3 wu * LI vet E * . " » L4 t L] LI ? $ - 3 n.a". J *? A i » » AD etx X T ANNA Ve AN eee cas cen ai - Ü " LIEU PEE Tg USA zs *L. e Tias (ey d ved. desint e A Iw vn ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE. Ann. CI9ICCCCXXXV —CI2I9CCCXXXVI. FÀ. ANNALES JACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE , Ann. CIOIOCCCXXXY——CIOI2CCCXXXVI. ADRIANO CATHARINO HOLTIUS, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO,; HERMANNO JOHANNE ROYAARDS, SENATUS GRAPITIARIO, ei D» TRAIECTI a4». RHENUM, Arup IOANNEM ALTHEER, ACADEMIAE TYPOGRAPHUM, MDCCCXXXVIT. HOC A4NNALIUM FOLUMINE CONTINENTUR: Nomina Professorum et Lectorum in 4ca-. demia Rheno-T'raiectina. $. l. Quaestiones, ad certamen literarium a. cio19CCCXXXv. propositae. $. ll. Series lectionum habendarum. $. MI. Series disputationum , publice et privatim defensarum. $. V. Solemnia, $. V. ApnrANI CaATHARiNI HorTmivs, Oratio. *2 V Responsiones ad quaestiones propositas : FaEDERICI PurniepPr TugopHiILI vAN Ew- SCHUT , ad quaestionem JMedicam. FnaNciscr AnNorpr lonaNNIs PAasT, ad quaestionem Chemicarn. IANr AArcoNIS GRATAMA, ad quaestio- nem Theologicarm. ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE , — — Ánn. CI9I9CCCXXXY—CI2I2CCCXXXVI. —— m gn oc / v Nm — j. I Inde a die xxvi. m. Martii A. croroccexxxv, usque ad diem xxvr. m. Martii A. crorocccxxxvi , in Academia Rheno-Traiectina docuerunt IURISPRUDENTIAXM. HenwANNUS ÁRNTZENIUS, IANvs Ricuanpus pr Bnursvs. ApRIANUS CamcHAaniNUs Hormis, ^. f. "cad. Rector , IAwus AcxEnspYck, Prof. Extraord. —— loawNEs MicHaELIis FnaAwciscus Dinw- BAUM. (inde a mense Oct. 1835.) VI M EDICIN.A HM. lAwvs BrneULAND, propter aetatem sep- tuagenarium honorifice rude donatus , NiconAus ConNELIUS DE FnREMERY, BsnwAnpUs FnANcIiscUS SUERMAN; IANvus IsaAcus VVor TERBEEK , IAcosvs Lupovicus CouxnADpus ScugoEDEn VAN DER Kork. PHILOSOPHIAM THEORETICAÁAM ET LITERAS HUMANIORES, PuiniePUs GuirniELMUS vAN HavuspE, ANTONIUS VAN GOUDOEVER, IAcosnvus ConNELIUs SwvcenuIisEN GRoENE- wOUD, Lupovicus GERARDUS VISSCHER. MATHESIS ET PHILOSOPHIAM NAÁATURALEM. NiconLAUs ConNELIUSs DE FREMERY, GrERAnpvs Morr, loHANNES FRIDERICUS LupOvicUS SCHRODER, laNvs Kors, TaEgopoRus GrRARDUS vAN LipTH DE JEUDE , : vil PETRvus loaNNEs [saAcUs DE FnrwEnvY, Prof. Extraord. RuxcHanpus vAN hRzss, ConNEL1IUS ÀpniANUS DgncosMA, Prof. Ex- traord. THEOLOGIA M. lonocus HrnrNcA , E. F. GABRIEL VAN Oonpnr, Aonoríifice et ex voto suo dimissus, HenwANNvs BovwAN, HEgnwAwNNus lonaNNEs BRovAAmnps, A. t. Senatus cad. Graphiarius. LECTORES. SamurEL Nvnorr, Linguae Graecae, GznAnDUS DonwSEiPFEN, Literarum Hu- maniorum , ! CanoLus TuowrsoN, Ziterarum 4nglica- rum; lusrus HeNn1icvs Kocnu, Zinguae Germa- nicae, Groncivus Canorvus VenENET, Literarum Gallicarum. MAGISTER 4ACADEMICUS. LAMBERTUS DE FRANCE , Z rtis Gladiatoriae. VII $. Il. Ad certamen literarium , singularum disci- plinarum studiosis in Academiis et Athenaeis patriis, propositae sunt hae quaestiones: QUAESTIO IURIDICA. Nauticum foenus Franciae proprium, Contrat à la grosse, et Hollandicumz , quod Bodemeria apud nostros homines appella- tur, quid differunt? | Commixtio utrius- que, sive confusio, in lege, qua utimur, qualis sit enucleate demonstretur. QUAESTIO MEDICA, «ccurate exponantur signa, cum patho- lohica, tum chemica, quibus veneficium arsenicale, in foro, certo probari possit. Quae vero ex chermía petuntur signa, ip- sius auctoris experimentis etiam illustrari cupit facultas, QUAESTIO LITERARIA. Descriptio, ex ipsis fontibus ducta, con- ditionis politicae, qua, regnante Caro- to Ve, septemdecim, provinciae Belgicae JileFEAP2?c1019. 4. 6 ij dr d QUAESTIO CHEMICA. Quaeritur accurata expositio principii Kreozoti, qua ejus parendi ratio, pro- prietates. et usus (medico. excepto) indi- centur , et auctor/s etiam, si fieri possit, experimentis ülustrentur. QUAESTI 0 JMATHEMATI CO-PH Y SI CA. Béptuatite theoria PN ORTUT OPI IE speculorum .causticorum. 1 : QUAESTIO THEOLOGICA. ior atis de rebus divinis doctrina, quam. Memorabilibus Socraticis consignavit Xenophon, accurate exponatur ,. illius- que cum praestantia laudetur, tum defec- tus notentur. j. Ill. Lectionum in Academia lkheno- Traiectina , inde a die vrrr Septembris A.c1roroccoxxxv, usque ad ferias aestivas À. crOIOCCCXXXVI, a Professoribus et Lectoribus habendarum, formula : In FACULTATE IURIDICA, docebunt Pandectas, W estenbergio duce, die- bus martis, mercurii, iovis et veneris, hora X, HW. ARNTZENIUS, qui, propter aetatem ho- norifice rude donatus, inservire perget com- modis commilitonum , quibus suam operam et consilia in hac aliisque doctrinae partibus offert. lus Belgicum , ad ductum linearum Iur. Civ. Holland. , descriptarum a CI. N. Smal- lenburg, I. R. pg BRUEYS, diebus lunae, martis, mercurii, iovis et veneris, hora l. Encyclopaediam iuris I. R. ng BRUEYS, diebus lunae, hora X, mercurii et veneris, hora XI. Elementa Oeconomiae politicae Y.R. nE BRUEYS, diebus lunae, martis et iovis, ho- ra XI. XI Institutiones lustiniani À. C. HOLTIUS ; diebus lunae, martis, mercurii, iovis et vene- ris, hora 1X. Historiam Iuris Romani privati ad Con- stantinum , secundum sua Lineamenta , (quae prostant apud Academiae Typogr. aphum) A.C. HOLTIUS, . diebus lunae et veneris , hora 1, die saturni, hora X. Historiam gentium recentiorum politi- cam l1. ACKERSDYCK, diebus lunae , mer- curii et. veneris, hora XII. Rerumpublicarum, inprimis patriae , no- titiam lI. ACKERSDYCK, diebus martis, io- vis. et saturni, hora Xll. . lus naturae 1. F. M. BIANBAUM, diebus martis, mercurii et veneris, hora X. Jus publicum et gentium 1, F. M. BIRN- BAUM, diebus mercurii et veneris, hora XI, et martis, hora IX. lus Criminale universum et Belgicum LI F. M. BIRNBAUM, diebus mercurii, lovis etl veneris, hora IX. —. Disputandi ibrclidttosihis ; alternis heb- domadibus, praeérunt pi WE es in facultate iuridica. XH In FACULTATE MEDICA, docebunt -natomiam 1. L. C. SCHROEDER vax pnER KOLK, quater per dierum hebdomadem, horà IV. PAysiologiam 1. L. C. SCHROEDER vaAN pER KOLK, diebus lunae, martis et iovis, horà VIII. matutinà, die mercurii hora IX. "d natomiam Pathologicam , bis per dierum hebdomadem, I. L. C. SCHAOEDER vaN prn KOLK, horà auditoribus commodà. Dissectionibus cadaverum | A natomicis , opportuno anni tempore instituendis, prae- erit quotidie L L. C. SCHROEDER vAN nER KOLK. Pathologiam exponet B. F. SUERMAN,; ler per dierum hebdomadem, hora IX. Doctrinam de cognoscendis et curandis hominum morbis Y. 1. WOLTERBEEK , qua- ter, hora XII. Therapiam generalem et apparatum me- dicaminuin , exponet I. I. WOLTERBEEK, quater, hora I. Pharinaciam , vernaculo sermone, N. C. pnEFRAEMERY, diebus lunae et martis, hora lI. Examen aegrotantium et Semeioticam I.]L. WOLTERBEEK, in Nosocomio acade- mico, hora X. XII Institutionibus clinicis morborum inter- norum. vacabit I. I. WOLTERBEEK, singu- lis diebus, in Nosocomio academico. Praxin chirurgicam tradet B. F. SUER- MAN, quater per dierum hebdomadem , ho- ra VIII Operationes chirurgicas: vhiecc B.F. SUERMAN, tempore. hyemali, qua- ter per dierum hebdomadem ,. hora V. Institutionibus in arte chirurgica, quo- vis die, vacabit DB. F. SUERMAN. Jlheoriam artis obstetriciae. |. I. WOL- TERBEEK, die MIARBS, lovis et veneris , ho- ra IX. Institutionibus RPM in .primis practicis , in INosocomio.. habendis. vacabit I.I. WOLTERBEEK. TET Politiam medicam tradet. N.C. pg FRE- MERY; diebus mercurii et saturni , hora VIII. Disputandi exercitationibus , alternis heb- domadibus, Professores in Facultate Medica praeérunt. | I. BLEULAND, licet propter aetatem ho- norifice rude donatus, commilitonibus , qui ex- plicationem accuratiorem speciminum Anato- mücorum et.Pathologicoeum ; in Museo prae- senlium , desiderabunt, sua officia, qüantum valetudo. permitiet, offert. XIV F. S. ALEXANDER , Profr. honoraríus, insütutionibus clinicis in. Nosocomio militari , diebus et horà deinceps indicandis, vacabit. In FACULTATE PHILOSOPHIAE THEO- RETICAE zr LITERARUM HU- MANIORUM, docebunt Logicam atque 4nthropologiam Y. Y. L. SCHRODER, die lunae atque saturni, ho- ra IX. Doctrinam Metaphysicam , in primis locum de veritate cognitionis humanae, I F. L. SCHRÓDER , diebus iovis et veneris, hora 1l. Literas Latinas A. vaN GOUDOEVER , diebus martis, iovis, veneris et saturni, ho- ra XL. interpretando cum Ciceronis libros de Officiis , tum Selecta Tibulli et Horatii carmina. Zntiquitatem. Romanam A. vaN GOUD- OEVER, diebus martis, mercurii, iovis et veneris, hora X. Exercitationes Paedagogicas moderabitur A. vay GOUDOEVER, die mercurii hora. et die saturni hora Xil. Exercitationibus Oratoriis praeérit A. vAN GOUDOEVER, alternis dierum hebdomadi- bus, die saturni, hora l. XV Literas Graecas tradet Pu. G, vaAN HEUS- DE, interpretandà DermostEenis oratione de corona, adiunctis Quaestionibus Demosthe- neis , die lunae, horá. XI, et diebus martis , lovis et veneris, hora I. Literas. Hebraicas 1. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD , cum interpretanda Graz matica, ium eus, ut et Syntaxeos usu in legendis quibusdam. V, F. capitibus historicis monstrando, . diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora II. Literas, cum 4ramaeas , ium " rabicas , L.C, SWYGHUISEN GROENEWOUD , die- bus mercurii, hora VIII. et veneris, hora I. «ud ntiquitatem Hebraicam, 1. C. SWYG- HUISEN GROENEVWVOUD diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora VIII. Caeterum - provectiorum cominilitonum ' de- Sideriis, diebus iovis, hora I. quoad. poterit , satis faciet. libentissime, I. C. SWYGHUISEN GBROENEWOUD. Historiam Gentium, praesertim Graeco- rum et Romanorum , PH. G. vAN HEUSDE, diebus lunae, martis , iovis et veneris, hora XII. Historiam literariam recentiorum gen- tiui, Pi. G. vay HEUSDE , diebus mercu- rü, hora Xi. et XII. Literas Belgicas et. literarum Belgica XVI rum Historiam L.G. VISSCHER , diebus lunae, marlüs, mercurii et veneris, hora X. Praecepta Styli bene Belg. tradet L.G. VISSCHER , diebus martis, mercurii et ve- neris, hora VIII. Historiam Patriae L.G. VISSCHER , die- bus lunae et martis, hora XI. iovis et saturni, hora X. Poétarum principum Bels. selecta loca L.G. VISSCHEBR, diebus iovis et veneris, hora IV. "Antiquitatern Germanicam exponere per- get L. G. VISSCHER , diebus martis et mer- curii, hora IV. Disputandi exercitationibus sermone ver- naculo habendis, praeérit, alternis hebdoma- dibus, die lunae, hora IV. L. G. VISSCHER. Disputandi exercitationibus praeérunt, al- ternis hebdomadibus, die saturni hora I. al- ternalim. Pri. G. vay HEUSDE et. A. vANx GOUDOEVER. In. FACULTATE MATHESEOS zr PHILOSOPHIAE NATURALIS, aGocebunt Elementa iMatheseos, |. F. L. SCHRÓ- DEB, diebus martis, mercurii, iovis et vene- ris, hora 1X. um X — à ) ES 1 A atis. . ^ T " " * r t * [4 b »- ^6 ? » b ? . gu sn ^ E | Tur pde Te T s ry f -- LO! * D$ ] » Tul Y ! x E ' 1 e 5 - - * » 3 n 1 ! 5a ! E ) « E u E.» 1s . . E 1 Xvil Stéreometriam , T'rigonometriam sphae- ricam , adhibitam ad. 4stronomiam sphae- ricam et Geographiam mathematicam 1. F. L. SCHRÓDER , die veneris atque saturni, hora VIII. . Collocutionibus de ratione docendi discis plinas Mathematicas vacabit I. F. L. SCHRO- DER, hora postea indicanda. Geometriam analyticam Rh. vay REES, diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora X. " Mechanicam analyticam RÀ. vax REES; diebus lunae, martis , iovis et veneris , hora IX. Physices mathematicae capita selecta R. vAN REES , diebus mercurii ét saturni , hora IX, Physicam experimentalem G. MOLL , die- bus lunae, martis, iovis et veneris, hora I. "d stronomiae primas notitias G. MOLL; diebus lunae, martis, iovis et veneris, ho- ra IX. vel alia, auditoribus. magis commoda. -dstronomiam theoreticam et practicar G. MOLL, iisdem diebus, hora III. Elementa Hydrotechniae, ad praesentem conditionem Patriae adplicata, si sufficiens numerus auditorum adsit, belgico sermone, exponet G. MOLL, hora deinceps indicanda. Chemiam generalem et applicatazm N. C, nE FREMERY, diebus lunae, martis, mers curii et iovis, hora XII. LE XVIII Elementa Chemiae: regni organici, prae- sertim animalis , P. J. 1. pg FREMERY, die- bus veneris et saturni, hora IX. Chemiam , artibus adhibitam, P.J.Y. pk FREMERY, die martis, horà poreridianá VI- VIII. Iis, qui instituendis operationibus chemicis operam dare cupiunt, praeérit P. 3. Ll. n& FREMERY, diebus et horis, auditoribus commodis. . Botanicam historiam plantarum medici- nalium et oeconomicarum €. A. BERGSMA; diebus lunae et veneris, hora IX. Anatomiam plantarum. C. 4. BERGSMA, diebus et horis, auditoribus commodis. Excursionibus botanicis singulis hebdo- madibus praeérit C. A. BERGSMA, | | Botanicam ei. PAhysiologiam plantarum IL KOPS, diebus lunae, martis, mercurii et jovis, hora X. Historiam naturalem IMMammalium , 4- vium , Reptilium et Piscium exponet Ta. G. vAN LIDTH ps JEUDE , diebus lunae et mar- tis, hora XL Caezerorum autem anima- lium, vertebris carentium , historiam, du- ce. V. Cl. I. van der Hoeven, die mercurii, eàdem horà. Anatomiam comparatam radere perget xiX Tn. G. vau LIDTH pe JEUDE , die saturni , hora I. JMineralogiam et Geologiam N. C. pg FREMERY, diebus iovis et veneris, hora XI. Oeconomiamrn ruralem lI. KOPS, diebus ve- neris et saturni, horal, vel alia, auditoribus magis commoda , in Museo regio instrumento- rum ruralium. Disputandi exercitationibus, die saturni, horà I, alternatim praeérunt Professores in Facultate Matheseos et Philosophiae Naturalis, singuli in partibus, sibi demandatis. In FACULTATE THEOLOGICA. . ncyclopaediam theologicam, duce cel, Clarisse epitome , breviter exponet H. BOU- MAN, diebus iovis et veneris, horà IX. T'heologiae naturalis historiam recentio« rem iradet H. BOUMAN,, diebus lunae et mar» tis, hora X. Historiam ecclesiasticam | tradet H. L ROYAARDS, maxime fata Societatis Chriss tianae ac Hierarchiae , ante Reformationem, et Zistoriam dogmatum a Gregorio L. ad Lu- therum usque, diebus lunae et martis, hora Xl, et die mercurii, hora Il. *ck 9 XX Historiam, ecclesiae Belgicae. .explicabit H.I. ROYAARDS, die lunae hora IL. et..dic iovis hora I. Repertitorio de Historia ecclesiae et dog- matum, cum futuris Theologiae Candidatis in- stiituendo, . vacabit. H. LL ROYAARDS, die martis, hora Il alternis hebdomadibus. Disquisitionibus de Hist. Eccl. Christ.; probationi academicae praeviis, vacabit HI. I. ROYAARDS, die iovis, hora II. Hermeneuticae sacrae partem priorem ex-- ponet H. BOUMAN, diebus iovis et veneris, horà X. Ieremiae vaticinia quaedam explicabit H. BOUMAN, diebus mercurii, hora IX. Paulli Epistolam ad Romanos interpreta- bitur H. BOUMAN, diebus lunae et martis, horà IX. Theologiam dograticam docebit. I. HE- KINGA, E. F. diebus lunae, martis , iovis et veneris, hora XIL. Collocutionibus de TAeologia populari vacabit I. HERINGA, E. F. die iovis, horis vespertinis a VII. ad IX. - Disquisitionibus , cum provectioribus insti- tuendis, probationi ecclesiasticae praeviis, va- cabit I. HERINGA , E. F. die mercurii, ho- ra XII. XXI ^ Bthicam Christianam , exponendis officiis "Christianis, docebit H. I1. ROYAARDS, die- bus lunae, martis et mercurii, hora I. Repetitorio de Ethica Christiana, cum "futuris s. Ministeri Candidatis instituendo, va- cabit H. IL. ROYAARDS , die A hora II. alternis hebdomadibus. Praecepta | Aorziletica tradet I. HERIN- :GA, E. F. diebus lunae et jovis, hora VIII, Jixercitationes oratorias sacras modera- bitur I. HERINGA, E. F.. die mercurii, ho- ra X. ; - Officia. doctorum. et antistitum in Hccle- sia Christiana exponet 1. HERINGA , E. F. diebus martis et veneris, hora VIIL Puerorum , doctrinae Christianae initiis erz- . diendorum , exercitationem instituet 1. HER IN- GA, E.F. die veneris, hora XI. Commilitonibus, oratores habentibus sa- eras, praesides aderunt. I. HERINGA , E. F. die martis, horà IL. H. BOUMAN, die lu- nae, horà L. et H. I. ROYAARDS, die ve- neris, horà I. . Publicis disputandi exercitationibus praé- erunt alternatim , die mercurii, horal. lI. HE- BRINGA, E.T., H. BOUMAN et H.I. ROY- AARDS. Ceterum I. HEBRINGA, E. F. indicatum la- XXII boris academici initium, auxiliante Deo, ut sperat, facturus, nondum statuere potest, quas habiturus sit lectiones, ubi septuagesi- mus aetatis annus brevi eflluxerit. G. vau OORDT, etsi suo rogatu. honori- fice a Rege dimissus est, libentissime tamen. sua officia et consilia, quoad. eius fieri possit, offert commilitonibus. — Orationes sacras ha- bentibus praeses aderit, diebus et horis, et sibi et commilitonibus opportunis. ——— G. DORN SEIFFEN, Zit. Human. Lec- tor, diebus lunae et iovis, hora V., Graz- maticam Graecam exponet; iisdem diebus hora Vl., aut alia, auditoribus magis com- moda, de RAytAmica ratione, tam in Grae- corum, quam Latinorum poétarum car- minibus , aget. I. H. KOCH, Zinguae Germanicae gram- maticam et historiam literaríam interpre- tabitur, horà auditoribus commodà. Literas Francicas tradet G. C. VERE- NET, diebus lunae et iovis, hora V Literas Jnglicas tradet C. THOMPSON, diebus lunae et iovis, hora IV. Xxill 'L. pg FRANCE, JZcademicus gladiatoriae artis Magister , quotidie aptum et eleganteri gladii usum docebit. |^ Dlibliotheca 44cademica , diebus lunae, martis, iovis et veneris, ab hora I. in II; diebus mercurii et saturni ab horaI.inIF ; et feríarum tempore singulis diebus iovis, ab hora I. in 11. unicuique patebit. Mu- seum quoque zoólogicum, tam huius .4ca- demiae, quam privatum in aedibus Pro- fessoris Historiae Naturalis, cuique roganti patebit, e$: TN. Summos honores in singulis Facultatibus, hoc anno Academico, inde a die xxv1 Mar- üi A. CIOIOCCCXXXY , ad diem xxvi Mar- üi A. /CIOIOCCCXXXVI, hoc ordine conse- cuti sunt: Anno ciolocccxxxv. Die 1 m. Aprilis, huporeuus ÁNNAEUS vAN Hoévgrnn rov NvgNHvuIs, Daventrien- sis, privatim defensa Disputatione luridica de "ntichresi , Iuris hodierni ac Romani Doc- ior creatus est. xxiv Die 1x m. Aprilis, PETRUS l4coPus:Cos- TERUS, ÉEdamernsis, publice defensa Diatribe Literaria zn Euripideae Philosophiae locum, qui est de amore , creatus est Phil, theoreti- cae Magister et Literarum humaniorum Doctor magna cur laude. Die x. m. Aprilis, PETRUS DyNEN, epa- go /aaíire, defensa privatim Dissertatione Medica de Funiculo umbilicali , Medicinae Doctor creatus est cuze /Jaude. Die x1 m. ^prilis, HgNR1cvs PrpPrrEx- HAUSER , Zirnhernia-Gelrus , defensa priva- üim Dissertatione Medica de Sabinae usu in Osteocopis, Medicinae Doctor creatus est curn laude, i Die v m. Maii, PETRUS VAN DER VEL- DEN, Znchusanus, defensa privatim Disqui- sitione Literaria de Coritiis curiatis apud Romanos, Phil. theoreticae Magister et Lite- rarum humaniorum Doctor creatus est magna cum (laude. Die xxix m. |Maii, ABRAHAMUS TER Vzzn, e pago /Zaarssen, defensa privatim Dissertatione Iuridica de Novatione, luris ho- mani et hodierni Doctor creatus est cuz laude. XXV Die: xy mi. Junii, | Gurvu1ELMUS, laAETS vAN AMERONGEN, e pago 7Zinterburne- Batavus, defensa privatim Disputatione lu- ridica de actione Pauliana , maxime e prin- cipiis Iuris francici, Iuris Romani ac hodier- ni Doctor creatus est cum laude. Die x m. lunii, PETRvs Lorn OnxzN, Rheno-Traiectinus, defensa publice Disser- tatione Medica de Creosoto eiusque usu me- dico, Medicinae Doctor creatus est magna cum láude. Die xix m. Junii, IoRANNES GERARDUS Boscu vAN DnaxzsTEIN, ZAeno-Traiecti- nus, defensa publice Dissertatione luridica de mutuis sociorum iuribus et obligationibus , Iuris Romani ac hodierni creatus est Doctor magna cum laude. Die xxt m. Funii, lonaNNEs ConNEr1Us MorrEnus, Zaganus, dcfensa privatim Dis- putatione Iuridica de Z'utore subrogato , luris Romani ac hodierni Doctor. creatus cst, Jie xxi m. lunii, GurnrELMvs Gre- RARDUS ÁLEWYN, -mstelodamensis, de- fensa privatim Disputatione luridica de No- XXVI vatione, luris Romani ac Hodierni. Doctor creatus est cum laude. Die xxim zn. Iunii, Gu1it1IELMUS ÀÁvGUS- TUS FEnix QvaniN WirnrEMiER, Zarle- mensis, Chirurgus militaris 2. ordinis, defen- sa privatim Disputatione Medica de OtorrAoea, Medicinae Doctor creatus est cuz laude. Die xxiv m. lunii, PETRUS CAROLUS WaArLLAND, Zeno-Traiectinus, defenso privatim Specimine luridico de Jis, qui ob certam rationem emere prohibentur , luris Romani ac Hodierni Doctor creatus est cum laude. Die xxix m. Iunii, lonANNES GuirniEL- MUS VAN LoENEN, ZZarderovicenus, defen- sa privatim Disserlatione Obstetrico- Medica de Spontaneis foetuurm evolutionibus , Medi- cinae Doctor creatus est magna cur laude. Die xxx m. Iunii , idem ille Obstetriciae Doctor creatus est magza cum. laude. Die i1 m. Octobris, DAvrp ApniANUS Bisoow, Aoterodamensis, defensa privatim Dissertatione Iuridica de Ztei debitae oblatzo- L XXVII .ne ac. consignatione ; tanquain modo tollen- ,dae obligationis, luris Romani ac*diodierni Doctor creatus :est. ezzz Zaude. m xix. m. Octobris, HzNRIcus Guiri- ELMUS EvERTS, Zrnhemia-Gelrus, defensa privatim Dissertatione Medica de Enterolithia- pum creatus est cum laude. NS. - Eodem die, see | msan PeEsTERS, Rheno-Traiectinus, defenso privatim. Speci- mine IOMICA de Modo, quo obligatio tolli- tur rei interitu , luris Romani ac Hodierni -Doeton :rreatüs est; X sve xxiv m. Octobris , GrnniT HaAnw- 'MING, A rnhemia-Gelrus , privatim defensa Dissertatione Historico-Literaria. de Agatho- cle Siculo, Phil. theoreticae Magister ct Lite- rarum humaniorum Doctor creatus est zagna cum laude. Die xxvin m. Novembris, PETRUs HAn- TIN & , Roterodamensis , defensa privatim Dis- sertatione Medico-practica, sistens Observa- tiones Choreae sancti viti et febris puer- peralis , Medicinae Doctor creatus est magna eum laude. XXVIII Die xx m. Novembris, GEonc1vs Conwz- niUs BvpE GnavEsNHonsT, Curacaoensis, privatim defensa Dissertatione Medica de T'e- leangiecstasia eiusque curandi ratione , Me- dicinae Doctor creatus est cuz» Jaude. Die xv m. Decembris, IlAcoBus ÀnnA- MUS Pogr, Nordvicensis, defensa privatim Dissertatione Pharmaceutico-Medica de Cupri eiusque praeparatorum vi in corpus ho- minum et animalium, Medicinae Doctor creatus est cuz laude. Die xvii m. Decembris, GERARDUS lIo- HANNES VERLOREN, ZiZeno-T'raiectinus, de- fenso privatim Specimine luridico de Modo, quo heredes et legatarii , tum inter se, tum ratione creditorum, tenentur de debitis he- reditariis, luris Romani ac hodierni Doctor creatus est. Die xix m. Decembris, ALEXANDER CA- ROLUS GuiniELMUS SuERMAN, ZEeno-Tra- iectinus , defenso publice Specimine Historico- Medico de Cholerae asiaticae itinere per Belgium Septentrionale, Medicinae Doctor creatus est ;nas95a cum. laude. XXIX Ànno ciolOCCCXXXVI. Die. v1 m. Februarii, Gvirigr, Mus laNvs D'ÀBLAING VAN GiEssENBURG , defenso pri- vatim Specimine de Zure civili militis, Iu- ris Romani ad hodierni Doctor creatus est cum laude. -Die x m. Februarii, 'Tugopnonvus Gvi- LIELMUS VAN ZUYLEN VAN NyEevELT, e pago, Barnevelt , defenso privatim Specimine de Iure succedendi liberorum naturalium , luris Romani ac hodierni Doctor creatus est cum laude. Die 1 m. Martii, PgrRUs CocknunwX PniwcE, ex insula Curacao, defenso priva- tim Specimine lIuridico, sistens titulum Cod. Civ. de Mandato, Iuris Romani ac hodierni Doctor creatus est magna cum laude. Die xxt m. Martii, CAROLUS YAN DER Gozs , Renaldoburgo- Batavus , defenso. pri- vatim Specimine de Zlereditate vacante, luris Rómani ac hodierni Doctor creatus est, Eodem die, DipnEnicus BeNTINCK vAN ScHooNHETEN , Transisalanus , defenso pri. XXX vatim Specimine de Zureiurando , quod iudex ex officio defert probanti, luris Romani ac Hodierni Doctor creatus est cuz Zaude. Die xxix zn. Martii, MAnTINUs FnEDE- nicus OwwEN, Dordracenus, defenso pri- vatim Specimine de Evolutione organorum vitae animalis fundamentalium eorundem- que.momento , Medicinae Doctor creatus est magna cum, laude. - Eodem die, lur1ANus FnANcISCUS lAco- BUS BnvriNINGS, Surinamensis, defenso pri- vatim Specimine luridico, sistente Observatio- nes ad rt. 1098 Codicis Civilis, luris Ro- mani ac Hodierni Doctor creatus est. L4 A S Arun ÀÁnno CIOIOCCCXXXY. Die xix zn. dL ugusti. : Prorector, absente Rectore, se Senatum convocasse significat, ut obitum ei nunciaret Viri Clar. Conv. Apn. vAN ENscnvr , in cla- ris Patriae 1Ctis celebrandi, quique per lon- gum annorum spatium in Academia Hardero- vicena , Groningana et Rheno- Traiectina iuris XXXI disciplinam ita. docuit, ut ex eius schola plu- res prodierint, qui Patriae et iuris disciplinae sunt ornamento. Die 1u1 m. Decembris. Mefert ad Sena- tum. Rector decretum Regis d.d. rv Octobris, quo Vir Clar. C. A. DEncswA , Professor in Facultate. Matheseos et Phil. nat. , Academiae nostrae adscriptus , vocatur Professor ordina- rius in illa Academiae nostrae facultate, . Porro communicat cum Senatoribus Rector decretum Regis, d.d. xix Septembris, quo certior fit Senatus, Museum Anatomicum spe- ciminum, e cera confectorum, quod suos in usus paraverat Vir expertissimus, PETRUS KowiNc, Academiae Prosector dexterrimus , Academiae nostrae esse concessum, opibus benevole erogatis ex aerario Provinciae, et Urbis, ut et publico. Anno CIOIOCCCXXXVI. Die xxv m. Februari. ...Decrevit Senatus societatem inire cum unio- ne Academiarum Europaearum, quae permu- tare solent secum invicem scripta Academica, cuius sedes habetur Marburgi Cattorum. (Deut- XXXII scher und auslündischer Tauschverein, zu. Marburg.) Die xxiv m. lMartii. In Senatum venerunt Academiae Curatores Viri Amplissimi, quorum Praeses V. Cl. IAc. Lup. Cown. ScunoEDER vawN pERn Korx, designato in proximum annum Rectori Mag- nifico, novos hosce honores gratulatus est, ab eoque solenne iusiurandum exegit. Idem Rectori munere suo iamiam abituro, Ann. Camur. Hor rro, Viro Clar. pro fide et cura, qua in provincia sua versatus erat, gratias egit. — Gratulationi continuo humaniter res- pondit novus Academiae Rector. Porro certior factus est Senatus, in conventu Curatorum, Rectoris, Assessorum et Graphia- ri lectos esse in annum subsequentem Asses- sores quatuor, À. vaAN Govpozvzn, H. Bov- MAN, I. R. ne Bnvzvs, I. F. L. Scunópzn ; Actuarii autem munus demandatum esse Àpn. CATH. HorTro, Viro Clar. His peractis, Curatores, universo comitante Senatu, in cathedram deduxerunt ADRIANUM CaATHAnRINUM HorTivM, V. C qui habita Oratione: de Jiberalitate maiorum nostro- XXXIIf rum, quae dcademiis instituendis augen- disque cognita est, Academiae fata enarra- vit et praemia tribuit Iuvenibus, in certamine literario victoribus, FnEDERICO Purnippo THrorHiLO vaAN EwscHum, Med. Cand. in Academia Rheno-Traiectina; PETRO lAcono VERMEULEN, Litt. hum. in Academia Rheno- Traiectina studioso; FnANcisco ÁRNOLDO louaAwN: PAssT, Med. in hac Academia stu- dioso (propter adversam valetudinem absenti) ; .lawo AaArko GnaTAMA, Theol. Stud. in Academia Groningana; ^ ut et honorificum testimonium HzgNarco lAwo Bnorns, Med. in Academia Rheno-Traiectino studioso. Recitatis tandem quaestionibus, in proxi- mum annum Academicum a singulis Ordinibus propositis, munere se suo abdicavit , datumque sibi successorem , V. Clar. IAconuw Lupovri- CUM Coun ApUM ScunoEpER vAN pgn. Kor Academiae Rectorem proclamavit. n iud paite $^ fri. auiktionend | uu dg Ad irasoHE d 4, 98 ^ ig aidinitiO aifigii a. taa duitoat ung de fiaitodmos Me ids KK p L 1b DES ru Er thtdo EU veitisfisa s fh is db: iilius idis ' PLI Td omuísa: ins 054: Fasad: 1 zpttilasis Lond Rl ; | ju simobead. - wd. d ,oititat néqemnh dini : ^v * TI t "x "Ten Eg iut : UE Pages YS Jr ni. person aibag) eu superius » diesaib eid Qd f -eouxul uaosopAX MIO M. v e RU ziraaslodhg mda a. EPIEUR Fun c We E IEEE I Ls "E ia tpe T. y eve SEA ^ pL Mo ^ B do e A AS. ^ 1B Y UN E ; S CITNO) E CENE T ei " 21 d L2 e vwd [a ! " » 7 n iu ! V. i no a»yipt Hi E - " uà " 3er] - , el S Aeg) 4 R P . 1 ; N ADR. CATH. HOLTIUS ORATIO DE JXABERALITATE MAJORUM NOSTRORUM, QUAE ACADEMIIS INSTITUENDIS | '"'AUGENDISQUE COGNITAÀ EST. HABITA nig XXIV. x. MaR TII 4. MDCCCXXXVI. . CUM ACADEMIAE REGUNDAE MUNUS SOLENNI RITU TAADERET. Nos hie omnes reges sumus, in quos nemo mortalium imperium abet. RUHnNKENIUS. Quod alias expertus sum pro rostris aca- demicis verba facturus, ut in disquirendo argumento dubius haererem , id hoc tempore mihi non evenisse, ingenue fateor. Nam toto hoc anno magistratus mei, satis negolioso, vix alius sermo ad aures meas venit, aliaque cogitatio animum subiit, quam quae aca- demiae nunc hujus, nunc alterius cujus- plam, aut instituta aut fata referret. Fa- ciebant hoc ipsius anni quem concludimus nota et numerus. Est enim ducentesimus, ut nostis, altera afferens academiae Rheno- "Trajectinae saecularia. Quae tametsi hodie non celebramus, sed celebranda indicimus , tamen ejus. festi splendor mature tanquam e longinquo praeparandus erat, eaque praepara- lio ipsa plena erat ac praegnans memoria et recordatione praeteriti temporis. gitur in 1 * 4 ADR. CATii. HOLTIUS hanc cogitationem incumbens, cumque alio- rum mentes, quibuscum de rebus cominuni- bus agendum erat, non aliter occupalas vi- derem , ultro intellexi de alio loco mihi dicen- dum non esse quam academüco. fieputanti vero variam fortunam; qua hujusmodi institu- ta cum apud nos lum apud exteros fuerunt, et causas anquirenli, quae alia eorum laeta, alia minus frucluosa reddere potuerint: ex his una mihi 1n primis digna visa est quae ob oculos poneretur, eaque quasi sua spon- te argumentum afferebat, quo me apud vos hodierna dicendi necessitate liberarem. — Ni- mirum conlinuo cognovi illustriores, | quot- quot habentur, academias, cunctas filias esse renascenlis aut recuperatae libertatis ; in ipsis autem aliquid liberale quasi animae loco fuis- se, quo cessante aut languerent, aut sponte conciderent, Hujusmodi porro liberali anima vixisse et. valuisse diu videntur academiae nos- trae Datavae, eaque liberalitas majorum noslrorum, quae academiis insti- tuendis augendisque cognita est,aut omnia me fallunt, aut oportuna rest est in qua explicanda, hac die futurae laetitiae praenun- cia, defungentis Recioris praeludal oratio. Id ORATIO 5 igitur mihi optavi , pro horae brevitate meaeque facultatis; modo, exsequendum, non quidem nescius quanta de re et apud quos dicturus essem, sed in vestra voluntate , qui mihi du- dum bene cupitis, mediocritati meae sperans aliquid praesidii futurum. | Prius lamen quam orationt vela pandere liceat, duo velut scopuli ezitandi sunt, qui ex diversa verbi, de quo agitur, potestate ^ exsistere videntur. Primum apud Veteres li- beralitas maxime donationibus ct largienda pecudia concludilur; ea vero quam majores nobis spectandam reliquerunt multo latius pa- tet, cum. libertate, omnibusque rebus quibus bene beateque vivitur, impertiendis, cernere- "tur. At apud Becentiores alia jam invaluit factiosa quaedam liberalitas, a. nostris mori- bus non münus aliena, cujus vis tota in re publica largienda. versatur, propter quam. ip sum nomen in infamiam venit. Utramque igi- tur liberalitatem hinc expungimus : antiquauni ut mimis angustam; novam vero tanquam spu- riam , incivilem , inutilem. nstitulae sunt ad unam omnes acaderniae Datavae heroica populi aetale, qua se hic a potent Hispaniarum. rege in liberlatem 6 . AbhR. CATH. HOLTIUS vindicavit. Quod bellum ut gloriae plenum lamen cum omnium virium humanarum con- tentione, omniumque rerum dispendio gestum est. Instituta est Leidensis academia Hispa- no castrametante in meditullio Hollandiae, Se- cutae sunt aliae in cunctis prope regionibus , accisis adhuc opibus, cum vix. respirandi spatium intervenisset. Generosis sane, et fu- turae magnitudinis Batavae praesagis animis! Namque in tanta necessitate academias con- dere, quid aliud est quam futuram utilitatem praesenti, sapientiae fructum pecuniae, hu- manitatem opibus anteponere? . At eorum li- beralem spem confiinavit eventus, — Omnes ilae academiae quandoque doctorum discen- üumque proventu ita floruerunt, ut Europae oculos adverterent. Nec mirum est tam generoso animo nos- iros homines eo tempore fuisse, quos histo- ria omni aevo velut libertatis rubro signasse videtur. 'lunc vero pro jure et pro religione arma ceperant, quibus rebus ademptis nec civilem vitam esse, nec coelestem sperari pos- se, judicabant. Placere igitur debuit illis in-- stitutum cum renata liberlate ortum , suaque ipsum natura liberum, quale est Universitas ; ORATIO. 7 placere. debuit academia , (quo nomine magis "apud nos appellatur) in qua religiones et ju- ra, res divinae et humanae, et cum his artes liberales, Graecorum Romanorumque huma- nitas , libera ratione traderentur. | Neque proinde scholam instituerunt , sed academiam, " peque Collegia sed Universitatem , neque Uni- versitatem Juris , ut olim Bononiae , aut Theo- logiae, ut Parisis praecipue fuerat, sed in qua omnes disciplinae quae tum erant, om- nes aries ingenuae pariter docerentur et aequaliter. Talem suam primam Universita- iem esse voluerunt , eamque ipsi ipsa institulio- nis lege appellarunt liberam et publicam. » Haec duo verba, Auditores, institutionis quam dixi naturam et vim totam complectun- tur, eorumque interpretatione tota absolvitur loci quem exorsus sum éxplicatio. ^ Eadem vero me. admonent, ut vobiscum in memo- riam redeam conditionis , qua tum in. Europa academiae fuerunt, cum primum ejusmodi institutüm conditam: est in. Hollandia. . Haec enim recordatio ad majuruni.consilia perspi- cienda, ipsaque integro judicio aestimanda , nos .sponte adducere. debet. 8 ADR. CATH. HOLTIUS Iniio quidem, id est saeculo duodecimo, cum Bononiensis schola, itemque Parisina, iu Universitatis modum inolescerent , utraque libera et erat et dicebatur; nec minus reli- quae quae procedente tempore ad alterutrius exemplum conformatae sunt. Namque illud ipsum nomen Universitas corpus signifi- - cat legum ei magistratuum | jus habens , quod autonomiam Veteres appellabant, in qua libertatis vim ilos maxime posuisse, vul- gatum est. Ea igitur libertate utraque illa quam nominavi Universitas utebatur, sed dispari modo. Dononiensis enim democra- lica erat, quum ct leges fierent, et magis- iratus, veluti rectores, crearentur suflragio populi, seu potius plebis, scholastici: nam doctores suffragium non habebant; quin et professores , sive magistri regentes, ut diu appellabantur, ab ipsis scholaribus plerum- que optabantur. Parisina vero Universitas erat aristocratica , omni potestate penes doctores et magistros constituta. Itaque haec Magis- trorum maxime, illa Scholarium Uni- versitas dici solebat. Ceterum Parisina, quae vel sic magna libertate, et vero licentia, ute- batur, primae suae consiitutionis formam re- ORATIO. 9 tnere non poluit. Ut omnia in illo populo ad dominatum prona sunt, sive despotismum , et futura diu videntur, illa Universitas, sex—- todecimo sacculo exeunte, quamvis exirinse- tus nomen suum ct jus relineret, toia des- potica jam evaserat. Invaluerat enim in ea ingens numerus Collegiorum , adeoque prae- valuerat, ut per id tempus jpsa Universitas tota in Collegüs esse diceretur. in his au- iem libertas non erat, sed monachismus. Scholares, qui olim per vias et compitalia vagari, cum iilitibus digladiari, ct. plebem Parisinam pulsare soliti fuerant, nunc Col- legii clausiris inclusi ipsi virgis caedebantur .a Dominicanis aut. Jesuitis professoribus, Et haec servilis disciplina Lovanii, cujus Uni- versilas. Parisinam inülabatur, saeculo deci-. mo-seplimo insigni adhuc ducebatur et exi- mio privilegio. — Nostri vero homines, qui propter vicinitatem aliasque causas -Lova- nium , et Parisios, pluresque Franciae acade- micas civitates frequentare solebant, Parisi- nae quidem Universitatis formam adsciverunt, sed antiquam ct incorruptam; collegialem il- lam , servilem, Jesuiticam repudiarunt. | Col. legium unum tantum insiituerunt , instantis ne- L. 10 ADR. CATH. HOLTIUS cessitalis causu , Theologicum , (cui postea alte- rum minus accessit) ut ex ejus Statutis vi- detur, humaniter ac liberaliter. ^ Universitatis autem constitutio placuit quidem aristocrati- ca, aL haec rursus non e servili imitatione , imo pro temporis ratione et libertatis studio prudenter temperata. Non Cancellarium ali- quem praeposuerunt, Pontificiae dominationis opus, in multis Reformati nominis Uni- versitatibus retentum , sed Curatores: nomen planum, et mite, et Batavae indoli accom- modatum. Quod institutum dici non potest quam et ad servandas, et ad amplificandas , nostras academias , fuerit omni tempore bene- ficum, Primus Curator Leidensis academiae erat Janus Douza, vir genere nobilis et ho- noribus, patriae autem amore et Musarum nulli secundus. Hujusque exemplum velut nor- ma fuit, ad quam in posterum. Curatores per- petuo crearentur. Creabantur quidem a sum- mo imperante , id est ab Ordinibus Hollandiae : attamen minime erant in manu Ordinum. Li- bertatis eorum, qva non modo professorum importunitatemj moderari, juvenum licentiam compescere, cleri Hollandici arrogantiam in ordinem cogere, sed etiam ipsis Ordinibus, ORATIO. 11 cum id ex re Universitatis esse videretur, resistere , sustinuerunt: eximia quaeque exstant in Leidensis academiae annalibus testimonia. Unum hujusmodi, quod rarae in primis li- bertatis est , patientibus Vobis , afferam. Haud scio enim an simile sive apud. nos, sive apud exteros, repertum sit nullum. Vocaverant Leidam Curatores, ut novam academiam notis nominibus ornarent sollici- ti, Hugonem Donellum. Hic vir, minime quidem comparandus aemulo suo summo Cu- . jacio, clarus tamen erat Duareni discipulus , jam perspicuitatis et elegantiae laude, pos- teaque nova ratione qua jus civiie in artem redegit, commendatus. Hunc igitur in preüio aliquamdiu habuerunt, magnaque coluerunt observantia. Verum cum primum Leicestren- si factioni se mancipare, et in rempublicam conjurare. instituerat , non citius cognitum est hoc quam Donellus locó remotus est. Nimi- rum Datavam juventutem a faclioso homine jura doceri plus quam inutile videbatur. Ve- rum admiremur in Curatoribus animi con- stantiam. Hi neque Donelli precibus , neque se- natus academici deprecatione , neque Ordinum auctoritate, neque. Leistrensis Comitis potes- 13 ADR. CATH. HOLTIUS tate, ut in integrum illum restituerent indu- : ci potuerunt. Ordinibus curatoriam esse il- lam rein, seque sul officii nemini rationes debere, responderunt. Generosae quidem li- berlatis responsum , sed libertatis. non magis quam juris: pertinet enim hoc ad naturam Üni- versitatis , de qua paulo ante commemoravimus. Neque id exemplum durioris ac bellicosae libertatis esse putemus, ab humaniori et inol- liori tempore alienum. Quibus animis Cura- tores illi Leistrensi et Ordinibus obstiterant , iisdem successores eorum obsequiori aetate restiterunt Principi Guilielmo Tertio. flic bo- na mente, ut credibile est , Curataribus can- didatos commendare , quos professores face- rent: bis tamen repulsam tulit, Nec Princi- pis gratia, nec populi invidia, apud illos tantum valuerunt, quantum officii ratio et utilitas publica. Sine dubio illos viros, prae- ter suam virtutem , movit quoque exemplum majorum , ct antiquae integrilalis memoria. Quod si quis putet objiciendum , imperium illud curatorium tam firmum in superiores , ob eam ipsam rem grave esse debuisse inferio- ribus: qvod historia confirmare videtur: id non plane denegabimus. — Professoribus cer- ORATIO. 13 te, non etiam scholaribus, nonnunquam gra- vius fuit, praesertim Dordracenis et. Cartesia- nis temporibus. Remoti sunt anno saeculi XVIL undevigesimo Barleus et. Vossius. Re- motus est anno sexto et quinquagesimo post Abrahamus Heidanus ; alii alias. — Attamen non est quod concedamus illam severitatem injustam semper fuisse aut inutilem. — Barleus "ét Vossius remoti sunt a moderamine Collegii "Fheologici, quod publicae religionis gratia conditum erat, non ejus doctrinae qua illi clari viri profiteri coeperant, lege pullica damnatae atque proscríptae. Heidanus quo- que ea aperuerat de rebus divinis, propter quae academia poterat fieri infrequens ; prae- terea libere scribendo Curatores laeserat. Hoc fortasse eos movere non debuit; illud. vero: Curatoribus enim nihil debuit antiquius esse academia. Professores autem qui Heidani tem- pore se in Ordinum , non in Curatorum manu esse contendebant, hos meminisse oportuit primum quid in more majorum esset , tum Uni- versitatis se professores esse, non reipublicae. Verum, ut primae academiae constitutio- nem porro speclemus , mirabile est, id quod 14 ADR. CATH. HOLTIUS inle gibus aliarum Universitatium | utramque paginam facit, disciplinam , a Statutis Leiden- sis Universitatis antiquis et novis prope totam abesse. Nempe de vestitu, incessu, cantu Stu- diosorum , de larvis et phaleris, de equis et canibus , de domicilio et cibo , deaere alieno , de stupris et partu alendo, aliisque non lauda- ' bilibus rebus, propriae leges nullae apud nos inveniuntur, Si qua res gravior incideret | repentinis Ordinum edictis increpabatur; ce- terum Studiosos jurejurando obligare, delicta jurisdictioni permittere , satagebant. Cognos- citur autem ista paucitate, et quasi parcimo- nia, legum, religio quae. majoribus nostris fuit, illibatam servare libertatem academicam. In reliquis praeter Curatorum imperium , de quo diximus , quod tam potens erat, mul- toque amplius quam apud nos habetur, erat academiae constitutio vix alia quam qua nunc nostrae academiae reguntur. Addiderunt ta- men majores jurisdictionem , tam civilem quam criminalem , et immunitatem a vectigalibus et muneribus, cum aliis privilegiis, quae ci- ves academici ex Friderici lege ct jure commu- ni habere solent. Quae quidem nunc magni non habentur, sed tamen declarant Leidensis ORAT IO. 15 academiae fundatores noluisse, ut honore , dig- nitate, jure , libertate suum: novum institutum ulli extero cederet. Adhuc libertatem in fórma et constitutione spectavimus ; alia illustrior libertas academica est in docendo discendoque posita, quam nunc con- sideremus. llla enim consideranda tantum erat alterius causa, et quod Universitatis, sicut cu- jusque civitatis, instituto, non quidem ipsa liber- tas consistit, sed tamen libertatis sensus potest cognosci ; haec vero altera , quasi interna liber- ias, uti praestabilior, ita per se aestimabilis est, cum sine ea academia nulla sit, sed aut Judus puerorum, scholave vulgaris duntaxat, aut Collegium, aut. Seminarium , aut aliud quodvis nomen, quo scholastica instituta no münari consuerunt. Liceatigitur et hujus ima- ginem evocare, quam majores nostri tam be- ne intellexerunt ; eoque magis id cupio , quod .his temporibus: denuo ad censuram vocari, et vero a nonnullis tanquam publice damnosa notari coepit. Differt igitur academica institutio a. vulgari in piimis libertate. Discunt qui volunt, quae 16 - ADR, CATH. HOLTIUS volunt, a quibus volunt. Docent autem qua quisque mavult ratione. Tempus qui- dem studiorum constitulum est, et examina- tio vel probatio quaedam, verum haec ab iis tantum exiguntur qui ad officia publica adhiberi cupiunt, aut academicis honoribus ornari; qui nihil aliud agunt quam ut eru- diantur, ab his nihil tale exigitur, et libertas eorum est infinita. Porro qui studiorum cau- sa in academia sunt suo more vivunt, tam hberi quam reliqui cives, imo multo liberio- res, neque familia gravati neque officio. Ni- mirum ut liberi ac soluti studiis incumbant, mulla alia cura districti. Hinc tam jucunda memoria est viris ac senibus vilae academi- cac. Hinc illud quod Ludovicus Capellenius praedicabat , cum Leidensem academiam inau- guraret: ,, extra academiam non est vita , ait, , vitam nescit, qui studenlium vitam nescit. , Sunt enim revera Üniversitates terrarum , Orbis compendium .... ibi habitant Gra- , liae decentes junctae Nymphis ,?* et reliqua , fortasse oratorum more amplificata.. Intelligi - tur tamen quam anliquus sit ille academicae - dulcedinis gustus, anliquior utique quam in patria nostra ipsa academiarum primordia. - ORATIO. 17 Fateor equidem libertatem , quam dixi, non esse unam omnibus; novi adeo academias, in quibus omnia tam diligenter. descripta sunt statutis. et legibus publicis, ut exulante liber- tate ,, praeter nomen nihil retinuisse videantur, quo eas a vulgari quaque schola discernas. Ve- rum aliae adhuc libertate fruuntur, aut ple- na, aut plus minusve temperata. Apud ma- jores autem. vix. minus amplus erat ille fructus quam in primo ortu Universitatium Bononiae et Patavii fuerat. Docebat quisque ea ad quae docenda maxime. vocatus erat,nec tamen aliis quae praeterea ulilila duceret, abstinere co- gebatur, ne iis quidem quae a. collega aliquo docerentur. ftaque studiosi quem. vellent maxi- me audiebant; nec tempus tum statutum erat, nec modus; examen autem leve erat et clam sumebatur, cum benigna sollicitudine ut fa- mae.candidati parceretur. Haec sunt in Sta- tulis. Leidensibus, neque. aliter in aliis patriae academiis observatum esse per longum tempus, plerique nostrum meminerunt. In primis vero memorabile. est, quod tum ad audiendum frequentandumve nemo cogebatur. Nempe quod in pueris scholasticum est, necessarium tamen, . id'in maturis adolescentibus servile 2 18 ADR. CATH. HOLTIUS ducebatur: doceri invitos. Hoc igitur majo- res nostri ut libertati contrarium aversaban- tur, ac nescio an ab hac libertate audiendi, sequendique qua suum quemque fert inge- nium, splendor et gloria academiarum in Ba- tavia magna ex parte ducenda sint. Sine li- bertate enim quo tandem modo poterit ille divinus quasi impetus existere, ille £v0eucizc- pie, qui solus magnarum rerum parens et procreator habendus est? Cum autem lec- tiones essent publicae, ad quas quisque ire et venire poterat, non poterat ipsa institutio scholastica esse. Scholasticam dico, qua me- moria magis copiose instruitur, quam intel- lectüs acuitur, aut studium excitatur. Hinc in Statutis Leidensibus disputatio quidem nominaiur, et recitalio, responsio autem et quaestiunculae non nominantur. Hae saeculo post demum praescriptae sunt, post quam privatae scholae jam inoleverant, et, deté- riori saeculo, tanquam inclinantium studio- rum sustentatio. — Responsiones enim illae, seu lectionum repetitiones , inter discipulum et magistrum , utiles esse possunt, et pro iemporis conditione necessariae, quandoque eliam in academiis; a natura tamen acade- ORATIO. 19 micae institutionis alienae sunt. Ab hac etiam alienissima videtur institutio, qua dis- centes scribere et ediscere jubentur quae a doctoribus aut dictantur, aut e scripto prae- leguntur. Quid enim libertatis habet hoc ma- chinae instar verba recitare et excipere, sine rerum cogitatione? .. Sed hanc facilius repre- hendere est, quam ab ea tota abstinere. Summum Cujacium, qui se unquam dic- tare negabat, tamen dictasse aliquid, in com- perto est. Bononiae subinde dictatum fuisse videtur; Patavii autem id malum eo ingruerat , ut. scholares postremo, desertis auditoris , scriptas lectiones .domi describerent. Tum vero subito, magnam in medicinam, docto- res aliter quam memoriter recitare publice veliti sunt. .. Mirum quid! idem constitutum esse in Leidensi academia, in annalibus ejus, : ad annum 1647, invenimus. i Ad haec, quaeso, Auditores, mecum pau- lisper subsistite, Si levia forte vobis videan- tur, aut vulgaria, quae exposui, vulgaria qui- dem esse concedo: sunt tralaticia pleraque et in medio posita: levia tamen non sunt. His enim constat libertas academica, propter quam solam academiae. conservandae sunt: qua li- 9) * -- 290 . ADR. CATH. HOLTIUS bertate, velut cardine, tota vertitur quam instituimus disputatio. Sinite me igitur hanc paucis absolvere. Est sane magna vis in voce et oratione, magnumque illius legis naturalis, quae vult hominem ab homine ex- coli, adminiculum, Verum in academica in- stitatione quaedam sunt peculiaria, utique no- tanda, ut quis ejus naturam ac vim perspi- ciat. Scilicet academici doctoris auditorium neque repentinum est, neque promiscua mul- titudine conflatum. — Est lectissima juvenum corona, aetate, moribus, doctrina, . consilio prope aequalium, qui perpetuo erudiri cu- piunt, ad id jam educatione ac disciplina scholarum praeparati. Scientiam quidem re- rum quae traduntur nullam afferunt, verum, qua sunt felicissima vitae aetate, mentem aper- tam, memoriam nondum affectam , animi sen- 'sus vividissimos , 'sciendique : appetentissimam cupiditatem. - Hac oportunitate singulari si ille, ut par est, utitur, si movendi vim ad- hibet incredibilem, quae est in vocis auditu, et in aspectu vullus et oculorum: vix fieri potest quin id assequatur quod in inslitulione est summum , ut excitentur juvenes, ac veri et pulcri amore incendantur. Invicem cum ad- 7UQRA TIO. 21 spectu- auditorum se intelligi videt, eosque móvéri, sibique assidue rem esse cum animis eorum, ipse quoque agitatur, incilatur, et cogitando: dicendoque informatur. ^ Est ipsi institutio quasi perpetua quaedam disciplina, Nec enim ut ludi magister ad discipulos 'ex edito loco descendit, ex referto suo doctrinae horreo grana sparsurus, sed quae ipse di- dicit optima quaeque atque recondita, adeo. quae novissime suis studiis assecutus est, quaeque adhuc persequitur, pariter qua via, quibus ex fontibus, candide et cum volaptate ea quae ex recens repertis percipitur, audi- toribus impertit: eoque modo ipsos attollit ad se. Nimirum id agens, non ut a se do- ceantur magis quam ut se ipsos, utque se in- vicem, doceant. litaque exsistit commercium quoddam et quasi assidua permutatio studio- rum, cojus academiae tanquam emporia sunt, ex quibus bonarum artium studium et huma- nitas per orbem terrarum propagantur. - Hoc autem commodo carere illi volunt, qui apud 'extéros nuper, et, prob dolor! in hac patria aliquando, academias ad scholarum normam reformandas esse, et ab instituto majorum ab- alienándas, contenderunt, ^ Plura quidem. de 22 ADR. CATH. HOLTIUS hac gravissima re dicere animus me impellit ; at pudore cohibeor, et reverentia, ejus qui paucis hisce annis, cum academiae nostrae in discrimen vocarentur, illam totam , ut Data- - vum hominem decebat et philosophum, in luce posuit. Revertor igitur ad illud verbum alterum quo Academiae Leidensis fundatores consilium suum declararunt, Universitatem renunciantes p u- blicam. Academiam condere voluerunt Europaeam. Est quare verbum illud publicam ad ratio- nem lectionum referas, quae palam habeban- tur, omnibusque patebant. Enimvero plus in: recessu habere videtur, ab antiquitate aca- demica repetendum. — Exstiterant in Italia olim academiae multae ex vero publicae, per Na- tiones descriptae, in quibus omnium gentium homines docerent, discerent, cujusque Doc- tores ubivis gentium agnoscerentur. Hae Stu- dia generalia, nomine adhuc usitato , nomi- nabantur. Erant vero et aliae non publicae, sed patriae sive domesticae, in quibus soli OrAJTERO.a3;.. 38 cives et indigenae instituerentur, qui ob id ipsum peregre Doctoris jure non. utebantur. Hae Studii generalis nomine et honore ab- stinebant. — Tales. domesticae scholae erant Arimini, Neapoli, alibi. Pisana autem Uni- versitas, quae saeculo duodecimo jam appa- ret, deciino. quarto demum a Romano Ponti- fice ad Studii generalis dignitatem evecta est. Quin et habentur hodienum recentioris in- stitutionis Academiae sic informatae, ut aliud quam domesticam scholam, qua civium ne- cessitatibus satis fiat, illarum auctores in ani- mo habuisse non videantur. . Quid vero ma- jores nostri? :. Sane, qua re angusta tum erant, si modestam aliquam academiam patriam ma- luissent, quis posterum vituperaret? . Ut par- ci et sobrii fortasse laudareniur. — Verum ut parci erant Datayi nosiri in omnibus rebus, ita liberales erant et lauti ét. munifici in re- bus academicis. Universitas illis non :place- bat nisi publica, in quam ab omnibus Eu. ropae populis ct regionibus concursus fieret , ac juvenes cujusque ordinis, principum adeo et regum fili, ab opimis quibusque orbis doctoribus, qui uspiam inveniri possent, li- beraliter. erudirentur. /.. Hoc. illi tum | in. votis DP. ADR. CATH. HOLTIUS et iü consilio habebant. | Academiam animo concipiebant; cui liberalitas dignitatem , doctri- na auctoritatem per tolam Europam conciliaret. Exstant Epistola Principis et Edicta Ordinum , cjus liberalis consilii testimonia , quae non re- citabo, etsi digna mihi videntur, quae omnibus solennibus recitentur in omnibus academiis. Nec magis referam, quibus ex nobilibus gen- tibus peregrini ex Borussia, Ungria, Britan- nia et Germania , per multos annos acadeniias nostras celebrarint. Profecto longa sit com- memoratio. Sed. malo in memoriam vobis revocare claros viros lestes, et partem, ipsos effecti consilii, Quid igitur? Estne quod pe- regrina nomina excitem , quae academias nostras ilustrarunt: Spanhemios, Matthaeos, Albinos, Gronovios, aliosque innumera- biles prope, quorum plerique per alias patriae academias quasi ambularunt, ut in Leidensi acquiescerent 2 Vivunt adhuc multi, et adsunt hoc loco, qui Leidae Pestelium viderunt , et heroés in Literis: Ruhnkenium et Wyt- tenbachium; Trajecti Saxium, Henner- lium, Ravium. At recordemur cliam quam difficili opera, quanioque sumptu, illi clari viri ad nos traducti sint, multique. praeterea ORATIO. 25 frustra invitali. "Admirabile. est legentibus; quàs longinquas legationes, quos congressus, quas deliberationes et moras, non minori cum perseverantia quam liberàlilate, nostri obie- rint et sustinuerint, ut a civitatis rectoribus, vel regum aliquo, vel Principe, clari nominis professorem impetrarent , aut claro viro alicui, ut. in Dataviam veniret, persuaderent. | Nec tantum ut doceret is ac profiteretur, sed ut veniret, ,,ut nominis sui honorem academiae » impertiret, scriptis eandem illustraret , prae- $5 sentia condecoraret." Ea lege Leidam ve- nit Claudius Salmasius; venerat ante, . primis ef adhuc angustis temporibus , Criticae artis. fundator Josephus Scaliger. Scali- ger et Salmasius quanta nomina! Sal- masii tempore Franciam | moderabantur Richelius et Mazarinus, artis politicae et persuadendi principes, reges flectere ct Eu- ropam movere soliti; At Claudio Salma- sio, privato homunculo , ut alibi quam Leidae esset, persuadere nón poterant: non duplo, non honoribus, non regis gratia , non liberta- tis adeo pollicitatione. — Sciebat vir magnus libertatis domicilium esse in Batavia. At hic vocatus venit a nostris liberaliter invitatus. | 26 ADR. CATH. HOLTIUS Alii sponte venerunt , ut in his paludibus , relic- ta patriae amoenitate , salubrem libertatis auram spirarent. Cartesium jam nominavi, cuius me- moriam nunc in dies magis justo honore habetur. Itaque fiebat, ut academiae nostrae tanquam libertatis pariter et sapientiae asyla ab exteris celebrarentur. Neque initio tantum , flagrante libertate, sed omni tempore dum respublica erat sic judicarunt. Ruhnkenit notum est de patria nostra, et de academia Leidensi, judici- um, est eliam W yttenbachii. Huic Lei- dam primum delato Atticae Musae ex omnibus tabernis spirare videbantur; ille Batavos ci- ves reges esse, in quas nemo mortalium impe- rium haberet, praedicabat. Ambo autem pere- grini ad Leidensium professorum scholas ve- nerant ; at peregrini ibi sic habitarunt, vixerunt , docuerunt, ut cives sibi, non hospites, esse vi- derentur. Ceterum ista docendi mentio ad aliam argumenti partem me vocat in docendi iure positam ; et hoc nomine placuit majoribus Universitas publica, eamque non minus libe- raliter, sed prudentius, quam eam alibi con- slitutam invenimus , constituerunt. Nimirum laudibus efferri solet apud exteros , non immeri:o , institutum et genus doctorum qui ORATIO. 27 Legentes, privatimquedocentesin Ger- mania, in Francia gregales Doctores vocan- tur, Hujus quidem rei utilitas satis patet , cum et academiae hoc pacto sint quasi seminaria , unde boni doctores, docendi usu et exercita- tione informati, succrescant, atque felicioris ingenii iuvenes, qui pulcriorem dé se spem fa- cere. coeperint, laudandis arübus serventur, nec ad. forum vel ad negotia abeant, aul, quod. minus optabile est, ad cultum dilaban- tur Deae ignaviae. Solet etiam incitamento esse professoribus qui in numero sunt. At ut omnia bona , maxime vero liberalia instituta , ita hoc, seu hominum perversitate , seu natu- rali quadam rerum in extrema quaeque incli- natione, non caret effectu damnoso. | Accidit enim quotidie ut ilh Legentes Doctores, via ad Palladis arcem nimis aspera inventa, quo professores lento gradu enisi sunt, volare cu- pientes, populo se venditare, rebus noyis et inauditis vanisque vocabulis, detrectatione doc- torum hominum, aut, quod pessimum est, turbanda republica , studiosae juventutis auram captare , verbo, circulatores magis quam docto. res agere instituant, Quo evenit, ut sibi qui- . dem acroasin, legitima vero auditoria deserta 28 ADR. CATH. HOLTIUS faciant, utque pro Manliis et Camillis anseres ' in Capitolio regnare videantur. Haec tristia celebratissimae quaeque in vicina Germania Universitates expertae sunt. Majores autem nostri, Batavae Academiae moderatores, sive ingenii, sive fortunae felicitate, id divinantes, in magna docendi libertate tanto malo maximam partem earuerunt. Etenim in delectu docen- tium, non in numero , fortunam academiae esse rati, legitimos professores instituerunt nec nimis paucos, nec multos. Doctores autem , si quis docendi fiduciam haberet, veniam pe- tere poterant, eaque liberaliter a curatoribus imperliebatur; saepe quidem ad tempus, ex- periundi gratia, saepe vero cum pecuniae li- beralitate,. Quodsi petulanter se gererent, le- gendi facultate interdicebantur. Deinde et Lec- tores erant cum honore et salario, et Pro- fessores Extraordinarii, nota nomina. Quae tirocinia clarissimi quique viri fecerunt, Vin- nius noster, Boerhavius, Ruhnkenius, multique alii excellentis doctrinae viri, qui no- men suum immortalitati commendarunt. At quis non videt hoc prudenti: inslituto , id quo maximopere nunc peregrinae Universitates gloriantur, inexhaustam "doctorum hominum ORATIO. 29 copiam , primariae nostrae academiae non de- fuisse, defuisse autem ea incommoda , quibus egregia res, ni ex mali magnitudine medicina nascatur, haud scio an in contemptum quan- doque veniat. Proprius interea fuit Leidae, etsingularis , quoad scio , quem nominare coepi, mos experiundi professores, parum quidem dignitatis habens; sed in nobilioribus quibus- que hominibus , quorum virtus se sponte ape- ruisset, eum non usurparunt. Quin professo- riae dignitatis tuendae plerumque Datavi cura- tores studiosissimos se esse docuerunt; nec fa- cile vacuae cathedrae provisum est, nisi con- .sulto aliquo eiusdem disciplinae professore. Quam observantes , et plane venerabundi, erant erga Boerhavium! quàm liberales pariter et observantissimi adhuc nostra memoria erga Wyttenbachium! Hoc igitur est. quod conditores in animo habuisse putem, cum academiam suam publicam dicerent. Hoc certe comprobavit eventus. Publica erat na- tionibus. discentium, jure Doctorum ,. patria professorum , docentium copia et perpetuitate. His omnibus rebus erat Studium Generale. Videamus an quoque, quod superest, disci- plinarum stadiorumque ambitu. 30 ADR. CATH. HOLTIUS Si domesticam scholam voluissent , Hollan- diae necessitatibus idoneam, satis erat eas disciplinas doceri, quae utiles viderentur in Hollandia; quae ad Hollandos homines minus pertinerent, postponendae erant aut omittendae. ltaque patria lingua, dialective, historia pa- triae, cum universae tum cujusque regionis , patria porro jura, tam civile quam publicum, et si qua alia domestica sunt , in academica in- stitutione sibi principem locum vindicassent. Verum in academiis nostris omnia alia evene- runt: ut par erat, quam primum id consta- ret, quod perpetuum fuisse ostendimus , doc- tores adhibendos esse non magis Batavos quam Europaeos. Quin ipsa lex publica, de ordi- nanda Universitate, plerosque professores ver- naculae linguae imperitos fore putat. Disci- plinas autem. non alias praescribit quam quae tum communiter in Europae Universitatibus , per quatuor Facultates, quae vocantur, do- ceri solebant. In Jurisprudentia , de qua sola dicere malo, Jus Romanum placebat , tanquam jus per Europam passim receptum ; at item Canonicum , itemque Feudale: namque et haec Europaea esse, intelligebatur. Nec tamen sta- tim, sed identidem crescente academia, pro ORATIO. 31 temporum necessitate ac disciplinarumi prola- tis finibus. . Postea accessit juris publici, item juris naturalis et gentium , institutio , postremo juris patrii quoque. Plura quidem, eaque pernecessaria tum in more non erant, quae nunc in nostris institutis non desiderantur ; verum haec etiam quandoque attulisset eadeni progressio ac dilatato. Scilicet nostra lege, etsi universa cunctarum disciplinarum institutio per scholas recitationesve diligenter descripta est, tamen aliae atque aliae continuo acces- serunt scholae, quas aut necessitas exigere; aut utilitas indicare videbatur; et patuit vel sic eam discendi libertatem quam in majorum institutis laudavimus, adhuc ferre: posse juve- mes Datavos, nec desperandum esse nobis de plena illa et antiqua aliquando libertate recu- peranda. Ad majores vero ut revertar, nota- bile quoque in primis videtur, quod in Lei- densi academia, nec minus in nostra Trajec- tina, iradebatur Jus Publicum Germaniae. Quo vinculo huius patriae regiones cum Ger- manico Imperio conjunctae essent , saepe quae-- situm est: academiarum autem moderatores ea quaestio non morabatur. Sciebant difficile ilud studium ad magnam" Europae pàrtem 32 ADR. CATH. HOLTIUS pertinere, Quid quaeris? Optimum quemque ex paucis illo studio nobilitatis, magna cum sollicitudine, stbi continuo adlegebant. Quo facto incredibile dictu est, quantopere acade- mias hasce auxerint. Quodsi Jurisprudentiae institutio in Batavis academiis talis fuit, ut dilataretur continuo , et Europaea magis quam Datava esse vide- . retur, non est cur de reliquis disciplinis quae ibi tradebantur, Theologia, Medicina, cete- ris, quae suapte natura minus domesticae sunt, secus opinemur. Imo quo latius pa- teret. cujusque artis ulilitas, quoque ad plu- res pertineret, dixerim prope eo plures ex- cellentes. sui cultores hujusmodi artem in academiis nostris invenisse. ^ Antiquae certe literae. quae ab. humanitate nomen accepe- runt, quasque dii immortales ad recreandum genus humanum conservasse videntur, nus- quam terrarum ut in patria nostra perpetuo cultu.celebratae et propagatae sunt, Quod ex- emplis non atlinet confirmare: sunt in memo- ria omnium, et erunt. dum bonis literis suus honos constabit. | Talis igitur. fuit majorum liberalitas, quae animi bonis imperliendis, et ingenio exornando, maxime cognaoscebatur, ——— ÓÉBE ORATIO. 33 recordatione. nostra non minus quam commen - datione dignissima ; haec fuit causa quae aca- demias nostras ex parvis magnas faceret. Nec . tamen vulgari liberalitate et pecuniosa, de qua praediximus, defecerunt,: Fuit adeo haec in ilis maxima, sed istiusmodi ut nomen suum tueretur ; neque in largitionis abiret vitium , abs qua nimirum prudentia secernebatur atque delectu. Quae publice impensa est pecunia Leidensi academiae, ea duabus rebus potissi- mum et maiori ex párte impensa cst: eximiis professoribus comparandis , et utilium librorum copiae; artificiosae supellectili, belluis, ma- chinis, similibusve, co&mendis, minus impen- ; debatur. lllae enim res perpetuae sunt, et omnium utiliiates - complectuntur. ^ Exquisita autem, et minime omnium relicenda liberali- las ea erat, qua saepe viri docti cum in libris edendis, tum in peregrinationibus suscipiendis, publica pecunia juvabantur. Hoc Leidae Go- lius maxime expertus est, illud Schaa fius. Gelrica Pontani historia, in academia Harde- rovicena scripta, publico sumtu edita est. Pe- regrinari item majores nostri viris doctis , et vero studiosis adolescentibus , tam necessarium iudicabant, ut ctiam in Theologis eam rem - 3 34 ADR. CATH. HOLTIUS publica lege et. commendarent, et juvandam ducerent. Quo patet illud celebratum institu- ium, quo nunc Havniensis academia multas alias antecellere dicitur , cuique Dania optimos quosque suae scholae professores debuit, iti- neraria stipendia, quae vocantur, utut nomine, non tamen re, a patriae nostrae insti- ulis afuisse. Patet adeo cum hanc dotem tum alias, quibus peregrinae Universitates nostras aut superant, aut superare dicuntur, ad unam omnes hic terrarum saltem aliquando fuisse, fuisse autem tum. maxime, cum apud alios nondum invenirentur. Quod tamen. nec ad | invidiam. aliorum. velim , neque. ambitiose dic- tum habeatur. Currit fortunae rota, et sunt sua cuique tempora. Publica autem: liberali- las, de qua dicimus, quae apud majores eni- iuit, Principis nostri augustissimi auspiciis renata, respiravit aliquantulum his tempori- bus; privata vero, quae olim erat summa, iam multis annis nulla fuit aut prope nulla. Mortui sunt in hac. civitate cives locuple- lissimi, orbi senes cet velulae , ne sextula qui- dem academiae relicta. Attamen hoc non ip- sis, nec avariliae angustiaeve animorum tri- buamus ; imputandum est juris publici incon- "070 RATIO. 