ee ne ER zy X M " ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE. Ann. CI9ICCCCXXXY —CI2I2CCCXXXVI. ^. EUREN E Lor " ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE, Ann. CIHOICCCXXXV-—CIHIICCCXXXVL ADRIANO CATHARINO HOLTIUS, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO, HERMANNO JOHANNE ROYAARDS, SENATUS GRAPHIARIO, it H iu " " RON ESANA EER FIII SR le, NN WAA EN EN Pr TRAIECTI a» RHENUM, arun IOANNEM ALTHEER, ACADEMIAE TYPOGRAPHUM, MDCCCXXXVII. HOC ANNALIUM VOLUMINE CONTINENTUR: Nomina Professorum et Lectorum in Aca- demia Rheno-Traiectina. $. I. Quaestiones, ad certamen literarium a. c1012CCOXXX v. propositae. $. Il. Series lectionum habendarum. $. MI. Series disputationum , publice et privatim defensarum. $. IV. Solemnia, $. V. Aprıanı CaTHAmiNI HorTmivs, Oratio, *2 Responsiones ad quaestiones propositas : FaEDERICI Paıvipeı THEOPHILI van En- SCHUT, ad quaestionem Medicam, Francıscı ARNOLDI IoHANNIs PABST, ad quaestionem Chemicam. IAN: AAFCoNIS GRATAMA, ad quaestio- nem Theologicam.. aha ANNALES ACADEMIAE:RHEN0:TRAIECTINAE, Ann. CIIICCCXXXV—CIIIICCCKXXVI. -+ ; - $t. Inde a die xxvi. m. Martii A. CIOIDCECKXXV, usque ad diem xxvı. m. Martii A. CIJIOCCCXXXVI , in Academia Rheno-Traiectina docuerunt | Pct JA TURISPRUDENTIAM. HERMANNUS ÁRNTZENIUS, lanus RıcuArpus DE BRUEYS. ADRIANUS CATHARINUS Hormius, h. t Acad. Rector, IANUS ÁCKERSDYCK, Prof. Extraord. loannes MicuagLnis FnANciscus BIRN- BAUM. (inde a mense Oct. 1835.) VI MEDICINA HM. lanus BLEULAND, propter aetatem. sep- tuagenarium honorifice rude donatus , NıcoLAUS CORNELIUS DE FREMERY, BERNARDUS FRANCISCUS SUERMAN; Ianus Isaacus WOLTERBEEK, Iacosus Lupovicus ConRADUS PORTAE VAN DER Kork. ' PHILOSOPHIAM THEORETICAM ET LITERAS HUMANIORES. PHILIPPUS GUILIELMUS vAN HEUSDE, ANTONIUS VAN GỌUDOEVER, i ÍaçoBus CORNELIUS SWYGHUISEN GROENE- WOUD, | | Lupovicus GERARDUS VISSCHER, MATHESIS ET PHILOSOPHIAM NATURALEM. | NicoLAUS CORNELIUS DE FREMERY, GERARDUS Morr, | | JOHANNES FRIDERICUS. LUDOVICUS SCHRÖDER , lanus. Kors, THEODORUS, GERARDUS. VAN LiDTH DE ‚JEUDE , Vit Prrrrus loAnnes IsaAcvs DE FnrMEnv, Prof. Extraord. RıcnArpus van Rees, CORNELIUS ÄDRIANUS BERGSMA, Prof. Ex- traord. THEOL OG £4 M. lopocus RE E. F. GABRIEL VAN ÜORDT, Adoos et ex voto suo dimissus, HermAnnus BOUMAN, HERMANNUS louaNNES. ROYAARDS, A t. Senatus Acad. Graphiarius. LECTORES. SAMUEL Nxnorr , Linguae Graecae , GERARDUS ‚Dorn SEIFFEN, Literarum Hu- maniorum , CanoLUs THOMPSON; Ziterarum Anglica- ` rum, | ELA Iustus Henricus Kocn, Linguae Germa- nicae, GEORGIUS CAROLUS VERENET, Literarum Gallicarum. MAGISTER A4 CA DEMICUS. LAMBERTUS DE FRANCE, ZrtisGladiatoriae. Vin ç. Ti. Ad certamen literarium , singularum disci- plinarum studiosis in Academiis et Athenaeis patriis, propositae sunt hae quaestiones: QUAESTIO IURIDICA. Nauticum foenus Franciae proprium, Contrat à la grosse, et Hollandicum , quod. Bodemeria apud nostros homines appella- tur, quid differunt? Commixtio utrius- que, sive confusio, in lege, qua utimur, qualis sit enucleate demonstretur. QUAESTIO MEDICA. Accurate exponantur signa, cum patho- lohica, tum chemica, quibus veneficium arsenicale, in foro, certo probari possit. Quae vero ex chemia petuntur signa, ip- sius auctoris experimentis etiam illustrari cupit facultas, IX QUAESTIO LITERARIA. Descriptio, ex ipsis fontibus ducta, con- ditionis politicae, qua, regnante. Ca r o- to Ve, septemdecim ome ara Belgicae JfüsPEAPOoCXAGIO. A. 6 — Ivxxzopsarcm .f idi 321 op QUAESTIO CHEMICA. Quaeritur accurata expositio principii Kreozoti, qua ejus parandi ratio, pro- ‚Prietates, et usus (medico, excepto) indi- centur , et auctoris etiam, si fieri possit, experimentis, Allustrentur. — IM QUAESTIO YATHEA TIC0- PHYSICA. ie Tanke Horis Pu ybi ma speeulorum IRRE un A E Arete 91 ur i TERETE: ga D L W QUAESTIO: THEOLOGICA,. gig ua i Socr atisi des; ala divinis doctrina, quam. Memorabilibus Socraticis consignavit Xenophon, accurate: exponatur ,` iilius- que cum praestantia laudetur ‚tum defec- tus notentur, | j. II. Lectionum in Academia Rheno-Traiectina , inde a die vııı Septembris A. CIOIOCCOXXXV, usque ad ferias aestivas A. CIOIOCCCXXXVI, a Professoribus et Lectoribus habendarum , formula : In FACULTATE IURIDICA, ‚docebunt Pandectas, W estenbergio duce, die- bus martis, mercurii, iovis et veneris, hora X, H. ARNTZENIUS, qui, propter aetatem ho- norifice rude donatus, inservire perget com- - modis commilitonum, quibus suam operam et consilia in hac aliisque doctrinae partibus offert. Ius Belgicum , ad ductum linearum Iur. Civ. Holland. , descriptarum a CI. N. Smal- lenburg, I. R. ve BRUEYS, diebus lunae, martis, mercurii, iovis et veneris, hora I. Encyclopaediam iuris I. R. pe BRUEYS, diebus lunae, hora X, mercurii ' et: veneris, hora XI. LI Elementa Oeconomiae politicae Y.R. DE BRUEYS, diebus lunae, martis et iovis, ho- ra XI. XI Institutiones Justiniani A. €. HOLT IUS, diebus lunae, martis, mercurii, iovis et vene- ris, hora IX. Historiam Juris Romani privati ad Con- stantinum , secundum sua Lineamenta, (quae prostant apud Academiae Typographum) A:C. HOLTIUS, . diebus lunae et eneris, hóra l die saturni ,' hora X. Historiam: gentium. recentiorum 'politi- eam I: ACKERSDYCK , diebus lunae, mer- curii et. veneris, hora XII. ^ . € Rerumpubliicarum; inprimis patriae , no- titiam 1. ACKERSDYGCK , Miche. martis, io- . vis. et .satürni, hora XH.. sibi Ius naturae 1. F. M. BIRNBAUM, -diebus martis, mercurii et veneris, hora X. lus publicum et gentium Y. F. M. BIRN- BAUM, diebus mercurii et veneris; hora Kl, et martis, hora IX. | lus Criminale universum -et Belgicum I. F. M. BIRNBAUM, diebus mercurii, iovis et veneris, hora IX. = ADisputandi exercitationibus, alternis heb- domadibus, — — n: in facultate saridiea. XH In FACULTATE MEDICA, docebunt Anatomiam l. L. C. SCHROEDER van DER KOLK, quater per neo hebdomadem , horà IV, | : Physiologiam |]. L. C. SCHROEDER VAN ver KOLK, diebus lunae, martis et iovis, horà VIII. matutinà, die mercurii hora IX; "d natomiam Pathologicam , bis per dierum hebdomadem, I. L.. C. SCHROEDER van DER KOLK, horà auditoribus commodá. Dissectionibus cadaverum Anatomicis, opportuno anni iempore instituendis, prae- erit quotidie L L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK. | Pathologiam Mc B. F. SUERMAN; ier per dierum hebdomadem ,. hora IX. Doctrinam de cognoscendis et curandis hominum morbis |. 1. WOLTERBEEK, me ter, hora XII. Therapiam generalem et apparatum me- dicaminuin , exponet I. I. WOLTERBEEK, quater, hora I. Pharmaciam , vernaculo sermone. N.G. pEFREMERY, diebus lunae et martis, hora II. Examen aegrotantium et Semeioticam , 1.1. WOLTERBEEK , in Nosocomio acade- mico, hora X. XIII Institutionibus clinicis morborum inter- norum. vacabit 1.1. WOLTERBEEK, singu- lis diebus, in Nosocomio academico. Praxin chirurgicam tradet B. F. SUER- MAN, quater per dicrum TR ho- ra VIII. | Operationes chirurgicas: bà B. F. SUERMAN, tempore: hyemali , qua- ter.per dierum hebdomadem,. hora V. .. Anstitutionibus in .arte .ehirurgica, quo- vis die, vacabit B. F. SUERMAN. — Fheoriam artis obstetriciae. 1, I. WOL- TERBEEK, die: pu vdd iovis et veneris, ho- ra IX. " | Institutionibiis : ibibeinipi d, in .primis racticis , in 'Nosocormio.. habendis. vacabit I.I. WOLTERBEEK. (oi ou ~ Politiam medicam tradet: N: "m DE EF RE- MERY, . diebus mercurii et:saturni,:hora VII. -"Disputandi exercitationibus alternis heb- domadibus, Professores in Facultate Medica praeérunt. I. BELEULAND, licet Ropher aetatem ho- norifice rude donatus , commilitonibus , qui- ex- plicationem accuratiorem speciminum Anato- micorum et. Pathologicorum; in Museo prae- sentiung, desiderabunl,.sua officia ; qüantum valetudo. permittet, offert. XIV F.S. ALEXANDER, Profr. honorarius, inslitutionibus clinicis in Nosocomio militari , diebus. et horà deinceps indicandis ; vacabit. In FACULTATE PHILOSOPHIAE THEO- RETICAE er LITERARUM HU- MANIORUM, docebunt | Logicam atque Anthropologiam Y. F.L. SCHRÖDER, die lunae atque — ho- ra IX. Doctrinam Metaphysicam , im primis locum de veritate cognitionis humanae , I. F. L. SCHRÓDER , diebus iovis et veneris , hora II. i Literas Latinas A. van GOUDOEVER diebus martis, iovis, veneris et saturni, ho- ra XL. interpretando cum Ciceronis libros de Officiis , tum Selecta Tibulli et Horatii carmina. Antiquitatem Romanam A. van GOUD- OEVER, diebus martis, mercurii , iovis et veneris, hora X. Exercitationes Puedagogicas moderabitur A. van GOUDOEVER, die mercurii hora I. et die saturni hora XII. ' Exercitationibus Oratoriis prae&rit A. VAN GOUDOEVER, alternis dierum hebdomadi- bus, die saturni, horà l. XV Literas Graecas tradet Pu. G. v AN HEUS- DE, interpretandà Demosthenis oratione de coróna , adiunctis Quaestionibus Demosthe- neis, die lunae, horä XI, et diebus martis ; iovis et veneris, hora I. Literas Hebraicas 1. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD , cum interpretanda Gram- matica, tum eius, ut et Syntaxeos usu in legendis quibusdam V, F. capitibus historicis -monstrando, diebus lünae, ‚marlis, iovis et veneris, hora II. Literas, cum Aramaeas, tum Arabicas, L.C. SWYGHUISEN GROENEWOUD , die- bus mercurii, hora VIII. et venéris, hora I: „Antiquitatem Hebraicam, Y. C. SWYG- HUISEN.GROENEWOUD, .. diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora VIII. Caeterum. provectiorum |. cominilitonum ' de- sideris, diebus iovis, hora Ll. quoad. poterit satis faciet. libentissime, I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD. Historiam Gentium, praesertim Graeco- rum et Romanorum Pn.G. van HEUSDE, diebus lunae, martis , iovis et veneris, hora XII. Historiam literariam recentiorum gen- tiun y Pu. G. van HEUSDE , diebus mercu- rii, hora Xl. et. XII. Literas Beigicas et literarum Daah XVI rum Historiam |. G. VISSCHER,- diebus lunae, martis, mercurit et veneris ,:hora. X. Praecepta Styli.bene Belg. tradet L.G. VISSCHER, diebus martis, mercurii et ve- neris, hora VIII. Historiam Patriae L.G. VISSCHER; die- bus lunae et martis, hora XI. iovis et saturni, hora X. | Poétarum principum Belg. selecta loca L. G. VISSCHER, -diebus iovis et veneris, hora IV. | Antiquitatem Germanicam exponere per- get L. G. VISSCHER , diebus martis et mer- curii, hora IV. Disputandi exercitationibus sermone ver- naculo habendis, praeérit, alternis hebdoma- dibus, die lunae; hora IV. L. G. VISSCHER. » Disputandi exercitationibus praeérunt, al- ternis hebdomadibus; die saturni hora I. al- ternalim Pri. G. van HEUSDE et A. VAN GOUDOEVER. ~ In; FACULTATE MATHESEOS er PHILOSOPHIAE. NATURALIS, docebunt | Elementa mals) I. F. L. SCHRÖ- DER, diebus martis, mercurii, iovis et vene- ris, hora IX. kvil Stéreometriam , Trigonometriam sphae- ricam , adhibitam ad Astronomiam sphae= ricam et Geographiam mathematicam ].F, L.SCHRÓDER , die veneris atque saturni, hora VIII. .. Collocutionibus de ratione docendi disci plinas Mathematicas vacabit I. F. L. SCHR O- DER, hora postea indicanda. Geometriam analyticam R. van REES, diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora X. - Mechanicam analyticam R. van REES, diebus lunae, martis , iovis et veneris , hora IX. Physices mathematicae capita selecta R. vAN REES , diebus mercurii et saturni , hora IX, Physicam experimentalem G. MOLL , die- bus lunae, martis, iovis et veneris, hora I. Astronomiae primas notitias G. MOLL, diebus lunae, martis, iovis et veneris, ho- ra IX. vel alia, auditoribus. magis commoda. Astronomiam theoreticam et practicam G. MOLL, iisdem diebus, hora IHI. Elementa Hydrotechniae, ad praesentem conditionem Patriae adplicata, si sufficiens numerus auditorum adsit, belgico sermone, exponet G. MOLL, hora deinceps indicanda. Chemiam generalem et applicatam N. C pe FREMERY, diebus lunae, martis, mers curii et iovis, hora XII. ** XVIII Elementa Chemiae: regni organici, prae- sertim animalis , P.J. Y. nx FREMERY, die- bus veneris. et saturni , hora 1X. : Chemiam; artıbus adhibitam: ;P.J.lL ve FREMERY, die maris; horä pomeridiand VI-VII i Iis, qui instituendis ulm su Biemiría operam dare cupiunt; praeérit. P..J. I. ne FREMERY, diebus, et horis, auditoribus commodis, | Botanicam historiam plantarum medici- nalium et oeconomicarum C, A. BERGSMA; diebus lunae ‚et veneris, hora IX. i "A natomiam plantarum. C. A. BERGSMA , diebus et horis, auditoribus commodis. Excursionibus botanicis .singulis hebdo- madibus praedrit C. A. BERGSMA, Botanıcam et Physiologiam plantarum I. KOPS, diebus lunae,. martis, mercurii et iovis, hora X. : Historiam; natis Glen Mammalium , A- vium , Reptilium et Piscium. exponet Tu... van LIDTH pe JEUDE, diebus lunae et mar- tis, hora XI. Caeterorum autem anima- lium, vertebris carentium , historiam , du-. ce. V. Cl. I. van der Hoeven, die mercurii , eädem horä. ‚Anatomiam compar atam tradere perget xi Ta: G. van LIDTH ve JEUDE , die saturni, hora 1. Mineralogiam et Geologiam N. C. DE FREMERY, diebus iovis et veneris, hora XI. Oeconomiam ruralem I. KOPS, diebus ve- neris et saturni, hora I., vel alia, auditoribus magis commoda , in Museo regio instrumento- rum ruralium. Disputandi exercitationibus, die saturni , horà I, alternatim praeérunt Professores in Facultate Matheseos et Philosophiae Naturalis, singuli in partibus, sibi demandatis. In FACULTATE THEOLOGICA. TEEN theologicam, duce cel. Clatisie epitome , breviter exponet H. BOU- MAN, diebus iovis et veneris, horà IX. Theologiae naturalis historiam recentio= rem tradet H. BOUMAN, diebus lunae et mars tis, hora X. - Historiam: ecclesiasticam tradet | H. I. ROYAARDS, maxime fata Societatis Chris- tianae at Hierarchiae, ante Reformationem, et Historiam dogmatum a Gregorio Í., ad Lu- therum usque , diebus lunae et martis, hora XL et die mercurii, hora H. 4 %* 2 Historiam ecclesiae Belgicae. sexplicabit H.I. ROYAARDS, die lunae hora il lide ibys Borg l.«.2x39809 WW. MOBBA O e! Repertitorio de Hi ipud sieles gt "- matum, cum futuris Theologiae. Candidatis in- stituendo , = vacabit ‚H. LL. ROYAARDS, .:die martis, hora 1l ..alternis hebdomadibus, .:..... Disquisitionibus de Hist. Eccl. Christ; probationi.academicae praeviis, vacabit .H. I. ROYAARDS, die lovis , hora II. H ermeneuticae sacrae partem priorem cx- ponet H. BOUMAN, diebus iovis, e veneris, horä X. Teremiae vaticinia quaedam explicabit H. BOUMAN, diebus mercurii, hora IX. Paulli Epistolam ad Romanos interpreta- bitar H. BOUMAN, diebus lunae et — hórà IM! findo AO Theologiam polos docebit ` I, HE- RINGA, E. F; diebus lunae, martis , lovis et veneris, hora XIE ... Collocutionibus de Theologia popidlari vacabit F. HERINGA, E.F. die iovis, horis vespertinis a VIL ad IX... | " Disquisitionibus, cum TW insti- wahda, probationi ecclesiasticae praeviis, va- cabit L HERINGA , E. un die omiies iai .ya XH: XXI " Bthicam Christianam, exponendis officiis ‚Christians, docebit H.1. ROYAARDS, die- bus lunae, martis et mercurii; hora T. Repetitorio de Ethica Christiana, cum futuris s. Ministerii Candidatis instituendo, va- ‘cabit H; 1. ROYAARDS , die martis, hora lf. alternis. hebdomadibus. - ' Praecepta : Tomiletica tradet T; HERIN- "GA, E. F.- diebus lunae et iovis, hora VIII, ExercitatiiV oratoVias sacras modera- bitur I. HERINGA, E.F. die mercurii, ho- ra X. | | a M cards, et antistitum in Eccle- sia Christiana. exponet 1. HERINGA , E.F. diebus martis et veneris, hora VHI, | Puerorum doctrinae Christianae initiis eru- . diendorum , exercitationem instituet 1. HERIN- GA, E.F. die veneris, hora XI. Commilitonibus, orationes habentibus sa- cras, praesides aderunt. I. HERINGA, E. F. die martis, horà I... H. BOUMAN, die lu- nae, horäl. et H.1.ROYAARDS, die ve- neris, horà I. .Publicis disputandi exercitationibus praé- — erunt alternatim , die mercurii, horal.. I. HE- RINGA, E. F., H. BOUMAN et H.I. ROY- AARDS. . Ceterum I. HERINGA, E.F., indicatum la- XXH boris academici initium, auxiliante. Deos. ut sperat, facturus, nondum. statuere potest, quas habiturus sit lectiones , -ubi septuagesi- mus aetatis annus brevi eflluxerit. . G. van OORDT, etsi suo rogatu- honori- fice a Rege dimissus est, - libentissime tämen. sua officia et consilia, quoad. eius fieri. possit., offert commilitonibus. . Orationes sacras ha- - bentibus praeses aderit, diebus et horis, et sibi et commilitonibus opportunis. . u c Tr PER | G. DORN SEIFFEN, Lit: Human. Dec- tor, diebus lunae et iovis, hora V., Gram- maticam Graecam exponet; iisdem diebus hora VI., aut alia, auditoribus magis :com- moda, de Rhythmica ratione, tam in Grae- corum, quam. Latinorum. poétarum car- minibus , aget. | I. H. KOCH, Zinguae Germanicae gram- maticam, et historiam. literaríam interpre- tabitur, horà auditoribus commodá. Literas Francicas tradet G. C. VERE- NET, diebus lunae et iovis, hora Vo Literas Anglicas tradet C. THOMPSON, diebus lunae et iovis, hora IV. XXIII E. pe FRANCE, Academicus gladiatoriae attis Magister, quotidie. aptum et iie mi gladii usum docebit. Bibliotheca Academica, diebus lunae, martis, iovis et veneris, ab hora I. in II; diebus mercurii et saturni ab horaI.inIF ; et feriarum tempore singulis diebus iovis, ab hora. I. in II. unicuique patebit, Mu- seum quoque zoölogicum, tam huius Aca- demiae, quam privätüm in aedibus Pro- fessoris Historiae Naturalis, cuique.roganti patebit, 2$: AV. Summos honores in singulis Facultatibus, hoc anno Academico, inde a die xxvı Mar- tii A. croroccexxxv , ad diem xxvr Mar- tii A. cror0CCCXXX VI, hoc ordine conse- cuti sunt: ^'^ ! ! Anno ciolOCCCXXXV.: Die x m. Aprilis, RUDOLPHUS ANNAEUS vAN lloéóvgrnr ror NvEeNhvurs, Däventrien- sis, privatim defensa Disputatione luridica de Antichresi, luris hodierni ac Romani Doc- tor.creatus est. | | AXIV Die 1x m. Aprilis, PETAUS lácogus:Cos- TERUS, Édarmernsis, publice defensa Diatribe Literaria in E uripideae Philosophiae locum; qui est de amore , creatus est Phil, theoreti- cae Magister et Literarum me Doctor magna cum laude. Die x m. Aprilis, Pereus Bynen, epa- 8o /Faalre, defensa privatim. Dissertatione Medica de Funiculo umbilicali, Medicinae Doctor creatus est cum laude. Die x1 m. Aprilis, Hzunicvs PEPFEN- HAUSER , Arnhemia-Gelrus, defensa priva- tim Dissertatione Medica de Sabinae usu in Osteocopis, Medicinae Doctor creatus est cum laude, — Die v m. Maii, PETRUS VAN DER VEL» DEN, Enchusanus, defensa privatim Disqui- sitione Literaria de Comitiis curiatis apud Romanos, Dhil. theoreticae Magister et Lite- rarum humaniorum Doctor creatus est magna cum laude. Die xxıx m, Maii, ÅBRAHAMUS TER VEER, e pago Maarssen, defensa privatim Dissertatione Iuridica de Novatione ; luris Ro- mani et hodierni Doctor creatus est cum laude. XXV Die! xy mn unit, GUIUIELMUS, (TAETS VAN AMERONGEN, e pago-JZinterburne- Batavus, defensa privatim Disputatione lu- ridica dé actione Pauliana , maxime e prin- cipiis Iuris Franeici, luris Romani ac hodier- ni 1 Doctor creatus est” cum laude. "^" ` Die. Xx m. diee: dieit Lora GuiteN; Rheno-Traiectinus, defensa publice Disser- tatione Medica de Creosoto eiusque usu me- dico, Medicinae: Doctor creatus est magna cum láude. Bind XIX m, Iunii loRANNES GERARDUS ` Boscu van DrAKESTEIN, Rheno-Traiecti- nus, defensa publice Dissertatione Iuridica de mutuis sociorum iuribus et obligationibus, Iuris Romani ac hodierni creatus est Doctor magna cum laude. ` ‚Dia xxt m, u JOHANNES CORNELIUS MornERUs, Haganus, defensa privatim Dis- putatione luridica de Tutore subrogato , luris Romani ac hodierni Doctor. creatus cst. 3 Die XXIIT m. Junii, GUILIELMUS GE- RARDUS ÄLEWYN, 'Amstelodamensis, de- fensa privatim. Disputatione luridica' de No- XXVI vatione , Iuris Romani -ac- Hodierni: Dior creatus est cum laude. Die xxiii m. Junii, GUILIELMUS Aucus- tus Feuıx QuAniN WILLEMIER, Harle- mensis, Chirurgus militaris 2. ordinis, defen- sa privatim Disputatione Medica de Otorrhoea, Medicinae Doctor creatus est cum: laude, Die xxiv m. Iunii,- PETRUS CAROLUS WALLAND , Aheno-Traiectinus , - defenso privatim Specimine luridico de Zis, qui ob certam rationem emere prohibentur , luris Romani ac Hodierni Doctor creatus est cum laude. Die xxix m. Iunii, JOHANNES GUILIEL- MUS VAN LoeNEN, Harderovicenus, defen- sa privatim Dissertatione Obstetrico- Medica de Spontaneis foetuum evolutionibus , Medi- cinae Doctor creatus est magna cum laude. Die xxx m. Iunii, idem ille Obstetriciae Doctor creatus est magna cum laude. Die i1 m. Octobris, DAVID ÅDRIANUS Bispom, Roterodamensis, .defensa privatim Dissertatione luridica de Zei debitae oblatio- |. XXVII .ne «c. consignatióne tanquam.modo tollen- ,dae obligationis; luris Romani yedimine: „Doctor creatus «est. czzz- aude. © 5 M Die XIX. x. m. Octobris, Henrıcus. Guiri- ELMUS EvERTS, Arnhemia-Gelrus A defensa -privatim Dissertatione Medica de Enterolithia- (sl y; ge creatus «est cum laude. Vi: st: soiba Mosii "Eodem die, Iunıus. EpvAnnus, LE Rheno- Traiactinus, defenso privatim. Speci- mine luridico de Modo, quo obligatio. tolli» tur rei interitu, luris Romani ac Hodierni Dita suis estim -9»D ‚ori | Die : xxiv 2 Octobris , jtf. Han- ‘MING, A 'rnhemia-Gelrus , privatim defensa Dissertatione Historico- Literaria. de Agatho- cle Siculo W: Phil. Aheoreticae Magister et. Lite- rarum humaniorum Doctor creatus est magna cum laude. - A Die xxyuu m, Novembris, Perrus Har- TING, Roterodamensis , defensa privatim Dis- sertatione Medico-practica , sistens Observa- - tiones Choreae sancti viti et febris puer- peralis, Medieinae Doctor creatus est magna eum laude. XXVIII Die x1 m. Novembris, GEORGIUS CORNE- LIUS BUDE GnavrENHOnsT, Curacaoóensis , privatim defensa Dissertatione Medica de T'e- leangiecstasia eiusque curandi ratione , Me- dicinae Doctor creatus est cum laude. Die xv m. Decembris, IACOBUS ABrA- MUS PoeL, Nordvicensis, defensa privatim Dissertatione Pharmaceutico-Medica de Cupri eiusque praeparatorum vi in corpus ho- minum et animalium, Medicinae Doctor creatus est cum laude. Die xviir m, Decembris, GERARDUS Io- HANNES VERLOREN, Rheno-Traiectinus, de- fenso privatim Specimine luridico de Modo, quo heredes et legatarii , tum inter se, tum ratione creditorum , tenentur de debitis he- reditariis, Iuris Romani ac hodierni Doctor creatus est. Die xix m. Decembris, ALEXANDER CA- ROLUS GUILIELMUS SUERMAN, Rheno-Tra- iectinus , defenso publice Specimine Historico- Medico de Cholerae asiaticae itinere per Belgium Septentrionale, Medicinae Doctor creatus est magna cum laude. XXIX Anno CIOlOCCCXXXVI. Die.v1 m. Februarii, GUILIELMUS IANUS D’ÄBLAING VAN GIESSENBURG , defenso. pri- vatim Specimine de Ture civili militis, Iu- ris Romani ad hodierni Doctor creatus est cum laude. ^Die' x m. Februarii, Turovorvs Gvi- LIELMUS VAN ZUYLEN VAN NYEVELT, e pago, Barnevelt , defenso privatim Specimine de I ure succedendi liberorum. naturalium , luris Romani ac hodierni Doctor creatus est cum laude. Die x m. Marti, Perrus CocKBURN Prince, ex insula Curacao, defenso priva- tim Specimine Iuridico, sistens titulum Cod. Civ. de Mandato, luris Romani ac hodierni Doctor creatus est magna cum laude. . Die xxt m. Martii, CAROLUS VAN DER Gozs , Renaldoburgo-Batavus, defenso- pri~ vatim Specimine de Hereditate vacante, luris Romani ac hodierni Doctor creatus. est. Eodem die, Dipgnicus BENTINCK VAN ScHooNHETEN , Transisalanus, defenso pri. XXX vatim Specimine de Zurezurando, quod iudex ex officio defert probanti, luris Romani ac Hodierni Doctor | creatus. est-cuz laude.. Die xxıı m. Martii, MARTINUS FnEDE- nicus ONNEN, Dordracenus, defenso pri- vatim Specimine de Evolutione organorum vitae animalis fundamentalium eorundem- que momento , Medicinae Doctor creatus: est magna cum, laude. Eodem die, luLrÀNUS FRANCISCUS Taco- avs Brvinines, Surinamensis, defenso pri~ “yatim Specimine Turidico, sistente Observatio- nes ad Art.1098 Codicis Civilis, luris Rò- mani ac Hodierni Doctor creatus est. MI Ànno ciOlOCCCXXXY. Die xi1 m, Augusti. 5 Protector; absente Rectore, se Senatum convocasse significat, ut obitum ei nunciaret ' Viri Clar. Corn. Apr. vAN, Exnscnvr, in cla- ris Patriae ICtis celebrandi, quique per lon- gum annorum spatium in Academia Hardero- vicena , Gr oningana et Rheno- Traiectina i iuris XXXI disciplinam ita. docuit, ut ex eius schola plu- res prodierint, qui Patriae et iuris disciplinae sunt ornamento. Die xu m. Decembris, Refert ad Sena- tum: Rector. decretum Begis d.d. rv Octobris, quo: Vir Clar. €. A. BeresmA, Professor in Facultate: Matheseos et. Phil. nat. , Academiae nostrae adscriptus , vocatur Professor ordina- rius in illa Academiae. nostrae facultate, . Porro communicat. cum Senatoribus Rector decretum Regis, d.d. xix Septembris, quo certior fit Senatus, Museum Anatomicum spe- ciminum,:e cera confectorum, quod suos in usus paraverat Vir expertissimus, PETRUS KowiNc, Academiae Prosector dexterrimus, Academiae nostrae esse concessum, opibus benevole erogatis ex- aerario Provinciae, et Urbis, ut. et publico. Anno CIOIOCCCX XXVI. Die xxv m. Februarii. ‚Decrevit Senatus societatem inire cum unio- ne Academiarum Europaearum, quae permu- tare solent secum invicem scripta Academica, cuius sedes habetur Marburgi Cattorum. (.Deut- | XXXI scher und ausländischer Tauschverein, zu Marbürg.) Die xxiv m. Martii. In Senatum venerunt Academiae Curatores Viri Amplissimi , quorum -Praeses V. Cl. IAc. Lup. CONR. SCHROEDER VAN DER KOLK, designato in proximum annum Rectori Mag- nifico,; novos hosce honores gratulatus est, ab eoque solenne iusiurandum exegit; : Idem Rectori munere. suo iamiam abituro, Apr. Gare. Howrıo, Viro Clar. pro fide et cura, qua in provincia sua versatus erat, gratias egit. ^ Gratulationi continuo humaniter res- pondit novus Academiae Rector. Porro.certior factus est Senatus, in conventu Curatorum , Rectoris , Assessorum et Graphia- rii lectos esse in annum subsequentem Asses- sores quatuor, A. vAn Goupozvzn, H. Bov- MAN, I.R: pe Brueys, I. F. L. SCHRÖDER ; Actuarii autem munus demandatum esse ADR. CATH. Hor'rro , Viro Clar. His peractis, Curatores, universo comitante Senatu, in cathedram deduxerunt ADRIANUM CavHAniNUM HorritM, V. C. qui habita Oratione: dé liberalitate maiorum nostro- XXXIIT rum, quae Academiis instituendis augen- disque cognita est, Academiae fata enarra- vit et praemia tribuit Iuvenibus, in certamine literario victoribus, FREDERICO PHILIPPO THEoPHILo van ENscuumr, Med. Cand. in Academia Rheno-Traiectina; Perro lAcono VERMEULEN, Litt. hum, in Academia Rheno- Traiectina studioso; FnRANcIsco ARNOLDO Ionannı Passt, Med. in hac Academia stu- dioso (propter adversam valetudinem absenti); < Iano AArko GRATAMA, Theol Stud. in Academia Groningana; ut et honorificum testimonium HenrIco Iano Broers, Med. in Academia Rheno-Traiectino studioso. Recitatis tandem quaestionibus, in proxi- mum annum Academicum a singulis Ordinibus propositis, munere se suo abdicavit, datumque sibi successorem , V. Clar. IAcogum Lupovr- CUM CONRADUM SCHROEDER. VANDER Korx Academiae Rectorem proclamavit. y. i Pr al end "o wed rtp Pr i y TARR Ard Pid d ADR. CATH. HOLTIUS ORATIO LIBERALITATE MAJORUM NOSTRORUM, QUAE ACADEMIIS INSTITUENDIS _>AUGENDISQUE COGNITA EST. HABITA pig XXIV. x. Martir 4. MDCCCXXXVI. CUM ACADEMIAE REGUNDAE MUNUS SOLENNI RITU THRADERET. - Y c L4 ” t - J i t i e er / 1 s L Must p * UN I i REF CS 1 N * P N » " Y Ld en 4 an DE 5 * E 4 i £ "E N E : » i “ " n ^ i. E - 3 m * ; 1 z N > M 7 4 : 3 4 » 1 y Ñ n P 5 " 3 j : € . * y - E ^ V f m Y ^ j E E - Ld » M ‘ ë "a . r ^ 1 " | N ^ got ei ^ * i j PR P K 7 4 - wen ataca TTN xa, : 3 a vue 5 en E i s * : wo : PRA pas [rr L de gj a O RE RUE ; i y ur 4n i : i NEE i DE Y x : Y rcu ro v M ki 7 E Aa CONTE z is $ ty : x L ~ 7 >) Pu 3 P 4 z : " n 1: V E 3 + " ji i M > ^ " > N # A ^r x 4 x P 1 ze “y " s NAT ` i D ; S j i A ; y j N - "p A Y 3 wi ON ES sg ri k a 2 UE. ? 5 aA 5 ) P : k S pen hoa f ^ * h à pl À iN UN y f * R 7 * h ? L x | i x x x r N) ` 4 * t 2 ` jJ s j Y ^ v á - ( e » M ` bi 1 $ i ; R Y kb j 2 * a , h / - er / À Pe. f M u à e f hen Å = 3 j x i - 1 j , PE 7 2 z - Ti f 4 j zi LI A * hé 1 ^ : \ " P 8. ? 4 m (Quod alias expertus sum pro rostris aca- demicis verba facturus, ut in disquirendo argumento dubius haererem , id hoc tempore mihi non evenisse, ingenue fateor. Nam toto hoc anno magistratus mei, satis negolioso, vix alius sermo ad aures meas venit, aliaque cogitatio animum subiit, quam quae aca- demiae nunc hujus, nunc alterius cujus- piam, aut. instituta aut fata referret. Fa- ciebant hoc ipsius anni quem concludimus nota et numerus. Est enim ducentesimus, ut nostis, altera afferens academiae Rheno- Trajectinae saecularia. Quae tametsi hodie non celebramus, sed celebranda indicimus , tamen ejus. festi splendor mature tanquam e longinquo praeparandus erat, eaque praepara- tio ipsa plena erat ac praegnans memoria et recordatione praeteriti temporis. Igitur in 1 * 4 ADR. CATH. HOLTIUS hane cogitationem incumbens, cumque alio- rum. mentes, quibuscum de rebus communi- bus agendum erat, non aliter occupalas vi- derem , ultro intellexi de alio loco mihi dicen- . dum non esse quam academico. Reputanti vero variam fortunam; qua hujusmodi institu- ta cum apud nos lum apud exteros fuerunt, et causas anquirenti, quae alia eorum laeta, alia minus fructuosa reddere potuerint: ex his una mihi in primis digna visa est quae ob oculos poneretur, eaque quasi sua spon- te argumentum afferebat, quo me apud vos hodierna dicendi necessitate liberarem. Ni- mirum conlinuo cognovi illustriores, , quot- quot habentur, academias, cunctas filias esse renascenlis aut recuperatae libertatis ; in ipsis autem aliquid liberale quasi animae loco fuis- se, quo cessante aut languerent, aut sponte conciderent, Hujusmodi porro liberali anima vixisse et valuisse diu videntur academiae nos- trae Batavae, eaque liberalitas majorum nostrorum, quae academiis insti- tuendisaugendisque cognita est,aut omnia me fallunt, aut oportuna rest est in qua explicanda, hac die futurae laetitiae praenun- cia, defungeniis Rectoris praeludat oratio. Id ORATIO . 5 igitur mihi optavi , pro horae brevitate meaeque facultatis; modo, exsequendum; non quidem nescius quanta de re et apud quos dicturus essem, sed in vestra voluntate , qui- mihi du- dum bene cupitis, mediocritati meae sperans aliquid. praesidii futurum. | Prius lamen quam orationi vela pandere liceat, duo velut. scopuli evitandi sunt, qui ex diversa verbi, de qno agitur, potestate | exsistere videatur. Primum apud Veteres li- beralitas maxime donationibus et largienda pecunia concludilur; ea vero quam majores nobis spectandam reliquerunt multo latius pa- tet, cum. libertate, omnibusque rebus quibus bene beateque vivitur, impertiendis, cernere- tur, At apud Recentiores alia jam invaluit factiosa quaedam liberalitas, a nostris mori- bus non minus aliena, cujus vis tola in re publica largienda versatur, propter quam. ip- sum nomen in infamiam venit. Utramque igi- tur liberalitatem hinc expungimus : antiquam ut nimis angustam; novam vero tanquam spu- riam , incivilem , inutilem. Institutae sunt ad unam omnes academiae Datavae heroica populi aetate, qua se hic a potenti Hispaniarum. rege in libertatem 6 — - ADR.-CATH. HOLTIUS vindicavit. Quod bellum ut gloriae plenum tamen cum omnium virium humanarum con- tentione, omniumque rerum dispendio gestum est. Instituta est Leidensis. academia Hispa- no castrametante in meditullio Hollandiae, Se- cutae sunt aliae in cunctis. prope regionibus , accisis adhuc opibus, cum vix. respirandi spatium intervenisset, Generosis sane, et fu- turae magnitudinis Batavae praesagis animis! Namque in tanta necessitate academias con- . dere, quid aliud est quam. futuram utilitatem praesenti, sapientiae fructum pecuniae, hu- manitatem opibus anteponere? . At corum li- beralem spem confirmavit eventus. — Omnes illae academiae: quandoque doctorum discen- tumque proventu ita floruerunt, ut Europae oculos adverterent. - Nec mirum est tam generoso animo nos- tros homines eo tempore fuisse, quos histo- ria omni aevo velut libertatis rubro signasse videtur. Tunc vero pro jure et pro religione arma ceperant, quibus rebus ademptis nec civilem vitam esse, nec coelestem sperari pos- se, judicabant. Placere igitur debuit illis in- stitutum cum renata liberlate ortum, suaque ipsum natura liberum, quale est Universitas ; ORATIO. 7 placere. debuit academia , (quo nomine magis apud nos appellatur) in. qua religiones et ju- ra, res divinae. et humanae, et cum his artes liberales , Graecorum Romanorumque huma- nitas , libera ratione traderentur. ^ Neque proinde scholam instituerunt, sed academiam, ` neque Collegia. sed Universitatem , neque Uni- versitatem Juris, ut olim Bononiae , aat Theo- logiae, ut Parisiis praecipue fuerat, sed in qua omnes disciplinae quae tum erant, om- nes -artes ingenuae pariter- docerentur et aequaliter. Talem suam. primam Universita- tem esse voluerunt , eamque ipsi ipsa institulio- nis lege appellarunt liberam et publicam. . Haec. duo verba, | Auditores, institutionis quam dixi naturam et vim totam complectun- tur, eorumque interpretatione tota absolvitur loci quem exorsus sum éxplicatio. — Eadem vero me. admonent, -ut vobiscum in memo- - riam redeam conditionis, qua. tum in. Europa academiae fuerunt, | cum. primum .ejusmodi institutum conditum: estin, Hollandia, .. Haec enim recordatio. ad. majoruni. consilia perspi- cienda , +: ipsaque integro judicio: aestimanda , nos .sponte adducere. debet. : 3 |. ADR. CATH. HOLTIUS Initio quidem, id est. saeculo duodecimo, cum Bononiensis schola, itemque Parisina, in Universitatis modum inolescerent , utraque libera et erat et dicebatur; nec minus reli- quae quae procedente tempore ad alterutrius exemplum conformatae sunt. Namque illud ipsum nomen Universitas corpus signifis - cat legum ei magistratuum | jus habens , quod autonomiam Veteres appellabant, in‘ qua libertatis. vim illos maxime posuisse, vul- galum est. Ea igitur libertate utraque illa quam nominavi Universitas utebatur, sed dispari modo. Bononiensis enim democra- tica erat, quum et leges fierent, et magis- iratus, veluti rectores, crearentur suffragio populi, seu potius plebis, scholastici: nam doctores suffragium non habebant; quin et professores, sive magistri regentes, ut diu appellabantur, ab ipsis scholaribus plerum- que optabantur. Parisina vero Universitas erat aristocratica , omni potestate penes doctores et magistros constituta. Itaque haec Magis- trorum maxime, illa Scholarium Uni- versitas dici solebat, Ceterum Parisina , quae vel sic magna libertate, et vero licentia, ute- batur, primae suae constitutionis formam re- ORATIO. 9 tinere non poluit. Ut omnia in illo populo ad dominalum prona sunt, sive despotismum , et futura diu videntur, illa Universitas, sex- todecimo sacculo exeunte, quamvis extrinse- cus nomen suum ct jus retineret, tota des- potica jam evaserat. Invaluerat enim in ca ingens numerus Collegiorum , adeoque prae- valuerat, ut per id tempus jpsa Universitas tota in Collegiis esse diceretur. in. his au- tem libertas non erat, sed monachismus, Scholares, qui olim. per vias et compitalia vagari, cum militibus digladiari, et. plebem Parisinam pulsare soliti fuerant, nunc Col- legii claustris inclusi ipsi virgis caedebantur .a Dominicanis aut. Jesuitis professoribus, Et haec servilis disciplina Lovanii, cujus Uni- versitas, Parisinam imitabatur , saeculo |. deci- mo-seplimo insigni adhuc ducebatur et exi- mio privilegio. Nostri vero homines, qui propter vicinitatem | aliasque. causas Lova- nium; et Parisios, pluresque Franciae acade- micas civitates frequentare solebant, Parisi- nae quidem Universitatis formam adsciverunt, sed antiquam. et incorruptam; collegialem il- lam , servilem, Jesuiticam repudiarunt. ‚Col. legium unum tantum instituerunt, instantis ne- v 10 ADR. CATH. HOLTIUS cessitalis causu , Theologicum , (cui postea alte- rum minus accessit) üt ex ejus Statutis vi- detur, humaniter ac liberaliter. | Universitatis autem constitutio placuit quidem aristocrati- ca, at haec rursus non e servili imitatione , imo pro temporis ratione et libertatis studio prudenter temperata. Non Cancellarium ali- quem praeposuerunt , Pontificiae dominationis opus, in multis Reformati nominis Uni- versitatibus retentum , sed Curatores: nomen planum, ct mite, et Batavae indoli accom- modatum. Quod institutum. dici non potest. quam et’ ad. servandas, et adamplificandas , nostras academias , fuerit omni tempore bene- ficum; Primus Curator Leidensis academiae erat Janus Douza, vir genere nobilis et 'ho- noribus, patriae autem amore et Musarum - nulli secundus. Hujusque exemplum velut nor- ma fuit, ad quam in posterum: Curatores per- petuo crearentur. Creabantur quidem a sum- mo imperante , id est ab Ordinibus Hollandiae : attamen minime erant in manu Ordinum. Li- bertatis eorum, qua non modo professorum importunitatem] moderari , juvenum licentiam compescere, cleri Hollandici arrogantiam. in ordinem cogere, sed etiam ipsis Ordinibus, | ORATIO. 11 cum id ex re Universitatis esse videretur, résistere , sustinuerunt: eximia quaeque exstant in Leidensis academiae annalibus testimonia. Unum hujnsmodi, quod rarae in primis li- bertatis est , patientibus Vobis , afferam. Haud scio enim an simile sive apud nos, sive apud exteros, repertum sit nullum, Vocaverant Leidam Curatores, ut novam academiam nolis nominibus ornarent sollici- ti, Hugonem Donellum. Hic vir, minime quidem comparandus aemulo suo summo Cu- .jacio, clarus tamen erat Duareni discipulus , jam perspicuilatis et elegantiae laude, pos- teaque nova ratione qua jus civiie in artem redegit, commendatus. Hunc igitur in prelio aliquamdiu habuerunt, magnaque coluerunt observantia. Verum cum primum Leicestren- si faclioni se mancipare, et in rempublicam conjurare. instituerat, non citius cognitum est hoc quam Donellus locó remotus est. Nimi- rum Batavam juventutem a factioso homine jura doceri plus quam inutile videbatur. Ve- rum admiremur in Curatoribus animi con- stantiam. Hi neque Donelli precibus , neque se- natus academici deprecatione , neque Ordinum auctoritate, neque. Leistrensis Comitis potes- - 12 ADR. CATH. HOLTIUS tate, ut in integrum illum restituerent indu- - ci potuerunt. Ordinibus curatoriam esse il- lam rem, seque sui officii nemini rationes debere, responderunt. Generosae quidem li- bertalis responsum , sed libertatis. non magis quam juris: pertinet enim hoc ad naturam Uni- versitatis , de qua paulo ante commemoravimus. Neque id exemplum durioris ac bellicosae libertatis esse putemus, ab humaniori et inol- liori tempore alienum. Quibus animis Cura- tores illi Leistrensi et Ordinibus obstiterant , iisdem successores eorum obsequiori aetate restiterunt Principi Guilielmo "Tertio. Hic bo- na mente, ut credibile est, Curatoribus can- didatos commendare , quos professores face- rent: bis tamen repulsam tulit, Nec Princi- pis gralia, nec populi invidia , apud illos tantum- valuerunt, quantum officii ratio et utilitas publica. Sine dubio illos viros, prae- Aer suam virtutem , movit quoque exemplum majorum , ct antiquae integritatis memoria. Quod si quis putet objiciendum , imperium illud curatorium tam firmum in superiores , ob eam ipsam rem grave esse debuisse inferio- ribus: qvod historia confirmare videtur: id non plane denegabimus. —Professoribus cer- ORATIO. 13 te, non etiam scholaribus, nonnunquam gra- vius fuit, praesertim Dordracenis et Cartesia- nis temporibus. Remoti sunt anno saeculi XVIL undevigesimo Barleus et Vossius. Re~ motus est anno sexlo et quinquagesimo post Abrahamus Heidanus ; alii alias. Attamen non est quod concedamus illam severitatem injustam semper fuisse aut inutilem. — Barleus ét Vossius remoti sunt a moderamine Collegii Theologici, quod publicae religionis gratia conditum erat, non ejus doctrinae qua illi clari viri profiteri coeperant, lege publica damnatae atque proscríptae. Heidanus quo- que ea aperuerat de rebus divinis, propter quaé academia poterat fieri infrequens; prae- terea libere scribendo Curatores laeserat. Hoc fortasse eos movere non debuit; illud. vevo: Curatoribus enim nihil debuit antiquius esse academia. Professores autem qui Heidani tem- pore se in Ordinum, non in Curatorum manu esse contendebant, hos meminisse oportuit primum quid in more majorum esset , tum Uni- versitalis se professores esse, non reipublicae. Verum, ut primae academiae constitutio- nem porro spectemus, mirabile est, id quod 44 ADR. CATH. HOLTIUS in le gibus aliarum Universitatium | utramque paginam facit, disciplinam ‚a Statutis Leiden- sis Universitatis antiquis et novis prope totum abesse. Nempe de vestitu, incessu, cantu Stu- diosorum , de larvis et phaleris, de equis et canibus , de domicilio et cibo , de aere alieno , de stupris et partu alendo, aliisque non lauda- bilibus rebus; propriae leges nullae apud nos inveniuntur. Si qua res gravior incideret. repentinis Ordinum edictis increpabatur; ce- terum Studiosos jurejurando obligare, delicta jurisdictioni permittere , satagebant. Cognos- citur autem ista paucitate, et quasi parcimo- - nia, legum, religio quae, majoribus nostris fuit, illibatam servare libertatem academicam. In reliquis praeter Curatorum imperium , de quo diximus , quod tam potens erat, mul- toque amplius quam apud nos habetur, erat. academiae constitutio vix alia quam qua nunc nostrae academiae reguntur. Addiderunt ta- men majores jurisdictionem , tam civilem quam criminalem , «et immunitatem a vectigalibus et muneribus, cum aliis privilegiis, quae ci- ves academici ex Friderici lege et jure commu- ni habere solent. Quae quidem nunc magni non habentur, sed tamen declarant Leidensis ORATIO.: 15 academiae fundatores noluisse, ut honorc , dig- nitate, jure, libertate suum: novum institutum ulli. extero. cederet. Adhuc libertatem in forma et constitutione spectavimus; alia illustrior libertas academica est in docendo discendoque posita, quam nunc con- sideremus. llla enim consideranda tantum erat alterius causa, et. quod Universitatis, sicut cu- jusque civitatis, instituto, non quidem ipsa liber- tas consistit, sed tamen libertatis sensus potest cognosci ; haec vero altera, quasi interna liber- tas, uti praestabilior, ita per se. aestimabilis est, cum. sine ea academia nulla sit, sed aut Judus puerorum, scholave vulgaris duntaxat , aut. Collegium., aut. Seminarium , aut. aliud quodvis nomen, quo scholastica instituta no~ minari consuerunt. . Liceat igitur et hujus ima- ginem evocare, quam majores nostri tam be- ne intellexerunt ; eoque magis id cupio , quod .his temporibus. denuo ad censuram vocari , et vero a nonnullis tanquam publice damnosa notari coepit. | Differt igitur academica institutio a. vulgari in primis libertate. Discunt qui. volunt, quae 16 ; ADR, CATH. HOLTIUS volunt, a quibus volunt. Docent autem qua quisque mavult ratione. Tempus qui- dem studiorum constitutum est, et examina- tio vel probatio quaedam, verum haec ab iis tantum exiguntur qui ad officia publica adhiberi cupiünt, aut academicis honoribus ornari; qui nihil aliud agunt quam ut eru- diantur, ab his nihil tale exigitur, et libertas eorum est infinita. Porro qui studiorum cau- sa in academia sunt suo more vivunt, tam Rberi quam reliqui cives, imo multo liberio- res, neque familia gravati neque officio. Ni- mirum ut liberi ac soluti studiis incumbant, ‘nulla alia cura districti. Hinc tam jucunda memoria est viris ac senibus vitae academi- cae. Hinc illud quod Ludovicus Capellenius praedicabat , cum Leidensem academiam inau- guraret: » extra academiam non est vita , ait , , vitam nescit, qui studentium vitam nescit. , Sunt enim reverà Üniversitates terrarum , Orbis compendium .... ibi habitant. Gra- „ liae decentes junctae Nymphis,” et reliqua, fortasse oratorum more amplificata.. Intelligi- tur tamen quam anliquus sit ille academicae : dulcedinis gustus, anliquior utique quam ia patria nostra ipsa academiarum primordia. [4 TOR AT 10:5; TC Fateor equidem libertatem , quam. dixi,- non esse unam omnibus; novi adeo academias , in, quibus omnia tam diligenter. descripta sunt statutis: et legibus publicis, ut.exulante liber- tate ,. praeter nomen nihil retinuisse videantur, quo eas a vulgari quaque schola discernas. Ve- rum aliae. adhuc. libertate fruuntur, aut ple- na, aut plus minusve temperata. Apud ma- jores. autem. vix. minus amplus erat ille fructus quam in primo ortu Universitatium Bononiae et Patavii fuerat. Docebat quisque ea ad quae docenda maxime. vocatus erat, nec tamen aliis quae. praeterea utilia. duceret, abstinere co- gebatur, ne iis quidem quae a. collega aliquo docerentur. Itaque studiosi quem. vellent maxi- me audiebant; nec tempus tum statutum: erat, nec modus; examen autem leve. erat et clam sumebatur, cum benigna sollicitudine. ut. fa- mae candidati parceretur.. Haec sunt in Sta- tutis, Leidensibus, neque. aliter. in aliis patriae academiis observatum esse per longum tempus, plerique. nostrum meminerunt. In primis vero memorabile est, quod tum ad. audiendum frequentandumve -nemo cogebatur... Nempe quod ‚in, pueris scholasticum iest,- necessarium tamen , id 'in ; maturis. adolescentibüs servile 2 48 ADR. CATH. HOLTIUS ducebatur: doceri invitos. ^ Hoc igitur majo- res nostri ut libertati contrarium aversaban- tur, ac nescio an ab hac libertate audiendi, sequendique qua suum quemque fert inge- nium , splendor et gloria' academiarum in Ba- tavia magna ex parte ducenda sint. Sine li- bertate enim quo tandem modo poterit ille divinus quasi impetus existere, ille &vdousıze- pic, qui solus magnarum rerum parens et procreator habendus est? Gum autem lec- tiones essent publicae, ad quas quisque ire et venire poterat, non poterat ipsa institutio scholastica esse. Scholasticam dico, qua me- moria magis copiose instruitur, quam intel- lectüs acuitur, aut studium excitatur. ' Hinc in Statutis Leidensibus^ disputatio ^ quidem nominatur, et recitalio, responsio autem et quaestiunculae non nominantur. Hae saeculo post demum praescriptae sünt, post quam privatae scholae jam inoleverant, et,'deté- riori saeculo, tanquam inclinantium studio rum sustentatio. Responsiones 'enim' illae, seu lectionum repetitiones , «inter - discipulum ét imagistrum , utiles esse possunt, et pro temporis conditione necessariae, quandoque eliam in academiis; a natura tamen acade- ORATIO. 19 micae institutionis alienae sunt. Ab hac etiam alienissima videtur institutio, qua dis- centes scribere et ediscere jubentur quae. a doctoribus aut dictantur, aut e scripto prae- leguntur. Quid enim libertatis habet hoc ma- chinae instar verba recitare et excipere, sine rerum. cogitatione? .. Sed hanc facilius repre- hendere est, quam «b ea tota abstinere. Summum Cujacium, qui se unquam, dic- tare negabat, tamen dictasse aliquid, in com- perto est. -Bononiae subinde dictatum fuisse videtur ; Patavii autem id malum eo ingruerat , ut -scholares postremo, . desertis | auditoris , scriptas lectiones domi describerent. Tum vero.subito magnam in medicinam, docto- res aliter quam memoriter recitare publice veliti sunt. .. Mirum. quid! idem constitutum esse in Leidensi academia, in annalibus ejus, ` ad annum 1647, invenimus. ' Ad haec, quaeso, Auditores , mecum pau- lisper subsistite, Si levia forte vobis. videan- tur, aut vulgaria, quae exposui, vulgaria qui- dem esse concedo: sunt tralaticia pleraque et in medio posita: levia tamen non sunt. His enim constat libertas academica, propter quam solam academiae: conservandae sunt: qua li- 0 * E 30 . ADR. CATH. HOLTIUS bertate, velut cardine, tota vertitur quami instituimus disputatio. Sinite me igitur hanc paucis absolvere. Est sane magna vis in vóce et oratione , »magnumque ' illius ` legis naturalis, quae vult hominem ab homine ex- coli, adminiculum, Verum in 'academica in- stitutione quäedam sunt peculiaria, utique no- tanda, ut quis ejus naturam ac vim perspi- ciat. Scilicet academici doctoris auditorium neque repentinum est, neque promiscua mul- titudine conflatum. ^ Est lectissima juvenum corona, aetate, moribus, doctrina , . consilio prope aequalium, qui perpetuo erudiri cu- piunt, ad id jam educatione ac disciplina scholarum praeparati. Scientiam quidem re- rum quae traduntur nullam afferunt, verum, qua sunt felicissima vitae aetate, mentem aper- tám, memoriam nondum affectam, animi sen- sus vividissimos , 'sciendique : appetentissimam cupiditatem. < Hac oportunitate singulari si ile, ut par est, utitur, si movendi vim ad- hibet incredibilem, quae est in vocis auditu, et in aspectu vultus et oculorum: vix fieri potest quin id assequatur quod in institutione est summum , ut excitentur juvenes, ac veri et puleri amore incendantur. Invicem" cum ad- * yw JIOR ATAP OU ^4 spectu: auditorum 'se intelligi videt, eosque möveri, sibique assidue rem esse cum animis eorum, ipse quoque agitatur, incilatur, et cogitando: dicendoque informatur. ^ Est ipsi institutio quasi perpetua quaedam disciplina, Nec enim ut ludi magister ad discipulos *ex edito loco descendit, ex referto suo doctrinae horreo grana sparsurus, sed quae ipse di- dicit optima quaeque atque recondita, adeo. quae novissime suis studiis assecutus est, quaeque adhuc persequitur, pariter" qua via, quibus ex fontibus, candide et cum volaptate ea quae ex recens repertis percipitur, audi- toribus impertit: eoque modo ipsos attollit ad se. Nimirum id agens, non ut a se do- ceantur magis quam ut se ipsos, utque se in- wicem, doceant. liaque exsistit commercium quoddam et quasi assidua permutatio studio- rum, cujus academiae tanquam emporia sunt, ex quibus bonarum artium studium et huma- nitas per orbem terrarum propagantur. - Hoc autem commodo carere illi volunt, qui apud extéros nuper, et, proh dolor! in hac patria aliquando, academias ad scholarum normam reformandas esse, et ab instituto majorum ab- alienándas, contenderunt, ^ Plura quidem. de 22 ADR. CATH. HOLTIUS hac gravissima re dicere animus. me impellit ; at pudore cohibeor, et reverentia, ejus qui paucis hisce annis, cum academiae nostrae in discrimen vocarentur, illam totam , ut Bata- - vum hominem decebat et philosophum, in luce posuit. Revertor igitur ad illud verbum alterum. quo Academiae Leidensis fundatores consilium suum declararunt , Universitatem renunciantes pu- blicam. - Academiam condere voluerunt Europaeam. Est quare verbum illud publicam ad ratio- nem lectionum referas, quae palam habeban- tur, omnibusque patebant. Enimvero plus in: recessu habere videtur, ab antiquitate aca- demica repetendum. — Exstiterant in Italia olim academiae multae ex vero publicae, per Na- tiones descriptae, in quibus omnium gentium homines docerent, discerent, cujusque Doc- tores ubivis gentium agnoscerentur. Hae Stu- dia generalia, nomine adhuc usitato, nomi- nabantur. Erant vero et aliae non publicae, sed patriae. sive domesticae, in quibus soli N 201 . 30 cives et indigenae instituerentur, qui ob id ipsum. peregre Doctoris jure non. utebantur. Hae Studii generalis nomine et honore ab- stinebant, . Tales. domesticae scholae erant Arimini, Neapoli, alibi.: Pisana autem Uni- versitas, quae saeculo ‚duodecimo jam appa- ret, deciino-quarlo demum: a Romano Ponti- fice ad. Studii generalis. dignitatem evecta est. Quin et habentur hodienum recentioris in- stitutionis- Academiae sic informatae, ut aliud quam domesticam scholam, qua civium ne~ - cessitatibus satis ‚fiat, illarum auctores: in. ani- mo. habuisse. non videantur. . Quid vero ma~ jores nostri? I- Sane; qua re angusta tum erant, si modestam aliquam ‚academiaın patriam ma- luissent , quis posterum. vituperaret? . Ut par- ci et.sobrii fortasse laudarentur. > Verum ut parci.erant. Batayi, nosiri. in. omnibus rebus , ita liberales. erant. et. lauti et munifiei in re- bus. academicis. Universitas illis non :place- bat nisi publica, mm quam ab omnibus Eu- ropae populis. et „regionibus .concursus fieret ac juvenes cujusque Ordinis; principum adeo et regum fili, ab optimis quibusque. orbis doctoribus ,.qui.uspiam inveniri possent, li- beraliter. erudirentur, Hoc. illi tum- in. votis Si ADR. CATH. HOLTIUS et in consilio habebant: Academiam animo . concipiebant; cui liberalitas dignitatem, doctri- — na auctoritatem per tolam Europam conciliaret. Exstant Epistola Principis et Edicta Ordinum , cjus liberalis consilii testimonia, quae non rë- citabo, etsi digna mihi videntur, quae omnibus solennibus recitentur in omnibus academiis. Nec magis referam, quibus ex nobilibus gen- tibus peregrini ex Borussia, Ungria, Britan- nia et Germania , per multos annos acadeniias nostras celebrarint. = Profecto longa sit com- memoratio.-. Sed. malo in: memoriam. vobis revocare claros viros testes, et partem ; ipsos effecti consilii. Quid igitur? Estne quod pe- regrina nomina excitem , quae academias nostras illustrarunt : Spanhemios > Matthaeos, Albinos, Gronovios, aliosque innuniéra- biles prope, quorum plerique per alias patriae academias quasi ambularunt, ut in Leidensi acquiescerent? Vivunt adhuc multi, et adsunt hoc loco, qui Leidae Pestelium: viderunt , et heroés in Literis Ruhnkenium et Wyt- tenbachium; Trajecti Saxium, Henner odium, Ravium. At recordemur ctiam quam difficili opera, quanioque sumptu; illi clari viri ad nos traducti sint, multique: praeterea CUTIRI TUE 0. AU 25. frustra invitati." "Admirabile' est ^ legentibus, quàs'longinquas legationes, quos congressus, quas 'deliberationes et moras, non minori cum . perseverantia quam liberálilate , nostri obie- tint et suslinuerint, ut a’ civitatis rectoribus, vel regum aliquo; vel Principe, clari nominis professorem impetrarent , aut claro viro alicui, utin’ Bataviam veniret, ' persuaderent. ; Nec tantum ut doceret is ac profiteretur, sed ut venirét, ;,,ut nominis sui honorem academiae , impertiret, scriptis eandem illustraret , prac- $' sentia condecoraret.” Ea lege Leidam ve- nit Claudius Salmasius; venerat ante, . primis ef àdhuc angustis temporibus , Criticae artis. fundator Josephus Scaliger. Scali- ger eto Salmasius quanta nomina! Sal- masii” tempore Franciam | moderabantur Richelius et Mazarinus, artis politicae et persuadendi principes, reges flectere et Eu- ropam movere soliti; ‘At Claudio Salma- sio; privato homunculo , ut alibi quam Leidae esset, persuadere nón poterant: non duplo, non’ honoribus , non regis gratia , non liberta- tis adeo pollicitatione. ^ Sciebat. vir magnus libertatis domicilium: esse in Batavia. At hic vocatus "venit; a nostris. liberaliter invitatus. - 96 ADR. CATH. HOLTIUS Alii sponte venerunt , ut in his paludibus , relic- ta patriae amoenitate , salubrem libertatis auram spirarent. Cartesium jam: nominavi , cuius me- moriam nunc in dies magis justo honore habetur. Itaque fiebat, ut academiae nostrae tanquam libertatis pariter et sapientiae asyla ab exteris celebrarentur. Neque inilio tantum, flagrante libertate, sed omni tempore dum respublica erat sic judicarun. Ruhnkenii notum est de patria nostra; et de academia Leidensi, judici- um, est etiam VV yttenbachii, Huic Lei- dam primum delato Atticae. Musae ex omnibus tabernis spirare. videbantur; ille Batavos ci- ves reges esse, in quas nemo mortalium impe- rium: haberet, praedicabat. Ambo autem pere- grini ad Leidensium. professorum scholas ve- nerant ; at peregrini ibi sic habitarunt, vixerunt, docuerunt, ut civessibi, non hospites, esse vi- derentur. Ceterum ista docendi mentio. ad aliam argumenti partem me vocat-in docendi iure positam ; et hoc nomine placuit majoribus Universitas publica, eamque non minus libe- raliter, sed prudentius, quam eam alibi con- stitutam invenimus , constituerunt. Nimirum laudibus efferri solet apud exteros , non immerito , institutum et genus doctorum qui 00 R AST I O.; a LegenLes,privatimquedocentesin Ger» mania, in Francia gregales Doctores vocan- tur, Hujus quidem rei utilitas satis patet, cum et academiae hoc pacto sint.quasi seminaria ;, unde boni doctores, docendi usu et exercita- tione informati, succrescant, atque felicioris ingenii iuvenes. qui. pulcriorem de se spem fa~ cere. coeperint, laudandis artibus serventur , nec ad. forum vel ad negotia abeant, aut, quod. minus optabile est, ad: cultum dilaban- tur Deae ignaviae. Solet etiam incitamento esse professoribus qui in numero sunt. At ut omnia bona , maxime vero liberalia instituta , ita hoc, seu hominum perversitate ,. seu natu- rali quadam rerum in extrema quaeque incli- natione, non caret effectu damnoso. | Accidit enim quotidie ut illi Legentes Doctores, via ad Palladis arcem nimis aspera inventa, quo professores lento gradu enisi sunt, volare cu- pientes, populo se. venditare, rebus novis et inauditis vanisque vocabulis, detrectatione doc- torum hominum, aut, quod pessimum est, turbanda republica , studiosae juventutis auram captare , verbo, circulatores magis quam docto. res agere instituant. Quo evenit, «ut sibi qui~ .. dem acroasin , legitima vero auditoria deserta 28 ADR. CATH. HOLTIUS faciant, utque pro Manliis et Camillis anseres ` in Capitolio regnare videantur. ^ Haec tristia celebratissimae quaeque in vicina Germania Universitates expertae sunt. Majores autem nostri, Batavae Academiae moderatores , sive ingenii, sive fortunae felicitate, id divinantes, in magna docendi libertate tanto malo maximam partem caruerunt. Etenim in delectu docen- tium, non in numero , fortunam academiae esse rati, legitimos professores ' instituerunt nec nimis paucos, nec multos. Doctores autem ; si quis docendi fiduciam haberet, veniam pe- tere poterant, eaque liberaliter a curatoribus impertiebatur; saepe quidem ad tempus, ex- periundi gratia, saepe vero cum pecuniae li- beralitate. Quodsi petulanter se gererent, les gendi facultate interdicebantur. Deinde et Lec- tores erant cum honore et salario, et Pro- fessorés Extraordinarii, nota nomina. Quae tirócinia clarissimi quique viri fecerunt, Vin- nius noster, Boerhavius, Ruhnkenius, multique alii excellentis doctrinae viri, qui no- men suum inmmortálitati: cómmendarunt, At quis non videt hoc prudenti institüto , id quo müximopere. nune "peregrinae ^ Universitates gloriantur ,' inexháüsfai ^ doctorum hominum VORATIO. 29 copiam , primariae nostrae academiae non de- fuisse, defuisse autem ea incommoda , quibus egregia res, ni ex mali magnitudine medicina nascatur, haud scio an in contemptum quan- doque veniat. Proprius interea fuit Leidae, et singularis , quoad scio , quem nominare coepi, mos experiundi professores , : parum quidem dignitatis habens; sed in nobilioribus quibus- que hominibus , quorum virtus se sponte ape- ruisset, eum non usurparunt. Quin professo- riae dignitatis tuendae plerumque Batavi cura- tores studiosissimos se esse docuerunt; nec fa- cile vacuae cathedrae provisum. est, nisi con- ‚sulto aliquo eiusdem disciplinae professore, Quam observantes , et plane venerabundi, erant erga Boerhavium! quàm liberales pariter et observantissimi adhuc nostra memoria erga Wyttenbachium! Hoc igitur est quod conditores in animo habuisse putem, cum academiam suam publicam dicerent... Hoc certe comprobavit eventus. Publica erat na- tionibus: discentium, jure Doctorum, patria professorum; docenlium copia et perpetuitate, His omnibus rebus erat Studium Generale. Videamus an quoque, quod superest, disci- plinarum studiorumque ambitu. 30 ADR. CATH. HOLTIUS Si. domesticam | scholam. voluissent , Hollan- diae necessitatibus ` idoneam, satis erat. eas disciplinas. doceri ,: quae utiles viderentur in Hollandia; quae ad Hollandos homines minus pertinerent, postponendae erant aut omittendae; ltaque patria lingua, dialective, historia pae triae, cum. universae. tum cujusque regionis , patria porro jura, tam civile quam publicum, et si qua alia domestica sunt , in academica ins stitutione sibi principem. locum vindicassent. Verum in academiis nostris omnia alia evene- runt: ut par erat, quam primum id. consta- ret, quod perpetuum fuisse ostendimus , doc- tores adhibendos esse non magis Batavos quam Europaeos. Quin ipsa lex publica, de ordi- nanda Universitate, plerosque professores ver- naculae linguae imperitos fore putat. Disci- plinas autem non alias praescribit quam quae tum: communiter in Europae Universitatibus , per quatuor Facultates, quae vocantur, do- :ceri solebant. In Jurisprudentia , de qua sola dicere malo, Jus Romanum placebat, tanquam jus per Europam passim receptum; at item Canonicum , itemque Feudale: namque et haec Europaea esse, intelligebatur. Nec tamen sta- tim, sed identidem crescente academia, pro ORATIO. 31 temporum necessitate ac disciplinarum prola- tis finibus; ; Postea accessit juris publici, item juris naturalis et gentium , institutio , postremo juris patrii quoque. Plura quidem, eaque pernecessaria tum in more non erant, quae nunc in nostris institutis non desiderantur ; verum haec etiam quandoque attulisset eadem progressio ac dilatatio. Scilicet nostra lege; etsi universa cunctarum disciplinarum institutio per scholas recitationesve diligenter descripta est, tamen aliae atque aliae continuo acces- serunt scholae, quas aut necessitas exigere; aut utilitas indicare videbatur; et patuit- vel sic eam discendi libertatem quam in majorum institutis laudavimus, adhuc ferre: posse juve- -nës Batavos, nec desperandum esse nobis de plena illa et antiqua aliquando libertate recu- peranda. Ad majores vero ut revertar, nota- bile quoque in primis videtur, quod in Lei- densi academia, nec minus in nostra Trajec- tina, tradebatur Jus Publicüm Germaniae. Quo vinculo huius patriae regiones cum Gera manico Imperio conjunctae essent , saepe quae-- situm est: academiarum autem moderatorés ea quaestio non morabatur. Sciebant difficile illud studium ad magnam' Europae partem 30 — ADR.CATH, HOLTIUS pertinere. Quid quaeris ? Optimum quemque ex. paucis illo studio. nobilitatis, magna. cum sollicitudine; stbi continuo adlegebant.. Quo facto. incredibile dictu est, quantopere acade- mias hasce-auxerint. | Quodsi Jurisprudentiae institutio,; in „Batavis academiis talis. fuit, ut. dilataretur continuo , et.Europaea magis quam Batava esse vide- . retur, non est cur de reliquis disciplinis quae ibi tradebantur, Theologia, Medicina, . cete- ris, quae suapte natura minus domesticae sunt, secus opinemur. . Imo quo latius pa- teret. cujusque artis utilitas, quoque ad plu- res pertineret, dixerim prope eo plures ex- cellentes. sui cultores hujusmodi artem in academiis. nostris invenisse. Antiquae certe literae. quae. ab humanitate nomen accepe- runt, quasque dii immortales ad recreandum genus. humanum .conservasse videntur, . nus- quam terrarum ut in. patria nostra. perpetuo cultu.celebratae et propagatae sunt, Quod ex- emplis non attinet confirmare: sunt in memo- ria omnium, et erunt. dum. bonis literis. suus honos constabit... Talis igitur fuit majorum liberalitas, quae animi. bonis imperliendis, et ingenio exornando, -maxime .cognoscebatur , ORATIO. 33 recordatione. nostra non minus quam commen- datione dignissima ; haec fuit causa quae aca- demias nostras ex parvis magnas faceret, Nec tamen vulgari liberalitate et pecuniosa, de qua praediximus, defecerunt, © Fuit adeo haec in ilis maxima, sed istiusmodi ut nomen suum tueretur, neque in largitionis abiret vitium , abs qua nimirum prudentia secernebatur atque delectu. Quae- publice impensa est pecunia Leidensi academiae, ea duabus rebus potissi- mum. et maiori ex pärte impensa cst: eximiis professoribus comparandis , et utilium librorum copiae; artificiosae supellectili, belluis, ma- chinis, similibusve, coömendis, minus impen- debatur. lllae enim res perpetuae sunt, et omnium utilitates complectuntur. Exquisita autem, et minime omnium reticenda liberali- tas ea erat, qua saepe viri docli cum in libris edendis, tum in peregrinalionibus suscipiendis, publica pecunia juvabantur. Hoc Leidae Go- lius maxime expertus est, illud Schaafius. Gelrica Pontani historia, in academia Harde- rovicena scripta, publico sumtu edita est. Pe- regrinari item majores nostri viris doclis, et vero studiosis adolescentibus, tam necessarium iudicabant, ut etiam in "Theologis eam rem - 3 34 ADR. CATH. HOLTIUS publica lege :et..commendarent;- et. juvandam: ducerent. Quo patet illud celebratum institu-. tum, quo func Havniensis academia: multas alias antecellere-dicitur , cuique Dania optimos. quosque suae. scholae professores debuit, iti- »neraria stipendia, quae. vocantur, utut nomine; non tamen re, a patriae nostrae insti- tutis afuisse. Patet adeo cum hanc dotem tum: alias, quibus peregrinae Universitates nostras: aut superant , aut superare dicuntur, ad unam. omnes hic terrarum. saltem :aliquando fuisse fuisse autem tum. maxime, ‘cum apud. alios nondum invenirentur; | Quod. tamen. nec. ad. ,invidiam aliorum: velim , neque: ambitiose dic- tum. habeatur. -Currit fortunae rota, et: sunt sua cuique tempora... Publica autem: liberali- las, de qua dicimus; quae apud. majores: eni- tuit, Principis nostri- augustissimi auspiciis renata, respiravit aliquantulum "his tempori- bus; privata vero, quae olim erat summa, iam. multis annis nulla fuit aut prope nulla. Mortui sunt in. hac. civitate cives“ locuple- . tissimi, orbi senes et veltulae , ne sextula qui- dem- academiae relicta, Attamen hoc non ip- sis, nec avaritiae angustiaeve animorum :tri- - buamus ; imputandum est juris publici incon- - "ZUNORATDON 35 ‚stantiae, qua. collegiorum , corporum; Univer- sitatium jura, incerta facta, in.oblivionem , et àn:contemptum venerunt... De saeculi perver- -sitate.'dicere nolo, quod: ecclesiis: et: Universi- tatibus spoliandis , quam donandis augendisque mavult-liberale appellari. Eo enim furore alii. nunc populi: praecipites: aguntur ; in .Data- -vis hominibus tantum non deferbuit.. Sed apage 3 istius seditiosae libéralitatis!. Gaudeamus po~ tius. avaras: voces ,' quae. hoc anno. rursus. aca- ‚demiis-nosttis inaenias: cecinerunt ,. inanes. de- nuo: cecidisse ,. publico; aeque ac privato civi- um, concentu: destitutas.ı Gaudeamus; Audi- tores, vita et salute huius academiae, cuius dutentesimi natales. perendie illucebunt.. Gau- ‚deamus,.interea , dum laetitiae nostrae festum praeparatur, Est enim ea maior profecto quam unius diei terminus, maior omnino quam haec hiemalis tempestas capiat. Propterea igitur decretum est ab lioc. Senatu amplissimo, auc- toritate illustrium Curatorum , ut solemnia aca- demiae Rheno-Trajectinae saecularia. altera non hocs tempore; inter procellas. aequinoc - Aiales, «agerentur; - sed. tempore aes!