r: i — M E sauts Sr pe ne De re ne o T a rom 2e SE eos ~ ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE , Ann, CIOIOCCCXXXII-—CIOI2CCCXX XIII ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE , Ann. CIOIOCCCXXXII—CIOIOCCCXXXIIT. ADAMO SIMONS, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO,. THEODORO GERARDO van LIDTH or JEUDE, SENATUS GRAPHIARIO. p TRAIECTI a» RHENUM, Arup IOANNEM ALTHEER, ACADEMIAE TYPOGRAPHUM, MDCCCXXXVY. . HOC ANNALIUM FOLUMINE |. CON TINENTUR: Nomina Professorum et Lectorum in Aca- demia Rheno-Traiectina. $. I. Quaestiones ad certamen literarium A. ` cioioccoxxx11. propositae. $. Il. Series lectionum habendarum. . VI. Series disputationum publice et privatim defensarum. $.YV. Solennia, $. v. Anamı Simmons, Oratio. 3 Re- ay Responsiones ad quaestiones propositas : TrALLING PETRI TRESLING, ad quaestio- nem Literariam. Grorer Broers, ad quaestionem Bota- nicam. Tanr MATTHIAE, LEENDERTZ,. ad quaestio- nem Botanicam, |. THEODORI ADRIANI VAN SCHERMBEEK , ad quaestionem Medicam. . E EEE V4. EV P" , | 1 0 À OST to AN- ANNALES ACADEMIAE | RHEN 0-TRAIE CTINAE. Inde a die xxvr. m. Martii A. crorocccxxxii , usque ad diem xx vx. m. Martii A, croroccoxxx ir, in Academia Rheno-Traiectina docuerunt PHILOSOPHIAM. THEORETICAM ET LITERAS HUMANIORES PHILIPPUS; GUILIELMUS VAN Heuspe, Ioannes Henricus PAREAU, propter aeta- tis infirmitatem honorifice rude donatus, i ANTONIUS. VAN: GOUDOEVER, Apamus Srmons, A. t. Acad. Rector, IACOBUS CORNELIUS SWYGHUISEN GROENE- WOUD, Lupovicus GERARDUS VISSCHER, Prof. Extraordinarius. 10) : MA- VI MATHESIN ET PHILOSOPHIAM NATURALEM NicoLAus CORNELIUS DE FREMERY $ GERARDUS MOLL, JOANNES FRIDERICUS LUDOVICUS SCHRÖDER, JÀNvus Kors, THEODORUS GERARDUS VAN LIDTH DE JEUDE, h.t. Senatus Acad. Graphiarius. Perrus loAwwEss ÍsAAcus DE FREMERY, Prof. Extraord. RucuaAnpus VAN REES, CORNELIUS ADRIANUS BERGSMA ; FET: Ex- traord. THEOLOGIAM Ilopocus HEer1INGA, E. F. GABRIEL VAN OoRDT, Aonorifice et ex voto suo dimissus, | HERMANNUS BOUMAN, HERMANNUS louANNES lhovAARDS. IURISPRUDENTIAM HERMANNUS ÁRNTZENIUS, lanus RicHARDUS DE BRUEYS, Con- VII CORNELIUS ADRIANUS YAN Enscuur, Aprranus CaruAriNus Hourrus, lanus AokersDvoxK, Prof. Extraord. oMEDICINAM, 0 lanus DrEULAND,. propter aetatem sep- tuagenariam honorifice rude donatus , NiconAus CORNELIUS; DE FnEMERY,. BERNARDUS, FRANCISCUS SUERMAN;..... lanus IsAAcus WorTERBEEK, lacoBus Lupovicus CoNRADUS SCHROEDER VAN DER Kork. LECTORES. Samver Nvuorb, Linguae Graecae, GERARDUS DORN SzirvEN ; Literarum Hu. maniorum yv à 3. ^il [sii CAROLUS Tuoursor;. TM ER gon ud rum, ! NOI Iusrus Hawious Koen, Linguae Germa- nicae. WRAN | NV GEORGIUS CAROLUS VEREN, ` Literarum : Gallicarum, | kd MAGISTER ACADEMICUS.- LAMBERTUS DE FRANCE, Artis Gladiatoriae. JANI $. A, YII j. II. Ad certamen literarium, singularum disci- - plinarím studiosis in Academiis et Athenaeis patris, propositae sunt hae quaestiones: QUAESTIO LITERARIA. Disputatio! de ‘vit& Ciceronis literatá, inprimis ex eius epistolis ductá. QUAESTIO PHYSICA. Exponantur observationes Physicorum nostri temporis de directione atque inpri- mis de inclinatione acus Magneticae in diversis terrae regionibus; atque, quid ex iis probabiliter colligi possit; ostendatur. QUAESTIO BOTANICA. Quaeritur , quid Botanici de variis plan- tarum gemmis atque de gemmatione uni- _ versa observarint , et quid complures eo- rum , rationibus teleologicis innixi, hac de re docuerint, QUAES-. IX QUAESTIO. THEOLOGICA, + Quae. in. S, Libris; de Deo, hominum Patres inprimis’ de piis hominibus e Deo natis: renatisque , ‘uti et- de: Israelitarum ac Christianorum violer, habentur, ita exponantur, ut et praecipuorum sententia dictorum definiatur , et doctrinae divini- tus patefactae paaestaupery demonstretur. QUAESTI 7 I URI DI CA. I Diligenter A con et perspicue ex- plicentur "argumenta ,- quibus | scriptores recentiores , Benthamus et post eum. alii, mortis poenam impugnarunt. | ' QUAESTIO MEDICA. ^" Quaeritur, quomodo febris intermittens apoplectica ab aliis morbis, cum quibus facile confunderetur , et symptomatibus et decursu distinguatur ? Quaenam sint cau- sae, inprimis patriae nostrae propriae , € quibus ortum ducit?. Quaenam, sit, morbi " „ed de natiur@ et: ratio curandi? : SIL Ge TIL "Lectionum in Academia: Rheno:Traïiectina, inde a die v. Septembris À. croroccoxxxir, usque ad-ferias acstivas À, cioroccoxxxtir, a Professoribus .et Lectoribus habendarum, haec fuit formula: In FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE er LITERA- RUM HUMANIORUM, docebunt Logicam, atque Anthropologiam A. E.L. SCHRÖDER , die lunae atque saturni , hora IX. Doctrinam Metaphysicam Y.F.L.SCHRÓ- DER , die iovis, et veneris, hora II. Literas Latinas À. VAN GOUDOEVER, diebus martis, iovis, veneris et saturni, ho- ra Xl. interpretando cum Ciceronis libros de finibus , inde a libro III, tum Virgilii Aeneidos lib. XII. | De optima cum puerorum instituendo- rum; tum Literarum Humaniorum docen- darum via disputabit A. v AN GOUDOEVER, die saturni, hora XII. et I. Antiquitatem Romanam A: van GOUD- . OE- XL OEVER, diebus martis , mercurii, iovis et veneris, hora M. . à Literas! os ds Pu. G. vAn HEUS- DE , interpretaturus cum vitam Periclis Plu- tarcheam :diebus. lunae. et veneris, : hora I. tum Selecta Graecorum carmina, diebus martis el iovis horà IL Literas recae deam I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD , cum interpretanda Gram- matica, tum eius ut et Syntaxeos usu in legendis quibusdam V.F. capitibus historicis monstrando , diebus lunae ct veneris, hora H, martis et iovis, hora I. — Literas Arabicas diebus mercurii et satur- ni, hora VIIL 1.C. SWYGHUISEN GROE- NEWOUD. -~ Hermenéuticam Veteris Foederis diebus lunae, hora XI. et saturni hora X. Caeterum, si qui sint inter commilitones , qui in Antiguitate Hebraica, vel lectione V.F. cursoria, aul Literis Aramaeis sc exercere gestiant, eorum pariter desideriis, quoad po- . terit, satisfaciet libentissime , diebus lunae , mar- tis, iovis et veneris, hora VIII. I. C. SWYG- HUISEN GROENEWOUD. | Historiam Gentium, praesertim Graeco- rum ci Romanorum, Ps. G. van HEUSDE, diebus lunae, martis , iovis et veneris , hora XII. His- XII Historiam literariam, cum Historia phi- losophiae conjunctam , Pu. G. vAN HEUS- DE, diebus mercürii hora XI et XII. | Futuris literarum doctoribus vacabit Pr, G. . YAN HEUSDE, diebus iovis hora. ` Praecepta styli bene Holl., A. SIMONS, diebus martis, mercurii, iovis et veneris, horâ VHE : Literas Holl. et Eloquentiam, A.SIMONS, diebus raartis ; mercurii, iovis et veneris, horà X. Historiam eloquentiae Holl. inprimissacr. . A. SIMONS, diebus martis, mercurii et iovis , horà IV. Mythologiam Gentium Germans. A. SI- MONS, diebus martis et veneris, horá IV. . .JDisputandi exercitationibus sermone ver- naculo habendis,. praeerit alternis. hebdoma- dibus , die iovis, horâ IV. A. SIMONS. Historiam Patriae vernaculo sermone, L. G. VISSCHER, diebus martis, mercurii, iovis et veneris, horis cum auditoribus consti- tuendis, | Disputandi exercitationibus pracerunt, al- ternis hebdomadibus, diebus saturni hora I. alternatim Pu. G. van HEUSDE jet A, VAN GOUDOEVER. I. H. PAREAU, quamvis honorifico, et propter senectutis infirmitatem , ac post diu- tur- XIII turnos labores Academicos, . gratissimo otio, per optimi Regis benevolentiam concesso ,, frui cupiat , lubenter tamen, quantum maxime, Deo favente, poterit , studiosae juventutis commodis servire perget. ‚In FACULTATE MATHESEOS ET. . PHILOSOPHIAE NATURALIS, docebunt [repe Matheseos, . L F. L. SCHRÖ- DER , diebus martis, mercurii , iovis et veneris , hora IX. . Stereometriam , T'rigonometriam nn. ricam , adhibitam ad Astronomiam Sphae- riam et Geographiam Mathematicam I. F. L. SCHRÖDER, die veneris atque satur- ni, hora VIT. — ` Elementa Matheseos mixtae, . diebus „et horis auditoribus commodis. — . . Collocutionibus de ratione docendi ds. ‘ciplinas Mathematicas | vacabit LK L. SCHRÖDER , hora postea indicanda. Geometriam describentem R. van REES, diebus mercurii et saturni, hora IX. | Calculum integralem R. VAN REES, gie- bus lunae, martis, iovis et veneris, hora XI. Theo- XIV Theoriam ` motus corpórur' coelestium OR. vAN REES; dicbus Tunae, martis , iovis et veneris, hora IX. Physicam experimentalem G. MOLL, diebus lunae, martis, iovis et veneris , hora I. Astronomiae primas notitias G. MOLL, diebus lunae, martis, iovis et veneris, E ra IX, vel alia, auditoribus magis commoda. A sironomiam theoreticam et practicam G. MOLL, iisdem diebus hora II, . Elementa Hydrotechniae, ad praesentem conditionem Patriae adplicata, si sufficiens numerus auditorum adsit, belgico sermone, exponet G. MOLE, hora deinceps indicanda. Chemiam generalem et applicatam N. C. DE FREMERY, diebus lunae, martis , mer- curii, iovis et veneris, hora XII. Chemiam artibus adhibitam P. I. L DE FREMERY, diebus martis horá. pomeridia- na VI-VIII. lis, qui instituendis operationibus elenicis operam dare cupiunt, praeerit P. I. L pe FREMERY, diebus saturni, horà.IX ad XI. — Botanicam et Physiologiam plantarum I KOPS, diebus lunae, martis, iovis ct ve- neris, hora X. Botanicam Historiam plantarum medi- Ci- XV cinalium et, oeconominarum. €, A. DERGS- MA, diebus lunae et veneris, hora IX. Anatomidm plantarum C. A. BERGSMA, diebus et horis Auditoribus commodis, Excursionibus botanicis singulis hebdo- madibus praeerit C. À. BERGSMA. Historiam natüralem Mammalium , A- vium, Reptilium et Piscium exponet Tu. G. vANLIDTH pe JEUDE dicbus lunae et màr- tis, hor XI. Caeterorum autein animalium , vertebris carentium , historiam, duce V. Cl. EL van der Hoeven, diebus mercurii, ‚ Câdem horâ. __Anatomiam comparatam tradere berger Tu. G. VAN LIDTH DE s JEUDE, die satori, — Den "Mineralogiam et Geologiam N. C. DE FREMERY, diebus iovis et veneris, horà XI. Oeconomiam rüralem LL KOPS, diebus junae, mercurii et iovis, hora I. saturni, hora XII, vel aliis diebus aut horis, auditori- bus: TUTTI : Disputandi exercitationibus , die saturni, horâ I, alternatim praeerunt Professores in Facultate Matheseos et Philosophiae Naturalis , singuli in partibus sibi demandatis. In XVI In. FACULTATE THEOLOGICA ; Encyclopaediam brie , cel. Cla- risse epitomen seculus, exponet H. BOU- MAN, diebus iovis et veneris, hora X. Er heologiae Naturalis historiam, tradere perget H. BOUMAN, diebus lunae et martis , | hora D ` Patristicam M T de ent xo sua Pa- tristica (Trai. ad Rh. 1831.), exponet H. I. ROYAARDS, die mercurii ,. hora Il. | Historiam Ecclesiae. Christianae , d Sa crorum usque emendationem, tradet H.L. ROYAARDS, diebus lunae et martis , hora XI. et diebus mercurii, hora XII, | ` Historiam dogmatum Christianorum a schismate Ecclesiae, Graecae et Latinae (seculo XL) ad nostra usque tempora, nar- rabit H. I. ROYAARDS, diebus lunae et “martis, hora II. . Collocutionibus cum provectioribus de los cis Historiae Ecclesiae et Dogmatum , et cum Theologiae Candidatis de Doctrina mo- rum Christiana, vacabit H. I. ROYAARDS, die iovis, hora XI et I. E Disquisitionibus , probationi academicae praeviis, vacabit H. I. ROYAARDS, die io- vis, hora II. | Cris xvii Critices sacrae initia tradct H. ADMA, diebus mercurii, hora IX. - Fesaiae vaticinia explicabit H. BOUMAN, diebus iovis et veneris, hora XI. ~ Epistolam priorem ad Corinthios interpre- . bitur H.DOUMAN, diebus lunae et martis, hora IX. Theologiam dogmaticam . docebit I. HE- RINGA, E.F. diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora XII. Collocutionibus de Theologia populari vacabit I. HERINGA , E.F. die iovis, horis vespertinis a VII. ad IX. - Disquisitionibus, cum proveclioribus insti- tuendis, probalioni, sive academicae, sive ecclesiasticae ,; praeviis , singulares horas desti- nabit I. HERINGA, E. F. | > Doctrinam morum Christianam, inprimis officia Christiana et Asceticam docebit H.I. ROYAARDS, diebus lunae, martis et mer- curii, hora I, Praecepta | Zomiletica tradet I. HERIN- GA, E.F. diebus lunae et iovis, hora VIII. Exercitationes oratorias sacras modera- bitur I. HERINGA, E. F. die saturni, hora I. Officia doctorum et antistitum, in Eccle- bs sia XVIII sia. Christiana exponct I. HERINGA, EF. diebus martis et veneris , hora VIII. Puerorum doctrinae Christianae initiis efu- diendorum exercitationem instituet 1, HERIN- GA, E.F. die veneris, hora XI. Commilitonibus , orationes habentibus. sa- cras, praesides aderunt I. HERINGA, E. F. die martis, horàl. H. BOUMAN, die lunae, horà Il. et H. I. ROYAARDS, die veneris, horâ I. | Publicis disputandi exercitationibus prae- erunt alternatim, die mercurii, hora L I. HE- RINGA, E.F. H. BOUMAN et H.I. ROY- AARDS. G. van OORDT, etsi suo rogatu honori- fice a Rege dimissus est, libentissime tamen sua officia et consilia, quoad eius fieri possit, offert commilitonibus. Orationes sacras há- bentibus praeses aderit, diebus et horis, et Sibi et commilitonibus opportunis. In FACULTATE IURIDICA, docebunt Institutiones H. ARNTZENIUS, diebus martis, mercurii, iovis et veneris, hora IX. . Pandectas, Westenb ergio duce, H. ARNTZENIUS, diebus martis, mercurii , "ovis et veneris, hora X, n | Ius XIX "Ius Belgicum , ad ductum linearum Fur Civ. Holland. descriptarum a CI. N. Smal- lenburg, I: A. pgBRUEYS, diebus lunae, martis, mercurii, iovis et veneris, hora l. ` Encyclopaediam iuris LR. pe BRUEYS; diebus lunae ; hora X , mercurii et veneris, ho- ra Xl. | 854 | ) Elementa Oeconomiae politicae h R. DE: BRUEYS, diebus lunae, martis et iovis, ho- ra Xl. -— Ius Naturae C. A. van ENSCHUT , die- bus mercurii > lovis et kie hora X, „duce Haus. ‘ Jus AN et gentium c. À. vAN EN- SCHUT, diebus mercurii et veneris, hora XI, et iovis, hora VIH. Ius Criminale universum et baise C. À. van ENSCHUT , diebus mercurii, iovis et veneris, hora IX. | Iuris Romani Historiam secundum sua Lineamata (Leodii apud Desoer 1830.) A.C. HOLTIUS, diebus mercurii , lovis et veneris, hora I. Iura Mercaturae et Maritima secundum Franco-Gallum Codicem A. C. HOLTIUS, diebus lunae, martis et saturni, hora IX. . Historiam gentium recentiorum politi- EA cam XX eam. tradet- I. ACKERSDYCK, diebus lunae, hora X. martis, iovis et-saturni,, hora XIE < . Rerumpublicarum , inprimis patriae; na= titiam tradet. I. ACKERSDYCK, diebus lue nae, mercurii.et veneris, hora XII. Disputandi exercitationibus, alternis heb- domadibus, praeerunt Professores in facultate: iuridica. In FACULTATE MEDICA, docebunt . Anatomiam 1. L. C. SCHROEDER van DER KOLK, quater per dierum hebdoma- dem, horà IV. | Physiologiam LIC SCHROEDER vax per KOLK, diebus lunae, martis, mercurii et iovis, horâ VIII. matutinâ. | - Anatomiam Pathologicam, bis.per die- rum hebdomadem, I. L, C. SCHROEDER VAN DER KOLK, horà Auditoribus commodà. Dissectionibus cadaverum Anatomicis , opportuno anni tempore instituendis, pracerit quotidie I. L. C. SCHROEDER van DER KOLK. „Pathologiam | exponet.. BF, SUERMAN, : ter per dierum hebdomadem, hora IX. Doctrinam de cognoscendis et Parade Ao- XX4 . hominum morbis 1. 1. Meade Ni pi hora XII. | Fherüpiam generalem; et apparatum 7he- dane i exponet I 1. WOLTERBEEK, me saa bi imer hit DE FREMERY, diebus lunae et märtis, ho- ra IL ; jq tot. GV ATUMTIE I opp sái aeg rotantium. et Seméioticam, , I.I. WOLTERBEEK , ‚in Nosocomio Acade- uico, ‘hora’ X. tim nim BIMO Bi je Institutionibus clinicis Or US: inter- sorum ca J, f. WOLTERBEEK, sin- gulis diebüs, in Nosocomio Academico. Praxin chirurgicam tradet B.F, SUER- MAN, quater per dierum hebdomadem, ho- ra L prune liane gie chipupEiode emen abit B.F, SUERMAN, tempore hiemali, quater per die- xum. hebdomadem „hora Y. ` vdinstitutionibus, clinicis in arte chirurgi- ca, quovis die, vacabit D. F. SUERMAN. „Lieoriam artis obstetriciae . I. I. WOL- | TERBEEK, die. martis , iovis et veneris, ho- ra IX. ` Bastitutionibus - eltóbbib , inprimis | prac- XXII practicis, in Nosocomio habendis vacabit I I. WOLTERBEEK. ant. Medicinam Forensem tradet N. C, pg FRE- MERY , diebus mercurii et saturni, hora VIH, Disputandi exercitationibus, alternis heb- domadibus, Professores in Facultate Medica pracerunt. p I. BLEULAND, licet propter aetatem ho- norifice rude donatus, . commilitionibus , .. qui explicationem accuratiorem. speciminum. Ana- tomicorum et Pathologicorum in Museo prae- sentium desiderabunt, sua officia, quantum valetudo permittet, offert. : ; A G. DORN SEIFFEN, Lit. Human, Lec- tor, diebus lunae et iovis, hora V., Gram- maticam Graecam exponet; "iisdem diebus, hora VL, aut alia, auditoribus magis commo- da, de RAythmica ratione, tam in Graeco- rum, quam Latinorum, poetarum carmin nibus aget. I H. KOCH, Linguae Germanicae gram- maticam et historiam literariam interpretabi- tur, horà auditoribus commodâ. | 3 p? XXIII Literas Francicas tradet G. C. VERE- NET , diebus lunae et iovis, hora V. Literas Anglicas tradet C. THOMPSON, diebus lunae et iovis, hora IV. | L. ne FRANCE, 4 cademicus gladiatoriae artis Magister, quotidie spaan et elegantem gladii u usum doeekit. „Bibliotheca Academica, diebus lunae, martis, iovis et veneris , ab hora T. in IT, im et saturni ab hora I. in IF, et feriarum tempore. singulis diebus io- vis, ab hora I. in TI. unicuique patebit. Museum quoque zoölogicum, tam Juius „Academiae, quam privatum in aedibus Professoris Historiae Naturalis, cuique roganti patebit. $. IV. -. Summos honores in singulis Facultatibus $ hoc Anno Academico, inde a die xx v1 Martii À. cioroccoxxxir, ad diem xxv Martii À. c1010€cc&xx1iH , hoc. ordine consecuti -sunt ; Anno XXIV Anno CIOIOCCCXXXII. Die xxix m. Martii, loANNES FREDE- RICUS. DE Mey Mecima, V’ianensis, priya- tim. defensa. dissertatione iuridica ,. de: T'rans- actionibus, ob doctrinae praestantiam , iuris Romani et Hodierni Doctor creatus est. Die x m. Aprilis, lAcoBus-BERNARDUS MAASSEN, Ginnekensis, privatim defensa dis- sertatione. Medica > de Ærthritide; ob doc trinae. praestantiam , Medicinae: Doctor creatus est. | ] SALTA Die xiu m. Aprilis, BARTHOLOMEUS- losePHus WEYLE , Coloniensis, civis Baz tavus , “defenso privatim specimine iuridico , de variis societatum mercatoriarum specie- bus, ob magnam doctrinae praestantiam, iu- ris Romani et Hodierni Doctor est renuncia- tus. Eodem die, Henricus Heusces, Rote- rodamensis, privatim. defensa dissertatione iuridica, de administratione et periculo Tutoris, ob magnam doctrinae praestantiam, iuris Romani et Hodierni Doctor creatus est. Eodem die, lAcoBus BERNARDUS MAAS- SEN; Ginnekensis, die huius mensis x. Me- di- XXV dicinae : Doctor: -creatus , nunc. legitimis. dis- quisitionibus institutis , ob. magnám doctrinae praestantiam , Chirurgiae, Doctor -reminciatüs est, tow bs i 25, SE Ozone Die xxvii m. Maii, FrAnciscus Kuy- PER, epago Baarn , publice defensa disserta- tione medico-practica, de ZZydrope pectoris, renunciatus est Medicinae Doctor , ob magnam doctrinae, praestantiam, | | Die, xxv1 m. Junii, LAURENTIUS Toan- NES. Neeveu ». Rheno- Traiectinus , iuris Romani ‚et Hodierni Doctor renunciatus est, ob summam doctrinae, praestantiam., publice defensa dissertatione. iuridica , de iustitia denegata eiusque windicatione in foro ci- vili. Die XXVIII 7n. Tani à jeep Gur- TIELMUS VAN VnEDENBURCH, Amsteloda- mensis , publice defenso specimine Historico- iuridico, de Sacrilegio, ob summam doctri- nae praestantiam renunciatus est. iuris. Ro- mani ét Hodierni Doctor. Eodem die, PETRUS ÅDRIANUS lANUS BEELAERTS VAN OosTERWYK, Rheno-T'ra- dectinus, privatim defensa dissertatione iuri- 'dica, de revocandis donationibus inter pi- ^vos',' ob "doctrinae . praestantiam creatus. est iuris" Romani et Hodierni Doctor. |. eax Die XXVI < Die xxix m. lunii, PETRUS ÀBRAHAMUS Broers, Rheno-Traiectinus , defensa pu» blice dissertatione, qua rerum civilium apud Romanos mutatio, sub Augusto eoque Principe facta adumbratur, oh summam docirinae. praestantiam renunciatus est iuris Romani et Hodierni Doctor, | Die xxx: m. lunii, CARISTIANUS GUI- LIELMUS loANNES VAN DogTZELAER, Ha- ganus, publice defenso specimine iuridico, animadversionum , quae spectant interpre- tationem, ambiguae orationis, in conven- tione auf testamento obviae, ob magnam doctrinae praestantiam iuris Romani et Ho- dierni Doctor creatus est. T Eodem die, Lupovicus Keyzer, Zwolla- Transisalanus, creatus est iuris Romani et Hodierni Doctor, ob doctrinae praestantiam , defenso privatim specimine iuridico, de com- pensationibus. Die rv m. Septembris, Henricus SCHOU- TEN, e pago Druten, privatim defenso spe- cimine Anatomico-pathologico , de inflamma- Lione, speciatim membranarum, creatus est Medicinae Doctor, ob doctrinae praestantiam. Die xix m. Septemb., GYSBERTUS loAN- NES LucurMANsS, Zadensis, privatim. de- fensa : XXVII fensa dissertatione nr ‚ de mutatione axis oculi secundum diversam distantiam objecti , ejusque causa, ob magnam doctrinae praestantiam , creatus est Medicinae Doctor. " Die xvi m. Septemb. , IACOBUS GERAR- pus RoosEeBoow, Æmstelodamensis, pri- vatim defenso specimine Anatomico-patholo- gico, de Pseudomembranis , ob magnam doc- trinae praestantiam renunciatus est Medicinae — OF | EOD Die xx m. Septemb., loawNES CoRNE- pius MULDER, Ravesteniensis, privatim defensa dissertatione Medico-chirurgica, sis- tente observationem fracturae vertebrarurn colli, cum adnexa epicresi, ob doctrinae praestantiam , Medicinae Doctor renunciatus est. | - Die xvi m. Octob., LEONARDUS Mer- MAN, e pago Waalwyk, publice defenso specimine iuridico , de delictis agrariis y ob summam doctrinae praestantiam, renunciatus est iuris Romani et Hodierni Doctor. Die xxi m. Octob., Janus. Ja copus HINLOPEN , AAeno- Traiectinus , publice. propugnata dissertatione iuridica, sistente ob- servationes ad locum Codicis civilis, de his ,. quibus. ob ingenii imbecillitatem, de- -— alie XXVIII ob summam doctrinae praestantiam creatus est Turis; Romani et Hodierni Doctor." > BUD Die IX 77. Nóvémb. , GERARDUS GÖ ELMUS VAN ZUYLEN AX NIEVELT, Arne hemiensis, privatim -defenso specimine iuri- dico, de. Executoribus testamentariis ,. ob doctrinae -praestantiam renunciatus: est iuris Romani et Hodierni Doctor. . “Die xxvii m. Novemb. , Meier Ph COBUS VAN HENGELAAR , Rheno-Traiecti- nus, privatim: defenso specimine iuridico, de alimentis , cum liberis , tum parentibus praestandis , ob magnam doctrinae praestanti- am, iuris Romani et Hodierni Doctor est. creatus, … Die X m. Decemb., IOANNES Lunovieus ‘GERARDUS GREGORY , Drusiburgensis,. pu- blice defenso specimine iuridico , in quo non- nulla. iuris Hodierni loca explicantur , ob summam doctrinae praestantiam , iuris Romani et Hodierni Doctor est creatus. P Eodem die; JOHANNES Tuzononus Är- NOLDUS VAN MAANEN, Haga Batavus, pri- vatim defensa dissertatione Historico-iuridica , de conaminibus Principum stirpis Bürguün- dièae ad’ coniungendas diversas Germaniae inferioris. regiones," Ob magnam doctrinae praestantiam renunciatus est Doctor i iuris Ro- mani et Hodierni, | 25 Die XXIX Die var m... Decemb. , ANTONIUS- FRE- DERICUS SrnogT VAN HAGENsDORP, Cam- pensis, ob. doctrinae praestantiam creatus est iuris Romani et Hodierni Doctor,. privatim defenso specimine iuridico , exhibente ani= madversiones quasdam ad locum Codicis Civilis, quo agitur de indebiti solutione. „Die xIx m. Decemb, , Guirrermus Hen- RICUS: DU Croux, Haga Batavus, privatim defenso specimine iuridico, de legitimatione, ob, magnam: doctrinae praestantiam , . creatus est iuris Romani et Hodierni Doctor. Die xx m. Decemb., ANTONIUS MicHAE- LIS CORNELIUS VAN ÁscH VAN WYyck, Rheno-Traiectinus, privatim. defenso speci- mine iuridico, exhibente gzasdaz observatio- nes iuris utriusque civilis, ob. doctrinae praestantiam, iuris Romani et Hodierni Doctor renunciatus est, ÆEodem die, Diprricus FRANCISCUS GrAS- HORST, Drusiburgensis,: iuris. Romani et Hodierni Doctor . creatus. est ob doctrinae praestantiam , defenso privatim specimine iuri- dico, de fide, ex principiis iuris hodierni, libris mercatoriis tribuenda. . Die xx1 m. Decemb., ISA ACUS DE VULLER, Zutphania Gelrus, . publice. defensa dia- tribe, in Socraticam 'Eraywyip, praesertim e xxx e Xenophontis Memorabilibus ' deductam, ob summam. doctrinae praestantiam , renuit ciatüs est Philosophiae theoreticae magister et Literarum Humaniorum Doctor. Anno CIOIOCCCXXXIH. Die xxx m. Ianuarii, PAvros HENRICUS HOLLEMAN, ex urbe Eindhoven, privatim defensa dissertatione Chemico- medica , de aqua marina, ob summam doctrinae praes- tantiam, creatus est Medicinae Doctor. Die xxvii m. Februarii, lANvs FABIUS , Amstelodamensis , privatim defenso specimine iuridico, de Autocheiria, ob magnam doc- trinae praestantiam , Iuris Romani et Hodierni Doctor creatus est. | Die xir m. Martii, losrus HENRICUS BunnAGE, Amstelodamensis, ob magnam doctrinae praestantiam ad summos in iure "Romano et Hodierno honores est evectus, privatim defenso specimine historico-iuridico de Proxenetis, praesertim 4 mstelodamen- sibus. Die xvni m. Martii, lanus CAROLUS BADON GHYB8EN, Arnhemia Gelrus, publice defensa diatribe, iz Socratis Ironiam, ob summam doctrinae praestantiam , renunciatus est XXXI est Philosophiae theorelicae Magister et Lite- rarum Humaniorum Doctor. $. V. Anno CI919CCCXXXII. Die xvii m. Iunii, Nomine summi Ducis in prima hujus regni Praefectura militari in- vitatus est Senatus, ut interesset solennitati , qua civibus nostris, qui ad patriam defenden- dam se accinxerant, distribuerentur honoris insignia, Lubens huic voto Senatus obtem- peravit. Anno CIOIOCCCXXXIII. Die x1 m. Februarii, communicavit. cum Senatu Rector tristem obitum viri clarissimi, IonawNis Henricr PAREAU, in re literaria meritissimi, qui per multos annos maxima laude et eruditionis fama, primum in Athenaeo Da- ventriensi, deinde in Academia Harderovicena, et tandem in Rheno-Traiectina, Literas Ori- entales docendi munere functus est; donec ei, anno huius seculi trigesimo, honorificentis- sima ratione , propter aetatis infirmitatem , cum dignitate otium concederetur. Die XXXII -Die xii m. Februarii, huius Academiae alumnos, qui nuper grassante cholera' asiatica: tam in hac urbe et provinciaquam alibi, ubi eorum cura maxime expeteretur , summa praestiterunt officia, solenni ratione. laudibus iustis meritisque Rector celebravit et tradidit diplomata in huius rei fidem singulis conscripta. “Die XXIII m. Martii, Rector cum Senatu communicavit decretum Regis Augustissimi, quo munus Rectoris Magnifici in annum se- qüentem confertur in Virum Clarissimum, THEODORUM GERARDUM VAN LIDTH DE JEUDE. Die xxiv m. Martii, Rector Senatum fe- cit cerliorem , in conventu Curatorum , Rectoris et Adsessorum lectos esse in annum sequen- tem Adsessores, I. Acxerspyck, H. I. Roy- AARDS, B. F. Suerman et L.G. VISSCHER, Viros Clarissimos: Graphiarii vero munus de- - mandatum esse Viro Clariss. A. Srmons. Die xxv1 m. Martii, Academiae natali, Viri Amplissimi Academiae Curatores in Se- natum venerunt, quorum Praeses novos hono- res gratulatus est Cl. Tu. G. van LIDTA DE Jeune, Rectori designato. Gratias dein egit, pro fide et cura in magistratu Academico praes- tilis,'ADAMO Srwons , munus Rectoris mox de= posituro. Qua oportunitate Hic dixit: de imi- tas XXXIII tatione Naturae in omni arte sedulo adhi- benda ; exposuit porro laeta et adversa, quae Academiae hoc anno evenerint; Victoribus tandem in certamine literario, TJALLING Perro TRESLING, lóa NNI GERARDO Door, Georc1o Broers, lano MATTHIAE LEEN- DERTZ, THEODORO ADRIANO VAN SCHERM- BEEK praemia et honoris documenta tradidit, Quibus peractis quaestiones recitavit in proxi- mum annum propositas, et datum sibi suc- cessorem, Tau. GER, vAN Liora pe JEUDE, Virum Clarissimum , Academiae Rectorem, proclamavit. *** ADAMI SIMONS ORATIO, DE IMITATIONE NATURAE, IN OMNI ARTE SEDULO ADHIBENDA, A À PUBLICE DICTA, CUM MAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET, DIE XXVI. M. MARTH, À, MDCCCXXXIII, ORATIO. mn———— A A capzurAE RHENO-TRAJECTINAE. Cu- RATORES, QUIQUE IIS AB ACTIS ES, VIRI AMPLISSIMI , ILLUSTRISSIMI! QuARUMVIS ARTIUM AC DOCTRINARUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI ! LECTORES ERUDITISSIMI! Qui rw REGNO UNIVERSO, IN REGIONE VEL IN URBE TRAJECTINA , REBUS PUBLI- CIS ADMINISTRANDIS, VEL JUSTITIAE TU- -ENDAE PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI! À 2 Dr- ! ORATIO. DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES , VIRI DOCTISSIMI, PLURIMUM VENERANDI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI , ERUDITISSIMI | Husus AcADEMIAE CIVES, JUVENES OR- NATISSIMI! QUOTQUOT PRAETEREA AD HANC, So LENNITATEM CONFLUXISTIS, CUJUSCUNQUE LOCI: ATQUE ORDINIS, ÁUDITORES HUMA- NISSIMI1, EXOPTA TISSIMI! : Quotiescumque Naturam contemplor, mira- ri soleo ejus leges, phaenomena, innumeras- que, quibus gaudet dotes; et profiteri nullus dubito, Naturae investigationem esse sum. mam scientiam et nil magis dignam i ingenio humano. | Quid enim nobis gratius accidere potest? quam rerum physicarum exploratio, quam in- ORATIO. 5 indagatio causarum , quae, secundum leges sempiternas et immutabiles , gignere solent tot tantaque stupenda phaenomena! . . Omnia sane, A. A. H. H.! sunt in Naturà, admiratione nostrà dignissima. Eam accuratius considerantibus, apparent summa. simplicitas cum maximo splendore conjuncta, magnae divitiae cum parcimonià digestae — et, licet, per se, semper eadem sibique. constans, videtur nobis Natura, varietate et rerum ge- rapopPwas, miscere utile dulci. | Est enim, quasi alma Mater, quae, in- genti familiae, in ordines, genera, species distributae , quorum omnia omnium ope in- digent et auxilio, consulit et cuique largi-. tur, quod tempus postulat aut res, es -Quae cum ita sint, A. A. H. H.! non est, quod miremur, Naturam ejusque exploratio- nem ,ab omni aevo et apud omnes fere popu- los, studium quoddam conslituisse; — hoc enim jam antiquitus delectabantur homines , et, quo quis magis cognitione rerum. naturali- . um , phaenomenorumque explicatione polleret , eo magis ad humanitatem excultus habebatur, . Cuncti profecto eo felicius vitam transi- - gunt, quo magis Naturae praeceptis obse- | quen- p ORATIO. quentes, vitam regeré meminerint. © Quid? Nonne ‘ab ipsà docemur Naturá, quid “sit decorum? Nonne ab illà nobis discendum; quid utile, quid non? Nonne ipsa” nobis éx- emplum existit, sedulo imitandum, in omni motu, gestu et nullo: non vitae communis negotio? : - | mjs Omnes igitur homines, qui non sunt fruü- ges consumere nati, qui sese praestare stu- dent, ceteris animantibus, ‘hoc praesertim agant, ut Naturam, quantum possint > €o- gnoscant. Humano ingenio, níl dignius certe, nil sublimius quidquam reperietur! Hinc existimare licet, quam veram sententiam. con tineat illud Ciceronis effatum: Est «ni- morum ingehiorumgue naturale quoddam pabulum , consideratio ^ contemplatioque Naturae. ii | Haec ampliore, uti existimo, nom indigent declaratione; nec opus mibi, coram intelli gentissimorum hominum córonà , verba facien- ti, quae dicta sunt; plenius explicare, quasi vobis, ex valle, in montem adscendentibus: praeéunti, speculam monstraturo, amplissi- mum ubi panorama, ab omni parte, patet, — Mente nosirà. representemus Naturam, : no ORATIO UA d nobisque esse videamur, in summo Monte. — Longe lateque prospicientes terrarum fines, supra nos, adspieimus nimbos,.solem pau- lisper. obscurantes „qui variis. interdum. for- mis et imaginibus, . multiplici : colore. tinclis , veluti heroés et monstra natantia, tacite pro- grediuntur ,. pompà et. splendore. suo, oculos obfuscantes. : — .. Infra, „abi abyssus abyssum reboat ,.cataractam. videmus „ex, rupibus pro- pulsatam , cum.protervià , ingentique rumore , praecipitantem 5..quae;, paullo; latius, in jo- cosum flumen abit, quod suis inclusum rie pis, pedetentim “ad „commune :rcceptaculum , ad. vastum -oceanum progreditur ; — „non ali- ter;.ac.si.exercitus, post. multos labores. et magno; pericula. vitag;;; victor e proelio. eva- dens, in patriam redit ad. antiquos . qae tulit arma, ;lares depositurus. -; agnoscite.;. quaeso, AA. HH. ! P iguratae . orationis usum. . Vidislis:imagines „a „Naturà desumlas.;..sed ‚et imagines , „quae inquiëtum hujus vitae cursum commemorant. et. sponte su, nos .ducunt . ad. argumentum ,. quod mihi tractandum. sumsi ;. dicam : | Dé imitatióne Naturae ‚in omni arte, sedulo" adhibendá, ` H Ke C3 8 ORATIO. Ne a me expectetis, A. A. H. H.! ut totum hujus argumenti ambitum, solenni hoc die, tractem ; id enim vetant cum materiae amplis tudo, tum et mearum virium tenuitas. Nolo vos, in hoc circuitu fatigare; satius erit; pro vestrà , qua abundatis, intelligentià , raptim at- tigisse illa, quae hic imprimis ad rem faceré videntur. — Quod dum agere conabor; at- tentas mibi, que et- MEM aures paw beati ri ane i L Facile intéliitis y A. A. HH! me, ide iis tantum agere 'artibus, quae hodie ‘fere puls chrarum artium nomine insigniri solent, seilic cet de poési, eloquentià, musicà, “piétura, statuarià, architecturá , mimiéà. "^ 4 „en Omnes illae artes sive fitigunt , “Sive ` lo- quuntur , eo magis attentionem occupant; ocu- los juvánt, áures delectant, -Corda movent, quo magis Naturam ; optimum wkk nu se. dulo imitantur. — . | IUD, SAN ed Qui vero imitentur Naturam poëta ‘et: orae tor, musicus et pictor, statuarius et archi- tectus alil, quibusvis. artibus.. addicti ? — Quaenam hic est intelligenda imitatio? . | Haec ORATIO 9 Haec certe intelligenda ; quae ; reddit, quod Natura dedit, uti Echo ^verba repetit; quae illud agit, ut exhibeat, proponat, ver- bo; repraesentet hominum mores; sensüs, rerumque. colores ita; ut revera existunt, ét a nobis; in rerum Naturà , observantur. Num vero putemus ,. hanc imitationem non decere ‘adultos Let: unice . pueris. convehire ? Sed: in hoc mundo degentibus ; puerile. quod- dam:hominibus proprium manet, et hoc imi- landi.studium cum tdi apare humano na- tum est. 59 Qi In-infantiâ, illud - in primis cernitur sh. um; in quovis. verbo, quod balbutiendo: edit , mox in omni gestu et motu, simulac ratió paulisper..dominatur. Crescit „hoe studium in adolescente et homine adulto; donec vires corporis decrescunt fractique sensüs: torpore afficiuntur. ita, | ut. taedium. vitae dies um excipiat. ) SERERE E Deme hoc imitandi i die ; quo: ctiteiis animantibus -tantopere praestant :homines , genus humanum, veluti pecora, vitam tran- segisset ,.nullà scientià gavisum fuisset; doc: trina vim. insitam. non promovisset ; nec. recti cultus pectora roborásset; .. I ~~ In- 10 O'R A T FO.: Infans, -in gremio: matris, jam ducitur, imitandi studio; et ab illà:sonos. edere discit vocemque modulari; — mox veros, quae pa- trem . agentem . adspicit ‚illa identidem. agere conatur, sibi et «parentibus- oblectamentum creaturus. … Haud. aliter ; in. generis” humani infantià ,. illo imitandi studio ducti; a Naturá, homines , ludendo , "sponte didicerunt.» Sic dum: vel lucidus | sol animalium: arborumque umbras in solo describeret, vel ubirsúam in aquâ imaginem repercussam videret, pingendi artem homo edoctus est. „dea nini Idem. hoc imitandi studium . tot» peperit, in omni linguà, ovouaroremommeye j audien- tibus quippe hinnire equos, mugire “boves, balare oves, latraré canes; ultro obvenêz re iverba:, — ab — —— | imitantia;- | | aq "Hinc. explicare : licát y i fiat fà utj in qüs vis fere sermone, illae inter se conveniant dictiones, sibique cognatae esse videantuf; | F Cygnum natantem et ab alterà in alteram ripam progredientem , dum homines viderent, idem agere cupientes, ad Cygni formam naa viculam sibi fecerunt ; — Sic ab araneáà texes jn. — sic ab apibus- construere ;;— zidna syl- ORATIO. 11 sylvis aedificare didicére ; et verissime" ait Poéta : | El Zephyri caya per calamorum sibila primum | Agrestes docuére cavas inflafe cicutas ; — 111 Inde miautatim dulces didicere querelas j Tibia quas fundit digitis pulsata canentum» „Sie fere. quodcumque peragimus , id omne, ab optim generis humani matre, Naturà, didicimus, nobis quasi viam monstrante , ad bene et laute vitam transigendam. Non unice vero! necessitas homines cogit; ut imitarentur et addiscerent illa, quae sen- sibus: percipiebant et animali vitae conservan- dae: inserviebant. «Im pulit major indoles ad grandia «quaeque ; probavitque cultus invales- cens, nos non temére ac fortuito satos esse , atque creàtos. | TU f 125 Hoc enim; nisi ita forétg -homines, ceteris animantibus ,. animo et 1indole praestantes’; minore; quam pecora, felicitate" gauderent. Quid? -- dum cetera animalia, absque cu- rà, vitam transigant, "unus: homo, perpetuo labore, vitam sustentare cogeretur? = Dam- natus esset ; in sudore vultüs' sui; fodire ét pane vesci, dum aves laete canerent? Vides ret odorifera lilia et rosas , tam splendide or- na- 12 ORATIO. natas, quasi festum celebrarent; ad quod non esset invitatus? — Anne homo ideo, prae ceteris animantibus, patiens esset caloris et frigoris, laboris et fatigationis , inediae et sitis? — Ideo sine periculo vitae, coelum mutare posset, totumque terrarum orbem circumnavigare, ut longa ista itinera labori multum , felicitati parum,- majorique indoli nihil prodessent? Satius profecto ei fuisset, cum Trogloditis habitare «et, veluti " $ arborum- foliisose se tegere! Haud ita, cüt dira noverca, Natura trace tavit: hominem ,- animalium praestantissimum.- Arbores serebat homo, non solum , ut. fruc- übus vesceretur, vérum etiam; ut, sub ejus tegmine, tutus. recumberet , ut inde, provec- tiore aetate, fustim sibi compararet: ut: lig-« num .inserviteL.Construendae domui, in quà, cum familià, suaviter degeret. | Deme hoc imitandi. studium , homini inna- tum, atque explices, quaeso; mirabile illud phaenomenon , quod: omnibus est commune, „placidum cum carpunt fessi soporem , animique vis-a sensibus corporeis plane est sejuncta; tunc enim rebus externis non avo- catus; neque distractus , liberius sibi indul-. get ORATIO. 43 get animus et assequitur ea, in somniis , quae domestica sunt et ipsi propria. Dicatis quaeso, Psychologi! qui perpetuo studetis, illud gusyprov, animi scilicet humani indolem; explorare ejusque cogitandi agendi- que rationem perscrutari, quod tamen nun- quam ‘invenietis! — dicatis, qui fiat, ut nos , licet illas artes. non edocti, tamen ‘pictores, poëtae et histriones simus, cum conquiévimus et somnia laeta atque tristia animum nostrum occupant et perturbant? Veluti evocatos et suscitatos” pingimus , in somnio, amicos, familiares nostros, intimos aliosque, : vividissimis coloribus. —. Carissi- morum parentum, conjugum et liberorum inanes nóbis apparent, eâdem formå eodem- que vestitu, quibus olim distinguerentur; — agentes et loquentes (sed nostra verba) eos inducimus, uti inter vivos loqui et agere so- lerent; voce, gestibus, gressu, in omni de- nique vivendi ratione, eos omnes nobis re- presentamus. | Mox vero, cum, in somniorum ludibriis, immoderatius jactat superbia nostra, princi- pum, heroumque sustinemus personas; im- peramus, gerimus bellum; mox sumus ora- to- 14 ORATIO; lores , sed vox -faucibus haeret et :verba ca- dunt! Quae omnia expergisenntibas risum movent. Dices forsitan , illud écrit a phan- thasià revocante. esse. derivandum. — Sunt nempe visis ac simulacris iis,- quibus maxime impletur atque. delectatur -cujusque animus, cum a phantasià fuerint objecta , adjunctae imagines aliae, quae illorum vim 'augent et corroborant. — Sit phantasia aut Morpheus! Nemo sane hanc sibi artem comparave- rit, : sed manet semperque manebit. gratis- simum Naturae donum et procul dubio de- monstrat, imitandi studium , generi humano insitum. | Cum homine idih lied hoc studium in homine promovit Natura, quasi in quocum- que ejus opere et negotio quod ipsa fecerat ante, lubenter agnoscens. Hinc subinde originem duxére artes; et 'earum inventio majorem generis humani pro- bavit praestantiam. — Quod vel sponte, vel duce Naturà, inventum est, serior aetas per- fecit. Sed, initio, inter se similes erant ara tes, ut altera ab alterá vix posset. dignosci, cultusque invalescens demum doceret; quo- | | MO- modo. inter se distinguerentur. — … Major enim culturae gradus, cuivis arti proprium quoddam; quo ab aliis «differret , attulit; — sed, dum. omnes fere, imitando. constarent mansit semper ét apparuit, quod Cicero vere, dixit: commune vinculum et cognatio quaedam , quá , inter se, continerentur. . „Visa vet. audita. homines ‘memoriae manda- vêre „ dut deinceps, ope: phantasiae revocan- lis, eadem. haec. conficerent, — . Hinc. ama- bilis ille Musarüum chorus, quae sorores. inter se; libero pede saltant , et a eren du- cuntur. Hanc forte doctrinam , A. ^" H. H.! nonnulli parvi pretii esse, judcabunt; et, si non ar- tem, artificem certe, per illam abjici puta- bunt, - Non magna enim laus est, imitari illa, quae vidimis ante. Qui ita putant, Plutarchum yit tur; qui, in vità Periclis, de artificibus, contumeliose haec ferc eicere , non dubita- verit: « Neque sane quispiam ingenuus juve- «nis, qui, Pisae, spectavit Iovem , Phi- «dias esse cupivit; — neque qui Iuno- | « nem, digis, Polycletus ; — neque Ana- « cre- 46 ORATIO. € creon aut Archilochus, qui horum duc= « $us est poëmatibus.” (*) - In acerbo hoc judicio, secutus videtur Chae- ronensis divinum Platonem , qui non dubita- vit statuariàm, poësin, picturam aliasque; non reyvac; sed, in contumeliam , rexyudpiz nominare ! : Transeant, qui sic judicent! Ars vera , eoque nomine digna, non eget laude; sibi sufficit, omnique vituperatione major erit! Artes semper placebunt, animum et sensüs mulcentes. — . Artium monumenta , antiqui- tus licet nata, juvenili ornatu gaudent, et, viridi flore, manent insignia , siquidem exhi- beant fidelem expressionem Naturae, quae senescit nunquam ! Hinc idem Plutarchus, miranda Peri- clis opera laudans, « e/egantid (inquit) sin- « gulá, jam tum erant. antigua, flore, « in hunc usque diem, recentia sunt et « novilia, ita quotidie quaedam novitas « elucet in iis, quae adspectum ipsum « intactum vetustate atque inviolatum « conservet , non aliter, ac st ope- | « ra (*) In vità Periclis, pag. 557. ex Rec. Bryani, ORATIO. 17 « ra ipsa perpetuo quodam spiritu, at- « que animo, illis insito, alantur et vi- « geant.” (*) Haec laus, per se licet magna, et quam artes ,. Naturae imitatrices, merentur, preti- um tamen vile laboris constitueret, si opera, novitatis colorem conservantia , : unice: oculos caperent: et sensui externo mulcendo inservi- rent, neque majoribus animi motibus produ- cendis sufficerent. Haud ita praeivit Natura; nec ita artes seculae sunt. | Motus animi excitat Naturae consideratio ; altissimorum montium adspectus, frequens toni- ‚tru crepitus, murmur aquae nos movere solent et ad sublimiora quaeque cogitationem dirigere. Hoc sensu affectus Horatius, in Sabino suo degens, ad antitiquum Vacunae templum , prope Degentiam , consedens , superbam. Ro- mam e longinquo conspiciens, fragilitatem secum reputabat et pio animo. precabatur , grato pro beneficiis ore, uti hominem. pre- cari decet: Sit mihi, quam nunc est, eti- am minus! | 5 | Ve- 18 ..&BR AT LO Yerum À. AH. H. ! Naturae consideratio- nem et quos producere solet .animi | motüs , .^ egregie descripsit Seneca: « Si tibi occur- rit. vetustis arboribus , solitam altitudi- nem egressis, frequens lucus ; illa. pro= ceritas silvae et secretum loci et admi- ratio umbrae: fidem tibi Numinis faciet. Si quis specus, saxis penitus exesis; «montem suspenderit , animum tuum quas A À A A A « dam religionis suspicione percutiet."? (*) Unde, quaeso; hic sensus; unde hic mo- tus animi? — Lignum certe et lapides hoc non operantur, neque spelunca , vel montes ! — Praesügiae, ‘ex contemplatione: natae, hane admirationem: gignunt, animos gaudio affi- ciunt, horrore percutiunt, hominesque ras piunt,. quasi jam, ex hac vitâ , vin beatas beatorum sedes translatos ! | Hoc si Natura valet, idem et Naturae imis tatio potest efücere, — Quid? — Nonne Pygz malion, quam: finxerat ipse, eburneae'sta- tuae: amore flagravit?. Nonne Zeüxis, tanto artificio,- uvas «depinxit, ut in. eas^decep- tae advolaverint aves ? Lewes ub ad Hoc (*)-Epist, XLI. | dE .q iE 4) ORXATLO 19 -iHoc..forsitan jactantiae tribuetur, quam egregie callebant Veteres. Sed, quae nobis restant. antiqua. aftium monumenta: abun- de: probant, quid, hac in re, valuerint An- üqui ! "HIT | . Haud aliter in - operibus acm recentio+ run , Hulstii,: Keizeri , Quellini, Xavy erii,in quibus egregie Naturam expres- sam. videmus, illud. omnium artium HR tum , cernitur; Veritas. | Miramur, sepulcrale monumentum E sn berti Ducis Nassavici adspicientes, Veris tatem, quà Michaël Angelo, uti ferunt, e marmore Corpus confecit femineum , phtisi quassatum et extinctum ! . Nonne, si Guilielmi I. Arusionensiem Principis, Mausoleum visitare licet, ipsum Patriae Patrem, violentà morte raptum , vi- dere putemus , in lecto repositum , dum fide- lis: canis, dominum lugens, tristitià corre- ptus, moeste ante pedes jaceat? Nonne manüs porrigimus , plumam , aquae innatantem , -ablaturi, quam egregio artifi- cio pinxit Hondecoeterus? — Nonne avi- um instar ad Zeuxidis tabulam; cupide adspicimus et fructûs et flores, quos. pinxit 9 B 2 Huy- E 20 ORATIO. Huysemius, felicissimus ille Naturae imi- tator ? | - Sed majorem perfectionis gradum ars at- tingit, cum non tantum formae exhibentur corporeae, sed ubi etiam animi motûs artifi- ciose exprimuntur. | . Nemo pictorum hac in re, magis excelluit , quam ingeniosissimus Janus Steen, qui mo- res hominum animorumque sensüs adco per- spexerat bene, ut ab eo pictas imagines, congrua verba dicentes, audire nobis videa- mur ! | Semper cum eodem gaudio et admiratione contemplamur illius Pictoris tabulam, prae ceteris memorabilem, Medicum nobis exhi- bentem , indutum pallio, quod more antiquo, et instrumentis tegendis inservit. Videtur Me- dicus, a matre arcessitus, ut de filiae. con- sulerctur salute. © Filia, metuens, ne vulgo innotescat; quod sileri ipsa cupit, terram intuetur modeste, Medicus, vas luci admo- vens , risu satis indicat, quinam corporis affectus sit intelligendus , mox finiturus ! - Ira- ta mater Medicum reprehendere videtur, qui quid minus honestum de honestà virgine suspicari audeat ! . Nec ORATIO. 21 Nec minus admiramur ejusdem artificis celeb bratissimum Sancti Nicolai festum. — Haec tabula exhibet familiam , hunc juventuti ca: rum diem festum celebrantem. In illo artis pictoriae monumento, omnia cum admira bili veritate, sunt. expressa ! Pater, cum duobus liberis , ad focum ses det, cantilenà Sanctum invocat, qui, per ca- minum, munera mittat. Mater interdum aliis varia distribuit:munuscula. Laeti saltant pue- ri Major filius lacrimatur, qui, pro mua nere, testimonium petulantiae accepit, Hunc ululatum subridet avus; dum avia, puerum miserata, solatium afferre conatur. — Haec omnia cum tantà varietate atque veritate sunt expressa, ut, pro suo quisque loco, loqui, agere , vivere , videatur! j Variam, de artibus apud- Antiquos, do- ctrinam protulerunt VVinkelmannus et Lessingius. Alter elegantem simplicitatem nobilemque magnificentiam , apud Antiquos , artium fundamentum constituisse, contendit. - Alter vero studium pulcri illis unice proposi. tum fuisse perhibet. Hanc ob causam, L es- singius Laócoóntem non ululantem exhibitum fuisse, ait, Iste scilicet clamor, quippe de~ for. 22 ORATIO. formis, contra legem puleri : fuisset …et-per- petuo clamare ‘repugnasset, dum unum tan+ tummodo actum , unumque. temporis spati+ | um artifex posset exprimere et vellet Sigur ficare. (*) "1 isivoisiq Verum A. A. H H.! ab his ; Aétmivittis magnopere dissentio et illam doctrinam iis lubenter relinquo. Existimo et ita semper existimavi , artifici praecipuam legem. esse scriptam veritatem , quae in Naturae imitatio- ne potissime cernitur. | Exprimatur Laöcoöntis vel tacentis dolor et angor animi ; — nobis non displicent lacrimae puéri, in Steenii tabulà. Hoc enim puerili convenit aetati; et lacrimae, cum ipso huma- no genere natae, cum genere humano demum extinguentur ! vehe | Ubi vero. A, A; H. HL! omnes. animi mots, quos Naturae apta imitatio: producere solet, probaturus, omnia artis exenipla affer- re vellem , dies vix ad dicendum: sufficeret. Nulla foret. requies , si: omnia. monumenta artis Jig , — architecture per- 3 | lus - (5 In Laókoón, oder über dié Gris der Mahlérey end Poéz. p. 17. eC 3t9^sqq. j| «3 ORATÍO. oo 08 lustraré: vellem „ quae nobis reliquere Veteres , Pipe Récenmeres , T: imitandi stu- “Vos kô felices! “testes invoco, n 1 Bude contigit; ; Sancti Pétri teruplurm ; 4 vel, Londini; Sanéti Pauli aedem visitare ! — Quinam :vobis 'obórtus ‘est sensus animo? quuni^ tardo ^ pede; ad! altum altare" progre- dientes, -venerabundi, in medio “Divi Petri templo , aedificii ideretis immensitatem ^ altitudinem! : *° L Hanc adinirationem certe non tantüm ge- nuére architectura et proportionis elegantia , qualem et Collisei possunt gignere reliquiaé , Gothorum , Vandaloramque manibus éreptae ! - Animi metum, quém fuistis experti; non effecerant; ornämentorum splendor , neque imagines," neque statuae, quas poliverat Michaël Angelo, neque porphyruui vel ebur; sed sacro horrore, in hoc religiosisz simo templo, affectis,” divinus vobis spiritus afflavit: Zere! Dominus est in loco isto ; £ non est. "- aliud ; nisi domus „Dei et pórta toelil.: ! | H e T - Dicite: felicissimi Mn non: alite vo= bis visum „ac: si | ipsae: columnae vos ; in coe bod lum 24 =- ORATIO. lum transveherent ,. salutaturos Majestatem di~ vinam ! d | 10195552 i" 59 Neque invisentes Sancti Pauli aedem, la> queata licet tecta admirantes, hunc mundum cogitâstis, nec vitam, aerumnis plenam , nec W reni sepulcrale monumentum, quamvis indicet: circu;nspice! Sed saxa immota vos movebant. et. muti. lapides vos. monebant: Deum esse spiritum: et qui adorent eum, oportet , ut Spiritu ac veritate adorent , quasi in circuitu susurrabant : Ego sum, qui tecum loquor! | «SLita, A. A. H. H.! moveamur artibus; quae silent; quid jam de loquentibus erit dicendum ? Hae enim et vel maxime in Nas turam sequendo constant. i; Homines, pro indolis varietate, variam has bent propensionem; ille, ad videndum, hic; ad sentiendum ; — alius, ad cogitandum ma- gis est comparatus, | Hinc Recentiores, qui de tilia philoso- phari coeperunt, artium rempublicam „sic enim loquuntur, in varias diviserunt regio- nes. Sic artes fingentes ad contemplationem; Musicen vero ad sensum; Poésin atque Elo- quentiam in idearum regionem retulerunt. Sed ORATIO. 25 „Sed nulla ars inter tam arctos circumscrip- ta est fines, uf nullo modo transgredi pos- set. Homerum saltem legentes, dubium sane est, an contemplemur magis, an sentiamus , ac cogitemus | — Nec mirum ! Artes enim om- nes: sunt sorores ; habent commune vinculum ; alteram altera sequitur et juvat. Conveniunt inter se, uti in floribus conjunguntur sua- vis odor , amoenus color et elegantissima forma. . HD, ) sig - Perperam igitur judicant, qui Musicam, tantam vim, in animos nostros exercere, opi- nentur, ut vis illa magica eam supra cete- ras extolleret artes; quasi Musicae lex non | scripta fuisset, imitandi Naturam, omnibus artibus communis, -Quid alii sentiant, judicare non oportet; sed si de me dicere liceat, lubenter affir- mem, me semper animo fuisse commotum, ubi etiam in arte musica, artifex sequeretur Naturam; nunquam vero, ubi se a Naturâ sejungeret. | Memini et semper meminisse juvabit, . me audire Voglerum , Abbatem venerabilem et organistam celeberrimum, quum; superiore seculo, Amstelaedami, in urbe me natali, | de- 26 ORATIO degeret, et. mirabili arte; aures pr quin et. saxea. corda. moveret? ‚In jamaginum - luxurie ; phantasiam mik yocant Musici, niagnoque. sonorum yigore ads juvante ; dominabatur. mira -varietas .- quae licet magnà - celeritate... conspicua , « harmoniae tamen nequaquam. nocebat.-.Omnia: peragé- bat, cum summà simplicitate atque facilitate, quae, in omni. arte principibus viris,» pros pria esse solet. — Cum in omnibus, quae ab illo; audire mihi contigit, mir abili :sensu:affi- cerer ‚tum, vel maxime in duobus 3i ut: vülgo dicuntur -oratoriis ; ältero Creationem „ altero supremum exlübente. Judicium. s'io Hic, non audiebam sonorum lusum , : vanos et sine mente sonos; sed aderat fidelis. Natu- rae imitatio; veluti quotidie; discedente no- cie et veniente die, quasi repetitam' videmus mundi . creationem ; sic: ut illam descripsit Historicorum: Ántiquissimus.: Terra; vastdin ét. desertam, videre. nobis videbamur:; tum 'u— cem oriri; omnia sensim sensimqué: clara fr eri; et nunquam ejus obliviscar $oni: : ! is Quum cantillarent simul stellae Murorée “Etclangerent omnes filii Dei tee er "Sed: ét hnu&quam' obliviscar ; quà ratione? "2h ju= à ORATIO. 27 judicium exhiberet supremum, diane interi- ium: dagBdihoss mus difon mino dn | Obstupui ! steteruntque dont: EXT 8 "Sic: illud. non. picturà exprimere. valebat Van Dijk; nunquam ita de eo locutus: est Massillónus!- Tubarum clangorem , qium supremum nunciaretur judicium, audientes , omnes surgebant, stupefacti et terrore per- cussi, quasi Rei, a justissimo Judice, senten- am audituri: v ies uo -"Soniy. latins miserorum referentes > aus dientium auimos , horresco referens! magno timore implebant ; quo tum demum liberaba- mur; quum laetiore sono cantuque solenni, . beatorum in coelum celebraretur aditus !. In toto hoc artificis actu, cernebatur :Ve- fitas , — "Naturae fidelis imitatio ; atque ideo nióotüs animi producebantur, quoniam natu- rales éxperiebamur affectüs ; spem, — | dandi; dolorem ! ""Récordémini, “quaeso” A. A. H. H S pohrii, egregii citharoedi, quem, alie quot ante annos; hac in urbe, audivimus. - Etiam nunc illum videre mihi videor Her- culem Musagetem , chorum ducentem omnes- a Supèrëminerten; staturà ; vultü' et arte! Suis | 28 ORATIO. en Suis sé accomodabat sodalibus, nam cete- roquin illorum nullus eum sequi potuisset. Citharam vità videbatur donare ! | __Non conabatur, admirationem audientium movere, illâ- dexteritate, quae, luce velocior, varios. sonos profert, qui artem utique pro^ bent, sed. auribus fere parum grati accidere solent. Summà vero simplicitate, cum sua- vitate conjuncta, circum. praecordia lusit. Plectrum videbatur quasi virga magica ,: so- nos adeo movens, ut ipsi artis sodales artifi- cem intuerentur, suarumque partium obliti, in dulci versarentur delirio, ac si solam et unicam Ca£alanae: vocem audire sibi vide- rentur ! Sed, quid de peregrinis loquor , cum Patria | nostra gloriari possit scive suo - Daniele Brachthuizer, organistà artifi- ciocissimo! Hic enim vir, ingenio ,. doctriná , pulchri venustique sensu eximie valebat, et cum intimà artis peritià, conjungebat miram sagacitatem , in delegendis emendandisque or- gani partibus corruptis, ita, ut mirabili su arte, instrumenti etiam. non laudabilis vitia non apparerent. Audivimus illum , laetissimo illo die, quem un~ ORATIO. 29 unquam , in hac urbe, videre mihi contigit , quum, ex honorifico Senatüs decreto, die 12 mensis Octobris, anni hujus seculi trige- simi primi, instaurandis scholis, ornatissimis adolescentibus, Academiae nostrae civibus , e bello reditum, carmine heroico, gratularer, praesente Senatu amplissimo et coram splen- didissimà auditorum coronà. (Carmen, an- teriore die, audiverat, ab ineunte quippe pueritià , lumine orbatus , legere non valebat! — Felici quà gaudebat memorià adjutus, arte suà, festo die, repetit, suo modo, quae audiverat ante, imaginibus, quasi in tabulà pictis. — Soni laeli excipiebant moestos, ita ut audientes, artis majestatem mirantes , gau- dio et dolore afficerentur. | Videbamus Choleram, spectri instar, He- mum montem transgressam, appropinquan- tem! — . Religiosissimus erat et magnificus, quem adhibuit, hymnus, Dei optimi Maximi beneficia celebrans. | In illo solemni choro, summus artifex vo- cem humanam, tam felici cum successu , imi- tabatur, ut aliquis, inter amicos, alium ro- garet, num etiam cantatores adessent ? De Brachthuizero loquenti, ipsa viri ima- 30 OR ATEO imago; “dum organo luderet,, mihi obvoculos versatür! Etiam tu; ejus memineris, amicis- sie Sekrôdere! | Nos eum vidimus,“ mania bus, pedibus , quin toto corpore insultantem ; quasi insanià raptum, ridentem , plorantem ; móx, cum vehementissimáà animi perturbatio: ne, furibunde chorda moventem summoque gaudio' defessum „caput in pectus projicien- tein; quasi moribundus de vità migraret ! Haud ita multo: post, die 10 Mensis Junii ; anni proxime elapsi, obiit! morbo pectorali correptus, multos jam abhinc. annos , mortem minitante ! | | Magis, quam Swelingius, a Vondelio laudatus , celebrari meruerat woudxwraæros il- le, sinceram, cum doctrinà, pietatem con jungens! — Cantum, in officio religioso, ar- - te suà, mirifice erexit , et in Patriae discri- mine, aerarium publicum, septem mille flo- renis, ditavit; nec tamen unquam ipse quid retulit emolumenti vel honoris documentum, Suis meritis‘ dignum ! Uti sapientem decet, sensit : bon; "rane "Inveni portum, spes et fortuna! valete , — Nil mihi vobiscum! ludite nunc alios! "Jam Hs non indiget! In beatas beatorum id S€- ORATIO. 31 sedes translatus, ‘sanctissimo Choro adest, coran ipso Dei tabernacülo; auribusque háu- rit cantum , mortalibus non auditum ! ‘Ignoscite A. A. H.-H‚! si amicus amicum y minus, quam par est, laudaverit! Quis ve- ro, pro meritis talis ac tanti viri, — 9- rit laudes ? — (5ea | - Possit/hoc forte Poësis, ars illa , Go pau- cissimos donat Natura, olim , arcto “vinculo; cum musicà conjuncta , et quam’ Bracht- huizerus idcirco magni faciebat; quoniam ; aeque a€ Musica, vim omnem; $uavitatem; elegantiam , atque sublimitatem - — ab imitatione Naturae. | 4.06 d Hinc ‘Poësis lubenter! cum Naturáà: “degit „ de illà agit; et imagines ab illà sumit, Hinc factum ést, ut omnes 'poétae, apud omnes fere. populos ‚Naturae admiratione “dueti , stupenda ejus phaenomena eêlebraverint. Aj Caucaso inde: monte ‘ad Heclam usque ; inde, vals iis locis, ubi ‘sol solum torret, ad illa, ubi, in coelo," aurora borealis lucet, ubique audimus poélas; ab ipsâ: Naturà, afflatos „ Naturae celebrantes miracula ! Quin et veneranda Antiquitas ; ubique fere fabulis , rétülit iic. multa , “poëtica” illa et unice: end Na- 32 ORATIO. Naturam. referentia , |— ac si Ganges, san- clissimum illud- Orientis. flumen , istas ve- tustissimas narrationes secum iu Oceanum traxisse , ut in omnes. orbis _appulerent oras! . | . Non; miramur igitur , A. À. H. H.! Poësin semper conatam fuisse, Naturam imitari; et illam Naturae imitationem eo magis appa- rere, quo antiquiora sint poëmata, -Nonne enim antiquissimi Poëtae, quorum quidem opera ad nos pervenerunt, :adhibue- runt imagines, quas ipsis Naturae suppedi- tavit consideratio? . . Apud Jobum, in Davidis udis apud Jesaiam, apud. Homerum et alios , bene multa occurrunt loca „quae nobis egregio do- cumento sunt, Poétas illos Naturae phaeno- mena accurate observásse, et. recte: ea, in carminibus suis adhibuisse. | . Quod, seriore. aetate, ars Musica conata fuit, aptis sonis, exprimere ventorum susur- rum, vel aquarum luctum, vel arborum strepitum ; id Poésis, jam antiquitus mul-. toque perfectius. egit, verba. adhibens, eos- dem sonos referentia : . | Pergente tubá hinnit equus, apud Jobum. Non- RAT AG 33 Nonne apud Maronem: Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum ? Nonne Ovidius canem, leporem inse- quentem et, ore, illum attingere conantem, eleganter expressit ? ! Jam jamque tenere putat! et egregia sane est, apud eundem venustis- simum Poëtam, rusticorum in ranas pera=- popPwars , cum: " Quamvis sint sub aquá , sub add, nam ledicere tentant ! Ton nd Sed haec Naturae imitatio, magnam licet vim poési concilians, longe cedit illi subli- mitati, quam attingunt Poétae , ubi Naturae contemplatione et phaenomenorum one Lo one, ad altiora evebuntur ! ` "Cogitatione Dei scilicet, erecta Poësis, il- lum celebrare conatur, qui omnia implet in omnibus! et licet optimum Creatorem nequa- quam extollere valeat, Poésis tamen, ubi de Deo agit ejusque virtutibus et attributis, quam- . vis difficillimum , illud plenius ac melius pera- git, quam hoc possit Philosophia aut Theo- logia! f ir Nr res, si ORATIO .. Poésis nunciat "Creatorem 1 Qui extendit coelum Et fundat terram. _Nunciat ejus amorem : | poros , in pascuis herbosis ; nos recubare facit , Ad aquas, leniter fluentes, nos ducit, 1 et: m N^ ha D Si quoque , in valle tenebrosá nobis in- i cedendum est , Non timebimus , qui nobiscum est, _ Cujus baculus nos consolatur. Sed et horrescimus , ubi, instante Eee: mente tempestate: Ponto nox incubat atra! Possis Naturam imitatur, quum animi com- motiones, paucis verbis, exprimit. Quinam magis dolet, quam CAryses, moestissimus Pater? tacite per littora maris progrediens! — Horret parvulus Æstyanax, galeam patris crispatam adspiciens! — Et Naturae conve- nienter Tarpejae Tatium prospicienti : Interque oblitas excidit urna manüs! Et vos, strenui Juvenes! qui, prope Lo- va- vanium urbem; et ad Montem ferreum, in castris ` versati . fuistis, forte ‘idem egistis, quod, apud O vidium, senex, qui Pingeret exiguo Pergama. tota mero; In: poësi dramatica, in. Tragoedià et. Co- moedià, inprimis spectatur Naturae imitatio. Ibi enim loquentes et; agentes inducuntur ho- mines, uti se se offerunt, in rerum Naturâ, — Hinc Tragicus, uti narratur, Graecarum - animos adeo vehementer commovit, ut, ante diem , liberos parerent matres | Aristophanes;..jocandi genus usurpans facetum et ingeniosum ,. in scenam produxit Socratem, cum tantà veritate, ut non solum | apparcrent Philosophi. gestus , motüs , sed et „usitatus, docendi et loquendi modus ita, ut vel ipse Socrates, a ridendo ab- slinere. non. posset ! ; .CGelebratur Terentius, ob summam ser- monis puritatem ;. et ab uno illo discere pos- sumus, quà ratione, Romani, in vità com- muni, pro suà quisque loquerentur personà. — Sed. hoe nomine non tantum nobis est com- mendabilis, sed magis etiam, ob interiorem, quae in hoc Comico, apparet, humani pecto- C2 ris 36 ORATIO. ris cognitionem. — In Terentii fabulis, ubi loquentes inducit Davum, Pamphilum , Gnathonem , Chremetem , agnoscimus ho- minum mores, uti et nunc sunt, — Non aüter hodie loquerentur : | | Fallax servus, durus pater, improba lena. Quo ad formam, secutus est Graecos ; sed in personis eligendis, in hominum moribus depingendis, in congruo sermone, cuique "tribuendo, unam imitatus est Naturam! Terentii fabulae magis nos delectarent, si videre nobis liceret, quod nunc legimus tantum! — Histriones enim induébant perso- nam, pro indole et moribus eorum , quos in scenam deberent producere. Quam Histriones, in scenà, agerent per- sonam , imitabantur eloquio , gestu, motu. — Ita quoque Mimi, fuligine faciem obducti, et illorum imitatio adeo placebat, ut ipse Cicero dixerit: Quid potest esse tam ri- diculum , quam Sannio est? Sed ore, vul- tu, imitandis moribus, voce, denique ipso corpore ridetur. (*) ` Neque ars illa Mimica cum Veteribus plane in- (^) De Oratore , L, II. e. 61. ORATIO. 37 interiit! — Est enim expressio Naturae, atque adeo, dum vivant homines, non peritura. Nunc etiam , eo magis Histrio celebratur, quo magis Naturae imitatione, artem illam difficillimam perfecte exerceat. — Nonne eti- am Orator eo praestantior evadit, quo magis sermonem vultu et gestibus ornare et suble- vare valeat ? ga Roscium et Bathyllum attigisse per- fectionis gradum , quem, seriore aetate, ne~- mo attingere potuit, — nemo facile credide- rit, quicunque quondam, in Patrià nostrá, vel in aliis regionibus, principes in suà arte Histriones vidit et audivit. — Mira multa narrantur de Garrickio, qui in Anglià, superiore seculo, artis Mimicae laude floruit. — Is imaginatione, quà vale- bat, adjutus, celebrem. Fieldingium velut e morte resuscitavit ejusque personam induit, ita, ut mortuum amicum prorsus referret. Sic oculos, sic ille mans, sic ora ferebat! Celeberrimus Anglorum pictor Hogarthus, ad Garrickium, Fieldingii depinxit imaginem, tanto cum successu, ut omnes Fieldingii amici similitudinem mirarentur et defuncti viri vultum facile agnoscerent ! Schul. Bn Ae ORATIO. .Schultensius, Alberti fiepos ; praé- ceptor meus narrare solebat, se Garrickium audivisse, dum in Anglià degebat, ut Codices manu scriptos ditissimae Bibliothecae Bodle- janae, cum aliis conferret et describeret. — Tunc temporis, Garrickius, qui jam raro prodibat , ultimum nunciabatur in scenà spe- ctandus, in celebratissimà fabulà Hamlet, partes acturus, — Schultensius ideo, Oxonià, profectus est Londinum ; — ét saepe ilum audivi dicentem, se se tum demum omnem Schakespearii intellexisse. prae- stantiam ! — . Garrickius enim verbis Poëtae tantam vim conciliare valebat, ut om- nes spectatores interdum palescerent! De Schultensio, viro summo, agens, perfectum cogito Oratorem! — | Vere monuit Plutarchus: eloquentiam, artem dicendi flexanimam esse ejusque praecipuum munus, rationem tractandi motüs et perturbationes, quasi tenores et sonos quosdam. animi, quí scite tangendi et pulsandi sint. (*) — St quis unquam, Schultensius illud. callebat, qui in. elo- DARE . quen- (*) li. P. 356. quentià semper imitabatur Naturam, atque hanc cogitandi, pronuntiandique rationem vimque dicendi cum simplicitate et gravitate. conjunxit. | Proceritas structurae, vocis suavitàás , ocu- lorum ardor, vultüs manuumque mobilitas, haec omnia in Schultensio mirifice appa- rebant, illumque principem constituebant oratorem, non arte illum, sed Naturà for- matum ; — ‘in omnibus, quidquid dicebat et ab illo peragebatur, agnovimus incompa- rabilis viri praestantiam atque stupendam majestatem ; — talem ac tantum videns, pe- ne dixeris : Credo equidem , nec vana fides, genus esse Deorum ! Cum in tractandis Scriptoribus sacris, pe- netrabat in intimos linguae recessüs, primam et: derivatam verborum significationem , atque adeo regiam Hebraizandi viam, ab Avo suo ilustri monstratam , cum auditoribus seque- batur; -conabatur simul puleri venustique sensu juvenum animos imbuere et, ubi dece- bat, ore, vultu, quin imo manibus, res et erba illustrare, — Vi- 40 ORATIO. Videbamus pios filios, summáà cum ve- neratione, retrogredientes, ut pallio estar tegerent ! Videbamus nubes, per coelum divagantes, ubi poëtam interpretabatur , loquentem de Jehovà, qui Nubibus utitur pro curru , Incedit ventorum. alis. . Audiebamus Jobum, in summo animi do- lore, exclamantem : Pereat dies! quo natus sum ! Testes invoco, quotquot superstites, il- lum viderint et audiverint, pulcro illo die, quo Academiae Lugduno-Batavae Natalis a Schultensio celebraretur, oratione: de Ingenio Arabum. — Coram splendidissimà auditorum coronà verba faciebat, Conticuére omnes, intentique ora te- . nebant, Perspicuitatem in dicendo adhibens, gra- vitatem in commovendo , apte, ornate et co- piose loquens, excitabat gaudium, dolorem, terrorem , ita, ut omnes auditores ejus extol- lerent laudes! | Hanc ORATIO. M Hanc vim dicendi consecutus est summus ile Orator, ab imitatione Naturae, quae, uti in ceteris artibus, in Eloquentià pe sertim est adhibenda. : ô Infelicem oratorem, qui alium sequitur magistrum ! Is enim statim ostendit , flectione vocis praeternaturali, gestibusque , nimium ad artem redactis, corporis demum habitu in- eleganti , se ad imitatorum servum pecus pertinere. Sic notum est, familiares Platonis imi- tatos esse ejus curvitatem; — discipulos Aristotelis, praeceptoris balbutiem ; — et amicos Alexandri, inflexionem colli et asperitatem vocis, in dicendo. Haud raro accidit, ut qui sic alium sequan- tur, ejus vitia adnumerare soleant virtuti- bus , sibique ornamento fore credant! Absit igitur hoc imitandi praeternaturale et ridiculum genus a vobis, ornatissimi juve- nes! sive futuri oratores sacri, sive in foro versaturi, vel ubicumque tandem verba fac- turi! — Omnem adhibete diligentiam , ut uti- le dulci, verum pulcro, simplex sublimi mis- ceatis. Mementote semper Horatiani prae- cepti : Si — Si vis me flere, dolendum est Primum ipse iibi. | Cogitetis, quidquid agatis vel fingatis, Na- turam in omni arte sedulo esse imitandam | —SEEEONOMMONGSESE— — ACA- ACADEMIAE FATA. Quae Academiae , hoc anno, prospera eveneré et adversa, expositurus, multis non utar verbis, majorem enim partem plerisque nostrum nota sunt et aperta. Patria nostra, licet in eodem versetur dis- crimine, Academia tamen, Regis Optimi cu- rà atque providentià, nil inde detrimenti te~ pit. — Discipulorum numerus crevit, Bibliothecae catalogus eo perductus est, ut pars prior typis expressa.sit; — tandem spes nobis facta est, fore ut altera pars bre- viore tempore absolvatur. Laboratorium , in usum scholarum et Che- micarum ‘et Pharmaceulicarum, cum fructu adhiberi. pergit. — Museum Mineralogicum speciminibus Oryctognostieis ‘et Geognosticis , E quan hA ORATIO. quantum propter æris impendendi penuriam licuit , fuit auctum. Hortus Academicus floret, eodem statu, quo fuit, anno superiore. NAM Aedificium in Horto refectum est, ad no- vum usum; — Museum nempe ad conser- vationem plantarum arefactarum est constru- ctum. — Jam plura specimina plantarum in- digenarum et exoticarum, inprimis ex Ger- manià et Helvetià, ibi deposita sunt et or- dinata, | Qui Observatori is titulo liae Pro- fessori adjutor datus erat, Filius mihi caris- simus Gerardus, commendatione viri Cla- rissimi De Fremery, Collegae mei aman- tissimi, ab optimo; Rege, ad ampliora stadia vocatus est, ubi illum , et Patriae et scientiis prodesse posse, faxit Deus Optimus Maxi- mus ! | | Nil detrimenti ceperunt objecta, quae Ana- tomae comparatae docendae inserviunt et in thecà servantur. Illorum catalogus scribi coe- pit et-fere ad finem perductus est. — Exemplaria avium Europacarum , quibus Academiam: donavit Kraepelinus , honestissi- mus. pharmaceuticus, in pago Zeist, in or- ORATIO. 45 dinem digesta, jam in thecà, suo loco, sunt disposita. T In illà urbis parte, ubi quondam arx ha- bebatur, quae a civibus Trajectinis, Duce Cathariná van Leemput destructa fuit , die 22 mensis Junii, superioris anni, Aca- demiae nostrae Cives, honorifico insigni , ex aere captivo, decorari. videre nobis licuit ; dum et primarius militum , : in. hac Provinciâ, Tribunus , graviter Diurnum praelegeret slau- dem continens, quam ob bonos mores set disciplinam, Augustissimus Rex adolescentie bus armatis tribuere voluit. :: woal :Sequente die, grati Academiae Cives bujus urbis incolas. festo excipiére pyrotechnico. Coelum erat subobscurum , sed eo. felicius et pulchrius enituit ignis, noctem lumine illus- trans. | i Festum in noctem Sue ne. 3! abadie tate conspicuum, neque in Dacchanale abiens ; quod etiam minime expectabatur.a juvenibus ; qui militiae, morum honestate, se ‚se ita com- mendaverant, ut toti exercitui, . disciplinae exstiterint exemplo. | Ut urbanitatem , non minus humanitatem probaverunt Academiae nostrae Cives, datis $Ci- 4 ORATIO. scilicet omille quingentis florenis , societati , quae militibus vulneratis et honorifice: dimis- sis inservit. Hanc certe. pecuniam ; hilaritati destinatam , egregie collocárunt. at . Quà milites: excelluerant assiduitate, illam, e castris reversi, bonarnm literarum et artium adhibuére studio; et licet non omnes eodem . ardore exemplaria’ Graeca, nocturnà versa- rent manu, versarentque diurnà, se se tamen commendant; studii ardore morumque inte- gritate, atque luculeniissima progréssuum de- dêre specimina. - i Ludovicus Houel, Gřoningàe;' in certas ňine Mathemático , victor, suo ipse exemplo probavit, obeundaé Militiae necessitatem stu- diis non obfuisse. -In memoriam quaeso revocetis humanitatem. et peritiam, quam adhibuêre illi in Acade- mið nostrá Medicinae Studiosi, Candidati et Doctorandi, qui, dirissimo morbo epidemico, hie grassante, ope suà non defuêre ; quam- | obrem a viro: amplissimo, huic Provinciae Regis Praefecto; et ab Academiae Rectore honorifica accepére testimonia; — eorum no+ mina hie pronunciare juvat: gt» hiet aTa Ja- ORATIO. 4T Janus Prrnus BAKKER. GEORGIUS Broens. GisBERTUS JOHANNES LUCHTMANS. ALEXANDER CAROLUS GUILIELMUS SUERMAN. Janus BARTHOLOMAEUS SNELLEN. Trroporus ADRIANUS VAN Scnenuotes, CAROLUS ANTONIUS RowBAcn. Isaacus Frorus MUYSKEN, . Pavrvs Hennious HOLLEMAN. Francrscus GUILIELMUS RIVE. CAROLUS: JOSEPHUS VAN Goorn. : JacogusGERARDUS ROSEBOOM , nunc Med. Doet. Henricus IeNArrus Worrr. Hermannus HEYMANS. GERARDUS VAN DEN STEEN. Janus PEELEN. ApnrANUS Hewricus VADERS. Henricus BERNARDUS VALKENHOFF. Janus Wrrror Koning. et FERDiNANDUS Eyck; Pes- 48 ORATIO. Pestem illam ab Academiae Civibus benigne . avertit D. O. M.! — Curatores, Professo- res, Doctores et saei ab DA immunes manserunt ! Unice ab illà afflictus est Paulus Guiliel- mus van Doorn ; egregius juvenis, in primâ classe excellentissimorum adolescentium, quod uno ore profitentur. omnes, collocandus. Salvus evasit, gratumque animum erga Me- dicum praestanüssimum , Collegam nobis ami- cissimum Nicolaum Cornelium de Fremery, carmine lyrico testificatus est, pariter Medi- co, digno et poëtà! (*) Morbo laborârunt Viri Clarissimi Dleulan- dus, Heringa, Oordtius et Brucysius. Horum restitutà sanitate impense gaudemus, speramusque fore, ut illorum aetas ad Nes- toreos porrigatur annos, in salutem Fami- liae, Humanitatis, Academiae, Ecclesiae, Patriae! Sed lugemus eheu! Cole conjunctis- ‚simum Johannem Henricum Paravium, qui, die 1 mensis Februarii , hujus anni, vi- tam cum morte commutavit. Am- (*) In Calend, Aead. A. 1833. p. 162. sq. ORATIO. 49 -Amstelaedami natus, ibi, in illustri Athe- naco j primum praeceptorem habuit Diderie - cum Adrianum Walravenum, Literas Orientales magnà cum laude profitentem ; — deinde Leidam progressus, in Academià Lug- duno- Batavà , doctorem habuit Henricum Albertum Schultensium. - Ab illo viro incomparabili - didicerat Codi- cem Sacrum recte interpretari; == non suam, sed scriptoris mentem. explicare; — non ubi- vis. emendare, sed. semper textüs Hebraici | veram lectionem constituere, atque sic medi- um tenere inter criticorum audaciam et an- ticriticorum religiosum timorem. | | In ecclesià VVallonicà, apud Daventrien- ses, Medioburgenses , Harderovicenos et Tra- jectinos pastor fuit fidelissimus , et in Athe- naeo Daventriensi et Academiâ olim Gelricá; Literarum Orientalium Professor ordinarius, “In hanc almam Musarum sedem transla- tus, celeberrimi Sebaldi Ravii dig- nissimus fuit successor Paravius , qui docendo , dicendo , scribendo ^ Cathedram Ornavit. — “Ex ejus scholà, inter alios doctissimos interpretes ,' 'prodiérünt ejus. Fi lius Ludovicus Gerlachus, in Áca- \ D des 50 ORATIO. demià .Groninganà, Theologiae Professor. ór- dinarius : et Collegae nostri- Bo um annus. et | Royaardsius, Viri Clarissimi. . dfe d "Nir erat antiquà virtute. et. moribus anti- quis, accuratà doctrinà, studii ardore et la bore indefesso conspicuus , Orator : sacer. di- sertissimus. i Vix rude donato, TENA. poulitel defici- entibus , sensim: sensimque mors obrepsit. :.; Nenerandi- Viri - memoriam grata’ servabit Academia , Scriptis suis. sibi. ipse RONDE tum exstruxit , quod nec ignis, nec poterit eap nec edax abolere veluslas. — | à . Lugent lectissimas Conjuges Collegae :ami- cissimi , Royaardsius ; Henricam .Jo- hannain Both Hendriksen et Schroede- rus van der Kolk Corneliam.: Temple- man van dér Hoevens quae -florente aetate triste sui. reliquére desiderium! — Gaudebat uterque conjuge, quae et ingeni dotibus et cultu valeret; pulchri venustique sensu, mo- destià. denique ‘et. pietate conspicuis, - A Studio. Literarum , ubi se in vitam re- «B... | Ci- ORATIO. 51 ciperent domesticam , «cum conjuge hujus vitae aerumnas facile obliviscebantur. — Uter- que illud Horatii phat dea è ta "hd bh | nti figlia oro. See Scripturae E à Me nostros Lost reale e ey o Beatae sunt mortuae „quae in Domino ^anoriuntur ; — ut requiescant a labo- -vocoribus: suis, illarumque: ‘opera eas se~ : quantur ! — Funera eheu! funeribus cumulantur! — Parentibus, huic Academiae et Commilitoni- bus morte abrepti sunt ornatissimi Juvenes: Cornelius Post. Antonius van Brummelen, Theodorus Schaap. Joannes Ernestus Hermsen. Joannes Kersten, quorum quidem mores et ingenii dotes, in Calendario Academico merito celebrantur. Obiit et Hermannus Gunst, homo Ju- dacus, cujus egregiam Matheseos scientiam omnes magni faciebant, D 2 | Ab :52 : ORATIO. Ab amicis magno pretio habebantur ejus | animi - nobilitas, spectata fides. et gratissima consuetudo. Quotidie fere in meà domo versabatur et honestissimum virum valde existimabam. Per- tinebat ad paucissimos illos, de quibus illud affirmare licet: Plus esse, quam videri. Mortem praematuram nobiscum moestissi- ma vidua luget. —. : Obiit et ante paucos dies , Joannes Walter , egregius juvenis: Literis: Humanioribus sedu- lo operam navans. Ju- ORATIO. 55 Jucundior pars officii superest, quod mihi injungit hujus diei solennitas. - Praemia et honoris documenta distributu- rus, praelegam diversorum Academiae Or- dinum judicia de acceptis ad propositas Quae- stiones responsis, | ORDO PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITT. HUMANIORUM ad propositam quaestionem: ' Disputatio de vitá Ciceronis literatá , imprimis ex ejus epistolis ducta, binas accepit Commentationes , suis sane lau- dibus insignes, neque indignas, quae prae- - mium reportarent; quamquam neutra sic no= bis Ciceronis in literarum studiis imaginem conspiciendam dedit, ut exprimi ex ejus scrip- tis, maximeque epistolis potuisset. - Auctor commentationis his verbis distinc- tae: Quicquid praeter spem eveniat , omne id députabo esse in lucro, cum diligentiam nobis, tum doctrinae copiam, eximium in | mo- 5& OR XT1:05 modum probavit; — sed inseruit scriptioni multa, quae magis ad historiam scriptorum Ciceronis , quam ad literatam. eif orsi itn pertineant. fo» t Accuratius alterius scriptor | USER 9 cui verba : | Omnes trahimur laudis studio, ^" 29 P9 (0112. ipsum argumentum tractavit , idemque ut ma- terià, ita formà etiam scriptionem nobis suam commendavit , quamobrem nos. huic praemi- um, illi secundos honores tribuimus. Cacte- rum victorem in hoc certamine esse cogno-. vimus Tjallingum Petrum Tresling, Litt. et Jur. y pes in Acad. rome ^ Qui vero accessisset ad. hujus praestantiam ; Joannem Cornelium Gerardum Boot, in Acad. Lugd. Bat. Litt. add: , Accedas igitur dan udi Tresling! qui, duabus vicibus , im: hac. . Academiá , | fe- lici cum successu in arenam descendisti. hei Ecce palmam tibi tributam ,.atque. auge. fa». mam. Jaudesque bonorum ! . idon gU ORATIO. 95 s Tibi etiam praestantissime. Boot! qui dili- gentiam et doctrinae copiam nobis probâsit, est omnino, de quo gaudeas. Accipe meriti honoris documentum. Perge eodem, quo coepisti modo et memento ilud Quincti- liani dictum: ille se profecisse: sciat y. cus Cicero valde placebit. 56d ~ ORDO MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE: | NATURALIS -0 i Ty ad quaestionem propositam : ^^» von " Quid Botanici de variis plantarum "gemmis et de gemmatione universá ? -observárunt , et quid complures eorum , : "rationibus 'teleologicis innixi, NU de re docuerunt : ?' e Cc tres. accepit commentaliones. Prima, cui Baconis verba: Qu? par- tes scribendi . Historiam .Naturalem , sgg. quamquam auctoris iudustriam . et -diligen— tiam indicet, non salis est absoluta et tan- ta festinationis vestigia in ea apparent, ut Facultas judicaverit, ei praemium non posse tribui. pus Mul- 56 ORATIO. Multo magis se se commendârunt - auctores secundae et tertiae responsionis ; illius Gö thti verbis “insignitae: warum ich zuletztoam | liebstem mit der Natur verkehre et quae sequuntur; — hujus vero Bonneti verbis: de me suis livré avec un extreme plaisir et suiv. — quippe non tantum insignes, dis- serendi ratione, sed etiam magnà eruditione, ita ut diu haesitaverit : Ordo ;: :utri charum commentationum concedendum esset praemi- um ; tandem ew eei ambas pani ho- nore dignas esse. 016 1 T Cum. vero per Sedii uni tantum prae- mium addici possit, sorte institulà , fortuna Georgio Broers, Math. Phil ‚Nat. et Medic. , in hac Agademià, Candidato favit; Jano autem Matthiae Leendertsz, in Academià Lugd. Batavà Medicinae Studioso, honorificum testimonium exhibendum censuit Ordo, | - Accipite ergo , praestantissimi Juvenes! prae- mia, pari honore vobis tribuenda. — Broer- sius tibi praeriripuit , ne esses prior; tu ili, ne esset solus. Aurum quidem tibi denega- vit fortuna ,^sed' quod aeque honorificum est tibi deme: are non potuit, Trac- ORATIO. 