35 ;stantiae, qua. collegiorum , corporum, Univer- :Sitatium jura, incerta facta, in. oblivionem , et in.contemptum venerunt. De saeculi perver- :sitate. dicere nolo , quod ecclesiis: et. Universi- tatibus spoliandis, quam donandis augendisque mavult liberale appellari.: Eo enim furore alii nunc populi praecipites. aguntur ; .in Data- -vis hominibus tantum non deferbuit.. Sed apage . üstius seditiosae liberalitatis!. | Gaudeamus po- lius. avaras: voces , quae hoc anno. rursus. aca- :demiis nostris naenias cecinerunt, inanes. de- muo cecidisse , publico, aeque ac privato civi- um, concentu destitutas.. Gaudeamus, Audi- tores, vita et salute huius academiae, cuius ducentesimi natales. perendie illacebunt.. Gau- .)deamus; interea , dum laetitiae nostrae festum praeparatur. Est enim ea maior profecto quam unius diei terminus, maior omnino quam haec hiemalis tempestas capiat. Propterea igitur decretum est ab hoc Senatu amplissimo , auc- toritate illustrium Curatorum, ut solemnia aca- demiae IBheno-Trajectinae saecularia . altera mon hoc: tempore,. inter procellas aequinoc - Aiales, agerentur; sed tempore aes'ati proxi- mo, quo solis luce, ct feriarum advenlu, in civibus academicis solet hilaritas excitari , quum ET 36 ADR. CATH. HOLTIUS praeter Bacchum et Cerereni Flora quoque et Pomona sua munera largiuntur. Agentur porro non die, sed diebus, oratore dicente, non quem anni sors ferat, sed eo quem tota aca- demia habebit dicendo exercitatissimum, ' Erit hic princeps senatus nostri, cujus et volunta- tem erga academiam , in hoc gravi mandato suscipiendo cognitam , et diligentiam non an- nis retardatam, in omnibus explendis officii muniis, quae satis laudari non possunt, meum non est onerare laudibus. De festi pompa, et solennibus, de hominum frequentia , et appa- ratus magnificentia non praedico: erunt haec omni opinione splendidiora. "Vos interim res vestras componite ,, animos praeparate! Fes- tum vobis indicimus, quale nec ipsi nec filii vestri spectaveritis , nepotes autem et prone- potes iterum non spectabunt. (7Musica auditur.) M —— À Officiüim annuum superest fata academiae referendi, et dispensandi studiorum praemia, publicae liberalitatis testimonia. Haec nihil habent quod gratum non fiat, illà vero, ut ORATIO. Sr sors mortalium fert, tristia laetis admixta. Sedent frequentes, qui hic ^ sederunt anno proximo, tam Curatores quam Professores. Vivunt et valent, nosque gratias agerc jubent Deo Optimo Maximo. Lugendam tamen ha- buit ex Curatoribus Ill. Lyndenus filiam dulcissimam , defleta nondum morte dilectae conjugis. Üxore carissima, vitae suae socia et parte majori, cum non dicendo animi do- lore, caret collega noster Theodorus Ge- rardusvanLidthdeJeude. Naturae por- ro concessit , postridie Kalendas Sextiles, Cor- nelius Adrianus van Ensehut, colle- ga ipse, et per quatuordecim annos in hac Academia Jurisprudentiae professor ordina- rius. . Huic, causariam missionem bonis con- ditionibus vix consecuto, Libitina manus inje- eit, Natus erat Euschutius noster Arenaci anno 1778, vigesimo Januario, dbique, in urbano Gymnasio , academiae eruditus , Har- derovici porro per sexenniüm in bonas artes ac jurisprudentiae studia incubuit ,' praecepto- ribus usus, in hac Kempero et Gratama, in Historia egregio Rhoerio. Quibus studiis per- actis , Specimine de Zmputatione palam .defenso , Doctoris laureà in utroque jure de- 38 ADR. CATH. HOLTIUS coratus est..' Mox ab academia ad. forum iraducius eam de se jam spem. fecerat. ciyi- bus suis, ut.a Curia Gelriae judex paganus designaretur , et paulo post in patria sua in Decurionum Ordinem legeretur. Per id tem- pus Poenae capitalis Jpologiam. Jacobi vernacule reddidit , praefatione auctam et ad- notatione, qui libellas Hardevovici anno al- lero hujus saeculi prodiit, . Proxime , ut. fit, uxorem duxit domum ,. quae filiis filiabusque eum auxit pluribus. Biennio post, ad annum usque 1106. juridicundo praefuit in. utraque Velavia ct in limite Velavico, donec eum Harderovicena academia Jurisprudentiae. Na- turalis professorem sibi optaret; quam artem instanti tum die natàli palam laudavit , dicendo de utilitate |. disciplinae Juris Naturalis | nostra in primis aetate, quae oratio ex- stat. Ex ejus schola plurimi honoribus con- spicui viri prodierunt, quorum. nomina. non. recensebimus. | Dum. vero ita ille. reipublicae: prodesse stu- debat, venit Napoleo qui Europae;.et .pa- iriae nostrae, et Enschuti rebus intercede- ret. Harderovicena academia sublata in pa- triam. et ad. forum redire. debuit, qui tamen O;,R A T 1 O. | 39 , Casus ei magis profuisse quam nocuisse vide- tur; profuit enim ad peritiam, famam, pecu- niam. . Ceterum Napoleonem cum sua moles. Obruisset, instauratis apud nos academiis, Enschutius vetus professor, cum aliis novis, Groninganae additus est ubi inauguralem tum orationem non habuit, sed libellum scripsit de pastu pecoris arcendo ab agris publi- cis. : Anno vigesimo secundo saeculi quod agi- mus B hoerii suecessor hic "Trajecti inauguralem .. habuit orationem, de humanae indolis cogni- tione juris criminalis | subsidio. — Aliam habuit academiae. Rector fatali anno trigesi- mo de naíura imperii. constitutionalis ; quae utraque oratio in Annalibus nostris ha- betur. | -^Quartam | orationem Enschutius non. ha- buit, neque alia ejus scripta commemorantur, Non. tamen desidiosus fuit, sed polius inde- fesso labore; nocturnaque studiorum assidui- tate, a paucis.aequatus. (JDeclarant hoc dis- sertationes academicae, quae non facile tanto nümero in patria nostra uno moderatore pro- dierunt , quanto Enschutio moderante quot- annis. scriptae defensaeque-sunt. (inter quas A0 ADR. CATH. HOLTIUS nonnulla de gravioribus juris locis accuratio- ris doctrinae specimina. Tantum impiger En- schutius in schola poterat; at simul, quod prope fidem superet, foro operam. dabat et consultationibus. ^ Nimirum corpore valido erat, vigilias facile tolerante, et potentissimis animi facultatibus. Scribendi dicendique ce- lerrimus, Conjungebat praeterea cum judicii subtilitate doctrinae copiam, non modo phi- losophicae illius, quae Ius Naturale appella- : tur; sed reipublicae, juris civilis, criminalis , forensis, patrii, Francici, cumulabat peri- tiam. Magna igitur jactura esse coepit aca- demiae nostrae, cum Enschutius languore correptus ei in dies magis prodesse posse de- sineret. Verum, ut praefatus sum , non de- sunt gaudia, quibus luctus noster minuatur. Enschutii loco suffectum | succedere vidi- mus hoc anno Joannem Michaélem Franciscum Dirnbaum, per viginti pro- pe annos in academia Lovaniensi, Rhenana , Friburgensi, easin primis juris partes professum quibus ille praeésse solebat; ita vero profes- sum, ut non modo academicis dissertationi- bus institutionis suae ubertatem, sed etiam suis ipse scriptis accuratam doctrinam et egre- M————ÓÁ——————— VC ORATIO. 41 giam peritiam, cum nostris hominibus, tum exteris, comprobaret. Itaque gaudemus te, clarisime Birnbaum! collega et socio, tam pulcram spem faciente academiae nostrae , tibique omnia laeta hic et prospera, cum uxo- re tua liberisque tuis , optamus. Ego vero te- cum multis jam annis amicitiae vinculo et studiorum conjunctus , post Delgicam, qua di- vulsi sumus, calamitatem, nihil mihi tam laetum contigisse profiteor, quam tuum anno superiori redditum mihi collegium. Officium hoc me admonet, quod libenter facio, tibi ut gratuler, venerabilis Collega . Kops! stipendia academica nunc emerito. Post gravissimos labores, quos. longo tempo- ris decursu in repuhlica, ecclesia, academia, urbanos et rusticos, exantlasti, quietem nac- tus es, et cum dignitate liberale otium. Gau- demus tua felicitate, nobisque parem opta- mus. Valetudinem autem non senio affectam, qua tot difficilia tam facile sustinuisti, facun- diam, qua te bonis lateribus graviter et ornate et civiliter dicentem, tam grate nuper audivi- mus, in primis vero animi hilaritatem propter quam te amamus, diuturnas tibi faciat Deus! Nec minus grato officio te saluto, CI. a2 ADR. CATH: HOLTIUS Bergsma, Kopsio successor date, qui hoc anno perpetuo jure noster esse coepisti. E communi nos naufragio enatavimus, sed uvida jam suspendimus potenti Vestimenta maris Deo. Quam igitur stationem uterque nunc tran- quillam et securam, obtinemus, ut ejus com- modis diu fruamur ad decus et emolumen- ium academiae, id nobis optamus voto mu- tuo. De Professoribus diximus. — Academici ju- venes. se commendarunt, quod fecerant, nu- mero, moribus, studiis. ^ Censa sunt hoc anno aliquanto pauciora capita quam superio- ri, verum adscripta sunt quatuor ultra cente- simum. Perruptae disciplinae academicae ne- que rumor ad nos venit, neque querela, ne- que accusatio. lmo omnia decora atque de- center. Novitiorum vexatio damnosa quidem, sed parliaria, et tempore emoritura. —Stu- diorum quaedam egregia prodierunt specimi- na, neque scholas ullas damnatas fuisse hoc anno, audivimus. Itaque laeta quoque ab hac parte omnia dicamus, ni mors interfuisset. ORATIO. A3 Amisit academia immatura fati acerbitate or— natissimos adolescentes numero septem: J1saacum Adrianum Marinum Lede- Sstmbleer. Petrum Paulum Gouche. .'Marcus Francken. Georgium Dbroers. "Marinum van Grootveld. ,.Hugonem Antonium Lopez Suasso ov» Diaz: da Fonseca. Carolum Henricum Ferdinandum » Bótticher. zl Haec funera nos hoc anno contristarunt. Pa- rentibus et amicis mortuorum, quidquid in rebus divinis atque humanis solatii est, id totum apprecamur. (Musica lugubris.) —g Enn m - Hoc igitur humanae conditionis est, ut à laetis ad tristia, a tristibus ad laeta vicissim eamus. De instrumento academiae relaturo grata Tnihi. commemoranda 'sunt, inprimis dona duo, alterum publicum, alterum. priva- tum, quae nobis hoc anno obtigerunt. —Pri- m ADR. CATH. HOLTIUS.- mum cnim Koningianum anatomicum . ct zoótomicum apparatum, ab heredibus emtum publice, majori tamen ex parte cum pro- vinciali ium urbana pecunia , academiae illatum esse, cognovimus. Constant il- lae res cerata eífigie, ingeniosissime ficta, qua corporis humani, aliorumque animalium , viscera sollerüi manu expressa sunt; eaque liberalitas ergza. Koningii, meritissmi viri, heredes co magis laudanda est nobis, quo cum academiae utilitate atque ornamento conjuncta est. In primis vero laudanda est qua parte urbana et provincialis est. Nam uli urbs Trajectina majorem. sumtus partem suscepit, ita provinciae nulla pecuniosa utilitas ab academia redit. — Nos tamen contendere nolumus, sed utrique donatori pariter gratias agere, novum exemplum bono omini ducentes. Altera liberalitas qua locupletati sumus Biblio- thecae profuit, estque ea tota privata. Con- cinnari coepit in Francia hoc tempore pictu- ris splendidum et pretiosum opus , geographiae antiquae et novae, item naturalis historiae, studio utilissimum, Ribaudii, Zzer in 44e- gyptum, Nubiam, et regiones circumja- centes. Hoc igitur dono dedit academiae ORATIO. 45 nostrae princeps Curator excellentissimus Ca- pellenius: cujus munificentiam palam com- memorandam, et in Annalibus Academiae perscribendam esse arbitramur; eamque grati laudamus non modo propter operis pretium, utut grande, sed propter exemplum maxime, quod a tali auctore profectum non poterit non quandoque alios nobiliores cives nostros, ut eodem modo voluntatem suam erpa academiam declarent, excitare, . Nec tamen haec sola li- beralitas Bibliothecam nostram ditavit. Opera physici et mathematici argumenti debet dona- tori Cl. Mollio; gratificati sunt etiam ultro libros modesti cives, bibliopolae Altherius et Van der Monden. Publica autem pe- cunia bibliothecae concessa ad continuanda quae haberemus opera suffecit, ad nova com- paranda non item. Qua proinde effectum est saltem, ne illud communis utiliiatis institutum detrimentum caperet. Reliqua, quae propriae sunt ulllitatis, sarta tecta itidem servari po- . tuerunt. Plane mineralogicum Museum hoc anno fuit auctum pluribus egregiis specimini- bus corporum mineralium et fossilium, in , Borussiae Rhenanae illa parte, cui praeüst Collegium minerarum supremum, quod 46 ADR. CATH. HOLTIUS Bonnae sedem habet, eoque jubente collecto- rum; cuius Collegii humanitate factum est, ut viris doctis Mineralogiam et Geologiam profi- tentibus, qui conventui novissimo Germanorum Physicorum ct Medicorum , mense Septembri, interessént, huiusmodi specimina , magna cum liberalitate ,. distribuerentur. Eo fere statu habentur, Auditores, opes nostrae academicae: nihi! decedit , accedit vero quotannis aliquid. . Quodsi hoc nomine annus meus Íuerit superiori aliquanto fructuosior, huius ubertatem fortasse longe superabit an- nus veniens. De qua tamen spe praestat si- lere dum se res aperiat. Ürget quoque hora, ut offüci parte, de qua dicere coepi defun- gar. ! Accipite igitur iudicia de certamine litera- rio, quae vobis cl. aeademiae Graphiarius, meae subsidenüs vocis levandae gratia, reci- tabit. ORATIO. A7 JuprciUM Onpixis JUnECONSUL TORUM. Accepit ad quaestionem propositam : . « Nauticum foenus Franciae proprium ; «'contrat à la grosse, et Zol/landi- £^ «' cum. quod Bodemeria apud nostros «homines appellatur, quid. differunt ? "« Commixtio utriusque, sive confusio, ^« in lege qua utimur, qualis. sit, enu- «'cleate demonstretur. ? Unum responsionis specimen , quod quaestioni parum satisfacere judicatum est. Differentias enim;,:de quibus quaerebatur, recensuit tan- ium auctor, fortuitas unà cum necessariis, neque has, quod debuit, ex origine et natura eujusque contractus deduxit; alteram autem quaestionis partem ,' de jure Francico. novis- simo, tantum non omisit. Rursus utrumque contractum , a capite ad. calcem, quod nón attinebat , exposuit; nec tamen sic exposuit, ut ea abundanti operá aut studia. sua admo- dum commendaret, aut scientiam , licct aliquam industriae laudem nieruisse videatur. lmmaturus et impar huic quaestioni esse videtur, fortasse alii loco quandoque aequus futurus. In prae- sentia , ob causas relatas; praemio carere debet. 48 ADR. CATH. HOLTIUS JupiciuM OnnpiNIis MEDpiconuM. Ordo Medicorum ad quaestionem superiori anno expositam: « 4ccurate exponantur signa tum « pathologica tum chemica, quibus « ZJeneficium 4rsenicale in foro certo « probari possit; quae vero e Che- « mia petuntur stgna, ipsius .4uc- « toris experimentis. etiam illustrari / « cupit Facultas. ? duas accepit commentationes, quarum altera insignita verbis: Le culte d'un Médecin etc. tam doctrina et diligentia in colligendo , quae de hoc argumenio conscripta sunt, sa- tis laudabili, quam experimentis propriis in- stitulis, se egregie commendavit , ita ut seor- sim spectata praemio aureo digna judicari posset; auctor vero plura prolixius conges- sit, quae non ad argumentum pertinent, hoc ipsum vero, neglecto ordine proposito, dis- positione minus perspicuà ac facili tractavit. Altera vero Commentatio, cui Symbolum: , J Nur wenn Aesculap die Gewichte sorgsam geprüfft hat etc. non tantum egregia doctrinae copia, sed in ORATIO. 49 primis: argumenti expositione perspicue dis- üncte et ordinatim proposita, atque experi- mentis propriis, adeo excelluit, ' ut compara- üone instituta hanc ultimam praemio aureo esse ornandam uno ore declaraverit Facultas. Auctorem iamen prioris Commentationis ho-- Dorifico testimonio, quam laudem egregie meruit, esse condecorandum censuit Facul- tas. Fractis ergo sigillis schedulae alteri Com- mentationi annexae patuit ejus auctorem esse ornatissimum : Fredericum Philippum Theophi- lum van Enschut, Medicinae Candidatum in A cademia Rheno-Trajectina, qui mox vocatus se auctorem esse hujus Com- mentationis abunde probavit, .Invitato. autem publice prioris Comentatio-- nis auctore, ut nomen suum tempestive in- dicaret, se auctorem declaravit, et deinceps examine instituto probavit : Henricus Janus Broers, Medicinae in. Academia Rheno-'l'rajectina studiosus; á 50 ADR. CATH. HOLTIUS Accede igitur, praestantissime van. E n« schut, qui severiorum disciplinarum studiis paternum iam videris sequi exemplum. . Non potuisti meliori pietatis genere parentis memo- riam... colere,. quam, quod facere 'coepisti ; familiare nomen. tua quoque augendo: gloria, praesertim argumento. tractando cum paternis studiis adeo conjuncto. Capis hodie primum eius pietatis fructum ; sitque tibi hoc praemi- um artis salutiferae , cum tua et aliena utilitate feliciter exercendae, augurium! Nec tua parva laus est, licet. secunda, Broers ornatissime! Praemio quidem cares, sed praemio dignus iudicatus es, ut magis id tibi Fortuna invidisse talem adversarium obji- ciens, quam viri docti abjudicasse videantur, Habes igitur laudem, habes laudem victoriae proximam, habes eius publicum testimonium. - Habes denique, quod omnibus nummis ante- ponendum videtur, et omnibus laudationibus, quod per universam tibi vitam proderit, con- scientiam bene acli temporis academici. —— ORATIO. E Juprciuw OnprnrIs LrrERATORUM. Quae. nobis. tradita est ad quaestionem : '» Descriptio , ex ipsis fontibus ducta, con- ditionis politicae, qua, regnante Carolo P". Septemdecirm, provinciae Belgicae fuerunt "t disputatio , non. ita nobis. satisfecit, ut prae- mio ornanda. videretur, .. Disiderabatur in fon- tibus. exquirendis usurpandisque critica severi- las, tum etiam in rebus explicandis Latinita- üs commendatio. Verumtamen, cum in gra- vissimo tractando argumento auctor nobis in- dusiriam ac. progressus . probasset , dignam ejus. commentationem .iudicayimus , cujus pu- blice fieret honorifica. mentio. Aperta schedula patuit, scriptorem esse: ».Petrum Jacobum Vermeulen, Litt. hum- in Acad, Traj. studiosum. Non igitur. tuae te. conditionis poeniteat , ornatissime V er meulen, quod praemii ho- . nore excidisti. Nam si in magnis rebus vo- ERRAT luisse magnum est, sane quam majus est fe- Cisse, imo. fecisse probabiliter etsi non optime. Nec tibi iusta laus dest, principibus placuis- 8e viris ; placuisti saltem industria tua et pro- gressibus. Proficiat igitur tibi illa laudatio ct ad solatium et ad perseverantiam. A* 92 -. ADR. CATH. HOLTIUS. JupicivuM Onpimis Mar. ET Puvsic. Ad quaestionem mathematico-physicam : » Éxponatur theoria mathematico-phy- » sica speculorum causticorum ," duas ac- cepit facultas responsiones, prima inscripta: » Je science of optics is one of the most elegant, and the most important branches of naturaà and mechanical philosophy ," altera : » Es ist aber einmal unser Loos; allemal auf unbegreifliches zu stos- sen, so bald wir uns bemühen alles verstehen zu wollen.? Auctores harum duarum disputationum: di- ligenter collegerunt formulas analyticas , quae rei propositae indagandae inserviunt , atque in iis exponendis laudabile ostenderunt stu- dium, quamvis istarum formularum vim et rationem non semper satis intellexisse videan- tur. At vero non pauca, quae recentiori tem- pore a mathematicis et physicis, nostratibus eliam , hac de re explanata sunt omiserunt; adeo, ut ex hisce responsionibus nequaquam perspici! possit, quousque nostro tempore ORATIO. MEME s progressa sit hujus rei cognitio mathematica et physica. Dolet igitur facultas , quod. ta- les non sint hae commentationes ut praemio ornari qucant. Ad quaestionem chemicam : » Quaeritur accurata expositio principi » Kreozoti, qua ejus parandi ratio , pro- » prietates et usus (rnedico excepto) indi- » centur, et auctoris etiam, si fieri possit, » experimentis illustrentur.? Una tantum facultati oblata est responsio , cui symbolum erat Boerhaavii dictum: .—» Hoc aurum monitum suspicite chemi- am exquisito labore, nopa suscitare, quae prius in rerum natura non erant." In hac commentatione propositum argu- mentum ab auctore recentiores chemicos , im- | primis Reichenbachium, secuto, pro- babiliter fuit expositum , et nonnullis etiam - experimentis , Kreozoti usum praesertim spec- lantibus, auctum. — Docuit ipsa commenta- (tio, magnam in; tractando difficili argumento "adhibuisse diligentiam auctorem , illumque "scholis chemicis magno cum fructu interfais- se, quapropter facultas illum praemio dignum judicavit. 9A ADR. CATH. HOLTIUS Aperta schedula nomen inventum est : Francisci Arnoldi Johannis Pabst, Medicinae in hàc Academia studiosi , qui se auctorem esse hujus responsionis facul- lati, examine instituto abunde probavit. Cui propter valetudinem praemium praesenti praeberi non potuit, M JvupiciUM ÜOnniNIs Turoroconvuw. Ordo Theologorum quatuor accepit Disqui- sitiones ad propositam superiori anno Quaes- lionem : » SOCratis de rebus divinis doctrina, » quam lMemorabilibus Socraticis consig- » navit Xenophon accurate exponatur , » Mlusque cum praestantia laudetur , tum » defectus notentur :? quarum nulla est sua laude defraudanda. Sin- gulae enim indusiriae et progressuum speci- mina produnt. Primae quidem, insignitae verbis: ó Ococ x. 7. A. Disquisilionis auctor mag- nam adhibuit industriam et sedulitatem, in cunctis exponendis, quae ad hancce causam ORATIO. 95 pertinere viderentur; notitiam saepe prae- buit copiosam, at hic illic minus accura- tam; variorum systematum philosophorum ; neque contemnendam doctrinae copiam. Quo majore cum dolore, Ordo in laudatissimo ce- teroquin juvene judicii acumen et Latinitatis peritiam desideravit. Adeo enim neglecta et barbara usus est lingua, ut eas, quas volue- rat ipsi laudes tribuere, non posset Ordo. Oppositis laudibus conspicua fuit secunda Disquisitio, cui symbolum: £x0pec ykp puoi x&og X. T. A. Quodsi enim unius Latinita- lis, quae eximia est dicenda, fuisset ratio ha- benda , ceteris cunctis praeferenda esset haec- ce Disputatio. | Neque vero huic orationis praestantiae pares sunt censendae ceterae Dis- quisitionis dotes. " Dispositione laborat minus justa. Subinde levius in argumento versatur auctor, certe non ita illud, qua late patet, disquisitione sua complexus est, ut prioris Disputationis, et quartae, quam laudabimus , auctores. Tertia Disputatio, cui lemma inscriptum: TA "ymp 4upz TX X. T. À. secundae vitiis, qui- bus laborat, aequiparanda videtur, laudibus non item. Desideratur enim lucidus ordo, 56 ADR. CATH. HOLTIUS et judicii subtilitas; disquisitionis argumen- tum ostendit magis, quam explicat, auctor; licet in tractanda posteriori parte rectius fue- rit versatus; neque Latinitatis bonitate magno- pere sese commendat. Harum igitur nulli praemium tribuere po- iut Ordo ; aliter vero res se habuit in di- judicanda quarta Dissertatione, Symbolo Cle- mentino inscripta : &raidayoyei x. T. A. Universe quidem accuratius et distinctius versatus fuit auctor in argumento satis difficili explicando, et latinitate, licet secundae Dis- sertationi impar, probandus. Etiamsi igitur non omnia laudatissimi juvenis de Socratica philosophia judicia Theologis probanda vide- bantur, vel sic tamen praemio dignum eum censuerunt. Aperta schedula nomen exiit : Jani Aasko Gratamae, "Theol, stud. in Acad. Groningana. qui , instituta probatione , auctorem .sese pro- b»vit. Tibi gratulor, Gratama , quod paterno avi- loque nomini, jurisprudentiae studiis claro, ibeologiae laudem addere coepisti; theologiae ORATIO. 57 vero antiquae et literatae: quae studia tua, si gentilitia vestigia porro presseris, decus te facient quandoque et praesidium ecclesiae ,- idque tibi publice, hoc honoris pignore tra- dito , vovemus. (Musica.) Hic fuit exitus hoc anno, Auditores, in aca- demia nostra literatae concertationis. Duo praemia civibus nostris cesserunt; duo nostri cives publica laude digni iudicati sunt; una tantum palma cessit Groninganae academiae alumno. Vestrum erit, juvenes Trajectini, id repensare quandoque; interea vero et hic vos laudis et victoriae stadium invitat: accipite novas quaestiones , in annum proximum prae- miorum materiam. QUAESTIO MEDICA. Quaeritur , quanam in re differant acti- ones nervorum , quas per sic dictum reflex- um fieri Recentiores docuerunt , ab. ac- tionibus involuntariis stimuli applicatione directe provocatis, et quaenam inprimis phaenomena illis explicari possint. 58 ADR. CATH. HOLTIUS QUAESTIO LITERARIA. Ex antiquae Politicae principiis, at- que ex ipsa civitatum antiquarum, histo- ria, effatum explicetur F'eterum, quod apud Ciceronem est pro Cluentio C. 53: le- gum omnes servi sumus, ut liberi esse possi- mus. QUAESTIO MATHEMATICA. Exponantur praecipua incrementa, quae post Lagrangii opus: 'Traiié de la ré- solution des équations etc. accepit theoria solutionis aequationum | numericarum. QUAESTIO ZOOLOGICA. Quaeritur insectorum lepidopterorum , quae in opere Crarmeri: les papillons exo- tiques des trois parties du monde etc. ejusque suplemento descripta et delineata sunt , catalogus, continens enumerationem sys- iematicam, specierum, in sua genera re- dactarum , secundum methodum cel. La- treille, in posteriore editione Cuvierii operis: Le régne animal etc. expositam. ORATIO. 59 " QUAESTIO THEOLOGICA. Schismatis in Dioecesi Aheno-'Trajectina (1423-1457) historia ita enarretur, ut simul ejus vis exponatur cum in Ecclesi- siam et Hierarchiam Belsicam, tum in praeparandam Sacrorum in patria hostra emendationem. QUAESTIO. IURIDICA. Succincte exponatur, quale Caroli V. aetate in diversis Belgii regionibus ei sub- Jectis jus summi imperii , quibusque fini- bus Summi Imperantis potestas circum- scripta fuerit. ———— M Tandem, Auditores, postquam aliis publice gratulatus sum , venit horae momentum, quo mihimet ipse gratuler, iam liberandus hono- rifico quidem , sed gravi et negotioso munére. Decedens igitur magistratu academico , ex decreto augustissimi Principis, successorem meum, qui anno proximo 'Trajectinae acade- miae regundae praesit, renuncio: | V. C. Jacobum Ludovicum Conradum Schroeder van der Kolk, Med. Doct. et Prof. Ord. 60 ADR. CATH. HOLTIUS ORATIO. eumque ex praedicta regia auctoritate Recto- rem dico, proclamo. Tibi, vir magnifice, et fasces trado, et sigillum majus, et vacuam sedem occupandam. Cedat tibi nova potestas tam laeta fausta- que quam mihi fuit, quamque hic annus boni ominis , laetitia et splendore insignis , augurari et tibi videtur, et te rectore Academiae nostrae Ultrajectinae! DIXI .ADNOTATIO. Pag. 5. ad verba: apud Veteres. Cf. Pagus de Off. I1. 16. L. 1. D. de donatt. Pag. 8. Initio quidem e. r. Communis Univer- sitatium historia adhuc desideratur. Meinersianae enim id nomen propter indiligentiam negatur. Antiquiora autem scripta Middendorpii et Conringii exilia sunt. Francisci Junii tractatum de academiis frustra requi- sivi. Savignius quidem, quem in his rebus strictim secutus sum, de origine et conditione qua medio. aevo fuerunt, testimonia, accuratissime, ut solet, exami- navit, eleganterque composuit, sed, ut operis ratio postulabat, non ultra progressus, et jurisprudentiam maxime spectavit. Idem vero,.propriae cujusque his- toriae auctores indicat. Vid. F. C. von. Savigny. Geschichte des Rómischen Rechts im Mittelalter, Vol. III. pag. 152. seq. Ed. II. Heidelberg. 1834. Ibid. optabantur. Vid. Savigny. l. c. n?. 88. pag. 240. seq. Meiners. Geschichte der Entstehung wnd Entwickeluug der | hohen. Schulen. unsers. Erd- theils. Vol. I. pag. 62. ex Artistarum Statutis Pata- vinis, quae Universitas e Bononiensi oriunda in primis democratica, et vero ochlocratica fuisse dici potest, 62 ADNOTATIO. verba hacc memorabilia refert: ,, nullum utilius ac , melius a majoribus nostris comparatum est (insti- tutum), quam ut scholarium judicio et suffragiis , singuli doctores ad suas facultates potissimum eli- » gantur. Nam et scholares ipsi, qui assidue libera- - ,, lium artium studiis incumbunt, melius quam ceteri E - , de eisdem facultatibus sentire et judicare pos- , sunt. . . . Itaque . . . doctores omnes singulis an- » nis per scholares ballotentur, et scholarium ballo- , tationi. subjaceant." ^ Anno 1571 Juris studiosi Parisini simile jus frustra petebant. Sav. p. 361. Pag. 8.dici solebat. Idem pag. 174 et 347. Ibid. In his autem libertas non erat, e. r. Idem pag. 351. seq. Pag. 357. flagellandi morem an- tiquiorem .esse docet: verum quam fuerit frequens in. collegiis ex historia flagellantium pervagatum est. Cf." passim. Jer Flagellantismus und. die Jesuitenbeichte. nach. dem Ttalienischen des Giovani Frusta.. Leips. 1834. Pag. 9. Lovanus.. Vid. Vernulaeus. Academia Lovaniensis, Libri IIL: Lovanii 1628. p. 63 et 65. In primis Artistae eo gaudebant: vid. id. p. 114. Ibid. Parisimam dmitabatur. Id studio factum esse, non constat, sed constitutionis similitudo ex his quae Savignius de Parisina tradit, a pag. 346, collato Vernulaei Capite V. satis redire videtur. Col- legia Lovanii institui coeperunt anno 1442, et cito pullularunt. Eodem modo mostri Parisinae Universi- tatis formam adscivisee dicuntur, quam praeter Lo- vanium maxime frequentabant: imitati enim sunt Lo- ADNOTATIO. 63. vaniensem ;..quod. palam: significabant "in Leidensis academiae inauguratione epigrammata oaa ve- luti hoc: , Salvius Julianüs ad Justitiam : Lovanium fructu nos tantum accepit et usu: Hic etiam nexu me juvat esse tuum. Responsum Justitiae: Nee fruetu Grudii nos accepere nec usu, "Namque Papam; non me, nunc locus ille colit. '' Praeterea .prima nostrae academiae ornamenta Lova- niensis àlumni erant, veluti Justus Lipsius et Rem- bertus Dodonaeus, item Tiara, Beyma, Drusius. Re- giminis autem similitudo si Rectoris, Senatus, Facul- tatium jura requiris, etiamnunc in nostra novissima lege videtur. Fuit adeo commumis opinio adhuc se- cülo decimo-octavo. Vid. Fabricii Oratio in na- talem. centesimum et quinquagesimum academiae Ba- .tavae. Leidae 1725. Adnot. pag. 2. Pag. 11. Hugonem Donellum. Quae Donellum praecipitarunt exponit Reidanus Annal. Lib. VI. L. B. 1633. pag. 124. Falsas VM, vulgasse. dicebatur. item Principi maledixisse et Ordinibus. Wagenaer. Hist. Patriae. Vol. VIII. Libro XXX. ad annum 1587, citatis Hollandiae actis: Resol. Holl. Quae praeterea de eo recipiendo acta sunt Siegenbeekius ex actis Curat. eruit. Siegenbeek. Geschiedenis der Leid- sche EHoogeschool. Leiden. 1829. II. Voll. Vol. 1. p. 91. Ibid. aemulo suo summo Cujacio. Aemula- tionis causam ostendit Gundling, in vita Donelli: 64 ADNOTATIO. Anhang.zwu denen Gundlingianis. Halle 1737. pag. 275 : ,» wenn.Cuiacius ein beschlepter glossenmacher oder , elender /eges-fidler gewesen wáre, was gilts, es , würden die beyden herren-collegen, Duarenus , und Donellus nicht das geringste wieder des- , Sen promotion gesaget haben. Aber es ware der- , selbige ein tapferer und fleissiger jurist; welcher , auch andern mánnern das gegen-gewicht halten , kunnte. Er hatte fast alle Griechische und Latei- , nische scribenten gelesen," e.r. Legenda est in primis elegantissima Hospitalii epistola cum Donelli responso, quae in Donelli operibus posthumis exstat, e bibliotheca Scipionis Gentilis, Hanov. 1604. 8vo. Qualis autem fuerit eadcm illa aemulatio a parte Donelli vide apud Spangenberg. Jacob Cujas wnd seine Zeitgenossen. Leipzig 1822. pag. 191. ' Pag. 12. Principi Guilielmo tertio. Anno1674, Vicario: an regi etiam restitissent, quaestio sit. Nar- ratur res apud Siegenbeekium, pag. 198. Pag.13. Barleuset Vossius. Apud eundem cum aliquainvidia, pag. 141. Notanda autem sunt in ea re tempora. Venerunt Leidam quaesitores nono Julio; damnata: autem et interdicta erant Remonstrantium placita lege publica Generalium Ordinum ejusdem men- sis die secundo: root Placaetboek. Vol. I. pag. 167. Non igitur retineri poterant, nec magis suspectus quam reus. ibid. Heidanus quoque. Idem, pag. 230, ut et Ypey en Dermout. Geschiedenis der Nederland- sche llervormde Kerk. Breda 1819. Vol. II. p. 508, ADNOTATIO, 65 et Add. II. p. 333. Utrique curatores onerant; hi tamen Heidanum non alia sperasse, eique exilium. re- missum esse, fatentür. Quaerendum ante omnia vide- tur,an curatoribus succenseri possit, quod Ácademiam suam Cartesianam Coccejanamve haberi noluerunt. Cf. Mosheim. Hist. eccl. T. IX. vers. Belg. p. 235. Pag.14. Nempe de vestitu, e. r. Conf. Akademische Gesetze für die Groszherz. Badischen hohen Schulen. zu Heidelberg wnd Freiburg. Carlsruhe. 4840. p. 37 et 38, n?. 4. seqq. Item Gesetze für die "Studierenden auf der Georg- Augusts- Universitàt zu Góttingen. Gott. 4848. Cap. V. et VI. | Ibid. Jurisdictionem. Academicae jurisdictionis causam nemo melius egit, nemoquc rem altius repe- tivit, quam princeps Sueciae historicus G e y er. /Vytt eit och annat.à anledning af Frágan om academiska Jurisdictionen.. Upsala. 4823. - Tbid. Ex Frederici lege. Auth. Habita. C. Ne fi- lius pro patre. (IV. 13). - Pag.16. Ludov ieus € apellenius praedicabat. Oratio haec inauguralis praemissa est Meursii Athen. Batav. ed. 4. L. B. 1625. : Pag.19. Summum Cujacium. Vid. Spaugenberg, op. l.pag. 201. Dictandi usum. pro re nata probat F. A. Wolf. über Erziehung, Schule, Universitàt. Aus VWolfs literarischem | Vachlasse , zusammengesetst von Wilhelm. Kórte. Quedlinburg. 1835. pag. 360. 5 66 ADNOTATIO. Pag. 19. Vetitisunt. Savigny, pag. 298. De Bononia vide eundem, pag. 252, et universe pag. 554, ubi quaedem. pernotabilia leguntut, veluti de forma dialectica, quam nuper academiae institutioni inferri volut Theremin. über die deutschen Universitá- ten. Beilin. 1836. Ibid. in annalibus ejus. Siegenbeekianis, quo nomine liber nominandus videtur: pag. 163: ,, wit » het geheugen , althans sonder gebruik van een schrif- » telijk opstel." Pag. 20. Est lectissimajuvenumcorona. Ver- . ba sunt eximii viri Savignii: non enim melioribus ea mi- hi dici posse videbantur. Leguntur in opere temporario Historisch-politische Zeitschrift von Leopold Ranke; Jahrgangl832. I. p.570, sub rubrica: Wesen undWerth der deutschen Universitáten. Denostra rationesic judicat: , Ein weit geringer Grad von Beschránkung jener » Freiheit besteht darin, dasz nur dem Schüler eine , ansehnliche Zahl bestimmter Vorlesungen vorgeschrie- , ben wird,die er irgend einmal gehórt haben musz, » Wobei ihm die Wahl des Lehrers, und die Folge , und Zussmmenstellung der Vorlesungen vóllig über- , lassen bleibt. Obgleich dabei der grószte Theil je- » ner Freiheit unangetastet bleibt, so hat sich den- 5 noch auch diese Einrichtung in der Erfahrung als , fruchtlos, ja nachtheilig erwiesen. Zum Grunde , liegt dabei die an sich lobenswerthe Absicht, die » Studierenden durch den Besuch mannigfaltiger » Vorlesungen zu einer recht íreien, vollstándigen , Ausbildung. zw führen; wo aber diese Absicht , ZWangsweise und in Wiedezspruch mit der eigenen: ein grep m CD em ADNOTATIO. 67 ,, Neigung , durchgesetzt werden soll, da wird nichts » bewirkt als das unedle Spiel, wodurch zum Schein » Zeugnisse zusammengebracht werden, um der for- » mellen Vorschrift zu gnügen. So wenig kan geis- » tige Mittheilung gedeihen, wenn ihr irgend ein , üusserer Zwang angelegt wird." De natura et libertate academicae doctrinae vere quoque mihi videtur scripsisse Wolfius; in cujus schedis haee inventa sunt: ,, Vobis praeterea ipsis, quando ad haec auditoria confluitis, non propositum est discere snb magistris, sicut antea faciebatis domi et in scholis, sed ex perpetuis recitationibus nostris proprio iudicio tantum excipere, quantum cuique in- genium seu fagultas sua permiserit. ÁAcceditis enim imbuti literis, quibus tanquam fundamentis nitantur hae altiores, eamque aetatem et judicandi maturita- tem adepti, cujus etiam publica testimonia affertis, ut jam in latiorem orbem disciplinarum introducami- ni, jam periculum faciatis virium remotis custodibus exercendarum, ne inexpertam morum indolem et cru- .da rudimenta studiorum in firmatam aetatem et in munera mox Vobis mandanda importetis. Quam ip- sam ob causam, prudenti majorum consilio, haec Vobis liberior vivendi ratio concessa est, ut ostendere minore reipublicae periculo possitis, quali quisque fortunae et loco posthac idoneus habendus sit. Nec .dum antiqua conditio studendi subversa est ad libidi- nem novorum sapientum, qui, nme aliquot perditi pereant, omnem coetum adolescentium puerili disci- plina:eoérceeri mallent, academias autem civium suo- rum, a parentibus aut paedagogis male neglectorum, resumere educationem, et ipsas denique in paedago- Wes ADNOTATIO. gia et magnos ludos converti," F. A. Wolf. l c. pag. 287. Pag. 22. Qui paucis hisce annis. Yan Heusde. Brieven over den aard em de strekhing van hooger onderwijs. Utrecht. 1829. quo tempore omnes de re- formandis academiis cum dedecore et invidia publice interrogabamur. .À meridie illa tempestas orta erat. Multa praeterea tunc scripta consultaque sunt quae nunc, utilia cum inutilibus, jacent tinearum pabu- lum. Ibid. Exstiterant in Italia olim e. r. Videatur Savigny, volumine eodem passim. Nationum descrip- tio, hodie in plerisque academiis proscripta , adhue observatur ÜUpsaliae, temporis decursu ad praesentem utilitatem conformata. Pag.24 Exstant Epistola Principis e.r. Arau- siaci epistola ad Hollandiae Ordines scripta Medioburgii 22 Septemb. 1574. Latine exstat apud Fabricium, l. c. Lex institutionis regio nomine promulgata, sexto Januario, a Siegenbeekio addita est Volumini alte- ro. ln ea lege dicitur ordinari et institui eene .vrije openbare Schoole ende: Universiteyt. Cf. supra pag. 4. Ibid. Longa sit commemoratio. Vid. J.G. Te- water. Oratio de rebus academiae Lugd Batav. sae- culo octavo et decimo prosperis et adversis. L. B. 3803. pag. 58. Quae sequuntur a Siegenbeekio relata sunt passim. . Pag.25. Leidam venit Claudius Salmasius. Salmasii vitam, epistolarum Syllogae praepositam, scrip- an dia ec - U 1 ADNOTATIO. 69 sit. Antonius Clementius Ziericzeus, L. B. 1665, in qua haec fusius narrantur. m Ba) . Pag.26. Gartesium....justo honore. Opera ejus nuper edidit Victor Cousin. Oeuvres de Des- cartes. Paris. 4824. — Accessit porro Cartesius und seine Gegner, von C. F. lock. Wien. 1835. Ibid. Ruhnkenii. In Epistola ad hitterum ita loquitur.' Opusc. L. B. 1823. II. p. 868. ' Ibid. Wyttenbachii Vita .W. auctore Mah- ne. Gandae. 1823. pag. 92. —|Laudandum est etiam Heinecciorum judicium, patris et filii: quorum hic praeter alia quae patrem Franequerae devincirent , » libertatis praedicat, qua belgae fruuntur, dulcedi- , nem, usuramque amplioris honestiorisque otii;" ille ad Franequeranos scripsit, scire se ,, nullibi quam in , Belgicis academiis largius et honestius otium Musis , amicisimum concedi." Heineccius vocatus est ad tres Belgicas academias: ad unam venit, ad alte- ras duas venire prohibebatur. Cf. Memoria J. G. H ei- neccii cum Zteciiationibus edita. Vrimoet. Zihen. Fris. pag. 802. Siegenb. I. pag. 268. seqq. Pag. 27. Solet etiam e.r. Dequa utilitate prolixe philosophatur Michaélis. ARaisonnement über die protestantischen | Universitüten in. Deutschland. Frano- jfurt. 1773. T. III. $. 83. seqq. De incommodis agit, p. 96. Vid. quoque T. II. 8. 50. Ibid. Nec nimis paucos nec multos. Initio undecim; vid. Statüta Principis Araus. apud Siegen- 70 ADNOTATIO. beekium, Tom. II. p. 302. Anno 1631 numerus a duodecim ad quindecim «constitutus est; postea tamen plures pluresque accessérunt. Viginti-quatuor suffi- cere censet Wolfius, l. c. p. 295: qui nune nos- ter est numerus. Pag. 29. Erga Boerhavium, Vid. Memorie tot het Rapport van den Secretaris v an Royen, als hebbende ingevolge de Resolutie van H. H. Curatoren en Burgemeesteren van den 22 April 1735 gelast ge- weest d'Heer Boerhaven te spreken over de capa- citeit van. die geenen , welke hem zouden kunnen suc- cederen, apud Siegenbeek. T. II. p. 391. Pag. 31. Recuperanda. Lectiones hujusmodi jam liberae dici consuerunt, quae tamen juxta ceteras non liberas (Zwangscollegia , Cours obligés) difficilius sus- tinentur. Premuntur enim praejudicata minoris utili- tatis opinione. Ibid. Jus publicum Germaniae. Leidae in pri- mis ea institutione floruit uterque Vitriarius. Siegen- beek. I. p. 235 et 268. Post alterum We eisius. Id. p. 275. Paulo plura refert Te Water. p. 222. Trajecti id docuerunt Vitriarius minor, Abra ham. Wieling. Petrus Wesseling. Vrimoet. pag. 792. An Trotzius et Tydemannus pater, non comperio. Videtur illud flumen Germanicum eo- rum tempore jam exaruisse. Ibid. Eximiis Professoribus comparandis. Matare, non tamen initio. Joannes Drusius ne- gavit postea, se Leidae vivere potuisse; nec pauci me- ADNOTATIO ju liori lege Franequeram traducebantur. Vriemoet. pag. 55 et passim. Enimvero Lipsius jam duplum ha- buit. Scaligero stipendium maximum tribuebatur, . quod tum 'erat floren. holl. mille ducent, et amplius oetingenti annui. Scipioni Gentili oblata mille quin- genti et domus. Plura hujusmodi vide passim apud Siegenbeekium. Saepissime quoque remunerandi aut excitandi gratia fiebant liberalitates, cum repenti- nae tum perpetuae. Pag. 33. Utilium librorum copiae. Vossiana bibliotheca emta'erat triginta millibus, ex quibus tamen - dodrante soluto," secuta est lis cum publico detri- mento duodecim millium ; eujus litis causas tradit S ie- genbeek. T. I. pag. 24. . Ibid. Schaafius. Ád edendum suum opus Arameum. Siegenb. IL. p. 227. Jam Ottoni Heurnio me- dico librorum edendorum gratia annua trecenta data fuerant. Id. p. 148. ; Ibid. Gelrica] Pontani historia. Notat de Wind. Bibliotheek der Nederlasidsche Geschiedschrij- vers. Middelburg 4832. in Pontano. ' Ibid. Ut etiam in Theologis. Quod in Statutis Collegii Theologici videtur, anni 1631. Part. II. Cap. 8: ,, ofte ook om te peregrineren, ende andere Lan- », den, Universiteiten, ende. Kerken te besoecken."' Pag.34. CuiqueDaniaoptimosquosque. Ve- luti Sneedorfium et Oehlenschláger. Vid. Snee- dorfi vita, auctore Subhm. praemissa viri scriptis : 7 ADNOTATIO. | MA Frederik. Sueedorffs sumlede. Shrifter. . Kióbenh. 47A4. Oehlenschlàgers Levnet fortalt af ham selv. An- den Deel. Kióbenh. 4832. Cap. IL. Saepe tamen publice dantur extra ordinem, veluti Raskio, ut Orientem peragraret. Vid. Samlede Afhandlinger af R. K. Rask. Med Bidrag til Forfatterens Levnet af N. M. Peter- sen. Kióbenh. 4834. Part. I, p. 33. Pag. 34. Quae olim erat summa. Vid. passim Siegenb. In primis laudandi sunt Warnerus, Perizonius, Papenbroekius. Pag. 36. Erit is princeps senatus nostri. Cl. Heringa: quem tamen, ut pepigerat, cum vale- tudine prohiberetur, excepit Cl. Heusdius. FREDER. PHIL. THEOPH. vax ENSCHUT; HARDEROFICENSIS , MEDICINAE CAND. IN ACADEWIA RIIENO-TRAJECTINA, COMMENTATIO, QUA RESPONDETUR AD QUAESTIONEM MEDICAM A NOBILISSIMA FACULTATE MEDICA ACADEMIAE RHENO-TRAJECTINAE PROPOSITAM : » Accurate exponantur signa, cum pathologica , »£wum chemica, quibus veneficium arsenicale, » n foro, certo probari possit. Quae vero ex » chemia petuntur signa, ipsius auctoris expe- » rimentis etiam. illustrari cupit facultas." PRAEMIO ORNATA n. XXVI. MARTII 4. MDCCCXXXVI. » Nur wenn 4fesculap die Gewichte sorgsam geprüft hat , »vermag Themis mit rechter IFaage Schuld und Un- » schuld abzuwegen; und wie die Jünger .desculaps schon »manchenm Verbrecher der im der tiefsten V'erborgenheit » durch Gift mordete, der Nemesis übergaben, so haben »sie auch oft den schuldlos J4ngeklagten gerechtfertigt » und gerettet , indem sie die Binde lüpftemn welche die » Augen der Themis bedeckt." (Henke, Abhandlungen a, de Geb. der gerichtl, Med. B, IIl. p. 79) PRAEFATIO. Ars medica non tantum ad vitam cum sanitate tuendam et morbos sanandos salutaria suppeditat consilia atque auxilia, verum tanta ei est dignitas atque efficacia ut et Ict. viam monstret et funda- menta exhibeat, quibus, quod justitia poscit, decer- nere possint et exsequi , in caussa ubi de hominis vita et morte, felicitate et fama agitur. Nemo enim nescit, inter varias, quibus humanum genus ad vi- tae exitum ducitur vias et illam occurrere, quae per venena, aut sponte hausta, aut errore sumpta, aut maligne propinata, sanitatem et vitam in per- niciem praecipitat. "Talis si incidat casus, vel in al- terius vitam et sanitatem delictum fuerit commissum ,' Medicorum judicium , et de venefició instituto sen- tentiam exquirere solent jurisperiti, ^ Facile tamen quis perspiciat, quam magni sit momenti in illo negotio non leviter versari, sed omnes ingenil jue di- 4 PRAEFATÍO. diciique vires et artis praesidia intendere, ut certz ac vera proferatur sententia, | Quae cum ita sint, valde quam placuit mihi, quam Medicorum ordo proposuit quaestio: , Accurate exponantur signa, cum pathologica , ,tum chemica, quibus veneficium arsenicale, in »foro, certo probari possit. Quae vero ex chemia »petuntur signa ipsius auctoris experimentis etiam »ilustrari cupit Facultas." Cum itaque bene perspicerem , quantum mihi emolumenti allaturus esset labor praecipuis fontibus impensus, e quibus, ad probandum veneficium omnium frequentissimum hauriuntur argumenta , tempus mihi superstes majóre cum fructu consumi arbitratus sum, opus illud tentando, quam ut inani- bus indulgerem voluptatibus. Ordinem, ut ex rei natura nascitur et quaestio indicat, quam proxime sequi conatus sum, cum primo partem pathologicam exposuerim , chemicam deinde, atque hujus signa, experimentis institutis , ipse indagaverii, Quod cum facerem alia inveni confirmata, minus recte indicata alia. Doleo tamen tempus mihi defuisse, ut accuratius investigarem reagentia ad indicandum acidum arsenicum laudata, num [e s PRAEFATIO. 5 num et varia reactionis indicia pro variis principiis erganicis et; inorganicis admixtis essent diversa, num minus, sique differrent , quaenam inde deduci possent, quoad illorum reagentium eflicacitatem. Quoad signa pathologica , quae durante vita obser- vantur, monere mihi liceat, me plerumque quid singulare singulis inesset observationibus, quantum potui, breviter indicasse, cum in diversis veneficii arsenicalis exemplis symptomata valde sint diversa , et alia interdum in aliis adsint, in aliis alia difice- ant; quo fit ut delineatio symptomatum tantum generalis accurata dici non possit, neque igitur in- servire ad probandum veneficium , quacunque de- mum ratione et modo illud fuerit institutum, | Ubi tamen, tum propter observationum multitudinem , tum vel imprimis propter symptomatum similitudi- nem, haec succincte exponi posse, absque ipsius argumenti damno, mihi visa sunt, jure a modo dicta agendi ratione me discessisse spero , ne imme- rito augerem opusculi molem. Defuit mihi occasio ut ulterius indagarem vim arsenici, qua cadaverum eo defunctorum putredinem arcere valet , quae res, imprimis quoad Medicinam forensem, ulteriore examine adhuc omnino indigere videtur, Cae- 6 PRAEFATIO. Caeterum huic commentationi multa deesse et sentio et scio; atque metus me corripuit haud le- vis, cum tantum opus essem suscepturus , ne tanto oneri ferendo deficerent humeri viriumque mearum talis foret tenuitas, qualis pro omni quaestionis gravitate, solutionem efferre non posset. Neque metum illum fuisse incongruum credo, — feci tamen quod potui non quod volui. Quidnam au- tem praestiterim, Viri Clarissimi , vestro judicio lubens equidem committo. CONSPECTUS. PARS PRIMA. SIGNA PATHOLOGICA VENEFICII ARSENICALIS. CAPUT I. IN VITA OBSERVANDA. In prima specie, Arsenico ventriculo ingesto. 2. De diverso temporis spatio , quo symptomata ingruunt, 5. De diverso mortis tempore. &. De diverso veneficii decursu. 5. In. secunda specie, Arsenico ventriculo ingesto. 6. Veneficium complicatum. 7. In tertia specie, Arsenico veniriculo ingesto. 8. Continuatio. 9. Continuatio, 10. Arsenieo pulmonibus attracto. 11. Arsenico capiti extus admoto , naribus hausto. 12. Arsenico reliqui corporis cuti applicato, » 13. Arsenico vaginae introducto , ano ingesto. CAPUT II. POST MORTEM IN CADAVERE REPERIUNDA. e LJ * uuzugyguvuv gu. $. 14. In singulis organis. » 15. In cadavere universe spectato, PARS ALTERA. SIGNA CHEMICA VENEFICII ARSENICALIS. CAPUT I. DE ARSENICO EJUSQUE PROTOXYDO. $. 1. Introductio. » 2. De Arsenico, » 5. De ejus protoxydo. CAPUT II. | DE DEUTOXYDO ARSENICI. A, Substantis organicis destituto, 4. Proprietates Chemicae. » 5. Forma solida, $. 6. Me- mec: 8 CONSPECTUS. $. 6. Metalli restitutio. 7. Forma liquida. Hygdrogenium sulphuratum. 8. Sulphas cupro-ammoniacale. 9. Nitras Argenti ammoniacale. 10. Nitras Argenti. 11. Chameleon minerale, 12. Aqua Calcis. 15. Sulphas protoxydi et deutoxydi Ferri. 14. Chromas Potassae. 15. Mercurius sublimatus corrosivus. 16. Solutio amyli iodata. 17. Metalli restitutio. UuUtutvuvrvUXVM B. Substantiis organicis , speciatim ventriculo ejusque contentis , commixto, $. T2 1^. Methodus Rosi, 2^. » Roloffii, Zo, » Berzelii, s dod PT GhiehsouL Bo, » Sartorii et Monheimii. 6». » Orfilae. 7^. » Cooperi. P020: — o. » Philipsii. 9^. » Parisii. 10^, » Rappii. CAPUT iil. DE ARSENIITE CUPRI ET POTASSAE. DE ACIDO ARSENICICO ET ARSENIATE POTASSAE, '" DE SULPHURETIS ARSENICI. $. 21. De àrseniite Cupri. » 22. De arseniite Potassae, » 28. De acido arsenicico et arseniate Potassae, 1. Nitras Argenti, 2, Nitras oxyduli Hydrargyri, 5. Sulphas dentoxydi Ferri, 4. Acetas Cobalti, 5. Acetas Niccoli, 6. Acetas Uranii, 7. Acetas Plumbi. $8. Acetas Zinci. 9. Sulphas Cupri. 10, Hydrogenium sulphuratum. » 24, De Sulphuretis Arsenici. — eaesupn n má | 8, Ne PARS PARS PRIMA. SIGNA PATHOLOGICA. ————À— m s € Nune CAP. I. : IN VITA OBSERVANDA. $. 1. Ciorporis humani vivi partibus, paucis tantum exceptis, facultatem esse propriamj, qua stimulos suo quodam modo percipiunt, sed et perceptis vim vi opponunt, ac repulsionem veluti illius , quod quietis suae statum turbat, tentant, verbo: cor- pus nostrum ad stimulos ipsi admotos in actum duci vitalem , natura saepe succumbente deinceps, omni- bus est cognitum. — Neque vel aliter potest, quin omnium corporum viventium organismo innimicis- simus fere Arsenici stimulus, varias provocet in homine vitae reagentis indicia, plenaria ejus abo- litione frequenter terminata. —Quod omnium fre- quentissime accidit, si in partem vinculo arctissi- mo omnibus junctam, ventriculum puta, introdu- catur, et primariam suam vehementissimanique in ilum et intestina exserat actionem. Peri- Io COMMENTATIO Perünent igitar huc, illae veneficii arsenicalis historiae, quibus symptomata tamquam primarium eorum fontem habent, vehementem membranarum mucosarum tractus intestinorum aliarumque par- tium, irritationem , cum insigni magis virium pro- stratione , quam manifesta et immediata systematis nervei laesione; quamvis certum sit, vinculum, quo omnia corporis humani systemata ad unum quasi junguntur, unius non sinere laesionem sine alterius quadam affectione morbosa. Quodsi ergo quis Arsenicum ingesserit, testante experientia, plerumque subito , nausea insigni (1), hor- (1) Nonnulli de veneficio arsenicali scriptores tamquam primum ejus signum commemorant saporem austerum. (O r- fila, T'xicologie générale, 5me Edit. Tom. 1. p. 596. — Moll, Zeerb. der geregtelgke Geneeskunde , B. IM. 6.786, p.145.) Plerumque vero, ilium desiderari, non tantum ex eo colligitur, quod vulgo, ne veneni alicujus subesset sus- picio, aliis substantiis mixtum hoc adhiberi solet; verum et observationes hujus veneficii quam plurimae, de illo nul- lum exhibent indicium, nisi huc pertineat casus a doct, Kloekhof observatus, quo foemina querebatur, de sapore insuavi cibo inhaerente (7'erhand. van de Maatsch. der IP'e- penschappen te Haarlem , VIII. Deel 1ste St. p. 599.) , vel doct, Borges observatio, qua 'de sapore i;suavi et quasi piperino foeminam fuisse conquestam testatur. (Ueber eine Vergift. durch Jrsenik; in Rust, Mag. f. d. gesammte Heilk. Bd. V. p. 66.) — Monet Christison, opinioni me- moratae ansam dedisse faucium inílammalionem celerrimam , ferventem illam sensalionem provocantem, (Ejus Jbhandl. ueber die Gifte, aus dem Englischen. 1851. p. 2&&. — Conf. hujus Commentat. Pars II. . $. 4. MEDICA. II horrore et anxietate pectus stringente corripitur, Atrox accedit in regione hypogastrica dolor, ustio- nem internam simulans atque pressione magnopere auctus. ^ Faucium siccitas et ardor haec comitane für, eorumque constrictio spasmodica , quae ingens provocant potuum desiderium , rarius deficiens et tali ratione interdum auctum, ut simplici liquido- rum adspectu suffocationis metus oriatur, vomi- tusque convulsivus producatur. Interim ructus observantür ét continua vomendi conamina, cum voce rauca et impedita interdum loquela. ^ Vomitus tandem oritur saepius repetitus , quo materia ejici- tur ex flavo-viridescens , foetida, interdum et nigra, haud raro sanguine mixta; praesertim si, vita non- dum extincta , ultra diem protrahatur morbus. Alvus est constipata et aegri tenesmis dolorificis illisque saepius revertentibus ad ejus solutionem incitantur ; vel er profusa oritur diarrhoea, cum ano saepe ex- coriato validum provocante dolorem. ^ Abdominis cruciatus vehementia aucti iugruunt, atque, igni intus comburenti utcunque comparandi, «majorem occupant abdominis partem, imprimis si valida ad- sit diarrhoea , aut tenesmi observentur vehementes. Venter interdum prominet, saepe vero, carinae in- star, ad vertebras retro tractum apparet. | Neque raro observantur signa, quae notabilem indicant pulmonum et ductuum aériferorum laesionem. Res- piratio enim est brevis et accelerata, atque dolore pectoris obtuso puimones veluti constringuntur. An- 12 COMMENTATIO Anxietas accedit ingens et oculi splendentes, ru- bore profundo interdum tincti, ex orbitis suis pro- trudi videntur. Urina interdum dolorifica et parca ,. vel et copiosa e corpore eliminatur; imo haud desunt hujus veneficii exempla, quibus genitalium aderat tumor et, dolor in vesicae regione apud viros; velardens vaginae sensatio labiorumque ex- coriatio in foeminis. Haec cum per quoddam tem- poris spatium fuerit perpessus aeger, motibus convulsivis levioribus , quandoque dirissimis , con. vellitur) primo truncum, postea totum corpus af- ficientibus. Surarum et brachiorum accedunt spas- mi in veneficio Arsenicali praeprimis validi, Vires continuo magis decrescunt, donec prorsus tandem deficiant, Pulsus enim intermittens tactu fit diffi- cilis et tremulus, indicio vacillantis cordis actionis. Lingua tremit; labia colore livido tincta spumant , facies decomponitur et tristem edit miser clamorem. Sensus externi deficere incipiunt, imminuitur au- ditus visusque acies, atque dilatatur pupilla ad lu- cem insensilis. JDelirat subinde, stupor interdum adest; silent vomendi conamina et sudor spissus et foetidus in capite et pectore prorumpit ,' comitatus haud raro extremitatum livore profundo eorumque frigore marmoreo. Alvus foetidissima — inconsciis aegris solvitur , aphtisque albicantibus , nigrum ce» lerime contrahentibus colorem , os obtegitur, dum sanguinis frequenter oriuntur effusiones subcutaneae , tamquam totidem signa, quae summam indicant vi- MEDIC A. 13 virium prostrationem , ac perfectam humorum dis- solutionem. Quibus placida plerumque sequitur , intra unius aut trium dierum spatium » IDOIS, prae- gressis interdum convulsionibus (1). Haec signa vulgarem denotant veneficii nostri de- cursum. At vero, veluti in aliis morbis, ita et in veneficio arsenicali , neque signa neque effecta ea- dem omnino in omnibus Sunt exspectanda, sed varia ratione diversa, ut desint quandoque ex iis nonnulla, conspiciantur et non numquam alia, de quibus nullam adhuc injecimus mentionem, Ada od Prima igitur quae observatur diversitas Spectat tempus, quod venenum inter ingestum et quae pro- xime sequantur symptomata intercedit. — Quamvis enim statuitur, et jure statui potest, Arsenicum vulgo intra dimidiam horae partem effecta sua ciere, fateri tamen oportet , longe brevius non tantum , sed minimum haud raro sufficere temporis intervallum , Ut, intensitate licet diversa et numero , appareant, aegrisque percipiantur, Cujus rei tamen et con- tra» (1) Hahnemann, ZUobe d. "trsenikvergiftung UL. S. ffe P. Ág — 52. $. 99 — 107. Suerman, Jis. de "rseni- €i in corpore humano effectibus etc. Traj. 1809. p. 20 $- 26. Metzger, System der GericAtl. -rzneywiss., edit. Grüner zzd Remer 1820. 3.212. Orfila » Ll c. p. 306. Christison ; b ci p. Soo seqq. 14 COMMENTATIO trarium aliquando obtinet, cum per integras horas interdum sileant, ;quae vulgo provocantur effecta. Videamus igitur de illis observationibus , quibus ea celerrime insecuta leguntur. Valentini tale exemplum communicavit viri cujusdam, qui ante perfectam jusculi Auripigmento intoxicati deglutitionem , extemplo quandam altera- tionem. observabat, illudque ideo. seposuerat (1). Immediate post potum assumtum venenatum , indi- viduum quemdam fuisse affectum testatur Wild- berg (2). Puellam vidit doct. R oget undevise- simam aetatis annum emensam, quae ut mortem sibi infligeret , Arsenici albi granis 6o, cum panis quadam portione, butyro illita, ingestis, intra vix decem minutas (/z about ten minutes) vomendi conaminibus et ingestorum rejectione corriperetur(3). Similem fere ac Valentini observationem narravit doct, Borges de foemina, quae de saporejvalde insuavi atque sensatione a pipere productae simili " conquereretur et bono licet appetitu , mon nisi parca ciborum quantitate , illam ob causam, utere- tur (4). Hominem post octo horae minuta nausea fuis- (1) -Pandectae Medico-Legales. Frí. y70a. Pars I. sect. 3. cas, 26. p. 584. (2) Practisches Handb. für Physiker. I11. 298. Cf, C hris- tison k. c. p. Jor. (3) .4 case of recovery from the ejfects of -[rsenic etc. iu Lond. Medico- Chirurgical TTransact. third edit. Vol. 1T« p. 158. (&) Rust, Lc. MEDICA. is fuisse correptum, apud Edwards legitur (1); atque valida memorat symptomata doct. Bernt intra quindecim minuta ab ingestione solutionis Arseniatis Potassae insecuta (2). Egregius Wep- ferus protulit C ysati cujusdam historiam , qua hujus filius quarta modo horae parte elapsa ab Arsenico forma pulveris ingesto, vomitu, pallore aliisque signis affectus fuisse invenitur (3); cum Christison, vigesimo ab ingestione minuto vene- ficii symptomata invasisse observaverit (4). Quibus addi potest celeberrimi Morgagni observatio, viri cujusdam, qui vix semihora post coenulam, ex pane conciso in jure cocto et pulvere Arsenici ad- sperso, improviso vomitu correptus est (5). Haec sufficere videntur ut pateat, aliquando intra temporis spatium semihora multo brevius, prima provocari symptomata. Dantur observationes quam plurimae, quibus illud temporis intervallum accu- rate haud definitur, quaeque tantum, subito, brevi, vel statim post veneni assumtionem , symptomata fuisse exorta indicant, quarum mentionem me inji- . Cere itaque non potuisse quisque intelliget, Se- (1) Ibond. Medic. and Phys. Journ. XLIX. 117. Conf. Christison 1. c. (2) Beitrüge zur gerichH. Arzneik. IV. 221. Cf. Chris- tison ibid, (3) Historia Cicutae aquaticae, Cap. XXI. hist, II. p. 953. L. B. 1735. (4) L. 1. p. 5o1. (5) De sedibus et causis morborum etc. Epist, 59. art, 6. 16 COMMENTATIO Sequentibus contrarium aliquando accidere proba- re mihi liceat. Observatione doct. Devergie constat, post ter- tiam demum horam in veneficio, Sulphureti ope peracto, apparuisse symptomata(1). Idem a deglu- titione spatium , omnique signo destitutum,, vidit doct. Mac Auley, licet veneni porrecti quantitas VII drachmis non fuisset minor (2). Cl. Derndt virum observavit , qui oxidum Arsenici nigrum pro parte solutum ex errore assumserat. Aliquoties , post quoddam tempus, nausea corripiebatur , dein- de non revertente; quo factum est ut lectum , tempore vespertino petere posset ab omni morbo liber, gravissimis tamen media-nocte accedentibus phaenomenis (3). Egregius Ettmullerus a por- recto cum potu veneno, quinque horis elapsis , infantem vomitu fuisse correptum. annotavit (42. Neque citius invaserunt symptomata in casu memo- rabili, quem vidit doct. Gérard, magna Arsenici albi quantitate a viro spirituosis dedito assumpta ( 5). Puella, quae hora 10 vespertina liquorem suspec. tum (1) Dictionn. de Méd, et de Chirurg. pratiq. Art. AArsenic. III. 54o. Cf. Christison, Nachtrage zur ersten .uf- lage u. $. 1v. p. 97. Weimar 1851 et 1833. (2) Christison, ibid. (5) Hufeland , Journ. für die practische Heilkunde, Bd. 77. St, V. p. a (&) JMisceli. Curios. Centur. IIl et IV. observ. 126, P. 283. (5) Orfila l, c. p. 588. MEDIC A. 17 tum ingesserat, proxime demum sequentis diei tem- pore matutino, nocivas experta fuit Arsenici effec- tus (1)5 et, tandem hic adduci forsitan posset, doctissimum T onnelier observasse puellam , quae jusculo Arsenico albo intoxicato , hora undecima pomeridiana fuerat usa, eo tamen singulari effectu , ut nullum ante tempus vespertinum apparuerit signum , nisi frequens coloris mutatio et inquietu- dinis indicia; sed addendum, illam doloris sui sensum omni studio celasse (2). Haec de diverso, quo symptomata ingruunt tem- pore, sufficiant. S as Quemadmodum sympto:ata in veneficii casibus , quos huc usque retulimus, diverso tempore incipiunt, ita et diverso temporis intervallo morte plerumque terminari solent, quae inrra unius et trium dierum spatium vulgo miseriis finem imponit. Si vita ad tertium diem protrahatur, aequalem saepius non indicant symptomata vehementiam , quamquam ta- men, post remissiores saepe notabiles, intentione majore redeunt vitamque tollunt. Ab altera parte longe citius in quibusdam casibus vita extinguitur, quam- — (1) EEdinb. medic. and surgic. Journ. XXVI, Cf. C hris- tison, ibid. (2) Orfila l. c. p. 380. seq. ENS, xs: 18 COMMENTATIO quamvis casus illi non pertineant ad illam obDser- vationum seriem, de quibus deinceps videndi erit occasio. Quas ad hanc classem reduci debent histo- rias, nunc relaturi sumus. Doct. P yl intra 10 horas vitam sublatam vidit (1). In casu a Metzgero memorato (2), inque alio, quem observavit doct. Wildberg, hora sexta mors sequebatur (3). Hohnbaum bis , intra quin- que horarum spatium , mortem secutam vidit (4). Horam, a deglutito veneno , quartam indicant We p- ferus (5) et Male (6). Doct. Johnston alium hora tertia et dimidia obiisse refert (7). Celerriman denique annotavit mortem provocatam doct. P yl, in alia hujus veneficii historia , qua intra breve trium horarum intervallum vita fuerat sublata (8). Haec de mortis invasione aliquando celerrima in casibus, qui ut jam diximus , inflammatione mem- branarum mucosarum validissima ab aliis distin- guendi sunt, dicta sunto. Saepius enim eundem celerrimum decursum in aliis observationibus videbi- mus, (1) Mufsitze und Beobachtungen , 1.55. Cf. Christison Abhandlung u.s. w« p. 542. (2) De veneficio caute dgudicando. Schlegel opusce IV.22. Christison l. c. p. 307. (8) Practisches Handb. u. s. w, ibid. (4) Henke, Zeitschrift f. d. Staatsarzneik. B. II. p» 506. seq. — ibid. B. V. p. 416. (5) l. c. Historia VIl. p. 556. (6) Elements of juridic. Medic. 68. Christison ibid. (7) Essay on mineral poisons. Christison ibid, (8) l. 1. V, 106. Christison. ibid, MEDICA. 19 mus, at vero hae, cum natura sua valde sint a descriptis diversae, alium etiam occupent locum necesse erit, : Su Remanet tandem ut aliam eamque ultimam. exhi- beamus diversitatem , quae in hujus seriei historiis veneficii nostri quandoque obtinet. Veluti enim morbi initium differt Saepe et terminus, sic et ipsius venéficii decursus haud raro ita solet mutari, ut multa, quae alias observari solent symptomata , deficiant. Wepferus historiam refert pueri, in quo omnia symptomata, convulsionibus et vomitu exceptis, ante mortem fuerunt observata (1). ^Vomitum deficere quidem , reliqua vero irritationis signa om- nia adesse , vidit doct. Pyl (2). Mor gagnius observationem edidit viri, vulgaribus symptomati- bus correpti, sine ullo tamen dolore aut tensione in cordis scrobiculo et reliqua ventriculi regione ; revaluit (3). Mors tamen insecuta legitur, mo- nente illo, in foemina, intra horam a pastillorum venenatorum esu duodecimam, virium potius lapsu, quam acrioribus praegressis doloribus (4). Alia pros- (1) Ll. c. Historia I. p. 347 et 549. (3) I. c. (3) I. c. Epist. LIX. art. 6G. (&) ibid. art. 5. B s o COMMBENTATIO prostat hujus veneficii observatio, in juvene octo annos nato , qui pressione licet instituta, nullum percipiebat dolorem per omnem decursum morbi, intra o1 horarum spatium morte terminati (r1). Doct, Gardner idem fere testatur de puella, deci- mum quartum aetatis anpum emensa , quae omnino vomitu, at aliquo tantum ventriculi ardore corri- peretur, sine ullo tamen dolore aut sensibilitate aucta (2). Observationem menroratu dignissimam communicavit doct. Yelloly. luvenis, qui dimi- diam Arsenici unciae partem ingesserat , signis Gastro- Enteritidis prehendebatur, veluti nausea, vomitu, diarrhoea , linguae ardore, aliis, cum tamen neque de dolore conquestus fuerit, neque ullum illius indicium ammadverterint adstantes. Fato suo intra 91 horas functus est. Alia tamen, neque minus singularis hic obtinuit pulsus, ab eo, qui vulgo in veneficio nostro cernitur, statu, aberratio. Post horam enim, ab assumto veneno, duodecimam , ictus quadraginta tantum in minuto primo perficie- bantur; post horam vero decimam nonam, ante mortem secundam, ad triginta pulsus decreverat ille numerus (3). Haec historia unicum exhibet, quantum equidem scio, exemplum, singularis bujus pulsuum ano- (1). Zond. med. surgic. and pharmac. repository. V,Il.. Notices of lectures etc. p. 270. (2) -Edinb. medic, and .surgic. Journ. XXXIII. 305. €f. Christison, NacAtráge p. 98. (3) Ibid. V. 589, Christison, AbAandlung p. 30g, M'EDICA-^?-^ 2I anomaliae. Cl. Metzgerus observationem anno- tavit hujus veneficii, quo colica, vehemens diar- rhoea et vomitus sistebant symptomata (1). Sin- gularis cernebatur decursus in exemplo a Henke allato, quo juvenis Arsenicum, ut febrem inter- mittentem tolleret, assumserat. Inquietndine magna afficiebatur , clamoram edens et verba confuse pro- nuncians. In somnum deinde incidit profundum, | (n einem tiefen. Schlummer) accedente singultu et , quinque horis ab ingesto veneno elapsis , morte (2). Atque haec dicta sint, de signis pathologicis , quae, durante vita, observantur in prima serie obser- vationum , in quibus a primarum viarum inflamma- tione eademque organorum aériferorum et uropoié- ticorum interdum affectione morbosa, primam ori- ginem deducunt symptomata. Patuit autem ex dic- tis, haec syniptomata, neque in omni veneficii casu subito ingruere, neque celerrime semper atque re- gulariter augeri eorum vehementiam 5 ast ea , diu interdum post venenum assumptum evolvi, lente protrahi atque post intermissiones, haud raro per- spicuas, mortem inferre, cum tandem deficiebat saepe, dum vivebat aeger, symptomatum caterva , veneno nostro plerumque excitata , veluti vomitus , diarrhoea , dolor aliaque; licet valida adessent post mortem inflammationis praegressae indicia, Het $. s- (1) Vide supra p. 18. — Not. 2. (2) Henke, Zeitschrift B. V, p. 416, 22 COMMENTATIO $. 5. Pervenimus ad aliam observationum seriem hujus veneficii, qua exhibendae sunt historiae, quibus apparebit, non tantum valida deficere posse symp- tomata durante vita, sed et cadavera solitis inter- dum signis esse destituta. Hae observationes itaque, symptomatibus inflam- matoriis fere vel prorsus destitutae, aliam eamque singularem constituunt classem, summi Medicis forensibus momenti. "Vomitus in his casibus debi- lis, levior dolor, vel neuter observatur, cum vi- rium defectu subitaneo, animi deliquio atque vita intra paucas horas plerumque terminata. —Occurrit imprimis ille veneficii decursus, si magna veneni quantitas ingeratur, vel forma soluta aut in frus- tulis comminutum illud adhibeatur. Doct. Smith hujus generis memoravit historiam viri cujusdam , qui, post deglutitam integram Ar- senici unciam, vomitu, bis velter tantum repetito, correptus fuit, omneque fere venenum rejecit, Ventriculi dolor et ardor solito erant leviores. Obiit intra octo horas, — ventriculo post mortem paulu- lulum modo inflammato, aére inflato et Arsenico destituto (1). Di- (1) New-York medic. and philosophic Journ. and Re- wicw. Vol. 11I, n?. 1. An. 1811. in. Hufeland Journ. B. XXXVIC S6 5, p:15. MEDIUG.A. 23 Diarrhoeam , cardialgiam , stranguriam, . solito gradu omnia leviora, vidit Metzgerus. Convul- siones debiles et respiratio diflicilis, mortem proxi- me praegrediebantur; cum post mortem, in ven- triculo, Arsenici uncia dimidia inveniretur (1). Christison casum narrat , quo puella , 14 annos nata, 9o Arsenici grana hauserat, eventu intra quin- que horas letali, Semel vel bis tantum vomuit, et praeter lassitudinem et debilitatem , qua labora- bat insignem , non nisi de aliquo dolore conquesta fuit (2). Alio individuo, post quinque horas elapsas , mors supervenit, Emeticis licet propinatis vomi- tus non producebatur (3). Aliud exemplum a doct. Missa observatum re- tulit Orfila. Vir quidam, hora octava matutina, Arsenici albi pulverisati drachmas tres assumserat , eo tamen singulari eventu, ut nullum fere, ante horam primam pomeridianam , passus fuerit sympto- ma, quod veneni deglutitionem indicare posset. Accessit vero deinceps constrictio regionis epigas- tricae dolorosa, calor urens, sitis, cum habitu depravato et pulsu accelerato, Symptomatibus il- lis gravioribus redditis , abdomen vertebras versus IC- (1) Materialien für die Staatsarzneik. 11. 95. C£. Chris- tison l. c. p. 912. (2) Christison ibid. (8) Lond. med. and physice. Journ. XXXIV. Chris- tison secutus, hanc hisioriam ad eandem observationum classem retuli , quamvis in cadayere reperta mihi incog- nita sint, Christison ibid. 24 COMMENTATIO retrahebatur, cum pulsu parvo, contracto et inter- mittente, quibus deinceps superveniebant facies decomposita, sudores frigidi faciei et extremita- tum, cum pulsu digitum fugiente. fora quinta vespertina morte miserrima poenas luit (1). Haec historia, quoad symptomata, prioribus (S8. 