àti. proxi- mo, quo solis luce, ct feriarum. adventu ,.. in civibus academicis solet hilaritas excitari , quum ET 36 ADR: CATH. HOLTIUS praeter Bacchum et Cerereni Flora quoque et Pomona sua munera largiuntur. Agentur porro pon die, sed diebus, oratore dicente, non quem anni sors ferat, sed eo quem tota aca- demia‘ habebit dicendo exercitatissimum, Erit hic princeps senatus nostri, cujus et volunta- tem erga academiam , in hoc gravi mandato suscipiendo cognitam, et diligentiam non an- nis retardatam, in omnibus explendis officii muniis, quae satis laudari non possunt, meum non est onerare laudibus. De festi pompa, et solennibus, de hominum frequentia, et appa- - ratus magnificentia non praedico: erunt haec omni opinione splendidiora. Vos interim res vestras componite , animos praeparate! Fes- tum vobis indicimus, quale. nec ipsi nec filii vestri spectaveritis, nepotes autem et prone- potes iterum non spectabunt. - (Musica auditur.) Officiüm annuum superest fata academiae referendi, et dispensandi studiorum praemia, publicae liberalitatis testimonia. ^ Haec nihil habent quod gratum non fiat, illa vero, ut ORATIO 37 sors mortalium fert, tristia laetis admixta. Sedent frequentes, qui hic sederunt anno proximo, tam Curatores quam Professores. Vivunt et valent, nosque gratias agere jubent Deo Optimo Maximo. Lugendam tamen ha- buit ex Curatoribus M. Lyndenus filiam dulcissimam , defleta nondum morte dilectae conjugis. Uxore carissima, vitae suae socia et parte majori, cum non dicendo animi do- lore, caret collega noster Theodorus Ge- rardusvanLidthdeJeude. Naturae por- ro concessit , postridie Kalendas Sextiles, Co r- nelius Adrianus van Enschut, colle- ga ipse, et per quatuordecim annos in hac Academia Jurisprudentiae professor ordina- rius. . Huic, causariam missionem bonis con- ditionibus vix consecuto, Libitina manus inje- cit, Natus erat Euschutius noster Arenaci anno 1778, vigesimo Januario, ibique, in urbano Gymnasio, academiae eruditus , Har- derovici porro per sexennium in bonas artes ac jurisprudentiae studia ineubüit,' praecepto- ribus usus, in hac Kempero et Gratama, in Historia egregio Rhoerio. Quibus studiis per- ‘actis , Specinine de Zmputatione palam defenso , Doctoris laureà in utroque jure de- 38 ADR. CATH, HOLTIUS coratus. est..; Mot: ab academia ad: forum traductus cam dé se jam , spem: fecerat. ciyi- bus suis, ut.a Curia. Gelriae judex paganus . designaretur ,. et paulo: post in. patria sua in. . Decurionum Ordinem legerétur. Per id iem- pus Poenae capitalis Apologiam Jacobi vernacule reddidit ‚;praefatione anctam:.et;ad- notatione, .qui.libellas 'Harderoyici anno al- -tero hujus saeculi. prodiit, o Proxime , ut fit, uxorem duxit. domum ,- quae filiis ‘filiabusquè eum. auxit.pluribus, | Biennio post, ad annum usque 1106. juridicündo praefuit in- utraque Velavia ¿et in - limite: | Velavico ;. donec. eum Harderovicena academia Jurisprudentiae. Na- turalis professorem sibi optaret; quam. artem instanti tum die natåli palam. laudavit , dicendo de utilitate disciplinae Juris Naturalis y nostra in primis aetate, quae oratio ex- stat. Ex.ejus. schola plurimi honoribus con- .Spicui viri: prodierunt, | quorüm. noiina: non. recensebimus.,.: | | oivor Dum. vero Xa ille; reipublicae: prodesse stu-: debat, venit Nàpoleo qui Europae;.et .pa- triac, nostrae, et Enschutii rebus intercede- ret. Harderovicena academia sublata in pa- triam. et: ad. forum. redire. debuit, qui tamen 'O;R AT 1 O. | 39 , casus ei magis. profuisse quam. nocuisse vide- tur; profuit enim ad peritiam, famam, pecu- niam. . Ceterum Napoleonem cum sua. moles. obruisset ,. instauralis apud. nos academiis , Enschutius. vetus professor, cum aliis novis Groninganae additus est, ubi inauguralem tum orationem non habuit , sed. libellum scripsit de pastu: pecoris arcendo em apris publi= 7% . Anno vigesimo. secundo -saeculi quod agi- mus Rhoerii successor hic "Trajecti inauguralem .. habuit orationem, de humanae indolis cogni- tione juris criminalis subsidio. Aliam habuit academiae. Rector. fatali anno. trigesi- mo. de natura. imperii .. constitutionalis quae utraque oratio in Annalibus nostris ha- betur... | i ‘Quartam |. orationem Enschutius : non, ha- buit; neque alia ejus scripta commemorantur, Non. tamen desidiosus fuit; sed potius inde- fesso. labore j nocturnaque studiorum. assidui- tale, a. paucis -aequatus. Declarant hoc ‚dis- sertationes academicae, quae non facile tanto numero: in patria: nostra uno moder atore pro- . dierunt .quanto. E nschutio moderante quot- annis, scriptae defensaeque > sunt... Inter. quas 40 ADR. CATH. HOLTIUS nonnulla de gravioribus juris locis accuratio- ris doctrinae specimina. Tantum impiger E n- schutius in schola poterat; at simul , quod prope fidem superet, foro operam. dabat et consultationibus. ^ Nimirum corpore válido erat, vigilias facile tolerante, et potentissimis animi facultatibus. Scribendi dicendique ce- lerrimus, Conjungebat praeterea cum judicii subtilitate doctrinae copiam, non modo phi- losophicae illius, quae Tus Naturale appella- tur; sed reipublicae, juris civilis , criminalis , forensis, patrii, Francici, cumulabat peri- tiam. Magna igitur jactura esse coepit aca- demiae nostrae, cum Enschutius languore correptus ei in dies magis prodesse posse de- sineret. Verum, ut praefatus sum, non dè- sunt gaudia , quibus luctus noster minuatur. Enschutii loco suffectum succedere vidi- mus hoc anno Joannem Michaélem Franciscum Birnbaum, per viginti pro- pe annos in academia Lovaniensi, Rhenana , Friburgensi , easin primis juris partes professum quibus ille praeässe solebat; ita vero profes- sum, ut non modo academicis dissertationi- bus institutionis suae ubertatem , sed etiam. suis ipse scriptis accuratam doctrinam et egre- !ORATIO. 41 giam peritiam, cum nostris hominibus, tum exteris, comprobaret. Itaque gaudemus te, clarissime Birnbaum! collega et socio, tam pulcram spem faciente academiae nostrae , tibique omnia laeta hic et prospera, cum uxo- re tua liberisque tuis, optamus. Ego vero te- cum multis jam annis amicitiae vinculo et studiorum conjunctus , post Belgicam , qua di~ vulsi sumus, calamitatem, nihil mihi tam laetum contigisse profiteor, quam tuum anno superiori ' redditum mihi collegium. | Officium hoc me admonet, quod libenter facio, tibi ut gratuler, venerabilis Collega . Kops! stipendia academica nunc emerito. Post gravissimos labores, quos longo tempo- ris decursu in repuhlica, ecclesia, academia, urbanos et rusticos, exantlasti, quietem nac- tus es, et cum dignitate liberale otium. Gau- demus tua felicitate, nobisque parem opta- mus. Valetudinem autem non senio affectam, qua tot difficilia tam facile sustinuisti, facun- diam, qua te bonis lateribus graviter et ornate et civiliter dicentem, tam grate nuper audivi- mus, in primis vero animi hilaritatem propter quam te amamus, diuturnas tibi faciat Deus! Nec minus grato officio te saluto, Cl. 12 ADR. CATH. HOLTIUS Bergsma, Kopsio successor date, qui hoc anno perpetuo jure noster. esse. coepisti. E. communi nos. naufragio enatavimus , sed uvida jam suspendimus potenti į Vestimenta maris Deo. Quam igitur stationem uterque nunc. tran- quillam et securam , obtinemus, ut ejus com- modis diu fruamur ad decus et. emolumen- ium academiae, id nobis optamus voto mu- . iuo. | | | fj e De Professoribus diximus, Academici ju- venes.se commendarunt, quod fecerant, nu- mero, moribus, studiis. . Censa sunt hoc anno aliquanto pauciora capita quam superio- ri, verum adscripta sunt quatuor ultra cente- simum. Perruptae disciplinae academicae ne- . que rumor ad nos venit, neque querela, ne- que accusatio.. Imo omnia decora atque de- center. Novitiorum vexalio damnosa quidem, sed parliaria, et tempore emoritura. Stu- diorum quaedam egregia prodierunt specimi- na, neque scholas ullas damnatas fuisse hoc anno, audivimus. Itaque laeta quoque ab hac. parte omnia dicamus,. ni mors interfuisset. O'RATLIO.. 43 Amisitracademia immatura fati acerbitate or- natissimos: adolescentes numero septem : -dsaacum Adrianum Marinum Lede- mbeer. . 5 prote Paulum Beh e: ‚Marcus Francken. Georgium Broers. Marinum. van Grootveld. ‚Hugonem:Antonium Lopez Suasso om Diazıda Fonseca. -Garolum Henricum Ferdinandum ; Bötticher. | | Haec funera nos hoc anno contristarunt. © Pa- rentibus et amicis mortuorum , quidquid in rebus divinis atque humanis solatii est, id totum «sisi (Musica lugubris.) -Hoc igitur humanae conditionis est, ut à laetis ad tristia, a tristibus ad laeta vicissim camus. - De instrumento academiäe relaturo grata nihi. commemoranda. sunt; int primis dona duo, alterum publicum, alterum: priva- tum; quae nobis hoc anno obtigerunt, .. Pri- 44 ADR. CATH. HOLTIUS - mum enim Koningianum anatomicum et zoötomicum apparatum, ab heredibus emtum publice, majori tamen ex parte cum pro- vinciali tum urbana pecunia, academiae illatum esse, cognovimus. Constant il- lae res cerata effigie, ingeniosissime ficta, qua corporis humani, aliorumque animalium, viscera sollerti manu expressa sunt; eaque liberalitas erga Koningii, meritissmi viri, heredes co magis laudanda est nobis, quo cum academiae utilitate atque ornamento - conjuncta est. In primis vero laudanda est qua parte urbana et provincialis est. Nam uli urbs Trajectina majorem: sumtus partem. suscepit, ita provinciae nulla pecuniosa utilitas ab academia redit.. Nos tamen contendere nolumus, sed utrique donatori pariter gratias agere, novum exemplum bono omini ducentes. Altera liberalitas qua locupletati sumus Biblio- thecae profuit, estque ea tota privata. Con- cinnari coepit in Francia hoc tempore pictu- ris splendidum et pretiosum opus , geographiae antiquae et novae, item naturalis historiae, studio utilissimum, Ribaudii, Iter in Ae- gyptum, Nubiam, et regiones circumja- | centes. © Hoc igitir dono dedit academiae ORATIO. 45 nostrae princeps Curator excellentissimus Ca- pellenius: cujus munificentiam palam com- gqmemorandam, et in Annalibus Academiae perscribendam esse arbitramur; eamque grati laudamus non modo propter operis pretium, utut grande, sed propter exemplum nıaxime, quod a tali auctore profectum non poterit non quandoque alios nobiliores cives nostros, ut eodem modo voluntatem suam erga academiam declavent, excitare, . Nec tamen haec sola li- beralitas Bibliothecam nostram ditavit. Opera physici et mathematici argumenti debet dona- tori Cl. Mollio; gratificati sunt etiam ultro libros modesti cives, bibliopolae Altherius et Van der Monden. Publica autem pe- cunia bibliothecae concessa. ad continuanda quae haberemus opera suffecit,.ad nova com- paranda non item. Qua proinde effectum est saltem , ne illud communis utilitatis institutum detrimentum caperet, Reliqua, quae propriae sunt utilitatis, sarta tecta itidem servari po- . tuerunt. Plane mineralogicum Museum hoc anno fuit auctum pluribus egregiis specimini- . bus corporum mineralium et fossilium, in- Borussiae Rhenanac illa parte, cui praeést Collegium minerarum supremum, quod 46. ADR. CATH. HOLTIUS . Bonnae sedem habet,: eoque jubente collecto- rum; cuius Collegii humanitate factum est, ut viris doctis Mineralogiam et Geologiam profi- tentibus, qui conventui novissimo Germanorum Physicorum ct Medicorum , mense Septembri, interessént , huiusmodi specimina , Inagua cum liberalitate , distribuerentur. Eo fere statu habentur, Auditores; opes nostrae academicae : nihi! decedit, accedit vero quotannis aliquid, :- Quodsi hoc nomine annus meus fuerit superiori aliquanto fructuosior , huius. ubertatem fortasse longe ‘superabit 'an- nus veniens. ‘De, qua tamen spe. praestat si- —. lere dum.se res aperiat. | Urgét quoque-hora, ‚ut officii parte, de qua dicere enapi defun- gar. | i15 | Accipite. igitur indici de certamine litera- rio, .quae. vobis ‚cl... aeademiae Graphiarius, meae subsidenüs vocis levandae gula reci- tabit, ORATIO. . 47 Juprcruw ORDINIS JUnECONSULTORUM. i decepit ad quaestionem propositam : —.« Nauticum foenus Franciae proprium y «contrat à la grosse, et Hollandi- «eum. quod Bo dem eria apud nostros ow Aomines appellatur, quid. differunt ? -A Commnixtio utriusque, sive confusio, ^« in lege\ qua utimur , qualis: m" enu- «vs cleate demonstretur, | Unum responsionis specimen y quod on parum satisfacere-jüdicatum est. Differentias enim >de quibus :quaerebatur, recensuit tans ium auctor," fortuitas unà ‚cum necessariis, neque lias ,; quod debuit ;' ex origine et natara eujusque - contractus deduxit alteram autem quaestionis: partem; de jure Francico. novis simo j tantum non omisit." fursus utrumque contractum , a capite ad ^calcem , quod non attinebat , exposuit; nec tamen ‘sic exposuit, ut ea abundanti operä aut studia - sua admo- dum commendaret, aut scientiam , licet aliquam industriae laudem meruisse videatur. limmaturus et impar huic quaestioni esse videtur, fortasse alii loco quandoque aequus futurus. In prac- sentia , ob causas relalas, praemio carere debet. + 48 — ADR. CATH. HOLTIUS Jupicıum OnpiNIis MEDICORUM. Ordo Medicorum ad quaestionem superiori anno expositam: | « Accurate exponantur signa tum « pathologica tum chemica, quibus « Z'eneficium Arsenicale in foro certo « probari possit; quae vero e Che- « mia petuntur signa, ipsius Auc- « toris experimentis. etiam illustrari ; « cupit Facultas, | duas accepit commentationes , quarum altera insignita verbis: Ze culte d'un Medecin etc, tam doctrina et diligentia in colligendo, quae de hoc argumento conscripta sunt, sa- tis laudabili, quam experimentis propriis in- stitutis , se egregie commendavit , ita ut seor- sim. spectata praemio dureo digna- judicari posset; auctor vero plura prolixius conges- sit, quae non ad argumentum pertinent, hoc ipsum vero, neglecto ordine proposito, dis- positione minus perspicuà ac facili tractavit. Altera vero Commentatio, cui Symbolum: Nur wenn Aesculap die Gewichte sorgsam geprüfft hat etc. non tantum egregia doctrinaé Copia, sed in ORATIO. 49 primis“ argumenti expositione perspicue dis- tincte et ordinatim proposita , atque experi- mentis propriis, adeo excelluit, ‘ut compara- tione instituta hanc ultimam praemio aureo esse ornandam uno ore declaraverit Facultas. Auctorem tamen prioris Commentationis ho- norifico testimonio, quam laudem: egregie meruit, esse condecorandum censuit Facul- tas. F AEII Fractis ergo sigillis schedulae alteri Com- mentationi annexae patuit ejus auctorem esse ornatissimum + Fredericum Philippum Theophi- lum van Enschut, Medicinae Candidatum in Academia Rheno-Trajectina. qui mox vocatus se auctorem esse hujus Com- mentationis abunde probavit. . ` Invitato autem. publice. prioris. Comentatio- nis auctore > ut nomen suum tempestive in- dicaret, se auctorem declaravit, et. deinceps examine instituto probavit : Henricus Janus Broers, Medicinae in Academia Rheno-'l'rajectina studiosus. 4 50: ADR. CATH.:HOLTIUS :Accedè igitur, praestantissime : van: E: n« schut, qui severiorum. disciplinarum studiis paternum. iam „videris: sequi exemplum. : Non potuisti. meliori pietatis genere parentis memo- riam: colere ,. quam , *quod::: facere coepisti; familiare. nomen: tua quoque augendo gloria, praesertim argumento: tractando cuni paternis studiis adeo: conjuncto.: Capis hodie primum eius pietatis fructum ; sitque tibi hoc praemi- um. artis. salutiferae cum tua et aliena utilitate feliciter exercendàe , augurium! Nec tua parva “laus” est, licet. secunda, Broers ornatissime ! Praemio quidem cares, sed praemio dignus iudicatus es, ut magis id tibi Fortuna invidisse talem adversarium obji- ciens, quam viri docti abjudicasse videantur, Habes igitur laudem, habes laudem victoriae proximam, habes eius publicum testimonium. Habes denique, quod omnibus nummis ante- ponendum videtur, et omnibus laudationibus, quod per universam tibi. vitam : proderit, con- scientiam bene acti temporis academici. a Í— NORA TLO, 70 ^ 5 ‚Jupıcıum ORDINIS LITERATORUM. Quae nobis. tradita; est ad. quaestionem: » Descriptio , ex ipsis fantibus ducta, con- ditionis politicae, qua, regnante Carolo V., Septemdecim;provinciae Belgicae fuerunt ," disputatio, non. ita nobis.satisfecit; ut prae- mio ornanda videretur: ... Disiderabatur in fon- tibus.exquirendis.usurpandisque critica severi- tas, tum etiam in rebus explicandis Latinita- tis commendatio. Verumtamen, cum in gra- vissimo tractando argumento. auctor nobis in- . dustriam ac;progressus..probasset ,.. dignam ejus. commentationem .iudicavimus , cujus pu- blice fieret honorifica. mentio.: | (Aperta. schedula patuit, scriptorem esse: ss Petrum Jacobum Vermeulen, orm Litt. hum. in Acad, Traj. studiosum. Non. igitur. tuae. te conditionis poeniteat, ornalissime. V er meulen, quod praemii ho- nore excidisti, Nam si in magnis rebus vo- luisse magnum est, sane. quam majus est fe- cisse, imo. fecisse. probabiliter etsi non optime. Nec tibi iusta laus deést, principibus placuis- se viris ; placuisti saltem . industria tua et pro- gressibus. „Proficiat igitur tibi illa laudatio ct ad solatium et ad perseverantiam. à » 52 - ADR. CATH. HOLTIUS. Jupicium ORDINIS Mar. ET Puvsic. Ad quaestionem mathematico-physicam : » Exponatur theoria mathematico-phy- » sica speculorum causticorum ," duas ac- cepit facultas responsiones, prima inscripta: ^ » The science of optics is ore ôf the most elegant, and the most important branches of natural and P HAMA HR philosophy y ( altera : » Es ist aber einmal unser Loos; allemal auf 'unbegreifliches zw stos- sen, so bald wir uns bemühen alles verstehen zu wollen.” | id Auctores harum duarum disputationum: di- ligenter collegerunt formulas analyticas ; quae rei propositae indagandae inserviunt , atque in iis exponendis laudabile ostenderunt: stu- dium, quamvis istarum formularum vim" et ralionem non semper satis intellexisse videan- tur. At vero non pauca, quae recentiori tem- pore a mathematicis et physicis, nostratibus eliam , hac de re explanata sunt omiserunt; adeo, ut ex hisce responsionibus nequaquam perspici possit, quousque nostro tempore ORATIO. SERN, progressa 'sit hujus rei cognitio mathemalica et physica. Dolet igitur facultas , quod. ta- les non sint hae commentationes ut praemio ornari queant, Ad quaestionem chemicam : » Quaeritur accurata expositio principii » Kreozoti, qua ejus parandi ratio, pro- » prietates et usus (medico excepto) indi- centur, et auctoris etiam, si fieri possit, » experimentis illustrentur." Una tantum facultati oblata est responsio , cui symbolum erat. Boerhaavii dictum: » Hoc aurum monitum suspicite chemi- am exquisito labore, nova suscitare , quae prius in rerum natura non erant.” In. hac commentatione propositum argu= . mentum ab auctore recentiores chemicos, im- primis Reichenbachium, secuto, pro- babiliter fuit expositum , et nonnullis etiam: » experimentis , Kreozoti usum praesertim spec- tantibus, auctum. ^ Docuit ipsa commenta- tio, magnam in: tractando difficili argumento adhibuisse diligentiam auctorem , illumque scholis chemicis magno cum fructu interfüuis- se, quapropter facultas illum praemio dignum judicavit. ' 1 i 1 t tł 54. ADR. CATH: HOLTIUS Aperta schedulanomen inventum est: Francisci Arnoldi Joliannis Pabst; Medicinae in häc Academia studiosi , qui se auctorem esse hujus responsionis facul- lati, examine instituto abunde probavit. Cui propter valetudinem praemium praesenti praeberi non potuit, s Jupıcıum OrDINIS THEOLOGORUM. Ordo Theologorum. quatuor accepit Bisqois sitiones ad propositam: superiori anno: Quaes- tionem : » Socratis de RR divinis doctrina; » quam. Memorabilibus Socraticis: consig- » navit Xenophon accurate exponatur , „illiusque cum dio ixaalil laudetur , tum » defectus notentur: | quarum nulla est sua laude. defek dad Sin- gulae enim industriae et progressuum speċi- mina produnt. Primae quidem, aspe verbis: 6 Osoc x. T. A. Disquisilionis auctor mag-: nam. adhibuit. industriam et sedulitatem , in cunctis exponendis, quae ad hancce causam ORATIO. 55 pertinere viderentur; notitiam saepe prac- buit. copiosam, at hic illic minus accura- iam; variorum systematum philosophorum ; neque contemnendam doctrinae copiam. Quo majore cum dolore, Ordo in laudatissimo ce- teroquin juvene judicii acumen et Latinitatis peritiam desideravit. ^ Adeo enim neglecta et barbara usus -ést lingua, ut eas, quas volue- rat ipsi laudes tribuere, non posset Ordo. Oppositis laudibus conspicua fuit secunda Disquisitio, ’cui symbolum: &xßpos yxp por x&og X. T. A. Quodsi enim unius Latinita- lis, quae eximia est dicenda, fuisset ratio ha- benda , ceteris cunctis práeferenda esset haec- ce Disputatio. Neque vero huic orationis praestantiae pares sunt censendae ceterae Dis- quisitionis dotes. Dispositione laborat minus justa. Subinde levius in argumento versatur auctor, certe non ita illud, qua late patet, disquisitione sua complexus est, ut prioris Disputationis , et quartae, quam laudabimus, auctores. Tertia Disputatio, cui lemma inscriptum : Tæ yap aupz Tæ X. T. A. Secundae vitiis, qui- bus laborat, aequiparanda videtur, laudibus non item. Desideratur enim lucidus ordo, 96 ADR. CATH. HOLTIUS et judicii subtilitas; disquisitionis argumen- tum ostendit magis, quam explicat, auctor, licet in tractanda posteriori parte rectius fue- rit versatus; neque Latinitatis bonitate magno- pere sese commendat, Harum igitur nulli praemium tribuere po- tuit Ordo ; aliter vero res se habuit in di- judicanda quarta Dissertatione, Symbolo Cle- mentino inscripta : erzidayoyeı ke Te A. Universe quidem accuratius et distinctius versatus fuit auctor in argumento satis difficili explicando, et latinitate, licet secundae Dis- sertationi impar, probandus. Etiamsi igitur non omnia laudatissimi juvenis de Socratica philosophia judicia Theologis probanda vide- bantur, vel sic tamen praemio dignum eum censuerunt. Aperta schedula nomen. exiit : Jani Aasko Gratamae, Theol, stud. in Acad. Groningana. qui , instituta probatione , auctorem .sese pro- bavit. Tibi gratulor, Gratama , quod paterno avi- loque nomini, jurisprudentiae studiis claro; theologiae laudem addere coepisü; theologiae ORATIO. 57 vero antiquae et literatae: quae studia tua , si gentilitia vestigia porro presseris, decus te facient quandoque et praesidium ecclesiae , idque tibi publice, hoc honoris pignore tra- dito , vovemus. (Musica.) Hic fuit exitus hoc anno, Auditores, in aca- demia nostra literatae concertationis. Duo - praemia civibus nostris cesserunt; duo nostri cives publica laude digni iudicati sunt; una tantam palma cessit Groninganae academiae alumno. Vestrum erit, juvenes Trajectini, id repensare quandoque; interea vero et hic vos laudis et victoriae stadium invitat: accipite novas quaestiones, in annum proximum prae- miorum materiam, QUAESTIO MEDICA, Quaeritur ; quanam in re differant acti- ones nervorum, quas per sic dictum reflex- um fieri Recentiores docuerunt, ab. ac- tionibus involuntariis stimuli applicatione directe provocatis, et quaenam inprimis phaenomena illis explicari possint. 58 ADR. CATHAHOLTIUS QUAESTIO LITERARIA. Ex antiquae Politicae principiis, at- que ex ipsa civitatum antiquarum histo- ria, effatum explicetur Veterum, quod apud Ciceronem est pro Cluentio C. 53: le- gum omnes servi sumus, ut liberi esse possi- mus. QUAESTIO, MATHEMATICA. Exponantur praecipua incrementa , quae post Lagrangii opus: Traité de la ré- solution des équations etc. accepit theoria solutionis aequationum numericarum. QUAESTIO ZOOLOGICA, Quaeritur insectorum 'lepidopterorum, . quae in opere Crameri: les papillons exo- tiques des trois parties du monde etc. ejusque suplemento descripta et delineata sunt , catalogus , continens enumerationem sys- tematicam specierum, in sua genera re- dactarum , secundum methodum cel. L a- treille, in posteriore editione Cuvierii operis: Le régne animal etc. expositam. ^ ORATIO... 59 noii QUAESTIO TTHEOLOGICA. Schismatis in Dioecesi Rheno-Trajectina (1423-1457) historia ita enarretur, ut simul ejus vis exponatur cum in Ecclesi- siam et Hierarchiam Belgicam, tum in praeparandam Sacrorum in patria hostra emendationem." | QUAESTI 0 I URI DI CA. Succincte exponatur, quale Caroli V. aetate in diversis Belgii regionibus ei sub- Jectis jus summi imperii, quibusque fini- bus Summi Imperantis potestas circum- scripta fuerit. N mem es Tandem, Auditores, postquam aliis publice gratulatus sum, venit horae momentum , quo mihimet ipse gratuler, iam liberandus hono- rifico quidem , sed gravi et negotioso munére. Decedens igitur magistratu academico, ex decreto augustissimi Principis , successorem meum, qui anno proximo Trajectinae acade- miae regundae praesit, renuncio: V. Cl. Jacobum Ludovicum Conradum Schroeder van der Kolk, Med. Doct. et Prof. Ord. 60 ADR. CATH. HOLTIUS ORATIO. eumque ex praedicta regia auctoritate Recto- rem dico, proclamo. | Tibi, vir magnifice, et fasces trado, et Sigillum majus, et vacuam sedem occupandam. Cedat tibi nova. potestas tam laeta fausta- que quam mihi fuit, quamque hic annus boni ominis, laetitia et splendore insignis , augurari et tibi videtur, et te rectore Academiae nostrae Ultrajectinae! DIXL ADNOTATIO. "Pag. 5. ad verba: apud Veteres. Cf. Cicero de Off. I1. 16. L. 1. D. de donatt. Pag. 8. Initio quidem e. r. Communis Univer- sitatium historia adhuc desideratur. Meinersianae enim id nomen propter indiligentiam negatur. Antiquiora autem seripta Middendorpii et Conringii exilia sunt. : Francisci Junii tractatum de academiis frustra requi- sivi, Savignius; quidem, quem in his rebus strictim secutus sum, de origine et conditione qua medio.aevo fuerunt, testimonia, accuratissime, ut solet, exami- navit, eleganterque composuit, sed, ut operis ratio postulabat, non ultra-progressus, ét jurisprudentiam maxime :spectavit.: Idem. vero,propriae cujusque : his- toriae auctores indicat. Vid. F. C. von. Savigny. Geschichte des Römischen Rechts im Mittelalter, Vol. III. pag. 152. seq. Ed. II. Heidelberg. 1834. lbid. optabantur. Vid. Savigny. l. c. n°. 88. pag: 240. seq. Meiners. Geschichte der Entstehung und Entwickelung der «hohen. Schulen unsers; Erd- theils. Vol. I. pag. 62. ex Artistarum Statutis Pata- vinis, quae Universitas e Bononiensi oriunda in primis democratica,. et vero ochlocratica fuisse dici potest, 62 ADNOTATIO verba hace memorabilia refert: ,, nullum utilius ac „ melius a majoribus nostris comparatum est (insti- „ tutum), quam ut scholarium judicio et suffragiis , Singuli doctores ad suas facultates potissimum eli- » gantur. N am et scholares ipsi, qui assidue libera- `, lium artium studiis incumbunt , melius quam ceteri „ de eisdem facultatibus sentire et judicare pos- , Sunt. . Itaque . . . doctores omnes singulis an- » nis - PI E TI ballotentur, et scholarium ballo- i ‚tationi . ,subjaceant, "' . ‚Anno, 1571. Juris studiosi Parisini simile jus frustra. petebant. Sav. p.361. gy — 8. idimi «ole bise mee; ‚Pag: 170 e et. tdi bi ih bánh autem: pibe 1 non érat; e r Idem pag. 851. seq. Pap: 357. flagellandi 'morem an: tiquiorem: esse : docet:-cverum : quam: fuerit. frequens in: collegiis ex «historia: flagellantium pervagatum est. €f: passim:Der Flagellantismus und die Jeswitenbeichte. nach dem Italienischen des Giovani. sg bani ow 1658. | Bags 9. iia. sMldzgViqreviile oti en Lovaniensis; Libri. IH. ^ Lovanii. 1628. po68 et 5^ In: desig Artistae .« eo: bain "vid. id: p. ur i " ' y A943 Ibid. Pühieingm Hiitübolàr, Id studio . faetum: esse, non constat, sed constitutionis similitudo ex his’ quae. Savignius de Parisina ‘tradit, a pag. 346, collato Vernulaei Capite V. satis redire videtur. ^ Col- legia Lovanii institui coeperunt anno 1442, et cito pullilarunt. ' Eodem: modo nostri Parisinae Universi- tatis formam adscivisse dicuntur, quam praeter: Lo- vanium maxime frequentabant: imitati enim sunt Lo- ADIN OT AT 00. 63. vaniensem ; ` quod palam“: significabant ' in Leidensis academiae 'inauguratione — Douziana , ve- luti hóc: (16 U» Salvius Julianüs ad Justitiám Lovanium fructu nòs tantum accepit et usu: ` Hic « etiam nexu me juvat esse tuum. i Responsum Justitiae: ‚Nee! fruetu Grudii nos accepere nee usu, "Namque Papam; non me, nunc locus ille colit. Praeierea prima nostrae academiae ornamenta Lova- niiénsis älumni erant, veluti Justus Lipsius et Rem- bertus odonaeus, item Tiara, Beyma, Drusius. Re- giminis autem similitudo si Rectoris , Senatus, Facul- tatium j jura requiris ; etiamnunc in nostra novissima lege videtur: ‘Fuit adeo communis opinio adhuc se- cülo decimo-octavo. „Vid. Fabricii Oratio in na- talem centesimum et quinquagesimum academiae Ba- , tavae. Leidae 1725. Adnot. pag. 2. Pag. 11. Hugonem Donellum. Quae Donellum preecipiaront exponit Reidanus ‚ Annal, Lib. M. L. B. item UNDA ZU up et Ordinibus. ( Wagenaer. Hist. Patriae. Vol. VIII. Libro XXX. ad annum 1587, citatis Hollandiae actis : Resol. Holl. Quae praeterea de eo recipiendo acta sunt Siegenbeekius ex actis Curat. eruit. Siegenbeek. Geschiedenis der Leid- sche Hoogeschool. Leiden. 1829. II. Voll. Vol. 1. p. 51.. | “Ibid. aemulo suo summo Cujacio. Aemula- tionis causam ostendit Gundling, in vita Donelli: 64 ADNOTATIO. Anhang.zu denen. Gundlingianis. Halle 1737. pag. 275: ,» Wenn .Cuiacius ein beschlepter glossenmacher oder » elender leges-fidler gewesen wäre, was gilts, es: » würden die beyden herren-collegen, Duarenus „ und Donellus nicht das geringste wieder des- , sén promotion gesaget haben. Aber es ware der- , selbige ein tàpferer und fleissiger jurist; welcher „ auch andern männern das gegen-gewicht halten , kunnte. Er hatte fast alle "NA und. Latei- ,, nische, scribenten . gelesen , "*. Legenda est in primis elegantissima Hospitali Mr cum Donelli responso, quae in Donelli operibus posthumis. exstat, e bibliotheca Scipionis Gentilis, . Hanov. 1604. 8vo., Qualis autem ‘fuerit eadem illa aemulatio a parte Donelli ‘vide apud Spangenberg. Jacob Cujas und seine Zeitgenossen. Leipzig 1822. pag. 181. Pag. 12. Principi Guilielmo tertio. Anno1674, Vicário:-an regi etiam restitissent, quaestio. sit. Nar- ratur res apud Siegenbeekium, pag. 198. Pag. 13. Barleuset Vossius. Apud eundem cum aliqua invidia, pag. 111. Notanda autem sunt in ea re tempora. Venerunt Leidam quaesitores nono Julio; damnata' autem et interdicta erant Remonstrantium placita lege publica Generalium Ordinum ejusdem men- sis die sécundo: Groot Placaetboek. Vol. I. pag. 167. Non igitur retner) pora nec magis suspectus quam reus. ibid. Heidanus quoque. Idem, pag. 230, ut et Ypey en Dermout. Geschiedenis der Nederland- sche Hervormde Kerk. Breda 1819. Vol. II. p. 508, ADNOTATIO 05 et Add. II. p. 333. Utrique. curatores onerant; hi tamen Heidanum non alia sperasse, eique exilium. re- missum esse, fatentür. Quaerendum ante omnia vide- tur, an curatoribus succenseri possit, quod Academiam suam: Cartesianam Coccejanamve: haberi noluerunt. Cf. Mosheim, Hist. eccl. T. IX. vers. Belg. p. 235. Pag.14. Nempe de vestitu, eir. Conf. Akademische Gesetze für die Grossherz. Badischen hohen Schulen zw Heidelberg und Freiburg. Carlsruhe. 4840..p. 37 et 38, n°. 4. seqq. Item Gesetze für die "Studierenden auf der Georg- Augusts-Universität zu Göttingen. Gött. 4848. Cap. V. et VI. | Ibid. jurisdictionem. Academicae jurisdictionis causam nemo melius egit, nemoque rem altius repe- tivit, quam princeps Sueciae historicus G e y er. Nytt ett och annat à anledning af Frägan om | academiska Jurisdictionen. Upsala. 4823. - lbid. Ex Frederici lege. Auth. Habita. C. Ne fi- - lius pro patre. (IV. 13). - Pag. 16. Ludov icus € apellenius praedicabat. Oratio haec inauguralis praemissa est Meursii Athen. Batav. ed. 4. L. B. 1625. : Pag.19. Summum Cujacium. Vid. Spangenberg, op. l. pag. 201. Dietandi usum: pro re nata probat F. A. Wolf. über Erziehung, Schule, Universität. Aus Wolfs literarischem Nachlasse , zusammengesetzt von Wilhelm. Körte. Quedlinburg. 1835. pag. 368. ^tf | bor e o ois ADNOTATIO Pag. 19. Vetitisunt.Savigny, pag. 298. De Bononia vide eundem , pag. 252, et universe pag. 554, ubi quaedem. pernotabilia leguntut, veluti de ‘forma dialectica, quam nuper academiae institutioni inferri voluit Theremin. über die deutschen Uniwversitä- ten. Berlin. 1836. . hidden alibus éjus. Siegenbeekianis, quo nomine liber nominandus videtur: pag. 163: ,, wit „het geheugen „althans sonder gebruik van een A » telijk: opstel > Pag. 20. Est lectissimajuvenumcorona. Ver- . ba sunt eximii viri Savignii: non enim melioribus ea mi- hi :dici posse videbantur. Leguntur in opere temporario . Historisch-politische Zeitschrift von Leopold Ranke; Jahrgang1832. I. p.570, sub rubrica: WesenundWerth der deutschen Univer sitäten. Denostra ratione sic judicat: , Ein weit geringer: Grad von Beschränkung jener . , Freiheit besteht darin, dasz nur dem Schüler eine , ansehnliche Zahl bestimmter Vorlesungen vorgeschrie- » ben wird,die er irgend einmal gehórt haben musz , , wobei ihm die Wahl des Lehrers, und die Folge .,,; und Zusammenstellung der Vorlesungen völlig. über- , lassen bleibt. Obgleich dabei der grószte Theil je- a ner Freiheit unangetastet bleibt, so hat. sich: den- io noch auch diese Einrichtung in der Erfahrung. als .,, fruehtlos,. ja nachtheilig "erwiesen: «Zum "Grunde „liegt dabei» die‘ ansich lobenswerthe Absicht; die » Studierenden ` durch den Besuch: mannigfaltiger „ Vorlesungen zu einer recht freien, vollständigen * Ausbildung Zu führen ; wo aber diese |» Absicht „„ zwangsweise. und in Wiederspruch mit der eigenem & ADNOTATID. 67 ; Neigung, durchgesetzt werden soll, da wird nichts „ bewirkt als das unedle Spiel, wodurch zum Schein .» Zeugnisse zusammengebracht werden, um der for- p mellen Vorschrift zu gnügen. ‘So wenig kan geis- » tige Mittheilung gedeihen, wenn ihr irgend ein ; üüsserer Zwang angelegt wird.” De natura et libertate academicae doctrinae vere quoque mihi videtur scripsisse Wolfius; in cujus schedis hace inventa sunt: „, Vobis praeterea ipsis, quando ad haec auditoria confluitis, non propositum est discere snb magistris, sicut antea faciebatis domi ' et in scholis, sed ex perpetuis recitationibus nostris proprio iudicio tantum excipere, quantum cuique in- genium seu fagultas sua permiserit. Acceditis enim imbuti literis, quibus tanquam fundamentis nitantur Tae altiores, eamque aetatem et judicandi maturita- tem adepti, «cujus etiam publica tcstimonia affertis, | ut jam in latiorem orbem disciplinarum introducami- ni, jam periculum - faciatis. virium remotis custodibus exercendarum, ne inexpertam morum indolem et cru- da rudimenta studiorum in firmatam aetatem et in munera mox Vobis mandanda importetis; Quam ip- sam ob causam, prudenti majorum consilio, haec Vobis liberior vivendi ratio concessa est, ut ostendere minore reipublicae periculo possitis, quali quisque fortunae et loco posthac idoneus habendus sit. Nec< .dum antiqua conditio studendi subversa est ad libidi- ‚nem novorum sapientum, qui, ne aliquot perditi pereant, omnem coetum adolescentium puerili disci- plina’ coérceri mallent, academias autem civium suo- rum, a parentibus aut paedagogis male neglectorum, resumere educationem, et ipsas denique in paedago- 68 ADNOTATIO. gia et magnos ludos converti," F: A. Wolf. c. pag. 287. | Pag. 22. Qui paucis. hisce annis. Yan Heus de. Brieven over den aard en. de strekking van hooger onderwijs. Utrecht. 1829. quo tempore omnes, de re- formandis. academiis cum . dedecore et. invidia publice interrogabamur. A meridie illa tempestas orta erat. Multa. praeterea . tune scripta consultaque sunt. quae . nunc, utilia cum inutilibus, jacent tinearum. pabu- lum. | Ibid. Exstiterant in Italia olim e.r. Videatur Savigny, volumine eodem passim. Nationum descrip- tio, hodie in plerisque academiis proscripta , adhue observatur Upsaliae, temporis decursu ad praesentem. utilitatem conformata. ; Pag. 24 Exstant Epistola Principis e. r. Arau- siaci epistola ad Hollandiae Ordines scripta Medioburgii 22Septemb. 1574. Latine exstat apud F abricium, l. c. Lex institutionis regio nomine promulgata, sexto Januario, a Siegenbeekio addita est Volumini alte- ro. ln ea lege dicitur ordinari et institui eene vrije openbare Schoole ende‘Universiteyt. Cf. supra pag. 4. Ibid. Longa sit commemoratio. Vid. J.G. Te- water. Oratio de rebus academiae Lugd Batav. sae- culo octavo et decimo prosperis et adversis. L. B. 4808. . pag. 59. Quae sequuntur a Siegenbeekio relata sunt passim. Pag.25. Leidam venit Claudius Salmasius. Salmasii vitam, epistolarum Syllogae praepositam , scrip- ADNOTATIO . 69 sit. Antonius Clementius iericzeus. : L. B. 1665, in. qna haec fusius DATAE & sni v „Pag. 26. Car tesium. „i. justo. honore. Opera ejus nuper edidit Victor Cousin. Oeuvres, de Des- - cartes. Paris. 4824. Accessit porro Cartesius und seine Gegner, von C. F. Hock. Wien. 1835. Ibid. Ruhnkenii. In Epistola ad Ritterum ita loquitur. Opusc. L, B. 1823. IL. p. 868. _ x .. Ibid. W y t te n b aehij i. | Yita. W. auctore Mah- ne. Gandae. 1823. «pag: . 92. Laudandum est. etiam Heinecciorum judicium, patris et filii: quorum hic praeter; alia quae patrem. Franequerae devincirent , » libertatis praedicat, qua. Belgae. fruuntur ;; dulcedi- „ nem, usuramque amplioris honestiorisque otii; -ille ad Franequeranos scripsit,.scire.se ,, nullibi quam. in , Belgicis academiis largius et honestius otium. Musis , amicissimum concedi" Heineccius vocatus est ad tres Belgicas academias: ad unam „venit, ad: alte- ras duas venire prohibebatur. Cf. Memoria J. G. H ei- neccii cum Jlecilationibus edita. Vrimoet. Athen. Fris. pag. 802.8 beg Sai 1, » P6: 268. seqq. Pag. 27. Solet: etiam er. (pesar itia nal philosophatur Michaélis. Raisonnement über. die protestantischen Universitäten in... Deutschland. Frano- furt. 1773. T. III. $. 83. seqq. De. incommodis agit, p. 86. Vid. quoque T. IL $. 50. _ ! lbid. . Nec nimis paucos nec multos. Initio undecim; vid. Statuta Principis Araus. apud Siegen- 20 | APNOTATIO beekium, Tom. II. p. 302. Anno 1631 numerus a duodecim ad quindecim -constitutus est; postea tamen plures pluresque accesserunt. Viginti-quatuor suffi- cere censet Wolfius, l. c. p. 295: qui nunc nos- ter est numerus. ER Pag. 29. Erga Boerhavium, Vid. Memorie tot het Rapport van den Secretaris van Royen, als hebbende ingevolge de Resolutie van H. H. Curatoren en Burgemeesteren van den 22 April 1735 gelast ge- weest d'Heer Boerhaven te spreken over de capa- citeit van die geenen , welke hem zouden kunnen suc- cederen, apad Siegenbeek. T. II. p. 391. Pag. 31. Recuperanda. Lectiones hujusmodi jam liberae dici consuerunt, quae tamen juxta ceteras non liberas (Zwangscollegia, Cours obligés) difficilius sus- tinentur. Premuntur enim praejudicata minoris utili- - tatis opinione. ! Ibid. Jus publicum Germaniae. Leidae in pri- mis ea institutione floruit uterque Vitriarius. Siegen- beek. I. p. 235 et 268. Post alterum Weisius. Id. p. 275. Paulo plura refert Te Water. p. 222. Trajecti id docuerunt Vitriarius minor, Abraham. Wieling. Petrus Wesseling. Vrimoet. pag. 792. An Trotzius et Tydemannus pater, non comperio. Videtur illud flumen Germanicum eo- rum tempore jam exaruisse. Ibid. Eximiis Professoribus comparandis. Maátare, non tamen initio. Joannes Drusius ne- gavit postea, se Leidae vivere potuisse; nec pauci me-s CUTS L ai ADNOTATIO. ME liori lege Franequeram - traducebantur, Vriemoet. pag. 55 et passim. Enimvero Lipsius jam duplum ha- buit. Scaligero stipendium maximum tribuebatur, - quod tum ‘erat floren. holl. mille ducent, et amplius octingenti annui. Scipioni Gentili oblata mille quin- genti et domus. Plura hujusmodi vide passim apud Siegenbeekium. Saepissime quoque remunerandi aut excitandi gratia fiebant liberalitates, cum repenti- nae tum perpetuae. Pag. 33. Utilium librorum copiae. Vossiana bibliotheca emtzerat triginta millibus, ex quibus tamen dodrante soluto,“ secuta est lis cum publico detri- mento duodecim millium ; eujus litis causas tradit S ie- genbeek. T. I. pag. 24. | Ibid. Schaafius. Ad edendum suum opus Arameum. Siegenb. L p. 237. Jam Ottoni Heurnio me- dico librorum edendorum gratia annua trecenta data fuerant. Id. p. 148. | Ibid. Gelrica) Pontani historia. Notat de` Wind. Bibliotheek der Nederlandsche Geschiedschrij- vers. Middelburg 3832. in Pontano. ` Ibid. Ut etiamin Theologis. Quod in Statutis Collegii Theologiei videtur, anni 1631. Part. II. Cap. 8: „ ofte ook om te peregrineren, ende audere Lan- » den, Universiteiten, ende. Kerken te besoecken."' ` : Pag. 34. CuiqueDaniaoptimosquosque. Ve- luti Sneedorfium et QOehlenschläger. Vid. Snee- dorfi vita, auctore Subm. praemissa viri scriptis : 12 WDN OLT ALP LO. Frederik Sneedorffs mox vifter: Kióbenh. 4744. fortalt af ham selo? An- Oehlenschläg ers Levnet fo den Déel: Kiöbenh. 4832, Cap. II. Saepe tarien publice dantur extra ordinem, ` veluti Raski o, ut Orientem peragraret. . Vid. Samlede Afhandlinger af R. K. Rask. Med. Bidrag: til Forfatterens: Levnet af N. M. béter- sen. Kiobenh. 4834. Part. T, p- 33. ] ; Pag. 34. Quae olim erat summa. Vid. passim Siegenb. In primis laudandi sunt. Warnerus, Perizonius, Papenbroekius. "Pag. 36. Erit is princeps senatus nostri. Cl. Heringa: quem tamen, ut pepigerat, cum vale- - tudine prohiberetur, excepit Cl. Heusdius. NS ur D N^ Th i FREDER. PHIL. THEOPH. van ENSCHUT, HARDENOFICENSIS ;, MEDICINAE CAND. IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA, COMMENTATIO, QUA RESPONDETUR AD QUAESTIONEM MEDICAM A NOBILISSIMA FACULTATE MEDICA ! ACADEMIAE RHENO-TRAJECTINAE PROPOSITAM : » Accurate exponantur signa, cum pathologica ; »tum chemica, quibus veneficium arsenicale, » in foro, certo probari possit. | Quae vero ex » chemia petuntur signa, ipsius auctoris expe- » rimentis etiam illustrari cupit facultas." PRAEMIO ORNATA n». XXVI. MARTII a. MDCCCXXXVI. » Nur wenn Aesculap die Gewichte sorgsam geprüft hat, »vermag Themis mit rechter Waage Schuld und Un- » schuld abzuwegen ; und wie die Jünger Aesculaps schon » manchen Verbrecher der in der tiefsten Verborgenheit »durch Gift mordete, der Nemesis übergaben, so haben » sie auch oft den schuldlos Angeklagten gerechtfertigt » und gerettet, indem sie die. Binde lüpften welche die » Augen der Themis bedeckt." (Henke, Abhandlungen a, d« Geb. der gerichtl, Med.. B, IUe, p. 79.) PRAEFATIO. Ars medica non tantum ad vitam cum sanitate tuendam et morbos sanandos salutaria suppeditat consilia atque auxilia, verum tanta ei est dignitas atque efficacia ut et Ict’. viam monstret et funda- menta exhibeat, quibus, quod justitia poscit, decer- nere possint et exsequi, in caussa ubi de hominis vita et morte, felicitate et fama agitur. Nemo enim nescit, inter varias, quibus humanum genus ad vi- tae exitum ducitur vias et illam occurrere, quae per venena, aut sponte hausta, aut errore sumpta, aut maligne propinata, sanitatem et vitam in per- niciem praecipitat. Talis si incidat casus, vel in al- terius vitam et sanitatem delictum fuerit commissum,’ Medicorum judicium , et de venefició instituto sen- tentiam exquirere solent jurisperiti, Facile tamen: quis perspiciat, quam magni sit momenti in illo negotio non leviter versari, sed omnes ingenii jue | -dis 4 PRAEFATTO. dieiique vires et artis praesidia intendere, ut certz ac vera proferatur sententia, | | Qüae cum ita sint, valde quam placuit mihi, quam Medicorum ordo proposuit quaestio: „ Accurate exponantur signa, cum pathologica , „tum chemica, quibus veneficium arsenicale, in i foro, certo probari possit. Quae vero ex chemia „ petuntur signa ipsius auctoris experimentis etiam „illustrari cupit Facultas." . | Cum itaque bene perspicerem , quantum mihi emolumenti. allaturus esset labor praecipuis fontibus impensus, e quibus, ad probandum veneficium omnium frequentissimum — hauriuntur argumenta, tempus mihi superstes majóre cum fructu consumi arbitratus sum, opus illud tentando, quam ut inani- bus indulgerem. voluptatibus. Ordinem, ut ex rei natura nascitur et quaestio indicat, quam proxime sequi conatus sum, cum primo partem pathologicam. exposuerim „ chemicam. deinde, atque hujus signa, experimentis institutis , ipse indagaverim, Quod cum facerem alia inveni confirmata, minus recte indicata alia. Doleo tamen tempus mihi defuisse, ut accuratius investigarem reagentia ad indicandum acidum arsenicum laudata, num ex doo Suse PRAEFATIO. 5 mum-et varid reactionis indicia pro variis principiis erpanicis et; morganicis admixtis essent diversa, num. minus, sique differrent , quaenam: inde deduci possent, quoad illorum reagentium efficacitatem. Quoad sigha pathologica , quae durante vita obser- vantur, monere mihi liceat, me plerumque quid singulare singulis inesset observationibus , quantum potui, brevirer indicasse , cum in diversis veneficii arsenicalis exemplis symptomata valde sint diversa , et alia interdum in aliis adsint, in aliis alia difice» ant 5 quo fit ut delineatio symptomatum tantum generalis accurata dici hon possit, neque igitur in- servire ad probandum veneficium , quacunque de- mum ratione et modo illud fuerit institutum, Ubi tamen, tum propter observationum multitudinem , . tüm vel imprimis propter symptomatum similitudi- nem, haec succincte exponi posse, absque ipsius argumenti damno, mihi visa sunt, jure a modo dicta agendi ratione me discessisse spero , ne imme- rito augerem opusculi molem. Defuit mihi occasio ut ulterius indagarem vim arsenici, qua cadaverum eo defunctorum putredinem arcere valet , quae res, imprimis quoad Medicinam forensem, ulteriore examine adhuc ommino indigere videtur, Cae- 6 PRAEFATIO. Caeterum huic commentationi multa deesse et sentio et scio; atque metus me corripuit haud le- vis, cum tantum opus essem suscepturus , ne tanto oneri- ferendo deficerent humeri viriumque mearum talis. foret tenuitas, qualis pro omni quaestionis gravitate ,' solutionem efferre non posset. Neque metum illum fuisse: incongruum credo, “feci tamen quod potui non quod volui. Quidnam au- tem praestiterim, Viri Clarissimi, vestro Tm lubens equidem committo. sa gpuuvuwvo5 v5 www 5v v ode $. CONSPECTUS. PARS PRIMA. SIGNA PATHOLOGICA VENEFICII ARSENICALIS. CAPUT I. IN VITA OBSERVANDA, 1. In prima specie, Arsenico ventriculo ingesto, 2. De diverso temporis spatio , quo symptomata ingruunt, 5. De diverso mortis tempore. á. De diverso veneficii decursu... 5. In secunda specie, Arsenico ventriculo ingtsto. 6. Veneficium complicatum. « In tertia specie, Arsenico ventriculo ingesto. » Continuatio, 9. Continuatio, 10. Arsenico pulmonibus attracto, 11. Arsenico papi, extus admoto , naribus hausto. 12. Arsenico reliqui corporis cuti ' applicato, » 13. Arsenico vaginae introducto , ano ingesto. CAPUT II. POST MORTEM IN CADAVERE RUPERIUNDA. 14, In singulis organis. 15, In cadavere universe spectato, PARS A LTERA. SIGNA CHEMICA VENEFICH ARSENICALIS. CAPUT I. DE ARSENICO EJUSQUE PROTOXYDO. 1, Introductio. 2. De Arsenico, 5. De ejus protoxydo. CAPUT II. DE DEUTOXYDO ARSENICI. A, Substantiis organicis destituto, . 4. Proprietates Chemicae, 5. Forma solida, $. 6. Mea 8 CONSPECTUS. $. 6. Metalli restitutio. — | » 7. Forma liquida. Hydrogenium sulphuratum. 8. Sulphas cupro-ammoniacale. 9. Nitras Argenti ammoniacale. 10. Nitras Argentis 11. Chameleon minerale, 12. Aqua Calcis. 15. Sulphas protoxydi et deutoxydi Ferri. 14. Chromas Potassae. 19. Mercurius sublimatus corrosivus. 16. Solutio amyli iodata. 17. Metalli restitutio. MM wv Sc NO B. Substantiis organicis , Speciatim ventriculo ejusque contentis , commixto, $. 18: p i6 1^. Methodus Rosi, » Roloffii, » Berzelii, ^ 19-1 d. 4 » Christisoni, Bo, » Sartorii et Monheimii. 6». » Orfiae. 9, » Cooperi. "MS b. » Philipsii. 9?. » Parisii. 10% » Rappii. CAPUT III. DE ARSENIITE CUPRI ET POTASSAE, DE ACIDO ARSENICICO ET ARSENIATE POTASSAE. ^' ' DE SULPHURETIS ARSENICI. $. aı, De árseniite Cupri. » 22. De arseniite Potassae, » 23. De acido arsenicico et exdeniate Fotassae, 1, Nitras Argenti. 2, Nitras oxyduli Hydrargyri. 5. Sulphas dentoxydi Ferri, 4. Acetas Cobalti, 5. Acetas Niccoli, 6. Acetas Uranii, 7. Acetas Plumbi. 8. Acetas Zinci. 9. Sulphas Cupri. 19, Hydrogenium sulphuratum, » 24 De Sulphuretis Arsenici. —MR NEN m E PARS PARS PRIMA. SIGNA PATHOLOGICA. o— m» * Aem CAP. I. IN VITA OBSERVANDA. $. 1. * . . . LÀ LÀ ) Corporis humani vivi partibus, paucis tantum exceptis , facultatem esse propriam), qua stimulos suo quodam modo percipiunt, sed et perceptis. vim ' vi opponunt, ac repulsionem veluti illius , quod quietis suae statum turbat, tentant, verbo: cor- pus nostrum ad stimulos ipsi admotos in actum duci vitalem , natura saepe succumbente deinceps , omni- bus est cognitum. Neque vel aliter potest, quin omnium corporum viventium organismo innimicis- simus fere Arsenici stimulus, varias provocet in homine vitae reagentis indicia, plenaria ejus abo- litione frequenter terminata. ^ Quod omnium. fre- quentissime accidit, si in partem vinculo arctissi- mo omnibus junctam, ventriculum puta, introdu- catur, et primariam suam vehementissimamque in illum et intestina exserat actionem. SE Peri- 10 COMMENTATIO Pertinent igitur huc, illae veneficii arsenicalis historiae, quibus symptomata tamquam primarium, eorum fontem habent, | vehementém membranarum mucosarum tractus intestinorum aliarumque par- tium, irritationem , cum insigni magis virium pro- stratione , quam manifesta et immediata systematis nervei laesione ; quamvis certum sit, vinculum , quo omnia corporis humani systemata ad unum quasi junguntur, unius non sinere laesionem sine alterius quadam affectione morbosa. Quodsi ergo quis Arsenicum ingesserit, testante experientia, plerumque subito , nausea insigni (1), : - hor- (1) Nonnulli de veneficio arsenicali scriptores tamquam primum ejus signum commemorant saporem austerum. (O.r- fila, Toxicologie generale, 5me Edit. Tom. 1. p. $96. — Moll, Zeerb. der geregteljke Geneeskunde , B. Ill. $.286, ` p. 145.) Plerumque vero, illum desiderari, non tantum ex eo colligitur, quod vulgo, ne veneni alicujus subesset sus- picio, aliis substantiis mixtum hoc adhiberi solet; verum et observationes hujus veneficii quam plurimae, de illo nul- lum exhibent indicium, nisi huc pertineat casus a doct, Kloekhof observatus, quo foemina querebatur, de sapore insuavi cibo inhaerente (J'erhazd. van de Maatsch, der We= yenschappen te Haarlem, VI. Deel 1ste St, p.599.) , vel | doct, Borges observatio, qua 'de sapore i;suavi et quasi piperino foeminam fuisse conquestam testatur. (Ueber eine . Vergift. durch Arsenik; iu Rust, Mag. f. d. gesammte Heilk. Bd. V. p. 66.) — Monet Christison, opinioni me- moratae ansam dedisse faucium inílammationem celerrimam , ferventem illam sensationem provocantem, (Ejus Abhandl. ueber die Gifte, aus dem Englischen. 1851. p. 244. ` Cont, hujus Commentat. Pars II, . 6. 4. - MEDICA. 11 horrore et anxietate pectus stringente corripitur, Atrox accedit im regione hypogastrica dolor, ustio- ném internam simulans atque pressione magnopere auctus. ^ Fauücium siccitas et ardor haec comitane tür, eorumque constrictio spasmodica , quae ingens provocafit potuumr desiderium ‚© rarius | deficiens -et tali ratione interdum auctum, ut simplici liquido- rum adspectu suffocationis metus oriatur, vomi- tusque'convulsivus producatur. ^ Interim > ructus observantür- ét continua vomendi -conamina , cum voce rauca et impedita interdum loquela, | Vomitus tandem oritur' saepius repetitus, quo materia ejici- tür ex flavozviridescens y foetida; interdum et nigra, haad raro sanguine mixta; praesertim $i, vita non- dum extincta ,' ultra diem protrahatur morbus. Alvus est constipata et aegri tenesmis dolorificis illisque saepius” revertentibus ad ejus solutionem incitantur 5 vel er profusa oritur diarrhoea, cum ano saepe -ex- coriato validum provocante dolorem. » Abdominis cruciatus vehementia aucti iugruunt; atque, igni intus'comburenti ntcunque comparandi , -majorem occupant abdominis partem, imprimis si valida ads- sit diarrhoea ; aut tenesmi observentur vehementes. Venter interdum prominet, saepe vero, carinae in- star, ad vertebras retro tractüm apparet. | Neque raro observantur signa, quae notabilem indicant pulmonum et ductuum aériferorum laesionem. Res- piratio enitn est brevis et accelerata, atque dolore pectoris: obtuso: pulmones veluti constringuntur. An- 12 COMMENTATIO Anxietas accedit ingens et oculi splendentes, ru- bore profundo interdum tineti, ex orbitis suis pro- trudi videntur. Urina- interdum dolori(fica et parcas: vel et copiosa e corpore eliminatur; . imo -haud desunt hujus veneficii exempla, quibus genitalium aderat tumor et, dolor in vesicae regione apud viros; velardens vaginae sensatio labiorumque ex- coriatio in foeminis. | Haec cum per quoddam tem- poris spatium fuerit perpessus aeger, motibus: convulsivis levioribus , quandoque dirissimis , cone vellitur, primo truncum , postea totum corpus. af- ficientibus. Surarum et brachiorum accedunt. spas- mi in veneficio Arsenicali praeprimis validi, "Vires. continuo magis: decrescunt, donec prorsus tandem deficiant, Pulsus enim intermittens tactu fit diffi- cilis et tremulus , indicio vacillantis cordis actionis... Lingua tremit; labi colore livido tincta spumant , facies decomponitur et tristem edit miser clamorem. Sensus externi deficere incipiunt , imminuitur au- ditus visusque acies; atque dilatatur pupilla ad lu» cem insensilis. Delirat subinde, stupor interdum adest; silent vomendi conamina et sudor spissus et. foetidus in capite et pectore prorumpit 5: comitatus haud raro extremitatum livore profundo eorumque frigore marmoreo. © Alvus foetidissima - inconsciis - aegris solvitur , aphtisque albicantibus, nigrum ce» lerime contrahentibus colorem , os obtegitur, dum sanguinis frequenter-oriuntur effusiones subcutaneae , tamquam totidem signa, quae summam indicant: vi- MEDICA. i 13 virium prostrationem , ac perfectam humorum dis- solutionem. Quibus placida plerumque sequitur, intra unius aut trium dierum spatium , mors, prae- gressis interdum convulsionibus (1). Haec signa vulgarem denotant veneficii nostri de- cursum. At vero, veluti in aliis morbis, ita et in veneficio arsenicali , neque signa neque effecta ea- dem omnino in omnibus sunt exspectanda, sed varia ratione diversa, ut desint quandoque ex iis nonnulla, conspiciantur et non numquam alia, de quibus nullam adhuc injecimus mentionem, €. 2. Prima igitur quae observatur diversitas spectat tempus, quod venenum inter ingestum et quae pro- xime sequantur symptomata intercedit. Quamvis enim statuitur, et jure statui potest, Arsenicum vulgo intra dimidiam horae partem effecta sua ciere, fateri tamen oportet , longe brevius non tantum , sed minimum haud raro sufficere temporis intervallum , ut, intensitate licet diversa et numero , appareant , aegrisque percipiantur, Cujus rei tamen et con- | tra» - (1) Hahnemann, Ueber d. Arsenikvergiftung u. s. we p. 49 — 52. $.99 — 107. Suerman, Diss. de Arseni- ei in corpore humano effectibus etc. Traj. 1809. p.20. $. 26. Metzger, System der Gerichtl. Arzneywiss., edit. Grüner und Kemer 1820. Y. 21» Orfila, L c. p. 306. Christison; Ll c. p. $00 seqq. 14 COMMENTATIO trarium aliquando: obtinet ; cum per integras horas interdum. sileant, ;quae vulgo. provocantur effecta. -. Mideamus igitur. de illis. observationibus , quibus ea celerrime insecuta leguntur. Valentini tale exemplum communicavit viri cujusdam, qui ante perfectam jusculi Auripigmento intoxicati deglutitionem , extemplo quandam altera- tionem. observabat, illudque. ideo: seposuerat (1). Immediate post potum assumtum. venenatum , indi- viduum. quemdam. fuisse affectum testatur Wild- berg (2). Puellam vidit doct, R oget undevise- simam aetatis annum emensam, quae ut mortem sibi infligeret , Arsenici albi granis 60, cum panis quadam portione, butyro illita, ingestis, intra vix decem minutas (in about ten minutes) vomendi conaminibus et ingestorum rejectione corriperetur(3). Similem fere ac Valentini observationem narravit doct, Borges de foemina , quae de sapore £valde insuavi atque sensatione a pipere productae simili ` eonquereretur ct bono licet appetitu , non nisi parca ciborum quantitate , illam ob causam, utere- tur (4)... Hominem post octo horae minuta nausea NE fuis- (1) Pandectae Medico-Legales. Frí, 1701. Pars I. sect. S, cas, 26. p. 584. (2) Practisches Handb. für Physiker. IM. age Cf. Chris- tison t. c. p. Sot. c (5). 4 case of recovery from the effects of Arsenic etc, iu Bonds Medico" Qhirürgical Transact. third edit. Vol. ffe p. 158. (&) Rust, l. c. fuisse correptum , apud Edwards legitur (1) ; atque valida memorat symptomata doct. Bernt intra quindecim minuta ab ingestione solutionis Arseniatis Potassae insecuta (2). Egregius W ep- ferus protulit C ysati cujusdam historiam „ qua hujus filius. quarta modo horae parte elapsa ab Arsenico forma pulveris ingesto, vomitu, pallore aliisque signis affectus fuisse invenitur (3)5 cum Christison, vigesimo ab ingestione minuto vene- ficii symptomata invasisse observaverit (4). Quibus addi potest celeberrimi Morgagni observatio, viri cujusdam, qui vix semihora post coenulam, ex pane conciso in jure cocto et pulvere Arsenici ad- sperso, improviso vomitu correptus est (5). Haec sufficere videntur ut pateat, aliquando intra temporis spatium semihora multo brevius , prima provocari symptomata. Dantur observationes quam plurimae, quibus illud temporis intervallum accu-. rate haud definitur, quaeque tantum, subito, brevi, vel statim post veneni assumtionem , symptomata fuisse exorta indicant, quarum mentionem me inji- ~ ceré itaque non potuisse quisque intelliget, | | Se- (1) Lond. Medic. and Phys: Journ, XLIX. 115. Conf. Christison L c. (2) Beiträge zur gerichtl. Arzneik. IV. 221. Cf. Chrise tison ibid, Ü (3) Historia Cicutae aquaticae, Cap. XXI. hist, II. p. 353. L. B. 1733. (4) LAL pe Sot. (5) De sedibus et causis morborum etc. Epist, 5o. art, 6. 16 COMMENTATIO - Sequentibus contrarium aliquando accidere proba« re mihi liceat. TETORIN | Observatione doct. Devergie constat, post ter- tiam demum horam in veneficio , Sulphureti ope peracto, apparuisse symptomata (1). Idem a deglu- titione spatium , omnique signo destitutum, vidit doct. Mac Auley, licet veneni porrecti quantitas VII drachmis non fuisset minor (2). Cl. Derndt virum observavit , qui oxidum Arsenici nigrum prò parte solutum ex errore assumserat. Aliquoties , post quoddam tempus,- nausea corripiebatur , dein- de non revertente; quo factum est: ut lectum, tempore vespertino petere posset ab omni morbo liber, gravissimis tamen media-nocte accedentibus phaenomenis (3). Egregius Ettmullerus a por- recto cum potu veneno, quinque horis elapsis, infantem vomitu fuisse correptum annotavit (4). Neque citius invaserunt symptomata in casu memo- rabili, quem vidit doct. Gérard, magna Arsenici albi quantitate a viro spirituosis dedito assumpta ( 5). Puella, quae hora 10 vespertina liquorem suspec=- - tum - (1) Dictionn. de Med, et de Chirurg. pratig. Art. Arsenic. IH. 540. Cf. Christison, Nachträge zur ersten Auf- lage u. $. 1. p. 97. Weimar 1851 et 1855. (2) Christison, ibid. (3) Hufeland, Journ. für die practische Heilkunde ,. Bü. 77. St, V. p. a & (4) Miscell. Curios. Ceniur. III et IV. observe 126. p. 283. | (5) Orfila le c..p. 538. te SE ee m) 0 M E D IG A. D IB tum ingesserat, proxime demum sequentis diei tem- pore matutino, nocivas experta fuit Arsenici effec- tus (1); et, tandem hic adduci forsitan posset, doctissimum T onnelier observasse puellam, quae jusculo Arsenico albo intoxicato , hora undecima pomeridiana fuerat usa, eo tamen singulari effectu , ut nullum ante, tempus vespertinum apparuerit signum , nisi frequens coloris mutatio et inquietu- dinis indicia;. sed addendum, illam doloris sui sensum omni studio celasse (2). | Haec de diverso , quo symptomata ingruunt tem- pore, sufficiant. | ^ LEE Quemadmodum symptomata in veneficii casibus , quos huc usque retulimus, diverso tempore incipiunt, ita et diverso temporis intervallo morte plerumque terminari solent, quae inrra unius et trium dierum spatium vulgo miseriis finem imponit. Si vita ad tertium diem protrahatur, aequalem saepius non indicant symptomata vehementiam , quamquam ta- men, post remissiones saepe notabiles, intentione majore redeunt vitamque tollunt, Ab altera parte longe citius in quibusdam casibus vita extinguitur, quam- ` (1) Edinb. medic. dun cra Journ. XXV. Cf. Chris- tison, ibid, (2) Orfila l. c. p. 580. seq. ENS, MS. 18 COMMENTATIO quamvis casus illi non pertineant ad illam obser- vationum seriem, de quibus deinceps videndi erit occasio. Quas ad hanc classem reduci debent histo- rias , nunc relaturi sumus. "Doct. P yl intra 10 horas vitam sublatam vidit C1). In casu a Metzgero memorato (9), inque alio; quem observavit doct. Wildberg, hora sexta mors sequebatur (3). Hohnbaum bis, intra quin- que horarum spatium, mortem secutam vidit (4) Horam , a deglutito veneno , quartam indicant We p- ferus (5) et Male (6). Doct. Johnston alium hora tertia et dimidia obiisse refert (7). Celerriman denique annotavit mortem provocatam doct. P yl, in alia hujus veneficii historia , qua intra breve trium horarum intervallum vita fuerat sublata (8). Haec de mortis invasione aliquando celerrima in casibus, qui ut jam diximus , inflammatione mem- branarum mucosarum validissima ab aliis distin- guendi sunt, dicta sunto. Saepius enim eundem celerrimum decursum in aliis observationibus videbi- mus, (1) Aufsätze und Beobachtungen , 1.55. Cf, Christison Abhandlung u. s. we p.942. —— (2) De veneficio caute. djudicando, Schlegel opusce 1V. 22. Christison l. c. p. 307. (5) Practisches Handb. u. s. w. ibid. (4) Henke, Zeitschrift f. d. Staatsarzneik. B. Il. p. 306. seq. — ibid. B. V. p. 416. (5) R e. Historia VIL. p. 356. (6) Elements of juridic. Medic. 68. Christison ibid. (7) Essay on mineral poisons, Christison ibid, (8) i. i. V. 106. Christison. ibid, M E DICA 19 mus, at vero hae, cüm natura’ sua valde sint a descriptis diversae, alium etiäm capas locum necesse erit, T Remanet tandem ut aliam eamque admi exhi- beamus diversitatem , quae in hujus seriei historiis veneficii nostri quandoque obtinet. Veluti enim morbi initium differt saepe et terminus , sic et ipsius venéficii decursus haud raro ita solet mutari, ut multa , quae alias observari solent symptomata , deficiant. | Wepferus historiam refert pueri, in quo omnia symptomata, convulsionibus et vomitu exceptis, ante mortem fuerunt observata (1). Vomitum deficere quidem , reliqua vero irritationis signa om« nia adesse , vidit doct. P yl (2). Morgagnius observationem edidit viri, vulgaribus symptomati- bus correpti, sine ullo tamen dolore aut tensione jn cordis scrobiculo et reliqua ventriculi regione ; revaluit (3). Mors tamen insecuta legitur, mo- nente illo , in foemina, intra horam a pastillorum venenatorum esu duodecimam , virium potius lapsu, quam acrioribus praegressis doloribus (4). Alia pros- (1) L c. Historia I. p. 347 et 549. (a) I. c. (5) L. c. Epist. LIX, art. 6. (&) ibid, art. 5. Ba » COMMENTATIO prostat hujus. veneficii observatio, in juvene octo annos nato , qui pressione licet instituta, nullum percipiebat dolorem per omnem decursum morbi, intra 21 horarum spatium morte terminati (1). Doct, Gardner idem fere testatur de puella, deci- mum quartum aetatis annum emensa , quae omnino vomitu, at aliquo tantum ventriculi ardore corri- peretur , sine ullo tamen dolore aut sensibilitate ancta (2). Observationem memoratu dignissimam communicavit doct. "Yelloly. Juvenis, qui dimi- diam Arsenici unciae partem ingesserat , signis Gastro- Enteritidis prehendebatur , veluti nausea, vomitu, diarrhoea , linguae ardore, aliis, cum tamen neque de dolore conquestus fuerit, neque ullum illius indicium ammadverterint adstantes. Fato suo intra 91 horas functus est. Alia tamen, neque minus singularis hic obtinuit pulsus, ab eo, qui vulgo in veneficio nostro cernitur , statu , aberratio. Post horam enim, ab assumto veneno, düodecimam , ictus quadraginta tantum in minuto primo perficie- bantur; post horam vero decimam nonam, ante mortem secundam , ad triginta pulsus decreverat ille numerus (3). Haec historia unicum exhibet, quantum equidem scio , exemplum, singularis hujus pulsuum ano- (1). ond. med. surgic. and pharmac. repository. V.II.. Notices of lectures etc, p. 270. (2) Edinb. medic, and .surgic. Journ. XXXII 505.. €f. Christison, Nachträge p. 98. (3) Ibid. V. 589, Christison, Abhandlung p. 509, MEDICA. ^^ al anomaliae. Cl. Metzgerus observationem anno- tavit hujus veneficii, quo colica, vehemens diar- rhoea et vomitus sistebant symptomata (1). Sin- gularis cernebatur decursus in exemplo a Henke allato, quo juvenis Arsenicum, ut febrem inter- mittentem tolleret, assumserat. Inquietudine magna afficiebatur , clamoram edens et verba confuse pro- nuncians. In somnum deinde incidit profundum, ' (in einem tiefen Schlummery accedente singultu et , quinque horis ab ingesto veneno elapsis , morte (2). Atque haec dicta sint, de signis pathologicis , quae, durante vita, observantur in prima serie obser- vationum , in quibus a primarum viarum inflamma- tione eademque organorum aériferorum et uropoië- ticorum interdum affectione morbosa, primam ori- ginem deducunt symptomata. Patuit autem ex dic- tis, haec syniptomata, neque in omni veneficii casu subito ingruere, neque celerrime semper atque re- gulariter augeri eorum vehementiam 5. ast ea , diu interdum post venenum assumptum evotvi, lente protrahi atque post intermissiones, haud raro per- spicuas, morteni inferre, cum tandem deficiebat saepe, dum vivebat aeger, symptomatum caterva , veneno nostro plerumque excitata ,' velati vomitus , diarrhoea , dolor aliaque ; licet valida adessent post mortem inflammationis praegressae indicia, Me $. 5 (1). Vide supra p. 18; — Not. 2, (2) Henke, Zeitschrift B. V. p. 416, 22 COMMENTATIO S. 5 Pervenimus ad aliam observationum seriem hujus veneficii, qua exhibendae sunt historiae, quibus apparebit, non tantum valida deficere posse symp- tomata durante vita, sed et cadavera solitis inter- dum signis esse destituta. Hae observationes itaque, symptomatibus inflam- matoriis fere vel prorsus destitutae, aliam eamque singularem constituunt classem, summi Medicis forensibus momenti. Vomitus in his casibus debi- lis, levior dolor, vel neuter observatur, cum vi- rium defectu subitaneo, animi deliquio atque vita intra paucas horas plerumque terminata, Occurrit imprimis ille veneficii decursus, si magna veneni quantitas. ingeratur, vel forma soluta aut in frus- tulis comminutum illud adhibeatur. i; Doct. Smith hujus generis memoravit historiam viri cujusdam , qui, post deglutitam integram Ar- senici unciam, vomitu, bis velter tantum repetito, correptus fuit, omneque fere venenum rejecit. Ventriculi dolor et ardor solito erant leviores. Obiit intra.octo horas, — ventriculo post mortem paulu- lulum..modo. inflammato-, aére inflato et Arsenico destituto (1). | | Di- (1) New-York medic. and philosophic Journ, and Re- view. Vol. III. n°. 1. An. 1811. in: Hufeland Journ. | B. XXXVI; St; 5.905415. | MEDIC.A. 23 Diarrhoeam , cardialgiam , stranguriam, . solito gradu omnia. leviora , vidit Metzgerus. X Convul- siones debiles et respiratio difficilis, mortem proxi- me praegrediebantur; cum post mortem, in ven- triculo, Arsenici uncia dimidia inveniretur (1). Christison casum narrat , quo puella , 14 annos nata, 90 Arsenici grana hauserat, eventu intra quin- que horas letali, Semel vel bis tantum vomuit, et praeter lassitudinem et debilitatem , qua labora- bat insignem, non nisi de aliquo dolore conquesta fuit (2). Alio individuo, post quinque horas elapsas,, mors supervenit, _Emeticis licet propinatis vomi- tus non producebatur (3). Aliud exemplum a doct. Missa observatum re- tulit Orfila. Vir quidam , hora octava matutina , Arsenici albi pulverisati drachmas tres assumserat, eo tamen singulari eventu, ut nullum fere, ante horam primam pomeridianam , passus fuerit sympto- ma, quod veneni deglutitionem indicare posset, Accessit vero deinceps constrictio regionis epigas- tricae dolorosa, calor urens, sitis, cum habitu depravato et pulsu accelerato, — Symptomatibus il- lis gravioribus redditis , abdomen vertebras versus re. (1) Materialien für die Staatsarzneik. II. 95. pr Chris tison l. c. p. 215. (2) Christison ibid. (3) Lond. med, and physice Journ, XXXIV. Chris- tison secutus, hanc hisioriam ad eandem observationum classem retuli, quamvis in cadavere reperta mihi incog- nita sint, Christison ibid. 4a ^ COMMENTATIO Lj retrahebatur, cum pulsu parvo, contracto et inter- mittente, quibus deinceps superveniebant facies decomposita, sudores frigidi faciei et extremita- tun, cum pulsu digitum fugiente. Hora quinta vespertina morte miserrima poenas luit (1). Haec historia, quoad symptomata, prioribus ($. 