57 - '"fraclástis , ‘in quaestione botanicâ, argu- mentum difficillimum , nempe quod teleologiam spectat, quae omnium scientiarum est incer- tissima, Quis audet, sacra Dei: penétralia perlustrare , deque profundissimis consilii Di- vini arcanis judicium ferre ? Si in rerum creatarum serie, nihil quic- quam consilii sui nobis innotescere voluisset Deus, prorsus siluisset; si totum , dilucidius ac plenius rationem illius omnem explicuis- set. Jam scire nos ista voluit, sed parcius; quantum scilicet nostrae tenuitatis modulo suaeque gloriae expedire judicavit. — Hu cus- que sapere, et sanum et tutum est. ORDO JURECONSULTORUM ad Quaestionem : Diligenter colligantur et perspicue ex- plicentur argumenta , quibus serip- tores recentiores, Benthamus et post eum, ali, mortis poenam impugná- runt , unam. accepit .commentationem , cum indi- cio: in magnis voluisse, eaque rerum copià et 58 ORATIO. et probabili partium dispositione , plurimi qui- dem commendata; argumentorum vero: ex- plicatione , quae requirebatur , -non : aeque praestabilis. Nam tametsi judicandae. non erant: scriptorum in loco. difficillimo | opinio- nes, tamen explanare;magis sententias, quam verba referre oportuit. : Quod cum. in illa commentatione desideraretur, eà re considera- tà, auctori praemium abjudicavit Ordo, Enim vero propter colligendi conferendique 'diligen- tam, quam praestitit singularem, laudatione publicà, “voce Rectoris; si eo honore uti vellet; eum dignum censuit Ordo.' . Ceterum indicto citatus non. apparuit: atque sic talem honorem recusásse videtur auctor. | ORDO MEDICORUM ad propositam quaestionem : Quomodo, Febris. intermittens apoplectica ab aliis morbis, cum quibus facile confunditur , et symptomatibus et de- cursum distinguatur ? Quaenam. sint causae , imprimis Patriae | nostrae propriae, e quibus ortum ducit ; quaenam sit natura morbi et «curandi ratto ? du- ORATIO 59 quas accepit commentationes ‚ alteram , cui symbolum : Nisi paret , imperat ; hanc frenis , hanc tų compescé catená. sede , insignitam : Quodcunque e pectore rivi i fluxerit , Fhan et y din "Utriusque Drm ig auctores satis laudabilem ; in argumento tractando, operam atque diligentiam ' exposuerunt, Prioris vero commentationis auctor” scriptores , seculi XVII. ét! sec. XVIII. praecipuos , de febrium lar- vatarum apoplecticarum ` causis generalibus atque miasmatum affectu; quidem diligenter consuluit , at- vero Recentiores ; imprimis in Patrià nostrâ, observatores, de morbis ende- micis nimis neglexit-et ad causas harum febri- um, in Patrià nostrà, speciales „minus àt- tendit, — Altera commentatio egregiam iiem atque diligentiam monstravit, non tantum in is colligendis, quae causas harum febrium, Patriae imprimis proprias, spectant; — sed etiam illustrando morbi naturam , cadaverum SCC= 60 ORATIO sectionibus ,. sedulo: comparatis; quae tan: dem, observatione morbi proprie confirmare et illustrare studuit. TTE Hisce igitur commentationibus inter se comparalis, judicavit Ordo, hanc ultimam praemio esse condecorandam. +1: Auctoris nomen patuit : Theodorus Adrianus van Scherm- beek, in hac Academiâ, Medic. Cand. Alterius commentationis auctorem honori- fico. testimonio dignum -esse censuit © Ordo, sed huc usque nomen latet. | Accedas igitur , ornatissime Schermbeek! qui cum. Commilitone. Georgio: Broers eodem dignus es honore, cum, spreto omni vitae periculo , in. castris et, in dirissimo mors bo, ad aegrotantium lectum- versati fuistis, nunc quoque, in certamine literario, victores laudatissimi. _Periculosae plenum opus aleae Tractas, et incedis per igneis, = 'SSuppositos cineri doloso. : Scripsisti enim de, febre. larvatà, quae, ut Hypocrita, nos maxime fallit... Uti prudentis | est ORATIO 61 est hominis, sic et Medici, verum a falso distinguere, ne decipiatur. Non est in Medico, semper relevetur ut aeger, Interdum doctá plus valet arte, malum. .At Tu, sequere Naturam, non ejus imi- tator, sed fidelis minister. Quae- 62 |» ORATIO. „Quaestiones, in Academiá Rheno-Traz | jectiná > propositae , .. singularum disciplinarum, studiosis, in Acade- miis et Athenaeis Hollandicis, pro praemiis reportandis, e decreto Re- gis augustissimi , sunt sequentes : QUAESTIO ZOÓLOGICO-GEOLOGICA, Quaeritur, quales reliquiae fossiles anima- lum vertebratorum - hactenus sint inventae, in septentrionalibus Belgii Provinciis, prae- termissis illis, quae multae prope Trajectum ad Mosarn, in hujus loci formatione, adsunt, Indicetur porro, quales sequelae ex illis, quo ad constitutionem geologicam harum Provinciarum , tuto derivari possint ? QUAESTIO MATHEMATICA. Exponatur theoria generalis curvarum du- plicis curvaturae, eaque adhibeatur ad inve- niendas proprietates curvae, quae omnes | rec- ORATIO. 63 rectas in superficie cylindri aut coni recti eodem angulo secat. "QUAESTIO THEOLOGIC A. > Disquiratur, utrum ! e- doctrinà Ethices Christianae, homini et Principi Christiano. lie ceat, bellum gerere, nec ne? Quodsi lici- tum existimetur, inquiratur,; guatenus de bello gerundo hominum sententias emenda- - verit doctrina Religionis Christianae ? QUAESTIO JURIDICA. Ad examen revocentur argumenta , quae ad leges commendandas afferuntur, quibus sive officinae et agriculturae tuendae caussà, sive ne certarum rerum copia desit, mercium cum importatio tum exportatio gravatur vel prohibetur. „QUAESTIO, MEDICA. Quaenam mutationes pathologicae inducun- tur Árteris per Ligaturam? Hinc, expo- ‘sitis variis eam instituendi modis, quid sin- guli valeant , concludatur? | QUAE- 64 ORATIO. QUAESTIO LITERARIA. Vita Periclis, ex ipsis fontibus, maxime Plutarcho, petita. Viri characterismus, Quid profuerunt ejus . politica -consilia civitati et imperio Atheniensium? Quid nocuerunt ? t «maie MONO GE QU OMM En vobis, ingenui Juvenes! novas quae- stiones propositas. Alacri animo hoc agite, experturi, quid valeant humeri, quid ferre recusent. Haec pugna certe vobis convenit magis , quam bellum, quod etiamnunc contra. Bel- gas istos geritur. | ^ Faxit Deus, ne in posterum eo res Yu. Patriaeque discrimen , ut denuo ad arma. vo- cemini! —— | | Musarum enim chorus cum Marte et Bel- lonà níl quidquam habet commune et ab ar- morum strepitu. abhorret ! . Quod si ita nobis e voto succedat, proxi- = mo, in hujus Academiae regimine Successori , non minor, quam mea fuit, continget feli- citas ! Il- ORATIO. 65 Mi prospera omnia adprecamur; — post annum, munus deponat cum majori discipu- lorum numero,. Academiae commoda cele- brans, nulliusque mortem deplorans! — - Imprimis vero optamus, ut Successor dig- nissimus, sequenti Academiae natali, laeto animo, annunciare possit, omnia, quae in studiorum detrimentum, sed in Belgarum fa- vorem , mutata essent, in pristinum. statum; more Majorum, esse restituta ! ‘Hunc autem Academiae Rectorem , in proxi- mum annum, ex Regis Augustissimi decreto ; renuncio et proclamo , virum clarissimum THEODORUM GERARDUM VAN LIDTH DE JEUDE ! Accedas igitur, Collega conjunctissime! et sedem hanc, quam tibi relinquo, jure tuo, occupes ! Salve, Rector Magnifice! cui fasces, sigil- lum et quidquid est, in Magistratu Acade- miae, honoris et oneris, omnia trado! Largiatur tibi prosperam valetudinem Deus optimus Maximus, sitque tibi hic annus, unus e felicissimis vitae tuae et perpetuo Acade-. miae nostrae honori! Tibi vero, summe Deus! pro magnis bene- A fici- 66 ORATIO. ficiis , in me collatis, gratias quas posstim , ago maximas! Sapplices te et pià mente pres camur, üt Patriâm nostram, procellis eheu! - labefactatám, stantem tamen: adhuc. sustineas ac tucaris! Pacem nobis largiare; ut, illà no bis reddità, „artes et disciplinae inveniant; unde alantur, magisque perficiantur! — Sal- vum fac Regem! — Serva hanc! Academiam; ejusque Curatores, Doctores, Alummos; ub; in hoc anno, profitcamur, Tibi omnià pros= pera deberi "unique Tibi esse laudem;, hono- fém et mer in aeternum ! | dM E N. JOHANNES HENRICUS. PAREAU „ Oel, in Acap. Rurwo-TnatzcriwA PROFESSOR, oomen Tasrerorr REGIT Berater socius. CL : tn icd . Amstelodami natus est die 13 Maii A. 1761. —. Die 1 Sept. A. 1785 Sancti Minist. Gand. inter Wallonicos Reformatos est renunciatus. — Theologiam et literas Orientales -docuit in Athenaeo Daventriensi ab annò 1789 ad. A. 1795 , idemque Euang. Interpres in Wal- lonico coetu. Reformatorum .quo posteriori munere in coetu Medioburgensi functus est ad A. 1799... Da- ventriam, rediit iterum Professoris et S. C. interpretis Wallon. muneribus ornatus, ad A. 1804; quo anno Literarum Orien jum et Antiquitatis, Hebraicae pro+ -— 4E fessionem adiit in Acad. Harderovicena.. ` . Earundem maxime disciplinarum docendarum causa anno 1810 vocatus in Academiam Rheno-Traiectinam,, ‘obiit die A Febr. 1833, aetatis : anno 72 cu. = Scripta quae reliquit 1 haec sunt: Ducs — 1 z bts 4 J L tOI2e29310'! D. 39 fi (Ordo de diui akidar rei vena: tianae plus emolumenti quam - detrimenti affe- ventibus ;: dicta publice, cumin Athenaeo Da- ventriensi primum, Theologiae et Litt. Orient. pro- MP 19 Nov. 1789. | zu sh ed al lo gem e | 2. Thre- ‘hf Vitam viri cU merita" accurate exposuit Cl. I. H e- Tinga , Levensberigt en Karakterschets van wijlen den Hoogl. Je H. Panzav , in het Archief van Kerk, Gesch, inzond. van Nederland , D. 1V. bl; 253-519. 2, Threni Ieremiae, | philologice et critice illus- trati. Lugd. Bat. 1790... | 3. Oratio .de- literis Orientalibus minime in- jucundis; habita, cum iterum in Athenaeo Da- ventriensi professionem Liter. Orient. adiret. 1799. «4. Oratio de ingenuo. Poëseos Hebraicae studio, nostris temporibus: magnopere commendando ; dic= ta püblice, cum in Academia Harderovicena. Litt. Orient... et Ant, Hebr. profeésionein 'adirét. :1805. ::; by Gommentalio de immortalétate et vilae fitu- rae notitiis ab ‘anliguissimo" Tobi dts ved in” “suos usus adhibitis. "Daveritis 1806: qridoibsM 955 6. Oratio de dios algue utili Graedárum La- fitar tinarumque "Hlébarun eum Orientalis consor— tio ; dicta. 'publíce, "cuim magistral” Academico abi- rete “Hard. 1808/7 CE end ~ MA Oratio de. constanti | ac. non UN )rien- Latium. “ingenio, Sacrarum Literarum cultoribus, . SUOS tn USUS diligenter observando ; dicta publi ce, cum Professionem T'heologiae typicae et exege- ticae et maxime. Literarum Orient.-in À cad, «Rheno- Trai adiret. "Erai;ad. Rh, 1810: eM : OREN “Belgice:wèréa a! Viro-Doct. Al, Wa: ban, Dielen. 8. Disputatio de Mythica’ librorum Sacrorum tn terpretatione. Quae praemium 'auréüm- tulit iudicio Societatis "'eylerianae Theologicae; obvia in de Ver- hand. van Tes ylers Godg. genootschap, D. XXV. Harl. 1814, una cum. versione Belgica. Repetita fuit haec Disp. edifione altera , aca et puc bus aucta. "Trai. ad Rh. 1854." ET H HAT a r 9, Ser- 9. Sermons sur quelques textes de l'Ecriture S. Utr. 1814. 10. Sermon, prononcé pour l'ouverture. de la réunion des deputés des Eglises Wallonnes a Zut- phen. 1819. ll. Antiguitas Hebraica, breviter descripta. Trai ad Rh. 1817. - Ed. 2. 1823. - Ed. 3'. 1832. 12. Institutio Interpretis Vet. Testam. Trai. ad . Rh. 1822. 13. Oratio de honoris studio Orientalium ; dicta publice, eum magistratu Aarden abiret, Trai. ad Rh. 1823. | 14. Comment. de indole nobilissimi poëmatis Ara- bici, Kasida-al-Maksoura, quod Ien Dorernum habet auctorem. — In Comm. Instituti regii. 1818. 15. Comment. de AMRALKEISI Moallakah , et de huius carminis indole ac Fe Trai. pe Rh. 1828. 16. Exposition abregée des Dogmes , et des Pre- eeptes de la Religion, en farme de Catechisme. — Middelb. 1797. N TJALLING PETRI TRESLING, PHILOS» THEOR. LIT, HUM ET JUR., UTR. CAND» RESPONSIO AD QUAESTIONE M, A NOBILISSIMO ORDINE , PHILOSOPHIAE; THEORETICAE xr LITERARUM HU- MANIORUM,; QUI TRAJECTI AD RHENUM EST, IN CERTAMINE LITERARIO, | ANNO MDCCCXXXII PROPOSITAM, Disputatio: de vitd Ciceronis Hiteratd , in pri- mis ex ejus epistolis ductd, QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, DIE XXVI M. MARTII, ANNI MDCCCXXXIII, y ^ a n FH er AUCTOR ANONYMUS NOBILISSIMO ORDINI $. P. D. V itam Ciceronis literatam fcripturus, ut quaestioni propofitae, quoad posfim, fatisface« rem, Tullium Tironem ad Phaniam (1) amicum fcribentem induxi. Opus, fâteof, multi laboris et exercitationis juvenique Latine fcriben- di facultatis experti impar. Quo pacto in tantum errorem dicam, an temeritatem , fim delapfus , nihil attinet dicere. Vestro autem judicio Viri Clar. opusculum commendo, quod haud diffitior pingue quoddam fonare, a Tironis aetate et doctrina plane alienum 5 attamen, ut spero , aucto- rem profitetur in Ciceronis operibus non omni- no hospitem, Quum optimum mihi vitae fcribendae genus vi- deatur, quo omnia ex ipfius, de quo quis fcri- be- C) De Phania videantur Epi:s. ad Div. UI t, 5, 6. ' A 2 bere velit, fcriptis petuntur, vitam Ciceronis literatam ex ejus operibus et in primis ex episto- lis ducere ftudui. Reliquis autem veterum fcriptorum rarisfime ufus fum. Recentiorum denique , quamvis bene multos potuisfem , neminem adhibui , ut opus- culum, cum plurimis naevis fordeat, aliquam ta- men novitatis fpeciem haberet, Ceterum, cum. Ciceronis vitam literatam, non vero disquifi- tionem de ejus operibus, fctiberem , quae his continentur copiofe enumerare et exponere, cum ab argumento , tum ab infantia mea alienum duxi. Valete, == TUL- TULLIUS TIRO” PHANIAE SUO. Se Ego vero Phania, facile tibi dsfentlor, me immortalis amici Ciceronis fingularia in rempu- blicam merita copiofius tibi narrasfe, ftudia, ejus et doctrinam fere intacta reliquisfe. Nimirum , ab illo inde tempore , quo, te in primis confolante et prope aeque dolente, cafum meum. aliquantum moderatius ferre coepi, nihil antiquius habui, quam faepe et multum de Cicerone meo. dice- re, quod unum acerbi doloris medelam repe- rie Quum vero eximii viri merita tam late pro- „fecto pateant, quantum nullius, ego, cum aliis amicis rogantibus , tum tibi flagitanti, primum quae in republica magna et praeclara gesferit , dein: de qualis in literis exftiterit, narrare conftitui. Verum, te non fugit, mi Phania, quam fit diffi» cile, virum plane divinum, in omni artium et doctrinarum genere facile principem, fuo pretio aestimare, Tantus enim ab omnibus, et habetur, et et est, quantum nemo unus fatis digno laudis praeconio ornare posfit, nifi omni doctrinae co- pia et elegantia cumulatus orator, Quare, quum recondita doctrina atque ornate dicendi facultate haudquaquam valeam , Cicero- nis mei, vel potius nostri, elogium conscribere a me alienum duco, Nëque hoc etiam mihi opus esfe videtur, cum tantam famam sit confecutus, ut illius nomen cum Romanorum gloria arctisfime fit conjunctum. Quum vero tanta in te sit cupi- ditas, plura de illo audiendi, equidem tibi mo- rem. gerim; praefértim cum nihil jüeundius, ni- hil; qüod ‘magis in moerentem carisfimoque ami- co orbatum hóminem cadere videtur, inveniam. At vero haud cio, an meliorem de Cicerone dicendi locum füimére posfim, quam fi de vita ejus literata dico, quam nemo me melius novit, üt qui fingulari quadam et ftudiorum et omnino ünimorum necesfitudine atque quotidiano ufü'cum eo fuerim devinctus. Igitur, quid in hac materia _ Vüleàm, experiar, contendamque, fi modo id con- fequi potero , ut nihil, quod ad rationem ftudio- rum fpectat, praetermisfum videatur, C A- CAP. Mrt, d... JUVENILIS AETAS. — ÂD ANNUM-AE ^, | TATIS XXVII, Inte omnes, qui et nostra et patrum. memo- ria exftiterunt, fummi oratores variaque doctrina muniti viri, Cicerohem principem locum tene- re, nemo est, qui dubitet. Quem tantum- ac ta- lem virum, in quo Roma femper gloriabitur, Ar- pinates fuum vindicare jure fuo posfunt. Nam in villa Arpinati, quum pater ibi cum avo aeta- tem gereret in literis, Quinto Servilio Caepione et Cajo Atilio Serrano Cofs HI. Non, Januarias (1) natus est Marcus Tul- . lius (1) Epist, Vil. 5. XIN. je. Zrütus 1, 43. Gelli us ,ad Att. Noct.: Att. XV. 28; U.C. 647. s- | COMMENTATIO lius Cicero (1). Hoc loco femper magnopere - delectabatur , eumque germanam fuam patriam dicere folebat , duasque fe adeo habere patrias : unam natu- rae, alteram civitatis, five alteram loci, alteram juris (2). Parente natus est Marco Tullio Cice- rone, ex antiquisfima ftirpe, equestri loco , matre vero Helvia, ex nobilisfima gente (3) Puerulus, quum eas artes ac disciplinas , qui- ‘bus juventus ad humanitatem informari folet, edo- ceretur, tanta in eo jam aderat industria , fagacitas et ingenii vis, ut multi parentes, quibus famae celebritate. notus erat, fcholas adirent, quo ipfi quantum in eo esfet ingenii , audire posfent. Alii vero moleste ferebant , liberos fuos, quos omnes longe antecellebat, Ciceronem gécoy cepl cipis inter fe deducere, ut qui commilitonem propter ingenii praeftantiam fummo honore dignum judica- rent (4). Non te praeterit, mi Phania, quantum, ut hodie, ita illo in. primis tempore Graecorum ar- tes ac disciplinae Romae florerent. :Omnis doctri- na (n De nomine Ciceronis, quod venit a voce cicer videatur, Plutarchus in vita Cf, Plinius, Hist, Nar. XVIII. 3, «4 (2) De Legg „Ile 4, (3) Plut. lẹ l. Cf, Brutus, 1. (4) Plut, 2 Inter Ciceronis commilitones erat T. Pome ponius Atticus, quem per totam vitam confuetudine fibi devinxit, Nepos in vita dttici 1. ED UTIEYRZACR IT Al - 9 na liberalis a Graecis videbatur repetenda atque doctis- fimi homines juvenilia ingenia a Graecis praeceptori- bus erudienda et conformanda putabant. Quorum auctoritate Cicero quoque impediebatur, quo- minus L. Plautium quéndam , qui primus Lati: ne docere coeperat , multosque eruditione fua alli- ciebat , audiret (1). Itaque Graecis praeceptoribus ufus est, inter quos Archias poeta fuit, quem quanti faceret, praeclare ostendit, ea, quam pro illo dixit, oratione , qua nihil ornatius , nihil jucun- dius excogitari potest (2). — "Omnes , quas natura hominibus largiri botst in- genii dotes, Ciceroni adolescentulo inerant ; quibus, cum accesferit fingulare quoddam laudis fludium atque indefesfus labor , quid. mirum , eum fextum decimum: annum agentem in vario litera- rum genere jam. adeo fuisfe verfatum , ut quisque facile augurari posfet magnum pis et fingulare in eo aliquando exftiturum. | Hac igitur aetate , fumta virili sou isfond: ve: nit (3). Illo tempore L. Crasfus,fummus vir et vehemens orator , postquam waan contentione ani- onp mi D Fragm. Epist. ad Tiinium. (2) Videatur praefertim exordium Orat, pro Archia, Ci- ceronis res in confulatu gestas verflbus cclebrare coepit, ne- que tamen, etiam hortante Cicerone, perfecisfe videtur. Epist. ad Att. L 16, (3) Brutus, 88. U. C. 662. Io COMMENTATIO mi viriumque in Philippum invectus erat , pau- cis post diebus gravi morbo confumtus est (1). Q. Hortenfius, qui tum in foro regnabat; erat in bello, primo anno miles, altero tribunus mili- tum; Cotta pulfus; Sulpicius legatus abe: rat; etiam M. Antonius. | Ceterum oratores Romae aderant, non. illi quidem dicendi facultate excellentes L. Memmius.et Q. Pompejus; fed íaepius. tamen non inepte dicentes.: Reliquos , qui tum in magistratibus erant Q. Metellum Celerem , oratorem not: admodum difertum , Q; Varium,C. Carbonem, Cn. Pomponium, denique Cajum Julium, Cicero, audiendi cupidisfimus , quotidie audiebat. "un Quoad longisfime potest mens mea respicere fpa- tium praeteriti temporis, inde usque repetens , elo- quentia Romae femper in fummo honore fuit , adeo ut „cum aliaeartes ac literae fere neglectae jacerent., baec ars divina incredibili quodam -ftudio a no- ftratibus excoleretur. Hanc igitur fibi viam ad no- minis immortalitatem munire ftuduit. Varios quo- tidie oratores fummo ardore audivit, multa «et le- gens et fcribens et commentans ; quo ftudio per biennium unice fuit contentus. Illo tempore Romae florebat uterque 'Q. Mucius $caevola, in quorum familia juris- prudentiae laus erat hereditaria (2) Alter, Quin- (D Brutus, 89. De Orat. YII. 2. (2) De Orat. Te 10. LITERARIA. it Quinti filis, natu major, augur , tribunus ple- “bis j aedilis „ “praetor ; «conful srdenique „fuit , juris- que civilis cognitioné:praeclare excelluit (1).: Alter vero: fumos quoque im republica honores est con- sfécütus , homo’ omnium et disciplina juris civilis -*eruditisfimus , et ingenio prudentiaque acutisfimus , et -Oratione máxime limatus ét fubtilis „atque , ut C ra s- Dus dicere folebat , juris peritorum eloquentisfimus , "éloquéntium juris peritisfimus (2). Adillum Cice- 7:0 y fümta virili toga a patre deductus est , ut juris ci- vilis cognitione imbueretur , cui rei tantam industriam adhibuit, vt -quoad ejus fieri posfet, a fenis latere 4iünquam discederet, Multa quotidie ab illo et ac- curate et concinne disputata memoriae mandabat, ejusque prudentia 'doctior fieri et melior ftuduit (3). Hunc Cicero, quum esfét fumma fenectute et perdi- ta' valitudine, bello Marfico vidit , quotidie fimul at- que “hiceret ; facere omnibus fui conveniendi pote- ftatem (4). Doctisfimo illo in difficili juris civi- dis doctrina duce orbatüs, ad alterüm fe S cae- votam, pontificem , 'contulit (5), qui nifi juris- prudentia, ornate” copiofeque dicendi “facultate | isi /fal- SE) De Orari I 4g. Brutus , 26 et 58. (a) Hane Muciilaudationem Tiro fume ex lib o De Orat. 1.:39: Cf. Brutus,.39 et.40. (3) De Amicitia 1. de Legg. I. 4. ubi Atticus fe eiiam ad Scaevolam ventitasfe dicit. (4) Phil. VIII, 10. (5) De Amicit. 1, 1. Brutus, 1 1. U. C. 1e COMMENTATIO faltem auguri praeftabat. Hic igitur vir, fummus, non! docendi quidem. munere fungebatur, fed tas men iis , qui eum confulebant, jurisve cognoscendi {ftudio flagrabant ,, nunquam deërat. . Quo praece- ptore mirum est,.quantum cum. in juris. doctrina percipienda , tum in germanae eloquentiae via ine vestiganda profecerit. Ne putes vero, eum o- omnem juris fcientiam a praeceptoribus tantum peti- visfe, Ipfe enim praeclare intellexit, totam hanc disciplinam -aeterna fapientia. hominum mentibus quafi esfe involutam (1), eamque igitur prius puta- bat esfe enucleandam et excolendam. Deinde ea, quae ex ufu- quotidiano, ex .congresfione . homi- num, ex antiquitatis denique monumentis colligi posfunt, juris ftudiofo liberali. cognoscenda du- cebat. Neque eum deterrebat, quod jus civile nonnullis per varia fcripta disperfum et disfipatum videretur. Acerrimo enim, quo: valebat ingenio, acute perfpexit eadem faepius a pluribus fcripta esfe, at paucis tantum modo verbis immutatis (2). Ace cedebat vero, quo facilius in hoc ftudium incumbe- ret,mira quaedam, quam ex eo percipi posfe pu- tabat, in cognoscendo fuavitas et delectatio. Sic enim existimabat , quocumque quis animum verte- ret, juris civilis ftudium uberrimum fontem esfe, ex quo variae amoenitates profluerent, Duodecim yd tã- (1) De Legge Y. 5e lI. 4. (2) De Orat. I. 42 fqq. LITERARIA. 13 tabularum libellum, quem, ut mos erat , illius aeta- tis pueri, tanquam carmen necesfarium discebant ( 1), tanti profecto fecit, ut non dubitaverit ftatuere , eum bibliothecas omnium philofophorum et au- ctoritatis pondere et utilitatis ubertate fuperare(2). Sed unde narratio mea digresfa est, eodem redeat. Sulla confule et Pompejo, P. Sulpicium difertum oratorem frequenter in tribunatu dicen- tem, tam diligenter audivit, ut omnem ejus di-' cendi genus penitus perciperet (3). . lisdem fere temporibus, qui unus omnium Ata- demicorum princeps tum erát „Philo (4)cum Athe- nienfium optimatibus , Mitrhidatico bello flagrante , Athenis, optimarum artium et literarum fedibus , Rô- mam fugit (5). Cujus adventus , cum aliis , qui Grae- carum literarum et Academiae amore ardebant, tum in primis Ciceroni magnae et jucunditatis fuit et utilitatis, Etenim , cum doctrina valeret liberali at- que dicendi facultate egregia, omnes, qui aliquid audire vel discere cupiebant, magna comitate exci- piebat, atque alio tempore rhetorum ,alio vero phi- lofophorum praecepta tradere folebat (6). | | Tul- (1) De Legg. IL 23. (2) De Orat. I. 44. (3) Brutus, 1, 1 De Orat III. 3. | (4) Philo, Clitomachi discipulus, faepiusa Cicerone laudibus effertur, == Acad, I, 4. IV. 6, De Orat. MIL 28. . Tusc. IL, 10 (5) Brutas, 1. 1. (6) Tase. I, 3. U.C. 663» ik COMMENTATIO Tullius noster jam a primo illo aetatis actu, quo puleri decorique fenfus animum primum affi- cere folet, incredibili quodam ad philofophiam ftu- dio erat incenfus (1), qua nec fibi cariorem ul- lam unquam rem in vita fuisfe, nec hominum ge- neri majus a Diis munus ullum esse datum, face pius. dicere folebat (a). .. Jnvaluerat illo tempore opinio, ab iis profecta, qui Graecorum laudem Romano nomini infestam putabant, omnem prudentiam, dicendique artem a nostratibus esfe repetendas, qaippe qui Graecis longe esfent anteponendi. Itaque fuerunt, qui, quamquam non ita fefe rem habere arbitrabantur , tamen, quo facilius Marcum nostrum, Quine tum fratrem, aliosque a Graecis literis deterre- rent, haud dubitaverint affirmate, L. Crasfum et M, Antonium fummos oratores, vel omnis doctrinae fuisfe expertes , vel faltem non plus at- tigisfe eruditionis, quam prima illa ac puerili in. ftitutione fibicomparaverant. Atvero Cicerones, generofi juvenes „cum patris , optimi ac prudentisfi- mi viri, tum C. Aculeonis e EL, Ciceronis patrui auctoritate freti, in tantum errorem non po- tuerunt induci. Nam illud et ratio eos et quoti- dianus ufus docebat, eloquentiam non arctis di- | fci- (1) Epist. ad Div. IV. s. De natura Deor. X. 4. Tusc, V. 2. De Rep.L. 4. | 2) Epist. ad Div. XV. 5. LITERARIA. 15 fciplinae veluti cancellis esfe circumfcriptam, fed variam ac copiofam doctrinam et omnem fapientiam fibi deposcere (1). Atque hac fententia adeo femper fuit convictus, ut per totum vitae fpa- tium enndem curfum tenuerit , dixeritque aliquando , cum de Academia et Peripateticis fermo esfet. » Ad eos igitur converte te, quaefo, Ex eorum » fcriptis et inftitutis cum omnis doctrina libera- „lis, omnis historia, omnis fermo elegans fumii » potest, tum varietas est tanta artium , ut nemo » fi ine eo inffrumento ad ullam rem illustriorem de fatis ornatus posfit accedere. Ab his oratores , ab „ his imperatores ac rerum publicarum principes » exftiterunt (2)." | "Tague, quum tantum in Cicerone nostro a prima aetate esfet fapientiae ftudium , jam mature fe ad illam applicavit et primum quidem , P ha e- dro Epicureo duce (3), qui ei, antequam P hi- lonem, in cujus disciplinam deinde transiit, audi- verat, magnus philofophus ; postea vero vir bonus et fuavis et officiofus probabatur, Philoni autem, admirabili quodam ad philofo- u c. phiam ftudio concitatus, totum fe tradidit (4) at- | que (1) De Orat. IL 1 et a. (2) De Finibus, Ve 3. (3) Epist. ad Diy, XUL 1, Cf. De natùra Deor. I. 33. Epist. ad Att. XII, 39. . (4) Brutus, l, l Epist. ad Div. XIIL Do nataräà Deore L 3e Acad, IV 4e 666. 16 COMMENTATIO que ab eo primum divini illius Platonis amore imbutus est. Quem postea veliementer auctorem fecutus est, et fummis faepius laudibus extulit (1). Illo tempore Romae morabatur Apollonius Molo, Rhodius, qui cum fummus esfet rhetor et non contemnendus actor caufarum , multos di- scipulos dicendi ftudiofos nactus est. Verum, etfi mercede doceret rhetoricam , neminem tamen in disciplinam excipere voluit, nifi qui natura ad elo* quentiam aptus et veluti conformatus videretur. Nam , ad quam artem vel disciplinam cujusque in- doles maxime idonea videretur, ad illam exercen- dam , quemque hortari folebat (2). Huic doctori C icero magnam operam , dedit ar- temque dicendi , illo duce et magistro , penitus perspi= cere coepit (3), M olo enim philofophiam quidem irrifit atque contemfit, attamen inter dicendi ma- gistros , qui tum Romae: erant, facile diis rl tum tenebat (4). Habes igitur, quod primum a me exfpectare po- tuisti, rationem, qua Cicero in varia artium ac ul Loo dn — do- . CO Platonem pasfim nostrum aliquando Deum dicit Ci- cero, Epist, ad Diy. 1. 9. IX. 22. ad Ait, IV. 16. ad Q. Frat. Te t. Brutus, 51. Orat. 3. de Legg. I. s. et alibi, Sume me tamen Platonem laudat iz Bruto: ,' Jovem ajunt philo- fophi, fi Graece loquatur, fic loqui. ” (2) De Orat. I, 238. (3) Brutus, st. (4) De Orat, 1. 17, p LITERARI A. 17 doctrinarum genere procesferit, quemve curfum tenuerit, ut in Hortenfii, cujus vestigia vehe- menter est perfecutus (1), gloriae focietatem veni- ret, | | Jam tanta in juvene annos XXI nato aderat ingenii vis, doctrinae copia et dicendi facultas ut, quacumque de re vellet, limatum quid et re: conditum , aut dicere, aut fcribere posfet, Verum ad dicendi munus, quum vocis et laterum vires re- quirantur , propter aetatem minus provectam caufas agere nondum potuit. Quapropter animum ad fcri- bendum maxime appulit , quo facilius ad germanam illam abfolutamque eloquentiam aditum fibi compa- raret. Nulla enim res, ut ipfe profiteri folebat (2). tantum ad dicendum proficit , quam fcriptio. ` Scri- pfitigitur quatuor libros de arte rhetorica (3) 5 quos postea quidem, puero aut adolescentulo fibi ex commentariolis inchoatos ac rudes excidisfe fcri- pfit (4), in quibus tamen egregiam disferendi facul, tatem et reconditam doctrinam haud facile defide- res, adeo, ut viri potius in literis diu multum- que verfati, quam juvenis opus esfe vileatur. Praeterea. eodem fere tempore Xenophontis | lie (1) Brutus, 90. (2) Brutus, 24e ` | (3) Ex hisce quatuor libris duo tantum de inventione rheto- rica fuperfunt. p^ A (4) De Orat. 1, 2. B U. C. 667. U. C. 667 669. 18. COMMENTATIO librum, qui .oeconomicus infcribitur. e Graeco in Latinum convertit (1). Per triennium Sulla abfens bellum contra. M i- thridatem gesfit; Mariuset Cinna factionis bus rempublicam conturbarunt. Aberant M. C ra s- fus et Lentuli duo, oratores non infantes. Regnabat potisfimum in foro Hortenfius; ma- gno omnium confenfu faepius dicebat Antistius atque Pifo, minus faepe Pomponius, raro Carbo, femel aut iterum Philippus. Cice- ro vero hoc tempore omni a republica fe abfti- nuit atque incredibili quodam gloriae et cognitio- nis ftudio incenfus , noctes et dies in omnium doe ctrinarum meditatione verfabatur (2). | Ab illo inde tempore Stoicus Diodotus apud Ciceronem commorabatur ,. qui cum per multos annos apud eum habitavisfet „et quotidiano ufu cum eo divinctus vixisfet , ab ejus latere non. ane te discesfit, quam: morte fit ereptus. (3). Erat vir cum inaliis disciplinis (4) „tum in philofophia adeo vere (1) De Officiis , IL. 24. (2) Brutus, l.l. (3) Brutus, l.l. Epist. ad Fam. XIII. 16. IX. 4e Epist. ad: Att, M. 20. ex qua patet Diodotum, C.J. Caefare et M. Calpurnio Bibulo Cosf. U. C 694 diem obiisfe fupre- mum ,adeoque per;28 annos Ciceronis amicitia et confortio ufum fuisfe, Eadem Epist ad Atticum fcribit Diodotum ei HS. fortasfe centies reliquisfe, | (4) Epist. ad Fam. XIII. 16. LITERARIA? 19 verfatus , ut postquam Caecus esfet factus, a vete- rum lectione tamen non -destiterit, qua in re ocu- lis non egebat. Praeterea, quod vix credibile vi- detur, geometriae munus caecus tuebatur, verbis praecipiens discentibus , unde, quo,' quamque li- neam ducerent (1). Huic Cicero doctori, quo». cum variarum artium et multarum amore egregie confpirabat , ita erat deditus , ut nullo plane die ab exercitationibus oratoriis vacaret (2). Ita quo= tidie in dialectica exercebatur, modo meditans, mo- dove clamitans cum M. Pifone, Q. Pompejo aliisque et eo limatior in dies atque doctior eva- fit. Aliquando dicebat Latine, faepius vero Grae- ce, cum quia Graece loquens a praeceptoribus fa- cilius corrigi poterat, tum quia Graecorum uberta- tem et elegantiam fibi comparare et in Latinum fermonem transferre ftudebat (5). Generofi juvenes, fiquidem ingenii celeritate et vi mature eluceht, quum laudis. ftudio trahantur, campumque appetant, in quem -libere exfpatiari posfint, vehementer ad poëfin propendere folent, Sic Platonem juvenem , in quo , quidquid praecla- rum felix natura efficere potest, eminuit , novimus, poéfin, antequam philofophiam tractare aggresfus est, fummo ftudio excoluisfe, Eadem ratione C i- ce- — Q1 Tusc, Quaest. V. 39. | (2) Brutus, 1, 1. cf, de natura Deor. 1. 3e (3) Brutus, l AN B 2 20 ^COMMENTATIO, cero in prima juventute poésin amavit , pluresque verfus compofuit, qui fatis ostenderent, eum , ft animum eo vertere voluisfet , magnam ex hac arte glo- riam fibi potuisfe comparare.. Exftant ejus carmen Pontius Glaucus (1), quod admodum puero et Arati Phaenomena ‚quae adolescenti exciderunt (2) : quorum haec , et ab aliis, et ab ipfo Cicerone ma- eni femper funt habita. Ceterum adolescens Ma- rium fcripfit, quo carmine C. Marii res praecla- re gestas eleganter celebravit (3). Postea poéticam minus quidem ftudiofe coluit, quam ut principibus poëtis fit annumerandus , neque tamen eam plane neglexit. Sic enim fen- tiebat, neminem esfe perfectum oratorem, nifi es- fet omnibus artibus liberalibus perpolitus et veluti nutritus (4). 0) Plutarchus, in vita; cujus por hoc carmen etiam fupererat. (2) De nat. Deor. II. 41, ubi multi verfus a Dalbo lau-- dantur cf. Tusce. Quaest, IV. oc. (3) De Divinat. I. 47. de Legg. Y. 1. Att, XIL 49. (4) De Orat. l, 16, Cicero postea carmina compofuit in laudem Caefaris, Arr. 1V. 5. Fam. MI. 1, 8, 9. dein- de prognostica, Alcyones, Limonem, de fuo confulatn, de fuis temporibus, elegiam Temelastem e$ Socularem chou quorum fragmenta fuperfunt. CA- CAPUT I ViniLis AETAS — À. AETATIS XXVII -LX. ——ullpe- M. gps Postquam Cicero omnem, qua late patet , do- ctrinarum artiumque campum peragravérat et in pri- mis cum legendis (1), tum audiendis optimis ora- toribus, ab omni parte esfet conformatus et muni- tus,caufas agere aggresfus est. Itaque, nonut in foro disceret, quemadmodum plerique hodie face- re folent, fed ita profecto doctus in forum venit, ut in omnibus negotiis , sive quae ad rempublicam [pectarent, five quae dicendi vim fibi deposcerent , facile fe tueri posfet (2). — — Inter primas, quas dixit caufas, fuit difficilis illa , quam Q. Hortenfio adverfario, pro P. Quin- tio egit. Magnam in illa oratione ostendit dicen- di copiam cum fumma fuavitate et ingenuo lepore con- (1) Brutus, 34, 355 435 44, 97 (2) Brutus, 90. U.C. 673. U. C. 674... 22 COMMENTATIO conjunctam, Praeterea tantam juris civilis cognie tionem, quantam in hominibus, haud longe aetate provectis raro offendimus (1). Interea a rhetoricis exercitationibus non destitit, iterumque Moloni, qui Sulla dictatore legatus ad Senatum venerat, principi illi dicendi magistro , operam dedit (2). Illo tempore Sullae libertus Chryfogonus, patroni auctoritate adductus, Sextum Roscium Amerinum parricidii accufavit, Quum maxima tum in Sulla esfet visac potestas , nemo repertus est tam audax, qui Roscii caufam defendere aue fus fit. Itur, ad Ciceronem. Hic etfi Sullae odium magnopere vereretur, amicorum auctoritate et infignis laudis ftimulo impulfus , Roscii cau- fam lubens in fe fuscepit. Haec itaque prima cau- fa publica a Cic erone dicta adeo omnibus viris P cum magistratibus y. tum oratoribus ét probata et laudata est, ut nulla. esfer caufa tam gravis, tam implicata „quae non illius patrocinio dignisfima vide- retur 3). Deinceps igitur faepe et multum dixit; in quas orationes, cum omnem fuum laborem et eloquentiam contulerit, haud mirum , Cicero- nem brevi tempore. principibus oratoribus fuisfe annumeratum (4). Wi ds | | Ve- (1) Orat. pro Quintio, quae M. Tullio Decula et C n, Cornelio Dolabella Cosf. a Cicerone habita est. (2 Brutus, ho l ; i (3) Brutus, L1 De Ofic. i. 14, et P lut, l. 1,3. (4) Brutus, 1, 1, Inter orationes de quibus Tiro hic loqui- ur LITERARIA. 23 , Verum tamen paullo post, nescio, utrum Su l- lae timore, an vero corporis infirmitate , a caufis agendis aliquantum. est abílerritus (1). Nimirum per totam vitam infirma utebatur valetudine , adeo ut ffomachus cibum , quantumvis tenuem ac pa- rum vix concoquere potuerit (2). Saepius quo- que: lippitudinem fibi miolestam esfe.conquereba- tur (3). Pracfertim eo tempore, quo Roscii caufam egit, erat’in eo fumma gracilitas corpo- ris, procerum et tenue collum, Hujusmodi habi- tus et figura magnum’ vitae periculum adducere pu- tatur, praecipue fi labor asfiduus et nimia vocis et laterum contentio accesferint,' Quoniam fingula- ris quidam in Cicerone aderat animi ardor et impetus, amici ejus et medici vehementer vere- ‘bantur , ne dicendi munus Ciceronis naturam infirmam frangeret, Nihii facile illo tempore. Ci- céroni molestius accidere potuisfet, quam ab ea, quam laudis fludio conflagrans, vix ingresfus „erat , via defistere. Etenim , quodvis potius peri- culum adire, quam a fperata dicendi gloria disce- -dere multo malebat. Attamen, cum hujusmodi -ésfet valetudinis; metuens, ne ante in ipfo curfu 2 | | M more _ tur referenda est ea, qua Arretinae mulieris libertatem con- tra Cottam defendit pro Caec. 33. (1) Brutus, 1.1. Plut. 1,1 (2) Plut. l. 1. Cf, Epist. ad Fam, VII 16 (3) Epist. ad Arr. VIII, 12 et 13, Xe 17e T COMMENTATIO morte obrueretur, quam” ipfum portum confpicere posfet, genus dicendi aliquantum moderare atque "remisfius. paullo et temperatius dicere conftituit. Haec potisfimum ,-ut ipfe testatur (1), caufa ei in Afiam proficiscendi fuit, . Accedebat, opinor, quod Graeciam et vel maxime Athenas, veras illas humanitatis et doctrinae fedes videre cupiebat. Huc - igitur primum profectus est, ibique pirola cum philofophos , tum rhetores audivit. : | Erat illo tempore Athenis Antiochus, Phi- lonis auditor (2), veteris Academiae nobilis(imus et prudentisfimus plfilofophus. : Hujus audiendi ftudiofus , Cicero Philofophiae ftudium a prima juventute inchoatum , nunquam plane intermisfum, magno ardore inftauravit , atque per fex menfes, fummum. illum doctorem comitem habuit. : Simul vero apud Demetrium Syrum, veterem et non contemnendum dicendi magistrum , rhetoricae operam. dedit. Deinde, Athenis relictis, Afiam fere totam peragravit, variisque locis cum fume mis oratoribus exercitationes inftituit, a quibus lus benter et comiter est exceptus. Horum princeps rat Menippus, Stratonicenfis , tota Afia , illis temppribus, omnes oratores longe antecellens ; qui tam purum et elegans dicendi genus complecte- bas Çi) Brutus, 1. 1. (2) dead. IV. 2 et 4. Cf. Fragm, Epist, ad C. Pan fam ex edit, Ernestina, VII. pag. 1064. Plu t, K Ff, 4 LITERARIA. a5 batur , ut dignus esfet, qui in Atticorum nu- merum reciperetur. Praeterea asfidue Cicero- nem comitabantur Dionyfius Magnes, Ae- fchylus Cnidius, Adramytenus X enocles , qui tum in Afia rhetorum principes numera. bantur. Neque tamen in hisce rhetoribus audien- - dis fubftitit; verum eundem , quem Romae tanto ftudio et amore audiverat , omnium hujus tempo- ris dicendi magistrorum , longe principem, M ol o- nem -tertium audire cupiebat, Una cum Cicero- ne Rhodum profectus est Servius Sulpicius, qui-ab ineunte aetate Ciceronis, et amicus fuit, et ftudiorum focius. Hic, cum non ineptus esfet orator , eloquentiam tamen propterea potisfi- mum asfumfit, quum ad jus civile tuendum opus esfet;, Etenim , quamvis ad.fummam dicendi gloriam facile pervenire posfe videretur, tamen id maluit, quod etiam est confecutus, omniunr nimirum, non modo ejusdem aetatis , fed eorum quoque, qui antea fuerunt, in juris civilis cognitione esfe prin- ‘ceps (1). | ‘Itaque’ Cicero Rhodum venit, ut a Mo- lone, egregio doctore , tertium disceret, quae- nam optima ad eloquentiae fastigium esfo$ via et ut hic vitia, quibus Ciceronis oratio etiam laborabat, animadverteret, et annotaret (2). Qua in (1) Brutus, 41. (2) Brutus, 1, 1, Eleganter de hae re Qu inct. Lib, XII. 6. fcri- (i$ ^.COMMEN TA TIO: in re Molo fingulari quadam et: admirabili. fas cultate gaudebat. | Hic igitur cum Ciceronem juvenili quodam ardore nimium: redundare et quae fi fuperfluere videret ; eum aliquantum | reprimere , et quafi extra ripam diflluentem ,' coercere ftuduit. Ne vero quis. putet, Molonem multa in Cicerone reprehendenda habuisfe , -ejusque elo» quentiam p qualis tum erat, parvi duxisfe, hoc addam. Dicitur Molo Ciceronem. rogas- fe, ut aliquando Graece orationem. haberet, quo melius eui intelligere et. vitia corrigere. posfet, Cui. rogationi cum- Cicero facile obtempera- ret, tanta dicendi vi et fuavitate dixit , ut omnes, qui aderant „in fummam admirationem raperet. Póst- quam igitur dicendi finem. fecerat „omnes eum eximia laude extulerunt Apollonius vero, qui, dum dicebat. Cicero, nullum voluptatis fignum ediderat, folus taciturnus remanfit. ‘Tan- dem vero, quum Ciceronem aliquatenus. con- . turbatum videret; te, inquit, mi Cicero, mi- rabiliter laudo , atque admiror. At vero miferet me Graeciae, quoniam unum id, quod nobis reliquum erat , fcripfit: ,, Ufus est hac ratione M. Tullius etcum jam clarum meruisfet inter patronos, qui tum erant, nomen, in Afiam na- vigavit, feque et aliis fine dubio eloquentiae et fapientiae ma- gistris, fed praecipue tamen Apollonio Moloni, quem Romae quoque audierat , Rhodi rurfus formandum ac velut re- coquendum dedit" CREP Lut. i. 5. LITERARIA. 27 erat’, dóctrinam nimirúm et éloquentiam , a te ad Romanós collatum , video (1)." " Eodem fere témpore Pofidonio; wai j Pánaetii discipulo, familiariter (2) usus est; mul- tümque eo magistro (3) in plilofophia profecit. Postea quoque eundem femper magni fecit et, quae féribebat , cum fümmo illo viro communicare fole- bat (4). Ita Cicero, postquam per bienniem in Graecia et Afia erat peregrinatus ,' multosque phi: lofóphos "et rhetores fummo ftudio coluerat , Ro- mam rediit, non modo exercitatior , fed prope mu- tátus. Etenim, doctrina variis exércitationibus Multam erat adaucta; oratio minüs grandis et incitata evaferat ,, nimiaque vocis contentio recide- fat. Praeterea lateribus vires et "corpori. firtihior habitus accesferant (5). TE Inter plurimos , qui tum Romae florebant , orato- res, duo potisfimum erant fummi dicendi artifices , qui Ciceronem imitandi cupiditate. incenderent , Cotta et Hortenfius. Quorum alter remis- fus et lenis aptisque verbis fententiam 'comprehen- dens, alter vero perelegans ; gravis ; vehemens , ma- $nificentius dicendi genus habebat. Itaque cum Hortenfio in primis eloquentiae laude certare | ei- _ QG) Plut, 1. 1. (2) De fin. bon. et mal, I 2. | — (3) De nat. Deor. I, 3. De Fato, 3. Plut. I. I. (4) Epist. ad Ast. M. 3. (5) Brutus, LI - 28 COMMENTATIO eique, nifi palmam praeripere posfet, aequalis cer- te fieri vehementer ftuduit. Etenim videbat ,. va- ris in caufis, ut pro M. Canulejo et Cn. Dolabella, cum Cotta princeps adhibitus. esfet, majorem tamen locum obtinere Hortens, fium (1). Tum Cicero, qui jam antea ma- gnam fui fpem et exfpectationem commoverat, va- riis eloquentiae dotibus praeditus, limatus , abfolu- tus et, quatenus hoc hominibus contingere posfit, perfectus orator prodiit, multasque nobiles caufas - egit tanta, et eruditorem , et populi approbatione, ut dubium non amplius esfet, eum omnium Ro- manorum, qui fuerunt eorumque, utauguror, qui erunt, longe maximum existere. Inter alias multas, quas hoc anno egit, caufas exftat illa, quan pro Q. Roscio comoedo dixit. Cujus familiaritate Cicero per multos an» nos fruebatur , et a quo, uti etiam ab A efopo, tragoediarum actore (1) , omnia, quae ad actionem omnemque corporis figuram et habitum pertinent, didicit (3). Etenim, cum uterque in fua arte excelleret, Roscius tamen ita ab omnibus aefti- ma- (a) Brutus, 92. (2) Plut. 1. 1. 6. De Orat. l. 6. TORM Le à (3) Plut., l. l pro Archia, V. 8e De Orat, I. 27 et 28. ubi legimus. s, Itaque hoc jam diu est confecutus , ut in quo quisque artificio excelleret,in fuo genere Roscius dice- retur," Cf. Brutus g 84. LITERARIA. . a9 mabatur, ut ore durisfimo esfe videretur, qui, praefente eo, gestum agere conaretur (1). + Fuit hoc -fane tempus, et memorabile, et Roma- no nomini gloriofum, quo duo maximi oratores, quales vix finguli fingulis aevis reperiuntur, de fumma dicendi gloria certarent. "Antea quidem ex- ftiterant M. Antonius et L, Crasfus, in quibus primum cum Graecorum gloria Latine di- cendi copia est aequata (2). His vero, etfi quisque eorum in fuo dicendi genere adeo perfectus esfet, ftatuere ut non posfes, utrius te malles fimiliorem ; dicendi. laude etiam praeftare videntur Horten» fius et Cicero. Hi igitur, quamvis non omni- no esfent pares, eodem ardore incenfi, ineunte aetate eloquentiae operam dederunt, neque ullum patiebantur diem esfe , quin, aut in foro. dicerent , aut extra forum exercerentur, Uterque attulerat optimum dicendi genus, fplendidum illud atque or- natum, quod tamen nihil afflati et corrupti habe- bat. In utroque magna erat memoriae vis, qua | omnia, quae antea esfent fecum commentati, fine fcripto iisdem fere verbis redderent. Praeterea, quae ad actionem pertinent, quaeque mirum quan- tum ad eloquentiam faciunt , in utroque tanta erant, ut nihil unquam perfectius aut elegantius, In hoc vero differebant, quod in Hortenfio magis ge- nus (a) Pro Quintia , o4« Do Orat. lI. 576 (2) Brutus, 36. go COMMENTATIO nus. dicendi Afiaticum erat, in Cicerone vero, ut ego quidem arbitror, magis Atticum, Porro, quamvis uterque. magna valeret doctrina, Cicero: tamen artium. ac disciplinarum varietate et inufitata totius antiquitatis cognitione H ortenfio- etiam: praefta- bat (1). Uterque denique cum esfet in verborum fplendore elegans , Cicero tamen, limatior etiam et fingulari ftili et. fermonis Latini ftudio politior videbatur. nor | Verum enim vero , cum tantum in utroque fuerit , et eloquentiae , et gloriae ftudium „quantum omnes novimus, mirüm videri potest „eos in variis caufis agendis confiliorum omnium focietate conjunctisfis me verfatos fuisfe. Etenim j cum: Cicero H or- tensium fibi, Hortenfius Ciceronem fibi anteferret „alter alterum non, ut plerique putabant, adverfarium aut obtrectatorem laudum fuarum, fed focium potius et confortem gloriofi laboris. ha buit (2). | Ine (1) Quin adeo philofophia ab Hortenfio aliquando est acs cufata et vituperata. De fin. bon. et mal. I. 1. : s (2) Brutus, 1 et 94. Non tamen inviolatam inter eos fie- tisfe amicitiam existimari licet ex Epist ad Att, III. o. IV. 6. VI, 6. X. 17 et 18. ad Qe Fr. 1.3. Atticus multum operae dedisfe videtur, ut omnem. obtrectationem ab illis arceret, uti patet ex Nepote i» vita Attici, 5. ubi haecj legimus? , utebatur autem intime Q. Horcenfio, qui iis temporibus principatum eloquentiae tenebat, ut intelligi non posfet, uter eum plus diligeret Cicero, an Horcenfius, et id, quod erat LITERARIA. 31 - Interea C icero, cum honores petere coepisfet , quaesturam obtinuit in Sicilia. Quod munus ita profecto gesfit, ut , cum ab aliis magnopere lauda- retur, ipfe ‘in hoc munere jure fuo gloriari pose fet.(1).. Neque tamen literarum ftudium propter muneris multa et varia. negotia neglexit, fed do- ctrinam fuam, fi qua posfet , etiam amplificare ftu- duit. | Cujus rei „cum multa posfem , unum: tantum te- ftimonium- afferam, Quum enim cenferet hominem, qui excellere fapientiae gloria vellet, omnia , quae quidem ftudio asfequi potest, complecti debere, ma- thefeos ftudium nunquam neglexit , ejusque discipli- nae principem doctorem , Arch i medem , magni , fi quis unquam, fecit. Itaque in Sicilia degens, maximi. viri „ ignoratum a Syracufanis, feptum undique et vestitum vepribus et dumetis indaga- vit. fepulerum. Habebat enim quosdam verficulos U. © 678. in ejus fepulcro , ut acceperat, infcriptos, ex qui» . bus -cognoverat , in fummo fepulero. inesfe fphaerae |. figuram et cylindri.. Cum autem locum, ubi | | mul- erat difficillimum, efficiebat, ut inter quos tantae laudis esfet aemulatio, nulla intercederet obtrectatio , esfetque talium viro. rum copula. "* Ceterum de Hortenfio videatur pro Quintio x et 2. Div. in Q. Caec, 7, In Verrem Act.l. 4 et pasfim pro Sextio à, De Orat, llf, 6r cliisque locis. (1) In Verrem y V. 11, pro Plancio, 26. U. E. 679. $2 COMMENTATIO multa funt fepulcra, ad portäs Achradinas dili- genter pervestigaret , columellam invenit , in qua hu- jusmodi figurae adesfe videbantur. Qua igitur de- tecta et purgata, eosdem verficulos invenit , exefis tantum posterioribus, ,, Itaque nobilisfima Grae- ciae civitas , quondam vero etiam doctisfima , fui civis, unius acutisfimi monumentum ignoras. fet, nifi ab homine Arpinate didicisfet (1)" Quum anno post e Sicilia decederet, «Romam rediit, ut fummos adiret honores et ad fum- mam eloquentiae laudem perveniret, Illo tem- pore, ut ipfe ingenue de fe testatur, jam videba- tur illud in eo, quidquid esfet, esfe perfectum , et habere maturitatem quandam fuam (2). Ita, cum in plurimis (3) aliis caufis et in prin- cipibus patronis per quinquennium fere asfidue verfa- tusest, tum Siculorum patronus Verrem accufans maxime. in certamen venit aedilis defignatus cum . defignato confule H ortenfio (4). In his ora- tionibus magna ac varia fplendebat eloquentiae vis, Nihil in iis defiderabatur, quod vel ad docendum eum, apud quem dicatur, vel ad delectandum , vel ad nocendum vehementius, quod fummum est, con- (1) Tiro hoc loco ipfius Ciceronis verbis utitur. Tusc. Quaest. V. 28e ' (2) Brutus , 92. (3) Inter has laudandae orationes pro M. Tullio et Le Vareno, quarum fragmenta nonnulla fuperfunt, (4) Brutus, 1,1. LITERARIA. 43 conducere potest, Erat in iis magna gravitas; erat cum ea conjunctus nativus quidam non fücatus lepos. Mirifice autem capiebatur facetiis , , maxime Romanis, quas Atticorum falibus etiam falfiores ducebat (D. Aedilis munere perfunctus, biennio post prae- turam petiit et quadriennio post consulatum ges- fit. Quae dignitates eum non modo non a dicen- do removerunt, verum etiam praeclaram materiam praebuerunt, in qua ejus dicendi vis splendere pos- fet. Quarum omnium orationum (2), ut quaeque admiranda est et laudanda, fic longe praeftant illae, quibus consul, magna vi et contentione in C a~ tilinam, portentum illud ac paene funus reipu- blicae ,' invectus est. | Per totum illud temporis spatium, quod mirum videri potest, qui eo jim pervenerat eloquentiae, omni laude dignisfimus orator, non defistebat ta» men et vario exercitationis genere et praefertim ftilo colendo ad id , quod in arte dicendi fummum est , eniti. Quare non mirandum videtur, hominem novum tam celeriter a1 fummos in republica ho- nores pervenire potuisfe, ef cum propter asli- dui- ad Epist. ad Fam. IX. 15. cf, VI, 32e ceterum de jocf et facetiarum utilitate, De Orat. II, $4» Orat. 26. C) Ad illa tempora , praeter . Catilinarias , referendae sunt : Oras, pro Fontejo, pro Caecina, pro lege Manilia , pro Cluene | TM pro Fundanio , pro Gallie et pro C. Cornelio, de lege agrar, pro C. Rabirio, aliaeque, quae perierunt. Episr, ad Att. Iir. ubi decem, quas Attico mittit orationes enumerat, easque confulares vocat. 34 — COMMENT A:TIO duitatem in caufis et industriam tum, propter: exe; cellens et inusitatum dicendi. genus omnium, Ocus, los in fe unum, converterat , GREED tque oratores; post. fe intervallo reliquerat, se Nihil. amplius. de Cicerone oratore dicam... Dicam.. ‚de zelianies: quam . “vulgus hominum. jidat, titeit, quibus, fons. perfectae. eloquentiae . continetur: nemo, qui. philofophiam complexus. esfet, matrem „omnium. bes. nefactorum , beneque dictorum s. nemo, qui. jus. civile didicisfet rem ‚ad privatas. caufas. et. oratoris, prudentiam. maxime necesfariam : nemo „ qui, memor; riam rerum Romanarum teneret: ex qua, fi quans; do opus esset, ab inferis locupletisfimos. testes excitaret: nemo, qui breviter arguteque inclufo, adverfario laxaret judicum. animos atque a feveritate. paulisper ad hilaritatem rifumque traduceret: nee. mo, qui dilata re posfet atque a propria ac. definita: disputatione hominis et temporis ad communem., quaestionem univerfi generis orationem traducere :. nemo, qui dilectandi gratia, digredi. parumper. a, caufa, nemo qui ad fletum posfet adducere: nemo, qui, animum, ejus., quod „unum est .oratoris maxime proprium , quocumque res postularet , impellere. G) Quandoquidem mihi fatis copiose expofuisfe vie, | deor , quinam fuerint gradus Ciceronis, et quan, fis (a) Tiro hoc loco verbis. ufus est ipfius. 'Cicesonis. in. Bruto 93. LITERARIA: 35 fi : procesfus dicendi, venio jam ad cetera it- lius. ftudia ; quae ei postquam a republica et ho» noribus aliquatenus. destiterat, perfugium « quod- dam ‘ac folatium praebuerunt, Nam iis tempori- bus>cum in muneribus et caufis agendis quotidie fete verfaretur , femper quidem fludiis magnopere deditus “erat «et quantum aliis ad res fuas obeuni das-; quantum" ad. festos-dies ludorum celebrandos quantum ad -aliás voluptates „et. ad. ipfam -requiem animi et corporis conceditur temporum : quantum alii tribuunt tempestivis conviviis. (1); quantum denique aleae, quantum pilae, tantum sibimet ad humaniora ftudia excolenda sumebat. (2) Verum, ea, quae. confulatum ejus fecuta sunt, tempora, quando- respublica. magis «magisque conturbari , principumque: ambitione et factionibus lacerari coe- pta est, Ciceronem paulatim a rebus. gerendis avocarunt (3), et ad manfuetiores Hatan tractan- das adduxerunt, - Magnopere : Tusculano. fuo | delectabatur ,- fibi: que tum demum , cum eo veniret , placere pote- rat (4). Est praedium pulcrum ét amoenum in B co od à quo, Ci) Ciceronem a lawis conviviis et luxuriofa vivendi ratione abhorruisfe testatur P lut. 10. (2) Ipfa fere verba funt Ciceronis pro Archia, 6, (3) Epist. ad Att. I. 16. fcribit. ,, Videsne consulatum il- lum nostrum , quem C uri o ante &moléuci vocabat, fi hic factus erat, fabam mimum futurum? Quare ut opinor, QuAccoQwréoy id quod tu facis, et istos confulatus non flocci séréour (5) Epist. ad Att, I. 4, 5, et 6. Praeter Tusculanum habe- C 2 bat B 36 COMMENTATIO quo. ornando multos fumtus fecit et quo vari figna, ftatuas deportavit. Conftituebat ibi quafi Aca* demiam quandam fibi exftruere, in qua, liber a fo- renfi quotidiano ftrepitu inanibusque contentioni- bus, cum amicis five eruditis five doctrinae cupi- dis aetatem agere literasque excolere posfet. Id- circo cum alis, tum in primis Attico omnia mittere jusfit, quae Academia : digna viderentur. Quae vero yugvarwòn maxime erant, ea potisfi- mum quaerebat (1). | .Práeterea bibliothecam , quamvis fatis magnam jam haberet (2), ornare magis et amplificare semper ftuduit , ut , postquam in otium venisfet, haberet, - quo „ et ad delectandum , et ad cognoscendum per- | frui posfet. Quare undique libros colligere, prae- fertim Attici ope conatus est, a quo aliquando magnam librorum copiam nactus est (3). Igitur, cum in Tusculano esfet , femper do- ctisfimos amicos secum habebat, five Graecos, Platonem, Demosthenem, aliosque, quos ex bat Formianum, Aft. I. 4. Il. 4. 11 13. Arpinas, übi gymnafium cxftruxerat , quod Amaltheum vocabat. Att. le 16. Urs. 15e Pompejanum, Att. Il. 1, 4. Cumanum Att V. 12. ad Quint. Fratrem, le 7e Ide (1) Ibid. et 8. 9. 10. 11. Fame VIL 23. (2) De Fin. bon. et mal. 1. 3. (3) Att. I. 7, 10 et 11, Ad libros. comparandos et dispo- nendos Cicero faepius ufus est Tyrannione de quo Ait. IE. 6, IV 4e 8. Qe Fr. IH, 4. et 5. UILITEÆERARTA. 37 ex bibliotheca expromere poterat , five Romanos , Sulpitium; Varronem, Catonem, qui primus fortasfe nominandus erat, Atticum alios- que, qui faepius cum eo Roma fe in praedium amoenisfimum recipere. folebant , ut ex reipublicae - turbis et contentionibus animos literis excolendis relaxarent. Hic enim cum de temporibus illis, tum maxime de variis artibus ac disciplinis fua- visfime colloquebantur. Hic porro, postquam fa- tis laute,; non vero fplendide accubuerant, in amoenisfimis opacisque fpatiis inambulare, finiul autem de variis doctrinae locis disputare fole. - bant. | aal - Verum enim, cum Cicero amicis fuis et rei- publicae deësfe nollet, quamvis unice literis. fe dedere. et in philofophia vitam agere cuperet, nul- lum fine dignitate otium amabat. Praeterea prima post confulatum tempora ei admodum funesta fue- runt,quum maximum reipublicae discrimen ac pae- ne naufragium, quae prudentia fua averterat, in eum ipfum redundarent. Intelligis , opinor, mi Phania, me dicere de infelici illius exilio , cu- jus caufas nuper tibi copiofe expofui. Transeo has omnes calamitates , quae eum adeo afllixerunt, ut eas. non femper aequo animo, uti philofophum decebat, ferre posfet (1) atque etiam praetermit- to felicisimum , qui brevi infecutus est, ipfius re- fy) dit, Lib. UL. U. G: 693 38 COMMENTA TIO reditum. : Quum incredibile: quoddam. in. eo. 'esfet gloriae ftudium , confulatum fuum; et ab aliis literis illustrari mirabiliter cupiebat, etipfe fcriptis. expla nare cogitabat. Commentarium igitur rerum fuarum in confulatu gestarum Graece compofuit. ét deinde Latinum reddidit (1). -Hunc cum- Attico. aliise que, tum Pofidonio Rhodum misit, -ut- ore natius de iisdem rebus fcribéret, qui tamen ;: post- quam legerat, Ciceronis elegantia et: fuavitate non modo non ad fcribendum excitatus ; verum etiam ab hoc opere abfterritus fuit (2). Eodem ; quo Ci- cero, tempore Atticus quoque commentarium ejusdem consulatus fcripfit, quo accepto Cicero tam multa fibi cum Attico fimilia esfe vidit; tit ab Attico furatus esfe videri posfet , nifi librum fuum jam antea perfecisfet, Attamen quamvis Attici ila in multis Ciceroni placerent, horridula. ei tamen et incomta vifa funt. (Ciceronis vero liber If ocratis wupolyxroy atque-omnes- ejus-di- fcipulorum arculas redolebat. Multa praeterea A r i- ftoteli fe debere ipfe profesfus est (3). : Quum ita multorum exemplo. et clarorum. viro- rum, ipfe de fe fcriberet, eum tamen non latebat, quanta in hujusmodi fcribendi. genere fint -- vitia. + Nam (1) Att. II. 19. et 20, Latini de confulatu poematis fragmen- ta etiam exftant. - (2) Att, IL, ze (5) Ibid. LITERARIA © 39 Nam verecundius de fe fcribat quis, necesfe est, fi quid laudanduin, et praetereat , fi quid repréhendendum. Porro inulti hoc improbant; minor est fides , mi~ nor:vis et auctoritas, Quapropter Cicero Luc- cejüm-historiarum fcriptorem qui Italici. belli et civilis: quoque historiam . fcribebat, rogavit, ut confulatum . ejus: feriptis fuis celebraret. et. monu- mentis commendaret. : Neque enim nomen. fuum à posteritate tantum: laudari: fperabat 3; fed. clarorum fcriptorum: testimonio vivus delectari cupiebat (1). „Verum , “ne: quod: genus “a se ipfo làudis fuae praetermitteretur ; verfus compofuit: de témporibus fuis ; quibus »omnià, quae- eongato Menta ac bit clara gesferat ; célebravit (2), | ! "Eodem fere “tempore: L.: Pa pirins; Páetus dir à sont di quos Servius Claudius re: liquérat ; libros Latinos-et Gtaecos ; donavit: Quos Cicero lubenter accepit, quoniam multi : inter eos reperiebantur libri;: quibus ;vehementer indi- gebat (3)... Nam: quotidie magis.,; omne quod : à | ias. trimmed; | oL. bedaalolfos EO! Fam. V. 38. Qua Epistola Luccejo non tantem fcribit , qua ratione res fuas celebratas videre cüpiat; at ve- ro petit ab eo, ut eas vehementer adornet, Quid? haee etiam addidit, quae haud fcio, an quis Ciceronis gloriae condonare posfit : ,, itáque te plane etiant atque etiam rogo , ut ornés ea vehementius, quam fortasfe fentis, et in éo widi hi- ftoriae negligas, cet. Cf. Art. IV. 6. (2) Fam. l. 9. Att. V. 19. IV. 8 (3) Artt. 1. 20; II, 2. 4 — COMMENTATIO: forenfi labore fupererat tempus, in veterum lectio: ne confumebat, et illo tempore cum primis Di- caearcho delectabatur, quem magni faciebat et amicis commendare folebat (1). | Quum antea expertus esfet, quantum utilitatis ` et jucunditatis ex peregrinationibus percipi posfet , incredibili quodam peregrinandi ftudio ardebat , et praes fertim Alexandriam reliquumque Aegyptum co- gitabat (2).. Verum tempora, in quae incidit, im- pediebant , quominus longa itinera fusciperet. Ita- que in ftudiis voluptatem fuam ponere, et cum omnibus Mufis rationem habere, praecipueautem phi- lofophiae operam navare, conftituit (3). Aliquan- „do geographica fcribere in mente habuit, ad quod opus fuscipiendum Atticus eum valde est adhor- tatus; fed quum nimis magnum esfet atque a C i- ceronis ingenio plane alienum , hoc confilium rejecit (4). In Formiano vicinum ac paene contubernalem habuit C. Arrium, quocum totos faepius dies philofophari folebat (5). Etenim animus propter reipublicae ftatum magno dolore affectus, nulla ratione requiescere poterat, nifi ad philofophiam cons (1) Atrs IL 2 et 12. Cf. XIII 31 et 32, - €2) Att. IL 5 C3) Att. IL 4 et 5. (4) Att. IL 4, 6, Fe (5) Att. IL 14 et 15. ES \ \ O LITERAR PAC "m confugeret , quae in fecundis delectatiónem , in ad- verfis folatium praebere folet. (1) | Quum igitur tantopere ftudiis obfequeretur et in varium doctrinae genus incredibili quadam in- dustria incumberet, eo tandem pervenit cognitio- nis, ut de quacunque re vellet, ità reconditum quid et limatum fcribere posfet, ut nemo ante eum Romanus. Atque feribendi munus, cum mul- tum habeat et utilitatis et jucunditatis , lubenter fuscepit , quo , postquam rebus gestis et eloquen- tia fua jam magnam gloriam esfet confecutus , fcriptis quoque nomen fuum imfnortalitati commen- daré posfer. Itaque, ubi ab orationibus fere fe dejungeret, atque ad manfuetiores Mufas retülisfet , ` fcribendi initium fecit , atque, praeter &vérdora (2) commentarium de confulatu , de quo jam dixi , alia- que historica (3), majora opera aggresfus est, Scripfit enim primum tres libros de oratore, quibus omnia, quae vel a veteribus , Aristote- le cum primis et Ifocrate accepisfet, vel flu- dio fuo et quotidiano ufu ad oratoriam fpectare : ip: C) Ast, M. 16. ubi de fcriptoribus , quos illo tempore tra- ctabat Dicaearcho et Theophrasto, ij * (2) Arr. II. 6. Cicero enim per multos annos libro de temporibus fuis fcribendo, quem a verfibus de temporibus di- \ftinguendum puto, occupatus fuit. Hunc librum évéxdorov liquando perpolivit, fed filius demum, Cicerone mortuo; didit, Zet. XIV. 17. ibique Ernestius, vir clar. C5) Art. I L. et 8, 42 COMMENTATIO ipfe vidisfet, complexus est et ante omnium ocu- los pofuit (1). Nihil de illius operis. praeftantia dicam, in quo Cicero, et fibimet, et amicis mi- rifice placuit (2) , quodque cum nemini. plane igno- tumfit, ab omnibus eloquentiae ftudiofis , quotquot Romae sunt, tractari quotidie et laudari folet. Ma- gnopere FA ns ieies dialogis et vel maxime illo ge- nere, quod cum eo in divini nostri Platonis fcriptis admirari folemus; in quo mirum quanta est voluptas facilitasque. In hunc autem de ora- ‘tore dialogum Lucium Crasfum et M. Anto- nium praecipue disputantes induxit; quibus Sul < pitium Cottam, Q. Catulum et C, Julium addidit. In primo libro Quintum Mucium au- gurem quoque ingesfit ‚ quem, etsi in reliquis defi- deretur, tamen non temere dimovit. „ Sed fecit idem, quod in zoAreíz Deus ille nci Plato. Cum in Piraeum Socrates venisfet ad Cepha- lum, locupletem et festivum fenem ;. quoad pri- mus ille fermo haberetur , adest in disputando fenex: deinde, cum ipfe quoque commodisfime locutus esfet, ad rem divinam dicit fe velle discedere ; ne- que postea revertitur. Credo, Platonem vix putasfe fatis confonum fore, fi hominem id aetas, „tis et 16. LITER AR LA. 43 tis: in tam longo fermone diutius ‘retinuisfet ” (1). Eadem: enim ratione Cicero Scaevolam diu- üius.non. retinendum. cenfuit , -qui et aetate „erat provectus et valitudine. infirmus. et honoribus tan- dem iis,- ut decorum non videretur, eum plures dies Roma abesfe, Praeterea liber primus a S cae- volae. indole. non erat alienus y: reliqui vero, cum qexyonoylay habeant, quam Scaevola irridere fo- lebat,- minus ei-convenire. videbantur. (2) -Interea , ab eo inde tempore ,. quo confulatum ges- fit, aliquid praeclarum de optimo reipublicae ftatu. confcribere : faepe et multum cogitabat. : Quare, postquam .egregios illos. de oratore. dialogos- ab- folverat ,. disputationem de republica fcribere infli- tuit: opus-fane magnum. et difficile. plurimaeque, doctrinae et. otii (3), verum tamen Cicerone TN | ! | pe „die - (1) Haec verba Tiro, ut faepe alias, a Cicerone furatus est Aer. IV, 16. … (2) Ibid. A iS. s) Non conftare mihi videtur, quando Cicero libros de republica fcripferit, Ipfe quidem de Div. lI. 2. dicit: ,, quos tum fcripfimus , cum gübernacula reipublicae tenebamus.": Ve- rum repugnat Epist. ad Att. IV, 16, referenda ad annum U.C. 699. itaque novem post confulatum annis fcripta; qua epistola fcribit fe de republica disputationem inftituisfe. Quae pugna facile mihi tolli posfe videtuf, fi ftatuamus , C iceronem in. de a confulatu multa de hoc opere cogitasfé et nonnulla jam fcripfüsfe, quae postea in disputatione ipfa confcribenda adhi- buit, Nam Cicero, ut jam jam explicabimus, opus (tum va- tiis témporibus fcripfit et pasfim mutavit. | m COMMENTATIO dignum, Quemadmodum enim apud Graecos Pla- to, Aristoteles, Theophrastus(1),Xeno- crates, Chryfippus aliique de rebus politi- cis multa fcripferunt praeclara, ita Cicero quo- que de eodem argumento fcribendum ftatuit, ne quis locus esfet a Graecis tractatus, quem La- tinis literis non. illustrasfet; Quos omnes feri- ptores, nisi doctrina potuerit, in eo certe longe praestat, quod ipfe rempublicam gesferit. (2) In hoc quoque opere dialogorum formam fusce- pit, omnemque disputationem in Africani perfo- nam et Phili et Laelii et Manilii contulit. Quibus adjunxit adolefcentes Q. Tuberonem,P. Rutilium, duo Laelii generos, Scaevolam et Fannium (3). Postquam opus aggresfus erat, faepius confilium fcribendi rationemque mutavit, Nam primum omnem disputationem , in duos libros contulerat. Postea fermo in novem dies et li- bros (4), tandem vero in fex libros est distri- butus. (5) Haec autem disputatio cum a Cicerone. in Tusculano legeretur, audiente Sallustio, hic eum adhortatus est, ut non aliis perfonis , qui jam | diu (1) De Div. II. 2. . (2) De Rep. I. 7. sqq. l (3) Att. II. 16. Q. Fr, IL, 5. (4) Q. Fr. IIl. 5. b (s) De Dive ll. 2. Hodie quoque fex libri fragmentorum exftant, * LITERARIM. . 45 s diu vita excesfisfent , dicendi partes tribueret; fed ipfe loqueretur. Nam; cum perfonis tam antiquis ea attribueret, facile ficta esfe viderentur; fin ve- ro ipfe locutus esfet, non philofophus de fchola, fed confularis, qui in fummo reipublicae discrimi- ne multa magna et praeclara gesfisfet , multo ma- jorem ad movendum vim haberet. Cicero val- de quidem Sallustii fententiam comprobavit : praefertim, quum vehementiores illos, quos ipfe vi- derat, reipublicae motus attingere non potuisfet, Attamen hanc rationem fecutus erat , ne de tempori- bus fuis agens offenderet aliquem. (1) Ita Cicero, omne, quod vel dicendi munus vel respublica tribueret , otium ad fcribendum potis: fimum contulit. Quum vero nullum praetermitte: ret amicorum’ juvandornm locum , neque patriae deesfe vellet, non multum temporis ad fcriben= dum dabatur. Nam post confulatum , cum pro fe ipfo, tum pro amicis faepius dixit. Quarum oras tionum quum multae (2) exftant etiam posteri- tati (1) Q. Fr. III. s. (2) Cicero praeter eas, quae aetatem non tulerunt orationes in Clodium, Att., I. 16. pro As Flacco, Aft. Il. 25. pro Bestia, Q. Fr. IL 3. pro Gabinio, Q. Fr. III. 5. pro Gal- lio Caninio, Fam, VII. 1. aliasque post confulatum et an- te proconfulatum dixit pro L. Flacco, pro P. Sulla, pro Cn. Plancio, pro P, Sextio, in.Vatinium, pro - M. Coelio, de prov. confularibus ; pro L. Corn. Balbo, in L, Pisonem et pro C, Rabirio Postumo: 46 COMMENTATIO tati admirandae, principem locum tenere: videntur ; orationes , in quibus summus. conspiciebatur orator , pro. Archia et pro Milone. Neque republica plane destitit; fed, postquam, Crasfo in bello p^ hs. Parthico mortuo, uno omnium. collegarum confenfu U. C. augur esfet. factus (1) ,. deinde proconful cum ims 79" perio: Ciliciam provinciam,, tres. Afiae dioecefes et infulam . Cyprum. nactus est (2). Haec. ei in Graeciam | Afiamque- proficiscendi : caufa . fuit „ex quo itinere multum jucunditatis -et utilitatis per- cepit. Nam, cum varias Graeciae urbes. peteret et in primis. Athenas, ‚quibus. valde. delectaba- tur, plures philofophos audivit ,. atque Cum iis totos. dies: philofophatus. est (3). Verum, quum munus fuum , fumma diligentia obiret, ftudiis vas care rarius potuit. Idcirco eum, brevi tempore magna provinciae : fatietas et urbis defiderium. tes nebat (4), atque magnopere verebátur , ne provins cia.fibi „prorogaretur (5).. Rebus fuis feliciter gestis, fupplicationis vel triumphi fpe imbus U. C.tus (6), Romam rediit, In quo itinere me aegro- dat tum (2) Plutarchus 33. Fam. XV. 40 Ce) Fam. lll. 2. 5. XIII. 67. (3) Att, V. 10. ubi de Aristone et Xenone, VI; 2. Fam, XIII, 1. de. fin. bons et male V. 1e (4) Fam. II, 13, et i2. (5) Atte V. 2. ‘11. 17e Fam, Yl. 10, XV. 12. Ige. (6) Fam. Yl. 15.- VIII. Te XV. i4. 10. 19« dit V. 9. VIL i. 4. Ct 8. H^ LITERARIA 47 tum Patris reliquit (1); quae valitudo haud fa- cile dixerim, quantum eum follicitaverit (2). E provincia decedens , post triumphi honorem , ad literas fe posfe reverti fperabat; quae tamen fpes vehementer eum fefellit; Nimirum, bellum Civile Caefarem inter et Pompejum exarfit, cui cum mederi magna virium contentione ftuderet , refi- stere non potuit, atque etiam propter Pompeji amicitiam, quamvis diu haefitaret (3), interfuit. Tranfeo haec tempora-cum reipublicae, tum C i- ceronis ftudiis miferrima, Nam aliquando qui- dem.ad philofophiam confugit, ut ex ea folatium fibi. quaereret. (4), vel thefes. politicas: fibi fumfit pertractandas ..(5)5: faepius. vero. profesfus est, nihil fibi libros, fihi] literas, nihil oct à U me chis 2) wis NEZ VIES 0, Q9) Fam, XVI, Ii. ro „Att, VIL 13e 20. 21. et.22, VIIL et IX. Fam, NI 6s. [o] Att, VIIL 17. KO) "Hae Graece fcriptae inveniuntur, ds, IX. 4 cf, ge @ Arr, YX, io, - | CA- CA PT T STE, | SENILIS AETAS. AETATIS LX—LXIV. Postquam Pompejus a Caefare victus et profligatus erat, Cicero fe a: bello plane abftie U. C. nuit, atque Drundufium profectus cum Caefa- 706 re in gratiam redire conatus est (1), tandemque zoz, in Tusculanum venit, ut, amisfa republica , in literis viveret. Nimirum, quemadmodum an- tea fuum esfe judicabat pro illis rebus dimicare, - quae fibi optimae viderentur, ita, Pompejo vi- cto, fapientis esfe putabat, nihil ftulte, nihil teme- re dicere aut facere contra potentes, (2) Ut:igitur fe ad illa, quae tum erant tempora , muniret, totum fe ftudiis fuis , aliquandiu inter- misfis , reddidit , atque, ut Dionyfius tyrannus , cum ‘Syracufis pulfus Corinthi ludum dicitur | ape- (1) Fam. NUL. 16, IX. 9. 16. Plutarchus, 46. (2) Fam, IX. 16. i LITERARIA 49 aperuisfe, ita Cicero, fublatis judiciis, amisfó regno forenfi, ludum quafi dicendi habuit, multos- que juvenes eloquentiae laude concitatos, inter quos Hirtium,Casfium et Dolabellam dicendi discipulos nactus est (1). Ita habuit, in quo ac- quiescere paullulum et animum afllictum erigere pos- fet; fimulque juventuti magnificentius quoddam et ornatius dicendi genus impertiit. (29) — .* Neque tantum, nt fe ipfe confolaretur atque juvenibus dicendi ftudiofis prodesfet, Cicero di- céndi ludum aperuit; verum etiam, ut valetudie ne, quam intermisfis exercitationibus amiferat , melior fieret, et ne facultas orationis , quanta antea pollebat , defervesceret (3). | 34 Itaque ,: cum quotidie fere in eloquentia verfa- retur, et optimos quosque atque nobiles juvenes difficilem illam dicendi artem doceret, eandem ma- teriam (3) Fam. VII. 33. IX. 16 et 18, Cf. Plutarchus, 47. Ce) Brutus 32. (3) Ibid. Cicero, i» Epist. IX. 18. addit etiam, quod Ti- ro fortasfe a fummi viri dignitate alienum putavit, ,, Extre- mum illud est, quod tu nescio, an primum putes, plures. jam pavones confeci, quam tu pullos columbinos. Tu istic te Atheriano jure delectato, ego me hic Hirtiano.” Quae ver- ba illustrantur iis, quae leguntur Æpisr. 16. ,, Hirtium ego et Dolabellam dicendi discipulos habeo , coenandi ma- gistros, Puto enim te audisfe (fi forte ad vos omnia perferun- tur) illos apud me declamitare, me apud illos coenitare. '" La saepe jocatur et yxarpôQuAov ludit, Cf, Epis. 20 et 26. D 50 COMMENTATIO teriam uberius fcriptis fuis, illustrare. coepit, . Tri- bus igitur de oratore libris. quartum addidit . Bru- tum , quintum. Oratorem: (1). Quorum ille pere» legans est et Romanis: hominibus. gloriofus , . hic vero, tam. doctus ‚ ut quidquid . habuerit judicii in dicendo. in illum. librum contulisfe videatur (2). Idcirco hunc librum omnibus amicis, dicendi laude praeclaris , vel mifit, vel mittendum curavit, eume que. magnopere commendavit. (3). | j Licet Ciceros post cladem Pharfalicam impe- rium recufaverit, eorumque confilium improbaverit „ qui. bellum formidolofum diutius. urgerent. (4); Catonem.tamen, quem antea valde amabat (5) , admiratus est, ejusque exitum laudavit , et fimul de- ploravit (6). Hanc ob caufam Caefaris vis et auctoritas impedire non potuerunt, quontinus tam alii (1) De Div. II, 1, Cicero post bellum civile primum Brue. tum fcripfit, ut patet ex initio libri, praefertim ex Cap. Se ubi Atticus dicit, ,, Nam, ut illos de repüblica libros edi- disti, nihil a te fane postea accepimus." Ad haec tempora quoque referenda Partitiones oratoriae , et de optimo genere eratorum five praefatio orationum Demosthenis et Aefchinis de Corona a Cic, in Latinum fermonem converfarum. i | (2) Fam. VI. 19. 3) Fam. XIL 17. XV. ars Att, XII. 6. (4) Fam. VM. 5. (5) Att. IL. 5. Q. fratr. Il, 9. Fam, XV.g. €t 4. Cf, tamen Ait, VII. 0. X. 16. (6) Fam. IX. 18. ^ LITERARLA. $1 alii (1), quam Cicero libros in laudem C ato- nis conferiberent (2). Huic Ciceronis Cato- si, qui omnibus perornatus et copiofus vifus fuit atque etiam a Caefare laudatus est, Caefar oppofuit fuum: Anticatonem , quem Cicero quo» que admiratus est (3).' Difficile. erat, praefer- tim illis temporibus ,' Catonis laudationem : feris bere. Quidquid enim. de illius: fententiis , volun- tate confiliisque de republica diceret, Caefarem offendebat , fin vero q;AGs' gravitatem 'ejus et con- flantiam laudaret, hoc ipfum tamen non minus Cae- fari odiofüm #xovouw erat. ddcirco Cicero ab amicis ad fcribendum invitatus Catonis :landa- tionem æpdBamue ’Apstijfderóv habebat. Ceterum; virum illum fatis digne laudari/non posfe ducebat, nifi haec ornata esfent: quod ille ea, quae fecuta funt, et futura viderit, et ne fierent contenderit , et facta, ne videret, vitam reliquerit.(4)...— u Quamquam C a efa rem mirabiliter fibi conciliave: rat Cicero' (5), tamen longe aberat , ut. pristi- ‘nam dignitatem obtineret. Etenim fi dignitas est, —- de republica fentire et bonis vitis: ene" j > «quod (1) Praeter Ciceronem Catonis nomen celebrarunt F a- bius Gallus, Fam. VII. 24. Brutus, det. XIII. 46. (2) Cicero post Brutum et ante" Oratorem Catonem feri- pfisfe patet eX Orat, 10. | (3) Arr, XII. 4o. et 41. XIII. 46. et so. de Div. LE. 1. C4) Ass. XIL 4e et s. (5) Fam. IV. 13e VI. 10: 1X. 16. D 2 52 COMMENTA TIO quod: fentias „ obtinebat dignitatem fuam 5, fin autem dignitas: est; fi quod fentias libere-dicere et- re efficere posfis, nihil fere dignitatis Ciceroni fupererat. | Sustentabatür. unice „gloriae confcientia et literarum ftudio: (1): : Quapropter, fi modo Caefar id pasfus fuisfet, perfonam illam ,. quam antea fustinuerat, deponere cupiebat, fe-totum in literas abdere ; atque honestisfimo otio perfrui (2). Verum, Caefaris benivolentia et: clientium pericula eum e republica. decedentem faepe retraxe- runt. lta Q. Ligarium; cujus caufa omnibus et vel maxime Caefari desperata videbatur, tanta eloquentiae ubertate. defendit, ut ipfe Caefar mente -esfet. perculfus | reumque . abfolveret. (3). Eodem. fere tempore pro M. Marcello dixit et anno post pro rege Dejotaro (4). Ceterum. ilis temporibus doctorum. amicorum confuetudine'et ftudiis. diem terebat, Mane ad eum multi veniebant falutandi caufa amici, dignitate Orbati, tristes, rempublicam prolapfam cum: illo deplorantes. Porro, quoque ii, qui laetitia :exful- tabant ,: victores, qui tamen Ciceronem pere officiofe et peramanter obfervabant. Ubi falutatio Pers (8) Fam. IV. 14e V..2.. VI..3. (2) Fam. VI. 33. (3) Aar. XI. 12. 19. 20, Plutarchus 46. (4) Fam. IX. 12. ex qua patet Ciceronem hanc oratio- nem non multi aestimare, UTLITERARIA?^ 55. defluxerat , literis fe involvebat atque aut fcribebat aliquid, aut legebat. Reliquum tempus rebus do- miesticis dabatur, ‘Veniebant autem, non tantum falutandi caufa , molti amici fludiofi , et nonnulli eruditi; ut Ciceronem docentem vel disputan- teñ audirent, vel de variis disciplinis cum illo collo« querentur (1). Quorum principes erant Atticus, quem fic amabat , ut alterum^fratrem (2), M. Bru- tus(3). Quintus frater, S. Sulpicius (4), Mefcinius Rufus (5), Papirius Pas tus (6) alique. Magnopere illo tempore expe- tebat Varronis confuetudinem , quam: fibi et ju- cundám fore et in ftudiis. perutilem - ducebat (7). Itaque. Varroni fcripfit fe cum veteribus amie cis, id est libris in gratiàm rediisfe, : Quorum ufam „non propterea dimiferat, quod iis fuccenfe- bat, fed quod eorum eum fuppudebat. Nam vi- debatur fibi cum fe in magnas turbas. conjecisfet , praeceptis illorum parum paruisfe, Quum vero ei ignovissent eumque in priscam. confuetudinem revocassent, Varronem, qui meliore confilio in | | | lite- (1) Fam. IX. at. (2) Testes funt Ciceronis epist, ad Att. Cf. Fam: XIIL 1. = (3) Ate. XIII. 4 414. 23. (4) Fam. IV. 3. et 4. KO Fam. V. är, - (6) Fam, IX. 22—24. (7) Fam, XIII, 10. 54 COMMENTATIO literis permanferat, vehementer rogavit, ut five. in Tusculanum, -five in Cumanum . veniret , quo: literas quotidiana confuetudine ufi- renovare. pose fent (1). Conítituit autem, cum Varrone in variis ftudiis vivere, a quibus antea delectationem. modo petebant, nunc vero etiam falutem, Prace fertim zoA/TeÍgg et legere et fcribere cogitabat :. fi minus in curia atque in foro, at in literis et libris ; quemadmodum doctisfimi. veteres fecerunt , navare rempublicam et de legibus et inician Aua rere (2). | Hac ratione Cicero testibosm calamitati mos deratius ferre coepit, atque otium fibi in. literis paravit. At vero tristem. hominem novus quidam acerbus percusfit- dolor, filia lectisfima, Tullia, deliciis. fuis, praematura morte carisfimo patri U. C.erepta. Incredibilem dolorem amici, literis confo- ' Jatoriis fcriptis (3) et ipfe (4) confolatione. fua aliquatenus minuere ftuduerunt. -Sed omnem cone folationem vincebat dolor atque fimul, quae. con- fanuisfe videbantur, vulnera recrudescebant. : Nihil ei folitudine illo tempore amicius , utiliusve. Ita , pane (1) Fam. IX. 1. (2) Fam. IX. 2—7. (3) Pulcherrima Sulpicii Epist. Fam. IV. 5. cf. 6. IX, Ir. Att. XIL 14. (4) Are. XIL 14. 20, 28. de Div. IL, 1. Tuse. Quen. I. 30e Haec confolatio periit et quae Ciceronis operibus addi folet incertuni auctorem habet, oOLTITERAR!JA.:.: 55 mane faepe fe in filvam abftrufit, -neque exivit. ante. vesperum 5 neminem- nifi literas in luctu: ` comitem. habens (1)... Nonnullis quos. lectitabat auctoribus et fuo vel maxime defiderio adductus, fanum aliquod. in- filiae. memoriam condere confti- tuit. Porro illam omni genere, monimentorum ab omnium ingeniis fcriptorum. et Graecorum et. La« tinorum confecrare. molitus. est (2). - Saepe et multum cogitabat illo tempore de sups BouacurixQ ad (C ae fa r em fcribendo , excitatus les ctione Aristotelis et Theopompi ad Alex. andrum; fed obftabat „quod non, ut illi- feri- ptores, ea fcribere poterat „quae fibi honesta et Caefari grata esfeht (3). | | -i Interim. philofophiae ftudium ; quod cum reidu- blicae cura multorumqne : officiorum procuratione esfet districtus , nunquam plane praetermiferat , reno- vare , eaque , quae diu in mente reclufa habuerat (4), expromere omniumque ante oculos ponere et vel maxime philofophiam, veterem: illam a Socrate ortam , Latinis literis illustrare: conftituit. «+ Erant illo tempore, .quod te, mi Phania, non latere arbitror, Romae multi viri non qui. dem. illi. indocti,. qui Graeca Latino . fermone tractari nollent , vel quia Graecis doctrinis. erudi- "ow | ti X ufi. Miui 36546; a$. : (2) Are. XII, 18. 19. 21. 23. 25e 29. 31. 35» 36. sqq. (3) Arr. XII 40. Ca) De Nas, Deor. L 3. 56 COMMENTATIO ti, in Graecis legendis operam fuam confumere: malebant, vel quia Graecas literas ignorantes, a- Latinis illis quoque, ex Graecia petitis , abhorre- bant. At vero. Cicero, cum nostrates Graecos in.omnibus rebus facile fuperare posfe cenferet, nullam disciplinam , a Graecis copiofe tractatam , a: Romanis negligi patiebatur. Quapropter, ut Romanos ad philofophiae ftudium impelleret , pri- mum fcripfit ZJorzenfium , ‘five in laudem phi- lofophiae (1), et deinceps divinam illam discipli- nam Latinis literis ornare aggresfus est. Hac igitur ratione fdoctrinam. fuam augere, Romano nomini. confulere , :civibusque , quantum in “otio posfet, prodesfe nitebatur (2). ;Saepius Cicero, in primis adhortante Atti- co, cogitabat de Varrone, viro' eruditissimo , et amico amantisfimo , in locum aliquem includen- do (3), quo doctrinam ejus fatis digne celebrare posfet. Quum vero oratoria, quibus Cicero antea occupatus fuerat, diligentisfimo investigatori antiquitatis (4) minus convenirent, Varronem nusquam potuit. intexere. . Postea autem quam | Qr- (1) Acad. I. 0. De Fins bon. et mal, I. 1. De Div. IL t. (2) Haec omnia faepius copiofe. et eleganter a Cicero- ne- funt dicta in exordiis Æcad., de Fin. bon, et mal. et Tusce Q. — Philofophiam in primis collaudat, Tusce Qe V. 2. (3) Are. IV. 16. (4) Brutus 15. ILITERAREIA sr @Pixoroydrefa aggresfus. erat; hoc fe efficere posfe fperabat „ praefertim, quum: Varro ei fimile. quid esfet pollicitus (1). ^ noire on „Inftituerat illo tempore : hdn feribere 3 . quorum primum duos libros compofuit ; deinde ve ro, multis mutatis et detractis ex duobus 'quatuor: fecit. Nosti opinor, P hamia, Platonicurm dialo-: gorum. morem, quem Cicero-in libris. de^ orgs tore et de republica adumbrare conatus est. 'Ab: hoc mescio. quomodo: postea recesfit et A risto- telis. more cum Academica, tum alia nonnulla: philofophica. confcripfit. - In. quibus ita inducitur: fermo, ut penes ipfum. principes: fint dicendi par- tes (2). Primum Academica in CatulumyLuculs lum.et Hortenfium contulerat... Sed in: has; perfonas non cadebant, Nam, etfi fatis esfent erus: diti, haec. tamen. erant acyiérepz quam ut illi de. iis. fomniasse unquam ividerentur (3). Deinde: eos- dem fermoñes ad Catonem et Brutum trans- i - odii GD) Facete de hac re Cicero ad Aer. XIII 12. fcripfit : ss Varro mihi denuntiaverat magnam fane et gravem mporQévys- Giy. Biennium praeteriit , cum-ille-KzAA:/77í34c asfiduo cur- fu cubitum nullum procesferit. Ego autem me parabām ad id, - quod ille mihi mifisfet, ut zc. r pérpw xa) Adiov, fi modo potuisfem, Nam hoc etiam H efi o du s adferibit C Tur dévnar.” Cf. Fam. IX. 8. Att. XVI, 12, n (2) Arr, XIIL 19. CN HH Xam CO (3) Att. XIII. 12: 16. 19. n m. i 58 COMMENTATIO tulit (1). Tandem vero ad Varronem (2); cui Antiochi, quo ille maxime delectabatur, partes dedit; fibi fumfitPhilonis(3),Atticumque, tertium adjunxit (4). — His igitur libris nova proóe- - mia addidit, quibus Catulus et Lucullus eximie laudantur (5). ^ Academica mirifice C ic e= roni placebant, adeo ut in tali genere ne apud Grae- cos quidem fimile-quidquam exftifisfe : arbitrare» tur. (6). Quum in hoc opere castigahdo: e etiam esfet ace cupatus, quinque libros de finibus bonorum et malorum, ad Brutum confecit, In quibus Epi- curea L. Torquato ,Stoica M. Catoni , peri- patetica M. Pifoni dedit. Hoc. igitur opusculo: perfonas tantum inclufit, qui jam e' vita decesfe- rant, ut nihil háberet invidiae (7). Egregia haec disputatio tam curiofe et avide a nonnullis expete- batur „ut eam „antequam a Cicerone esfet perpo- lta, a librariis, invito Cicerone, defcribi ju» berent (8). Ita Cicero eloquentiaelaudi, philofophiae gloriam | ad- fx) Ars. XIII, 16. (2).4tt. XII, 12. 14. 16, 19e 2e) 22: 23e 24. 25e (3). Fam. IX. 8. (4) Art. XUN 14. (5). Att. XIII. 32. (6) Att. XIII. 13. (7) Att. X V. 12. 19. 21. 32e (8) Att. XIII, 21. 29. OLITERARLA. 59. adjunxit atque divinae illius ducis ac magistrae fontes Rómanis aperuit, Sed, cum hanc demum perfectam philofophiam judicaret , quae de maximis quaestioni- bus copiofe posfet ornateque dicere,.in Tusculano, Graecorum more fcholas habere - coepit, cumque plures adesfent familiares, ponere jusfit , de quo quis; audire vellet , ad quod vel fedens , vel. inam bulaüs -disputabat. (1)... 