2. p. 16) fere est similis; attamen uti deinceps patebit signis pathologicis in cadavere repertis, ad ills accedit, quas hac $. memoravimus. CI. Chaussier singularem refert observationem viri, mediae aetatis , corpore robusto instructo, qui, cum magnam Arsenici frustulorum copiam adhibu- isset, fato suo fungebatur, nullo accedente, praeter leviorem syncopen, signo (2). La Borde historiam descripsit puellae 27 aetatis annum emensae, quae per magnam diei partem in ingerendo Arsenico occupata fuerat; insequente faciei habitu, qui tristitiam et morositatis speciem prae se ferebat. Deficiebant doloris vestigia, pulsus erat aequalis, haud contractus, nausea nulla neque faucium affectionis inflammatoriae aut spasmodicae suspicio. Potu ingesto vomebat. Facies anxiera- tem indicabat, sed de nullo querebatur dolore. Somnolentia insigni afficiebatur et magna per qua- tuor horas erat ejus tranquillitas, accedente leviore dolore et placida morte (3). Ne- (1) Orfila I, c. p. 587. seq. (2) Ibid. p. 597. seq. (5) lbid, p. 584. seq. [: -MEDIC A. 2s Neque mibus huc pertinet observatio doctissimi Gérard, de qua supra jam monuimus (p. 16). Talis enim erat viri illius conditio, qualis ne sus- picionem movere posset de veneno ingesto. Quin- que horis vero elapsis, crurum frigore intenso cor- ripiebatur et convulsive illa retrahebantur, morte, post vomitum, momento citius aegrum auferente (1). Hae observationes dilucide equidem probare mihi videntur ; symptomata prae aliis diagnostica aliquan- do deficere, quamvis magna veneni quantitas fuerit hausta atque in ventriculo post mortem reperta ; neque itaque phaenomenorum pathologicorum expo- sitionem sufficere ad probandum, veneficium revera fuisse institutum, . $. 6. Retulimus praeterea ad hanc classem , quae ve- neficii nostri complicati, ut dicitur , occurrunt ex- empla. Valde enim unius substantiae actionem , alius additione mutari posse, ex medicamentorum doctrina satis superque constat , atque Arsenici ex- emplum ulterius confirmat. Sic spiritus vini facul- tate gaudet nervos obtundendi iisque narcosin indu- cendi, si satis magna ingesta fuerit quantitas; quo fit, ut symptomata irritationis antea memorata peni- tus (1) Ibid, p. 389. 26 COMMENTATIO tus deficiant, vel pro magna saltem parte deside-. rentur, nullaque haud raro in cadaveribus conspi- ciantur fabricae laesionis indicia. Hujus generis igitur exemplum communicavit doct, Ward. Juvenis 17 annorum, crapula affec- tus, drachmas tres Arsenici ingesserat. Inseque- bantur, duobus horis elapsis, nausea et pulsus frequens absque tamen vomitu aut ventriculi dolore. Emeticum ei deinde porrectum vomitum provocavit amplum et frequentem. Pulsus pedetentim redde- batur frequentior, cum insigni virium , post octo horas, imminutione. Hora 17 ab ingestione, lassi- tudo erat aucta, et post 2o horas extremitatum oriebatur frigus et spontanea ventriculi contento- rum per superiora rejectio. Hora 36, diarrhoea ex- orta, mors instabat, intra 41 horas secuta, cum aeger tantum de dolore leviore fuerat conquestus , si valida institueretur pressio. Tunica ventriculi mucosa deprehendebatur sana (1). Vir quidam liquoris alcoholici (Whisky) in- gestione, ebrius minus quam irritatus, quamdam Arsenici quantitatem assumebat, eo tamen effectu ut neque natura, neque arte vomitus produci posset. Gastrenchyta applicabatur, qua, per horam adhibi- ti, liquor evacuabatur, manifesta exhibens Arse- nici indicia. Nullum vero oriebatur veneficii arse- nicalis symptoma, ventriculo licet vacuo, cum ante (1) Christison l. c. p. gig. MEDIC.A. 27 ante septem horas ultimam assumsisset ciborum portionem (1). Similem fere effectum, sed morte terminatum, vidit doct. Wood. Juvenis 17 annorum, mane, noctem in commessatione peractam sequente, un. ciam Arsenici dimidiam hauserat. "Praeter lassitudi- nem et somnolentiam , nullum intra duas horas et dimidiam aderat aegritudinis signum. Paulo vero post vomitu spontaneo , arte deinde adjuto , affi- ciebatur, dum pulsus per nonnullarum horarum spatium paulisper tantum fuit acceleratus. | Hora vero ab ingestione 18", symptomata sequebantur veneficii consensualia, per duos dies protracta, at vero, vomitu excepto, nullum signum affectionem indicabat localem , quamvis post mortem in ven- triculo omnino perspicuam (2). $8. 7. Tertiam tandem varietatem constituunt observatio- nes veneficii arsenicalis, in quibus praevalent symp- tomata nervosa; quod praesertim accidit, si minor porrigatur veneni quantitas, vel magna ejus pars vomitu fuerit rejecta. ^ Haec indicia systematis neivei laesionis praegrediuntur vulgo phaenomena in- (1r) Christison NacAtráge, p. 215. (2) Edinb. med. and surg.Journ. XXXIII, 61. Cf. Chris- tison l. c: p. 416. 28 C-OM"NENTATPO indole inflammatoria; interdum, his adhuc saevien- tibus, ila apparent; rarius autem utrumque ge- nus eodem tempore incipit. Inter haec symptomata in affectione systematis nervei fundata, prae ceteris frequentior cernitur paralysis, reliquis benignior, per longum tamen. interdum temporis spatium aegros tenens. Celeb. de Haen primam hujus generis cum pu- blico communicavit observationem foeminae cujus- dam, quae quamdam Arsenici quantitatem , eo ef- fectu hauserat, ut valida prodirent inflammationis symptomata, quae die secundo et tertio remittebant. Quarto vero die pedes invasit qui dicitur crampus , crassaque plantarum pedum epidermis tota secessit. Balneo adhibito, crurum ipsi sensim impeditior motus, ut ingenti cum labore tardissimeque passus quosdam ederet, verum ab ineunte Septembri, mense, a comesto veneno secundo, cruribus mo- vendis ultra non esset, manuumque ac brachiorum fere omnem motum amitteret, humeris solis ac femoribus non nihil adhuc obsequiosis. Jamque universo de corpore, caput si exceperis , epidermis secessit. Postmodum autem motus exiguus mus- culis manuum rediit, accedente intolerabili cruram pedumque pruritu, cum reliquarum functionum in- tegritas minime esset laesa. Mense vero quarto febris adoriebatur , cardial- sia, cephalalgia et prosternebatur tantillum illud, quod supererat motus. Spatio bimestri medicamenta pa- MEDICA. 29 paralysin ac pruritum doloremque nihil emendave- runt, donec tandem, balneo applicato, in eo fue- rit restituta , ut gradi inciperet , deinde ambularet , digitos nendo exerceret ac prorsus sanata, mense demum septimo, domum suam repeteret (1). Doctissimum inter nostrates Hoykaes aliam re- tulit historiam, qua foemina 63 aetatis annum .emensa, solitis corripiebatur signis, ea tamen dif- ferentia, ut per longum duodecim dierum spatium, diversa cum vehementia illis excruciaretur. Die vero decimo tertio brachii dextri ejusdemque lateris cruris paralysi afficiebatur, post nonnullos dies . eXtremitates etiam lateris oppositi occupante (a), ,Stuporem et paralysin brachiorum crurumque in alia foemina, cum reliquis symptomatibus , fuisse observata monet Kloekhof (5). Ante aliquot annos doct. Murray veneficium - observavit quatuor liominum, qui validis inflamma- tionis symptomatibus afficiebantur, cum singulari omnium musculorum debilitate, quae in duobus aegrotantibus paralysi erat proxima, — Horum unus brachii. sinistri movendi facultatem prorsus amise- Fat, nec sex adeo mensibus elapsis, cum hanc ob- Servationem publici juris fecerat Murray, bra- chium inflectere poterat. Ex quo elucet, diu saepe hanc effectionem ,' si. Arsenico provocata fuerit, per- (1) Ratio medendi , Vol. III. $. 6. p. 115. L. B. 1768. (2) Ferhandl. enz. te Haarlem X* deel 2* St, p. 459. (9) Ibid. VII: deel, st. 1. p. 399. go COMMENTATIO perstare, quemadmodum illud praeterea probat, quam supra memoravimus Haenii observatio, et insuper exemplum viri cujusdam , qui, praegressis signis inflammatoriis, extremitatum resolutione cor- ripiebatur per omnem vitam reliquam , satis longam , manente (1). Alter deinde, in observatione doctis- simi Murray, debilitate insigni erat affectus , cum crurum stupore eorumque dolore, diu remanente (2). In alio casu supra memorato , Clarissimi Berndt, deficiebat in manibus sentiendi et movendi facultas. Crura autem erant inflexa, cum pedum motu im- pedito (3). Doct. Falconer refert, se saepius observasse paralysin ab Arsenico provocari. In uno autem exemplo manus fuerunt affectae; veluti illud a plum- bo aliquando accidit ; in duobus vero aliis affectio paralytica erat generalis, et initium fecerat a sin- gulari insensilitate in digitorum apicibus (4). "Tandem invenitur historia foeminae aetatis tri- ginta, et quod excurrit annorum , quae ex impro- viso assumpto Arsenico paralysi corripiebatur, ar- tus inferiores tenente , qua cum affectione reliquam egit aetatem suam, haud mediocrem eandem (5). $. 8. (13 Nov. ct. Nat. curios, Vol. III. p. 532. (2) Edinb. med. and surg. Jourm XVIII. 167. Cf. Christison .4bAandl. p. 319. (3) Vid. supra 8. 2. (&) Observations on the Paisy by WW. Falconer, in Memoirs of the medic. soc. of Lond. Vol. II. p. 301. 1775. (5) Nov. .4ct. Nat. curios. Vol. I1I. Observ. 100. MEDIC A. T $. 8. "Quamvis rarius quam paralysis epilepsia occur- rit, gravius tamen oeconomiae humanae infestat. Séquentia exhibebo exempla. Doct. Roget puellam observavit, quae primo veneficii di&' signa exhibebat validissimae inflamma- tionis. Sequenti die interdum sensibilitatis defectu 'afficiebatur, cum pulsu, cujus ictus 120 in uno minuto, ad 6o sensim imminuebantur, sed intra quartam horae partem , ad eundem numerum denuo augebantur. Remittebat dolor et sanationi proxima videbatur aegrotans, remanente tamen extremitatüm frigore ab adstantibus haud percepto. Majore vero vehementia, per ulteriorem hujus diei decursum re- dibant signa, oculis, a stimulo lucis, sensatione 'molesta affectis, atque incidente aegra in syncopen 'et'convulsiónes aliquando leviores. Somnoléntia erat imdgna ét oculos ad lucem claudebat. Tempore matütino diéi tertii, deficiebat dolor, habitüs erat naturalis et anima pristinam recuperaverat alacritatem. Decrescente "die augebatur ad. somnum propensio, verum ipse somnus terrificis turbabatur insomniis, Atrocia aderant die quinto symptomata. Aquam frigidissimam juxta dorsum defluentem — sentire Sibi videbatur puella; vertigine laborabat et oculo- rum dolore, luce magnopere aucto, Remittebant vero deinde symptomata. ' Ast die quinto de extre- mi- 92 COMMENTATIO mitatum dolore et titillationis in cute sensatione querebatur aegra. ^ Accedebat die septimo , cum cetera symptomata eadem fere mansissent, subita- nea eaque plena sentiendi facultatis abolitio , con- vulsiones dirae brachii, imprimis sinistri ejusdem- que lateris cruris, cum insigni oris spumatu. Illa per integram noctem perstabat, bae vero post duas horas silebant. Per diem morbi octavum , sopore affecta, decubuit, cum extremitatum motu tremulo et repetito praecedentis diei convulsionum paroxismo. Omnia sequenti die magnopere deprehendebantur emendata, sed decimo morbi die, bis epilepsia in. vadebat, qua inde ab illo tempore usque ad dieni veneficii decimum nonum misere quotidie corripie- batur. Elapso hoc temporis spatio, puella sensim sanitati fuit restituta , qua adhuc perfecte fruebatur; sexto a veneficio anno ( 1). Haec observatio inter rarissimas referri meretur, tum propter morbi vehementiam , tum propter sin- gularem ejus decursum et felicem tandem sanationem. In alio casu, a Marechall observato , quinque homines symptomata exhibebant inflammatoria, Ho- rum vero unus , primo die, epilepsian contraxit, cu- jus paroxismus die sequenti redibat , cum motibus trunci convulsivis, unius lateris stupore et calore prurituque in manuum volis pedumque plantis. AI- (1) 44 case of recovery from the effects of .drsenic. In - Lond. Medico- Chirurgic. Trans. Vok LI. p» 137. Third Edit. Alter tremore brachii dextri ejusdemque lateris cruris corripiebatur, cum , durante nocte, peraliquot vices epilepsia afficeretur, postea per quindecim dies, tempore vespertino, identidem repetita et per menses deinceps saepius recrudescente (1). Memorabilis occurrit observatio hujus veneficii, in cujus initio signa inflammationis observabantur , sequente die leviora. Simul vero grana XII Sul- phureti Potassii omni bihorio fporrigebantur, eo effectu, ut quamdiu hoc medicamento utebatur ae- grotans, insigniter augerentur symptomata. Duo puellae , veneno affectae, loquendi et deglutiendi amittebant facultatem , atque tetano et convulsioni- bus per totum corpus corripiebantur. In tertia , caeterum eodem modo affecta, haec desiderabantur. Hisce symptomatibus, in altera duarum antea dic- tarum puellarum , die tertio coma accedebat, per- sistente tetano et redeuntibus *quandoque convul- sionibus 5 quibus omnibus arte curatis, cephalalgia et faucium ardor cruciabant aegram. Sulphureto Potassii denuo utebatur. Cephalalgia ingravesce- bat, cum delirio furibundo , quod tamen aquae fri- gidae affusionibus sedabatur. Sanitatem pedetentim recuperavit. Eadem omnia cernebantur in reliquis duabus aegrotantibus symptomata , gradu tamen leviora (2). " Sin- (1) Edinb. medic. and surgic. Journ. XII. 5o7. Cf. Christison 1. c. p. 516. (2) Ibid. XV. 555. Cf. Christison l. c. p. ^18. ENS, C 24 COMMENTATIO Singulari ratione in. eodem interdum .casu sym- ptomata varia nervosa concurrere, patet ex triplici hac. veneficii historia, qua convulsiones , spasmi , delirium ferox et coma aegrotantes tenebant. At vero, cum Sulphuretum Potassii fere eadem inter- dum producere symptomata, ex observationibus ab Orfila collatis (1) pateat, sequitur certo. definiri non posse, quid symptomatum Sulphureto, quid Arsenico tribuendum. sit, $. 9. Praeter vero signa illa indolis nervosae, aliae interdum observatae fuerunt affectiones, suis: sym- ptomatibus instructae et post longum haud raro temporis spatium mortem provocantes. Sic Hahnemannus testatur, in ulteriore vene- ficii decursu capillorum oriri deluvium, cum erup- tione pustularum liquore acri impletarum , quam cutis desquamatio et sensilitas molesta, diu inde superstes, exciperet (2). Amatus Lusitanus historiam protulit pueri cujusdam, qui Arsenico sumto, paulatim tabidus ac marcidus fieret et intra annum obiret (3). Cel. Wepferus observationem exhibet, qua sequeba- tur (1) |. c. p. 1775. seq. p. 181. seq. (2) l. c. p. 60 et 61. $. 125 et 126. (5) Cf. Sennerti Oper. tom. IV. lib. VL p. 6. Cap. 9. p. 266. MEDIC. A. 35 tur symptomata, quae in initio observari solent , dyspepsia, quae per triennium aegrum tenebat. Alio. casu. emaciatio erat insignis et febris anomala , triennio elapso, vitam tollens (1). Quamvis. enim: ventriculi. intestinorumque laesio« nes organicae, quae veneni assumptionem sequi .so« lent, mortem. subitaneam. non. semper inferant, ta- men fere semper , temporis decursu, nutritionis de- fectu, febrem hecticam adferunt quae vitam tandem extinguit (2). ; Neque mültum à. dictis. recedunt symptomata , quae, Arsenico minima: dosi eaque. repetita ingesto ; sequi solent, Exemplo sit aqua Toffana (325:cujus effectus Hahnemannus sequenti ratione delinea« vit. Vires sine ullo symptomate notabili decrescunt $ cum singulari aegritudinis sensatione, virium dein- de collapsu , febricula et somni defectu. Appetitus deletur , perit mentis alacritas et facies colore livido tingitur. Hydrops et exanthema miliare nigricans , cum convulsionibus, sudore et diarrhoea colliqua- tiva finem miseriis imponunt (4). S. IO, (1), I. c. Hist. V. p. 554. Schol. III. (2) Hahnemann, l, c. p. 62. $. 129. (5) C£. Hoffmann, Med. rat. Syst. "Yom. I. p. 198. Schol. ad. $. 19. — » Nihil aliud est," sic refert, » quam » Arsenicum crystallinum , in larga aquae copia per simpli- » cem decoctionem solutum , addita, nescio in quem finem, » Cymbalaria herba, Aqua vero, vulgari idiomate Neapos »litano, aqua della Toffana appellatur. (4) I. c. p. 65, f. 131. C s 36 CONM"M"ENTXATIO $. 10. . Expositis signis, quae ex Arsenico ventriculo ingesto oriuntur; sequitur, ut paucis videamus de ilis, quae ex ejus inspiratione ortum ducunt. "Primum symptoma exhibet respiratio subito difficillima €t suffocationem minitans (1). Brevi sequuntur tussis vehemens , cum dolore pectoris (2), quem pneumonorrhagia interdum excipit (3). Ori- untur dolores cardialgici , nausea et vomitus con- vulsivus (4), quae comitantur abdominis cruciatus, alvus foetida, interdum cruenta et cum dolore eva- cuanda (5); quibus haud raro accedit sanguinis mictus, sudor frigidus, et totius corporis contrac- tio (6). Oris et faucium siccitate, sitique inex- plebili , singultu cordisque palpitationibus torquen- tur miseri (7), cephalalgia et vertigine affecti, li- beraque mentis actione haud raro destituti (8). Ocu- (x) Greiselii Metalli fodinarum praecipuarum Bo- hemiae perlustratio : in JMiscell. Nat. Curios. Dec. l. anno 2. observ. 78. p. 149. (2) Suerman, lk c. p. 28. — Hufeland, Journ. .B. LXIV. St. 2. p. 14. : M (5) Gmelin, .4//gem. Geschichte der Gifte. 1806. p. 219. (4) Hufeland, Journ. B. LXXIIL. St. 5. p. 135. (5) Gmelin, ibid. (6) Boerhaave, de morb. nerv. 'T om. I. p. 244. Tom. II. p. 452. seq. L. B. 1761. — Hufeland, ibid. (7) Suerman, ibid. — Gmelin, ibid. (8 De Bruyn, Diss. de Jársenico. Leidae. 1814, p. 22. et ibi Plenck , Toxicología , p. 916. Niennae 1785. MEDICA. 37 culorum. palpebrae colore livescente (1) et cutis , imprimis thoracis, maculis interdum tinguntur (2). , Virium accedit imbecillitas magna , paralysi inter- dum juncta (3). Neque raro mors inducta legitur , quemadmodum , de pluribus ex Arsenico pulmoni- bus attracto in eadem domo, retulit Hoffman- nus (4). In veneficii decursu minus acuto, in initio res: piratio difficilis, tussicula frequens et sicca obser- vantur. Dolores colici, artuum rigor spasticus , eorumque dolor (5) et tremor (6) , in temporis spa- tio magis minusve protracto sequi solent, dum asthmate vel tussi convellitur corpus, cujus vires lente febricula consumuntur. | Crura evadunt oede- matosa (7), oculi collabuntur et fiunt concavis; donec tandem, sicut sceleta viva, pallidi sicci et adeo macilenti fiant, qui hoc veneno diu fuerunt affecti, ut cutis vix ossibus haereat (8), et haemor- rhagiis et sudore colliquativo penitus exhausti , pere- ant aegri (9). Haec vulgo in decursu magis chro. nico occurrunt et maxime cernuntur in iis, qui ex opificii genere Arsenici exhalationi diutius fuerunt ex- (1) Gmelin, ibid. (2) Ibid. Geschichte ll. p. 220. (3) Suerman, l. c. p. 29. (4) Opnsc. Pathol. pract. Dec. II. diss, VI. p. 428. (5) Hufeland, Journ. B. LXIV. St. II. p. 15. (6) Miscell. Nat. Curios. ibid. [ (7) Hahuemann, l. c. p. 147. $. 267. (8) Miscell. Nat. Curios. ibid. (9) Hahuemann, l. c. p. 68. a8 COMMENTATIO expositi, ut illi sunt, qui metallis" effodiendís victum sibi comparánt. lla autem , qvàé in priore hujus $. parte retulimus, symptomata, imprimis habentur, si major Arsenici quantitás pulmonibus hausta fuerit, atque celeriorem efficiunt morbi de- cursum. $. LI. Effecta haud minus atrocia observantur, si verie- num cuti applicetur atque, vasculis minimis ab- sorptum , late suam diffundat actionem. — Pecüliaria vero producuntur quaedam phaenomena , Arsenico capiti applicato, cum, propter viam ad cerebrum nunc breviorem , tum propter subtilissimam ce- rebri structuram, X De hisce itaque signis pri- mum erit videndum. ^ At vero casus, qui symp- tomata illa exhibent , numero sunt plures quam ut speciatim enarrentur , dum ab altera parte eorum numerus non sufficit, ut, quemadmodum ubi de Arsenico ventriculo ingesto agebamus fecimus, ad classes quasdam reducantur, quapropter suc- cincte tantum enarrabo symptomata, eodem modo ac illud; in veneficio, quo Arsenicum pulmonum ope fuerat attractum , fecimus. — Cephalalgia imma- nis prima omnium symptomatum ingruit, imprimis si capitis epidermis exanthemate quodam aut ul- ceribus antea fuerit destructa (1). Cutis autem si (1) cta. Nat. Curios, Vol, IX, Obsery. 575, Wepfc- rus l. e. Hist 15. p. 3564. MEDICA. 39 si integra sit, unde absorptionem magis lente perfici experimentis constat, et lentius actionem suam exserit venenum. Documento sint observationes doctissimi Schulzii et Orfilae. Ille quinque communicavit historias, in quarum una mors se- .quebatur. In aliis duabus, die demum sexto ab insperso Arsenico, atrox oriebatur capitis dolor (1). Orfila vero;de cephalalgia, quae post elapsos demum nonnullos dies aegrum afficiebat , exemplum praebuit (2). Sequitur deinde capitis tumor erysipelate veluti affecti (3), cum eruptione pustularum , imprimis in fronte et capillata capitis parte, quae in ulcera- tionem valde amplam et crusta tenaci tectam .haud raro abeunt (4). Increscit continuo intolerabilis capitis , faciei. glandularumque colli tumor ; oculi scintillant protuberantque et inflammatione quando- que corripiuntur (5). Facies colorem contrahit lividum , interdum maculis viridescentibus et coe- ruleis intermixtum (6). Idiopathicis hisce sympto- matibus , consensu alia superveniunt haud minus terribilia. Fe- (1) C£. Hufeland, Bibloth. D. XVI. p. 96. seq. (2) 1. e p. 395. (S5) Orfila ibid, - Wepferusl.c.- Hufeland 1.1. p.97; 98. $. 100. xdcta Nat. Curios, Vol. ll. Observ. 1o. (4) -dcta Nat. Curios, ibid. - Hufelandlc.- Or- fila l. c. (5) Orfila. ibid. (6) Hufeland. l|. c. p. 98. 40 COM MEINT ATTE. LO Febris exoritur, cum pulsu parvo, duro et tenso (1), quaeque per. quatüordecim dies non numquam, diversa intensitate licet, perstat (2). Lingua interea est arida (3), sitis ingens et de- glutitio saepe difficilis, ex inflammatione partium , quae faucium cavitatem constituunt (4). Inanes oriuntur vomendi conatus et ipse ifüterdum vomi- tus (5)5 dolores exsurgunt cardialgici et coliei (6), cum alvo, interdum aucta (7), interdum vero constipata, adjuncto in mingendo haud raro do- lore (8). Catis est sicca et arida, calor internus urens, Haec comitantur vertigo et syncope (9) et per intervalla delirium (10). Membra denique debilitate insigni et tremore afficiuntur ( 11) , quas mors, haud raro celerrima , excipit, prouti legitur de puella, quae pectine antea oleo, cui Arsenicum inmixtum erat, imbuto , compta fuerat (12). Idem de duobus aliis infantibus narrat Zittmannus (13), et Scou- (1) Wepferus. l.c. - Orfila, l. c. (2) Hufeland. l. c. (5) Orfila, l1, c. (4) -4cta Nat. Curios, Vol, IX. Obs. 37. (9) LeonardoDacapao, ZIncertezza dei Medicamenti. qp. 82, Cf. Gmelin, l. c. p. 247. - Orfila. l.c. (6) Orfila. ibid. (7) Gmelin. l. c. (8) Orfila. 1. c. (9) Orfila. ibid. - Wepferus. l. c. (19) O rfila. ibid, (11) Ibid, (12) Gmelin. l, c. (15) HE ahnemann , l. c. p.147. f MEDICA. 41 Scoutetten, in cujus observationibus ventriculus reperiebatur inflammatione correptus (1). Mortem, intra paucas horas, miserrimam a veneno esse alla- tam, de puero retulit Sproegelius (2). Vitam post sex dies sublatam, veneno eadem ratione ad- hibito, vidit Wepferus(3) et Schulze tandem , intra 21 dies vitam terminatam fuisse, animadver- tit, dum autopsia manifesta exhibebat inflammatio - nis signa (4). - Aliam veneficii rationem sistit Arsenici per nares attractio , cujus unicum inverire potui exemplum , quo vir - quidam ex errore liquorem arsenicalem hoc modo hauserat. — Stillaverunt nares humo- rem acrem , subsequente vertigine. ^ Deficiebant deinde sensus externi et interni, et aeger stupore et coma àfliciebatur. Loquendi facultas impedieba- tur; sensim vero redibat, ita ut, infantis instar, verborum pronunciationem addiscere denuo deberet. Remanebat,vero visus acies imminuta et debilis , cum maximo memoriae damno. Supervenientibus tandem convulsionibus, per vices invadentibus., intra biennium obiit (5). . Haec de signis pathologicis , Arsenico capiti ad- : moto , dicta sunto. $. 12. (1) Froriep, Not. u. s. »o. B. XXIX. p. 112. (2) Cf. Morgagni, l. c. Epist. LV. Art, 12. p. 153. (8) l. c. i (4) Hufeland, l. c. p. 102. seq. (5) Miscell. Nat, Curios. Dec. III. Anno 9 et 10. Ob- Serv. 2200. 42 COMMENTATIO S. 12. Observationes, quae veneficii symptomata exhi- bent, si aliae cuicunque cutis regioni applicatum. fuerit Arsenicum , eadem iterum ratione possunt dispesci ac illa, quae in iis historiis , quibus Ar- senicum ventriculo fuerit ingestum , occurrunt, Sequentes itaque observationes ad illas pertinent, in quibus signa inflammatoria prae ceteris erant conspi- cua. Doct. Roux puellam observavit , cataplasmatis arsenicalis applicatione, intra. duos dies mortuam , antea colica vehementi et vomitu iterato affectam. Habitus subito cernebatur decompositus et atro- cissimis laboraverat aegra symptomatibus (1). Sequens exemplum retulit Orfila. —Circumfora- neus ulceri, quod erat cruris parti inferiori, ap- plicaverat Arsenicum album. Atrocissimi superve- niebant dolores, post aliquot horas intolerabiles. Sequenti die corripiebatur vomitu, doloribus coli- cis et epistaxi. Corpus maculis rubris tegebatur , sursumque et deorsum. materiam rejiciebat cruen- tam, deinde nigricantem. — Animi deliquia cerne- bantür continua, et die quinto lingua erat sicca et nigra, dum ecchymoses eundem contraxerant colorem. Agilitas erat magna delirio juncta, do- lores increscebant et die decimo sexto animam eftla- vit (2). Se- E (1) Eleme de Médic. opératoire. Cf. C h ristison.l. c. p. 226. (220rfila, l c. p. 3935. MEDICA. "m Sequentes observationes secundam, constituunt seriem, in qua signa inflammationis fere prorsus de- ficiunt. tis T9' Fabritius Hildanus refert, cum vix granum Arsenici applicatum esset ulceri tibiae, subinde accidisse animi diliquia, syncopen , febrem , delirium et inquietudinem (1). Ex eadem causa alium, intra paucas horas, vomitu, convulsionibus , stupiditate manuum pedumque fuisse correptum, retulit A ma- tus Lusitanus (2). Cl. P yl historiam exhibet pueri cujusdam, intra quatuor dies exstincti, cum tantum de capitis do- lore fuisset conquestus; cadaver autem in variis partibus manifesta exhibebat inflammationis signa (3). Celerrime aliquando vitam terminari, patet ex ob- servatione Amati Lusitani, qua juvenis, unguen- to arsenicali adhibito , mane mortuus fuisse in- ventus dicitur (4), dum Franciscus Alphanus refert, juvenem , ex eadem causa, confestim occu- buisse (5). Interdum | magis distincta symptomata. nervosa ob- (1) Züber de gangraena et sphacelo. Cap. V. Cf. Suer- i man; l. C. p- 25. (2) Curat. Medicinal. Cent. II. Curat. 65. Cf. .EpAe- merid. Nat. Curios. Cent. III et IV. Schol, ad Observ. 126. p. 285. (8) Mufsátze und Beobachtungen, Y. 45. Cf. Christison, l, c. p. 227. (&) I. c. Cf. Sennertus l. c. (5) 4nnot. ad. Diemerbroekii Lib.de Peste, Lib, VI. Hist 29. - Cf. Suerman, l c. p. 56. 44 COMMENTATIO observantur, quae tertiam efficiunt. observationum seriem. Pertinet hüc casus ille, quo ex longiore Arsenici usu externo, ad discutiendum colli tumorem , pa- ralysis oriebatur musculorum colli et brachii illius lateris , cui Arsenicum fuerat admotum (1). Universalis magis erat affectio , ex eadem causa, in foemina provccata. Totius corporis erysipelate afficiebatur et calore per aliquot dies urente. Viri- bus lente consumtis, biennio elapso, fato suo fungebatur, correpta antea omnium membrorum tremore, (2). Juvenem ex unguenti arsenicalis usu , in insani- am devenisse, testatur Amatus Lusitanus (3). S. 13. Venenum nostrum per vaginam introductum, le- thales exserere effectus, triplici exentplo probatur. Rusticus , cum diversis vicibus et variis modis conjugem interficere conatus fuisset, tandem Arse- nici et farinae mixturam, coitu peracto, digiti ope in genitalia immisit, eventu post diem lethali. Ma- trimonium deinde iniit cum ejus famula concubina , quae, consilii uxorem occidendi, antea particeps fue- (1) Christison, l. c. p. 528. (2) Belloc, Cours de Médic.. lég. p. 155. Cf. Foderé, Traité de Méd. lég. 'Yom. 1V. p. 124. Paris 1813. (G) Sennertus, l,c. - Foderéc. ibid, Psal arf ————————— M" -— o—— Bü Dog ue MN RN MEDICA AS fuerat. Verum vinculum nefariüm , quo cum hac junctus erat, solvere , sceleste concludit, eodemque modo venenum porrigere statuit; Septima ab in- troducto veneno hora, frigore intenso et dolore urente vaginae corripitur foemina. ^ Accedebat car- dialgia et vomitus haud remittens, cum delirio , quod intra 98 horas mors sequebatur. Convulsio- nes non observabantür. "Labia majora post mor- tem erant rubra, vagina dilatata et laxa, cervix uteri hians et gangraena affecta. Duodenum vero inflammatione correptum £1). Alia foemina ex eadem causa succubuit, prae- gressis genitalium tumore insigni, fluxu uterino, vomitu. et. diarrhoea. copiosa. XVulva vaginaque gangraena erant affectae et tumor reperiebatur abdo- minis ,; intestinorumque . inflammatio. atque gan. graena (2). Per anum etiam. veneficium nostrum fuisse per- actum retulit. doct.. La Font-Gouzi. Famula quaedam; ut heram interficeret , 24 "Tartari emetici grana, in jusculo ei propinaverat, ita tamen, ut Spei non prorsus responderet eventus ; quaprop- ter, ut scopum suum attingeret , Arsenici unciam in liquore solutam, clismatibus exhibuit, quae, propter levem quamdam matronae aegritudinem , huic erant injicienda, | Gravissima continuo excita- ban- (1) Henke, Zeitschrift, B. 1I, p. 19e. (2) Ansiaux, Clinig. Chirurg. p. 105. seq. Liége. 1316. 46 COMMENTATIO bantur symptomata ipsaque subito mors. Intestina inflammatione notabili-apparuere correpta (1). Similem observationem. retulerunt Cl. Paris et Fonblanque (2). CAP. Il. POST MORTEM IN CADAVERE REPERIUNDA. $8. 14. Expositis, quae ante mortem observantur signis pathologicis, ad alteram hujus partis pervenimus sectionem , qua exponenda veniunt phaenomena morbosa, quae in cadaveribus, hac ratione exstinc- torum , reperiri solent. Primum itaque in censum veniunt illa signa, quae tractus intestinorum indicant inflammationem , quaeque omnium sunt frequentissima. — Huc perti- nent rubor faucium , oesophagi, itemque membra- nae mucosae serosaeque ventricuii, ita tamen , ut postremi membrana interna, ex sanguine extraVa- - sato, nigro interdum cernatur colore. Deinde huc referri debent tunicae internae emollitio. vel et il- lius aliarumque membranarum ulceratio et gangraena. Tum (1) Foderé , l. c. p. 266. (2) Medic. Jurisprud. Tom. II. 222. Cf. Christison; ) Ra o- P. 528. MEDICA. 47 Tum. effusio lymphae coagulabilis. in . ventriculi superücie interna, vel sanguinis interdum , in ip- Sius cavitate. . Porro: duodeni aliarumque. tractus intestinalis: partium rubor inflammatorius et ulce- ratio, quae haud raro intestinum rectum praecipue Occupat; accedente interdum .. structurae laesione ipsius mesenterii et omenti. Quibus: tandem ad- denda sunt, signa pathologica, quae in organis. tho- racis et genitalibus obvia sunt. . Saepius . faucium. et oesophagi. rubor deficere videtur, saltem rarius ejus mentionem fecerunt auctores ,.. quamvis varia symptomata extra dubium ponant.,.insignem. harum partium . durante vita, adfuisse affectionem. H off mannus. observatio- nem edidit; qua, post mortem fauces inflammatas apparuisse, monet (125 cum, recentiori tempore, doctissimi Jones et Wikeley oesophagum , eadem ratione affectum , invenerint (2). Alio casu. Mur- Tayus in; veneficio, quo intra octo dies mors accidebat, . illum | observavit et in triplici exemplo doct. Wildberg (3); imo in duabus - autopsiis monentibus Sartorio et Monheimio pars illa, tam a facie externa quam interna fuerat inflam- mata ét nounullis in locis gangraena correpta (4). Ni- (1) Medic. ration. System. 'l'om. III. p. 172. Obs. 4. (2) Cf. Foderé , 1. c. p. 138. (5) Pract. Handb. für Physiker, lll. 222 et 364. Cf. Christison, l. c. p. 543. (4) Medicinisch chemische Untersuchung einer an dreien Personen verübten "drsenikvergiftung u. s. s. Cóln und Aachen. 1826, p. 26, 28. 48 COMMENTATIO Nihil in oesophago praeter- normam se invenisse testantur Kundmannus (1) et Orfilà (2). Rarius illud inflammationis praegressae ' signum in ventriculo desideratur , imo pertinet inter »phae- nomena constantissima (3). Membrana serosa ven- triculi rarius inflammatione laeditur, quamvis con- gestionis aliquando exhibeat indicia (4). Vasa gastrica , ventriculi fundum perreptantia, tumentia atque versus pylorum sanguinis extravasati nodum vidit Kundmannus (5). Veram. peritonei in- flammationem in exemplo alio memoratam legi (6); . eum Sartorius et Monheim ventriculum a parte externa aeque ac interna inflammatum et gangraena invenerint correptum, in duobus cadaveribus Arsenico exstinctorum (7). Caeterum ruborem illum intensi- tate et extensione differre, non est quod moneam. Aliquando in tela membranae mucosae sanguis exsudatur, qui faciem illius internam colore fusco vel nigro induit, dum lympha coagulabilis, ibi de- posita, hanc superficiem inaequalem wm et ve- luti nodosam (8). Á Per- (1) cta Nat. Curios, Vol. V. Obs. 102. p. $57. (2) l..c.. p. 391. seq. (9) Hahnemann, l. c. p. 200. $. 558. - Ser mad; l. c. p. 9. - Metzger, l.c. $.215. - Orfila, l.c. p. 597, (4) Orfila, l. c. p. 885. - Henke, l. c. B. II. p. 515. (5) l. c. (6) Edinb. medic. and surg. Journ. XXVII. 455. Cf. Christison, l. c. p. 3542. (7).l, c. p. 26: .(8) O rfila, ibid, MEDICA. 43 Pertinet praeterea ad signa, quae saepius ab aucs toribus memorantur, membranae illius ventriculi emollitio singularis et secessus a tunica cellulosa ; quae musculari subjacet (1). Attamen haud raro contrarium etiam obtinet. Kloekhof enim vene triculum ad regionem pyloricam duplice gauderé crassitie observavit (2). ^ Cl. Remer vesicaé instar, aqua ebulliente contractae, ventriculum vi- dit, plicis obsessum et valde rugosum (3). Quor: sum et spectant observationes Metzgeri (4) et doctissimi Hohnbaum (5) Verum graviores interdum occurrunt compagis organicae laesiones; dissolutio nempe membranae internae ventriculi in materiem gelatinosam , a quà mutatione reliquae etiam tunicae non semper ime munes sunt. Memorabile hujus rei exemplum protulit Christisonus (6). Frequentius ves ro, vita satis diu durante, inflammatio abit in ulcerationem . magis minusve profundam, ventri- culum "interdum perforantem. Morgagnius | -. hune () Henke, l. e. Bd. V. p. 414. - Ferhandelingen der Maatschappij enz. Ve Haarlem, D. VIII. St. I* p. 395. 5 Orfila. l|, c. etc. (1) l c. (3) Metzger, l. c. p. 357. : (4) Schlegel, Col, Opusc. IV. 25, Cf. Christisou; l. c. (5) Henke, l. c. Bd. II. p. 51^, (6) 1l. c. ENS, D i COMMENTATIO hunc inflammationis exitum observavit in foemina , cujus venificii historiam antea retulimus (p. 19. not. 4), atque idem ulterius hanc rem confir- mavit, allatis observationibus M. Hoffmanni, Wolffii et Henckelii, quibus ventriculum ulceratum , erosum atque foraminibus pertusum, inventum fuisfe testatur (1). Ruischius idem faepius vidisfe confirmat (9). Inter recentiores doctissimi Jones et Wikeley tunicam ventri- culi internam invenerunt inflammatam eamque pro magna parte destructam (3). n alio casu tali ratione ventriculus foraminibus erat perforatus , ut cribri instar lumen transmitteret (4).. Gangraena hodie rarius observari solet, cum color niger, sanguis coagulatus et ulceratio simul obvia, causae antea fuisse videantur, ut gangrae- nam adesse opinarentur auctores, In uno tamen exemplo membranae ventriculi internae aderat gan- graenescentia eaque satis extensa (5). "Tamquam manifestum inflammationis signum re- censeri meretur, exsudatio lymphae plasticae , ad formam retis magis quam membranae depositae. Doct, Daillie has pseudomembranas in uno exem- (1) l. c. Art, V, p. 221. (2) Thesaur. 4natem. Octav, N*?. 70. (83) Cf. Foderé, l. c. (&)Christison, l. c. p. 546. ($5) Henke, l, c. MEDICA. 5t exemplo vidit, quo retis filamenta striis ventriculi inflammatis exacte erant applicata (1). Ultimum , quod. post mortem occurrit , in ven- triculo. signum . exhibent sanguis, qui vasculis minoribus. copia diversa eaque interdum magna effünditur (2), et corpuscula albicantia, Arsenici habitum prae se ferentia , ipsumque interdum Arfe- nicum tunicae internae adhaerens, vel in ipsius ventriculi contentis suspensum. ^ Corpuscula illa albicantia et magno splendore praedita Arsenici si- militudinem saepissime prae se ferunt et in erro- rem facile ducunt. Illa in duplice casu adfuisse monet Orfila (3), inveneruntque Monheim et Sartorius (4), eademque observavit Chrise tison (5). Constare videntur ex substantia sin- gulari animali, pinguedini juncta. Ventriculo per vitam valida inflammatione core repto, intestinorum, speciatim duodeni, tunica in- terna saepius colore rubro tingitur atque inflamma- tione interdum corripitur, Schlegel variis in . . lo- Q) Morbid Anatomy, p.128. Cf. Christison, Ll c. p. 348. (2) cta Nat. Curios. Vol. V. obs. 102. p. 557, - Or fila, Ll. c. p. 589. - Bernt, Beitráge u. s. w. , 1V. 221, Cf. Christison, l. c. p. 549. (3) l. c. p. 4oo-4o&. - Brandes, Jérch. des Zpoth, Vereins, 1826. Bd. XVIII. p. 193. (4) l. c. p. 25-29. (5) I. e. p. 951. D2z 52 CON"^M'ENTATIO locis Enteritidis invenit signa (1) et.Doct. Hohre baum, Sartorius et Monheim intestina te- nuia per omnem eorum decursum invenerunt inflam- mata. Ille ipsum tantum duodenum, nonnullis in locis, gangraena vidit affectum (2), cum hi in variis intestinorum partibus hanc cernerent affec- tionem (3). Similem inflammationem partis duo- deni, quae-ventriculo proxima est, alii observave- runt (4), et hujus intestini colorem profunde ru- brum, in uno casu, indicat Orfila (5). Alio exemplo idem cernebatur color, tunica interna 'pulposa, crassitie aucta et a cellulari facile disjun- senda; in una vero parte ea simul cum tunica musculari -deficiebat (6). Rarius intestinum colon afficitur, In. casu vero mox memorato Hohnbaumii, intestina crassa prouti et tenuia erant inflammata, illaque singulari adeo ratione contracta , ut tenuibus volumine essent similia, Contractio illa in intestino colo et coeco praecipue inveniebatur et hujus processus vermi. formis solito erat major et rubescens (7). Imo in observationibus Sartorii et Monheimii prae- (1) Henke,T.e..Bd. T. p. 3a. (2) Ibid, Bd. 1l. p. 314, (5; Sartorius et Monheim, l. c. p. 27. 29. (4)Henke, lI. c. Ed. V. p. A415. (5) l. c. p. 592. (6) Christison, l. c. p. 352. Q2) Henke, l. c. Dd. II. p. 514. E] MEDICA. 53 praeter crassorom inflammationem , horum etiam gan- graena hic illic cernebatur (1). Interdum. prae- ceteris intestinum rectum affectum apparet, prouti in observatione, quam retulit Doct. Schlegel(e). Doct. Maleillud abrasum , ulceratum et magis etiam : rubore insigni affectum quam ventriculum invenit ( 3). Doct. Baillie bis ejus ulcerationem animadver- tit (4). Frequenter in decurfu lento veneficii, anus excoriatur et ulceratione afficitur (5), interdum gangraena correptus observatur (6). Mesenterium injectum et coloris laete rubri vie sum fuit; omentum inflammatione reperiebatur af- fectum ejusque vafa omnia fanguine valde reple« ta (7); alio casu hoc gangraenescens observaba- tur (8). -In uno casu hujus veneficii, nervum sympathi- cum et plexus abdominales colore rubro imbutos fuisse, memoratum inveni (9). ; Se- Q) 1. c. (2) Henke, Bd. I. p. 82. (3) Elements of juridic. Medic., 76. - Cf, Christi- son;l. c. (4) l. c. p. 128. - Christison, l, c. p. 355. . (5 Howells, State Trials, XVIII. C£. Christi-. son, ibid. (6 Bachmann, ZJedic. gerichtl. "bhandl. , 4o. Cf. €hristison, ibid. | (D Henke, l. c. Bd. II. p. 214. (8) Ibid. Bd. I. p. 32. (g) Berndt in Hufe land, Jourzm Bd. LX XVII. St. V. p. 15, 54 COMMENTATIO. Sequentia phaenomena interdum occurrunt in thoracis organis, Pleurae, cordis et vasorum majo- rum superficiei internae color ruber, pulmones- que sanguine interdum obpleti, Quae signa patho- logica imprimis inveniri, ubi varia durante vita aderant peripneumoniae symptomata , facile intelli- gitur, Sic Cl. Pyl pulmonum lobos gravi inflam- matione correptos, validaque sua congestione , sane guinis coagulo similes vidit (1). Pulmones fere nigricantes eorumque telam cellulosam sanguine coagulato repletam obfervavit Doct. S chilegel(2), maculisque quam plurimis nigris alio casu erant Obsessi (3). Tracheam a veneficii observatoribus fuisse aper- tam non inveni, Saepius fuisse inflammatam con- firmant quaedam, quae in vita observantur sym- ptomata. Cordis cavitates sinistras maculis rubris tectas vidit Orfila, quarum nonnullae in ipsam cordis substantiam penetrabant. Ventriculi autem et atrii dextri facies interna cernebatur ex rubro fus- ca, quamvis maculae in parte musculari minus pee netrarent. Vasa majora omnino erant sana (4). In (1) Neues Magazin, |. MI. 598. Cf. Christison, X. c. (2) Henke, 1l, c. Bd. I. p. 3». (5) Ibid. B1. II. p. 3515. (4) Orfila, l, c. p. 392. MEDICA. " In alio vero casu horum tunica interna colore ru- bro fuit imbuta (1). Rarius in cadaveris sectionibus genitalium lae- siones memorantur, quamvis varia, quae in his or- ganis durante vita observantur signa , horum affec- tionem morbosam omnino |indicent. —XUno etiam casu aderat grangraena (2), alio uteri et tubarum Fallopii inflammatio (3). Verum etiam cranii cavum raro aperiri solet nec exhiberi signa, quae in cerebro forsan aliquando occurrunt. Interdum tamen ipsius cerebri ét cere- belli ut et membranarum vasa, sanguine repleta fuerunt observata (4). Haec sunt, quae sistunt mutationes morbosas praecipuas in decurfu veneficii primae speciei, qua vehemens subest diversarum membranarum muco- sarum irritatio , quaque vita intra paucos dies ter. minari plerumque solet. : Verum ut insignes occurrant post mortem or- ganorum laesiones, non semper opus est, ut vita tamdiu protrahatur, vel dira illa appareant, homine vivente, signa. Ex observationibus enim constat , partim intra paucas horas vehementem aliquando existere inflammationem , partim etiam symptomata illa (1) Hufeland, 1. e. (2 Bachmann, le. p. 41. Cf. Christison, l. c. p. 955. (3) P yl, l. c. I. 5o. Cf. Christison, ibid. (4) Henke, |, c. Bd. 1I. p. 316. 56 COMMENTA TIO ila dirissima haud raro defuisse, quamvis validà tamen subesset hujus generis affectio. In observatione Hohnbaumii mors intra 5 ho- ras , atrocissimis phaenomenis comitata , sequebatur, atque omnis intestinorum tractus ut et mesente- rium et omentum inflammatione et nonnullis in lo- eis gangraena erant correpta (1). Similia signa observavit Doct. Pyl in una aliqua historia, qua vita intra decem horas fuerat extincta, et in alia, qua hora ab ingesto veneno tertia mors fuerat pro- ducta (2)5 quemadmodum etiam Sartorius et Monheim vitam intra paucas horas fuisse sub- latam narrant, et ventriculum tamen intestina- que tam a parte externa quam interna apparuisse inflammata, cum membrana ventriculi mucosa faci- le a cellulari secederet (5). Ab altera etiam parte, quamvis phaenomena durante vita indole aliquando sint leviora, gravis- simae tamen post mortem haud raro apparent lae- siones. In juvene enim, cujus historiam apud Henke legitur, quamque supra memoravimus (S. 4. p. 21), vita intra 5 horas extinguebatur, cum, quamvis omnia fere deficerent irritationis symptomata, ventriculus tamen et pars duodeni iuflammatione essent affecta, membranaque ventri- culi (Q) ). c. p. 514. (2) l. c. I. 55. V. 107. Cf. Christison , l. c. p. 542. (3) l. c. p. 10, 12, 25, 26. * MEDIO A. 57 culi intima vesicularum in modum inveniretur soluta et gangraena hic illic destructa (1). Femina virium magis lapsu quam acrioribus praegressis doloribus extincta, ventriculum tamen post mortem habuit et duodenum erosionibus correptum (2). Referri huc etiam debet observatio doctissidi Wood ($. 6. pe 27). Magnopere ab allatis signis differant ea, quae ad cadaverum disfectionem illis incasibus inveniun- tur, quos ad secundam retulimus veneficii speciem , quibus levior dolor vomitusque cum animi deliquio et virium prostratione praecipua sistunt sympto- mata. In observationibusa Metzgero,Christiso- noet Chaussierio communicatis , ventriculus et intestina ab omni parte erant sana (3). Nullam inflammationem invenit Ettmullerus in puella hac ratione veneno extincta (p. 16.). In puella cujus historiam retulit Doct. 1a Borde, sanguis in ventriculi cavitate reperiebatur effusus absque ulla ilius aut intestinorum inflammatione (p. 94.); cum in casu Gerardii, quae in cadavere invenies bantur signa , omnino responderent leviori durante vita symptomatum indoli (p. 16.). | Qui« Q) Henke, 1, c. Bd, V. p. 415 seq. (2 Morgagni, l. c. Epist, LIX. art. 5. Vide supra, pr A9. (3) $. 5. p. 23-24 598 COMMENTATIO Quibus itaque omnibus patet, organorum laesio- nes post mortem in cadaveribus Arsenico extincto- rum obvias ad veneficium arsenicale probandum mi- nime valere. Neque tandem ab enumeratis signis illa differunt, quae Arsenicum alia ratione corpori admotum se- quuntur. In observationibus Scoutetteni et Schule zei Arsenicum capiti fuerat applicatum ($. 11. p. 41), eo effectu, ut ventriculus inflammatus esset , et in una duodenum eadem rationeaffectum , ventricus- lique tunica interna reperiretur emollita et variis in locis a cellulari soluta. Facies insuper pericranii interna et dura mater nonnullis in locis sphacelo erant destructa, ipsiusque cerebri vascula sanguine dissoluto plena. | Aliis cutis regionibus applicato Arsenico, eadem pluries inventa sunt signa a priori- bus haud diversa. Denique, veneno in vaginam introducto , duo- denum reperiebatur inflammatum (p. 45), cum similem eamque insignem intestinorum affectionem animadverteret Doct, la Font-Gouzi, veneficio per annum peracto (45.) eamque: valde diversam a signis , quae sequuntur si ab hominibus astutis Arse- nicum post mortem in intestinum rectum fuerit in- troductum (1); dum ex dictis elucescat ventriculum fe- (Q1) Vide de hisce Orfila , d Ca Tom. II. P. 686. Seq« p. 692-694. -———————— ' AC Ó€L———( MEDICA. 59 fere semper affici, sive venenum intus fuerit sums tum vel extus admotum , in eumque illud vulgo actionem suam exserere praecipuam. $. 15. | Expositis signis pathologicis , in singulis corpo- ris partibus post mortem obviis, superest ut pau- cis exponam mutationes , quas post mortem cada- vera subeunt , quaeque spectant eorum conditionem magis generalem, - Scriptores enim , qui effecta Arsenici in corpus humanum pridem observaverunt, in eo conveniunt, quod cadavera veneno mostro peremtorum aliis multo citius in putredinem abeant, eamque sum- mam. Documento sint Foresti, Hoffman- ni, Platneri aliorumque testimonium fide dig- nissimum. Verum eandem protulerunt deinceps sen- tentiam Hahnemann, Gmelin, Plenck, Metzger et Johnstone, qui insuper celer- rimam cadaverum putredinem tamquam certum ex- hibuerunt veneficii arsenicalis signum. Alii vero aliam tribuerunt Arsenico efficaciam , eamque a priori valde diversam , cum statuerent , ca- davera Arsenico interfectorum solito diutius non tantum putredinini resistere, sed singulari. ratione indurescere formamque assummere et incorruptibili- tatem mummiarum. Plura enim occurrunt veneficii nostri exempla, quae illud phaemomenon observari ome. 6o COMMENTATIO omnino probant, docentque cadavera saepius putre- dine carere. ! Hujus igitur argumenti observationes triplicis sunt generis, cum alia prostent exempla, quibus omnis cadaverum putredo deérat, alia deinde qui- bus partes tantum internae, ventriculus speciatim etintestinorum tractus ,a putredine erant immunes , cum tandem aliae dentur observationes , quibus cas davera hac ratione interfectorum solito modo cor- ruptioni erant abnoxia. Quoad primam classem. Peculiare illud effectum primum animadvertit Doct. Welper (1), idque brevi post a?. 1818 ulterius confirmavit duplice ve- neficii nostri exemplo, quo cadavera duo , quorum alterum ante duos annos et dimidium, ante bien- nium alterum terrae fuerat mandatum (2), omni putredine carerent et singulari ratione essent exsic- cata , superstitibus vel sic tamen in ventriculo macu- lis gangraenae similibus, Deficiebat ullum Arsenici vestigium (3). Similes deinde observaverunt in ani- malibus Arsenico exstinctis effectus Klank (4) et Hünefeld (5); prouti et Cl. Kelch, qui mus- cu- (1) Hufeland, Journ. 'Tom. XVI. St. I. p. 180. (2) lbid. Tom. XXXVI. St. IV. 94. seq. (5) Christison, l. c. p. 558. (&) Augustin's Repert. St. II. p. 27. Cf. Hen- ke, Lehrb. $. 666. — Augustin's Hepert. l. Bd. Cf. Christison, lc. p. 559. (5) JDiss. de vera. Chemiae organicae notione ete. y, ad- di-. MEDICA. 61 culos et intestina cadaveris hominis capite damnati ope solutionis arsenicalis concentratae humectàve- rat. Omnia lente exsiccabantur atque intra 5 fere menses musculi colorem rubrum non amiserant, dum intestina colore nigricante instructa , flexi- bilitatem formamque membranaceam . conservave- "rant, atque penitus non vel parum erant mutata. Partes autem solutione illa non tractatae eademque ratione sepultae muco et Musca canaria erant ob- sessa odoremque spargebant cadaverosum. —. Eo- 'dem fere tempore organa diversa interna viri cu- jusdam Arsenico interfecti humo | mandavit sicco, cum abdominis musculi jamjam putredine essent 'tacti. Intra quinque menses theca lignea, quae "organa illa continebat erat collapsa inque substan- tiam mollem. conversa. ntestina vero foetore quam maxime ingrato reperiebantur infecta, qui tamen longe erat diversa ab illo odore , quo vulgo cadave- 'ra solent esse instructa; neque ea muco erant tec- ta, neque color a sano multo erat diversus , imo demonstrationis anatomicae sistere potuerant objec- ta, cum ventriculus insuper et canalis intestinalis , firmitate naturali haud essent destituta. Tribus ab hinc mensibus elapsis, odore illo antea insuavi ca- re- ditis de vi arsenici in corpora organica mortua experimen- tis; Vratisl. 1822. — Cf, Horus arch, 1829. Sept. Oct. p. 779-789. 62 COMMENTATIO rebant, cohaesio erat major et siccitas, color vero solito pallidior (1). Pfaff in examine alius cadaveris hominis Arse- nico defuncti , qui ante. 19 dies fuerat mortuus et per 15 dies terrae mandatus , nullum invenit putredi« nis vestigium (2). Deficiebat eadem fere ratione putredo in cadave- ribiusaMetzgeroet Christisono examinatis atque ante tres hebdomades terrae sepultis (3); prouti et in intestinis , quorum examen retulerunt Monheim et Sartorius (4) atque in cadave- re Arsenico peremti, quod ante duos menses et di- midium terrae fuerat mandatum (5). Aliud tandem exemplum , idque notatu dignissi- mum tradit Bachmann. |Cadavera tria , quae an- te 5, 6. et 14 menses erant sepulta effodiebantur. Partes externae proprio sensu non erant putrefac- tae, at induratae et in adipoceram mutatae. Le- vior aderat in duobus, quae tertio diutius legibus physicis parebant, ventriculi intestinorumque. cor- rup- (1) Hufeland, Journ. XIX. St. IX. p. 110-117. Tom. XXII. St. I. 166-169: (2) Nord. .4rch. für Naturk. .4. JP. l. — Cf. He n- Ee 16 (3) Metzger, de Veneficio caute dijudicando. In Schlegel,;Opusc. IV. 25. — Christison, in Edinb. medico-chirurgic. transcact, Y, 2384, — Cf. Christison, lec p.861. (4) l. c. p. 25. passim. ad p. 29. (5) Gazette des Tribunaux, 19 Mai 1829. MEDICA. 63 puptio, ita tamen, ut ligari, dissecari et ulterius explorari facile possent, detectis in horum uno gangraenae vestigiis , in reliquis vero duobus Arse- nico, secundum Rosei methodum analyticam (1). Interdum. tamen , magna veneni parte vomitu aut alvo rejecta ,. illa tantum organa a putredine immu- nia servari videntur , quae immediate veneno tangun- tur, dum reliqua solita ratione destruuntur, . Ob- servationes , quae huc spectant, secundam constituunt classem. Uno in exemplo cutis putredine notabili erat affec- ta, sanus vero ventriculus et intestina. Ante quin- que hebdomades cadaver fuerat sepultum (2). Alio casu, tribus septimanis post humationem elapsis , cadaveris partes externae erant corruptae, cum ven. triculus et intestina post sex adeo hebdomades sana fere invenirentur (3). Cadavere ante 14 hebdoma- des ad sepulturam dato, corporis partes externae in adipoceram. commutatae deprehendebantur. Abdo- minis vero organa omnia, si ventriculum et trac- tum intestinalem exceperis , materiam exhibebant pul- po- (1) Drei Fálle von .4rsenik V'ergiftung u. s. w. in JDenkschriften der physikal. medic, Societ. zu Erlangen. , B. I. Nürnb. 1812. Cf. Henke, Ll e. $. 666. Chris- tison, l. c. p. 360. — (2) Bernt, 1. c. IV. 219, Cf, Christison, l. c. p. 565. (3) Christison, ibid. 64 COMMENTATIO posam ; ea vero erant firma atque colore ex griseo albicante instructa (1). Observationem tandem satis singularem tradide- runt Doct. Ozanam et Idt. In cadavere sep- tennio terra incluso caput, truncus et extremitates naturalem servaverant situm, "'horacis vero et ab- dominis organa compagis erant valde mollis et co- lore fusco imbuta. Nullus observabatur cadaveris odor. Insignem hi auctores detegebant Arsenici co- piam (2). Horum omnium autem et contrarium obtinuit, il- lis in observationibus , quae ultimam efficiunt clas- sem , quibus exemplis Arsenicum in corpore defi- ciebat, eo effectu, ut non tantum cadaveris orga- na externa, verum et interna , ne ventriculo intesti- horumque tractu exceptis, solita corruptione affice- rentur, Referente enim Rustio integumenta communia cadaveris , die a morte decimo quarto , putredine mag- nopere erant correpta; hepar vero et renes marcidi et solito molliores facti (3). Sic Doct. Roux tra- dit , (1) Borges, bAandl. über eine Fergiftung durch queissen rzenik, Derl. 1818. Cf. Sartorius et Mon- heim, l. c. p. 809. Kopp, JaArb, II. 226. Chris- tison, l. c. (2) .drch. géner. de Medic. XXI. 615. -- Revue me- dicale , 1850. I. 165. C£ Froriep, Nofzz 1985o, Bd. XXXl. n*. 12. p. 185. (9) JMagaz.für die gesammte Heilk. Bl. XX. p. 485. MEDICA. , 65 dit, mortem ab Arsenico puellae. fuisse illatam , ejusque cadaver putredinem celerrime contraxisse. "Arsenicum cuti fuerat applicatum (1). Ex exami- ne cadaveris ab Orfila, Lesueurio, Her- dyo et Hennelleo instituto patuit, cadaver illud per mensem sepultum, summa putredine fuisse cor- reptum , quamvis Arsenicum in intestinis adhuc fue- rit detectnm , ipsumque metallum arte chemica res- titutum (2). Quibus tandem addi possunt, quae cum Arsenico Doct. Seemann, in animalibus in- stituit experimenta , venenum illud putredinem non semper avertere probantia (3), dum ex illius alio- rnmque , quae huc spectant , observationibus , Arse- nici dosin ad vitam extinguendam. satis fuisse mag- nam pateat; simul vero, eam haud suffecisse, ut cadaverum putredinem averteret. . - Tandem , si omnia conjungamus , efficietur , Arseni- cum corruptionem non semper impedire , verum hane a variis pendere. conditionibus , quas inter primum lo- cum (1) Nouveaux élemens de Medic. operat, Cf. Orfila, Ll. c. p. 461. E ^(2) C£ Hencke, Zeitschrift , 1851. Bd. XXII. Heft 1V. p. 268. (8) Nonnulla de Jrsenici effectu in organismum animdá- lem , per experimenta in canibus instituta illustrata , prae- cipue de mutationibus in cadavere :rsenico venenatorum. Berol. 1822. -- Cf. Jàger, Einige SBBemertungen über die faulniswidrige JFirkungen des Jrseniks in Medic. gerichtl. Beziehungen , apud Hen ke, Zeitschr. 1850, Bd. XX. Heft. III. p. 8o seqq. ENS. E 66 COMMENTATIO MEDICA. cum veneni dosis occupat, quae haud raro mortem afferre quidem, putredinem autem avertere non va- let, atque pérverse igitur statui ,' Arsenicum mortis causam non fuisse, propterea, quod vulgaris ad- sit. cadaveris putredo; aut veneficium certo: esse probatum, quia; haec deficiat, cum ex aliis causis cadavera putredine non affici, etiam in patria nostra observatum -.sit; ut igitur impeditam putredinem veneficii arsenicalis certum minime esse argumen- tum , mihi equidem patere videatur. Fieri tamen et potest ut venenum chemica ratio- ne detegi non possit, si vita nempe diu fuerit pro- tracta, aüt Arsenicum vomitu, alvove e corpore evacuatum , quibus sub conditionibus veneficium redditur probabile , sicadavera eodem loco, eodem- que tempore sepulta, corruptione. jam appareant affecta , atque illa quae Arsenico essent mortua a pus tredine invenirentur immunia (1) et sequenti ratione mutata. Si nempe integumenta communia deprehen- debantur indurata , elastica et colore fusco tíncta ; si panniculus adiposus in materiam lardaceam caseo- ve similem fuerat mutatus , atque cadaver odorem spirabat insuavem eumque a foetore putrido diver- sum et casei vetusti odori similem (2). (13) Henke, AeArb. 6.3165 seq. (2) Ibid. $. 166. PARS PARS ALTERA. SIGNA CHEMICA c 4 memepe—— CAP. I. DE ARSENICO EJUSQUE PROTOXYDO. $. Il. Introductio. Cun itáque signa pathologica, ad probandum - veneficium arsenicale, non sufficere, ex praegressis patuerit, cumque requiratur, ut medicius forensis in re summi momenti neque praecipitanter aut teme- rario, sed summa cum prudentia ac circumspec- tione officio suo perfungatur, certisque et incon. cussae veritatis fundamentis, judicibus rationes suas corroboret, necesse est ut alio utatur ad- jumento, ratione chemica petendo, quodque prin- ceps nostro scopo suppeditare videtur argumens tum, imprimis si in ipso cadavere detegatur ve- nenum, Quamvis fateri debeamus venenum in. cadave- E 2 re 68 C'O MM'EN'T AT1IO re non repertum, minime probare , illud non fuisse veneficii et mortis causam , cum partim e corpo- re durante vita esse possit evacuatum, partim e cadavere, diu demum post humationem explorae to, chemica decompositione remotum. Ut igitur secundum artis leges examen che- micum instituatur, necesse est primo, ut omnia faucium , oesophagi ,. ventriculi et intestinorum ca- daveris contenta, quaeque horum organorum pa- rietibus adhaerent, ipsaque haec organa vel et quae vomitu fuerint rejecta, accurate colligantur atque in vasis purissimis, iisque ab aére seclusis serventur ; deinde tamen, ut consignentur omnes, quae ubi degerat in vita defunctus obviae sunt sub- stantiae suspectae ut et ipsa imprimis veneni re- liquia (1). His praemissis, de variis videbimus signis che- micis, veneficio variis Arfenici praeparatis insti- tuto ; quorsum referuntur 2 1*.. Arsenicum, 2*. Protoxydum Arsenici (nigrum). 3?. Acidum ' Arsenicosum. 4?. Arseniis - Potassae. 5?. Arseniis Cupri. 69. Acidum. Arsenicicum, 7^. Arsenias. Potassae. 8*, (1) Conf. Henke, LeArb., $. 649, 650, 652. MEDICA. 69 8*. Sulphuretum Arsenici flavum. . 9*. Sulphuretum Arsenici rubrum. $. cs De Arsenico (1). Primo loco itaque in censum venit ipsum Arse- nicum. Quamvis. enim illud metallum non esse venenatum Christison testetur (2), idemque ex suis experimentis effecerint Dayen, Deyeux et Renault (3), monendum tamen est, non tantum Orfilam illius ope saepius animalium mortem excitafse (4), verum et homines ex ejus usu repentinam mortem passos fuisse (5); ubi ta- (1) Cf. de hac $. et sequenti : Fourcroy, Systéme des conn. chimiq. , 'Tom. V. p. 65.sqq. Thénard, Zraité de Chimic, (8"* Edit.) Tom. I. p. 114. Seq. p» 299. seq. Berzelius, Traité de Chimie , (Esslinger) en 1I. p» 426. seqq. tS l c. p.555. seg. — Christison; l c. p. 2359. seq. (2) 1. c. p. 295. (9) Ibid, p. 293. seq. (4) 1. c. p. 356. (5) .4cta Nat. Curios , Vol. IV. Observ. 100. — Nova Zcta Nat. Curios, Wol. VIII. Obs. 56. Hufeland., Journ. Tom, V. p. 2. $9 COMMENTKTIO tamen tenendum , venenum antea fuisse aut coctum , aut ari expositam, quo factum sine dubio, ut metallum in Oxydum mutaretur, dum eandem for- sen subeat in ventriculo mutationem chemicam, cum insigni efficaciae venenatae augmento. Sequi- tur igitur, neque metallum qua tale esse venena- tum, neque illud in cadavere indagari posse; ast in hoc detegendum esse illa ratione, qua deinceps utemur, si veneficium Arsenici protoxydo vel deutoxydo fuerit peractum. Caeterum si parca illius copia nondum fuerit ingesta, illa exhibebit metallum , colore griseo-cae- ruleo praeditum , calefactione odorem spargens al. liaceum; fragile , nitore splendens, ad aéris im- primis humidi accessum flavescens nigrumque tandem colorem asfumens , cum eadem ratione mu- tetur inaqua et Alcohole, quorum omnium actione , attrahendo Oxygenio in protoxydum convertitur (1). Metalli pondus specificum Bergmann et Chris- tison statuunt 8, 508, Berzelius 5,70,atque Guibourt, si caloris gradus antea valde. fuerit auc- (1) Berzelius tamen se semel observasse monet, frus- tula quaedam Arsenici per tres annos aére aperto asservata , neque quoad proprietates externas neque quoad pondus fuisse mutata (nz. de Chemie et de Phys, T. XI. p. 240). Idem fere testatur Büchner, qui metallum purum tali ratione Oxygenium minime attrahere statuit (epert. für die Pharm. XXI. p. 79). MEDICA. 7i auctus, 5,763. Ab aére seclusum sine mutatione chemica sublimatur (356" F.) atque forma crystal- lorum. tetraédricorum , rarius octaédricorum vasis parietibus sese. applicat. Accedente vero: aére , vapores oriuntur albidi e. deutoxydo formati. Prae. ter illud deutoxydum,.sive acidum Arsenicosum , metallum. aliud cum Oxygenio. init connubium, quod vallidioribus gaudet acidorum proprietatibus atque acidum Arsenicicum nuncupari solet, Utrum- que acidum format sales, pro maxima parte in- solubiles. Duplex prostat metalli cum Sulphure combinatio, altera colore rubro arausiaco, flavo altera. S. 3* De Protoxydo Arsenici, Protoxydum Arsenici vix differre videtur a pul- vere quodam venenato , quem nostrates dicunt 7//ie- gensteen, Est. corpus coloris grisei in nigrum vergentis sine splendore et friabile. Occurrit for- ma. pulveris; interdum tamen in massis majoribus texturae lamellosae. Aqua ita solvitur, ut varia reagentia acidum Arsenicosum in solutione indi. cent, Ejus una pars in rooo partibus aquae ebul- lientis solvitur, . Si autem ebullitio diutius conti- nue- 72 COMMENTATIO nuetur tantum 400 aquae partibus. indigere vi- detur (1). Dignoscitur actione caloris , qua sublimatur par- tim pulvis albicans , crystallinus , acido Arsenicoso constans, partim vero crusta formatur, quam ipsum metallum efficit. Deinceps videbimus, qua- nam ratione materia ita sublimata ab omni alia distingui possit. Valde est venenatum. CUN SICUL DE DEUTOXYDO ARSENICI. À. SUBSTANTIIS ORGANICIS DESTITUTO. $. 4. Proprietates chemicae (2). Oxydum Arsenici album, deutoxydum aliis dic- tum,. vulgo Aozzekrui2, vehemens est venenum. Ejus grana so (magnitudine fabae) viro cuidam mor- (1) Hahnemann, p. 43. $. 28. (2) Fourcroy, l. e. p. 76. sqq. — Thénard, l1. c, p- 3oo. seq. — Berzelius, l, c. p. 28. sqq. — Orfila, hl c. p. 507. — Christison, l, c. p. 242. sqq. MEDICA. 73 mortem attulisse refert Valentini (1), idem- que in infante grana 421 soluta effecisse . tradit. Rust (2). Ejus granum X dolores colicos et dy- senteriam excitasse monet Foderé (3); atque gra- na 4, intra nonnullos dies , vitam posse extingue-: . re, imó granum I sufficere vel 9, ut, Bonnullis: conditionibus faventibus, mors sequatur intra bre- vius temporis spatium testatur Hahnemann (4). Occurrit vel forma pulveris, vel massarum ma- jorum.' | bise" snis Hae , si recenter sunt praeparatae, lucem trans- mittunt , nitore gaüdent vitreo et facile franguntur. - In aére splendorem amittunt, opacae redduntur. co- loremque acquirunt lacteum , qui a superficie ex- terna intus versus gradatim progreditur. ^ Massa perlucida, monente. Guibourt, indolem deno- taret acidam ; opaca autem 'alcalinam. | Chris- tison tamen hujus proprietates alcalinas. non: de- tegere potuit, meque ego illas unquam inveni. Referente Guibourt pondus :specificum . oxydi: lucem transmittentis aequaret 3,738535 opaci au- tem 3,699. lilius o,96 partes, ad solutionem indigerent centuplici aquae quantitate, temperatura vul- (1) Pandect. Medico - leg. , Y. Sect, 5. cas. 24. (2) Magaz. Bd, XX. p. 492. (3) Jourm. complément. , d. p. 107. (4) |, c. p. 55, $. 112a. seq. 74 COMMENTATIO vulgari; hujus vero 1,25, eandem tantum aquae proportionem, In aqua vero ebulliente illius solve- rentur 9,68, hujus vero 11,47 (1). Optime hae diversitates explicari videntur, ex theoria Wóhleri statuentis , acidum Arsenicosum esse corpus dimor- phum, cujus forma prima (acidum. perlucidum) efficit octaédrum vel tetraédrum 5 altera. vero (aci- dum opacum) prisma hexagonale5 quorum duorum eadem tamen esset reactio chemica (2). . Deinde acidum nostrum occurrit forma pulveris, a varietate opaca chemica ratione haud. diversi. Materiem exhibet farinae aut saccharo similem, imprimis. si ejus solutio aquosa lente fuerit evapo- rata. toní 2 Discrepant auctores quoad saporem. Doct. Ad- dington illus saporem esse nullum statuit , idemque de ejus solutione adducit Link. (3). Christison illum in initio fere esse nullum, deinceps autem leviter dulcem animadvertit. H a h- nemann saporem indicat dulcem (4). Four- croy (1) Journ. de Chem. medic. , 'Tom. 1l. p. 57. Cf. Th é- nard, l. c. p. 32oo. Berzelius, l. c. p. 430. (2) -dnn. de Chimie et de Phys., 1852. Tom. LI. p. 201. Sqq. (3) Encyelopád. IFórterb. d. méd. JFissensch, , B. I1. 273. Cf. Richter, .usführl. Mrzneimittellehre ,: 1830. Bd. V. p. 685. (4) l. c. p. 54, Referente Christison, l, c. p. 243. MEDICA. 75 croy acerbum, Thénard acrem et nauseosum , . tandemque illum esse acrem et corrodentem tradit | Orfila. Mihi magis cum sapore Sacchari Satur- .'. mi, quamvis. debiliore, convenire visus fuit (1). --- -—Neque-magis- consentiunt viri-docti, in deter- . minanda oxydi Arsenici solubilitate in aqua destil- /5)! jataj quam-tamen accurrate indicare ideo magni —.. esse videtur momenti, cum medicus forensis inter- dum definire -debeat , utrum -solutionis propinatae . quantitas satis magnam oxydi partem solvere po- |";| tuerit, ad producenda symptomata Pese ip-. . samque mortem , vel secus. - —Sequens. itaque tabula exhibet diversas, quas ^'! auctores invenerunt tum Arsenici tum: aquae par- tes, ad solutionem perficiendam, necessarias. — "NMerum ut melius inter se comparati posset di- versus eventus, calculum confeci, quo aqua ad Ioo partes reducitur, quae copia proxime se- *.quentem. Arsenici quantitatem , | adjuncto. caloris : gradu , solveret. (1) Vide supra , p. 10. nota 1. Auc 76 COMMENTATIO LU € MH MÀ — ——— M À— M —À ——Ó Auctores. s F.| Aqua. d Ar Aqua. nude Fischer , | 80 | 0,01 | 100 |0,013 |(2) |. Aschof 212* | 200 1 — | 0,50 |(2) Guibourt » 100 0, 96 — | 0,96 |(3) Hahnemann 96? 4800 50 — 1,04 (4)1 — | ——— |———— ücMÓ——Á———— Navier 212* 80 1 — | 525 [(5)] Bergman » . 80 1 — 1,25 | (6) 1 Fourcroy 10? . 80 1 — 1,25 |(7) Guibourt » 100 1,25 — 1,25 |(8)] — —— ———— | ———— — | —————— —— ; t (1*) Ubi caloris gradus numeris indicatus non fuit , vulgarem temperaturam. adhibuerunt auctores. Q) Berzelius, l.c p. 429. (2 Klaproth, Beytráge zur chemischen Kentniss der Mineral-Kórper y p. 226. (5) Oxydum Arsenici perlucidum. -- Berzelius, Ll c. p. 450. -- Thénard, lc. E. (4) l. c. p. 10. $. 19. (5) Klaproth. l. c. p. 2295. (6) lbid. G) lcs pP* 78. (8) Oxydum Arsenici opacum , Berzelius: Thénard, hlc e. Ox. Ar- Ox. Ar-| - Auctores. || Temp. F.| Aqua. adi Aqua e bdl Bucholz 10* 66, 6 E: 100 1,50 | (1) um T D. B 50 1 d stri MR —| 68? 22... 1 UAE 4,54 | (1) -Bergmann| 212? 15 1 i 6,66 | (2) Fourcroy | 212? 15 I — 6,66 | (3) |Klaproth | 2129. |.1000.| 77,75 | — | 7,77 | (&) Bucholz | 212 | i,33| 1! | — |8,u | 6) Ewenzcl. 212^. | 960 91 — [2,3 [(9| Guibourt | 212* | 100 | 9,68 | — |9,68 | (7) E — pum epar mw |o (1) Berzelius,). c. p. 429. (2) Klaproth, ibid. -(3) Ibid. (&) I. ci p. 227. 