2. p. 16) fere est similis; attamen uti deinceps patebit signis pathologicis in cadavere repertis, ad illas accedit, quas hac $. memoravimus. | Cl, Chaussier singularem refert observationem viri, mediae aetatis, corpore robusto instructo, qui, cum magnam Arsenici frustulorum copiam adhibu- isset, fato suo fungebatur, nullo accedente, praeter leviorem syncopen , signo (2). | La Dorde historiam descripsit puellae 27 aetatis annum emensae, quae per magnam diei partem in ingerendo Arsenico occupata fuerat; insequente faciei habitu, qui tristitiam et morositatis speciem prae se ferebat. Deficiebant doloris vestigia, pulsus erat aequalis , haud contractus, nausea nulla neque faucium affectionis inflammatoriae aut spasmodicae — suspicio. Potu ingesto vomebat. Facies anxiera- tem indicabat, sed de nullo querebatur dolore. Somnolentia insigni afficiebatur et magna per qua- tuor horas erat ejus tranquillitas, accedente leviore dolore et placida morte (3). : Ne: Q) Orfila l,e. p. 587. seq. (2) Ibid. p. 597. seq. | ENN (3) Ibid, p. 384. seq. “MEDICA. " dg "Neque mihus huc pertinet observatio doctissimi Gérard, de qua supra jam monuimus (p. 16). Talis enim erat viri illius conditio, qualis ne sus- picionem movere posset de veneno ingesto. Quin- que horis vero elapsis, crurum frigore intenso cor- ripiebatur et convulsive illa retrahebantur, morte, post vomitum, momento citius aegrum auferente (1). "Hae observationes dilucide equidem probare mihi videntur ; symptomata prae aliis diagnostica aliquan- do deficere, quamvis magna veneni quantitas fuerit hausta atque in ventriculo post mortem reperta 5 neque itaque phaenomenorum pathologicorum expo- sitionem sufficere ad probandum, veneficium revera fuisse institutum, . $. 6. Retulimus praeterea ad hanc classem, quae ve- neficii nostri complicati, ut dicitur , occurrunt ex- empla. Valde enim unius substantiae actionem, alius additione mutari posse, ex medicamentorum doctrina satis superque constat , atque Arsenici ex- emplum ulterius confirmat. Sic spiritus vini facul- tate gaudet nervos obtundendi iisque narcosin indu- cendi, si satis. magna ingesta fuerit quantitas; quo fit, ut symptomata irritationis antea memorata peni- tus (1) Ibid, p. 389. 26 COMMENTATIO tus deficiant, vel pro magna saltem parte deside-. rentur, nullaque haud raro in cadaveribus conspi- ciantur fabricae laesionis indicia. | ! x Hujus generis igitur exemplum. communicavit doct, Ward. Juvenis 17 annorum, crapula affec- tus, drachmas tres Arsenici. ingesserat. Inseque- bantur, duobus horis elapsis, nausea et. pulsus. frequens absque tamen vomitu aut ventriculi dolore. Emeticum ei deinde porrectum vomitum provocavit amplum et frequentem. -Pulsus pedetentim redde- batur frequentior, cum insigni virium „. post, octo horas, imminutione. | Hora 17 ab ingestione, lassie tudo erat aucta, et post 2o horas extremitatum oriebatur frigus et spontanea ventriculi contento- rum per superiora rejectio. Hora 36, diarrhoea ex- orta, mors instabat, intra 41 horas secuta, cum aeger tantum de dolore leviore fuerat conquestus , si valida institueretur pressio. Tunica ventriculi mucosa. deprehendebatur sana (1). : Vir quidam liquoris alcoholici (W hisky) in- gestione, ebrius minus quam irritatus , quamdam Arsenici quantitatem. assumebat, eo tamen effectu ut neque natura , neque arte vomitus produci posset. . Gastrenchyta applicabatur, qua, per horam adhibi- t2, liquor evacuabatur, manifesta exhibens Arse- nici indicia. Nullum vero oriebatur veneficii arse- nicalis. symptoma , ventriculo licet vacuo, cum. / ^ ante (1) Christison l. c. p. gig 3 * MEDICA. 27 ante septem horas ultimam assuimsisset ciborum portionem (1). Similem fere effectum , sed morte terminatum, vidit doct. Wood. Juvenis 17 annorum, mane, noctem in. commessatione peractam sequente, un- ciam Arsenici dimidiam hauserat. 'Praeter lassitudi- nem et somnolentiam , nullum intra duas horas et dimidiam aderat. aegritudinis signum. Paulo vero post. vomitu spontaneo , arte, deinde adjuto., affi- ciebatur, dum pulsus per nonnullarum horarum spatium paulisper tantum. fuit acceleratus. . Hora vero ab ingestione 18", symptomata sequebantur veneficii. consensualia, per duos dies protracta, at vero, vomitu excepto, nullum signum affectionem indicabat localem , quamvis post mortem in ven. triculo omnino perspicuam (2). 9. 4. Tertiam tandem varietatem constituunt observatio- nes veneficii arsenicalis, in quibus praevalent symp- tomata nervosa ; quod praesertim accidit, si minor porrigatur veneni quantitas, vel magna ejus pars vomitu fuerit rejecta. | Haéc indicia systematis nervei laesionis praegrediuntur vulgo phaenomena T " | in- (1) Christison Nachträge, p. 215. ; (2) Edinb. med, and surg, Journ, XXXIII 61. Ci. C ar ris- tison I, c p. 416. 28 COMMENTATIO indole inflammatoria ; interdum, his adhuc saevien- tibus, illa apparent; rarius autem utrumque ge- nus eodem tempore incipit. Inter haec symptomata in affectione systematis nervei fundata, prae ceteris frequentior cernitur paralysis, reliquis benignior, per longum tamen. interdum temporis spatium aegros tenens. Celeb. de Haen primam hujus generis cum pu- blico communicavit observationem foeminae cujus- dam, quae quamdam Arsenici quantitatem , eo ef- fectu hauserat, ut valida prodirent inflammationis symptomata, quae die secundo et tertio remittebant. Quarto vero die pedes invasit qui dicitur crampus , * crassaque plantarum pedum epidermis tota secessit. Balneo adhibito, crurum ipsi sensim impeditior motus, ut ingenti cum labore tardissimeque passus quosdam ederet, verum ab ineunte Septembri, mense, a comesto veneno secundo, cruribus mo- vendis ultra non esset, manuumque.ac brachiorum fere omnem motum amitteret, humeris solis ac femoribus non nihil adhuc obsequiosis. Jamque universo de corpore, caput si exceperis, epidermis secessit. Postmodum autem motus exiguus mus- culis manuum rediit, accedente intolerabili crurum . pedumque pruritu, cum reliquarum functionum in- tegritas minime esset laesa. he Mense vero quarto febris adoriebatur , cardial- gia, cephalalgia et prosternebatur tantillum illud, quod supererat motus. Spatio bimestri medicamenta pa- TE u a AN, ME DICA. 29 paralysin ac pruritum doloremque nihil emendave- runt, donec tandem, balneo applicato , in eo fue- rit restituta , ut gradi inciperet , deinde ambularet , digitos nendo exerceret ac prorsus sanata, mense demum septimo, domum suam repeteret (1). Doctissimum. inter nostrates Hoykaes aliam re- tulit historiam, qua foemina 63 aetatis annum emensa, solitis corripiebatur signis, ea tamen dif- ferentia, ut per longum duodecim dierum spatium , diversa cum vehementia illis excruciaretur. Die vero decimo tertio brachii dextri ejusdemque lateris cruris paralysi afficiebatur, post nonnullos dies . extremitates etiam lateris oppositi occupante (a x .Stuporem. et paralysin brachiorum crurumque in alia foemina, cum reliquis symptomatibus , fuisse. Observata monet Kloekhof (3). Ante aliquot annos.doct. Murray veneficium i observavit, quatuor liominum, qui validis inflamma- tionis. symptomatibus afficiebantur, cum. singulari omnium musculorum debilitate ,.. quae in. duobus aegratantibus paralysi erat proxima, Horum. unus brachii. sinistri movendi. facultatem prorsus amise- Tat, nec sex adeo mensibus elapsis , cum hanc.ob- servationem publici juris fecerat Murray, bra- chium inflectere poterat. Ex quo elucet, diu saepe ehanc effectionem ,' si. Arsenico provocata fuerit, per- (1) Ratio medendi , Vol. III, $. 6. p. 115, L. B. 1768. (2) Ferhandl. enz, te Haarlem X* deel 2* st, p. 459. "i Ibid, VIII: deel, st. 1. p. 599. go COMMENTATIO perstare quemádmodum illüd praeterea | probat, quam supra memoravimus Haenii observatio, et insuper exemplum viri cujusdam , qui, praegressis sienis inflammatoriis, extremitatum resolutione cor- ripiebatur per omnem vitam reliquam , satis longam , manente (1). Alter deinde, in’ observatione doctis- simi Murray, debilitate insigni erat affectus , cum erurum stupore eorumque dolore, diu remanente (2). - "Tn alio casu supra memorato , Clarissimi Berndt, ‘deficiebat in manibus sentiendi et movendi facultas. Crura autem erant inflexa, cum pedum moti im- pedito (3). LR TH Doct. Falconer refert, se saepius observasse paralysin ab' Arsenico provocari. In uno autem exemplo manus fuerunt affectae ; veluti illud a plum- " bo aliquando accidit; in duobus vero aliis affectio paralytica erat generalis, et initium fecerat a sin- gulari insensilitate in digitorum apicibus (4). Tandem invenitur historia foeminae aetatis tri- ginta, et quod excufrit annorum; quae ex impro- viso assumpto Arsenico paralysi corripiebatur, ar- tus inferiores ténente , qua cum affectione reliquam egit-àétatem suam, haud mediocrem eandem (5). mo We (19 Nov. „Act. Nat. curios, Vol. III. p. 532. (2) Edinb. med. and surg. Journ XVIII. 167. Cf. Christison 4Jbhandl. p. 3519. (3) Vid, supra $. 2. (4) Observations on the Palsy by W. Falconer, in Memoirs of the medic. soc. of Lond. Vol. II. p. 301. 1775. (5) Nov. Acts Nati curios: Vol. III. Observ. 100. MEDICA. 91 $. 8. "Quamvis rarius quam paralysis epilepsia occur- Tit, gravius tamen oeconomiae humanae infestat. Sequentia exhibebo exempla. Doct. Roget puellam observavit, quae primo "veneficii die" signd exhibebat validissimae inflamma- tionis. Sequenti die interdum sensibilitatis- defectu "afficiebatür ;' cum pulsu, cujus ictus 120 in uno minuto, ad 6o sensim imminuebantur, sed intra quartam horae partem , ad eundem numerum denuo "augebdntur. Remittebat dolor et sanationi proxima videbatur aegrotaris , remanente tàmen extremitatüm "frigore ab adstantibus haud percepto. Majore vero vehementia, per ulteriorem hujus diei decursum re- dibant signa , oculis, a titulo lucis, sensatione ‘molesta affectis, atque incidehte aegra in syncopen “et convulsiónes aliquando leviores. Somnoléntia Rat mdgna et oculos ad lucem claudebat. Tempore qnatütino diéi' tertii „ deficiebát dolor, habitüs erat naturalis et düiima pristinam recuperaverät alacritatem. Decrescente "die augebatur ad’ somnum propensio , verum ipse somnus terrificis turbabatur insomniis, "Atrocia adefant die’ quinto symptomata. Aquam frigidissimam ' juxta dorsum defluentem ^ seritire Sibi videbatur puella; vertigine laborabat et oculo- rum dolore, luce magnopere aucto, Remittebant vero deinde symptomata.' Ast die quinto de extre- mi- ‚32 COMMENTATIO mitatum dolore et titillationis in cute sensatione querebatur aegra. Accedebat die septimo, cum cetera symptomata eadem fere mansissent, subita- nea eaque plena sentiendi facultatis. abolitio ,. con- vulsiones dirae brachii , imprimis sinistri ejusdem- que lateris cruris, cum insigni oris spumatu. Illa per integram noctem perstabat, hae vero post duas horas silebant. Per diem morbi octavum , sopore affecta, decubuit, cum extremitatum motu tremulo et repetito praecedentis diei convulsionum paroxismo. Omnia sequenti die magnopere deprehendebantur emendata, sed decimo morbi die, bis, epilepsia. ine vadebat „ qua inde ab illo tempore usque ad diem veneficii decimum nonum misere, quotidie corripie- batur. Elapso hoc temporis spatio, puella. sensim sanitati fuit restituta , qua adhuc. perfecte fruebatur, sexto a veneficio anno (1). TP ! | Haec observatio. inter rarissimas referri meretur , tum propter morbi vehementiam, tum, propter sin- gularem ejus decursum et felicem tandem sanationem. In alio casu, a Marechall observato , quinque homines. symptomata .exhibebant inflammatoria, Ho- rum vero unus , primo; die , epilepsian; contraxit, cu- jus, paroxismus die sequenti redibat A cum motibus trunci convulsivis, unius lateris stupore et. calore prurituque in manuum volis pedumque plantis. AI- (1) A case of recovery from the effects of Arsenic. In - Lond. Medico- Ohirurgic. Trans. V ok II. ps 157. Third Edit, MEDICA. 33 Alter tremore brachii- dextri ejusdemque lateris cruris corripiebatur, cum , durante nocte, peraliquot vices epilepsia afficeretur, postea per quindecim dies, tempore vespertino, identidem repetita et per nienses deinceps saepius recrudescente (1). ©" Memorabilis: occurrit "observatio hujus veneficii', in cujus initio signa inflammationis observabantur , sequente die leviora. Simul vero grana XIE Sul. phureti Potassii omni bihorio ;porrigebantur, eo effectu, ut quamdiu hoc medicamento utebatur ae- grotans, insigniter augerentur symptomata. Duo puellae , veneno affectae, loquendi et deglutiendi amittebant facultatem , atque tetano et convulsioni- bus per totum corpus corripiebantur. - In tertia , caeterum eodem, modo. affecta , haec desiderabantur. Hisce symptomatibus ,. in altera duarum antea dic- tarum puellarum , die tertio coma accedebat , per- Sistente tetano et redeuntibus *quandoque conyul- sionibus 5 quibus. omnibus arte curatis, cephalalgia et faucium. ardor cruciabant aegram. Sulphureto Potassii denuo utebatur. Cephalalgia ingravesce- bat, cum delirio furibundo , quod. tamen aquae fri- gidae affusionibus sedabatur. Sanitatem pedetentim recuperavit. . Eadem omnia cernebantur in reliquis duabus | äegrotantibus symptomata , gradu. tamen leviora (2). š Sin- (1) Edinb, medic. and. surgic. Journ. XII. 507: Cf. Christison 1. c. p. 516. (2) Ibid. XV. 555. Cf. Christison l. c. p. ^18. ENS, C 34 COMMENTATIO Singulari ratione in. eodem. interdum .casu sym- ptomata varia. nervosa. concurrere , patet .ex triplici hac- veneficii historia, qua-convulsiones ; spasmi, delirium. ferox ‚ev‘ coma aegrotantes. tenebant. . At vero, cum Sulphuretum Potassii fere. eadem inter- dum -producerei symptomata , ex. observationibus ab Orfila collatis (1) pateat ,.sequitur. certo. definiri non posse, quid. AYAMAN: Siulphueto;, quid Arsenico tribuendum. sit; iio: digegto E Praeter vero signa illa indolis nervosae, aliae interdum observatae fuerunt affectiones, suis:sym- ptomatibus instructae et post longim haud raro temporis spatium mortem provocantes. ' Sic Hahnemannus testatur, in ulteriore vene- ficit decursu capillorum oriri deluvium , cum erup- tione pustularum liquore acri impletarum, quam cutis desquamatio et sensilitas molesta, diu inde superstes, exciperet (2). | Amatus Lusitanus historiam protulit pueri cujusdam, qui Arsenico sumto, paulatim tabidus ac marcidus fieret et intra annum obiret (3). Cel. Wepferus observationem exhibet, qua sequeba- Md tur (1) !. c. p. 177. seq. p. 181 seq. (2) 1. c. p. 60 et 61. $. 125 et 126. (3) Cf. Sennerti Oper. tom. IV. lib. VL p. 6. Cap. 9 p. 266. MEDICA. 35 tur symptomata, quae in initio observari solent, dyspepsia, quae per triennium aegrum tenebat. Alio: casu. emaciatio erat insignis et febris anomala , trienriio elapso; vitam. tollens. (1). ^o 0j Quamvis. enim: ventriculi intestinorumque. laesio« nes organicae, quae veneni assumptionem sequi -so« lent, mortem »subitaneam: non. sémper inferant, tas men fere semper , temporis decursu; :nutritionis des. fectu, febrem hecticam adferunt s; quae vitam tandem extinguit (a) 35 552020. , ininfeibeny esu Neque mültum..à. dictis: recedunt IYWPIORHEN, quae, Arsenico minima: dosi eaque. repetita ingesto j sequi;solent. Exemplo sit:aqua Toffana (3) ;:cujus effectus. Hahnemannus sequenti. ratione delinea- vit, Vires sine ullo symptomate notabili decrescunt , cum singulari aegritudinis sensatione, virium dein- de collapsu , febricula. et somni defectu." Appetitus deletur,, perit mentis alacritas et facies colore livido tingitur. Hydrops et exanthema miliare nigricans, cum convulsionibus, sudore et diarrhoea colliqua- tiva finem miseriis imponunt (4). ifo, (1), 1. c. Hist. V. p. 354. Schol, II. | (2) Hahnemann, l. c. p. 62. $. 129. (5) Cf. Hoffmann, Med. rat. Syst. ‘Tom. I. p. 198. Schol, ad. $. 19. — » Nihil aliud est,”’ sic refert, » quam » Arsenicum crystallinum, in larga aquae copia per simpli- » cem decoctionem solutum , addita, nescio in quem finem, » Cymbalaria herba. Aqua vero, vulgari idiomate Neapo- » litano, aqua della Tofiana appellatur. (4) 1. c p. 65, fe 151. C s 36. COMMENTATIO PN . Expositis "signis, quae ex Arsenico- ehren ingesto oriuntur ;sequitür , ut paucis videamus de ilis, quae ex ejus inspiratione ortum ducunt. "Primum ^symptoma exhibet ^respiratio ` subito difficillima et ^suffocationem minitans (1). Brevi sequuntur tussis vehemens , cum dolore pectoris (2), quem pneumonorrhagia: interdum excipit (3). .Ori- untur dolores cardialgici , nausea et vomitus con- vulsivus (4), quae comitantur abdominis cruciatüs, alvus foetida, interdum cruenta et cum dolore eva- cuanda (5); quibus haud: raro" accedit: sanguinis mictus , sudor frigidus , et totius corporis contrac- tio (6). Oris et faucium siccitate, sitique inex- plebili , singultu cordisque’ palpitationibus torquen- tar miseri (7), cephalalgia et vertigine affecti, li- ; beraque mentis actione es raro: destituti (8). Ocu- (zx) Greiselii Metalli fodinarum |praecipuarum Bo- hemiae perlustratio : in Miscell. Nat.. Curios. Dec. L. anno 2. observ. 78. p. 149. : (2) Suerman, Ll c. p. 38. — Hufeland, Journ. B. LXIV. St. 2. p. 14. y (5 Gmelin, Allgem., Geschichte der Gifte, 1806. Pe 219. | (4) Hufeland, Journ. B. LXXII. St. 5. p. 155. -(5) Gmelin, ibid. (6) Boerhaave, de morb. nerv. Tom. I. p. 244. Tom. II. p. 452. seq. L. B. 1761, — Hufeland, ibid. (7) Suerman, ibid, — Gmelin, ibid. (8) De Bruyn, Diss. de Arsenico. Leidae. 1814. p. 22. et ibi Plenck , Toxicologia , p. 916. Niennae 1785. OÓOrTME£ DHOM 37 Oculorum, palpebrae colore livescente (1) et cutis, imprimis thoracis, maculis interdum tinguntur (2). “Virium accedit imbecillitas magna , paralysi inter- dum. juncta (3). Neque raro mors inducta legitur ; quemadmodum , de pluribus ex Arsenico pulmoni- bus attracto in eadem domo, retulit Hoffman- nus (4). In veneficii decursu minus acuto, in initio res. piratio difficilis, tussicula frequens. et. sicca obser- vantur. . Dolores colici, artuum rigor spasticus , eorumque dolor (5) et tremor (6) , in temporis spa- tio magis minusve protracto sequi solent, dum asthmate vel tussi .convellitur.corpus, cujus vires lente febricula consumuntur. ... Crura evadunt oede- : matosa (7), oculi collabuntur et fiunt concavi; donec tandem, sicut sceleta viva, pallidi sicci et adeo macilenti fiant, qui hoc veneno diu fuerunt affecti, ut cutis vix ossibus haereat (8), et haemor- rhagiis et sudore colliquativo penitus exhausti , pere- ant aegri (9). . Haec vulgo in decursu magis chro- nico occurrunt et maxime cernuntur in iis, qui ex opificii genere Arsenici exhalationi diutius. fuerunt ri A | ex- (1) Gmelin, ibid. (2) Ibid. Geschichte ll. p. 220. (3) Suerman, l c. p. 29. (4) Opnse, Pathol. pract. Dec. Il, diss, VI. p. 426. (5) Hufeland, Journ. B. LXIV, St. II. p. 19... (6) Miscell. Nat. Curios. ibid. ga (7) Hahuemann, l. c. p. 147. $. 267. (8) Miscell. Nat. Curios. ibid — | (9) Hahuemann, l c. p. 68. 38 COMMENTATIO expositi, ut illi sunt, qui "metallis effodiendis victum sibi comparánt, Tlli aütem, quáé ii priore hujus $. parte' retulimus, symptomata; primis habentur, si major Arsenici quantitas) pulmönibus hausta fuerit, atque celeriorem eficiüntmorbi des eürsum. ! ON $. Ile Effecta haud minüs atrocia observantür, si vetie- num cuti applicetur atque, vasculis minimis ab: sorptum , late suam diffundat actionem. ^ Pecüliaria vero producuntur quaedam phaenoinena ,* Arsenico capiti applicato, cum, propter viam ad cerebrum nunc breviorem , tüm propter subtilissimam' ce- rebri structuram, "De hisce itaque -signis pri- mum erit videndum. ^ At vero casus, qui symp- tomata illa exhibent , numero sunt plures "quam ut speciatim enarrentur , dum ab altera parte eorum numerus non süfficit, ut, quemadmodum ubi de Arsenico ventriculo ingesto agebamus fecimus, ad classes quasdam reducantur, quapropter suc- cincte tantum enarrabo symptomata, eodem modo ac illud; in veneficio, quo Arsenicum pulmonum ope fuerat attractum , fecimus. Cephalalgia imma- nis prima omnium symptomatum ingruit, imprimis si capitis epidermis exanthemate "quödam aut ul- ceribus antea fuerit destructa (1). ^ Cutis autem si (1) Acta Nat. Curios, Vol, IX, Obsery. 57 Wepfe- rus lo e. Hist. 15. p. 866. ! | M E D LCA. 39 si integra sit ,„ unde absorptionem magis lente perlici experimentis constat, et lentius actionem suam exserit venenum. Documento sint observationes doctissimi Schulzii et Orfilae. lile quinque communicavit historias, in quarum una mors se- .quebatur. In aliis duabus, die demum sexto ab insperso Arsenico, atrox oriebatur capitis dolor (1). Orfila vero,de cephalalgia, quae post elapsos demum nonnullos dies aegrum afficiebat , exemplum praebuit (2). Sequitur deinde capitis -tumor erysipelate veluti affecti (3), cum eruptione pustularum , imprimis in fronte et capillata capitis parte, quae in ulcera- tionem valde amplam. et crusta tenaci tectam haud raro abeunt (4). Increscit continuo | intolerabilis capitis,- faciei. glandularumque colli tumor; oculi scintillant protuberantque et inflammatione quando- que corripiuntur (5). Facies colorem. contrahit lividum , interdum maculis viridescentibus et coe- ruleis intermixtum (6). Idiopathicis hisce sympto- matibus, consensu alia superveniunt haud . minus terribilia. Fe- (1) Cf. Hufeland, Biblioth. p. XVI. p. 96. seq. (2) Ll. ce p. 395. (3) Orfila ibid, = Wepferus l.c.- Hufeland l. 1. P- 97, 98. $. 100. deta Nat, Curios, Vol. ll. Observ. Io. (4) Acta Nat. Curios, ibid. - Hufeland Lc. - Or fila l, c. (5) Orfila, ibid. (6) Hufeland, I. c. p. 98. 40 COMMENTATIO Febris exoritur; cum pulsu: parvo ,: duro et tenso (1), quaeque: per: quàtüordecim dies non numquam, diversa intensitate licet} perstat (2). Lingua interea est arida (3), sitis ingens et de- glutitio saepe difficilis, ex inflammatione partium , quae faucium cavitatem ^constitaunt (4). Inanes oriuntur vomendi conatus et' ipse interdum vomi- tus (5); dolores exsurgunt catdialgici et coliei (6), cum alvo, interdum aucta (7), interdum vero constipata, adjuncto in mingendo haud raro do- lore (8). Catis est sicca et arida, calor internus urens, | Haec comitantur vertigo 'et''syncope (9) et per intervalla delirium (10). ^ Membra denique debilitate insigni et tremore afficiuntur ( 11) , quas mors, haud raro celerrima , excipit, prouti legitür de puella, quae pectine antea oleo, cui Arsenicum inmixtum erat, imbuto , compta fuerat (12). Idem de duobus aliis infantibus narrat Zittmannus (13), et Scou- (1) W epferus. l.c. = Orfila, l c. (2) Hufeland. 1. c. (5))0 rf£?la, 1;c. ^ (4) Acta Nat. Curios, Vol, IX. Obs. 5 (5) LeonardoDacapao, Incertezza dei Medicamenti. -p 82. Cf. Gmelin, l. c. T 247. = Orfila. l. c. (6) Orfila. ibid. (7) Gmelin. l1. c. (8) Orfila. l. c. (9) Orfila. ibid. - Wepferus. l. c. (19) Orfila, ibid, (11) Ibid, (12) Gmelin. Lc. AM (15) Hahnemann, l. c. p. 147. / MEDIC./A.: 41 Scoutetten, in cujus observationibus ventriculus reperiebatur inflammatione correptus (1). Mortem, intra paucas horas , miserrimam a veneno esse alla- tam, de puero retulit Sproegelius (2). . Vitam post sex dies sublatam, veneno eadem ratione ad- hibito , vidit Wepferus(3) et Schulze tandem ; intra. 21 dies: vitam: terminatam fuisse, animadver. tit, dum autopsia manifesta exhibebat inflammatio - nis signa (4). - Aliam veneficii. rationem sistit Arsenici per nares. attractio ,; cujus unicum invenire potui exemplum, quo vir-quidam ex errore liquorem. arsenicalem hoc. modo hauserat. — -Stillaverunt nares humo- rem acrem subsequente vertigine. Deficiebant deinde sensus externi et interni , et aeger stupore et coma áfficiebatur. Loquendi facultas impedieba- - tur; sensim vero redibat, ita ut, infantis instar, verborum pronunciationem addiscere denuo deberet. Remanebat,vero visus acies. imminuta et debilis 5 cum maximo memoriae damno. .Supervenientibus tandem convulsionibus, per vices. invadentibus-, intra biennium obiit (5). : -Haec de signis pathologicis , Arsenico. capiti ad- moto , dicta sunto. | $ 12. (1) Froriep, Not. uss. $0. B, XXIX. p. 112, (2) Cf. Morgagni, l. c. Epist. LV. Art, 12. p. 155, (3) L c. (4) Hufeland, l. c. p. 102, seq. (5) Miscell. Nat, Curios, Dec. Ill. Anno 9 et 10. Ob- serv« 220. . 42. COMMENTATIO $. I2. x Observationes, quae veneficii symptomata exhi- bent, si aliae cuicunque cutis regioni applicatum. fuerit Arsenicum , eadem iterum ratione possunt dispesci ac illa, quae in iis historiis quibus Ar- senicum ventriculo fuerit ingestum , occurrunt. -Sequentes itaque observationes ad illas pertinent, in quibus signa inflammatoria prae ceteris erant conspi= cua. Doct. Roux puellam observavit „ cataplasmatis arsenicalis applicatione ‚intra: duos dies mortuam ; antea colica vehementi et vomitu iterato affectam. Habitus subito cernebatur decompositus et atro- cissimis laboraverat aegra symptomatibus (I). Sequens exemplum retulit Orfila. | Circumfora- neus ulceri, quod erat cruris parti inferiori, ap- plicaverat Arsenicum album. Atrocissimi superve- niebant dolores, post aliquot horas intolerabiles. Sequenti die corripievatur vomitu, doloribus coli- cis et epistaxi. Corpus maculis rubris tegebatur , sursumque et deorsum, materiam rejiciebat cruen- tam, deinde nigricantem. ^ Animi deliquia cerne- bantur continua, et.die quinto lingua erat sicca et nigra, dum ecchymoses eundem contraxerant colorem. Agilitas erat magna delirio juncta, do- lores increscebant et die decimo sexto animam effla- vit (2). | Se- E (1) Elems de Médici opératoire. Cf; C h ristison.l. c: p. 226. (22 0 rfila, L c. p. 395. MEDICA 43 Sequentes observationes secundam, constituunt seriem, in qua signa inflammationis fere — ide- ficiünt. - "Fabritius Hildanus refert, cumovix granum Arsenici applicatum esset ulceri tibiae, subinde accidissé animi diliquia, syncopen , febrem , delirium et inquiétudinem (1). Ex eadem causa alium , intra paucas horas, vomitu , 'convulsionibus , 'stupiditate manuum peduümque fuisse correptum; retulit Ama tus Lusitanus (2). Cl. P yl historiam exhibet pueri cujusdam; intra quatuor dies exstincti, cum tantum de capitis do». lore fuisset conquestus; "cadaver autem in variis partibus manifesta exhibebat inflammationis signa ( 3). Celerrime aliquando vitam terminari, patet ex ob- servatione Amati Lusitani, qua juvenis, unguen- to arsenicali adhibito , mane mortuus fuisse in- ventus dicitur (4), dum Franciscus Alphanus refert, juvenem , ex eadem causa, confestim occu- buisse (5). . Interdum magis distincta symptomata nervosa g ob- (1) Liber de gangraena et sphacelo, Cap. V. Cf. Suer- : man, L c. Pp- 25. (2) Curat. Medicinal. Cent, II. Curat. 65. Cf. Ephe- merid. Nat. Curios. Cent. III et IV. Schol, ad Observ. 126. p. 285. (5) Aufsätze und Beobachtungen, 1.45. Cf. Christison, l. c. p. 327. (4) 1. c. Cf, Sennertus l. c. (5) Annot. ad. Diemerbrockii Lib.de Peste, Lib, VI. Hist, 29. - Cf, Suerman, l c. p. 56. "m COMMENTATIO observantur, quae tertiam efüoiant observationum seriem. j usu externo ae tumorem , 'pa- ralysis oriebàtàr musculorum colli. et brachii illius lateris , cui Arsenicum fuerat admotum (1)..- A Universalis magis erat affectio, ex eadem causa, in foemina provocata. . Totius corporis erysipelate afficiebatur et calore per aliquot dies urente. Viri- bus lente consumtis, biennio elapso, fato suo fungebatur, correpta antea omnium membrorum tremore. (2). Juvenem ex unguenti arsenicalis usu , in insani- am devenisse, testatur Amatus Lusitanus (3). $. 13. Venenum nostrum per vaginam introductum, le- thales exserere effectus, triplici exenfplo probatur. Rusticus, cum diversis vicibus et variis modis conjugem interficere conatus fuisset, tandem Arse- nici et farinae mixturam, coitu peracto, digiti ope in genitalia immisit, eventu post diem lethali. Ma- trimonium deinde iniit cum ejus famula concubina , quae, consilii uxorem occidendi, antea particeps fue- (1) Christison, l. c. p. 328. (2) Belloc, Cours de Medic.,leg. p.153. ch Foderé, Traité de Med. leg. Tom. IVe p. 124. Paris 1815. (3) Sennertus, l.c. - Foderé. ibid. "MEDICAN 45 füerat. Verum’ vincdlum‘! nefarium quo: cum : hac junctus erat, sólvere , scelesté concludit; eodemque modo venenum porrigere! státuit;^-Septima ab in- troducto veneno hora, frigore -intenson et . dolore urente vaginae corripitur foemina. ^ Accedebat car- dialgia et vomitus haud remittens, cum delirio, quod intra 28 horas mors sequebatur. Convulsio- nes non observabantür. "Lábià majora post mor- tem erant rubra, Vagina dilatata, | et laxa, cervix uteri "hians et gangraena affecta. Duodenum vero inflammatione correptum (1). Alia foemina ex eadem causa succubuit, prae- gressis genitalium. tumore insigni . fluxu -uterino , vomitu et: diarrhoea: copiosa. + Vulva, ‚yaginaque gangraena. erant. affectae. et tumor reperiebatur abdo- minis 5. intestinorumque i nba atque. ‚gan- graena (2). TET "TM Tre . »Per: anum. etiam. veneficium. nostrum fuisse per- actum retulit; doct.. La Font- -Gouzi. . Famula quaedam ; ut heram inter(iceret, 24 Tartari emetici grana, in jusculo ei. propinaverat,, ita tamen, ut spei nom prorsus . responderet eventus; quaprop- ter, ut scopum suum attingeret , Arsenici unciam in liquore solutam , .clismatibus. exhibuit., quae , propter levem; quamdam. matronae aegritudinem , huic-erant injicienda. |. Gravissima continuo excita- E ban- (1) Henke, Zeitschrift, B. 1I, p. 19e. (2) Ansiaux, Gliniq. Chirurg. ps 105, „seg. Liège. 18:6. 46 COMMENTATIO bantur symptomata-ipsaque ‚subito, mors, . Intestina inflammatione notabili-apparuere, correpta (1)... 4 Similem: observationem. retulerunt, Cl. Paris..et Fonblanque (2). - kde ihii jial ix ! (3 22 E f Spur G CAP. U i j fi [^ 4 i E^ , f J 4 j i Jan ; T: 5x i „iii Expositis, quae ante mortem siis, signis patlíologicis, ad alteram hujus partis pervenimus sectioneni, qua exponenda veniunt ^ phaenomena morbos; quae imr cadaveribus ;' hac. ratione exstinc- torum , reperiri solent. 4 Primum itaque "n censum” veniunt illa: signa , quae tractus intestinorum indicant inflammationem , quaeque omnium sunt frequentissima. ' Huc perti- nent rübor faucium , “oesophagi , itemque membra- nae mucosae serosaeque ventriculi, ita tamen ,-ut postremi: membrana interna, ex sanguine extrava- | sato, nigro interdum cernatur colore. “Deinde huc fefetri debent tunicae internae emollitio: vel et il- lius aliarumque membranarum ulceratio et gangraena. | Tum (1) Foderé , 1 c. p. 266. (2) Medie. Jurisprud. Tom. II, 222. Cf, Christison, Ll cp. 328. TES en Zi e ap NDS MEDICA; o 47 Tum..effusio .lymphae. coagulabilis.. in. ventriculi superficie interna, -vel sanguinis interdum, in ip- sius: cavitate. «Porro: duodeni jaliarumque, tractus intestinalis; partium rubor inflammatorius 'et..ulce» ratio, quae haud raro intestinum. rectum. praecipue Occupat; accedente. interdum .. structurae... laesione ipsius mesenterii et omenti. Quibus tandem: ad- denda sunt, signa .pathologica, quae in organis-tho- racis et genitalibus obvia sunt... -n Saepius- faucium; et | oesophagi. rubor en videtur, ‚saltem. rarius. ejus mentionem. fecerunt auctores, quamvis varia symptomata extra dubium ponant.,. insignem. harum partium, durante yita, adfuisse affectionem... H offmannus. observatio- nem . edidit; ; qua, post mortem fauces inflammatas apparuisse ; monet. (1) ; cum , recentiori tempore, doctissimi Jones et Wikeley oesophagum, eadem ratione, affectum , invenerint (2)... Alio casu. Mur- rayus in; veneficio, quo intra octo. dies mors accidebat , . illum: observavit et in triplici exemplo doct. Wildberg (3); imo in duabus .autopsiis ; monentibus Sartorio et Monheimio pars illa, tam a facie externa quam. interna fuerat inflam- mata et D opns in locis gangraena correpta (4). Ni- a) Medic. ration. System. Tom. III. p. 172. Obs. &. ` (2) C£. Foderé, l. c. p. 158. (5) Pract. Handb, für Physiker, ILI. 232 et 364. Cf. Christison, l. c. p. 543. (4) Medicinisch chemische Untersuchung einer an dreien Personen verübten „Arsenikvergiftung u. s. we. Cóln uud Aachen, 1826. p. 26, 28. 48 COMMENTATIO Nihil in oesophago' pra&ter “normam ‘se invenisse testantur Kundmannus (1) et Orfilà (2).- "Rarius illud inflammationis "praegressae ' signum in ventriculo desideratür , imo pertinet inter phac- nomena constantissima' (3). Membrana serosa ven- trieuli rariüs inflammatione laeditur , quamvis con- gestionis "aliquando exhibeat indicia (4). “Vasa gastrica , ventriculi fundum perreptantia, tümentia atque versus pylorum 'sanguinis extravasati nodum vidit Kundmannus (5). Veram peritonei in- - flamimationem in exemplo alio memoratäin legi (6); - . eum Sartorius et Monheim ventricülum a parte externa aeque ac interna inflammatum et sangraena invenerint correptum, in | duóbus cadaveribus Arsenico exstinctorum (7). Caeterum ruborem illim intensi- tate et extensione differre, non est quod monem. ' Aliquando in tela membranae 'mucosae sanguis exsudatur , qui faciem illius internám "colore" fusco vel/nigro induit, dum lympha coagulabilis , ibi de- posita, hanc superficiem. inaequalem. reddit et Ves luti nodosam (8). 4: ati 5.011 £0. 2Udl Per. (1) Acta Nat. Curios, Vol, V. Obs. 102. p. Sé ^(2) lc. p. 391. seq. TIBI (9) Hahnemann, l. Ce p. 200 $. 58. - joo pea L c. p. 9. - Metzger, l.c. $.215. - Orfila, l, c. p. 597, (4) Orfila, l. c. p. 385. - Henke, k e: B, HI. p. 315. (5) l. c. (6) Edinb. medic. and surge Journ. XXVII. 453. Ct, Christison, l. c. p. 342. (Ll e. p. 26. ‚8) Orfila, ibid, MEDICAN 49 Pertinet praeterea ad signa, quae saepius ab auc# toribus memorantur, membranae illius ventriculi emollitio singularis et secessus a tunica cellulosa į quae musculari subjacet (1). Attamen haud raro contrarium etiam obtinet. Kloekhof enim vene triculum ‘ad regionem pyloricam duplice gauderé crassitie observavit (2). Cl. Remer vesicae instar, aqua ebulliente contractàe, ventriculum vi- dit, plicis obsessum et valde rugosum (3). Quor- sum et spectant observationes Metzgeri (4) et doctissimi Hohnbaum (5); Verum graviores interdum occurrunt compagis organicae laesiones; dissolutio nempe membranae internae ventriculi in materiem gelatinosam , a quá mutatione reliquae etiam tunicae non semper im. munes sunt. Memorabile hujus rei exemplum protulit Christisonus (6). Frequentius ves ro, vita satis diu durante, -inflammatio abit in ulcerationem .magis minusve profundam, ventri- culum "interdum | perforantem. Morgagnius ‘hune (1) Henke; l, e Bd. V. p. 414, = Verhandelingen der Maatschappij enz. te Haarlem, D. VIII. St, I* p. 595. 3 Orfila. l. c. etc. (2) L c. (5) Metzger, Il. c. p. 257. (4) Schlegel, Coll; Opusc. TA 25, Cf. Christison l. c. (5) Henke, l, c. Bd, II. p. 315, o I9 (9 (6) l. ci ¿i ENS, D so COMMENTA-TIO hunc. inflammationis exitum observavit in foemina , cujus venificii historiam antea retulimus (p. 19. not. 4), atque idem ulterius hanc rem confir- mavit , allatis. observationibus M. Hoffmanni, Wolffii et Henckelii; quibus- ventriculum - ulceratum , erosum atque. foraminibus pertusum inventum- fuisfe testatur (1). Ruischius idem faepius -vidisfe confirmat (2). Inter recentiores doctissimi Jones et Wikeley tunicam ventri- culi internam invenerunt inflammatam eamque pro magna parte destructam (3). In alio casu tali . ratione ventriculus foraminibus erat perforatus , ut cribri instar lumen transmitteret (4).. Gangraena hodie. rarius: observari solet, cum color niger, sanguis coagulatus et ulceratio simul Obvia, causae antea fuisse videantur, ut gangrae- nam adesse opinarentur auctores. In uno tamen exemplo membranae ventriculi internae aderat gan- graenescentia eaque satis extensa (5). "Tamquam manifestum | inflammationis signum re- censeri meretur, exsudatio lymphae plasticae , ad formam retis magis quam membranae depositae. Doct, Baillie has pseudomembranas in uno diia qr exem- (1).L €. Art. V. p. 221. (2) Thesaur. Anatom. Octav, N°, 70 (5) Cf. Foderé, l. c. (&)Christison, l. c. p. 546. (5)Henke, l «c. MEDICA. 5t exemplo vidit, quo retis filamenta stris ventriculi inflammatis exacte erant applicata (1). Ultimum, quod. post mortem. occurrit , in vens triculo. signum . exhibent sanguis, qui vasculis minoribus. copia diversa eaque interdum magna effünditur (2), et corpuscula albicantia, Arsenici habitum prae. se ferentia , ipsumque interdum Arfe- nicum tunicae internae adhaerens, vel in ipsius ventriculi contentis suspensum.. Corpuscula illa albicantia et. magno splendore praedita. Arsenici si- militudinem saepissime prae se ferunt et in erro- rem facile ducunt. Illa in duplice casu adfuisse monet Orfila (3), inveneruntqge Monheim et Sartorius (4), eademque observavit Chrise tison (5)... Constare. videntur ex substantia sins gulari animali, pinguedini juncta. Ventriculo per vitam valida inflammatione cora repto, intestinorum , speciatim duodeni, tunica in- terna saepius colore rubro tingitur atque inflamma- tione interdum corripitur, Schlegel variis in | "e lo- (1) Morbid Anatomy, p.128. Cf. Christison, Ll €. p. 348. (2) Acta Nat. Curios. Vol. V. obs. 102. p. 557. - Or- fila, L c. p. 589. - Bernt, Beiträge u. s. w., IV. 2212, Cf. Christison, l. c. p. 549. (3) l. c. p. 400-404. - Brandes, Arch, des Apotis Vereins, 1826. Bd. XVIII. p. 195. (4) l. c. p. 25-29. (5) L ce. p. 351. D 2 52 COMMENTATIO locis Enteritidis invenit signa (1) et-Doct. Hoh te baum, Sartorius et Monheim intestina te- quia per onimem' eorum decursum invenerunt inflam- mata. Ille ipsum tantum duodenum, nonnullis in locis , gangraena ` "vidit affectum (2), cum hi in variis: intestinorum partibus lianc cernerent affec- tionem (4). Similém inflammationem partis duo- deni, quae-ventriculo "proxima -est, alii observave- runt (4), et hujus intestini colorem profunde ru- brum, in uno casi; indicat Orfila (4). ^ Alio exemplo idem cernebatur. color, tunica interna 'pulposa, crassitie aucta et a cellulari facile disjun- genda; in una! vero parte ea simul cum tunica musculari -defieiebat (6). - Rarius intestinum colon afficitur, In. casu ‘vero mox memorato H ohnbaumii, intestina crassa prouti et tenuia erant erlernen adeo ratione contracta » ut tenuibus: volumine. essent similia, ^ Contractio. illain intestino colo et coeco prdecipue inveniebatur et hujus processus vermi» formis solito erat major et rubescens (7). Imo in observationibus Sartorii et Monheimii | T prae- (1) Henke, l. c. ‚Bd. I. Pe, d (2) Ibid, Bd. 11. p. 514. (3) Sartorius et Monheim, oe, (4$)Henke, L c. Ed. V. p. 413. (5).l. c. p. 392. 46) Christison, l. c. p. 352. (7) Henke, l. c. Dd. II. p. 514. praeter crassorum inflammationem, horum etiam gan- graena hic ilic cernebatur (1). Interdum. prae- ceteris intestinum rectum affectum apparet, prouti. in observatione, quam retulit Doct. Schlegel(2).. Doct. Maleillud abrasum , ulceratum et magis etiam i rubore insigni affectum quam ventriculum invenit ( 3). Doct. Baillie bis ejus. ulcerationem animadver- tit (4). Frequenter in decurfu lento veneficii, anus excoriatur et ulceratione afficitur (5), interdum gangraena correptus observatur. (6). ı "Mesenterium injectum et coloris laete rubri vie sum. fuit; omentum inflammatione. reperiebatur af- fectum ejusque vafa omnia fanguine valde reple« ta.(7); alio casu hec gangraenescens observaba- tum (89e ione oae ie -In uno casu hujus veneficii, nervum bai nseibia cum et plexus abdominales colore rubro imbutos fuisse, memoratum inveni (9). s DO» ‚Se, KORI (2) Henke, Bd, I. p. 82. ; (5) Elements “of juridic, Medic. , SET e Of, C i risti- sony le c. Cá). L. c. p. 128. ~ Christison , !. c. p. 355. (5) Howells, State Trials, XVIII. C£Christi-. son, ibid. (6 Bachmann, Medics qe Abhandl. , 4o. Cf, Christison, ibid. (p Henke, l. c. Bd. II. p. 5. (8) Ibid. Bd. I. p. 52. (9) Berndt in Hufeland, Journ. Bd. LXX VIL. St. V. p. 15. 54 COMMENTATIO. Sequentia phaenomena interdum occurrunt in thoracis organis, Pleurae, cordis et vasorum majos: rum superficiei internae color ruber, pulmones- que sanguine interdum obpleti, Quae signa patho- logica imprimis inveniri, ubi varia durante vita aderant peripneumoniae symptomata , facile intelli»: gitur. Sic Cl. P yl pulmonum lobos gravi infam- matione correptos, validaque sua congestione, sane’ guinis coagulo similes vidit (1). Pulmones fere nigricantes eorumque telam cellulosam sanguine coagulato repletam obfervavit Doct. S chilegeél(e), maculisque quam ‘plurimis nigris alio casu erant obsessi (3). ftii Tracheam a veneficii observatoribus fuisse aper- tam non inveni. Saepius fuisse inflammatam con- firmant quaedam, quae in vita observantur sym- ptomata. | Cordis cavitates sinistras maculis rubris tectas vidit Orfila, quarum nonnullae in ipsam cordis substantiam penetrabant. Ventriculi autem et atrii dextri facies interna cernebatur ex rubro fus- ca, quamvis maculae in parte musculari minus pee netrarent, Vasa majora omnino erant sana (4). In (1) Neues Magazin, Y. III. 508. Cf. Christison, l c. (2) Henke, 1, c. Bd. I. p. 32. (3) Ibid. Bi., II. p. 313. (4) Orfila, 1. c. p. 392 MEDICA 55 In alio vero casu horum tunica interna colore ru- bro fuit imbuta (1). Rarius in cadaveris sectionibus genitalium lae- siones memorantur, quamvis varia, quae in his or- ganis durante vita observantur signa , horum affec- tionem morbosam. omnino .indicent, Uno etiam casu aderat grangraena (2), alio. uteri et tubarum Fallopii inflammatio (3). Verum etiam cranii cavüm raro aperiri solet nec exhiberi signa, quae in cerebro forsan aliquando occurrunt. Interdum tamen ipsius cerebri ét cere- belli ut et membranarum vasa, sanguine repleta fuerunt observata (4). Hacc. sunt, quae sistunt mutationes morbosas praecipuas in decurfu veneficii primae -speciei , qua vehemens subest diversarum membranarum muco- sarum irritatio, quaque vita intra paucos dies tere minari plerumque solets : Verum ut insignes occurrant post mortem or- ganorum laesiones, non semper opus est, ut vita tamdiu protrahatur, vel dira illa appareant, homine vivente, signa, Ex observationibus enim constat , partim intra paucas horas vehementem. aliquando existere inflammationem , partim etiam symptomata illa (1) Hufeland, L e. (2 Bachmann, l. e, p. 41. Cf, Christison, l.c p. 955. (3) Pyl, 1. c. I. 50, Cf. Christison, ibid, (4) Henke, L c. Bd. 1I. p. 316. 56 COMMENTAITIO illa dirissima haud raro defuisse, quamvis valida tamen subesset hujus generis affectio. In observatione Hohnbaumii mors intra 5 ho- ras , atrocissimis phaenomenis comitata , sequebatur, atque omnis intestinorum tractus üt et mesente« _ rium et omentum inflammatione et nonnullis in 1o- cis gangraena erant correpta (1). Similia signa observavit Doct. Pyl in una aliqua historia, qua vita intra decem horas fuerat extincta, et in alia, qua hora ab ingesto veneno tertia mors fuerat pro- ducta (2)5 quemadmodum etiam Sartorius et Monheim vitam intra paucas horas fuisse. sub- latam narrant, et ventriculum tamen intestina- que tam a parte externa quam interna apparuisse inflammata, cum membrana ventriculi mucosa faci- le a cellulari secederet (3). Ab altera etiam parte , quamvis phaenomena durante vita indole aliquando. sint leviora, gravis- simae tamen post mortem haud raro, apparent lae- siones. . In juvene enim, cujus historiam apud Henke legitur, «quamque supra memoravimus ($. 4. p. 21), vita intra 5 horas extinguebatur, cum, quamvis omnia fere deficerent irritationis symptomata, ventriculus tamen et pars duodeni inflammatione essent affecta, membranaque ventri- : culi (1) l. c. p. 314. (2) L. c. I. 53. V. 107. Cf. Christison , l c. p. 542. (5) L Co pe 10, 12, 25, 26. + MED IC!A.!^ 57 culi intima vesicularum in modum inveniretur soluta et gangraena hic illic destructa (1). Femina virium magis lapsu quam acrioribus praegressis: doloribus extincta, ventriculum tamen post mortem habuit et duodenum erosionibus correptum (2). Referri liuc etiam. debet - observatio doctissimi Wood ($. 6. pe 27). à Magnopere ab allatis signis differunt ea, quae ad cadaverum disfectionem illis incasibus inveniun- tur, quos ad secundam retulimus veneficii speciem, quibus levior dolor vomitusque cum animi deliquio et virium prostratione praecipua sistunt sympto- mata. | | In observationibusa Metzgero,Christiso- noet Chaussierio communicatis , ventriculus et intestina ab omni parte erant sana (3). Nullam inflammationem invenit Ettmullerus in puella hac ratione veneno extincta (p. 16.). In puella cujus historiam retulit Doct. 1a Borde, sanguis in ventriculi cavitate reperiebatür effusus absque ulla illius aut. intestinorum. inflammatione (p. 24.); cum in casu Gerardii, quae in cadavere invenies bantur signa , omnino responderent leviori durante vita symptomatum indoli (p. 16.). "(i Qui« (1) Henke, l. c. Bd, V, p. 415 seq. (2 Morgagni, I. c. Epist, LIX. art. 3. Vide supra, p A9. (5) $. 5. p. 25-24. 58 COMMENTATIO Quibus itaque omnibus patet, organorum laesio- nes post mortem in.cadaveribus Arsenico extincto- rum obvias ad veneficium arsenicale probandum mi- nime valere. i Neque tandem ab enumeratis signis illa differunt , quae Arsenicum alia ratione corpori admotum se- quuntur, | In observationibus Scoutetteni et Sch ule zei Arsenicum capiti fuerat applicatum ($. 11. p. 41), eo effectu, ut ventriculus inflammatus esset , et in una duodenum eadem rationeaffectum , ventricus lique tunica interna reperiretur emollita et variis in locis a cellulari soluta. Facies insuper pericranii interna et düra mater. nonnullis in locis sphacelo erant destructa, ipsiusque cerebri vascula sanguine . dissoluto plena.: Aliis cutis regionibus applicato Arsenico , eadem pluries inventa sunt signa a prioris bus haud diversa. Denique, veneno in vaginam introducto ; duo- denum reperiebatur inflammatum (p. 45), cum similem eamque insignem intestinorum affectionem animadverteret Doct, 1a Font-Gouzi, veneficio per annum peracto (45.), eamque' valde: diversam a signis , quae sequuntur si ab hominibus astutis Arse- nicum post mortem in intestinum rectum fuerit in- troductum (1); dum ex dictis elucescat ventriculum fe- (1) Vide de hisce Orfila ,.1. c. Tom. IL p. 686. seq. p. 692-694. MÉDICA.. 59 fere semper affici, sive venenum intus fuerit sum- tum vel extus admotum , in eumque illud "— actionem suam exserere praecipuam. $. 15. | Expositis signis pathologicis , in singulis corpo- ris partibus post mortem obviis, superest ut pau- cis exponam mutationes , quas post mortem cada- vera subeunt , quaeque spectant eorum — Á magis generalem, Scriptores enim , qui effecta Arsenici in corpus humanum pridem observaverunt , in eo conveniunt, quod cadavera veneno ostro peremtorum aliis multo citius in putredinem abeant,’ eamque sum- mam. "Documento sint Foresti, Hoffman- ni, Platneri aliorumque testimonium fide dig- nissimum. Verum eandem protulerunt deinceps sen- tentiam Hahnemann, Gmelin, Plenck, Metzger et Johnstone, qui insuper celer- rimam cadaverum putredinem tamquam certum ex- hibuerunt veneficii arsenicalis signum. Alii vero aliam tribuerunt Arsenico efficaciam , eamque a priori valde diversam , cum statuerent , ca- davera Arsenico interfectorum solito diutius non tantum putredinini resistere, sed singulari. ratione indurescere formamque assummere et incorruptibili- tatem mummiarum. Plura enim occurrunt veneficii nostri exempla, quae illud phaemomenon observari Ome 60 COMMENTATIO omnino probant, Aore cadavera saepius putre- dine carere. | | Hujus igitur argumenti ih triplicis sunt generis, cum alia prostent exempla, quibus omnis cadaverum putredo deérat, alia deinde qui- bus partes tantum internae, ventriculus speciatim etintestinorum tractus ,a putredine erant immunes , cum tandem aliae dentur. observationes , quibus cas davera hac ratione interfectorum solito modo cor- ruptioni erant abnoxia. | 2 Quoad primam classem. Peculiare illud effectum. primum animadvertit Doct. W elper (1), idque brevi post a^. 1818 ulterius confirmavit duplice ve- neficii nostri exemplo, quo cadavera duo , quorum alterum ante duos annos et dimidium, ante bien- nium alterum terrae fuerat mandatum (2), omni putredine carerent et singulari ratione essent exsic- cata, superstitibus vel sic tamen in ventriculo macu- lis gangraenae similibus. Deficiebat ullum Arsenici vestigium (3). Similes deinde observaverunt in ani- malibus Arsenico exstinctis effectus Klank (4) et Hünefeld (5); prouti et Cl. Kelch, qui mus- | . cue (1) Hufeland, Journ. Tom. XVI. St. I. p. 180. (2) lbid. Tom. XXXVI. St. IV. 94. seq. (5) Christis on, l. c. p. 558. > (4) Augustin's Repert. St. II. p. 27. Cf. Hen- ke, Lehrb. $. 666. — Augustin's Repert. 1. Bd. Cf. Christison, l.c. p. 359. (5) Diss. de vera Chemiae organicae notione ete. y adx di-. MEDICA 61 culos et intestina cadaveris hominis capite damnati ope solutionis arsenicalis concentratae humectave- ‚rat. Omnia lente exsiccabantur atque. intra. 5 fere menses musculi colorem rubrum non amiserant, dum intestina colore nigricante instructa , flexi- bilitatem formamque membranaceam . conservave- Tant, atque penitus non vel parum. erant mutata. Partes autem solutione illa non tractatae eademque ratione sepultae muco et Musca canaria erant ob- -sessa odoremque spargebant cadaverosum. — Eo- 'dem fere tempore organa diversa interna viri cu- jusdam Arsenico interfecti humo . mandavit. sicco, cum abdominis musculi jamjam putredine essent acti. Intra quinque menses. theca lignea, quae "organa illa continebat erat collapsa inque substan- tiam mollem.conversa. Intestina vero foetore quam Maxime: ingrato reperiebantur infecta, qui tamen longe erat diversa ab illo odore , quo vulgo cadave- ira solent esse instructa; neque ea muco. erant .tec- ta, neque color a sano multo erat diversus , imo demonstrationis anatomicae sistere potuerant objec- ta, cum ventriculus insuper et. canalis intestinalis , firmitate naturali haud essent destituta, Tribus ab hinc mensibus elapsis, odore illo antea insuavi ca- i . re- ditis de vi arsenici in corpora organica mortua experimen- tis; Vratisl. 1822. — Cf, Horus Arch 1829. Sept. Oct. p. 779-789. d 4 62 COMMENTATIO 'rebant, cohaesio érat major ‚et siccitas, color vero solito pallidior:(1). | Pfaff in-examine alius cadaveris hominis Arse- nico defuncti»; qui ante: 19 dies. fuerat mortuus et per 15. dies terrae mandatus , nullum invenit putredi« nis vestigium (2). Deficiebat eadem; fere ratione putredo in dei ribusa Metzgero et Christisono examinatis atque ante tres. hebdomades terrae sepultis. (3); prouti et in intestinis , quorum examen retulerunt Monheim et Sartorius (4) atque in cadave- re Arsenico peremti , quod ante duos menses et di- midium terrae fuerat mandatum (5). . Aliud tandem exemplum, idque notatu dignissi- mum tradit Bachmann. - Cadavera tria , quae an- te 5, 6. et 14 menses erant sepulta effodiebantur. Partes externae proprio sensu non. erant putrefac- tae, at induratae etin: adipoceram mutatae. Le- vior aderat in duobus; quae tertio diutius legibus physicis parebant, ventriculi intestinorumque. cor- go. jay y131216. gea i | rup- (1) Hufeland, Journ. XIX. St. IX. p. 110-117. Tom. XXII. St. I. 166-169: (2) Nord. Arch, für Naturk. A. W. L — Cf, Hen- ke; Lc (3) Metzger, de Veneficio caute dijudicando. In Schlegel, Opusc. IV. 25, — Christison, in Edinb. medico-chirurgie. transcact, 11, 284. — Cf. Christison, l, c. p. 361. (4) l. c. p. 25. passim. ad p. 29. | (5) Gazette des Tribunaux, 19 Mai 1829. MEDICA. 63 ruptio , ita tamen, ut ligari, dissecari et ulterius explorari facile possent, detectis in horum uno gangraenae vestigiis , in reliquis vero duobus Arse- nico „secundum: R osei methodum analyticam (1). o Interdum. tamen , magna veneni parte vomitu aut alvo rejecta ,. illa tantum organa a putredine immu- nia servari videntur „quae immediate veneno tangun- tur, dum reliqua solita ratione destruuntur, : Ob» servationes , quae huc spectant, secundam constituunt classem. Uno in exemplo cutis putredine notabili erat affec- ta, sanus vero ventriculus et intestina. -Ante quin- que. hebdomades cadaver fuerat sepultum (2). Alio casu, tribus septimanis post humationem elapsis , cadaveris pártes externae erant corruptae, cum vene tricülus et intestina post sex adeo hebdomades sana fere invenirentur (3). Cadavere ante 14 hebdoma- des ad sepulturam dato, corporis partes externae in adipoceram: commutatae deprehendebantur. Abdo- minis vero organa omnia, si ventriculum et trac- tum intestinalem exceperis, materiam exhibebant pul» | po- (1) Drei Fälle von Arsenik Vergiftung u. s. w. in Denkschriften der physikal. medic, Societ. zu Erlangen. , B. I. Nürnb. 1812. Cf. Henke, l c. $. 666. Chris- tison, l. c. p. 360. — (2) Bernt, l c. IV. 219. Cf, Christison, l c. p. 565. (3) Christison, ibid. 7 COMMENTATIO posam ; ea vero erant. firma atque colore ex. ‚griseo albicante instructa (1). Observationem tandem satis singularem tradide- runt Dóct. Ozanam et Idt. In cadavere sep- tennio terra incluso caput, trüncus et extremitates naturalem servaverant situm, "Thoracis vero et ab- dominis organa compagis erant valde mollis’ et cò- lore fusco imbuta. Nullus observabatur cadaveris odor. Insignem hi auctores detegebant Arsenici co- piam (2). Horum omnium autem et contrarium obtinuit il- lis in observationibus , quae ultimam efficiunt clas- sem, quibus exemplis Arsenicum in corpore defi- ciebat , eo effectu, ut non tantum cadaveris orga- na externa, verum et interna , ne ventriculo intesti- fiorumque tractu exceptis, solita corruptione affice- fentür, ^ 55 | EN Referente enim R u stio integumenta communia . cadaveris , die a morte decimo quarto , putredine mag- nopere erant correpta hepar vero et renes marcidi et solito molliores facti (3). Sic Doct. Roux tra- dit , G) Borges, Abhandl. über eine Vergiftung durch weissen Arzenik, Berl. 1818. Cf. Sartorius et M 0 n- heim, l. ce p. 89. Kopp, Jahrb, II. 226. Gh rise tisou, l c. f | (2) Arch. gener. de Medic. XXI. 615. =- Revue me- dicale , 1830. I. 165. C£ Froriep, Notiz. ı850. Bd. XXXl. n*. 12. p, 185. | (5) Magaz, für die gesammte Heilk. Bl. XX. p. 485. "MEDICA: , 65 dit, mortem ab Arsenico puellae: fuisse illatam , ejusque cadaver putredinem celerrime contraxisse. "Arsenicum cuti. fuerat applicatum (1). Ex exami» ne cadaveris ab Orfila, Lesueurio, Her- dyo:et Hennelleo instituto patuit , cadaver illud per mensem sepultum; summa putredine fuisse cor- reptum , quamvis Arsenicum in intestinis adhuc fue- rit detectnm , ipsumque metallum arte chemica res- titutum. (2). Quibus tandem addi possunt, quae cum Arsenico Doct. Seemann, in animalibus in» stituit. experimenta , venenum illud putredinem non semper avertere probantia (3), dum ex illius alio- Trnmque ,quaehüc spectant , observationibus , Arse- nici dosin ad vitam éxtinguendam. satis fuisse mag= nam. pateat; simul vero, eam bad an Face ut cadaverum putredinem averteret. - Tandem , si omnia conjungamus , in rites t cum corruptionem non semper impedire , verum hang a variis pendere: conditionibus „quas inter primum lo- $ f or y $6 intett cum a), Nouveaux semens de Medic. operit Ch Orfila, l. c. p. 46 ^(2) C£, Henc iol diit Run: 3831. Bà. XXII. Heft IN. p» 298. | ($) Nonnulla de Ärsenici effectu in pL HEROS animà- lem , per experimenta in canibus instituta illustrata , prae- cipue de mutationibus in cadavere Arsenico venenatorum: Berol 1822, -- Cf. Jäger, Einige Bemerkungen über die faulniswidrige Wirkungen des Arseniks in Medic. gerichtl. Beziehungen , apud Heuke, Zeitschr. 1850. Bd, XX. Heft. III. p. 8o seqq. k^» 66 COMMENTATIO MEDICA. cuni veneni dosis occupat, quàe haud raro mortem afferre quidem , putredinem autem avertere non vae let, atque pérverse igitur statui ;. Arsenicum mortis causam -noni fuisse ; -propterea j'quod vulgaris ad- sit; cadaveris . putredo 5: aut: veneficium certo o esse probatum , quiz^ haec. deficiat; ciüm-ex aliis: causis éadavera putredine non affici, etiam in patria nostra Observatum sit; "ut igitur impeditam | putredinem veneficii arsenicalis certum minime esse argumen- tum, mihi equidem: patere videatur. t Fieri tamen et potest. ut venenum chemica ratio- ne detegi nón possit, si vita nempe diu fuerit pro- trácta, aut Arsenicum. vomitu, alvove ne corpore evacuatum , quibus süb' conditionibus veneficium redditur probabile, sicadavera: eodem loco, eodem- que tempore sepulta, corruptione: jam appareant affecta atque illa quae Arsenico essent mortua a pu- tredine invenirentur immunia (1) et sequenti ratione mutata. Si nempe integumenta communia deprehen- debantur indurata , elastica et colore fusco tíncta ; si panniculus adiposus in materiam lardaceam caseo- ve similem fuerat mutatus, atque cadaver odorem spirabar- insuavem eumque a foetore putrido. diver- sum et casei vetusti odori similem (2). (2) Henke, dic, $. 165 seq. (2) Ibid. fe 166. e PARS PARS ALTERA. $1GNA e SO f EE o ' qum J , QAP dus DE ARSENICO EJUSQUE PROTOXYDO, S. 19? 1irignos Introductio, Cum ätäque signa pathologica, ad Meer - veneficium arsenicale, non sufficere , ex praegressis; patuerit, cumque requiratur, ut medicius forensis. in re summi momenti neque praecipitanter aut teme- rario, sed summa cum prudentia ‚ac. circumspec- tione officio suo perfungatur, certisque et incon- cussae veritatis fundamentis, judicibus . rationes suas corroboret, necesse est ut alio utatur ad- jumento , ratione chemica petendo, quodque prins ceps nostro scopo suppeditare videtur argumene tum , imprimis si in ipso cadavere detegatur ve- nenum, Quamvis fateri debeamus venenum in»cadave= E 2 re + 68 COMMENTATIO re non repertum, minime probare , illud non fuisse veneficii et mortis causam , cum partim e corpo- re durante vita esse possit evacuatum , partim e cadavere, diu demum post humationem explora. to, chemiéa decompositione remotum. "Ut igitur secundum artis leges examen che- micum instituatur, necesse est primo, ut omnia faucium, oesophagi , ventriculi et intestinorum ca- daveris contenta, quaeque horum organorum pa- rietibus adhaerent, ipsaque haec organa vel et quae vomitu fuerint rejecta, accurate colligantur atque in vasis purissimis, iisque ab aére seclusis serventur; deinde tamen, ut consignentur omnes, quae ubi degerat in vita defunctus obviae sunt sub- stantiae suspectae ut et. ipsa MEG veneni re. liquia (1). His praemissis , de variis videbimus signis che- micis, veneficio - variis - Arfenici praeparatis. insti- tuto’; quorsum referuntur 2 1°) Arsenicum. | -a° Protoxydum Arsenici (nigram). 9°, Acidum" Arsenicosum. ^49. Arseniis » Potassae. ^$?; Arseniis ;Cupri: | | 6% Acidum. Arsenicicums oii: Ty 7°, Arsenias: Potassae. ww v uL | | | aid - Bs, (1) Conf. Henke, Lehrb., $:. 649, 650, 652. DMEDLUCA.; 69 8°. Sulphuretum X Arsenici flavum, < 9°. Sulphuretum Arsenici rubrum, 'Ss. í 2. li ^ : f " fin De Arsenico (1). Primo loco itaque in censum venit ipsum Arse- nicum, XQuamvis- enim illud metallum non esse venenatum Christison. testetur (2), idemque ex suis experimentis effecerint Dayen, Deyeux et Renault (3), monendum. tamen. est, non tantum Orfilam ilius ope saepius animalium mortem excitafse (4), verum et homines ex ejus usu repentinam mortem passos fuisse (5); ubi f e erheto (1) Cf. de hac (. et MIR E ou Fourcroy, Systeme. des conn; chimiq. N Tom. Yep 65. sqq. Thénard, Traité de Chimie, (8»* Edit.) Tom. I. P 114. Seq. pe 299. seq. Berzelius, Traité de Chimie, (Esslinger) "Tom, LE. p» 426. seqq. Orfila, l| c. p. 555. seq. — Christison, l c. p. 239. seq. | |. (2)... c. p. 295. (3) Ibid, p. 295. seq. (4) 1. c. p. 356. (5) Acta Nat. Curios , Vol. IV. eng 100. — dorm Acta Nat. Curios, Vol. VIII. Obs. 56. Hufelan d. „ Journ, Tom, V. p. 2. 7 COMMENTXKTIO tamen tenendum , venenum antea fuisse 'aut'coctum , aut aéri expositum, quo factum ' sine "dubio , -^ ut metallum in Oxydum mutaretur, dum eandem for- san subeat in ventriculo mutationem chemicam, cum insigni efficaciae venenatae augmento. Sequi- tur igitur, neque metallum qua tale esse venena- tum, neque illud in cadavere indagari posse; ast in hoc detegendum esse illa ratione, qua deinceps utemur, si veneficium Arsenici a Por vel deutoxydo fuerit peractum, Caeterum si parca illius copia 'nondum ° fuerit ingesta, illa exhibebit metallum , colore griseo-cae- ruleo praeditum , calefactione odorem spargens aal» liaceum; fragile , nitore splendens , ad aéris im- primis humidi accessum flavescens nigrumque tandem colorem asfumens , cum eadem ratione mus, tetur inaqua et Alcohole, quorum omnium actione , attráhendo Oxygenio in protoxydum convertitur (1). Metalli pondus specificum Bergmann et Chrise tison statuunt 8, 308, Berzelius 5,70, atque Guibourt, si caloris gradus antea valdes fuerit auc- (1) Berzelius tamen se semel observasse monet; frus- tula quaedam Arsenici per tres annos aére aperto asservata á ueque quoad proprietates externas neque quoad pondus fuisse mutata (Ann. de Chemie et de Phys. T. XI. p. 240). Idem fere testatur Büchner, qui metallum purum tali ralione Oxygenium minime attrahere statuit (Report. für die Pharm. XXI. p. 79). M;EIDAGC€A O a 7 auctus, 5,763. Ab aére seclusum sine mutatione chemica sublimatur (356" F.) atque forma crystal- lorum. tetraédricorum, . rarius . octaédricorum | vasis parietibus sese. applicat, .. Accedente | vero; aére ; vapores oriuntur albidi e. deutoxydo formati. Praes. ter illud deutoxydum, sive acidum , Arsenicosum , metallum. aliud cum Oxygenio.init, connubium , quod vallidioribus gaudet acidorum .;proprietatibus atque acidum Arsenicicum nuncupari solet, Utrum- que acidum format sales, pro maxima parte in- solubiles. | Duplex prostat metalli cum Sulphure combinatio , altera colore rubro arausiaco, flavo altera. «S. 3e De Protoxydo Arsenici, Protoxydum Arsenici vix differre videtur a pul- vere quodam venenato , quem nostrates dicunt J/7ie- gensteen, „Est, corpus coloris. grisei. in nigrum vergentis ‚sine splendore et ‘friabile. ^ Occurrit for. ma. pulveris; interdum tamen in massis majoribus texturae lamellosae. Aqua ita solvitur, ut varia reagentia acidum Arsenicosum in solutione. indi- cent, Ejus una pars in rooo partibus aquae ebul- lientis solvitur, , Si autem ebullitio diutius. conti- nue- 72 COMMENTATIO nuetur tantum 400 aquae btfibusl Det vi detur (1). PARRER | Dignoscitür actione caloris ; qua sublimatur par. tim pulvis albicans , crystallinus , acido Arsenicoso constans , partim vero crusta“ formatur , quam. ipsum metallum efücit. Deinceps videbimus, quas nam ratione materia ita sublimata ab omni Wn distingui ' possit, "Valde est venenatum, ^ | CAP DE DEUTOXYDO. ARSENICI. À. SUBSTANTIIS ORGANICIS DESTITUTO. 8$. 4. '"Proprietates chemicae (2). Oxydum Arsenici album, deutoxydum aliis dic- tum,- vulgo Aozzekrui2, vehemens est venenum. Ejus grana 30 (magnitudine fabae) viro cuidam r^g ^ mor- (1) Hahnemann, p. 43, fe 28. (2) Fourcroy, le. p. 76. sqq. — Thénard, ke p. 500. seq. — Berzelius, I, c. p. 28. sqq. — Orfila, hc. p. 507. — Christison, L c p. 242. sqq. ME DI CAM O 73 / mortem attulisse refert Valentini (1),: idem- que in infante grana 41 soluta effecisse ^ tradit: Rust (2). Ejus. granum i dolores colicos et dy- senteriam exeitässe monet Foderé (3); atque gra- ni 4, intra norinullos dies ,- vitam posse extingüe-: re, imó gránum I sufficere vel'2, ut, fionrillis: conditionibus faveritibüs ; mors sequatur intra bre- vius temporis spatium testatur Hahnemann e Occurrit vel forma‘ iptum ' vel massarum: ma“ jorüm.' i yep 11806: mubed Hae j si recenter süht praeparata , lucei trans mittunt ,'nitore gaüdent vitreo er facile franguntur. In aéré splendorem amittunt, opacae redduntur. cos: loremque acquirunt lacteum, qui a superficie.ex- terna intus versus gradatim progreditür.: ^ Massa perlucida, monente‘'G uibourt, indolem. deno- taret acidam ; opaca autem '"alcalinam. ^ Chris- tison tamen hujus proprietates “alcalinas: non: de= tegere potüit, neque 'ego' illas unquam invenis Referente Guibourt pondus "specificum :: oxydi: lucem transmittentis aequaret 3,7385; opaci au- tem $,699. lilius 0,96 partes, ad solutionem indigerent centuplici aquae quantitate temperatüra. | vule (1) Pandect, Medico - leg. , I. Sect, 5. cas. 2&4. - (3) Magaz. Bd, XX. p. 492. | (3) Journ, complément., I. p. 10% 8. (4) L c. p. 55, $. 112. seq. | 74 COMMENTATIO vulgari; hujus. vero. 1,25, eandem tantum aquae proportionem, In aqua. vero ebulliente illius ‚solve- rentur 9,68, hujus vero 11,47 (1).. Optime hae. diversitates explicari videntur, ex theoria Wóhleri. statuentis , acidum Arsenicosum. esse corpus dimor- phum, cujus. forma prima (acidum. perlucidum}; efficit octa&drum vel tetraédrum ; altera. vero (aci- dum opacum) prisma- hexagonales- quorum. duorum eadem tamen esset reactio chemica (2). +: Deinde acidum nostrum occurrit forma pulveris, a varietate opaca chemica ratione haud. diversi. Materiem exhibet farinae ; aut saccharo .similem ,. imprimis: si ejus. solutio aquas lente, fuerit. evapo- rata. GIE Erer mistnpl tret: r Discrepant auctores aueh saporem. Doct. Ad- dington illius saporem; esse. nullum Statuit. idemque de ejus solutione adducit Link. (3). Christison illum in. initio fere esse. nullum , deinceps autem leviter dulcem. animadvertit. Hah- nemann: saporem indicat dulcem (4). » Fours | | croy (1) Tiin de Chem, medic. , Tom, II. p 57. Cf. Thé- nard, l. c. p. 500. Berzelius, l c.p. 430. (2) Ann. de Chimie et de Phys., 1852. Tom. LI. p. 201. Sqq. (3) Encyelopäd. Wörterbi d.. med» JFissensch, ,..B. Ill. 273. Cf. Richter, Ausführls nitida Bd. V. p. 687. (4) l. c. p. 34. Referente Ghi edicti, ho > 245. MEDICA. 75 croy acerbum, Thénard acrem et nauseosum, , tandemque illum esse acrem et corrodentem tradit Orfila. Mihi magis cum sapore Sacchari Satur- mi, quamvis; debiliore,, convenire visus fuit (1). . —- Neque-magis- consentiunt viri- docti, in deter- . minanda oxydi Arsenici solubilitate in aqua destil- lata} quam-tamen accurrate indicare ideo magni. .| esse videtur momenti, cum medicus forensis inter- --dum--definire debeat, utrum. solutionis propinatae- / | quántitas satis magnam oxydi partem solvere po- ) | tüerit, ad producenda symptomata perieuldsa ip- . Samque mortem |, vel secus. — Sequens. itaque tabula exhibet diversas, quas ^| üctores invenerunt tum Arsenici tum: aquae pat- tes , ad solutionem perficiendam, necessarias. — "Nerum ut melius inter se comparari posset di- versus eventus, caleulum confeci, quo aqua ad 100 partes reducitur, quae copia proxime se- *.quentem. .Arsenici quantitatem , . adjuncto. caloris ; gradu , solveret, | (1) Vide supra , p. 10. nota 1. Auc 26 COMMENTATIO Auctores. dn F. bro (sit Aqua. | e a Fischer | » “80 "P 0,01 |" 100 | 0,013 | (1) Aschof 212° | ‚200 Lol c8 M (2) Guibourt |.» ‘100 0,96 — 0,96 | (8) Hahnemann| 96° | 1800 | 50 | — | 1,0% |Q) Navier 212°..|: 0 1 14.25 | GJE Bergman |» 0 zi | —— 1,25 |(60)] Fourcroy 10° . 80 1 — 1,25 (7) bio 3 L1 a di | (1*) Ubi caloris gradus numeris, indicatus non fuit, vulgarem temperaturam, adhibuerunt auctores. (1) Berzelius;, Llc p. 429. p. 226. (3) Oxydum Arsenici perlucidum, — Berzelius, L c. p. 450. -—1 Thénard, l ce (4) l. c p. 10. $. 19. (5) Klaproth., L c, p. 225. (6) lbid. (7) L e p. 7% (8) Oxydum Arsenici opacum, Berzelius E WM. 4 A4) «4 (2) Kla pro th, Beyträge'zur chemischen Ken :Thenard, hL Loc, tniss der Mineral-Körper ş D ; zen — arcu PE, rr NM n 5 Ge, en ee rar tes Y » IM ETR O A. 77 Auctores. © | Temp. F. | Aqua. ae ifo Aqua m adi | Bucholz ^| 10°- f 66,6 1°: [1300 -] 1,50 | (1) u— P ONTI M 1 rn | (1) — 68° selin: 22 1 ee | (1) Bergmann | 212° 15 1 — 6,66 | (2) Foren 212? 15 I 79 89 | (8) Klaproth |.212*..|.1000.|.77,75 |. — | 7,77 | Bucholz | 20120 |12,3 | ı | — | 8m |6) Wenssl, ‚212°, |. .960 91 — 9,48 | (6) Guibourt | 2122 | 100 9,608 |. .— 9,08 | (7) fie. 212° | 100 | 1,47 | — | 11,47 | (9) (1) Berzelius, l. c. p.429. (a) Klaproth, ibid. - (3) Ibid. (4) 1. c; p. 227. (5 Berzelius, l. c. — (6) Klaproth, L c. p 225. -- Hahnemann pp. g. f. 17. (7) Oxydum Arsenici perlucidum. -- Berzelius, L cp, 450. 