7, kii nen - Harum disputationum quinque libros perfcriplto mon illos quidem ut habiti erant fermones , fed pere, - politos.et;limatos; ex variis fcriptoribus , quorum Atticus nonnullos ei suppeditabat. (2), colle- ctos, : Im quo opere tanta. industria atque. ardore verfatus est, ut faepius ante lucem eo fcriben- do:-esfet occupatus (3) eoque et amicos et fe ipfe multum confirmavit et ad calamitates munivit. (4). - Deinde de natura Deorum. tres libros. confecit , quibus duos .de. Divinatione atque. de fato. addis dit (5). La totam hanc quaestionem . «ppioke » "erm abe ed barres T op sbuisb ‘, 1 3] v ni SM dne Seb. WIA! QE à. Railo i (Q2) Art. KIIL 3% 33e 39e (3) Arr, XH. 58. Ca) Arr, XV, 2. 4. Fan, XI. 27. G) Ex initio operis de Div. fatis patere videtnr, hos omnes libros. brevi cempore esfe abfolutos. Quamquam ex epistolis non patet quonam tempore fint confcripti, fuspicor tamen, eos ad initium anni U. C. zog. esfe referendos et quidem ante pro- fecslonom in Gacian de qua mox erit dicendum. `- é ai U.C. 799. ó — COMMENTATIO Interea Catonem majorem fcripfit , quo, et fe ipfum, et Atticum urgentis fenectutis onere les vare conatus est (1). editi Puto, te mirari, mi Phania, Ciceronem brevi tempore , tam multa fcripfisfe, Sed mimirum , cum unius nutu omnia regerentur, atque Cicero: rempublicam , quemadmodum antea, tueri non pòs» fet, mira quandam fcribendi alacritate incenfus , inde- fesfo labore id efficere nitebatur, ut nullus philo- fophiae locus esfet, qui non Latinis literis. illu- ftratus pateret. Nullum enim” munus reipublicae afferre majus meliusve fe posfe arbitrabatur , quam fi juventutem optimarum rerum fcientia im- buisfet. Mujus autem industriae fructus uberrimos est confecutus n cum non juvenes tantum docue= rit; fed aetate jam provectos in libris fuis cone quiescére viderit, Quorum ftudio legendi , mirabi- liter ad fcribendum est impulfus (2). : 4: evo U. C. : Postquam Caefar, Idibus Martiis erat, oc- OU eiiis; Cicero, quüm animos: placare . haud posfet, primum in villas fe recepit , deinde legatus in Graeciam proficisci moliebatur (3)5 tam, quia rempublicam vitare cupiebat, quam. filii Cicero- nis defiderio , cujus ftudia et conformationem mul: tum curabat (4), quemque Athenis degentem, in- vat tou x4 4 die C13:De Sen, 1, att, XVI, 5 et 11» C2) De Div. 1,1. (3) Att. XIVe 7: 12e 16. Lu XIe 29. (4) Cicero de filio ad literas conformando faepius fuit folli- ci- ó LATERA RAs 61 vifere cogitabat. Verum, quum iter nondum fus- cipere.posfet, in philofophiae portum . confugit , atque à reg) ToU. xaÜ4xovrog magnifice tribus li- bris expofita, ad filium fcribere inftituit (1): :Hoc tamen opusculum, cujus duo priores libri maxima parte ex Panaetio petivit, non ftatim abfolve- re potuit, quia libri nonnulli ,. quibus indigebat , haminiz Pofidon i us non ad manum crant. (2). quo fibi valde : | toan, quamquam tum majus quoddam. opus, nimirum.. de. Jegibus , fuscipere cogitabat (3). Quum. jam in Graeciam . esfet profectus (4). in itinere ei edictumallatum est Bruti et Casfii: et audivisfet, fore frequentem Senatum Kalendis; a Bruto et Casfio literas misfas ad confulares et praetorios, ut adesfent, rogare; fummam fpem nuntiabant fore, ut Antonius cederet, res conveniret, Quibus auditis „ fine ulla . dubitatione | Yos pro citus Att, Il, 9. IV. 7. 15. 17e 18e V. 3. Je 18. 20. VIIL 4. 10. X. Io. 11. XII. 24. 27. XIV. IT. 13. 16. 17. 18. co. XV. 13. 15, 17. 20. XVI. 5. 11. Q. Fr. I 5. II. 12. 13. 14. Ill. 8. et alibi ch Fam, XVI, 21. 23. (1) Arr, XV, 13e (2) 4er. XVI. 11, 14. ubi de voce xa «oy et disputationis argumento disquirit, Cf, XV. 13. (3) Art. XV. 27. XVI, 2. 6. Ex verbis : » excudam aliquid ‘HpaxAeidioy , quod lateat in thefauris tuis " suspicor, Cice- ronem loqui de opere. De Legg. in quibus de libris induxit, C4) Att. XVI. 6. Fam. VII, 17, ’ 62 COMMENTATIG profectionis confilium abjecit (1). Tri hoc itinere; cum libros secum non haberet (9), Topica ` Arii — flotelea , memoria repetita. , “in ipfa "navigatione confecit et ad Trebatium mifit, Etfi librum, quam plenisfime illa res perfcribi potest, fcripfe- rat, verebatur tamen, ne fine ufu, vel — | obfcurior videretur (3). ~ Venio tandem , mi Pha d Hip abh carisfimt Ciceronis mei tempora, quibus "fe “magnum et conftantem civem praeftitit ad A ntodii vim et injurias coercendas et rempublicam’ fervan< dam. t) adeo: Quum igitur fe in quotidianas contentiofleS con- jiceret , rarius ftudiis vacare potuit, quam antea. u.c, Scripfit tamen hoe tempore Laelium, five de 710» amicitia dialogum ad Atticum, a quo faepius ad hoc munus fuscipiendum est excitatus et quod Ciceroni dignum omnium cognitione et fingue lari, quae ei cum Attico intercedebat, familiaris tate vifum est (4). Multi Ciceronis amici et cum primis Atti- cus (3) eum fubinde compellebant , ad historiam Ro» (Q) Att XVI. 7. (2) Veliae a Sexto Fabio, Niconis discipulo , librum ab- ftulit Níxavoc mepì rohvDayiæe , "P jocatur. Fam. VIL. 20. (5) Fam, VII. 19. (4) Lael. 1.'ex quo patét, hunclibrum non diu post Cato- nem majorem esfe Vidi (5) Are, XVI. 13. LITERARIA. 63 „Romanam. fcribendam , quod. munus non eos tan- tum, qui literas amabant; verum etiam patriam abeo jure fuo fibi postulare dicebant. Ipfe qui- dem Cicero intelligebat historiam , quam nullam abfolutam Roma habet, a fe exfpectari et animum faepenumero eo appellere :folebat,. Neque huic muneri defuisfet, fi ullum ei concesfum fuisfet vacuum tempus et liberum.: Nam historia praeter doctrinae copiam et varietatem , diuturnum fibi et práe- paratum otium deposcit ; quod tempora , quae vixit, turbulentisfima , ei nunquam tribuerunt (1) : Quandoquidem fummae eloquentiae fingularem ad- junxit juris civilis fcientiam , hanc quoque: fcriptis fuis abunde illustrare potuisfet , fi eo in argumento laborem fuum et operam ponere voluisfet, | Verum quum tempore et otio careret, juris. disciplinam copiofe explanare non potuit (2). Attamen, quan» tum in hoc genere omnes praeftiterit , duobus operi» bus luculenter ostendit, Quorum alter de jure civili in artem redigendo (3) omnibus, qui in hac di» fciplina elaborare vellent , viam monftravit, alter de legibus, quo jura non ex jureconfultornm com- mentariis, fed ex germano illo limpidisfimo fonte, natura repetivit (4). Quod, quum nemo ante à eum | (1) De Legg. 2 et 3e cf. Plutarchus. 47e (2) De Legg. I. 4. (3) Gellius, Noct, Att, L ate Cf, de Orat. Ll. 42 (4) De Legg. 1. 7. fqqe 64 COMMENTATIO eum Romanus, non tantum non attigerit, fed ne 'cogitaverit quidem , eo facilius perficere potuit ; quo- niam omnem, qua late patet, philofophiam mente ‘et cogitatione complectebatur. | In: extremo vitae actu literas, quas frequentes et elegantes ad Atticum fuum amantisfimum, virum integerrimum , miferat, collegit ‘et castiga- wit (1). Quibus fi reliquas eas, quas post ejus Obitum , ad diverfos feriptas, disperfas ac disfi- patas collegimus , addideris, non multum defideres . historiam : contextam illorum temporum. ,, Sic enim omnia de ftudiis principum, vitiis ducum , mutationibus 'reipüblicae, perferipta funt , ut nihil in iis non appareat, et facile existimari posfit, prudéntiam quodammodo esfe divinationem. Non enim« Cicero, ea quae vivo fe acciderunt, fu- tura;praedixit, fed etiam , quae nunc ufu veniunt; Cecinit, ut vates (2)." Praeterea ejus epistolae multa. continent, quae ad variam doctrinam fpe- ctant (3) atque facetiis falibusque, quibus admo- dum. indulgebat, affluunt (4). Nihil iis fuavius; acutius concinniusve , nihil, quod magis ad com- | | mos 3 GS Aït, XVI. 5. | (2) Verba funt Nepotis in Att, 16. (3) Exemplo infervire posfunt. Fam, I. 9. XIII. 15. XVL 17. Att. VI. Oe VII. Ge IX. 4e Q. Fr. I. 1i III. 6. (4) Inter alias Fam. IX. 4. 22. 24. 26. XV. 6. Ex reliquis nescio quas citem, adeo omnes fingulari quodam lepore ni- tent. LITERARIA. 65 movendum -facere -posfit „ facile reperies ; nihil des nique ex quo curfum , quem tenuit in republica; vitae rationem , indolem , literarumque varia ftu- dia melius cognoscas , excogitari potest, - mesi Omnia quae fcribebat, jam diu ante perpenfa, at- quein mente reclufa habuerat, Quae ubi expromeret , brevi. tempore perfcribere; deinde vero castigare folebat (1). Quo factum; ut ea, quae ocyus cala- mo exciderant, librarii difficile intelligerent et ne ipfè. quidem legere posfet (2). In quo librarió- rum opere, ego quantum potui, ut in ceteris ftu. diorum - focius adjutor ei lubenter exftiti (3). .Videsne, mi Phania, quantum Cicero in eloquentia, quantum in philofophia , quantum in lie teris elaboraverit (4). . Mihi quidem eloquentiae gloria nifi Graecis , omnibus certe Romanis , longe videtur anteponendus. Etenim, fi fumma dicen- di laus est, apte, distincte, copiofe, ornateque dicere, Cicero profecto hanc, fi quis unquam, est confecutus, Quod cum aliae omnes, quas: . mul- (1) Arr, XIIL ar. 23e 32 XVI. 6. | (2) Fam. XVI. 02. (3) Quanti Cicero Tironem fecérit, éxistimare licet ex Fam, XVI, Att. VI. 7, VII. a 5. XVI. 5, ubi legimus: fed habet Tiro inftar septuaginta, (4) Practer ea, quae Tíro enumeravit , à rer opera fcripfit: Proragoram ex Platone, de auguriis, de suis confi- liis, de virtutibus, de notis, chirographiam, Timaeum, Ave de aniverfo, aliaque , quorum nil nifi fragmenta exftant. E 66 COMMENTZATIO mnltas habuit ; oratiohes: facilesostenduût jtm ils — lae; quibus in Antonium.invectus rempublicam: fervare conatus est; fibi vero implacabile nefandi: hominis odium; m— — consci vit; OQ mortem. äcerbani add: graveim bunte omat bus, a. multis deflétam j; nemini tamens quaifi mihi flebiliorem ! — Noli autetnputaré, me horribie lem ejus miferumque- vitae exitum, dë quo! antes multa ad «te: acerba dedi,:. iterumv perfécüturüiti esfè, Inconfolabilem enim dolorem , queni ex illius crudeli morte excepi; non renovabo j néqué aceri bisfimum , quod pectus. alit, vulnus , .féfricalio, Quin potius ad: fludia Ciceronis revertor y quorum.récordatiog Dii: immórtalés! dici Vix pos tests’ quid caritatis, quid folatii Babeat. Nam quoties praeclarà illius ftudia -mèmotid répetó to- ties mirari foleo j euni, quod nescio ai neming Graecorum contigerit, et fummam dicendi laudem et miram philofophandi fcientiam perfécutunt esfè” De eloquentia autem faepius jam dixi. Quantus vero in philofophia exftiterit, quum. fimul et Socraticus et Platonicus esfe vellet. (1),.- alio- rum. judicium . fit; quoniam id quidem ex' ilfiüs fcriptis existimare : licebit. Equidem dicam ex ahi- mo, quod fentio. Multos fateor inter Romanos homines, dignitate, eloquentia. et. doctrina .floruis s fep (3) De Off, i r | LITERARIA. 67 fe, multos quoque et oratores. et philofophos et poétas praeclaros etiam postea futuros esfe arbi- tror ; qualis vero Cicero, cum omni laude cu- mulatus orator, tum varia doctrina et humanitate ornatus exíliterit, neminem unquam Romam ha- buisfe , neque habituram esfe' auguror. Da operam, ut valeas. Hoc mihi gratius face- re nihil potes, — * GEORGII BROERS, MATH. PHIL. NAT. ET MED. CAND, ^ — ef RESPONSIO AD QUAESTIONEM BOTANICAM A B ORDINE NOB. MATH. ET PHIL. NAT. IN ACADEMIA RHENO- TRAJECTINA PROPOSITAM: » Quaeritur: quid Botanici de variis plantarum » gemmis atque de gemmatione universa obser» » varint et quid complures eorum , rationibus » teleologicis innixi, hac de, re docuerint. QUAE, PARITER AC JANI MATTHIAE LEEN- DERTZ AD EANDEN QUAESTIONEM RESPON- SIO, PRAEMIO DIGNA JUDICATA, SORTIBUS JACTIS, AUREUM REPORTAVIT NUMMUM, D. xxvi M. MARTIL A. MDCCCXXXUI. INTRODUCTIO. Jam dudum. mecum reputavi, quid demum cau- sae lateat, cur Naturae.. contemplatio. non modo vehementer adeo nos alliciat , verum constanter etiam teneat, quin imo magis magisque inflam- met amore sui, ita ut, quae vulgo utilia haberi solent, haec tantis non raro deliciis postponamus, At vero dubius etiamnunc haereo , sitne formarum elegantia et. varietas, cum summa typi simplicitate mirum in modum. combinata , quae ;observatorem in enthusiasmum rapiat, an vero sapientissimae provi- dentiae documenta , quae in singulis partibus , in mi- nutissimo organo aeque ac in omnium maxima com- plicatione aptaque conspiratione , divinitus elucescit. Illud autem constat, sive illa causa habeatur, Seu haec, sive denique utraque simul admittan- tur, nihil dari Naturae studio aut suavius, aut elegantius, aut excelsius. „i Valent haec quidem -de universa rerum natura- Aa lium | 5 INTRODUCTIO. lium contemplatione , valent etiam de rebus botas nicis, quarum studio a puero inde exarsi. Neque ergo mirum videri potest, si occasionem avide arripuerim , qua in argumentum, ex hac disciplina petitum , ipsumque momentosissimum y penitius in- quirere possem. Quaestionem enim a Nob. Ordine Matheseos et Philosophiae naturalis in Academia Rheno-trajectina propositam „ de. gemmis et gem- matione , à quo tempore acceperim , meditatus fui, tandemque, data opportunitate, vires meas in ipsa solvenda experiri constitui. Ante vero quam gravissimum hoc opus aggre- dior, paucis praefari convenit de accurata ejus definitione , nec non: de methodo, qua mihi proces dendum esse judicavi. Praeter generationem spontaneam , quae dicitur, duplex est in regno organico propagationis moe dus; alter per apparatum sexualem ovumque, alter absque hujus actione. Generatio- digenea il- la, #onogenez haec vocatur, quae denuo est aut fissipara aut productiva , prouti vel totum corpus organicum in plures partes dividitur, vel propria generat corpuscula, quae in nova individua proe crescunt, — Haec autem corpuscula gemmae di> cuntur, Sic igitur argumentum nóstrum definire possumus » per gemmationem intelligentes géneratio- nem illam monogeneam produetivam ; qualis -qui- dem. et in zoophytis quibusdam, vorticellis, ro- tatoriis , imo in molluscjs inferioris ordinis “obtie | | net, "TNNT — mc = : MR N, E A A 255 INTRODUCTIO. 5 net, imprimis vero, quod proprie nostrum eri exponere, in regno vegetabili. ` Huic enim inhae- rens est propagationis ratio, quae cum ovigenesi .munc simul adest, nunc vicariat, nunc ejus lo- cum prorsus explet. Ex hac autem nostra definitione. sponte patet, quid censendum sit de variis auctorum opinioni- bus in exponéndb: quid intelligatur per gemmatio- em. Scil. ubi in ea definienda versantur Bota- mici, alii longe alias protulerunt ssententias.. :Sic Botanices instaurator, summus Linnaeus per gemmationem intelligit constructionem gemmae ex - foliis, stipulis, petiolis aut squamis, cui super- "struxit celebrem: methodum gemmarum, quae has -dividit in oppositivas petiolares, quo pertinent foliaceae „in oppositivas stipulaceas, in alternativas petiolares ; in alrernativas stipulaceo » petiolares , in alternativas stipulaceas et in anomalas. i-; Contra. cel. de Candolle per gemmationem (Gourgeonnement) intelligit apertionem gemmarum vel has „omnes simul sumtas (épanodissement ‘des dourgeons, ou, ensemble des bourgeons) cüi expli» cationi adsentitur cl. Brisseau-Mirbel, Tan- demcl Neésvon Esenbeck primum quidem Linnaei definitionem exhibet, dein vero ' hanc synonymam ponit cum praecedenti, tandemque et eádem complectitur frondescentiam et effoliationem , quae a reliquis auctoribus denuo distinguuntur. : „Facile intelligitur , omnes has definitiones aut rem 6 INTRODUCTIO. rem non continere , de qua agitur, aut confunde- re, quae sunt distinguenda. Non enim agitur de singulari gemmarum inter se dispositione „ : qualis nobis ad ipsam earum descriptionem pertinere vie detur; verum per Gemmationem, vi vocis, signifi- catur actio vitalis , qua ex gemma nova planta aut certe plantae pars generatur. Tandem eadem definitio et illud docet, non modo agi de gemmis, quae proprie sic dici so- lent, in plantis perennibus obviis, verum ipsas tam late patere, quam regnum vegetabile , eosderi- - que utrique esse limites, ^ Itaque et indagandae sunt. plantae phanerogamicae et obscura crypto- gamarum classis, Spectandae veniunt et gemmae quae in aére degunt, et quae sub terra ponun- tur, maleque hinc antea ad radices referebanturs Ita demum vel fallor, vel poterit judicari de gemmis plantarum. Neglecto naturali hoc ordine, qualem analogia docet, pro corpore vivo , mil nisi disjecta membra in conspectum veniant. | Haec de limitibus, quibus continemur. Super- est, ut dicamus de ratione, quam in exponendo opere nostro secuti fuimus; quem in finem con- ferenda est quaestio proposita cum definitione su- pra datas Scil. quaeritur: guid botanici de variis plantarum gemmis et de gemmatione universa doe cucrint ? Argumentum ergo est historicum, proe prias observationes non sibi reposcens, Neque immerito. Tales enim, quales rei dignitas postu- lat A de INTRODUCTIO. 7 lat per unum anni curriculum vix ac ne vix qui- dem a tirone exspectari possunt. Duplicem autem partem | contiikt , alteram descriptivam de gemmis , alteram pAysiologicam , de gemmatione agentem. . Hisce autem accedit tertia quaestio, scilicet: guid complures botanicorum ,. rationibus. teleologicis in- fixi, hac de re docuerint ? Itaque addatur praece- dentibus examen teleologicum. „Et profecto est hoc summae cum suavitatis, tum utilitatis. Etenim innatum fere dicas homini studium quaerendorum finium , quibus res naturales inserviant. Hoc ve- ro idem propius ad divini Auctoris nos ducit sa- pientiam et sublimitatem, Neque ergo possumus illos non misereri philosophos, qui teleologiae dignitatem vilipenderunt, ipsamque ex naturae stu- diis exsulare jusserunt, Contra ab altera parte ne- gari non potest, complures veterum Botanicorum , nimio teleologiae studio ductos, illam perperam praemisisse ipsi observationi, Sic igitur necessa- rio falsa veris immiscuere et, temerario consilio nimium suo ingenio tribuentes, vanam hypothe- sium farraginem substituerunt genuinis Naturae ju- diciis, Quod quanto damno scientiae pulcherrimae cesserit, abunde docuit ipsius historia, Neque mis rum est, quod, tale opus indignati recentiores , omnem teleologiam proscripserint, utut immeri- to, usum cum abusu tollentes. i Ex nostra quidem opinione optime ita - pro- cedetur , ut ne disjungatur, quod ipsá Naturá con. LE o0 | INT EOD WERD: conjunctum invenitur. Examen organorum vegeta- bilium , functionum , quas exercent , et finium, quibus respondent, intimo vinculo unitur. Qui unum ex his negligit, ille profecto doctrinae noe cet, quam observatio condidit, physiologia ad scientiam evehit , teleologia ad divinam dignitatem extollit, Hunc eundem ordinem quaestionem proe positam indicare, accurate legenti patebit. Ipsi ergo et illas non sejungemus, verum immediate ab altera ad alteram sumus perrecturi. Ex praecedentibus satis elucescit , universam argu- menti distributionem minus recte perfici separando partes illas , descriptivam , physiologicam et teleolo- gicam. Accedit, quod, quum difficile jam sit in« timam organorum structuram novisse, longe diffie cilius evadat eorum functiones determinare, ome nium vero difficillimum fines, quibus inserviunt , humano ingenio patefacere. Hic tam arduus labor est, ut, nisi nostram ignorantiam quam frequen- tissime ingenue confiteri malimus, ad vana aut ri- dicula facillime labamur figmenta. Sic ergo quae de teleologia philosophati sunt complures botani- ci, quam proxime apponenda duximus ipsis eorum Observationibus, ut eo melius ex genuino fonte, unde profluere debent, dijudicari possint. Idcirco , alia ratione argumentum nostrum dispo- situri, Naturae ductum nos sequi putavimus, si praecipuas, quas ipsa exhibet, gemmarum diffe- rentias pró divisionis fundamento sumeremus. Hoc er- (00. T PO. ne ME * Les. Loa rien” E um anda cnm disi um I sin à INTROD UCTIL O. 9 ergo principio men innititur, n Jom fuimus...» < "Triplex tum viande est gemmarum. vegetabilium diversitas. | Mag ARES Le OLIE LOT D » Prima classis colspbscpam ipli duis, v. quae gemmas: plantarum «cryptogamicarum: continet; -et illas; ‘quae in -phanerogamis: quibusdam : sponte oriuntur. Hinc: duplex: illam lordo est: ^ spora« rum et bulbillorum, HET Altera gemmas refert, quae ab antiquis ad ra- dices Lesen ideoque rAizomorphae a nobis dicunfür. Continent zuPera et bulbos, nec non turiones. ` | , Tertia denique gemmas exhibet stricte sic dice tas, quae ab omni aevo ad hoc organorum genus reductae fuere. In singulis autem his classibus considerandis ita versabimur, ut, praemissis quae generatim ad intellectum ac definitionem argumenti pertinent, deinceps accurate juxta optimos Botanices aucto- res eas describamus , hinc earum functiones, quan- tum licebit, explicemus, tandemque his appona- mus, quae viris illis detegere contigerit de finibus, quibus illa Naturae miracula satisfaciunt, Quantae in persequendo hoc consilio difficulta- tes subinde emerserint, fuse exponerem , nisi Vos ipsos, Viri cll. , has minime fugere probe scirem. Hoc autem addere liceat, me non temporis angus- tijs tantum cohibitum , sed ét inopino aliis gravis- | i Si» 10 INTRODUCTIO. simisque perficiendis negotiis ab opere,fuisse dis- tractum, ad quod non nisi sero redire potui. Quid autem multa? Si enim in judicio de mea commen- tatione pronunciando , uti fieri solet, aut aequita- tem vestram implorarem , aut benevolentiam , aut denique si virium mearum Vobis describerem te- nuitatem , vererer , ne vel vestrae dignitati inju- riam “inferrem , vel res obsoletas taediosasque re- peterem. PARS + PARS PREM A. DE GEMMIS SIMPLICISSIMIS, - — arme menen à 6, 1 De gemmis simplicissimis generatim spectatis. Per Gemmas simplicissimas intelligimus. partes cellulosas., quae, a matre solutae , novo individuo formando aptae .sunt,.. Inveniuntur in plantis , organismo simpliciore praeditis, i. e. cryptogami- cis ,neque tamen in omnibus plantis phanerogamicis desunt, | In plantis cryptogamicis, quibus fere vestigia organorum .sexualium desunt, proprium sistunt atque privum propagationis modum , cui alter sae- pe per semina accedit. Vocantur Sporae s. Sporu- lac, ut ne alia diversissima nomina excitem , quae confusionem. in re obscura facile augeant. . Divi- duntur a Gaertnero in duplicem speciem. Al- teri Propaginum, Gongylorum nomen alteri tribuit. Per propaginem intelligit : germen simplicissimum , Mates ~ — aphyl ia COMMENTATIO aphyllum, polymorphum, nunc penitus nudum, nunc corticali theca inclusum , quod tandem spone te de matre sua secedit et seminum more spargie tur. Gongylus ab eodem auctore definitur tamquam germen simplicissimum , aphyllum, subglobosum , solidum , intra matris corticem haerens; nec non, eo per senium deliquescente , ab ista sponte sece- dens (1). Itaque in ipsa ratione, qua cum ma- tris cortice cohaeret, princeps quaerit discrimen. Nos quidem diu huic differentiae inhaesimus. Ve- rum, licet haud negemüs , talem revera existere in quibusdam plantis, non ita. tamen eam per om- nes cryptogamarum classes persequi potuimus, ut hinc firmum divisionis fundamentum petere lice- ret. Tutius ergo certiusque nobis visum est, ut, nulli systemati addicti, ipsam Naturam ducem sequeremur. Itaque in naturalibus cryptogamarum familiis disquiremus quales?iis gemmae revera com- pétant. — Sic ergo nobis procedendum optime âp- paret, ut primum generatim , emma dein aga- inus de sporis. La RH i Quoad gemmas simplicissimas plantarum phane- rogamarum, hi vocantur Bulbilli, Ortu suo hunc locum omnino occupant. Attamen dantur gem- mae , quae revera ad bulbillos pertinent (his enim ab omni parte sunt analogie), et nihilominus | | StTUCe (1) Vid. opus classicum, cui titulus est : Gae rtner, de fruettbus et seminibus plantarum. Stutg. 1799. BOTANICA. 13 structura sua prope ad gemmas compositas, inse» quenti parte tractandas, accedunt. Hae transitum faciunt utriusque classis; Eorum igitur locum, aptioris ordinis gratia, hic servamus. Jam vero, postquam pertractaverimùs sporas, de his bulbillis eadem ratione ac methodo agemus , observationes generales speciali expositioni prae» missuri, — ti s Lett CAPUT PRIMUM. DE SPORIS, | S. 2. De sporis in genere, Quemadmodum tota illa botanices pars, qua cryptogamicae plantae continentur, summis ad- hucdum tenebris latet, sic non minus obscura est cognitio illarum partium , quae sporarum generali nomine apud Botanicos occurrunt. Hinc quot auc- tores, tot fere de ‘his partibus inveniuntur sen- tentiae, ita ut mirum videri non debeat, si varii botanici saepius stamen , pistillum , antheram, ova- rium , semen, pollen, propagulum , gongylum et s. p. confuderint ad unam eundemque partem indi- candam, Hujus rei praecipua causa esse videtur, quod 14 COMMENTATIO quod plures plantae cryptógamicae duplici: simul gaudent reproductionis. modo, ita ut et habeant corpora reproductoria, quae tamquam semina sunt consideranda et simul veris gemmis instructae sunt. . Hinc igitur non incongruum mihi visum est, si initio hujus capitis characteres quosdam generales ponerem , quibus distinguantur gemmae atque see mina, qua in causa maxime summum Gaertne- rum secutus sum. 1. In gemmis evolutio a centro ad peripheriam 3 contrarium in seminibus obtinet, 2. Medullae gemmae non intercedit discrimen cum medulla materna; seminis autem medulla ab hac distinctissima deprehenditur estque consideran- da tamquam novum productum. 3. Omnis gemma tunica propria caret, ac ejus loco mero cortice investitur, quia germen non ori- ginem ducit ex diversis fluidis mixtis, uti semen, su. Homogenea est omnis gemmae substantia in- terna 3 scilicet constat simpliciter ex cortice et me- dulla, Vicissim semen condit intra tunicam intee gerrimam nucleum partesque heterogeneas. | 5. Ad partes illas. heterogeneas , semen constie tuentes pertinet maxime radicula, quae jam ipso inclusa servatur; in gemma vero deinceps accedit; scil, ex substantia corticali et medullari simul ita procrescit, ut cum ipso gemmae integumento pros prio unum. corpus efformet, | .Misce ergo admissis characteribus, minus difi- ci- BOTANICA. 15 cile erit hac in causa judicium, Hoc autem quo clarius. evadat, deinceps , in. perlustrandis crypto= gamarum familiis, ubi opportunitas erit, conjun- gemus et sporarum. et seminum . descriptionem. Sic melius patebit, qua in causa sibi. conveniant aut a se invicem diversa. sint. Caeterum. quoad ipsas -sporas yi superest. ut paucis generatim de iis dicamus. Je/ initio cum matre ita conjunctae sunt, ut appareant tamquam partes luxuriantes , quae postea demum solvuntur, novaque individua „constituunt, #47 ex medulla magis liquida oriuntur, ita ut jam ab initio libe- rae sint et statim a matre solvantur. Tum saepe accumulantur, sSorique appellantur. De origine sporarum monendum est, eas in aliis plantis per omnes fere partes esse dispérsas , qualis quidem forma simplicissima est. In aliis vero sedem qui- busdam locis determinatam ostendunt ; qualis for- matio.propius jam ad. semina; accedit ; imprimis si proprium organon adsit ad. gemmas continendas , quale vocatur theca, apothecium y... spermatocyste et s. p. pro variis et plantis , et auctoribus, Peri- thecia dicuntur, quae laminae haec organa obdu- curit. Haec quidem generatim dicta sunto de argu- mento, maxime obscuro; etenim. vix . generalia; de eo proponi possunt, Scilicet in cryptogamicis plantis familiae longe majores differentias offerunt, quam 16 COMMENTATIOI| À quam in phánerogamicis, ita üt ^ fámiliae sibi ins vicem maximejvicinae saepe. prorsus diversam- in- dicare videantur naturam. ^ Leges symmiétriaé , quae adeo notabile auxilium - praebent! ad phanerogama- rum organorum structuram explicandam ; > in hisce rarae sunt atque incertae {ita ut mirüiü non vides ri possit > in his gemmarüm formis exponendis et dijudicandis ,: speciatim in «singulas familias" esse inquirendum , üt ita quae Natüra facit struitque- a tlieoriarum figmentis rite distinguantur. Videbimus ergo quales sunt in lis familiis gemmae, et quo- có fürtiónei propagationis ` ékpleant, dis & 3e De sporis , in specie consideratis De ordine cogitanti, quo cryptogamarum famis lias: dispescerem „ optime omnium hac in re mihi perégisse visus est cl. Sprengel in systemate vegetabilium. que Systema varias ob causas —- tavi. di : JU 4 vé hA, , I. - ^ Equiseteae, Caules equisetearum et saepe etiam - earüm ramuli terminantur in spicam ovalem vel coficam, ex squamis verticillatis compositam, i | " Quae- DOTANICA. 12 Quaevis squamula est pelta 5—7 angularis, in medio stipite fere cylindraceo munita. Ab infe- rioribus hujus disci marginibus versus inferiora pro- longantur 5—7 filamenta cornuta, albicantia, quae per rimam longitudinalem lateris interni pedicelli pro» deunt. Per hanc rimam tempore maturitatis globu- li proveniunt , qui singulari gaudent motu spons taneo, Hi globuli constant ex corpore viridi cen- trali globuloso et compacto et ex a lamellis , ab utraque parte dilatatis , cruciatis et in spiram circa illud corpusculum viride volutis. | Hedwig hos globulos ovaria, lamellas elasticas , stamina putat, sed dubitant, num illo ovario conti» neatur cavitas , seminibus repleta. Agardh, V a u- cher et Candollius vero hos globulos aqua im- bui et intumescere observarunt , sique ita terrae hue midae imponerentur, in longum extendebantur , ra- mulis instruebantur et novam plantulam profere- bant (1). Ex his igitur satis constare videtur, globulum istum viridem esse organon reproductionis. Sed jam vel fructus monospermus esse potest, vel simplex tuberculum , sporis analogum. Quae ulte. rior sententia confirmatur, quod in evolutione sua pars foliacea non per integumentum quoddam exeat, uti hoc in seminibus obtinet, sed quod ipse globulus dilatari videatur (2). | . Q) De Candolle Organographie vegetale.. € -: Qe) Praeter auctores citatos, de hoc argumento conferri me- ET B | ren- 38 COMMENTATIO © Filices. Prouti filices inter plantas cryptogami- cas altiore jam Organisationis gradu merito haben- tur, ita eorum propagationis organa, licet tam- quam sporae revera considerandae sint, propius tamen ad seminum compositionem jam accedunt quam in reliquis hujus classis familiis, Sié ergo non mirum est, quod multi botanici, hac simili- tudine decepti nomina earum partibus tribuerint , å seminum similitudine derivata. Scilicet in frondium inferiore pagina occurrunt córpüscula , quae, si matura sunt, colorem brune neum referunt, formam rotundatam vel renifore mem „nec non pedicellis muniuntur. Dicuntur spoe rangia, immerito a nonnullis capsulae, Haec an- nulo elastico sunt circumducta, qui cavitatis de- - hiscentiam determinat. In quibusdam filicibus ano- malis hie annulus deficit, quo in casu dehiscunt ruptura transversa. Omnes fere filices sporangium simplex , quod capsulam , unilocularem vocant ; my- riotheca vero in plura. loculanienta divisum osten- pn dunt, fentur de Necker, sur la propagation des Filicdes en gls néral in Act, Acad. Theod, Palat, T. IIl; p» 275, qui omnem séxum Equiseteis denegat; nec non doct. Bis choff, über die Entwicklung der Egquireteot in vens Act, T abs. Te XIV, P. H. p. 791 sedg. BOTANICA. : 19 dünt, Temporé dehiscentiae ex his corpusculis pul- vi$ prodit, qui componitur ex sporis, Sunt parva corpuscula vulgo rotundata atque coloris. rufi, Haec si terrae humidae vr enge germinant Spe- eleimque producunt. Ex lateribus sporae filicum oritur cofpuseulsim vitide s primo fere cylindraceum , dein in limbum foliaceum extensum y nervis destitütüm , duod mul- to noininé frondem hepaticorum simulit. A non- milis consideratur tamquam filicam cotyledon. Hic apicé quandoque emarginatus est, nonnunquam basin plantae circumdat, ita ut frondes sequentes ex illius centro provenire videantur . Frequenter radiculas emittit , vel ex margine vel ex supetio- fe página, tandemque destruitur, uti mens phanerogamarum, o "Dantur praeterea filices quae dicitmvor sivit) güia ex marginibus vel ex centró frondium saepe prodeunt nova individua, Hoe: phaénomenon mon una ratione convenire videtur cum evolutione eme bryonum Bryophylli. Ad tales filices referuntur Darca, Asplenium bulbiferum j Asplenium ramos sim et Cyathéa bulbifera. | Met fronidosts Musci a vegetabilibus phanero» - gamiëis” multum differunt; cüm vasis dtque stomae diode videantur, . Quoad partes frnctificatio. Ba nis s ^ COMMENTATIO nis vero his quodammodo accedunt, unde factum ‘st, ut melius innotescant , quam in reliquis cryp- ne ordinibus.: ~ i png - Organa fructificationis muscorum sunt patiën in gemmarum speciebus, quae vel in apice, vel ad latera. vel denique ad basin stolonum collocantur, Hae gemmae (stellulae , capitula) constant ex foliis inordinatim imbricatis. Perichaetium dicitur si or- gana feminina, perigonium si masculina circumdet. Hae tamen denominationes minus accuratae viden- tur, quia saepe accidit, ut alterutrum utraque or. gana circumdet. ‘Melior ergo videtur sententia Candollii, perichaetii nomen retinentis. | In his capitulis quicunque 'etiam sit sexus orga- norum continentium , filamenta nonnulla. simplicia occurrunt, quae Hedwig paraphyses vocat, Saes pissime sunt cylindracea, forinae diversae et orga- nis genitalibus longiora. Hae paraphyses vulgo orinntur proxime ad basin organorum genitalium. Comparatae sunt cum nectariis , bracteolis et rudie mentis veri perigonii. Earum actio in fructificatios nem prorsus est incognita. ` | Organa masculina his paraphysibus sunt. intere mixta, componunt capitula masculina specierum monoicarum et dioicarum et organa feminina cin- gunt in capitulis hermaphroditis. Organa feminina componunt capitula, quae- flores feminini sunt dicta atque in centro florum hérmaphroditorum oce currunt. Fere nunquam fructus ferunt, Haecce. or- pit | i ga» BOTANICA. a1 gana integumento membranaceo includuntur, quod calyptra audit quam Hedwig tanquam corollam considerat. Post florescentiam haecce calyptra rum- pitur, Theca qua pedicellus terminatur est veruni pericarpium variae formae. Tempore maturitatis aperitur atque ejus pars superior, nunc sublata, dicitur operculum. Post operculi lapsum margo ins ternus thecae munitur una duabusve membranis denticulatis, Hae membranae. peristoma éfficiunt; In quibusdam uti in Polytricho dentes peristomatis adnectuntur membranae cuidam transversae, quae epiphragma audit. . Centrum thecae occupat axis verticalis „ columella dicta, .Sporae adsunt nume» rosissimae, secundum Hed wig parietibus thecae ; non vero columellae affixae. Sunt perexiguae ru- fescentes vel brunneae , tempore maturitatis for- mae globulosae vel rotundatae. Hedwig. illas in multis speciebus germinare vidit. Integumentum rumpitur et plantula prodiens filamentum ostendit , quod pro radicula et cotyledonis specie a quibus- dam.salutatur. Postea folia quaedam primordialia , cylindracea et ramificata prodeunt, quae in quibus- dam speciebus, uti in Pasco confervoide , -— persistunt. . | (d , Praeter hunc toii eH modum, musci ime primis aquatici etiam sic dictis stolonibus propo- gantur, qui ex illorum surculo prodeunt. IV. 33. COMMENTATIO IV. Musci hepatici. Eorum familia quamvis naturalis plantas tamen comprehendit forma adeo distinctas , ut aptiussvideatur, speciatim in praecipua eorum genera inquirere , quam descriptione general om- nia.simul amplecti. | Omnibus fere hisce plantis praeter manifestissima semina, alia quoque competunt propagationis Or- gana, quae passim cùm veris seminibus sunt com- mutata, passim quoque ad organa masculina relata. Primum locum occupet vastum" S'ungerman- siae genus , difficile sane atque male a Linnaeo descriprum qui pro anthera fructum salutavit et flores vére masculos et ita dictas gemmulas cum floribus. femineis confudit, Praeter vera semina Jungermanniae praedi- tae: sunt corpusculis organicis formae vesiculae, $quamulae aut capituli pulverulenti. Gaertner | vesiculas, quas Michel in scyphulis haerentes , Schmiedel vero frondibus arcte adnatas et de- mum. marcore contabescentes et prorsus evanes- centes statuit , perspirationis organa et abundantis succi diverticula declarat, néque illis antherarum officium adscribit, quemadmodum ex earum situ, | vario proventu » plenaria saepe absentia et omnis pollinis virilis constanti defectu, ipsis omne cum fe- minis sit denegatum commercium. Squamulas e folio: runi BOTANIC A 23 rum lateribus. provenientes in. novas plantulas sae. pius. procrescere vidit K oelreuter. Quod ad pul, verulenta e minutis granulis composita capitula , in.apice frondium quarundam specierum olim pro femineis, ab Hedwigio pro masculinis partis bus habita, secundum C and ollium nil sunt nisi aggregati bulbilli, Koelrenter illas cum squa- mulis adeo convenientes invenit, ut nulla ratione a- se invicem diversas esse putet (1). . Varii sunt coloris, viridis , lutei, rubri et singulare sane, quod vel ante , vel post, vel prorsus sine feminis prodeant, quandoque etiam in harum locum sub- nascantur, unde manifeste apparet minime valere - sententiam Hedwigii atque merito Koelreu- terum aeque illis. ac Marchantiis dn attri buisse |. | . Ad Swaermesiót. refertur. Blasia > quae a Bennullis pro singulari genere habetur, ^ Cui sententiae etiamsi non accedamus , speciatim tamen videbimus. de ‚propagationis organis Fungermäns niae Blasiae (Hook). Praeter verissimas pat» tes fructificationis , gaudet duplici gemmarum ap- paratu , simpliciore altero, altero magis composi to, Partes quas Schmiedel tamquam semina descripsit, ex Gaertneri sententia merae sunt ' | | gem- —1) Vid. synopsin hepaticorum von J. B. G. Linden- berg, in Nov, Act, Phys, med. T. XIV. p. M. a | COMMENTATIO:- gemmae, jure ad propagines referendae (1). Quoad has, gemmas autem , simpliciores in inferiore frondium: pagina occurrunt, neque in mervis sed in ipsa superficie immersae , atque tenui tela cel- lulari obductae. Apparent tamquam globuli dia~ phani, nigro viridescentes, quorum plurimi vulgo: sparsim ad apicem frondium occurrunt, ulteriore vegetatione “epidermidem quodammodo elevantes , quique si desumuntur massas referunt nigras ro- tundás, granuloso - pulposas , cellulis , membrana includente atque insertione destitutas. | | -Gemmarum apparatus magis compositus , illas format partes, quae durante vere et aestate in plus rimis individuis occurrunt, quaeqüe immerito a multis pro fructibus habebantur. In apice nervi medii atque huic immersa quaevis harum partium vulgo solitaria, intumescentiam ovalem (ampullam longicolle; Sprengel) format, in qua occurrit apophysis primum acuminata atque clausa, deir cylindracea atque magis obtusa, canali munita. In dicta -intumescentia, cavitas quaedam invenitur , granulis rotundis, cellulosis repleta, qui in muci- laginosa materia natare videntur et, ulterius obser. vati brevem pedicellum monstrant, cui ante de- pletionem affixi videntur. Haecce depletio obtinet , durante tempestate sicca, per canalem apophyseos. Hae gemmulae vulgo in ipsis frondibus evolvuntur, ad C1) 1. €, p xx BOTANÍCA 25 ad 'squamulas foliaceas , ovales ematgirátas , spat- sas, vel saepius ternas aut quaternas , quae ma- tri plantae singularem habitum cónciliant atque dein in^ matre parasitice viventes, hanc ipsam destruunt atque in nova individua stellulaca vel squamosa’ abeunt (1). qus | ` Musċorum hepaticorum alterum genus efficit Mar- thantia , quae omnium manifestissime duplici modo propagatur, seminibus scilicet et' gemmis, Vera semina inveniuntur in apparatu peltato, qui simul facultate gaudet, ovula generandi atque se- cernendi liquorem fructificationi aptum. : Gemmae reconditae sunt in scyphulis, qui quovis anni tem- pore e variis plantae locis procrescunt. Systema- tici omnes. has gemmas tamquam semina conside- rarunt, dum Hallerus et posteum Schmie- del (2) veram horum corpusculorum naturam. ris te perspexerunt. Hallerus hos scyphulos cum involucris et. bracteolas cum novellis foliolis come paravit, Sc hmiedel illos vivos foetus, Gaert- ner propagines bracteolatas vocavit. | | ` Anthoceros , ultimum, de quo agemus , musco rum hepaticorum genus praeter vera semina item granula continet rotunda „ quae in ipsam substan- tiam frondosam quasi impressa observantur, Haec- ce C1) Vid. Flora oder Botan. Zeit. 7 Jahrg. 1 B. Pe 641 $qqe (2) Syneps. Lindenbergi; p. 100 sqq. 6 |^ COMMENTATIO ce granula a Micheli, Dillenio, Linnaeo. aliisque pro seminibus habebantur , a Schreb es, ro et Hedwigio pro antheris, Gärtner (1) vero bene demonstravit , haecce granula neque. ad. antheras, neque ad semina vera esse referenda, dum ex illorum ortu , situ s Wars quin ex iph mis in ad dpisdudie 4 Aidian ita e proa pagines refert. Huic sententiae etiam assentitur Lindenberg (2); qui generi 4miAocero, scye phulos gemmiferos adscripsit, qui semper e nervo prodirent. V. ` Lichenes, Omnes fere quoad fructificationem apò- theciis gaudent, quae si matura Sunt, continent nucleum , qui verum fructum constituere videtur , in quo inveniuntur corpuscula ovoidea aut globue losa, opaca , nigricantia, quae organa reproducto- Fia esse videntur. Quum vero nullae directae ex- stent observationes de illorum germinatione , per analogiam tantum ad sporas referri possunt. — De horum corpusculorum foecundatione et ZicAe- num organo masculino variae sunt sententiae. Alii eflorescentiam quandam, farinaceam , in Zichenibus Obviam pro polline habebant; alii credebant mate- riam Q) L c. p. XXI. (2) Nov, act. phys. med. Tom, XIV. P. H, BOTANIC A; 21 riam pulyerulentam, globosam , in apice quoruns dam lobulerum thalli hocce officio fungis : alii des nique foecundationem in cavitatibus thalli, in quis bus materiam pollini analogam se observasse tes- tantur , obtineri putarunt, . Quae vero omnes sene tentiae veritati consentaneae nequaquam videntur, Cassini (1) probavit globulos in apice frondium Physciae tenellae novum individuum producere poss $e, ut ita verosimile sit, illos tamquam propagis nes esse, enpellen dos L'Confervae, Sunt plantae quae summam structu» rae simplicitatem demonstrant. Constant: enim sive e cellulà cylindraed , multiplici. modo rami- ficatà, sive e plurimis cellulis. cylindraceis basi coadnatis. Hae cellulae nomine utriculorum oc- currunt, Quivis utriculus planta est, propria vita gaudens , quae per se procrescere et fructum ferre potest. «In his plantis propagatio simplicissima atque facillima ratione obtinere videtur scilicet et seminibus et gemmis perficitur (2). ^ ^ = - > : In Confervis simplicibus, articulatis et ramosis jam vestigia occurrunt formationis gemmarum , uti i jin a) B ull, Phil. Mai 1820. | €2) pm in "s Act, pe Med, T. XIV. p. IL de 19029. í 1 $9 COMMENTATIO in Batrachospermis, Polyspermis et Conjugatis: (Vauech). In nullis vero hujus generis plantis adeo manifesta atque formosa ac in Jaucheriis (C and.),ita ut praecipue in his gemmarum forma- tionem et per has propagationem aga accuratius. describere conaturi simus. ju Sporae scilicet versus apices ramulorum: movens tür, ita ut hi exitide turgere incipiant. Jam in. his ramulorum finibus ex mollibus et grumosis sporis formatur gemma rotunda aut ovalis, Subin- de infra hanc gemmam secunda et tertia prodit. Plerumque tamen durante gemmae. formatione apex ramuli jam rumpitur atque gemma ex illo prodit. Aliquando vero hujus aperturae magnitudo. non satis ampla deprehenditur, ita ut prodiens gemma saepe «ellipticam formam assumere debeat, quo exire i possit, Si vero prodierit statim iterum ad. formam rotundam reducitur. Saepius hae gem» mae rotundae extra plantam formantur. Tum ins formis adhuc sporarum „massa per factam apertu- ram viam ‚sibi parat ets si exierit, separantur.pri- mum. sporae, dein vero statim guttae instar Coeunt et facile in omnes directiones se movent. Hae gemmae statim. post. formationem materia mucosa viridi. sunt obductae, quae celeriter in duram cu- ticulam concrescit. | In Vaucheriis gemmae non tantum ad apices ra- mulorum. formantur, verum etiam in aliis locis. oc. currunt. Tum vero non ita laete procrescunt et in BOTANICA. 29 in ramulorum apicibus exitum quaerunt. Vau- cher monet de gallis Vaucheriarum , quo. nomi- ne intelligit excrescentias laterales , quae insec- torum puncturis oriri autumat. . Meyen vero illas. tamquam mortuas gemmulas considerat quae male formato ramulo procrescere non potuerunt. : In harum plantularum propagationis organis prae- cipue elucescit summa Naturae providentia. Si enim gemmae sub aqua procrescunt , individua formantur, fructus nullos proferentia, quae vero gemmis iterum propagantur. Quodsi contra extra aquam proveniunt, nova ex illis orta individua se mina producere valent (1). . A „Oscillatoriae (Vaucher) penaas sunt obser- vationibus clar. Blu m en bach , institutis. in Osci/- latoria limosa, Scilicet. singula fila. in apice ad vie ridem globulum intumescunt, qui cum ad certum | evolutionis gradum pervenerunt a trunco communi separantur , loco. vicino: afliguntur-et cacumine. in- struuntur quod in, novam. perfectam Confervam procrescit. Ex Trevirani sententia hi globuli tamquam merae gemmae. considerandi - sunt, non vero tamquam semina, uti. alii voluerunt.. RE Hae Oscillatoriae , quae quoad habitum et mo» P - | 3 | Ai tum G) Meyen, Beyträge zur Physiol. u. Systemanik der Algen. in Noy. Act. Phis. Med, etc, T. XIV. P. 2. p. 458 et Ro- bert Brown, Verm, Batan, Schriften, überf, von Nees v, Eseub, 4 B. s Ro pen ri fe Viüettüt colore tàmen viridi atqué facultate iñ liče oxygeniuti exhalandi naturim suam vegetabi- fet detlárart. Propagátionis tamen modo analogaé Sunt non plahtis tantum vérum Zodphy#s etiám, ita üt ütfümqüe regnum et vegetabile et animale proxime eonjüngeré videantur (1). | TQ VII. Algâe marinae $. Thalassiophytaé. Hoc motüine veniiüt Fuéus, Céramium et Ulvà , unde exempla quaedam memorabilia nobis citätida videntürs — Ficus Yesicilosus ad extrema ramificationuni in- timescentiag habet ovoïdeas, quae tamquam sime plices contextus dilatationes sunt eonsiderandae: ‘Hatti dilatitionum Superficies poris rotundis j quodätimodo regulariter dispositis est praeditái Tempore fructificationis talis pafs dilatata in parte intériori cofitinet contéttum cellulosüm epiosó iriüco aquoso dilätatutns Sub quovis poro mas: 84 invehitür rotundata, quae constare videtur ex. filamentis diaphanis, ` vario modo dispersis. Si séétioñe transversa talis mdssa aperiatur, in párte iütérna occurrunt plurima corpuscula ovoïdea, membranacea » quae a contextu separata videntur et ai À E E dM Vo oper à BUD "m dir — ke Lith*. vån Lichte! berg, und Forster. Jahrg, I. St. te p. 92 V- Non Sa "BOTANICA. gi pér porós süpérficiei tempore mâtüritatis eKéuñt. Haecce corpuscula, sub micrèstopio ptinétatá aps páfeht; quod elicitüt globülis tüinutissinis, nu- wietösissimis ; contentis, qui sütit sporae. Spô= rigid in una alterave extremitate aperiuntur , quó mucüs viscosus$ d qui spórás has minutis: sinas cireuümdat. - “Multi pütarufit, haet corpuscula (ism reve. rà fécundáta fuisse, multaeque hinc prolatdé fiü&- rüüt hypótheses, inter quás praecipui est Có tu réáe, qui contendit, liàrüm plantárüm fecundáe tohém perfici mucó viscoso, quo circumdatitüts Haec véro sententid deinonstrati directe. néquit; Quidquid' est, ín omnibus ue, qui frondefi dilatátam offerünt eadem phaenométia obsétvañtürs - ‘Th quibusdam aliis Fücif tempore fructificatiónis tubercula lateralia formantur, quae in apicé po* rumi oOstendutt, per quem sporangia prodeunt, uti Candollius in Feco conferyoide Se observass sé "testatur. Haec multo nomine cum sporangiis Fuci vesizulosi conveniunt. ^ Déprehenduntür autetii omnino vacua, quae observatio inservit ad inffimé gendam hypothesin Correae. In Ceramio propagatio multum convenire videtur cnm. fucis tuberculis lateralibus.. -Se- cundum Gaertner (1) per gongylos carpo- morphos propagatur, qui e singulo superficiei (51. € p, zvni. 3 COMMENTATIO puncto.-emergere possunt sed saepe quoque ica: . larem. tenent. situm. ( 1). | dió ., Quoad U/vas marinas, in eo a Fucis differre vie miti quodillarum sporangia ovoidea fasciculatim ex frondium contextu oriantur, atque tantum de- structo ¡contextu exire valeant cum poris careant. . . Ex dictis sequitur, omnes thalassiophytas spo- ris instructas esse, in sporangiis membranaceis occlusas ; quae liquore viscido obducuntur. Tems pore germinationis sporae evolvuntur in formam cyathi, quodammodo regularis, qui tamen dein disparet in plurimis. Plura sporangia conjuncta re- periuntur. vel in frondium contextu immissa, uti - in Ülyis et quibusdam Fucis, vel in tuberculis. lateralibus uti.in aliis Fwcis et Ceramio. Exeunt sive destructione contextus (in UJ/y/s) sive per poros, regulares (in Fucis). . Saepe. accidit, ut in his plantis sporae in. ipsis sporangiis.vel in cavitate sporangia continente gere minent, quae Zhalassiophytae viviparae ipso ocu- lo nudo distingui possunt ab illarum solitis ra- mis, ^ | viir. ib a ion Fungi , > quos inter puras plantas gem- _@ Conf, DO rbigny, Essai sur les plantes marines des côtes du golfe de Gascogne etc, in Ann, du Mus, «Ri. Nat, Tom. 6 BOTANICA. 41 gemmiparas agamas. numerat Gaertner, tem- pore maturitatis praediti sunt corpusculis glo- bulosis, coloratis, «qnae varii auctores nomi- ne sporarum vel gorigylorum dd organa repro- - ductionis referunt. Horum situs varius pro variis ` generibus est. Vel enim in ipso corpore inves niuntur, vel ad superficiem , vel inter lamellas , vel in tubis. Duplici sfatu occurrunt, vel uti in Agaricis forma pulveris tenuissimi. qui tempo- re maturitatis separatur a mémbrana geheratrice. Tum sporae s. gongyli nudi audiunt. Vel, uti in Sphacria obducta sunt membranaceo involucro glo- Doso plerumque vel fusiformi. In utroque casu Vel sicca in cavitatibus vel süperficiebus adesse possurit , vel muco quodam immersa. Fuerunt quidem cell. Micheli, Hedwig alii- que, qui haec corpuscula tamquam organa mescu- lina considerarunt. Verum hanc sententiam refuta- vit Gaertner, quandoquidem tales obser vatio: des. ad pauciores species referantur, quam ut exinde tonclusio duci possit, — ^ CAPUT fH. DE BULBIELIS, De bulbillis generatim consideratis. i Gremmis simplicissimis adnumeramus bulbillos , quum ortu suo fere spontaneo huc pertineant. Etenim ubicumque in phanerogamicis quibusdam lympha vegetabilis coacervatur, ibi tales prodire possunt bulbilli, novae plantae generandae apti. Quoad formam autem, alii quidem convenientem praecedentibus ostendunt, diversam tamen alii, Sic ergo medium obtinent , uti jam supra dictum est, inter hanc et sequentem classem. Ante vero quam de earum speciali expositione agamus, convenit, ut generatim definiamus , quales sint, quaeve eae. rum natura. | In multis vegetabilibus praecipue monocotyledo- nibus in variis locis oriuntur species parvarum gemmarum , quae vel sunt squamatae, vel carnosae solidae, Bulbillorum nomine ea insigniverunt Botas nici. | In eo a stricte dictis gemmis differunt quod pro» crescere valent si a matre planta fuerint desumti ei et BOTANICA. 35 -ët loco humoque apto impositi, Stricte dictae gem- -mae vero non nisi in planta genitrice incrementum suum acquirunt, vel ope insertionis in analogis individuis. . LES .Hi bulbilli universe sunt compositi ex squamis densis, carnosis, arcte sibi impositis et in intimis suis fovent gemmam quae novum individuum pro- creare debet, si etiam a matre fuerit desumtä. Huhc characterem cum seminibus habent analogum et revera squamae quaê eos tegunt deprehenduntur similes seminum integumentis et germen his con- tentum embryonem simulat. Quamvis igitur vege- ` tatione sua bulbilli cum seminibus magnam offe- rant similitudinem , essentialis tamen nobis occur- rit differentia; scilicet , embryo vegetabilis j jam cohti- net omnes partes, quae postea plantäm constitue. re debent, nempe rudimenta radicum , caulis , folio- rum, quae germinatione modo evolvi atque pro« crescere possunt. In bulbillis vero formatio obü- net novarum partium v. g. radicis, cujus nullum antea erat vestigium (1). Superest ut obiter videamus de bulbilloram di- visione. Scilicet distinguuntur quoad situn: — — ze In azillares, si in axillis foliorum occur- | runt uti in Lélio bulbifero et chalcedonico. o. In marginales, in margine foliorum uti in Malaxi paludosda. | å. In (1) Richard, 1 c. p. 145: C 2 » - 36 C OMMEN TATIO cog. In super ficiates,sì in:una alterave folio- rum-superficie inveniantur, uti in. notami: pra- “enfayinent einoitraeni sao UC ENCORE: MIO ‚In f£ lorales, si proveniunt in loto forum : e inter: flores , uti in Æ/%o carinato, Ornithogalo viviparo, Aliio schoenopraso y ‘eleraceo (*).. - Plures Botanici, inter quos M irbel (1) et Nees v, Esenbeck (2), mentionem faciunt de “bulbillis solidis y in ovariis s. capsulis loco: semi. mum inventis, -+ Tales bulbilli imprimis : observati -sunt in variis monocotyledonibus: in:Crino p Ama- ryllide ; Pancratio „Agave etc. Richard vero (3) sua nu. NS Schrader 5 in Gött. Gel. Anz, N°, 62. has accesso- ` rias reproductionis partes ad quatuor praecipuas formas redu. cit, quarum nomina germana retinebimus: a 1 1, Das itii da in he rose, pesiealeo, : et (aros thogalo bulHfore , > Diasea all. cui formae accedunt Sräifrage bulbifera et cernua, " , i 3e Die Knosperartige Zwiebelknollen in ERU em $ cui accedit Dentaria bulbifera a1 to Corte : 4e: Der Knóspenknollen in Aro: yi viparo, hulbifero, Begonia discolare „balbillifer Gs Dioscorea bulbifera, alata , pentaphylla, Propagatio accessoria, quae per feminina organa genitalia non ` foecundata obtinet, et ita dictos vivos foetus continet, pfaeter Polygenum viviparum et forte quasdam monbcotyledoneas oc» "currit tantum in monocotyledonibus, et praecipue gramineis, rarius in liliaceis, —— | ái (1) Physiol. veg. Ie Pe 138. (2) Handb., d. Bot, P. Le py. 126. (3) Obsery. sur les MN bulbilles qui . se. déyeloppent. dans i ‚B Q. T A; N: LC An a 0 97 nuperrime demonstravit , haec corpuscula non esse bulbillos sed mera seminz. Observavit enim in Crino unco erubescente, et Lisee T haec corpus- trice, qua cum matre colina Constant ex. mas- $a. carnosa., compacta cellulosa: albida. extus viris descente. Vasa deesse videbantur, A. parte . cicatrieis corpusculum erat inclusum , cujus altera pars pta to, attactus respondebat. onis crois . Jam ex simplici. hac. descriptione. apparet. quae- nam. sit. horum. corpusculorum. natura. . Praeterea vero in. illis tunica propria invenitur sub qua mas» sa ponitur „compacta, „cellularis ;: > quae est endo- sperma et corpusculum inclusum revera. embryo est. Componuntur ex parte externa corticali et interna cellulosa, „A parte inferiore invenitur umbo (mam- melon) obtusus, conicus qui est radicula coleo- rhizata. Germinatione ipsa, si quid dubii superesse possit „ hoc. evanescere. debet ,. quandoquidem haec germinationi pellos seminum prorsus,est ana- login) evo svie sti r „Jure ergo ex his. Iiis: concludit auctor , corpuscula illa, de quibus diximus , vera esse Se» - mina, quae a reliquis. non. nisl, tigre volumine differrre. videntur. ‘ t E t r | £ " à ZU " j t í «5. dans l'interieur des capsules de quelques espèces de Crinum in Ann, d, $c, nat. T. ll. p. 12. 38 COMMENTATIO Se 5: De bulbillis speciatim consideratis, | Postquam considergvimus quae generatim de bul- billis observanda veniunt, sequitur, ut speclatim dieta illüstremus exemplis ex plantis quibusdam dee sutis: T ; eU] l l eaa Primum ergo in censum venit Lemna, in qua mémorabilis. cernitur affinitas, quae inter gemmas et semina deprehenditur. Est planta phaneroga- mica , formam disci viridis et carnosi referens. Si talis discus ab aliis separetur et in Aqua servetur , videmus a parte láterali hujus disci oriri bulbil- lum, qui horizontalitet procrescit, radicem proe fert et sic plantam format, matri simillimam , sed huic adnexam. Hic-duplieatus nune discus eodem modo vegetare continuat et tertius denuo formatur discus, Si vero majus incrementum accipiat pris mum formatus discus, sponte ab alils separatur et novam plantam format. lta sine nova foecun- datione aut seminum formatione hi disci in infini- tum fere procresceré possunt (1). i Alterà de qua agemus planta est Ornithogalum Thyrsioides. Scilicet Turpin observationem come municat de corpusculis in ejus foliis inventis , quae tamquam gemmas accessorias (bourgeons ade | vans C) Mirbel LL p. 138. | B.O T AN LCA > 39 ventifs Ca n de) considerabat, Per Qrnithógali folia quae jam ante :2o dies a planta fuerant desumita, erant dispersa tam in marginibus, quam in super: ficie, Juniores bulbilii sub epidermide adhuc late» bant, alii provectiores jam forma coica epidermis dem dilaceraverant , alii denique „qui ad summuri incrementum jam pervenisse videbantur, -Strüctu= ram monstrabant ; embryonibus monototyledonibus analogam, … Plura eorum post aliquod. tempus, nova perfecta produxere individua. Quoad originem iho» rum corpusculoram T ur pin voluit, quemque hujus plantae bulbillum originem traxisse ex unico grano vesiculoso: globulini y quae granula continentur ve- Siculis decoloribus ex quibus omnis constaret. iind — - tela. cellularis (1e tii lamtq : Observationes exstant de: sonate bulbi: had die postquam per totam hyemei in scrinio fie- rant servatae , sequenti vere in pagiha inferiore et etiám “in unguerbulbillos monstrabant, qui pérfec- tam plantam reproduxerunt, Kepétitum fuit expé- Timentuni cum eodem. successu. (2). ldem phae- nomenon obtinet in squamis bulbi 4/5 atque Hedwig et Rafn viderunt, in foliis -Eucomis reginae in herbario. nu ,in tota M ejus- modi bulbiliós oriri. 505 :: [ „In omnibus citatis adel vise folia vices egis» "A4 « (2) Amn d. $c. Nat. XVI, Pe 45« (2) Mèm, de Acad, des $6, de Paris 1754. |» 87. 40 COMMENTATIO cgisse tuberculi, ratione bulbillorum ; 'scilicet “ex binis fontibus suppeditarunt his: nutrimentum : ad evolutionem necessarium , alimentum nempe in ante- cessum praeparatum et lympham. adscendentem, quae hoc alimentum suscipit et ad germen trans- fert. Sic etiam videmus , bulbillos praecipue oriti in foliis maxime carnosis. | JT - Omnes igitur bulbilli, de quibus hucusque egi- mus, vel natura ipsa vel arte a matre planta sepae rari possunt. Dantur vero qui procrescunt in ip- sa planta genitrice. Hoc in omnibus plantis, an- tea citatis, quandoque obtineri potest; cujus rei pulcherrimum exemplum praebet Bryophyllum ca- dicinum. Ejus enim folia, subcarnosa et crenula- ta praebent in dentibus parva tubercula, Si fo- lium. adultum terrae humidae imponatur, vel si in -aére calido et humido versetur optime procrescunt haec tubercula primum plumulam, . dein radicem *proferendo (1). Idem obtinet in foliis Rocheze falcatae Cardamine pratensis etiam bulbillos ha- bet, ad basin- paginae — — folioli (2). Tandem his omnibus addi meretur observatio , quae ulterius probare videtur affinitatem * quan- dam, de qua jam in consideranda Lemma verbo | dixi- (1) De Candolle Phys. veg T. I.. pd 671 et. Organogre veg. T. IL 22, fig, T. 1, 5. (2) Ann. de Sc, Nat, T. XVI pe 47. SOJPANLICANOC 9d diximus , inter semina et bulbillos. Scilicet actio vicarians inter illas partes observatur in Lilio bul bifero aliisque. Ex iis enim, quae scripsit cl. Smith, haec. planta, quo tempore bulbillos] pro- fert infertiles habet flores (1). — - Pm " a p e AN ER - (D Treviranus, Biologie, B. 3: Pe 314 Ct 565. \ ex PA RS SECUNDA à del À Ad GEMMAE RHIZOMORPHAES CLR aT ik jad í BEGEN $. 6. De gemmarum rhizomorpharum definitione ac divisione. Ad had referimus illas gemmarum species, quae tuberum ; turionum , atque bulborum nomine apud botanicos veniunt. Has species rhizomor- phas diximus ob similitudinem quam saepe cum ipsis radicibus ostendere solent, atque ob locum subterraneum quem semper occupant , quo inpri- mis charactere universali praeter reliquos charac- _ teres satis a gemmis stricte dictis differre videntur. Quod ad duas priores scilicet tubera et turiones attinet, hae facile conjungi posse atque etiam de- bere videntur, cum turio proprie sit gemmae spee cies subterranea, plantis perennibus propria, nee que. hoc sensu plantas tuberibus praeditas exclu- dat. Turio multo nomine cum bulborum embryone sive gemma propria convenire deprehenditur, ita ut aeque ac haec bulborum, sic illa tuberum par- tem constituentem efficere videatur, qua de causa non COMMENTATIO BOTANICA. 43 non speciatim de turione nobis dicendum esse pu- tavimus , sed illam revera tamquam tuberum pare ten essentialem esse considerandam. JM biu D visia an ' - , , ew a He — CAPUT Li DE TUBERIBUS, $. 7. De tuberum definitione et divisione. ^ bes sive tubercula (Cand R ich. ) (Knos- pen-knollen Medicus.) Sunt verae gemmae. so» lidae magis minusve globosae , situ radicem refe: rentes , quae nonnullis plantis nn sunt pros pria (1). | Plures, inter quos Nees von E senbetk (2) illa immerito ad radices referunt namque cum ex observationibus Richardi, Candollii; Du trochetti (3); Madlod i,S$prengelii all, tum Ç) Richards Nieuwe Beginselen der kruidkunde en der planteu-natuurleer, met aanteokeuingen van Claas Mul- der, p. 190. ~ €) Tauber est radix solida magis minusve globosa, immedia- te in superficie proferens gemmas , Handb. der Bot. Tom. I. p. 140. Sic plurimi generatim confudissé videntur radicem tubera gerentem cüm ipsis tuberibus et haec iternm cum gemmis, (3) Les tubercule$ du Solanum tuberosum sont véritable ment 44 COMMENTATLIO: tum-ex anatomicà horum tuberum ‘cognitione satis patere: vidétur illa reapse ut. veras gemmas ésse consideranda ; unde etiam Richard. et. S prens gel illa gemmas subterraneas dicunt plantarum per- ennium quibus natura mandavit curam et conser- vationem primorum principiorum caulis. Sunt quasi depositoria a natura destinata ad plantae necessarium nutrimentum suppeditandum. Tubera dividuntur quoad numerum gemmarum quae proferre possunt: . " I. In zubercula unigemmia (N. v. E), tubercula-simplicia Rich.) quae modo a parte superiore unicam gemmam clausam proferunt , quae est vel pluribus tuberculis communis, vel unieum modo possidet tuberculum quotannis renovandum; Hinc tubercula unigemmia plerumque ‘ad caulis originem binatim aut ternatim sibi sunt juncta et ab hocce puncto vel paulo superius varias radices cylindricas et fibrillas- sibi habent. intermixtas, Illorum pars superior etiam aliquomodo tenui- bus fibrillis sparsim est obtecta. Substantia ple- rumque mollis est et. uniformis. . Inferiorum mo- nocotyledonearum familiis Orchideis characteristi- ca sunt, imperfectiora in dicotyledoneis occurs runt. T " nee | gue ment des bourgeons renflés et non pas des racines comme on le croit genéralement,. Mém. du Muse d'Hist. Nat. Tom. III, 2. 43, sur l'accroissement et Ja reproduction des végétaux, - Praecipuae formae quas. tubercula unigemmia as- | :$umunt ,- sequentes : sunt: ni 19, Fasciculata y constans ex uno pare tu- berculis fusiformibus. vel :cylindricis in unám gem- mam Conen zeeen; uti in Grei albida et Fica- vid ranunculoides ^ ==; 3 ae Testiculata 4. serotiformis , constans. ex duo- bus tuberibus unigemmiis ovatis vel rotundis , quoe runi alterum ^ senius caulem profert, alterum: est junius. accrescens e. g. in Orchide morio, -mas- cula aM. Si horum tuberculorum pars inferior divi- sa deprehenditur, tuberculum- senc dicitur ý uti in Orchide latifolia. | In Orchideis tuberculo testiculato NAA Si- 22 cum evolutione florum a parte laterali senio- ris tuberculi formatur novum seniori similem. Du- rante florum evolutione senius tuberculum tabescit , junius interim radiculas profert, ita ut post: flores- centiam pristinum tuberculum sit mortuum- dum junius -radicùlis fuerit- firmatum. ^ Sic. hae. plantaé fortuita directione quam nova sumunt tubercula -vel lineis rectis vel curvis sub terra "—— gos sunt. ’ 4 | BD In. PA sonuit (N. vel. ) c om- haec (Rich.) (1). Horum forma plerumque est minus: regularis , filamentis: saepe radici adhaerent et substantia nunc magis carnosa est et succulenta, nunc magis exsucca atque fibrosa. Prae- (0 Richard, l. 1, p. r9r. ! 46 COMMENTATIO Praecipuae formaé ex condensata in magis sêpas ratam transeunt atque prorsus gemmarum forniae aecedunt. ^ Saepius in dicotyledonibus quam in Mónocotyledonibus occurrunt. Praecipuae formae sunt sequentes è € | i9. Gibbosa formae irregularis atque superficiei foveolatae , in eujus foveis resident prorsus formatae gemmae, Plura tubereula tenuibus radicibus secun- dariis Caulis Subtérranei uti in ‘Solano tubéfó- $0 , aut ramulis radicalibus üti in vtm túb» $0 cohjünguntur, 2%, Péndula, Yn hac forma iii iium. sis , plerumque imperfectioribus gemmis praedita simpliciter a longissimis fortioribus fibris radicalis bus. dependent: exemplum. praebet Spiraca filipen- 3°. Sywamosa, Tubercula dispersa tenuibus ra- inulis radicalibus pendentia, squamis regularibus "distantibus carnosis sunt obducta et saepe unicam modo gemmam proferunt e, ge Achimenes : cocci- - Jam in tuberibus nonnullorum graminum tüber- culi squamosi rudimentum conspici potest, uti in Cypero rotundo, in quo. réspóndet tuberculo. gib- boso fibrillis conjuncto atque dein in Cypero es- culento cujus tubercula a finibus fibrillarum pen- $.8. Oi $6TANITC A. à, $. 8. Tuberum interna structura. Structura tubetuim certe simplicissima totius reg« ni vegetabills, ^ Constant ex molli reticulata telá éellulosa, quae extus laxior atque magis exsucca ; versus medium vero magis condensata atque pul posa evadit. Superficles obducta est tenui epider« mide in unigemmiis plana ac integra, rimosa at- que scariosa in bigemmiis sive polygemmiis. Si pars radicis cui tubereülum adhaeret insigni pollet crassitie, ex illa per axin tuberculi provenit funicu- lus flbrosus ex dispersis et sejunctis fasciculis va- sorum constans, qui aliquando laterales: ramulos in massam carnosant dimittit. Secundum Medi- €um (1) tuberum interna compositio difficilius èst érüenda in prorsus efformatis tuberibus quam in illis quaé jam insignem herbam protulerunt, „In tali periodo , disfecto tübere , sub epidermide imme. diate carnosum stratum invénit, in cujus interna parte nucleus occürrit qui constat ex vasis anasto« mosinineuntibus, intermixto textu célluloso simi- H substantia répleto , quae durante herbae vegetatio= ne aliquomódo ‘immîinuitur, ‘Sič horum tuberum structura quodammodo elucéscit s stratum scilicet car. Gj Kris. Bemerk. über Gegenstände dà: dem — I; B. 2 St. 48 COMMENTATIO carnosum aliquomodo conveniat cum corpore coty- ledoniformi et embryoni primum nutrimentum sup- peditet , nucleus „loco corporis solidi pipbryoni Oris ginem exhiberet. Principia chemica tuberculorum sunt : amylum (1) mucilago et saccharum. In his principiis cum semi- nibus convenire videntur et. tamquam nuda semina primitiva sunt consideranda quae sub forma gem- mae embryonem in superficie gerunt. $. 9. Functio tuberum. | Haec spectat propagationem sub terra.. Ex tus beribus provenientes radiculae nutrimentum ex hu- mo haüriunt, Tuberculi massa carnosa format hoc primum nutrimentum atque componit saepe pluris ma granula amylacea quae-in depositoriis. quasi. ace cumulantur atque tandem .nutritioni. prospiciunt. - Hinc tubercula tamquam naturalia organa propaga- tionis regni. vegetabilis „sunt consideranda et non raro multitudine sua florum 'atque seminum foecun- ditati obstant- praecipue si. humus. illorum propa- gationi favet. Hocce phaenomenon tamen minus in tuberculis quam in bulbis observatur. … jr. Plantae: quae tuberculis sunt praeditae etiam ex fie (1i) DeC. Phys, vég. Tom. I. pe 1905qq. determinat amyli quantitatem in 100 pp. So/ani tuberosi ad 20—28« pp. BOTANIC A. E ‘fibrosis radicis partibus multos stolones emittere possunt, quae gemmas continentes iterum in tu- bercula reformant, Hinc Solanum solis ramulis radicalibus propagari potest. In infima parte sub- terranea junioris caulis insuper radices atque tu- bercula formari possunt. ~ Quae vero tuberculorum vegetationem spectant accuratissime Candollius ex»osuisse videtur in opere suo pretiosissimo (1), ubi exemplum sumsit Solani tuberosi, ita ut ibi exposita no» bis perspicuà reddere possint ea quae ad omnium tuberculorum vegetationem pertinent. Singularis So/eni species illa igitur facultate “gaudet tubercula producendi a caulis sui lateri» ribus (2) nonnumquam in parte aëri expofita, saepius tamen in subterranea parte. Si tubercula in parte caulis aëri exposita oriuntur, in folio- rum axillis occurrunt , colorem viridescentem assue munt et parum increscunt. Si vero in parte sub- terranea proveniunt , quod frequentissime obtinet , tubercula colore sunt destituta , melius nutrita at- que eorum locus organicus minus facile est deter- minandus, quia in hacce subterranea parte caulis folia deficiunt. In quibusdam vero varietatibus, uti (1) Physiol. vg. Tom. II. p. 668. (a) Ante aliquot annos observationes Clie Dunal et Tur- pin confirmarunt, tubercula revera ad caulis latera, non ad- radices produci, uti Medicus alii]. putarunt, D 50 COMMENTATIO uti in varietate Ananas dicta , optime conspici potest locus germinum in axillis parvarum. intumescentiae rum quae vel pulvinos , vel foliorum bases refe- runt.. In utroque casu haec tubercula quae tenui filamento cauli adhaerent post. vegetationem , vel casu quodam, vel morte caulis, vel denique homi- ne ipso a caule solvuntur. Tuberculum ita separa- tum continet unam pluresve gemmas axillares (1) quae oculi (yeux) dicuntur. Hae circumdantur sub- stantia cellulosa quae mucilaginis atque amyli quan- titatem continet. Si tale tuberculum in loco siccco atque modice calido teneatur per plures menses in statu inertiae versari potest quamvis succorum continentium lenta elaboratio obtineat, quae sapo- ris mutatione atque chemica analysi detegitur. Post indeterminatum temporis intervallum gemmae pro- crescere incipiunt quod a loci conditione humida , vel ab aéris temperatura satis elevata pendere videtur. Simulac gemma procrescit, aquam exhaurit tuber- ` culi materia nutritiva repleti. Hujus nutrimenti ope caulis foliaque evolvi incipiunt et dum horum functio viget descensu succi nutritii radices fore mantur. | ! Ex his simul videmus quod in tuberculorum ve- getatione primum caulis foliaque formantur dein ra- di- (1) Hi oculi in tuberculi superficie apparent sub forma pa- pillarum vel in foveis continentur, Hinc non iminerito a Can- dollio bourgeons axillaires dicuntur, l t BOTANIC A. 51 dices, cujus rei contrarium accidit in seminibus quorum primum pars descendens sive radix, dein plumula producitur. Haec praecipua differentia in multis casibus incertis optimum posset praebere characterem, quo tubercula a veris seminibus dis- ünguerentur. Tubercula polygemmia in tot frustue la dissecta quot gemmas superficiales continent , no- vas plantas procreare valent ; quod citius etiam faci- liusque procedit si cuique gemmae sufficiens amy- li quantitas concilietur i. e. si ipsins tuberculi frustula satis magna secantur (1). Unigemmia tuber- cula contra integerrima sunt tenenda immo in plu- ribus familiis uti in Orchideis a caule separari ne- queunt quin moriantur (2). „Tuberculi duratio sequitur durationem caulis ex illo prodeuntis. A -eaule quasi exhauritur , tabes- cit, exsiccatur vel in putredinem vertitur si caulis cum florescentia pereat,. uti in Solano tuberoso: Verum per plures annos perstare potest si caulis perennis sit. Hinc tubercula etiam dividi possunt in annua, biennia et perennia. E S. 10: De Turione. Ex tuberibus autem quae descripsimus procres- cunt (1) De C. Organogr. vég. Tom. Il. pag. Inge (a) Nees v, Esenb. 1,1, Tom, I. p. 145. Da m COMMENTATIO cunt turiones. Proxima ergo, uti supra dietum est, affinitate cum tis junguntur. Neque tamen in solis tuberculis verum etiam ex radicibus aliarum plantarum perennium immediate procrescere pos- sunt. De iis autem bréviter ita agamus, ut prae- missis variis auctorum circo illos definitionibus , vi- deamus de eorum ortu et varia forma. Quoad definitiones turionum ; secundum Link (1) turio dicitur illa pars plantae quae ante explicatio- nem aut divergentiam foliorum elongatur. Secun- dunRichard(2) aliosque , turio est gemma sube terranea plantarum perennium. Ray et Tourne. fort Asparagos (Turiones) vocant gemmas subter- raneas carnosas et annuas plantarum perennium illo stadio quo eterra exsurgunt. Linnaeus per turio- nem intelligit gemmam plantarum perennium ad col» lum radicis sitam et ex qua caules annuae originem trahunt, uti in Melleboro, | Turiones in radicibus formantur, quando plan- ta marcescere incipit et caudex atque reliquae par- tes ei adhaerentes vel nullos vel parciores succos ex radice assumunt. Hoc inprimis tempore au tumnali observatur , quo suffrutices in radice peren- nes, novas vires ad vegetationem futuri anni colli- gunt. Turio, quoad originem squamarum omnes habet j va- (1) Elem, Phil. Bot, pag. 210. (2) 1, 1, pag. 185. BOTANIC A. 51 varietates quas possident gemmae stricte dictae. Sic inter dicotyledoneas plantas (in Mstere) inve- nimus turiones foliaceos , petiolaceos (in Paco- niis) , fulcraceos (in Potentillis). ^ Turionum vero stipulaceorum exempla non prostant, nisi for- te in Salice herbacea (1). Si jam evolvatur quem . discripsimus turio, surculus appellatur et a plan- ta matre separari potest atque propriis suis viri- bus. vegetare pergit. Hic autem surculus ad argu- mentum nostrum non pertinet. | — Ef NRN CAPUT I. DE BULBIS. „Se 184 | | De bulbis > anas | Piurimi et praestantissimi Botamici jam dudum veram bulborum naturam perspexerunt, illos ad gemmas referentes. Sic A. 1728 R oyenus (2) jam dixit: ,, Bulbus interior non est radix sed nova >» planta quae sequenti vere radices suas emittit, »» 9» Se ...ettubera quae perperam vulgo pro radicis »» Pare (1) Dec. Organogr, vg.. Tom, Il, p. 215. (2) Disf. de Anat. et Oecon. plant, L. B. in 4to p. 13 seqq. 54 COMMENTATI O , partibus habentur, quum potius gemmarum species ,» dicendae sint , novam enim , (utcertis mihi consti: »» tit experimentis ) plantam in se continent, q. 9.” = Etiam Linnaeus bulbos inter hybernacula adnu- merat et revera tamquam gemmas esse considerans das praecipit, Sic dicit: ,, Dulbus nihil aliud est ,, quam gemma, cum eodem modo: ac illa includat » intra se futuram plantam 3 sed ejus tunicae evas >» dunt succulentae a copioso nutrimento quod haus , Tit e terra cui innascitur quo repletus non po- , test amplius extendi (1)." — Sic etiam Link(2) Gärtner (3) et De Candolle (4) ad gem- mas illos referunt, qui posterior aliquomodo Lin- naei sententiae assentitur, considerans squamas bulborum Liliaccorum tamquam folia simplicia quae a loco suo subterraneo sunt acuminata et carno- sam acquisiverunt structuram , et hinc revera ad gemmas foliaceas referendas putat (5). Recentiori- bus temporibus Cl; V rolik (6) plenius hocce argu- mentum tractavit, scilicet concludit bulbum nil esse ni- a) Amoenit Acad. Vol. IT. pag. 193. : (2) Elem. Phil. Bot pag. 217. | (3) De seminibus et Fructibus plant. pag. ii. (4) Theore Elein, de Bot. page 361. (5). Organogr. vég. M, pag. 215. (6) G. Vrolik, over de veranderingen, welke de bloeme bol, staande deszelfs wasdom bij Tulpen ondergaat; in de Nieuwe Verhand, der 1fte kl, van het Koninkl. Nederl, Insti- istit. D. IL. Pe 290. | | BOTANICA. 55 nisi gemmam „Cútm scapus non tamquam caulis se tamquam pedunculus sitcónsiderandus atque sinon scapum , sed tantum folia proferat , gemmam esse fo- liferam immediate corpori solido inhaerentem, — Porro in bulbo easdem” offendimus partes quas iu gemma, éandei basin s. corpus solidum cui squa- mae affigantur ét ex quo vel flores vel folia pro: deunt, eundem evolutionis modum atque in utro» ` que simili modo integumenta pereunt, simulac ul- terior vegetatio illis non amplius indigeat, Uite- riore comparatione utitur ad similitudinem gemmae atque bulbi probandam , si dicit gemmam esse con- siderandam tamquam bulbum loco fixo applicatum ex quo a disco suo aeque productiones vasorum emittit ad nutrimentum hauriendum ac ex placenta bulbi ejusmodi vasorum fasciculi nomine radicularum proveniant, Situs igitür ünicum efficit descrimen gemmas inter et bulbos ,' non vero, quoad specifi- cam compositionem differunt, Hoc ita verum est, ut si gemmae procrescant in plantis quae intra anni spatium pereunt, hae tempestive hanc pósitionem relinquant ut prouti reliqui bulbi ex humo ipso | nutriméntum haurire queant. Caeterum quoad dispositionem natura a solita via non aberrasse videtur. Videmus enim in cu- juscunque folii axilla gemmam possé formari, quod si comparemus'cui sobole bulborum , apparet om- nes novos bulbos in balbo seniore Zw/ipae consi- derandos esse tamquam gemmas axillares. Praeter- ea 56 COMMENTATIO ea si consideremus plurimas -gemmas monocotyle- donearum degenerare et gemmam terrminalem prae: reliquis evolvi, etiam in hac re magnam cum sobole bulborum offendimus convenientiam, inqua scilicet unus bulbulus modo et quidem medianus flores ferre potest, Ex his allatis igitur tuto bulbos ad gemmarum tribum referri debere censemus. : $. 12. De bulborum forma et compositione. . Dulbus igitur est species gemmae, propria qui- busdam plantis perennibus et praecipue monocoty- ledoneis , inprimis Zé/iaceis, Figura bulbi ex globosa per applanationem in placentiformem abit, uti in quibusdam GZadioli speciebus, Forma vero maxi- me communis est ovata, quandoque oblonga ac fu- siformis. -Superior pars nunc magis, nunc minus est acuminata vel obtusa, nunc truncata atque - fimbriata, Inferior pars semper est praemorsa, fibrillis radicalibus barbata et vestigiis pristinarum fibrillarum scrobiculata. Superficies nunc. plana est et laevis, uti in Allo Cepa nunc fibrosa: fibrillis pararellis conspicua uti in Gladiolo „nunc reticula- ta uti in pluribus Zxéés, | Bulbi substantia universe mollis est atque succus lenta. Corpus solidum est magis exsuccum et fibro- sum in bulbis cum majore squamarum numero , mae gis BOTANEEC AL "^ 57 gis carnosum in bulbis solidis, Inversa” ratione procedunt squamae. ^ Hae in solidis plerumque- sunt exsuccae , membranaceae , ochroleucae et bran- neae ut folia dejecta. In stricte dictis bulbis so« lidae , succulentae , albae , flavae (uti in Lilio Marta-. gon L.) immo si ‘superior bulbi pars extra terram. sit posita viridescentes observantur, - djs Praecipui bulbi characteres petuntur ex ipsius compostiione. Constat enim : . e 1° Ex corpore solido (Malp ighius), mm ta (Med ) Plateau (Cand. et Mirbel), Lé- cus (Cand.) Zwicbelkuchen (N. v. Es ) i 2°, Ex tunicis, squamis. : | 3°. Ex gemma plantam futuram: continente. — Quae de his partibus apud -varios auctorés inve. niuntur, ‘hic concinne quoad fieri potest colligere conabor, —_ | S. 13: ` De partibus bulbi constituentibus ` I. De corpore solido s. de placenta. Est character diagnosticus omnis bulbi. Conti- net enim a parte inferiore rudimenta radicum, a superiore parte foliorum atque scapi prima vestigia. Malpighius (1) jam suo tempore magnam bag B. prae. u) Marc, Malpigh. — omnia Bot. med. anat, P, I. Page 159. à; 55 COMMENTATIO praestantiam placentae adscripsit: ,, Ceparum ine gens genus, quibus multiplices herbae donantur >> analoga hac pollent structura; harum enim in- > imam basin, solidum quoddam corpus occu- >> pat, quod trunci vices gerit, hocque in folia: ,, et caulem attollitur; hinc inde vero appendices. , in varias foliorum- formas emittit. ” s Seriori= bus vero temporibus plures. botanici hujus corporis solidi veram naturam. minus. attenderunt aique in. squamis bulbi characteristicum: quaesivere, sic uti in illis scapus contineretur. Hac in re vero cum. omni'gemma conveniunt quarum squamae aeque ac. illae bulborum tamquam hybernacula praecipuarum partium „sunt considerandae. Differt- admodum . relatione ad Milite et plas: centae. forma et ejus structura anatomica > scilie cet: 1°. Si placenta major est quam squamae | (Tube ra regularia Med.), erit rotundata regularis , sae- pe carnosa et sola bulbi formam determinat. Squa- mae vero sunt tenues membranaceae , fibrosae , exe succae , plerumque tribus vel pluribus seriebus ad circumferentiam placentae dispositae , . leviter sibi impositae et saepe etiam a parte sua inferiore for- ma calyptrae separantur, praecipue si placenta ulte- rius procrescit, uti in Gladiolo communi, Soboles plerumque in superficie ex foveola procrescit quae postea sobole, iterum juniore e loco suo protru- ditur. Istiusmodi placenta ovata in Colchico -au tums tuminäli, placentiformis in G/adio/e et in aliis oblonga deprehenditur. | - Quoad. anatomicam structuram. coustat ex. parte corticali et ligno. Continet praeterea tamquam trun- cum; axin solidam , densa : tela; cellulari , cortice coalita et: epidermide praedita , circumdatam. -Vasa spiralia in fasculis; vasorum ^ trunci centralis sunt exigua atque numero pauca. Ex medio placentae quidam fasciculi diffusi decursu horizontali per substantiam cellularem superficiem petunt, et ibi in foveola ad sobolem evolvuntur, postquam prius ex illis sit formata hujus sobolis placenta. Paulo inferius fere ad partem inferiorem. placentae trun» cus. subito desinit, vel potius in plurimos. fasci» culos vasorum. horizontaliter decurrentes resolvitur qui postea ulteriore: incremento ad radiculas „cone. crescunt (1). — ^ 2 TNT “ge, Placenta versus inferiora sub dins trunci oidi ii et a parte sua superiore in eminentia spongiolariformi gerit gemmam magis minusve per» fectis et erectis squamis obductam. Haecce pro» ductio placentae est vel filiformis et ab inferiore parte sobolescens , uti in Allo senescente et: Allio em aene Me d.) vel magis. trunciformis ) s Es. da : : ° | 32 iH) (1) F. C... Medicus, Ueber das Vermigen der Pflanzen sich noch durch andese Wege ,als den Samen zu vervielfältigen uud fortzupflanzen , in Act, Acad. Theod, Palat, Tom. VI, part, pi. Pag. 472 60 COMMENTATIO et in eminentiis lateralibus cylindraceis sobolem producens postea sponte separandam, uti in ro maculato (1). Caeterum haec placenta perfectissi- me structuram trunci radicalis atque in parte sue periore corticem atque lignum manifeste separata demonstrat. Medicushas formas bulbi partim ad sua -tubera irregularia, partim etiam ad radices cum capitulis bulbiformibus refert. 