Christique auxilium, fubmisfe ac fidenter im- plorandum „precetur. Quandoquidem vero multi ad fe ipfi parum attendunt, alii in aeftimanda fide fua ac pieta* te in alterutram partem. peccant, monendi funt finguli, ut animi fui motus fenfusque diligenter Obfervent, errores fuos explorent, delicta fua et crimina in memoriam revocent, fine mora refipiscant, ad Deum condonantem confugiant ; fiduciam in Christo unico Confervatore ponant; fanctum Dei Spiritum implorent, fidei ac virtu- tis adminicula adhibeant, fefeque adeo compo= nant ad rite celebrandam Domini- Coenam, Ut autem certam fequantur animi fui excutiendi normam, proderit plerumque eam fequi, quae a Synodo Belgica, a. 1817. est praefcripta, propterea etiam Ecclefiae nostrae fociis come . mendanda , quod e libris facris est ducta, ac- commodata ad huiusmodi formulas,. cum in patriae nostrae coetibus nonnullis, tum alibi , inde a facris publice repurgatis, ufitatas , et con- veniens notisfimis formulis confenfus fcriptisque liturgicis, in Ecclefia Belgica receptis. (ar) | Quod- (21) Conf, Joris fen, lib. l Prologi p. XXV=XXXIVe Tam T‚n-e-O-L-O GT CA 178. Ge poterant normam, Mom een: in Ca- . techismo Heidelbergenfi, resp. 81 , 82. et in Formulis Baptismi adultis: adminiftrandi et S. Coenae celebrandae. — Fatendum tamen est, ple- risque, in adhibenda huiusmodi norma, opus esfe monitoré et gubernatore, ne dicendi formulas in alienam fententiam ínterpretentur. [taque tu- tisfimam inibit viam, qui, et ipfe adhibeat, et aliis .éommendet dicta fummi nostri Magistri lefu. Christi et Legatorum., quos, mentis fuae | interpretes esfe Diu ‚ quibus genuinorum dis- cipulorum indoles defcribitur. Cuiusmodi funt Matth; V: 3-10. 44-48. VL 24, 33,35. VIL 12; 17, 18, 21. XVI: 24. XXIV: 13. Marc. XVI: 16. Ioh. VI: 28, 29, ag, së, VIII: 34. 96. X:.27, 28. XIII: 35. XIV: 15. 21. 23, 24. XV: 8,10, 14. Rom. VIII. 5-9. Gal. V: 16-24. VE 15, 16. Eph. IV: 4-7. V: 8, 9. 9 Tim: T: 11-13. 19. Hebr. D 14. XII: 14. lac. I. 21-27. III. 13-18. 1 Petr. lI: 6-9. 243 95, 1 Ioh. IL 6-9. I: vm. teneis III: 5-10. 145" L5. Iva. IV: 7, 8. 12-20. V: 1-5. denk 18. Caeterum ‘poterunt Anüftites, ni fallar, fo- dalibus » 'S.:;Coenam . celebraturis , commen- dare lectionem libellorum , dé p» Coena, "LS e ad 174' COMMENTATIO ad popularem captum accommodate fcripto- ram. (22) S. 10. Impii , perfidi , malitiofi ‚ hypocritae > iique Pertinaces, a S. Coenae profanatio- ne deterrendi. Quod praefignificavit: Christus , fore ut , non tantum in mundo, fed etiam in Ecclefi ja, fem- per mali cum bonis fint commixti, (23) nullo non (223) Ex hoe genere laudandi mihi. videntur tres De belli; unus a Societate Belgica, quae doctrinae Chris. tianae interpretes ad gentes Euangelii ignaras mittendos. curat, editus: Jos over het gebruik van het Heilig Avondmaal , bijzonder. voor mingeofenden. Rott, 1812. alter fcriptus a Ven. Bern Verwey, Evangeliesch Avondimaals-boekje voor Proteftantfche Christenen, "e Hae Se, 1823. tertiùs a Ven. Guil, Dav. Grommé, Hand- leiding tot regte viering van het Heilig Avondmaal, bee ` flaande in Overdenkingen en Gebeden , metaanwijzing van eenige Pfalmen-en Gezangen bij die gelegenheid , ten gebrüës ke. voor mingeoefenden. Amtt, 1723. Fructuofe etiam ea adhiberi poterunt, quae fcripferunt Jac. Hinlópen, - in Leerredenen , Utr. 1781. p. 340-361. et J. Heriu- ga, E. F. in annot, ad H: C. Bergen, Gedenkwaare digheden uit het did van Jezus, Vol, IL-ed, IV; ad 18495 P. 450-458 : (23) Match, XLI: 24-30 37-43. 47-50. REE Lech nr ee Tue oro GIC A. 175 non tempore docuit eventus. Iccirco non mi- randum est, quamvis fit dolendum, inter eos, qui, fidem, Cizistienam profesi, ad legitimam. S, Coeme celebrationem, esfent invitandi, nom raro eos deprehendi, quorum increpanda est, impietas ,. perfidia, malitia et fimulatio, qui ad . refipiscendum. {unt monendi. et hortandi , et, D fi Tepiscant, aS. Coena fent arcendi, certe; ab. eius profanatione. deterreudi, ts ` -3Diflicilis. fane. cura .Antiflii est inposa quando, a in; vifitatione- domestica, cum huiuse, modi. hominibus „colloquendum -este — Plerique: enim reprehenfonem fugiunt e monitorem: aei gre. ferunt. … Alii, excufationes. afferunt: quaefi« tas, neque, ullo; modo, accipiendas. Alii. denix gue infolenter. de. vitiis. fuis- gloriantur, contue meliofas voces. in: Aatiflitem. emittunt; eum. de: rident aut abire iubent, Praeterea mulia; (unt, quae. aequum Ans iudicium de hominurit animo, ac- moribus. impedire, posfunt, Quae cu ica fint, non. fine malta circumfpecticne fenteus tia, ip aliquem,erit. dicenda: quicunque autem: nion immerito. Anti fufpecti libere fant monens d, de confcientiae. -voce- audienda. et fimulatio= ne- fugienda. ` Qui. igitur. impietatis , > perfidiae; mole, ant fimulationis ` convicti non -refipis- cunr, disciplina ecclefiae adhibita , arcendi funt a S. Coena: de quibus non, fatis conflat, hi | mo» w6 C 0M MENTAT I0 monendi funt, ut, fi conscientia fua istorum criminum fint convicti nec refipiscant, a Do- mini menfa abftineant, ne Sacram Coenam pro- fanent, et turpisfimae fimulationis P fub- éant. Haec vero feveritas ita. tid gii est humas nitàáte et mifericordia, ut fceleratis etiam et nefariis via monftretur , qua liceat in gratiam cum Deo redire, interveniente lefu Christo, atque adeo a commeritis liberari poenis. Proin- de fidus Euangelii interpres nunquam negliget, quod de munere ipfi impofito fcripfit Paul- dus: (24) dein Xpuro) opeofdeboper, de TOU Geet mapxxaAOUvrOs V Gun: deduels Goin Xpioroù , naraddynre cà Os Tbv ykp Mà yvévra dpapriav rip Ou &popríay Brofgcer, Wa peis ywipela Au aroeug Oeo iy aÖrú. Haec, univerfe dicta, de iis, quae\ abfterren- ` . di funt a S. Coenae profanatione ;*SWffüicere mihi videntur ad praefentem causfam. Longum fane foret et a propofica quaeftione, ut mihi quidem videtur, alienum, disferere fingulatim, de opti- ma ratione admonendi et in viam reducendi alios. atque alios tam turpiter errantes. Aliter" enim agendum erit cum impiis, qui, vel omnem re- ligionem , vel Christi doctrinam , repudiant; ali- E (24) 2 Cor. Vs 20, 21. ` THEOLOGIGAM 177 alitér cum iis, qui fceleribus et flagitiis funt de» diti; aliter cum contumacibus , infolenter fe ef- ferentibus , rempublicam civilem vel- ecclefiasti- cam turbantibüs ; aliter cum lirigiofis et crude« le:odium in innocuos fodales, aut in parentes, uxorem, liberos: confanguineos, ` foventibus; aliter cüm fimulatoribus „-fraudem er fallaciam adhibentibus ad. circumveniendos.… fimplices er fideles;v:aliter cum iis, qui, caeteroquin incel- pati, uno aliquo gravi delicto in hominum. re- prehenfionem incurrunt, coetumque Christianum dedecore maculant, (25) T $ An Pax inter fodales 'concilianda. ris tct : ! Qui rite et früctuofe IS. Coenam funt. cele- ` braturi ; hos mutuo eoque fraterno amore: fefe complecti oportet. Omnes enim. fe profitens tur Christi discipulos , ad quos pertinet Ma- gistri. amantisüimi vox: . évo roóro "yvócóyrat máwTEG 4 OTi Emod-paÔyrafbere, bày ` ym Éywre ep AAA (26) Sui autem. amoris excellentisfimi : perpetuum: -esfe voli: documen- | tum n Conf. Boers, lib, 1, $$, 10713. 28. (26) Ioh. XIII: 35. M 178: CommeNTATIO tum in convivió , ad quod co&ünt, quibus Dos mini mors vitam affert bearam. Cuius“ benefi- cii, cunctis convivis destinati, figna funt in’! pane et vino inter omnes communicandis. : Ete-- nim, iudice Paullo, (27) rb morúprov rie eÜhoyias vomuvla coU abparos TOU Xpioroö’ éeT:i ó proc wówwvid Toö cúparoe ef ng. TOU £cTiV gri eie prog, Se cipe of eoAäef: Eojuev ob "ykp máyrec èn gei é)bo prov per= éxoper. Quocirca er Corinthios propterea. ins’ crepat, quod in contrarias partes diftraheren- „tur, etiamfi in coetum facrum convenirent: ad: Domini coenam celebrandam: (28) quo fieri ' fcribit, ut plus detrimenti quam. emohjingriti ex eo caperent conventu. ` Itaque, ne S. Coenae a Christo: inftitutae, celebratio magis convivis noceat quam profit, discordiae , quoad eius fieri posfit, funt prohiben« dae, et , fi- quae ortae fuerint ; fedandae; Quae res; in. Ecclefia Belgica, er est, er habetur j-digna: Antiftitum , fodales ad: S. Coenam invitantiumr et praeparantium ,. cura ac providentia. Iccirco: iam anno 1578. Synodus Nationalis: Dordrace« na Ministros et Seniores iusfit Ecclefiam. ipfis commisíam ad. S. Coenam praeparare, Gala, Eet, tes (27) 1 Cof. Xt 16; 17. . (28) 1 Cor. XL 17, 18, ege, en geed Takotvoerda ^ 179 ges. obortas componendo. (29) In eaque cura non minima cernitur pars admonitionis ,. qam adhibere folent fideles coetüum Antiftites, Quit et, fi verà fint ea, quae fama et auditione àccepi, nonnulli' doctrinae Christianae interpre- tés, aliquando, in vifitatione domestica aute. S; Coenam inftituta, non nifi in id inquifiverunts üttum in aedibus fociorum exifterent lites" et contentiones, qn pax et concordia. f Früftra ouidem laborabunt Ecclefiae nierit tores, in tollendis omnibus disfenfionibus ae dis- fidiis, dé causfis, five facris, five civilibus, five domesticis, Opera iis potius danda eer, ut:ab- fint a disputationibus iracundia et offenfio, ut deponentur inimicitiae ; ec pax. inter. discordes concilieur, Quod univerfe monitis praeceptis- que, interdum prece et obfecratioue, rarius ob- jurgatione et comminatione, tentandum est. Si quidem litigantes uttinque- Antistiti Tatort au- fcultare velint, pacificatoris partes ab eo pote- runt fuscipi: quibus qui feliciter funguntur of eipnvomoroì, hi juxxZpro: a Christo dicuntur, Ze: aùro) ulot Oeoö xAuficovra. (31) Wis zein | .. Quod- (29) Conf. dicta de hnius Synodi decretis , Part. I. $. 13. uti et Gisb. Voetii monita, laudata Commentationis nostrae p. 107, 108. item vr qoe lib. 1. p. 256. Qn Matth. V: 9. M 2 ve C OMMEN Te Tugor „„Quodfi. „quis: femel iterumque. admonitus in odio. perfeveret,; iniurias. facere; non defiftat, pacificari nolit, is ingenuo animo. S. Coenam una cum. Ecclefiae fociis celebrare nequit: at que.adeo graviter hortandus est , ut, dut refipis- cat, aut a S. Coena abftineat. Qui. vero in- juriam fert,. in.gratiam. cum adverfante redire cupit ,; aequam; pacis. conditionem offert aut ac- cipit, ad ignoscendum condonandumque pard- tus est, qui adeo non. nifi invitus et coactus difceptat , is contra invitandus est et hortandus, ad Domini. convivium libere et modeste cele» brandum. (31) | | (31) Conf, Boers, lib. 1, $. 29, ` SEC- C SECTIO TERTIA, UTILITATE, QUAE EX HAC VISITATIONE- DO- MESTICA SPERARI POTERIT. o Kat ludicium de varia vifitationis domesticae utilitate recte faciendum. uae, de vifitatione domestica , Sectionibus Y. et Il. fcripfimus, ea nobis perfuadent, labo- rem, ei impendendum, faepenumero molestum esfe et operofum. Iccirco mirum non videtur, fi quis hanc fubterfugiat molestiam. ^ Equidem certe fateor, meam imperitiam et imbecillitas tem reformidaturam esfe tam -difficilem labo- - rem, nifi animum mihi addat exfpectado utili- ta~ 182 CoMMENTATIO tatis, quae ex vifitatione domestica, rite in- ftituta, fperari posi. Mihi enim perfuadeo, neque unum, neque exiguum fructum , ex hac curae pastoralis parte , Dei beneficio, esfé re- dundaturum , dummodo ea rite et* ad Euangelii legem adhibeatur. Nec dubito , quin plerique eorum , qui inutile et fere noxium dixerunt omne hoc falutationis domesticae negotium, be- nignius, ne dicam aequius, de eo fuisfent iu- dicaturi, fi talem ante oculos pofitam habuis- fent vifitandorum fodalium rationem , qualem prudentior qüisque Antiftes fequi folet. Quam- quam igitür non nego, parum fructuofam esfe operam, quam confumunt Antiflites, in nuda invitatione, admonitione et falutatione , ad cer- tam verborum formulam identidem repetita, (32). tamen nihilo minus spero et confido, minime fru- ftra esfe laboraturos , qui prudenter et fideliter ver- fentur in hoc fancto negotio, ad cuiusque foda- lis ingenium ‘et animum, rerum item et tempo- rum, locorumque adiuncta , accommodando. Equidem non credo, Antiftitum curam fingulis admonitis fore fructuofam , aut toties esfè profutu- : ram, (32) Conf. Liefsting, lib. l. p. 265, 266. Scrip- tor in Zorreo faepius laud. p. 364-368. 379,380. Boers, lib. l; $.23. Reddingius, lib. l. $. 105. Ten Broek, Lil p.97,988. K(uiper.).l l. p..3755 376. THEOLOGIC A 183 ram; quoties ea adhibeatur. Si enim coelestis ille mentis divinae interpres, Iefus Christus , fanctus Dei Filius , faepe fruftra monuerit, cum alios per- multos, tum etiam discipulos fuos, et fi primi eius legati, Spiritus S. donis inftructi, faepe parum profecerint docendo monendoque ,' temerarium foret, operis, a nostrorum temporum docto- ribus fuscepti, exitum divinare magis profpe- rum, Sed fperare tamen aufim fore, uc dili- gens et asfidua Antiflitum cura, non raro , nec paucis, profit. Tò yàp sùæyyéàioy Tob Zeg: TOU , ut fcribic Paullus Apostolus , (33) Jú- ympig Oecü Eoriw eis owryplar TAYT} TØ TIT- mevóvrs. Ert coelestis Ecclefiae Dominus, teste eodem , (34) Edwre mrorpévas xal didaondhove epe Thv Aeraprguik zë dyluv, ele Zeien Quaxovíme , els olmodopiv TOU gäuerge TOU Xpic- ee, | Qui quidem fructus falutaris fi fperari posit ex Euangelii praedicatione publica , quid- ni ex admonitionibus, quae privatim fiunt, ad fingulorum conditionem et ufum accommodatis? - ^ (33) Rom, I: t6. (34) Eph. IV: 11, 12. | 184 CoMMENTATIO Se 2e H Urilitas, ex hac confuetudine Antistitis cuin Ecclefiae fociis et alumnis, [peranda. In rite aestimando fructu, quem e bene in- ftituta vifiratione domestica fperare liceat, pii- mum quidem ratio habenda est honestae con- fuetudinis , quae Antistici falutanti cum Ecclefiae fociis et alumnis ab eo falutacis intercedit. Haec enim confüetudo admodum utilis est, cum Euan- gelii interpreti, tum Ga vier dh cura ei est impofita. Ipfe facrorum Antistes, ex hac confuetudine, non exiguum capiet fructum, ad hominum ip- fius curae commisforum animos moresque cogno- fcendos. Etenim, cum iis colloquendo de re- bus ad religionem pertinentibus, veluti de Dei ergà nos amore in Filii morte confpicuo, de memoria lefu Christi pro nobis mortui renovan- da, de fide Euangelio habenda, de vita ad Sofpitatoris nostri doctrinam et exemplum agen- da, et quae eiusmodi funt alia, necesfariam fibi comparabit notitiam hominum ab ipfo do- cendorum et monendorum. ` Hac certe oppor- tunitate, fi qua alia, poterit cognofcere, qua finguli fint intelligentia, iudicio, perfpicacitate, : me- Tpggotoete Ae 185 memoria, docilitate; qua exculti doctrina; qui- bus imbuti opinionibus et erroribus; quibus la- - borent vitiis animique morbis; quibus- praeman- tur aerumnis; quibus crucientur curis et folici- tüdinibus; quibus praediti fint virtutibus; quae iis fint, five laetandi et fperandi , five dolendi metuen- -dique causíae ;. quibus expofiti fint peccandi ille- cebris; quibus eorum fides et pietas rerarden- tur impedimentis, Quae. quidem omnia quo penitius cognoverit Euangelii interpres, eo cer- tius iudicare poterit, quae apud fingulos adhi- benda fit, vel inílitutio et admonitio, vel re- futadio et reprehenfio, vel hortatio et incitatio, vel denique moderatio et confolatio. Quemad- modum enim medicus morbos. corporis huma- ni fanare ‚haud potest, ni(i cognito aegrotan- te, intellectisque morborum | causíis ac viribus, ita, qui hominum animis curandis operam. dant, frustra laborabunt, nifi eorum ` noverint. indo- lem, vitiorumque et errorum fontem ac habitum „perfpexerint. (35) ! Coe- (35). Conf, Everh. Bornaeus, de getrouwe Har- ger, Leeuw: 1669. p. 6o1 , 602. Liefsting, lib. Le p. 279-282. eiusdemque, ut fertur, liber, cui titulus: Verzameling van aanmerkingen over de nuttigheid van het opmerken van de verfcheidenheid der meufchelijke gemoederen bij de beoefening der Godgeleerdheid, Leeuw. ; 1798. 186 CoMmMMENTATIO Coetui facro non minus utilis erit - confifetu- do, quae Ecclefiastae falutanti, intercedit, cum Ecclefiae fociis et alumnis ab eo falutatis. ` Dr. - mum enim ipfe ille fructus, quem Antistes -percipit e colloquiis in vifitatione domestica fac- - tis, ad coetum, cui praeest, redundat.. Deinde .qucjue ea confuetudo facit, ut quicunque. cole loquuntur cum Antistite , huius prudentiam, hu- manitatem , comitatem , facilitatem , lenitatem et mifericordiam , "cognofcant, er multo quidem facilius et certius, quam . cognofci bag posfint virtutes ex orationibus in concione auditis, ex «quibus gravitas, doctrina et eloquentia, docentis monentisque magis intelligantur. Ea vero fermo- nis in Antistite affabilitas magnopere hominum, maxime plebeiorum , mulierum porro et puero- ` «rum , animos conciliat, nimium pudorem et ti- miditatem, quae cum reverentia faepe iuncta est, pellit, facitque, ut, quem fufpiciant, hunc et ament, et cui fe fübmittant, huic quoque ` confidant, ` Quae res vicisfim valde. proficua. est Euangelii interpreti, ad augendam . vitae publi- cae privataeque iucunditatem ec falubritatem. Sed erunt fortasfe, qui dicant, omnem. hanc utilitatem minus fperandam esfe e fingulari illa vifi- dog Scriptor in Horreo laud, p. 370 , 371e Boers, loc. LA, t. * THEOLOGIC A 187 vifitatione domestica, de qua. disferimus, quam ex- univerfa -Antistitis confuetudine cum. Eccle- fiae fociis.et alumnis. ' His.igitur contradicen- tibus nonnulla habeo, quae refpondeam, Primum quidem minime nggo, communem hanc confue- tudinem faepius fore aeque fructuofam, atque illam, quae identidem fit inflante S. Coenae celebratione, aliquando etiam fore fructuofio- rem: verum de eo nunc non disquirimus; in eo enim fumus, ut quaeramus de utilitate e vi- fitatione illa fingulari fperanda; hoc igitur nunc agentes. contendimus , univerfe laudanda esfe il lius emolumenta, quae memoravimus. Deinde verendum mihi videtur, né Antistites , communi illa ac liberiori: confuetudine contenti, fodales alios frequentius falutent, alios praetereant, ma- gis fuae confulentes ` commodirati et utilitati „ quam omnium fociorum et alumnorum Glo, Porro, in ea liberiori confuetudine, Antistites, maxime iuniores et nondum exercitati, ad. fin- gulos docendos monendosque minus erunt prom- ti et parati, quam in vificatione domestica , folenniter. ec hunc in finem inftituta: fimiliter, . qui falutantur, minus lubenter excepturi fant do- centem et monentem. Quin, neglecta vifitatio- ne folenni, communis illa confuetudo facile abi- tura est in familiaritatem, quae docentis mo. nentüsque perfonae vix conveniat ^ Denique, cum 188 CoMMENTATIO cum utilitate, quam primo loco laudavimus , coniunctae. funt aliae, minus etiam e vulgari ila confuetudine fperandae: de quibus age nunc. pauca addamus, | $ 3 Utilitas ex invitatione ad S. Coenam celebrandam fperanda. Utilitas non exigua fperanda est e folenni in- vitatione fociorum ad celebrandam S. Coenam, fi quidem ea invitatio prudenter et tempestive fiat, adiunctamque habeat admonitionem de le- gitima et fructuofa huius epuli celebratione. Primum enim fperare licet, ex eorum nume- ro, qui S. Coenam, vel negligunt, vel non ad- modum curant, vel celebrare non audent, fore, - quibus invitatio et admonitio Antistitis perfua- deat de necesfitate et utilitate huius fes; cele- brandi, quos adeo moveat ád memoriam Chris- ti pro nobis mortui folenniter pieque repetens dam, Scilicet, vel omnis invitatio et admoni- tio, quae fit ab Euangelii interpretibus, inuti- lis erit habenda, vel ex hac certe, tam honori- fica, tam iusta, aliquis fperandus est fructus. Nec raro huic fpei eventum refpondere, pro- fientur. viri venerabiles, longo rerum facrorum | ufu E. akk EE T HE OLO GIC Ass 189 ufu edocti. (36). lidem asfeverant, neglecta aut praetermisfa invitatione, faepius minui con- vivarum frequentiam. - Deinde etiam dubium non est, quin Antisti- tum ,admoniio,. de S. Coena recte et utiliter celebranda, multis profutura fit convivis, |. Alio- rum enim ex animis falfas evellet. de Domini Coena opiniones molestosque fcrupulos. Alios excitabit ad peccatorum confesfionem vitaeque correctionem , quo facto pos(int legitime ad hoc admitti convivium. .. Aliorum | fiduciam er fpem corroborabit, „quibus tranquillo. laetoque, animo interesfe „posfint facro huic epulo. ` Alios in-. flammabit ad Dei Christiane amorem, ad pa- cem cum fodalibus habendam, uti et ad cae- teras animi affectiones ac virtutes, quae Chris- tianos, S. Coenam celebrantes, ornant et com- mendant. «Denique, fi qui fint ea impietate, malitia. et. perfidia, quae adhibita admonitionum | remedia contemnant ,' Antistites hos a profanatione S. Coe-. nae dehortando poterunt cohibere, atque adeo curare ; pe isti fibi. magis noceant, Domini con- TAGS vi- (36) Ven. Ten Broek, loc. L p. 94. hoc ipfum profitetur de vifitationibus minus prudenter factis, Ex iis igitur, quae rectius inftituuntur , plus etiam utilitatis: erit; fperandum. ` Hali ij Commentat1ô viviüm fua praefentià maculent, Cliristique Eds . dlefiae fint dedecori. $ 4 ‘Utilitas, ex^ aliis admonitionibus ^ Sang, tionibus , veprehenfionibus et confo-" - tationibus , fperandae Si quidem vifitationis domesticae opportunis tâs adhibeatur, ad alias muneris ecclefiastici- partes rite adminiftrandas, fperare nobis licet; eam hactenus - quoque coetus Christiani fociis et alumnis, cunctisque falutatis, fore emp et _fructuofam: pus HE Primum igitur gehuinis Ecclefiae fociis pro- fütüra videtur omnis illa Antistitis cura, ` quae: non .necesfario iuncta est cum invitatione et-ad- monitione de S. Coera celebranda. ^ Etenim nulla mon inftitutio prodesfe potest, ad pellcm-: dam qualemeunque ignorantiam, ad. eripiendos: errores, ad augêndam’ confirinandamque fidem. Nulla non admonitio et hortatio tàrdioribüs^ excitandis et ítimulandis apta est. Nulla non ‚ reprehenfio, fi aequa fit et benigna, idonea est ad corrigenda qualiacunque vitia. Nulia non confola-_ do. vim habet. ad tristes erigendos moeftosque hilarandos. Quae cum univerfe dicenda. fint de: ge- THeEOLOGIC A. GO gehuinis: Ecclefiae fociis, nominatim Antistitis admonitio et confolatio ‘cenfenda est proficua- aegforântibus et infirmis, omninoque iis, qui probabili causfa impediuntur , Lamae S. Coe- mm celebrare" posfint, Fei etiam plurimum valebit industria An- tistitis ad falutem eorum provehendam , qui nondum Ecclefiae fociis fünt adfcripi, ^ Ca- téehumenis enim, five industriis, five pigris, profítuta videtur admonitio, ad fingulorum ine dolem et aetatem adaptata. ` Caeteros; five adul- tös five adolefcentes, Antistitis invitatio et ad- rfiotitio , prudenter;et conftaniter facta, alliciet, ad Demm Christttmqüe publice emm Ecclefia! colen- dom. et ad uténdum inftitutione doctrinae ae religionis Christianae, ut aliquando fidem Euan- gelió habitam profiteri ét Ecclefiae fociis pu- bie accenféri posfint. Puerorum et puellarum düodué faluti profpicietur, hortendo parentes et aítófes;; ad proctürandam liberorum et alumnorum aéducátionem , tüm doniesticati, tum fcholasti- cám am- denique ecclefiasticam. | . Porro fpes est, fore, ut, qui cénfüra eccle- fiastici-d S. Coeriae ufu fint prohibiti, ab Euarie gel interprete etiam atque eriam admoniti, in- ducantür dd poenitendüm et refipifcendúm, ad peccata confitenda moresqüe corrigendos, ad ré- déüüdüm: in gratiam cum Ecclefiae Antistitibus VIR et 192 COM MEN DA THO et fociis, er ad refarciendum, quod intulerint : damnum. Denique. prodesfe: poterit naiseni ber? nesta falutatio et admonitio alte, non quidem. coetui reformatorum addictis- attamen ` fidei: Christianae affinitate cum eo iunctis, ifi quidem hi Antistiti falutanti, | admonenti beneque ‚pros canti, faciles praebeant aures. mod Quodfi. vero quis credat, fructus y. has e, ep | fuperiori laudatos, non minus. fperari, post e ` inftitutione ,. admonitione, hortatione er confo- latione, quae in conventu S. fr ab Euangelii interprete, is profecto non animadvertit, . quam dispar fit ratio admonitionis . publicae:.et' priva- tae. Nam, in orationibus. facris pro. concione. pronunciatis, potest. quidem- Doctor Christianus. agere.de virtutum vitiorumque generibus. verum. fingulas. formas, quae in aliis atque aliis. homie: nibus funt. laudandae aut.vituperandae, tamquam. - digito indicare. eum. non oportet; . multa quo- que turpia. et foeda ne nominari, quidem ho- neste posfunt. coram hominibus diverfi fexus. et. getatis: utrumque vero privatim fieri, et potest, et nonnunquam. debet. ` Praeterea. publicam. ad- monitionem faepe ii .non.audiunt aut attendunt, ad quos ea proxime. pertinet;* et qui audiunt omnibus. promifcue aut. certo -hominum generi , dicta, pop. tamen omnes. ea. fibi dicta putant, | | quo se së T m'e‘oLOGTtCA - 193: quo fit, nt neque ea. fibi adhibere, fuosque in ufus convertere posfint: utrumque vero . illud aliter fefe habet in admonitionibus privatis. Qui denique privatim monentür, posfünt mentis fuae cogitata eloqui, animi fenfa et confilia, verbis, ' vultü , ‘factis, aperire , monenti aut contradicere aut confenfüm profiteri, ` fcrupulos et dubitationes: afferre, argumenta argumentis opponere, arque adeo monenti anfam praebére, aut a propofito defistendi; out pergendi in docendo, refellendos perfuadendo, hortando, increpando , confolan-: do, omninoque "monita fua, ad fingulorum anis- mum, univerfam vitae rationem. conditionem. praefentem rerumque "adiuncta , propius et accu» ratius, 3ccommodandi, quam fieri. posfit in ora- tione publica. (57) o "Haec uhiverfe dicta, de utilitate, e privatis, admonitionibus redundatura , nominatim. valere de pace inter disfociatos concilianda, . quisque facile intelligit, ut adeo non opus fit repetitio- ne aut explicatione eorum , quae Sect. Ll. $. 7. monuimus, (37) Cost Vétlotdr" in Horreo laud. p. 371-373. Reddingius, lib. 1. $. 