7 y : Qul M (8) Oxydum Arsınici opacum. ?8 COMMENTATIO Solubilitatis minimum itaque invenit Fischer, maximum veto Guibourtin varietate | opaca,... Tandem monendum, Guibourt invenisse aquae 1oo partes post refrigerinm. (44? F.) |. solutas sere. vasse acidi opaci 2,4, vitrei vero 1,78. quo cum — eventu fere conveniunt inventa a Klap rothio, qui post refrigerium" in eadem aquae quantitate ve- —- neni partes 3 remanere vidit (1), dum.in experi- - mentis, quae ipse institui media quantitatas -24,85-- aequabat. Deinde oxydi Arsenici 8,14 solvi in 100 partibus aquae ebullientis invenio: partes vero. 0,93 , in aquae eadam quantitate, | temperatura vulgari (2); quo- patet. aquam. frigidam. minorem solvere Arsenici quantitatem , quam illan, quae in aqua remanet, si antéa ad ebullitionem: usque ea: fuerit calefacta atque refrigerata deinceps. Num tandem ipsum Arsenici Oxydum immutatum vel de- mum post attractum Oxygenium solvatur, num diversa solubilitas a diversa pendeat. cohaesionis vi, minus huc pertinere videtur. quo nonnisi pros. prietates, sensu medico forensi spectatae, traden- dae sunt (3). Aliud (1) Ll. e. p» 228% (2) Doleo adducere me neglexisse , quae Kla pro th de so- lubilitate hac sub conditione invenit. (5) Diversas theorias proposuerunt Fischer, Schweig- gers Journ. vd. Vl. p. 331. ibid 1815. p. 155, — Link, lc. p 27% — Dülk, d. Preuss. Pharmak. Bd. I. p. 97» Cf. Richter, l. c. p. 668. seqq. — Blume, Diss. de Ar- MEDICA. ^ 79 Aliud argumentum- idque non minoris mo- menti sistit oxydi nostri solubilitas , in fluidis prin- cipiis organicis commixtis ; ilam enim inde fieri minorem, suo jam iaip animadverterat H a h- nemann (1), atque confirmavit Christison, qui grana. duo Arsenici, non perfecte fuisse soluta retulit, i in infusione theae, cujus quantitas vascu- Jum impleret. et cujus temperatura per semihoram 200 °F fuisset aequalis (2). Iisdem sub conditio- nibus talis infusionis. grana 100, tantum 0,5 grani partes solvere, inveni 5 eandem vero cere- visiae quantitatem tantum 0,16 grani partes. .. Actiohe caloris (380"F ) acidum Arsenicosum in vapores mutatur, quibus condensatis pulverem con- stituunt crystallinum , octaëdris compositum, Haec erystalla, facile prodibunt , si calor prudenter sen- simque augeatur, atque debita servetur. .oxydum Arsenici adhibitum inter et tubum relatio. si carbo simul adhibeatur oxydum reducitur ipsumque me- tallum prodit. Quae agendi ratio unicum fere Arse- nici praesentis certum exhibet argumentum. - Haec de nonnullis oxydi Arsenici. proprietatibus chemicis , sensu, medico forensi spectatis, dicta sint; nunc videbimus de|iis, quae supersunt atque nostro scopo imprimis magni sunt momenti, $65 ‚Arsenico ef ratione dua in animalia agit. L. B. 1817. p. 7. seq. (1) V. c. p. ri. $. 23. (a) Ll c. p. 246. 80 COMMENTATIO pig 5. tuzi$ 5 | Signa o emet deutoxydi Arsenici l forma solida. | Primum, itaque signum , quo prae ceteris Arsenici oxydum , forma solida , dignoscitur , sistit odor pe- culiaris alliaceus , qui animadvertitur si oxydum Ar- senici carbonibus, in lamina cuprea aut e ferro confecta incandescentibus, vel Zinco fuso impona- tur, vel ope platini lamellae flammmae admovea- tur, ex spiritu vini ortae. Cum tamen ut odor ille evolvatur , necesse sit corporum modo dictorum calorem „antequam oxydum iis fuerit inpositum , augere, facile quis perspi- ciat hunc odorem ipso oxydo non esse tribuen- dum ^ sed eum ortum ducere ex ‚metall hac ratio- ne "festituto. | 7 Magnam olim huic signo tribuerunt auctores evi- dentiam. Nostro vero tempore, cum ab aliis sub- stantiis, eadem ratione. tractatis , similem excitari odorem alii invenissent , ei multum fuit detrac- tum. Sic enim de Phosphoro , acido phosphorico ejusque salibus et de Zinci pulvere, corporibus ardentibus insperso $ illud probavit Hahne- mann (1),. idemque deinde de charta arden- ti indicavit Christison (2) eundemque bis | pe- (1) K c. p. 217. $. 380. (2) l; Ce p. 257. MEDICA. 8t perceperunt odorem ex decompositione corporis cus jusdam organici, quod omni fuisset expers Arseni- co, Orfila et Vauquelin (1). Ab alterà insuper parte, odor ille saepissime non percipitur, cum corpora, quae ex decomposi« tione materiae organicae, minima quantitate veneno sociatae , oriuntur, odorem illum quasi involvant, atque efficiaht,, ut. nullum hac ratione appareat ves neni vestigium „prouti observationibus suis docue- runt Zittmann et Pyl (2), atque saepius in- veni, licet parca tantum adesset principiorum orga- nicorum copia. Cum itaque varia corpora, tum änorganica , tum ‘Organica , omni. veneni atomo destitiita, idem interdum signum exhibeant, neque raro. illud deficiat,ex minore quantitate substantiae cujusdám organicae admixta , sequitur, non magnam esse hujus'signi efficaciam ad probandam oxydi Ar- senici praesentiam. ^ Aliud signum constituitur macula albicante , qua tegitur lamina splendens cupro aliove metallo cons fecta, si de alia lamella ejusdem naturae sed ante calefactae Arsenicum sublimatur, Hahnemann hunc colorem semper esse al. bum contendit (3) {idemque indicavit Orfila et alii. Plenck maculam illam colore interdum es» se (1) Orfila, l. c. p. 557. (2) Hahnemann, l, c. p. 218. $..581. (3) L. c. p. 221. $. 387. ENS, F .82 . COMMENTATIO se nigro autumat (1).- Hunc colorem. oriri. qui- dem bservavi,:si ad. O rfilae exemplum. (2) oxydnm nostrum. carbonibus. incandescentibus im» mittebam , atque laminam frigidam: metallicam igni quamproxime admotam: tenebam ut , aéris accessum quantumpoté -arcerem. | ;Lamina enim. ;si ab igne magis erat remota , inacula albicante tegebatur ; ex denuo exorto- oxydo.:.. Semper. etiam maculam tane tum albicantem vidi ,.si pro : carbonibus | incandes- centibus laminam meetàllicam substituebam. ` Color. tamen albus itidem ;oritur. ex Zinco, ex Antimonio, quamvis macula , quae ex. Zinco oriri so- let , nullo: gaudeat sapore et. odore illaque, quae ex Stibii hydrochlorate nascitur j sapore. instructa sit acri et sålino atque facillime. in..aqua. solvatur: (3), quibus itaque. indiciis. distingui possunt. hae ab il. li, quae.oxydo Arsenici produci-solet, |... Tertium „quo Arsenici oxydum..solidum dignosci- tur. signum , ipie instituto experimento appa- - Ks» oils13u! 2 [ TOR Materia ivétiorti si -oxydum. Sit, fluxu. nigro mixta , imponitur laminae .splendenti, e cupro con- fectae , atqua fluxus ope. adspergendi. linea ducitur orbicularis: circum corpus: venenatums quo facto; prio- (1) Toxicologia, p. 272. art. 5. Cf. Hahnemann, ibidz (2) Arch. géner. de Medic. 1829. Maio Cf. Hufeland, Biblioth. 1830. p. 410. T (3) Henke, Lehrb. $. 659. $ MEDICA: o» 83 priori alia applicatur lamina, itidem e cupro com- posita, quae vero per filum’ e ferro ductum cum illa arctissime est jungenda , ne, laminis igni admo- tis, quaedam veneni pars nondum decomposita pet fissuram , quae alias facile inter utramque lamellam remanet, abeat. Acidum arsenicosum decomponi« tür atque imetallum ita restitutum crustam exhibet laminam tegentem eamque splendentem et Argenti co- lorem referentem (1). | 15 Monente Böstock simile phaenomenon carbo produceret (2), €um Doct. Beck, ex sententia clarissimi M ac-N i ven, eandem etiam oxydum Zinci eXsereré actionem contendat (3). ^ Saepius. tamen . repetito, cum solo Carbone , experimento , similem colorem atque splendorem argenteum excitare mihi non contigit. Monentibus Sartorio et Mone heimio crusta, qdüáe Arsenico producitur , ab illa ; quam Hydrargyrum excitat, ita differret, ut illius color Argento magis esset similis , hujus vero mae gis ad caeruleum -accederet chalybis colorem. In- super autem.macula, quae Hydrargyro oritur, ca- loris ope facile. díspareret , relicta Cupri superficie aspera, quorum contrarium obtineret , si Arsenico ; fT eà a)}Dülk, L c. 108. Cf. Richter, Ll c. p. 701. — Christison,l. c, p. 2558: — Sartorius u, Mon heim, l. c. p. 65. (2) Edinb. med.and. surgic, Journ. V. 172. Cf. C h ri ss tison, ibid. (5) Medical Jurisprudence , 412. Cf. Christison; ibid, : Fa 84 COMMENTATIO ea efficeretur. Interdum tamen licet Arsenicum adhi- buisfem , superficiem Cupri foraminylis- inaequalem factam vidi , quod ex nimis aucto, quo usus. tue” ram, caloris gradu forsan explicari posset, dum et ab altera parte, Hydrargyro adhibito , superficies interdum cernebatur laevis. Caeterum contra illius. signi . valorem rin tison adducit, oxydi granum. unum requiri ne experimentum optabili careat eventu (1). At mo- nendum, Dülkium vigesimam grani partem hac ratione detegisse (2), atque me semel crustam me- moratam vidisse, quamquam 44 grani tantum ad- hibueram‘, quapropter illud indicium, quamvis ra- rius adhiberi soleat, non peus esse rejiciendum mihi videtur. Fluxu omisso, idem expetimentum et in ipsius metalli examine valere, quisque intelligat. | Aliud tandem tum oxydi tum metalli. indicium peti solet ex actione, quam exserunt in solutio- nem Sulphatis cupreo-ammoniacalis. Ipsum enim Ar- senici metallum ‚attrahendo Oxygenium , oxydum for- mat, quodsi jam 'ab initio adsit, statim illud cum Cupri dentoxydo jungitur, atque hujus arseniitem efformat, tanquam pulverem colore viridescente tinctum, destructo antea caeruleo , qui in solutione cernebatur, colore (3). | (1) I. c. p. 258. | (2) l. co (5) Henke, L c. $. 657. — Cristison, L c. MEDICA 85 Experimentum illud inprimis valere videtur, si minima adsit veneni copia, quae ad priora expe- rimenta instituenda haud sufficit. Oriebatur enim hinc, in superficie Cupri solutionis , pellicula splendens et memorato colore praedita, quamvis tes Ct 255 tantum grani oxydi albi usus fuissem. $. 6. Restitutio metalli. Verum ut veneficium argamentis probetur , con- ditioni hodiernae Chemiae analyticae adaequatis , requiritur ut medicus forensis ipsum metallum re- stituat atque hujus ope probet corporis cujusdam Arsenicalis praesentiam. Si itaque ex ipso oxydo metallum exhiberi de- beat, adhibeatur tubus vitreus ab una parte clausus, cujus autem partis diameter octavam pol- licis partem non excedat (r). pes 5434 1 : er T WEE -Si autem metus sit, ne oxydum materiem orga- nicam habeat admixtam vel si ipsum Sulphure- tum ad instituendum experimentum inserviat , expe- dit, ut tubi pars reliqua angustior in globulum ex- tendatur (2). \ | [Ir ribs 6 Ad (1) Berzelius, l. c. p. 446, (2) Ibid, p. 449» 86 COMMENTATIO. Ad sejungendum ipsum a metallo Oxygenium , ad- hibetur vulgo carbo recenter candefactus , vel fluxus niger Subcarbonate Potassae et carbone com- positus (1). llle convenit, si parca tantum adsit acidi arsenicosi quantitas, quae tubo immittatur atque cárbonis frustulo tecta, flammae spiritus vini, tali ratione exponetur, ut primum incan- descat carbonis- frustulum , deinde vero oxydum , quod carbonio Oxygenium tunc tradit, dum metals lum illi tubi regioni apparet applicatum , quae flam- mae fuit proxima: | j Major si sit veneni quantitas , fluxus. niger ante cum oxydo mixtus ad reductionem, iisdem obser- vatis cautelis, inservire potest. Praetulimus autem prae fluxu, ipsum carbonem , imprimis in minore veneni quantitate, cum illius ope omne metallum restitui non videatur, sed Potassio fluxus pro parte maneat sociatum, Chris- tison enim , ex acidi arsenicosi granis 2, fluxus ope tantum 0,635 grani partes metalli restituit , dimidiam itaque circiter partem metalli, quod tali oxydi copia contineri solet, cum granum 1,607 exspectari potuissent (2). Ipse ex eadem oxydi ; quan- (1) Praeparatur ille fluxus ex 2 vel 25 partibus Tartratis Potassae acidulae (Cremor enim Tartari continet 'l'artras Cal- cis ,) 1 parti Nitratis Potassae mixtis et in crucibulo rubore incandescente decompositis, T hénard, l c. Tom. IL. p. 44. (2) Chrittison, ibid. rM E D; LC: A. $7 quantitate , bi dais. i,30 ite partes; metalli reducere potui. . | "Orfila ad metalli restitutionem p commendat care Sala Potassae volumina oxydo Arsenici aequa- lia. (1)... Cum-carbone vero. olei tantillum indicat Doct. Dostock (2), quibus tamen methodis illa cedere non videtur, quam exhibui, quaeque a plu- rimis adhiberi solet. Accurate , quantum potui, exposita via, juxta quam acidum ad metallum. optime reducitur , vide- bimus quaenam requiratur ilius copia ad excitans dam. crustam satis perspicuam , et quaenam deinde sint signa , quibus haec.ab omnibus aliis simili fere ratione. productis. dignosci possit, ut tandem efficacissimum hanc methodum praebere veneni sig- num, inde sequatur. Hahnemann suo tempore retulit oxydi grana 8—10 requiri , ut debita ratione instituatur experi- mentum memoratum (3). Black autem unum jam oxydi granum hac ratione detegit (4), atque ys , imo ys granum se invenisse testatur C hris- tison (5),cum Berzelius 4i5grani partem, ut (1) L c. p. 563. (2) Ibid, p. 564. (5) 1. e. p. 225. $. 595. _ (4) Lections on Cie ssil, 43o; Ch Christim son, l. l, p. 248. | (6, Edinb. medic. and surg. Journ XXII. 825. "= Edinb. medico = chirurgic. Trans ll. 295. Cf. Chris tison, l, c. p, 248. seq. 88 COMMENTATIO ut crusta oriatur distincta metallica , sufficere tra- dat, ipsumque semel hanc produxisse, ex acidi arsenicosi quantitate , quam acutissiinis suis instru- mentis determinare non amplius potüisset (1). In- fra tamen 4, , „5 et J5 grani partem oxydi nostri descendere non potui, ut distincte crustam vide» rem; quae tamen quantitas , quae ad hunc sco- pum indigebam magna, ex dexteritatis meae exi- guitate explicari debet. Neque his jure quis objicere possit , crustam ta- lem, qualem imprimis Berzelius obtinuit, eam- que tenuissimam , imo instrumentis vix definien- dam indicium exhibere non posse, nec validissi« mum argumentum, quo probari posset Arsenici praesentia , modo secum reputaverit acutissimorum ope instrumentorum , millesimam grani partem ace curate posse ponderari, atque laminam auream mi- nimam , tenuissimamque (bladgoud) sufficere , üt ip- sius hujus metalli appareant proprietates , tum phy- $icae, tum chemicae a nullo negandae. Requiritur, itaque utrite cognoscamus proprie- tates crustae arsenicalis , imprimis diagnosticas. lius facies externae quae tubi interiori respon- det, splendore gaudet chalybis politi, colore vero. magis obscuro. Intus, si oculo nudo observatur, splendorem vel indicat crystallinum ferro fracto simi- lem , imprimis si majore quantitate crusta sit obvia ; vel (i) Christison, I, c. p. 250. seq. MEDICA. 89 vel minore quantitate „splendore praedita est atque co- lore ex albo griseo , quamvis hac conditione, si sub mis croscopio conspiciatur , splendorem omnino exhibeat. Quibus signis crusta metallica differt ab ea, quae carbone aliquando producitur, cum hujus pars in- terna massam sistat pulverulentam atque colore fusco imbutam , omnique splendore a parte intere na destitutam. Nullum corpus praeter Arsenicum notis illis videtur instructum. Insuper illa signa, quae antea exposuimus, crustae indolem arsenica- lem ulterius , si opus sit , confirmare possunt , quor- sum et spectat illius mutatio in oxydum Arsenici, ope calore sensim aucti , quo in tubo oriuntur crys» talla octaédrica oculo saepe nudo vel simplici lente in- structo conspicua, Christison haec crystalla pro- duci vidit quamvis crustae metallicae pondus Z5 gra- ni non superaret (1) illaque lentis ope mihi con- spicere contigit crusta licet y grani haud exceden- te. Requiritur autem ut partim vitrum ante oxy- di sublimationem minime incandescat, quia facile sic oritur oxydi ipsiusque .vitri. combinatio al- ba etopaca, partim vero, ut tubi superficies in- terna fluxu non sit tecta, cum hujus alcali facile cum oxydo sese jungat , atque magis minusve ex- perimenti eventum turbaret ; qua propter mihi vi- detur, in: ipsius metalli restitutione carbonis frus- tulum prae fluxu esse laudandum. $. 7. (1) Christison, I. c p. 255. 90 COMMENTATIO Sot "Signa Chemica deutoxydi Arsenici, Forma liquida. =i uon Duplici modo Arsenicum sohnichn detegi potest: vel per reagentia fluida , vel oxydi ad metallum re- ductione. | De ilis nune, de hac autem postea videbimus. : Magna sedulitate eximii in arte nostra viri col- ligere conati sunt, et ulterius indagare signa, quibus Arsenicum detegi posset; inter quae haud minorem occupare videntur locum, ea quae appa- rent, si solutio arsenicalis, corporum diversorum reagentium ope exploratur. Hydrogenium: Sulphuratum. Omnium primum in censum venit Hydrogenium sulphuratum , cujus solutionem aquosam commen. davit Hahnemann (1), deindeR oloff. Pfaff et Jäger, Proustium secuti, ad ejus praepa- rationem laudaverunt Sulphuretum Ferri et acidum muriaticum, cum si ex praescriptione Hahne manni reagens PIERRE (2), acidum tartari- | cum; (1) k C. p: 230, $- 403. (2.]. c. p. 127. f. 229. p. 236. $. 421. MEDICA. 91 cum, quo scatet ille lignor (quem. probatorium dicunt), “fluidum decomponeret: lacteumque | illi tribueret colorem (1); praeterea tamen acidum tartaricum Sulphuretum ‚Arseniei ipro: parte solvere videtur; Dülk autem Bisschof et Christi- son-prae:solutione, ipsius gazis adhibitionem indicant, quia inde neque veneni solutio diluitur, neque imminuitur reagentis efficacia (2). Hanc me- thodum prae illa, qua. usus est Wendland (3), laudandam esse mihi videtur, cüm ex adhibitione Hydrosulphatis Ammoniae (Ammonium | hydrosul- phuratum) > Arsenici- sulphurati praecipitatum . pro parte solvatur-in Ammonia, si haec non perfecte fuerit saturata , vel et facile ipsum reagens praeceps eàt unà cum acido , cujus additio.ut reagens actionem suam exsefat requiritur, corpusque formet magis minusve flàvum, liquore licet. Arsenico destituto. -. Optime itaque in hujus reagentis usu convenire videtur gaz, ex Sulphureto Ferri et acido fulphu- rico. diluto utrisque puris ortum, atque per. so- lu- Q) P fa ff, neues nord. Archiv, 1807. Bd. I. St. T. — Jäger, Diss. de effectibus Arsenici in varios organis mos etcs, Berol. 1808. in Gehlen, Journ. f. d. Vane Phys. u. Mineral., 1808. Bd. VI. p. 500. (2) Dülk, Berl. Jahrb. der Pharm., Bd. XXVI: p. 200. Richter, l, c. p. 695. Bisschof, in Brana des Archiv, Bd. XVII. p. 239. pg N Ken Ric p. 260. (5) Augustin's, Archiv d, Staats Arzneik. , Bd, IL. St, lp 58. Cf. Richter, l. c. p. 695. 92 COMMENTATIO lutionem arsenicalem per quoddam temporis spa- tium transmissum. Ante vero destruatur liquoris investigandi natura acida per Potassam causticam , alcalina vero acidi acetici ope (1), acidumque car- bonicum si liquor contineat (quod ex efferves- centia exorta, si parcae liquoris copiae - acidum additum fuerit patebit) , per ebullitionem expellatur, ne ob triplicem hanc causam Sulphuretum totum quantum , vel pro parte maneat solutum. Ipfum etiam interdum reagens, si majore quantitate fuerit adhibitum , liberae praecipitati formationi impedimentum sistit, imprimis si venenum valde sit dilutum. Vitium tamen illud expulsione gazis per ebullitionem evitari debet. | Hisce igitur cautionibus observatis, oritur in oxydi Arsenici solutione. color ex flavo citris nus (2), ejusdemque coloris praecipitatum , si per aliquot tempus fluidum sibi fuerit relictum. Cujus praecipitati ortus facile explicatur, ex Hy- dros (1) Cum nullum hocce acidum in Sulphuretum Arsenici exserat actionem id speciatim indicavi. Si forte nimis mag= | na acidi hydrochlorici. copia, quod ab aliis laudatur, so- lutioni fuisset adjecta, cum Sulphureto Arsenici simul Sulphur praeceps dejiceretur, quod tamen ab illo sejungi denuo potest Ammoniae additione, qua tantum Sulphuretum solvitur atque, Ammonia acidi ope deinceps. saturata , ite= rum separari et explorari potest. Cf. Orfila, Leçons de Med. leg. , Tom I. p. 111. (2) Deficit enim ruboris vestigium , quod in colore araus. siaco cernitur MEDICA. c 93 drogenio acidi hydrosulphurici Oxygenio Arsenici sociato, atqne ex Sulphure una cum Arsenico Sulphuretum constituente, Cum autem. Sulphu- retum illud lente vasis fundum petere soleat, li- quor per aliquot tempus quieti est tradendus , quia alias, filtratione nimis celeriter instituta, ipsum illud corpus venenatum per chartam facile transe iret ejusque copiam redderet minorem. Quod ut impediatur, chartam ante filtrationem institutam aquae ope humectare convenit. - Hydrogenium illud sulphuratum . inter efficacissi« ma oxydi Arsenici reagentia collocari meretur, tum propter summam illius sensibilitatem, qua minimam Arsenici particulam indicare valet, tum propter facilem praecipitati ab aliis. diagnosin. -Quoad primam monendum est, Jägerum An senici £455 grani in 60,000 aquae partibus solu- tam, ope liquoris probatori Hahnemanni de- tegisses Per solutionem vero gazis, ex sulphu- reto Ferri. et acido muriatico extricati, colorem flavum ortum vidit „ass grani in ratione 1: 50,000 soluta, imo veluti 1:100, 000, qua tamen rela- tione Sulphurétum praeceps nor amplius ibat (1). Congruunt haec cum observatis Pfaffii, qui unam Arsenici partem in. 60,000 aquae, gazis ope detegit, quamvis illud in 46,584 aquae tan- tum Q) Gehlen, L e. p. 5ót. 94 COMMENTATIO tum inveniri posse antea statuisset: (1), ^ atque hanc proportionem ad' rooo reduxerit déinceps (2), Buc holz et Christisotl ogy "Childern vero 4,455 Arsenici solutam detexerunt (3). Wit- ting ope Ammonii hydrosulphurati ; DS Wend- lando laudati, Jass in solutione invenit (4). Brandes autemet E beling z 755 grani in 100,000, 455 in 200,000 atque, 24 horis elapsis > in 300,000 et 400,000 aquae dilutam, quamvis aqua hydrosul- phurata usi fuissent, indicatam observaverunt (5). Ipse gazis ope „35 grani detegi in 50,000" et 1005000 aquae partibus; quamvis in ultima ratione praeci- pitatum per 12 horas deficeret, veluti et'si 455 grani in. eadem aquae quantitate dissolvebam. ' Nuübecula observabatur si eandem: Arsenici “ CO. piam 209,000 aquae partibus diluebam. "Quam- vis itaque hujus reagentis sensibilitas satis sit bo- na, tamen fatendum est, illud hae ratione multo —— esse aliis deinceps exponendis, ' (i 2:1 Ve. ( N N. Ahio] Bd. I. St. I. P: 56. pi ipic Ct. G YRR -(2) Handb, d. E Chemie. IL et. ‚Brandes, Archiv, 1828. Dd. XXV. p. 271. © Buc holz, in Almanack oder Taschenb. fi Scheia dekuüstlerj X8314.-p. 58. seq. 1815. pi nad. — Christie 5.0.0 , l.c... Po 1264: Childern , Annals of. Philos. N. Sect. l. p. 143. Cf. Brandes, ibid, (4) Uebersicht der wichtigsten Erfahrungen im Felde der. Toxicologie , Hanov. 1830. Bd. II, Cf, Richter, l. c. p. 695. (5) Brandes, I c p. 271. MEDICA. 95 Verum altera ei priva est facultas, qua Sulphu- retum , quod formatur , ab omnibus aliis corporibus facile distinguatur. Sic nostrum praecipitatum dif- fert ab ilo, quod acidum hydrosulphuricum in liquore, acido sulphurico;,: nitrico aut phosphorico imbuto excitat, atque ex Sulphuris hydrate sub- tiliter diviso. componitur. . Hujus:’enim' color fere est albicans į neque Sulphur. in Ammonia liquida solvitur ,.. quemadmodum. illud cum mom Ar- senici fieriy modo vidimus. ; Differt: insuper | Sulphuretum : nostrum boh illo; quod ex. reagente et sale quodam Stanni deutoxy- di oritur; prouti enim. vidi. postremum colore fere fusco indutum est, qui Albnocke oak in ng riorem mutatur. . | 591 S0pold Magna vero . in initio sigeiitis inostri eflicaciae pars detrahi videbatur Cadmio detectó, atque reagens hocin ejus solutionem eandem exserere ac» tionem invento. Patuit tamen deinceps Cadmii Sul- | phuretum tali ratione productum in Ammonia. non solvi atque hac ratione ab Arsenico sulphurato distinguinposse et sejungi. ‘Quod idem confirma» tum vidi. Omne itaque Sulphuretum ,. Hydrogenii sulphurati ope praecipitatum , quod Arsenici Sul- phureto quidem est simile, verum ab Ammonia non solvitur Cadmio, est tribuendum. . Cujus prae- terea metalli cum Sulphure conjunctio colore gau- det magis ex albo flavescente, dum quoque prop- ter majus ejus pondus fundum multo celerius pe» tit. 96 COMMENTATIO tit. Insuper confirmatum vidi, quemadmodum jam indicavit Bisschöf (1) j Sulphuretum Cadmii co- lore tingi viridescente ex Ammonio: sulphurato ei admixto, quamvis illud lente admodum perficia- tur atque in initio vix observari possit, Tandem Cadmii' Sulphuretum: ab acido. Mdpoditio: rico solvitur, Arsenici vero non item.“ Si dutem Cadmii quantitas Arsenico. multo esset májor, Sulphuretum Arsenici cum Cadmio. sulphu- rato praeceps simul dimitteretur. © Quae vero re- rum conditio rarius profecto in praxi occurrit, cum praeterea Sulphuretum: Arsenici Ammoniae. ope ab Alo separari. possit atque. per acidum; hydrochlo- ricum. ex hac denuo sejungi. | Neque reagentis laudati efficacia imminuitur prae- cipitato, ;;quod (in salia Antimonii soluta: excitat atque colore. arausiaco,. neutiquam vero. citrino; praeditum est, prouti -Hahnemanus jam -indicas vit. (2), confirmaveruntque deinceps Christi: son (3) et Turner: (4). mise »,Quamvis itaque. Arsenici Sulphuretum reagenti nostto: productum , ab omnibus aliis: ei magis mi. nusve similibus dignosci possit atque segregari , acidum tamén arsenicicum ejusque sales solubiles | eadem ( Brandes, Archiv, 1826. Bd. XVII. P. 241. Ca) Lc. ps 241. & 451. i (3).1..c.. p. 265; (4) Edinb. medic. and surgic. Journ. XXVIII. 25 C£, Christison, ibid. MEDICA. 97 eadem cum illo excitare valent phaenomena. Mul- tum de hac re, a Pfaffio primum indicata, dispu- | taverunt auctores , negante eam Schumanno (1); cum B üchner statueret, in acido arsenicico , post nonnullas démum horas , reagens nostrum excitare praecipitatum , illudque ortum ducere ex conjunc- tione acidi arsenicici et arsenicosi, vel ex actione Hydrogenii sulphurati, quod Oxygenium acidi ar- senicici sibi vindicaret (2). Sententiam autem suam experimentis deinceps comprobavit Pfaff (3), eamque confirmaverunt Orfila et Christi- fon, Magnam tamen in praxi inde oriri non videtur difficultatem , cum et acidum arsenicicum ejusdemque sales ad veneficium instituendum rarius adhiberi soleant et alia dentur signa deinceps exponenda, quorum ope acidum arsenicicum ab arsenicoso facile discerni possit. Nec memoratu digna esse videtur differentia „ qua reagens nostrum indicabat venenum, si prin- cipia vel animalia vel vegetabilia ei erant admixta. Si enim leviorem coloris varietatem excipias , secun- dum diversorum liquorum colorem diversam, idem semper oriebatur praecipitatum veluti in infusione ! theae, (1) Schweigger's N, Journ. 1825. Bl. XIII. p. 358. (2) Toxicologie , 2° Aufl. p. 405. Cf, Richter, L e. p. 694. (3) Schweigger, l.c. Bl. XV. p 9» et Brane des, Archiv, 1826. Bd. XVIII. p. 199. seq. ENS. G 98 COMMENTA:TIO theae, coffeae- decocto in. vino, lacte, carnis decocto ,. eodemque allii, aliarumque plantarum , usui: diaetetico .. inservientium ,.... quos. ligugres omnes: Arsenico 'intoxicaveram, Omnes : quas adduximus , -si conjungantur virtu-. tes, iis certo efficitur,; reagens nostrum esse efli- . cacissimum atque , prouti Seigcepa patebit reliqnis longe praeferendum. 8, Sulphas Cupro-Ammoniacale, Solutionis Cupri in Ammonia usum ad nostrum scopum jam laudavit Hahnemann (1), eamque. deinceps adhibuit cl. Dülk (2). Alii autem , exa; perimentis moti, praetulerunt Cuprum nostrum sul- phurico - ammoniatum , quod ex sulphate :Cupri Ammoniae ope, decomposito , atque. praecipitato .in ea denuo soluto, conficitur. Sal ille in solutione acidi arsenicosi dimittit | ar- seniitem Cupri , colore. flavo viridescente veluti her- baceo tinctum. Acidum enim sulphuricum Ammo- niae sociatur, acidumque arsenicosum cum Cupri deutoxydo Arseniitem format „ modo dicto colore instructum. Hah- c Q0) E. c p. a5, $. 29. p. 236, $. 422. (2) Gf. Brandes, l.c p 9755. ..: T MEDICA. 99 Hahnemann tamquam reactionis - terminuri statuit Arsenicum , 3000 aquae partibus solus tum (1); Jäger vero detegit „3, grani in 50,009; tass in 60,000 et 100,coo aquae partibus dilu tam (2), quibuscum conveniunt observata -F i- fcheri (3). Pfaff vero 455 tantum grani iri 20,000 aquae invenire potuit (4), deinde tamen; fe detexisse venenum 100,000 aquae dilutum retue lit (5). Witting idem retulit de 66,880 aquaé partibus (6). Brandes autem 7; grani in 1000; zio et tds in 50,000 et 100,000 aquae partibus dilutam statim indicari vidit. Tardius color fue- rat mutatus, si 44,4 grani pars in 200,000 atqué 5,455 in 250,000 aquae fuisset diluta, praecipita- tum post duodecim demum horas erat formatum: Solita phaenomena fere deficiebant, cum 4455, za et zggs grani pars in 300,000 , 400,000 €t 500,000 aquae esset soluta, Hac in relatione terminus res actionis statui posse ei videbatur (7). Ego statim: inveni $ grani partem oxydi Arsenici in 20,000 et (1) L c. p. 245. €. 458. (2) Gehlen, I. c. Bd. VI. p. 3500. (8) De modis Arsenici detegendi, p. 16. Cf, Richter; lc. p.696. — Brandes, Archiv. 1838. Bd. XXV;, p. 273. ^ (4) N. N. Archiv., Bd. 1. St. I. p. 56. — Cf. Geh led l. c. (5 Brånr des} l.c: (6) Ibid, (7) Ibid, 1:00 COMMENTATIO et 100,000 aquae partibus, Post aliquot minuta in 200,000 et 300,000. „Color statim. erat herba- ceus ejusdemque coloris praecipitatum.. Idem in- veni quum ,d55 grani partem 50,000 aquae dilue- bam. . Post semihoram praecipitatum oriebatur, si venenum 150,000, post septem, vero horas, si 300,000 et 400,000 aquae illud. esset. dilutum „ quamvis in ultima venenum. inter et aquam. ratio- ne praecipitati color viridis, quodammodo fuerit caerulescens. -~ Statim fere. praecipitatum- exortum. Observavi, si 4455 grani 200,000 aquae esset so- luta. ‚Nonnullis vero horae munitis elapsis, quum 400,000 et 500,000. aquae partes adhibueram , prae- cipitato licet ad caeruleum vergente, | Cum si 4555 grani in 400,000 aquae partibus dissolvissem , co- lor viridescens statim. omnino- oriretur , praeci. pitatum autem nubeculae instar fundum difficillime peteret, Quam itaque venenum inter et aquam relationem terminum statuo., quo Arsenicum hujus reagentis ope indicari potest. Tp Dolendum igitur, cum hocce reagens quoad sen- silitatem priori longe praestet, eadem tamen fide illud non esse dignum, «cum diversa, dentur cor- pora, quae partim varia ratione praecipitati cO- lorem modificare: vel ejus formationem prorsus impedire valeant ,. partiin. vero , Arsenico licet. defi- ciente, eadem per reagens praebeant phaegomena, Solvunt enim praecipitatum acidum nitricum, sulphuricum et muriaticum ; acidum aceticum , ci- tri- IME BLCAN O 9 IOI tricum et tartaricum 5 ab altera -parte inter. alcalia speciatim; Ammonia. ' Potassa non nisi quantitate majore. Omnia tamen haec saturari possunt, Prae- cipitatum et ab hydrochlorate, nitrate et sulphate Ammoniae solvi: refert H ünefeld (1). - Eadem vero reagens nostrum exserit phaenome« na in allii decoctum“ veneno - intoxicatum vel: eo destitutum , quod Giesecke, jam invenit (2). Idem praeterea locum habet in infusione theae. Interdum autem nullum in hac infusione veneno inquinata oriri praecipitatum monent Roloff (3) et Orfila (4). Verum quum satis magnam rea- gentis partem adhibueram , numquam praecipitatum non formari vidi. In vino Arsenico intoxicato praecipitatum ‘non : deficit; quamvis illud. interdum si acidum adsit, solvatur. "Auctore Roloffio praecipitatum non formaretur in liquore gelatinoso et carnis decocto Arsenico venenatis, vel, si ori- retur, diu.maneret suspensum (5). At vero mo- nere debeo, me numquam praecipitati formationem, ejusdomque secessum impedita observasse, cum carnis decoctum adhiberem et aquosam Ichtyocol- lae solutionem Arsenico soluto mixtam, | Tans (1) Horn’s Archiv, f. méd, Erfahr., 1829. Jul. Augi p- 620. r , : (2) Brandes, Archiv., 1826, Bd, XVII, p. 195. (3 Gehlen, l. c., 1806. Bd, II. p. 671. (4) 1. c. p. 364. (5) Bücholz, Zasschenb., 1814. p. 58. 1023 COMMENTATIO "Tandem Berzelii sententiam confirmatam vidi; cum statueret, coffeae nondum ustae decoctum Po- tassa immixtum -eadem ratione reagenti mutari ac» si ipsum venenum adesset Çr)» Atmoniam -loco Potassae sumtam eadem gaudere. facultate , insuper mihi patuit. Quibus omnibus efficitur, prudenter cum -hocce reagente esse- agendum illudque mis nus esse. laudandum: quam en — ratum (2); | I $8. 9g. Nitras Argenti Ammoniacale. Hume, deinde Marcet et Roget pro rea- gente indicaverunt nitras Argenti, Hume solutioni arsenicali addidit Potassam causticam (3), cujus | all- (1) Jahresbericht über die Fortschritte der physischen Wissenschaften, übers. von Gmelin, Jahrg. HI; Tüb, 1824. Cf. Sartorius und Monheim, l c. p. 6% (2) Quamvis Bostock testetur: he has no hesitation in giving it as his opinion, that the most conve- nient the most delicate and the most decisive pro- cess , is the one in which the green precipitate is formed by the addition of the sulphate of Copper; cnjus ope Ar- senicum detegit, quod 3755 solutionis partem efficeret ! Ex the Edinb, med, and surgic. Journ. V» 170 and 174. in Lond. med. chirurgic, Transactions, Vol. IL p. 159. (third edit.) (5) Philosophic. Magaz. f. May 1809. Cf. Loud. med, chirurgice Transact, ibid, MEDICA. 103 autem. loco hi adhibuerunt. Ammoniam liquidanv una cum solutione nitratis liquori venenato gut- tatim admiscendam (1). Dülk aliam agendi ra- tionem secutus est (2). o Eodem modo praeparari- potest ac illud ai quo wit vidimus , modo pro acido sulphurico eot stituatur nitricum. | Guttatim liquori suspecto adjicitur, quo facto , si Arsenici. oxydum. adsit, arseniis Argenti oritur co- lore flavo splendente imbutum. Acidum enim ni- tricum cum Ammonia efformat nitratem , atque acido arsenicoso Argenti oxydo sociato producit arse- niitem Argenti ,ad cujus autem formationem.necesse est, üt liquoris natura acida vel alcalinà neutra reddatur; Potassae vel. acidi acetici ope , .cüm alioquin et in acido et in alcali libere | praesenti- bus solveretur arseniis productum. Monentibus Marceto et Rogeto .Arseni- cum detegitur 25,000 et 50,000 aquae partibus solutum, |. Majore aquae copia color fit caerules- cens, idemque adhuc cernitür, quamvis Arsenici oxydum 4z5's555 tantum efficiat solutionis par- teni (1) Lond. med. chirurg. , Transact., Vol. Il. p. 157. seq. (2) Berl. Jahrb, der iare, nd. XXIII. p. 215. D. Preuss, Pharmak. übers, u. erlaüt., Bd. I, p..167. Cf, Brandes, Archiv., 1828, Bd. XXV. p. zn et-Rich- ter, l €, ps 698. 604 :COMMENTATLO. tem (1). Idem de 150,000 aquae partibus, dr- seniitis Ammoniae unam solutam tenentibus y mö» nuit Witting (2). Roloff et Schulze indi- cant 200,000 aquae partes. (3). Auctore Bran- desio praecipitatum oriretur albicans Arsenico 1000 aquae partibus diluto, Si vero „45 in 50,000 1055 IN 100,000 et 4,d5,4 in 200,000 aquae pars tibus esset soluta, praecipitatum produceretur cae- ruleum, flavescentem deinde assumens > colorem. - lmo, nonnullis diebus post reagentis additionem elapsis, Arsenicum indicatum fuisset , quamquam zags tantum grani pars in 500,000 aquae: fuerat contenta. Eadem phaenomena invenerunt cum ar- seniite Ammoniae (4). Ipse statim praecipitatum vidi formatum, quum "Arsenici oxydi +5" grani in 50,000 aquae partibus dissolveram. ^ Quando vero solvebam 455 grani in 100 , ooo aquae color in initio erat caerulescens , deinde tamen flavus; cae- ruleus tamen si Arsenici 4455 grani et 200 „000 aquae partes sumseram, Verum, si infra hanc quan- titatem Arsenicum adhibebam , ejusque 4355 grani in Q) Lond. medico chirurgic. Transact., Vol, IL p. 169. (2) L c. p. 3% Cf. Richter, l. c. p. 698. — H e y- felder in Hecker's Litter. Annal , 18531. Bd, XXL p. 398. (9) Roloff, in Tassohenb. , l. le p. 1253, — Schul- ze, Reagentien, p. 296. Cf. Brandes, l. c. (4)Brandes, ibid, in aquae partibus-200 , ooo solvebam j non amplius apparebat color‘ flavus, quamquam ille minime deficiebat , si100,000 tantum aquae partibus usus fuissem, ‘qua itaque relatione reactionis terminus statui debere: mihi videtur, — " i: - Monendum tamen est , sales acidi muriatici , phos+ phorici , sulphurici eundem fere per reagens nos- trum producere effectum , quamvis murias, phos- phas et. sulphas Argenti, quae oriuntur, secus ac arseniis’ Argenti in-acido acetico: non solvantur (1). Verum in muriate et phosphate Sodae minime prae- cipitatum flavum, omnino autem album excitare potui., . Eodem, tamen experimento : cum . sulphate Sodae instituto, simile producebatur ac in solutione arsenicali.. praecipitatum , in acido .acetico non SO» lubile,. Quidquid sit, plurimum interest ut. hi. sales ab .arseniite. Argenti accurate separentur. -~ Itaque liquore ante .saturato addatur -reagens nos- trum ,. donec, non .amplius. emittatur . arseniis .Ar- genti, Praecipitatum separatur , aquae destillatae ope eluitur atque acido ;acetico miscetur: agitaturque , qua agendi ratione solum arseniis Argenti solvitur , alis Argenti salibus, muriate, phosphate et sul- phate superstitibus atque ab arseniiti Argenti se- junctis, | Hujus. solutio acida. saturatur per Ammo- niam , qua prodibit arseniis Argenti, colore pül- cherrimo indutum. Prius tamen quam instituamus | | ex. (1) Sartorius und Monnheim, L c p. 35. 106 COMMENTATIO experimentum delineatum , necesse est, ut pars li- quoris per acidum aceticum exploretur. Hoc enim immisso , si effervescentia oriatur , acidum carböni- cum ebullitione expellendum est , ne fimul cum ar- seniite oriatur Carbonas Argenti itidem in acido ace- tico solubile atque hanc ob causam analysin tur- bans. Expedit insuper , ut parca,liquoris quantitas Barytae ope exploretur, ut pateat num sulphas quoddam fuerit solutum. Quodsi accidit ,- liquo- rem ante nitratis Argenti additionem evaporare opor» tet, cum sulphas Argenti in: 87. aquae partibus sol- vi. notnm sit. | Hane methodum , quam indicaverunt Sartorius et Monnheim (1), quum solütioni arsenicali de industria solutiones salinas supra memoratas addi- déram , ab omni parte vidi confirmatam , illamque prae illa esse praefetendam a Marceto lauda- tim (2), mihi quidem visum fuit. Similem fere agendi rationem ad separandum sal culinare- com- mendavit Patrick Forbes (3),aliam Doct. P a- ris si phosphas quoddam adsit (4). . Verum praeter quos enumeravimus sales, etiam . ac. Q1) L c. p. 49. seq. (2) Medico chirurge Transacte of Londe Vol Vl. p. 663. (third edit.) (3) Edinb. medice and surgic. Journ. 52. Oct. 1850. Cf. Christison, l. c. p. 267. et Hufeland, Bi- bliot, 1830. Bd. LXIV. p. 410. (4) Cf, Richter, l.c. p.697. L^ M E D ECA © 107 acida quaedam impedimentum sistunt- adhibitioni hüjus reagentis," Acidum enim aceticum imprimis vero nitricum ( 1) tartaricumque , Ammonia ejusdem- que nitras etiamsi neuter. Acidum nitricum ; quo arseniis: Argenti- statim. solvitur ,- simul tamen. et medium exhibet, cnjus ope illud. a muriate Argenti dignoscitur, cum hoc. in acido illo: non: solvatur. Praeterea: tamen. arseniitis .- Argenti - color flavus, quemadmodum Marcet jam invenit (2), in nigrum nunquani mutatur... Reliqua vero illa. acida; pru« denter saturari possunt. Quamvis igitur in fluidis ; quae praeter Arsenicum inorganica tantum. conti- nent principia, solita phaenomena nonnullis obser- vatis -cautionibus „c rarius deficiant , alia tamen ira- tione ea cernuntur , si principia organica liquori in» vestigando. contineantur ,-etsi forsan non tam di- versa ea, quam quidem a nonnullis perhibetur auc- toribus. Sic auctore Roloffio, reagens nós- trum nullum in Arsenicum. exsereret actionein , si gelatina adesset (3). Verum fatere debeo ; me in carnis decocto et Ichyocollae solutione, quae ante Arsenici oxydo intoxicata fuerant, semper solitum excitasse praecipitatum , illudque celerrime. 'Defi: ciente autem Arsenico, praecipitatum quidem pro- ducebatur , sed colore albo instructum. Ea- dem (1) Mareet, l. c. (2) l c. Vol. III. p. 544 (third ear] (5) T'asschenb. 1815. p. 226, | 108 COMMENTATIO dem ratione praecipitatum oriri album , inallii: decoc- to venenato multis visum fuit; illud. tamen valde est diversum ab eo, quod oritur ,si deficiat Arse- nicum, quemadmodum jam monuit Doct. G ies secke (2). Hoc in casu nempe colore gaudet in- tense arausicao , quem tamen Arsenici ope produ- ci nunquam equidem observavi. Venenum, quan- do in infusione theae erat solutum vulgare excita- bat praecipitatum. . In. vino autem colore griseo rubescente eràt instructum , neque eo multum di- verso. ab illo , quem vinum. producit Arsenico- non scatens. Monente Wittingio reagens: nostrum in decocto Petroselini praecipitatum cieret ex flavo albicans, flavo autem obscuro colore in Allii cepae de: docto- Arsenico mixto, flavo.citrino in Petroselini decocto allii mixto, colore. tandem. flavo. profun- diore in infusione seminum coffeae (1). . Ex praegressis igitur efficiendum esse videtur , ni- tras Argenti ammoniacale , quo ad sensibilitatem , Hy- drogenio sulphurato longe esse praeferendum 5 hoc vero illo praevalere in indicando certius Arsenico, absque erroribus in nitratis reactione interdum etsi non frequenter observatis, | S. 10. (1) Brandes, Archiv. 1826. Bd, XVIII. p. 195. (2) l. c. p. 36. Cf. Richter, l. c. p. 699. MEDICA. 109 Nitras Argenti. Nitratis Argenti simplicis solutionem alii, veluti Hink (1), Orfila (2) et Heyfelder (3) laudant. Tnde in Arsenici solutione momento citius oriri praecipitatum ; indicant Orfila et Heyfel- der (4). Christison tämen in oxydi Arsenici solutione , ' quamvis concentrata , nubeculam tan- tum caerulescentem nasci contendit, neutiquam autem praecipitatum (5). Witting autem oriri quidem praecipitatum‘, sed colore caeruleo imbu- tum annotavit (6). Itaque hanc rem in experimentum vocavi, inveni» que hujus salis solutionem indicare Arsenici oxy- dum solutum formatione praecipitati flavi, simul vero eam longe minore gaudere in indicando vene- no sensibilitate, quam nitras Argenti ammoniacale, et in longe minore aquae copia colorem flavum. jam mutari in caeruleum. Quod ad ejus enim sen- silitatem attinet, animadvertendum habeo =% et tL; | Ani (1) Christison, l.c, p, 268. (2) 1. c. p. 360, (3) Heeker’s Liter. Annal, 1851. Bd. XXI, p. 598. (4) Ihid, (5) l. c. p. 269. (6) H ecker’s Ditters, Annal, I, c. IFO COMMENTATI O grani partem Arsenici, hoc reagente indicari 1000 et 2,500 aquae partibus dilutam; colorem autem fieri caeruleum et nullum amplius oriri praecipita- tum, quum „ss grani in 25,000 aqua partibus dissolveram. | ee HirsexA #7, Minori. huic, quam habet efficacitati addendum insuper est, similia fere. vel eadem prorsus phaeno- mena.ex illius. adhibitione excitari, in theae infu- sione, carnis, allii., aliorumque vegetabilium de- cocto , vino. et gelatina soluta , omnibus iis et vene- natis-et. nullo penitus. Arsenico inquinatis. Háec. utique sufficere videntur ut pateat, parcam tantum huic reagenti tribui debere utilitatem, E Rh Chameleon minerale. . Chameleon. minerale tamquam. reagens Schul zio fuit cognitum (1). „Ex acido arsenicoso il- lius colorem rubrum in flavum mutari indicavit Fourcroy (2), illudque deinceps laudavit Fi- scher (3), qui tamen postea , loco solutionis , ipso pulvere usus fuit (4). Hu- G) Crell, Die neueste Entdeckungen in d. Chim. Bd. I. p. 143. C£, Richter, l. c. p. 699.) (2) l. c. Tom. V. p. 189. (Paris an. 9. ' (8) De modis Arsenici detegendi , Vratisl, 1815. Cf. Richter, l. c. p. 699. (4) Ueber die Chemische Heagenz. p. 106. (1816:) Cf. Richter, l € p. 700. ME D HO/AI í 111 Hujus salis igitur. solutio ; ab- acidon arsenicoso colore. flavo. tingitur eodemque colore. solvitur pul- vis. c | »Pfaff:;illius ope venenum .detegit 100,000: (1), Witting vero 733760 aquae partibus dilutum (o). Colorem . oriri viridem - deinde -flavum ‚oxydo. in 10,000 aquae. partibus soluto. animadvertit Fi- scher (3). | risum ip tamen. et Bächole Ichthyo- collae. folutionem et; carnis. decoctum: fine; Arse- nico eundem cum illo producere. effectum -retule« runt (4). Contra ejus ufum monuit Schra- der (5),atque acidum nitricum , gelatinam et glu- ten animale eandem cum illo absque veneno excita» re mutationem testatur Roloff (6). Idem locum haberet auctore Tesschier cum panis decocto, infusione. et. decocto furfurum. tritici, œ mellis | So- lutione aquosa, vino albo et carnis decocto (7); illudque ;de: allii; decocto. docuit Gisecke (8). Tar- (1) Handb, der analyt. Chemie, Bd. Il. p. 382. Cf. Richter, ibid, (2)l c. Cf Richter, lbid, (3) L c, ibid.. S (4) Tasschenb. 1814, p» 58. seq. (5) Deutsch. Jahrb. der Pharm, 1816. Bd. I. p. 148, Cf. Richter, ibid. (6) Schweiger’s Journ. Bd. VII. p. 425. (7) Journal de Pharm. Juillet 1837. Cf. Orfila, L c. p. 562. (8) Brandes, Archiv , 1826. Bd. XVI La ask m COMMENTATIO Tartarus praeterea emeticus , sulphas et murias Ferri , nitras et acetas: Plumbi , eadem ac Arsenici oxydum excitarent , monente Richtero, phaenomena (1). Observavi tamen hujus corporis salini solutionem ex Tartaro emetico soluto separare praecipitatum fere fuscum , ex sulphate Ferri pulchre rubrüm , ex mu- riate Ferri profunde: flavum atque ex acetate Plüm- bi ex fusco flavescens. Quod tamen non impedit quo minus, si reputemus errores, qui facile infu- per nascantur, in examine fluidorum DIBBRCOMERS reagens illud rejiciamns. ! l $. 12. „Aqua Calcis | Hahnemann aquam Calcis Meno (2) ut et Jäger (3). Producit in solutione arsenicali colorem "album ejusdemque coloris praecipitatum. Illius ope Jäger detegit 45 grani in 3000 at- que $ in 2000 aquae (4) Pfaff si venenum 3000 (5), Witting si 2400 aquae partibus fuis- set solutum. In ultima relatione ad restituendum finr .. me- (1) Richter, L [3 (2) l. c. p. 255. $. 420. (5) 1. e. p. 299: (4) Ibid. (5) Handb. Bd. II. pe 384. Cf. Richte r, ic, MEDICA. ) 113 metallum, praecipitatum adhuc inservire potuisset(1) Ipse statim praecipitatum formari observavi, quum i5 Arsenici grani partem in 2000 aquae dissolve= ram. ldem accidebat „4, grani parte in 4000 aquae soluta; verum nubecula tantum' oriebatur; $i 35% grani in eooo aquae partibus solvissem , deficiente et illa, quum in 4500 aquae fani oxydum ars senicosum diluissem. "Acidum autem muriaticum , nitricum et acéticum solitam reagentis actiónem impediunt. Quod autem. majoris est momenti , deficit praecipitatum si sales Ammoniae, speciatim ejus murias et nitras in solu- tióne arsenicali inveniantur (2) , idemque accidere per acetatem et sulphatem Ammoniae invenit G iesec- ke; cum si carbonas et phosphas Ammohiae ades- sent praecipitatum omnino dejiceretur, sed compo- situm illud ex phosphate et carbonat Calcis, su- perstite in sólutione Ammoniae ärseniite (3). Ip- so tandemacido arsenicoso solvi Arseniitem Calcis 5 si illud majore quantitate huic fuerit additum 5; pridem monuit Hahnemann (4). Itaque haec omnia impediunt, quominus solita produeát reagens plhaenomena. Verum ab alterd ! ' par- (1) 1. c. C£. Kiehkeh, ibid. (2) Schweigger’s Journ. Bd. XIV. p. 96. Horn’s Archiv 1829. Sept. Oct p. 777. — Brandes, Archiv ; 1826. Bd. XVIII. p. 19o. (9) Brandes, Lc. p. 191., (&) Hahnemann, l.c. ENS; H 112 COMMENTA AT IO" diii A cadi: sx lea ing sint DM CEU eum; oxalicum ,-tartaricum , phosphorosum ,. phos- phoricum.,; horumque: sales „ quibus: haud raro sca- tent liquores organici... Sic allii decoctum simplex eundem ‚ac, venenatnm. per reagens. excitare patet effectum j;. facile; explicandum ,. ex; salibus -acidi phosphorici eo contentis, ^ Confirmatam . tamen vidi, Wittingii: sententiam , cum. statueret, praecipitatum ilud secus ac arseniis Calcis Ammo- niae- salibus. non ene eaque igitur. re,..hoc dignosci posse ab.illo... +; LP Idem reagens separare ex. diee; emetico piae- cipitatum , indicavit. Hah nemann (2) confirma- vit Witting (3) et. ipse observavi. Praeterea carnis; decoctum. simplex . vel Arsenico inquinatum , idem . albumque. cum. aqua | Calcis . producit; praeci- pitatum. Differentia: autem erat insignis | in. infu- .sione theae et Ichthyocollae. vinoque , veneno. aut omnino aut non imbutis. . i intl Cum vero redgens. sensibilitate: gaudeat. exigua, atque in errores haud raro ducere valeat, hinc insignem illi tribuendam. esse utilitatem. non vide- tur; nisi reagentibus fide magis dignis Arsenico ine (1) Scie adeo s Journ. NUR: xi. P 85 Cf, Brandes, lI. c. p. 193. T (2).1. e. p. 241. $. 45x, AE NT | (5) 1. e. p. 17. C. Rich ter. Loc mt. MEDICA. tij indicato, ad restituendum metallum adhibefi pos: fete | | Quae diximus de aqua Calcis, eadem fere ratio« né valent de aqua Barytae, quam ad reagenduri laudavit Moretti (1). : $. 1% Sulphas pro toxydi et deutoxydi Ferri. Vestet Schallgruber ad detegendum oxý+< dum Arsenici. laudaverunt sulphas protoxydi ét deutoxydi Ferri (2). Hisce deinde usi sunt Sar- . torius et Monheim ad indicandum acidum arsenicosum (3). Convenit, ut: illorum solutiones Ammoniae opé prudenter antea saturentur, sensimque Arsenici sọ- lutioni addantur ,. ne oxydum Ferri sejungatur ats que praecipitatum magis minusve reddat fuscum. Sulphas protoxydi ferri in solutione ärsenica- li colorem producit et praecipitatim flavum eum- qué (1) Giornale di Fisica. Sch weigger, Journ. Bd IX. p. 176. Witting, L c. p, 18. Cf. Richter,l.ci p. 701. (2) Wiener litterat, Zeitung, 1817. N®, 17» 18. CË Richter, ibid, Heyfelder, inHecker’s Annalı 1851. Bd, XXI p. 599. (3) 1. c, p. 32. seqq. H a 116 COM MENTATIO-' que'strámineüm ; salis vero deutoxydi solutio ob* scure arausiacum. ^ Haec praecipitata, ab oxydis: Ferri, ^quae alealium ope 'éx "solutione salina- fue- rünt sejuncta, in eó differunt; ut haec secus ac illa solvantur , auctore jam Monheimio(ı), inacido acetico, Quod ad reagentium. illorum sensilitatem , mo- nendum est, Wittingium praecipitatum forma- tum observasse, si venenum 4000, mutationem tantum coloris si 6000 aquae partibus illud fuis- set dilutum (2). Drandes ope Mike np protoxy- di, grani £ in 500, zo in 'doo' et 7 arseniitis: Po- tá$sae 1000. aquae solutam detegit. 3 colore : vulgari praecipitatoque formato, imo etiam cum 45 grani. pars 3000 aquae fuisset contenta, Post duodecim autem demum horas praecipitatum fuerat ortum in liquoris 10,000 partibus, quae „iz grani partem solutam tenebant (3). Infra ,Z5 grani partem oxy“: di Arsenici 6000 aquae dilutam detegere mihi non. contigit, neque ope salis protoxydi neque deus toxydi. h annt Singulari ratione Sch weigger cóntendit, haec sagentia nullam ciere in acidi Arsenicosi solutione actionem (4). | ‚In- (a) L c. p. 32. (2) l. c. p. 142. CÉ Richter, 1. c. p. 702. (3) Archiv. 1838. Bd. XXV. p 281. ^ (4) Erschund Grüber ier Encyclopidie ‚u. Wr Tom. V. p. 427% o1T MEDDIGCA 05 a7 - Inveni tandem. haec. reagentia, eadem producere phaenomena in, carnis decocto. venenato,. tum et Arsenico destituto. Nullum indicant venenum ,;si gelatina. ei fuit admixta, Color, praecipitati, erat fuscus in allii dococto, niger in infufione. theae ` et vino: iisque. vel veneno destitutis..vel eo intoxi- catis... Sequitur.igitur ; haec -reagentia „ulterius, non esse.commendanda. : 5059505 hs non malenie 5051 | 08 Gasse Gurt xs ou f BI Je Ega 02 Hr mumsrt am | Bi J j11 ih En Chromas Potassae.; msbiups Chromatem Potassae ^ laudavit; Cooper (1). Acidum arsenicosum , sejungendo Oxygenium ab acido chromico, format protoxydum Chromii cum colore viridescente.. Hujus ope Brandes di- midiam grani partem oxydi Arsenici 200 ct „5 grani 1000 aquae partibus dilutam invenit (2). Duodecim horis ab additione reagentis elapsis _ co~ lorem nasci viridem ego vidi, quum $ g grani pars 900 aquae | fuerat soluta, . Deficiebat ` autem | ille cum +45 pars 2000, 45, et 15 1009 ngua partibus fuissent contentae, Ea- () Sillliman's Ameria. Journ MI. Brandes, Archiv Bd. V. p. 85. Bd. XXV. p..2;6. Froriep's. Notizen, 1822. Bd. Il. N®. 4o. p. 275. . (2) Archiv, Bd. XXV. p. 276. He COMMENTATIO Eadem ceterum cernuntur phaenoména in solu- tione Cupri, quamquam color viridis Ammoniae additione in caeruleum mutatur, €um mutationem Alam non observarem , si acido Arsenicoso: usus fuissem. | [ euaz Prouti de sulphatibus Ferri Sch wei igger, ita Witting per chromatem Potassae liquorem arse- nicalem non mutari contendit, colorem autem 'ori- ri viridem ex Tartaro emetico soluto (1). Pos- tremum illud confirmatum vidi. Quomodo autem prior illa Wittingii sententia explicanda sit equidem nescio. Hujus autem reagentis utilitatem non esse. mag- pam ex parva imprimis ejus sensilitate efficitur. $- 15. Mercurius sublimatus corrosivus. Mercurium sublimatum corrosivum indicaverunt Vest (2) et Dülk (3). Si liquori guttatim addatur, adesse Arsenicum inde efficitur, quod ex admixtione carbonatis Potas- sae (1) Hecker, Annal. 1851. Bd, XXI. p. 4oo. (2 Büchner's Repertorium, VI. p.107. Cf. Bran- dis, l. c. p. 278. (S) Berl. Jahrb. der Pharm, XXIII. p. 201. Cf, Bran- d € 8) ibid. MEIDA € A.: 119 sae. praecipitatum oriatur..colore albo, Color au- tem- si. flavus | sit. nimia! reagentis copia. liquori fuit adjecta. Quo in casu, omnia in acido -acetico sunt..solvenda , major,liquoris venenati quantitas ad- denda, iterumque praecipitatum Potassae ope exci- tandum. Bets den AU p Ny TY] Dran syi „hujus, reagentis ope: Arsenici AES Aa di, granum unum. in 1000, 4,500, g El. rs 1000 aquae partibus soluta , detegit. D) isparuere vero re- actionis indicia cum | 5 grani 10,000 aquae partibus diliusset (1).. Murias autem Kanos absque (ehe ES eile aliaque phys. (82-. di Heinr (32, cuius ope Arsenicum 1,000,000 aquae partibus solutum.se detegisse refert. Z i e r.(4). Brandes autem reactionis terminum statuit vis . grani partem 75,000 aquae solutam ON ; NAA, wi na Solutio Amyli iodata, ^ Brugnatelli tandem reagentis instar laudavit * SO- (1) Brandes, l. c. (Richter, le c.p. 702 (5) Ibid. (4) Diss. de. investigando deutoxydo Arsenici ; Heidelb, 1819..Cf.. Brandes, l C. p» 279 (5) Brandes, ibid, no COMMENT'ATIO solutionem Amyli aquosam , lodio tinetam. Auiy- lum coquatur cum aqua destillata ad «debitam con- sistentiam , eique addatur lodium, donec color ap- pareat caeruleus , tandemque mixtura aqua diluatur. usquedum colore cyaneo tingatur CH). - Hujus solutionis color, qui ab Arsenico" pri- mum fit ruber, deinde disparet prorsus. ^ Regenera- tur autem color primarius idemque splendore majore , additione parca acidi sulphurici: ab acido sulphuroso depurati. Murias Hydrargyri eadem ratione mutat | reagens, verum color pristinus non restituitur ab admixto acido sulphurico (2). | Verum eadem provocant ac Arsenicum phaenome- na acidum sulphurósum , sulphuricumque Germa- norum (ab acido sulphuroso quo scatet), Potassa , > Soda, acidum hydrocyanicum , cyanuretum Hydrar- gyri , nitras protoxydi Hydrargyri, spiritus vini, Terebinthina , Allii cepae dococtum , imo ipsa aqua frigida (3). | | Aliis reagentibus nequaquam neglectis , illo usi sunt Sartorius et Monnheim, (4) verum propter parcam , qua gaudet utilitatem illud in ex- perimentum non vocavi, ., r Y 17» (1) Giornale di Fisica. Cf. gelegt Journ, Bd. XX. p. 56. l. c. p. 244. seq. | (2) Brandes, l, c. Bd. XVIII. p. 192. Orfilia, ibid, (3 Giesecke et Hecker in Brandes, ibid,/ | (4) I. e. p. 67. ’ITME B ECHMAI 402 121 -MBHR p 92204 KON IRAI 2519 5 HJATA 5010 Ce) mebamuM erallisr estitur ioie bis -94X0 HH Inuelv R 8251188 20532000009. anti Secunda methodus ad detegendum 'Arsenivum so: lutum sistit ipsius metalli restitutionem, ^ Quamvis enim éx fpraegressis sequatur , singula reagentia seorsum fidé non esse dignissima , jure-tamen sta» tui'posse videtur; si omnia coveniant: in indican- do venenos, o hujus. praesentiam omni dubio fieri majorem. “Quod tamen non- impedit; ^ quo minus metalli reductio validissimum "exhibeat veneni sig- num ab omnibus receptum ,' atque prae aliis fe- rendum , © cum propter cautiones, quibus indiget haec ^methodus pauciores ,' ejusdemque effectum celerrimum ;^tum' propter errores, quibus minime favet, facilemque ejus instituendi rationem. ^^ 9% Optime” itaque convenire videtur. ut ; observatis ; quas antea exhibuimus, cautelis, Hydrogenii ope sulfurati Arsenici sulfuretum producatur , illud: se- paretur , exsiccétur atque caloris ope decompona- tar. Ad ultimum "hune: scopum attingendum;, alii utentur fluxu , alii, sulfureti mutationem in arseniaterb Calcis laudant, alii vero simplicem :caloris usum commendant. ' Cum enim monente D er ziel io: fluxu adhibito, Arsenici. pars. illius Potassio, vel Sodio máneret jühc- ta , Arsenici sulferetum in arseniatem Calcis mutandum in. 129 COMMENTATIO indicavit, illudque deinceps decomponendum (1). Verum huic methodo opposuit Christison, omne Arsenicum a Calce sejungi non posse , suam- | que ideo agendi rationem non esse: mutandam (2). Quibus computatis satius mihi visum fuit in expe- rimentum. vocare viam , quam deinceps ingressus est Berzelius (32, facillimam.eam. simplisissimam- que, cum praeterea omne. fere Arsenicum ex ejus sulfureto secundum hanc methodum. restitui. posse experimentis mihi patuerit. Usus enim sum tubo ab utraque parte aperto , cujus longitudo aequebat sex pollices , diameter vero quartam pollicis partem, Huic immisi sulfuretum gazis ope productum, ate que tali ratione in tubum direxi flammam spiritu vini provocatam , ut, situ tubi inclinato , oriretur per illum aéris luxus continuus, eo tamen modo, ut sulfuretum: locum occuparet, regione tubi maxi- me calefacta paululum inferiorem. | Gradatim vä- pores , ex sulfureto orti 4. condensabantur atque tu- bi- faciei internae adhaerescebat pulvis. crystalli- nus, qui debita ratione calefactus in unum quasi punctum deinde congerebaturs Temperaturam deinde augens, tubum reddidi- angustiorem illumque, ‚ab hac parte fusione clausi , quo facto, frustuli ‚car- bonis et caloris ope ipsum metallum. ex oxydo fa- ci- (1) Vide infrà , p. 151. seq. (2) Ll. c. p. 262. seq. Ejusdem Ar ; P. 87. seq. (3) C. Hünefe ld iu H o.r n's Archiv. 1819. Jul, Aug. p. 778. Y. l M E D KECAM O 2 123 cile restitui: "Hac ratione’ tandem! mihi contigit majorem omnino acquirere Arsenici: quantitatem, quam alii produxerunt fluxu adhibito -vel sulfure- to in arseniitem Calcis- aut Plumbi. mutato. -Refert enim Christison ex granis tribus sulfureti Ar- senici, gaze et solutione arsenicale producti , tan- tum 0,67 grani Arsenici per fluxum se restituere potuisse (1),dum ex arseniatis: Calcis 1,035 grani , 0,134 et ex grano uno arseniatis Plumbi tantum 0,20 grani Arsenici se acquisivisse testetur" (2). Ipse vero ex granis tribus Arsenici sulfurati', vul- gari ratione formati, supra dicto modo extrahere potui granum 1,30 5 ex ejusdum granis duobns 0,90 grani, adeoque proportione paululum: majore quam in primo meo experimento. "Tandemque ex gra- no uno ejusdem sulfureti; 0,44 grani vel longe majorem Arsenici partem à sulfure:sejungere mihi succedit; -Quae omnia probant, quamvis et minus ‘optabilem in initio obtinui eventum , longe majo- rem. Arsenici partem ex sulfureto , secundum hanc Berzelii methodum produci , quam juxtà illani, qua sulfuretum in: arseniatem. Calcis mutatur, vel -Plumbum Caleis loco substituitur, Alii autem aliam secuti sunt viam adhibuerunt- que columnam galvanicam ad. restituendum "ed nicum liquore solutum. . Cum (1) -4bhand. p. 262. (2) Ibid, p. 263. 124 COMMENTATIO Cum enim Davy minimas metallorum particu» las Galvanismi ope detegi posse indicasset (1), hanc methodum deinceps adhibuit Jáger (2), il- lamque commendaverunt Fischer (3), Dülk (4) et alii. Secundum T orosiewitz sequenti ratione experimentum instituitur. In tubo vitreo, ab una parte clauso, cujus longitudo quatuor fere polli- cibus, diameter vero horum uno est aequalís, alter tubus itidem vitreus immittitur, ab una parte aper- tus ab altera vero. vesicae ope clausus, cujus insu- per longitudo tres pollices aequat , diameter vero dimi- diam pollicis partem, Collocatur deinde in tubo majore lamina semicylindrica, e Zinco confecta , longitudine tubo majori aequalis, quaeque tali ratione a parte superiore sit acuminata , ut perforare possit suber , quod tubum majorem ab aére secludit, per quod- que simul vero transgreditur tubus angustior, | Hic autem tubus itidem clauditur alio subere , antea per- forato per filum: Platini, quod usque ad tubi par- tem inferiorem , vesica clausam , immittitur , atque cum Zinci lamina columnae elementum constituit. Tubus nunc interior. liquore arsenicali , exterior | au- (1) Philosophie. Transac., 1807. p. 1—56. — Ann. de Chemie et de Physiq., 1807, Tom. LXIII. p. 17% p» 225. (2) Gehlen, l. c. Bd. VI. p. 503. (8) Vers. zur Bericht. u. Erweiter. der Chemie, 1816. €. 153. Cf. Richter, l. c. p. 706, — Ew Journ. Tom, LXX. St. 4. p. 106. (4) L. c. Ed. I, p. 110, Ch, Richter, lc. p. 707 IT MEBICA: 125 autem. solutione salis ammoniaci vel aqua acidulata repletur, atque: fili pars superior laminae metalli- cae parti superiori jungitur. -Actione electrica in- de excitata | oxydum Arsenici decomponitur, sip- sumque : metallum juxta platini filum deponitur. Quod tamen, imprimis si valde sit diluta oxydi solutio, non nisi lente efficitur (1). Jäger Arsenici oxydum, 240 aquae solutum , separare nom potuit (2). Fischer j et 45 grani restitui posse testatur (3), imo d et $ grani sere- duxisse refert (4). — Venenum tamen non amplius detegit, si in aquae copia 500 majore illud fuisset solutum (5). Dülk 7; grani invenit (6). Ipse tamen cum experimentum , juxta modo discriptam rationem , instituerem , nulla ratione detegere potui 2, grani deutoxydi Arsenici, 1000 aquae dilutam. Omnino tamen, si granum unum 100 aquae fuisset solutum. - Magis minusve rejecerunt hanc methodum B üc h- ner (7), Pleischl (8) et Christison (9). baci Cum (f) Büchner, Repertorium XXI. 1. Cf. Christi- son, Nachträge, p. 88. seq. - (2) 1. c. Bd. VI. p. 303. (9) Hufeland, l. c, p. 106. (4) Christison, l.c. p. 8. Richter, l c. ps 707° 6) Christison, ibid, -(6) D ülk, Ll c (2) l. c. p. 21. (8) ibid. p. 445 (9) L c. p. 99. oed COMMENTATIO Cum enim. longo. omnino: opus sit. temporis. spa« tio 'ne operatio careat: eventu ,' magnam . liquoris partem 'exosmoseos ope per vesicam exire, atque in- - signe inde'sequi; corporis: delicti:dispendium y> facile intelligitur, proüti etiam semper observavi veneni indicia in liquore tubi externi; quae antea omnino deficiebant. | Pleischel praeterea hanc metho» dum ..cedere debere illi ,, quam Rose retulit, pro- bavit, cum hujus ope Arsenicum restituere potue- rit, cujus: nullum. per Galvanismum obtinuerit in- dicium (1).. Ut itaque hanc rem ulteriore indige- re examine mihi quidem non videatur. D. pEUTOXYDO ARSENICI SUBSTANTIIS ORGA? | NICIS, SPECIATIM VENTRICULO EJUS- QUE CONTENTIS, COMMIXTO, $. 18. — Methodus Rosei et Roloffii. Prae omnibus aliis, quae hucusque adduximus, imprimis monendum est, de examine chemico ven- triculi et intestinorum horumque: contentorum. Cum enim nullum fere prostet reagens , si Hydro- genium sulphuratum forsan excipias, quod. con- stantem exseret in venenum, principiis organicis commixtum, actionem , cumque reagentia in liquo- Ä ribus (1) .e, Christison, ibid, I MED HOZAT 197 ribus organicis';odeficiente licet Arsenico, eadem interdum -excitaré..valeant phaenomena , sequitur illa huic: examini minus inservire. posse. "Varia itaque ratione varii auctores veiii intestina: eórumque: contenta. huic examini reddere aptiora , conati sunt; partim , ut destructa materia organica, reagentia fluida. tutius adhiberi possent, imprimis. vero ut ipsum. restituerent metallum , tame quam certissimum veneni signum. . Verum ut hunc scopum assequerentur, nonnulli Arsenici oxydum mutarunt.-in arseniitem -Calcis , alii in ejusdem are seniatem , in sulphüretum :Arseniei alii, tandemque alia ratione: alii: processerunt. 1?, Secundum methodum R o sei- ventriculus in frustula comminuatur ejusque contenta satis magna aquae destillatae copia diluantür et cum Potassae drachmis II ad. IV. coquantur , in vase porcellaneo. Jusculo ;colato , residuum iterum coquatur, cum dimidia aquae quantitate ante adhibita, atque co» lato,- prioribus addatur. Omne Arsenicum nunc est solutum, atque mixtura: colore gaudet obscuro. Ut igitur. substantia organica sejungatur, atque color ille dispareat, liquores denuo ad ebullitio- nem ducantur iisque gradatim addatur acidum. ni- tricum „‚donec color excitetur flavus. | Liquoribus per chartam transmissis , eorumque indole acida car- bonatis Potassae ope destructa, eorum temperatura ultima vice ad ebullitionem 'elevatur , ut expellatur acidum carbonicum , quod a Potassa acidum nitri- cum r28 COM/MENTATIO cum: sejunxerat. ^ Hoc'' facto, liquori: tam diu addas rür aqua; Calcis ebulliens , ::quamdiu- ptaecipitatum formatur, quod colligatur siccetur; atque postquam cum 'quarta'ponderis parte’ carbonis fuerit mixtum decomponatur- in retorta, recipiente ad illam ' rite adaptato 5: instructa. Ipse vero: R'o's ej cum videret .Arsenici portionem hac ratione Calce retineri , in- dicavit, résiduo prioris operationis acidum boracicum purüm: et siccum aequali pondere miscendum mix- turamque calori denuo t exponendam. >° Octavam partem grani? Arsenici hac ratione ex ‘substantiis animalibus se reduxisse refert Rose (1). | Huic tamen methodo objicere quis ` possit B er- zelii sententiam , cum statuat arseniitem Calcis , modo: dieta ratione. formatum , alcali pro parte manere solutum. Verum probavit Sch weigger; illud tantum observari, si Ammonia ad acidi nitrici saturationem fuerit adhibita, quae nitratem ‘produ- cendo: arseniitis formationem, ut supra vidimus, (p. 113.) omnino- impedit, Cum itaque Berze- lius:Ammonia ad illum scopum semper usus fuee rit, fieri non potuit, quin nitras Ammoniae inde excitatus arseniitis: Calcis separationem - impedire deberet; (2). Cum.tamen aquam Calcis exigua gaudere in ine h | di- (1), G eh leu'g Journ, 1806. Bde LI. p« 665, ` (2) Giesecke et SchweiggerinBrandes,lc. Bd. XVIII p. 189. MEDICA 129 dicando Arsenico sensilitate, eamque.. bene multis erroribus esse obnoxiam antea vidimus, . cumque insuper acidum boricum , quia omnis aquae rarius .Sit expers, experimentum , quod cum minore sub- stantiae quantitate instituitur, facile turbet, et magna cum arseniite Calcis praeceps eat materiae organicae copia, quae.empyrema deinde producit molestum , tandemque magna Arsenici pars a Calce sejungi non possit (p. 122. seq.), sequitur. hanc agendi rationem prae ceteris non ‚esse laudandam.. 2°. Roloff itaque aliam proposuit. agendi ;ra- tionem, zy | Ventriculi contenta, separatis particulis solidis , coquantur , iisque gradatim addatur acidum nitri- cum, ad pinguedinis aliarumque substantiarum or- ganicarum separationem. Liquore ‚per. chartam transmisso Ammoniae ope acidum nitricum sature- tur atque investigetur , num Arsenici detegantur ves- tigia. Quibus detectis, Arsenicum sejungatur ope Hydrogenii sulphurati, atque praecipitatum elua- tur, exsiecetur atque cum carbonate Potassae (1 p.) et carbone (i p.) in retorta sublimetur, ad sejun- gendum Arsenicum metallicum. . Si deficiant ventriculi contenta, ipse ventriculus secundum methodum Rosei tractetur, sed, loco aquae Calcis , Hydrogenio sulphurato utitur R olo ff praecipitatumque ad metalli restitutionem , modo dic- ta ratione , decomponit (1). Cum (1) Bücholaz, Tasschenb., 1814. p. 66. ENS. I ‘130 COMMENTATIO Cum propter majorem, qua gaudet Hydrogenium “sülphuratum, senfibilitatem et errores, quas pro- ducit pauciores, tum propter minorem principio- rum organicorum separationem simultaneam et få- ciliorem liquoris per chartam transgressum, acido nitrico adhibito, methodum illam' esse praeferen- dam omnino mihi videtur, imprimis etiam cum ventriculüs et quae continet, separatim hac me- thodo 'tractentur. Quoad ágendi rationem vero, qua utitur Roloff in indagando veneno in ipsius ventriculi examine, monendum est, secundum eam adhiberi Potassam , mixturae ebullienti miscendam , quae autem Potässa liquorem producit spissum et filtratu difficillimum. Quamvis enim in carne, quam : ope g grani deutoxydi Arsenici venenaveram , vene- num omnino detegere potuerim, addendum tamen est, liquorem non nisi post tres dies elapsos per chartam fuisse transmissum , atque ab admixto aci- do nitrico liquorem me acquisivisse, quoad colo- rem , Sulphureto Arsenici, liquore suspenso, om- nino. similem. » E S. 19. w Methodus Berzelii et Christisoni. 