3^. Placenta multo minor quam squamarum come pages (bulbi stricte. dicti Med.) et gemma futu- rae plantae in superficiei foveola manifeste evoluta squamis est tecta. In hac parva disciformi plas centa cortex ex compacta tela cellurari -formatus est valde tenuis et circulo; quodammodo colorato a ligno separatus. Substantia ligni constat ex plu- rimis tenuibus , tela cellulosa conjunctis. fasciculis vasorum spiralium. Sectione transversa partim in illo ipso, partim in cortice apparent rudimenta fi- brarum radicalium rotunda aut ovata. Medicus putat placentam prorsus compendium continere ra- dicis ; in eo modo differre, quod radix semper in- terrupte producatur, placentae vero pars producta separatur. Egregiae de hac re observationes inve. niuntur in libro antea citato (2). Invenit, in mul- tis resectis laminis has circumdari substantia qua- dam corticali a qua interna radix (corpus lignem ?) | | ‘an (1) Med. I. L pag. 476. ` (2) Med. Lil, pag. 465. BOTANIC A. -i annulo separabatur. Cortex constabat ex paren- chymate non bene determinando. Praecipua pars radicis constabat ex innumeris. vasis longitudinali- teret in latitudinem decurrentibus , quae variis locis anastomosin patiebantur. Intermediam inter -haec vasa substantiam difficulter determinare poterat , initia tamen futurarum radicularum prae se ferebant. Radix itaque atque radiculae in placenta omnis ju- nioris bulbi occultae jacent. Si vero novum vitae principium in bulbis excitetur , hae radiculae produ- cuntur, perforant tegumentum corticale, humum petunt et ex illo nutrimentum adducunt. Nunc novae iterum exoriuntur radiculae quae si sunt plures. numero pars herbacea bulbi insigniter pros crescere incipit et scapus floresque prorumpunt. — Videmus itaque totum compendium futurae plan- tae in placenta partim occultum , partim cum illa conjunctum teneri, et simul clare patet naturam in his plantis proprie propagationis actionem in radi- cem posuisse et parce modo propagandi ratione per semina. uti. . Praeterea hicce scopus naturae multo simpliciori ratione attingitur quam per semie na, cum tot tantaeque potentiae- nocentes in foe- cundationem , maturationem , sationem et in ipsas tenellas plantas agere possint quae hoc modo prae- caventur, Ut ulterius in hujus plancentae praestan- tiam indagaret , nonnullorum bulborum optime vi- gentium , in quibus vero radiculae nondum prodie. rant, infimas laminas subtiliter desecuit atque omnes ' bul- 62 COMMENTATIO bulbos Hisce laminis orbatos brevi in putredinem abire vidit. Difficile sane’ est determinatu quam diu duret corporis solidi vita, Constat quidem , illud sobolis procreatione non exhauriri, sed flores multum nu: trimenti ei'derimunt, ita ut tandem prorsus ex. haustum exsiccetur , quae exsiccatio etiam tamquam causa sobolis a matre separationis — E a test. | II. De zunicis s. squamis. Hae partes corpori solido variis seriebus sunt affixae et modo quo componuntur externum bulbi habitum determinare valent. Quo magis bulbi in- ternas partes occupant eo magis sunt firmae, car- nosae atque succulentae, dum externae exsuccae sünt atque membranaceae. ! Quoad harum tunicarum formam atque disposi- tionem bulbi distinguuntur : 19. In bulbos tunicatos. In his tunicae constant ex unico fragmento, ac concentrice sibi sunt im- positae. Exempla praebent Allium Cepa et Hyacin- thus orientalis. — | . In bulbos squamosos. Squamae sunt minores et ab inferiore tantum parte placentae affixae. Hae minores squamae magis minusve imbricatae occur- runt, Talis bulbi exemplar in Lilio candido habe- mus. | 3°. In bulbos solidos. In talibus tunicae bulbum constituentes adeo firmiter sibi sunt impositae ate | | que BOTANIC A, 63 que coalitae ut distingui a se invicem nequeant, ita ut bulbus ex solida ubique uniformi substantia formatus videatur. Hanc fcrmam offendimus in Cro- co sativo, Colchico autumnali (x) et Gladiolo com- muni (2). | Link (3) paucis et accurate has tres species a se invicem distinguit , scilicet si folia fistulosa sunt et vaginata bulbum tunicatum dicit, si folia caulem basi non cingunt bulbus squamatus dicitur, et tandem bulbum solidum vocat in quo foliorum ba- ses crassissimae atque conferruminatae massam so» lidam referunt, Denique adhuc quasdam subdivi- siones proponit a.situ relativo novorum bulborum ad bulbum parentem petitas, scilicet in bulbos carnosos laterales , centrales et periphericos et in bulbos solidos laterales et centrales, In omnibus his bulborum formis singularis ta- men transitus observatur ex perfecto coalitu squas marum cum placenta, ad harum squamarum perfec- tam separationem sive ex bulbis solidis ad bul- bos squamosos, Sic v.c. Hyacinthi cernui bulbus Cy. (1) Divisio bulborum in monocarpos et pleiocarpos minoris est momenti. Monocarpi enim dicuntur si tantum unum eme bryonem continent, Si plures embryones successive evolvere possunt, uti in Co/chico, pleiocarpi audiunt, Nees v, Esenb. l, 1, pag. 180. | ji (2) Rich. Nieuwe Begins. der kruidk, enz., vert. door AFtena,en met aanteek, van C, Mulder. iste Ged. p. 184 (3) Elem. Phil. Bot, pag. 217 seqq. 64 COMMENTATIO cylindraceus constat ex unica densa prorsus coalita squama sine manifesta placenta quae ab interna pa- riete) tres geminatas sibi superpositas gerit gem- mas, quae si evolvantur a parte sua inferiore pla- centae speciem accipiunt, atque per squamas radi- culas emittunt, ita ut hoc loco ubi radiculae pro- rumpunt jam extus origo trium successive evol- vendarnm gemmarum conspiciatur. In Æbuca , Hac- mantho, Crino aliisque placenta insignem habet crassitiem et squamae vaginantes crassae atque car- nosae adeo arcte inter se cohaerent ut hinc bulbus prorsus solidus appareat. Hinc Medicus has formas ad tubera irregularia refert, quamvis per- fectam bulbi structuram ostendant. ie Nees von Esenbeck refert bulbum ZzzAoly- zac aethiopicae aliquando in: radicem repentem mutari quod tamen a. mala humi conditione pendere vide- tur (1). Formatio squamarum admodum variat, Eodem tempore quo corpus solidum junioris bul- bi oritur; hae squamae simul ad marginis partem superiorem prodeunt. Numerus. pro variis bulbis. admodum varius. Structura vero omnium ejusdem speciei convenit. Tamdiu adhuc unice a. placen- ta matris plantae nutriuntur , quod plerumque primo anno obtinet, clausae sunt atque in clausum acue men desinunt. -Si vero earum radices procrescant atque iis nutrimentum necessarium suppeditent ver Sus (1) Handb, der Bot. 1ste B, pag. 177. BOTANICA ^ 65 sûs superiora in folia producuntur, volumine at- due consistentia fiunt majores atque exinde perfec- tam suam formam adipiscuntur. Constant ex tela cellulosa, fissis fasciculis: vaso- rum perrepta et a tenui et eXsucca epidermide ob- ducta, Tela cellulosa ipsa in bulbis étricté dictis plerumque est inanis, regulariter formatà atque succis plená. In tüberibus regularibus (Méd.) vero tenuis, compacta et saepe in vasorum fasci- culos prorsus disparet , unde squamarum et tunica- - rum forma cancellata wa es reticuldtà SHETTEUF trahit. III. De Gemma s. embryone bulbis contento. In cavitate placentae squamis superpositis tectd apparet embryo plantae futurae ex bulbo evolven- dae, Anatomica structura ita dictae gemmae est ea, quae observatur in herba futura , quae jam for: ma tenelli embryonis in ea adest. EX E NOR De bulborum ortu atque propogatione, | Duplici Wid bulbi própogantur , seminibus scili Cet et ita dicta sobole. Ex semine , quod plerumque ad germinationem usque terra tegitur , prodit ex intumescentid éoleor- rhizae parvus bulbus qui ulterius procrescens , su- periora versus folia profert ; rarissime tamen in hië- E ce 66 COMMENTATIO - ce periodo jam scapum-atque flores gerit; Ex see mine nunc ortus bulbus magis minusve longam percurrit periodum in qua folia profert, antequam flores ferre possit. Antea vero jam novos bulbos sub terra procreat, qui nomine sobolis veniunt. Ulterior häecce propagatio , nempe per sobolem „ priori est multo frequentior atque saepe ita copios. sa ut plerumque nova soboles iterum sobolem ju- niorem in intimis suis foveat, atqne sic corpus so- lidum innumeros saepe novellos in sua peripheria atque etiam inter squamas contineat, Sub tali vehe- menti et impetuosa vegetatione semina fere nun- quam ad maturationem pervenire possunt; et quam- vis , quoad externum habitum , multum cum iis con- veniant,tamen certum statui potest, quod nec eme bryo nec cotyledones, suum, perfectum statum ace quisivere ; neque talia semina, si etiam accuratissi- me tractentur, germinare possent. Constat igitur prolificationem. vel sobolis procreationem. seminum maturationi admodum nocere. Arte vero bulbi ad matura semina proferenda sollicitari possunt, si scilicet magnum bulbum , qui verosimiliter jam sume mum incrementum acquisivit, orbemus omni so- bole immo extimis squamis, unde margo placentae aliquomodo destruitur, tunc, si novae provenere radiculae, scapus omnem vegetationis vigorem pla- centae diripit ita ut nullus fere ei restet ad soboe lem .procreandam. Hinc etiam, explicari potest quare bulbi ad, ultimum. vitae terminum tendentes sag- POTANÍCA. 67 saepe sporte matura proferant semina. Praeterea si abscinditur scapus et ita in aqua efllorescit saes pe étiam germina intumescunt et semina profe- runt (1). Ex dictis itaque patet praecipuum própagátiosils modum bulborum fieri per sobolem s. extensio- nem corporis solidi, ráriorem. per semina. Quae propagatio per sobolem feré in infinitum procede- re potest , ita ut, si bulbus in apta regione aptum $uum locum occupet ; in tali loco deleri fere nee queat. De hac sobole. qua praecipue in bulbis propa- gatio. perficitur paulo accuratius sequenti paragra- pho videbimus. $. 15. .. De Sobole. . Soboles (2) semper formatur ex productis fascicu- lis vasorum qui e placenta oriuntur; locus vero in placenta quem occupare solent maxime varius deprehenditur ét quidem: - 1°. Tn bulbis cum excessu placentae (Tub. reg. , Med.) novi bulbi oriuntur ex fovea placentae et speciatim: a) Ga) Nees v. Esenb. Handb. der Bot. iste B. p. 181, (d) Cayeux (Rich, et Dec.) Adnatum, adnascens (To tre néf,,DubameL) Nucleus (Link,) Proles. E2 68 COMMENTATIO a) Inferioa versus et aliquomodo lateraliter , uti in Colchico. b) Ex superiore parte in medio hinken et sibi impositi, uti in Croco, ce) Varii concentrice positi in parte superiore „ uti in G/adiolo communi. d) A parte inferiore in pluribus Zziis. 2°. In bulbis cum placenta tranciformi. . a) Versus inferiora ex ipsa producta placenta v. C. in Alio senescente | b) Lateraliter in eminentiis strobiliformibus et cylindraceis placentae. | ^ 3°. In bulbis cum excessu squemarum (Bulbi stricte dicti, M ed.) semper a lateribus placentae originem trahunt, varia ratione tamen sese offerunt: a) In simplici cum placenta coalita squama, uti in Hyacintho cernuos — b) In ipsis squamis vel inter illas, in quibus nonnulli vasorum fasciculi procrescunt. In Ornis thogalo caudato, Antherico exuviato. c) Sessiles vel in quibusdam eminentiis positi in marginibus placentae , uti in Zw/ipa. d). Si placenta periit sub squamis circa scâ. pum, in Alio sativo (1). Haec ita formata soboles matri plerumque affixa manet per totam vegetationis suae periodum et ab ila nutrimentum accipit. Anno vero secundo e ! pla- (1) Nees v. Esenb, 1, l, p. 179» BOTANIC A, 69 . placenta sua radices. provenire incipiunt ; quae hujus totum marginem circumdare solent, et in quarum evolutione etiam causa est quaerenda sobolis se- parationis a materna planta, In initio hae radices tamquam puncta apparent, postea vero in longitu- dinem excrescunt et in terram penetrant. Plerumque tamen primo anno intra placentam modo procres- cunt, Anno secundo tamquam papillae ad circum- ferentiam prorumpunt , donec tandem impetuose qua- si producuntur et bulbum nutrire incipiunt. But: bi vegetatio nunc celeriter procedit. Hac vegeta- tionis periodo finita hae omnes radices pereunt, ve- rum in corpore solido novi bulbi iterum nova formantur puncta , quae sequenti vegetationis perio- do eadem ratione qua antea in radices procrescunt. Haecce annua mors atque formatio novarum radi- cum tam diu durat , donec placenta floribus prorsus exhausta in putredinem abeat. | Ex antea enarratis vidimus in bulbo seniore plu» res simul formari novos bulbos. Non omnes vero ejusdem sunt magnitudinis; alii modo post tres - annos flores et fructus gerendi fiunt capaces (1), ' dum unicus modo folia et flores sequenti vegetas tione evolvendos continet, Cl. Vrolik (2) multa nobis refert observationes in genere 7u/i. pa. (1) Hinc Nees v. Esenb. bnlbos dividit iu bi tri qua driennes, ! (2) Le Hh pag. 210 seqq. zo. COMMENTATIO parum huc spectantes, quas paucis enarrare omnino hujus loci esse videtur. Scilicet nonnullos bulbos Tulipae suaveolentis in ollis collocabat humo bene tece tos, Post quatuordecim dies nullam fere in iis mutas tionem inveniebat „nisi quod quaedam puncta fibrarum radicalium circa placentam apparerent. Abhinc quas tuor hebdomades radices provenerant et novi bulbi numero tres indicabant , vasa sua summopere vigere. Hujus sobolis relativa magnitudo ita sese habebat „ ut ille novus bulbus, qui proxime externae supers ficiei accedebat, maximam extensionem haberet , sequens minorem et omnium profundissime situs minimam. Ex plana atque extensa forma bulbi externi concludebat hunc non futurum floriferum. Postea duos alios bulbos observabat quorum folia atque flores jam prodierant. Crassities squamarum jam manifeste erat diminuta praecipue externarum, quae etiam minus succulentae erant, quam inci. piente vegetatione. ` Dulbus externus et sequens non multum increverant , tertius vero immediate excrescenti scapo applicatus insigne augmentum acquisiverat et reliquis duobus , quibus antea mage nitudine cedere debebat, nunc erat major. lle ins ternus bulbus quamvis multum increvisset , futurae germinationis signa non ostendebat, in ‘externo vero. germinationis signa erant manifesta. Iterum quator hebdomades abhinc duos alios dissecavit bul- bos. Flos fere aperiebatur, squamae et crassitiei et succorum multum perdiderant et omnia ita erant mue ta» BOTANICA > T tata, ut nunc coucludere posset revera hunc bul- bum qui minimus, dum alii externi fere totum suum. incrementum acquisiverant, magis magisque procrescêre „ ita ut destructo bülbo satis jam ins crevisset ut sequenti anno flores gerere posset (i). Ulteriores observationes docüerunt bulbulum in initio minimum, ad lapsum florum tanta ener: gia atque celeritate procrescere; ut nequaquam magnitudine ac firmitate bulbo destruendo cedere deberet. Squamae interim senioris bulbi magis ma: gisque succis orbantur et corpus solidum eui erant affixae destruitur. Modo scapus superstes et quae: dam tunicae exsiccatae corporis organici ultima vestigia demonstrant. Hi bulbi qui, quam forma- rentur essent omnium maximi, parum interim in- crevere et brevi vegetare desistunt. Talis novus formatus bulbus nunc etiam jam inter strata sua bulbulos continet sequenti anno prodituros, itá ut bene custoditus in unias anni spatio permultos novos bulbos procreare valeat, inter quos tatmeti unus tantum flores atque fructus gerendi etit ca- pax. | l vel í Ex omnibus nunc quae de sobolis procreatione dic- QJ Rich 1. 1, p. 189. aliquomodo explicare tentat quare primitivus minimus bulbus adlapsum florum prae reliquis adeo ce- leriter tantum incrementum acquisiverat, Probabile enim putat materiem nuttitivam a scapo immediate ad illum missam ét in felis pardtam hoc incrémentnm efficere, dùm reliqui bulbi a scapo remoti sunt vel potius huic nom immediate comnectuntur. 72 COMMENTATIO dicta sunt fere sponte explicari potest, quare bul. bus singulo novo vegetationis actu locum suum mutet, ita ut in quibusdam plantis bulbosis (in ‘ Alliis) superiora versus tendat , in aliis (Tulipa) magis magisque inferiora petat. Modum vero quo: bulbi reproductio et. hinc loci mutatio procedit paucis , duce Trevirano, notare omnino maximi: momenti videtur, cum nemo sane hunc Naturae: processum adeo indagaverit quam bhicce acutus observator (1). Vegetatio. dicotyledonearum perennium radicum eodem modo procedit. quo in perennibus harum truncis. Singulo enim vegetationis actu nova stra- ta extus apponuntur et supra extremitates exten- duntur; non ita in bulbis, Hi semel modo folia atque flores proferunt, et hinc singulo perfecto vegetationis actu reproduci debent. Haecce trans. formatio durante vegetatione nunc ita procedit ut novus bulbus tantum procrescat, quantum senior depereat. | In'singulo bulbo duplex occurrit mere de ra firma , centralis, pro maxima parte ex vasis cone. stans et novas partes proferens , altera -priorem circumdans substantia „cellularis in cujus cellulis suc- * (1) Üchor das Vermögen der Zwiebeln nnd Zwiebelknollen sich zu jedem Vegetati ons-akte zu reproduciren,in Verm. Schrift. Anat, und Physiol. Inhalts von G. L4 €t Ré Co Treviras x n u Ss L P. pis. 193 SPA BOTANICA. : 73 succulentis amyli magna pars est secreta, Prior nutritur a cellulari quacum arctissime conjungitur et simulac haec nutiitio incipit, radices, folia, scapum atque sobolem producendi apta evadit. Variae harum substantiarum formae. atque varius conjunctionis modus discrimen efficiunt inter diver- sos bulbos. Distinctiones assumsimus inter bul- bos tunicatos, squamosos et solidos; de singulis hisce videamns. = | | In superiore parte et margine placentae bulbi tuhicati, tunicae interpositis membranis a se invi- cem separantur, verum non sunt, nisi incrassatae bases foliorum. In medio in prominentia placentae invenitur embryo, colore viridi conspicuus , atque constans ex rudimentis foliorum florumque futu- rae vegetationis. Durante vegetatione ita radiculae proveniunt, ex peripherià corporis disciformis , embryo evolvitur , membranae carnosae vero , quae multum hac evolutione patiuntur , totum exsiccan- tur; atque dum omnia haec fiunt, reproductio bulbi locum habet, Simulac nempe folia atque flores vegetare desistunt in superiore parte placen- tae, inter membranas et a lateribus scapi formatur rudimentum novi embryonis; simul omnes succi, omnis materies organica ex superioribus foliorum partibus versus inferiores tendunt , quo hae mul- tum incrassantur, superiores vero exsiccantur at- que depereunt. Posthaec mutata est actio atque functio istius partis placeniae, quae seniori bulbo fun: 74 COMMENTATIO fundamento erat. Abundantia materiae orgânicae membranarum carnosarum non Amplius nutrita brunnea fit atque moritur. Simul hujus partis ras diculae ex peripheria sua provenientes exsiccantur atque ita mutata et humi actioni exposita plerums que anno secundo destruitur. Quandoque, si tex« turae est tenacis diutius: persistit uti in Ao angus loso; senescente , albido et wictoriali.. In Allio pors ro et carinato celerius destruitnr atque forma buls bi cum illo Narcisci atque Hyacinthi- convenit. Hinc itaque facile sequitur bulbum sensim paulas timque altiorem petere debere locum quod quotidie fere observati potest, Eodem miodo procédit cum membranis emortuis, quae vel cito in putridinem vertentur , vel diutius persistunt utiin Æ//%o victos riali, ‚In gencre Zu/iparum quodammodo aliter sese res habet.. Totus bulbus reproducitur. gemma foliifes - ra atque parva tantum portione corpotis solidi; dum omnes aliae partes durante vegetatione des strüuntur. Hinc placenta Tuliparum extensionem versus iüferiora patitur. Sic vidit Treviranus bulbum Tulipae biflorae cujus emortui quatuor bul- bi, dimidium digitum a se invicem distantes ab ins fimo bulbo vigente inveniebantur. In pluribus insuper aliis bulbis Lilfaceorum talis descensus pla- centae duranta vegetitione observatür. Bulbus ita- que qui flores gessit probabiliter reproducitur, Si folia habuerit, tunc vegetatió tantum bulbi in- ras- BOT AIN TG A. QUE crassationi inservit; in hoc casu extima strata ni- mirum sunt antiquissima, cum horum materies nu- tritiva in vegetatione foliorum non ita fuerit exhause ta, ut locum habuerit si flores produxisset, Si véto haec bulbi incrassatio ad certum gradum pet- venit, flores formantur et ita totus bulbus repro+ ducitur dum omnes]ejus tunicae exhauriuntur. Reproductionis processus in bulbis squamosis parüni a tunicatis differt. —— ‘Bulbi solidi, quamvis universe cum tunicatis atque squamosis quoad reproductionem conveniant , - - quasdam tamen differentias offerunt, — ; Sigmüm characteristicum bulbi solidi in eo con. sistit quod carnosae foliorum bases quae in tunie câtis ét squamosis sunt separatae , in solidis pror- sus sunt coalitae et hinc indivisam 'massamj soli- dam efficere solent (1). In solido bulbo Gladiolt communis placenta sub forma cylindri per mediani substantiám carnosam transit, a parte sua inferiore radiculas , ie superiore embryonem proferens. In hoc Fo Hanc ob causam plures auctores illos inter bulbos adnu- merare noluerunt, sed tuberibus adjunxerunt , ui Medicus qui Gladiolo, Colchico et Croco tubera adscripsit, quia haec prorsus éx corpore solido constare autumat. Manifesta vero diversitas inter substantiam firmam centralem et carnosam pe- tiphericam, forma regularis et praecipue transitus bulbi solidi in tunicatum et squamosum , cujus. exempla prostant, summo jure hos ad bulbos referri jubent, Cf. „Treviranus, Lel, pag. 201. ^ S 5 — COMMENTATIO hoc igitur reproductio versus superiora obtinet et. durante vegetatione novus jam formatur bulbus uns de durante inflorescentia duo bulbi, unus alteri su- perpositus observantur , ad tempus hyemale unus tantum conspicitur ,,dum inferior sensim saiman ' periit. hay Bulbus Ornithogali lutei si reproducitur, inferio» ra versus tendit et quodammodo lateraliter > quae vero reproductio lateralis multo manifestior in Cole chico autumnali observari. potest, In Gladiolo communi, Ornithogalo luteo atque etiam in Croco embryonis protrusio per mediam bulbi substantiam locum habet; in Colchico vero lateraliter extra bul- bi substantiam obtinet. In Gladiolo et Colchico novus bulbus solum fors matur ex materia nutritiva quam partim senior bul. bus suppeditat, partim folia. | Contra in Croco radix crassa, perpendicularis , fusiformis quae initio Novembris bulbo accedit, suum confert quae mate- riam nutritivam senioris bulbi recipere videtur antee quam ad formationem novi bulbiadhibetur. Ex his omnibus nunc tamquam regula statui debet , bulbum in singulo perfecto vegetationis actu, cujus praeci- puas partes agit florescentia reproduci , in qua actione magis minusve manifeste sex momenta de- prehenduntur. Primum nempe pars carnosa bulbi , sive sit tunicatus , sive squamosus , sive solidus mate- riem nutritivam principio vitali exaltatam placentae suppeditat. Hinc in illo gemma radicans atque flo- res BOTANIC A. 27 res producuntur, Ulteriore vegetationis actu cor- pus solidum 'sollicitatur ad radiculas emittendas, quae nunc etiam crudam materiem nutritivam ex hus mo hauriunt. Hujus effectus est ut nova evolvan- tur folia, quae, quo magis sunt evoluta eo majo- rem copiam materiae nutritivae in intimis suis colli- gunt. Quum itaque incrassatione et in nonnullis basium foliorum metamorphosi , novus bulbus sit formatus, atque radiculae non amplius exhauriendi officio -funguntür, in corpore solido eminentia quaedam formatur, quo simul sequitur formatio gemmae, ` | DE ael $. 16. De bulborum functione. Functio bulbi in eo versatur ut nutritioni pro- spiciat , qui scopus depliciratione attingitur : re. per placentam et squamas , 2e. per fibrillas radicales placenta productas. _ | Bulbus itaque sub forma radiéis in se functiones suscipit totius plantae futurae , foliorum scilicet , ra- dicis atque scapi. In bulbis stricte dictis embryo in placenta quiescens primum nutrimentum atque vitam accipere videtur a squamis. In bulbis vero cum placentae superpondio (Tub. reg.) prima nu- tritio atque vivifieatio ab ipsa placenta perfici vi- dentur, cum ita tantum fibràe radicales provectae , nus 78 COMMENTATIO nutritionis functionem more solito in se recipiant j ita tamen ut quodvis primitivum nutrionis orgas tio, uti seminum cotyledones diu adhuc nutrition? plantae excrescendae suum conferat, immo in bul- bis in aqua vel sine humo ' procrescentibus contis nuo solum nutritionis functionem perficiant. 8. 17 Comparatio bulborum cum seminibus. Quaedam adhuc monenda supersunt de analogia bulborum cum seminibus. Haec quoad formam et functiones saepe manifeste observatur, quoad originem vero multum a seminibus differunt , cum hi extensione vasorüm nutrientium , illa vero vera foe- cundatione proveniant. Placenta a parte inferiore continet rudimenta fibrarum radicalium „a parte sue periori initia foliorum et scapi. Squamae praedi- tae sunt nutrimento ad ipsi placentae necessariam humiditatem suppeditandam atque praecipue ad. illi exhibendum. eo tempore quo radices agere inci- pit, quod tamdiu durat donec radiculae. ipsae nutris mentum idoneum ex humo assimilare queant. Medicus. hinc acute placentam cum embryone 4 $quamas densas cum, cotyledonibus ac tenues cum tunicis propriis seminum. comparare studet. Non solum. vero. quoad formam atque functiones multo nomine cum. seminibus conyenire deprehenduntur bul: BOTANICA. 79 bulbi, sed praeterea multa principia chemica com- munia habent uti amylum , mucilaginem, gluten. Qui- busdam insuper bulbis materies acres, olea aethe- rea atque resinae insunt. Praeterea in eo etiam quaedam cum seminibus conyenientia observatur | quod, si bulbi frigori intenso expositi sunt, diu- tius principium vitale in se sustinere possunt, quam plantae ex illis provectae. ` Quemadmodum bulbi multo nomine saepe cum seminibus convenire videantur, sic etiam retrogra- da quaedam metamorphosis seminum in bulbi ana- logum observatnr. In quibusdam scilicet plantis y in Zraolo hypogaca, Glycine monoica, Lathyro amphicarpo , Vicia amphicarpa et Trifolio subterra- neo, flores brevibus pedunculis sustenti postquam ef- floruerint, iterum. terram petunt atque ibi fructus - procreant qui, quoad. magnitudinem et facultatem celeriter germinandi similitudinem, cum. bulbis. os» "tendunt, quod praecipue in G/yeine -monoica. obe servatur. Sic etiam femininae, spiculae- Milii am- phicarpi vel ad humum. vel. sub. illo , si matures- cunt bulbozum. formam assumere: solent... In plu- ribus graminibus Ægrosté vulgari et alba, Poa alpina, vivipara, bulbosa aliisque germina: culmi in foliola mutantur et structuram: bulborum: simu- sgh :: à bo e ae PARS PA RS TER TAA, GEMMAE STRICTE DICTAE. $. 18 De gemmis in genere. spectatis. Non majorem sane in aliqua botanices parte offendemus opinionum diversitatem , quam quidem in hac parte, quae de gemmis stricte dictis agit. Quisque pro suo ingenio gemmae definitionem ex- - hibere tentat, ita ut difficile perquam foret duas. gemmae definitiones sibi similes invenire. . De hac sententiarum diversitate jam in initio hujus com- ,mentationis sumus locuti; híc igitur sufficiat pro- ferre „ quod apud plurimos et antiquissimos Botanie cos dé his tantum gemmis stricte dictis mentioe nem factam invehiamus, Marc. Malpighius (1) primus fuit, qni et clare et pulchre simul pro suo tempore plurimas gems (1) Opp. omnia, L. B. 1687: "BOTANICA. T gemmarum species descripsit atque delineavit. Grew (1) dein his et sua addidit. Ex his fon- tibus plurimi Dotanici hauserunt. quae iterum tam- quam nova detecta aliis venditarunt. Dum serio- ribus temporibus viri in scientia praestantissimi Linnaeus, Du Hamel, Gärtner, Medi- cus,Gmelin,AubertDu Petit Thouars, Sprengel, Nees v. Esenbeck, Mir- bel, De Candolle alique plenius in gem- marum naturam penetrare coeperunt. Quae igi- tur illi praestitere h. 1. in unum redigere co- nabor. 1 : | Plurimi inprimis Gallo-Francici confundunt voca- bula gemmam (bourgeon) alabastrum (bouton) (2) , et oculum (oeil). Haecce intederminate adhibent ad designanda corpuscula quae ramulum inter et pe- tiolum formantur. Majore tamen incrementi gra- du a se invicem differre videntur. Tria enim sta- dia in evolutione oculi ad gemmam observari. pos- sunt, scilicet vere et sub initio aestatis formatur oculus. Hic increscit et versus mediam aestatem in alabastrum mutatur. Magis magisque procres- cit dum autumnali tempore nutritur, quo jam ru- dimenta foliorum et florum distingui possunt. Tan- dem (1) Anat, des Plantes. (2) Botanici nomine alabastri (bonton) intelligunt plerumque | florem nondum evolutum. Mirbel vero bonton vocat quod Candollio bourgeon dicitur, . A IY. F 33; |. COMMÉNTATTO dem versus ‘hyémis finem ; quando calor vernalis omnia novo quasi animo imbuit, alabastrum grani descit, et genima dicitur. — Plinio (r) gem- ma vocabatur médulla : juxta modos erumpens , cum ibi €espitem facit „ante vero quam faciat in €ón- cavo oculus et in cacumine ipso! germën. — Haece ce distinctio tämen in. scientià -botanica nullius ‚momenti esse videtur cum pu ad Venue OECO= nomiae ‘pertineat. 99 F1 VEEGER A SRE à ig "Botánico sensü gemmae’ stricte dièrie Claire geons, DeC.) suñt corpuscula variaé formae (2) ; naturae et diversi habitus , plerumque composita éx squamis imbricatis quae intimis stis principia caulis, ramorum, foliorum atque organorum fruce tificationis continent. Hinc perspicue etiam Mal pighius: 5, gemmae itaque sunt veluti infans , Seu foetus ita custoditus , ut suo tempore auc: , uis in surculum excrescens, tandem ova pro- ,, mittat" (3) Gemina est rudimentun ramuli nondum evolutum in planta evolutà (4). AMAN: S Haec |. (1) Bist, Nat. L. XVII. Sect. 55. (2) Dantur scilicet gemmae quae sunt angulosae , breves et rotundae, uti in apice ramulorum Faglandis. Aliae sunt lon- gac et acuminatze in Carpino. In Viberzo sunt pilosae, planae in Ceraso, resinosae in Tacamakaca. lu Querca et Catalpa admodum parvae sunt, dum maximae in Æercule Hippocasiano "deprehenduntur, (3) Opp. omnia, pag 39. {p Nees v. Esenb. 1, 1, Pe k P. 16i. "BOTANICA © $% “Haecce itaque germina reproductionis foliorum , ligni atque fructuum. a.Natura sunt [destinata ad individuum | continuandum ,. cum semina speciem propagent (1). Earum functio: est. adeo notabilis ut ab: antiquis. gemmarum nomen iis fuerit impo- situm, quandoquidem. has partes:tamquam pretio- sissimas considerabant. .Non minus ‚quam ‘semina admirationem ` movere : debent apparatus et cura: quam Natura impendit, in dispositione omnium partium quae gemmas constituunt, Nil fuit ner glectum , omnia potius largius sunt distributa , squamae, folia, lanugo , gummi,- succi viscosi, ad germen quod in media gemma vivit involven- dum et defendendum ab intemperie aliisque potens tiis nocentibus. . Folia, flores immo stamina et pistilla summo ; ordine in gemmis disposita oculo armato in conspectum veniunt. . Ante : vero quam in haecce naturae arcana penetrare conemur, videa- mus de earum descriptione, | $. 19. De situ gemmarum. . Situs gemmarum est ad caulem vel rhizoma tame quam caulem, — Gemma rhizomatis quae plerum» que in illo, ut rudimentum novorum annuorum cau- (1) Link, Phil, Bot. pag. 208. F 2 i84 COMMENTATIO .caulium. in plantis perennibus monocarpiis quies- cit, et saepe cum illo sub terra est recondita , di- citur turio; de quo vero jam antea diximus. — Gemmae caulis, trunci, rami , ramuli gemmae cau. linae, rameae strictiori sensu gemniae dicuntur. I. Si gemmae cum parte caulis in qua occurrunt , immediate sunt conjunctae dicuntur: I9. Gemmae immersae, internae (Mirb.). si gemmae cortici sunt immersae , uti in Robinia Pseu- dacacia. | | 2% Gemmae emersae , impositae , iid exter- nae (Mirb.) si in superficie apparent. 9°. Gemmae pedicellatae si insident pedicillo ; rariores sunt; in Alno glutinosa occurrunt. Gemmarum dispositio relativa similis est dispo- sitioni ramorum, Bonnet et “post ilum Du Hamel (1), Rosier (2) hanc gemmarum dis- positionem ad quinque classes retulerunt „ scilicet : 12, Classis continet gemmas alternas. Bonnet novem arborum species epumerat, quae gemmas suas tali ratione habent dispositas. 2a, Classis comprehendit gemmas oppositas. - In 17 arborum speciebus haecce dispositio a Bon- neto fuit observata, qa. Classis genima EN continet. Atta» men a) Du Hamel du Monceau, Phys. des Arb., FP. I. pag. 100. (2) Cours Compl. d'Agricult., Tom. 1l. pag. 491. seqq. BOTANIC A. $5 men in plerisque junioribus ramulis gemmae saepe oppositae. simul cum gemmis verticillatis occur- _ runt. In quatuor tantum fruticum speciebus tales ver- ticillatae gemmae a Donn eto fuerunt observatae, - 4%, Classe continentur = gemmae quincunciales, Tales in omnibus fere arboribus frugiferis- obser- vantur.: Bonnet has in 33 speciebus invenit. - 8* Classe denique. gemmae rencensentur arbo» rum quarum folia circum ramos duplicatam spiram efficiunt, uti in Pinos Gemmae vero in Pino non in axillis foliorum inveniuntur , verum in apice ra- mulorum. Hinc quinta haecce classis admitti ne- quit, potius vero ad gemmas terminales reduci possent. Harum omnium gemmarum dispositio- num optimae delineationes inveniuntur in Du H a- meliiet Rosieri opp. cit. II. Duplex est gemmarum dispositio in caule vel ramulo. | jstd Vel enim occurunt: 1% Ad eorum latera gemmae | laterales . vel 2°, In apice caulis vel ramu- li et gemmae terminales audiunt, Sunt solitariae inarboribus ramis alter- nis , geminae et ternae inarboribus oppositis ra- mis (1). In Q) Ne v Esenb, Ld, T, I. p. 466 86 COMMENTATIO + In utraque specie igitur occurrunt haè gemmae terminales, In arboribus foliis oppositis tres gemmae in apice ramuli proveniunt. ^Raro'tamen hae óm- nes simul evolvuntur , nunc duae laterales pereunt ; et terminalis sola ramum continuat ütividémus: in Æesculo, Pavia, alisque, Nunc terminalis depe- rit et laterales evolvuntur urde ‘bifurcatio "oritur quod in Syringa conspicitur. Easdenr differentias etiam in arboribus foliis alternis offeüdimus (1). ` II. Positio gemmarum ' ratione: foliorum. etiam duplex deprehenditur , scilicet : tO8ULARER d 1° Gemma sub puncto attáctus petioli in ejus cavitate recondita jacet, ita ut modo post foliorum lâpsum in conspectum veniat 5 istiusmodi gemma dici- tur gemma tecta uti in genere Rhoë et in Platatio, 2°. Gemma axillaris vocatur “sie in‘axillis folio- rum clare conspici possit. : À foliorum 'expansione saepe prorsus tegitur. LU tnt Haecce ultima positio est frequentissima „quod pa- tet ex Linnaei sententia qui paucas modo excipit 5 dicit enim: ,, Situs gemmarum plerumque in axillis >» Foliorum reperitur, excepta Mimosa , Gleditschia paucisque aliis " (2). Plerumque tantum unica gemma in axilla folii occurrit, gemma solitaria. Nonnumquam etiam duae vel tres in eadem axilla ine veniuntur gemmae geminae, ternae, quarum vero . con. (1) De C. Organ. Vig. T. H. pe 218. (2) Amoen, Acad. Vol. II, pag. 191. DOTAMICA.;,: 87 contenta differre.. „observantur ita ut media- trium flores, laterales folia. proferant, et contra (1). „IV. Gemmarum positio. : determinata. unie quem faciunt cum trunco aut ramulo , fere.cum po- sitione ramorum vel foliorum: congruit; ita- in Syringa gemmae fere perpendiculariter | ramo. in- sistunt (2), In aliis contra v. g. in Corno. admo- dum cauli sunt adpresse, In ; Euonymo duplex haec positio simul observatur scilicet. in. ramulo- rum parte inferiore gemmae longe a ramis distant, dum superiora versus anodin "mes inve- piantur. — À | $$... T: De gemmarum divisione. Gemmae arborum dicorsledongrm inter se diffe- runt quoad naturam innovationum continentium. Hae includunt ramulos solis foliis praeditos gemmac folüferac (bourgeons. à feuilles ou à bois DeC.); illae flores continent , gemmae foriferac (bourgeons à fleurs ou à fruit DeC.); aliae denique et folia et flores simul continent » gemmae folii-floriferae Linn. (bourgeons mixtes DeC.) C». Gemmae folii- fe. _ CN. v, Esenb. 1, L T, 1, pag. 4565; (2) Du Hamel, L 1, | (3) Organ, Vig. Te Il, pag, 220 8 — COMMENTATIO ferae praecipue forma sua oblonga et acuminata dignoscuntur, cum floriferae magis formam rotun- dam demonstrent. Folii- floriferae intermediam ha- rum ostendunt formam. Insuper in diversis arbo- rum speciebus in Pyro e. g. duae occurrunt species gemmarum foliiferarum quarum alterae minores mas jores alterae deprehenduntur. Ex his minoribus unicum modo foliorum sertulum provenit, hae parvae vero gemmae saepe anno sequente florife- rae evadunt. Majores foliiferae ramulos profe- runt (1). | | Quae de gemmis floriferis (2) dicta sunt , tantum spectant arbores quae flores gerunt completos i. e. quorum singulus flos continet organa fructificatio- nis, uti Pyrus , Amygdalus persica aliaeque. In ar- boribus enim quae flores masculinos et flores foemini- nos in variis vel in iisdem individuis , sed in locis di- versis proferunt , duae species gemmarum floriferarum sunt distinguendae, quia in multis speciebus gem- mae e quibus amenta proveniunt maxime diffe- runt ab illis e quibus fructus oriuntur, sic v. c. ex magna gemma in apice ramulorum J'uglandis oritur innovatio i. e. ramulus novellus , fructus pro- veniunt ex gemmis minoribus ad latera ramulorum po- ( Du Hamel, 1. L pag. 102. (2) Gemmae fioriferae a nonnullis distinguuntur in masculi- nas, foemineas ec hermaphroditas ex diverso genere florum cententorum, IBÔTANIC A! © 59 positis atque amenta oriuntur ex minimis gemmis ad latera illarum , quae fructus protulerunt , posi- tis (1). Si gemma completa est, aut semper in extremitate rami emergit, uti in Pyro Malo“ et communi „ aut nunquam, uti in Amygdalo persica in qua ultima, gemma foliifera semper in extremi- tate occurrit, Rami fructiferi semper crassiores -sunt mere foliiferis uti in Pyro Malo et commu: ni; (a) in Coniferis flores masculini cum foliis ex eidem gemma proveniunt , foeminei separati sunt et nudi. | n Rarius gemmae aggregatae inveniuntur , tum non omnes floriferae esse solent sed aut inferior mo- do aut exteriores, non autem interior. In multis Malvaceis ramulum florentem ex eadem axilla cum foliifero provenire videmus. Gemmae in arboribus acerosis compositae sunt. In finibus ramulorum emergunt, et constant ex plurimis gemmis sepa: ratis, quae sub communi involucro membranaceo circa gemmam centralem jacent. A. (1) À. Willdenovio sequenti ratione distinguuntur gem» mae : 1°, Foliiferae. 49. Foliiferae et floriferae distinctae. 8°. foemineae. 4 masculinae. ' s?. hermaphroditae. - RET. 6°. Foliifero - floriferae, . (2) Link, Phil. Bot. pag. 215» v 9 | COMMENTATIO „A Linkio ramificatio s. gemmificatio. simplex vocatur.si folia rami e gemma hujus anni enata alias gemmas in axillis. gerunt nondum explica- tas. Composita vero si folia e gemma hujus auni enata alios ramos ex axillis proferunt, quorum folia gemmas non explicatas in axillis gerunt, Eodem modo ramificatio decomposita , supradecom- posita et repetito composita esse potest, Ramus florens ex axillis enatus , ubi alias gemmae positae reperiuntur , ramificationem compositam efficit. In. arboribus nostratibus ramificatis minus composita esse solet quam in herbis. (1) $. 21. De gemmarum compositione. Gemma. magis minusve completam plantam in rudimento constituit; non metamorphosi verum explicatione et expansione partium, suarum oriun- dam, Componitur ex seqq. partibus praecipuis: 1°. Ex parte essentiali interna i. e. ex rudimen- to ramuli in gemma , quae nunquam deficere potest, 2°, Ex parte externa s. involucro gemmae (G är te ner), Perula (Mirb.), squamis (Linn,) — Hae squamae qua tales. ad gemmae formationem perti- nent, hinc durante evolütione decidunt. sa ( Gem- (1) Link, Le l. pag. 216, | E BOTANICO) 9 +Gemmae: quibus squamae -deficiunt , et -quae ita, ex parte essentiali tantum constant, dicuntur gem- mde nudac. Nees v. Esenbeck (a) etiam ad has gemmas nudas refert tales, quae singularibus foliorum partibus obteguntur, quod in multis plan- tis observare licet, "Si enim petioli basi. sua in vaginam sunt dilatati , aliquando gemmas prorsus obtegere solent, itá utin cavitate petioli tetinean- tür et conspici fere nequeañt ; hoc in‘Smilace7aspee ra Optime conspici potest. ' In PJatano. simile quid Observatür scil. autuinno Platanus defoliare incipit, ita ut gemma nonnisi primo suo ‘evolutionis tempo- re a folio defendatur. "Margines ‘vaginae petiolaris prorsus sunt coaliti , ita ut: gemma includatur. Si vero ad hunc apparatum attendamus tempore quod foliorum lapsum praecedit , videbimus basin petioli superius in longitudinem fissam et quidem- eo“ lo- co quo theoria marginum vaginae coitum" indica- verat (2). Hisce analoga phaenomena in PZ//zdel- pho, Robinia et in quibusdam Rhoës speciebus Observantur. Istiusmodi gemmae'a Mirbetio et Candollio ad téctas referuntur, quibus åssen- titur Link (3), ubi-dieits: „ Hlas gemmas “quae „ intra basin petioli latent: uti ‘Preleae trifoliatac étiam ad gemmas tectas esse referendas." ‘Gem- - | | | Tae (1) Handb. der Bot, T. I. p. 468. (25 DeC. Organ, vég. T. II pag. 220 ($) Phil. Bot. p. 21o. 9 COMMENTATIO mae clausae, completae, perulatae, squamatae au- diunt si propriis squamis sunt obductae. | Ne 22. De forma et substantia gemmarum. Forma gemmarum tantum in squamosis deter- minari potest, cum nudae jam. novellos. sistant ramulos. Squamosae igitur nunc magis minusve ovatàe sunt, ellipticae , coniformes, teretes vel applanatae, immo globosaes earum, pars est acue minata vel obtusa vel rotundata. NS .Summi sane momenti esse videtur determinatio formae exterioris, non tantum ad distinguendas gemmas foliferas a floriferis et mixtis, sed prae- terea ad determinandum et genera et species mul- tarum arborum. Eadem species enim semper eas- dem profert gemmas, Ex hac forma constanti Medicus (1) itaque conatus est determinare species zjeeris sic Acer Pseudoplatanus et Acer platanoides gemmas habent rotundatas, Gemmae attenuatae in deere striato, campestri, sacchari- no, cretico, rubro atque tatarico deprehenduntur. Sic etiam forma sua externa distinguuntur | gem- mae foliiferae floriferae et mixtae: foliiferae ple- rumque sunt acuminatae et elongatae, floriferae sunt ù ^ | Ci) Beyträge zur Pflanz. Anat, Su Le BOTANICA. 93 sunt obtusae et in parte superiore saepe crassiores quandoque etiam acuminatae, „sed hoc casu sola crassitie a foliiferis distinguendae; gemmae deni- que mixtae formam his intermediam habent. At- tamen haecce distinctio oculis exercitis indiget cum saepe difficillime evadat minimam distinguere diffe- rentiam, uti in Vite vinifera. . Saepe gemmae a parte truncum spectante aliquo- modo sunt intropressae, concavae et hinc ab utro= que latere marginatae, ^ Caeterum earum periphe-: ria plerumque rotundata est ac plana. Forma super- ficiei a natura squamarum dependet, est scil. plana, levis, nitida , viscosa, vel resinosa quando- que pulverulenta, pilosa, lanata, villosa vel se- ricea. | | _ Inter characteres quibus arbores post foliorum lapsum dignoscuntur, praeter gemmarum positio- nem, directionem, situm , integumenta et formam , etiam primarium locum occupat earum color. Sin- gulare enim coloris discrimen observatur in gem- mis Fraxinorum Americanarum et Germanicarum. Hae rubris, illae nigris gemmis sunt praeditae (1). Fraxinus Ornus quae petalorum praesentia jam dignoscitur prae reliquis , gemmis MU a gaudet. Substantia gemmarum semper mollis est atque herbacea, Sectio transversa squamosas separatio- | : | nes (1) N, v, Esenb 1. I, Tom. I. p. 479 94 COMMENTA TIO nes demonstrat, longitudinalis - D qe in cunabulis. nobis offert, 5 23e De singulis Re gemmas Vase bios song Í. Basis gemmae. Ex tumida et incrassata parte nodosa caulis exteriora versus eminentiae foliiformes imbricatae . prodeunt. Haec incrassata pars nodosa vocatur Basis gemmae, Placenta gemmae, Nodus , Crepis ; si vero latéraliter prodit Pulvinus aLinkio nun- cupatur. Plerumque extus tamquam eminentia recta Obe tusa ac mollis apparet quae a parte sua externa inferiore folium , vel si illud jam decidit ejus ves- tigia, cauli vero proxime magis minusve evolu- - tam gemmam gerit. Hicce pulvinus varias assu- mit formas; incrassatus est a cortice incrassa- to, interdum globosus cyiindraceus deprehenditur. Cellulae in pulvini superficie aliam habent formam quam supra et infra istum insertionis locum (1). II. Columna, Axis gemmae. Ex basi gemmae nunc brevior T longior prodit eminentia coniformis quae dicitur columna s. axis gemmae; Gürtnero carina dicitur, e sistit di iue s rudiméntum ramuli cui im- pli (1) Link. l. L pag. 192. "BOTANICA. 95 plicata ‘ét óbtécta adhaerent foliorum primordia et -qüidem éodem ordine quem post ramuli evolutio- tiem aéquirent. Haecce gemmae columna satis notabili crassitie gaudet ratione longitudinis atque in habitu suo coniformi typum trunci monstrat qui postea in formam cylindraceam mutatur. Ple- fümque est coloris albicantis if viridem transeun- tis, et angulosam habet circumferentiam. Ejus sub- ‘Stantia mollis est: atqué pulposa. "TH. Columnae partes periphericae. ' Hae sunt : : 1°, Folia, (Gemmae foliiferae). 2°, Folia atque flores. (Gemmae mix- “tae s. foliifero - floriferae). :$*.' Flores, (Gemimae floriferae). Folia aeque ac flores gemmae quoad insertio- nem, positionem > numerum, compositionem > Or- ganisationem atque figuram prorsus cum: illis adul- tae pläntae conveniunt. Sunt tamen multo mino- rés, cum characteristica directione suarum partium atque superficierum minore volumine contineantut, Substantiae sunt mollis atque tenerae. " Foliorum intra gemmam complicatio vocatur fö- liâtio 5 fiàec vero vijg speciatim considerari meretur, — IV. Squamae (Linn.) Perula (Mirb.) peg dicrum gemmae (Gärtner). Partes quae in gemmis statim in conspectum veniunt et quae externum habitum gemmarum effi- ciunt sunt ita dictae squamae. Sunt 96 COMMENTATIO . Sunt partes tenues , coriaceae plerumque.exsuccae, „variae formae plerumque rotundatae , ovatae, obtu» sae vel acuminatae ; Basi sese amplectuntur super- ficie sua excavata. llinc Mirbel (1) illas coch- leariformes vocat. | Interiores . harum . squamarum plerumque sunt molliores tenerióres atque. succu- lentiores , plerumque colore viridescente insignes qua in re foliis. jam | magis accedere . videntur. Exteriores contra sunt siccae, rudes et coloris profunde rubri, brunnei vel flavescentis. Margines squamarum saepe sunt divisi hincque fimbriati. Earum superficies nunc est nuda vel pilis sericeis obducta uti in Aristolochia. Siphone ; quandoque pilosa est vel setacea; in Populo balsamifera aliisque materie .resino - gummosa. squamarum su- perficies obducta est, quo eo firmius sibi invicem cohaerent. Squamarum magnitudo imminuitur quo profundius ad centrum gemmae reperiuntur, hinc - eo firmius cohaerere ac magis exacte involucrum efficere queunt. Non tantum margines squamarum ,. verum etiam earum pars interna et in quibusdam speciebus ex- terna praeditae sunt pilis qui gossypii speciem res ferunt, Hi pili tenerae adeo sunt substantiae ut „oculo armato pellucidi appareant. Bene distinguan- tur interim hi pili squamis adhaerentes ab illa pilo- (x) Elém. de Bot. T. |. page 139. : BOTANIC À. ó7 pilorum- congerie quae nonnunquam in intimis gem- marum nonnullarum arborum invenitur. Singularis squamatum consistentia debetur posis tioni gemmarum stricte dictarum. — Hae squamae aéris atque luminis actioni expositae multum ex- halant et ita quasi ad contextum fibrosum redu- cuntur, Haec exhalatio, uti vidimus, eo minor evadit, quo profundius squamae sitae sint, quae interiores igitur minore exhalatione plures succos retinere possunt. Praeter squamas et pilos quibus gemmiae sunt munitae insuper in illis inveniuntur fi. lamenta tenuia formae diversae, quae in quibusdam arboribus sunt vera foliola temporaria, quae cum cotyledonibus vel foliis: seminalibus quodammodo comparari possent, quaeque enim aeque ac illi in- servirent ad depurandam materiem nutritivam quam germen gemma contentum a caule accipit. Mo- riuntur et-decidunt aeque ac folia seminalia si gemmae illorum officio carere, possunt. In aliis arboribus sunt fasciculi filamentorum qui germen immediate circumdant. Haecce foliola bene a veris foliis sunt distinguenda, cum durante evolutione gemmae pereant. Malpighius (1) illa folia ca- duca vocat, dum vera folia stabilia dicit, Fore mà horum foliorum caducorum admodum variat 3 aliquando vero folio inserta deprehe: iduntur — doque supra hoe pcs'ta. i i omit inn Ss 24 (1) Opp. omuia, pag. 40. | 8 G 98 COMMENTATIO: $8. 24. De Foliatione. Praecedenti $ diximus. de singulis: gemmae par- tibus quatenus simul sumtae hanc ipsam efficiant, Sequitur ut,. quae de illis speciatim momenda su- persunt, dictis subjungamus, Duplex autem tum maxime argumentum spectant. Alterum sistit pare tes periphericas, squamas alterum, ltaque apto ordine uti nobis videmur, si jam. foliationem cone sideremus, nec non squamarum speciale examen instituamus, Ab. illa initium fiat. TR . Quemadmodum in: omni fere hujus commenta- tionis parte opinionum: diversitas fuit notabilis, sic hon minus sane in: foliatione. Dolendum sane quod - adeo omnes Botanici discrepant , quod tot diversa nomina iisdem rebus imponant, ita ut non tantum in scientia tironi , verum exercitatissimo Bo- tanico tandem -talis idearum confusio molestias creare debeat, -— Videamus quid praecipui Dota- nici de hac re praestitere. , Folia in gemma praesentia omnibus suis. partie bus uti nervis, ramificationibus caet, sunt munita, non yero sunt evoluta. Ita in gemma sunt posita ut quam minimum occupent: spatium. Haec. dis- positio variat pro diversis vegetabilibus, Line naeus hanc complicationem foliorum intra geme mas fohationem vocat, cum dicat: ,, Foliatio est » COM” BOTANICA. 4 99 „ tomplicatio. ea, quam servant folia dum intra » gemmam aut asparágos plantarum. latent.” (1) . Decem. modos. distinquit quibus folia in. gemma disposita deprehenduntur: scil. | 1°. Involuta quorum margines laterales utrim- que introrsum spiraliter inyolvuntur. 2°, Revoluta quorum. margines laterales utrim- que retrorsum spiraliter convolvuntur. - 3^. Obvoluta quum margines alterni comprehen: dunt oppositi folii marginem. rectum. . 4% Convoluta. cum. unius. lateris. margo. circum» ambit, alterum — feli dde instar. Cils eulli,. ug. diiit iin — speciale recta ubi invicem incumbunt, |^ . — 6S Equitantia qunm. folii latera. ede con- nivent, ut interiora ab exterioribus. includantur; quod non in conduplicatis obtinet. 7% Conduplicata , cum folii latera. parallele sib invicem approximantur, | 8°. Plicata cum plicatim . longitudinaliter come plicantur uti folia. plicata. 9% Reclinata quum folia versus petiolum deor- sum reflexa sunt, 10°, Circinalia quum folia deorsum spiraliter in- volvuntur (2). Accuratius tamen Lamarck et Dee (*) Linn. Phil, Bot pag. 174 (2) Linn., Phil, Bot,, pag. 174, cure Spresgelii. In G 2 Amoens 190 COMMENTATIO DeCandolle istam foliorum complicationem ine tra gemmas considerant, ita ut de horum divisione adhuc quaedam videre nobis animo est. Scil. tres modo classes assumunt quae continent : I. Folia adpressa. II. Folia plicata. HI. Folia voluta. | quas classes iterum in varios ordines diviserunt, Igitur . | . l. Folia ne t „ quorum limbi plani recti pagina. sua supera sibi sunt impositi; quod. in multis: monocotyledonibus observare licet. II. Folia plicata. Hae plicae vero variis modis occurrunt. Sic dicuntur: 1°. plicattva DeC. (pli- cata, Linn.). Si folia nervis sunt praedita qui plicas longitudinaliter complicatas (en forme d’éven- tail fermé) referunt, uti in Vite, Betula aliis- que. 2°. Replicativa DeC. (inflexa , Mirb.) Si folii pars superior in inferiorem inclinet, nti in Aconito, Liriodendro. (2) | 3°. Equitativa. Si duo latera nervo longitudi- . nali Amoen. Academ, Vol. ll. pag. 190. enumerat modos sequen- es : folia conauplicata , involuta, revoluta et secundum venas plicata. ) (1) Nees v. Esenb,, Le l. pag. 474. hanc dispositionem aon ad foliationem refert. (2) Nees v. Ésenb., l1. T. L p 473. BOTANICA. 101 nali séparata in sé invicem inclinant. In hac cemplicatione quatuor distinguuntur casus : |a) Equitativa sensu strictiori. D e C. (folia im- bricata Linn.). Se invicem spectantia (Mir b.). Si duo folia sibi sunt opposita, quae leviter se- cundum. nervum longitudinalem sunt plicata, ita ut margines sui coïncidant. Exemplo sit Syringa. b) Semiamplexa D e C. (Obvolura Linn.) (Mu- tuellement equitantes, (Mirb.). Si folia non prorsus sunt opposita, ita tamen ut margines alter- ni comprehendant marginem rectum fojiii oppositi. Haec dispositio in en in iP md à vatur, —- P c) Amplexa DeC. Equitamia tn Si foli latera parallele connivent , ita ut interiora ab exte= rioribus includantur. | ^. } g^ d) Conduplicativa DeC. bord cia! Linn. Si folii latera parallele sibi approximantur, ita ut - se invicem non includant, uti in Tia, Rosa, He- e aliisque foliis plicativis sparsis. «+ Imbricativa DeC. (Duplicato - inibélalis da v. Esenb.). Si foliorum rudimenta sibi sunt imposita atque plures series formant. Exem- plum praebet Larix. | III. Folia voluta ad apicem vel ad. margines, 1°. Veniunt quae ad apicem sunt voluta. Haec circinalia audiunt quae secundum nervum longitu- dinàlem spiraliter involvuntur. , Hoc in, Filicibus in Droseraceis obtinet, Secundum Nees v, Esenb. haec 192; COMMENTATIO haec dispositio non in perféctis gemmis: observa tur, tantum Hin: simplicibus turionibus nudis Dros seraceärum (1). Linnaeus (2) talem disposi- tionem ‘in „Filicibus et Palmis nonnullis adesse dicit quod etiam Link (3) saffrtmat, si. dicit - folium. circinale characterem : sistit Filicum et Cyea- dearum. (4) « 2°.: Quae ‘ad: mérgiies sunt ‘ voluta, His” adnu- meranttir. ) a) Conyolutiva - D eC: Gii M fles: Si tó- tum folium circa alterum marginem tamquam axin volvitur uti in Muse. Nees v. Esenb.(5) hanc foliorum dispositionem ad foliationem referendain esse non putat ob verärum. gemmarum :defectuüim. b) Supervolutiva D e C. ‘Convoluta Linn. Sial- ter margo folii in se ipsum involvátür,' atque alter margo ilum contraria ratione includat. In Pruno armeniaca. | €) Involutiva DeC. Leider Li nn. ^Si uter- que margo folii introrsum involvatur. In Pyro Malo. | | A) Ré- a) Nees v, Esenb., L I. (2) Phil. Bot., pag. 177. (2) Phil. Bot., pag. 213. SON €4) Inter dicotyledoneas in- Dreseraeeis haec dispositio ob- servatur. Inter monocotyledoneas in Cycadeis et summo gradu inter monocotyl. cryptogam. in familia Filicum. DeC, Or- gan. vóg.; T. I. pag. 353. (5)'Nees v, Esenb,, 1. L pag. 474» BOTANICA. 103 d) Revolutiya D e C... Si uterque folii margo exe trorsum convolvatur ubi in Rore marino , Po/yzono Persicaria. | Haec dispositio aliquando observatur in foliis evolutis atque.ita dicuntur folia revoluta DeC. [ i | .&) Curvata ,. Curyativa DeC. Si ex minore folii latitudine .. convolutio . non „est, conspicua et non completa. .(1) Link.(e) praeterea distinguit inter complica- tionem folii per se, et complicationem .cum aliis foliis adjacentibus. Ad priorem classem referun- tur folia involuta, revoluta , convoluta et. quidem dextrorsum et sinistrorsum , conduplicata , plicata , circinalia, | In complicatione „cum aliis foliis adjacentibus quodammodo alia ratione procedit: folia apposita illa dicit.quae sese non amplectuntur nec margi- nibus sibi accumbunt. -Haec dispositio aeque. in gemmis apertis ac clausis et rectis invenitur. See parata dicuntur , ubi folia. variis modis. convoluta intra tegmenta stipulasque posita , harum ope se- gregata. sunt, uti in Corylo. . In . dicotyledoneis folia sese marginibus contingunt et folia accum- „bentia dicta, sunt. „Folia valyacea si sese amplec- tuntur ita ut alterum ab altero utrimque. margine com- G) De Lamark et DeC., Flore Franc., T. I. pag. 106. seqd et DeC., Théor. Elém. de Ja Botan,, pag. 570. seqq. (2) Le Je pag. 213: : NN EN 104 C OMMEN TA TIO complectatur. Denique folia imbricata, -si sese ita amplectuntur ut alter margo tégatur, alter te- gat, excepto extimo et intimo in orbe folii, In monocotyledoneis aut convoluta sunt aut equitan- tia et sicuti Linnaeus distinguit inter equitan- tia, ancipitia et equitantia triquetra uti in Grami- neis et Cyperaceis videtur, —= Ex hisce foliatio- nis divisionibus illa Lamarckii et Candollti praeferri nimirum meretur, tam ob accuratam dis- tributionem quam ob facilem applicationem ad ter- minos reliquorum auctorum, cum nullus fere. in- veniatur terminus foliationis qui ad unam alteramve harum classium referri non possit. Haecce divisio, ex relativa positione- foliorum tenellorum in gemma petita: sümmae nimirum uti- litatis esse posset tam in determinando ordines na- turales quam genera et species, ità ut cum Lin- naeo in votis habéamus hanc botanices partem quondam de industria tractatum iri (1). Ad cujus rei praestantiam demonstrandam exempla quaedam profert summus Botanicus , Scil. ait: ,,Folia in Cane » 94 , Alpinea , Küàmpferio , Curcuma, Amomo , Ma- » santa, et toto hoc ordine naturali , cum erumpunt , » instar cuculli papyracei prodeunt , margine s, latere » altero obvolvente latus interius. Idem observa- „tur in speciebus dri, Callae, Dracontii, ut » ne minimum quidem intersit discriminis, at ve- » TO (1) Amoen. Acad., Vol, II. pag. 190. BOTANICA. 105 » TO in hisuconvolitié: fit ad. solis. quod .ajunt »,motum, in ils vero contra. In Gramineis , diversus plane obtinet modus: horum enim con- » volutiones alternatim sunt contrariae ,'adeó' ut » si priores ad dextram , proximae necessario ad » sinistram vergant, ” | -In ejus philosoph. Bot. fere ducehtae recensen tur plantae quae sub io foliationis modis à Lin: naeo ordinantur. (1) | r | : « i $. : 25. De squamarum divisiones Superest in examine nostro de partibus gemmam constituentibus ut squamas paullo fusius indage- mus. Quum enim haec organa summi momenti sint, simulque egregia documenta providentiae Na- turae exhibeant, duximus operae pretii esse ut primum quidem varias earum species exponere- mus, dein vero earundem functiones, ex quibus quantum poterit rationes teleologicas eruere cona- bimur. ie tegmenta (squamae) dividuntur: % In spuria i. e, talia quae formantur ex po- vg et obductione nonnullarum partium essen- tialium gemmarum nudarum. 2?, [n (1) Linn., Phil. Bot, cura Spreng. pag. 175. seqq, 1:6 COMMENTATIO :99. In vera, gemmis exclusive/propria, quaecum evolutione gemmarum decidunt, : atque «pereunt, Hae proprie squamae dicuntur. | "ibo. Quoad primum. Plerumque gemmae n sine ullo integumento partium :essentialium: stricto sensu nudae dicuntur, quod in:plurimis plantis herbaceis obtinet, im Æppophaë :rhamnoide: aliis- que. Si vero:gemmae perula spuria:sunt obductae haec est vel perula integra (M ir b.) (vagina. foe liacea) uti in Polygono Persicaria ; vel stipulae ( 1) ipsae magnitudine vera folia superant , uti in Lirio- dendro Tulipifera (2), Magnolia; vel cum petiolo in foveam sunt coalitae ita ut serius proveniens tes partes ramulorum obtegant. Huc referri .de- bent folia gemmacea Linkii (3) atque folio pi- léolaria (Dutrochet) (4). Folia gemmacea dixit folia’ gemmae’ sive rami‘ quae inferiora versus tegmenta posita in haec sensim -transeunt. : Ba». sis petioli dilatatur , petiolus ipse: praesertim vero lamina obliterantur, vagina imprimis supera excres- Cit, stipulae aut alae'stipulaceae magis explicatae „sunt (1) Dutrochet, considerat perulas Liriodendri et Mag- noliae tamquam pileolos (piléoles) qui dividuntur in duo folia pileolaria quae male a Botanicis nonnullis stipulae vocantur, Mém: du Mas; d' Hist. Nat. Tom. VILI ps. 35. c) Sprengel, vom dem Dau und.der. Natur.der Gewäch- se, Halle 1812. p. 481. (5) I. le p. 212. i (4) Ld. p.124 OTH OTAN C'AS - 107 sunt qudm reliquie partes," in genere hujusmodi folia ‘basin habent explicatam , -— mediam et aríticam obliteratam. "putroehet folia "pileo (feuilles gileolai- rés) Vocat ista” folia "fülcientia 'quae'in gemmis ad caulis basin 4ut'in'stolonibus et in caulibus stb- térranéis énascuritur, quaeque reverá tegmentorum indolém demonstrant, uti videre est in Sparganio érécto , Typha latifolia , Fragaria vesca aliisque. "Quüad sécundum. ^ Essentialia gemmarum teg- mêtita (Perdla vera) vocantur squamae, et gem- ina tali perila mutita sguamósa dicitur. Si squa- mae'extertores^viridescunt et foliaceae evadunt Pe- rila foliacea ‘audit. Turpin putans, positio- nëm Telativam primae vel externae squamae gem- marum (embryon fixe) semper esse eandem , multas observationes maximi momenti de hac re instituit. Primus füit qui tres seqq. dispositiones hujus ex- térhae squamae constituit ; scilicet. za, Dispositione squama externa posita est gem- tiam inter quae illam gerit et caulem plantae cui „est apposita. i 22, ‘Dispositione squamae externae- laterales sunt ; et quidem "esse "possunt vel'alternae vel oppositae | quandoque basi coalitae. „3% Dispositione squama externa spectat petiolum folii in cujus-axilla: gemma: formata fuit, Prima haecce dispositio “solis monocotyledoneis propria est, Putabat igitur squamas externas late. Ta. d COMMENTATIO rales plurimarum dicotyledonearum characteres suf- ficientes praebere quibus hae ab omnibus aliis di- stingui possent. Tertiam vero invenit dispositio- nem in multis plantis familiae Æmentacearum in quibus squama externa (1) positione gaudet e dia- metro opposita illi monocotyledonearum (2). Ex his et ulteriore indagatione in dicotyledo- neas bonos characteres forsan peti posse putat, - | Squamae externum habitum gemmarum efficiunt non vero omnes sunt ejusdem | naturae atque ori- ginis, In hac re tamen conveniunt quod semper partes sint denegeratae atque imperfectae; sic nunc sunt folia vel petioli , nunc stipulae quae necessa. | rium suum incrementi gradum non attigerunt, quae vero sub quibusdam conditionibus procres- cere atque evolvi possunt et ita veram suam de- monstrare naturam (3). | Gemmae squamosae quoad organa e quibus squamae sunt formatae, varia accepere nomina et quidem dicuntur: | | 1. Geme ` (D In Salicibus heec squama externa totam gemmam includit et colore suo brunneo ab interioribus sericeis longe differt. fa) Turpin, Mém. sur l'inflorescence des Graminées et des Cyperaceés in Mém. dn Mus, d' Hist. Nat. Tom. V. pag. 438 seqq. (3) Constant gemmae rudimentis foliorum, dum sub folio- rum nomine non modo folium proprie dictum sed et petiolos et süpulas simul comprehendimus. Linn. Am. Ac. T. II. p. 189. Malpigh. Degenerationum squamdrum pulcherrimas ex» ` hibuit delineationes in opp. omm. tab, To seqq. BOTANICA. 109 349. Gemmae foliaceae, ^ Si foliorum sessiltum limbi in formam. squamarum reducuntur; vel se- cundum Richard dicuntur tales quae ex dege- neratis foliis constant, atque saepe etiam in folia evolvuntur quod in Daphne Mezéreo viderelicet (1). - 9e. Gemmae petiolaceae (De C. , Rich.) petiolares (Linn.) Perula petiolanea (Mirb.). Si squamae ex petiolorum basibus relictis sunt conformatae e. g. in ?wglande regia (2). 3°. Gemmae Stipwlaceae (DeC., Linn, et Rich.) Perula stipulanea (Mirb.). Si stipu- lae conjunctae innovationes circumdant uti in Zé- riodendro Tulipifera , Carpino sylvestri et praëci- pue in Fico elastica (3). — De Candolle duas distinguit species istiusmodi gemmarum stipulacea: rum. .Alterae componuntur ex superpositis multis stipulis quae totam innovationem continent. Hae in tota fere familia Amentacearum observantur, uti in Salice. Alterarum stipulae liberae vel coa- litae margine externo formant singulo folio involu- crum proprium et cum ipso ramulo procrescunt. Hoc in Ficis et Magnoliaceis observatur. Tales gem- - (1) Foliaceae si squamae interiores sensim. in folia simplicia abeunt. Linn. 1, 1. pag. 189« (2) Petiolares; in his squamae! sunt petiolorum rudimenta et sensim apice foliiferae evadunt, Linn. 1.1, - (3) Stipulaceae in quibus squamae mere stipulae existunt, quarum singula paria plerumque conjuncta magisque vicina sunt, Linn. I. . 110 COMMENTATIO gemmae. monophyllae statim. forma: sua conica , qua ramum terminant, dignosci possunt (1). 4*. Gemmae fulcraceae, (Perula fuleracea, squae mae fuleraeeae). DeC. stipulaceo = petiolares , (Linn.) vocantur si stipulae: petiolo: adhaerent, ita ut unum quasi corpus efficiant. Hae in. pluri- mis: Rosaceis observantur, Istiusmodi. squamae. ple. rumque sunt. trilobae vel trifidae , unde : earum. ori“ go ex petiolo et duabus. stipulis coalitis liquet (2). - Arbores monocotyledoneae vel Pa/mae: gemmis sunt praeditae quoad originem praecedentibus prore sus similibus. Pertinent. ad gemmas. petiolaceas; Sic etiam summitates Dracaenae. aliarumve. hujus generis arborum gemmis foliaceis. sunt praeditae 3 in monocotyledonibus vero hae duae tantum. geme marum. species deprehenduntur. cum. stipulis : cae reant, atque. hinc sipulaceae et fulcraceae adesse nequeunt. Sic etiam in ipsis. monocotyledonibus squamae bulborum Léliorum optime ad. gemmas fos liaceas referri possunt, dum gemmae: radicales dilae tatione petiolorum. Hemerocallis productae qum offerunt. gemmarum petiolacearum. | Ite- 0) DeC. Organ, Vige Tom, IL, p. 213. Squamae. uni- versales et partiales arborum acerosarum sunt stipulae: vaginane tes inferioris ordinis Nees v. Esenb. l le p. 477». (2) Stipulaceo-petiolares in quibus squamae interiores apice bifidae vel trifidae fiunt: laciniis lateralibus. demum. adsurgenti- bus in stipulas, media, proferente folium. rude, Linn. Amoen. Acid, i BOT AN EC: A. 111 Iterum in monocotyledonibus punctum compara- tionis offendimus. Si enim comparemus bulbum cum Palma, videmus nullum fere dari discrimen , nisi quod Palma stipitem suum habeat elongatum atque ita gemmam alte gerat, dum bulbi stipes (placenta) perquam brevis est et gemmam sub ter- ra evolvit; omnes intermediae species ip eadem classe inveniuntur, sic v. c. stipitem magis ma- gisque elongari videmus in quibusdam 4i specie- bus, in Crizo, in Yucca, in Dracaena et sic sen- sim a stipite bulborum fere non percipiendo per- venimus ad longum stipitem Z'ccae, a Liliaceos rum gemmis subteraneis ad gemmas. aéreas Palma- rum (1). . Gemmarum species turiones, quoad squamarum originem omnes offerunt varietates gemmarum aë- rearum arborum. Sic inter dicotyledoneas turiones foliaceae inveniuntur in Astere, turiones petiola- ceae in Paconiis et fulcraceae in Potentillis. Tu: rionum vere stipulacearum exempla non occurrunt, De his vero jam antea vidimus, a) DeC, Org. Vig, Tom. Il. p. 224 112 COMMENTATIO $.. 26. De squamarut functionibus earumque partium finibus. Squamarum officium duplex videtur scilicet de- fendendi tenellos ramulos ab humiditate et a frigo- re (1). | Quodad primum attinet squamae plerumque sunt satis multae numero, atque satis accurate sibi im- positae, ne aqua pluvialis ante evolutionem earum interstitia penetraret, Praeterea multae gemmae hoc habent singulare quod earum squamae obduc- tae sunt materie viscoso-resinosa aqua insolubi- li quae gemmas quam maxime ab humiditate defen- ` dit (2). In Æesculo Hippocastano hoc phaenomenon summo gradu observari potest; in Alno glutinosa atque in Populo nigra etiam istiusmodi materia resinosa invenitur, minore tamen copia quam in Aesculo. | Quoad squamarum defensionem a frigore; ipsae rum superpositio jam insigne exhibet adminiculum con- (1) Hine summo jure a Linnaeo gemmae hybernacula die cuntur. : X2) Senebier refert se per quinque menses variarum arbo- rum gemmas, quas a parte abscissa materie resinosa obduxerat , immunes siccasque sub aqua servasse. Aqua earum squamas pe« netrare non poterat, Phys. Pég. Tom, II p. 338. fts ? : RÉ c + à sn du ns CE x. ed EK d ! BOTANIC A. 11$ contra intensae hyemis frigus, quia singulae aéris quantitatem continent. Insuper multae gemmae extus pilis confertissimis sunt munitae; aliae in in- timis gossypii speciem continent densam , mole lem, quae illas aeque a frigore quam ab humidita- te defendit. Exemplo iterum sint gemmae Æescu- li Hippocastani, ln multis fruticibus et suffrutici- bus in quibus squamae deficiurit gossypii species harum locum occupat, quo gemmae. defenduntur 5 quod in Viburno et in Ptelea observari potest (1). - Hoc gravissimo gemmarum munere ducti et com- paratione illarum praesentiae in diversis vegetabi- libus plures Botanici concluserunt „ arbores quarum gemmae squamis sunt destitutae in frigidis . regio- nibus persistere non posse et illas tantum regio- num calidarum indigenas , quae his sunt praeditae in frigido climate vivere posse. Hae duae regulae quamvis universe verae quasdam tamen excipit. Sic Viburnum Lantana et Rhamnus frangula (2) quam” Ci). G. L. Köler, Lettre à M. Ventenat, sur les boutons et ramifications de ces organes et les rapports organiques exí- stans entre le tronc et les branches, pag. 9. Hae litterae ob- servationibus praestantissimis ditissimae insertae sunt diario: Four- ual de Phys. , de Chim., d'Hist. Nat, et des Arts, par J. C. De Laméthérie, Tom. 40. Par. (2) Rhamnus frangula est unica arbor indigena he quae gemnis caret, sed habitat illa sub arboribus in nemoribus pa- ‘judosis cum aliis plantis a saevitia hyemis defensa , Linn. Amoen, Acad. l. l. p. 188. H 114 COMMENTATIO quamvis origine frigidaruin regionum. incolae. gem- mis :squamosis sunt destitutae 5 et Palmae quamvis gemmis petiolaribus munitae frigus; perferre. ne- queunt, L óflingius in dissertatione de gem- mis arborum catalogum exhibet plantarum. tam res gionum calidarum quam frigidarum quibus | gem- mae vel squamae denegatae sunt. Ex quibus sie mul patet nonnullorum inprimis Raji et Pon- tederae divisionem plantarum in herbas et arbores ex praesentia vel absentia gemmarum petitam expe- rientiae omnino esse contrariam , cum ex hoc prin- cipio non solum excelsae saepe arbores ad herbas et iterum minimae plantulae ad arbores essent refe. rendae. ` | noe Senebier refert se ineunte vere plures : gem- mas a squamis suis orbasse, quae tamen perfecte fuere evólutae aeque ac illae quae his erant praedi- tae, Addit tamen. hoc nil probare, nisi quod geme mae tunc temporis squamis carere possint (1).- Quod autem attinet ad fines quibus squamae et ratio qua cum gemmis cohaerent satisfaciunt , sum- mam Naturae sapientiam admirari cogemur. Si enim embryo immediate squamis erat tectus facile explicari non posset, resistentibus. squamis. arcte . materie resinosa cohaerentibus 5 si enibryo grandes- cit necessario impediretur hisce squamis, quae eo duriores redduntur quo magis aestas appropinquat 5 / YU in Ca) Physiol, Vég. Tom. I. p. 390, BOTANICA. 115 in longum excrescere non posset, quin acutis ex- tremis squamarum laederetur. ‘Ut his incommodis occurreret alma Natura spatium: squamas interet embryonem . implevit | foliolis : herbaceis : mollibus vel filamentis et pilis quae comprimi et cedere pos- sent continuis: conatibus. embryonis „qui: evolvitur illa. magis magisque comprimendo,. Durante em- bryopis- evolutione foliola. et . pili simul procres- cunt, donec necessarium incrementum, acquisivit ut et.illis et squamis carere possit, PS Senebier.tamen his opponit „> quod haecce foliola , hi pili- tanta gaudent mollitie ut nullae fee re pressioni internae resistere : possent ;et squama- rumi..secessioni. et aperiendi. facultati multo praes- tantiorem -causam adscribit, De hac, re multas - protulit observationes praecipue. in, Pyro, Malo face tas quarum summum hic.proponam : scilicet sin- gulae squamae sub cortice baseos gemmae in emi- nentia quadam. sunt positae, | Incipiente hyeme. hae eminentiae quae squamas gerunt sibi sunt. valde ap- proximatae et. ita -dispositae ut medium .baseos squamae superioris sit. positum supra illum locum -ubi squamae seriei inferioris conveniunt. . Secessio serierum .squamarum. multum. augetur incipiente were, quando basis gemmae grandescere incipit. Squamae itaque a contentis separantur. incremento baseos gemmae in longitudinem .ac. latitudinem. .Hoc duplex incrementum nunc effectum edit mul- to tutiorem facilioremque quam. ederet, si incre- H 2. men- 16 COMMENTATIO. mentum modo in longitudinem vel in latitudinem solum obtineret. Squamae itaque quiae crescere dee “sinunt, non amplius extendi possunt, ita ut earum dilaceratio proportionalis obtineat incremento ba- seos gemmae, quae laceratio ulteriore vegetatione augetur ita ut tandeïn prorsus decidant. Squamae exteriores quamvis tandem decidant diutius tamen basi adhaerent, quia fortiores sunt, Squamae gem- marum foliiferarum diutius persistunt et non ita celeriter dilacerantur , quia incrementum baseos gemmae foliiferae non ita impetuose procedit. - Porro explicare tentat Senebier, quare squa- mae in apicibus suis aperiuntur ut exitum praebere valeant foliis atque floribus. Squamae quae basi sua solvuntur non amplius eadem gaudent consistentia. Basis gemmae increscens necessario squamas a se invi- cem separat et quamvis ille motus ad basin squamarum fere percipi nequeat satis insignis tamen ad apices ob- servatur. Haec separatio durante dilatatione gemmae perficitur et proportionalis est incremento folio- rum et florum, Squamae basi sua dilaceratae mi- nore vi resistunt conatibus baseos gemmae, quae illas iterum dilacerare tentat, et florum foliorum- "que qui illas dimovere conantur, ita ut resistentia semper sit minor quam causa quae illam vincere debet (1). | Gemmarum tegmenta ipsa saepius immerito non- Pub. onule G) Senebier, Physiol. Dég. Tom. IV. pe 206 seqq. TOP -————MLR BOTANIC A. 117 nulli uti Senebier et Meyer cum :cotyledo- nibus compararunt (1). Plantula germinans enim cotyledonibus nequaquam carere potest, cum illis necessario nutriri debeat. Non ita cum squamis gemmarum obtinet quae, testante Kóler (2), . nullo. modo gemmam nutriunt. Praeterea squamae desumi possunt neque gemma deperit; solummodo- illam formam magis elongatam assumere vidit Se- nebier, si omnes squamas exteriores brunneas Æesculi desumserat (3)5 si gemmae adeo indige- rent squamis quam plantae cotyledonibus tunc: certe non plurimae arbores uti omnes tropicae et inter Europaeas Viburnum, Rhamnus frangula aliaeque illis prorsus destitutae deprehenderentur. Hinc nulli alio scopo inservire videntur quam de. fendendi a frigore et humiditate (4). Se 97. De origine gemmarum. .De gemmarum origine non omnes Botanici ean- dem fovent sententiam, Nonnulli putant gemmas Ori. (1) Idem l.l. p. 193. Les boutons n'ont pas à la vérité des cotyledons, mais les feuilles , les écailles les remplacent. (- : (2) Lettre à M. Ventenat, L L (3) Senebier, l. 1 p. 201 seqq. | (4) Sprengel, Ueber dem Bau und der Natar, caet. p. 491. ; 118 COMMENTATIO originem trahere ex medulla quae. per lignum et corticem penetraret, uti Linnaeus: ,, Medulla », ubique intra substantiam ligni ramulum exserit , »s Versus quamlibet gemmam. Medulla autem ubi- ə que tegitur propria substantia lignea, haec ve. » TO cortice. . Cortex vero non exserat gemmam + Nisi protrudatur e medulla sive ‘filamento me- „5 dullari, hinc ortum gemmarum ex “substantia + medullari merito statuimus (1). Sic etiam P lie nius (2) jam suo tempore ex medulla gemmam protrudi putat quando dicit: ,, Medulla sive illa Vitalis anima est, ante se tendit longitudinem s» impellens , quamdiu nodi pervia patet fistula , » Cum vero repercussa erumpit juxta nodos, hoc >» Vocatur in Vite (3) gemma." Praeterea plüres: alii hanc eandem opinionem amplectuntur. Alii inter quos Pontedera nihil medullae tribunt, sed e ligno tenello (alburno) ori- ri credunt. Alii cum Du Hamel et medullam et lignum et corticem suum conferre in gemmarum generatione asserunt (4). Sic squamae e, g. ori- rentur ex parte interiore corticis ramuli, cortex noe (1) Linn. Amoen. Acad. Vol. Il. p. 192. (2) Hist. Nat, Lib. XVII. Sect. 55. (3) Ab antiquioribus soli 7777 vocabulum gemma applicatum videturquodex Cretino,Etienne,Virgilio aliisque patet. Vid. A. Aubert du Petit Thouars, Essais sur la Vég, Par. 1909. p. 138 (4) Du Hamel, Phys. des Arbres, Tom, I. p, 120, seqq. UU» 4» nor cR T AR - tonte ter dE. rar cM T “à CS D-O.TANI C A. 119 novelli ramuli ex stratis interioribus vel inter lig- num etcorticem rami senioris ; lignum novelli ramuli ex fibris lignosis , tandem medullam ex qua maximam partem hae productiones consistunt , tamquam con- tinuationem medullae rami senioris considerant. Hi vero gemmarum formationem cum earum origine commutare. videntur, H ill carnem vegetabilem tam- quam. unicum fontem omnis. vitae in vegetabilibus assumit, ex qua omnes gemmàe omnesque embryo- nes orirentur; neque assumit immediatum transi- tum medullae ex trunco in ramulos, sed truncum et ramos. intervallo quodam a se invicem separari et vasa atque medullam de novo ex nodo procrea- rie Gärtner (1) Hillio consentit, nempe in eo, quod omnes gemmae ex substantia molli, ex vasis spiralibus et succulento parenchymate excita» ta, quae in omni planta sub cortice interno hae- ret, orirentur et cum eadem continuum corpus ef- ficerent. Perinde est sive illa substantia caro, sive lignum tenellum, sive medulla. recens vocetur. Sed id axiomatis loco habet quod ea sola sub- stantia omnibus gemmis prima largiatur initia et quod ex ipsa primum cujuscunque germinis proce- dat stamen vivum, Gärtner ideo praecipue Linnaei sententiam reprobat, quia vera medulla texturam. habet cellulosam , inertem , atque ad producendum corpus organicum plane ineptam. S Hed- ta G) De fructibus et seminibus Plantar, Introd, p. Ve 120 COMMENTATIO Hedwig ad basin gemmarum vasa spiralia ob- servavit, atque ex illis gemmarum originem ex- plicat (1). | | Medicus (2) observationibus suis probare studet omnes gemmas oriri ex illa substantia, quae. ipsa dissepimenta et tubos medullares produxit. Partes ex quibus haec substantia constat illi soli- dae atque uniformes videntur, scilicet in multis arboribus dissepimenta in tubo medullari observas vit, quae illi docuerunt nullam gemmam immedia- te ex medulla oriri sed ex illa substantia quae dis- sepimenta (3) procreat, et tubum medullarem sem peribi claudi, ubi novi prodeunt ramuli. In plan- tis perennibus, in arboribus et suffruticibus ma- nifestum est quod gemma nullum habeat commer- cium cum vera medulla. In solis plantis herba- ceis uti in Brassica alba nonnulli observarunt em- : bryones, quae vere in axillis foliorum caulis anti- qui Gj) Senebier, Phys. Vég. Tom. I. p. 394. (2) Ueber das Vermügen der Pflanz. caet, in actis Th. Pal. Acad. Tom. VE p. 451 et 455. (3) Haec dissepimenta telae cellulosae de quibus Medicus loquitur constant ex textu celluloso , cujus cellulae directionem habent transversam, quae vero in reliquo trunco longitudinali- ter diriguntur. Revera his dissepimentis ramus a trunco sepa- ratur non vero, uti Medicus credebat, illa medullam dese- cunt, neque medullam ramum intrare sinunt; quod vero non ita, cum haec tela etiam tamquam medulla est consideranda. B. F. Link, Crit, Bemerk. und Zusätze, zu Sprengel, Ueber dem Bau und Nat. der Gew, D. 49e BOTANICA. 121 qui prodeunt, originem trahere ex substantià in- ternà succulenta carnosa quae ad axillas corticem perforat. Du Petit-Thouars (1) gemmarum origi- nem ex nodis vitalibus (2) explicat, scilicet ex puncto vitali plures oriuntur fibrae primitiis et éx his aggregatis oritur gemma. Tandem in literis a Kólero ad Ventena- tum missis invenimus observationes de gemmarum origine praestantissimas, Paucis igitur Kóleri theoriam híc exponere sane summi momenti esse videtur. - ‘Köler scilicet putat Linnaeum non longe a veritate abesse , statuendo in medulla originem gemmarum , neque ejus errorem adeo esse insig- nem, cum facile pro medulla haberi- possit orga- non reproductivum de quo in his litteris mo- net. i Observationibus suis praemittit definitionem gem- marum plantarum phanerogamicarum, scilicet gem- mas vocat: omnia organa harum plantarum quae continent rudimenta vel germina caulis, ramulorum, vel foliorum , florum immo radicum. Fere omnes Botanici credebant, quod folia , in quo= (1) L 1, p, 156. (2) Turpin, ingeniose hos nodos vitales cum gangliis nere vorum amimalium simplicium comparat. Mém. du Mus, d' Hiit, Nat, Tom. V. p. 434. 19 COMMENTATIO quorum axillis gemmae corticem perforant , ad ter- minum vitae ad statum ligneum accedere, actione ra- diorum solis atque aéris quodque ita lympham ad- scendentem non amplius admittunt. Putant fluidam manere et accumulari ad basin foliorum et . exinde formari cambium quod ibi nodositatem (Ze boura relet) format. Praeterea asserunt hocce cambium producere nova vasa, quae, quum obtemperant im- pulsioni.quam quotidie a lympha adscendente acci- piunt. versus corticis superficiem elongantur illum- que. perforare conantur atque ita gemmae originem exhibent, Contra hanc hypothesin monet , revera dari gemmas ‚quae corticem non perforant in axil- lis foliorum , et oculum sive gemmam jam prodire cum folia adhuc optime vigent. Audiamus. ipsius observationes. — In plantis dicotyledonibus vide- mus quod corpus fere semper molle, herbaceum et viride ex ligno prodiens intret gemmam vel floriferam vel foliiferam et quod hoc corpus reve- ra centrum gemmae efficiat. Idem observamus quando lignum rami qui gemmam gerit jam ex di- versis stratis est compositum, Hocce corpus her- baceum raro est solitarium , saepius unum vel duo alia ei adjacent ejusdem substantiae, | Haecce cor- pora herbacea lateralia priori sunt minora , nec un- quam gemmam floriferam verum folüferam intrant. Quandoque ad basin et corpori herbaceo maximo proxime similé corpus occurrit, quod una cum maximo eandem gemmam intrat, Omnia haecce cor- BOTANICA. 123 corpora herbacea separatim nascuntur in tubo me- dullari (étui medullaire) et nunquam in cortice , libro, vel alburno neque in stratis ligneis, Sunt revera productiones fasciculorum vasorum tubi me- dullaris. Haecce vasa sunt punctata (waisseaux po- réux, Mirb.) vasa simplicia, vasa spiralia, et vasa lineata, (Fausses - trachées Mirb.). Haecce corpora herbacea cum lignum transeunt, non sem- per directionem horizontalem tenent neque in om- fibus plantis angulum rectum cum tubo inedullari efficiunt. Mu | 2 Forma differt quoad speciem plantarum, aeta- tem rami, locum quem occupant et angulum quem cum tubo medullari faciunt ita ut à forma lineari in rotundam abeant. Loco quo haecce corpora her- bacea lignum transeunt , fibrae ligneae a se invi- cem separantur illisque transitum concedunt , quam- vis aliquomodo illa. premant. Haec secessio tubo- rüm et fibrarum lignearum manifestior est in stra= tis tubo medullari adjacentibus quam in illis 'quae cortici magis approximata sunt. Horum corporum crassities diversa est, pro di- versis plantarum speciebus , minora sunt atque minus cylindrica in ligno compacto et duro. Non sem- per viridea manent, cum, si in lignum vertantur hunc colorem amittunt. Easdem productiones in- venimus in plantis herbaceis cum caule ramoso uti in caule adulto Brassicae, Ex his concludendum videtur organon reproductivum gemmarum planta- rum 124 COMMENTATIO rum dicotyledonearum revera esse solum tubum,- qui medullam continet. Idem est in monocotyle- doneis herbaceis quarum internodia tubos vacuos formant.: Natura ad ramos producendos his plan- tis genicula concessit, quorum structura fere con- venit cum structura cauiium plantarum , quarum canalis medullam continet. | Sententiam , quod tubus medullaris sit unicum organon ex quo gemmae et rami oriuntur, confir- matam invenit observationibus quas instituit de insertione ramorum adultorum in truncis prorsus exsiccatis. In ramis adultis productiones non am- plius sunt herbaceae, sed lignosae redditae, uti etiam laterales quae exsiccatae sunt, Sectio per- pendicularis trunci ramosi docet tubum medullae rem rami semper oriri ex tubo medullari trunci; ramum nunquam in trunco conum inversum for- mare, uti nonnuli putant (1), atque ramum arboris nunquam comparari posse cum planta, cu- jus radices sunt in solo ligneo. Incrementum in longitudinem gemmarum et ramorum adscensui tuborum libri adscripserunt, Si vero ramulus cor- tice suo. orbetur v. c. in Populo videmus albur- num nunquam hucusque produci. «Pars superior rami et gemmae formata est medulla, tubo medul- lari et cortice, Ex hac observatione concludit in- crementum truncorum et ramificationum unice de- pen. (4) Du Hamel, L h T. Il. p» 94 | BOTANICA. 