2(5) Berzelius, l.c. 6) Klaproth, l. c. p 535. -- Hahnemann , p. 9. $. 177. Oxydum Arsenici perlucidum. -- Berzelius, l c;p, 430. 7 » ^ : ts (8) Oxydum Arscnici opacum. 78 COMMENTATIO Solubilitatis minimum itaque invenit Fischer, maximum vero Guibourtin varietate opaca, . Tandem monendum, Guibourt invenisse aquae 1oo partes post refrigerinm (44? F.) solutas ser- vass2 acidi opaci 2,4, vitrei vero 1,78. quo cum - eventu fere conveniunt inventa a Klaprothio, qui post refrigerium in eadem aquae quantitate ve- neni partes 3 remanere vidit (1) , dum in experi- mentis, quae ipse institui media quantitatas 2,85. aequabat. Deinde oxydi Arsenici 8,14 solvi in roo partibus aquae ebullientis invenio: partes vero 0,95, in aquae eadam quantitate, temperatura vulgari (2), quo patet aquam frigidam. minorem solvere Arsenici quantitatem , quam illam, quae in aqua remanet, si antea ad ebullitionem usque ea: fuerit calefacta atque refrigerata deinceps. Num tandem ipsum Arsenici Oxydum immutatum vel de- mum post attractum Oxygenium solvatur, num diversa solubilitas a diversa pendeat cohaesionis vi, minus huc pertinere videtur. quo nonnisi pro- prietates, sensu medico forensi spectatae, traden- dae sunt (3). Aliud (1) Ll. e. p. 228. (2) Dolco adducere me neglexisse , quae Klaproth de so- lubilitate hac sub conditione invenit. (8) Diversas theorias proposuerunt Fischer, Schweig- gers Journ. vd. Vl. p. 531. ibid 1812. p. 155. — Link, lc.po—bDu lk, d. Preuss. Pharmak. hd. I. p. 97. Cf, Richter, |. c. p. 668. seqq. — Blume, Diss. de Ar- bl— UU tm ah mtm erit mi emn ' MEDICA. 79 Aliud argumentum , idque non minoris mo- menti sistit oxydi nostri solubilitas , in fluidis prin- cipiis organicis commixtis; illam enim inde fieri minorem , suo jam tempore animadverterat H a h- nemann (1), atque confirmavit Christison, qui grana. duo Arsenici non perfecte fuisse soluta retulit, in infusione theae, cujus quantitas vascu- lum impleret et cujus temperatura per semihoram 200 *F. fuisset aequalis (2). lisdem sub conditio- nibus talis infusionis $rana 100, tantum 0,5 grani partes solvere, inveni; eandem vero cere- visiae quantitatem tantum 0,16 grani partes. Actione caloris (380?F) acidum Arsenicosum in vapores mutatur, quibus condensatis pulverem con- stituunt crystallinum , octa&dris compositum. Haec crystalla facile prodibunt, si calor prudenter sen- simque augeatur, atque debita servetur oxydum Arsenici adhibitum inter et tubum relatio. Si carbo simul adhibeatur oxydum reducitur ipsumque me- tallam prodit. Quae agendi ratio unicum fere Arse- nici praesentis certum exhibet argumentum. Haec de nonnullis oxydi Arsenici. proprietatibus chemicis , sensu medico forensi spectatis, dicta sint; nunc videbimus de]iis , quae supersunt atque nostro scopo imprimis magni sunt momenti, $. 5. Mdrsenico ef ratione qua in animalia agit. L. B. 1817. p. 7- seq. (1) 1. c. p. ri. $. 23. (3) l. c. p. 546. go COMMENTATIO d T Signa chemica deutoxydi Arsenici forma solida. Primum , itaque signum , quo prae ceteris Arsenici oxydum , forma solida, dignoscitur , sistit odor pe- culiaris alliaceus , qui animadvertitur si oxydum Ar- senici carbonibus, in lamina cuprea aut e ferro confecta incandescentibus, vel Zinco fuso impona- tur, vel ope platini lamellae flammmae admovea- tur, ex spiritu vini ortae. 1 Cum tamen ut odor ille evolvatur, necesse sit corporum modo dictorum calorem , antequam oxydum iis fuerit inpositum , augere, facile quis perspi- ciat hunc odorem ipso oxydo non esse tribuen- dum, sed eum ortum ducere ex metallo hac ratio- me restituto. | Magnam olim huic signo tribuerunt auctores evi- dentiam. Nostro vero tempore, cum ab aliis sub- etantiis, eadem ratione tractatis , similem excitari odorem ali invenissent, ei multum fuit detrac- tum. Sic enim de Phosphoro, acido phosphorico ejusque salibus et de Zinci pulvere, corporibus ardentibus insperso , illud probavit Hahne- mann (r),. idemque deinde de charta arden- ti indicavit Christison (2) eundemque bis pe- (1) k. c. p. 217. $. 380. (2) h ce. p. 257. "MEDICA. 8t perceperunt odorem ex decompositione corporis cu- jusdam organici; quod omni fuisset expers Arseni« co, Orfila et Vauquelin (1). Ab altera insuper parte, odor ille saepissime non percipitur, cum corpora, quae ex decomposi« tione materiae organicae, minima quantitate veneno Sociatae, oriuntur, odorem illum quasi involvant , atque efficiabt , ut. nullum hac ratione appareat ve« neni vestigium ,- prouti observationibus suis docue- runt Zittmann et Pyl (2), atque saepius in» veni, licet parca tantum adesset principiorum orga- nicorum copia. Cum itaque varia corpora, tum anorganica , tum organica , omni veneni atomo destituta, idem interdum signum exhibeant , neque raro illud deficiat, 'ex minore quantitate substantiae cujusdam organicae admixta , sequitur , non magnam esse hujus 'signi efficaciam ad probandam oxydi Ar« senici praesentiam. ^ Aliud signum constituitur macula albicante » quà tegitur lamina splendens cupro aliove metallo con. fecta, si de alia lamella ejusdem naturae sed ante calefactae Arsenicum sublimatur, Hahnemann hunc colorem semper esse al. bum contendit (5) [idemque indicavit Orfila et alii Plenck maculam illam colore interdum ese se (1) Orfila, l c. p. 557, (2) Hahnemann, Ll. c. p. zi8. $..581. (3) l. C. P» 221. $. 387. ENS, F 82 COMMENTATIO se nigro autumat (1). Hunc colorem. oriri. qui- dem observavi, si ad Orfilae exemplum. (2) oxydnm nostrum carbonibus incandescentibus im- mittebam , atque laminam frigidam: metallicam igni quamproxime admotam tenebam , ut aéris accessum quantumpoté arcerem. Lamina enim si ab igne magis erat remota , macula albicante tegebatur, ex denuo exorto oxydo. Semper etiam maculam tan- tum albicantem vidi, si pro carbonibus incandes- centibus laminam metallicam substituebam. Color tamen albus itidem oritur. ex Zinco, ex Antimonio , quamvis macula , quae ex Zinco oriri so- let , nullo. gaudeat sapore et odore , illaque, quae ex Stibii hydrochlorate nascitur, sapore instructa sit acri et salino atque facillime in. aqua solvatur (3), quibus itaque indiciis distingui possunt hae ab il. la, quae oxydo Arsenici produci solet. "lTertium , quo Arsenici oxydum. solidum dignosci- tur signum , sequenti instituto experimento appa- ret, Materia suspecta, si oxydum sit, fluxu nigro mixta, imponitur laminae splendenti e cupro con- fectae , atqua fluxus ope. adspergendi. linea ducitur orbicularis circum corpus venenatum; quo facto, prio- * (1) Toxicologia, p. 272. art. 5. Cf. Hahnemann , ibidz (2) -drch. géner.de Medic. 1829. Mai, Cf. Hufeland, Biblioth. 1850 p. &to. (3) Henke, LeArb. $. 659. MEDICA. ^: 83 priori alia applicatur lamina, itidem e cupro com- posita, quae vero per filum e ferro ductum cum illa arctissime est jungenda , ne, laminis igni admo- tis, quaedam veneni pars nondum decomposita per fissuram , quae alias facile inter utramque lamellam remanet, abeat. Acidum arsenicosum decomponie tur atque metallum ita restitutum crustam exhibet laminam tegentem eamque splendentem et Argenti co- lorém referentem (1). Monente Bostock simile phaenomenon carbo produceret (2), eam Doct. Beck, ex sententia clarissimi M ac-N i ven , eandem etiam oxydum Zinci exserere actionem contendat (3). Saepius. tameri repetito, cum solo Carbone, experimento , similem colorem atque splendorem argenteum excitare mihi non contigit. Monentibus Sartorio et Mon- heimio crusta, qüàe Arsenico producitur , ab illa , quam Hydrargyrum excitat, ita differret, ut illius color Argento imagis esset similis , hujus vero mae gis ad caeruleum-accederet chalybis colorem. In- super autem.macula, quae Hydrargyro oritur, ca- loris ope facile. dispareret, relicta Cupri superficie aspera, quorum contrarium obtineret, si Arsenico eá (1) Dülk, l c. 108. Cf. Richter, lc. p. 701. — Christison,l. c, p. 558: — Sartorius u. Mon- ^ heim, l. c. p. 65. (2) Edinb. med.and. surgic. Journ. V. 172. Cf. C hriss tison, ibid. (3) Medical Jurisprudence , 412. Cf. Christison; ibid, Fa 84 COMMENTATIO ea efficeretur. Interdum tamen licet Arsenicum adhi- buisfem , superficiem Cupri foraminnlis inaequalem factam vidi , quod ex nimis aucto, quo usus fue* ram, caloris gradu forsan explicari posset, dum et ab altera parte, Hydrargyro adhibito ; superficies interdum cernebatur laevis. Caeterum contra ilius signi valorem Chris- tison adducit, oxydi granum unum requiri ne experimentum optabili careat eventu (1). At mo- nendum, Dülkium vigesimam grani partem hac ratione detegisse (2), atque me semel crustam me- moratam vidisse, quamquam 45 grani tantum ad- hibueram , quapropter illud indicium , quamvis ra- rius adhiberi soleat, non prorsus esse rejiciendum mihi videtur. Fluxu omisso, idem experimentum et in ipsius metalli examine valere, quisque intelligat. Aliud tandem tum oxydi tum metalli indicium peti solet ex actione, quam exserunt in solutio- nem Sulphatis cupreo-ammoniacalis. Ipsum enim Ar- senici metallum ,attrahendo Oxygenium , oxydum for- mat, quodsi jam ab initio adsit, statim illud cum Cupri dentoxydo jungitur, atque hujus arseniitem efformat, tanquam pulverem colore viridescente tinctum , destructo antea caeruleo, qui in solutione cernebatur, colore (3). | Ex- (1) |. c. p. 258. (2) L ce (3) Henke, l. c. $. 657. — Cristison, l. c. MEDICA. 85 Experimentum illud inprimis valere videtur, si minima adsit veneni copia, quae ad priora expe- rimenta instituenda haud sufficit. —Oriebatur enim hinc, in superficie Cupri solutionis , pellicula splendens et memorato colore praedita, quamvis zág €t g55 tantum grani oxydi albi usus fuissem. $. 6. Restitutio metalli. Verum ut veneficium argamentis probetur , con- ditioni hodiernae Chemiae analyticae adaequatis , requiritur ut medicus forensis ipsum metallum re- Stituat atque hujus ope probet corporis cujusdam Arsenicalis praesentiam. Si itaque ex ipso oxydo metallum exhiberi de- beat, adhibeatur tubus vitreus ab una parte clausus, cujus autem partis diameter octavam pol- licis partem non excedat (r). | SMNERNNMNT .Si autem metus sit, ne oxydum materiem orga- nicam habeat admixtam vel si ipsum Sulphure- tum ad instituendum experimentum inserviat , expe- dit, ut tubi pars reliqua angustior in globulum ex- tendatur (2). Ad Q) Berzelius, l c. p. 416. (2) Ibid. p. 449. 86 COMMENTATIO. Ad sejungendum ipsum a metallo Oxygenium , ad- hibetur vulgo carbo recenter candefactus , vel fluxus niger Subcarbonate Potassae et carbone com- positus (1). llle convenit, si parca tantum adsit acidi arsenicosi quantitas, quae tubo immittatur atque carbonis frustulo tecta, flammae spiritus vini, tali ratione exponetur, ut primum incan- descat carbonis frustulum , deinde vero oxydum, quod carbonio Oxygenium tunc tradit, dum metal- lum illi tubi regioni apparet applicatum , quae flam- mae fuit proxima. Major si sit veneni quantitas, fluxus. niger ante cum oxydo mixtus ad reductionem , iisdem obser- vatis cautelis, inservire potest. Praetulimus autem prae fluxu, ipsum carbonem , imprimis in minore veneni quantitate, cum illius ope oinne metallum restitui non videatur, sed Potassio fluxus pro parte maneat sociatum. Chris- tison enim, ex acidi arsenicosi granis 2, fluxus ope tantum 0,635 grani partes metalli restituit , dimidiam itaque circiter partem metalli, quod tali oxydi copia contineri solet, cum granum 1,607 exspectari potuissent (2). Ipse ex eadem oxydi quan- (1) Praeparatur ille fluxus ex 2 vel 25 partibus Tartratis Potassae acidulae (Cremor enim "Tartari continet 'l'artras Cal- cis ,) 1 parti Nitratis Potassae mixtis et in crucibulo rubore incandescente decompositis. T hénard, f c. Tom. Il. p. 44. (3) Chrittison, ibid. M, E. D, 1-C: A.. $7 quantitate, carbonis ope i,30 grani partes metalli reducere potui. Orfila ad metalli restitutionem commendat care bonis et Potassae volumina oxydo Arsenici aequa- lia (1). | Cum carbone vero olei tantillum indicat Docr. Dostock (2), quibus tamen methodis illa cedere non videtur, quam exhibui, quaeque a plu- rimis adhiberi solet. Accurate , quantum potui, exposita via, juxta quam acidum ad metallum optime reducitur , vide- bimus quaenam requiratur illius copia, ad excitan« dam crustam satis perspicuam , et quaenam deinde sint signa, quibus haec.ab omnibus aliis simili fere ratione productis dignosci possit, ut tandem efficacissimum hanc methodum praebere veneni sig. num, inde sequatur. | Hahnemann suo tempore retulit oxydi grana 8—10 requiri , ut debita ratione instituatur experi- men:ium memoratum (3). Black autem unum jam oxydi granum hac ratione detegit (4), atque 3e , imo ,l5 granum se invenisse testatur Chris- tison (5),cum Berzelius ;i5grani partem, ut (1) l. c, p. 363. (2) Ibid, p. 564. (9) 1. c. p. 225. $. 3595. (4) Lections on Chimistry , 1l. 45o. Cf, Christi- son, l. l. p. 248. (6, Edinb. medic. and surg. Journ. XXII. S825. — Jdinb. medico -chirurgic. Trans ll. 293. Cf. Chris- tison, l. c. p. 248. seq. 88 COMMENTATIO ut crusta oriatur distincta metallica , sufficere tra- dat, ipsumque semel Lanc produxisse, ex acidi arsenicosi quantitate , quam acutissiinis suis instru- mentis determinare non amplius potuisset (1). In- fra tamen 4,4, X et jJ grani partem oxydi nostri descendere non potui, ut distincte crustam videe rem ; quae tamen quantitas , quae ad hunc sco- pum indigebam magna, ex dexteritatis meae exi- guitate explicari debet. Neque his jure quis objicere possit , crustam ta- lem, qualem imprimis Berzelius obtinuit, eam- que tenuissimam , imo instrumentis vix definien- dam indicium exhibere non posse, nec validissi« mum argumentum, quo probari posset Arsenici praesentia , modo secum reputaverit acutissimorum ope instrumentorum , millesimam grani partem ac- curate posse ponderari, atque laminam auream mi- nimam , tenuissimamque (7/adgoud) sufficere , ut ip- sius hujus metalli appareant proprietates , tum phy- $icae, tum chemicae a nullo negandae. Requiritur, itaque utrite cognoscamus proprie- tates crustae arsenicalis, imprimis diagnosticas. Illius facies externae quae tubi interiori respon- det,splendore gaudet chalybis politi, colore vero. magis obscuro. Intus, si oculo nudo observatur, splendorem velindicat crystallinum ferro fracto simi- lem , imprimis si majore quantitate crusta sit obvia ; vel (1) Christison, l, c. p. 250. seq. MEDICA. 89 vel minore quantitate , splendore praedita est atque co- lore ex albo griseo , quamvis hac conditione, si sub mi- croscopio conspiciatur , splendorem omnino exhibeat. Quibus signis crusta metallica differt ab ea, quae carbone aliquando producitur , cum hujus pars in- terna massam sistat pulverulentam atque colore fusco imbutam, omnique splendore a parte intere na destitutam. Nullum corpus praeter Arsenicum notis illis videtur instructum. Insuper illa signa, quae antea exposuimus, crustae indolem arsenica- lem ulterius , si opus sit , confirmare possunt , quor- sum et spectat illius mutatio in oxydum Arsenici, ope calore sensim aucti , quo in tubo oriuntur crys- talla octaédrica oculo saepe nudo vel simplici lente in- structo conspicua, Christison haec crystalla pro- duci vidit quamvis crustae metallicae pondus 45 gra- ni non superaret (1) illaque lentis ope mihi con- spicere contigit crusta licet J& grani haud exceden- te. Requiritur autem ut partim vitrum ante oxy- di sublimationem minime incandescat, quia facile sic oritur oxydi ipsiusque vitri combinatio al- ba et opaca, partim vero, ut tubi superficies in- terna fluxu non sit tecta, cum hujus alcali facile cum oxydo sese jungat , atque magis minusve ex- perimenti eventum turbaret; qua propter mihi vi- detur, in: ipsius metalli restitutione carbonis frus- tulum prae fluxu esse laudandum. $. 7. (1) Christison, l. c. p. 255. 9o COMMENTATIO $. 7. Signa Chemica deutoxydi Arsenici. Forma liquida. ' Duplici modo Arsenicum solutum detegi potest: vel per reagentia fluida, vel oxydi ad metallum re- ductione. De illis nune, de hac autem postea videbimus. Magna sedulitate eximii in arte nostra viri col- ligere conati sunt, et ulterius indagare signa, quibus Arsenicum detegi posset; inter quae haud minorem occupare videntur locum, ea quae appa- rent, si solutio arsenicalis, corporum diversorum reagentium ope exploratur. Hydrogenium |. Sulphuratum. Omnium primum in censum venit Hydrogenium sulphuratum , cujus solutionem aquosam commen- davit Hahnemann (1), deindeR oloff. Pfaff et Jáger, Proustium secuti, ad ejus praepa- rationem laudaverunt Sulphuretum Ferri et acidum muríaticum , cum si ex praescriptione Hahne- manni reagens producitur (2), acidum tartari- cum; (1) l. c. p. 230, $. 403. (2).]. c. p. 127. f. 225. p. 236. $. 421. MEDIC A. 91i cum, quo scatet ille liqnor (quem probatorium dicunt), fluidum decomponeret. lacteumque illi tribueret colorem (1); praeterea tamen acidum tartaricum Sulphuretum .Arsenici pro parte solvere videtur, Dülk autem Disschof et Christi- son prae solutione, ipsius gazis adhibitionem indicant, quia inde neque veneni solutio diluitur, neque imminuitur reagentis efficacia (2). Hanc me- thodum prae illa, qua usus est Wendland (3), laudandam esse mihi videtur, cüm ex adhibitione Hydrosulphatis Ammoniae (Ammonium hydrosul- phuratum)- Arsenici sulphurati praecipitatum | pro parte solvatur in Ammonia, si haec non perfecte fuerit saturata, vel et facile ipsum reagens praeceps eat una cum acido , cujus additio ut reagens actionem suam exserat requiritur, corpusque formet magis minusve flavum, liquore licet Arsenico destituto. Optime itaque in hujus reagentis usu convenire videtur gaz, ex Sulphureto Ferri et acido fulphu- rico diluto utrisque puris ortum, atque per. so- lu- (1) Pfaff, neues nord. zrchiv, 1805. Bd. 1. St. I. — Jüger, Diss. de effectibus Arsenici in varios organis- mos etc., Berol. 1808. in Gehlen, Journ. f. d. Chem. Phys. u. Mineral., 1808. Bd. V1. p. 3oo. (2 Dülk, Berl. Jahrb. der PAarm., Bd. XXVIIL. pP. 200. Rilchter, l, c. p. 695. Bisschof, in Bran- des Jrchiv, Bd. XVII. p. 239. Christison, l, c. p. 260. (3$) Augustin's, Archiv d. Staats Jrzneik, , Bd. II. St, Ll p.58. Cf. Richter, l. c. p. 695. 92 COMMENTATIO lutionem arsenicalem per quoddam temporis spa- tium transmissum. Ante vero destruatur liquoris investigandi natura acida per Potassam causticam , alcalina vero acidi acetici ope (1), acidumque car- bonicum si liquor contineat (quod ex efferves- centia exorta, si parcae liquoris copiae acidum additum fuerit patebit) , per ebullitionem expellatur, ne ob triplicem hanc causam Sulphuretum totum quantum , vel pro parte maneat solutum. Ipfum etiam interdum reagens, si majore quantitate fuerit adhibitum , liberae praecipitati formationi impedimentum sistit, imprimis si venenum valde sit dilutum. Vitium tamen illud expulsione gazis per ebullitionem evitari debet. Hisce igitur cautionibus observatis, oritur in oxydi Arsenici solutione color ex flavo citri- nus (2), ejusdemque coloris praecipitatum , si per aliquot tempus fluidum sibi fuerit relictum. Cujus praecipitati ortus facile explicatur, ex Hy- dro- (1) Cum nullum hocce acidum in Sulphuretum Arsenici exserat actionem id speciatim indicavi. Si forte nimis mag- na acidi hydrochlorici copia, quod ab aliis laudatur, so- lutioni fuisset adjecta, cum Sulphureto Arsenici simul Sulphur praeceps dejiceretur, quod tamen ab illo sejungi denuo potest Ammoniae additione, qua tantum Sulphuretum solvitur atque, Ammonia acidi ope deinceps saturata, ite- rum separari et explorari potest. Cf. O rfila, Legons de Méd. leg. , Vom I. p. 111. (2) Deficit enim ruboris vestigium , quod in colore arau«. siacO cernitur. MEDICA. . 93 drogenio acidi hydrosulphurici Oxygenio Arsenici sociato, atque ex Sulphure una cum Arsenico Sulphuretum constituente, Cum autem. Sulphu- retum illud lente vasis fundum petere soleat, li- quor per aliquot tempus quieti est tradendus , quia alias, filtratione nimis celeriter instituta, ^ ipsum illud corpus venenatum per chartam facile trans- iret ejusque copiam redderet minorem. Quod ut impediatur, chartam ante filtrationem institutam aquae ope humectare convenit. Hydrogenium illud sulphuratum inter efficacissi- ma oxydi Arsenici reagentia collocari meretur, tum propter summam illius sensibilitatem, qua minimam Arsenici particulam indicare valet, tum propter facilem praecipitati ab aliis diagnosin. .Quoad primam monendum est, Jigerum Ar- senici 455 grani in 60,000 aquae partibus solu. tam, ope liquoris probatorii Hahnemanni de- tegisse. Per solutionem vero gazis, ex sulphu- reto Ferri et acido muriatico extricati, colorem flavum ortum vidit ;z55 grani in ratione 1: 50,000 soluta, imo veluti 1:100, 000, qua tamen rela- tione Sulphuretum praeceps non amplius ibat (1). Congruunt haec cum observatis Pfaffii, qui unam Arsenici partem in 60,000 aquae, gazis ope detegit, quamvis illud in 46,584 aquae tan- tum Q) Gehlen, l. e. p. 501. 94 COMMENTATIO tum inveniri posse antea statuisset: (1), atque hanc proportionem ad' r2oo reduxerit deinceps (). Ducholz et Christison 455'555, Childern VerO g,gg5 Arsenici solutam detexerunt (3). Wit- ting ope Ammonii hydrosulphurati, a Wend- lando laudati, ;z575554 in solutione invenit (4). Brandes autemet Ebeling ,25 grani in 100,000, 35s lll 200,000 atque, 24 horis elapsis, in 300,000 et 400,000 aquae dilutam, quamvis aqua hydrosul- phurata usi fuissent, indicatam observaverunt (5). Ipse gazis ope ;i5 grani detegi in 50,000 et 100,000 aquae partibus, quamvis in ultima ratione praeci- pitatum per i2 horas deficeret, veluti et si j£, grani in eadem aquae quantitate dissolvebam. Nubecula observabatur si eandem Arsenici 'co- piam 209,000 aquae partibus diluebam. ^ Quam- vis itaque hujus reagentis sensibilitas satis sit bo- na, tamen fatendum est, illud hac ratione multo postponendum esse aliis deinceps exponendis. Ve- QD N. N. Archio , Bd. I. St. I. p. 56. p. 292. CF, G e h- len, ibid, (2) Handb, d. analyt, Chemie Ill, Cf. Brandes, "Archiv , 1828. Dd. XXV. p. 271. ($) Bucholz, in 4Imanack oder Taschenb. f. Schei- dekunstler, 1814. p. 58. seq. 1815. p. 135. — Christi- son, l.c. p. 264. Childern, Zmnnals of. Philos. N. Sect. 1. p. 145. Cf. Brandes, ibid. (4) Uebersicht der wichtigsten Erfahrungen im Felde der Toxicologie , Manov. 183o. Bd. II. Cf, Richter, l. c. p. 695. (5) Brandes, l, c. p. 272. MEDICA. 95 Verum altera ei priva est facultas, qua Sulphu- retum , quod formatur , ab omnibus aliis corporibus facile distinguatur. Sic nostrum praecipitatum dif- fert ab illo, quod acidum hydrosulphuricum in liquore, acido sulphurico,: nitrico aut phosphorico imbuto excitat, atque ex Sulphuris hydrate sub- tiliter diviso. componitur. . Hujus enim color fere est albicans , neque Sulphur in Ammonia liquida solvitur, quemadmodum illud cum Sulphureto Ar- senici fieri, modo vidimus. Differt. insuper Sulphuretum nostrum ab. illo; quod ex reagente et sale quodam Stanni deutoxy- di oritur; prouti enim vidi postremum colore fere fusco indutum est, qui Ammoniae ope in obscu- riorem mutatur. . 24h Magna vero .in initio reagentis nostri efficaciae pars detrahi videbatur Cadmio detecto, atque reagens hocin ejus solutionem eandem exserere ac* tionem invento. Patuit tamen deinceps Cadmii Sul- phuretum tali ratione productum in Ammonia non solvi atque hac ratione ab Arsenico sulphurato distingui posse et sejungi. Quod idem confirma» tum vidi. Omne itaque Sulphuretum ,. Hydrogenii sulphurati ope praecipitatum ,' quod Arsenici Sul- phureto quidem est simile, verum ab Ammonia non solvitur Cadmio, est tribuendum. . Cujus prae- terea metalli cum Sulphure conjunctio colore gau- det magis ex albo flavescente, dum quoque prop- ter majus ejus pondus fundum multo celerius pe- tit. 96 COMMENTATIO tit. Insuper confirmatum vidi , quemadmodum jam indicavit Bisschof (1), Sulphuretum Cadmii co- lore tingi viridescente ex Ammonio sulphurato ei admixto, quamvis illud lente admodum pertficia- tur atque in initio vix observari possit. "Tandem Cadmii Sulphuretum ab acido hydrochlo- rico solvitur, Arsenici vero non item. : Si autem Caduii quantitas Arsenico multo esset major, Sulphuretum Arsenici cum Cadmio sulphu- rato praeceps simul dimitteretur. Quae vero re- rum conditio rarius profecto in praxi occurrit, cum praeterea Sulphuretum Arsenici Ammoniae ope ab ilo separari possit atque per acidum hydrochlo- ricum ex hac denuo sejungi. Neque reagentis laudati efficacia imminuitur prae- cipitato, quod in salia Antimonii soluta. excitat atque colore arausiaco, neutiquam vero citrino, praeditum est, prouti Hahnemanus jam indicae vit (2), confirmaveruntque deinceps Christi* son (3) et Turner (4). rre Quamvis itaque Arsenici Sulphuretum . reagenti nostto productum , ab omnibus aliis ei magis mie nusve similibus dignosci possit atque segregari, acidum tamen arsenicicum ejusque sales solubiles eadem (1) Brandes, Archiv, 1826. Bd. XVII. p. aát. (2) Ll. c. p. 241. $. 451. (3) 1. c. p. 265. (&) Edinb. medic. and surgic. Journ. XXVIIL. 73. C£, Christison , ibid. P ymbeReaeeMA o MEDICA. 97 eadem cum illo excitare valent phaenomena. Mul- tum de hac re, a Pfaffio primum indicata, dispu- . taverunt auctores , negante eamSchumanno (1); cum B üchner statueret, in acido arsenicico , post nonnullas demum horas , reagens nostrum excitare praecipitatum , illudque ortum ducere ex conjunc- tione acidi arsenicici et arsenicosi, vel ex actione Hydrogenii suiphuratij quod Oxygenium acidi ar- senicici sibi vindicaret (2). Sententiam autem suam experimentis deinceps comprobavit Pfaff (3), eamque confirnaverunt Orfila et Christi- fon. Magnam tamen in praxi inde oriri non videtur difficultatem , cum et acidum arsenicicum ejusdemque sales ad veneficium instituendum rarius adhiberi soleant et alia dentur signa deinceps exponenda, quorum ope acidum arsenicicum ab arsenicoso facile discerni possit. Nec memoratu digna esse videtur differentia , qua reagens nostrum indicabat venenum, si prin-- cipia vel animalia vel vegetabilia ei erant admixta. Si enim leviorem coloris varietatem excipias , secun- dum diversorum liquorum colorem diversam, idem semper oriebatur praecipitatum veluti in infusione theae, (12) Schweiggers N. Journ. 1825. Bl. XIII. p. 558. (2) Toxicologie , 2" -4ufl. p. 4o3. Cf, Richter, l e. p. 694. (8 Schweigger, l.c. Bl. XV. p. 99. et Bran- des, rchiv, 1826. Bd. XVIII. p. 199. seq. ENS. 98 COMMENTATIO theae, coffeae decocto, in vino, lacte, carnis decocto , eodemque allii aliarumque plantarum , usui diaetetico — inservientium , quos liquores omres Arsenico intoxicaveram, Omnes quas adduximus , si conjungantur virtu-. tes, iis certo efficitur, reagens nostrum esse effi- . cacissimum atque , prouti deigcéps patebit , reliquis longe praeferendum. kgs Sulphas Cupro-Ammoniacale, Solutionis Cupri in Ammonia usum ad nostrum scopum jam laudavit Hahnemann (1), eamque deinceps adhibuit cl. Dülk (2). Alii autem , ex- perimentis moti, praetulerunt Cuprum nostrum sul- phurico -ammoniatum , quod ex sulphate Cupri Ammoniae ope decomposito , atque praecipitato in ea denuo soluto, conficitur. Sal ille in solutione acidi arsenicosi dimittit ar- seniitem Cupri , colore flavo viridescente veluti her- baceo tinctum. Acidum enim sulphuricum Ammo- niae sociatur, acidumque arsenicosum cum Cupri deutoxydo Arseniitem format , modo dicto colore instructum. Hah- (1) Ll. e p. a5, $. 29. p. 236, $. 422. (2) Cf. Brandes, l. c, p. 273. MEDICA.^ 99 Hahnemann tamquam reactionis - terminurmi statuit Arsenicum , 5ooo aquae partibus solus tum (1); J áger vero detegit -Z, grani in 504000; vd5s in 60,000 et 100,coo aquae partibus dilu- tam (2), quibuscum conveniunt observata F i- fcheri (3). Pfaff vero 4i, tantum grani iri 20,000 aquae invenire potuit (4), deinde tamen; fe detexisse venenum 100,000 aquae dilutum retue lit (5). Witting idem retulit de 66,880 aquaé partibus (6). Brandes autem 7; grani in 1000; zác €t 4dgs in 50,000 et 100,000 aquae partibus dilutam statim indicari vidit. Tardius color fue- rat mutatus, si ,45, grani pars in 260,000 atque z,kgg i 250,000 aquae fuisset diluta, praecipita- tum post duodécim demum horas erat formatum: Solita phaenomena fere deficiebant , cum &d55, 2458 St zggg grani pars in 300,000 , 400,000 €t 500,000 aquae esset soluta. Hac in relatione terminus re-. actionis statui posse ei videbatur (7). Ego statim inveni 4; grani partem oxydi Arsenici in 26,008 et (1) Ll. c. p. 245. $. 438. (2) Gehlen, l. c. Bd. VI. p. 300. (8) :De modis Arsenici detegend:, p. 16. Cf, Richter; l c. p. 696. — Brandes, .frchiv. 1828. Bd. XXV. p. 273. ' (4) N. N. 4drchiv. , Bd.1. St. I. p. 56. — Cf. Gehleu l. c. (5) Brandes; c. (6) Ibid, (7) Ibid, G 2 100 COMMENTATIO et 100,000 aquae partibus. Post aliquot minuta in 200,000 et 300,000. Color statim erat herba- ceus ejusdemque coloris praecipitatum. Idem in- veni quum ,d455 grani partem 50,000 aquae dilue- bam. Post semihoram praecipitatum oriebatur, si venenum 150,000, post septem vero horas, si $00,000 ét 400,000 aquae illud . esset. dilutum , quamvis in ultima venenum inter et aquam ratio- ne praecipitati color viridis, quodammodo fuerit caerulescens, — Statim fere. praecipitatum exortum observavi, si 4454 grani 200,000 aquae esset so- luta, Nonnullis vero horae munitis elapsis, quum 400,000 et 500,000 aquae partes adhibueram , prae- cipitato licet ad caeruleum vergente, Cum si z555 grani in 400,000 aquae partibus dissolvissem , co- lor viridescens statim omnino oriretur, praeci. pitatum autem nubeculae instar fundum difficillime peteret, Quam itaque venenum inter et aquam relationem terminum statuo , quo Arsenicum hujus reagentis ope indicari potest. Dolendum igitur, cum hocce reagens quoad sen- silitatem priori longe praestet, eadem tamen fide illud non esse dignum, cum diversa dentur cor- pora, quae partim varia ratione praecipitati co- lorem modificare vel ejus formationem prorsus impedire valeant,. partim vero, .Arsenico licet defi- ciente, eadem per reagens praebeant phaegomena, Solvunt enim praecipitatum acidum nitricum , sulphuricum et muriaticum 5 acidum acericum , ci- tri- MEDICA. IOI tricum et tartaricum 5; ab altera parte inter alcalia speciatim Ammonia. Potassa non nisi quantitate majore. Omnia tamen haec saturari possunt, Prae- cipitatum et ab hydrochlorate, nitrate et sulphate Ammoniae solvi refert Hünefeld (1). Eadem vero reagens nostrum exserit phaenome- na in allii decoctum veneno intoxicatum vel. eo destitutum , quod Giesecke, jam invenit (2). Idem praeterea locum habet in infusione theae. Interdum autem nullum in hac infusione veneno inquinata oriri praecipitatum monent R oloff (3) et Orfila (4). Verum quum satis magnam rea- gentis partem adhibueram , numquam praecipitatum non formari vidi. In vino Arsenico intoxicato praecipitatum non deficit, quamvis illud interdum si acidum adsit, solvatur. Auctore Roloffio praecipitatum non formaretur in liquore gelatinoso et carnis decocto Arsenico venenatis, vel, si ori- retur, diu maneret suspensum (5). At vero mo- nere debeo, me numquam praecipitati formationem, ejusdomque secessum impedita observasse, cum carnis decoctum adhiberem et aquosam Ichtyocol- lae solutionem Arsenico soluto mixtam, Tan- (1) Ho rn's 4frchiv. f. med. Erfahr., 1829. Jul. Aug. p. 620. (2) Brandes, .drchiv., 1826, Bd. XVII. p. 195. (5) Gehlen, l. c., 1806. Bd. II. p. 67r. (4) 1. c. p. 564. à (5) Bücholz, Tasschenb. , 1814. p. 58. 102 COMMENTATIO Tandem Derzelii sententiam confirmatam vidi ; cum statueret, coffeae nondum ustae decoctum Po- tassa immixtum eadem ratione reagenti mutari ac. si ipsum venenum adesset (1). Ammoniam loco Potassae sumtam eadem gaudere facultate, insuper mihi patuit, Quibus omnibus efficitur , prudenter cum hocce reagente esse agendum illudque mi- nus esse laudandum quam Hydrogenium sulphu« yatum. (2). $. 9. Nitras Argenti Ammoniacale. Hume, deinde Marcet et Roget pro rea- gente indicaverunt nitras Argenti, Hu m e solutioni arsenicali addidit Potassam causticam (3), cujus au- (1) JaAresbericht über die Fortschritte der physischen JVissenschaften , übers. von Gmelin, Jahrg. MI. Tüb., 1824. Cf. Sartorius und Monheim, l.c. p. 66. (2) Quamvis Bostock testetur: 5e Las no Aesitation in giving it as his opinion, that the most conve- nient the most delicate and the most decisive pro- cess, is the one in which the green precipitate is formed by the addition of the sulphate of' Copper; cnjus ope Ar- senicum detegit, quod 4j. solutionis partem efficeret ! Ex the Edinb. med. and surgic. Journ. V* 170 and 134. in Lond. med. chirurgic. Transactions, Wol. ll. p. 159. (£Aird edit.) (5) PAilosophic. Magaz. f. May 18og. Cf. Lond. med. chirurgic. Transact, ibid, M.EDIC A. 193 autem loco hi adhibuerunt Ammoniam liquidaia una cum solutione nitratis liquori venenato gut- tatim admiscendam (1). D ülk aliam agendi ra- tionem secutus est (2). Eodem modo praeparari potest ac illud de quo modo vidimus, modo pro acido sulphurico sub- stituatur nitricum. Guttatim liquori suspecto adjicitur, quo facto , si Arsenici oxydum adsit, arseniis Argenti oritur co- lore flavo splendente imbutum. Acidum enim ni- tricum cum Ammonia efformat nitratem , atque acido arsenicoso Argenti oxydo sociato producit arse- niitem Argenti, ad cujus autem formationem necesse est, ut liquoris natura acida vel alcalinà neutra reddatur, Potassae vel acidi acetici ope, cum alioquin et in acido et in alcali libere praesenti- bus solveretur arseniis productum. Monentibus Marceto et Rogeto Arseni- cum detegitur 25,000 et 50,000 aquae partibus solutum. Majore aquae copia color fit caerules- cens, idemque adbuc cernitur, quamvis Arsenici oxydum zz5'sg5 tantum efficiat solutionis par- tem (1) Lond. med. chirurg. Transact., Vol. |l. p. 157. seq. (2) Berl. Jahrb, der Pharm., Dd. XXIII. p. 215. D. Preuss. Pharmak. übers. u. erlaüt., Bd. l, p. 167. Cf. Brandes, Zrchiv., 1828, Bd. XXV. p. 274, et Ric h^ ter, lc, p. 698. 1:504 COMMENTATIO. tem (1). dem de 155,000 aquae partibus, ar- seniitis Ammoniae unam solutam tenentibus , mo- nuit Witting (2). Roloff et Schulze indi- cant 200,000 aquae partes (3). Auctore Dran- desio praecipitatum oriretur albicans Arsenico 1000 aquae partibus diluto, Si vero 45 in 50,000 qoos 1n 100,000 et 4;d;,; in 900,000 aquae par. tibus esset soluta, praecipitatum produceretur cae- ruleum , flavescentem deinde assumens colorem. Imo, nonnullis diebus post reagentis additionem elapsis, Arsenicum indicatum fuisset , quamquam sasgg lantum grani pars in 500,00oo aquae. fuerat contenta. Eadem phaenomena invenerunt cum ar- seniite Ammoniae (4). Ipse statim praecipitatum vidi formatum , quum Arsenici oxydi ;4455 grani in 50,00oo aquae partibus dissolveram. — Quando vero solvebam 455 grani in roo , ooo aquae color in initio erat caerulescens , deinde tamen flavus; cae- ruleus tamen si Arsenici 4555 grani et 900,000 aquae partes sumseram, Verum, si infra hanc quan- titatem Arsenicum adhibebam , ejusque ;45, grani in Q) Lond. medico chirurgic. T'ransact. , Vol, £L. p. 169. (2) Ll. c. p. 34, Cf. Richter, l.c. p. 698. — Hey- felder in Hecker's Liter. Z4nnal.,185:1. Bd, XXI. p. 398. ($5) Roloff, zn Tassokenb. , l. l» p. 128, — Schul- zc, Reagentien, p. 296. Cf. Brandes, l. c. (4)Brandes, ibid, MEDIC/. 103 in aquae partibus. soo , coo solvebam , non amplius apparebat color flavus, quamquam ille ^ minime deficiebat , si.100, 000 tantum aquae partibus usus fuissem, qua itaque relatione reactionis. terminus statui debere mihi videtur. : Monendum tamen est , sales acidi muriatici , phos- phorici, sulphurici eundem fere per reagens nos- trum producere effectum , quamvis murias, phos- phas et. sulphas Argenti, quae oriuntur, secus ac arseniis Argenti in-acido acetico non solvantur (1). Verum in muriate et phosphate Sodae minime prae- cipitatum flavum, omnino autem album excitare potui... Eodem tamen experimento cum . sulphate Sodae instituto ,. simile producebatur ac in solutione arsenicali. praecipitatum , in acido acetico non soe lubile. Quidquid sit, plurimum interest ut. hi. sales ab arseniite Argenti accurate separentur. Itaque liquore ante saturato addatur reagens nos- trum, donec, non amplius emittatur. arseniis .Ar- genti, Praecipitatum separatur , aquae destillatae ope eluitur atque acido acetico miscetur agitaturque , qua agendi ratione solum arseniis Argenti solvitur , aliis Argenti salibus, muriate, phosphate et sul- phate superstitibus atque ab arseniiti Argenti se- junctis. Hujus solutio acida saturatur per Ammo- niam , qua prodibit arseniis Argenti, colore pul- cherrimo indutum. Prius tamen quam instituamus ex- (1) Sartorius und Monnheim, l. c. p. 55. 106 COMMENTATIO experimentum delineatum , necesse est, ut pars li- quoris per acidum aceticum exploretur. Hoc enim immisso, si effervescentia oriatur , acidum carboni- cum ebullitione expellendum est , ne fimul cum ar- seniite oriatur Carbonas Argenti itidem inacido ace- tico solubile atque hanc ob causam analysin tur- bans. Expedit insuper , ut parca,liquoris quantitas Barytae ope exploretur, ut pateat num sulphas quoddam fuerit solutum. — Quodsi accidit, liquo- rem ante nitratis Argenti additionem evaporare opor- tet, cum sulphas Argenti in 87 aquae partibus sol- vi notnm sit. Hanc methodum , quam indicaverunt Sartorius et Monnheim (1), quum solutioni arsenicali de industria solutiones salinas supra memoratas addi- deram , ab omni parte vidi confirmatam , illamque prae ill esse praeferendam a Marceto lauda- tam (2), mihi quidem visum fuit. Similem fere agendi rationem ad separandum sal culinare com- mendavit Patrick Forbes (3),aliam Doct. P a- ris si phosphas quoddam adsit (4). Verum praeter quos enumeravimus sales, etiam ac- (Q1) I. c. p. 49. seq. (2) Medico chirurg. Transact of Lond, Vol Vl p. 663. (third edit.) (5) Edinb. medie and surgic. Journ. 352. Oct. 1850. Cf. Christison, l c. p. 267. et Hufeland, B;- bliot. 185o. Bd. LXIV. p. 410. (4) Cf, Richter, l. c. p.697. MEDLICA: ic7 acida quaedam impedimentum sistunt. adhibitioni hujus reagentis, Acidum enim aceticum , imprimis vero nitricum ( 1) tartaricumque , Ammonia ejusdem- que nitras etiamsi neuter. Acidum nitricum » quo arseniis: Argenti. statim solvitur ,- simul tameh et medium exhibet, cnjus ope illud a muriate Argenti dignoscitur, cum hoc in acido illo: non- solvatur. Praeterea tamen arseniitis Argenti. color flavus, quemadmodum Ma rcet jam invenit (2), in nigrum nunquam mutatur. . Reliqua vero illa. acida: pru- denter saturari possunt. Quamvis igitur in fluidis , quae praeter Arsenicum inorganica tantum. conti- nent principia, solita phaenomena nonnullis obser- vatis cautionibus ,. rarius deficiant , alia. tamen ra- tione ea cernuntur , si principia organica liquori in- vestigando. contineantur , etsi forsan non tam di- Versa ea, quam quidem a nonnullis perhibetur auc- toribus. Sic auctore R olof fio, reagens nós- trum nulum in Arsenicum exsereret actionem , si gelatina adesset (3). Verum fatere debeo; me in carnis decocto et Ichyocollae solutione, quae ante Arsenici oxydo intoxicata fuerant, semper solitum excitasse praecipitatum , illudque celerrime. Defi. ciente autem Arsenico, praecipitatum quidem pro- ducebatur , sed colore albo instructum. — Ea- dem (1) Mareet, l. c. (2) 1. c. Vol. t. p. 544* (third edit.) (3) Tasschenb. 1815. p. 126. 108 COMMENTATIO dem ratione praecipitatum oriri album , inallii decoc- to venenato multis visum fuit; illud tamen valde est diversum ab eo, quod oritur ,si deficiat Arse- nicum, quemadmodum jam monuit Doct. Gie- secke (2). Hoc in casu nempe colore gaudet in» tense arausicao , quem tamen Arsenici ope produ- ci nunquam equidem observavi. Venenum, quan- do in infusione theae erat solutum vulgare excita- bat praecipitatum. | In vino autem colore griseo ruübescente erat instructum , neque eo multum di- verso ab illo , quem vinum. producit Arsenico non scatens. Monente Wittingio reagens nostrum in decocto Petroselini praecipitatum cieret ex flavo albicans, flavo autem obscuro colore in Allii cepae de: docto: Arsenico mixto, flavo citrino in Petroselini decocto allii mixto, colore tandem ílavo profun- diore in infusione seminum coffeae (1). Ex praegressis igitur efficiendum esse videtur , ni- tras Argenti ammoniacale , quo ad sensibilitatem , Hy- drogenio sulphurato longe esse praeferendum 5 hoc vero illo praevalere in indicando certius Arsenico, absque erroribus in nitratis reactione interdum etsi non frequenter observatis, S. 10. (1) Brandes, Archiv. 1826. Bd, XVIII. p. 193. (2) l. c. p. 56. Cf. Richter, l. c. p. 699. MEDICA. 199 Nitras Argenti. Nitratis Argenti simplicis solutionem alii, veluti Hink (1), Orfila (2) et Heyfelder (3) laudant. Inde in Arsenici solutione momento citius oriri praecipitatum , indicant Orfila et Heyfel- der(4). Christison tamen in oxydi Arsenici solutione , quamvis concentrata, nubeculam tan- tum caerulescentem nasci contendit, neutiquam autem praecipitatum (5). Witting autem oriri quidem praecipitatum , sed colore caeruleo imbu- tum annotavit (6). Itaque hanc rem in experimentum vocavi, invenie que hujus salis solutionem indicare Arsenici oxy- dum solutum formatione praecipitati flavi, simul vero eam longe minore gaudere in indicando vene- no sensibilitate, quam nitras Argenti ammoniacale, et in longe minore aquae copia colorem flavum jam mutari in caeruleum. Quod ad ejus enim sen- silitatem attinet, animadvertendum habeo ,& et 4L; gra- (1) Christison, l.c. p, 268. (2) l. c. p. 560. (5 Heeker's ter. Annal. 1851. Bd. XXI. p. $98. (4) Ibid. (5) l. c. p. 269. (6) Hecker's Litter. Znnal, |, c. 11IO COMMENTATIO grani partem Arsenici, hoc reagente indicari rooo et 2,500 aquae partibus dilutam ; colorem autem fieri caeruleum et nullum amplius oriri praecipita- tum, quum xgggs grani in 25,000 aqua partibus dissolveram. .Minori huic, quam habet efficacitati addendum insuper est, similia fere vel eadem prorsus phaeno- mena ex illius adhibitione excitari, in theae infu- sione, carnis, allii , aliorumque vegetabilium de- cocto , vino et gelatina soluta , omnibus iis et vene- natis et nullo penitus Arsenico inquinatis. Háec. utique sufficere videntur ut pateat, parcam tantum huic reagenti tribui debere utilitatem, PM 0 Chameleon minerale. Chameleon minerale tamquam reagens Schul- zio fuit cognitum (1). Ex acido arsenicoso il- lius colorem rubrum in flavum mutari indicavit Fourcroy (2), illudque deinceps laudavit Fi- scher (3),qui tamen postea , loco solutionis , ipso pulvere usus fuit (4). Hu- G) Crell, Die neueste Entdeckungen in d. Chim. Bd. I. p. 145. Cf, Richter, l. c. p. 699) (2) l. c. 'Fom. V. p. 189. CParis an. 9. (3) De modis Jrsenici detegendi, Vratisl, 1815. Cf. Richter, l. c. p. 699. (4) Ueber die Chemische Heagenz. p. 106. (1816.) Cf. Richter, Ll c. p. 7oo. MEDICA. 11l Hujus salis igitur solutio. ab. acido arsenicoso colore. flavo. tingitur eodemque colore solvitur pul- vis. .Pfaffillius ope venenum. detegit 100,000 (1), Witting vero733,760 aquae partibus dilutum (e ). Colorem oriri viridem . deinde. flavum oxydo in 10,000 aquae. partibus soluto. animadvertit Fi- scher (3). .Henkenkamp tamen et DBücholz Ichthyo- collae. folutionem . et. carnis decoctum fine. Arse- nico eundem cum illo producere effectum retule- runt (4). | Contra ejus ufum monuit Schra- der (5),atque acidum nitricum , gelatinam et glu- ten animale eandem cum illo absque veneno excita. re mutationem testatur Roloff (6). Idem locum haberet auctore Tesschier cum panis decocto, infusione. et. decocto furfurum tritici, ^ mellis so- lutione aquosa, vino albo et carnis decocto (7), illudque de allii decocto docuit Gisecke (8). Tar- (1) Handb. der analyt. Chemie, Bd. Il. p. 382. Cf. Richter, ibid, (2)l c. C£. Richter, lbid. (8) l. c. ibid. (&) Tasschenb. 1814. p. 58. seq. (5) Deutsch. Jahrb. der Pharm. 1816. Bd. I. p. 148, Cf. Richter, ibid. (6) Sch weiger's Journ. Bd. VII. p. 425. (7) Journal de Pharm. Juillet 1817. Cf. O rfila, Ll. c. p. 962. (8) Brandes, Archiv , 1826. Bd. XVI II.p. 195. 112 COMMENTATIO Tartarus praeterea emeticus , sulphas et murias Ferri , nitras et acetas. Plumbi , eadem ac Arsenici oxydum excitarent , monente Richtero, phaenomena (1). Observavi tamen hujus corporis salini solutionem ex Tartaro emetico soluto separare praecipitatum fere fuscum , ex sulphate Ferri pulchre rubrum , ex mu- riate Ferri profunde flavum atque ex acetate Plum- bi ex fusco flavescens. Quod tamen non impedit quo minus, si reputemus errores, qui facile infu- per nascantur, in examine fluidorum organicorum reagens illud rejiciamns. S. 12. Aqua Calcis. Hahnemann aquam Calcis adhibuit (2) ut et Jàger (3). ! Producit in solutione arsenicali colorem album ejusdemque coloris praecipitatum. Illius ope Jáger detegit ;; grani in sooo at- que 4Z; in 2000 aquae (4) Pfaff si venenum 3000 (5), Witting si 2400 aquae partibus fuis- set solutum, In ultima relatione ad restituendum me- (1) Richter, l. c. (2) Ll. c. p. 2355. $. 420. (3) I. c. p. 299. (4) lbid. (5) Handb. Bd. II. p. 584. Cf, Riehter, .l c. metallum, praecipitatum adhuc inservire potuisset( 1X Ipse statim praecipitatum formari observavi, quum sg Arsenici grani partem in 2000 aquae dissolve ram. ldem accidebat ,i, grani párte in 4000 aquae soluta; verum nubecula tantum oriebatur, si z55 grani in ooo aquae partibus solvissem , deficiente et illa, quum in. 45oo aquae partibus oxydum ar. $enicosum diluissem. Acidum autem muriaticum , nitricum et acéticumi solitam reagentis actionem impediunt. Quod autem majoris est. momenti , deficit praecipitatum si sales Ammoniae, speciatim ejus murias et nitras in solus tione arsenicali inveniantur (2) , idemque accidere per acetatem et sulphatem Ammoniae invenit G iesec- ke; cum si carbonás et phosphas Ammoniae ades- sent praecipitatum omnino dejiceretur, sed compo- situm illud ex pliosphate et carbonat Calcis, su- perstite in solutione Ammoníae arseniite (3). Ip- so tandemacido arsenicoso solvi Arseniitem Calcis j si illud majore quantitate huic fuerit additum ; pridem monuit Halhinemann (4). Itaque haec omnia impediunt, quominus solita producat reagens phaenomena. ^ Verufm ab alterá par- Q1) I. e, C£. Richter, ibid. (2 Schweigger's Jourz. Bd. XIV. p. 96. H orn's -rchiv 1829. Sept. Oct p. 277. — Brandes, Archiv; 1826. Bd. XVIII. p. 19o. ($) Brandes, Ll. c. p. 191. (4) Hahnemann, l c. ENS. H 14 COMMENTATIO ciat Arsenicum.. Exemplo sint acidum. carboni- cum, oxalicum ,. tartaricum , phosphorosum , phos- phoricum , horumque. sales , quibus: haud raro sca- tent liquores organici. Sic allii decoctum simplex eundem ac venenatum per reagens. excitare patet effectum ,;. facile explicandum ,. ex. salibus | acidi phosphorici eo contentis. ^ Confirmatam tamen vidi. Wittingii sententiam , cum. statueret, praecipitatum iilud secus ac arseniis Calcis Ammo- niae. salibus non solvi (1), eaque igitur re, hoc dignosci posse ab.illo. Idem reagens separare ex Tartaro emetico prae- cipitatum , indicavit Hahnemann (2) confirma- vit Witting (3) et. ipse observavi. Praeterea carnis. decoctum simplex vel Arsenico inquinatum , idem. albumque cum aqua Calcis producit praeci- pitatum. Differentia autem erat insignis in. infu- .sione theae et lIchthyocollae vinoque , veneno aut omnino aut non imbutis. Cum vero reagens sensibilitate gaudeat exigua, atque in errores haud raro ducere valeat, hinc insignem illi tribuendam esse utilitatem. non vide- tur; nisi reagentibus fide magis dignis Arsenico ine QG)Schweigger's Journ, N. R., XIII, p; 575. Cf, Brandes, l. c. p. 193. (2591. cs p. 241. S. A31. (5) l. e: p. 17. C£. Richter? Le, MEDICA. diá indicato, ad restituendum metallum adhiberi po&- fete Quae diximus de aqua Calcis, eadem fere ratio: né valent de aqua Barytae, quam ad reagendurii laudavit Moretti (1). $. "I9 Sulphas pro toxydi et deutoxydi Ferri. Vestet Schallgruber ad detegendum o&y- dum Arsenici. laudaverunt sulphas protoxydi ét deutoxydi Ferri (2). Hisce deinde usi sunt Sar- . torius et Monheim ad indicandum aciduni , arsenicosum (3). Convenit, ut illorum solutiones Ammoniae opé prudenter antea saturentur, sensimque Arsenici so« lutioni addantur, ne oxydum Ferri sejungatur at« que. praecipitatum magis minusve reddat fuscum. Sulphas protoxydi ferri in solutione arsenica- li colorem producit et praecipitatim flavum eum- qué (1) Giornale di Fisica. Sch wei gger, Journ. Bd, . IX. p. 176. Witting, l, c. p. 18. Cf. Richter,l.c; p. 701. (2) JFiener litterat. Zeitung, 1817. N9. 17, 18. C£ Richter, ibid. Heyfelder,inHecketr's nnoii 1851. Bd. XXI p. 399.. (5) 1. c, p. 82. seqq. / H a 116 COMMENTATIO que stramineum ; salis vero deutoxydi solutio ob* scure arausiacum. ^ Haec praecipitata, ab oxydis. Ferri, quae alealium ope ex solutione salina fue- rünt sejuncta, in eo differunt, ut haec secus ac illa solvantur , auctore jam Monheimio(r), inacido acetico. Quod ad reagentium illorum sensilitatem , mo- nendum est, Wittingium praecipitatum forma- tum observasse, si venenum 40ooo, mutationem tantum coloris si 6000 aquae partibus illud fuis- set dilutum (2). Drandes ope sulphatis protoxy- di, grani £ in 500, Z5; in Soo et Z arseniitis Po- tàssae 1000 aquae solutam detegit ; colore : vulgari praecipiatoque formato, imo etiam cum 45 grani pars 4000 aquae fuisset contenta, Post duodecim autem demum horas praecipitatum fuerat ortum in liquoris 10,0co partibus, quae 415 grani partem solutam tenebant (3). Infra ,I5 grani partem oxy- di Arsenici 6ooo aquae dilutam detegere mihi non contigit, neque ope salis protoxydi neque deu- toxydi. Singulari ratione Sch weigger contendit, haec rsagentia nullam ciere in acidi Arsenicosi solutione actionem (4). In- (a). L c. ps 33. (2) l. c. p. 142. Cf. Richter, l, c. p. 702. (3) Jrchiv. 1838. Bd. XXV. p 28: (&) Ersch und Grüber, gem. Encyclopádie u.s. tw. Yom. V. p. 427. ERLT |i M/|EDIC A. 117 . Inveni tandem , haec. reagentia. eadem producere phaenomena in, carnis decocto venenato, tüm et Arsenico destituto. Nullum indicant venenum si gelatina ei fuit admixta. Color praecipitati erat fuscus in allii dococto, niger in infufione theae - et vino. iisque. vel veneno destitutis. vel eo intoxi- catis, Sequitur igitur haec reagentia ulterius. non esse. commendanda. S 14. Chromas Potassae. Chromatem Potassae laudavit! Cooper (1). Acidum arsenicosum , sejungendo Oxygenium ab acido chromico, format protoxydum Chromii cum colore viridescente. ^ Hujus ope Brandes di- midiam grani partem oxydi Arsenici 200 et j5 grani 1ooo aquae partibus dilutam invenit (2). Duodecim horis ab additione reagentis elapsis co- lorem nasci viridem ego vidi, quum $j grani pars 9oo aquae fuerat soluta. Deficiebat autem ille cum 4i; pars 9000, 45, et 45 100» aquae partibus fuissent contentae. Ea- (0 Sillliman's z£meric Journ. Al. Brandes, Archiv Bd. V. p. 85. Dd. XXV. p..2;6. Froriep's. Notizen , 1822. Bd. 1I. N?. 4o. p. 275. (2) Archiv. Bd. XXV. p. 276. 118 COMMENTATIO Eadem ceterum cernuntur phaenomena in solu- tione Cupri, quamquam color viridis Ammoniae additione in caeruleum mutatur, cum mutationem Allam non observarem , si acido Arsenicoso' usus fuissem. Prouti de sulphatibus Ferri Sch weigger, ita Witting per chromatem Potassae liquorem arse- nicalem non mutari contendit, colorem autem ori- ri viridem ex Tartaro emetico soluto (1). Pos- tremum illud confirmatum vidi. Quomodo autem prior illa Wittingii sententia explicanda sit equidem nescio. Hujus autem reagentis utilitatem non esse mag- pam ex parva imprimis ejus sensilitate efficitur, $. i5. Mercurius sublimatus corrosivus. Mercurium sublimatum corrosivum indicaverunt Vest (2) et Dülk (3). Si liquori guttatim addatur, adesse Arsenicum inde efficitur, quod ex admixtione carbonatis Potas- sae Q) Hecker, Zfanal. 1851. Bd. XXI. p. 4oo. (2) Büchner's Repertorium, VI. p.107. Cf. Bran- dis, l. c. p. 278. (3) Berl. Jahrb. der Pharm, XXIII. p. 201. Cf, Bran- d eB), ibid. ME; DA € A. 119 sae praecipitatum oriatur colore albo, Color au- tem si flavus sit nimia! reagentis copia liquori fuit adjecta. Quo in casu, omnia in acido acetico sunt. solvenda, major liquoris venenati quantitas ad- denda , iterumque ammpisionp Potassae ope exci- tandum. Brandes hujus reagentis ope Arsenici deutoxy- di granum unum in 1000, 1.500, g et ,b 1000 aquae partibus soluta , detegit. D isparuere vero re- actionis indicia cum £5 grani 10,000 aquae partibus diliusset (1). Murias autem Ammoniae absque Arsenico Sé efficit, aliaque plura (2). Omniahaec etiam valere videntur de nitrate protoxy- di Hydrargyri (3) , cujus ope Arsenicum 1,000,000 aquae partibus solutum se detegisse refert Z i e r (4). Brandes autem reactionis terminum statuit 415 . grani partem. 75,000 aquae solutam (5). ' $. 16. Solutio Amyli iodata, Brugnatelli tandem reagentis instar laudavit So- (1) Brandes, l. c. (2 Richter, l c. p. 702. (3) Ibid. . (4) Diss. de investigando deutoxydo Jrsenici , Meidelb, 1819. Cf. Brandes, l. c. p. 279. (5) Brandes, ibid, go COMMENTATIO solutionem Amyli aquosam , lodio tinctam. Amy- lum coquatur cum aqua destillata ad debitam con- sistentiam , eique addatur lodium, donec color ap- pareat caeruleus , tandemque mixtura aqua diluatur usquedum colore cyaneo tingatur (1). Hujus solutionis color, qui ab Arsenico pri- mum fit ruber, deinde disparet prorsus. Regenera- tur autem color primarius idemqus splendore majore , additione parca acidi sulphurici ab acido sulphuroso depurati. Murias ITydrargyri eadem ratione mutat reagens, verum color pristinus non restitnitur ab admixto acido sulphurico CM Verum eadem provocant ac Arsenicum phaenome- na acidum sulphurosum, sulphuricumque Germa- norum (ab acido sulphuroso quo scatet), Potassa , Soda, acidum hydrocyanicum , cyanuretum Hydrar- gyri, nitras protoxydi Hydrargyri, spiritus vini, ^erebinthina ,Allii cepae dococtum , imo ipsa aqua frigida (3). Aliis reagentibus nequaquam neglectis, illo usi sunt Sartorius et Monnheim (4) verum propter parcam , qua gaudet utilitatem illud in ex- perimentum non vocavi, Se le (1) Giornale di Fisica. Cf. Schweigger,; Journ. Bd. XX. p. 56. |. c. p. 244. seq. (2) Brandes, l, c. Bd, XVIII. p. 192. Or filia, ibid, (3) Giesecke et Hecker in Brandes, ibid, (&) l. e. p. 67. MEDICA. 1921 HMM Metalli restitutio, Secunda methodus ad detegendum Arsenicum so- lutum sistit ipsius metalli restitutionem. Quamvis enim ex praegressis sequatur, singula reagentia, seorsum fidé non esse dignissima , jure tamen sta. tui'posse videtur, si omnia coveniant in indican- do "veneno, hujus praesentiam omni dubio fieri majorem. Quod tamen non impedit, quo minus metalli reductio validissimum "exhibeat veneni sig- num ab omnibus receptum , ' atque prae aliis fe- rendum , cum propter cautiones, quibus indiget haec methodus pauciores, ejusdemque - effectum celerrimum , tum' propter errores, quibus minime favet, facilemque ejus instituendi rationem. Optime itaque convenire videtur ut , observatis , quas antea exhibuimus, cautelis, Hydrogenii ope sulfurati Arsenici sulfuretum producatur , illud. se- paretur , exsiccetur atque caloris ope decompona- tür. Ad ultimum hunc scopum attingendum, alii utentur fluxu , alii sulfureti mutationem in arseniatem Calcis laudant, alii vero simplicem caloris usum commendant. ' Cum enim monente Derzelio:-fluxu adhibito, Arsenici pars illius Potassio vel Sodio maneret junc- ta, Arsenici sulferetum inarseniatem Calcis mutandum in. 129 COMMENTA TIO indicavit, illudque deinceps decomponendum (r1). Verum huic methodo opposuit Christison, omne Arsenicum a Calce sejungi non posse , suam- que ideo agendi rationem non esse mutandam (2). Quibus computatis satius mihi visum fuit in expe- rimentum vocare viam , quam deinceps ingressus est Berzelius (3), facillimam eam simplisissimam- que, cum praeterea omne fere Arsenicum ex ejus sulfureto secundum hanc methodum restitui posse experimentis mihi patuerit. Usus enim sum tubo ab utraque parte aperto , cujus longitudo aequebat sex pollices , diameter vero quartam pollicis partem. Huic immisi sulfuretum gazis ope productum , ate que tali ratione in tubum direxi flammam spiritu vini provocatam , ut, situ tubi inclinato , oriretur per illum aéris fluxus continuus, eo tamen modo, ut sulfuretum locum occuparet, regione tubi maxi- me calefacta paululum inferiorem. ^ Gradatim va- pores, ex sulfureto orti , condensabantur atque tu- bi faciei internae adhaerescebat pulvis crystalli- nus, qui debita ratione calefactus in unum quasi punctum deinde congerebatur. Temperaturam deinde augens, tubum reddidi angustiorem illumque, ab hac parte fusione clausi, quo facto, frustuli car- bonis et caloris ope ipsum metallum. ex oxydo fa- ci- (1) Vide infra, p. 151. seq. (2) l.c. p. 262. seq. Ejusdem Nachtráge , p. 87. seq. (3) C.H ünefel d iu Hor n's ZJrchiv. 1819. Jul, Aug. p. 778. vESS E Ei) e st iar dil. mra o Co ene MEDICA: ] 125 cile restitui. Hac ratione tandem mihi: contigit majorem omnino acquirere Arsenici quantitatem , quam alii produxerunt fluxu adhibito j' vel sulfure- to in arseniitem Calcis. aut Plumbi mutato. - Refert enim Christison ex granis tribus sulfureti Ar- senici, gaze et solutione arsenicale producti , tan- tum 0,67 grani Arsenici per fluxum se restituere potuisse (1), dum ex arseniatis Calcis 1, 035 grani , 9,134 et ex grano uno arseniatis Plumbi tantum 0,20 grani Arsenici se acquisivisse testetur. (2). Ipse vero ex granis tribus Arsenici sulfurati',. vul- gari ratione formati, supra dicto modo extrahere potui granum 1,305 ex ejusdum granis duobns o,90 grani, adeoque proportione paululum. majore quam in primo meo experimento. "Tandemque ex gra- no uno ejusdem sulfureti, 0,44 grani vel longe majorem Arsenici partem à sulfure sejungere mihi succedit, Quae omnia probant, quamvis et minus optabilem in initio obtinui eventum , longe majo- rem Arsenici partem ex sulfureto , secundum hanc Berzelii methodum produci, quam juxtà: iliani, qua sulfuretum in arseniatem Calcis mutatur, vel Plumbum Calcis loco substituitur. .. Alii autem aliam secuti sunt viam adhibuerunt- que columnam galvanicam ad restituendum Arse- nicum liquore solutum. Cum (1) -dbhand. p. 362. (2) Ibid, p. 263. 124 COMMENTATIO Cum enim Davy minimas metallorum particu. las Galvanismi ope detegi posse indicasset (1), hanc methodum deinceps adhibuit Jáger (2), il- lamque commendaverunt Fischer (3), Dülk (4) et alii. Secundum T orosiewitz sequenti ratione experimentum instituitur. In tubo vitreo, ab una parte clauso, cujus longitudo quatuor fere polli- cibus, diameter vero horum uno est aequalís, alter tubus itidem vitreus immittitur, ab una parte aper- tus ab altera vero vesicae ope clausus, cujus insu- per longitudo tres pollices aequat , diameter vero dimi- diam pollicis partem. Collocatur deinde in tubo majore lamina semicylindrica, e Zinco confecta , longitudine tubo majori aequalis , quaeque tali ratione a parte superiore sit acuminata , ut perforare possit suber, quod tubum majorem ab aére secludit, per quod- que simul vero transgreditur tubus angustior. Hic autem tubus itidem clauditur alio subere , antea per- forato per filum Platini, quod usque ad tubi par- tem inferiorem , vesica clausam , immittitur , atque cum Zinci lamina columnae elementum constituit. Tubus nunc interior liquore arsenicali, exterior au- Q) PAilosophic. Transac., 1807. p. 1—56. — nn. de Chemie et de Physiq. , 1807. 'Tom. LXIIT. p. 172. p. 225. (2 Gehlen, 1. c. Bd. VI. p. 303. (8) Fers. zur Bericht. u. Erweiter. der Chemie, 1816. $. 155. Cf. Richter, l. c. p. 7060. — H ufeland, Journ. Tom. LXX. St. 4. p. 106. (4) l. c. Ed. [. p. 1;10. Cf, Richter, l. c. p. 707. MEDICA. 125 autem solutione salis ammoniaci vel aqua acidulata repletur, atque fili pars superior laminae metalli- cae parti superiori jungitur. Actione electrica in- de excitata; oxydum Arsenici decomponitur, - ip- sumque metalum juxta platini filum deponitur. Quod tamen, imprimis si valde sit diluta oxydi solutio, non nisi lente efficitur (1). Jüger Arsenici oxydum, 240 aquae solutum , separare non potuit (2). Fischer g et 45 grani restitui posse testatur (3), imo 4, et 55 grani sere- duxisse refert (4). X Venenum tamen non amplius detegit, si in aquae copia 5co majore illud fuisset solutum (5). Dülk ;; grani invenit (6). Ipse tamen cum experimentum , juxta modo discriptam rationem , instituerem , nulla ratione detegere potui i5 grani deutoxydi Arsenici, 1000 aquae dilutam, Omnino tamen, si granum unum too aquae fuisset solutum. Magis minusve rejecerunt hanc methodum D üc h- ner (7), Pleischl (8) et Christison (9). ; Cum (r Büchner, Repertorium XXI, 1. Cf. Christi- son, Nachtráge, p. 88. seq. (2) l. e. Bd. VI. p. 505. (8) Hufeland, l. c. p. 106. (& Christison, l.c. p. 8g. Richter, l.c. p. 797- (b) Christison, ibid. -(6) Dülk, lc (7) l- c. p. 21. (8) lbid. p. 445 (9) L c. p. 99. 126 COMMENTXATIO Cum enim longo omnino opus sit temporis spae tio , ne operatio careat eventu, magnam liquoris partem exosmoseos ope per vesicam exire , atque in- signe inde sequi. corporis delicti dispendium , facile intelligitur, prouti etiam. semper observavi veneni indicia in liquore tubi externi, quae antea omnino deficiebant. — Pleischel praeterea hanc metho- dum cedere debere illi , quam R os e retulit, pro- bavit, cum hujus ope Arsenicum restituere potue- rit, cujus nullum per Galvanismum obtinuerit in- dicium (1). Ut itaque hanc rem ulteriore indige- re examine mihi quidem non videatur. B. DEUTOXYDO ARSENICI SUBSTANTIIS ORGA- NICIS, SPECIATIM VENTRICULO EJUS- QUE CONTENTIS, COMMIXTO., $3.28. Methodus Rosei et Roloffii. Prae omnibus alis, quae hucusque adduximus, imprimis monendum est, de examine chemico ven- triculi et intestinorum horumque contentorum. Cum enim nullum fere prostet reagens, si Hydro- senium sulphuratum forsan excipias, quod. con- stantem exseret in venenum, principiis organicis commixtum, actionem , cumque reagentia in liquo- ribus (1) l, e. Christison, ibid, MEDICA. 197 ribus organicis ;. deficiente licet Arsenico , eadem interdum 'excitaré. valeant phaenomena , sequitur illa huic.examini minus inservire posse. ;, Varia itaque ratione varii auctores vatis inictnd eorumque contenta huic examini reddere aptiora, conati sunt; partim , ut destructa materia organica, reagentia fluida tutius adhiberi possent, imprimis. vero ut ipsum restituerent metallum , tam- quam certissimum veneni signum. . Verum ut hunc scopum assequerentur, nonnulli Arsenici oxydum mutarunt.in arseniitem Calcis, alii in ejusdem ar- seniatem , in sulphuretum Arsenici alii, tandemque alia ratione alii processerunt. 1?. Secundum methodum R osei ventriculus in frustula comminuatur ejusque contenta satis magna aquae destillatae copia diluantür et cum Potassae drachmis II ad IV. coquantur, in vase porcellaneo. Jusculo /colato , residuum iterum coquatur, cum dimidia aquae quantitate ante adhibita, atque co- lato,- prioribus addatur. Omne Arsenicum nunc est solutum, atque mixtura: colore gaudet obscuro. Ut igitur. substantia organica sejungatur, atque color ille dispareat, liquores denuo ad ebullitio- nem ducaptur iisque gradatim addatur acidum ni- tricum , donec color excitetur flavus. | Liquoribus per chartam transmissis ; eorumque indole acida car- bonatis Potassae ope destructa, eorum temperatura ultima vice ad ebullitionem elevatur , ut expellatur acidum carbonicum , quod a Potassa acidum nitri- cum 128 COMMMENTATIO cum sejunxerat. . Hoc facto, liquori- tam diu adda- rür aqua Calcis ebulliens , quamdiu - praecipitatum formatur, quod colligatur siccetur, atque postquam cum quarta ponderis parte: carbonis fuerit mixtum óecomponatur in retorta, recipiente ad illam rite adaptato , instructa. Ipse vero Rose, cum videret .Arsenici portionem hac ratione Calce retineri, in- dicavit , residuo prioris operationis acidum boracicum purum: et siccum aequali pondere miscendum mix- turamgue calori denuo exponendam. Octavam partem grani Arsenici hac ratione ex substantiis animalibus se reduxisse refert R os e (1). Huic tamen methodo objicere quis possit B er- zelii sententiam , cum statuat arseniitem Calcis , modo dieta ratione formatum , alcali pro parte manere solutum. "Verum probavit Sch weigger,; illud tantum observari , si Ammonia ad acidi nitrici satürationem fuerit adhibita, quae nitratem produ- cendo arseniitis formationem , ut supra vidimus, (p. 113.) omnino impedit, Cum itaque Berze-- lius: Ammonia ad illum scopum semper usus fue« rit, fieri non potuit, quin nitras Ammoniae inde excitatus arseniitis. Calcis separationem . impedire deberet: (2). Cum tamen aquam Calcis exigua gaudere in ine di- (1) Gehlen's Journ. , 1806. Bd. IL. p. 665. |" (2) Gieseckeet SchweiggerinBrandes,l.c. Bd, XVIIL. p. 1895. MEDICA. 129 dicando Arsenico sensilitate , eamque. bene multis erroribus esse obnoxiam antea vidimus, | cumque insuper acidum boricum » Quia omnis aquae rarius .Sit expers, experimentum , quod cum minore sub- Stantiae quantitate instituitur, facile turbet, et magna cum arseniite Calcis praeceps eat materiae organicae copia, quae empyrema deinde producit molestum , tandemque magna Arsenici pars a Calce sejungi non possit (p. 122. seq.), sequitur hanc agendi rationem prae ceteris non esse laudandam. 2^. Roloff itaque aliam proposuit agendi ra- tionem, Ventriculi contenta, separatis particulis solidis , coquantur, iisque gradatim addatur acidum nitri- cum, ad pinguedinis aliarumque substantiarum or- ganicarum . separationem. Liquore per chartam transmisso Ammoniae ope acidum nitricum sature- tur atque investigetur , num Arsenici detegantur ves- tigia. Quibus detectis , Arsenicum sejungatur ope Hydrogenii sulphurati, atque praecipitatum elua- tur, exsiccetur atque cum carbonate Potassae (1p.) et carbone (Z p.) in retorta sublimetur, ad sejun- gendum Arsenicum metallicum. Si deficiant ventriculi contenta, ipse ventriculus secundum methodum R osei tractetur, sed, loco aquae Calcis , Hydrogenio sulphurato utitur R olo ff praecipitatumque ad metalli restitutionem , modo dic- ta ratione , decomponit (13, Cum Q)Büchol z£, Tasschenl,. , 1814. p. 66. ENS. I 13o COMMENTATIO Cum propter majorem, qua gaudet Hydrogenium sulphuratum , senfibilitatem et errores , quas pro- ducit pauciores, tum propter minorem principio- rum organicorum separationem simultaneam et fa- ciliorem liquoris per chartam transgressum, acido nitrico adhibito, methodum illam esse praeferen- dam omnino mihi videtur, imprimis etiam cum ventriculus et quae continet, separatim hac me- thodo tractentur. Quoad agendi rationem vero, qua utitur RR oloff in indagando veneno in ipsius ventriculi examine, monendum est, secundum eam adhiberi Potassam , mixturae ebullienti miscendam , quae autem Potàssa liquorem producit spissum et filtratu difficillimum. Quamvis enim in carne, quam ope g grani deutoxydi Arsenici venenaveram , vene- num omnino detegere potuerim , addendum tamen . liquorem non nisi post tres dies elapsos per chartam fuisse transmissum, atque ab admixto aci- do nitrico liquorem me acquisivisse, quoad colo- rem , Sulphureto Arsenici, liquore suspenso, om. nino similem. SA ATO Methodus Berzelii et Christisoni. 