3°, Aliam methodum Berzelius fuit secutus. Coquantur ventriculus ejusque contenta, cum aqua et aliquot dràchmis :Potassae causticae. ' Liquor dein- MEDIC A.: 131 deinde |saturetur per acidum hydrochloricum , at- que Hydrogenii sulphurati ope praecipitatum exci- tetur, Hucusque haec Methodus illam sequitur, quam indicavit- Roloff. Si praecipitatum illud non rite secedat et hujus loco tantum color flavus appareat, liquor evaporetur ,' quo facto , praecipita- tum exortum. filtratione. a: liquore ‘sejungatur et aqua eluatur.:| Praecipitati copia. si nimis parca sit ut a filtro separari possit, illud solvitur in Am- monia, quae per 'evaporationem in: vasculo vitreo denuo: expellatur. . ‘Hoc adjumento minima Arsenici pars indagari potest. Sulphuretum in tubum nunc immittatur, ‘qui ante fuso nitrate. Potassae est re- ipletus , ut arsenias Potassae inde producatur , eoque formato in aqua solvatur et per aquam. Calcis in -hujus arseniatem mutetur. Hujus calor deinde ad in- candescentiam leviorem augeatur, atque cum car- bone recens exusto misceatur in tubo, qui in an- gustum decurrit globuloque desinit. | Applicetur ei tunc flamma, usque dum ille difluere incipiat, quo‘ facto Arsenicum elevatur atque signis antea expositis dignoscitur. Hac ratione. 45 sulphureti Arsenici grani detegit Derzelius (t). ^ Cum. vero omne Arsenicum tali ratione. a- Calce non separetur (p. 122.), nec haec agendi ratio erem diei possit , longe melius »— ut sta- tim ( Traité de Chemie , trad, par Esslinger, Tom. Il. p. 448. I 2 132 COMMENTATIO tim sulphuretum Arsenici reducatur , prouti illud: an- tea fuit indicatum , aliamque adhibeamus methodum quam nunc relaturi sumus (1). 4°. Omnibus. itaque methodis expositis, magis laudanda esse videtur illa , quam C hristison se- cutus est, Substantia suspecta per semihoram co- quatur, eaque, si opus est, aqua ante diluatur, conscissis partibus solidis. Liquor filtretur et :sub- stantia animalis per acidum aceticum sejungatur, quo facto, liquor, cujus acidum antea- Potassae ope aut Ammoniae saturatum sit, exploretur per ni- tratem Argenti ammoniacalem, ut pateat num Hydro- genium sulphuratum cognitam exserere possit ac- tionem, Nitras enim ille Argenti , si praecipitatum in liquore excitet, inde sequitur, hunc a materia animali satis esse liberum atque Hydrogenium sul- phuratum tentari nunc posse (2). Si vero perni- tratem Argenti ammoniacalem praecipitatum haud pru- ducatur, liquor ante Hydrogenii sulphurati usum - sequenti ratione a principiis organicis ulterius de- puretur, Fluida enim usque ad siccitatem. evapo- rentur, eorumque residuum cum aqua destillata iteratis vicibus decoquatur, tandemque omnibus refrigeratis per chartam transmittantur, ^ Liquori | aci- (1j Eandem fere quam Berzelii methodum , magis ta- men inplicitam , secutus est Venables. Lond. Med, Ga- zette, VIII. 806. Cf. Christison, Abhandl. ‚pP: 216. sqq» Ejusdem Nachträge, p. 96. (2) Abhandl. ibid. MEDICA. ' 133 acidi acetici ope tribuatur natura leviter acida, per illumque nunc Hydrogenium sulphuratum transmit- tatur, Praecipitato producto, ut rite illud secedat liquor vel sibi relinquatnr, vel coquatur, vel ei admisceatur parca hydrochloratis Ammoniae quan- titas. Sulphuretum nunc separatum colligatur , ope fluxus decomponatur ipsumque Arsenicum in oxy- dum mutetur. Crusta si sit coloris profundioris ipse tubus diffrangatur , ejusque frustula in alio tu- bo calori exponantur (1). Observavi secundum hanc agendi rationem prin- cipia organica a liquore arsenicali omnino separari , fluidumque acquiri, quod prae illo, quod ex alia methodo producere solemus , per chartam facillime transit, Cum praeterea haec methodus magnam habeat simplicitatis et celeritatis commendationem , eademque cum certitudine, ac si alia fuerit adhibita , corpus delicti exhibeat , dubitari nequit, ut mihi vi- detur, quin Christisoni agendi modus, reli- quis longe praeferri mereatur, imprimis si ad de- componendum Arsenici sulphuretum , loco fluxus ipso tantum calore et aéris Oxygenio utamur (p. 122. sq.). Hac ratione, grani deutoxydi Ar- senici ex carne intoxicata restituere potui. Itaque hae praecipuas sistunt, quae ad nostrum scopum laudantur, methodos. Quae praeterea com- mendatae fuerunt breviter tantum nunc indicabi- bimus. (1) l^ c. pe 277. Ejusd, Nachträge , p. 91. seq. $. 20. 154 COMMENTATTIO Ç. o0. me Methodus Sartorii et Monheimii, Orfilae, Cooperi, Philipsii, | Parisii et. Rappíi. ; 5°. Varia ratione processerunt Sartorius et Monheim. Hi enim liquores ventriculi intes- tinorumque coquunt cum aqua destillata vel sola vel admixto ei acido nitrico, eorumque indolem deinde reagentium fluidorum ope indagant (1). Materiam autem solidam, postquam eam decoxe- runt, deflagrant , ipsos Monheinium (2) , Smith- sonium (3) et Berzelium (4) secuti , cum ni- tratis Potassae fusi pondere aequali. Quo facto, residuoque soluto, solutionem saturant ope acidi acetici atque tandem acidum arsenicicum , deflagra- tione praegressa ortum, per reagentia indicare co- nantur (5). Ventriculum autem et. intestina eorumque inter- dum contenta cum aqua, cui vel acidum nitri- |. cum (E) l. c. p. 51—59. (2 Schweigger, Journ. , Bd. XVI. p. 205—205. (3) Annals of Philosophy , in Annales de Chem. et de Physiq , Tom. XXI. p. 97. (4) Jahresbericht u. d. Fortschritte der Phys. Wissen- sche übers. von Gmelin, Jahrg. III. p. 100: Sarto- rius etc, Lc. p. 4o. (9) Ll c, p. 56, seqq. MEDIC,A, : 135 cum (1), vel. Potassa.. (2) fuerit admixta , in. utro- . que autem casu- Carbone. addito , . decoxerunt ,.. et cum. liquorem. priorem ope Potassae ,. ope acidi nitrici posteriorem , saturavissent, partim; solita adhibuerunt reagentia, ;partim vero Rosei. ae thodum sunt. secuti. (3). H1aod be .01 .Sulphuretum tandem Arsenici., iioi per Hoi. genium. sulphuratum fuerat: ortum , in acidum ar- senicicum sulphuricumque commutaverunt, atque , Arsenici acidum pro parre per reagentia esse exploran- -dum, pro parte autem ope acetatis Plumbi.in hu- .jus arseniatem esse convertendum .indicaverunt....Ad priorem hujus. methodi. partem. sulphuretum, Arse- - nisi per aliquot. tempus .cum. acido. nitrico et. hy- ‚drochlorico coquatur, usque dum; omne Arsenicum ‚et Sulphur in eorum acida. fuerint. conversa.-Quod num Arsenico factum. sit, patebit. si parca liquoris icopia- prius per ‚Ammoniam . saturata , ‚cum.sulpha- te deutoxydi Ferri miscetur atque praecipitatum .al- -bum inde. provocatur.. -Si vero illud colore gau- „deat flavo ,. sequitur adhucdum. adesse . Arsenici oxydum in: acidum nondum mutatum , eandemque - tunc ebullitionem , modo dicta ratione , esse repeten- - dam. Liquor tunc depuretur ab acido nitrico, et muriatico superfluis,- idemque a. sulphurico, expe- | rie Q) lec. p.44, 45,92, 94. 9d SURIA (2) & c. p. 48, 51. (3) L c, p. 6o. seq. 16 COMMENTATIO rimento- producto. In quem finem fluida evapo- rentur , destillentur atque residuum usque ad levio- rem incandescentiam igni exponatur, Hoc sölva- tur in aqua destillata; saturetur cum Potassá, " ejusque una pars reagentium ope exploretur; alte- ra vero, ad posteriorem methodi partem , per ace- tatem Plumbi praecipitetur, dum ex arseniatis Plume bi praecipitati quantitate, veneni proportio tañ- dem determinetur (1). Haec tamen methodus, cum valde sit complicata neque sensibilitate gaudeat ceteris majore, cedere debere mihi videtur illi, quam commendavit Chris- tison, sensili simplicissimaque simul. 6%. Orfila sequenti ratione procedit. Si Arse- nicum ventriculi parietibns adhaeret, ille dividitur "atque cum aquae pondere decies vel duodecies majore coquitur. Liquor antea per chartam trans- missus, ope acidi hydrosulphurici et hydrochlorici examini submittitur. Si sulphuretum praeceps non eat, at tantum color flavus appareat , liquores ad ma- teriae animalis secessum coquuntur cum acido ni- trico, quod per Potassam aut ejusdem carbonatem saturatur deinceps. Liquoribus nunc additur aci- dum hydrosulphuricum et parca acidi hydrochlo- rici quantitas , quo fiet ut Arsenici sulphuretum se- paretur, quod, per filtrationem deinceps sejunctum atque per aquam elutum , Ammoniae ope solvitur , su (13) l.c p. 71. MEDILCA. 137 superstite Sulphure , una cum sulphureto antea prae- cipitato. Sulphuretum nostrum tandem, Ammoniä per acidum hydrochloricum -saturatd , acquiritur at- que exsiécatur. Quanam tamen ratione ex sulphu- réto ipsum restituatur metallum , non indicavit auc- tor (1)... 7?. Cooper simplicissima ratione Arsenicum ex -substantiis organicis restituere tentavit. Materia organica, in temperatura 100° F. non minore, exsiccetur atque. cum decima ponderis parte carbonis vel olei misceatur. Ad restituendum metallum tubus inservit ab una parte clausus et cu- jus diameter dimidium, cujus autem longitudo a sex ad novem pollices aequat. Repleatur ille cum mixtura, modo dicta ratione confecta, subere levi- ter claudatur atque flammae exponatur. Quo fac- to,Arsenicum in figuris splendentibus sublime eva- deret (2). Facile tamen quis intelligat, insignem materiae Organicae nondum remotae copiam impedire, quo minus parca Arsenici quantitas, juxta hanc metho- dum ceterum simplicissimam , detegatur. 8°. Philips substantiam organicam cum car- bone ebulliendam indicat. Liquoris colore des- tructo, carbo colligatur atque caloris ope metallum ex (1) L c. p. 412. seq. (2) Froriep , l. c. 1822. Bd. II. p. 267. seq. Hecker’s Annal., 1851, Bd, XXI. p. 402. r337 — COMMENTATIO MEDICA. ex illo sublimetur (1). Christison hanc me- thodum esse rejiciendam | probavit (2). 9*. Paris ex liquore organico venenato Arseni- cum separat nitratis. Argenti ammoniacalis. ope. at- que: ex; arseniite Argenti exsiccato; metallum redu- cit (3). Illum tamen nitratem ad hunc scopum: prae aliis non- esse laudandum ex proegressis patuit (p. 102, seqq.). — 10°. Rap p acidum arsenicosum in idum arseni- cicum mutandum statuit. - Nitras Potassae fundatur , eique gradatim addatur substantia organica . venenata ante exsiccata, Levis. orietur . deflagratio. . ‚Corpus productum , post refrigerium in aqua pura solvatur at- que indagetur liquor illis reagentibus ,. quae arse- niatem Potassae productum indicare valent, — Liquor coquatur cum acido nitrico, usque dum. vapores rubri non amplius appareant. ^ Liquore saturato adhibeantur reagentia acidum arsenicicum indicantia , ipsumque metallum» restituatur (4).. "Orfila hanc methodum laudat (3. , Verum Ro- sei agendi rationem illi. praeferendam esse probavit Christison (6). (1) Annals of Philosophy, N. S, VIL 3ı. ct. C hr ris- tison, l c. p. 279. (2) Christison, ibid. i (9) Medic. Jurisprud. , Il, 255. Cf. C ada s tison, L Ce p. 280. (4) Orfila, L c. p. 415. seq. (5) Thid. (6) Christison, ibid. | CAP. " (CT a er er C p, 1 IR: | n B 1 124 suptis: OuAnPpgohiiks | epp: ÜTTE EGO d T. - 7? DE ARSENIITE CUPRI £ODEMQUE POTASSAE. DE ACIDO ARSÉNICICO ET ARSÉNIATE POTASSAE. DE SULPHURETIS ARSENICI. — a AAN o0 — $. 116 De Arseniite Cupri« u T í Est pulvis colore pulchro viridescente , ex acido “arsenicoso et Cupri deutoxydo compositus. Arsenicum facili negotio ex eo restituitur, si in tubo antea descripto, cum carbonis frustulo flam- mae immittitur. Residuum si in acido nitrico sol- vatur ,"'ab Ammonia colore violaceo tingitur, docu- mento Cuprum adesse. Carbone immisso in tubo elevatur pulvis crystallinus , splendens, colore albo et oxydo Arsenici formatus. Si in liquoribus organicis ille sal adsit, illi cum acido acetico calori exponantur, quo facto, arse- niis solvitur. Liquore refrigerato filtretur; per gaz acidum hydrosulphuricum praecipitatum flavum "emüttitur, si venenum satis magna copia adsit. In minore quantitate color flavus tantum cernitur. ! Prae- 140 COMMENTATIO Praecipitatum illud, quod partim e sulphureti Ar- senici, partim vero Cupri formatum est , separetur , ope aquae destillatae depuretur , atque per Ammos niam Arsenici sulphuretum a sulphureto Cupri se- jungatur. Prius per acidum »hydrochloricum ex Ammonia praeceps dimittatur , atque mepi dicta ratione decomponantur, $. 22. De Arseniite Potassae. Basin constituit. solutionis mineralis Fowleri, in fine seculi proxime elapsi et in initio etiam nostri in curatione febrium intermittentium.. larva- tarum laudatae, Hujus solutionis guttae. 80 con- tinent granum ž acidi arsenicosi. Per acidum aceticum- separari potest a Potassa acidum arsenicosum. Hoc detegetur ope Hydro- genii sulphurati atque. e sulphureto formato ipsum metallüm reducitur, $ 23. De Acido Arsenicico et Arseniate Potassae. Rarius occurrunt. Acidum arsenicicum coloris fere est expers, sapore gaudet acido. . Propter aéris MEDICA. 141 aéris humiditatem , quam celerrime attrahit , difflue- re solet. atque. non nisi difficile in crystallos re- digitur. »Perquam est solubile, Arsenias vero Potassae constat figuris crystalli- mis tetraédrico-prismaticis , pyramide terminatis, In aqua facile solvitur. -~ Acidum arsenicicum solutum optime. detegitur, si additione Potassae aut Sodae purae excitatur ho- rum arsenias. Partim enim solum acidum arse- nicicum simplici affinitate solutiones salinas, quae ad reactionem adhibentur, decomponere non vas let, partim vero sal, quem acidum arsenicicum cum oxydo metálico solutionis reagentis producit, in ipso acido venenato solvitur. Utrumque igitur, et acidum arsenicicum et ar- senias Potassae sequenti ratione detegitur. 1°. Nitras Argenti producit praecipitatum colo- re rubro lateritio , ex arseniate Argenti composi- tum (1). | | a ,Bran- Q) Smithson indicavit , ipsum Arsenicum vel Arse- nici oxydum ope nitratis Potassae fusi in arseniatem: Potsssae convertendum atque hujus solutionem per nitratem Argenti deinde explorandam esse, Solutionis oxydi albi gutta, quae octogesimam partem ipsius oxydi continebat, manifesta da- bat arseniatis Argenti indicia, formatione praecipitati, Lons ge minorem tamen acidi arsenicosi copiam aliis reagenti= bus indicari jam vidimus , illudque nunc. patebit de acido arsenicico, Hanc ob causam itaque methodum illam hic tan- tammodo , memoravi. Annals: of Philosophy, in Ann. de Chim, et de Phys, 1822. Tom. XXI. p. 97, 142 COMMENTATIO "Brandes distincte hujus ope 45 grani in aquae tooo detegit. : Veneni indicià se "adhuc: vidisse tradit, 235 grani parte in 50,000, et „sin 100,000 et' 200,000 aquae partibus soluta (I). Ipse praecipitatum vidi formatum 45, 3555 vis grani in 1000, 20,000 et 50,000 aquae. partibus soluta; In ültima relatióne nubecula- tantum orie- batur; ^ Post © duodecim ^ vero “horas praecipitatum fundum petiit, ^ quemadmodum: 'etiam: si "75, ^in 100, 006 et 200,000 erat soluta. Quum” vero dos grani in 200,000.áquae partibus solvebam;, eodem temporis spatio tantum. color oriebatur cae- fuleus. Praecipitatum solvitur acidis fortioribus v, c. sülphurico, Ammonia, minime tamen Potassa. Sta- tuit Porter, acidum éhromicum ejusdemque sa- les solütos eundem ac acidum arsenicicum cum ni- tráté "Argenti ciere" effectum; Reagens itaque reje- cite Cooper vero contrarium contendit illudque omnino laudat (2). Hanc rem itaque in experi- mentum vocavi atque inveni vix dari in utroque praecipitato differentiam " nisi color , quem in chro- matis Potässae solutione excitabat reagens , intense magis esset ruber, praecipitatumque volumine ma- jus, a) Brandes; Archiv Bd. XXV, p. 276. (2) Silliman, meric. Journ. of Sciences , B. HE p.554. Cf. Froriep's Notiz, Bd. II. N°. 18. p, 275. Sartorius uud Monheim, l.c, p. 4o. MEDICA. 143 jus, quam illud, quod in arseniate Potassae cer- nebatur. 2°. Nitras oxyduli Hydrargyri praecipitatum deji- cit. colore flavescente, Brandes invenit arsenia- tis Potassae grani # in 500, i in 1000 aquae só- lutam, Diutius reactionis signum deficiebat, si get 3, grani in 1000 , ds in 10,000 ys in 50,000, tandemque 41, in 100,000 aquae partibus erat so- luta (2). Ipse inveni hocce reagente praecipita- tum formari, colore albo- flavescente. Venenum detegere PS , quum ejus grani z in 1000, # in $000, et 4 in 5ooo aquae solvebam. Statim praecipitatum nascebatur volumine magnum. Len- tius vero illud oriebatur atque volumine minore, quum d grani 25,000 aquae partibus dilueram. Nulla fere observabantur arseniatis indicia, si ejus zig grani 50,000 atque 415 in 100,000 "— w 'vissem, ` | 9°, Sulphatis deutoxydi Feri solutio praecipita- tum album excitat. Brandes sulphatis protoxy- di ope salem nostrum indagavit. Solutio X grani in 400, ys in 1000, gs in 4000 et yis in 10,000 aquae partibus pro dimidia parte in corpüs gelati- nosum mutabatur. Minus perspicua erant effecta si Qi, gràni in 20,0co et „I; in 30,000 aquae par- tibus esset solnta(2). Hujus reagentis ope ipse de- | ! daiat (1) l. c. p. 280. (2) l.c. p. 281., i4 | COMMENTATIO tegi ,5 grani in 1000 aquae solutam. Fere deficie- bat reactio quum 4&4 ejusdem in 50,000 aquae dis- solveram. 4?..Acetas. cobalti praecipitatum format colore violaceo rubro tinctum. Ope Solutionis Cobalti. in acido nitrico illlud formatum vidi Z&,955 135 330 grani in 500, 1000, 5000 et 10,000 aquae parti- bus diluta. Quum vero „3, grani in 50,000 aquae erat soluta, praecipitatum diutius deficiebat, tan- demque. venenum colore tantum indicatum - inveni 1055 grani 100,000 aquae soluta. Minor veneni quantitas majore aquae copia soluta prorsus non in- dicatur. | 5^* Niccolum aceticum praecipitatum excitat ex viridi albicans. Brandes illius sulphate usus fuit. . Venenum statim fuit indicatum, cum. ejus granum unum vel in 100 et 300 aquae partibus solvisset. Prorsus fere deficiebat reactio , cum 45 grani 160 aquae diluisset (1). Ipse adhibui nitratem Niccoli., Granum unum in 100, et i; in 200 Sta- tim detegi. Color viridescens, erat si $ grani in 500, imo si „3; in 1000 aquae fuerat soluta, In ultima tamen relatione praecipitatum non amplius oriebatur. 6?, Praecipitatum quod excitat acetas Uranii co- lore gaudet albo in caeruleum vergente, Sulphas Uranii solutionem venenatam turbare colore ex al- bo (1) l. e. p. 282. M È D I C/A 145 bo flavescenté indicat Brandes, qui hujus ope 155 grani in 10,000, 745 in 15,000 et „4, in 20,000 aquae solutam detegi posse animadvertit Çr); Reagens illud nulla ratione mihi comparare potui. 7°. Acetas Plumbi producit praecipitatum album, Brandes animadvertit, veneni I gráni in 560, E in 1000, 45 in 3000 aquae partibus solutam indi- cari. Tardius vero , si tantum 45 grani in 15,000 et d; in 60,000 esset soluta (2). Praecipitatum âl- bum volumine magnum oriri vidi, si € grani 500, et 45, in 5000 aquae esset soluta; Color erat al- bus in caeruleum vergens, quuni Z5 grani in 50,000 et 4E, in 100,000 dissolveram.' Elapsis’ vero duo- decim horis praecipitatum bene erat separatum.” i 8°. Acetas Zinci eundem producit in solutione arseniatis Potassae effectum. Brandes sulphate Zinci usus fuit, Hujus additione statim oriebatur praecipitatum gelatinosum pellucidum in roo aquae partibus, quae granum unum solutum tenebant. Mutatio erat minor si grani i in 500, etz in tooo erat soluta, Omniz reactionis indicia per sa- tis longum temporis spatium deficiebant, cum 5 grani in 5000 aquae esset soluta (3). Propter minorem hujus reagentis sensilitatem illud non ten- tavi. Q e (1) Ibid. (2) l, €, p: 8o, (3) lbid. 277. ENs. K 146 COMMENTATIO 9°. Sulphas Cupri praecipitatum -formaret colore viridescente , quod itidem in Chromatis Potassae solutione. fieri. docuit Berzelius. (1). Por- ter eandem.protulit sententiam , monetque allij et seminum Coffeae decoctum idem ac acidum. Arseni- cicum excitare. phaenomenon 5 quod tamen auctore Cooperoab illo, quod Arsenico producitur , fa- le dignoscici possit (2) Observavi etiam satis in- signem differentiam in colore, quem sulphas Cu- pri in Arseniatem Potassae ejusdemque chromatem pro- duxerat, llle enim erat caerulescens, nec. prouti hic pulchre viridis. Idem vidi, quum arseniatis sọ- lutionem, et ab altera parte allii et coffeae decoc- tum sumseram. Verum aliter res sese habebat in ultimis bisce liquoribus decoctis. veneno scatenti- bus et illo destitutis. Utroque casu idem excita- batur color isque pulchre viridis. Magna itaque huic reagenti. tribuenda non videtur efficacitas, Cum debilis praeterea oriatur tantum reactionis indicium , veneno licet parva quantitate aquae soluto. 10°, Statuit Berzelius nullum dari Arseni- ci sulphuretum, in quo sulphur aequivaleret oxyge- nio acidi Arsenicici , cum hujus veneni solutio Hy- drogenio sulphurato non decomponeretur. | Hanc rem Gmelin ulterius indagavit, atque probavit Pfaff (2) Jahresbericht, u. s. w. Jahrg. 9. p. 100. Cf. M ò n- heım, l. c. p. 40 (2) Froriep, l. ce Bd. II. n°. 18. p. 273. MEDICA 147 Pfaff formari omnino, tardius licet, sulphure- tum Arsenici (1), -Convenit vero si reagens illud in solutione arseniatis Potassae, adhibeatur, ut haec antea acida reddatur ope acidi hydrochlorici, quo facto, gaz Hydrogenio sulphurato transmisso et deinde. liquore sibi relicto sulphuretum orietur Arsenici. Haec. sunt. reagentia fluida. . Praeterea tamen . et acidum ‚et sal caloris ope per carbonem -reducun- tur, quamvis postremum. illud majore indigeat ca- loris gradu quam ipsum Arsenici deutoxydum. $ 24 v De Sulphuretis Arsenici; „Horum unum , Auripigmentum nuncupatum , for- matur decompositione solutionis arsenicalis ope acidi hydro-sulphurici. In natura occurrit. Constat mas- sis crystallinis irregularibus plerumque. squamosis , splendentibus, coloré’ luteo instructis. ^ Saepius acido arsenicoso vel Suphuri et Calci est mixtum. Componitur 38 metalli, sulphuris Vero 24. Alterum Risigallum dicitur vel sulphuretum Ar- senici rubrum. Massis crystallinis in rerum natu- ra obvium est. Ejus color-est aurantiacus. Con- stat ex 38 metalli atque 16 Sulphuris, In (1) Sehweigger, Journ, N, R, Bd, XIV. p. 96. 148 COMMENTATIO MEDICA. |n aqua non solvuntur, quamquam Hahne- mann testatur Auripigmentum naturalé solvi ih 500 aquae partibus, artificiale vero in 600 (1). D é courdemanche enim observavit, illud decom- poni lente in aqua firgida , citius in eadem 'ebul- liente , citissime vero in liquoribus principiis ore ganicis scatentibus. Illis in causis Hydrogenium oritur snlphuratum atque 'oxydum Arsehici liquo- ribus illis solubile. (2)- "Hac ratione explicantur proprietates venenatae Ipsius metalli in ‚sulphureto praesentis, T Utrumque est venenatum (3). Veneficium b rum ope institutum probetur metalli restitutione , antea dicta ratione. In principiis organicis notari debet color flavus. Sulphuretum Ammoniae ope solvi potest illudque deinde additione acidi muria- tici ex ea extricari debet, atque decomponi tan- dem. (1) 1. c. p. 14. $. 52. p. 15. $. 32. Hi | (2) Journ. de Pharmacie, XII 207. Cf. " hristie son, l, ce p. 286. i (3) Orfila, 1. c. p. 450, seq, re genen. | de med, ‚Par. 1829. Mars. FRANC. ARNOLDI JOHANNIS PABST, MED. STUD., IN ACADEMIA RIIENO-TRAJECTINA , RESPONSIO AD . QUAESTIONEM, A NOB. FACULTATE MATH. ET PHILOS. NAT. IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA PROPOSITAM , DIE XXVI. MARTII MDCCCXXXV : Quaeritur accurata expositio principii Creosoti s qua ejus parandı ratio, proprietates et usus (medico excepto) indicentur , et auctoris etiam, si fieri possit , experimentis illustrentur. Hoc aureum monitum suspicite: Chemiam, exquisito labore, nova suscitare, quae prius jn rerum natura non crant, ` BOERHAAVE, 4 GONSPECTUS. INTRODUCTIO, . ` R, ^ ° peg. V CAPUT PRIMUM. DE VARIA CREOSOTI PARANDI RATIONE. $. 1. De parandi ratione secundum Reiche abac h ex acido pyro-lignoso, . ado. P e; apago t1 2. De parandi ratione secundum Reichenbach ex pice liquida, RT ww. qupd niis 4 3. De parandi ratione secundum Reichenbach, modificata, ie . . er wi 12 4. De nonnullis, in parandi ratione R eichen- bachiana a Krügero mutatis, —. |. o 14 5, De parandi ratione secundnm Calderini, . 15 6 De parandi ratione secundum J, E. Simon, Pharmocopoeum Berolinensem, . *iosue ^ 17 7. De parandi ratione , secundum Büchnerum. 20 8. De parandi ratione , secundum Fr. Th. Hubsch- mann, Pharmacopoeum in pago ZeurtAalen , prope Schaffhausen. . een me 28 9. De parendi ratione , secundum Gordianum (Augustae Taurinorum). . . td kp . 21 10. De parandi ratione secundum Del Buc, ex felghw Qo iu ca Ro ye oC 33 11. De nonnullis Creosoti puri indiciis. . . 25 12: De Creosoto Educto, an Producto? . e 26 CAPUT SECUNDUM. DE CREOSOTI PROPRIETATIBUS PHYSICIS, ET VARIO EJUS USU, HINC ORTO. . pag. 28 CA- CAPUT TERTIUM. DE CHEOSOTI PROPRIETATIBUS CHEMICIS , ET hes x EX IIS ORTIS., i A x4 $ E d EF KLJ $. 1. De Creosoti telale ad Corpore simplicia , nou metallica. . ^ EU. : ) pag. 34 2. De Creosoti relatione ad corpora composita , quae oriuntur combinatione corporum non me- tallicorum, et quae nullas proprium acidi aut baseos habent; ^ 4^ EOKA. ; ° 36 De Creosoti relatione ad corpora leg nd metalica; ^j 50.575 h : (moo MW ^. De Creosoti relatione ad DM 22 EAR MAD, 5. Dé Creosoti relatione ad Add. — . . -* 51 ‘De Creosoti relatione ad corpora, quae Orinn- tur combinatione baseos cum acido, et quae salia vocantur. . . à . V Le OLIS 7. De Creosoti relatione ad acida et salia TOES | 8. De Creosoti relatione ad corpora organica , quae i . 9. De Creosoti relatione ad corpora , quae nequc alcalice , nec acide , reagunt, . pan encodes el n 10. De Creosoti relatione ad ea corpora , quibus singularis telas colorandi competit, actio , quamyis ceteris notis chemicis a se invicem. differant. . ; : . . . a 11. De Creosoti relatiöne ad prodacta , quse tere. ; mentatione oriuntur. » ^ > . .. 64 12. De Creosoti relatione ad producta formenta- 7 tionis, Chemica arte'mutatas , $ . ; 66 . De Creosoti relatione ad producta,’ quae ignis vi formantur. . LI - . ^ è L] Vae CAPUT QUARTUM. DE CREOSOTI COMPOSITIONE CHEMICA. pag. 69 ^. PS P m IN- INTRODUCTIO. Creòsoruin, quod nomen habet a qualitate sua peculiari conservandi carnem, a verbis graecis (xola, cw) est proximum picis liquidae princi- pium , nuperrime 1832 a viro expert. Reichen- bach (1) in Germania detectum et postea diver- sis modis a variis auctoribus acquisitum. Quum igitur illad principium postremo demum tempore acquisitum fuerit, vix esset quod de ejus historia monerem, nisi certum mihi constitisset , omnes fere substantias, ex quibus postca paratum fuerat Creosotum , praecipuas suas vires huicce principio debere; qua re operae pretium putavi exacte indagare, quid jam veteribus de diversis substantiis, ipsi Creosoto proprietatibus suis proxi- me analogis, cognitum esset 5 quem scopum ut at- (1) Vid. Schweigger - Seidel Jahrbuch der Chemie , Bd. 67. S. 14. Büchner's Repertorium der Pharmacie , Bd. 44. S. 140.. VI INTRODUCTIO. attingerem scripta veterum evolvere atque recen- tiorum observationes pro viribus colligere haud dubitavi. . Neque spem fefellit eventus: etenim ex illis quae undique collegeram , certissimum illud mihi patuit, a remotissinis jam inde temporibus ea- dem fere indicatione , quà hodie Creosotum , va- rias adhibitas fuisse substantias, magis minusve illud principium continentes; imo jam tempore Dioscoridis cognitum fuisse oleum , (Pisse- lacon dictum) vix ab illo diversum, ita quidem ut el vires in usu therapeutico , aeque ac oeconomi- „ ubique adeo laudentur , ut ejus laudes. quidem lid aae et extensas, vix autem novas additas fuisse putares. Quum autem ad ipsam rerum expositionem ac. cederem , admonitus percepi, nimis me a scopo. quaestionis propositae aberraturum et mei operis partem illam , DOSE plenam , hic non posse ad- mitti. i Ne autem, quae annotaveram prorsus oblivioni traderentur, contra vero ut aliis forsitan inservire possent, fontes , ex quibus. hausi, hisce addam " quos adeant, qui plura et illa lectu sane dignissima de hacce re velint. At vero illud monitum praemittendum putavi , me in citandis diversis auctoribus antea' quidem talem ordinem fuisse secutum, qua pro regulari rerum expositione sibi etiam insequerentur loca cie ta- INTRODUCTIO. eo NH tata, nunc autem breviter tantummodo varios. auc- tores haud interrupto ordine esses indicatos, _ Videantur : Hippocrates, in libro de ulceribus „ Sect. VI. pag. 877. de Morbis mulierum , libr. I. Sect. V. pag. 605 et 632. | : Dioscorides, libr. I. Cap. 79 et 81. Galenus, de facultats simpl. med. , libr.: VII. pag. 187. et 225. Oribasius, Synops. etc. libr. II. ARE 15. a2. 26 et libr. XV. pag. 505. Med. collect.. libr, XII. pag. 435 etc. libr. XV. pag, 505 et 506. De vir. simpl. medic., libr. lI. p. 603. -. Paulus Aegineta, de re med., libr. VII. litt. II. pag, 636 et 637. | Plinius, Hist, nat libr. XIV. Cap. VI. Sect. 8. Cap. VIII. Sect. 23. Cap. XVIII. Sect. 22 et 25. Cap. XX. Sect. 25. libr. XV. Cap. VII. pag. 737. libr. XVI. Cap. X. Sect. 16. Cap. Il. et Cap. XI. libr. XXIII. Cap. I. et Cap. IV. libr. XXIV. Cap. I. et VII. libr. XXV. Cap. V. Sect. 22. libr. XXXIV. Cap. IX. Porro inter veteres conferantur. Theophrastus, Columella, Myrep- sus, Marcellus, aliique. — Inter recentiores potissimum. Wallerus, in zc. phys. med. Acad. Caes. Leop. Nat. Cur. Vol IX. pag. 244. Joan: VIHI IN POqROOODOUCUTIO. Joannes Amb rosius Beureri , Examen chem. picis liquidae etc. Confer. etiam , quae inveniuntur in Recueil périodi- que de Med. de chir. et de pharm. Tom. I. Octob. 1754. pag. 286. et Tom. VII. et VII. In Collect. Berol. etc. Vol. III. pag. 296. Vol. XX. pag. 2 et 158. Vol, XXII. pag. 123. Berkley, qui specialilibrode pice liquida egit , quem secuti sunt Lautivellius, Rosen- stein, Ramspeck, Lind, Ellis aliique. F. J. Voltelen, in Pharm. univers, Part. I. $. 258. | A. F. Hecker, in Zrzneimittellehre , V. pag. 223, Erfurt 1815. CAPUT PRIMUM. DE VARIA CREOSOTI PARANDI RATIONE, S. I, De parandi ratione secundum Reichenbach | ex acido pyro- lignosos | In acido pyro» lignoso , calefacto, in vasis la» pideis sive vitreis parato, solvitur quantitas sule phatis..sodae efforescentis maxima. Quod, ex Reichenbachii sententia , optime fit temperaturá 70'— 8o* Thermometri centigradi , sed 34° Therm. cent. secundum Ga y-L usac. Post breve tempus, dummodo sufficiens sulphatis sodae: quantitas adhi- bita sit, oleum separatur brunneum, adhuc calis dum a liquido condensato separandum , quia refri- - geratione increscit gravitate specifica, et liquor in fundo remanens, crystallisatione sulphàtis sodae, densitate decrescit, quo oleum fundum peteret, . Haec . PABST. A 2 COMMENTATIO Haec olei separatio haberi potest sequela majoris densitatis, quam acidum liquidum solutione sul- phatis sodae acquisivit. ^ Oleum, sic acquisitum , per biduum aéris minoris temperaturae contactui exponatur, quo excutitur supernatans acidum pyro- lignosum , quod a reliquo liquido separandum est. In fundo formantur plura crystalla sulphatis sodae, quae percolando per linteum sunt separanda. Ole- um misceatur tamdiu cum carbonate potassae , quam- diu effervescentia oriatur. Hinc formatur lixivium (salinum) acetatis potassae, quod separandum est. Condensatus vero liquor oleosus aquá destilletur. Haec operatio optime instituitur in retorta vitrea cum. ventre valde. inflato. (1). ...Hoc. destillatum: est oleum pellucidum flavescens , quod. aéris contactui expositum brunneum accipit colorem et opacum fit. .Misceatur hoc oleum. cum acido phosphorico valde. diluto , tum vero bene concutiatur haec mis- - cela, et aliquamdiu..sibi- relinquatur. - Separetur dein. liquor .acidus ab -oleo ++ et repetatur. haec operatio cum acido phosphorico valde diluto , eoque recenter: parato... Nunc lotio liquoris oleosi insti- tüatur-cum. aqua. pura, donec. non amplius acide reagat, et. admisceatur tantum acidi: phosphorici valde diluti , quantum olei adsit. ~- Bene haec mis- cela: concutiatur atque dein destilletur; ita quidem, ut áqua tránsiens identidem in retortam rejiciatur. ( , 112691 sa (1: Cf. Buchner, Zepert. 1854. N°. 140. pag. 275. CHEMICA, å In recipiente: continetur oleum , nullo fere coloré „indutum , sub aquá , quae. dein separetur... Oleum . yero. solvatur: in: lixivio. potassae causticae | 1,12 . ponderis .specifici / 167,67. (Areometri Baumeani): Si. nunc. talis. solutio. aliquamdiu. sibi relinquatur ; oritur liquor supernatans ,. quem .Eupion nuncupa- ¿runt (1). Separatur. hoc , et in; vase aperto calefiat solutio. fere. usque. ad. punctum. ebullitionis , quo „orygenium, aéris. absorbetur, a; principio, quodam - oxydabili ,, quod. continetur. oleo ,.nec tamen. oleumi afficit, quamdiu istud.adsit, Hac: encheiresi illud principium ;-oxydabile. ;simul separatur. ;;Miscelae , mune nigro « brunnei, coloris , adjiciatur. acidum; sul- .phuricum dilutum ,..usdue dum omne oleum sepa: ratum sity: quod tum. calidum adhuc., a formato ‚sulphate . potassae.. separetur, :..Destillatione : rursus hoc. oleum. amittit colorem ,. dummodo. prudentef . «aveas,. ne destilletur usque ad residui siccitatem , neque vapores ad parietes calidas retortae conden- sentur; a qua vaporum condensatione etiam irt omni sequenti destillatione cavendum est. So- (1) Vid. de Eupione: Schweigger-Seidel Journs Bd. LXII. pag. 161. Annales de Chemie , phys. etc, Tom, L. pag. 69. Erdmann und Sehweigger-Seidel, Journal ‚für practs: Chemie , Bd. I. pag. 18- 21. Bd. I. psg. 254 . Bd, I. pag. 377-396. Schweigger-Seidel Jahrb. 1851. Bd. II. Cap. 2; 1852. Bd. VI Cap. 2. p. 518-320. Buchner Repert, für die Pharmacie , Bd. L, 1 Abth. p. 120- 128. Fechner, Aepert, der Orgs Chemie , 1,1078; A2 4 COMMENTATIO Solutio in lixivio' potassae Causticae, calefactio in contactu. aéris atmospherici, refrigerätio , decom- positio ope acidi sulphurici diluti ; separatio. et rectificatio tamdiu iterentur, usque dum oleum, admixto lixivio potassae causticae , pellucidum tnane- at, et, calefactum , non aliumj nisi rubescentem accipiat colorem. 'Misceatur porro oleum cum parva qüantitate potassae cáusticae concentratae, tantá ta- men; quá miscela tanquam 'alcali reagat. ^ Haec autem destilletür.,' quamdiu oleum pellucide et sine ullo colore transeat. Oleum nunc’ pellücidum ite- rum rectificetur ope lampadis: alcoholici; : Postquam vero transierit aqua , (cujis rei indici- um: est cessans pulsatio) temperatura augeatur et mutetur recipiens; quod bene observandum est. — Colligatur nunc oleum, quamdiu. pellucidum | et nullo colore transeat; Finita hac operatione accura- te, fere 1,5 proc. partes Creosoti paratae sunt. De parandi ratione secundum Reichenbach, | ex pice liquida. Pix liquida, (in' vasis terreis praeparanda , ne scilicet salia ferri contineat) plerumque constat ex aqua, acido: acetico, . acido hydro-cyani- co, acido stearico, nonnullis substantiis- colo- | ran- CHEMICA 5 rantibus, ammonia, eupio, ‚parrafino (1), pica. maro (2), pittacalio (3), Creosoto, substantiá quadam oxygenium fortiter attrahente „ et nonnullis partim cognitis partim incognitis principiis. . Cum vero Creosotum purum .sit,colligendum , ceterae substantiae separandae sunt... mW eichenbaeh docet methodum sequentem +- i P^ prsin v Destilletur. pix- liquida , donec. residuum , in re- torta remanens, acceperit post refrigerationem du- ritiem picis’ navalis sive sutoriae. ; -Hac operatione. a pice liquida 55 p. c. partes separantur; scilicet: 40 p. Ce, picis sutoriae partes remanent in retorta, et 15 p. c. fluidi aquosi par- tes in recipiente inveniuntur... [ae 40 partes con- tinent. pro. maxima. parte. parraffinum , et acidi ace- tici partem. |. Quodsi. autem «pix . liquida. animalis fuerit. adhibita, cholesterinum (4) et, naphthali- num (1) Vid. de Parraflino: Annales: de Chemie et de Phys. Tom. XXX. pP. 69, L. Pp- 592, LV. P. 217 , 592-596. Schweigger-Seidel, N. Jahrb. der Chemie, 1l. p. 275- 291, VIL p. 4, VIIE, p. 228-254; 259, 240. Erd. mann u., Schweigger-Seidel, Journal. Cap. I. p.175- 178. Journal de Pharmacie , 1854. p. 51. | (2) Vid, de Picamaro: Schweigger-Seidel, Neues Jahrb. der Chemie , Tom. VII. p 274-276 , VIII. p.351- 567. Büchner, Repert, für die Pharmacie , Tom, XL p. 1697172, L. p. 116,117. jit (8);Vid. de Pittacalio ; Schweigger-Seidel, Neues Jubrb. der Chemie, Tom, VIII. p. 1-8. Büchner, Re. pert. für die Pharmacie, Tom. XLVIII, p 120-124. (4) Vid. de Cholesterino : Beiträge zur nähern Kenntnisa der 6 COMMENTATIO num (1) in illa inveniuntur. Diversae item tire sunt 15 p. c partés- fluidi áquosi ;' qu&e , (adhibita: pice liquida vegétalij acido acetico scatent ‚" quae: autem , -si haec sit animalis vel'ex lithanthracibus: parata, salia ammoniacalia soluta continent, . Qua distellatione’ finita, 45 p.c. partes olei acquisiti in recipiente, in aquá'secedunt in duas” partes, quarum altera aquá specifice gravior , altera specifice levior est; Separatim - destillentur „’quae operatio tamdiu repetatur, donec 'nulla amplius: observetur separatio. Oleum, qüod' aquae super- natat, pro maxima: parte ex eupio constans amo- veatur (ex operatione), dum oleum , quod in aqua . fundum petit , quippe plurimum ex Creosoto cor stans, sequenti modo depuretur. Primum oleum neutralisetur carbonate potassae, qua operatione formatur lixivium (salinum), quod separandum est, Oleum vero iterum distelletur, eadem cautione adhibita, quam in praeparatione «ex acido pym- lignoso adhibendam esse diximus. | Primum, transiens destillatum subinde aquae su- pernatat, quod igitur,- plurimum- scilicet. eupii. : con- der trokkene Destillation organischer Körper. Schweig- ger- Seidel, N. Jahrb, der GROBER u. eis iiri P. 273-504. = (2) Vid. de Naphthalino : SU S dig gir S18, Jahrb. der Chemie n. ‚Physik, 1830. Tom. II. p. 436-160. 1831. Tom. I. p. 175- 196. 1852. Tom, VI. p. 75-78. 104- 196. Tom. VII[. p. 225-234. »58-249, Geiger, Handbs. der Pharmacie , 4te Aull, p. S11. CHEMICA © 7 continens , separandum est. Illud autem , quod in aquá fundum petit, bene concutiatur cum ea quan- titate acidi phosphorici valde diluti , uh semper acidum phosphoricum praevaleat. d Lotio deinde instituatur cum aqua depurata; et i post lotionem repetitam. oleum. distelletur cum. par- ya. quantitate. acidi phosphorici diluti. Haec ope- ratio non solum inservit ad separandam ammoniam , sed etiam ad decomponendam. ejus cum aliis acidis ; acido carbonico debilioribus,. conjunctionem. — Cum vero semper aliqua acetatis potassae et phos: phatis ammoniae quantitas remaneat in Creosoto, quae lotione non separari potest, destillatione haec separatur; . quae operatio ita instituatur, ut simul ex Creosoto expellatur parraffinum. : Optime hoc fit destillatione cum aqua calida, qua distellatione simul Creosotum lubenter ab eupio peparari vi- detur, Praestat citius quam serius. huic. destillationi finem imponere, quia liquor in retorta pro mia- xima. parte ex parraffino. constat; cholesterinum etiam et naphthalinum, si quae adsint , simul re- manent. | i a Ut vero omnino purum acquiratur Creosotu m, iteranda est destillatio. . Tum bene observandum, sufficientem aquae quantitatem adesse, atque aci- dum phosphoricum praevalere; hoc enim artificio impeditur, quominus acetas potassae aut phosphas ammoniae calore decomponatur, quod hisce salibus pros 8 COMMEIN-’TATIO proprium est (1). Aqua, quae hac destillationa in recipientem transierit, identidem in 'rerortam injiciatur prudenter, ne nimis Creosoti, hac in aqua soluti , amittatur. 19 | Creosotum, hoc modo acquisitum , ut nunc ab eupio et principio quodam, oxygenium avide ab- sorbente, nec minus ab aqua separetur, solvatur in lixivio potassae causticae '1,r2 ‘pond. spec. (16°. 7 Areometri- Baumeani). Miscela sie primum lactea redditur, cum dein in superficie solutionis oleum separatur, constans ex parva Creosoti cum eupio quantitate, et iterum in lixivio potassae causticae 1, 12 pond, spec. solvendum. Oleum, hinc in superficie separatum , pro maxima parte ex eupio constans , rejiciatur ; solutio vero cum prae- cedenti solutione colligatur. Iteratis solutionibus in lixivio potasae causticae 1,12 pond spec., his calefactis in vase aperto, oxydatur principium illud, quod absorbet oxyge- nium, cujus indicium est valde. brunneus color. Post aliquod tempus miscela decomponatur magna acidi sulphurici diluti quantitate; quo opificio potassa relinquit Creosotum et substantiam co- loratam ; haec autem separentur, adhuc calida, Ut autem liberentur a partibus salinis admixtis, lotio cum aquá pura requiritur, Aqua dein, quantum pos. (1) Vid. Orfila, Elemens de Chemie , ll. pag. 59. I: pag. 463. | CHEM LC A... 9 possit, separetur; tum destillatio instituatur in retorta vitrea tubulata, cui adjungatur recipiens vitreus. Etiamsi omnis cautio adhibeatur , vehemens tàmen pulsátio locum habet ad quod incommodum amovendum ex" ^XReichenbachii sententia nihil juvat; misi “usus "vitrearum > retortarum. magnae formae, et ignis lenis, balneo arenae adhibito, etiamsi et haec pulsationem parum debilitant ( 1). " Pulsatio illa, Cum sequela.sit magnae differentiae punctorum, quibus haec liquida ebulliunt , multum diminuetur, si punctum ebullitionis aquae, Cre- osoto admixtae, adjicienda substantia quadam in- nocuä elevetur. Häec operatio bene mihi cessit, admiscenda aliquá quantitate sulphatis sodae eflo- rescentis Creosoto, aquam continenti, miscelá deinde bene concutienda , et tandem destillanda ; in quá destillatione nulla fere pulsatio oriebatur. - "'Qessat pulsatio, quam primum omnis aqua transierit; novo nunc recipiente adhibito et tem- peraturá elevati, destillatio celerrime progrediatur. Operatio cum 'lixivio potassae causticae, acido sulphurico ; aqua pura '&ce. ter quaterve iteranda est; scilicet, usquedum Creosotum, lixivio po- tassae cáusticae 1,12 pond. spec, mixtum; solvatur sine mutatione, atque solutio calefacta rubescenti- brunneum colorem accipiat, qualis Creosoti puri : ' pro- (1) Vid. Schweigger-Seidel, N. Jahrb. der Chemie- ü, Physik , Tom. VII, p. 67. 10 COMMENTATIO proprietas est. . Quodsi dubium sit, num vesti- gia adsint principii oxydabilis ,- ZnZicíum. sit sulphas peroxydi ferri, quod principii illius praesentiam indicat, si nigrescens , —- ejusque absentiam , si rubro-brunneum praecipitatum | producat. Cum vero Creosoto, hoc modo acquisito y plerumque inesse soleat parva acidi quantitas , .ne= cesse requiritur , docente Reichenbachio , ut. in Creosoto parva lixivii potassae causticae quan- titas solvatur; quo facto, -destillatio instituatur in vitrea retorta (lampas alcoholica híc imprimis adhi- beatur). Ne tamen haec destillatio nimis diu pro- trahatur, quum. Creosotum, non nisi aquá mixtum in recipiente colligendum. sit. - Ad hanc aquam separandam ‚iteretur. destillatio , et tam. diu mutetur recipiens , . donec non amplius vapores aquosi in ejus collo. oriantur. . Colligatur nunc Creosotum. transiens , .. quod à praecedentibus bene observatis ,. purum. est. | . -Cum Creosoti, puri, hac methodo. collecti, quantitas parva, et ipsa praeparandi methodus per- difficilis sit nimiique; pretii ,. multi faciliorem . prae- parandi Creosoti, methodum. excogitare studue- runt, propter. frequentem. ejus usum , inprimis in medicina. Ipse. adeo Reichenbach breviorem jam usurpabat methodum parandi Creosoti, usui medico destinati, quam tamen apud nullum aucto- rem descriptam inveni (1). Hanc vero relinquere | \ et (1) Schweigger-Seidel, N. Jahrb. Tom. VIII, p.4o9. CHEMICA. ii et ad priorem reverti coactus est Reichenbach , postquam: usus Creosoti, breviori illa methodo - parati, apud aegrotantem emesin violentam excita- verat (1). Paratum erat impurum hocce Creoso- tum ex pice liquida, quae ex ligno fagino parata erat, Nullum tamen brenrbliima unquam occurrit ejus- dem effectus emetici, ubi Creosotum impurum , ex pinorum speciebus paratum , fuerit adhibitum (2). Sic etiam Creosoto, ea ratione praeparato , quam methodi, deinceps a nobis exponendae, praecipi- unt, emeticum illud non contineri , experientia do- cuit (3). $. 9 De parandi ratione secundum Reichen- bach, modificata. Methodus haecce invenitur apud Miguet (4) atque est modificatio Reichenbachianae metho- di, (DLL (2) Vid. Büchner, Negeri für die Pharmacie , Tom. XLVII, p. 277. (5) Observandum est picem liquidam aut acidum pyroligno- suum semper paranda esse in vasis fictilibus, ne scilicet in sint salia oxydi ferri Vid. Schweigger-Seidel, N. Jahrb. Tom, LVIII p. 18. (4) Conf. E. Miguet, Recherches Chem, et Med. sur le Créosote etc. p. 38. Peggendorf, Annales der Chemik und Physik, Tom. XXVIIL Cap. 1. 12 COMMENTANTIO di, modo enarratae. Vel sic- tamen non est bre- vior illa, de qua supra diximus. PERGI PAVE au- tem hisce: Destilletur pix liquida , ex ligno TR in ferrea retorta, usque dum residuum densitatem acceperit picis navalis vel sutoriae. Oleum transiens destil- letur in retorta vitrea. Primum hac in destillatione transiens oleum, cum specifice levius sit aqua, ideo separetur, quia parum Creosoti continet. Deinceps transiens oleum specifice gravius est aqua, et multo majorem Creosoti quantitatem continet. Postremum hoc oleum saturetur carbonate potassae, quo opificio formatur acetas potassae, dum acidum carbonicum excutitur, cujus rei indicium est oriens effervescentia. Separatur, quae ita formatur acetas potassae, et rursus destilletur oleum, unde eadem separatio existit, Oleum in aqua fundum petens, concutiatur cum lixivio potassae causticae, 1,12 pond. spec. Oleum , hoc opificio ‘separatum, est Eupion, quod item separetur. Solutio autem alca- lina in aperto vase calefacta, hinc brunneum colo- rem accipit, quia principium OX GAMME pex is aéris oxygenium. Haec solutio nunc brunnea facta, decomponatur "ope acidi sulphurici diluti. ^ Sie impurum C reoso- tum separatur, quod rnrsus destilletur cum parva potassae causticae quantitate. Destillatio vero tum intermittatur, quum. vapores Creosoti haud am~ plius sufficienti quantitate transeant, etiamisi retorta mul- CHEMICA: 15 multum adhuc olei continere videatur, cum hoc fere nil nisi picamarum esse solet. Oleum, in recipiente sic acquisitum , solvatur in lixivio potasae causticae 1,12 pond. spec. Rema- nens satis magna eupii nondum soluti quantitas rursus est separanda, Calefiat solutio in contactu aéris, et iteretur decompositio ope acidi snlphurici diluti." Dein desdlletur oleum separatum cum aqua, quo opificio iterum. picamari quid in retorta rema- net. Aquae autem "admisceatur parva acidi phos- phorici quantitas zur liberetur oleum ab ammonia. Sequitur tertia solutio in lixivio potassse causticae, qui, dummodo praecedentes operationes bene sint institutae, haud amplius eupion separatur. Nunc destilletur.cum.aqud. Aqua, satis magna quanti- tate transiens , separetur , mutato recipiente. Ut vero: Creosotum ab omni aqüá liberetur vapores Creosoti per tubum, repletum chlorureto calcii, transeant. Quodsi vero contra eupion separetur, vel brunneum acciperet colorem, operatio iteranda est cum potassa caustica et acido sulphurico. — Creosotum, tali modo acquisitum , non quidem chemice est purum, sed tamen usui medico aptissi- mum. Ad Creosotum hocce chemice purum ac- quirendum etiamnunc destillatio cum aqua est in- stituenda, dein Creosotum transiens per se des- tillandum , dum. vapores Creosoti hac in destilla- tione per chloruretum calcii transeant. Optime pos- trema hac destillatione lampas alcoholica adhibeatur, qua 34 COMMENTATIO .qua facilius in eum locum afferri possit calor, quo Creosotum continetur. | $. 4. ` De nonnullis, in parandi ratione Reichen- bachiana a Krügero mutatis. ‚Inter eos, qui praeparando Creosoto. operam fecerunt , habetur etiam Krüger, pharmacopoeus Rostochiensis. Hic Reichenbachianam me- thodum: studuit. faciliorem reddere ;: et. quidem hoc opificio (1): Prima destillationé ex pice liquida , e ligno parata, separabat primum destillatum , et solummodo. partem. postremo. transeumtem in se- quente operatione adhibuit. Sic eupion minorem peperit molestiam, : Deinde solutioni in lixivio po- tassae causticae, aris contactui expositae dumede- cOqueretur, et tunc refrigeratae, adjecit. aquae quantitatem, quominus crystallà sulphatis potassae possent formari in ejus decompositione ope acidi sulphurici, quo artificio haud necessaria fit separas tio crystallorum , ex ejus senrentià difficilis et diu- turnus: labor, quod tamen mihi non ita videtur, cum potius promtam requirit manum; Adhibuit retortas, capsulis efllatis instructas, ut apparatum destillationis , quas fasciis membrana- ceis et linteis tegebat. Usus lini tamen in hu- 5 jus (1) Conf Büchner, Aepert. 1854, N®, 140. p. 275. 1 TOMEM AO C 15 jusmodi destillatione mihi videtur melior. et. faci- liors -; JBrevior haec Krügeri natis "es magnae est frugis. , 61 y "ox „un | (3 $. 5- T " D pärid rasione secundtm Calderi in ie alle se AN methodus, quam Cálde- rini, pharmacopoeus Mediolanensis ; publici juris fecit. 'Continetur potissimum hisce (1): . Pix liquida calefiat, in qua calx exstincta solvitur, quamdiu :effervescentia: habeatur , et donec massa cönsolideturs("Miscela j: postquam: fuerit refrigerata, in: pulverem: redigatur... Actionem calcis in’Creo- sotum animadvertens, Reichenbach jam prae- monuerat ,' calcem aliquando in praeparando C reo- soto maximi fore, qua Reichenbachii opinione verisimiliter TOP ad; hanc methodum m nit. (a): lobansqo» and 1204-12. : Pulvis , ki artificio acquisitus , ui ferream re- tortam injiciatur; ipsa retorta ad o,67 partes im- pleatur. |. | n | Des- (1) Conf. Gaz. Eclett, 1854. N?*.5. Leuch, Polyt. Zeitung, 1854. N*, 1&. — Pharmaceut. Centralblat , 1854. p.561. Mulder, Natuur- en Scheik. Archief, 1855, iste Stuk , bl. 51. (2) Schweigger-Seidel, N, Jahrb. 1855. Tom. VII, LE ró COMMEN-TATIO - Destilletur- nunc , usque dum vapores, primum albo colore transeuntes, flavescentem accipiant. Amoveantur recipiens atque ignis jet: destillatum effundatur in filtrum , aqua madefactum , . per quod aqua permeat, oleo in eo remanente, cujus lotio iteretur, Post hanc percolationem decoquatur hoc oleum. per aliquod tempus cum 1,5 ponderis parti- bus lixivii potassae causticae 1,12 pond. spec. Solutio ^ refrigerata: effündatur in filtrum: aqua ma- defactum 5 eupion. in filtro remanet. - Percolatus li- quor decomponatur acido Sulphurico diluto ,. ità ut miscela. > | phie zis - Separetur oleum supernatanó et abluatur in filtro aqua-püra madefacto; oleum vero remanens destil- letur: in vitrea retorta;, ^ balneo. arenae imposita, Transiens Creosotum; nondum satis: purum, iterum.in lixivio .potassae.causticae solvatur, deco- quatuf ,. percoletur ,, cum acido sulphurico. decom- ponatur, dein cum aqua abluatur et percoletur. Si post has operationes Creosotum nondum sas: tis: purum sit, iterandae sunt, donec tale acquiri- tun € TU 1 Talis praeparandi methodus etiam describitur à Cerutti, pharmacopoeo Camburgensi (i). - 282.6» (1) Vid. PAarmac« Centralblatt, 1854. N°, 58. p. 925. CHEMICA ij $. 6. De parandi ratione secundum J. E. Simon; Pharmacopoeum Berolinensem (1). Adhibendum est ahenum tubulatum cupreum , cui adjungendi sunt duo alembici, alter cupreus , stanneus alter, ejusmodi autem cochleis instructi , ut ad libitum retortae alternatim possint adjungis Refrigerando destillato inserviant cylindri duo con- centrici stannei, interne atque externe aqua frigida continua repleti, Ipsa autem praeparatio sex parti- bus absolvitur: I. Retorta pro tertia parte repleatur pice liqui- da, tali potissimum , quae ex duro ligno parata est; Cupreus alembicus adjungatur. Ignis sit lenis, Re- jiciatur primum transiens destillatum , et tum demum colligatur, si liquidum valde acidum cum aqua mixtum, oleum excutiat, quod fundum petit, Ces- set autem destillatio , quam primum in retorta sonus audiatur stridulus Talis destillatio per triduum est iteranda, pice liquida recenti; tum vero acido liquori, sic acquisito , tantum carbonatis potassae admisceatur, donec hinc enata effervescentia cesset. Haec admixtio inservit saturationi acidorum , quae 3 ma (1) Conf. Poggendorff, Ann. N?. 8. Dd. 2. p. 119-125; Pharmac. Centralbl. 1854. Büchner, Repert: für die Pharm, .Tom, XLIX. P. 90-94» PABST» B 18 COMMENTATIO majore affinitate ad potassam instructa, quam aci- dum carbonicum, in fluido adsunt. 2. In cupream retortam depuratam, alembico stanneo. adhibito , . fluidum .saturatum.. injiciatur , affusa dimidia aquae parte; haec miscela distilletur. Primum destillatum , aquae supernatans multum- oleosus subsidens, nec, quamdiu sufüciens oleum transeat, intermittatur destillatio. ..*. Hoc oleum, cum sit Creosotum , multum adhuc eupii continens in lixivio potassae causticae 1,12 pond. spec. solvatur, Eupii pars una su- pernatat , altera pars cum Creosoto solvitur, Illa separetur; ad hanc vero separandam solutio alcalina misceatur 1,25 partibus aquae; qnae miscela rursus destilletur (stanneus nunc adhibeatur alem- bicus), donec aqua transiens haud amplius oleum contineat. Quo temporis puncto autem 0,75 par- tes transierint , admisceatur aequalis aquae purae *quantitas. Haec ultima tamdiu iteranda sunt, do- nec aqua transiens haud amplius oleum contineat. Nititur haec operatio c4 potassae causticae pro- prietate, qud, temperatura elevatá, eupion alias- que substantias prius quam Creosotum relinquit.. Nunc solutioni, alcalinae admisceatur quantitas acidi sulphurici diluti, sufficiens saturationi 0,75 partium potassae. Destillatio non intermittatur , donec. Creosotum. transiens. amiserit tantum eu-- pii, quantum fieri. possit. 4. Gap- 'CGHEM!TC A. 19 4. Alembicus stanneug.amoveatur ; potassae Creo- soticae, in retorta remanenti . admisceatur quanti- tas acidi sulphurici diluti, ita ut acidum aliquomo- do praevaleat, Nunc, rursus adhibito alembico stan- neo, destilletur, quamdiu oleum transeat. Tran- siens aqua rursus in retortam injiciaturs colligatur solummodo Creosotum impurum. 5. In retorta pura destilletur Creosotum col- lectum , cum aqua pura aut aqua Creosoti, quae remansit ex praecedenti operatione. Addatur au- tem parva quantitas lixivii potassae causticae, Tran- sit ia Creosotum, cum parvá aquae quantitate conjunctum, 6. Ultima operatio eo inservit, ut aqua separe- tura Creosoto. Ad hoc autem , quantum pos- sit, efficiendum , instituatur destillatio in retorta vitre, et recipiens mutetur, quamdiu aqua transeat. Retorta autem balneo arenae imponatur. Calor etiam afferri potest ope lampadis alcoholicae. Ulti- ma destillatio iteranda est, si Creosotum aéris contactu rubescentem accipiat colorem. Hanc autem praeparandi methodum cum Rei- chenbachiana comparantes, intelligimus, discri- men, praeterquam in destillationis apparatu , potis- simum in eo cerni, quod Simon separari eupion docet non tantum solutione in lixivio potassae causticae, et calefactione, aëris contactui exposità , sed. vero destillationem esse adhibendam, et quidem hanc ob causam, quod lixivium potassae causticae Ba Cea 20 c O MMIENT'ATIO ceteras omnes , quae in solutione “habentur, sub- stantias prius relinquit, quam Creosotum. 3... De parandi ratione, secundum Büchnerum (1). Pix liquida (potissimum ea, quae ex duro ligno parata est , ex qua, secundum Buchnerum, pu- rius Creosotum separari potest, quam ex illa, quae acquiritur e Pino Silvestri) destilletur le- niter in aheno ferreo (2). | Quamdiu destillatum aquae supernatet, separe- tur, et tum demum colligatur , quum in aqua fun- dum petit. Procedat destillatio, usque dum resi- duum in retorta consolidari coeperit, Oleum, in aquå fundum petens , bene concutiatur cum parva quantitate acidi sulphurici concentrati, scilicet und pro 2co vel 300 partibus, dein adjiciatur aequale aquae volumen, et miscela in minoribus retortis vitreis destilletur. -Quae operatio inservit separarando oleo ab am- monia, ct. ab oleo empyreumatico basico, Destil- latum transiens et in aqua fundum petens solvatur nunc in lixivio potasse causticae, prius calefacto au | 1,12 (1) Conf. Ejus Repertorium für die Pharmacie, Tom. XLIX. p. 85-89. Journal de Pharmacie, Julii 1854, p. 400-402. Pharm. Centralbl. N°. 55. p. 868. (2) Vid, Büchner, Aepert. Tom. XLIX.' p. 84, — t CHEMIGCHXK.^ tI 1,12 pond, spec. — Aliquamdiu calefacta hac solu- tione, separetur eupion supernatans. Refrigerata solutio decomponatur adjiciendo acido sulphurico diluto, usque dum acidum sulphuricum praevaleat. Creosotum hoc- opificio rursus liberatum sepa- retur a° formato sulphate potasse et destilletur. Primum transiens destillatum , nondum ab eupio satis liberatum, ideo separetur. Bis terve iteretur destillatio postremum transeunte et in aqua fundnm petente, Quo opifiio Creosotum, chemice quidem non purum, sed usui medico adaptatum, ` acquiritur. $. 8. J De parandi ratione , secundum Fr. Th. Hubsch- man, PAarmacopoeum in pago Theur- thalen, prope Schaffhausen (1). Pix liquida, ex ligno parata, destilletur. Destil- latum tunc primum colligatur, si in aqua fundum petere incipit. Tum aliquamdiu in vase aperto decoquatur cum duplici aquae volumine, cui ea quantitas .acidi sulphurici adjungatur, quà aquae supernatet. Liquida post refrigerationem separen- tur, atque oleum. separatum brunneum in vitrea retorta destilletur. . Quod opus repetatur, uti etiam illud, quod cum acido sulphurico diluto in- sti- (1) Conf, Annalen der Pharm, Tom, Xl. p. 4o-42. ` aa COMMENTATIO stituitur. Flavescens oleum destilletur nunc cum lixivio potassae causticae, 1,12 pond.spec., ety separato supernatante eupio, solutio calefiat , «deine de ope acidi sulphurici 'diluti decomponatur, ét cum aqua abluatur, Dein cum parva lixivii potas- sae causticae quantitate 1,12 pond. sped. admixta destilletur. Destillatum, hoc modo acquisitum; est Creosotum, quod tamen aéris contactui exe positum, cito colorem accipit brunneum, | Ad se- parandum vero principium oxydabile, imponatur destillatum per hebdomades aliquot cum parva li- xivii potasse causticaé 1,12 pond. spec, in aperto vase in cella; quo tempore elapso, solutio rec- tificetur in apparatu vitreo ope lampadis alcoholicae. Creosotum tali methodo acquisitum, etiamsi chemice haud purum, vel sic tamen usui medico aptum erat, quippe apud aegrotantes emesin ne- quaquam excitans, $. 9. De parandi ratione, secundum Giordanium (Augustae Taurinorum) (1). — Pix liquida destilletur in aheno cupreo, interne stanno bene obducto, destillatum rursus destille- tur, et productum saturetur carbonate potassae et destilletur. Ne tamen haec destillatio diutius quam par (1) Gonf, Gaz. Eclett. di fermento, 1855. p. 37; 38. Pharm, Cenir.blàtt., 1855. N°. 16. p, 255, CHEMICA 23 par est protrahatur. Transiens destillatum cum lixivio. potassae causticae 1,12 pond. spec. miscea- tur et calefiat in contactu aöris. Refrigerato des: tillato , separatur eupion supernatans. Haec solu- tio cum acido sulphurico diluto injiciatur in vitre- am retortam tubulatam , amplo recipiente instruc- tam. Clausis cunctis retortae aperturis destillatio instituatur, qua durante per tubum aqua calida in retortam injiciatur, dum in ejus fundo guttulae Creosoti conspiciuntur. Finita destillatione in recipientis fundo Creosotum invenitur, cui par- va aquae Creosoti quantitas superhatat. / f. 10. De páratidi raiione secundum Del Buc, ex fuligine. In omnibus huc usque enarratis methodis ani- madvertimus , ad praeparandum Creosotum adhi- beri picem liquidam vel acidum pyro-lignosum , quod et ipsum tanquam solutio picis liquidae cum acido acetico diluto considerandum est. Del Buc tamen Creosotum praeparavit ex fu- ligine (quae ex fabricis acidi pyro-lignosi petitur), et quidem hac metliodo: (1). Destilletur fuligo, usque dum transiens desulla- tum haud amplius acrem saporem habeat. Sature- tur (1) Conf. , Pharm. Centralbl. 1854. N°, 12. p« 185-187. Gaz. Bclett. di ferm, 1854, p, 97-101. 24 COMMENTATIO tur hoc destillatum cum carbonate potassae, sepa- retur oleum et dein destilletur in vitrea retorta balneo arenae imposita, usque dum residuum in re: torta densitatem extracti acceperit, Misceatur ole- um transiens cum 1,15 lixivio potassae causticae 25° Areometri Baumeani. Supernatans eupion se- paretur percolando , et quidem per filtrum , aquá madefactum. Solutio Creosotica , per aliquot horae minuta in vase aperto ferreo decocta, dein per unum diem in vase vitreo aéris contactui exponatur. Solutio deinde decomponatur ope acidi sulphurici diluti, usque dum omnis potassa saturata sit. Ca- lefiat miscela, separetur Creosotum in superficie ortum post aliquam quietem. Residuum lavetur iterum cum parva quantitate lixivii potassae causti- cae, et dein decomponatur ope acidi sulphurici. Colligantur liquida, quae Creosotum contie nent, et destillentur in vitrea retorta. Durante hac destillatione transiens liquidum aquosum rursus in retortam injiciatur. Haec operatio progrediatur usque dum ea Creosoti quantitas sit acquisita , quae tempus atque laborem compenset. Creoso- tum, tali modo acquisitum, satis diu aéris con- tactui exponatur, ut brunneum accipiat colorem ; deinde misceatur cum 4 partibus chlorureti calcii (quod omnino purum, siccum et in pulverem redac- tum sit), ad pastam. Hac pasta impleatur venter retortae, et aliquandiu pasta sibi relinquatur, quo facto, miscela destilletur, adhibito balneo arenae. Hoc HEMT. | 25 Hoc opificio cernimus Creosorum nullo colore transire. Quodsi colorem assumere FEN: mu- tetur recipiens. Haec ultima methodus, destillatio nempe cum chlorureto calcii, nequaquam considerari potest, secundum experimenta a Reichenbachio sumta, tanquam idonea. Judicii autem sui, Reichenbach hanc rationem dedit (1): Vehemens pulsatio, in- quit, quae oritur, si Creosotum, aquam con- tinens , cum chlorureto calcii destillatur , hanc des- tillationem impedit. Quo certius apud me constaret, uter hac in re bene viderit, ipse talem destillationem institui. Nullam vero pulsationem in ea animadvertens , co- actus sum Del Bucio assentiri (2). | $. IL. De nonnullis Creosoti puri indicis. Creosotum, unä alteráve harum methodorum collectum , revera esse purum, ex yequentibus: in- diciis patebit : 1. Nec acide neque alcalice reagat. 2. Creosoti in lixivio potassae causticae con- cen- (1) Vid. Erdmann u. Schweigger Seidel, Journ. Tom. 1I. p. 61. (2) Omnium , quas memoravimus , parandi rationum R e i- chenbachiana ex pice liquida est aptissima ad Creoso- tum purum acquirendum; brevissima autem est Methodus secundum Calderini, TV 26 COMMENTATIO centrato solutio, post dilutionem cum aqua, haud turbida fiat. Contrarium enim indicaret, adhuc eu- pion vel parrafinum Creosoto contineri. - 3. Amarus solutionis sapor, orta post refrige- rationem crystalla, indicio sunt Picamarum contineri, Quod idem etiam cognoscitur solutione barytae in alcohole aquoso , praecipitatum album excutiente , quod est combinatio picamari cum baryta. Si vero adest Pittacalium , solutio coeruleum colo- rem assumit, Idem ille color, si oritur, postquam gaz chlorium per solutionem ducitur, indicat prae- sentiam Pittacalii. 4. Brunneus color, quem Creosotum, aéris et luminis contactui expositum , fere semper assumit, principii oxydabilis praesentiam indicat, Quod idem cognoscitur, solvendo Creosotum in aqua, et huic solutioni sulphatem peroxydi ferri guttatim injiciendo , unde rubro-brunneum praeci- pitatum producitur. Nigrescens vero praecipitatum principii oxydabilis praesentiam indicat, 5. Acetate plumbi, Creosoto admixto, idque turbidum efficiente, praesentia ammoniae indicatur, $. 12. De Cr&osoto Zdutto an Producto. Singulis hisce methodis enarratis atque perlustra- tis, sponté oritur quaestio: Num Creosotum sit productum an vero eductum. | | Mi- CHEMIC A. ! M Mihi utrumque dicendum videtur. Scilicet, pro- ductum siccae destillationis nonnullorum corporum organicorum ; eductum vero picis liquidae, acidi pyro-lignosi &c. Quod confirmatur si primum in- ter se comparantur actio aquae Creosoti atque actio fuliginis vulgaris in carnem; — tum vero, si oleum , ex acido pyro-lignoso , addendo sulpha- te sodae qui antea eflloruerit acquisitum, post neutralisationem cum carbonate potassae, et ante destillationem cum lixiviis causticis et acidis , com- paratur cum puro Creosoto. TNT Hac enim comparatione invenimus, priori mul. tas adesse proprietates posterioris , uti sapor , actio in plantas et animalia etc, — Quicumque picem liquidam neutralisat, deinde cum aqua destillat, et gustat oleum in aqua fundum petens , facile ani- madvertet ingratum saporem Creosoto proprium. Quod etiam maxime confirmatum vidi, postquam oleum, prima picis liquidae destillatione acquisi- tum, et in aquá fundum petens, commiscueram cum. albumine ovi gallinacei, Haec enim miscela coagulabatur; non quidem continuo, sed post uni- us horae spatium. | Hinc consilium cepi detractam avis cutem hocce oleo inungendi. — Res bono eventu coronabatur , nam post ro hebdomades nullum indicium putre- factionis acceperat. Nonnullis tamen hominibus odor empyreumaticus erat ingratus, ' CA- CAPUT SECUNDUM. DE CREOSOTI PROPRIETATIBUS PHYSICIS ET VARIO EJUS USU HINC ORTO. a E ea CGreosotum est liquor, sine colore, transparens, oleosus, (1,037 pond. spec., vel secundum Buch- nerum 1,040 pond. spec. (1), pressione atmos- phaerica 0,722 m.m., et temperaturä + 20° Ther- mometri centigr.) qui in charta maculam oleosam producit, post aliquod tempus tamen disparentem. Ope lamellarum chartacearum, Creosoto made- factarum , aër atmosphericus loci cujusdam, in quo aegrotantes degunt, vaporibus Creosoti impleri potest: cujusmodi suffumigium Reichenbach adhibebat, opportunitate morborum, qui eo indi- gere ipsi videbantur (2). Comparata magnitudine guttarum Creosoti cum ed, quae est guttarum aquae, sub iisdem circum- stantiis , patuit, 261 guttis Creosoti opus esse ad implendum spatium, quod 1oo guttis aquae pu- rae impleatur. Quod fiebat temperaturä 20° Therm. centigr. et infra 49? latitudinis Borealis, Quum (1) Vid. ejus Repert. für d. Pharm, Tom. XLIV. p.159. (3) Vid. Sch weigger-Seidel N. Jahrb. der Chemie, Tom. VIII. p. 4o7. COMM, CHEMICA 29 Quum vero magnitudo guttarum inversä sit ra- tione multitudinis, quà impletur datum spatium, necesse est, ut, guttä aquae his circumstantiis == . 1,000 sumtä, vulumen guttae Creosoti.sit = 0,383, atque igitur fere ‚0,34 voluminis. guttae aquae. — Reichenbach (1), Miguet (2) et alii dicunt Creosotum refrangere lumen insolitá ratione, ejusque luminis dispergendi vim superare eam: Carbureti sulphuris. Experimenta vero a.viro cla. Marx, professore Drunsvicensi (3) institu- ta, ed, quà Biot et Cauchoix (4) solent, ra- tione , alium eventum protulerunt; scilicet : - refractionis ratio n' — 1,5343 combinata cum prismate vitri Crowniani (cujus ratio refractionis = 1,5190) dispersionis ratio Z = 0,5479 (vel 2 = Z 5,— = 0,53225). Haec proprietate, quà nullum aliud huc usque cognitum , neque solidum neque fluidum , corpus est | ine (1) Vid. Schweigger-Seidel Jahrb’ der Chemie, 1852. Tom, VI, p.308. 1833. Tom. VII. p. 23. (2) Vid. E. Miguet, Recherches chem, et med, Paris 1834. p. 13. (5) Schmidt, Jahrb. der Inn. u.. Ausl, gesamt, Me- dicin. 1855. N°. 5. p. 382. Schweigger-Seidel, Zusätz über das Kreosot, in Chem. Phys. und Medic. Bez. Se Heft. p. 455. in opere: Das Kreosot von K, Reichen- bach, Leipz. 