125 pendere ab elongatione vasorum canalis medullaris. Alburnum, cujus tubi directionem rectam habent in parte superiore rami, se ostendit sub forma fibrarum separatarum quae per superficiem canalis ‘medullaris disperguntur. Haec observatio explicat, quare strata partis su- perioris rami numero minora sunt quam' strata ba- seos et quare haec ultima etiam minore numero ore currunt quam strata trunci (1). Denique confirmat „quae de origine gemmarum. sunt dicta 3 si enim gemmam rami cujuscunque arboris observemus ma- nifestum erit, canalem medullarem unice PPM Or- gani intima componere. Variae exstant hypotheses de nutritione gemmas rum durante hyeme, de qua h. 1. verbo monere nobis non inepte videmur. — Praecipua ex: his opinionibus est sequens: scil. compararunt intima gemmae cum seminum embryone atque dixerunt gemmam aeque squamis quam semina .Cotyledoni- bus nutriri. "Hanc nutritionem per squamas. sae- pe valde aridas plurimi negant, inter quos K óler qui gemmam nutriri statuit succo productionibus ‘canalis medullaris ei exhibito nam lymphae mo- tus in arbore non prius cessat, quam frigus sit valde intensum, atque tum gemmae nutrimento ‘non indigent. ^ Forsan ideo productiones canalis me- (1) Du Hamel, LI, T. Il. pag. 53 et N. v. Esenb., Handb. , T. le pag. 480. ' 126 C OMM ENTATIO medullaris: per plura. strata lignea transeunt, ut hine certus. redderetur lymphae aditus ad gemmas. :: Tandem monet K óler bene distinguendum esse inter productiones. medullares (pro/ongemens mé- dullaires, Daubenton), atque productiones -canalis medullaris ebde de létui, Kö- Ld rra Secundum Nees v. Esenbeck (2), gemmie fundamentum est zodus qui in veris plantis gem- miferis oritur ex mixtione formationum elementa- rium: corporis. vegetabilis s. cellularum et: vaso- rum; Vera gemma oritur ex linea terminali libri atque corticis (alburno) et tubus medullaris non -uti putat Mirbel(3).in gemma: producitur, ve- Tum -gemína: novum sibi format tubum medulla- fem,;- Link.e ligno .solo- nullibi gemmam oriri dicit, sed in gemmarum. generaratione. praecipuam tam -Medullae quam. corticis functionem positam - -videri (4). : | Denique Clar. Sprengel(5), etiam accuratissi- me gemmarum originem descripsisse videtur. Se- quentia notatu dignissima addamus, — Ubi novae gemmae oriuntur, conspicitur intima coagmentatio : fibras HORS (2) N. v.Esenb, LI p. yr et T A. Uilkens, Redey. ade | D. p. 247. (2) Physiol. Véges T. I. pag. 125. (4) Link, Phil. Bot. pag. 172% (5) L. 1. pag. 476. IBr'O, TAN € )A.0 © 127 fibrarum 'alburni. et cellularum . medullarium: atque corticalium . quam septorum, medullarium nomine insignivit Medicus. Vasa alburni spiralia et sca- laria iterum abeunt in corpuscula vermiformia , intertexta granulis et globulis, rudimentis cellula- rum. Ex his tuberculis oriuntur gemmae. Hinc di- versi modo non tantum fibrae ligneae flectuntur, verum etiam cellulae textus cellulosi, quae semper lateraliter diriguntur ad illum locum ubi gemma prodit ( 1). Hinc etiam explicatur quare monoco- tyledoneae plerumque gemmis sunt destitutae, cum enim in illis fasciculi vasorum spiralium et .sca- larium parallele adscendant atque uniformi tela cele lulari sint separati. ! Non vero illis gemmarum a prorsus. est denegata, cum multae inveniantur Gramineae quae ramis gaudent, uti Panicum clandestinum , Agrostis mexicana aliaque , ex quibus Turpin (2), con- cludit Gramineas, esse plantas a natura destinatas ad ramulos-emittendos et affirmat, in climate vee getationi aptissima , uti in regionibus humidis et calidis, Gramineae plurimae ramulos emittere et aliquando in plantas excelsas procrescere, uti Panicum clandestinum, Quod etiam annotavit Du ope QG) Link, Krit. Bemerk., 1, le pag. 49. (2) Sur l'Infloresc, des Graminées et Cyperac,, 1. LT V. Pe 444. | 128 COMMENTATIO Petit Thouars, qui praeterea in axillis folios rum monocotyledonearum , uti in Dracaena gem- mas statuit latentes quae faventibus CRUE evolvi possunt, (1) $. 28. De Formatione gemmarum. Jam pertractata est gemmarum origo. Pergimus ad earundem formationem proponendam, qua ta- men in causa succincte item quaedam monebimus de formatione gemmarum inferarum, quandoquidem haec optime inserviant ad ultetiorenr argumenti nostri explicationem. " "Omnis apex plantae est gemma activa (ein leben- des, treibendes Aug, Gmelin), qua axis plantae producitur atque partes periphaericae formantur, quae in omnibus plantis foliis praeditis initio sis- tunt folia, in illis quae foliis carent sunt organa foliis analoga, Folium ipsum elongatione sua nil novi producit et cum induratione tandem evolvi, atque vegetari non amplius possit, ita succorum motus sensim in illo minuitur donec tandem prore ‘sus desinat. Folium non amplius nutriri potest, "tabescit et ut organon mortuum decidit. Si haec à ome GG) Du Petit Thouars, Essais sur la Végét. , pag. 145. et DeC. Organogr, Vig. T. 1, pag. 220 Et 235» |;.BOTANICA.' 129 omnia „nunc :eodem-: tempore accidunt, ‘quo sici corum motus atque vegetatio cessant,)tum cum lapsu. et morte foliorum vita plantae, quae est an- nud:simul finitur. : Si vero, quum. folia .procres- ceré- desinunt, süccorum motus pergit, hi succi aliam viam sibi: parare debent. Horum succorum pars : formationi florum et fructuum inservit ; sed hi partim. omnes -succos recipere nequeunt,’ par- tim in multis plantis simul cum foliorum morte fructuum formatio jam est peracta; décidunt- et hoc loco etiam vegetatio cessat. ^ Ex his succis nunc oriuntur: gemmae. Sep In plantis annuis uti in Levcoio sequenis ob- 'servantur. Postquam plantae et praecipue earum folia certum“ incrementum: acquisivere , in foliorum axillis nova oritur: columna; quae mediae simillima est. Ortus hujus columnae praecipue actioni lucis atque parciori nutrimento debetur , quibus citius in- :durescunt: folia ; neque succos ita facile admittunt, ‘Si nunc: hi apices: (gemmae) orti sunt, saepe qua tales manent, quod in annuis plantis saepius ob- Servatur, | Si vero post eorum ortum abundant succi, tuhe producuntur atque folia proferunt. Hinc ramificatio plantarum annuarum. Causa cur.hi ra- mi in foliorum axillis formantur , partim in eo est quaerenda , quod folium ipsum jam: aperturam late“ xalem produxerit „ tum in chis induratis locis succi -corticem- penettare , non amplius valerent , si prius apertura: non- facta- fuisset. ^ Partim etiam. vitalitas «tub I folii 39 COMMENTATIO. folii ipsius ad: rámorum: fibi wenende suum : cons ferre videtur: oie Ipin ei frs „Ex aëre enim et ab aqua "- nutrimentuni suscipit, quod non solum sui ipsius nutritioni verum : etiaui totius: plantae adhibetur, Folium hoc: susceptum: riutrimertüut. motu Succoruüm “dese cendente-per totam; plantam distribuere debet, et ille: motus. succorum -descendens in formatis folíis valde. insignis videtur eo tempore, quo humus mie nus: est -humidus,... Itaque ‘ille «motus descendens cumi-adséendente :motu dih: axilla folii convenire videtur, atque haec causa sit cur ibi: "— ori- tür qua: rami fórmantun Ho si be - 6 ^ In-plantis-perennibus gémmarum firmati: revera jisi fundamentis nititur, verum harum 'evolutio- lutionis- modus plures: praecipuas modificationes admittit. | | ‚In plantis et Ai ‚ quarum heiti- iw. moritur, nonnunquam. in foliorum axillis. gemmae formantur, quae eodem anno item moriuntur ;. sed praecipua tamen formatio «caule perficitur ita tt ad ejus basin: una pluresve gemmaé formentur, quae nomine qiriónumg bulborum et esum ve- niunt. . IBE i TNT 5 In: tatioribse deren gemma óomidih gis quae -organis foliis. analogis:;est praedita, quáeé apicem 'gemmde-éiréumdant ; ita tamen ut in turionibus haec=. ce organa serius supra terram. evolvantur; in bul- bis -vero: màxima : horum „pars sub terra: remaneat, i 1 dum- OIFOTANICIAN o 131 dütmodo interiora supra terram procrescunt atque p imperfecta folia evolvuntur. ' In tuberibus contra gemma substantia ibi obtegitur, atqué tantum: c germinstiorne folia format, — | ‘Tutioties ; bulbi atque tubera sunt gemmae cryp- tobiotae,' cum per longum tempus sub terra re» manednt, antequam végetatio in illis obtineat. Si illa ^wéroó' procedat, apex vegetans supra terram protruditur atque fit gemma activa. Hac quiete aliquomodo ‘cum seminibus conveniunt,- Uti in plantis” annuis abscissione gemmae terminalis evo- lutio lateralium promovetürt, sic etiam in perenni- bus observatur, ita ut hinc saepe gemmae oriate tur, quae secundum vegetationis leges sequenti anno prodiissent. Plantae vero vis vegetativa hac lae- . sione atque inde proveniente evolutione gemmarum lateralium ^ valde debilitatür, pattim quia planta certo temporis intervällo certum tantum numerum famorum producere potest, partim quia illi rami serius provenientes bene formatas gemmas pro ane no sequente producere nequeunt. Haec phaeno- mena praécipue' in Asparago observari possunt. ^ * "En pläntis vero perennibus, quarum herba etiam perennis: est , formatio gemmarum vulgo in folio- rum axillis obtinet, ex quibus vero excipi debent Palma: , Bromclia , Tucta, Aloë, Stapelia. In Palmis modo adest gemma terminalis, quae tam sed nova folia profert, donec florum formatio suc. 5 la ce. 19 COMMENTATIO cedat. In aliis laterales quidem rami producuntur, sed hi partim tantum ad trunci latera, partim ad ejus basin. oriuntur, non vero gemmae verae fore mantur, Sic etiam in omnibus plantis, quae foliis sunt destitutae , gemmae deficiunt , uti in Cacto „ at= que ita. dicti rami. laterales ‚sunt, tantum- puncta vegetationis. Tandem in arboribus acerosis aeque minus in axillis foliorum inveniuntur gemmae. In reliquis vero plantis perennibus semper in axillis foliorum formatur gemma. Harum geme marum tamdiu nullam vestigium invenitur , : do- nec folium tertiam sui incrementi partem . acquisi- verit, Tum- vero se produnt forma. noduli: conici in quo cito formationem ex squamis imbricatis observare licet. . Plenaria vero formatio. tantum succedit, si folii vegetatio omnino destiterit. Vie demus harum gemmarum formationem a foliis -pene dere ex eo, quod, si intempestive folium abscindi- tur, nulla gemmarum formatio obtineat. Si ve- ro folium serius abscinditur oritur bene formata gemma. | | In nonnullis plantis perennibus harum gemma- rum. pars eodem anno evolvitur, quo formari coe- pit, uti in annuis plantis, atque hinc ramificatio adhuc eodem anno procedit, Hoc vero non cum omnibus gemmis obtinet, tantum cum primum provenientibus atque in junioribus. plantis, in qui- bus succorum motus validus observatur. In plu- rimis tamen. plantis perennibus hae .gemmae tane tum BOTANICA. ^ 133 tum'$equenti anno ramos: profertmnt. > Copiosiore vero nutrimento aliisque causis accidentalibus ,-in- sectis; gelu. aliisque, «horum “ramorum proventus eodem. anno. nonnunquam observatur, uti saepe in cultis arboribus. frugiferis. ^ Gemmae itaque quae eodem: anno non „evolvuntur, atque ita gemmae eryptobiotaé vocari possunt , plantam sequentis anni referunt, uti embryones turionum, bulborum- ât- que stuberum. ; Quo melius folia efformata sunt eo quoque melius gemmae; et tum demum earum formatio abfoluta consideranda est, si folium de- perire. incipit, In plantis perennibus cts pitt uti Lau- ro» Citro aliisque , quoad gemmarum formationem , aliud. discrimen non percipitur „nisi quod, quo diù- - tius folium perstet, eo longius quoque requiratur temporis intervallum ad gemmam formandam. Gemmae plantarum perennium non tamen iisdem qualitatibus gaudent, verum praeter efformationis atque perfectionis gradum, quaedam praecipua discrimina in illis observantur. ‘In nonnullis plan- tis parum differunt, magis minusve efformatae sunt, neque durante statu somnolento , neque vere sequenti insigne discrimen in illis observari potest, uti in Vite. Hae vero omnes in gemmas activas transformari possunt, ita tamen ut illae, quae om- nium minus sunt efformatae, etiam anno sequenti cryptobiotae maneant et tunc modo activae reddi possunt, si aliae gemmae insectis, frigore aliis- ve 134 COMMENTATIO ve causis nocentibus in evolutione sua cohibere tur. Has Oii mimnta.o19 Talium gemmarum cryptobiotarum numerus pen- det a gradu vegetationis anni elapsi, quae:quidem multas gemmas producere potest, si vero nova vegetatio minus viget frigore, : siccitate: aliisque causis, tunc. multae gemmae cryptobiotae etiam manent, atque sub inversis conditionibus plurimae etiam .evolvüntur, Ad basin vero - omnis“ ramuli _ plurimae occurrunt imperfectissimae" gemmae ; quae foliis. imperfectioribus” sunt fórmatae atque etiam sub solitis conditionibus cryptobiotae manent. .Valde singulare phaenomenon est quod: gemmae cryptobiotae per plures: annos. se evolvendi facül- | tatem non amittunt, : Si modo copiostüs: accedat nutrimentum , plantae facile genimas cryptobiotas in activas mutare possunt, Ubicunque tales’ gemmae cryptobiotae adsunt, vegetationi alia via patet, qua - utitur si succorum motus solitam viam relinquere cogatur, Pro diversis tamen vegetabilibus differt boc: phaenomenon. In Je e; g. gemma crypto- biota. facillime in activam mutatur, in arboribus frugiferis difficilius procedit ,> in aliis rarissime. Universe, quo seniores gemmae cryptobiotde éva- dunt eo difficilius in activas mutantur (1). ^ ^'' C) Cf. F. G. Gmelin, Ueber Metamorph, der Gewächse in Naturwissensch. Abh., 1er Band. E de Se 29. indie C ET e rar car ai ne ie A à o01BOTANICA. 135 oMpas : « TT Li Í Í Q. STO as Kirov ih 314 $. Ag. dec siilot De arbortu ees Vig 91 zoer è Pi us UI „Arbor vel tad herbacea constat. ex iid meris organis vivis; insertis trunco qui accipit cer- tam quandam quantitatem: lymphae nondum elabora» tae, Quodyishorum organorum hujus]ymphae parteiu absorbere conatur actione vitali.-Illa autem: organa ; guae. positione sua. luminis atque caloris actione ms gis efliciuntur, magis activa redduntur et sibi majo» rem conciliant partem lymphae in trunco congestae; Hac majore activitate vicina organa lympha privans tur, ita ut haec debilia maneant, immo quandoque pereant... Tali modo. abortus accidentalis oritur; llla organorum. activorum , .quae positione: sua im matre; planta, quoad directionem naturalem. suçco: rum ,-.aptiorem occupant locum ,.. majus attingere possunt. incrementum „atque ita-in aliis zZorzum praedispositum. elicere valent. Hae duae species abortus. frequenter occurrunt 5i atque; ; exempla -hda bemus. manifestissima in. gemmis arborum, 1 „Quodvis folium rami. in axilla sua ab. origine inde gemmae . rudimentum | continet, -Quamdiu folium bene viget , sibi lympham conciliat „ neque. gemma ullius. fere incrementi capax est, Si folium vero deperire incipit, . quod plerumque mense Augusti ac“ 16 COMMENTATIO accidit, minore energia lympham absorbet, atque tum gemma manifeste inCrescere incipit. Illa vero causa esse videtur cur incrementum impediatur. Si enim mense Maji vel Junii arbores foliis suis priventur, insectis, grandine aliisve, immediate gemmae latentes' in axillis suis evolvuntur, quod saepe in arboribus obtinere videmus , praecipue si superaccedat tempestas humida atque calida. Ita videmus folii activitatem vulgo gemmarum evolu- tionem impedire, sic earum plurimae, vulgo infe- riores evolvi nequeunt „atque! abortum patiuntur. Analoga phaenomena in gemmis superioribus ob- servamus , quae semper majus acquirunt incremen- tum sive positione sua in ligno magis herbaceo, sive continua tensione lymphae adscendentis versus -sú- periora ramorum. Nunc vel gemma terminalis major fit, lympham attrahit vicinasque gemmas debilitat, quod in plurimis coniferis « videre licet, yel gemmae vicinae, oppositae si folia sunt. op- posita, et solitariae si folia. alternant, majus in- erementum adipiscuntur et tum gemma terminalis aboritur atque decidit, ramusque continuatur vel bifurcatione ; si duae gemmae oppositae evolvuntur vel simpliciter, si gemma lateralis procrescit. Ille abortus tamen non semper. ita regulariter proce- dit, sed aliis. nocivis opportunitatibus plurimae saepe valde irrigulari modo aboriuntur, unde expli- catur quare arbores fere semper. ramos habent | ad- BOTANICA) ^ 137 admodum sparsos, quamvis primitive ordine regu. lari dispositi fuissent (1). -]stiusmodi abortum nunt ipsi procurare possu- mus, ita ut , deprimendo gemmas axillares , termina- lium evolutionem sollicitemus , atque gemmarum flo- riferarum suppressione, foliiferarum proventus pro- moveatur et contra. Ars arbores secandi (Ja tail- Je, der, Schnitt ,) huic theoriae prorsus inniti- tur (2). | | 0$. go. De vegetatione gemmarum. Incipit cum earum prima formatione quae. ple- rumque simul cum formatione folii obtinet. Non uno momento nascitur gemma verum alma Natura jam dudum illi nutrimentum suppeditat et conti- nuo suum confert ad incrementum hujus germinis pretiosi. A formatione inde quietis periodum pere currit. in qua, quoad externum habitum, parum mutatur. Hocce otium in plantis herbaceis- atque in illis regionum calidiarum breve deprehenditur, immo in ultimis evolutio continuo progredi vide- tur. Contra, gemmae verorum truncorum sine discrimine hacce quiete fruuntur , quae in illis cum so Ads | p (1) De C. Organ, Pg. Tom, IL, p. 218. (2) Idem Theor, Elim, p. 93. sh Inte 38 COMMENTATIO perfectis gemmis tectis , cum phacnomenis formatie- nis foliorum vicariat. Si gemmae nempe wegeta- tio- latens durante vere et aestate terminum suum atügerit,.autumno magis magisque intumescere in- cipit nodus, ex quo originem traxit , ipsa aliquo- modo procrescit et hinc causa fit agens in foliorum lapsum (1). Ab hac periodo ad ver usque-etiam gemmae vegetatio extensiva lento gradi procedit, sed post aliquot menses jam manifestissima redditur - et vere, sive lente sive citius accedat, gemmae plerarumque arborum ad effoliationem sunt dispo- sitae. In hac tamen re processus vitalis agere ni- mirum videtur, cum calorem vernalem valde di- versis temporibus gemmas in folia explanare videas ONB. Sap SO D Rin | Hi Hucusqne vita gemmae qua talis: extenditur. + Iu nostris regionibus annua deprehenditur „quod teme poris spatium. tamquam norma est. considerandum secundum. quam gemmarum evolutiones. tardiores vel celeriores determinari: possunt. Si. itaque an- nuum. curriculum ad terminum fuerit perductum , gemma.procrescit atque explicatur, | Quae. gem- marum manifesta apertio dicitur frondescentia „ efo- liatio (bourgeonnement, Mirb, et De C.). Haec gemmae apertio efficitur elongatione columnae, | | To qua (1) Non unica nec praecipua causa est, cum ante aliquot an- nos CI, Ge Vrolik, in diss. de Defaliatione arbe, optime monstraverit, causam defoliationis haerere in vi vitali exhausta. — BOTANICA. 139 qua^squamge, si adsunt, 'a se‘invicém divelluñ< tur; basi solvuntur atque” decidunt. Simul! pro: ductis internodiis , nodi columnae a se invicem di- moventur, foliola lucis actione explicantur, flores proveniunt, atque gemma in ramulum mutatur. - Caeterum , quoad vegetationem , evolutio — est vel: progressiva vel regressiva. : -c Progressiva dicitur evolutio , si gemma , sine mani- festa elongatione statim in flores evolvitur. Hüc pert- tinent gemmae foliiferae quae cum vel sine foliis flo- res profetunt. Plerumque jam in antecesstim ex mino- re incremento ramuli gemniïfert florum atque fruc» tüüm formatio “dererminari potest. "Tales råmuli , qui ab hortulanis bursae (Pourses) (1) vocantur anno primo vel secundo fasciculum foliorum pro- ferbnt'coarctatum; ^ Parum 'elongantur, versus api- eem quodammodo incrassantur (a) atque ‘nodosi et ‘rugosi evadurit, tandemque cum perfectum incre- mentum acquisivere, copiosis floribus basin exhi- bent. Ars arbores secandi atque ars insertionis Vel inoculatiónis , ex horum ramulorum cognitione , mül- ta utilia aéquirete potest cM Contra talés ‘ra- sr - forma — aliisque" characteribus "n M | ut x9 se TM A,du Hamel tamquam synonima adhibentur bouton , bouf- se, oeil, oculus, gemma, - (2) Ex hac forma nomen bursarum illis fuit impositum, vid. Rosier, Cours compl, d'Agric. Tom. AL, p. 422. (3) Idem, 1. 1. 140 COMMENTATIO se. folia, continere declarant, sicque typum conti- nent trunci, dicuntur ramuli foliiferi (branches à bois) et tamquam fundamenta futurarum bursarum considerari atque hunc in finem secari solent. . Deinde saepe ex trunco antiquo vel ex ramulis annosioribus prodeunt novae gemmae , quae in ramus los procrescunt, ‘Hi ramuli vero tantum. temporis spatium requirunt, antequam flores et fructus pro- ferre possunt, ut ob trunci vel ramuli senectutem nunquam perfectum incrementum acquirant, vel saltem. imperfectos flores atque fructus proferant. Hi ramuli a Gallo - Francis branches gourmandes, chiffonnes , a nostratibus Waterloten dicuntur. Ar» bores exhauriunt atque enervant hinc ab hortulanis abscinduntur. | oris Cum ramis ita dictis (branches gourmandes) gemma ad regressivam metamorphosin accedit. Hic autem producitur gemma quae non in folia evolvi- tur, quae scilicet. spina dicitur, vel quae ad maxi- mum, uti in Ozoni, Ulice aliisve, solummodo versus basin folia vel flores profert, versus apicem tamen columnam suam nudam subulatam pungen- tem in lucem profert (1). Spina est mucro dus rus ex ligno protrusus (2); etiam secundum R i- char- (1) Spina in eo a gemma differt, quod gemma ex intimo ligno medullae proximo oriatur, spina vero ex strato externo ligneo minus fertili. Spina tamquam gemmae mola est conside- randa, Gre w, sat. des Plant, p. 33e (2) Linn, Phil, Bot. pe 9o. BOTANIC A. 141 chard (1) spinae sunt partes fortes, acutae, quae ex intimo plantae textu oriuntur, dum acu- lei solum ab externis partibus i. e. ex epidermide plantae prodirent. Sicque universe ab. omnibus fere auctoribus discrimen spinam inter et aculeum ponitur in eo, quod spina ex ligno, aculeus vero ex, cortice oriatur. | j | | DeCandolle vero has definitiones multis pre- mi difficultatibus statuit, cum haec distinctio nule lius sit pretii in plantis monocotyledoneis in qui- bus corticem inter et lignum minime distingui po- test (2). Quamvis plurimi auctores spinas tamquam de- generationes considerent aliarum partium planta- rum (3), inveniuntur tamen, inter quos Mir- bel, qui illas pro organis distinctis habuerunt ; et revera hae degenerationes causas valde obscuras agnoscunt, Experentia docet ramos quarundam are borum si in humo sterili procrescunt in spinas mutari et contra si ex hoc sterili humo in ferti- liorem transferantur, illa iterum in ramos converti. Facile quidem intelligitur, quod si maximus nu- merus gemmarum positarum in axillis arborum in loco sterili crescentium , patiatur primam evolue ti0- (1) I. 1, Part, T. p. 255. io De C, Organog. Vig, Tom... Il. p 177. (3) Bonnet, Medicus et Sprengel, spinam plerum» que tamquam degeneratum ramulum considerant. 149 COMMENTATIO tionem , lymphae quantitas non aderit’ duficiens omnium hafum gemmarüm nutritioni ; illae tantum quae optimum occupait locum n eg sunt vel superiores , vel illae quae in parte! maxime herbacea caulis inveniuntur , in véros ramos pro- crescere valent, dum aliae. cito prócrescere desi“ nunt atque breves manent. Undenam vēro illae simul duriores sunt ? Unde provenit nutrimentum quod Corpus ligneum ihdurescit , dum alias COT= pus ligneum indurescere videtur nutrimento quod folia elaborant ? Harum quaestionum solutio adhuc | in votis habetur 1). Quidquid sit, Omnes plantarum partes , petioli , folia, stipulae , pedünculi, petala, sepala alia- que, solis exceptis radicibus atque seminibus , in spiras mutari possunt , quod phaenomenon ex Ca n- dollii sententia confirmat identitatem originis ho- rum organorum (2). Spinae ex veris gemmis Of= tae Spinae rameae, spinae caulinae , caulinares vel ad truncum, vel ad ramos inveniuntür. Spi- nat terminales dicuntur si in dpice ramulorum ÔC= Currunt, uti in Pruno spinosa. Spinae latérales plerumque ex axillis foliorum proveniunt et Spi- nac axillares audiunt b.“ g. in Citro medica. Si supra folia proveniant , supraäxillares uti in Gle- ditschia ; infraäxillares si infra folia vel ramos pen uti in. Ribe. TT LIL | ess ca "a) Dec. Phys. Vig. T. IL, p. Z7 : (2) Idem Org. Vig. T. ll, p. 185. — DIBOTANICA 145 SASORB&PIae Sunt iti Céditschia ; fastitulatab ín imul- ts Caci? speciebus. Stmplices occurrüut in Pruno , in Cito, al. Ramosae in Gleditschla triacantho. “Si ad origine dividuntur tune numerus in sen Suri venit, et Di-tri- multipartitae audiunt, sed Kie formae uti omnes quae sunt infra folia atque flores vel in foliis, petiolis, calice, ftuctibus aliis- ve” alius sunt originis neque gemmam ut forda- éhtüm habere posstint, | Quoad format spinae ‘sunt aciculares, "e" et sie porro. Superficies: spinarum vulgo laevis est, colorata atque splendens. | Infimam denique metamorphoseos speciem geme marum offendimus in mültis speciebus Ma/pighiae atque Eryzhroxyl in quarum foliorum axillis sim- plex superest squamula ut gemmae vestigium. E | 31. De insertione, | „Ultimo Joco in-exponendó quod ad gémimatio- nem pertinet, pauca quaedam de insertione sumus prolaturi, Forte quis animadvertat haec ad tos- "rdi àrgumentum' minimé pertinere, ‘Et sane pri- Hö quidem intuitu à se'ihvicem ea aliena viden- "tir, verum non ita si res interius perspiciatur, Etenim et-insertione illud arte peragitur, quod per geme 144 COMMENTATIO gemmam natura obtinet, ut novus in. trunco: fd. mus procrescat , et vero etiam est insertionis spee cies, quae per gemmas. proficitur. : Itaque non immerito putamus vix argumentum.dari , quod pul- cherrimum illum ac prorsus naturalem Oeconomiam ruralem inter et Dotanicen nexum. clarius dibus stret. . Missis.. autem quae ^h talea; maleolo aut cif- cumpositione in medium proferri possent, videa- mus paullo. plenius de ipsa inoculatione. Nomine coalitionis , | adhaerentiae (Soudure. , DeC.) intelligitur ille processus, quo quaecunque pars cellularis plantae vicinae parti jungitur, ita ut unum efficiant corpus , communi vinculo vigens. Omnia., fere Ôrgana vegetabilium hacce facultate aliquomodo gaudere videntur, quae essentialiter consistit in unione textus cellulosi. Speciatim Ine sertio, Inoculatio dicitur illa coalitie, in qua liber - et praecipue alburnum duorum vegetabilium sibi invicem junguntur, ita ut alterum horum quod vocatur Jzsertio (la greffe) recipere possit lym- pham alterius, quod vocatur subjectum (Je Sujet) et itg procrescere in alterum verse transplan- tatum (1). Ab: antiquissimis. inde , adita hocce phae- nomenon jam observarunt agri cultores , ita ut a Phoeniciis atque Romanis jam cognita fuerit inser- “php ifj tio. (1) M ir bes Elém, de Phys, Peg. Tom, IL p. 13% oO BOTANIC A. 145 tio. Recentioribus vero temporibus huic. utilissi- mae operationi maximam operam impendere coepe- runt, ita ut haec oeconomiae pars ad sümmum gradum fere pervenisse videatur imprimis operibus. praestantissimis Thouini et Tschudii. + Prima conditio essentialis coalitionis est , ut coins cidat stratum externum alburni subjecti vel ejus. cambii cum strato externo vel cum cambio inser» tionis, vel coitus extremi radii medullaris cum. basi gemmae. Quaenam etiam sit sententiarum diversitas. de organo quod coalitioni inserviat, tamen omnes in, eo convenire videntur, quod omnis contextus inter se coalescere nequeat , verum quod requiratur ana- logia anatomica atque physiologica, Ita experien- tia docuit , plantas ejusdem familiae naturalis , quae- que itaque analoga organisatione gaudent , unicas esse, quae sibi inseri possunt. Neque omnes plan- tae ejusdem familiae hac facultate gaudent, quia non semper observatur in illis. analogia physiolo- gica, sed nunquam in diversis. familiis- insertio procedit , nisi forte excipi debeat singulare Viscum y quod si ita, tum sane insertio prorsus sui gene- ris in hoc casu obtineret. | Non tantem sufficit plantas esse ejusdem familiae, sed praeterea analo- gia quaedam physiologica adesse oportet. Haecce analogia inprimis valet, quoad vegetationis perios dum, magnitudinem atque consistentiam variarum arborum, — Natura succorum etiam quodammodo MK K in 146 COMMENTATI O in insertionem "agere: videtur, scilicet :nuriquam: plantae succo lactescente praeditae in se: invicem: insertae observatae sunt. Melius, quamvis etiam satis difficile, insertio "procedere videtur in "arbo ribus resinosis.: Numerus: methodorüm quibus -ine sertio fit. sane ingens - deprehenditur; T houin centum «ét quod excurrit "descripsit 'Haec'^tamem enumeratio , quamvis in praxi utilis? esse possit; sensu tamen physiologico minoris "momenti. vides tur, ita ut in nostro casu tantum praecipuas hus jus auctoris eap adnotasse sufficiat“ Venit idituf£ito cuve X35 19201 igoitlsoo boup. ousato 1°, Insertio > per: approximationem (greffe par approche; Thouïn). :Haec insertio'obtinet ; si duo: rami vel duae arbores junguntur , ita; tamen üt utri- usque radices terram teneant. Itá jungantür ut ad punctum attactus utrique corticis früstulum' desiie matur. Brevi-alburnum et liber-ope cambii inthüe coëunt, ita ut alter ramoruw vel arborum ^süb junctura ;abscindi possit, ` - Haecce itsertiófiis" spe- cies unica est. quae D vos —€— in pa occurrité sriiugais : 2. Lt € 350950 2° Misit per surculum — Grife “par scions-ligneus , Thouin). Haec fit Si primé vere vel autumno summitas junioris ramuli gemmis "tue niti. summitati truncatae - subjecti. imponatür; ità ut : — mo et. liber perfecte cóinei 9". Bio per gemmas refe par bourgeons , Thous BO TAN I C. A. 147 Thouin).. Sumitur- frustulum corticis: una plu- ribusve-gemmis praeditum atque áccurate imponi- tur, eo: vot — ahi simile: frustulum demtum fugtita morsiium oi maio- Mug eK) vu enen bas tres. insertionis species comparat cum vulgaribus multiplicationis: modis, scilicét se- quentia; comparationis «püncta profert + inisertio per approximationem:analoga est .circumpositionibus , quia ramulus non. prius. sibi-relinqüitur quam cum subjecto . sit junitus;; insertio : per-surculum conve- nit.cum taleis,.-Abscinditur enim ramulus et apta positione collocatuz, ita;nt' cum subjecto ünitus , sibi. radices. parare - possit... Insertio denique ` per gemmas analogiam- cum seminatione ' deniónstrat. Separaturi; germen a plantà genitrice: et ita ponitur ut.sibi ipsi nutrimentum parare) atque incrementum accipere possit, „Hae “tres. insertionis species in omnibus dicoty ledoneis: Jignosis” (cons ligneux De C.) locum habere possunt.) " 4°. Jnsertio pertum Ecrbaccarum Geref des parties herbacées).. In prioribus tribus insertionis speciebus. gemmae nondum apertae sumuntur, In hac. vero specie contrarium ft ex methodo Tschu- dii, qui auctor vegetabilium gemmarum jam evos lutarnm vel aliarum partium foliacearnm insertio- nem multo praestantiorem putet, Hac methodo plantae annuae facillime in se invicem inseruntur, Universe insértio maxime agere potest in naturam vegetabilium , quae huic operationi submittuntur. Sic 148 COMMENTATIO BOTANICA. Sic arbores majores vel minores, robustiores vel debiliores insertione reddi queunt. Facultas flores. atqne fructus proferendi saepe etiam valde eo: mutatur (1), uti etiam duratio multarum arbo-- rum. Agere etiam videtur in foliationem et flo- rescentiam nonnullarum arborum. Insertione ita- - que nil fit nisi, ut transferatur in alium ramulum gemma vel surculus, qui in suo ramulo etiam evos: lutus esset. Haec gemma, loco suo natali fore - san inutilis fuisset, ob magnam gemmarum quan- titatem praesentem vel aliarum evolutioni nocuis- set, vel denique per ipsas debilitata et deperdita fuisset, Insertione nunc in apta positione colloca- tur. lta insertionis utilitas manifestissima, non tantum quia nobis exhibet modum facillimum ' et saepe unicum augendi numerum specierum vel va- rietatum utilium , sed praeterea quia offert applica- tionem. maximi momenti ad theoriam. classificatio- num botanicarum (9). Ge DA Warum ich zuletzt am liebsten mit der Natur verkehre , ist, weil sie immer Recht hat , und der Irrthum blosz auf mei- ner Seite seyn kanne von y oca C) Du Petit Thouars Essais ete, Pe 40 (2 Thouin Monograph, des greffes im Annal. du Maun d' Hist: Nat, Tom. I. aliis. met G ede IN D E X. D INTRODUCTIO, eroe coute De vern ie ° pag. 3 A PARS PRIMA. DE GEMMIS SIMPLICISSIMIS. $. x. De gemmis simplicissimis generatim . — consideratis earumque divisione. . pag. x1 (CAPUT PRIMUM. » — DE SPORIS. / $. 2. De sporis in Senere. : 8 EJ s LE pag. 13 $. 3. De sporis, in specia consideratis, —— 16 I. in Equisetaceis. . . . . == — 1. — Fihcibus. . . . . . — 18 XL — Musis frondosis, . . — 19 IV, — hepaticis. « + . —- 22 "V. — Lichenibus. > » « + — 26 VI, =" Conferis . ... 97 VIL + Thalassiophytis, . * . —— 30 VIL — Fus. ..... == 92 CA- 150 NOD EX CAPUT SECUNDUM. DE BULBILLISe | $. 4. De bulbillis generatim consideratis. pag. 34 $5. — speciatim spectatis. |. — 48 PARS-SECUN D 4. DE GEMMIS RHIZOMORPHIS., $& 6." De-gemmarum rhizomorpharum defi “OPTi nitione ac, divisione. ea ee AS i : "A Ji CAPUT: T MS DE TUBERIBUSS Gr Toi De takitaki definitione; et Peres. n E "5 — 8, Tuberum interna structura. « . —— 47 — Q, Functio tuberum, ee X — 48 — IO, De turione. |. . o © + + + — 51 ALDE PER MU de DE BULDIS, ae 11. De bulbis generatim. son liderasis. " — 53 — 12. De bulborum forma et compositione, — 56 — 13e De partibus bulbum constituentibuse. — 57 L De corpore solido e de placentas — — I. De tunicis Se squamis. oe e m 62 . i De gemma. s. embryone bulbis À contentos « e "XL 65 Se 14. - ~ — 29. De abortu gemmarum. EN OD E X. ASI $. 14. De bulborum ortu ac propagatione. pag. 65 = 13 De sobole. … … 4 aa ee omme 67 — 16. De bulborum functione. s e . — 77 — 17. Comparatio bulborum cum seminibus, — 78 PARS TERT I 4. DE GEMMIS STRICTE SIC DICTIS. S. 18. De gemmis in genere spectatis. , pag. 8o — 19. De situ gemmarum. + o . , — 85 — 20. De gemmarum divisione, . . . — 87 — 21. De gemmarum compositione, —.. — 9o — 22. De forma et substantia gemmarum, — 92 — 923. De singulis partibus gemmas con- stituentibus. + « . . .. — 94 L. De Beed. oema uw. V S uie Il. De Columma, Axi gemmae, — — II, De Columnae partibus periphe- HESS ITI VE 95 EV D pds IUe uu Ms De follethónn s Vy v 4 y vu 98 — 25. De squamarum divisione, . . — 105 — 26. Desquamarum functionibus earum- que partium finibus. . . . —— y10 _— 27 De origine gemmarum. < LL 117 — 28. De formatione gemmarum. . , — 108 + — 135 — 30. De vegetatione gemmarum, , . — 137 => 9l. De énsertiones . w o.. . — 143 JANI MATTHIAE LEENDERTZ , AMSTELODAMENSIS;—- ^^ MEDICINAE IN ACADEMIA. LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI RESPONSIO AD QUAESTIONEM BOTANICAM AB ORDINE NOB. MATH. ET PHIL. NAT. ACADEMIAE RHENO-TRAJECTINAE . A?.. MDCCCXXXII. PROPOSITAM: » Quaeritur : quid Botanici de variis plantarum s» gemmis atque de gemmatione universa obserya- »» fint , et quid complures eorum , rationibus tee > leologicis innixi, hac de re docuerint.” QUAE, PARITER AC GEORGII BROERS, ap EANDEM QUAESTIONEM RESPONSIO, PRAE= MIO DIGNA JUDICATA EST. - A — 5— M" '—— nuu INTRODUCTIO, Unam quemque, qui rerum maturam , quantum quidem pro ingenii humani mediocritate et limitis bus licet , rite cognoscere desiderat , ad ea, quae suis perlustrare oculis suisque sensibus percipere potest, sedulo attendere oportet, ut non tantum externam rerum speciem contempletur, et usum, cui illa inservire, utilitatisque fructüm , quem ferre possint, observet 5 sed inquirat etiam in fines , quibus singulae res destinatae sint, et inda- gare conetur, quomodo universe earum indoles , structura et functiones comparatae sint ad certos fines, eosdemque bonos ac utiles obtinendos. In hisce diligenter tractandis si quis versetur; et in campo ‘hoc latissime patente per partes eundo, phaenomena in regno animali sibi Obvia accuratius cognoscere studeat, in omnibus elucés. cere deprehendet consilium sapientissimum, Si cor- poris humani v. c. structuram universam specte- Aa mus, 4. | "ENTRODUCTIO. mus, si singula ejus membra eorumque usum cone sideremus , si ad vivendi, audiendi, loquendi et corpus nutriendi organa , eorumque situm attenda- mus, Si indagemus , qua ratione et quem in finem per omne corpus humanum vehatur sanguis, ag- noscendum erit, in fines optimos "omnia sapientise -sime esse composita. Idem dicendum de reliquis in hoc terrarum orbe animalibus , quae quidem ho- mine, egregiis corporis et mentis facultatibus prace dito, longe sunt inferiora, sed in quorum forma, instinctu , membris et organis perspicue patet, ad certos fines obtinendos non aliam aptiorem ratio- nem aut modum excogitari posse. .^Miram illam sapientiam optimosque fines > qui se produnt in operibus naturae , omnium vero maxime in membris animalium , jam laudarunt Plato in Timaco, Aristoteles in libro de partibus animalium. Eadem fuit sententia Stoico. - rum aliorumque e veteribus Philosophis, quodsi vero hi ita statuebant, quo tempore Anatomia et Physiologia admodum erant imperfectae, quanto magis ita nos sentire et loqui decet , postquam dis- ciplinae illae longe melius fuerint excultae, multa- que experimentis, dissectionibus et microscopii ope detecta sint, quae omnem Veterum diligen- tiam atque industriam fugerant. «Neque in regno tantum animali sed in vegetabi- li quoque idem consilium, quo ad certos eosdem- que. optimos fines attingendos omnia sunt dispo» Si- INTRODUCTIO. 5 Ea sita, sese middens prodit unicuique, qui in hoc etudio operam. posuerit et industriam. Quanta plantarum est multitudo et quanta di- versitas! Attamen omnes una alit terra, € qua mirabili artificio omnes alimentum trahunt sibi op- portunum. Nemo profecto, qui earum formatio- nem, nutritionem , increment a ,radices, truncos, ramos , frondes , flores, fructus paulo attentius con- sideraverit , negare sustineat, omnia eo loco esse collocata , easque ‘tempore opportuno peragere functiones, quibus. fines attingi possint maxime utiles. l | Quod universe valet de omni arborum et aak rum genere er de singulis earum partibus , idem quoque dicendum de earum gemmis, quae primor- dia ramorum, foliorum vel florum continent, ea investiunt et ab injuriis externis tuta praestant. ` Quum a Nobilissima Facultate disciplinarum Ma- thematicarum et Physicarum in Academia Rheno- Trajectina , Anno cior0cccxxxm proposita fuit quaestio: ,, quid Dotanici devariis plantarum gem- > mis atque de gemmatione universa observarint , >> et quid complures eorum , rationibus teleologi- 9, Cis innixi, hac de re docuerint. " ^ Vires licet teneras intendimus, ad responsionem qualemcum- que conscribendam. Divisionem secuti sumus , quam quaestio ipsa quasi indicat, in prima nimirum commentationis parte gemmas et gemmationem universam descrip- ; si- 6 INTRODUCTIO. simus, in secunda, rationes teleologicas in iis ob- . servandas demonstravimus. Praeter nonnulla unie versa.de causarum finalium doctrina, quid sit, et quomodo- sit -utenda , non. multa de ‘ea: dixi- mus, quia explicatio hujus doctrinae. in quaestione non desideratur. ` Egregie- hanc «doctrinam illustra» runt J. van der Hoeven , in. disputatione „de causarum finalium -doctrina y ejusque in” Zoülogia usu , ex sententia Societatis artium et doctrinarum Rheno-Trajectinae, argenteo praemio ornata A°, CIÐIOCCCXXI 3 nec. non C. .G. Montyn, Responsio ad quaestionem ab ordine Theologico in Acad. Rheno- Trajectina - propositam , quae prae- mium reportavit À?, CIOI0CCOCXXIHI. | . Quantum illae rationes ad gemmas sunt. applie candae, atque -ab- auctoribus. sunt | demonstratae , tantum. etiam in : hac disputatione eas. enumeravi- mus. 56" m En igitur, Viri Clarissimi ! hanc responsionem, vestris judiciis submissam, — Ut vero quodammodo vobis. placeat , neque ulla laude plane indignam ju- dicetis, magis optandum quam sperandum existis "amus. | | CON- ves 1 CONSPECTUS. SCRIPTIONIS. PARS PRIMA, SENTENTIAE BOTANICORUM DE VARIIS PLAN. TARUM CEMMIS: ET DE 'GEMMATIONE "UNIVERSA. CAPUT b DE GEMMIS IN GENERE, | $. 1. De gemmis atque diversa earum specie, S. 2. De differentia gemmas inter et semina, CHAR Ud d SENTENTIAE. BOTANICORUM DE GEMMIS STRICTE DICTIS ET DE GEMMATIONE. $. 1, De gemmis, stricte dictis. $. 2. De ortu et evolutione gemmarum. S. 3. De gemmarum situ. $. 4. De gemmarum structura. $. 5. De complicatione partium intra gemmas. CA- CUM P-U SHE SENTENTIAE BOTANICORUM DE BULBIS, S. 1. De bulbis in genere, S. 2. De bulborum structura. $. 3. Formae variae bulborum. 8. 4. De ortu bulborum. C.N PU, TA IV. SENTENTIAE BOTANICORUM DE TUBERIBUS. $. 1. De ortu et structura tuberum. $. 2. Formae variae tuberum. G A PIPIT V OBSERVATIONES BOTANICORUM DE BULBILLIS ET TURIONIBUS, 8. 1. De bullillis. $. 2. De turionibus. | PARS SECUNDA. RATIONES TELEOLOGICAE IN PLANTARUM GEMMIS OBSERVANDAE. 5 PARS Hp ARS PRIMA. f ) | 4 SENTENTIAE BOTANICORUM DE VARIIS PLAN» TARUM GEMMIS ET DE GEMMATIONE UNIVERSA, CAPUT I. DE GEMMIS IN GENERE. ——— Á HÀ 8. Te De gemmis atque diversa earum specie. Quemadmodum haec fere est omnium discipli- narum conditio, ut earum cultores nunc ad hanc , nunc ad illam studii partem praecipue attendant , sic etiam cuique facile patebit, ante Caroli Linnaei tempora paucissimos Dotanicos fuisse, qui opera sua praestiterunt in gemmis describendis, Quamquam autem Malpighius, Grewius, Rayus alique fuerint, qui, illius temporis ra- tione habita, egregie Botanicen tractarunt, tamen speciale quid de gemmis non tradiderunt. ,, Gem: 10 COMMENTATIO Gemma (haec Malpighii sunt) est velut , infans custoditus , qui tandem adolescit in ra- … mum, a quo, quasi ab aperto utero , ova pro- , ducuntur," (1) — Fuit sequenti tempore L in- naeus qui dixit: ,, Gemma est hybernaculum 5» Caudici adscendenti insidens ;” 3. ex qua defi- nitione luculenter apparet, Clar. virum , voce geme 75 , eam solummodo: plantae. partem intellexisse , quae per hyemem, futurae plantae embryonem occultat, priusquam explicetur. Cum hacce sene tentia, illa Doct. Loeflingii, summi Lin- naei discipuli convenit, credit nempe, gemmam ilam partem esse plantae, quae radici insidet , et squamis vel foliorum rudimentis, futurae herbae embryonem occultat. In duas species gemmas die vidit, in gemmas stricte dictas et bulbos; quae nomine gemmae propriae veniunt , supra terram ras dici adsurgenti insident ə» ubi autem. carnosae fue- rint atque magnae sub terra latentes, bulbos eas vocat (3). .— . Posteriori | autem. tempore fere omnes ‚Botanici à uno eodemque modo gemmas. de- scripserunt ; gemmae ,. secundum eos, dicuntur ile lae plantarum partes , quae rudimentum. futuri cau- lis ramive continent , in quibus compressione. rue die t Marc. Malpighii, Anat. Plantarum idea p, D opera omnia Edit. Lond A. 1686. 4 ,19 Linnaei, Philosophia Botanica. A. 1824, p. loi w (3) Linnaei, Amoenit, Academ., Vol. IL p. 185. - BOTANIC A. 11 dimentorum proclivitas ad evolutionem et propa- gationem; adest, et per quas planta absque praevia foecundationé multiplicatur, - Non autem ab omni tempore, omnes plantarum partes, quae hodie ad gemmarum classem referun- tur, inter eas enumerabantur , neque eodem. tnodo Botanici gemmas inter se distinxerunt. Summus Malpighius nimirum, nec non Cae- teri Dotanici illius. temporis, gemmas solummodo fadici (mediate aut immediate) adscripserunt, Lin- - naeus bulbos inter gemmas retulit, Sprenge- lius tubera, aiii turiones et bulbillos gemmis junxerunt. ^ Quidquid autem hac de re sit, simb plicissima -divisio -mihi videtur, quae a Clar. Sprengelio proponitur; singulis igitur capiti- bus de gemmis stricte dictis, de bulbis et de tu- beribus, nobis agendum erit dum turiones atque bulbilos postremo capite prioris hujus commenta» tionis partis pertractabimus. | Priusquam autem ad haec transeamus , liceat no- bis quodammodo explicare, quo modo gemmae ate que semina inter se differant, | $. 2. De differentia gemmas inter ct semina, . Quamquam ab antiquioribus distinctio inter se- mina ac gemmas neglecta, saltem non satis obser- i : va- « D ih COMMENTATIO vata videatur, tamen constabit, ea magnopere ine ter se differre, quod Linnaeus in suis scrip- tis egregie observavit. :,, Gemma 4” dicit, ,, fi- ,,nes, semen initia plantae a climatis duritie. de- >» fendit, Gemma intra squamas , semen: intra tue ,, nicas: conservat embryones. Gemma est hyber- a, naculum herbae, semen ejus capsula ” (1). Doct: Lóflin vs etiam de hac differentia. se- quenti fere modo agit: gemmae aeque ac semina rudimentum plantae in se continent , ea autem dif- ferentia, quod illad: rudimentum in semine intra vesiculam integram conservatur, quod in gemma non locum. habet.. Gemmam nihil aliud esse judicat, nisi herbam a defectu vis vegetantis coärctatam, | cujus folia exteriora sunt indurata.et demum ca. dunt, quia non explicari possunt. Interiora tamen propriis succis nutriuntur et calore. veris evolvuns tur. Semina autem considerat veluti plantulas di- stinctas, proprio humore irrigatas. Gemma igitur est planta continuata, semen omnino nova. Con- parat tandem Doct. auctor propagationem planta- rum per gemmas cum illa Polyporum, per semina autem cum ea animalium , quae ex ovis excludun- tur (2). $ Doct, Ferber ejusdem est sententiae , gemmam scilicet nihil aliud esse nisi plantam defectu vis ve. Q5 Linnaei, Phil. Bot. p. 407. (3) Linnaei, Amoen, Acad., Vol, II. p. 135. M. V prp Reg DOTANICA o- 13 vegetantis: coärctatam ; sententiam Lóflingii eo affirmat, quod. gemmae: non eodem „quo erumpunt , anno evolvantur, sed per totam: aestatem et hye» mem eodem fere statu remaneant, quia succus nutritius: non sufficiat ad eas simulac gemmas, quae praeterito anno emergebant , extendendas. Hoc probat exemplo arborum, quarum frons in- sectis sit corrosa , atque dein folia proferant e gemmis eodem anno protrusis, quia succus nutris tius tunc- majori copia ad eas adfluit (1). Cl: Sprengel accurata comparatione . gema mas inter et semina , hanc differentiam nobis magis conspicuam reddit, Secundum- hunc Botanicum, gemmae oriuntur actu vegetationis, quae hoc in casu ita augetur , ut limites suos consuetos supe- ret, Semina contra tamquam corpora respicit, quae, saltem- in plantis magis perfectis, forman- tur communi actione partium foecundantium , et quae demonstrant, a se ipsa pendere, quia quam citissime a corpore materno secedant (2). Maximam autem differentiam gemmas et. semina inter esse eo patet, quod gemmae, initio saltem , substantia quadam homogenea. consistent, quae partem plantae maternae efficit. In omnibus autem seminibus germen proprium aliis variis partibus circumdatur; in nonnullis albumine, in aliis. vie tel. (1) Linnaei, Amoenit, Acad. Vol. VI, p. 582. (2) Sprengel, Uebor den Bau ete, p. 472. 14 COMMENTATÍO tello;' in omnibus tamen cotyledonibus , et haé partés pariter ac germen ipsum, a planta materna valde differunt. In gemmis contra modo distingue: ` re póssumus , foliorum squamas , quae rudimentum futurae plantae circumdant, et tamquam continua. tiones vel elongationes plantae maternae habendae sunt. | Nonnulli auctores denegarunt, gemmas aeque ac semina primordium radicis continere. Immor- talis poéta Germanicus, sagacissimus naturae per- scrutator, von Góthe (1) contrariae fuit sentén- tiac, nec non Cel. du Petit Thouars, cujus theoria, de influentia gemmarum in incremento dia- metrico trunci dicotyledonearum , omnino hisce gemmarum radicibus nititur. — Eo quoque diffe- runt, quod semina, quando germinant, plerumque unum vel duo emittunt folia, quae cotyledones dicuntur, et per vegetationis actum in folia semi- nalia mutantur, Cotyledones in gemmis non ad- sunt, neque opus est iis, quia gemmae immediate cum planta materna sunt conjunctae, et taindiu, quamdiu cum illa cohaereant, satis ed nutriuntur , wel quando ab ea separantur, statim in planta aut . terra, cui imponuntur; ope radicum, quas tunc emittunt, sufficientem nutrimenti quantitatem inve- niunt (2). Sa- (1) Göthe. Ueber die Metamorphose dor Pflanzen , b. 70 (2 Göthe, ls le p. 70. BOTANIC A. is Satis demum cognitum est, omnes plantas, quae 'geinmis , ‘aut bulbis ; insertióne , inoculatione ; etc. gignuntur , perfecte similes esse plantae maternae , et earum proprietates fortüitàs ; uti colorem florum , gustum fructuum , ete. non mütari, quia-novae plantae tamquam continuationes plantae maternae sunt considerandae, Notandam etiam est in propa- gatione ope gemmarum , plantas hoc modo produc- tas, morbis plantae. maternae etiam esse affectas. Semina contra saepissime formas varias producunt , proprietates fortuitae etiam quam maxime differunt, neque iisdem variationibus, virtutibus vel vitiis gaudent plantae (a). _Has differentias tamen solummodo in lande ma- gis perfectis observare possumus , in plantis enim minus perfectis sese indagationibus vel exactissi- mis subducunt. Gemmae indubitatae aeque ac se- mina indubitata inveniuntur, sed terminum, ubi semina, actione duorum sexuum fructificata et a planta materna separata, atque gemmae, e planta protrusae et sine causa perceptibili emissae, sese offerunt, possumus quidem dijudicare sed non de- monstrare (2). — In nonnullis plantis quoque vis, | | den- | G) Sprengel, Anleitung zur Konntnifs der. Gewüchse, Vol. I. p. 257. Link, Elementa Phil. Bot., p. 207. De Candolle usd Sprengel, grondzüge dor Vote Pfanzenkande , 1820. p. 244. | Va @) Göthe, 1. 1. p. 70. FTN PAN LU 16 COMMENTATIO dentur. gemmae in semina et contra , semind in gemmas transire ‚quod jam Linnaeus et post eum. Jacquin, Sprengel, aliique in Nym- phaca Nelumbo, Zostera oceanica, Coice Lacri= ma, Acere Negundo -Rhizophora Mangle, aliis . que plantis observarunt (1). "Ws D gee CAPUT W SENTENTIAE BOTANICORUM DE GEMMIS STRIC- TE DICTIS ET DE GEMMATIONE. $8. I. De gemmis stricte dictis. Quun jam constiterit, quid per gemmas sit intelligendum , et quomodo sint divisae , nunc trans- eundum est ad gemmas stricte dictas , quarum or- tum, situm , aliaque, ea, qua fieri potest, brevi- tate et perspicuitate explicare conabimur. — . Ray, Pontedera, aliique veterum Botanico- rum- crediderunt , arbores dividi posse secundum gemmas ,ineas nempe, quae gemmis erant praeditae : in (1) L innaei, Amoen. Acad. T. VI. p. 381 , Ejusdem Phile Bots, p. 350, et Sprengel, Ueber den Bau, etc pe 475. BOTANICA i? in: easque, quae illis erant destitutae. Summus Linnaeus etiam putavit ; omnes plantas e regio- nibus tropicis gemmis carere, quia. finis. gemma- rum, futuram plantam adversus frigoris obnoxia defendere in illis plantis non desideratur. Haecce sententia minime accipienda videtur ; si conside- remus , permultas arbores e regionibus calidioribus gemmas habere, quae tamdiu sub cortice latent, quamdiu folia pristina nondum ceciderint. Ac- curata contemplatio multorum fruticum ; qui in cal- dariis nostris inveniuntur, quotidie hoc probare potest. Gemmae propriae in plantis plerisque. dicotyles doneis inveniuntur; in monocotyledoneis, familia . Graminearum | excepta , plerumque desunt ( 1). Linnaeus septem varias gemmarum species enumerat : s | Deciduas ; quae caulibus annuis innascun- tur et decidunt, ut radices agant et, novam plantam propagent; uti in Dentaria , Ornithogalo , Lilio, Saxifrago , ilio, Rumice , Bistorta, Dios- ` corea. Foliiferás non Plo ilf nbi: quae in caule perenni nascuntur et folia, non flores conti- nent; uti Alnus. Foliiferas et. floriferas distincias y Ex (1) Du Petit Thouars, Essais sur la végétation des plantes, considérés dans Je développement des hoùrpeòns. Eis, 1X. B 8 — COMMENTATIO Ex aliis gemmis folia, ex aliis vero: flores masculi: nos et femineos promunt. ' hh na y Lc Mp dente Sa. licis species, Fraximis | Foliiferas et floriferas femmo, quae folia et flores femineos' e "gemma. proferunt ; ; flores vero masculinos numquam intra Semmänt inclu- dunt ; quemadmodum in" Corylo, Carpino, Bétula. .Foliiferas et floriferas masculas. Contraria ratione e gemmis flores masculos cum foliis emittunt 5’ flores autem femineos in conó nudo et gemma déstituto: óstendurit j ; ut Pinus, ‘Abies, Foliiferas et floriferas hermaphros ditas, quae fólià et flores intra eanderfi gemmam fecondunt. Huc-pleraeqüe' arbores pertinent ( 1). Cd. du Hamel etiam 'ád' differentiam "inter £emmarui species attendit; et nobis duis’ species in gemmis foliiferis Pyri, Mali, Coryli etc. osten- dit, "Alterae haruni parvae suit: et fasciculum fo- liorum emittunt, quae saepissime autem , | prius- qvam evolvüntür, in gemmas floriferas mütantur, Alterae vero, quae majores ‘sunt, rámos' produ- cunt. Uti exemplum differentiae, quae inter gem- mas “floriferas ‘est, affert ^ "aucem; ^ quae' famos emittit e“gemma* magna ;"ad rami extremitatem po- sita, fructus autem e gemmis minoribus , ^et amen- ta è gemmis vix percéptibilibus. * "Plantis ^ annuis gem- Cy Linnaei, Phil; Botp., 85. me Ejusdem Amoens Acad. T. U. p. 187. BOTANICA. i9 gémimas denegat. Plantae autem, quae radicibus modo ‘sunt perennes, non gemmas in ramis, sed ad radices habent; nullas porro plantas , nisi il- he, quae caule-et ramis-praeditae sunt peretnibus, in hisce partibus geminas habere , contendit Clar: auctor (1). $. 2. De ortu ‘er evolutione — eik 81 SÁe9 SAUT AMIN) GHAN ) : Aestivo ' tempore -sensim oeil in fotiorini millier corpora minutissima: formantur y “gemmae dicta, Per hyemem observantur in ramulis junid- tibus ;;nonnumquam in: omajoribus, rato autem in arborum truncis:: Varia earum forma. est secun= ‘dum varias, quibus: insident, arbores.: Pedunculo brevissimo hae gemmae conjunctae sunt cuidam ra- -mi tumescentiae, cui “praecedenti aestate: folium , inv cujus axilla gemma erat nées , affixum erat (a) à 1 ROMS 5s ü 13558 … De nnt nido „ quo bain oriantur , “valde ;Botanicorum sententiae inter se differunt. Ponte- dera nimirum-eredidit, earum rudimenta im ipso ligno ésse quaerenda, et contextum cellulosum” ad ča- e» Du Hamel, Physiol, des arbres , Livr., II. Chap, I P. 10299104. ` (2) Du Hamel, I. ]. Te I. Liv, Al Chap. 1. p. 99 he B g 20 ^ COMMENT ARLO earum formationem. nihil conferre. Linnaeus gemmarum ortum medullae adscripsit , cujus sen- tentia hisce . fundamentis nititur, quod rami per medium horizontaliter dissecti, repleti sint medul- la, quae medulla continuatio est ejusdem trunci, dum ramus ipse quondam ex gemma. ortus. ese set (1). Doct. du Hamel omnes rami partes ad formatio- nem gemmae contribuere contendit, Alii monent, gemmas e parenchymate, aliie vasis spiralibus provenire, Gemmarum germina posita esse in fi- bris corticalibus prope parenchyma, ubi vasa et. fluida earum evolutioni propria conjunguntur, cone tendit Doct. Sennebier (2). Cla, Sprengel hanc scientiae partem difli- cillimam quoque tractavit; atque docet, nullam gemmam oriri sine compressione telae cellulosae tam corticis, quam medullae, qua causà vasa spiralia et succosa partim .a se invicem removen- tur, partim magis comprimuntur, et nova vasa formantur. Multae flexiones et connexus fibrarum lignearum propterea oriuntur , quae trunco eo in loco majorem praebent soliditatem ; . tumescentia nodosa tunc ad. trunci superficiem observatur, qua opus” est, ubi gemmae. provenire debent; novus canalis medullaris , vasis ligneis et cortice | cir- CE) Dionis Amoen. Acad. Vol. IJ. P. 192. (2) Sennebier, Phys, vege Tom, L, p. 393» BOTANIC A. T1 cireumdátus ex illo nodo procedit, non immediate conjunctus cum medulla et: vasis ligneis trunci. In superiore parte in squamas mutatur, sese invi- cem tegentes , succo resinoso tectas , interiora versus magis tenues, lana vel pilis. praeditas ; in media parte invenitur locus futuri incrementi vel foliorum vel florum: (1). ) «Clar, Sennebier huncce nodum velati .con: ceptaculum et organon, liquorem evolutioni geme mae inservientem secernens , spectat. Variis exem. plis probat suam sententiam , eo praesertim , quod illud tuberculum (bourrelet, uti Galli dicunt,) hu» midum est quando abscinditur, dum parenchyma et cortex valde sint sicci, ita ut illum liquorem , qui in nodo invenitur , eo non praebere. possint, Hicce liquor nonnumquam tanta copia a tuberculo secernitur, v. gr. in Fico, ut, tuberculo, abscisso , guttatim ex vulnere stillet (2). — Folia ad gem- mas producendas necessaria esse, contendit illus» tris ille philosophus ; gemmae enim . semper. post folia proveniunt, basi petiolorum apponuntur ; pereunt ,. quando folia prima sua aetate auferan- tur, et quia. satis est cognitum , folia magnam co- piam succorum haurire et elaborare, videntur gem- mis nutrimentum praebere, quo etiam eorum in- crementum determinatur, = Probabile quoque est, | squa- U) Sprengel, U:ber den Bau etc, p. 474—426. 2) Sennebier, 1, 14 T. I. p. 398, T. IVe p. 205. a2 COMMENTATIO squamas: exteriores et interiores simili modo nutri- mentum tribuere: foliis: floribrisque y; praesertim: du rante hyeme:et. vere ;-quando illae: suis: nütricibus carenta: Haec sententia eo ‘praesertim confirmatur; folio in media aestate sublato ,;: gemmam j sua 'axil« la: positam ,: saepissimê novum: proferre :folium;g quod sine hoc casu non apparuisset nisi:seéquehti vere, unde patet, gemmam tunc süccoruur copiàm , nutrimento folii sublati destinatam ; sibi attribuisse etad evolutionem novi folii elaboravisse (1). o9 . Novissimam autem. ‘hypothesin ‘de. ortu: gem= marum protulit Doct; Duitroch et:in-dissertatio+ ne sua, aureo praemio ornata: a prima classe: Acas demiae:'scientiarum :Parisiensis , > quae" praesertiù plantarum» incrementum: in. longitudinem et earum periphaeriae augmentum «spectat. ^ De incremento longitudinali: nobis .tantum hic est. agendum vet quidem: ejus: isa quae ” cesse — ; i onam (155005 zhe ber est Statuit Doct, auctor originem in caule et fadite ets inter se: differre ; gemma nempe; quae radicem. proferre. debet , sequenti’ modo for: matur: constat pars caulis sub terra latens j aeque -ac omnis caulis. duobus systematibus , centrali: et corticali.. Fasciculus fibrarum in media parte sys» tematis centralis separatur, /qui in^ formam litte» rae V inflexus, cum apice ad corticem tendit ; quan- (1) Sennebier, 1, ]. T. I. pe 598. 5, BOTANLCA T quando „apex, fasciculi. accedat. systemati,corticali , nova productio in, hoc systemate. oritur 5. formatur nempe.,Saccus . sphaericus compressus , cujus pa- Ties. sepeslor., est. CARPE En „inferior FSHRELUS. et fibrae Jengitudiinles, quae. in systemare, corticali adesse. solent „ „im parietibus „ejus, quoque obser- vantur,.:Simul cum. fasciculo: extra, corticem. pro- dit et sic gemmam „quae. deinceps radices, emittit , constituit. Differentia | caulis et radicis. inter origi- nem eo; consistit, quod saccus, qui.gemmam .cau- linam includit ad superficiem. „exteriorem corticis caulis- formatur ,.. in. radice autem 9 superficiem interiorem (1). . afit Spren Pis statuit , gemmas: foliferas „ori ze ane gemmas | fructiferas contra, a, succis descendentibus. formari et e cortice provenire (2). Quo magis igitur sit actio succi adscendentis , eo majori copia. gemmae ligneae . sed ‚non fructiferae proveniunt 5..quo magis autem regulariter. sit actio succorum in cortice , eo citius; gemmae fructiferae oriuntur (3). Hanc ob causam, arbores juniores ra» G) Linnaei, Phil. Bot, studio Cl, Sprengelii, Tornaci edita A. 1824. in praefatione viri Cl. J. G, S. van Breda. (2) Sprengel, Anleitung, zur. kenénifs der | Gewáchfe, T. L p. 245. (3) Cl, Uilkens, Opinionem Spreugelii de ortu di- : vere 94 COMMENTATIO raro florent vel fructus producunt, propter descen- sum minus regularem succorum in corticem; ma- "jus temporis spatium , et succos magis elaboratos gemmae fructiferae ad suam formationem requirunt , quam gemmae foliiferae , uti nos docet, Clar. Sen- nebier (1), quia organa nobiliora et magis com- posita continent; gemmae foliiferae praeterea per totum annum e ramis proveniunt, fructiferae au- tem certo tempore, cujus necessitas nobis omnino patet, quando nempe gemmae fructiferae non tem- pore fixo, evolutioni destituto provenirent, Hes tus non maturescerent (2). ; | In nostris caldariis rarissime arbores e regioni- bus exoticis florent vel fructus gerunt, quia vasis sunt impositae, in quibus non satis radicari pos- sunt, et aér non eas partes, suo nutrimento ido- neas continet, quas in patria illarum planta- rum habet, quando hae pura atmospheara utun- tur (3). | Arbores , quae solummodo gemmas foliiferas emittunt, ad gemmas fructiferas producendas com- pellere possumus incisione, i. e. quando cursus | ni verso gemmarum foliiferarum et fructiferarum e succis adscen- dentibus vel descententibus non assumit, J. A. Uilkens. De volmaaktheden van den Schepper in zijne eit a be- schon wd, D, IV. p. 251. ^1) Sennebier, 1.1. T. IV, pe 197. C2) Sennebier, I. l. T. IV. p. 196. (3) Sprengel, le le p. 247. - UCM Hy UN. wer CLS CR TS TK m BOTANIC A. 85 nimis celer succi adscendentis temperatur, et cur- sus lateralis ad corticem acceleratur, dum «simul surculi aquosi (branches gourmandes) abscindun- tur (1). Nonnumquam incisiones fiunt in cortice, quod nonnulli Hortulani scarificare (scröpfen , kop- pen, scarifier) vocant, quibus suécus corticis de- scendens retinetur, accumulatur atque illum no- dum constituit, de quo antea locuti sumus. Buffon corticem arboris fructiferae subligabat , qua methodo: eam cogebat fructus proferre. Alii etiam ramos deorsum flexerunt , ut positione coäc- ta, cursus lateralis acceleraretur et nodi proveni- rent (2). Ramos prius emittere gemmas, quan- do fluido electrico fuissent submissi à nonnullis contenditur (3). ! f Quamquam differentia magna gemmas floriferas inter et foliiferas exsistit , tamen satis cognitum est, nonnumquam has in illas mutare vel transi- re solere, Mariotte enim hoc probavit ex- perimento sequenti: circa finem mensis Augus- ti, ramos et folia Rosae abscidit, et gemmas, quae sequenti vere flores producere deberent, re- liquit ; ita durante hyeme permansit , sed postquam - “ile (x) Sennebier, 1. 1. T. IV. p. 196. X2) Splrengel, le l; pe 248. — De Candolle und Sprengel, Grundzüge der Wissenschafftlichen Pflanzenkun- de. A. 1820. p. 244. | (3) De Candolle «sd Sprengel, 1,1, p. 108. ` 26 COMMENTATIO illlae gemmae sequenti vere sese aperuerant, rae mos, non flores , emittebant. . Secundum . Clar. du Hamel hoc experimento quoque patet , florem durante autumno et hyeme, in. gemma formari , et abscissione ramorum vel foliorum » floris formatio- nem impediri (1). Gemmas .foliiferas in fructife- ras mutari saepissime videmus, est enim ars qua Hortulani quotidie utuntur ; vulneratur cor- tex, gemmae superfluae abscinduntur, ramus de- orsum flectitur et ligatur, quo fit, ut contextus cellulosus et vasa succosa: ita. adstringentur., ut, succi elaborati majori copia affluant (2)... … Pleraeque gemmae vere evolvuntur, nonnullae au- tem per hyemem florent uti Daphnis Mezerei.. | Optimam gemmarum evolutionis theoriam propo- suit Doct. Sennebier,, permulta experimenta hac de re fecit, quae omnia suam de. evolutione sententiam ‚quam maxime confirmant, . Hanc. theo- riam igitur quantum possum , explicare conabor Va riis. sententiis. intermixtis. clarissimorum Botanico- rum , qui hanc rem quoque. perscrutati sunt., i | „Uti jam antea monui, Sennebier gemmarum germina in aperturis retis , quas fibrae corticales constituunt, posita esse, credidit. Postquam mag- na nutrimenti copia, durante plantae vegetatione , eas ex loco illo occulto protrusisset ,.:sese . lumine | A À tagoni Chas (1) 1, 1, Vol. I. Livr. IE Chap. 1, p. 105, 2) Sprengel, Pom. bau etC. p.485. BOTANICA, 27 saturant; et volumine augentur (1).. Gemmae ad ramorum extremitates citius,; quam quae ad eo. rum: basin » positae sunt, evolvuntur; soliditatem , quae vin süperiore: rami parte minor est quam ad basins hnjus rei causam esse, Clar. De Candol - le:scontendit; actione caloris. nimirum , pars su- pefior magis irritatur, „dum pars inferior: majori caloris gradu indigeat ad gemmas suas explican- das (2). Majori copia. etiam proveniunt in ea ra- miü-parte, quae soli est exposita, quam in caete- riso .Clr. Bonnet hanc observationem jam fecit quod Sennebier explicat, locum habe+ re-propter majorem succorum actionem, in. par- tibus:luci ‘expositis ; quia igitur ramorum extremi. tates maxime lucis stimulo afficiuntur, in iis major succorum estactio, atque eo Citius evolvuntur, Lux et calor magnam vim in hanc evolutionem exer- cent; gemmae nempe dehiscunt , va ab. his- cé stimulis ‚sunt orbatae. /Succorum: directio. versus gemmas demonstrat , quanti sint momenti ; ramo. in vere abscisso , nul- lus fere succus percipitur ; gemmae autem pedun- culo: eo tempore abscisso, singulae guttae ex vul- nere eflluunt (3). “Quando praeterea gemma ab- ecinditur, succi, hujus gemmae nutritioni idonei T | dada: dé | Mov Wee C1) Sennebier, 1,1. T. IV. p. 190. (2) De Candolle, Organogr. Veget, T IL: pe 219. (3) Sennebier, L le p, 194. a8 COMMENTATIO novas gemmas constituunt, vel evolutionem gem. marum vicinarum adaugent. ^ Nimia succorum co» pia quidem nocet, quando gemmae auferuntur, quia sese non amplius aequali modo distribuere pos- sunt et canales , ad eos continendos , debito ` nume- ro non inveniunt, quare sequitur, surculos ste- riles formari , vel extravasationes arbori valde noxias. ' Post considerationem tenuitatis partium , in gemma contentarum , mirum videtur, quomodo hae partes resistentiam squamarum durarum, quis bus circumdantur , vincere possunt. Ad hoc phaes- nomenon explicandum Doct. Sennebier non- nulla instituit experimenta (1), et quidem primo loco vim corticis in gemmarum evolutionem per- scrutatus est et hanc vim non exiguam esse nobis os- tendit. Inquisivit demum, num squamae etiam aliquid huic evolutioni conferrent, et observavit eas hac, in re quoque cujusdam esse momenti, nonnullas tamen sine damno eximi posse. Credidit cas praesertim nutritioni inservire , et tegere gem-. mas, ne nimis evaporatione exsiccarentur. Dein- veram causam dilatationis squamarum eo. tempore, quo gemmae evolvuntur, perquisivit, et iterum quaeritur, quomodo partes tenues, gemma inclu- sae, provenire possint, dum squamis durissimis , hermetice clausis circumdantur , quae praeterea ma- tes (1) Sennebier, 1. L p. 198 seqq. BOTANICA. P terie resinosa quam arctissime inter se sunt con- junctae. . Secundum nonnullorum Botanicorum sentens tiam (a); gemma humorem. quemdam . continet „ qui eo tempore, quo gemmae evolvuntur, liquo- rem illum resinosum, viscosum, squamas arctis- sime inter se conjungentem , solvebat, Sed quae- nam est causa, cur ille liquor, qui semper in gemma adfuit sine ulla actione manifesta, nunc demum proprietatem resinae solvendae acquirit? — Et quando ponamus, hanc solutionem fieri posse, alia oritur quaestio, nempe: quomodo partes te- nuissimae vim resistentem squamarum vincere, ate que eas ex suo loco movere possunt, que: vel minima pressione laeduntur 2 5 ni Eo redit sententia Doct. viri de evolutione , quam in gemma ipsa positam esse contendit: gemma- rum squamae impositae sunt nodo , cui gemma in- sidet; hyeme incipiente, squamae basibus suis fere, conjunctae sunt, quam proxime saltem sibi adstant. . Verno tempore autem, dum major succi copia plantam intrat, nodus infra gemmam: positus turgere incipit, quo fit, ut bases squamarum ma- gis magisque a se invicem removeantur; praeterea evolutione magis procedente ; partes gemma inclusae et longitudine et crassitie augentur, atque etiam suas, quantum valent, vires intendunt , ad squa» loc mas (1) Sennébier, h 1, 206 seqq. $ | COMMENTATI O marum tegistentiam superandam 5 duplici hac “ace tione squamae à se invicem recedunt et cádunt;. déin, nutrimento deficienté , squamae exteriores , quia robustiores sünt' et firmiores diutius;quam interiores ^rémanent ; dein tamen illae ' quoque ca: dunt. | | À c De gemmarum sitis 31 — Naturam in rebus creandis leges: fixas: et immi tabiles servare , et ordinem certum determinatums que sequi, egregie patet, ex dispositione gemma» tum in caulibus ramisve plantarum. "Omnium re: rum sapientissimus: Conditor ‘on: sine ullo: consilio eas leges ; hoc in: casu- observavit ; et quamquam multiplici: modo differat; tamen non varius et mue ` tabilis situs est gemmarum. 'Cui.scopo distribütio: nes hae fixae inserviant ) dein .demonstrábimus. '^' Gemmae plerümque in axillis foliorum oriuntur; itaque ;a superficie anteriore -petioli ‘incladuntur y ut initio. eas vix invenire possimus“ Parva illa excavatio petioli, quae semper eo'lóco' adest, übi gemmae impositae sunt, aliquid etiam 'conferre vie detur , ‘ad gemmañ tegendam ét formandant, © Ra: rissime in. trunco vel in ramis majoribus gemmae cernuntur, nonnumquam tamen in arboribus nos- tris fructiferis observantur «quod signum estin- cre- C BOTANIC A, ET crémenti irfegularis / quapropter Hortulani cas ab» scindere solent. In insulis dutem Molluccis , Ma- ris Meéridíonalis et Indiis orientalibus, plures dan- tur arbores, quae gemmas floriferas e ramis cras- sissimis emittunt. Exempla nobis praebent Aver. rhoa Bilimbi L., Melastoma ramiflorum Sw. et Cynometra cauliflora > Los (1) Peduncuilo quodam brevissimo apponuntur tu- mescentiae Tini, cüi, ptdecedehti' aestate , folium, in cujus axila geinma fuit formata , affixum. erat. (2) "Sümmus Linnaeus in opere suo praeclaro , Pillie Botanica ( on jam ostendit: situm foliorum , , vel gemmarum in nonnullis plantis ad cértas "Jéges" éssé Órdinatur.. Sequentes disposi- tiones foliorum in plintae câule memorat: » $relluta s. Verticillata ‚cum folia plu » rà quam. duo verticillatim Caülem ambiunt. - „Terna, quaterna, quina, sena sunt nae numeri "stellatorum. ' „Op posita, 'quum folia caulina duo, per » » paria, decussatim , e regione collocantur. | » Alterna, quum unum post alterum tan- sms per gradus exit. — | | » Sparsa, quum sine ordine copiosa, " »Conferta, quum tam copiosa, ut ramos » Occupent totos, vix relicto spatio. . B "m : ah ied & » Im» Q) Sprengel, 4s. Vel p. p 242—243 | (2) Du Hamel, L I. Livr, II. Chap. I. p. 99. (3) Linnäei, Phil, Bot. p. 32. is COMMENTATI O s» Imbricata, si conferta et erecta, ut invi- 4 cem se quo ad partem tegant. dd Fasciculata, Si ex eodem puncto plura à cn prodeunt. | > „Disticha, si omnia folia, duo latera rami » tantum respiciunt. mW Decussata, cruciatim opposita, ” . Quamquam haecce determinatio. situm foliorum respiciat, tamen. non dubitavi, quin etiam ad gemmarum situm pertineat, et pro maxima parte quoque ad gemmarum situs determinationem sit applicanda , quando. nempe illi termini, per excel- lentiam ad folia pertinentes , excipiantur. à Clar. Sauvages (1) novam methodum ad plantas cognoscendas edidit et ante tempus Lin- naei jam quatuor situs foliorum species assumsit : Opposita , Verticillata , Alternata et Sparsa. Doct. Lóf ling..(2) solummodo judicat. gem- marum situm esse vel oppositum ‚uti in arboris bus, foliis oppositis, vel alternatum , in arboris: bus foliis alternatis , vel zerminalem. Gemmae tere minales, communiter solitariae sunt, et reliquis majores, paucis exceptis, €. BT» Syringa , Philly- réa, etc. ubi binae sunt terminales. | | | Clar. (1) Sauvages, Mèm. sur une nouvelle méthode de co#- naître les plantes par les feuilles; assemblée publique de ld Societ. Roy. des sciences de Montpellier, À. 1743. C2) Matekts Amoen. Acad. Vols II. p. 1914 BOTANIC A. 43 Clar. Bonnet (1), jam antequam dispositiones gemmarum secundum Linnaeum et Sauvage- sium cognovit, etiam quatuor illas species, quas Cl. Sauvages memorat, distinxit. In ea autem dispositione, quam Clar. illi viri sparsam vocant , symmetriam quamdam observavit, qua de re accu- ratius hanc scientiae partem indagavit, et docuit, ad quinque species commode gemmarum situm redu- ci posse (2), ad quas caeterae apte referuntur. . Ad primam pertinent gemmae alternae Lin» naei; est haec simplicissima; gemmag duabus lineis parallelis per longitudinem rami insident, non ad eandem altitudinem, sed tamquam per gradus, v. c. Corylus. Continet secunda gemmas oppositas , quod vocat à paires croisées; gemmae decussatim positae, duae e quovis caulis nodo exeunt regione opposita, et à pari sequentis nodi ad angulos rectos decussan- T | iretur (1) Bonnet, Recherches sur l'usage des fouilles, p. 162. seqq. | s .. (2) Doct. Bonnet etiam de foliorum , non de gemmarum situ in opere suo agit. Hanc vero divisionem etiam ad gem- mas pertinere patet ex sequentibus, ubi Doct. auctor ipse com- mendat, contemplationem gemmarum situs majoris esse momen- ti, quam foliorum, quia vi luminis, aliarumve rerum exter- narum, folia saepissime situ.suo naturali turbantur, quod pro- bat nonnullis exemplis in” 3unceis , Gramineis , observatis, ma Clar. du Hamel, eundem locum ex opere Bonneti cita- vit et semper voce gemmae loco folii usus est (Bonnet, 1, l. pe 171, — Du Hamel, 1. l Livr: II. Chap I. pe 100} C E COMMENTATIO tur$ Fraxinus hujus patio nobis eium! prae. bet: ~ | TRU Tertia eicilo antat quae stallen: dad in. naei,sgemmae annulos circa. ramum: formant, et in: subspecies dividitur, secundum numerum» gem- marum; quibus annuli formantûr, : : | Ad quartum situm: gemmas- refert per. pan cem: dispositas: (en :quinconces) sive : spatsas Linnaei,i. e. quae cum caeteris habita ratione, spiram . circa. caulem formants: Sequentem: nietho- dum ad hanc speciem rite intelligendam proposuit Doct. B o nnet: per longitudinem cylindri, quinque lineae rectae ad aequalia intervalla trahantur ; ad basin primae lineae punctum sit primi folii , paullo altius in, tertia, positüm- sit. folium secundum in quin- ta ad aequalem distantiam folium sit tertium, in secunda quartum , et quintum folium quartum oc- cupet lineam. : Copia arborum , praecipue fructi- ferarum ad hanc speciem pertinent, uti: Pyrus Malus „Rubus idaeus , Absynthium, Amaranthus , Populus, Salix, caet, Nonnumquam autem. hic ordo variatur; mon semper exacte quinque gem- mae spiralem formant, sed aliquando tres , septem vel octo gemmae sibi subsequuntur „ quod tamen rarius occurrit. Species spiralis „ quam gemmae formant, non semper eadem est, cireumvolvitur enim tum dextrorsum , tum „sinistrorsum, i Quinta species maxime, est composita ; continet arbores, in quibus folia duplices vel multiplices fors | DO TIANI C A 35 formant spirales, secundum numerum spiralium subdividitur,: Pro variis plantis numerus spira» lium et foliorum differt 5: quando spirales tres sunt numero, quisque septem folia exhibet; quando quinque adsunt. numero, unaquaeque helix unde- cim continet folia, Hoc optime intelligere: possu- mus quum tres vel quinque spirales sibi paral- lela$ circa baculum trahantur et ad aequales: dis- tantias septem undecimve puncta notentur. Di- citur Doct. Calandrini hanc speciem. inve- nisse, tamen Clar, Bonnet, eam jam. antea a Botanicis notam fuisse contendit (1). X Ultimam tamen illam speciem ad gemmas non referre pos- sumus, sed ad foliorum. situm modo pertinet 3 arbores enim hujus speciei veras gemmas non in foliorum axillis,; verum ad finem ramorum tantum habent (2). + " T “Monet praeterea Doct. Bonnet, nonnumquam. fieri duas species distinctas distributionis in uno eodemque individuo , v. c. in Myrto communi, et Punica Granato, in quibus secunda species cum tertia observatur, nec non in Cannabi sativa , cujus dispositio gemmarum inferiorum ad secundam, su- periorüm ad quartam pertinet. Illa discrepantia in caeteris speciebus etiam observatur, "Clar. auctor operis praestantissimi de arboribus j du Hamel, huic divisioni gemmarum foliifera- rum (1) Bonnet, l, l. p. 166. (2) Du Hamel, 1, l. Livr. IL Chap. I. p. 101. C 2 36 COMMENTATIO rum addit descriptionem , quomodo. gemma. quaes que ramo vel trunco sit imposita, et rami geme mis terminentur. /Docuit.sequentia: Ràmi arbo- rum gemmis oppositis, saepissime tribus gemmis terminantur, quae formam floris Zridis exhibent, gemma scilicet media lateralibus major est 5; maxima autem arborum copia, cum gemmis alternatis , ramos unica gemma in fine praeditos habent. Ra- ro tamen tres illae gemmae terminales omnes .evol- vuntüur;.plerumque gemmae laterales exsiccantur et. decidunt, uti in | Æesculo Hippocastano et Pavia, aliisque; vel gemma, medium tenens, hanc sortem subit, dum laterales explicantur, uti in Syringa: vulgari, quam ob causam rami fiunt bifurcati (1). Attendere etiam Gebemus in nonnullis arboribus , gemmas perpendiculariter ramis. esse impositas, uti Syringa, etc.; in aliis vero, uti in Cernis per totam suam longitudinem gemma ramo appo- sita est. JEyonymus Europaeus nobis aliquid. sin- gulare affert, gemmae in ramorum extremitate pas: riter ac in Corziís, gemmae contra in infima rami parte aeque ac in Syringis applicatae sunt (2). Clar, du Hamel accurate etiam situm gemma- rum fructiferarum indagavit et descripsit, „In mul- tis arboribus gemmae fructiferae -insident . ramis. specialibus. parvis, multis foliis: praeditis, qui Vets FAS (y Decandolle, 1. 1. T. II. p. 218. (9 Du Hamel, lI. 1, Livr Il. Chap. I. p. 102. BOTANIC A. "2 majori quantitate gaudent telae cellulosae, quam rami gemmis foliiferis praediti; ita ut saepissime gemma fructifera juxta foliiferam posita sit. Mul- tarum arborum rami floribus terminantur, uti pen- taphylloides; in aliis flos e foliorum axillis prove» - nit, veluti in Myrtho ; : in nonnullis ex ipso folio gemmae fructiferae enascuntur, quod videmus in Rusco, fructu folio innascente; vel flores apparent racemiformes , ex axillis provenientes. Nonnum- quam racemi penduli manent, uti in Robinia Pseudacacia et Cytiso Laburno, vel rigidi sunt et elevati, ramos terminañtes, quemadmodum in Rubo fruticosos Syringa vulgari; aut ad finem rami fasciculo sunt conjuncti , uti in. Coronij- la varia, Diervilla. Interdum axillis foliorum sunt impositae, v. c. in Fagara; vel spicam formant uti in Amorpha fruticosa , Clethra : for- mant etiam aut umbellas veras, uti in Bupleu- ro, aut umbelläs ramosas ac in Sambuco et Vi- burno Opulo. Quamquam hae observationes multo magis essent extendendae, et fusius pertractandae, tamen ex hisce satis lucet, situm gemmarum fructiferarum vulgo aque constantem esse ‘in eodem arborum genere, ac gemmarum foliifera- rum Cr). Çi) Du Hamel, 1. I. Livr. II. Chap. L p. 199. E COMMENTATIO te^ 105) De gemmarum siruciura. Antequam ad describendas partes , gemmas, con- stituentes transeamus, quaedam monenda super. sunt de forma externa gemmarum et quomodo , hoc respectu, inter se differant. | - Clar. du Hamel monet, non modo gemmas unius arborum generis easdem habere formas, sed quoque unius speciei eandem servare formam, quod bene observatum , credit valde utile. esse, ad species inter se distinguendas (1). j Gemmae floriferae et fructiferae praecipue quod ad magnitudinem inter se differunt, floriferae ni- mirum crassiores et magis rotundae sunt, quam foliferae. Du Hamel differentias, quae ad fore mam pertinent variis exemplis nobis ostendit: _ Longas et acuminatas, uti Carpini Be- tuli. | ; | Breves et rotundatas,e.gr. Juglans regia, Villosas, uti Viburni. Juncras et laeves, uti Pruni brent, Resinosas, e. gr. Populus Tacamahaca. Paryas,utiin Quercu et BignoniaCatalpa, vel; Valde magnas, uti in Castanea yesca (2). Non- (1) Du Hamel, L 1. Live, II. Chap. I. p. 100. (2) Du Hamel, L 1, Livr. II. Chap, I. p. 102. == Sen- nebier, l.l. T. I, p. 397. BOTANIC A. 39 ¿Nonnulli hodiernorum „inter quos Doct. Doi- tärd (1), formam: globosam , ovata , oblongam , terèteni y compressant , ancipitem , trigonam , tetra- gonam y ec. gemmis "adscribunt, "Auctore Clar. Link:(2), gemmas etiam in clausas, apertas , | tectas et. nudas. distinguere possumus, Clausas vocat,' quando’ ex foliis sibi impositis et imbri- catis; constant," qüod- in arboribus obsérvatur ; aperia! autem, “ quando folii, "quamquam saepe involuta et complicata, tamen apicibus divergant, uti in herbis plerisque. “Tectae sunt gemimáe > quando. iñtra* petioli basin latent, ` aut squamis sive integumentis obducuntur, quae vel in, vel post explicationem ipsius gemmae decidunt; ` per- multae arbores nostrates exemplum. praebent. Na- dae dicuntut,."quándo néque squamis téguntur , neque intra petioli basin reconduntur; haec spe- cies in arboribus MS ecd e frequentissi- Y est ED e? Qs "FT "Clar: Sprengel forme differentias in plantis imperfectis innumeras esse monet (3). tGemmae constructae sunt e squamis excavatis, quae, se invicem tegentes, involücra constituünt , et durante. hyeme ' partes interiores "valde tentes - et inum tegunt et deremdunte Quando hae partes SUD SN : NUS in- Q) Boitard, Manuel de Botanie, p. 38. (2) Link, Elem. Phil. Bot., p. 209. (3) Linnaei, Phil. Bot. edit. Sprengelii, p. 91. 