102. Ten Broek, loc, l p. 85-87. K(uiper,) loc. l. p. 377, 379. HM 104 C oM MEN T-A TIO Be Alii nonnulli fructus iow vifitatione — domestica fperandi. e sCorollarii loco, lubet. paucis commemorare fractus nonnullos, aliquando e vificarione dọ- mestica fperandos. Ap ane Do oProdesfe- potest baec curae pastoralis. pars Senioribus non paucis, qui fefe Euangelii in- terpretibus adiungunt in ea focios et adiutores, - Horum enim alii funt peritiores et exercitati in ecclefia regonda: alii minus periti necdum ufu edocti. Prouti illi prodesfe posfunt Doctoribus confilio et auxilio, ira hi plurimum posfunt di- fcere e Doctorum confuetudine et exemplo , » quorum adeo. cura. multum est. conductura ad ` formandos et exercendos Seniores, qui deinceps , five foli, five confociata cum collegis opera , docendo monendoque profint coetui; ipforum cu- rae commisfo. | iue Deinde etiam Antistites, hac providentiae pas- goralis parte fideliter administanda, haud parum - gonferent, ad Socieratis, cum facrae, tum civi- lis, pacem et tranquillitatem confervandam , âut restituendam. ^ Quoties enim, in vifitatione. do: mestica, id agunt, ut.rixarum et controverfia- rum fcincillas exftinguant, toties non tantum | dion fin- TuHeEOLOGIC A 195 fingulorum faluti et incolumitati profpiciunt , fed provident etiam. quieti coetus Christiani , difcordias domesticas tollunt, lites forenfes prae- veniunt et feditiones aliquando civiles cohi- bent. / | Tum etiam omni hac cura pastorali, in aedi- bus fingulorum coetui facro addictorum, con- focianda cum publico docendi monendique mu- nere, Antistites nostri muneri ecclefiastico de- cus conciliabunt , cum apud domesticos, tum etiam apud extraneos, nominatim apud eos, qui nimis. abiecte, de eo fentiunt, quorum. nostra aetate non exiguus est numerus, dus Denique haec Antistitum diligentia et cura, in cunctis muneris pastoralis partibus, in pri- vatis etiam aedibus, circumfpecte et prudenter administrandis, non exiguam habitura est vim, ad commendandam religionem, a füperftitione et hierarchia vindicatam, et jad tuendos coetuum ` repurgatorum focios et alumnos, ab artibus et fraudibus eorum, qui callide incautos nec bene . custoditos cfrcumveniunt, nullique parcunt ope- rae, qua oves, Pastorum nostrorum curae com- misfas, ad fgas alliciant partes. SYMBOLUM: HISTORIA SAPIENTIAE MAGISTRA. PRAA A 91 a deor am at EE ambigo. stage. m ‘huls e GE GE ett Suen D fei "gef 3 (x U H ^s D EN h į vf. » p A z ^ - " UM . dde 1 2 i s ft. t a A Pia x A So e GH i e H GA H x - *' b d AL ~ e $ PN " ji e í \ ; wbt dem A Ga? dÉ Bn Rl ar er es RR | NS CR | Ka t ] j UE M EC SE VCH : g n ap Fakte Keeler ae? 1 nati hg p orat 4x4 E OI "e y A bent, f ] $ 1 * j Es ii E , S ; ie v2 ) K d S + , e e) GUILIELMI. van LYNDEN, NEOMAGO-GELR I, „JUR: ROM. ET HOD. IN ACAD. R HEN Ge T RAJECTINA CAND. RR S PON SI A D QUAESTIONEM JURIDICAY, IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA - ANNO MDCCCXXVII, PROPOSITAM: we, » Dotis origo apud Romanos, ac jus, quod an €0 nomine conjugibus, et per mortem » foluto matrimonio, conflitutum est , e fuis s, caufis historica disquifitione illustrerur." PRAEMIO ORNATA. INTRODUCTI?O. Aa jurisprudentiam alicujus. gentis rite in- telligendam, nemo est, qui affirmare recu- fet, historiae facem esfe adhibendam , ac ea praelucente ad veras rerum caufas et origines inquirendas esfe procedendum. ^ Quum enim plerumque mores habentur fundamenta , quibus leges ` dein fuperftrui folent, ratio inprimis est habenda conditionis gentis, de qua fer- mo est; barbara enim conditio, aucta dein humanitas, imperii forma mutata, religio, luxus, mores corrupti, haec omnia alia postulant ju- ra, alia inducunt inftituta. A 2 Quo- m IN TKRKODUSETIO. Quomodo igitur, nifi rite adumbratam te- neamus omnem populi conditionem et indo- lem, legum vim ac efficaciam perfpiciemus ? Haud parvam quoque jucunditatem babet, historicum alicujus fcientiae progresfam confi- derare , obfervare primam ejus originem , atten- dere fenfim paullatimque rerum mutatarüm ra- tionem , perfpicere fcientiae jam exculrae per- fectam plane et confummatam conditionem: fic licet animadvertere , quomodo paullatim fpone te fua ingenium humanum progresfam fit. Nec minus valet hujusmodi obfervatrio ad accurate percipiendam ipfam , de qua agitur, discipli- nam. Imprimis autem hoc. de jurisprudentia. va- let; juris enim primum .conftitaendi, optima ra. tio unice cognoscitur es. historica. legum, hac de re latarum, notitia y; et juris jam . con(tituti vel dein immutati- vera. caufa percipi nequit , nifi historica. ratione procedatur. T Quemadmodum enim: verus historiarim fruc- tus: non. eg fola et.nuda rerum gestarum mes moria nascitur; nec exempla recta, quae fes quamur ,. vel. prava, quae. 'vitemus;,. - utdetizim defumenda fint, cuilibet - petfpicuum: est. nifi occafiones , caufae , rationesque' ipfi inhotüerints | ia INTRODUCTIO. 5 ita fine fimilibus fuüb(idiis ven ac genuina le. gum juriumque mens; explicatio; et: ufus: far cile nos fugiunt; quae vero omnia, ubi haec adfüerint, rectisfime “ac 'commodisfime: poteris mus asfequi, Quisque porro; qui aliqua diligen. ga juris Bomant ^ liistóriae"intelligendae operam dederit, ultro fatebitur, leges et mores et cie vilem' populi ratiónem 'arctisfimo vinculo sinter fe contineri: ,, Nam""^ür recte fcripüic Nood: tius (1) , haec ars (jürisprudentia Romana) an non nata est uno alterove die, neque ab unius » ingenio eádemve opportunitate est profecta, » fed. ‚pro ^ reipublicae. moribus, .... commodis, » difficultatibus, fenfim. eat exculta: ut. morum ` » majorum tenacisfimi Romani jus fuum civile, a fervato charactere: antiquo , .commodarint ad sy rationem civitatis praefentem ".... ^ S " Quaestio hoc anno a Nobilisfima facultate juridica Rheno- Trajectina ad certamen littera- rium propofita, hoe confpecru magnopere mihi placebat, quippe quae juris Romani caput con- KE e An {v 6 | TN RóÓBOGÓOTEG tinet ,'^quod:; antiquum jus” plane: ignorabat ; idemque ad. antiquós mores fere compofitum. e er ad cujus. responfionem- historica ratione erit procedendum. Diu haefitavi anea adgrederer, quae viribus meis juvenilibus. tam imparia vide- bantur; tandem vero. mecum reputans Vos, viri Clarisfimi,-non ea a juvene. exacturos ‚quae virilis magie funt- aetatis „` animum. confirmavi . meum, ac vestro benigno judicio fretus, disqui- fitionis hujus. vela pependi. kees, "Hisce univerfe pracmisfis, ad ipfam propofi- tam quaestionem accedamus, quae fponte in tria potisfimum capita dividi posfe mihi videtur ; ia qüorüm primo agetidum erit De dotis origine apud Romanos. “In fecundo : de jure conjugum flante matrimonio dotis. nomine. In tettio: de jure, quod, per mortem foluto matrimonio, dotis nomine conftitutum est. — NOEL. En t^ ser, ar CR "ILI CAPUT PRIMUM. ..DEDOTIS ORIGINE APUD .. ROMANOS. . DO c 7 00003 SEEN TOP KE NE Aene" .. DOS OLIM APUD ROMANOS INCOGNITA, - Kä, Conditio. feminarum Romanarum primis ` - temporibus. Apud omnes fere gentes incultas- miferrie — mam reperimus feminarum conditionem. In fumma enim barbarie jus viget fortioris, qui, ceteras ignorans virtutes, folam existimat forti- tudinem et fequitur, Itaque facile fibi fubmit- tit feminam, quam ut jmbecilliorem contem. nit, atque fibi fervam habet: quod in rerum na. 8 CoMMENTATIe natura adeo fundatum esfe videtur (1), ut in populorum infantia, qua vis et arma magis quam Io valent, , Geus imbellis, . q quippe qui crebris Yofirmidatibus * obnoxius , deteriori jure utatur quam masculi, qui foris rem publicam ` et familiam: tueatur , domi ^ durisíimo labore' per- petiendo alunt atque fustencant, Quod fi historiae Romanae annales evolvamus, . veritas hujus dicti-plane nobis probata apparebit. Neque est, quod miremur, fi attendamus, apud Romanos, uti hoc apud. plerosque; populos in- cultos accidere videmus, imprimis valuisfe pa- triarchalem , quae dicitur, rationem. Paterfami- lias etiim "Romanus patriarchae inflar, fümmus. erat imperans fuae familiae, adeo quidem, ut in omnes, qui ad fuam pertinerent familiam ejus- que partem conftituerent, plenisfimam exerceret potestatem (2). Hinc igitur. repetendum vide- tur, maritum eodem jure, quo in liberos, etiam in uxorem uti, ac patriam veluti in eam exer- cere potestatem, quippe quae nubendo etam in fuam familiam tranfierat, i m Si mdk ritus fpectemus , quibus nuptiae CN \ queo 7 apud Oo cf. Lselin, Gefchiedenis der menschheid, Tom. L pag. 240. " (2) Cf. v. d. Gronden, Spec. dor "dé vestig. witae erat, in quibusdam mt, jur. Rom. pag. 35 qayi Iuntnieä ` 9 apud Romanos celebrari folebant, haec clario- ra nobis fient. Sive enim confarreatione, five coëmtione ‚five ufu ` nuptias iniret mulier, fem- Per conyeniebat in manum mariti; quod fi nup- tura in patria esfer potestate , rationi erat con- fentaneuíh ‚ut haee muliere. patris: fui potes- tate -liberarctur, < fimul. ac Zo mariti potestatem tranfret.,-eum nemo ie qu in; duorum poe este posfitó es ~ Neque - ficta < haec UA „marit, Ge piso potéstas ; fed" vera, vadeo- quidem, ut filiae Joca bes oninia, goe "eng marito acq Bien nia vest virum: 1 pertinerent "T metten parem; Cars ut fili baberet jos Zut heredis in; bong mariti ex caufa -intestati 5. maritus autem uxori non füc- cedéret;, , quum. omnia ejus. bona... patrio „jure fibi. obvenirent, (9) Ex esdem. bac potestate fponte fluunt alia jura mariti, in rii quae explicare. fon est ën lori elei) reyes e se Tyr 22 811! " à Gg revert ter 3 xd | 1240 at CO Uig. wer tit. 19, & 18. ibique notae Canne gleteri, (2) €f. doctis Dorn. Seiffen, DisG de ere fe. min.. pe Romanon iE, 3: $ A: A To- CoMMENTATIO AU. Y (s e Ratio, quare dos olim apud Romanos ` incognita fuisfe videatur. | "Si rationem quaeramus, quare apud Romaoi olim nulla dotis mentio occurrat, imprimis at- tendere debemus ipfam dotis (1) naturam, qua- lem in fragmentis Jure Confültorum eam depre- hendimus; quo facto, continuo nobis patebit, - in ea rerum conditione, qualem 5. praecedenti antiquitus obtinuisfe vidimus, . dotandi morem nondum invaluisfe. "o Est nim,” definiente P othier, viro fummo, ,, dos contractus , quo » mulier aliusve pro ea, viro ad fustinenda one. » ra matrimonii aliquid dat aut promittit, quod an Vir, foluto matrimonio his cafibus, qui lege , dut conventione fünt praefcripti, obligatur res- an tituere," (a) Scilicet, fi filia post mortem pa- tris nuptias inivisfet , habebat quidem bona, un- de dotem marito dare poterat; nam lege decemvi- rali ad fuccesfionem omnes agnati, fineullo fexus ; | dis- (1) Si verbi ócigftià (büdtefhbf, notandum id deduci a Graeco Ääe quod idem est ac Xóuz, five 3óc;c: ab eo doti nomen esfe fcribit Varro, qui lib, 4, de lingua Latina fic gits ,, dos erit pecunia, fi nuptiarum caufa da- » UM. (a) Ad ff. de Jure dotium , initio. - JURID ra? 11 discrimine y admittebantur (1): quod Justinia- nus ipfe confirmat: — Lex," inquit, ,, XII. Tabb. an fimplicitatem legibus amicam > amplexa, „ome ‘$ nes agnatos ; five masculos, five feminas. cx an juscunque gradus ad fuccesfionem vocat: (2) Quomodo vero ipfa mulier unquam cenferi potuit: quidquam de fo ad certum quemdam finem -marito dedisfe , cum constet, omnia: bona -uxoris, ftatim ac nuptias iniret, ipfo jure më: rito. competere. (3)? Qualis porro contractus de parte quadam Tut patrimonii iniri potest cum €0, qui fponte omnia illius bonf ita acquirit, ut; nullius: ad id confenfu indigeat? .Denique, cum eum in finem dos dari foleat ; ut inde fustineân- tur onera matrimonii , pasfim in-jure dicitur ,. pê- nes maritum dos esfe ex caufa onerofa.(4)) -quae fane non conveniunt acquirenti ex jure, patris- familias, qui magis acquirere videtur. ex titulo lucrativo, d moeide, neque dos (5). , quae a patre val ab alio (1) Paull.: Sent, lib. A. T. 8. :$. ag, in fine Din, ffogu. tit. 26. 63 LL de Leg. agn. De, (2) Le pen, et ult, Cod. de Leg. her, o- / C3) Conf. Schenk, dasRecht der Dos vor oct p. 27. qui in adverfas abiit partes. ELL. 5. fL. de Oblig. et.act, «05:5 (5) Lege Se gë E de Doll et metus except. Lar 8 mand, == Lo ff, de Cotdict. eap data. T sb 605) ie — CoMMENTATIO alio, pro muliere: datur, hisce rérum momentis ` locum. habere potuit; .quoniam naturae: dotis convenit, ur. eam haberet filia ex titulo. lücra- tivo.: At vero nemo erit; qui caufam -.ucrativam filiae adesíe affirmare auderet, ubi «haec donata ftatim fiunt mariti, fine lege ea restituendi nia- trimonio foluto; quo fit, ut, ` nondum: intro- ducto jure dotis, licet etiam nonnihil a patre filiae -fuae fit donatum, illud tamen non acqui- ratur filiae, fed foli" marito. ` Antiquisfimis ita- que temporibus vera dos Romanis incognita fuis- fe videtur. Atque ex hac caufa etiam repeten- dum vest, quod in antiquis legibus: tam: Re- giis (1), quam Decemviralibus (2), nulla de dote. mentio occurrat; quamobrem Cicero (3), minus accurate "fcripfi sfe- videtur, cum ` dear Com mulier viro in manum convenit, om- » nia, oa mulieris fuerunt, viri fiunt , dotis » nomine," Nifi forte Ciceronem ex ufu fui ; quis | ` tem. (1) Dionyf. Hal. II. c, 25. Edit, Hudfon Oxon, 1704. quare miüüs récte vir, ampl. Carion-Nifas Nu- mam primum dixic auctorem dequalitstis inter fexum propter infüititam deren, Cour do Cod, M". Guy v. P. 394 (a) Cf. Wieling, Locos Wi civ. lib. IL SEA Zimmern, Gefchichte des R. peur P. Sr (3) In Topicis e eG EO 22 ou ]Joxtb»ica 13 témpoóris loquentem iütelligarnus, dotibus quippe eim — ufitads. D) "` TK ` een AN. Rationes, ob quas monnulli antiquis dotem apud Romanos extitisfe —o putenty refutantur.. Sunt tamen, qui,' quanquam fententiam fu- pra propofitam non prorfus véritate destitutam pronuntiant, tamen quaestionem moveant, atie; fi quidem' vera dos antiquisfimo tempore mota non fuerit, tamen ejus quafi imago apud Ro: mdnos“ adfuerit, quatenus fcilicet patér largiri - quaedam potuit filiae nubenti, qui mos atiam praebére potuit juri dein circa dorem intróduc- to: ddeo ‘ut dicant, ré ipfa dotem obtinuisfé priscavaetate , fed: eo fenfü, quo vetus Horatii interpres. (2) eam definit: donum puellarüs nubentidm,. legibus et jure non circüiüfetip: Sa- (1) Cf. Jo, Christian Hasfe, das Gutterecht der Ehegatten, pag 221. Contrariam fequitur fententiam Schenk, qui verba Ciceronis et hoc loco et in Ora- tíoué pro Flacco c. 34 et 35. ftricte accipienda esfe defendit, Conf. van Lynden, in Top. Ciceron, p. 31, (a) Od. lib. 3. od. sj > 14.- CoMMENTATIO Sane, fi ad alias antiquitatis gentes ` oculos convertamus, earumque mores attendamus, non occurrunt dotes datae, nec a muliere, nec ip- fius contemplatione, marito futuro. Hae dotes videntur antiqui aevi populis ignorarae, donec falus «publica fuaderet. ut | inttoducerehtur. (1). Nonnulli etiam. populi, docente eorum histo- ria, dotes plane improbarunt. Sic de La- cedaemoniis narratur Lycurgus virgines fine dote nubere jus(isfe, teste Justino, Historiae Philippicae lib. 3. c. 3. Et quidem, uti fcribit, . » Ut uxores eligerentur, non pecuniae, feve- an riusque matrimonia fua viri coércerent, cum , nullis dotis fraenis tenerentur. " (2) De Athenienfibus fimile quid a Plutarcho narratur; Solon enim nuptiis dotes ademit, ita ut tria tantum vestimenta ac parvi pretii inftru- - menta a fponía in fponfum conferri voluerit, ` Apud plerasque tamen gentes dotem. maritus uxori, non uxor marito offerebat. ===- Ista fane confüetudo viguit inter- Germanos, Asfyrios, Babylonios et Armenios (3). Diutisfime tamen re- (1) Cf, laud. a Wielingio, op. l. lib. 2, c«23. (2) Cf. Aelianus, variae hist, 6. | (3) Cf. de Germanis, Tacitus de mor. Germ, c.18. De Asfyriis , Aelianus, Op. h lib. 4. c. f. de Babyloniis, Herod otus, lib. L Cap. 196. De Argens, let at JURIDICA 15 remanfit apud. Germanos ejusque originis gen- tes (1). Et quamvis his populorum moribus vim negare nolimus, non tamen tanti videntur esfe ponderis, quin ab his recedere potuerint Romani. Neque videri potest plane deësfe ratio peculiaris, ab quam Romani dici pos(unt desci- visfe a moribus aliarum gentium. Etenim apud plerasque. gentes, apud quas maritus fponfae dotem offert, in füccesfione paterna masculis postponuntur feminae, quae adeo nullum habent jus in bona paterna, fi filii adfint; fed apud Ro- manos , quod füpra jam obfervavimus, aequali jure fuccedunt mares et feminae fine discrimine fexus, Accedit, Romano juri antiquo proprium es- fe, filias per nuptias ira transire in potestatem mariti, ut patria folutae potestate, jus etiam patri füccedendi amittant: non enim füccedunt ` agnataé emancipatae, quippe quae capitis dimi- mutionem patiuntur. (2) SES: Ex hisce caufis videri potest, justam adesfe rationem tempore nuptiarum illius liberalitatis exercendae, ne filia turpiter egere aut inhoneste vitam agere SOBERE» quia nuptias ineundo des NO Cf. Perizonius, Dist. de. lee Vogonis, Pag. 132. (a) Cf. Ulpiani, fr, tit, XL $. 13. o XXIL $ i4. i6 ColWrNTATIO desbe jure fuccêdendi, ze particéps ésfet fi nuptias mod iniret. Afferantur deriique verba Perizonii CU, qui; 5 doti$, inquic, non alia est ofigio, quam , üt, cum filii peres pattem manerent. domini as Omnium quae ile reliquisfet, filiae contra, 5 ficuti quamdiu innuptae erant debebant » ali ex bonis paternis, fic, quum nuberent; 3 Uña cum iis dotibus in perpetuum ex famis- an lia et domo patérna veluti dimittérentur, ne , expertes plane esfent paternae hereditatis 5 quod fane ab antiqui juris ratione non omnino est alienum. (2) | Omnia haec argumenta, licet fpeciem quan- dom probabilitatis prae fe ferant, non tamen ejus esfe ponderis mihi videntur, ut perfuadendi vim lis tribuam. Etenim quod de ratione peculiari diximus, ob quam deflecteré de moribus gen- tium potuerint Romani, illud: facile agnoscimus; fed aliud est, an révera deflexerint? Afferri certe posfunt mültae rationes in contra- tium. Hac enim liberalitare nil effecisfer, pater erga filiam, propcer jus marito competetis , quó omnia bona uxoris fiunt fua. Deinde, ne turpi- ter (1) Diet. del Voconia, pag. 130. ét Heinécc. Antiq. ad Inft. lib. 2, tit, 8. Se 2. (2) Cf. Schenk, Dief. laud. er, OEE de orn 17 ter egere viderentur. filiae, ipfis innuptis data est fuccesfio, una cum fratribus, in bona paren- tum; nuptis vero in bona mariti, cui tanquam filiae erant heredes ab intestato. ^ Porro tanta hujus liberalitatis (ratio non videbatur in paus pertate antiquorum Romanorum, aut, ut habe- rent, quod marito offerrent , in fobria et parca vivendi ratione, quae tum obtinebat (1). Ne- que videntur Romani ejusmodi largitione bona ex una in aliam familiam voluisfe. transferre 5 quod ex jure antiquo non potuit evitari, cum haec cederent marito. Quin ,teste Plauto, Ro- ma adhuc infante et paupercula, nuprurientes mulieres, virgines viduaeve, nihil fere praeter ` vestem et vestis farum ad viros adferebant (2). Quod autem Perizonius de origine. dotium ex- pofuit, videtur utique inter homines rei natu- rae convenire , et apud’ Romanos quoque locum habuisfe eå tempestate, qua funt dotes introduc- tae ; non vero tantam vim habet haec ratio, ut pu- Temps, eas jam antiquitus ideo obtinuisfe revera , quia talia tum erant jura, ut quum filia vi con- ventionis in manum in aliam transiret familiam, et exueretur hereditate paterna ,ex dote habere non post rémunerationem "ejus, quod per nuptias e e vie ~ Ci) Conf. omnino Schenk, Disf. laud. p. 15e (2) Wielings, Lect, j. civ., pag. 202. | B AS CoMMENTATIO videbatur. amittere. Quidquid autem hujus rei fit, certum. es ex iis quae fupra. obfervavi. mus, eam dotem, qualem Romani per leges con- ftituerunt, five jus illud dotium , antiquitus ; non obrinuisfe. (1). | | | | x "s x mees : H stet SECTIO ALT BRA ww d. DOS. APUD ROMANA INTRODUCTA» S. HI. Olfervati Cie? | go iuris alicujus mutationem fpectamus., ‚Taro invenimus unam caufam, quae fola juri mutato anfam ` praebuisfe videtur. Multae concurrere folent opportunitates, quae non uno quidem im- petu, fed. fenfim fenfimque populi. jura mutant, augent, excolunt, Id. bene. animadvertendum est nobis, fi dotis originem indagare cupimus: varia enim, concurrebant, quae dotium jura red- debant neeesfaria. | Proponemus idcirco | caufas tantum praecipuas, et ad -as nostrum juris ar- gumentum referemus, cujus immutatio ex una alterave earum inprimis repetenda videtur. $. 2. (1) C£. Dorn Seiffen, Dis, 1. $. 5. | v 9lPbokr5yreus - 19 La ‘Prima dotis apud iis pareren E | er: mores mulicrum. E primam dotis apud Roimanos. introducen- dae caufam quaeramus, haud. imprudénrer agere nobis videmur, D illam in luxu er -dominandi mulierum cupidine pofitam ` putemus; ;; Hac vin re nobis Clar. Wielingium habemus confer» tientem, cujus verba. hic apponere liceat (1): ze Luxu inquit, cum. imperio populi. opibus- » que privatorum, in dies augescente , virisque an flivam regere defuetis, luculentis mox doti» » bus opus. videbatur, ad matrimoniorum longe aw fümptuofiorum onera. fustinenda, " Ne autem nimis. bujus. viri auctoritati ` tribuere videamur, historide lumine :adjuti-: accurate: explicabimus, faltem 'explicare'conabimur, primam: dotis ‘intro- ducendae caufam haud 'immerito , nostra’ quidem fententia, ve: luxu. mulierum earumqae imperio- D indole; qua “maritorum juga ferre detrecta- rent, deduci posfe. Primam. igitur dotis .originem repetendid es- fe diximus. a moribus “mulierum Romanarum: nam quae olii imperio auctoritatique marito- rum fubjectae. dias muliere, rerum. domestica- - lauta 32010900 supidt ver ger rum (1) Lect, j. civ. pag. gei, B 2 ae . CoMMENTATIO rum curis intentae, mox ‚post bellum Punicum fecundum (563-583. U. C.) apparuerunt domes- ticarum rerum curam aliis relinquentes, marito- ram potestatem fügientes, luxui et ornatui val- de deditae (1). Si exempla luxuriae, infolen- tiae fastusque muliebris quaeramus, quam plu- rima: apud veteres nobis occurrunt. Aderant ipfis eunuchi, ancillae, et qui plures longa ferie rêcenfentur a Plauto (2). Quantopere luxui deditae fuerint mulieres , etiam apparet ex lege, quam tulit Oppius, Tribunus plebis, de. cultu mulierum (3); et patuit fane ; cum de hac le- ge abroganda ageretur, quantum fuerit matrona- rum in ornatu ftudium: ,, Res," inquit Li- vius (4), , in magnum certamen recesfit. ‚> Matronae nulla nec auctoritate, nec verecun - » dia, nec imperio virorum contineri | limine p: poterant; omnes vias urbis aditusque in fo- s rum obfidebant, viros descendentes in forum an Orantes, ut, florente republica, crescente in », dies privata omnium fortuna, matronis quo- » que pristinum ornatum reddi paterentur. "` j | Quid. - (1) Conf. Schenk, Disf, laud, p. 65 feqq. . (2) Aul. Act, III. Seen, 5. vs..34 feqq. (3) Haec lex. A*. 539. U. C. Q. Fabio et T, Sem. pronio, Cosf, fuff, rogata est: abrogata 2oannis post, multum disfuadente Catone. Cf. Bachii, Hist, juris, pr. Rom. pag. 151. ibique notae Stockmanni, (4) Hist. lib. 34: cap. Ie JuriDica. 21 Quid mirum, fi caufam tantae infolentiae et audaciae muliebris inquirere cupiamus? p Egregie hic valent verba M. Porci Catonis in ele: ganti illa oratione , quam ei tribuit Livius CO, pro lege Oppia verba facienti, ,„ Si in fua » quisque nostrum matrefamilias , Quirites , » jus et majestátem viri retinere. inftituisfet, » minus cum univerfis feminis negotii habere- » mus; nunc domi victa libertas nostra impo- » tentia muliebri, hic quoque in foro obteritur » €t calcatur: et quia fingulas füstinere non ` |» posfümus, univerfas horremus. — Date frenos » impotenti naturae, et indomito animali, et fpe- » rate ipfas modum licentiae facturas, nifi vos fa- an Ciatis. Minimum hoc eorum est, quae iniquo » animo foeminae fibi, aut moribus aut legibus » injuncta patiuntur. Omnium rerum libertatem, » imo licentiam (fi vera dicere volumus) defide- rant. Quid enim, fi hoc expugnaverint , non an tentabunt?" Ex omnibus hisce non immerito concludere licet, jacuisfe plane potestatem marita- lem. Quidni enim in re privata aufurae funt mulie- res , quae tanta audacia rebus publicis fe immiscent ? Si jam modos nuptias ineundi animadvertamus, videntur hi in tollendam mariti potestatem et mo- res feminarum magnam vim habuisfe (2). Modi maxi. (1) Hist. lib, 34. cap. 2. (2) Cf. Hasfe, Disfert, I. $. 21. 22. COMMENTA.T10 maxime ufitati erant. confarreatio et, eoëmtio, quorum rituum hic erat effectus, ut idest in manum mariti in ejus. porestatem plane tranfiret mulier. (13; : | Senfim . vero pristini hi nuptias ege modi in defuetudinem abierunt, et alia., nuptia- rum contrahendarum invaluit ratio: fine conven- tione in manum; cum enim nulla lex, nulla conftitutio Romanos. obligaret nuptias inire per confarreationem , aut co&mtionem, multi folo ufu habebant uxores, ita, ut relictis pristinis folen- nitatibus earumque effectibus, folo confenfu nup- tiae inirentur (2). Nuptiis hoc modo incertis facis, Decemviri legem tulerunt, qua conftitu- tum fuit, ut, fi quae femina per annum. matri- monii caufa apud virum. fuisfet, nifi trinoctium ab eo ufurpandi caufå abescit , ufu. five ufu- capione nuptiae. esfent initae, hoc effectu, . ut ìn -manum et mancipium viri per annuam pos. fesfionem mulier tranfirec (3). Multum autem probabilitatis habet, mulieres ex. hac lege an- | GC | | fam (3) Hein. antiq. ad Inft. lib. 1. tit. 10. | (1) Cf. Hasfe, Disf. 1 S. 22. | a (2) Initio fi hoc modo nuptias contraxisfenr virgines, «conditionem fuam non mutabant; manebant enim res mancipi, et ufucapi poterant, quod dein abfolevit, trium noctium abfentia, quotannis mulieris ufücapionem interrumpente, introducta, Cf. hacdere Aul. Gellius, Noct, Art. lib. 3,2. 2. Sigonius, de jure civ. Rom, Ib. 4. C 9. Cicero pro Flacco, cap. 34. nr Jpc ten 2 23 fam -cepisfe , fe imperio. maritorum: fubtrahendi ; quo fiebat, ut, interrupta ufücapione , conventio in manum quoque deésfet, nec mulieres potes- tati maritorum legitimae fübmitterentur; facilius vero hunc morem nubendi mutare mulieres po- tuerunt, quoniam. adftipulabantur adgnati ; nam D mm mariti -potestatem tranfirent y is. etiam, bo- norum, fuae uxoris dominus, fiebat, atque ica non raro, crescentibus jam divitiis, alicujus gens tis opes in aliam transferebantur; maluerunt igi- tur agnati, ut nuptiae ita inirentur, ut bono* rum dominium nubentibus falyum maneret, Cum vero fenfim paullatimque hic. mos invalesceret, . haud vanum augurem fuisfe Catonem apparuit, qui in oratione.jamjam laudata mulieres fupe- riores fore pronuntiaverat, fimulac pares esfe coepisfent; nam cum olim ex potestate lege marito. concesía, per conventionem in manum omnia mulieris bona esfent in dominio mariti, jam, cum illa in manum conventio obfoleve- rat, partem bonorum marito dabat ad fustinenda onera matrimonii ; reliqua fibi fervabat bona, quibus utebatur mulier, ut imperio maritali fe- fe fabtraheret, et ad nutum fuum flecteret ma- rium, cui ante füberat Cato etiam, legem Voconiam fuadens (1). s, Principio," inquit, » Vobis mulier magnam dotem attulit, tum mag- y | , nam (1) CL Gellius, Ll, lib 17. cap. 6 ; n Sr CowMwENTATIO on nam pecuniam recipit, quam in viri potestatent » non committit: eam pecuniam viro mutuam a dat; postea, ubi irata facta est, fervum re- an ceptitium fectariatque flagitare virum jubet." Quam dominandi cupidae fuerint matronae divi“ tes vel ex Juvenali (1), patebit, et pluribus locis Plautinis.(2) Quibus efficere licet, divitesmu- lieres hoc remedio ufas esfe, ût viros ad nuptias fine conventione in manum ineundas adducerent ,ac ita majorem fibi fummam largirentur; ut ita libe» rius viverent ipfae, et maritis imperarent, cum pauperiores maritis fubesfent, deficiente quippe medio, quo iis ad nuptias hoc modo ineun- das perfuadere posfent. Huc faltem referri pos: funt verba Megadori apud Plautu m (3). » -Vam quae indotata est , ea est in potestatevirt; » Dotatae mactant et nah et damno viros." » Malo viros in fervitutem redigendo , dam: an 70, quia funt (umptuofae, " — Hisce igitur de moribus feminarum, atque de potestate SCH obfervatis, transeundum est ad alteram dotis introducendae caufam , ex iphis hu- jus nuptias. contrahendi modi effectibus oriundaàm. . d E 3- (1) Satyr. 6. (2) Aul. Act. 3. Scen 5. Miles Glor., Act. 3e Scen. I. vs. 92. (3) Aul, Act. 3. Seen, 5. vs. 6o. JURIDICA 25 WR dr ` "Alera caufa: matrimonium conventione — | in manum. ' Paragrapho praecedenti vidimus feminas Roma- Was, moribus paullatim corruptis, tantam marito» Yuin potestatem fastidientes , majorem fibi acquirere auctoritatem cupivisfe; jam pristinis nuptias cou trahendi modis neglectis, alia invaluit ratio fine conventione in manum, ita ut relictis pristinis folennitatibus earumque effectibus, folo confen- fu nuptiae inirentur. Habuit hic nuptias ineun- di mos longe diverfos effectus ab illis, quos conventio in manum. producebat, qui effectus deinde videntur necesfe reddidisfe, ut parens partem bonorum futuro marito , dotis nomine et jure , concederet. | | Si enim comparemus nuptias per conven- tionem in manum et fine ea initas, apparet, per conventionem in manum, maritum fieri veluti patrem uxoris, quae in ejus potestatem et familiam transiret; nuptiis autem fine conven. tione in manum initis, mulier nupta manebat in potestate fui patris, aut in tutela eorum , quorum ante fuerat. Nam fi mulier ante nup- tias fuerat in tutela muliebri, per has nuptias eonditionem non mutabat: fi fuisfet in patria 86 | CoMMENTATIO potestate, ea per has nuptias non folvebatur (1); - huic erat confequens, ut maritus nil acquireret de bonis uxoris, nifi quod ei fpeciatim ad one- ra matrimonii esfet concesfüm; reliqua fuo jure fibi recinebat.uxor, nifi marito in nonnullis , fecundum ; repertorium ` datorum , ` conces(isfet. ; administrationem. (2), hac tamen . conditio- ne ut mulier ea obligare et alienare. "poss. fet Cao a Meximus autem effectus, qui ad dotem intro- ducendam multum contulit, erat in jure fucceden- di in bona paterna, nam cum nuptae manerent in patria potestate , hae quoque patri fuo. legiti- mi debebant esfe heredes ab intestato, neque amplius ab ed hereditate excludi poterant „quam legg. XII tabularum. feminis. aeque ac, masculis concedebant. Ratio autem, quare filiae elocatae patri non fuccederent, erat, quod per conven- tionem in manum fubirent capitis. deminutio- nem (4), qua tollebatur. ratione patris jus fui heredis, et adeo fuccedendi (4); quoniam non in (1) Cf. Doct, Dorn Seiffen, L L pag. 12. (2) Cf. L.9. $.3. de Jure ti et L. pen. ft. ad l. Fal, cid. | 63) Cf. L. 12. Cod, de pign. et bond (4) Cf. Ulp. Fragm. tit, XI, $. 