3*. Aliam methodum Berzelius fuit secutus. Coquantur ventriculus ejusque contenta, cum aqua et aliquot drachmis Potassae causticae, | Liquor dein- MEDIC A. 13I deinde saturetur per acidum hydrochloricum , at- que Hydrogenii sulphurati ope praecipitatum exci- tetur. Hucusque haec Methodus illam sequitur, quam indicavit Roloff. Si praecipitatum illud non rite secedat et hujus loco tantum color flavus appareat, liquor evaporetur, quo facto , praecipita- tum exortum. filtratione a liquore sejungatur et aqua eluatur. Praecipitati copia si nimis parca sit ut a filtro separari possit , illud solvitur in Am- monia, quae per evaporationem in vasculo vitreo denuo expellatur. Hoc adjumento minima Arsenici pars indagari potest. Sulphuretum in tubum nunc immittatur, qui ante fuso nitrate Potassae est re- pletus , ut arsenias Potassae inde producatur , eoque formato in aqua solvatur et per aquam Calcis in hujus arseniatem mutetur. Hujus calor deinde ad in- candescentiam leviorem augeatur, atque cum car- bone recens exusto misceatur in tubo, qui ín an- gustum decurrit globuloque desinit. ^ Applicetur ei tunc flamma, usque dum ille diflluere incipiat, quo facto Arsenicum elevatur atque signis antea expositis dignoscitur. Hac ratione 45 sulphureti Arsenici grani detegit Berzelius (1). ' Cum vero omne Arsenicum tali ratione a. Calce non separetur (p. 122.), nec haec agendi ratio simplex dici possit, longe melius videtur, ut sta- tim (1) Traité de Chemie, trad, par Esslinger, Tom. Il. p. 448. I2 132 COMMENTATIO tim sulphuretum Arsenici reducatur , prouti illud an- tea fuit indicatum , aliamque adhibeamus methodum quam nunc relaturi sumus (1). 4. Omnibus. itaque methodis expositis, magis laudanda esse videtur illa , quam C hristison se- cutus est, Substantia suspecta per semihoram co- quatur, eaque, si opus est, aqua ante diluatur, conscissis partibus solidis. Liquor filtretur et sub- stantia animalis per acidum aceticum sejungatur, quo facto, liquor, cujus acidum antea Potassae ope aut Ammoniae saturatum sit, exploretur per ni- tratem Argenti ammoniacalem, ut pateat num Hydro- genium sulphuratum cognitam exserere possit ac- tionem, Nitras enim ille Argenti, si praecipitatum in liquore excitet, inde sequitur, hunc a materia animali satis esse liberum atque Hydrogenium sul- phuratum tentari nunc posse (2). Si vero per ni- tratem Argenti ammoniacalem praecipitatum haud pro- ducatur, liquor ante Hydrogenii sulphurati usum sequenti ratione a principiis organicis ulterius de- puretur, Fluida enim usque ad siccitatem evapo- rentur, eorumque residuum cum aqua destillata iteratis vicibus decoquatur, tandemque omnibus refrigeratis per chartam transmittantur, — Liquori aci- (1) Eandem fere quam Berzelii methodum , magis ta- men inplicitam , secutus est Venables. Lond. Med, Ga- zette , VIII. 806. Cf. Christison, bhandl., p. 216. eqq. Ejusdem NacAtráge, p. 96. (2) -dbhandl. ibid. MEDIC A. : 133 acidi acetici ope tribuatur natura leviter acida, per illumque nunc Hydrogenium sulphuratum transmit- tatur, Praecipitato producto, ut rite illud secedat liquor vel sibi relinquatnr, vel coquatur, vel ei admisceatur parca hydrochloratis Ammoniae quan- titas. Sulphuretum nunc separatum colligatur , ope fluxus decomponatur ipsumque Arsenicum in oxy- dum mutetur. Crusta si sit coloris profundioris ipse tubus diffrangatur , ejusque frustula in alio tu- bo calori exponantur (1). Observavi secundum hanc agendi rationem prin- cipia organica a liquore arsenicali omnino separari , fluidumque acquiri, quod prae illo, quod ex alia methodo producere solemus, per chartam facillime transit, Cum praeterea haec methodus magnam habeat simplicitatis et celeritatis commendationem , eademque cum certitudine, ac si alia fuerit adhibita , corpus delicti exhibeat, dubitari nequit, ut mihi vi- detur, quin Christisoni agendi modus, reli- quis longe praeferri mereatur, imprimis si ad de- componendum Arsenici sulphuretum , loco fluxus ipso tantum calore et aéris Oxygenio utamur (p. 122. sq.). Hac ratione grani deutoxydi Ar- senici ex carne intoxicata restituere potui. Itaque hae praecipuas sistunt, quae ad nostrum scopum laudantur, methodos. Quae praeterea com- mendatae fuerunt breviter tantum nunc indicabi- bimus. (1) I c. p. 277. Ejusd, Nachtrége , p. 91. seq. $. 20. 134 COMMENTATIO &. 20. Methodus Sartorii et Monheimii, Orfilae, Cooper, Ehillpsit, Porisi:i et icappihj5" 5^. Varia ratione processerunt Sartorius et Monheim. Hi enim liquores ventriculi intes- tinorumque coquunt cum aqua destillata vel sola vel admixto ei acido nitrico, eorumque indolem deinde reagentium fluidorum ope indagant (i1). Materiam autem solidam, postquam eam decoxe- runt, deflagrant , ipsos Monheinium (2) , Smith- sonium (3) et Berzelium (4) secuti , cum ni- tratis Potessae fusi pondere aequali. Quo facto, residuoque soluto, solutionem saturant ope acidi acetici atque tandem acidum arsenicicum , deflagra- tione praegressa ortum, per reagentia indicare co- nantur (5). Ventriculum autem et intestina eorumque inter- dum contenta cum aqua, cui vel acidum nitri- cum (1) |. c. p. 531—539. (2) Schweigger, Journ., Bd. XVI. p. 205—203. (3) Annals of Philosophy , in .4nnales de Chem. et de PAysiq , Tom. XXI. p. 97. (4) Jahresbericht u. d. Fortschritte der Phys. JFissen- sch. übers. von Gmelin, Jahrg. III. p. 100* Sarto- rius etc., l. c. p. 4o. (5) Ll, c, p. 56, seqq. iw 9 hnc» 1 MEDICA. 135 cum (1), vel Potassa (2) fuerit admixta , in uto- . que autem casu Carbone. addito ,. decoxerunt, et cum liquorem priorem ope Potassae ,. ope acidi nitrici posteriorem , saturavissent, partim, solita adhibuerunt reagentia, partim vero R osei me- thodum sunt secuti (3). : Fi Sulphuretum tandem Arsenici, quod per Hydro- genium sulphuratum fuerat ortum , in acidum ar- senicicum sulphuricumque commutaverunt, atque , Arsenici acidum pro parre per reagentia esse exploran- dum, pro parte autem ope acetatis Plumbi in hu- jus arseniatem esse convertendum indicaverunt.. Ad priorem hujus methodi partem. sulphuretum. Arse- - nisi per aliquot. tempus cum acido. nitrico et hy- .drochlorico coquatur, usque dum; omne Arsenicum .et Sulphur in eorum acida. fuerint conversa. Quod num Arsenico factum. sit, patebit, si parca liquoris copia prius per Ammoniam saturata , cum sulpha- te deutoxydi Ferri miscetur atque praecipitatum. al- bum inde provocatur. Si vero illud colore gau- .deat flavo, sequitur adhucdum adesse Arsenici oxydum in acidum nondum mutatum , eandemque . tunc ebullitionem , modo dicta ratione , esse repeten- dam. Liquor tunc depuretur ab acido nitrico et muriatico superfluis , idemque a. sulphurico, expe- Tle EOD Le p.44, 45, 92, 95. (2) M c. p. 48, 51. (3) 1. c, p. 6o. seq. 136 - COM'"MERAM T *TIO rimento producto. In quem finem fluida evapo- rentur , destillentur atque residuum usque ad levio- rem incandescentiam igni exponatur, Hoc solva- tur in aqua destillata; saturetur cum Potassa, "ejusque una pars reagentium ope exploretur ; alte- ra vero, ad posteriorem methodi partem , per ace- tatem Plumbi praecipitetur, dum ex arseniatis Plum. bi praecipitati quantitate, veneni proportio tan- dem determinetur (r1). Haec tamen methodus, cum valde sit complicata neque sensibilitate gaudeat ceteris majore, cedere debere mihi videtur illi, quam commendavit Chri s- tison, sensili simplicissimaque simul. 6*, O rfila sequenti ratione procedit. Si Arse- nicum ventriculi parietibus adhaeret, ille dividitur atque cum aquae pondere decies vel duodecies majore coquitur. Liquor antea per chartam trans- missus, ope acidi hydrosulphurici et hydrochlorici examini submittitur. Si sulphuretum praeceps non eat , at tantum color flavus appareat , liquores ad ma- teriae animalis secessum coquuntur cum acido ni- trico , quod per Potassam aut ejusdem carbonatem saturatur deinceps. Liquoribus nunc additur aci- dum hydrosulphuricum et parca acidi hydrochlo- rici quantitas , quo fiet ut Arsenici sulphuretum se- paretur, quod, per filtrationem deinceps sejunctum atque per aquam elutum , Ammoniae ope solvitur , su (1) 5 ve p.71. MEDICA. 137 superstite Sulphure , una cum sulphureto antea prae- cipitato. Sulphuretum nostrum tandem, Ammoniá per acidum hydrochloricum saturatá , acquiritur at- que exsiccatur. Quanam tamen ratione ex sulphu- reto ipsum restituatur metallum , non indicavit auc- tor (1). 7*. Cooper simplicissima ratione Arsenicum ex "substantiis organicis restituere tentavit. Materia organica, in temperatura roo? F. non minore, exsicecetur atque cum decima ponderis parte carbonis vel olei misceatur. Ad restituendum metallum tubus inservit ab una parte clausus et cu- jus diameter dimidium, cujus autem longitudo a sex ad novem pollices aequat. Repleatur ille cum mixtura, modo dicta ratione confecta, subere levi- ter claudatur atque flammae exponatur. Quo fac- to , Arsenicum in figuris splendentibus sublime eva- deret (2). Facile tamen quis intelligat, insignem materiae Organicae nondum remotae copiam impedire, quo minus parca Arsenici quantitas, juxta hanc metho- dum ceterum simplicissimam, detegatur. 8*. Philips substantiam organicam cum car- bone ebulliendam indicat. ^ Liquoris colore des- tructo, carbo colligatur atque caloris ope metallum j ex (1) l. c. p. 412. seq. (2) Froriep , !. c. 1822. Bd. II. p. 267. seq. Hecker's "Innal., 1831, Bd, XXI. p. 4o2. 158 COMMENTATIO MEDICA. ex illo sublimetur (1). Christison banc me- thodum esse rejiciendam probavit (2). 9^. Paris ex liquore organico venenato Arseni- cum separat nitratis Argenti ammoniacalis ope at- que eX arseniite Argenti exsiccato metallum redu- cit (3). Illum tamen nitratem ad hunc scopum prae aliis non esse laudandum ex praegressis patuit (p. 1o2. seqq.) 10*. Rap p acidum arsenicosum in acidum arseni- cicum mutandum statuit. NNitras Potassae fundatur , eique gradatim addatur substantia organica venenata ante exsiccata, Levis orietur deflagratio. | Corpus productum , post refrigerium in aqua pura solvatur at- que indagetur Jiquor illis reagentibus, quae arse- niatem Potassae productum indicare valent, — Liquor coquatur cum acido nitrico, usque dum vapores rubri non amplius appareant. Liquore saturato adhibeantur reagentia acidum arsenicicum indicantia , ipsumque metallum: restituatur (4). Orfila hanc methodum laudat (5), verum R.o- sei agendi rationem illi praeferendam esse probavit Christison (6). (1) 4nnals of Philosophy , N. S. Vll. 5:1. Cf. Chris- tison, l. c. p. 279. (2) Christison, ibid. (G) Medic. Jurisprud., 1l, 355. Cf, Christison,l c. p. 28o. (&) Orfila, l. c. p. 415. seq. (5) Ibid. (6) Ch ristison, ibid. CAP. C A P. HIE DE ARSENIITE CUPRI EODEMQUE POTASSAE. DE ACIDO ARSENICICO ET ARSENIATE POTASSAE. DE SULPHURETIS ARSENICI. m s e nmme— De Arseniite Cupri. Es pulvis colore pulchro viridescente , ex acido *arsenicoso et Cupri deutoxydo compositus. Arsenicum facili negotio ex eo restituitur, si in tubo antea descripto, cum carbonis frustulo flam- mae immittitur. Residuum si in acido nitrico sol- vatur, ab Ammonia colore violaceo tingitur, docu- mento Cuprum adesse. Carbone immisso in tubo elevatur pulvis crystallinus , splendens, colore albo et oxydo Arsenici formatus. Si in liquoribus organicis ille sal adsit, illi cum acido acetico calori exponantur, quo facto, arse- niis solvitur. Liquore refrigerato filtretur; per gaz acidum hydrosulphuricum praecipitatum — flavum emittitur, si venenum satis magna copia adsit. In minore quantitate color flavus tantum cernitur. Prae- 140 COMMENTATIO Praecipitatum illud , quod partim e sulphureti Ar- senici, partim vero Cupri formatum est , separetur , ope aquae destillatae depuretur, atque per Ammoe niam Arsenici sulphuretum a sulphureto Cupri se- jungatur. Prius per acidum hydrochloricum ex Ammonia praeceps dimittatur, atque saepius dicta ratione decomponantur. - $. 22. De Arseniite Potassae. Dasin constituit soZuziomis mineralis Fo wleri, in fine seculi proxime elapsi et in initio etiam nostri in curatione febrium intermittentium larva- tarum laudatae. Hujus solutionis guttae. 80 con- tinent granum I acidi arsenicosi. Per acidum aceticum separari potest a Potassa acidum arsenicosum. Hoc detegetur ope Hydro- genii sulphurati atque e sulphureto formato ipsum metallum reducitur. $ 23. De Acido Arsenicico et Arseniate Potassae. Rarius occurrunt. Acidum arsenicicum coloris fere est expers, sapore gaudet acido, Propter aéris MEDICA. 141 aéris humiditatem , quam celerrime attrahit , difflue- re solet. atque. non nisi diffcile in crystallos re- digitur. Perquam est solubile, Arsenias vero Potassae constat figuris crystalli- mis tetraédrico-prismaticis , pyramide terminatis, In aqua facile solvitur. Acidum arsenicicum solutum optime detegitur, si additione Potassae aut Sodae purae excitatur ho- rum arsenias. Partim enim solum acidum arse- nicicum simplici affinitate solutiones salinas, quae ad reactionem adhibentur, decomponere non vae. let, partim vero sal, quem acidum arsenicicum cum oxydo metállico solutionis reagentis producit, in ipso acido venenato solvitur. Utrumque igitur, et acidum arsenicicum et ar- senias Potassae sequenti ratione detegitur. 1*. Nitras Argenti producit praecipitatum colo- re rubro lateritio , ex arseniate Argenti composi- tum (1). i Dran- QG)Smithson indicavit, ipsum Arsenicum vel Arse- nici oxydum ope nitratis Potassae fusi in arseniatem Potsssae convertendum atque hujus solutionem per nitratem Argenti deinde explorandam esse. Solutionis oxydi albi gutta, quae Octogesimam. partem ipsius oxydi continebat, manifesta da- bat arseniatis Argenti indicia, formatione praecipitati. Lon- ge minorem tamen acidi arsenicosi coplam aliis reagenti- bus indicari jam vidimus , illudque nunc patebit de acido arsenicico. Hanc ob causam itaque methodum illam hic tan- tummodo memoravi. 4znals of Philosophy, in nn. de CÀim, et de Phys. , 1822. Tom. XXI. p. 97, 142 COMMENTATIO Brandes distincte hujus ope 45 grani in aquae 1000 detegit. ^ Veneni indicia se adhuc vidisse tradit, 455 grani parte in 50,000, et 4d, in 100,000 et 200,000 aquae partibus soluta (1). Ipse praecipitatum vidi formatum i5, ;15, gig grani in 1000, 20,000 et 50,000 aquae partibus soluta. In ultima relatione nubecula tantum orie- batur. ^ Post duodecim ' vero horas praecipitatum fundum petiit, quemadmodum etiam si £455 ^in 100,000 et 200,000 erat soluta. Quum vero zd5, grani in 200,000 aquae partibus solvebam, eodem temporis spatio tantum color oriebatur cae- ruleus. Praecipitatum solvitur acidis fortioribus v. c. sulphurico, Ammonia, minime tamen Potassa. Sta- tuit Porter, acidum chromicum ejusdemque sa- les solutos eundem ac acidum arsenicicum cum ni- trate Argenti ciere effectum. —Reagens itaque reje- cit. Cooper vero contrarium contendit illudque omnino laudat (2). Hanc rem itaque in experi- mentum vocavi atque inveni vix dari in utroque praecipitato differentiam , nisi color , quem in chro- matis Potassae solutione excitabat reagens , intense magis esset ruber, praecipitatumque volumine ma- jus, (1) Brandes; Archiv, Bd. XXV, p. 276. (2 Silliman, meric. Journ. of Sciences , B. IIl. p. 354. Cf. Froriep's Notiz, Bd. lI. N?. 18. p, 275. Sartorius uud Monheim, l.c. p. 4o. Pac ? ws — ER ri PUE CM L ———————— a tA CÓ Ü € Ó ramcn MEDICA. 143 jus, quam ilud, quod in arseniate Potassae cer- nebatur. 2*. Nitras oxyduli Hydrargyri praecipitatum deji- cit colore flavescente, B randes invenit arsenia- tis Potassae grani 3 in 500, $ in Iooo aquae só- lutam. Diutius reactionis signum deficiebat, si X et ig grani in dug ig |] 10,000 fi; in 50,000, tandemque 4i5 in 100,000 aquae partibus erat so- luta (2). Ipse inveni hocce reagente praecipita- tum formari, colore albo- flavescente. — Venenum detegere potui, quum ejus grani $ in 1000, X in $000, et 45 in 5ooo aquae solvebam. Statim praecipitatum nascebatur volumine magnum. Len- tius vero illud oriebatur atque volumine minore, quum 45 grani 25,coo aquae partibus dilueram. Nulla fere observabantur arseniatis indicia, si ejus q&c Brani 50,000 atque 4L; in 100,000 aquae sol. 'vissem. 9". Sulphatis deutoxydi Ferri solutio praecipita- tum album excitat. Drandes sulphatis protoxy- di ope salem nostrum indagavit. Solutio X grani in 400, 45 in 1000, 4; in 4000 et ,Z5 in liofdo aquae partibus pro dimidia parte in corpus gelati- nosum mutabatur. Minus perspicua erant effecta Si z;i5 grani in 20,0co et 4i; in 30,000 aquae par- tibus esset soluta (2), Hujus reagentis ope ipse de- te- (1) .. e. p. 280. (2) Ll. c. p. 281., 144 COMMENTATIO tegi ,5 grani in 1000 aquae solutam. Fere deficie- bat reactio quum 45 ejusdem in 50,000 aquae dis- solveram. 4^. Acetas cobalti praecipitatum format colore violaceo rubro tinctum. Ope Solutionis Cobalti in acido nitrico illlud formatum vidi &,«5, 125,255 grani in. 500, 1000, 5000 et 10,000 aquae parti- bus diluta, Quum vero zi5 grani in 50,000 aquae erat soluta, praecipitatum diutius deficiebat, tan- demque venenum colore tantum indicatum inveni isbs grani 100,000 aquae soluta. Minor veneni quantitas majore aquae copia soluta prorsus non in- dicatur. 5^. Niccolum aceticum praecipitatum excitat ex viridi albicans. Drandes illius sulphate usus fuit. Venenum statim fuit indicatum, cum ejus granum unum vel i in roo et 30o aquae partibus solvisset. Prorsus fere deficiebat reactio , cum 45 grani 100 aquae diluisset(1). Ipseadhibui nitratem Niccoli. Granum unum in 100, et £5 in 200 sta- tim detegi. Color viridescens erat si j5 grani in 5oo, imo si 4i; in 1ooo aquae fuerat soluta, In ultima tamen relatione praecipitatum non amplius oriebatur. 6*. Praecipitatum quod excitat acetas Uranii co- lore gaudet albo in caeruleum vergente. Sulphas Uranii solutionem venenatam turbare colore ex al- bo (1) l. e. p. 282. MEDICA. 14$ bo flavescenté indicat Brandes, qui hujus ope 15s grani in 10,000, 4f; in 15,000 et 4i. in 20,000 aquae solutam detegi posse animadvertit (1). Reagens illud nulla ratione mihi comparare potui. 7?. Acetas Plumbi producit praecipitatum album. Brandes animadvertit, veneni 2 grani in 500, X in 1000, 45 in 5ooo aquae partibus solutam indi- cari. 'Cardius vero, si tantum 45 grani in r5,coo et à; in 60,000 esset soluta (2). Praecipitatum al- bum volumine magnum oriri vidi, si X grani 500, et 4, in 50oo aquae esset soluta. Color erat al- bus in caeruleum vergens, quum Z5 grani in 50,000 et ,£5 in 100,000 dissolveram. Elapsis vero duo- decim horis praecipitatum bene erat separatum. 8". Acetas Zinci eundem producit in solutione arseniatis Potassae effectum. Brandes sulphate Zinci usus fuit, Hujus additione statim oriebatur praecipitatum gelatinosum pellucidum in roo aquae partibus , quae granum unum solutum tenebant. Mutatio erat minor si grani i in 500, et & in tooo erat soluta. Omnia reactionis indicia per sa- tis longum temporis spatium deficiebant, cum 45 grani in 5o0oo aquae esset soluta (3). . Propter minorem hujus reagentis sensilitatem illud non ten- tavi. [:-] g^. (1) Ibid. (2) l. c. p. 8o. (5) Ibid. 277. ENs. K 146 COMMENTATIO 9^. Sulphas Cupri praecipitatum -formaret colore viridescente , quod itidem in Chromatis Potassae solutione. fieri docuit Berzelius (1). Por- ter eandem protulit sententiam , monetque allii et seminum Coffeae decoctum idem ac acidum Arseni- cicum excitare phaenomenon; quod tamen auctore Coopero ab illo, quod Arsenico producitur , fa- le dignoscici possit (2) Observavi etiam satis in- signem differentiam in colore, quem sulphas Cu- pri in Arseniatem Potassae ejusdemque chromatem pro- duxerat, llle enim erat caerulescens, nec prouti hic pulchre viridis. Idem vidi, quum arseniatis so- lutionem, et ab altera parte allii et coffeae decoc- tum sumseram. Verum aliter res sese habebat in ultimis hisce liquoribus decoctis veneno scatenti- bus et illo destitutis. Utroque casu idem excita- batur color isque pulchre viridis. Magna itaque huic reagenti tribuenda non videtur efficacitas, Cum debilis praeterea oriatur tantum reactionis indicium , veneno licet parva quantitate aquae soluto. 109, Statuit Derzelius nullum dari Arseni- ci sulphuretum ,in quo sulphur aequivaleret oxyge- nio acidi Arsenicici , cum hujus veneni solutio Hy- drogenio sulphurato non decomponeretur. Hanc rem Gmelin ulterius indagavit, atque probavit FTCIT (2) Jahresbericht , u. s. w. Jahrg. 5. p. 100. Cf, Mon- heim, l. c. p. 4o, (2) Froriep, l. ce Bd. II. n*. 18. p. 273, MEDICA. 147 Pfaff formari omnino, tardius licet, sulphure- tum Arsenici (1), Convenit vero si reagens illud in solutione arseniatis Potassae adhibeatur, ut haec antea acida reddatur ope acidi hydrochlorici, quo facto, gaz Hydrogenio sulphurato transmisso et deinde. liquore sibi relicto sulphuretum — orietur Arsenici, | Haec sunt reagentia fluida. | Praeterea tamen et acidum et sal caloris ope per carbonem *reducun- tur, quamvis postremum illud majore indigeat ca- loris gradu quam ipsum Arsenici deutoxydum. $ 24. De Sulphuretis Arsenici, . Horum unum , Auripigmentum nuncupatum , for- matur decompositione solutionis arsenicalis ope acidi hydro-sulphurici. In natura occurrit. Constat mas- sis crystallinis irregularibus plerumque. squamosis , splendentibus, -colore' luteo instructis. ^ Saepius acido arsenicoso vel Suphuri et Calci est mixtum. Componitur 38 metalli, sulphuris vero 24. Alterum Risigallum dicitur vel sulphuretum Ar- senici rubrum. Massis crystallinis in rerum natu- ra obvium est. Ejus color-est aurantiacus. Con- .Stat ex 38 metalli atque 16 Sulphuris, In Q) Sehweigger, Journ. N, R, Bd. XIV. p. 96. 148 COMMENTATIO MEDICA. |n aqua non solvuntur, quamquam Hahne- mann testatur Auripigmentum nmaturale solvi in 5oo aquae partibus , artificiale vero in 6oo (1). De- courdemanche enim observavit, illud decom- poni lente in aqua firgida , citius in eadem ebul- liente , citissime vero in liquoribus principiis ore ganicis scatentibus. llis in causis Hydrogenium oritur snlphuratum atque oxydum Arsenici liquo- ribus illis solubile (2). Hac ratione explicantur proprietates venenatae WS metalli in gi praesentis. Utrumque est venenatum (3). Veneficium ho- rum ope institutum probetur metalli restitutione , antea dicta ratione. In principiis organicis notari debet color flavus. Sulphuretaum Ammoniae ope solvi potest illudque deinde additione acidi muria- tici ex ea extricari debet, atque decomponi tan- dem. (1) Ll. c. p. 14. $. 52. p. 15. $. 52. : (2) Journ. de Pharmccie , XIII. 207. Cf. Christi- son,l. c. p. 286. (5) Orfila, l. c. p. 450, seq, Zrchiv. géner. de med, Par. 1829. Mars. FRANC. ARNOLDI JOHANNIS PABST, MED. STUD. IN ACADEMIA RIIENO-TRAJECTINA , RESPONSIO AD QUAESTIONEM, A NOB. FACULTATE MATH. ET PHILOS. NAT. IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA PROPOSITAM , DIE XXVI. MARTII MDCCCXXXVy : waerifur accurata expositio E Q«& ejus parandi ratio (medico excepto) indicen 8t fieri possit , experime principii Creozoti, , proprietates et «sus Um , et auctoris etiam , niis illustrentuy, Hoc aureum monitum suspicite: Chemiam, exquisito labore, noya suscitare, quae prius in rerum natura non crant, nOERHAAVE, * CONSPECTUS. INTXODUCTIO. : E : . ; . pag. V CAPUT PRIMUM. DE VARIA CREOSOTI PAIRANDI RATIONE. $* 1. De parandi ratione secundum Reich enbach ex acido pyro-lignoso, .. . . . pag. i 2. De parandi ratione secundum Reichenbach ex pice liquida, ; . IA. ; - 4 5. De parandi ratione secundum Reichenbach, modificata. : . . 1 4 . . 12 4. De nonnullis, in parandi ratione R eichen- bachiana a Krügero mutatis, : i d 14 5. De parandi ratione secundnm Calderini, 19 6 De parandi ratione secundum J, E. Simon, Pharmocopoeum Berolinensem.. . . 17 7. De parandi ratione , secundum Büchnerum. 20 8. De parandi ratione , secundum Fr. Th. Hubsch- mann, Pharmacopoeum in pago f/eurthalen , prope Schaffhausen. . : . unte g Tons 21 9. De parandi ratione , secundum Gordianum (Augustae Taurinorum). . . : . : 23 10. De parandi ratione secundum Del Buc, ex fuligine. . : E . . - . : 25 11. De nonnullis Creosoti puri indiciis. . : 25 12. De Creosoto Educto, an Producto? . : 26 CAPUT SECUNDUM. DE CREOSOTI PROPRIETATIBUS PiYSICIS, ET VARIO EJUS USU, HINC ORTO, . pag. 28 CA- 10. li. 12. CAPUT TERTIUM. DE CHEOSOTI PROPRIETATIBUS CHEMICIS , ET USIDBUS EX IIS ORTIS,. De Creosoti relatione ad corpora simplicia , nou metallica. . * Li . . * De Creosoü relatione ad corpora composita, quae oriuntur combinatione corporum non me- tallicorum, ef quae nullas proprietates acidi aut baseos habent. De Creosoti relatione ad corpora simplicia metallica. De Creosoti relatione ad bases. De Creosoti relatione ad Acida, pag. 34 a ; SEDE De Creosoti reiatione ad corpora, quae oriun- | tur combinatione baseos cum acido, et quac salia vocantur, . d . E . 5 : 55 De Creosoti relatione ad acida et salia organica, 57 De Creosoti relatione ad corpora organica , quae baseos proprietates habent, et eorum salia. . 99 De Creosoti relatione ad corpora , quae nequc alcalice , nec acide , reagunt,. . : . . 6o De Creosoti relatione ad ea corpora, quibus singularis telas colorandi competit actio , quamyis ceteris notis chemicis a se invicem differant, . . . : . . . ^ 6i De Creosoli relatione ad prodacta , PERS fer- | mentatione oriuntur. . E . : . . 64 De Creosoti relatione ad producta formenta- tionis, Chemica arte mutata, , . . ^ 66 De Creosoti relatione ad producta, quae ignis vi formantur. * . L] L] LI . LI CAPUT QUARTUM. DE CREOSOTI COMPOSITIONE CHEMICA,. —— P Pam pag. 69 IN- INTRODUCTIO. Cireosotum , quod nomen babet a qualitate sua peculiari conservandi carnem, à verbis graecis (xgéus, cete) est proximum picis liquidae princi- pium, nuperrime 1832 a viro expert. Reichen- bach (1) in Germania detectum et postea diver- sis modis a variis auctoribus acquisitum. Quum igitur illud principium postremo demum tempore acquisitum fuerit, vix esset quod de ejus historia monerem, nisi certum mihi constitisset , omnes fere substantias , ex quibus postca paratum fuerat Creosotum , praecipuas suas vires huicce principio debere; qua re operae pretium putavi exacte indagare, quid jam veteribus de diversis substantiis, ipsi Creosoto proprietatibus suis proxi- me analogis, cognitum esset; quem scopum ut at- (1) Vid. Schweigger -Seidel Jahrbuch der Chemie , Bd. 67. S. 14, Büchner "s. Repertorium der Pharmacie , Bd. 44. S, 14o.. VI DN TED DU-CSPEIIU attingerem scripta veterum evolvere atque recen- tiorum observationes pro viribus colligere haud dubitavi. Neque spem fefellit eventus: etenim ex illis quae undique collegeram , certissimum illud mihi patuit, a remotissimis jam inde temporibus ea- dem fere indicatione , quà hodie Creosotum , va- rias adhibitas fuisse substantias, magis minusve illud principium continentes; imo jam tempore Dioscoridis cognitum fuisse oleum , (Pisse- laeon dictum) vix ab illo diversum , ita quidem ut ejus vires in usu therapeutico , aeque ac oeconomi- co , ubique adeo laudentur, ut ejus laudes quidem confirmatas et extensas, vix autem novas additas fuisse putares. Quum autem ad ipsam rerum expositionem ac. cederem , admonitus percepl, nimis me a scopo quaestionis propositae aberraturum et mei operis partem illain , molestiis plenam , hic non posse ad- mitti. Ne autem, quae annotaveram prorsus oblivioni traderentur, contra vero ut aliis forsitan inservire possent, fontes , ex quibus hausi, hisce addam , quos adeant, qui plura et illa lectu sane dignissima de hacce re velint. At vero illud monitum praemittendum putavi , me in citandis diversis auctoribus antea quidem talem ordinem fuisse secutum , qua pro regulari rerum expositione sibi etiam insequerentur loca cie ta- LENÁZEROODJHU G TODO, VII tàta, nunc autem breviter tantummodo varios auc- tores haud interrupto ordine esses indicatos, Videantur : Hippocrates, in libro de ziezius, Sect. VI. pag. 877. de Morbis mulierum , libr. I. Sect. V. pag. 605 et 639. Dioscorides, libr. I. Cap. 79 et 81. Galenus, de faculiaz. simpl. med. , libr. VII. pag. 187. et 225. Oribasius, $ynops. etc. libr. IL. Cap. 4. 15. 22. 96 et libr. XV. pag. 5os5. Med. collect. libr. XII. pag. 433 etc. libr. XV. pag, 5o5 et 506. De vir. simpl. medic., libr. 1l. p. 603. Paulus Aegineta, de re med., libr. VII. litt, II. pag, 636 et 637. Plinius, sz za: libr. XIV. Cap. VI. Sect. 8. Cap. VIII. Sect. 25. Cap. XVIII. Sect. 22 et 25. Cap. XX. Sect. 25. libr. XV. Cap. VII. pag. 737. libr. XVI. Cap. X. Sect. 16. Cap. Il. et Cap. XII. libr. XXIII. Cap. I. et Cap. IV. libr. XXIV. Cap. I. et VIL. libr. XXV. Cap. V. Sect. 22. libr. XXXIV. Cap. IX. Porro inter veteres conferantur. Theophrastus, Columella, Myrep- sus, Marcellus, aliique. — Inter recentiores potissimum. Wallerus, in Ze. phys. med. Zf(cad. Caes. Leop. Nat. Cur. Vol. iX. pag. 244. ; ]oan: VIII IUNCPORMODUD OUT P0. Joannes Ambrosius Beureri, Examen chem. picis liquidae etc. Confer. etiam , quae inveniuntur in Recueil périodi- que de Med. de chir. et de pharm. 'Tom.Y. Octob. 1754. pag. 286. et Tom. VII. et VIII. 7z CoZJect. Berol. etc. Vol. III. pag. 296. Vol. XX. pag. 2 et 158. Vol. XXII. pag. 123. Derkley,qui specialilibrode pice liquida egit , quem secuti sunt Lautivellius, Rosen- stein, Rkamspeck, Lind, Ellis aliique. F. J. Voltelen, in PAargm. univers.' Part. II. $. 258. | A. F. Hecker, in Zrznseimittellehre , V. pag. 223, Erfurt 1815. CAPUT PRIMUM. DE VARIA CREOSOTI PARANDI RATIONÉ, ——— ái ei — — S. I. De patatidi ratione secundum Reichenbach ex acido pyro- lignoso. In acido pyro-lignoso, calefacto, in vasis la- pideis sive vitreis parato, solvitur quantitas sule phatis. sodae eflorescentis maxima, ^ Quod, ex Keichenbachii sententia, optime fit temperaturá 7o0'— 8o* Thermometri centigradi, sed 34? Thera. cent. secundum Ga y-L usac. Post breve tempus, dummodo sufficiens sulphatis sodae quantitas adhi- bita sit, oleum separatur brunneum, adhuc calis dum a liquido condensato separandum , quia refri- geratione increscit gravitate specifica, et liquor in fundo remanens, crystallisatione sulphatis sodae, densitate decrescit, quo oleum fundum peteret, Haec . PABST. A 2 COMMENTATIO Haec olei separatio haberi potest sequela majoris densitatis, quam acidum liquidum solutione sul- phatis sodae acquisivit. Oleum, sic acquisitum , per biduum aéris minoris temperaturae contactui exponatur, quo excutitur supernatans acidum pyro- lignosum , quod a reliquo liquido separandum est. In fundo formantur plura crystalla sulphatis sodae, quae percolando per linteum sunt separanda. Ole- um misceatur tamdiu cum carbonate potassae , quam- diu effervescentia oriatur. linc formatur lixivium (salinum) acetatis potassae, quod separandum est. Condensatus vero liquor oleosus aquá destilletur. Haec operatio optime instituitur in retorta vitrea cum. ventre valde inflato. (1). . Hoc destillatum est oleum pellucidum flavescens, quod aéris contactui expositum brunneum accipit colorem et opacum fit. —Misceatur hoc oleum cum acido phosphorico valde diluto , tum vero bene concutiatur haec mis- cela, et aliquamdiu sibi relinquatur, ^ Separetur dein liquor acidus ab oleo, et repetatur haec operatio cum acido phosphorico valde diluto , eoque recenter parato. . Nunc lotio liquoris oleosi insti- tüatur cum aqua pura, donec non amplius acide reagat, et admisceatur tantum acidi phosphorici valde diluti , quantum olei adsit. | Bene haec mis- cela concutiatur atque dein destilletur, ita quidem , ut aqua tránsiens identidem in retortam rejiciatur. In (1 Cf. Buchner, Zepert. 1854. N*. 1áo. pag. 275. CHEMICA,. $ In recipiente: continetur oleum , nullo fere coloré indutum , sub aquá , quae dein separetur. Oleum yero solvatur in lixivio potassae causticae I,12 ponderis specifici 167,67 (Areometri Daumeani). -Si nunc talis solutio aliquamdiu. sibi relinquatur ; oritur liquor supernatans ,- quem Eupion nuncupa- runt (1). Separatur hoc, et in: vase aperto calefiat solutio. fere usque ad puhctum ebullitionis , qua oxygenium aéris. absorbetur a: principio. quodani - oxydabili ,, quod. continetur. oleo ,. nec tamen oleuni afficit, quamdiu istud.adsit. — Hac: encheirési iliud principium ; oxydabile. simul separatur... Miscelae ; nunc nigro. brunnei. coloris , adjiciatur acidum | sul- phuricum dilutum ,.. usdue dum omne oleum sepa ratum it, quod tum, calidum adhuc , a formato sulphate . potassae. separetur. |.Destillatione. rursus hoc oleum. amittit colorem ,. dummodo prudenter - «aveas, ne destilletur usque ad residui siccitatem , neque vapores ad parietes calidas retortae conden- sentur; a qua vaporum condensatione etiam iri omni sequenti destillatione cavendum est. So- (1) Vid. de Eupione: Schweigger-Seidel Journ: Bd. L XII. pag. 161. 4nnales de Chemie , phys. etc, Tom, L. pag.69. Erdmann und Sehweigger-Seidel, Journal für pract, Chemie , Bd. I. pag. 18- 21. Bd. I. psg. 254; . Bd, I. pag. 377-396. Schweigger-Seidel Jafrb.1821. Bd. II. Cap. 2; 1822. Bd. VI. Cap. 2. p. 318-320. Üuchnet Repert. für die Pharmacie , Bd. L. 1 Ablh. p. 120- 128. Fechnar,; Aepert, der Orgy Chemie , 1.1078; A2 4 COMMENTATIO Solutio in lixivio potassae causticae , calefactio in contactu a&ris atmospherici, refrigeratio , decom- positio ope acidi sulphurici diluti, separatio et rectificatio tamdiu iterentur, usque dum oleum, admixto lixivio potassae causticae , pellucidum mane- at, et, calefactum , non aliumj nisi rubescentem accipiat colorem. Misceatur porro oleum cum parva quantitate potassae causticae concentratae, tantà ta- men, quà miscela tanquam alcali reagat. Haec autem destilletur, quamdiu oleum pellucide et sine ullo colore transeat. Oleum nunc pellucidum ite- rum rectificetur ope lampadis alcoholici. Postquam vero transierit aqua , (cujus rei indici- um est cessans pulsatio) temperatura augearur et mutetur recipiens; quod bene observandum est. — Colligatur nunc oleum, quamdiu pellucidum et nullo colore transeat. Finita hac operatione accura- te, fere 1,5 proc. partes Creosoti paratae sunt, $. 2. De parandi ratione secundum Reichenbach, ex pice liquida, Pix liquida, (in vasis terreis praeparanda, ne scilicet salia ferri contineat) plerumque constat ex aqua, . acido acetico, acido —hydro-cyani- €0, acido stearico, nonnullis substantiis colo- ran- CHEMIC A. 5 rantibus, ammonia, eupio, parraffino (1), Dica- maro (2), pittacalio (3), Creosoto, substantiá quadam oxygenium fortiter attrahente , et nonnullis partim cognitis partim incognitis principiis. . Cum vero Creosotum purum sit ,colligendum , ceterae substantiae separandae sunt. Reichenbach docet methodum sequentem : »Destilletur pix liquida, donec residuum , in re- torta remanens, acceperit post refrigerationem du- ritiem picis' navalis sive sutoriae.. - Hac operatione a pice liquida 55 p. c. partes separantur; scilicet: 40 p. C. picis sutcriae partes remanent in retorta, et 15 p. c. fluidi aquosi par- - tes in recipiente inveniuntur... llae 40 partes con- tinent pro maxima parte. parraffinum, et acidi ace- tici partem. Quodsi autem pix liquida animalis fuerit adhibita, cholesterinum (4) et naphthali- num (1) Vid. de Parraffino: 4anales de Chemie et de Phys. 'Tom. XXX. p. 69, L. p.592, LV. p. 217 , 592-596. Schweigger-Seidel, N.JaArb. der Chemie, l.p. 273- 291, VEL. p. 4, VILE, p. 228-254; 259, 240. Erd- mann u. Schweigger-Seidel, Journal, Cap. I. p.175- 178. Journal de Pharmacie , 1854. p. 51. (2) Vid. de Picamaro: Schweigger-Seidel, Neues Jahrb. der Chemze, 'T'om. VII. p 274-226, — VIII. p.551- 367. Büchner, Repert. für die Pharmacie , Vom. XL VI. p. 1697172, L. p. 116,115. (3);Vid. de Pittacalio:; Schweigger-Seidel, Neues Juhrb. der Chemie , lom, VIII. p. 13-8. Büchner, Ze. pert. für die Pharmacie , Tom. XLVIII. p. 120-124. (4) Vid. de Cholesterino : Beitráge zur náhern Kenntnisa der 6 COMMENTATIO num (1) in illa inveniuntur. Diversae item hunc sunt 15 p. c. partes fluidi àquosi j^ qu&e , "adhibita: pice liquida vegetali, acido acetico scatent,' quae autem, Si haec sit animalis vel ex lithanthracibus: parata, salia ammoniacalia soluta continent. Qua disrellatione finita, 45 p. c. partes olei acquisiti in recipiente, in aquá secedunt in duas: partes, quarum altera aquá specifice gravior , altera specifice levior est. Separatim destillentur ,' quae operatio tamdiu repetatur, donec nulla amplius: observetur separatio. Oleum, quod aquae super- natat, pro maxima parte ex eupio constans amo- veatur (ex operatione), dum oleum, quod in aqua fundum petit, quippe plurimum ex Creosoto con- stans, sequenti modo depuretur. Primum oleum neutralisetur carbonate potiassae, qua operatione formatur lixivium (salinum), quod separandum est, Oleum vero iterum distelletur, eadem cautione adhibita, quam in praeparatione ex acido pyro- lignoso adhibendam esse diximus. Primum transiens destillatum subinde aquae su- pernatat, quod igitur, plurimum scilicet. eupii cone der trokkene Destillation organischer Kórper. Schweig- ger Seidel, .N. Jahrb. der Chemie u. Physik, 'Tom. II. p» 273-504. — (2) Vid. de Naphthalino: SchweiggerSeidel, Jahrb. der Chemie n. Physik, 1850. Tom. II. p. 436-460. 1851. '"'om. I. p. 175-196. 1852. Tom. VI. p. 75-78. 104- 106. "lom. VIII. p. 225-254. 258-249, Geiger, Handb. der Pharmacie , 4te Aull, p. 311. CHEMIC A. 7 continens , separandum est. . lllud autem , quod in aquá fundum petit, bene concutiatur cum ea quan- titate acidi phosphorici valde diluti , «ut semper acidum phosphoricum praevaleat. Lotio deinde instituatur cum aqua depurata; et , post lotionem repetitam. oleum. distelletur cum par- va quantitate acidi phosphorici diluti. Haec ope- ratio non solum inservit ad separandam ammoniam , sed etiam ad decomponendam ejus cum aliis acidis , acido carbonico debilioribus, conjunctionem. — Cum vero semper aliqua acetatis potassae et phos- phatis ammoniae quantitas remaneat in Creosoto, quae lotione non separari potest, destillatione haec Separatur; quae operatio ita instituatur, ut simul ex Creosoto expellatur parraffinum. Optime hoc fit destillatione cum aqua calida, qua distellatione simul Creosotum lubenter ab eupio separari vi- detur, Praestat citius quam serius huic destillationi fnem imponere, quia liquor in retorta pro ma- xima parte ex parraffino constat; cholesterinum etiam et naphthalinum, si quae adsint, simul re- manent. Ut vero omnino purum acquiratar Creosotum, iteranda est destillatio. Tum bene observandum , sufficientem aquae quantitatem adesse, atque aci- dum phosphoricum praevalere; hoc enim artificio impeditur, quominus acetas potassae aut phosphas ammoniae calore decomponatur, quod hisce salibus proe 8 COMMENTA TIO proprium est (1). Aqua, quae hac destillationo in recipientem transierit, identidem in retortam injiciatur prudenter, ne nimis Creosoti, hac in aqua soluti , amittatur. Creosotum, hoc modo acquisitum , ut nunc ab eupio et principio quodam, oxygenium avide ab- sorbente, nec minus ab aqua separetur, solvatur in lixivio potassae causticae 1,12 'pond. spec. (169. 7 Areometri Daumeani). Miscela sic primum lactea redditur, cum dein in superficie solutionis oleum separatur, constans ex parva Creosoti cum eupio quantitate, et iterum jn lixivio potassae causticae 1r, 12 pond, spec. solvendum. Oleum, hinc in superficie separatum , pro maxima parte ex eupic constans , rejiciatur ; solutio vero cum prae: cedenti solatione colligatur. Iteratis solutionibus in lixivio potasae causticae I,I2 pond spec., his calefactis in vase aperto, oxydatur principium illud, quod absorbet oxyge- nium, cujus indicium est valde brunneus color. Post aliquod tempus miscela decomponatur magna acidi sulphurici diluti quantitate; quo opificio potassa relinquit Creosotum et substantiam co- loratam ; haec autem separentur, adhuc calida, Ut autem liberentur a partibus salinis admixtis, lotio cum aquá pura requiritur. Aqua dein, quantum pos- (1) Vid. Orfila, Z/emens de Chemie , ll. pag. 59. ]. pag. 463. CHEMICA. 9 possit, separetur ; tum destillatio instituatur in retorta vitrea tubulata, cui adjungatur recipiens vitreus. Etiamsi omnis cautio adhibeatur ,' vehemens tamen pulsátio locum habet, ad quod incommodum amovendum ex Reichenbachii sententia nihil juvat, nisi usus vitrearum retortarum magnae formae, et ignis lenis, balneo arenae adhibito, etiamsi et haec pulsationem parum debilitant ( 1). " Pulsatio illa, cum sequela sit magnae differentiae punctorum, quibus haec liquida ebulliunt , multum diminuetur, si punctum ebullitionis aquae, Cre- osoto admixtae, adjicienda substantia quadam in- nocuà elevetur. Ilaec operatio bene mihi cessit, admiscenda aliquá quantitate sulphatis sodae efilo- rescentis Creosoto, aquam continenti, miscelà deinde bene concutienda , et tandem destillanda ; in quá destillatione nulla fere pulsatio oriebatur. Cessat pulsatio, quam primum omnis aqua transierit; novo nunc recipiente adhibito et tem- peraturá elevatà, destillatio celerrime progrediatur. Operatio cum lixivio potassae causticae, acido sulphurico , aqua pura &c. ter quaterve iteranda est; scilicet, usquedum Creosotum, lixivio po- tassae causticae 1,12 pond. spec, mixtum , solvatur sine mutatione, atque solutio calefacta rubescenti- brunneum colorem accipiat, qualis Creosoti puri pro- (1) Vid. Schweigger-Seidel, N. Jahrb. der Chemie- us Physik , Tom. VII. p. 67. Io COMMENTATIO proprietas est. | Quodsi dubium sit, num vesti- gia adsint principii. oxydabilis ,- Zzdicium. sit sulphas peroxydi ferri, quod principii illius praesentiam indicat, si nigrescens, —- ejusque absentiam, si rubro-brunneum praecipitatum producat. Cum vero Creosoto, hoc modo acquisito , plerumque inesse soleat parva acidi quantitas , ne- cesse requiritur , docente Reichenbachio, ut. in Creosoto parva lixivii potassae causticae quan- titas solvatur; quo facto, destillatio instituatur in vitrea retorta (lampas alcoholica hic imprimis adhi- beatur). Ne tamen haec destillatio nimis diu pro- trahatur, quum Creosotum, non nisi aquá mixtum in recipiente colligendum sit. ^ Ad hanc aquam separandam iteretur destillatio , et tam diu mutetur recipiens , donec non amplius vapores aquosi in ejus collo. oriantur. . Colligatur nunc Creosotum transiens , | quod ; praecedentibus bene observatis, purum est. Cum Creosoti puri, hac methodo collecti, quantitas parva, et ipsa praeparandi methodus per- difficilis sit nimiique; pretii , multi faciliorem prae- parandi Creosoti methodum excogitare studue- runt, propter frequentem. ejus usum , inprimis in medicina. Ipse adeo Reichenbach breviorem jam usurpabat methodum parandi Creosoti, usui medico destinati, quam tamen apud nullum aucto- rem descriptam inveni (1). Hanc vero relinquere et (13) Schweigger-Seidel, N.Ja/Arb. Tom.VIII, p.4og. CHEMICA. 11 et ad priorem reverti coactus est Reichenbach, postquam usus Creosoti, breviori illa methodo * parati, apud aegrotantem emesin violentam excita- verat (1). Paratum erat impurum hocce Creoso- tum ex pice liquida, quae ex ligno fagino parata erat, | Nullum tamen exemplum unquam occurrit ejus- dem effectus emetici, ubi Creosotum impurum, ex pinorum speciebus paratum , fuerit adhibitum (2). Sic etiam Creosoto, ea ratione praeparato , quam methodi , deinceps a nobis exponendae, praecipi- unt, emeticum illud non contineri , experientia do- cuit (5). $. 3. De parandi ratione secundum Reichen- bach, modificata. Methodus lhaecce invenitur apud Miguet (4) atque est modificatio Reichenbachianae metho- di; (1) 1.1. (2) Vid. Büchner, Repert. für die Pharmacie , Tom. XLVII. p. 277. (8) Observandum est picem liquidam aut acidum pyroligno- suum semper paranda esse in vasis fictilibus, ne scilicet in sint salia oxydi ferri Vid. Schweigger-Seidel, N. Jahrb. Tom. LVIII p. 18. (4) Conf. E. Miguet, Zeckerckes Chém. et Méd. sur le Créosote etc. p. 38. Peggendorf, Annales der Chemik und Physik , 'l'om. XXVIIL, Cap. 1. I2 CONNEWNWTATIO di, modo enarratae. Vel sic tamen non est bre- vior illa, de qua supra diximus. ^ Absolvitur au- tem hisce: Destilletur pix liquida , ex ligno parata, in ferrea retorta, usque dum residuum densitatem acceperit picis navalis vel sutoriae. — Oleum transiens destil- letur in retorrà vitrea. Primum hac in destillatione transiens oleum, cum specifice levius sit aqua, ideo separetur, quia parum Creosoti continet. Deinceps transiens oleum specifice gravius est aqua, et multo majorem Creosoti quantitatem continet. Postremum hoc oleum saturetur carbonate potassae, quo opificio formatur acetas potassae, dum acidum carbonicum excutitur, cujus rei indicium est oriens effervescentia. Separatur, quae ita formatur acetas potassae, et rursus destilletur oleum , unde eadem separatio existit, Oleum in aqua fundum petens, concutiatur cum Jlixivio potassae causticae, 1,19 pond. spec. Oleum, hoc opificio separatum , est Eupion, quod item separetur. Solutio autem alca- lina in aperto vase calefacta, hinc brunneum colo- rem accipit, quia principium oxydabile absorbet aéris oxygenium. Haec solutio nunc brunnea facta, decomponatur "ope acidi sulphurici diluti. Sic impurum Creoso- tum separatur, quod rnrsus destilletur cum parva potassae causticae quantitate. Destillatio vero tum intermittatur, quum vapores Creosoti haud am- plius sufficienti quantitate transeant, etiamsi retorta mul. ! * " ! CHEMICA: 13 multum adhuc olei continere videatur, cum hoc fere nil nisi picamarum esse solet. Oleum, in recipiente sic acquisitum , solvatur in lixivio potasae causticae 1,19 pond. spec. Rema- nens satis magna eupii nondum soluti quantitas rürsus est separanda, Calefiat solutio in contactu aéris, et iteretur decompositio ope acidi snlphurici diluti. Dein destülletur oleum separatum cum aqua, quo opificio iterum picamari quid in retorta rema- net. Aquae autem admisceatur parva acidi phos- phorici quantitas ; ut liberetur oleum ab ammonia. Sequitur tertia solutio in lixivio potassse causticae, quà, dummodo praecedentes operationes bene sint institutae, haud amplius eupion separatur. Nunc destilletur cum aqud. ^ Aqua, satis magna quanti- tate transiens, separetur, mutato recipiente. Ut vero Creosotum ab omni aqüá liberetur vapores Creosoti per tubum, repletum chlorureto calcii, transeant. Quodsi vero contra eupion separetur, vel brunneum acciperet colorem , operatio iterandá est cum potassa caustica et acido sulphurico. — Creosotum, tali modo acquisitum , non quidem chemice est purum, sed tamen usui medico aptissi- mum. Ad Creosotum hocce chemice purum ac- quirendum etiamnunc destillatio cum aqua est in- stituenda, dein Creosotum transiens per se des- tillandum , dum vapores Creosoti hac in destiila- tione per chloruretum calcii transeant, Optime pos- trema hac destillatione lampas alcoholica adhibeatur, qua 14 COMMENTATIO qua facilius in eum locum afferri possit calor, quo Creosotum continetur. $. 4. De nonnullis , in parandi ratione R eichen- bachiana 2a Krügero mutatis. Inter eos, qui praeparando Creosoto operam fecerunt, habetur etiam Krüger, pharmacopoeus Rostochiensis. Hic Reichenbachianam me- thodum studuit faciliorem reddere , et quidem hoc opificio (1): Prima destillatione ex pice liquida , e ligno parata, separabat primum destillatum , et solummodo partem postremo transeumtem in se- quente operatione adhibuit. Sic eupion minorem peperit molestiam, Deinde solutioni in lixivio po- tassae causticae, aéris contactui expositae dum de- coqueretur, et tunc refrigeratae , adjecit aquae quantitatem , quominus crystallà sulphatis potassae possent formari in ejus decompositione ope acidi sulphurici, quo artificio haud necessaria fit separa- tio crystallorum , ex ejus senrentiá difficilis et diu- turnus labor, quod tamen mihi non ita videtur, cum potius promtam requirit manum. Adhibuit retortas, capsulis eflatis instructas, ut apparatum destillationis , quas fasciis membrana- ceis et linteis tegebat. Usus lini tamen in hu- ; jus (1) Conf, Büchner, Aepert. 1854, IN9, 14o. p. 273. CHEMIC A. 15 jusmodi destillatione mihi videtur melior et faci- lior. - Brevior haec Krügeri methodus. haud magnae est frugis. . $. 5. "De parandi ratione secündum Calderini. - Magis se commendat methodus, quam Calde- rini, pharmacopoeus Mediolanensis , publici juris fecit. Continetur potissimum hisce (1): Pix liquida calefiat , in qua calx exstincta solvitur, quaridiu :effervescentia' habeatur, et' donec massa consolidetur. '.Miscela j postquam fuerit refrigerata, in: pulverem: redigatur... Actionem calcis in-Creo- sotum animadvertens, Reichenbach jam prae- monuerat , calcem aliquando in. praeparando C reo- soto maximi fore, qua Reichenbachii opinione verisimiliter Calderini ad, hanc methodum perve- nit (2). ioDR ; Pulvis ,- dicto artificio acquisitus , in ferream re- tortam injiciatur; ipsa retorta ad o,67 partes im- |. pleatur. Des- (1) Conf. Gaz. Eclett. 1854. N?.5. | Leuch, Polyt. Zeitung, 1854. IN. 1&. — Pharmaceut. Centralblat , 1834. p. 361. Mulder, XNatuur- en Scheik. 4rchief, 1885. 1ste Stuk , bl. 51. (2) Schweigger-Seidel, N,JaArb. 1855. Tom. VII, P: 71 16 COMMENTA T IO. Destilletur- nunc , usque dum vapores, primum albo colore transeuntes, flavescentem accipiant. Amoveantur recipiens atque ignis , et destillatum effundatur in filtrum , aqua madefactum , . per quod aqua permeat, oleo in eo remanente, cujus lotio iteretur, Post hanc percolationem decoquatur hoc oleum per aliquod tempus cum 1,5 ponderis parti- bus lixivii potassae causticae I,I9 pond. spec. Solutio refrigerata effundatur in filtrum aqua ma- defactum ; eupion in filtro remanet. Percolatus li- quor decomponatur acido sulphurico diluto , ita ut miscela. Separetur oleum supernatans et abluatur in filtro aqua pura madefacto; oleum vero remanens destil- letur.'in vitrea retorta, balneo arenae imposita. Transiens Creosotum; nondum satis purum, iterum in lixivio potassae causticae solvatur, deco- quatur, percoletur , cum acido sulphurico decom- ponatur, dein cum aqua abluatur et percoletur. Si post has operationes Creosotum nondum sa- tis purum sit, iterandae sunt, donec tale acquiri- tur. Talis praeparandi methodus etiam describitur a Cerutti, pharmacopoeo Camburgensi(t). $. 6, (1) Vid. PAarmac« Centralblatt , 1854. N9. 58. p. 925. ——————————————————À-————"w———— c: CHEMICA T $. 6. De parandi ratione secundum J. E. Simon; Pharmacopoeum Berolinensem (1). Adhibendum est ahenum tubulatum cupreum; cui adjungendi sunt duo alembici, alter cupreus ; stanneus alter, ejusmodi autem cochleis instructi , ut ad libitum retortae alternatim possint adjungi.. Refrigerando destillato inserviant cylindri duo con- centrici stannei, interne atque externe aqua frigida continua repleti, Ipsa autem praeparatio sex parti- bus absolvitur : I, Retorta pro tertia parte repleatur pice liqui- da, tali potissimum , quae ex duro ligno parata est; Cupreus alembicus adjungatur. Ignis sit lenis. Re- jiciatur primum transiens destillatum , et tum demuriü colligatur, si liquidum valde acidum cum aquá mixtum, oleum excutiat , quod fundum petit, Ces- set autem destillatio , quam primum in retorta sonus audiatur stridulus Talis destillatio per triduum est iteranda, pice liquida recenti; tum vero acido liquori, sic acquisito, tantum carbonatis potassae admisceatur, donec hinc enata effervescentia cesset. Haec admixtio inservit saturationi acidorum , quae ; ma (1) Conf. Poggendorff, 4nn. N?. 8. Dd. 2. p. 119-125; Pharmac. Centralbl. 1854. — Büchner, Repert. für dié Pharm. 'Tom. XLIX. p. 90-34. PABST, b 18 COMMENTATIO majore affinitate ad potassam instructa, quam aci- dum carbonicum, in fluido adsunt. 2. In cupream retortam depuratam, alembico stanneo adhibito , fluidum saturatum injiciatur, affusa dimidia aquae parte; haec miscela distilletur. Primum destillatum , aquae supernatans multum- que eupii continens , separetur. Colligatur liquor oleosus subsidens, nec, quamdiu sufficiens oleum transeat, intermittatur destillatio. 3. Hoc oleum, cum sit Creosotum , multum adhuc eupii continens in lixivio potassae causticae 1,12 pond. spec. solvatur, Eupii pars una su- pernatat, altera pars cum Creosoto solvitur. Illa separetur; ad hanc vero separandam solutio alcalina misceatur 1,25 partibus aquae; qnae miscela rursus destilletur (stanneus nunc adhibeatur alem- bicus), donec aqua transiens haud amplius oleum contineat. Quo temporis puncto autem 0,75 par- tes transierint , admisceatur aequalis aquae purae *quantitas. Ilaec ultima tamdiu iteranda sunt, do- nec aqua transiens haud amplius oleum contineat. Nititur haec operatio cá potassae causticae pro- prietate, quá, temperatura elevatá, eupion alias- que substantias prius quam Creosotum relinquit. Nunc solutioni, alcalinae admisceatur quantitas acidi sulphurici diluti, sufficiens saturationi 0,75 partium potassae. ^ Destillatio non intermittatur, donec Creosotum. transiens amiserit tantum eu- pii, quantum fieri possit, 4. Gap- CHEMIC A. 19 4. Alembicus stanneus.amoveatur 5 potassae Creo- soticae, in retorta remanenti , admisceatur quanti- tas acidi sulphurici diluti, ita ut acidum aliquomo- do praevaleat. Nunc, rursus adhibito alembico stan- neo, destilletur, quamdiu oleum transeat. Tran- siens aqua rursus in retortam injicioturs colligatur solummodo Creosotum impurum. 5. In retorta pura destilltur Creosotum col- lectum , cum aqua pura aut aqua Creosoti, quae remansit ex praecedenti operatione. Addatur au- tem parva quantitas lixivii potassae causticae, Tran- sit ita Creosotum, cum parvá aquae quantitate conjunctum. 6. Ultima operatio eo inservit, ut aqua separe- tura Creosoto. Ad hoc autem , quantum pos- sit, efficiendum , instituatur destillatio in retorta vitred, et recipiens mutetur, quamdiu aqua transeat. Retorta autem balneo arenae imponatur. Calor etiam afferri potest ope lampadis alcoholicae. Ulti- ma destilatio iteranda est, si Creosotum aéris contactu rubescentem accipiat colorem. Hanc autem praeparandi methodum cum Rei- chenbachiana comparantes, intelligimus, discri- men, praeterquam in destillationis apparatu , potis- simum in eo cerni, quod Simon separari eupion docet non tantum solutione in lixivio potassae causticae, et calefactione, aéris contactui exposità , sed. vero destillationem esse adhibendam, et quidem hanc ob causam, quod lixivium potassae causticae B2 |» Ce. 20 €OM MEN T'A'TIO ceteras omnes, quae in solutione habentur, sub- stantias prius relinquit, quam Creosotum. re De parandi ratione, secundum B üchnerum (1). Pix liquida (potissimum ea, quae ex duro ligno parata est , ex qua, secundum Buchnerum, pu- rius Creosotum separari potest, quam ex illa, quae acquiritur e Pino Silvestri) destilletur le- niter in aheno ferreo (2). Quamdiu destillatum aquae supernatet, separe- tur, et tum demum colligatur , quum in aqua fun- dum petit. Procedat destillatio , usque dum resi- duum in retorta consolidari coeperit, Oleum, in aquà fundum petens, bene concutiatur cum parva quantitate acidi sulphurici concentrati, scilicet und pro 2co vel 3co partibus, dein adjiciatur aequale aquae volumen, et miscela in minoribus retortis vitreis destilletur. -Quae operatio inservit separarando oleo ab am- monia, et ab oleo empyreumatico basico, Destil- latum transiens et in aqua fundum petens solvatur nunc in lixivio potasse causticae, prius calefacto I,I9 (1) Conf. Ejus Repertorium für die Pharmacie, 'Vom. XLIX. p. 85-89. | Journal de Pharmacie, Juli 1854, p.400-4o2. JPAarm. Centrallbl. N^". 55. p. 868. (2) Vid. Büchner, Aeper/. Tom. XLIX. p. 84, LU CH EMICZA«O ^I 1,12 pond.spec. — Aliquamdiu calefacta hac solu- tione, separetur eupion supernatans. ^ Refrigerata solutio decomponatur adjiciendo acido sulphurico diluto, usque dum acidum sulphuricum praevaleat. Creosotum hoc opificio rursus liberatum sepa- retur a formato sulphate potasse et destilletur. Primum transiens destillatum, nondum ab eupio satis liberatum, ideo separetur. Bis terve iteretur destillatio postremum transeunte et in aqua fundnm petente. — Quo opificio Creosotum, chemice quidem non purum, sed usui medico adaptatum, acquiritur. $. 8. j De parandi ratione, secundum Fr. Th. Hubsch- man, PAarmacopoeum in pago 'Theur- thalen, prope Schaffhausen (1). Pix liquida, ex ligno parata, destillerur. Destil- latum tunc primum colligatur, si in aqua fundum petere incipit. — Tum aliquamdiu in vase aperto decoquatur cum duplici aquae volumine, cui ea quantitas acidi sulphurici adjungatur, quà aquae supernatet. Liquida post refrigerationem separen- tur, àtque oleum separatum brunneum in vitrea retorta destilletur. Quod opus repetatur, uti etiam illud) quod cum acido sulphurico diluto in- sti- (1) Conf, 4nunalen der Pharm, 'Tom, Xl. p. 4o-42. 22 COMMENTATIO stituitur. —Flavescens oleum destilletur nunc cum lixivio potassae causticae, r,19 pond,.spec., et, separato supernatante eupio, solutio calefiat , dein- de ope acidi sulphurici diluti decompomnatur, ét cum aqua abluatur, Dein cum parva lixivii potas- sae causticae quantitate 1,19 pond. sped. admixta destilletur. ^ Destillatum, hoc modo acquisitum, est Creosotum, quod tamen aéris contactuüi ex- positum, cito colorem accipit brunneum. Ad se- parandum vero principium oxydabile, imponatur destillatum per hebdomades aliquot cum parva li- xivii potasse causticae r,12 pond. spec. in aperto vase in cella ; quo tempore elapso, solutio rec- tificetur in apparatu vitreo ope lampadis alcoholicae. Creosotum tali methodo acquisitum, etiamsi chemice haud purum, vel sic tamen usui medico aptum erat, quippe apud aegrotantes emesin ne- quaquam excitans, $. 9. De parandi ratione, secundum Giordanium CAugustae Taurinorum) (1). Pix liquida destilletur in aheno cupreo, interne stanno bene obducto, destillatum rursus destille- tür, et productum saturetur carbonate potassae et destilletuar. Ne tamen haec destillatio diutius quam par (1) Conf. Gaz. Eclett. di fermento , 1855. p. 57,58. Pharm. Centr. blatt, 1858. IN?. 16. p. 255, CHEMIC A. 23 par est protrahatur. Transiens destillatum cum lixivio potassae causticae 1,12 pond. spe:. miscea- tur et calefiat in contactu aéris. Refrigerato des: tillato, separatur eupion supernatans. Haec solu- tio cum acido sulphurico diluto injiciatur in vitre- am retortam tubulatam , amplo recipiente instruc- tam. Clausis cunctis retortae aperturis destillatio instituatur , qua durante per tubum aqua calida in retortam injiciatur, dum in ejus fundo guttulae Creosoti conspiciuntur. Finita destillatione in recipientis fundo Creosotum invenitur, cui par- va aquae Creosoti quantitas supernatat. f. Io. De parandi ratione secundum Del Buc, ex fuligine. In omnibus huc usque enarratis methodis ani- madvertimus , ad praeparandum C reosotum adhi- beri picem liquidam vel acidum pyro-lignosum , quod et ipsum tanquam soluiio picis liquidae cum acido acetico diluto considerandum est. Del Buc tamen Creosotum praeparavit ex fu- ligine (quae ex fabricis acidi pyro-lignosi petitur), et quidem hac methodo: (1). Destilletur fuligo, usque dum transiens desülla- tum haud amplius acrem saporem habeat. Sature- tur (1) Conf. .PAarm. Centralbl. 1854. N?. 12. p.185-187. Gaz. Bclett, di ferm, 1854, p, 97-101. 24 COMMENTATIO tur hoc destillatum cum carbonate potassae, sepa- retur oleum et dein destilletur in vitrea retorta balneo arenae imposita, usque dum residuum in re: torta densitatem extracti acceperit, Misceatur ole- um transiens cum I,15 lixivio potassae causticae 25^ Areometri Daumeani, Supernatans eupion se- paretur percolando , et quidem per filtrum , aquá madefactum. Solutio Creosotica, per aliquot horae minuta in vase aperto ferreo decocta, dein per unum diem in vase vitreo aéris contactui exponatur. Solutio deinde decomponatur ope acidi sulphurici diluti, usque dum omnis potassa saturata sit. Ca- lefiat miscela, separetur Creosotum in superficie ortum post aliquam quietem. — Residuum lavetur iterum cum parva quantitate lixivii potassae causti- cae, et dein decomponatur ope acidi sulphurici. Colligantur liquida, quae Creosotum conti- nent, et destillentur in vitrea retorta. Durante hac destillatione transiens liquidum aquosum rursus in retortam injiciatur. liaec operatio progrediatur usque dum ea Creosoti quantitas sit acquisita , quae tempus atque laborem compenset. Creoso- tum, tali modo acquisitum , satis diu aéris con- tactui exponatur, ut brunneum accipiat colorem ; deinde misceatur cum 4 partibus chlorureti calcii (quod omnino purum , siccum et in pulverem redac- nun sit), ad pastam. Hac pasta impleatur venter retortae, et aliquandiu pasta sibi relinquatur, quo facto , miscela destilletur, adhibito balneo arenae. Hoc CHEMITICGC A. 25 Hoc opificio cernimus Creosorud nullo colore transire. Quodsi colorem assumere incipiat, mu- tetur recipiens. : Haec ultima methodus, destillatio nempe cum chlorureto calcii, nequaquam considerari potest , secundum experimenta a R eichenbachio sumta, tanquam idonea. Judicii autem sui Reichenbach hanc rationem dedit (1): Vehemens pulsatio, in- quit, quae oritur, si Creosotum , aquam con- tinens , cum chlorureto calcii destillatur, hanc des- tillationem impedit. Quo certius apud me constaret, uter hac in re bene viderit, ipse talem destillationem institui. Nullam vero pulsationem in ea animadvertens , co- actus sum Del Bucio assentiri (2). $. rr. De nonnullis Creosoti puri indicis. Creosotum, uná alteráve harum methodorum collectum , revera esse purum , ex sequentibus in- diciis patebit : 1. Nec acide neque alcalice reagat. 2. Creosoti in lixivio potassae causticae con- cen- (1) Vid. Erdmann uz. Schweigger Seidel, Journ. Tom. 1I. P 61. (2) Omnium , quas memoravimus , parandi rationum R e i- chenbachiana ex pice liquida est aptissima ad Creoso- tum purum acquirendum; — brevissima autem est Methodus secundum Calderini. uot 26 COMMENTA TIO centrato solutio, post dilutionem cum aqua, haud turbida fiat. Contrarium enim indicaret, adhuc eu- pion vel parraffinum Creosoto contineri. g. Amarus solutionis sapor, orta post refrige- rationem crystalla, indicio sunt Picamarum contineri. Quod idem etiam cognoscitur solutione barytae in alcoliole aquoso, praecipitatum album excutiente , quod est combinatio picamari cum baryta. Si vero adest Pittacalium , solutio coeruleum colo- rem assumit. Idem ille color, si oritur, postquam gaz chlorium per solutionem ducitur, indicat prae- sentiam Pittacalii. 4. Drunneus color, quem Creosotum, aéris et luminis contactui expositum , fere semper assumit, principii oxydabilis praesentiam indicat, Quod idem cognoscitur , solvendo Creosotum in aqua, et huic sclutioni sulphatem peroxydi ferri guttatim injiciendo , unde rubro-brunneum praeci- pitatum producitur. Nigrescens vero praecipitatum principii oxydabilis praesentiam indicat, 5. Acetate plumbi, Creosoto admixto, idque turbidum efficiente , praesentia ammoniae indicatur, $. 12. De Creosoto £Eductto an Producto. Singulis hisce methodis enarratis atque perlustra- tis, sponte oritur quaestio: Num Creosotum sit productum an vero eductum. Mi- CHEMIC A. E inda Mihi utrumque dicendum videtur. Scilicet , pro- ductum siccae destillationis nonnullorum corporum organicorum ; eductum vero picis liquidae, acidi pyro-lignosi &c. Quod confirmatur si primum in- ter se comparantur actio aquae Creosoti atque actio fuliginis vulgaris in carnem 5 — tum vero, si oleum, ex acido pyro-lignoso , addendo sulpha- te sodae qui antea eflloruerit acquisitum, post neutralisationem cum carbonate potassae, et ante destillationem cum lixiviis causticis et acidis , com- paratur cum puro Creosoto. Hac enim comparatione invenimus, priori mul- tas adesse proprietates posterioris , uti sapor, actio in plantas et animalia etc, — — Quicumque picem liquidam neutralisat, deinde cum aqua destillat, et gustat oleum in aqua fundum petens , facile ani- madvertet ingratum saporem Creosoto proprium. Quod etiam maxime confirmatum vidi, postquam oleum, prima picis liquidae destillatione acquisi- tum, et in aquá fundum petens, commiscueram cum albumine ovi gallinacei, — Haec enim miscela coagulabatur; non quidem continuo, sed post uni- us horae spatium. Hinc consilium cepi detractam avis cutem hocce oleo inungendi. — — Res bono eventu coronabatur , nam post ro hebdomades nullum indicium putre- factionis acceperat. ^ Nonnullis tamen hominibus odor empyreumaticus erat ingratus, CA- CAPUT SECUNDUM. DE CREOSOTI PROPRIETATIBUS PHYSICIS ET VARIO EJUS USU HINC ORTO. Cireosotum est liquor, sine colore, transparens, oleosus, (1,037 pond.spec., vel secundum Duch- nerum I,040 pond. spec. (1), pressione atmos- phaerica 0,722 m.m., et temperaturá -- 2c? Ther- mometri centigr.) qui in charta maculam oleosam producit, post aliquod tempus tamen disparentem. Ope lamellarum chartacearum, Creosoto made- factarum , aér atmosphericus loci cujusdam, in quo aegrotantes degunt, vaporibus Creosoti impleri potest: cujusmodi suffumigium Reichenbach adhibebat, opportunitate morborum, qui eo indi- gere ipsi videbantur (2). Comparata magnitudine guttarum Creosoti cum ed, quae est guttarum aquae, sub iisdem circum- stantis, patuit, 261 guttis Creosoti opus esse ad implendum spatium, quod ioo guttis aquae pu- rae impleatur. Quod fiebat temperaturá 20? Therm. centigr, et infra 49? latitudinis Dorealis. Quum (1) Vid. ejus Repert. far d, Pharm, Tom. XLIV. p.159. (3) Vid. Schweigger-Seidel N. Jahrb. der Chemie , Tom. VIII. P. 407. COMM, CHEMICA, 29 Quum vero magnitudo guttarum inversá sit ra- tione multitudinis, qu4 impletur datum spatium, necesse est, ut, guttà aquae his circumstantiis — 1,000 sumtá, vulumen guttae Creosoti sit — 0,383, atque igitur fere 0,34 voluminis guttae aquae —. Reichenbach (1), Miguet (2) et alii dicunt Creosotum refrangere lumen insolitá ratione, ejusque luminis dispergendi vim superare eam Carbureti sulphuris. Experimenta vero a viro clar. Marx, professore Drunsvicensi (3) institu- ta, e&, quà Biot et Cauchoix (4) solent, ra- tione , alium eventum protulerunt; scilicet : refractionis ratio n' — 1,5343 combinata cum prismate vitri Crowniani (cujus ratio refractionis — 1,5190) dispersionis ratio Z — 0,5479 (vel Z' Z—— — 0,53225). Haec proprietate, quà nullum aliud huc usque cognitum , neque solidum neque fluidum , corpus est á in- (1) Vid. Schweigger-Seidel JaArb. der Chemie , 1852. Tom, VI. p. 308. 1855. Tom. VII. p. 23. (2) Vid. E. Miguet, Recherches chem, et med, Paris 1834. p. 15. (3) Schmidt, JaArb. der Inn. u. 4usl. gesamt, Me- dicin. 1855. N?. 5. p. 5382. Schweigger-Seidel, Zusátz über das Kreosot in Chem. Phys. und Medic. Bez. Se Heft. p. 455. in opere: Das Kreosot von K, Reichene bach, Leipz. 1825. (4) Vid. J. B. Biot, Traité de phys. experim, et ma- thematique , 18:6. ''om, III. p. 220. 39 COMMENTATIO indutam , usus est ad adhibendum nempe Creo s o- tum in telescopiorum constructione, loco vitrei flintici (4intglas) ; quoniam telescopia sic maxime emendantur, si iis adaptatur vitrum Cro wnia- num majoris refractionis et minoris colorum dis- persionis, atque vitrum flinticum minoris refrac- tionis et majoris dispersionis. Experimenta, hujus- modi telescopio instituta, optatum eventum protu- lerunt (1). Confecit Marx etiam ope hujus Cre- osoti lentem microscopii achromaticam , usui egregie inservientem. | Hoc Creosotum odoris est penetrantis ingrati, simillimi carnium sale et fumo induratarum odori , saporis autem caustici acerrimi, linguam ita corro- dentis, ut alba macula in ea oriatur, Si forte in oculum incidat Creosotum, vehe- mentem excitat dolorem. Ejus tamen actio in ocu- lum haud noxia videtur. Animal enim , cujus ocu- los Creosoto inunxeram , aliquo quidem dolore affici videbatur, brevi tamen post oculos aperie- bet, absque ullo externo doloris indicio. Si duo vasa, alterum Creosoto, alterum vero acido sulpburico concentrato repletum sub campana antliae pneumaticae ponuntur, et aér inde extra. hitur, acidum sulphuricum ad ejus superficiem rosaceum colorem accipiet. Hoc vero adscriben- dum esse Creosoti evaparationi, per se patet. Ebullit ad 203? 