40 COMMENTATIO interiores -accuratius examinantur, folia tenuia, vario modo formata, quae saepissime modo fila simplicissima sunt, constituere videntur (1). - Secundum squamarum structuram et situm. sum- mus Linnaeus gemmas in varias classes divi- dit; novit incrementa squamarum, donec in per- fecta folia abeant, in diversis speciebus gemma- rum, varia esse. Sequentes varietates hac de re memorat, et propriis ills. nominibus indicat : gemmas vocat | | 1°. Foliaceas, quando squamae interiores. sensim in folia simplicia abeunt, v. c. Daphne Mezereum. ` o°, Petiolares, quando squamae sunt rue dimenta petiolorum , et sensim apice foliiferae evadunt, folium initio omnino rude, sensim magis magisque folium perfectum imitatur, e. gr. Juglans regia. | 3°. Stipulaceo=petio lares, quando squa- mae interiores apice bifidae- vel trifidae fiunt, la- ciniis lateralibus demum assurgentibus in stipulas, media proferente folium rude, uti: Prunus, Py- rus, Amygdalus. | 4°. Stipulaceas, In aliis. gemmis. squamae mere stipulae exsistunt, quarum singula paria ple- rumque conjuncta magisque vicina sunt, quaeque perfecta, etiam si parva, folia intra se fovent, v. Ce (3) Du Hamel, L L Vol, I. Livr. IL. Chap. I p. 103. BOTANICA, 41° c, Carpinus Betulus, | Liriodendrum | Tulipifera , Ficus elastica j; caet (1). In primis autem situm spectavit et dein sex gemmarum classes constituit, quae sunt: Petiolaribus. I. Opposit niewen u. di e| Foliorum Petiolaribus. III. .Gemmael . i | constructae Stipulaceo - pex: petiolaribus. IV. Stipulaceis, | V. Anomalis, prognatis ex corticis squamis. VI. ex rudimen- tis Sub prima et tertia classe igitur- gemmae etiam foliaceae. intelliguntur, quae tamen in gemmarum descriptionibus a se invicem discernuntur; ad sex- tam classem refert Linnaeus gemmás anoma- las,. ex squamis copiosis propriis -constructas , quae in Æbiete, Pino et Taxo observantur. (2) Hanc. gemmarum methodum per omnes classes exemplis illustravit, ut inde: „ perspicere queat » diligens Naturae mysta scrutatorqüe, summam » quae in quibusdam familiis datur, similitudi- » nem." Egregie Mdd bink et den du Hamel anatomiam gemmarum instituerunt et constructio- nem Cr) Linnaei, Amoen, Acad., Vol. IJ. p. 129. (2) Ibidem P. 197 42 | COMMEN/TATIO nem gemmae Æescali Hippocastani , tamquam exem» plum exhibuerunt, quomodo. gemmae in caeteris arboribus sint. formatae. ^ Durante. hyeme: folia veris in hacce gemma invenimus ,- squamis invo- luta; haecce involucra , (tegmenta vocantur a Cl. Link (1)) ab exteriore et interiore parte mate- rie resinosa sunt praedita , qua quam arctissime inter se sunt conjuncta; squamis interioribus . praeterea materies. quaedam lanata inessé solet. Color squamarum in hisce non idem est: exters nae bruneae sunt , sequentes fusco- flavo - virides- centes, : squamae hisce subjacentes magis sunt flas vescentes et internae egregium viridem colorem habent. rusigi | 1 .Squamae compositae. esse videntur, monente Clar. Sennebier (2), ex epidermide et. con- textu. celluloso, qui tamen parva quantitate adesse solet; paucis vasis propriis gaudet. Virides sem- . per sunt in plantis herbaceis, minus vel magis fuscae in plantis lignosis 3 : locum tenent. recepta- culi. vel corollae in plerisque floribus amentaceis 5 corollam.et calycem in Gramineis constituunt. Ad earum formam. et substantiam etiam est ate tendendum: acutae sunt in calyce communi Dos ronici; obtusac in Gnaphalis; siccae in Catananche; Spinosae in Carduo arvensis; ciliatae in Centaurea | Fa (1) Link, Elem, Phys, Bot. Pa 2M. (2) Sennebier, 1. !. T. I. 389. UBOTANIC/A/ 43 Facea ; rotundatae , ovataë, conyexae, planae in aliis plantarum speciebus, dh ps Squamae cochleae instar “excavatae; conjunctae optimum praebent involucrum , quo. gemma. sit | inclusa 5 exteriores durae Sunt À hi supepüciem., in- riores vero magis tenues , nec non. pilis obductae, „Gemma. juxta. longitudinem | suam perscissa no» bis egregie ostendit, quomodo partes internae sese habeant, | In. gemmis foliiferis invenimus ramum futurum, parvis corpusculis tectum, „quae folia videntur filis intermixta (1), cum medulla alba, ramum versus. paululum rubescente. . Folia. illa . minutissima, sunt, variis modis inter se plicata, -dẹ qua complicatione : sequenti. dividi sandon erit. … Hoc loco etiam commemorare debian 5 Chr. du Hamel monuisse, squamas exteriores, inte- riores et. quoque foliola imposita esse interiori corticis parti, dum vero elongationes hujus esse vie - dentur ; ; ramos vel flores juniores. contra provenire e fibris. intra lignum et corticem . „positis , vel fibras ligneas et medullam attingere ilius ramuli, quo vehuntur (2). [6 Ibidem p» 391. (2) Du Hamel, I. L Vol, I. Livre li. Chap, I. p. 103. »rf T bh. | $ 5 44 COMMENTATIO $e) * De complicatione partium intra gemmas. Si attendamus ad partes, quae intra gemmas sunt dispositae, videbimus, eas minimum quodque replere spatium; vario modo involvuntur, quod egregie observare possumus, quando gemma per mediam partem dissecatur. Complicatio foliorum intra gemmas summam meretur attentionem, quia semper eadem est in omnibus plantis unius spe- ciel , saepissime unius generis et nonnumquam unius familiae naturalis (1). Doct. Lófling utilitatem hujus complicatio- nis bene cognoscendae et applicandae jam observa- vit et nonnulla ‘affert exempla , quomodo ista dispositio in plantis ejusdem speciei conveniat (2). Clar. Linnaeus hanc foliorum dispositionem intra gemmas foliationem vocavit: Foliatio, ” inquit, ,, est complicatio ea, quam servant folia , .., dum intra gemmam aut asparagos plantarum la- ,, tent," — Primus fuit Linnaeus, qui hac dere scripsit, ante eum nimirum, haecce foliatio a Botanicis omnino fuit praetervisa (3). Ad se- quentes varietates hanc dispositionem reduxit s- »1*1nvoluta , quorum margines laterales >» utrim- G) Richard, Nouy, Elem. de Bot., p. 11g. | (2) Linnaci, Amoen. Acad. Vol, IL, p. 190, (5) Linnaei, Phil. Bot, p. 174 DOTANIC A. 45 ss utrimque introrsum spiraliter involvuntur uti in ss Pyro, Populo, Sambuco. 4, 29, Revoluta, quorum margines laterales s, utrimque retrorsum spiraliter convolvuntur , "ti » in Teucrio , Rumice , caet, ir 55 3% Obvoluta, quum margines alterni com- - ,, prehendunt oppositi folii marginem rectum , uti ss in Valeriana, Marrubio, caet. ss 4. Convoluta, cum unius lateris margo » Circumambit alterum ejusdem folii marginem, ss instar cuculli, v. c. in Pruno. | “3, 5° Tmbricata, quando parallele, ‘supere: » ficie recta, sibi invicem incumbunt, in Syrin- » 84, Lauro, caet. » 6. Equitantia, quum folii latera parels >» iele connivent, ut interiora ab exterioribus ine s, Cludantur ; quod non. in conduplicatis fit, s V. €. in Iride. CIE » 7% Conduplicata, cum folii latera pa- , rellele ad se invicem appropinquantur, uti in » Quercu , Ceraso, caet. » 9. Plicata, cum plicatim in longitudine +» complicantur uti folia plicata, v. c. in Betula, »» Vite, caet. » 99. Reclinata, cum folia versus petiolum ,, deofsum reflexa sunt, uti in Æonito. » 109. Circinalia, quum folia deorsum spi- » raliter involvuntur, uti in ZiZcibus et Palmis ,, nonnullis," Post 46. COMMENTATIO «Post Linnaeum Botanici.: terminos „ -quibus summus vir usus erat ad illas varietates: explican- das sine ullis fere mutationibus retinuerunt s non- nulli autem, inter. quos Doct, Drisseau-Mir- bel, crediderunt , illam.-complicationem- foliorum. intra gemmas ante earum: evolutionem y melius esse dicendam vernationem quam foliationem , quia. fo-. liationem tempus indicit quo folia.e gommis pros, truduntur (1). | | a Modus ,. quo: iones intra gemmes sunt. hal. hic quoque recenseri debet. Linnaeus com- plicationem corollae ante» florescentiam . aestivatio= rem, NOcavit z: aeque sac foliatio:, ita, quoque aes-. tivatio eadem est in plantis ejusdem speciei, Huc. usque, solummodo .aestivatio corollae. est: cognita , quod. etiam pracfforatio dicitur a nonnuliis; vide- tur' autem. studium „quo indagatur , qua. ratione calyx et organa sexualia sint disposita, non mino-. ris. esse: momenti: Doct: „Brisseau= Mir bel quinque varias petalorum dispositiones enumerat : Imbricata, quando unum. petalum. alterum partim. tegit, Ver c, in Rose, caet, is Obvoluta, quando. petala: spiraliter - sint.con-. torta (roulés en spirale;) prae caeteris in familia. Contortarum observatur, quae ab hacce aestiva- tione nomen suum. accepit, | ID eN Equi- C) Brisseau-Mirbel, Elem. de Phys, veg. T. L p. 146. BOTANICA. 47 IEquitantia. lta im corollis irregularibus di- cuntur petala, quae ceteras partes circumambiunt , quod locum - habet- in floribus" papélonaceis, in quibus vexillum tres ceteras partes, tegit. -Corrugata, quando petala sine ordine sunt plicata, uti in Papaveribus., Cistis, Punicis; caet. A | "Falvata, quando partes corollae Addis se invicem marginibus ‘suis: tangunt, : pariter : ac valvulae capsulae; haec dispositio praecipue in floribus compositis. observatur (1)., Doct. Richard etiam praeflorationem plicativam ét quincuncinalem nobis ostendit. (2). . Definitio» nem suam de praefloratione plicativa aliter statuit, quam. quae de: eodem nomine a Clar.. De Càn- dolle proponitur, ^ Vocat nimirum plicativam , quando corolla monopetala aeque ac filtrum ‘papyra- ceum plicata est, uti in Convolyulaceis , multis Sos lanaceis aliisque, Explicatio autem hujus termini Ciar. De Candolle eadem est, quam Doct. Mirbel de praefloratione corrugata dedit. Quincuncinalis dicitur aestivatio, quando inter quinque corollae partes duae sint exteriores, duae interiores , et quinta pars illas interiores uno suo latere tegit atque" iterum ab exterioribus par- tim tegitur. | Cla t QY Brisseaw-Mirbel;, lek TIL p, 738% : C) Richard, E/em, de Phys, veg. p. 200 48 COMMENTATIO Clar. De Candolle alias aestivationis varie- tates enumerat . quales sunt v. gr. dnduplicativa, quando partes corollae in- teriora versus flectuntur et sese marginibus suis plicatis tangunt; in nonnullis Clematidibus obser- vature | w i ÆAlternatiya; partes corollae in duabus plu- ribusve seriëbus sunt positae, ita ut series inte- rior ab exterioribus partim et alternatim . tegatur 5 uti in plerisque Liliaceis. | | Fexillaris, eadem est, quae supra equi- tans vocatur, | - Cochlearis, -quando quaedam pars ceteris major est, quas circumdat, dum sese in formam cochleae flectit ; exemplum praebet. Zfconizum ,- An» tholyza et nonnullae Personatae. Convolutiya, quando pars exterior curvata est et interiorem circumdat , interior rursus sequen- - tem, et sic porro, quod in floribus cruciatis prae- sertim observatur (1). Atque hae sunt praecipuae aestivationes hic. me: morandae,- sunt adhuc multae aliae, quae licet frequentius occurrant , minoris tamen momenti sunt habendae. | | | | Clar. du Hamel etiam egregie nobis compli- cationem partium intra gemmas tam floriferas quam S | fo- C) De Candolle und Sprengel, Grundzüge der Wis- senschaftlichen Pflanzenkunde, 1820. Pe 84. e om BOTANIC A. 49 floriferas ; quam foliiferas ostendit , nulla autem no- mina distincta, variis complicationis modis tri- pro (1). CAPUTI- |^. SENTENTIAE BOTANICORUM DE BULBIS. - $9.1. De bullis in genere, | Summus Malpighius.in disputatione sua de radicibus plantarum, egregie, pro tempore, quo vixit, naturam bulborum inquisivit et permultis exemplis hanc scientiae partem illustravit, Minus recte tamen bulbos ac radices inter se confudit 1 . dum Botanici, qui eum secuti sunt > illam differen- tiam quam maxime observaverunt, Ex Linnaei opinione, bulbi potius ad gem- mas, quam ad radices sunt referendi, eosque hy- bernacula esse judicat, quoniam eodem modo, quo gemmae, intra se futuram plantam includunt (9). A . (1) Du Hamel, 1,1, Voll. Livr. IJ, Chap. lI p, 117—123. (2) Linnaei, Amoen, Acad., Tom. II. p. 191. D 50, COM MEENT A TIO A-gemiis stricte, dictis--eos-ita- distinguit-L ime: naeus,.quod.gemmae. caudici.;adscendeti ; bulbi caudici descendenti insideant (1). In eo, secundum Doct, Richard (2) differunt , quod praecipue ad . plantas. monocotyledoneas.. pertineant ,. dum arbo- rum gemmae, uti supra memoravimus, modo in plantis dicotyledoneis observantur; Gramineis tan- tum exceptis, Probatur quoque bulbus non esse radix co, quod bulbi „pars aut bulbus „integer auferri potest sine eo "ut ‘planta moriatur , quam- - quam pristinum vigorem perdat, sed hoc in plantis foliis spoliatis etiam lócum habet, quia tantum damnum non impune ferre possunt. Sententiae recentiorum. "Botanicórum huc fere re. deunt: natura bulborum ab illa radicum differt , et similis est naturae gémmarum, quid, uti gêm- miae, jam folia et floré$; qui insequenti demum ans no pullularé solent; continent! ( $). — Quum igi- tut hodie nüllum prorsus sit dubium”, ; "quin !bulbi révéta'àd classem gemmarum pertitíearit; "sequén« tibüs''pafagraphis “nobis ^de iis gendi” erit "et aom. primo loco eorum strüctürán" t Spectable mis, ; bed ge 10 13 5 KO Ernani, Phil. Bot, p. TR j»ibug 9885 slussmted Es Richard, Nou Brent de Bor.p. HA e 20011092 \ (s) Du Hamel, LI. Vol, I, p. 79 Bonnet, Considéra- tions des corps organisés , Ocuyres, Tom. V. Pe 40777408. — Link, Elem. Phys: Bot, p. 217; ==! Brisseau- box ré, 1,1, Tom. hop. 133: alii,” koto A Posani Co) BOTANICA. st 6. 2. De Bulborum structura. Bulbus corpus est carnosum, succulentum , ma- gis minusve crassum et densum ; constat e tunicis aut squamis saepe ‘ foliatim compositis, et disco quodam , aliarum plantarum rhizoma aut collum referente (1), e quo radiculae enascuhtur. Discus hicce. quoddam est medium inter. bulbum verum et radicem eet basi suae impositae ‘sunt squamae j quae ab exteriore parte bulbum constituunt; squa- mae illae magis fiunt carnosae, crassae et succulen- tae ad interiorem bulbi partem, dum exteriores contra siccae , tenues et papyraceae sunt ; 5 interior pars scapum et folia includit (2). . Corpus solidum , quod discum vocabimus ab in- feriore parte planum, a superiore convexum , figu- ram quodammodo conoideam format; maximae est utilitatis, quia radiculas emittit, quae suctoriam actionem peragunt atque ita radicis munere fun- guntur. Ejus structura similis est illius caetera- rum radicum , parenchymate et iisdem vasis ac ra- dices instructa et non sine magno hujus corporis detrimento pars quaedam auferri potest (5). 6 Clar. Ci) Sprengel, Uiber den Bau p. 376. (2) Richard, L l. p. 114. (3) Sennebier, 1,1, Tom. I. p. 319. De 52 COMMENTATIO Clar. Sprengel tamen monet, se solummo= do in disco observare posse telam cellulósam , val- de compactam et compressam; sed in superiore parte, ubi exoritur scapus, vasa Invenit spiralia. Notanda venit acritas et viscositas succorum , qui non tantum spatium inter bulbi squamas replent, sed etiam in ista tela cellulosa compacta disci ad- sunt, quique nutritioni inservire videntur (1) Radiculae , quae a nonnullis recentioribus fibril- lae vocantur, ex inferiore parte disci proveniunt ; partes sunt tenuissimae, filiformes, quae minores minoresque fiunt, donec oculum inarmatum effu- giant; pilis tenuissimis sunt obductae et earum fines terminantur corpusculis spongiosis, verrucis dictis, quae absorbtioni et exhalationi inservire vi- dentur (2). Hae verrucae magis sunt evolutae, quando pili radicibus desunt, quod hiberno tem- pore in //yacintho orientali dilucide patet; radicu- lae secundum Clar. Sprengel structuram habent simplicissimam , vasis spiralibus carent et constant solummodo e cellulis elongatis , succo plenis (3). Squamae vel tunicae, quae maximam bulbi par- tem constituunt, eodem modo oriri et explicari videntur, quo in caudice adscendenti oriuntur et evol-+ - (Sprengel, Anl. zur Kennt. d, Gew. Tom, T. p. 244. 2) Linck; Elem. Phys, Bot. p. tar. Sprengel, Ueber den Bau, p. 393. (3) Sprengel, Ueber den Ban, 117. BOTANIC A. D evolvuntur folia; — Haecce comparatio folia inter et squamas sequentibus argumentis est stabilienda : 1°. Uti jam monuimus, plantae foliis orbatae, quamquam vigorem amittant, tamen non moriun- tur quod etiam in bulbis, squamis desumtis, ob- servatur. s , 220014 29, Structura squamarum et foliorum maxime convenit; utriusque generis organa structuram ha- bent perfectiorem , vasis ac cellulis regulariter dis- positis, In utraque parte praeterea epidermis adest, quae tamquam cuticula tenuissima facile est aufe- renda; extimum hoc involucrum facile notatur in Hyacinthis, Narcissis, Tulipis aliisque. Forma cellularum in utraque parte quadrata est, etc. 3°. Coloris varietas ex lucis efficacitate videtur explicanda, qua squamae destitutae sunt; videmus enim nonnumquam , quando superior bulbi pars non terra satis est obducta , eam colorem accipere viridem. 4°. Eodem modo squamae ex disco proveniunt, quo folia sessilia cum caudice adscendenti cohae- rent. 59. Eadem ratione novi oriuntur bulbi eo in loco, in quo squamae cum disco nectuntur, qua gemmae ad petiolorum insertionem proveniunt. Videtur igitur in squamis solummodo petiolus desiderari, ut folia perfecta dici mereantur, pro- bant tamen haec argumenta magnam esse analogiam inter has partes. In s4 COMMENTXATIO In media bulbi parte, planta futuri anni, fo- lia nempe, calyx, petala , stamina , pistillum conti- nentur (1). Doct, Mariotte omnes ista$ par- tes distinctas primis in Zw/ipis observavit (2). Maxime notabilis est convenientia inter plantas - bulbosas , quae fere omnes ad sextam systematis: Linnaeäni. classem pertinent; familiae. naturales Liliacearum , Asphodelorum et Narcissorum inpri- "mis radice saepius bulbosa distinguuntur, | $. 3. Formae variae bulborum. Forma externa bulborum in variis differt, ita ut solo adspectu saepissime possimus: distingüere , ad quamnam speciem pertineant. Sequentibus ter- minis a se invicem distinguuntur. : Si varias bulborum substantias spectemus , bulbi _in aliis cavi sunt , in aliis solidi, Cavi autem dicun- tur, qui sponte sensim excavantur , exemplum nos bis praebet Fumaria bulbosa, Bulbus solidus die citur, quando tunicae vel squamae illum consti- tuentes, tam firmiter invicem sunt conjunctae , ut - eas prorsus non liceat distinguere et bulbum ip- suin (1) Linnaei, Amoen. Acad. Tom. IV. p. 318. (2) Du Hamel, Lt. Livr. IL Chap. te ps 104. (3) Richard, Elem. de Bot, 115. OIBOTANIC!/AO: $5 sum corporé solido homogeneo ‘formatum esse vi- deatur, Uti in Croco sativo , Colchico autumnali, Gladiolo: cummüni , aliisque (x)... `` „Forma externa bulborum sequentes offert diver- sitates , "vente Willdenow hisce c Pi catas (es. £e | ix ddlygd o AE i8. umbricatkas.$guamosa Md wipes squamae ad margines suos plerumque liberae , ime bricatim'sibi' sünt impositae; e. gr. Lilium. candia Tunicata; squamae sunt integrae, non in- terruptaë,-concentrices. : Haecce forma optime cog- noscitur, quando Hyacinthus orientalis vel Allium Cepa ex transverso perscinditur 5 tunicae tunc velu- ti circuli integri , se invicem. circumdantes appa- rent (3). - | Reticulata; Allium: yictoriale hanc formam ostendit, ita dicitur, quia cuticulis reticulatis con- stat. | | Semireticulata; pars interior est compace ta, solida, exterior reticulata, ex. gr. Gladiolus com utis. Nidulans. dicitur s quando pars. interior mule | tis QG) Richard, 1 L'p. 118. (2) Willdenow, Handleiding tot de kennis der planten, pe 12. (5) Richard, |l. Brisseau - Mirbel, | 1. Tom, We m 634+ 5 COMMENTATIO tis praedita est bulbillis v. c. UE de ín thaceum. ; Composita : eubenndibd et bulbi juniores, basi suae conjuncti, prope sibi aistants uti Allium nigrum. Geminata; duo bulbi basi sua cohaerentes-, una eademque tunica sunt inclusi; - Fritillaria py- renaica, Erythronium dens canis. ~ Duplicata; quando duorum bulborum alter ex altero excrescit; v. c. Allium sphaerocepha- lum , Gladiolus communis. | Suffulta; Discus insignis est magnitudinis, ita. ut squamae non ad marginem sint positae, sed ad ejus superficiem , et discus quasi fulcrum praebeat squamis, e. gr. Ixia punicea, et erecta. Expositis itaque nonnullis de bulborum natura universa et forma, videamus quomodo oriantur. Se 4 De oriu bulborum. Magni est momenti ad bulborum reproductio- nem attendere, quia plantae bulbosae fere omnes novis bulbis multiplicantur, et paucissimae sunt, quae veris seminibus gignuntur; quod praesertim in familia Orchidearum valet, quae bulbis solum» modo reproducuntur. (1). : In- (1) Sennebier, L I. T, le p. 320; OPUS RUE eR TE nekt nde Ae—w——U—— ——————TO——Q——— TE od "Noo WM JEMEN MESS St ST Se Oi BOTANFEC^A 57 Inprimis hanc botanices partem perscrutaverunt vi- ri Clar. Sennebier et Sprengel, nec non Doct. Link, quorumosententiaé-praecipue sunt considerandae 'ad:phaenomena ; quae in bulborüm ortu prodeunt, explicanda. | ^*Bulbi juniores , qui ex bulbo materno enascuntur a Clar. Sennebier Czyeux vocantur ; Clar.-du Hamel eos veluti gemmas plantarum .bulbosarum considerat. Formantur ista corpora inter i squamas vel tunicas bulbi et nutrimentum ex parenchymate bulbi videntur haurire, quod eo probatur, quan do nimirum pars tollatur bulbi , etiam flores; ne- que tamen novos producit bulbos, quia fons; nutrimentum praebens, tunc nimis est debilitatus, vel exsiccatus (1). — Quo magis novus bulbus accrescit, eo magis bulbus maternus in nonnullis speciébus exsiccatur, vel putrescit uti in Zwlipis , quo facile explicatur mutatio apparens horum bul- borum e loco, cui fuerant impositi. Bulbi enim, ut in Hyacinthis , per nonnullos annos novos emittunt bulbos et per longum tem- pus primo partui supervivunt, Bulbi autem junio- res ad magnitudinem matris non perveniunt, et post duos vel tres annos primum florescunt; a primo anno tamen eos jam separare possumus, atque tunc propriam suam vitam degunt, Tunicas et squamas bulbi novos bulbos produ- ce- (1) Sennebier, l.l. T, I. p. 324, 58 COMMENTATIO cere. posse probatur exemplo Lili canadensis ; quaeque squama enim. bulbi, plantae hujus super- bae; vi:est praedita, novae plantae generandae- (1). „Locus, :quo novi exoriuntur > bulbi in: variis - bulbis varius est; in Ællio Cepa eg. in ipso centro: novi: formantnr bulbi, in Ornithogalo minimo ja : parte laterali proveniunt „` in’ Gladiolo communi, a superiore bulbi parte, in multis Zxiis a. parte inferiori: emittuntur (2). : Bulbus: adultus nutrimentum iis praebere videtur, exsugitur, fa- tiscit et: perit, durante formatione prolis; qüuod etiam variis modis perficitur. — Clar. Link: hunc- ce ortum in bulbis carnosis et solidis differre sta- tuit; bulbos carnosos in laterales, centrales et periphaericos distinxit, solidos autem in laterales et centrales (3). — Quando in florescentia proles major est bulbo parente, et post florescentiam et maturationem, bulbus parens perit, tunicae siccae: remanent, et proles locum parentis. occupat, bul» bos carnosos: vocat laterales; ^ quod in Typis observatur. Quando novus bulbus c «dio bulbi : parentis emergit et post florescentiam tunicae ex- ternae tantum sunt exhaustae, uti in Ao Cepas dicit bulbum carnosum centralem ; quando autem bulbus florens non exhaustus intra tunicas exti- mas (1) Brisseau-Mirbel, 1.1. T. I. p. 136. (2) Richard, L l. p. 166. (3) Link, Elem, Phys, Bot, p. 218. ~ PO" — A NL OO ann a anad TMN: LE Er Am EME Nr E EG á nnn j eaaa a en di a ed an ie on fes cé ate r E a en M. ) BP'OTAWNI © MO © 59> masncitosexhauriendas „in âmbitu!novos-protrudit. bulbos ; -dniraccrescentes :bulbum- parentem. | exsus; gunt, nti in ONE à hes. vocat. prom laterales;^ 555 fi Y 21 - Duplici- modo: bulbi solidis novos: didis nus triunt; Persistit ‘bulbus solidus,.postquam. cáulis: jam sit defloratus; e rima laterali / novus provenit. bulbus; qui -bulbum -adultum -exsugit, -postquam flores: et: fructus ‘emiserit ," exemplo. sit Go/chicum ; hoc. in casu: bulbumidicit lateralem. -Solidum cen- tralem vocat ;: quando in ipso medio novi: bulbi: formantur ;: bulbüs: parens in basi universali pere sistit, et proles dum explicatur, novum; bulbum: in. basi sua constituit; uti in Croco, Antholyza,: caet. ken | “Secundum | Clar. Sprengel novi bulbi .con- stant substantia quadam homogenea ,. et rudimenta squamaruf primo observantur, postquam e. cor- pore inaterno prolati, quadam specie radicis so lummodo cum bulbo adulto cohaereant. Hae squas mae piima: aetate bulbi novi clausae sunt „neque initium scapi in suo medio invenitur; scapus formari videtur , quando bulbus aptam suam habet aetatem, et discus satis est solidus (1). : 7 Quia plantae, quae bulbis gignuntur, iisdem proprietatibus sunt praeditae , quibus . planta , qua bulbi erant sumti, quod in seminibus non | - sem. C) Sprengel, Anl, p 241. 6o COMMENTATIO semper locum habet, Botanici plerumque conan- tur, plantas bulbis potius, quam seminibus rege- nerare 3: hanc ob causam post plantae florescentiam adspergere eam desinunt, ne motu adscendente suc- corum semina maturescerent, atque eo motus la- teralis succorum , quo bulbi novi oriuntur, nimis diminueretur (1). Solent etiam abscindere scapum et folia post florescentiam , quo facto. sine dubio, semina num- quam maturescunt, et formatio prolis augetur 5 bulbi. autem antiquiores vel fortiores - saepissime et novos bulbos et semina fertilia utraque pro- ferunt , quia sufficientibus instructi sunt viribus , ad succos nutritivos utroque modo , tempore statuto „ secernendos (2). Post descriptionem bulborum, nobis remanent tubera, quae sequenti capite tractabimus, Fuerunt Potanici, qui bulbos et tubera non nisi forma externa inter se differre statuerent (3). Alii (4) crediderunt differentiam esse minimam inter bulbos et tubera; quia autem haecce differentia vel mag. na vel parva, tamen certissime constat, non inə epte mihi videtur, tubera seorsum tractare, quod igitur fiat sequenti capite, (1) Sprengel, Ueber den Bau, p. 378. (2) Sprengel, Anl. zur Kennf. p. 250. (3) Brisseau-Mirbel, 1, I. T. I. p. 136. C4) Richard, L l. p. 116 — Sprengel, Ueber. den Bau, pe 378. CA- OC COD OW MS." WP. .4T.-- o — -— — BOTANICA... 61 CAPUT IV. ridi SENTENTIAE BOTANICORUM DE TUBERIBUS, $* I. Sn De ortu et structura tuberum. À ( "T ubera perinde ac bulbi ab antiquioribus Bo- tanicis ad radicum classem referebantur. , Clar, Sprengel vero (1), ea considerat veluti hyber- nacula, vel species gemmarum subterranearum , quibus natura curam et conservationem rudimenti caulis commisit. - | | Tuber corpus est carnosum , solidum, vulgo formae indefinitae, irregularis, volumine caulem multo superans, constans e tela cellulosa succulen. ta, compacta, vasis spiralibus intertexta; (2). — . Quod in antecedenti capite de bulbis monuimus, pro magna parte etiam ad tubera est referendum; quando v. c. tuber Solani tuberosi observamus , inprimis eo tempore, quo sese magis evolvere in- cipit, in medio hujus substantiae corpus quod- dam (1) Sprengel, Phil, Bot. p. 91. (2) Sprengel, Ueber den Bau, p. 117. ' 62 COMMENTATIO dam invenitur, quod maxime cum corpore solido vel disco bulbi. convenire videtur (1). Doct. Brisseau-Mirbel differentiam bul- bum inter et tuber exiguam esse statuit; secun- dum virum doctissimum in eó solummodo differunt , quod in bulbis corpus solidum parvum sit, pro ratione illius corporis,: quo planta futura inclu- ditur ét tegitur, dum in tuberibus contrarium locum habere dicit OM Nobis tamen non ineptum videtur, | differentias quasdam exponere, quae inter bulbos et tubera obserVüntur? "quia" ‘maxime "Contribuerdüt ad « eos plein” Capitibhs ' pertraetandos : Bates ol Tinterhd "etructüra bulbi constat vasis et cel: lulis “feguläriter dispositis , ; in tubere noh ita. Diem externa bülborum in ' isdem planta- rum speciebus semper cadem est, in tubie PM | Siepissinie differt. pii onini in "bülbis pars inferior corporis solidi fie brillas emittit , "tübera Contra 'alias ex dpicé, alias ` ex” basi, as ex tota operite protrü- eiii taie gi! dud E a "Tube ra" juhiorà prolóngatiohibus quibusdam ci "corpore materno "cohzerént néque ab 'e0 Sepatdnfüt ; antequam. corpus maternum ipsum dis- PRES Grader bulbi juniores jam! citó propriam suam Q) Sprengel, An}, T. T. p. ds. 2) Brisseau-Mirbel; 1, 1. T. I, p. 9r. BOTANICA, 63 suam: vitam agunt, et liac conjunctione sine dam- no: pláne.careré possunt. ` oo ari BIE .csfiCorruptio” bulbi semper incipit eo loco, ubi: istapus fuit impositüs, quae inde magis ma- gisque procedit sed in tubere signa nt Sr ab omni parte, à margine externa usque! ad par- tem suam internam proveniunt, quae porro per totum corpus sesé extehduht. ^ Süfficiunt, ni fal- lot ,^thae "differentiae ‘ad ‘tubéra a bulbis "a guenda. -L'Tubera sunt “plantarum 'perennium , "neque um- quam tin- plantis annis" observantur * (2). Corpus ejus solidum circumdatur communi strato celluloso , quae a subjacente parenchymate , saltem in tuberi- bus adultis, non facile-est distinguenda (2). Cel- lulae magna copia pulveris amylacei sunt repletae, quae nutritioni novae plantae inservit (3). — Ex parte carnosa parenchymatosa > tuber undequaque protrudit ' gêmihas. Clir. Link ortum harum géniitarüm Tocüin habere statuit é fasciculo lignoso dü tuber exeünte, qui in pulpa parenchymâtosa Wario modo '"distribuitür 5 “quando "dein fasciculi üinores ‘in quemdam Conveni ut! locum, rudimen- tum gemmae formant (4). Emittunt - gemmae terup ,eiNIEQ: aud inoud ORUD e AL V yu P x pro- G) Rire RU jas e9o 41d AGRO). TRE | X8) Sprengel, Ueber den Bau, p. 254. (3) Brisseau-Mirbel, 1, » T. I. r, D90, _ Link, Elem, Phil, Dot. p. 220. (4) Link, 1. l|. p. 210. | * 64 COMMENTATIO rum. stagnationem . nova oriuntur I ibas pistes guit Doct... Richard (1) tubera. in . simplicia , quae . unicam. tantum. emittunt gemmam „uti in nonnullis Orchideis ; in multiplicia ; quando non- nulla tubera sunt conjuncta, . et quodque : tuber unam, producit gemmam , e, gr. in Saxifraga granu- lata; et in composita „uti in „Solano tuberoso, pee vj multae. producuntur gemmae ex uno tue bere. brroure Nonnullis igitur expositis ad. tubera. pertinenti- bus, videamus, quomodo, respectu fonnges externae inter: se. differant, Si Le Formae variag tuberum. : Tubera. nullam formam .stricte regularem prae- | bent, sed saepissime in iisdem speciebus. varian- tur; difficile igitur erat Dotanicis. invenire : termi- nos , -quibus ea a se. invicem. distinguere, pos- sent, — CI Will deno w ad sequentes differen- tias tubera reducit (2). Granulata, quae tuberibus parvis, quasi granulis constat , uti Saxifraga granulata, Tes- (D Richard, l. 1. p. 117. () Willdenow, L le pe 11, . ; DOTANIC A. 65 Testiculata s. serotiformis, Duo tus bera, rarius tria, sursum conjuncta , magis minus- ve rotundata, quae a superiore parte gemmam emittunt; in hacce forma distinguendum est tuber magis vetustum , e quo caulis ejusdem anni. ve- hitur et nutritur, et tuber recentius, e quo cau- lis sequentis, ann? proveniet et nutrimentum hau- riet (1) , uti Orchis mascula. MO Palmata. Plerumque duo sunt abad non- numquam autem. tria, compressa ,. versus finem ita divisa , ut quodammodo manum apertam repre» sentent; uti Orchis latifolia, . Digitata.: Tuber versus finem , digitorum instar ; divisum est, e. gr. Dioscorea alternifolia, .ÆFasciculata. Nonnulla tubera elongata, cy- lindracea » sursum conjuncta sunt, et fasciculum formant, uti Ranunculus Ficaria, Epipactis nis dus avis. - Conglobata. Multa tubera, rotundata , sibi imposita , conjuncta totüm constituunt , uti in He- liantho tuberoso. Pendula; quando radiculae filiformes ad suas extremitates tubera gerünt; e. gr. Solanum tube- rosum , Spiraca filipendula. Articulata; alterum tuber ex altero provee nit, ita ut totum videatur constare articulis co- haerentibus , nullis corporibus interpositis, uti in Iride. germanica , Ophioglosso. vulgato. " 0= C1) Brisseau+Mirbet, L LT, IL p. 619. E 66 COMMENT ATIO "Moniliformis, to differt à "charactere prae- cedenti, quod: tubera, corpore aliquo m nap cohaerent , é. gr. in Pelargonio tristi. fuerunt Botanici, qui e forma tuberum signà distinctionis inter plantas unius speciéi constitue- re voluerunt. Clar, Sprengel ta familiam O7- chideärum , e forma tuberum distinxit , : defectu autem aliorum criteriorum. Melius tamen est, ses qui praeceptum a summo Li nnaeó nobis tra- ditum, tempe: Si ailae supersunt notae, non 5 ad radicém esse ‘confugiendum , , quia in hortis D non facile licet, plantas eradicare, il herbariis eh non facilé radix transfertur, et in vivis plan- »» tis, radix se “subducit nostris ocülis.^ — Quod praeceptum , nf fallor, etiam sine ulla exceptione id tübera est t applied | bin C AP U T. eu OBSERVATIONES BOT ANICORUM, DE LE | ET TURIONIBUS, hd m De bullillis, ats Àd gemmarum classem ab auétoribus 'bülbilli etiam referuntur. : Corpora sunt; parva, : quae in | axil. E Emi dod AE IE: BOTANI € A. 67 axillis: vel. ad. superficiem monnullarum. plantarum increscunt et a planta materna abrupta, in terram radices -emittunt y ` atque novam. producunt. plan- tam, plantae a qua, desumta sunt, ‚plane. simi- lem, Plantae hisce corporibus praeditae viyiparae dicuntur, Bulbillorum patura similis est. bulbis propriis, etaeque ac; bulbi tegmenta et rudimenta foliorum habent crassiora et succulenta; (1). Non- numquam squamosi sunt, üti in .Li/o bullifero j j vel solidi uti in Crimo asiatico; quando in axil- lis foliorum proveniunt, e. gr. in Diasia, axil- lares vocantur; florales dicuntur, qui pedunculis insident, uti in 74///0 carinato, arenario, caet. (2). Doct. Drisseau-Mirbel etiam monet de bul- billis; quos pericarpiales „dicit et. ab aliis | bacilli vocaritur 5. „secundum, -doct, i virum. bulbilli hujus nominis „evolvuntur. in.pericarpiiss adhuc „peduncur lis: suis plantae. insidentibus ,...et locum occupant seminis, dum. ista. evolutione-revera flores istius plantae efficere videntur. -Exempla praebet- in Pan ératiis, Agaviset Crins asiatico (3). « or Doct. autem Richard:demonstravit,..ea core pora non.ad. bulbillos: pertinete: sed revera. esse semina, quae saepissime ad sumtus pericarpii ip- ongi .1qioni 5192239 gnay segi oun , 238088 - [157 (1) Link, Elem. Phys. Bot. , p. 217. (2) Brisseau-Mirbel, 1. 1. T. II. pag. 635: C3) Ibidem T. I. p. 138. et T. IL p. 635: | É a ^w * 68 COMMENTATIO sius magis sunt evolüta (1)3' etiam mos docet, ista corpora, sporae dicta, quae in plantis -agamis evolvuntur ; uti in Fi%cibus, Lycopodiaceis y Mus- cis, Lichenibus aliis ; tamquam bulbillos esse spec- tanda; si enim essent semina, embryonem inclu- dere deberent, qui germinatione partes suas jam existentes magis evolvit; ille embryo autem in sporis- desideratur (2). | satrroild iu ds. e S 1 i1 ‚on ES à: ^" ^ De turiónibus. Restat nobis adhuc aliquid memorare” de turio- hibus, quae ad eandem classem, cui bulbi et tubera pertinent. ^ Huc usque auctores exiguam mentionem ^ horum corporum fecerunt, ab anti- quioribus vero omnino fuerunt neglecta, Lins naeus quidem, de gemmis! subterraneis loquens, bulbos solümmodo ad eas restrinxit :-,, quae vero , parvae sunt,” ita inquit, ,, vix apud „Botanie 5, cos nomen et famam meruerunt ? (3). -°C Clar. Ludwig vocat turiones, gemmas e ra- dice provenientes, quae formantur. éo tempore in radice, quo ipsa planta marcessere incipit, Turio tan- G) Richard, ll. p. 118. (2) Ibidem. ($39 | (3) Linnaei, Amoen. Acad, Vol. II. p. 186. "dd "diet EK nd i BOTANICA, 69 tantum propria est radicibus plantarum perennium, et sua evolutione, quoque anno novam producit caulem; cum arborum gemmis maxime conveniunt ; occurrunt enim turiones foliaceae , petiolaceae , ful- craceae et fortasse etiam stipulaceae (1); sed ori- gine subterranea ab illis distinguuntur. Bulbi praecipue magnitudine a turionibus differunt , quae ante tempus vegetationis enim vix sunt percipien- dae (2). Clar. Link turionem vocat gemmam , quae an- te explicationem vel divergentiam foliorum elon- gatur (3); sic partes Asparagi officinalis , quibus utimur verae turiones sunt hujus plantae. Forma earum est indefinita, vulgo rotundata. | Sic igitur primae hujus commentationis parti finem imponimus, Botanicorum nempe sententiis de. gemmis expositis ; transeamus nunc ad alteram partem, in qua videbimus, quid nonnulli Botani- ci, rationibus teleologicis innixi, de gemmis do- cuerint. (1) Decandolle , 1, 1. T. II. 215. (2) Brisseau-Mirbel, 1. 1. T, L p. 137. (3) Link, 1, 1, p. 210. PARS PARS SECUNDA. RATIONES TELEOLOGICAE IN PLANTARUM / GEMMIS OBSERVANDAE, Si quidem naturae: contemplatio maxime placet illis, qui solummodo rerum mirabilem structuram et partium "formam externam cognoscere volunt, quanto magis iis placebit , qui consilium, cui omne creätum est, indagare conantur; nonne etiam des cet illos, qui soli naturae perscrutationi Sese tra- dunt, Deum revereri, qui omnia vel minima, tanta sapientia condidit ? Quando aliquis artificia humana considerat, nonne státim cogitat de arti- fice, cujus industria haec perfecit; quid igitur de eorum sententia cogitandum , qui, ubi mirifica di- vinae sapientiae opera ubique vident, Deum Crea- torem negare cupiunt? -Attamen non solum fues runt inter antiquiores , sed etiam inter recentiores, viri, magno ingenio praediti, qui existentiam rerum Creatoris et Gubernatoris negaverunt, atque om- C © MM. iDOTANICA. 71 omnium rerum originem ex rudimentis | corporeis explicaverunt. Major. antem fuit, fecta. eorum , qui,. quamquam existentiam | Dei : confiterentur , tamen negabant, omnes res ad certum. finem crea- tas fuisse, Majori autem naturae indagatione per- multa argumenta proveniebant, quibus luculentis- sime patuit, eos erravisse , qui illius fuerunt sen- tentiae, dum copia Atheorum dein etiam valde est diminuta, - Errores antiquiorum cecinit hac de re potius sunt ignoscendi, quam recentiorum; tradi- tionibus. nimirum de mundi creatione plane care- bant, neque Dei existentia iis nota erat, saltem Potentia et Sapientia Summi Numinis tam perspi- cue iis non erant expositae, quam. recentioribus, Sequenti autem tempore, varii auctores , verae religionis amore, conati sunt, rationes antiteleolo- gicas refutare, sed quia multis eorum magna naturae notitia defuit, saepissime falsa documenta protule- runt ad. suas sententias stabiliendas ; itaque nova arma quasi suis oppugnatoribus tradiderunt , qui hisce magis magisque falsis suis opinionibus affir- mabantur. Bona naturae notitia igitur maximi erat momenti iis, qui hisce studebant et documenta e regno animali inprimis inserviebant ad doctrinam causarum finalium illustrandam. -Regnum vegeta- bile. autem ista documenta non minori copia pro- tulit, et quaeque pars plantae nobis finem demon- strat, ad quem formata est. Prius- 72 COMMENTATIO Priusquam ad ultimam hujus commentationis partem transeamus, in qua rationes teleologicas à compluribus Botanicis in plantarum gemmis- ob- servatas, quantum possumus, enumerare conabi- mur, breviter explicare debemus , quid nobis vi- sum sit, rationibus teleologicis intelligendum ‘est, Causarum finalium doctrina Teleologia (a rende, finis) dicitur. ^ Causarum nomen autem huic rei datum improprium nobis videtur; causa enim fem- per effectum praecedere solet, cujus contrarium hac in re locum habet. Fines ultimos (eindoogmerk) igitur magis cum re ipsa convenire quani causas finales (cindoorzaak) satis patet. Sed de vocibus non est disputandum , videamus potius, quid voce causarum finalium , ab omnibus auctoribus usitata, sit intelligendum. Finis cujusvis rei dieitur 77, propter quod res ipsa est qui non observatur in illis ree bus, quae sine causa, quadem rationali sunt confectae. Quando nunc illum finem tamquam causam considerare velimus, propter quam una vel altera est formata, causa finalis tunc vocatur; illud principium autem, quod agit ad finem pro- positum concipiendum , causa efficiens dicitur. Doct, Krug causas finales dividit in subjectivas, et ob» jectivas , formales et materiales , externas se rela- tivas et internas s. absolutas (1). Ex ipsis voci- bus, C1) Krug's, System der theoretischen Eater hie, À, 1808. T. LL, Pe 146—147. los. nete al erheen ee Sv On “alt BOTANICA., 73 bus, ni fallor, satis patet, quid variis hisce ter- - minis sit intelligendum „ praeterea de hisce nomi- nibus egregie egit et exemplis. perspicuis differen- tiam inter ea illustravit J: van der Hoeven, in disputatione sua, de causarum finalium doctrina , ejusque in Zoölogia usu (1) Variae fuerunt sententiae ab antiquioribus Phi- losophis , hac de re prolatae. Thales Milesius, sectae Jonicae conditor primus de rerum natura ex ingenio disputavit, atque omne ex causis physicis ortum fuisse statuit, quem secuti sunt A naxi- mander,Anaximenes,HeraclitusetEm- pedocles, Anaxagoras, Anaximenis discipulus, Socratis praeceptor , totum se: Phi- losophiae studio dedit, et statuit, mundum non causis physicis sed revera a quodam Creatore for- matum fuisse, cujus natura non erat corporea, sed ipso ingenio inclusa.. Leucippus, Philoso- phus Abderita , contrariae fuit sententiae ; primus est, qui atomos tamquam omnium rerum principia statut, Democritus et Epicurus hanc doc- trinam. postea magis explicaverunt, quam Roma- morum Philosophus et Poéta, Lucretius, se- quenti tempore, carmine quodam de rerum natura defendit. Socrates et dein Plato et Aristo- teles sententiam Creatoris cujusvis existentiae d» xw n (1) Nieuwe verhandelingen yan het provinciaal Wriedkes Genootschap , D. Ill. A. 1924. 74 COMMENTATIO assumserunt, .et causas finales in rerum. natura adesse demonstraverunt. Z en o, scholae Stoicorum conditor, naturae comparatione „cum. arte docuit, quanto natura artem superet in omnibus suis ope- ribus, maxime veneratus est providentiam sapien- tissimam et benignissimam. | Inter Romanos scriptores, Cicero inprimis est enumerandus , qui copiam Atheorum debella- vit et scriptis suis sententiam Stoicorum stabili- livit (1). — Duobus fere saeculis post eum prae- terlapsis, Galenus e corporis humani fabrica, sapientiam. et omnipotentiam Summi Numinis de- monstravit (2). Inter scriptores Christianos , qui hanc rem tractaverunt , laudandi sunt Basilius, Chrysostomus, Ambrosius, Lattat tius, aliique (3). | Inter recentiores, qui doctrinam causarum finas lium refutare conati sunt ,. acutissimus Philosophus: Anglus, Baco Verulamius, praecipue memo- randus est, Rationes teleologicas steriles vocat, et tamquam virgines , Deo consecratas, nil parien- tes, eas considerat, Sequitur Descartes, vulgo Cartesius dictus, qui putavit: ,, se non abs- s5 que C) Cicero, de Natura Deorum, Lib. u. (2) Galenus, de usu partium corporis humani, Lib. XVII. (3) W. Paley, Natuurlijke Godgeleerdheid, vertaald door Je Clarisse, Voorberigt, p. 157719. BOTANICA ^^ 75 que temeritate fines Dei ünvestigare posse (1)." Sententiae liujus philosophi pro maxima parte ta- men. a fetvido religionis Christianae defensore, Robert Doyle er Cl: Cudworth sunt eversa (2). Spinosa, Maupertius, de la Mettrie aliique dein, vel minori sensu. bellum causis finalibus induxerunt, alii uti Buffon, Argens; Toulmin, Hume, pulcherrimis disputationibus eas suffodire conati sunt, sed viri doctissimi, uti Ray, Fenelon, Derham, Bonnet, Trembly,et in patria nostra Nieu- wentyd,Martinet et prae caeteris Clar. U il- kens, omnes suas intenderunt vires ad causas finales, quae in ipsa natura observantur exponen. das neque sine fructu in hisce conaminibus , ad laudem. Summi Numinis ex suis operibus magis magisque stabiliendam , desudarunt. Sed uti in plurimis rebus, sic etiam in hisce, valde difficile erat medium calcare viam. Contra oppositiones antiteleologorum saepissime hujus doc: trinae defensores, exempla ridicula atque nullius pretii aíferebant, Saepissime etiam in omnibus re- bus fines quosdam monstrare voluerunt, atque ita-extra limites doctrinae causarum finalium trans- gressi sunt, Quis enim negabit, doctrinam eo- rum, / (1) Med. Metaph. IV. p. 26. A. 1654. Ca) John. Ray, Gods wijsheid geopenbaard in de wer- ken der Schepping. 1779. Tom. I. p. 30. 76 COMMENTATIO rum, qui statuunt, Deum Adamantem creavisse. ut ornamentum esset Matronis Europeis ,' vel pue. lices ad homines munditiém docendam , illam: doc- trinam vix aliquid. attribuisse ad Teleologiam sta- biliendam. . Quamquam igitur Philosophia Kan*: tiana non omnino cum ista. Teleologorum” ejusdem temporis convenit , multum tamen Philosopho illi germanico debemus, quia indolem et usum hujus doctrinae egregie exposuit , et terminos indicavit, intra quos causae finales sunt retinendae. Ad duas conditiones, omnia referre possumus 3 quae in quodam corpore finibus aptata esse vi- dentur : | LS I. Ut harmonia adsit inter omnes Tu iun corporis, II. Ut singulae : partes usui horum — sint adaptatae. In causis finalibus inquirendis cavendum igitur est, ne usus fortuiti et fines veri inter se confun- dantur, quo sequitur perspicuam rei cognitionem non tantum utilem sed pernecessariam esse iis, qui huicce doctrinae quidquam conferre velint. Videamus nunc, quid nonnulli auctores de cau- sis finalibus in plantarum gemmis et gemmatione observandis docuerint , de quibus , quamquam prae- cipuas mihi videantur quaestionis partes agere, ta- men non multum dicendi inveni, propter exiguam mentionem a Botanicis hac de re factam. Quae de iis invenimus , tradere conabimur. Ome «Ormes fere auctores conveniunt gemmarum .fi- nem in genere in eo consistere, quod futuram plantam intra se reclusam , ab aétis saevitia du- rante. hyeme , et caeteris injuriis externis. custo- diant,. Hinc fuerunt inter antiquiores qui gem- mas plantarum in regionibus zonae torridae, adesse negarent, et omnes plantas regionibus frigidis gemmis praeditas esse contenderent, . Haecce.theo- ria. tamen non «plane, est admittenda..in „utrâ- que regione enim plantae sunt, quae contrarium probant; sic Rhemmus frangula , arbor Sueciae jndigena, | gemmis caret; sed. hujus .rei ‚causa non alte est repetenda, hisce tegumentis non.opus est; habitat nimirum ‚sub arboribus ,; in nemori- bus paludosis , cum aliis plantis a saevitia hyemis defensa (1). In Pa/mis contra adsunt gemmae, quamquam sint; arbores regionibus tropicis . pro- priae, quae.in septentrione vivere non possunt. Operae pretium igitur esse censet Clar. De Cane dolle vegetationem sequi arborum ejusdem. spe- ciei in regionibus , quod ad temperaturam valde di- versis „ad cognoscendum : 1°, Num arbores „ quae per longum, temporis. spatium -in climate. calida, et terra valde fertili sunt positae, cessarent gem- mas formare,*et 2°, quando sola natura, hoc non | [ „pere ` Q)Linnaei, Amoen, Acad., Tom. li. p. 188. in an- not : T t 7% COMMENTATIO perfecit, ^num ^ tamen cültüra^ ésset ^ efficien- duin (1). | 09 Wrang ni me Ad senténtiam probandam, totam gemma- rum structuram fini supra memorato - respondere ; singulas. earur partes considerare debemus. Vi: deamus ` igitur, - primo loco, quid de : — sit statuendum. 5a JF re 30916098 ^Sqdamàrum munüs ptiecipue in eo vais út partés interiores tegant et caveant j ne pluvia ante earum evolutionem : penetret 5 magno igitur numero tenellim herbam circumdant perfecte asese ubivis técufit , €t praeterea materie’ quadam resino - viscosa obductae sünt , quae solüimódo ‘alcohole , sed non agti solübilis est. Clar; Sp réng el iper aliquot hébdomades gerñmas ^ Meseuli Hippocastam aquae sübrniersit, petioli vulnere cera sigillari clauso et obsérvávit 'partés internas "nulo: modo ' humecta r (2) ‘Durities $qüámarüm' exteriorum, . quad - per. majorem evaporationem- áb actione aéris et lue its locum habet, multum ' qucque- confert ‘ad süecos iiternós rétinendos ; squamae“ enim interios fé$, succülentiores, tunc nom amplius vapores emit« tere, nequé exsiecari possunt; et ist duritie praes cipue füturam plantam defendunt, ne rebus exters his sibi obnoxiis lacderetur, Modus. etiam, quo invicem sunt conjunctae , non minoris est momen- ti 5 Gy DeCandollej"Orgas. Pig. Ton AI. ps 2173 C2) Sprengel, dnl, u., s, w, Tom, I. p. 242. BOTANIC A. 79 ti; mpédit enim, quo minus frigus penetret , et eo Imagis, quia quaeque squama certam Continet (üditititatem aëris ligati , et nonnullae ad superficiem éxtériorém , aliae etiam ad interiorem pilis mollibus sufit tectae Tr): Nonnullis arboribus et fruticibus , squamae plane desunt , sed species lanae adest, quae $quamarumi officio fungitur; e. gr. in iburno Opulo et Prelea trifoliata. Sunt etiam gemmae , quarum par- tes tenues neque squamis, neque pilis, neque mas terie resinosa , neque tilla specie tegménti giudent , quae - tamen hyémis vigori resistunt; sed earum partes tam: arcte stiht /cónjunctae , "et ad ‘se’ invi- cem applicatàe, "ut frigoris Óbnoxiis resistefe' pos= Sint (2). Exsistüht etiatn géminae, quae nüllis “tes gufmentis 'Obdüctie, dürante hyeme in petioli cavi- täte latent ; tà tegüfitur „atque dein’, quando“ max jori süccorum actione, verho tempore magis dc- créscunt; petiolum e " loco'extrudünt (3). Maxis jae utilitatis etiam sunt in Graminds, in quibus locum toroflaé ét célicis occüparit" ét caliéem dm plerisque | floribus compositis constituutit. ' "Mirabilis: illa partium' complicatio infra gem mas práe càeteris sapientiam Summi Numinis rei is 1) De Candolte, : uU Per e» Koeler, Lettre sur les boutons, ete, dans le dorsal de Physique , Tom. LX. P. 3 357« .. (5) Ibidem. (4) Phys, Vég, Tom, L p. 589. go COMMENTATO bis ostendit. „Quis enim , haecce adspiciens credes re potest, illam complicationem absque ullo fine et quasi fortuito ita esse constructam ? Quam egregie ex hisce denuo nobis apparet, artes humanas nil valere, quando cum operibus naturae eas. com- paramus. Omnes partes ita sunt plicatae,. ut mi- nimum spatium occuparent, et situ eo coärctato partes tenues non laedantur , vero tegantur „ et calor proprius internus retineatur. Differt complis catio pro diversa magnitudine, forma et structura foliorum futurorum , et magnitudo , forma et sub- stantia ipsius gemmae, adaptata est iis , quibus indi- get planta. Sie enim, e.g. Aesculus, Tilia , Quercus et Juglans arbores. sunt magnis. foliis praeditae, gemmae autem, ex quibus proveniunt , valde. differunt. In .4escu/o nimirum et Tila sunt magnae, in. Quercu et. Fuglande. contra parvae, Causa hujus rei in. eo posita esse videtur, quod lignum et caeterae trunci partes in illis minorem habeant;'duritiem ,..vasa ampliora sint „ atque eo succorum motus celerior fiat, quam in: his, . Folia ac. flores . Aesculi et Tiliae » majori igitur defen- sione contra hyemis obnoxia egent, quam Quer- cus et Fuglans, quorum folia etiam multo cras- siora sunt (1). — Saepissime etiam gemmae folii- . ferae , quae floriferis adstant > folià simplicia et a Aid ut | DON ^w C+) Conf, Oratio habita a viro Clar. Kops, die m, 16, Dec, 1831, in sessione primae classis Societatis regiae, :BOTANICA. 8r sessilia proferunt eo” fine, ut ista contractione, expänsio ‘in florum evólutione major esset, . Situs: gemmarum. valde nótabilis''est,: et causae finales in earum distributioné regulari "etiam sunt _observandae, ^ Uti' jam supra” mêfnoravimus- (Cap. II, $. 3.) hic sitis nôf varius et mutabilis est, üti ;Botanicis “minus peritis videti posset, sed ‘ad certas leges determinatus, Foliorum functiones pri- mariae” nimirum in eo consistunt, üt rorem assur- gentem absorbéant j ét"aequilibrium ihrer’ principia áéris' tmosphaeriéi, gaz oxygenio exhalando , re- stituant, ^ Dispositio gemmarum ergo in: caule. re- quiritur, quae omni modo est aecommodatd, ut folia post evolutionem e gemmis; utramque func- tionem optime peragere possint. - Dilucide patet , quando gémmarum ^sitüm spectamus , quantum provida Natura, hisce légibus satisfecerit ; in va- riis situs speciebüs , gemmae * semper ita suit disè positae , , ut, post evolutionem $ “alterum folium non ab altero noceatur. Quia nón in eadem linea verticali sunt impositae , “vel quando hoc fit, spa- tiüm ‘satis fnignüm inter eas adest , ut ab omni parte aéte âtmosphaerico circumdentur , et quia nullum fo- lium luce solari caret, superiora perinde ac inferio- ra , rorem adscendentem absorbere possunt , atque in- d aeque ac superiora plüvia humectantur (1). Si ()) Bonnet, Recherches ecte Mim, Ile pe 160. == De Cand olle, L- 1. Tom, I. Pe 330. f F / 8e COMMENT ATIO Si tempus consideramus ,; quo gemmae -evolvuns tur, videbimus , gemmas. fructiferas per longum temporis. spatium ante foliiferas ramis. insidere , et has multo.citius explicari, quam illasai Causa hujus rei facile explicanda videtur: propter organa magis composita et nobiliora, gemmae fructiferae y majori. tempore egent,. ad. suam: formationem :et explicationem (1). ~= Satis cognitum est, arbores. juniores raro .gemmas fructiferas, emittere , quando. autem , uti nonnumquam observatur, hoc locum habet, . videmus, etiam , arborem. numquam valde magnam fieri; finis, igitur eo nobis quoque, valde laudabilis videtur (2). | Quae. de. gemmis stricte. dictis monuimus , quo: dammodo ad bulbos quoque sunt applicanda, Quam- quam nutrimentum sit exhaustum e. tunicis. vel squamis praecedentium annorum , quae bulbum . circumdant, tamen sub. forma membranarum. per. sistunt, quia: sua multitudine novos bulbos. con- tra frigorem et humiditatem. defendunt. - Nonnulli etiam sunt bulbi, quorum tunicae aeque atque ar- borum. gemmae, quadam specie lanae vel ab ex- teriore vel ab interiore parte sunt PPANC e. gr in Tulipis. d 2d Natura in suis operationibus . semper. iis utitur legibus, quas ad finem sui operis idoneas cenfet 5 ne- (Gi) Sennc bier, L L T..IV. p. t9r. | (2) Uilkens, Redevoeringen enz, Di IV. bl. 234. 08 op ONDER h nêgüe “ullam ‘rem ab ea formatam, imperfectam dicere "possurius. ^ Nonnumquam nobis videtur , unum alterumve organon cuidam corpori deficere, -post-indagationeri autem magis accüratam sempér -apparet, alio- qüodam “organo illud: optime esse restitutum. Egrégium hujus providentiae exemplum nobis offert Ce/chicum autumnale, Tempore enim autumnali florescit et semina. sequenti vere prove- niünt$: mirum igitur videtur; quomodo sémina per hyemem maturescere possint, sed maturatio sub terra, in ipso bulbo locum Ime, et semina ver- no tempore simul. cum foliis. d gremio terrae pro- truduntur (1). . Quando. ad. usum id asieótimigi., et therapeuticum gemmarum attendere: volumus , «datissimus campus nobis aperitur. Sic e. gr. Turionibus Æsparagi, Solanis tuberosis, variis speciebus dlliorum , uti Allio Cepa, sativo, Porro, ascalonico , aliis quo- tidie utimur, Sic quoque medicamenta usitatissi- ma, ex iis parantur; squamae bulbi Scil/ae mari- timae, optimum nobis proferunt diureticum; Al- lia vim antihélminticam habenti Colchicum autum- nale drasticum praebet violentissimum, Sed "liceat nobis hic finem. imponere nimis lon- gum foret, et vires meas juveniles superaret , omnes usus explicare, quos variae gemmae nobis prae- bent; neque in quaestione desideratur. ^ Causas | au- (1) W. Paley, Matuarlijke Godgeleerdheid, p. 472—474. $4 ^ COMMENTATIO BOTANICA. autem finales , quae ad gemmas in genere -pertie nent, ea, qua fieri potuit brevitate. ac perspicuis tate explicare studuimus. . Pergratum. mihi. erit, Viri Clarissimi! si vobis in respondenda. quaestio- ne satisfecerim , et fore ut haec. qualiscumque commentatiuncula, benevolentia vestra non plane videatur indigna, etiam atque etiam spero. . Si vero aliquis felicior fuerit in quaestione percipienda et solvenda, in his verbis consolationem quamdam quaerere conabor : » Je me suis livré avec un extrême » plaisir aux sentimens d' admiration, » que celles-ci ont excité chez moi, >» pour cette Sagesse Adorable, qui a 3 SÈ bien approprié les — ‘à la »5 Dit”: „BONNET. EAR Rosi TUM Pag. 49. initio omitte: floriferas, quam THEODORI ADRIANI vax SCHERMBEEK, RHENO-TRAJIECTINI, MEDICINAE IN ACADEMIA RHENO=TRAJECTINA CANDIDATI. RESPONSIO A D QUAESTIONEM A NOBILISSIMO ORDINE MEDICORUM ACADEMIAE RHENO - TRAJECTINAE PROPOSITAM: » Quaeritur, quomodo Febris intermittens apo- » plectica ab aliis morbis, cum quibus facile » confunderetur et symptomatibus et decursu dis- » tinguatur ? Quaenam sint causae , imprimis pa- » ¿riae nostrae propriae e quibus ortum ducit? » Quaenam sit morbi natura et ratio curandi 2” QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. xxvi M, MARTII A. MDCCCXX XIII. DNS ET s E E | .. PROOEMIUM - — Omnes omnium charitates Patria una compiexa est! Sic veteres censebant (1), sic item nos ju- dicare oportet, A teneris inde haec cozitatio mis hi adfuit, ita ut Patriae aliquando inservire in dulcissimis votis mihi esset. | Quum igitur ante hoc biennium Patria, inopi- nata Delgicarum rerum catastrophe, omnes ad ar- ma vocaret, nullus dubitavi, relictis. studiis, pro focis et aris pugnare carumque natale solum, ab insidiosae turbae iniquitate defendere. Nulla enim studia sine Patria, sine libertate, . Redux, cum studiis denuo operam navarem, ecce! hoc ipso anno horrendus cholera morbus omnibus medicinae studiosis officium imponit Pa- triae afflictae succurrendi et omnes intendendi vi- res, (1) s» Chari sunt parentes, chari liberi , propinqui , familiares , sed omnium charitates Patria üna complexa est," Sic sum- mus Romanorum Cicero jam suo tempore effatus est, — Imo Patriae amorem inter officia primaria retulit. yI PROÖEMIUM. res, ad tristissimum morbum debellandum , studiis tunc iterum magna ex parte intermissis, gravissie mae fatalis morbi curationi studere incepi , quo et opportunitatem , unam omnium raram, haud amit- terem ut re vera Patriae juveniles vires consecra- rem. Etsi, hac difficultate, accedente concursu stu- diorum academicorum , depressus essem, Quaes- tio tamen a Nob. Fac. proposita, propter argu- menti et suavitatem et gravitatem, ita continuo mihi” arrisit , ut nullus dubitaverim et meum cUp[JóAóv conferre cum iis, qui ejus responsio- nem aggressuri essent; cum apud me constet, tum demum rite Patriae commodis inservire me- dicum, si in cognoscendis, quae imprimis ei propriae sunt, affectionibus studium posuerit. Eo lubentius igitur hanc Quaestionem tractandem mie hi sumpsi, quo majores in praxi aliquando fruc- tus inde percepturus ésse, mihi visus sum. Nequaquam autem vestro V. V. C. C.! judicio meam submittere commentationem ausus fuissem , nisi apud me de doctorum et eruditorum viro- rum, in nostris Academiis, humanitate et bene- volentia in dijudicandis studiosorum primitiis con- staret, quippe quae virilem referre laborem nul- lo modo possint. In commentatione autem conscribenda, ita vers satus sum, ut quae de nostro argumento, in optimis, quos quiden mihi parare et consulere po. PROOÓOEMIUM. vH potni, fontibus, invenirentur, studio. perlegerem et judicio adhibito inter se compararem. Imprimis vero operam dedi, ut causas Pa- triae proprias, quantum potui colligerem et. ex- ponerem , quandoquidem: tum demum e “mente Consult. Fac. responsurus mihi esse viderer , si ea exponerem , quae. hunc morbum Patriae genuinum reddunt. ' p s „Morbi naturam tradere perdifficile mihi erat, cum pauca modo de ea apud scriptores recentio- res invenirem, quas veteres habent de ea theos rias, hae mihi videbantur ita a Physiologiae stu- dii hodierna conditione aberrare, ut eas assumere nullo modo immediate potuerim, ^ Melius igitur duxi sensim sensimque ex febrium universarum contemplatione, tandem Febris intermittentis apo- plecticae naturam derivare et explicare... In ea igitur exponenda semper in animo habui, de Febre intermittente hic esse sermonem. De Prog- nosi pauca tantum disputavi, quippe. quae „ nisi dato casu morbi, nimis generalis sit. .. Curationis denique partem ita absolvi, ut. prius- quam exponerem, quae veteribus cognita. fuerit curandi methodus. Dein sequitur illa, quae hos diernae medicinae propria est, à Tandem dissertatiunculae, appendicis TA: ! ad: jeci duos casus morbi, quorum alter a me est observatus et elaboratus. . Ea de causa hos com- memoravi, ut his quidem omnia symptomata, de cur- uro MRO ÒM DUM. - cursus et curatio morbi, abunde repeterentur; ut sic conscripta commentatio qualemcunque morbi dati monographiam contineret, . | In hisce conscribendis et perficiendis, sic nobis agendum esse proposuimus, ut neque Boerhas vium, neque Stollium, nequeBrownium, neque Sthalium, neque Saüvagesium; nes. que Pinellium, neque Reilium, neque Sels lium, neque Broussavium absolute sequere- mur, in opiniobus , singulis: his viris fere propriis, Amieus enim Socrates, amicus Plato; sed magis amica -veritas, i In dulgentiam vestram. V. V, C. Catin hocce opusculo dijudicando, iterum ex animo invoco. Cum enim tristis: rerum clades Rei Publicae nos» trae continuo in animo afflicto agitatur: et. satis precariam nostram reddit conditionem; ita ut ad studia seriora fere. inepti sumus , cum simul more bus 'epidemicus etiam exiguas meas vires alibi vocavit, ita ut nunc humanitatis gratia, pro vi« ta et sanitate proximorum contendere et. omnes vires consecrare inter dulcia habeam: officia „quid enim humanius, vel homine etiam christiano dig» nius est, quam aliorum malis commoveri perinde ac si suae essent, (Mead). Scripsi A*. MDCCCXXXIL IN- INTROITUS. Ingens febrium intermittentium numerus earum. que antiquitas, praecipue tamen epidemiae ex iis ortae, quae saepius patriam nostram tristi clade affecere, has ipsas febres tanto nomine insignive- runt, ut vix , vel ne vix quidem sit aliquis , etiamsi rei medicae prorsus ignarus, qui, si de febribus intermittentibus sermo sit, se argumenten igno- rare testetur ( Te : iNon (1) Tantus enim earum numerus apud nos est, ut, Italia for- tasse excepta, nulla fere regio febribus intermittentibus copio- sior inveniatur quam patria. : Conf. H, F. Thijssen, M. D. Geschiedk. beschouw, der ziekte in de Nederl. pag. 112 seqq. i | Sebastiaan, M. D. et Prof. in ac. Heidelb. Beschrijving der tusschenpozende moeraskoortsen, vertaald door J. Hout- man, re deel. praef. M. Dolleman, M. D. Disquisitiones historicae de ple- risque apud Belgas septentr, endemiis morbis, pag. 1. J- Banga, M. D. Ferh. der epidemische ziekten , welke in 1826, in de noordelijke provinciën der Nederl. hebben geheerscht , ubi pag. 9. haec leguntur, ,, dat tusschenpozende koortsen » tot de landziekte van alle moerassige gedeelten der aan zee A i ge- 2 INTROITUS. Non mirum igitur, huncce periodicum mor- bum, nisi malignis stipatur symptomatibus, sed consueto stadio paroxysmos suos et apyrexias ad finem usque percurrit, - a medicis facillime dig- nosci et curari. Accidit autem Moto ut Moon aut Spo- radice grassantes hae febres characteres sibi assu» mant, qui aegroto perquam noxii sint habendi. (1) . Horrenda . epidemia, quae, patriae pulcherrimas provincias ,.'Groninganam et | Frisiacam , aliquot adhinc annis. devastavit, malignitatem febrium. ine termittentium: extra. omne. dubium. posuit , (2). et docuit , hanc: febrem , si. causis universalibus , vehe- menter. nocentibus > excitetur, adeo. saevire pose se, ut victimas plures sibi postulet, quam epidemia ista, quae plures jam per annos, ingressu. suo le- tifero , totum orbem perlustrat, et hodie eheu! ad „patriae fines jam accessit ; epidemia quae ab omni fee >» gelegene Nederlandsche provinciën behooren, zal door nie- » mand worden ontkend. Het is vast zeer bevreemdend hier ; |.» bijna dagelijks van dezen te hooren spreken, terwijl ginds op » €enen geringen afstand van weinige uren in dezelfde pro- pij vincie de naam naauwelijks bekend is." Porro haec habet: „In " Friesland heeft de landtaal daarvoor eene bijzondere bena- » ming, Tjienst noemt men eene tusschenpozende koorts; ter- 2 wijl men Goarre eene aanhoudende noemt.” (x) Sebastiaan, tom. cit. pag. 112. (2) Cf. Specimen medicum inaugurale de Epidemia Gronin- gana ab]. N jhoff in academia Rheno - - Trajectina fupe defensa, INTROILTU.:. $. fere timetur et: de qua , priore aro tam egregie cecinit noster poeta. (1) .' 5 Saepius autem accidit, ut febris . intermittentis , vernalis imprimis, character adeo sit mitis et benig- nus, ut febris re vera tanquam alicujus materiae nocivae in corpore haerentis , benevola extricatrix sit habenda, in quam igitur quadrat Hippocratis dictum , quod ‘item patrio sermone poetice effatus est magnus ille poeta, idemque medicus, qui nunc scientiis et artibus fere cunctis, morte eheul ereptus est. (2) | Latiore quidem sensu febrem intermittentem lar- vatam eàm dicere solent medici, quam comitatur interdum affectio quaedam, quae durante paro- Xysmo accedit. cujusque duratio irregularis ‘est. Plerumque haec affectio ex ipsius corporis fabrica aut constitutione ortum trahens, ipsa febre gra- vior est et periculosior, sed non ita obfuscat fe- bris intermittentis - characterem , quin haec dig. nosci possit. Hujus generis sunt ventriculi affec- tiones,- nausea , vomitus , ardor etc. (3) Aliquando maligna quaedam affectio, non e cor- e enfin aie ra co i E (r) Cf. Ferwelkoming enz.: na. de.wederkomst der leerlingen van de Utrechtsche hoogeschool door Adam Simons, pag. 13 (ay C£ Mr. Wii — de ziekte der sierde ifte -Zang ; pag.” 17. 4111 ( OG » De ziekte is helingkracht, maar geen verdervingszucht."* :-Cf'etiam W erlhof, Op..med. pag: 158—164. à (3) C£. Torti pag. 177. ibig e qi CU nine „vit « À 2 Pops 4 INTROITUS. poris fabrica; deducerda, adeo tegitur (1) febris intermittentis praesentia, sub mendaci alterius af- fecrionis larva , ut obfuscata febris, ab ipsis me- dicis accurate haud examinantibus, non dignoscatur, et symptoma illud febrem Obfuscans, tanquam genuinus morbus. habeatur et tractetur; febris igie tur genuinüs hoc loco morbus, non tantum non supprimitur, sed medicatione, et cura . contra aliud . vitium institutis „ vehementius stimulatur unde exacerbatur et in veram aegrotantis salutem, et in medici famam, perniciose tendit (2). Hisce febribus nomen dederunt febrium larvata- qum, quae a febribus intermittentibus comitatis sic distinguendae sunt, ut illae tanquam genuinae febris intermittentis species dignoscantur et tractentur (3). Haud ita facile distinguitur, quando de febre in- Popken, M, D. Hist Epidemiae ann. 1826, Jeverae ob- servatae, pag. 144 seqq. Burserius, Instit. med. vol. 1. pag. 1. $. zo. Senac, lib. r. pag. 113. de recond, febr. interm. tum re- mitt. natura. -1 C1) Cf. Stracke, Obs, de Febr. interm. pag. 105. Nijhoff, Op. cit. pag. 4, 5 et 72 seqq. (2) Cf. Waarn. over de vermomde tusschenpozende koortsen, door M. de Haan, Heelm. te Stedum, in de vaderl. Letteroef, van 1801, pag 560 seqq. i (3) Hecker; Kunst die Mensuhliche krankheiten zu hei- len, Erfurt 1813. tom. I. pag. 162 eas febres Ferlarvte, un- deutliche vocat. | Reil., Erkentniss. undi kur der Fitber , tom. a, pag. 123. de iis, nomine verkappte disputat, INTROITUS, 5 intermittente ,' €. g. apopletica, sermo sit, utrum intelligatur febris intermittens apoplectica comitata an larvata. Haec autem diagnosis , casu. dato , ex rebus adjunctis instituitur, Utraque species curam antife- brilem requirit , larvata autem majorem , intensiorem ‘et strictiorem quam comitata , cum in illa febris tan» tum debellanda sit, haec autem simul sibi. vindicat curam affectionis ex causa corporea deducendae. Optimi et principes de his febribus scriptores salutantur: Valesius, Mercatus, Morton, Ramazzini, Frassoni, Torti, Werl- hof, Lauter, Senac, Rahn, Cleghorn, Medicus,Lister, Comparetti, Lanoix, Boullon, Comte, Ba bbby ‚de edn Alis bert, Cranen. | Latet febris intermittens Vaga sub cujuscun- que. morbi forma (1) e. g. sub syncope, car- dialgia, cephalalgia, ‘hemicrania, colica, pleu- ritide, vel etiam sub exanthematibus, vel deni- que. sub affectione soporosa, Haec ultima forma inprimis maxime letalis et perniciosa habetur (2). Varii soporis gradus, sub quibus febris-latet, determinare solent morbi denominationem. | 19. (1) Cf. Senac; l. 1, pag, 77. Mollen van Eldik, prar, tijdschr, 3% suppl. =band, 1%° st. p. 1-12. Stracke, Lib. 2. pag. 105—173. ^(2) Fe C. Medicus in ejus Beob. aus die Arzneywissen- schafte, Tom. 2. pag. 350. talis febris historiam nomine sodsan oder schlagflusz oder sehlaffieber commemorat., * 6 INTROITUS. 19. Febris interm. comatosa dicitur quando neme pe sub paroxysmo, continuo dormiunt aegrotan- tes sed tamen e/ somno resuscitari possunt. . 99. Febris interm. lethargica, quando iterum resuscitari possunt aegroti, sed licet expergefacti mentis suae conscii non sunt et delirant. 3°. : Febris interm, narcotica: dicitur quando sommüs adeo profundus est, ut nullo inodo ex- pergefieri possit :aegrotans. o img 49. Febris tandem. dicitur: apoplectica , : quando -numeratis symptomatibus «se adjungit. respiratio stertorosa et facies livida (1). oui i43 Hae denominationes , : quae: varios. affectionis gra- dus determinant aliquo pretio sunt habendde.: o! Febris interm. apoplectica est morbus , qui vel epidemice vel. endemice vel sporadice. grassatur. -Anno. hujus -saeculi 1808, 1809:, adhuc. epidemice -grâssata fuit. Praecedente anno in castello An- -verpiarum . multos Occidit milites, iñ- Zelandia 'saepius occurrit, neque in observatione quotidiana morborum adeo infrequens est, quin a die fe. re omnibus observari obleat. b rds .. Ie- (D) Cf. P. G. Werlhof, Op. med. ab d. E. Wichmann, collecta , pag. 5o feqq. | W.F, Büchner, M. D.,-t 1. pag. 465. Geneesk. hand- bock. Notandum , feb. intermittentem larvam apoplexiae , “quae nos- tráe patriae -miorbüs' frequens esc, quaüéque aliquando epide- mice grassata est, lubenter rusé conf, Thyssen, op. Sita, Pe 290—295. INTROIT US. y Febris igitur soporosa in ultimo et vehementissi- mo gradu, apoplectico nempe, species erit de qua .in, nostra commentatione agetur. Ut ordine pro- cedat argumenti expositio, im quatuor capita di- vidimus scriptionem nostram, quorum —— continentur quaestionis partes. Caput ^ |. Continet rationem ; qua’ diagnosis: Febris "jnterm. apoplecticae optime petitur. Caput II. Causas exponit inprimis patriae nostrae proprias e quibus ortum ducit. Caput III. Agit de morbi natura, Caput IV. Curandi rationem suppeditat. Tandem appendicis loco’ accedat hujus affectio- nis historia morbi a me observati, cui adjeci alius optimi scriptoris casüm selectum, CA- Qo AIR OUR ih CONTINET RATIONEM QUA DIAGNOSIS FEBRIS INTERMITTENTIS APOPLECTICAE PETITUR. S. I. di | veto: Definitio et Divisio. Febris interm. apoplectica est vel larvata vel comitata, Comitata dicitur ea, quae sibi obscura juncta habet non tantum quae in febre in- term. simplice conveniunt symptomata, verum etiam ea quae pariter apoplexiae genuinae paroxysmum determinant et constituunt (1) ; quaé autem symptomata apoplectica in hac febris specie manifeste oriuntur ex corporis quadam pe- culiari structura , aut constitutione , aut e causa in ip- C1) G. Cullen, Synopsis INosol. meth. , tom 2. pag. 19o. Indicat apoplexiam aliquando febris interm. symptoma esse no- mine apoplexiae febricosae. COMMENTATIO MEDICA, 9 ipso corpore haerente (quod deinceps plenius ex- ponemus) (1). .. In altera vero febre, larvata , apoplexiae sympto- mata adeo ipsam febrem larva sua obnubilare so- lent, ut ipsius febris paroxysmus , si non integer , pro maxima saltem parte delitescat et vix ac ne vix quidem appareat (2). .— Hinc apparet justam denominationem inde de- sumi, quod febris, larva apoplexiae tecta, nulla fere offert genuini morbi symptomata. t (1) Notabile Febris apoplecticae comitatae exemplum ha- bemus commemoratum ab egregio Richardo Morton qui de avunculo suo, viro obeso, hebete et somnolento historiam morbi nostrae febris breviter} enarrat, Cf. cjus Op. med, tom 2, p. 146. (hisf. 24.) (2) ,, Cum isto (symptomate) alii non frigent, non calent, » non sudant, cibos non nauseant, urinam quidem rubram, sed > sine sedimento emittunt, Alii calorem, sitim deinde sudo- » rem, sordidas fauces nauseamque habent, atque urinam cras- , Sam reddunt, quae sedimentum, lateri trito simile praecipi- ` tate — Ubi certa accessionum tempora non servat, sed modo » breviorá, modo longiora spatia intermittit, debet utique per » sudorem, per urinae sedimentum dignosci, " — Stracke, 5» » Page 106. Febris interm. apoplecticae larvatae in dissertatiunculae ap- pendice, notabile exemplum legitur, Alterum invenimus i» de Lerteroef, van 3921; 1 jam citatae, Conferat. Morton, Op. cit. , t. 2. pag, 145. (Hist. 25.) $8. 2. 10 COMMENTATIO Ne a Symptomata et delincatio-mórbi NE e. Symptomata. morbum antecedentia. Praecedit somnus naturali profundiór; stupor" et capitis ingens dolor, vertigine, ‘sensuum ali quando obfuscatione et insania stipatus (2). Urina crassa coloris intensi, ad nigrum vergentis et in- natante quasi pinguedine. ^ Sanguis vena detrace tus, in floridam et satis aequabilem insulam sece- dit, sed - copiosissimo sero . viridescenti. innatan- tem? "^ bisil3il of “ip | | rid T Haec (1) De hisce Cf. W erlhof, Op. cit, $..5. pag. 64 seqq. F. Torti,. Therap. spec. (ad febra period. perniciosas , Hib. 4. €. 3. universum inprimis kiss. 1. comitis Alphonsi Saxii. Van Kranen, Diss. med. dnauge s. Pe i : i pA Lb. Alibert, Traité des Fióyres pernicieuses, i 4e pas. 56 seqq: j l ; £M. Bailly de Bheki Traité. anat. pathol, des Fik res interm. et péruic., pag. 155 seqq. Etiam consuli possunt : Curt Sprengel, Instit, med., tom. 4. (Pathol, spec. pag. 39.) | i Senac, Op. cit., lib. 1. ‚pag. 72 seqq. “nl Morton, Op. med. , tom. 2. C. 9. „hist. 25 et a6. | | Sebastiaan, Moeraskoortsen.s tome 1. peg» LIZo C. Pison, Select. obs. et consilia, fol. 78. (2) Hic illud Fracastorii quadrat (de Coztag. lib. m €. 5.) Re OS ere Saepe exignul mus. Augurium tibi triste dabit, M ETD Eb € IAS: ti Haec symptomata, corporis constitutionis ratios ne habita, metum instantis aut Febris interm. apo- plecticae comitatae aut larvatae commovent, > Aliquando nulla signa periculum instans denun- tiant, atque in exspectatus adeo est paroxysmi pro- ventus, ut veluti ictu percutiantur aegri, etexcep- tis pandiculationibus et levibus horroribüs atque dolore exiguo capitis bene valere viderentur (1). B. Symptomata paroxysmum declarantia. -Ubi vero ipsa affectio erumpit , sive accu- ratius, ubi incipit febris. forma insultus. apo- plectici, frigus algidum. aegrum invadit, -qui pariter, in soporem pronus est ex. quo. exci- ta 21) Sebastiaan, tom, I. pag. 129. sequentia habet: ,, Of- sy schoon de hoogere graden van slaapzucht,-beroerte en ver- » Stijving (in febre intermittente) in vele gevallen zich onver- T: wacht openbaren; zoo kondigen zij zich nogtans menigmaal - ; » aan, door eene loomheid, groote neiging tot slapen en s, hoofdpijn, ” (,,Senac habet Op. cit: j Soporosi fiunt aegri, impeditur ‚ss mens, inducitur lethargus , imo accedit vera appoplexiae spe- » cies et paralysis, quod vero magis infrequens est catalepsíae _ By quid simile observatum traditur, non mirum ergo si adsint „> convulsivi motus, tendinum subsultus, tremores, visus, au- “3 ditus aliorumque sensuum defectus, aut denique vitalis spi- gs ritus omnis prostratio. ” Aliquando genuina apoplexiae symptomata adeo omino ut affectio idiopathica videatur et a febre intermittente prorsus aliena, 12 COMMENTA TIO tatus mox in eundem relabitur , antea gestorum immemor, -si aliquid poscit, eorum; quae sibi de eo proposuisset statim obliviscitur, verbis expri- mere non valet quaenam idea in mente versetur et licet bene percipiat se non- ita agere ac qui- dem vellet, aliter tamen facere nequit, Verbo, functiones: et- motus; quae a voluntatis imperio pendent perfici nequeunt, Si loqui adhuc valeat, balbutit, voces isdn proferre non. potest et alteram vocem pro altera profert. Ingravescente autem affectione (febre increscente) universus status apoplecticus evolvitur, aeger mi- sere prostratus , supinus jacet, genubus contractis, naribus stertit et singultu spiritum continuo trae hit, carotides inprimis et temporales ac frontales arteriae vehementer pulsant. Oculi fixi aut rotane tes summopere splendentes , (N vhoff)aut fracti, os semiclausum , lingua aspera, livida, assiduo tremore movetur in ore pertinaciter saepe clauso retracta est atque copioso muco tecta. Tumet et livet facies, cordis et arteriarum vis miro modo vacillat, hinc pulsus nunc intermittit , nunc exilis perquam et irregularis est , aut celerrimus et durus „ (Nyhoff) aut frequens, tardissimus, durus (Werlhof). Cutis plerumque ad tactum insensi- bilis est, convulsivus motus saepissime unius aliusve membri aut oris obtinet (1). i; Ca- (1) Cf. Sauvagesius, Op. laud., t. 1. pag. 354. n°. 20, MEDICA 13 * Universum corpus riget et calet, aut alget, instar ‘corporis e marmore confecti, qui uni- versi corporis torpor et algor tristem consti- tuunt antithesin turbulentis illis motibus et ac- tionibus excitatis in capite observandis. Pulsus variat et irregularis est ob circulationem adeo im- peditam. Urina et faeces facile sponte excernun- tur (1). Int: ~ Ex hacce omni conscientia privata tristissima aegri conditione , parentibus et adstantibus horrenda, ne- que ullis parentum blanditiis et allocationibus , neque ulla vi frictionis , ligaturae , concussionis , neque ferri candentis , neque vesicantium applicatione , neque ca- pillorum evulsione, neque scalpendo , neque velli- cando, neque alia quacunque dolorifica operatio- ne, nisi finito paroxysmo febrili, resuscitatur aeger. Si autem post vellicationes ,- punctiones , scarificationes, sternutamenta, clysmata acria leni- ter oculorum palpebras attolleret aeger; statim tamen illae rursus connivent, interdum autem in- aequaliter adeo ut altera semiclausa - appareat, aut manet immota et aperta, sine visionis ullo sensu (2). | TOR Sta- (1) Graphice hunc statum, verbis Eugalini depixit Werl- hof, Op. laud., pag. 65: ,, Absque omni sensu et motu jacet r^ (aeger) ut ne digitum haberet quem dimoveret et sola respi- » ratione a mortuo differret, " | C: Haec conditio periculosissima est. Cum enim titen- ‘dum sit, ne inactivitas- cerebri, medullae spinalis nervis, í com- 14 COMMENTA TIO Status :spasticustetani speciem referens ,. si su- peraccedat , tristi. modo symptomatum cohors mul- tiplicatur, Urinae et alvi excretio suspenditur, palpitationes cordis, pedum. et - totius corpo- ris- convulsivi et fortiores motus locum habent. Oculi. semiclausi, aut aperti, sine ullo splendore, lingua. arida est, omnes artus contremiscunt.. oculi atrociter circumvelluntur. Pulsus plenus tar- dus est, cutis- fit arida, omnes arteriae. forti- ter: pulsant, -sudor pungens erumpit, pulsus nunc fit minor, celerior, et. irregularior -i sudor viscidus et frigidus, respiratio celer et stertorosa, Subito pallescit facies, collabuntur tempora , nasus fit acutus et spumans mucus ex ore retracto na- soque-stillat,. Extremitates frigescunt , . torpent. Susurrus oritur in trachea ,. excretiones nunc sponte defluunt 3 summa. difficultate. peragitur respirationis functio set alae. nasi fortiter expansae, certamen ine dicant intensum inter. vim . vitalem . declinantem . et mortem celerrime. adventantem. . Diutius protra» hitur-haec tragoedia, antequam inevitabili fato .ce- dit.aegen, anxie caput retrorsum flectitur corpus extenditur et suspiriose tandem ultimam vitae flam- mam miser efflat. | | Haec communicetur respirationis functioni runter enia pup asphyctice moriatur aeger. i | ^ Graingers; in hist. febr. anom., Pe 42. acdibit : j Aegro- s tantes > post refrigerium febrem. contrahere; mutos et ri- gi- OIM ÆID E C'A. 15 "Haec. affectio apoplectica, aliquando non statim invasionem febrilis paroxysmi comitatur, sed versus ipsius augmentum demum accedit. Crescit, minui- tur et déclinat cum ipsa febre, ita tamen ut febris aperta forma prorsus deficiat, Aliquando tamen me» dico tempestive vocato perspicue observare licet ge- nuinum febris intermittentis stadium frigoris. Torpet tunc corpus, turbulenta affectione corripi incipit caput, desinente frigore, calor obruit aegrum; tane dem largo sudore. desinit et solvitur paroxys- NUS (1). | "'Paroxysmi duratio varia est; per spatium horas rom VI, XII; XXIV imo et XXXVI extendi pw test (Sebastiaan). Redeunt haec symptomata indicata illo tempore, quod typus febris sibi vindicare solet, : Uni- » Bidos reddi, oculosque semiclausos habere, dum pars cor- s, poris refrigescebat, altéra adhuc convulsionibus corripi- tur. " (1) Alibert, pag. 41. hanc febrem non tanta symptomata perniciosa habere dicit: ;, La fièvre pernicieuse. intermittente » Soporeuse est la commune à l’hospice de la viellesse , dite Ja Sal- »» petrière. mais elle ne s'y montre pas ordinairement avec le dégré #» d'intensité que Torti et Werlh 0 f ont retracé dans leur de- »9 scription, on n'y remarque pas généralement cette insensi- » de la vue, de l'ouie et des autres sens, cette petitesse du » ‘pouls, ces traits du visage hippocratique, ces accidens ner- » Veux qui caractérisent éminemment les affections de ce gen- » re, observés par ces deux célèbres médecins, " „s bilité profonde aux. stimulans intérieurs, cette interception > 16 COMMENTATIO Universam congeriem: symptomatum sequentibus verbis expressit T orti (1): 4, Aeger cum hujusmodi » affectio incipit primum est in soporem pronus , » à quo excitatus statim in sommum relabitur 5 paulo post fit immemor rerum immediate ante » gestarum, nonnunquam obloquitur nec suos con- » ceptus valet exprimere et licet sui erroris sit » COmpos, se tamen corrigere nequit, aut conti- » nere; imo quandoque balbutiens vel verba mue » tilat, vel unum pro alio profert , non. secus ac » Si levi apoplexia in linguae paralysin degenerante foret detentus. | Ingravescente tandem sopore omnino jacet, ac stertit naribus, neque ulla voce, ulla vi, frictione, cucurbitularum , aut aut vesicantium appositione imo nec igne, quan- dope actuali , valet excuti et si quidem excutia- » tur aliquantisper, statim in eundem soporem , imo in profundiorem recidit, nec nisi declinate » accessione, incipit expergisci, quod una vel 4 Altera vici resipiscat quidem , sed semper paulo » difficilius , si soporosae affectioni adjiciatur sin- gultus tertia ad summum vel quarta accessione inevitabili fato succumbit aeger. " Haec verbotenus ex ipsius scriptis accepi, ut perspiciatur antiquorum efficacissima scribendi met- hodus etiam nostris temporibus , quae assumatur „ dignissima. M engl 39 2? 2 Me- Q1 PE orde ln F. C. Medicus. loco citato. 