1835; (4) Vid. J, B. Biot, Traité de phys. experim, et ma- thematique , 18:6. Tom, MI. p. 220. go COMMENTATIO indutum , usus est ad adhibendum nempe C teo s o- tum in telescopiorum constructione, loco vitrei flintici (Aintglas); quoniam telescopia sic maxime emendantur, si iis adaptatur vitrum. Cro wnia- num majoris refractionis et minoris colorum dis- persionis, atque vitrum flinticum minoris refrac- tionis et majoris dispersionis. Experimenta, hujus- modi telescopio instituta, optatum eventum protu- lerunt(r). Confecit Marx etiam ope hujus Cre» osoti lentem microscopii achromaticam , usui egregie inservientem. ` i Hoc Creosotum odoris est penetrantis ingrati, simillimi carnium sale et fumo induratarum. odori , saporis autem caustici acerrimi, linguam ita corro- dentis, ut alba macula in ea. oriatur, — Si forte in oculum incidat Creosotum, vehe- mentem excitat dolorem, Ejus tamen actio in ocu- lum haud noxia videtur. Animal enim , cujus ocu- los Creosoto inunxeram, aliquo quidem dolore affici videbatur, brevi tamen post oculos aperie- et, absque ullo externo doloris indicio. Si duo vasa, alterum Creosoto, alterum vero acido sulpburico concentrato repletum sub campana antliae pneumaticae ponuntur, er aër inde extra. hitur, acidum sulphuricum ad ejus superficiem rosaceum colorem accipiet. ‘Hoc vero adscriben- dum esse Creosoti evaparationi, per se. patet.. Ebullit ad 203° Therm. centgr., pressione at- wo | ` mos- Q) Vid, Schweigger-Seidel opere laud, pag. 455. CHEMICA 31 mospherica 0,720 m, Ms, atque ejus temperaturá 20° 'Therm. centigr. Destillari potest sine muta- tione. in- vasis clausis. Refrigerari potest, absque Nioslionó , usqüe , adı27° Th, cent. Dilatatur.a 29? Therm. centigr. usque adobe Therm, c. prope ad $ voluminis sui partem. Ejus altitudo capillaris cum aquae altitudine ca- pillari comparata, et hac = 100 posita, in tubo vitreo 1,5. m, m. diametri, accedebat ad 20° Th. c. = 59. Hisce proprietatibus. quodammodo inservire pos- set Creosotum. conficiendis Thermometris ; in- tellectà vero difficultate ejusmodi Creosoti com- parandi , quod chemice sit. purum , cum facile in eo conficiendo aliqua ejus pars carbonisaretur, ne- quaquam illud hydrargyro vel alcoholi praeferre possum, etiamsi horum dilatatio minor sit (1). Haud. alia ratione quam adhibito gossipio accen- ditur, nisi supra punctum ebullitionis calefiat. Si- mul tunc plurimum separatur fuliginis. Quodsi vero Creosotum in clauso apparatu calorico exponatur ea ratione, quam modo exposi- turi sumus , observabimus sequentia phaenomena, - Si Creosotum guttatim per tubum porcellane- um candescentem ducatur, cui amplior vitreus tu- bus, (1) Vid. Diss. Phys. Inaug. de Dilatatione liquidorum . per calorem. auct, Gerard Simons, p. 47-50, Traj, ad^ Rhenun 18358, 32 COMMENTATIO. bus, cujus extremum vitreo tubulato globo instruc- tum est, adjungatur, tum post aliquod tempus nigrescens liquidum in vitreum tubum veniet , quod, dum. videatur esse fluidum liquidum, revera nihil aliud est nisi flumen fuliginis tenuissimae, quod fundum globi occupat, et internam atque infimam partem tubi vitrei crustá nigrescenti tegebat. Per tubulum globo applicatum evolvebatur lente gaz quoddam , ammoniae odore carens , naphthalini odore instructum, Limpidum autem hoc erat et sine co- lore, atque facile accendebatur. | Flamma hinc orta, attentione erat dignissima. Infimae flammae parti coeruleus erat color ; seque- batur color candidus, uti flammarum hydrogenii bi- carbonati, huic vero successit pluma singularis ex. illà oriens, cujusque color magis rutilus erat, quam candida illa flamma, et quae ex igneis filis consta- bat, tanquam rete instructis. Maxima autem ejus intensitas habebatur eo loco, ubi flammam relin- quebat, decrescente intensitate, usque dum. pau- latim avolabat. Haec pluma altitudinem habebat 5 centimetrorum. In omni autem hac combustione nulla oriebatur fuligo. | Si fila parallela candescentia accuratius investigan- tur, videbuntur singula ex parvis punctis candes- centibus constare, quae celeriter adscendunt, atque igitur, quia impressio alicujus imaginis in oculum . per 1 minutum perdurat, tanquam filum oculo sese ostendere debent. Haec CHEMIC A. 33 Hac autem observatione ductus, Reichen: bach invenit verisimilem causam singularis hujus rei. Gaz flammans nempe omnes habebat notas hydrogenii bicarbonati, Ejus odor autem similis erat Naphthalino, atque ideo, secundum Reis chenbachium, fuliginis odori, secundum alios narcissorum. Cum autem ex experimentis patuit ; naphthalinum in combustione fuliginem ejicere , ne- cessario haec plümula contstat ex naphthalini fuligis . ne, quae flammá candescens fit, sed demum in altiore aére recenti comburitur. ' Quod inde etiam pa- tet, si apparatus destruatur, - Tum extrema pars altera tubi porcellanei repleta cernitur albis crystal- lis naphthalini. In ipso tubo inveniuntur lamellae ; constantes ex duro carbone nitente, similes: cylin- dris membranaceis, splendore metallico: tectis , et quidem ad speciem graphito similes. Hae lamel- lae non comburuntur ardore candescenti. In vis treo autem tubo et globo invenitur substantia fus liginosa cum aliqua albi naphthalini quantitate; f * 1 L PABST: C CA: 7 BU jí HISVIIE | CAPUT TERTIUM." aD ; à ati i4 ti DE CREOSOTI PROPRIETATIBUS. CHEMICIS ET. "SUbUU222 USIBUSCEX HS! ORTISe 1:557 ı De: Creosoti relatione. ad corpora simplicia s non, metallici; | | "e " 0a td I 117 iaa oxygenium parvam haben: affnitateti; , ita ut in ejus contactu .atque.etiam in contactu aéris atmos- phaerici: calefieri possit usque ad punctum. ebulli- tionis sine mutatione, Reich énbach pef. sa- tis lóngum tempus illud: exposuerat actioni radio- rum: solis; nec tamen flavescens «color inde. Creo- soto oriebatur. ‘Decoctum cum oxydo: plumbi ru- bro, nullam accepit matationem 5 sicuti nulla etiam obtinebat mutatio, postquam cum oxydo manganesii fuerat decoctum. Creosotum vero, ma- gis elevatá temperatur, oxygenium deutoxydi hy- drargyri attraxit, er primum rubrum, deinde brun- neum colorem accepit; calefactione autem deutoxy- di protractá, Creosotum tandem in corpus resino- sum transibat, dum hydrargyrum prorsus reduce- retur. | Oxy- CHEMIC A. 35 Oxygenium educitur ex acido nitrico , addendo ei Creosotum. Creosotum, per quod gas. cholorium ducitur ; decomponitur, et liquor rubro «flavum colorem acs cipit, dum acidum hydro -chloricum et corpus ré« sinosum interim oriuntur. Bromium cum Creoso- to miscetur, sub evolutione caloris et vaporum Bromii, dum miscela rosaceum colorem accipit. -Jodium in Creosoto solvitur, solitá temperatur ; eique tribuit brunneo - rubrum colorem. _ Phosphorus in Creosoto solvitur , solità tempé- raturi; haec solutio in tenebris lucet. Quodsi phosphorus primum fundatur , tum hujus majof quantitas solvitur ; solutio flavum accipit colorem ; et refrigeratione manet immutata. Sulphur, solitá temperatnrá, parum in eo solvi: tur, magis vero temperatura elevatà, ita quidem; ut, si Creosotum coquatur cum sulphure, in 108 bitis Creosoti, 37 partes. sulphuris solvantur; Haec solutio primum flavum , tum viridem , dein brunneum et rubro- brunneum accipit colorem. Res frigeratà autem hac solutione infra punctum fusio« nis sulphuris , crystalla formantur in liquido. - | Selenium in eo solvitur temperaturá elevatà j praecipitatur vero , si solutio refrigeretur Hoc praecipitatum , si per aliquot dies in co adfuerit , ad margines rubrum accipit colorem. C 9 AERA Š: di 36 COMMENTATIO $ 2. De Creosoti relatione ad corpora composita quae oriuntur combinatione corporum non metal- ` licorum, et quae nullas proprietates | ' acidi aut baseos habent. Aqua. Quantitas Creosoti in 100 partibus aquae solubilis pendet a temperatura. Sic temperaturá + 20° Therm. centigr. 1,25 partes; aquä autem . calefacta ad punctum ebullitionis , 4,5 partes solu- biles sunt. Refrigeratione autem , 3,95 partes rur- sus separantur. Porro , 10 partes aquae cum 100 partibus Creosoti conjungi possunt 5 qude cone junctio verisimiliter tanquam hydras Creosoti con- sideranda est, cum solummodo calefactione hanc aquam excutiat. Ambae hae combinationes oriun- tur conquassando aquam cum Creosoto. Ad prio- rem vero constituendam , , praestat destillare Creoso- tum ope aquae (1) et destillatum usurpare , quià sic utraque substantia interius combinatur. Haec aqua Creosoti cum, uti deinceps patebit, vario usui possit adhiberi, lubet hie ejus ea chemicas recensere. Proprietates autem hydratis Creosoti, de quo su- pra (1) Conf. Büchner, Reperi. für die Pharmacie , Tom, 47; pag. 27% "CHEMICA. 37 pra monuimus, cum’ Creosoti proprietatibus omni fere parte consentiunt. ` Nec 'acide neque alcali- ce reagit aqua Creosoti; Si parum acidi sive- alcali ei admiscetur , haec non neutralisantur. Ad oxygenium parum habet affinitatis ; actionem tamen habet in sulphatem deutoxydi ferri cujus oxyge- nium arripit. Ad phaenomen autem explicandum, - affinitas praedisponens Berzelii in auxilium vo-' canda est. Gas chlorium, per aquam. Creosoti ductum, huic rubrum praebet colorem , et oleum separat, partim ex Creosoto immutato , partim ex decomposito Creosoto constans. Solutio Bromii in aquá , sufficienti quantitate cum aquá Creosoti mixta , eadem efficit quae Chlorium. | Solutio Todii in aquá nullam in aquam Creosoti habet actionem. Tinctura Iodii turbidam reddit aquam Creosoti ,- dum separetur Iodium. Solutio potassae causticae , uti etiam aqua calcis et aqua barytae, rubescentem post aliquot dies- aquae. Creosoti tribuunt colorem. Acidum manganicnm si in aquam Creosoti gutta- tim injiciatur, amittit colorem suum violaceum , ct reducitur ad peroxydum manganesii, etiam si aci- dum manganicum sit valde dilutum. Acidum nitricum, ex Reichenbachii sen- tentit, nullam habet actionem in aquam Creosoti ; sed. aqua Creosoti, quam cum hoc acido in | con- tactu ponebam, rubescentem accipiebat colorem. Acidum .sulphuricum nullam primum actionem » h d- 53 COMMENTATIO habet in Creosotum; quodsi vero pergas addendo hoc acidum | aquae Creosoti ,. liquidum primo fit turbidum ,. deinde Creosotum separatur immutatum. Nitras. oxydi argenti. demum post aliquod tempus in aquam. Creosoti agit; et formatur inde praecipi- tatum argenti reducti. | Nitras- .deutoxydi hydrargiri , cum aquá Creoso«» ti mixtum , purpureum post -aliquot horas. accipit colorem , atque oritur praecipitatum nigro- rubrum; \ quod in alcohole est solubile. Nitras oxydi plumbi, neque nitras oxydi uranii actionem habent in aquam Creosoti. Subacetas plumbi liquidus et acetas plumbi nule lam habent reactionem in aquam Creosoti puram ; idem dicendum de acetatibus barytae, magnesiae , oxydi zinci, protoxydi hydrargyri , deutoxydi hy- drargyri , protoxydi manganesii et peroxydi ferri, Acetas oxydi argenti miscetur cum aquá Creo- soti; post aliquot horas oritur praecipitatum nie gricans, quod est argentum reductum , quia Creo- sotum absorbsit oxygenium oxydi. Chloruretum auri continuo praecipitatum -produe cit; quod si separetur, patebit, illud: non esse aurum purum, sed conjunctionem Creosoti cum auro. Chloruretum platini , si guttatim | injicitur in aquam . Creosoti, oritur, post aliquot dies „.'ad: va- sis vitrei parietes corpus resinosum. Sulphates aluminae , oxydi cupri , protoxydi man- e SHEMICH.. 5 ganesii , oxydi Niccoli , protoxydi ferri , nullam habent reactionem in aquam Creosoti. u ii Sulphas deutoxydi ferri rubro - brunneum praeci- patum producit, cujus praecipati una pars in. alco». hole solvitur, . et quidem rubro - flavescenti colore induta; pars altera. ut pulvis. albescens remanet. Erat autem hic pulvis sulphas protoxydi ferri, cui. albescentem colorem tribuerat alcohol. Reapse hoc ita esse, patet, si pulvis ille albus solvitur in acido. hydrochlorico diluto , et in hanc solutionem guttatim injicitur cyanuretum potassii et ferri , quod tum oritur praecipitatum cyanureti ferri. — Solu- tio alcoholica nullum ferrum continebat , ‚sed, in Vase vitreo reliquit substantiam vernici similem , resi- nosam rubro-flavam et siccam postquam. liberata erat ab alcohole, inde ortam, > quod Creosotum par- tem oxygenii sulphatis deutoxydi ferri attraxerat. 5 Sulphas . cupro - - Ammoniacale in aqua Creosoti praecipitatnm. producebat brunneum, quod erat oxydum cupri. octo i Aquá Creosoti in solutionibus. aquosis gummi mimosae atque. ‚gummi cerasi post aliquot dies al- bicans praecipitatum producebat , dum liquores ma- nerent sine reactione in. infusum heliotropii ; quod itaque probat solutionum. fermentationem adfuis- se nullam. | In mucilaginem seminis cydoniorum aqua Creo- soti nullam prorsus habet reactionem, Aqua ‚Creosoti, albumini admixta „ hanc coagu- "FRAU, 4o COMMENTATIO lat; haec coagulatio non tam cito oritur, si albu- mini aqua addatur. — Sanguis, aliquamdiu sibi relictus, in duas separatur partes, quarum altera, liquida est, quae serum, altera materies dura, quae cruor sive placenta vocatur. Admixtá Sero aquá Creosoti, turbidum hoc fit post aliquot ho- ras, et, post dies aliquot, albumen coagulatum praecipitatur; quae operatio si instituitur ope Creosoti puri ə coagulatio continuo oritur. “Admix- tà vero cruori aqua Creosoti, liquor fit albescens et turbidus. Haec coloris mutatio, a cruore aper- te profecta, inde oriebatur, quod aqua Creosoti ejus albumen absorbebat, dum placenta ipsa, co- lore quodammodo amisso , magis corio similis eva- sit atque obscuro colore. Reichenbach autem , cum indagare vellet, quousque actio in placentam adscribenda sit sero, pigmento et fibrino, quae ed continentur, ideo placentae admiscuit aquam , et separavit pigmentum , . nec non ei adjunctum serum, qua operatione crue sta colorem amittebat et pellucida fiebat, — In solutione pigmenti , admiscendá ei aquam Creo- soti, post aliquot dies praecipitantur flocculi rubro-albescentes , quale etiam praecipitatum ori- (tur in solutione et albuminis in aqua soluti, et seri. Fibrinum in aqua Creosoti immutatum mansit. Patet inde, Creosotum in sanguine coagulare al- bumen , et quidem continuo, si ambo sint con- cen. CHEMICA. 41 centrata; post aliquod tempus vero, si alterutri aqua fuerit admixta; porro, placentam etiam coa- gulari, si pigmento adhuc repleta sit, quia mate- ria colorans a sero sanguinis recepta, continetur placentá rubrä; deinde, contractionem, corii in- star, quam crusta in aqua Creosoti accipit, ad- scribendam esse pigmento et sero sanguinis, quae crustå continentur; — tandem, fibrinam per se haud affici a Creosoto. | Creosotum. aeque pigmentum ac albumen prae- cipitare, pigmentum vero non praecipitari, sim- plici involutione albuminis coagulati, patet ex se- quentibus experimentis , a Reichenbachio- institutis. ! Utriusque praecipatio semper uno tenore ori- tur. Siautem per intervalla oritur , addenda iden- tidem aqua Creosoti, semper acquiritur rubescens praecipitatum, et remanet liquidum , colore rubes- cente tenuiore indutum. Pigmentum et albumen igitur eadem proportione semper separantur; atque: Creosoti in. utrumque actio aeque magna est. Quodsi pigmenti praeci- pitatio nihil aliud esset, nisi involutio in albumi- ne coagulato , necessario omne pigmentum absor- buisset prima praecipitatio (quod accidere solet in omni clarificatione , quae fit ope albuminis), quod tamen non contigit. Hoc vero praecipita- tum in acido acetico solvitur omne, eadem ra- tio- 42 COMMENTATIO tione, quà albumen ovi coagulatum. In. lixivio. potassae causticae solvitur viridi _ colore. ode Quodsi nune. proprietates: (1). aquae Creosoti comparemus cum ` proprietatibus , quae tribuun- tur aquae Dinelli; aquae empyreumaticae ‚Reus, schianae, et liquori antichaemorrhagico viri doct. J.F.van der Houven van Ankeren, Med. Doct. Trajecti ad Rhenum, nec non surrogato aquae Dinelli , quod invenit D. VrydagZ ynen(1), Pharmacopoeus Haganus , supponere coacti sumus, horum liquidorum proprietates praecipuas attribuene das esse Creosoto , quod continent (scilicet , si ve- ra sint, quaecumque de iis sunt scripta). Dixi autem supponere , etiamsi D. Vrydag Z ynen affir- met,seex surrogato aquae binelli separasse Creso- tum; non vero operationem, qua illud effecerit, tradit, | Si (1) Vid. de proprietatibus horum fluidorum : Konst en Letterbode 1833 N°. 25 pag. 395-308. 26 pag. 402-405, 27 pag. 418-425. 55 pag. 51-54. 4e pag. 169-175. 54 pag. 368-394. 55 pag. 402-405. 1854. N°4 pag. 50-57. 7 pag. 98-109. Ann. für Phamacie , Tom. V. pag. 250. Büch- ner, Repert. Vom. 44. pag. 155, 140. 46 pag. 255, 267. 284 , 295. 496-498. Gräfe u. Walther Journ. für Chir. u. Augenheilk. Tom. 17. pag. 650. — Tom. 18 , pag. 482. — Tom. 20. pag. 1%. Berliner Jahrb, der Pharm, Tom. 32. pag. 221-225. Tom. 18. pag. 141-144, Sch wei g- ger Seidel, N. Jahrb. Tom, VIII. pag. 117-132. (1) Vid. Konst en Letterbode 1855. N? 36. pag. 106. wy MUERTO. IG IEMTEÉGGA OO 7 43 »Si:càrnes recentes aquá . Creosoti. per dimidiam horam humectentur, haud amplius putredine affi- ciuntur, etiamsi solis radiis exponantur, et qui- dem saepius aqua. humectentur. © Quin imo carnes partim jam putrescentes, ita ut vermiculi in iis habeantur, per horae spatium aqua Creosoti bu- mectàtae , ulteriore putredine non afficiuntur. Car- nes, sale induratae, etiamsi non. coctae , exsiccari possunt et ediy sapor tamen et odor Creosoti ma- nent. Quodsi autem tales carnes coquantur, for- tiorem Creosoti odórem spargunt, quia Creoso- tum sic magis isolatur. — Creosoti autem cum acidis ; inprimis acido acetico, conjunctioni ad- scribendum est,. carnes, fumo induratas, hujus odore et sapore nom: esse 'praeditas.. Quod. idem dicendum de acido pyro -lignoso. Haec autem Creosoti proprietas alicujus momen- ti fieri posset, non tantum nautis e. g. in itine» re, quod instituturus est versus septemtrionem celeb. Ross; verum etiam iis peregrinatoribus , qui multas hebdomades per media deserta inculta sub: ardenti coelo, (ubi carnes tam facile in putredinem: abeant) iter faciunt. Hanc ob causam sequentia experimenta. institui : A.d. 21 Octobris. posui. carnes , sale. induratas, uti- etiam recentes, in. aqua) Creosoti per spatium 24 horarum; | dein, una carnium parte in loco calido deposità, alteram partem 'aéris contactui exposui; post mensem neutra pars in putredinem ab 44 COMMENTATIO abierat. Eae carnes, quae sole fuerant induratae nunc sapore erant non ingrato ; ceterae autem sa- pore erant leviore. Carnes bubulae, primum sale et fumo induratae et coctae, tum aquá Creosoti per I2 horas imbutae , in putredinem quidem. non abibant, sed durae erant factae. Earum sapor et odor similes erant carnium, fumo et sale indura-. tarum , sapori et odori ; dum. Creosoti odorem le-: viorem spargebant eaedem illae carnes.. Earum tamen sapor ingratam apud me reliquit affectio- nem ; qualis ingratus sapor iis mansit , neque abiit coctione cum aqua, nec ope acidi acetici. Licet igitur carnes putredine non afficiantur, si aqua Creosoti sint humectatae, vel sic tamen puto Azotum (nitrogenium) praeferendum esse ad conservanda victualia ( Patet itaque ex hisce experimentis ; carnes coctas aeque ac non coctas , actioni Creosoti expositas , nulla putredine affici. Quod animadvertens , mecum repu- tavi usum aquae Creosoti, si adhiberetur ad con- servanda coria recentia. Quo magis autem de hac re apud me constaret, obduxi superficiem inter- nam corii recentis cuniculi aquá - Creosoti , : quo facto, illud corium suspendi in aére athmosphaeri- co. Post quatuor dies exsiccatum corium nequaquam foetidum odorem- spargebat, conservaverat autem Creosoti odorem. Pili etiam firmiter corio inhaere- bant, nec sine labore extrahi poterant; quod pro- prium: corio mansit, : Docuit itaque hoc experi- men. CHEM ICA, 45 mentum, animalium coria ed ratione a putredine posse conservari. In quánam re autem sit posita vis Creosoti con- servativa, quoad carnes, e sequentibus patebit. Ne quidem carnis fibrina videtur propensa ad putre- dinem 5 Creosotum autem reducit albumen et pigmen- tum in eam. duritiei conditionem , quá non in pu- tredinem abire solent. Carnes igitur tantummodo paulisper exsiccantur. Ex Mülleri sententia, aqua. Creosoti etiam adhiberi potest ad conservanda praeparata anato- ` mica (1). . „Quod . verum esse ipse expertus sum. Avis enim intestina in aqua Creosoti suspendi, vase vitreo, ope cerae Hispanicae. clauso, Elapsis 19. hébdo- .madibus , intestina nullà putredine affecta . in veni, aqua Creosoti autem quodammodo erat co- M ISNI ;- Nervi nonnullorum animalium in aqua Creoso- ti immutata manebant , colore nonnihil leviore. fac- to. Quin etiam ad conservanda cerebra per. ali- quod , tempus adhiberi potest aqua Creosoti. Cuniculi enim cerebra , per 14 dies in aqua Creo- soti; prorsus immutata manebant,- deinde autem, non (t) Vid, Müller, Archiv für ar hieu prs Wissenschaft, Medicin. Jahrg. 1854. I“ Lac 95. 46 COMMENTATIO dion "quidem 'in' patredifiem^ dbibant , sed‘, manu tacta , mma BEER: Ki A38 'IDROO «S220 ' i 25 5202961 iy ind siare aobis p Koran relatione ad corpora simplichoós IARRI A ımetallica.'‘ | Potassium. ' Simul ac hocce corpus in contactu ponatur cum Creosoto, oritur evolutio bullarum aérearum , dum potassium mutetur in potàssam. Haec. potassii in Creosotum actio augetur inpri- mis, si Creosotum prius sit ' calefüctum j quo fit ut hoc, refrigeratione , 'densus existat liquor 5 ita quidem ut in fila trahi possit. Quae opérátio' ifi- stituenda est in gas hydrogenio, quia miscelà', aéris contactui exposita , brunneum accipit colo- rem. Quodsi autem haec potassae €t Cieosoti miscela condensata in retorta Vitream injieiatur‘, dein vero destilletur , omne fere Creosotum in re- cipiente acquiritur, dum in retorta parum Creo- soti cum potassa conjuncti remaneat , quod tanien, temperaturá sufücienter'elevat4 , carbonisatür; Hähe operationem Reichenbach saepius repetiit, et semper eodem successu. Adscribenda est haec oxydatio, ut mihi quidem videtur , aquae, semper cum Creosoto conjunctae ; quocirca bullulae aöreae, evolutae, durante actione po- potassii in Creosotum , habendae sunt tamquam hy- drogenium. Cujus argumentum etiam in eo. habe- tur; quod Reichenbach: nunquam adquisive- rit/Creosotum , ab aqua prorsus liberum (1). ^"Sodium- fere eamdem in Creosotum habet actio- diem 5; si nempe plures disci (sc4///7es) sodii recenter praecisi in Creosotum injiciantur , evolutio caloris oritur y'et disci mutantur in globulos sodae. Hulo- aua tgok sod? zonoDenGreosoti relatione ad bases. > XI ingi d i. JE. IDBIUI l 71) | bona pipes laatéfhedit: haud: dispar ei, quod in praecedenti paragrapho occurrit ;' si hydras po- tassae ficcum in contactu ponatur cum Creosoto ; altéra enim pars solvitur sub evolutione caloris, al- téra pars fit liquida. Reichenbach hoc expli- cat ex duplici Creosoti ad potassam et aquam af- finitate, qüod'^nempe tunc altera pars hydratis potassde adüdm suam excutit, atque anhydrum cum Creosóto cönjungatur, dum altera pars hydratis potassae liberatam äquam absorbet. Melius tamen, ut mihi quidem videtur , explicari posset hoc phae- nomen 'ópe affinitatis praedisponentis B erz elii, +92. quivixil. 302.4 TATE i sie pr^ .Conf. bos der. Physik. Bd, XXVII. Heft. 1. Schweiger Seidel, N, Jahrb, Bd. VIII. Heft 6. S. 326. 48 COMMENTATIO sic ratiocinando : |. Creosotum habet affinitatem sese cum . potassa anhydra: combinandi. . Potassa autem, hic aquau continens , ideo hanc excutit, dum remanens hydras potassae siccum , hanc aquam absorbet, propter ejus ad aquam afinita- tem... Quodsi densus ille liquor. in cochleario platineo ^ incandescat , tum, aliquamdiu i: posto inultum potassae remanet. In liquore autem te. nuiore formantur crystalla , melius quidem ob- servanda miscendo Creosotum cum solutione. potas- sae concentrata; tum iterum habetur evolutio ca- loris, et: formantur. duae ^ combinationes (hoc vero lixivium fortissimum sit necesse est; in lixi- vio enim 1,36 pond. spec. haec pbaenomena haud amplius .observantur) altera. Creosoti, cum .. potase TM formå oleosá, altera autem. formá aquosá. . In utraque formantur.. crystalla . lamelliformia,. nito- rem margaritaceum habentia, .Haec. crystalla, €x- ficcata,- facile in. aqua ;solvuntur, dein acido hys . ` dro-chlorico .decomponuntur ,. ita. quidem , ut oria- tur chloruretum. potassii, et. Creosotum liberetur. Si autem. justa. proportio sit, adhibita, . materies oleosa: omnis. mutatur in crystalla, quae constant ex potassa Creosotica, et in lixivio. minus. con- centrato. natant, quod lixivium tamen. parum ad- huc Creosoti continet. Causa, cur lixivium spe- cifice fiat levius, in eo quaerenda est, quod Créosotum cum potassa anhydra se conjungit, Ila autem crystalla funduntur calore, non vero de- CHEMICA 49 decomponuntur, Si enim lixivium , quod crystalla haecce continet, calori exponatur, oritur in su- perficie hujus lixivii liquor oleosus, qui refrige- rio rursus in crystalla mutatur. Cristalla ex hoc lixivio etiam liquida acquiri possunt, aquá nempe identidem adjiciendd ; quodsi autem aquá admiscendà progrediaris, orietur tandem lixivii et crystallorum liquidorum conjunctio , unde solutio limpida. Creosotum igitur duas init combinationes cum potassa; altera anhydra est, liquida, oleo- sa; hydras altera, crystallos formans, Est etiam alia solutio Creosoti in lixiviis, aquá mixtis. Haec vero consideranda sunt tanquam solutio erystallorum in aqua. Combinatio Creosoti cum lixiviis potassae concentratis, si aéris contactui exponitur, brunneo-flavum accipit colorem , et ex aére attrahit acidum carbonicum, quo fit, ‚ut Creosoti pars separetur. Majore autem aquae quantitate mixta, diutius sine colore manent. Hoc vero Creosotum separatum continere multum po= tassae, patebit cuique examinanti. Quodsi adji- . ciatur aliqua acidi sulphurici diluti quantitas , orie- tur effervescentia. ^ Hic igitur aderat combinatio carbonatis potassae cum potassa Creosotica, atque inest Creosoto facultas formandi sal Zup/e« dictum ; quod etiam in sequentibus luculentius nobis patebit. Concentrata insuper calefactione continuo brun« neum accipiunt colorem, cujus rei causa in oxy- datione est quaerenda. Acidum, his. solutio- PABST. Das ni« zo COMMENTAT IO nibus admixtem 'Cónjütigitür eum potassa et Créo- sotum. separatur "imiütatum, Quodsi Solato co lore sit indura 5" prineipium colorans "separátür 'si- mul cum Creosoto;' sed ab hoc" rursus” Separatut ope: destillationis; |! Saepe "etiam" sal formatus à Creosoto solvitur quod ut 'evitetür, ' práéstát usurpare acidum sulphuricum; uti etiam fieri solet in praeparando ^ Creosoto. ^ "Tum Vero bene ani- madveértenduin est ; primum, ut addatür parva acidi quantitas. praevalens, tum: vero, iut destillatio prüdenter inftituatur. Hae solutiones, si; multum potassae et aquae; átque ideo- parum 'Creosoti continent , diutius calori 'exponi possunt, nec ta- men Creosotum , quod- continent, excutiunt , nisi jn casü'contrarió; «mo ac WERE Si’ Creosotum satüratur sodát didicit TN op- time fit ope sodii et superaddenda aquae quanti- ‚rate, oriüntur in plano. contactus éfystalla^ sodat Creosotiede; et, lieet haec erystalla non formantur nisi addità aqu, lixivia tamen sodde- valde con- centrata. ^ formant: eombinationes densas liquidas’; quae, refrigeratae , consolidantur; simul" iñ” Hae solutione, quemadmodum in plurimis 'Selutionibüs in! potassa et soda fieri solet, magia caloris ev- lutio locum habet; solid haec materies est accu- mulatio Crystalloruin ek hydratis- sodae Creosoti&ae, | (9:82. TOJU EIIN acicdlcis? Creösotum p cum? eo ^ mixtum y ab« sorbet 'superfluamealdem ,-atque- cum "hac conjun- i ci | A gia CHEMICA $1 gitur ad substantiam solidam , pinguem, albescen- tem, dum remanet limpidissima aqua calcis. — Haec solida substantia in filtro exsiccata, mutatur in pulverem coloris rosacei, in aqua solubilem. Hanc Creosoti ad calcem affinitatem adhibitam fuis» se, jam supra annotavimus, ubi de methodo Cal- derinii egimus. Hydras barytae, in pulverem redactum , cum Creosoto debilem init conjunctionem, quae vero major fit, aquam miscelae addendo; unde oritur baryta creosotica albescens et pellucida, attac- tu saponacea et in aqua solubilis. In Ammonia liquida Creosotum solvitur frigide , et separatur, uti jam in parandi methodo vidi- mus, non nisi magno labore. Haec solutio eant proprietatem habet, ut aéris athmosphaerici oxy- genium absorbeat, unde primum rubescentem , dein rubrum accipit colorem. Hydras oxydi cupri primum aquam puces deinde solvitur brunneo colore. US$ 5 De Creosoti relatione ad Acida. Creosotum cum. acido sulphurico officinali sivé Anglico, vel oleo vitrioli fumante (1,850 ratione r partis acidi ad 20 partes Creosoti) mixtum, et tum citó conquassatum , rosaceum colorem accipit. D 2 Aci» sa COMMEINTIATIO Acido sulphurico. in. Creósotum guttatim injicien- do,: rosaceus; color mütatur in rubrum , deinde purpureum ,. tandem «nigto-rubrum ; dpsa autem -misə cela, quamdiu. haec, colorum. mutatio obtineat, pellucida: matiet 5;; calefacta overo» miscela paulo an- | te. punctum. ebullitionis.: repente: accipit colorem nigrum intransparentem , quod ultimum. itaque: est carbonisatio y. quae. dicitur, corporum -organicorum ope, acidi, sulphurici... "Haec. carbonisatio habetur minore gradu „ si.acidum sulphuricum. chemice pu- rum adhibetur, ..et..cum.. Creosoto. lente. conjungi» tur. atiduos suos. tii .„Cum; vero... acidum. sulphuricum concentratum aquem..'ex;aére athmosphaerico | absorbet,, -hinc exposità..hac -solutione rubrá humidi aéris athmos- phaerici , qualis .in; patria. nostra hahet ass contac- tui, Creosotum. separatur. Acidum sulphuricum dilutum , solitá temperatu rå -nullam habet in:Creosotum actionem, sed tum demum, quum ad eum gradum calefit, ut. in vapores transeat ejus aqua. Ideo una pars Creo- soti, si 2o partibus acidi sulphurici chemice puri adjiciatur, miscela continuo nigrescenstem accipit colorem et aliquamdiu post praecipitatur. Quae miscela, si, adjectá ei satis magná Creosoti quan- titate;.in retorta destillatur , acquiritur in recipien- te, primum „ Creosotum purum, deinde Creoso- tum y. sulphur. continens , tandem sulphur subli- gatum s ita. ut. hic. acidum sulphuricum decompo- | na- J)ICHEMIAA OD 3 natür;^ Quando sub iisdém circumstäntiis ) loco permagnae quantitatis Creosoti, permagna acidi sul} phurici quantitas adhibetur; Creósotum decompo. netur;- ipsà autem " miscela”"spumabit "er tandem consolidabitur, dum-ek ea'evolvitur gas Aeiduim sulphürosum, Actio acidi nitriei in Creosotum dif- fert secundum illius pondus 'spec. Inject4 gutta Creo? sóti 1,2930 pond. spec. in Creosotum , óritur' evo» lutio caloris , vaporum ruforum gasis acidi nitrosij dum liquor maneat limpidus’,' sed rübro-flavum ac- cipiat- colorem. ' Si vero adhibetur àcidum nitricum fumans 1,450 pond. spec., Creosotuni solvitur sub. vehementi ealefactione -et evolutione vaporum ruforum, dum liquor in Creosoti qüantitate -viget sies majore, agitatione, ` brunneum'colorem acci. pere solet; sed'tamen pelludicus manet. Quodsi contra gutta Creosoti injicitur in acidum nitricunt 1,230 pond. spec. miscela nigro-brunea fit, 'et densa, prouti unguentum, Si vero acidum nitricom Sit 1,450 pond. spec. tactu oritur magna liquoris saltatio. Si aequales partes acidi nitrici et .Creosoti commiscentur , fortis evolutio caloris et densi vapares rufi oriuntur, qui per totum conclave diffunduntur, Acidum phosphoricnm 1,133 pond. spec... — Hujus si una pars cum 53» partibus Creoso. ti calori exponatur, hoc in eo solvitur; sed miscela refrigerio fit lactea, ¿dum pars acidi separatur. Adhibitis autem 30 partibus acidi et una parte Creosoti, eadem phaenomena oriun- tur , 54 COMMENTATIO tur, nisi quod refrigerio | pars Creosoti separa- tur. Acidum molybdicum , in Creosoto coctum; mutatur in peroxydum molybdenii, dum Creoso- tum flavo-rubrum colorem accipit. Acidum boricum crystallisatum, — Hujus acidi , cocti cum Creosoto, solvuntur plurima..crystal- la, quae tamen, -refrigerio ut pulvis- praecipitan- tur, | | . „Acidum hydrochloricum .concentratum. ‚In hoc solvitur, temperaturä elevati , aliqua. 'Creosoti quantitas; solutio vero, refrigerata,. fit lactea; et Creosotum separatur. Hujus acidi una pars. sol- vitur, solitd temperatur, in 1o partibus Creosoti, post aliquod tempus 5 elevatá autem temperaturá y solutio continuo oritur. Quodsi huic acido -multa aqua sit admixta, illud eadem fere ratione est. ad Creosotum, ac aqua. Acidum hydriodicum solvitur solitä temperaturà; si vero aliquam jodii liberi quantitatem continet, uti fere solet, tum cum hocce Creosotum conjungitur primum, quod inde coloratur, dum acidum colorem suum amittit, Miscelä vero conquassata solvitur joduretum Creo- snti, Caps . 6. SEHEMIOMOD s “> MISVequo20 srot01by :dDecGreasoti abieto ad iC ovp Jib quae oriuntur \combinatione»bascos cum baud | -&d ^ imellutm ein bouton dd papal e Js Bon "unida be wi 59t ¿i iuis jad linea Pes aine vo: inl indi Qreokds tum affinitatem habere — quee sunt >in conditione .cryrtallisationis. «0000 2.0077.) -. oChloruretum. calcii , in. vm pitis adjec- tà autem | parya- aquae -quantitate ; ssolutio (citius oritur, Haec causa est, cur non Creosotum ,- des- tillatione ope hujus chlorureti calcii, ab omni sua aqua. possit . liberari... Si. enim. talis. destillatio sin- stituitur , aqua excutitur ,..quae tum cum :Creoso- to transit. Superfluum sal in fundo retortae tum praecipitatur unde; secundum Reichenbach, tam. vehemens. pulsatio oritur, ut destillatio. non progredi possit. Quod (uti supra jam | monuimus $«30;:qua;.de parandi methodo secundum ;D e1- buc.egimus) „non obtinebat in - destillatione hy- - dratis. Creosoti. cum. chlorureto | calcii;; Substantia praecipitata,,. si.exsiecatur inter lamellas..chartaceas tenuissimas, et dein-in aqua:solvitur ,:conjunctum Gar PIERRE. quae — igitur. ope Ty r ims dewnolix seogps aqude (1) Huc etiam mihi videntur ea corpora pertinere quae Berzelius salia haloidea voeat, et tanquam combinatio- nes binarias corporum simplicium considerat. 56 COMMENTATIO aquae est facta. Hic itaque Creosotum locuin aquae hydraticae occupaverat. | Carbonas potassae crystallisatum | coctione len- te solvitur; et Creosotum flavum accipit. colo- rem, Ad subcarbonas potassae vero nullam ha- bet affinitatem; nec etiam ad nitras potassae, chloras potassae, fluas potassae , bichromas vp sae, joduretum potassii. Crystalla proto-chlorureti stanni cum Creosoto cocta primum aquam suam excutiunt, deinde sol- -= vuntur, praecipitantur autem, refrigerio , sub pul- veris forma. Crystalla deuto -chlorureti Mercurii ( chloridi Mercurii) in Creosoto cocta, in eo solvuntur; magna autem eorum pars, refrigerio , ut- crystalla separatur. | | Nitras argenti crystallisatum solvitur solita tem- peratura ; calefactum vero ad 30° et 40° Therm. cent. solutio violaceum accipit colorem, dum ali- qua argenti quantitas reducitur. ^ Solutionis coc- tione omne argentum reducitur et album accipit colorem. E solutionibus aquosis non ‘reagit solu- tio aquosa nitratis argenti , sed ejus aqua absorbet aliquam Creosoti partem, ^et tum in eadem est ratione ad nitras argenti, ac aqua Creosoti. So- lutio aquosa chlorureti auri reducitur, et Creoso- tum flavum accipit colorem. $7. CEREM ONOS 5» 27 De — relatione ad: acida et salia QI9Y inp? qe» tii -3g3ivloe ibm yr (^t (^ , ' | 61 ij pn , . " JI | " nit biJL i ; TIA " Acidum a cum. desos Jom» fii- proportione , etiamsi acidam sit valde diturun Magnam habet ad .Creosotum affinitatem ;' nam, aequali aquae: parte admixta, semper, temperatu- ra solità, 6 partes; et elevata temperaturd ^ ro partes Creosoti solvit. — Solutio unius ' partis Creosoti in*oo partibus acidi acetici limpida ma- net, étiamsi aqua admisceatür, nec Creosotum inde separatur. , —E salibus , > quae. formantur. conjunctione hujus acidi cum corporibus -regni inorganici „quae ba- seos proprietates habent, sequentia examinata sunt. Acetas-potassae siccum solvitur in ebulliente Creo- soto , “refrigerio vero major. pars. initio 'separa- tur sub forma crystallorum , dum. Creosotum, fla- vescentem accipit colorem. | Cum vero ope cárbo- natis potassae in parando Creosoto acidum aceti- cum seperatur, ita ut acetas potassae formetur, ad modo memoratam proprietatem | hic bene : est. attendendum. Acetas sodae in ebulliente Creosota , A / 0249 [15611 '^niag- (1), In: classicafitione corporum vegetabilium secutus sum ordinem , quem Clar, P. J. Je de Fremery in Scholis de Chem. war 1854 proposuit, 58 COMMENTATIO magna quantitate solvitur, sed refrigerio omnis massa crystallisatur. Acetas oxydi plumbi crystallisatum solità tem- peraturá solvitur in Creosoto, |Elevatà vero Creo- soti temperatura , haec crystalla multo majore quantitate solvuntur, refrigerio autem pars de- mum separatur, tanquam solutio aquosa. . Dein omnis massa crystalla format, quae partim .con- stant ex crystallis acetatis. oxydi plumbi, partim ex crystallisata conjunctione acetatis oxydi plum- bi cum Creosoto. Acetas oxydi Zinci crystallisatum. solvitur. non nisi in ebuliente Creosoto , et refrigerio praecipi- tantur crystalla. Acetas deutoxydi cupri crystallisatum , . .solità temperaurd parum solvitur, magis autem tempe- ratura elevatá; et haec calefacta. solutio refri- gerio praecipitatum format fusco colore.. De- componitur hoc sal, cum ejus acidum aceticum arripit una Creosoti pars, altera autem oxydum cupri solvit. Atque si ea quantitas crystallorum adjecta sit, ut altera Creosoti pars adhuc solvere possit acidum aceticum , altera autem Creosoti pars oxydum cupri hand amplius possit solvere, ultimum hocce praecipitatur. Acetas argenti crystallisatum a Creosoto idu. citur. J Acidum citricum, in aqua solutum , solvit Creo- sotum ; scilicet 2o partes hujus acidi 1 p. Creo- ! f£ REMIS Wo 59 Creosoti hs temperatur | „elevati 5... sed refrigerio, multum. Creosoti separatur, Elevata 'temparatura 10 partes Creosoti solvunt etiam unam partem hujus acidi; sed et hic efrigerio separatur una pars acidi. Acidum tartaricum in eadem est ad Creosotum ratione. Hujus. "acidi. "vero" 'erystiila "in ebulliente Creosoto et majore quantitate - sölvuntur. ^ Sed refrigerio „rursus, separantur PS ag erystalla ; quod inprimis dicendum . de acido citrico. „Acis dum oxalicum in ebulliente Creosoto. magna quan- titate solvitur, ita ut „solutio, refrigerata , CODSO- lidetur. Acidum. benzoicum , post. aliquod. tempus. solità temperaturá. solvitur, ^ Acidum succinicum crystallisatom solvitur in ebulliente ..&reosoto „ sed praecipitatur reftige- rio. t V v T ‚De Creosoti relatione ad corpora organica , quae baseos proprietates habent , et corum salía. Principia. alcaloidea solità temperaturá facile sol- vuntur. e. g. Strychninum , brucinum , veratrinum, Cinchoninum, chininum, narcotinum. Piperinum ele- vatà temperaturá solvitur permagna quantitate ; uti etiam salicinum et picrotoxinum. Nonnulla eorum sa- lia 60 COMMENTATIO lia, cum crystallisata sunt elevatä temperatura sol- vuntur; prouti sulphas chininae et nitras brucinae. P s. De Creosoti relatione ad corpora quae neque alcalice tec acide reagunt. Saccharum , nec non saccharum lactis , nullam habent affinitatem ad Creosotum. | Olea essentialia conjunguntur cum Creosoto, praeter oleum therebenthinae, quod non facile cum Cresoto conjungitur. | Camphora facillime in Creosoto solvitur, motu rotatorio. In hac solutione calefactá , major etiam camphorae quantitas solvi potest, sed refrigerio solutio mutatur in materiam consolidatam opales- centem, Colophonium solvitur frigide, uti etiam galbae nnm (bubon galbanum), guaiacum (guaiacum offi- cinale) Mastix (pistatia lentiscus), Sandaracum (Thuya articulata). Solutione autem resinae Ani- me (Hymenaea Courbaril) atque Elemi (Amyris ele- mifera) pars remanet. Balsamum copaiva (copaifera officinalis) , Balsa- mum terebenthinae (pinus abies et sylvestris) , Balsamum Meccae (Amyris opobalsamum) , Dalsa- mum Peru, (Myroxylum peruvianum) conjungun- tur cum Creosoto. Re- CHEMICA. 61 Resina copal (Rhus copallinum) in tumescit in Creosoto , dum pars ejus solvitur, Haec materies tumida si calori exponitur, inde non funditur ne quidem. ad. 203° Therm. centigr. En „Gummi. guttae (cambogia gutta) tantopere mu- tatur. colore, ut solutio aureo flava fiat, dum resina , formam. suam conservans , pellucida fit et gelatinosa. - $. 10. De Creosoti relatione ad, ea corpora, quibus singularis telas colorandi competit actio. quamvis ceteris nobis. chemicis a se inyicem diferant.. Indigo, in contactu cum Creosoto , quod eamdem habet temperaturam ac aër athmosphaericus , fit mollis; solutio non absorbet materiem colorantem, sed natant in solutioae particulae tenuissimae , quae eam inpellucidam reddunt cum. nigrescente colore, Creosotum , antea calefactum , opaco-coe- ruleum accipit colorem, dum materies colorans solvitur. Optime haec operatio instituitur , quan- do, indigo, primum in pulverem redactum , cum Creosoto calefiat ; Creosoto tum identidem effun- dendo, recenti autem Creosoto affundendo , primae solutiones rubescentem colorem habent, ac quà- vis operatione coeruleum colorem accipiunt iden- ti- 68 C OM M’ENTATIO übe ie çer potiüs purpureum. " Häec 'so- lutio percolando fit limpida. Indutae sunt &ae soli- tiones, solitä temperaturá aé&ris athmospliaerici , vi- ridem colore, magis autem elevatá* teniperaturá ; coeruleo.: Hec Cph quodammodo reddit” opi- fionem ;" Créósotuti ^ materiae indigo coloranti da- re fácultatem" absorbendi er redacendi' oxygenii, sub ea tamen conditione, quod Creosotum sic has beret maximam affinitatem ad oxygenium, tempe- raturá inferiori, materies vero Indigo colorans temperaturà elevatà. Itaque humili temperaturä ex flavo Creosoto "Oxydató" et materia" colorante Indigo‘, "reducta" ad colorem leviter coeruleum, oriretur colór viridis" atque temperaturá eleva- tà oxygenium Creosoti oxydati, cum decolorata materia colorante Indigo, atque haec cum deco- lorató Creosoto se conjungeret, "Haéc solutio, cum alcohole mixta, ao Eh áccipit colorem , et post aliquot horas flocculi prac- éipitantur brunnei coloris, non indigo - brunnei. Majorem addendo alcoholis quantitatem , praecipita tür materies indigo colorans. — Aether miscetur cum his solutionibus immutatus, Acidum aceti- cum 'concentratum , solutioni admixtum, absorbet Creosotum , propter magnam cum hoc affinitatem set materies colorans indigo praecipitätur. Cum suf- ficienti aquae quantitate conquassatum , Creoso- tum ii hoc acido solvitur, et materies indigo colorans praecipitatur, ut pulvis coeruleus. Mate- rie CHEMICA. 63 rie indigó“ coerulea colorante soluta in Creoso- to, (quod tantummodo elevata fit temperaturi) liaec s6lutio constans ést, nee praecipitatur refrige- rió. ^Néee' etiam separari potest ope tuborum capillartum, ^ Gütta ejus solutionis in charta bibula diffunditür éódétü colore. Inject4 autem hujusmodi gutta in alcohol, hocce absorbet Creosotum , dum materies indigo colorans praecipitatur. Idem acci- dit, adhibita aqua, dummodo majore quantitate , quam alcohol: Injecta autem parva alcoholis quan- titate in solutionem coerulei indigo in Creosoto prouti t tinctura heliotropii. Chlorophyllum , recens paratum, et adhuc con- ditione humidà , facile solvitur, solitä temperaturå ; Creosoti. solutio inde oritur colore pulcre viridi, quae tamen | post aliquod tempus flavescit. Extractum Creosoticum Rhei (Rheum palmatum) "Y Curcumae (Amomum curcuma) erat aureoflavum 5 Lacmus , calide paratum , coeruleum; e sanguine draconum. E: Calamus draco) paratum , colorem ha- bebat aliquantum magis rubrum; e ligno santalo rubro (Pterocarpus santalinus) colorem magis ru- brum ; : paratum e radice rubiae tinctorum (rubia tinctorum) opaco - flavum ; paratum e floribus cro- \ ci (crocus sativus) flavum; paratum e floribus carthami (carthamus tinctorius) flavescentem. Ob has Creosoti proprietates Reichenbach opinatur , illud alicujus momenti fore in artetingendi V. C. 64 COM MENTATIO v. C. ad solvendum. indigo,, Mihi autem vide. tur., . Creosotum.. nunquam . ‚eo pretio | posse vendi, quo. comparatur . acidum... sulphuricum. Licet. igitur pretium. nequaquam . in. censum vee niat; ubi scientiae causa agatur , maximi tamen mo- menti est, ubi de. usu.technico quaeratur, : ri x "—— ‚De Creosoti relatione ad en quae fer- $ meniatione oriuntur, en == Alcohol generosissimum conjungitur cum Creo- soto omni proportione, uti etiam alcohol o, 82 pond. spec. Solutio autem unius partis Creosoti in 1o partibus alcoholis, misceri potest cum It par- tibus aquae , antequam separatio Creosoti animad- vertatur, Quae separatio tunc demum pro parte obtinet , si addatur duodecima pars, qualis autem separatio non oritur ope aetheris. Buchner (1), inungendo hac solutione CO- ria nonnullorum animalium , experimentum fecit, Hujusmodi coria , post 12 horas, implebat. Elap- sis 2 mensibus coria erant exsiccata, nec vesti- gium cernebatur putredinis sive vermiculorum. | Quae quidem proprietas cum mihi videretur egre- gie adaptata in implendis et restauran ad vi- vum | (1) Vite ejus Repert. für die Pharme Tom, 48. pag. 279. CHEMICA 63 vum animalium coriis, et ego institui hoc experi- mentum, ope solutionis 3 partium Creosoti in 10 partibus alcoholis, sequenti ratione: Pinguis cuniculi corium , consulto non ab omné pinguedine liberatum , hac solutione semel et post ie horas iterum inunctum, in cubiculo meo sus- pendi. Post 48 horas totum córium durum et ex- siccatum inveni. "Tunc partem hujus corii suspen« di in cella subterranea humida; alteram vero par- tem in cubiculo. Post sex hebdomades utrumque corium adhuc erat immutatum; prius vero minus erat durum, et absque ullo indicio putredinis aut vermiculorum , dum pili fixi mansissent, | Alterum experimentum hujus solutionis institui , recentem carnem ed imbuendos; caro, dein ex solus tione extracta, et in vase vitreo clauso sibi re- licta, post 9 menses, nil nisi odorem Creosoti servaverat , nec putredinis odorem spargebat. Hanc carnem primum coxi in aquido acetico , dein aquá;. ab ingrato autem odore et sapore eam ]li« berare haud potui. | Succinum Creosoto brunneum praebet colorem ; tumet et dein partim solvitur, Bitumen elasticum | Creosoto praebet colorem quodammodo brunneum, Bitumen impurum haud mutatur etiamsi decos quatur Creosoto. Asphaltuın brunneum praebet Creosoto Eolorem ; et solvitur partim. PABST. E Oleuns 66 COMM EINITIATTIO N Petri: miiseetur cim- |. Creosotoji omnit: "-—- s De Creosoi en ad producta fermentatie- — : $ nis, Chemica, arte mutata. -à _ Aether Soia miscetur- cum PE P om- ni proportione, . Aetheris acetici, eadem est ratio, i — [fun nd De ET relatione he ; "€ bii på formanr. ` ""Naphthalinum solvitür , "beide temperàturá';' in ' Qreosoto, et quidem duplici quantitate. adhibiti Creosoti, Sed, refrigeratüm , crystallà format e solutione, A «(bodies Eupion intime conjunctum est'éumi Creosoto in productis siccae destillationis, (et solvuntur omni proportione). Quo fit, ut separatio alterius perfecta in praeparando altero horum corporum admodum difficilis sit labor, Hamili temperatura haec affinitas minor est, Si enim talis solutio exponatur temperaturae o? Therm. centig., duo for- mantyr strata , quorum superius ex Eupio, par- | | vam i] ,GUEGEOM 1 C: Aoc 67 vam | Creosoti. quantitatem, continente ,.. constat 5 inferius. autem. ;.ex Creosoto , parvam . Eupii quantitatem continente. „Haec: strata concussio- ne. per. breve. tempus facra conjungi possuft ; elevatà autem temperatgurá , conjunctio rursus. ori- tur, quae manet in singulis destillationibus , nec in his tantum, sed etiam in solutionibus in lixi- viis potasse causticae concentratis, uti etiam in acido sulphurico , dum Eupion purum in hisce insolubiie est. Separari autem possunt hae sub- stantiae modo supra memorato. Parrafinum, solitá temperaturà, non solvitur in Creosoto: calefactum vero cum Creosoto, simul cum hoc funditur, sed refrigerio conti- nuo ab eo separatur. Parrafiuum, cui aliqua Eu- pii quantitas est admixta, eo facilius in Creoso- to solvitur, quo major adsit Eupii quantitas. Quodsi tamen in hujusmodi solutione Parráffi- nnm separare juvat, destillationis ope hoc fieri potest, quippe qua major Eupii pars cum Creoso- to primum transit, et Parrafünum , aliquam Eu- pii quantitatem continens, relinquit , dum Parraffi- num, refrigerios: sub formå- crystallorum prae- cipitetur. — Optime. autem haec separatio insti- nuitur iteráta destillatione, ope aquae. Talis so- lutio, constans ex Parrafino, Creosoto et Eu- pio, si miscetur cum alcohole, duo postrema maximam partam solvuntur, dum Parrafinum , haud E2 fa- LU 68 COMMENTATIO CHEMICA, facile solvendum in alcohole , cum aliqua Creosoti , Eupion adhuc continentis, quantitate remanet, e quo parvo refrigerio parrafinum crystallisa- tur, quod percolando et exprimendo purum red- ditur, spe (omoia CAPUT QUARTUM. DE CREOSOTI COMPOSITIONE CHEMICA. Primus , qui inquisiverit in compositionen Creo- soti chemicam , fuit Ettling (1), notus disqui- sitionibus suis de cerä apium, et analysi acidi valerianici. Acquisivit nempe ex combustione: 0,520 Creosoti, 1,421 acidi carb, 0364 aquae 0,429 » 1,191 » » 09,501 5 Quod in 1oo partibus sic se habet: I I 75,561—76,757 Carbonici 7,778— 7,780 Hydrogenii 16,661— 15,465 Oxygenii, Quos numeros optime exprimit sequens formula: ComM O Ergo ratione 100 partinm: 77,42 Carbonici 8,12 Hydrogenii 14,46 Oxygenii 100,00 Dr. (1) Conf. Annalen der Pharmacie, Tom, VI. p. 208. Annales de Chimie et de Physique, Tom. 55 p. 333. Schweigger-Seidel, Neues Jahrbuch der Chemie und Physik. 1855. Bd. Vill. S. 326. 70 COMMENTATIO D. Liebig, Professor Giessensis, in cujus laboratorio haec analysis instituta fuerit, putat , hoc- ce Creosotum , quod ab ipso inventore accepe- rat, adhuc continere 3 proc. aquae, et:formu- lam cum hac analysi convenientem sic se habe- fei | | A C5 H*.O*. mir grece formula. secundum G ei g er- est háéc iio- 'Radic. Hydrogenii bicarbonati cum 3L multi- plic. , i, e. 7 pond. mens. Carbonii -+34 pond; mens. (secundum B erz eliu m7 DF mens.) hydrogenü (2) . Jury] | Substantias Creosoti itaque sic proponere possumus: 7 pond. mens, Carbonii ; oor 23 40 4,5—— (9 Berzel.). Hydrogenii = 4,5 1 ————- Oxygenü |. ^ 8 5435 (691,219 Berzelii.) Hinc itaque patet, Creosotum.. confiderari posse tanquam hydras hydrogenii;bicarbonati (vel hydro- genii proto-carbonati, secundum, Derzelium) quo 3i pond. mens. (vel 7 pond. mens. Berz.) prioris tanquam radicalis organici 1 pond, mens. aquae continentur, Multas quidem alias -formulas--componere pos- semus , quae scilicet eamdem haberent veri- similitatem atque eae, quas memoravimus; sed deëst adhuc combinatio Creosoti secundum pro- positiones :definitas, .ex quà i majore, securitate : for- CH'EMIC A. 7 rormulam formare possemus, Quamquam relatio- nem "quidem "Creosoti ad' bases et acida, ejusque proprietatem -formandi' salia duplicia jam memora- vimus; vel sic tamen haec corpora non satis adhuc indagata sunt, ut possit inde formula fingi, cu- jus rei Schweigge Seidel jam initium fe- cerat , impeditus tamen , quo minus in ea procede- ret, negotiis aliis, _ | . Verisimillimumeest ,. accurata experimenta. hac de re instituta.non solum. ad certam formulam ductura es- se y. sed. simul lucem- inde. accessuram naturae «acidi Carboleosi., a Run ge (1) publici juris factis quod certe^»ad Creosote Reichenbachii' niagnam habet affinitatem j^ nisi sit combinatio Creosoti cum aliquo" acido (forte acido acetico) de quo adhuc experimenta sunt instituenda, A ->(1) Vidi Po gge nd orff, Annalen der Physik. 'l'om. XXXI, pag: 65, 497, 515. Tom. XXXII. pag. 308 et 328 «Qe ee ia I ds SEHE Ut Lar- mice Laudabilis hujus commentationis auctor , in urbe Trajectina natus, per quatuor atinos mostra in aca- demia studiis, ad Philofophiam naturalem pertinen- tibus, magna folertia operam dederat; Candidati honor in illum jam fuerat dilatus. Inter haec fius dia autem maximopere illi Chemia arridebat , ita ut hanc imprimis magna cum industria coleret. Proposita igitur quum esset quaestio de Creosoto , in hac elaboranda verfari coepit, Finem autem huie labori mox impositurus , eodem corripiebatur dirissi- mo morbo, qui et fratri et sorori jam fuerat leta- lis: — Responsionem , quae documenta studii. bene peracti ostendebat, quum | facultas -Mathescos: et ‚Philofophiae naturalis aureo praemio esse ornandam censeret, morbus jam. tantos fecerat progressus , ut annuae Orationi praesens diens non potuerit , praemium accepturus. Antequam vero Commentatio, typis exprimenda, Bi- bliopolae traderetur, jam fato cessit egregius Fuve- nis, qui vigejimum aetatis annum nondum attige- rat; a quo, si ad intellectus egregias dotes et mag- nam in studiis assiduitatem attendamus, multa ex- fpectari potuissent , quod ipsa haec responsio , quam s morbo jam impeditus, elaboravit , abunde docet. Sui igitur memoriam laudabilem , Sodalibus , Praca ceptoribus , imprimis amantissimis Parentibus relis quit, quos consolatus est fpe melioris Patriae , in quam migraturum se confidere , morii proximus , dilectissimae matri , sereno yultu , fuit professus. "JANI AAFCONIS GRATAMA, ASSENENSIS, THEOLOGIAE IN ACADEMIA GRONINGANA STUDIOSI, COMMENTATIO, QUA RESPONDETUR AD QUAESTIONEM THEOLOGICAM , IN CERTAMINE LITERARIO , anno MDCCCXXXV. PROPOSITAM A : SUMME VENERANDO THEOLOGORUM ORDINE IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA : ^» Socratis de rebus divinis doctrina, | quam » Memorabilibus Socraticis consignavit Xeno- »phon, accurate exponatur, illiusque cum » praestantia laudetur, tum defectus noten- » tur.” QUAE PRAEMIUM REPORTÄVIT, D. XXVI. x. Martu a. MDCCCXXXVI. - Erudayaysı.4.diAocodie mo EAA; de ô vápos Tods "Eßpwious , sig Xpwvóv. Clemens Alex. Stromat. I. 283. INTRODUCTIO. Jam dudum disputatum est, quinam sint gé: nuini doctrinae Socratis fontes: alii haec, alii illa antiquitatis monumenta veram continere doc: trinae et ingenii Socratici effigiem asseruerunt, Si Socrates ipse aliquid scriptum reliquisset, hinc certe optime ejus doctrinam totamque co- gitandi rationem cognoscere possemus; ^ sed hic nullam literam reliquit: episzolas enim, quae ejus nomine feruntur, non ab illo esse profectas „ sed postea ei suppositas, jam post plurium. Virorum Doctorum inquisitiones constat. Feruntur quoque plura genuinorum, ut dicuntur, Socraticorum scripta, verbi causa, Cebetis Tabula, Aeschi- nis dialogi, quae, si genuina sint, multum pro- desse possint ad cognoscendam Socratis. doctri» nam: nam illi’viri parum a magistri sententiis recessisse dicuntur , adeoque in scriptis suis veram Socratis imaginem referre debuerunt, Sed de his quoque valde dubitatur, num ab iis, -quos rum nomina praeferunt, auctoribus profecta sint. Prae. "n INTRODUCTIO. Praeterea plures sunt ex antiquis, qui philosophos rum vitas et placita retulerint, ut Diogenes Laértius, Sextus Empiricus, Cicero, alii; sed hi sunt recentioris aetatis , nec semper e fon- tibus satis fide dignis hauserunt , unde nec his tuto confidi potest. Praeter haec omnia igitur, aliis opus est monumentis certis ac genuinis, quae usum praestent veluti lapidis Lydii, ad quem omnia, quae ab antiquis de Socrate traduntur, explorare, et.ex quo de reliquorum monumentorum usu et fide judicare possimus, Ejusmodi monumenta alii esse dicunt Xenophontis scripta, speciatim Memorabilia, alii aut Platonis scripta, autea, quae Aristoteles, fere ad Socratis aetatem pertin- gens, de eo tradit. Hi nempe existimant, Xeno- phontem, etsi in rebus agendis bene esset ver- satus, minime tamen philosophico ingenio valuisse, ita ut subtiliora et philosophica Socratis placita haud perciperet, adeoque ea aut plane non memo- raret , aut ita proponeret, ut omnis eorum vis ac propria ratio evanesceret. Porro, Socratem multo majora philosophando praestitisse, quam Xenophon de eo tradat, inde certo patere di- cunt, quod post Socratem nova plane orta sit philosophandi ratio, ab ea, quae antea fuerat, tota sua indole diversa, quae jam in Platone summum attigerit fastigium, adeoque ante ipsum nata esse debuerit ; deinde, quod e schola Socratica. prodierint sectae philosophorum celeberrimae , quae om- INTRODUCTIO. 5 omnes magistro suo gloriantur Socrate; quod tota antiquitas summis laudibus celebret Socra- tem , tamquam verae philosophiae parentem; denique quod, uti complures Socratici, sic „etiam Plato primarias in dialogis suis partes Socrati tribuat, et hunc egregia quaeque disse- rentem inducat, quod certe non fecisset, nisi sibi conscius esset, se philosophiae suae fundamenta saltem ac prima initia a Socrate accepisse. Simul tamen hi fatentur, non omnia, quae Plato So- crati tribuit, huic tribui jure posse; nam Pla- tonem etiam plurima habere sibi propria, nec simpliciter referre, quae a Socrate acceperit. Hincalii, imprimis Schleiermacher(1), recur- rendum esse dixerunt ad universos philosophos Socraticos, et ea, quae his omnibus commu- nia sint, censenda esse a communi promanasse fonte, nempe a Socrate; haec igitur Socrati tribuenda esse, sed ita, ut e Platonis et Xe- nophontis scriptis illustranda et accuratius definienda sint. Alii, in his Brandis (2), ex Aristotelis scriptis peti volunt Socratis placita, quae Xenophon non percepta silentio praeterie- rit (1) V. ejus: Abhandlung über den Werth des Socrates, als Philosophen, in Abhandlungen der Preussischen Aca- demie der Wissenschaften, philosophische Klasse 1814- 1815. p. 50. sqq. imprimis p. 59. sq. (2) V. ejus Commentatio: Grundlinien der Lehre des Socrates , in Rheinisches Museum 1827. p. 118. sqq. 6 INTRODUCTIO. rit aut offuscaverity Plato pro suo ingenio ulte. rius exornaverit, ita tamen quoque, ut ex horum duorum virorum scriptis illustrentur.. — Hanc controversiam , quae viros. doctissimos jam diu: suspensos tenuit, dirimere, nec est juvenis , nec ad rem nostram requiritur, Non enim quaeri» tur, ut genuina explicetur Socratis doctrina , sed ut exponatur ea, quam Xenophon Memora- "bilibus consignavit, doctrina Socratis. Liceat tainen mihi paucis dicere , quid de 2&orisig Xe- nophontis statuendum videatur meo qualicumque judicio 5. nam .haec. plurimum facit ad gravitatem quaestionis ; quam. tractare aggredior; quo auteni gravius est argumentum, eo suavius esse solet, Etiamsi concedamus quae dicunt de Xenop hon- tis ingenio parum sagaci, tamen ei (ides non de- neganda esse videtur, ubi facta historica refert. Nemo certe est, qui dubitet fidem ipsi habere, re$ gestas Graecorum exponentis cur igitur fidem ei denegaremus, ubi Socratis refert facta dictaque ? Sed minime concedendum videtur, Xenophontem tam parum acri fuisse ingenio. Nam quum unum sit ingenium humanum , et pos- sit quidem in scholis in plures partes distribui, sed tamen reapse indivisum sit: is, qui in rebus agendis acre et perspicax ostendit ingenium , ubi ad philosophiae studium se dat, ad hoc eandem ilam ingenii vim non potest non conferre. Xe- nophon autem , qui superstites ex Cyri expe- di- INTRODUCTIO. 7 ditione Graecos, per infinita pericula in patriam reduxit, | qui multa praeterea in pace et bello praeclare gessit, his sine dubio haud vulgarem ostendit ingenii praestantiaut, ^^ Praeterea difficile est, nec ab‘ unoquoque bene explendum , histo- rici munus: gravi autem hoc munere Xenophon, omnium consensu, egregie est functus. Denique Cyropaediae opus minime prae: se fert parvi ingenii auctorem : cóntra plurima continet egregia et aurea sapientiae praecepta. ^ Ex quibus omnibus jure mihi conficere videor, nullam esse causam, quare Xenophonti, Socratis doctrinam referenti , fidem denegemus. . Nam, etiamsi ácumine inge- nii philosophico. non cum Platone comparari queat, tamen neutiquam ita ingenio destitutus fuit, ut Socratis doctrinim non perciperet: nam hoc quidem ex omnibus antiquorum testimoniis ` con- stat, Socratem in foro plateisque- coram om- nibus sermones suos habuisse, adeoque ea docu- isse, quae vulgares homines intelligere “possent. Imo vero, id ipsum , quod minus valeret acümine ingenii philosophico ; fidem ipsi habendam non pa- rum augere videtur? ita enim certe non is erat, qui nova ipse inveniret, et magistri nomine sua placita commendaret. Xenophóntem non imme- rto Tennemannus (1) comparat cum specu- lo, quod imaginem 'susceptam simpliciter intuens tibus reddat: dum Platonis ingenium felix et ríoigy | | TR uber (1) Geschichte der Philosophie , Yom, Il, p. 63. 8 INTRODUCTIO. uber omnia, ab aliis accepta, ad privam suam rationem componit et exornat, Constat praeterea , Xenophontem unum audiisse Socratem, cum Plato ab Eleaticis quoque profecerit et a Me- - garicis, Pythagoraeis, Aegyptiis. — Si- mul tamen concedo, quod ili urgent, Xeno- -phontem in Memorabilibus non omnem com- plexum esse Socratis doctrinam. Sed minime ideo, quia non omnem perciperet eius doctrinam 5 at vero, quia omnem illam doctrinam referre , non congruebat consilio magistrum defendendi, cui librum suum accommodavit, Sed, licet etiam statuatur, Xenophontem non esse fide dignum in iis, quae tradit de S o- cratis doctrina; vel sic tamen, ut aliquando constare possit, quinam sint genuini doctrinae Socratis fontes, omnino necesse erit, ut accurate cognoscatur, quid Xenophon tradat de Socra- te: nam sic demum rite institui comparatio poterit inter Xenophontem et reliquos, qui de So- crate scripserunt. Igitur sic quoque utilissimum erit, quod voluit inclyta Facultas Theologica, ut exponatur et examini subjiciatur Socratis de rebus divinis doctrina, a Xenophonte in Memo- rabilibus proposita, ! Huic autem quaestioni responsurus, opus aggre- dior difficillimum sane. Omitto difficultates , quae non possunt non adesse, ubi explicanda est mens doctrinave viri alicuius, imprimis aetate, regione, sèn- INTRODUCTIO. 9 sentiendi cogitandique ratione omni ,a nobis diversi : tum enim opus est, ut omnes proprias sententias , ;quantumvis dilectas , deponamus, et omnibus opi- nionibus praejudicatis liberi, in alienam nos men- tem insinuare conemur; si quidem illius opiniones eruendae sint, non nostrae illi obtrudendae. Idque: eo diflieilius est, quo magis in ea re vera, i. e. Pragmatica, ratione est versandum, ita ut non tan- tum placita singula auctoris menti convenienter ex- ponantur, sed etiam inquiratur, quamnam senten- tiae singulae inter se conjunctionem habeant, quo- modo ex omnium sententiarum doctrinarumque fonte, ingenio humano, manaverint,: quomodo hoc. inge- nium. in singulis hominibus sit diverse excultum , per rerum civilium et religiosarum conditionem, sortis vicissitudines, quatenus cum ingenio gentis conveniat, quatenus privum ac peculiare sit (1). Sed in explicanda S o c ratis de rebus divinis doctrina, AMemorabilibus Xenophonteis contenta , adsunt pecus liares difficultates varii generis. Socrates enim noluit systema philosophiae condere, sed id tantum egit, ut civium suorum animos moresque informaret. Hinc non versabatur in scholae umbris, nec disci. pulos suos docebat systema quoddam, e certis principiis. deductum, et ordine dispositum : sed versabatur in foro et plateis, et ubicumque erat fre- (1) Haec omnia, a viris demum omni literarum genero perfectis praestanda , complecti pragmaticam philosophiae historiam , docet Tennemann l.l. Tom, I. $. r1-14. 10 INTRODUCTIO. frequentia hominum , atque pro varia opportunitate deivarüis: rebus . disserebat. | Nec aliter agebat cum iis. juvenibus , qui, ipsius: humanitate et virtute allecti, assidua ejus consuetudine utebantur: pro- uti in horum aliquo errorem aut pravum animi studium‘ animadvertebat :evellendum., aut bonum aliquid 'eliciendum ,; ad: hoc .'sermonem dirigebat, Praeterea ea ipsa , quae ita pro oblata opportuni- tate disserebat, non redigebat ad certa principia , sed exordiri solebat ab jis,- quae ab omnibus agnos- cerentur, òà vv pá^ieTR ÜnoAOycuuévOV émopsdero y ut;ait Xenophon, hanc tutissimam ad aliquid aliis. persuadendum. viam esse existimans (1). Non igitur facile quis, 'in hisce studiis novus, ex his non intér'se junctis: et pro: varia opportunitate ha- bitis. sermonibus , totam quandam de rebus divinis doctrinam conficiat,- et exponat, quomodo singulae ejus partes. in Socratis mente conjunctae "m quibusque fundamentis innitantur, Aliud etiam est, quod difficultatem auget: nempe Xenophon conscripsit librum suum, non ut praeberet imaginem: Socratis, omnibus numeris absolutam Sed ut eum ostenderet injuste ab Athe» niensibus esse damnatum; ad hoc igitur consilium quae :conducere videbantur, .ea modo» complexus sy 90ptTOSION ^ sin . Ac- (1) Cfr. Ge Wiggers, Socrates, als Mensch, als Bürger und als Philosoph (ed. II.) p. 181 seq., et W.Fr. Krug, Gesch. der Phil. alter Zeit (ed. 11.) $. s: Cf. Memor. AV. & 6. $. 15. INTRODUCTIO, II "Accedit. quod haec res non ab omni partium studio libera sit" alii enim , iique fere de religione nostra minus bene sentientes , summis Socratem ipsiusque doctrinam: laudibus extulerunt, eumque celebrarunt , tamquam in quo perfecta praestantiae liumanae species apparuerit; alii, Christi gloriae consulere sibi visi, eum nimis depresserunt , .quasi scilicet Chvisto aliquid detrahatur, si aliorum ab genere humano merita agnoscantür. ^ ^ ^ Denique eij^qui- Platonis scripta aliquantum legit, et. cum Socrate P/azzonico consuetudinem aliquam contraxit, sedulo cavendum est, ne PJato- micain Xenophontem inferat: ita Xezophonteum Socratem, simplicem illam, sobrium, ab omni rerum absconditarum inquisitione et sophistica ca- villatione “alienum, haudquaquam intelliget (1). Hae aliaeque, quas addere possem; difficultates me sane revocassent ab opere suscipiendo; nisi cognovisse animos Vestros, in juvenes propensos atque faciles. Vestrae humanitatis et aequitatis cogitatio animum subiit, meque incitavit , ut vires Meas tenues exercerem in tractanda hac quaestione; existimantem fore, ut, ‚sin minus forte mihi contingeret , opus meum juvenile. Vobis, Viri Clarissimi ! probare, tamen non parva inde in me redundarét et delectatio et utilitas. ' Diu (1) Efr. Cl. P. v. Limb. Brouwer, over het onder- scheid tusschen den Xenophontischen en |Platonischen Socrates, in van Kampen, Magazin I. bl. $15, volg. — BR INTRODUCTIO. Diu autem incertus haesi, quonam ordine argu- mentum nostrum esset tractandum. Qua in re nec Xenophontem; magistri sui interpretem, sequi poteram , utpote qui, in referéndis Socra- tis sermonibus, aut nullum teneat, aut parum probabilem -certe ordinem rerumque dispositio- nem; nec Socratem ipsum: nam hic, etsi omnia in ejus mente arcte inter se conjuncta fuisse, in antecessum statuere liceat,, doctrinam suam uni- versam nunquam continuo sermone explicuisse videtur: contra ducebatur variis eorum , quibus- cum colloquebatur, indole, vitae genere, studiis- que, et varia colloquendi opportunitate. Praeterea solet mihi periculi plenum videri, in exponenda viri cujusdam doctrina placitorum dispositione uti, aliunde quam ab ipso doctrinae auctore, v. c. e recentiore quodam philosophiae systemate, desumta. Hac enim ratione saepe fit, ut ea doctrina cogatur in certos quosdam locos, ab auctoris mente plane alienos , eaque, quae locum sibi assignatum non explent, quemadmodum in illo Procrustis lec- to, ad definitam mensuram protrahantur quasi et extendantur, ea vero, quae ampliora sunt spati- umque sibi assignatum excedunt , resecentur, mule ta item distrahantur, quae in auctoris mente arc. tissime conjuncta erant. Sic fieri aliter nequit, quin illa doctrina componatur, vel potius misere contorqueatur ad alienam sentiendi rationem 5. sic contorta et nostras ipsorum cogitandi formas indue ere IN'TRODUCTIO. 13 ere coacta, non poterit referre accuratam imaginem ejus , quem interpretamur. Omnino igitur id est agendum, ut, quantum fieri possit, perspiciamus , quomodo singula in ipsa S o- cratis mente conjuncta essent, quid prius esset, quid posterius , unde proficisceretur , quo tenderet , et ut huic rei accommodata sit argumenti dispositio. Quare visum est, praemissis nonnullis generalio- ribus de Socrate ejusque philosophia universa, utpote quae viam ad ulteriorem inquisitionem muniunt et faciliorem reddunt, primum agere de argumentis, quibus Socrates Deos esse probavit; deinde de iis, quae Socrates Divinum Numen agere existimabat; porro de proprietatibus , sive vir- tutibus, quas Divino Numini tribuebat; denique ex his efficere notionem, quam Socrates sibi Deorum informabat. Subjungemus autem nonnulla de modo, quo colendi sint Dii: haec enim, in exponenda Socratis de rebus divinis doctrina , omitti prorsus nequeunt; etenim hic in omnibus - ad vitae usum spectabat et ad vim, quam in ho- minum animos moresque regendos singula haberent; Haecce dispositio eo videtur imprimis commendari , quod conveniat ipsi Socratis cogitandi rationi. Gans | De Socrate ejusque. philosophia universe. Qui ante Socratem fuerunt philosophi , rite dicuntar Physici Nam, cum. philosophia sit ; quod ad naturam suam, studium unitatis y. studium multitudinem aliquam sub uno summo subjungendi, et ita ad unitatem redigendi ; illi philosophi id- age» bant, ut omnia ea, quae in rerum natura tum observabant, tum ex effectibus adesse concludebant, ad unum quoddam systema reducerent, et univer= sum aliquod , omnia illa complectens , sibi reprae- sentarent. Nec mirum, eos huc primo convertisse mentis oculos. Nam exstiterunt deinceps; qui hominum studia, consilia, actiones ad “unitatem redigerent, verbo, qui de rebus moralibus philos sopharentur; sed hoc tum demum factumr est, cum per temporis rationem tales disquisitiones: necessa«: riae factae essent: nondum autem necessariae erant illo aevo, quo florebant philosophi PAysici. . Nam tum res hominum morales regebant partim: commu- nis patriae amor, partim religio a patribus accepta. Porro haec esse, apud singulos homines et in ge- nere humano , progressio solet, ut primum res extere nae hominis sensus afficiant phantasiamque move- ant , COMMENTATIO THEOLOGICA. 