13. (5) Cf, L. 11. ff. de Suis et leg. hered. JURIDICA 97 in matrimonium tantum, fed in familiam quo- que marii, et in fui heredis locum venirent apud maritum (1). Hinc Ulpianus (2) in- ter fuos heredes enumerat, uxorem , quae in manu est. C3.) | At vero in nuptiis fine conventione in ma- Tum initis, locum non habet illa capitis dimi- nutio: cesfante igitur caufa, ob quam ab hac fuccesfione privabantur feminae, cesfavit etiam effectus, et plenisfimam vim habebant XII tabb, legg. Cujus rei necesfario is debuit esfe effectus , ut feminae füccedentes mortuo patri fierent ditiores, et haberent, unde genio indul- gere posfent, et in omne genus luxuriae prorue- ` re, post abrogatam legem Oppiam. His tamen: moribus ftare civitas non posfe videbatur. Opus itaque erat remediis , ad. falutem pristinam in- ftaurandam; et misíis legibus. fumptuariis (45, vifum fuit arctioribus circumfcribere limitibus opes feminarum , hujus mali unicum fere fontem. Ne- (1) Gellius, Noct. Att. lib. 13. cap. 10. (2) Fragm. tit. 22. $. 14, Toiqne Ganqegiecer in notis, (3) Cf. Collatio leg, Mofaicar. et Rom. tit. 22. $. 14. Dion. Halic. Rom. antiq. pag. 95. Gsupen, de uxore Rom. cap. 3. $. 14. (4) De legg. hisce vid, Platneri exercit, 2, de legg, fumpt. Rom, ef — CoMMENTATIO Negare ipfis omne commodum ex füuccesfione, idem esfet ac impedire earum nuptias, quas certo non affectarent mariti fine fpe lucri, mut ` tis oneribus obnoxias, Vifum. ergo fuit, ut pa- rens, cum nuberet filia, dink patrimonii fuf partem ad fustinenda onera matrimonii daret fu- turo marito, iis legibus atque conditionibus, quas dein į jure dotiam contineri videbimus; aut, ne vivus pater bonis fuis exueretur, eam pros mitteret. post mortem folvendam, unde quoque dotis dictio originem habere videtur. Hujus rei în fecunda uxore Lucii Pauli etfiliabusA fricani majoris occurrunt exempla jam ante legem Vo- coniam (1). Hoc femel introducto, filia , cui dos esfet conftituta, facile ab ulteriori hereditate excludi potuit, et feminis negari omnis fücces- fio ab intestato et testamentaria (a), né, quae in manu oportebant esfe virorum, fupra modum ditescerent , atque ex ea re in[olenter fe gere- rent; qua ratione in fuadenda lege Voconia ufus est (1) Vid; Perizonius, Ll. pag. 155 ibique loci Polybii citata, k (2) Vid. Periz. Disf. I. pag. aat, et Schulting ad Paulli fent pag. 412, n°. 55, qui boc per leg. Voco- niam factum esfe affirmant. Aliam fententiam fequitur Wieling, lect. j- c. pag. 201. disputatione fori hoc . factum esfe (tatuens. TOUREN KGA ag est Cato (1); quin er -ipfa lege Voconia . dotis fummam quantitatem esfe definiam con- jicit Wieling (2). Legis enim’ hujus (3) introductae ratio vulgo haéc proponitur, quod reipublicae intererat , ut familiae confervarentur. Iraque cum hae non per mares uti per feminas intereant, ftatutum volunt , ut ad masculos potius avita bona pervenirent, quam ut alienis. familiis. per feminas inferren- tur(4), atque ita faepisfime fieri, ut nobilis(i- marum familiarum bona ad. extraneos transfer- rentur, At. non tantum omni historico argumen- to destituta haec. ratio . videtur, - verum | etiam ipfi rei minime convenire ; nam fi verum fuis* fet, ftudium familiarum doteren eo tem- pore, tam ardens fuisfe Romanis, lex poiius fuperflaa videretur, quia tum quisque paterfa- milias ac testator ipfe quidem perfici curaret, quidquid ad nominis fui familiaeque gloriam af- ferre posfet, ftudio quippe hoc familiae ex re- gula magis familiae principi, quam reipubli- cae incumbente. Magis vero probanda eorum videtur fententia, qui rationes hujus legis latae : RS (1) Gellius, Noct, Att. L d 17. C. 6. (2) 1.1. pag. 205 feqq» _ (3) De hac lege vid, ompino Schenk, Diss l, €. 7e (4) Wiellng, l.l, pag, 201, go CowwemNTATIO in rélaxatd: tütela et rariori in . manum. conven- tione pofitam. dicant, Ne longiori autem dis- quifitione totum hocce argumentum | perfequa- fur, facit "egregia; Hermanni Schultzii commentatio juridica A. 1825, in academia Rhes no-Trajectina ` praemio-ornata;. cujus auctor to- tam hanc legem Voconiam , ejus aetatem rationes- que eam ferendi, magna fagacitate tractavit (1). - "la faltem , dotibus introductis, ^ videntur. patres“ pátrimonium fuum. cum filiabus: par- titi (2); quia hae neque-ab intestato, neque ex testamento, vigente lege Voconiá , ad heredita- tem parentis admittebantür. Dotibus amplis: pór- ro videntur prospexisfe filiabus, üt nulla iis fie- ret injuria, praefertim fi filios praetérea relin. - querent z quin patres inftrumentis dotalibus, post quam admisfae’ iterum esfent. ad füccestionem fi- liae, aliquando: éx veteri more addidisfe viden- tur, fe ita dotem dedisfe , ne quid amplius ex "hereditate paterna! fperarct ` quod aetate Papi- niahi anfam praebujt quaestioni , an ea fcriptu- ra mutaret fuccesfionem ?- Quam negando deci- dit JCtus (3), ot privatorum cautio non gi | ka d Inprimis liic "coufulenda funt quae invéniunrur in $. 15 feqq. hujus Disfert, CR 22) Cic. in/Vérrem, Oro rec. gye - vi? (3) Cf. L. 16. ff. de füis:et leg) heréd. « FALL. X. st mutat legem auctoritatem. ‘Atque hinc facile in- telligimus, quomodo factum fit, ut dotes apud Ro- manos; initio tenues, postea tam amplae fuerint; cum. dotis... ratio. fere. habitum | patrimoniorum apud. Romanos indicet (1).. Ita altera dotium apud. Romanos introducendarum caufa exftiit mg- das nuptias ineundi. Ad aliam jam pergamus, ` | . hr Tertia cifs : dos esca ad gc ineundas. <: Aliam etiam caufam dotium. introdacendarum inde, "quod dotes amplae veluti esca 'esfent dnviindi cives- ad^ nuptias legitimas ineundas, Cm" /"Wielingio repetimus (2). » Acce- Ki débat propria velut Marine civitatis indoles, zo quae asfiduis bellis "implicirá, novo. quotan- "a ‘nis füpplemento civium indigere. videbatur, Jp fervis ólim et perégrinis a militia prohibitis, ó riüptiis vero plurimum frequentandis amplae »» dorés! o Spi hs velut esca viti 5 Soibuta Snit scibio2: o , "aa re- tt) uu CU) Dettennirnte dotum. vid. Val, Maximus, lib. 4. e. 4. Deamplitudine Lipsius ad Tacitum, Ann. lib a Gr Bäct, qui a, Wieling citantuur , pag. eg vd C. - (2) Lect. Le pag. 203. än .— CeuMxzNTATIO s teginatum jugum fubirent ultro. '^ Nimis lone gum est fingula ex historia proponere, quae a Romanis ad frequentandas nuptias adhibita funt remedia ; tantum obfervamus, probare annales Romae, ingenti coelibum numero et olim et postea faepe laborasfe urbem, non tantum, quia per bella continua multi cives pro patria pug- nantes cadebant, fed etiam, quia ad nuptias ` tardi erant cives, qui bellis frequentibus, rei- publicae falutis caufa fuscipiendis; faepisfime ab aris et focis exfülare jubebantur: etenim, de- vastandis aliis populis „Romani fuo ipfi regno interitum dederunt. (1) Bella gerebantcum ex- teris nationibus , finitimis non tantum „fed fae- pe etiam remotisfimis; atque ita civibus fuis in longinquas regiones. mittendis, rempublicam de- bilem reddiderunt; nam legiones illae, non mi- nus rapiendi et praedandi , quam gloriae ftudio ductae, domum reverfae. placida ac tranquilla vita uti non potuerunt. Docuerunt hoc ultima reipublicae tempora, cum revertentes ac furori ‘fuo effrenataeque cupiditati. nihil relictum vie dentes , arma in ipfam patriam ferre non dubi- tarent (2). Hinc discordiae ilae civiles et | pro- > (1r) Montesquieu, Espr. des bohi: its 23. Caps 20» (2) Herder, [deén zur KS der dave quy der menschheite — . S89 d nal: NE re" Jurintiea | 33 profcriptiones - exftiterunt ; quae” reipublicae: Ro- manae majores pararunt «calamitates, quani o. lum - aliad , „quod. gesferunt , bellom (a Jes’ „Hi cum folent esfe- bellorum continuorum effece tus, non est quod miremur; paucos exílitisfe cives, et quam plurimos scoelibes. ` At testimo” nium hac in re quaeramus, hoc urium.füfficiet, Cenfores id egisfe, ut coelibatum. coércendo, civium numerum augerent; fic Camillus et Pos- thumius Cenfores jam faeculo quarto. coelibatui vectigal. impofuisfe leguntur.. Metellus Numi- - dicus. in Cenfura de duceéndis uxoribus oratio- nem, habuit ad. populum 5; et is verbis. cives ad. matrimonia ineunda est hortatus. . ,, Si fine » uxore, Quirites esfe posfemus, omnes ea mo-« , lestia „careremus; fed quoniam: Jo natura. tra- an didit, ut nec cum illis. fatis commode, nec » fine illis ullo modo vivi posfit, Ialurt perpe- an tuae potius, quam brevi voluptati confülen- an dum. Cal .Post bellum Punicum primum (A. 543. U. C.) Cenfores, ad ingentem nu- merum coelibum respicientes, ratum .duxerunt, omnes illos jurejurando obftringere, ut promit- terent, fe uxores liberorum quaerendorum gra- dehik iyi " | tia (1) Cf. Montesquieu, Esprit des'Loix; Lib. 23. ep, ioi | (2) Vid. Gellius, LL Lib. I. "n" C uM ag || CoOoMMENTATIO sia esfe habituros. Quodfi jam vante variis ree zhediis ad. nuptias esfent exhortandi Romani, inulto magis, jinvalescente foeminarum luxu , al As abstinuisfe. credendum est; fimplicitas enim chorum et aufteritas, qua antea tantopere. var “tebant Romani, fenfim fenfimque evanuerat (1). JNoluerunt domi alere reginas, patrimonii vora- gines, certisfimas fundi calamitates futuras. Ma- lebant fane , infigni rei familiaris compendio, eum ` concubina frugali ac modesta aetatem Agere, quam quotidianam illam devorare ae- Britudinem (2). ^ Accedebat, divortia Romae "Bert frequentiora , quo magis mores, inprimis "Éhulierum, corrumperentur (3); nec tanrum a parte maritorum, uxores expellentium , fed etiam "ü&orüm , maritos, quorum imperio non amplius fuberant, deferentium; maxime cum nuptiae, interrupta ufücapione per trium noctium abfen- tam, magis coepisfent frequentari (4). …— Aliae hujus rei caufae fuisfe videntur amores UE | | fur- ^ (v) Vid. Salustius, D. J. cap, 38, et 41. B. C. . eap. Hi, (2) Cf. Heineccius, ad l, Papiam. Pop. lib. I. cap. 9. pag 35. , (3) Millot, Hift, univ., Tom. 3: pag. At, (4) C£ Pilati de Tasfulo, Loix politiques des Romains , cap, Lë E ai Get wgl. E de — » flu maximo ; DOCET EEEE EE OEI EA a TE BEISPIELE 38 furtivi, luxuria matronarum , et praecipue illa or» bitatis praemia quae toties celebrant veteres, Colebantur;enim ejusmodo pízoyajuo ab omni bus, viaque ipfis ad bonores èt commoda pates bat, nemine illis negante. fuffragium; ob here» ditatem „quam fperarent, Jam Plinius, (1) queritur ` :coepisfe ^ orbitatem “in” auctoritate an fumma et potentia esfe, captationem in. quae» " et Seneca, (2) » In ci- , vitate nostra, inquit, plus gratiae orbicas » confert, quam ` eripit ; adeoque fenectutem d folitudo , quae folebat deftrüere , "ad potentiam » ducit, , üt quidam odia filiorum fimulent;' et » liberos ejurent, et'orbitatem manu faciant." Erant etiam, qui philofophiae caufa a matrimonio abftinebanty- exemplo veternm , T haleris, P ys thagorae, Democriti, Platonis, Zee nonis, Epicuri: quae cum ita fefe habes rent, non mirum. est profecto , adeo abhorruis- | fe Romanos a nuptiis contrahendise- ` „Caufas, „ob, quas a muptiis. abftinuerint ,. et remedia .huic. malo , quod pesfümdare civitatem debuit, oppofita, ulterius perfequi, non est hu- jus loci; quae: beginnt, fufficiunt ad in- mujin © tel- (1) Hist. nat, Gr 14. prooem, (2) Conf, ad Marc., Cap. 19. Cf. Petronius, Sat, pag 106 Tacitus,Ann. Lib. 13. cap. 52. et de OR bas Germ, cáp. 20. - Cs í 56 COMME ENTATIO telligendum; in goze. fuisfe remedium fane eff cax- ad onera illa matrimonii ^füstinenda, in quo fitum esfe dotis criterium "fragmenta Jure- confültorum plurima. evincunt - (a) ; “et fane quantum Dr onus honestae familiae {ustenta- tio, et quantum impedimenti illa afferat“ in re angusta, expresfit ille Menandri fervus de domus fuae uilfega exponens, — an it^ Bis jnfoetunans est homo, s Pauper , qui educit in egestate liberos: » Fortuna et res est, ut continuo pareat. — » Nam -opulento famam. facile occultat fac- | tio (2)." Hanc faltera caufam dotis introductae fuadet pains qui (3) feribit; dotes falvas habere mulieres, propter quas nubere posfunt, reipu- blicae interest. Hinc dos dicitur necesfaria ad prolem procreandam (4). Jam Plauti tempore dotes ad filias nuptum locandas tam necesfariae fuerunt, ut indotatae virgines fere ` ilocabiles dicerentur ab Euclione (57, Fir- (1) L. 16. ff, de Cast. peculio. Le 65. $. ult. Pro focio. L. 56. §. 1. ff. de J. dotium L. 76. ff. eodem, (2) Geldins, LL lib, 2. cap. 23e . (3) Le 2. ff. de J. dotis, (4) L. 1. ff, Soluto matrim. (5) Plaucüs, Aul, Acte 2. Seen, 2. vs. 14. 7 JURIBIECA — 37 » Virginem habeo grandem , dote. casfam. at- | que Hocabilem E » Negue eam queo locare Vu TUM. | ? | ` Quae omnia evincunt, dotem femper. in ma- trimonio locum habuisfe, et fere fine do- te nuptias non esfe contractas; imo his folis, fe, a concubinis fejunxisfe matronas; uti apud . Plautum (1): » Sed, ut inops , infamis ne im: ne mihi hanc: famam differant » Me germanam meam fororem in concubi- natum tibi » Sic fine dote dedisfe, magis quam in ma» trimonium. Dotis etiam appellatio ad ea matrimonia non refertur, quae jure confiftere non posfunt (2); fine nuptiis enim nulla est dos. (3). Quin vi- | den CO Trin, Act] III, Seen, 2. vs. 63. Cf, quoque Hein., Antiq. lib, II. tit. 8. n°. 3. | (2) Vid. $. 12. J. de Nuptiis. (3) L.43. ff. de Nuptiis, Nec potuit exfiftere jure çivi- li dos, nifi nuptiis rite contractis; Ha s s e, das Guterrecht. der Ehegatten, p. 242-245 et 266. adeo ut dos ` data non nifi nuptiis fecutis praebeat effectus. Paulus, Recept. Sent. 11« 21, 31. Le 43» pre Le 48. pre Le 68, Le 8o, ff. de IE De 38 CowwzswN'TATIO dentür de dote cóndira inftrümentz, aut fal- tem folénnitatés in dote conftituenda adhiben- dae nuptiarüm véritatem probasfe, cum in.his nuptis, ubi maritus et uxor folo confenfu fe- cum habitabant, maritalis affectus aliunde vix posfet distingui, — ' Si jam tres hasce caufas dotes introducendi, quas fatis explicasfe mihi videor, ritë perpendamus, facile quoque fugiet difficultas , quae ceteroquin ex mutata dein fe- minarum fuecesfione oriri poshte Si epim tan- "uin inventae dotes esfent, ut feminae -a fuc= césfione deflitutae, aliquid. caperent ex patrimo- nio een C 2n cesfare debuisfent dotes , post- quam ` (1) Hanc duits originem dereudte Clar. Perizo nius, qui Disf. triade , pag. 130°, ita fcribit. ,, Praeterea dotes » filiarum , quam originem; quam caufam habuerunt ? nem. » pe non aliam, quam ut, quum filii manerent penes », patrem domini omnium quae ille reliquisfét , filiae » €ontra4 ficuti quamdiu intuptae erant, debebant s» al? ex paternis bonis, fic quum nuberent, una cum s, iis dotibus in perpetuum ex familia et domo patrum an Veluti dimitterentür ,- ne expertes plane esfent paternae » hereditatis." Huic asfentitur H einec c, Antiq. ad I. lib. IT. tit. VIII. $. 2. se Quum fcilicet filii apud pleras. ge que-gentes in domo paterna manerent, domini ac he» ` en redes omnium ,quae parentes reliquisfent, bonorum ftis » ttri, filie contra per nuptias in perpetuum dimitte= e bantur e domo paterna; hinc innuptae debebant ali ex: s Bonis parentis, nuptae vero inftrui dote, ne plane », exfortes esfent hereditatis paternae,” à JURIDICA BO 29 quam vel ex edicto Praetoris, vel lege publica ad füccesfionem iterum admitterentur (1): fed nihilominus manferunt ex- ptisca con(uétudine » ut ita facilius invenirent maritum , quia fine dote uxorem fere ducebat nemo (2) ` Quod mutata mulierum fuccesfione quaedam inaequi- litas oriri debuit inde, quod dotatae filiae cum fratribus ad bona paterna vocarentur , haec correc- tà fuit per introductam dotis collationem (3)5 «ua introducta „dos imputata fuit in legitimam filiae (4 ); quod olim fecus. obtinuisfe videtur, cum iw rescriberet Alexander (5): ;,, Dos, quae a oa patre nubenti filiae data est, in quarta, quam » € bonis patris habere debet, ne inofficiofum » testamentum accufari posfit, non computatur, » quoniam vivente patre bonis ejus feparata » ESA ut adeo legitima fuerit -antiquo jure con- fideranda demum tempore mortis. — De hoc feminarum jure füccedendi, videatur S chulzii commentatio laud. cap. r. et 2, ubi fufius ea tractatur materia. DE | id $s. (t) $. 3: de J. Leg. agn. fucc, et Dorn Seiffen, 1. 1. psg. 39.) (2) Perizon, 1l. L, pag. 151. (3) Vinnius, de Collation., cap, 7. (4) L. 29. Cod. de Inoffi. test. ^8) Lu t. Cod. Gregor. de Inoffie/test. in Schule tingii, jurispr. ante Just. p. 690, 49 CóMMrNTÁTIO t S. kt hey wt, j De dotium introductarum tempore. Dotis epocham, etfi accurate determinare non liceat, incidere. faeculo prope fexto. U: C. non „male fuspicari nobis videmur, fiquidem huc us- que rei. uxoriae actiones , et cautiones. Romae ignotas fuisfe memoriae traditum eet apud Gel, lium, LL lib. 4. cap. 3.5 easque demum ne- cesfarias vifas, postquam Sp. Carvilius pri- mum cum uxore divortium fecerat, anno LU. C. 5235, (1) fecundum Serv. Sulpicium incom- mentario de dotibus, cujus meminit. Gellius LL quae non improbabile nobis fuppeditant argumentum, .dotes non diu antea receptas fuisfe. ^ Hisce namque introductis, rei uxoriae actiones quam primum fuerunt necesfariae ad res .dotales foluto matrimonio repetendas, cum ea- ‚rum -i restitutionem a cujusque fide, religione, probitate, dtque arbitrio diu | pependisfe non existimaremus: quin imo reipublicae interest,. dotes mulieribus confervari ac restitui, cum do- tatas esfe feminas, ad fobolem procreandam re- plendamque libéris civitatem, maxime fit neces- fa- (1) De anno disfenclui fcriptores, . Vid, Hugo, R, Regtsgefch. $ ep, JURIDICA 4T farium. ^ Favet praeterea, Romam eo tempo- re, (maxime vero deleta Carthagine): opibus ` atque divitiis affluere quodammodo coepisfe, quod quisque rerum Romanarum non plane infcius, non ignorat, Neque temporis ratio quidquam hisce obítat, quoniam prima, quae fcio, dotium exempla, licet et antea eas ufitatas fuisfe priora fatis evincant, fub bello Punico II. demum in historia occurrunt; et quidem, cum Senatus ip- fe Cn. Scipionis filiae, ne ipfo ex Hispa- nia domum reverfo respublica bono duce con- tra Carthaginienfes careret, patris fibi partes defumferit, et Scipionis uxore, ceterisque ejus propinquis. convocatis, dotem pro puella con- flituerit, fed tenuem tantum, licet pro temporis istius opum mediocritate, maximam , XI. nimi- rum millium aeris. (1) —— Pro viribus itaque adumbratis praecipuis do- tis caufis atque origine, transeundum jam est ad fecundam hujus fpeciminis partem , quae aget de juribus, quae conjugibus circa dotem coma petunt. (D) Valerius Max. Lib, 4. cap. 4. niti LOOR Ors own Cd- » CAPUT SECUNDUM. DE JURE, QUOD CONJUGIBUS, STAN- TE MATRIMONIO, DOTIS NOMI- NE CONSTITUTUM EST. . GE mme - OBSERVATIO GENERALIS. De modo , quo primis temporibus nuptiae in bona conjugum vim fuam exercerent. | V ari funt modi, quibus nuptiae in bona ` conjugum vim exercere posfunt, Bene hic est distinguendum inter effectus, quos e fua nátura producunt, ac inter eos, qui dicuntur :effectus in jure, id est, qui fenfu tantum juridico accis. piuntur. Commixtio autem ac collatio bonorum, quibus „communis vitae oeconomia inftituatur, femper fponte exfistere folet, fi nempe utraque pars contrahentium proprium quid habeat: quaes- tio tantum oritur, an, et quomodo jus civile fe huic rei immisceat, an vero hanc rem nil cu- ! ret JURID LOA | 43 ret; partim, quia illa fibi ipfi profpicit, par- tim quia multiplices- funt contractus, aliique ta- les juris perfequendi modi, quibus conjuges aeque ac cives gaudent, quibus tamen illi quo» -que de bonis fuis privatim disponere posfunt, uti velint. Neque inanis videtur conjectura, Ro» manos initio ultimum memoratam fecutos fuis- fe viam , non quia hanc illi praeferrent, fed quia aliâ non indigerent. Confticutiones fpeciales. de vi nuptiarum, tanquam tales, in bona conjugum initio nullae fuere. | | Confarreatione, co&mtione, ac ufu longe. alia quaedam inter maritum et uxorem conditio fa- miliarum , nulla propria nuptiarum habita ratio- ne, efficiebatur, fcilicet conventio in manum, five potius ex ea oriunda potestas. Potestas illa vim in bona conjugum exercebat, non ve- ro ipfae nüptiae; omnia jura eo adfpectu obve- nientia ab en potestate, qua in manu esfe di- cebatur, deducebantur. De pecunia autem ab . uxore. collata, aut deinde hereditate accepta , -cafü, quo matrimonium , ambobus adhuc vivis, disfolvebatur, fecundum hanc juris rationem nou poterat disponi. Divortia per quingentos annos Romae non occurrunt, et cum in ufu venirent, huic rei profpici folebat cautionibus rei uxoriae, five contractibus matrimonialibus, qui- toti ad omnibus communem contractus ineundi modum erant 4 CommentTaATIie erant compofiti. ^ Fieri potest, ut etiam ante hoc tempus rei uxoriae actio nondum invalue- rit, quam conjecturam. a Gellio (1), non re- futatam non tantum , fed. potius confirmatam legi- mus (2). Auctor iste initio cap. 3. tantum dicit: ,, Rei uxoriae actiones ac rei uxoriae wn Cautiones, tunc temporis adhuc fuisfe igno- a tas;” non vero fcribit, illas postea fimul in ` ufu venisfe; deinde, teste Serv. Sulpicio, ad- dit, tum primum rei uxorize cautiones necesfarias fuisfe vifas. Sed haec ulteriori explicatione in» digent. Unica tantum est ratio nuptias ineundi, qua nulla oritur obligatio restituendi illa, quae ab utraque parte funt collata, cum fcilicet bo- na feparata manent, maritus fua retinet, ac uxor omnia, quae iure fibi competunt: lege autem ftatuendum est, quantum, an vero omnia ma- rito alienanda tradi debeant ; tunc tamen illa aliena- tio tota voluntati ejus relinquitur, ac nulla aliena- tio five justa, five injusta ejus periculo esfe potest. . Hoc jus antiquitus inter Germanos viguis- fe conftat (3), in cultiori vero aetate mutas ri debebat, Apud Romanos, quatenus juris. prudentiae apud illos conditionem perfequi pose LIMLLBb 4c. 3 (2) Cf. Schenk, Diet, laud. P. áo. €t 21a Wa Hasfe, Dist, 1. p. gi md JurIipIieëe A^ | 45 fumus, hoc jus nequaquam ia vigore esfe Po: tuit. - In conventione in manum aler obtine- bar: haec jam fpecies est internae. bonorum communionis; in nuptiis vero, quibus erat: pto» pofitum, ur contrahentes üfürpatione annua li .beri manerent, aut etiam in nuptiis fine con. ventione in^ manum initis, antequam ufus Ganna ita fefe habere res non poterat. - Hujus rei impedimentum fitum erat in patria potestate, ac in tutela mulierum perpetua, quaé jure antiquisfimo jam apud Romanos obrtinuisfe videntur, quaeque nuptiis fine conventione in manüm initis nequaquam tollebantur. - In patria potestate femina nihil habebat fibi proprium, emancipationibus quippe, inprimis filiarum, pri- mis temporibus, rarisfimis. Si pater itaque vive- bat, ac filiae aliquid daret, ut illa marito , onera matrimonii fustinendi caufa, ejus alienationem ac ufüm permitteret, fed tantum facro, non jure, tunc id erat quafi peculium, quod. uxori. quo- vis tempore demi posfet, nifi ita in creditores iti- justo modo ageretur (1). . Patre autem mortuo, alienatio fuorum bonorum . uxori competens, haud. parum limitata erat tutela legicimâ, ac multo magis, quam postea, cum non nif res mancipi fine tutore auctore alienari prohiberen- VEM tur (1) Vid. !, 24. ff. de je dot, | 1 » 46 ComMENTATIG tur (1). Fortasfe quoque primis temporibus . agnati administrationem exercebant: itaque hoe in cafu, bonorum communicatio juridica; ut ita dicam, cum marito. nuptiis. fieri: non potuit sac alia. haud multum utilitatis afferebat.: Jam nie hil magis naturae convenit, quam ut marito, tanquam fortiori, et ad victum quotidianum quaerendum aptiori conjugi,- onera matrimonii | fustinendi- imputentur, ita ut ei dedecori fit, fi uxori ejusque. bonis tantum ` confidit, -quod. e contrario uxori dedecori esfe. non poterat. ` At on minus naturae. conveniens videtur,- ut, fi uxor paterve ejus locuples fit, maritus ad ea. onera congruam bonorum collationem petat, ut- que ejus. collationis. plenum ac . fecurum -ufum habeat, Temporum vero istorum.jamjam-expo: . fitâ conditione, : hoc ita fefe habere: non: pote- rat, nifi fingularis cujusdam Jong actus: interce» deret, ac, fi hoc non fuerit conventio in. mae num, certe debebat ele id, quod..deinde no- mine dofis occurrit, ut fcilicet pars quaedam bo- norum patris uxoris, five propriorum fuorum bonorum, five haec omnia in mariti bona trans- ferrentur, ac jura dominii aliaque, quae-ad one- ra matrimonii ferenda infervire debebant trans» latione fierent fua (4) Vid. Gajus, Inf, II. 8o,- TUS i SEC- - JURIDIC Ae | 47 SECTIO PRIMA De june QUOD MARITO, STANTE MATRIMONIO, COMPETIT CIRCA DOTEM. S. I, ` De ratione » qua bona dotalia in marit p E antiquitus transferri folerent. — ui dt x SC ad rationem attinet, qua bona : quae in dotem. erant datura, antiquitus in bona mariti transferri folerent, verofimile videtur, hoc eo tempore, quo actio de dote nondum invaluerat, vulgariter ita fefe habuisfe, ut vel pecunia nu. merata daretur, quo cafü eadem: “quantitas red- di debebat, foenore autem, ftante matrimonio, a märitó retento, matrimonii onera ferendi- cau- fà; vel ut mobilia taxatione definita traderentur, quae tum, -nifi nuptiarum naturae repugnarent, emionis inftar agebantur, pretio quippe in dote pofito, ae maritus pro voluntate de mobilibus disponere ‘poster, foenora autem fibi retine- ret (1). Fi 4 | | ‘ In utroque cafü omnia multum füciliotem ha- be- (1) Cf. Hasfe, Disfert, L $ Gt, 48 COMMENTATIO bebant exitum , eo, quod ab initio fummae cer- tam quantitatem ftipulari, ac condictionem certi inftituere liceret. — Mobilia raro. tradebantur, quia tum redditio fpeciei promitti foleret: non nifi fervi aliaeque res mancipi tali modo in do» tem dari poterant, quibus tunc, ac inprimis in agris hoc fieri folebat, mancipatio feu cesfio in jure .adhibebatur: tunc vero ftipulatio non inter- cedebat, at mancipatio cum fiducia locum ha- bebat, ita ut matrimonio foluto, cum restitutio obtineret, via vulgaris judicii fiduciae ad reman- | bier pateret. (1) A, 2e Dominium dotis marito tributum. Est haec fatis trita et a multis exagitata quaes- tio, an revera maritus dotis dominus fuerit; fed cum. hodie haec res omnium fere recentio- rum interpretum confenfu- probata. videatur, ad- misía distinctione dominii in civile et. naturale, nil impedit, quominus et nos hoc asfumamus. Si jam de prima hujus juris origine quaeramus; ob- fervandum est, hoc mariti dominium ex moribus antie (1) Cf. Gajus, IL. 63. JoR1iDICA. 49 antiquis esfe retentum.: Est hoc Romanis pro- prium, qui raro folent, cum jus novum in- troducant, plane abolere antiquum: uti efo olim ad maritum pertinuit dominium earam rerum, quae in matrimonium afferret uxor, ita intro- ducta dote, ejus quoque dominus erat habendus, ` Conftitutum vero fuit hoc dominium plane ad- aequatum caufae dotis introductae. Des, uti vi- dimus, dabatur ad fustinenda onera matrimonii, quae ferre debebat maritus, qui erat caput fa- miliae fude: ideoque etiam fructus e re dotali oriundi ipfi erant concedendi, five fint naturales, - five civiles (1), proventus agrorum, operae fer- vorum et ancillarum dotalium (2), foetus pe- corum (3), metalli fodinae (4), reliqua: er cum fructus capiat, ferre quoque debet onera, quae rei inhaerent,. fecundum regulam :. com- “moda. eum fequuntur; penes quem funt one. ra (5); unde etiam ftipendia, tributa, aliaque folvere tenetur onera. (6) ` -Hactenus dominium marito erat concedendum; in (1) L. 7. pt. $. el, to, Bä, ff. I. 30. Cod, de LL dotium. (2) L. 1. $. 9. Cod. de Rei uxoriae actione. ` (3) L. 10. $. 2. ff. de J. d. - (4) L. 7. $. 13e ff, Sol. mat, | TOM (5) L. ro. f. de R. J. ng | I (6) L. 1. $. 3 Æ de Imp. in rem dot. fact. : D . 80 CoMMwENTAÀATIO in ipfim vero rem.