2 Y — y s d pp de T5 OEE Ee OIM ETD E © 4,0 9 i7 M eidicu s dutem;loco:séitsto haecliabet :: „ In » intervallo obtusüs eapitis, dolor: totius ' corpos » ris languor atque imbecillitas, sum anxietate spaêgros tenebant; videbantur tamen nihilominus sj te(icic „Alter »paroxymul ^ priore: erat^ fortior. ‘ac » potior. ` dn Sopóre$ ' nullo ropeiiódüm: modo L4 i hx à titt^! n poterant excitari , ronchusque aderat c cum anxie- BAE 54 patate ac deglutitione. laesa, linguaque. à minus, vOs ubili; inquieti.erant: aegri, sc « apoplexia -tactis » Similes conspiciebantur, oculis apertis „torvis » ac fig üs" totique facies s Spastice | di storquebatut. Ps erdus rgxysmus, apparebat. : sopore. $ horrore ni insigni ,..roncho,,.:.quenelis. ac, deliriis. necnon, 5'spasmis: 'ac: convulsionibus -stipatus p'uti in-epi- ài » lepsia iriterduti 23 (62 je hiadh!iteseno : 212215263. ve e 41100 3- 9b ali mew {mavti "t eislqonts:zi19233) soc. e 95d. nev nolisvsor ob ovissob soma In aidb^sb- ssh. ast eximere JR pt omis. extra Barosysmum, ahr nas n3b»sIqw voort s meisenidorov ebrssemmerortst ee "PaFostystilo absoluto aeger. espergisëie; et” behe En 4 hade retico nihil amplius. ab affectione apoplectica sentiat, eap penn valeat: imo GA sean ac in fe- em tante aby Ken van * 3 [^ , ` e 42399 ta ^ LL M mi Qt “bris bh. ezwr. amo yx De hac zoer L. febre. ‘intermitente, nd valet illa summi Buerhaavii definitio s quam. de, apoplexia effatus est: ,, quod sosie, privatio, omnium, sensuum externorüm, motuumque om- »,ninm oblatio, superstite, pulsu , ut plurimum forti, et respi » ratione magna et difficili, semper tamen cum stertore una as $6mper, cum. somno ,profundissimo, ” ad shade és di St Boer an ni vu umtdíeae parte An [o 129 „RIP e 23 COMMENTA TIO bris. intermittentis regularis apyrexia negotia sua perficiat «et. hilaris; sit, cujus rei varia m— varios dantur zog 427 53s? Tor ht a epar RINRI | vu PUSTII é „Sae oK1y CF: Paderl.. Letterocf. Jocus Nyhoff, Op. cit. ‚pag. 73 seqq. "Alibert, Op. cit. pag. 56. Verhandelingen. van de Natuur- en Geneesk, Correspondentie Societeit te % Gra- vénhage Ap tom 2. pars 1. pag. 251. Jorritsma, Med. ét Art Obst, Doct, te Hoorn. Beknopte verh. van de ziekte wélke te ‘Hoorn et te Sneek 219.1836. ede gl ium zijn, page lg es.h4. sh f à tr PTE EX ls bros pi TH nio » bij. twee jonge lijders, sterke ph van het mannelÿke » geslacht , zag ik eene zuivere anderendaagsche koorts met 55 "apoplectische - ‘toevallen plaats hebben 5 terwijl, Zoodra dé „koortsen afliepen” de toevallen’ geheel? verdwenen. ' Daar de » tong ‘in beide gevallen zuiver , en 'er geene sporen;van eene ə» gastrische ongesteldheid of andere. complicatien aanwezig ə Waren , (Febris apoplectica interm, larvata} nam ik de koorts , ə» na den derden aanval en met dezelve de toevallen van be- + roerte door de sulphas quinine weg, zonder ‘dât eenige ə» verontrustende verschijnselen meer volgden. — Een derde » soortgelijke. lijder , die zeer aan sterken drank verslaafd was , ». bezweek in den derden koorts - aanval.” Sebastiaan, Op. cit., pag. 1268 » Echter heb ik me- $ higen Rus, dien ik in den koorts- aanval (Febr, interni. apo= sz plecti) verlaten had, bij mijne avond- visitatie met eene s tabakspijp in den mond zien wandelen, gevoelende zich ta- os melijk opgewekt, klagende over niets, en soms was deze, » zoo het scheen, den dood ontsnapten lijder ; des anderendaags, » bij den nieuwen aanval een lijk ". Eodem libri loco, auc. tor memorabile habet exemplum hujus rei quod ex Je Ge Medicüs, Gesch, der Period, S 24 band p. 248. afs fert. T. Momentosum autem hujus rei exemplum invenimus apud Werts bofiy&t, Op. cit p, 69. ,, Memini mulierisviduae nondum quin- » Qua M € D LC A, 19 "Sdepe autem accidit, ut absoluto paroxysmo , aeger aeque ac post paroxysmum genuinae apo- plexiae, continuo queratur de vertiginibus , som= nolentia et memoriae abolitione, quae ingrata symp» tomata jam finito primo paroxysmo observantur et ad. alterum perstant. Alii enim stupidi, alii atto- niti videntur, inprimis autem laesio memoriae ‘in his infelicibus saepissime apparet, unde si tali ‚TSOR ciui | | aegros Re quágenariae : quae in publico subyesperam obvia facta , ut cam », insequente die ihviserem , rogabat , quia febris paroxysmum tets »» tiüm:exspectaret. Hodie, inquit, egregie purgata sum à mes są dicamento sub hesternam noctem sumto. Accessi altero die s et quidem rursus, ocius petitus, atque non -solum intense ss febricitantem, sed et apoplecticae instar immobilem et ster- #» tentem reperi, neque expergefieri ullo modo potuit. sed sen- s, Sim, elanguente respiratione et pulsu, exspiravit. Toto prac- s cedente paroxysmo blande dormire visa erat, neque vigilias >» urgere voluerant, qui adstiterunt: nescio an potuissent! ” (Hoc exemplum etiam retulit Bailly de Blois, Op. laud, pag. 156.) ! Morton, Op. med., tom 2. pag. 145. sequentia refert: s» Arcessitus anno 1620. ad invisendum filium reverendi admo- „dum D. D. Fo wler, puerum circiter XII. annos natum, s, €um observavi summo stupore correptum, stertentem, Cete- » risque apoplexiae fortissimae symptomatibus affectum et a » somno isto profundo , puerum phlebotomia etc, excitare sat » gi. Die sequente eum inveni (mirum dictu) son tantun » expergefactum verum etiam absque minima hebetudine erec= . ss: tum; in. loco sedentem, atque cum sociis ludentem, a febre »» Perfecte liberatum ac victum. petentem, ~ Postridie autem », Câdem fere horá diei advocatus, eum apoplexia iterum: labo- » wen observavi, "" Be | 20. COMME NI{T'A MIO aegrotanti v. g. matula:: praebeatur „hic; eam mâni= bus. suis arripit; at „memoriae deleta ,-: nescit: cuis nam.scopo' matula; inservire- soleat ; adeoque: màs tula rejecta, urina: inscio; effluit 5 aliquando: autent organa. vociferationis notabiliter .liesa „deprehen= duntur;:ird ut:;balbutiat deger: edat tristes: vos ces; quas. non, nisi summa misericordia: ad aegro« tantis; lectum | observamus. : Alii -continúo -febricie tantes: Videntur , interdum veluti catalepsi affecti, aut delirantes motibus involuntariis in lecto jactan- tur infausti ,. cum simul unum alterumve latus. tane | quam - hemiplegia -affectum , immotum ,. vel: saltèm, m moone sit." €! apyrexia bd dk feit eek Ter en Ga 4 ] 35.7137 T9 i (orn nte i t LS H . "Morbi decursus. - Decursus hujus Febris intermittentis. apoplecti- cae talis est, ut prorsus periodicüs sit, typunr dn o F. C. Medicus,- Loc. cir.: $4, In intervallo obtüsus: » capitis: dolor, totiüs corporis languor. atque lifibeétlhtay cum: >> anxietate aegtos tenebat. ” tSebastiaan,- Ops cis, pag, 126: -p Als" de aanval door ss eene werkelijke intermissie gelukkig geweken was, dan ge~ , voelden zich. de. meeste zieken zeer afgemat, neêrgeflagen ;: s en niet in staat om zich buiten het bed optehonden. * | M AET Di HIC AS : är febris. tertianae potissimum , aliquando: quartañäe | accurate et regulariter sequens; accurate aitem te- nendum, hanc febrem, aeque ac regularem intermit- tentem , anticipationem 'et postpositionem pároxysmi etiam habere posse. Die igitur febrili paroxysmus, eodem tempore, omnibus ingratis pbi nup stipatus, rediturus est. | ‘Sponte intelligitur talem paroxysmum febrilem sub hujusmodi perniciosis et malignis symptomatibus là- - tentém, necesse humanum organismum vehementer turbare, quandoquidem ipsa febris intermitteris vulgaris jam corpus sic saepenumero debilitat. = Decursus‘ igitur hujus nostrae Febris est acutis- simus et periculosissimus (1), ita ut si tempesti- ve haud dignoscatur ^ morbus “et aptis: frangatur remediis, accedente singultu infausto ; versus tér- tium. vel minimum ad quartum paroxysmum, in evitabili fato ad orcum trahatur aegrotans. Quid enim congestio sanguinis in; hoc morbo non affe- rat? — Implet vehementer vasa sanguifera' eaque dilatando subitam adducit cerebri compressionem , quae simul actiones supprimit vitae animalis , curh- que vitae organicae non amplius gubernentur vélie- menter turbatur organismus. Lis necessariae func- - ti0s - AD Cf. Richter, sei: Therapie, tom 2. pag. 644. De hoc morbo illud Ovidianum utique valet: » Non est in medico , semper relevetur ut rv » Interdum docta plus valet arte malum, ” Ep. ex Pónt. L 1. c. 5, °° 23 COMMENTATIO tiones pulmonum, cordis, ventriculi cet. non ame plius rite gubernatae solvuntur . . . moritur hoe mo, Aut immediata sanguinis extravasatione vel effusione majore exitus brevi est letalis. Febris intermittens, apoplectica, si citissime in primo paraxysmo e. g. cognita fuerit et rite mee dela levata sit, rarius in decursu ingratum habet ilum exitum in mortem, aut in ilos morbos, inprimis infaustam paralysin, quam quidem gee nuinae apoplexiae paroxysmus saepissime habet, ipsius encephali. tristes desorganisationes affe. rens, Plures sic etiam exstant apud varios, qui de hoc argumento scripsere observatores casus morbi, felici exitu non carentes, Si neque in mortem neque in sanitatem exit Febris intermittens apoplectica saepe alii -sequuntur morbi e. g. simplices febres intermittentes aut continuae, aut sequuntur affec- tiones ipso paroxysmo inductae, quales sunt para- lyses varii generis. Hic autem observandi locus est, hanc febrem Saepius , prouti etiam aliae intermittentes recidivam pati. Etsi igitur, morbo sanato, a medicamentis abstinendum sit, hisce tamen animum attendere prudentis erit medici (1). $ 4. Ci) Cf. Senac, Op. cit, 1, 1. pag, 122, Werlhof, Op. Jaud., pag. 149 seqq. et pag 158» s» Multi juga Werlhovwii, Observatio docuit Febres ex tefe IM BTO E OO 180 - 25 Mirtos - "- 2s ded ft 5191490 egt DESC Morti Character. Ad genuinum pet m Febris. intermittentis apoplecticae , laryatae , pertinet ut nullus . „directus inveniatur. nexus inter symptoma illud -perniciosum apoplecticum , paroxysmum febrilem referens , et inter universam conditionem ipsius aegrotantis, — Si qui- dem enim symptoma illud atrox; derivari possit. et explicari e conditione quadam , aeque propria aegro- tanti extra paroxysmum quam sub.eo versanti, di- verso tantum gradu aegrum afficiens , jure dubitatur, utrum. talis affectio , Febris reine applet larvata , merito dici. possit, „ires moirvromacda .Est. igitur accurate respiciendum . e i penc i sum ;complexum . symptomatum., et... conditionum,, quae. in. homine febricitante, ‚non tantum sub paroxysmo , verum etiam extra illum , tempore in- termissionis febrilis , observantur, — Si nunc.nul- sema sofa TERT tertianarum genere recidivas, quam plurimas secundae ^hebdorna- » dis die S. post quartam lunaris mensis partem a cessata.r » dii assumptione contigisse; atque si ope naturae ac artis rure » Sus emanserint semel vel aliquoties praeterea pro morbi st 5» tusque epidemici ingenio, alternis semper hebdomadibus f » Versas esse — vel molimina saltem. satis manifesta- osténdis- ». sez - Hoc ex ingenio Febris intermittentis jam explica- tur, antea enim diximus saepe febres esse naturae tentamina "uibus noxia e corpore eliminarentur, ' Si quid ique tàerere peer asian dons deno suscitathr, 24 COMMENTA TIO lus deprehendatur nexus ‘inter aegri conditionem aut conformationem naturalem et inter symptoma apoplecticum;:sed'sisymptômaillud-non tantum non pendeat ab ipsius aegri statu, verum potius paroxysmum' ipsunt febril; tanquam Su “catisam prodücentem y“ aghoscat ; « tutie ^ solhmniodo" febris talis^véri ominis ent iniermitiens apoplectica lars yata.^ Febris igitur darvátà apoph tötiës--adest , quôties 'syniptoma: ferox, périculosum; ‘sub quo febris delitéséit ;- immediate “er unite 'deperideat" a faroxysmo" fébiili; néque explieari possit ex cóm: plexu omnitui arerin" adjunetárümr ipsius 'aegrotan- tis ; nullis itaque! nexus snaha’ ratio adesse débet | ii^ Goal anten" desti ex qua illat RAMS RENE TEN Marche ca ur valemis‘ ID Om, BIA Apy mer nu ten aut € cau: "uri materiali ; ; ' gástrica' eri či- dy 5 apoplecticum symptomia febril se adjungat!, Tebris érit infrmintens ern coitätur "apoplectieus RO IG er 4 edo , eili1091 eitioiaeitis evin hujus ne appendice exstat ob- servatio leno mirage 'apoplecticae vere lare nme Réa h MAN enor etiani saarinup 320q «€ Sib aib u "foe "autem. 1008 l'en morborum | "proponere “87? rotory nre e liceat, quibus. F diri iptermittentis..comitatae. has -bitus.explicetur: (eros se enimilon lov — 9889 eee 99. ee eSa ilqxe met ainsi 1911 ni ekidot onagni xo 50H =n Ps. Raimi DESK. 24809. 4 23d 91 20282 enmixib mins gns e 143 sw > Memorobile Eebris.apoplecticae, causa gastrica produce te exemplum, . refert... quondam. ; Academiae. - „Groningenne., des O I MAET B. y LE NKO © T] sezebe oid POV VEKA pIi 1 br emita: su- engi i2 OSV! msi g MRIEV. zal 43551 Gogg LE TOT Mir aetate. provectior y; sana a corporis. constitutio: ne , diaeta, gaudens lautiore , cum corporis universi habitu repleto ,.. collo | breviore srt capite amplo, febre intermittente , decumbens » in stadio frigo- ris, magna afficitur versus caput sanguinis conges- tione ,.. apoplexiae sanguineae. imaginem referente «atii DB UIS Up e 9I fre ditt KORT | Un | 7112 decus, Gin Thomassen, a Thuessink. in Gom- muptetone de . Epidemia 5. A. 1h26. Page, 25 : * i 39 Somtids » >» waféh Aah € DIST aren oorspróng’ aan ovér- des een jong: en: sterk man van 20 jaren, die na vóór vier wee » 1 ken het roodvonk gehad te hebben, sedert eenigen tijd sterk 2 gegeten had, en nu ‚op, eens ’s avonds in eenen apoplecrischen » staat met sterke stuipen ve iel. “Ik zag hem den volgenden > ddg 's namiddags; hij was toen Weeds! adergeldteli en het bloed » was niet ontstoken. Men had koude ‘omslagen | spaañsche s» Vliegen, pappen enz. gebezigd. Ik vond hem sterk opge- s» Zet, rood aangezigt, kloppende carouides, een harde en » snelle pols, groote benaauwdhreid en ronkende ademhaling, » en volkomen bewusteloos. Na eene tweede ruime aderla- » ting ét eene sterke ontlasting van sordes door eerie klisteer, ss kwam-hij volkomen bij; raakte in eene!-matige: rust, cont- »i Jastte door herhaalde .. layementen, en. zachte _resolventia, eene ph ongeloofelijke menigte s stoffen , en herstelde in weinige dagen » ‘grondig. In dit geval zou de sulph. quininae nadeel gedaan y hebben.” (Cf. etiam Sebastiaan, Op. cit, 1. pag. 1244) c Sic facile aliquando. post ventriculi conditionem sabufra otus- tam apoplectica symptomata evolvi possunt, praesente. febre dntgrmjttente , hic autem. „Status mullo . modo Febr, „inserm. 7 larvata dici potest , cum apoplexiae symptomata facile "cedent curmioni 'evacüadd sórdfütd “et -sanguldis cohgestd: ~ ` tayu S a 26 COMMENTATIO ita, ut prima fronte crederes re vera hic adesse Febrem interm. apoplect. larvatam 3 jam vero si hac falsa diagnosi hujus affectionis curatio institui- tur, in perniciem aegrotantis facile tendit medicus, nam si respiciatur soa illa affectio Bnr ko peruv. Bd ^ leis negligitur ea cura, quani requirunt gravitates congestionis et corporis cons stitutio. In hujus morbi imagine, quam ad illus- trationem argumenti proposui, inveniuntur - adeo apertae praedispositiones | ad apoplexiam si Ht hic casus, tanquam Febr. interm. apoplect. larvata: mi- nime dignosci et curari posset. Congestio enim sanguinis hic oritur, quod nempe in stadio febri- li frigoris, humores a pheripheria interiora vere sus repulsi eam sibi viam eligant, quae illa prae- dispositione manifesta iis patet. hak II. Homo florentis. aetatis, sanguine repletus, Fee bre. intermittente - benigna, vernali, diathesi phlo- gistica juncta , affiicitur; in qua haud raro accidit, ut in paroxysmo febrili, magna sanguinis versus caput oriatur congestio, quae sat valida est, ut soporem profundum , imo et epoplexiae cam generet. Hinc facile intelligitur etiam hunc casum non referri mereri ad Febres larvatas apoplecticas ;. ca- zet MEDICA - ret enim genuino febrium larvatarum charactere, Nam hoc in casu manifesta ratio adest inter ple- thoram cotporis universalem , et inter motus vio» lentos febris commotae, unde, -talia ingrata symptomata facile explicantur. Haec autem ple- thora, eadem symptomata aeque facile crearet , si hoc individuum epulis lautioribus se daret, aut animi pathematibus percellentibus indulge» ret. Exemplum XL, Juvenis 2» annorum, corporis fabrica. gra- cili, constitutione tenera, collo tenui, lon- go, thorace angusto plano, scapulis promi- nentibus , alarum forma exstantibus,. vasorum structura tenera, colore faciei universe candido, cum genis rubris, aut subrubescentibus , febre in- termittente corripitur, valido frigoris stadio iri choante, Sub ipso febris paroxysmo, peripheria corporis in vehementem algoris statum transeunte, sanguis e peripheria centrum versus propellitur 5 unde oritur irritatio pectoris, levis tussicula, in majorem transiens , quam sponte insequitur sangui- nis e molli pulmone larga rejectio. Ad quamnam fes brium intermittentium speciem haec affectio est refe- renda? Omnino ad febrem intermittentem comitatam non vero ad larvatam , neque subsequente altera hae- moptoé altero febris paroxysmo, Nimis enim cone stie a8 COMMENTA TIO stitutio corporis ‘est praedisposita; ‘et conformatio: aperta vad pectoris affectiones contrahendas , quam ut alias credi posset, ut hic: ingratum symptoma haemoptoicum non ex congestione- in pulmones ex- plicari posset. -Definitur igitur morbus quo aflici- tur juvenis noster Febris intermittent. comitem has bens: .symptoma utcumque periculosum ,! &-.cor- poris autem fabrica et strüctura: semper metuens dum (1). $51 Dantur etiam Febres intermittentes topica affec- tione stipatae non cónfundendae cum larvatis, cum ; a + C1) Doctissimus Bodel in Ephemeridibus, quas inseruit cols lectioni commentationum et observationum Medicarum 5 vulgo Geneeskundig magazijn, tom o. part. 1. pag. 145—128. in het ; verslag der ziekte, waargenomen te Dordrecht in het jaar 1795. ubi pag. 171. scribit: ,, Ik behandelde eene zestigjarige lijderesse „aan eene Febris intermittens soporosa, welke in cene. hemi- » Plegia overging. De koorts kwam regelmatig om den. ande- » ren dag, doch de slaperigheid Was aanhoudend, het hoofd , en de ledematen werden dikwijls stuipachtig getrokken, 5 Herhaalde vesicatoria en evacuantia waardoor eene menigte » pituiteuse stoffen afgevoerd werden, bezorgde eene aanmer- » kelijke afleiding, De koorts en slaperigheid verminderden 3 allengs, de trekkingén werden door het ruim. gebruik der Flores Zinci weggenomen, en de lijderesse herstelde spoe- » dig." | | An haec, fuit Febris -larvata ? Non liquet, Nexus. enim ma- nifestus inter statum pituitosum , etianr extra paroxysmum prae- . sentem et symptomata sub paroxysmo, invenitur. Dependebat igitur affectio soporosa a statu abnormali pituitoso primarnm viarüm ; quocirca sordibus dejectis febris cessabat, OIM € D £ © M9 2 29 à febfis Teactione manifésta “excitetur ;' sic apud Baillyode Blois:(r},-prostat exemplum cujusi dam-sacerdotis ;: qui febre- corripiebatur ; : siib =cu= jus paroxysmo y quavis vice; inflammatio: membras nae: conjunctivae et-cartilaginum^narium- observaba- tur;:;Haec oculorum vet nasi inflammiätiovinerescebat et? cum: ipsa (febre: augebaturg^veaque disparente:s diminuebatury;attamen “in «apyrexia nónesprorsus. eessabat. -Huie' rerum: conditioni -gastricismus:: ace cedebat, qui emetica et purgantia indicabat, Pas riter affectio topica hirudinibus et epispasticis curabatur,' tandem corticis? peruviani usu omnis affectio cessabat. puur Haec. Febris intermittens: topic non larvata di- cenda est, quia symptomata ultra finitum paroxys- mum- etiaii „perstabant 5. tieque. comitata. dici. potest , quia mulla praedispositio , aut corporis- conformatio ,. hujus affectionis. proventui favens: adest... Haec igis, tur. affectio a: suscitata febris: reactions: topica ins terinittens:diciture:c3. , cebnevisedo sirotzid idiom Non parvi momenti Lite: ‚ut „semper rite, attendatur ‘sad’; genuinum ;; Febrium - intermittentium larvatarum: cháracterem , ne earum numerus Ultra: necessitatem augeatur 5: quod facile fieret ;‚si-hune : genuinum .characterem ,:non caute perscrutaremur 5: qua in're «magni ceteroquin in medicina. viri. pec- cavere, inter quos nominasse sufficiat Stollium, bush ba) .r 2189 j'me enor A enis .,Qui (5 Op, eit, pag. 271. 32 COMMENTATIO qui Cr) duo affert exempla observatarum sibi fes brium, larvatarum.: — In priore enim «morbi hiss toria . symtomata. graviora- statim. ope emetici extra paroxysmum administrati, tollebantur, unde mi. ninie. pertinere: potest ad Febres -genuinas larvatas, Neque etiam: altera historia : juvenculae illius j: quae etiam: extra paroxysmum: Symptomata ingrata, ex statu gastrico orta habebat, adeoque post admi- nistratum emeticum egregie revalescere .incipie« bat. 6 Eino ip | p caedi Aljo ot be FEOIR ze EELS 1i Leu iugii5 $4 Diagnosis morbi. « Omnia, quae antecedentibus paginis indicavimus, unice inservire debebant, ut ipsa morbi diagnosis dein facilius. exponeretur et explicaretur, | Acceda- mus igitur ad gravissimam sane- partem in omni morbi historia observandam , eamque certe hujus capitis maxime exquisitam. u Facillime Febris intermittens apoplectica, cum genuina apoplexia sanguinea confundi potest, cu- jus nimirum. formam prorsus induit; unde etiam tanto jure, a practicis, perniciosa dicitur. -Hine magni est momenti, ut ab hoc: morbo 4. i ib nose Ci) Cf. ejus Rationis medendi, pars 1. (ed. Lugd.) pag. 53 et 54 i at, CH RTWUECAOO fi nóstfa Febris sedulo distinguatur, inprimis quoad cürationem. "Ut rite et apte instituatur diagnosis animadverti debent caussae et symptomata , "quae in were apopleëticis observantur. “Primo igitur loco ` Sücciniète — , époplexiae" ‘enuiierandae eunt. Á gth J m cni | 19. Praedisponentes (1). .. 18. Aetas increscens - versus 50-60; ratius ieo - termino juniores apoplexia. infestantür, ^ ^ .'' »JI?..GCorporis certa. structura; Uum —€— breve collum, corpus. obesum pingue. - ENCE sH: Plenitudo Let TR sapis boni, aut pravi, serosievors =s ) -;:IV9. Animi labores: ben graves eécufiio- nes, curae, animi pathemata- ingrata, crebra, vios lenta, ¿Etiamsi potissimum pertinent ad-excitantes causas aliquo: tamen sensu referri: debent rad has Morem ! muide A « "Tanquam. ADEL TR recensere : WO ^! aepo | qu 'G) ce. inter alios : | Morgagni, de sedibus et causis morborum, ep. a, pag. 16, Jp Wepferus, Observationes medico -practicae de capis tip aff. ext. et int, obterv. 136. pag. 642 seqq, T 390 A de Haen, Rat. med, , tom 1. pag. 322. Cc. J. Nieuwenhuis, ere beschr, yan fepe Com zs, pag. 37. — « F. Julianus, Comment, da apoples,, pag. Se * C draa WE NT $5 O mou 00 ‘x rales. ‘sanguinis, exaguationes ptos sde psit pu Dear native FH OKER MIS db dar be ias „Absque, ulla praedisponentium. ,ibarum causarum; apoplexia. Sanguinia, raro excitatur; hae igitur caue sae praedisp. magnam habent vim in diagnosi ‘cons stituenda. e (5 e Kis ej Mini petuum: imebriáfititar; niaséatiborflla, “me. Radii solis. humorum dfluxuar ad caput proe nmoventes:;'ommisque'intethperies càlida guad Tex congregatione „multorumvekominanr aut'áliis "caius sis; ;producitür ;- caput „male ———Á hin me dispositis apoplexiam provocatsse . 17214 Jus ¿inod „II? -Repletio:nimiz ventriculi: iii or} Va sorum abdominalium:compressio (1). . 305 son : 51V; ;Pectoris::morbi ss: dyspnoea iünpriniis seni lis; sanguinis refluxum ;&;capite impediens. >= V°. Acrimoniae variae ad cerebrum translatae; uti arthriticae, scrophulosae ,: syphiliticae (cujus/rei : permulta prostant exempla). VIS. Animi pathemata excitantia , uti m Teu À furor etc... nie dE A «VIE «Animi pressit vreten uti. enok, nec non immoderata -mentis agitatio in affectione t `- hy- WI mt » š y Inm? 4" 141 uu : ^ i $98 BEG Mor „haut ,35j 583 át, : E "T Y^ X ew c we ^ , 1 A y gi Js preme Sémma observat, medie. y. tom 3e Pag. 942^ » BST va i “2 hysterica,- quae jure aliquando. inter excitantes apoplexiae caussas. recensentur, VIII? Laesiones violentae et contusiones, in- primis capiti allatae. Symptomata Apoplexiae insultum annuntiantia. Iv. Vertigo ‚crebra , cephalalgia frequens , grá- vativa , habitualis, cum susurru et tinnitu aurium aliquando juncta. . Mentis segnities, memoriae la- bes, somnolentia insolita, aut somnus nimis auc- tus, stupor, torpor, tremor unius alteriusve membri , pedum vacillatio , loquela balbutiens , im- pedita, aut singulari. modo mutata, Oris ad alterutrum latus retractio, tactus obtusio, vox tre» mula, auditus momentañea cessatio, inter legen- dum facilis et frequens a linea aberratio , respon- siones implicitae , scintillae ante oculos micantes , aut maculae variegatae divagantes, mox oculi unius, mox ütriusque obnubilatio, et corporis in lecto jacentis convulsivus motus. Ile. Omnia symptomata congestiones ad. caput declarant, qualia.sunt pulsus arteriarum et cordis plenus, ac durus, vultus ruber. | III?, Extremitates frigescunt, et color faciei cito variare incipit, oculosque protrudi et inflammari saepius observantur (1). TUE À Ex (1) Cf, van Swieten, Comm., tom, $e pag. 2904 : C 84 COMMENTATIO © EX his consideratis: jam olim Aretaeus afire mavit longiora nonnunquam initia habere apo- plexiam (r). Plerasque apoplexias sensim esse genitas, quae tamen subito increverunt, asserit Tissotus (2), et Thyerius affirmat nullum morbum fortasse praenuntia antiquiora habere, quam apoplexiam idiopathicam (3). ^ Sed nullis interdum praecedentibus signis, rarius tamen, apoplexia repente invadit et corripit aegrum , fulminis ad instar, cum eventu brevissimo letali, si sanguis subito e vasis in encephalum extravase- tur. (Æpoplexie foudroyante). Symptomata indicantia genuinam Apoplexiam, . Haec. symptomata genuinum apoplecticum in- sultum declarantantia et indicantia haud multum discrepant a symptomatibus paroxysmum Febris in- termittentis apoplecticae efficientibus > nisi exci- | pias, quod in genuina apoplexia color magis sit constans et sudor viscidus in collo. Hisce con» sideratis tandem diagnosin ponere audemus. Diagnosis, ratione symptomatum. Diagnosis Febris intermittentis apoplecticae ab apoplexia idiopathica his articulis comprobatur : . | P, (1) Cf. Aretaeus, de cans, et sign. morb. , Ce Ze pag. 66. (a) Cf. Varior. argument. epist. , 56. (3) CÈ Medic, experiment. , pag. 146. - M/E D 1C Ai 35 I. Frigoris accessus, horror ingens, lassitudo et languor initio paroxysmi, tanquam sympto- mata Febris intermittentis vulgaris apparentes. IP. Transitus horum phaenomenorum in stadium universi caloris. | II. Sudor largus, desinente paroxysmo , erume pens. Haec symptomata non semper manifesta adeo sunt, ut ea singulatim observari liceat. Sae- pius tamen accurato observatori, si non universe saltem magna parte apparent. IV9. Absentia indicatarum causarum pracdispo- nentium genuinae apoplexiae, V. Absentia causarum apoplexiam excitantium ; 5 contra praesentia causarum febrem intermitten- tem producentium. | VIe. Absentia phaenomenorum prodomorum, quae in omni fere apoplexia genuina observantur. VII. Constitutio morborüm epidemica saepius diagnosin confirmat. VIII*. Lateritium tandem sedimentum , quod ali- quando die intercalari paroxysmum sequente, in urina Febre intermittente apoplectica Jaborantis spectatur, quod in aegro apoplexia affecto non observatur; hoc symptoma revera est diagnosti- cum, Illustris Anglorum Hippocrates, Syden- hamus, epidemiam harum febrium anno 1675-1680 saevientem hoc indicio declaravit (1). | | Dia- (1) Cf. Sydenham, op. ep. 1. resp. ad Rob. Brady. C 2 cr. 36 COMMENTATIO T ' Diagnosis ratione decursus. n i À 1°. Decursus Febris intermittentis apoplecticae est acutus et gravis; raro tamen aeger primo jam pa- roxysmo e vita tollitur, quod saepius in genuina apoplexia obtinet. s Apoplexia enim ab omni medicinae tempore gra- VIS- Senac, Op. cit., lib. 1. pag. 102 Rich. Morton; Op. Med., tom. 2. pag. 47.: ,, quamquam (scribit) mul- » ta arte genium suum dissimulent Febres intermittentes , pn certo certius tamen ex urina, (quae jam multum. tincta est) i contentis saturatur et sedimentum praecipitat, colore plus v E] Pr minus laterito ‚ut in vere intermittentibus fere semper fit » Atque ex statis paroxysmorum et lucidorum intervallorum ss periodis et periodica horum symptomatum exacerbatione » Et remissione deprehendi et cognosci possint. " — Addit pag, 48: ,, iterum iterumque apoplexiae symptomata obser- » Vavi certo tempore tertio vel quarto quoque die recur- » rentia, scil, profundissimum somnüm, stuporem et sterto- » fem, urina interea (uti solet in Febribus intermittentibus) , » semper rubedine multum. tincta cóntentis saturata, atque 5 cum aéri exponeretur ad praecipitationem sedimenti lateritii ə» Valde proclivi. ” Hoc igitur lateritium sedimentum indicium apertum Febris intermittentis praesentis est habendum, tempore apyreto egi- tur summa cura ad illud «est attendendum, — Aliquando etiam solvitur apopl-xia genuina, ipsa urina multa crassa, sed haec urina non solum multum differt a febrili lateritium sedimen- tum habente, verum etiam sub aliis conditionibus locum has bet. í Cf. van Swieten, Op. cita, tom, 3 page 2842 w vissimi eventus morbus et periculosissima affectio habita fuit ,.unde Hippocrates, medicinae pa- rens , sua aetate scripsit: ,, Apoplexiam fortem » quidem solvere impossibile esse ”” (1). . IIS. Paroxysmus accedit, crescit, durat, decres= cit ex constanti natura febris intermittentis, - III. Decursus . nostrae Febris ex constan. ti febrium intermittentium | consuetudine omnino: est periodicus , ita ut paroxysmus rediturus: sit eo ordine (typo) quem sibi eligit recondita febris intermittens, ita tamen, ut intelligatur, huic naturae constantiae nec obesse paroxysmi progressum ,. neque ejus regressum 5 quae condi- tiones saepius in simplice febre intermittente obs servantur. : [ IV®. Manifesto igitur sua TENIA ih omni jaffec: tione libera habet (apyrexias); ita ut homines, tempore apyretico, valeant omnino , et suas res rite peragant; cujus rei memorabilis apud varios scrip- tores plurà prostant exempla (2). Ve, Cum celeriter detecta fuerit haec Febris, curatione apta instituta feliciorem habere solet even: tum, quam apoplexia genuina. | | Nequaquam. in apoplexia genuina haecce mani- fes- KORSO Aphorism, 42. Sect, 2 | (2) Etsi aliquando accidit, nt paroxysmo intensiore, non- nulla quaedam symptomata, uti vidimus, etiam tempore inter- missionis observentur; affectio tamen sub rijen praesens , universa desinere solet. t 38 COMMENTA TIO festa emendatio affectionis adest, etiamsi apoplexia optima medicatione feliciter curetur, imprimis eva- cuatione critica , per alvi fluxum copiosiorem , lar- giorem sudorem , vomitum, imo et per haemor- rhagias e naribus , genitalibus et intestino- recto, obtinenda. ; x9 X Saepius autem fit, ut atrox et incurabilis fere aliquarum. partium paralysis apoplexiam praegres- sam sequatur, quae tristi modo aegrum vexat. Decursum Febris intermittentis apoplecticae citis- sime absolvi diximus, haud semper tamen accie dit, ut a primo inde paroxysmo Febris nostrae jam occidatur aeger, :saepius autem id tertio vel qnarto paroxysmo. accidere, affirmamus, ^A paroxysmo autem apoplectico genuino, graviore morbi intensitate, non paucis in casibus, aeger paucis post. invasionem minutis praecoce morte decedit. | . Paroxysmus autem apoplexiae genuinae, per ali- quot horarum spatium aliquando protrahitur , sal- vo aegrotante, paroxysmo autem ejusdem morbi, ultra XXIV horas protracto, rarius aegrum sers vari sinit. ES GO Inter omnes constat apoplexiam esse morbum, qui facile recidivam patiatur, nullam tamen instar . Febris intermittentis apoplecticae habet definitum temporis spatium. | Hisce addere lubet id, quod saepe accidit, ut, licet insultus vere apoplecticus durante applicatione IC. Mr E DEG X 39. remediorum humorum impetum derivantium et evas, cuantium , imminui et fere solvi videatur, ipsa ta- men Febris intermittens apoplectica , derivantibus ilis imminuatur quidem , non vero solvatur, nisi. tempore apyretico cort. peruv. usus tempestive ad- ministretur, quo nempe insultus apoplectici cau- sam excitantem (Febrem) auferimus. | Ab aliis Febribus intermittentibus apoplecticis. spuriis dignoscitur nostra, ut illa, quam comi» tatam diximus, iis accidat hominibus, in quibus, evidens causa materialis , aut corporis constitutio y: aut fabrica febri intermittenti ansam exhibet, qua ingrata soporosa vel apoplectica symptomata com- moventur. In hac vero Jaryata sola Febris ine, termittentis absoluta voluntate apoplecticus insul- tus oritur. Denique iterum redimus ad deünitum. temporis spatium paroxysmi, cum perstat typo. suo saevire in mera apoplectica larvata, : donec cort. peruv. sublatus fuerit, aut aeger succubue rit. In comitata autem hic periodicus paroxysmi, reditus ne longa quidem ratione, adeo constan- ter observatur. Ab inflammatoriis morbis sedem in capite haben- tibus, ut encephalitide et arachnitide etc. facile dig- noscitur febre continua remittente et functionibus animalibus intensis , ita ut in his universi corporis , faciei inprimis adspectus sit horrendus , ferociam et roboris incrementum declarans , ipso delirio saepe furi- 4o COMMENTATIO furibundo accedente, ita ut plures viri robusti requirantur ad talem aegrotantem cohibendum. Haec signa nimis aberrant a viribus in febre apo- plectica prostratis, ut primo intuitu jam dignos- cantur. à | A delirio tremente (1), etiam facile dignosci- tur, quamvis hic morbus saepe balbutientes faciat ^ aegrotos motibusque convulsivis. laborantes et ‘tans dem saepe apoplexia succumbentes, Hinc suc. cincte diagnosin exhibeamus delirii tgo ejus. symptomara enumerando, I°. Delirium tremens nonnullis casibus exceptis 5: in quibus a gravi laesione externe corpori illata, ex- citatur (2), constans potatorum morbus. est „ qui declaratur magna inquietudine , potissimum tremore singulari perpetuo , praesertim contractione — digitorum involuntaria producto. | II°, Decursu diuturniore morbi nulla spatia ha- bente sed symptomatibus suis, delirio inprimis j per. (1) Cf. de delirii trementis symptomatologia et decursu G. Barkhausen, uit het Hoocd. vertaald , onder. den titel van Waarn. over het Delirium tremens, door G. Greeve, Med, et Chir, Doct. pag. 19 seqq. pag. 37 seqq. (2) Apud Bailly, prostat exemplum hominis sobrii «delirio. tremente affecti. Hic homo multum incaluerat, quum per mes dium diem vulcanum inclytum Vesuvium visitasset et in hac via affectionem contraxerat, prima intuitu, facile confundendam cum illa affectione, quae aestu solari saepe adfertur ) RES Gallo- Francicis dicitur coup de soleil, AIME (Di EIC3IAMO: 41. persistente,: unde aegri ad finem usque delirant ‘de rebus: absurdis, se. captos aüt. vehenatos esse -cres dunt, plerique: vanó metw corripitintur animaliam iinimorum, uti murium , vesparum aut vermium repentium. -Haec omnia comitatur tremor. singu» laris manuum, qui tremor cum incremento symp- tomatum pari passu augetur, ut tandem in, verum tendinum subsultum transit. Pulsus frequens et debilis est, anxietas magna. Pupilla dilatata, ocu- li sunt rubri, musculi faciei. convelluntur, atque omnes res , quae péraguntur , insolitae festinationis ''jndicia gerunt, A rebus suis tamen si aliquid incipiant post breve intervallum desistunt. Si autem Zxp4» attigit morbus, vultus ferocia ma- net et adstantes non amplius curat aeger, atque omnia quae pravis ideis sibi- efficienda proponit satis magna virium intensione absolvit. His . praegressis , in somnum profundum incidit aegro- tans, cum stertore pectoris, sudore frigido, al- vo liquida involuntaria, et sic apoplectice de- cumbens, tandem quo [fata vocant, trahitur ho- mo. Hac autem, ni fallimur , symptomatum et more bi decursus fideli enarratione, facillime etiam a Fé- bre intermittente apoplectica distinguitur. Tem- pus enim apyreticum et decursus periodicus febris intermittentis symptomata adeo essentialia haben- - tur, ut hisce absentibus , febris intermittentis prae- sentia assumi non possit. hv Hic- 42 COMMENTATIO MEDICA. - De hoc morbo idcirco accuratius egimus , quia, Doct. Bailly de Blois (1), memorabile exem- - plum retulit viri cujusdam Febre intermittente affecti, cui adjungebatur delirium tremens, quod delirium deinceps. demum dignoscebatur, quum initio cum Febre intermittente apoplectica confun- deretur. G) Opere, citato , pag. 301—304. ‚te mefe ope CA- C dp 1:00 CPO: YES CAUSAS EXPONIT INPRIMIS PATRIAE NOSTRAE PROPRIAS, E QUIBUS FEBRES INTERMIT- . TENTES APOPLECTICAE OR TUM DUCUNT. r $. I. Generalis causarum remotarum Febrium inter- mittentium consideratio, Ex iis quae jam exposuimus facile efficitur, Fe- brem intermittentem sub larva perniciosissimae apo- plexiae latentem , eam esse, de qua nos agimus. - Hanc vero Febris intermittentis varietatem ex suis causis patriae propriis eo accuratius exponere pose sumus, postquam Febrium manifestarum intermit- tentium causas verbo saltem nobis in memoriam re- vocaverimus. i Quamdiu enim Febres intermittentes variarum tempestatum foetus sint, tam diu eheu! patria nose tra abundantem exhibebit fontem, ex z variae profluant Febres intermittentes. Quo- 44 COMMENTATIO Quotidiana experientia abunde docet, uno sae- pe eodemque die in nostro natali solo, aeris tem- pestatem et temperaturam ita mutari, ut licet matutino tempore coelum sit serenum et amoenum , fulgentibus solis radiis splendescens et ornatum, homines et bestias refocillans, plantarumque in- crementum grate adjüvans et stimulans; qua li sub coelo, arva frugibus implentur, prata viridescente herba variisque floribus ornantur, atque amoenum offerunt oculis lustrantibus spec- taculum , vegetabile regnum gratos spargit odores, atmosphaera pura, insectis varii coloris et formae, nec non hilarium volantium avicularum volatu, as- siduo commota , gratissimum vitae pabulum exhibet, ipsa meridie atri obnubulent coelum imbres, plus viam fundentes coelumque ingrate afficientes, ipsa- que ventorum cohors expergefiat et exsurgat , qui aérem et frigidum et humidum. simul reddat. Haec coeli variatio et diversorum locorum sin- gulares mutationes omnino conspici merentur in ex- ponendis Febrium intermittentium causis (1). Ut haec probentur , recordemur modo autumni et temporis vernalis, quaenam temperaturae et tem- pestatis in iis observata sit differentia! vernale. tem- pus praegressum variabile semper, multas produ- xit 1) Hujus loci est illud Virgilianum, Geogr. lib, 1. VS. So, ` əsi Ventos, et varium coeli praediscere morem i sy Cura sit ac patrios cultusque habigusque locorum," ! xit Febres intermittentes, quae etiam , quam plu- time in urbe- Rheno- Trajectina’ observatae sunt. "Nonnulla autem loca et provinciae Patriae fes brem infermittentem, morbum endemicum salu. tant, quód probant Provincia nostra Zelandia et illa, quae optimi regis cura et fortium militum virtute, "patriae fines ultra Scaldae e ripas exten- dit. | Anno hujus seculi: XXVI. atrox Febrium inter- . à LJ Li B LJ] mittentium epidemia, inchoante tempore autum nali orta, patriae partem MD miserrime afflixit. Dum haec epidemia grassabatur , plurimae RE šervabantur Febres intermittentes malignae , inpri- mis apoplecticae, quae partim infaustam, partim vero felicem habuere exitum o» | b: mes ^ Hu- C) Accidit , antecedente anno, ut iu iila arce, quae tam gloriose jn calamitatibus Belgicis honorem nostrum et ‘salutem integram servavit, quaeque ita inimicorum, urbis vicinae com- plures plagas devastavit, ut collapsae prorsus sint et a funda- mentis rêficiendae, Accidit inquam, ut plurimi milites a saeviente interm. apopl. ad orcum traducti sint, Quaeritur, num difficile sit hujus Febris causas indagare. Credimus eas satis esse manifestas. 7 Scilicet, locus ille inimicorum cohortibus adeo vicinus et patriae tanti momenti, caute ‘erat custodiendus et defene dendus, sicut milites plurimi adhuc aetate juniores (aetate enim 19 annorum militiam intrant sorte infeliciores) et locis illis inconsueti , cum pertinebant ad divisiones militares illas , quae ex media patria illuc versus defendendi causa mittebantur (antea hae divisiones urbes sanas Trajectinam, Arnhemiam, Neoma- gum 46 COMMENTATIO .,Hujus Epidemiae , universae causae: habentur z . I°. Miasma. quoddam peculiare e. locis. :antea inundatis exsurgens. Loca enim inundata rece- dentibus aquis, multa corpuscula animalia et ve» getabilia necessario. continebant ; quae ardente so- le putrefacta, nocivas exhalationes emittebant , in- primis postquam loca illa aratro aut alio opificio agrario essent commota (x). .II?...Calor ingens aestivus. : : II. gum cet. custodivere). Milites nunc et calamitatibus belli et loci velüti obsessi incommodis simul assuescere debebant. $ae- pius igitur, per hebdomadem in statione versari debebant, (4e wacht betrekken) sic tempestatum injuriis expositi, tranquillo animo, audire et videre debebant inimicorum contumelias, quo factum est, ut continuo in animi pathematibus ingratis versarentur, ita ut extus madidi et frigidi, intus excitati es- sent. Ciborum qualitas et cubiculorum spatia in tali militari habitaculo longe absunt, ut perfecta dici possint. Sic itaque dudum jam expositi causis illis, quae Febrem vulgarem in- termittentem facile procreant, iis etiam invasit evaporatio no- civa facile oriunda e locis inundatis quales, uti scimus, com- plures in vicinia urbis Antverpiarnm factae sint. Quibus accessit quod, etiamsi ab optimo duce lex militaris, summa cura, du- rante belli periodo, servaretur, impediendi difficultas quomi- nusetiam apud multos abusus potuum spirituosorum intra arcis moenia excitatus sit, | : (1) Cf. van Swieten, Comm., tom 5. page 17I. H. F. Sasse, in opusc. de Epid. Groninge. Bakker, de Epidem. Groning, Nyhoff, Diss. Acad. de Epidemia Groninganni,1826. part quinta $. 1—3. Verslag van de waarg, ziekte in Groningen door de Geneesk. Commissie. (variis locis). MEDICA áy IIIe. Mala consuetudo, quotidie insignem copiam infusionis tepidae coffeae ingurgitandi. IV®°. Terrae argillaceae, quae solis calore fissae , aut aratro commotae vapores specificos emittere videntur. Constitutio igitur aéris atmospherici, physica aut chemica ratione depravata, princeps illius- epide» miae fuit causa. | Nemo negabit, dictas causas, multis aliis in locis patriae saepe obvias , etiam facile producere posse, epidemiam Febris intermittentis vulgaris, imo et perniciosae. Hisce igitur expositis, facile nunc transire pos- semus ad Febris apoplecticae causas, patriae pro- prias, nisi breviter simplicis febris intermittentis causas praedisponentes et excitantes exhibere ne- cesse crederetur. | " Pracdisponentes. Iv. Temperamentum nervosum. IIe, Temperamentum lymphaticum, III°. Conditio universi corporis ipsi cm debi- litata. | Sed ut ingenue fateamur , universum genus hu- manum praedispositionem ad Febres intermittentes contrahendas habere credimus, Excitantes. Miasmata paludosa quae ex aquis stag- s nan- 48 COMMENTATIO natibus et paludibus. elevantur, et odores mephie tici ex locis subterraneis-et insalubribus adscen- dentes ab -ominibus fere medicis, in primo ordine causarum Febrium intermittentium. positi sunt (1). Inprimis quando paludes et aquae stagnantes , solis calore exsiccantur, tunc, miasmata propria elevantur e terra quae tecta est massa limi vel argillae tecta , sub- stantis vegetabilibus et animalibus repletae, | Sub» stantiae -organicae etiamsi putrescentes sub aquae superficie latentes , nullas noxias spargunt exhala- tiones (2). Hinc paludes, dummodo aqua. bene impletae- sunt, non ita noxiae haberi debent, neque euam y ubi.densa arborum umbra a solis miis cons tinuo defenduntur e 3 en (1) Cf. J. M. Lancisius, de Noxiis paludum effuviis, eorumque remediis in ejus operibus a Petro a Salto, Colle Geney. 1728. Je Grainger, Hist. Feb. anom, Bat., C. 5e a pag. 51-60. Verhandeling van van Marum es Paets van Troost- Io in het Sffe deel van de Rott. Maatschappij, Pag. 34. i C2) Hujus rei notabile exhibet exemplum saepius laudatus Senac libro laud. pag. 17 et 18. (5). Cujus rei. memorabile exemplum affert Alibert, Op. cit. pag. 241. ubi huic habet: ,, Monsieur Cassan observe ai que les marais sont peu pernicieux dans les Antilles, tant » qu'ils sont couverts de bois touffus,- qui empêchent Pac- » cès du soleil, Les voisins n’en éprouvent alors d'autres in- ,,convéniens, que celui qui résulte ordinairement, du voi- » Sinage d'un air extrêmement humide, mais lorsqu'on abat s> les bois, ét qu’on met le terrein en contact immédiat avec » les IN EIEAGXA02 . 4 II^. Ventorum vis et directio miro modo ad- juvare possunt miasmatum deleteriam actionem, sic enim hanc imminuere valent... — Haec miasmata, tempore sicco. et. calido e locis - infectis emanantia , ventorum vi silente non turbata , loco inhaerent, aut vento fortiore longe lateque distribuuntur, aut denique magnis tempestatibus fugantur (1). |o CTT i | IIe, » les rayons solaires, de pernicieuses fiévres gesolent alors » toutes les habitations environnantes. ” E: -Van Marum et Paetsvan Troostwyk, referunt Com- ment, Jaud, page 543 : , In den winter, wanneer de mocrassige landen onder | wa- » ter staan en in drooge zomers , wanneer zij geheel zijn uit M gedroogd, zin er doorgaans de minste zieken, doch in ».de lente en in den herfst regeren zij,” vL. Bicker M, Ds, Perhandeling over de doorgaande na- jaarsziekten in de droogmakerijen, opus praemio. decoratum in de Verh, der Rotterd. Maatschappij , tom 9. Pag. 36. habet: » Wanneer de landen boven komen en nog met dras en min » of meer water bedekt liggen, dan blijft het water op de- » zelve stilstaan en bederft. Te gelÿk rotten met hetzelve eene groote menigte visschen, die men niet heeft kunnen opvangen, welke zich veelal in den modder en bagger ver- bergen en smoren, gelijk ook millioenen van insekten, Wa- 39 33 LE] terdieren en planten. Q) Cf. Tourtelle, E/émen: d'Hygiène , ed. e tom. I. pag. 303. ubi ait: ,, Les vents sont des douches d'air, et com- » me la douche d'eau est plus efficace que le bain, le vent aussi plus que l'air qui a'éprouve point d'agita- » agit stion,” i Cf, Kerckhoffs, Dissertation sur l'Air Armosphérigue, D se- So COMMENTATIO -1 AI. Pluviae: torrentes. e IVe, Aquaé argillosae, quibus usi erant homie nes a Linnaeao inter Febrium intermittentium genitrices causas salutantur (1). - Ve, Tempora veris et autumni. £ > ebat VIe. Regiones, terras depressas , humidas haben tes, eum coelo frigidiore, uti-' patriae provinciae nonnullae (2), aut coelo calidiore , uti Helvetiae: et lialiae nonnullae regiones. VIS. Habitatio in littoribus. | VIIIS, Animi pathemata. deprimentia,, à victus. pra- vus, aqua domestica impura, ét universum. vi- tae regimen non conveniens climatis constitutio- ni. Gb f * III (d f "127017 T IX? nn sb gnepetonib " T hun e. seconde édition, pag: 52: l’action des vents ‘suf les corps est » relative aux qualités de Pair, outre cela ils éxercent par » leur impétuosité une action mécanique — ils agissent ou | » compriment , comme si le poids de l'air était augmenté. EL) Cf. ejus Zmoen. Ac., tom t. pag. Sr. (2) Paucis vérbis patriae cónditionem describere tentat M * Virey, Hist nat. du genre humain, t. CA pag. 402: ,, Peu » de contrées sont plus exposées ,que la Hollande à toutes les da affections endémiques résultantes d'un sol marécageux => » les enfans y sont sujets aux apthes, aux croups, presque s» toutes les femmes y éprouvent des fleurs blanches, les bs toux et catarrhes accompagnent des fiévres intermittentes trés ,, communes, ” Te Pringle, in Obs, on she ditedses of the army, pag. 2. circa patrini dicit: ,, it dies no telle a , large morass.” 3 ; ani "m (3) Praeclarus Anglorum Medicus Huxhamus, t. 2. Oper, phy. med. pag. 29 seqq. habet: » Febrium intermittentium » Cau- M/E Di C A SI i- IX°. Inhabitatio- locorum. depressorum ,: humi- dorum, et luci solari imperviorum, uti in - vis profundioribus; X°. Quid variae lunae formae et. facies, “quid maris affluxus et refluxus, quid. electrica conditio atmosphaerae , quid. in genere variorum -corporum coelestium vis et effectus valeant ad Febrium in- termittentium causas; coadjuvandas ; id extra inge- nii humani limites positum est. XI. Illi homines , qui inhabitant loca salubria sicca, altiora [OP vulgo sanissimi sunt, quando vero. degunt. in. locis paludoso - aquosis opportuni omnimo . videntur ad Febrem intermittentem j varia sub forma contrahendam (2). PLI eden, Noi » Causae communes sunt humida, nebulosa atmosphaera orta +5 à soli humidi. puludosi exhalatione vel perpetua frigida, plu- », Viosa crassaque tempestate, inde in regionibus depressis, ss paludosis, febres intermittentes observantur endemicae et in ss tali tempestatum ratione epidemicae, '* «C1) Qui montes incolunt, adeoque miasmata nullo modo pa» tiuntur fortes viri sunt et vegeti, adeoque jure dicit Tour- telle, Op. cit., tom I. pag. 398: ., les montagnards r:spi- » rent un air pur trés oxigené et électrique. Ils ont, par con- a», Séquent, le sang chaud, beaucoup de force et de vigueur. ” Sic etiam laudatus Kerckhoffs, Op.cit., pag. 37. longae- vitatem Po/onensium adscribit locis altioribus, quos habitant et aéri atmosphaerico gratissimo , exhalationibus terebinthi- natis oriundis e pino sylyestri, arbore in hisce regionibus frequentissima, Exhalaiones enim illae systemati nervio ami- cissimae habentur. (2) Hanc rem ingeniose probat C. W. Callenfels, in Pd D 2 ejus 32 COMMENTATIO . Non possumus quin hoc loco inseramus egregii :Elleri effatum de Febrium intermittentium caue sis remotis: ,, Quomodo autem: fiat et fieri pòs- » Sit, ut causae tam diversae et in tam diversas , corporis partes agentes, eundem semper effec- “tum, qui in harum Febrium paroxysmis depre $ henditur, . producunt , demonstrationibus solidis » omnino repugnare videtur (1). ~ " ejus Comment, coronâta invenienda, in het rote dee] der Ver- hand. yan het Zeeuwsch Genootschap , pag. 25: ,, In het begin ., van Augustus 1781 , rukte te Sluis in Vlaanderen , het Regement, ss Zwitsers van Sturler in, bestaande uit 1040. manschap- T pen; zij werden welras, 266: door de najaarskoortsen s» Overvallen , dat derzelver getal den 1 September reeds tot s», 900 was geklommen, zoodat toen van zulk een Regement », maar 12 Of 13 man zonder trom op de parade kwam. ” Ipsis nostris temporibus in illa exercitus nostri parte, quae Zelandiam defendit, multi milites praestantissimi, illis lo- cis haud assueti, florente aetate frequenter aut Febre in- termittente corripiuntur, aut e numero patriae defensorum auferuntur , et inter eos vel inter incolas ejus provinciae non mi- ram habetur, si de citissima morte alicujus febre intermitten- te interemti certiores reddantur. Peculiare nomen habet apud nostrates Febris Zelaudicae. s C) CE J. Te Eller, Obs. de cognose. et curand. morb. pag. £6. | T ifo 9 M. EI hK.O An 9 53 $. 2. "Causae Patriae nostrae propriae, e quibus Febris intermittens apoplectica ortum ducit (1). Hae causae sunt vel generales, quae epidemias hujus Febris producere valent, vel speciales, quae hunc morbum sporadice saevientem afferunt, u. Generales. I°. Miasmatum immediate ex paludibus et illis locis nobis veenplassen dictis exhalantium ingens numerus , indolis obscurae et effectus deleterii (a), nec _ Q) De his omnino valet illud Boerhavianum; ,, Ser- » vandum id solum quod observatum est, nam ex observatione „ sequitur adeo evidenter, ut a nemine ignaro et cordato dici », possit non sequi." Op. cit. pag. 30. (2) Paludosas exhalationes jam suo tempore novit praeclarus inter nostrates medicusP etrus For estus, qui Obs. lib 4. pag. 60. scribit: ,, Ceterum civitas Delphensis , cum in loco profundio- ,, re sita sit et aquas non currentes aut fluentes habent et fos- „ sae non sint amplae , imo augustae , per quas aquae moveantur, » fit, utaquae tam immotae permanentes in civitate , potissimum » Calore aestivo et canicula exoriente putrescant, ita ut habi- » tum quendam putridum maleque olentem emittant, qui facile » à transeuntibus sentitur, ut et aer facile quoque inficitur , ita » ut observavi ut vix decem vel plures anni transeant, quim si cives aliquo modo, vel peste vel pessilentialihus febribus » (Persicionn). afficiantur. ” Jam 54 COMMENTATIO nec aquae stagnantes aut lacus, quibus patria nos- tra scatet, iis immunes sunt. Saepe haec mias- mata tempore vespertino aut matutino adeo densa sunt, ut nebulae ad instar appareant, magnam- que insectorum copiam simul gerant (1). Diu- tius haerent illa miasmata et effluvia in. patria nos- tras cum aër atmosphaericus plerumque humidior sit, adeoque. mephitica. affluvia in aéris humiditate facile vehiculum inveniunt, quo corpus humanum ingrediantur (2). Cau- Jam antea Hieronymus Fracastorius, Italus, post lo» custarum ubertatem a putredine morbos fieri contagiosos et post inundationes dixit, Cf, opera omnia de contag. morb. eorum- que cura A°. 1546. (1) Cf. de his nebulis Pallas, Voyag. en diff. Prov. de Emp. de Russ, et PAs. septentr. , tom 1. Sebastiaan I. pag. 3. ; (2) Bailly de Blois, Op. cif. pag. 122. probat exhala- tiones putridas ex regno animalí et vegetabili, in regionibus calidioribus minores esse, quam in frigidioribus cum corpora putrescentia in illis citius exarescant. His verbis mentem de- clarat; ,, Je me suis plusieurs fois approché d'eux (cadavera ‚> Via aperta jacentia) pour y chercher les insectes, qu'ils pou- $9 vaient contenir, et chaque fois j'ai été étonné, du peu ss d'odeur, qu "ils répandaient, (hoc dicit in Italia) j'ai été d'au- », tant plus frappé de ce fait, que, m’ etant livré au méme gen- , re de recherches à Paris, j'avais souvent besoin d'une assez jei. forte somme de courage pour oser aborder certains cada- ss Vres de chiens, dont la puanteur ne permettait pas de rester >» auprès plus d'üne demi minute et méme moins encore. », Rien de semblable je n'ai senti en [talie; on y est rarement » aver- M Ær E g Mo.: 55 -. Causis igitur physicis patriae solum maxime ge- nesi: Febrium . intermittentium, -tam | vulgarium, quam malignarum, favet (1). 0 T II^. Inundationes graves, quibus amnes nostri et flumina saepe in agros nostros ruunt, aggeri- bus devastatis. Limum tunc facile a limacibus , pis- cibus et vegetabilibus aquaticis magna quantitate in inundatis locis , post aquarum relluxum , rema. nere apertum est. ; His ss averti de loin de la présence d'un cadavre en putréfaction » comme dans le Nord,” | Alibert, de hoc argumento disserens affirmat: ,, si l'on se s» transporte à diverses heures près de l'égout où stagnent les » ordures et les immondices de la vaste maison hospice de la »» Salpétrière, on sc convaincra, que l'odeur qu'il exhale n'est »» jamais plus infect qu'à l'entrée de la nuit. ” | Omnibus nota res est, quam dulces sint terrae herbarum. et florum. odores tempore vespertino, quando aér atmosphaericus terrae vaporationibus humidior sit factus. — Odores enim ve- hiculo indigent, ut membranam, in quam mervi olfactorii ulti- mi rami disperguntur, afficiatur, vespere aut post pluviam praegressam optimum igirur vehiculum ex humiditate petunt odores ut membrana interna narium stimulare valeant. —— Ingens Febrium intermittentium numerus Italiae proprius facile explicatur ex noctibus in hac regione frigidissimis miasmata reti- nentibus, Humiditas enim noctis fere convenit cum calore, quae durante die observatur.. Caloricum enim figitur in ipsa terra; at nocte invadente caloricum terram relinquere conatur et vapores humidos e terra simul evolvit, Nam si noctem jove aperto in locis, paludibus vicinis transigunt viatores, sae- pe variis afliguntur Febribus intermittenübus, | . QG) Cf, J, van Leeuwen, Batay, illustre, pag. 551. 56 COMMENTATIO - His substantiis organicis omnino soli natura fer- tilior, sed aéris atmosphaerici conditio magis. noci- va redditur , cum enim metuenda miasmatum turba inde redundet (a). a fps (1) Saepius eae patriae urbes et pagi quae ad antiqui fumie nis Rheni ripas sitae sunt re vera expertae sunt hanc rem ita sese habere. Lecca saepius prata extra aggeres sita (de uiter- waarden) inundat, ita ut amnis superficies multum sit ampliata et extensa, Incolae ‘hoc vocant: hef wassen der rivier. Quando iterum intra ripas refluxit flumen, relinquuntur in iis pratis multae sordes, inprimis materia limosa 5//5 dicta. Haec - materia prata. illa omnino: fertilissima reddit, at simul aér at- mosphaericus, cereroquin in his regionibus adeo: saluber et amoenus, insalubris et foetidus redditur, ita ut vespere eva- poratio illa miasmatica, quin e longinquo etiam facile olfactu dignoscatur , quod incolae nomine, het ruiken der rivier, insig- niunt, Sponte. intelligitur facile inde Febres intermittentes , imo et characteris perniciosi evolvi. In illis autem tractibüs, ubi aggerem inter et flumen densae salicis sylvae (rijsweerden) positae sunt, miasmata illa, olfactu saltem haud percipiuntur, In Ephemeridibus mensis Augusti 1832. (Sraats-Courant) ins Senitur: » Men meldt uit Dungen (Noord-Braband) 22 Aug. » 1832. De vrees der geneeskundigeri, welke, in het algemeen , verslag over de provincie Noord- Braband, wegens het jaar » J831. voorkomt, van, namelijk. de moeraskoortsen we- » derom met het najaar ín verscheidene gemeenten te zien ‘ss Ontstaan, is reeds alhier ongelukkig verwezenlijkt. Even əy gelijk voorleden jaar woeden in ons dorp gemelde koort- » Sen. Zij openbaren zich weer het eerst in al de huizen, - » gelegen aan het geinundeerde Bosschen veld, van waar dezel- i. ve spoedig door de gansche gemeente doordringen, zoo dat , en groot geral ingezetenen aan dezel:e lijden, by sommi- » gen is reeds de eerste of tweede, maar vooral de derde 39 aan- MEDIC A. 57 < Ypsa epidemia anni 1826. ex praegresso diluvio terribilia non paucis excitata creditur, “Popken enim, qui de hac epidemia scrip- sit.(1), omnino opinioni illorum favet , qui ferox diluvium anni 1825, potissimam insequentis epi- demiae causam habent. Dapper in descriptione Africae scribit, pes- tem in Aegypto nunquam oriri, nisi Nilo ni- mis increscente, magnamque regionis süperfi- : ciem inundante. Quando Nili aquae stagnant universa regio in paludem mutata videtur, et aër atmosphaéricus , accedentibus | ventis australie bus, infectus perquam redditur, prouti ipse affir- mat, Patria frequentes habet inundationes, cujus rei permulta in historia prostant exempla et qua de re, Sebastiaan haud absque probabilitate dicit: „ Er gaat bijna geene winter voorbij, dat bij eene | » ijs- »» Aanval zeer bedenkelijk.” Scilicet eo tempore, quo B Iga- rum gc; magis magisque antiquae Hollandiae solum acce- deret, urhesque magni momenti Sylvam Ducis, Dredam et Bergas ad Zomam, mostra praecipua propugnacula, deside- rabat, eas urbes rite defendendas statim curavit summus ma- gistratus: quo circi vasta illa plaga, ad Sylvam Ducis (Bossche veld dicta) inundata, magnam superficiem submere sam exhibebat, quae hostium accessum retardare potuit: at proh dolor! deinceps, uti vidimus, incolarum sanitati nocere debuit, | (9) Hist. Epid, malign. ann* 1826. i 58 COMMENTATIO » ijsgang.de dijken niet doorbreken, en geheele landen overstroomd worden ?* (1). In epidemia anni 1826. Urbs Holl, Sept. Horna non libera mansit a febricitantibus , nam 4,000 et quod excurrit aegrotabant, pauci tamen morie- | ban- - (1) Locolaud. pag. 25. Cf. E, Ws Büchner,Perh.oyer den inv]. der Noord Holl. droogmakerijen op de gezondheid der ine. gezctenen uitgég. door het Prov, Utr, Genootschap ann. 1824» 2.66. scribit: ,, In 1624, na cenen zeer koüden winter kwam » ‘er zeer veel opperwater op de Nederlandsche rivieren, Ys- » gang en verstoppingen hadden ten gevolge, dat den 10 Janua- » rij de Lekdijk, één uur boven de Vaart, doorbrak, Hierdoor » geraakte een gedeelte.van het Sticht van Utrecht en Noord- „ Holland tot Amsterdam toe, en gansch Zuid-Holl, tusschen ‚‚ de Lek en Maas gelegen, onder water, zoodat de landerijen », zich vertoonden even als vóór de bedijking der rivieren. », Het voorjaar was zeer schoon en warm; in de lenie nam de s» warmte spoedig toe, en werd de hitte zoo groot als anders ə» in de hondsdagen. In den zomer, die almede zeer heet en » droog was, tegeerden uitermate veel zware vurige ziekten ; ' als pesten, rood melisoen (roode iocp} en brandende en s, booze koortsen, welke eene menigte menschen wegnamen. Porro page 71e , In 16:5 had den 8t% Maart, een zware storm en een i S PAREA watervloeden in deze landen bekend, plaats, Vele 5, dijken op Texel, Wieringen en Waterland braken door, -pen bijna geheel Noord-Holl. liep onder, zoodat np vele , plaatsen , onder anderen geheel Waterland, naar eene opene „> zee geleek. . De-zomer daarop was gelukkig noch heet, noch 5» droog; zd erin dit jaar minder zieken, dan in het vo- , rige waren. ? .Cf. quae de Tiberis inundatione attulit iau chi Logs Op. tom l. pag. 116 seqq. M "E: D f'C ‘A. 59 hd bantür, neque Febtis naturae erat malignae, at- que apte institutae medicationi brevi cedebat, at vero etiam integra mansit haec urbs ab omni prae- gressa inundatione (1). „In opusculo qoud inscribitur: Verslag der. Com- missie voor de Noodlijdenden door de ziekte in Fries- land, in November ‘1826. ea quae diximus affir- mantur: , Het zijn voornamelijk de overstroomde » Grietenijen, die het hevigst, door de ziekte wer- » den „aangetast. " II; Commixtio aquae marinae, cum aqua dulci fluviatili miasmatum noxiorum evolutioni suum trie buere videtur. Haec miscela in plurimis patriae locis obtinet, atque ab incolis dicitur: Aet bij- malkaár komen van het brakke met het -zoete water. Inter causas ultimae Febris intermittentis epidemiae (1826) a multis enumeratur (2). .1V9. Tanquam magnum fontem miasmatum dis versorum etiam malignorum , recenset historia ar- tém illam , quae molando docet lacuum, paludum atque aquarum stagnantium aquas conténtas eya- cuare et loca inde arida facta circum agg erare, (3) (e droogmakerijën). à Sic NOR opusculum: Mulder et R oelans Bijdragen enz. Banga, in opusc, de Epid. 1826. pag. 106. zie (2) Cf. Verslag der Gencesk. Commissie jam cit. p. I4et 1 15e Banga, Op. cit., pag. 98 seqq. i Thyssen, Herfitkoortsen, pag. 57. | IS, Vid. opus egregium a doctiss, F. W. Büchner, M. D. Veth. 6o COMMENTATIO Sic explicatur -et intelligitur miasmatum illorum magna copia, quae inprimis in patria nostra praee sens. Verh. bekroond door het Prov, Utr. Gen. atque publici juris facia A?. 1824 , titulo è Verh. over den invloed der Noord Holl. droogmakerijèn, na 1608, op de gezondheid der ingezetenen pag. 24e hác de re sequentia monet: .,, voor. dat men. be-s » gonnen is, in deze landen uitgestrekte bedijkingen en drooge „> makerijen te ondernemen, vindt men maar zelden van Epi- » demische ziekten gewag gemaakt, zelfs ook van diegenen; » waaraan men naderhand te regt of ten onregt den naam van „ pest gegeven heeft, schijnen voor het jaar 1340. weinig of , niet bekend geweest te zijn." | plurimae enim epidemiae, quas patria postea passa estet quae variis pestis nominibus insigniuntur , haberi debent Febres nostrae autumnales, Büchner, Op.cit., pag. 150—152. et in tabellis in fine ope- ris positis, egregie probat post has operationes institutas, com- plures exortas esse epidemias, quae, si non directe ex aliis cau- sis excitantibus (quales sunt diluvia atrocia, urbium obsessio- nes et regionum per proelia devastationes,) ex his ita dictis droogmakerijen derivandae sunt. Iterum Büchneri verba citare liceat, cum vernacuio sermone solum ea tradi valent, quae patriam unice spec- tant. Pag. 133, Op. cit., habet: ,, De Epidemie van 1580, welke in den omtrek van Hoorn het zwaarst en in andere »» Steden, onder verschillende benamingen geregeerd heeft, +» komt mij voor almede tot die ziekten te behooren, welke uit moerassige dampen ontstaan zijn, daar in dat jaar in den omtrek van Hoorn zeer veel gegraven en gebaggerd is; en de zomer tot de heete en drooge mag gebragt worden, alzoo dezelfde schadeljkheden aanwezig waren, welke bij droogmakerijen ziekten verwekken, Indien het noodig wa- re bewijzen bijtebrengen, dat uitgravingen door uitdrooging s> der 39 95 3 55 52 2 $5 (M "CD BCA. 61 sens febres intermittentes aut excitant, aut iis symptomata perniciosa et severa adjungit, Jar magnus hominum numerus exstinguitur. „Ingeniose Büchner, ut paucis verbis locorum exsiccatorum noxas comprobet, dicit (pag, 142:) » Zoude het nu juist geredeneerd zijn, indien men » beweren wilde, dat de Geneeskundigeñ der voor. » gaande eeuwen , de uitdampingen van pas droogge- » maakte gronden voor onschadelijk, en daarente- » gen, die, welke uit opgedroogde grachten en ver- » vuilde havens , uit opgebaggerde slib en 'andere vui- » ligheden gedurende heete en drooge zomers opstij- » gen, voor schadelijk zouden gehouden hebben? ” Frustranei huc usque fuere omnes conatus insti- tuti, ut chemicis experimentis et analisibus partes constituentes noxiae horum miasmatum paludoso- rüm detegerentur. - ; der’ opgebaggérde slib in staat zijn ziekten voorttebrengen , 9 behoefde meti slechts te herinneren aan die ziekte, welke » in deze jaren, bij de delving van het kanaal in Noord Hol- » land jaarlijks geheerscht hebben en nog heerschen & en aan » de epidemie , welke dit jaar te Amsterdam , ten gevolge der » róeringen van gronden en uitbaggeringen heerscht, ” Porro pag. 140: ,, Telkens zijn op uitgestrekte droogmake- » tijen, zoowel in vroegere als in latere tijden, epidemische » ziekten gevolgd.” N Cf, etiam: Verhand, over de doorgaande najaars ziekten der droogmakerijen door L. Bicker, is de Verh, yan het Rötserd; Bataafich Proefondervind. Gen. , tom 9. paz. I sqq. Genvesk, Correspondentis, tom 1, suk 2. pág. 34—50. 6 — COMMENTA TIO Minor deprehenditur. earum, differentia a parti- bus constituentibus aëris atmosphaerici , quam. ut ex ea potentia sanitati adeo nociva explicari possets Tutius igitur assentimur .: eximio chemico Fourcroy aliisque, vapores. et effluvia paludo- sa. in se solutas tenere partes corporum putres- centium tam animalium. quam vegetabilium, cui solutioni vires et. proprietates morbificae adscriben- dae videntur (1). Dantur-etiam chemici, qui lie cet effectus miasmatum nocere posse haud negent, effectus tamen noxios paludum aëris atmosphaerici humiditati, inde ortae potissimum. adscribunt, . Tamdiu igitur solummodo observanda. vis nocens miasmatum, paludosorum est, : sine explicatione de- a) Cf. Recherches historig. chen. et med, sur. l'air inarece. oeuvre couronnée par l’Académie de Lyon par Je Je Julia, Paris 1823. pag. 121. T j san “C. Sprengel, Path. Gen., pag. 229: ,, Experientia po- . iius quam eudometria noxas paludum explorare debemus,” J: Frank, Praec, Prak, I. pag. 69. habet: ,, corpus huma- T num ipsum aegrotans, certe physicis optimum, instrumen- » tum meteorologicum exhibere .porest." Bakker, Op, cit, pag. at: a De kennis van den dampkring is aan allen, bijna s, geheel verborgen, met uitzondering van een zeker algemeen » verband tusschen derzelver af wisselingen, en de daarmede si doorgaans te zamen gaande verandering in het organisch le- » ven, bijzonder in de ziekte der menschen, ? g Th yssen, in ejus opere. de herfitkoortsen y. fideliter ee tur: 4 de grootste scheikundigen, hebben tot heden vruchteloos », gepoogd de natuur dezer smetstof te ontsluijeren, ” . Ci etiam Banga, 0». cit., pag. 935—548. OIM /E D E C A, 63 debita pathologica aut-physiologica , quamdiu eorum chemica vera compositio Táteat. -Miasmatum igitur naturam , indolem et characte- rem sedulo et fideliter observare enm pue rationalis erit medici; ^^ ^^ -7i Sup Haec miasmata paludosa , etsi diversa tnnt originis , omnia tamen in eo conveniunt, ut ipsum ` corporis ‘humani dynamismum afficiant eosque morbos afferant quales. dynamicos medici appellare consueverunt; quorsum pertinent Febres illae, ty- po intermittente, charactere saepe pernicioso, in regionibus paludosis aut sporadice, yel — vel. denique epidemice saevientes. Haec miasmata aliquando determinatam vim no- centem exercent in haec vel illa organa, deviatio- nes normalis structurae et functionis producentia aut relationem variam inter varia organa destruen- tia; et sic tandem harmoniam quam inter varia sys- temata corporis exsistere observamus , infringen- tia, aut Verbo, eos producunt morbos , naturae plerumque chronicae, .quos organicos dicimus; quorsum referimus affectiones scorbuticas no$trati- bus adeo familiares (1), inflammationes chronicas aut hepatis aut liénis, aut eorum emollitiones, aut expansiones (feberkuchen) vel denique dyspepsiam, hydropes varii generis aliosque morbos, Ex memoratis AO QNM. loci illi; € oc d - ., «D Ct. pen Op... cit, inde a pag. podes 64 COMMENTATIO (drobgmakerijen) ; sanitati, incolarum. nociturae sint inprimis si lacus expansiores: molando. exsiccentur. «Minime lacus ille Hollandiae septentrionalis: vase tus, ZJarj/emensis dictus, ventis continuo agitatus atque commotus, in numerum conferri potest illo- rum lacuum minorum , aquas foetidas stagnan- tes continentium , et vapores noxios edentium,. . Si tamen hic lacus arte exsiccaretur ,' multi. om« nino fertiles agri inde provenirent, atque provincia Hollandia - singulare caperet emolumentum, sed pariter, quinam morborum , inprimis Febrium in- termittentium malignarum , numerus evolveretur. Totius Hollandiae aër atmosphaericus inficere- tur, et aerumnarum multarum fons aperiretur. Haec ratio esse videtur, cur ab Augustissimo Rege hoc propositum: hactenus. non sit probar tum: (1). ; "Verbo. commemorare liceat miasmata ; quae ex ip» so mari aut e littoribus. evolvuntur. aliquando ; praecipue ex substantiis animalibus „quibus. saepe meere tecta sunt, oriunda. „> [5:73 i5fq V9, Terrae argillaceae Febrium itia (riches tam vulgarium quam perniciosarum ; matres : quo- que sunt habendae, uade Vir Cl. Bakker scrip- x sit: (1) Cf. etiam de miasmatibus ex opificiis illis. (droogmake- rijen) oriundis: Berigt van de zickte te Berkel, in de nieuwe droogmakerijen, in 1779. door J. van Zwigt. Genecsk, Carresp., tom 1. pag. 580—603. Park. van de Holl. Maatschappij , tom, 18, pag. :78 seqq. !:55 T3141 sit: , Nec desunt quoque. exempla terram argilla- » ceam , eamque valde. compactam,. qualis agrorum g, nostrorum facere solet, ardente sole diu exsic- Catam, ex hiatu profundo, hinc et inde aperto, » vapores emisisse ruricolis manifeste nocentes, Ar- » gilla autem vix potest, quin maxima in culpa po» » natur, si comparata fuerit cum solis terris arenosis, » Praeterquam enim quod sabulum humore, quan- , tum capere possit, imbutum , porositate sua aquam » facile demittat-, quodque reliquum est ardore so- „lis ventisque dispergentibus , cito exhauriatur, » non obliviscendum est nostrae experientiae fon- tes, sitve solum vaporem aqueum spectent, vel » miasma quoddam specificum , maximam partem £z » terris argillaceis esse sitos ” (1). (1) Cf. Ge Bakker, in opusc, de epid, Groningana titu- lo, epidemia quae anno 1826. Urbem Groningam affixit, pag. 6 seqq. | Cui sententiae fere convenit effatum CI. Tho massenaThues- sink;qui in opusc. de eademepidemia , pag. 62. scribit : ,, Alle ss Oostvriesche eilanden, die eenen zandbodem hebben , wisten », van geene ziekte, Een gedeelte van het eiland: Borkum al- », leen, hetwelk klei bevat, heeft ook vele zieken geteld,” _ .; Aio. loco Geneeskundige Waarn., Amst, 1810. pag. 167 seqq. Vir. Clar, affirmat: ,, Het is moeijelijk te bepalen, ss welke. de stoffe-zij, die uit de opdroogende klei ontwik- » keld wordt, en tot najaarskoortsen aanleiding. geeft; het ‘w komt ons voor, dat 'er uit de van water ontbloote » klei, opdroogende slijk en uit de slooten eene nadeeli- » ge uitwaseming en stinkende lucht ontwikkeld wordt, wel- » ke men duidelijk waarneemt, wanneer men eenen stok in E ‚ dien 66 COMMENTATIO VIe. Hisce igitur varii generis miasmatibus e patriae. solo exhalantibus "accedit temperaturae et tempestatis mutabilitas (1). Haec enim vicissitüdo tânta est, ut subinde vehemens calor sit ,- alio tem- pore idem adeo decrescat, ut viginti et quot excedit éradus saepe eodem nychtheinero differant ther- ns PU 114 MO» ss diem grond steekt, de kleistoffen in de slooten roert, en 39 zelfs des zomers, langs de wegen en slooten gaande, door » den reuk kan ontdekken, ” ; (1) Huic loco convenit Hippocratis aphorism. 4. Sect. 3: , In eodem die, modo calor, modo frigus fit, morbos autem s, autummnalés exspectare" oportet." Cf. Js A, Fi Ozanam, Hist. med, gener. et part, des malade épid. contag. ou épi- Zoütigues, tom. 2. pag. 322 seqq. Ut immodici caloris in nostra patria aliquando observandi - exemplum exhibeamus sequentia ex Büchneri, Op. laad., pag. 73: ,, In 1634. was de zomer zeér droog, en het najaar ,, buitengemeen schoon, met weinig regen, tot het einde van - >» de maand november, zoo als bij menschen geheugen nooit gë- , weest was. In het laatst van october vond men eene me- > nigte kievietseijeren , verscheidene ooftboomen bloeiden twee- » maal, en bragten vruchten voort; men zag op nieuw aalbe- ^ ziën en blaauwbeziën te voorschijn komen, en aan dero- » zeboomen, nieuwe knoppen en rozen. De tulpen bloeiden a» in het laatst van october, en in het begin van november an- 9, dermaal, dat nooit door eenigen bloemist hier te lande gezien a» Was. Eveneens was het ook met vele andere aard- en boom- » gewassen. De droogte was zoo groot dat de Maas, de Waal » en de Yssel, zoo droog en ondiep werden, dat op sommige s» Plaatsen niet boven de anderhalve voet water stond, ” Cf. etiam W. Grant, M. D., an enquiry into the mature ef the Fevers most common in London , pag. 18. : MAE D IC.A 67 mometra; unde nemini mirum accidit inter nostra- tes, si una die thermometrum 80?—920?, altera vero die 50?—60? et infra indicet. De hac autem tempestatis mpguibiliute.j jam supra monuimus, VII°. Qualitas aquae, domestico usui inservien- tis, depravata multum favere potest Febribus per- niciosis evolvendis. Sic e. g. Medioburgi, in „Zelandiae insula Valacria siti, nulli fere inveniun- tür fontes genuini aquae potabilis (1). Utuntur igi- tur incolae aqua pluviali, in cisternis nimirum con- servanda ,. quo /fit.ut facile corrumpatur substantiis vegetabilibus aut animalibus illapsis atque putrescen- tibus. Haec enim aqua ex domuum tectis destillans simul etiam secum ducit omnes partes saepe noxias ex pulveribus, aut fumo aut quibuscumque sub- Stantiis tectis inhaerentibus oriundis. Hinc faci- ` le noxia redditur aqua; accedit ejus fluxus per : QG) Cf, J. Raymond, Diss. enhiles: descr. febr. imterm. autumn. quotannis Middelburgi en in vicinis Zelandiae locis grassantium 1767. j In libro antiquo „cui titulus Register der dagvaart yan Mr, Aart.van der Goes, pag. 207. invenimus Carolum V. anno 1540. citationi juridicae Amstelodami non interfuisse sed quidem Harlemi, quia prouci affirmat auctor: ,, te Amsterdam » de vier elementen gecorrumpeerd waren, en om te behoe- » den de gezondheid van Zijne Keizerl, Majesteit en van die s. genen, die hoogstdezelve volgden en water drinken wil- ə den, hetwelk te Amsterdam niet deugt, en waarin zich velen » ziek en dood drinken zouden. ” 5 E a 68 COMMENTATEO tubos plümbeos aut'cupreos ; nde: LM paraly- ticae affectiones-oriri solent. ' Hinc merito dolendum hoc: va tens cum Zee fandia universa fere omnem Hollandiam septentrio- nalem er meridionalem , nec non alias patriae partes laborare (1).' Qui defectus aquae bonae potabilis jb omni tempore tanquam grave mr dame. num habitus est me g. sp- QG) Cf. C. Je Nieuwenhuis, Gen, Venkel enz. deel L pag. 49 — 98. i ^W. S. Büchner, erh. over de middelen ter yoork. van heersch, ziekt. bij uitgest. droogm. in de: yerhande yan. de Haarl. Maats., decl II. pag. 50—55- f ].]. van den Bosch, Natuur- en Geneesk, Verh, van de oorz. voorbeh. en genezing der ziekten, pag. 602. ubi di- cit: ,, In weerwil van.alle aangewende middelen, bleef in een 3 boerenhuis de moeraskoorts aanhouden, en hield niet op, » voor dat men de menschen van goed regenwater had kunnen » voorzien, wanneer dezelve een einde nam,” (2) Romani suo jam tempore tanti habuerunt aquae purae co- piam, ut aquas per septem milliarium 'spatiüm sub fatericiis fofnicibus, vasto opeře subterraneo, Romam adduxerint. Nón- .nulli enim aquseductus ejus fuere amplitudinis, ut eas, vir equo insidens facile transire posset, Atque Agrippaex Pli- nii testimonio, septuaginta aquarüm. fecéptacula (quae 'P1i- hio lacus dicuntur) in communes usus construxit, Nihil nia- fis mirandum fuisse in toto terrarum orbe, narrat Plinius), sive aquarum abundantiam in publico spectaáveris, sive aquae in urbem advenientis exstructos arcus, sive montes perfossos et convallos aequatos. eh Plin., Hist nat, lib. XXX. €. 24. - €. 9 et 10. Cf. etiam de aquae domesticae potabilis valore Fé die à ——— T 7M, E Dal, A, 69 B. m irr hu para omnes causas excitantes. fe- brium intermittentium universim jam. indicatas. Quae autem sequuntur singulatim indicandae. cau- sae, majoris nobis videbantur momenti, quam. ut silentio eas opprimeremus. | I*. Constitutio corporis. helminthiasi favens. Vermes enim multorum morborum patriae - ende- miorum matres merito habentur... Narium autem pruritus , pupillae dilatatio, atrox: capitis dolor., quae symptomata in verminantibus saepissime ob. servantur, manifesta ratione docent vermes etiam in encephalon agere illudque debilitare posse (1). - 19. Victus pravus, quem jam .antea inter causas excitantes: communes Febrium intermittentium - enu- meravimus. Hujus tamen loci inprimis est abusüs cerevisiae minus laudabilis, atque alimentorum | | glu- a Thuessink, Geneeskund, waarn., Amst. 1310. pg. 167. Sebastiaan, Op. cir. , I. pag. 18. Ci) Cf. Je Je van den Bosch, Medicus Haganns, im Hist. const. epid. verminosae quae anno 1760, 1763. cet- ob, seryata est , Cap. VI. pag. 354. Bailly de Blois, in sectionibus cadaverum Febre intermit- tente apoplectica mortuorum saepius plures vermes offendit, me- minimus illum in autopsia alicujus historia morbi febre apò- lectica interemti inter alia habere: ;, Beaucoup de vers dans les intestins gréles, qui présentaient aussi des portions tent » flammées, surtout Jà où se trouvaient des pelotons d'ascari- des ” Cf. etiim Sebastiaan, Op. cft., I. pag. 62 seqq. » , > LI qa 70 COMMENTATIO glutinosorum et amylaceorum , utpote quae intese, tina valde infarciunt, flatus producunt, liberam circulationem per abdomen impediunt , ét Congestio nibus ad caput vergentibus favent. Hinc partim directe praedispositionem ad apoplectica sympto- mata adjuvant, partim indirecte primarum viarum conditionem depravantes, per sympathiam capitis affectiones provocant. IH. Damnosus potuum spirituosorum abusus, . Cui inter nostrates, inprimis pauperes dediti sunt (1), qui potus sensu pathologico venenati habendi systema nervorum insigniter debilitant. - "Eva (1) Cf. Cl. Matthias van Geuns, over ae verderfelij- ke werking der sterke dranken en derzelyer verbazend ver- tier, in excursionibus, quae accedunt . versioni vernaculae Orationum Academicarum. De Ciyíum valetudine cett. Cf. Corollaria de cibo et potu invenienda in disq. hist, saepius cit, Mennonis Dolleman, pag. 117. Thyssen, Lib. cit. (Gen. Beschr. der ziekten in de .Ne- derl.) pag.71. sequentia habet: ,, dat de gematigheid (bij ons) a Zich meer bij den wijn, dan bij jenever en andere, sterke dran- » ken bepaalt, bewijzen het vermeerderd gebruik der rhum , en likeuren, de 130,000 ankers jenever in de laatste ja- » ren voor stads gebruik aangegeven (loquitur de urbe Amste- » lodamensium), daar men te voren, de sluikerij en verzen» » ding om. de stad berekend zijnde, de consumtie daarvan » voor de stad zelve, bij eene grootere bevolking, op »» 70,000 in het jaar stelde, ” | Cf. etian Thomassen a Thuessink, Op. cit. peg. 72. Nieuwenhuis, Op. cit., I. pag. 185. Non solum hi potus in culpa sunt intemperantiae , sed hucetiam pers ME D;L;C.A. 71 IV9. Nimia -ingurgitatio „nostratibus | familiaris potuum: aquosorum tepidorum , forma infusionum theae.et coffeae, (1)5 qui potus , si, quotidie magna copia. adhibentur , solida directe debilitant, humo- rum partem aquosam augent, systema nervorum ni- mis attenerant et flaccidum reddunt, unde praedis- positio Febrium intermittentium augetur et coadjue vante miasmate noxio Febris perniciosi characteris genesis. facilitatur. „Summum patriae nostrae lumen Doerhavius suo jam tempore potuum aquosorum tepidorum inter Batavos abusui vertiginem et gravem cephalalgiam , frequentes. tunc temporis morbos , adscripsit (2). Magnus olim Boerhavii discipulus. Swiete- nius scripsit, se plurimos vidisse, .qui potibus illis diu abusi membra vix traherent, plures etiam apo- plexia et paralysi exinde correptos (3). | Ve. pertinent epulae lautiores, quare haud incomte affert J. Har» ger, in ejus Ferh, in de Zeeuwsche Verhandelingen, tom 10. pag 171: ,, Als ik eene hedendaagsche tafel in al derzelver pracht » Zie aangerigt, dan verbeeld ik mij jicht, waterzucht, koort- » Sen, slaapzucht en andere kwalen rondom dien.disch in hin- » derlaag te zien liggen, ” (1) Cf. M. van Geuns, Or. altera de civ. valetud, tuen- da, A9. 