1:5 ant, deinde de' his cogitare incipiat} etvubi hisce cogitandis' mentis vires. exercuit, tum demum ad res 'spiritwales‘ procedat. Denique sponte ad eas, quas dixi, res tractandas perveniebant philosophi illit nam ante eos omnis cultus processerat a poé- tis; sacerdotibusque et religionum conditoribus , qui, in’ puerili adhuc Graeciae aetate, phantasiae proposuerant carminibus mythisque Cosmogonias et Theogonias ; cum igitur philosophi Paysici primi essent, in quibus mentis cogitantis vis se exsere- ret, sponte de iisdem illis rebus. philosophabantur , de quibus antiqui illi vates cecinerant, Prima etiam cultus initia ab Orientalibus ad Graecos venerunt : Orientales autem omnium maxime delectabantur ex- struendis ejusmodi' systematibus , ` quibus singulae mundi partes. conjunguntur, et ordine disponuntur , ita.ut unum aliquod totum inde'exsistat. "Cum igitur sensibus perciperent innumeram re- rum multitudinem, plura etidm adesse auguraren- tur; quorum effectus videbant , nempe vires mo- ventes et molem intus agitantes : vinculum quod- dam horum omnium invenire sponte studebant. Nam primum homo obruitur quasi rerum externa- rum vi, et has simpliciter in se agere patitur, sed mox hisce“ rebus in se. agentibus se opponit, et ipse in eas agere vult: non fert amplius multi- tudinem, quam videt et experitur, sed ad unam quandam repraesentationem . hanc redigere vult. Hinc. exstitit apud. philosophos 2Aysicos notio illa TOY 16 COMMENTATIO TOU XxÓc[.u, SIVE cfc TOV mavrav QUceug, de qua omnes illi disquisivere, et de qua agunt fere , quotquot ab iis ad nos pervenerunt , scripta, Unita- tem autem hanc, vinculum omnia copulans , ut invenirent , variam varii iniverunt viam. Jonici quaerebant unam quandam materiam , ex qua om- nia essent et ad quam omnia redirent, Pythagoe raei unitatem inveniebant in mensura omnium rerum communi , numerorum nempe. relatione. Eleatici longius etiam procedebant: nam mul- titudinem rerum exsistentium esse posse negabant, et statuebant, unam tantum vere exsistere sub- stantiam absolutam. — Cum autem nondum satis mente exculti essent, non est, quod miremur, eos mundi huius partes habuisse quoque eas res, quas nos a materia diversas cogitamus, resideales , conscientiam , animum, Deum; de his philoso- phabantur non aliter ac de reliquis. Erant omnes Realistae , qui idealia e realibus | derivabant. Jonici Deum habebant aut vitam, aut vim etiam, illi materiae, quam principii loco ponebant, inhaerentem , et huius materiae indoli convenien- ter agentem; animum humanum vis huius aut vitae partem: unde mens est iis omnibus, certe plerisque, idem quod vita, (vob; idem ac qvx), cogitare idem ac rebus externis afi. Pytha- goraei Deum habebant vitam per omnia diffu- sam , omnia agitantem , mundi animam. Eleatae, cum unam esse absolutam substantiam statuerent , | hanc THEOLOGICA. 1j hanc mundum eandemque Deum habebant; Ato: mistae, cum mundi originem ex atomis, quae pondere suo deorsum traherentur , et una alterani attraherent aut repellerent, explicare posse sibi viderentur, nullam in mundo formando naturae divinae vim agnoscunt (1). Sed (1) Excipiendus ex his non videtur Anaxagoras: nani non aliá processit viå , quam reliqui. Quod vim moventeni voöy diceret , eo nil peculiare statuit: nam jam Heracli- tus principiò suo agenti conscientiam sui diserte tribue- bat; Xenophanes de mundo eodemque Deo suo diceré solebat : oVAog 0p, oUAoG de Vos? , oUAoG dd T &xoüst, Ch Tennemann 1,1, T. I. p. 168. Constat quidem , A naxs ` agoram mentem istam posuisse extra buorouépiags quod per systematis sui rationem non poterat non facere: sed non constat, imo improbabile est, eam ab omni materia ip- sum sejunxisse. Praecipuum , quod menti illi tribuebat ; est id, quod secernaf omnia: quia autem secernit, et id eum conscientia, nec aliünde excitata, agit, ideo causani agentem yoUy dixit: nam mentem videbat solam esse , quad se ipsa determinet , (quod ZyToxpzTég dicebat) ; et omnid sejungat. Menti autem eas tantum tribuit partes in mundd formando, ut res movere incipiat: motu primum indito , omnia in' gyrum aguntur, et singula pro natura sua repellunt se aut ,conjangunt. Anaxagoras tantum quaerebat , non secus ac reliqui , vim quandam physicam , ex qua res liqua, quae in rerum natura sunt, explicaret, Ipsum auteni minime intellexisse entis rationalis naturam , inde patet ; quod hominem eo tantum reliquis animalibus praestantio- rem esse dicat, quod manibus hic praeditus sit, Anax- agoram denique non diversum esse in philosophandi ra- tione a reliquis PAysieis, patet e placitis A rchelaij ejus discipuli, qui principium movens mentis nomine in- sigs GRAT, n 18. COMMENTATIO Sed haec. conditio. philosophiae mutata est dein- ceps. Per ipsas illas.de rerum natura disquisitio- nes, per bella cum Persis , summa virium. omnium: contentione et felicissimo successu, gesta, per merca- turam et. cum variis populis conjunctionem, .. ad majorem cultum pervenerat apud Graecos intellec- tus, Sed major item per hasce,causas orta est civium opulentia ` cultusque- externus: ita: simul invaluit avaritia et lascivia, et fractum 'est apud permultos antiquum, illud generosumque patriae communis ‚studium. . Cum ita hoc tempore , .quod Periclis- aevum dici. solet , intellectus. excolere- tur, virtus imminueretr , "non amplius morum corruptelam co&rcere potuerunt, quae antea Grae- cos rexerant, religionis traditionumque antiquarum reverentia, cum qui has colerent, agrestes et sim- plices haberentur ab omnibus paullo cultioribus , nec patriae amor, cum plerique patriae. salutem suae utilitati postponerent. Ex hac rerum condi- tione exstiterunt Sophistae: hi enim, cum apud omnes ortum esset studium cognitionis, palam ea tractare coeperunt, quae antea a viris nonnullis, a vita communi recedentibus , tractata erant, sed simul destruebant omnia zum scientiae, 4472 virtu- tis, Zum civitatis principi quae. hucusque value- | "fant, signivit , sed simul id in materia, in adre posuit. Cf. Tennemann l, l. p. 596 not. 395 mot. 4oo not. 404, 418 , 419. Sed non licet diutius excurrere in his, quae breviter attingenda erant, ut et rite exponi , et suo pretio aeslimari possit Socratis doctrina, THEOLOGICA 19 rant, sed nunc antiquata erant, Docebant suum cuique, quod opinatur , verum esse; hominem colere non véritatem , sed veritatis speciem; eum duci non veritatis amore; sed opinionum studio: hinc illud Protagorae, omnium rerum mensi ram esse hominem. ‘Deos esse negabant y vel num essent, in medio relinquebant, omnia exstitissé dicentes Qjesi, róa, Tíyyw Legem omnem, tam moöralem quam civilem , ortam esse régi , 'excogi« tatam ab hominibus debilioribus , ut coércerent ho- minum felicioris ingenii vim. Praeeipiebant justitiae speciem prae te ferre, et esse quam maxime pose sis injustum: nam justitiam esse drrorpiov dyalby S eixslav BAB; pulcrum aliud esse natura, aliud lege: natura. pulcrum esse 7d mAsovenreiv, injuste agendo plüra sibi acquirere, Zege vero, AN »- aliis habere (1). inchund Haec (1) C£. Tennemann I, I. p. 521-525. Plato passim, | speciatim de Republica Lib. II. V. Heusdii Initia Vol. II. Pars I. pag. 15 sqq. alibi. — Conyenire apprime So- phistae videntur cum Neologis, et philosophis pleris- que superioris saeculi, ad finem vergentis, Nam hi etiam principia scientiae et virtutis antiquata destruxerunt , sed: nova ipsi antiquis substituere non potuerunt, quia scili- cet eorum plerique animo non erant ad virtutem iufor= mati, Quae Heusdius de illis philosophis recentioribus dicit 1, 1. pag. 3. » Scholam tum reliquit philosophia et » in hominum luce et celebritate versari coepit......... 5 » popularitati illi autem haud raro cessit interior rerum » inquisitio; et hominem externum diligentissime explo- D rane Ba 20 COMMENTATIO Haec Sophistae maxima «cum ostentatione docebant. ‚Se dicebant. Graeciae institutores p pro- fitebantur eorum nonnulli, se aeger» mapašoŭvæt KANAT duÜpémov xxl royioræ. Se ipsi maxime admirabantur, et mirifice sapientes habebant cum scilicet : se. liberassent ab omnibus iis, quibus homines. Zuydeıs €t Zypomor se vinciri et coërceri -Sinerent.. Nec tantum „a-se jpsis, sed et.a multis aliis. sapientes ; habebantur, multique eorum. sen- tentias probabant .et accipiebant: nempe So- phistae aevi ingenio conveniebant, ex eoque orti erant.. Non, tamen ab omnibus ita probabantur : nam.vulgus. magna ex parte adhaerebat etiamnum religioni. suae. et avitae. morum integritati: „quod docent Prodici aliorumque | éziSe/£eie ,.. quibus 5 ad. vulgi gratiam captandam,. virtutis laudes, celes brabant; tum et exilium Protagorae et con- demmatio Socratis, quem Sopkistae nomine, qui juvenes, corrumperet , et patrios Deos non. coleret , popülo exosum reddiderant ejus inimici. éi alis erat rerum conditio , cum existeret Socra- tes. „Jure hic apud Platonem se praedicat , divinitus - Arheniensibus concessum , ut eos à per- niciosis illis vitiis liberet, et populum, tamquam equum generosae indolis, sed indomitum, coérceat. - | Nam » rantes, hominis naturam moralem , aeternitati destina-: » tam , nou explicarunt , sed obscurarunt prorsus,” - haec verbotenus in Sophistas quadrant. Pulchre Sophis- tarum doctrinam, quo sui aevi philosophos paruam, exposuit Wieland, Agathon B., II. THEOLOGICA . 14 Nam tum a natura tali praeditus erat ingenio , tum hoc ingenium ita explicitüm erat per sortis ejus conditionisque externae rationem , ut et philoso- phis illis se opponeret , et Sophistis eorumque alumnis, Attendamus primüm ad ejus ingenium. A natura acceperat intellectum alacrem et subtilem , judicium sanum et integrum 5. sed non erat rerum reconditarum et sublimium capax, nec valebat ingenii vi procreatrice, (quod ipse de se apud Platonem fatetur.) Dominabatur in eo sensus , ita ut hic saepe rationem vinceret, maxime autem sensus boni justique, minus pulcri sensus. Cum autem nonnulli homines proniores sint ad vitam contemplativam , alii ad practicam , in Socrate tanta erat animi vis incitans, ut nollet contem- plando vitam degere, sed ad agendum semper tra- heretur. Ratio, quae in aliis facilius voluntatem regere solet, in aliis difficilius, ita in eo valebat, ut levi negotio omitteret, quae prava esse intelli- geret sentiretque (1). Tale Socrates privum sibi ingenium deinde vita sug manifestavit, Ut autem feliciter se explica- ret, (1) Cf. Platonis TAeaetetus pag. 150,4. Ad Socratis ingenium cognoscendum facit, quod non delectaretur na- turae pulcritudine , sed mallet inter homines versari’, a quibus proficere posset; ci. Pialonis Phaedrus pag, 287; ut etiam, quae de daemonio Socratis infra vide- bimus, quibus declaratur, quantopere sensu duceretur; tum. et, quod interdum integros dies stabat meditans, ita ut non amplius animus ejus cum rebus externis videretun- junctus. Cf. Tennemann LI Tom. Il, p. 26, oa COMMENTATIO ret, multum contulit sortis ejus ratio. Natus erat parentibus pauperibus, de plebe hominibus; ob- scure educatus est, et satis diu patris opificium exercuit, Hinc factum est, ut non contaminaretur animorum corruptela, tum apud cultiores invales- cente: contra cum, ut modo videbamus , vulgus adhaereret patriorum Deorum cultui, jam mature ad religionem et pietatem informatus est , et sensus ejus moralis et religiosus egregie se expli- cuit, Cum parentes ejus pauperiores essent, et ipse manuum labore, primo aetatis tempore, vitam sustentare deberet, non potuit multos doctores audire, quo factum est, ut ingenium ejus sua se ratione excoleret, suam viam secutum, non ab alis ductum. ^ Audivit nonnullos philosophos , forte etiam Sophistas aliquos, publice disputantes; - tamen non per hos se informari sivit, sed ipse se informavit per alios, ut acute Tennemann dicit (1). | Cum, ita informatus, inter homines prodiret, ut muneribus, quae lex omnibus civibus, ad viri- lem aetatem progressis, peragenda imponebat, fungeretur, non potuit non improbare ea, quae apud plerosque aequales suos videbat. Videbat, philosophos illos Aysícos ea tractare , quae vel procul essent ab hominis cognitione, vcl, si maxime cognita essent, nihil tamen con- ferrent ad bene vivendum. Quaerere solebat, num is- (1) LL Tom..lI. pag. 37. THEOLOGICA. 25 isti, coelestia tractantes, sibi viderentur res huma- mas jam satis exploratas habere; porro ostendebat, disquisitiones illas infructuosas plane esse, cum nec ad ullum certum exitum perducerent , ‚sed potius ii, qui maxime his gloriarentur , insanien tium more in contraria omnia abirent, nec,. si vel succederent, hominibus prodessent , nam neminem istorum, ubi venti causam repererit, posse tamen ventum efficere, | Imo non tantum inutilia, sed impia etiam eos agere existimabat. Deos enim coelestia illa omnia homines celare; cum. hi autem ea patefacere noluerint, hominibus non licere in ea inquirere (1). Ferre itaque non poterat Socrates, qui semper agere aliisque prodesse studebat, illos -in -his rebus vitam consumere, rebus utilioribus destina- tam, eoque minus id ferebat, quo graviora. et majora peragenda praebebat temporis conditio, quo majori virium omnium contentione perversitati resis- tendum. esse videbat. Ipse igitur hasce res, quibus primum aliquam operam dederat, mox reliquit, et ineatantum incumbere praecepit, quorum cognitio hominibus data sit, et ad bene vivendum aliquid conferat. Hinc, noluit disquirere, quomodo se ha- beat istes qui a Sophistis dicitur, mundus ; imo geometriam, astronomiam , arithmeticam . eatenus. tantum coli volebat, quatenus sufficeret ad agrum, metiendum , ad. diei noctisve tempus definiendum. Mi- (1) Cf, Mem. Lib. I. c, 1. $. 11-16, Lib. IV. c. 7. $. 6, 7- 24 COMMENTATIO Minus etiam ferebat, imo nobili animi dyy ift- dignabatur , Sophistas eorumque discipulos, Demagogos. 'Videbat, quam perniciosam exer- cerent vim , tum in cives singulos, tum in civita- tem omnem. Juvenes imprimis nobiliores, qui civitati: regundae deinceps interesse cupiebant, ab iis ita informabantur, ut veritatem sonum inanem habentes , justitiam virtutemque contemnentes, Deos aut non esse, aut procul a rebus humanis abesse existimantes , id unice agerent, ut, quam máxime possent, voluptatibus fruerentur , et suum commodum proveherent , communem omnium 'uti- litatem negligentes, Hi autem juvenes, ad rem- ` publicam accedentes , cum multitudinem ducendam esse existimarent specie veritatis , et a magistris artem didicissent faciendi rem inferiorem dicendo superiorem, populo adulabantur, ejus erroribus gratificabantur, ejus libidini indulgebant, ut sic populum, quasi animal ferum incantamentis de- muleitum , ita ducerent, uti sibi ipsis quam maxime prodesset; unde dicti sunt demagogi. Sic populus fiebat ignavus et iracundus; gloriabatur de proa- vorum virtute, ipse virtute destitutus; et si quis, vere ejus saluti consulens, ingratam ipsi veritatem ob oculos poneret, effervescebat, et veros sui amicos ad mortem ducebat, Ita, deceptus. ab oratoribus, suo tantum commodo provehendo in- tentis, suscepit expeditionem in Siciliam, bella- que adversus alios Graecos, in carcerem injecit r op- THEOLOGIC A. 25 optimos belli duces et civitatis rectores , simulac ; quam ferre non amplius poterat , fortuna adversa inciderat. Quo ipso interitum sibi paravit Arhe- niensium civitas, ita ut mox Macedonum imperio subjiceretur , nec Td libertatem! re« cuperaret (1). at N RAER: S | “Haec Socrates videns, et summo cum dolore vidérs , num: quievit, etin obscuro delituit? "Hoc non ferébat ipsius ingenium , quod ad agendum semper: trahebatür ; contemplatione non contentum.. Ex antro illo egressus , nefas duxit non in illud redire, aliosque etiam inde educere: quod' Plato in pulcherrima illa speluncae imagine philosophis praecipit. Voluit omnes, plures conatus est, informare ad sapientiam , quae constat maxime sui cognitione, ut.hac fierent zemperantes, fortes, justi, has autem virtütes nacti, essent xaAoxgyaoóo, et eo ipso vere felices. Quod Socratis consilium, ita brevibus verbis expressum , paullo. uberius expli- cemus. Quid est illa xauroxzyadlx, quam ut finem sibi proponebat ? Quod- ut explicemus, primum videndum , quid sit'xz22/, quid dyaddv. Ipse Sò- crates haec ita.explicat: „non aliud quid est » ayabov, quam có dép, sed utile est. bonum » n rei, cui utile est (2). Pulcrum non ad » â me Ci. quos citat Tennemann l.l, Tom, II. p. 6. ` Memor. Lib. ILI. c 5. Plato de Republica Lib. VI. ' pag. 492» sq. (2) Mem. Lib. IV. c. 6. $. 8. 6 "COMMENTATIO » aliud quid est, quam ad, id, ad quod pulcre » adhiberi potest; ergo và wpweiuov pulerum. est, ^». ad id scilicet, ad quod .u/e est (1). . Pulera » et bona omnia sunt ad idem , nempe ad id, ad » quod utilia sunt (2)." Igitur universe si.dica- tur, rà ward nu dyab& sunt apud Socratem ea, quae utilia aptaque sunt mpò; Blov, ad vitat ; et xaAoxgyaÜog dicitur is, qui haec facit, ^ Quae- mam autem sunt haec ‚xwroxgyad&? sunt ea, quae fiunt per virtutes, & tais dperais mpdrreras (3). Virtutes autem sunt tres imprimis , Zemperantia , fortitudo , justitia: quae his virtutibus fiunt, ea esse xaAoxqyala , utilia aptaque ad yitam , osten- de- (1) Ibidem $. 9. (2) Ibidem Lib. IIl. c. 8. $. 5, 7. Magna inde orta est confusio, quod ġygðòy apud Socratem Xenophonteum intelligeretur, quasi significaret honestum. Quod. perverse fit: nam Aonestum dicitur ab eo Jíxaiv; vb Ayabdu nunquam , quod scio, in Memorabilibus significat hones- tum , sed semper aptum , utile: ita eliam xgAóy; hinc non loquitur de cz &ya09, xuAQ per se, scd semper de yaba, xua mpg Tí. Cf. Mem, Lib. III. c. 8. imprimis. $. 3, 5. L. IV. c. 6, $. 8, 9. coll. IV. c. 2. 9.31; hinc opponitur yubg rò BAußepöv, III. c. 5. $. 38. et xauAoxz- yaba PAußepds wal wwuTwyéAnaToc, ll. c. 6. $. 38. coll. IV. c. 1. 9.5. Ib. c. 6. $. 14-16, 20. Hinc in celebrato illo praecepto non dicit? » Si velis bonus videri, sis bonus ‚’’ sed » si bonus ad aliquid videri velis, sis bonus ad hoc”? Cf. P. van Limburg Brouwer in comm. An et qua- tenus philosophi etc. in Opp. Dege: Stolp.: 1824. pag. 44. sqq. Idem in v. K am pen Magazyn l.l, pag. 520. sq. (5) Mein. L. III. c. 9. 6: 5, THEOLOGICA. 27 dere Socrates solebat, — Temperantia quidem fundamentum est omnis virtutis: nam temperans demum judicare potest, quid sit vere utile, idque sequi; cum intemperans et videre hoc nequeat, et, si vel videat, cupiditatibus abripiatur, ut ea, quae statim voluptatem afferunt (1) , eligat prae iis, quae vere et nunc utilia sunt, et majoris etiamnum , in futurum percipiendae , utilitatis spem praebent. Ipsis autem illis. voluptatibus, quarum cupidine intemperans se abripi sinit, vere demum fruitur temperans: nam voluptas demum percipitur ex aliqua re, si ea tum fruimur, cum ea indige- mus, e cibo, verbi causa, ubi esurimus. Nec difficile est, illas cupiditates reprimere in tempus: nam temperans incitatur spe praemii, quod inde percepturus sit, quemadmodum venatores multos la- bores praedae spe incitati perferunt. Etenim Tempe- rans solus potest aliquid discere et facere eorum, quae sunt xaAoxqya4 ; solus potest addiscere artem regiam y quae est eorum, qui civitati praesunt: vi- vunt autem jucundius ii, qui regunt, quam ii, qui reguntur; solus ille corpus robustum ani- mumque fortem conservat, et ita domum suam bene regere, civitati prodesse potest, bonos nan- ciscitur amicos, ab omnibus colitur. Nam turpis est intemperantia, quae facit, ut quis, bruti ani- | | mas (1) ‚Haec dicit vZ ġòég, règ Eyyurdra Hdoväs, TG dx ToU mupayphuæz ovè, quas opponit, non rebus o= nestis, sed rebus vere utilibus, IV. c, 5, $. 6. 10. Lib, II. $. 20. 98 COMMENTATIO malis ad instar, abripiatur cupiditatibus, ut id, quod vere utile est, postponat ei, quod statim jucundum est. Temperans est felicissimus: nam Deus, ai est omnium felicissimus „ nulla re in- diget (1). bibis. | PER etiam est xuroxgyaböv, aptum et utile ad vitam: nam haec facit, ut quod utile esse: agnoverimus, constanter faciamus, nec metu aut ignavia ab eo abducamur (e). Justitia est observatio legum, tam civilium quam divinarum : nam rò veuındv devi Inzıov , justum est id, quod lege praecipitur ; justa autem qui facit, hic justus est. ^ Complectitur igitur omnia, quae homo facere debet, in conjunctione cum aliis natu- ris: complectitur pietatem erga Deos, gratum ani- . mum erga beneficos, reverentiam parentibus debi- tam: nam haec legibus Dii praeceperunt; complec- titur denique observationem omnium earum legum, quae in civitate ab hominibus sunt institutae. Hanc autem virtutem imprimis commendat, ut xaAoxaya- (jv. Civitas ea, in qua leges observantur, in pace felicissima, in bello invictissima est: civitate autem bene se habente, singuli etiam cives felicio- res 'evadunt.' Justus porro non incidit in poenas in civitate constitutas , numquam in judicio causa excidit, ab omnibus colitur, ipsi omnium maxime | ‚Cie ü) Ita PR PES commendat Il. c. 5, c. 6. II. c. 1. JR € 9, (a2) Cf. Mem. IV. C. 6. $- 10, Il« coll, III. C. 7* THEOLOGICA 29 civitas munera, privati res suas committunt, ipsi adeo hostes ei fidem habent. — Cum omnia bene- ficia. accepta grato animo referat, plurima benefi- cia experitur, omnes quaerunt ejus amicitiam , ip- sum inimicum habere metuunt.. Justus demum particeps esse potest pulcerrimae ilius maximae- que virtutis, artis regiae, per quam scilicet homi- . nes ad civitatem. regundam. idonei sunt, Idem etiam evitat poenas a Deo constitutas, quibus legum di- vinarum violatores puniantur; ^et solus Deorüm favore beneficiisque fruitur, ' et ab iis admonetur de optima res omnes agendi ratione (1). . Ea igitur, quae fiunt per tres has virtutes, sunt xzAoxayaX , et qui ea facit, ô xaAokay abs s hic demum felix est“; Nam qui non est Zyafos. xml xaAbg ad aliquid, et. tamen speciem prae . se fert, quasi hoc sit, simulac ad agendum, venerit, apparet qualis est, et incidit in summum. dedecus et.damnum: ur aptus ad aliquid esse videaris, id agendum, ut aptus ad id sis (2). - Si autem. non SiS zauroxayabds , nec ipse efficere aliquid . poteris , nec.alii tibi quidquam praestare velint: nam id, quod inutile est, contemnitur et abjicitur, etiamsi sit carissimum; ipsos adeo Deos si tibi. propitios esse velis, eos colere debes; iis, a quibus coli ipse ij ve- (1) Cf. Mem. IV. c. 4. $ 14-19; Co 2. 9. 11 5 c. 3. $. 17. L €. 1. $. 9. Ill. c. 9. % 15. (2) Mem. M. c. 6. 6$. 37. sqq. I. c. 7. 30 COMMENTATIO velis et utilitatem percipere, ipse primus utilemit te praestare debes (1).— | | Omnino igitur ad zarorayabiav tendendum est, ut sis felix: nam ab hac percipiuntur g£yisoi Qi- 1927706777 Ho , maximae et: utilitates et voluptates. Haec enim sola est, qua quis potest corporis ani- mique ratione bene se habere, res domesticas bene administrare, bonos cohsequi amicos, inimicos suos superare, sibi ipse , amiciscivitatique prodesse; hic vivit seipso contentus, aliorum sibi laudes; Deorum favorem conciliat, et post mortem memoriam: sut apud omnes relinquit.(2).- | Ad hanc autem zaroxgyadia, "unice ducit sgpien- tia, copia: sive codpooóv4 y quae est cognitio Tüw xaAokgyal3y. Haec omnino est necessarias mam, siquis non noverit à xaAexaya40A, ea facere nón: poterit, ' et'si tamem aggrediatur, ab iis aberra- bit (3). — Eadem tamen seit omnino, et effi ciet sponte , üt quis ipsi convenienter agat: , nam » inqüity ; omnes existimo ea agere, quae sibi ma» » Xime prodesse censent (4). " ^ Videmus sane, E | ds a) Cf, Lib. IV. c. 1. L. c. 2. $. 55. II. c. 1. $. 20, 28. (2) IV. c. 5. 6. 10; III. c. 6. €. 2; IV. c. t. $. 25; Le - $48, 65; Hoc. u $.19, 95; IV. 6.2. 6: 11. c. 3. % 17. (3) Hinc patet luculenter, xzAoxayzóz non esse hones- ta: nam haec qui facere vult, facere, per naturae hu- manae rationem , poterit. Sapientiam item alio loco posi- tam esse dicit. iy v mposéxei Tots adeAoveı, Mem. IV. €. 5, f$. 6. (4) II. c. 9. 9 4. THEOLOGICA. 31 Socraticam virtutem nil aliud esse, quam. nas turale omnibus felicitatis studium , ratione rectum. Hinc «virtutem ipsam eoíz» dicebat; hine” id; quod omnium experientiae repugnat: „ neminem ,novi-alia facientem , quam quae facere decere cens 5.8eti(1)." : ja, . Hujus autem: sapientiae, quae ad — ducit, praecipua pars est sui cognitio, quae im eo imprimis est posita, ut quis cognoscat virium sua rum modum , quid facere valeat, quid non item. Naim; qui se»ipse novit, nümquam nimiis excidet ausis j et sic dedecus damnumque maximum evitabit; Cum: autem noverit, quae sibi prosint, quid alii homi- nes.sibi praestare possint , maximam ab aliis utili- tatem percipiet (2). Hae Cum igitur virtutis finis sit, ut homo: evadat xærokyyzbds, i.e. aptus ad vitam in civitate bene et feliciter agendam:,.sponte sequebatur hoc: virtue tem eatenus modo colendam esse , quatenus prosit ad» hunc finem, Hinc non Socrates id vult; ut homo: a-terrenis ad. coelestia se convertat , sed ut eatenus cüpiditates suas coérceat, quatenus ipsum "impe«' diant; quo minus aAcxgyafie sit (3). Hinc non. tantum. licitum , sed. boni viri officium ésse. duxit; inimicis quam maxime nocere; prava, ut menda- cium, si bono. consilio. erga amicos. adhibeantur., jus- (1) Cf. Mem. III. c. 9. $.5. IV. c6. n 6. (a : Mem. IV. c. 2; fs 26-50. (3) Mem. I. e.5. $. 14. coll. $ Ile 38 COMMENTATTO justa; esse dicebat; ` hinc denique. non vult ani- mum ad virtutem compositum, sed actiones tantum legi convenientes , unde saepius dicit,./uszum esse eum, qui justa facit (1). bpm «Virtutem: igitur commendabat , quia ducit ad felicitatem (2): ad qualem vero illam? 'ad felicita- tem-żerrenam ac civilem. Posita enimi: haec est, ut, jam. vidimus, in eo, ut quis in.civitate utiliter et.cum honore vitam degat; et summum. felicitatis: fastigium , quod homo xaroxgyadds attingere: po»: test, est id, ut civitati praesit: ea. est ars ft. gia ,. virtus pulcherrima et praestantissima , qua» civitates et privatorum domi bene reguntur (3). Virtus .ipsa non humana est, sed civilis; nam justitia constat observandis legibus civilibus „et erga cives tantum , exercetür. -Quod. ne mirum videatur, Spa haec. etiam. sunt.. Non tantum in virtute, sed in reliquis etiam omnibus rebus, spectabat Socrates consilium terre- num et- civile. Rationem homini datam esse: dicit, ut videat, quo quaeque conducant y et ut bonis frua- durg mala arceat, itaque ad idem. illud, quod: in-animalibus brutis. efficit. coecus | naturae. impe- tus (4).. Rerum naturam ad ominis omnium. ma- a E | ADEDD ae (1) Mem. YI. c. 6. 9.35. IV. c. 2« f. 14-195, c. & $15, c. 6. $. 6. (2) Quod ipse diserte dicit III. c. 9. $. 14. coll. IV. c. 1, $. 5. (3) Cf. Mem. ].c. $. 64. III, c. 6. $- 2° IV. C. 2: " 114 (4) Mem. IV. c.3. $. 11. coll, I. c. &. $. 15sq. 4 - THEOLOGICA. T xime usus adaptatam esse dicit : id autem ex eo probat, non, quod haec apta sit ad excitandas et exercen- das hominis facultates spirituales , sed quod homo ex ea majorem et utilitatem et voluptatem percipiat, quam ullum aliud animal (t). Maxima universe cernitur singulorum hominum diversitas in ratione, qua rerum naturam contemplantur. P ythagoraei, verbi causa, rerum naturam contemplabantur, ut universum quoddam , cüjus partes barmonice con- spirent, unde Zyra iis erat mundi symbolum, Em- pedocles, attendens ad pugnam, quae in mundo observatur, hunc habebat ab /nimicitia effectum , mali sedem , exilium spirituum , qui a. Deo desci- verant, Nos Christiani mundum contempla- mur, ut divinitatis theatrum , homini datum, ut ejus ope facultates spirituales exerceat, Socrates etiam priva sua ratione mundum contemplatur nempe attendit semper ad id, quam apte ad homi» nis voluptatem utilitatemque sensualem sit compo- situs. In homine, ut verbo dicam, praecipuam habet: partem sensualem, quum pars hominis su* blimior inservire tantum debeat ad illius commos dum provehendum, — Porro matrimonium existimat initum liberorum procreandorum causa; societas tem civilem. initam , ut singuli se ab aliorum inju- riis eo melius tueantur (2). Quanti pretii sit bo» nus (1) Cf. Mem. IV. e. 5. $. 10. coll, I. c, 4, $. 11-15. (2) Mem. IL c. 2. $. 4. — II, cc 1, 6.14. coll, c, 5. 8$. 2, ' GRAT. C e 34 COMMENTATIO nus amicus, ex €o ostendit, quod nec equus , nec jugum. boum; nec, servus, nec. aliud quidquam, tam utile sit, quam bonus amicus, qui amico in omnibus. rebus opituletur (1). . Hinc. dicit , ami» corum, aeque ac servorum, non idem, sed maxime _ varium.-esse pretium, pro utilitate quam praestent; et loquitur de amicis, quos operae pretium sit sibi conciliare: hi autem. sunt, qui plurimum pro- desse. amico. possunt, minima ab eo sibi. flagi- tant (2). Sed jam diutius in hisce rebus versatus sum; Socrates, etsi virtutem commendat, ut felicitatis effectriceti, non tamen ideo eam coluit: in eo enim, ute in multis , natura pravam vincit- doctrinam; Sponte autem pet rerum conditionem . eo perduce- . batur, ut imprimis virtutis respiceret bonas seque- las: nam Sophistae docebant, multisque persua- serant, justitiam ei, qui ipsam colit, esse noxiam, reliquis utilem. Quod autem omnia ad civitatis. rationem exigat, et ad consilium terrenum referat , id cum universa fere antiquitate Graeca et Romana commune habet (3), non est privunt ipsius vitium; Haec universalia de Socrate latius exposuimus, | quia (1) Mem. II. c. 4. Eodem modo y quanti pretii sit, bo- num habere fratrem , ostendit Libs II. c. 5. fe 1-4. (2) Cf. Mem. II. c. 5. c. 6. -(3) Cf. v. Ci. P. Hofstede de Groot Historia eccle- siae Christianae ©. 19: et €. Ullmann über die Sündlo- sigkert Jesu pág. 3o. edit. aae , Hamb. 3835. THEOLOGICA 35 quia ejus sententiae de re morali tam arcte cum ejus religionis doctrina cohaerent, ut, nisi illis perspectis, haec intelligi nequeat. — $. 2. Quomodo Deos esse probaverit? — ^ Hac de re Socrates disputat cum Aristode- mo (1), quem quum Deorum cultum negligere et contenmere cognovisset, ad aliam mentem perducere conatur; et ei ostendit, cum Deos esse, tum res humanas curare, et cultu prösequen- dos esse. Illud quidem sic aggreditur. Rogat Aristodemum, num sint homines, quos ob sapientiam admiretur? quod quum ille affirmasset, et artificum quoründam nomina laudasset, Socra- tes quaerit, quinam magis admiratione digni sint’, qui simulacra mentis motüsque expertia, an ii, qui animantia ratione et motu praedita effor. ment. Aristodemus, jam videns, quo tendat Socratis oratio, respondet, hos longe magis esse admiratione dignos, si nempe non casu, sed pru- denti consilio haec exstiterint. Quum -igitur sie aperuisset fontem, wunde manabat iste Deorum cultüs contemtus, nempe quod dubitaret, an non haec omnia, quae in rerum natura adsunt, casu potius, quam naturae cujusdam ` superioris vi, exe (1) Memorabilium I, c. 4. Ce 36 COMMENTATTO exstitissent ; hanc perniciosam dubitationem Socra- tes ci eripere conatur, Primum quidem, prouti solebat ratiocinia exordiri a rebus simplieissimis et maxime notis, constituere aggreditur, quid sit fortuitum , quid causae consulto agenti tribuendum, et notam utriusque rerum generis definire. Rogat igitur, quaenam casu, quae prudenti consilio ex- stiterint, ea, quae ad usum aliquem praestandum idonea esse constet, an vero ea, quibus. nullum utilitatis alicujus indicium insit. Aristodemus, incorruptum naturae judicium secutus, non dubitat pronuntiare , haec fortuito exstitisse , illa causae consulto agenti esse tribuenda. | Jam Socrates pergit, ut ea, quae in rerum natura occurrunt, ad hanc notam exigat, videat. que, ad quodnam rerum genus singula pertineant: quae sane via tutissima est et eflicacissima ad - eliciendum et confirmandum Divinae Naturae sen- sum. Non autem progreditur ultra hominem ip- sum, ejusque partem deteriorem. Corporis humani fabricationem explicat, et ostendit, singula quaeque membra .prudentissime et solertia admirabili dispo- sita esse, ‚et, ita fabricata, ut suum quaeque usum optime praestent. Sic certos ‚ei ostendit fines, in corporis structura conspicuos, ad quos attingendos singula, oculi, aures, nares, lingua, dentes, liberos procreandi studium „. vitae appe- titus, interitüs aversatio, cetera sapientissime sint adaptata. Aristodemus, tanta ténepiciens sapi- en- THEOLOGICA. 47 entiae, in rerum natura conspicuae , documenta , a Socrate rogatus, num haec Omnia casu, an potius consilio exstitisse censeat , agnoscit prudens auctoris cujusdam consilium, et fatetur, omnia ila effecta videri ab auctore sapienti et animantium amanti, arp Ita quum sponte jam ille eo adductus esset, ut ipse pronuntiaret, esse mundi auctorem ratione praeditum ; hanc persuasionem alio etiam argumento Socrates confirmat: „ Tune," inquit (1) ,, tibi » videris ratione praeditus, et extra te nullibi rationem adesse putas? Novisti enim profecto , terrenae materiae, quae magna mole adest, part- ticulas corpori tuo admixtas ésse, item aquae, cujus ingens adest vis, particulas in corpore tuo adesse; verbo, corpus e singulorum elemen- torum, quae extra nos vasta amplaque copia adsunt, particulis esse conflatum. Existimabisne igitur, rationem , secus ac reliqua omnia, nul- libi extra te adesse, sed felici quodam casu te eam arripuisse, horum autem omnium , quae in » rerum natura adsunt, ordinem et ornatum a causa » Quadam rationis experti profecta esse?” Cujus ratiocinii haec esse vis videtur. Ez, quae in homine adsunt, non in homine solo adsunt, sed extra ipsum eadem haec habentur ingenti mole, quos J JE JE 3 32 32 82. E SES (1) Memorabilium Y. c. 4 8. 8. $ ^" COMMENTATIO quorum particulae quaedam ad corpus nostrum defluxerunt. Sic v.c. in nobis habemus particulas terrenas et bumidas; terra autem et humor non in nobis solis adsunt, sed extra nos immensa eorum vis adest, cujus particulae corpori nostro inditae sunt. Eodem modo, quum nos ratione praediti simus, statuendum est, rationem non nobis solis - inesse, sed extra nos quoque exsistere rationem , et quidem majori etiam , quam ea, quae nobis inest, vi pollentem , cujus particula nobis sit data. Haec igitur est mens divina, a qua repetenda est omnium illarum rerum numero. et amplitudine infinitarum sapiens dispositio. Hujus argumenti vim persentiens, Aristode- mus nil contra id obmovet; sed sapientem uni- versi auctorem esse negat, quia scilicet non videat oculis suis auctorem illum,, quum. tamen omnium rerum, ab hominibus factarum, artifices conspiciantur. Hoc autem non impedire, quominus Deos esse credat, Socrates simplicissimo modo ostendit. „Ipsum etiam animum tuum," ait, „ qui „ intus corpus regit, non conspicis: adeoque » eodem jure concludere liceat , te. casu , non » prudenti consilio, in omnibus duci, quod tamen » non ita se habere sentis." Etsi igitur non con. spiciatur, potest esse divina natura , omnium rerum auctor. ! Socrates igitur, ut Deos esse probaret, duobus argumentis usus est, Primum quidem et praecipue eX- ' INH B O p O GICA. 39. explicuit. pAysico-theologieum , wt dicitur, argamen- tum, Quod.sane omuium est excellentissimum , et ob perspicuitatem , et ob vim in hominum ani- mos; unde etiam eo usi sunt plerique, qui de rebus divinis philosophati sunt. Primus autem teleologicam hanc. argumentationem instituit S ocras tes, Nam priores philosophi, qui divinam na- turam yê quadam, non meante;contineri existima- bant, ad eam. pervenire. omnino non poterant. Anaxagoras, qui primus naturam divinam mentis nomine insignivit, et. mentis actionem in mundo efficiendo agnovit, neglexit tamen mentis sapien- ter agentis vestigia et documenta, ut ita dicam, in rerum natura ostendere: e causis physicis , non ex auctoris cujusdam sapienti consilio, omnia expli- care studuit, Quod jam Plato et Aristoteles vituperarünt (1). Socrates. primus fuit, qui mentem divinam non ad id tantum assumeret, ut mundi. motüsque omnibus rebus inditi -originem explicaret , sed ut ejus quoque sapientiam in omni rerum natura luculenter patefactam. cerneret, - In ratione autem, qua Socrates argumentum illud explicuit, observari potest priva ejus ac pecu- liaris sentiendi ratio, Nam respicit. tantummodo: ad eas res , quae utilitatem afferunt hominibus , ‚et destinatae sunt, ut horum voluptati et. commodis. — uq 2n uma Mius Ane -(a) Cf. Reinhold, Handbuch der allgemeinen Ge-. schichte der Philosophie, t. I. p. 58., "COMMENTATLO inserviant. De finibus aliarum ferum , a nostro usu remotarum, non loquitur. Tanquam finem summum ac generalem, ad quem singuli fines peculiares conspirent, cogitabat ominis utilitatem: hunc habebat centrum quasi totius universi, ad quem omnia referrentur. Id autem praecipue pro- bandum videtur , . quod sedulo adhibuerit finis notionem, et ab initio definiverit, quid sit fortui- tum, quid causae consulto agenti tribuendum. Qua in re multum superat Ciceronem, idem hoc - argumentum explicantem (1), qui nec definivit notam, qua discernatur utrumque ilud rerum genus, et fere loquitur de admirabili pulchritudine ac varietate , de ornatu et constantia omnium rerum, Socrates non subsistit in vaga quadam pulchritudinis varietatisque notione, in qua subsistit plerumque Cicero, sed respicit fines certos, certum , ad quem praestandum composita singula sint, usum 3 qua unice ratione argumentum illud bene instituitur. | Ceterum, si difficiliorem auditorem Socrates nactus fuisset, pluribus opus habuisset probare, ea, quae ad finem aliquem attingendum idonea sint, prudenti consilio exstitisse. Nam hoc Democriti, aut Epicuri discipulus non ita facile concederet, nec etiam philosophus Kantianus. Alterum argumentum , quod Socrates po- | | ti- (1) De Natura Deorum Il. c. 36-64. THEOLOGTO SA. 4t tius indicavit, quam explicuit, ex hominis natura probat, extra hominem exsistere naturam quandam. ratione praeditam : nam ostendit, ea, e quibus corpus humanum compositum est, desumta esse a variis elementis, extra heminem exsistentibus , adeoque analogice eodem modo de ratione conclu- dendum esse: haec quum hominibus insit, extra hominem etiam esse debere mentem, ejus, quae homini inest; mentis fontem. Hoc argumentum , quod sane non magnam probandi vim habet, prima specie convenire videtur cum eo, quod in scholis dicitur e fortuita maturae conditione ductum ; : sed tamen revera multum ab eo differt : hoc materiam non a se ipsa, sed a causa quadam, extra illam posita , ortam esse probat; Socraticum illud, corpus huma- num, adeoque etiam mentem humanam, orta esse e corporibus, et ex mente quadam, quae extra hominem adsint, adesse igitur extra hominem natu- ram quandam ratione praeditam , divinam. Alia non occurrunt apud Xenophontem ar- gumenta. Videtur tamen Socrates inprimis sensui cuidam innato persuasionem de Diis inaedificasse. Nam (1) Deos res humanas curare probaturus, provocat ad sensum , qui: hominibus omnibus insit, Deos et nocere ipsis posse, et benefacere. Agnovit igitur in homine sensum naturae superio- ris hominisque ab ea dependentiae, Eodem modo di- (x) Memorabilium Y. c, &. S. 16. 4? COMMENTATIO dicit (1), homines solos esse, quorum puyy ÓsGv. — diobuvon črti sisi: in quibus non sine causa posi- tum videtur verbum 4só4rz:, quod vulgo non.tam refertur ad id, quod mentis intellıgentis acie , quam ad id, quod animi sentientis yi percipimus. Quare. autem ad sensum hunc, cum Aristodemo dis- putans, non provocaret, sponte patet. ..:Nam Aristodemus sine dubio, ut omnes ii, qui religionem contemnunt, negasset, hunc se unquam animi sensum percepisse; et universe cum ejus- . modi hominibus, qui aut simulatam misera ostene tatione impietatem jactant, aut omnem humanitatis sensum exuerunt, inutile est , ad sensum aliquem , hominibus incorruptis innatum , provocare, Hoc certe statuere licet, Socratem ipsum, virum tanta sensüs religiosi vi pollentem , non tam his argumentis, quae religionem adjuyare , non instil- lare possunt, quam voci internae, "recordationi quasi Deoram, ut Platonis utar verbis, fidem habuisse, $15. Quaenam Dii agant ? Deus totius mundi auctor est. Hoc Socratem Deo tribuisse, patet jam ex argumentis, © quae ; Su- (1) Mem, I. c. &. 8$. a5. UDHEOLOGLCA. 43 supra. vidimus, in quibus Dei, omnium, rerum auctoris, notio dominatur... Alibi etiam. saepins id dicitur, et.per totam. Socratis de rebus divinis doctrinamita regnat , ut non opus sit, singula quae- dam..loca- afferre. . Quomodo autem hoc intellexe- rit Socrates; num Deum habuerit materiae etiam creatorem , an vero , cum reliquis antiquis philo- sophis, mundi tantum artificem, Qui materiae aeternae indiderit formam , non liquet: nusquam enim de ea re apud. Xenophontem. loquitur. Uti omnia ea, quae ad vitam.civilem bene agen- dam. nil conferre existimabat, negligebat, sic hac de. re .philosophari-noluit: noluit.scrutari, qua ratione .Dii. singula;.quaeque moliantur , ne et inutilia et impia ageret (1)... Quod cum ita sit, sponte liquet, ex eo , quod Socrates , consueta dicendi ratione usus, Deum dicat 72v xörkov (quae VOX ad formam refertur) ovurdrrovre , aut etiam artificem , eumque comparet cum artifice humano , ex materia , quae jam adest, simulacra efformante , concludi minime posse, Socratem idem etiam statuisse (2), Nam longe alia tractans, quam illa cüpiwm €t pueríwpz, quidni in his communem ılo- quendi rationem sequeretur? | ] Deus autem rerum naturae auctor ,. omnia ita constituit , ut optima et ad usum aptissima :sint, ON p ; Jam (1) Mem. IV. c.7. $.6. coll. Plat. Phaed, e. ágsq.,. (2) Mem. 1. c. 4, $. é, 7, 19. IV« c, 3. Ge 15. alibi, 44 COMMENTATIO Jam in argumento pAysico-theologico vidimus , ex eo, quod omnia apte ad fines quosdam attingendos composita sint, concludi ad naturam quandam su- periorem , ratione praeditam. Deos porro vocat coUg TÈ UEYIOTE Hal XAAMOTA CuvTRLAVTRG , Maxi- marum et pulcherrimarum rerum auctores (1). Deum dicit composuisse, et continere mundum, & Q cáyra Tà war xo) ayabo èstri (2). Sed inprimis mundum ita ordinat Deus, ut hominum omnia utilitatibus inserviant : horum usi- bus omnia accommodavit. Reliquis animantibus prospicit quidem , sed ideo tantum, ut haec pro- sint hominibus; homo praecipuum est Socrati curae divinae et objectum et documentum, Quod jam observavimus in argumento zeleologico , quod Socrates desumebat ab iis rebus,- quae homini utilitatem afferunt. Idem hoc fuse explicat in col- loquiis cum Aristodemo et Euthydemo, qui- bus ut persuadeat, - Deos res humanas curare adeoque colendos esse, ostendit, quam benevole et sapienter omnia hominum causa disposuerint, quamque eximie ipsos prae reliquis omnibus ani- mantibus exornaverint. Sic v.c. affert corporis formam erectam, loquelam, aliaque. „ Sed,” inquit, „ quod omnium summum est, Dii, non contenti „ corpore humano exornando, praestantissimum „ ho- (1) Cf. Mem. I. c. 4. ko 13. (2) Cf. Mem. IV. c. 5. $ 13. OTHEOLOGIC^A. 45 „ hominibus animum ingenuerunt, quo soli ex » omnibus animantibus divinam naturam cognos- » Cere et colere possumus, quo famem, sitim, » frigus, calorem arcemus, quo disciplinas coli- „ mus. Nonne vides, ait Socrates, homines, » Si cum reliquis animantibus comparantur, vitam » agere divinam, quum et corpore et animo longe » prae iis emineant ? ". Deinde ostendit animi cor- porisque conspirationem , ita ut, demto alterutro , neutrum prosit (1). Cum Euthydemo collo- quens exponit, quam apte omnia in rerum natura ad hominum usus conspirent, diei lux, ut cernere, noctis tenebrae ,' ut requiescere queamus, solis accessus et recessus, aliaque. Euthydemus as- sentitur, haec eximiae erga homines benignitatis documenta esse, et omnia haec hominum “causa facta esse videri; atque ita commovetur horum omnium cogitatione, ut dicat, se jam dubitare , num quid aliud Dii agant, quam ut hominum curam gerant, id vero obstare, quod reliqua etiam ani- mantia curae divinae parte gaudeant. Cui Socrates respondet, haec ipsa etiam Deum genuisse et alere hominum causa, ut hominibus inserviant (2). Ob eam igitur- causam Socrates Deum sapi- enter et benigne mundum creasse dicit, quod diligenter ubique hominum usibus prospectum sit ; sed , (1) Cf. Mem. I. C. 4. $. 11-215, (2) Cf. Mem, IV; c. 5, inprimis f. 10. 36 COMMENTATIO sed j ut jam. in Introitu videbamus , in.eo substitit, ut videret, sapienter prospectum esse a. Deo ho- minis- indigentiae sensuali; rerum naturam -con- siderat, qùatenus hominis- naturae sensuali, non quatenus hominis -naturàe spirituali, ad perfectio- nem divinam excolendae , accommodata sit. | - -Déus non tantum omnium rerum causa est, sed continuo res terrenas curat ,' Mundumque perpetuo regitet moderatur. Hiclocusin Socratis de rebus divinis^doctrina gravissimus est, et quia inpri- mis ab eo est explicatus , utpote ad hóminum vitam regendam efficacissimus , et quia de eo tam purae erant Socrati notiones, ut nulli magis anti» quorum pliilosophorum , et quia non possumus non admirari: optimumo virum, ingenii sui sensüsque religiosi vi ad égregià quaeque ductum. : ~ Difficile autem. est: apud. Socratem ;. ut apud plerosque :philosophos ‘antiquos, accurate. distin» guere inter creationem mundi et providentiam divinam y quum ab eo plerumque conjungantur , et in ejus doctrina éoalescaht, Ipsum illud, quod Socra- tes gravissimum habebat, placitum | sobe: Zyfpdgrav Dpovrifew , Deos ves humanas curare, non. proyi- dentiam solam continet, quam nos dicimus , accurate a ereatione distinctam , sed aliquatenus etiam com- plectitur creationem , qua ipsa jam Deus hominibus benigne. prospexerit (1). Scilicet nos creationem et pro- (1) Cf. colloquium cam Aristodemo,. Mem. I. c. 4. $- THEOLOGLC.A. 47 providentiam ita disjunctas cogitamus, ut primum De- us .creaverit , tum deinceps. inceperit gubernare om- niaac conservare; non ita antiqui, nec Socrates: hi Deum cogitant, ut qui semper omnium. rerum causam. et originem. in se habeat, semper etiam gubernet mundum ;.qui,. se rebus mundanis conti- nuo interesse, demonstret: tum ‚nova. efficiendo tum omnia-moderando. :Sic videmus , quam difficile sit; et. periculosum ,. alienam . doctrinam. referre ad locos quosdam, -non ex ipsa illius doctrinae auctoris mente desumtos. "lamen, ut singula eo clarius proponi possint, sejungere hoc loco omnino debemus. duàs res; | quas ipse Socrates non adeo isepáratim | spectasse. videtur, | Sed ad rem acce- damus. .. uiv F ) Deus,” inquit Änseetan, » universum , in $ NR: pulchra ac bona sunt, ordinat et „Continet; idque detrimenti, morbi et senectutis » expers , utentibus praebet, facitque , ut cogi- » tatione citius et sine vitio iis inserviat." (1) Ut autem ubique, sic etiam in hoc loco inprimis ad homines | respexit. Teste Xenophonte, Socrates: Deos rebus humanis interesse existi- mabata non ea,. qua vulgus existimabat, ratione, ut Dii alia scirent, alia ignorarent; sed eos ex- is- $.11215. et eum Estydeno; IV. c. $., in Vip pi hoc passim cérnitur. (1) Cf. Mem. IV. e. $. $. r5. 48 COMMENTATIO istimabat omnia scire, et quae dicerentur, et quae agerentur, et quae animo volverentur, atque ubi- vis adesse, et homines admonere de omnibus rebus . humanis (1). Deos curare res humanas, et sapi- enter, benigne, justeque eas moderari, id inpri- mis amicis suis persuadere, et alte eorum animis infigere studebat, Hanc enim persuasionem merito efficacissimam habebat ad homines informandos. Antequam juvenes ad rempublicam aut aliam quamcumque artem capessendam ^ informaret , existimabat , eos ad virtutem. esse forman- dos: virtutis autem fundamentum quum“ haberet pietatem erga Deos, ante omnia amicis persuadere studebat, Deos rebus humanis interesse (2). Quod qua ratione ageret, paulisper videamus. Aris- todemus (3), quum esse Deos agnovisset ,. dicit, se Deos non neglecturum , si istos res humanas curare existimaret. Socrates igitur probat, Deos res humanas non modo non negligere, sed prae céteris omhibus curae habere." Primum qui- dem ei exponit, quam excellens prae omnibus aliis animantibus corpus humanum effinxerit Deus; deinde , quám praestantem animum ei indiderit : quibus fiat, ut Deorum ad instar homines inter | 45238 | re- (1) Cf. Mem. I. $- 1. % 19 (2) Hanc ` fuisse. Socratis in juvenibus informandis agendi rationem , Xenophon refert, Cf. Mem, IV. c. 3. $. 1. et quae deinceps hoc capite tractantur. (5) Cf. Mem. AE G 4, e 11-15, THEOLOGICA 49 reliqua animantia vivant, atque ob sortem, qua prae animalibus reliquis utuntur, felicem similes quodammodo sint Deo, naturae omnium felicissi- mae (1). His expositis rogat: , Quid igitur, quum tam » praeclara tibi beneficia praebuerint, dubitas, „ num tu Diis curae sis? quid jam facere praeterea » debent, quo tibi persuadeant , se tui curam » gerere?” Aristodemus respondet, se velle, ut mitterent, qui se admonerent de eo, quod faciendum omittendumve esset, quod Socrates sibi datum esse a Diis dicebat: cui Socrates occurrit dicens , Deos, cum Atheniensibus, Grae cis omnibusve hominibus futura praenuntient, ip- sum non excludere , sed ei quoque consulere. Deinde (2) affert opinionem hominibus inditam , Deos vel mala ipsis immittere posse, vel bona praebere: quam opinionem, si falsa esset, Dii hominibus non indidissent. Porro provocat ad id, quod civitates gentesque , rerum humanarum anti- quissimae et sapientissimae , et ea hominum aetas, quae sapientia maxime insignis est, Deos omnium må- (1) Hanc enim hoc loco a Socrate spectari hominis eum Deo similitudinem , non eam, quae posita est in eo, quod uterque sit ratione praeditus , aut in eo, quod homo im- perium exerceat in reliqua animalia, Dei in omnes res imperio simile: liquet e loci ipsius ratione et contextu , coll, I. c. 6. €. 10. et II. c. 2. $. 3. (2) Cf. Memorabilium Y. c. 4. $. 16. GRAT. D so COMINDENIT A T IO maxime venerehturs mullo autem modo: fieri posse ; ut tam diu in errore homines versentur; nec unquam intelligant; ^ se^decipi;:; Denique: idem probat e comparatione animi humani: „ Attende ,’” inquit; 5» 0 bone! ad:nmientém ipse tuam: hanc; vides cor- » pus tuum:j:-cui inest, ad. voluntatem ' regere ; » similiter: existimandum “est, mente! eam; quae », omne universum pervadit, omnia. ad libitum: dis- » ponere. . Eti quum: oculüs :tuus^ queat procul » prospicere; animusque tuus et quae hae in regi- » one, ét quae in "Aegypto; et quae in Sicilia » sunt, simul:-cogitatione amplecti "possit : non mi „'nora divinae naturae tribuere licet, Sed: existiman- » dum est, oculum quasi‘ divinum. omnia simul » videre, mentem. divinam omnia curare" (1). ^: . Ultimum: hoc argumentum; quod:concludit vid eminentine , quae dicitur, ex^ natura hümniana ad nàturam divinam , pertinet dd providentidm , om- nem rerum universitatem complectentem j priora tantum ad homines; tamquam curáe divinae objectos. Hisce expositis; Socrates ad experientiam pro- vocat' eorum , qui Deos religiose colünt, , Quem- » admodum, inquit, beneficiis praestandis cognos- » Cis. eos, qui beneficia referre volunt ,. et consiliis , rogaudis prudentes:. ita et. Deos. cole juut videas, » nüm tibi beneficia" praebere, ct 'significare ea, » quae hominibus ignota sunt, velint; tum enim ; | io — (1) Cf. Memorabilium, Li c5 41 fay. u EEE EI ER RE IR | -€ OT: H B O L OGC A. 5k „videbis ,;tantum.ac. tale..esse; Numen. divinum ; » ut simul, omnia. videat audiatque, ubique .adsit; » omnia. curet". (1)... Monet igitur amicum ,. ut Deos: reverentia ‚et; cultu, prosequatur: tum. enini sibi persuasum .habebat., illum agniturum esse. di-' vinam. vim , et.divinum rerum humanarum regimen; Et merito! hoc- monet :;.nam non , aliter in. reruni hümanarum:; sortisque.' nostrae moderatione ; divi- num. regimen; agnoscere. et. persentire. possumus; nisi-animo, simus ad. religionem: informati , . et. reve- rentiae. Dei, pleni ; ‚tum-‚Dei quasi vestigia, et ejus providentiae luculenta documenta videmus in iis. re- busin quibus .casum; .aut, fatum inevitabile, vi- dent: ii. qui: a. fide. alieni SUBtei,s a09 acf; Deus igitur, ex Socratis sententia, | omnia. gu: bernatgi maxime vero res humanas, tam, universas; quam singulas ,. moderatur :. nulla est res.,. quin ad eam pertineat providentia. divina , RRO quem non curå suå: Deus prosequatur. | 4i ER ;; Peculiares autem nonnullas accuratius einn deheimeii partes »eorum,.quaeı Deus agit in rebus humanis moderandis. | passi ii Dens. leges fertoşs hominibus. onmibus. alles enfe re.colloquitur cum. Hippia Sophista eum :fogat , postquam. dixerat. de legibus, seriptis ; a-populo in;aliqua civitate saucitis; j, Num. novisti „leges quasdam non.scriptas?. Hippias: Eas, lU » quae (1) Cf, Memorabilium 1. c. 4. $. 18... , UN i El 52 COMMENTATIO » quae ubique eodem modo óbservantur. Socra- „tes. Num .hae ab hominibus latae esse dici » possunt? Hipp. Quomodo hoc fieri potuisset , » quum neque convenire omnes in unum locum » possent, neque unquam inter se consentirent ? » Socr. Quosnam igitur existimas leges has tu- » lisse? Hipp. Equidem existimem , Deos esse, » qui leges hasce hominibüs praeceperint etc." Talis lex est, Deos esse colendos , parentes hono- re prosequendos, illicitum esse inter. parentes et liberos coitum, pro beneficiis acceptis gratiam esse referendam. Hae leges divinae sunt; nam, cum leges humanae interdum sine poena violari possint, ii, qui illas leges violant, in poenam incidunt nullo modo effugiendam 5 ita, qui beneficia, a parenti- bus, aut amicis accepta, non refert , eo ipso pu- nitur, quod a bonis amicis deseritur: nam nemo amicus esse velit ei, qui beneficia accepta non grato animo referat (1). Non plures «diserte So- crates enumerat leges divinas ; sed videtur omnia praecepta moralia habuisse leges ,. a Diis latas. Scilicet nondum adscenderat ad zurovowiev animi humani, et cum tamen illa praecepta ubivis sancita esse videret, nec violari posse sine gravi damno, recurrit ad Deum , causam omnium rerum primam , neglectis causis propioribuss solent enim homines, et inculti quique omnium maxime, nec immerito , ubi (1) Cf. Mem. IV. c. 4. €. 19. sqq. THEOLOGICA. 53 ubi non capiunt, qua rátione res aliqua fiat, sta- tim ad Deum recurrere. Hinc, quum alibi memo- ret talia crimina, quae poena inevitabilis insequa- tur, videtur has quoque poenas, et leges ipsas, quae his poenis vindicantur, | divinas habuisse. Sic tyranno licitum esse negat, bona suadentibus non obtemperare: nam eam imminere poenam, ut, si qua in re bono alicujus consilio uti nolit , hanc infeliciter agat. Item non licere tyranno dicit, morte afficere eum, qui bona ipsi consilia dat: nam eum non levi quadam, sed gravissima hac affici poena, ut mox intereat. Eadem ratione dicit, eos, qui quum se ipsos non noverint, aliquam rem suscipiant, eo puniri et castigari , quod illam rem infelici successu gerant; eosque, qui curio- sius coelestia scrutentur, dementia plecti, | nam Deos, cum non prodeant, eo ipso significare, se nolle ab hominibus cognosci (1). Omnes igitur leges, quae non a populo. in civi- tatibus sancitae sunt, sed tamen apud omnes va- lent, quae praecepta sunt moralia, a Deo institutas esse existimabat: etenim secum ducunt poenam ine- vitabilem, quod majorem arguit, quam humanum , legislatorem (2). Si quaeramus, quomodo Dii hasce leges tulerint: nonnullas instituerunt per ora- cu- (2) Mem. 111. ce 9. Ge 12. sg: IV. u 2 $ 29 = cigs S 6, coll, c, 5. $. 14. I. Cebe 6. 14 (2) Mem. IV. c. &. $. 24. 54 COMMENTATO «ula, quemadmodum illud ; Deos esse colendos: cibi- tatis lege , praeceperat Apollo Delphicus: (1). De reliquis non liquet, qua ratione Socrates eas institutas esse divinitus existimaveriti moblv „ums Has leges in. regundis. rebus humanis -vindicant etiam Dii, Poenis insequuntur eos ; qui: eas; trans- grediuntur,': haud effugiendis 5 praeterea. beneficia in-éos conferre nolunt (2). lis: coritra ‚qui (illas observant, favent prospiciuntque : nam :benefaci- unt iis tantum , qui sibi. grati sunt „ıgräti autem sunt ii tantum, qui legibus suis: obteziperant (3). lis autem, qui sibi grati sunt," hoc imprimis::be- neficium tribuunt, quod eos admoneant de rebus futuris: qua de re nonnulla dicenda sunt, quia multum id facit ad cognoscendum S ocrátis privum ingenium. Scilicet in cura, quam Dii hominum. ge- runt, primarium quendam locum. tribuebat rerum futurarum manifestationibus. o Qua in re non ratio- cinabatur, ut deinde Stoici: hi enim. ex eo, quod Dii sint, hominesque diligant , et ,: quid ifi turum sit, sciant, « priori efficiebant,-eos homi- nibus futura significare (4). llle contra , ut-jam vidimus, ex eo, quod Dii hominibus futura signifi- carent, probabat , eos res: humanas curare. Existi- | et oma- (1) Mem. IV. c. 3. S. 16. coll, I. c. 5. $: 2. (2) Mem. IL c. 2. & 14. (3) Mem. IV. c. 5. 6. 17. II. ci 1. $ 38. dr e« 9. $ 15. we Cf. Cicero, de Divinatione I. 38. TiH E OL 0.GI € A. 55 mabat enim „.Deos hominibus animum. dedisse prae- stantissimum , instructum. egregi is facultatib us, Ilis usi, de permultis rebus ipsi judicare possumus; sic. possumus judicare de.eo , utrum. navi praeficiendus, sit aliquis gubernandi artis peritus , an vero impe-, ritus j. multas ..quoque. res possumus computando , metiendo. ponderando. pernoscere; denique ipsi. valemus judicare de actionibus, ad moralitatem per- tinentibus , utrum. officium flagitet illas suscipere, an.vero omittere... De his. omnibus. ipsi ,. cognitione idonea i instructi , facultatibusque illis. bene excultis,. . judicare . possumus 5 Dii: humano. judicio: relique-. runt; ut de.his decernat, et in bis eligat.. isau; , Sed id, quod maximum est in his rebus, even- tum. nempe, Dii sibi ipsis reservarunt, . Nobis licet, si artis peritiam comparavimus , aptissime et. pulcherrime domum aedificare : sed num ipsi in ea habitaturi. simus. hoc. nos Jatet , hoc. Dii sibi re- servarunt. Prudentia suadet , ut. 'nobis in civitate ` comparemus multos. affines , auctoritate florentes : : latet. tamen.nos , an non iidem hi affines aliquando nos e civitate. expulsuri sint. Quae quum ita sint, Socrates censebat , nos. debere, uti ingenio. divi-, nitas dato ,. et facere ea, quae facienda esse, huius. | ingenii ope videmus: de iis vero, quae Dii sibi re- servarunt, quorumque eventus incertus est , ad Deos- esse referendum. hos enim iis, quibus propitii sint, earum rerum eventum praenuntiare, — Qui Deos interrogabant de i iga, quae ipsi, cognitionem ido- 56 COMMENTATIO idoneam adepti , dijudicare et perspicere possumus , hos insanire dicebat Socrates, et nefaria facere; sed et insanire illos, qui omnia ex hominum arbi- trio agenda esse, nihilque Deo committendum ex- istimarent (1). | Si quis igitur majus, quam humanam sapienti- am, auxilium expeteret, ei suadebat, divinationi operam dare: nam eum, qui noverit; quibus rebus Dii hominibus ea, quae agenda sint, significent, nunquam auxilio Deorum destitutum fore dice- bat (2). Hinc Socrates ipse, utpote majus praeter humanam sapientiam auxilium expetens , divinationi operam dabat: nihil unquam sine Deo- rum consilio egit (3), et Deorum monitis semper obtemperabat. Nam, neglecto Deorum consilio , hominibus obtemperare, insani esse censebat, quasi quis coecum, aut viae ignarum ducem se- queretur potius, quam eum, qui oculorum acie gaudet, et viam novit (4). Quod autem ad rationem adtinet, qua Deos vo- luntatem suam hominibus manifestare existimabat : hoc faciunt oraculis, imprimis Delphico, cuius responsis saepe utitur Socrates, quodque, ut aliunde novimus, ipse interrogavit non raro, et dic (1) Hoc divinationis Socraticae fundamentum exposuit Xenophon in Memorabilibus 1. c. 1. $ 6-10. (2) Cf. Memor. IV. c. 7. $. 10. (3) Cf. Memor. IV. c. 8. $. lle (4) Cf, Memor, ds Ce 5. $. 4. THEOLOGICA 57 interrogare amicis suasit. (1). ^ Praeterea aliis quoque signis existimasse videtur Deos voluntatem suam significare, et consilia dare , et quidem tali- bus, ad' quae intelligenda opus esset aliqua peri- tia. Dicit enim, eum, qui zoviz, quibus rebus | Dii hominibus futura significent, zunguam Deorum auxilio ^ destitutum “iris Deos quoque dicit pios sui cultores admonere de oribus rebus humanis (2): quae certe non ad oracula omnibus patentia referri ` possunt. © Quaenam sint haec signa abstrusiora, non explicat: forte ad haec referenda sunt somnia; quibus Socrates, teste Platone, fidem habe- ‚ bat (3). Quidquid autem -de his signis existiman- dum videatur, certe Socrates sibi ipsi ratione quadam peculiari Deos consilia dare dicebat. Nempe dicebat, sibi adesse diyinum quid , 3aupóvióv vi (divinam vocem, ut est apud Platonem), quod saepe ipsum revocaret ab aliqua re facienda, saepe etiam impelleret (4). Quum hoc Socratis dictum accusatores ejus eo trahi vellent, ut Deorum novo- rum auctor haberetur, Xenophon de hoc So- cratis genio, ut dici consuevit, in libro ad ipsum de- (1) Cf. Memor. I. c. 5. $. 1. IV. c. 5. $. 16. et Anabasis UL c, 1. f. 5. (2) Cf. Memor. 1V.c.4.8. 10, = 1. 1. 6, 9 , 1% (3) Cf, Platonis Apologia cap. XXII. PAaedon c. IV. (4) Apud Platonem Socrates dicit, illud nunquam se impellere, sed saepe revocare; quae recte conciliasse videtur J, G. Schneider ad Mem. I. 1. 4. Edit. 3a, 1816. 3 | COMMENTATIO defendendum conscripto , rarissime mentionem facit. ; Ab. initio (1) ostendere ;studet, Socratem, de genio suo loquentem , nihil novi introducere i$ nam reliquos; quum. dicant, se avium volatu: ominibus et fortuitis hominum. occursibus. admoneri ,. existis; mare tamen , non. haec ipsa signa. esse, quae admo- neant sed Deos, qui hisce; signis utantur 5, S.o- cratem autem , quum idem hoc existimaret, sen- tentiae suae convenienter locutum quoque esse , et dicere solitum 5; có Oaipóvioy- se admonere. «Quae vero minus ex vero dicta esse, quam potius sut magistrum novitatis crimine liberaret, quisque vie det: si enim haec stricte pro veris habentur, dae- monium ilud, de quo Socrates alibi tam gravi- ter tamque saepe loquitur, nihil aliud fuisset habendum, . quam. insueta dicendi ratio, > qua, quum reliqui media ob oculos, haberent, S o- crates ad ipsum auctorem , Deum , respiceret. Alibi uno tantum.loco de hac re loquitur, Memor, Lib. IV..c. 8, ubi habetur admonitio ,.. per illud Ocipdvioy data. Hanc paulisper contemplemur , ut inde efficiamus, quidnam fuerit divinum illud, a variis varie explicatum , ab aliis comparatum cum Spiritu Sancto, quo Jesus Christus duceba- tur, ab aliis pro Diaboli affatione habitum. Her- mogenes, Socratis amicus, quum ipsum , jam a Melito accusatum, de omnibus aliis loquentem au- (2). Cf. Memorabilium I. c; 1. 9: 3-5, ` CAFD OKO GNE A. . 69 auditet; quam , de ;accusatione ,;. ipsum. monet y; ut togitet-de defensione:paranda, At.ille: Nonne » tibi videor]. inquit; «4: vitam traduxisse shoc s unum: méditans., .quum.pihil aliud-egerim ; quam » quid justuriy sit quid: injustum; inquirere, illud » facetéy ab;hoc: abstinere? ;, Haec. optima. mihi vis » detur defensionis paratio.... Herm. ‚At nonne » vides So c rates! judices damnasse jam multos » insontes, eorum |; sermonibus .. oflensos , . multos &'quoque absolyisse injusta. patrantes qui; nempe » ipsorum benevolentiam captare. noverant ? Socr. » Sed: mehercule! quum. jam. coepissem cogitare; » quomodo. me apud judices defenderem, daemo- » nium restitit. Herms- Mira narras! Socr. » Mirarisne, Deo melius- hoc. videri. ut. jam vitam » deponam ?.nam profecto , ad hunc usque diem, » non. concesserim ullam- hominem. melius et jus s cundius , quam. me, vixisse : optime enim vivere $ existimo. eos , qui optime operam dant , ut quam » optimi.fiant, jucundissime autem eos, qui maxi- » me: vident, :se meliores fieri. . Haec autem. ad » hoc. usque tempus mihi contigere.. Sin vero » diutius: vivos non. potero non subire senectutis » iholestias ;. qua et sensuum acies ‚et; mentis. vires » minuuntur. ^ Praeterea, si injusta morte. aflicior, » lis, qui injuste me condemnarunt, turpe hoc erit, » non mihise Persuasum mihi quoque habeo poste- », ros, etiamsi nunc moriar, memoriam mei servaturos » esse, aliter quam eorum , qui ine ad mortem duxe- » runt: 60 COMMENTATIO x» runt: nam omnes testabuntur, me neminem „ unquam laesisse deterioremve reddidisse, . sed » semper amicos meliores reddere studuisse,” (1) Ex hoc colloquio, quod egregie patefacit sensum viri, qui in mediis calamitatibus erigitur et incon- cussus manet consientià suae virtutis videmus , quale fuerit daemonium illud. Socrates dicit, diyi- num illud repugnasse , quominus defensionem pararet; quod, quum amico mirum videretur , ulte- rius explicat. Exspectaremus jam , eum allaturum esse auguria, somnia, aut aliam quandam efficacem Numinis actionem , seu externe sensus, seu interne animum afficientem: sed longe aliter se res habet. - Explicat rationes , cur ipse existimet , melius secum agi, si jam nunc moriatur, quum ita et senectutis molestias effugiat , et desiderium sui relicturus sit post mortem. Ea igitur, quae daemonio tribuebat, ipse assecutus erat ingenii viribus et experientiae ope; daemonium istud erat celeritas quaedam ingenii et sagacitas, qua, uno quasi ob- tutu, praevidebat , quaenam e causa aliqua neces- sario sequerentur, num actio quaedam bonas, an vero malas secum duceret sequelas, num igitur suscipienda esset, an omittenda. Cur vero talia, quae ipse protulerat, Numinis divini effcaciae tribueret, facile videtur explicari posse. : Solent enim homines, qui phantasia et sensu valent, qua-. (1) €f. Mem. IV. €. 