'lTherm. centigr. , pressione at- mos- () Vid. Schweigger-Seidel opere laud, pag. 455. CHEMIC A. 31 mospherica o,720 m. m., atque ejus temperatur 20" Therm. centigr. Destillari potest sine muta- tione. in vasis clausis. i Refrigerari potest, absque congelatione , usqüe , Ad-27? Th, cent. Dilatatur a 29? TTherm. centigr, usque ad 4- 2093? Therm. c. prope ad & voluminis sui partem. Ejus altitudo capillaris cum aquae altitudine Ca- pillari comparata, et hac — Ioo posita, in tubo vitreo 1,5 m, m. diametri, accedebat ad oo? Th. c. — Moon Hisce proprietatibus. quodammodo. inservire pos- Set Creosotum conficiendis Thermometris ; in- tellectá vero. difficultate ejusmodi Creosoti com- parandi , quod chemice sit purum, cum facile in eo conficiendo aliqua ejus pars carbonisaretur, ne- quaquam illud hydrargyro vel alcoholi praeferre possum, etiamsi horum dilatatio minor sit (1). Haud alia ratione quam adhibito gossipio accen- ditur, nisi supra punctum ebullitionis calefiat. . Si- mul tunc plurimum separatur fuliginis. Quodsi vero Creosotum in Clauso apparatu calorico exponatur ea ratione, quam modo exposi- turi sumus, observabimus sequentia phaenomena, Si Creosotum guttatim per tubum porcellane- um candescentem ducatur, cui amplior vitreus tu. bus, (1) Vid. Diss. PAys. Inaug. de. Dilatatione liquidorum per calorem. auct. Gerard Simons, p. 47-50. Trj. ad - Rhenun 1858, 32 COMMENTATIO. bus, cujus extremum vitreo tubulato globo instruc- tum est, adjungatur, tum post aliquod tempus nigrescens liquidum in vitreum tubum veniet , quod , dum videatur esse fluidum liquidum, revera nihil aliud est nisi flumen fuliginis tenuissimae, quod fundum globi occupat, et internam atque infimam partem tubi vitrei crustá nigrescenti tegebat. Per tubulum globo applicatum evolvebatur lente gaz quoddam , ammoniae odore carens , naphthalini odore instructum, Limpidum autem hoc erat et sine co- lore, atque facile accendebatur. Flamma hinc orta, attentione erat dignissima. Infimae flammae parti coeruleus erat color ; seque- batur color candidus, uti flammarum hydrogenii bi- carbonati, huic vero successit pluma singuiaris ex illà oriens, cujusque color magis rutilus erat, quam candida illa flamma, et quae ex igneis filis consta- bat, tanquam rete instructis. — Maxima autem ejus intensitas habebatur eo loco, ubi flammam relin- quebat, decrescente intensitate, usque dum pau- latim avolabat. ^ Haec pluma altitudinem habebat 5 centimetrorum. [n omni autem hac combustione nulla oriebatur fuligo. Si fila parallela candescentia accuratius investigzan- tur, videbuntur singula ex parvis punctis candes- centibus constare, quae celeriter adscendunt, atque igitur, quia impressio alicujus imaginis in oculum per L minutum perdurat, tanquam filum oculo sese ostendere debent, Haec CHEMIC A. T .Hac autem observatione ductus, Reichen: bach invenit verisimilem causam singularis hujus rei. Gaz flammans nempe omnes habebat notas hydrogenii bicarbonati, Ejus odor autem similis erat Naphthalino, atque ideo, secundum Kei- chenbachium, fuliginis odori , secundum alios narcissorum, Cum autem ex experimentis patuit ; naphthalinum in combustione fuliginem ejicere , ne- cessario haec plumula contstat ex naphthalini fuligi« ne, quae flammá candescens fit, sed demum irn altiore aére recenti comburitur. Quod inde etiam pa- tet, si apparatus destruatur. —'Tum extrema pars altera tubi porcellanéi repleta cernitur albis crystal- lis naphthalini. In ipso tubo inveniuntur lamellae ; constantes ex duro carbone nitente, similes cylin- dris membranaceis, splendore metallico. tectis, et quidem ad speciem graphito similes. ae lamel- lae non comburuntur ardore candescenti. In vis treo autem tubo et globo invenitur substantia fus liginosa cum aliqua albi naphthalini quantitate; » PABST. [s CÀ: CAPUT TERTIUM. DE CREOSOTI PROPRIETATIBUS CHEMICIS ET USIBUS EX IIS ORTIS» ' ' qe De. Creosoti relatione ad corpora simplicia , non. metallica. LY oxygenium parvam habet affinitatem , ita ut in ejus contactu atque etiam in contactu aéris atmos- phaerici calefieri possit usque ad punctum ebulli- tionis sine mutatione, Reichenbach per sa- tis longum tempus illud. exposuerat actioni radio- rum: solis; nec tamen flavescens color inde. Creo- soto oriebatur. Decoctum cum oxydo plumbi ru- bro, nullam accepit matationem 5 sicuti nulla etiam obtinebat mutatio, postquam cum oxydo manganesii fuerat decoctum. Creosotum vero, ma- gis elevatà temperaturá, oxygenium deutoxydi hy- drargyri attraxit, et primum rubrum , deinde brun- neum colorem accepit; calefactione autem deutoxy- di protractáà, Creosotum tandem in corpus resino- sum transibat, dum hydrargyrum prorsus reduce- retur. Oxy- p CHEMIC A. 35 Oxygenium educitur ex acido nitrico , addendo ei Creosotum. Creosotum , per quod gas. cholorium ducitur ; decomponitur, et liquor rubro flavum colorem aca cipit, dum acidum hydro -chloricum et corpus ré« sinosum interim oriuntur. Bromium cum Creoso- to miscetur, sub evolutione caloris et vaporumi Bromii, dum miscela rosaceum colorem accipit. d Iodium in Creosoto solvitur, solitá temperaturà ; eique tribuit brunneo -rubrum colorem. Phosphorus in Creosoto solvitur, solità tempé- raturi; haec solutio in tenebris lucet. ^ Quodsi phosphorus primum fundatur, tum hujus majof quantitas solvitur; solutio flavum accipit colorem et refrigeratione manet immutata. . Sulphur, solitáà temperatnrá, parum in eo solvi: tur, magis vero temperatur elevatá, ita quidem; ut, si Creosotum coquatur cum sulphure, in 108 partibus Creosoti, 37 partes sulphuris solvantui; Haec solutio primum flavum ,. tum viridem , deir brunneum et rubro- brunneum accipit colorem. Re frigeratà autem hac solutione infra punctum fusio- nis sulphuris, crystalla formantur in liquido. - Selenium in eo solvitur temperaturá elevatá j praecipitatur vero , si solutio refrigeretur — Hoc praecipitatum , si per aliquot dies in co adfuerit , ad margines rubrum accipit colorem. C a cd $4 36 COMMENTATIO De Creosoti relatiotie ad corpora composita quae oriuntur combinatione corporum non metal- - licorum , et. quae nullas proprietates acidi aut baseos habent. Aqua. Quantitas Creosoti in 100 partibus aquae solubilis pendet a temperatura. Sic temperaturá -F 20? Therm. centigr. 1,25 partes; aquá autem calefacta ad punctum ebullitionis , 4,5 partes solu- biles sunt. Refrigeratione autem , 3,95 partes rur- sus separantur. Porro , 1o partes aquae cuui 100 partibus Creosoti conjungi possunt; quae cone junctio verisimiliter tanquam hydras Creosoti con- sideranda est, cum solummodo calefactione hanc aquam excutiat. Ambae hae combinationes orium- tur conquassando aquam cum Creosoto. Ad prio- rem vero constituendam , praestat destillare Creoso- tum ope aquae (1) et destillatum usurpare, quia sic utraque substantia interius combinatur. Haec aqua Creosoti cum, uti deinceps patebit, vario usui possit adhiberi, lubet híc ejus sen. chemicas recensere. Proprietates autem hydratis Creosoti, de quo su- pra (a) Conf. Büchner, Heperi, für die Pharmacie , Tom, 44 pag. 278. ' CHEMIC A. 47 pra monuimus, cum Creosoti proprietatibus omni fere parte consentiunt. Nec acide neque a!lcali- ce reagit aqua Creosoti,. Si parum acidi sive- alcali ei admiscetur , haec non neutralisantur. Ad oxygenium parum habet affinitatis ; actionem tamen habet in sulphatem deutoxydi ferri , cujus oxyge- nium arripit. Ad phaenomen autem explicandum, - affinitas praedisponens B erzelii in auxilium vo- canda est. Gas chlorium, per aquam Creosoti ductum, huic rubrum praebet colorem , et oleum separat, partim ex Creosoto immutato , partim ex decomposito Creosoto constans. Solutio Bromii in aquá , sufficienti quantitate cum aquá Creosoti niixta , eadem efficit quae Chlorium. Solutio Iodii in aquá nullam in aquam Creosoti habet actionem. 'Tinctura lodii turbidam reddit aquam Creosoti , dum separetur Iodium. . Solutio potassae causticae, uti etiam aqua calcis et aqua barytae, rubescentem post aliquot dies aquae Creosoti tribuunt colorem. Acidum manganicnm si in aquam Creosoti gutta- tim injiciatur, amittit colorem suum violaceum , ct reducitur ad peroxydum manganesii, etiam si aci- dum manganicum sit valde dilutum. Acidüm nitricum, ex Reichenbachii sen- tentià, nullam habet actionem in aquam Creosoti ; sed aqua Creosoti, quam cum hoc acido in con- tactu ponebam, rubescentem accipiebat colorem. Acidum sulphuricum nullam primum actionem | ha- 58 COMMENTATIO habet in Creosotum; quodsi vero pergas addendo hoc acidum aquae Creosoti, liquidum primo fit turbidum , deinde Creosotum separatur immutatum. Nitras oxydi argenti demum post aliquod tempus in aquam Creosoti agit; et formatur inde praecipi- tatum argenti reducti. Nitras deutoxydi hydrargiri , cutà. aquá Creoso- ti mixtum , purpureum post aliquot horas accipit colorem , atque oritur praecipitatum nigro- rubrum ; quod in alcohole est solubile. Nitras oxydi plumbi, neque nitras oxydi uranii actionem habent in aquam Creosoti. Subacetas plumbi liquidus et acetas plumbi nul- lam habent reactionem in aquam Creosoti puram; idem dicendum de acetatibus barytae, magnesiae , oxydi zinci, protoxydi hydrargyri , deutoxydi hy- drargyri , protoxydi manganesii et peroxydi ferri, Acetas oxydi argenti miscetur cum aquá Creo- soti; post aliquot horas oritur praecipitatum ni- gricans, quod est argentum reductum , quia Creo- sotum absorbsit oxygenium oxydi, Chloruretum auri continuo praecipitatum produ. cit; quod si separetur, patebit, illud. non esse aurum purum, sed conjunctionem Creosoti cum auro. Chloruretum platini , si guttatim | injicitur in aquam Creosoti, oritur, post aliquot dies, ad va- sis vitrei parietes corpus resinosum. Sulphates aluminae , oxydi cupri ,' protoxydi man- ea- C MR MICA e 39 ganesii, oxydi Niccoli, protoxydi ferri, nullam habent reactionem in aquam Creosoti. ! Sulphas deutoxydi ferri rubro - brunneum praeci- patum producit, cujus praecipati una pars in alco- hole solvitur, et quidem rubro - flavescenti colore induta; pars altera. ut pulvis albescens remanet. Erat autem hic pulvis sulphas protoxydi ferri , cui albescentem colorem tribuerat alcohol. Reapse hoc ita esse, patet, si pulvis ille albus solvitur in acido hydrochlorico diluto , et in hanc solutionem guttatim injicitur cyanuretum potassii et ferri , quod tum oritur praecipitatum cyanureti ferri. — Solu- tio alcoholica nullum ferrum continebat, sed in — vase vitreo reliquit substantiam vernici similem , resi- nosam rubro-flavam et siccam postquam liberata erat ab alcohole, inde ortam, quod Creosotum par- tem oxygenii sulphatis deutoxydi ferri attraxerat. | -Sulphas cupro - Ammoniacale in aqua Creosoti praecipitatnm. producebat brunneum, quod erat oxydum cupri. e Aquáà Creosoti in solutionibus aquosis gummi mimosae atque gummi cerasi post aliquot dies al- bicans praecipitatum producebat , dum liquores ma- nerent sine reactione in infusum heliotropii; quod itaque probat solutionum fermentationem adfuis- se nullam. In mucilaginem seminis cydoniorum aqua Creo- soti nullam prorsus habet reactionem. Aqua Creosoti, albumini admixta , lianc coagu- lat, 40 COMMENTATIO lat; haec coagulatio non tam cito oritur, si albu- mini aqua addatur. — Sanguis, aliquamdiu sibi relictus, in duas separatur partes, quarum altera, liquida est, quae serum, altera materies dura, quae cruor sive placenta vocatur. Admixtá Sero aquá Creosoti, turbidum hoc fit post aliquot ho- Ta$, et, post dies aliquot, albumen coagulatum praecipitatur; quae operatio si instituitur ope Creosoti puri, coagulatio continuo oritur. Admixe- tà vero cruori aquá Creosoti, liquor fit albescens et turbidus. Haec coloris mutatio, a cruore aper- te profecta, inde oriebatur, quod aqua Creosoti ejus albumen absorbebat, dum placenta ipsa, co- lore quodammodo amisso, magis corio similis eva- sit atque obscuro colore. Reichenbach autem ,, cum indagare vellet, quousque actio in placentam adscribenda sit sero, pigmento et fibrino, quae eà continentur, ideo placentae admiscuit aquam , et separavit pigmentum , . nec non ei adjunctum serum, qua operatione crus» sta colorem amittebat et pellucida fiebat. In solutione pigmenti , admiscendá ei aquam Creo- soti, post aliquot dies praecipitantur flocculi rubro-albescentes , quale etiam praecipitatum ori- .tur in solutione et albuminis in aqua soluti, et seri. Fibrinum in aqua Creosoti immutatum mansit. Patet inde, Creosotum in sanguine coagulare al- bumen , et quidem continuo, si ambo sint con- cen- EVTPINC LCEAT CHEMIC A. " centrata; post aliquod tempus vero, si alterutri aqua fuerit admixta; porro, placentam etiam coa- gulari, si pigmento adhuc repleta sit, quia mate- ria colorans a sero sanguinis recepta, continetur placentá rubrá; deinde, contractionem , corii in- star, quam crusta in aqua Creosoti accipit, ad- scribendam esse pigmento et sero sanguinis , quae crustá continentur; — tandem, fibrinam per se haud affici a Creosoto. Creosotum. aeque pigmentum ac albumen prae- cipitare, pigmentum vero non praecipitari, sim- plici involutione albuminis coagulati, patet ex se- quentibus experimentis, a Reichenbachio- institutis. Utriusque praecipatio semper uno tenore ori- tur. Siautem per intervalla oritur , addenda iden- tidem aqua Creosoti, semper acquiritur rubescens praecipitatum , et remanet liquidum , colore rubes- cente tenuiore indutum. Pigmentum et albumen igitur eadem proportione semper separantur; atque Creosoti in. utrumque actio aeque magna est. Quodsi pigmerti praeci- pitatio nihil aliud esset, nisi involutio in albumi- ne coagulato, necessario omne pigmentum absor- buisset prima praecipitatio (quod accidere solet in omni clarificatione , quae fit ope albuminis), quod tamen non contigit. Hoc vero praecipita- tum in 'acido acetico solvitur omne, eadem ra- tio- 42 COMMENTATIO tione, quá albumen ovi coagulatum. In. lixivio potassae causticae solvitur viridi colore. Quodsi nunc proprietates (1) aquae Creosoti comparemus cum proprietatibus , quae tribuun- tur aquae Dinellii; aquae empyreumaticae Reu- schianae , et liquori antichaemorrhagico viri doct. J.F.van der Houven van Ankeren, Med. Doct. Trajecti ad Rhenum, nec non surrogato aquae Dinelli, quod invenit D. VrydagZ ynen(1), Pharmacopoeus Haganus , supponere coacti sumus , horum liquidorum proprietates praecipuas attribuere das esse Creosoto , quod continent (scilicet , si ve ra sint, quaecumque de iis sunt scripta). Dixi autem supponere , etiamsi D. Vrydag Z ynen aflir- met, se ex surrogato aquae binelli separasse Creso- tum; non vero operationem, qua illud effecerit, tradit. Si (1) Vid. de proprietatibus horum fluddorum: .Konst en Letterbode 1853 N9. 25 pag. 595-598. 26 pag. 402-405, 27 pag. &18-425. 85 pag. 51-54. 4e pag. 169-175. 54 pag. 568-394. 55 pag. 4o2-í05. 1854. IN?4 pag. 50-57. 7 pag. 98-105. 4nn. für Phamacie, lom. V. pag. 250. Büch- ner, Repert. lom. 44, pag. 155, 140. 46 pag. 255, 267. 284, 295. 496-498. Gràfe u. Walther Journ. für Chir. u. -Augenheilk. Tom. 17. pag. 650. — Tom. 18 , pag. 483. — "Tom. 20. pag. 144. Berliner Jahrb. der Pharm, Tom. 32. pag. 221-225. Tom. 18. pag. 141-144, Sch weig- ger Seidel, N. Jahrb. Tom, VIII. pag. 117-132. (1) Vid. Konst en Letterbode 1855. N9 56. pag. 106. CHEMIC.A. 43 -Si:.carnes recentes aquá Creosoti per dimidiam horam humectentur, haud amplius putredine affi- ciuntur, etiamsi solis radiis exponantur, et qui- dem saepius aqua humectentur. Quin imo carnes partim jam putrescentes, ita ut vermiculi in iis habeantur, per horae spatium aqua Creosoti hu- mectàátae, ulteriore putredine non afficiuntur. Car- nes, sale induratae, etiamsi non coctae , exsiccari possunt et edi, sapor tamen et odor Creosoti ma- nent. Quodsi autem tales carnes coquantur, for- tiorem Creosoti odórem spargunt, quia Creoso- tum sic magis isolatur. — Creosoti autem cum acidis ; inprimis acido acetico, conjunctioni ad- scribendum est, carnes, fumo induratas, hujus odore et sapore non esse praeditas. Quod idem dicendum de acido pyro -lignoso. Haec autem Creosoti proprietas alicujus momen- ti fieri posset, non tantum nautis e. g. in itine- re, quod instituturus est versus septemtrionem celeb. Ross; verum etiam iis peregrinatoribus , qui multas hebdomades per media deserta inculta sub ardenti coelo, (ubi carnes tam facile in putredinem abeant) iter faciunt. Hanc ob causam sequentia experimenta institui ; A. d. 21 Octobris posui. carnes , sale. induratas, uti etiam recentes, in aqua Creosoti per spatium 24 horarum; dein, una carnium parte in loco calido deposità, alteram partem aéris contactui exposui; post mensem neutra pars in putredinem ab 44 COMMENTA TIO abierat, Eae carnes, quae sole fuerant induratae nunc sapore erant non ingrato ; ceterae autem sa- pore erant leviore. Carnes bubulae, primum sale et fumo induratae et coctae, tum aquá Creosoti per 12 horas imbutae , in putredinem quidem non abibant , sed durae erant factae. Earum sapor et odor similes erant carnium, fumo et sale indura- tarum , sapori et odori; dum Creosoti odorem ]le- viorem spargebant eaedem illae carnes. Earum tamen sapor ingratam apud ine reliqüit affectio- nem; qualis ingratus sapor iis mansit , neque abiit coctione cum aqua, nec ope acidi acetici. Licet igitur carnes putredine non afficiantur, si aqua Creosoti sint humectatae, vel sic tamen puto Azotum (nitrogenium) praeferendum esse ad conservanda victualia Patet itaque ex hisce experimentis , carnes coctas aeque ac non coctas , actioni Creosoti expositas , nulla putredine affici. Quod animadvertens , mecum repu- tavi usum aquae Creosoti , si adhiberetur ad con- servanda coria recentia. Quo magis autem de hac re apud me constaret, obduxi superficiem inter- nam corii recentis cuniculi aquà Creosoti, quo facto, illud corium suspendi in aére athmosphaeri- co, Post quatuor dies exsiccatum corium nequaquam foetidum odorem spargebat, conservaverat autem Creosoti odorem. Pili etiam firmiter corio inhaere- bant, nec sine labore extrahi poterant; quod pro- prium: corio mansit, Docuit itaque hoc experi- men- CHEMIC A. 45 mentum, animalium coria ed ratione a putredine posse conservari. In quánam re autem sit posita vis Creosoti con- Servativa, quoad carnes, e sequentibus patebit. Ne quidem carnis fibrina videtur propensa ad putre- dinem 5 Creosotum autem reducit albumen et pigmen- tum in eam duritiei conditionem , quá non in pu- tredinem abire solent. Carnes igitur tantummodo paulisper exsiccantur, Ex Mülleri sententia, aqua. Creosoti etiam adhiberi potest ad conservanda praeparata anato-: mica (1). | Quod verum esse ipse expertus sum. Avis enim intestina in aqua Creosoti suspendi, vase vitreo, ope cerae Hispanicae clauso, Elapsis 19 hebdo- madibus , intestina nullà putredine affecta . in veni, aqua Creosoti autem quodammodo erat co- lorata. " .Nervi nonnullorum animalium in aqua Mieecd ti immutata manebant , colore nonnihil leviore fac- to. Quin etiam ad conservanda cerebra per. ali- quod . tempus adhiberi potest aqua Creosoti. Cuniculi enim cerebra , per 14 dies in aqua Creo- .soti prorsus immutata manebant, deinde autem, non (1) Vid. Müller, .4rcAiv für natomie, Physiolo- gien — Vissensehaftl, Medicin. Jahrg. 1854. I. N*. 4 D s. 99. " 46 COMMENTATIO non quidem in putreditüiem abibant, sed', manu tacta , formá mutabantur. | ^ )2 NE 3: : 105 4 ) De Creosoti relatione ad corpora simplicia ... metallica. Potassium. Simul ac hocce corpus in contactu ponatur cum Creosoto, oritur evolutio bullarum aérearum , dum potassium mutetur in potassam. Haec potassii in Creosotum actio augetur inpri- mis, si Creosotum prius sit calefactum / quo fit ut hoc, refrigeratione, densus existat liquor, ita quidem ut in fila trahi possit. Quae operatio ifi- stituenda est in gas hydrogenio, quia miscela, aéris contactui exposita, brunneum accipit colo- rem. Quodsi autem haec potassae et Créósoti miscela condensata in retortam vitream injiciatur , dein vero destilletur , omne fere Creosotum in re- cipiente acquiritur, dum in retorta parum Creo- soti cum potassa conjuncti remaneat, quod tamen, temperaturá sufücienter elevatà , carbonisatür. Hanc operationem Reichenbach saepius repetiit, et semper eodem successu. Adscribenda est haec oxydatio, ut mihi quidem videtur, aquae, semper cum Creosoto conjunctae; quocirca bullulae aéreae, evolutae, durante actione po- CHEMIC A. 47 potassii in Creosotum , habendae sunt tamquam hy. drogenium. Cujus argumentum etiam in eo habe. turj quod Reichenbach. nunquam adquisive. rit Creosotum , ab aqua prorsus liberum (1). "Sodium fere eamdem in Creosotum habet actio- nem; si nempe plures disci Gees) sodii recenter praecisi in Creosotum injiciantur , evolutio caloris oritur;' et disci mutantur in globulos sodae. $47 0o ouDe Creosoti relatione ad. bases. Observatur- phaenomenon , haud dispar ei, quod in praecedenti paragrapho occurrit, si hydras po- tassae ficcum in contactu ponatur cum Creosoto ; altéra enim pars solvitur sub evolutione caloris, al- téra pars fif liquida. R eichenbach hoc expli- cat ex duplici Creosoti ad potassam et aquam af- finitate, quod ^ nempe tunc altera pars hydratis potassae aquám suam excutit, atque anhydrum cum Creosóto conjungatur, dum ' altera pars hydratis potassae libetatam àquam absorbet. Melius tamen, ut mihi quidem videtur , explicari posset hoc phae- nomen ope affinitatis praedisponentis Berzelii, «Octa sic MID) .Conf. 4n». dem Physik Bi XXVIIL Heft. I. SchweigerSeidel, XN. Jahrb, Bd. VIII. Heft 6. S. 326. 48 COMMENTATIO sic ratiocinando : Creosotum habet affinitatem sese cum potassa anhydra combinandi. —Potassa autem, hic aquau continens, ideo hanc excutit , dum remanens hydras potassae siccum , hanc aquam absorbet, propter ejus ad aquam affinita- tem, Quodsi densus ille liquor in cochleario platineo incandescat, tum , aliquamdiu post , inultum potassae remanet. In liquore autem te- nuiore formantur crystallai , melius quidem ob- servanda miscendo Creosotum cum solutione. potas- sae concentrata; tum iterum habetur evolutio ca- loris , et formantur duae combinationes (hoc vero lixivium fortissimum sit necesse est; in lixi- vio enim 1,536 pond. spec. haec phaenomena haud amplius observantur) altera Creosoti cum . potase rw formá oleosá, altera autem formá aquosá. In utraque formantur crystalla lamelliformia, nito- rem margaritaceum habentia, Haec crystalla, ex- ficcata, facile in aqua solvuntur, dein acido hys . dro-chlorico decomponuntur, ita quidem , ut oria- tur chloruretum potassii, et. Creosotum liberetur. Si autem justa. proportio sit. adhibita, materies oleosa omnis mutatur in crystal, quae constant ex potassa Creosotica, et in lixivio minus con- centrato natant, quod lixivium tamen parum ad- huc Creosoti continet. Causa, cur lixivium spe- cifice fiat levius, in eo quaerenda est, quod Creosotum cum potassa anhydra se conjungit. lla autem crystalla funduntur calore, non vero de- CHEMICA. 49 decomponuntur. Si enim lixivium , quod crystalla haecce continet, calori exponatur, oritur in su- perficie hujus lixivii liquor oleosus, qui refrige- rio rursus in crystalla mutatur. Cristala ex hoc lixivio etiam liquida acquiri possunt, aquá nempe identidem adjiciendá ; quodsi autem aquá admiscendá progrediaris, orietur tandem lixivii et crystallorum liquidorum conjunctio , unde solutio limpida. Creosotum igitur duas init combinationes cum potassa; altera anhydra est, liquida, oleo- sas; hydras altera, crystallos formans. Est etiam alia solutio Creosoti in lixiviis, aquá mixtis. Haec vero consideranda sunt tanquam solutio crystallorum in aqua. Combinatio Creosoti cum lixiviis potassae concentratis, si aéris contactui exponitur, brunneo-flavum accipit colorem , et ex aére attrahit acidum carbonicum, quo fit, ut Creosoti pars separetur. Majore autem aquae quantitate mixta, diutius sine colore manent. Hoc vero Creosotum separatum continere multum po- tassae, patebit cuique examinanti. Quodsi adji- ciatur aliqua acidi sulphurici diluti quantitas , orie- tur effervescentia. ^ Hic igitur aderat combinatio carbonatis potassae cum potassa Creosotica, atque inest Creosoto facultas formandi sal Zup/ex dictum ; quod etiam in sequentibus luculentius nobis patebit. Concentrata insuper calefactione continuo brun neum accipiunt colorem, cujus rei causa in oxy- datione est quaerenda. — Acidum, his solutio- PABST. D ni- 5o COMMENT TATIO nibus admixtem cónjangitur eum potassa , et Créo- sotum separatur immutatum, Quodsi solatio co- lore sit induta; principium colorans '"separatür si- mul/cum Creosoto, sed ab hoc rursus separatur ope destillationis; | Saepe etiam sal formatus a Creosoto "solvitur ; quod ut evitetur, praestat usurpare acidum sulphuricum, uti etiam fiéri solet in praeparando Creosoto. Tum vero bene amni- mnadvertendum est ; primum, ut addatur parva acidi quantitas praevalens, tum vero, :.ut destillatio prudenter inflituatur. Hae solutiones, si. multum potassae et aquae, atque ideo. pàrum 'Creosoti 'continent , diutius calori exponi possunt, nece. ta- mén Creosotum , quod. continent, excutiunt, nisi in casu contrario. Si Creosotum satüratur sodá anhydrá , quod op- time fit ope sodii et superaddenda aquae quanti- tate, oriuntur in plano contactus crystalla sodae Creosoticae; et, licet haec crystalla non formantur nisi addità aquá, lixivia tamen sodae valde con- centrata formant combinationes densas liquidas, quae, refrigeratae , consolidantur; simul in hae solutione, quemadmodum in plurimis solutionibus in potassa et soda fieri solet, magua caloris evo- lutio locum habet; solida haec materies est accu- mulatio Crystallorum | irregulariuin. | hydratis- sodae Creosoticae. ac calceis; Creósotum , .cum- eo mixtum j ab- sorbet superfluami cáleem,:atque cum hac conjun- ci 5i* CHEMIC A. 51 gitur ad substantiam solidam, pinguem, albescen- tem, dum remanet limpidissima aqua calcis. — Haec solida substantia in filtro exsiccata, mutatur in pulverem coloris rosacei, in aqua solubilem. Hanc Creosoti ad calcem affinitatem adhibitam fuis- se, jam supra annotavimus, ubi de methodo Cal- derinii egimus. Hydras barytae, in pulverem redactum , cuni Creosoto debilem init conjunctionem, quae vero major fit, aquam miscelae addendo; unde oritur baryta creosotica albescens et pellucida, attac- tu saponacea et in aqua solubilis. In Ammonia liquida Creosotum solvitur frigide , et separatur, uti jam in parandi methodo vidi- mus, non nisi magno labore. Haec solutio eant proprietatem habet, ut aéris athmosphaerici oxy- genium absorbeat, unde primum rubescentem , dein rubrum accipit colorem. Hydras oxydi cupri primum aquam excutit, deinde solvitur brunneo colore. $ s. De Creosoti relatione ad. A4cida. Creosotum cum acido sulphurico officinali sive Anglico, vel oleo vitrioli fumante (1,850 ratione I partis acidi ad 9o partes Creosoti) mixtum, et tüm cito conquassatum , rosaceum colorem accipit. D 2 Aci« m COMMENTATIO Acido .sulphurico in. Creoósotum guttatim injicien- do,: rosaceus color mutatur in rubrum , deinde purpureum, tandem nigro-rubrum 5 ipsa autem -mis- cela, quamdiu. haec colorum mutatio obtineat, pellucida manet; calefacta vero. miscela paulo an- te" punctum - ebullitionis. repente accipit colorem nigrum intransparentem , quod ultimum itaque est carbonisatio , quae dicitur, corporum organicorum ope. acidi. sulphurici. Haec carbonisatio habetur minore gradu, si acidum sulphuricum chemice pu- rum adhibetur, et cum Creosoto lente conjungi- tur. Cum .vero. acidum sulphuricum | concentratum aquam. ex aére athmosphaerico absorbet, hinc, exposità hac solutione rubrà humidi aéris athmos- phaerici ,. qualis. in..patria. nostra habetur, contac- tui, Creosotum separatur. Acidum sulphuricum dilutum, solitá temperatu- ri, nullam habet in Creosotum actionem, sed tum demum, quum ad eum gradum calefit, ut in vapores transeat ejus aqua. Ideo una pars Creo. soti, si oo partibus acidi sulphurici chemice puri adjiciatur, miscela continuo nigrescenstem accipit colorem et aliquamdiu post praecipitatur. Quae miscela, si, adjectà ei satis magná Creosoti quan» titate, in retorta destillatur , acquiritur in recipien- te, primum, Creosotum purum, deinde Creoso- tum, .sulphur.continens, tandem sulphur subli- matums ita ut hic acidum sulphuricum decompo- na- m — n: CHEMICA. T natur. Quando sub iisdem circumstantiis, loco permagnae quantitatis Creosoti, permagna acili süul- phurici quantitas adhibetur, Creósotum decompo. netur; ipsa autem miscela spumabit et tandem consolidabitur, dum ex ea evolvitur gas Acidum sulphurosum. Actio acidi nitrici in Creosotum dif- fert secandum illius pondus spec. Injectá gutta Creo- soti 1,230 pond. spec. in Creosotum , oritur evo» lutio caloris , vaporum ruforum gasis acidi nitrosij dum liquor maneat limpidus , sed rübro-flavum ac- cipiat- colorem. ' Si vero adhibetur acidum nitricum fumans 1,450 pond. spec., Creosotum solvitur sub vehementi calefactione .et evolutione vaporum. ruforum,, dum liquor in Creosoti quantitate vige- sies majore, agitatione, brunneum colorem acci- pere solet, sed tamen pelludicus manet. | Quodsi contra gutta Creosoti injicitur in acidum nitricuni 1,230 pond. spec. miscela nigro-brunea fit, et densa, prouti unguentum. Si vero acidum nitricum Sit 1,450 pond. spec. tactu oritur magna liquoris saltatio. Si aequales partes acidi nitrici et Creosoti commiscentur , fortis evolutio caloris et densi vapares rufi oriuntur , qui per totum conclave diffunduntur. Acidum phosphoricnm 1,133 pond. spec. .— Hujus si una pars cum 3» partibus Creoso. ti calori exponatur, hoc in eo solvitur; sed miscela reírigerio fit lactea , dum pars acidi separatur. Adhibiüs autem 3o partibus acidi et una parte Creosoti, eadem phaenomena oriun- tür , 54 COMMENTATIO tur, nisi quod refrigerio | pars Creosoti separa- tur. Acidum molybdicum , in Creosoto .coctum, mutatur in peroxydum molybdenii, dum Creoso- tum flavo-rubrum colorem accipit. Acidum boricum crystallisatum. — Hujus acidi , cocti cum Creosoto, solvuntur plurima .crystal- la, quae tamen, refrigerio ut prlvis praecipitan- tur, Acidum hydrochloricum .concentratum. n hoc solvitur, temperaturá elevatà, aliqua Creosoti quantitas ; solutio vero, refrigerata, fit lactea, €t Creosotum separatur. Lujus acidi una pars sol- vitur, solitáà temperaturd, in ro partibus Creosoti, post aliquod tempus; elevatà autem temperaturá , solutio continuo oritur. Quodsi huic acido multa aqua sit admixta, illud eadem fere ratione est ad Creosotum,ac aqua. Acidum hydriodicum solvitur solità temperaturà; si vero aliquam jodii liberi quantitatem continet, uti fere solet, tum cum hocce Creosotum conjungitur primum , quod inde coloratur, dum acidum colorem suum amittit. Miscelà vero conquassata solvitur joduretum Creo- &nti, C H.E:M I C A. 55 $562 De: Creosoti relatione ad Corpora, quac oriuntur combinatione bascos cum acido, | et: quae salia vocantur (1). Haec. c corpora tum inprimis magnam. ad: Creos0- tum affinitatem habere videntur, quando sunt in conditione .cryrtallisationis. Chloruretum. calci. in. Creosoto solvitur; adjec- tà autem parva aquae quantitate; solutio. citius oritur. Haec causa est, cur non Creosotum , des- tillatione ope hujus chlorureti calcii, ab omni sua aqua. possit liberari, Si enim. talis destillatio | in- stituitur, aqua excutitur , quae. tum cum Creoso- to transit. Superfluum sal in fundo retortae tum praecipitatur, unde , secundum Reichenbach, tam vehemens pulsatio oritur, ut destillatio non progredi possit. .Quod (uti supra jam monuimus $. 10, .qua de parandi methodo secundum D ei- buc.egimus), non obtinebat in destillatione hy- . diatis. Creosoti cum. chlorureto calcii; Substantia praecipitata,, si exsiecatur inter lamellas. chartaceas tenuissimas , et dein in aqua solvitur , conjunctum Creosotum - separabitur ; . quae separatio igitur. ope [ aquae (1) Huc etiam mihi videntur ca corpora pertinere quae Berzelius salia haloidea voeat, et tanquam combinatio- nes binarias corporum simplicium considerat. 56 COMMENTATIO aquae est facta. Hic itaque Creosotum locum aquae hydraticae occupaverat. Carbonas potassae crystallisatum coctione len- te solvitur; et Creosotum fÍlavum accipit colo- rem, Ad subcarbonas potassae vero nullam ha- bet affinitatem; nec «etiam ad nitras potassae, chloras potassae, fluas potassae , bichromas potas- sae, joduretum potassii. Crystalla proto-chlorureti stanni cum Creosoto cocta primum aquam suam excutiunt, deinde sol- vuntur, praecipitantur autem, refrigerio , sub pul- veris forma. Crystalla deuto -chlorureti Mercurii ( chloridi Mercurii) in Creosoto cocta, in eo solvuntur; magna autem eorum pars, refrigerio , ut crystalla separatur. Nitras argenti crystallisatum solvitur solita tem- peratura ; calefactum vero ad 30? et 4o? "Therm. cent. solutio violaceum accipit colorem, dum ali- qua argenti quantitas reducitur. ^ Solutionis coc- tione omne argentum reducitur et album accipit colorem. E solutionibus aquosis non reagit solu- tio aquosa nitratis argenti , sed ejus aqua absorbet aliquam Creosoti partem, et tum in eadem est ratione ad nitras argenti, ac aqua Creosoti. So- lutio aquosa chlorureti auri reducitur, et Creoso- tum flavum accipit colorem. $7 CHEMIC/A,; n $ 7r. De Creosoti relatione ad acida ei salia organica (1).' " Acidum aceticum conjungitur cum. Creosoto , om- ni proportione, etiam si acidum sit valde dilutuim. Magnam habet ad Creosotum affinitatem ;; nam, aequali aquae: parte admixta, Semper, temperatu- TA SOlità, 6 partes, et elevata temperaturd | ro partes Creosoti solvit. — Solutio unius partis Creosoti in: 90 partibus acidi acetici limpida ma- net, etiamsi aqua admisceatur, nec Creosotum inde separatur. E salibus , : quae. formantur conjunctione hujus acidi cum corporibus . regni inorganici ,' quae ba- Seos proprietates habent , sequentia examinata sunt, Acetas potassae siccam solvitur in ebulliente Creo- Soto , refrigerio vero major pars. initio separa- tur sub forma crystallorum, dum Creosotum, fla- vescentem accipit colorem. Cum vero ope carbo- natis potassae in parando Creosoto acidum aceti- cum seperatur, ita ut acetas potassae formetur , ad modo memoratam proprietatem | híc bene : est. attendendum, Acetas sodae in ebulliente Creosoto j mag- (1) In. classicafitione corporum vegetabilium secutus sum ordinem , quem Clar. P. J. Jade F reme ry in Scholis de Chem. organ. 1854 proposuit, 58 COMMENTATIO magna quantitate solvitur, sed refrigerio omnis massa crystallisatur, Acetas oxydi plumbi crystallisatum solità tem- peraturá solvitur in Creosoto, Elevatà vero Creo- soti temperatura , haec crystalla multo majore quantitate solvuntur, refrigerio autem pars de- mum separatur, tanquam solutio aquosa. Dein omnis massa crystalla format, quae partim con- stant ex crystallis acetatis oxydi plumbi, partim ex crystallisata conjunctione acetatis oxydi plum- bi cum Creosoto. Acetas oxydi Zinci crystallisatum | solvitur non nisi in ebuliente Creosoto, et refrigerio praecipi- tantur crystalla. Acetas deutoxydi cupri crystallisatum , .solità temperaurd parum solvitur, magis autem tempe- ratura elevatá; et haec calefacta solutio refri- gerio praecipitatum — format fusco colore, De- componitur hoc sal, cum ejus acidum aceticum arripit una Creosoti pars, altera autem oxydum cupri solvit. Atque si ea quantitas crystallorum adjecta sit, ut altera Creosoti pars adhuc solvere possit acidum aceticum , altera autem Creosoti pars oxydum cupri haud amplius possit solvere, ultimum hocce praecipitatur. Acetas argenti crystallisatum a Creosoto redu- citur. Acidum citricum, in aqua solutum , solvit Creo- sotum ; scilicet 2o partes hujus acidi 1 p. Creo- CHEMICA,.., 59 Creosoti , temperaturà elevati; sed refrigerio: multum. Creosoti separatur. Elevata temparatura 10 partes Creosoti solvunt etiam unam partem hujus acidi; sed et híc refrigerio separatur una pars acidi. Acidum tartaricum in eadem est ad Creosotum ratione. Hujus acidi vero crystdlla in ebulliente Creosoto et majore quantitate solvuntur. — Sed refrigerio rursus separantur tanquam crystalla ; quod inprimis dicendum de acido. citrico. Aci- dum oxalicum in ebulliente Creosoto magna quan- titate solvitur, ita ut solutio, refrigerata , conso- lidetur. Acidum benzoicum post aliquod tempus solitá temperaturà solvitur. Acidum succinicum crystallisatem solvitur in ebulliente .&reosoto , sed praecipitatur reírige- rio. S.' 8. 4De Creosoii. relatione ad corpora organica , quae baseos proprietates habent , e£ eorum salía. Principia alcaloidea solità temperaturá facile sol- vuntur. e. g, Strychninum , brucinum , veratrinum, Cinchoninum, chininum, narcotinum. Piperinum ele- vatà temperaturà solvitur permagna quantitate ; uti etiam salicinum et picrotoxinum. Nonnulla eorum sa- lia 6o COMMENTA TIO lia , cum crystallisata sunt elevatà temperatura sol- vuntur; prouti sulphas chininae et nitras brucinae. 1.6, De Creosoti relatione ad corpora quae neque alcalice tec acide reagunt. Saccharum , nec non saccharum lactis , nullam habent affinitatem ad Creosotum. Olea essentialia conjunguntur cum Creosoto, praeter oleum therebenthinae, quod non facile cum Cresoto conjungitur. Camphora facillime in Creosoto solvitur, motu rotatorio. In hac solutione calefactá , major etiam camphorae quantitas solvi potest, sed refrigerio solutio mutatur in materiam consolidatam opales- centem, Colophonium solvitur frigide, uti etiam galbae nnm (bubon galbanum), guaiacum (guaiacum offi- cinale) Mastix (pistatia lentiscus) , Sandaracum (Thuya articulata). Solutione autem resinae Ani- me (Hymenaea Courbaril) atque Elemi (Amyris ele- mifera) pars remanet. Balsamum copaiva (copaifera officinalis) , Balsa- mum terebenthinae (pinus abies et sylvestris) , PBalsamum Meccae (Amyris opobalsamum) , Dalsa- mum Peru, (Myroxylum peruvianum) conjungum- tur cum Creosoto. Re- CHEMIC A. 61 Resina copal (Rhus copallinum) in tumescit in Creosoto, dum pars ejus solvitur, Haec materies tumida si calori exponitur, inde non funditur ne quidem. ad 203? Therm. centigr. Gummi. guttae (cambogia gutta) tantopere mu- - tatur. colore, ut solutio aureo- flava fiat, dum resina , formam suam conservans , pellucida fit et gelatinosa. $... 10. De. Creosoti relatione ad, ea corpora, quibus singularis telas. colorandi competit actio , quamvis ceteris nobis chemicis a se inyicem differant. Indigo, in contactu cum Creosoto , quod eamdem habet temperaturam ac aér athmosphaericus , fit mollis; solutio non absorbet materiem colorantem, sed natant in solutioae particulae tenuissimae , quae eam inpellucidam reddunt cum nigrescente colore. Creosotum , antea calefactum , opaco-coe- ruleum accipit colorem, dum materies colorans solvitur. Optime haec operatio instituitur , quan- do, indigo, primum in pulverem redactum , cum Creosoto calefiat; Creosoto tum identidem effun- dendo, recenti autem Creosoto affundendo , primae solutiones rubescentem colorem habent, ac quáà- vis operatione coeruleum colorem accipiunt iden- ti- 65 C OM NITET T0 tidem altiorem vel potius purpureum. ^ Haec so- lutio percolando fit limpida. Indutae sunt éae solu- tiones, solità temperaturá aéris athmosphaerici , vi- ridem colore, magis autem elevatá temiperaturá , coeruleo. Hoc verisilem quodammodo reddit opi- nionem, Creosotum materiae indigo -coloranti da- re facultatem- absorbendi et reducendi oxygenii, sub ea tamen conditione, quod Creosotum sic ha» beret maximam affinitatem ad oxygenium, tempe- raturá inferiori , materies vero Indigo colorans temperaturd elevatà. Itaque humili temperaturá ex flavo Creosoto oxydato et materia colorante Indigo, reducta ad colorem leviter coeruleum, oriretur color viridis atque temperaturd eleva- tà oxygenium Creosoti oxydati, cum decolorata materia colorante Indigo, atque haec cum deco- lorato Creosoto se conjungeret, Háec solutio, cum alcohole mixta, purpureum accipit colorem , et post aliquot horas flocculi prae- éipitantur brunnei coloris, non indigo - brunnei. Majorem addendo alcoholis quantitatem , praecipita tür materies indiso colorans. — Aether miscetur cum his solutionibus immutatus, ^ Acidum aceti- cum concentratum , solutioni admixtum , absorbet Creosotum , propter magnam cum hoc affinitatem , et materies colorans indigo praecipitatur, Cum suf- ficienti aquae quantitate conquassatum , Creoso- tum ii hoc acido solvitur, et materies indigo colorans praecipitatur, ut pulvis cocruleus. Mate- rie CHEMIC A. 65 rie indigo- coerulea colorante soluta in Creoso- to, (quod. iantummodo elevata fit temperatura) liaec solutio constans est, nec praecipitatur refrige- rio. Nee etiam separari potest ope tuborum Ccapillarium. 'Gutta ejus solutionis in charta bibula diffunditur eodem colore. Injectá autem hujusmodi gutta in alcohol, hocce absorbet Creosotum , dum materies indigo colorans praecipitatur. Idem acci- dit, adhibita aqua, dummodo majore quantitate, quam alcohol. Injecta autem parva alcoholis quan- titate in solutionem coerulei indigo in Creosoto nulla. oritur praecipitatio , sed miscela fit purpurea, prouti tinctura heliotropii. . Chlorophyllum , recens paratum et adhuc con- ditione humidà , facile solvitur, solità temperatur ; Creosoti . solutio inde oritur colore pulcre viridi, quae t tamen post aliquod tempus flavescit. Extractum Creosoticum Rhei (Rheum palmatum) et Curcumae (Amomum curcuma) erat aurcoflavum 5 Lacmus, calide paratum , coeruleum; e sanguine draconum É Calamus draco) paratum , colorem ha- bebat aliquantum magis rubrum; e ligno santalo rubro (Pterocarpus santalinus) colorem magis ru- brum ; paratum e radice rubiae tinctorum (rubia tinctorum) opaco -flavum 5 paratum e floribus cro- ci (crocus sativus) flavum; paratum e floribus carthami (carthamus tinctorius) flavescentem. Ob has Creosoti proprietates Reichenbach opinatur , illud alicujus momenti fore in artetingendi Yv €. 64 COM MENTATIO v. c. ad solvendum indigo. ^ Mihi autem vide. tur , Creosotum nunquam eo pretio — posse vendi , quo comparatur acidum . sulphuricum. Licet igitur pretium nequaquam in censum vee niat, ubi scientiae causa agatur , maximi tamen mo» menti est, ubi de usu technico quaeratur. | Son Lia De Creosoti relatione ad producta , quae fer- enentatione oriuntur. Alcohol generosissimum conjungitur cum Creo- soto omni proportione, uti etiam alcohol o, 82 pond. spec. Solutio autem unius partis Creosoti in 1o partibus alcoholis, misceri potest cum Ir par- tibus aquae, antequam separatio Creosoti animad- vertatur, Quae separatio tunc demum pro parte obtinet, si addatur duodecima pars, qualis autem separatio non oritur ope aetheris. Duchner (1), inungendo hac solutione co- ria nonnullorum animalium , experimentum fecit, Hujusmodi coria, post 12 horas, implebat. Elap- sis e mensibus coria erant exsiccata, nec vesti- gium cernebatur putredinis sive vermiculorum. Quae quidem proprietas cum mihi videretur egre- gie adaptata in implendis et restaurandis ad vi- vum (1) Vite cjus Hepert. für die Pharme "Tom, 48. pag. 279. T —— CHEMIC Á. 63 vüm animalium coriis, et ego institui hoc experis mentum, ope solutionis 3 partium Creosoti in 10 partibus alcoholis, sequenti ratione: Pinguis cuniculi corium , consulto non ab omnt pinguedine liberatum , hac solutione semel et post io horas iterum inunctum, in cubiculo meo sus- pendi. Post 48 horas totum córium durüm et ex- siccatum inveni. "Tunc partem hujus corii suspens di in cella subterranea humida; alteram vero par- tem in cubiculo. Post sex hebdomades utrumque corium adhuc erat immutatum; prius vero minus erat durum, et absque ullo indicio putredinis aut vermiculorum , dum pili fixi mansissent, | Alterum experimentum hujus solutionis institui , recentem carnem eà imbuendos; caro, dein ex solu- tione extracta, et in vase vitreo clauso sibi re- licta, post 9 menses, nil nisi odorem Creosoti servaverat , nec putiedinis odorem spargebat, Hanc carnem primum coxi in aquido acetico , dein aquà;. ab ingrato autem odore et sapore eam lis berare haud potui. Succinum Creosoto brunneum praebet colorem ; tumet et dein partim solvitur, Bitumen elasticum Creosoto praebet colorem quodammodo . brunneum., Ditumen impurum haud mutatur etiamsi decos quatur Creosoto. Asphaltum brunnetim praebet Creosoto €olorem ; et solvitur partim. PABST. E Oleuns 66 COMMENT TATIO Oleum Petra miscetur cum. Creosotó omni^ pro- portione. $5 "F2. De Creosoti. relatione ad producta fermentatio- nis, Chemica arte mutata. Aether Sulfuricus miscetur cum Creosoto ,. om- ni proportione, Aetheris acetici eadem est ratio, $-.15. De Creosoti. relatione ad producta , quae ignis yi formantur. Naphthalinum solvitur, elevatà temperaturà, in Creosoto, et quidem duplici quantitate. adhibiti Creosoti,. Sed, refrigeratum , crystalla format .e solutione, Eupion intime conjunctum est cum Creosoto in productis siccae destillationis, (et solvuntur omni proportione). Quo fit, ut separatio alterius perfecta in praeparando altero horum corporum admodum difficilis sit labor, Humili temperatura haec affinitas minor est, Si enim talis solutio exponatur temperaturae o? "T'herm. centigz., duo for- mantyr strata, quorum superius ex Eupio, par- vam ' CHEMICA |^ 67 vam Creosoti quantitatem continente, constat; inferius. autem ' ex Creosoto , parvam | Eupii quantitatem continente. ^ Haec strata concussio- ne per breve tempus facta conjungi possunt ; elevatà autem temperaturd , conjunctio rursus. ori- tur, quae manet in singulis destillationibus , nec in his tantum, sed etiam in solutionibus in lixi- viis potasse causticae concentratis, uti etiam in acido sulphurico, dum Eupion purum in hisce insolubiie est. Separari autem possunt hae sub- stantiae modo supra memorato. Parrafínum , solià temperaturi, non solvitur in Creosoto: calefactum vero cum Creosoto, simul cum hoc funditur, sed refrigerio conti- nuo ab eo separatur, Parraffiaum , cui aliqua Eu- pii quantitas est admixta, eo facilius in Creoso- to solvitur, quo major adsit Eupii quantitas. Quodsi tamen in hujusmodi solutione Parraffi- nnim separare juvat, destillationis ope hoc fieri potest, quippe qua major Eupii pars cum Creoso- to primum transit, et Parrafünum , aliquam Eu- pii quantitatem continens, relinquit , dum Parraffi- num, refrigerio ;: sub formá crystallorum prac- cipitetur. — Optime autem haec separatio insti- nuitur iteráta desrillatione, ope aquae. Talis so- lutio, constans ex Parrafüno, Creosoto et Eu- pio, si miscetur cum alcohole, duo postrema maximam partam solvuntur , dum Parraffinum , haud 2 fa bel k^ I L 68 COMMENTATIO CHEMICA. facile solvendum in alcohole ,cum aliqua Creosoti , Eupion adhuc continentis, quantitate remanet, e quo parvo refrigerio parraffinum crystallisa- tur, quod percolando et exprimendo purum red- ditur, s eee ( ESQ CAPUT QUARTUM. DE CREOSOTI COMPOSITIONE CHEMICA. Pirinus , qui inquisiverit in compositionen Creo- soti chemicam , fuit Ettling (1), notus disqui- sitionibus suis de cerá apium, et analysi acidi valerianici. Acquisivit nempe ex combustione: 0,520 Creosoti, 1,421 acidi carb, 0364 aquae 0,429 » 1,191 s» » O30I 5 Quod in roo partibus sic se habet: I u 75,561—76,757 Carbonici 7,778— 7,79o Hydrogenii 16,661—15,465 Oxygenii. Quos numeros optime exprimit sequens formula: C: I? O. Ergo ratione 1oo partium: 77.42 Carbonici 8,12 Hydrogenii 14,46 Oxygenii 100,00 Dr. (1) Conf. Znnalen der Pharmacie, "Tom, VI. p. 208. -nnales de Chimie et de Physique, "Tom. 55 p. 5353. Schweigger-Seidel, Neues Jahrbuch der Chemie und Physik. 1855. Bd. Vill. S. 3526. 7o COMMENTATIO D. Liebig, Professor Giessensis, in cujus laboratorio haec analysis instituta fuerit, putat , hoc- ce Creosotum , quod ab ipso inventore accepe- rat, adhuc continere 3 proc. aquae, et formu- lam cum hac analysi convenientem sic se habe- Tes C5 £5,05 Altera formula secundum G eiger est hàec: Radic. Hydrogenii bicarbonati cum 39i multi- plic. ; i, e. 7 pond. mens. Carbonii 4- 3X pond. mens, (secundum DBerz elium 7 pond, mers.) hydrogenii (?) Substantias Creosoti itaquesic proponere possumus: 7 pond. mens, Carbonii zz 4o 4,5—— (9 Derzel.). Hydrogenii 4,5 1 Oxygenii —— 5435(691,219 Berzelii.) Hinc itaque patet, Crecsotum confiderari posse tanquam hydras hydrogenii bicarbonati (vel hydro- genii proto-carbonati, secundum Derzelium) quo 3i pond. mens. (vel 7 pond. mens, Berz.) prioris tanquam radicalis organici 1 pond, mens. aquae continentur, Multas quidem aiias formulas componere pos- semus , quae scilicet eamdem haberent veri- similitatem atque eae, quas memoravimus; sed de&st adhuc combinatio Crceosoti secundum. pro- positiones definitas, ex quà majore. securitate for- C'HIEMIGC A, 7 rormulam formare possemus, Quamquam relatio- nem "quidem Creosoti ad bases et acida, ejusque proprietatem formandi salia deplicia jam memora- vimus , velsic tamen haec co-pora non satis adhuc indagata sunt, ut possit inde formula fingi, cu- js rei Schweigger-Seidel jam initium fe- cerat, impeditus tamen , quo minus in ea procede- ret , negotiis aliis, Verisimillimumest, accurata experimenta hac de re . instituta. non solum ad certam formulam ductura es- se ,.sed simul lucem inde accessuram naturae acidi Carboleosi ,a Run ge (1) publici juris facti; quod certe»ad Creosotam. Reichenbachii magnam habet affinitatem; nisi sit combinatio Creosoti cum aliquo acido (forte acido acetico) de quo adhuc experimenta sunt instituenda. (1) Vid. Poggendorff, Annalen. der PAysik. Tom. XXXI, pag. 65, 497, 513. Tom. XXXII. pag. 508 et 358 Las- Laudabilis hujus commentationis auctor , in urbe Trajectina natus, per quatuor annos nostra in aca- demia studiis, ad Philofophiam naturalem pertinen- tibus, magna folertia operam dederat; Candidati honor in illum jam fuerat dilatus. Inter haec ffue dia autem maaimopere illi Chemia arridebat , ita ut hanc imprimis magna cum industria coleret. Proposita igitur quum esset quaestio de Creosoto , in hac elaboranda verfari coepit. Finem autem huie labori mox impositurus , eodem corripiebatur dirissi- mo morbo, qui et fratri et sorori jam fuerat leta- lis. — Responsionem , quae. documenta studii. bene peracii ostendebat , quum | facultas .Matheseos. et Philofophiae naturalis aureo praemio esse ornandam censeret , thorbus jam tantos fecerat progressus , ut annuae Orationi praesens adesse mom potuerit , praemium accepturus. "ntequam vero Commentatio, typis exprimenda, Bi - bliopolae traderetur , jam fato cessit egregius Juve- mis, qui yigcofimum aetatis anaum nondum attige- rat; a quo , si ad intellectus egregias dotes et mag- nam in studiis assiduitatem. attendamus, multa ex- fpectari potuissent , quod ipsa haec responsio , quam morbo jam impeditus , elaboravit , abunde docet. Sui igitur memoriam laudabilem , Sodalibus , Prae- ceptoribus , imprimis amantissimis Parentibus reli- quit , quos consolatus est fpe melioris Patriac , in quem migraturum se confidere , morti proximus , dilectissimae matri , sereno. vultu , fuit professus. "JANI AAFCONIS GRATAMA, 4S58bBNENSIS, TIEOLOGIAE IN ACADEMIA GRONINGANA STUDIOSI, COMMENTATIO, QUA RESPONDETUR AD QUAESTIONEM THEOLOGICAM , IX CERTAMINE LITERARIO , ANN0 MDCCCXXXV. PROPOSITAM A SUMME VENERANDO "THEOLOGORUM ORDINE IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA : ^» Socratis de rebus divinis doctrina, | quam » Memorabilibus Socraticis consignavit Xeno- »phon, accurate exponatur, illiusque cum » praestantia laudetur, tum defectus moten- » tur." QUAE PRAEMIUM REPORTÁVIT, n. XXVI. x. Manru 4. MDCCCXXXVI. - Sis, v "EmwiBuyüyei 5 QuAonoQ(n mo "EAMIVIEOV, d 6 vópoc To)c 'Efftaíovc , sig Xpwevóv. Clemens Alex. Stromat. I. 283. a Sod ) ! * M ui i : INTRODUCTIO. ——$ eMÓ— Jam dudum disputatum est, quinam sint gé- nuini doctrinae Socratis fontes: alii haec, alii ila antiquitatis monumenta veram continere doc- trinae et ingenii Socratici eífigiem — asseruerunt. Si Socrates ipse aliquid scriptum reliquisset , hinc certe optime ejus doctrinam totamque co- gitandi rationem cognoscere possemus; sed hic nullam literam reliquit: episzo/as enim , quae ejus nomine feruntur, non ab illo esse profectas ,. sed postea ei suppositas, jam post plurium Virorum Doctorum inquisitiones constat. Feruntur quoque plura gemuinorum , ut dicuntur, Socraticorum scripta, verbi causa, Cebetis Zzóula, Aeschi- nis dialogi, quae, si genuina sint, multum pro- desse possint ad cognoscendam Socratis doctri- nam: nam illi viri parum a magistri sententiis recessisse dicuntur , adeoque in scriptis suis veram Socratis imaginem referre debuerunt. Sed de his quoque valde dubitatur, num ab iis, quo- rum nomina praeferunt, auctoribus profecta sint. Prae. 4 INTRODUCTIO. Praeterea plures sunt ex antiquis, qui philosophos rum vitas et placita retulerint, ut Diogenes Laértius, Sextus Empiricus, Cicero, alii; sed hi sunt recentioris aetatis , nec semper e fon- tibus satis fide dignis hauserunt , unde nec his tuto confidi potest. Praeter haec omnia igitur, aliis opus est monumentis certis ac genuinis, quae usum praestent veluti lapidis Lydii, ad quem omnia, quae ab antiquis de Socrate traduntur, explorare, et ex quo de reliquorum monumentorum usu et fide judicare possimus. Ejusmodi monumenta alii esse dicunt Xenophontis scripta, speciatim Memorabilia , alii aut Platonis scripta, autea, quae Aristoteles, fere ad Socratis aetatem pertin- gens, de eo tradit. Hi nempe existimant, X eno- phontem, etsi in rebus agendis bene esset ver- satus, minime tamen philosophico ingenio valuisse, ita ut subtiliora et philosophica Socratis placita haud perciperet, adeoque ea aut plane non memo- raret , aut ita proponeret, ut omnis eorum vis ac propria ratio evanesceret. Porro, Socratem multo majora philosopbando praestitisse, quam Xenophon de eo tradat, inde certo patere di- cunt, quod post Socratem nova plane orta sit philosophandi ratio, ab ea, quae antea fuerat, tota sua indole diversa, quae jam in Platone summum attigerit fastigium , adeoque ante ipsum nata esse debuerit ; deinde, quod e schola Socratica prodierint sectae philosophorum celeberrimae, quae om- INTRODUCTIO. 5 omnes magistro suo gloriantur Socrate; quod tota antiquitas summis laudibus celebret Socra- tem , tamquam verae philosophiae parentem; denique quod, uti complures Socratici, sic .etiam Plato primarias in dialogis suis partes Socrati tribuat, et hunc egregia quaeque disse- rentem inducat, quod certe non fecisset, nisi sibi conscius esset, se philosophiae suae fundamenta saltem ac prima initia a Socrate accepisse. Simul tamen hi fatentur, non omnia, quae Plato So- crati tribuit, huic tribui jure posse; nam Pla- tonem etiam plurima habere sibi propria, nec . simpliciter referre, quae a Socrate acceperit. Hincalii, imprimis Schleiermacher(1), recur- rendum esse dixerunt ad universos philosophos Socraticos, et ea, quae his omnibus commu- nia sint, censenda esse a communi promanasse fonte, nempe a Socrate; haec igitur Socrati tribuenda esse, sed ita, ut e Platonis et Xe- nophontis scriptis illustranda et accuratius definienda sint. Alij, in his Brandis (2), ex Aristotelis scriptis peti volunt Socratis placita, quae Xenophon non percepta silentio praeterie- rit (1) V. ejus: 4bAandlung über den JFerth des Socrates, als Philosophen , in Abhandlungen der Preussischen dca demie der Jlissenschaften, philosophische Klasse 1814- 1815. p. 50. sqq. imprimis p. 59. sq. (2) V. ejus Commentaiio: Grund/nien der Lehre des Socrates , in RAeinisches Museum. 1827. p. 118. sqq. 6 INTRODUCTIO. rit aut offuscaverit, Plato pro suo ingenio ulte- rius exornaverit, ita tamen quoque, ut ex horum duorum virorum scriptis illustrentur. — Hanc controversiam , quae viros doctissimos jam diu. suspensos tenuit, dirimere, nec est juvenis , nec ad rem nostram requiritur, INon enim quaeri- tur, ut gezuina explicetur Socratis doctrina, sed ut exponatur ea, quam Xenophon ZMemora- bilibus consignavit, doctrina Socratis. Liceat tamen mihi paucis dicere, quid de Z£iz;s/z Xe- nophontis statuendum videatur meo qualicumque judicio; nam haec plurimum facit ad gravitatem quaestionis, quam tractare aggredior; quo autem gravius est argumentum , eo suavius esse solet, Etiamsi concedamus quae dicunt de Xenophon- tis ingenio parum sagaci, tamen ei fides non de- neganda esse videtur, ubi facta historica refert. Nemo certe est, qui dubitet fidem ipsi habere, res gestas Graecorum exponenti: cur igitur fidem ei denegaremus, ubi Socratis refert facta dictaque ? Sed minime concedendum videtur, Xenophontem tam parum acri fuisse ingenio. Nam quum unum sit ingenium humanum , et pos- sit quidem in scholis in plures partes distribui, sed tamen reapse indivisum sit: is, qui in rebus agendis acre et perspicax ostendit ingenium , ubi ad philosophiae studium se dat, ad hoc eandem vim non potest non conferre. Xe- nophon autem , qui superstites ex C yri expe- di- ilam ingeni INTRODUCTIO. 7 ditione Graecos, per infinita pericula in patriam reduxit, | qui multa praeterea in pace et bello praeclare gessit, his sine dubio haud vulgarem Ostendit ingenii praestantiam ^ Praeterea diltficile est, nec ab unoquoque bene explendum , histo- rici munus : gravi autem hoc munere Xenophon, omnium consensu, egregie est functus. Denique Cyropaediae opus minime prae se fert parvi ingenii auctorem : contra plurima continet egregia et aurea sapientiae praecepta. ^ Ex quibus omnibus jure mihi conficere videor, nullam esse causam, quare Xenophonti, Socratis doctrinam referenti,, fidem denegemus. | Nam, etiamsi acumine inge- nii philosophico non cum Platone comparari queat, tamen neutiquam ita ingenio destitutus fuit, ut Socratis doctringm non perciperet: nam hoc quidem ex omnibus antiquorum testimoniis : con- stat, Socratem in foro plateisque. coram om- nibus sermones suos habuisse, adeoque ea docu- isse, quae vulgares homines intelligere possent. Imo vero, id ipsum , quod minus valeret acumine ingenii philosophico, fidem ipsi habendam non pa- rum augere videtur: ita enim certe non is erat, qui nova ipse inveniret, et magistri nomine sua placita commendaret, Xenophóntem non imme- rto Tennemannus (1) comparat cum specu- lo, quod imaginem susceptam simpliciter intuen- tibus reddat: dum Platonis ingenium felix et uber (1) Geschichte der Philosophie , 'V'om, I1. p. 63. 8 INTRODUCTIO. uber omnia, ab aliis accepta, ad privam suam rationem componit et exornat, Constat praeterea , Xenophontem unum audiisse Socratem, cum Plato ab Eleaticis quoque profecerit et a Me- garicis, Pythagoraeis, Aegyptiis. — Si- mul tamen concedo, quod illi urgent, Xeno- phontem in Jemorabilibus non omnem com- plexum esse Socratis doctrinam. Sed minime ideo, quia non omnem perciperet eius doctrinam 5 at vero, quia omnem illam doctrinam referre, non congruebat consilio magistrum — defendendi, cui librum suum accommodavit, Sed, licet etiam statuatur, Xenophontem non esse fide dignum in iis, quae tradit de S o- cratis doctrina; vel sic tamen, ut aliquando constare possit, quinam sint genuini doctrinae Socratis fontes , omnino necesse erit, ut accurate cognoscatur, quid Xenophon tradat de Socra- te: nam sic demum rite institui comparatio poterit inter Xenophontem et reliquos, qui de So- crate scripserunt. Igitur sic quoque utilissimum erit, quod voluit inclyta Facutas Theologica, ut exponatur et examini subjiciatur Socratis de rebus divinis doctrina, a Xenophonte in /ermo- rabilibus proposita, Huic autem quaestioni responsurus, opus aggre- dior difficillimum sane. Omitto difficultates , quae non possunt non adesse, ubi explicanda est mens doctrinave viri alicuius, imprimis aetate, regione, sen. INTRODUCTIO. 9 sentiendi cogitandique ratione omni , a nobisdiversi : tum enim opus est, ut omnes proprias sententias , quantumvis dilectas , deponamus, et omnibus opi- nionibus praejudicatis liberi, in alienam nos men- tem insinuare conemur; si quidem illius opiniones eruendae sint, non nostrae illi obtrudendae. Idque: eo difücilius est, quo magis in ea re vera, i. e. JPragmatica, ratione est versandum, ita ut non tan- tum placita singula auctoris menti convenienter ex- ponantur, sed etiam inquiratur, quamnam senten- tiae singulae inter se conjunctionem habeant, quo- modo ex omnium sententiarum doctrinarumque fonte, ingenio bumano, manaverint, quomodo hoc inge- nium in singulis hominibus sit diverse excultum , per rerum civilium et religiosarum conditionem , sortis vicissitudines, quatenus cum ingenio gentis conveniat, quatenus privum ac peculiare sit (1). Sed in explicanda S oc ratis de rebus divinis doctrina, AMemorabilibus Xenophonteis contenta, adsunt pecu- liares difficultates varii generis. Socrates enim noluit systema philosophiae condere, sed id tantum egit, ut civium suorum animos moresque informaret. Hinc non versabatur in scholae umbris, nec disci. pulos suos docebat systema quoddam, e certis principis deductum , et ordine dispositum : sed versabatur in foro et plateis, et ubicumque erat fre- (1) Haec omnia, a viris demum omni literarum genere perfectis praestanda , complecti pragmaticam philosophiae historiam , docet Tennemann l.l. Tom. I. $. 11-14. 10 INTRODUCTIO. frequentia hominum, atque pro varia opportunitate de variis rebus . disserebat. Nec aliter agebat cum iis juvenibus , qui, ipsius humanitate et virtute allecti , assidua ejus consuetudine utebantur: pro- uti in horum aliquo errorem aut pravum animi studium animadvertebat evellendum., aut bonum aliquid. eliciendum ,; ad. hoc sermonem dirigebat, Praeterea ea ipsa, quae ita pro oblata opportuni- tate disserebat, non redigebat ad certa principia , sed exordiri solebat ab iis, quae ab omnibus agnos- cerentür, 32i TG JA TO ÜuoAOyCUJLEVOV ÉgrOpEUETO s ut ait Xenophon, hanc tutissimam ad aliquid aliis. persuadendum. viam esse existimans (1). Non igitur facile quis, in hisce studiis novus, ex his non inter se junctis et pro varia opportunitate ha- bitis sermonibus, totam quandam de rebus divinis doctrinam conficiat, et exponat, quomodo singulae ejus partes in Socratis mente conjunctae fuerint, quibusque fundamentis innitantur, Aliud etiam est, quod difficultatem auget: nempe Xenophon conscripsit librum suum, non ut praeberet imaginem Socratis, omnibus numeris absolutam , sed ut eum ostenderet injuste ab Athe- niensibus esse damnatum; ad hoc igitur consilium quae conducere videbantur, ea miodo complexus est, Ac- (1) Cfr. G. Wiggers, Socrates , als Mensch, als Bürger und als Philosoph, (ed. Il.) p. 181 seq., et W. Fr. Krug, Gesch. der Phil. alter Zeit (ed. 11.) 8.59. C£. Memor. 1V. c. 6. $. 15. Ig n i i a Sedi (teo Tran INTRODUCTIO. II Accedit, quod haec res non ab omni partium studio libera sit: slii enim , iique fere de religione nostra minus bene sentientes , summis Socratem ipsiusque. doctrinam laudibus extulerunt, eumque celebrarunt, tamquam in quo perfecta praestantiae liumanae species apparuerit; alii, Christi gloriae consulere sibi visi , eum nimis depresserunt , .quasi scilicet. Christo aliquid detrahatur, si aliorum de genere humano merita agnoscantur. Denique ei, qui Platonis scripta aliquantum legit, et cum Socrate P/azotiico consuetudinem aliquam contraxit, sedulo cavendum est, ne P/a£o- nica in Xenophontem inferat: ita Xezophonteum Socratem, simplicem illum, sobrium, ab omni rerum absconditarum inquisitione et sophistica ca- villatione alienum , haudquaquam intelliget (1). Hae aliaeque, quas addere possem, difficultates me sane revocassent ab opere suscipiendo, nisi cognovissem animos Vestros, in juvenes propensos atque faciles. — Vestrae humanitatis et aequitatis cogitatio animum subiit, meque incitavit , ut vires meas tenues exercerem in tractanda hac quaestione; existimantem fore, ut, sin minus forte mihi contingeret , opus meum juvenile Vobis, Viri Clarissimi ! probare, tamen non parva inde in me redundaret et delectatio et utilitas. Diu (1) €fr. CI. P. v. Limb. Brouwer, over het onder- scheid tusschen dem .Xenophontischem em | Platonischen Socrates, in van Kampen , Magazin I. bl, $15, volg. 12 INTRODUCTIO. Diu autem incertus haesi, quonam ordine argu- mentum nostrum esset tractandum. — Qua in re nec Xenophontem, magistri sui interpretem, sequi poteram , utpote qui, in referéndis Socra- tis sermonibus, aut nullum teneat, aut parum probabilem certe ordinem rerumque dispositio- nem; nec Socratem ipsum: nam hic, etsi omnia in ejus mente arcte inter se conjuncta fuisse, in antecessum statuere liceat, doctrinam suam uni- versam nunquam continuo sermone explicuisse videtur: contra ducebatur variis eorum , quibus- cum colloquebatur, indole, vitae genere, studiis- que, et varia colloquendi opportunitate. Praeterea solet mihi periculi plenum videri, in exponenda viri cujusdam doctrina placitorum dispositione uti, aliunde quam ab ipso doctrinae auctore, v. c. e recentiore quodam philosophiae systemate, desumta, Hac enim ratione saepe fit, ut ea doctrina cogatur in certos quosdam locos, ab auctoris mente plane alienos, eaque, quae locum sibi assignatum non explent, quemadmodum in illo Procrustis lec- to, ad definitam mensuram protrahantur quasi et extendantur, ea vero, quae ampliora sunt spati- umque sibi assignatum excedunt , resecentur, imul- ta item distrahantur, quae in auctoris mente arc- tissime conjuncta erant. Sic fieri aliter nequit, quin illa doctrina componatur, vel potius misere contorqueatur ad alienam sentiendi rationem 5. sic contorta et nostras ipsorum cogitandi formas indue ere IN'TRODUCTIO. 15 ere coacta, non poterit referre accuratam imaginem ejus, quem interpretamur. Omnino igitur id est agendum, ut , quantum fieri possit, perspiciamus , quomodo singula in ipsa S o- cratis mente conjuncta essent, quid prius esset, quid posterius , unde proficisceretur, quo tenderet , et ut huic rei accommodata sit argumenti dispositio. Quare visum est, praemissis nonnullis generalio« ribus de Socrate ejusque philosophia universa, utpote quae viam ad ulteriorem inquisitionem muniunt et faciliorem reddunt, rimum agere de argumentis, quibus Socrates Deos esse probavit; deinde de iis, quae Socrates Divinum Numen agere existimabat 5 2orro de proprietatibus , sive vir- tutibus, quas Divino Numini tribuebat; demique ex his efücere notionem, quam Socrates sibi Deorum informabat. Subjungemus autem nonnulla de modo, quo colendi sint Dii: haec enim, in exponenda Socratis de rebus divinis doctrina ,- omitti prorsus nequeunt; etenim hic in omnibus ad vitae usum spectabat et ad vim, quam in ho- minum animos moresque regendos singula haberent; Haecce dispositio eo videtur imprimis commendari , quod conveniat ipsi Socratis cogitandi rationi. S5 $. I. De Socrate ejusque philosophia universe. Qui ante Socratem fuerunt philosophi, rite dicuntur Physici, Nam, cum philosophia sit, quod ad naturam suam, szudium ttitaiis, studium multitudinem aliquam sub uno summo subjungendi, et ita ad unitatem redigendi ; illi philosophi id age- bant, ut omnia ea, quae in rerum natura tum observabant, tum ex effectibus adesse concludebant, ad unum quoddam systema reducerent, et umiyer- sum aliquod, omnia illa complectens , sibi reprae- sentarent. INec mirum, eos huc primo convertisse mentis oculos. Nam exstiterunt deinceps, qui hominum studia, consilia, actiones ad unitatem redigerent, verbo, qui de rebus moralibus philo- sopharentur; sed hoc tum demum factum: est, cum per temporis rationem tales disquisitiones necessa- riae factae essent: nondum autem necessariae erant illo aevo, quo florebant philosophi PA4ysici. "Nam tum res hominum morales regebant partim commu- nis patriae amor, partim religio a patribus accepta. Porro haec esse, apud singulos homines et in ge- nere humano , progressio solet, ut primum res extera nae hominis sensus afficiant phantasiamque move- ant, COMMENTATIO THEOLOGICA. 