-dotalem jus. nón. habebat maritus; nam dotis accesfiones, uti. partus: au- cillarum, et thefaurus in fundo dotali inventus, acquiruntur.quidem marito, tanquam domino, fed augent.dotem (1). Neque etiam aequitati conve- niebat; ut-hoc dominium mariti. esfet perpe- tuum, imo potius ab eo erat abiturum; er fo- luto matrimonio ad uxorem rediturüm , cum; ma- trimonio foluto , cesfarent onéra, ad quae feren- da dos erat data (2). Dominium quoque mariti non femper erat. idem, fed majus erac vel minus, prouti in corpora dotalia, aut in eorum aesti- mationem jus retineret mulier. Distinguendum igitur erat, utrum dos aéstimata erat vendisionis caufa, an taxationiss fi enim venditionis. caufa erat aestimata „ rerum dotalium dominium plenum ac perfectum: ad maritum. transibat (3) ; manebat tamen. maritus pretii debitor. (4).5.mil enim intere- rat uxoris , an res alienaret maritus ; quarum aesti- mationem repeteret tantum. Quod: fi mulier ifa- cultatem res ipfas repetendi foluto : matrimonio |. re- (1) L. 10..$. aff. de J. d. i 7. $. 13. ff. Ee | trim. 1. 1. $. 9. Cod. de Rei uxor. act, (a) Vinnius, ad pr. I. Quibus al. licet v. non licet, n°, 9. (3) L. un. $. 9. Cod. de Rei uxor. act. 1, $. ff. Loc. cond. i. zo, $. 5. ff, de T. dot. LA) Le Se Cod, de fe dot, JurIipica o 2 51 retineret, dos aestimabatur taxationis caufa (1) et tenebatur maritus de re fua culpa deteriora. ta (2): nam res dotales non marito , fed mulieri fiebant meliores aut deteriotes (3). Ita :domi- nium dotis, quamvis ex antiquo more marito retentum, juris fübtilitate quadam non. nocebat iis caufis, ob quas dotes erant introductae; ni- mirum, ut, cum filiae ab intestato non fuccé- derent, hae tamen non esfent expertes bonorum paternorum; nam dos, foluto matrimonio erat garg uti infra videbimus, EC $$ Maritus licet dominus dotis, tamen eam ` alienare nequit. Est haec regula generalis : qui dominus est, "potest alienare. Neque tamen illa est omni ex- 'ceptione major; nam in dotis favorem ab ea recesferunt juris Romani conditores. ` Maritus quidem ftante: matrimonio dominus est dotis (4) ; alie- (1). L. 69. $. 7. ff. et 1. 22. Cod, de J. dot. (2) L. 5o. ff. Sol. mat. (3) Le ro, pr. t $.-1. ff. de J. dioe (4) Von Lohr, Magazin wg Reehts-wis feufehaft, e T. IV. p. 57 feqq. Da 52 COMMENTA TIO alienandae tamen: rei dotalis porexatém nt non habet. (1) ` | 9 Inductum id legimus per legem jus mm Debet autem per hanc legem Juliam intelligi ` lex Julia de adulteriis (2). Augustus fcilicer tulit legem de adulteriis coércendis , cujus erat caput de dote mulieris, quo cautum fuit, ne maritus. posfet. praedium dotale alienare: at- que hoc eam.ob caufam ita cautum est, quia reipublicae magnopere intererat, mulieres dores falvas habere; fi jam uxor marito praedium, quod est res magni momenti et pretii, in dotem attulerit, et fi maritus posfet illud alienare, aut, - fi pecunia iüdigeat, vendere, illamque pecuniam : deinde dilapidet, tunc. foluto matrimonio , uxor dote excidit; ut ergo mulier. posit esfe fecura de dote fua recuperanda, cautum est ea lege, ne posit maritus praedium dotale (3) alienare. | | 1s A MN (a) Pr, L Quibus alienare lic, v. non licet, == Le un. S. 15. C. de Kei ux. act | (a) Cf. Luzac, Obf. ad Leg. Jar. de fund. dor. Schenk, Disf. 1, p.79-84. Hugo, Regtsgefch. p. 632. Gluck, ad ff. T. XXV. p. 154 feqq. (3) Utrum Lex Julia ad . Italica tantum praedia an etiam ad provincialia pertineat, Gaji aetate adhuc du, bitabatur. . Vid, Gaji Int. II, 65. Postea vero hoc du- bium fuisfe fublatum apparet ex jure a Justiniano con- ftituco, Cf, Seuzgum, Zeitfchrift, T. V. p. 260. in note JURIDICA 53 Sed habet illa lex Julia fingalare quid, ma- jori investigatione haud indignüms provinciale nempe praedium potest maritus alienare, etiam post illam legem , fed prohibetur praedium do» tale: Italicam alienare, nifi! mulier confentiat ; at pignori, hypothecae plane mon potest obligare maritis rem dotalem, etiamfi mulier confentiat: fic vero quod plus est, permittitur, quod mi: nus est, non permittitur (1). Sententiam nostram exemplo illustremus: maritus pecunia 'eget; rogat uxorem , ut liceat fibi vendere" praedium. dotale; - potest, DH uxoris confénfüs adiit: fed contra, rogat maritus uxorem, ut permittat fibi pecu. niam mutuam fumere, et praedium pignori obli- gare: "hoc map potest, licer mulier confentiat. Hujus differentiae racionem nobis explicuit N o o d- tius (2), , quia fcilicet ad praefËns fatis est » prudens mulier, de füturo^nóm: aeque: caver.” Putabant fcilicet veteres, feminas admodum fragili esfe judicio, ita ut nihil, nifi quod ante pedes fit , videant, in füturum non prospiciant; unde dicit lex Julia: ,, Quodfì vir velit praedium | dotale alienare, et mulier confentiat, alienare. pos- fit.” Sed praefümebat legislator mulierem nun- ` quam (1) Schenk, Dis, L p. 83. (2) Ad ff, de Fund. dot, Conf, Vinn., ad Inf, Qui- bus alienare licet etc, N° 4. Ww EU. Can M MEN T ATIO quam cóhfenfuram ele, mulieribus quippe ni- miis avarisg unde-er in Lag $. 1. f£. de Do- mat. inter viram et uxor. dicitur: contra „natu: rám fexus anulieris esfe: donationem. Hinc ergo permisfam-est lege Julia, ut, D maritus uxo- sem toget venditionem praedii dotalis, id vendere posfit; qui «a: muliere avara. vix impetrabit. con- fenfum. ` Contra, fi maritus uxorem. rogat. Ut fibi.Jiecat ; pecuniam ' fümere mutuam , et pig- nori obligare, mulier. facile -concedet , quia (ibi pericülum inde- nasciturum gon . videt ,. cogitans , praedium. tamen remanere Doum eum post aliquod tempus- maritüs.debitum luat; at fugiet femi- nam cogitatio futuri. non .profpicientem evenire posfe y out maritus - tunc „temporis, non: habeat, „unde liberet istud praedium , ac fic. a creditore -vendefetur, Ja ratiocinabatur legislator: atque huic- ingenii imbecillitar mulieris. provin. est lege vidas Tu nt .6517939vy 39311191 desc syg r [ l29 NE ES an Ver dria & T "t * ` EA e Hn d peo ec esi SEC- OjURIDICA ^ 55 - EEN WS e ER 12V. (EN io HDE Steg guinvs MULIERES GAUDEBANT y. fnb ‚oo AD: DOTEM: SIBEICONSERVANDAM eon osul 1 $»; I. : S | 1 f ` … Jura circa dotem. fibi fervandam, fub -iis Hoz xInferatarióus (age "m D - Que hactenus. de juribus. circa, „dorem c con- fee .explicare fumus conati, ad viros magis, quam . feminas. „pertinebant eis s „tamen feminis haud. minora, quam viris, data funt jura, qui bus fefe , quod ad, dotis. confervationem , tusan, tur. Hnc pertinet actio, uxori ...competens., qua hans DOS, foluto matrimonio. MESES mul uxor Bomm ` praestetur , a ER e, quae. in dotem data funt, ne haec. fcilicet a marito > gui earum rerum dominus est, alienentur aut perdantur; vana enim esfet uxoris repetitio, fi restitui bona non posfent Jam fupra, ubi de dominio mariti; in dotem egimus, hanc in rem quaedam delibuimus: fed plura hic funt obfer- vanda, Primum igitur videamus, quo modo uxor de` dotè fua fecura praestatur , ftante matrimo- nio. | Bee sé C omw dk t to Hanc habebat fecuritatem uxor, ut „fi videat ad inopiam vergere maritum, et adeo metum adesfe , ne£füstra quarititatem (ibi hoc nomine debitam , fo- luto matrimonio, repeteret, etiam {tante eodem, ipfi repetitio dotis competat, a quo tempore evidentisfime apparuit mariti facultates ad dotis exactionem non …fufficere (1), hoc quidem effectu, ut maritus dotem reddere cogatur, nec posfit datis fidejusforibus eam invita uxore reti- nere (9). Utique hoc ftatuere erat necesfe, quia maritus mobilia dotalia alienare potest, fi fit folvendo (3). Idem circa immobilia. valet, quae veriditionis caufa “funt aestimata, quorum pretium restituitur tantum. Nihilo tamen minus dotis ratio fibi conftat; cum uxor has res alie- nare nequeat vivo marito et matrimonio inter eos conftituto; fed fructibus earum rerum uti renetür ad fui füstehtationem, marii et liberó- rum, fi quos habet (4). ‘In rebus. dotalibus inaestimatis immobilibus, aut aestimatis quidem 34 |] ISI 4 fed Ca) Le 24. pr. et $. 1. ff, Sol, matrim. 1. 29. Cod. de J- dot. (2) Hac in re disfentit Huber, 'ad ff. Sol, matrim, - qui maritum , oblato fidejusfore , restitutionem intempesti- vam dotis evitare posfe defendit, | (3) L. 3. $. 2. ff. de Suis et leg. hered, l. 42. ff, de L dot. et l. 3. Cod, de J. dot, (4) L. 29. Cod. de J. dot. JuriDnrica - 57 « fed taxationis caufa, omnis alienatio marito erat prohibita; per quam prohibitionem de dote re- petenda uxor erat fecura: aequitati enim conve- niebat, ut, cum omnis administratio rei dota- lis. ad. maritum pertineret, infirmitati: fexus mu- liebri$ profpiceretur, oe ignorans aut- invira a marito laederetur, re dotali alienata... Quod. au- tem lex illa. Julia fundi tantum Italici prohibe- bat alienationem ‚ea aetate füfficiebat, quia bie poterat ufücapi (1), et adeo rei vindicationem impedire, foluto matrimonio a muliere infti- tuendam: ` provincialis vero. fundus ufücapi ab emtore Don Doten, ` hinir - Praeterea in eo prospexerunt moliecibus juris conditores; ne qualiacunque pacta doti: adjici posfent, quibus conditio mulierum. fieret: dete- rior, ne lenociniis atque amoris illecebris. decep- tae fübítantiam. fuam amitterent (2). ` Ita. fane mulieri ab omni ` porte videbatur prospectum , ut, quae in dorem dedisfet, five: corpora;-five eorum pretium reperere posfet,.. deductis , - quae marito, ob. certas. caufas, tum jar veteri ;- tum novo competebant, hy | à: (1) Heinecc. hade. " 8,9 9. fepe ad I. II. 8. Aliam exponit fententiam Hugo, Rechtsge(ch. $. 219. et Schenk, Ll p. 82. qui diverfi juris rationem re- petit a fundi Italici pretio majori. ` (2) Vid. 1. 17. ff. de Pact. dot, 58 C oMMEN TA TIO Rank a M Jura circa dotem EN fervandam fub ' sodio Impp. Christianis, | Haec ita fib dAnippz^ paganis fefe. bsbébanfi: : . füb Christianis vero Impp. haec legum Roiná- narum cura de dote mulieribus -fervanda mon tantum non imminuta est, fed accrevit porius. Plenius enim quam ante “cautum fuit huic rei sper donationem , a Ju sciniano propter nuptias dic- tam, quae, licet ignoretur, a^ quo primum fic introducta, tempore T heodofii Junioris:et Valentiniani III. jam invaluit (1). Estohaec donatio non juris Gentium, fed juris civilis, quippe quae fit, a folo. fponfo, et in remunera= tionem dotis fibi a fponfa datae, ut vhaec inea bona non habeat dominium, fed velut jus pig- noris five fpecialis hypothecae; nam res donatae propter nuptias, pro fecuritate dotis mulieri fpeciatim obligatae intelliguntur (9). Praecipuus igitur. hujus donationis finis est, ut dos es- fet cautior, quare etiam, viro temere- diverten- te, donatio haec aut tota, aut pro parte lucro - "uxoris ‘cedit; mE mulier divertens | | "ën, ZE L.8. "ed nd; de Repud. Vid. peep vant P. 593. Gluck, ad DL, XXV..p. 27473094... 054 (2) L- 29. Cod. de ]».d.;eciNovy. $1. C. 1. FUR EDC Ae o: 59 dotis amisfione plectitur (1). ` Ur vero per eam fecura praestaretur uxor -haec donatio dog pla» . ne respondebat, et utriusque erat aequalis ratio non tantum, ratione. quantitatum et ftipulationum, fed etiam in praestatione aut -promisfione adeo ut, aucta. vel imminuta: dote ,- ad. parem,-quans tiratem donatio vel-augeretur vel minueretur (2). Quodfi quis animadvertar hane -donationem esfe impropriam et penitus. deflectentem- a naturado- nationis, is fecum reputet, faepe. Romanos ad. aptasfe.mores, qui obtinebant, aut etiam. revo- casíe . antiquos, < ut..praefenti «confülerent. neces- frot (3). Com ergo in -pejus ruentibus, mori- - bus, et crescente maritorum perfidia, non am- plius ‚de, dote... plenisfimam „haberent. fidem in marito. collocatam ; -videntur exegisfe weZ;pigno- pa fed respondebant Diocletianus et Maxi- mianus.(4): jure prohibitum ele, at. Dr dote uxori addicatitur - quaedam. bona arit: vel Bosnie ódejosomss zu fed, OANE: impp, ni 1 e Hi o, 30! TU jus- [s 'Cf. Vinn. ad I. $. 3. de Dons’ INS, P togt. $ 02) Vid, E ST, de Dom, 1; git. Cadde Dóndt ante nupt. Noe, o, Ce Dort, Dornëeitten, 1. Pag. 43. ut et Heineccius, Antiq, lib, II, tit. 7. N°. 18, ibique notae, (3) Cf. Clar, den rH. som de. eege ied princ, conít. ferv. pag. 109. (4) L. 1. Cod, Ne pro dote. 6o CoMMENTATIO i jusferunt aboleri E quae , five ex jure, five ex confuetudine proficiscitur , ut vir uxori fervandae dotis fidejusforem exhibeat (1). Et enim ita matrimonium ‘confiderarunt Romani’, ut nullo modo caütiones esfent admittendae: audiamus hac de re Clar, Noodt (2), in elé: ganti illa matrimonii cum amicitia comparitio- hé: A Quae de matrimonio veteres feripfere, ea, » mirum est, ni magnam partem ab amicitia ` „ petierint: five enim fpectes legem. utriüsqüe » generis, five effectum , in his nihil est; quod , in magno ponas discrimine; praeterquam quod „ in matrimonio maris et feminae, in amicitia , aut virorum aut feminarum , aut fexus utrius- , que confenfüs est; ad haec plures quam düos » amicitia admittit , matrimonium plures respuit ; , illa animos “miscet, hoc etiam corpori, non , folum animos. " Erat tamen fecuritas his rerum momentis praestanda, Sed qui Romani per coémtionem, utrimque daro aliquo; | nup- tias iniverint olim; qui donationes fponfalitias a fponfo in fponfam, et aliquando ‚contra (3), factas habere folebant vera ex liberalitate , non ` revocabiles; -nifi hoc -esfet cautum | nuptiis non (1) L. 1. Cod.:Ne fidej. dots gem, EIS (2) Prob. lib. IT, cap. 9. 4 (3) L. 1. $. 1. ff. de Donat; ^^ Fu Rive Gr fecutis;. illi -fane Romani, introducta à parte mulieris dore; eaque. necesfaria, promptius cone fervandae dotis remedium, et nuptiarum: arctae necesfitudini magis accommodatum. invenire haud potuerunt; nifi morem: donandi anriquüm ad praefentem ufum conformando.: -Quae eum ita fint "fniremur potius prudentiam juris condito- Tum;,:qui-rerum angustiis presi, uxoribus fatis profpexerunt, nec quidquam admiferunt , quod opinioni, quam fibi de matrimonio finxerant:, repugnaret: -fenfim fenfimque donationes ante nuptias illas; quas amoris caufa dare folebant, -ita mutarunt et flexerunt ad rerum ` circumftan- ` tias,, ut postea prorfus convenirent-cautioni, ‚qua dotes falvae manere. poterant. uxori. ` Némo tamen Impp. fe- benigniorem praestitit fexui muliebri, quam Justinianus. Hic etim Im- -perator, qui mulierum ingenium magis perfpexit , -mutdvit et emendavit quod Lege Julia, de fim- do Italico non alienando, erat ftatutum: voluit feilicet, ut haec obfervatio in provincialibus fun- dis extenderetur (1),: fublata etiam. im ufuca- pione differentia inter praedium ltalicum-'et pro- vinciale (2. Deinde, quod Lex Julià fanxit | Wc e qe [| (1) L. un. $. 15. C. de Rei uxor. act, Go (2) L. un. C. de Ufücap. transform. 62 CoMMENTATIO de obligatione illüd Hades ad daat nem porrexit, hac addita ratione: ,, ne mulier » fragilitate naturae fuae in repentinam deducatur » inopiam " (1). Ira- maritus praedium do, - le, id est, rem immobilem in dotem datam vendere, aut obligare prohibebatur, five uxor ` confentiret , five minus, ` Si maritus nihilomie nus alienasfet, vi dominii ad eam reverfi uxor rem poterat vindicare (2). Porro, non tan- tum. dotis retentiones (5), quae marito ob im- penfas, aliasque caufas jure veteri erant con- cesfae, fustulit (4), ne per jus retentionis diu uxor dote careret: fed etiam, ut mulieri prospi- ceret; a regulis: juris recesfisfe videtur. Cum enim videtet , laxiorem esfe rei uxoriae actionem (5), quippe quae erat bonae fidei; plenioreni vero et utiliorem eam ex ftipulatu, priorem, et quod in ea melius erat, in eam ex ftipulatu trans- -tulit, etiamfi mulier, vel plane non, vel inu- ` tili- (1) L. un: $. 15. C. de Rei uxor. act. - (2) Le 30. C. de Jure dot, ` (3) Cf. Schenk, Diet Lc. 6. zieke Ge- fchichte des Röm. privatr. bis Justinian, p. 593. ' (4) Le un. Cod. de rei uxor. act. (5) An differat actio de dote et rei uxoriae disputat Hasse, l. l. p. 224. et Zimmern, op. l. p. 588. Cf. Schenk, Dish laud. p. 49 feqq. ` ARM 63 tiliter de dote fibi - reddenda. flipulatà: fuis- fet. (1). | Inductum quoque erat (ive lege RT id: confuerudime, ut fidejusfores a' marito in fecuri- tatem -- dotis. feminae ; darentür:; quod ab -Impp. Gratiano, Valentiano et Theodosio, (381) abrogatum eat: postea Impp. Valenti- nianus, Theodosius et Arcadius. con. - fütwerunt, in futurum nullam talem concesfio-- nem obligationem parituram (2)5. quod. à Jus- tiniano (530) extenfum. legimus ‚ut! nuila fatisdatio vel mandatum pro dote, neque a ma- rito, neque a patre ejus, neque ab omnibüs qui -dotem füscipiunt, exigi posfit Ca), Pto: fecu- ritate vero. pignora tradere füb Justimiano et ante illum, moris erat i et-eonfuetüdinis (4) ; „quod ramen ab Impp. Diocletiano.et.Maxi- miniano jam abrogatum legimus (5). “Imperator denique Justinianus (6) uxori. concesfie hy- .pothecam legalem in rebus. dotalibus, praeter. -uilem vindicationem (actionem. in ren, intu- : | al 43. Anivaas, afs di D. un. Cod. de Rel: nxor action OITO ^ ..(2) L. um, C. Th. de fidejusf. dotis. (3) L. 2. C. Ne fidejusf, dotis dent. (4) Le 11. Lot. C. ad BCL, Vell. Lag Code Don, ante nupt. l- 29. C. de J. D. 1. 3. C. de Bëss Ne (5) Le 1. C. Ne pro dote, ` (6) L. 3o. £f. de Jure dot. 06 CoMMENTNTIO jusmodi rebus quafi propriis) rerum , quae penes maritum adhuc exftarent, Pre etiam aesti» matarum., -Denique haud multo post (539), ne quid deësfet quo plenius et certius de dote: mulieri- bus posfet confuli, hoc etiam conftituit Justi- nianus, ut actio ex ftipulatu, quam de dote dederat, adjectam haberet tacitam hypothecam ` in omnia bona mariti, ita quidem, ut aliis praeferretur creditoribus mulier, etiamfi hi fibi per hypothecam expresfam, tempore antiquio- rem, profpexisfent (2), fi quidem ipfa mulier de dote repetenda ageret. Excipiebatur tamen cafus , fi quis nominatim et expresfe mulieri praeferretur, uti ratione debiti a Primipiló contracti majus privilegium "comt-- paratum est (3). Alius adhuc cafüs exceptus erat, ut fi quis alicui aurum crediderit occafione militiae et in inftrumento, hac de re facto; pactum expresfüm fit, ut cafu proveniente, prior fit folus, qui ad hec credidit, mulier huic cedebat (4). Hisce cafibus exceptis, mu- Der omnibus mariti creditoribus ratione dotis | | | prae- CO L. un. $. t. $. r5. 1. de R. u, act. (2) L. ult. Cod. Qui pot. in pig. (3) L. 4. C. Inquibus cauf‚ pign. tac. contr. (4) Nov. 97. €. 4. — JURIDICA 65 praefertur , expresfam quamquam anteriorem hypo- thecam habentibus (1). Disfentiunt vero in hac causfa viri docti: funt, qui fententiam fupra pro- pofitam amplectantur ; funt quoque, qui hoc jus mulieris ita réstringdnt, “uc anteponatür quidem femina creditoribus qui tacitam habent hypothe- cam anteriorem, non vero iis qui eam habent: expres[am. ~- Quum. vero, ut. jam fupra monui- mus, Justinianus dicto privilegio feminis füccurrere, iisque plenisfimam fecuritatem praes- tare kalnai, fcopum haud attigisfe . 'cenfendus est, fi ea verborum restrictio admittatur. E Nov. 97. c. 4. quoque manifeste patere nobis vi- detur, feminam omnibus mariti creditoribus, five tacitam s. expresfam habeant hypothecam, prae- ferri: in qua lege Imperator ftatuit, mulierem ne- mini, nifi creditori qui in militiam credidit, cedere debere ; additis hisce verbis in fine: aliis omni- bus praevalere mulierem , fecundum. quod jam à nobis eis datum èst privilegium, Hoc tamen privilegium illis folis concesfit, quatenus 'eo fruantur et utantur, et quae diligentiam habent rectam, et adorandam Catholicae et Apostolicae Ecclefiae fidem tenent, et participant in ejus falutari communione; ut Wi loquitur in Nov. 109. C. I. (1) L.30. C. de Jur. dot. L. 12. C. Qui piia pign: Zeg, 22, C. 4 Nov, 109. c. t. s E CA3 CAPUT TERTIUM. DE JURE, QUOD SOLUTO PER MOR- TEM MATRIMONIO, DOTIS. NO- MINE CONSTITUTUM EST. E v V iáimos huc usque de juribus, quae ftan- te matrimonio circa dotem conftituta fuerunt: jam ipfe quaestionis ordo requirit, ut in ulti- ma hujus fpeciminis parte agamus de juribus, quae, per mortem foluto matrimonio, viguisfe ponian an Jas SEC- Jg wmarRbiCA 67 "ege P IO PRIMA. ‚DE DOTEM SOLUTO MATRIMONIO REPETENDI . NECESITA TÉ, ch " SN rei uxoriae. ` guam maxime Ni. necesfariae y in cafum mariti prae- WIS fient. .\ ` L4 ‚Cum eam y dotis sfe naturam wee ut pars opgin bonorum. patris feminae, aut.etiam pars propriorum ipfius-bonorum , ita, in mariti manus transeat, gt inter hujus bon esfe proríus existi» metur, necesfitatem ,- dotem illam foluto. per mortem matrimonio. repetendi, atque. hujus rei obligationem ultro 'exftitisfe, nemo mirabitur Ca ). Cum enim conjuges jure. Romano non fibi inr vicem. füccederent, haec obligatio in cafu mor- tis fponte locum habere coepit. Si enim maritus prior moriretur, hereditas ejus non, nifi reftituca parte , quae erat e bonis feminae in- dominium ma- riti defuncti translata ; relinqui poterat: nifi haud ‘verie: fententiam amplecti — dotem rete | uo- HJU : SE A Zeg SKI d (1) Cf. iste Dister ) $. -— mias SS id Ea : 6$ COMMENTA TIO quoque a „patre datam antiquitus nunquam res- titui, ac, quae ab ipfa femina vel ab alio da- ta erant, non tantum. femper apud maritum remanere, fed etiam in ejus. heredes transire 5 nifi ergo haec omnia admittamus, fponte patet, restituendi quandam obligationem existere debuis- fe (1). Si igitur initio propria hujus rei actio non adesfet, qualis dein rei uxoriae nomine in- dücta fuit, olim necesfe erat, ut fpeciales ea de re contractus inirentur, e quibus baec oblizatio nasceretur; ac fic cautiones rei uxoriae nunquam deérant. Est tamen aliquid, quod nobis harum cautionum dubitationem injicere posfit, quando fcilicet matrimonio foluto ordinaria condictio fine caufa adhiberi potuerit. Sed haec actio lo- cum häbere non poterat. Partim enim conftat; heredes feminae , ftante matrimonio defunctae, nul- lam actionem ad restitutionem contra maritum in- tendere potuisfe Ce); fi jam uxor talem ufitatam condictionem ‘inftituere potuisfet, haec etiam ad heredes transire debuisfet: partim quoque non va- ^r) Cf. Hasse, Disf. Lë. 43. tag AJ Ulp. fr. tit, 6. $. 5. adventitia dos autem. bës , penes maritum. remanet, praeterquam fi is , qui dedit, ut E redderetur , flipulatus fuit: certe nullam aliam ob "ridonem, quam quod nulla adesfet actio ad resticuen- dum; jure enim fuccedendi non gaudebat, . .., „JURIDICaA tE» 69 vanum est principium (1): dotis caufa perpetua est, et cum voto ejus , qui dat, ita contrahi- tur, ut femper apud, maritum fit. Iraque, 8 caufa fit perpetua, non est dicendum matri- monio foluto maritum dotem fine caufa habere, etiamfi eam certas qua$dam ob caufas restituere te- neatur. Caufa erat perpetua, ^fi matrimonium rite fequeretur. Nusquam quoque, respectu do- tis, condictionis fine caufa mentio occurrit, fed utique. condictio caufa non fecuta (9), nempe in cafu, fi dos ante nuptias contractas dare- tur, neque earum celebratio fequeretur; fecutis vero nuptiis ftatim extinguebatur condictio (3): cui est confequens, ut in fpecie modo propofita, fi nulla restitutio esfet ftipulara, nulla adfuerit actio, | A 2. | Stipulationes de dote, eaeque diverfae y ra- ` tione per[omae dotem dantis. ` ` Haud improbabile est, atque a Servio S ulpi- cio apud Gellium (A quoque affirmari vi- de- - (1) L. 1. ff, de Jure dotium, |. (2) Le 1. Se 4» ff. Cond. fine caufa. (3) L. to. f, de Sponf. L, 7. §. 1. £, Cond. can det, L. ult. $. 1. ff. Cond. fine Cant, (4) RA. lib. 4« cap. 4» qo ConMMrINTATIe «detur , initio-ftipulationés tantum adhibitas fuisfe , ác non nifi divortiis frequentatis rei uxoriae ac- tionem. in uüfüm venisfe. ‘Si jam quaeramus, quomodo haec historica. ratione cohaereant , haec ita proponi posfe mihi videntur. lpfa matrimonii natura flagitabat, ut pater partem bonorum fuo- rum, aut femina fui juris partem de fuis propriis bonis:aut omnia bona, in dominium mariti transfer- ret ; onera matrimonii jam tota a marito e bonis in- de auctis verant ferenda; ea, quae ‚ab uxore erant collata, in iis continebanturj céterum bona utriusque manebant feparata (1)5. ac, fi uxor omnia fua bona ita tradiderat, tamen heredita- tem fibi postea delatam, liberam rétinebat , nifi hanc quoque tradere in animo haberet, Quod ita traditum fuit, revera erat dos. Si maritus adhuc in patria erat potestate, ofui patris erat onera ferre matrimonii, ac fic omnia de eo valebant respectu dotis, quae de marito. Si pater autem daret, nonnunquam ftipulari poterat, ut, quoquo modo folutum esfet matrimonium, dos ei redde- retur ; qua conventione cafüs divortii tanquam ine folitus non comprehendebatur: fed cum faepius in . cafu, (i femina Dante matrimonio moriretur , maxime _ fi liberi adesfent, qui moribus incorruptis rec fre- guentibus adhuc divortiis, raro deérant, dotem | ma (1) Cf. Hasse, $. 8. LM JURIDIC A: 7i marito relinquere vellet, haec ftipulatio tane tum cafüm continebat, (i morte mariti folutum esfet matrimonium. lta antiquitus in nuptiis, non nifi morte finitis,’ Sean maximus erat ufus. 8$. 3 Neeesfitas rei uxorige actionis post diyor- tia frequentata: quibus in- cafibus actio de dote erat necesfaria. Divortiis fenfim fenfimque frequentioribus, in cautionibus. huic rei etiam erat profpiciendum, Sed quum hae. inimica magis ac odiofa ratione iniri. folerent a conjugibus divertentibus , et ia -multis ambagibus anfam praeberent, eo ma- gis necesfaria erat actio de dote restituenda , cautionibus quippe faepe non fùfficientibus. Fa- miliarum tamen inter. fe, ac ipfius quoque reipu- blicae intererat, ut huic rei prospiceretur (1). Hanc ob. caufam judicium erat inftituendum , quod aeque ac rei uxoriae actio, aut, quod eodem redit, actio de dote, omnia in fe con- tinebat, ac in bonum et aequum conceptum | erat (1) Cf. Hasfe; $. 60. 73. C oM M ENITATI o erat (1). Edictum praetorium hic quoque : eate» nus füccürfebat, quatenus necesfiras flagitaret. INecesfarium quippe tantum erat uxori, ac quodam- modo etiam patri, non vero extraneo, qui, dotem. fecuram reddere conabatur, qui, fieam matrimo- nio foluto repetere vellet, ftipulatione hac in re fibi prospicere poterat, Necesfarium porro erat in cafum divortii, ac fi maritus prior moreretur. - Si morte uxoris matrimonium folvebatur, patri tantum erat necesfarium , quippe ufitatum erat, dorem a patre profectam ad eum redire. Non vero necesfarium erat feminae heredibus, quippe qui tunc quoque marito praeferebantur. Si quis rem' aliter conftituendam vellet, de dote in utrum. que cafum flipulari poterat; verum tum in ces teris mortua uxore non locus erat actioni rei uxoriae, fed quidem actioni ex ftipulatu (2). Tandem dein ita obtinuit, ut cautio illa. tantum ad ipfam dotem pertineret , non vero ad ea bona uxoris, quae extra dotem erant, h. e. quae non in bona mariti erant translata, ac in quibus igitur nec ftipulationes de reftituendo , nec dein rei uxoriae actiones necesfariae erants veluti fi ea fidei mariti erant conimisfa, ut iis .ftante matrimonio uteretur, vel fi maritus uxo- is Ka rem (1) L. 8. de Capite min, L. 30. de Pecullo. (2) Cf. Ulp. Fragm. tit. VII. Ae 4-7e Jor ro reta." 73 rem fine dote duxisfet, neque postea eam ac- quifivisfer. Si tale quid accidisfet , cautiones {non erant necesfariae, quippe ea bona adhuc uxoris erant, et facile ufitatis juris remediis repe- ti poterant. Hic verus est adfpectus doctrinae dotis, ac termini ipfius juris dotium ejusque indoles hac cautione declarantur. SECTIO ALTERA DE DOTIS, SOLUTO PER MORTEM MATRI* | MONIO, REPETITIONE. XS n ‘De perfonis, quae dotem dare posfunt, ratione habita juris eam repetendi, Quisque dotem dare potest, quatenus fcili- cet bona . fua- alienare queat; fed. diverfa- cujus- gue est ratio, inprimis habita ratione juris eam repetendi. Cawio nempe, quam lex doti ad- . junxit, maxime in uxoris gratiam fuit in- ducta, Matrimonio foluto hanc repetere pote- rat, nifi tertius quis flipulatus fuisfet ut dos fi- 74 CoMMENTATIe fibi redderetur (1). ` Quomodo hoc per ga. triam potestatem, fi adhuc; ei fubesfet, módi- ficatum fuerit, inquirere non est hujus loci. Femina àutem Dante matrimonio moriente re- gulariter nemo erat, qui jure eam. repetere Poster, ac dos apud maritum remanebar: Ted - hujus regulae exceptio datur, eaque. aequisfima. Pater ex amore quodam naturali , ac tota illa, in qua filia erga eum tanquam patrem verfatur, conditione, ideoque non tum folum cum ad- huc in ejus est potestate , quippe quae jure antiquo nihil fibi proprium habere poterat: pater ergo his- ce omnibus jam movetur, ut dotem filiae .dan- do, ei nuptiarum contrahendarum occafionem praebeat, ac «eas gratas reddat; hac certe rerum - conditione , si cautio adesfe desir. nimis durum et inconfequenter ftatutum esfe videbatur, fi ei , filiâ praedefunctä, non redderetur dos profec- ` titia. Hoc autem cum regulae generali adver- faretur, apparet in hac cautione, jus fingula- re,quod certis continetur terminis. Jure fuccur- fum est patri, inquit Pomponius;. (2) ut filia amisfa folatii loco cederet, : f red- deretur ei dos, ab ipfo profecta pone: et filiae amisfae et pecuniae damnum fentiret, Extenfam ? LX hifi „Est CE. Hasfe, Dist L ele? E, (2) L. 6. pr. f. de Jure dot." a) Riu qus JURrRIDI,C Aes 75 hoc jus ad adfcendentes ad quorum familiam fe- mina jure Romano pertinebat „ hoc est , ad adfcen- dentes paternos , itaque illos, qui dotem dicere posfent (1). Sed hic revera requiritur , ut dos ab eo ipfo ex fuis bonis, aut ab aliquo, qui ejus nomine agit, data fit (2). Non fufficit , patrem in favorem mariti, cuinam rei, cujus do- minium nondum acquifiverat , fed quod tamen fibi. comparare valebat, renuntiasfe , v.c. fi hereditati nondum aditae, legato nondum accepto, in ejus favorem renunciat : haec non est dos profectitia , quia fenfu flrictiori non e bonis patris proficis- citur: renunciando. tantum marito dat faculta» tem ex lege ab intestato, aut tanquam fubftitu- to ex testamento , hereditatem adeundi , aut tanquam fubftituro legatum ex ultima volunta- te acquirendi (3). Interim tamen hoc confi- lium patris de dote conftiruenda non est ineffi- cax (4): maritus enim fi renuntiationem patris acceptat , de -dote obligatur tantum — uxo- ri, non patri, licet quoque restitutionem fi- bi promiti. curet. Est dos adventitia, nun- | quam % oct Ls. pr. ff de J. dot; Le 6. E de coll, bonorum Ulp. Fragm. tite VI. $. 