1787. pag. 69. Beoordeeling van het gem. gebr. der Koffij enz. art. adj. vernaculae vers. Orationum. Cf. etiam exemplum a doctiss. Jorritsma, in Opusc. de Ep. pag. 7. commemoratum. (2) Cf. Boerhave, Prael, de morbis nery., tom 2, pag. 612. (3) Van Swieten, Comment., tom 3. pag. 362, 72 COMMENTATIO MEDICA, V^. Nostratium perversa: consuetudo collum col- laribus stringentibus tegendi, unde vasa jugularia necessario premi debent (1). Alii corpus vestibus angustioribus cingere solent, qui mos inprimis foe- minis thoraces gerentibus familiaris est. | VE. Perversa consuetudo , quae sensim in patria increscit, infantes juniores ante debitum vitae termi» num in scholis instituendi, Hinc fit, ut juniora cerebra studiis protractis intempestive fatigentür , atque infantum tenera aetas rebus abstractis oneretur, unde congestiones sanguinis in cerebrum continuo alliciuntur. Quocirca haec res etiam a multis tan- quam encephalitidis , morbi hodie inter nostrates frequentissimi, causa remota salutatur (2). | VIL. Turpis abusus, materna caritate indignus; quem plurimae inferioris ordinis matres adhibent, remedia somnifera syrupi forma, tenellis, ut quiescant, saepius porrigendi. (1) Boerhave, Prex., med. part 4. pag. 301. Jam dixit: » Quidquid externe caput comprimere potest facit apoplexiam, » hinc compressis venis jugularibus, statim fit apoplexia. ” 2) Cf. Ge J. Pool M. D., Verhandeling over de 001% ` en yoorbeh, middelen der herssenylies s ontstekingen bij kinde- reu. Uitgegeven door het Prov, Utr, Genootschap, pag. 22 ECG. — 27. | CA- Cr:A: BP: U Trod DE MORBI NATURA, ATQUE PROGNÓOSI. Diicittima sane et ardua res est, naturam Febris cujuscunque, inprimis autem Febris in- termittentis apoplecticae definire. His difficultati- bus oppressi fere R eilio assentiremur, dicenti: '» Solà cognitione historica febrium nos esse de- bere contentos, iis simpliciter esse operam na- vandam, secundum signa, accidentalia symptoma- ta et causas physicas generantes ; j cum cetera no- bis prorsus lateant, ” Mercati sententia ‘inspissationem , attenuatio- nem condensationem , congelationem et irregularem ` effervescentiam humorum causam proximam Febris “intermittentis perniciosae habens, nostris , quae vi- vimus temporibus non amplius admittenda videtur. Mortoni sententia degenerationem ‘spirituum auimalium in medium afferens nimis x tta: videtur. Ipse Torti, adhuc minoris pretii hac de re protulit opiniones, Aliae 74 COMMENTATIO Aliae quaecunque theoriae, quae de defectu, excessu, vel alteratione fluidi nervorum aliquid sta- tuerent, tamdiu rejicere coacti sumus, quamdiu ip- sum fluidum nervorum in sola imaginatione aucto- rum exsistere videtur. | | Neque illae sententiae sunt admittendae , quaeten- sionem ét oscillationem systematis nervei tanquam causas Febrium intermittentium, ponunt. His enim vocibus facile quis longe aliam notionem systematis nervorum adscribere possit, quamquae in rerum na- tura exsistit. Tensio enim et oscillatio illa menti ideam exhibet quasi chordarum musicarum , quae tensae et elasticae esse debent, minime vero convenit proprietatibus filamentorum adeo te nuium, mollium et flaccidorum, qualia quidem systema nervorum nobis in quacumque demonstra- tione anatomica conspicienda exhibet, Praetere quam enim, quod hisce sententiis re vera sana Anatomia et Physiologia, quae sunt egregia medi- cinae fundamenta, laeduntur, sic etiam iis quaes- tionis cardinem perscindi , non solvi, apertum est; cum simul medicinae progressibus obsint. Haud incongruum. fore duximus , primum expo- nere universam Febris naturam , ut hac via qua- si sponte ad nostri morbi naturae considerationem ducamur. | Scilicet Febris, si rite definiatur , omnino est morbus spasmodicus. regularis, periodicus, omnes organismi vires et facultates praeter nor- mam [M ^E: D HIC : A! 75 mam” afficiens, ex pluribus invasionibus composi- tus, incipiens a constristione quadam peripherica et humorum e vasis minimis et exterioribus in majora ‘et interiora impulsione, procedehs cum reactione naturae stimulatae, qua fit, ut victo spasmo peripherico, -sanguis extrorsum expella= tur, “et per omne corpus celerrime agitetur cum calore aucto, pulsu alterato , naturali celeriore , nec non functionibus variis laesis , quique morbus tan- dem: terminari solet crisi, ipsis naturae, viribus praestanda, —— ‘Omnium Febrium intimam naturam opinamur es- se analogam, sic ut varia Febrium genera «et species, pro diversitate modo causarum excitan= tium, diverso modo, determinata sint (1). , Om- Cı) Unde illud Boerhavii: ,, apparet hos morbos (Fe- » bres) varietate quidem infinitos, ratione symptomatum ; tae » men ex origine non adeo composita peudere, neque tam » vario medicamenta medendive methodum requirere.” Alibert, Op. cir.: ,, des praticiens iustruits ont parfaite- » ment démontré l'analogie, qui existe entre les Fièvres ine » termittentes et les remittentes. ” | Cullen, Sysops. med., tom 2. pag. 67. acute Febres con- tinuas ab intermittentibus distinxuit dicendo: ,, Febres con- » tinuas sine intermissione nec miasmate paludum oriri, » sed cum remissionibus, et exacerbationibus , notabilibus »» perstare." Cf. de eidem febrium natura, Waarn, over de koortsen door Je Clark, uit her Engelsch vertaald, pag. 4. Conf. ctiam D. Schmidiemann, Demerkungen über die weche 76 COMMENTATIO "Omnes qualescunque Febres, etiamsi variis causis allatae eandem tamen causam proximam in systemate nervorum haerentem , habere videntur (1), eà qui- dem ratione ut hoc systema praeter normám sanita- tis incitatum atque vitiatum , systema sanguiferum simulafüciat. Hinc aucta cordis et vasorum reactio- ne in toto corpore oritur acceleratus sanguinis cir- cuitus, quia systema nerveum et sanguiferum , stie mulo eodem morboso conjunctim affectum eam con- ditionem morbosam producit, quam Febrem nun- cupamus. «abf | Haec autem affectio varios edere solet effectus, ita quidem, ut - | In synocho simplice Opressio virium, In Febre biliosa Fractura virium. In Febre pituitosa Languor virium. In Febre nervosa (maligna) Ataxia virium. In Febre putrida Omnis prostratio vi- rium , locum habeat. Haec tabula Febrium continuarum, quam -proprie cla- wechselfieber caet., in tom 72. pag. 4, diarii medico - practici Hufclandi. (1) Conf. Dr. Lud. Wilh. Sachs, Ord. prof. du Medi- ter zu Koningsberg in commentatione , ,, ueber das wesen der » wechselfieber als nervenkranheit betrachtet, ein versuch zu , einem beitrage zur wissenschaftlichen Untersuchung über diese , merkwürdige krankheit in ihren verschiedenen erscheinungs- formen, quae inserta est, tomo 72. .p. 6, p. 1. Ephemeridum practicarum Hufelandi, M'E DIC A. 77 «larissimo Richerando debemus, earum natu- ram, verbo exponere videtur,. Febris autem inter- mittens, ut notum est, harum febrium characterem magis minusve assumere potest, ita ut detur Fe- bris intermittens PRSE, UNT MAGNA potridas nervosa etc. « usd .e0Q ‘Interdum suam naturam. recondere tentat, ita ut signa Febrilia fere non appareant, sed sub. insolito symptomate lateat, aut a tali stipetur. Sic saepissime Febris intermittens praecipue in locis paludosis , mephiticis vere apoplexiae sangui- neae formam sibi induit. Etiamsi igitur sub alius morbi forma latere Febrem intermittentem videamus , nidnet nihilominus éstque revera affectio febrilis, atque aequabilis incitatio motus circulatorii^ ab affecto: systemate nervorum inducta, partim etiam in Febre intermitte apoplectica locum habet. « ^Affectio tàmen, sub qua Febris latet unam potis< simum ‘corporis partem,“ caput exempli causa oc- cupare videtur, quae res eo sensu ab oimni alio universali motu febrili plane differt. 1 ! Neque hacce nostra consideratione illabimur in sententiam illorum , qui statuunt Febres -larvatas potius esse febres intermittentes topicas ; adeoque Febrem intermittentem apoplecticam febrem capitis dicunt. Nam si revera topica febris esset, tunc ne vestigium quidem reperiretur illorum symptomatum , quae febris intermittentis essentialia habentur, . Hisce perpensis , Febris intermittentis apoplecti- cae 78 COMMENTATIO cae larvatae naturam nunc declaramus: unice: con- sistere in affectione quadam asthenica, peculiari Xystemati nervorum , a causa plerumque miasmatica perniciosa inducta (1) „qua producitur affectio quae- dam febrilis, quae modo non facile determinando; corpus haud aequabiliter, sed. sub. apoplexiae lare va, inprimis cerebrum- aflicit, Verum etiam. post quaedam. intervalla. secundum. Febrium intermitten= tium characterem , sua tempora ab omni affectione libera. habet, secundum typum fixum.: Dum redi- bit regulariter dein excessus secundum typum vel quotidianum vel tertianum. sito ot Modus autem , quo Febris intermittens: hic. apo» plexiam sibi eligit, ex eo. videtur deducendus ; quod haec vera systematis nervei debilitati conditio cerébrum aggrediatur, quae ibi provocat statum ile lum pro gradu majori minorive- apoplecticnm , sie ve soporosum. Aliis verbis , si status ille. nervos . sus minus corpus universum turbet ; ut alioquin in vulgari Febre intermittente fieri solet, sed potius cerebrum , congestione fortiore provocata , afficiat „ tunc Febris intermittens sub apoplexiae larva latebit. At si conditio nervosa, Febre intermittente orta, atoniam totius corporis inducat, tunc aequabilis ad- est (1) Haec causa miasmatica, licet adeo subtilis et exigua, ut tempore apuretico nulla hujusmodi causa adesse videatur, ne- cessario tamen materialis, sed nostris sensibus exteruis nullo modo percipienda habenda est. M ED IC A. 79 est universi corporis perturbatio et Febris inter. mittens: syncopes sequentis origo est. Facile ex indicata natura morbi derivatur ejus causa proxima. Sanguis enim in Febre apoplectica affecto aegro periodice ad. cerebrum congeritur , ibique accumulatur , unde provocantur omnia symptomata apoplectica. ^ Febris paroxysmo desi- nente pariter congestio illa cessat, et cum ea simul symptomata evañescunt. Injectio vasorum cerebralium , et sanguinis in his accumulatio , earumque expansio, pressionem materiae cerebrali afferentes, tanquam causa Lair ma salutantur (1). In (1) Cum enim inter physiologicos constat duo esse, ut ita dicam, systemata nervorum, alterum vitae proprie inser- viendo, corpus conservat, quod deperditum est' restituit, "unde nomine systematis organicae vitae insigniür. Alte- rum autem. systema nerveum, cum sublimioribus mentis fa- cultatibus » et sensibus externis inservit, systema nerveum vitae animalis dicitur. Nostra autem Febris hoc ultimum systema (cerebrale) , quod oeconomiem humanam conjungit cum omnibus rebus , quas circum se habet, et quibus indiget ad vitam aut susten- tandam aut defendendam, vehementer afficit. Facultates igi- tur, quae verum hominem ratione praeditum efficiunt, eum- que caeteris animantibus excellere faciunt, turbantur in- $ignitéer, ^ Arctus adco est nexus inter vitam illam anima- lém et organicam, ut una harum laedi non possit, quin altera injurias patiatur. Neque in hac rerum conditione haec ab illa separari potest; quod ne ipsa quidem cogitatione fieri licet. At vero rite eas distinguere omnino confert ad rectam in:el- $o COMMENTATIO . In. multis igitur: cadaveribus „~ -sectione instituta arachnoidea sanguine rubro vivide colorata. depre- henditur, ipsa substantia grisea cerebri colore pro- fundiore tincta, Saepe: omnis cerebralis substantia sero quasi intumescit,: ventriculi humore seroso abundant,. adeo. ut. ipsa, cerebri massa. e. loco, suo superiora versus protrtisa videatur. aprilis Aut ipsa arachnoidea „revera vehementer. ma mata invenitur, vel incrassata ,. aut aliis membra. nis. concreta. TUR MEE | ADEL .Plurimis etiam. in casibus ventriculus. et. intes= tina inflammatione haud integre libera sunt.. Hae inflammationes adeo constanter a Viro saepius ‚Cie tato, Bailly de Blois observatae sunt, ut ubivis in autopsiis suis arachnitis, cephalitis, gas- tro-énteritis cet. inveniantur (1). Hinc. acci- disse. videtur, ut fere ubivis inflammationem observans , nimis nobis indulgere videatur famosae Droussavii theoriae, Alii enim qui de his febri- bus optime scripserunt , hanc inflammationem non ita intelligentiam eorum, quae eveniant, si alterutra. laedatur. Hinc sequitur ut in Febre intermittente apoplectica cerebro turbato , omnia universi corporis organa laedi aut in functione turbari debeant, | j (1) Cf. ejus Op. cit., pag. 155—171. et pag. 265, 267:seqq. Add, JeBanga, Op. cit., cujus pag. 65. legimus::,, In. de hol- , te van het bekkeneel, vond.men bij overledenen aan Febres » nervosae, typhoideae, soporosae , apoplécticae , duidelijke be- „ wijzen van voorafgegane congestie en zekere inflammatie, ? ME D! 1 C As 81 ita semper invenisse videntur. Assumsimus igitur propria verba viri doctissimi Alibert, moderati morborum observatoris (1): ,, Un homme mourut » à l’hôpital St, Louis d’une fièvre intermittente » pernicieuse soporeuse, infructueusement come » battue par Je quinquina,. Il était resté dans un » état de somnolence continuelle, un délire tran- » quille, une faiblessé considérable ; une insensi- » bilité extrême de temps à autre, Ces phénomé- » nes amenérent la mort. Nous procédámes à l'ou- » verture du cadavre, dont la peau était de cou- , leur citronnée: et. dont l'aspect annonçait une » infiltration générale; l'ouverture de.la tête nous » Offrit deux onces de sérosité épanchée entre la » dure: mère et l'arachnoide. Cette sérosité était » jaunátre et transparente, Le tissu cellulaire - ^» qui uhit- l'arachnoide à la première était gorgée » d'un. liquide semblable à celui de l’épanchement, » Le cerveau était sain et de consistance assez » ferme, On observait une légère désorganisa- » tion à la partie moyenne, postérieure du cerve- „let, près de l'éminence vermiculaire, Il n'y , avait dans cet endroit, aucune altération de Cous » leur , nide densité dans la substance du cervelet, » mais simplement une petite excavation d'une ligne » de profondeur et d'un pouce carré de largeur (2). EX ' Q) Op. cit., pag. 179. | | i Ca) In Opusenlo Cl, Thuessink, de Epíd, 18-6. inven: F indi, 95 COMMENTA TIO Ex hujus cadavéris sectionis consideratione effici- tür, ut saepe in hac Febrium specie exstinctis , eadem omnium fere organorum integritas observe- tur, qualem videmus saepius obtinere in cadaveri bus Febre nervosa exstinctorum, : Memini me duabus sectionibus hujus generis in- terfüisse, et in harum altera nihil vidisse, ` quod aliquomodo alicujus organi laesionem indicaret , ex- cepta levissima effusione serosi liquoris in ventri- culis cerebri praesente. In altera sectione obser- vavi universam arachnoideam praetér naturam adeo injectam sanguine rubro apparuisse, ut elegans certe ejus membranae exhiberet spectaculum. Ut éxplicemus ingrata illa symptomata, quae in 'aegris Febre apoplectica interemtis durante vita ob- servantur, saepe nullam in cadavere aperto inveni- mus opportunitatem; unde concludimus vigente vi- fd causam morbificam , quae systema nerveum affe. - | Cit, mas, pag. 39% ,, Bij allen (a Febre soporosa exstincti) vond » men de bloedvaten van de hersenen opgezet. Bij eene s kwam bij het openen der dura mater het bloed uit ver- si scheidene plaatsen der hersenen uitvloeijen, onder de Arach- » noïdea in de ventriculi cerebri vond men eene groote hoe- s, veelheid water; de galblaas vol gal; de maag en inge wan- » den rood en ontstoken. Bij allen was de milt week,” - Pag. 43. (in nota): ,, In een geval van Febris soporosa bij » een jong mensch, waren de vaten der hersenen zeer op- » gezet, eene groote hoeveclheid bloed was geextravaseerd . en het linker hemisphaerium daarmede opgezet.” Ex al- latis patet quomodo variorum variae autopsiae differant! cit , solam producere tristem illam compagem di rissimorum symptomatum, quae saepe sibi invi- cem adeo opposita sunt. Haec autem sympto- mata, systematis nervei vi et actione exstincta , cum ipsa morte disparent, neque vestigia eorum praesentiae.rélinquunt ; cum ipsum systema ner: veum morbo a norma sanitatis aberrans et valde al- teratum , non ultra informationi organico - patho- logicae indulgere possit. Fortasse inflammationis signa in encephalo post cadaveris sectionem observanda in aegro Febre apo- plectica interemto , saepe explicari possunt sequên- ti modo, ut statüamus jam praeexstitisse in capite aliquam, etiamsi levem jirritationem, pedeten- tim febris actione auctam, et in inflammationém transformatam , ex qua tandem facile” organismi laesiones et pseudo - membranae explicantür. Quain- diu autem revera systematis nervei integra fabrica ét agendi ratio nobis lateant, tamdiu ejusmodi consideratio denso velamine tecta erit, Natura febris intermittentis apoplecticae comitatae solum est quaerenda in febris intermittentis vul- garis natura,, sed quae modificatur a partis, in quam morbi impetus maxime ruit, -dispositio= ne morbosa. Quando nimirum in febris stadio frigoris (1), congestio sanguinis locum habet in illa (1) Nota enim res est, illos, qui aére frigidiore peregrinan- tur , somnolentos fieri: primum, atque si huic somno indulgean:, F2 cito 84 COM MB NiT A TIO illa organa , quae a natura jam antea ad tales af- fectiones - contrahendas praedispositae . sunt, sicut corporis fabrica et constitutio ad apoplexiam pros clivis. Aut si haec Febris, ex conditione primarum viarum gastrica depravata ortum trahat, tunc si- ve mediate, ipsa circulatione abdominali. impedita , congestiones ad cerebrum , et exinde nobilissimi organi compressiones locum habent „apoplecticum insultum invitantes ‚ sive sympathia immediate ven. triculum inter et cerebrum status apoplecticus pro- vocatur, Ex natura hujus Febris sic considerata efficitur B. ut: hic adsit. alia apoplexiae forma, quam qui- dem apoplexiae sanguineae esse solet. i, Cadit igitur bic illa antiquorum. apoplexiae divisio in. sangui- neam, serosam, nervosam cet, (1). Brevibus verbis | ita determinatur .Febris inter- mittens apoplectica, ut. sit febris. intermittens, vulgaris, sed. quae sub larva apoplexiae sangui» i neae cito apoplexia mori, cujus rei permulta invenimus exempla in reditu exercitus Gallo - Francici ex mediis imperii Russise pro- vinclis, — In nostra Febre corpus frigore febrili marcescens . redditur, et venae exiliores imperviae fiunt, unde ad cerebri vasa sanguis potissimum propellitur, (1) Cf. de hac devisione A. Ypey, Elem. med. Maa tom 2, part. ^. pag. 334 seqq. Recte igitur egregius van Swieten, Comm., tom ^. pag. 279: ss Causa proxima in omnibus apoplexiis est eadem, sed » Causae efficientes sunt saepe diversissimae, ” [M AËT D X ICIMO 9 85 neàe ita latet, ut ipsius febris essentialia. syimpto- mata vix, ejüs tamen vera natura omnino appareant. Quod docet. curatio, Hae enim febres non nisi cor: tice peruviano curantur et sanatur. — :( ^rPraeterea: temporis intervalla febre libera: in hac morbi specie optime probant hanc Febrem omnino: ad ordinem intermittentium pertinere; unde T orti, Werlhof-alique, qui de-his febribus optime scripserunt , febrem intermittentem montis gade 'stanter ad hunc.ordinem retulerunt, (c: o7 i Non: negandum est, indeter: et PRA sitionibus. variis aliquando typum Febris adeo va- riabilem: videri, ut minus accurate observanti- bus febris continua. babéatur. Facile etiam. in hunc errorem incidunt illij qui virium lapsum, pulsum parvum , irregularem , celerem , symptomata saepissime obsérvanda, continuae febris praesentis indicia habent. Observatio fidelis docuit Febres perniciosas po- tissimum esse tertianarias, etsi aliquando alium typum assumentes, etiam quotidianae, quartanae imo et duplicatae esse possint (1). Imo etiam | has (1) Werlhof, hac de re pag. 64. Op. Jaud, dicit: ,, Ex » tertianarum genere fuere omnes in quibus id quidem, de » quo agimus, Febrium symptoma observavimus, simplices $,, aliae, paroxysmo secundario adscito aliae, duplices quam- » quam Galenus soporem quotidianae maxime.esse proprium , notat, et Forestus earum ex quartana memorat," = J-C, Reil, über die Erkenntnis und kur der Fieber, tom 2. ?6 COMMENTATIO ‘has Febres quartanas in continuas exeuntes cha: racteris funesti observavit Bianc hist). Opinionem illorum, qui hujus morbi naturam contagiosam defendunt, rejicimus. -© Haec enim fes bris nullam profert materiam contagiosam ; neque enim natura febris intermittentis neque ejus symp= tomá ferox ulli materiae morbificae contagiosae generandae occasionem exhibet, Saepe autem epie démice saeviens, plures homines simul (2) corrie pit. Interim saepe difficile est rite determinare ; utrum | morbus frequens aut epidemice :grassans cóntagiosus sit, nec ne. Quam difficultatem etiam experti sunt viri illi doctissimi , qui regis potes» tite choleram in Borussia observarunt (3). "ipsa epidemia Groningana, ab omnibus - fere medicis, tunc temporis ibi locorum ^ morbum observantibus, haud contagiosa habebatur, excepe | . s tO» 2. Dag. 124. de hoc argumento haec habet: ,, Der Typus die- » ser Fieber ist alltigig, dreytägig, wie beym gefäfs Fieber, , auch verdoppelt er sich; ist stät oder beweglich, fortzet- » zend oder nachsetzend, wie beym Gefüsflicber, P (1) Cf. ejus: Hist. Hepat. , part. 8. pag. 761. (2) J. Raymond, saepius citatus exponit in Diss.: sae- pissime in Zelandia accidere, ut una causa generali com» piures homines magno numero Febre corripiantur characteris perniciosi, ita ut nulli aetati, aut sexui, nulli ordini, divi-- tum aut pauperum Febris maligna parcat, Cf, Diss, exhibens descript. Febr. int. duct. seqq. (2) C. Algemeen rapport der commissie etc. van den Aziati= schen Braakloop, pag. 29 seqq. et pag. 74e ? MEDICA 87 to Thomassen a Thuessink viro clar. In Frisia omnes etiam medici, "excepto forsan viro doct, Vitringa Coulon, ejusdem fuere opinionis , epidemiam ex causa communi miasmati- ca ortam declarantes (1). Quis vero tantas com» ponere possit opinionum diversitates ? Prognosis. Prognosis, nisi in dato morbi casu, accurate determinari nequit, Nec etiam in ipsa nobis pro+ posita quaestione de illa sejunctim quaeritur ; hac igitur ratione; solummodo prognosin tradere in- stituimus, ut etiam magis magisque "ose morbi natura. © 1°. Prognosis universe infausta est habenda, duia hic locum habet laesió organi totius corporis nobis lissimi, Talis enim laesio gravi adeo miorbo illata , qualis Febris intermittens apoplectica esse solet, quae periculo suo longe recedit a vulgari febrium intermittentium turba, non potest, quin graviores secum adferat eventus. Quod v" Hippocra- tes " (1) Cf. Opusc. Thomassen a Thuessink, pag. 54—6'. Doctiss. Triche, in opere Bericht ueber meine reise nach „Holland zur Erforschung: der im Sommer 1826. geherrschten Krankheiten , Epidemiam etiam durchaus mich ansteckend dicit: ,, sondern vorzügweise durch die grosse Hitze und » Dürre erzeugt wurde, und durch die Lokälen schädlichen , Einflüsse eine so grosze Ausbreitung und Bosartigkeit er- » hielt. 83 COMMENTATIO tes olim pronuntiavit: „ Febres,. quocunque mos „ do intermiserint, periculo abesse,?' de nostra Febre non accipiendum videtur. i- 4j IIS. Bene tamen tenendum, hujus . Febris, quae universe apoplectica dicitur „ diversos: gradus obtinere. Dependet igitur prognosis a gradu ma» jore vel minore, quo hic morbus invadat. III°. Dependet a viribus aegrotantis. IV*,.Irregularitas vis vitalis factorum; summatim periculum hujus Febris adauget. | Vis. vitalis | fac» tores, irritabilitatem nempe et. sensibilitatem sys» tematis nervorum insultu tam gravi vexatos ,, sin» gulari ratione. alienari debere, et universe toti core pori malam dispositionem inferre, sana docet ratio, V°.: Sympathica. ratione producta. symptomata , corpus variis modis vexantia, prognosin infause tam reddunt, Si igitur accedat cordis et arteria- rum debilitas, respiratio prorsus stertorosa , faciei intumescentia livida, singultus , motus. convulsivi et plena aphonia, prognosin infaustissimam habeant adstantes et morbi observatores, . VIC, Infausta omnino etiam habeatur venter mee teorismo tensus, oppletus et tumefactus, neque ullam pressionem ferens, dolor vehemens ventricu- li, cum rejectione materiae tenuis aquosae aut ni- grae. Faeces foetidissimae colliquativae nigrae , cum motibus convulsivis excretae, aut sponte effluentes. Urina parca et nigra, sedimento membraniformi mucoso impleta, aut praeter voluntatem ex .ure- thra SANTE DONEACV AMICO S thra destillans, aut prorsus retente, . Pülsus par- vus, irregularis , intermittens, debilis»: At vero pulsus liber et magnus, durante. pa- roxysmo in eodem statu perdurent, haud infaustum exhibet omen. f » eiusoins -Contra pulsus contractus , iii vibrans , peri- culosus est. : | Ingratissimum autem indicium exhibet. si -— sus.quovis paroxysmo identidem supra dictas ma- las facultates assumit „et si mentis alienatio augetur , atque ejus conscientia vehementer imminuitur, ;Quoties nullum sentitur frigus, sed statim apo- plectice jacet aeger, insultus vehemens , ejusque exitus tristis erit. Pariter carpologia-aliique mo- tusi convulsivi. fortiores, tristem morbi exitum. indicant, et mortem jam instantem annuntiant,.. dn hoc enim symptomate ultimum -moribundi certamen. videmus musculos flexores inter et extensores. - i+ Quandoquidem hujus morbi symptomatibus vultus atrociter saepe mutatur , oportet omnino, ut ex divini Hippocratis praeceptis aegrotantis facies sum- ma cura observetur, et consideretur, utrum vul- tus, quantum fieri possit similis vultui benevalen- tis sit,'et potissimum sui, ita enim optimus erit, Si vero quam maxime sibi contrarius «est y malum habetur signum. Inprimis attendatur ad periculosum illum motum palpebrarum et oculorum tremulum, quo nil nisi albumen oculorum animadvertitur, aut oculus ità convertitur, ut palpebris semiclau- sis 9o COMMENTATIO |. MEDICA. sis sub ciliis nigrescentibus, albus ille discus oculi apparens, mirum, tristem et ingratum spectaculum ` exhibeat. VI. Prognosis formanda est inprimis secundum : aegrotantis aetatem. Nulla autem aetas pericu. liosior habetur, quam aetas’ senilis, quae si potue- rit perferre paroxysmum , saepe tamen brevissima : dein fruetur vita, aut sanitatem: laesam habebit. Hinc fatalis haec Febris senioribus habenda est. : ? VII. Secundum paroxysmorum formam etiam prognosis est instituenda fausta vel infausta. Ate tamen paroxysmus anticipans non semper malum et contra. paroxysmus postponens non semper: faustum omen exhibet. ^ Plurimi tamen auctores: contendunt, anticipationem saepe malam esse has! bendam, alii autem prorsus negant et affirmant: anticipatione paroxysmi patere naturam suficien- tibus viribus nondum carere, ut luctetur contra. febris ingressum. “Febribus autem apoplecticis quotidianis in ter« tianas mutatis, aut tertianis in quartanas conversis fausta formatur prognosis, quia nunc intermissio- ne longiore affectio jam per se minus. periculosa redditur. In continuam transire si minetur- Febris , gravioris. eventus est, | | 01 | Prognosis jure fausta habetur , si temporis intere vallo febre vacuo, jam post primum paroxysmum, criticum sedimentum lateritium in urina observetur. CA- CURANDI RATIO. -í Å cċedimus nunc ad illam nostri argumenti par= tem: momentosissimam , qua. exponuntur curationis momenta, et ratio, qua aëger servetur et medicus Pu suo dern — — i SEL: supom 1184 3E d , eilfid J9lo& iod eudiSpne j eiioiesita1510l silisiiNs 1:2. 329 i201] 2uüuwl. mais |! Curationis-indicationes. ^ oos e FSU | | J2 ELUETISUUMES OMV ZOT — PN 4 à Alisu curatio his tribus articulis : I°. Curatio paroxysmi ita instituenda est , ut aeget neque vehementi impulsui aut pressioni humorum , neque curationi nimis debilitanti succumbat, > II^. Instituatur justa curatio radicalis: morbi tempore apurexiae ; promoveatur reconvalescentia , arceantur recidivae, et morbi ARTE facile post hanc febrem orundis = = -=> hol III, Exponantur ila ârtis auxilia, din ge neralis hujas morbi causa miàásmática, quantum J fie. 92 COMMENTATIO fieri possit, destruatur; quae igitur auxilia curam prophylacticam absolvunt, $- Je D. Cura paroxysmi (Palliativa). - Ut primo curationis articulo satisfiat , hanc uni- verse indicationem medicus sibi proponere debet, gravitatem symptomatum vehementium, organis- mum ‘adeo perturbantium ,' quantum: possit im- minuere aut mitigare „i potissimum medicina: eva- cuante., aegrum non nimis debilitante. : jti1 Cum vero morbus . noster : characteris :sit. Fe- brilis, hac sola via aeger servari nequit, Hinc, ut in Febribus intermittentibus fieri solet, sic etiam hujus loci est cura antifebrilis intermissionis tempore adhibenda,. .Haec igitur cura sub pa- roxysmo administranda cum morbum tantum levet , adeoque mere sit mitigatoria, tamen est magni mo- menti, i ii j BRENO Moderando enim symptomata, et-effusiones. in encephalo avertendo ,. haud exigua afferuntur- emo- lumenta in sequentem curationis. partem. ! Haec igitur pars methodi curationis requirit se- quentia indicata. . Ie. Aegrotanti talis exhibeatur situs, qualis con- venit ,. ut humorum ad-encephalon affluxus arcea- tur, . quique promovet liberiorem respirationem, . ate 01M ÆTDE Gie 93 atque tollit obstaculum sanguinis effluxum. ex ence- phalo. in. dextram. cordis partem impediens, . Huic fini convenit, ut aeger decumbat in lecto, pedibus, potissimum. declivibus , ~et capite denu- dato. atque. parumper elevato. : Ut, symptomata mitigentur , inprimis circulationis laesae restitutio requiritur , quocirca secundum artis legem etines cessitatem urgentem administretur , ai I°. Venaesectio. (1) conveniens in fortissima et. abundante vasorum. sanguiferorum oppletione , protrahenda pro gravitate insultus apoplectici, ple- tho- a). Mobeamus non perinde esse, quaenam ex mox indican- dis artis auxiliis adhibeantur, singula enim suas habere so- lent indicationes et contraindicationes, ad quas bene a atten dendum. Apud Bailly de Blois, pag. 474. exemplum prostat ho- minis curati, cui sanguinis bis, bono cum effectu, ciae VIIIXII, detractae sunt, R. Morton, Op. med., tom II. pag. 58. et pe 145. ca- sum memorat, in quo phlebotomiam in vena jugulari insti- tuendam curavit. Add. De yenaesectione in genere: diss, de venae sect, term. in morb. acut. in op. med. C. A. Kloekhof, M. D. Legantur inprimis quae de venae sectione scripsit W er Ihof, pag. 1ir3. denique Cf. de ejusdem usu Sylva, de l'usage des diff. sortes de saignées. Inprimis tamen. curetur ne nimis intrepide medicus heroicum remedium adhibeat, ne de eo valeat versiculus : a» Quod Mars non potuit, medici potuere secando: » Sic Mavors ip:e fit minor Hippocrate," — Quam magui igitur synt Broussaviani!!,. 04 COMMENTATIO thorae universalis „ habitus ‘et virium statu. ipsius aegrotantis. Si epidemia grassatur, illa instituatur oportet ex indicatione et contra indicatione juvan- tium et nocentium , tali enim in casu observatio sat cito dócet, utrum larga venaesectio pide an no- ceat. | Universe quidem rare audemus ;’ largam venaesectionem - in hac affectione esse instituen- dam, quantitatem autem determinare non valemus ; ipse medicus, si hujus venaesectionis operationi in- tersitj facillime aut symptomatum levamen, aut perseverantiam observare potest, et sic accurate determinare valet quantitatem sanguinis aegro vee naesectione detrahendam , debita ratione habita mor- bi et virium hominis morbo affecti, aliorumque res rumque adjunctorum. ami I^. Hirudinum applicatio omnino requiritur ad sanguinis topicam evacuationem in congestione fortiore promovendam. Tanto igitur numero ap- ponantur, quantus necessarius videtur , ut prop sito fini satisfiat. | Hinc vulgo IV, VI, X imo et XX pro re nata conveniunt, Ut vero recte adhibeantur , oportet , ut ipso. medico adstante applicentur , qui. effectum medicationis statim et aperte observabit. : IVe. Fomentationes frigidae conveniunt Opti- me, ut sanguinis aestus emendetur, et vasorum expansio atque dilatatio coerceatur, talique ratione sanguinis circulationis turbae restituantur et omnis con- M EDI CA 95 -congestio, quantum fieri possit, in ipsum ence- -phalum: amoveatur. : Hinc caput continuo madefiat aceto aquae frigidissimae mixto, aut in causa gra- viore, fomentatione illa, quae a Schmuckero nomen habet, atque constat ex muriate ammo- miae, nitr, pot. mur. sod, acet, vini et aqua (1). Symptomatibus autem eodem modo saevire per- gentibus, instillatio parti capitis frontali, - aut verticali, ab altitudine IV aut V pedum aut plu- rium, guttatim facienda liquoris frigidissimi fruc- tuose institui potest, qua haud raro efficitur, ut aegroti manum capiti admoveant et tristi pro- fundoque suspirio gemere incipiant (2). Sic etiam lotiones frigidae aquae, aethere sulphurico remi- xtae , capiti raso applicandae saepe conveniunt (3). V2, Balnea tepida extremitatum inferiorum humo- rum impetum inferiora versus provocantia, ad spas- modica symptomata levanda magnae saepe utilita- tis sunt et laude digna; ubi alia remedia valentio- ra nondum praesto sunt haec multum juvare pos- Sunt. Bailly de Blois balnea 26° Reaumur, . edhibuit, VIe. Vesicantia, rubefacientia, et sinapismi nuchae, suris et plantis pedum apponenda (4). . Sa. 4») cf. supplem. Heft, des Jahrganges 1829. v. Fournal des Pract, Heilk. von Hufelaud, pag. 195. + (2) Cf. Nyhoff, Diss. ace, pag. 73» (3) Cf. Bailly de Blois, pag. 470. (4) Quum nostris temporibus eodem: proposito. ac: sinapismi adhi« 96 COMMENTATIO Satis cognita est in Medicina horum vis: detras hens et revellens a partibus interioribus nobili- bus, et vero eorum virtus manifesta ad :topicos spasinos resolvendos abunde ín: quovis. casu observari - potest, ut minime requiri possit ul« teriorem. explicationem . addere. Id: solummodo in memoriam revocetur, hisce remediis exter» nis, humorum impetum a capite et pectore non tantum-ad inferiores partes reduci, verum etiam, his applicatis contra stimulum induci, et singula- rem universi morbi commutationem, atque emen- dationem: locum -habere posse. Vesicantia inpri- mis in complicatione spasmodica adhibeantur. opor. tet. | VII, Clysmata non tantum demulcentia , sed saepe etiam acria, multam semper humorum .copiam ad adhibentur aqua sinapeos, quae. cutim celerrime rubefacit, et oleum altherium sinapeos, quod ope chartae bibulae cuti applicatum statim ruborem efficit, quodque stimulo suo va- lidissimo eutim in bullas cito elevat, ^ Haec igitur remedia externa stimulantia, rubefacientia et fortissima sunt: unde non video, cur in sopore profundissimo ea remedia non ten- tarentur et applicarentur, | j Eodem consilio &ti posserhus moxâe specie confecta ex panno linteo, alcohole madefacto nuchae aut alii corporis pärti applicando. et iüflammando. Haec moxa fortiter stintulan- do certo certius humores extrorsum allicit et si scopo satiss fecerit, facillime etiam levissimo afflatu, exstinguitur. Cf. de hisce Algeme Rapport der Commissie «nz, van dett Braakléep , pag. 123—125. M.E D IC A 97 abdomen provocant, ejus cavo ampliando et in- testinis evacuandis, quo diaphragmatis descensus adjuvetur, thoracis lumen augeatur et sanguinis e cerebro refluxus promoveatur, unde symptomatum levamen augeatur. Praecipue conveniunt clysmata laxantia in Febre intermittente apoplectica a .sordi- bus primárum viarum inprimis oborta. Ablata enim saburra intestinali directa via patet ad apoplexiae paroxysmum funditus tollendum. Accidit autem aliquando , ut accedentibus mo- tibus convulsivis anus spasmo claudatur et clysmata injici non possint, antequam cataplas- matibus calidioribus adhibitis, spasmus resolutus sit, : VII. Ut quantum fieri possit, corpori in- geratur magna copia potuum mucilaginosorum, relaxantium , refrigerantium et temperantium (1). Universe fatendum est, hoc saepe nonnisi sum- : ma * (a) Ubi symptomata nervosa majore numero accedunt, de opii usu cogitavere nonnulli, Memorabile ejusmodi condi- tionis exemplum commemorat Bailly de Blois, pag. 436, ubi refert observationem nobilis matronae, quae sub paroxys- mo Febris apoplecticae tanta rigiditate afficiebatur ut Medicus nonaginta quinque guttas Laud. liq. S. ori hiauti aegrotantis in stillaverit. Die sequente corticem praescripsit persuperiora et inferiora adhibendum, sine ullo effectu, Rediit quidem paroxyse mus sed denuo applicato laudano solutus est. Die sequente iterum cort. Peruv. rejiciebatur, et tandem opio una hora ante paroxysmum administrato , paroxysmus febris quidem rediit, at- 'tamen nulio symptomate graviore stipatus, G 98 COMMENTATIO ma difficultate perfici posse. Saepius enim. adeo profundo sopore opprimuntur. aegri, ut ne gut- tulam quidem deglutire possint, aut respiratio adeo stertorosa est, ut cum summo suffocationis pe- riculo aliquid liquidi ingeratur. Hinc prudentia summa in hoc potu administrando est adhibenda, saepe enim miseri dentibus vitrum cofringuunt. Praestat igitur, ut dentes prudenter a se invi- cem separentur et liquor pedetentim ingeratur, simulque naso digitis clauso deglutitionis functio caute promoveatur. Hisce indicatis secundum artis praecepta adhibitis et pro re nata contis nuatis absolvitur rationis curandi articulus pri- mus. $. 3. H°., Cura antifebrilis extra paroxysmum instituenda (radicalis.) Postquam enim paroxysmus deferbuit et symp- tomata remiserunt: tempus instat febri tollendae dicatum, ut veluti morbi radix funditus evella- ffe s. Haec cura momentosissima jure habetur, etenim - ea remedia nunc. aegro porriguntur , quibus in- stantis paroxysmi novum proventum avertere CO- namur (1). | | | | | . Hanc Cr) Recte igitur habet Le Roy, in ejus Prognostic dans des M'E DICA 99 “„Hanc cusationis partem hoc one nobis tracs tare proposuimus. | ‘1. Exponendo Cort. Peruv. administrationem +» ‘antéa laudatam. sw: c, Indicahdo applicationem: TM— antifebrilis , quando deglutitionis functio impedita est, 3. Adstruendo curationem ,.- quae, temporibus quàe vivimus, instituitur praeparätiónibus "salinis e Cort, Peruv. conficiendis, - 1, düininisrati Cort. Peruy. antea lau. | : data. Quando egregias de hac Febre observationes, ins primis doct. Torti, Werlhof, Morton, Senac et Stracke consulimus, invenimus ome _ nes in eo "convenire hanc Febrem, intermissionis tempore Cort, Per. usu, esse vincendam. Efficaciter mentem suam de hoc Medicamento pronuntiavit ipse T orti: , Medicus curatione Fee » brium, ut ajunt, shethodidn instituta , se gerit „ ut inspectator morbi et minister naturae, cura. tio« hes: Maladies Aigues, pag. 91: ,, celui qui, dans une Fièvré a intermittente maligne, négligeant l'usage du quinquina, s'at- >» tendraít à la voir se terminer par une Crise, soit proprement » dite, soit par voie de solution, celui-là, di$-je, serait évi- » demment téméraire et dépourvu de toute Der tu de ss cette maladie, ” G a 10 COMMENTATIO » tione vero per chinam-chinam sé gerit, ut are » biter morbi et instaurator naturae " (a). Pro- C) S Elleke} M. D. in Obs, Medicinalibus de Febribus, page 112. seq. habet: ,, In eo autem omnis salutis cardo sy Vertitur, ut medio inter accessiones tempore quam plurimum 2 corticis offeratur, id est tantum, quantum par est, febri j protinus excuriendae, - Hic etiam breve spatium est, intra sj quod si non omnino occurrituf, aeger exstinguitnr, neque p debet humorum sive coctio sive pee Ad: Lin Ad » id enim, nO» satis temporis patet." Sydenham Epidemiam febrilem, anni 1669. merito dicit perversa medicatione esse adauctam. Notum enim est Cort. Pe- ruv. anno 1638. in Peruviano regno detectam, modica tantum quantitate in Europam missam fuisse , ibique a multis in medicina haud imperitis fuisse contemtum et rejectum 5 neque ante finem ejus seculi ejus usus generaliter divulgabatur, quando .saepis- sime ad sidera usque elatus fuit, cum auro argentoque par a penu ducebatur. | ' Epidémia autem 1719, quae a doct. de Koker sub auspicio Hippocratis Batayinobiscum communicata est, ipsius cor« ticis administratione minus saeva fuit: Mortonus testatur, » Nunquam revirescentiam paroxysmorum praepedire potui abs- ' s» Que china in intervallis lucidis , manu — ministrata , ” operam Medicorum, tom 2. pag. 48. : Cf. de Cort. Per. laudibus J. Grainger, Lib. eit. , pag, 100—119. Inter alia pag. 104. affirmat: ,, quid sudores nimios » tam adeo potenter comprimit, quid robur intestinis tam » Cito conciliat,” omnes hae virtutes probantut a Lystero, Bahneo, Deckero, Mortono, Hofmanno, Werlho« vio, cet. cet. Cf, Torti, lib. 2. c. à. lib. 8. c. 3. lib. 4 € 3 et 4 Werlhof, inde a sect. 2. pag. 76 seqq. Senac., lib, 2. Pag. 252 SENT. Alibezt, pag. 212—364. Martes lib. 24 pag: F1Q—114 ME DNA)! „tor At vero indicatione febrifuga decoctum, extrac- tum, tinctura et infusio aquosa aut, vinosa corticís per. non adhiberi possunt, Nimia enim quantitate hunc in finem haec praeparata adhiberi deberent (1). Prima itaque in hoc usu lex haec est, ut in sub- stantia (ut dicitur) adhibeatur corticis subtilissi- mus pulvis, cum vino. vel alio liquore spiri- tuoso permiscendus et ante ingestionem per unam alteramve horam digerendus, Hujus mixtionis ope non tantum aegrotantibus minus molestus reddi- tur, verum etiam majorem efficaciam praestat, ..Hac forma omnia quae insunt cortici activa prine cipia simul corpori ingeruntur. | „Altera vero lex est, ut tam cito cortex et tanta quantitate simul applicetur , üt ei tempus suf- ficiat in corpore tales edendi effectus , quibus se- quens paroxysmus avertatur, . Saepe igitur „non exspectari potest perfectae intermissionis tempus sed quantocius id fieri possit, in ipsa febris de- clinatione cortex jam administretur oportet. Hac ratione, acquiritur major temporis distantia a pa- roxysmo statim subsequenti, qua quantum suf» ficit cortex adsumatur, Praesertim si intermis- | sio- (x) Fourcroy, tribuit majorem activitatem pulveri corti- cis, quia hac forma cortex principium extracto -resinosum praeparatione non alteratum neque oxygenio absorpto de pra- vatum habeat, Annales de Chimie, Février, 1791. Cf. etiam van Kranen, Dissert., pag. 74. i Burserius, Init, Med, Pract., vol, is pars 1. $. 1:6. 102 COMMENTATIO sionis intervallum brevius est, citius ab usu majoris dosis corticis erit incipiendum , ut sic major adhibi- ti remedii quantitas brevitatem temporis compenset, Inprimis huic legi est obtemperandum, si vires admodum deficiant, cum ingenti pulsus debilitate. Torti igitur aliique huic fini quantitatem Cor. Peruv. in adultis ad unciam I vel unciam I 8 (1) definiunt. Quae quantitas pulveris subtilissimi in formam linctus redacta, aut aliter mixta, aegris repetitis dosibus ingeratur , antequam novus acce- dat - paroxysmus. | Constat multiplici experientia Cort. Peruv. quan- titatem indicatam universim sufficere ad cohiben- dum insequentem paroxysmnm , saltem ad eus vim valde imminuendam. | TRU S Eo efficacior ceteroquin videtur exspectanda Cor- ticis Peruv. vis et efficacia , quo major ipsiüs quantitas adhibita fuerit intra brevissimum tempo- ris spatium; quare observat T' orti, norinullos medicos quasi ex consuetudine magnam quantità-- tem Cort. Peruv. attamen sine ullo effectu praes. scribere, cum eum talem in modum exhibent, út aegrotantibus , nonnisi parca dosi simul, et post longa intervalla porrigatur. Non o) Pag. 203. discribit : „de more non minus requiritur quam » Quantitas VI drachm. nec plus quam unciam I ad inpedien- | s, dum scil, futurum accessum et tandem circiter postea ad » firmandam valetudincm et infringendam recidivam, * M E D'I'C A^ -— Non possumus non hoc loco citare ingeniosam comparationem ad hanc rem illustrandau a Doct. Cranen (1) institutam, et seq. verbis expressam? » Non solum enim conducit sufficiente quantitate » corticem unaquaque vice exhibuisse , sed et opor- » tet hocinter parvum et breve admodum temporis » spatium fiat, sic ut quando e. g. duobus aegris » uno eodemque tempore cérta quaedam detur et - » Sibi respondens corticis quantitas , ea tamen ra- » tione ut alter spatio VIII horarum sumserit » unciam dimidiam pro dosi ad initium intermis- » Sionis, alter autem eandem quantitatem , sed qua- » tuor in doses divisam, per quatuor intervalla » durante illo VIII horarum spatio ingesserit. — » Prior tali in casu curabitur, dum posterior » Succumbet vehementia paroxysmi proxime se- » Quentis (1). Egregie in libro suo de hoc medicamento scrip- sit Werlhof ita ut inde a sect. 2. ubi cura- tionis articulus incipit ad finem usque opus sca- teat problematibus et opinionibus et variis theo- ris quibus efficaciam indicat, quam habet hoc : | ji me. (1) Diss. citatae , pag. ^i (2) Huic sententiam convenit Chauf fard, Traité sur les, Fièvres prétendues essenticlles, pag. 274. nec non in nota, ýs u vaut mieux donner le quinquina à assez haute dose pour » Supprimer les accès tout d'un coup en produisant une forte » révulsion, que de l'administrer à dose moindre et assez z; éloignée, ” i14 |. COMMENTATIO medicamentum , quae autem omnia quamquam tec- tu dignissima, si cuncta enarrare. vellemus , lon- gius profecto a scopo aberraremus, B. a. Applicatio. remedii antifebrilis, impedita deglutitionis functione, Ubi vehementia insultus apoplectici tales ner- veo systemati incutiantur laesiones, ut paralyticae. affectiones quam plurimae exinde nascantur, in- primis. si paralysis earum partium locum habeat,. quae deglutitionis functioni inserviunt , aut si. ventriculus continuo medicamentum rejecerit , tunc primo tali in casu curandum est, ut alia via sub- stituta, debita etiam Cort, Peruv. quantitas corpori injiciatur (1). fs Tem- (1) Exemplum tale omnis deglutitionis functionis perturba- tae refert Werlhof, pag. 138., ubi in casu morbi, ait: s» Aegro penitus consopiio et stertente et faucibus sine de. s» Slutiendi facultate hiantibus remedium intus nullum adhi- s bere possum. " Torti, lib. 5. c. 4. p. 460. sequentem: profert sententiam: # Qui non tolerant in stomacho hunc pulverem in unciam I ine ə» Clysteribus utiliter recipiunt; ‘ut nobis contigit observare in , muliere cum facie semper maxime rubicunda Haec enim >» assumtam. per os chinam non tolerabat, a producto autem » Clystere sanata est,” ; T Torti, etsi hanc sententiam Scharaliae, assumserit non " mag- * M E DIC A 105 Tempore igitur apuretico statim post paroxys- mum, intestinis clysmate emolliente relaxante elu- tis, injiciatur clysma v. g. ejusmodi formae: Re, Pulv. cort. peruv. Fe unc. 13 Aq. distill. unc. V Syr. diacod. unc. I. Aut clysma paratur ex infusione aut decocto cort. peruv. v. g. ad unc. I v. I 8. quae citissime co- quantur in vasis clausis angustiore apertura prae- ditis, et quae sedulo a contactu aeris praeserventur. Coctio aut infusio ad colaturam unciarum VI ad VIII. Clysmatis actioni coadjuvent cataplasmata ampla abdomini imponenda ex pulv. Cort. Per. in aqua aut vino cocta, Accedant pediluvia cum de- cocto corticis instituenda, nec non balnea univer- salia (Alibert) (1). Si igitur ex disputatis pauca. quaedam corollaria facere. velimus, in Corticis Petuv. administrandi methodo:haec sunt tenenda: EE | ER In magni peudet clysmata, cum hanc applicandi rationem I tanquam imbecillam et ancipitem rejiciat, (1) Op. cit. pag. 559, 360. Cf, etiam de his clysmatibus this chtis: lib.i cit. pag. .$05—310. ubi pag. 506. habet: ,, Deux ances partagées en cinq » doses égales étendues, chaque fois dans quatre onces de s» décoction sont le jour de l'apyrcxie, injeetées dans le ree- s, tum toutes les trois heures.” 106 COMMENTATIO 1°. In hac Febrium specie citissime corticem in auxilium vocare debemus , et quidem omnibus quis buscunque praeparatis (praeparatis salinis exceptis) pulvis meracus praeferri meretur s „cum sane ,”” in- quit Sydenhamus, ,, qui aliquid Cortici adji- . » ciunt praeter vehiculum ei necessarium , aut ex » ignorantia peccant, ‘ut mihi videtur, aut dolo s Malo, a quo vir probus ex animo. abhorre- , bit” (1). II. Apurexiae angustia et symptomatum inten- sio requirit, ut statim a finito inde paroxysmo in usu Corticis versemur. III. Ex secundo articulo sponte patet, teinpo- re intermissionis corticem esse adhibendum. Quando vero paroxysmi adeo continuan- tur, ut unum in alterum transire minitetur , tum conducit, ut declinante paroxysmo statim Cortex administretur. ui Vo, Uncia I, IL, dosibus secundum tempus apu- reticum adhibendis plerumque, coadjuvante- na- tura, sufficiunt ad sequentem paroxysmum debel- :Jandum. VI. Haud incongruum. erit si primá horá to- . tius quantitatis dimidia pars aegrotanti porrigatur , dum reliqua pars dosibus sensim decrescentibus exhibeatur, ^Actio enim et vis Corticis increscere "videntur, Si certa quantitas breviore $patio - ministretur. | i vite. QG) Cf, Sydenham, Epist. Resp: rx. "a L4 OIM /"EIDI C A. d 107 VIIe, Prae recidivae metu, oportet ut aeger per aliquod tempus pergat in usu Corticis. „VIII, Deglutionis functione impedita aliae mee dicamenti administrandi viae a medico. neo sunt. Ye a% Curatio nostris temporibus conveniens. | Postquam diu Corticis Peruviani usus quem diximus in medicina summis audibus i in curandis Febribus $ tam remittentibus quam intermittentibus , celebratus erat , accidit, ut ante XII circiter annos (1820) ex- pertissimi chemici P elletier et Caventou Pa- risiis chemica experimenta instituentes in ipso Cor- tice Peruv. duo invenirent alcaloïdea , quorum cin. choninum unum alterum chininum Aee Illud copiosius in Cort. Peruv. fusco , “hoc copiosius in cortice flavo occurrit (1). Chininum, praecipue poste Ci) Annales de Chimie set Physique, „vol. :15. “paz. 289, 315 €t 340. Jam antea anno 1816. in Germania Ficinus, Doct. et Prof. Chem, et Phys, in: Ac. Chir. Med. Dresd, de principio quod eisnchonine vocat, tanquam medicamento: ef» ficacissimo. in Febr. iut. scripsit, Cf.: Ferhand.» over- de suls phas chininae als geneesmiddel beschouwd, bekroond em uitge — geven door de Holle Maatsch. , tom 15. pag. 7. door F: J Wittman, Add. De usu therap, Straringtiy Scheikand Perla over” m. Chinchonine enz. à . | m Van 108 COMMENTA TIO postquam eum acido sulphurico combinationes iniit „ egregium utique et frequentis usus medicamentum in febribus intermittentibus sanandis exhibuit „ita ut Cort, Peruv. ipsi, etiam in pulvére aut quacun- que forma exhibito, anteponatur et praeferatur, Quia Sulph. Chin. nobis multo accuratius de- terminandum esse videtur ; quam ipse corticis pulvis. IIS, Sulph. Chin. medicamentum exhibet, quod propter formam et naturam omni modo commo- dius porrigi potest quam ipse cortex, quia in illis Febribus, quae parvam admodum habent ine termissionem , licet ampla dosis requiratur, ea tà- men longe minor esse debet, quam Cort. Per. ip- sius, neque fere unquam ventriculum ‘aggravare so» let, Bene igitur definita medicamenti dosis, et apta mixtio procul dubio Febrem intermittentem frangit et tollit; adeoque sponte intelligitur quanti sit vas loris in Febre, brevissimam habente apurexiam et characteris perniciosi (1). | | Tile. Van den Bosch, Waarn. omtrent de Sulphas quininae. Alexander ezz, is Hippocrates Magazijn, 6de deel 3de stuk pag. 265. . (1). Doctiss. Galama, M. E in de Verh, ever het ge- bruik der Kina enz,, uitgeg. door het Prov, Utr. Gen. 1832» pag. 97 seqq. affirmat: ,, De Epidemie van 1826. heeft ge- 55 leerd, dat. alle kwaadaardige Febres, Soporosae enZ., door 3 stoute: giften van de S. chin. of voorgekomen of gene- » zen werden, en dat in vele gevallen van Febr. sop. . als ser nog gcene. effusie of extravasatie plaats had, er zelfs s» midden onder het acces, door het brengen van groote gif- » ten MEID: Y C A 109 .. HI. Omnes fere homines in quacunque ‘con ditione versantes uti gravidae, debiliores, infantes et'senes ipsum corticem non ferentes, hoc: prae- paratum fere semper facile ferunt, quod minime nau- seosas illas qualitates ventriculum ingrate afficien- tes, flatus intumescentiam et diarrhoeam saepe producentes habet, quam ipse Cortex Peruvianus. Bretanneaux enim qui sulph. chin. semper ad gra» pa XII pro dosi exhibuit, affirmat, se nunquam ven- » ten Sulph, Chin. herstelden, die anders zeker eene prooi » des doods zouden geworden zijn,” ' Cf, etiam Sasse, Op. cit., pag. 59. ‘ Banga, Op. cit., pag. 139. ` Wittman libro cit., pag. st. dicit: ,, Met aandoening » herinneren wij ons eenen jongeling, die, ten tijde der 5» laatste constitutio stationaria asthemica tusschen 1803—1812. » van eene kwaadaardige anderendaagsche koorts (Feb. int. s» tertianaria syncop) overvallen werd, en trots, het krachtda- ss digst gebruik van den kinabast in den vijfden aanval stierf, » Belijk ook eene zeer volbloedige, reeds bejaarde vrouw, » die wij aan eene Febr, int. apopl. verloren. Wij hou- s» den ons voor, dat, naar onze tegenwoordige ondervinding, » beide zieken gered zouden zijn geweest, wanneer wij des- » tijds reeds de zwavelzure chinine gekend hadden. ” ' Vivit adhuc et Patriaé et Academiae egregie inservit Phys sices Professor in urbe Groningana, qui Epidemia 1826. gravi afficiebatur Febr. int, apoph quas breves adeo habebat intermissiones, ut cortex nullo modo administrari potuisset. Sulphas chin. autem in paroxysmo administratum , adeoque brevitatem apurexiae compensans eum prorsus servavit et res- títuic i dc 110 COMMENTATIO ventriculi. oppressionem aut! nauseam ejüs sihbi- tione ortam vidisse. i li. etiam, qui digestione : labefactata: liens quin etiam hypochondriaci hoc remedium facile ferunt, Unde Wittmanno facile concedimus hoc medicamentum esse egregium divinae provis dentiae donum debilioris structurae géneri humano justo seniors: datum (1). : His (1) F. J. Wittman, 7. Z., pag. 54. ubi ait: ,, Ja, het is » een goddelijk middel door de Voorzienigheid aan de be- s» SChaafdé en maagzwakke menschheid te regter tijd geschone | » ken." Pag. 27: ,, Eene ongehuwde vrouw van middelbas » re jaren, kreeg dagelijks op hetzelfde uur cene hevige kna- š gende pin in de maag, die met neiging tot braking, dorst, » hitte enz. vergezeld ging. Soms eindigde: de paroxysme » met het braken eener zure en grasgroene stof, daat- de » Epidemische constitutie tusschenpozende koortsen oplever- » de, Zoo beschouwden wij dit toeval als Febr. int, lavata » en lieten in de tusschenpozing, alle drie uren vier grein s, Chinine nemen, waarbij de aanval eindelijk geheel achter- » bleef.” (Án tale in casu unquam cortex in substantia adhi- beri potest). „Bailly de Blois, Op. cite, pag. 407. sequentia hac de re animadvertit: ,, Lorsque l'estomac est déjà si souvent » troublé dans ses fonctions, comment veut-on qu'il ait la » force de digérer I, II onces de poudre de bois pour en ex- » traire la partie amère? Aussi arrive-t-il souvent, qu'il les » vomit, et alors on a fatigué le malade, sans aucun résule » tat avantageux, Combien de fois, dans la grande salle de s l'Hôpital du S, Esprit, n'ai-je pasvu, les draps ou les plan- » Chers couverts de quinquina rejeté. Sur 100 lits il eut été difficile d'en trouver 10, dont les draps n'en eussent pas s été M EDI C A 111 His propositis argumentis, quibus Sulph. Chin. usus praeferri meretur usui pulveris corticis, fa- n be- » été plus ou moins salis, Comment l'estomac ne rejeterait », il pas une dose aussi considérable de bois amer et nau- » Séeux? — Le bois de quinquina, outre la partie ligneuse , »» Contient la partie résineuse, extractive, qui, sans effet cons sw» tre la fièvre, ne peuvent qu'ajouter de nouvelles matiè- » res irritantes, qui nuiront aux bons effets, qu'on doit es- a pérer du quinquina, que l'estomac extrait de ce végé- » tal.” - Cf. etiam Galama, Op. cit., pag. 131. ubi dicit: ,, Hoe- s danig zoude het in de ziekte van 1826. met ons gesteld » Zijn geweest, indien onze lijders aan Febris intermittentis » Apoplectis, geheel bewustloos, in dien toestand 1, 2 of g » oncen kina hadden moeten slikken , bij koortsen, waar een 99 nieuwe aanval het oogenschijnlijk gevaar dreigt, en alles s, daarop aankomt om den paroxysmus zoo spoedig mogelijk » te onderdrukken, en waar de zieke te zwak is om het » Poeder van den bast, te kunnen gebruiken, Hoedanig zou- »» de het geweest zijn, indien in deze boosaardige koortsen, »» waar slechts eene intermissie van 2 of 3 uren aanwezig » Was, men eene zoo groot menigte kina, die gemcenlijk » aanstonds door braking weder uitgeworpen werd, had moe- , ten toedienen? Alleen de s. chin, in groote giften, in » den tusschentijd toegediend, werkt hier zeker; en in dit »» opzigt alleen is reeds de uitvinding der chinine, met regt ,, eene belangrijke uitvinding voor de geneeskunde. Door » dezelve zijn in 18:6. velen van den dood bevrijd gewor- »» den, en kwamen er vele gevallen voor, waarin dit middel » alleen hulp konde aanbrengen,” Porro pag. 133: ,, Men » kan de s. chin. op alle tijden, zelfs ook onder het accès » veilig toedienen. ” Cf. etiam Oppert, in -Hufeland's Journal, 1824, Gun- 112 COMMENTATIO cile efficitur ; quare tanta aviditate nuperioribus tem. poribus:hoc medicamentum in epidemiis fuerit desis deratum, neque ad hanc rem probandam opus est, .ut in memoriam revocemus ingentem Sulph. Chin. copiam, quae ex universa .pátria, durante epide- mia febrium intermittentium in provincias septene trionales humaniter. missa est. : | -Inprimis..cura. Febris apoplecticae. hoc remedio perquam simplicior redditur. Vidimus enim om- nem curam eo tendere, ut scilicet sequenti pas roxysmo. obex ponatur et hanc curam medico injungi diximus, ut sufficiente. quantitate semel et simul sumta effectus salutares , a: remedio ans tefebrili exspectari possint. Huic consilio optime respondet Sulph. Chin. cum etiam. urgente neces- sitate sub paroxysmo applicari possit, et sic con- tinuato usu, : breviorem. intermissionem qualitate sua egregia compenset. . Aeque tuto igitur et jucunde, ac celeriter hodie Sulph. Chin. tempestive applicatum , curam extra paroxysmum in Febre intermittente apoplece tica absolvit. Dosis quavis vice corpori ingerenda differt pro diverso casu morboso. . Sic legimus apud | Doct, .Gu nther, ibidem, 1825. Cf. de weilitate sulph. chin. in infantum oord: curandis €. F. Tourtual, Practische Beyträge zur Therapie der: Kinderkrankleiten , Mauster 1829. : | M ET D E € A. iig Doct, Nyhoff (1) exempla; in quibus omni hora granum 8 hujus remedii aegrotanti exhibebatur , quae exempla sane ‘indicabant minorem morbi véhemen- tiam , quae parvam modo remedii dosin requirebat. Universe magis convenit, ut majoribus dosibus insequens paroxysmus efficacius tollatur. Etenim experientia docet, ' saepe observari in Febre in- termittente Si singulis horis unum granum ad VI grana usque assumantur , ut insequens paroxys- mus vehementer exacerbetur, et veluti certamen ponat luctantis nàturaé contra specificum reme- dium, in quo tamen certamine tandem remedium morbum vincere solet (2). Certius igitur agemus, si omni horá ad minimum grana II et III tempore apyrexiae aegrotanti exhibeamus, quae dosis ad grana IV, V, VI et ultra augeri possit, iinprimis si apyrexia brevior fuerit. Neque absurdum videtur adhuc majores doses $550 à Í ) cire 5 la = 0oquas Ko Oper. tin pag. 235 74» 75. E s | (2) Hujus loci sunt verba a doct, Bailly, pag. 294« as- sumta: ,, Ce fébrifuge semble encore quelquefois allumer » la fièvre aprés la première prise, mais il ne l’augmente, » que pour.la mieux combattre , et ce désordre apparent est s» la marque la plus assurée de son triomphe; car plus il a » rendu un accès violent, plus on est assuré, qu'il ne sera » pas suivi d'un autre," l Ab hac vero post sulph. chin, usum exorta febris exacer- batione, nihil mali metuendum est in febre intermirtente vulgae ri;at vero in febre perniciosa apoplectica paroxysmus insequens non exacerbari sed prorsus ‘destrui deber, H 114 COM MENTATIO quavis. vice porrigere, ubi symptomatum vehe- mentia aegrum vexet, et ubi summum vitae pe- riculum ab insequente paroxysmo . sit metuen- dum. (1). (1) Saepius laud. Bailly, pag. 254 Oper, eit; exemplum Febris intermittentis algidae exhibet, in quo durante ipso paroxysmo 9 gr. sulph. chin. dedit, imo innocue 110 gr. de die hujus remedii exhibuit. Pag. 475. invenimus eum 15 8r. tribus dosibus divisis porrexisse. [ Cl. Thomassen a Thuessink, in ejus lib. Alg. over= zigs der ziekte, welke in 1825. te Groningen geheerschs heeft, pag. 25. habet: ,, Voor velen doodelÿk was de febris » soporosa of apoplectica, welke somtijds geheel onverwachts s» de zieken, die te voren zeer wel schenen te zijn, als hét » ware overrompelde, en soms in het eerste acces , maat » meer in het snel daaropvolgende doodeljk werd, Somtids » was dit acces met geweldige stuipen, een opgezet en rood » Wezen enz. vergezeld, en vorderde onmiddellijk eene ruime 9, aderlating , bloedzuigers aan het hoofd, klisteren enz. 5, Wanneer het ácces bedaarde, moest men áanstonds sterke »s giften van de sulph. chin. geven. Wanneer men het geluk s» had, dat het tweede acces niet spoedig volgde, en >» daardoor tijd had om 2o of 25 grein sulph. chin, inte- s brengen, was de lijder meestal behouden, : Doch niet zele » den volgde het tweede of derde acces zoo spoedig op het SJ cerne ‘dat alle help vergeefs was, en de zieke daarin 5 peer.” 4 ; : | Chauffard, 7/5. cit, pag. 325. in casu morbi sequentia ait: ,, dès que l'instant de l'Apyrexie se manifeste, il prend , 30 grains de sulph. de chin. divises en 6 bols, à peu , d'intervalle les uns dés autres, — l'Accés ne reparait pas , €t il reçourne au champ 8 ou 10 jours après,” $ 4. WU OR ce ME BY CX 115 $. 4. Cura stadii Revalescentiae. Regimen vitae et diaeta in hoc morbo ita insti- .tuantur ut aegrotantis vires superstites non dimi- muantur, sed sustineantur et instaurentur. ' Nitae regimen igitur sit tranquillum nullis ani- mi pathematibus commotum. Diaeta sit leniter instaurans petenda ex victu "blando-nutriente non nimis stimulante. Utatur igitur revalescens carnibus vitulinis aut bovinis tenuioribus, aut gallinaceis, jusculis carnis, et vegetabilibus nutrientibus , qualia sunt hordeum, Oryza, Sago. Evitentur omnes potus spirituosi, at vero mo- dica quantitas vini generosi non nocebit. Diaetae accedat medicatio instaurans, ex iis me- dicamentis quae aut stimulo naturae amico, aut blanda nutritione aegrum reficiant, qualia sunt ra- dix gent., vinum amarum, extractum helenii, decoct. c. p. aut lichen islandicus, gelatina cornu cerv., ichtyocolla, pulvis arrow root, jejuno ventriculo assumendus, C - T H 2 116 COMMENT ATIO f. 5. Cura Recidivae, Ne morbus recidivam . patiatur, in. quam ine dole (1) sua pronus est, convenire videtur, ut aeger, non statim ab usu remedii specifici abstineat, sed illud potius assumere pergat , po- tissimum illis diebus, quibus si morbus perstitis- set, accessus : febrilis observatus. esset, Hanc ob xem]. Grainger (2) habet: ,, Quapropter quan- » do plane Febris quieverit, non solum pharmaca » Sumere, sed ejus diei diu meminisse , quo invade- » re debuit, convenit; eaque vitare frigus, .calo- » rem, cruditatem , lassitudinem." — Banga(3}, » Op die dagen, waarop anders de koorts, plag » intevallen, gaf ik des voormiddags IV of V grein » Sulph.. Chin. in Patris van één. gris en op » de tusschendagen, niets. ? | Itaque in Febre intermittente apoplectica , , tertiana v. g. convenit, ut alternis diebus Sulph. Chin. -as- sumat aeger solum , aut aliis, remediis junctum, si (1) Illi morbi acuti, qui post nullam aut impérfectam cri- "sin resurgunt ab Hippocrate et Galeno, tanquam prio ram morborum continuationem habentur, Kloekhof, Op. Med., pag. 263. (2) Leco citat. pag. 20. C3) Loco citat. pag. 145. quem - M :E DI CA 117 si illud pro re nata conveniat, donec omne semi- nium Febrile destructum sit (1). Sanatus a morbo porro diu summam gerat cu- ram, ne vitia diaetae aut vitae regiminis commit- tat, imprimis abstineat a causis, quas tanquam excitantes hujus Febris antea recensuimus, Qua in re haec inprimis cautio ipsi tenenda est,” ne vespertinis horis in aére aperto ambulet aut se- deat. Si vefo accidat, ut non obstante bono regimine tamen recidiva facta sit, nova Febris ante dicta methodo curari Agde (1) Fuerunt qui ponerent, Febrem intermittentem apoplecti- cam sulph. chin. tractatam multo citius recidivam pati, quani quidem si ipso cortice in substantia esset tractata, Quod tamen ita explicari debet, non acsi cort. per. sulph. chin. supe- raret vi Febrifuga, sed ita, ut debilitatem et atoniam re- manentem auferendó quominus recidivam patiatur morbus, impediat. Quod igitur probat ipsum còrt per. omnino ře- valescentiae stadio esse praeferendum, - ; Cf. Doct. Miquel, Verh, über die. Epid. y. 1826. in Horn. u. s, w, in Archiv. für Med. Erfahr, Jan. Febr. 1-84, Ex hujus Miquelii, obs, patet omnes aegrotantes qui solo sulph. chin, tractati fuissent, omisso cort., in stádio reconva- lescentiae , post 14 dies recidivam passos fuisse, Recte igitur Werlhof docet: ,, non exspectandum esse, » donec Febris denuo caput exseruerit, sic enim fere ut re- 9» novanda veniat tota medicamenti dosis, quasi de eo nihit, a adhuc devoratum esset,” i8 | COMMENTATIO $. 6. Cura Morborum secundariorum. Quandoquidem morbus, de quo disputavimus, characteris. perniciosi, naturá suâ.ad Febres in- | termittentes referri debet, hinc nullo modo directe ad morbos plerumque post genuinae apoplexiae in- sultum secundarios , tendit. Attamen saepius ac- cidit, ut tali symptomate pernicioso magna nerveo systemati inducatur commutatio, atque paralyses, aliique morbi vulgarium Febrium intermittentium haud secundarii , . evolvantur. rcu Haec paralytica affectio requirit remedia. inter- na et externa, quae illi semper opponi solenti. Ad interna remedia praecipue pertinet infusio florum arnicae, radicis pyretri, oleum et spiritus lavendulae cet. ri. Ad externa balnea vaporis » quibus. incoctae sunt species aromaticae , balnea stillatitia, spiritus fortes affectis partibus frictione insinuandi , frictio frequens et verberatio partium ` urtica urente instituenda, Motus continuus partium. affectarum sustentandus est. Electricae scintillae partibus affectis admotae saepe ingentis sunt üti- litatis. Ver: C) Cf. Julianius, Op. cit., pag. 169. I'M SES D °C UA 119 Vertigo saepe a morbo remanens infusione radi- cis- valeriani tractari debet, saepius autem ad mortem usque remanet, ^Aliae morbosae affectiones quaé remanere pos- sunt a paroxysmo Febris intermittentis apoplecti- cae, ex indole et natura sua curentur oportet. $ 7. "Cura Prophylactica , quae continet illa are ^ tis auxilia, quibus princeps hujus morbi causa miasmatica, quantum fieri possit, destruatur. Ex institutionibus chemicis novimus anno 1773. immortalem virum Guyton Morveau primum fuisse, qui de depurando aëre atmosphaerico atque contagione destruenda, egregie meruit et veram methodum accurate definivit (1), ita ut universa gens humana fumigationibus illis a recentioribus emendatis multum emolumenti ceperit. | Perquam enim cognitum est, quot quantaque sint commoda , quae profluunt ex his fumigationibus sive ex praescriptione hujus Chemici administratis , sive adhibitione illorum praeparatorum , quae nomine | chlo- QG) Cf. Guyton Morveau Traisé des moyens de désine fecter l'dir, de prévenir la contagion et d'en arrêter les progrès. 120 COMMENTATIO chlorureti sodae aut chlorureti calcis veniunt , cone fectis. In nosocomiis majoribus et in locis infectis. et in aegrotantium cubiculis secundum legem. artis adhibitae, multa commoda afferunt. et multo nomi- ne praeferenda sunt illis fumigationibus „quae ex aromaticis , resinosis, bituminosis aliisque- antea peti solebant, | In epidemia igitur hujus. Febris ex causa uni- versali miasmatica orta, oportet, ut in quavis do- mo et quovis loco publico, quotidie gnaviter, in- ` stituantur tales fumigationes, quales etiam plu. rimis in patriae urbibus jussu magistratus eo teme pore, quo variolae, morbilli, aut scarlatina epide- mice grassantur, adhiberi solent (1). | -Re- (1) C£. de hisce Thomassen a Thuessink, quo inter alia pag. 81. dicit: ,,, Wat men ook, zeggen moge,. ik heb sb zoodanige duidelijke voorbeelden van uitwerking..dezer: be » rooking ondervonden, dat geene negative Te Te mij van pe het tegendeel zullen kunnen overtuigen, ” Cf, F. A. Li Popken, i» Hist, Ep. Malign, 1956. Je- versae observatae pag. 29, refert: ,, data occasione, quum in s aedibus hujus loci militaribus fossae perquam. paludosae ap- » positis, novi quotidie a morbo corriperentur milites in eodem > cubiculo -fossat memoratae quam proximo degentes, has » fumigationes, quae a Clar. Guyton Morveau nomen » traxerunt experimenti gratia adhibendas curavi, eo quidem ES » Cum effectu, ut ab hoc inde die nemo militum hoc in cu- ə», biculo degentium correptus amplius fuerit, dum antea duo 5» quotidie morbo succumberent. "* j un Cf. Van Stipriaan Luïcius, Prijsverhs over de Chloor» berooking iu de nat. verhand. der llaarl, Maatsch., deel 13< Hic M ETD TCA. 121 Recentiorum chlorii combinationes in aqua so- lutae, etiam prodesse. possunt forma lotionum, aut frequentis adspersionis publicarum. viarum cum his institutae, Hinc mirandum est has fumigationes aliquando nullius haberi: valoris, atque iis ventila- tionem cubiculorum et vapores ex aceto ‘vini a nonnullis praeferri (1). Alii vero harum fumigationem laudes latius exten. dunt, atque commendant largissimas chlorii fumi- gationes per aérem apertum spargendas , ut sic cau- sa miasmatica destruatur, et aër atmosphaericus his vaporibus saturatus qualitatibus - suis - noxiis , privetur, Sic doctissimus W.:F. Buchner, in Comment. praemio ornata (2), habet: . „ De of 2009 Hic medicus Batavus omnibus notus affirmat in quocunque casu prodesse has fumigationes et earum laudes etiam extollit, ubi in magnis suut adhibendae.. Quam Anglo - Britanni A°. 1809. Patriae urbem. Vlissingen, igni ferroque inhumaniter devastarent, omnes fere Gallo Franci his fumigationibus praeservabantur a Febribus ma ignis. SCD Cf. Cholera rapport, pag. i13. et dissertatiüncula Doct. E. Horn, ,, deCholera,zoo als die te Berlyn waargenomen is. Huic sententia etiam favet Doct. J. H. Janssen, in Opusc. de Cholera, pag. 17 , ubi habet: ,, het doen van beroo- . » kingen, ten minste 3 maal daags, in de ziekenzalen , is ook » zeer aantebevelen, Men neme slechts eene iijzeren pan, » waarin een gloeiende, met wijnazijn begoten kogel gelegd » wordt. Deze berooking is eenvoudig , en brengt den lijder » eene aangename verfrisschende lucht toe," | | (2) Cf, Verhand, der Haurl. — deel 2. pag. 38. art. f. PT ; t 122 COMMENTATIO » Zeezoutzure berookingen in het groot , op de » minst kostbare wijze in het werk gesteld,” «= In hoc articulo scribit: ,, Het gevaar, waarin het » leven en de gezondheid: van duizende menschen » Zweven, zal voor een liberaal en menschlies » vend Gouvernement eene genoegzame reden zijn, » Zich , met terzijde stelling van alle financiële be: » trekkingen, alleen met het belang van zoovele » ingezetenen te bemoeijen. ^ Banga, autem (Op. cit. pag. 125.) hanc opi- nionem rejicere videtur, quando scribit: ,, Grootsch » en verheven is het denkbeeld om door kunst- » matige berookingen geheele gewesten te zuivee » ren van schadelijke dampen, wanneer de hitte 5; des. zomers de moerassen langzaam uitdroogt , » en de zaden der ziekte wijd en zijd zich ver- » spreiden, … Dat de voorgestelde berookingen » den stank der moerassige uitwasemingen Zou- » den kunnen wegnemen , is niet onwaarschijn- „lijk, maar, of met de vernietiging van deze » éénige waarneembare eigenschap , de geheele , schadelijke invloed dier dampen kan worden » weggenomen , dat durven en kunnen wij niet „ beslissen. ” PE In illis locis ubi miasmata ex vastis plagis ar- gillosis , paludosis , aqua non rite tectis "exhalen- tur, necesse est ut magistratus sedulo curet, ut harum plagarum superficies, quantum fieri possit , cito aqua inundetur , experientia do- cen- MEDICA 124 cénté paludes aqua bene submersas innoxias es- sé C132 ! | “Si miasmata artificiali exsiccatione locorum antea inündatorum suscitata sunt , tunc loca illa nuperrime exsiccata , cito arboribus et frugibus sunt conserenda ; vegetabilia enim ; ut notum est, aërem atmosphaeri- cum depurant. Ubi illud commode fieri potest in regionibus illis et locis miasmate infectis per diutur= num tempus ignes bene instructi alantur, explosio- nes fiant pulveris pyrii, et pixliquida magna quan- titate simul comburatur; quae omnia auxilia saltem aliquo modo aërem rarefaciendo , miasmatum cur- sum et directionem deviare valent. Prophylactica tandem cura, quae singulos homines spectat, summopere augetur, si hi grassante epide- mia quantum fieri possit ab aéris vicissitudinibus se abstineant, cutis functionem nullo modo turbent , modice vivant , perspirationem sustineant calidis ves- tibus, animi hilaritatem conservent nec morbum timeant; nunquam jejuni foras exeant, atque si plethorae nimiae signa adsunt venam sibi secan- dam curent, imprimis autem negligant perver- sum ilum morem, vespertino tempore extra do- mus in plateis ad familiaria colloquia se colligen- di; frigore enim vespertino omnis generis terrae | exa (1) Cf. idem Büchner, Comment, saep, eit. v. Paets Y. Trootswyk, pag. 35 124 COMMENTATIO MEDICA. exhalationes. condensantur et in minus volumen rediguntur, unde quavis respirationis actione mas jor copia aëris miasmatibus scatentis , forinsecus corpori ingeritur, quam si tempore diurno . aestu : solari expansae in majus quidem- volumen,- sed. in minorem autem massam redactae sunt. APPEN- APPENDIX; (ete ^O Finem nunc disquisitioni nostrae qualicunque tandem imponere possemus, nisi appendicis loco duo saltem morbi casus adjungendos duceremus, unum a Clar. Torti alterum a me observa- tum. Eo autem proposito hosce adjecimus, ut om- nium eorum, quae in commentatione habentur, brevis quasi conspectus häbeatur. Casus Morbi a CI. Torti (Op. cit. pag. 293.) observatus. » Decumbebat duplici tertiana intermittente intensa tamen detentus Comes Alphonsus Saxus, in médio cursu floridae adolescentiae suae, eumque curabat Doct. Riccius. In quodam graviore paroxysmo circa XIV more bi diem incidit ille repente in soporem profundissi- mum, a quo difficillime expergiscebatur. Gravitas Symptomatis et extraordinaria Febris intensio, eo | ad- 126 A- PAP E NDT X adjuncto manuum tremore, qui bibentem in ac- tione penitus impediebat, amantes parentes impu- lit ut alterum. etiam medicum consulerent, Ar- cescitus ego, vespere inveni illum gravissimo somno oppressum, non respondentem etsi alta voce vo- catum , vixque oculos aperientem, dum valide con- cuteretur et dolorificis . cruciaretur irritamentis. Apposuerat ideo medicus vesicantia , antea venae- sectionibus institutis. Circa noctis primam horam supervenerat particularis et minuta . sudatiuncula cum .majore Febris intensione .universali tendi- num Subsultu et lethargo adjuncto, insuper na- rium stertore et spiritu sublimi, .Metuens, ego, ne in illa ipsa accessione diutius protracta . oc- cumberet aeger non ausus sum chinam proponere, nisi sub. conditione. quod: pulsus post aliquot horas explorandus. ab. assidente juniore medico mecum praxin observante polliceretur securitatem protrahendae. vitae in alteram saltem accessionem. Adstantem monui , ut adimpleta conditione, quam ilii indigitaveram, ex pulsu dignoscenda, in noctis decursu drachmas HI Cort. majori qua. posset .cele- ritate, exhiberet aegrotanti, dummodo is deglutire non prohiberetur. a. somniculosa „sane stupiditate, Deo dante , qua diligentia paracta fuere animae ne- gotia in lethargico , eadem quoque fuere absoluta reliquum. morbum respicientia per: oblationem. cor- ticis et mane paucula aliqua observata est Febris remissio, ut et aliqua mentis et sensuum- alacri- tas. hk PP EN D EX, . 127 tas, Atque ideo cum ca die levior tantum acces. sio fieri consuevisset , speravi continuationem remedii posse tempestive impedire paroxysmum graviorem atque adjunctum soporem, Tertio quo- que die, ut mox intellexi aliquo modo étiam an- tea recurrere solitum, Sed eå ipsa die vehemen. .ter adhuc facta est exacerbatio, cum motibus convulsivis et lethargo fortiore, ita ut nec per capillorum evulsionem , nec per aliam quamcumque dolorificam . vim illatam responderet, dimoverétur , aut Oculos aperiret. Tunc vere credidi mortem imminere cortice ante paucas horas oblato, ad eam impediendam , haud satis idoneo, propter viciniam insolitam, insolitam vehementiam talis accessionis, etsi alioqui major Febris accensio ab epota china china nonnunquam contingens in bonis haberi solet, ab auctoribus, quod et ipse non semel observavi. Repetito sub accessione , debito modo sale volateli viperino administrato et coadju- vante natura juvenili robusta, sustinuit ille revera eandem aceessionem , in cujus progressu aliqua facta est soporis diminutio, Propterea statim ree petitus est cortex ad unciam (9 duplici hàustu febrisque post aliquot horas cum lethargo remit- tere coepit. „Cum vero appropinquasset hora gra- vioris accessus, qua obitum illius sibi nuntiari metuebat exspectabatque trepidans afllicta genitrix, loco novae accessionis, major apparuit veteris de- clinatio, in tantum , ut ea ipsa die vegetus men- tis 4 128 KR RE MB EM, tis ac sensuum ét quoad Febrem satis leviter se habens , àb omnibus vel rudibus vel famulis ne- dum .amicis atque nobilibus evidenter; cognitus fuerit. Procedente igitur per gradus levamine et continuato .juxte methodum chinae chinae usu brevi remansit a réliquis Febrilibus liber, ut statim a pe- riodo liber remanserat et a soporoso symptomate. Febris solutionem -coimitata est copiosa prius; ac critica urinarum excretio,: Mox et diarrhoea spons tanea, non sine infectione mucosa et subcruene ta, cet. Sic integram nactus est ille. valetudinem sine ulla recidiva, ” È STOAT Hic casus morbi nobilissimi T orti verbis de. pictus, . nobis egregium exemplum exhibet 'cu« rationis strenua ipsius corticis adhibitione insti- tutae, . hi5 soc Casus Morbi a me observatus. o2 Anamnesis, A. S. J. femina aetatis anno 48, constitutionis sanae, corporis staturae procerae , nullo modo ad apoplexiam dispositae, nunquam antea morbos ma- joris momenti passa, plurium infantum mater, post praegressam cephalalgiam horrorem et horripilatio- nem die XXI Septembris hujus anni, subito apoplec= tice decubuit, versus. horam pomeridianam VI. Statim cognati me adeunt, enixe precantes , ut APPENDIX tag ut subito ad aegrotantem jam morientem (ut vi- debatur) accedam. Extemplo me ad eam con: tuli, | | Conditio praesens. Inveni feminam supinam, cum facie livida, itis tumescente. Extremitates frigidae erant et insensi- Viles, oculi aperti, atque pupilla dilatata , immobi- lis. Os pertinaciter. clausum, cum ingratissimo stridore dentium , stertor narium adeo gravis, ut quasi ronchus in profunde dormientibus saepe obe servandus , audiri videretur. Pulsabant vehementer arteriae carotides , et mentis conscientia prorsus des leta videbatur. Pulsus radialis , irregularis ; frequens 3 intermittens sentiebatur. Brachium sinistrum per in« tervalla sine voluntate attollebatur y atque mox gravis tate veluti plumbea decidebat. Spuma-os obsidebat ; tremebat labium inferius, dentes vehementer stride- bant, os hiabat, et oculi semiclausi erant.- "Statini praescripsi julapium antiphlogistico - temperans ex saturatione sub carb. pot. in acet. vini, aq. hord: diluta, addito oxymell. simpl. extr. gram, et elix. salut. Sinapismi -ruta graveolenti instructi suris applicabantur , et ob summam coügestionem atque conjunctivae injectionem quinque hirudines utrim: que capitis temporibus apponebantur. Capitis posi- tio erecta servabatur , pariter pedes declinantes pone- bantur, Hisce vero non sufficientibus venaefectio I itis 130 k PP, BN: D. LE X unciarum VIII instituebatur, . Interrogavi adstantes , qui, ut in anamnesi dictum est, affirmabant eam dolore capitis laborasse, frigoris sensu subito fuis- se correptam , et tandem apoplectice decubuisse, Applicatis artis auxiliis , inconscia tamen et con- sopita manebat, ita ut neminem audire, neque sti- mulos percipere videretur. Versus. horam vespert. IX paroxysmus. diminui videbatur: versus horam X cum. suspirio magno palpebras aperire et. adstantes observans videre et intelligere incipiebat, sudore simul madens et de ingenti debilitate, miserrima voce querens. -Urina exacte in vase apto conservata erat, Decursus. Die sequente XXII Sept. a Febre omni libera de- prehendebatur, atque cephalalgia et debilitate excep- tis , bene valebat, Ratione habita constitutionis hujus . feminae , ejusque staturae procerae , cum collo lons giore, nunc intellexi affectionem hesternam esse Fe- brem intermittentem apoplecticam vere larvatam. Cui opinioni favebat anni tempus autumnale, res ads junctae et perfecta hodie apurexia, Praescripsi igi- . iur pulveres ex sulph, chin. dosi granorum II om- ni horà sumendos. Die XXIII Sept. hora 5i pomeridiana aegram adii, ut si fieri posset, inde ab invasione obser. varem redeuntem paroxysmum, -Hactenus femina nul- nullam molestiam perceperat. Urina heri missa nullum sedimentum deposuit. Hora Vil autem uno veluti momento, universus rediit paroxys- mus, atque praegresso horrore ingente, adeo sae- viit ut metuerem feminam paroxysmi decursui sus- tinendo imparem futuram. Excepta venaeseetio- ne, eadem curatio, Sustinuit tamen insultum ita, ut versus horam XI libera fuerit a febre. Die XXIV Sept. Tempus apurexiae perfectum , levis tantum capitis dolor, urina lateritia , summa debilitas, atque rerum suarum prorsus. conscia maritum.etinfantes, debili saltem voce alloquebatur et consolabatur. Eadem cura antifebrilis, Die XXV paroxysmus non rediit, hora VII qui- dem incalescebat et inquieta evadebat, nulla vero apoplexiae symptomata. Die XXVI bene valebat, debilitate excepta et susurro aliquo aurium, — Urina mansebat lateritia, Confortantia et nervina praescribebantur. Die XXVII. Conditio emendata, assumsit (est nempe dies alioquin Febrilis) VI gran. sulph. chin. instaurantibus et nervinis interpolatis. Die XXVII. Querebatur aegrota de torporis sensu brachii sinistri et pedis, quae vero affectio remediis 'externis stimulantibus tractabatur. | Sic pedetentim bono regimine, apta diaeta et medicatione, coadjuvante natura in pristinam vale- tudinem restituta fuit affecta ita, ut tribus hebdo- la ma- 132 APRENDES madibus a primo paroxysmo elapsis, publice pia animo Deo gratias agere potuerit. Epicrisis. ‚ Haec qualiscunque historia morbi luculentissi- mum, ut mihi videtur, Febris intermittentis apo- plecticae larvatae et sporadicae exemplum exhibet, Neutiquam enim haec femina constitutione , aut vitie regimine “ad apoplexiam erat praedisposita. Lauta’ enim” diaeta non tantum "carebat, verüm etiam aerumnarum cohorte, paupertate , omnibus. que vitae aerumnis laborabat, | Praeterea hunt morbum solitae causae Febris intermittentis vulgaris produxere.! Per diuturnum tempus aegra victu usa fuit duro; in habitaculo ventis patenté et humido degit, unde refrigério sae- pe fuit exposità postquam corpus antea incaluisset, (erat enim lotrix), et tristibus vn paenematibus diu commota erat. | e — o t - - - Haec igitur sunt Viri Clarissimi ! quae respon- denda ad propositam quaestionem liabeo, Honoris studio minus, quam dilectissimae Pa- triae amore, eo ductus sum; ut gravissimum hoc argumentum tractare ausus sim; quippe persuasum | | mi. RFP EUN D I X. 133 mihi habens, elaborationem hujus disquisitionis perutilem fore ad rectam intelligentiam naturae atque curationis illius morborum generis (Febris intermittentis ,) quod in Patria nostra haud infre- quens, majore etiam et pleniore omnium medico- rum studio dignissimum est habendum, . T A N TE & M. | ane o + Quodeunque e pectore rivi —— - „ Fluxerit hoc Patriae serviat omne mcae, ” PROPER TIUS, IN- END X PROORMIUM, ee 1 9 © 4 4 **. 4..." INTROITUS, e e E e LJ e 3 Lj € . * J G A -Pr UL Eb CONTINET UNIVERSI MORBI RATIONEM, AT- QUE DIAGNOSIN FEBRIS INTERMITTENTIS APOPLECTICAE E CAUSIS ET SYMPTOMATI- SDS PETENDAM,-. ipis mee heb d. Dehnito et Di." v $7. vm . 2, Symptomata et delineatio morbi. . + « 10. a Symptomata morbum antecedentia + == B. Symptomata paroxysmum declarantia. 11 y. Symptomata extra paroxysmum obsere vanda. + + + + + + + ee 17 $. 9. Morbi decursus. s.s < o~ > e.» 80 S. 4» Genuinus Morbi Character exemplis illus- EA o 1. vi. evi Axemblum lo. «oee sie 4". 25 Exemplum I. e... + o + 26 Exemplum Yl. . . « e x + « + 27 $. 8. Diagnosis morbi. o e e + + + + + 30 19. Causae Pracdisponentes, + « + + 31 2%: diis PROD, eee 0 0 En A I-N-D E X. 135 Pag. Symptomata Febris apoplecticae insul- tum annuntiantia. + « + + +: 33 Symptomata indicantia genuinam Apo» plexiam, + o o « e eie + 34 Diagnosis , ratione symptomatum. e — Diagnosis ratione decursus. ^ 5x15 e 5. GunasRecidivae:n 650570116054 RALAUTIÉ 6. Cura Morborum secundariorumm. e 118 S e Cura Prophylactica , quae continet illa artis auxilia , quibus generalis hujus morbi causa ^ miasmatica , quantum fieri possit ‘destruatur. `. . . , 119 | APPENDIX: * D. MAE] € tr Corus Morbi 4 Cl. Torti (Ops cit. pag. 293.) .Obseryalts. ee n = «eee + — Casus Morbi a me observatus , ejusque. e « 198 Cad Anamnesis , nn MUR de 4e. 10 am oe im a Conditio praësens, wrr te. tete 7199 y. DEM. Wo. oe e um eee «+ 5189 £u RMENN Tete o uuum o + «+ ‘198 oo Ze o bn b. na Ki NURAL MO d ra MAS fe dent e i7 "E #