1s ant, deinde de his cogitare incipiat , et. ubi hisce cogitandis mentis vires exercuit, tum demum ad res spirituales procedat. Denique sponte ad eas, quas dixi, res tractandas perveniebant philosophi illi: nam ante eos omnis cultus processerat a poé- tis sacerdotibusque et religionum conditoribus , qui, in puerili adhuc Graecize aetate, phantasiae proposuerant carminibus mythisque Cosmogonias et Theogomias; cum igitur philosophi PAysci primi essent, in quibus mentis cogitantis vis se exsere- ret, sponte de iisdem illis rebus philosophabantur, de quibus antiqui illi vates cecinerant, Prima etiam cultus initia ab Orzentalibus ad Graecos venerünt': Orientales autem omnium maxime delectabantur ex- struendis ejusmodi systematibus, quibus singulae mundi partes conjunguntur, et ordine disponuntur, ita.ut unum aliquod totum inde exsistat. Cum igitur sensibus perciperent innumeram re- rum multitudinem, plura etiim adesse auguraren- tur, quorum effectus videbant , nempe vires mo- ventes et molem intus agitantes: vinculum quod- dam horum omnium invenire sponte studebant. Nam primum homo obruitur quasi rerum externa» rum vi, et has simpliciter in se agere patitur, sed mox hisce rebus in se agentibus se opponit, et ipse in eas agere vult: non fert amplius multi- iudinem , quam videt et experitur, sed ad unam quandam repraesentationem hanc redigere vult. Hinc exstitit apud philosophos PAysicos notio illa TOU 16 COMMENTATIO ToU xicpuou, SiVe cf; TG) T&yrGv QUccuc, de qua omnes illi disquisivere, et de qua agunt fere , quotquot ab iis ad nos pervenerunt, scripta, Unita- tem autem hanc, vinculum omnia copulans , ut invenirent, variam varii iniverunt viam. Jonici quaerebant unam quandam materiam , ex qua om- nia essent et ad quam omnia redirent, Pythagoe- raei unitatem inveniebant in mensura omnium rerum communi , numerorum nempe relatione. Eleatici longius etiam procedebant: nam mul- titudinem rerum exsistentium esse posse negabant, et statuebant, unam tantum vere exsistere sub- stantiam absolutam. — Cum autem nondum satis mente exculti essent, non est, quod miremur, eos mundi huius partes habuisse quoque eas res, quas nos a materia diversas cogitamus, res dea/es , conscientiam , animum, Deum; de his philoso- phabantur nor aliter ac de reliquis. Erant omnes Realistae , qui :1dealia e realibus derivabant. jJonici Deum habebant aut vitam, aut vim etiam, illi materiae, quam principii loco ponebant, inhaerentem , et huius materiae indoli convenien- ter agentem ; animum humanum vis huius aut vitae partem : unde :;zezs est iis omnibus, certe plerisque, idem quod v/zz, (veUg idem ac qvx), cogitare idem ac rebus externis affici. Pytha- goraei Deum habebant vitam per omnia diffu- sam , omnia agitantem , mundi animam. Eleatae, cum unam esse absolutam sübstantiam statuerent , hanc — — THEOLOGICA. 17 hanc mundum eandemque Deum habebant; Ato: mistae, cum mundi originem ex atomis, quae pondere suo deorsum traherentur , et una alterami attraherent aut repellerent, explicare posse sibi viderentur, nullam in mundo formando naturae divinae vim agnoscunt (1). Sed (1) Excipiendus ex his non videtur Anaxagoras: nani non aliá processit vià , quam reliqui. Quod vim moventeni vovy diceret , eo nil peculiare statuit: nam jam Heracli- tus principio suo agenti conscientiam sui diserte tribue- bat; Xenophanes de mundo eodemque Deo suo diceré solebat : ovAoc 0pZ , oUAo06 3€ Vos? , oUAoG Oà T &xoísi. Cf. Tennemann 1,1. T. I. p. 168. Constat quidem , Anax- ' agoram znmentem istam posuisse extra óporpuépizo, quod. per systematis sui rationem non poterat non facere: sed non constat, imo improbabile est; eam ab omni materia ip- sum sejunxisse. Praecipuum , quod menti illi tribuebat ; est id, quod secerzat omnia: quia autem secernit, et id eum conscientia, nec aliunde excitata , agit, ideo causaní agentem yoUy dixit: nam mentem videbat solam esse , quaé se ipsa determinet , (quod ZuroxpzTéc dicebat), et ommidá sejungat. Menti autem eas tantum tribuit partes in mundó formando, uL res movere incipiat: motu primum indito , omnia in gyrum aguntur, et singula pro natura sua repellunt se aut ,conjungunt. Anaxagoras tantum quaerebat, non secus ac reliqui , vim quandam pAysicam , ex qua re- liqua, quae in rerum natura sunt, explicaret. Ipsum auteni minime intellexisse entis rationalis naturam , inde patet ; quod hominem eo tántum reliquis animalibus praestantio- rem esse dicat, quod manibus hic praeditus sit. Anax- agoram denique non diversum esse in philosophandi ra- tione a reliquis PAysicis, patet e placitis A rchelai; ejus discipuli , qui principium movens mezt/s nomine in- sigs GRAT. b 18 COMMEMN:TA;TTO Sed haec conditio philosophiae mutata est dein- ceps. Per ipsas illas de rerum matura disquisitio- nes, per bella cum Persis, summa virium. omnium contentione et felicissimo successu, gesta, per merca- turam et cum variis populis conjunctionem, ad majorem cultum pervenerat apud Graecos intellec- tus. Sed major item per hasce,causas orta est civium opulentia cultusque externus: ita. simul invaluit avaritia et lascivia, et fractum est apud permultos antiquum illud generosumque patriae communis studium. | Cum ita hoc tempore , quod Periclis aevum dici solet, intellectus excolere- tur, virtus imminueretür, -non amplius morum corruptelam coércere potuerunt, quae antea Grae- cos rexerant, religionis traditionumque antiquarum reverentia, cum qui has colerent, agrestes et sim- plices haberentur ab omnibus paullo cultioribus , nec patriae amor, cum plerique patriae salutem suae utilitati postponerent. Ex hac rerum condi- tione exstiterunt Sophistae: hi enim, cum apud omnes ortum esset studium cognitionis, palam ea tractare coeperunt, quae antca a viris nonnullis , à vita communi recedentibus , tractata erant, sed simul destruebant omnia 747 scientiae, £47 virtu- tis, zum civitatis principia, quae hucusque value- rant , signivit, sed simul id in materia, in aé&re posuit. Cf. "lennemann l. l. p. 596 not. $95 not. oo not. 404, 418 , 419. Sed non licet diutius excurrere in his, quae breviter attingenda erant, ut et rite exponi, et suo pretio aeslimari possit Socratis doctrina, DET PM THEOLOGICA. 19 fant, sed nunc antiquata erant. Docebant suum cuique, quod opinatur, verum esse; hominem colere nom veritatem , sed veritatis speciem; eut duci non veritatis amore; sed opinionum studio : hinc illud Protagorae, omnium rerum mensus fam esse hominem. Deos esse negabant, vel numi essent, in medio relinquebant, omnia exstitisse dicentes Qjeei, cóx4s ríxvw Legem omnem, tam moralem quam civilem , ortam esse réyyy , excogis tatam ab hominibus debilioribus, ut coércerent ho- minum felicioris ingenii vim. Praecipiebant justitiae speciem prae te ferre, et esse quam maxime pos. sis injistum :. nam justitiam esse dAxórpióv. dyalby , oixely [DAd[guv; pulcrum aliud esse natura ,: aliud lege: natura pulcrum esse v mAeovexré|y , injuste agendo plura sibi acquirere, Zege vero, nolle plus aliis habere (1). Haec (1) C£. Tennemann l, l. p. 521-595. Plato passim , speciatim de Republica Lib. II. V. Heusdii Initia Vol. II. Pars I. pag. 15 sqq. alibi. — Convenire apprime S o- phistae videntur cum Neologis, et philosophis pleris- que superioris saeculi, ad finem vergentis, Nam hi etiam principia scientiae et virtutis antiquata destruxerunt, sed: nova ipsi antiquis substituere non potuerunt, quia scili- cet eorum plerique animo non erant ad virtutem iufor- mati, Quae Heusdius de illis philosophis recentioribus dicit l.l. pag. 3. » Scholam tum reliquit philosophia et » in hominum luce et celebritate versari coepit......... 5 » popularitati illi autem haud raro cessit interior rerum » inquisitio; et hominem externum diligentissime explo- P rane B» 20 COMMENTATIO Haec Sophistae maxima cum ostentatione docebant. Se dicebant. Graeciae institutores , pro- fitebantur eorum nonnulli, se Zperiw» capo3obvoat x4AMcOT. ayÜpomuv xxl c&xicTx. Se ipsi maxime admirabantur, et mirifice sapientes habebant, cum scilicet | se liberassent ab omnibus iis, quibus homines é£vjfes €t Zypomer se vinciri et co&rceri sinerent. Nec tantum a se jpsis, sed et. a multis aliis sapientes habebantur, multique eorum sen- tentias probabant et accipiebant: nempe So- phistae aevi ingenio conveniebant, ex eoque orti erant. Non tamen ab omnibus ita probabantur: nam vulgus magna ex parte adhaerebat etiamnum religioni suae et avitae morum integritati: quod docent Prodici aliorumque Z£zj3e£eg, quibus, ad vulgi gratiam captandam, virtutis laudes cele- brabant; tum et exilium Protagorae et con- demnatio Socratis, quem SopAistae nomine, qui fuxenes corrumperet , et. patrios Deos mon coleret , populo exosum reddiderant ejus inimici. Talis erat rerum conditio , cum existeret Socra- tes. jure hic apud Platonem se praedicat , divinitus | Zfrheniensibus concessum, ut eos a per- niciosis illis vitiis liberet, et populum, tamquam equum generosae indolis, sed indomitum, coérceat. Nam » rvanles ,. hominis naturam moralem , aeternuitati destina- » tam , non explicarunt, sed obscurarunt prorsus," - haec verbotenus in Sophistas quadrant. Pulchre Sophis- tarum doctrinam , quo sui aevi philosophos perstringeret, exposuit Wieland, Jgathon P. II. THEOLOGECA .— . 3 Nam tum a natura tali praeditus erat ingenio ,. tum hoc ingenium ita explicitum erat per sortis ejus conditionisque externae rationem , ut et /i/oso- phis ils se opponeret, et Sophistis eorumque alumnis, Attendamus primum ad ejus ingenium. A natura acceperat intellectum alacrem et subtilem , judicium sanum et integrum 5 sed non erat rerum reconditarum et sublimium capax, nec valebat ingenii vi procreatrice, (quod ipse de se apud Platonem fatetur.) Dominabatur in eo sensus , ita ut hic saepe rationem vinceret, maxime aurem sensus boni justique, minus pulcri sensus. Cum autem nonnulli homines proniores sint ad vitam contemplativam , alii ad practicam, in Socrate tanta erat animi vis incitans, ut nollet contem- plando vitam degere, sed ad agendum semper tra- heretur. Ratio, quae in aliis facilius voluntatem regere solet, inaliis difficilius, ita in eo valebat, ut levi negotio omitteret, quae prava esse intelli- geret sentiretque (1). Tale Socrates privum sibi ingenium deinde vita sug manifestavit, Ut autem feliciter se explica- ret, (1) Cf. Platonis ZAeactetus pag. 150,à. Ad Socratis ingenium cognoscendum facit, quod mon delectaretur na- turae pulcritudine , sed mallet inter homines versari, a quibus proficere posset; cf. Platonis JPAaedrus pag. 287; ut etiam, quae de daemonio Socratis infra vide- bimus, quibus declaratur, quantopere sensu duceretur; tum et, quod interdum integros dies stabat meditans, ita ut non amplius animus ejus cum rebus externis videretur. junctus. Cf. Tennemann lI, l, T'om. 1. p. 26. oa COMMENTATIO ret, multum contulit sortis ejus ratio. Natus erat parentibus pauperibus, de plebe hominibus; ob- scure educatus est, et satis diu patris opificium exercuit. Hinc factum est, ut non contaminaretur animorum corruptela , tum apud cultiores invales- cente: contra cum, ut modo videbamus , vulgus adhaereret patriorum Deorum cultui, jam mature ad religionem et pietatem informatus est , et sensus ejus moralis et religiosus egregie se expli- cuit, Cum parentes ejus pauperiores essent, et ipse manuum labore, primo aetatis tempore, vitam sustentare deberet, non potuit multos doctores audire, quo factum est, ut ingenium ejus sua se ratione excoleret, suam viam secutum, non ab alis ductum. ^ Audivit nonnullos philosophos , forte etiam $opAiszas aliquos, publice disputantes; tamen non per hos se informari sivit, sed ipse se informavit per alios, ut acute Tennemann dicit (1). Cum, ita informatus, inter homines prodiret, ut muneribus, quae lex omnibus civibus, ad viri- lem aetatem progressis, peragenda imponebat, fungeretur, non potuit non improbare ea, quae apud plerosque aequales suos videbat. Videbat, philosophos illos pAysicos ea tractare , quae vel procul essent ab hominis cognitione, vcl, si maxime cognita essent, nihil tamen con- ferrent ad bene vivendum. — Quaerere solebat, num is- (0) 1.1. Tom..1I. pag. 37. THEOLOGIC A. 23 isti, coelestia tractantes, sibi viderentur res huma- mas jam satis exploratas habere; porro ostendebat, disquisitiones illas infructuosas plane esse, cum nec ad ullum certum exitum perducerent, sed potius ii, qui maxime his gloriarentur , insanien tium more in contraria omnia abirent, nec, si vel Succederent, hominibus prodessent , nam neminem istorum, ubi venti causam repererit, posse tamen ventum efficere, — Imo non tantum inutilia, sed impia etiam eos agere existimabat. Deos enim coelestia illa omnia homines celare; cum hi autem ea patefacere noluerint, hominibus non licere in ea inquirere (1). Ferre itaque non poterat Socrates, qui semper agere alisque prodesse studebat, illos in his rebus vitam consumere, rebus utilioribus destina- tam, eoque minus id ferebat, quo graviora et majora peragenda praebebat temporis conditio, quo majori virium omnium contentione perversitati resis- tendum esse videbat. Ipse igitur hasce res, quibus primum aliquam operam dederat, mox reliquit, et ineatantum incumbere praecepit, quorum cognitio hominibus data sit, et ad bene vivendum aliquid conferat. linc noluit disquirere, quomodo se ha- beat iste, qui a Sophistis dicitur , mundus ; imo geometriam, astronomiam , arithmeticam eatenus. tantum coli volebat, quatenus sufficeret ad agrum, metiendum , ad diei noctisve tempus definiendum. Mi- (1) Cf. Mem. Lib. I. c, 1. $. 11-16, Lib. IV. c. 7. $. 6, 7- 24 COMMENTATIO Minus etiam ferebat, imo nobili animi Zyy in- dignabatur , Sophistas eorumque discipulos , Demagogos, Videbat, quam perniciosam exer- cerent vim , tum in cives singulos, tumi in civita- tem omnem. Juvenes imprimis nobiliores, qui civitati. regundae deinceps interesse cupiebant, ab iis ita informabantur, ut veritatem sonum inanem habentes , justitiam virtutemque contemnentes , Deos aut non esse, aut procul a rebus humanis abesse existimantes, id unice agerent, ut, quam maxime possent, voluptatibus fruerentur, et suum commodum proveherent, cominunem omnium uti- litatem. negligentes. Hi autem juvenes, ad rem- publicam accedentes , cum multitudinem ducendam esse existimarent specie veritatis , et a magistris artem didicissent faciendi rem inferiorem dicendo superiorem , populo adulabantur, ejus erroribus gratificabantur, ejus libidini indulgebant, ut sic populum , quasi animal ferum incantamentis de- mulcitum , ita ducerent, uti sibi ipsis quam maxime prodesset ; unde dicti sunt demagogi. Sic populus fiebat ignavus et iracundus; gloriabatur de proa- vorum virtute, ipse virtute destitutus; et si quis, vere ejus saluti consulens, ingratam ipsi veritatem ob oculos poneret, effervescebat , et veros sui amicos ad mortem ducebat, Ita, deceptus. ab oratoribus, suo tantum commodo provehendo in- tentis, suscepit expeditionem in Siciliam, bella- que adversus alios Graecos, in carcerem injecit i THEO EO GTIE€'A. 25 optimos belli duces et civitatis rectores , simulac ; quam ferre non amplius poterat ; fortuna adversa inciderat. Quo ipso interitum sibi paravit 7474e- niensium civits, ita ut mox Macedonum imperio subjiceretur, nec unquam libertatem re- cuperaret (1). ; : Haec Socrates videns, et summo cum dolore vidéds, num quievit, et in obscuro delituit? Hoc non ferebat ipsius ingenium , quod ad agendum semper trahebatur, contemplatione non contentum. Ex antro illo egressus , nefas duxit non in illud redire, aliosque etiam inde educere: quod Plato in pulcherrima illa spe/uncae imagine philosophis praecipit. Voluit omnes, plures conatus est, informare ad sapientiam , quae constat maxime sui cognitione, ut .hac fierent zemperanmtes, fortes, justi, has autem virtutes nacti, essent xaAoxgyao , et eo ipso vere /z/ces. Quod Socratis consilium, ita brevibus verbis expressum , paullo uberius expli- cemus. Quid est illa xzAoxzyafíz , quam ut finem sibi proponebat ? — Quod. ut explicemus , primum videndum , quid sit xzav, quid pad. Ipse So- crates haec ita explicat: ,, non aliud quid est » &yaliy, quam và dQéAiuov , Sed urile est bonum », € rei, cui utile est (2). — Pulerum non ad » & (1) Cff. quos citat Tennemann l.l. T'om. II. p. 6. Memor. Lib. Ill. c. 5. Plato de Republica Lib. VI. ' pag. 492. sq. (2) Mem. Lib. 1lV. c. 6. $. 8. 26 COMMENTATIO » aliud quid est, quam ad id, ad quod pulcre » adhiberi potest; ergo rà wpweiuov pulerum est, ..». d id scilicet, ad quod wi/e est (1). | Pukra » et bora omnia sunt ad idem , nempe ad id, ad » quod utis sunt (2)." Igitur zziverse si dica- tur, 7£à x«Aà xei à&yaóà sunt apud Socratem ea, quae u/i/ia aptaque sunt zpàc (lov, ad vitam ; et xaAoxgyxÓós dicitur is , qui haec facit. — Quae- nam autem sunt haec xaAoxayaó4 ? sunt ea, quae fiunt per virtutes, à vais perwio mpirrevou (3). Virtutes autem sunt tres imprimis , zemperantía , fortitudo , justitia: quae his virtutibus fiunt, ea esse xaAoxqyala , utilia aptaque ad yitam , osten- de- (1) Zbidem $. 9. (2) Ibidem Lib. IIl. c. 8. $. 5, 7. Magna inde orta est confusio , quod Zyz6óóv apud Socratem Xenophonteum intelligeretur, quasi significaret Zomestum. Quod perverse fit: nam Aonestum dicitur ab eo J3íxziv; và &AymÜby nunquam , quod scio, in JMemorabilibus significat Aones- fum , sed semper aptum, utile: ita eliam xzAÀóy; hinc non loquitur de 7g &yag, xuAQ per se, scd semper de &ymb, xuAd mpc Tí. Cf. Mem, Lib. III. c. 8. imprimis. $« 3, 5. L. IV. c. 6, $. 8, 9. coll. IV. c. 2. $. 51; hinc opponitur zyz6& vo (9Az[epóv, l1I. c. 5. $. 28. et xzAoxg- yaba BAaspog xai xeuruyéíAucoToc, ll. c. 6. $. 38. coll. IV. c. 1. $. 5. IF. c. 6. $. 14-16, 20. Hinc in celebrato illo praecepto non dicit: » Si velis bonus videri, sis bonus ,'* sed » si bonus ad aliquid videri velis, sis bonus ad Aoc."" Cf. P. van Limburg Brouwer in comm. J4z et qua- tenus philosophi etc. in Opp. Leg. Stolp. 1824. pag. 44. sqq. Jdem in v, Kampen ZZagazgn l.l. pag. 52o. sq. (5) Men. L. III. €. 0: $: 5, THEOLOGIC A. a7 dere Socrates solebat. — Temperantia quidem fundamentum est omnis virtutis: — nam temperans demum judicare potest, quid sit vere uzi/e, idque sequi; cum intemperans et videre hoc nequeat, et, si vel videat, cupiditatibus abripiatur, ut €a, quae statim voluptatem afferunt (1) , eligat prae lis, quae vere et nunc utilia sunt, et majoris etiamnum, in futurum percipiendae, utilitatis spem praebent. Ipsis autem illis voluptatibus, quarum cupidine intemperans se abripi sinit, vere demum fruitur temperans: nam voluptas demum percipitur ex aliqua re, si ea tum fruimur, cum ea indige- mus, e cibo, verbi causa, ubi esurimus. Nec difficile est, illas cupiditates reprimere in tempus: nam temperans incitatur spe praemii, quod inde percepturus sit, quemadmodum venatores multos ]a- bores praedae spe incitati perferunt. Etenim Tempe- rans solus potest aliquid discere et facere eorum, quae sunt xaAoxgya0á ; solus potest addiscere arzem regiam , quae est eorum, qui civitati praesunt: vi- yunt autem jucundius ii, qui regunt, quam ii, qui reguntur; solus ill corpus robustum ani- mumque fortem conservat, et ita domum suam bene regere, civitati prodesse potest, bonos nan- ciscitur amicos, ab omnibus colitur. Nam turpis est intemperantia, quae facit, ut quis, bruti ani- ma- (1) Haec dicit £z $3éz, vZ5 iyyvráTw« $B9oyà6, TüG Éx ToU mZpup pum Sioync, quas opponit, non rebus Ao- nestis, sed rcbus vere utilibus, YV. c, 5, $. 6. 10. Lib, II. $. 20. 28 COMMENTATIO malis ad instar, abripiatur cupiditatibus, ut id, quod vere utile est, postponat ei, quod statim jucundum est. Temperans est felicissimus: nam Deus, qui est omnium felicissimus , nulla re in- diget (1). Fortitudo etiam est xaAoxzyalóv , aptum et utile ad vitam: mam haec facit, ut quod utile esse agnoverimus, constanter faciamus, nec metu aut ignavia ab eo abducamur (2). Justitia est observatio legum, tam civilium quam divinarum : nam và vépupéy. éevi Blxzuov , justum est id, quod lege praecipitur ; justa autem qui facit, hic justus est. — Complectitur igitur omnia, quae homo facere debet, in conjunctione cum aliis natu- ris: complectitur pietatem erga Deos, gratum ani- mum erga beneficos, reverentiam parentibus debi- tam: nam haec legibus Dii praeceperunt; complec- titur denique observationem omnium earum legum, quae in civitate ab hominibus sunt institutae. Hanc autem virtutem imprimis commendat, ut xaAoxgya- (4. Civitas ea, in qua leges observantur, in pace felicissima, in bello invictissima est: civitate autem bene se habente, singuli etiam cives felicio- res evadunt. Justus porro non incidit in poenas in civitate constitutas , numquam in judicio causa excidit, ab omnibus colitur, ipsi omnium maxime ci- (1) Ita temperantiam commendat I. c. 5, c. 6. II. c. 1. 1V. c. 5. (2) C£. Mem. V. c. 6. $. 10, r1- coll. III. c. 7. —ÓÓ————————————————— ÉÉ— —À— THEOLOGIC A. 29 civitas munera, privati res suas committunt, ipsi adeo hostes ei fidem habent. — Cum omnia bene- ficia accepta grato animo referat, plurima benefi- cia experitur, omnes quaerunt ejus amicitiam , ip- sum inimicum habere metuunt.. Justus demum particeps esse potest pulcerrimae ilius maximae- que virtutis, artis regiae, per quam scilicet homi- - nes ad civitatem regundam idonei sunt. Idem etiam evitat poenas a Deo constitutas, quibus legum di- vinarum violatores puniantur; et solus Deorüm favore beneficiisque fruitur, et ab iis admonetur de optima res omnes agendi ratione (1). Ea igitur, quae fiunt per tres has virtutes, sunt xaAox4yaÓa , et qui ea facit, ó xzAoxey abs, hic demum /z/x est. Nam qui non est Zyafie xxl xuAos ad aliquid, et tamen speciem prae se fert, quasi hoc sit, simulac ad agendum. venerit, apparet qualis est, et incidit in summum dedecus et.damnum: uz apzus ad aliquid esse videaris , id agendum, uz zptus ad id sis (9). ^ Si autem non SIS xaAcxayaÓbs , nec ipse efficere aliquid poteris , nec.alii tibi quidquam praestare velint: nam id, quod inutile est, contemnitur et abjicitur, etiamsi Sit carissimum; ipsos adeo Deos si tibi propitios esse velis, eos colere debes; iis, a quibus coli ipse i; ve- (1) Cf. Jtem. IV. e. 4. $ 14-19; € 2. f 11 5 c. 5. $. 17. L, €. 1. $. 9. IH. c. 9. $. 15. (2) Mem. iT. c. 6. $. 57. sqq. I. c. 7. 30 COMMENTATIO velis et utilitatem percipere, ipse primus utilem te praestare debes (1). Omnino igitur ad xaAcxayaóiasy tendendum est, ut sis fe//z: nam ab hac percipiuntur géyisar dQé- Aia xx) oov . maximae et utilitates et voluptates. Haec enim sola est, qua quis potest corporis ani- mique ratione bene se habere, res domesticas bene administrare, bonos consequi amicos, inimicos suos superare, sibi ipse, amiciscivitatique prodesse; hic vivit seipso contentus, aliorum sibilaudes, Deorum favorem conciliat, et post mortem memoriam sui apud omnes relinquit (2). Ad hanc autem xaAoxeyaóiz) unice ducit sapien- tia, coplz sive cepocóv,, quae est cognitio r&v xxAoxgya08y. Haec omnino est zecessarig? mam, si quis non noverit zZ xzAoxaya4ÓA, ea facete nom: poterit, et si tamen aggrediatur, ab iis aberra- bit (3). — Eadem tamen szficiz omnino, et effi- ciet sponte, ut quis ipsi convenienter agat: ,nam, inquit, , omnes existimo ea agere, quae sibi ma- » Xime prodesse censent (4). " ^ Videmus sane, , So- (1) Cf. Lib. IV. c. 1. 1. c. 2. $. 55. II. c. 1. $. 20, 28. (2) IV. c. 5. 6. 10 ; III. c. 6. €. 2; IV. c. r. $. 2; I. c. 2. $ 48, 65; Ile c. 1, 6.19, 55; IV. c. 2. $: 11. c. 5, d. 17. (3) Hine patet luculenter, xaAoxayuiz non esse Aones- fa: nam haec qui facere vult, facere, per naturae hu- manae rationem , poterit. Sapientiam item alio loco posi- tam esse dicit iy v mpocéve TOic GQeAoUe:, Mem. IV. [^ 5, i. 6. (&) I1. c. 9. $. 4. THEOLOGIC A. 31 Socraticam virtutem nil aliud esse, quam 7a* turale omnibus felicitatis studium , ratione rectum. Hinc virtutem. ipsam coíaz» dicebat; hinc id, quod omnium experientiae repugnat: ,, neminem » novi alia facientem , quam quae facere decere cen« »5seti(r )." . Hujus autem: sapientiae, quae ad xaAoxgyabiay ducit, praecipua pars est sui cognitio, quae in eo imprimis est posita, ut quis cognoscat virium sua- rum modum , quid facere valeat, quid non item. Nam; qui se ipse novit, nümquam nímiis excidet ausis et sic dedecus damnumque maximum evitabit; Cum: autem noverit, quae sibi prosint, quid alii homi- nes sibi praestare possint , maximam ab aliis utili-' tatem percipiet (2). Cum igitur virtutis finis sit, ut homo evadat xmAoxQyaÜóg, i.e. apius ad vitam in civitate bene et feliciter agendam , sponte sequebatur hoc: virtu- tem eatenus modo colendam esse , quatenus prosit ad: hunc finem. Hinc non Socrates id vult, uthomo: a terrenis ad. coelestia se convertat, sed ut eatenus cüpiditates suas coürceat, quatenus ipsum impe- diant, quo minus xzAoxayaó)s; sit (3). Hinc non tantum licitum , sed boni viri officium esse.duxit; inimicis quam maxime nocere; prava, ut menda- cium, si bono consilio. erga amicos adhibeantur, jus- (1) Cf. Mem. VII. c. 9. $. 5. IV. e. 6. $. 6. (a: Mem. IV. c. 2. $. 26-50. (3) Mem. I. e. 5, $. 14. coll. $11. 3 COMMENTATIO justa esse dicebat; hinc denique non vult ani- mum ad virtutem compositum , sed actiones tantum legi convenientes , unde saepius dicit,./ustum esse eum, qui /4sza faciz (1). j - Virtutem igitur commendabat, quia ducit ad felicitatem (2): ad qualem vero illam? ad felicita- tem zerrenam ac civilem. Posita enim haec est, ut. jan. vidimus, in eo, ut quis in civitate utiliter et cum honore vitam degat; et summum felicitatis fastigium , quod homo xaAoxgzyafig attingere: po test, est id, ut civitati praesit; ea est ars 7e- gia ,. virtus pulcherrima et praestantissima , qua. civitates et privatorum domi bene reguntur (3). Virtus .ipsa non humana est, sed civilis; nam justitia constat observandis legibus civilibus ,. et erga cives tantum exercetur. Quod ne mirum videatur, addenda haec etiam sunt. Non tantum in virtute, sed in reliquis etiam omnibus rebus , spectabat Socrates consilium terre- num et civile. Raziozezm homini datam esse dicit, ut videat, quo quaeque conducant , et ut bonis frua- tur, mala arceat, itaque ad idem illud, quod in animalibus brutis efficit coecus naturae impe- tus (4). Rerum naturam ad Aominis omnium. ma- xi- (1) Mem. VI. c. 6. 6.55. IV. c. 2« f. 14-195, c. & $15, c. 6. $. 6. (2) Quod ipse diserte dicit III. c. 9. $. 14. coll. IV. c. 1, $.5. (3) Cf. Mem. l. c. $. 64. HII, c. 6. $. 2. IV. c. 2. f. 11. (4) Mem. 1V. c.5. $. 11. coll, I. c. 4. $. 155q. THEOLOGIC A. 33 xime usus adaptatam esse dicit : id autem ex eo probat, non, quod haec apta sit ad excitandas et exercen- das hominis facultates spirituales , sed quod homo ex ea majorem et utilitatem et voluptatem percipiat, quam ullum aliud animal(r). Maxima universe cernitur singulorum hominum diversitas in ratione, qua rerum naturam contemplantur. Pythagoraei, verbi causa, rerum naturam contemplabantur, ut universum quoddam , cüjus partes barmonice con- spirent, unde Zjra iis erat mundi symbolum. Em- pedocles, attendens ad pugnam, quae in mundo observatur, hunc habebat ab Zzimicitia effectum , mali sedem, exilium spirituum , qui a Deo desci- verant (Nos Christiani mundum contempli- mur, ut divinitatis theatrum , homini datum, ut ejus ope facultates spirituales exerceat, Socrates etiam priva sua ratione mundum contemplatur nempe attendit semper ad id, quam apte ad homi. nis voluptatem utilitatemque sensualem sit compo- situs. In homine, ut verbo dicam, praecipuam habet. partem sensualem, quum pars hominis su* blimior inservire tantum debeat ad illius commo- dum provehendum. — Porro matrimonium existimat initum liberorum procreandorum causa; societas tem civilem initam , ut singuli se ab aliorum inju- riis eo melius tueantur (2). Quanti pretii sit bo» nus (1) Cf. Mem, IV. c. 5. f. 10. coll. L. e, 4, $. 11-15. (2) Mem. lI. c. 8. $. 4. — II. cc 1, 6.14. coll, c, 5. $. 2, GRAT. C 34 COMMENTATIO nus amicus, ex €o ostendit, quod nec equus , nec jugum boum, nec servus, nec aliud quidquam , tam utile sit, quam bonus amicus, qui amico in omnibus rebus opituletur (1). Hinc dicit, ami- corum , aeque ac servorum , non idem, sed maxime varium esse pretium , pro utilitate quam praestent 5 et loquitur de amicis, quos operae pretium sit sibi conciliare: hi autem sunt, qui plurimum pro- desse amico possunt, minima ab eo sibi flagi- tant (2). Sed jam diutius in hisce rebus versatus sum, Socrates, etsi virtutem commendat, ut felicitatis effectriced, non tamen ideo eam coluit: in eo enim , ut in multis , natura pravam vincit doctrinam, Sponte autem per rerum conditionem eo perduce- batur, ut imprimis virtutis respiceret bonas seque- las: nam Sophistae docebant, multisque persua- serant, justitiam ei, qui ipsam colit, esse noxiam, reliquis utilem. Quod autem omnia ad civitatis rationem exigat, et ad consilium terrenum referat , id cum universa fere antiquitate Graeca et Romana commune habet(3), non est privum ipsius vitium. Haec universalia de Socrate latius exposuimus, quia (1) Mem. VI. c. 4. Eodem modo , quanti pretii sit, bo- num habere fratrem , ostendit Lib. II. c. 5. $« 1-4. (2) €f. Mem. II. c. 5. c. 6. -(3) Cf. v. Ci. P. Hofstede de Groot Historia eccle- siae Christianae €. 19. et C. Üll mann zZber die Sündlo- sigkei? Jesu pag. 9o. edit. 22e , Hamb. 31935. THEOLOGICA. 35 quia ejus sententiae de re morali tam arcte cum ejus religionis doctrina cohaerent, ut, nisi illis perspectis, haec intelligi nequeat. — $. 2. Quomodo Deos esse probaverit ? Hac de re Socrates disputat cum Aristode- mo (ri), quem quum Deorum cultum mnegligere et contemnere cognovisset, ad aliam mentem perducere conatur; et ei ostendit, cum Deos esse, tum res humanas curare, et cultu prosequen- dos esse. Illud quidem sic aggreditur. ^ Rogat Aristodemum, num sint homines, quos ob sapientiam admiretur? quod quum ille affirmasset,, et artificum quoründam nomina laudasset, Socra- tes quaerit, quinam magis admiratione digni sint , qui simulacra mentis motüsque expertia, an ii, qui animantia ratione et motu praedita effor. ment. Aristodemus, jam videns, quo tendat Socratis oratio, respondet, hos longe magis esse admiratione dignos, si nempe non casu, sed pru- denti consilio haec exstiterint. Quum igitur sie aperuisset fontem, unde marabat iste Deorum cultüs contemtus, nempe quod dubitaret, an non haec omnia, quae in rerum rmituri a&sunt, casu potius, quam naturae cujuslim superioris vi, ; exe (1) Memorabilium 1. c. 4. |^ 36 COMMENTATIO exstitissent ; hanc perniciosam dubitationem Socra- tes ci eripere conatur, Primum quidem, prouti solebat ratiocinia exordiri a rebus simplicissimis et maxime notis, constituere aggreditur, quid sit fortuitum, quid causae consulto agenti tribuendum, et notam utriusque rerum generis definire, Rogat igitur, quaenam casu, quae prudenti consilio ex- stiterint, ca, quae ad usum aliquem praestandum idonea esse constet, an vero ea, quibus nullum utilitatis alicujus indicium insit. Aristodemus, incorruptum naturae judicium secutus, non dubitat pronuntiare, haec fortuito exstitisse, illa causae consulto agenti esse tribuenda. Jam Socrates pergit, ut ea, quae in rerum natura occurrunt , ad hanc notam exigat, videat. que, ad quodnam rerum genus singula pertineant: quae sane via tutissima est et efficacissima ad eliciendum et confirmandum Divinae Naturae sen- sum. Non autem progreditur ultra hominem ip- sum, ejusque partem deteriorem. Corporis humani fabricationem explicat, et ostendit, singula quaeque membra prudentissime et solertia admirabili dispo- Sita esse, et ita fabricata, ut suum quaeque usum optime praestent. Sic certos ci ostendit fines, in corporis structura conspicuos, ad quos attingendos singula, oculi , aures, nares, lingua, dentes, liberos procreandi studium , vitae appe- titus, interitüs aversatio, cetera sapientissime sint adaptata. Aristodemus, tanta conspiciens sapi- en- THEOLOGIC A. 37 entiae, in rerum natura conspicuae, documenta , a Socrate rogatus, num haec omnia casu, an potius consilio exstitisse censeat, agnoscit prudens auctoris cujusdam consilium, et fatetur, omnia ila effecta videri ab auctore sapienti et animantium amanti, . Ita quum sponte jam ille eo adductus esset, ut ipse pronuntiaret, esse mundi auctorem ratione praeditum ; hanc persuasionem alio etiam argumento Socrates confirmat : ,, Tune," inquit (1) ,, tibi » Videris ratione praeditus, et extra te nullibi » rationem adesse putas? Novisti enim profecto , » terrenae materiae, quae magna mole adest, par- » ticulas corpori tuo admixtas esse, item aquae, » cujus ingens adest vis, parüculas in corpore . tuo adesse; verbo, corpus e singulorum elemen- » torum , quae extra nos vasta amplaque copia 5 adsunt, particulis esse conflatum. Existimabisne » igitur, rationem , secus ac reliqua omnia, nul- » libi extra te adesse, sed felici quodam casu te , eam arripuisse, horum autem omnium , quae in , rerum natura adsunt, ordinem et ornatum a causa » quadam rationis experti profecta esse?" — Cujus ratiocinii haec esse vis videtur. Ea, quae in homine adsunt, non in homine solo adsunt, sed extra ipsum eadem haec babentur ingenti mole, quos (1) Memorabilium Y. c. 4. 8. 8. $8 " COMMMENTATIO quorum particulae quaedam ad corpus nostrum defluxerunt. Sic v.c. in nobis habemus particulas terrenas et bumidas; terra autem ét humor non in nobis solis adsunt, sed extra nos immensa eorum vis adest, cujus particulae corpori nostro inditae sunt. Eodem modo, quum nos ratione praediti simus, statuendum est, rationem non nobis solis inesse, sed extra nos quoque exsistere rationem , et quidem majori etiam , quam ea, quae nobis inest, vi pollentem , cujus particula nobis sit data. Haec igitur est mens divina, a qua repetenda est omnium illarum rerum numero et amplitudine infinitarum sapiens dispositio. Hujus argumenti vim persentiens, Aristode- ;us nil contra id obmovets; sed sapientem uni- versi auctorem esse negat, quia scilicet non videat oculis suis auctorem illum, quum tamen omnium rerum, ab hominibus factarum , artifices conspiciantur. Hoc autem non impedire, quominus Deos esse credat, Socrates simplicissimo modo ostendit. ,, Ipsum etiam animum tuum," ait, ,, qui » Óntus corpus regit, non conspicis: adeoque » €odem jure concludere liceat , te casu , non » prudenti consilio, in omnibus duci, quod tamen » non ita se habere sentis." Etsi igitur non con- spiciatur, potest esse divina natura, omnium rerum auctor. Socrates igitur, ut Deos esse probaret, duobus argumentis usus est, Primum quidem et praecipue ex- TZHEOILOG;LUC.A. 39. explicuit 2Aysco-theologicuta , ut dicitur, argamen- tum, Quod sane omnium est excellentissimum , et ob perspicuitatem , et ob vim in hominum ani- mos; unde etiam eo usi sunt plerique, qui de rebus divinis philosophati sunt. Primus autem teleologicam hanc argumentationem instituit Socra- tes. Nam priores philosophi, qui divinam na- turam ?7 quadam, non ente. contineri existima- bant, ad eam. pervenire omnino non poterant. Anaxagoras, qui primus naturam divinam mentis nomine insignivit, et mentis actionem in mundo efficiendo agnovit, neglexit tamen mentis sapien- ter agentis vestigia et documenta, ut ita dicam, in rerum natura ostendere: e causis physicis, non ex auctoris cujusdam sapienté consilio, omnia expli- care studuit, Quod jam Plato et Aristoteles vituperarunt (1). Socrates primus fuit, qui mentem divinam non ad id tantum assumeret, ur mundi motüsque omnibus rebus inditi originem explicaret , sed ut ejus quoque sapientiam in omni rerum natura luculenter patefactam cernere: . In ratione autem, qua Socrates argumentum illud explicuit, observari potest priva ejus ac pecu- liaris sentiendi ratio. Nam respicit tantummodo ad eas res , quae utilitatem afferunt hominibus , | et destinatae sunt, ut horum voluptati et. commodis. in- (1) Cf. Reinhold, Handbuch der allgemeinen | Ge. schichte der. Philosophie , t. Y. p. 58. 4o COMMENTATIO inserviant, De finibus aliarum rerum , a nostro usu remotarum, non loquitur. Tanquam finem summum ac generalen, ad quem singuli fines peculiares conspirent, cogitabat Aerminis utilitatem - hunc habebat cestrum quasi totius universi, ad quem omnia referrentur. Id autem praecipue pro- bandum videtur , quod sedulo adhibuerit jfmis notionem, et ab initio definiverit, quid sit fortui- tum, quid causae consulto agenti tribuendum. Qua in re multum superat Ciceronem, idem hoc argumentum explicantem (1), qui nec definivit notam, qua discernatur utrumque illud rerum genus, et fere loquitur de admirabili pulchrizudine ac varietate , de ornatu et constantia omnium rerum, Socrates non subsistit in vaga quadam pulchritudinis varietatisque notione , in qua subsistit plerumque Cicero, sed respicit fines certos, certum , ad quem praestandum composita singula sint , usum 5 qua unice ratione argumentum illud bene instituitur. Ceterum, si difficiliorem auditorem Socrates nactus fuisset, pluribus opus habuisset probare, ea, quae ad finem aliquem attingendum idonea sint, prudenti consilio exstitisse. Nam hoc Democriti, aut Epicuri discipulus non ita facile concederet , nec etiam philosophus Kantianus. Alterum argumentum , quod Socrates po- ti- (1) De Natura Deorum Yl. c. 56-64. THEOLOGTO A. 4t tius indicavit, quam explicuit, ex hominis natura probat , extra hominem exsistere naturam quandam ratione praeditam : nam ostendit, ea, e quibus corpus humanum compositum est, desumta esse a variis elementis, extra heminem exsistentibus , adeoque a5alogice eodem modo de ratione conclu- dendum esse: haec quum hominibus insit, extra hominem etiam esse debere mentem, ejus, quae homini inest, mentis fontem. Hoc argumentum , quod sane non magnam probandi vim habet, prima specie convenire videtur cum eo, quod in scholis dicitur e fortuita maturae conditione ductum 5. sed tamen revera multum ab eo differt : hoc materiam non a se ipsa, sed a causa quadam , extra illam posita , ortam esse probat; Socraticum illud, corpus huma- num, adeoque etiam mentem humanam, orta esse e corporibus, et ex mente quadam, quae extra hominem adsint , adesse igitur extra hominem natu- ram quandam ratione praeditam , divinain. Alia non occurrunt apud Xenophontem ar- gumenta. Videtur tamen Socrates inprimis sensui cuidam innato persuasionem de Diis inaedificasse. Nam (1) Deos res humanas curare probaturus, provocat ad sensum , qui. hominibus omnibus insit, Deos et nocere ipsis posse, et benefacere. Agnovit igitur in homine sensum naturae superio- ris hominisque ab ea dependentiae, Eodem modo di- (y) Memorabilium Y. c, 4. S. 16. 42 COMMENTATIO dicit (1), homines solos esse, quorum sux (sav — dcburai js sci : jn quibus non sine causa posi- tum videtur verbum Zsó4rz:, quod vulgo non tam refertur ad id, quod mendis intelligetitis acie , quam ad id, quod animi sentientis yi percipimus. Quare. autem ad sensum hunc, cum Aristodemo dis- putans, non provocaret, sponte patet. Nam Aristodemus sine dubio, ut omnes ii, qui religionem contemnunt, negasset, hunc se unquam animi sensum percepisse; et universe cum ejus- . modi hominibus, qui aut simulatam misera osten- tatione impietatem jactant, aut omnem humanitatis sensum exuerunt, inutile est , ad sensum aliquem , hominibus incorruptis innatum , provocare, Hoc certe statuere licet, Socratem ipsum, virum tanta sensüs religiosi vi pollentem , non tam his argumentis, quae religionem adjuvare , non £ns£i/- lare possunt, quam voci internae, recordationi quasi Deorum , ut Platonis utar verbis, fidem habuisse, $8. 3. Quaenam Dii agant ? Deus totius mundi auctor est, Hoc Socratem Deo tribuisse, patet jam ex argumentis, quae su- (1) Mem, I. c. 4. 8. 15. be THEOLOGIC A. 43 2 supra vidimus, in quibus Dei, omnium. rerum auctoris, notio dominatur. Alibi etiam saepius id dicitur, et per totam Socratis de rebus divinis doctrinamita regnat , ut non opussit, singula quae- dam.loca afferre. | Quomodo autem hoc intellexe- rit Socrates; num Deum habuerit materiae etiau creatorem , an vero, cum reliquis antiquis philo- sophis, mundi tantum artificem, qui materiae aeternae indiderit. formam , non liquet: nusquam enim de ea re apud Xenophontem loquitur. Uti omnia ea, quae ad vitam civilem bcne agen- dam. nil conferre existimabat, negligebat, sic hac de re philosophari noluit: noluit scrutari, qua ratione Dii. singula quaeque moliantur , ne et inutilia et impia ageret (1). Quod cum ita sit, sponte liquet, ex eo, quod Socrates, consueta dicendi ratione usus, Deum dicat 7v xózjv (quae vox ad formam refertur) cuvrüTTovr£ , aut etiam artificem , eumque comparet cum artifice humano , ex materia , quae jam adest, simulacra efformante, concludi minime posse, Socratem idem etiam statuisse (2). Nam longe alia tractans , quam illa cüpiwm €t peréepz, quidni in his communem lo- quendi rationem sequeretur? Deus autem rerum naturae auctor, omnia ita constituit, ut optima et ad usum aptissima sint, "o Jam (1) Mem. IV. c.7. $.6. coll. Plat. PAhaed. c. 49 sq. (2) Mem. Y. c. 4. $. &, 7, 15. IV. c, 5... $. 15. alibi. 44 COMMENTATIO Jam in argumento pAysico-2Aeologico vidimus , ex eo, quod omnia apte ad fines quosdam attingendos composita sint, concludi ad naturam quandam su- periorem , ratione praeditam. Deos porro vocat coU; TÀ píyicTE xx x4AMCTA cUvT&LAVTRG , fhaxi- marum et pulcherrimarum rerum auctores (1). Deum dicit composuisse, et continere mundum, & Q máyra TÀ xaAA xo) dyabd icri (2). Sed inprimis mundum ita ordinat Deus, ut hominum omnia utilitatibus inserviant: horum usi- bus omnia accommodavit. — Reliquis animantibus prospicit quidem , sed ideo tantum, ut haec pro- sint hominibus; homo praecipuum est Socrati curae divinae et objectum et documentum, Quod jam observavimus in argumento ze/eo/ogico , quod Socrates desumebat ab iis rebus, quae homini utilitatem afferunt. Idem hoc fuse explicat in col- loquiis cun Aristodemo et Euthydemo, qui- bus ut persuadeat, - Deos res humanas curare adeoque colendos esse, ostendit, quam benevole et sapienter omnia hominum causa disposuerint , quamque eximie ipsos prae reliquis omnibus ani- mantibus exornaverint. Sic v.c. affert corporis formam erectam, loquelam, aliaque. , Sed," inquit, , quod omnium summum est, Dii, non contenti » corpore humano exornando, praestantissimum » ho- (1) Cf. Mem. I. c. 4. $ 13. (2) Cf. Mem. IV. c. 3. $« 13. ——— À—— THEOLOGICA. 4S », hominibus animum ingenuerunt, quo soli ex » omnibus animantibus divinam naturam cognos- » Cere et colere possumus, quo famem, sitim, » frigus, calorem arcemus, quo disciplinas coli- »1mus, Nonne vides, ait Socrates, homines, » si cum reliquis animantibus comparantur, vitam » agere divinam, quum et corpore et animo longe » prae iis emineant ? " Deinde ostendit animi cor- porisque conspirationem , ita ut, demto alterutro , neutrum prosit (1i). Cum Euthydemo collo- quens exponit, quam apte omnia in rerum natura ad hominum usus conspirent, diei lux, ut cernere, noctis tenebrae ,' ut requiescere queamus, solis accessus et recessus , aliaque. Euthydemus as- sentitur, haec eximiae erga homines benignitatis documenta esse, et omnia haec hominum causa facta esse videri; | atque ita commovetur horum omnium cogitatione , ut dicat, se jam dubitare, num quid aliud Dii agant, quam ut hominum curam gerant, id vero obstare, quod reliqua etiam ani- mantia curae divinae parte gaudeant. Cui Socrates respondet, haec ipsa etiam Deum genuisse et alere hominum causa, ut hominibus inserviant (2). Ob eam igitur causam Socrates Deum sapi- enter et benigne mundum creasse dicit, quod diligenter ubique hominum usibus prospectum sit ; sed , (1) Cf. Mem. l. c. 4. $. 11215. (2) Cf. Mem. IV. c. 5. inprimis $. 10. 46 COMMENTATIO sed, ut jam in Íntroitu videbamus, in eo substitit , ut videret, sapienter prospectum esse a Deo ho- minis. indigentiae sensuali; rerum naturam .con- siderat, quatenus hominis naturae sensuali, non quatenus hominis naturae spirituali, ad perfectio- nem divinam excolendae , accommodata sit. Déus non tantum omnium rerum causa est, sed continuo res terrenas curat, mundumque perpetuo regit et moderatur. Hiclocusin Socratis de rebus divinis-doctrina gravissimus est, et quia inpri- mis ab eo est explicatus , utpote ad hominum vitam regendam eílicacissimus, et quia de eo tam purae erant Socrati notiones, ut nulli magis anti- quorum plilosophorum , et quia non possumus non admirari optimum virum, ingenii sui sensüsque religiosi vi ad egregia queeque ductum. Difficile autem. est apud Socratem, ut apud plerosque philosophos antiquos, accurate distin- guere inter creationem mundi et providentiam divinam ,' quum ab eo plerumque conjungantar , et in ejus doctrina coalescant, Ipsum illud , quod Socra- tes gravissimum habebat, placitum 6ecbe Zylpómav Qpovrieiw ,- Deos res humanas curare, non proyi- dentiam solam continet, quam nos dicimus , accurate a ereatione distinctam , sed aliquatenus etiam com- plectitur creationem , qua ipsa jam Deus hominibus benigne prospexerit (1). Scilicet nos creationem et pro- (1) Cf. colloquium cam Aristodemo, Mem. I. c. 4. $- er THEOLOGILCA. A7 providentiam ita disjunctas cogitamus, ut primum De- us creaverit , tum deinceps. inceperit gubernare om- niaac conservare; non ita a7£gu/ , nec Socrates: hi Deum cogitant, ut qui semper omnium. rerum causam et originem in se habeat, semper etiam gubernet mundum; qui, se rebus mundanis conti- nuo interesse, demonstret tum nova efficiendo, tum omnia moderando. Sic videmus , quam difficile sit et. periculosum , alienam doctrinam referre ad locos quosdam, non ex ipsa illius doctrinae auctoris mente desumtos. "lamen, ut singula eo clarius proponi possint, sejungere hoc loco omnino debemus duàs res, quas ipse Socrates non adeo sepáratim spectasse videtur, Sed ad rem acce- damus. » Deus," inquit Socrates, ,, universum , in » quo omnia- pulchra ac bona sunt, ordinat et , continet, idque detrimenti, morbi et senectutis » expers , utentibus praebet, facitque, ut cogi- » tatione citius et sine vitio iis inserviat." (1) Ut autem ubique, sic etiam in hoc loco inprimis ad homines | respexit. — Teste Xenophonte, Socrates Deos rebus humanis interesse existi- mabat, non ea, qua vulgus existimabat, ratione, ut Dii alia scirent, alia ignorarent; sed eos ex- is- $.11-15. et cum Euthydemo,; IV. c. 5. , in quibus hoc passim cérnitur. (1) Cf. Mem. IV. c. 5. $. I5. 48 COMMENTATIO istimabat omnia scire, et quae dicerentur, et quae agerentur, et quae animo volverentur, atque ubi- vis adesse, et homines admonere de omnibus rebus . humanis (1). Deos curare res humanas, et sapi- enter, benigne, justeque eas moderari, id inpri- mis amicis suis persuadere, et alte eorum animis infigere studebat, Hanc enim persuasionem merito efficacissimam habebat ad homines informandos. Antequam juvenes ad rempublicam aut aliam quamcumque artem capessendam informaret , existimabat , — eos ad virtutem esse forman- dos: virtutis autem fundamentum quum haberet pietatem erga Deos, ante omnia amicis persuadere studebat, Deos rebus humanis interesse (2). Quod qua ratione ageret, paulisper videamus. Aris- todemus (3), quum esse Deos agnovisset, dicit, se Deos non neglecturum , si istos res humanas curare existimaret, — Socrates igitur probat, Deos res humanas non modo non negligere, sed prae ceteris omhibus curae habere. Primum qui- dem ei exponit, quam excellens prae omnibus aliis animantibus corpus humanum efüinxerit Deus 5 deinde, quam praestantem animum ei indiderit: quibus fiat, ut Deorum ad instar homines inter re- (1) Cf. Mem. Y. $- 1. S. 19: (2) Hane fuise Socratis in juvenibus informandis agendi rationem , Xenophon refert. Cf. Mem, 1V. c. 3. 6$. 1. et quae deinceps hoc capite tractantur. (3) Cf. Mem. Y. c. 4. *. 11-15. THEOLOGICA. 49 reliqua animantia vivant, atque ob sortem, qua prae animalibus reliquis utuntur, felicem similes quodammodo sint Deo, naturae omnium felicissi- mae (1). His expositis rogat: , Quid igitur, quum tam » praeclara tibi beneficia praebuerint, dubitas, » num tu Diis curae sis? quid jam facere praeterea » debent , quo tibi persuadeant , se tui curam » gerere?" Aristodemus respondet, se velle, ut mitterent, qui se admonerent de eo, quod faciendum omittendumve esset, quod Socrates sibi datum esse a Diis dicebat: cui Socrates occurrit dicens , Deos, cum ZfAeniensibus, Grae- cis omnibusve hominibus futura praenuntient, ip- sum non excludere , sed ei quoque consulere. Deinde (e) affert opinionem hominibus inditam, Deos vel mala ipsis immittere posse, vel bona praebere: quam opinionem, si falsa esset, Dii hominibus non indidissent. Porro provocat ad id, quod civitates gentesque, rerum humanarum anti« quissimae et sapientissimae , et ea hominum aetas, quae sapientia maxime insignis est, Deos omnium mà. (1) Hanc enim hoc loco a Socrate spectari hominis eum Deo similitudinem , non eam, quae posita est in eo, quod uterque sit ratione praeditus , aut in eo, quod homo im- perium exerceat in reliqua animalia, Dei in omnes res imperio simile: liquet e loci ipsius ratione et contextu , coll. I. c. 6. €. 10. et II. c. 2. $. 3. (2) Cf. Memorabilium Y. c. 4. $. 16. GRAT. D 5o COMMENTATIO maxime venerentur: nullo autem modo: fieri posse ; ut tam diu in errore homines versentur, nec unquam intelligant, se decipi; Denique idem probat e comparatione animi humani: ,, Attende," inquit, », 0 bone! ad mentem ipse tuam: hanc vides cor- » pus tuum, cui inest, ad voluntatem regere; , similiter existimandum est, mentem eam, quae », omne universum pervadit, omnia ad libitum dis- » ponere. Et quum oculus tuus queat procul » prospicere, animusque tuus et quae hac in regi- », one, et quae in Aegypto, et quae in Sicilia , sunt, simul cogitatione amplecti possit: non mi- , nora divinae naturae tribuere licet, sed existiman- », dum est, oculum quasi divinum omnia simul » videre, mentem divinam omnia curare" (1). : Ultimum hoc argumentum, quod concludit yi4 eminentiae , quae dicitur, ex natura humana ad naturam divinam, pertinet ad providentiam , om- nem rerum universitatem complectentem; priora tantum ad homines , tamquam curae divinae objectos. Hisce expositis, Socrates ad experientiam pro- vocat eorum , qui Deos religiose colunt, ,, Quem- » admodum, inquit, beneficiis praestandis cognos- » Cis eos, qui beneficia referre volunt, et consiliis » rogandis prudentes: ita et. Deos cole, ut videas, » num tibi beneficia praebere, ct sighificare ea, » quae hominibus ignota sünt, velint; tum enim » Vi. (1) €f. emorabilium V cc &. $17. HERE MUÁUMT THEOLOGIC A. sh » Videbis ,,tantum.ac tale esse. Numen divinum ; » ut.simul,omnia.videat audiatque, ubique adsit; » emnia curet" (1)... Monet igitur amicum, ut Deos: reverentia et. cultu prosequatur : tum enini sibi persuasum habebat, illum agniturum esse di- vinam. vim ;, et.divinum rerum humanarum regimen; Et merito: hoc. monet : nam .non aliter in reruni humanarum: sortisque ' nostrae moderatione | divi- num. regimen agnoscere et persentire possumus; nisi-animo simus ad religionem: informati ,. et revé- rentiae Dei pleni; tum Dei quasi vestigia , et ejus providentiae luculenta documenta videmus in iis. re- bus, in quibus casum; aut,fatum inevitabile. vi- dent ii, qui a fide alieni sunt. .JDeus igitur, ex Socratis sententia, omnia gu: bernat;. maxime vero res humanas, tam universas , quam singulas , moderatur :. nulla est res, quin ad eam pertineat providentia divina , nemo, quem. nori curá ssuá- Deus prosequatur. : i; Peculiares autem nonnullas accuratius eene debemus: partes eorum, quae Deus agit in rebus humanis moderandis. :i Deus. leges fert.;- hominibus. omnibus. observane das. Qua. de re colloquitur cum. Hippia $opA/sz2; eum rogat, postquam. dixerat de legibus sczip/is ; a-populo in aliqua civitate sancitis: .;, Num novisti , leges quasdam non scriptas ? llippias: Eas, u » quae (1) Cf, Memorabilium l1. c. 4. $. 18. D 2 r 52 COMMENTATIO » quae ubique eodem modo observantur. Socra- » tes. Num hae ab hominibus latae esse dici » possunt? Hipp. Quomodo hoc fieri potuisset , ». Quum neque convenire omnes in unum locum » possent, neque unquam inter se consentirent ? » Socr. Quosnam igitur existimas leges has tu- » lisse? Hipp. Equidem existimem , Deos esse, » qui leges hasce hominibus praeceperint etc." Talis lex est, Deos esse colendos , parentes hono- re prosequendos, illicitum esse intez parentes et liberos coitum, pro beneficiis acceptis gratiam esse referendam. — Hae leges divinae sunt; nam, cum leges humanae interdum sine poena violari possint, ii, qui illas leges violant, in poenam incidunt nullo modo effugiendam ; ita, qui beneficia, a parenti- bus, aut amicis accepta, non refert, eo ipso pu- nitur, quod a bonis amicis deseritur: nam nemo amicus esse velit ei, qui beneficia accepta non grato animo referat (1). Non plures diserte So- crates enumerat leges divinas 5 sed videtur omnia praecepta moralia habuisse leges, a Diis latas. Scilicet nondum adscenderat ad aórovowix» animi humani, et cum tamen illa praecepta ubivis sancita esse videret, nec violari posse sine gravi damno , recurrit ad Deum , causam omnium rerum primam , neglectis causis propioribuss solent enim homines, et inculti quique omnium maxime, nec immerito , ubi (1) Cf. Mem. 1V. c. 4. $. 19. sqq. THEOLOGICA. 53 ubi non capiunt, qua ratione res aliqua fiat, sta- tim ad Deum recurrere. Hinc, quum alibi memo- ret talia crimina, quae poena inevitabilis insequa- tur, videtur has quoque poenas, et leges ipsas, quae his poenis vindicantur, divinas habuisse. Sic tyranno licitum esse negat, bona suadentibus non obtemperare: nam eam imminere poenam, ut, .$i qua in re bono alicujus consilio uti nolit, hanc infeliciter agat. Item non licere tyranno dicit, morte afficere eum, qui bona ipsi consilia dat: nam eum non levi quadam, sed gravissima hac affici poena, ut mox intereat. Eadem ratione dicit, eos, qui quum se ipsos non noverint, aliquam rem suscipiant, eo puniri et castigari, quod illam rem infelici successu gerant; eosque, qui curio- sius coelestia scrutentur, dementia plecti, nam Deos, cum non prodeant, eo ipso significare, se nolle ab hominibus cognosci (1). Omnes igiiur leges , quae non a populo. in civi- tatibus sancitae sunt, sed tamen apud omnes va- lent, quae praecepta suntmoralia, a Deo institutas esse existimabat : etenim secum ducunt poenam ine- vitabilem , quod majorem arguit, quam humanum , legislatore (2). | Si quaeramus, quomodo Dii .hasce leges tulerint: nonnullas instituerunt per ora- cu- (1) Mem. lI. c. 9. $« 12. sq. IV. c 2 $ 29 7 067 Se 6, coll, c, 5. $. 14. I. c. 1. &. 14. (2) Mem. IV. c. 4. $. 24 7 COMMENTATIO €ula, quemadmodum illud, Deos esse colendos: civi- tatis lege , praeceperat Apollo Delphicus (1). De reliquis non liquet, qua ratione Socrates eas institutas esse divinitus existimaverit, (0. 0s Vc Has leges in regundis rebus humanis vindicant etiam Dii. Poenis insequuntur eos, qui eas trans- grediuntur, haud effugiendis;: praeterea - beneficia in eos conferre nolunt (2). . lis: coritra ^ qui. illas observant, favent prospiciuntque : nam :benefaci- unt iis tantum , qui sibi grati sunt, grati autem sunt ii tantum , qui legibus suis obteamiperant (3). Iis autem, qui sibi grati sunt, hoc imprimis be- neficium tribuunt, quod eos admoneant de rebus futuris: qua de re nonnulla dicenda sunt, quia multum id facit ad cognoscendum Socratis privum ingenium. Scilicet in cura, quam Dii hominum ge- runt, primarium quendam locum tribuebat rerum futurarum manifestationibus. | Qua in re non ratio- cinabatur, ut deinde Stoici: hi enim ex eo, quod Dii sint, hominesque diligant , et, quid fu- turum sit, sciant, « priori eflciebant, eos homi- nibus futura significare (4). lle contra, ut jam vidimus, ex eo, quod Dii hominibus futura signifi- carent, probabat , eos res humanas curare. Existi- ma- (D Mem. IV. c. 5. S. 16. coll, I. c. 5. $. 2. (2) Mem. Al. c. 2. &. 14. (5) Mem. IV. c. 5. 6. 17. II. c; 1. $ 28. IIT. c. o. $. 15. (4) Cf, Cicero, de Divinattone I. 58. THEOLOGIC A. 55 mabat enim , Deos hominibus animum dedisse prae- stantissimum , instructum egregiis facultaubus, Iis usi, de permultis rebus ipsi judicare possumus; sic. possumus judicare de eo , utrum navi praeficiendus sit aliquis gubernandi artis peritus, an vero impe- ritus; multas quoque res possumus computando , metiendo ,. ponderando . pernoscere ; denique ipsi valemus judicare de actionibus, ad moralitatem per- tinentibus, utrum officium flagitet, illas suscipere, an vero omittere. . De his omnibus ipsi, cognitione idonea instructi, facultatibusque illis bene excultis, . judicare possumus; Dii humano. judicio: relique- runt, ut de his decernat, et in his eligat. ,Sed id, quod maximum est in his rebus, even- tum nempe, (Dii sibi ipsis reservarunt, . Nobis licet, si artis peritiam comparavimus, aptissime et pulcherrime domum aedificare : sed num ipsi in ea habitaturi simus, hoc nos latet, hoc Dii sibi re- servarunt. Prudentia suadet, ut nobis in civitate comparemus inultos affines, auctoritate florentes : latet tamen nos, an non iidem hi affines aliquando nos e civitate expulsuri sint. Quae quum ita sint, Socrates censebat, nos debere uti ingenio divi- nitüs. dato, et facere ea, quae facienda esse, huius ingenii ope videmus: de iis vero, quae Dii sibi re- servarunt, quorumque eventus incertus est, ad Deos esse referendum; hos enim iis, quibus propitii sint, earum rerum eventum praenuntiare, Qui Deos interrogabant de iis, quae ipsi, cognitionem ido- 56 COMMENTATIO idoneam adepti , dijudicare et perspicere possumus , hos insanire dicebat Socrates, et nefaria facere; sed et insanire illos, qui omnia ex hominum arbi- trio agenda esse, nihilque Deo committendum ex- istimarent (1). Si quis igitur majus, quam humanam sapienti- am, auxilium expeteret, ei suadebat, divinationi operam dare: nam eum, qui noverit ; quibus rebus Dii hominibus ea, quae agenda sint, significent, nunquam auxilio Deorum destitutum fore dice- bat (2). Hinc Socrates ipse, utpote majus praeter humanam sapientiam auxilium expetens , divinationi operam dabar: nihil unquam sine Deo- rum consilio egit (3), et Deorum monitis semper obtemperabat. Nam, neglecto Deorum consilio , hominibus obtemperare, insani esse censebat, quasi quis coecum , aut viae ignarum ducem se- queretur potius, quam eum, qui oculorum acie gaudet, et viam novit (4). Quod autem ad rationem adtinet, qua Deos vo- luntatem suam hominibus manifestare existimabat : hoc faciunt oraculis , imprimis .De/pAico, cuius responsis saepe utitur Socrates, quodque, ut aliunde novimus, ipse interrogavit non raro, et In» (1) Hoc divinationis Socraticae fundamentum ex posuit, Xenophon in JMemorabzlibus I. c. 1. $. 6-10. (2) Cf. Memor. IV. c. 7. 8. 10. (3) Cf. Memor. IV. c. 8. $. 11. (4) Cf. Memor. l. c. 5. $. 4. THEOLOGICA 57 interrogare amicis suasit (1). Praeterea aliis quoque signis existimasse videtur Deos voluntatem suam significare, et consilia dare , et quidem tali- bus, ad quae intelligenda opus esset aliqua peri- tia. Dicit enim, eum, qui zovit, quibus rebus Dii hominibus futura significent, zuzquam Deorum auxilio destitutum 'iri3 Deos quoque dicit pios sui cultores admonere de omibus rebus humanis (2): quae certe non ad oracula omnibus patentia referri - possunt. Quaenam sint haec signa abstrusiora, non explicat: forte ad haec referenda sunt somnia, quibus $0crates, teste Platone, fidem habe- , bat (3). Quidquid autem de his signis existiman- dum videatur, certe Socrates sibi ipsi ratione quadam peculiari Deos consilia dare dicebat. Nempe dicebat , sibi adesse divinum quid , 3oióvicy vi (divinam vocem, ut est apud Platonem ), quod saepe ipsum revocaret ab aliqua re facienda, saepe etiam impelleret (4). Quum hoc Socratis dictum accusatores ejus eo trahi vellent, ut Deorum novo- rum auctor haberetur, Xenophon de hoc So- cratis genio, ut dici consuevit, in libro ad ipsum de- (1) Cf. Memor. Y. c. 5. $. 1. IV. c. 3. 5$. 16. et 4nabasis HI. c, 1. f. 5. (2) Cf. Memor. 1V. c. 4. $. 10. - 1. c. 1. 6. 9 , 19. (5) Cf. Platonis .4pologia cap. XXII. PAaedon c. IV. (4) Apud Platonem Socrates dicit, illud nunquam se impellere, sed saepe revocare; quae recte conciliasse videtur J. G. Schneider ad Me. I. 1. 4. Edit. 5a, 1816. 58 COMMENTATIO defendendum conscripto , rarissime mentionem facit. Ab. initio (1) ostendere studet, Socratem, de genio suo loquentem , nihil novi introcucere: nam reliquos, quum dicant, se avium volatu, ominibus et fortuitis hominum occursibus. admoneri, existi. mare tamen, non haec ipsa signa esse, quae admo- neant, sed Deos, qui hisce signis utantur; So- cratem autem , quum idem hoc existimaret, sen- tentiae suae convenienter locutum quoque esse, et dicere solitum , «à Oauzóviov. se admonere, Quae vero minus ex vero dicta esse, quam potius, ut magistrum novitatis crimine liberaret, quisque vi- det: si enim haec stricte pro veris habentur, Zae- monium illud, de quo Socrates alibi tam gravi- ter tamque saepe loquitur, nihil aliud fuisset habendum, quam insueta dicendi ratio, . qua, quum reliqui z7diz ob oculos haberent, So- crates ad ipsum auctorem, Deum, respiceret. Alibi uno tantum loco de hac re loquitur, Aemor. Lib. IV. c. 8, ubi habetur admonitio, per illud Deipdwoy data. Hanc paulisper contemplemur, ut inde efficdiamus, quidnam fuerit divinum illud, a variis varie explicatum , ab aliis comparatum cum Spiritu Sancto, quo Jesus Christus duceba- tur, ab aliis pro Diaboli afflatione habitum. Her- mogenes, Socratis amicus, quum ipsum, jam a Melito accusatum, de omnibus aliis loquentem au- (1). Cf. Memorabilium Y. c. 1. 8. 3-5. " ChH B. O Ec Or GrHE d. 59 audiret, quam ,de accusatione ,; ipsum. monet , , ut cogitet de defensione paranda. At. ille: .,, Nonne » tibi videor,". inquit, ,, vitam traduxisse , hoc », unum méditans, quum nihil aliud-egerim , quam » quid justum sit , quid injustum , inquirere, illud » facere ab.hoc: abstinere ?., Haec. optima. mihi. vi- » detur -defensionis paratio... Herm. At nonne » vides, Socrates! judices damnasse jam multos » insontes, eorum sermonibus oflensos, multos » quoque absolvisse injusta patrantcs ,. qui nempe » ipsorum benevolentiam captare noverant? Socr. » Sed. mehercule!. quum. jam coepissem cogitare; » quomodo me apud judices defenderem , daemo- »nium restitit. llerm. Mira namas! Socr. » Mizarisne, Deo melius hoc videri, ut jam vitam » deponam ? nam profecto, ad hunc usque diem, » non. concesserim ullum hominem melius et ju- s cundius, quam me, vixisse: optime enim vivere $ existimo eos, qui optime operam dant , ut quani » optimi. fiant, jucundissime autem eos, qui maxi- , me vident, se meliores fieri. Haec autem ad » hoc. usque tempus mihi contigere. Sin vero » diutius. vivo, non potero non subire senectutis » molestias, qua et sensuum acies, et mentis vires » minuuntur. ' Praeterea, si injusta morte afficior, 5» iis, qui injuste me condemnarunt, turpe hoc erit, ,non mihi, — Persuasum mihi quoque habeo poste- y» IOS, etiamsi nunc moriar, memoriam mei servaturos » esse , aliter quam eorum ,. qui ine ad mortem duxe- » runt: 6o COMMENTATIO », runt: nam omnes testabuntur, me neminem , unquam laesisse deterioremve reddidisse, . sed » Semper amicos meliores reddere studuisse." (1) Ex hoc colloquio, quod egregie patefacit sensum viri, qui in mediis calamitatibus erigitur et incon- cussus manet consientid suae virtutis ,. videmus , quale fuerit Zzemonium ilud. Socrates dicit, Zivi- num illud repugnasse , quominus defensionem pararet; quod, quum amico mirum videretur , ulte- rius explicat. Exspectaremus jam , eum allaturum esse auguria, somnia, aut aliam quandam efficacem Numinis actionem , seu externe sensus, seu interne animum afficientem: sed longe aliter se res habet. Explicat rationes, cur ipse existimet , melius secum agi, si jam nunc moriatur, quum ita et senectutis molestias effugiat , et desiderium sui relicturus sit post mortem. Ea igitur, quae daemonio tribuebat, ipse assecutus erat ingenii viribus et experientiae ope; daemonium istud erat celeritas quaedam ingenii et sagacitas, qua, uno quasi ob- tutu, praevidebat , quaenam e causa aliqua neces- sario sequerentur, num actio quaedam bonas, an vero malas secum duceret sequelas, num igitur suscipienda esset , an omittenda. Cur vero talia, quae ipse protulerat, JVuminis divini effcaciae tribueret, facile videtur explicari posse. Solent enim homines, qui phantasia et sensu valent, qua-. (1) Cf. Mem. IV. €. 8. $. 4-It. THEOLOGIC A. 61 qualis certe erat Socrates, ea, quae ingenii alacritate, experientiae usu , et arna/ogiíce e causis ad effectus probabiles concludendo , assecuti sunt, tribuere efílicaciae cuidam divinae, immediate in animum agenti ; quod inter alios in Luthero et Zuinglio apparuit, et in plerisque iis obtinet, qui inter homines parum excultos vates divi- nitus afflati et sibi videntur, et a reliquis habentur. Sie quoque ZMyszici phantasiae suae luxuriantis figmenta habent pro adspirationibus divinis. Ac- «edebant et alia, quo facilius Socrates eo ad- duceretur: nam in antiquitate vulgata erat opinio de immediata Deorum in hominum animos vi, deque geniis cuique bomini adhaerentibus. ^ Praeterea exigua tunc erat animi humani naturae cognitio; quo fieri facile poterat, ut ipse sibi harum , mente peractarum ee/errimeque peractarum , opetatiieuis non conscius esset, ^Sponte igitur, uti wucw; illos dypddeucs sic etiam hanc vocem internam a Deo repetebat auctore, quoniam causam propiorem non videbat, - "Quomodo haec iis, quae aliunde, e Platone et é Plutarchi de genio Socratis libro, nota sunt; imprimis eo, quod Socrates, ab amicis rogatus, quid esset divinum ilud, ipse non haberet, quod responderet, confirmentur et illustrentur, expo- nere non sinit instituti nostri ratio (1). Ex- (1) Cnr. in'er plurimos, qni de Socratis genio ege- runt, 62 COMMENTATIO Existimabat autem Socrates, hoc- daemonium non sibi privum esse ,. sed. alios etiam ejus partici- pes fieri posse, eos nempe; qui Deos pie colerent. Nam eum Euthydemo in eo benevolentiam. Deo- rum erga homines conspiciendam. praebuisset : quod hominibus futura: praenuntient j' ille dicit : | ,,; Tibi » quidem; Socrates! prae ceteris Dii benevo- 4 lentiam suam ostendunt, cui ultro ; non interro- » $ati, consilia dare velint." ^ Tum-Socrates; 5, haec vere me dicere," inquit: , tu quoque, »Euthydeme! experieris , si rion; exspectas , , donec; Deorum formas conspexeris , . sed .conten- ,, tus eorum operibus videndis,. eos |. venereris .et 5» debito — cultu! prosequaris"? (1)... Socrates itaque existimabat; ^ daemonium illud sibi divino beneficio concessum esse; utpote qui j ion exspec- taus; donec Deorum. formas. conspiceret , animo pio et religioso Deorum potentiam et. majestatem , quam operibus suis: patefacerent, coleret 5- et. alios t :1119181 (550 »rred SEISIR runt, (quos enumerat W. T. Krug l. is 59.) F. Del- brück, Socrütes , Betrachtungen nnd Untersuchun- geni pes36. sqq: Wiggers l.l. p..39;sqq; S weig- hàuser, ZAeologia MSocratica ex, Xenophontis Mem. excerpta , Opusc. t. I. $. 