2 et 3e | (2) L. s: pr. $. 1. ff. de J. dot. GJL 5. $. 5. fF. de Jur. dot, (4) L. 14. $. 3. ff. de Fundo dot. 3$ ^» " op MENTATIO | quam. profectitia, hoc est, patti cautio » hoc in cafü don datur a lege. Haec cum ita féverius esfent conftituta, Aen erat, ut plurimi affirmant, femper dotem profectis tiam asfümere , quoties tertius quis propter patrem dotem daret. Hoc fi eo, fenfü capiatur, quo ple- rum que accipitur, ut füfficiat , tertium refpectu patris moveri ut filiam dotaret ac amicitiae ergo in filiam ejüs beneficium conferre velit, fenfu tam lato*nulla lege, confirmatur. Dicit quidem Ulpianus, „ quod ff quis patri donaturus » dedit ;(1)" hoc vero fignificat: fi quis refpec- tu patris dotem con'ituerit,. ut ei in cafum mortis jus repetendi ; quod tertius fibi fti- pulari potuisfet, competeret. Tunc necesfe non esfet, ut pater dotem fibi ftipularetur, fed cau- tio aeque locum haberet, ac dos esfet pro- fectitia , non aliter ac fi primum dotem patri donaverat ac tradiderat, atque iste tum eam filiae dederat. Confilium vero hocce perfpicuum esfe debet ac in uno tantum cafu praefumi- tur; D nempe avus paternus dotem dederat: haec enim dos erat profectitia refpectu fui ip. fius; D jam ftante matrimonio neptis ante eum moriatur, dotem repetit absque ftipulatione ; fi vero post eum etiam ftante matrimonio moe (1) L. 5. $. 2. ff. de Jure dot. ] v R MDE Ae ` es ` moriatur , regulariter dotem retinet; Si vero pa- ter adhuc vivat, hoc ita interpretati licet, ac fi avus dotem. propter filium. dederit, et fenfu quidem proprio, uc ftatim adjicitur , ac fi avus offi- cio patris perfungi voluisfet, quia forte dotem dare hic non posfet , (in cafü.fcilicet , quo ejus potéstati füberat), vel ne hoc ab illo postularetur.- Avi quip= pe officium circa neptem ex officio patris erga filium pendere exiftimatnr , igitur filio donare volebat... Hinc, fi avus -deficiat,- habetur, ac fi a patre dos esfet profecta, et actio dotis illi conceditur (1). Neque aliter obtinet, fi (ilius exheredatur, cum femper confilium 'praefümitur; patrem ei hac in re profpicere voluisfes ge infavorabilis est. fententia, ut. hoc [altem ha- beat ex paternis, quod: propter illum datum est. ` Ultro igitur apparet. e dictis, tantum rationem haberi con(ilii ejus, quid deditet voluit , ut pater jus repetendi haberet. Ceterum certa est regula: nifi pater, vel alter ejus nomine ex hujus-bonis, dotem dederit, tunc ex lege ipfi non. competit. actio 3 qui autem ejus nomine dat, non tantum .est mandatarius aut negotiorum gestor, verum etiam curator, qui ex auctoritate agebat, furio- fi v. c. vel prodigi; imo tunc idem esfet, ac fi magistratus pro abfente, ‘in captivitate (1) Hie videtur esfe fenfus Le 6i: F. de Coll. bon, Y 78 COMMENTATIO apud hostes verfante, ejus filiam dotaret: hoc in cafu ratihabidio inefficax esfet; attamen habes - „tur dos profectitia (1). ^ Eo magis in specie modo propofita inter patrem et ‘filium dos. proe fectitia illius, ac in eventum hujus existimanda est, cum- filius, patre abfente, ex ejus bonis dotem filiae fuae ipfe con(ftituat , qui, fi praefens fuisfet, etiam conftituisfet (2). Si igitur ex- traneus dotem daret, non habebat cautionem; vel, ut aliis utamur verbis, de dote adven- titia fola mulier certa erat. Si jam is, ‘qui dederat eam , matrimonio soluto repetere vel- let, fpecialiter hoc ftipulari debebat.” Haec. vo» cabatur dos receptitia ; ut patet ex Ulpiani fr. dit; VI. $. 5, in fme, ac ex L. gt Gera. ff de Mortis caufa donation. Utroque loco- fermo est de/dote, quam extraneus fibi in cafum mor- tis uxoris ftipülabatur: at dubitari. nequit; quin étiam tunc dos esfet receptitia, cum, et in ca- füm mortis et divortii, reftitutionem fibi fti- pulatus esfet (3). Nunc fenfu juridico idem hoc erat, ac fi nulia dos adesfet, cum hic nemini per legem dos certa praeflaretur, ne fe- | EROS Z5 HI AON mi- (1) L. 5. $. 1, 3 et 4. ff. D J. dot, (2) L. 5. $. 8. ff. de J. dot. Le 7. $e 2. ff. de SCH Maced. L. 7. $. 5e et L. 9. ff, de in rem uer. —. (3) L. 29. S. 1. ff. de Paet. dot L 20. eodem, Juruprems ` 79 minae quidem; propter ftipulationems fed: fieri potest, ut extraneus , vel ejus heredes juri» fuo ex ftipulatiòne acquifito- ——» ac tanc: caus de Ge ore nit oritur. ` Del 141 d p el j WJD f, A N CR ESA? iv sw «Vv KAN e f ` D ` /Blarrisonium Ecke morte uxoris vel ` mariti. “Si historiam coffulamus, vix ullam de doté reftituenda post mietrimonium morte foluuim ; mentiotiem invenimus (1). ^ Ans réipublicaé. tempora rem ica fefe hábuisfe fatis conftat (2); ut in cafi mortis uxoris nihil ` redderetur 3 quod dein manfit principium in favorem maxi mie liberorum. Divortium Carvilianum opportuni- tem praebuit cautionem rei uxoriae introduen- di, üt dotis repetitio contractibus fecura red: derétur. Jam Ciceronis temporibus 'termi- ti erant definii , ‘quibus etat reddenda (3); tüm vero demum certum jus circa dotem re- € D Hugo, Lehrbuch der gefchichre. les Rómifchen Rechts ? $. 10$. aliisque locis, Ca) Cf. v. Lynden, ad Cic. Top. c. s. p. 40-49, —(€8) Cie. ad Aut, EL. rt. "^ 4» 23, 25. Cic. ad Div. L. 6. ep. 18, Ai Zo CoMMENTATIO ftituendam ita cori(titutum ` fuit... Si mátrimonium folvebatur. morte uxoris, cum illi. profpicere non. amplius erat necesfe „ primum, fi. doris re- flitutioni erat locus ,.quaeítio -oriebatùr ‚quis dotem dederat? Si enim hic aliquis esfet qui ad eam dandam lege adffringebatur, pater v. c. vel avus paternus, erat dos profectitia, quae a pa- tre vel parente profecta erat. de bonis vel’ fac- to ejus. Erat ergo quae e paternis. vel avitis bonis proficiscebatur , ejusque non aliter atque profecti- tii peculii in jure occurrit mentio... Haec. dos ad eum,.qui dederat , revertebatur , cui rei. videtur anfam.. dedisfe „quod -vi originis „ dotis datio erat. veluti remuneratio hereditatis paternae , quae an firiae eler debitura incertum -adhuc erat, quo tempore haec ei praeftabatur. Ideo obtinuit, ut, D {tante matrimonio mulier moriretur , haec dos ad patrem reverteretur , nulla ratione habita heredum 2 femina relictorum , nifi quod maritus in fingulos liberos ex illis -nuptiis quintam dotis partem caperet, licet quoque dos hac ratione tota exhauriretur. (1). et maritus dorem retineret, patre vel avo jam mortuo (2). Sed hic diftin- guen- (1) Ulp. Fragm VI. Se 4. Fragm. Vat. A, 108. Le 17. ff. de SCto Maced. L, 71e ff. de Evict. L. 6.. pr. ff. de R. N. | (2; Ulpe Fragm, 17e Ae Gluck, id € T. XXV. pi st. Zimmern., l l. p. Gen, JuniDIiCA — är guendum inter jus novum et quod antiquitus obtinuit. Olim quinta pars retinebatur in fingu= los liberos, qui penes virum manerent. (1), quia hactenus füpererant onera- matrimonii ; jù“ re vero novo, licet liberi füperünt, vel pater, vel heredes dotem repetunt (2). Durius videri pos. "fet, dotem femel conftitutam et filiae acquifi- tam repeti: fed praeter ea, quae jam diximus, fuadebat reipublicae Romanae conditio, ut bona in dotem data, moriente filia, ad patrem reverterentur. Hoc enim jure conftituto facilio- res videbantur patres futuri ad filiam dotan- dam, fi scirent, filia mortua, quamvis fupe: ressent liberi, dotem ad fe reverfuram (3). Ta quam maxime fcópo fatisfiebat , quem fibi propofuerant jüris conditores in dote intro: ducenda ; fcilicec, ut filiae fibi facilius virum jn. venirént. Nemini igitur facile mirum: videbi: tur, ut, fi pater füperesfet, bona ab eo pro- fecta ei redderentur: jure enim fuccurfum est patri, ut filia amisfa [olatii loco” cederet , f "redderetur ei dos , ab äi profecta in folatium amis- NO Ulp. Fragm. tit, VI. $. Ve s brai irse gieter in notis. (a) L..6. ff, de D dot, un, $. 6. Kai e Rei uxor. actione, (3) Cf. Hasse, c. 6st F $2: CoMwmMENTATIO qwis[ae.. filiae ,., ne. filiae. amis[ae. eh pecuniae damnum. fentiret (1), quam, pecuniam in fuis bonis reunuisfet, fi fiia innupta ante patrem moreretur. Nuptiae autem fi disfolutae erant.morte mariti, distinguebatur utrum uxor esfet adhuc filiafamilias an. vero fui. juris... Primo cafü. par trà una cum filia actio ad. reflitutionem: dotis competebat, ira ut neuter altero invito..agere — posfet: altero vero. cafu; ab uxore tantum actio erat inftituenda. (2). Si. vero. dos. fponte vel ab uxore, vel ab alio quodam: data erat, dice» batur: adventitia, eodem fenfu, quo peculium dicitur adventitium. Complectebatur igitur bona adventitia „quae, non fuerunt paterna, neque avi- ta. poterant haberi, fiquidem vel |. extraneus dotem „dederit, .vel uxor de bonis, aliunde petitis; unde- quoque nihil juris in oa pater habere poterat. | Circa dotem iraque adventitiam illa. jura. cesfant, quae profectitiae ` doti | tribui : folent. Hinc illa.dos femper apud maritum remane- ‘bat (3); nifi is qui dedit, ftipulatus fuerit, uc fibi redderetur, quae dos fpecialiter receptie _ gig, dicebatur (4). Nec quis miretur , hoc ita con- fti- (I L. 6. pr. EL dot. 335501 d (2) Ulp, Er. Vl.$. 6; ` (3) Cf. Noodt, ad ff. Sol. matrim. (4) Ulp. Fr. ti, VI. $. Se Juris ted 0 83 ftitutum fuisfe y qui repurét y plerumque unum-e proximis cognatis talem dotem dedisfe ; extrà- neus, fi esfet dotis ductor, nifi aliter eg, presfe ftipulatus esfet, femper donatarii im- ` ftar habebatur (a) in favorem uxoris et nup- arm, quare. pater ron nif nomine filiae, quae $uage potestati "adhuc füberat, ad hujus reftitutionem agere poterat; quae D demortua esfet, femper dos cedebat marito (2). Matrimonio au- tem fúlato morte mariti, a quocumque: etiam profeeta fit dos ad m e " id eam Hm Gud redibat. $. E De mecesfitate dotandì filiam- patri. in-” juncta. | Ia, de qua vidimus, dotis repetitio magis adhuc necesfaria fuit, a quo tempore ber le- , gem | den. L| (1) L. un. & 13. C. de Rei ux. act. Cun MOS magis mulieri , quam fibi aliquod € dites ze exfranéus -noñ flipulando videatur. (2) Ulp. Fr VI. 3. D. un, $. 4e » de Rei ex act, Laaf de Beier, L. 20 pr. ff. de Condit int. L. 18. $. 31. ut legat. L, 5. pr. ff. de Bon; dame; Toe dmt €. fi Adv. dot, Cf. Ru desc: TM IX, 4. Zimmern. LL P 660. rie 84 C OMMEN TATIO gem patri injunctum fuit officium, filiam fuam ` dorandi (1); quod fane. durum: videri. posfet , fine facultate | repetendi, ` foluto ` matrimonio, „quae in dotem. esfent data.” Cogebatur autem pater dotem dare pro fua progenie ( 2). Ne- que patria potestas , fed nomen parentis dò- tandi necesfitatem faciebat (9)5 et quidem. iis dorem dare cogebatur, qui ad ejus hereditatem jus habebant; unde neque ei, quae :poterat ex. heredari, dotem dare fuerit. coactus CA) Ne- cesfitas autem haec dotandi non obtinuisfe vie detur ante tempora Severi (5), qui hoc ita conftituit in publicam utilitatem , fiquidem, ut egregie ait Paulus (6), Reipublicae interest, mulieres doter [alvas habere, propter. quas nu» bere posfunt ; quod idem alio. loco (7) plenis ex- Oe (1) Cf. Hasfe, Dist $. 95. | ` (2) L. 19. ff. de Ritu nupt. L 19, L. 6o. L. 69. $. 4. de Jur. dot. (3) L. 5. S. rte ff, de Jur. "D (4) L. 19. Cod. de Inoff, test, Nov. 115. (5) Le 19. f. de Ritu nupr. Ex hac. vero lege et Lë ff, de Coll. probare conacur Schenk, l. Diet p. 86 dotandi necesfitatem jam ab Augusto patri fuisfe injunctam. | Nostram fententiam | tuetur Hei. . neccius, ad.L. Jul. ec Pap. Pop. $. 26. 3. Cl. Gluck, ad f. T. XX. p, 58 feq. et Zimmerm, Op. laud. p 581. (6) Le ff. de Jur. dot. VEA D (7) L. 1. ff. Solur, mat, | 990 SN VT JurIiDicx&” ) 85 ponit : quemadmodumpublice interest , dotes-mulie: ribus conferyari ‚cum dotatas esfefeminas ad fobo lem procreandam, replendamque liberis civitatem, maxime fit necesfarium. Si ergoin veram hujus conftitutionis rationem ingüiramus, haec in nup- tiis frequentandis quaerenda esfe videtur. ` Dotis enim ` ratio, uti füpra me exponere memini , non exigua fita fuit in eo, ne filiae esfent plane espertesbotorum paterhorum, cum ab onini hereditate per legem | V oconiam: esfent exclafüe. Quantum autem haec lex. displicuerit , apparet ex multis modis, quibus eam eludere ` fünt conati: Romani, adeo ut brevi moribus abrogaretur (1). . Hac fublata fimul- cesfabat gravisfima patribus caufa, ut dotem filiae darent ; patres ergo, qui rebus fuis vivi fe exuere nolebant, aut fefe hactenus obftringere, dotes neglige- bant: quippe qui publicam utilitatem ex nup- tiis filiarum fuis commodis posthaberent, Le-- ge quidem, Papia Poppaea erat conftitutum , ne parentes injuria prohiberent liberos du- «cere uxores vel: nubere; fi facerent, ut. per Praetorem cogerentur eos in matrimonium col. locare (2), cum variis ex caufis liberorum: nup= a) Ch wi eling, Lieu net Civ. Ce 26, Comm, jaud. Schultzii, $ 28. (2) L. 19. ff. de R. N. 86 ji C oM V Ediz gm nuptias impedirent pattes. Sed haec lex non, fufücere videbatur, .quia.nuptiae non iniri fo-. lebant y op eum dotatis, et. de dote .danda lex: Papia Poppaea nil caverat, quare per negatam. dotem; filiarum nuptias impedire patres. potue- runt, Huic rei prospexit Sev eri prudentia „cum Cveret, ur parentes liberos dotare cogeren- tur, quo respexit Imperator (1), fcribens: 705 dncognitas. esfe leges, quibus cautum. fit , om nino” parentum esfe officium dotem: dare pro fua progenie. (2). Collateralibus quoque fe- cundum arbitrium judicis (3) dotandi officium in- cubuisfe verofimile est (4)5 mater non. teneba- tur E deii a Diocletianiet Maxis i dri ga. DNE mi- - (1) L. 7. Cod. de ddl prom. SIFRE! (2) Cf. Hein, ad L. Papiam Rapper pe 836 Dag . que etiam pro filia emancipata, Conf, Gluck sjed ff. T. XXV. p. 53. (3) L. 49.1. up 3. L. 6o. L. 69. S. + sf de Jur. dot. (4) Proprie lege. MENSES, E tantum BALS qui etiam dotem dicere; poterant; fed praxin ultra procesfisfe patet ex L. 12. $. 3. ff. de Adm. et per. tut., ubi fermo est de fororibus. Cf. Gluck, ad ff, tit. 25. p. 109. Nil obftat locus Plauti , "rin. act. 3. fect..2. quia dotandi illa necesficas lege introducta posterioris est temporis. Contráriam fententiam defendet Hasfe, Dish l. $. 100. „JURIDEGC A, | 87 miani (1), ni(i graves ob caufas, five e le- ge quadam expresfe-thac- de re fcripta, qualem postea tulit Justinianus ratione matris he- reticae et filiae ofthodoxae (2). Nam intro- ducta religione Christiana, cum metus oriri posfet, ne pater ob religionis. diver(itatem dotem nega- ret, j in-fpecie profpectum. est orthodoxis, ne, ut. loquitur Imperator ,. propter. divini amoris : electionem paterna vel materna fint. liberi pro. vifione- defraudati (3)... Interim, quis. mirabi- tur in hac rerum condicione, eum patribus fi-. lias dotandi necesfitas.injuncta „fuit, faepeau- mero varia arte deludisfe generos. ratione do- . is, promises. ita ur jura, quae -circa dotis cautionem et promisfionem ,.. postea. fant intro- ducta, admodum „esfent "necesaria; fed hic. quo- que admiranda et Romanorum ..aequitas. atque humanitas, qui per. beneficium. ..competentiae prospexerunt focero , ut ita, quominus acerbe in eum. amer. etiem eat. bed | ks (ER gre L. 14. C. de tus dot. ln. TPTI (2) L. 19. $. 1. C. de Haeret, . (3) t. 19. Cod. de Haer, et maniich. L. d Cas. éod. "Got, ren, P fur. dot, L. 17. f£. Sol, oam: Lat $2. ff. de Re Jud. $. 4 d 68. CoMMENTATIO $ 4 Dotis favor. ‘Si omnia, quae huc usque de jaribus « circa. dotem conftitutis retulimus, diligenter repute- mus, fieri non potes, quin dotis favor maximus appareat, ita ut tanti favoris" caufas fere miraremur. Sie dotis adventitiae favor in eo potest obfervari, quod mater, quae forte per errorem nomine dotis erant foluta, repetere non poteràt: quia, üt Julianus ait: fublatz falfa opinione, relinquitur pietatis caufa, ex ^ qua kent repetitio negatur (1). Caufa hujus juris non latet: cum ad nuptias frequentandas utile fit dotem dare ,“inde factum videtur, ut nonnulla, etiam contra regulas ftric- ti juris, in dote fint admisfa:- quo - pertinet, - v; . €. quod alienare minoris bona. posfit curator ob dotem (2); quod in dubio pro dote'fit judi- candum, reliqua (3). Quod fi jam quaeramus de caufis tanti favoris doti per leges conftitu- ti, hoc magnopere est attendendum, — inprimis | up le- . (4) L. 32. Se 2. ff. de Cond, ind. Ca) Le 61. Se t. ff. de Je d. (3) Cf. Hasse, Disf. $. 138. j JURTDI CA . $9 . legitimarum nuptiarum curam fuadere, gt dotes mulieribus fervarentur, ut patres eo lubentius ét rüuus dotarent filias; quod maximi erat mo- tenti, cum justae nüptiae a matrimoniis ‘in eo distinguebantur, quod illa. circa dotem háberent 'éffectus civiles, qui his negabanuir; etiam per dotem nuptas a concubinis distingui jam: fupra “obfervavimus, Huic accedebat non levior caufa 'e' licentia. divortiorum oriunda. Quamdiu conju- ges non nifi- gravisfimis de ‘caufis divertere pos- fént, idque raro obtinere foleret, non adeo cue fandum erat, ut dotes falvae manerent. ` Quum -Autem divertendi licentia magis magisque inva- luerat, ita ut ob levisfimam: etiam caufam ma. trimonium divortio folveretur, excogitatas vie "demus 'quam- plurimas “cautelas, ` quibus uxori fuecurrerent juris conditores. Haec enim 'diver- «endi'licentia effecit, ut vin, avaritia ducti, lo- cupletes ducerent feminas, eas vero, . postquam dotem exhauferant, repudiarent: quod ut pro- “hiberetur, latas accipimus tot leges, quae ma- rito: occafionem grasfandi in: dorem adimerent, . et uxorem de en praestarent fecuram. — Es iis, quae jam in alia hujus Speciminis parte, de variis ab Imperatoribus Christianis in dotem col- latis benéficiis disputavimus , apparet quoque, hunc favorem, quamvis ille ante. introductam religionem Christianam haud fuerit exiguus, cre- | vis- 9o CoMwmMMENTATI1O wisfe tamen. ea introducta: cujus quidem rei haec videtur ratio ,. quod divortia, quamvis. religionis Chrisianae praeceptis, parum -conveniant,. non potuerint ‚plane. colli, fed, Principes -cedere de- buerint moribus antiquis, quibus. exftirpandis erant impares, et ferre debuerunt divortia ,' ut graviora. evitarent; mala (1). Deinde „quemad- modum olim, ita etiam. -fub Christianis doe die- tinguebat nuptam a concubina. Cum- nimium ` &.folemnitatibus , e quibus nuptiae | olim spote- rant probari, abftinendum.esfe cenferent Chris- tiani, et benedictio facerdotalis nondum invaluise fet inftramenta dotalia ad probandum matrimo- nium. rite contractum iüferviebant,;; Doti autem - €um. praeésfet Clerus, cum mattimonia fierent interventu Episcoporum et Praefülum. Christia- noram, imo dotalis caufa referretur inter. pias caufas, favor dotis tum :coní(tituendae , tum con= fervandae, debuit augeri (2). ` Denique: mi- nus mirabimur favorem doti a Justiniano.ri- butum; > D verum est, quod fcribit Proco- pius (3), Augustam Theodoram. mag- mam in jure:connubiali regundo vim exercuisfe. (ip Ad- (D c Clar. de B Bo&r, Disf. de eff. "ip Christ, in Jurisprud. Roman. pag, 291. | (2) De Rhoer, LL pag. 309- 313 3) Hist. Arc. pag. 77 f2qq. Jones 91 Abfolvi itaque pro viribus , judices Clarisfimi , hanc qualemcunque disputationem. Non fine for- midine aliqua me ad Vestrum tribunal acce- „dere, nemo vestrum mirabitur; nam humanis affectibus mes prorfüs praedicaremr destitutum, fi aut dolorem, aut fummum gaudium ex hoc la- bore me percepturum difüterer. Doc tantum rogo, ut, qua estis femper humanitate et. benivolentia, hunc libellum excipiatis, nihil exfpectantes vestra eruditione dignum, fed opus- culum juvenile » tironem, redolens, . D Amt ers Vesa A n Soe. ee e GON. mrt ON S POE C T USS 1 I9 , Lr H A : : , Wee? E UNTRODDCUCTIO QA P4 USE mal DE DOTIS ORIGINE. APUD ROMANOS. ^ri Quid odd agilis MSIE Dies, ^ . Dos olim apud Romanos incognita, $. 1. Conditio feminarum Romanarum. pri- mis temporibus. A, o. Ratio, quare dos olim apud Romanos incognita fuisfe videatur. S. 3. Rationes, ob quas nonnulli antiquitus dotem apud Romanos exftitisfe putent , refutantur. Szc- peddel te 2. 93 ZS gë fro Dos apud Romanos introducta. | $. 1. Obfervatio generalis. | S. 9. Prima. dotis apud. Romanos introduc- tae caufa: mores mulierum, $. 3. Altera caufa : matrimonium con- ^s;ventione in manum. $. 4: Tertia caufa: dos esca ad dës ineundas. $.: 5. De dotium inirodáctatum S 20 ERN © A pP epe Rm DE JURE, QUOD CONJUGIBUS, STANTE MATRIMONIO, DOTIS NOMINE CON- STITUTUM EST. ` OBSERVATIO GENERALIS. De modo, quo primis temporibus nuptiae vim pem in bona conjugum exercerent. e it "iss erri có I. De jure, quod marito, stante matri- "monio competit circa dotem. e" ` ` I a € . $. - ^ ^ 94 ` €ComwmsPrECTUS $. 1. De Ratione, qua bona dotalia in ma- riti bona antiquitus transferri. folerent, $. 2. Dominium dotis marito tributum d 3. Maritus, KA dominus dotis, tamen uoo oegi alienare nequit. > & n | TUM EMO mori. I De juribus, quibus mulieres gaude- bant ad. dotem sibi conservandam, $. 1, Jura circa dotem fibi Jervandam ep Imperatoribus paganis. | $. 2. Jura cirea dotem; fibi fervandam fub Imperatoribus Christianis. CAPU T DE JURE QUÓD, SOLUTO MATRIMONIO PER MORTEM... DOTIS , NOMINE CONSTI- TUTUM EST. A Mi QUI Vae CM MEL ded iot De dotem, soluto matrimonio, repetendi necessitate. S. 1. Cautiones, rej. uxoriae, quam, maxime olim necesfariae in cafum mariti prae- defuncti. ag ey ` $. Q. CONSPECTUS. 95 §. 2. Stipulationes de dote, eaeque diverfae ratione perfonae dotem dantis. $. 3. Necesfitas rei uxoriae actionis post divortia frequentata : quibus in cafibus actio. de dote erat necesfaria, EK ver R5. IL De dotis, foluto per mortem ma- trimonio, repetitione, S. 1. De perfonis, qui dotem dare posfunt, ratione habita juris eam repetendi. $. 2. Matrimonium. folutum morte uxoris yel mariti. $. 3. De necesfitate dotandi filiam patri in- (0 juncta. 0 | S. 4- Dotis favor. opoto sienten dido je en de d ADRIANI HENRICI van per KEMP; HA GAN Is JURIS UTRIUSQUE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA ` CANDIDATI,- RESPONSIO An | N QUAESTIONEM JURIDICAM, QUAM ) NOBILISSIMA FACULTAS JURIDICA, | QUAE RHENO - TRAJECTI EST, PROPOSUIT aA, wpncccxxvil. Dotis- origo apud Romanos, ac jus, quod eo no- — — mine conjugibus et per mortem foluto matrimo- nio conftitutum est, e fuis caufis historica dis- quifitione illustretur. | PRAEMIO ORNATA. DIE “XXVI MARTII A. MDCCCXXVII. / 4 Quod Neoptolemi dictum apud Ennium fer- tur : philofophandum est „fed paucis „nam omnino haud placet, id mutato nomine ad juris Romani ftu- dium transferre nonnulli voluerunt: et mirum ipfis videtur, quin rident quoque, nos ejusmodi ftu- dio operam dare ; cujus, ut perhibent, nullus fere ufus in vita quotidiana occurrit, . Quos quidem refutare nostrae partes non funt, et parum dig- num patronum nacta esfet jurisprudentia Roma- na: tantum dico, auc negligendum esfe totum illud ftudium , aut, fiquidem opera ei danda, tunc non anxie quaerendum, quid fcire ma- gis. minusve conducat ; fed tota res libero animo amplectenda est, cum hac demum ra- tione operae pretium facere posfimus. Itaque in leges ipfas inquirere non füfficere mihi videtur; fed legum caufas etiam earumque nexum cum po- puli moribus, cum civium negotiis et reipubli- A2 cae 4 CoMMENTATIO, cea ftatu animadvertere debemus: unde ftudium nostrum laetius efflorescat , et animus juvenilis juris notionibus imbuatur non tantum, fed.eas quoque ad civium et univerfae civitatis rationes - accommodare |. confuescat. ‘Cujus. rei veritatem Clarisfimorum virorum monitu mature agnosce- re coepi, meaque ftudia ad hanc normam diri- gere , fi minus potui, at volui tamen. Gra- tum igitur mihi accidit, a Facultate Juridica , ‘in Academia Rheno-Trajectina, propofiram es- fe quaestionem , quae juris Romani partem quae de dotibus agit, e caufis fuis historica, disquitifione illustrari voluit. Ad materiam trac- tandam accesfimus, et quamvis probe nobis con- fcii fimus, tenues nos grandia fuscipere, vobis. tamen , viri Clarisfimi!qui hanc quaestionem pro- pofuistis, aptam videlicet, in qua juvenes inge- mia exerceant, obtemperare volumus, et nifi fa- dsfacere, at confilia vestra, «quo "minus ‘jaceant neglecta , cavere, CA. Jurriotica 4 CAP ID DE ORIGINE DOTIS APUD ROMANOS, Dos origo ac jus apud Romanos quum historica. disquifitione illustrandum nobis fit, disputationis ordo fe ipfum quoque nobis offe- ret. Primum igitur originem illam paucis adum- brare, et tum '"Sugulis reip. Romanae aetatibus univerfum juris dotium ftatum exponere cona. bor. Intuentes juris Romani quae de dotibus agit partem, facere non posfumus, quin miremur fin- gularem prorfus curam, qua hanc rem profecuti funt Romanorum fapientes , confcii fibi videli- cet, fe non in tenui quadam re operam. esfe.po- fitutos, verum in ejusmodi quae cum reip. falute conjuncta esfet, reip. visceribus inhaere- ret. Ac femel. quidem | conítituta dote [ctos Romanos, qui nullam non rem intactam relin- querent, verum omnia ingenio amplecterentur, et 6 Co M MiE-N TA TIO et egregiis justitiae praeceptis firmarent , hunc etiam juris locum ftudiofe amplexos esfe, non adeo est, quod miremur; fed unde fluxit do- tis conflituendae ratio, et vis dotibus tributa undenam originem traxit? Estne illa commu- niter apud antiquos populos recepta confuetu- do, ut eorum exemplum fecuti fint Romani, an fingulare quid hac de re apud Romanos ob- tinuit? Legimus faepe, apud plerasque ` antiquas gentes dotem non uxorem marito, fed ma- ritum uxori adtulisfe. ` Hujusmodi vero do- têm toto coelo a Romanorum dote differre, multa non indiget probatione, Nam fi verum est, apud antiquos populos uxorem. ipfiusque bona in marii manum venisfe, tum aut illa dos differre debet a Romanorum dote, aut ma- ritus fibi ipfi dotem dedisfet. Sed erat illa dos donatio parentibus vel cognatis uxoris: erat pretium quo fibi uxorem emerent mariti. Exem- plum hujus rei luculentum exftat in Sacra Scrip- tura, ubi Jacobum fervientem videmus Laba- ni, ut illius filiam uxorem duceret, Gezefeos c. 29. item Genef. c. 94. ubi Sichemus ad Di- am dücendam patrem Jacobum rogat, ut imponat fibi quamcumque velit dotem, dum- modo filiam fibi tradat. Similia de Armeniis afert Justinianus in Nov. 21r. emere illos / | Joe: JURIDICA ^ 7 foeminas. olere , non ipfis folummodo haec fero- cius fentientibus, fed etiam aliis gentibus ita exonerantibus naturam , et foemineum injurian- tibus genus. ldem de Babyloniis narrat Her o- dotus, L. L c. 196. óc ër al mapü£voi yyevoía- To *y&uwy Qpmizi , Tuóras Benz ouvaydyorer mirage, bc èy ywplov edryernov däer mipik fè ` aùrks igaro ÜpiAog ZyOpw. Bucks ðs xaT piny ` xipu£ TwAÉer xe, pira mbv Ti eberden driv En mæ- gäe caet. Idem de Asfyriis Aelianus L. IV.c, I. 15. 