8. Ge -Il THEOLOGICA, 61 qualis certe erat Socrates, ea, quae ingenii alacritate, experientiae usu, et analogice e causis ad effectus probabiles concludendo , assecuti sunt, tribuere eflicaciae cuidam divinae, immediate in animum agenti; quod inter alios in Luthero et Zuinglio apparuit, et in plerisque iis obtinet , qui inter homines parum excultos vates divi- nitus afflati et sibi videntur, et a reliquis habentur. Sic quoque Mystici phantasiae suae luxuriantis figmenta habent. pro adspirationibus divinis, Ac- cedebant et alia , quo facilius Socrates eo ad- duceretur: nam in antiquitate vulgata erat opinio de immediata: Deorum in hominum animos vi, deque geniis cuique bomini adhaerentibus. ^ Praeterea exigua tunc efat animi humani naturae cognitio; quo fieri facile poterat, ut ipse sibi harum , mente peractarum ée/errimeque peractarum , petitione non conscius esset, "Sponte igitur, uti véuov; illos dypddeucs sic etiam hanc vocem internam a Deo repetebat auctore, quoniam causam propiorem non videbat. Quomodo haec iis, quae aliunde, e Platone et e Plutarchi de genio Socratis libro, nota sunt; imprimis eo, quod Socrates , ab amicis rogatus , quid esset divinum illud, ipse non haberet, quod responderet, confirmentur et illustrentur, expo- nere non sinit instituti nostri ratio (1), ; Ex- (1) Cfar, in'er plurimos, qui de Socratis genio’ ege- runt, d 62 COÓMMENT.ATIO | 'E&istimabat autem "Socrates , hoc » daemonium. non sibi privüm esse ,. sed: alios: etiam:ejus- partici- | pës fieri posse ; eos nempe; qui Deos pie:colerent. Nam cüm Euthydetio in:eo-benevoléntiam-Deo- rum "erga liomines conspiciendam;. praebuisset 4;quod hominibus futura! praenuntient ji ille; dicit |: Tibi » quidem; Socratesl'prae ceteris Diisbenevos i Jetitiam suam ostendunt cui ultro zo non interro- 5, $ati;"consilia dare: velint," Tüm Socrates haee vere me dicerej". inquit ,::3, ti. quoque, „ Euthydemel -experieris., si «Hommexspectas, ;, donec^ Deorum formas: conspexerisiz.: sed,conten- 5; tus eotum''operibus 'videndis ;. eos | venereris .et 5 deUitó cultdirnprosequaristi(1).sı78oc rates itaque "existimabat: daemonium illud ssibi divino bétieficio 'cohitessum-:esse;. utpote-qui j Hon; exspec- tansj donec Deorum formas. conspiceret ,..animo pio et religioso Deorum potehtiam.et. majestatem , quam operibus stis patefacerent , «coleret aet alios 53101508 ied 239053 Q! SF p d igt119381 [rs 50* ! jned etiam t runt, (quos enumerat vw. Tug. i 8:59.) W DER brück,' Socrates „Betrachtungen und Untersuchun- geni peja6. sqq! Wiggensnl.d..p- 89 i 5445, Smeig- häuser, , ‘Theolog gia Socratica, ex, Xenophontis „Mems excerpta ; Opusc. b TFN; '8 | Zimmermám, eh praestantia réligionis Christianae, collatae cum philoso- phia» Socnatican): ‚Opuses tI. Pe zu pags 583.sqq.;.. Bare thélémi, Voyage. du jeune Anacharse., cap. 67; De € gé- rando l.l. t: HH. p.. 160 et 175. Tennemann Ll, t, las peé5 sqq. er) C£. Memorabilium YV, €,.5. $e 19e. OTHEOLOGIC A. 65 etiam ejusdem beneficii participes reddere velle Deos censebat, qui eadem pietate ipsos colerent (1). ^u Haec igitur.est Socratis sententia de iis, quae Deus agit, Quae praestatimultum:eorum ,)) qui ante ipsum. fuerant , philosophorum de hac re sententiis, Nam hi^ Deum sibi- proponunt j inulta quidem deter- minantem , sed ipsum determinatum tum per natu- ram substantiae; cui divína vis inest „zum per natu- ram materiae j “quae Deo' opposita est (2). Ipsius Anaxagorae wc, id est, wis omfia- secerniens , ita.sécernit materiam ,' ut-homogenés se conjungant, heterogenea se invicem répellint; et sic materia se- cernatür eatenus, quatenus fieri possit, nam omnino secerni pernaturam hotnótomériarum nequit. Ex So- cratis vero sententia; Deus agit secundum prudens suum consilium, .et secundum leges ;' quas ipse tülit. Verbo, ` philosophis Physicis Deüs est yis quaedam physica , secundum physicas leges in mundo agens, Socrati ens rationale , secundum ràátionis fines et constantem voluntatem in rebus: humanis moderan- dis versans, — Patuit etiam nobis, Socratem tss. o1 qi -Supmussup. sodimod 91091952. sex ->(2) ta. existimasse|S'ocratem, jure omnino efficitur | ex verbis . ejus. modo allatis , ‚si. haec referenda sunt ad Euthydemi dictum proxime antecedens. $. 12; sed nonnulli interpretes, i imprimis Valckenaeret Schneider, existi- mant, locam hon esse integrum , et in initio Je 13'* excidisse nonnulla, ad; quae. pertineant Socratis verba allata, Cf. cl. Schneider ad h, l. (2) Cf. Tennemann L l. Tom. I. Edid. Am, Wendt Lips. 1829. p. 125, item p, 596 in nota, p. 403. sq. 64 COMMENTATIO ex animo addictum fuisse vulgaribus antiquitatis opinionibus de divinatione, ita ut non solum oracu- lis aliisque. divinandi generibus: uteretur, sed pe- culiari quoque ratione Deos sibi per daemonium consilia dare existimaret. In quo si quis velit su- perstitionem. ejus observare „et inde opportunita- tem sumere, qua in Socratem invehatur, facile id ei largimur. Socrates superstitiosus erat j et adhaerebat patrio Deorum cultui, ut deinde magis etiam videbimus: non autem doctrina est, in qua cernitur Socratis praestantia; ipse profitetur, se non esse magnopere sapientem , nec ullum. sibi esse in- ventum sapiens, ex animo suo natum. Si quis Vi- rum rite aestimare velit respiciat ejus vitam , ani- mum ejus, ad.virtutem et religionem informatum 5 valebat sensu morali et religioso, et sensum hunc religiosum imprimis prae se fert haec de divinatione opinio. Nam fides divinationi habita. duabus re- bus se commendat, quas in omnibus. illi errori ` addictis, sed speciatim in Socrate non possumus non laudare. _ Profieiscitur enim ex animo et inti- me sentiente, homines quacumque in re indigere auxilio -divino , et plane Deorum. sapientiae be- nignitatique “confidente: omnes, qui divinationi operam. dant, eo ipso patefaciunt, se haec duo, et humanam indigentiam et Deorum. vim benigni- titemque, persentire. Quod imprimis in Socrate nostro animadvertimus ; nam hic divinationi non operam. dabat , ut vanae. cuidam curiositati satis- fa- ^ THEOLOGTCA. 65 faceret, nec est inter eos, qui hominis naturam quam maxime possunt deprimunt, Contra alte sentiebat de hominis ingenio, hoc etiam uti jube- bat semper quam. maxime; imo illicitum habebat , ad Deos recurrere , ubi. ratio nostra nobis sufficere possit, - Sed simul penitus sentiebat , multa esse, ad i quae “ipsi non sulliciamus 3 Saepe fieri , ut majore quadam. quam ea, , qua homines gaudent , sapien- tià hominibus Opus sit; et omnibus iis , qui hoc sentiebant, suadebat divinationi operam dare G). Simul quoque , quod rite Observat Xenophon (2), non usus fuisset divinatione , nec Deorum consi- liis semper obtemperasset , nisi sibi persuasum ha- buisset $ Deos ct T et velle hominibus consu- lere. | eg ~ Talem animi sensum non possumus. ‚non in So- crate diligere, sed prave est directus. Erravit in eo' Socrates, quod , quum intelligeret multa Deum Sibi réservasse; non intelligeret , ‘Deum nihil nos celäre, quod scire nostra intersit, Deus enim eo ipso, quod illa sibi reservat, ostendit se velle, üt homines fidente animo ea sibi committant ; non üt haec oraculis et divinationibus a se „percon- rentur. le BEP NIE Deae | "I E Ic m $. 4 (1) Cf. Mem. IV. c. 7. $. 1o. (2) €f. Mem. I. c. 1. $. 5. GRAT. E 66 COMMENTATO | $. 4. De Divinae Naturae proprietatibus. Quum exposuerimus , quaenam Deos agere exis- timaret Socrates, eo progredimur , ut videamus , quasnam perfectiones sive proprietates Divinae na- turae tribueret. | Hac in re adeunda sunt cum argumenta, qui- bus Socrates Deos esse probabat, tum Socra- tis de Deorum operibus sententiae, a nobis supra expositae. Illa necessario adeunda sunt: nam si quis argumenta affert, quibus esse Deum probet , non potest non ipsorum horum argumentorum ra- . tione ostendere, qualem sibi. informet naturam eam , quam divinae naturae loco habet ; ita, qui argumento utitur e fortuita naturae conditione ducto , €0 ipso declarat, id se habere divinae na- turae proprium . quod sit omnium rerum causa pri» ma ac necessaria, Hae in Socratis doctrina om- nino sunt consulendae: nam Deorum proprietates in operibus ipsorum patefactas cernebat, et semper monebat, ad Deorum opera attendendum esse, et ex his eorum naturam cognoscendam (1). Hinc divinas proprietates ex operibus divinis derivabat ; eas- (1) Ch. Mem. IV, c. 5, $. 15. TA BO MOGUCA. 6j easque partim ipse in operibus illis conspieuas os- tendit, partim. de Deorüm operibus ita' locutus est, ut inde efficere queamus, quaenam Diis pró- prietates, ex Socratis mente, tribuendae sint, '» Haec cäusa est, quare primum egerimus. de Dei operibus , et his expositis veniamus ad eorum pro- prietates ; nam "liaec. unice ratio" psychologiée proban: da-videtur, et composita'est ad^rationem , quá ipse ille quem interpretamürj progressus est. ^" ^" Proprietates igitur: quas Socrates divinae na- turae tribuebat; hae sunt; «5090 Bs muinn: Sapientia "quam ,'quasi in maximo RAM in omni universo egregie manifestatam cernebat. Hinc instituit. egregium illud argumentum: zeleologicum‘, quod exponens ostendebat, ^ rerum naturan itg apte et sapienter ad-certos' fines^ attingendos "com- positam esse, ut casu existere non potuerit, sed agnoscenda sit ejus causa, ‘natura quaedam divina sapientissima. ^ Etiam ex eo, quod homines ratio= nis participés sint, eamque aliunde: eos accepisse necesse sit, probabat, esse naturam divinam ra- tione praeditam. In argumentis igitur, quibus esse Deos probat, dominatur notio - naturae rationc et sapientia praeditae ; adeo ut , si Socrates id. sibi sumeré voluisset , ut divinae: naturae: definitionent exhiberet, ita hanc instituturus fuisse videatur, esse mentem summam , omnium rerum causam. Prae- cipue hanc divinam sapientiam amicis suis conspi- " eiendam praebebat in ratione, qua Dii moderantur E 2 ea 5 68 COMMENTATO ea, quae ad homines pertinent: ostendebat | iis- quam. prudenti, consilio .et corpus nostrum exorna- tum. sit, et.animus variis facultatibus instructus , et utrumque ad conspirationem -inter se composi- tum (1). | ee mam fines . iii ae qaos rip Dii rerum naturam composuere, sunt fines: benigni ; finis hic. non est, e Socratis sententia, pulchri- - tudo aut aliud quid ejusmodi , sed. hominum , utili- tase Omnis: rerum ‚natura, artificem : arguit ‚non tantum ad propositum | quoddam. omnia.: sollerter adaptantem , sed etiam animantium amantem. (2. Haec autem benignitas primo loco hominem. spec- tat: ad reliqua benignam suam curam: Dii extendunt unice hominum causa , ut hominibus: haec inservi- ant(3). Hujüs. erga homines benignitatis docu- menta ostendebat in. corporis animique humani ra- tione et in reliqua rerum natura, ad hominum usus plane adaptata. -Magnam -quoque benignitatis . de- monstrationem- hoc habebat, quod Dii, ubi, nos deserat ingenii nostri vis, adesse nobis velint. con- siliis suis, et de rebus suscipiendis omittendisve nos. admoneant (4). < T Hanc divinae naturae örfe tiia Vini dni es^ sebanistiabat alia, nempe Justitias: Juste enim i 5i De-. a). n Mem. ag n alibi, (2) Cf. Mem, TI. c. 4. 8$. 7> (5) Cf. Mem. IV. €. 5, $. 10. . (4) Ch: Mem, 1V. c. 5. passim. THEOLOGICA. 69 Deos censebat omnia ordinare et regere. " Primum quidem Dii hominibus tulerunt. leges, ab omnibus gentibus observandas. "Deinde eos, "qui lias "leges violant, severe puniunt? nam. quicumque " contra illas agit, incidit in poenam divinam inevitabilem, Denique beneficia iis tantum praebent , , qui leges il» las Observant (1). ip idis 3st" mun) ' Omniscientia > nihil! Deos latet; sciunt et quae dicimus et quae agiius et quae animo cogitat mus(2). Sic juste omnia regere possunt, et sin- gulis pro merito retribuere: nam ea etiam , quae in deserto“ perpetramus, ab hominüm oculis remoti, Dii'sciunt (3). Etenim quum oculus“ humanus possit multa stadia prospicere , oculum divinum ad omnia pertingere existimandum est. (4). Fu- tura etiam norünt, nam ea hominibus praenun- tian Quum et quid futurum sit sciant , et om- nium rerum vim optime: perspiciant, melius quam homines ipsi, sciunt, quid hominibus "conducat : ünde simpliciter precari Socrates jubebat, ut nobis, quae bona sunt, praebeant (5). "Omnipotentia ? hac enim opus est ei, qui. res infinitas numero et magnitudine disposuit ~ et regit, mundumque conservat detrimenti exper- ot si | tem. (1) Mem. IV. 4. $. 19. sqq. (2) Cf. Mem. I. c. 1 $- 19... 1 (5) Cf. Mem. I. c. 4. $. 19. ^ (4) Cf. Mem. I. c. 4 $. 17» (5) Cf. Mem, l. c. 3 gr 2. x 7o COMMENTATLO tem. Quemadmodum animus humanus corpus suam ad voluntatem regit , ita quoque mens divina quae, prouti animus corpus nostrum , sic rerum univer- sitatem pervadit. quasi ac, permeat, cuncta agere censenda. est „. convenienter voluntati suae: sapienti et benignae CU | Cum hac proprietate sunetuta est 1slind quid quod Socrates divinae naturae tribuebat, nempe illam nulla re indigere, et plane esse sibi ipsi id — (2). T || Omnipraesentia : existimabat , Deos ubique ades- se, omnia curare omniaque scire (3). Nam mens humana. non adstricta: est spatii; limitibus , sed simul versatur in regionibus. longissime dissitis- -curat novitqüe: et. quae in Sicilia, et quae in Aegypto, et quae in. Graecia fiunt. Mentem igitur divinam, quae. tam longe supra hümanam eminet, omnia 7 complecti, ubique adesse, et ubique vim suam exserere existimandum est (4). Proprietates igitur, quas Socrates Divinae na- turae tribuebat, sunt sapientia , benignitas , "justi-- dia, omtiscientia , | omnipraesentia, omnipotentia. Ex his proprietatibus forte quis. existimet, plures justa conclusione effici posse, utpote ex illis pen- d et cum illis conjunctas , adeoque ex So- cra- . (1) CH Mem, I. c. 4. $. 17. (2) Cf. Mem. I. c. 6. $. 10. (8) Cf. Mem, I. c. 1. $. 19. (4) Cf. Mem. L C, 4. f. 1 THEOLOGICA. 7! cratis etiam mente Deo tribuendas, Sic v. c. cum emnipraesentia: conjuncta est spiritualitas y ita ut illa sine hac, e nostra cogitandi ratione, esse ne- queat; cum omnipotentia arcte cohaeret Dei Ziber- fas, qua se ipse detetminat, fiec fato cuidam süb- jectus est; cum 6o, quod nulla re indigeat, necessitas; qua ñon esse non potest, et aeternitas, qua semper existit. Itaque has etiam, spiritua- litatem , libertatem , necessitatem , aeternitatem Deo tribuere Socratem, non temere statui, cuipiam videri possit , quum scilicet et illas, omnipraesen- tiam, omnipotentiam , aürapxslay Divinae naturae tribuat. ^ At' vero, si quid video, non ita licet ratiocinari. ^ Nequaquam licet nostram cogitandi rationem. Socrati obtrudere, ex eaque conclu- dere ad id, quod Socrates sentiret, ^ Nos con- juncta illa cogitamus , omnipratsentiam et spiritua- litatem, caet.: sed inde non sequitur, ea in So- cratis etiam mente tam arcte conjuncta fuisse, üt, cum omnipraesentiam Deo tribueret, spirituali- zatem. etiam non potuerit non Deo tribuere. Non est boni interpretis , sententiam, quam auctor nullo modo prae se fert, ipsi tribuere ob eam causam, quod cum reliqua ejus doctrina apte co- haereat, aut quod reliqua ejus doctrina; e nostra cogitandi ratione, illam postulet. Nam non ex eo, quod esse possit, licet concludere ad illud, quod s/z. Historia multis exemplis docet, homi- nes, etsi veritatis viam jam ingressos, sacpe tamen * x 72 COMMENTATLO in sea non procedére;: $ed subsistere; ita ut. quum jam peryenerint ad principia vera et egregia tamen haec principia non ulterius persequantyr s: nec .per- veniant.ad.ea; quae-ex illis. necessario: efficienda. sunt, Pieri igitur omnino potuit , .ut Socrates. agnosceret v..c.. Dei omnipraessentiam „non Atem. Dei spiritualitatem „. etsi, haec „ex illa necessario sequatur, Adeoque, si. illo modo. concludere ver limus ,. aliena Socrati obtrudemus s quod caventi. ea tantum : referre ,.mihi videbatur, .quae ipse. S o- crates. prae se ferebat, omissis. iis > Quae; etsi; potuerit er. e; nostra. cogitandi. rationes . debuerit, agnoscere „ non tamen certum est, utrum revera agnoverit (1). | Sunt sane paucae, quas. Jésus ada ii - "Son crate Divinae naturae tributae i proprietates, set hodie in. scholis longe. plures, nuinerari,solent, Sunt. tantum eae , quae ad. modum agendi, ut dicitur; | per- (1) In hunc errorem inter alios saepius incidit Doct. C. J. Brand, in spec. lit. inaug., exhibenti quaestiones ‚in Socratis sententiam de Deo (Lugd. Bat. 1820); cf. p. 7 et 8, ubi, Dei Socratici propriam esse aeternitatem pro- baturus, hoc ratiocinio utitur : » Si Deus non est aeter- » nus , vel ab alio extra se originem habet, vel a se ipso: »ulrumque autem absurdum , igitur e sententia Socratis » Deus est aeternus," Ibidem p. 10. Deum e sententia Socratis drauarov esse, probat ex eo, quod hoc libertati , omnipotentiae ," necessitati , omniprassentiäe , quas omnes proprietates Socrates Deo tribueret , optime congruat. " THEOLOGIC SA. 73 pertinent,. Et recte sane Socrates pro consilio , quod. ob oculos habebat ;..has tantum . complexus ests: Voluit enim religione. amicos ad zzAoxzyixy informare; non aliquam. de: rebus Divinis doctrinam tradere;-quod negotium inutile, impium 5 periculi plenum ‚Sophistis : relinquebat: (1)... Hinc. non:in- quisivit, in.eas Divinae. naturae: proprietates, quae ad- modum. ewsistendi veferuntur :, hae enim et vix cognosci. bipes nec Fd me. ad uie regendos, HO- aimiaqui 229181308 EER Fher su Quod ad:rationemsuqua illas proponeret, attinet: eas. non. derivabat. e |. principiis .tnetaphysicis 4 Veci e. notione. causae tiécessariae zs sed eas ‚conspicuas ostendebat in rebus facti, in omni rerum. natura sortisque: -humanae:- moderatione. :Quae- sane ratio efficacissime in hominem agit: nam homo, quippe Fospore indutus ‚et gorpotis ope pleraque percipies j un quam lie, quae en aiai Socrates eas illustrabat , petitis ex humana natura comparationibus: nam si humanae naturae ,. tanto inferiori, haec illave perfectio adsit, eo magis hanc tribuendam esse divinae naturae (2). Quod magnam ostendit ingenii: humani existimationem: nam ha- betur lioc ` imago mentis divinae," et quasi pate- factio. Ä ; ‚Por- (1) Cf. Memor. 1. 1. $. 11. (2) Cf, Mem. I. c 4. $ 17. 74 COMMENTATLIO . »Porro proprietates divinas proponebat fere relate ad | homines. « Sapientia divina inprimis in iis, quae.ad hominem pertinent, demonstrata est; benignitas hominem spectat; omniscientia in eo conspicua est, quod Dii 'sciant,' quid. homines agant ,: quid: cogitent, quid iis conducat, "Quod non’ improbandum : nam‘ ad hominem | omnium maxime pertinet, ut sciat, quo animo sit Deus erga Ahomines. Sed hoc interdum. ultra, quam par est, urgebat Socrates; inprimis Dei benignita- tem tam arctis limitibus circumscribebát, ut hanc homines tantum spectare, Deumque reliqua omnia lominüm causa curare' diceret. Quod. sane parum dignum 'est Dei benignitate, omnia complectente , singulis animantibus eam felicitatem concedente; cujus capaces sunt. Süblimius et dignius de Dei benignitate. jàm loquuntur ^Hebraeorüm - poétáe ; qui Deum proponutit tamquam“ patremfamilias , qui singulis , quae in rerum natura, veluti in domo sua degunt, animantium | generibus suo tempore alimenta praebeat (1). $. 5. Quamnam. Socrates sibi informayerit —A Divinae naturae notionem ? Jam adhibitis iis, quae vidimus de Dei operibus | et (1) Cf. Psalmus 104 el alibi. THEOLOGICA. 75 et. proprietatibus, videamus , quamnam sibi So- crates informaverit Dei notionem. „Ad: hunc locum- primum pertinet „, ut inquira- mus ,..num. Socrates unum. esse Deum statuerit , an vero plures, Et sane gaudeo , quod inquisitio eum habuerit exitum; ut constet, egregium illum virum.a polytheismo se erexisse ad monotheismum, 'etsi impurum. etiamnum. et avitae superstitionis ves- tigiis commaculatum, Nam agnovit unum Deum supremum ,;omnium. rerum .parentem et conser- vatorem, plures autem ‚ei adjunxit Deos inferiores. Qua de re unus tantum apud Xenophontem exstat locus disertus, 1. IV..c. 3, $. 13, ubi,So- crates distinguit reZ/quos Deos, qui nobis beneficia praebeant j, et unum illum universi totius auctorem et conseryatorem. , Sed quod unus hic locus diserte ` pronuntiat , idem egregie aliunde confirmatur. . Nam universa Socratis doctrina ducit ad unius Dei. notionem. . Causa, quae reliquos adduxit ad Deos plures colendos, haec imprimis erat, quod aut Deo summo indignum haberent, omnia curare et ad minima quaeque descendere, aut non pos- sent mente parum exculta sibi informare notio- nem vis tantae, quae una,. uni personae propria, omnia amplecteretur. Haec autem causa in -So- crate non aderat: unam enim agnoscebat provi- dentiam, omnia, tam magna quam parva, .com- plectentem , unam curam divinam in omnibus efficacem ; adeoque causá. sublatà, probabile est, in 76 COMMENTATIO in Socrate effectum quoque non affuisse. "Porro eandem videbat in omni rerum natura 'manifestatam sapientiam et benignitatem , eosdem finds) ad quos omnia tenderent. Observabat’ ubique" eandem: jus: titiam , qua fieret, ut per omnem terrárüm Orbem eaedem leges divinae ratae hüberentür' et boni praemiis ornarentur ," pravi poenis -afficerentur; Haéc omnia certe ducunt ad —— unum Deum. i i ! Bi al Be "Simul tamen constat, Socratem Deos patrios religiöse coluisse (1);! omfies cultüs publici partes accurate peragebat, satrificià, preces, divinàtiones, Eumque haec ex toto animo et non simulata pietate fecisse, mon invidiae tantum detestandae ‘causa , declarat tota ejus indoles; nam is, qui ne mortis quidem periculo se absterreri sinebat ab eo , quod rectum bonumque existimabat, certe nullo modo permoveri potuit, ut Deos coleret, quos non "esse sibi persuasum haberet, et sic summo Numini cul- tüs debiti partem detraheret, Praeterea , ut mox videbimus; non unum omnibus Deo cultum esse praestandum: dicebat, sed variis varium, pro'diver- sis civitatum legibus. E quibus probabile = Socratem plures esse Deos credidisse, At vero cur Socrates, quum unam! yim dipi» nam , omnia agentem ubique: efficacem , agnosceret et persentiret, “non item agnovit -unam personam: | | Di- (1) CE Mem; T. ev 4. fe 2. TH EO L-O GACA: 77 Divinam ?-quum unam yideret providentiam , omnia , tam parva quan mam j men eu sum- seen opinio , iMi hen inge témpore recepta et civitatis. legibus firmata, Nam S ocra- tes confidebat. viribus ingenii humani insitis., ita ut,ea, quae. diu apud, multos recepta, fuerant ,, maturae judicia haberet, de quorum. veritate non facile esset , dubitandum. . Simul. de, sua, scientia modice sentiebat ;, quo. fiebat, ut, quum. civitates , rerum. humanarum antiquissimae , et. ii homines, qui .sapientia excellere solerent, opinionem, illam ab omni inde tempore tenerent, ipse magnae temeri- tatis. et; arrogantiae. loco habuisset, de ea suo.nisu discedere, velle.: Hinc ,. ut supra jam vidimus , Deos res; humanas curare probat ex.constanti ‚et com» myni, hominum opinione, vetustate. confirmata. Eodem modo probare, potuisset, plures esse. Deos: certe; haec. sentiendi ‚ratio, fuisse. videtur ,... quae effecit, ut de ea opinione, , quam apud. omnes vigere et jam. diu viguisse videbat; qua ipse jam ‚a pueris inde imbutus fuerat; quaeque cum omni Graecorum „yita; civili, et .domestica, cum. eorum poési et cultu sacro arctissime cohaerebat, dubitare et inquirere non in mentem induxerit: ,, Si enim » falsa esset, quomodo fieri potuisset, ut per » tantam temporis diuturnitatem. - homines eam » prò vera habuissent , "nec 'se décipi vidissent ? , Quomodo -Dii -opinionem existentiae. suae et po- 2 ten- 78 COÓMMENTATIO „ tentiae hominum animis indidissnty at non es- » seit? (1) „Bi NEN | | Forte etiam accessit Socratis — "ut se Sophistis opponeret, religionis popularis cón- temtoribus. Sophistae enim plerique, Deorum aut existentiam aut certe vim in res humanas ne- gantes, religionem ^ popularem Jegislatorum | arte exstitisse dicebant (2). Gi Qua” ratione inferiores illos Deos cum’ summo Deo conjunctos existimaverit Socrates, non li- quet, Nescimus, num eos a supremo Deo pröcre- atos habuerit, an vero semper suae naturae vi existentes; num supremo illi subjectos ejusque mandata exsequentes, an vero ab illo non penden- tes et suo in rebus agendis consilio utentes. De his omnibus nihil constat: hoc unum ex loco illo. IV. c. 3, $. 13, effici potest, Socratem his minorem quodammodo agendi vim, et efficaciam non ita late patentem tribuere, quam summo Deo, et illos huic 'aliquo modo subordinare. — Quod egregie confirmare videtur ea, quae diximus de causa, quae effecerit, ut Socrates hanc de plu- ribus Diis opinionem teneret, cum universa ejus doctrina minime congruam. Nam eam susceperat tan- (1) Cf. Mem. 1. c. 4. $. 16. (2) C£. Cicero, de Nat. Deor. I. 25, 42; Stobaei Serm. "Fit. XLI; Sextus Empiricus, adversus phy- sicos, IX, $. 18; Imm. Berger, Gesch. Ill. c. 1 Main na u u oTHEOLOGICA 29 tantummodo -utpote omnium consensu. confirma- tam, non diligenti æt accurata inquisitione proba- tum, ..Hinc., pertinet.ad. Socratis praxin, et in hanc. modo .vim habet; in.doctrina ejus nullus. est Diis inferioribus ‚locus. ubi philosophatur, cogitat tantum de. natura, summa viet sapientia praedita , quae omnia.effecit et continet... ©; ‚Quod autem Xenophon Deorum. vocabulo ers rumque utatur, hoc: populariter. et ex. consueto loquendi more dictum..est; quod. certe nemo. re- prehendet, quum. id.agat, (ut. magistrum ab ..im- pietatis. et novandi. aliquid iin. religione. crimine liberet.. Animadverti. tamen. potest ,. eum- ubi de mundi ortu et.gubernatione sermo est, unum.,sae- pius Deum memorare, interdum. quoque aliis dic- . tionibus .uti , ut. v. c. 3: dv avri Qpdvuig (1). Jam. videamus, num.summum illud. Numen, — nam de Diis inferioribus. nusquam -accuratius jeum agere jam vidimus, — habuerit corporeum; an vero ab omni. materiae coneretione liberum. -> -Hac de. re Socrates non pronuntiavit, utpote non a. Diis patefacta. Id explicat in. colloquio cum Euthydemo. Hunc monet, ut non exspectet , donec formas Deorum conspexerit,. sed contentus sit eorum operibus videndis , et sic eos colat. Deinde ita pergit: „ Attende, ipsos etiam sj Deos “ostendere - ac docere > ita nobis esse agen- Wee „ dum; a) Cf. Meiners, l.l. p. 592. id 86 COMMENTA Tio » dum: reliqui enóim Dii, "qui hobis beneficia » praebent, nunquam hoec faciunt palam: prode- „ untes; et ilius ,' qui’ omne "ünivérsum' ordinat „ €t continet, cernuntur quidem maxima opera , „ sed ipse ille, qui haéc operatur j^ non conspici- » tur.” (1); ^ Deinde: addit exempla 'solis », venti, fulminis, ut pateat. plurima esse, quae etsi vim maximam exserant, tamen“ conspici ab’ hominibus non possint. Igitur lioc modo ratiocinatur: , For- » mam Deorum non quaerendam esse‘, dii-ipsi » ostendunt: eo, quod se ipsos non conspiciendos » praebent: si nempe vellent natürát suam ipsam » ab hominibus cognosci, tum eam conspiciendam » praeberent," © Nos igitur diceremus: ', ipsam » naturam divinam non cognoscere possumus, quia » Deus eam non. patefacit hominibus." Ipse adeo Socrates bae'in re tititür-verbo patefaciendi , alio quodam 1060), 'e quo videmus, quam alte haec sen- tentia Socratis menti inbaereret: " „Universe » Socrates ' dissuadebat scrutari coelestia, ‘qua » ratione Deus ea singula moderetur:' esistimabat » enim, neque cognosci ab hominibus haec posse, „nee gratum facere Diis éum ,' qui in ea inquire- oi TUS boi dea — i. e. patefacere nolue- v » — BR Mem. IV. c. 5. d 12, 14. Hunc sensum postulat contextus hujus loci, qui corruptus videtur, et variis Virorum Doctorum conjecturis vexatus est. Cf, Ch Schneider, ad h. I. | THEOLOGICA. 81 » runt; dicebat quoque, eum, qui haec scrutare- „tur, parum abesse ab insania, quemadmodum » ipse adeo Anaxagoras insaniret, qui omnium » maxime coelestium rerum cognitione gloria» » retur (1)." Affert deinde Anaxagorae de sole - placitum tam absurdum, ut omnium sensui repug- net, et eum insaniisse declaret. Eodem modo So- crates ostendere solebat, reliquos, qui coelestia scrutati erant, insaniisse, quandoquidem insanien- tis (1) Memorabilium IV. c. 7. 6et7.— Anaxagoras; ut reliqui philosophi Physici, sed explicatius ct magis distincte, id agebat, ut omnia, quae in rerum natura sunt , explicaret e causis physicis, secus atque antiquiores historiei ac poétae et vulgares Graeci, qui sibi, Mythicd ratione y Deorum efficaciam immediate in res terrenas agentem pros ponebant, Hinc impietatis accusatus , et e civitate pulsus est; Cf. Reinhold, 1,1. Tom, I. p. 46. Tennemann, l.l, Tom. 1. pag. 574-376 et nota ad. pag. 576 sqq. Hoc erat, quod Socrates quoque in Anaxagora aegre ferret, quod nempe ubique causas quasdam intermedias inter Deum, el ea, quae efficiuntur, poneret: ipse enim Socrates im- butus erat vulgari opinione de immediata Deorum in res humanas actione , ut cernitur in iis, quae de daemonio vidimus, Ex hac Mythicd Socratis sentiendi ratione ors tum est iniquum ejus de Anaxagora judicium, Cf. Plas tonis Phaedo c. L, ubi Anaxagoram vituperat, quod minime Deum, sive mentem , causam dicat singularum rerum , sed aetherem aliave jactet, — Simili ratione Xenophon ratiocinatur, Mem. I. c. 1. $. 11. » Socrates nil unquam » impium dixit: nam non philosophabatur de mundo, » qui a Sophistis dicitur , nec disquirebat , quibus e caue » sis coelestia singula necessario fiant?’ ^ GRAT: F 82 COMMENTATIO tium more neutiquam interse consentirent, sed in sententias plane oppositas abirent (1). Dii igitur , quae erat Socratis sententia, se ipsos“ non'conspiciendos praebent, ipsam naturam sua non patefaciunt: homines solummodo possunt eorum opera cernere , et ex his divinam potentiam et vim cognoscere. Hos- igitur decet, iis, quae Jii concesserunt, contentos ,' non inquirere in ipsam naturam Divinam , ‘sed venerari illorum po- tentiam et benignitatem, operibus manifestatam. Qui ulterius progredi nituntur, ingrata Diis faci- unt, et in dementiam incidunt. Soleos, quibus non sufficit frui ipsius. calore et lamine , sed qui ipsum ilum caloris et- luminis fontem pernoscere conantur et oculos impudenter in eum attollunt , oculorum acie privat, “Eodem modo Dii eos ,. qui. non contenti -sunt icontemplandis | magnificis: ipsorum operibus , 'sed ' audacter mentis: oculum. in ipsam Deorum maturam intimam , in ipsum omnis illius ornatüs omniumque - beneficiorum | fontem. inten- dunt, caecutire faciunt et dementia puniunt (e): . Haec Socratis sententia plane opposita ‚est philosophorum physicorum. sentiendi. rationi. . Horum u Deum dicebant esse: aérezi , alii ignem Anax- | Ä EET A ago: (Ch. Mem, 1. 1..$ 11-15. Ä | E (2) Haec memorabilis „comparatio habetur Meme 1V. 3. . 14. — Convenit hoc cum eo, quod supra vidimus ; a Socrate naturales actionum humanarum sequelas habis tas esse pro poenis praemiisve divinitus immissis, THEOLOGICA. 34 agoras materiam quandam omnium subtilissi« mam (t). Eleatici totum illud rerum univers sum rotundum , immütabilem , perfectissimum dixere Deum, Socrates autem quum videret, eos ita inter se dissentire, et alios aliud arripere, omnem - hac de re inquisitionem rejecit, tamquam inutilem et Diis ingratam : hos enim ipsam naturam suam nott conspiciendam praebere, non patefacere, eoque ipsa ostendere, eam ab hominibus cognosci se nolle. Et maxime probanda haec Socratis sententia videtur. Nam rerum corporearum essentiam , naturam intimam, quatenus nobiscum non: sunt conjunctae, non novimus ; atque. adeo pariter TÜV mvsuadray non novimus naturam, nisi quatenus sunt nobiscum juncta (2). Nec prodesse haec cognitio nobis potest: nam nihil ad nos pettinent res corporeae, nihil Deus, nisi quatenus nobiscum juncta sunt, Ipse Christus hominibus non pas tefecit Dei essentiam ac naturam intimam, neque ipse ejusve Apostoli unquam de ea loquune tuf (1) Anaxagoras non videtur mentem divinam habüissé immaterialem : eam enim non dicit ZgáuaTÓy Ti , sed AemwrüTaTroy | xui — xaÜupüTaTOV ÉVTUV Konkdrmi; Cf, Reinhold, 1,1, p. 55. not. 5. Tennemann, I. l. p. 404. Cf. tamen etiam Dégérando, l.l. Tom. I. p. 365, qui contrariae sententiae favet. (2) Hanc rem pulcherrime explicuit Fr. Hemsterhuis; Opp. Tom. I. p. 281, sq., usus comparatione monumenti , in diversis lateribus diversarum linguarum inscriptionei habentis. Fg 84 COMM;ENTATIO tur. (1). Philosophi ; et. religionis -doctores id agere tantum debent , ut omnes cogitationes terres nae a Divino. numine removeantur: ipse ‚Deus Qc. oixe] -dmrpócirO» , dv elev: obdelg. awÜpomrey „0008 iBeiy Divae , ut dieit apostolus Paulus (2), ipsis fere... verbis. . cum | Socrate consentiens. . Nec unquam. philosophi plus praestitere, quam ut omnia terrena a Divinae naturae notione removerent : notio enim "Dei spirits, quod:ad ipsam Dei naturam ac essentiam , tantum. 2egazivi quid. pronuntiat , nempe - abea abesse omne corporeum. | Haec... igitur- quum . esset Socratis sententia , patet, nobis, in exponenda Socratis de rebus Divinis. doctrina | versantibus, ‚non. inquirendum esse , quid statuerit de Deorum substantia, forma, habitu,. de loco, ubi commorentur, de eorum simplicitate, libertate , reliquis, quae a Philosophis agitabantur,, quaestionibus: nam in has ipse non inquisivit. j Nullus e doctrinae. Socraticae interpretibus, quos consulere mihi licuit, vidit illam Socratis senten- tiam , tam luculenter patefactam , ita congruentem eius. ingenio studioque ; imo, quod mirum accidit, neglectis disertis Socratis verbis, aut a. priori, aut-e locis nonnullis huc non pertinentibus efficiunt , d | quid (i) Dicta enim , 'quälia sunt: 0e6c. £o Ti rvp, Gym, Q8, spectant moralem, ‚non mia Divinae natu= rae rationem. e I. ad Tim. VI. vs. 16; — Cf, Joh. I, vs. 18: c. 6 vs. 46... "PHEOLEOGICA- . % Quid” Socrates hac "de re ex'stimaverit. ^ Ipsi etiath antiqui videntur ferre mon potuisse Socratis modestiam, ideoque sententiam. ipsi hac de re tri- buunt, minime cum ipsius disertis effatis congri- entem. Pseudo- Plutarchus(ı) refert, Socra- tem habuisse Deum x&perov dos, i. e. aliquid ab omni materia secretum , et nulli permixtum pati- bili rei. Quaestionem hanc non attingunt S wei g- hüuser(2) et Im m. Derger (3). Wiggers (4) monet, e modesto Socratis ingenio jam in an- tecessum probabile esse, temeritatis , humani ingenii - terminos transgredientis , eutn duxisse , de Deorum substantia aliquid statuere velie. '""Tennem ann item dicit, Socratem non id sibi sumere voluis- se, ut de substantia divinae naturae philosophare- tur; etsi idem, parum sibi constans ; dicat, So- cratem divinam naturam habuisse immaterialem (5). Dégérando (6) non dubitat asserere," agnovisse Socratem Deum immaterialem , ‘ etsi in’ loco Xenophonteo, quem ad id probandum affert > nihil inveniatur , quod huic sententiae faveat. Mei- ' dime | € ners (1) De plac. pora L 7. (2) ges Socrat. e secet iru -— excerpta, Opusc. Tom. 1. cf. $. 14. (5) Geschichte der Religionsphilosophie lib. 111. c a. cf. p. Igi. (4) L L. p. 199. (5) 1. 1. Tom. 11. p. 72. (6) l, 1, Tom. I. p. 158. 86 COMMENTATIO ners (1) probabiliorem dicit sententiam, qua S o- crates statuitur mentem Divinam tamquam. corpo- ream substantiam cogitasse , quia et Deos inferio- res, et hominum animos ex summi Numinis sinu efluxisse statuat, Primum illud ex eo probat, quod omnes deinceps Socratici in ea opinione fue- rint, et quod non appareat, quo alio modo Deo- rum inferiorum originem sibi explicare potuerit, Ita vero e discipulorum sententiis ad sententias magis- tri concluditur: quod liceat forte in Pythagoraeis , minime vero in Socraticis: nam Socrates non scholam philosophicam, certo systemati adhaeren- tem, condidit,'sed homines instituit, et in viam deduxit, ut ipsi deinceps, suo quique modo, phi- losophari possent. Et quod attinet ad id, quod alio modo Deorum inferiorum originem sibi expli- care non potuisse videatur: supra jam vidimus, So- cratem non cogitasse de horum origine explicanda. Loca autem, quae affert Meiners, ut probet, Socratem animos humanos e mente Divina de- cerptos esse dixisse, nempe Memor. I. c. 4. $. 8. et IV. c. 3. $. 14. , id minime probant (2). Haec, quam exposvimus, Socratis sententia effecisse videtur, ut tam facile aliorum auctoritate, opinioni communiter receptae. fidem habens, plures esse (1) L 1. p. 568. sqq. (2) Cf. Moshemius ad Cudworthii Syst. Intell, Tom I. p. 61:5. not, b. THEOI0GICA.; esse Deos crediderit... Nam cum ea sentiendi ras, tione plane. congruit, quod non iam philosophare-, tur de persona: divina, quam de. vj 3c, voluntate, divina,. „Inquirebat,. quid divinum ‚Numen homi-. nibus. praebere velit, quid.ab bominibus postulet 5; num ;haec ‚vis et baec. voluntas pluribus, commun, nis esset, an vero uni tantum. personae tribuenda, hoc fortasse minus curabat ;, adeoque , quum videa, ret, ab omnibus receptam esse sententiam de plus; . ribus Diis, hanc facile. f'assapik s , €t. diligenter. ins eam. inquirere neglexit. gita. alta In notione autem , quam: Socrates. sibi. aan, naturae informavit , exponenda , gravissimum aliquid. superest, Quae hucusque disquisivimus., num mar terialis sit, nec ne, num, uni an, pluribus personis. propria: baec ad externam magis Dei naturam per- tinent. Oculos. convertere. debemus, ad Socratis. sententias de interiori Dei Datura; et. tum reperis, . mus, Socratem Deum sibi proponere, . ut, ens, rationale. et morale. . Quae Dei notio in omni ejus. doctrina. ‚dominatur , et partim diserte ab. eo pro+; nuntiata est. . Nam Deus, e Socratis sententia, . in mundo ordinando et regendo sibi finem aliquem proponit, et eum quidem, ut hominibus omnia optime inserviant ,' adeoque -habetur- natura \ratio- nalis, quae secundum fines, fatione sua sibi con- stitutos, agit. Hos fines Socrates in rerum natura manifestatos cernebat, et exponere solebat , quam convenienter his finibus , id est , quam sapis eN= $8 COMMENTATO enter Deus omnia agat (1). Idem ex eo concludebat, quod nos homines naturae simus rationales: nam rationem accepimus ex summa quadam natura rati- onali (2); unde patet hoc ipsum, Socratem Deum sibi proponere, ut qui sit natura rationalis , genere homini similis, etsi gradu superior. Ratio autem aliud jam a Socrate habetur, quam vis yitalis : antiqui philosophi rationem a vita non dis- tinxerant, nam omnibus naturis vita gaudentibus eandem rationem, scilicet divinam , communem esse dixerant, imo plantis etiam, in quibus illi vitae indicia nonnulla observabant; unde Pythagoraei docebant, animos humanos in animalium corpora migrare, et iterum in corpora humana invadere. Socrates vero diserte negat, rationem e materia terrena , ex elementorum aliquo horumve conjuncti- one, oriri potuisse; et dicit , solis hominibus Deum rationem praebuisse (3). Vis autem rationis non ponitur a Socrate in eo, in quo positum fuerat principium cogitans ab antiquioribus philosophis, nempe ut afficiatur animans rebus externis cum con- scientia (4), sed in eo, ut utilia a noxiis dignos- cat, (1) Cf. quae diximus supra de argumento Teleologico. (2) Mem, I. c. 4. $. 8. (95) Mem. I. c. 4. $. 85 15, 14 IV. c. 5. 6. 11. e. 5. 9.11, (4) Cf. Tennemann l. l. Tom. I. p. 265, 355; hinc illud philosophorum physicorum placitum F975 potoi rù Gig, yıraazeasaı, 1.1. p. 505. sqq, TH EOE OGONA. 89 cat, ila comparet, liaec arceat a). Deum igitur sibi proponebat ut naturam rationalem ; eoque ipso supra materiam terrenam et vitam eam, quae in rerum natura est, elatam, T Deum etiam habet naturam moralem : Deus enim est, qui instituit et vindicat leges non ‘scriptas; Deus constanter vult, ut hae observentur, nec ulla re permoveri potest, ut 4 justitia sua decedat, et in- justis faveat, ne ipsis quidem sacrificiis et donorum splendoré (2). Etenim, si Dii. flecterentur sacrifi- ciis, non possent non improbis: saepe magis favere quam probis : : „hoc autem Deo indignum esset, » ros Deore bù uari va * git — T „si id » facerent." si L LEE "us "Hac autem in sentefitia Socratis. egregia pror- sus ; observanda est progressio ad veram Dei notio- nem. Deum sibi proponens naturam zat/ozalem , plane:discedit a’ philosophis , qui ante ipsum fue- rant, ommnibus, et his longe praestat. - Nam’ hi Dein "habebant - yi» ' quamdam , cui conscien- tiam quidem tribuebänt , ^eaindem autem , quam et hominibus tribuebant onnibusiae: fatüris viventi- büs, non vero rationem ; ex illorum mente, divina natura agit, non Feuhdun fines; quos - ipsa sibi posuit j- sed :secundum Zeges physicas , € materiae conditione profectas. Ipse adeo Anaxagorae vov; Se- G) Mem. IV. c. 9, & 1. coll, lib, L €. á. $ 15. IV, c. 9. $. 11. (a) Mem. I c, 5. €. 5, i 90 COMMENTATIO secernit particulas inter se similes Secundum mate-. riae naturam, et eatenus , quatenus materiae natura id permittit. Minus, ab hac parte ‚Socratica -Dei notio discedit a religione Graecorum populari: nam in hac quoque Dii coluntur ut entia., rationa- lia , hominibus genere suo similia. In religionibus mediae Asiae, et ipsa antiquissima |. Graecorum religione, divinae naturae loco colebantur naturae vires et elementa ; unde illae religiones dici solent religiones physicae (natuurgodsdiensten) ; in his igi- tur religionibus Dii efformabantur non minus ani- mali, quam humana figura. Aegyptiorum , DBabylo- ‚niorum idola erant ex hominis et animalis hujus il- liusve figura mixta, aut plane animalis figuram referebant. In Graecorum- vero religione- Dii efformabantur forma humana, eaque pulcerrima (1). Sed in eo maxime Socrates discedebat a religione populari, et notionem divinae. naturae -habebat praestantiorem vulgari Graecorum notione, quod Deum haberet naturam moralem, ln Graecorum religione non. prorsus quidem desideratur . notio Dei, ut entis moralis: nam Jupiter, verbi causa, est, qui jura hospitii et jurisjurandi religionem tuetur (2); sed tamen hanc negligebant pleri- que ii, qui nondum religionem popularem. con- tem- (1) Cf. De Wette, über die Religion, ihr Wesen, ihre Erscheinuhgsformen , etc. pag. 512 sq. et Vorles. XV. (2) Ch De Wette l.l. pag. 574 , 581. THEOLOG,ICA. 01 temnere coeperant. Hinc erat opinio , Deos munc- ribus corrumpi, et sacrificiis flecti posse , ita ut ei, qui plurima sacrificia offerret, etsi esset ne- quissimus homo, maxime faverent; itaque, si quid flagitii commissum esse privatim aut publice. vide- batur, sacrificia offerebantur , quibus. Dii permo- verentur, ut sontes poena justa eximerent , etiamsi non conjuncta essent cum animi , malarum actio- num fontis , conversione (1). Non ita Socrates: hic Deum semper tueri leges suas, et juste in re- bus humanis regundis versari existimabat. . | Haec autem egregia progressio ad veram dignam- que Dei notionem , cuinam causae tribuenda vide- tur ? Causa erat, quod ipse Socrates pervenerat ad conscientiam dignitatis suae rationalis et mora- lis. ld, quod homo in se ipso praestantissimum et dignissimum videt, solet divinae naturae tribuere : si homo corpus praecipuam maturae suae partem habet, vel etiam unice corpore naturam suam. con- tineri censet, divinae naturae loco habet et colit id, 'cui-corpus subjectum est, externam nempe. rerum naturam, vires physicas; sin vero rationa=- lem ‘suam partem , id colit, cui naturae morales subsunt, naturam moralem summam, legis mora- lis auctorem. Sic et in Socrate res se habet. Cum sibi conscius esset, se ratione praeditum i | es- (1) Cf, Plat. de Rep. Lib. II. pag. 564, ubi affertur Homericum illud: gcpezTO dè ye xa? beo air oi. ^ 98 COMMENTATIO esse, qua praestaret animalibus, Deum etiam na- turam rationalem habebat; cum ipse sentiret, ho- mine indignum esse, ut improbis magis. faveat, quam probis, ideo etiam existimabat, rors beot où XxA&Ac xew, Si ea ratione agerent. Religio omnino excolit hominem , et explicat ejus facultates spirituales: sed vicissim major minorve harum fa- cultatum explicatio est, quae facit, ut religio in aliquo sit praestantior, aut minus praestans. — Ut autem aequi simus , addendum est hoc: fines, quos ratione sua Deus sibi proponit, sunt parum sublimes, positi nempe ex Socratis sententia in eo, ut hominis utilitati sensuali rerum natura inserviat ; et Zeges, quas Deus praescribit, non animum spec- tant, sed actiones externas. — $. 6. Cur et quomodo Dii colendi sint. Quid sit pietas. Dii colendi sunt, quia ipsi hominibus id prae- ceperunt: prima enim est legum «ypzdwv , quae jubet Deos colere. Has autem leges observare debemus , ut sic poenas effugiamus , et divinis be- neficiis fruamur. Nam non aliter ab iis beneficia possumus exspectare, nisi ipsos propitios nobis habeamus, optime autem eos propitios nobis red- dimus eorum legibus obtemperando (1). Nec (1) Mem, IV. Ce a ĝe 19; €, 3. $e 17 j I. C. 4 $. 18; II. C. 2 $: 14 alibi. THEOLOGICA. 93 Nec retinere nos- debere a cultu Diis praestan- do , existimabat Socrates, excellentiae eorum cogitationem , qua putemus, naturam divinam praestantiorem esse, quam ut hominum. cultu in- digeat. Nam eam nulla quidem re indigere, sed tamen colendam esse, quia, etsi excellentissima sit, et imménse supra nos elata, tamen velit res humanas curare, et nos beneficiis afficere (1). Quomodo autem Dii colendi sunt? Socrates semper docebat, eos colendos esse vogo mörewg , lege civitatis, — Qua in re utebatur auctoritate Apollinis De/phici : nam hunc, si quis rogaret , quomodo se Diis acceptum reddere posset, re- spondere: Zege civitatis (2). Ipse quoque, in om- nibus rebus sacris, sequebatur civitatis legem; et eos , qui secus agebant, existimabat esse ultra, quam. par est, curiosos et vanos (3). Quae sen- tentia, etsi eam confirmabat oraculi Delphici re- sponso, egregie cum omni Socrates cogitandi ratione .conspirat, et ex ea manavit. Nam ipsi, quemadmodum universae antiquitati, ciy/zas sum- mum est, quod novit; ad cujus salutem omnia conferri, et cui inservire omnes debent; cujus commodum promovendum est omni vi, etiamsi ita interdum singulorum civium jura et commoda ; . lae- (1) Cf. Memor, I. c. 4. $. 10. (2) Cf. Memor. IV. c. 5. $. 16. (5) Cf Memor. L Ce 8. $. 1l. 94 COMMENTATIO laedantür. ^ Igitur “religio etiam est ciyvi/it; est institutum ; quod; etiamsi non civitatis causa or- tum (1), tamen praecipue ad civitatem spectat , hujus constituit vinculum ac fundamentum ,. et de qua igitur civitati leges ferre licet. Hinc So- crates gium dicit esse eum; qui novit,’ quid leges erga Deos praecipiant, et ea observat (2). Quid autem hoc est, quod eivitatis lex praeci- pit? Lex ubivis praecipit, ut Diis pro viribus sacrificia. offeras (3). Praeter haec ad cultum sacrum pertinebant preces et divinatio: has igitur nünquam negligebat Socrates, et aliis eds ob- servare suadebat (4). Precari autem simpliciter a Diis jubebat, ut bona nobis praebeant, omissis longis illis votorum: enumerationibus, quibus illo tempore Deos fatigare solebant: nam Deos meli- us, quam homines ipsos, perspicere, quid ipsis conducat, quum eventum plerarumque rerum ultra hominum perspicaciam posuerint (5).. Itäque Deus , etsi sit zürzpeyg , tamen vult, ut sibi ab hominibus praestetur cultus, isque civitatis 20 p le- (1) Hoc Sophistae statuebant, qui Deorum cultum ex legislatorum arte repetebant. Socrates contra eum repetebat ex lege a: Deo lata: prima enim est legum Ayıddw , quae jubet ut Deos colamus. (2) C£. Mem. IV. c. 6. 8. 4. (3) Cf. Mem. IV. c. 5. $. 16. (4) C£. Mem. 1. c. 5. $. 1-4. (5) Cf. Mem. Y. c. 5. $. 2. coll. I; e. 1. f 7 et 8. CUR nn TP En am — „Um EE THEOLOGICA. 95 legibus constitutus. Ex quo declaratur, qualis sit, ex mente Socratis, pietatis natura. Primum quidem est externa, posita non in animo Deo consecrando, sed in ritibus externis peragendis: ram Dii colendi sunt ciyízatis more; hic autem mos, ut sponte patet, externa tántum injungere potest. ^ Negat Socrates, licere unicuique ex animi sententia, prouti velit, Deos colere: pietas est posita in observandis iis ,: quae leges erga Deos praecipiunt (1). Deinde, pietas potest esse sine justitia. Justus (honestus) est, qui observat r& wel toù &wÜpdgoUus vipium , qui in rebus huma- nis convenientter legibus versatur (2): pius, qui observat và cep) vobe Üeobg virus qui legibus convenienter Deos colit (3). Qui igitur pro viri- bus Diis sacrificia offert, pius est, atque potest esse simul injustus et improbus, cum in rebus humanis non versetur convenienter legibus, Igitur pietas esse sine justitia potest: etsi, quod nonomit- tendum , ea pietas, cui justitia deest, non sufficiat, ex Socratis sententia, ad Deorum favorem sibi conciliandum ; nam ut Deo grati simus, omnes divinas leges observare debemus (4). Haec Socra- tis de pietatis natura sententia accedit ad ratio- nem (1) Cf. Mem. IV. c. 6. €. 4. (2) Ibidem $. 5, 6. (3) Ibidem $. 2-5, (4) Cf. Mem. I. c. 5. $. 5. HI. c, I. $. 28, 1L c. PROS 15, 96 COMMENTATIO nem , jam. diu: explosam. Moralistarum. eorum, qui uno eodemque loco habent, et juxta se invi- cem ponunt oficia: erga Deum. et officia. erga hos 4nines,, ita ut alterum officiorum genus. ex altero non, pendeat :. quo. ipso fit 4..ut res moralis a re religiosa; divellatur,, , gravissimo. utriusque damno , et utraque. fere ponatur in observandis quibusdam officiorum. praeceptis, S. 7. Judicium de universa Socratis doctrina; cons - » junciio, quae in ea est homines inter et «. maturam Divinam. — Conclusio. Jam.in singulis Socratis de rebus Divinis sen- tentiis diximus, .quid. de. iis judicandum. videatur, Constanter autem. invenimus simplicitatem | et so- brietateın, cum in rebus ipsis, quas tractavit, - negligens omnia ad ipsam Deorum essentiam per- tinentia ,. et in ea modo inquirens , quae Deorum naturam ,- quatenus nobiscum juncta est, spectant; 1um.in forma, qua.eas proposuit, non scholae sed. vitae, non doctis modo, sed omnibus homini- bus apta. Quod tribuendum studio, quo Socra- tes ferebatur summo, ut hominum utilitatem cum privatam .tum publicam promoveret „.et vitae societatique ' humanae -prodesset. . Ex quo ipso pa- THEOLOGICA. 97 patet, id, consilii, quod sibi proposuerat, ratione habitá, summopere esse laudandum. [nvenimus multa apud eum praeclara. Sensus religiosus ad optima quaeque eum duxit. Mentem divinam veneratur omnium rerum auctorem ; pro- videntiam , ad singula descendentem , atque rerum humanarum regimen divinum agnoscit; videt et persentit sapientiam , benignitatem , justitiam divi- nam in omnibus, quae in rerum natura sunt, aut in societate humana fiunt, Deum habet natu- ram rationàlem et moralem, nulla re indigentem. Ille. in rebus moderandis fines a se ipso positos sequitur, et leges tulit hominibus omnibus obser- vandas. - Sed haec praeclara conjuncta sunt cum gravibus erroribus, quibus aevi illius conditio ea inquinavit. Etsi sensus eum ad optima quaeque ducit, ratio tamen nondum -exutis aevi erroribus adhaeret ; hinc, etsi unam vim Divinam, eandem sapientiam benignitatem, justitiam ubique agnoscat, simul plures personäs divinas colit, Hinc etiam supersti- tiosis multis, e religione populari petitis, opini- | onibus imbutus est, de divinatione ; de immediata Deorum in res humanas vi; de cultu externo civi- tatis lege praestando, in es pietas erga Deos posita sit, Haec singula jam vidimus, Nec tamen ita jam satis liquet, quonam pretio habenda sit doctrina Socratica. Nempe vidimus , quid judicandum sit GRAT. G de 98 COMMENTA TIO de singulis iis, quae in illa adsunt., Haec autem singula spectasse, non sufficit; singula. possunt esse laudanda, et tamen in universa doctrina multa deesse, multa. inesse. prava. . Universam igitur Socratis doctrinam contemplari debemus., -ut rite liqueat, quid de ea sit judicandum. . Hoc autem optime facere possumus , si videmus, | quaenam sit, in Socratis doctrina, inter naturam divinam et homines conjunctio. Conjunctio. enim hominum cum Deo varia est. : Aliter profecto. cum. Deo se conjunctum .sentit. Graecus , qui Deum colit festis laetis et hilaribus, ludis gymnicis et musicis, cho- ris et saltationibus 5 aliter ZzZus , qui omnibus mo- dis carnem excruciat omnesque vitae hujus delicias respuit, ec, moerens semper humanaeque infirmitatis sensum prae se ferens, Deum colere sibi videtur, Mic. autem varius. conjunctionis modus . pendet e variis de Divina natura notionibus. Indus Deum sibi proponit vim quandam infinitam, infinite po- tentem : hanc autem infinitam vim, cui resisti nequit, sibi proponit ur hostilem et humanae felicitati invidentem ; igitur hanc metuit et propi- tiam. sibi reddere conatur, abstinendo ab ipsis iis rebus, quae sibi gratissimae sunt, Graecus contra, Deos sibi proponit ut homines, perfectiores qui- dem et prae hominibus excellentes potentia et vita aeterna , sed tamen homines, qui, aeque ac ipsi, delecrentur lüdis et choris. Quum igitur conjunc- tionis modus varius pendeat e variis de natura Divina no- THEOLOGIC“. 99 notionibus , liquet etiam, quo perfectiores sint alicui naturae Divinae notiones, eo perfectiorem ipsi esse conjunctionis cum Deo sensum. Ut igitur de universa doctrina Socratica judicium ferre tuto possimus, ` considerare debemus conjunctionem „ quae in ea obtinet, hominum cum Deo.:' nam quo perfectior haec sit, co perfectiores etiam Socratis de natura Divina notiones dicendas esse, constat, Socrates existimabat, Deum hominibus leges praecepisse. Ea, quae hominum animis inditus boni malique sensus pronuntiat, quaeque adeo apüd omnes populos sancita sunt,' haec habebat leges ‘Diyinas, ideo: nempe, quod qui eas violaret, semper a Deo puniretur (1). Etiam oraculorum effata aut alias divinationes, quibus Deus homines admoneret de actione quadam suscipienda aut omit-. tenda, legum divinarum instar habebat, quibus obtemperandum esset ei, qui Deo gratus esse vellet. Sic per oraculum De/phicum praeceperunt , ut homines civitatis lege ipsos colerent (2). Liquet igitur, Deum sibi cogitasse Socratem ut hominum legislatorem et. judicem, qui leges det, et poenis afficiat eum „ qui has violat. Jam videamus , quomodo homines sibi propone- ret respectu ad Deum habito. Docebat semper , ho- minibus obtemperandum esse hisce legibus. Cur au- hi | tem (1) Cf. Mem. IV. c. 4. $«19. sqq. (2) Cf: Mem. IV. c. 8, $. 16, coll. Inc 5, $4, G 2 100 COMMENTATIO tem his obtemperandum esse diceret , sponte liquet. Nam si Deus postulare aliquid dicitur. ab. homini» bus , tum sponte homines sibi esse jus existimant , lis expletis, praemia postulandi a Deo; aliter id. fieri nequit , simul: ac: Deus proponitur legislator, etiam a parte hominum praemia postulantur (1). Hoc idem. in: Socrate luculenter cernimus: hic Deum hominibus praemia dare existimabat, si leges divinas implerent, sin minus, poenas immittere. Talis igitur est conjunctio inter homines et De- um, ex mente Socratis, ut Deus officia prae- scribat, homines iis perfungantur et, iis perfuncti, praemia. a- Deo accipiant. Talis conjunctio dici legalis potest. In hac Deus non habetur is (2), » qui ignorantibus beneficia dare incipiat, ingratis. » perseveret," Proponitur quidem Deus ut poten- tissimus ,' sed tamen humano regi similis videtur , qui, eodem. cum: hominibus: gradu. constitutus , ab his poscit. officia quaedam , et iis, qui haec ob- (1) Hoe non temere dictum esse, patet ex. exemplo Judaeorum, inter quos vulgares certe homines puta- bant, sibi, utpote Legem divinam observantibus, jus esse in beneficia Dei , ita ut existimarent, Deo mon licere, reli- quas gentes, legem non observantes, regni divini parti- cipes reddere, ita enim sua laedi jura; Romano-Ca- tholicorum, qui mereri coelestem beatitatem operibus Degi divinae 'consentaneis volebant ; omnium denique eorum , qui Euangelium Zege aliqua, aut ofliciorum doc- trina, divinitus data contineri arbitrantur; Kantii aliorumque philosophorum. (2) Verba sunt Senecae, de Benef. VM. 1. THEOLOGIC A. 101 observant, benignitatem suam ostendit: quasi non tanta- sit divinae naturae benignitas, ut omnibus favere velit. Plane alius | sic multoque ignobilior oritur animi sensus, quo homines Deum prosequuntur. Ipse Socrates indicat, quo sensu prosequeretur Numen Divinum, Dicit Euthydemo (1): , Deus » praecipit per oraculum, ut ipsum colamus lege » Civitatis: lex autem ubique est, sacrificiis pro » Opibus praestandis Deos sibi propitios reddere. » Quomodo igitur melius quis Deos colat, quam » Si ea faciat, quae ipsi jubent ?: Sed decet nihil » de viribus remittere: qui enim hoc facit, osten- » dit, se non vere Deos colere. Quando autem „ nihil omittimus, et quantum possumus Deos » colimus, bono esse animo debemus, et summa » quaeque exspectare beneficia. Non enim ab aliis » mérito majora beneficia | exspectare: possumus , » quam-a Diis, nec aliter, quam si horum fayo- » rem nobis conciliavimus ; id autem nobis eo magii „ continget, quo magis ipsorum legibus obtempera- » verimus." | Socrates igitur confidit quidem Divinae beniguitati , sed ob obedientiam legibus divinis praestitam > optima a Diis sperare — ubi eos ita, uti.praeceperunt, colimus. Itaque Socrates inferior est Platone, qui Deum rd àyaóé) vocabat, Senecä, qui dicebat, Diis (1) €f, Mem. IV. c, 5. $. 16 et 17. ! 1o02 , C.OMINDEUNTPP AUTE! DO Diis causam benefaciendi esse natüram, illos nocere non posse (1). Talis demum Dei notio vere excitat fiduciae in Deo sensum, amorem erga Deum, ani- mumque ei plane deditum; ex hac oritur animi tranquillitas. ea, qua homo in mediis rerum exter- narum fluctuationibus ad Deum erigitur, et Divini amoris sensu constans manet et serenus. Hic cala- mitates , quae ipsi accidunt, tranquillo fert animo. Socrates contra calamitates dicebat esse poenas Divinas (2), quarum igitur sensu non poterat non penitus, dejici; simulac ingrati quid ipsi accideret, et rerum naturam. externam , et Deum, sibi adver- sum cogitare debebat, et sic ab omni parte se ab hostibus sentire circumdatum. In adversa igitur fortuna non illud ei patebat refugium , quod omni- bus patet, qui melius de Deo sentire didicerunt, nempe ut ad Deum confügiant : hunc ipsum enim sibi adversum esse cogitat. At vero, obmoveri posset, in carcere tamen et mortis periculo So- crates inconcussam animi tranquillitatem ostendit. Hic autem idem observamus, quod in Socrate jam saepius observavimus , et quod in omnibus hominibus cernitur , nempe a natura incorrupta vinci doc- trinam pravam. Si convenienter doctrinae suae vitam composuisset, non potuisset tranquille mór- tem adire (3). — Ea (1) Cf. Seneca, Epist. 95. (2) Cf. Mem. IV. c. &, $. 19. sqq. (3) Socrates, per sortem suain melius edoetus , sub vi- TIHEOLOGICA.. 103 "Eà conjunctio hominum cum natura divina, qua haec colitur, ut amore imprimis conspicua, quae spiritualis dici meretur, his imprimis se patefacit animi sensibus , adorationis , amoris , grati animi , fiduciae. Hi autem sensus in ea conjunctione , quam diximus Jegalem , qua Deus colitur Zegis/etor et judex, aut vix adsunt, aut omnino desunt. Nam qui ita Deum colunt, adorant non divinam natus ram, sed potius Dei justitiam et legem 5. grati animi sensu non ducuntur, quum. non a Dei amore; sed ab ejus justitia omnia beneficia exspectent; fiduciam ur .non vitae finem ratiocinium suum videtar inverlisse. Antea existimaverat, eum, qui Diis gratus esset, ab iis prospera sorte remunerari: unde sequebatur aponte, eum, qui cala- mitatibus premeretur, Diis ingratum esse, et poenis divinis subesse. Sed, cum ipse in calamitates incideret , et tamen sibi conscius esset, se legibus divinis semper obtemperas- se, ratiocinabatur paulo aliter ita; qui Diis obtemperat , eorum favore utitur, et ab iis beneficia accipit; ego autem semper quam maxime Deorum voluntati obtempe- ravi, ob quod ipsum hominum odia experior; adeoque non popen: Dii mihi adversi esse; — id enim ipsis où XQ AUG 6204, Memor. |. c. 3. $. 5. — et id, quod mihi nunc accidit , videtur forte malum , sed revera esse malum non potest. Itaque sibi variis rationibus persuadebat , morlem sibi non esse infelicem , prouti et ejus discipulus Xenophon copiosa oratione ostendere studet, ejus mor- tem fuisse felicem, ĝeoğiAğ , benignitatis potius divinae documeutum; et ita Socrati aut orta aut confirmata est itae futurae felicioris spes, quam, testibus Platone et Cicerone, fovebat, Vid. Memor. IV. c. 8. Plat. Apok. €. 17. et conf. id quod antea Socrates dixit, Memor. 1l. C, 2. 6. 3 104. COMNMEN/TATIO' non habent, nam si officio. suo desint, divino favore se excidere. censent ; amorem. omnino non: habent, sed potius metuunt Deum , judicem severum. Ad dijudicandum autem religionis doctrinae ali- cujus pretium , imprimis respiciendus est effectus ejusac vis, quam habeat in hominis vitam moralem. Haec autem vis, ut sponte patet, diversa est. pro vario conjunctionis inter Deum et homines modo. Quaenam esset vis doctrinae Socraticae in. disci- pulorum animos ,;, Xenophon expressit. |, Mihi » quidem," inquit, ,, efficere videbatur Socrates; » ut discipuli non tum modo , ubi in hominum con- .» Spectu versarentur , abstinerent a malis , injustis; » €t turpibus agendis, sed et, ubi in deserto essent » ab hominum conspectu remoti; . quandoquidem ə existimarent, nihileorum , quaeagerent, Deos la- » tere.” (1). Talis igitur erat haec vis, ut cogita- tione Dei omniscientis et severe punientis adigerentur ad bene vivendum. A perversis abstinebant , quia iis persuasum erat, nil mali seagere posse, quin id Deus . videret, et severe puniret : adeoque ob causam exter- ” nam, non zöroxivyra, virtutem colebant (25. Ducit igitur haec notio naturae Divinae, quam Socrates sibi informabat, ad virtutem zmpuram, quando- quidem impura est virtus , quae ob causam exter- nam colitur, et ad Jegalem virtutem, i. e. eam, ! quae (1) C£. Mem. IY. c. 4 S. 19. T ; (2) Cujus rei exemplum ex Socratis vita affert Xe- nephon Mem. I. c. 1. $. 18, 19. NON RE E E THEOLOGICA. 105 quae colitur ,; ut Legi alicui satisfiat: legalis autem virtus semper imperfecta est, cum ipsi non Deus summe perfectus, nunquam attingendus, ut norma proponatur, sed lex aliqua , quae attingi potest 3 plerumque etiam civilis, quia lex ista solet civilem habere rationem — quod in Socrate obtinere, jam in Zzzroi;u vidimus. | | Non opus sane erit , multis exponere , quanto prae- stantior sit vis ea, quam in. vitam hominum mora- lem exerceat talis Dei notio, qua habetur 72 «yv , qua colitur, ut qui non possit nocere , qui natura sua.ad benefaciendum ducatur, "Talem Deum non possumus non amare; sic enim fit illud,- quod antiquitas dicebat: Zpec &vrfpera riersı; Dei amor nos cogit, ut ipsum redamemus. Quem autem cum amemus, ei non possumus non similes esse velle; hinc non studemus, ut legibus satisfa- ciamus, sed ut, quantum homini liceat, similes Deo fiamus.. Sic oritur illa öpolwsıs 7G des, quam Plato tam magnifice celebravit, et virtus vere religiosa, quam Plato aliique philosophi jam spectabant. Haec neque impura amplius est, quum ob causam internam, ob amorem, colatur; neque civilis, quum non civitatis leges, sed Dei perfec- tio ei proponatur norma (1). Re- (1) Haec öpoiwssg non inest in Socratis dicto, Memor. I. c. 6. $. 10., ubi est tantum similitudo externa , in amictüs et victüs tenuitate posita, non ipsius mentis animique similitudo. Praeterea tale quid repugnat tolius doc- 106 COMMENTATIO “Reliqua etiam, qüàe jam supra vidimus minus próbanda "esse in Socratis de rebus divinis doc- trina, profecta sunt e ratione, qua Socrates Deum et homines conjunctos esse existimabat, quam /egalem diximus, — Primum quidem Socra- tem vidimus Dei benignitatem restringere ad ho- mines, et ab ea excludere reliquam rerum naturam omnem; nec mirum :- wbi enim Deus? leges praeci- pit, et pro impletis legibus beneficia rependit, reliqua. animantia, quae non libere! agunt, nec igitur possunt observare leges divinas , benignitatis divinae participes esse non possunt. —- Deinde vidimus Socratem existimasse , Deos certum quendam cultum instituisse in singulis civitatibus, quem homines ipsis praestare deberent, Hoc etiam manavit ex illo conjunctionis modo Zegaä. Nam in eo homines non divini amoris sensu ad Deum | red- doctrinae Socraticae indoli; quod optime illucescit , si «onferamus Socratis dictum, Memor, Ill. c. 9. fs 15., (ubi Deo gratissimum esse eum dicit, qui civilia officia bene peragit), cum illis Platonis verbis: zeıpzoda: «3 Evdevde Deüyen bri áo T2, Quysn 38 ópoiucie vo beg etc. Socrates omnino loquitur de quadam hominis cum Deo similitudine, in eo nempe posita, quod animus hu- manus corpus regat, nec tamen conspiciatur, prouti Deus universum regens ipse quoque non conspiciendum se prae- bet: sed haec est similitudo naturalis, non moralis, ad quam homo recta ingenii sui divini explicatione pervenit. Conf. Mem. IV. c. 5. 9. 14. I. c. 4. §. 17. Cf. van Vel- zen, Dissert, de hominis cum Deo similitudine , Groning. 1835. p. 95 sqq. Te A en NE as Pep PRAES HABERE S REPRE CTHEOLOGIC A. 107 redamandum adducuntur, sed Deum colmt, ut ille ipsis favere velit. Hinc non ‘ex animi indi- gentia ad Deum accedunt; sed, ut legibus divinis satisfiat, praestant Deo cultum externum , legibus praescriptum. li autem , qui Deum atant , interna vi amoris agente, ad Deum accedunt: haec ipsis est animi indigentia, cui sponte satisfaciunt,. non legibus adacti; hi non opus habent certa quadam norma, legibus constituta „` externa , sed animo suo omni loco ac tempore Deum colunt (1). - Lubet, breviter Kantium et Socratem inter se conférre, Uterque ea seratione cum Deo conjunctum sentiebat, quae /ega//s dici potest; uterque non pro- greditur ultra legis observationem ; religionem habet uterque, non primario quodam loco, ut fundamen- tum fastigiumque simul omnis facultatum humanarum explicationis, sed postposuit rei morali, et ut hujus adjumentum , postulatum dixitille, adhibuit. Conve- niunt igitur universa sua sentiendi ratione: sed in spe- cialibus sententiis longe inferior Kantio est Socra- tes. Hic a Deo repetebat etlegum moralium originem et justam retributionem; ille legem moralem (nam non amplius loquebatur de diversis legibus) ex ipsa | | ho- (1) Quam verum hoc sit, cernitur ex eo, quod So- crates, disserens de modo Deos colendi, uteretur oraculi responso, Ipse aulem dicebat, ad Deorum consilium non recurrendum esse, nisi in lis, quae ipsi non possimus ingenii noslri rite exculti ope dijudicare ; adeoque existima- bat , homines aliunde discere debere, quomodo Dii colendi sint, Cfr. Mem. IV, 5, 16. coll, I. c. 1. $. 9 108 COMMENTATIO hominis. natura repetebat, a Deo id tantum vole- bat, ut. justa retribueret hominibus. | Kantius legem -moralem observari volebat ipsius hujus legis reverentià, Socrates ob bona inde manantia, . Quo, cernitur, Kantium sublimius cogitasse -de virtute, tamquam ipsi rationi humanae congruente, Praeterea. Kantius causam invenit, in ipso. Deo positam ;..ob quàm. hic debeat. retribuere: Socra .tes.non quaesivit. de, causa in Deo sita, qua hic adductus sit ad leges illas ferendas. . Denique ipsa illa Kantii lex internam animi virtutem spec- tat: Socratis leges civilem rationem habent, et unice actiones legibus, consentaneas praecipiunt, . Constat igitur, Socratis de rebus divinis doc- trinam in inferiore subsistere gradu,. in eo , quo Deus habetur legislator et judex. Sed. vel sic tamen multis de causis laudanda est. Deus in ea proponitur, ut qui res humanas juste moderetur , ut natura rationalis et moralis. Quae Dei notio, etsi, ut vidimus, procul a perfectione absit, tamen praestantior longe est, quam ea, quae tunc apud plerosque regnabat: qui Deum cogitabant humanis affectibus omnibus praeditum, qui modo iratus esset hominibus ob levissima quaeque, ob linguae v. C. in precum formulis recitandis lapsum ,' modo placaretur et ad beneficia praebenda permoveretur sacrificiis et victimarum nidore. Socrates Deum cogitabat legislatorem et judicem justum, qui leges. suas severe tueatur, nec ullo modo decipi aut THEOLOGICA. 109 aut corrumpi possit. Plerisque tum Deus habeba- tur quasi homo levis et inconstans, cui modo hoc, modo illud placeret , qui aeque facile-homi- nibus succenseret, et donis propitius redderetur. Socratis de rebus divinis doctrina ducebat, ut vidimus, ad virtutem civilem: sed id ipsum eo tempore jam magnum erat, Tum Sophistae evertere studebant, et apud permultos jam ever- terant virtutis et civitatis fundamenta. Socrates ea restituebat et confirmabat; illi legum praecepta et hominum inter se officia orta esse dicebant, vel casu diuturnave consuetudine , vel legislatorum arte: hic ĉa repetebat a divino Numine, et vindicari sem- per ab eo dicebat, — ! » Talis ‘divinae naturae notio non poterat non, eo tempore, quam maxime prodesse. Si ita sublimis fuisset „ac Platonica de» rebus' Divinis doctrina, longe minus. profuisset.. Tum .in- scholis philoso- phorum mansisset, -nec extra eas vim. exseruisset : nunc in. vitam publicam. vim. habuit j^ et. multos adduxit ad. colendam ,. si non puram religiosamque, certe civilem virtutem 5 ut sic aliquando ad pus riorem et religionem et virtutem adduci pos- ‚sent. Sic in Socrate videmus, quam vere Cle- mens Alexandrinus, Pauli apostoli. mentem exprimens , dixerit (cujus verbis jam ut symbolo utor): „ '"ÉcaDayóys 59 QiuxooQla TÒ 'ErAyvırdv , » üç å vouos Tobs Eßpalous, ele Xuroriv.” (Stromat,. I. 282. editionis Sylburgi). IN- RESET IE EN $- » » 1. De Socrate ejusque philosophia, e . . . .2. Quomodo Deos esse probaverit. . e . » 5. Quaenam Dii agant. © o o o e s e>» 4. De Divinae Naturae proprietatibus. « » . 9. Quamnam Socrates sibi informaverit Divinae naturae notionem. ir "eere diii» e 6. Cur et quomodo Dii colendi sint. Quid sit pietas, E . e. o... e. e LI e . e. . e 7. Judicium de universa Socratis doctrina; conjunctio, quae in ea est homines inter et maturam Divinam: = Conclusio. . e.. / 92 96 Ue O AE E re IR n En an nei RITE inkl. a u pci eub nod: A Epis RE nore Beer ^ irs x AIC 5 b - BET Ne T = b, hes ap Wt AEN D 4 15 de u. f ut > d x, Gate o ea YT v =: XM. - o ua Koi LA R D n. UR et s W ASA |j jer j| y v ef "-— "