8; Zimmerman, meditatio de praestantia religionis Christianae collatae cum philoso- phia | Socratica:, Opusc. t..L. p, 2. pag. 985. sqq.;. Bar- thé!émi, Foyage du jeune Anacharse,, cap. 62; Dégé- rando l.l. t. II. p..160 et 175. Tennemann L I. t, II. p.51 sqq. (1) C£. Memorabilium EV 416,45... 64.15. 4. , THEOLOGIC A. 63 etiam ejusdem beneficii participes reddere velle Deos censebat, qui eadem pietate ipsos colerent (1). —^'Haec igitur est Socratis sententia de iis, quae Deus agit. Quae praestat multum eorum, qui ante ipsum fuerant, philosophorum de hac re sententiis, Nam hi Deum sibi proponunt , multa quidem Zezer- minantem, sed ipsum dezerminatum , tum per natu- ram substantiae , cui divina vis inest , 2272 per natu- ram materiae , quae Deo opposita est (2). Ipsius Anaxagorae vUg, id est, vis omnia secernens , ita secernit materiam , ut homogenea se conjungant, heterogenea se invicem repellint, et sic materia se- cernatur eatenus, quatenus fieri possit, nam omnino secerni per nàturami Aozzóeomeriarum nequit. Ex So- cratis vero sententia, Deus agit sécundum prudens suum consilium, .et secundum leges ; quas ipse tülit. Verbo ,' oAilosophis Physicis Deüs est vis quaedam physica , secundum physicas leges in mundo agens , Socrati ens rationale, secundum rationis fines et constantem voluntatem in rebus humanis moderan- dis versans. — ^ Patuit etiam nobis, Socratem 3135 ex - (1) Ita existimasee S'ocratem; jure omnino efficitur | ex verbis ejus modo allaiüis, si haec referenda sunt ad Eu thydemi dictum proxime antecedens $. 12; sed nonnulli interpretes, inprimis Valckenaer et Schneider, existi- mant, locum non esse integrum , et ininitio $.135** excidisse nonnulla, ad. quae. pertineant Socratis verba allata, Cf. cl. Schneider ad h. l. (2) Cf. Tennemann l. l. 'Tom. I. Edid. zm. Zfendt Lips. 1829. p. 125, item p. 596 in nota, p. 408. sq. 64 COMMENTATIO ex animo addictum fuisse vulgaribus antiquitatis opinionibus de divinatione, ita ut non solum oracu- lis aliisque. divinandi generibus uteretur, sed pe- culiai quoque ratione Deos sibi per daemonium consilia dare existimaret. In quo si quis velit su- perstitionem ejus observare, et inde opportunita- tem sumere, qua in Socratem invehatur, facile id éi largimur. Socrates superstitiosus erat , et adhaerebat patrio Deorum cultui, ut deinde magis etiam videbimus: non autem Zoctrina est, in qua cernitur Socratis praestantia; ipse profitetur, 5e noti ese tnagnopere sapientem , nec ullum sibi esse in- yentum sapiens, ex animo suo natum. | Si quis vi- rum rite aestimare velit, respiciat ejus vitam , ani- mum ejus, ad virtutem et religionem informatum 5 valebat sensu morali et religioso, et sensum hunc religiosum imprimis prae se fert haec de divinatione opinio. Nam fides divinationi habita duabus re- bus se commendat, quas in omnibus illi errori addictis, sed speciatim in Socrate non possumus non laudare. Proficiscitur enim ex animo et inti- me sentiente, homines quacumque in re indigere auxilio divino, et plane Deorum sapientiae be- nignitatique confidente: omnes, qui divinationi operam dant, eo ipso patefaciunt, se haec duo, et humanam indigentiam er Deorum vim benigni- tatemque, persentire. Quod imprimis in Socrate nostro animadvertimus ; nam hic divinationi non operam dabar, ut vanae cuidam curiositati satis- fa- ^ i THEOLOGIC A. 65 faceret, nec est inter eos, qui hominis naturam quam maxime possunt deprimunt. Contra alte sentiebat de hominis ingenio, hoc etiam uti jube- bat semper quam maxime; imo illicitum habebat, ad Deos recurrere , ubi ratio nostra nobis sufficere possit. Sed simul penitus sentiebat , multa esse, ad quae ipsi non sulliciamus ; saepe fleri , ut majore quadam quam ea, qua homines gaudent, sapien- tia hominibus opus sit; et omnibus iis, qui hoc sentiebant , suadebat divinationi operam dare (1). Simul quoque , quod rite observat Xenophon(2), non usus fuisset divinatione, nec Deorum consi- liis semper obtemperasset, nisi sibi persuasum ha- buisset, Deos et posse et velle hominibus consu- lere. Talem animi sensum non possumus non in So- crate diligere, sed prave est directus. Erravit in eo Socrates, quod, quum intelligeret , multa Deum sibi reservasse, non intelligeret, Deum nihil nos celaré, quod scire nostra intersit. Deus enim eo ipso, quod illa sibi reservat, ostendit se velle, ut homines fidente animo ea sibi committant ; non ut haec — et divinationibus a se percon. rentur. $. 4e (1) Cf. Mem. IV. c. 7. $. io. (2) Cf. Mem. l1. c. 1. f. 5. GRAT, E 66 COMMENTATIO 8. 4. De Divinae Naturae proprietatibus. " Quum exposuerimus , quaenam Deos agere exis- timaret Socrates, eo progredimur, ut videamus, quasnam perfectiones sive proprietates Divinae na- turae tribueret. Hac in re adeunda sunt cum argumenta, qui- bus Socrates Deos esse probabat, tum Socra- tis de Deorum operibus sententiae, a nobis supra expositae. llla necessario adeunda sunt: nam si quis argumenta affert, quibus esse Deum probet , non potest non ipsorum horum argumentorum ra- . tone ostendere, qualem sibi informet naturam eam, quam divinae naturae loco habet; ita, qui argumento utitur e fortuita naturae conditione ducto , eo ipso declarat, id se habere divinae na- turae proprium , quod sit omnium rerum causa pri» ma ac necessaria, LHae in Socratis doctrina om- nino sunt consulendae: nam Deorum proprietates in operibus ipsorum patefactas cernebat, et semper monebat, ad Deorum opera attendendum esse, et ex his eorum naturam cognoscendam (1). Hinc divinas proprietates ex operibus divinis derivabat 5 eas- (1) €f. 2Mem. YV. c. 3, $. 13. i M À THEOLOGIC A. éj easque partim ipse in operibus illis conspictias os- tendit, partim. de Deorum operibus ita' locutus est, ut inde efficere queamus, quaenam Diis pro- prietates, ex Socratis mente, tribuendae sint. Haec causa est, quare primum egerimus de Dei operibus , et his expositis veniamus ad eorum pro- prietates ; nam Tiaec unice ratio psychologiee proban- da-videtur, et composita est ad' rationem , quà ipse ille ;; quem interpretamur j' progressus est. | Proprietates igitur ,; quas Socrates divinae na: turae tribuebat, hae sunt: Sapientia , quam , quasi in maximo theatro, in. omni universo egregie manifestatam cernebat. Hinc instituit. egregium illud argumentum Zze/eologicum , quod exponens ostendebat, rerum maturam ita apte et sapienter ad certos fines' attingendos comi- positam esse, üt casu existere non potuerit, sed agnoscenda sit ejus causa, natura ^ quaedam divina sapientissima. ^ Etiam ex eo, quod homines ratio- nis participes sint, eamque aliunde eos accepisse necesse sit, probabat, esse naturam divinam ra- tione praeditam. In argumentis igitur , quibus esse Deos probat, dominatur notio zaezurae rationc et sapientia praeditae ; adeo ut , si Socrates id sibi sumere voluisset , ut Jivirmae naturae definitionem exhiberet, ita hanc instituturus fuisse videatur, esse mentem sumtnam , omnium rerum causam. Prae- cipue hanc divinam sapientiam amicis suis conspi- ciendam praebebat in ratione, qua Dii moderantur Ee ea 5 68 COMMENTATIO ea, quae ad homines pertinent: ostendebat iis, quam prudenti consilio. et corpus nostrum exorna- tum sit, et animus variis facultatibus instructus , et utrumque ad conspirationem inter se composi- tum (1). 552H . Benignitas: nam fines ii, ad quos attingendos Dii rerum naturam composuere, sunt fines Perigni ; finis hic non est, e Socratis sententia, pulchri- tudo aut aliud quid ejusmodi ,. sed. Aeminum . utili- ias, Omnis rerum natura artificem arguit, non zantum ad propositum | quoddam , omnia. sollerter adaptantem , sed etiam animantium amantem (2). Haec autem benignitas primo loco hominem. spec- tat: ad reliqua benignam suam curam Dii extendunt unice hominum causa, ut hominibus haec inservi- ant (3). Hujus erga homines benignitatis docu- menta ostendebat in corporis animique humani ra- tione et in reliqua rerum natura, ad hominum usus plane adaptata. Magnam quoque benignitatis de- monstrationem- hoc. habebat, quod Dii, ubi. nos deserat ingenii nostri vis , adesse nobis velint con- silis suis, et de rebus suscipiendis omittendisve nos admoneant (4). Hanc divinae naturae perfectionem Zimitatam ese se existimabat alia, nempe Justitia. — Juste enim | (1). Cf. Mem. E. c. 4. alibi, (2) Cf. 2em, Y. c. 4. S. 7, (5) Cf. Mem. IV. c. 5, $. 10. (4) Cf. Mem. 1V. c. 5. passim. De- 3b vc e DN "meo me REDE Tm GR T T ERN I LN THEOLOGIC A. 69 Deos censebat omnia ordinare et regere. ^ Primum quidem Dii hominibus tulerunt leges, ab omnibus gentibus observandas. Deinde eos, qui has leges violant, severe puniunt: nam quicumque contra ills agit, incidit in poenam divinam inevitabilem. Denique beneficia iis tantum praebent , Eje leges il- las Observant (1). ' Omniscientia : nihil Deos latet; sciunt et quae dicimus et quae agimus et quae animo cogita- mus(2). Sic juste omnia regere possunt, et sin- gulis pro merito retribuere: nam ea etiam , quae in deserto" perpetramus , ab hominum oculis remoti , Dii sciunt (3). Etenim quum oculus humanus possit multa stadia prospicere ,' oculum divinum ad omnia pertingere existimandum est (4). Fu- tura etiam norünt, nam ea hominibus praenun- tian Quum et quid futurum sit sciant , et om- nium rerum vim optime perspiciant, melius quam homines ipsi, sciunt, quid hominibus conducat: ünde simpliciter precari Socrates jubebat, ut nobis, quae bona sunt, praebeant (5). "Omnipotentia : hac enim opus est ei, qui res infinitas numero et magnitudine disposuit et regit, mundumque conservat detrimenti exper- tem. (1) Mem. IV. 4. $. 19. sqq. (2) Cf. Mem. I. c. 1. $- 19. (95) Cf. Mem. I. c. 4. $. 19. (4) Cf. Mem. I1. c. 4. S. 17. (5) Cf. Mem, 1l. c. 5 $. T. 7o COMMENTATIO tem. Quemadmodum animus humanus corpus suam ad voluntatem regit, ita quoque mens divina, quae, prouti animus corpus nostrum , sic rerum univer- sitatem pervadit quasi ac permeat, cuncta agere censenda est, convenienter voluntati suae sapienti et benignae (1). Cum hac proprietate junctum est aliud quid, quod Socrates divinae naturae tribuebat, nempe illam nulla re indigere , et plane esse sibi ipsi sufi- eientem (2). Omnipraesentia: existimabat, Deos ubique ades- se, omnia curare omniaque scire (3). Nam mens humana. non adstricta. est spatii limitibus, sed simul versatur in regionibus longissime dissitis: curat novitque et quae in Sicilia, et quae in Aegypto, et quae in Graecia fiunt. Mentem igitur divinam, quae tam longe supra humanam eminet, omnia complecti, ubique adesse, et ubique vim suam exserere existimandum est (4). Proprietates igitur, quas Socrates Divinae na- turae tribuebat, sunt sapéemtia , benignitas ,' justi- tia, Oomtiscientia , omnipraesentia, omnipotentia. Ex his proprietatibus forte quis existimet, plures justa conclusione effici posse, utpote ex illis pen- dentes et cum illis conjunctas, adeoque ex So- cra- (1) €f. Mem. I. c. (2) Cf. 2fem. I. c. irem 136, [e (3) Cf. Mom. : $- 17. $- 10. $. 19. (4) Cf. Mem. $- 17. X Dv—YRTUT | | THEOLOGIC A. 75 eratis etiam mente Deo tribuendas. Sic v. c. cum emnipraesentia conjuncta est spirirualizas , ita ^ ut illa sine hac, e nostra cogitandi ratione, esse ne- queat; cum ofhipotentia arcte cohaeret Dei Jiber- i25, qua se ipse determinat, nec fz;o cuidam süb- jectus est;; cum eo, quod ua re indiseat , fiecessitas, qua non esse non potest, et ae£ernitas , qua semper existit. Itaque has etiam, spirizua- litatem , libertatem , necessitatem , aeternitatem Deo tribuere Socratem, non temere statui, cuipiam videri possit , quum scilicet et illas, omnipraesen- tiam , omnipotentiam ,' adrapkslay Divinae naturae tribuat. ^ At vero, si quid video, non ita licet ratiocinari. Nequaquam licet nostram cogitandi rationem. Socrati obtrudere, ex eaque conclu- dere ad id, quod Socrates sentiret, Nos con- juncta illa cogitamus , omipraesentiam et spiritua- litaieth, caet.: sed inde non sequitur, ea in S o- cratis etiam mente tam arcte conjuncta fuisse, üt, cum omnipraesentiam Deo tribueret, spirituali- iatem etiam non potuerit non Deo tribuere. Non est boni interpretis , sententiam, quam auctor nullo modo prae se fert, ipsi tribuere ob eam causam, quod cum reliqua ejus doctrina apte co- haereat, aut quod reliqua ejus doctrina, e nostra cogitandi ratione, illam postulet. Nam non ex eo, quod esse possit, licet concludere ad iilud, quod s;z. Historia multis exemplis docet, homi- nes, etsi veritatis viam jam ingressos, saepe tamen in 72 COMMENT TATIO inea non procedere, sed subsistere, ita ut quuim jam pervenerint ad principia vera et egregia , tamen haec principia non ulterius persequantgr ,. nec .per- veniant ad. ea, quae ex illis necessario. efficienda. sunt, Fieri igitur omnino potuit, ut Socrates agnosceret v. c. Dei ommipraeseniiam , non item Dei spiritualitatem ,. etsi haec ex illa necessario sequatur. Adeoque, si illo modo concludere ve. limus, aliena Socrati obtrudemus; quod caventi ea tantum referre | mihi videbatur, quae ipse So- crates prae se ferebat, omissis iis, quae, etsi potuerit er e nostra cogitandi ratione . debuerit. agnoscere, non tamen certum est,. utrum revera agnoverit (1). Sunt sane paucae, quas enumerabamus , a S o- crate Divinae maturae tributae proprietates, . et hodie in scholis longe plures numerari solent, Sunt tantum eae , quae ad z»dum agendi, ut dicitur , per- (1) In. hunc errorem inter alios saepius incidit Doct. C. J. Brand, in spec. lit. inaug. ,. exAibenti quaestiones in Socratis sententiam de Deo (Lugd. Dat. 1820); cf. p. 7 et 8, ubi, Dei Socratici propriam esse aeternitatem pro-- baturus, hoc ratiocinio utitur: » Si Deus non est aeter- »nus, vel ab alio extra se originem habet, vel a se ipso: »ulrumque aulem absurdum , igitur e sententia Socratis » Deus est aeternus." Ibidem p. 10. Deum e sententia Socratis Zsópuroy esse , probat ex eo, quod hoc libertati ,| omnipotentiae ," necessitati , omnipraesentzae , quas omnes proprietates Socrates Dco tribueret , optime congrcat. DHHEOLQGGTI€:uW. 73 pertinent, Et recte sane Socrates pro consilio , quod ob oculos habebat , has tantum | complexus est, Voluit enim religione amicos ad xaAoxgydtixy informare; non aquam de: rebus Divinis doctrinam tradere: quod negotium inutile; impium , periculi plenum Sophistis relinquebat (1). . Hinc non in- quisivit in eas Divinae. naturae. proprietates, quae ad- modum | exsistendi referuntur: hae enim et,vix cognosci possunt, uec cognitae prosunt ad homines regendos. | 51302 ;:; Quod ad. rationem ,..qua illas proponeret, attinet: eas.non derivabat e prZncipiis metaphysicis , V.. c. e notione causae récessariae ; sed eas conspicuas ostendebat in rebus facti, in omni rerum natura sortisque. humanae moderatione. "Quae. sane ratio efficacissime in hominem agit: nam homo, quippe corpore indutus , et corporis ope pleraque percipiens j semper magis movetur iis, quae sensibus se offe- runt, quam iis, quae mente intelliguntur. — Deinde Socrates eas illustrabat, petitis ex humana natura comparationibus: nam si humanae naturae, tanto inferiori, haec illave perfectio adsit, eo magis hanc tribuendam esse divinae naturae (2). Quod magnam ostendit ingenii humani existimationem: nam ha- betur hoc imago mentis divinae, et quasi pate- factio. Por- (1) Cf. Memor, l1. 1. $. 11. (2) Cf, Mem. I. [n 4. S. 17. 74 COMMENTATIO Porro proprietates divinas proponebat fere relate ad homines. : Sapientia divina inprimis in iis, quae ad hominem pertinent, demonstrata est; benignitas hominem spectat; omniscientia in eo conspicua est, quod Dii sciant, quid homines agant, quid cogitent, quid iis conducat. Quod non improbandum: nam ad Aominem omnium maxime pertinet, ut sciat, quo animo sit Deus erga Aomines. Sed hoc interdum ultra, quam par est, urgebat Socrates; inprimis Dei benignita- tem tam arctis limitibus circumscribebat , ut hanc homines tantum spectare, Deumque reliqua omnia liominum causa curare diceret. Quod sane parum dignum est Dei benignitate , omnia complectente , singulis animantibus eam felicitatem concedente , cujus capaces sunt. Sublimius et dignius de Dei benignitate jam loquuntur Hebraeorum poétae , qui Deum proponurt tamquam patremfamilias , qui singulis , quae in rerum natura, veluti in domo sua degunt, animantium generibus suo tempore alimenta praebeat (1). S. 5. Quamnam Socrates sibi informayerit Divinae naturae notionem ? Jam adhibitis iis, quae vidimus de Dei operibus et (1) Cf. Psalmus xo^ et alibi. Ls n IT THEOLOGIC A. 75 et. proprietatibus, videamus , quamnam sibi So- crates informaverit Dei notionem. Ad hunc locum primum pertinet, ut inquira- mus, num Socrates unum esse Deum statuerit , an vero plures. Et sane gaudeo , quod inquisitio eum habuerit exitum , ut constet , egregium illum virum.a polytheismo se erexisse ad monotheismum, 'etsi impurum etiamnum et avitae superstitionis ves- tigiis commaculatum. Nam agnovit unum Deum supremum , omnium rerum parentem et conser. vatorem , plures autem ei adjunxit Deos inferiores. Qua de re unus tantum apud Xenophontem exstat locus disertus, l. IV. c. 3, $. 15, ubi.So- crates distinguit ze/quos Deos , qui nobis beneficia praebeant j et unum illum universi totius auctorem el conseryatorem. . Sed quod unus hic locus diserte ' pronuntiat , idem egregie aliunde confirmatur. Nam universa Socratis doctrina ducit ad unius Dei notionem. Causa, quae reliquos adduxit ad Deos plures colendos, haec imprimis erat, quod aut Deo summo indignum haberent, omnia curare et ad minima quaeque descendere, aut non pos- sent mente parum exculta sibi informare notio- nem vis tantae, quae una, uni personae propria, omnia amplecteretur. Haec autem causa in So- crate non aderat: unam enim agnoscebat provi- dentiam , omnia, tam magna quam parva, com- plectentem , unam curam divinam in omnibus efficacem ; adeoque causáà sublatà, probabile est, in 76 COMMENTATIO in Socrate effectum quoque non affuisse. Porro eandem videbat in omni rerum natura manifestatam sapientiam et benignitatem , eosdem finés, ad quos omnia tenderent. Observabat ubique eandem jus: titiam , qua fieret, ut per omnem terràrum orbem eaedem leges divinae ratae haberentur, et boni praemiis ornarentur, pravi poenis afficerentur; Haec omnia certe ducunt ad agnoscendum uzum Deum. Simul tamen constat, Socratem Deos patrios religiose coluisse (1); omnes cultüs publici partes accurate peragebat, sacrificia, preces, divinàtiones. Eumque haec ex toto animo et non simulata pietate fecisse, non invidiae tantum detestandae causa, declarat tota ejus indoles; naim is, qui ne mortis quidem periculo se absterreri sinebat ab eo, quod rectum bonumque existimabat, certe nullo modo permoveri potuit, ut Deos coleret, quos non esse Sibi persuasum haberet , et sic summo Numini cul- tüs debiti. partem detraheret, Praeterea, ut mox videbimus, non unum omnibus Deo cültum esse praestandum dicebat, sed variis varium, pro diver- sis civitatum legibus. ^E quibus probabile fit, Socratem plures esse Deos credidisse, At vero cur Socrates, quum zzzam. yim diyi- nam , omnia agentem , ubique efficacem , agnosceret et persentiret, non item agnovit «zem personam: Di- () Cf. Mem. Y. e, 1. $. 2. Age e t PAAR) M tW Til FAO; L,O.G,E G- A. 77 Divinam ? quum unam videret providentiam , omnia , tam parva quam magna, complectentem , cur sum- mo Deo alios subjunxit? Effecisse hoc videtur communis: Grzaecige opinio , ab omni inde tempore recepta et civitatis legibus firmata. Nam S ocra- tes confidebat. viribus ingenii humani insitis , ita ut,ea, quae. diu apud multos recepta, fuerant ,. naturae judicia haberet, de quorum. veritate non facile esset , dubitandum. Simul de. sua. scientia modice sentiebat ;. quo. fiebat, ut, quum. civitates , rerum. humanarum antiquissimae, et ii homines , qui .sapientia excellere solerent, opinionem. illam ab omni inde tempore tenerent, ipse magnae temeri- tatis et arrogantiae loco habuisset, de ea suo nisu discédere. velle. Hinc , ut supra jam vidimus , Deos res humanas curare probat ex constanti et coms muni. hominum opinione, vetustate confirmata. Eodem modo probare. potuisset, plures esse Deos: certe. haec sentiendi ratio fuisse videtur , . quae effecit, ut de ea opinione , , quam apud omnes vigere et jam. diu viguisse videbat; qua ipse jam a pueris inde imbutus fuerat ; quaeque cum omni Graecorum .vita civili et domestica, cum eorum poési et cultu sacro arctissime cohaerebat, dubitare et inquirere non in mentem induxerit: » Si enim » falsa esset, quomodo fieri potuisset, ut per » tantam temporis diuturnitatem ' homines eam » PfO vera habuissent, nec se decipi vidissent? » Quomodo Dii opinionem existentiae suae et po- » ten- 78 COMMENTATIO , tentiae hominum animis indidissent , si non es- » eeBnry Cp Forte etiam accessit Socratis studium ,. ut se Sophistis opponeret, religionis popularis con- temtoribus. Sophistae enim plerique, Deorum aut existentiam aut certe vim in res humanas ne- gantes, religionem popularem Jegís/gtorum arte exstitisse dicebant (9). Qua ratione inferiores illos Deos cum. summo Deo conjunctos existimaverit Socrates, non li- quet, Nescimus, num eos a supremo Deo procre- atos habuerit, an vero semper suae maturae vi existentes ; num supremo illi subjectos ejusque mandata exsequentes, an vero ab illo non penden- tes et suo in rebus agendis consilio utentes. De his omnibus nihil constat: hoc unum ex loco illo. IV. c. 3, $. 13, effici potest, Socratem his minorem quodammodo agendi viin, et efficaciam non ita late patentem tribuere, quam summo Deo, et illos huic aliquo modo subordinare. — Quod egregie confirmare videtur ea, quae diximus de causa, quae effecerit, ut Socrates hanc de plu- ribus Diis opinionem teneret, cum universa ejus doctrina minime congruam. Nam eam susceperat tan- (1) Cf. Mem. I. c. 4. $.16. (2) Cf. Cicero, de Nat. Deor. I. 23, 42; Stobaei Serm. 'Fit. XLI; Sextus Empiricus, adversus phy- sicos , VX , $. 18; Imm, Berger, Gesc/. III. c. 1. THEOLOGICA. 79 tantummodo , utpote omnium consensu. confirma- tam, non diligenti et accurata inquisitione proba- tam, Hine. pertinet. ad. Socratis praxin, et in hanc. modo ..vim habet; in doctrina ejus nullus est Diis inferioribus .locus ; ubi philosophatur, cogitat tantum de natura, summa viet sapientia praedita, quae omnia effecit et continet. Quod autem Xenophon. Deorum. vocabulo ple- rumque utatur, hoc populariter et ex consueto loquendi more dictum..est; quod certe nemo. re- prehendet, quum. id.agat, «ut magistrum ab .im- pietatis. et novandi. aliquid jin religione. crimine liberet... Animadverti. tamen potest , eum, ubi de mundi ortu et gubernatione sermo est, unum. sae- pius Deum memorare, interdum. quoque aliis dic- . tionibus uti , ut v. c. 5 £y svri. Qpdvuois (1). Jam. videamus, num.summum illud. Numen, — nam de Diis inferioribus nusquam accuratius :eum agere jam vidimus, ——- habuerit corporeum; an vero ab omni materíae-coneretione. liberum. Hac de re Socrates non pronuntiavit, utpote non a Diis patefacta. Yd explicat in colloquio cum Euthydemo. Hunc monet, ut non exspectet , donec formas Deorum conspexerit, sed contentus sit eorum operibus videndis , et sic eos colat. Deinde ita pergit : ^, Attende, ipsos etiam » Deos ostendere ac docere , ita nobis esse agen- " " 5 dum; (1) €f. Meiners, l.l. p. 392. 8o COMMENTATIO » dum: reliqui enim Dii, qui nobis beneficia » praebent, nunquam hoc faciunt palam prode- , untes; et illius,' qui omne univérsum ordinat , et continet, cernuhtur quidem 'maxima opera, » sed ipse ille; qui haec operatur , non conspici- ,tur." (ir). Deinde addit exempla solis, venti, fulminis, ut pateat plurima esse, quae etsi vim maximam exserant, tamen conspici ab. hominibus non possint. Igitur hoc modo ratiocinatur: ,, For- » mam Deorum non quaerendam esse, dii ipsi , ostendunt eo, quod se ipsos non conspiciendos » praebent: si nempe vellent naturam suam ipsam » ab hominibus cognosci, tum eam conspiciendam » praeberent." Nos igitur diceremus: ,, ipsam ,Hnaturam divinam non cognoscere possumus, quia , Deus eam non patefacit hominibus." Ipse adeo Socrates bac in re utitur verbo parefaciendi , alio quodam loco, e quo videmus , quam alte haec sen- tentia Socratis menti inbaereret: ^,, Universe » Socrates dissuadebat scrutari coelestia, qua ,ratione Deus ea singula moderetur: existimabat , enim , neque cognosci ab hominibus haec posse, ,nec gratum facere Diis eum, qui in ea inquire- », ret, quae ipsi oni i. e. patefacere nolue- » runt; (1): Mem. 1V. c. 5. $. 15, 14. Hunc sensum postulat contextus hujus. loci, qui corruptus videtur, «et variis Virorum Doctorum conjecturis vexatus est. Cf. CL Schneider, ad h. l. THEOLOGIC A. 91 » runt; dicebat quoque, eum, qui haec scrutare- » tur, parum abesse ab insania, quemadmodum » ipse adeo Anaxagoras insaniret, qui omnium » maxime coelestium rerum cognitione glorias » retur (1)." Affert deinde Anaxagorae de sole placitum tam absurdum, ut omnium sensui repug- net, et eum insaniisse declaret. Eodem modo So- crates ostendere solebat , reliquos, qui coelestia Scrutati erant, insaniisse, quandoquidem insanien-« ti- (1) Memorabilium YV. c. 7. $.6et 2. — Anax agoras, ut reliqui philosophi Physici, sed explicatius ct magis distincte, id agebat, ut omnia, quae in rerum natura sunt; explicaret e causis pAysicis , secus atque antiquiores Azstoriez ac poétae et vulgares Graeci, qui sibi, Mythicé ratione; Deorum efficaciam immediate in res terrenas agentem pros ponebant. Hinc impietatis accusatus , et e civitate pulsus est; Cf. Reinhold, l1. Tom. I. p. 46. Tennemann, l.1, "Tom. 1. pag. 574-576 et nota ad pag. 576 sqq. Hoc erat, quod Socrates quoque in Anaxagora aegre ferret, quod nempe ubique causas quasdam intermedias inter Deum : et ea, quae efficiuntur, poneret: ipse enim Socrates im- butus erat vulgari opinione de immediata Deorum in res humanas actione , ut cernitur in iis, quae de daemonio vidimus. Ex hac Mythicá Socratis sentiendi ratione or- tum est iniquum ejus de Anaxagora judicium. Cf. Plas tonis Phaedo c. L, ubi Anaxagoram vituperat , quod minime Deum , sive mentem , causam dicat singularüm rerum , sed aetherem aliave jactet. — Simili ratione Xenophon ratiocinatur, Jem. I. c. 1. $. 11... » Socrates uil unquam » impium dixit: nam non philosophabatur de mundo, » qui a Sophistis dicitur , nec disquirebat, quibus e cau» » sis coelestia singula necessario fiant."' GRAT. E 82 COMMENTATIO tium. more neutiquam inter se consentirent, sed in sententias plane oppositas abirent (1). Dii igitur , quae erat Socratis sententia, se ipsos non conspiciendos praebent, ipsam naturam 'suam non patefaciunt; homines solummodo possunt '*orüm opera cernere, et ex his divinam potentiam et vim cognoscere. «Hos igitur decet, iis, quae Dii concesserunt, contentos, non inquirere in ipsam- naturam Divinam , sed venerari illorum po- tentiam et benignitatem , operibus manifestatam. Qui ulterius progredi nituntur, ingrata Diis faci- unt, et in dementiam incidunt. Soleos, quibus non sufficit frui ipsius calore et lümine, sed qui ipsum illum caloris et. luminis fontem pernoscere conantur et oculos impudenter in eum attollunt, oculorum acie privat, Eodem modo Dii eos, qui non contenti sunt contemplandis magnificis ipsorum operibus, 'sed audacter mentis: oculum. in ipsam Deorum naturam intimam , in ipsum omnis illius ornatüs omniumque beneficiorum fontem inten- dunt, caecutire faciunt et dementia puniunt (9). . Haec Socratis sententia plane opposita est philosophorum physicorum sentiendi rationi. . Horum alii Deum dicebant esse aZrez, alii erem , Anax- ago- (1). C£, Mem. Y. 3, .$. 11-15. (2) Haec memorabilis comparatio habetur | Mez, lV. 3. 14. — Convenit hoc cum eo, quod supra vidimus , a Socrate naturales actionum humanarum sequelas habi. tas esse pro poenis praemiisve divinitus imumissis, THEOLOGIC A. 3j agorás materiam quandam omnium subtilissis mam (1). Eleatici totum illud rerum univers sum rotundum , immutabilem, perfectissimum dixere Deum. Socrates autem quum videret, eos ita inter se dissentire, et alios aliud arripere, omnem hac de re inquisitionem rejecit, tamquam inutilem et Diis ingratam: hos enim ipsam naturam suam noit conspiciendam praebere, 705 patefacere, eoque ipsa ostendere, eam ab hominibus cognosci se nolle. Et maxime probanda haec Socratis sententià videtur. Nam rerum corporearum ejseniiagm , naturam intimam, quatenus nobiscum non. sunt conjunctae, nor novimus : atque adeo pariter TV TVysupdroy non novimus naturam, nisi quatenus sunt nobiscum juncta (2). Nec prodesse haec cognitio nobis potest: nam nihil ad nos pertinent res corporeae, nihil Deus, nisi quatenus nobiscum juncta sunt. Ipse Christus hominibus non pas tefecit Dei essentiam ac naturam intimam, nequé ipse ejusve Apostoli unquam de ea loquuns tu? (1) Anaxagoras non videtur mentem divinam habüigsé immaterialem : eam enim mon dicit ZgáguzrTóy vi, sed AemyrüTuToy xui xxÜmpóTaTOV rVTUV — XpMRÁÁTUY; Cf. Reinhold, l. i, p. 55. not. . Tennemann, l. l. p. 404, Cf. tamen etiam Dégérando, l.l. Tom. I. p. 365; qui contrariae sententiae favet. (2) Hanc rem pulcherrime explicuit Fr. Hemsterhuis, Opp. Tom. I. p. 281, sq. , usus comparatione monumenti ; in diversis lateribus diversarum linguarum inscriptiones habentis. F3 Li 84 COMMENTATIO tur (1). Philosophi et religionis doctores id agere tantum debent , ut omnes cogitationes terre- nae a Divino numine removeantur: ipse Deus Qüc oixei &mpócirOv , Ov siosy oüDelo mvÜpogruw , ODE ibsiy OUvorou , ut dicit apostolus Paulus (2), ipsis fere. verbis cum Socrate consentiens. | Nec unqvam philosophi plus praestitere, quam ut omnia terrena a Divinae naturae notione removerent ; notio enim Dei spirits, quod ad ipsam Dei naturam ac essentiam , tantum zegativi quid pronuntiat, nempe - ab. ea abesse omne corporeum. Haec igitur quum esset Socratis sententia , patet, nobis, in exponenda Socratis de rebus Divinis doctrina versantibus, non inquirendum esse , quid statuerit de Deorum substantia, forza, habitu, de loco, ubi commorentur, de eorum simplicitate, libertate, reliquis, quae a Philosophis agitabantur, quaestionibus: nam in has ipse non inquisivit. Nullus e doctrinae Socraticae interpretibus, quos consulere mihi licuit, vidit illam Socratis senten- tiam, tam luculenter patefactam , ita congruentem eins ingenio studioque; imo, quod mirum accidit, neglectis disertis Socratis verbis, aut a priori, aut e locis nonnullis huc non pertinentibus efficiunt, quid (1) Dicta enim , qualia sunt: feóc devi TveÜpz, yum, QGà, spectant moralem , non metaphysicam Divinae natu- rae ralionem. : (2) I. ad Tim. Vl. vs. 16. — Cf, Jo£. T. vs. 18. c. 6. vs. 46, ^ "THEOLOGIC ^A. I quid Socrates hac de re cx'stimaverit. Ipsi etiam antiqui videntur ferre non potuisse Socratis modestiam, ideoque sententiam ipsi hac de re tri- buunt, minime cum ipsius disertis effatis congru- entem. Pseudo-Plutarchus(1) refert, Socra- tem habuisse Deum xópieroy &ioos , i. e. aliquid ab omti materia secretum , et nulli permixtum pati- bili rei. Quaestionem hanc non attingunt S weig- hüuser(9?) et Imm. Derger (3). Wiggers (4) monet, e modesto Socratis 3ngenio jam in an- tecessum probabile esse, temeritatis, humani ingenii terminos transgredientis, euim duxisse, de Deorum substantia aliquid statuere velle. ^ Tennemann item dicit, Socratem non id sibi sumere voluis- se, ut de substantia divinae naturae philosophare- tur; etsi idem , parum sibi constans, dicat, So- cratem divinam naturam habuisse Zmzaterialem (5). Dégérando (6) non dubitat asserere, agnovisse Socratem Deum Zmmaterialem , etsi in loco Xenophonteo, quem ad id probandum affert, nihil inveniatur , quod huic sententiae faveat. ^ Mei- ners (1) De plac. philosopA. l. 7. (2) Theologia Socrat. e Xenophontis Mem. excerpta, Opusc. Tom. I. cf. $. 14. (8) Geschichte der Religionsphilosophie lib. 111. c. 2. cf. pP. Igi. (4) l p- 199. (5) 1. I. Tom. 1I. p. 72. (8) 1, 1. "Tom. I. p. 158. 86 COMMENTATIO ners (1) probabiliorem dicit sententiam , qua So- crates statuitur mentem Divinam tamquam coro- ream substantias cogitasse , quia et Deos inferio- res, et hominum animos ex summi Numinis sinu efluxisse statuat, Primum illud ex eo probat, quod omnes deinceps Socratici in ea opinione fue- rint, et quod non appareat, quo alio modo Deo- rum inferiorum originem sibi explicare potuerit. Ita vero e discipulorum sententiis ad sententias magis- tri concluditur: quod liceat forte in Pythagoraeis , minime vero in Socraticis: nam Socrates non scholam philosophicam, certo systemati adhaeren- tem, condidit,"sed homines instituit, et in viam deduxit, ut ipsi deinceps, suo quique modo, phi- losophari possent. Et quod attinet ad id, quod alio modo Deorum inferiorum originem sibi expli- care non potuisse videatur: supra jam vidimus, So- cratem non cogitasse de horum origine explicanda. Loca autem, quae affert Meiners, ut probet , Socratem animos humanos e mente Divina de- cerptos esse dixisse, nempe 4emor.l. c. 4. $.8. et IV. c. 3. $. 14., id minime probant (2). Haec, quam exposuimus, Socratis sententia effecisse videtur, ut tam facile aliorum auctoritate, opinioni communiter receptae fidem habens, plures esse (1) 1. 1. p. 868. sqq. (2) Cf. Moshemius ad Cudworthii Syst Iatell. Tom L p. 61:5. not, 5. — THEOLOGICA.: 87 esse Deos crediderit. | Nam cum ea sentiendi ra-. tione plane congruit, quod non iam phiiosophare-. tur de persona divina, quam de. vi ac. voluntate. divina.. Inquirebat, quid divinum Numen homi- nibus praebere velit, quid ab hominibus postulet 5. num haec vis et haec voluntas pluribus. commu-. nis esset, an vero uni tantum personae tribuenda i hoc fortasse minus curabat ; adeoque, quum vide- ret, ab omnibus receptam esse sententiam de plu-. . ribus Diis, hanc facile suscepit, et diligenter in eam inquirere neglexit. In notione autem , quam Socrates sibi divinae. naturaeinformavit , exponenda, gravissimum aliquid superest, Quae hucusque disquisivimus, num z:a- Lerialis sit nec ne, num, uai an.g/uribus personis propria: haec ad externam magis Dei naturam per- tinent. Oculos convertere. debemus ad Socratis sententias de interiori Dei natura; et tum reperi- , mus, Socratem Deum sibi proponere, ut ens, rationale ex morale. . Quae Dei notio in omni ejus doctrina ,dominatur , et partim diserte ab eo pro- , nuntiata est. Nam Deus, e Socratis sententia, . in mundo ordinando et regendo sibi /zez aliquem proponit, et eum quidem, ut hominibus omnia optime inserviant, adeoque habetur natura 744io- salis, quae secundum fines, ratione sua sibi con- stitutos, agit. Hos fines Socrates in rerum natura manifestatos cernebat, et exponcre solebat , quam convenienter his finibus, id esr, quam 54pi- €H-. $8 COMMENTATIO enter Deus omnia agat (1). Idem ex eo concludebat, quod nos homines naturae simus rationales: nam rationem accepimus ex summa quadam natura rati- onali (2); unde patet hoc ipsum, Socratem Deum sibi proponere, ut qui sit natura rationalis , genere homini similis, etsi gradu superior. Rao autem aliud jam a Socrate habetur, quam yis yitalis : antiqui philosophi raziozem a vita non dis- tinxerant, nam omnibus naturis vita gaudentibus eandem rationem, scilicet divinam , communem esse dixerant, imo plantis etiam, in quibus illi vitae indicia nonnulla observabant; unde Pythagoraei docebant, animos humanos in animalium corpora migrare, et iterum in corpora humana invadere. Socrates vero diserte negat, rationem e materia terrena, ex elementorum aliquo horumve conjuncti- one, oriri potuisse; et dicit, solis hominibus Deum rationem praebuisse (3). Vis autem rationis non ponitur a Socrate in eo, in quo positum fuerat principium cogitans ab antiquioribus philosophis, nempe ut zfjciatur animans rebus externis cum con- scientia (4), sed in eo, ut utilia a noxiis dignos- Cat , (1) Cf. quae diximus supra de argumento Teleologico. (2) Mem. I. c. 4. $. 8. (8) Mem. I. c. 4. $. 8, 13, 14, IV. c. 5, 6: 11. e. 5. $. 11, (4) Cf. Tennemann l. l. Tom. I. p. 365, 555; hinc illud pAilosopho-um physicorum placitum voc ópofoig TE Gj401& vyivácxeahar, l.l. p. 505. sqq, T THEOLOGIGC 4A. $9 cat, ila comparet, haec arceat (1). Deum igitur sibi proponebat ut naturam rationalem , eoque ipso supra materiam terrenam et vitam eam, quae in rerum natura est, elatam. Deum etiam habet zazuram moralem: Deus enim est, qui instituit et vindicat leges non scriptas 5 Deus constanter vult, ut hae observentur, nec ulla re permoveri potest, ut a justitia sua decedat, et in- justis faveat, ne ipsis quidem sacrificiis et donorum splendoré (2). Etenim, si Dii. flecterentur sacrifi- ciis, non possent non improbis saepe magis favere quam probis: , hoc autem Deo indignum esset, p» TO; Üsofé bU xAAGG Éyoi ,"* » facerent." ait Socrates, ,,si id - Hac autem in sententia Socratis. egregia pror- sus observanda est progressio ad veram Dei notio- nem. Deum sibi proponens naturam rzziozalem , plane discedit a' pAilosophis , qui ante ipsum fue- rant, omnibus, et his longe praestat. Nam hi Deum habebant viz quamdam , cui conscien- tiam quidem tribuebant, eamdem autem , quam et hominibus tribuebant —á naturis viventi- bus, non vero rationem 5 ex illorum mente, divina natura agit, non secundum j/zes, quos ipsa sibi posuit, sed secundum 4Jeges pAysicas , e materiae conditione profectas. Ipse adeo Anaxagorae vous j se- Q) Mem. IV. c. 5. S. 11. coll. lib. I. c. 4. $. 15. IV. c. 5. 8$. 11. (2) Mem. I [058 S o) 9o COMMENTATIO secerhit particulas inter se similes Secundum mate- riae naturam, et eatenus , quatenus materiae natura id permittit. Minus ab hac parte $oeczazica Dei notio discedit a re//gione Graecorum populari: nam in hac quoque Dii coluntur ut ez£is rationa- lia, hominibus genere suo similia. In religionibus mediae Asiae, et ipsa antiquissima Graecorum religione, divinae naturae loco colebantur sazurae vires et elementa ; unde illae religiones dici solent religiones physicae (natuurgodsdiensten) ; in his igi- tur religionibus Dii efformabantur non minus ani- mali, quam humana figura. Zfegypriorum , Dabylo- iorum idola erant ex hominis et animalis hujus il- liusve figura mixta, aut plane animalis figuram referebant. In Graecorum vero religione Dii efformabantur forma humana, eaque pulcerrima ( 1). Sed in eo maxime Socrates discedebat a ze//zione populari, et motionem divinae naturae habebat praestantiorem vulgari Graecorum notione, quod Deum haberet naturam »ralem. |n Graecorum religione non prorsus quidem desideratur notio Dei, ut entis moralis: nam Jupiter, verbi causa, est, qui jura hospitii et jurisjurandi religionem tuetur (2); sed tamen hanc negligebant pleri- que ii, qui nondum religionem popularem con- tem- (1) Cf. De Wette, iber die Religion , ihr JFesen , ihre Erscheinungsformen , etc. pag. 512 sq. et. F'orles. XV. (3) €f De Wette l.l. pag. 574 , 581. TH: E; Q. L4. O4 G4E CA. 01 temmere coeperant. Linc erat opinio , Deos munc- ribus corrumpi, et sacrificiis flecti posse, ita ut ei, qui plurima sacrificia offerret, etsi esset ne- quissimus homo, maxime faverent; itaque, si quid flagitii commissum esse privatim aut publice vide- batur, sacrificia offerebantur, quibus Dii permo- verentur, ut sontes poena justa eximerent, etiamsi non conjuncta essent cum animi, malarum actio- num fontis , conversione (1). Non ita Socrates: hic Deum semper tueri leges suas, et juste in re- bus humanis regundis versari existimabat. Haec autem egregia progressio ad veram dignam- que Dei notionem , cuinam causae tribuenda vide- tur? Causa erat, quod ipse Socrates pervenerat ad conscientiam dignitatis suae rationalis et mora- lis. Id, quod homo in se ipso praestantissimum et dignissimum videt, solet divinae naturae tribuere: si homo corpus praecipuam naturae suae partem habet, vel etiam unice corpore naturam suam. con- tineri censet, divinae naturae loco habet et colit id, cui corpus subjectum est, externam nempe rerum naturam, vires physicas; sin vero rationa-. lem :suam partem , id colit, cui naturae morales subsunt, naturam moralem summam, legis mora- lis auctorem. Sic et in Socrate res se habet. Cum sibi conscius esset, se ratione praeditum es- (1) Cf. Plat. de Rep. Lib. II. pag. 564, ubi affertur Homericum illud: acpemT0, 88 ys xdi so? eum oí. "m COMMENTATIO esse, qua praestaret animalibus, Deum etiam na- turam rationalem habebat; cum ipse sentiret , ho- mine indignum esse, ut improbis magis. faveat, quam probis, ideo etiam existimabat, oc eoi; c0 x&Aüc fxev, Si ea ratione agerent, Religio omnino excolit hominem , et explicat ejus facultates spirituales: sed vicissim major minorve harum fa- cultatum explicatio est, quae facit, ut religio in aliquo sit praestantior, aut minus praestans. — Ut autem aequi simus, addendum est hoc: fies, quos ratione sua Deus sibi proponit, sunt parum sublimes, positi nempe ex Socratis sententia in eo, ut hominis utilitati sensuali rerum natura inserviat et Jeges , quas Deus praescribit, non animum spec- tant, sed actiones externas. — S. 6. Cur et quomodo Dii colendi sint. Quid sit pietas. Dii colendi sunt, quia ipsi hominibus id prae- ceperunt: prima enim est legum ygaev, quae jubet Deos colere. Has autem leges observare debemus , ut sic poenas effugiamus , et divinis be- neficiis fruamur. Nam non aliter ab iis beneficia possumus exspectare, nisi ipsos propitios nobis habeamus, optime autem eos propitios nobis red- dimus eorum legibus obtemperando (1). Nec (1) Mem, IV. C. 4. $- 19; €, 3. $: 17; m C. 4. $. 18; II. c. 2. $. 14 alibi. THEOLOGICA. 93 Nec retinere nos debere a cultu Diis praestan- do, existimabat Socrates, excellentiae eorum cogitationem , qua putemus, naturam divinam praestantiorem esse, quam ut hominum. cultu in- digeat. Nam eam nulla quidem re indigere, sed tamen colendam esse, quia, etsi excellentissima sit, et immense supra nos elata, tamen velit res humanas curare, et nos beneficiis afficere (1). Quomodo autem Dii colendi sunt? Socrates semper docebat, eos colendos esse wo Asus, lege civitatis, — Qua in re utebatur auctoritate Apollinis De/phici : nam hunc , si quis rogaret , quomodo se Diis acceptum reddere posset, re- spondere: Zege civitatis (9). Ipse quoque, in om- nibus rebus sacris, sequebatur civitatis legem ; et eos , qui secus agebant, existimabat esse ultra, quam. par est, curiosos et vanos (3). Quae sen- tentia, etsi eam confirmabat oraculi Delphici re- sponso, egregie cum omni Socrates cogitandi ratione conspirat, et ex ea manavit. Nam ipsi, quemadmodum universae antiquitati , ciy/zs sum- mum est, quod novit; ad cujus salutem omnia conferri, et cui inservire omnes debent; cujus commodum promovendum est omni vi, etiamsi ita interdum singulorum civium jura et commoda lae- (1) Cf. Memor, I. c. 4. $. 10. (2) C£. Memor. !V. c. 5. $. 16. (5) Cf. Memor. Y. c. 9. $. 1. 94. COMMENTATIO laedantur. Igitur religio etiam est civilis; est institutum ,' qucd, etiamsi non civitatis causa or- tum (1), tamen praecipue ad civitatem spectat , hujus constituit vinculum ac fundamentum, et de qua igitur civitati leges ferre licet. Hinc So- crates gium dicit esse eum, qui novit, quid leges erga Deos praecipiant, et ea observat (2). Quid autem hoc est, quod civitatis Jex praeci- pit? Lex ubivis praecipit, ut Diis pro viribus sacrificia offeras (3). Praeter haec ad cultum sacrum pertinebant $reces et divinatio: has igitur nunquam negligebat Socrates, et aliis eas ob- servare suadebat (4). Precari autem simpliciter a Diis jubebat, ut bona nobis praebeant, omissis longis illis votorum: enumerationibus , quibus illo tempore Deos fatigare solebant: nam Deos meli- us, quam homines ipsos, perspicere, quid ipsis conducat, quum eventum plerarumque rerum ultrz hominum perspicaciam posuerint (5). Itaque Deus, etsi sit zürZpx4c , tamen vult, ut sibi ab hominibus praestetur cultus, isque civitatis le- (1) Hoc Sophistae statuebant, qui Deorum cultum ex legislatorum. arte repetebant. Socrates contra eum repetebat ex lege a Deo lata: prima enim est legum &ypídov, quae jubet ut Deos colamus. (2) Cf. Mem. IV. c. 6. 8. 4. (5) Cf. Mem. IV. c. 5. $. 16. (4) C£. Mem. I. c. 5. $. 1-4. (b) Cf. Mem. Y. c. 5. $. 2. coll. I. c. 1. $. 7 et 8. "i ciat Sos THEOLOGIC A. 95 legibus constitutus. Ex quo declaratur, qualis sit, ex mente Socratis, jiczatis natura. Primum quidem est ex/erza, posita non in animo Deo consecrando, sed in ritibus externis peragendis: nam Dii colendi sunt czvizgzis more; hic autem mos, ut sponte patet, externa tantum injungere potest. ^ Negat Socrates, licere unicuique ex animi sententia, prouti velit, Deos colere: pietas est posita in observandis iis ,: quae leges erga Deos praecipiunt (1). Deinde, pietas potest esse sine justitia. Justus (honestus) est, qui observat 7X ctp) Tob GvÜpdgous vopie , qui in rebus huma- nis convenientter legibus versatur (2): ius, qui Observat và epi vo06 Üsobo vópippm , qui legibus convenienter Deos colit (3). Qui igitur pro viri- bus Diis sacrificia offert, pius est, atque potest esse simul injustus et improbus, cum in rebus humanis non versetur convenienter legibus, Igitur pietas esse sine justitia potest: etsi, quod non omit- tendum , ea pietas, cui justitia deest, non sufficiat, ex Socratis sententia, ad Deorum favorem sibi conciliandum ; nam ut Deo grati simus, omes divinas leges observare debemus (4). Haec Socra- tis de pietatis natura sententia accedit ad ratio- nem (1) €f. Mem. 1V. c. 6. 6. 4. (2) Ibidem $. 5, 6. (8) Ibidem $. 2-5. (4) Cf. Mem. I. c. 5. $. 5. II. c, I. $. 28, 1L. c. 9. $. 15, 96 COMMENTATIO nem . jam diu: explosam Moralistarum | eorum , qui uno eodemque loco habent, et juxta se invi- cem ponunt oficia erga Deum et offcia erga ho- 4hines, ita ut alterum officiorum genus ex altero non pendeat: quo. ipso fit, ut res moralis a re religiosa divellatur, gravissimo utriusque damno , et utraque fere ponatur in observandis quibusdam officiorum praeceptis, Ns y. Judicium de universa Socratis doctrina; con- junciio, quae in ea est homines inter et naturam Divinam. — Conclusio. jam in singulis Socratis de rebus Divinis sen- tentiis diximus, quid de iis judicandum. videatur, Constanter autem invenimus simplicitatem et so- brietatemn, eu in rebus ipsis, quas tractavit, negligens omnia ad ipsam Deorum essezam per- tinentia, et in ea modo inquirens , quae Deorum naturam, quatenus nobiscum juncta est, spectant; iut. in forma, qua eas proposuit, non scholae sed vitae, non doctis modo, sed omnibus homini- bus apta. Quod tribuendum studio, quo Socra- tes ferebatur summo, ut hominum utilitatem cum privatam .tum publicam — promoverct , et vitae societatique humanae prodesset. Ex quo ipso pà- THEOLOGIC SA. 97 patet, id, consilii, quod sibi proposuerat, ratione habita, summopere esse laudandum. Invenimus multa apud eum praeclara. Sensus religiosus ad optima quaeque eum duxit. Mentem divinam veneratur omnium rerum auctorem ; pro- videntiam , ad singula descendentem , atque rerum humanarum regimen divinum agnoscit; videt et persentit sapientiam , benignitatem , justitiam divi- nam in omnibus, quae in rerum matura sunt , aut in societate humana fiunt, Deum habet natu- ram rationalem et moralem, nulla re indigentem. Ille in rebus moderandis fines a se ipso positos sequitur, et leges tulit hominibus omnibus obser- vandas. Sed haec praeclara conjuncta sunt cum gravibus erroribus, quibus aevi illius conditio ea inquinavit. Etsi sensus eum ad optima quaeque ducit, ratio tamen nondum exutis aevi erroribus adhaeret ; hinc, etsi unam vim Divinam, eandem sapientiam benignitatem , justitiam ubique agnoscat, simul plures personás divinas colit, Hinc etiam supersti- tiosis multis, e religione populari petitis, opini- onibus imbutus est, de divinatione ;; de immediata Deorum in res humanas vi; de cultu externo civi- tatis lege praestando, in quo pietas erga Deos posita sit, Haec singula jam vidimus, Nec tamen ita jam satis liquet, quonam pretio habenda sit doctrina Socratica. Nempe vidimus , quid judicandum sit CRAT, G de 98 COMMENTATIO de singulis iis, quae in illa adsunt. Haec autem singula spectasse, non sufficit: singula possunt esse laudanda, et tamen in unmiyersgz doctrina multa deesse, multa inesse prava. Universam igitur Socratis doctrinam contemplari debemus, ut rite liqueat, quid de ea sit judicandum. Hoc autem optime facere possumus , si videmus, quaenam sit, in Socratis doctrina, inter naturam divinam et homines conjunctio. Cosjunctio enim Aominum cut? Deo varia est. Aliter profecto cum Deo se conjunctum sentit. Graecus, qui Deum colit festis laetis et hilaribus, ludis gymnicis et musicis, cho- ris et saltationibus ; aliter ZzZus , qui omnibus mo- dis carnem excruciat omnesque vitae hujus delicias respuit, ec, moerens semper humanaeque infirmitatis sensum prae se ferens, Deum colere sibi videtur, lic autem varius conjunctionis modus pendet e variis de Divina natura notionibus. Zzgus Deum sibi proponit vim quandam infinitam, infinite po- tentem ; hanc autem infinitam vim, cui resisti nequit, sibi proponit ur hostilem et humanae Jelicitati invidentem ; igitur hanc metuit et propi- tiam sibi reddere conatur, abstinendo ab ipsis iis rebus, quae sibi gratissimae sunt, Graecus contra , Deos sibi proponit ut homines, perfectiores qui- dem et prae hominibus excellentes potentia et vita aeterna , sed tamen homines, qui, aeque ac ipsi, delecrentur ludis et choris. Quum igitur conjunc- tionis modus varius pendeat e variis de natura Divina à no- THEOLOGICA. 99 notionibus, liquet etiam, quo perfectiores sint alicui zaezurae Divinae notiones, eo perfectiorem ipsi esse comjunctionis cum Deo sensum. Ut igitur de universa doctrina Soecrazica judicium ferre tuto possimus, considerare debemus conjunctionem ,. quae in ea obtinet, hominum cum Deo: . nam quo perfectior haec sit, eo perfectiores etiam Socratis de natura Divina notiones dicendas esse, constat, Socrates existimabat, Deum hominibus leges praecepisse. Ea, quae hominum animis inditus boni malique sensus pronuntiat, quaeque adeo apud omnes populos sancita sunt,' haec habebat leges: Divinas, ideo nempe, quod qui eas violaret, semper a Deo puniretur (1). Etiam oraculorum effata aut alias divinationes, quibus Deus homines admoneret de actione quadam suscipienda aut omit-. tenda, legum divinarum instar habebat, quibus obtemperandum esset ei, qui Deo gratus esse vellet. Sic per oraculum Delphicum praeceperunt , ut homines civitatis lege ipsos colerent (2). Liquet igitur, Deum sibi cogitasse Socratem ut hominum legislatorem et judicem, qui leges det, et poenis afficiat eum , qui has violat. Jam videamus , quomodo homines sibi propone- ret respectu ad Deum habito. Docebat semper ,. ho- minibus obtemperandum esse hisce legibus. Cur au- tem (1) Cf. Mem. YV. c. 4. 6.19. sqq. (2) Cf. 2Mfem. IV. c. 5. $. 16, coll. I..c. 5, 6. 4. G 2 100 COMMENTATIO tem his obtemperandum esse diceret , sponte liquet. Nam si Deus postulare aliquid dicitur. ab. homini bus , tum sponte homines sibi esse jus existimant , lis expletis, praemia postulandi a Deo; aliter id fieri nequit, simul ac Deus proponitur legislator , etiam a parte hominum praemia postulantur (I). Hoc idem in Socrate luculenter cernimus: hic Deum hominibus praemia dare existimabat , si leges divinas implerent, sin minus, poenas immittere. "Talis igitur est conjunctio inter homines et De- um, ex mente Socratis, ut Deus officia prae- scribat, homines iis perfungantur et, iis perfuncti, praemia a Deo accipiant. Talis conjunctio dici legalis potest. In hac Deus non habetur is (2), » qui ignorantibus beneficia dare incipiat, ingratis » perseveret," Proponitur quidem Deus ut poten- tissimus, sed tamen humano regi similis videtur, qui, eodem cum hominibus gradu constitutus , ab his poscit officia quaedam , et iis, qui haec ob- (1) Hoe non !emere dictum esse, patet ex exemplo Judaeorum, iuter quos vulgares certe homines puta- bant, sibi, utpote Legem divinam observantibus, jus esse in beueficia Dei , ita ut. existimarent, Deo non licere, reli- quas gentes, legem mon observantes, regni divini parti- cipes reddere, ita enim sua laedi jura; Romano-Ca- tholicorum, qui ;zereri coelestem beatitatlem operibus Jbegi divinae consenlaneis volebant ; omnium denique eorum , qui Euangelium Zege aliqua, aut ofliciorum doc- irina, divinitus data contmeri arbitrantur; Kantii aliorumque philosophorum. (2) Verba sunt Senecae, de Benef. VII. 51. THEOLOGIC A. IOI observant, benignitatem suam ostendit: quasi non tanta. sit divinae naturae benignitas, ut omnibus favere velit. Plane alius sic multoque ignobilior. oritur animi sensus, quo homines Deum prosequuntur. Ipse Socrates indicat, quo sensu prosequeretur Numen Divinum, Dicit Euthydemo (1): ,, Deus , praecipit per oraculum, ut ipsum colamus lege » Civitatis: lex autem ubique est, sacrificiis pro » Opibus praestandis Deos sibi propitios reddere. » Quomodo igitur melius quis Deos colat, quam » Si ea faciat, quae ipsi jubent ?. Sed decet nihil » de viribus remittere: qui enim hoc facit, osten- » dit, se non vere Deos colere. Quando autem » nihil omittimus, et quantum possumus Deos » colimus, bono esse animo debemus , et summa » quaeque exspectare beneficia. JVoz enim ab aliis » merito majora beneficia exspectare possumus , » quam a Diis, nec aliter, quam si horum fayo- » fet. 0bis conciliavimus ; id autem nobis eo magis $ Continget , quo magis ipsorum legibus obtempera- » verimus." | Socrates igitur confidit quidem Divinae benignitati, sed ob obedientiam legibus divinis praestitam ; optima a Diis sperare jubet, ubi eos ita, uti praeceperunt, colimus. Itaque Socrates inferior est Platone, qui Deum s? yao» vocabat, Senecá, qui dicebat, Diis (1) €f. Mem. lV. c. 5. $. 16 et 17. 102 COMMENTATIO Diss causam benefaciendi esse naturam, illos nocere 20n posse (1). "Talis demum Dei notio vere excitat fiduciae in Deo sensum, amorem erga Deum, ani- mumque ei plane deditum; ex hac oritur animi tranquillitas ea, qua homo in mediis rerum exter- narum fluctuationibus ad Deum erigitur, et Divini amoris sensu constans manet et serenus. Hic cala- mitates , quae ipsi accidunt, tranquillo fert animo, Socrates contra calamitates dicebat esse poenas Divinas (2), quarum igitur sensu non poterat non penitus dejici; simulac ingrati quid ipsi accideret, et rerum naturam externam , et Deum, sibi adver- sum cogitare debebat, et sic ab omni parte se ab hostibus sentire circumdatum. In adversa igitur fortuna non illud ei patebat refugium , quod omni- bus patet, qui melius de Deo sentire didicerunt, nempe ut ad Deum confugiant: hunc ipsum enim sibi adversum esse cogitat. At vero, obmoveri posset, in carcere tamen et mortis periculo S o- crates inconcussam animi tranquillitatem ostendit. Hic autem idem observamus, quod in Socrate jam saepius observavimus , et quod in omnibus hominibus cernitar, nempe a z4ura incorrupta winci doc- trinam pravam. Si convenienter doctrinae suae vitam composuisset, non potuisset tranquille mor- tem adire (3). — Ea (1) Cf. Seneca, Epist. 95. (2) Cf. Mem. IV. c. &. $. 19. sqq. ($) Socrates , per sortem snam melius edoebus , sub vi- UPHH EEO!LP2O GIC A. 103 2 Ea conjunctio hominum cum natura divina, qua haec colitur, ut amore imprimis conspicua, quae spiritualis dici meretur, his imprimis se patefacit animi sensibus, adorationis, amoris, grati animi, fiduciae. Hi autem sensus in ea conjunctione, quam diximus /ega/em , qua Deus colitur Zegislator et judex, aut vix adsunt, aut omnino desunt. Nam qui ita Deum colunt, adorant non divinam natu. ram, sed potius Dei justitiam et legem 5 grati animi sensu non ducuntur, quum non a Dei amore, sed ab ejus justitia omnia beneficia exspectent; fiducia non vitae finem ratiocinium suum videtür inverlisse. Antea existimaverat, eum , qui Diis gratus esset, ab iis prospera sorte remunerari: unde sequebatur sponte, eum, qui cala- mitatibus premeretur, Diis ingratum esse, et poenis divinis subesse. Sed, cum ipse in calamitates incideret , et tamen sibi conscius esset, se legibus divinis semper obtemperas- se, ratiocinabatur paulo aliter ita; quz Diis obtemperat , eorum, favore uiitur , et. ab iis beneficia accipit; ego autem semper quam maxime Deorum voluntati obtempe- ravi, ob quod ipsum hominum odia experior; adeoque non possunt Dii mihi adversi; esse; — id enim ipsis o) XUAGG x0, Memor. l. c. 5. $. 9. — et id, quod mih: nunc accidit , videtur forte malum , sed revera esse malum non potest. taque sibi variis rationibus persuadebat , mortem sibi non esse infelicem ;, prouti et ejus discipulus Xenophon copiosa oratione ostendere studet, ejus mor- tem fuisse felicem , (6£0Q;A3 , benignitatis potius diyinae documentum; ei ita Socrati aut orta aut confirmata est vitae futurae fezlicioris spes, quam, testibus Platone et Cicerone, fovebat. Vid. Memor. IV. c. 8. Plat. po. e. 17. et conf. id quod sntea Socrates dixit, JMemor. 1L. c. 2. j. 5. 104 CQ M ME N.T2A E 00^ non habent, nam si oflicio. suo desint, divino fivore se excidere. censent ; amorem omnino non habent, sed potius metuunt Deum , judicem severum. Ad dijudicandum autem religionis doctrinae ali- cujus pretium , imprimis respiciendus est effectus ejusac vis, quam habeat in hominis vitam moralem. Haec autem vis, ut sponte patet, diversa est. pro vario conjunctionis inter Deum et homines modo. Quaenam esset vis doctrinae Soczazieae in disci- pulorum animos, Xenophon expressit. ,, Mihi » quidem," inquit, ,, efficere videbatur Socrates, » ut discipuli non tum modo , ubi in hominum con- » Spectu versarentur , abstinerent a malis, injustis, , €tturpibusagendis, sed et, ubi in deserto essent » ab hominum conspectu remoti; quandoquidem ,» existimarent, nihileorum , quaeagerent, Deosla- » tere," (1). Talis igitur erat haec vis, ut cogita- tione Dei omniscientis et severe punientis adigerentur ad bene vivendum. A perversis abstinebant , quia iis persuasum erat, nil mali seagere posse, quin id Deus videret, et severe puniret : adeoque ob causam exter- nam, non «Toxiv4700 , virtutem colebant(9). Ducit igitur haec notio naturae Divinae, quam Socrates sibi informabat, ad virtutem zzpuraem, quando- quidem impura est virtus , quae ob causam exter- nam colitur, et ad /egae/em virtutem , i. e. eam, quae (1) Cf. Mem. Y. c. 4, $. 19. à (2) Cujus rei exemplum ex Socratis vita affert X e- nophon Jem. l. c. 1. $. 18, 19. THEOLOGIC A. 105 quae colitur , ut Legi alicui satisfiat: legalis autem virtus semper imperfecta est, cum ipsi non Deus summe perfectus, nunquam attingendus, ut norma proponatur, sed lex aliqua, quae attingi potest 5 plerumque etiam civ//s, quia lex ista solet civilem habere rationem ; — quod in Socrate obtinere, jam in Zzzroiu vidimus. .. :Non opus sane erit , multis exponere , quanto prae- stantior sit vis ea, quam in vitam hominum mora- lem exerceat talis Dei notio, qua habetur 75 ayaóv, qua colitur, ut qui non possit nocere, qui natura sua ad benefaciendum ducatur, "Talem Deum non possumus non amare; sic enim fit illud, quod antiquitas dicebat: £pec Zvrépora vixrs: 5; Dei amor nos cogit, ut ipsum redamemus. Quem autem cum amemus, ei non possumus non similes esse velle; hinc non studemus, ut legibus satisfa- ciamus, sed ut, quantum homini liceat, similes Deo fiamus. Sic oritur illa go/ecis 72 0e2, quam Plato tam magnifice celebravit, et virtus vere religiosa, quam Plato aliique philosophi jam spectabant. Haec neque impura amplius est, quum ob causam internam , ob amorem , colatur; neque civilis, quum non civitatis leges, sed Dei perfec- tio ei proponatur norma (1). Re- (1) Haec ógoíug.c non inest in Socratis dicto, Memor. Y. c. 6. j. 10., ubi est tantum similitudo ex£erza , in amictüs et victüs tenuitate posita, mon ipsius mentis animique similitudo. Praeterea tale quid repugnat totius doc- 106 COMMENTA TIO Reliqua etiam, quae jam supra vidimus minus probanda esse in Socratis de rebus divinis doc- trina, profecta sunt e ratione, quà Socrates Deum et homines conjunctos esse existimabat, quam Zege/em diximus. — Primum quidem Socra- tem vidimus Dei benignitatem restringere ád ho- mines, et ab ea excludere reliquam rerum naturam omnem; nec mirum: ubi enim Deus leges praeci- pit, et pro impletis legibus beneficia rependit, reliqua animantia, quae non libere agunt, nec igitur possunt observare leges divinas , benignitatis divinae participes esse non possunt. —- Deinde vidimus Socratem existimasse , Deos certum quendam cultum instituisse in singulis civitatibus, quem homines ipsis praestare deberent, Hoc etiam manavit ex illo conjunctionis modo ZegzaZiÁ. Nam in eo homines non divini amoris sensu ad Deum red- doctrinae Socraticae indoli; quod optime illucescit, si conferamus Socratis dictum , Memor. lll. c. 9. $« 15., (ubi Deo gratissimum esse eum dicit, qui civilia officia bene peragit) , cum ills Platonis verbis: zreipaalas «3. dvlév3e Qebyew Üvi rTá xo TA, Quysn 38 opoiucis TG) ücü etc. Socrates omnino loquitur de quadam hominis cum Deo similitudine, in eo nempe posita, quod animus hu- manus corpus regat, nec tamen conspiciatur, prouti Deus universum regens ipse quoque non conspiciendum se prae- bet: sed haec est similitudo naturalis, non moralis, ad quam homo recta ingenii sui divini explicaione pervenit, Conf. Mem. IV. c. 3. $. 14. I. c. 4. $. 17. Cf. van Vel- zen, Dissert. de hominis cum Deo similitudine , Groning. 1835. p. 95 sqq. THEOLOGICA. 107 redamandum adducuntur, sed Deum colunt, ut ille ipsis favere velit. Hinc non ex animi indi- gentia ad Deum accedunt; sed, ut legibus divinis satisfiat , praestant Deo cultum externum , legibus praescriptum. li autem , qui Deum aimant, interna vi amoris agente, ad Deum accedunt: haec ipsis est animi indigentia, cui sponte satisfaciunt,. non legibus adacti; hi non opus habent certa quadam norma, legibus constituta , externa, sed animo suo omni loco ac tempore Deum colunt (1). * Lubet, breviter Kantium et Socratem inter se conferre. Uterque easeratione cum Deo conjunctum sentiebat, quae /ega/is dici potest ; uterque non pro- greditur ultra legis observationem ; religionem habet uterque, non primario quodam loco, ut fundamen- tum fastigiumque simul omnis facultatum humanarum explicationis, sed postposuit rei morali, et ut hujus adjumentum , postulatum dixitille, adhibuit. Conve- niunt igitur universa sua sentiendi ratione: sedin spe- cialibus sententiis longe inferior Kantio est Socra- tes, Hic a Deo repetebat etlegum moralium originem et justam retributionem; ille legem moralem (nam non amplius loquebatur de diversis legibus) ex ipsa ho- (1) Quam verum hoc sit, cernitur ex eo, quod So- crates, disserens de modo Deos colendi, uteretur oraculi responso. Ipse autem dicebat, ad Deorum consilium non recurrendum esse, nisi in lis, quae ipsi non possimus ingenii nostri rite exculti ope dijudicare; adeoque existima- bat, homines aliunde discere debere, quomodo Dii colendi sint. Cfr. Mem. IV. 5, 16. coll, I. c. 1. $. 9. 108 C/O M:-M/E/AN TAA ET - 1:0 hominis natura repetebat, a Deo id tantum vole- bat, ut justa retribueret hominibus. Kantius legem moralem observari volebat ipsius hujus legis reverentià, Socrates ob bona inde manantia, Quo. cernitur, Kantium sublimius cogitasse de virtute, tamquam ipsi zz£/oni humanae congruente. Praeterea. Kantius causam invenit, in ipso Deo positam, ob quam hic debeat retribuere: Socrae tes non quaesivit de causa in Deo sita, qua hic adductus sit ad leges illas ferendas. | Denique ipsa illa Kantii lex internam animi virtutem spec- tat: Socratis leges civilem rationem habent, et unice actiones legibus consentaneas praecipiunt, . Constat igitur, Socratis de rebus divinis doc- trinam in inferiore subsistere gradu, in eo, quo Deus habetur legislator et judex. Sed vel sic tamen multis de causis laudanda est. Deus in ea proponitur, ut qui res humanas /usze moderetur , ut natura rationalis et moralis. Quae Dei notio, etsi, ut vidimus, procula perfectione absit, tamen praestantior longe est, quam ea, quae tunc apud plerosque regnabat: qui Deum cogitabant humanis affectibus omnibus praeditum , qui modo iratus esset hominibus ob levissima quaeque, ob linguae v. C. in precum formulis recitandis lapsum , modo placaretur et ad beneficia praebenda permoveretur sacrificiis et. victimarum nidore, Socrates Deum cogitabat legislatorem et judicem justum, qui leges suas severe tueatur, nec ullo modo decipi aut THEOLOGIC A. 109 aut corrumpi possit. Plerisque tum Deus habeba- tur quasi homo levis et inconstans, cui modo hoc, modo illud placeret, qui aeque facile-homi- nibus succenseret, et donis propitius redderetur. Socratis de rebus divinis doctrina ducebat, ut vidimus, ad virtutem civilem: sed id ipsum eo tempore jam magnum erat, Tum Sophistae evertere studebant, et apud permultos jam ever- terant virtutis et civitatis fundamenta. Socrates ea restituebat et confirmabat; illi legum praecepta et hominum inter se officia orta esse dicebant, vel casu diuturnave consuetuditie , vel legislatorum arte: hic ea repetebat a divino Numine, et vindicari s sem- per ab eo dicebat. Talis divinae naturae notio non poterat non, eo tempore, quam maxime prodesse. Si ita sublimis fuisset ,' ac. P/azonica de rebus Divinis doctrina, longe minus. profuisset. . Tum in. scholis philoso- phorum mansisset, nec extra eas vim exseruisset: nunc in vitam publicam. vim habuit, et multos adduxit ad. colendam ,. si non puram religiosamque, certe civilem virtutem 5 ut sic aliquando ad pu- riorem et religionem et virtutem adduci pos- sent. Sic in Socrate videmus, quam vere Cle- mens Alexandrinus, Pauli apostoli mentem exprimens , dixerit (cujus verbis jam ut syz;bo/o UtOr) : 4 '"Ezaibmycysn X Quam T "EXAWVIxDV , » Qc Ó vouos ToU; E(Opaicuc, ele Xpiemóv." (Stromat. I. 982. editionis Sylburgi). IN- rj Io Dos XS PettodnbBoro quem wo CMM ee te Pr rre BEER $. 1. De Socrate ejusque philosophia, . . . . » 114 212: Quomodo Deos esse probaverit. . . . . » $5 » 9. Quaenam Diiagant. . . € ..... » 4a » 4 De Divinae Naturae proprietatibus. . . . » 66 » . 5. Quamnam Socrates sibi informayerit Divinae zaturae notionem. ...« « « « .« »». » jk » 6. Cur et quomodo Dii colendi sint. Quid sit ipetasoroa «Gi mu Es ove "80d o 99092 » 7. Judicium de universa Socratis doctrina; conjunctio, quae in ea est homines inter et naturam Divinum. - Conclusio. . . . . » 96 ae ese Ro Pep M. a f E RENE)