'Accópi: rue dpatas yápouv maæphévovs &Üpoícayr&c els riva moduw,dryopkvaûrdv TER: TOUTI Kal Eragos ,Wv ër mpiyrar, amdyer vóp. Qu. Cf. quoque Iliad. Lib. 22. v. 471 fq. Itaque , ut dixi , illam dotem accuratius donationem vel mercis pre- tium appellaremus: quodtamen non ita dico, quafi negarem , fieri potuisfe aliquando, ut uxor aliquid acciperet a marito, cujus rei fpecialiter domi- nium acquireret , aut moris illud fuisfe apud ple- rasque Germanicae originis gentes, uti de Germanis illud testatur Tacitus, de Germanorum moribus c. 18. Certe non ejusmodi erat dos, quae ad fus- tinenda matrimonii onera uxori a marito, vcl marito ab uxore offerri folebat. Verumtamen naturalis quaedam ratio facile apud antiquisfimos quoque populos moribus fuggerere potuit , ut matrimonii onera uterque fustineret , five ut^nuptiis splendorem conciliarent „five ne foenii- nae, i 8 SC oMmMMEN TA TIO nae, quum per nuptias e paterna domo. et fa- milia discederent , expertes omnino manerent paternae hereditatis. Et talis quidem dotis non defunt vestigia. Affert locum. Perizonius e, Genefeos c. 31. vs. 14. an adhuc portio est aliqua et hereditas nobis in domo patris nostri? Non- ne pro alienis habitae [fumus ab illo, quum ` vendidit nos? quem locum egregie ita explicat Perizonius: quafi filiae Labanis dixisfent Jacobo: quid. est quod te posfit híc mo- rari: an non omnia quae funt in domo patris nostri post mortem ejus erunt fratrum nosiro- rum, nifi ille moriens. diferte aliud. mandave- rits nobisque aliquam hereditatis partem legan- do reliquerit, quod ab eg ex[pectandum non ` est, qui fine. dote nos tamquam. alienas collo- cavit, et nudas tibi dedit pro mércede fervitii tui. Obfervat, hinc apparere, moris illud fuisfe apud plerosque Orientis populos, quandoqui- dem Labanis familia in Chaldaea fedes collo- caverat „et ex more istius populi vivebat, et obti- ` nuisfe quidem non diferta aliqua lege, fed tacito quodam confenfu et inveterata confuetudine. Talis . igitur dos hereditatis loco erat. Alium locum affert Perizonius ex libro Joli c. 42. v. 15, unde probatur, Arabes etiam ab hac dote non fuisfe alie: nos. Legimus ibi: zu//us fuisfe in ea regione filias Jobi filiabus pulchriores., et, patrem illis heredita- 8$ pam Aë JURrRIDIC A. 9 tis partem inter fratres dedisfe. Ex prioribus - verbis colligere licet, factum illud esfe a Jobo, quum pater filias fuas in matrimodium traderet, de quibus fuspicari licet ob pulchritudinem eas matura aetate quaefitas fuisfe, et- propterea pa- trem illis hereditatis partem inter fratres dedisfe. Aliam quidem ob caufam affert hos locos Pe- rizonius, nempe ut probet, apud antiquisfi- mos populos hereditaria foeminarum jura in in- feriorem, ftationem detrufa fuisfe: hac igitur in re Hebraeorum leges cum legibüs aliarum gentium convenire, id quod negasfet Grotius, adnotans ad Numerorum c. 97. v. 8: apud alias plerasque gentes filias cum filiis fuccestisfe , apud Hebraeos vero non admitti ni(i filiis deficientibus. ` Cf. Perizonius in Disfertatione de lege Voconia. ` De Lacedaemoniis, tamquam fingulare prorfus , obfervant veteres, Lycurgum apud, eos virgi- nes fine dote nubere jusfisfe, non quidem quod vellet, eas una cum fratribus hereditatem patris cernere; fed eam ob caufam, ut uxores elige- gerentur opum. respectu non habito, et viri do- tis illecebris, ut plagis, non caperentur.. La- cedaemonii deinde ab hoc inílitu:zo. desciverunt. Lycurgum propemodum. imitatus est Solon; ve- rum Lacedaemonios etiam imitati Athenienfes magni viri inftitutis non Ieren, |. C£. Periz, de lege Voc. p. 89. Ex dictis colligere licet, | in 10 CoMMENTATIO in coarctatis foeminarum füccesfionis juribus prae- ‚cipuam dotis caufam apud caeteras gentes fitam fuisfe: quod acute obfervat fcriptor laudatus l. 1. quamvis igitur Hebraeorum filiae dotibus non indiserent, ut nubere posfent , tamen etiam illae, fi haberent fratres, et proinde uhúpos rarptos ad eas mon.posfet pervenire, accipie- bant, donationis. nomine, quum per nuptias discederent e patris in mariti domum et fami- liam, partem aliquam hereditatis paternae: Idque non alia de caufa, quam ut me alienae aut illegitimae viderentur , fi expertes omnino hereditatis paternae a parentibus e paterna do- mo dimitterentur. , ` Drevitér animadvertimus, quid apud caeteras gentes circa dotis dandae rationem moris fuerit, quippe eo tantum confilio ducti, ut accuratius existimaremus de dote apud Romanos obvia. Et cum vidimus, apud antiquos populos dotem mi- nime incognitam fuisfe, illiusque originem ex coarctato foeminarum jure inprimis esfe repe- tendam, quid est, cur non Romanorum doti eamdem originem tribueremus, praefertim | cum apud illos antiquisfimis temporibus jura foemi- narum fümmopere coarctata fuisfe ` videntur ? Quo admisfo , fententiam Heineccii nos- tram non facimus, qui ex coémtionis ritu dotis originem apud Romanos repetit. Apud Roma- BOS , TUR IDI,C A 11 nosy inquit, iz erat dotis natura et indo- les. li enim ante legem Voconiam et postea, quum eam civitatis opulentia pervertisfet , filias aeque ac. filios ad [uccesfionem in bona paterna vocabant, at nihilominus illis dabant dotes, quas ad fustinenda matrimonii onera ad virum. adferrent. Nimirum apud Romanos et uxor maritum et maritus uxorem coëmebat. — Quem- admodum vero illi tres asfes, quos fecum nova nupta afferebat , quaft arrha erant emtionis , ita dos veluti justum pretium habebatur. Heinecc, de lege Jul. et P. P. c. 13. ad c. l. 14. Tres illos asfes emtionis arrham fuisfe, dubitarem, an facile probari posfit; fed multo vehementius dubitarem , fi dotis origo coëmtionis ritui ui: buenda íit, num jus hoc nomine introductum adeo altus in civitatem radices egisfet: praeterea ipfe coémtionis ritus nihil habet, quod ad hanc sententiam nos ducat, nam si uxor maritum , et maritus uxorem coémebat, et pretium mariti dos erat, quam uxor offerebat, uxoris vero pre- tium unus nummus, quem maritus dare folebat, tum a parte mariti emtio imaginaria fuisfet, fed a parte uxoris emtio revera emtio fuisfet: fanc- tum igitur matrimonii vinculum quidni focietatis leoninae nomine infigniremus? At vero coëm- tionis istius ritum unum mancipandi actum fuis- fe, quo mulier quafi vendebatur, docet Gajus Com» we 12 CoMMENTATIO Comment, Y. $. 113. Itaque, ut dixi, dotis origo apud Romanos non multum ab origine dotis apud caeteras gentes diverfa videtur. Sed cum dotem memoramus, non ftatim in- telligimus jus hoc nomine introductum , quod apud Romanos plane fingulare fuit, quodque ex alio quodam fonte repetendum videtur. Nam uxor quae in mariti manum veniebat, quidquid adferret ad maritum , hoc maritus ut suum acci- piebar, ejusque nullas amplius rationes reddere necesfe habebat. Sed invaluerant apud Romanos duae matrimonii rationes, matrimonium juris ci- vilis et matrimonium juris gentium. In matri- monio juris gentium res uxoris et mariti sepa- ratae mansisfe videntur, nam uxor patris, aut, eo mortuo, tutoris potestate non liberabatur, . Itaque. maritus matrimonii onera folus plerumque tulisfet, Hoc ne eveniret, ftipulationes inter- venisfe videntur, ut uxor una cum marito ma- trimonii onera fustineret; ‘et hae ftipulationes iterum illi juri anfam dedisfe, quod dotis nomi- ne celebratum brevi infigniter crevit, cum quia matrimonii ftricti juris rigori, tum quia foemina- rum fuccesfionis juribus detractum fuerit, ut dos unicum fere esfet, quod mulieres e paternis bo- dis proprium fibi confequerentur. Significat il- lud Perizonius, cum dicatl. l. p. 100: tan- dem vero Romanis magis expedire réip. vifum Est, J UREDI C'A E `" est, foeminas ad nullius defuncti fuccesfronem admitti ne | gentiliciae opes fimul cum illis ex paternis familiis exirent, aut ipfae, quas in manu oportebat esfe virorum fupra modum di- te[cerent , atque ex ea re infolenter fe gererent. Cenfebant proinde J illis fufficere dotes; quas jam olim deg luculentas pro temporis istius publica privataque opum mediocritate. acceperunt, © ut ex eo verifimile videri posfit, etiam ante Vo- coniam legem coarctatam aliquantum fuisfe in foeminis. hereditates ab. intestato adeundi. facul- tatem, Cf. Hasfe, das Güterrecht der Kap? ten, 1. D. $. 58. Berol. 1824. Em. Dotis, nifi originem, at vim curamque illi . liabitam ‘repetere denique posfumus ex caufa, quae infequentibus demum temporibus multum valere coepit, nempe ex nuptiarum promovenda- rum ftudio. Quale quidem ftudium publica com- moda fummopere flagitabant. ` bam fanguinolen- tis feditionibus et continuis fere bellis a Grac- chorum aetate inde ad Caefares usque mag- num civium numerum mors immatura abftulerac: eaedemque caufae civium mores adeo infectave- rant, ut in nullam non libidinem profufe fe effunderent, et dulcisfimam vitae conjunctionem unanimo fere confenfu fugerent a fpernerent. Itaque et Caefar, et Augustus, quique post eos fuerunt, ad justas nuptias ineundas, praemiis pro- 14 CoMMENTATIO propofitis, cives suos allicere voluerunt, et cam- dem ob rem dotis non immemores fuerunt, quin diligenter «curarunt. Sufficiant haec de origine dotis apad. Romanos. Pergamus jus eo nomine introductum historica disquifitione illustrare. ^ Historiam igitur du- cem fequamur, et fingulas aetates, in quas jus ` Romanum apte divifum videmus, fingulatim fpectemus. Hac autem materia arcte cum nup- tiis conjuncta, fimul de nuptiarum jure dicen- dum nobis erit, fed breviter illud faciemus, quippe unice ad nostram materiam dilucidandam, non vero ad nuptiarum rationem illustrandam valens. Sin vero huc usque per: tenebras pro- cesfimus, ita et antiquum Romanorum jus, tene- bris involutum, neminis fere est in lucem pro- trahere: folo ingredimur vestigiis cedenti, et dilabi minitanti; at enitendum tamen, ut tene- bras etiam pervagati, ad majorem tandem verita- “tis evidentiam perveniamus. ope cam e (o rohe CA- T 9. & 54. Mo 7 15 C A PETI M "HISTORICA DOTIS DISQUISITIO A PRIMIS ^ SURREIP. ROMANAE TEMPORIBUS US- ` QUE Ap DECEMVIROS. ( f [* / .Perfequimur hoc capite jus regium vulgo dic- tum. Eo difficilior de jure hoc. remotisfimo quaestio est, quo minorem fidem antiquis fcriptori- bus habere posfimus, cum Dionysius, Livius Plutarchus e fontibus etiam turbulentis- fua hauferint. Univerfe affirmare licet, patris po- testati multum. tributum fuisfe, idque inprimis quaefitum curatumque esfe, quod in antiquisfi- mis civitatibus magno ftudio quaefitum curatum- que fuisfe videmus, ut familiae, quantum fieri posfet, in fuo fplendore ac dignitate conferva- rentur... Notabilis est locus Dionysii- Hali- carnasfenfis de lege a Romulo circa nuptias lata, cujus verba defcribere non alienum fit; ab hoc. loco: vó-dì. '"PeuóAoc oŭte vdp xar% yu- varnbe-Eyndúpara dode. QÜapsíeue, 3 Tbv oixov dia karadsmoóryss. oUT& "yajuerl xaT^ dvdpds GIL ndnwows 3 ddinoy &móAenpov, ole mep} mpoixbe. ëgodägeue Jj nopidfe vun: Oeds, oUTE Lë C own EN EA TIO eUre ĞAAO zë peach roúroig droplaas, ed órsoüv, Évm Ob uóvov mèp &mÁvTUV eù Kg TER, We QUTX te 8o Acc, Matra ur deeg els eÖnog pla nak TOÀÀW quippbróviy 3 yyays Tc yamerbg: gu di voiórde ó vópog "yuvaixm yapt- Tv erh vójous iepods ovverdoürav Audi, xoi- yuyoy dmrdvrwv Elvar Kpuydruv te Kei kepa: Dion. Halic. Ant. Rom. L. 2. p. 95. Non temere autem dici posfe videtur, dotis vestigium his témporibus nullum apparere. Pergamus igi- tur in feq, Cap. ad jus XII Tabularum. Qi epi Gr vq „DE JURE XII TABULARUM, : In XI Tabb. alum etiam de dote filentium. Obfervat hae de re Cl. Hugo Römifche Rechts gefchichte $. 1627 von der Dos oder res uxo- via findet fich: zwar in^dem zwölf T. afeln noch keine Spur , und fie passt nicht recht zu. der alten Sitte, de Frau“zu- kaufen; es ist "aber doch nicht umahr[cheinlich j^ das Jehan jetzt ef? theils ein Vater fich ^ bey der Ehe feiner Toch- 4 Purini 4, 17 Tochter zu einer “Gabe entschlofs, theils auch fonst. der Ehemann Etwas erhielt, um die bey der Ehe: verleen dusgaben daraus zu be fures tag 93 E At quo: minor híc de dote,- co major de nuptiarur: et: de ` univerfo foeminarum jure dis- putandi uerit locus. . Nostrum non est, inqui- rere, inquantum. novum jas introdaxerint--Xvi- ri antiquum jus fustalerint, retinuerint, mata» verint qut emendaverint, dut num ad certum quoddam confilium ‘omnes suas : cogitationes: dis rexerint, Credo tamen, nimium faepe illud prae- ceriri, cujus faepisfime: vestigia occurrunt, infe- quentibus: temporibus, germánum illad jus Xvi- rale, quod ob feveritatem liomines. reprehendere confueverant , fraudibüs Jetoram, quamquam pia fraus esfe' potuerie, et commentariis C n. Pia, viret Sexti Aélii, qui hie illic locum XII. Tab. occupaverant, e posfesfione, ut ita dicam, turbarum , oblitteratuim, vi ftia destitucum ‘fuisfe, Incidi nuper in commentarium" alicujus; qui co» piofe-hac de re disputavit, et foemitiarüm jura ex rationibus “XII, "Tabularum adeo coarctata fuisfe existimat, ut etiam nihil in patrimonio habere potuerint; idque eam praefertim ob caü- fam ‚quod femper- it^ potestate" degebdht" patris, atque eo mortüo in perpetua tütela vérfabaritür', qui tutor patrisfam. potestatem exercebat, neque quU. B ratio. ESL C 09 M McE:N;T;jA|T LO Srationibus. redderidis obnoxius erat» Dicere qüi- dem Gaju m Comm. LA. 190. foeminas perfectae éier in tutela esfe; fere nulla’ pretiofà ratio fuafisfe videtur; fed eum ex temporis. fui mo- dibus; judicare. . Eadem ratione, perfequens. in germano XII. Tab. jure; neque testamenta , ne- due:foeminarum ab; intest. füccedendi.jus agnos- el commentarii: illius. feriptor , er trium: illorum timum, matrimonii , celebrandi -confarreationis, eoëmtioris et ufus, primum. tantum germanum, -Auos::postremos fraudes a ctis: introductas cen- Jet, mt confarreationem evitarent :: .coémtione enim et ufu. foemina ad. naturam rei mobilis ac- commodabatur ,. quae- emtione ,. veluti merx, vel ufü unius anni acquiri poterat: coémtio et ufus solennitates illas- et cautiones. excludebat, qui- bus fm confarreatione fanctitas matrimonii con: fervabatur: et: hoc praecipue. argumento fuper- ftruit fententiam. fuam „quod ridiculum fere fuis- fer, tres rationes, fibi invicem. fummopere con. trarias, ad idem confequendum conftituere. Ego rem in.medium relinguo,. neque enim ad Jus XII, Tab. commentationem fcribo: tantum attu- li, ut animadverterem, | fiquidem. jam tum „ et postea lege Voconia, jura foeminarum .coarce tata, fuerint, earumque: fuccesfionibus ` detrac* tm, quomodo jam jam dotibus: magna vis tributa fuerit, ` ; p ito Nup- JURID ICA | 19 Nuptiis per confarréationem, coëmtionem. vel ufum celebratis, matrimonium: erat ftricti juris, Uxor exibat e potestate patris feu tutoris, -in mariti manum veniebat, omnid fua bona dotis nomine ei tradebat, filiaefam. locum apud eum occupabats «Quod succesfit huic: matrimoniuma juris gentium praecipuum: matrimonii ftricti juris cbaracteren evertebat, fcilicet conventionem in mahünr, cui non temere quis dicat, omnes ma- trimonii ftricti juris rationes fuperftructas fuisfe, Proinde in. hoc matrimonio: juris ` gentium: uxor patris vel tutoris: potestate non exibat ,: quamvis, ut res ipfa loquitur, ^ haec. potestas: eo- usque imminueretur, quousque nuptiarum rationes pose tularent 7, 1. 8 5. La, de liberis exhibendis Ll rt, C. de nupt. Er cum uxor ex ftricti juris matrie fiónlo matrisfam. nomine infi sme haec Dër tür matrona vocabatur sc Quodnam ex ‘nuptiarum jure in- conjagüm bona jus profluxerit, num divortia jam ufitata, et quinam. eorum effectus” fuerint, cum haec quaestio: propius ad quaestionem de dote pertie neat, cautius. eam quodammodo, at breviter tamen, exploremus, Breviter, dico: praefertim com CL Hassius in opere recencisfimo. über das Güterrecht der | Ehegatten. omnem - hanc rem "copiofe et erudite explicaverit, ut er ducem eum fequi lubeat, et lectorem, fi’ quem forte GC? B a mea 6 CoMMERT'ATIO "miea'fcriptio "invenerit, ad eum ablegare. | Pfáe- terea animadvertendum; ^ quod et ipfe animad: vertit, cum de origine juris dotium "fermo: fit, bene distinguendum esfe: inter dorem in. genere ita dictam et dotem in fpecie, quae actiones pro- ducit; cujus nomine jus conftitutüm est: priore fenfu dici apud Ciceronem Top. c. 4. quum mulier. viro in manum. cogyetiit ‚omnia; quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine. Idem de juridica vocis acceptione existimat Wachte- US in opere Zber die Ehefcheidungen, S. 1131 das Wort dos, von didévau ; wurde ohne Zweifel anfangs überhaupt- für alles Vermügen ge- braucht, das die Frau dem Manne zubrach- te; und erst fpäter erhielt es die eigentliche Kunsibedeutung als Heiraths - gut. -Matrimonia folvuntur morte et divortio, „Cum in matrimonio ftricti juris: uxor in mariti: manum veniret, ut ipfa filiaefam. loco haberetur, non difficile dictu, quid morte aut divortio foluto matrimonio circa bona conjugalia juris fuerit. [n matrimonio juris gentium, cum, uti vidimus, uxor in mariti manum non veniret, atque adeo patria potestate. non liberaretur, cum igitur nul- lis fere juris ligamentis conjuges fibi invicem tenerentur, de bonorum proprietate etiam non multa quaestio esfe potuit. | At. major oritur quaestio, fi conjiciamus, quod naturalis quaedam gon ratio Jo REE S dar. 21 ratio conjicere fuadet, ftipulationibus faepius fibi invicem et extraneis etiam obftrictos fuisfe ma- fitum et uxorem. Etenim maritus quidni aegre tulisfet, unum illum matrimonii onera fustinere ; et pater aut tutor qui uxorem in potestate hábé- bat, aut extraneus quivis, quidni pietate. vel liberalitate ductus fuisfet, ut de fuo quid im» penderet ad filiam honeste et laute locandam, et matrimonii onera fublevandaz et ftipulationes quidni intervenisfent, ne illa bona post mortem mariti ad ipfius heredes pervenirent, ne donator in perpetuum re fua privaretur, ne, matrimonio divortio foluto, uxor damnum pateretur? Quod ad divortia attinet, haec communis eruditorüm est.fententía, Romulum jam , testePlutarcho, . permi(isfe maritis ob caufam probabilem - uxori- bus nuntium mittere, atque lianc legem deinde in XIL Tabb. migrasfe. «Multum | disputatur ^ de integritate er fententia loci: apud’ Cic. in Phi- lipp: V. e 98. nolite, nolite — exegit: c. Hei- necc. Ant, Rom. Append Lii Cv 14 8.44 et Hasfe- 7.7. $. 40. Equidem cum Hassio ‘faces rem dicente: Geferzz aber auch „es bezòg sich dar ex XII. Tab. auf caufam addidit, fo folgt noch immer nicht, dafè die zwölf Tafeln die Ehe- fcheidang auf beftimmte Urfachen -befchränke ver, es konnte ja mit zur Form gehören, mur irgend eine anzuführen: fo viel: ist. abo wohl Km aus 22 C OMMEN T ATIO aus allem klar, dafs bei diefer Dunkelheit. und Unzuverlásfigkeit die Stelle kaum darthun kann, dafs. überhaupt. in den Zwölf -Tafeln étwas über: Ehefcheidung .geflanden habe, gar-nicht aber, was. darin: geflanden. habe „Pro: juris rigore et morum feveritate conjicere licet, sad divortia non faepe maritos confugisfe, certe fi qua fides habenda Dr Dionysio Halic. , Plu- tarcho, Valerio Maximo, Gellio, qui omnes. primi divortii mentionem faciunt, quod demum circa- a. u. 520. accidisfer; Unus Plutarchus anteriorem annum memorat, qui tamen, fi conjicimus, eum a tempore XII. Tabb. hunc. annum computare, cum reliquis facile conciliari potest. ` Quamvis necesfe non fit, ut adeo ftricte hoc 'accipiamus, quafi nulla divor- tia ante hoc tempus in republica Romana cognita fuisfent et locum restringere posfimus ad cafum memoratum, hoc fcilicet primum fuisfe divor- tium, quo fine probabili caufa maritus uxorem dimifit. Nam Sp. Carvilius Ruga ob fterili- tatem uxorem dimifit , et reprehenfione: eum non caruisfe legimus, quod liberorum .procreandorum votum .conjugali fidei praetulisfer. Nal, Max, Ls Al, c. 1. 4: et quod Gellius fcribit, tum primum cautiones rei uxoriae necesfarias esfe vifas, et antea nullas rei uxoriae actiones neque «autiones. in urbe. Roma aut in Latio fuisfe, | quia J U R bDi Cian 57 23: quia. non. defiderabantur, hoc non hanc vim ha-: bet, ut.etiam omnes ftipulationes excludat; quae. ad fingularem divortiorum cafum- facile protrahi: potuerunt, Gellius Ne A.IV.c. 3. cf. Hasfe, op. laud. $. 43. Ne vero hac dere longiores. fi-: mus, et jus illud dotium properemus. perfequi quod quidem. in limine. quati deprehendimus, ads, huc.vero tenebris involutuni, aue ipfis lag fubnixum vidimus | KIEIS ët. WH TER EE | | DE JURE DOTIUM' LIBERA REP. | UUSQUE AD CAESARES.?) " Pervenimus ad eam juris Romani aetatem, quae merito. fuo. aetas juvenilis. vocatur, quum: jus hoc; tempore per Édicta magistratuum, per re- fponfa prudentum, per res judicatas et mores mirifice auctum , amplificatum er fimul .tempe- ratum fic, quamvis. fortasfe, germanum. jus. XII, Tab. imminutum „et non nifi nomine retentum fuerit. Facile igitur intellectu ,: quomodo foe- minarum jura in dies fe extenderint. Huc percines lex 24. ^ CowwtrtwTATIO lex Canuleia a'C. Canulejo tribuno plebis la: taau. ge: ad quam legem Bachin stconnudbiun in xira Aviris vetitum. discordiarum ferendarum: caufa ex eventu magis quam veritate arguit D'i o-i nysius Halicarnassensis, cuim ab ultimis: veip. temporibus id vetitum fuisfe Patribus cum Plebejis conflat quemadmudum ingenuis cum Mer, Hnis videatur admodum probabile. Quam vero mulieres luxuria diluere coeperint , vel fola lex Op- pia lata a C. Oppio tribuno plebis a. u. 539. ad probandum fufficiat. Priorum rationum quibus matrimonium ftricti juris contrahebatur, confar- reatio, ut videtur, unice in quibusdam nuptiis facerdotalibus ufüveniebat: coëmtio quidem aeta- te Ciceronis adhuc vigebat , fed dubito „an fae- pius locum haberet: de ufu idem auspicari licet, cum et Gajus inquit: zotum hoe jus partim legibus fublatum est, partim ipfa defuetudine oblitteratum. Gajus Comm. I. S. 111. Et hocfine dubio inde factum, quod 'conventioni in manum homines praeferre" coepisfent matrimonium juris gentium ,. praefertim ob divortiórum licentiam. Nati non levis est conjectura ,"^ divortia ‘hoc cempore 'frequentiora et ob levisfimas caufas in vigore fuisfe. Certe. memoratum illud Carvilii factum maghan facilitatem nuptiarum ` folvenda- rum arguit, cui leges non adverfabantur. -Idem arguunt duo loci apud Cie. de Orat, L' 4o: | Ep. » ' ag Ep. ad Div. VII, 7. qui postremus lócus pro- bar quoque, uxoribus jam licuisfé a viris disce» dere, Ob hanc igitur divortiorum frequentiam. faepius ufüvenire debuit dotium illud jus , de quo jam verbo monuimus. Probe teneamus quod Gellius dicit, €um divortium Sp. Carvilii memorat» tum primum actiones et cautiones rei uxoriae necesarias esfe vifas. Nimirum antea non multa fane quaestio de restitutione dotis esfe“ potüit. Nam fi morte matrimonium folotum esfét, fi, quí . dotem. dedisfent , recipere “eam vellent, ftipulatio- nes füfficiebant; et divortium raro et non nifi culpa uxoris interveniebat, in hoc iterum cafu ftipulatio valebat: wt quoquo modo finitum es- fet matrimonium , dos redderetur: he dicam, hoc cafü majorem adesfe probabilitatem, mialuis- fe donatores, maritus dotem retineret , praê- fertim fi liberi ex illo matrimonio quaefiti - es-. fent. At deinde divortiis tam a parte uxoris, quam a parte mariti et ob levis(imas caufâs vi- gentibus, et fimul dotium- datióae frequentiore atque ampliore reddita, tum ftipulationes illas non amplius fuüflicere apparuit; fed proprium jus rei. uxoriae five dotis nomine conftitutum est; quod in bonum et aequum conceptum, et l 8. f- de cap. min. L> 36. ff- de peculio ex . ipfa dotium datione proflueret , rei ftatui fuffice- ret, omnium quorum intererat y commoda ec: Ae ta» JumrIipIicá. 26. CoMMENTATIO taret, Putat Hassius l.l. $64, jus illud, quamvis unice ex matrimonio juris gentium res. petendum, ad. flricti juris matrimonium etiam ex-. tenfum fuisfe, fed applicatum fub -altiore regu-. la: quod bonum et aequum : caeterum rei uxo- riae actionem in utriusque generis macrimoniis ufu venisfe , actionem de dote vero fpeciem; fuisfe, in matrimonio juris gentium unice obviam, ubi. vera dos et proinde veri nominis jus esfet: et $. 67. animadverzit, in antiquo jure Romano dua- bus rationibnsnuptiarum in bona vim fuisfe , fci- licet in matrimonio ftricti juris viguisfe bonorum communionem , cujus maritus dominus erat; in matrimonio juris gentium univerfe feparationemt bonorum locum habuisfe, communionem tantum ad matrimonii onera ferenda, ec legem caven- tem, ne bona disrumperentur , id quod verbo fyflema . dotale vocare posfimus, Probabile est; hoc jus jam etiam introduxisfe poenas ,/ fi cul- pa. alterutrius conjugum divortium intervenisfet, eamque poenam ad dotis amisfionem plerumque fpectasfe. Hinc Cicero Top. c. 4. /£ viri cui- pa factum est divortium, etfi mulier nuncium remisit, tamen pro liberis manere nihil opor- fet. Probatur illud quoque. ex privato Marii judis eio, quod Plutarchus memorat in vita Marii. Tt tinius nempe quidam Fanniam uxorem. quam: vis 'adulteram ele fciret, ideo tamen duxerat; ut JuRIDIC A ` WE ut post , repudiata illa ob adulterium , dotem lu- craretur, .. Verum Marius fraudem detegens fa- pienti judicio mulierem quidem impudicitiae ream festertio nummo multavit „fed etiam dotem redde- re T icinium jusit. Plut. vita Marii Ed. Lond, apud Jac. Tonson, 1723. f. 531. Val. Max, Lib. 8. c. 9. de priv. jud. cf. Hugo, Röm. Rechtsge/ch. $. 1947-2910. | Leet Oppiae, quae viginti annos ftetit, fuc- cesfit lex Voconia testamentaria , lata.Q. Mar- cioPhilippo Il.et Cn. Servilio Caepio- ne cosf, a. u. 585 a Q. Voconio Saxa tri- buno plebis, ex eaque. decrescentibus mulie- rum juribus et indies, gliscente earum luxuria conftat. «Hoc ut prohiberet , apertum erat le- gis confilium , et propterea fanxit , ne quis hee redem virginem , néve mulierem faceret, tum mulieri ne quis.ultra centum millia H.-S. lega- . ret, neve qui cenfus esfet plus cuiquam lega- ret, quam ad heredem hederesve perveniret. Haec lex probabilem reddit fententiam , ‚ne di- cam, ut Perizonius, certis(imo indicio. est, civili Romanorum jure nullam. mulierem ab intes- tato füccedere potuisfe : five quis füccesfionem ex rationibus antiqui juris; denegatam illis. conten- dat, five. postea ob dotes prohibitam existi- met, Quod vero ex testamento mulieres amplas confequi coeperant hereditates; quodque fortasíe ; ín H CowwMENTATIO in matrimonio juris gentium degentes faepius ab utraque parte fuccederent , cum familiae na» turas vincula foluta non esfent , et maritos permoverent, ut heredes fe fcriberent; quod- que praeter füccesfionem lautis etiam dotibus gau- derent, atque adeo, caeterorum damno, pro- fafis fumtibus viverent er mollitia diffluerent 5 haec omnia fortasfe necesfariam reddiderunt le- gem; primo obtutu injuriae plenam: accipia- mus eam hoe fenfu, et intelligemus fimul Catonem, quum magna voce et bonis la- teribus legem fuadentem deprehendimus. At non defuerunt rationes, quibus vim hujus legis brevi everterint Romani , partim fideicommisfo hereditatem ad mulieres transferendo, partim vo- cem cenfus accipiendo, quafi eos tantum figni- ficantem , qui eximie cen et clasfici diceban- ter, partim, quod facilius adhuc erat, cenfum prorfus omittendo. Nostrum non est hanc.le- gem explicare, et fententiam nostram cohibe- mus potius, ne longius, quam oporteat, a via aberraremus. ^ Multi “illas partes egerunt in quibus Perizonius, et agere etiamnum pergunt. Sed (ive hanc legem ftrictius, five re- misfius interpretemur , intelligitur tamen , quo- modo dotium vim ‘vehementer augere ` potue- tit. P EK P aN TU! ^C Et occurrunt. quoque- pasfim apud fcriptores LA lo; Juro recta J 29 loca quae testantur, quomodo Jam. bis tempori- bus „doris ratio habita fuerit. -Ls Paullo uxor fecunda adtulisfe fertur dotem XXV. talentorum. ‘Africanus quoque major u:rique filiae dotis no» miné promiserat L. talenta. Exerpzz Peiresc: ex. Polybio. . og, 155. Memoriae prodidit V ale» riusMaximus, Cnaeum Scipionem bele lumin Hispania gerentem inde discedere ec Romam proficisci voluisfe, ut filiae dotem conflitueret, fed Senatum, ne bono duce patria careret , patris partes fumfisfe „ confilioque uxoris ac propinquo- rum Scipionis conftituta dote fummam eng ‘ex aerario erogasfe, illumque dotis. modum XL. millia fuisfe, E quo non folum , inquit huma- nitas P. C. fed etiam habitus veterum patri» moniorum cognosci potest. Namque: adeo fuerunt arcta ,ut. Tatia Caefonis filia maximam dotem ad virum X; millia aeris adtulisfe vifa. fit y et Megullia ,: quia cum L. millibus. aeris. ma- riti domum intravit , Dotatae cognomen invene- rit. Idem. Senatus Fabricii Luscini Scipionis- que filias. ab indotatis nuptiis liberalitate [ua yindicavit: quoniam paternae hereditati, prae- ter opimam gloriam, nihil erat , quod acceptum ` referret. Val. Max, Lia. c. 4. to: Singularis Scipionis Aemiliani: liberalitas: memoratur. quoque apud Polybium; qui duabus fororibus- XL. Glenn in dotem dedit, cujusmodi . factum. el om. 30 C oM MENTATIO omnium 4àdmirationem excitavit, et. hoc admiras rionem auxit , quod, ut narrat P oly b ius, dona- riones:;'illis témporibus incognitae. estent.: Ipfe adeo: Cicero brut uxorem: fuam. Terentiam repudiasfe ‚ur, Publi uxore doen, collapfam rent familiarem; opima: dote reficeret. . Quod out, dem memorare , et non fimulapponere „quae Ci- cero ipfe hac de re adamicum fuum P Lan cium fcripfit, injustum foret. Quibus, ita fcribit, pro meiss immortalibus beneficiis-carisfima mea | fa» tus: et meae fortunae esfe debebant, cum prope ter eorum fcelus nihil mihi intra meos parie» des stutum nihil iufidiis vacuum viderem , no» varum me necesftudinum fidelitate cóntra ves terum perfidiam emuniendum putavi. Cic. ong Lib. 4. Ep. 14. Est quoque. agitata quaestio , num. certa- We tis- quantitas aliquando conftituta fuerit. Saepius quidem“ decies centum millia. festertium- memo- rantur. Hinc illustrium foeminarum. dorem fuisfe existimat Heinecc. Ante L. 2; 8. 777, et Cus jacii fententia emanavit p ultra eam prohibitum fuisfe dotare. Equidem neque fcriptores, qui il- lam quantitatem memorant, . laudatos apud H ei: necc.l.LetPothieriumad til. jur. dot. s. 9. 4.9.15, neque Juvenalis illum verfum ez ris vu: decies centena dabuntur antiquos: cum ritus aeque. ad formam dotis conftituendae: quam ad «f de- U ]JuRr»rcas ^? 51 decies centena: (pectare posfit, ad probandum fufficere: arbitror, et ipfam rei difficultatem ob» ftare, ét valuisfe jam, quod egregie Celsus in Loof de jur. dot. fcripfit: modus ex'facultae tibus et; dignitate mulieris maritique flatuendus EH. quo: usque ratio Dane — Jam vero re- roca — Ust | € Ac Wei N. e BENNI ` Ei i gut s portus SUB CAESARTBUS, Ste. e s J SCH de funi dotali. eg Jotin et agin Poppaea. | ES La Aere eegal jus dotium cum iis moribus;et juribus „unde: originem duxit, con: junctum: ec. veluti ab illis dependens. ^ At brevi adeovéxcrevit, ut per fe fubftiterit er Ip natus ram nuptiarum: totum transfufam (it. ^ Sine’ do- e honestum: -àmplius “matrimonium non contra- hebatur. P Hawt Trin, III, o; y. 63, et pruden- tis legislatoris erat, qui nuptias curaret, dotes etiam “curare.” Nuptiârum- autem curandarum confilium: fovebar^Augustus: jam ante ils c2?! lum 32 COMMENTATO lum foverat :C. Julius Caesar: (hafisfe. illud conditionem. reip.: bellis ‘civilibussexhauftam „ ci vibus :disfolute -viventibus ,' verbo jam diximus. Duae funt Augusti;leges, quae. infighem nos» trae..quaestioni lücem affutidunt „altera lex Julia de fando dotali ,alteralex Pa pia. P oppaea, Er de lege Julia cuinam auctori et cuinam; tempori tribuenda fit, infignis diu agitata fuit quaestio, expedita tamen virorum doctorum industria, Nam Brisfonius; Vinnius, Heineccius, Ev. Otto, Finestresius$, Jo. Gul. Hoffman- nus Cujacii vésigia fecuti, quibus dein- de Jac. Gothofredus, mutata fententia, acces(ir, moti -inprimis Paulis:Papiniani et Ulpiani. fragmentis er legum infcriptionibus , unariimó confenfu ftatuunt An légis Jù liae de adul- teriis capite: quodam, sultimo *fortasfe, cautum fuisfe de fundo dotali non alienando, unde illud caput, pecularis legis.loco , dicta fuit lex. Julia de fundo dotali. Er de tempore, quólata fuit; H off mannum auctorem fecuti, fi dicimus ; latam fuis- fe legem a. u...737 C. Emr nio, ét C. Junio Silano. coss. a vero. nobis ;aberrare non: vides mut, Idem Hoff mannus verba: legis probabilis ter; ita. ordinavit : o praedium s dotate: Utalicum maritus, invita, uxore:me. alienatossnevé ea confentiente obligato..,..Quorurà. verborum inte» riorem vim..fi aperire vellemus, "Gert non pose Juntrprca - $3 fet, quin posfesionem invaderemus vi nuper nobis erepti Stephani Luzacii qui perfpicue admodum, , et docte, et accurate totam rem tracta. vit in Dis(ert. exhibente obfervationes nonnüllás adl.l L. D. a. 1781. Animadvertisfe (ufficiat , Goran aut nihil referre , utrum praedium dicas an fune - dum; nam fundum quidem ordinario ftrictióré fenfü accipi, ut agrúm tantuni fiynificet, nons numquam tamen etiam latioreni fenfum ` habere, ut et praedium rusticum. et. praedium -urbanu complectatur, atque adeo dubitationem. evanes- cere , quin lex utraque praedia fpectaverie. Ra» tionem autem quare prohibitus fuerit fnaritus praedium, confentiente quamvis uxore, obliga- re, i.e. hypothecae dare, ingenue hanc tradit Noodctius: »idelicet, inquit, quiz facilius obli? gationi confentit. mulier quam alienationi , prae- fente. in hac damno, in illa futuro. Porro ad praefens fatis prudens est mulier, a futuro non aeque cavet » potius autem debet jus aptari ad ea, quae et frequenter et facile accidunt ; quam: quae perraro. Noodtadz. ff. de fundo dotali: Porro fi- lentio praeterire non posfum „Step h. Luza'éium disfert . c. 2. $. 9. recte oppugnavisfe opinionem Jos.Finestresii et De Monsal on, praedio- rum ltalicorim nomine illorum tantum praedio- rum:alienatiorem prohibitam esfe , quae intra Italiae fines fita erant, cum” justis, uc videtur, Tom, d C. bus EI C oMMENTATIO dal „bus , et ob legis.caufam praefertim. in fententiam adducamur,. praedium non raptam intelligi, quod intra Italiae fines fitum erat; fed etiam in. eo To, lo: provinciali, quod jure. kalico donatum. erat; Caufa quippe, quare lex. egerit.tantum: de prace diis quae jure Italico gauderent , et nou fimul de praediis provincialibus locuta. fuerit, non latere videtur, quotus - quisque fuerit. dubitantiuri pumerus. Nempe- uti Heineec. Ant. Rom; ad L L..9. T. 8. $. a, inquit. Die praedia Isalica poterant: ufucaph s mon. item. provinciae lia. Hinc non necesfe erat, af viro. alienatione praedii dotalis provincialis interdiceretur 5 eusa hoc ab uxores foluto matrimonio, facile posfet; - vindicari , nullaque ei-opponi-posfet exceptio ufucapionis. Vere edam ampl. Otto: gáirita- vium dominium fundi provincialis neque maritus, neque uxor habebat. que nulla praedia - nif Italica, a marito. vere alienari poterant; quod de« finitioni abalienationis, quam Cicero Top, c. 5 dedit, convenit. Est, inquit , abalienatio ejus rei, quae mancipi est, aut. traditio alteri nexu; aut in jure cesfio, inter quos ea m civili Der, pos- funt. Exemplum praebet ripe lex; quomodo ob. reip. commoda privatorum jura coarctata fucs rint. llla autem reip. commoda fi quaerimus fita videntur. in -moribus illius temporis disè | fo- JURIDICA 35 folutis coercendis , quo fpectavit lex Julia de adulteriis, ut ipfum nomen indicat, et fpecta- vit. proinde lex Julia de fundo dotali, quae ejus pars est, Nam, praeter poenani in uxorem adulteram ftatutam, dorem etiam. amittebat, Quodíi igitur illi, quibas accufandi potestas dä: ta esfet, matrimonio foluto, dotis luctum. fpe- rare posfent, eo diligentius hac potestate uti existimabantur: quodíi dos alienata. aut obligata esfet; quidni „accufändi- officium. quippe hae ` una „ratione moti , facile negléxisfent? AL rt, $.3. ad l. Jul ff. de adult. Tum vero lex fecurica- rem dotis, quae praediis faepius comítabats. pro- fpiciebat , ne mariti, disfipata dote , txores male haberent , et univerfe duni mariti, tum mulieres honestas nuptias appeterent. oi o 5 a Post legem Judi am de fundo datai ehm venit lex Julia Papid Poppaea, post varias. rogationes et récenfiones. lata. a. o 752 M. Papio Matilo et.Q. Poppaeo fecun- do:cos$ , cujus altera pars s- ut notum ést , maris talis „/five--de,maritandis ordinibus , „altera. cadu- . caria':dicta:fait;;cujüs rogandae caufäs et ipfa nomina indicant y et verbo. jam attigimus: ande fponte jas (uspicarerhur „in hac lege; de doté faisfe coup, Er fragnienta legis «quae exftant inulta: habent „> quae: inquirendi - ftudium ;explerd posfint. . — XIV legis. fecundum. Heinec» ov Ca. cium 36 C o^wow EUN! TO d. 1.0 Cium: (Gothofe V.) háec. hiber ei mulie: wi virginivey quam ex H LJ nibere oportebit , tutor ad dotem dandam ,® dicehdam , promitten= damye', fi legitimum tutorem. pupillum: ha- beaty a- Praetore urbano dator, Quadrat hoe fragmentum cum Ulpiani fragmento T. XI. $. go: Charondas legere: mavult pro pupillum ypu- pilla ^on, et Gorhefredus-Charondam. fecus tus, f legitimum tutorem non habeat: ^ Nerum obftat "haec. lectio Codici Tiliamo ; ef Shule ad'Ulpian.,H einecc.ad Lt P. Peng "ad c £14, neque etiam valde illa indigemus. Nempe: ex XII. Tabb. j T mortuo’; tutela natus turor Dons j facile. et ipfe ailai ed poterat: certe ipfo jure tutela ei non inter dice- batur „fed ; fi recipere nollet, 'excufare- fé debebat , quod reprehendit Justinianus y. 13./7nff de excuf. tutor vel curator. Ejusmodi tutor; ut in-câers teris, fic in dote conftituenda patris vice fungi def bebat. - Nunc autem jubet lex nostra. Praetorem urbanum, fi. pupillum mulier tutorem. "habet; alium ei dare tutorem ad dotem ` conftituendam. Unde vero hoc? eum communis Dr juris regu- Ja: tutor non datur rei vel caufae, fed perfo- hae. ` Num dotis datio adeo cordi erat. legis- latori, ut existimaret, rem recte curari nón* pos" fe ab eo, qui ipfe tutela SD: videretur? an ($515 2 d ve. Ges RIDICA A " Ké L A A, em concurrisfe videntur: Quaeret forcisfe quispiam : quid igitur proximi aguati, fi pupil- lus esfet, tutela fignificasfet, fi nullos actus: ci- viles celebrare potuisfet istiusmodi tutor. Vé- rum non necesfe habebat celebrare. Nam per- petua ista mulierum tutela , ab antiquarum Ié- gum habitu ac mente deflexa, alienam prorfüs formam, vel potius nullam induerat, adeo t nomine quidem munus, re non esfet. Ec hinc .explicandus videtur Gaji locus fupra geni Comm. I. $. 190. de ap „Tutor ex hac lege mulieri ob dotem dats Gett vocabatur Praetorius , quia non- daba- , tur, fuffragante majore parte Tribunorum pie- bis, veluti tutor ex lege Atilia. Augustus enim, qui tribunitiam potestatem aeque ác alia munera ad fe traxerat, nihil opus esfe judica- bat, tribunis, quibus tum vix umbra pristinae dignitatis fupererat , hanc potestatem dandi túto- res deferri.. © | , Tres commemorantur in hac lege dotis confti- tüendae- rationes dare , ditere , promittére „de qui- bus breviter videamus. Er -dotis quidém datio non multam nos detinebit, | Simplex: erat ratio, Tei. traditione "posfesfionem fimul ` in ` maritum wansferendi. Dari dicebüur dos praefens , cum 2 při- 49 . CoMMEN TA TIO pridie. nuptiarum, vel circiter, confignata apud aufpices deponebatur, in crastinum nuptiarum viro tradenda; quamvis etiam dos ante nuptias fponfo dari posfet. 4. 1. $. 2. ff. pro dote. Cf. Schulting ad Gaji. L L. il. #. 9. $.. 3. Fieri hoc. a quocumque poterat qui rei domi- nus erat , ejusque alienandae potestatem |. habebat. Dictio. dotis et promisfio actionem producebat. a parte mariti ad dotem petendam. Non mirum est, Romanorum fapientes „jus femper ad ipfa hominum negotia, .verbaque. adeo accommodan- tes certis formulis inhaefisfe y et ex certis de- mum verbis, quae ftipulationum nomine infig- niebantur, actionem, ad rem promisfam- peten- dam concesfisfe. Ex ftipulationibus duae profi- ciscebantur actiones, condictio certi, fi de cer- ta quantitate vel re convenisfet, et actio ex fti- . pulatu, fi incerta esfet. flipulatio. In. favorem autem dotis mature jam introductum videtur, ut illae perfonae, quae pietate ad dorem dandam moveri deberent, D dotem nude ` promifisfent aeque tenerentur, ac fi ftipulatio intervenisfet. In his perfonis recenfentur ipfa- mulier, pater et mülieris debitor. Gajus I. L. IL #9. 3, Ulpianus fragm. T. VI. $.9. Hinc Pau- lus 4.41. f> de jure dot, promittendo do- tens, fÍciicet non dicendo, omnes obligan- gur, cujuscumque fexus, conditionisque. funt, Pa- Ju WOCH 39 Patet et. ex. naturali ratione, et ex nostra lege, tutorem Praetorium , quippe patris: vice fungen- temy aeque ac illum ,. diceñdo dorem fe obli- gasfe, Dotis dictio igitur fine ftipulatione fie- bat, et hoc fenfu recte dicitur, im ea Cor «er folennia verba nonrequiri: tamen non omni folen- nitate deflituta erat, ut notat Cu jacius ad Ul- pianum T. VI. ad iz de pact. dot. I. 1. ff deyerb. oblig. er Daat, €, C.de dot. prom. , etiam Brisson. de formulis. L. 65 nam ut Sc hul» ting. ad Gaji Z Z ait, quamvis interro, atió non praecedat, inde non fequitur, quidquid fine ulla. praecedente interrogatione fit, id non fieri folenniter: certe haec dotis dictio peragi mon ` poterat inter abfentes per litteras vel nuntium , neque nutu, neque nudo confenfu, er Salma- sii fuisfet probare, qui negat. cf. Salmas. de modo vir, c. 16. Postea demum Impp. T heo: dosius et Valentinianus dotis dictionem omni folennitate destituerun: , cum er aal, cumque verba fufficere, et obligationem ex illis profluentem ad omnes omnino perfonas extendi fanxerunt, Dos fine auctoritate hujus tutoris con ftituta nulla erat, unde Cic. pro Flacco €. 94. dotem: Valeria pecuniam omnem [uai dixerat. Nihil istorum explicari potest, gif ostenderis, illam in tutela Flacci mon fuisfe. : Ki 40 COMMENTATI O Si fuit; quaecumque: fi fine hoc. auctore est dicia dos, nulla est. | Ulp. Tit. fragm. XI. 20, 91, 22 tria me- morat Scta huic legi adjecta, nempe primum, ut lex quoque ad provincias extenderetur , ibi- que a Praefidibus tutor daretur, praeterea, ut in locum muti füriofive tutoris alter daretur tu- tor ad dotem conftituendam , ad quod conftituen- dum, Scto opus fuit, quum alioquin juris ree gula vigeret: certae caufae tutor non datur, vel, habenti tutorem tutor non adjungitur: de- nique, ut ei quoque mulieri, cujus tutor abes- fet, tutor daretur non folum ad dotem confti- tuendam, fed in omnem rem etiam. -CE e ff. de tut. et cur. dat. | | Praecipuus juris dotium effectus erat, ut ad eum, a quo profecta esfet, foluto matrimo- nio,.dos reverteretur, profectitia faltem feu ea, quie a patre profecta erat, adventitia nen item, nifi ftipulationi esfet infertum. ` Discrimen do~ tem profect. inter et advent. inde profluxisfe vi- detur, quod pater vel avus, qui filiam in po- testate habebant, officio dotis dandae adftricti erant, ac proinde aequum habebatur, ut : ma- trimonio, cujus respectu unice dos data erat, foluto, illa non lucro mariti cederet, fed ad ip- fos rediret, Et hoc eo facilius admitti poterat, quod c 'yYokliptfc^h ~ 41 quod in matrimonio juris gentium res uxoris eo usque tantum in mariti patrimonium pervenerant, quousque matrimonii rationibus infervirent. Ita: que léx Papia Popp. confiliis fuis ubiqué infistens, caverat, ut, conjuge mortuo, praeter hereditatis partem in quam uxori jus concede- bat, dos etiam falva atque integra ad' uxorem rediret, .ut mulieri, praeter decimâm, dotem le- gatam fibi petere jus esfet C. XIX. (Goth. XII.) Dos, ut Heinecc. ait C. XIV, VI. ad |. |. ). P. P. non computabatur in decimam, quam matrimonii nomine uxor capiebat, quia illa est proprium patrimonium uxoris, adeoque nec ei legatur a marito , fed relegatur vel praelegatur , tamquam res uxoris jam propria. Cap. Leg. XXXIV. (Gothofr. XX, XXI, XXII.) agit de dotis restitutione in cafu divortii. Augustus enim divortia non prohibuir fieri, fed, ut Suetonius ait, modum illis impofuit, ita» que non nifi ex justa caufa permifit. Et tunc noh adeo quaerebatur , quod C iceronis tempore jam valuisfe vidimus , uter conjugum nuncium mifis- fet, fed penes quem culpa esfet. ^ Divortium ` fit aut utriusque conjugis, aut alterutrius culpa. Utriusque culpa divortio facto ftatuere posíu- mus, neutrum quidquam ex alterutrius bonis lacrari potuisfe 7. 47. ff fol. matr. Si culpa mariti factum esfet, distinguebatur, utrum mores US Ek, ma, 42 CoMMENTATIO majores esfent, an minores, i. e. utrum delic» tum, quod. divortii caufam, praebuisfet, gravius esfet , ut ftuptum vel adulterium; an minus gra. ve. Dos iterum distinguebatur in dotem fun- gibilem , quae annua, bima , trima die i.e. tribus penfionibus reddi folebat, nifi aliter convenisfet , et in dotem non fungibilem, quae igitur pon- dere, numero, menfura non conftabat, quae ordinario praefens reddebatur, etiamfíi; maritus nihil deliquisfet. Si fungibilis esfet dos, maritus; cujus mores majores esfent, eam quam alioquin annua, bima, trima die reddere tenebatur, nunc flatim reddere debebat, adeoque amittebat inter- ufurium trium annorum. .Sin vero minores ese fent mores, tunc fenüm menfium. die reddere tenebatur, i. e. post femestre fpatium: ufüras igitur fingulorum fex menfium retinere poterat. Sin vero dos non fungibilis erat, quae praefens reddi folebat et in fpecie restituenda erat, er D praedium in dotem datum erat, dorale praedium ` Italicum dictum, quod neque invita uxore aliee nari, nec volente, obligari a marito posfet, ea dos, foluto culpa viri matrimonio, . ftatim ab uxore vindicari poterat. Idem jus obtinebat circa res quae ex bonis uxoris vel liberti dom, lis ad eum pervenisfet, five maritus ipfas res, five earum aestimationem praeftare vellet, L 64. Se 10. f. ful. matr. quanta ea pecunia erit, i tähe JURI Eao O An żantam | pecuniam dato, ` Maritys, mon, tantum; fed etiam ejus heres ipfis legis verbis ad resti- tuendum obligabantur, at vero poena ad marie tum tantum extenditur: .addit enim lex et yir LE fructum quadriennii praeffato, ` "Mirum nonnullis accidit, quare in dote non fungibili maritus quadriennii fructum — praeftare ` debeat, cum in dote fungibili trium non quatuor anno- Tum interufurium amittat.: | Hinc et hoc. loco legere volunt zrieznii. Rem ita explicat. Heñ- necc. EL Le. c. 19. ad. e. 34. pecunia in dotem. data ufures proferebat. certas; at fundi fructus proferunt, qui aestimationem ordinario longe antecedunt. Sin mulieris. culpa factum fit. discidium ,. lex. fimpliciter cavet, ut gravio- rum morum caufa maritus fextam dotis. partem, minorum vero, octavam retineat. Cap. Leg. XXXV. agit de cogendis webbies ut liberos inches i e. ut confenfum dent ad muptias ineundas, et conditionem. liberis quae= rant." Gothofredus ad(cribit, vel qui. dotem dare nolunt: Sunt etiam alii qui existimant legem J. P. P. patri jam necesfitatem impofuis- fe, dotem filiae dandi, et hoc fcripfisfe. M ar- cianum in ZL.19. ff. de rit nupt., inter quos Noodt, gd 7. ff. de jur. dot. Verum do- tem .profectitiam: necesfariam demum redditam s temporibus Severi et Antonini ad ve 44 COMMENTATIO ritatem . magis accedere videtur , Mey loco suo videbimus. Serio II. Uviver[us dotium juris ftatus hs florentisfimis jurisprudentiae Ro- ` manae temporibus. | _ Sub Imperatoribus totus mutatur jurisprudentiae. ftatus. Quod eximia eorum potestate inprimis factum, qui Tribunorum Pl. Praetorumque Edictis et Sctis fenfim fenfimque. vim suam ger- manam ademerunt, et Refcriptis, Decretis, at- que Edictis omnia gubernarunt , quin et judicio- rum potestatem fibi arrogarunt, quum certos Jetos conftituerent, quorum responía judices in fententiis dicendis fequi tenebantur. - Saepius igi- tur evenisfe credendum est, ut fententia ac vo- luntas -Imperatoris Jcti ore exprimeretur, et vim legis acciperet. | Hinc fintul:factum, ut Re- sponforum illorum magna fuerit auctoritas ;: at- que ex illis fenfim fenfimque jus certum Kan fluxerit. ` (55391 AbHadriano A.P. C. 117. incipit er PET quam virilem merito. vocamus, … Jus hocetem- pore fummo in honore fuit, principum . gratia floruit, et celeberrimos nactum. est - patronos. T Hadrianus Edicto fuo perpetuo perpe- | tuas Jeepen: 45 tas illas varietates et ambages, quibus jus im- pediebatur; fustulic. Vis hüjus Edicti late déin-: de eflloruit, et egregii Jeti ad id commentati funt; Illud" etiam. obiter. animadvertendum p exftinctas esfe hac- aerate Jctorum fectas, et proinde mi- . feram" fcctcarum rationem , veritati infestisfimam , atque ex ütraque fecta Jctos optima quaeque libasfe ‚vunde ‘Herciscundos eos: appellat Cu jj a. ciü s," Miscelliones alii. L Aperiamus jim ‘fragmenta Gaji, Ulpiani Paulis et ec illis dotium emm breviter adum-. bfemttuspooe zwe ; eoluudit 0. EA c?Gajüs Taft. ds a T. 9. D 3. dotis dictionem: et promisfionem memorat. Tres illas rationes; . qüibüs' dos conftitüebatur , memorat. etiim Ulp. Fragm T. 6. $. 1: wm $. 9. quaenam pers foiae ex dicione dotis obligabantur, de quibus: jam” diximus ad-L. P. D parentemque’intelligen- dum esfe docet. virilis. fexus per. -virilem ` fexam- -Cógnàtióne ^ junctum velati €— avum pater: nüm. gn O01 HUIB9 fubtus 32a] E g Dos dividitur in Beroe et advent. Dos’ profectitia est, quam parens mulieris dedic. Dos: ádventitia, quae a quovis alio data est, Secundum: LS y. IL ff. dos advertit; est eciam ‘illa, quam pater non tamquam patétj sed tamquam debitor mulieris dedit; -Memorafida est juris” regula „ — loco obvia: non jus potestgtis; fed pa- (n ren. 46 CowMEN TATIG rentis.nomer:. dotem - profectitiam facit, Hinc. ft pater pro filia emancpan dotem sies dos pro= . fectitia. manet. | Dotis profect. proprium est „ut; mortua „mulie re, ad patrem revertatur, Ratio legis redditur in L6. ff. d. j.i d. jure fuccurfum est. patri; ut filia-amisfa. folatii loco cederet, fi reddere- Zur ei dos ab ipfo profecta; ne et filiae: amis- fae et pecuniae damnum. femiret , absque- dis- tincione, dn fuerit filiafam. ap fui juris, JL 59. ZE fol. matr: Quod fi liberi fint, quintae pars tes in fingulos liberos relinquuntur apud mari- tum, Quodfi pater: non fit, apud maritum re- manet. | „Adventitia dos dk apud maritum remanet s praeterquam D is qui dedit, ut fibi redderetur , fti- pulatus fuit , quae dos fpecialiter receptitia dicitur. Locos in Codice Justin. huic loco respondentes adferc Schult. in notis. Docet. etiam; factum Augusti apud Val. Max. JL 7. 0. 7-4. ad. fpecialem cafüm pertinere. Stipulatio haec effec- tunt! non fortitur,. nifi. mulieri füpervixerit, is, quidtipulatus est, Pacto etiam. fieri potest „et tum parit acuonem. praefcriptis. verbis... Pater. non. nifi. per ftipulationem. actionem ad dotem profecti fibi: fepetendam.. acquirere: potest... … Hoc. ideog quià pater -magis- obftrictus- est ad dorem dane dam. "d og, ff. fol. matrim- kiba 7.. C. d. jede | In |j v8 vy»ucua / 47 In contimeüti autem parer ftipulari debet: cae- rerum, si interpofito tempore ftipulari velit, non niti .confentiente filia poterit, quamvis in potes- tate: fit, «quia deteriorem conditionem in doté filiae. facere non. potest, nifi dehet Ante "dá autem: fecus illud eet, ` ` q -non -Divortio facto; fiquidem fui: jud fie — ipfa habet actionem, Quodfi in potestate pă» tris fit, pacer adjuncta filiae perfona liabet áctio- nem rei uxoride, nec interest, fitne dos advent. y am profect, Uno tantum cafü pater filiae emap- cipatae dotenr repetit ,' mortua. nempe filia. - ^ Post divortium defuncta muliete, heredi ois actio nom aliter dom, quam fi moram in mms mulieri: reddenda maritus: fecit. | Dos pb pondere," numero, menfüra contineattrr y annua, bima, trima die redditür; nifi, ut prae? fens reddatur, convenerit. PME dores ftam redduntüt. || mvo -. Reteritiones. er Prem fiunt aut- propter libe» 70$, aut propter nroret „dut propter dinpenfas ; aut propter res dordtas ; dut Propper" rés amio» tas. Né pacto.quident haé reténuones vel ace: tiones. inhiberi posfunt , éxceptis illis; quae: fiuac post «divortium: Cf. Sehalc RAR v ow -cPropter liberos retenta fir, ^8 eil mulieris aut patris, cujus jn poteste est, divórtutmt | faenum Dr: mme RE r— liberorum t k no- di nomine féxtae retinentur ex dote.: ` Non. plure tamen quam tres fextae, feu media pars imire- tentione funt, non in petitione, i.e. earum quae ex aliis caufis. retinentur „er in petitione funt. Dos quae. femel | functa. eet, amplius. fungi non potest, nifi aliud matrimonium fit, Ar ve: ro redintegrato matrimanio, ‚dos tacita roditite gratur. | | 4 j .. Morum nomine; graviorum: quidem, (exi re> tinetur, leviorum. autem octava. -Graviores mo+ res funt adulteria. tantum, leviores. omnes reli»: qui.’ Ob temperamentum mores. potius, quar injurias dixerunt. - | «:Mariti; mores puniuntur, in ea qüidem: dote, quae annua, bima, trima die reddi debet, itat propter majores mores. praefentem dorem red. dr, propter. minores fenüm menfium de, In ea. autem. quae praefens reddi folet, tantum e fructibus jubetur reddere, quantum in. illa: dote: . quadriennio. redditur, quod. repraefentatio facit. Cf. quae diximus. ad L., P. P, Ob rationem ibi expofitam cum Schultingio non facimus les gere volente „loco: quadriennio, triennio. Quod: reprae[entatio facit, five quia fructus aesti mati funt rationem -reddere videtur, quare vir in. hujusmodi. dote |quadriennii et mon brevio- ris temporis ufüras. praeftare, debeat; Op «Tria. memorantur impenfarum. genera, neces»: Je: CoMwMENTATIO JURIDICA 49 farias , utiles, voluptuofas. — INecesfariae praes flaüdae fünt à muliere, vel tetentio locum ha- bet. Utiles, D voluntate mulieris factae fünt : prac- clare enim Paulus 4. 8. ff. de impen[. in reb. dotal, iniquum esfe pronuntiat , compelli mulierem rem vendefe, ut impenfas in eam Deag folve- ret, fi aliunde folvere non potest, fummamque illud habere aequitatis rationem, Voluptariae, nec fi voluntate mulieris factae funt, exactionem - pariunt 4. 17. f. de impenf., fed nifi parata fit - mulier pati maritum tollentem , exactionem pa- tiuntur, modo feparationem recipiant, et fine detrimento rei id fieri posfit; Z, 9. eodem. Dos nuptiarum fpectat adventum. Differt igi- tur a donatione, nam datur ob certam caufam, unde etiam , conftante matrimonio , dos potest con- ftitui , donatio non potest. Cf. Pauli Sent. ‘Lib. 2. T. 21. §. 1. Docet porro Paulus, mutum, furdum, caecum dotis nomine obligari posfe, quia et nuptias contrahere posfunt, et cafus enumerat, quibus , manente matrimonio , non pere droe uxori dos reddi potest. /. 73. ff. de jur. -dot. Porro Ts 22. $.1. docet, fructus fundi do- talis, conftante matrimonio perceptos lucro mariti cedere, etiam pro rata anni ejus, quo factum est .. divortium. | D | Sec- 50 COMMENTATIO. n Sectio; DL Fus dotium fequentibus reip. Romanae temporibus usque. ad Justinianum. .. Vidimus ex Ulpiani, Pauli, Gaji frag- mentis, jus dotium his temporibus infignia in- crementà cepisfe et (oa jam mole fíletisfe, Sed . cum ‘historica disquifitione jus illud illustrandum nobis fit, a Jctis ad ipfos Imperatores avoca- mur, de quibus conftat, eos hoc jus aut mu- tasfe, aut emendasfe , aut novis quibusdam con- flitutionibus auxisfe. ^ Statim igitur in cenfum veniunt Severus et Antoninus, qui feruntur patri officium impofuisfe filiam dotandi, cum an» tea voluntarium fuisfer officium, Et hoc ob l 19. f. de rit. nupt., et inde etiam argu- mentum petunt; quod fub titulis, qui de dote ejusque promisfione agunt, primae funt Severi et Antonini conftitutiones, neque ulla occurrit Us vetustior, et ad hanc eorum conftitutionem respicere Justinum, cum dicat in Z. 7. C. de dot. prom. non incognitas esfe leges, quibus cau- tum fit, omnino paternum esfe officium, dotem ` vel ante nuptias donationem pro füa dare pro- genie, Hinc Heinecc. ad L. Jul. P. P. Lib. a. c. 20. Ill. Satis manifestum videtur, ab iis temporibus jura dotium quodammodo fuisfe im- | mu- JURIDICA 51 mutata, impofitamque parentibus necesfitatem filiabus dotem conflituendi. | Denique jus pa- striae potestatis. antiquum non ferebat , ut pa» ter ad dotandam filiam cogeretur, quam es exheredem fcribere et impune praeterire tes- tamento poterat. Legis P, P. capiti XXXV. duo deesfe videbantur , alterum, quod de dote coafti- tuenda nihil illa cavisfet: alterum, quod extra Romam coactioni illi non esfet locus, et hoc fup- plevisíe Principum illorum prudentiam existimat, Aliter tamen N oodtius, qui dotem profectitiam necesfariam ad Legem Julia m refert, et Severi et Antonini legem voluisfe tantum judicat, ut ad provincias idem extenderetur. Noodt ad T. ff. de jur. dot. Meineccii quidem pro» babilior mihi fententia videtur, ad quam pro- bandam faciunt etiam , quas laudavimus, leges: 4 29. ff. fol. matrim. l. 6, 7. C. de jur. dot., ex quibus conftat, licuisfe patri per ftipulationem actionem ad dotem profectitiam fibi repetendam acquirere, quod ei fane non licuisfet, fi dotem dare lege obftrictus fuisfet. ` Est Refcriptum Impp. Diocletiani et Ma- . ximiani in Z. 14. C. de jur. dot., ex quo dis- cimus, matrem non cogi pro filia dorem da» re, nifi ex magna et probabili caufa, vel lege fpecialiter expresfa; verum postremum illud a Triboniano interpolatum esíe, et adfcriptum Da ex 52 Co MMENTA TIO éx L 19. S. t. C. de Haere. et Manich. dòc- torum est fententia. A Codex Theodosianus muli etiam jari dotium lucis affundit, praefertim cum fragmenta nobis refervaverit, quae non omnia in Cod. Jus, tin. exftant. Huc referenda est conftitutio Impp. Constantii et Constantis: De moribus ac- tio ultra -perfonam extendi non potest, nec in heredem dabitur, nec tribuetur heredi. In hoc igitur differt morum caufa a caeteris reten- tionum caufis, quas notavimus. Haram enim caufarum nomine heredes, fi non retentionem, at petitionem feu actionem habent. Digna est, quae apponatur Gothofredi adnotatio de con- filio hujus Jegis et fine. Wempe cum Constan- tinus M., inquit, repudiorum caufas ad ri: mina iria reduxerit, adulterii, veneficii, le- nocinii, et extra hos cafus omnem dotem re- fiitui idem jusferit, necesfe est et judicium de moribus fublatum voluisfe C onstantinum M. Verum quidquid Constantinus voluerit; haec lex nostra aperte docet, Constantini M. le- gem non obtinuisfe, quin judicium de moribus fletisfe, divortiorum caufis aliis quam quas C. definiverat, pro jurè yeteri, permanentibus. . Deinde Honorii et Justiniani conftitutio- ne l 11. $. 2. C. de repud., repudiis videli- cet cohibitis, morumque judicio füblato, quo cafu D JURIDICA dë ` cafu divortium factum est, mulier cujus culpa divortium fit, tota dote et lucro nuptiali mul- tatur. | Quam Constantio Imp. curae fuerit do: - tium jus, ex duobus aliis ipfius conftitutionibus in Cod. Th. obviis, colligi potest ex Za, T. 21. de inoff. dot., five de dotibus in fraudem L. P. P. quarum altera in Cod. Just. non est defcripta ob Legem Papiam, quae Justiniano" displicuit. - Ita autem fe habent: Cum omnis hereditas dote dicatur. exhaus- 144, concordare legibus promtum est, ut ad erem, plum inofficiofi testamenti adverfus dotem immo- dicam exercendae actionis copia tribuatur , et filiis conquerentibus emolumenta debita defe- rantur, Legitur quidem haec lex in Cod. Justin, l. unica de inoff. dot., fed restricta ad cafum: cum omnia bona a matre tua in dotem dioan- tur etc. Altera lex eer: Dote ab uxore marito data, filios ex priori matrimonio, fì neque ultra do- drantem , neque in fraudem legis Papiae con- flituatur , de hac repetenda nullam conftat ha- bere actionem. Habemus in Cod. Th. Juliani refcriptum de dote, quod-item a Cod, Just. abest, propter retentiones ex dote, a Justiniano abrogatas : An dose reddenda et retentiones ex jura ve- nien- 54 C OM MENTAT IO nientes, et pacta quae legibus confentanea esfe monftrantur, placet etiam ex hujus fanctionis auctoritate intemerata inviolataque fervari. Caufa. hujus legis repetenda videtur ex odio, quo Julianus religionem Christianam pro- fequebatur. Scilicet repudiorum eüxeAíz et pro- inde judicium de. moribus, et univerfe retentioe nes illae obfolescere coeperant, patribus pas- fim adverfus illam levitatem declamantibus. Ju- lianus igitur hanc legem fanxit, et veteris mo- . ris retinens, et Christianae religionis et Con- stantini M. hostis internecinus: et cum justa videretur repudii caufa religionis Christianae profesfio, fic uxoribus injicere volebat dotis amittendae metum. Nam, uti Tertullianus ait, tanti non est bonum, quantum est odium Christianorum. Secundo loco pacta dotalia, legibus confen- tanea Julianus hac lege eonfirmat; vel potius dicamus, abrogare eum pacta, retentionibus , quae ex jure veniunt, contraria. Cf. 4. 5. D. de pact. dotal, Ne autem propter liberos retentiones locum habeant, Cujacius existimat, licuisfe pacisci. Gothofredus etiam non videt, quare haec pactio licita non fuerit, cum liceat unicuique renuntiare favori, pro fe introducto. Quod num probari queat, dubito: nam primum probandum Ests illam ob liberos retentionem unice. in pa- ren» JURIDICA. 55 rentum, et non fimul in liberorum et. univerfe in nuptiarum favorem introductam fuisfe, | Cae» terum apparet, Julianum id voluisfe, ut ve. tera iuftituta valerent, veluti retentiones ex dote, itemque pactiones fecundum vetera inflituta ini- De, | „Lex fequens i in Cod. Th. Honorii et Theo- dosii, in Cod. Just. l-11 „fol. matrim. dos, et l. unica [i dos confl. matr. cavet: -fi conftante matrimonio maritus fatali fuerit. forte confum tus, dos quae data dicitur, vel promisfa ex ejus uxoris facultatibus ad foeminam. reyerta- tur, nihilque fibi ex hoc defuncti heres audeat vindicare, quod «d mulierem recurrere. fecit obitus maritalis. Et fi fortasfe conflante ma- trimonio a marito uxori dos refufa est... quod legibus. flare mom potest, quia donationis im. fiar perfpicitur. obtinere, eadem, uxore defunc- ta, marito ab ejus heredibus cum fructibus ex die refu[ae dotis restituatur, ita ut proprietas ejusdem a liberis ex eadem fusceptis alienari a-marito non posfit. Mom uxore, fic com- mentator ad ZS, Z., liberis communibus relictis , dotem. apud maritum remanere | ufüsfructus titu- lo, proprietate liberis falva , definit hac lege Ho- forius, Est igitur dotis .refu(io. donationis in- ftar: Quod de fructibus restituendis dicitur, de omnibus fructibus accipiendum est tam natura- libus 56. CoMMENTATIO libus; quam industrialibus. Fructus quippe dotis fide ulla distinctione marito repenfandis. mar). monii oneribus cedunt: proinde neque naturalium p conftante matrimonio , donatio valet. Pervenimus ad celebrem Theodosii et Va. lentiniani conftitutionem in Cod. Th. L. 4. de dot. in Cod. Just. |. 6. de dot. prom., cujus haec funt. verba: ad exactionem dotis , quam femel prae[lari. placuit, qualiacumque fufficere verba ` cen[emus, etiamfi dictio vel füpulatio in pollicitatione ^ rerum | dotalium minime fuerit fubfecuta. — "Tribonianus adje- cit: qualiacumque füffcere verba cenfemus, ‚sive scripta fuerint, Sive non. Egimus jam in praecedenübus de dictione dotis, et vi- dimus eam valuisfe tantum , refpectu mulieris, pa- tris mulieris et debitoris. Abrogant eam Impp. ita, ut inter omnes perfonas jam valeat, et non tantum folennis illa dotis dicendae ratio, verum etiam qualiacumque verba füfficiant. Ju- dicárunt enim Impp.conducere reip. mulieres es- fe dotatas, et propterea ad exactionem füuflicere ftatuerunt, femel eam praestari placuisfe, ` Mi. rifice convenit haec lex agendi Impp. rationi; nam, ut Gothofr. ad 4. 1, fcrupulofitatem et . necesfitatem veterem. feu obfervationem juris dotis dicendae vel in flipulatum deducendat', Wt dos exigi posfet , abrogat hac lege Theo- do, Josurp»prcu^ . SE dosius Jun., qui im univerfum ; prolixa cone flitutione, cujus haec pars est, id vel unum egit, ut varias fubtilitates, folennitates , [cru- pulofítates , pompas , celebritates , asperitates. ye- teris juris fuperiorumque conftitutionum , cunce vorum actibus infidiantes , abrogatum iret. Quod igitur fidei fanctitatem fummopere commenda- bant, et anxias obfervationes, civitatis quidem, - non vero humanitatis ratione nitentes nihili babebant, in hoc vim habuisfe videtur zeg jam recepta religio Christiana. Pater ad filiam dotandam obligabatur, quam- vis illa locuples esfet, Quod nonnumquam du- rum vifum fuit, praefertim fi haberet filia, vel in potestate conítituta, vel forte emancipata res maternas, vel ex alio modo tales, quae acquifitionem effugiunt ; quarum ususfrructus folus apud patrem remanet, vel quarum nomine po- terat quasdam actiones. contra patrem -habere : tum dubicabatur , utrum pater ex fuis rebus, an ex debito dotem dedisfe intelligendus esfet. Im- ` perator Justinus quaestionem ita dirimit: fi- quidem pater penitus inopia tentus est, ut tum videretur ex debito dotem dedisfe. Cf. /. a de dot. tape Wc PAS | SEC- 58 CoMMENTATIO Szcri0 IV. Justiniani de dote Con- . füitutiones. Justiniani fuit, ultimam, ut ita dicam, operi manum admovere, et totum illud jus ita informare, ut a fortis inconftantia et cafuum te- meritate vindicaret, et certum firmumque ‚red deret. Videamus igitur quae hac de re confti- tuerit. | . Et conítante adhuc matrimonio, uxori ple- nius quoddam jus in res dotales concesfit in ca- su, quo maritus ad inopiam fit. deductus 7. 29. C. de jure dot. lata &. 528. | . Beperendae vero dori non indubitanter. fa- vet Justinianus, cum in L 30. eodem, lata z. 529. in rebus dotis, five mobilibus, five immobilibus , mulieri praerogativam con- cedat, omnibus aliis creditorum caufis potio- rem, et omnem temporalem exceptionem . ab eo demum tempore opponi concedat, ex quo posfunt mulieres actiones movere, i. e. opu- lentis quidem maritis confticutis, ftatim post disfolutum matrimonium , minus autem idoneis, ex quo: hoc infortunium iis illatum esfe clarue- rit. Postremum hoc ex praecedente lege vim capit, ubi fancitum est, uxorem, etiam conftan- te matrimonio ,fibi prospicere posfe. — Obfervan- dum est, Justinianum in hac lege a vetere , ju- JuRrIDrICA. | 59 jurisprudentia in hoc recedere, quod mulieri, foluto matrimonio, concedit vindicationem re- rum dotalium , cum antea tantum haberet actionem rej uxoriae , vel actionem ex ftipulatu, D ftipu- latio intervenisfet, illumque rationem legis fig- nificasfe his verbis, quod dominium rerum dota- lium, five aestimatae fint , five inaestimatae , natura- liter apud uxorem permanferit. ` Existimamus; quod obfervatum jam est a viris doctisfimis, voe luisfe eum vindicationi et juri hypothecae, cujus uxori ante omnes alios creditores mariti hypothe- carios: praerogativam concesferat, aliquem quae- rere. colorem. | .Prohibuit porro, neex monumentorum religio» fa obfervatione uxor damni quid caperet. 7. 31. C. de jure dot. lata a. 530, Lampadio et Oreste cosf De reditibus in eadem lege $. 2, cavet jut post biennium contracti matrimonii prae- flarentur: fin autem dos in auro esfet, ut post biennium ufürae usque ad tertiam partem cente- fimae currerent: fin autem aliae res praeter immobiles, vel aurum in dotem datae esfent, fi- quidem aestimatae fuerint, fimili modo post bien- nium, earumque ufürae ex tertia parte centefi- mae currunt In fingularum aestimatione coidu- natio totius calculi non exfpectatur. Si res mo- biles non aestimatae funt , ea post biennium obfer- - vantur quae leges post litem contestatam, pro om- ni- 6o .COMMENTATIO nibus hujusmodi rebus definiunt, Sin vero res permixtae fuerint, et partim in auro, partim in aliis rebus immobilibus confistunt, pro jam facta divifione omnia procedunt, licentia minie me deneganda aime quando voluerit , dotem petendi, —— | Pervenimus ad celeberrimam Justiniani les gem, eodem, quo praecedentem, anno latam, qua rei uxoriae actionem in ex ftipulatu actionem trans- fudit. Obfervanda funt fingula quae in hac aci tione doti favorabilia conftituit, I. Ab utroque latere concesfit hypothecam , a parte mariti in rebus uxoris pro dote praeftanda, a parte uxo= ris, in rebus mariti pro restitutione dotis, IT. Non indubitanter fignificat, fe diverfas dotis profect. et advent. rationes non diligenter fervaturum. HI Stipulatio et hypotheca inftrumentorum con- fectionem non amplius requirit. IV. Actionem hanc bonae fidei fecit. V. Quamvis Edictum Prae- toris de alterutro introductum fit, potest tamen uxor et a marito relicta recipere, et dotem confe- qui. VI. Jus actionis ex ftipulatu transit ad fuc» - cesfores. VIT. Retentiones fublatae funt: a.) ob mo- res, nam qui conjux repudii caufam dederit , do» tem etante nuptias donationem amitit, vid. Tit. Cod. de repudiis ; b.) ob res amotas , cum omnibus. ma- ritis pateat rerum amotarum judicium 5. c.) eb fés donatas.. Nam donatio inter: .conjugeg "prohi- ys | bi- JURIDICA 6t Bita est. Maritus eas petere potest rei vindica- tione, vel actione utili, vel fi confumtae fünt , condicere. d.) ob liberos. Quia maritus ipfe, ut pater, eos alere debet, licet post de con- fuetudine ob liberos, ut heredes mulieris, dos retineatur. e.) ob culpam aliquam mulieris. E) ob impen[as. Necesfariae impenfae ipfo jure do- tem minuunt, De voluptariis vidimus fupra, quid fieri oporteat. Si utiles funt, et voluntas mulieris intercesfit , habet maritus mandati actio- nem; fi non intercesfit, et utiliter tamen res ges» ta est , negotiorum gestorum. Voluptariae impenfae confenfü domini factae , licet alias pariant resti- tutionem et retentionem, hic tamen fecus. VIII. Actio haec transit, uxore mortua, ad heredes uxoris. Hoc igitur cafu maritus, quod aequius quidem esfet, non lucratur dotem, nifi ejusmo- di pactum intervenerit, vel pactum, ne uxor do- tem repetat, quod pater non potest pacisci, ex- traneus quidem. IX. In exactione dotis, (a) maritus fruitur beneficio competentiae : (b) cau- tionem praeftare debet de folvendo refiduo, fi ad meliorem fortunam perveniat: (c) res mo- biles intra annum, res immobiles ftatim resti- tui debent, Rebus igitur mobilibus intra annam utitur fruitur maritus, Si maritus fuperfederit, eas fecundum hanc legem reflituere, etiam ufu- ras aeftimationis omnium rerum, ouae extra im- - mo- 62. CoMMENTATIO mobiles funs, usque ad tertiam partem centefi- mae ex b. f. introducendas, maritus praeftet s fructibus videlicet immobilium rerum parti mu- lieris, ex tempore disfoluti matrimonii prae- ftandis : fimilique modo penfionibus vel vecturis navium five jumentorum, vel operis fervorum, vel quaestu civilium | annonarum, et aliis, quae funt eis fimiliaparti mulieris restituendis. X. Sem- per licet uxoriex fubftantia mariti , ficuti alia dee bita, ita dotem fubtrahere, et tunc quartam de- ducere. Colligunt Interpretes ex hoc $, fi ma- ritus intituit uxorem heredem, eamque fidei- commisfo gravavit, dotem restituere non teneri, nifi expresfe dixerit testator de dote restituenda , quia in fideicommisfo univerfali non continentur ea, quae gravatus erat habiturus, alio inftituto herede. /. 68. ff. de leg. o Xl. Rerum in- aestimaterum accesfiones quae extra fructus funt, vel quae fervi ex operis, neque ex re mariti, fed aliunde acquifiverunt , ad mulierem pertinent. Abfurdum existimavit Imp, et humanae naiu- rae praeftantiae non convenire, partum ancillae in fructu esfe, cum omnes fructus rerum natu- ra gratia hominis . comparaverit. $. 37. J. de rer. div. XII. Qui in familiae erciscundae judicio dotem detrahit, cautionem -praeftare debet co- heredibus, fe illos indemnes fervaturum, D ob dotem, conveniuntur. XIII, Filia, quamvis -sit eman- JURIDIC A 63 _emancipata vel exheredata, vel cum aliis here. dibus fcripta, dotem haber praecipuam. XIV. Dos potest de inofficiofo actionem excludere , ma- xime fi fufficit ad quartam et in collationem ferri , fi intestatus paterfamilias decesferit, et, testa- mento. facto , quando hoc testator fcripferit. XV. Dos adventitia, fi receptitia non est face ta, vi tacitae ftipulationis mulieri cedit XVI. Pater actionem movere nequit, nifi confentien- te filia, et fi actione nondum mota, vel. lite jam contestata ab hac luce fuerit fubtractus ad filiam, quafi proprium patrimonium, dos revertitur. XVII, Vim legis Juliae de fundo do- tali ad omnes omnino fundos , in provinciali etiam folo pofitos, extendit,et alienari, ne confentiente quidem muliere, veruit. Lege Anastasiana mulier juri fuo renuntiare potest. Z, I1 , Lat, C. ad Sct. Vellejanu m. Ergo et dotis inaesti- matae alienationi et hypothecae confentire? Non ita. Eo non pertinet Anastasii constitutio , fed ad dotem tantum aestimatam, et alias res, quae mariti periculo func. XVII. Denique pac- ta immutilata confervari fanxit, quae quidem conftitutionibus non adverfantur. Sin autem re- pudio matrimonium fuerit disfolutum , omnia jura quae ex Theodosiana, vel fui ipfius le- - ge descendunt, velexlege Anastasiana, pro his 64 Com MEN TATto his, quae bona gratia feparantur, firma illibata- que permanere voluit. ` ` E Si dos dotalibus inftrumentis ptomisfa quidem, nondum vero data fit, marito, omnique qui cum marito dotem füsceperit, contra mulierem vel ejus heredes intra annum tantum. concedit exceptionem non numerâtae pecuniae Lat, de dote cauta. | In A 12. C. qui potiores in pignore hypothe- ca uxori datur in rebus” mariti, omnibus credito- ribus potior, licet anterioris temporis privi- legio. vallatis. Hoc vero quafi non fufficeret mulieri, etiam priviligium hypothecae concesfit prae illis quoque, qui fimili privilegio gaudent, N. CXVII c. 3. | | Maritus, flante matrimonio, lucro dotis frui- tur. Potest igitur his de rebus libere dispo- mere. Quodfi vero non dispofüerit , placuit Ju s- tiniano liberis has res refervari , etiamfi non fiant heredes aut patris, aut matris, aut utrius- que, vel fi quidam eorum fiant heredes, alii vero repudient, N. XXII. c. XX. $. 2. Prohibuit etiam Imp. eos, qui ad fecunda matrimonia tranfeant, lucruni percipere ex dote prioris matrimonii , dum liberi ex hoc ma- trimonio füperfint, c..33, 34» 35° | Mortuo marito, fi dos ad patrem reverfa - est, Jg R fp're'a® -~ 65 est, pater , filia ad fecundas nuptias transeunte, ejusdem menfurde dorem dare neg fiquidem facultates (ude geng aset . “XCVII C. V. e QICOOLL E: i “Nov. laud. c. VI. cavet de dotis collatione , inope marito mortuo; ne uxor ob negligentiam patris," qui actionem .contra "inópis mariti res movere destitit , damnum patiatur „ vel D Pott: tur, fi ipfius ege ut "esu o beat, 2 In Nov. XCVII. c. L Lipi quae s tont tuerat IN, -XXII “c. "XX. it^ émendar, ut proprietas dotis filiis "feriper ` fervari debeat; ëtiamfi ad fecundas nuptias: veniant parentes. ` Praétermittendum etiam non est, Justinia- tum in hoc quoque doti favisfe ; quod, fi dos numerata non est, concedit niarito ,^ ftante matrimonio , intra: decenüiuri ; ” actionemi” ad dotem petendam , heredique ejüs, intra tres menfes. Si vero intra biennium folvitur^ matri- moniüm five morte, five divorto, tum ‘marito de non numerata pecunia quéri licet, ejusque he- fedi, intra alium annum. Et fi quidem intra ae- tatem maritus fit et nonqueratur , ad restitutionem in intégrum gaudet tempore Xll. anoórum a tem- pore nuptiarum: moriente quoque eo intra prae- dictum tempus, heredes habent annum ad quere- lam; Si autem heredes non querentis- minores m AE t. E fun d" Com AE EO: Dëser suipqnesnim., habens ad goe D bald WI gis autem. notandum. est Gaata? em m. merito Dante matrimonio , decennium concesfisfe ad mo. yendam querelam , : cum. alio: loco exceptionem non; numeratae, intra. biennium. .opponi.voluerit, .: +s- Quodái. diverfas ‚has „Justiniani, de, dote | conftitutiones. refpicimus,, non posfumus ,. quin - prudentem „Jerbis,, terrarum. olrgislargremn itea rum agnoscamus. ` Etenim cum dotis caufae faveret ‚o--muptiarum..canfae | ` favisfer eum çon- ftat „vet fapienter illum ita segisfe quis pg: get, gu) civitatis falutem ‚cum domestica. popu: li ratione; arctisimo,. . vinculo.: conjunctam, es(e reputete ; Caute tamen „hac, de Te. pronuncian- dum nobis est cum, aliijustinianum usorium fuisfe et ultra, modum.. mulieribus. ferviisfe Alas rant Et elegantulae.. quidem: Theodorae nach et mon itis, ut;in,aliis, fic etiam his in res bus obsecutum.. eum. fuisfe., Jo. nee non. au» deo , ut Bot us aflirmarem;. Itaque bie illic magis;, quara, par, esfet , doti favisfe, videtur., Von facile; . liceat: apponere verba doctisfimi G.G roen ‚van Prinsterer ssin,Disferts.de juris, dustinianei praeflantia ps 675 mn facile;alia [olvitur, aceu[a- tios qua foeminarum, amore, et. uxoris five preci -$uss five auctoritate quaedam juris regulisaminus - eonivenientia dicitur. con[Lituis[e. Us enim lex,egt- n. NOE et: Testen: 65 eufetur y: qua adyentitia dos ab heredibus tnulie- wis reperebatur y neguit escufari | conflitutio, qua-uxorem ^ creditoribus etiam antiquioribus raeponens omnem fustulit "hypothecarum fecuri- tarem eamque, étiamfripfoin principio profesfüs "om ésfety nihilominus adfiduis:-mullerum -adi- dibhibus ^ expresfam Ron” dubitarem, ^ Er fane funt etiam alia loca, in quibus idem quis haud "abfurde conjiciat. ` In "caeteris tamen injustum ` foret "credo; pülchraé "T heodoraé aditioni- bus, ` et non fapientibüs ipfius Justiniani -confiliis: plurimas illas conftitutiones adfcribere’, "quibus dotium fluctuantem naturam certam 'fta- 'bilemque reddiderit. Quas eum “conttitueret , exi- ftimemus eum fecisfe, quod temporum fuorum rationes postularent, nát de moribus istius tent- poris non "nimis honorifice fentire nos faciunt. Te- eamus ; illum monuisfe y non dotibus , fed affec- twmatrimonia contrahi. 7. 11. C. de repudiis. Cer- te,üiGroemniusaitllp.9,ez]ustinia- mi zemporibus videtur fuisfë hominum avaritia, "quae in nuptiis cóntrahendis magis patrimonii dun "gendi fpes quam domesticae felicitatis duceretur. ‘Nam ne de aliis dicamus , duae illae conftitutiones, - quarum altera uxori, ftante matrimonio, conce- “dit dotis repericionem, fi res mariti ad inopiam svergant, altera qua legei Juliam "de fundo dotali non modo ad provincias extendit, fed et vim legis ati- Wa D 2 get, 68 COMMENTATO get, quidni arguunt maritos faepis(ime. dotes cone . fuinfisfe , et.confümta dote, domo expulisfe uxo- ' res, cum nulla.alia re amplius fe. commendarent, Denique, quod fupra jam verbo monuimus, in Justiniano praetermittendum etiam non est religionis Christianae ftudium. Hoc enim. dotis favorem auxisfe videtur; non tantum, quia dotis datio pietatem prae fe ferebat, fed etiam, quia ` facerdotes Christiani dotem faepe exigebant, tam- quam necesfarium justarum nuptiarum requifitum. Clerum enim dotandis. virginibus faepe praefuisfe, ex antiquitate Ecclefiae novimus. C£D e Rhoer, Disf. de effectu religionis Christ. in Jurispruden- tiam Romanam Disf. VI. Laudandum igitur Impe- ratoris confilium, mirifice expofitum in 7.25. Cod, ad Sctum. N ellejanu m, Generaliter f[ancimus, ut fiquis major 25 annis , five masculus five foemi- 72 dotem pollicitus fit , vel fpoponderit pro qualibet muliere , cum qua matrimonium licitum est, ome nimodo compellatur fuam- confesfionem adim- plere. Neque enim ferendum- out, quafi .cafu fortuito interveniente , mulierem ` fieri. indota- tam, et fic a viro forfitan repelli, et distrahi matrimonium. Cum enim [cimus , favore dotium et antiquos juris conditores feveritatem legis [ae pius mollire, merito. et mos ad hujusmodi yeni- mus fanctionem: — omni auctoritate Vellejani | Scti in hac cau[ a. ces[atite. daque: Justinia- num Jeunes © 69 num egregium- dotium fautorem non immerito vocamus. — Quodfi jam fummam eorum quae disputavimus colligimus, ad haec fere redibit, Ab illis inde temporibus in republica Romana, quibus divor- tia frequentiora reddita funt, i. e. quingentis fe- re post R. C. annis, fingulare dotium jus ex- flitisfe videtur, quod rei uxoriae nomine, fub formula quantum aequius melius celebrabatur. Dos illa in matrimonio juris gentium tantum ufüveniebat , cum quae in matrimonio juris civilis. dabatur, fimul ac tradita esfet, fui ipfius natu» ram amitteret, et in mariti patrimonium irrevo- cabiliter transiret, Illae autem rei uxoriae ac- tiones et cautiones varios divortiorum et mor- tis conjugum cafus amplecti coeperunt. Tandem fumma vis vi legis Voconiae. dotibus accesfit, quo magis illa lex foeminarum juribus: detrahe- ret: tum enim dos non modo, ut nuptiarum fau- trix, fed ut unicum mulierum. patrimonium ha- -bebatur. Inde non mirum, legem Papiam Pop- paeam, nuptiarum adjuvandarum confilio latam, dotes diligenter curavisfe, Lex Voconia quamvis fenfim fenfimque 'evanue- rat,- quae inde iníignes vires fumfisfet dos mi» nime evanuit, et hoc amplius fieri non poterat. Nam moribus-dotis- datio adeo inhaerebat, ut fine ea filia honeste elocari non posfet, quia | in Fò CoMwwENTATIO qn coneubinae magis, oam jn miatrisfam; locum haberetur. Tum venit accurata distinctió dorem profecti» inter et'advetititiam j et” totum illud ps" égrégia ` Jccorum cura! formatum est et vero niobilicdeerm, "Ex imperatoribus j;qui deiticeps: post Aug'üstüni operi manum adrmoverant jin enfan véniütit ifiptimis Severus.et/Anconinusg qui dotium jus quodammodo immurasfe: feruntür ër patri ^necesfitatem — impofuisfe filiam > dotandi : Tmpp. Constantius et Constans ji gut ge: tionem: de moribus "ultra ` perfonam. extendi ` To- lüerint: Julianus, qui rerentiones ex. jure ve- nieütes 'cónfrmavit, er pacta retentionibus con- tráriá prohibuit: Theodosius et Valentinia- tus, ‘quibus ad exactionem dotis qualiacamque (ficere vérba placuit , etiamfi ftipulatio ín polli- citatione rerum dotalium minime fuisfet fubfecuta : Justinianus: denique; qui inter alia, conftante adhuc matrimonio , »febus: mariti ad "inopiam wergentibus, ' , “uxori ‘repetitionem - conces(it; con- - cesfit quoque" "hypothiécam: in rebus mafitisprae ‘omnes álios p privilegiatos etiam creditores ; privi- legiatam ; omnes retentiones füstulit; dotem adven- -titian ab uxoris herede repeti voluit ;' legis Juli a e ‘de fundo dotali vim promovit; rei- uxoriae actio- nem, cum im ey ftipulatu actionem. transfündebat , tin bone ; "quidquid. in «altera: utile dotium. eaufáe ^faisfec, transtulit; — Echaec:quider háctemus; «—- | In Jov&IDSCX.. 71 In ipfum vero dotium jus eo minus inquifivi- mus, quo minus, fi aliqua faltem ratione facere vellemus, unius anni esfet labor. Etenim quam ampla hic fit et discendi ec disputandi materies, testantur multiplices: leges, multiplices quaestio- mes, fpisfa iterum commentatorum atque inter- pretum volumina: quin recentisfima aetate funt qui rem illustrare pergant, in quibus unus om- nium Hassius bene de jurisprudentia meretur. Nos tantum animi caufa, pro viribus nostris et confilio nostro historicam dotis rationem apud Romanos attigimus. Hic igitur fubfistimus, et hanc nostram fcriptionem doctorum virorum ju- dicio fübmittimus, haefiranter tamen: quibus fi vel ex quantulacumque parte placuerit, bene de nobis actum judicabimus. Dotium caufa femper et ubique praecipua est: nam et publice in- terest, dotes mulieribus confere yari, POMPONIUS. D aiti Mene Errata ignoscat B. L. m *. 7 A , | ay Zei EN Pes NG = 1 à v M PA » Pe Seks I T) m» MT Séch: RT e VE Tar per ë ! Ze Stm 3 T $ LE E ! nu ^E Ke f H de ^ S el dw? ES T e AC iE EES: . RM D M et GR ER T8